________________
A
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
૬૦ અધ્યાત્મમત પરીક્ષા......
ગાથા ૧૬ છતાં કહે છે કે, દુષ્કૃતગર્તાના પરિણામમાં ઉપકારી એવો પ્રશસ્ત દ્વેષ, દોષ પ્રત્યે હોવાના કારણે પ્રશસ્ત થઈ શકે તેમ માનીએ, તો પણ તેવા પ્રકારના અપવાદમાં કોઈ વ્યક્તિ પ્રત્યે દ્વેષ કરવાથી સંયમનો નાશ થાય છે; તેથી પરના ઉપઘાત માટે કરાતો દ્વેષ અપ્રશસ્ત જ છે. તેના નિરાકરણ માટે સિદ્ધાંતકાર કહે છે
ટીકા તથા વિધારવશત્ર સુન્નિસાધ્વાવેતાશાવાદસેવને તથા વિધવપિનમૂનતો હોય, प्रशस्तरागस्येव प्रशस्तद्वेषस्य तथाविधचारित्रपरिणामाऽप्रतिबन्धकत्वात्।
ટીકાર્ય - “તથા વિધ' તેવા પ્રકારના કારણના વશથી, સુમંગલ સાધુ આદિને તેવા પ્રકારના અપવાદસેવનમાં તેવા પ્રકારનો ઠેષ પણ મૂળથી દોષ માટે થતો નથી, કેમ કે પ્રશસ્ત રાગની જેમ પ્રશસ્ત દેનું તથાવિધ ચારિત્રપરિણામનું અપ્રતિબંધકપણું છે.
ભાવાર્થ - અહીં ‘તથવિધારપાવર'થી એ પ્રમાણે કહ્યું તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, જંગલમાં સંયમધારી સાધુઓના રક્ષણના કારણના આશયથી સુમંગલ સાધુએ તેવા પ્રકારનું અપવાદનું સેવન કરેલ, અર્થાત સન્મુખ આવતા સિંહને દૂર કરવા માટે તમાચો મારીને નસાડવા પ્રયત્ન કરેલ. તે પ્રકારના અપવાદસેવનમાં તમાચો મારતી વખતે કરાયેલો ષ, મૂળથી દોષ માટે થતો નથી=સંયમરક્ષણરૂપ તે દ્વેષનું મૂળ હોવાના કારણે તે દોષ માટે થતો. નથી; પરંતુ કદાચ તે વખતે વિશિષ્ટ પ્રશસ્ત સંયમનો પરિણામ હોય તો, તëણ ચારિત્રના નીચેના કંડકની પ્રાપ્તિનું કારણ બને તો પણ, ચારિત્રના રક્ષણના પરિણામથી ઉત્થિત તે દ્વેષ હોવાના કારણે સંયમની વૃદ્ધિનું કારણ છે, કેમ કે પ્રશસ્ત રાગની જેમ પ્રશસ્ત દ્વેષનું તથાવિધ ચારિત્રપરિણામનું અપ્રતિબંધકપણું છે=સરાગચારિત્રરૂપ તથાવિધ ચારિત્રના પરિણામનું અપ્રતિબંધકપણું છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે, પ્રશસ્ત ષ પણ આત્માનું સ્વરૂપ નથી, માટે દોષરૂપ હોવા છતાં સંયમનો નાશક નથી, પરંતુ સંયમની શુદ્ધિનો આપાદક છે. અને કદાચ અસંગભૂમિકાવાળું ચિત્ત હોય, અને કારણે પ્રશસ્ત દ્વેષ કરવામાં આવે, તો નીચેના સંયમ-કંડકની પ્રાપ્તિ હોવા છતાં, સંઘના રક્ષણના પરિણામને કારણે વિશિષ્ટ નિર્જરા કે વિશિષ્ટ પુણ્યબંધનું કારણ પ્રશસ્તષ બને છે; માટે મૂળથી દોષરૂપ નથી.
ઉત્થાન -પૂર્વમાં બતાવ્યું એ રીતે, સિદ્ધાંતકારે દ્વેષને પણ પ્રશસ્ત-અપ્રશસ્તરૂપે સિદ્ધ કર્યો, ત્યાં પૂર્વપક્ષી સ્ફટિકના દષ્ટાંતથી દ્વેષને એકાંતે અપ્રશસ્ત સ્થાપન કરવા પ્રયત્ન કરે છે. તે બતાવતાં “મથ થી કહે છે
ટીકા :- અથ દિવારા નવા સુપર સ્થાનીયં સ{//વારિત્ર તાપિચ્છસુમસંસ્થાનીયો : कथमुपकुर्यात्? इति चेत्? रागोऽपि कथम्? प्रशस्तोद्देशेन तद्रूपपरिहारादिति चेत्? तुल्यमिदमन्यत्र।
ટીકાર્ય - ‘મથ - સ્ફટિકના જપાકુસુમના ઉપરાગસ્થાનીય સરાગચારિત્રને, તાપિચ્છકુસુમના (તમાલવૃક્ષના પુખના) સંસર્ગસ્થાનીય દ્વેષ કેવી રીતે ઉપકાર કરે? અર્થાત્ ન કરે.
