________________
ગાથા - ૯
. . .
અધ્યાત્મમત પરીક્ષા ગાથાર્થ - ધ્યાન, કરણપ્રયત્ન છે સ્વભાવ નથી; જે કારણથી સિદ્ધને તે ધ્યાન, નથી. ઈતરથા કરણપ્રયત્નને ધ્યાન ન માનો અને સ્વભાવ સમવસ્થાનને ધ્યાન માનો, તો શુક્લધ્યાનના ભેદોનો સ્થાનવિભાગ કેવી રીતે સંગત થશે? અર્થાત્ નહિ થાય.
ટીકા :- નામેવ સુદૃઢપ્રવૃજ્યાધ્યન્નિરોથાધ્યક્ષ વ્યાપાર ધ્યાનં નતૂપતિ સ્વભાવસમવસ્થાને, सिद्धानामपि ध्यानप्रसङ्गात्, न च तेषां तदिष्टं यदाह भाष्यसुधाम्भोनिधिः[વિ..મી.- રૂ૦૮૨]
" १ जइ अमणस्स वि झाणं केवलिणो कीस तन्न सिद्धस्स । भन्नइ जन्न पयत्तो तस्स जओ ण य णिरुद्धत्तं ।।"
ટીકાર્ય - Tનીમ્' - કરણોનો જ સુદઢપ્રવૃજ્યાખ્યા અને તગ્નિરોધાખ્ય=કરણોના નિરોધાખ્ય, વ્યાપાર એ ધ્યાન છે, પરંતુ અવતરણિકામાં કહેલ સ્વભાવસમવસ્થાન (ધ્યાન) નથી; કેમ કે સિદ્ધોને પણ ધ્યાનનો પ્રસંગ આવે છે, અને તેઓને=સિદ્ધોને, તે ધ્યાન, ઈષ્ટ નથી. જે કારણથી ભાગ્યસુધાબુનિધિ કહે છે‘ન' - જો અમન પણ કેવલીને ધ્યાન હોય, તો સિદ્ધને તે કેમ નથી? કહે છે- જે કારણથી સિદ્ધને પ્રયત્ન નથી. તો પ્રશ્ન થાય કે પ્રયત્ન કેમ નથી? તો કહે છે- જે કારણથી નિરોધ કરવા યોગ્ય ત્યાં કાંઇ નથી.
ભાવાર્થ - આ વિશેષાવશ્યકભાષ્યનો સાક્ષીપાઠ સિદ્ધોને ધ્યાન નથી એટલા અંશમાં જ છે, અને તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, આપણે પણ કેવલીને મન વગરના માનીએ છીએ; કેમ કે કેવલજ્ઞાન થયા પછી દ્રવ્યમનનો ફક્ત દેવોને જવાબ આપવા પૂરતો જ ઉપયોગ તેઓ કરે છે, અને યોગનિરોધકાલમાં અને ચૌદમા ગુણસ્થાનકે તેમને ધ્યાન હોય છે, અને ત્યાં મનનો યત્ન નથી, માટે અમનવાળા કેવલીને જો ધ્યાન હોય, તો સિદ્ધને કેમ નહીં? આવી શંકા કોઈને થાય, તેના જવાબરૂપે આ કથન છે; પણ દિગંબરોએ પ્રવચનસારમાં કહેલ જે નિશ્ચયથી સ્વભાવસમવસ્થાન છે, તેના નિરાકરણ માટે આ ઉદ્ધરણ નથી; કેમ કે દિગંબરો પરમ ઉપેક્ષાકાલમાં પણ સ્વભાવસમવસ્થાન ધ્યાન માને છે, તેથી તેની સાથે આ સાક્ષીપાઠને કોઈ સંબંધ નથી, ફક્ત સિદ્ધમાં ધ્યાન નથી તે બતાવવાનું તાત્પર્ય આ સાક્ષીપાઠનું છે.
EAst:- यदि तु सिद्धस्यापि स्वभावसमवस्थानरूपं नैश्चयिकं ध्यानमभिमतमेव तर्हि शुक्लध्यानभेदानां स्थानविभागः कथं सङ्गच्छते? यदाद्यपादद्वयं छद्मस्थस्यैव श्रेण्यारूढस्याग्रिमपादद्वयं निर्वाणगमनकाल एव केवलिन इति।
ટીકાર્ય - 'વળી જો સિદ્ધોને પણ સ્વભાવસમવસ્થાનરૂપ નૈશ્ચયિક ધ્યાન અભિમત જ છે, તો શુક્લધ્યાનના ભેદોનો સ્થાનવિભાગ કેવી રીતે સંગત થાય? અર્થાત્ ન થાય. જે કારણથી આદ્યપાદદ્ધ=શુક્લધ્યાનનાં પહેલાં
१. यद्यमनसोऽपि ध्यानं वयलिनः कस्मात्तन्न सिद्धस्य । भण्यते यत्र प्रयत्नस्तस्य यतो न निरोद्धव्यम् ।
