________________ 98. .................. અધ્યાત્મમત પરીક્ષા ........... ગાથા 23-24 ચલ - જે કારણથી વિશેષાવશ્યક ભાષ્યમાં કહ્યું છેમારો વ્ય' - વિષઘાતન પ્રયોજનથી કનક પણ, તથા મારી ધર્માતવાસિની છે એવી યુવતી, આહારની જેમ દેહાર્થ હોવાને કારણે ગ્રંથ નથી. ભાવાર્થ - શેષાજૂ' - પૂર્વમાં પૂર્વપક્ષીએ, વસ્ત્રાદિ ગ્રંથ છે મૂછનો હેતુ હોવાથી કનકાદિની જેમ, એ પ્રકારે જે સત્યતિપક્ષ અનુમાન કર્યું, તેમાં સિદ્ધાંતકારે દોષો આપ્યા. તેથી પૂર્વપક્ષી તેનો પરિષ્કાર કરતાં કહે છે કે, જેઓને વસ્ત્રાદિ મૂચ્છના હેતુ છે તેઓને ગ્રંથ છે, એ પ્રકારે અમે કહીએ છીએ તેથી કોઈ દોષ આવશે નહિ. તો ગ્રંથકાર કહે છે કે અમને પણ અભિમત છે; કેમ કે જેઓને કનકાદિ ગ્રંથ છે અર્થાત્ જેઓને કનકાદિને જોઇને મૂર્છા થાય છે, તેવા જીવોને વસ્ત્રાદિને પણ જોઇને મૂછ થાય છે; પરંતુ સામાન્યથી કનક-યુવતિ આદિ પણ ગ્રંથ નથી અને વસ્ત્રાદિ પણ ગ્રંથ નથી. અર્થાત્ જેઓ કારણવિશેષે સંયમની વૃદ્ધિ અર્થે વસ્ત્રાદિ ગ્રહણ કરતા હોય, તેને વસ્ત્રાદિ મૂછનાં કારણ બનતાં નથી; અને તે જ રીતે સામાન્યથી કનક-યુવતિ આદિ પણ ગ્રંથ નથી એમ કહ્યું, તેનું તાત્પર્ય એ છે કે નિશ્ચયનયની દૃષ્ટિથી “જે આશ્રવનાં કારણો છે તે સંવરનાં કારણો છે અને જે સંવરનાં કારણો છે તે આશ્રવનાં કારણો છે”, તેથી અપ્રમત્ત એવા કોઈ આચાર્યના પરિવારરૂપે સાધ્વીરૂપ સંયમીઓ હોય, તો તેઓ ધર્મઅન્તવાસિનીઓ છે, માટે આહારની જેમ ગ્રંથ નથી; અને સુવર્ણ આદિ પણ વિષઘાત માટે સંયમી ગ્રહણ કરે ત્યારે સંયમદેહને ઉપકારી હોવાથી ગ્રંથ નથી. વસ્ત્રાવિ ન્યૂ:.......સિદ્ધિવાથ' સુધીના કથનનું સંક્ષિપ્ત તાત્પર્ય આ પ્રમાણે છે પૂર્વપક્ષીએ સત્પતિપક્ષ દોષ આપવા માટે વસ્ત્રાદિક ગ્રંથ છે મૂછહેતુપણું હોવાથી એ પ્રકારનું અનુમાન કર્યું, ત્યાં ગ્રંથનો અર્થ પ્રથમ “પૂછહેતુત્વમ્' કર્યો તેમાં દોષ આવ્યો, તેથી પૂર્વપક્ષીએ ગ્રંથનો બીજો અર્થ કર્યો કે “થવ્યવહારવિષયમ્ તેમાં પણ દોષ આવ્યો, તેથી ગ્રંથનો ત્રીજો અર્થ કર્યો કે “મહેતુવાવિવસ્થિત્વમ તેમાં પણ દોષ આવ્યો, તેથી ગ્રંથનો ચોથો અર્થ કર્યો કે “પરિગ્રહનચઘચહેતુત્વ ચૈત્વમ્ તેમાં પણ દોષ આવવાથી તેના નિવારણ અર્થે સાધ્યમાં યતીન'=ાતિને ગ્રંથ છે એ પ્રકારે પૂરક મૂક્યું, તેમાં પણ અસિદ્ધ અને બાધ દોષ આપીને ગ્રંથકારે સિદ્ધ કર્યું કે આ પ્રકારનું સત્વતિપક્ષ અનુમાન સંગત નથી. તેથી “મુનિને વસ્ત્રાદિક ગ્રંથ નથી” એ પ્રકારનું સ્વ અનુમાન સત્પતિપક્ષ દોષ વગરનું છે, એમ સિદ્ધ થયું. ટીકાઃ- નવેવં પ્રસ્થાડશન્થવ્યવસ્થાવિત્નો: વિતિ ? ત્રાહુ 1 तम्हा किमत्थि वत्थु गन्थोऽगन्थो व्व सव्वहा लोए / गन्थोऽगन्थो व्व मओ, मुच्छममुच्छाइ णिच्छयओ॥२५७३।। 2 वत्थाइ तेण जं जं संजमसाहणमरागदोसस्स / तं तमपरिग्गहो च्चिय, परिग्गहो जं तदुवघाइ // 2574 / / 1 तस्मात्किमस्ति वस्तु ग्रन्थोऽग्रन्थो वा सर्वथा लोके / ग्रन्थोऽग्रन्थो वा मतो मूर्छा मूर्छाभ्यां निश्चयतः / / 2. वस्त्रादि तेन यद्यत् संगमसाधनमरागद्वेषस्य / तत्तदपरिग्रह एव परिग्रहो यत्तदुपघाति / /
