________________
૬૨
અધ્યાત્મમત પરીક્ષા
મારા . .. . . . . . . . . . . . . ગાથા - ૧૬ પ્રાપ્તિ થઈ. (૧) દ્રષ, વિશુદ્ધિ અને સંક્લેશના અંગપણાથી બે પ્રકારનો છે. (૨) પ્રવચનસારમાં દ્વેષને કેવલ અશુભ જ કહેલ છે. એ દિગંબરોના વચનનું ઉદ્ભાવન પણ આ કથનથી નિરાકરણ કરાયું. ઉત્થાન :- “નન થી પૂર્વપક્ષી શંકા કરતાં કહે છે
ટીકા - ન્યૂર્વ પ્રતિસાવ સુન્નસધ્ધારિતો તેવોપ સર્વદા મવગ્નનુમતિ પર્વ હિતિ વે?, कारणिकद्वेषस्य विना कारणमननुगुणत्वात्। “गृहस्थानामेव तादृशकारणेऽधिकार" इति चेत्? नं, तथाविधलब्धिभाजो गृहस्थस्याभावे लब्धिमतः श्रमणस्यापि विशिष्टसङ्घायुपकारस्य कूपखननदृष्टान्तेनानकलवात.सार्वदिकलकादाचित्कत्वाभ्यामेव गहस्थाऽनगारिणोः प्रभावकताविशेषात।
___ "उत्कृष्टश्रावकस्यापि गौणधर्मालम्बनतया नात्राधिकार" इति चेत्? अत एव दुरागृहीतोऽसि, गीणत्वेऽपि स्वकृतिसाध्यत्वे सत्यन्यकृत्यमाध्यकर्माधिकारितया विशेषविश्रामात्, पुष्टालम्बनतया यतिदिताऽऽवहत्वाच्च। न हि यथाकथंचिदपवादसेवनमेत हितावहं ब्रूमोऽपि तु पुष्टालम्बनम्। यदागमः [. a. ૨૭૨] .
१ आलंबणेण केणइ जे मन्नं संजां पमायन्ति । ण हु तं होइ पमाणं भूअत्थगवेसणं कुजा ।।
ટીકાર્ય - ' આ રીતે પૂર્વમાં તમે દ્વેષને વિશુદ્ધિ અને સંક્લેશ સિદ્ધ કર્યો એ રીતે, પ્રશસ્ત રાગની જેમ સુમંગલ સાધુને ઉચિત એવો દૈષ પણ સર્વદા તમને અનુમત જ થશે, આ રીતે પૂર્વપક્ષી કહેતો ગ્રંથકાર કહે છે, એમ ન કહેવું. તેમાં હેતુ કહે છેવાળિ' - કારણિક દ્વેષનું કારણ વગર ચારિત્રને અનનુગુણપણું છે.
અહીં પૂર્વપક્ષી કહે કે, ગૃહસ્થને જ તેવા કારણમાં અધિકાર છે (સાધુને નહિ). તેને ગ્રંથકાર કહે છે, તે બરાબર નથી. તેમાં હેતુ કહે છે‘તથા વિઘ' - તેવા પ્રકારની લબ્ધિવાળા ગૃહસ્થના અભાવમાં, લબ્ધિવાળા શ્રમણને પણ વિશિષ્ટ સંઘાદિને ઉપકારનું કૂપખનનદેષ્ટાંતથી અનુકૂલપણું છે. (તથી દૈષથી જ તે ઉપકાર સંભવિત છે. માટે ગૃહસ્થના અભાવમાં સાધુને અધિકાર છે.)
ઉત્થાન :- અહીં પ્રશ્ન થાય કે શ્રમણને પણ કૂપખનનદષ્ટાંતથી વિશિષ્ટ સંઘઉપકાર અનુકૂલ છે, તો શ્રાવકની જેમ તેણે પણ તેવા પ્રકારના સંઘઉપકાર અર્થે પ્રશસ્ત દેષ સદા કરવો જોઈએ. તેના નિવારણરૂપે કહે છે
ટીકાર્થ:- “સાર્વત્વિ ' - સાર્વચિકત્વ અને કદાચિત્કત્વ દ્વારા જ ગૃહસ્થ અને સાધુની પ્રભાવકતાનો વિશેષ = ભેદ છે. १. आलंबनेन के नच ये मन्ये संयम प्रमाद्यन्ति । न खलु तद् भवति प्रमाणं भूतार्थगवेषणं कुर्यात् ।। .
