________________
ગાથા : ૨૫. અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
૧૦૯ પ્રવૃત્તિ હોવા છતાં પણ, અતૃષ્ણા પરિણામ દ્વારા તૃષ્ણાનું તિરોધાન હોવાથી, અહંકાર અને મમકારના અભાવનું ઉભયત્ર=આહારમાં અને વસ્ત્રમાં, તુલ્યપણું છે.
સાક્ષાત અનાહારતામાં “તવુથી પ્રવચનસાર ગાથા ૩-૩૭ની સાક્ષી આપી. તેનો અર્થ આ પ્રમાણે છેબાસ' - જેનો અનેષણ આત્મા છે (તેનો) તે પણ તપ છે. તેને પ્રાપ્ત કરવા માટે પ્રત્યેષક–ગવેષક તત્પર એવા શ્રમણો છે. અન્યત્ ઐક્ય અનેષણ છે=આત્માથી ભિન્ન એવું જે ભોજન છે તે શ્રમણો કરે છે તે અનેષણ છે. અર્થાત્ આહાર ગ્રહણ કરવાની મુનિને વાંછા છે તે અવાંછા છે. આશ્ચર્ય છે કે તે શ્રમણો અણાહારી છે, અર્થાત્ આહારી હોવા છતાં અનાહારી છે, તે ગો થી વ્યક્ત કરે છે.
ભાવાર્થ - તાત્પર્ય એ છે કે, ખરેખર સિદ્ધાવસ્થામાં આત્મા સકલપુદ્ગલના આહરણથી શૂન્ય છે, અને તેવો જ પોતાનો ખરેખર આત્મા છે; એ પ્રમાણે જાણનાર સંયતને, તેવા જ્ઞાનને કારણે સકલ અશનની તૃષ્ણાથી શૂન્યપણું હોય છે.
અહીં સંયતનો બોધ તેવો જ ગ્રહણ કરવાનો છે કે જે હંમેશાં બોધને અનુરૂપ પરિણતિને કાર્યરૂપે વહન કરતો હોય. તેથી પુદ્ગલના આહરણશૂન્ય એવા આત્માને જાણવાને કારણે, પુદ્ગલના અશનની તૃષ્ણા જીવને અનાદિકાલથી છે, તેનાથી શૂન્ય તે હોય છે. તેથી જ સાક્ષાત્ ત્યાં અનાહારતા કહી છે.
યદ્યપિ શરીરના નિર્વાહ માટે મુનિ આહારાદિને ગ્રહણ કરે છે, તેથી કહે છે - અંતરંગ તપસ્વરૂપ અનશનસ્વભાવની ભાવનાની સિદ્ધિ માટે, એષણાદોષથી શૂન્ય અન્ય લૈશ્યનું આહારનું આચરણ કરતો હોય. તો પણ, સાક્ષાત્ અનાહારતા છે. તેનો ભાવ એ છે કે, યદ્યપિ અનશન બાહ્ય તપ છે, તો પણ, આત્માના પુદ્ગલને નહિ ગ્રહણ કરવાના પરિણામરૂપ અહીં તપ ગ્રહણ કરવો છે, બાહ્ય ઉપવાસાદિરૂપ તપ અહીં ગ્રહણ, કરવો નથી, તેથી અંતરંગ તપ કહેલ છે.
અંતરંગ તપસ્વરૂપ અનશનસ્વભાવ તે આત્માનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ છે, જે સિદ્ધાવસ્થામાં પ્રગટરૂપે છે, અને મુનિઓ જ્ઞાનના પરિણામરૂપે તે અનશનસ્વભાવથી ચિત્તને હંમેશાં ભાવિત રાખે છે. તે રૂપ ભાવનાની સિદ્ધિ-વૃદ્ધિ, માટે, નિર્દોષ ભિક્ષા જ્યારે આવશ્યક હોય છે ત્યારે મુનિ ગ્રહણ કરે છે. કેમ કે આહારના અભાવને કારણે દેહ ટકી નહિ શકવાથી, ઉપયોગના શૈથિલ્યને કારણે કે મૃત્યુ આદિના કારણે, જન્માંતરમાં દેવાદિ ભવની પ્રાપ્તિ થવાથી, તે ભાવનાના માનસિક પરિણામરૂપ સંયમનો પરિણામ રહી શકતો નથી. તેથી મુનિ, વાસ્તવિક જીવના સ્વરૂપની ભાવનાની સિદ્ધિ માટે વૃદ્ધિ માટે, નિર્દોષ ભિક્ષા પણ ગ્રહણ કરે છે, છતાં સાક્ષાત્ અનાહારતા કહી છે. અહીં સાક્ષાત્ એટલા માટે કહેલ છે કે, યદ્યપિ બહિરંગ આચરણારૂપ આહારીપણું હોવા છતાં, જીવની પરિણતિ અનશનસ્વભાવથી ભાવિત હોવાના કારણે, સાક્ષાત્ તેનો યત્ન અનશનસ્વભાવની પરિણતિમાં જ છે, અને તદુપષ્ટભકપણાથી આહારગ્રહણ કરવામાં પ્રવૃત્તિ છે, તેથી સાક્ષાત્ અનાહારતા કહી છે.
તે જ રીતે વસ્ત્રને ધારણ કરનાર સાધુઓ પણ સર્વકાલ જ સકલ પરદ્રવ્યના પરિગ્રહથી શૂન્ય એવા આત્માને જાણતા હોવાથી સકલ મૂછ રહિત હોય છે. તેથી અંતરંગ અપરિગ્રહસ્વભાવભાવનાની વૃદ્ધિ માટે, એષણાદિ દોષથી શૂન્ય ઉપકરણને ગ્રહણ કરવા છતાં પણ, સાક્ષાત્ અપરિગ્રહતા કેમ ન હોય? અર્થાત્ હોય. એથી કરીને સાધુને આહાર લેવામાં વાંધો નહિ, અને વસ્ત્ર ગ્રહણ કરવામાં વાંધો, એ પ્રકારનો પક્ષપાત જે દિગંબર કરે છે, તે ઉચિત નથી. અને તેને જ પુષ્ટ કરતાં કહે છે
