________________
ગાથા - ૧૩
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
૪૯
↑ અહીં સમત્વ શબ્દથી સંયમને અનુકૂળ એવી સમતાની પરિણતિ જ ગ્રહણ કરવાની છે. ઉપરની ભૂમિકાની સમતા અસંગઅનુષ્ઠાનવાળાને હોય છે, પરંતુ વચનાનુષ્ઠાનવાળાને ઉચિતપ્રવૃત્તિઓથી જ તે સમતા જીવે છે, અને લબ્ધિવાળા આદિ તે પ્રકારની ઉચિતપ્રવૃત્તિ ન કરે, તો વચનાનુષ્ઠાનમાં અપેક્ષિત એવી સમતાનો નાશ થાય છે, અને તે સમતાનું પાલન પાત્રથી થઇ શકે છે, અહીં વિશેષાવશ્યકભાષ્યમાં કહ્યું કે, પરસ્પર સમતા અર્થાત્ સ્વાસ્થ્ય તુલ્યતા થાય છે. તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે, પરસ્પરની સાધુઓની ઉચિતપ્રવૃત્તિથી ચિત્તના સ્વાસ્થ્યની તુલ્યતા થાય છે, જે વચનાનુષ્ઠાનને ઉચિત એવા સમતાના પરિણામરૂપ જ છે. કેમ કે ભગવાને સાધુઓને પરસ્પર ઉચિતપ્રવૃત્તિ કરવાની આજ્ઞા કરી છે અને તે પ્રમાણે કરવાથી પરસ્પરના સ્વાસ્થ્યની તુલ્યતા થાય છે.
ટીકા :- વં માત્રજાતિનુ અપિ સેવાડા
ટીકાર્ય :- એ પ્રમાણે=પાત્રના ગુણો કહ્યા એ પ્રમાણે, માત્રકાદિના ગુણો પણ જાણવા.
1:- तथा च धर्मोपष्टम्भकतया शरीरमिव वस्त्रादिकमङ्गीकार्यमेव, बाह्यसाधनतामात्रेणापवादिकत्वस्याऽबाधकत्वात्, तत्सङ्गेऽपि शरीरसङ्ग इव स्वसामग्रीसान्निध्ये सति परमोपेक्षाया अप्रतिरोधाच्च ॥१३॥
ટીકાર્ય :- ‘તથા વ’ અને તે રીતે=પૂર્વમાં વસ્ત્રના અને પાત્રના ગુણો બતાવ્યા તે રીતે, ધર્મોપષ્ટભકપણું હોવાથી શરીરની જેમ વસ્ત્રાદિક અંગીકાર કરવાં જ જોઇએ. તેમાં હેતુ છે
(૧) બાહ્ય સાધનતામાત્રથી અપવાદિકપણાનું ધર્મનિષ્પત્તિમાં અબાધકપણું છે.
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે, આત્માનો અંતરંગ પ્રયત્ન એ નિશ્ચયથી ઉત્સર્ગ છે અને આત્માની ધર્મનિષ્પત્તિમાં શરીર અને વસ્ત્રાદિ એ બાહ્ય સાધનમાત્ર છે અને તેથી તે રૂપે તે બન્ને અપવાદિક છે; અર્થાત્ અપવાદથી જીવે ધર્મ નિષ્પત્તિ માટે ગ્રહણ કરવાં જોઇએ; પરંતુ તે અપવાદિક હોવાથી ધર્મનિષ્પત્તિમાં બાધક બનતાં નથી પણ ઉપરંભક બને છે, તેથી ગ્રહણ કરવાં જોઇએ.
ઉત્થાન :- અહીં પ્રશ્ન થાય કે, ધર્મના ઉપખંભક હોવા છતાં, વસ્ત્રાદિ ગ્રહણ કરવામાં વસ્ત્રાદિવિષયક પ્રવૃત્તિમાં ચિત્ત વ્યગ્ર રહેવાના કારણે, ૫૨મઉપેક્ષાની નિષ્પત્તિ થઇ શકે નહિ. તેથી બીજો હેતુ કહે છે
ટીકાર્ય :- ‘તત્ત્વÌપિ’- તેના સંગમાં પણ શરીરના સંગની જેમ સ્વસામગ્રીનું સાન્નિધ્ય હોતે છતે પરમઉપેક્ષાનો અપ્રતિરોધ છે.
ભાવાર્થ :- અહીં “સ્વસામથ્રીસાન્નિધ્યે સતિ' = ૫૨મઉપેક્ષાની કારણીભૂત એવી અંતરંગ સામગ્રીનું સાન્નિધ્ય હોતે છતે, અર્થાત્ આત્માના શુદ્ધભાવોમાં ઐકાશ્યસંચેતનારૂપ ધ્યાન છે તે રૂપ પરમઉપેક્ષાની સામગ્રીનું સાન્નિધ્ હોતે છતે, વસ્રસંગમાં પણ શરીરના સંગની જેમ પરમઉપેક્ષાનો અપ્રતિરોધ છે.૧૩
