________________
૫૨
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
ગાથા - ૧૫-૧૬
પરંતુ જે તે સમયે કામની વાતો કરનારાની પ્રવૃત્તિ જેમ અનુચિત છે, તેમ આધ્યાત્મિકમતવાળા કુમારપાળ આદિનું વચન પણ નિર્વિવેકપણાથી જે તે સ્થાને હાસ્યમોહનીયના ઉદયથી ઉત્પન્ન થયેલ એવા સિદ્ધાંતની વિરાધનાના અધ્યવસાયથી બોલાયેલું છે.
31
टीst :- न खलु महामोहशैलूषपारवश्यं विना सम्भवत्यमूदृग् नर्त्तनप्रकारः । कथमियमविचारितोक्तिरिति चेत् ? इत्थं, क्षुद्वेदनादिप्रतिकारार्थमाहारादौ महर्षीणां प्रवृत्तिं स्वीकुर्वतः स्वस्यापि स्वोपहासभाजनत्वसङ्गात्। अथाहारादिप्रवृत्तिः क्षुद्वेदनामेव प्रतिकुरुते न तु किञ्चिदपकुरुत इति चेत् ? तुल्यं ધર્મોપળેવ ॥
ટીકાર્થ :- ન હતુ' મહામોહરૂપ નટના પરવશપણા વિના આવા પ્રકારનો નર્તન પ્રકાર ખરેખર સંભવતો નથી. આ અવિચારિત ઉક્તિ કેવી રીતે છે એ પ્રમાણે પૂર્વપક્ષી કહે તો ગ્રંથકાર કહે છે – આ પ્રમાણે, ‘ક્ષુર્’– કેમ કે ક્ષુધાવેદનીયના પ્રતિકાર માટે આહારાદિમાં મહર્ષિઓની પ્રવૃત્તિને સ્વીકારતાં સ્વને પણ–દિગંબરને
-
પણ, સ્વઉપહાસના ભાજનનો પ્રસંગ છે.
‘અથ’ – અહીં પૂર્વપક્ષી કહે કે, આહારાદિ પ્રવૃત્તિ ક્ષુધાવેદનાનો પ્રતિકાર કરે છે, પણ કાંઇ અપકાર કરતી નથી. તેને ગ્રંથકાર કહે છે કે, ધર્મોપકરણમાં પણ (આ યુક્તિ) તુલ્ય છે.॥૧૫॥
અવતરણિકા :- અર્થતેષામાવિષ્વસાય યથા ન પરાપેક્ષે દ્વેષયો: પ્રશસ્ત્યાઽપ્રાણત્યે તથાદ
અવતરણિકાર્ય :- હવે આમના=દિગંબરોના, આંધ્યના વિધ્વંસ માટે જે પ્રકારે પરનીં અપેક્ષાએ=પર એટલે રાગદ્વેષના વિષયભૂત પદાર્થના સ્વરૂપની અપેક્ષાએ, રાગદ્વેષનું પ્રાશસ્ત્ય-અપ્રાશસ્ત્ય નથી, તે પ્રકારે કહે છે
ભાવાર્થ :- અહીં વિશેષ એ છે કે કાયવિરાધનારૂપ પ્રતિષિદ્ધનું કારણે પણ કરેલું સેવન અપવાદરૂપ નથી, પરંતુ પ્રગટ અનાચાર છે; એમ જે પૂર્વપક્ષે ગાથા-૧૨માં કહેલ, તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, કાયવિરાધનારૂપ પ્રતિષિદ્ધનું સેવન હંમેશાં પરઉપઘાતરૂપ છે અને તે દ્વેષથી થાય છે, અને દિગંબરની માન્યતા પ્રમાણે દ્વેષ કેવલ અપ્રશસ્તરૂપ જ છે; આ પ્રકારના તેમના અંધપણાના વિધ્વંસ=નાશ માટે, રાગ-દ્વેષનું પ્રશસ્ત-અપ્રશસ્તપણું પરની અપેક્ષાએ જે પ્રકારે નથી, તે પ્રકારે સિદ્ધાંતકાર ગાથામાં કહે છે
रागस्स व दोसस्स व उद्दिस्स सुहासुहे सुहासुहया । जइ पुण विसयापेक्खा कह होज्जा तो विभागो सिं ॥ १६ ॥ (रागस्य वा द्वेषस्य वा उद्दिश्य शुभाशुभे शुभाशुभता । यदि पुनर्विषयापेक्षा कथं भवेत्तद्विभागस्तयोः ||१६||
ગાથા :
ગાથાર્થ :- શુભ અને અશુભને ઉદ્દેશીને રાગ અને દ્વેષની શુભાશુભતા છે. વળી જો વિષયની અપેક્ષાએ (શુભાશુભતા હોય તો) કેવી રીતે તેનો=પ્રશસ્ત-અપ્રશસ્તનો, વિભાગ થાય?=ન થાય.
