________________
ગાથા - ૧૬
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે પૂર્વપક્ષીનું કહેવું છે કે, જપાકુસુમના ઉ૫રાગથી જેમ સ્ફટિક રક્ત ભાસે છે, તસ્થાનીય સરાગચારિત્ર, સંયમ પ્રત્યેના રાગના પરિણામથી પ્રશસ્ત ભાસે છે, તેને તાપિચ્છકુસુમ=કાળા ફૂલના સંસર્ગસ્થાનીય જે દ્વેષ છે=બીજાનો ઉપઘાત કરવાના પરિણામરૂપ મલિન પરિણામવાળો જે દ્વેષ છે, તે કેવી રીતે ઉપકાર કરે? અર્થાત્ ન કરે.
ટીકાર્ય :- ‘રોવિ’ – તેને સિદ્ધાંતકાર કહે છે કે, રાગ પણ કેવી રીતે ઉપકાર કરે? તેના જવાબરૂપે પૂર્વપક્ષી કહે છે-પ્રશસ્ત ઉદ્દેશથી તદ્રુપનો=રાગના સ્વરૂપનો, પરિહાર થાય છે. (તેથી તે ચારિત્રને ઉપકારક છે).
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે, સંયમ પ્રત્યેનો રાગ હોવાના કારણે ત્યાં પ્રશસ્ત ઉદ્દેશ છે, તેથી રાગનું જે મિલન સ્વરૂપ છે તેનો પરિહાર થાય છે, માટે રાગ ચારિત્રને ઉપકાર કરે છે. આ પ્રમાણે પૂર્વપક્ષીનો કહેવાનો ભાવ છે, તેના જવાબરૂપે ગ્રંથકાર કહે છે
ટીકાર્ય :- ‘તુત્વમ્’ આ અન્યત્ર તુલ્ય છે =દ્વેષમાં પણ આ તુલ્ય છે.
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે, અપ્રશસ્ત ઉદ્દેશથી–અપ્રશસ્ત એવા દુષ્કૃતના પરિણામને કાઢવાના ઉદ્દેશથી, જ્યારે દ્વેષ વર્તે છે, ત્યારે તે દ્વેષના રૂપનો પરિહાર થાય છે, તેથી તે સરાગચારિત્રને ઉપકાર કરે છે. જેમ દુષ્કૃતપરિણામરૂપ અપ્રશસ્ત ભાવને ઉદ્દેશીને દુષ્કૃતગહરૂપ દ્વેષનો પરિણામ થાય છે, તે દુષ્કૃતની નિવૃત્તિ કરનાર હોવાથી પ્રશસ્ત રાગની જેમ ચારિત્રને ઉપકાર કરે છે.
ટીકા :- તેન વિશુદ્ધિ-સવનેશા તયા તસ્ય દ્વૈવિધ્ય વ્યાવ્યાત, પ્રાચ્યાત ચ
“१ परिणामादो बन्धो परिणामो रागदोषमोहजुदो ।
असुभो मोहपदेसो सुहो व असुहो हवदि अण्णो ॥ त्ति स्ववचनोद्भावनमपि ।
ટીકાર્ય :- આનાથી=સ્ફટિક અને તાપિચ્છકુસુમના દૃષ્ટાંતથી પૂર્વપક્ષીએ દ્વેષ સરાગચારિત્રને અનુપકારી છે, તેમ સ્થાપન કર્યું, તેનું ગ્રંથકારે નિરાકરણ કર્યું. આનાથી, વિશુદ્ધિ અને સંક્લેશઅંગપણાથી તેના—દ્વેષના, દૈવિધ્યનું વ્યાખ્યાન કરાયું, અને ‘પરિણામાવો વો’ ઇત્યાદિરૂપ સ્વવચનના ઉદ્ભાવનનું પણ=દિગંબરના વચનના ઉદ્ભાવનનું પણ, પ્રત્યાખ્યાન કરાયું.
‘પરિપ્પામાવો વધો’ ગાથાનો અર્થ આ પ્રમાણે છે- પરિણામથી બંધ છે. પરિણામ રાગ-દ્વેષ અને મોહયુક્ત છે. મોહ અને પ્રદ્વેષ અશુભ છે, અન્ય≥રાગ, શુભ અથવા અશુભ છે.
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે દ્વેષમાં પણ રાગની જેમ ચારિત્રનું ઉપકારકપણું છે એમ સિદ્ધ કર્યું. તેનાથી બે વસ્તુની
१. परिणामाद् बन्ध: परिणामो रागद्वेषमोहयुतः । अशुभौ मोहप्रद्वेषौ शुभो वाऽशुभो भवत्यन्यः ॥
