________________
. અધ્યાત્મમત પરીક્ષા.
કરી .................... ગાથા - ૬ इति, विप्रकृष्टेनापि च मूर्छजननेऽतिप्रसंगः। "स्वविषयरागसंबन्धेन हेतुत्वे नातिप्रसङ्ग" इति चेत्? तर्हि रागस्यैव मूछ हेतुता वास्तवी, तथा च निःस्पृहाणां शरीर इव धर्मोपकरणेऽपि न मूछेति व्यवस्थितम्।
ટીકાર્ય - 'તલિમ્' તે આ સઘળું સમાધાન ધર્મોપકરણમાં પણ સમાન છે. જે કારણથી ઉપકરણ જ એકાંતે મૂર્છાજનક નથી, તેના અભાવમાં પણsઉપકરણના અભાવમાં પણ, અદાંત મનવાળા ઘણાને ચિત્તવિપ્લવનો, સંભવ છે. તલુજી'- તે (યોગશાસ્ત્રના પ્રથમ પ્રકાશમાં) કહેવાયું છે. જે કારણથી નહિ હોવા છતાં પણ મૂચ્છ વડે ચિત્તનો વિપ્લવ થાય છે. “રૂતિ' શબ્દ સાક્ષીપાઠની સમાપ્તિસૂચક છે. આ શ્લોકનો પૂર્વાર્ધ આ પ્રમાણે છે. “સર્વમાવે; મૂછયાસ્યા: યા પરિપ્રદા' સંપૂર્ણ શ્લોકનો અર્થ આ પ્રમાણે છે-સર્વ ભાવોને વિષે મૂત્યાગ એ જ અપરિગ્રહ છે. જે કારણથી અવિદ્યમાનમાં પણ અર્થાત પોતાની પાસે ન રહેલ દ્રવ્યોમાં પણ, મૂચ્છ વડે ચિત્તવિપ્લવ થાય છે.)
ઉત્થાન - અહીં પૂર્વપક્ષી કહે કે અવિદ્યમાનમાં પણ અદાંત મનવાળાને જે ચિત્તવિપ્લવ થાય છે, ત્યાં વિપ્રકૃષ્ટ એવું વસ્ત્ર જ મૂચ્છજનનમાં કારણ છે. એથી કરીને કહે છે
ટીકાર્ય - વિપ્રટેન' – વિપ્રકૃષ્ટ એવા વસ્ત્ર વડે મૂચ્છજનનમાં અતિપ્રસંગ આવશે. તે આ રીતે - દૂર રહેલા પણ વસ્ત્રાદિ મૂર્છાના હેતુ હોય, તો દિગંબર સાધુઓને પણ મૂચ્છ થયા જ કરવાની આપત્તિરૂપ અતિપ્રસંગ આવશે.
ઉત્થાન - અહીં પૂર્વપક્ષી આ પ્રમાણે કહે કે અમે કેવલ દૂરવર્તી અસંબદ્ધ વસ્ત્રાદિને મૂચ્છહેતુ નથી કહેતા, પરંતુ
સ્વવિષયરાગસંબંધથી હેતુ કહીએ છીએ, તેથી અતિપ્રસંગ નહીં આવે. અર્થાત જે બાહ્ય દ્રવ્ય સ્વવસ્ત્રવિષય રાગ ઉત્પન્ન કરે તે જ મૂચ્છ ઉત્પન્ન કરે છે, એટલે દિગંબર સાધુને વસ્ત્રાદિમાં રાગ ન હોવાથી સ્વવિષયરાગસંબંધથી દૂરવર્તી વસ્ત્રાદિ દ્વારા મૂછ ઉત્પન્ન થવાની આપત્તિ નહિ આવે. તો ગ્રંથકાર તેનો ઉત્તર આપે છે.
ટીકાર્થ:-“તરી '- તો પછી રાગનું જ મૂચ્છહેતુપણું વાસ્તવિક છે અને તે પ્રમાણે=રાગનું જ મૂચ્છહેતુપણું વાસ્તવિક છે તે પ્રમાણે, નિઃસ્પૃહમહાત્માઓને જેમ શરીર પર રાગ ન હોવાથી મૂર્છા થતી નથી, તેમ ધર્મોપકરણમાં પણ રાગ ન હોવાથી મૂર્છા થતી નથી એ પ્રમાણે વ્યવસ્થિત છે.
ભાવાર્થ - પૂર્વમાં ‘મથ..થી રૂતિ વે' સુધીના કથનમાં પૂર્વપક્ષીએ એ બતાવેલ કે, મમત્વપરિણામરૂપ મૂર્છા છે અને મોક્ષસાધન–મતિથી સાધુ દેહનું પાલન કરે છે ત્યારે શરીરમાં મૂર્છા થતી નથી; તેના તે કથનને ગ્રહણ કરીને વિવ..થી....વ્યવસ્થિતમ્ સુધી ગ્રંથકારે એ બતાવ્યું કે, જે સમાધાન દિગંબર, શરીરના વિષયમાં આપે છે, તે જ સમાધાનથી સાધુને ધર્મોપકરણમાં પણ મૂર્છા નથી, એ સિદ્ધ થાય છે.
