________________
૩૬
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
ગાથા - ૧૧-૧૨
ભાવાર્થ :- કારણને છોડીને જે નિયમ છે તે ઉત્સર્ગ છે તેનું તાત્પર્ય એ છે કે દ્રવ્ય-ક્ષેત્રાદિની વિષમતારૂપ કારણને છોડીને, સાધુને આચરવાનો જે નિયમ છે તે ઉત્સર્ગ છે, અને દ્રવ્યક્ષેત્રાદિની વિષમતાને કારણે જે કારણિક વિધિ છે તે અપવાદ છે. આનાથી એ પ્રાપ્ત થયું કે અપવાદને છોડીને જે સરાગચર્યા છે તે ઉત્સર્ગ છે, તેથી તે શ્રામણ્યની સાથે વ્યભિચારી નથી.॥૧૦॥
અવતરણિકા :- અથ ગૂઢામિસંધેરાભનોપાયશતસંપાતમાનોવય નિવૃષ્ટ સ્વાશયમુદ્રાવયન્ પર: કૂત્તે
અવતરણિકાર્ય :- દિગંબરની આત્માની=પોતાની, ગૂઢ અભિસંધિ હોવાના કારણે સેંકડો અપાયના સંપાતને સેંકડો દોષોની પ્રાપ્તિને, જોઇને નિષ્કૃષ્ટ એવા સ્વ આશયને ઉદ્ભાવન કરતો એવો પર=દિગંબર, શંકા કરે છે
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે, પ્રથમ તો તે વાદના ક્ષેત્રમાં પોતાના ગૂઢ આશયને પ્રગટ કરતો ન હતો, પરંતુ પ્રતિવાદી તરફથી જ્યારે સેંકડો અપાયની પ્રાપ્તિ થઇ, તેને જોઇને પોતાની ગૂઢ અભિસંધિ હોવાને કારણે, જે નિષ્કૃષ્ટ=અંતિમ, પોતાનો આશય છે, તેને પ્રગટ કરતાં શંકા કરે છે. જો તેનામાં ગૂઢ અભિસંધિ ન હોત, તો તત્ત્વની વિચારણાના ક્ષેત્રમાં તેણે પ્રથમ જ પોતાનો આશય ઉદ્ભાવન કરવો જોઇએ, જેથી તત્ત્વનિર્ણય સુલભ રીતે પ્રાપ્ત થાય.
ગાયા :
नणु बज्झंगं साहणमववाओ अन्तरंगमुस्सग्गो । जा पुण सरागचरिया समुच्चिआ णेव सुद्धा ॥ ११ ॥
( ननु बाह्याङ्गं साधनमपवादोऽन्तरङ्गमुत्सर्गः । या पुनः सरागचर्या सा समुच्चिता नैव शुद्धया ॥ ११॥
डिसिद्धसेवणं पुण णो अववाओ फुडो अणायारो ।
ता वत्थाई गन्थो णो उस्सग्गो णं अववाओ ॥ १२ ॥
( प्रतिषिद्धसेवनं पुनर्नापवादः स्फुटोऽनाचारः । तद्वस्त्रादिग्रन्थो नोत्सर्गे नापवादः ॥१२॥ )
ગાથાર્થ :- બાહ્યાંગ સાધન અપવાદ છે, અંતરંગ ઉત્સર્ગ છે. વળી જે સરાગચર્યા છે, તે શુદ્ધરૂપે=શુદ્ધ સ્વરૂપથી, સમુચિત નથી. વળી પ્રતિષિદ્ધનું સેવન એ અપવાદ નથી, (પરંતુ) સ્પષ્ટ અનાચાર છે. તેથી વસ્ત્રાદિ ગ્રંથ ઉત્સર્ગ નથી, (અને) અપવાદ નથી.
ટીકા :- ઉત્પનુોથી હત્વપવાવ:, ઉત્સર્વાશ્ચ સર્વોપધિપ્રતિષેધનાત્મદ્રવ્યમાત્રપ્રતિબંધો; વિશિષ્ટાન્તक्षेत्रवशावसन्नशक्तेश्च यथाजातपुद्गलादिरूपधिश्छेदप्रतिषेधतया तमुपकुर्वन्नपवाद इत्यभिधीयते, फलतस्तदा तदुपकारकत्वेऽप्येकान्तिकात्यन्तिकोपकारकत्वाभावेन स्वरूपतो हेयत्वात् ।
