________________
૭૪. . . . . . .
અધ્યાત્મમત પરીક્ષા..... ગાથા : ૧૭-૧૮-૧૯-૨૦-૨૧
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
ટીકાર્ય - શનિવાર' શબ્દનયો કહે છે - સ્વગુણઉપકારવ્યાપારના પરિણામરૂપ માન અને માયા લોભાંશ જ છે અને પરોપઘાતપરિણામરૂપ માન અને માયા ક્રોધાંશ જ છે. એ પ્રમાણે ક્રોધ અને લોભ (અનુક્રમે) દ્વેષ અને રાગમાં પર્યવસાન પામે છે.
ભાવાર્થ :- ઋજુસૂત્ર સુધીના નયો રાગ અને દ્વેષમાં ક્રોધાદિ ચાર કષાયોનો જુદી જુદી રીતે અંતર્ભાવ કરે છે,
જ્યારે શબ્દાદિ નયો રાગ અને દ્વેષમાં ચાર કષાયોનો અંતર્ભાવ કરતા નથી, પરંતુ ક્રોધને દ્વેષરૂપે અને લોભને રાગરૂપે સ્વીકારે છે, અને માન-માયા પોતાના ઉપકાર માટે જયારે પ્રવર્તતા હોય, અર્થાત્ પોતાના ધનપ્રાપ્તિ આદિ કોઈ ઉપકાર માટે પ્રવર્તતા હોય ત્યારે લોભાંશરૂપે જ સ્વીકારે છે; અને બીજાના ઉપઘાત માટે પ્રવર્તતા હોય ત્યારે ક્રોધરૂપે જ સ્વીકારે છે. તેથી શબ્દનયના મતે ક્રોધ કહો કે દ્વેષ કહો તે એક જ છે અને લોભ કહો કે રાગ કહો તે એક જ છે. તેને છોડીને બીજા કોઈ કષાયોને તે માનતો નથી.
ટીકા - ર૪ કલાયમશ્રિત્યોત્તમ્ નો પાવે તુ વેત્ર હીચરતી રોડતિશોમયનુષ इति ध्येयम्।
ટીકાર્ય - ફર્વ ' અને આ નવિભાગ કષાયને આશ્રયીને કહેવાયો. વળી નોકષાયને આશ્રયીને વેદ ત્રણ અર્થાતુ સ્ત્રીવેદ, પુરુષવેદ અને નપુંસકવેદ અને હાસ્ય-રતિ એ રાગ છે અને અરતિ-શોક-ભય-જુગુપ્સા એ ટ્રેષ છે, એ પ્રમાણે જાણવું.
ટીકા - પરે પુનયિમ માપ-પુનિશયનવેર તાવનીચેવાત્મનો રો ફેષો વા, अशुद्धनिश्चयनयेन तु मूपिरिणामो रागः संक्लेश-विशुद्धिभ्यां द्विधाकृतस्वरूपः, संक्लेशैकरूप एव चाप्रीतिपरिणामो द्वेषः, अनुपचरिताऽसद्भूतव्यवहारनयेन च पौद्गलिके रागद्वेषकर्मणी, उपचरितासद्भूतव्यवहारनयेन च बाह्यः कुसुम्भादिराग इति'। .
ટીકાર્ય - “પણાં' પરની–દિગંબરની, વળી આ પણ પરિભાષા છે; અર્થાત્ પૂર્વની પરિભાષા તો તેમને ઈષ્ટ છે, પરંતુ આ પ્રકારની બીજી પણ પરિભાષા છે – શુદ્ધ નિશ્ચયનયથી આત્માને રાગ-દ્વેષ નથી અને અશુદ્ધ નિશ્ચયનયથી આત્માનો મૂચ્છ પરિણામ છે તે રાગ છે, અને (તે રાગ) સંક્લેશ અને વિશુદ્ધિ દ્વારા બે પ્રકારનો છે. (આ કથન સ્વપક્ષને પણ માન્ય છે). કેવલ સંક્લેશ એકરૂપ જ અપ્રીતિપરિણામવાળો ધેષ છે. (આ કથન સ્વસિદ્ધાંત પ્રમાણે અમાન્ય છે, કેમ કે દ્વેષ પણ પ્રશસ્ત અને અપ્રશસ્તસ્વરૂપ છે.) અને અનુપચરિત અસભૂતવ્યવહારનયથી પુગલાત્મક રાગ-દ્વેષ કર્યો છે, અને ઉપચરિત અસભૂતવ્યવહારનયથી બાહ્ય એવા કુસુભાદિનો રાગ= રક્તપરિણામ, તે રાગ છે.
