________________
ગાથા -૬ . . . . . . . . . . . . . . . અધ્યાત્મમતપરીક્ષા . . . . . . . . . . . . . . . . . . .૧૭ વસ્તુનો અંભિલાષ તે રૂપ આર્તધ્યાન, તે મમત્વ છે. “સોપ' ભોગાદિ કામના વિના શરીરસંસ્કારનો વિરહ હોવાથી તે પણ=આર્તધ્યાનરૂપ મમત્વપરિણામ પણ, સાધુને સંભવતો નથી.
ઉત્થાન - અહીં પ્રશ્ન થાય છે કે મુનિવરો શરીરનો સંસ્કાર કરતા નથી, પરંતુ શરીરનું આહારાદિથી પાલન તો કરે છે, તેથી ત્યાં પણ શરીરપાલનની સામગ્રીના અભિલાષરૂપ આધ્યાનસ્વરૂપ મમત્વ થશે, તેથી કહે છે
ટીકાર્ય - “મોક્ષસાધન'- શરીર મોક્ષનું સાધન છે, એવી મોક્ષસાધનમતિથી જ તેનું શરીરનું, પરિપાલન કરે છે. શરીરજન્ય સુખના અભિલાષથી કે શરીરને પુષ્ટ કરવાના અભિલાષથી, મુનિવરો શરીરનું પાલન કરતા નથી; માટે ત્યાં મમત્વ નથી.)
ઉત્થાન - અહીં પ્રશ્ન થાય કે મોક્ષસાધનબુદ્ધિથી કરાતી પ્રવૃત્તિ પણ અધ્યાત્મની વિરોધિની છે, કારણ કે આ પ્રવૃત્તિના ફળરૂપે મને મોક્ષ મળો એવા નિયાણારૂપ છે; તો એમ પણ કહેવું યોગ્ય નથી. તેમાં હેતુ કહે છેટીકાર્ય - “નિશ્ચયતઃ'- નિશ્ચયથી એ નિયાણારૂપ હોવા છતાં વ્યવહારથી મોક્ષાર્થીપણાથી જ શુભપ્રવૃત્તિનો સંભવ છે અને તે પ્રમાણે=મોક્ષસાધનમતિથી તેનું પરિપાલન છે તે પ્રમાણે, શરીરમાં મૂચ્છ નથી; એ પ્રમાણે પૂર્વપક્ષી કહે તો ગ્રંથકાર તેનો ઉત્તર આગળમાં આપે છે
ભાવાર્થ - “ભોમિન વિના જે લોકો ભોગાદિ કામનાથી શરીરનો સંસ્કાર વગેરે કરે છે, તેમને આવું આર્તધ્યાન થાય છે, કેમ કે શરીરના સંસ્કારની સામગ્રીમાં અપ્રાતમાં પ્રાપ્તનો અભિલાષ અને પ્રાપ્તમાં અવિયોગનું અધ્યવસાન રહે છે. યદ્યપિ આ મમત્વ સામગ્રીમાં દેખાય છે, તો પણ સામગ્રીથી જે શરીરનો સંસ્કાર થાય છે અને તે પ્રમોદનું કારણ બને છે, તેથી શરીરવિષયક મમત્વ અવશ્ય છે; અને જે લોકો ભોગાદિની કામનાવાળા નથી તેમને મમત્વ સંભવતું નથી. 'નિશચંતઃ' - નિશ્ચયનય ઇચ્છામાત્રને નિયાણારૂપ કહે છે અને વ્યવહારનય સંસારના આશયથી કરાતી ધર્મપ્રવૃત્તિને નિયાણારૂપ કહે છે.
ગથી માંડીને પૂર્વપક્ષીને એ કહેવું છે કે, મૂચ્છમમત્વપરિણામરૂપ છે અને મુનિ જ્યારે મોક્ષસાધન–મતિથી શરીરનું પાલન કરે છે ત્યારે શરીર પ્રત્યે મમત્વ નથી, પરંતુ ઉપધિ એ સંયમ માટે ઉપયોગી નથી, તેથી ઉપધિના ગ્રહણમાં મમત્વ થશે; આ પ્રકારના આશયથી પૂર્વપક્ષીએ થ'.થી...રૂતિ વે' સુધી સ્વપક્ષ સ્થાપન કરેલ છે. તેનું નિરાકરણ કરતાં ગ્રંથકાર કહે છેટીકા - વિgિ પર િસકં સમાથાન, ર ાપક્ષRUTખેલૈન્તતો મૂચ્છનન, तदभावेऽप्यदान्तमनसां बहूनां चित्तविप्लवसम्भवात्। तदुक्तं-"यदसत्स्वपि जायेत मूर्च्छया चित्तविप्लवः" છે. આ શ્લોકનો પૂર્વાર્ધ - સર્વપાવેજુ
મૂ : પરિપ્રદ: શ્રી યોગશાસ્ત્ર પ્રથમ પ્રકાશ શ્લો. ૨૪
