________________
ગાથા - ૧૧-૧૨
૩૯
અધ્યાત્મમત પરીક્ષા शुद्धात्मवृत्तित्राणनिमित्तानुजिघृक्षापूर्विका दर्शनज्ञानोपदेशशिष्यग्रहणतत्पोषणजिनेन्द्रपूजोपदेशरूपा च सरागचर्या सा नैव शुद्धोपयोगचर्यया समुच्चीयते केवलमन्वाचीयत एव।
દર તેષ' કર્તુઅર્થક ષષ્ઠી છે, તેઓની અર્થાત્ શુભ ઉપયોગરૂપ ગૌણ ચારિત્રવાળાની...એ પ્રમાણે ગ્રહણ કરવાનું છે.
ટીકાર્ય - “તુ' જેઓ વળી શ્રમણ્ય પરિણતિની પ્રતિજ્ઞા કરીને પણ જીવિતકષાયકણપણું હોવાને કારણે= જીવિત છે કષાયના કણો જેમાં તેનો ભાવ હોવાને કારણે, સમસ્ત પરદ્રવ્યની નિવૃત્તિમાં પ્રવૃત્ત એવો જે આત્માનો સ્વભાવ, તેમાં પ્રવૃત્તિરૂપ શુદ્ધ ઉપયોગની ભૂમિને આરોહણ કરવા માટે સમર્થ નથી, તેઓ તેના ઉપકંઠમાં નિવિષ્ટ જ શુદ્ધ ઉપયોગની ભૂમિની સમીપમાં રહેલા જ, તેને શુદ્ધ ઉપયોગની ભૂમિને, પ્રાપ્ત કરવા માટે ઉત્કંઠુલ આતુર મનવાળા, પણ શુદ્ધાત્મવૃત્તિમાત્રથી અવસ્થિત=રહેલા, એવા અહદાદિમાં અને તન્માત્રમાં અર્થાત્ શુદ્ધાત્મવૃત્તિમાત્રામાં (જે જીવની) અવસ્થિતિ=રહેવાની ક્રિયા છે તેના પ્રતિપાદક એવા પ્રવચનઅભિયુક્તોમાં=બહુશ્રુતોમાં, ભક્તિ અને વાત્સલ્યને કારણે, અર્થાત્ ભક્તિ એટલે બહુમાન અને વાત્સલ્ય એટલે પ્રીતિ, તેના કારણે, તેટલા માત્ર રાગથી ઉપનીત પરદ્રવ્યની પ્રવૃત્તિથી પરિવર્તિત એવા શુદ્ધાત્માની વૃત્તિવાળા તેઓ, શુદ્ધાત્મામાં અનુરાગના યોગરૂપ-સંબંધરૂપ, શુભ ઉપયોગમાં આતિષ્ઠમાન શુભ ઉપયોગમાં
રહેલા એવા તેઓ, ગૌણ જ ચારિત્રને પામે છે, પરંતુ મુખ્ય નહીં. આથી કરીને શુભ ઉપયોગવાળાને ગૌણ જ ' ચારિત્ર હોય છે આથી કરીને, તેઓની શુભ ઉપયોગવાળાની, જે કાંઇ વંદન-નમસ્કાર સહિત અભ્યસ્થાન
અનુગામનરૂપ પ્રતિપત્તિ, અને શ્રમઅપનયનાદિરૂપ શુદ્ધાત્માનું અનુરાગીપણું હોવાને કારણે શુદ્ધાત્મવૃત્તિના રક્ષણનિમિત્ત એવી જે સરાગચર્યા; અને અનુજિવૃક્ષાપૂર્વક અનુગ્રહની ઇચ્છાપૂર્વક, દર્શનજ્ઞાનવિષયક ઉપદેશ, શિષ્યનું ગ્રહણ, શિષ્યનું પોષણ, જિનેન્દ્રની પૂજાના ઉપદેશરૂપ સરાગચર્યા છે; તે બંને સરાગચર્યાઓ શુદ્ધ ઉપયોગની ચર્યાવડે સમુચ્ચય કરાતી નથી, કેવલ અન્યાય જ કરાય છે.=શુદ્ધ ઉપયોગની પાછળ તેનો સમુચ્ચય કરાય છે. અહીં 'મા' શબ્દ પાત્' અર્થક છે.
ભાવાર્થ - ‘તાવનાત્ર પોપનીનારદ્રવ્યપ્રવૃત્તિ પરિવર્તતશુદ્ધાત્મવૃત્તય: કહ્યું તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, શુભ ઉપયોગવાળાને અરિહંતાદિમાં અને પ્રવચનઅભિયુક્તો પ્રત્યે જે ભક્તિ છે, તેટલો જ માત્ર રાગ વર્તે છે; અને તેનાથી ઉપરનીત એવી તેઓની ભક્તિની ક્રિયા વર્તે છે, તે પરદ્રવ્યની પ્રવૃત્તિ છે; અને તે પરદ્રવ્યની પ્રવૃત્તિથી પરિવર્તન પામેલી શુદ્ધાત્માની વૃત્તિઓ શુભ ઉપયોગવાળાની છે, અર્થાત્ તેટલા અંશમાં તેઓ શુદ્ધાત્મામાં વર્તનારા નથી, બાકી અન્ય પ્રકારના સર્વ રાગ-દ્વેષનો અભાવ હોવાથી શુદ્ધાત્મામાં વૃત્તિવાળા છે. આથી જ તેઓને શુદ્ધ ઉપયોગની નજીકની ભૂમિકામાં બેઠેલા છે તેમ કહેલ છે. આમ છતાં, તેવા શુભ ઉપયોગવાળાને પણ દિગંબર ગૌણ ચારિત્ર માને છે. અર્થાત્ મુખ્ય ચારિત્ર તે આત્માના પરમઉપેક્ષાભાવ સ્વરૂપ છે, જયારે શુભ ઉપયોગવાળા આત્માના સ્વભાવમાં વર્તવારૂપ ચારિત્રપરિણામવાળા નથી, પરંતુ તેના આસન્નભાવવાળા છે, તેથી ઉપચારથી ચારિત્ર છે. કેમ કે ચારિત્રની આસન્નભાવ હોય તેમાં ચારિત્રનો ઉપચાર કરીને તેઓને ચારિત્ર કહેવાય છે. તેથી તેઓમાં ગૌણ ચારિત્ર છે.
