________________
૨૮. .
. અધ્યાત્મમત પરીક્ષા ..
ગાથા ૮ છે; અને જે જે ક્ષણમાં જે જે યોગનો ઉપયોગ હોય, તે તે ક્ષણમાં તે તે યોગનું ધ્યાન હોય છે. તેથી આખા ભાંગા ગણવામાં ત્રણ પ્રકારનું ધ્યાન છે.
ટીકાર્ય - “માજિ, રતુ...' સ્મરણ કરું છું, પરંતુ શ્રદ્ધા કરતો નથી. તેમાં હેતુ કહે છે- . “ઐવિતાયામ્' શૈધાતુ ચિંતામાં (છે). એ પ્રમાણે ધાત્વર્થનો કાયિકાદિમાં કાયિકાદિ ધ્યાનમાં, અસંભવ છે, એ પ્રમાણે પૂર્વપક્ષી કહે તો તેને ગ્રંથકાર કહે છેતત્વ થાતોરાર્થતા' :- તો શું ધાતુની અનેકાર્થતાને તું માનતો નથી?
મશ્મિ '- હું ઇચ્છું છું, એ પ્રમાણે માનું છું; પરંતુ અહીં તેના અર્થાતરકલ્પનાના પ્રયોજનને પ્રાપ્ત કરતો નથી. અર્થાત્ પ્રયોજનને આશ્રયીને કામનાવાળો હું છું, તે પ્રમાણે ધાતુની અનેકાર્થતા હું સ્વીકારું છું, પરંતુ અહીંયાં એટલે ધ્યાનના અર્થમાં “ૐ વિનાયા' એ પ્રમાણે કહ્યું છે તેને છોડીને અર્થાતરકલ્પના કરવાનું પ્રયોજન કાંઈ દેખાતું નથી; આ પ્રમાણે પૂર્વપક્ષી કહે તો તેને ગ્રંથકાર કહે છેતમુસૂત્ર સમાઘાને' - તો શું ઉક્ત સૂત્રના સમાધાનનું તારે પ્રયોજન નથી? ‘મોમ્' એ પ્રમાણે કહે છે તો, અર્થાતુ નથી એ પ્રમાણે કહે છે તો, તું નાસ્તિક છો? તથાપિ' - તો પણ કેવલીના કાયયોગનિરોધનો ધ્યાનપણારૂપે સ્વીકારતા એવા તને, કયો અન્ય જ માર્ગ શરણ છે? એ પ્રમાણે એકાંતમાં તું વિચાર. ‘મત વેરં પરિમાણને' - આથી કરીને જ અર્થાત્ ત્રણે યોગનો વ્યાપાર ધ્યાન સ્વીકારેલ છે, આથી કરીને જ, આ અર્થાત્ વક્ષ્યમાણ ગ્રંથકાર કહે છેસુદ્દઢપ્રયત્ત....-સુદેઢ પ્રયત્ન વ્યાપાર અને વિદ્યમાન કરણોનો નિરોધ ધ્યાન કહેવાય છે, પરંતુ ચિત્તનિરોધ માત્ર
નહિ.
East :- स्यादेतत्- यदि सुदृढः कायप्रयत्नः छद्मस्थसंयतस्य ध्यानं तर्हि केवलिनां देशोनपूर्वकोटी यावत्कथं न ध्यानसम्भवः? इति, उच्यते-आवश्यकादिव्यापाररूपव्यावहारिककायिकध्यानाभावात् कार्मणशरीरयोगाच्चलोपकरणतया नैश्चयिककायस्थैर्याभावाच्चेति ॥८॥
ટીકાર્ય - “ તત્'થી ગ્રંથકાર કહે છે કે, જો પૂર્વપક્ષી આ પ્રમાણે કહે કે, છદ્મસ્થ સંયતને સુદઢ કાયપ્રયત્ન જો ધ્યાન છે, તો કેવલીને દેશોનપૂર્વકોટી સુધી ધ્યાનસંભવ કેમ ન હોય? ‘રૂતિ' એ પૂર્વપક્ષીના કથનની સમાપ્તિસૂચક
ભાવાર્થ :- અહીં પૂર્વપક્ષીને કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે, વિશેષાવશ્યકભાષ્ય પ્રમાણે તમે સુદઢ કાયવ્યાપારને ધ્યાનરૂપે સ્થાપન કર્યું, તો કેવલી જ્યાં સુધી યોગનિરોધ ન કરે ત્યાં સુધી સુદઢ કાયવ્યાપારવાળા હોય છે, માટે શ્વેતાંબરને કેવલીને ધ્યાન સ્વીકારવાની આપત્તિ આવશે; તેથી કાયિક ધ્યાન સ્વીકારવું ઉચિત નથી, પરંતુ માનસિક સુદઢ યત્નને જ ધ્યાન કહેવું ઉચિત છે.
