________________
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
.૭૩
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
ગાથા : ૧૭-૧૮:૧૯-૨૦-૨૧ . . . . અધ્યાત્મમત પરીક્ષા , સંભવ હોવાથી, અન્યાયથી ગ્રહણ કરેલ ધનમાં મૂચ્છને ગ્રહણ કરીને ભાવ રાગમાં અંતર્ભાવ નહીં કરી શકાય, પરંતુ ઉપયોગાત્મક માયાના પરિણામને પ્રધાન કરીને દ્વેષમાં અંતર્ભાવ થશે.
ટીકા - ગુસૂત્રતુ સૂત્રથતિ થતા વલપ્રીત્યાત્મવત્વા: શેષા તુ નૈત્તિતો રાત્વેિ તેવં વા, यतः सांप्रतग्राही स न क्रमिकमुपयोगद्वयं तुल्यवत्स्वीकुरुते, तथा च तस्य न समुच्चयवादः, किंतु स्वगुणाभिष्वङपरिणतिसमये मानो रागः परगुणद्वेषोपयोगकाले च स द्वेषः, मायालोभावपि परोपघातोपयोगसमये द्वेषरूपौ, मूर्योपयोगसमये तु रागरूपाविति।
ટીકાર્ચ - 2નુસૂત્ર:' ઋજુસૂત્રનય કહે છે- ક્રોધ અપ્રીતિસ્વરૂપ હોવાથી ષ છે અને બાકીના અર્થાત માન, માયા અને લોભનું એકાંતથી રાગપણું કે દ્વેષપણું નથી, જે કારણથી સાંપ્રતગ્રાહી તે =ઋજુસૂત્રનય, ક્રમિક ઉપયોગદ્વયને તુલ્યવત્ સ્વીકારતો નથી અને તે પ્રમાણે તેનો =ઋજુસૂત્રનયનો, સમુચ્ચયવાદ નથી. જિતું' - પરંતુ સ્વગુણઅભિવૃંગપરિણતિ સમયે માન રાગ છે અને પરગુણદ્વેષરૂપ ઉપયોગકાલમાં તે અર્થાત્ માન, વૈષ છે. માયા અને લોભ પણ પરોપઘાતઉપયોગ સમયે દ્વેષરૂપ છે અને વળી મૂછઉપયોગ સમયે રાગરૂપ
કૃતિ' શબ્દ ઋજૂસૂત્રનયના કથનની સમાપ્તિ સૂચક છે.
- ભાવાર્થ- સૂરતું - ઋજુસૂત્રનય કહે છે કે ક્રોધ અપ્રીત્યાત્મક હોવાના કારણે દ્વેષ છે અને માન-માયાલોભનું એકાંતે રાગ કે દ્વેષપણું નથી, જે કારણથી ઋજુસૂત્રનય સાંપ્રતગ્રાહી વર્તમાનગ્રાહી, છે, તેથી ક્રમિક ઉપયોગદ્વયને તુલ્યવત્ સ્વીકારતો નથી અને તે રીતે તેનો સમુચ્ચયવાદ નથી એમ કહ્યું, તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, ઋજુસૂત્રનય વર્તમાન ક્ષણના પદાર્થને ગ્રહણ કરનારો છે, તેથી માનકષાયનો ઉપયોગ જયારે સ્વગુણના અભિમ્પંગની પરિણતિવાળો હોય છે, તે વખતે તેને રાગરૂપે કહે છે; અને પરગુણના દ્રષના ઉપયોગવાળો હોય, ત્યારે તેને દ્વેષરૂપે કહે છે. પરંતુ તે બન્ને ક્રમિક ઉપયોગો છે, તેને એક કરીને જે ઉપયોગ માનકષાયમાં પ્રધાનરૂપે સંભવે છે, તેને ગ્રહણ કરીને તેમાં અંતર્ભાવ કરવા ઋજુસૂત્રનય યત્ન કરતો નથી.
જેમ વ્યવહારનય માનકષાયનો દ્વેષમાં અંતર્ભાવ કરે છે, તેનું કારણ, માનવાળી વ્યક્તિ પારકાના ગુણને સહન કરી શકતી નથી તે છે; તેથી તેની મુખ્યરૂપે વિવક્ષા કરીને, ક્વચિત્ અભિવૃંગવાળા માનકષાયનો સમુચ્ચય કરીને, માનકષાયનો ષમાં અંતર્ભાવ કરે છે; કેમ કે માનકષાયના ઉપયોગમાં પરગુણની અસહિષ્ણુતાનો ઉપયોગ બહુલતાએ વર્તતો હોય છે, તેથી તેની અપેક્ષાએ આખા માનકષાયનો સમુચ્ચય કરીને દ્વેષરૂપે તેનું વિધાન કરે છે. જ્યારે ઋજુસૂત્રનયને તે સમુચ્ચયવાદ માન્ય નથી, કેમ કે ક્રમિક ઉપયોગદ્વયને એકરૂપે તે સ્વીકારતો નથી. તેથી અભિવંગરૂપ પરિણામ હોય ત્યારે રાગમાં અંતર્ભાવ કરે છે અને પરગુણના દ્વેષનો પરિણામ હોય ત્યારે દ્વેષમાં સમાવેશ કરે છે. તે જ રીતે માયા અને લોભમાં પણ સમજી લેવું.
ટીકા-શબ્દનીતુ રિ-મીનમાયો: સ્વાોપવાRવ્યાપારપરિણામ નોમાં પવ, પોપતિपरिणामाश्च क्रोधांशा एवेति क्रोधलोभावेव रागद्वेषौ पर्यवस्यत इति।
