________________
ગાથા:૧૬. ........................ અધ્યાત્મમારી. . . . . . . . . . . . . . . . . . .૬૫ ટીકાર્ય - “તાશ' તેવા પ્રકારના અપવાદમાં અર્થાત્ પૂર્વમાં કહ્યું કે, સુમંગલ સાધુએ સંયમના રક્ષણ માટે સિંહને જે તમાચા માર્યા, તેવા પ્રકારના અપવાદમાં, પ્રમાદયોગથી પ્રાણવ્યપરોપણરૂપ હિંસા કેવી રીતે શ્રમણ્ય વિરોધી નહિ થાય? અર્થાત થાય, એ પ્રમાણે પૂર્વપક્ષી કહે તો સિદ્ધાંતકાર કહે છે કે, એમ ન કહેવું. તેમાં હેતુ કહે
વનપરિતિ વર્જનપરિણતિથી અન્ય ઉપાયને ચિતવતાં પણ, તેના અભાવમાં જsઉપાયાંતરના અભાવમાં જ, અનુજિવૃક્ષાથી=અનુગ્રહ કરવાની ઇચ્છાથી, સંઘઉપકાર કરવા માટે પરાયણને, ઉપયોગની શુદ્ધિથી વસ્તુતઃ યોગદુષ્મણિધાનનો અભાવ છે; એ પ્રમાણે અન્યત્ર વિસ્તાર છે.
ભાવાર્થ -સુમંગલ સાધુએ જંગલમાં સાધુના સમુદાયના રક્ષણાર્થે સિંહને તમાચા માર્યા, ત્યારે તેઓ જાણતા હતા કે હું સહસ્રમલ છું અને મારા તમાચાથી સિંહ તત્કાળ મરી જશે. તેથી કંઈક હળવા હાથે સિંહને તમાચો માર્યો, તો પણ તે સિંહ આગળ જઇને મૃત્યુ પામે છે. ફરી બીજો સિંહ આવે છે ત્યારે તેમને ભ્રમ થાય છે કે, ફરી તે જ સિંહ આવ્યો છે, તેથી સહેજ વધારે બળથી તમાચો માર્યો. આ રીતે આખી રાત્રિમાં ચાર સિંહના પ્રાણ નાશ થયા. ત્યાં “આ તે સિંહ છે કે અન્ય સિંહ છે?” એ જાણવા માટે ઉપયુક્ત ન થયા, તે સુમંગલ સાધુનો અનાભોગથી થયેલો પ્રમાદ છે. અને તે જ રીતે અન્ય પણ કોઇક સૂક્ષ્મ અનાભોગથી થયેલ પ્રમાદ હોય, તે પ્રમાદને ગ્રહણ કરીને પૂર્વપક્ષી કહે છે કે, ત્યાં પ્રમાદયોગથી સિંહના પ્રાણવ્યપરોપણરૂપ હિંસા થઈ છે, તે સંયમની વિરોધી કેમ નથી? અર્થાત વિરોધી છે. તેને ગ્રંથકાર કહે છે કે એ પ્રમાણે ન કહેવું, કેમ કે હિંસાના વર્જનની પરિણતિથી, - સાધુને સંયમરક્ષણ માટે અન્ય ઉપાયનું ચિંતવન કરતાં પણ, સિંહને તમાચો માર્યા સિવાય બીજો કોઈ ઉપાય નહિ ન હોવાને કારણે, અનુગ્રહ કરવાની ઇચ્છાથી, સંઘનો ઉપકાર કરવામાં પરાયણ એવા સુમંગલ સાધુને ઉપયોગની શુદ્ધિ વર્તે છે. તેથી અનાભોગકૃત કિંચિત્ પ્રમાદયોગ હોવા છતાં પણ, અને ત્યાં સિંહના પ્રાણવ્યપરોપણરૂપ હિંસા હોવા છતાં પણ, યોગદુષ્મણિધાનનો અભાવ છે; અર્થાત્ કોઈ જીવની હિંસા કરવારૂપ મન-વચન અને કાયાના યોગોના દુષ્પણિધાનનો અભાવ છે. માટે બાહ્ય રીતે હિંસા થવા છતાં, અંતરંગ પરિણતિથી સંઘના ઉપકારનો અધ્યવસાય હોવાથી, સંયમની મલિનતા થતી નથી.
ગાથા-૧૬ની ટીકાના પ્રારંભથી અર્થાતુ રાષિયો ...યો ૩wાથાનમાવત્' આ આખા કથનથી એ પ્રાપ્ત થયું કે, રાગની જેમ દ્વેષ પણ પ્રશસ્ત હોઇ શકે છે. એ પ્રકારનું વર્ણન કર્યા પછી ગ્રંથકાર કહે છે કે, આ પ્રકારના વર્ણનનો વિસ્તાર અન્યત્ર શાસ્ત્રોમાં છે.
ઉત્થાન - ગાથાના પૂર્વાર્ધમાં બતાવ્યું કે શુભાશુભને ઉદ્દેશીને રાગ-દ્વેષની શુભાશુભતા છે. એ કથનની ટીકા.... માત્ર વિતર:' અહીં પૂરી થાય છે. હવે દિગંબર માને છે કે, વિષયની અપેક્ષાએ રાગ-દ્વેષનું પ્રશસ્ત-અપ્રશસ્તપણું છે. તેનું નિરાકરણ કરતાં રિંતુ'...થી ગાથાના ઉત્તરાર્ધનો અર્થ કરે છે
asi :- यदि तु स्वरूपतः प्रशस्तविषयालम्बनतयैव रागस्य प्राशस्त्यं द्वेषस्तु नैवमसंभवादित्युद्भाव्यते तर्हि प्राशस्त्याऽप्राशस्त्यरूपविषयविभाग एव विप्लवेत, उपेयेच्छाया वस्तुतो मोक्षालम्बनत्येति
