________________
૧૦૬ . . .
અધ્યાત્મમત પરીક્ષા
ગાથા - ૨૩-૨૪ આનાથી એ ફલિત થયું કે, આત્માની ઉપાસનામાં સાક્ષાત્ વિધિ છે, તે જ રીતે સંયમમાં પણ સાક્ષાત વિધિ છે. તેથી જ્યાં સાક્ષાત્ વિધિ હોય ત્યાં જેટલો વધારે યત્ન થાય તે વધારે શ્રેય કારી છે. જ્યારે આહાર-ઉપાધિ આદિમાં સાક્ષાત્ વિધિ નથી, પરંતુ આક્ષેપપ્રાપ્ત વિધિ છે. તેથી સંયમ માટે જેટલો આહાર અને જેટલી ઉપધિ ઉપકારક હોય તેટલાની જ અનુજ્ઞા હોય, અધિકનો નિષેધ પ્રાપ્ત થાય.
ટીકા- નવીહીવતિ વર્ષ દૃષ્ટો, યતઃ પ્રશાશોપન્દ્રમાં પ્રવીપપૂરોત્સર્જાયોરિવ શુદ્ધાત્મોपलंभप्रसिद्धये हि कषायरहिततया शरीराद्यनुरागादिप्रयुक्ताऽयुक्तिनिवृत्तौ तच्छरीरसंभोजनसञ्चलनयोः પ્રવૃત્યુિ ,તથા િ(પ્રવ:સાર રૂ-ર૬ )
१ इह लोगणिरावेक्खो अप्पडिबद्धो परंमि लोअंमि ।
जुत्ताहारविहारो रहिदकसाओ हवे समणो ॥ त्ति न, चैवमुपधौ सम्भव इति चेत्? न, दीपस्य निर्वातस्थलावस्थापनतुल्यस्य धर्मोपकरणादानस्यापि यतनया युक्तत्वात्, यथा हि भौजनादौ संयमसाधनत्वमात्रमत्यैव शरीरानुरागानुबन्धित्वं निवर्त्तते तथात्रापीति તુમ્ ર૩-૨૪,
ટીકાર્ય - “નન થી પૂર્વપક્ષી શંકા કરતાં કહે છે કે, વસ્ત્રાદિ ગ્રંથ નથી, તેમાં દષ્ટાંત તરીકે ‘મહાપવિત્ત એ પ્રમાણે કહેલ છે, તે કેવી રીતે સંગત થાય? અર્થાત્ સંગત નથી. તેમાં હેતુ કહે છે- જે કારણથી પ્રકાશના ઉપલંભ માટે પ્રદીપમાં પૂરણ અને ઉત્સર્ષણની પ્રવૃત્તિ જેમ યુક્ત છે, તેમ શુદ્ધાત્માના ઉપલંભની પ્રસિદ્ધિ માટે કષાયરહિતપણાથી શરીરાદિના અનુરાગાદિથી પ્રયુક્ત અયુક્તિની નિવૃત્તિ થયે છતે શરીરદિના અનુરાગાદિથી પ્રયુક્ત સંયમને અનુચિત પ્રવૃત્તિની નિવૃત્તિ થયે છતે, તન્શરીરના=સંયમીના શરીરના, સંભોજન અને સંચલનની પ્રવૃત્તિ યુક્ત છે, એ પ્રમાણે કહેવાયેલ છે. તથાદિ' - તે આ પ્રમાણેરૂત્રો' - કષાયરહિત શ્રમણ આલોકનિરપેક્ષ અને પરલોકમાં અપ્રતિબદ્ધ, યુક્ત આહારવિહારવાળા થાય.
કે અહીં મુનિ આલોકનિરપેક્ષ અને પરલોકમાં અપ્રતિબદ્ધ છે તેમાં કષાયરહિત હેતુ છે, અને યુક્ત આહારવિહારવાળા હોય તેમાં “આલોકનિરપેક્ષ' અને “પરલોકમાં અપ્રતિબદ્ધ હેતુ છે. અર્થાત્ મુનિ કષાયરહિત હોવાથી આલોકમાં નિરપેક્ષ અને પરલોકમાં અપ્રતિબદ્ધ છે; અને આલોકમાં નિરપેક્ષ અને પરલોકમાં અપ્રતિબદ્ધ હોવાથી, યુક્ત આહારવિહારવાળા છે. આ રીતે હેતુ અર્થક વિશેષણોનો પ્રયોગ છે. ન વૈવમ્ - અને આ રીતે પૂર્વમાં પ્રદીપના દૃષ્ટાંતથી સ્થાપન કર્યું કે મુનિને શુદ્ધાત્માના ઉપલંભ માટે સંભોજન અને સંચલનની પ્રવૃત્તિ યુક્ત છે એ રીતે, ઉપધિમાં સંભવ નથી, આ પ્રમાણે પૂર્વપક્ષી કહે તો, ગ્રંથકાર તેનો ઉત્તર આપે છે કે એમ ન કહેવું. કેમ કે દીવાનું નિર્વાતસ્થલઅવસ્થાન તુલ્ય=દીપકનું પવન વગરના સ્થળે રાખવા તુલ્ય, ધર્મોપકરણના આદાનનું પણ યતનાથી યુક્તપણું છે. १. इहलोक निरपेक्षः अप्रतिबद्धः परस्मिन् लोके । युक्ताहारविहारो रहितकषायो भवेत् श्रमणः ॥ .
