________________
૪૮.
અધ્યાત્મમત પરીક્ષા .....
ગાથા - ૧૩ ટીકાઃ-પર્વર પાઈપશુ દવ્યાસ્તથાદિ-અનામોરો દીતાનાં સંસારસાવીનાં પાવ વિધિના पारिष्ठापनेन रक्षा कृता भवति, अन्यथा तु हस्त एव गृहीतास्ते क्व (? किं) क्रियेरन्? तथा पात्रं विना करपुटगृहीतसरसद्रववस्तुबिन्दुभिरधःपातिभिः कुन्थुकीटिकादिजन्तुसंघातेन च कथं चारित्रशुद्धिः? कथं वा ग्लानदुर्बलाद्यर्थं पथ्याद्यानयनादिनोपष्टम्भः, कथं वाऽन्यस्य भक्तपानादिप्रदानानुपपत्त्या दानधर्मानुग्रहः, कथं वाऽलब्धिमतामशक्तानां प्राघूर्णकानां च लब्धिशालिभिः शक्तैर्वास्तव्यैश्चोपकारानुपपत्त्या समत्वमिति। તદુ- [ વિ.સ.મ.-ર૧૭૮-૭૧]
१ संसत्तसत्तुगोरसपाणयपाणीयपाणरक्खत्थं । परिगलण-पाणघायण-पच्छाकम्माइयाणं च ॥ परिहारत्थं पत्तं गिलाणबालादुवग्गहत्थं च । दाणमयधम्मसाहणसमया चेवं परोप्परउ त्ति ।।
ટીકાર્ય - વુિં અને એ પ્રમાણે પાત્રમાં પણ ગુણો જાણવા, (ત) તથાદિથી બતાવે છે- અનાભોગથી ગૃહીત સંસક્ત ગોરસાદિઓની પાત્રથી જ વિધિ વડે પારિષ્ઠાપન દ્વારા રક્ષા થાય છે, અન્યથા=પાત્ર વગર હાથમાં જ ગ્રહણ કરાયેલાં તે અર્થાતુ ગોરસાદિ (પારિષ્ઠાપન) ક્યાં કરાય? અને પાત્ર વિના હાથના પુટમાં ગૃહીત સ્નિગ્ધાદિ રસવાળી દ્રવ અર્થાત ઢીલી વસ્તુનાં નીચે પડતાં એવાં બિંદુ વડે કુંથવા, કીડી આદિ જંતુની વિરાધનાથી કેવી રીતે ચારિત્રની શુદ્ધિ થાય? અથવા કેવી રીતે ગ્લાન-દુર્બલાદિને પથ્યાદિ લાવવા દ્વારા ઉપખંભ થાય? અથવા કેવી રીતે અન્યને ભક્ત-પાનાદિ (આહાર-પાણી આદિ) આપવાની અનુપત્તિથી દાનધર્મનો અનુગ્રહ થાય? અથવા લબ્ધિશાળીઓથી અલબ્ધિવાળાઓની, શક્તિશાળીઓથી અશક્તોની અને વાસ્તવ્યથી પ્રાચૂર્ણકની ઉપકારની અનુપપત્તિ હોવાને કારણે કેવી રીતે સમત્વ થાય? “તકુt'થી વિશેષાવશ્યકભાષ્યની સાક્ષી આપતાં કહે છે, તેનો અર્થ આ પ્રમાણેસંસ' - સંસક્ત સખ્ત, સંસક્ત ગોરસ, સંસક્ત દ્રાક્ષાદિ પાનકના જલગત(સત્ત્વના) પ્રાણના રક્ષણ માટે, (હાથમાંથી) પરિગલનથી પડવાથી, પ્રાણઘાત અને પશ્ચાત્કર્માદિના પરિહાર માટે, ગ્લાન અને બાલાદિના ઉપગ્રહ માટે દાનધર્મના સાધનરૂપ પાત્ર રાખવું જોઇએ. એ પ્રમાણે પરસ્પર (સર્વને) સમતા થાય. ભાવાર્થ-તાત્પર્ય એ છે કે, પોતાની લબ્ધિનો ઉપયોગ કેવલ પોતાના સંયમ માટે ઉપકારી આહારાદિમાં જ કરે, પરંતુ અન્યના સંયમની વૃદ્ધિમાં ન કરે, તો પક્ષપાતની વૃત્તિ હોવાથી સમભાવનો નાશ થાય છે. તે રીતે કાર્ય કરવામાં સમર્થ હોય તેવા સાધુ શરીરથી અશક્ત એવા સાધુને ભક્તપાનાદિ લાવવા દ્વારા ઉપષ્ટભ ન કરે, કેવલ પોતાની શક્તિનો પોતાના માટે જ ઉપયોગ કરે, તો સ્વાર્થવૃત્તિ રહેવાને કારણે સંયમમાં અપેક્ષિત સમતાનો નાશ થાય છે; અને વાસ્તવ્ય અર્થાત્ પોતે જ્યાં માસકલ્પ આદિ માટે રહેલા હોય અને તેથી ત્યાં રહેલા ગૃહસ્થોનાં ઘરોમાં પોતાને સારો પરિચય છે, તેથી ક્યાંથી કઈ ભિક્ષા સુલભથી મળી શકે છે તેનું પોતાને જ્ઞાન છે, તેવા સાધુઓ, પ્રાથૂર્ણક આદિની તે પ્રકારની ભક્તિ ન કરે, તો અનેક શ્રમથી તેઓને જે ભિક્ષા મળે તે ભિક્ષા પોતે અલ્પશ્રમથી મેળવી શકે તેમ હોવા છતાં, પોતે ઉપકાર ન કરે, તેથી સમત્વનો નાશ થાય છે. १. संसक्तसक्तुगोरसपानकपानीयप्राणरक्षार्थम् । परिगलनप्राणघातनपश्चात्कर्मादिकानां च ।। परिहारार्थं पात्रं ग्लानबालाद्युपग्रहार्थं च । दानमयधर्मसाधनसमता चैवं परस्परतः ।।
