________________
ગાથા - ૧૪-૧૫
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
૫૧
કામજવરની પ્રતિચિકીર્ષા કરે છે=શાંત કરવા ઇચ્છે છે, તે અગ્નિને ઘીની આહુતિથી ઓલવવા ઇચ્છે છે’’ આ પ્રમાણે વચન હોવાથી હરિણાક્ષી દુર્ધ્યાન અપહારિણી નથી, પ્રત્યુત તેનું દુર્ધ્યાનનું, કારણ જ છે, તો વસ્રાદિક પણ મૂર્છાનો હેતુ હોવાથી દુર્ધ્યાનનું કારણ જ (છે), એ પ્રમાણે તુલ્ય છે. ૧૪
અવતરણિકા :- તવેવમુપસતામજ્ઞાનિતામાવિવન્નાહ્વ
અવતરણિકા :- તે આ રીતે અર્થાત્ ગાથા-નં ૧૪ માં કહ્યું એ રીતે, ઉપહાસ કરનારની અજ્ઞાનિતાને(અજ્ઞાનપણાને) પ્રગટ કરતાં ગ્રંથકાર કહે છે
एवं विदूसगाणं वयणं मयणंधवयणमिव मोहा । अण्णह समोवहासो देहाहाराइगहणेवि ||
( एतद्विदूषकाणां वचनं मदनान्धवचनमिव मोहात् । अन्यथा समोपहासो देहाहारादिग्रहणेऽपि ||१५|| )
ગાથા -
ગાથાર્થ :- વિદૂષકોનું આ વચન, કામાંધના વચનની જેમ મોહથી = અજ્ઞાનથી, (બોલાયેલું) છે, અન્યથા દેહ અને આહારાદિગ્રહણમાં પણ ઉપહાસ સમાન છે.
251 :- इदं हि वचनं विदूषकाणां हास्यमोहनीयोदयसमुज्जीवितात् सिद्धान्तविराधनाध्यवसायप्रसूतादज्ञानादेवोपजायते वेदमोहोदयमदिरोन्मादविधुरीकृतशक्तेरिव रजःपर्वादिसमयोचितं निर्विवेका यथातथा प्रलपितं,
ટીકાર્ય :- ‘રૂ’ જેમ વેદમોહોદયરૂપ મદિરાના ઉન્માદથી વિધુરીકૃત શક્તિવાળી વ્યક્તિનું, નિર્વિવેકપણા વડે કરીને રજ:પર્વાદિ સમયને ઉચિત યથા તથા પ્રલપિત વચન છે, તેમ વિદૂષક એવા કુમારપાલાદિનું આ વચન, હાસ્યમોહનીયના ઉદયથી સમુજ્જીવિત અને સિદ્ધાંતવિરાધનાના અધ્યવસાયથી પ્રસૂત એવા અજ્ઞાનથી જ પેદા થાય છે.
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે, જે લોકોને કામનો અતિશય આવેગ છે તે લોકો કામરૂપી મદિરાથી વિધુરિત શક્તિવાળા છે, અને તેઓ નિર્વિવેકપણા વડે કરીને જ્યાં ત્યાં સ્ત્રીઆદિના વિષયમાં પ્રલાપ કરે છે. વાસ્તવિક તે પ્રલાપ વિવેકી એવા સંસારી પુરુષો માટે પણ રજ:પર્વાદિ સમયને ઉચિત છે, પણ સર્વત્ર નહીં; પરંતુ કામના ઉદયવાળા જેમ તે વચનોચ્ચાર સર્વત્ર કરે છે, તેમ સિદ્ધાંતની વિરાધનાના અધ્યવસાયથી અજ્ઞાનના કારણે, કુમારપાલાદિ, જ્યાં સંયમની ચર્ચા ચાલી રહી છે ત્યાં સ્ત્રીગ્રહણનો અવકાશ નથી તે સ્થાનમાં, ચારિત્રીએ સ્રી ગ્રહણ કરવી જોઇએ, એ પ્રમાણે જેમ તેમ અસંબંધ પ્રલાપ કરે છે.
અહીં દૃષ્ટાંતમાં રજ:પર્વાદિ સમયને ઉચિત એમ કહેલ છે, તેનો ભાવ એ છે કે, સ્ત્રીઓને માસિકકાળ પછી પુત્રપ્રાપ્તિનો કાળ છે, તે વખતે પુત્રપ્રાપ્તિનો અર્થી કામની વાત કરે તે સામાન્ય રીતે લોકમાં ઉચિત ગણાય છે;
