________________
અધ્યાત્મમત પરીક્ષા
ગાથા - ૨૨ ટીકાર્ય -'૩મત ga'- આથી કરીને જ=પ્રવૃત્તિ સામાન્ય પ્રત્યે યોગ કારણ છે અને ફલાર્થિપ્રવૃત્તિ પ્રત્યે ફલેચ્છા કારણ છે આથી કરીને જ, રાગ વિના કેવી રીતે ત્યાં પ્રવૃત્તિ છે? એ પ્રકારની આશા પણ દિગંબરોની પુરાઇ, એમ અન્વય કરવો. “તે કારણથી (અમિતજ્ઞાની એવા કેવલી) ભવ્યજનને વિબોધન માટે જ્ઞાનવૃષ્ટિને મૂકે છે,” એ પ્રમાણે અહીં=આવશ્યકના આ કથનમાં, “કૃતકૃત્ય એવા ભગવાનને કથનનું પ્રયોજન શું? અથવા ભવ્યોની જેમ અભવ્યોને પણ કેમ આ ભગવાનબોધ કરતા નથી?” એ પ્રકારે પરવડે–દિગંબર વડે, કરાયેલ પ્રત્યેવસ્થાનમાં ઉદીર્ણતીર્થંકરનામકર્મવાળા ભગવાન સર્વથા કૃતકૃત્ય નથી અને તેના ઉદયના લપણનો ઉપાય ધર્મોપદેશાદિ જે છે, એથી કરીને ત્યાં ધર્મકથનમાં, એમની=તીર્થંકરની પ્રવૃત્તિ ઉચિત છે.
ઉત્થાન - અહીં શંકા થાય કે, તીર્થંકર નામકર્મના ક્ષપણના ઉપાયરૂપે ભગવાનની ધર્મોપદેશાદિની પ્રવૃત્તિ સ્વીકારશો, તો કર્મક્ષયની ઇચ્છાને કારણે કેવલજ્ઞાન પછી પણ ભગવાનને રાગ સ્વીકારવાની આપત્તિ આવશે. તેથી કહે છે
ટીકા - તાર્થત્વે’ - કૃતાર્થપણું હોવા છતાં પણ, સૂર્યનું ભાસકપણું સ્વાભાવિક છે તેમ ભગવાનનું પણ અનુપકૃતઉપકારીપણું સ્વભાવથી જ છે.
ટીકાર્ય - “વતો - સ્વતઃ રાગ અને દ્વેષ વિના પણ તેનો=તે સ્વભાવનો, ઉદય છે. (સૂર્યના ઉદયથી) કમલ અને કુમુદના વિકાસ અને સંકોચની જેમ, ભગવાનના ઉપદેશથી પણ ભવ્યાભવ્યને પ્રતિબોધ અને અપ્રતિબોધ પણ= ભવ્યને પ્રતિબોધ અને અભવ્યને અપ્રતિબોધ પણ, સ્વભાવથી જ છે; એ પ્રકારના સમાધાનના દાનથી પણ અતૃપ્તિને ભજનારા દિગંબરોની રાગ વિના કેવી રીતે પ્રવૃત્તિ હોય? એ પ્રકારની આશા પણ મત ga'થી પુરાઈ.
ભાવાર્થ - પરપ્રત્યવસ્થાને' અર્થાત્ પર વડે કરાયેલ પ્રત્યવસ્થાનમાં એમ કહ્યું તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, શ્વેતાંબર મત પ્રમાણે ભગવાન ઉપદેશ આપે છે, અને દિગંબર મત પ્રમાણે ભગવાનના મસ્તકમાંથી સહજ ધ્વનિ નીકળે છે, કેમ કે ભગવાનને રાગાદિ નહિ હોવાથી તેમને જગતમાં ઉપકારની ઇચ્છા પણ નથી, તેથી ઇચ્છાપૂર્વક ઉપદેશની પ્રવૃત્તિ પણ નથી એમતે માને છે. તેથી તે શ્વેતાંબરને કહે છે કે, જો તમારા ભગવાન ઉપદેશમાં પ્રવૃત્તિ કરે છે તો ઉપદેશની પ્રવૃત્તિનું પ્રયોજન શું? અર્થાત્ કોઈ પ્રયોજન નથી, અને ભવ્યની જેમ અભવ્યને કેમ બોધ કરાવતા નથી? તેથી તેઓ પક્ષપાતી છે, માટે ભવ્યો પ્રત્યેના રાગ અને અભવ્યો પ્રત્યેના દ્વેષથી આક્રાંત છે; એ બતાવવા માટે પર દ્વારા આ બે પ્રકારની સ્વમતના અર્થાત્ શ્વેતાંબર મતના વિરોધરૂપે અર્થાત્ શંકરૂપે પ્રત્યવસ્થાન કરાયેલ છે. ‘ત વિ' -'તાવ'થી ‘પૂરિતા' સુધી જે કથન કહ્યું, તેનું તાત્પર્ય છે એ છે કે, આવશ્યકનિયુક્તિની ગાથામાં કૃતકૃત્ય એવા ભગવાનને ઉપદેશનું પ્રયોજન શું છે? વગેરે પ્રશ્નો પર-દિગંબર તરફથી કરાયા અને તેનું સમાધાન પણ ત્યાં કરાયું. પરંતુ તે સમાધાનથી અતૃપ્ત એવા દિગંબરોને એ પ્રશ્ન ઊભો રહે છે કે રાગ વગર ઉપદેશની પ્રવૃત્તિ કેવી રીતે થઈ શકે? એ આશા પણ પૂર્વમાં બે પ્રકારની પ્રવૃત્તિનો વિભાગ પાડ્યો એનાથી પુરાઈ=
