________________
ગાથા - ૨૯.
અધ્યાત્મમત પરીક્ષા
. ૧૧૭
ટીકાર્ય - નિનલ્પિ ' વળી જિનકલ્પિક અને સ્વયંબુદ્ધ વગેરે સર્વકાળ ઉપચરિત અચેલ જ છે, કેમ કે (તેઓને) ઉપધિયનો સર્વદા ભાવ છે. અર્થાત્ કોઇપણ જિનકલ્પિક અને સ્વયંબુદ્ધને ઓછામાં ઓછી બે ઉપધિ અવશ્ય હોય છે. એ પ્રમાણે સર્વ જિનકલ્પિ અને સ્વયંબુદ્ધાદિઓને આશ્રયીને સર્વકાળે બે ઉપધિની પ્રાપ્તિ છે. તેથી સર્વકાળ ઉપચરિત વ્યવહારથી તેઓ અચેલ જ છે. આથી કરીને જ સર્વકાળ ઉપચરિત વ્યવહારથી તેઓ અચેલ જ છે. આથી કરીને જ, તેઓને અર્થાત્ જિનકલ્પિકાદિને, ઉદ્દેશીને આ અર્થાત્ વક્ષ્યમાણ ઉપધિવિભાગ “પુતિ....૩હિસ્સ” એ પ્રમાણે વચનોક્ત શાસ્ત્રોક્ત) જાણવો. એ પ્રમાણે અન્વય છે.
મત અવતાનુદિક્યાયમુપથવિમા:તિ વેદનો દ્રષ્ટવ્ય:' આ પ્રમાણે અન્વય છે.
તે વચનોક્ત ઉપધિ વિભાગ આ પ્રમાણે- બે, ત્રણ, ચાર, પાંચ, નવ, દશ, અગિયાર અને બાર, આ આઠ વિકલ્પો જિનકલ્પમાં ઉપધિના છે. (વૈ પાદપૂર્તિ માટે છે.) ‘તત્ર' - ત્યાં=જિનકલ્પિકાદિને ઉપધિના વિભાગમાં, કેટલાકનેકવસૂલબ્ધિ અને પાત્રલબ્ધિ ઉભયલબ્ધિવાળા સર્વને, રજોહરણ અને મુખવસ્ત્રિકા એ પ્રમાણે બે પ્રકારે ઉપધિ છે. વળી પાત્ર માત્ર વિષયક લબ્ધિવાળા અન્યોને શક્તિનું વિચિત્રપણું હોવાને કારણે, એક કલ્પ સાથે ત્રિવિધ, કલ્પદ્રય સાથે ચતુર્વિધ અને કલ્પત્રય સાથે પંચવિધ ઉપધિ જાણવી:
વળી જેઓને વસ્ત્રમાર વિષયક લબ્ધિ છે, તેઓને રજોહરણ અને મુખવત્રિકા તથા “ત્ત પત્તા વન્યો....પાનિઝ્મો ' એ ગાથા વડે કહેવાયેલ સમવિધ પાત્રનિર્યો. આ રીતે ર+૭ નવવિધ ઉપાધિ
નિશીથભાષ્યની ગાથાનો અર્થ આ પ્રમાણે છે
પાત્ર, પાત્રબંધ, પાત્રસ્થાપન, પાત્રકેસરિકા, પલાં, રજસ્ત્રાણ અને ગુચ્છા (એ) પાત્ર સંબંધી નિર્યોગ છે, અર્થાત્ પાત્ર સંબંધી ઉપાધિ છે.
‘તમ' - અને તે ઉભયવિષયક અર્થાત્ વસ્ત્ર-પાત્રવિષયક લબ્ધિરહિતને, યથાશક્તિ એક કલ્પની સાથે દશ પ્રકારે, કલ્પદ્રયની સાથે એકાદશ પ્રકારે, કલ્પત્રયની સાથે બાર પ્રકારે ઉપધિ જાણવી. “તિ' કથનની સમાપ્તિ સૂચક છે.
સારાંશ - વસ્ત્રપાત્રઉભય લબ્ધિવાળાને દ્વિવિધ ઉપાધિ - રજોહરણ, મુહપત્તિ હોય. માત્ર પાત્રલબ્ધિવાળાને ત્રિવિધ ઉપાધિ – રજોહરણ, મુહપત્તિ + ૧ કલ્પ હોય.
ચતુર્વિધ ઉપધિ - રજોહરણ, મુહપત્તિ + ૨ કલ્પ હોય.
પંચવિધ ઉપધિ - રજોહરણ, મુહપત્તિ + ૩ કલ્પ હોય. માત્ર વચ્ચલબ્ધિવાળાને નવવિધ ઉપાધિ – રજોહર મુહપત્તિ + ૭ પાત્રનિર્યોગપાત્રની ઉપધિ) હોય.
1-10
