________________
ગાથા - ૭
.. અધ્યાત્મમત પરીક્ષા , 'ચા' - અન્યથા, શરીરમાં પણ તુલ્ય યોગક્ષેમ છે એમ કહ્યું, તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, ઉપધિ ગ્રહણ કરવામાં જે દોષોનો યોગ પ્રાપ્ત થાય છે અને જીવના જે અશુદ્ધભાવો છે તેના રક્ષણરૂપ ક્ષેમ થાય છે, તે બંન્ને શરીરમાં પણ સમાન છે. અહીં કહેવાનો ભાવ એ છે કે, ભગવાનના વચનાનુસાર શરીરને સમ્ય પ્રવર્તાવવામાં ન આવે તો, શરીરથી અશુદ્ધ ભાવો રૂપ દોષોનો યોગ થાય છે અને જીવમાં વર્તતા અશુદ્ધ ભાવોનું રક્ષણ થાય છે; તે જ રીતે ભગવાનના વચનાનુસાર યતનાપૂર્વક ઉપથિ ગ્રહણ કરવામાં ન આવે તો, અવિદ્યમાન અશુદ્ધ ભાવોનો યોગ અને વિદ્યમાન અશુદ્ધ ભાવોનું રક્ષણ થાય છે; પરંતુ યતનાપૂર્વક શરીરની ક્રિયાથી જેમ દોષોનો પરિહાર થાય છે, તેમ યતનાપૂર્વક ઉપધિના ગ્રહણમાં પણ દોષોનો પરિહાર થાય છે.
ટીકા - “સંરક્ષvi દિ સર્વર પાર્થ તર િનિગવિત્તી સપનું, તીનુવન્ય: સાતત્યેન चिन्तनं, तदायतनत्वाच्च वस्त्रादिकं शस्त्रादिवत् त्याज्यमिति" चेत्? कथं तर्हि जलज्वलनमलिम्लुचश्वापदाहिविषकण्टकादिभ्यः संरक्षणानुबन्धस्य तौल्याइहादयोऽपि देवानांप्रियस्य न त्याज्याः?
ટીકાર્થઃ- “સંરક્ષ' ખરેખર સંરક્ષણ એટલે સર્વમારણાદિ ઉપાયો વડે તસ્કરાદિથી નિજ વિત્તનું સંગોપન, એ સંરક્ષણ છે; અને તેનો અર્થાત્ સંરક્ષણનો, અનુબંધ એટલે સતતપણાથી ચિંતન, તેનું અર્થાત્ સંરક્ષણાનુબંધનું, આયતન હોવાથી, વસ્ત્રાદિક શસ્ત્રાદિની જેમ ત્યાજ્ય થાય; એ પ્રમાણે પૂર્વપક્ષી કહે તો તેને ગ્રંથકાર કહે છે- જલ, અગ્નિ, ચોર, થાપદ, સર્પનું વિષ, કંટકાદિથી (દેહના વિષયમાં) સંરક્ષણાનુબંધનું તુલ્યપણું હોવાથી, દેહાદિ પણ દેવાનાંપ્રિયને કેવી રીતે ત્યાય નહિ થાય? અર્થાત્ થશે. ઉત્થાન -પૂર્વમાં કહ્યું કે જો ઉપધિને સંરક્ષણાનુબંધી રૌદ્રધ્યાનનું આયતન તું કહીશ, તો દેહમાં પણ સંરક્ષણાનુબંધી રૌદ્રધ્યાનનું આયતનપણું તુલ્ય છે. તેની સામે પૂર્વપક્ષી સંરક્ષણાનુબંધી રૌદ્રધ્યાનનું આયતનપણું શરીર નથી, એ બતાવવા અર્થે ‘મથ' થી કહે છે
ટીકા - મહેતાથીમનBHધનવંઝોન, મોક્ષધનત્વમા સંરક્ષUIનુવઃ સ્થાનિછો, वस्तुतः 'सविशेषणे इत्यादिन्यायान्मोक्षसाधनत्वमत्यनुबन्ध एव पर्यवस्यति न संरक्षणानुबन्ध इति चेत्? तदिदं यतनया धाय॑माणे धर्मोपकरणेऽपि तुल्यमिति ॥७॥ ટીકાર્ય - “મથ’ હેયતામાં અનિષ્ટસાધન– પ્રયોજક છે અને મોક્ષસાધન–મતિથી શરીરનો સંરક્ષણાનુબંધ અનિષ્ટ નથી. વસ્તુતઃ “વિશેષ' ઇત્યાદિ ન્યાયથી મોક્ષસાધન–મતિથી કરાતો શરીરનો સંરક્ષણાનુબંધ મોક્ષસાધન–મતિના અનુબંધમાં જ પર્યવસાન પામે છે, પરંતુ સંરક્ષણાનુબંધમાં નહિ, અર્થાત્ સંરક્ષણાનુબંધી રૌદ્રધ્યાનમાં નહિ. એ પ્રમાણે જો દિગંબર કહે તો તેને ગ્રંથકાર કહે છે- “તરિદ્ર' - યતનાથી ધારણ કરાતાં ધર્મોપકરણમાં પણ તે આ તુલ્ય છે=સંરક્ષણાનુબંધ મોક્ષસાધન–મતિના અનુબંધમાં પર્યવસાન પામે છે, તે આ તુલ્ય છે. । १. सविशेषणे हि विधिनिषेधौ विशेषणमुपसङ्क्रामतो विशेष्याबाधके सतीति न्यायः ।
A-4
