________________
૧૧
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરનુવાદ છે. અથવા આ દ્વારપ્રદેશમાં કંઇ કહેશે અગર અંદર આવશે માટે તું દ્વારમાં બેસ અને તેને અંદર પ્રવેશ કરે તો રોકજે.' તે પ્રમાણે દાસી ત્યાં બેઠી, અને એકાંતમાં મૃગાક્ષી કમલવતીએ આગળ મેળવેલી મૂલિકાને બાંધી. એના પ્રભાવથી તે પુરુષ સ્વરૂપ બની બહાર નીકળી. એટલે કુમારે પૂછ્યું કે, “હે પૂજારી ! હજુ કેમ કુમારી બહાર ન નીકળી ?” પૂજારીએ કહ્યું કે, “તે જ આ છે. બીજી કોઇને મેં દેખી નથી.' એમ કહીને કુમારી ઘરે ગઇ. કાન ઉપરથી મૂલિકા છોડી સંતાડી દે છે. યક્ષમંદરિમાં બે ત્રણ વખત દરેક સ્થળે તપાસ કરી, પરંતુ તે જોવામાં ન આવી એટલે વિલખો થયો, પેલો સુમંગલાકુમારી પાસે આવ્યો. એટલે દાસીએ પૂછ્યું કે, હું ભર્તદારિકા ! તું અહિં કેવી રીતે આવી ગઈ અને આ શી હકીકત છે ?” ત્યારે કમલવતીએ કહ્યું કે, “હું ઔષધિના પ્રભાવથી પુરુષનું રૂપ કરીને અહિં આવી ગઇ છું. તેણે મને પૂછ્યું હતું ત્યારે મેં તેને ભળતો ઉત્તર આપ્યો હતો. (૧૫)
આ ઔષધિની ઉત્પત્તિની હકીકત સાંભળ. એક વખત અમે ચિંતામણિયક્ષના મંદિરમાં ગયા હતા. ત્યારે ત્યાં વિદ્યાધરનું યુગલ ફરતું દેખ્યું. યક્ષમંદિરના ઊંચા શિખરનું ઉલ્લંઘન કરતા તેઓ ક્ષોભ પામ્યા. અમો પૂજા કરવાની ધમાલમાં હતા. તે વિદ્યાધર યુગલે મંદિરમાં પ્રવેશ કર્યો. મારું રૂપ દેખી રખે વિદ્યાધર મોહિત થાય એમ ધારીને વિદ્યાધરીએ મારા કાને
ઔષધિ-મૂલિકા બાંધી, તેની મને ખબર ન પડી. પરંતુ તે યુગલ ગયા પછી હું મારું રૂપ દેખું છું, તો પુરુષરૂપ દેખાયું મને આ જોવાથી ધ્રાસકો પડ્યો અને મારું સમગ્ર રૂપ જોતાં ખેચરી યાદ આવી. એટલામાં કાન ઉપર મૂલિકા દેખી. એટલામાં તેને છોડી તેટલામાં સ્વાભાવિક અસલ શરીરવાળી કુમારી થઇ ગઇ. તે ઔષધિનો પ્રભાવ જાણ્યો, એટલે ધારણ કરીને તેને સારી રીતે સંભાળી રાખું છું. અતિસ્નેહાધીન થએલા ભીમકુમારે કમલવતીની માતાને સમજાવીને કુમારી આપવા માટે તૈયાર કરી. કમલિની નામની રાણીએ આ હકીકત રાજાને જણાવી. બીજા દિવસે લગ્ન કરવાનો નિર્ણય કર્યો. આ હકીકત જાણીને કુમારી ફરવા જતી નથી, ભોજન કરતી નથી, હસતી નથી, સુતી નથી, સખીઓને બોલાવતી નથી, દુર્જનોથી છેતરાએલ સજ્જન રુદન કરવા લાગ્યા. હવે તેઓના ઉપર કરુણા આવવાથી તેના દર્શનને માટે જ હોય તેમ સૂર્ય ઉદયાચલના શિખરનો સ્પર્શ કરીને મનોહર બિંબવાળો પ્રગટ થયો. (૧૯૯).
હે રાત્રિના રાજા ચંદ્ર ! તું રાગીના હૃદયમાં હતો” - એથી ઇર્ષાલુ ઈન્દ્ર પ્રાત:કાલે શંકિત થઇને પોતાની શુદ્ધિ માટે, દિવ્ય પદવી પામી સમુદ્રના વડવાનલના તાપવાળા તળિયાથી ખેંચીને પૂર્વ દિશાએ તને આકાશમાં બહાર મૂક્યો છે, તપેલા માષ જેવો સૂર્ય દિપે છે. (૨૦૦)
કોઈકે કહ્યું કે પ્રાતઃકાળે બગીચામાં મેં કમલવતીને દેખી. વસ્ત્રો પહેરેલાના લક્ષણથી
