________________
ગાથા - ૧૬
........ અધ્યાત્મમત પરીક્ષા ...................૧૩ દ અહીં પ્રસ્તુત ગાથા-૧૬ના પૂર્વાદ્ધમાં સ્વસિદ્ધાંતને માન્ય રાગ-દ્વેષની શુભાશુભતા બતાવી અને ઉત્તરાદ્ધમાં દિગંબરને માન્ય શુભાશુભતા સંગત નથી, તે બતાવવા તર્ક કરેલ છે.
ટીકા-રાષિયોર્દિસ્વરૂપતો પ્રશસ્તત્વમેવ, પાપતિત્વી,મહેંદ્ધવિરામોદ્દેશન રા:પ્રસ્ત, कलत्रसेवाद्यशुभोद्देशेन च न तथा। द्वेषस्तु विपर्ययतः प्रशस्तोद्देशेनाऽप्रशस्तोऽप्रशस्तोद्देशेन च प्रशस्त इति । तदुक्तमावश्यकवृत्तौ “स च प्रशस्तेतरभेदः, प्रशस्तोऽज्ञानादिगोचरः, तथाहि- अज्ञानमविरति मिथ्यात्वं च द्वेष्टि । अप्रशस्तस्तु सम्यक्त्वादिगोचर इति" एवं प्रवृत्तिरपि तादृशरागद्वेषोद्देश्यमेवोद्देश्यी( शी )कृत्य प्रादुर्भवन्ती प्रशस्ताऽप्रशस्ता च धर्माधर्मजननी। ટીકાર્ય - “
રાયોઃ 'રાગ અને દ્વેષનું સ્વરૂપથી અપ્રશસ્તપણું જ છે, કેમ કે પાપપ્રકૃતિ છે, અને અહજ્યાદિ શુભ ઉદ્દેશથી રોગ પ્રશસ્ત છે અને કલત્રસેવાદિ અશુભ ઉદ્દેશથી તેવું નથી=પ્રશસ્ત નથી. વળી દ્વેષ, વિપર્યયથી (પ્રશસ્ત-અપ્રશસ્ત છે)=પ્રશસ્ત ઉદ્દેશથી થતો દ્વેષ અપ્રશસ્ત છે અને અપ્રશસ્ત ઉદ્દેશથી થતો દ્વેષ પ્રશસ્ત છે. “તિ’ શબ્દ રાગ-દ્વેષના પ્રશસ્ત-અપ્રશસ્તના કથનની સમાપ્તિ સૂચક છે. તવું'- તે આવશ્યકવૃત્તિમાં કહેલું છે. તે અર્થાત્ દ્વેષ, પ્રશસ્ત અને ઈતર ભેદવાળો=અપ્રશસ્ત છે. અજ્ઞાનાદિ ગોચર પ્રશસ્ત છે, તે આ પ્રમાણે – અજ્ઞાન, અવિરતિ અને મિથ્યાત્વનો ઠેષ કરે છે. વળી સમ્યક્તાદિ ગોચર અપ્રશસ્ત છે. તિ' આવશ્યકવૃત્તિના ઉદ્ધરણની સમાપ્તિ સૂચક છે. વં પ્રવૃત્તિરપિ' - અને એ રીતે પ્રવૃત્તિ પણ તેવા પ્રકારના રાગ-દ્વેષના ઉદ્દેશ્યને જ ઉદ્દેશીને પ્રાદુર્ભાવ પામતી પ્રશસ્ત અને અપ્રશસ્ત છે અને પ્રશસ્ત) ધર્મજનની અને (અપ્રશસ્ત) અધર્મજનની છે.
શ્વેતાંબરની માન્યતા પ્રમાણે પ્રશસ્ત ઉદ્દેશથી રાગ પ્રશસ્ત અને અપ્રશસ્ત ઉદ્દેશથી રાગ અપ્રશસ્ત, અને પ્રશસ્ત ઉદ્દેશથી દ્વેષ અપ્રશસ્ત અને અપ્રશસ્ત ઉદ્દેશથી ઠેષ પ્રશસ્ત છે, તેનું તાત્પર્ય :(૧) પ્રશસ્ત એવા અરિહંતભક્તિ આદિના શુભ આશયથી થતી ભગવાનની ભક્તિની ઇચ્છા તે પ્રશસ્ત રાગ છે. . (૨) સ્ત્રી ભોગવવા આદિના આશયથી થતી સ્ત્રીના ગ્રહણની ઇચ્છા તે અપ્રશસ્ત રાગ છે. (૩) પ્રશસ્ત એવા આત્માના ગુણોને ઉદ્દેશીને તેના પ્રત્યે જે દ્વેષ તે અપ્રશસ્ત દ્વેષ છે. (૪) અપ્રશસ્ત એવા અજ્ઞાનાદિ ભાવોને ઉદ્દેશીને તેના પ્રત્યે થતો દ્વેષ તે પ્રશસ્ત દ્વેષ છે, તેમજ ધર્મનો નાશ કરનાર એવી દુષ્ટ વ્યક્તિને જોઇને ધર્મનું રક્ષણ કરવા માટે તેને શિક્ષા કરવાનો અધ્યવસાય કે નાશ કરવાનો અધ્યવસાય તે પણ અપ્રશસ્ત એવી દુષ્ટ વ્યક્તિને ઉદ્દેશીને થતો હોવાથી પ્રશસ્ત દ્વેષ છે અને અપવાદના પ્રસંગે જે દુષ્ટ વ્યક્તિ પ્રત્યે દ્વેષ કરવામાં આવે છે, એ સિવાયના પ્રસંગમાં સર્વ દુષ્ટો પ્રત્યે ઉપેક્ષા કે કરુણાભાવ કરવામાં આવે તે પ્રશસ્ત છે, પરંતુ તેઓ પ્રત્યે કરાતો દ્વેષ પ્રશસ્ત નથી.
A-6.
