Book Title: Pind Niryukti
Author(s): Abhaydevsuri, 
Publisher: Devchand Lalbhai Pustakoddhar Fund
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600233/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ &aoooooooooooooooooooooooooooooo zreSThi devacandra lAlabhAI-jainapustakoddhAre granthAGkaH 44. zrImadbhadrabAhusvAmipraNItA-sabhASyA-zrImanmalayagiryAcAryavivRtA shriipinnddniyuktiH|| 8ppppppppppppe prasedhikA-zeTha devacandra lAlabhAI jainapustakoddhArabhANDAgArasaMsthA vikhyAtikAraka:-zAha nagInabhAI ghelAbhAI jaherI asyaikAkAryavAhakaH muMbaI 426 jhaverIbajAra / [asya punarmudraNAdyAH sarve'dhikArA etadbhANDAgArakAryavAhakANAmAyattAH sthApitAH / bhagavaDIrasya 2444. vikramanRpasya 1974. imuniste. 1918. prathamaM saMskaraNam / pratayaH 1000 nirvezaH sAjherupyaka: Rs. 1-8-0. Spppppppppppp ophphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphas For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mudritagranthANAM sUcipatram / 000000 *1 zrIvItarAgastotram-zrIhemacandrAcAryakRtamUlam, zrI *8 zrIvaMdAruvRttyaparanAmI zrAddhapratikramaNasUtravRttiH-zrIprabhAnaMdasUrikRtavivaraNa-zrIvizAlarAjaziSyakRta maddevendrasUriviracittA ... ... ... 0-8-0 avacUrisametam ... ... ....-8-0* 9 zrIdAnakalpadrumaH athavA dhanyacaritra-zrIsomasundara*2 zrIzramaNapratikramaNasUtravRttiH-pUrvAcAryakRtA ....--1-6 ziSya zrIjinakIrtisUrikRtaH * 3 zrIsyAdvAbhASA zrIzubhavijayagaNikRtA .. ....-1-6 *10dhIyogaphilosophI-by. mI-vIracaMdarAghavajI ...0-5-0 *4 zrIpAkSikasUtram-zrIyazodevasUrikRtavivRtyupetam ... 0-6-0*11 zrIjalpakalpalatA-zrImadatlamaNDanakRtA ... 0-1-1 * 5 zrIadhyAtmamatamataparIkSA-vyAyAcAryazrIyazovija- *12 zrIyogadRSTisamuccayaH-zrImadharibhadrasUrikRtaH svopajJayapraNItasvopajJaTIkAyuktA... ... ....-6-0 vRttiyutaH ... ... ... ... .-3-0 *6 SoDazakaprakaraNam-zrIharibhadrasUrikRtamUlam TIkAddha- 13 dhIkarmaphIlosophI by vIracaMda rAghavajI gAMdhI ...0-5-0 yopetam ... ...0-6-0 14 zrIAnaMdakAvyamahodadhi-mauktikaM sAdhukRtA rAsAH...0-10-0 *7 zrIkalpasUtrasubodhikA vRttiH-zrIvinayavijayopAdhyA- *15 zrIdharmaparIkSA-zrIdharmasAgaropAdhyAyaziSyapaMDItapada yakRtA ... ... ... ...0-12-0 masAgaragaNikRtA ... .... ...0-10-0 ime granthAH samprati vikriitaaH| tAsa ... For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 16 zrIzAstravArtAsamuccayaH - upAdhyAyajI zrIyazovijayakR taTIkAyuktaH ..... ... * 17 zrI karmaprakRti vA kammapayaDi - zrImalayagirijIkRtaTIkAyuktaH zrIzivazarmAcAryaviracitA ... * 18 kalpasUtra mUlamAtram kAlikAcAryakathAyuktam * 19 zrIpaMcapratikramaNasUtram 20 zrI AnaMdakAvyamahodadhimauktikaM dvitIyaM cchIya zrI kezarAjajIkRto rAmarAsaH ... [...] 0-10-0 * 21 zrIupadezaratnAkaraH-munisuMdarasUrikRtasvopajJaTIkAyuktaH 1 - 4-0 22 zrI AnaMdakAvyamahodadhi-mauktikaM tRtIyaM pRthak pRthak sAdhukatA rAsA ... [...] 0-10-0 * 23 zrI caturviMzavijinAnaMdastutiH -zrImeruvijayajIkRtasvopajJa TIkAyuktaH zrISaTpuruSa caritram - zrIkSemaGkarakRtam 25 zrIsthUlabhadracaritram - zrIjayAnaMdakRtam ... * 26 zrIdharmasaGgrahaH (pUrvArddham ) zrImAnavijaya mahopAdhyA ... yapraNItaH nyAyAcAryaTippaNIyutaH ... 2 - 0 - 0 27 zrIsaMgrahaNIsUtraM - zrIcandrasUrikRtam, vRttikAraH malAragaccha zrIdevabhadrasUriH ... ... ...0-8-0 0 - 14-0 * 28 zrIupadezazataka samyaktvaparIkSe- vimalagacchIyazrIvibudhavimalasUrikRte- aupadezikapranthau ... ...0-2-0 ... 0---4-0 * 29 zrIlalitavistarAkhyA caityavandanAsUtravRttiH- zrImunicavijayagandrasUriviracitapaJjikAyutA - zrIharibhadrasUrikRtA 08-0 30 zrI AnandakAvyamahodadhi mauktikaM caturtha- zrIjinaharSa vAcakakRtaH zrIzatruMjayatIrtharAsaH ... ... 0-12-0 * 31 zrIanuyogadvArasUtram - ( prathamo vibhAgaH ) maladhAraga cchIyAcArya zrImaddhemacaMdrAcAryaviracita vRttiyuktam... 0-10-0 32 zrIAnaMdakAvyamahodadhimauktikaM paJcamam-RSabhadAsa'vipraNItaH zrIhIrasUrirAsaH ... 0-2-0 .. 0-10-0 ... 02-0 * 33 zrIuttarAdhyayanAni 4 ( vibhAgaH prathamaH) zAnasyAcArya01810 vihitavRttini 1-5-0 * 34 malayasundarIcaritram - zrIjayatilakasUriviracitam ... 0-7-1 ... ... For Personal & Private Use Only ... ... ... 1-0-0 ... 0-12-0 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *35 samyaktvasaptatiTIkA-rudrapallIyazrIsaMghatilakAcAryakRtA1-0-0*41 zrIuttarAdhyayanAni 23-36 (tRtIyo vibhAgaH) *36 zrIuttarAdhyayanAni (dvitIya vibhAgaH) zAntyAcArya. zAntyAcArya vihitavRttiyuktAni ... ...1-14-.. vihitavRttiyuktAni ... ... ...1-12-0 42 zrIdharmasaGghahaNI:-(uttarArddhaH) zrImaddharibhadrasUrivira*37 zrIanuyogadvArasUtram-(dvitIyo vibhAgaH) maladhAra- citA (mudraNamandire) ... ... ... gacchIyAcAryazrImaddhemacandrAcAryaviracitavRttiyuktama1-0-0 43 kAvyamahodadhimauktikaM SaSTham ( mudraNamandire) ... * 38 guNasthAnakramAroha:-zrIratnazekharasUrikRtaH ... 0-2-0 44 zrIpiNDaniyukti:-zrImadbhadrabAhusvAmipraNItA sabhASyA *39 zrIdharmasaGghahaNIH (pUrvArddhaH) zrImadaharibhadrasUrivira- zrImanmalayagiryAcAryavivRtA ... ...1-8-0 citA AcAryamalayagiripraNItayA TIkayA yutA 1-8-0 *4. zrIdharmakalpadrumaH-zrIudayadharmagaNikRtaH.......1-0-0 __ prAptisthAnam-zA.mAnacaMda velacaMdabAyabrerIyan zeTha. devacaMdra kAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa. ThiM. zeTha. devacaMdra lAlabhAI dharmazAlA gopIpurA, baDekhAM cakalo. suranasiTI. * ime granthAH samprati vikrItAH / Join Education Interational For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSThI devacaMda lAlabhAI javherI. e rve. janma 1909 vaikramAbde niryANam 1962 vaikramAbde kArtikazuklakAdazyAm , sUryapure. pauSakRSNatRtIyAyAma , mumbayyAma. The Late Sheth Devchand Lalbhai Javeri. mivers Born 1853 A. D. Surat Died 13th January 1906 A. D'Bombay. 29-wammmmmmwwrse Summmmwwwe The Bombay Art Printing Works, Fort. For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arham . zreSThi- devacandra lAlabhAI - jainapustakoddhAra - granthAGke zrImadbhadrabAhusvAmipraNItA - sabhASyA - zrImanmalayagiryAcAryavivRtA, zrIpiNDaniryuktiH / // OM namo vItarAgAya // jayati jinavarddhamAnaH parahitanirato vidhUtakarmmarajAH / muktipathacaraNapoSaka niravadyAhAravidhidezI // 1 // natvA gurupadakamalaM gurUpadezena piNDaniryuktim / vivRNomi samAsena spaSTaM ziSyAvabodhAya // 2 // Aha-- niryuktayo na svatantrazAstrarUpAH kintu tacatsUtraparatantrAH, tathA tadvyutpantyAzrayaNAt, tathAhi sUtropAcA arthAH svarUpeNa sambaddhA api ziSyAn prati niryujyante - nizcitaM sambaddhA upadizyaM vyAkhyAyante yakAbhistA niyuktayaH, bhavatA'pi ca pratyajJAyi - 'piNDaniryuktimahaM vivRNomi, ' tadeSA piNDaniryuktiH kasya sUtrasya pratibaddheti ?, ucyate, iha dazAdhyayanaparimANazcUlikAyugalabhUSito dazavai 1 upadarzya pU0 For Personal & Private Use Only wwww Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriipinndd||1|| kAliko nAma zrutaskandhaH, tatra ca paJcamamadhyayanaM piNDaiSaNAnAmakaM, dazavakAlikasya ca niyuktizcaturdazapUrvavidA bhadrabAhusvAminA // niyuktiH kRtA, tatra piNDaiSaNAbhidhapaJcamAdhyayananiyuktiratiprabhUtagranthatvAtpRthak zAstrAntaramiva vyavasthApitA, tasyAzca piNDaniyuktiriti nAma kRtaM, piNDaiSaNAniyuktiH piNDaniyuktiriti madhyamapadalopisamAsAzrayaNAd, ata eva cAdAvatra namaskAro'pi na kRto, dazavaikAlikaniyuktyantargatatvena tatra namaskAreNaivAtra vighnopazamasambhavAt, zeSA tu niyuktirdazavakAlikaniyuktiriti sthApitA // asyAzca piNDaniyukterAdAviyamadhikArasaGgahagAthA piMDe uggamauppAyaNesaNA [sa]joyaNA pamANaM ca / iMgAla dhUma kAraNa aTTavihA piMDanijjuttI // 1 // | vyAkhyA-piNDa saMghAte ' piNDanaM piNDaH-saGghAto bahUnAmekatra samudAya ityarthaH, samudAyazca samudAyibhyaH kathaJcidabhinna iti| ta eva bahavaH padArthA ekatra samuditAH piNDazabdenocyante, sa ca piNDo yadyapi nAmAdibhedAdanekapakAro vakSyate tathApIha saMyamAdirUpabhAvapiNDopakArako dravyapiNDo gRhISyate, so'pi ca dravyapiNDo yadyapyAhArazayyopadhibhedAt triprakAraH, tathA'pyatrAhArazuddheH prakrAntatvAdAhArarUpa evAdhikariSyate, tatastasminnAhArarUpe piNDe viSayabhUte prathamata udgamo vaktavyaH, tatra udgamaH utpatcirityarthaH, udgamazabdena ca iha udgamagatA doSA abhidhIyante, tathAvivakSaNAta , tato'yaM vAkyArthaH-prathamata udgamagatA AdhAkarmikAdayo doSA vaktavyAH, tataH 'uppAyaNatti utpAdanamutpAdanA, dhAtrItvAdibhiH prakAraiH piNDasya sampAdanamiti bhAvaH, sA vaktavyA, kimuktaM bhavati ?-udgamadoSAbhidhAnAnantaramutpAdanAdoSA dhAtrItvAdayo vaktavyAH, tata 'esaNa 'tti eSaNameSaNA sA vaktavyA, eSaNA vidhA-tadyathA-gaveSaNeSaNA grahaNe For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |SaNA grAsaiSaNA ca, tatra gaveSaNe-anveSaNe eSaNA-abhilASo gaveSaNaiSaNA, evaM grahaNaiSaNA grAsaipaNA'pi bhAvanIye, tatra gaveSaNaiSaNA udmotpAdanAviSayati tadhaNenaiva gRhItA draSTavyA, grAsaiSaNA tvabhyavahAraviSayA, tataH saMyojanAdigrahaNena sA gRhISyate, tasmAdiha pAri zeSyAdeSaNAzabdena grahaNaiSaNA gRhItA draSTavyA, grahaNaiSaNAgrahaNena ca grahaNaiSaNAgatA doSA veditavyAH, tathAvivakSaNAt , tato'yaM bhAvArthaHutpAdanAdoSAbhidhAnAnantaraM grahaNaiSaNAgatA doSAH zaGkitamrakSitAdayo'bhidhAtavyAH, tataH saMyojanA vaktavyA, tatra saMyojana saMyojanAgRddhyA rasotkarSasampAdanAya sukumArikAdInAM khaNDAdibhiH saha mIlanaM, sA dravyabhAvabhedAd dvidhA, vakSyati ca-'danve bhAve saMyojaNA ya' ityAdi, tataH pramANaM kavalasaGkhyAlakSaNaM vaktavyaM, cakAraH samuccaye, sa ca bhinnakramatvAtkAraNazabdAnantaraM draSTavyaH, tataH, 'iMgAla dhUma tti aGgAradoSo dhUmadoSazca yathA bhavati tathA vaktavyaM, tadanantaraM 'kAraNa tti yaiH kAraNairAhAro yatibhirAdIyate yaistu na tAni kAraNAni / ca vaktavyAni, sUtre ca vibhaktilopa ApatvAt , tadevam 'aSTavidhA' aSTamakArA aSTabhirAdhikAraH sambaddheti bhAvArthaH, piNDaniyukti:piNDaiSaNAniyuktiH // syAdetad , ete'STAvapyarthAdhikArAH kiM kutazcitsambandhavizeSAdAyAtAH uta yathAkatha zcidvaktavyAH,? ucyate, sambandhavizeSAdAyAtAH, tathAhi-piNDaiSaNA'dhyayananiyuktivaktumupakrAntA, piNDaiSaNA'dhyayanasya catvAryanuyogadvArANi, tadyathA-upakramo nikSepo'nugamo nayazca, tatra nAmaniSpanne nikSepe piNDaiSaNA'dhyayanamiti nAma, tataH piNDa iti adhyayanamiti ca vyAkhyeyaM, tatrAdhyayanamiti prAgeva drumapuSpikA'dhyayane vyAkhyAtam, iha tu piNDa iti vyAkhyeyaM, tata eva eSaNA, eSaNA ca gaveSaNaiSaNA grahaNaiSaNA grAsaiSaNA ca, gavepaNaiSaNAdayazca udmAdiviSayAstataste vaktavyAityaSTau piNDAdayo'rthAdhikArAH // tatra prathamataH piNDa iti vyAkhyAyate, vyAkhyA ca | tattvabhedaparyAyaiH, ataH prathamataH piNDazabdasya paryAyAnabhidhitsurAha mAgeva drumapuSpikA'dhyayana nAmaniSpanne nikSepe piNDaipaNA'dhyayanAtA, piNDepaNA'dhyayanasya catvAyAyaya vidvaktavyAH, ? ucyate, samba in Education inter ne For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpiNDa- piMDa nikAya samUhe saMpiMDaNa piMDaNA ya samavAe / samusaraNa nicaya uvacaya cae ya jumme ya rAsI ya // 2 // niyuktiH // 2 // __ vyAkhyA-ete sarve'pi sAmAnyataH piNDazabdasya paryAyAH, vizeSApekSayA tu ko'pi kApi rUDhaH, tatra piNDazabdo guDapiNDAdirUpe / saGghAte rUDho, nikAyazabdo bhikSukAdisaGghanate, samUhazabdo manuSyAdisamudAye, saMpiNDanazabdaH sevAdInAM khaNDapAkAdezca parasparaM samyaksaMyoge, piNDanAzabdo'pi tatraiva, kevalaM mIlanamAtre saMyoge, samavAyazabdo vaNigAdInAM saGghAte, samavasaraNazabdaH tIrthakRtaH sadevamanujAsurANAM parSadi, nicayazabdaH sUkarAdisaGghAte, upacayazabdaH pUrvAvasthAtaH pracurIbhUte saGghAtavizeSe, cayazabda iSTikAracanAvizeSe, yugmazabdaH padArthadvayasaGghAte, rAzizabdaH pUgaphalAdisamudAye, tadevamiha yadyapi piNDAdayaH zabdAH loke pratiniyata eva saGghAtavizeSe rUDhAH,tathA'pi|| sAmAnyato yad putpattinimittaM sAtatvamAtralakSaNaM tatsarveSAmapyaviziSTamitikRtvA sAmAnyataH sarve piNDAdayaH zabdA ekArthikA uktAH tato na kshciddossH| tadevaM piNDazabdasya paryAyAnabhidhAya sampati bhedAnAcikhyAsurAha piMDassa u nikkhevo caukkao chakkao va kaayvyo| nikkhevaM kAUNaM parUvaNA tassa kAyavvA // 3 // vyAkhyA-piNDasya' prAguktazabdArthasya tuzabdaH punararthe, sa ca nikSepazabdAnantaraM yojyo, 'nikSepo' nAmAdinyAsarUpaH, // 2 // kA punazcatuSkakaH SaTkako vA kartavyaH, tatra catvAraH parimANamasyeti catuSkaH, "saGkhyADatezvAzattiSTeH kaH" iti kA pratyayaH, tato bhUyaH svArthikakapatyayavidhAnAccatuSkakaH, evaM SaTkako'pi vAcyaH, iha yatra vastuni nikSepo na samyag vistarato'vagamyate'vagato vA|| vismRtipathamupagatastatrApyavazyaM nAmasthApanAdravyabhAvarUpazcatuSkako nikSepaH kartavya iti pradarzanArtha catuSkakagrahaNaM, yatra tu tathAvidhagurusa For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mpadAyataH savistaramAdhigato bhavati nApyadhigato vismRtipathamupagatastatra savistaraM nikSepo vaktavya iti nyAyapradarzanArtha SadkakagrahaNaM, tathA coktaM-"jattha ya jaM jANijjA nikkhevaM nikkhive niravasesaM / jattha vi ya na jANijjA caukkayaM nikhive ttth"||1|| tatazcaitadatroktaM bhavati-yadi SaTko nikSepaH samyagadhigato bhavati adhigato'pi ca na vismRtastadA SaTkarUpo nikSepaH karttavyaH, anyathA tu niyamatazcatukarUpa iti / evaM ca nikSepaM kRtvA tasya piNDasya prarUpaNA karttavyA, yena piNDenehAdhikAraH sa piNDaH prarUpaNIya iti bhAvArthaH / idameva | ca nAmAdibhedopanyAsena vyAkhyAyAH phalaM yaduta yAvanto vivakSitazabdavAcyA padArthA ghaTante tAn sarvAnapi yathAsvarUpaM vaiviktyenopadaryayena kenacinnAmAdyanyatamena prayojanaM sa yuktipUrvamadhikriyate zeSAstvapAkriyante tathA coktam-'aprastutArthApAkaraNAtmastutArthavyAyuraNAcca ni kSepaH phalavAniti, iha 'catuSkaH padako vA nikSepaH kartavya' ityuktaM tatra nAnirdiSTasvarUpaM catuSkaM padakaM vA nikSepaM ziSyAH svayamavAvagaantumIzAstato'vazyaM tatsvarUpaM nirdeSTavyaM, tatra SaTke nirdiSTe tadantargatatvAcatuSko'rthAnirdiSTo bhavati, tataH sa eva SaTkanikSeponirdizyate iti, etadRSTAntapurassaraM pratipipAdayiSurAha kulae u caubbhAgassa saMbhavo chakkae cauNDaM ca / niyamaNa saMbhavo atthi chakkagaM nikkhive tamhA // 4 // vyAkhyA-yathA 'kulake' catuHsetikApramANe caturbhAgasya-setikApramANasya sambhavo-vidyamAnatA'vazya bhAvinI, evaM SaTke nikSepe 1 yatra ca yaM jAnIyAt nikSepaM nikSipet niravazeSam / yatrApi ca na jAnIyAt catuSkakaM nikSipettatra / / 1 / / For Personal & Private Use Only avitaw.jainelibrary.org Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpiNDa caturNA nikSepasya-catuSkarUpasya nikSepasya niyamena-avazyaMtayA sambhavo'sti, tatastameva padakakamiha nikSipAmi-paTakarUpameva nikSepaM prarU- niyuktiH payAmi, tasmin prarUpite tasyApi catuSkarUpasya nikSepasya prarUpitatvabhAvAditi bhAvArthaH // pratijJAtameva nirvAhayati nAma ThavaNApiMDo dave khette ya kAla bhAve y| eso khalu piMDassa u nikkhevo chaviho hoi // 5 // ___ vyAkhyA-'nAma' ti nAmapiNDaH sthApanApiNDaH 'dravye ' dravyaviSayaH piNDo dravyapiNDaH, dravyasya piNDa ityarthaH, tathA 'kSetre | kSetrasya piNDaH, evaM kAlapiNDo bhAvapiNDazca, 'eSaH' anantaroktaH khalu 'piNDasya' piNDazabdasya nikSepo bhavati // tatra nAmapiNDasya vyAkhyAnAya sthApanApiNDasya tu sambandhanAyAha goNNaM samayakayaM vA jaM vAvi havejja tadubhaeNa kayaM / taM biti nAmapiMDaM ThavaNApiMDaM ao vocchaM // 6 // / vyAkhyA-iha yat piNDa iti varNAvalIrUpaM nAma sa nAmapiNDaH, nAma cAsau piNDazca nAmapiNDa iti vyutpatte, nAma ca catuoM, tadyathA-gauNaM samayajaM tadubhayajamanubhayajaM ca, tatra guNAdAgataM gauNam , atha ko'sau guNaH ? kathaM ca tata Agatam ?, ucyate, iha zabdasya vyutpattinimittaM yo'rtho yathA jvalanasya dIpanaM 'jvala dIptA' viti vacanAta sa guNaH, guNazveha paratatro vivakSito na pAribhASiko rUpAdiH, tena yadyacchabdasya vastuni pravarttamAnasya vyutpattinimittaM dravyaM guNaH kriyA vA sa guNa ityabhidhIyate, tatra dravyaM vyutpattinimittaM zRGgI dantI viSANItyAdau, guNo jAtarUpaM suvarNa svAdurasA zveta ityAdI, kriyA tapanaH zramaNo dIpo hiMsro jvalana ityAdI, jAtizca| nAmno vyutpattinimittaM na bhavati, kintu pravRttinimittaM yathA gozabdasya gojAtiH, tathAhi-gozabdasya gamanakriyA vyutpattinimittaM, na gotvaM, gacchatIti gauriti vyutpatteH, kevalamekArthasamavAyavalAdmanakriyayA khurakakudalAlasAnAdimattvaM pravRttinimittamupalakSyate iti ga-18 For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cchatyagacchati vA gopiNDe gozabdasya pravRttiH, evaM sarveSvapi jAtizabdeSu nAmasu vyutpattinimittavatsu bhAvanIyaM, ye tu jAtizabdA vyutpattirahitA yathAkathaJcijjAtimatsu rUDhimupAgatAsteSu vyutpattinimittameva nAstIti kutastatra jAvevyutpattinimittatvaprasaGgaH?, tasmAjjAtiH paratantrApi na zabdasya vyutpattinimittamiti na sA guNagrahaNena gRhyate, ye tu gotvaviziSTA gomAnityAdayo jAtivyutpattinimittA na te nAmarUpA iti na tairvyabhicAraH, tato guNAdAgataM gauNaM, vyutpattinimittaM dravyAdirUpaM guNamadhikRtya yadvastuni pravRttaM nAma tadrauNanAmeti bhAvArthaH, etadeva ca nAma loke yathArthamityAkhyAyate, tathA samayajaM yadanvartharahitaM samaya eva prasiddhaM yathaudanasya prAbhRtiketi nAma, ubhayaja yadguNaniSpannaM samayaprasiddhaM ca, yathA dharmadhvajasya rajoharaNamiti nAma, idaM hi samayapasiddhamanvarthayuktaM ca, tathAhi-bAhyamAbhyantaraM ca rajo hiyate aneneti rajoharaNaM, tatra bAhyarajo'pahAritvamasya supratItam , Antararajo'paharaNasamarthAzca paramArthataH saMyamayogAH, teSAM ca kAraNamidaM dharmaliGgamiti kAraNe kAryopacArAdrajoharaNamityucyate, uktaM ca-"herai rao jIvANaM bajjhaM abhitaraM ca jaM teNaM / syaharaNaMti pavuccai kAraNakajjovayArAo // 1 // saMyamajogA itthaM raoharA tesi kAraNaM jeNaM / rayaharaNaM uvayArA bhannai teNaM rao kammaM // 2 // " anubhayaja yadanvartharahitaM samayAprasiddhaM ca, yathA kasyApi puMsaH zauryakrauryAdiguNAsambhavenopacArAbhAve siMha iti nAma, yadvA devA enaM deyAsuriti vyutpattinimittAsambhave devadatta iti nAma / evaM piNDa iti varNAvalIrUpamapi nAma gauNAdibhedAcaturdA, tatra yadA bahUnAM sajAtIyAnAM vijA tIyAnAM vA kaThinadravyANAmekatra piNDane piNDa iti nAma pravartate tadgauNaM, vyutpattinimittasya vAcye vidyamAnatvAt, yadA tu samayaparibhA| 1 harati rajo jIvAnAM bAhyamAbhyantaraM ca yattena / rajoharaNamiti procyate kAraNe kAryopacArAt // 1 // saMyamayogA atra rajoharakAsteSAM kAraNaM yena / rajoharaNamupacArAt bhaNyate tena rajaH karma // 2 // For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpiNDa niyukti iti nA SayA pAnIye'pi piNDa iti nAma prayujyate tadA samayajaM, loke hi kaThinadravyANAmekatra saMzleSe piNDa iti pratItaM, na tu dravadravyasaGghAte,tataH piNDanaM piNDa iti vyutpattyAghaTanAna gauNam , atha ca samaye prasiddhaM, tathA ca AcArAGge dvitIye zrutaskandhe prathame piNDaiSaNAbhidhAneadhyayane saptamoddezakasUtre se bhikkhU vA bhikkhuNI vA gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe aNupaviDhe samANe jaM puNa pANagaM pAsenjA, taMjahAtilodagaM vA tusodagaM vA' ityAdi, atra pAnIyamapi piNDazabdenAbhihitaM, tataH pAnIye piNDa iti nAma samayaprasiddhaM, na cAnvarthayuktamiti samayajamityucyate, yadA punarbhikSurbhikSukI vA bhikSArtha praviSTA satI gRhapatikule guDapiNDamodanapiNDaM saktupiNDaM vA labhate tadA piNDazabdastatra pravarttamAna ubhayajaH, samayaprasiddhatvAdanvarthayuktatvAcca, yadA punaH kasyApi manuSyasya piNDa iti nAma kriyate na ca zarIrAvayavasaGghAtavivakSA tadA tadanubhayajaM // sampati gAthAkSarANi viviyante-yatpiNDa iti nAma gauNaM, yadvA samayakRtaM-samayaprasiddhaM, yadvA bhavettadubhayakRtam , ubhayaM-guNaH samayazca tacca tadubhayaM ca tadubhayaM tena kRtaM tadubhayakRtaM, samayamasiddhamanvarthayuktaM cetyarthaH, apizabdAdyadvA'nubhayajamanvarthavikalaM samayAprasiddhaM ca tannAmapiNDaM bruvate tIrthakaragaNadharAH, ata Urca sthApanApiNDamahaM vakSye / / enAmeva gAthAM bhASyakRtsaprapaJca vyAcikhyAsuH prathamaM gauNaM nAma vyAkhyAnayanAhaguNanipphannaM goNNaM taM ceva jahatthamatthavI beti / taM puNa khavaNo jalano tavaNo pavano paIvo ya // 1 // (bhA0) vyAkhyA-guNena paratantreNa vyutpattinimittena dravyAdinA yanniSpannaM nAma tadrauNaM, yacca (sya) guNairniSpannaM tadguNAttasmin vastu nyAgatamiti " tata Agata " ityanenANapratyayaH, tadeva ca gauNaM nAma * arthavidaH' zabdArthavido yathArtha buvate, gauNaM ca nAma vidhA, tadyathA-dravyanimittaM guNanimittaM kriyAnimittaM ca, etacca prAgeva bhAvitaM, tatra piNDa iti nAma kriyAnimittaM, piNDa namiti vyutpatteH, tata nAma gauNaM,' tadubhayakRtaM. For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNAnyapi kriyAnimittAnyeva darzayati-taM puNa' ityAdi, tatpunargauNaM nAma kSapaNa ityAdi, tatra kSapayati kauNIti kSapaNa:-kSapakarSiH, iha kSapakarSeH kSapaNalakSaNAM kriyAmadhikRtya kSapaNa iti nAma pravRttamato gauNam, evaM zeSeSvapyudAharaNeSu bhAvanA kAryA, tathA jvalatIti jvalano-vaizvAnaraH, tapatIti tapano-raviH, pavate punAtIti vA pavano-vAyuH, pradIpyate iti pradIpa dIpakalikA, cakAro'nyeSAmapyevaMjAtIyAnAmudAharaNAnAM samuccayArthaH / tadevaM sAmAnyato gauNaM nAma vyAkhyAtaM, sampati piNDa iti nAma gauNaM samayakRtaM ca vyAcikhyAsurAhapiMDaNa bahudavvANaM paDivakkheNAvi jattha piMDakkhA / so samayakao piMDo jaha suttaM piMDapaDiyAI // 2 // (bhA0) vyAkhyA-bahUnAM sajAtIyAnAM vijAtIyAnAM vA kaThinadravyANAM yat piNDanam-ekatra saMzleSastatra piNDa iti nAma pravarttamAnaM gauNamiti zeSo, vyutpattinimittasya tatra vidyamAnatvAt , tathA pratipakSeNApyatra prakaraNAtmatipakSazabdaH kaThinadravyasaMzleSAbhAvavAcI, tato 'yamarthaH-yatra pratipakSeNApi-bahUnAM dravyANAM mIlanamantareNa tAvatpiNDa iti nAma pravartata eva, na kAcittatra vyAhatirityapizabdArthaH, samakAyaprasiddhayA 'piNDAkhyA ' piNDa iti nAma, sa piDAkhyAvAnnAmapiNDaH samayakRta ityucyate, tatra nAmanAmava torabhedopacArAdevaM nirdezaH, upacArAbhAve tvayamarthaH-tatra vastuni tatpiNDa iti nAma samayakRtamiti, etadeva darzayati-'jaha suttaM piMDapaDiyAI' yathetyupadarzane piNDeti piNDapAtagrahaNaM, tata evaM gAthAyAM nirdezo draSTavyaH-piMDavAyapaDiyAe ' ityAdi, AdizabdAt 'paviDhe samANe ' ityAdisUtraparigrahaH, tacca prAgeva darzitam , iyamatra bhAvanA-atra sUtre prabhUtakaThinadravyaparasparasaMzleSAbhAve'pi pAnIye piNDa iti nAmAnvartharahitaM samayaprasiddhayA prayujyate, ata idaM samayajamabhidhIyate iti // sampatyubhayajaM piNDa iti nAma darzayati jassa puNa piMDavAyaTThayA paviThThassa hoi sNpttii| guDaoyaNapiMDehiM taM tadubhayapiMDamAiMsu // 3 // (bhA0) dain Education Interna For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpiNDa kti vyAkhyA-yasya punaH kasyacitpiNDapAtArthatayA-piNDapAta:-AhAralAbhastadarthatayA sAdhohapatigRhaM praviSTasya sato bhavati A sa- mmAptiH, 'guDaoaNapiMDehi ti 'vyatyayo'pyAsA' miti prAkRtalakSaNavazAtpaSTayarthe tRtIyA, tato'yamoM-guDaudanapiNDaoguMDapiNDasyaudana | piNDasya cetyarthaH, guDaudanagrahaNamupalakSaNaM, tena saktupiNDAdezca yA sammAptistaM guDapiNDAdikaM tadubhayapiNDaM guNaniSpannasamayaprasiddhapiNDazabdavAcyamuktavantastIrthakaragaNadharAH, ihApi nAmanAmavatorabhedopacArAdevaM gAthAyAM nirdezaH, upacArAbhAve tvayaM bhAvArtha:-tadviSayaM piNDa iti nAma ubhayajam , anvarthayuktatvAtsamayaprasiddhatvAceti / sampatyubhayAtiriktaM sAmAnyato nAma pratipAdayati___ ubhayAirittamahavA annaM pi hu asthi loiyaM nAma / attAbhippAyakayaM jaha sIhagadevadattAI // 4 // (bhA0) vyAkhyA-'athaveti nAmaprakArAntaratAdyotakaH, 'ubhayAtiriktaM' gauNasamayajavibhinnam, anyadapyasti 'laukika' loke prasiddhamAkAtmAbhiprAyakRtaM nAma, anubhayajamiti bhAvArthaH, tadevodAharaNena samarthayamAna Aha-yathA siMhakadevadattAdi, AdizabdAdyajJadattAdiparigrahaH idaM hi siMhadevadattAdikaM nAma zauryakrauryAdiguNanibandhanopacArAbhAve devA enaM deyAsuriti vyutpattyarthAsambhave ca yasya kasyacidAtmA'bhimAyataH pitrAdibhirdIyamAnaM na gauNamanvavikalatvAnnApi samayaprasiddhamata ubhayAtiriktamiti, evaM piNDa ityapi nAma ubhayAtiriktaM bhAvanIyaM / / / nanu piNDa iti nAma niyuktigAthAyAmubhayAtiriktaM nopanyastaM, tatkathaM bhASyakRtA vyAkhyAyate, tadayuktaM, nopanyastamityasiddheH, apizabdena tatra sUcitatvAt , tathA cAha bhASyakRt goNNasamayAiritaM iNamannaM vA'visaiyaM nAma / jaha piMDautti kIrai kassai nAma maNUsassa // 5 // (bhA0) For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-idaM piNDa iti nAma anyadvA gauNasamayAtiriktaM' gauNasamayajavibhinnamapizabdasUcitamasti, tadeva darzayati-yathA | kasyApi manuSyasya piNDa iti nAma kriyate, taddhi na gauNaM prabhUtadravyasaMzleSAsambhavAccharIrAvayavasaGghAtasya cAvivakSaNAt nApi samayakRtam, ata idamubhayAMtiriktamiti / nanu samayakRtobhayAtiriktayona kazcitparasaraM vizeSa upalabhyate, ubhayatrApyanvarthavikalavAdAtmAbhiprAyakRtatvAvizeSAca, tatkathaM dvayorupAdAnaM ?, sAGketikamityevocyatAm , evaM hi dvayorapi grahaNaM bhavati, tadayuktam , abhiprAyAparijJAnAda, iha hi yallaukika nAma sAGketikaM tatpRthagjanAH sAmayikAzca vyavaharanti, yatpunaH samaya eva sAGketikaM tatsAmayikA eva na pRthagajanAH // tathA cAha bhASyakRdatulle'vi abhippAe samayapasiddhaM na giNhae loo / jaM puNa loyapasiddha taM sAmaiyA uvacaranti // 6 // (bhA0) vyAkhyA-ihAbhiprAyazabdena padaikadeze padasamudAyopacArAdabhimAyakRtatvamucyate, tatrAyamartha:-abhiprAyeNa-icchAmAtreNa kRtaM na tu| vastubalamavRttamabhiprAyakRtaM, tasya bhAvo'bhiprAyakRtatvaM sAGketikatvamityarthaH, tasmistulye'pi-samAne'pi, AstAmasamAne ityapizabdArthaH, samayaprasiddhaM 'loka' pRthagajanarUpo na gRhNAti-na samayaprasiddhana sAGketikena nAmnA vyavaharati, na khalu pRthagjano bhojanAdikaM samuddezAdinA samayaprasiddhena sAGketikena nAmnA vyavaharati, yatpunalokaprasiddhaM tatpRthagjanAH sAmayikAco pacaranti, tata itthaM samayakRtobhayA.. |tiriktayoH svabhAvabhedAd tadvayorapi pRthagupAdAnamarthavat, etena gauNobhayakRtayorapisvabhAvabhedasUcanena pRthagupAdAnaM sArthakamupapAditaM draSTavyaM, | tathAhi-yadyapi gauNamubhayakRtaM cAnvarthayuktatvenAviziSTaM, tathApi yadgauNaM tatpRthagjanAH sAmayikAzca vyavaharanti, yatpunaH samayamasiddhaM gauNaM tatsAmayikA eva na pRthagjanAH, teSAM tena prayojanAbhAvAt , samayaprasiddhena hi nAmnA gauNenApi yathoktasamayaparipAlananiSpannacetasAM gRhI-18 For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpiNDa tavratAnAM prayojanaM na gRhasthAnAm, ataH svabhAvabhedAttayorapi pRthagupanyAsaH sArthaka iti // tadevaM nAmapiNDo niyuktikRtopadarzito bhA- niyuktiH SyakRtA sapapaJcavyAkhyAtaH, sAmpataM yatpUrva pratijJAtaM niyuktikRtA-uvaNApiMDaM ato vocchaM' tatsamarthayamAnaH sa evAha. akkhe varADae vA kaDhe putthe va cittakamme vA / sabbhAvamasabbhAvaM ThavaNApiMDaM viyANAhi // 7 // vyAkhyA-sata iva vidyamAnasyeva bhAvaH sattA-sadbhAvaH, kimuktaM bhavati?-sthApyamAnasyendrAderanurUpAGgopAGgacihavAhanAharaNAdiparikararUpo ya AkAravizeSo yaddarzanAtsAkSAdvidyamAna ivendrAdilakSyate sa sadbhAvaH, tadabhAvo'sadbhAvaH, tatra sadbhAvamasadbhAvaMcAzritya 'akSe| candanake kaparde varATake vAzabdo'GgalAyakAdisamuccayArthaH, ubhayatrApi ca jAtAvekavacanaM, tathA 'kASThe' dAruNi 'puste' DhiullikAdau, vAzabdo kepyapASANasamuccaye, citrakarmaNi vA yA piNDasya sthApanA sAkSAdiH kASThAdiSvAkAravizeSo vA piNDatvena sthApyamAnaH sthApanAH piNDa:, iyamatra bhAvanA-yadA kASThe lepye upaLe citrakarmANi vA prabhUtadravyasaMzleSarUpaH piNDAkAraH sAkSAdvidhamAna ivAlikhyate, yadvA akSAH kapardakA aGgulIyakAdayo vA ekatra saMzleSya piNDatvena sthApyante yatheSa piNDaH sthApita iti tadA tatra piNDAkArasyopalabhyamAnatvAtsadbhAvata piNDasthApanA, yadA tvekasminnakSe varATake'GgAlIyake vA piNDatvena sthApanA eSa piNDo mayA sthApita iti tadA tatra piNDAkArasyAnupala-11 bhyamAnatvAt , akSAdigataparamANusaDanatasya cAvivakSaNAdasadbhavataH piNDasthApanA, citrakarmaNyapi yadA ekabindvAlikhanena piNDasthApanA yathaiSa piNDa Alikhita iti vivakSA tadAprabhUtadravyasaMzleSAkArAdarzanAdasadbhAvapiNDasthApanA, yadA punarekabindvAlikhane'pi eSa mayA guDapiNDa odanapiNDaH saktupiNDo vA''likhita iti vivakSA tadA sadbhAvataH piNDasthApanA // amumeva sadbhAvAsadbhAvasthApanAvibhAgaM bhASyakRdupadarzayati dan Education International For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ikko u asabbhAve tiNhaM ThavaNA u hoi sabbhAve / cittesu asabbhAve dArualeppovale siyro||7|| (bhA. vyAkhyA-eko'kSo varATako'GgalIyakAdirvA yadA piNDatvena sthApyate tadA sA piNDasthApanA 'asadbhAve' asadbhAvaviSayA, a. sadbhAMcikItyarthaH, tatra piNDAkRteranupalabhyamAnatvAt , akSAdigataparamANusaGghAtasya cAvivakSaNAt / yadA tu trayANAmakSANAM varATakAnAmaGgalI kAyakAdInAM vA parasparamekatra saMzleSakaraNena piNDatvena sthApanA tadA sA piNDasthApanA 'sadbhAve' sadbhAvikI, tatra piNDAkRtarupalabhyamAnatvAt , trayANAMcetyupalakSaNaM tena dvayorapi bahUnAM cetyapi draSTavyaM / tathA 'citreSu' citrakarmasu yadaikavindvAlikhanena piNDasthApanA tadA sA'pyasadbhAve, yadA tu citrakarmasvapi anekabindusaMzleSAlikhanena prabhUtadravyasalagatAtmakapiNDasthApanA tadA sA sadbhAvasthApanA, piNDAkRtestatra darzanAt / tathA dArukalepyopaleSu piNDAkRtisampAdanena yA piNDasya sthApanA sa 'itaraH ' sadbhAvasthApanApiNDaH, tatra piNDAkArasya darzanAt // tadevimuktaH sthApanApiNDaH,sampatidravyapiNDasyAvasaraH, sa ca dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatrA''gamataH piNDazabdArthasya jJAtA tatra cAnupayuktaH anupayogo dravya' miti vacanAt , noAgamatastridhA, tadyathA-jJazarIradravyapiNDaH bhavyazarIradravyapiNDaH jJazarIrabhavyazarIravyatiriktadravyapiNDazca, tatra piNDazabdArthajJasya yaccharIraM siddhazilAtalAdigatamapagatajIvitaM tad bhUtapiNDazabdArthaparijJAnakAraNatvAt jJazarIradravyapiNDaH, yastu bAlako nedAnImavabudhyate piNDazabdArtham atha cAvazyamAyatyAM tenaiva zarIreNa parivarddhamAnena bhotsyate sa bhAvapiNDazabdArthaparijJAnakAraNatvAd bhavyazarIradravyapiNDaH // jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM tu dravyapiNDaM niyuktikRdAha tiviho u davvapiMDo saccitto mIsao acitto ya / ekkekassa ya etto nava nava bheA u patteyaM // 8 // For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDAna piNDaniyuktermalayAgarIyAvRttiH vyAkhyA-jJazarIrabhavyazarIravyatirikto dravyapiNDasvidhA, tadyathA-sacitto mizro'cittazca, tatra mizraH sacittAcittarUpaH, iha pRthivIkAyAdikaH piNDatvenAbhidhAsyate, sa ca pUrva sacitto bhavati, tataH svakAyazastrAdibhiH prAsukIkriyamANaH kiyantaM kAlaM mizro bhavati, tata UrdhvamacittaH, tata etadarthakhyApanArtha sacittamizrAcittAH krmennoktaaH| 'ito' bhedatrayAbhidhAnAdanantaram 'ekaikasya sacittAderbhedasya pratyeka nava nava bhedA vAcyA bhavanti / / tAneva nava nava bhedAnAha puDhavI AukkAo teU vAU vaNassaI ceva / beiMdiya teiMdiya cauro paMceMdiyA ceva // 9 // vyAkhyA--iha piNDazabdaH pUrvagAthAto'nuvartamAnaH pratyekaM sambadhyate, tadyathA-pRthivIkAyapiNDo'pkAyapiNDastejaskAyapiNDo vAyukAyapiNDo vanaspatikAyapiNDo dvIndriyapiNDastrIndriyapiNDazcaturindriyapiNDaH paJcendriyapiNDazca / / sampatyamISAmeva navAnAM bhedAnAM sacittattvAdikaM bibhAvayiSuH prathamataH pRthivIkAye bhAvayatipuDhavIkAo tiviho saccitto bhIsao ya accitto / saccitto puNa duviho nicchayavavahArao ceva // 10 // vyAkhyA-pRthivIkAyastrividhaH, tadyathA-sacitto mizro'cittazca, sacittaH punardvidhA, tadyathA-nizcayato vyavahAratazca // etadeva nizcayavyavahArAbhyAM sacittasya dvaividhyaM pratipAdayatinicchayao saccitto paDhavimahApavvayANa bahumajjhe / acittamIsavajjo seso vavahArasaccitto // 11 // vyAkhyA-nizcayataH sacittaH pRthivIkAyo dharmAdInAM pRthivInAM mervAdInAM mahAparvatAnAmupalakSaNametat tena TaGkAdInAM ca, bahuma For Personal & Private Use Only nelbaryong Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyabhAge veditavyaH, tatrAcittatAyA mizratAyAzca hetUnA zItAdInAmasambhavAt , zeSaH punaH acittamizravajoM vakSyamANasthAnasambhavimizrAcittavyatirikto nirAbAdhAraNyabhUmyAdiSu vyavasthito vyavahArataH sacitto veditvyH||uktH sacittapRthivIkAyaH, sampati tameva mizramAha khIradumaheDha paMthe kaTThole iMdhaNe ya mIso u / porisi ega duga tigaM bahuiMdhaNamajjhathove ya // 12 // ___ vyAkhyA-khIradumaheha' tti kSIradrumA' vaTAzvatthAdayasteSAmadhastAt-tale yaH pRthivIkAyaH sa mizraH, tatra hi kSIradrumANAM mAdhuyeNa zastratvAbhAvAt kiyAnsacittaH zItAdizastrasamparkasambhavAcca kiyAnacitta iti mizratA, tathA pAtha grAmAnagarAdvA bahiryaH pRthivakiAyo vartate so'pi mizro, yatastatra gantrIcakrAdibhirya utkhAtaH pRthivIkAyaH sa kiyAnsacittaH kiyAMzca zItavAtAdibhiracittIkRta iti mizraH, |'kahole' tti kRSTo halavidAritaH so'pi prathamato halena vidAryamANaH sacittaH tataH zItavAtAdibhiH kiyAnacittIkriyate itimizraH, tathA''dro jalamizritaH, tathAhi-meghasyApi jalaM sacittapRthivIkAyasyopari nipatat kiyantaM pRthivIkArya virAdhayati tato jalApRthivIkAyo mizra upapadyate, so'pyantarmuhUrtAdanantaramacittIbhavati, parasparazastratvena dvayorapi pRthivyapkAyayoracittIbhavanasambhavAt , yadA tvatiprabhUtaM meghajalaM nipatatitadA tajjalaM yAvannAdyApi sthiti banAti tAvat mizraH pRthivIkAyaH, sthitibandhe tu kRte sati sacitto'pi sambhAvyate, tathA 'indhane' gomayAdau mizraH, tathAhi-gomayAdikamindhanaM sacittapRthivIkAyasya zastraM, zastreNa ca paripIDyamAno yAvannAdyApi sarvathApariNamati tAvanmizraH / atraivendhanaviSaye kAlamAnamAha-porisI' tyAdi, bahindhanamadhyagata ekAM pauruSI yAvanmizro madhyamendhanasampRktastu pauruSIdvikam alpendhanasampRktastu pauruSItrikaM tata Urddhamacitta iti // tadevamukto mizraH pRthivIkAyaH, sAmpatamacittamAha dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayagirIyAvRttiH // 8 // sIuNhakhArakhatte aggIloNUsa aMbilene he / bukkaMtajoNieNaM payoyaNaM teNimaM hoi // 13 // vyAkhyA - iha sarvatra saptamI tRtIyA'rthe prAkRtalakSaNavazAt, tathA cAha pANiniH prAkRtalakSaNe- 'vyatyayo'pyAsA' mityatra sUtre saptamI tRtIyArthe yathA 'timrai tesu alaMkiyA puhavI' iti, tato'yamarthaH - zItoSNakSArakSatreNa, tatra zItaM pratItam uSNaH - sUryAdiparitApaH kSAraH- yavakSArAdiH kSatraM - karISavizeSaH, etaiH tathA ' aggiloNUsa aMvilene he ' iti, agniH - jaizvAnaraH lavaNaM-pratItam USaH - UparAdikSetrodbhavo lavaNimasammizra rajovizeSaH, AmlaM-kAJjikaM snehaH - tailAdiH etaizvAcitaH pRthivIkAyo bhavati, iha zItAnyamlakSArakSatrasnehAH | parakAyazastrANi, UpaH svakAyazastram, uSNazceha sUryaparitAparUpaH svabhAvoSNaH tathAvidhapRthivIkAyaparitAparUpo vA gRhyate, nAgniparitAparUpastasyAnigrahaNenaiva gRhItatvAt, tataH so'pi svakAyazastropAdAnena parakAyazastropAdAnena cAnyAnyAni svakAyapara kAya zastrANyupalakSyante, yathA kaTukaraso madhurarasasya svakAyazastramityAdi, etena pRthivIkAyasyAcittatayA bhavanaM caturddhA pratipAditaM draSTavyaM tadyathA- dravyataH | kSetrataH kAlato bhAvatazca tatra svakAyena parakAyeNa vA yadacittIkaraNaM tadravyataH yadA tu kSArAdikSetrotpannasya madhurAdikSetrotpannasya ca tulyavarNasya bhUmyAdeH pRthivIkAyasya parasparaM samparkeNAcittatAbhavanaM tadA tat kSetrataH, kSetrasya prAdhAnyena vivakSaNAt, yadvA mA bhUdaparakSetrodbhavena pRthivIkAyAntareNa saha mIlanaM, kintvanyatra kSetre yojanazatAtparato yadA nIyate tadA sarvo'pi pRthivIkAyaH sarvasmAdapi kSetrAyojana zatAdUrddhamAnIto bhinnAhAratvena zItAdisamparkatacAvazyama cittIbhavati, itthaM ca kSetrAdikrameNAcittIbhavanama kAyAdInAmapi bhAvanIyaM yA tribhistairalaGkRtA pRthvI / For Personal & Private Use Only pRthvIpiNDanikSepa // 8 // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatikAyikAnAM, tathA ca harItakyAdayo yojanazatAdUrddhamAnItA'cittIbhUtatvAdauSadhArtha sAdhubhiH pratigRhyante iti / kAlatastvacicatA svabhAvataH svAyuHkSayeNa, sAca paramArthato'tizayajJAnenaiva samyakparijJAyate na chAnasthikajJAneneti na vyavahArapathamavatarati, ata eva ca tRSA'tipIDitAnAmapi sAdhUnAM svabhAvataH svAyuHkSayeNAcittIbhUtamapi taDAgodakaM pAnAya varddhamAnasvAmI bhagavAn nAnujJAtavAn , itthaMbhUtasyA-18 cittIbhavanasya chadmasthAnAM durlakSatvena mA bhUta sarvatrApi taDAgodake sacitte'pi pAzcAtyasAdhUnAM pravRttiprasaGga itikRtvA, bhAvato'cittIbhavanaM / pUrvavarNAdiparityAgato'paravarNAditayA bhavanaM / tadevamukto'citto'pi pRthiviikaayH| etena cAcittena sAdhUnAM prayojanaM, tathA cAha-'bukkata ityAdi, vyutkrAntAH-apagatA yoniH-utpattisthAnaM yatra tena vidhvastayoninA-pAsukena 'idaM vakSyamANasvarUpaM prayojanaM sAdhUnAM bhvti|| tadevopadarzayati-- avaraddhigavisabaMdhe lavaNena va surabhiuvalaeNaM vA / accittassa u gahaNaM paoyaNaM teNimaM va'nnaM // 14 // . __vyAkhyA-aparAdhanam aparAddhaM-pIDAjanakatA tadasyAstIti aparAdhiko-lUtAsphoTaH saryAdidaMzo vA viSa-pratItaM tacca dadruprabhRtiSu cAritaM sambhavati tayorupazamanAya bandha iva bandhaH-pralepastasmin karttavye'cittapRthivIkAyasya gauramRttikAkedAratarikAdirUpasya grahaNaM prayojanaM, yadvA lavaNena pratItena 'acittassa' tti vibhaktipariNAmeneha tRtIyAntaM sambadhyate, acittenAlavaNabhaktabhojanAdau prayojanam , athavA surabhyupalena-gandhapASANena gandharohakAkhyena prayojanaM, tena hi pAmAprasUtavAtaghAtAdiH kriyate, vAzabdo vikalpArthaH, athavA tena pRthivIkAyenedamanyatprayojanam / / tadevAha ThANanisiyaNatayaTTaNa uccArAINa ceva ussaggo / ghuTTagaDagalagalevo emAi paoyaNaM bahahA // 15 // Join Education International For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 00 pRthvIpiNDanikSepe ka piNDaniyu- vyAkhyA-iha sAdhubhiH sacittamizraparihAradvAreNAcitte bhUtalapradeze yat sthAna-kAyotsaggoM vidhIyate, yacca niSIdanam-upavezanaM termalayAgi yacca tvagvarttanaM-svApaH, yazca uccArAdInAM purISaprasravaNazleSmaniSThayUtAnAmutsargaH, tathA yo ghuTTako-lepitapAtramasRNatAkArakaH pASANo ye ca rIyAttiH DagalakAH-purIpotsargAnantaramapAnamoJchanakapASANAdikhaNDarUpA yazca lepo-bhogapurapASANAdiniSpannastaumbakapAtrAbhyantare dIyate, evamAdi bahudhA ' bahuprakAram acittena pRthivIkAyena prayojanam // uktaH sacittAdibhedabhinnaH pRthivIkAyapiNDaH, sampatyapkAyapiNDaM sacittAdibhedabhinnamAha AukkAo tiviho saccitto mIsao ya accitto / saccitto puNa duviho nicchayavavahArao ceva // 16 // vyAkhyA-apkAyastrividhaH, tadyathA-sacitto mizro'cittazca, tatra sacitto dvidhA-nizcayato vyavahAratazca // etadeva sacittasya ni|zcayavyavahArAbhyAM vaividhyamupadarzayati- . ghaNaudahI ghaNavalayA karagasamuddaddahANa bahumajjhe / aha nicchayasaccitto vavahAranayassa agaDAI // 17 // vyAkhyA-'ghanodadhayaH' narakapRthvInAmAdhArabhUtAH kaThinatoyAH samudrAH, 'ghanavalayAH' tAsAmeva narakapRthivInAM pArthavarttivRttAkAratoyAH ye ca 'karakAH' ghanopalAH tathA 'samudrahadAnAM' lavaNAdisamudrapadmAdihadAnAM ca bahumadhyabhAge ye'pkAyAH 'aha' ti eSa sarvo|'pyapkAyo 'nizcayasacittaH' ekAntasacittaH, zeSastu 'avaTAdiH' avaTavApItaDAgAdisthaH, ihAvaTAdistho'vaTAdizabdenoktaH, tAvasthyena tadvayapadezapravRtteH, yathA mazcAH krozantItyAdau, tatrAvaTaH kUpastadAdigato'pkAyo 'vyavahAranayasya' vyavahAranayamatena sacittaH // uktaH sacitto'pkAyaH, sampati mizramAha / // 9 // For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usiNodgamaNuvatte daMDe vAse ya paDiyamittaMmi / mottUNAdesatigaM cAulaudge'bahupasannaM // 18 // vyAkhyA--anudvRtte daNDe, atra jAtAvekavacanaM, tato'yamarthaH - anudvatteSu triSu daNDeSu - utkAleSu yaduSNodakaM tanmizramiti prastAvAdramyate, tathAhi prathame daNDe jAyamAne kazcitpariNamati kazcinneti mizraH, dvitIye prabhUtaH pariNamati stoko'vatiSThate, tRtIye tu sarvo'pyacitto bhavati, tato'nuvRtteSu triSu daNDeSUSNodakaM (mizra) sambhavati, tathA varSe - dRSTau patitamAtre yajjalaM grAmanagarAdiSu prabhUtatiryagmanuSyapracArasambhaviSu bhUmau varttate tadyAvannAdyApyacittIbhavati tAvanmizramavagantavyaM, grAmanagarAdibhyo'pi bahistAdyadi stokaM meghajalaM nipatati tadAnIM tadapi patitamAtraM mizramavaseyaM pRthivIkAyasamparkatastasya pariNamamAnatvAt, yadA'pyatiprabhUtaM jalaM megho varSati tadA'pi prathamato nipatat pRthivI - kAyasamparkataH pariNamamAnaM mitraM, zeSaM tu pazcAnnipatat sacitamiti, tathA 'muktvA ' parihRtya ' AdezatrikaM' matatrikaM, taduktA mizratA na grAhyeti bhAvArtha:, ' cAulodakaM ' taNDulodakam ' abahuprasannaM ' nAtisvacchIbhUtaM, mizramiti gAthArtha: / abahumasannamityatrAdAvakAralopa ArSatvAt / / Adezatrikameva darzayati bhaMDagapAsavalaggA utteDA bubbuyA na saMmaMti / jA tAva mIsagaM taMdulA ya rajjhati jAva'nne // 19 // vyAkhyA - taNDulodake taNDulaprakSAlanabhANDAdanyasmin bhANDe prakSipyamANe ye truTitvA bhANDakasya pArzveSu 'utteDA ' bindavo lagnAH te yAvanna ' zAmyanti ' vidhvaMsamupagacchanti tAvattattaNDalodakaM mizramityeke 1, apare punarAhuH - taNDulodake taNDulaprakSAlana bhANDakAdaparasmin bhANDake prakSipyamANe ye taNDulodakasyopari samudbhUtA budbudAste yAvadadyApi 'na zAmyanti' na vinAzamiti tAvattattaNDulodakaM For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- mizramiti 2, anye punarevamAhuH-taNDulaprakSAlanAnantaraM taNDulA rAddhamArabdhAstataste yAvanna rAdhyanti, yAvannAdyApi sidhyantIti bhAvaH, 2 apkAyapitermalayagi|| tAvattattaNDulodakaM mizramiti 3 // eSAM trayANAmapyAdezAnAM dUSaNAnyAha piNDanikSepe rIyAvRttiH | ee u aNAesA tinnivi kaalniymss'sNbhvo| lukkheyarabhaMDagapavaNasaMbhavAsaMbhavAIhiM // 20 // ___vyAkhyA-ete trayo'pyAdezA anAdezA eva, tuzabda evakArArtho bhinnakramazca, kuto'nAdezAH ? ityAha-kAlaniyamasyAsambhavAta, na khalu vindvapagame budbudApagame taNDulapAkaniSpattau vA sadA sarvatra pratiniyata eva kAla:, yena pratiniyatakAlasambhavino mitratvAdUrddhama cittattvasyAbhidhIyamAnasya na vyabhicArasambhavaH, kathaM pratiniyataH kAlo na ghaTate? iti kAlaniyamAsambhavamAha-'lukkheyare' tyAdi, rUkSetarabhANDapavanasaMbhavAsambhavAdibhiH, atrAdizabdAccirakAlasalilabhinnatvAbhinnatvAdiparigrahaH, iyamatra bhAvanA-iha yadApAkataH prathamamAnItaM cirAnItaM vA snehajalAdinA na bhinnaM bhANDaM tadRkSamucyate, snehAdinA tu bhinnaM snigdhaM, tatra rUkSe bhANDe taNDulodake prakSipyamANe ye bindavaH pArveSu lanAste bhANDasya rUkSatayA jhaTityeva zoSamupayAnti, snigdhe tu bhANDe bhANDasya snigdhatayA cirakAlaM, tataH prathamAdezavAdinAM mate | rUkSe bhANDe bindUnAmapagame paramArthato mizrasyApyacittatvasambhAvanayA grahaNaprasaGgaH, snigdhe tu bhANDe paramArthato'cittasyApi bindUnAmanapagame mizratvena sambhAvanayA na grahaNamiti / tathA budbudA api pracurakharapavanasamparkato jhaTiti vinAzamupagacchanti, pracurakharapavanasamparkAbhAve ciramapyavatiSThante, tato dvitIyAdezavAdinAmapi mate yadA kharapracurapavanasamparkato jhaTiti vinAzamaiyarurbuddhadAstadA paramArthato mi-18 zrasyApi taNDulodakasyAcittattvena sambhAvanayA grahaNaprasaGgaH, yadA tu kharapracurapavanasamparkAbhAve cirakAlamapyavatiSThante budbudAH tadA paramArthato'cittasyApi taNDulodakasya budbudadarzanato mizratvazaDUnayAM na grahaNamiti / ye'pi tRtIyAdezavAdinaste'pi na paramArtha paryAlocitavantaH, For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taNDulAnAM cirakAlapAnIyabhinnAbhinnatvena pAkasyAniyatakAlatvAt , tathAhi-ye cirakAlasalilabhinnAstaNDulA na ca navInA indhanAdi / sAmagrI ca paripUrNA te satvarameva niSpadyante, zeSAstu mandaM, tatasteSAmapi matena kadAcinmizrasyApyacittatvasambhAvanayA grahaNaprasaGgaH, kadAcitpunaracittIbhUtasyApi mizratvazaGkAsambhavAdagrahaNamiti trayo'pyanAdezAH // sampati yaH pravacanAvirodhI AdezaH prAgupadiSTastaM vibhAyiSurAha jAva na bahuppasannaM tA mIsaM esa ittha aaeso| hoi pamANamacittaM bahuppasannaM tu nAyavvaM // 21 // vyAkhyA-yAvattaNDulodakaM 'na bahuprasanna' nAtisvacchIbhUtaM tAvanmizramavagantavyam, eSaH 'atra' mizravicAraprakrame bhavatyAdezaH pramANaM, na zeSaH, yattu 'bahuprasannam' atisvacchIbhUtaM tadacittaM jJAtavyaM, tato'cittatvena tasya grahaNe na kazciddoSaH // ukto mizro'pkAyaH, adhunA tamevAcittamAha sIuNhakhArakhatte aggIloNUsaaMbilenehe / vukkaMtajoNieNaM paoyaNaM teNimaM hoi // 22 // vyAkhyA iyaM gAthA prAgiva vyAkhyeyA, navaraM pRthivIkAyasthAne'kAyAbhilApaH kartavyaH / iha yA svakAyaparakAyazastrayojanA | dravyakSetrakAlabhAvApekSayA vA'cittatvabhAvanA sApi mAgiva yathAyogamakAye'pi bhAvanIyA / tathA yadA dadhitailAdisatkeSu ghaTeSu kSiptasya | zuddhajalAderupari dadhyAdyavayavasakA tarI jAyate tadA sA yadi paristhUrA tarkhekayA pauruSyA tatpariNamati, madhyamabhAvA cettahidvAbhyAM pauruSIbhyAM, stokA cettarhi tisRbhiH pauruSIbhiriti // iha tena vyukrAntayonikenApkAyenedaMprayojanamityuktam , atastadeva darzayati yAkhyeyA, navaraM pRthivIkA'pi bhaavniiyaa| tathA madhyamabhAvA cettahidvAbhyA For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu termalayagi apkAyapipiNDanikSepe rIyAvRttiH pariseyapiyaNahatthAidhovaNaM cIradhovaNaM ceva / AyamaNa bhANadhuvaNaM emAi paoyaNaM bahuhA // 23 // vyAkhyA-paripeko-duSTavaNAderutthitasyopari pAnIyena pariSecanaM, pAnaM tRDapanodAya jalasyAbhyavaharaNaM, 'hastAdidhAvanaM' karacaraNaprabhRtizarIrAvayavAnAM kAraNamuddizya prakSAlanaM, 'cIvaradhAvanaM ' vastraprakSAlanam , asya bhinnavibhaktinirdezo na sadaiva sAdhunopadhipakSAlanaM karttavyamiti pradarzanArthaH, 'AcamanaM' purIpotsargAnantaraM zaucakaraNaM 'bhANadhuvaNaM ti pAtrakAdibhAjanaprakSAlanam, evamAdikam, AdizabdAt glAnakAryAdiparigrahaH, acittenApkAyena prayojanaM, 'bahudhA' bahuprakAraM draSTavyam // iha cIvaradhAvanamityuktaM, tacca saMyatAnAM varSAkAlAdarvAka kalpate na zeSakAlaM, zeSakAle tvanekadoSasambhavAta, tAneva doSAn darzayati| uubaddha dhuvaNa bAusa baMbhaviNAso aThANaThavaNaM ca / saMpAimavAuvaho pAvaNa bhUovadhAo ya // 24 // vyAkhyA-varSAkAlasya pratyAsannaM kAlamapahAya zeSe Rtubaddhe kAle cIvarasya dhAvane caraNaM bakuzaM bhavati, upakaraNabakuzatvAt , tathA 'brahmavinAzaH' maithunapratyAkhyAnabhaGgaH, prakSAlitavAsaHparidhAnabhUSitazarIro hi virUpo'pi ramaNIyatvena pratibhAsamAno ramaNInAM ramaNayogyo|'yamiti prArthanIyo bhavati, kiM punaH zarIrAvayavarAmaNIyakopazobhitaH?, tataH samastakAminInAM prArthayamAnAnAM salalitadarzitatiyagvalitAkSanirIkSaNAGgamoTanavyAjopadarzitakakSAmUlasadvRttatAramaNIyapInakaThinapayodharavistAragambhIranAbhIpradezaparibhAvanato'vazyaM brahmacaryAdapabhraMzama-| ghizrayate, tathA asthAnasthApanam , iyamatra bhAvanA-yadi nAma kathaJcittattvaveditayA saMyamaviSayaniSpakampadhRtyavaSTambhato na brahmacaryAdapabhrazyati, tathA'pi lokena so'sthAne sthApyate, yathA nUnamayaM kAmI, kathamanyathA''tmAnamitthaM bhUSayati?, na khalvakAmI maNDanapriyo bhavatIti, tathA For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ////////////////////////////////////////////////////////////////| saMpAtimAnA makSikAdInAM prakSAlanajalAdiSu nipatatAM vAyozca 'vadhaH' vinAzo bhavati, tathA 'plAvanena' prakSAlanajalapariSThApane pRthivyA rellaNena 'bhUtopaghAtaH' pRthivyAzritakITikAdisattvopamo bhavati, tasmAnna Rtubaddhe kAle vastraM prakSAlanIyam / / nanvete doSA varSAkAlAdAgapi dhAvane sambhavanti tatastadAnImapi na cIvarANi prakSAlanIyAni, tanna, tadAnIM cIvarApakSAlane'nekadoSasambhavAt tAnevAha aibhAra cuDaNa paNae sIyalapAuraNa'jIragelaNNe / ohAvaNakAyavaho vAsAsu a dhovaNe dosA // 25 // | vyAkhyA-iha varSAkAlAdagipi yadi vAsAMsi na prakSAlyante tadAnIm atibhAraH ' gurutvaM vastrANAM bhavati, tathAhi-vAsAMsi malaviddhAni yadA jalakaNAnuSaktasamIraNamAtreNApi spRSTAni bhavanti tadA'pi sa malaH klinnIbhUya-dRDhataraM vastreSu sambandhamApadyate, ki punarvAsu sarvataH salilamayISu ?, tato varSAsu klinnamalasamparkato vAsAMsi gurutarabhArANi bhavanti, tathA 'cuDaNanti vAsasAM varSoMkAlAdaLagapyadhAvane varSAsu jIrNatA bhavati zATo bhavatItyarthaH, kimuktaM bhavati ?-yadi nAma varSAkAlAda_gapi vastrANi na prakSyAlyante tato varSAsu teSAM malaklinnatayA jIrNatAbhavanena zATo bhavati, na ca varSAsvabhinavavastragrahaNaM, na cAdhikaH parigrahaH, tato ye vastrAbhAve doSAH samaye prasiddhAste sarve'pi yathAyogamupaDhaukante iti, tathA malaklinneSu vastreSu zItalajalakaNasaMsparzato malasyAdrIbhAvataH 'panakaH' vanaspativizeSaH prAcuryeNopajAyate, tathA ca sati prANivyApAdanAsaktiH, tathA nirantaraM sarvataH prasareNa nipatati varSe zItale ca mArute vAti malasyAdrIbhAvataH zItalIbhUtAnAM vAsasAM prAvaraNe bhuktA''hArasyAjIrNatAyAm-apariNatau 'glAnatA' zarIramAndyamujjRmbhate, tathA ca sati pravacanasyApabhrAjanA, yathA-aho baTharaziromaNayo'mI tapakhino na paramArthatastattvavedino ye nAma varSAsvaprakSAlitAnAM vAsasAM paribhoge mAndyamupajAyate ityetadapi nAvabudhyante te pRthagjanAparicchedyaM svargApavargamArgamavagacchantIti duHzraddheyaM, tathA varSAsvaprakSAlitAni vastrANi For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayagi.rIyAttiH // 12 // mAtya bhikSAdyarthaM vinirgatasya sAdhormeghadRSTau malinavastrakambalasamparkato'pkAyavirAdhanA bhavati, ete 'varSAkhi'ti varSAkAlapratyAsanno'pi apkAyapikAlo varSA ityucyate, tatsAmIpyAt , bhavati ca tatsAmIpyAttacchandavyapadezo, yathA gaGgAyAM ghoSa ityatra, tato ' varSAsu' varSApratyAsanne piNDanikSepe kAle vastrAdInAmaprakSAlane doSAH tasmAdavazyaM varSAkAlAdarvAg vAsAMsi prakSAlanIyAni / ye ca sampAtimasattvopayAtAdayo doSAzcIvaraprakSAlane prAguktAste'pi sUtroktanItyA yatanayA pravarttamAnasya na sambhavantIti veditavyam / yo hi sUtrAjJAmanusRtya yatanayA samyak | pravarttate sa yadyapi kathazcitpANyupamaIkArI tathApi nAsau pApabhAg bhavati, nApi tIvraprAyazcittabhAgI, sUtrabahumAnato yatanayA pravartta-| mAnatvAt , vakSyati ca sUtram-'apatte cciya vAse savvaM uvahiM dhuvaMti jayaNAeM iti, tato na kazciddoSaH, nApi tadA vastraprakSAlane bakuzaM : caraNaM, sUtrAjJayA pravarttamAnatvAt , nApyasthAnasthApanadoSo, lokAnAmapi varSAsu vAsasAmapAkSalane doSaparijJAnabhAvAt , na caite'nantaroktA atibhArAdayo doSA Rtubaddhe kAle vAsasAmaprakSAlane sambhavanti, tasmAnna tadA prakSAlanaM yuktamiti sthitam // sampati varSAkAlAdagapi yAvAnupadhirutkarSato jaghanyatazca prakSAlanIyo bhavati tAvattamabhiSitsurAha__ appattecciya vAse savvaM uvahiM dhavati jayaNAe / asa ie u davarasa ya jahannao pAya nijjogo||26|| 'aprApte eva' anAyAte eva 'varSe' varSAkAle, varSAkAlAta manAgaktine kAle ityarthaH, jalAdisAmaThayAM satyAM 'upadhim / upakaraNaM yatanayA yatayaH prakSAlayanti, 'dravasya ' jalasya punaH 'asati' abhAve, jaghanyato'pi pAtraniryogo'vazyaM prakSAlanIyaH, iha |nispUrvo yujirupakAre vattete, tathA coktaM-'pATho dukhale nijjogo uvayAro' iti, tato niyujyate-upakriyate'neneti niyoMga-upakaraNam , 1 aprAptAyAmeva varSAyAM sarvamupadhi prakSAlayanti yatanayA / 'anAyAte raghuvati jayAmAmadhitsurAha For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akarttarItyanena paJ pratyayaH, pAtrasya niryogaH pAtraniryogaH-pAtropakaraNaM pAtrakabandhAdiH, uktaM ca-" paittaM pattAbaMdho pAyaDhavaNaM ca pAyakesariyA / paDalAiM rayattANaM ca gocchao pAyanijjogo // " iti / Aha-kiM sarveSAmeva vastrANi varSAkAlAdarvAgeva prakSyAlyante ? kiM vAsti keSAzcidvizeSaH ?, astIti brUmaH // keSAmiti cedata AhaAyariya gilANANa ya mailA mailA puNo'vi dhAvati / mA hu gurUNa avaNNo logaMmi ajIraNaM iyare // 27 // vyAkhyA-iha ye kRtapUrviNo bhagavatpraNItapravacanAnugatAcArAdizAstropadhAnAni adhItinaH svasamayazAstreSu jJAtinaH sakalasvaparasamayazAstrArtheSu kRtinaH kAritinazca paJcavidheSvAcAreSu pravacanArthavyAkhyAdhikAriNaH saddharmadezanA'bhiyuktAH sUrayaste AcAryAH, AcAryagrahaNamupalakSaNaM tenopAdhyAyAdInAM prabhUNAM parigrahaH, teSAM, tathA 'glAnAH' mandAH teSAM ca, punaH punaH malinAni vastrANi 'dhAvyante' prakSAlyante, malinAnItyatra napuMsakatve prApte'pi sUtre puMstvanirdezaH prAkRtalakSaNavazAt , tathA cAha-pANiniH svaprAkRtalakSaNe-"liGga vyabhicAryapI"ti, prastute'rthe kAraNamAha-'mA hu' ityAdi, mA bhavatu, 'huH' nizcitaM, gurUNAM malinavastraparidhAne loke ' avarNaH ' azlAghA, yathA-nirAkRtayo'mI maladurabhigandhopadigdhadehAstataH kimeteSAmupakaNThaM gatairasmAbhiriti, tathA ' itarasmin ' glAne mA bhavatvajImiti bhUyo bhUyo malinAni teSAM prakSAlyante // sampati ye upadhivizeSA na vizramyante tannAmagrAhaM gRhItvA teSAM dhAvane vidhimAha pAyarasa paDoyAro dunisijja tipaTTa potti rayaharaNaM / ee una vIsAme jayaNA saMkAmaNA dhuvaNaM // 28 // 1 pAtraM pAtrabandhaH pAtrasthApanaM ca pAtrakezarikA / paTalA rajastrANaM ca gocchakaH pAtraniyogaH // 1 // For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDanikSepe vadhAvanaM piNDaniyu- ___ vyAkhyA-pratyavatAyate pAtramasminniti pratyavatAra:-upakaraNaM pAtrasya pratyavatAraH-pAtravaH pAtraniyogaH SaDDidhaH, tathA rajohara- termalayagi-I mANasya sakte dve nipaye, tadyathA-bAhyA abhyantarA ca, iha sampati dazikAbhiH saha yA daNDikA kriyate sA sUtranItyA kevalaiba bhavati na rIyAvRttiH sadazikA, tasyA niSadyAtrayaM, tatra yA daNDikAyA upari ekahastapramANAyAmA tiryagveSTakatrayapRthutvA kambalIkhaNDarUpA sA AdyA niSadyA, tasyAzcAgre dazikAH sambadhyante, tAM ca sadazikAmagre rajoharaNazabdenAcAryo grahISyati, tato nAsAviha grAhyA, dvitIyA tu enAmeva niSadyAM tiryag bahubhivyaSTakarAveSTayantI kizcidadhikahastapramANAyAmA hastapramANamAtrapRthuttvA vastramayI niSadyA sA abhyantarA niSadyocyate, tRtIyA tu tasyA evAbhyantaraniSadyAyAstiryagveSTakAn kurvatI caturaGalAdhikaikahastamAnA caturasrA kambalamayI bhavati, sA copavezanopakAritvAdadhunA pAdapochanakamiti rUDhA, sA bAhyA niSayetyabhidhIyate, militaM ca niSadhAtrayaM daNDikAsahitaM rajoharaNamucyate, tato rajoharaNasya sakte dve niSadhe iti na virudhyate, tathA trayaH paTTAH, tadyathA-saMstArakapaTTa uttarapaTTazcolapaTTazca, ete ca supratItAH, tathA 'potti'tti mukhapotikA, mukhapidhAnAya potaM-vastraM mukhapotaM mukhapotameva hasvaM caturaGgalAdhikavitastimAtrapramANatvAt mukhapotikA, mukhavatriketyarthaH, 'ativartante svArthe pratyayakAH prakRtiliGgavacanAnIti vacanAcca prathamato napuMsakatve'pi pratyaye samAnIte strItvaM, tathA 'rajoharaNaM 'ti daNDikAvaSTakatrayapramANapRthutvA ekahastAyAmA hastatribhAgAyAmadazAparikalitA prathamA yA niSadyA prAguktA sA rajoharaNaM, tathA ca bhASyadvakSyati-'eganisejaM ca rayaharaNaM,' bAhyAbhyantaraniSadyArahitamekaniSadyaM sadazaM rajoharaNamiti / etAnupadhivizeSAn 'na vizramayet' nAparibhogyAn sthApayet , kasmAditi cet ?, ucyate, prativAsaramavazyameteSAM viniyogabhAvAt , tato yatanayA-vastrAntaritena hastena grahaNarUpayA sakrama NA-SaTpadikAnAmaprakSAlanIyeSu vastreSu saGkramaNaM, tato 'dhAvanaM' prakSAlanamiti // enAmeva gAthAM bhASyakRd gAthAtrayeNa vyAkhyAnayati dain Education International For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAyarasa paDoyAro pattagavajjo ya pAyanijjogo / donni nisijjAo paNa abhitara bAhirA ceva // 8 // | saMthAruttaracolaga paTTA tinni u havaMti nAyavvA / muhapottiyatti pottI eganisejjaM ca rayaharaNaM // 9 // ee u na pIsAme paidiNamavaogao ya jayaNAe / saMkAmiUNa dhovaMti chappaiyA tattha vihiNA u||10|| (bhASyam) ___vyAkhyA-etAstisro'pi vyAkhyAtArthAH, navaraM 'saMkAmiUNa' ityAdi, tatra vizrAmAbhAve sati yatanayA padapadikA anyatra sakramayya vidhinA 'dhAvayaMti' prakSAlayanti // tadevamavizramaNIya upadhiruktaH, tadbhaNanAcca zeSo vizramaNIyopadhigamyate, tatastasya vizramaNavidhi vibhaNiSuridamAha jo puNa vIsAmijjai taM evaM vIyarAyaANAe / patte dhovaNakAle uvahiM vIsAmae sAhU // 29 // ___ vyAkhyA-yaH punarupadhiH prAptaH dhAvanakAle-prakSAlanakAle, anena akAlapakSAlane bhagavadAjJAbhaGgalakSaNaM doSamupadarzayati, 'vizramyate / niHzeSapaTpadikAvizodhanArthamaparibhukto dhriyate, tamupadhi 'vItarAgA''jJayA' sarvajJopadezena, sarvajJoktamavadhAryeti bhAvaH, 'evaM vakSyamANena prakAreNa, sAdhurvizramayet // vizramaNAprakAramevAha abhitaraparibhogaM uri pAuNai nAidure y| tinni ya tinni ya egaM nirsi tu kAuM paricchijjA // 30 // vyAkhyA-ha sAdhUnAM dvau kalpau kSaumI ekaH kambalapayaH, tatra yadA te prAtriyante tadA ekaH kSomo'bhyantaraM prAviyate, zarIra dain Education International For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktarmalayagirIyAvRttiH 6464 lagnaH prAviyate ityarthaH, dvitIyaH kSaumastasyopari, tRtIyaH kambalamayastasyApyupari, tataH prakSAlanakAle vizramaNAvidhiprArambhe rAtrau svapana / piNDanikSepe abhyantaraparibhogaM sadaiva zarIreNa saha saMlagnaM paribhujyamAnaM kSauma kalpamupari zeSakalpadvayAdahistrINi dinAni yAvatpAvRNoti yena tatsthAH | vadhAvanapaTpadikAH kSudhA pIDyamAnA AhArArtham athavA zItAdinA pIDyamAnAstaM bahiH prAbriyamANaM kalpamapahAyAntare kalpadvaye zarIre vA laga-1 vidhiH nti, eSa prathamo vizramaNAvidhiH, evaM trINi dinAni prAvRtya tatastrINyeva dinAni yAvadrAtrau svApakAle nAtidUre sthApayati, kimuktaM bhavati ?-svApakAle saMstArakataTa eva sthApayati, yena prathama vizramaNavidhinA yA na niHmRtAH paTapadikAstA api kSudhA pIDayamAnA AhArArtha tato vinirgatya saMstArakAdau laganti, eSa dvitIyo vizramaNAvidhiH, tata ekAM'nizAM' rAtriM, tuH samuccaye, svapan svApasthAnasyopari lambamAnamadhomukhaM zarIralagnamAyaparyantaM prasAritaM kRtvA saMsthApayet, saMsthApya ca pazcAtparIkSeta, dRSTayA prAvaraNena ca SaTpadikA nibhAlayet, tadyathA-prathamaM tAvadRSTayA nibhAlayet , dRSTyA nibhAlitA api yadi na dRSTAstataH sUkSmaSadpadikArakSaNArthaM bhUyaH zarIre prANoti, yena tA AhArArtha zarIre laganti, evaM parIkSaNe kRte yadi tA na syustadA prakSAlayet , atha syustahiM punaH punarnirbhAlya yadA na santIti nizcitaM bhavati tadA prakSAlayet, evaM saptabhirdinaiH kalpazodhanA, etadanusAreNa zeSasyApyupadheH zodhanA bhAvanIyA / iha vizramaNA prakSAlanIyasyAparibhogarUpA uktA, tato yattasya bahiHprAvaraNAdirUpaH paribhogaH sa paramArthato'paribhoga iti na tadA vizramaNA virudhyate // enAmeva gAthAM bhASyakRd vyAkhyAnayati // 14 // | dhovatthaM tinni diNe uvari pAuNai taha ya AsannaM / dhArei tinni diyahe egadiNaM uvari laMbataM // 11 // (bhA.) iyaM vyAkhyAtArthA / atraiva vizramaNAvidhau matAntaramAha For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keI ekekkaniAsa saMvAseuM tihA paricchaMti / pAuNai jai na laggaMti chappaiyA tAhi dhovaMti // 31 // vyAkhyA kecid eke sUraya evamAhurekaikAM ' nizAM' rAtri 'tridhA' tribhiH prakAraiH pUrvoktaH saMvAsya tadyathA-ekAM nizAM zodhanIyaM kalpaM bahiH prANoti, dvitIyAM nizAM saMstArakataTe sthApayati, tRtIyAM tu nizAM svapan svApasthAnasyopari lambamAnamadhomukhaM prasAritaM zarIralagnapAyaparyantaM sthApayati, evaM tridhA saMvAsya 'parIkSante ' dRSTayA nibhAlayanti, nibhAlitAzcenna dRSTAstataH sUkSmaSadapadikAvizodhanArtha zarIre prAvRNvanti, prAkRte ca yadi 'na lagati' na lagnAH pratibhAsante padapadikAstataH prakSAlayanti, laganti cettarhi bhUyo bhUyastAvadRSTayA zarIraprAvaraNena ca parIkSante yAvanna santIti nizcitaM bhavati, tataH prakSAlayantIti, eSo'pi vidhiradUSaNAtsamIcIna ivA''cAryasya pratibhAsata iti manyAmahe / / vastraprakSAlanaM ca jalena bhavati, ato jalagrahaNe vidhivizeSamAha nivvodagarasa gahaNaM keI bhANesu asui paDiseho / gihibhAyaNesu gahaNaM Thiya vAse mIsagaM chAro // 32 // | ___vyAkhyA-varSAsu gRhacchAdanaprAntagalitaM jalaM navodakaM tasya, iha yadi varSAkAlAdaka sarvo'pyupadhiH kathaJcitsAmagryabhAvato na| prakSAlitastarhi prApte varSe sati sAdhubhinIMvodakasya-gRhapaTalAntottIrNasya jalasya vastrapakSAlanArtha 'grahaNam' AdAnaM karttavyaM, taddhi rajogu|NDitadhUmadhUmrIkRtadinakarAtapasamparkasoSmatIvrasaMsparzataH pariNatatvAdacittam , atastadahaNe na kAcidvirAdhanA, nIbodakasya grahaNe kecidAhuH-'bhAjaneSu' svapAtreSu nIbodakasya grahaNaM karttavyamiti, atrA''cArya Aha-'amui paDiseho' 'asui' ti bhAvapradhAno'yaM nirdezaH,tatoyamarthaH-'azucitvAd ' apavitratvAtparoktavidhinA nIbodakagrahaNasya pratiSedhaH, nIbodakaM hi malinaM malinatvAcAzuci tataH kathaM yeSu pAtreSu bhojanaM vidhIyate teSu tasya grahaNa papannaM bhavati ?, mA bhUta loke pravacanagardA yathA'mI azucaya iti, tataH 'gRhibhAjaneSu' gRhisatkeSu ku For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryu NDikAdiSu bhagneSu tasya nIvodakasya grahaNaM, tacca nIvodakagrahaNaM 'sthite' nivRtte ' varSe ' dRSTau, antarmuhUrttAdUrddhamiti gamyate, antarmuhUrttena ktermalayagi- * sarvAtmanA pariNamanasambhavAt, nAsthite, kimityAha -- 'mIsagaM' ti mizra, nipatati varSe nIvodakaM mizra bhavati, tathAhi -- pUrva nipatitarIyAvRttiH macittIbhUtaM tatkAlaM tu nipatatsacittamiti mizraM tataH sthite varSe tatpratigrAhyaM tasmiMzca pratigRhIte tanmadhye ' chAro ' tti kSAraH prakSepaNIyo yena bhUyaH sacittaM na bhavati, jalaM hi kevalaM prAsukIbhUtamapi bhUyaH praharatrayAdUrdhvaM sacittIbhavati, tatastanmadhye kSAraH prakSipyate, api cakSAraprakSepe samalamapi jalaM prasannatAmAbhajati, prasannena ca jalena prakSAlyamAnAnyAcAryAdivAsAMsi sutejAMsi jAyante tata etadarthamapi kSAra - prakSepo nyAyyaH // samprati dhAvanagatameva kramavizeSamAha - // 15 // gurupaccakkhANigilANase hamAINa dhotraNaM puvvaM / to appaNo puvyamahAkaDe ya iyare duve pacchA // 33 // vyAkhyA - gurupratyAkhyAniglAna zaikSAdInAM ' pUrvvaM ' prathamaM ghAvanaM kuryAt ' tataH ' pathAdAtmanaH, iyamatra bhAvanA - iha sAdhubhiH | parama hitamAtmanaH samIkSamANairavazyaM gurvAdiSu vinayaH prayoktavyaH, vinayavalAdeva samyagdarzanajJAna cAritravRddhisambhavAd, anyathA durbinItasya sato gacchavAsasyaivA sambhavataH sakalamUlahAniprasakteH, tato dhAvanapavRttena sAdhunA prathamato gurUNAm - AcAryANAM vAsAMsi prakSAlanIyAni, tataH pratyAkhyAninAM kSapakaprabhRtInAM tadanantaraM glAnAnAM tato'pyanantaraM zaikSakAdInAM tatra zaikSA-- abhinavapravrajitA AdizabdAdvAlAdiparigrahaH, sUtre ca 'sehamAINa' ityatra makAro'lAkSaNikaH, 'tataH ' tadanantaramAtmanaH iha sarveSAmapi gurvAdInAM yathAyogaM trividhAanyapi prakSAlanIyavastrANi sambhavanti, tadyathA-yathAkRtAnyalpaparikarmANi bahuparikarmANi ca tatra yAni parikarmmarahitAnyeva tathArUpANi labdhAni tAni yathAkRtAni yAni caikaM vAraM khaNDitvA sIvitAni tAnyaparikarmANi yAni ca bahudhA khaNDittrAsIvitAni tAni bahupari For Personal & Private Use Only piNDa nikSepe vadhAvane jalagrahaH / / 15 / / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmANi, tatastatrApi dhAvanakramamAha-'puvvamahAgaDe yatti, pUrva prathamaM sarveSAmapi yathAkRtAni vAsAMsidhAvayet, pazcAtkrameNa itare dve, kimarthamiti cet ? ucyate-vizuddhAdhyavasAyasphAtinimittaM, tathAhi-yAnyalpapArakarmANi tAni bahukamrmApekSayA stokasaMyamavyAghAtakArINi bhavantIti tadapekSayA zuddhAni, tebhyo'pi yathAkRtAnyatizuddhAni, manAgapi palimanthadoSakAritvAbhAvAt , tato yathA yathA pUrva parva zuddhAni prakSAlyante tathA tathA saMyamabahumAnavRddhibhAvato vizuddhAdhyavasAyasphAtiriti pUrva ythaakRtaaniityaadikrmH|| sampati prakSAlanakriyAvidhimupadarzayati acchoDapiTTaNAsu ya na dhave dhoe payAvaNaM na kare / paribhoga aparibhoge chAyAyava peha kallANaM // 34 // vyAkhyA-iha vastrANi dhAvan AcchoTanapiTTanAbhyAM na dhAvat , tatra AcchoTanaM-rajakairiva zilAyAmAsphAlanaM piTTanaM-dhanahInaraNDAramaNIbhiriva punaH punaH pAnIyaprakSepapurassaramudvayotipaTTanena kuTTanaM, sUtre ca saptamI tRtIyA'rthe, yathA 'timu tesu alaDinyA puhavI' ityAdau, tuzabdo'nuktasamuccayArthaH, sa ca pANipAdana pramRjya pramRjya yatanayA prakSAlayediti samucinoti, tato 'dhaute' prakSAlite, dhAvanajalasparzajanitazItAphnodAyAtmano vastrasya vA zoSaNAyAgneH pratApanaM na kuryAt, mA bhUta dhAvanajalAdrIbhUtahastAdito vastrato vA kathaJcidvindunipAtenAgnikAyavirAdhanA, yadyevaM tarhi kathaM vastrasya zoSaNaM karttavyamiti zoSaNavidhimAha-paribhogyAni AribhogyAni ca yathA-18 kramaM chAyA''tapayoH zoSayet , sUtre ca vibhaktilopa ApatvAt , paribhogyeSu hi vastreSu tathA pUrva zodhiteSvapi kathaJcit SaTpadikAH sambha-18 vanti, sA ca prakSAlanakAle tathopamarditA'pi kathaJcijjIvitA satI dinakarA''tapasamparke mriyante, tatastadrakSaNArtha tAni chAyAyAM zoSayet , 1 tribhistairalaGkRtA pRthvii| Jain Education Internal oral For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktermalayagi- rIyAvRttiH piNDanikSepe tejaskAya: // 16 // | itarANi tvAtape, doSA'bhAvAt , tAni ca chAyAyAmAtape ca zoSArtha visAritAni nirantaraM 'pahitti prekSeta, yena parAskandino nApa-| haranti, iha pUrvoktavidhinA yatanApurassaramapi dhAvyamAneSu vastreSu kathazcidvAyuvirAdhanArUpaH SaTpadikopamardAdirUpo vA'saMghamo'pi sambhAvyate, tatastacchuddhayarthaM tasya sAdhoguruNA kalyANasaMjJaM prAyazcittaM deyam ||tdevmuktH saprapaJcamapkAyapiNDaH, sampati tejskaayaapennddmaah| tiviho teukAo saccitto mIsao ya accitto / saccitto puNa duviho nicchayavavahArao ceva // 35 // vyAkhyA-trividhastejaskAyaH, tadyathA-sacitto mizro'cittazca, sacittaH punardvividhaH-nizcayato vyavahAratazca // nizcayavyavahArAbhyAmeva sacittasya dvaividhyamAha iTTagapAgAINaM bahumajjhe vijjumAi nicchayao / iMgAlAI iyarotti vyAkhyA-iSTakApAkaH pratItaH, AdizabdAt kumbhakArapAkekSurasakathanatulyA(culyA)diparidrahaH, teSAM ca bahumadhyabhoga vidyudAdizca, vidyuduklApramukhatejaskAyo nizcayataH sacittaH, zeSastvaGgArAdikaH, 'aGgAraH 'jvAlArahito'gniH, AdizabdAd jvAlAdiparigrahaH, vyavahArataH scittH| sampati mizraM tejaskAyamAha ___ mummuramAIu misso u // 36 // vyAkhyA-'murmuraH' kArISo'gniH, AdizabdAdarddhavidhyAtAdiparigrahaH, itthaMbhUto mizra iti // sAmpratamacittaM tejaskAyapiNDamAha / // 16 // For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oyaNavaMjaNapANagaAyAmusiNodagaM ca kummAsA / DagalagasarakkhasUI pippalamAI u uvaogo // 37 // | vyAkhyA-odana:-zAlyAdi bhaktaM vyaJjanaM-patrazAkatImanAdi pAnaka-kAJjikaM, tatra hyavazrAvaNaM prakSipyate, tatastadapekSayA kAJjikasyAgnikAyatA AyAmam-avazrAvaNam uSNodakam-uddhRttatridaNDam, eteSAM ca padAnAM samAhAradvandaH, cakAro maNDakAdisamuccayArthaH, 'kulmASAH' pakvA mASAH, ete caudanAdayo'gniniSpannatvenAgnikAryatvAdagnayo vyapadizyante, bhavati ca tatkAryatvAttacchabdena vyapadezo yathA drammo bhakSito'nenetyAdau, odanAdayazcAcittAstata eteSAmacittAgnikAyatvenAbhidhAnaM na virudhyate, tathA ' DagalakAH ' pakeSTakAnAM khaNDAni 'sarajaskaH' bhasma 'sUcI ' lohamayI vastrasIvanikA, athavA sarakkhasUitti rakSA-bhasma saha rakSayA vartate iti sarakSA sUcI, kimuktaM bhavati?-rakSA sUcI ceti, 'pippalakaH ' kiJcidakaH kSuravizeSaH, AdizabdAnnakharadanikAdiparigrahaH, etAni ca DagalakAdIni pUrvamagnirUpatayA pariNatAnyAsIran , tato bhUtapUrvagatyA sampatyapyAgnikAyatvena vyapadizyante'cittAni ca, na caiteSAmacittAgnikAyatvAbhidhAne vi. rodhH|| sampatyacittAgnikAyasya prayojanamAha-uvaogo' eteSAmodanAdInAM ya upayogo-bhojanAdAvupayujyamAnatA tadacittAgnikAyena sAdhanAM prayojanaM, dravyAdibhedAcca caturvidhatvamacittAgnikAyasya prAgiva yathAyogaM bhAvanIyam / uktastejaskAyapiNDaH, sampati vAyukAyapiNDamAha vAukkAo tivihAM saccitto mIsao ya accitto| saccitto paNa duviho nicchayavavahArao ceva // 38 // vyAkhyA-vAyukAyastrividhaH, tadyathA-sacitto mizro'cittazca, sacittaH punardvidhA-nizcayato vyavahAratazca // etadeva nizcayavyavahArAbhyAM sacittasya dvaividhyamacittaM cAha For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu termalayagirIyAvRttiH piNDanikSepa vAtakAyaH // 17 // savalaya ghaNataNavAyA aihima aiduddiNe ya nicchyo| vavahAra pAiNAI akaMtAI ya accitto // 39 // vyAkhyA-saha valayairvarttante iti savalayA ye 'ghaNataNuvAya 'tti vAtazabdaH pratyekamabhisambadhyate, ghanavAtAstanuvAtAca, kimuktaM bhavati ?-ye narakapRthivInAM pArtheSu ghanavAtAstanuvAtA vA valayAkAreNa vyavasthitA valayazabdavAcyAH, ye ca narakapRthivInAmevAdhastAd ghanavAtAstanuvAtAca, tathA ' aihima aiduddiNe ati atizayena hime nipatati atizayena ca 'durdine meghatimire medhairgaganamaNDalasyA's|cchAdane ye vAyavaH, epa sarvo'pi vAyukAyo nizcayataH sacittaH, atihimAtidurdinAbhAve tu yaH 'prAcInAdivAtaH' pUrvAdidigvAtaH sa vyavahArataH sacittaH, yastu 'AkrAntadikaH ' AkrAntapaGkagAdisamutthapabhRtikaH pazcaprakAro vakSyamANasvarupaH so'citta iti // AkrAntAdisvarupamevAha akaMtadhaMtaghANe dehANugae ya pIliyAisa ya / accitta vAukAo bhaNio kammaTThamahaNehiM // 40 // vyAkhyA-AkrAnte-pAdenAkrAnte kardamAdau yo vAtazciditi zabdaM kurvan samucchalati, yazcAdhmAte mukhabAtabhRte ityAdau vartate | yo vA 'ghANe' tilapIDanayantre tilapIDanavazAtsazabdaM vinirgacchannupalabhyate, yazca 'dehAnugataH' zarIrAzritaH, ucchAsaniHzvAsavAtanisargarUpaH, 'pIlitaM' sajalaM nizcotyamAnaM vastrAdi, AdizabdAtAlavantAdiparigrahaH, teSu ca yaH sambhavati vAtaH eSa paJcaprakAro'pi vAtaH karmASTakamathanairacittaH pratipAditaH / sampati mizraM vAyukArya pratipipAdayiSuhatyAdisthasyAcittavAtakAyasya jale sthitasya kSetramAzritya sthalasthitasya (ca) kAlamAzrityAcittAdivibhAgamAha // 17 // For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatyasayamega gaMtA daio accittu bIyae mIso / taiyaMmi u saccitto vatthI puNa porisidiNesu // 41 // vyAkhyA-horddhamapATitenApanItamastakena nikarSitacantirvatisarvAsthyAdikacavareNAparacarmamayasthiggalakasthagitApAnacchidreNa saGkIrNamukhIkRtagrIvAntarvivareNAjApazvoranyatarasya zarIreNa niSpannazcarmamayaH prasevakaH kotthalakAparaparyAyo dRtiH, sa cAcittamukhavAtabhRtaH / san davarakeNa gADhavaddhamukho nadyAdijale plAvyamAnaH kSetrato hastazatamekaM yAvadantA tAvatsaH 'dRtiH' dRtistho vAtakAyo'cittaH, prathame | ca hastazate'tikrAnte sati dvitIye pravizan mizro bhavati, sa ca mizrastAvadbhavati yAvad dvitIyahastazataparyantaH, tato dvitIye hastazate'tikAnte tRtIye pravizan sacitto bhavati, tata Urddha sacitta eva, athavaikasminneva hastazate gamanena Agamanena punargamanena ca krameNAcittatvAdikamavagantavyaM, yadivA-hastazatagamanakAlaM paribhAvyaikasminnapi sthAne jalamadhyasthitasyoktakrameNAcittatvAdikaM paribhAvanIya, dRtigrahaNaM co-|| palakSaNaM tena bastAvapyevaM draSTavyaM, bastizca dRtivatsvarUpato bhAvanIyaH, navaramaparacarmamayasthiggalakasthagitagrIvAntarvivaro'tivivRtamukhIkRta-18 pAzcAtyapradezaH sa vijJeyaH, tathA 'vatthI puNa porasidiNemutti sthale snigdhaM rukSaM ca kAlamAzritya ' bastiH ' bastistho vAtaH, upalakSaNametat , tena dRtistho'pi vAtaH sthalasthaH snigdhaM rUkSaM ca kAlamadhikRtya yathAkramaM pauruSISu dineSu cAcittAdirupo veditavyaH / enameva gAthA'vayavaM bhASyakRd gAthAcatuSTayena vyAkhyAnayati niddheyaro ya kAlo egaMtasiNiDamajjhimajahanno / lukkhovi hoi tiviho jahanna majjho ya ukkoso // 12 // egaMtasiNiDaMmI porisimegaM aceaNo hoi / biiyAe saMmIso taiyAi saceyaNo vtthii|| 13 // ////////////////////////////////////////////////////// 7900 For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryutermalayagi rIyAvRttiH // 18 // majjhimaniddhe do porisIu accittu mIsao taie / cautthIe sacitto pavaNo daiyAi majjhagao // 14 // porisitigamaccitto niddhajahannami mIsaga cautthI / saccitta paMcamIe evaM lukkhe'vi diNa buDDI // 15 // ( bhA0 ) vyAkhyA - iha kAlaH sAmAnyato dvividhaH, tadyathA - snigdho rUkSazca tatra yaH sajalaH sazItazca sa snigdhaH, uSNo rUkSaH, snigdho'pi tridhA, tadyathA-- ekAntasnigdho madhyamo jaghanyazca tatra ekAntasnigdhaH atisnigdhaH, rUkSo'pi tridhA, tadyathA -- jaghanyo madhyama utkRSTaH, utkRSTo nAma atizayena rUkSaH, tatraikAntastrigdhakAle bastigato vAyukAyaH upalakSaNametat tena dRtistho'pi ekAM pauruSIM yAvadacetano bhavati, dvitIyasyAstu pauruSyAH prArambhe'pi mizraH, sa ca tAvadyAvatparipUrNA dvitIyA pauruSI, tRtIyasyAM tu pauruSyAmAdita eva sacittaH, tata Urddha sacitta eva, madhyame tu snigdhakAle dve pauruSyau yAvadacittastRtIyasyAM tu pauruSyAM mizraH, caturthyAM sacetanaH, jaghanye ca snigdhakAle hatyAdimadhyagato vAyuH pauruSItrikaM yAvadacittaH, caturthapauruSyA mizraH, paJcamyAM tu sacetanaH, evaM rUkSe'pi draSTavyaM kevalaM tatra dinaTaddhiH karttavyA, sA caivaM - jaghanyarUkSakAle bastyAdigataH pavano dinamekamacitto dvitIye dine mizrastRtIye sacittaH, madhyamarUkSakAle | dinadvayamacittastRtIyadine mizrazcaturthadine sacetanaH, utkRSTarukSakAle dinatrayamacittazcaturthadine mizraH paJcamAdane sacittaH // sampratyacittavAyukAyaprayojanamAha daieNa vatthiNA vA paoyaNaM hojja vAuNA muNiNo / gelannaMmi va hojjA sacittamI se pariharejjA // 42 // vyAkhyA--' dRtinA' dRtisthena 'vastinA' bastisthena veti samuccaye nadyAdyuttAre prayojanaM bhavedvAyunA muneH, anena jalastho vAyu For Personal & Private Use Only piNDanikSepe vAtakAyaH // 18 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hyate, athavA 'glAnatve' mandatve sati vAyunA prayojanaM bhavati, kvApi hi roge ityAdinA saMgRhya cAto'pAnAdau prakSipyate, anena sthalastho gRhItaH, sacittamizrau tu yatnataH pariharet, jalamadhye tvazakye parihAre prAyazcittaM pazcAdabhigRhNIyAt / / tadevamukto vAyukAyapiNDa:sampati vanaspatikAyapiNDamAha vaNassaikAo tiviho saccitto mIsao ya accitto / saccitto puNa duviho nicchayavavahArao ceva // 43 // | vyAkhyA-vanaspatikAyastrividhaH, tadyathA-sacitto mizro'cittazca, sacittaH punardvidhA, tadyathA-nizcayato vyavahAratazca // idameva nizcayavyavahArAbhyAM sacittasya dvaividhyaM mitraM ca pratipAdayati savvo'va'NaMtakAo saccitto hoi nicchayanayassa / vavahArassa ya seso mIso pvvaayrottttaaii||44|| vyAkhyA-nizcayanayasya matena sarvo'pi 'anantakAyaH' vanaspatikAyaH sacitto bhavati, zeSaH punaH 'pratyekaH' nimbAmrAdikaH vyavahArasya' vyavahAranayasya matena sacittaH, mizro mlAnaloTTAdiH, tatra pramlAnaH sarvo'pi vanaspatikAyo'rddhazuSko jJeyaH, tatra hi-yo'zaH zuSkaH so'cittaH zeSastu sacitta iti mizrA, 'loTTaH' gharaTTAdicUrNaH, tatra kAzcinnakhikAH sambhavanti tAzca sacittAH zeSastvacitta iti mizraH, AdizabdAttatkAladalitakaNikAdiparigrahaH, tatrApi kiyanto'vayavA adyApyapariNatA iti sacittAH kiyantastvacittA iti mizratA // sAmpratamacittaM vanaspatikAyamAha pupphANaM pattANaM saraDuphalANaM taheva hariyANaM / vaTaMmi milANaMmI nAyavvaM jIvavippajaDhaM // 45 // For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutamalayagirIyAvRttiH piNDanikSepa vanaspatipiNDaH vyAkhyA-puSpANAM patrANAM 'zalAduphalAnAM' komalaphalAnAM, tathA 'haritAnA' vrIhikAdInAM 'inte' prasavabandhane ' mlAne' zuSkamAye jJAtavyaM svarUpaM jIvaviSamuktam / / sampratyacittavanaspatikAyasya prayojanamAhasaMthArapAyadaMDagakhomiya kappA ya piiddhphlgaaii| osahabhesajjANi ya emAi paoyaNaM bahuhA // 46 // vyAkhyA-ye'mI 'saMstArakAdayaH' zayyApaTTAdayaH yatibhirabhisaGgRhyante, yAni ca pAtrANi ye ca 'daNDakAH daNDavidaNDAdayaH, yau ca kSaumau kalpau yacca pIThaphalakAdikam , atrAdizabdAtkapalikAdiparigrahaH, yAni auSadhAni bheSanAni cetyevamAdikaM bahudhA bahuprakAra prayojanamacittavanaspatikAyasya, iha 'auSadhAni' kevalaharItakyAdIni 'bheSajAni tu teSAmeva yAdInAmekatra mIlitvA cUrNAni, yadvA'ntarupayogInyauSadhAni bahirupayogIni pralepAdIni bheSajAni // ukto vanaspatikAyapiNDaH, sampati dvIndriyAdipiNDacatuSTayaM pratipipAdayiSustatmayojanaM copacikSipmuridamAha biyatiyacauro paMciMdiyA ya tippabhii jattha u sameti / saTThANe saTThANe so piMDo teNa kajjamiNaM // 47 // ___vyAkhyA-patra melake svasthAne svasthAne sveSAm-AtmIyAnAM sthAnama-avasthAnaM yatra tatra, sajAtIyavargarUpe ityarthaH, dvitricatupaJcendriyAstriprabhRtayaH saMyanti-ekatra saMzliSTA bhavanti, tadyathA-trayaH trayaH catvAraH catvAra ityAdi, triprabhRtigrahaNaM copalakSaNaM, tena dvau dvAvapi yatra saMzliSyataH sa piNDaH, svasthAne svasthAne iti bhUyo'pi sambadhyate, tato'yamartha:-teSAM dvIndriyAdInAM svajAtoM svajAtau sa piNDo vedi 1 daMDo bAhupamANo vidaMDao kakkhamitto u (daNDo bAhupramANo vidaNDakaH kakSAmAtrastu) For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tavyaH, so'pi ca tridhA, tadyathA - sacitto mizro'cittaca, tatra sacittastriprabhRtInAM akSAdInAM jIvatAmekatra saMzleSeNa milanaM, mizrasteSAmeva keSAJcijjIvatAM keSAJcinmRtAnAmekatra saMzleSaH, acitto jIvavipramuktAnAM teSAmevAkSAdInAmekatra milanaM, tena ca piNDena atra jAtAvekavacanaM / 'taiH dvIndriyAdipiNDai: 'kArya' prayojanam ' idaM ' vakSyamANam / tatra dvitricatuSpiNDaprayojanaM sArddhagAthayA'bhidhitsurAha-- beidiyaparibhogo akkhANa sasippasaMkhamAINaM / teiMdiyANa uddehigAdi jaM vA vae vejjo // 48 // cAuriMdiyANa macchiyaparihAro AsamacchiyA caiva // vyAkhyA - iha sAdhodvandriyAdInAM yathAsambhavaM prayojanaM dvidhA, tadyathA - zabdena zarIreNa ca, tatra zabdena prayojanaM zakunAdiparibhAvane, tathAhi zaGkhazabdamAkarNyamAnaM prazastaM mahAzakunamAmananti zAkunikAH, zarIreNa prayojanaM tridhA, tadyathA - sampUrNena zarIreNa tadekadezena zarIrasamparkasamudbhUtena cAnyena vastunA, tatrAmISAM caturNAmapi prayojanAnAM madhye kimapi keSAJcitsAdhUnAmupayogavadbhavati, keSAJcit catvAryapi, tatra dvIndriyANAM sampUrNazarIreNa prayojanaM sAkSAdabhidhatte - dvIndriyANAM 'paribhogaH ' upayogo'kSANAM 'sazuktizaGkhAdInAM zuktizaGkhAdisahitAnAM tatra 'akSA:' candanakAH 'zuktayaH supratItAH yatra svAti nakSatra sambhavijalasamparka to mauktikAni jAyante, 'zaGkhA:' zambUkAH, AdizabdAtkapardAdiparigrahaH, tatrAkSANAM kapardakAdInAM copayogaH samavasaraNasthApanAdau zaGkhazuktikAnAM cakSuHpuSpakAdyapanodAdau, trIndriyANAM paribhogamAha -- trIndriyANAM paribhoga uddehikAdi, iha uddehikAzabdena uddehikAkRtavalmIka mRttikA parigRhyate, AdizabdAdanyasyApyevaMvidhasya trIndriyamRttikAdeH parigrahaH, sa paribhogaH paribhogaviSayatvAt, yadvA'tra karmmasAdhanaH pari For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rIyAvRttiH | piNDa: piNDaniyu- bhogazabdo vivakSaNIyaH, paribhujyate iti paribhogaH-paribhujyamAnatA (sa)ca uddehikAmRttikAdeH sarpadaMzAdau dAhopazamanAya veditavyaH, yadvA- piNDanikSepe ktemalayagi- kimapi vaidyastrIndriyavizeSazarIrAdikaM bAhyapralepAdinimittaM vadeta tadvA paribhogastrIndriyANAM tathA caturindriyANAM madhye makSikANAM pari- paJcendriya hAraH-purISaM paribhogaH, taddhi vamananiSedhAdau pratyalamupavarNyate, yadA-azvamakSikA upayujyate akSibhyo'kSarasamuddharaNAya caiveti evNpraay|| 20 // caturindriyaparibhogasamuccayArthaH / paJcendriyapiNDaviSaye sAmAnyata upayogamAha paMceMdiyapiMDaMmi u avvavahArI u neraiyA // 49 // vyAkhyA-paJcendriyapiNDe upayogaviSayatayA paribhAvyamAne sarvo'pi tiryagAdipiNDo yathAyogamupayogaM samAyAti, nairayikAH punaH 'avyavahAriNaH' anupyoginH|| tatra paJcendriyatiryagupayogamAha cammaTThidaMtanaharomasiMgaavilAichagaNagomutte / khIradadhimAiyANa ya paMciMdiyatiriyaparibhogo // 50 // vyAkhyA-paJcendriyatirazcAM paribhogazcarmAsthidantanakharomazRGgAvilAdicchagaNagomUtre kSIradadhyAdInAM ca, tatra carmaNaH pribhogH| kSurAdidharaNArtha kozakAdikaraNe, asthno gRdbhanakhikAdeH, taddhi zarIrasphoTApanodAdyartha bAhAdI badhyate, dantasya zUkaradaMSTrAyAH, sA hi // 20 // dRSTiSu puSpikApanodAya gharSitvA lipyate, nakhAnAM jIvavizeSasatkAnAM, te hi kApi dhUpe patanti gandhazca teSAM kasyApi rogasyApanodAya , prabhavati, romlAmavimeSI(vI)lAsatkAnAM, tanniSpanno hi kambalaH sAdhUnAmupayogavAn, zRGgasya mahiSyAdisatkasya, taddhi mArge gacchAtpari For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhraSTAnAM sAdhUnAM mIlanAya vAdyate, tathA'vilAdichagaNasya gaDDarikAyA gaDDarakasya vA, AdizabdAdanyeSAM ca purISasya, gomUtrasya pAmAjhupamaIne, kSIrAdInAM bhojane // sampati manuSyasya sacittAdibhedAt triSidhasyApyupayogamAhasaccitte pavvAvaNa paMthuvaese ya bhikkhadANAI / sIsaTThiga accitte mIsaTThisarakkhapahapucchA // 51 // vyAkhyA-sacitte iti SaSThIsaptamyoratha pratyabhedAta sacittasya manuSyasya prayojanaM pathi pRSTe ' upadezaH' kathanaM, tathA bhikSAdAnam , AdizabdAdvasatyAdidAnaM copayogaH, ziraso'sthi, taddhi line vyAdhivizeSApanodAya gharSitvA dIyate, yadvA kadAcitkazcitpariruSTo rAjAdiH sAdhUnAM vinAzAya kRtodyamo bhavet tataste sAdhavaH ziro'sthikamAdAya kApAlikaveSeNa naMSTvA dezAntaraM vajitumicchantIti tena prayojanaM, tathA mizrasya manuSyasyopayogaH, 'aTTisarakkhiAtti * asthibhiH ' AbharaNakalpaiH bhUSitasya sarajaskasya sarakSAkasya vA bhasmAvaguNThitavapuSkasyetyarthaH, kApAlikasya pArthe yatpathi viSaye pracchanam // sampati devatAviSayamupayogamAha khamagAi kAlakajjAiesu pucchijja devayaM kaci / paMthe subhAsubhe vA pucchejjaha divva uvaogo // 52 // ___ vyAkhyA-kSapakAdiH, AdizabdAdatrA''cAryAdiparigrahaH, kSapakasya hi tapovizeSAkRSTatvena prAyaH samAsannA eva devatA bhavanti tata iha sAkSAtkSapakagrahaNaM kRtaM, 'kAlakAryam ' maraNarUpaM prayojanaM, tadAdikeSu prayojanebUpasthiteSu kAzcidevatAM pRcchet , tathA pathiviSayeSu 'zubhAzubhe' sApAyatve nirapAyatve vA devatAM kAzcana pRcchet , eSa 'divya upayogaH ' devatAviSaya upayogaH // tadevaM sacittAdibhedabhinastriprakAro'pi dravyapiNDaH pratyekaM pRthivIkAyAdibhedAnnavavidha uktaH, sampatyeteSAmeva navAnAM pRthivIkAyAdInAM dyAdimizraNato mizra dravyapiNDamabhidhitsurAha For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDa niryutermalayagirIyAvRttiH // 21 // aha mIsao ya piMDo eesi ciya navaNha piMDANaM / dugasaMjogAIo nAyavyo jAva caramotti // 53 // piNDanikSepe mizrapiNDaH vyAkhyA-athetyAnantaryadyotane, kevalapRthivIkAyAdipiNDAbhidhAnAnantaraM mizrakapiNDo vyAkhyAyate iti dyotayati, 'mizrakaH / sajAtIyavijAtIyadravyamizraNAtmakaH piNDaH eteSAmeva navAnAM piNDAnAM dvayAdisaMyogAtmako jJAtavyaH, tadyathA-pRthivIkAyo'pkAyazceti vikasaMyoge prathamo bhaGgaH, pRthivIkAyastejaskAya iti dvitIyaH, evaM dvikasaMyoge SaTtriMzadbhaGgA bhAvanIyAH, tathA trikasaMyoge pRthivIkAyoskAyastejaskAya iti prathamo bhaGgaH pRthivIkAyo'pkAyo vAyukAya iti dvitIyaH evaM trikasaMyoge caturazItirbhaGgAH, tathA catuSkasaMyoge pRthivIkAyo'pkAyastejaskAyo vAyukAya iti prathamo bhaGgaH, pRthivIkAyo'SkAyastejaskAyo vanaspatikAya iti dvitIyaH, evaM catuSkasaMyoge padizaM zataM bhaGgAnAM bhAvanIyaM, paJcakasaMyoge'pi SaDizaM zataM, SaD-saMyoge caturazItiH, saptakasaMyoge SaSTuiMzat , aSTakasaMyoge nava, navakasaMyoge ekaH, sarvasaGkhyayA bhaGgAnAM paJca zatAni yadhikAni, eteSAM ca bhaGgAnAmAnayanAthamiyaM karaNagAthA, "ubhayamuhaM rAsidugaM| hiDillANaMtareNa bhaya paDhamaM / laddhaha rAsivibhatte tasmuvari guNittu saMjogA // 1 // asyAkSaragamanikA-iha navAnAM padAnAM dhAdisaMyogabhaGgA AnetumabhipretAstatastAvatpramANau dvau rAzI ubhayamukhau sthApyete, sthApanA ceyaM para atraikasyopari navakaH, tata ekakasaMyoge nava bhaGgA draSTavyAH, na ca tatra karaNagAthAyA vyApAraH, dvayAdisaMyogabhaGgAnayanAyaiva tasyAH pravRttatvAt , tato'dhastane rAzau paryantava-18 tina ekakasyAnantareNa dvikalakSaNenoparitanarAzau prathamamaDUM navakarUpaM bhajet-tasya bhAgahAraM kuryAta, tato labdhAH sArdAzcatvAraH, tena ca sArddha- // 21 // catuSkeNAdhorAzinoparitane prathame') vibhakte labdhena tasya dvikalakSaNasyAsyoparitanamaDUmaSTakalakSaNaM guNayet-tADayet, jAtA SaTratriMzata, itthaM ca guNayitvA 'saMyogAH' saMyogabhaGgA vAcyAH, yathA dvikasaMyoge bhaGgAH SaTtriMzaditi, tatobhUyo'pi trikasaMyogabhaGgAnayanAya prathamapA dain Education International For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darahitA karaNagAthA vyApAryate, adhastane rAzau sthitena dvikAdanantareNa trikeNoparitanarAzivyavasthitaM trikoparitanasaptakarUpADUnapekSayA AdyaM SaTtriMzadrUpamaDUM bhajet, tato labdhA dvAdaza taizcAdhorAzinoparitane'Gke vibhakte labdhaikhikalakSaNasyAGkasyoparitanaM saptakalakSaNamardU guNayet, guNite ca sati jAtAzcaturazItiH, etAvantastrikasaMyogeSvapi bhaGgA AnetavyAH, yAvannavakasaMyoge eko bhaGgaH, tathA cAha-jAva carimo'tti tAvavikasaMyogAdiko mizrapiNDo jJAtavyo yAvaccaramo navakaniSpanna ekasaGkhayo mizrapiNDaH, sa ca lepamadhikRtyopadaya'te, ihAkSasya dhuri mekSitAyAM rajorUpaH pRthivIkAyo lagati, nadImuttarato'pkAyaH, lohamayAvapanagharSaNe tejaskAyaH, yatra tejastatra vAyuriti vAyukAyo'pi, vanaspatikAyo dhUreva, dvitricaturindriyAH sampAtimAH sambhavanti, mahiSyAdicarmamayanADikAdezca ghRSyamANasyAvayavarUpaH paJcendriyapiNDaH, itthaMbhUtena cAkSasya khaJjanena lepaH kriyate ityasAvupayogI, itizabdo mizrapiNDasamAptyarthaH, etAvAneva dravyapiNDo mizraH sambhavatIti // sampatyasyaiva mizrapiNDasya kAnicidudAharaNAnyupadarzayati sovIrA gorasAsava vesaNa bhesajja neha sAga phale / poggala loNa guloyaNa NegA viNDA u saMjoge // 54 // ___ vyAkhyA-'sauvIra' kAJjikaM, taccAkAyatejaskAyavanaspatikAyAdipiNDarUpaM, tathAhi-tatrAkAyastaNDuladhAvanaM tejaskAyo'vazrAvaNaM vanaspatikAyastaNDulAvayavA yatsamparkatastaNDulodakaM gaDulamupajAyate, lavaNAvayavAzca kecana tatra lavaNasammizrataNDulodakAdibhiH saha patanti tatastatra pRthivIkAyo'pi sambhavatIti, evamanyatrApi bhAvanA svadhiyA karttavyA, tathA 'gorasaM' takrAdi, taccAkAyatrasakAyasammizraM bhavati, tathA 'AsavaH' madyaM, taccAkAyatejaskAyavanaspatikAyAdipiNDarUpaM, 'vesanaM' jIrakalavaNAdi, tacca vanaspatipRthivIkAyAdipiNDarUpaM, 'bhepaja' yavAgUprabhRti, taccAkAyatejaskAyavanaspatikAyapiNDarUpaM, 'snehaH' ghRtavazAdi, taca tejaskAyatrasakAyAdipiNDarUpaM, 'zA dain Education International For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 piNDaniyutermalayagirIyAvRttiH, piNDanikSepe kSetrakAlapiNDaH // 22 // kaH' vatthulabharjikAdirUpaH, sa ca vanaspatikAyapRthivIkAyatrasakAyAdipiNDarUpaH, 'phalam ' AmalakAdi, toha pakaM grAhya, tatastadapItthameva bhAvanIyaM, 'poggalaM' mAMsa, tadapIha pakaM gRhyate, tatastadapi zAkavadbhAvanIyaM, 'lavaNaM' pratItaM, taccAkAyapRthivIkAyarUpaM, "guDaudanau' pratIto, tAvapi phalavadbhAvanIyau, evamanye'pyaneke yathAsambhavaM saMyoge piNDA bhAvanIyAH, kevalaM taM taM saMyoga paribhAvya yo yatra dvikasaMyogAdAvantarbhavati sa tatra svayamevAntarbhAvanIyaH // tadevamuktaH saprapaJcaM dravyapiNDaH, sampati kSetrakAlapiNDAvabhiSitsurAhatinni u paesasamayA ThANaviiu davie tayAesA / caupaMcamapiMDANaM jattha jayA tapparUvaNayA // 55 // vyAkhyA-iha kSetrakAlapiNDau 'nAma ThavaNApiMDe dave khette ya kAla bhAve ya' iti gAthAnirdezakramApekSayA caturthapaJcamapiNDau, kSetram-AkAzaM kAla:-samayavivartarUpaH, tatra trayaH pradezAH kSetraprastAvAdAkAzapradezAH tathA trayaH samayAH kAlasya nirvibhAgA bhAgAH, tuzabdo vizeSaNArtha:, sa ca parasparamanugatA iti vizeSayati, 'ctusspnycmpinnddyo| kSetrakAlapiNDayoH svarUpam , iyamatra bhAvanA-trayaH para|sparamanugatA AkAzapradezAstrayaH parasparamanugatAH samayA yathAkrama kSetrapiNDaH kAlapiNDa iti veditavyAH, trigrahaNaM copalakSaNaM, tena dvicaturAdayo'pi draSTavyAH, tadevaM kSetrakAlapiNDau nirupacaritau pratipAdya sampati tAveva sopacArAvabhidhatte-'ThANaTiiu davie tayAesA 'davietti dravye-pudgalaskandharupe sthAnam-avagAhaH sthiti:-kAlato'vasthAnaM sthAnaM ca sthitizca sthAnasthitI tAbhyAM sthaansthititH| atra pazcamI 'yapaH kAMdhAre' ityanena sUtreNa, tato'yamarthaH-sthAnaM sthiti cAzritya yastadA''deza:-kSetrakAlAdezaH kSetrakAlaprAdhAnyavivakSayA kSetreNa kAlena ca vyapadezastasmAccatuSpaJcamapiNDayoH prarUpaNA kAryA, kimuktaM bhavati ?-skandharUpe pudgaladravye'vagAhacintAmA-1 zritya kSetraprAdhAnyavivakSayA yadA kSetreNa vyapadezo yathA ekamAdeziko'yaM dvipAdeziko'yaM tripAdezika ityAdisa itthaM kSetrato vyapadizyamAnaH mAna ca sthitizca sthAnAiu davie tayAesA tato'yamarthaH-sthAnaM lena ca vyapadeza For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetra piNDa ityucyate, kSetrato vyapadiSTaH piNDaH kSetrapiNDa iti vyutpatteH, yadA tu kAlato'vasthAnamadhikRtya kAlamAdhAnyavivakSayA kAlena vyapadezo yathA - ekasAmayiko dvisAmayika ityAdi tadA sa kAlapiNDo'pi bhaNyate, kAlato vyapadiSTaH piNDaH kAlapiNDa iti samAsA''zrayaNAt, athavA | tripadezAdyAtmaka kSetrapiNDe yAdavA trisamayAdyAtmaka kAlapiNDe yadavasthitaM pudgaladravyaM tattadAdezAt kSetrakAlavyapadezAt - kSetra kAlopacArAdityarthaH yathAkramaM kSetrapiNDaH kAlapiNDaH / prakArAntareNa sopacArau kSetrakAlapiNDAvAha - ' jattha jayA tapparUvaNayA ' ' yatra ' vasatyAdau yadA prathamapauruSyAdau ' tatprarUpaNA ' piNDaprarUpaNA kriyate sa piNDaH prarUpyamANo nAmAdipiNDo vasatyAdikSetramadhikRtya kSetrapiNDa ucyate, | yathA'mukavasatirUpakSetrapiNDa iti, prathamapauruSyAdikaM tu kAlamadhikRtya kAlapiNDo yathA'mukaprathamamaharAdirUpaH kAlapiNDa iti / / ' iha tinni u paesasamayA' ityatra para AkSepamAha - nanu mUrtteSu dravyeSu parasparamanuvedhataH saGkhyAbAhulyatazca piNDa iti vyapadezo ghaTate, kSetrakAlayostu na parasparamanuvedho nApi kAle saGkhyAbAhulyaM, tathAhi - kSetramAkAzamucyate ' khettaM khalu AgAsa ' miti vacanAt tacca nityamakRtrimatvAt, | tataH sadaiva viviktamadezAtmakatayA vyavasthitamiti kathamAkAzapradezAnAmanuvedha: ?, ekatra mizraNAbhAvAt, kAlo'pi pUrvAparasamayavivikto | vArttamAnikasamayarUpa eva pAramArthikaH, pUrvApara samayayorvinaSTAnutpannatvena paramArthato'sattvAt, satAM ca parasparamanuvedhaH saGkhyAbAhulyaM vA nAsatAM sadasatAM vA, tataH kAladvayamapi nopapadyate iti kathaM tatra piNDa iti vyapadezaH ?, atra pratividhAnamabhidhitsurAha- muttadaviesa jujjai jai anno'nnAvehao piMDo / muttivimuttesuvi so jujjai naNu saMkhabAhullA // 56 // vyAkhyA - nanu yadi mUrtteSu dravyeSu ' anyo'nyAnuvedhataH parasparAnuvedhataH, 'saMkhabAhullA' ityapyatra sambadhyate, ' saGkhyAbAhu| lyatazca' TryAdisaGkhyAsambhavatazca piNDa iti vyapadezo 'yujyate ' yogamupaiti ghaTate ityarthaH, tahiM sa piNDa iti vyapadeza: ' mUrttivimu For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutamalayagi- rIyAvRttiH // 23 // teSvapi ' mUtirahiteSvapi amUrteSvityarthaH, kSetrapradezakAlasamayeSu yujyate, tatrApi piNDazabdapravRttinimittasya parasparAnuvedhasya saGkhyA-piNDanikSepe bAhulyasya ca sambhavAt, tathAhi-sarve'pi kSetrapradezAH parasparaM nairantaryalakSaNena sambandhena sambaddhA apratiSThante, tato yathA bAdaraniSpAdita | kSetrakAlacaturasrAdighane parasparanarantaryarUpAnuvedhataH saGkhyAbAhulyatazca piNDa iti vyapadezaH pravartate tathA kSetrapradezeSvapi piNDazabdaH pravarttamAno na piNDau virudhyate, tatrApi parasparanairantaryarUpasyAnuvedhasya saGkhyAbAhulyasya ca sambhavAt, tathA kAlo'pi paramArthataH san dravyaM ca, tataH so'pi pariNAmI, sataH sarvasya pariNAmitvAbhyupagamAd, anyathA sattvAyogAt, etaccAnyatra dharmasaGgrahaNiTIkAdau vibhAvitamiti neha bhUyo vibhA-| vyate, granthagauravabhayAta, pariNAmI cAnvayI tena tena rUpeNa pariNamamAna ucyate, tato'sti vArttamAnikasyApi samayasya pUrvAparasamayAbhyAmanuvedhaH, kevalaM tau pUrvAparasamayAvasantAvapi buddhayA santAviva vivakSitau, tataH saGkhyAvAhulyamapi tatrAstIti piNDazabdapravRttyaviro-| dhaH // sampati kSetre piNDazabdamavRttyavirodhaM dRSTAntadvAreNa samarthayate-- jaha tipaeso khaMdho tisuvi paesesu jo samogADho / avibhAgiNa saMbaddho kahaM tu nevaM tadAdhAro? // 57 // vyAkhyA-yathA kazcidanirdiSTa vyaktikaH 'tripradezikaH' triparamANvAtmakaH skandhastriSvaSyAkAzapradezeSvavagADho na tvekasmin dvayotyapizabdArthaH, 'avibhAgena sambadhdho' vibhAgo-narantaryAbhAvastadabhAvo'vibhAgo nairantaryamityarthaH tena sambadhdho nairantaryasambandhasambaddha iti // 23 // bhAvaH, piNDa iti vyapadizyate, nairantaryeNAvasthAnabhAvAt saGkhyAvAhulyatazca, evaM-tripradezAvagADhatriparamANuskandha iva tadAdhAraH-triparamANuskandhAdhAraH pradezatrayasamudAyaH kathaM tu na piNDa iti vyapadizyate ?, so'pi piNDa iti vyapadizyatAm , ubhayatrApyuktanItyA vizeSAbhA For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. .. vAt // sampati 'jattha jayA tapparUvaNayA' ityetadvayAcikhyAsurnAmasthApanAdravyabhAvapiNDAnAM yogavibhAgasambhavAt pAramArthika piNDatvaM kSetrakAlayostu yogavibhAgAsambhavata aupacArika pratipAdayannAha ahavA cauNha niyamA jogavibhAgeNa jujjae piNDo / dosu jahiyaM tu piNDo vaNijjA kIrae vAvi // 58 // ___ vyAkhyA-athaveti prakArAntaradyotane, pUrva hi kSetrakAlayoryathAsaGkhadhaM pradezasamayAnAM parasparAnuvedhataH saGkhyAbAhulyatazca pAramArthika piNDatvamuktaM, yadvA tanna yujyata eva, yogavibhAgAsambhavAt, tathAhi-loke yatra yoge sati vibhAgaH kartuM zakyate vibhAge vA sati yogaH tatra piNDa iti vyapadezaH, na ca kSetrapradezeSu yoge satyapi vibhAgaH kartuM zakyaH, nityatvena teSAM tathA vyavasthitAnAmanyathA karttamazakyatvAta, tato na tatra pAramArthika piNDatvaM, taza samayo vartamAna eva san nAtIto'nAgato vA, tayovinaSTAnutpannatvenAvidyamAnatvAt, tato'tra vibhAga eva na tu kadAcanApi yoga iti pAramArthikapiNDatvAbhAvaH, tato'nyathA kSetrakAlapiNDaprarUpaNA karttavyeti prakArAntaratA, caturNI' nAmasthApanAdravyabhAvapiNDAnAM ' yogavibhAgena' yogavibhAgasambhavena niyamAtpiNDa iti vyapadezo yujyate, tathAhi-nAmnaHpiNDo nAmanAmavatorabhedopacArAt yadvA nAmnA piNDo nAmapiNDa iti vyutpatteH puruSAdikameva bhaNyate, tasya ca istapAdAdibhiravayavaiyuktasyApi khaDgAdibhirvibhAgaH kartuM zakyate ityasti yoge sati vibhAgaH, yadvA pUrva garbhe mAMsapezIrUpasya sato hastAdibhiravayavairviyogaH pazcAtkrameNa taiH saha saMyoga iti vibhAge sati yogaH tataH piNDarUpatA, tathA sthApanApiNDe'kSatrikAdirupe pUrva vibhAge sati saMyogaH saMyoge vA sati vibhAga iti piNDarUpatA, dravyapiNDe'pi guDaudanAdike vibhAgapUrvakaH saMyogaH saMyogapUrvako vA vibhAgaH supratIta iti pAramArthikapiNDarUpatA, bhAvapiNDe'pi bhAvabhAvavatoH kathaJcidabhedAtsAvAdireva mUrtI vigrahavAn gRhyate, tatra saMyogavibhAgau nAmapiNDa iva tAtvikA ......... ... . 4 dain Education International For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- viti pAramArthikI piNDarUpatA, kSetrakAlayostUktanItyA na saMyogavibhAgAviti na tatra piNDazabdapravRttiH, tasmAnnAmAdipiNDa eva tattat kSetra-piNDanikSepe malayagi-nivAsAdikaM paryAyamadbhUtarUpaM vivakSitvA kSetrapiNDakAlapiNDazabdAbhyAM vyapadizyate, tathA cAha-'dosu jahiyaM tu' ityAdi 'dvayoH' kSetra- bhAvapiNDA rIyAvRttiH kAlayoH 'yatra' vasatyAdau yadA vA prathamapauruSyAdau yaH piNDo nAmAdirUpo vyAvayete yadvA yatra gRhe mahAnasAdau vA piNDo guDapiNDAdirmodakAdipiNDo vA kriyate yadA vA prathamapaharAdau niSpAdyate sa vyAvarNyamAno nAmAdipiNDaH kriyamANo vA guDaudanAdipiNDastatve kAlApekSayA kSetrapiNDaH kAlapiNDazca vyapadizyate, yathA'mukavasatyAdikSetrapiNDaH prathamapauruSIpiNDa ityAdi / uktau kSetrakAlapiNDau, sampati bhAvapiNDamabhidhitsurAha duviho u bhAvapiNDo pasatthao ceva appasattho ya / eesiM doNhaMpi ya patteya parUvaNaM vocchaM // 59 // vyaakhyaa-dvividhH| dvipakAraH bhAvapiNDaH, tadyathA-prazasto'prazastazca, tata etayoyorapi pratyekaM prarUpaNAM-prarupyete dvAvapi bhAvapiNDoM yayA gAthApaddhatyA sA prarupaNA tAM vakSye // pratijJAtameva gAthAcatuSTayena nivohayati egavihAi dasaviho pasatthao ceva appasattho ya / saMjama vijjAcaraNe nANAditigaM ca tiviho u // 6 // nANaM dasaNa tava saMjamo ye vaya paMce chacca jANejjA / piMDesaNa pANesaNa uggahapaDimA ya piMDammi // 61 // pavayaNamAryAM nava baMbhagattio taha ya samaNadhammo ya / esa pasattho piMDo bhaNio kammaTThamahaNehiM // 62 // apasattho ya asaMjama annANe aviraI ya micchattaM / kohAyA~sarvakAryAM kammaguttI ahammo ya // 63 // For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-prazasto'prazastazca bhAvapiNDaH pratyekaM 'dazavidhaH / dazaprakAraH, kiMrupaH ? ityAha-'ekavidhAdikaH' ekavidho dvivi-| trividhazcaturvidho yAvaddazavidha iti, tatra prathamata uddezakramaprAmANyAnusaraNAtprazastaM bhAvapiNDaM dazavidhamapyabhidadhAti-'saJjame'tyAdi, tatraikavidhaH prazasto bhAvapiNDaH saMyamaH, iha saMyamo jJAnadarzane vinA na bhavati, 'pUrvadvayalAbhaH punaruttaralAbhe bhavati siddhaH' iti vacanaprAmANyAt , tato jJAnadarzane saMyama evAntabhUte vivakSite iti saMyama evaikaH prazastabhAvapiNDatvena pratipAdyamAno na virudhyate, dvividhaH piNDo vidyAcaraNe' vidyA-jJAnaM caraNaM-kriyA, atra samyagdarzanaM jJAna evAntarbhUtaM vivakSitamiti na pRthaggaNita, vivakSA hi vanadhInA, vaktA ca | kadAcitsaMkSepeNAbhidhitsustAM tAM pratyAsattimadhikRtya tattadantarbhAvenAbhidhatte kadAcitpunarvizeSaparijJAnotpAdanAya vistareNAbhidhitsuH sarva vaiviktyena pRthak pratipAdayati, tataH kadAcit jJAnAditrika saMyama iti pratipAdyate kadAcit jJAnakriye iti kadAcitpunaH paripUrNamapi sAkSAdyathA jJAnAditrikamiti na kazciddoSaH, trividhaH piNDaH punaH 'jJAnAditrikaM ' jJAnadarzanacAritrANi, caturvidhaH piNDo jJAnadarzanatapaHsaMyamAH, paJcavidhaH paJca vratAni-prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahanivRttilakSaNAni, atrApi jJAnadarzane antabhUte vivakSite iti na pRthagaNite, rAtribhojanaviramaNamapyeteSu paJcasu yathAyogamantarbhUtaM vivakSitaM tato na paJcavidhatvavyAghAtaH, evamuttaratrApi yathAyogamantarbhAvabhAvanA bhAvanIyA, paDDidho bhAvapiNDaH-SaD vratAni, tatra paJca vratAni pUrvoktAnyeva prANAtipAtaviramaNAdIni SaSThaM tu rAtribhojanaviramaNalakSaNaM, tathA saptavidhe piNDe-sapta piNDaiSaNAH sapta pAnaiSaNAH sapta avagrahapratimAH, tatra piNDaipaNAH pAnaiSaNAzca sapta saMsRSTAdayaH, tAzcemA:-'saMsahama| 1 avagrahapratimAH sapta, avagRhyate ityavagrahastasya pratimA abhigrahAH, tatra pUrvamevaivaMbhUtaH pratizrayo mayA grAhyo nAnyathAbhUta iti vicintya tameva yAcitvA gRhRtaH prathamA 1 / tathA yasyaivaMbhUto'bhigraho bhavati-ahaM khalabanyeSAM kRte'vagrahaM grahISyAmi, anyaizva gRhIte'vagrahe vatsyAmIti dvitI // // //////////////////////////////////////////////////////// For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniye termalayAgarIyAvRttiH // 25 // saTTA uddhaDa taha appalevaDA caiva / uggahiyA paragahiyA ujjhiyadhammA ya sattamiyA // 1 // ' avagrahamatimA vasativiSayaniyamavizeSAH, tathA'STavidhaH piNDo'STau pravacanamAtaraH, tAzca paJca samitayastisro guptayaH, tathA navavidhaH piNDo nava bahmacaryaguptayaH, tAsAM cedaM svarUpaM - 'vasahi kaha nisijjidiya kuddhaMtara puvvakIliya paNIe / aimAyAhAra vibhUsaNaM ca nava baMbhaguttIo || 1 || ' ' tathA ce 'ti samuccaye, dazavidhaH piNDo | dazaprakAraH zramaNadharmmaH sa cAyaM-' khaMtI ya maddava'jjava muttI tava saMjame ya boddhavve / saccaM soyaM AkiMcaNaM ca baMbhaM ca jaidhammo // 1 // yA, tatra prathamA sAmAnyena, iyaM tu gacchAntargatAnAM sAmbhogikAnAM codyuktavihAriNAM yataste'nyo'nyArthe yAcante 2 / anyArthamavagrahaM yAciSye | anyAvagRhIte tu na sthAsyAmItyeSA'hAlandikAnAM yataste sUtrAvazeSamAcAryAdabhikAGkSanta AcAryArthe taM yAcante 3 | ahamanyArthamavagrahaM na yAciSye, | anyAvagRhIte tu vatsyAmIti, eSA gaccha evodyuktavihAriNAM jinakalpAdyarthaM parikarma kurvatAM 4 / AtmakRte'vagrahaM yAciSye na parArtham eSA jinaka|lpikasya 5 / yadIyamahamavagrahaM grahISyAmi tadIyameva cetkaTAdi saMstArakaM grahISyAmi, anyathotkuTuka upaviSTo vA rAtriM gamayiSyAmItyeSA jinakalpikAde: 6 / saptamI tveSaiva pUrvoktA navaraM yathAsaMstRtameva zilAdi grahISyAmi nAnyaditi 7 / 2 vyAkhyA - asaMsRSTA hastamAtrAbhyAM cintyA, " asaMsaTTe hatthe asaMsaTTe matte, akharaMTiattivRttaM bhavai, evaM gRhNataH prathamA, gAthAbhaGgabhayAdviparyayanirdeza: 1, saMsRSTApi tAbhyAM cintyA, " saMsaTTe hatthe saMsaTTe matte, kharaMTiattivRttaM bhavai 2, uddhRtA pAkasthAnAdyat sthAsyAdau svayogena bhojanajAtamuddhRtaM tata eva gRhNataH 3, alpalepA'lpazabdo'bhAvavAcaka| stato nirlepaM pRthukAdi gRhNataH 4, avagRhItA bhojanakAle bhoktukAmasya zarAvAdinA yadupahRtaM tata eva gRhNataH 5, pragRhItA bhojanavelAyAM bhoktukA| mAya dAtumabhyudyatena bhoktrA vA svahastAdinA yatpragRhItaM tadgRhRtaH 6, ujjhitadharmA yatparityAgArha bhojanajAtamanye ca dvipadAdayo nAvakAGkSanti tadarha tyaktaM vA gRhataH 7 / pAnaiSaNA apyevameva, navaraM caturthyAmAyAmasauvIrAdi nirlepaM jJeyaM / For Personal & Private Use Only piNDanikSepe prazastA prazastAbhAvapi - NDAH / / 25 / / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazastabhAvapiNDasyopasaMhAramAha-'eso' ityAdi, 'eSa'dazaprakAro'pi bhAvapiNDaH kASTakamathanaiH-tIrthakRdbhirbhaNitaH, anena svamanISikAvyudAsamAha // sampati aprazastaM bhAvapiNDaM dazavidhamapi krameNAha- apasatyo ya' ityAdi, aprazastaH punarbhAvapiNDa ekavidho'saMyamoviratyabhAvaH, atrAjJAnamithyAtvAdIni sarvANyapyantarbhUtAni vivakSyante tato na kazciddoSaH, dvividho'jJAnAviratI, cazabdo mithyAtvazabdAnantaraM yojanIyaH, atra mithyAtvakaSAyAdayaH sarve'pyatraivAntarbhUtA vivakSitAstato na dvividhatvavyAghAtaH, evamuttaratrApyantarbhAvabhAvanA bhAvanIyA, trividho mithyAtvaM cazabdAdajJAnAviratI ca, caturvidhaH catvAraH krodhAdayaH krodhamAnamAyAlobhAH, pazcavidhaH paJcAzravadvArANi prANAtipAtamRpAvAdAdattAdAnamaithunaparigraharUpANi, paDDidhaH 'kAya'tti kAyavadhA:-pRthivIkAyikAdivinAzAH, saptavidhaH karmaNi-karmaviSayo draSTavyaH, iha karmazabdena karmabandhanibandhanabhUtA adhyavasAyA gRhyante, bhAvapiNDAdhikArAt, tata AyurvarjazeSasaptakarmabandhanibandhanabhUtAH kASAyikA akASAyikA vA pariNAmavizepA jAtibhedApekSayA saptabhedAH saptavidho'prazasto bhAvapiNDaH, aSTavidho'pi bhAvapiNDaH karmaviSayaH, tatrApIyaM bhAvanA-karmASTakabandhanibandhanabhUtAH kApAyikAH pariNAmavizeSA jAtibhedApekSayA'STabhedA aSTavidho'prazasto bhAvapiNDaH, 'aguttIo'tti navabrahmacaryaguptipatipakSabhUtA navAbrahmacaryaguptayaH, tathA adharmo-dazavidhadharmapratipakSabhUto dazavidho'mazasto bhAvapiNDaH / sampati prazastAprazastayorbhAvapiNDayorlakSaNamAhabajjhai ya jeNa kammaM so sambo hoi appasattho u / muccai ya jeNa so uNa pasatthao navari vinneo||64|| vyAkhyA-iha yena bhAvapiNDenekavidhAdikena pravarttamAnena 'karma' jJAnAvaraNIyAdi badhyate, cazabdo'nuktasamuccayArthaH, sa ca dIrghasthitikaMdIrghasaMsArAnuvandhi vipAkakaTukaM ca yena badhyate iti samucinoti, sa sarvo'pyaprazasto bhAvapiNDo jJAtavyaH, yena punarekavidhAdinA .. b dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDanirya- ktermalayagirIyAvRttiH // 26 // 60000000000000000000000000000000 vartamAnena karmaNaH sakAzAta zanaiH zanaiH sarvAtmanA vA mucyate sa prazasto bhAvapiNDo vijJeyaH, Aha-piNDo nAma bahUnAmekatra mIlanamu-piNDanikSepe cyate, piNDanaM piNDa iti vyutpatteH, bhAvAzca saMyamAdayo yadA pravarttante tadaikasaGkhyA eva, ekasmin samaye ekasyaivAdhyavasAyasya bhAvAt , zastApazatataH kathaM piNDatvam ? iti, atrottaramAha stAbhAvapidasaNanANacarittANa pajjavA je u jattiyA vAvi / so so hoi tayakkho pajjavapeyAlaNA piNddo||65|| | vyAkhyA-iha cAritragrahaNena tapaHprabhRtyapi gRhyate, tasyApi viratipariNAmarUpatayA cAritrabhedatvAt , tato darzanajJAnacAritrANAM pratyeka ye ye 'paryavAH / paryAyAH avibhAgaparicchedarUpA yadA yadA yAvanto' yatparimANA vartante sa sa tadA tadA tattadAkhyo-darzanAkhyo jJAnAkhyazcAritrAkhyaH 'paryavapeyAlanA piNDaH' paryAyapramANakaraNena piNDaH paryAyasaMhativivakSayA piNDo bhavatItyarthaH, iyamatra bhAvanAiha yadA saMyama eva kevalaH prAdhAnyena vivakSyate na tu satI api jJAnadarzane saMyamasya tadavinAbhAvitvena tayostatraivAntarbhAvavivakSaNAt , tadA ye tasya saMyamasyAvibhAgaparicchedAkhyAH paryAyAste samudAyenaikatra piNDIbhUya vyavatiSThante, parasparaM tAdAtmyasambandhena sambaddhatvAt , tataH saMyamaparyAyasaMhatyapekSayA piNDa iti saMyama ekavidhabhAvapiNDatvenocyamAno na virudhyate, yadA tu tasminneva saMyamarUpe'dhyavasAye pRthA | jJAnavivakSA kriyAvivakSA ca bhavati, yathA-vastuyAthAtmyaparicchedarUpo'zo jJAnaM prANAtipAtAdiviratirUpaH pariNAmavizeSastu kriyeti | tadA ye jJAnasyAvibhAgaparicchedarUpA paryAyAste parasparaM tAdAtmyasambandhenAvasthitA iti jJAnapiNDaH, ye tu kriyAyA avibhAgaparicchedarUpAH paryAyAste kriyApiNDaH, tato dvividho bhAvapiNDo jJAnakriyAkhyaH pratipAdyamAno na virudhyate, yadA tu tasminneva saMyamarUpe'dhyavasAye pRthag jJAnavivakSA darzanavivakSA cAritravivakSA ca, yathA vastuyAthAtmyaparicchedarUpo'zo jJAnaM tasminneva vastuni paricchidyamAne jinairittha For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktam ata idaM tathetipratipattinivandhanaM rucirUpaH pariNAmavizeSo darzanaM, prANAtipAtAdiviratarUpastu pariNAmavizeSazcAritramiti, tadA ye jJAnasyAvibhAgaparicchedarUpAH paryAyAste samuditA jJAnapiNDo ye tu darzanasya te darzanapiNDaH ye tu cAritrasya te cAritrapiNDa iti trividho jJAnadarzanacAritrAkhyo bhAvapiNDa upapadyate, yadA tu taporUpo'pi pariNAmo bhavati bhinnazca cAritrAdvivakSyate tadA trayaH piNDAH pUrvotAzcaturthastu tapaHpiNDa iti caturvidho bhAvapiNDaH, yadA tu pazca mahAvratAnyeva kevalAni vivakSyante jJAnadarzanatapAMsi punastatraivAntarbhUtAni tadA ye prANAtipAtaviratipariNAmasyAvibhAgaparicchedarUpAH paryAyAste parasparaM samuditatvAt prANAtipAtaviratipiNDaH ye tu mRSAvAdaviratipariNAmasya te mRSAvAdaviratipiNDaH evaM yAvadye parigrahaviratipariNAmasya te parigrahaviratipiNDa iti paJcavidho bhAvapiNDa upapadyate, evaM zeSeSvapi piNDeSu piNDatvabhAvanA bhAvanIyA / evamaprazasteSvapi AvapiNDeSu // tadevaM piNDanaM piNDa iti bhAvaviSayAM vyutpattimadhikRtya saMyamAdeH piNDatvamuktam , athavA bhAvapiNDavicAre piNDazabdaH kartRsAdhano vivakSyate, yathA piNDayati-karmaNA sahAtmAnaM mizrayatIti piNDo bhAvazcAsau piNDazca bhAvapiNDaH, etadevAha kammANa jeNa bhAveNa appage ciNai cikkaNaM piMDaM / so hoi bhAvapiMDo piMDayae piMDaNaM jamhA // 66 // | vyAkhyA-yena 'bhAvena ' pariNAmavizeSeNa karmaNAM piNDaM 'cikkaNanti ' anyo'nyAnuvedhena gADhasaMzleSarUpamAtmani cinoti sa bhAvo bhavati bhAvapiNDaH, atra hetumAha-yasmAtpiNDanamiti piNDayate AtmA svena saha yena tatpiNDanaM-karma jJAnAvaraNIyAdi tatpiNDayati-AtmanA saha sambaddhaM karoti sa bhAvastasmAtkAraNAtsa bhAvapiNDa ityucyate, atra cetthaM prazastAprazastatvabhAvanA-yena bhAvena zubhaM| For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rzanaM piNDaniyu-karma AtmanyupacIyate sa prazasto bhAvapiNDaH yena tvazubhaM so'prazasta iti // tadevamukto bhAvapiNDaH, taduktau ca vyAkhyAtAH SaDapi nA-piNDanikSepe termalayagi|mAdayaH piNDAH, sampatyamISAM piNDAnA madhye yenAtrAdhikArastamabhidhitsurAha adhikAradarIyAvRttiH dadhe accitteNaM bhAvaMmi pasatthaeNihaM pagayaM / uccAriyatthasarisA sIsamaivikovaNaTThAe // 67 // // 27 // ___vyAkhyA-'iha' asyAM piNDaniyuktau 'dravye' dravyapiNDaviSaye 'acittena' acittadravyapiNDena 'bhAve' bhAvapiNDaviSaye punaH | prazastena' prazastabhAvapiNDena 'prakRtaM ' prayojanaM, yadyevaM tarhi zeSAH kimarthamabhihitAH ? ata Aha-'uccArie tyAdi, zeSA-nAmA-1 dayaH piNDAH punarucaritArthasadRzA uccaritaH-pratipAditaH yo'rthaH piNDazabdenAnvarthayuktena tatsadRzAH tena tulyAH, teSAmapi piNDA ityevamuccAryamANatvAt, tataH ziSyANAM mateH vikopana-prakopanaM jhaTiti tattadarthavyApakatayA prasarIbhavanaM tadarthamuktAH, iyamatra bhAvanA-jagati nAmAdayo'pi piNDA ucyante, tatrApi pUrvoktaprakAreNa piNDazabdapravRttidarzanAt , kevalamiha teSAM madhye'cittadravyapiNDena prazastena ca bhAvapiNDenAdhikAraH, na zeSeraprastutatvAditi, asyArthasya vaiviktyena pratipAdanArtha zeSanAmAdipiNDopanyAsa iti / Aha-mumukSUNAM sakalakarmazRGkhalAvandhavimokSAya prazastena bhAvapiNDena prayojanaM bhavatu, acittena tu dravyapiNDena kiM prayojanam ?, ucyate, bhAvapiNDopacayasya tadupaSTambhakatvAd, etadevAha // 27 // AhArauvahisejjA pasatthapiMDarasuvaggahaM kuNai / AhAre ahigAro aTThahiM ThANehiM so suDo // 68 // 1 sa (dravyapiNDaH) upaSTambhako yasya tattvaM For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA - ihAcittadravya piNDatridhA, tadyathA - AhArarUpa upadhirUpaH zayyArUpazca eSa ca trividho'pi prazastasya-jJAnasaMyamAdirUpasya bhAvapiNDasya 'upagraham' upaSTambhaM karoti, tatastrividhenApyetena yatInAM prayojanaM, kevalamiha granthe 'adhikAra' prayojanam, 'AhAre' | AhArapiNDe, sa cASTabhiH sthAnaiH - udgamAdibhiH parizuddho yathA yatInAM gaveSaNIyo bhavati tathA'bhidhAsyate // kiM kAraNamatra vizeSata AhArapiNDena prayojanam ?, ata Aha-- nivvANaM khalu karja nANAitigaM ca kAraNaM tassa / nivvANakAraNANaM ca kAraNaM hoi AhAro // 69 // vyAkhyA - iha mumukSUNAM 'kArya' karttavyaM nirvANameva na zeSaM, khaTuzabdo'vadhAraNArthaH, zeSasya sarvasyApi tucchatvAt, 'tasya' nirvA|Nasya kAraNaM 'jJAnAditrikaM ' jJAnadarzanacAritrarUpaM 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH' iti (tattvA0 a0 1 sU0 1) vacanaprAmANyAt, tatastadavazyamupAdeyam, upAyasevAmantareNopeyaprAdhyasambhavAt teSAM jJAnAdInAM nirvANakAraNAnAM kAraNamaSTabhiH sthAnaiH parizuddha AhAraH, | AhAramantareNa dharmmakAya sthiterasambhavAt, udgamAdidoSaduSTasya ca cAritrabhraMzakAritvAt // etadevAhArasya nirvANakAraNajJAnAdikAraNatvaM dRSTAntena samarthayate jaha kAraNaM tu taMtU paDarasa tesiM ca hoMti pamhAI / nANAitigarasevaM AhAro mokkhanemassa // 70 // vyAkhyA--yathA paTasya tantavaH kAraNaM teSAmapi tantUnAM kAraNAni pakSmANi bhavanti, 'evam anena prakAreNa jJAnAditrikasya 'mokkhanemassa tti nemazabdo dezyaH kAryAbhidhAne rUDhaH, tato mokSo nemaH - kArya yasya tasya kAraNaM bhavatyAhAraH / iha kazcit jJAnA| dInAM mokSakAraNatAmeva na pratipadyate, vicitratvAtsattvacittavRtteH, tatastaM prati jJAnAdInAM mokSakAraNatAM dRSTAntena bhAvayati For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayagirIyAvRttiH // 28 // jaha kAraNamaNuvayaM kajja sAhei avikalaM niyamA / mokkhakkhamANi evaM nANAINi u aviglaaii|| 71 // AhArAdevyAkhyA-yathA bIjAdilakSaNaM kAraNamanupahatam-agnyAdibhiravidhvastam 'avikalaM' paripUrNasAmagrIsampanna niyamAdakurAdila bhAvapiNDatA eSaNAyAukSaNaM kAryaM janayati, 'evam / anenaiva prakAreNa jJAnAdInyapyavikalAni-paripUrNAni tuzabdAdanupahatAni ca niyamataH 'mokSakSamANi ' mo-| pakramazca kSalakSaNakAryasAdhanAni bhavanti, tathAhi-saMsArApagamarUpo mokSaH, saMsArasya ca kAraNaM mithyAtvAjJAnAviratayaH, tatpatipakSabhUtAni ca jJA-3 nAdIni, tato mithyAtvAdijanitaM karma niyamato jJAnAdyAsevAyAmapagacchati, yathA himaprapAtajanitaM zItamanalAsevAyAmiti, kAraNAni : mokSasya jJAnAdIni, tAni ca paripUrNAni tuzabdAdanupahatAni ca, anupahatatvaM ca cAritrasyodgamAdidoSaparizuddhAhAragrahaNe sati, nAnyathA, tato'STabhiH sthAnairAhAro yatibhidya ityetadatra vaktavyam , ata AhArapiNDenehAdhikAraH / tadevamuktaH piNDaH, sampatyeSaNA vaktavyA, tataH piNDasyopasaMhArameSaNAyAzcopakSepaM cikIrSuridamAha saMkhevapiDiyattho evaM piMDo mae samakkhAo / phuDaviyaDapAyaDatthaM vocchAmI esaNaM etto // 72 // | vyAkhyA-evaM' pUrvoktena prakAreNa 'sakSepapiNDitArthaH saGkSepeNa-samAsena sAmAnyarUpatayetyarthaH piNDitaH-ekatra mIlitaH tAtparyayAtravyavasthApito'rthaH-abhidheyaM yasya sa tathArUpaH piNDo mayA vyAkhyAtaH, 'ita:' Urddham eSaNAm' epaNAbhidhAyikAM gAthAsantatiM ' sphuTavikaTaprakaTArthI ' sphuTaH-nirmala: na tAtparyAnavabodhena kazmalarUpaH vikaTa:--sUkSmamatigamyatayA durbhedaH prakaTa:-tathAvidhaviziSTavacanaracanAvizeSataH sukhapratipAdyo yo'kSareSvavyAkhyAteSvapi prAyaH svayameva parisphuranniva lakSyatesa prakaTa iti bhAvArthaH arthaHabhidheyaM yasyAH sA tathA tAM vakSye // tatra tatvabhedaparyAyAkhyeti prathamataH mukhAvabodhArthameSaNAyA ekAthikAnpabhidhitsurAha dan Education International For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ esaNa gavasaNA maggaNA ya uggovaNA ya boDavvA / ee u esaNAe nAmA egaTThiyA hoti // 73 // vyAkhyA-eSaNA gaveSaNA mArgaNodgopanA etAni cazabdAdanveSaNAprabhRtIni caiSaNAyA ekArthikAni nAmAni bhavanti, tatra 'iSu icchAyAM' eSaNam eSaNA icchA, gaveSaNA-anveSaNA gaveSaNaM gaveSaNA, mArgaNaM mArgaNA, udgopanam udgopanA / / evaM nAmAnyabhidhAya sampati bhedAnabhidhitsurAha nAmaM ThavaNA davie bhAvami ya esaNA muNeyavvA / dave bhAve ekekkayA u tivihA muNeyayA // 74 // vyAkhyA-eSaNA caturvidhA jJAtavyA, tadyathA-nAmaiSaNA sthApanaiSaNA tathA 'dravye' dravyaviSayaiSaNA 'bhAve bhAvaviSayA ca, tatra nAmaiSaNA eSaNA iti nAma yadvA-jIvasyAjIvasya vaiSaNAzabdAnvartharahitasya eSaNA iti nAma kriyate sa nAmanAmavatorabhedopacArAt, yadvAnAmnA eSaNA nAmaiSaNA iti vyutpatte maiSaNetyabhidhIyate, sthApanaiSaNA eSaNAvataH sAdhvAdeH sthApanA, ihaiSaNA sAdhvAderabhinnA tata upacA-1 rAtsAdhvAdireva eSaNetyabhidhIyate, tataH sa sthApyamAnaH sthApanaiSaNA, sthApyate iti sthApanA sthApanA cAsau eSaNA ca sthApanaiSaNA, dravyaipaNA dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatrA''gamata eSaNAzabdArthasya jJAtA tatra cAnupayuktaH, 'anupayogo dravya miti vacanAt , noAgamatasvidhA, tadyathA-zarIradravyaiSaNA bhavyazarIradravyaSaNA jJazarIrabhavyazarIravyatiriktadravyaiSaNA ca, tatraiSaNAzabdArthajJasya yaccharIramapagatajIvitaM siddhazilAtalAdigataM tadbhUtabhAvatayA jJazarIradravyaipaNA, yastu vAlako nedAnImeSaNAzabdArthamavabudhyate atha cAyatyAM tenaiva zarIrasamucchrayeNa parivarddhamAnena bhotsyate sa bhAvibhAvakAraNatvAdbhavyazarIradravyaiSaNA, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktA tu dravyaiSaNA sacittAdidravyaviSa Bai Bai Bai Xin Xin Xin Xin Xin Xin Xin Xin Xin Xin Xin Xin He He He He Ling Ling Ling Bai Gong ?Bai Bai Bai Bai Bai For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryutermalayagi yAvRttiH // 29 // yA, bhAvaipaNA'pi dvidhA - Agamato noAgamatazca tatra Agamata eSaNAzabdArthasya parijJAtA tatra copayuktaH, ' upayogo bhAvanikSepa' iti vacanAt, noAgamato gaveSaNAeSaNAdibhedAt tridhA, tatra nAmaiSaNAM sthApanaiSaNAM dravyaiSaNAM Agamato noAgamatazca jJazarIrabhavyazarIrarUpAM | bhAvaiSaNAM tvAgamataH sujJAnatvAdanAdRtya zeSAM dravyaiSaNAM bhAvaiSaNAM ca vyAcikhyAsuridamAha - 'davve ' ityAdi, dravye dravyaviSayA 'bhAve ca bhAvaviSayA, ekaikA 'trividhA' triprakArA jJAtavyA, tatra dravyaviSayA trividhA sacittAdibhedAt, tadyathA - sacittadravyaviSayA acittadravyaviSayA mizradravyaviSayA ca, bhAvaviSayApi tridhA gaveSaNAdibhedAt, tadyathA - gaveSaNaiSaNA grahaNaiSaNA grAsaiSaNA ca // tatra dravyaiSaNApi sacittadravyaviSayA tridhA, tadyathA -- dvipadaviSayA catuSpadaviSayA apadaviSayA ca tatra prathamato dvipadadravyaviSayAmeSaNAmAha jammaM esai ego suyarasa anno tamesae nahaM / sattuM esai anno paNa anno ya se maccuM // 75 // vyAkhyA - iha yadyapi eSaNAdIni catvAri nAmAni prAgekArthikAnyuktAni, tathA'pi teSAM kathaJcidarthabhedo'pyasti tathAhi eSaNA icchA mAtramabhidhIyate tacca gaveSaNAdAvapi vidyate, ata eva gaveSaNAdaya eSaNAyAH paryAyA uktAH, gaveSaNAdInAM tu parasparaM niyato'pyarthabhedo'sti, tathAhi - gaveSaNamanupalabhyamAnasya padArthasya sarvataH paribhAvanaM, mArgANaM-nipuNabuddhayA'nveSaNam, udgopanaM vivakSitasya padArthasya janaprakAzacikIrSA, tata eteSAM krameNodAharaNAnyAha - ekaH ko'pyanirdiSTanAmA devadattAdikaH santatyAdinimittaM sutasya ' janma ' utpattiM epate' icchati, idameSaNAyA udAharaNam, anyaH punaH ko'pi yajJadattAdikaH sutaM kApi naSTam ' eSate ' gaveSayate, idaM gaveSaNAyA udA- // 29 // | haraNam, anyaH ko'pi viSNumitrAdikaH ' padena ' padAnusAreNa dhUlIbaddalabhUmisamutthacaraNapratibimbAnusAreNetyarthaH, zatrum 'eSate' mRgayate, idaM mArgeNAyA udAharaNam, anyaH punaH ' se ' tasya zatroH 'mRtyuM ' maraNam 'eSate' udgopayati, sarvajanaprakAzaM mRtyumabhidhAtumabhila eSaNAni - kSepAH For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ////////////////////////////////////////////////////////////////// patItyarthaH, idamudragopanAyA udAharaNam // tadevamuktA sacittadvipadadravyaviSayA eSaNA, sampati sacittacatuSpadApadaviSayAM mizraviSayAmacittaviSayAM ca pratipAdayati emeva sesaesuvi cauppayApayaacittamIsesu / jA jattha jujjae esaNA u taM tattha joejjA // 76 // vyAkhyA-'evameva ' dvipadeSviva 'zeSeSvapi ' dvipadebhyo vyatirikteSvapi catuSpadApadAcittamizreSu gavAdivIjapurakAdidrammAdikaTakakeyUrAyAbharaNavibhUSitasutAdirUpeSu dravyeSu viSayeSu yA yatraiSaNA-icchAgaveSaNAmArgaNAdirUpA 'yujyate' ghaTate tAM tatra pUrvoktagAthAnusAreNa yojayet , yathA ko'pi dugdhAbhyavahArAya gAmicchati, ko'pi punastAmeva kApi naSTa gaveSayate, anyaH punastAmeva gAM parAskandibhirapahiyamANAM gavAdipadaprativimbAnusAreNa mRgayate, ko'pi punaH svazauryaprakaTanAya janaprakAzaM vyAghramapagatAsu cikIrSati, evamapadAdiSvapi bhAvanA kAryA // uktA dravyaiSaNA, sAmpataM bhAvaiSaNAM triprakArAmabhidhitsurAha bhAvesaNA u tivihA gavasagahaNesaNA u boddhvvaa| gAsesaNA u kamaso pannattA vIyarAgehiM // 77 // vyAkhyA-'bhAvaH' jJAnAdirUpaH pariNAmavizeSaH tadviSayA eSaNA bhAvaiSaNA, yathA jJAnadarzanacAritrANAmekadezataH samUlaghAtaM vA ghAto na bhavati tathA piNDAdereSaNamiti bhAvaH, sA'pi 'tridhA' triprakArA 'kramazaH' krameNa prajJaptA vItarAgaiH, kena krameNa ? ityata Ahagavese 'tyAdi, pUrva gaveSaNeSaNA tato grahaNeSaNA tato grAsaiSaNA / kasmAtpunaritthaM gaveSaNAdInAM krama ? ityAhaagaviThTharasa u gahaNaM na hoi na ya agahiyarasa paribhogo / esaNatigarasa esA nAyavvA ANupuvvI u // 78 // For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaveSaNAni kSepAH piNDaniyu- vyAkhyA-iha na 'agaveSitasya' aparibhAvitasya piNDAdegrahaNaM, nApyagRhItasya paribhogaH, tata eSaNAtrikasya 'eSA ' pUrvoktA ktemalayagi- 'AnupuvI ' kramo jJAtavyaH / sampati gaveSaNAyA nAmAdIn bhedAnAharIyAdRttiH kA nAma ThavaNA davie bhAvaMmi gavasaNA muNeyavvA / davvaMmi kuraMgagayA uggamauppAyaNA bhAve // 79 // // 30 // vyAkhyA nAma 'ti nAmagaveSaNA sthApanAgaveSaNA ete ca eSaNe iva saprapaJcaM svayameva bhAvanIye, 'dravye' dravyaviSayA 'bhAve bhAvaviSayA, tatra dravyaviSayA AgamanoAgamabhedAvidhA, tatrA''gamato gaveSaNAzabdArthajJAtA tatra cAnupayuktaH, " anupayogo dravya 'miti vacanAt , noAgamatastridhA jJazarIrabhavyazarIratadvyatiriktabhedAt , tatra jJazarIrabhavyazarIrarUpe dravyagaveSaNe eSaNe iva bhAvanIye, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktagaveSaNA sacittAdidravyaviSayA, tatra kuraGgagajA udAharaNaM, tathA cAha-dami kuraMgagayA' dravye-dravyaviSayAyAM gavepaNAyAM kuraGgAH-mRgAH gajAH-hastino dRSTAntAH, 'bhAve ' bhAvaviSayA gaveSaNA 'uggamaupAyaNatti sUcanAtsUtramiti nyAyAdudgamotpAdanAdopavimuktAhAraviSayA // yaduktaM-'davvami kuraMgagayA' iti, tatra kuraGgAdRSTAntaM gAthAdvikenAbhidhitsurAha jiyasatta devi cittasabha pavisaNaM kaNagapiTTapAsaNayA / dohala dubbala pucchA kahaNaM ANA ya purisANa||8|| sIvannisarisamoyagakaraNaM sIvannirukkhaheTTesa / AgamaNa kuraMgANaM pasattha apasattha uvamA u // 81 // vyAkhyA-sugama, navaraM bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedaM-kSitipratiSThitaM nAma nagaraM, tatra rAjA jitazatrustasya bhAryA paTTamahAdevI nAmnA sudarzanA, tasyAH kadAcidApannasattvAyA rAjJA saha citrasabhAyAM praviSTAyAcitralikhitAn kanakapRSThAnmRgAnavalokya tanmAMsabha // 30 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSaNe dauhRdamajAyata, dauhRde cAsampadyamAne tasyAH khedadvazataH zarIrasya daurbalyamabhavat, taca dRSTvA nRpatiH sakhedaM tAM pRSTavAn yathA-dA priye ! krimatIva zarIre tava daurbalyamajAyata ?, tataH sA dauhRdamacakathat, tato rAjA satvaraM kanakapRSThakuraGgAnayanAya puruSAn preSitavAn, te'pi ca puruSAH svacetasi cintayAmAsuH - iha yasya yadvallabhaM sa tatrAsaktaH san pramAdabhAvaM bhajamAnaH sukhenaiva badhyate, kanakapRSThAnAM ca | kuraGgANAmiSTAni zrIparNIphalAni tAni ca samprati na vidyante, tatastatsadRzAnmodakAn kRtvA zrIparNI vRkSataleSu sarvataH puJjakapuJjakA kAreNa kSiptvA teSAM samIpe pAzAna sthApayAma iti tathaiva kRtaM, te ca kanakapRSTA ruravo nijena yUthAdhipatinA saha svecchayA paribhramantastatrAgatAH, yUthAdhipatizca zrIparNI phalAkArAn puJjakapuJjakasthitAnmodakAnavalokya mRgAnuktavAn, yathA-bho rukho ! yuSmAkaM bandhanArthamidaM kenApi dhUrttena kRtaM kUTaM varttate; yato na sampati zrIpaNaphalAni sambhavanti, na ca sambhavantyapi puJjakapuJjakAkAreNa ghaTante, atha | manyethAstathA vidhaparibhramadvAtasamparkataH puJjakapuJjakA kAraNa ghaTante, tadapyayuktaM, nanu purApi vAtA vAnti sma, na tu kadAcanApyevaM puJjakapuakAkAreNa bhavanti sma, tathA caitadeva niyuktikAraH paThati -- viiameyaM kuraMgANaM, jayA sIvanni sIyai / purAvi vAyA vAryatA, na uNaM puMjakapuMjakA // 82 // vyAkhyA--' viditaM ' pratItam, etatkuraGgANAM yadA zrIpaNa 'sIdati ' dhAtUnAmanekArthatvAtkalati, tasmAnnedAnIM phalAni sambhavanti, sambhavantu vA tathA'pi kathaM puJjakapuJjakAkAreNa sthitAni ?, vAtatrazAccennanu purApi vAtA vAnti sma, na punarevaM puJjakapuJjakAH phalAnAmabhavan, tasmAtkUTamidamasmAkaM bandhanAya kRtaM varttate iti mA yUyameteSAmupakaNThaM gamata, evamukte yaistadvacaH pratipannaM te dIrghajIvino vaneSu svecchAvihAra sukhabhAginazcAjAyanta, yaistvAhAralampaTatayA tadvaco na pratipanaM te pAzabandhanAdiduHkhabhAgino'bhavan / iha yadyU For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktemalayAgarIyAvRttiH thAdhipateH zrIparNIphalasadRzamodakadravyasadoSatvanirdoSatvaparyAlocanaM sA dravyagaveSaNA / iha niyuktikAreNa 'pasatthaapasatya uvamA u' iti dravyAgaveSapratipAdayatA dAntiko'pyarthaH sUcito draSTavyaH, sa cAyaM-yUthAdhipatisthAnIyA AcAryAH mRgayUthasthAnIyAzca sAdhavaH, tatra ye guruniyogataNAyAM kuraGga AdhAkAdidoSaduSTAhAraparihAriNaste prazastakuraGgopamA draSTavyAH, ye tvAhAralAmpaTyato gurvAjJAmapAkRtyAdhAkAMdiparibhogiyo / dRSTAnta: babhUvuH te aprazastakuraGgasadRzA veditavyAH, atrArthe ca kathAnakamidaM-haranto nAma sannivezaH, tatra yathA''gamaM viharantaH samitA nAma sUrayaH samAyayuH, tatra ca jinadatto nAma zrAvaka AsIt, sa ca jinavacanasAdhubhaktiparItacetA dAnazauNDaH kadAcitsAdhunimittaM bhaktamAdhAkarma kAritavAn , sUrayazca sarvamapi taM vRttAntaM kathaJcitparijJAtavantaH, tatastaiH sAdhavastatra pravizanto nivAritAH, ythaa-bhoH| sAdhavastatra sAdhunimitta AhAraH kRto varttate iti mA tatra yUyaM gamata, evamukte yaistadvacaH pratipannaM te AdhAkarmaparibhogajanitapApaka-| mmeNA na baddhA gurvAjJA ca paripAlitA, tataH zuddhazuddhatarasaMyamapravRttibhAvato muktisukhabhAgino'bhavana , yaistvAhAralAmpaTyato bhAvinaM| doSamavagaNayyAdhAkarmaNi jhaSA iva baDizanivezite mAMse pravRttAH te kugatihetvAdhAkarmaparibhogato gurvAjJAbhaGgatazca dIrghatarasaMsArabhAgino jaataaH|| sAmprataM gajadRSTAntamAha| hathiggahaNaM gimhe arahaTrehiM bharaNaM ca sarasINaM / accadaeNa nalavaNa ArUDhA gayakulAgamaNaM // 83 // vyAkhyA-istigrahaNaM mayA kAryamityevaM rAjJazcintA, tatastadhaNAya grISmakAle'pi puruSapreSaNA taizca sarasInAmaraghaTTakairbharaNaM / kRtaM, tato'tyudakena nalavanAnyatizayena prarUDhAni, tato gajakulasyAgamanamiti gAthAkSarArthaH // bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, tacedam-AnandaM nAma puraM, tatra ripumaIno nAma rAjA, tasya bhAryA dhAriNI, tasya ca purasya pratyAsannaM gajakulazatasahasrasaMkulaM dain Education International For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vindhyamaraNya, tato rAjA kadAcid gajabalaM mahAbalamityavazyaM mayA gajA grahItavyA iti paribhAvya gajagrahaNAya satvaraM puruSAn prerayAmAsa, te ca puruSAzcintitavanto yathA-jAnAM nalacArirabhISTA, sA ca sampati grISmakAle na sambhavati, kintu varSAsu, tata idAnImaraghaTTaiH | sarasIrbibhRmo yena nalavanAnyatiprarUDhAni bhavantIti, tathaiva kRtaM, nalavanapatyAsannAzca sarvataH pAzA maNDitAH, itazca paribhramanto yUthA-| dhipatisahitA hastinaH samAjagmuH, yUthAdhipatizca tAni nalavanAni paribhAvya gajAn prati uvAca-bhoH stamberamA ! nAmUni nalavanAni / svAbhAvikAni, kintvasmAkaM bandhanAya kenApi dhUrtena kRtAni kUTAni, yata evaM nalavanAnyatiprarUDhAni sarasyo vA'tIva jalasambhRtA varSAsu sambhavanti nedAnIM grISmakAle, atha bravIran pratyAsannavindhyaparvatanirjharaNapravAhata evaM sarasyo bhRtA nalavanAni cAtiprarUDhAni tato nAmUni kUTAni, tadayuktam , anyadApi hi khalu nirjharaNAnyAsAran, na caivaM kadAcanApyatijalabhRtAH sarasyo'bhUvana , tathA caitadarthasamAhikAmeva niyuktikAro gAthAM paThati viiyameyaM gajakulANaM, jayA rohaMti nalavaNA / annayAvi jharaMti hRdA, na ya evaM bahuodagA // 84 // vyAkhyA-viditametad gajakulAnAM yadA 'rohanti / atizayena prarUDhAni bhavanti nalavanAni, tasmAnAmUni svAbhAvikAni, atha nirjharaNavazAdevaM prarUDhAni tata Aha-anyadA'pi hRdA jharanti, na tvevaM kadAcanApi bahUdakAH sarasyo'bhavan , tasmAdbhUtena / kenApyamUni kRtAni kUTAnIti mAtra yUyaM yAsiSTa, evamukte yaistadvacaH pratipannaM te dIrghakAlaM vanasvecchAvihArasukhabhAgino jAtAH, yaistu na kRtaM te bandhabubhukSAdiduHkhabhAginaH, ihApi gajayUthAdhipaternaLavanasadoSanirdoSarUpatAparibhAvanaM dravyagaveSaNA, dAntikayojanA tu pUrva dain Education International For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayagi rIyAvRttiH udgamasyaikArthikAni | bhedAzca // 32 // vat svayameva bhAvanayiA, tadevamuktA dravyagaveSaNA, sAmpataM bhAvagaveSaNA karttavyA, sA ca udgamAzuddhAhAraviSayA, tatra prathamata udgamasyai- kArthikAni nAmAni nAmAdikAMzca bhedAn pratipAdayati uggama uggovaNa maggaNA ya egaTThiyANi eyANi / nAma ThavaNA davie bhAvami ya uggamo hoii|| vyAkhyA-udgama udgopanA mArgaNA ca ekAthikAnyetAni nAmAni, sa codgamazcaturdhA bhavati, tadyathA-'nAmati nAmodgamaH-yadadama iti nAma, athavA jIvasyAjIvasya vA yad udgama iti nAma sa nAmanAmavatorabhedopacArAt, yadvA nAmnA udmo nAmodgama iti vyutpatternAmodmaH, sthApanodgama: udgamaH sthApyamAnaH, 'dravye ' dravyaviSayaH, 'bhAve' bhAvaviSayaH // tatra dravyogamo dvidhA-Agamato noAgamatazca, noAgamato'pi vidhA-jJazarIrabhavyazarItadvyatiriktabhedAt , tatrA''gamato noAgamatazca jJazarIrabhavyazarIrarUpau dravyagaveSaNAvad bhAvanIyau, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM tu dravyodgamaM tathA noAgamato bhAvodgamaM ca pratipAdayati davvaMmi laDDugAI bhAve tivihoggamo muNeyavyo / dasaNanANacaritte carittuggameNettha ahigAro // 86 // vyAkhyA-dravye ' dravyaviSaye udgamaH 'laDDukAdau' laDDukAdiviSayo laDDukAdeH sambandhI veditavyaH, atrA''dizabdAda | jyotirAdiparigrahaH, tathA 'bhAve ' bhAvaviSayaH 'trividhaH' triprakAraH jJAtavyaH, tadyathA-'darzane ' darzanaviSayaH 'jJAne' jJAnaviSayaH, ||"cAritre' cAritraviSayaH, atra tu cAritrodgamenAdhikAraH-prayojanaM, cAritrasya pradhAnamokSAGgatvAt, tathAhi-jJAnadarzane satI api na cAritramantareNa karmAmalApagamAya prabhavataH, zreNikAdau tathA'nupalambhAva, cAritraM punaravazyaM jJAnadarzanAvinAbhAvi svarUpeNApi cAbhi-| For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navakarmopAdAnaniSedhapUrvopArjitakApagamakaraNasvarUpaM, tatastatpradhAnaM mokSasyAGgaM, pradhAnAnuyAyinyazca prekSAvatAM pravRttayaH, tato'tra cAritrodmena prayojanam // laDDukAderityatrAdizabdena labdhaM jyotirudramAdirUpaM dravyodgamaM vivarItumAhajoisataNosahINaM mehariNakarANamuggamo dave / so puNa jatto ya jayA jahA ya dabugamo bacco // 87 // vyAkhyA-jyotiSAM-candrasUryAdInAM tRNAnAM-darbhAdInAM auSadhInAM-zAlyAdInAM meghAnAM-jImUtAnAM RNasya-uttamaya dAtavyasya karANAM-rAjadeyabhAgAnAM, upalakSaNametat anyeSAmapi dravyANAM, ya udgamaH sa 'dravye ' dravyaviSayo dravyasya sambandhI veditavyaH, sa punadravyogamaH 'yataH' yasmAtsakAzAta 'yadA' yasmin kAle 'yathA' yena prakAreNa bhavati tathA vAcyaH, tatra jyotiSAM meghAnAM ca AkAzadezAta tRNAnAmauSadhInAM ca bhUmeH RNasya vyavahArAdeH karANAM nRpatiniyuktapuruSAdeH, tathA yadeti jyotiSAM madhye sUryasya | prabhAte zeSANAM tu kasyApi kasyAJcidvelAyAM tRNAdInAM prAyaH zrAvaNAdau, tathA yatheti jyotiSAM meghAnAM cA''kAze prasaraNena tRNA-| nAmauSadhInAM ca bhUmIM sphoTayitvA Urddha nissaraNena RNasya paJcakazatAdivarddhanarUpeNa karANAM prativarSa gRhasya gRhasya drammadvayAdi grAhyamityevaMrUpeNa, evaM zeSANAmapi dravyANAM yato yadA yathA ca yathAsambhavamudgamo bhAvanIyaH // iha prAg 'davvaMmi laDDugAI' ityuktaM, tena ca laDDukapriyakumArakathAnakaM sUcitam , atastadevedAnI gAthAtrayeNopadarzayativAsaharA aNujattA atthANI joga kiDDakAle ya / ghaDagasarAvesu kayA u moyagA laDDugapiyassa // 88 // joggA ajiNNa mAruya nisagga tisamattha to suismuttho| AhArugagamaciMtA asuitti duhA malappabhavo // 89 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayagirIyAvRttiH | dravyogame laDDukamiyakumArakathA tassevaM veragguggameNa sammattanANacaraNANaM / jugavaM kamuggamo vA kevalanANuggamo jAo // 9 // vyAkhyA-'vAsagRhAt ' vAsabhavanAt anuyAtrA-nirgamaH, tata AsthAnyAM yogyakrIDA sA vyadhIyata, tataH 'kAle' bhojana- velAyAM tasya 'laDDukapriyasya' modakapriyasya kumArasya yogyA ghaTeSu zarAveSu ca kRtvA modakA jananyA preSitAH, te ca pari- janena saha svecchaM tena bhuktAH, tato bhUyo'pi yogyakrIDA nirIkSaNAsaktacittatayA tasya rAtrI jAgaraNabhAvataste modakA na jIrNAH, tato'jIrNadoSaprabhAvato'tIva pUtigandho mArutanisargo'bhavat , tata AhArodmacintA jAtA, yathA 'trisamutthA' ghRtaguDakaNikAsamudbhavA ete modakAH, tataH zucisamutthAH, sUtre ca jAtAvekavacanaM, kevaLaM dvidhA malaprabhavo'yaM dehaH, tatastatsamparkato'zucayo jAtA ityevaM tasya vairAgyodgamena jJAnadarzanacAritrANAM yugapatkrameNa vA udgamo jAtaH, tataH kevalajJAnodgama iti gAthAkSarArthaH // bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam-zrIsthalakaM nAma nagaraM, tatra rAjA bhAnuH, tasya bhAryA rukmiNI, tayA surUpanAmA tanayaH, sa ca yathAsukhaM paJcabhirdhAtrIbhiH paripAlyamAnaH prathamasurakumAra ivAnekasvajanahRdayAbhinandanaM kumArabhAvamadhiruroha, tataH zuklapakSacandrabimbamiva pratidivasaM kalAbhirabhivarddhamAnaH krameNa kamanIyakAminIjanamanaHprahlAdakAriNI yauvanikAmadhijagAma, tasmai ca svabhAvata eva rocante modakAH tato loke tasya modakapriya iti nAma prasiddhimagamat , sa ca kumAro'nyadA vasantasamaye vAsabhavanAta prAtarutthAya AsthAnamaNDapikAyAmAjagAma, tatra ca nijazarIralavaNimApAkRtasurasundarIrUpAhaGkAramanoharavilAsinIjanagItanRttAdikaM paribhAvayituM prAvarttata, tatra ca sthitasya bhojanavelAyAmAgatAyAM bhojananimittaM jananI pradhAnazarAvasampadeSu zeSaparijananimittaM ca ghaTeSu kRtvA modakAn preSitavatI, tatastena parijanena saha modakA yathecchaM bubhujire, te ca rAtrAvapi gItavRttAdivyAkSiptacittatayA jAgaraNabhAvato na jIrNAH, tato'jIrNa // 33 // For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 999999999999999999999999999999. doSaprabhAvato'dhovAto'tIva pUtigandhinirjagAma, tadgandhapudgalAzca sarvataH paribhramantastannAsikA pravivizuH, tatastaM tathArUpaM pUtigandhamAghrayA cintayAmAsa, yathA'mI modakA ghRtaguDakaNikAdiniSpannAstataH zucidravyasamutthA evaite kevalamayaM yo deho jananIzoNitajanakazukrarUpadvidhAmalaprabhavatvAdazucirUpaH, tatsamparkavazato'zucirUpA jAtAH, dRzyante ca karpUrAdayo'pi padArthAH svarUpataH surabhigandhayo'pi dehasampakataH kSaNamAtreNa durabhigandhayo jAyamAnAH, kSaNAntare zarIragandhasyaiva pUtyAtmakasyopalambhAt, tata itthamazucirUpasyAnekApAyazatasakulasya zarIrasyApi kRte ye gRhamAsAdya narakAdikugativinipAtakArINi pApakarmANi sevante te sacetanA api mohamayanidropahatavivekacetanatvAdacetanA eva paramArthato veditavyAH, yadapi ca teSAM zAstrAdiparijJAnaM tadapi paramArthataH zarIrAyAsaphalaM, yadvA tadapi / pApAnubandhikammodayatastathAvidhakSayopazamanibandhanatvAdazubhakarmakAryeveti tatvavedinAmupekSAspadaM, vidvattA hi sA tattvavedinAM prazaMsAhA~ yA yathA'vasthitaM vastu vivicya heyopAdeyahAnopAdAnapravRttiphalA, yA tu sakalajanmAbhyAsapavRttyA kathamapi paripAkamAgatA'pi satI sadaiva tathAvidhapApakarmodayavazata ekAntAzucirUpeSvapi yuvatijanavadanajaghanavakSoruhAdizarIrAvayaveSu rAmaNIyakavyAvarNanaphalA sA ihaloke'pi zarIrAyAsaphalA paraloke ca kugativinipAtaheturityupekSaNIyA, ye punaH paramarSayaH sarvadaiva sarvajJamatAnusAritakAMgamazAstrAbhyAsato viditaya-18 thA'vasthitaheyopAdeyavastava itthaM zarIrasyAzucirUpatAM paribhAvya yuvatikalevareSu nAbhirajyante nApi karmANi svazarIrakRte pApAni samAcaranti kintu zarIrAdinispRhatayA nirantaraM samyakzAstrAbhyAsato jJAnAmRtAmbhodhinimagnAH samamitrazatravaH pariSahAdibhirajitAH saka-18 lakarmanirmUlanAya yatante te dhanyAste tattvavedinastAnahaM namaskaromi tadanuSThitaM ca mArgamidAnImanutiSThAmi, ityevaM tasya modakapriyasya || kumArasya vairAgyodgamena samyagdarzanajJAnacAritrANAmudgamo vabhUva, tataH kevalajJAnodgama iti // tadevamuktaM modakapriyakumArakathAnakaM, sampati 44999999Bai Bai Bai Bai Bai Bai Bai Se Bai Bai Chi Bai Bai Xin Zhong Xin For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayagirIyAvRttiH udgamazuddhemokSahetutA // 34 // yaduktaM-' cAritrodamenAdhikAra' iti, tatra cAritrasyoramenAdhikAraH zuddhasya draSTavyo, nAzuddhasya, azuddhasya mokSalakSaNakAryasampAdakatvAyogAt, na khalu bIjamupahatamakuraM janayati,sarvatrApyanupahatasyaiva kAraNasya kAryajanakatvAt , cAritrasya ca zuddheH kAraNaM dvidhA, tadyathAAntaraM vAhyaM ca, te dve api pratipAdayati dasaNanANappabhavaM caraNaM suddhesu tesu tassuddhI / caraNeNa kammasuddhI uggamasuddhA caraNasuddhI // 91 // vyAkhyA-iha yato jJAnadarzanaprabhavaM cAritraM, tatastayoH zuddhayostasya cAritrasya zuddhirbhavati nAnyathA, tasmAdavazyaM cAritrazuddhinimittaM cAritriNA samyagjJAne samyagdarzane ca yatitavyaM, yatnaca nirantaraM sadgurucaraNakamalaparyupAsanApurassaraM sarvajJamatAnusAritAgamazAstrAbhyAsakaraNam , etena cAritrazuddherAntaraM kAraNamuktam , atha cAritrazuddhayA'pi kiM prayojanaM yenetthaM tacchuddhiranveSyate?, ata Aha-caraNena karmazuddhiH, caraNena vizuddhena karmaNo-jJAnAvaraNIyAdikasya zuddhiH-apagamo bhavati, tadapagame cAtmano yathA'vasthitasvarUpalAbhAtmako mokSaH, tato mokSArthinA caraNazuddhirapekSyate, tathA na kevalayoreva jJAnadarzanayoH zuddhau cAritrazuddhiH kintudmazuddhau caaritrshuddhiH| etena bAhya kAraNamuktaM, tatazcaraNazuddhinimittaM samyagdarzanajJAnavatApi niyamata udgamadoSaparizuddha AhAro graahyH|| te codgamadoSAH SoDaza, tAneva nAmato nirdizati AhAkammadesiya pUIkamme ye mIsajAe~ ya / ThavAM pAhuDiyAeM pAo kIryaM pAmicce // 92 // pariyaTTie~ abhiha~De ubbhinne mAlohaDe" iya / acchijje" aNisa~Dhe ajhoyaraeM ya solasame // 93 // For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-'AdhAkamrmeti' AghAnaM-AdhA 'upasargAdAta' ityaG pratyayaH, sAdhunimittaM cetasaH praNidhAna, yathA'nukasya sAghoH kAraNena mayA bhaktAdi pacanIyamiti, AdhayA karma-pAkAdikriyA AdhAkarma tadyogAd bhaktAdyapyAdhAkarma, iha doSAbhidhAnaprakrame'pi yaddoSavatobhidhAnaM taddoSadoSavatorabhedavivakSayA draSTavyaM, yadvA-AdhAya-sAdhU cetasi praNidhAya yatkriyate bhaktAdi tadAdhAkarma, pRSodarAditvAd / yalopaH 1, tathA uddezanam uddezaH-yAvadarthikAdipraNidhAnaM tena nirvRttamaudezikaM 2, tathA udgamadoSarahitatayA svataH pavitrasya sato bhaktAderanyasyAvizuddhakoTikabhaktAderavayavena saha samparkataH pUte:-pUtIbhUtasya karma-karaNaM pUtikamme tadyogAdbhaktAdyapi pUAtakamma 3, tathA mizreNa-kuTumbapraNidhAnasAdhupraNidhAnamIlanarUpeNa bhAvena jAtaM yad bhaktAdi tanmizrajAtaM 4, tathA sthApyate-sAdhunimittaM kiyantaM kAlaM yAvanidhIyate iti sthApanA, yadvA-sthApanaM sAdhubhyo deyamitibuddhayA deyavastunaH kiyantaM kAlaM vyavasthApanaM sthApanA, tadyogAdeyamapi sthApanA 5, tathA kasmaicidiSTAya pUjyAya vA bahumAnapurassarIkAreNa yadabhISTaM vastu dIyate tatmAbhRtamucyate, tataH prAbhRtamiva prAbhRtaM sAdhubhyo bhikSAdikaM deyaM vastu, prAbhRtameva prAbhRtikA, 'ativarttante svArthe pratyayakAH prakRtiliGgavacanAnIti vacanAt pUrva napuMsakatve'pi kapatyaye samAnIte sati strItvaM, yadA-ma iti prakarSaNa A iti sAdhudAnalakSaNamaryAdayA bhRtA nirvartitA yakA bhikSA sA prAbhRtA, tataH svArthikakapatyayavidhAnAt prAbhRtikA 6, tathA sAdhunimittaM maNyAdisthApanena bhittAdyapanayanena vA prAduH-prakaTatvena deyasya vastunaH karaNaM prAduSkaraNaM tadyogAdbhaktAdyapi prAduSkaraNaM, yadvA prAduH-prakaTaM karaNaM yasya tat prAduSkaraNaM 7, tathA krItaM yatsAdhvartha mUlyena parigRhItaM 8, tathA 'pAmice' iti apamitya-bhUyo'pi tava dAsyAmItyevamabhidhAya yat sAdhunimittamucchinnaM gRhyate tadapamityam , iha 1 'avyayasye 'tyatrAvyayazabdasambandhino hi syAderlup, tena praNamyetyAdau bhAvapradhAnatvena kAdau avarttamAnatvAd anyapadArthAdisambandhi For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udgamadoSAAdhAkamAMdyAH piNDaniyu- yadapamitya gRhyate tadapyupacArAdapamityamityuktaM 9, tathA parivartitaM-yatsAdhunimittaM kRtaparAvarta 10, tathA abhihRtaM yatsAdhudAnAya termalayagi- svagrAmAtparagrAmAdvA samAnItam, abhi-sAdhvabhimukhaM hRtaM-sthAnAntarAdAnItam abhihRtamiti vyutpatteH, 11, tathA udbhedanam udbhinnarIyAtiH sAdhubhyo ghRtAdidAnanimittaM kutupAdermukhasya gomayAdisthagitasyodghATanaM tadyogAddeyamapi ghRtAdi udbhinnaM 12, tathA mAlAta-maJcAderapahRtaM-sAdhvarthamAnItaM yadbhaktAdi tanmAlApahRtaM 13, tathA Acchidyate-anicchato'pi bhRtakaputrAdeH sakAzAtsAdhudAnAya parigRhyate yat tadAcchecaM 14, tathA na nisRSTaM sarvaiH svAmibhiH sAdhudAnArthamanujJAtaM yat tadanisRSTaM 15, tathA adhi-Adhikyena avapUraNaM svArthadattA-14 drahaNAdeH sAdhvAgamanamavagamya tadyogyabhaktasiddhayarthaM prAcuryeNa bharaNam adhyavapUraH, sa eva svArthikakamatyayavidhAnAdadhyavapUrakaH tadyo-18 gAdbhaktAdyapyadhyavapUrakaH, SoDaza udgmdossaaH|| tadevamuktAnyudgamadoSanAmAni, sampati 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyAtprathamata AdhAkarmadoSaM vyAcikhyAsustatpratibaddhadvAragAthAmAhavAbhAvenAvyayasambandhitvAdyuktaM syAderlup, atyuccaisaH puruSasyetyAdau tu na syAdelapa, atikrAntAdisambandhitvenAvyayasambandhitvAbhAvAt , nanvevamuccaiH puruSasyetyAdAvapi syAderluna prApnoti, atrApi puruSalakSaNAnyapadArthasambandhisyAdibhAvAt, naivam, atrApi syAderuccairAdyavyayasambandhitvAt, ya evocaiHzabdena vizeSaNatayA puruSalakSaNo'nyo'rtha ucyate tasyaiva hi sambandhyatra syAdiH, evamapamityamityAdAvapi nAvyayasambandhitvAbhAvAtsyAde-13 kAlap, apamityetyanena prAkkAlaviziSTaM bhUyo'pi tava dAsyAmItyevamabhidhAnamAtraM yadi procyate tathA hi syAdavyayasambandhitvaM syAdeH, na tvevamatra, apamityetyasya bhUyo'pi tava dAsyAmItyevamabhidhAya yatsAdhunimittamucchinnaM gRhyate tasyAnAderabhidhAnAt , tenAtra apamityadoSasambandhI syAdina tu prAkkAlaviziSTabhUyo'pi tava dAsyAmItyarthAbhidhAyino'pamityeti ktavAntasya, yathA 'prasajyastu niSedhakadi 'tyatra prasaGgatvetyarthasya prasajyetyasya sambandhitvAbhAvAtsyAderna lup, prasajyapratiSedhetisamAsasambandhitvAtsyAdeH / dain Education International For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhAkammiya nAmA egaTThA kassa vAvi kiM vAvi / parapakkhe ya sapakkhe cauro gahaNe ya ANAi // 9 // vyAkhyA-iha prathamata AdhAkarmimakasya nAmAnyekArthikAni vaktavyAni, tatastadanantaraM kasyArthAya kRtamAdhAkarma bhavatIti vicAraNIyaM, tadanantaraM ca kisvarUpamAdhAkarmeti vicArya, tathA 'parapakSaH' gRhasthavargaH 'svapakSaH' sAdhvAdivargaH, tatra parapakSanimittaM kRtamAdhAkarma na bhavati, svapakSanimittaM tu kRtaM bhavatIti vaktavyaM, tathA AdhAkarmagrahaNaviSaye catvAro'tikramAdayaH prakArA bhavantIti vaktavyaM, tathA 'grahaNe' AdhAkarmaNo bhaktAderAdAne AjJAdayaH 'sUcanAtsUtra'miti nyAyAdAjJAbhaGgAdayo doSA vktvyaaH|| tatraikArthikAbhidhAnalakSaNaM prathamaM dvAraM vivakSurAha____ AhA ahe ya kamme AyAhamme ya attakamme ya / paDisevaNa paDisuNaNA saMvAsa'NumoyaNA ceva // 95 // vyAkhyA-'AhA ahe ya kamme 'tti atra karmazabdaH pratyekamabhisambadhyate, cakArazca kammetyanantaraM samuccayArtho draSTavyaH, tata evaM nirdezo jJAtavyaH-AdhAkarma adhaHkarma ca, tatrA''dhAkarmeti mAguktazabdArtham , adhaHkammati adhogatinibandhanaM karma adhAkarma, tathAhi-bhavati sAdhUnAmAdhAkarma bhuJjAnAnAmadhogatiH, tannibandhanaprANAtipAtAdyAsraveSu pravRtteH, tathA AtmAnaM durgatiprapAtakAraNatayA hantivinAzayatItyAtmannaM, tathA yat pAcakAdisambandhi karma-pAkAdilakSaNaM jJAnAvaraNIyAdilakSaNaM vA tadAtmanaH sambandhi kriyate aneneti / Atmakarma / etAni ca nAmAnyAdhAkarmaNo mukhyAni sampati punaH pratiSevaNAdibhiH prakAraistadAdhAkarma bhavati tAnyapyabhedavivakSayA nAmatvena pratipAdayati-paDisevaNetyAdi pratisevyate iti pratiSevaNaM, tathA AdhAkarmanimantraNAnantaraM pratizrUyate-abhyupagamyate yata For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- AdhAkarma tat pratizravaNaM tathA AdhAkammabhoktRbhiH saha saMvasana-saMvAsaH tazAt zuddhAhArabhojyapi AdhAkarmabhojI draSTavyaH, yA hi || AdhAkamaiMtermalayagi- taiH saha saMvAsamanumanyate sa teSAmAdhAkarmabhoktRtvamapyanumanyate, anyathA taiH saha saMvasanameva necchet , anyacca saMvAsavazataH kadAcidA, kArthikAni rIyAvRttiH dhAkarmagatamanojJagandhAghrANAdinA vibhinnacittaH san svayamapyAdhAkarmabhojane pravarteta, tataH saMvAsa AdhAkarmadoSahetutvAdAdhAkarma uktaH / tannikSapAzca tathA 'anumodanam ' anumodanA-AdhAkarmabhoktRprazaMsA, sA'pi AdhAkarmasamutthapApanibandhanatvAdAdhAkarmapravRttikAraNatvAcca AdhAkamrmeti uktaM, amISAM ca pratiSevaNAdInAmAdhAkarmatvamAtmakarmarUpaM nAma pratItya veditavyaM, tathA ca vakSyati-' attIkarei kNpmityaadi| iha AdhAkarmeti zabdArthavicAre AdhayA karma AdhAkarmetyuktaM, sA'pi cAdhA nAmAdibhedAccaturdA, tadyathA-nAmAdhA sthApanAdhA dravyAdhA bhAvanAdhA ca, tatra nAmAdhA sthApanAdhA dravyAdhA'pi ca Agamato noAgamatazca jJazarIrarUpA bhavyazarIrarUpA caiSaNeva bhAvanIyA, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktAM tu dravyAdhAmabhidhitsurAha dhaNujuyakAyabharANaM kuDaMbarajjadhuramAiyANaM ca / khaMdhAI hiyayaM ciya davvAhA aMtae dhaNuNo // 96 // vyAkhyA-iha dravyAdhAyAM vicAryamANAyAmAdhAzabdo'dhikaraNapradhAno vivakSyate AdhIyate'syAmityAdhA, Azraya AdhAra ityanAjantaraM tatra 'dhaNu 'tti dhanuH cApaM tadAdhA-AzrayaH pratyaJcAyA itisAmarthyAdgamyate, 'yUpaH' pratIta:, 'kAyaH' kApotI yayA puruSAH skandhA rUDhayA pAnIyaM vadanti 'bharA' yavasAdisamUhaH, tathA 'kuTumba' putrakalatrAdisamudAyaH, 'rAjyaM' pratItaM, tayoH dhUH-cintA AdizabdAnmahAjanadhUHprabhRtiparigrahaH, teSAM ca yathAsaGkhadhaM dravyAdhA-dravyarUpa AdhAraH skandhAdi hRdayaM ca, tatra skandho balIvadodiskandho narAdiskandhazca parigRhyate, AdizabdAnvyAdiparigrahaH, tatra yUpasya dravyAdhA dravyarUpa Azrayo vRSabhAdiskandhaH, sa hi yUpastatrA // 36 // For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ssropyate, kApotyA Azrayo naraskandhaH, naro hi pAnIyAnayanAya kApotI skandhena vahati, bharasyAzrayo ganyAdiH, mahApramANo hi bharo ganvyAdinaivAnetuM zakyate nAnyena, tathA kuTumbacintAyA rAjyacintAyAzcAzrayaH 'hRdayaM' manaH, hRdayamantareNa cintAyA ayogAt // dhanurviSaye bhAvanAmAha-'antake' karahasajhe dhanuSaH sambandhini pratyazcA''ropyate tato dhanuH pratyaJcAyA AzrayaH, evaM zeSANAmapi yUpAdInAM pratyAzrayatvaM bhAvanIyaM, taca bhAvitameva / / uktA dravyAdhA, sampati bhAvAdhA vaktavyA, sA ca dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamata AdhAzabdArthaparijJAnakuzalaH tatra copayuktaH, 'upayogo bhAvanikSepa ' iti vacanAt , noAgamatastu bhAvAdhA yatra tatra vA manaH-1 praNidhAnaM, tathAhi-bhAvo nAma mAnasikaH pariNAmaH tasya cAdhAna-niSpAdanaM bhavati manasastadanuguNatayA tena tena rUpeNa pariNamane sati nAnyathA, tato manApraNidhAnaM bhAvAdhA, sA ceha prastAvAtsAdhudAnArthamodanapacanapAcanAdiviSayA draSTavyA tayA yatkRtaM karma-odana|pAkAdi tadAdhAkarma, tathA cAha niyuktikRt orAlasarIrANaM uddavaNa tivAyaNaM ca jassaTTA / maNamAhittA kIrai AhAkamnaM tayaM beti // 97 // vyAkhyA-audArikaM zarIraM yeSAM te audArikazarIrAH-tiryaJco manuSyAzca, tatra tiryaH-ekendriyAdayaH paJcendriyaparyantA draSTavyAH, ekendriyA api sUkSmA bAdarAzca, nanviha ye'padrAvaNayogyAstiyazcaste grAhyAH, na ca sUkSmANAM manuSyAdikRtamapadrAvaNaM sambhavati, sUkSmatvAdeva, tataH kathaM te iha gRhyante?, ucyate, iha yo yasmAdavirataH sa tadakurvannapi paramArthataH kurvanneva avaseyo yathA rAtribhojanAdAnavRtto rAtribhojanaM, gRhasthazca sUkSmaikendriyApadrAvaNAdanivRttaH, tataH sAdhvarthaM samArambhaM kurvan sa tadapi kurvannavagantavya iti sUkSmagrahaNaM, yadvAekendriyA bAdarA eva grAhyA na sUkSmAH, tathA ca vakSyati bhASyakRt-"orAlagAhaNeNaM tirikkhamaNuyA'havA muhumavajA" teSAmau dalin Education International For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te melayagi piNDaniyu-dArikazarIrANAM yadapadrAvaNam-atipAtavivarjitA pIDA, kimuktaM bhavati?-sAdhvarthamupaskriyamANeSvodanAdiSu yAvadadyApi zAlyAdiva- AdhAkarma naspatikAyAdInAmatipAta:-prANavyuparamalakSaNo na bhavati tAvadAgavacinI sarvA'pi pIDA apadrAvaNaM, yathA sAdhvartha zAlyodanakRte | tAhetuH rIyAvRttiH zAlikaraTeryAvadvAradvayaM kaNDanaM, tRtIyaM tu kaNDanamatipAtaH, tasmin kRte zAlijIvAnAmavazyamatipAtabhAvAt , tatastRtIyaM kaNDanamatipAtagrahaNena gRhyate, vakSyati ca bhASyakRt-" uddavaNaM puNa jANamu aivAyavivajjiyaM pIDaM" ti, uddavaNazabdAtparato vibhaktilopa ArSatvAt , tathA 'tipAyaNaM' ti trINi kAyavAgmanAMsi, yadvA trINi dehAyurindriyalakSaNAni pAtanaM cAtipAto vinAza ityarthaH, tatra ca / tridhA samAsavivakSA, tadyathA-SaSThItatpuruSaH paJcamItatpuruSastRtIyAtatpuruSazca, tatra SaSThItatpuruSo'yaM-trayANAM kAyavAGmanasAM pAtanaM-vinAzanaM tripAtanam , etacca paripUrNagarbhajapaJcendriyatiryagmanuSyANAmavaseyam, ekendriyANAM tu kAyasyaiva kevalasya vikalendriyasammUchimatiryamanuSyANAM tu kAyavacasoreveti, yadvA-trayANAM dehAyurindriyarUpANAM pAtanaM-vinAzanaM tripAtanam, idaM ca sarveSAmapi tiyegmanuSyANAM paripUrNa ghaTate, kevalaM yathA yeSAM sambhavati tathA teSAM vaktavyaM yathaikendriyANAM dehasya-audArikasya AyuSaH-tiryagAyUrUpasya indriya-|| sya-spazenendriyasya, dvIndriyANAM dehasyaudArikarUpasya AyuSastiryagAyuSa indriyayozca sparzanarasanalakSaNayorityAdi, paJcamItatpuruSastvayaM-tribhyaH-kAyavAGmanobhyo dehAyurindriyebhyo vA pAtanaM-cyAvanamiti tripAtanam, atrApi tribhyaH paripUrNebhyaH kAyavADmanobhyaH pAtanaM garbhajapaJcendriyatiryamanuSyANAm ekendriyANAM tu kAyAdeva kevalAd vikalendriyasaMmUJchimatiyaDmanuSyANAM tu kAyavAgbhyAmiti, dehAyurindriyarUpebhyastu tribhyaH pAtanaM sarveSAmapi paripUrNa sambhavati, kevalaM yathA yeSAM sambhavati tathA teSAM prAgiva vaktavyaM, tRtIyAtatpuruSaH punarayaM-tribhiH kAyavAGmanobhivinAzakena svasambandhibhiH pAtanaM-vinAzanaM tripAtanaM, cazabdaH samuccaye, bhinnavi 99999Fen He He He He He Ling Ceng Ling Bai Gong 9999999Ling ? // 37 // For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktinirdezazcazabdopAdAnaM ca yasya sAdhvarthamapadrAvaNaM kRtvA gRhI svArthamatipAtaM karoti tatkalpyaM, yasya tu gRhI tripAtanamapi sAdhvathai | vidhatte tanna kalpyamiti khyApanArtham , itthaMbhUtamaudArikazarIrANAmapadAvaNaM tripAtanaM ca yasya sAdhorekasyAnekasya vArthAya-nimittaM 'mana AdhAya' cittaM pravartya kriyate tadAdhAkarma bruvate tIrthakaragaNadharAH // imAmeva gAyAM bhASyakRd gAthAtrayeNa vyAkhyAnayati orAlaggahaNeNaM tirikkhamaNuyA'havA suhumavajjA / uddavaNaM puNa jANasu aivAyavivajjiyaM pIDaM // 25 // kAyavaimaNo tinni u ahavA dehAuiMdiyappANA / sAmittAvAyANe hoi tivAo ya karaNesu // 26 // hiyayaMmi samAheuM egamaNegaM ca gAhagaM jo u / vahaNaM karei dAyA kAyeNa tamAha kammati // 27 // (bhA.) vyAkhyA-mugamAH, navaraM 'dehAuiMdiyappANe 'ti dehAyurindriyarUpAstrayaH prANAH, 'sAmitte'tyAdi, svAmitve-svAmitvaviSaye |sambandhavivakSayeti bhAvArthaH, evamapAdAne-apAdAnavivakSayA karaNeSu viSaye-karaNavivakSayA atipAto bhavati, yathA trayANAM pAtanaM tripAtanaM, yadvA-tribhyaH pAtanaM tripAtanaM, tribhirvA karaNabhUtaiH pAtanaM tripAtanaM, bhAvArthastu mAgevopadarzitaH // tadevamuktamAdhAkarmanAma, sampatyadhaHkarmanAma vaktavyaM, tadapi cAdhAkarma caturdA, tadyathA-nAmAdhAkarma sthApanAdhAkarma dravyAdhaHkarma bhAvAdhAkarma ca, etaccAdhAkarmavattAvadvaktavyaM yAvannoAgamato jJazarIrabhavyazarIrarUpaM dravyAdhaHkarma, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM tu dravyAdhaHkarma niyuktikRdAha jaM davvaM udagAisu chUDhamahe vayai jaM ca bhAreNaM / sIIe rajjueNa va oyaraNaM davvahekammaM // 98 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhaHkarmaH piNDaniyutermalayagirIyAvRttiH // 38 // vyAkhyA-yatkimapi 'dravyam / upalAdikam 'udakAdiSu' udakadugdhAdiSu madhye kSiptaM sat 'bhAreNa' svasya gurutayA adho| jati, tathA 'jaM ceti' yacca 'sIIe tti nizreNyA rajjvA vA avataraNaM puruSAdeH kUpAdau mAlAdervA bhuvi tataH adho'dho vajanama-|| tAhetuH vataraNaM vA dravyAdhaHkarma, dravyasya-upalAderadhaH-adhastAdmanarUpamavataraNarUpaM vA karma dravyAdhAkarmeti vyutpatteH / sampati bhAvAdhaHkarmaNo'vasaraH, tacca dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatra Agamato'dhaHkarmazabdArthajJAtA tatra copayuktaH, noAgamata Aha saMjamaThANANaM kaMDagANa lesAThiIvisesANaM / bhAvaM ahe kareI tamhA taM bhAvahekammaM // 99 // vyAkhyA-saMyamasthAnAnAM vakSyamANAnAM 'kaNDakAnAM saGkhyAtItasaMyamasthAnasamudAyarUpANAm , upalakSaNametat padasthAnakAnAM saMyamazreNezca, tathA lezyAnAM tathA sAtavedanIyAdirUpazubhaprakRtInAM sambandhinAM sthitivizeSANAM ca sambandhiSu vizuddheSu vizuddhatareSu sthAneSu vartamAnaM santaM nijaM 'bhAvam ' adhyavasAyaM yasmAdAdhAkarma bhuJjAnaH sAdhuradhaH karoti-hIneSu hInatareSu sthAneSu vidhatte tasmA-| cadAdhAkarma bhAvAdhAkarma, bhAvasya-pariNAmasya saMyamAdisambandhiSu zubheSu zubhatareSu sthAneSu vartamAnasya adhA-adhastaneSu hIneSu hInatareSu sthAneSu karma-kriyA yasmAttadbhAvAdha:karmeti vyutptteH|| enAmeva gAthAM bhASyakRd gAthAtrayeNa vyAkhyAnayatitatthANaMtA u carittapajjavA hoti saMjamaTThANaM / saMkhAIyANi u tANi kaMDagaM hoi nAyabvaM // 28 // // 38 // saMkhAIyANi u kaMDagANi chaTThANagaM viNidilu / chaTThANA u asaMkhA saMjamaseDhI muNeyavvA // 29 // kiNhAiyA u lesA ukkosavisuddhiThiivisesAo / eesi visuddhANaM appaM taggAhago kuNai // 30 // (bhA0) Jain Education interno For Personal & Private Use Only Jainelibrary.org Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-iha sarvotkRSTAdapi dezavirativizuddhisthAnAjaghanyamapi sarvavirativizuddhisthAnamanantaguNam , anantaguNatA ca sarvatrApi SaTasthAnakacintAyAM sarvajIvAnantakapramANena guNakAreNa draSTavyA, iyaM cAtra bhAvanA-jaghanyamapi sarvavirativizuddhisthAnaM kevaliprajJAcchedakena chidyate, chittvA chittvA ca nirvibhAgA bhAgAH pRthak kriyante, te ca nirvibhAgA bhAgAH sarvasaGkalpanayA paribhAdhyamAnAH-al sarvotkRSTabhedena dezavirativizuddhisthAnagatA nirvibhAgA bhAgAH sarvajIvAnantakarUpeNa guNakAreNa guNyamAnA yAvanto jAyante tAvatmamANAH prApyante, atrApyayaM bhAvArthaH-iha kilAsatkalpanayA sarvotkRSTasya dezavirativizuddhisthAnasya nirvibhAgA bhAgA daza sahasrANi 10000, sarvajIvAnantakapramANazca rAziH zataM, tatastena zatasaGkhyena sarvajIvAnantakapramANena rAzinA dazasahasrasaGkhyAH sarvotkRSTadezavirativizuddhisthAnagatA nirvibhAgA bhAgA guNyante, jAtAni daza lakSANi 1000000, etAvantaH kila sarvanavanyAtyApi sarvavirativizuddhisthAnasya nirvibhAgA bhAgA bhavanti / sampati sUtramanusriyate-'tatra' teSu saMyamasthAnAdiSu vaktavyeSu prathamataH saMyamasthAnamucyate iti zeSaH, 'anantA' anantasaGkhyAH pAzcAtyAsatkalpanayA dazalakSapramANA ye cAritraparyAyAH-sarvajaghanya cAritrasatkavizuddhisthAnagatA nirvibhAgA bhAgAH te samuditAH saMyamasthAnam, arthAtsarvajaghanyaM bhavati, tasmAdanantaraM yadvitIyaM saMyamasthAnaM tatpUrvasmAdananta|bhAgavRddhaM, kimuktaM bhavati ?-prathamasaMyamasthAnagatanirvibhAgabhAgApekSayA dvitIyasaMyamasthAne nirvibhAgA bhAgA anantatamena bhAgenAdhikA bhavantIti, tasmAdapi yadanantaraM tRtIyaM tattato'nantabhAgaddham, evaM pUrvasmAduttarottarANyanantatamena bhAgena vRddhAni nirantaraM saMyamasthAnAni tAvadvaktavyAni yAvadaGgulamAtrakSetrAsaGkhyeyabhAgagatapradezarAzipramANAni bhavanti, etAvanti ca samuditAni sthAnAni kaNDakamityucyate, tathA cAha-'saGkhyAtItAni' asaGkhyeyAni tuH punararthe 'tAni' saMyamasthAnAni kaNDakaM bhavati jJAtavyaM, kaNDakaM nAma samayaparibhASayA For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhaHkarmatAhetuH piNDaniyu-'GgAlamAtrakSetrAsaGkhyeyabhAgagatapradezarAzipramANA sakhyA'bhidhIyate, tathA coktaM-" kaiNDaMti ittha bhaNNai aMgulabhAgo asaMkhejo / " termalayagi- asmAcca kaNDakAtparato yadanyadanantaraM saMyamasthAnaM bhavati tatpUrvasmAdasakhyeyabhAgAdhikam , etaduktaM bhavati-pAzcAtyakaNDakasatka- rIyAvRttiH caramasaMyamasthAnagatanirvibhAgabhAgApekSayA kaNDakAdanantare saMyamasthAne nirvibhAgA bhAgA asaGkhyeyatamena bhAgenAdhikAH prApyante, tataH / parANi punarapi kaNDakamAtrANi saMyamasthAnAni yathottaramanantabhAgavRddhAni bhavanti, tataH punarekamasaGghayeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnaM, tato bhUyo'pi tataH parANi kaNDakamAtrANi saMyamasthAnAni yathottaramanantabhAgavRddhAni bhavanti, tataH punarapyekamasakhyeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnam , evamanantabhAgAdhikaiH kaNDakapamANaiH saMyamasthAnairvyavahitAni asakhyeyabhAgAdhikAni saMyamasthAnAni tAvadvaktavyAni yAvattAnyapi kaNDakamAtrANi bhavanti, tatazcaramAdasakhyeyabhAgAdhikAt saMyamasthAnAtparANi yathottaramanantabhAgaddhAni kaNDakamAtrANi saMyamasthAnAni bhavanti, tataH paramekaM saDUkhyeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnaM, tato mUlAdArabhya yAvanti saMyamasthAnAni prAgatikrAntAni tAvanti bhUyo'pi | tenaiva krameNAbhidhAya punarapyekaM sakhyeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyam , idaM dvitIyaM saGkhyeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnaM, tato'nenaiva krameNa tRtIyaM vaktavyam, amUni caivaM saGkhayebhAgAdhikAni saMyamasthAnAni tAvadvaktavyAni yAvatkaNDakamAtrANi bhavanti, tata uktakrameNa bhUyo'pi saGkhayeyabhAgAdhikasaMyamasthAnaprasaGge saGkhadheyaguNAdhikamekaM saMyamasthAnaM vaktavyaM, tataH punarapi mUlAdArabhya yAvanti saMyamasthAnAni prAgatikrAntAni tAvanti bhUyo'pi tathaiva vaktavyAni, tataH punarapyekaM saGkhayeyaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyaM, tato bhUyo'pi mUlAdArabhya tAvanti saMyamasthAnAni tathaiva vaktavyAni, tataH punarapyekaM saGkhayeyaguNAdhikaM saMyamasthAnam, amUnyapyevaM saGkhayeyaguNAdhikAni saMyamasthA 1 kaNDakamiti atra bhaNyate aGgulabhAgo'saMkhyeyaH / For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAni tAvadvaktavyAni yAvatkaNDakamAtrANi bhavanti, tata uktakramaNa punarapi saGkhayeyaguNAdhikasaMyamasthAnaprasaGge'saGkhayeyaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyaM, tataH punarapi mUlAdArabhya yAvanti saMyamasthAnAni prAgatikrAntAni tAvanti tenaiva krameNa bhUyo'pi vaktavyAni, tataH punarapyekamasaGkhayeyaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyam, tato bhUyo'pi mUlAdArabhya tAvanti saMyamasthAnAni tathaiva vaktavyAni, tataH punarapi ekamasaMkhyeyaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyam, amUni caivamasaGkhadheyaguNAdhikAni saMyamasthAnAni tAvadvaktavyAni yAvatkaNDakamAtrANi bhavanti, tataH pUrvaparipATyA punarapyasaGkhayeyaguNAdhikasaMyamasthAnaprasaGge'nantaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyaM, tataH punarapi mUlAdArabhya yAvanti saMyamasthAnAni prAgatikrAntAni tAvanti tathaiva krameNa bhUyo'pi vaktavyAni, tataH punarapyekamanantaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyaM, tato bhUyo'pi mUlAdArabhya tAvanti saMyamasthAnAni tathaiva vaktavyAni, tataH punarapyekamanantaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyam , evamanantaguNAdhikAni saMyamasthAnAni tAvadvaktavyAni yAvatkaNDakamAtrANi bhavanti, tato bhUyo'pi teSAmupari paJcaddhayAtmakAni saMyamasthAnAni mUlAdArabhya tathaiva vaktavyAni, yatpunaranantaguNavRddhisthAnaM tanna prApyate SaTsthAnakasya parisamAptatvAt , itthaMbhUtAnyasaGkhadheyAni kaNDakAni samuditAni SaTsthAnakaM bhavati, tathA cAha bhASyakRt-'saMkhAIyANi u kaMDagANi chahANagaM viNididaM' sugama, asmizca SaTsthAnake poDhA vRddhiruktAH tadyathA-anantabhAgadRddhirasaGghaceyabhAgavRddhiH saGkhadheyabhAgavRddhiH saGkhayeyaguNavRddhirasaGghayeyaguNaddhiranantaguNavRddhizca, tatra yAdRzo'nantatamo bhAgo'saGkhayeyatamaH saGkhaceyatamo vA gRhyate yAdRzastu saGkhayeyo'sakhyeyo'nanto vA guNakAraH sa nirUpyate-tatra yadapekSayA'nantabhAgaddhatA tasya sarvajIvasaGkhyApramANena rAzinA bhAgo hriyate hRte ca bhAge yallabdhaM so'nantatamobhAgaH, tenAdhikamuttaraM saMyamasthAnaM, kimuktaM bhavati ?-prathamasya saMyamasthAnasya ye nirvibhAgA bhAgAsteSAM sarvajIvasankhyApramANena rAzinA bhAge hRte sati ye labhyante tAvatpramANe For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aghaHkarma piNDaniyutermalayagirIyAvRttiH // 40 // nirvibhAgairbhAgaiditIye saMyamasthAne nirvibhAgA bhAgA adhikAH prApyante, dvitIyasya saMyamasthAnasya ye nirvibhAgA bhAgAsteSAM sarvajIvasaGkhyApramANena rAzinA bhAge hRte sati yAvanto labhyante tAvatpramANenivibhAgai gairadhikAstRtIye saMyamasthAne nirvibhAgA bhAgAH prApyante, evaM yadyat saMyamasthAnamanantabhAgavRddhamupalabhyate tattatpAzcAtyasya pAzcAtyasya saMyamasthAnasya sarvajIvasaGkhyApramANena rAzinA bhAge hRte sati / yAta saMyamasthAnamantabhAvATamapalabhyate tattApAzI yadyallabhyate tAvatpramANena tAvatpramANenAnantatamena bhAgenAdhikamavagantavyam , asaGkhadheyabhAgAdhikAni punarevaM-pAzcAtyasya pAzcAtyasya saMyamasthAnasya satkAnAM nirvibhAgabhAgAnAmasakhyeyalokAkAzapradezapramANena rAzinA bhAge hRte sati yadyallabhyate sa so'saGkhayeyatamo |bhAgaH, tatastena tenAsaGkhayeyatamena bhAgenAdhikAni asaGkhyeyabhAgAdhikAni veditavyAni, saGkhayeyabhAgAdhikAni caivaM-pAzcAtyasya pAzcAtyasya saMyamasthAnasyotkRSTena saGkhayeyena bhAge hRte sati yadyallabhyate sa sa saGghayatamo bhAgaH, tatastena tena saGghayeyatamena bhAgenAdhikAni saGkhaceyabhAgAdhikAni saMyamasthAnAni veditavyAni, saGkhayeyaguNavRddhAni punarevaM-pAzcAtyasya pAzcAtyasya saMyamasthAnasya ye ye nirvibhAgA bhAgAste te utkRSTena saGkhadheyakapramANena rAzinA guNyante, guNite ca sati yAvanto yAvanto bhavanti tAvatpramANAni tAvatpamANAni sa yeyaguNAdhikAni saMyamasthAnAni draSTavyAni, evamasaGkhayeyaguNadhaddhAni anantaguNavRddhAni ca bhAvanIyAni, navaramasaGkhyeyaguNavRddhau pAzcAtyasya saMyamasthAnasya nirvibhAgA bhAgA asaGkhyeyalokAkAzapradezapramANenAsakhyeyena guNyante, anantaguNaddhau tu sarvajIvapramANenAnantena, " | itthaM ca bhAgahAraguNakArakalpanaM mA svamanISikAzilpakalpitaM maMsthAH, yata uktaM karmaprakRtisaGgAhaNyAM SaTsthAnakagatabhAgahAraguNakAravicArAdhikAre-"savvajiyANamasaMkhejjaloga saMkhijagassa jihassa / bhAgo tisu guNaNAtimu" iti, prathamAJca padasthAnakAdUImuktakrameNaiva dvitIyaM SaTsthAnakamuttiSThati, evameva ca tRtIyam , evaM SaT sthAnakAnyapi tAvadvAcyAni yAvadasaGkhayeyalokAkAzapadezapramANAni bhavanti, // 40 // For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uktaM ca-"chaTThANagaNavasANe annaM chaTThANayaM puNo annaM / evamasaGkhA logA chaTANANaM muNeyavvA // 1 // " itthaMbhUtAni cAsaGkhayeyalokAkAzapradezapramANAni SaT sthAnakAni saMyamazreNirucyate, tayA cAha-'chaTANA u asaMkhA saMjamaseDhI muNeyavvA' / tathA 'lesA'tti kRSNAdayo lezyAH, sthitivizeSA utkRSTAnAM sarvotkRSTAnAM sAtAvedanIyaprabhRtInAM vizuddhaprakRtInAM sambandhino vizuddhAH sthitivizeSA veditavyAH, tata eteSAM saMyamasthAnAdInAM sambandhiSu zubheSu sthAneSu vartamAnastadvAhakaH-AdhAkarmagrAhaka AtmAnameteSAM-saMyamasthAnAdInAM vizuddhAnAmadho'dhastAtkaroti // yadi nAma saMyamasthAnAdInAmadhastAdAtmAnamAdhAkarmagrAhI karoti tataH kiM dUSaNaM tasyApatitamata Aha bhAvAvayAramAheumappage kiMcinUNacaraNaggo / AhAkammaggAhI aho aho nei appANaM // 10 // bhAvAnAM-saMyamasthAnAdirUpANAM vizuddhAnAmadhastAt hIneSu hInatareSu adhyavasAyeSu 'avatAram ' avataraNamAtmani 'AdhAya' kRtvA 'kiJcinUnacaraNaggo' iti iha caraNenAgraH-pradhAnazcaraNAgraH, sa ca nizcayanayamatApekSayA kSINakaSAyAdirakaSAyacAritraH parigRhyate. na ca tasya pramAdasambhavo nApi laulyam , ekAntena lolAdimohanIyasya vinAzAt, tato na tasyAdhAkarmagrahaNasambhava iti kiJcinyUnagrahaNaM, kiJcinyUnena caraNenAgraH-pradhAnaH kizcinyUnacaraNAgraH, sa ca paramArthata upAzAntamoha ucyate, atizayakhyApanArtha caitaduktaM, tato'yamartha:kizcinyUnacaraNAgro'pi yAvadAstAM pramattasaMyatAdiriti, AdhAkarmagrAhI adho'yo-ratnaprabhAdinarakAdau nayatyAtmAnam, etadpaNamAdhAkarma-|| grAhiNaH / etadeva bhAvayati baMdhai ahebhavAU pakarei ahomahAI kmmaaii| ghaNakaraNaM tibveNa u bhAveNa cao uvacao ya // 1.1 // go' iti iha caraNanA mohanIyasya vinAzAta, tAtizayakhyApanArtha caitadukta, ta For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayAgirIyAtiH adhAkarmatAhetuH // 41 // vyAkhyA-AdhAkarmagrAhI vizuddhebhyaH saMyamAdisthAnebhyo'vatIrya 'adhaH' adho'dhovartiSu hIneSu hInatareSu bhAveSu vartamAno'dhobhavasya ratnaprabhAdinArakarUpasya bhavasya sambandhi AyuH 'karoti' banAti, zeSANyapi karmANi gatyAdinAmAdIni 'adhomukhAni adhogatyabhimukhAni adhogatinayanazIlAni ityarthaH, 'prakaroti' prakarSeNa dussahakaTukatIbAnubhAvayuktatayA karoti-badhnAti, baddhAnAM ca satAmAdhAkarma-A viSayaparibhogalAmpaTyadRddhito nirantaramupajAyamAnena 'tIvraNa tIvratareNa 'bhAvena' pariNAmena ghanakaraNaM yathAyogaM nidhattirUpatayA nikAcanArUpatayA vA vyavasthApana, tathA pratikSaNamanyAnyapudgalagrahaNena caya upacayazca, tatra stokatarA vRddhizcayaH, prabhUtatarA vRddhirupacayaH, etena ca / vyAkhyAprajJaptisUtramAcAryeNAnuvartitaM, tathA ca vyAkhyAprajJatAvAlApakA-"AhAkamma gaMbhuMjamANe samaNe niggaMthe aTakammapagaDIo baMdhai ahe pakarei ahe ciNai ahe uvaciNai" ityAdi / tata evaM sati tesiM gurUNamudaeNa appagaM duggaIeN pavaDataM / na caei vidhAreuM aharagatiM niti kammAiM // 102 // vyAkhyA-'teSAm ' adhobhavAyurAdInAM karmaNAM 'gurUNAM ' adhogatinayanasvabhAvatayA gurUNIva gurUNi teSAm , 'udayena' vipAkavedanAnubhavarUpeNa, vipAkavedanAnubhavarUpodayavazAdityarthaH, durgatau prapatantamAtmAnaM 'vidhArayituM' nivArayitum AdhAkarmagrAhI na zaknoti yato'taH karmANi adhobhavAyurAdIni udayaprAptAni balAd 'adharagati' narakAdirUpAM nayanti, na ca karmaNAM ko'pi balIyAn , / 1 sthityanubhAgayobRhatkaraNamudvarttanA, tayoreva hasvIkaraNamapavarttanA, udvartanA'pavartanAvarjazeSasaGkamAdikaraNAyogyatvena vyavasthApanaM nidhattiH, samastakaraNAyogyatvena vyavasthApana nikAcanA, [saGkamaH prakRtisthityanubhAgapradezAnAmanyakarmarUpatayA sthitAnAmanyakarmasvarUpeNa vyavasthApanam , Adi-18 zabdenodIraNopazamane gRhyate ] / 2 AdhAkarma bhujAnaH zramaNo nimranyo'STau karmaprakRtIbadhnAti abaH prakaroti adhazcinoti adha upacinoti / // 41 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyathA na ko'pi narakaM yAyAt, na vA ko'pi duHkhamanubhavet , tasmAdAdhAkarma adhogatinivandhanamityadhAkamtyu cyate // tadevamuktamadhaHkati nAma, sampatyAtmannanAnno'vasaraH, tadapi cAtmaghnaM catujhe, tadyathA-nAmAtmaghnaM sthApanAtmanaM dravyAtmaghnaM bhAvAtmannaM ca, idamapyadhaHkarmavattAvadbhAvanIyaM yAvannoAgamato jJazarIradravyAtmannaM bhavyazarIradravyAtmannaM, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM tu dravyAtmanaM niyuktikRdAha aTThAe aNaTThAe chakkAyapamaddaNaM tu jo kuNai / aniyAe ya niyAe AyAhammaM tayaM beti // 103 // vyAkhyA-yo gRhI 'arthAya svasya parasya vA nimittam 'anarthAya' prayojanamantareNa evameva pApakaraNazIlatayA 'aNiyAe ya |niyAetti' nidAnaM nidA-prANihiMsA narakAdiduHkhaheturiti jAnatA'pi yadvA sAdhUnAmAdhAkarma na kalpate iti parijJAnavatA'pi yajjI vAnAM prANavyaparopaNaM sA nidA, taniSedhAdanidA, pUrvoktaparijJAnavikalena satA yatparamANanivarhaNaM sA anideti bhAvArthaH, athavA svArtha | parArthaM ceti vibhAgenoddizya yat prANavyaparopaNaM sA nidA, taniSedhAdanidA yat svaM putrAdikamanyaM vA vibhAgenAvivicya sAmAnyena vidhIyate, athavA vyApAdyasya sattvasya hA ! dhik sampratyeSa mAM mArayiSyatIti parijAnato yat prANavyaparopaNaM sA nidA, tadviparItA anidA, yadajAnato vyApAdyasya sattvasya vyApAdanamiti // tathA cAha bhASyakRta jANaMta ajANato taheva udisiya ohao vAvi / jANaga ajANagaM vA vahei aniyA niyA esA // 31 // (bhA0) ___ vyAkhyAtArthA, tato nidayA'nidayA vA yaH SaTkAyapramardanaM karoti-paNNAM pRthivyAdInAM kAyAnAM prANavyaparopaNaM vidadhAti, tat paTkAyapramaInaM AtmannaM noAgamato dravyAtmanaM bruvanti tIrthakaragaNadharAH / atha SaTkAyapramaInaM kathaM noAgamato dravyAtmaghnaM ?, yAvatA bhAvAtmaghnaM kasmAna bhavati ?, ata Aha For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryu - kairmalayagirIyAvRttiH duvvAyA khalu kAyA / vyAkhyA--'kAyAH ' pRthivyAdayaH 'khalu' nizcayena 'dravyAtmAno ' dravyarUpA AtmAnaH, jIvAnAM gugaparyAyavattayA dravyatvAt, uktaM ca- " ajIvakAyAH dharmAdharmAkAzapudgalAH, dravyANi jIvAce " ( tatrA0 a0 5-sU. 1-2 ) ti / tatasteSAM yadupamarddanaM tad / / 42 / / OM dravyAtmannaM bhavati / uktaM dravyAtmannaM, samprati bhAvAtmanaM vaktavyaM taca dvidhA - Agamato noAgamataca, tatra Agamata AtmannazabdArthajJAtA tatra copayuktaH, noAgamato bhAvAtmannamAha bhAvAyA tinni nANamAINi / parapANapADaNarao caraNAyaM appaNI haNai // 104 // vyAkhyA- 'bhAvAtmAno' bhAvarUpA AtmAnaH ' trINi jJAnAdIni ' jJAnadarzanacAritrANi, Atmano hi pAramArthikaM svasvarUpaM jJAnadarzana caraNAtmakaM, tatastAnyeva paramArthata AtmAno na zeSaM dravyamAtraM svasvarUpAbhAvAt, tato yathAstriI san pareSAM pRthivyAdInAM ye prANAH - indriyAdayaH teSAM yat pAtanaM - vinAzanaM tasmin rataH - AsaktaH sa AtmanazcaraNarUpaM bhAvAtmAnaM hanti, caraNAtmani ca hate | jJAnadarzanarUpAvapyAtmAnau paramArthato hatAveva draSTavyau, yata Aha nicchayanayassa caraNAyavighAe nANadaMsaNavaho'vi / vavahArassa u caraNe hayaMmi bhayaNA u sesANaM // 105 // vyAkhyA-nizcayanayasya matena caraNAtmavighAte sati jJAnadarzanayorapi vadho-vighAto draSTavyaH, jJAnadarzanayorhi phalaM caraNapratipatti| rUpA sanmArgapravRtiH, sA cennAsti tarhi te api jJAnadarzane paramArthato'satI eva, svakAryAkaraNAt uktaM ca mUlaTIkAyAM - 'caraNA For Personal & Private Use Only AtmannatAhetuH // 42 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavidhAte jJAnadarzanavadho'pi, tayozcaraNaphalatvAt, phalAbhAve ca hetonirarthakatvAditi, apica-yazcaraNa pratipadyA'' hAralAmpaTyAdinA / tato na vinivarttate sa niyamAdbhagavadAjJAvilopAdidoSabhAgI, bhagavadAjJAvilopAdau ca vartamAno na samyagjJAnI nApi samyagdarzanI, ukta ca-"ANAe ciya caraNaM tabbhaMge jANa kiM na bhagati / ANaM ca aikato kassAesA kuNai sesaM ? // 1 // " tathA " jo havAyaM na kuNai micchaTTiI tao hu ko anno ? / vaDDei ya micchattaM parassa saMkaM jaNemANo // 2 // " tatazvaraNavidhAte niyamato jJAnadarzanavighAtaH, 'vyavahArasya' vyavahAranayasya punarmatena hate caraNe 'zeSayoH jJAnadarzanayoH 'bhajanA' kacidbhavataH kacinna, ya ekAntena bhagavato vipratipannastasya na bhavato yastu dezaviratiM bhagavati zraddhAnamAtraM vA kurute tasya vyavahAranayamatena sampagdRSTitvAdbhavata iti, tato nizcayanayamatApekSayA caraNAtmani hate jJAnadarzanarUpAvapyAtmAnau hatAveveti paraprANavyaparopaNarataH samULaghAtamAtmanna iti paramANavyaparopaNamAtmanaM, taJca sAdhorAdhAkarma bhuJjAnasyAnumodanAdidvAreNa niyamataH sambhavatItyupacArata AdhAkarma Atmannamityucyate // tadevamuktamAtmananAma, sampatyAtmakarmanAmno'vasaraH, tadapi cAtmakarma caturdA, tadyathA-nAmAtmakarma sthApanAtmakarma dravyAtmakarma bhAvAtmakarma ca, idaM / cAdhAkarmeva tAvadbhAvanIyaM yAvannoAgamato bhavyazarIradravyAtmakarma, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM tu dravyAtmakarma pratipAdayati davvaMmi attakammaM jaM jo u mamAyae tayaM davvaM / vyAkhyA-yaH puruSo yad drammAdikaM dravyaM 'mamAyate' mameti pratipadyate tat-mameti pratipAdanaM tasya puruSasya 'dabaMmi attaka1 AjJayaiva caraNaM tale jAnIhi kiM na bhagnamiti / AjJAM cAtikrAntaH kasyAdezAt karoti zeSam ? // 1 // 2 yo yathAvAI na karoti mithyAdRSTistataH ka evAnyaH / vardhayati ca mithyAtvaM parasya zaGkAM janayan // 2 // For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmaka tairmalayAMgarIyAvRttiH manAma vyAkhyA ||mmati jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravye-dravyaviSayamAtmakarma bhavati, Atmasambandhitvena karma-karaNam Atmakarmeti vyutpattyAzrayaNAt / bhAvAtmakarma ca dvidhA, tadyathA-Agamato noAgamatazca, tatrA''gamata AtmakarmazabdArthajJAtA tatra copayuktaH, noAgamataH punarAha bhAve asahapariNao parakammaM attaNo kuNai // 106 // vyAkhyA-'azubhapariNataH' azubhena prastAvAdAdhAkarmagrahaNarUpeNa bhAvena pariNataH parasya-pAcakAdeH sambandhi yat karmapacanapAcanAdijanitaM jJAnAvaraNIyAdi tat AtmanaH sambandhi karoti, taca parasambandhinaH karmaNaH AtmIyatvena karaNaM 'bhAve' bhAvataH Atmakarma, noAgamato bhAvAtmakarmetyarthaH, bhAvana-pariNAmavizeSeNa parakIyasyAtmasambandhitvena karma-karaNaM bhAvAtmakarmeti vyutptteH|| etadeva sArddhayA gAthayA bhAvayatiAhAkammapariNao phAsuyamavi sNkilittrprinnaamo| AyayamANo bajjhai taM jANasu attakammanti // 107 // parakamma attakammIkarei taM jo u gihiuM bhuMje / vyAkhyA-pAsukam-acetanam upalakSaNametad eSaNIyaM ca svarUpeNa bhaktAdikamAstAmAdhAkarmetyapizabdArthaH, 'sakliSTapariNAmaH san' AdhAkarmagrahaNapariNataH san 'AdadAno' gRhNan yathA'hamatizayena vyAkhyAnalabdhimAn madguNAzcAsAdhAraNavidvattAdirUpAH sUryasya bhAnava iva kutra kutra na prasaramadhirohanti ?, tato madguNAvarjita eSa sarvo'pi lokaH paktvA pAcayitvA ca mahyamiSTa| midamodanAdikaM prayacchatItyAdi, sa itthamAdadAnaH sAkSAdArambhakarneva jJAnAvaraNIyAdikarmaNA badhyate, tatastad jJAnAvaraNIyAdikarma 99999999999999999999999999999999 dain Education International For Personal & Private Use Only ww.jainelibrary.org Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandhanamAtmakarma jAnIhi, iyamatra bhAvanA-AdhAkarma yadvA svarUpeNAnAdhAkApi bhaktivazato madarthametanniSpAditamityAdhAkarmagrahaNapariNato yadA gRhNAti tadA sa sAkSAdArambhakateMva svapariNAmavizeSato jJAnAvaraNIyAdikarmaNA badhyate, yadi punarna gRhNIyAtahi na vadhyate, tata AdhAkarmagrAhiNA yatparasya pAcakAdeH karma tadAtmano'pi kriyate iti parakarma Atmakarma karotItyucyate, etadeva spaSTa vyanakti-'parakamme 'tyAdi, tata AdhAkarma yadA sAdhugRhItvA bhuGkte sa parasya pAcakAdeyatkarma tadAtmakarmIkaroti, Atmano'pi sambandhi karotIti bhAvArthaH / amuM ca bhAvArthamasya vAkyasyAjAnAnaH paro jAtasaMzayaH praznayati tattha bhave parakiriyA kahaM nu annattha saMkamai ? // 108 // vyAkhyA-tatra' parakarma AtmakarmIkarotItyatra vAkye bhavet parasya vaktavyaM yathA-kathaM 'parakriyA' parasya satkaM jJAnAvaraNIyAdikarma anyatra AdhAkarmabhojake sAdhau saMkrAmati !, naivaM saGkrAmatIti bhAvaH, na khalu jAtucidapi parakRtaM karma anyatra saG-- krAmati, yadi punaranyatrApi saGkrAmet tahi kSapakazreNimadhirUDhaH kRpAparItacetAH sakalajagajjantukarmanirmUlanApAdanasamarthaH sarveSAmapi jantUnAM karma jJAnAvaraNIyAdyAtmani saGkramayya kSapayet / tathA ca sati sarveSAmekakAlaM muktirupajAyeta, na ca jAyate, tasmAnnaiva parakRtakarmaNAmanyatra saGkramaH, uktaM ca-"kSapakazreNiparigataH sa samarthaH sarvakamiNAM karma / kSapayitumeko yadi karmasakramaH syAtparakRtasya // 1 // parakRtakarmaNi yasmAnna kAmati sakramo vibhAgo vA / tasmAtsattvAnAM karma yasya yattena tadvedyam / / 2 // " tataH kathamucyate-parakarma AtmakarmIkarotIti ? / idaM ca vAkyaM pUrvAntargatamanyathA'pi kecitparamArthamajAnAnA vyAkhyAnayanti, tatastanmatamapAkartumupanyasyannAha For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayagirIyAvRttiH // 44 // AtmakarmIkaraNenAtmakarmatA kUDauvamAi kei parappautte'vi beMti baMdhotti / / vyAkhyA-'kecit / svayUthyA eva pravacanarahasyamajAnAnAH 'kUTopamayA' kUTaSTAntena bruvate 'paraprayukte'pi ' pareNa pAcakAdinA niSpAdite'pyodanAdau sAdhostadrAhakasya bhavati bandhaH, etaduktaM bhavati-yathA vyAdhena kUTe sthApite mRgasyaiva bandho na vyAdhasya, tathA gRhasthena pAkAdau kRte tadrAhakasya sAdhorbandho na pAkakartaH, tataH parasya yatkarma jJAnAvaraNIyAdi sambhavati tadAdhAkarmagrAhI svasyaiva sambandhi karotIti parakarma AtmakarmIkarotItyucyate, tadetadasaduttaraM, jinavacanaviruddhatvAt , tathAhi-parasyApi sAkSAdArambhakartRtvena niyamataH karmabandhasambhavaH, tataH kathamucyate tadbhAhakasya sAdhobandho na pAkakartuH ?, na ca mRgasyApi paraprayuktimAtrAd bandhaH, kintu svasmAdeva pramAdAdidoSAt, evaM sAdhorapi / / tathA caitadeva niyuktikRdAha bhaNai ya garU pamatto bajjhai kUDe adakkho ya // 109 // emeva bhAvakUDe bajjhai jo asubhabhAvapariNAmo / tamhA u asubhabhAvo vajjeya vo payatteNaM // 110 // vyAkhyA-'bhaNati' pratipAdayati, 'ca' punararthe, punararthazcAyama-eke kecana samyagagurucaraNaparyupAsanAvikalalayA yathA'vasthita tattvamaveditAro'nantaroktaM bruvate, guruH punarbhagavAn zrIyazobhadrasUrirevamAha, etenaitadAvedayati-jinavacanamavitathaM jijJAsunA niyamataH prajJAvatA'pi samyaggurucaraNakamalaparyupAsanamAstheyam , anyathA prajJAyA avaitathyAnupapatteH, uktaM ca-" tattadutprekSamANAnAM, puraannairaagmaivinaa| anupAsitavRddhAnAM, prajJA nAtiprasIdati // 1 // " guruvacana meva darzayati-mRgo'pi khalu kUTaiH sa badhyate yaH pramatto'dakSazca bhavati, yastvapramatto dakSazca sa kadAcanApi na badhyate, tathAhi-apamatto mRgaH prathamata eva kUradezaM pariharati, atha kathamapi pramAdavazAt kUTadeza-|| // 44 // For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mapi prApto bhavati tathApi yAvannAdyApi bandhaH patati tAvaddakSatayA jhagiti tadviSayAdapasarpati, yastu pramatto dakSatArahitazca sa badhyate eva, tasmAnmRgo'pi badhyate paramArthataH svapramAdakriyAvazato na paraprayuktimAtrAt , 'evameva ' anenaiva mRgadRSTAntoktaprakAreNa 'bhAvakUTe' saMyamarUpabhAvabandhanAya kUTamiva kUTam-AdhAkarma tatra sa 'badhyate' jJAnAvaraNIyAdikarmaNA yujyate, yo'zubhabhAvapariNAmaH-AhAralAmpaTyata AdhAkarmagrahaNAtmakAzubhabhAvapariNAmo na zeSaH, na khalvAdhAkarmaNi kRte'pi yo na tadhAti nApi bhute sa jJAnAvaraNIyAdinA pApena badhyate, na hi kUTe sthApite'pi yo mRgastaddeza eva nA''yAti AyAto'pi yatnatastaddeza pariharati sa kUTena bandhamAnoti, tanna paraprayuktimAtrAdvandho yena paroktanItyA parakRtakarmaNa AtmakamIkaraNamupapadyate, kintvazubhAdhyavasAyabhAvataH, tasmAdazubho bhAva AdhAkarma-|| grahaNarUpaH sAdhunA prayatnena varjayitavyaH, parakarma Atmakarma karotItyatra ca vAkye bhAvArthaH prAgeva darzitaH, yathA parasya pAcakAderyakarma tadAtmakarmIkaroti, kimuktaM bhavati ?-tadAtmanyapi karma karotIti, tato na kazcidoSaH, parakarmaNazcAtmakammIkaraNamAdhAkarmaNA grahaNe bhojane vA sati bhavati, nAnyathA, tata upacArAdAdhAkarma Atmakarmetyucyate // nanu tadAdhAkarma yadA svayaM karotyanyairvA kArayati kRtaM vA'numodate tadA bhavatu doSo, yadA tu svayaM na karoti nApi kArayati nApyanumodate tadA kastasya grahaNe doSa iti?, atrAha___ kAmaM sayaM na kubvai jANaMto puNa tahAvi taggAhI / vaDDhei tappasaMgaM agiNhamANo u vArei // 111 // ___ vyAkhyA-'kAma' sammatametad, yadyapi svayaM na karotyAdhAkarma upalakSaNametanna kArayati, tathA'pi madarthametanniSpAditamiti jAnAno yadyAdhAkarma gRhNAti tarhi tadAhI 'tatprasaGgam ' AdhAkarmagrahaNaprasaGgaM varddhayati, tathAhi-yadA sa sAdhurAdhAkarma jAnAno gRhNAti tadA'nyeSAM sAdhUnAM dAyakAnAM caivaM buddhirupajAyate-nA''dhAkarmabhojane kazcanApi doSaH, kathamanyathA sa sAvurjAnAno'pi gRhI 00000000000000000000000000000000 For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- termalayagirIyAvRttiH // 45 // AdhAkarmagrahaNe prasaGgaH pratiSevaNAdi prAyazcitaM tavAniti, tata evaM teSAM buddhayutpAde santatyA sAdhUnAmAdhAkarmabhojane dIrghakAlaM SaDjIvanikAyavidhAtaH sa paramArthatastena pravartyate, yastu na gRhNAti sa itthaMbhUtaprasaGgaddhiM nivArayati, pravRtterevAbhAvAt , tathA cAha-'agiNhamANo u vArei' tato'tiprasaGgadopabhayAtkRtakAritadoSarahitamapi nAdhAkarma bhuJjIta, anyacca tadAdhAkarma jAnAno'pi bhuJjAno niyamato'numodate, anumodanA hi nAma apratiSedhanam || apratiSiddhamanumata miti vidvatpavAdAt , tata AdhAkarmabhojane niyamato'numodanAdoSo'nivAritaprasaraH, api ca-evamAdhAkarmabhojane kadAcinmanojJAhArabhojanabhinnadaMSTratayA svayamapi pacetpAcayeddA, tasmAnna sarvathA''dhAkarma bhoktavyamiti sthitam // tadevamuktamAtmakarmeti nAma, sampati pratiSevaNAdIni nAmAni vaktavyAni, tAni cAtmakamrmeti nAmAGgatvena pravRttAni, tatasteSAmAtmakammati nAmAGgatvaM parasparaM| gurulaghucintAM ca cikIrSuridamAha attIkarei kamma paDisevAIhiM taM puNa imehiM / tattha gurU AipayaM lahu lahu lahugA kameNiyare // 112 // vyAkhyA-tatpunajhanAvaraNIyAdikaM parakarma 'AtmIkaroti' AtmasAtkaroti 'ebhiH' vakSyamANasvarUpaiH pratiSevaNAdibhiH, tataH pratiSevaNAdiviSayamAdhAkApi pratiSevaNAdinAma, tatra teSAM pratiSevaNAdInAM caturNA madhye 'AdipadaM' pratiSevaNAlakSaNaM 'guru' mahAdoSaM, zeSANi tu padAni pratiSevaNAdIni laghulaghulaghukAni draSTavyAni, pratiSevaNApekSayA pratizravaNaM laghu pratizravaNAdapi saMvAsanaM laghu saMvAsanAdapyanumodanamiti / / sampatyeteSAmeva pratiSevaNAdInAM svarUpaM dRSTAntAMzca pratipipAdayiSustadviSayAM pratijJAmAha paDisevaNamAINaM dArANa'NumoyaNAvasANANaM / jahasaMbhavaM sarUvaM sodAharaNaM pavakkhAmi // 113 // vyAkhyA-pratiSevaNAdInAM dvArANAmanumodanAparyavasAnAnAM yathAsambhavaM yadyasya sambhavati tasya tatsvarUpaM sodAharaNaM' saha // 45 // For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAntaM pravakSyAmi, tatra prathamataH pratiSevaNAsvarUpaM vaktavyaM, tatrApi ya AdhAkarma svayamAnIya bhute sa AdhAkarmapratisevI pratIta eva // kevaLamiha ye pareNopanItamAdhAkarma bhuJjAnasya na kazcidoSa iti manyante tanmatavikuTTanArtha pareNopanItasyA''dhAkarmaNo bhojane | pratiSevaNAdoSamAha anneNAhAkammaM uvaNIyaM asai coio bhaNai / parahattheNaMgAre kato jaha na Dajjhai hu // 114 // evaM khu ahaM suddho doso detassa kUDauvamAe / samayatthamajANaMto mUDho paDisevaNaM kuNai // 115 // vyAkhyA-anyena' sAdhunA bhaktAdikamAdhAkarma 'upanItaM gRhasthagRhAdAnIya samarpitaM tadyo'znAti sa pratiSevaNAM karotIti sambandhaH, sa cAdhAkarma bhuJjAnaH kenApyapareNa sAdhunA ghiggarhAmahe yaca tatra bhavAnvidvAnapi saMyato'pyAdhAkarma bhuJjIteti coditaH | vikSiptaH san pratyuttaraM bhaNati-yathA na me kazcidoSaH, svayaMgrahaNasyAbhAvAt, yo hi nAma svayamAdhAkarma gRhItvA bhute tasya doSo, yastu pareNopanItaM bhuGkte tasya na kazcit, tathA cAtra dRSTAnto yathA-parahastenAGgArAn karSayanna dahyate, evamahamapyAdhAkarmabhojI 'khu' nizcitaM zuddha eva, doSaH punardadato yathA parasya svahastenAGgArAnAkarSataH, evaM 'kUTayA upamayA' alIkena dRSTAntena 'samayArtha' bhagavatpravacanopaniSadaM "jaissahA AraMbho pANivaho hoi tassa niyameNaM / pANivahe vayabhaMgo vayabhaMge doggaI ceva // 1 // " ityAdirUpam ajAnAnaH, ata eva mUDhaH pratiSevaNaM kurute // tadevamuktaM pratiSevaNasya svarUpaM, sampati pratizravaNasya svarUpamAha1 yasyArthamArambhaH prANivadho bhavati tasya niyamena / prANivadhe vratabhaGgo vratabhaGge durgatireva / / 1 / / 0000000000000000000000000000000 For Personal & Private Use Only www library.org Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayagirIyAvRttiH pratiSevaNAdau doSAH mahattasya ziSya mAkRte hi lina jAtaM yattvaye balAta, tathA''dhA gamaH / sampati uvaogaMmi ya lAbhaM kammaggAhissa cittarakkhaTThA / Aloie suladdhaM bhaNai bhaNaMtassa paDisuNaNA // 116 // vyAkhyA-iha yo gururupayogakaraNavelAyAM karmagrAhiNa AdhAkarmagrahaNAya pravRttasya ziSyasya 'cittarakSArtha' mano'nyathAbhAvanivAraNArtha dAkSiNyAdyupeto 'lAbhaM bhaNati' lAbha iti zabdamuccArayati, tathA''dhAkarmaNi gRhasthagRhAdAnIya Alocite zrAddhikayedaM karoTikayA dattamityevaM nivedite 'suladdhaM' zobhanaM jAtaM yattvayedaM labdhamiti bhaNati tasya guroritthaM bhaNataH pratizravaNaM nAma doSaH, sUtre tu strItvanirdezaH mAkRtatvAt , prAkRte hi liGgaM vyabhicAri, yadAha pANiniH svapAkRtalakSaNe-"liGgaM vyabhicAyapI"ti, pratizravaNaM ca nAmAbhyupa-1 gamaH // sammati saMvAsAnumodanayoH svarUpaM pratipAdayatisaMvAso u pasiddho aNumoyaNa kammabhoyagapasaMsA / eesimudAharaNA ee u kameNa nAyavvA // 117 // vyAkhyA-'saMvAsaH' AdhAkarmabhoktRbhiH sahakatra saMvasanarUpaH prasiddha eva, anumodanA tvAdhAkarmabhojakaprazaMsA-kRtapuNyAH sulabdhikA ete ye itthaM sadaiva labhante bhuJjate vetyevaMrUpA // tadevamuktaM pratiSevaNAdInAM caturNAmapi svarUpaM, sampatyeteSAmeva pratiSevaNAdInAM krameNa 'etAni' vakSyamANasvarUpANi udAharaNAni jJAtavyAni, sUtre ca udAharaNazabdasya puMlliGgatA prAkRtalakSaNavazAt // tatra yAnyudAharaNAni vaktavyAni teSAM nAmAni krameNa pratipAdayatipaDisevaNAeM teNA paDisaNaNAe u rAyapatto u| saMvAsaMmi ya pallI aNamoyaNa rAyaTTho ya // 118 // 2 vyAkhyA-pratiSevaNasya stenA udAharaNaM, pratizravaNasya tu rAjaputraM, rAjaputropalakSitAH zeSAH puruSAH, saMvAse 'pallI' pallIvAstavyA vaNijaH, anumodanAyAM rAjaduSTo, rAjaduSTopalakSitAstatpazaMsAkAriNaH // tatra prathamataH pratiSevaNasambadhinaM stenadRSTAntaM bhAvayati // 46 // For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ goNIharaNa sabhUmI neUNaM goNio pahe bhakkhe / nivisayA parivesaNa ThiyAvi te kaviyA ghatthe // 119 // vyAkhyA-iha gAthAkSarayojanA sugamatvAtsvayameva kartavyA kevalaM nirvizakA' upabhoktA, niSpUrvasya vizerupabhoge vartamAnatvAt , tathA coktam-"niveza upabhogaH syAt ', 'kUjakAH' vyAhArakAriNaH, gavAM vyAvartakA ityarthaH, 'ghatthe' iti gRhItAH, kathAnakamucyate-iha kacidrAme bahavo dasyavaH, te cAnyadA kutazcitsannivezAdA apahRtya nijagrAmAbhimukhaM pracalitAH, gacchatAM ca teSAmapAntarAle ke'pyanye dasyavaH pathikA militavantaH, tataste'pi taiH sArdai vrajanti, vrajantazca svadezaM prAptAH, tataH prAptaH svadeza iti nirbhayA bhojanavelAyAM katipayA gA vinAzya bhojanAya tanmAMsaM paktumArabdhavantaH, asmiMzca prastAve ke'pyanye'pi pathikAH samAyayuH, tataste'pi tairdasyubhi janAya nimantritAH, tato gomAMse pake ke'pi caurAH pathikAzca bhoktuM pravRttAH, kepi gomAMsabhakSaNaM bahupApamiti paribhAvya na bhojanAya pravRttAH, kevalamanyebhyaH pariveSaNaM vidadhati, atrAntare ca niSpatyAkAranizitakaravAkabhISaNamUrtayaH samAyayuH kUjakAH, tatastaiH sarve'pi bhoktAraH pariveSakAca parigRhItAH, tatra ye pathikA apAntarAle militAste pathikA vayamiti bruvANA api cauropanItagomAMsabhakSaNapariveSaNapravRttatayA cauravaduSTA iti gRhItA vinAzitAzca // amumevArtha dArzantike yojayati je'viya parivesaMtI, bhAyaNANi dharaMti ya / te'vi bajhaMti tivveNa, kammuNA kimu bhoiNo? // 120 // ___ vyAkhyA-iha caurANAM ye'pAntarAle bhojanavelAyAM vA ye militAH pathikAstatrApi ye pariveSamAtraM bhAjanadhAraNamAtraM vA kRtavantaste'pi kUjakairAgatya baddhA vinAzitAzca, evamihApi ye sAdhavo'nyebhyaH sAdhubhyaH AdhAkarma pariveSayanti vA dharanti te'pi tIveNa' dussahavipAkena narakAdigatihetunA karmaNA badhyante, kiM punarAdhAkarmabhojinaH ? / tata etadoSabhayAtpariveSaNAdimAtramapyAdhAkarmaNaH For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- pratiSevaNaM yatibhirna karttavyam , iha caurasthAnIyA AdhAkarmanimantriNaH sAdhavo gomAMsabhakSakacaurapathikasthAnIyAH svayaMgRhItanimantritAdhAkarma- pratiSevaNAktemalayAga bhojino gomAMsapariveSakAdisthAnIyA AdhAkarmapariveSakAdayaH gomAMsasthAnIyamAdhAkarma pathasthAnIyaM mAnuSaM janma kUjakasthAnIyAni yAM stenorIyAtiH karmANi maraNasthAnIyaM narakAdiprapAtaH / sampati pratizravaNasya pUrvoktaM rAjasutadRSTAntaM bhAvayati- . dAharaNa ___ sAmatthaNa rAyasue piivahaNa sahAya taha ya tuhikkA / tiNhaMpi hu paDisuNaNA raNNA silumi sA nanthi // 121 // vyAkhyA-guNasamRddhaM nAma nagaraM, tatra mahAbalo rAjA tasya zIlA nAma devI, tayovijitasamaro nAma jyeSThaH kumAraH, saca rAjyaM jighRkSuH pitari duSTAzayazcintayAmAsa-yathA mamaiSa pitA sthaviro'pi na mriyate nUnaM dIrghajIvI sambhAvyate tato nijabhaTAn sahA-18 yIkRtyainaM mArayAmIti, evaM ca cintayitvA nijabhaTaiH samaM mantrayituM prAvarttata, tatra kaizciduktaM-vayaM te sAhAyakakAriNo'parairuktam-evaM kuru, kecitpunastRSNIM pratipedire, apare punazcetasyapratipadyamAnAH sakalamapi tadvattAntaM rAjJe nivedayAmAsuH, tato rAjA ye sAhAyakaM pratipannA ye caivaM kurvityuktavanto ye'pi ca tUSNIM tasthuH tAn sarvAnapi jyeSThaM ca kumAraM vaivasvatamukhe praticikSepa, yaistvAgatya niveditaM te pUjitAH, gAthAkSarayojanA tviyaM-'sAmatyaNaM' svabhaTaiH saha paryAlocanaM, 'rAjasue tti tRtIyArthe saptamI, tato'yamarthaH-rAjasutena kartumArabdhAmiti zeSaH, tatra kaizciduktaM-pitRhanane karttavye tava sahAyA vayamiti tathA' iti samuccaye cazabdo'nuktasamuccayArthaH sa ca kecidevaM kurviti bhASitavanta iti samuccinoti, kecitpunastUSNIkA jAtA:-maunenAvasthitAH, eteSAM ca trayANAmapi pratizravaNadoSaH, yaistu rAje ziSTaM teSAM / 'sA' tat pratizravaNaM nAsti // amevArtha dAntike yojayati bhuMja na bhuMje bhuMjasu taio tusiNIe bhuMjae paDhamo / tiNhaMpi hu paDisuNaNA paDisehaMtassa sA natthi // 122 // For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. ___ vyAkhyA-iha kila kenApi sAdhunA catvAraH sAdhava AdhAkarmaNe nimantritA yathA mugdhvaM yUyamenamAhAramiti, tatraivaM nimantraNe kRte prathamo bhute, dvitIyaH mAha-nAhaM bhuJje muDkSva tvamiti, tRtIyo maunamAzritaH, caturthaH punaH pratiSiddhavAn yathA-na kalpate / sAdhUnAmAdhAkarma tasmAdahaM na bhuJje iti, tatra trayANAmAdyAnAM pratizravaNadoSaH, caturthasya pratiSedhataH 'sA' tatpratizravaNaM nAsti, atrAha-nanvAdyasyAdhAkarma bhuJjAnasya pratiSevaNalakSaNa eva doSaH, kathaM pratizravaNadoSa uktaH ?, ucyate, iha yadA''dhAkarmanimantritaH saMstadbhojanamabhyupagacchati tadA nAdyApi pratiSevaNamiti pratizravaNadoSaH, tata UrdU tu pratiSevaNaM, tato na kazcidoSaH // athAmISAmeva bhojakAdInAM kaskaH kAyikAdiko doSaH syAd ?, ata Aha___ ANaMta jagA kammuNA u bIyassa vAio doso / taiyarasa ya mANasio tIhiM visuddho cauttho u||123|| vyAkhyA-iha ya AdhAkarmaNaH svayamAnetA yazcAnItasya nimantritaH san bhoktA tau dvAvapi karmaNA-AnayanabhojanarUpayA | kAyakriyayA tuzabdAnmanasA vAcA ca doSavanto, dvitIyasya tu bhukSva tvaM nAhaM bhuJje iti bruvANasya vAciko doSaH, upalakSaNametanmAnasikazca, tRtIyasya tu tUSNIM sthitasya mAnasiko, yastu caturthaH sa tribhirapi dopairvizuddhaH, tasmAccaturthakalpena sarvadaiva sAdhunA bhavitavyam // sammati dRSTAntoktasya kumArasya ye doSAH saMprabhavanti tAnupadAdhAkarmaNo bhoktari yojayatipaDisevaNa paDisuNaNA saMvAsa'NumoyaNA u caurovi / piyamAraga rAyasue vibhAsiyavvA jaijaNe'vi // 124 // vyAkhyA-pitRmArake rAjasute pratiSevaNapratizravaNasaMvAsAnumodanArUpAzcatvAro'pi doSA ghaTante, tathAhi-tasya svayaM pitRmAraNAya pravRttatvAtpratiSevaNaM, vayaM tava sahAyA iti nijabhaTavacanaM pratipadyamAnasya pratizravaNaM, taireva sArddhamekatra nivasanena saMvAsaH, teSu bahumAnaka an Educonora For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu tarmalayagi rIyAvRttiH // 48 // raNAdanumodanA, evaM yatijane'pyASAkarmaNo bhoktari 'vibhASitavyAH' yojanIyAH, atra yaH svayamAnIyAnyaiH saha bhur3e tatra prathamato pratizravaNe yojyante, tasyA''dhAkarma gRhasthagRhAdAnIya bhuJjAnasya pratiSevaNaM, gRhasthenA''dhAkarmagrahaNAya nimantritasya tadhaNAbhyupagamaH pratizra- rAjasutovaNaM, yasmai tadAdhAkarma AnIya saMvibhAgena prayacchati tena sahakatra saMvasataH saMvAsaH, tatraiva bahumAnakaraNAdanumodanA, yazcAnyenA''nIta- dA0 saMvAmAdhAkarma nimantritaH san bhute tasya prathamato nimantraNA'nantaramabhyupagacchataH pratizravaNaM, tato bhuJAnasya pratiSevaNaM, nimantrakeNa sahai se palyudA0 katra saMvasataH saMvAsaH, tatra bahumAnakaraNAdanumodanA, tadevaM yatra pratiSevaNaM tatra niyamatazcatvAro'pi doSAH, pratizravaNe ca kevale trayaH, saMvAse dvau, anumodanAyAM tvanumodanaiva kevalA, ata evAdipadaM guru zeSANi tu padAni laghulaghulaghukAnIti // sampati saMvAse pallIdRSTAntaM bhAvayatipallIvahaMmi naTThA corA vaNiyA vayaM na coratti / na palAyA pAvakaratti kAuM rannA uvAladdhA // 125 // vyAkhyA-vasantapuraM nAma nagaraM, tatrArimardano nAma rAjA, tasya priyadarzanA devI, tasya vasantapurasya pratyAsannA bhImAbhidhAnA pallI, tasyAM ca bahavo bhillarUpA dasyavaH parivasanti vaNijazca, te ca dasyavaH sadaiva svapallyA vinirgatya sakalamapyarimardanarAjamaNDalamupadravanti, na sa kazcidasti rAjJaH sAmanto mANDaliko vA yastAn sAdhayati, tato'nyadA tatkRtaM sakalamaNDalopadravamAkarNya mahAkopAvezapUritamAnaso rAjA svayaM mahatI sAmagrI vidhAya bhillAn prati jagAma, bhillAzca palliM muktvA sammukhIbhUya saGgrAmaM dAtumudyatAH, rAjA prabalasenAparikalitatayA tAn sarvAnapyavagaNayya sotsAho hantumArabdhavAn, te caivaM hanyamAnAH ke'pi tatraiva parAsavo babhUvuH, ke'pi punaH||| palAyitavantaH, rAjA ca sAmarSaH pallIM gRhItavAn, vaNijazca tatratyA na vayaM caurAstataH kimasmAkaM rAjA kariSyati ? iti buddhayA nAne For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zan , rAjJA ca te'pi grAhitAH, tatastairvijJapayAMcakre yathA-deva ! vayaM vaNijo na caurA iti, tato rAjAvAdIta-yUyaM caurebhyo'pyatIvAparAdhakAriNo ye'smAkamaparAdhakAribhizcauraiH saha saMvasatheti, tato nigRhItAH / gAthAkSarayojanA tu sugamatvAtsvayaM kAryA / dAntike yojanAM karoti___ AhAkaDabhoIhiM sahavAso taha ya tavivajjapi / dasaNagaMdhaparikahA bhAviti sulUhavittipi // 126 // bhAvanA-yathA vaNijAM cauraiH sahaikatra saMvAso doSAya babhUva tathA sAdhUnAmapyAdhAkarmabhoktRbhiH sahakatra saMvAso doSAya veditavyaH, yataH 'tadvivarjamapi ' AdhAkarmaparihAramapi tathA 'surukSavRttimapi muSTha-atizayena rUkSA dravyato vikRtyaparibhogeNa bhAvato'bhipvaGgAbhAvena niHsnehA vRttiH-varttanaM yasya sa tathA tamapi AdhAkarmasambandhinyo darzanagandhaparikathA 'bhAvayanti' AdhAkarmaparibhoga4 vAJchApAdanena vAsayanti, tathAhi-'darzanam / avalokanaM, tacca manojJamanojJatarAdhAkAhAraviSayaM niyamAdvAsayati, yataH kasya nAma zakundAvadAto rasapAkamidhAnaniSNAtamahAsUpakArasusaMskRtaH zAlyAcodano na manaHkSobhamutpAdayati, gandho'pi sadyastApitaghRtAdisasambandhI nAsikendriyApyAyanazIlo balAdapi tadbhojane zraddhAmupajanayati, parikathA'pi ca viziSTaviziSTataradravyaniSpAditamodakAdiviSayA vidhIyamAnA tadAsvAdasampatyAzaMsAvidhau ceta utsAhayitumIzvarA, tathAdarzanAt, tato'vazyamAdhAkarmabhoktRbhiH saha saMvAso yatInAM doSAyeti // anumodanAyAM rAjaduSTadRSTAntaM bhAvayati rAyAroha'varAhe vibhUsio ghAio nayaramaJjhe / dhannAdhannatti kahA vahAvaho kappaDiya kholA // 127 // vyAkhyA-zrInilayaM nAma nagaraM tatra guNacandro nAma rAjA, tasya guNavatIpramukhamantaHpuraM, tatraiva ca pure surUpo nAma vaNika, sa kamidhAnaniSNAtamahAdvAjane zraddhAmupajanayAtAdarzanAt, tato'va nAsakendriyApyAyanazIlo balakArasusaMskRtaH zAlyAyonImAhAraviSayaM niyamAdvAsayati mAramAga-18 vAdasampatyAzaMsAvidhau cetAmupajanayati, parikathA'pi ca viSAdayAta, gandho'pi sayastApitaghRtAdi Jain Education Inter For Personal & Private Use Only nal Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rIyAvRttiH // 49 // piNDaniryu - ca nijazarIrasaundaryavinirjitanakaradhvajalavaNimA kamanIyakAminInAmatIva kAmAspadaM svabhAvatazca paradArAbhiSvaGgalAlasaH, tataH so'nyadA termalayagi rAjA'ntaHpurasannivezasamIpaM gacchannantaHpurikAbhiH sasnehamavalokita:, tenApi ca tAH sAbhilApamavekSitAH, tato jAtaH parasparamanurAgaH, * dUtIniveditaprayogavazena ca tAH pratidinaM tena sevitumArabdhAH rAjJA ca kathamapyayaM vRttAnto jajJe, tato yadA so'ntaHpuraM prAvizattadA nijapuruSaigrahito grAhayitvAcca yairevAbharaNairalaGkRto'ntaHpuraM praviveza tairevAbharaNairvibhUSito nagaramadhye catuSpathe sakalajanasamakSaM vicitrakadarthanApurassaraM vinipAtito / rAjA cAntaH puravidhvaMsenAtIva dUnamanAstasmin vinAzite'pi na kopAssvezaM muJcati, tato harikAn preSayAmAsa, yathA re ! durAtmAnaM taM ye prazaMsanti ye vA nindanti tAn dvayAnapi mahyaM nivedaya ? iti evaM ca te preSitAH kApaTika veSadhAriNaH sarvatrApi nagare paribhramanti, lokAMzca taM vinAzitaM dRSTvA kecana bruvate, yathA aho ! jAtena manujanmanA'vazyaM tAvanmarttavyaM paraM yA asmAdRzA-madhanyAnAM dRSTipathamapi kadAcanApi nAyAnti tA apyeSa yathAsukhaM cirakAlaM bhuktvA mRtastasmAdanya eSa iti, apare bruvate - adhanya eSa ubhayalokavirUddhakArI, svAmino'ntaHpurikA hi jananItulyAH, tatastAsvapyeSa saJcaran kathaM prazaMsAmarhati ziSTebhyaH ? iti, tataste dvaye'pi herikairniveditA rAjJeo rAjJA ca ye tasya nindAkAriNaste sabuddhya itikRtvA pUjitAH, itare tu kRtAntamukhe prAkSiSyanta, gAthAkSarayo| janA tvevaM - rAjJo'varodhaM - antaHpuraM tadviSaye'parAdhe yairevA''bharaNairvibhUSito'ntaHpure praviSTastaireva vibhUSito nagaramadhye ghAtitaH, tataH kApaTikaveSadhAriNaH 'kholA:' herikA rAjJA niyuktAH, lokAnAM ca tadviSayA dhanyAdhanyakathA, tato dhanyakathAkAriNAM vinAzaH itareSAM tvavinAza iti, dAntikayojanA tvevam - eke sAdhavastAvadAdhAkarmma bhuJjate, tatrApare jalpanti - dhanyA ete sukhaM jIvanti, anye bruvatedhigetAn ! ye bhagavatpravacanapratiSiddhamAhAramaznanti tatra ye prazaMsinaste karmmaNA badhyante itare tu na, ihAntaHpurasthAnIyamAdhAkarma, antaH For Personal & Private Use Only AdhAkarma Ni anumo danAyAM rAjaduSTodA0 // 49 // Ow.jainelibrary.org Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 00000000000000000000000000000000 puradrohakAristhAnIyA AdhAkarmabhojinaH sAdhavaH, nRpasthAnIyaM jJAnAvaraNAdikaM karma, maraNasthAnIyaH saMsAraH, tatra ye AdhAkarmabhoktRprazaMsakAste karmarAjJo nigrAhyAH, zeSAstvanigrAhyAH // sampratyanumodanAprakArameva darzayati____ sAuM pajjattaM AyareNa kAle riukkhamaM niddhaM / taguNavikatthaNAe abhuMjamANe'vi aNumannA // 128 // vyAkhyA-AdhAkarmabhojina uddizya kecidevaM bruvate-vayaM tAvanna kadAcanApi manojJamAhAraM kabhAmahe, ete punaH sadaiva svAdu labhate, tadapi ca 'paryAptaM ' paripUrNa, tatrApi 'AdareNa' bahumAnapurassaraM tatrApi 'kAle prastutabhojanavelAyAM tadapi 'RtukSamaM / zizirAdiRtUpayogi tathA 'snigdhaM ghRtapUrAdi, tasmAddhanyA amI sukhaM jIvanti, evaM 'tadguNavikatthanayA' tadguNaprazaMsayA 'abhuJjAne'pi' anabhyavaharatyapi 'anumanyA, anumodanA, iha anumanyAjanito doSo'pi kArye kAraNopacArAdanumanyetyuktaH, tato'yamarthaH-abhuJjAne'pi anumodanAdvAreNAdhAkarmabhojina iva doSo bhavatIti, anye tu tadguNavikatthanAmevaM yojayanti-AdhAkarmabhojinaM ko'pi kandarpaNAnAbhogena vA pRcchati-sAdhu labdhaM tvayA bhojanaM, tathA paryAptaM, tathA AdareNa bhaktyA ityAdi?, ttraapyvirodhH|| tadevamuktAnyAdhAkarmaNo nAmAni taduktau ca yaduktaM prAg mUladvAragAthAyAm ' AdhAkammiyanAmA' iti tadvyAkhyAtaM, samprati 'egaTTA' ityavayavaM vyAcikhyAsuridamAha-- AhA ahe ya kamme AyAhamme ya attakamme ya / jaha vaMjaNanANattaM attheNa'vi pucchae evaM // 129 // vyAkhyA-atra para evaM pRcchati, yathA AdhAkarma adhaHkarma AtmaghnamAtmakarma ityeteSu caturpu nAmasu vyaJjanairnAnAtvaM vidyate, tathA 'arthenApi ' arthApekSayApi, nAnAtvamasti kiMvA na? iti, pRcchatazcAyamabhiprAyaH-iha AdhAkarmAdInAM nAmnAM sarveSAmapi vyutpa-18 tinimittaM pRthak pRthaguktaM, tadyathA-AdhayA karma AdhAkarma, atra sAdhuviSayamaNidhAnapurassarapAkAdikriyAsvArambho vyutpattinimittam , For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermaLayagirIyAvRttiH // 50 // agho'dhaHkarma adhaH karma, atra vizuddhebhyaH saMyamAdisthAnebhyo'dho'dhastarAmAgamanam , AtmAnaM hantItyAtmanAmati, atra caraNAdyAtma- AdhAkamaiMvinAzanaM, parakarma Atmakarma kriyate ityAtmakarma, atra parakarmaNa AtmasambandhitayA karaNaM, tato'tra saMzayo, yathA vyutpattinimittaM | kAthoM pRthak pRthaga bhinnamevaM pravRttinimittamapi pRthak pRthag bhinnaM yathA ghaTapaTazakaTAdizabdAnAM, kiMvA na yathA ghaTakalazakumbhAdInAmiti, atra AhA ahe ya kamme' ityAdAvakSarayojanA prAgiva bhAvanIyA // evaM pareNa prazne kRte sati ziSyamatiprAgalbhyAdhAnAya sAmAnyato nAmaviSayAM caturbhaGgikAmAha egaTTA egavaMjaNa egaTThA nANavaMjaNA ceva / nANa? egavaMjaNa nANaTThA vaMjaNAnANA // 130 // vyAkhyA-iha nAmAni jagati pravarttamAnAni kAnicidupalabhyante ekArthAni ekavyaJjanAni, kAnicidekArthAni nAnAvyaJjanAni, kAnicinnAnAni ekavyaJjanAni, kAnicitpunarnAnArthAni nAnAvyaJjanAni // asyA eva caturbhanikAyAH krameNa laukikanidarzanAni | gAthAdvayenopadarzayati diDhaM khIraM khIraM egar3ha egavaMjaNaM loe / egahu~ bahunAmaM dui pao pIlu khIraM ca // 131 // gomahisiayAkhIraM nANaDhaM egavaMjaNaM neyaM / ghaDapaDakaDasagaDarahA hoi pihatthaM pihanAmaM // 132 // 4 // 50 // vyAkhyA-iha sarvatrApi jAtAvekavacanaM, tato'yamarthaH-ekArthAni ekavyaJjanAni nAmAni loke pravartamAnAni dRSTAni, yathA| kSIraM kSIramiti, iyamatra bhAvanA-ekatra kacidgRhe godugdhAdiviSaye kSIramiti nAma pravRttamupalabdhaM, tathA'nyatrApi godugdhAdAveva viSaye| Jain Education Interational For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bakSIramiti nAma pravarttamAnamupalabhyate, evaM tato'pyanyatra gRhAntare, tato'mUni sarvANyapi kSIraM kSIramityevaMrUpANi nAmAni ekArthAni ekavyaJjanAni, tathA ekArthAni bahuvyaJjanarUpANi nAmAni yathA dugdhaM payaH pIlu kSIramiti, amUni hi nAmAni sarvANyapi vivakSitagodagdhAdilakSaNaikArthAbhidhAyitayA nAnApuruSairekakAlaM krameNaikapuruSeNa kA prayujyamAnAni ekArthAni nAnAvyaJjanAni ca tato dvitIye bhar3e nipatanti, nAnArthAnyekavyaJjanAni, yathA-gomahiSyajAsambandhiSu kSIraM kSIramiti nAmAni pravarttamAnAni, etAni hi nAmAni sarvANyapi samAnavyaJjanAni bhinna bhinnagodugdhamahiSIdugdhAdirUpArthavAcakatayA bhinnAni ca tata ucyante-nAnArthAnyekavyaJjanAni, nAnAni nAnAvyaJjanAni yathA ghaTapaTazakaTarathAdIni nAmAni // tadevamuktAni caturbhaGgikAyA nidarzanAni, sAmpratamimAmeva caturbhaGgikAmAdhAkarmaNi yathAsambhavaM gAthAdvayena yojayati AhAkammAINaM hoi duruttAi paDhamabhaMgo u / AhAhekammati ya biio sakiMda iva bhaMgo // 133 // AhAkammatariyA asaNAI u cauro tiybhNgo| AhAkamma par3accA niyamA sunno crimbhNgo|| 134 // vyAkhyA-AdhAkAdInAM nAmnAM yugapadbahubhiH puruSairekena vA kAlabhedenaikasminneva azanAdirUpe vastuni yad 'dviruktAdi' dvirucAraNAdi, AdizabdAta trirucAraNAdiparigrahaH, sa bhavati prathamo bhaGgA, kimuktaM bhavati ?-ekatra vasatAvazanaviSaye kenApyAdhAkamaiti nAma prayuktaM, tathA'nyatrApi vasatyantare'zanaviSaye evAdhAkammati nAma prayujyate, tathA tato'nyatrApi vasatyantare, tAnyamUni sarvA-| NyapyAdhAkarmeti nAmAni ekArthAni ekavyaJjanAni iti prathame bhaGge'vataranti, AdhAkarma adhAkarmetyAdIni tu nAmAni vivakSitAzanAdirUpaikaviSaye pravarttamAnAni dvitIyo bhaGgaH, ekArthAni nAnAvyaJjanAnItyevaMrUpadvitIyabhaGgaviSayANi 'sakiMda ive 'ti yathA indraH zakra dain Education International For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhAka maNi e catubheDIH piNDaniyu- ityevamAdIni nAmAni, tathA 'azanAdayaH' azanapAnakhAdimaskhAdimarUpAH catvAra 'AdhAkAntaritA' AdhAkarmazabdena vyavatermalayagi hitA yathA'zanamAdhAkarma pAnamAdhAkarmetyevamAdi, 'tRtIyabhaGgaH tRtIyabhaGgaviSayAH, atrApyayaM bhAvArthaH-yadA'zanAdayaH pratyekamAdhAkarma rIyAvRttiH AdhAkammati dezabhedena bahubhiH puruSairekakAlamekena vA puruSeNa kAlabhedenocyante tadA tAni AdhAkarma AdhAkarmeti nAmAni nAnArthAnyekavyaJjanAnIti tRtIye bhaGge'vataranti, AdhAkarmarUpaM nAmAzritya punazcaramo bhaGgo nAnAni nAnAvyaJjanAnItyevaMrUpo niya-| mAcchUnya AdhAkarma AdhAkarmetyevamAdinAmnAM sarveSAmapi samAnavyaJjanatvAt , upalakSaNametat , tena sarvANyapi nAmAni pratyekaM caramabhaGge na vartante, yadA tu ko'pyazanaviSaye AdhAkarmeti nAma prayukta pAnaviSaye tvadhaHkarmeti khAdimaviSaye tvAtmannamiti khAdimaviSaye tvAtmakamrmeti tadA'mUni nAmAni nAnArthAni nAnAvyaJjanAni ceti caramo'pi bhaGgaH prApyate, iha vivakSitAzanAdirUpaikaviSaye pravartamAnAni AdhAkadhiHkarmaprabhRtIni nAmAni dvitIyabhaGga uktastatastadeva bhAvayati iMdatthaM jaha saddA puraMdarAI u nAivattaMte / ahakamma AyahammA taha Ahe nAivattate // 135 // hA vyAkhyA-yathA 'indrArtham ' indrazabdavAcyaM devarAjarUpaM 'purandarAdayaH' purandarazakra ityevamAdayaH zabdA nAtivartante-nAtikra-18 manti, tathA adhaHkammaAtmanazabdo upalakSaNametata Atmakammazabdazca 'Aha'nti sUcanAtsUtramiti nyAyAdAdhAkammotha-AdhAkammezabdavAcyaM nAtivartante, yadeva yena doSeNa duSTamAdhAkarmazabdavAcyamodanAdi tadeva tenaiva doSeNa duSTamadhAkarmAdayo'pi zabdA bruvate iti bhAvaH / etadeva bhAvayati AhAkammeNa ahekareti jaM haNai pANa bhUyAiM / jaMtaM AyayamANo parakammaM attaNo kuNai // 136 // // 51 // For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-AdhAkarmaNA bhujyamAnena kRtvA yasmAdvizuddhebhyo vizuddhatarebhyaH saMyamAdisthAnebhyo'vatIryAdhastAdAtmAnaM karoti tena kAraNena tadevAdhAkarma adhaHkarmetyucyate, tathA yasmAdAdhAkarmaNA bhujyamAnena kRtvA sa eva bhoktA paramArthataH 'prANAn ' dvIndriyAdIn 'bhUtAn ' vanaspatikAyAn upalakSaNametat jIvAn sattvAMzca inti-vinAzayati, 'jaissahA AraMbho pANivaho hoi tassa niyameNa' iti vacanaprAmANyAt, prANAdIMzca ghnan niyamataH caraNAdirUpamAtmAnaM hanti, 'pANivahe vaiyabhaMgo' ityAdivacanAttata AdhAkarma Atmannami-12 tyucyate, tathA 'yat' yasmAtkAraNAt 'tat / AdhAkarma AdadAnaH parasya-pAcakAdeH sambandhi yatkarma-ArambhajanitaM jJAnAvaraNIyAdikamutpannamAsIt tadAtmano'pi karoti, tatastadAdhAkarma Atmakarmetyucyate, tasmAdadhaHkarmAdIni nAmAni sarvANyapi nAdhAkarmazabdArthamativarttante iti dvitIye bhaGge'vataranti / tadevaM mUladvAragAthAyAM 'egaTThA' ityapi vyAkhyAtaM, sammati 'kassa vAvi' ityavayavaM vyAcikhyAsurAha kassatti pacchiyamI niyamA sAhammiyassa taM hoi / sAhammiyasta tamhA kAyavya parUvaNA vihiNA // 137 // vyAkhyA-'kasya' puruSavizeSasya arthAya kRtamAdhAkarma bhavatIti pareNa pRSTe uttaramabhidhIyate, niyamAtsAdharmikasyArthAya kRtaM 'AdhAkarma bhavati, tasmAtsAdharmikasyAgamoktena vidhinA prarUpaNA karttavyA // pratijJAtameva nirvAhayati 1 prANA dvitricatuH proktA, bhUtAstu taravaH smRtAH / jIvAH paJcendriyAH proktAH, zeSAH sattvA udIritAH // 1 // 2 yasyArthamArambhaH prANivadhaH bhavati tasya niyamena / 3 prANivadhAn vratabhaGgaH / For Personal & Private Use Only wimw.jainelibrary.org Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermaLayagirIyAvRttiH // 52 // 000000000000000444440000000000 nAmaM ThavaNA davie khette kAle a pakyaNe liMge / dasaNa nANa caritte abhiggahe bhAvaNAo ya // 138 // AdhAkarma Ni sAdhavyAkhyA-' nAma ti nAmni sAdhammikaH, sthApanAsAdharmikaH, 'dravye ' dravyaviSayaH sAdharmikaH, evaM kSetrasAdharmikaH, kAlasAdha mikamarUmikaH, pravacanasAdharmikaH, liGgasAdharmikaH, darzanasAdharmikaH, jJAnasAdharmikaH, cAritrasAdharmikaH, abhigrahasAdharmikaH, 'bhAvaNAo ya'ti / paNA bhAvanAtazca sAdharmiko bhavati, tadevaM dvAdazadhA sAdharmikAH // enAmeva gAthAM gAthAtrayeNa vyAkhyAnayati nAmaMmi sarisanAmo ThavaNAe kaTTakammamAIyA / davvaMmi jo u bhavio sAhami sarIragaM ceva // 139 // khette samANadesI kAlaMmi samANakAla / pavayaNi saMghegayaro liMge rayaharaNamuhapottI // 14 // . dasaNa nANe" caraNe tiga paNa paNa tiviha hoi u critte| vvAio abhiggaha aha bhAvaNamo aNiccAI // 14 // vyAkhyA-'nAmni' nAmaviSayaH sAdharmikaH sadRzanAmA, kimuktaM bhavati ?-vivakSitasya sAdhoryannAma tadeva yadA itarasyApi tadAnI sa itarastasya sAdhonAmasAdharmiko bhavati, yathA devadattanAmnaH sAdhodevadattanAmA kazcitta, tathA 'sthApanAyAM' sthApanA-1 viSaye sAdharmikaH 'kASThakammodikA' dArumayapratimAprabhRtikA, iha snehavazAt kazcinnijaputrAdeH sAdhorjIvato mRtasya vA kASThamayIM | matimAM kArayati sA pratimA anyeSAM jIvatAM saMyatAnAM sthApanAsAdharmikaH, AdizabdAtpASANAdikAtimAparigrahaH, anena sadbhAvasthApanAsAdharmika ukto, yadA tvakSAdau sAdhusthApanA tadA so'sadbhAvasthApanAsAdharmika, tathA dravye bhAvapradhAno'yaM nirdezaH 'dravyatve dravyatvaviSayaH sAdharmiko yo bhavyo yogyaH sAdharmikatvasya, kimuktaM bhavati ?-yastenaiva zarIrasamucchUyeNa pravarddhamAnena sAdhoH sAdha 40000000000000000000000000000 For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ miko bhaviSyatIti sa bhavya ityarthaH, tathA yacca sAdharmikazarIraM siddhizilAtalAdigatamapagatajIvitaM bhavyazarIrarUpo'tItasAdharmikazarIrarUpazca dravyasAdharmikaH, 'kSetre' kSetraviSayaH sAdharmikaH, 'samAnadezI' samAnadezasambhUtaH, kAlasAdharmikaH samAnakAlasambhUtaH, pravacanasAdharmikaH sAdhvAdicatuSTayarUpasaGghamadhyAdanyatamaH kazrit, liGgasAdharmiko rayaharaNamuhapotI iti sUcanAt sUtramitinyAyAt rajoharaNamukhapotikAdyupakaraNavAn, 'darzanasAdharmikaH' samAnadarzanaH, darzanaM ca tridhA, tadyathA-sAyika kSAyopazamikamaupazamikaM ca, tato darzanadvAreNa yaH sAdharmikaH so'pi tridhA, tadyathA-sAyikadarzanasAdharmikaH kSAyopazamikadarzanasAdharmika aupazamikadarzanasAdharmikazca, tatra kSAyikasamyagdRSTeH kSAyikasamyagdRSTiH kSAyikadarzanasAdharmika ityAdi, 'jJAnasAdharmikaH / samAnajJAnaH, jJAnaM ca paJcadhA, tadyathAmatijJAnaM zrutajJAnamavadhijJAnaM manaHparyavajJAnaM kevalajJAnaM ca, tato jJAnadvAreNa sAdharmiko'pi paJcadhA, tadyathA-matijJAnasAdharmika ityAdi, tatra matijJAnino matijJAnI matijJAnasAdharmika ityAdi / cAritrasAdharmikaH samAnacAritraH, cAritramapi ca paJcadhA, tadyathA-sAmAyika || chedopasthApanaM parihAravizuddhikaM sUkSmasamparAyaM yathAkhyAtaM ca, tatazcAritreNa sAdharmiko'pi paJcadhA, tayathA-sAmAyikacAritrasAdhamikazchedopasthApanikacAritrasAdharmika ityAdi, tatra sAmAyikacAritrasya yo'paraH sAmAyikacAritraH sa sAmAyikacAritrasAdharmika ityAdi, 'tiviha hoi u caritte' matAntareNa punazcAritre-cAritraviSayaH sAdharmikastrividho bhavati, yatazcAritraM matAntareNa tridhA'tra vivakSitaM, tadyathA-kSAyika kSAyopazamikamaupazamikaM ca, tatastadvAreNa yaH sAdharmikaH so'pi tridhA, tadyathA-sAyikacAritrasAdharmika ityAdi, tatra kSAyikacAritrasyAparaH kSAyikacAritraH kSAyikacAritrasAdharmika ityAdi, abhigrahA dravyAdau-dravyAdiviSayAzcaturvidhAstadyathA-dravyAbhigrahAH kSetrAbhigrahAH kAlAbhigrahAH bhAvAbhigrahAzca tadvAreNa sAdharmikA api caturvidhAstadyathA-dravyAbhigrahasAdha 000000 00000 For Personal & Private Use Only jainelibrary.org Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu-mikAH kSetrAbhigrahasAdharmikA ityAdi, tatra dravyAbhigrahasyAparo dravyAbhigraho dravyAbhigrahasAdharmika ityAdi, bhAvanA dvAdazadhA, tadyathA- AdhAkarmatamalayAMga anityatvabhAvanA (1) azaraNatvabhAvanA (2) ekatvabhAvanA (3) anyatvabhAvanA (4) azucitvabhAvanA (5) saMsArabhAvanANi sAdharmirIyAvRttiH (6) karmAzravabhAvanA (7) saMvarabhAvanA (8) nirjaraNabhAvanA (9) lokavistArabhAvanA (10) jinapraNItadharmabhAvanAkArUpaNA // 53 // (11) bodhidurlabhatvabhAvanA (12), bhAvanAdvAreNa sAdharmikA api dvAdazadhA, tadyathA-anityatvabhAvanAsAdharmiko'zaraNatvabhAvanA sAdharmika ityAdi, tatrAnityatvabhAvanAsahitasyAparo'nityatvabhAvanAsahito'nityatvabhAvanAsAdharmika ityAdi, tadevaM vyAkhyAtAH sarve'pi | sAdharmikAH / sampatyetAnevAdhikRtya kalpyAkalpyavidhivaktavyaH, tatra nAmasAdharmikamadhikRtya prathamataH kalpyAkalpyavidhi gAthAdvayena pratipAdayati jAvaMta devadattA gihIva agihIva tesi dAhAmi / no kappaI gihINaM dAhaMti visesiye kappe // 142 // pAsaMDIsuvi evaM mIsAmIsesa hoi ha vibhAsA / samaNesa saMjayANa u visarisanAmANavi na kappe // 143 // vyAkhyA-iha ko'pi pitari mRte jIvati vA tannAmAnurAgatastannAmayuktebhyo dAnaM ditsurevaM saGkalpayati, yathA yAvanto gRhasthA agRhasthA vA devadattAstebhyo mayA bhaktAdikamupaskRtya dAtavyaM, tatraivaM saGkalpe kRte devadattAkhyasya sAdhone kalpate, devadattazabdena tasyApi saGkalpaviSayIkRtatvAta, yadA punarevaM sar3alpayati, yathA yAvanto gRhasthA devadattAstebhyo dAtavyamiti, tadA evaM 'vizeSite || niddhArite sati tadyogyamupaskRtaM devadattAkhyasya sAdhoH kalpate, tasya vivakSitasaGkalpaviSayIkaraNAbhAvAta, tathA pAkhaNDiSvapi mizrAmizreSvevaM pUrvoktaprakAreNa vibhASA karttavyA, iha sAmAnyasaGkalpaviSayA mizrA ucyante, yathA yAvantaH pAkhaNDino devadattA iti, prati-11 For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || niyatasaGkalpaviSayAstvamizrA yathA yAvantaH sarajaskAH pAkhaNDino yadivA saugatA devadattA ityAdi, tatra yAvanto devadattAH pAkhaNDina| iti mizrasaGkalpe kRte na kalpate pAkhaNDidevadattazabdAbhyAM devadattAkhyasyApi sAdhoH saGkalpaviSayIkRtatvAt , yadA punaramizraH saGkalpo| yathA yAvantaH sarajaskAH pAkhaNDino devadattA yadivA yAvantaH saugatA devadattA yadvA sAdhuvyatirekeNa sarve'pi pAkhaNDino devadattAstebhyo dAsyAmIti, tadA devadattAkhyasya sAdhoH kalpate, tasya saGkalpaviSayIkaraNAbhAvAt , yathA ca pAkhaNDiSu mizrAmizreSu vibhASA|| |kRtA tathA zramaNeSvapi mizrAmizreSu kartavyA, zramaNA hi zAkyAdayo'pi bhaNyante, yato vakSyati-niggaMthasakatAvasageruyAjIva paJcahA samaNA' / tato yadaivaM mizraH saGkalpo yAvantaH zramaNA devadattAkhyAstebhyo dAsyAmIti tadA devadattAkhyasya sAdhorna kalpate, tasya zramaNadevadattazabdAbhyAM saGkalpaviSayIkRtatvAt , yadA punarevamamizraH saGkalpo yAvantaH zAkyAH zramaNA yadivA AjIvikA devadattA yadA-sAdhuvyatirekeNa sarve zramaNA devadattAstebhyo dAsyAmIti tadA kalpane, tasya vivakSitasaGkalpaviSayIkaraNAbhAvAt , saMyatAnAM tu nirgranthAnAM visadRzanAnAmapi saGkalpe kRte devadattAkhyAdeH sAdhorna kalpate, kimuktaM bhavati ?-caitranAmno'pi saMyatasyoddezena kRtaM | devadattAkhyasya sAdhorna kalpate, tathA bhagavadAjJAviz2aMbhaNAta, yadA punastIrthakarapratyekabuddhasaGkalpanena kRtaM tadA kalpate, tIrthakarapratyekabuddhAnAM saGghAtItatvena saGghamadhyavartibhiH sAdhubhiH saha sAdharmikatvAbhAvAt , ' saMjayANa u visarisanAmANavi na kappe' iti vacanAcArthApattyA yAvanto devadattA ityAdau visadRzacaitrAdinAmnAM sAdhUnAM kalpata eveti pratipAditaM draSTavyaM / tadevamukto nAmasAdharmikamadhikRtya kalpyAkalpyavidhiH, sammati sthApanAdravyasAdharmikAvadhikRtya tamAha nIsamanIsA va kaDaM ThavaNAsAhammiyammi u vibhAsA / davve mayataNubhattaM na taM tu kucchA vivajjejjA // 144 // For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermaLayagirIyAvRttiH // 54 // vyAkhyA-iha ko'pi gRhI gRhItapravajyasya mRtasya jIvato vA pitrAdeH snehavazAta pratikRti kArayitvA tatpurato DhaukanAya baliM||| AdhAkarmaniSpAdayati, tanniSpAdanaM ca dvidhA, tadyathA-nizrayA anizrayA ca, tatra ye rajoharaNAdiveSadhAriNo mapitRtulyAstebhyo dAsyAmIti saGkalpya ||Ni sthApaniSpAdayati tadA tadvaliniSpAdanaM nizrAkRtamucyate, yadA tvevaMvidhaH saGkalpo na bhavati, kintvevameva DhaukanAya baliM niSpAdayati tadA | nAdravyasAtadvaliniSpAdanamanizrAkRtamucyate, tathA cAha-nIsamanIsA va kaDaM' iha prathamA tRtIyArthe veditavyA, tato'yamartha:-nizrayA'nizrayA|||| dharmika || vA yatkRtaM-niSpAditaM bhaktAdisthApanAsAdharmikaviSaye tatra vibhASA karttavyA, yadi nizrAkRtaM tadapi ca daukitamaDhaukitaM vA tarhi na|| kalpate, anizrAkRtaM tu daukitamaDhaukitaM vA kalpate, paraM tatrApi pravRttidoSaprasaGga iti pUrvasUrayo niSedhamAcakSate tathA 'dravye' dravyasA-||2|| dharmikaviSaye yanmRtatanubhaktaM-tatkAlaM mRtasya sAdhoryA tanustasyAH purato DhaukanAya yadazanAdi tatputrAdinA kRtaM tanmRtatanubhaktaM, tadapi / || dvidhA-nizrAkRtamanizrAkRtaM ca, tatra sAdhubhyo dAsyAmIti sanlapya kRtaM nizrAkRtamitarattu svapitrAdibhaktimAtrakRtamanizrAkRtaM, tatra yani-|||| zrAkRtaM taniSedhayati-naiva kalpate, itarattvanizrAkRtaM kalpate, kintu tadahaNe loke jugupsA-nindA pravattete, yathA aho! amI bhikSavo ni:-|| zUkA mRtatanubhaktamapi na pariharantIti tato vivarjayanti tatsAdhavaH // sampati kSetrakAlasAdharmikAvadhikRtyotidezena kalpyAkalpyavidhimAha pAsaMDiyasamaNANaM gihiniggaMthANa ceva u vibhAsA / jaha nAmaMmi taheva ya khette kAle ya nAyavvaM // 145 // vyAkhyA-yathA 'nAmni' nAmasAdharmikaviSaye pApaNDinAM zramaNAnAM 'gihitti' sUcanAtsUtrAmati nyAyAd gRhyagRhiNAM nirga // 54 // 1 anyatra prasiddhasyAnyatra kathanamatidezaH / Jain Education.international For Personal & Private Use Only ww.jainelibrary.org Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAnAM ca vibhASA kRtA tathA kSetre kAle ca vibhASaNaM jJAtavyaM, tatra 'kSetraM ' saurASTrAdikaM 'kAlo' dinapauruSyAdikaH, tatra kSetraviSaye vibhASA evaM-yadi saurASTradezotpannebhyaH pApaNDibhyo mayA dAtavyamiti saGkalpaH tadA saurASTradezotpannasya sAdhorna kalpate, saurASTradezotpanatvena tasyApi saGkalpaviSayIkaraNAt, zeSadezotpannAnAM tu kalpate, teSAM saGkalpaviSayIkaraNAbhAvAt, yadi punaH saurASTradezotpannebhyaH pApaNDibhyaH sarajaskebhyo yadivA saugatebhyo yadvA sAdhuvyatirekeNa sarvapApaNDibhyo dAsyAmIti saGkalpaH tadA saurASTradezotpannasyApi saadhoH| kalpate, tasya saGkalpAkroDIkaraNAta, evaM zramaNeSvapi sAmAnyataH saGkalpiteSu na kalpate, sAdhuvyatirekeNa tu saGkalpiteSu kalpate, tathA gRhyagRhiSu sAmAnyataH saurASTradezotpannatvena saGkalpiteSu na kalpate, kevaleSu tu gRhiSu kalpate, nigrantheSu tu saurASTradezotpanneSvasaurASTradezotpanneSu vA saMkalpiteSu saurASTradezotpannAnAmanyadezotpannAnAM vA sarvathA na kalpate, tadevaM kSetrasAdharmike vibhASA bhAvitA, evaM kAlasAdharmike'pi bhAvanIyA, yathA vivakSitadinajAtebhyaH pASaNDibhyo mayA dAtavyamiti saGkalpite tasyApi taddinajAtasya sAdho kalpate, tasyApi , |tadinajAtatvena saGkalpaviSayIkaraNAta, zeSadinajAtAnAM tu kalpate, saGkalpaviSayIkaraNAbhAvAt, ityAdi sarva pUrvoktAnusAreNa bhAvanIyaM, pravacanAdipadasaptake punarevaM pUrvAcAryavyAkhyA-pravacanaliGgadarzanajJAnacAritrAbhigrahabhAvanArUpeSu saptasu padeSu dvisaMyogabhaGgA ekaviMzatiH, tadyathA-pravacanasya liGgena saheko, darzanena saha dvitIyo, jJAnena saha tRtIyaH, evaM yAvadbhAvanayA saha SaSTha iti SaD bhaGgAH, evaM liGgasya darzanAdibhiH saha paJca, darzanasya jJAnAdibhiH saha catvAraH, jJAnasya cAritrAdibhiH saha trayaH, cAritrasyAbhigrahabhAvanAbhyAM dau, abhigrahasya bhAvanayA sahaka ityekaviMzatiH, eteSu caikaviMzatisaGkhyeSu bhaGgeSu pratyekamekaikA caturbhaGgikA, tadyathA-pravacanataH sAdharmiko na liGgataH, liGgataH sAdharmiko na pravacanataH, pravacanataH sAdharmiko liGgatazca, na pravacanato na liGgatazca, zeSeSu bhaGgeSu yathAsthAnaM caturbhaGgikA darzayiSyate // tatra prathamacaturbhanikAyA AdyabhaGgAdvayodAharaNamupadarzayati dain Education International For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktermalayagirIyAvRttiH // 55 // dasa sasihAgA sAvaga pavayaNa sAhammiyA na liGgeNa / liGgeNa u sAhammI no pavayaNa nihagA sabve // 146 // AdhAkarma Ni sAdhavyAkhyA-pravacanataH sAdharmikA na linena aviratasamyagRdRSTerArabhya yAvadazamI zrAvakAtimA pratipannA ye zrAvakAste'tra draSTavyAH, mikacatukuta ityAha-'dasa sasihAgA' ityatra 'nimittakAraNahetuSu sarvAsAM vibhaktInAM prAyo darzana miti nyAyAddhetau prathamA, tato'yamarthaH bheGgacaH yataste dazamI zrAvakapratimA pratipannAH 'sazikhAkAH' zikhAsahitAH kezasahitA evetyarthaH, tataste pravacanata eva sAdharmikA bhavanti na liGgato, ye tvekAdazI zrAvakAtimA pratipannAste niSkezA ityAdinA liGgato'pi sAdharmikA bhavantIti tadvivarjanam, eteSAM cArthAya ya-MT tkRtaM tatsAdhUnAM kalpate, tathA liGgataH sArmikA na pravacanato nivAH, teSAM pravacanavahirbhUtatvena pravacanataH sAdharmikatvAbhAvAt , liGgaM tu teSAmapi rajoharaNAdikaM vidyate iti liGgataH sAdharmikAH, tepAmapyarthAya kRtaM sAdhUnAM kalpate, nivAzca dvidhA-loke nidvavatvena jJAtA|4|| ajJAtAca, tatra ye jJAtAste iha grAhyAH, ajJAtAnAM loke sAdhutvena vyavaharaNabhAvataH pravacanAntavertitvAta, ihAyabhaGgadvayena udAhRte zeSamuttaraM bhaGgadvayaM svayameva zrotAro'vabhotsyante iti buddhayA niyuktikRnnodAhRtavAna. anenaiva ca kAraNena zeSANAmapi catubheGgikANAmAyameva bhaGga-1 yamudAhariSyati nocaraM bhaGgadvayaM, vayaM tu sukhAvabodhAyodAhariSyAmaH, tatrAsyAmeva prathamacaturbhanikAyAM pravacanataH sAdharmikA liGgantazceti || tRtIyabhaGge udAharaNaM sAdhavaH ekAdazI pratimA pratipannAH zrAvakA vA, tatra sAdhanAmarthAya kRtaM na kalpate zrAvakANA tvathAya kRtaM // 55 // kalpate, na pravacanataH sAdharmikA nApi liGgatastIrthakarapratyekabuddhAH, teSAM pravacanaliGgAtItatvAt , teSAmarthAya kRtaM kalpate, dvitIyA catumaGgikA pravacanataH sAdharmikA na darzanato, darzanataH sAdharmikA na pravacanataH, pravacanataH sAdharmikA darzanatazca, na pravacanato na darzanataH, tatrAdyabhaGgAdvayodAharaNamAha For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | visarisadasaNajuttA pavayaNasAhammiyA na dNsnno| titthagarA patteyA no pavayagadaMsaptAhammI // 147 // * vyAkhyA-pravacanataH sAdhammikA na darzanataH, 'visadRzadarzanayuktAH, vibhinnAyikAdisamyaktvayuktAH sAdhavaH zrAvakA vA, kimuktaM bhavati ?-ekeSAM sAdhUnAM zrAvakANAM vA kSAyopazamika darzanamapareSAM tvaupazamikaM kSAyika vA te parasparaM pravacanataH sAdharmikA na darzanataH, tatra sAdhUnAmarthAya kRtaM sAdhUnAM na kalpate zrAvakANAM tvAya kRtaM kalpate tathA darzanataH sAdharmikA na pravacanataH, tIrthakarAH pratyekabuddhA vA samAnadarzanA veditavyAH, teSAmarthAya kRtaM sAdhUnAM kalpate, pravacanataH sAdharmikA darzanatazca, sAdhavaH zrAvakA vA samAnadarzanAH, atrApi sAdhUnAmarthAya kRtaM na kalpate zrAvakANAM tvarthAya kRtaM kalpate, na pravacanato nApi drshntstiirthkrprtyekbuddhnihvaaH|| tatra tIrthakarAH pratyekabuddhAzca vibhinnadarzanA veditavyAH, nihnavAzca mithyAdRSTayaH pratItA eva, eteSAM ca sarveSAmarthAya kRtaM kalpate / / tRtIyA caturbhaGgikA pravacanataH sAdharmikA na jJAnataH, jJAnataH sAdharmikA na pravacanataH, pravacanato'pi sAdharmikA jJAnatazca, na pravacanato nApi jJAnataH, evaM caturthyapi caturbhaGgikA pravacanasya cAritreNa saha veditavyA, etayoyorapi caturbhaGgikayorAdyamAdyaM bhaGgadvayamatidezenodAharati nANacarittA evaM nAyavvA hoti pavayaNeNaM tu / vyAkhyA-yathA pravacanena saha darzanamuktam , evaM jJAnacAritre api pravacanena saha jJAtavye, tadyathA-pravacanataH sAdharmikA na jJAnataH, visadRzajJAnasahitAH sAdhavaH zrAvakA vA, atrApi yadi sAdhavastarhi na kalpate, atha zrAvakAstahi kalpate, jJAnataH sAdharmikA na pravaca For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- termalayagi rIyAvRttiH // 56 // nataH, tIrthakarAH pratyekabuddhA vA samAnajJAnAH, teSAmarthAya kRtaM kalpate, pravacanataH sAdharmikA jJAnatazca, sAdhavaH zrAvakA vA samAnajJAnAH AdhAkarmaatrApi sAdhvartha kRtaM na kalpate, zrAvakANAM tvarthAya kRtaM kalpate, na pravacanato nApi jJAnatastIrthakarapratyekabuddhanidbhavAH, tatra tIrthakarAH Ni sAdha rmikacatupratyekabuddhAzca vibhinnajJAnA veditavyAH, nivAstu mithyAdRSTitvAdajJAninaH pratItA eva, eteSAM sarveSAmapyarthAya kRtaM kalpate, tathA pravacanataH sAdharmikA na cAritrataH sAdhavaH zrAvakAca, tatra sAdhavo visadRzacAritrasahitA veditavyAH, zrAvakANAM tvaviratasamyagdRSTInAM sarvathA / viratyabhAvena dezaviratAnAM tu dezacAritratayA cAritrataH sAdharmikatvAbhAvaH supratItaH, sAdhvartha cetkRtaM na kalpate zrAvakArtha cettarhi kalpate, cAritrataH sAdharmikA na pravacanataH, tIrthakarapratyekabuddhAH samAnacAritrAH, teSAmarthAya kRtaM kalpate, pravacanataH sAdharmikAzcAritratazca sAdhavaH samAnacAritrAH, teSAmarthAya kRtaM na kalpate, na pravacanato nApi cAritratastIrthakarapratyekabuddhanihnavAH, tatra tIrthakarapratyekabuddhA visadRzacAritrA veditavyAH, nivAstvacAritriNa eva, eteSAM ca sarveSAmapyarthAya kRtaM kalpate // paJcamI caturbhaGgikA pravacanataH sAdharmikA nAbhigrahataH, abhigrahataH sAdharmikA na pravacanataH, pravacanato'pi sAdharmikA abhigrahatazca, na pravacanato'pi nApyabhigrahatazca, evaM SaSThayapi caturbhaGgikA pravacanasya bhAvanayA saha veditavyA, etayoyorapi caturbhaGgikayoH pratyekamAyaM bhaGgAdvayamudAharatipavayaNao sAhammI nAbhiggaha sAvagA jaiNo // 148 // // 56 // sAhamma'bhiggaheNaM nopavayaNa niNha tittha ptteyaa| evaM pavayaNabhAvaNa etto sesANa vocchAmi // 149 // vyAkhyA-pravacanataH sAdharmikA nAbhigrahataH zrAvakA yatayazca visadRzAbhigrahasahitAH, tatra zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate na sAdhU dan Education International For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAm , abhigraheNa sAdharmikA na pravacanena, nihnavatIrthakarapratyekabuddhAH, eteSAM cAya kRtaM kalpate, pravacanataH sAdharmikA abhigrahatazca sAdhavaH zrAvakAzca samAnAbhigrahAH, atrApi zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate na sAdhUnAM, na pravacanato nApyabhigrahataH, tIrthakarapratyekabuddhanihnavA visadRzAbhigrahakalitA nirabhigrahA vA, teSAmarthAya kRtaM kalpate, 'evaM pavayaNabhAvaNa 'tti evaM-pUrvoktena prakAreNa pravacanabhAvanetipravacanabhAvanAcaturbhaGgikA bhAvanIyA, tadyathA-pravacanataH sAdharmikA na bhAvanAtaH, sAdhavaH zrAvakA vA visadRzabhAvanAkAH, atrApi zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate na sAdhUnAM, bhAvanAtaH sAdharmikA na pravacanataH, nidravatIrthakarapratyekabuddhAsteSAmarthAya kRtaM kalpate, pravacanataH sAdharmikA bhAvanAtazca, sAdhavaH zrAvakAzca samAnabhAvanAkAH, tatra zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate na sAdhUnAM, na pravacanato nApi bhAvanAtaH tIrthakarapratyekabuddhanihnavA visadRzabhAvanAkAH, eteSAmarthAya kRtaM kalpate, tadevamuktAni pravacanAzritAnAM SaNNAM caturbhaGgikAnAmudAharaNAni, etto sesANa vocchAmi'tti ita UrdhvaM zeSANAM caturbhaGgikANAmudAharaNAni vakSye / pratijJAtamevAtidezena nirvAhayati liMgAIhivi evaM ekekeNaM tu uvarimA neyA / je'nanne uvarillA te mottuM sesae evaM // 150 // vyAkhyA--'liGgAIhivi' ityatra saptamyarthe tRtIyA tato'yamarthaH-evaM-pUrvoktena prakAreNa liGgAdiSvapi-liGgadarzanaprabhRtiSvapi padeSu ekaikena liGgAdinA padena 'uparitanAni' darzanajJAnaprabhRtIni padAni nayet , kimuktaM bhavati ?-liGgadarzanaprabhRtiSu padeSu darzanajJAnAdibhiH padaiH saha yAzcaturbhaGgikAstAH pUrvoktAnusAreNodAharet, atIvedaM sakSiptataramuktam , ato nyakSeNa vivakSuridamAha'je'nanne' ityAdi, ye ananye-udAharaNApekSayA anyAdRzA na bhavanti bhaGgAH tAnmuktvA zeSakAn bhaGgakAn evaM-vakSyamANaprakAreNa jAnIta, iyamatra bhAvanA-iha liGgadarzanayorye catvAro bhaGgAH sodAharaNA vakSyante-tAdRzA eva pAya udAharaNApekSayA liGgajJAnaliGga Jain Education For Personal & Private Use Only LAT.jainelibrary.org Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryutermalayagiyAvRttiH // 57 // caraNayorapi bhaGgAH, tatastAn muktvA liGgadarzanaliGgAbhigrahAdisatkAn bhaGgAnudAhariSyAmIti, tatra liGgadarzanayoriyaM caturbhaGgikA, liGgataH sAdharmikA na darzanataH, darzanataH sAdharmikA na liGgataH, liGgato'pi sAdharmikA darzanatazca na liGgato nApi darzanataH, tatrAdyaM bhaGgadvayamudAharati liGgeNa u sAhammI na daMsaNe vIsudaMsi jai niNhA / patteyabuddha titthaMkarA ya bIyaMmi bhaMgaMmi // 151 // vyAkhyA - liGgena sAdharmikA 'na daMsaNe' ityatra tRtIyArthe saptamI na darzanena, 'viSvagdarzanA' vibhinnadarzanA yatayo nihnavAtha, upalakSaNametat, vibhinnadarzanA ekAdazapratimApratipannAH zrAvakAca, tatra nihnavA mithyAdRSTitvAnna darzanataH sAdharmikAH atra ca nihnavAnAM zrAvakANAM cArthAya kRtaM kalpate na yatInAM dvitIye bhaGge darzanataH sAdharmikA na liGgata ityevaMrUpe pratyekabuddhAstIrthaMkRta ekA| dazapratimApratipannavajaH zrAvakAzca samAnadarzanA jJeyAH, teSAmarthAya kRtaM kalpate, zeSaM bhaGgadvayaM vayamudAharAmaH, liGgataH sAdharmikA darzanatatha samAnadarzanA sAdhava ekAdazIM pratimAM pratipannAH zrAvakAca, atrApi zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate na sAdhUnAM na liGgato nApi darzanato | visadRzadarzanAH pratyekabuddhatIrthakarA ekAdazapratimApratipannavajaH zrAvakAca, teSAmarthAya kRtaM kalpate, liGgajJAna caturbhaGgikA tvevaM, liGgataH sAdharmikA na jJAnataH, jJAnataH sAdharmikA na liGgataH, liGgataH sAdharmikA jJAnatazca na liGgato nApi jJAnataH asyAzcaturbhaGgikAyA A dyabhaGgadvayodAharaNAni prAyo liGgadarzana canurbhaGgikAyadyasadRzAnItikRtvA niryuktinnodAharati, tato vayamevodAharAmaH - liGgataH sAdharmikA na jJAnataH, vibhinnajJAnA yataya ekAdazIM pratimAM pratipannAH zrAvakA nivAzca, atrApi zrAvakANAM nihnavAnAM cArthAya kRtaM kalpate na yatInAM jJAnataH sAdharmikA na liGgataH samAnajJAnAstIrthakarapratyekabuddhA ekAdazapratimAvajaH zrAvakAca, teSAmarthAya kRtaM kalpate, liGgataH For Personal & Private Use Only AdhAkarma Ni sAdharmikacatubheGgayaH // 57 // Hjainelibrary.org Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 00000000 sAdharmikA jJAnatazca samAnajJAnAH sAdhava ekAdazI pratimA pratipannAH zrAvakAca, atrApi zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate na yatInAM, na| liGgato nApi jJAnato, vibhinnajJAnAH pratyekabuddhatIrthakarA ekAdazapatimApratipannavarjAH zrAvakAca, eteSAmarthAya kRtaM kalpate, liGgacaraNayoriyaM caturbhanikA, liGgataH sArmikA na caraNataH, caraNataH sAdharmikA na liGgato, liGgataH sAdharmikAzcaraNatazca, na liGgato nApi caraNataH, asyA api caturbhanikAyA udAharaNAni prAyaH pUrvasadRzAnItikRtvA niyuktinnodAhRtavAn tato'hamevodAharAmi, liGgataH sAdharmikA na caraNato vibhinnacAritrA yatayaH, ekAdazI pratimA pratipannAH zrAvakA niyAzca, atra zrAvakANAM nivAnAM cArthAya kRtaM kalpate na yatInAM, caraNataH sAdharmikA na liGgataH, pratyekabuddhAstIrthakRtazca samAnacAritrAH, teSAmarthAya kRtaM sAdhUnAM kalpate, liGgataH sAdharmikAzcaraNatazca samAnacAritrA yatayaH, teSAmarthAya kRtaM na kalpate, na liGgato nApi caraNato visadRzacaraNAH pratyekabuddhatIrthakarA ekAdazapatimAvarjAH zrAvakAca, teSAmarthAya kRtaM kalpate // liGgAbhigrahayozcaturbhaGgikA iyaM-liGgataH sAdharmikA nAbhigrahataH, abhigrahataH sAdharmikA na liGgato, liGgataH sAdharmikA abhigrahatazca, na liGgato nApyabhigrahataH, tatrAdyaM bhaGgAdvayamudAharatiliMgeNa u nAbhiggaha aNabhiggaha vIsa'bhigahI ceva / jai sAvaga bIyabhaMge patteyabuhA ya titthayarA // 152 // vyAkhyA-liGgena sAdharmikA nAbhigrahato'nabhigrahAH, yadvA 'viSvAbhigrahiNo' vibhinnAbhigrahakalitA yataya ekAdazI pratimA pratipannAH zrAvakAca veditavyAH, upalakSaNametannivAzca, atrApi nivAnAM zrAvakANAM cAya kRtaM kalpate na yatInAm 1, abhigrahataH sAdhamikA na liGgata ityevaMrUpe dvitIye bhane pratyekabuddhAstIrthakarAzvazabdAdekAdazapatimAvajoM: zrAvakAzca samAnAbhigrahA draSTavyAH, eteSAmarthAya kRtaM kalpate 2, liGgataH sAdharmikA abhigrahatazca samAnAbhigrahAH sAdhava ekAdazI pratimAM pratipannAH zrAvakA nihnavAzca, atrApi For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhAkamaNisAdha miMkacatu bhanayaH piNDaniyu- zrAvakanihavAnAmarthAya kRtaM kalpate na yatInAM 3, na liGgato nApyabhigrahatazca visadRzAbhigrahAstIrthakarapratyekavuddhaikAdazapratimAvarjazrAvakAra, ktermaLayagi- eteSAmarthAya kRtaM kalpate // liGgabhAvanayoriyaM caturbhaGgikA-liGgataH sAdharmikA na bhAvanAtaH bhAvanAtaH sAdharmikA na liGgato liGgataH rIyAvRttiH sAdharmikA bhAvanAtazca na liGgato nApi bhAvanAtaH, tatrAsyA udaahrnnaanytideshenaah||28|| evaM liGgeNa bhAvaNa / vyAkhyA-yathA liGge abhigraheNa bhaGgedhUdAhRtamevaM bhAvanayA''pyudAharttavyaM / taccaivam-liGgataH sAdharmikA na bhAvanAtaH, bhAvanArahitA viSvagabhAvanA vA yataya ekAdazI pratimAM pratipannAH zrAvakA nivAzca, atra zrAvakanihavAnAmarthAya kRtaM kalpate na sAdhUnAmarthAya 1, |bhAvanAtaH sAdharmikA na liGgataH, pratyekabuddhAstIrthakRta ekAdazI pratimA pratipannAH zrAvakAca samAnabhAvanAkAH, eteSAmAya kRtaM kalpate 2, pAliGgAtaH sAdharmikA bhAvanAtazca samAnabhAvanAkAH sAdhava ekAdazI pratimA pratipannAH zrAvakA nivAzca, atrApi zrAvakanihavAnAmathAya kRtaM kalpate na yatInAM 3, na liGgato nApi bhAvanAto visadRzabhAvanAkAstIrthakarapratyekabuddhaikAdazapratimAvarjazrAvakAH eteSAmathoya kRtaM kalpate // tadevaM liGgaviSayA paJca caturbhaGgikA uktAH, sampati darzanasya jJAnAdibhiH saha vaktavyAH, tatra dazenajJAnayoriya caturbhaGgikAdarzanataH sArmikA na jJAnataH jJAnataH sAdharmikA na darzanataH darzanato'pi sAmikA jJAnatazca na darzanato nApi jJAnataH, tatrAcaM bhaGgAdvayamudAharati daMsaNanANe ya paDhama bhaMgo u| jai sAvaga vIsanANI evaM ciya biiyabhaMgo'vi // 153 // zrAvakAca samAnAtha, atrakAra, eteSAmanAkA // 5 // For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-darzanajJAne' darzanajJAnaviSayAyAM 'caH' samuccaye, prathamo bhaGgo darzanataH sAdharmikA na jJAnata ityevaMrUpaH 'viSvaga||jJAninaH' vibhinnajJAnAH samAnadarzanA yatayaH zrAvakAca veditavyAH, tatra zrAvakANAmoMya kRtaM kalpate na yatInAmarthAya kRtam / evameva jJAnataH sAdharmikA na darzanata ityevaMrUpo dvitIyo bhaGgo'pi jJAtavyaH, tatrApi yatayaH zrAvakAca veditavyA ityarthaH, kevalaM vibhinnadarzanAH samAnajJAnAH, atrApi kalpyAkalpyavidhiH prAgiva, jJAnataH sAdharmikA darzanatazca samAnajJAnAH samAnadarzanA yatayaH zrAvakAca, atrApi kalpyAkalpyavidhiH mAgvata, na jJAnato nApi darzanato visadRzajJAnadarzanAH sAdhavaH zrAvakA nivAzca, atra zrAvakanihavAnAmayoMya kRtaM kalpate na sAdhanAM // darzanacaraNayozcaturbhaGgikA tviyaM-darzanataH sAdharmikA na caraNataH caraNataH sAmikA na darzanataH darzanato'pi sAdharmikAzcaraNatazca na darzanato nApi caraNataH, tatrAdyaM bhaGgadvayamudAharatidasaNacaraNe paDhamo sAvaga jaiNo ya bIyabhaMgo u / jaiNo visarisadaMsI daMse ya abhiggahe vocchaM // 154 // vyAkhyA-'darzanacaraNe' darzanacaraNacaturbhanikAyAM prathamo bhajo darzanataH sAdharmikA na caraNata ityevaMrUpaH samAnadarzanAH zrAvakA visadRzacaraNA yatayazca, atra zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate na yatInAmarthAya kRtaM 1, dvitIyo bhaGgaH punazcaraNataH sAdharmikA na darzanata ityevaMrUpo visadRzadarzanAH samAnacAritrA yatayaH, eteSAmarthAya kRtaM na kalpate 2, darzanataH sAdharmikAzcaraNatazca samAnadarzanacaraNA yatayaH, atrApi na kalpate 3, na darzanato nApi caraNato nihnavA visadRzadarzanAH zrAvakA visadRzadarzanacaraNA yatayazca, tatra nihnavazrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate na yatInA, darzanAbhigrahayoriyaM caturbhaGgikA-darzanataH sAdharmikA nAbhigrahataH, abhigrahataH sAdharmikA na darzanataH, For Personal & Private Use Only Mainelibrary.org Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhAkarmaNi sAdha ////////////////////////// mikacatubhayaH piNDaniyu-darzanataH sAdharmikA abhigrahatazca, na darzanato nApyabhigrahataH, tatrAdyaM bhaGgadyamudAjihIrgharidamAha-dasaNa' ityAdi, darzane'bhigrahe cAdyabhatermalayagi- 1GgadvayamadhikRtyodAharaNaM vakSye / pratijJAtameva nirvAhayatirIyAvRttiH sAvaga jai vIsa'bhiggaha paDhamo bIo ya // 59 // vyAkhyA-samAnadarzanAH 'viSvagabhigrahAH' vibhinnAbhigrahAH zrAvakA yatayazca darzanataH sAdharmikA nAbhigrahata evaMrUpaH prathamo bhaGgaH, atrApi zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate na yatInAM, dvitIyo'pi bhaGgo'bhigrahataH sAdharmikA na darzanata ityevaMlakSaNaH zrAvakayatirUpa | eva, kevalaM te yatayaH zrAvakAca visadRzadarzanAH samAnAbhigrahA veditavyAH, upalakSaNametat , tena nihnavAzca samAnAbhigrahAH jJAtavyAH, atra zrAvakanihnavAnAmarthAya kRtaM kalpate na yatInAM, darzanataH sAdharmikA abhigrahatazca samAnadarzanAbhigrahAH sAdhuzrAvakAH, atrApi zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate na sAdhanA, na darzanato nApyabhigrahato visadRzadarzanAbhigrahAH sAdhuzrAvakanihnavAH, atra kalpyAkalpyavidhidvitIyabhaGgavat / darzanabhAvanayoriyaM caturbhaGgikA-darzanataH sAdharmikA na bhAvanAto, bhAvanAtaH sAdharmikA na darzanataH, darzanato'pi sAdharmikA bhAvanAtazca, na darzanato nApi bhAvanAtaH / asyA AdhabhaGgayodAharaNAtidezArthamAha bhAvaNA cevaM / vyAkhyA-yathA darzanena abhigraha udAhRta evaM bhAvanA'pyudAharttavyA, sA caiva-darzanataH sAdharmikA na bhAvanAtaH, visadRzabhAvanAkAH samAnadarzanAH zrAvakA yatayaH, bhAvanAtaH sAdharmikA na darzanato visazadarzanasamAna bhAvanAkAH sAdhavaH zrAvakA nivAzca, darza //////////////////////////////////////////////////////////////// // 59 // For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nataH sAdharmikA bhAvanAtazca samAnadarzanabhAvanAkAH sAdhuzrAvakAH, na darzanato nApi bhAvanAto visadRzadarzanabhAvanAkAH sAdhuzrAvakanivAH, atra caturvapi bhaGgeSu kalpyAkalpyavidhiH prAgiva / tadevaM darzanaviSayA api catasrazcaturbhaGgikA uktAH, sampati jJAnasya cAritrAdibhiH saha vaktavyAH, tAzcAtidezenAha nANeNa'vi nejevaM vyAkhyA-yathA darzanena saha catasrazcanurbhaGgikA uktAH evaM jJAnenApi saha cAritrAdIni padAnyadhikRtya tisrazcaturbhagikA bhaavniiyaaH| atIvedaM saGkSiptamuktamataH spaSTaM viviyate-jJAnacaraNayoriyaM catubheGgikA, jJAnataH sAdharmikA na caraNataH, caraNataH sAdharmikA na jJAnataH, jJAnato'pi sAdharmi kAzcaraNatazca, na jJAnato'pi nApi caraNataH / tatra jJAnataH sAdharmikA na caraNataH, samAnajJAnAH zrAvakA visadRzacaraNasamAnajJAnA yatayazca, atra zrAvakANAmathoya kRtaM kalpate na yatInAM 1, caraNataH sAdharmikA na jJAnato visadRzajJAnAH samAnacaraNA yatayaH, atra na kalpate 2, jJAnataH sAdhamikAzcaraNatazca samAnajJAnacaraNA yatayaH, atrApi na kalpate 3, na jJAnato nApi caraNato visadRzajJAnacaraNA yatayo visadRzajJAnAH zrAvakA nivAzca, atra zrAvakanihavAnAmarthAya kRtaM kalpate na yatInAM 4, jJAnAbhigrahayoriyaM caturbhaGgikA-jJAnataH sAdharmikA nAbhigrahataH, abhigrahataH sAdharmikA na jJAnataH, jJAnato'pi sAdharmikA abhigrahatazca, na jJAnato nApyabhigrahataH / tatra jJAnataH sAdharmikA nAbhigrahataH samAnajJAnA visadazAbhigrahAH sAdhuzrAvakAH, atra zrAvakANAmarthAya kRtaM kalpate na sAdhUnAm 1, abhigrahataH sAdharmikA na jJAnato visadRzajJAnAH samAnAbhiprahAH sAdhuzrAvakAH samAnAbhigrahA nivAzca, atrApi zrAvakanihnavAnAmarthAya | kRtaM kalpate na sAdhUnAM 2, jJAnataH sAdharmikA abhigrahatazca samAnajJAnAbhigrahAH sAdhuzrAvakAH, atra kalpyAkalpyavidhiH prathamabhaGga iva 3, For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhAkarma|Ni sAdha| mikacatu bhaGgayaH piNDaniyu-na jJAnato nApyabhigrahato visadRzajJAnAbhigrahAH sAdhuzrAvakA visadRzAbhigrahA nivAzca, atra dvitIyabhaGge iva kalpyAkalpyabhAvanA 4, termalayagi- jJAnabhAvanayoriyaM caturbhaGgikA-jJAnataH sAdharmikA na bhAvanAtaH, bhAvanAtaH sAdharmikA na jJAnataH, jJAnato'pi sAdharmikA bhAvanAtaca, rIyAvRttiH na jJAnato nApi bhAvanAtaH / tatra jJAnataH sAdharmikA na bhAvanAtaH samAnajJAnA visadRzabhAvanAkAH sAdhuzrAvakAH 1, bhAvanAtaH sAdhamikA na jJAnato visadRzajJAnAH samAnabhAvanAkAH sAdhuzrAvakAH samAnabhAvanA nivAzca 2, jJAnataH sAdharmikA bhAvanAtazca samAnajJAnabhAvanAkAH sAdhuzrAvakAH 3, na jJAnato nApi bhAvanAto visadRzabhAvanAH sAdhuzrAvakA visadRzabhAvanA nihnavAzca 4, atra caturvapi bhaGgakeSu kalpyAkalpyabhAvanA prAgiva / tadevaM jJAnaviSayA api tisrazcaturbhaGgikA uktAH, sampati caraNena saha yaccaturbhaGgikAdvayaM tadudAhatumAha eto caraNeNa vocchAmi // 155 // vyAkhyA-ita Urddha caraNena saha ye dve caturbhaGgike tadudAharaNAni vakSye tatra caraNAbhigrahayoriyaM caturbhanikA-caraNataH sAmikA nAbhigrahataH, abhigrahataH sAdharmakA na caraNataH, caraNato'pi sAdharmikA abhigrahatazca, na caraNato naapybhigrhtH| tatrAdyaM bhaGgAdvayamudAjihIrgharAha jaiNo vIsAbhiggaha paDhamo biya niNhasAvagajaiNo u (iinno)| vyAkhyA-caraNataH sArdhAmakA nAbhigrahata ityevaMrUpaH prathamo bhaGgaH, samAnacaraNA 'viSvagabhigrahAH' vibhinnAbhigrahA yatayaH, atra na kalpate, abhigrahataH sAdharmikA na caraNataH ityevaMrUpo dvitIyo bhaGgaH samAnAbhigrahA nivAH zrAvakA vibhinnacaraNA yatayazca, atra 99999999999999999999 // 6 // Jain Education Interational For Personal & Private Use Only lainelibrary.org Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakANAM nihnavAnAM cArthAya kRtaM kalpate na yatInAM 2, caraNataH sAdharmikA abhigrahatazca samAnacaraNAbhigrahA yatayaH, atra na kalpate 3, na caraNato nApyabhigrahataH visadRzAbhigrahacaraNAH sAdhavoM visadRzAbhigrahAH zrAvakanihavAca, atra kalyAkalpyabhAvanA dvitIyabhaGga iva 4, caraNabhAvanayoriyaM caturbhaGgikA- caraNataH sAdharmikA na bhAvanAtaH bhAvanAtaH sAdharmikA na caraNataH caraNataH sAdharmikA bhAvanAtaca na caraNato nApi bhAvanAtaH, asyA udAharaNAnyatidezata Aha evaM bhAvaNA tu vyAkhyA--yathA caraNena sahAbhigrahe udAhRtam evaM bhAvanAsvapyudAharttavyaM tacaivaM caraNataH sAdharmikA na bhAvanAtaH samAnacaraNavibhinnabhAvanA yatayaH 1, bhAvanAtaH sAdharmikA na caraNataH samAnabhAvanA nihnavAH zrAvakA vibhinnacaraNA yatayazca 2, caraNataH sAdharmikA bhAvanAtazca samAnacaraNa bhAvanA yatayaH 3, na caraNato nApi bhAvanAto visadRzacaraNa bhAvanAH sAdhavo visadRzabhAvanAH zrAvakA nivAzca 4, atra caturSvapi bhaGgakeSu kalpyA kalpyavidhiH prAgiva / tadevaM caraNaviSaye'pi dve caturbhaGgike ukte, sampratyabhigrahabhAvanayocaturbhaGgikAM vaktukAma Aha-- vocchaM dohaMtimANitto // 156 // vyAkhyA--ita UrdhvaM dvayorantimayoH - abhigrahabhAvanAlakSaNayoH padayozcaturbhaGgikAmudAharaNato vakSye / tatra tayoriyaM caturbhaGgikA| abhigrahataH sAdharmikA na bhAvanAtaH, bhAvanAtaH sAdharmikA nAbhigrahataH, bhAvanAtaH sAdharmikA abhigrahataca, nAbhigrahato nApi bhAvanAtaH / tatrAdyaM bhaGgadvayamudAjihIrSurAha - For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayagirIyAvRttiH AdhAkarmaNi sAdha|rmika prarU paNA jaiNo sAvarA niNhava paDhame biie ya huMti bhaMge ya / vyAkhyA-abhigrahataH sAdharmikA na bhAvanAta ityevaMrUpe prathame bhaGge bhAvanAtaH sAdharmikA nAbhigrahata ityevaMrUpe dvitIye ca bhaGge yatayaH zrAvakA nivAzca bhavanti, kevalaM prathamabhaGge samAnAbhigrahA visadRzabhAvanA veditavyAH, dvitIye bhaGge punaH samAnabhAvanA visadRzAbhigrahAH, abhigrahataH sAdharmikA bhAvanAtazca samAnabhAvanAbhigrahAH sAdhuzrAvakanihavAH, nAbhigrahato nApi bhAvanAto visadRzabhAvanAbhigrahAH sAdhuzrAvakanihnavAH / atra caturvapi bhaGgeSu zrAvakanihnavAnAmarthAya kRtaM kalpate na sAdhUnAmiti / tadevamuktA ekaviMzatirapi caturbhagikAH, sampati sAmAnyakevalinaM tIrthakaraM cAdhikRtya kalpyAkalpyavidhi kathayati kevalanANe titthaMkarassa no kappai kayaM tu // 157 // vyAkhyA-'kevalajJAne' kevalajJAninaH sAmAnyasAdhoH, upalakSaNametat , tena tIrthakarapratyekabuddhavarjAnAM zeSasAdhUnAmityarthaH, tIrthakarasya, tIrthakaragrahaNamupalakSaNaM tena pratyekabuddhasya cArthAya kRtaM yathAkramaM na kalpate, tuzabdasyAnuktArthasamuccAyakatvAt kalpate ca, iyamatra bhAvanA-tIrthakarapratyekabuddhavarjazeSasAdhUnAmarthAya kRtaM na kalpate, tIrthakarapratyekabuddhAnAM tvAya kRtaM kalpate, tathAhi-tIrthakaranimittaM suraiH kRte'pi samavasaraNe tatra sAdhUnAM dezanAzravaNArthamupavezanAdi kalpate, evaM bhaktAdyapi, evaM pratyekavuddhasyApi / sampati yAnAzritya pUrvoktA bhaGgAH sambhavanti sma tAn pratipAdayatipatteyabuddha niNhava uvAsae kevalIvi Asajja / khaiyAie ya bhAve paDucca bhaMge u joejjA // 158 // vyAkhyA-pratyekabuddhAn nihnavAn 'upAsakAn zrAvakAn 'kevalinaH' tIrthakarAn apizabdAcchepa sAdhUvAzriya tathA ' kSAyi For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAdIn bhAvAn / kSAyikakSAyopazamikaupazamikAni darzanAni, cazabdAdvicitrANi jJAnAni caraNAni abhigrahAn bhAvanAzca pratItya bhaGgAn yojayet , te ca tathaiva yojitAH / tatra prathamacaturbhaGgikA pravacanaliGgaviSayAmadhikRtya vizeSataH kalpyAkalpyavidhimAha jattha u taio bhaMgo tattha na kappaM tu sesae bhayaNA / titthaMkarakevaliNo jahakappaM no ya sesANaM // 159 // vyAkhyA-yatra sAdharmike tRtIyo bhaGgaH pravacanataH sAdharmikA liGgatazcetyevaMrUpastatra na kalpate, yataH pravacanato liGgatazca sAdharmikAH pratyekabuddhatIrthakaravarjA yatayaH tatasteSAmarthAya kRtaM na kalpate, tuzabdo'nuktasamuccayArthaH, sa ca zrAvakasyaikAdazI pratimA pratipannasya tRtIyabhaGgabhAvino'pyarthAya kRtaM kalpate iti samuccinoti, kecidAhuH-ekAdazI pratimA pratipannaH sAdhukalpa iti tasyApyarthAya kRtaM na kalpate, tadayuktaM, mUlaTIkAyAmasyArthasyAsammatatvAt , mUlaTIkAyAM hi liGgAbhigrahacaturbhaGgikAviSaye kalpyAkalpyavidhirevamuktaH-"liGge no abhiggahe jai sAhU na kappai gihatyaniNhave kappai "tti iha liGgayutA gRhasthA ekAdazI pratimA pratipannAH zrAvakA eva labhyante, tatasteSAmarthAya kRtaM kalpyamuktaM, 'sesae bhayaNa tti zeSake bhaGgakatraye 'bhajanA' vikalpanA kacit kathaJcitkalpate kacinna, bhaGgacatuSTayamapyadhikRtya sAmAnyata udAharati-'titthaMkare 'tyAdi, yathetyudAharaNopanyAsArthaH tIrthakarakevalino'rthAya kRtaM kalpate, iha tIrthakara utpannakevalajJAna evaM prAyaH sarvatrApi bhUmaNDale pratIto bhavati, pratItasya ca tIrthakarasyArthAya kRtaM kalpate nApatItasya tataH kevaligrahaNaM, yadA punazchadmasthAvasthAyAmapi tIrthakaratvena pratIto bhavati tadA tasyAmapyavasthAyAM tannimittaM kRtaM kalpate, tIrthakaragrahaNaM ca pratyekabuddhAnAmupalakSaNaM, tena teSAmapyarthAya kRtaM kalpate, 'no ya sesANaM'ti zeSasAdhUnAmarthAya kRtaM na kalpate, idaM ca sAmAnyata uktaM, tato'mumevArthamupajIvya tRtIyavarje zeSe bhaGgatraye bhajanA spaSTamupadayate-pravacanataH sAdharmikA na liGgataH, ekAdazapatimApatipanavAH zeSazrAvakArate. dain Education International For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rIyAvRttiH piNDaniryu - * pAmarthAya kRtaM kalpate, ye tu caurAdimuSitarajoharaNAdiliGgAH sAdhavasteSAmarthAya kRtaM na kalpate, dravyaliGgApekSayA sAdharmikatvAbhAve'pi termalayagi bhAvatazcaraNasAdharmikatvAt, liGgataH sAdharmikA na pravacanato nihnavAH te yadi loke nivatvena khyAtAstatasteSAmarthAya kRtaM kalpate, anyathA na, na pravacanato na liGgataH tIrthakara pratyekabuddhAsteSAmarthAya kRtaM kalpate, tadevaM prathamacaturbhaGgikAmadhikRtya kalpayAkalpyavidhiruktaH, etadanusAreNa ca zeSAsvapi caturbhaGgikAsu vijJeyaH, sa ca prAgeva pratyekaM darzitaH / sarvatrApyayaM tAtparyArtho'vadhAraNIyaH - yadi tIrthakarAH pratyekabuddhA nihnavAH zrAvakA vA tarhi teSAmarthAya kRtaM kalpate sAdhUnAmarthAya kRtaM na kalpate / tadevamuktaH kalpyA kalpyavidhiH, taduktau ca 'AhAkampiyanAme 'tyAdimUladvAragAthAyAM 'kassa vAvI 'ti vyAkhyAtaM samprati 'kiM vAvI 'ti vyAcikhyAsurAha-- // 62 // kiM taM AhAkammati pucchie tassarUvakahaNatthaM / saMbhavapadarisaNatthaM ca tassa asaNAiyaM bhai || 160 // vyAkhyA--kiM tadAghAkarmma iti ziSyeNa pRSThe 'tatsvarUpakathanArtham ' AdhAkarmmasvarUpakathanArtha ' tasya ' AdhAkarmaNaH sambhavam - darzanArthaM ca 'azanAdikam ' azanapAnakhAdimasvAdimaM gururbhaNati, iyamatra bhAvanA - azanAdisvarUpamAdhAkarma- azanAdAveva cAdhAka NaH sambhavaH, tato guruH kimAdhAkam iti pRSTaH sannazanAdikameva vakti, tathA ca zayyambhavasUrirAdhAkarmma darzayan piNDaiSaNAdhyayane| 'zanAdikamabhidhatte, tadyathA - " aseNaM pANagaM ceva, khAimaM sAimaM tadA / jaM jANijja suNijjA vA, samaNahA pagaDe imaM // 1 // taM bhave bhattapANaM tu, saMjayANa akappiyaM / deMtiyaM paDiyAikkhe, na me kappai tArisaM // 2 // " iti / sampratyazanAdikameva vyAcaSTe--- 1 azanaM pAnakameva khAdyaM svAdyaM tathA / yajjAnIyAcchRNuyAdvA zramaNArthaM prakRtamidam // 1 // tadbhavedbhaktapAnaM tu saMyatAnAmakalpikam / dadatIM pratyAcakSIta na me kalpate tAdRzam // 2 // For Personal & Private Use Only AdhAkarmakiMta ditidvAraM / / 62 / / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlImAi avaDe phalAi suMThAi sAimaM hoi / vyAkhyA-zAlyAdikamazanam , avaTa iti vApikUpataDAgAdyupalakSaNaM, tataH kUpavApItaDAgAdau yajalaM tatpAnaM, tathA 'phlaadi| phalaM-nAlikerAdi, AdizabdAccizciNikApuSpAdiparigrahastat khAdima, zuNThyAdikaM svAdima, tatra zuNThI pratItA, AdizabdAta harItakyAdiparigrahaH / tadevaM vyAkhyAtAnyazanAdIni, sampratyeteSvevAdhAkarmarUpeSu pratyekaM bhaGgacatuSTayamAha tassa kaDaniTThiyamI suddhamasuddhe ya catvAri // 161 // vyAkhyA-tasyati prastAvAt sAdhorAya 'kRtami'tyatra buddhAvAdikarmavivakSAyAM ktapratyayaH, tato'yamarthaH-kartuM prArabdhaM, tathA tasya sAdhorAya 'niSThitaM ' sarvathA prAsukIkRtamiti, atra viSaye 'catvAri' iti catvAro bhaGgA bhavanti, tatra prathama eSa eva bhaGgaH-tasya kRtaM tasya niSThitaM, dvitIyastasya kRtamanyasya niSThitaM, tRtIyo'nyasya kRtaM tasya niSThitaM, caturtho'nyasya kRtamanyasya niSThitaM / tatra prathamo vyAkhyAto dvitIyAdInAM tu bhaGgAnAmayamarthaH-pUrva tAvattasya sAdhorAya kartumArabdhaM tato dAtuH sAdhuviSayadAnapariNAmAbhAvatojyasya-AtmanaH svapuvAdervArthAya niSThAM nItaM, tathA prathamato'nyasya-putrAderAtmano vA'rthAya kartumArabdhaM tataH sAdhuviSayadAnapariNAmabhAvataH sAdhorAya niSThAM nItaM, tathA prathamata evAnyasya nimittaM kartumArabdhamanyasyaiva ca nimittaM niSThAM nItam , evamazane pAne khAdime svAdime ca pratyekaM catvAracatvAro bhaGgA bhavanti, tatra 'suddhamasuddhe yatti ArSatvAt zuddhAvazuddhau ceti draSTavyaM, tatra zuddhau-sAdhorAsevanAyogyau, tau ca dvitIyacatubhaGgo, tathAhi-kriyAyA niSThA pradhAnA, tato yadyapi prathamataH sAdhunimittaM kriyA prArabdhA tathApi niSThAmanyanimittaM nIteti dvitIyo bhaGgaH sAdhoH kalpate, caturthastu bhaGgaH zuddha eva, na tatra vivAdaH, azuddhau-akalpanIyau, tau ca prathamatRtIyau, tatra prathama ekAntenAzuddha eva sAdhvartha || Jain Education Internationa For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- tamalayAga- rIyAvRttiH AdhAkarmaNi saMbhavastasya // 63 // prArabdhatvAniSThitatvAca, tRtIye tu bhane yadyapi pUrva na sAdhunimittaM pAkAdikriyA''rambhastathApi sA sAdhunimittaM niSThAM nItA, niSThA ca pradhAneti na kalpate / tadevamAdhAkarmasvarUpamuktaM, sAmpratamazanAdirUpasyAdhAkarmaNaH sambhavaM pratipipAdayiSuH kathAnakaM rUpakaSaTkenAha- kodavarAlagagAme vasahI ramaNijja bhikkhasajjhAe / khettapaDilehasaMjaya sAvayapucchujjue kahaNA // 162 // jujjai gaNassa khettaM navari gurUNaM tu natthi pAuggaM / sAlitti kae ruMpaNa paribhAyaga niyayagehesu // 163 // voliMtA te va anne vA, aDaMtA tattha goyaraM / suNaMti esaNAjuttA, bAlAdijaNasaMkahA // 164 // ee te jesimo raho, sAlikUro ghare ghare / dinno vA se sayaM demi, dehi vA biMti vA imaM // 165 // thakke thakAvaDiyaM, abhattae sAlibhattayaM jaayN| majjha ya paissa maraNaM, diyarassa ya se mayA bhajjA // 166 // cAulodagaMpi se dehi, sAlIAyAmakaMjiyaM / kimayaMti kayaM nAuM, vajaMta'nnaM vayaMti vA // 167 // vyAkhyA-iha saGkalo nAma grAmaH, tatra jinadattanAmA zrAvakaH, tasya bhAryA jinamatiH,tatra ca grAme kodravA rAlakAzca prAcuyeM | Notpadyante iti teSAmeva kUraM gRhe 2 bhikSArthamaTantaH sAdhavo labhante, vasatirapi strIpazupaNDakavivarjitA samabhUtalAdiguNairatiramaNIyA kalpanIyA ca prApyate,svAdhyAyo'pi tatra vasatAmavighnamabhivarddhate, kevalaM zAlyodano na prApyate iti na kecanApi sUrayo bhareNa tatrAvatiSThante / anyadA ca salagrAmapratyAsanne bhadrilAbhidhAne grAme kecitsUrayaH samAjammaH, taizca saGkalanAme kSetrapratyupekSagAya sAdhavaH preSyante, sAdhavo'pi tatrAgatya yathAgamaM jinadattasya pArthe vasatimayAciSata, jinadatenApi ca sAdhudarzanasamucchalitAmodabharasa mudbhinaromAJcakaJcu Jain Education me For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kitagAtreNa tebhyo vasatiH kalpanIyA upAdezi, sAvadha tatra sthitAH, yayAgamaM bhikSApravezanena bahibhUmau sthaNDilanirIkSaNena ca sakalamapi grAmaM pratyupekSitavantaH, jinadatto'pi ca zrAvako vasatAvAgatya yathAvidhi sAdhUna vanditvA mahattaraM sAdhumapRcchat-bhagavan ! rucitamidaM yuSmabhyaM kSetraM ?, sUrayo'tra nijasamAgamenAsmAkaM prasAdamAdhAsyanti ?, tataH sa jyeSThaH sAdhuravAdIt-vartamAnayogena, tato jJAtaM |jinadattena-yathA na rucitamidametebhyaH kSetramiti, cintayati ca-anye'pi sAdhavo'tra samAgacchanti paraM na kecidavatiSThante, tanna jAnAmi kimatra kAraNamiti, tataH kAraNaparijJAnAya teSAM sAdhUnAmanyatamaM kamapi sAdhumRnuM jJAtvA papaccha, sa ca yathAvasthitamuktavAn , yathA'tra | sarve'pi guNA vidyante, gacchasyApi ca yogyamidaM kSetraM, kevalamatrAcAryasya prAyogyaH zAlpodano na labhyate iti nAvasthIyate / tata evaM kAraNaM parijJAya tena jinadattazrAvakeNAparasmAdrAmAta zAlIbIjamAnIya nijAmakSetrabhUmiSu vaoNpitaM, tataH sampano bhUyAn zAliH, anyadA ca yathAvihArakramaM te vA'nye vA sAdhavaH samAyAsiSuH, zrAvakazca cintayAmAsa-yathaitebhyo mayA zAlyodano dAtavyo yena sUrINAmidaM yogyaM kSetramiti paribhAvya sAdhavo'mI sUrInAnayanti, tatra yadi nijagRha eva dAsyAmi tato'nyeSu gRheSu kobarAlakakUraM labhamAnAnAmeteSAmAdhAkarmazaGkotpatsyate tasmAtsarveSvapi svajanagRheSu zAliM preSayAmIti,tathaiva ca kRtaM,svajanAMcoktavAn yathA svayapappamuM zAliM paktvA bhuJjata, sAdhubhyo'pi ca dadata, eSa ca vRttAntaH sarvo'pi bAlAdibhiravajagme, sAdhavazva bhikSArthamaTanto yathA''gamameSaNAsamitisamitA bAlAdInAmuktAni zRNvanti, tatra ko'pi bAlako vakti-ete te sAvo yeSAmarthAya gRhe zAlyodano nirapAdi, anyo bhASate-sAdhusambandhI zAlyodano mAM jananyA dade, dAtrI vA kacidevaM bhASate-dattaH parakIyaH zAlyodanaH sampatyAtmIyaM kimapi dadAmi, gRhanAyako'pi kApi brUtedattaH zAlyodanaH parakIyaH sampatyAtmIyaM kimapi dehi, bAlako'pi kApi ko'pyanabhitro jananI brUte-ma sAvusambandhita Jain Education Internationa For Personal & Private Use Only Aww.jainelibrary.org Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhAkarma piNDAnayutermalayagirIyAvRttiH zAlyodanaM dehIti, anyastvISaddaridraH saharSa bhASate-aho ! thake thakkAvaDiyamasmAkaM sampannaM, iha yad avasare'vasarAnurUpamApatati tat thakkethakAvaDiyamityucyate, tataH sa evamAha-yenAbhakte bhaktAbhAve'smAkaM zAlibhaktamudapAdi / atraivArthe sa laukika Ni azanadRSTAntamudAharati, sUragrAme yazodharAbhidhAnA kAcidAbhIrI tasyA yogarAjo nAma bhartA, vatsarAjo nAma devaraH, tasya bhAryA | sya saMbhavaH yodhanI, anyadA ca maraNaparyavasAno jIvaloko maraNaM cAniyatahetukamaniyatakAlamiti yodhanIyogarAjau samakAlaM maraNamupAgato, tato yazodharA devaraM vatsarAjamayAcata-tava bhAryA'haM bhavAmIti, devaro'pi ca mamApi bhAryA na vidyate iti vicintya pratipannavAn, tataH sA cintayAmAsa-aho! avasare'vasarApatitamasmAkamajAyata, yasminnevAvasare mama patiH paJcatvamupAgamat tasminnevAvasare mama devarasyApi bhAyo mRtyumagacchat , tato'haM devareNa bhAryAtvena pratipannA, anyathA na pratipadyeta / tathA kApi bAlako jananImAcaSTemAtaH ! zAlitaNDulodakamapi sAdhubhyo dehi, anyastvAha-zAlikAJjikaM, tata evamAdIni bAlAdijanajalpitAni zrutvA kimetaditi pRcchanti, pRSTe ca sati ye Rjavaste yathAvatkathitavanto yathA yuSmAkamAyedaM kRtamiti, ye tu mAyAvinaH zrAvakeNa vA tathA prajJApitAste na kathayanti, kevalaM parasparaM nirIkSante, tata evaM nUnamidamAdhAkarmeti parijJAya tAni sarvANyapi gRhANi parihatyAnyeSu bhikSArthamaTanti sma, ye ca tatra na nirvahanti sma te tatrAnirvahantaH pratyAsanne grAme bhikSArthamagacchan, evamanyatrApyAdhAkarma sambhavati, tacca bAlAdijalpitavizeSairavagatya kathAnakoktasAdhubhiriva niyamato niSkalaGkasaMyamamicchunA pariharttavyaM, sUtraM tu sakalamapi sugama, navaraM 'ruMpaNa 'tti ropaNaM 'paribhAyaNatti gRhe paribhAjanaM 'se' iti etebhyaH ' annati anyaM grAmam / tadevamukto'zanasyAdhAkarmaNaH sambhavaH, sampati pAnasyAha loNAgaDodae evaM, khANittu mahurodagaM / DhakkieNa'cchate tAva, jAva sAhutti AgayA // 168 // . For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2000000000000000000000000000000000 vyAkhyA-yathA'zanasyAdhAkarmaNaH kathAnakasUcanena sambhava uktastathA pAnasyApyAdhAkarmaNo veditavyaH, kathAnakamapi tathaiva, kevalamayaM vizeSa:-kacidAme sarve'pi kUpAH kSArodakA AsIran , kSArodakA nAmAmalakodakA vijJeyAH, na tvatyantakSArajalAH, tathA sati grAmasyApyavasthAnAnupapatteH, tatastasmin lavaNAvaTe kSetre kSetrapratyupekSaNAya sAdhavaH samAgacchan , paribhAvayanti sma ca yathA''gamaM sakalamapi kSetraM, tatastannivAsinA zrAvakeNa sAdaramuparudhyamAnA api sAdhavo nAvatiSThante, tatastanmadhyavartI ko'pi Rjuko'navasthAnakAraNaM pRSTaH, sa ca yathAvasthitaM tasmai kathayAmAsa-yathA vidyante sarve'pyatra guNAH, kevalaM kSAraM jalamiti nAvatiSThante, tato gateSu teSu sAdhuSu sa madhurodakaM | kUpaM khAnitavAn , taM khAnayitvA lokapravRttijanitapApabhayAd phalakAdinA sthagitamukhaM kRtvA tAvadAste yAvatte vA'nye vA sAdhavaH samA-| yayuH, samAgateSu ca sAdhuSu mA mama gRhe kevale AdhArmikazaGkA bhUditi pratigRhaM tanmadhuramudakaM bhAjitavAn, tataH pUrvoktakathAnakaprakAreNa sAdhavo bAlAdInAmullApAnAkAdhAkarmeti ca parijJAya taM grAma parihRtavantaH, evamanyatrApyAdhAkarmapAnIyasambhavo draSTavyaH, te'pi ca / bAlAghullApavizeSaiH parikalayya kathAnakoktasAdhava iva parihareyuriti / sUtraM sugamam / sampati khAdimaskhAdimayorAdhAkarmaNoH sambhavamAha___ kakkaDiya aMbagA vA dADima dakkhA ya bIyapUrAI / khAima'higaraNakaraNaMti sAimaM tigaDugAIyaM // 169 // vyAkhyA-karkaTikA' ciTikA 'AmrakANi' cUtaphalAni, dADimAni drAkSAzca pratItAH, bIjapUrakAdikam , AdizabdAkapitthAdiparigrahaH, etAnAzritya khAdimaviSaye 'adhikaraNakaraNaM bhavet ' pApakaraNaM bhavet , etAni sAdhanAM zAlanakAdikAryeSu prayujyante iti teSAM vapanAdi kuryAditi bhAvaH / tathA 'trikaTukAdikaM' suNThIpippalImaricakAdikamAzritya svAdime adhikaraNakaraNaM bhaveta, sAdhU Jain Education inemalonal For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayagirIyAvRttiH AdhAkarmaNi azanasya saMbhavaH // 65 // nAmauSadhAdyarthamamUni kalpante iti teSAM ropaNAdi kuryAditi bhAvaH / sampati yaduktaM prAk 'tassa kaDanidviyammI ' tyAdi, tatra kRtaniSThitazabdayorarthamAha asaNAINa cauNhavi AmaM jaM sAhugahaNapAuggaM / taM niTThiyaM viyANasu uvakkhaDaM tU kaDaM hoi // 17 // vyAkhyA-azanAdInAM caturNAmapi madhye yat 'Amam' apariNataM sat sAdhugrahaNaprAyogyaM kRtaM, mAsukIkRtamityarthaH taM niSThitaM vijAnIta, upaskRtaM tu atrApi buddhAvAdikarmavivakSAyAM ktapratyayaH tato'yamarthaH-upaskartumArabdhamiti bhAvaH, kRtaM bhavati jJAtavyam / etadeva vizeSato bhAvayati kaMDiya tiguNukaMDA u niTThiyA negaduguNaukkaMDA / niTThiyakaDo u kUro AhAkammaM duguNamAhu // 171 // | vyAkhyA-iha ye taNDulAH prathamataH sAdhvarthamuptAH tataH krameNa karaTayo jAtAstataH kaNDitAH, kathaMbhUtAH kaNDitAH? ityAha'triguNotkaNDAH, triguNaM-trIn vArAn yAvat ut-yAbalyena kaNDanaM-chaTanaM yeSAM te triguNotkaNDAH, trIn vArAn kaNDitA ityarthaH, te niSThitA ucyante, ye punarvapanAdArabhya yAvadekaguNotkaNDA dviguNotkaNDA vA kRtA vartante te kRtAH, athavA mA bhUvana sAdhvarthamuptAH kevalaM ye karaTayaH santaH sAdhvarthaM triguNotkaNDakaNDitAste niSThitA ucyante, ye tvekaguNotkaNDaM dviguNotkaDaM vA kaNDitAste kRtAH, atra ddhasampadAyaH-iha yadyekaM vAraM dvau vA vArau sAdhvartha kaNDitAstRtIyaM tu vAramAtmanimittaM kaNDitA rAddhAzca te sAdhUnAM kalpante, yadi punarekaM | dvau vA vArau sAdhvartha kaNDitAstRtIyaM vAraM svanimitvameva kANDitA rAddhAstu AtmanimittaM te keSAzcidAdezenaikenAnyasmai dattAstenApyanya For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smAyityevaM yAvatsahasrasaGkhaye sthAne gatAH, tataH paraM gatAH kalpante nArvAk, apareSAM tvAdezena na kadAcidapi, yadi punare dvau vA vArI sAdhunimittamAtmanimittaM vA kaNDitAstRtIyaM tu vAramAtmanimittaM rAddhAH punaH sAdhvartha te na kalpante, yadi punare dvau vA vArau sAdhu-| nimittamAtmanimittaM vA kaNDitAstRtIyaM tu vAraM sAdhvarthameva, taireva ca taNDulaiH sAdhunimittaM niSpAditaH kUraH sa niSThitakRta ucyate, niSThitairAdhAkarmataMDulaiH kRto-niSpAdito rAddha ityarthaH niSThitakRtaH, sa sAdhUnAM sarvathA na kalpate, kutaH ? ityAha-'AhAkamma ityAdi, AdhAkarma pratItaM dviguNamAhustIrthakarAdayastaM niSThitakRtaM kUraM, tatraikamAdhAkarmaniSThitataNDularUpaM dvitIyaM tu pAkakriyArUpaM, tadevamukto niSThitakRtazabdayorarthaH, sampati caturvapyazanAdiSu kRtaniSThitatA bhAvyate-tatra vapanAdArabhya yAvadvAradvayaM kaNDanaM tAvatkRtatvaM, tRtIyavAraM tu kaNDanaM niSThitatvam , etaccAnantaramevoktaM pAne kUpAdikaM sAdhunimittaM khanitaM, tato jalamAkRSTa, tato yAvat prAsukIkriyamANaM nAdyApi sarvathA mAsukIbhavati tAvatkRtaM, prAsukIbhUtaM ca niSThitaM, khAdime karkaTikAdayaH sAdhunimittamuptAH krameNa niSpannA yAvaddAtrAdinA khaNDitAH, tAni ca khaNDAni yAvannAdyApi mAsukIbhavanti tAvatkRtatvamavaseyaM, pAsukIbhUtAni ca tAni niSThitAni / evaM svAdime'pi vijJeyaM / sarvatrApi ca dvitIyacaturthabhaGgo zuddhau, prathamavRtIyau tvazuddhAviti / sampati khAdimasvAdimamAzritya matAntaraM praticikSiprAha chAyaMpi vivajjaMtI keI phalaheugAivuttassa / taM tu na jujjai jamhA phalaMpi kappaM biiyabhaMge // 172 // vyAkhyA-iha 'phalahetukAdeH' phalahetoH puSpahetoranyasmAdA hetoH sAdhvarthamuptasya vRkSasya 'kecid agItArthAzchAyAmapyAdhAkamikakSasambandhinItikRtvA 'vivarjayanti' pariharanti, tattu chAyAvivarjanaM na yujyate, yasmAtphalamapi yadarthaM sa vRkSa Aropitastata AdhAkarmimakakSasambandhidvitIye bhaGge tasya kRtamanyArtha niSThitamityevaMrUle vartamAna sA kalpate, kimukaM bhavati ?-sAdhvartha pAropite'pi //////////////////////////////////////////////////////// a For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryutermalayagi rIyAvRttiH // 66 // kalyAdau vRkSe yadA phalaM niSpadyamAnaM sAdhusattAyA apanIyAtmasattAsambandhi karoti troTayati ca tadA tadapi kalpate, kiM punazchAyA ?, sA hi sarvathA na sAdhusattAsambandhinI vivakSitA, na hi sAdhucchAyAnimittaM sa vRkSa AropitastatkathaM na kalpate ? // parapaccaiyA chAyA na visA rukkhovva vaTTiyA kattA / naTThacchAe u dume kappai evaM bhatassa // 173 // vyAkhyA--sA chAyA 'parapratyayikA ' sUryahetukA, na vRkSamAtranimittA, tasmin satyapi sUryAbhAve abhAvAt, tathAhi - chAyAnAma pArzvataH sarvatrAtapapariveSTitapratiniyatadezavarttI zyAmapudgalAtmaka AtapAbhAvaH ityaMbhUtA ca chAyA sUryasyaiva anvayavyatirekA, catuviMdhatvena drumasya, drumastu kevalaM tasyA nimittamAtraM na caitAvatA sA duSyati, chAyApudgalAnAM drumapudgalebhyo bhinnatvAt na ca 'vRkSa iva' taruriva 'kartrA vRkSAropaNa vRddhiM nItA, tadviSayatathArUpasaGkalpasyaivAbhAvAt, tato nAdhAkasmikI chAyA / kiM ca yadyAdhAkasmikI chAyeti na tasyAmavasthAnaM kalpate tata evaM parasya bhaNato yadA ghanapaTalairAcchAditaM gaganamaNDalaM bhavati tadA tasmin drume naSTacchAye sati | tasyAdhaH zItabhayAdinA'vasthAnaM kalpate iti prAptaM, na caitadyuktaM, tasmAtsa eva druma AdhAkasmikastatsaMspRSTAzcAdhaH katipayapradezA: pUtiriti pratipattavyaM, na tu cchAyA''dhAkarmikIti / punarapi pareSAM dUSaNAntaramAha i hAi chAyA tatthikaM pUiyaMpi va na kappe / na ya AhAya suvihie nivvattayaI ravicchAyaM // 174 // vyAkhyA--iha chAyA tathAtathAsUryagativazAdarddhate hIyate ca tato vairastamayasamaye prAtaH samaye cAtidrAghIyasI vivarddhamAnA chAyA | sakalamapi grAmamabhivyApya vartate, atastatspRSTaM sakalamapi grAmasambandhi vasatyAdikaM 'pUtikamitra ' tRtIyodgamadoSaduSTamazanAdikamiva na For Personal & Private Use Only $3000. AdhAkarma Ni azana sya saMbhavaH // 66 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100000000000000000000000000000 kalpate, na caitadAgamopadiSTaM, tannAdhAkammikI vRkSasya chAyA, api ca-pAgevaitaduktaM sUryapratyayA sA chAyA na vRkSahetukA, na ca sUryaH|| muvihitAnAdhAya chAyAM nivarttayati tataH kathamAdhAkarmikI ? / yadi punarAdhAkarmikI bhaveta, tarhi| aghaNaghaNacArigagaNe chAyA naTThA diyA puNo hoi / kappai nirAyave nAma Ayave taM vivajjeuM // 175 // vyAkhyA-aghanA-viralA ghanA-meghAH cAriNaH-paribhramaNazIlA yatra ityaMbhUte gagane, viralaviraleSu nabhasi megheSu paribhramatsu ityarthaH, chAyA naSTApi satI divA punarapi bhavati, tato medhairantarite sUrye 'nirAtape' AtapAbhAve tasya vRkSasyAdhastanaM pradezaM sevituM kalpate, Atape tu taM vayituM, na cAyaM viSayavibhAgaH sUtre'padizyate na ca pUrvapuruSAcI! nApi pareSAM sammataH, tasmAdasadetatparoktamiti / iha pUrva vRkSasambandhitvena chAyAmAdhAkarmikImAzaGkaya 'naTThacchAe u dume kappai ' ityAdyuktam , idAnIM tu ravikRtatvenAdhAkamikImAzaGkaya 'kappai nirAyave nAma' ityAdyuktam , ato na punaruktatA / sampati chAyAnirdoSatAnigamanamagItArthadhArmikANAM pareSAM / kiJcidAzvAsanaM ca vivakSurAhatamhA na esa doso saMbhavaI kammalakkhaNavihaNo / taMpi ya hu aighiNillA vajjemANA adosillA // 176 // vyAkhyA-yasmAtphalamapi dvitIye bhaGge kalpate tathA ravihetukA chAyA ityAdi coktaM tasmAdAdhAkarmimakI chAyeti yo doSa ucyate sa eSa doSo na sambhavati, kutaH ? ityAha-'karmalakSaNavihIna' iti, atra hetau prathamA, karmeti ca AdhAkamrmeti draSTavyaM, tato'yamarthaH-yata AdhAkarmalakSaNavihIna eSa doSaH, na hi taruriva chAyApi kA vRddhi nItA ityAdi, tasmAnnaiSa doSaH sambhavati, athavA 'tAmapi' AdhAkammikakSacchAyAM 'duH" nizcitam 'atighRNAvantaH atizayena dayAlabo vivarjayantaH pare'doSavantaH / tade Jain Education Intematonal For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDa niyutermalayagirIyAvRttiH // 67 // Bai Se Bai Bai Bai 999999999999Bai Ling Bai Gong 9999999999 vamuktamAnuSaGgika, taduktau ca 'AhAkammiyanAma' ityAdimUladvAragAthAyAM 'kiM vAvi ?' iti vyAkhyAtaM, sampati 'parapakkho ya sapakkho || AdhAkarmaiti dvAradvayaM vyAkhyAnayan prasaGgato niSThitakRtayoH svarUpaM tAbhyAmutpannaM bhaGgacatuSTayaM cAha Ni svapara pakSau kRt| parapakkho u gihatthA samaNo samaNIu hoi u sapakkho / phAsukaDaM raddhaM vA niTTiyamiyaraM kaDaM savvaM // 177 // niSThite tassa kaDaniTThiyaMmI annassa kaDaMmi niTThie tarasa / caubhaMgo ittha bhave caramaduge hoi kappaM tu // 178 // vyAkhyA-iha parapakSaH ' gRhasthAH' zrAvakAdayaH, teSAmarthAya kRtaM sAdhUnAmAdhAkarma na bhavati, svapakSaH 'zramaNAH' sAdhavaH | 'samaNIu 'tti zramaNyo vatinyaH, teSAmarthAya kRtaM sAdhUnAmAdhAkarma ceditavyaM, tathA prAsukaM kRtaM karaTyAdikaM sacetanaM sat sAdhvartha | nizcetanIkRtaM yacca svayamacetanamapi taNDulAdikaM kUratvena niSpAditaM taniSThitamityucyate, itaratpunarekaguNadviguNakaNDitataNDulAdikaM sarva kRta-|| |miti / atra ca kRtaniSThitaviSaye tasya sAdhorAya kRte niSThite ca tathA anyasyApyarthAya kRte tasya sAdhorAya niSThite bhaktAdau caturbhajikA bhavati, tatra prathamatRtIyabhaGgau sAkSAddarzitau dvitIyacaturthoM tu gamyau, tau caivaM-tasya kRtamanyasya niSThitamanyasya kRtamanyasya niSThitaM, tatropAttayoyorbhaGgayoH caramo-anuktau pAzcAtyo dvau bhaGgo, dvi(tIya) caturthAvityarthaH, prathamasya hi dvitIyaH pAzcAtyastRtIyasya tu caturthaH, tata upAcaprathamatRtIyabhaGgApekSayA caramau dvitIyacaturthoM labhyete, tasmiMzcaramadvike bhavati kalpyamazanAdi, etacca yadyapi prAgevoktaM tathApi| vismaraNazIlAnAM smaraNAya bhUyo'pyuktamiti na kazciddoSaH / uktaM parapakSasvapakSarUpaM dvAradvayaM, sampati 'cauro' iti vyAcikhyAsurAha cauro aikkamavaikkamA ya aiyAra taha aNAyAro / nidarisaNaM cauNhavi AhAkamme nimaMtaNayA // 179 // Jain Education Mernational For Personal & Private Use Only al w.jainelibrary.org Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99999999999999Dian Ming Ling 999999999999994 vyAkhyA-AdhAkarmaNi viSaye kenApyabhinavena zrAddhena nimantraNe kRte catvAro doSAH sambhavanti, tadyathA--atikramo vyatikramo'tIcAro'nAcArazca, ete catvAro'pi svayameva sUtrakRtA vyAkhyAsyante, eteSAM ca caturNAmapi 'nidarzanaM ' dRSTAnto bhAvanIyaH, tamapi ca vakSyati // tatra prathamata AdhAkarmanimantraNaM bhAvayati___sAlIghayagulagorasa navesu vallIphalesu jAesuM / dANe ahigamasaDDhe AhAyakae nimaMtei // 180 // vyAkhyA-zAliSu' zAlyodaneSu tathA ghRtaguDagoraseSu sAdhUnAdhAya paTkAyopamaInena niSpAditeSu naveSu ca vallIphaleSu jAteSu sAdhunimittamacittIkRteSu 'dAne dAnaviSaye ko'pyabhinavazrAddhaM:-avyutpannazrAvako nimantrayate, yathA bhagavan ! pratigRhNIta yUyamasmadgRhe zAlyodanAdikamiti / tatazca AhAkammaggahaNe aikkamAI vaTTae causu / neurahArigahatthI cautigadugaegacalaNeNaM // 181 // vyAkhyA-AdhAkarmagrahaNe atikramAdiSu caturpu doSeSu varttate, sa ca yathA yathA uttarasminnuttarasmin doSe vartate tathA tathA tadoSajanitAtpApAdAtmAnaM mahatA kaSTena vyAvarttayitumIzaH, atra dRSTAntamAha-neure' tyAdi iha nUpurapaNDitAyAH kathAnakamatiprasiddhatvAd bRhattvAcca na likhyate, kintu dharmopadezamAlAvivaraNAdevagantavyaM, tatra nUpuraM-maJjIraM tasya hAro-haraNaM zvazurakRtaM tena yA prasiddhA sA nUpurahArikA, Agame cAnyatra nUpurapaNDiteti prasiddhA, tasyAH kathAnake yo hastI rAjapatnI saJcArayan prasiddhaH sa nUpurahArikAhastI sa yathA 'cautigadgaegacalaNeNaM 'ti pazcAnupUrvyA yojanA, ekena dvAbhyAM tribhizcaturbhizcaraNairAkAzasthairmahatA mahattareNa kaSTenAtmAnaM vyAvartayitumIzaH tathA''dhAkarmagrAhyapi, iyamatra bhAvanA-nUpurahArikAkathAnake rAjJA hastI svapatnImiNThAbhyAM saha chinnaTar3e samAro A For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryu malayagirIyAvRttiH // 68 // pitaH, tato'pi miNThena chinnaTaGkaparvatAgrabhAge vyavasthApyAgretanamekaM kaMciccaraNamAkAze kAritaH, sa ca tathAkAritaH san stokenaiva klezena taM caraNaM vyAvarcya tatraiva parvate AtmAnaM sthApayituM zaknoti, evaM ca sAdhurapi kazcidatikramAkhyaM doSaM prAptaH san stokenaiva zubhAdhyavasAyena taM doSaM vizodhyAtmAnaM saMyame sthApayitumIzaH, yathA ca sa hastI caraNadvayamagretanamAkAzasthaM klezena vyAvarttayituM zaknoti, evaM ca sAdhurapi vyatikramAkhyaM doSaM viziSTena zubhenAdhyavasAyena vizodhayitumISTe, yathA ca sa hastI caraNatrayamAkAzasthamekena kenApi pAzcAtyena caraNena sthito gurutareNa kaSTena vyAvarttayituM kSamaH, tathA sAdhurapyatIcAradoSaM viziSTatareNa zubhenAdhyavasAyena vizodhayituM prabhuH, yathA ca sa hastI caraNacatuSTayamAkAzasthitaM sarvathA na vyAvarttayitumIzaH, kintu niyamato bhUmau nipatya vinAzamAvizati, evaM sAdhurapyanAcAre varttamAno niyamataH saMyamAtmAnaM vinAzayati / iha dRSTAnte caraNacatuSTayaM hastinA notpATitaM, kintu dASTantike yojanAnurodhAt sambhAvanAmaGgIkRtya | pratipAditam / sampratyatikramAdInAM svarUpamAha - AhAkammanimaMtaNa paDisuNamANe aikkamo hoi / payabheyAi vaikkama gahie taieyaro gilie // 182 // 1 vyAkhyA-AdhAkarmmanimantraNe sati tat AdhAkarmma 'pratizRNvati ' abhyupagacchati atikramo bhavati, sa ca pAtrograhaNAdArabhya tAvat yAvannAdyApyupayogakaraNAnantaraM grahaNAya pracalati 'padabhedAdau ca padasya - caraNasya bhedaH - utpAdanaM tadAdau, AdizabdAdramane gRhapravezane karoTikotpATane grahaNAya pAtraprasAraNe ca vyatikramo doSaH, gRhIte tvAdhAkarmmaNi tRtIyo'tIcAralakSaNo doSaH, sa ca tAvadyAvadvasatA vAgatya gurusamakSamAlocya svAdhyAyaM kRtvA gale tadAdhAkarma nAdyApi prakSipati, gilite tvAghAkamrmmaNi ' itara: ' caturtho | doSaH - anAcAralakSaNaH / tadevaM ' cauro ' iti vyAkhyAtaM, samprati 'gahaNe ya ANAI' iti vyAkhyAnayannAha - For Personal & Private Use Only AdhAkarma Ni ati kramAdyAHnU purahArikA hastipado panayaH // 68 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ANAiNo ya dosA gahaNe jaM bhaNiyamaha ime te u / ANAbhaMga'NavatthA micchatta virAhaNA ceva // 183 // vyAkhyA-yaduktam 'AdhAkammiyanAme ' tyAdimUladvAragAthAyAmAdhAkarmagrahaNe 'AjJAdayaH' AjJAbhaGgAdayo doSAH te ime, tadyathA-AjJAbhaGgo'navasthA mithyAtvaM virAdhanA ca // tatra prathamata AjJAbhaGgadoSaM bhAvayati ANaM savajiNANaM giNhaMto taM aikkamai luDo / ANaM ca aikamaMto kassAesA kuNai sesaM ? // 184 // | vyAkhyA-'tad' AdhAkamikamazanAdikaM lubdhaH san gRhNAnaH sarveSAmapi jinAnAmAjJAmatikrAmati, jinA hi sarve'pyetadeva bruvanti sma-yaduta mA gRhNIta mumukSavo ! bhikSava AdhAkammikAM bhikSAmiti, tatastadAdadAno jinAjJAmatikrAmati, tAM cAtikrAman kasya nAma ! AdezAda-AjJAyAH 'zeSa' kezazmazruluJcanabhUzayanamalinavAsodhAraNapratyupekSaNAdyanuSThAnaM karoti ?, na kasyApIti bhAvaH, sarvasyApi sarvajJA''jJAbhaMGgakAriNo'nuSThAnasya naiSphalyAt // anavasthAdoSaM bhAvayati ekeNa kayamakajjaM karei tappaccayA puNo anno / sAyAbahulaparaMpara voccheo saMjamatavANaM // 185 // __vyAkhyA-iha prAyaH sarve'pi prANinaH karmagurutayA dRSTamAtramukhAbhilASiNo na dIrghasukhadarzinaH tata ekenApi sAdhunA yadA''dhAkarmaparibhogAdilakSaNamakAryamAsevyate tadA tatmatyayAt tenApi sAdhunA tattvaM viduSA'pi sevitamAdhAkarma tato vayamapi kiM na sevibhASyAmahe ? ityevaM tamAlambanIkRtyAnyo'pyAsevate tamapyAlambyAnyaH sevate, ityevaM sAtabahulAnAM prANinAM paramparayA sarvathA vyvcchedH| prAmoti saMyamatapasAM, tayavacchede ca tIrthavyavacchedo, yazca bhagavattIrthavilopakArI sa mahA''zAtanAbhAgityanavasthAdoSabhayAna kadAcanApyAdhAkamme sevanIyaM / mithyAtvadoSaM bhAvayati For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayAgarIyAvRttiH AdhAkarmaNi ajJAnavasthAmithyAtvavi // 69 // rAdhanaH jo jahavAyaM na kuNai micchadiTTI tao hu ko anno? / vaDDhei ya micchattaM parassa saMkaM jaNemANo // 186 // vyAkhyA-iha yad dezakAlasaMhananAnurUpaM yathAzakti yathAvadanuSThAnaM tatsamyaktvaM, yata uktamAcArasUtre-je mANati pAsahA taM | sammati pAsahA, jaM sammati pAsahA tammoNaMti pAsahA" iti, tato yo dezakAlasaMhananAnurUpaM zaktyanigUhanena yathAgame'bhihitaM tathA na karoti tataH sakAzAtko'nyo mithyAdRSTiH?, naiva kazcit, kintu sa eva mithyAdRSTInAM dhuri yujyate, mahAmithyAdRSTitvAt , kathaM tasya mithyAhaSTitA? ityata Aha-' baDhei' ityAdi, cazabdo hetau yasmAtsa yathAvAdamakurvan parasya zaGkarAmutpAdayati, yathA (tathAhi)-yadi yatpravacane'bhidhIyate tattatvaM tarhi kimayaM tattvaM jAnAno'pi tathA na karoti ?, tasmAdvitathametatpravacanoktamiti, evaM ca parasya zaGkAM janayan mithyAtvaM santAnena varddhayati, tathA ca pravacanasya vyavacchedaH, zeSAstu mithyAdRSTayo naivaM pravacanasya mAlinyamApAdya paramparayA vyavacchedamAdhAtumIzAH, tataH zeSamithyAdRSTayapekSayA'sau yathAvAdamakurvan mahAmithyAdRSTiriti // anyaccavaDDheI tappasaMgaM gehI a parassa appaNo ceva / sajiyaMpi bhinnadADho na mayai nibaMdhaso pacchA // 187 // vyAkhyA-sAdhurAdhAkarma gRhNAnaH parasya 'ekeNa kayamakaja' ityAdirUpayA pUrvoktanItyA 'tatprasaGgam ' AdhAkarmagrahaNaprasaGgaM varddhayati Atmano'pi, tathAhi-sakRdapi cedAdhAkarma gRhNAti tahi tadatamanojJarasAsvAdalAmpaThyato bhUyo'pi tadhaNe pravattate, tata evamekadA'pyAdhAkarma gRhNan parasyAtmanazca tatprasaGgaM varddhayati, tatpasaGgaddhau ca kAlena gacchatA parasyAtmanazca gRddhiH-atyantamAsaktiH 1 yanmaunamiti pazyata tatsamyaktvamiti pazyata, yatsamyaktvamiti pazyata tanmaunamiti pazyata / // 69 // dan Education in For Personal & Private Use Only jainelibrary.org Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upajAyate, tato viziSTaviziSTataramanojJarasAsvAdanena bhinnadaMSTAko 'nidvandhasaH' aragatasarvathAdayAvAsanAko bhUtvA pazcAtsvayaM paro vA 'sajIvamapi' sacetanamapi cUtaphalAdikaM na muJcati, tadamocane ca dUra dUrataramapasapanapagatasarvathAjinavacanapariNAmo mithyAtvamapi gacchatIti // sampati virAdhanAdoSaM bhAvayati khar3e niddheya sayA sutte hANI tigicchaNe kaayaa| paDiyaragANavi hANI kuNai kilesaM kilissaMto // 188 // vyAkhyA-AdhAkarma prAyaH mAghUrNakasyaiva gauraveNa kriyate, tatastatsvAdu snigdhaM ca bhavati, tasmiMzca 'khaddhe' pracure 'snigdhe' bahanehe bhakSite 'rujA' rogo jvaravisUcikAdirUpaH prAdurbhavati, iyamAtmavirAdhanA, tato rujApIDitasya 'sUtre' sUtragrahaNamupalakSaNaM arthasya ca hAniH, tathA yadi cikitsAM na kArayati tarhi cirakAlasaMyamaparipAlanabhraMzaH, atha kArayati tarhi cikitsane kriyamANe kaayaaH| tejaskAyAdayo vinAzamAvizanti, tathA ca sati saMyamavirAdhanA, tathA 'praticArakANAmapi ' paripAlakAnAmapi sAdhUnAM tadvayAttyavyAptatayA sUtrArthahAniH, SaTkAyopamaIkAraNAnumodanAbhyAM ca saMyamasyApi hAniH, tathA praticArakAstaduktaM yAvanna prapArayanti | tAvatsaH 'klizyamAnaH' pIDAM soDhumazaknuvan tebhyaH kupyati, kupyaMzca teSAmapi manasi klezamutpAdayati, athavA klizyamAno-dIrghakAlaM klezamanubhavan praticArakANAmapi jAgaraNataH klezaM-rogamutpAdayati, tatasteSAmapi cikitsAvidhau padkAyavirAvanA / tadevaM vyAkhyAtA sakalA'pi 'AhAkammiyanAma' ityAdikA mUladvAragAthA, sampatyAdhAkarmaNa evAkalpyavidhi vibhaNiSuH sambandhamAhajaha kammaM tu akappaM tacchikaM vA'vi bhAyaNaThiyaM vA / pariharaNaM tasseva ya gahiyamadosaM ca taha bhaNai // 189 // vyAkhyA-yathA 'karma' AdhAkarma akarapyam , abhojyaM yayA ca tenAdhAkampaMgA sRSTakara yathA ca 'bhAjanasthitaM, Jain Education Inter nal For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | AdhAkarma piNDaniyutarmaLayagirIyAvRttiH // 7 // 1000000000000000000000000 yasmin bhAjane tadAdhAkarma prakSiptaM tasminnAdhAkarmaparityAgAnantaramakRtakalpatrayamakSAlane yat kSiptaM zuddhamazanAdi tadapi yathA na kalpyaM / yathA ca tasyAdhAkarmaNaH parihAro vidhyavidhirUpo yathA ca gRhItaM sadbhaktamadoSaM bhavati tathA gururbhaNati / anena yathaivAgame piNDavizu- |Ni tatspRdvirabhANi tathaivAhamapi bhaNAmItyAveditaM draSTavyam , anayA ca gAthayA paJca dvArANi pratipAdyAnyuttAni / / sampati tAnyeva savizeSa TAkalpyatA pratipAdyatvenAha__ abbhoje gamaNAi ya pucchA davvakuladesabhAve ya / eva jayaMte chalaNA dilutA tatthime donni // 19 // vyAkhyA-yathA sAdhUnAmAdhAkarma tatspRSTaM kalpatrayAprakSAlitabhAjanasthaM vA abhojyaM tathA bhaNanIyaM, tathA avidhiparihAre gamanAdikAH kAyaklezAdilakSaNA doSA vaktavyAH, tathA vidhiparihAre karttavye yathA dravyakuladezabhAve pRcchA karttavyA cazabdAdyathA ca na karttavyA tathA vaktavyam, evaM yatamAne prAyazchalanAyA asambhavo, yadi punarevamapi yatamAne ' chalanA ' azuddhabhaktAdigrahaNarUpA bhavet | tatastatra dRSTAntAvimau vaktavyau / iha 'abhojye' ityanena pUrvagAthAyA dvAratrayaM parAmRSTa 'gamaNAi ya pucchA dabakuladesabhAve ya' ityanena tu pariharaNasya vizeSo vaktavya uktaH, uttarArddhana tu 'gahiyamadosaM ' cetyasya vizeSaH / sampati prathamaM dvAramAdhAkammeNo'kalpyatAlakSaNaM vyAcikhyAsurAha| jaha vaMtaM tu abhojaM bhattaM jaiviya susakkayaM Asi / evamasaMjamavamaNe aNesaNijaM abhojjaM tu // 191 // IR // 70 // vyAkhyA-iha yadyapi vamanakAlAdarbAg 'bhaktam / odanAdikaM 'susaMskRtaM' zobhanadravyasamparkakRtopaskAramAsIt tathApi yathA tadvAntamabhojyam , evamasaMyamavamane kRte sAdhorapyaneSaNIyamabhojyameva, 'tuH' evakArArthaH, iyamatra bhAvanA-saMyamapratipattau hi pUrvamasaMyamo For Personal & Private Use Only wwwainelibrary.org Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAntaH, asaMyamarUpaM cAdhAkarma, SaTkAyopamaInena tasya niSpannatvAta, na ca vAntamabhyavartumucitaM vivekinAm, ataH sAdhoraneSaNIyamabhojyamiti / punarapyAdhAkarmaNa evAbhojyatAM dRSTAntAntareNa samarthayamAno gAthAdvayamAha majjArakhaiyamaMsA maMsAsitthi kuNimaM suNayavaMtaM / vannAi annauppAiyaMpi kiM taM bhave bhojjaM ? // 192 // keI bhaNaMti pahie uTThANe maMsapesi vosiraNaM / saMbhAriya parivesaNa vArei suo kare ghettuM // 193 // vyAkhyA-vakrapuraM nAma puraM, tatra vasatyugratejAH padAtiH, tasya bhAryA rukmiNI, anyadA ca ugratejaso jyeSThabhrAtA sodAsAbhidhAnaH pratyAsannapurAt mAghUrNakaH samAyayau, ugratejasA ca bhojanAya kApi mAMsaM kRtvA rukmiNya samAmAse, tasyAzca rukmiNyA gRhavyApAravyApRtAyAstanmAMsaM mArjAro'babhakSat , itazca sodAsogratejaso janArthamAgamanavelA, tataH sA vyAkulIbabhUva, atrAntare ca kApi kasyApi mRtasya kArpaTikasya zunA mAMsa bhakSayitvA tadgRhamAGgaNapradeze tasyAH sAkSAtpazyantyAH purataH kathamapi vAtasaMkSobhAdivazAdudvamitaM, tataH sA'cintayat-yadi nAma kuto'pi vipaNeranyanmAMsaM krItvA samAneSyAmi tarhi mahadutsUraM lagiSyati, prAptA ca samIpaM patijyeSThayorbhojanavelA, tasmAdetadeva mAMsaM jalena samyak prakSAlya vesavAreNopaskaromi, tathaiva ca kRtaM, samAgatau sodAsogratejasau upaviSTau ca bhojanArtha, pariveSitaM tayostanmAMsa, tato gandhavizeSeNogratejasA vijajJe yathA vAntametaditi, tatastena sAkSepaM bhuvamutpAvya rukmiNI papracche, sA ca sATopabhratkSepadarzanato bibhyatI pavanadhutakSazAkheva kampamAnavapuryathA'vasthitaM kathitavatI, tataH parityajya tanmAMsaM sAkSepaM nirbhartya bhUyo|'nyanmAMsaM pAcitA, tadbhuktaM / prathamagAthAkSarayojanA tvevaM-mArjAreNa khAditaM-bhakSitaM mAMsaM yasyAH sA mArjArakhAditamAMsA mAMsAzina ugratejasaH strI-mahelA anyanmAMsamaprAmuvatI zvavAntaM kuNapaM-mAMsaM gRhItavatI, tacca vesavAropaskAreNa varNAdibhiranyadivotpAditamapi kiM bhavati dain Education in t onal For Personal & Private Use Only ww.jainelibrary.org Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- bhojyaM ?, naiva bhavatIti bhAvaH, evamAdhAkApi saMyaminAmabhojyaM / kecitpunaratraiva kathAnake evamAhuH, tasyA rukmiNyA gRhe ko'pyatI- AdhAkarmatermaLayagi sAreNa pIDito duSpabhanAmA kArpoTikaH kiJcidviviktaM sthAnaM yAcitavAn , sa cAtIsAreNa mAMsakhaNDAni vyutsRjati, tataH sodAse prAghU- Ni vaantaariiyaavRttiH| ke samAgate sati bhA ca samAnIte mAMse mAjoreNa ca tasmin bhakSite rukmiNI pratyAsannA samAgatA bhojanaveleti bhayabhItA anyanmAM-18 nAdAne usamaprAmuvatI tAnyevAtIsAravyutsRSTAni mAMsakhaNDAni gRhItvA jalena prakSAlya vesavAreNa copaskRtya bhojanAyopaviSTayoH patijyeSThayoH parice-||gratajaudA0 pitavatI, atha ca sA tAni mAMsakhaNDAni gRhNantI mRtasapatnIputreNogratejaso jAtena guNamitreNa dadRze, na ca tadAnIM tena kimapi bhayAdvaktuM / zaktaM, tato bhojanakAle tau dvAvapi pitRpitRvyau tena kare gRhItvA nivArito, yathA kArpaTikAtIsArasatkAnyamUni mAMsakhaNDAni tanmA| | yUyaM vibhakSata, tata ugratejasA sA dUraM nirbhatsayAmAse, tatyaje ca tanmAMsaM / dvitIyagAthAkSarayojanA tvevaM-kecidbhaNanti 'pathike' pathikasya | uhANe ' atIsArotthAne mAMsapezIvyutsarjanaM, tatastanmAMsapezIrAdAya tAsAM -- sambhRtya ' vesavAreNopaskRtya pariveSaNe kRte sutaH kareNa / gRhItvA tau pitRpitRvyau bhojanAya vArayati sma, tato yathA purISamAMsamabhojyaM vivekinAmevamAdhAkApi sAdhUnAmiti / kiMca avilAkarahIkhIraM lhasaNa palaMDU surA ya gomaMsaM / veyasamaevi amayaM kiMci abhojjaM apijaM ca // 194 // vyAkhyA-'avilA' UraNI 'karabhI' uSTI tayoH kSIraM, tathA lazunaM palANDa surA gomAMsaM ca vede yathAyogaM zeSeSu ca 'sa-| mayeSu' nirddharmapaNIteSu 'amatam ' asammataM bhojane pAne ca, tathA jinazAsane'pi kiJcidAdhAkampikAdirUpamabhojyamapeyaM ca veditavyaM, iyamatra bhAvanA-pUrvamiha saMyamapratipattAvasaMyamavamanenAdhAkApi sAdhubhirvAntaM, purIpamitrotsUTa vA, na ca vAntaM purISaM vA bhoktumucitaM vivekinAmiti yuktivazAdabhojyamuktamAdhAkarma, athavA mA bhUta yuktiH, kevalaM vacanamAmANyAdabhojyamanaseyaM, tathA ca mithyAdRSTayo'pi dain Education clonal For Personal & Private Use Only Allw.jainelibrary.org Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedeSu yathAyogamanyeSvapi samayeSu gomAMsAdikaM karabhIkSIrAdikaM cAbhidhIyamAnaM vacanamAmAgyAbhyupagamatastayeti pratipadyante, tayadi mithyA-1 dRSTayaH svasamayaprAmANyAbhyupagamatastatheti pratipannAH tataH sAdhubhirbhagavati sarvajJe pratyayadALamavalambamAnavizeSato bhagavatpraNIte vacasyabhidhIyamAnamAdhAkAdikamabhojyamapeyaM ca tatheti pratipattavyam / sammati tatspRSTasyAkalpyatAmAha vannAijuyAvi balI sapalalaphalaseharA asuinatthA / asuissa vippuseNavi jaha chikkAo abhojjAo // 195 // __vyAkhyA-yathA varNAdiyuto'pi 'bali' upahAraH 'sapalalaphalazekharaH' iha palalaM-tilamoda ucyate phalaM-nAlikerAdi tatsahitaH zekharaH-zikhA yasya sa tathA, AstAmanevavidha ityapizabdArthaH, etenAsya prAdhAnyamuktaM, sa evaMvidho'pi yadA azucau nyastaH-purI-18 pasyopari sthApitaH san azuceH 'vibhuSA'pi' lapenApi, AstAM stabakAdinetyapizabdAH , spRSTo bhavati tadA abhojyo bhavati, evaM 8/ nirdoSatayA bhojyo'pyAhAra AdhAkAvayavasaMspRSTatayA sAdhUnAmabhojyo veditavyaH / bhojanasthitasyAkalpyatAM bhAvayati___ emeva ujjhiyaMmivi AhAkammami akayara kappe / hoi abhojjaM bhANe jattha va suddhe'vi taM paDiyaM // 196 // vyAkhyA-yathA AdhAkAvayavena saMspRSTamabhojyam evaM yasmin bhAjane tadAdhAkarma gRhItaM tasminnAdhAkarmaNyujjhite'pi 'akate kalpe' vakSyamANaprakAreNa kalpatrayeNAprakSAlite yadvA yatra bhAjane pUrva zuddhe'pi bhakte gRhIte AdhAkarma stokamAtraM patitaM tasmin bhAjane pUrvagRhIte zuddhe AdhAkarmaNi ca sarvAtmanA tyakte pazcAdakRtakalpe-vakSyamANaprakAreNAkRtakalpatraye yad bhUyaH zuddhamapi prakSipyate tadabhojyamavaseyaM, na khalu loke'pi yasmin bhAjane purISaM nyapatattasminnazuciparityAgAnantaramaprakSAlite yadvA yasmin bhAjane bhaktAdinA pUrNe'pi sAtadupari purISaM nipatitaM bhavet tasmin pUrvaparigRhItabhaktAdipurISaparityAgAnantaramamakSAlite bhUyaH prakSiptamazanAdikaM bhojyaM bhavati, purI For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktermalayagirIyAvRttiH AdhAkarma|Ni parihArevidhyavi // 72 // SasthAnIyaM ca saMyaminAmAdhAkarma, tatastasmin sarvAtmanA parityakte'pi pazcAdadatte kalpatraye bhAjane yatmakSipyate tadabhojyamavaseyam // sampati pariharaNaM pratipipAdayiSuridamAha vaMtuccArasaricchaM kammaM soumavi kovio bhIo / pariharai sAvi ya duhA vihiavihIe ya prihrnnaa||197|| vyAkhyA-vAntasadRzamuccArasadRzaM ca AdhAkarma yatIn prati pratipAdyamAnaM zrutvA 'apiH' sambhAvane sambhAvyate etanniyamataH 'kovidaH saMsAravimukhamajhatayA paNDitaH ata eva 'bhItaH AdhAkarmaparibhogataH saMsAro bhavatItyAdhAkarmaNasvastastadAdhAkarma 'pariharati 'na gRhNAti, pariharaNaM ca dvidhA-vidhinA vidhinA ca, sUtre ca pariharaNazabdasya strItvena nirdezaH prAkRtatvAt, prAkRte hi liGgaM vyabhicAri / tatrAvidhipariharaNaM bibhaNiSuH kathAnakaM gAthAtrayeNAha sAlIoaNahatyaM duTuM bhaNaI akovio deti / kattocautti sAlI vaNi jANai puccha taM gNtuN|| 198 // gaMtUNa AvaNaM so vANiyagaM pucchae kao sAlI ? / paccaMte magahAe gobbaragAmo tahiM vayai // 199 // kammAsaMkAe~ pahaM mottuM kaMTAhisAvayA adisi / chAyapi [vi]vajjayaMto Dajjhai uNheNa mucchAI // 20 // vyAkhyA-zAligrAme grAme grAmaNInAmA vaNika, tasya bhAryA'pi grAmaNIH, anyadA ca vaNiji vipaNiM gate bhikSArthamaTannakovidaH ko'pi sAdhustadgRhaM praviveza, AnItazca tadbhAryayA grAmaNyA zAlyodanaH, sAdhunA cAdhAkarmadoSAzaGkApanodAya sA papracche, yathAzrAvike ! kutastya eSa zAliH ? iti, sA pratyuvAca-nAhaM jAne vaNika jAnAti, tato vaNija vipaNau gatvA pRcchati, tata evamuktaH sana For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa sAdhastaM zAlyAdanamapahAya vaNijaM vipaNau gatvA pRSTavAn, vaNijA'pyuktaM-magadhajanapadamatyantavartino gobaragrAmAdAgataH zAlireSa iti, tataH sa tatra gantuM prAvartata, tatrApi sAdhunimittaM kenApi zrAvakeNAyaM panthAH kRto bhaviSyatItyAdhAkarmazaGkayA panthAnaM vimucyotpathena vrajati, utpathena ca vrajannahikaNTakazvApadAdibhirabhidrUyate, nApi kAJcana dizaM jAnAti, tathA AdhAkammazaDUnyA vRkSacchAyAmapi pariharan mUrdhni sUryakaranikaraprapAtena tapyamAno mUcrchAmagamat , klezaM ca mahAntaM praapeti.| iya avihIpariharaNA nANAINaM na hoi aabhaagii| davvakuladesabhAve vihipariharaNA imA tattha // 201 // vyAkhyA-'iti / evamuktena prakAreNAvidhinA pariharaNAta jJAnAdInAmAbhAgI na bhavati, tasmAdvidhinA pariharaNaM kartavyaM, tacca vidhipariharaNam 'idaM vakSyamANaM dravyakuladezabhAvAnAzritya 'tatra' AdhAkarmaNi viSaye draSTavyam / tatra prathamato dravyAdInyeva gAthAdvayenAha oyaNasamiimasattugakummAsAI u hoti davvAiM / bahujaNamappajaNaM vA kulaM tu deso surahAI // 202 // Ayara'NAyara bhAve sayaM va anneNa vA'vi daavnnyaa| eesiM tu payANaM caupayatipayA va bhayaNA u||203 // vyAkhyA-odanaH' zAlyAdikUraH 'samitimAH mANDAdikAH saktavaH kulmASAzca pratItAH, AdizabdAnmudgAdiparigrahaH, amUni bhavanti dravyANi, kulamalpajanaM bahujanaM vA, 'dezaH' saurASTrAdikaH, bhAve Adaro'nAdaro vA, etAveva svarUpato vyAkhyAnayatisvayaM vA'nyena vA-karmakarAdinA yad dApanaM tau yathAsaGkhyamAdarAnAdarau, eteSAM ca padAnAM 'bhajanA' vikalpanA catuSpadA tripadA | vA syAt , kimuktaM bhavati ?-kadAciccatvAryapi padAni sambhavanti kadAcit trINi, tatra yadA catvAryapi dravyAdIni prApyante tadA catu-|| For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- ktermalayagirIyAvRttiH dyAH // 73 // padA, yadA tu nAdaro nApyanAdaraH kevalaM madhyasthavRttitA tadA bhAvasyAbhAvAt tripadeti // sampati yAdRzeSu dravyAdiSu satsu pRcchA AdhAkarmakartavyA yAdRzeSu(ca) na karttavyA vAnyAha |Ni pRcchoaNuciyadesaM davvaM kulamappaM Ayaro ya to pucchA / bahaevi natthi pucchA sadesadavie abhAvavi // 204 // citAdravyAvyAkhyA-yadA 'anucitadezaM' vivakSitadezAsambhavi dravyaM labhyate tadapi ca prabhUtam etaca 'Ayaro ya' ityatra cazabdAlabhyate, etena dravyadezAvuktau, kulamapi ca 'alpam ' alpajanam, anena kulamuktaM, Adarazca prabhUtaH, etena bhAva uktaH, tato bhavati / pRcchA, AdhAkarmasambhavAta, 'bahuke'pi ca svadezadravye ' prabhUte'pi ca taddezasambhavini labhyamAne dravye yathA mAlavake maNDakAdau nAsti pRcchA, yatra hi deze yadravyamutpadyate tatra tatmAyaH prAcuryeNa janairbhujyata iti nAsti tatra bahuke'pi labhyamAne pRcchA, AdhAkAsambhavAta, paraM tatrApi kulaM mahadapekSaNIyam , anyathA'lpajane bhavedAdhAkarmeti zaDUna na nivartate, tathA ' abhAve'pi' anAdare'pi nAsti pRcchA, yo hyAdhAkameM kRtvA dadyAt sa prAya Adaramapi kuryAta, tata AdarAkaraNena jJAyate yathA nAsti tatrAdhAkamrmeti na pRcchA // tadevaM| yadA pRcchA kartavyA yadA ca na karttavyA tatpatipAditaM, sampati pRcchAyAM yadA tad grAhyaM bhavati yadA ca na tadetatpatipAdayatitujjhaTThAe kayamiNamanno'nnamavekkhae ya savilakkhaM / vajaMti gADharuTThA kA bhe tattitti vA giNhe // 205 // // 73 // vyAkhyA-iha yA dAtrI RjvI bhavati sA pRSTA satI yathAvatkathayati, yathA bhagavan ! tavArthAya kRtamidamazanAdikamiti, yattu || bhavati mAyAvikuTumbaM tanmukhenaivamAcaSTe gRhArthametatkRtaM na tavArthAyati, paraM jJAtA vayamiti savilakSaM sarvANyapi mAnuSANi parasparamavekSante, For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kapolodbhedamAtraM ca hasanti, tato yadA tavArthAyedaM kRtamiti jalpati yadvA 'savilakSa' salajjamanyo'nyamavekSante cazabdAt hasanti vA tadA sAdhavastaddeyamAdhAkamrmeti parijJAya varjayanti, yadA tu kasyArthAyedaM kRtamiti pRSTA satI gADhaM satyavRttyA ruSTA bhavati, yathA kAbhe'bhadhAraka ! tava taptiH ? iti tadA naivAdhAkarmeti niHzaGkaM gRhNIta / / sampati 'gahiyamadosaM ' cetyavayavaM vyAcikhyAsuH paraM praznayatigaDhAyArA na kareMti AyaraM pucchiyAvina kahati / thovaMti va no paTThA taM ca asaddha kahaM tattha ? // 206 // vyAkhyA-iha ye zrAvakAH zrAvikAzcAtIva bhaktiparavazagA gUDhAcArAzca te nAdaramatizayena kurvanti, mA bhUnna grahISyatIti, nApi pRSTAH santo yathAvatkathayanti, yathA tavArthAyedaM kRtamiti, athavA stokamitikRtvA te sAdhunA na pRSTAH, atha ca taddeyaM vastu 'azuddham / AdhAkarmadoSaduSTam , ataH kathaM tatra sAdhoH zuddhirbhaviSyati ? iti / evaM pareNokte gururAha AhAkammapariNao phAsuyabhoIvi baMdhao hoi / suddhaM gavesamANo AhAkammevi so suddho // 207 // vyAkhyA-iha prAsukagrahaNena eSaNIyamucyate sAmarthyAt, tathAhi-sAdhUnAmayaM kalpaH-lAnAdipayojane'pi prathamatastAvadeSaNIyameSitavyaM, tadabhAve'neSaNIyamapi zrAvakAdinA kArayitvA, zrAvakAbhAve svayamapi kRtvA bhoktavyaM, na tu kadAcanApi prAsukAbhAve'mAsukamiti, tataH kadAcidapyamAsukabhojanAsambhave 'phAsuyabhoIvi' iti vAkyamanupapadyamAnamarthAtmAsukazabdameSaNIye vartayati, tato'yamarthaH'prAsukabhojyapi ' eSaNIyabhojyapi yadyAdhAkarmapariNatastahiM so'zubhakarmaNAM bandhako bhavati, azubhapariNAmasyaiva vastusthityA bandhakAraNatvAta, 'zuddham ' udmAdidoSarahitaM punargaveSayan AdhAkarmaNyapi gRhIte bhukte ca zuddho veditavyaH, zuddhapariNAmayuktatvAt / etadeva kathAnakAbhyAM bhAvayati 000000000000000000000000000000000 For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhAkarma piNDaniyu- saMghuddiDhaM souM ei duyaM koi bhAie patto / dinnaMti dehi majjhaMtigAu sAuM tao laggo // 208 // ktarmaLayagi Ni pariNarIyAvRttiH vyAkhyA-zatamukhaM nAma puraM, tatra guNacandraH zreSThI, candrikA tasya bhAryA, zreSThI ca jinapravacanAnurakto himagirizikharAnu- terdoSAdo kAri jinamandiraM kArayitvA tatra yugAdijinapratimAM pratiSThApitavAn , tataH saGghabhojyaM dApayitumArabdham / itazca pratyAsanne kasmiMzcid po ashuddh||74|| grAme ko'pi sAdhuveSaviDambakaH sAdhurvarttate, tena ca janaparamparayA zuzruve yathA zatamukhapure guNacandraH zreSThI saGghabhojyamadya dadAtIti, tataH zuddhasAdhUna kasa tadhaNAya satvaramAjagAma, saGghabhaktaM ca sarva dattaM, tena ca zreSThI yAcito yathA mahyaM dehi, zreSThinA ca candrikA'bhyadhAyi, dehi sAdhave-|| dA0 Assmai bhaktamiti, sA pratyuvAca-dattaM sarca na kimapIdAnI varttate, tataH zreSThinA sA punarapyabhANi-dehi nijarasavatImadhyAtparipUrNamasmAgAyiti, tataH sA zAlyodanamodakAdiparipUrNamadAta, sAdhuzca saGgha-bhaktamiti buddhayA parigRhya svopAzraye bhuktavAn , tataH sa zuddhamapi bhuJjAna AdhAkarmagrahaNapariNAmavazAdAdhAkarmaparibhogajanitena karmaNA baddhaH / evamanyo'pi veditavyaH, sUtraM sugama, navaraM dehi majhaMtigAutti bhAryayA dattamityukte zreSThI babhANa-dehi 'mama mdhyaat| madIyabhojanamadhyAta, datte ca svAda miSTamidaM saGghabhaktamiti bhuJjAno vicinta-|| yati, tato 'lamaH' AdhAkarmaparibhogajanitakarmaNA baddhaH // tadevam AdhAkammapariNao' ityAdi kathAnakena bhAvita, sampati 'suddha gavesamANo' ityAdi kathAnakena bhAvayati mAsiyapAraNagaTThA gamaNaM AsannagAmage khamage / sar3I pAyasakaraNaM kayAi ajejjihI khamao // 209 // khellagamallagalecchAriyANi DiMbhaga nibhacchaNaM ca ruNttnnyaa| haMdi samaNatti pAyasa ghayagulajuya jAvaTThAe // 21 // // 74 // For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etamavakkamaNaM jai sAhU ijja hojja tinnomi / taNukoTThami amucchA bhutaMmi ya kevalaM nANaM // 211 // vyAkhyA - potanapuraM nAma nagaraM, tatra paJcabhiH sAdhuzataiH parivRtA yathAgamaM viharanto ratnAkara nAmAnaH sUrayaH samAyayuH, tasyAzra sAdhupaJcazatyA madhye priyaGkaro nAma kSapakaH, sa ca mAsamAsaparyante pAraNakaM vidadhAti, tato mAsakSapaNaparyante mA ko'pi madIyaM pAraNakamavabudhyAdhAkarmmAdikaM kArSIdityajJAta eva pratyAsanne grAme pAraNArthaM vrajAmIti cetasi vicintya pratyAsanne kacid grAme jagAma / tatra ca yazomatirnAma zrAvikA, tayA ca tasya kSapakasya mAsakSapaNakaM pAraNakadinaM ca janaparamparayA zrutaM, tatastayA tasmin pAraNakadine kadAci | dadya sa kSapako'tra pAraNakakaraNAya samAgaccheditibuddhayA paramabhaktivazato viziSTazAlitaNDulaiH pAyasamapacyata, ghRtaguDAdIni copabRMhakadravyANi pratyAsannIkRtAni tato mA sAdhuH pAyasamuttamaM dravyamitikRtvA''yAkarmmazaGkAM kArSIditi mAtRsthAnato vaTAdipatraiH kRteSu zarAvAkAreSu bhAjaneSu DimbhayogyA stokA stokA kSaireyI prakSiptA, bhaNitAzca DimbhA yathA re bAlakAH ! yadA kSapakaH sAdhurIdRzastAdRzo vA samAyAti tadA yUyaM bhaNata - he amba ! prabhUtA'smAkaM kSaireyI pariveSitA tato na zaknumo bhoktum, evaM cokte'haM yuSmAnirbhartsayiSyAmi, tato yUyaM bhaNata- kiM dine dine pAyasamupaskriyate ?, evaM ca bAlakeSu zikSiteSu tasminneva prastAve sa kSapako bhikSAmaTan kathamapi tasyA eva gRhe prathamato jagAma tataH sA yazomatirantaH samullasatparamabhaktirmA sAdhoH kA'pi zaGkA bhUditi bahirAdaramakurvatI yathAsvabhAvamavatiSThate, bAlakAzca yathAzikSitaM bhaNituM pravRttAH, tathaiva ca tayA nirbhatsitAH, tataH saruSevAnAdaraparayA kSapako'pi tayA babhaNe, yathA'mI | mattA bAlakAH pAyasamapi naitebhyo rocate, tato yadi yuSmabhyamapi rocate tarhi gRhNIta kSaureyIM no cet vrajateti, tata evamukte sa kSapakasAdhurniHzaGko bhUtvA pAyasaM pratigrahItumudyataH, sApi paramabhaktimudvahantI paripUrNabhAjanabharaNaM pAyasaM ghRtaguDAdikaM ca dattavatI, sAdhuzca For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu ktarmaLayagirIyAvRttiH // 75 // manasi niHzaGko vizuddhAdhyavasAyaH pAyasaM gRhItvA bhojanAya vRkSasya kasyacidadhastAd gatavAn , gatvA ca yathAvidhiryApathikAdi pratikramya AdhAkarmasvAdhyAyaM ca kiyantaM kRtvA cintayAmAsa, aho ! labdhamutkRSTaM mayA pAyasadravyaM ghRtaguDAdi ca, tato yadi ko'pi sAdhurAgatya saMvibhAga Ni pariNayati mAM tarhi bhavAmi saMsArArNavottIrNo, yato nirantaraM ye svAdhyAyaniSpannacetasaH pratikSaNaM paribhAvayanti sakalamapi yathAvasthitavastujA-2 | terdoSAdo. Sau azuddhatam, ata eva ca duHkharUpAt saMsArAdvimukhabuddhayo mokSavidhAvekatAnA yathAzakti gurvAdiSu vaiyAptyodyatAH ye vA paropadezapravaNAH svayaM zuddhasAdhUsamyak saMyamAnuSThAnavidhAyinazca teSAM saMvibhAge kRte tadgataM jJAnAdyupaSTabdhaM bhavati, jJAnAdyupaSTambhe ca mama mahAMllAbhaH, zarIrakaM punaridamasAraM pAyo nirupayogi ca, tato yena tena vopaSTabdhaM sukhena vahatItyevaM bhuJjAno'pi zarIramUrchArahitaH pravarddhamAnavizuddhAdhyavasAyo bhojanAnantaraM kevalajJAnamAsAditavAn / sUtraM sugamaM navaraM 'khallagamallagalicchAriyANi ti mallaka-zarAvaM tadAkArANi yAni khallakAnivaTAdipatrakRtAni bhAjanAni dUtAnItyarthaH, tAni lecchAriyANi-DimbhakayogyastokastokapAyasamakSepaNena kharaNTitAnIva kharaNTitAni | kRtAni 'ruNTaNayA / iti avajJayA 'handI 'tyAmantraNe, bhoH zramaNa ! yadi rocate tarhi gRhANeti zeSaH, tataH zarIrayApanAya ghRtaguDayutaM pAyasaM gRhItvaikAnte'pakramaNaM, zeSaM sugamam , evamanyeSAmapi bhAvataH zuddhaM gaveSayatAmAdhAkarmaNyapi gRhIte bhukte vA na doSaH, bhagavadAjJA''rAdhanAt / / tathA ca bhagavadAjJArAdhanakRtamevAdoSa bhagavadAjJAkhaNDanakRtameva ca doSaM vibhAvayitukAmaH kathAnakaM rUpakacatuSkeNAha | // 75 // caMdodayaM ca sUrodayaM ca ranno u donni ujjANA / tesiM vivariyagamaNe ANAkovo tao daMDo // 212 // sRrodayaM gacchamahaM pabhAe, caMdodayaM jaMtu taNAihArA / duhA rakhI paccurasaMtikAuM, rAyAvi caMdodayameva gcche||213|| For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pattaladumasAlagayA dacchAmu nivaMgaNattiduccittA / ujjANapAlaehiM gahiyA ya hayA ya baddhA ya // 214 // sahasa paiTThA diTThA iyarehi nivaMgaNatti to baddhA / nitassa ya avaraNhe daMsaNamubhao vahavisaggA // 215 // vyAkhyA-candrAnanA nAma purI,tatra candrAvataMso rAjA, tasya trilokarekhAmabhRtayo'ntaHpurikAH,rAjJazca dve udyAne,tadyathAeka pUrvasyAM dizi sUryodayAbhidhAnaM, dvitIyaM pazcimAyAMcandrodyAbhidhAnaM, tatra cAnyadA prApte vasantamAse kasmiMzcidine rAjA nijAnta:purakrIDAkautukArthI janAnAM paTahaM dApitavAn,yathA bhoHzRNuta janAH! prabhAte rAjA sUryodayodyAne nijAntaHpurikAbhiH saha svecche vihariyati, tato mA tatra ko'pi yAsIt sarve'pi tRNakASThAhArAdayazcandrodayaM gacchantviti, evaM paTahe dApite tasya sUryodayodyAnasya rakSaNAya padAtInirUpitavAn , yathA na tatra kasyApi pravezo dAtavya iti, rAjA ca nizi cintayAmAsa, sUryodayamudyAnaM gacchatAmapi prabhAte sUryaH pratyurasaM bhavati, tataH pratinivartamAnAnAmapi madhyAhne, pratyurasaM ca sUryo duHkhAvahaH, tasmAcandrodayaM gamiSyAmIti, evaM ca cintayitvA prAtastathaiva kRtavAn , itazca paTahazravaNAnantaraM ke'pi durvRttAzcintayAmAsuryathA na kadAcidapi vayaM rAjAntaHpurikA dRSTavantaH, pAtazca rAjA sUryodaye sAntaHpuraH samAgamiSyati, antaHpurikAzca yatheccha vihariSyanti, tataH patrabahulataruzAkhAsu lInAH kenApyalakSitA vayaM tAH paribhAvayAmaH, evaM ca cintayitvA te tathaiva kRtavantaH, tata udyAnarakSakaiH kathamapi te zAkhAsvantInA dRSTAH, tato gRhItA lakuTAdibhizca | hatA rajjvAdibhizca baddhAH, ye cAnye tRNakASThahArAdayo janAste sarve'pi candrodayaM gatAH, taiva sahasApraviSTairagre yathecchaM rAjJAntaHpurikAH krIDantyo dRSTAH, tataste'pi rAjapuruSairbaddhAH, tato nagarAbhimukhamudyAnAnirgacchato rAjJa udyAnapAlakaiH puruSai ye'pi baddhA darzitAH, kathitazca jalt Education International For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu-| tamalayagirIyAvRttiH AMdhAkarmaNi pariNAmaprAdhAnye candrasUryodyAnodA0 sarvo'pi yathAvasthito vRttAntaH, tatra ye AjJAbhaGgakAriNaste vinAzitAH, itare muktAH, sUtra sugama, navaraM 'tao daMDo 'tti daNDo-mAraNam , etadbhAvanArtha rUpakatrayaM sUrodayamityAdi, tatra 'paccurasaM' pratyurasam-urasaH sammukhaM, 'nitassa ya'tti udyAnAdaparAhe niryataH rAjJa ubhayeSAM darzanaM, tato yathAkramaM vadhavisauM, etena yaduktam- abbhoje gamaNAi ya' ityAdigAthAyAM 'dihaMtA tatthimA donni' tayAkhyAtaM, sAmpataM dAntike yojanAmAha___ jaha te daMsaNakaMkhI apUriicchA viNAsiyA raNNA / didve'viyare mukkA emeva ihaM samoyAro // 216 // ___ vyAkhyA-yathA te durvRttA darzanakAziNaH apUritecchA apiAjJAbhaGgakAriNa iti rAjJA vinAzitAH, 'itare' ca tRNakASThAhArAdayazcandrodayodyAnagatA dRSTe'pi tairantaHpure AjJAkAritvAnmuktAH, evameva ihApi AdhAkarmaviSaye 'samavatAro' yojanA kAryA, sA caivamAdhAkarmabhojanapariNAmapariNatAH zuddhamapi bhuJjAnA AjJAbhaGgakAritvAtkarmaNA badhyante, sAdhuveSaviDambakasAdhuvata , zuddhaM gaveSayanta AdhAkammopi bhuJjAnA bhagavadAjJA''rAdhanAt na badhyante, priyaGkarAbhiSakSapakasAdhuvaditi // AdhAkarmabhojinameva bhUyo'pi nindatiAhAkammaM bhuMjai na paDikkamae ya tassa ThANassa / emeva aDai boDo lukkavilukko jaha kavoDo // 217 // | vyAkhyA-ya AdhAkarma mujhe, na ca tasmAt 'sthAnAt ' AdhAkarmaparibhogarUpAta 'pratikrAmati' prAyazcittagrahaNena nivartate, sa 'boDaH' muNDo jinAjJAbhaGge niSphalaM tasya ziroluzcanAdIti boDa ityevamadhikSipati, evameva niSphalam ' aTati' jagati paribhramati, adhikSepasUcakameva dRSTAntamAha-' lukkaviluko jaha kavoDo' luJcitaviluzcito yathA 'kapota: ' pakSivizeSaH, yathA tasya luJcanamaTanaM ca na // 76 // For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmAya tathA sAdhorapyAdhAkarmabhojina ityarthaH, tatra sAmAnyato luJcanaM vicchityA vizavaraM vA luJcanaM viluJcanam // sampatyAdhAkarmadvAramupasaJjihIrgharaudezikaM ca dvAraM vyAcikhyAsurAha AhAkammadAraM bhaNiyamiyANiM purA samuddiDhe / uddesiyaMti vocchaM samAsao taM duhA hoi // 218 // ___vyAkhyA-bhaNitamAdhAkarmAdvAram, idAnIM 'purA' pUrvam audezikamiti yadvAraM samuddiSTaM tadvakSye / tacca samAsato dvidhA bhavati, dvavidhyamAha__ oheNa vibhAgeNa ya ohe ThappaM tu bArasa vibhAge / uddiTTa kaDe kamme ekeki caukkao bheo // 219 // vyAkhyA-dvividhamaudezikaM, tadyathA-oghena vibhAgena ca, tatra 'oghaH' sAmAnya 'vibhAgaH' pRthakkaraNam, iyaM cAtra bhAvanAnAdattamiha kimapi labhyate tataH katipayA bhikSA dadma iti buddhayA katipayAdhikataNDulAdiprakSepeNa yannittamazanAdi tadoghauddezikam , 'opena' sAmAnyena svaparapRthagvibhAgakaraNAbhAvarUpeNaudezikamoghaudezikamiti vyutpatteH, tathA vIvAhaprakaraNAdiSu yaduddharitaM tat pRthakRtvA dAnAya kalpitaM sat vibhAgauddezikaM, vibhAgena-svasattAyA uttArya pRthakkaraNenaudezikaM vibhAgaudezikamiti vyutpatteH, tatra yat 'oghe' oghaviSayamaudezikaM tatsthApyaM, nAtra vyAkhyeyaM kintvagre vyAkhyAsyate iti bhAvaH, yattu 'vibhAge' vibhAgaviSayaM tat 'bArasa 'tti 'sUca-1| nAtsUtra 'miti nyAyAt dvAdazadhA-dvAdazaprakAraM / dvAdazaprakAratAmeva sAmAnyataH kathayati-'udiha' ityAdi, prathamatastridhA vibhAgaudezikaM, tadyathA-uddiSTaM kRtaM karma ca, tatra svArthameva niSpannamazanAdikaM bhikSAcarANAM dAnAya yat pRthakkalpitaM taduddiSTaM, yatpunaruddharitaM sat zAlyo dain Education International For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ktarmaLayagiH audezike dvAdazadhA vibhAgau0 // 77 // piNDaniyu- danAdikaM bhikSAdAnAya karambAdirUpatayA kRtaM tatkRtamityucyate, yatpunarvivAhaprakaraNAdAvuddharitaM . modakacUAdi tadbhUyo'pi bhikSAcarANAM dAnAya guDapAkadAnAdinA modakAdi kRtaM tatkarmetyabhidhIyate / ekaikasmiMzca uddiSTAdike bhede 'catuSkako' vakSyamANazcatuHsaGkhayo bhedo rIyAvRttiH bhavati, trayazcaturbhiguNitA dvAdaza, tato vibhAgaudezikaM dvAdazadhA / sampratyoghaudezikasya pUrva sthApyatayA muktasya prathamataH sambhavamAha___ jIvAmu kahavi ome niyayaM bhikkhAvi kaivaI demo / haMdi hu natthi adinnaM bhujjai akayaM na ya phaleI // 220 // vyAkhyA-iha durbhikSAnantaraM kecidgRhasthA evaM cintayanti-'kathamapi ' mahatA kaSTena jIvitAH 'avame' durbhikSe tataH 'niyataM' pratidivasaM katipayA bhikSA do yataH 'hu' nizcitaM 'handI 'ti svasambodhane nAstyetad yaduta bhavAntare'dattamiha janmani bhujyate, nApIha bhave'kRtaM zubhaM karma paraloke phalati, tasmAtparalokAya katipayabhikSAdAnena zubhaM karmopArjayAma ityoghaudezikasambhavaH / sampatyoghaudezikasvarUpaM kathayati___ sA u avisesiyaM ciya miyaMmi bhattaMmi taMDule chuhai / pAsaMDINa gihINa va jo ehii tassa bhikkhaTThA // 221 // va vyAkhyA-sA tu gRhanAyikA yoSit pratidivasaM yAvatpamANaM bhaktaM pacyate tAvatpramANa eva bhakte paktumArabhyamANe pAkhaNDinAM gRhiNAM vA madhye yaH ko'pi samAgamiSyati tasya 'bhikSArtha' bhikSAdAnArtham 'avizeSitameva ' etAvatsvArthametAvaJca bhikSAdAnArthamityevaM vibhAgarahitameva taNDulAn adhikatarAn prakSipati, etadoghaudezikam / atra parasya pUrvapakSamAzaGkanyottaramAha chaumatthoghuddesaM kahaM viyANAi coie bhaNai / uvautto guru evaM gihatthasahAicihAe // 222 // ////////////////////////////////////////////////////////////////// // 77 // 000000000 For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-'chadmasthaH , akevalI kathamoghaudezikaM-pUrvoktasvarUpaM vijAnAti ?, na hyevaM chadmasthena jJAtuM zakyate, yathA nAtra svArthamArabhyamANe pAke bhikSAdAnAya katipayataNDulaprakSepa AsIditi, evaM 'codite' preraNe kRte gururbhaNati-' evaM ' vakSyamANaprakAreNa gRhasthazabdAdiceSTAyAmupayukto-dattAvadhAno jAnAtIti / etadeva bhAvayatidinnAu tAu paMcavi rehAu karei dei va gaNaMti / dehi io mA ya io avaNeha ya ettiyA bhikkhA // 223 // vyAkhyA-yadi nAma bhikSAdAnasaGkalpataH prathapata evAdhikataNDulaprakSepaH kRto bhavet tarhi mAya evaM gRhasthAnAM ceSTAvizeSA bhaveyuH, yathA dattAstAH paJcApi bhikSAH, iyamatra bhAvanA-kApi gRhe bhikSArtha praviSTAya sAdha tatsvAmI nijabhAryayA bhikSAM dApayati, sA ca sAdhoH zRNvata evetthaM pratyuttaraM dadAti-yathA tAH pratidivasaM saGkalpitAH paJcApi bhikSA anyamikSAcarebhyo dattA iti, yadvA-bhikSAM dadatI dattabhikSAparigaNanAya bhittyAdiSu rekhAH karoti, athavA prathameyaM bhikSA dvitIyeyaM bhikSetyevaM gaNayantI dadAti, yadivA kAcit kasyA api sammukhamevaM bhaNati yathA'smAduddiSTadattisatkapiTakAdermadhyAdehi, mA ca ita iti, athavA prathamataH sAdhau vivakSite gRhe bhikSArtha praviSTe kA kAcitkasyAH sammukhamevamAha-'apanaya' pRthakuru vivakSitAt sthAnAdetAvatIbhikSA bhikSAcarebhyo dAnAyeti, tata evamullApazravaNe rekhAkarSaNAdidarzane ca chamasthenApyoghauddezikaM jJAtuM zakyate, jJAtvA ca parihiyate, tato na kazciddoSaH / atra cAyaM vRddhasampradAyaH-saGkalpitAmu dattiSu dattAsu pRthaguddhRtAsu vA zeSamazanAdikaM kalpyamavaseyamiti / ihopayuktaH san zuddhamazudaM vA''hAraM jJAtuM zaknoti, nAnupayuktaH, tato gocaraviSayAM sAmAnyata upayuktatAM pratipAdayati sadAiesu sAhU mucchaM na kareja goyaragao ya / esaNajutto hojjA goNIvaccho gavattivva // 224 // For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktermalayagirIyAvRttiH audezike eSaNopayoge govatsodA. // 78 // vyAkhyA-iha sAdhuH 'gocaragataH ' bhikSArthaM praviSTaH san 'zabdAdiSu' zabdarUparasAdiSu mUcha na kuryAt, kintveSaNAyukta udgamAdidoSagevaSaNAbhiyukto bhavet , yathA govatsaH 'gavattivya 'tti gobhakta iva // govatsadRSTAntameva gAthAdvayena bhAvayati Usava maMDaNavaggA na pANiyaM vacchae na vA cAri / vaNiyAgama avaraNhe vacchagaraDaNaM kharaMTaNayA // 225 // paMcavihavisayasokkhakkhaNI vahU samahiyaM gihaM taM tu / na gaNei goNivaccho mucchiya gaDhio gavattaMmi // 226 // vyAkhyA-guNAlayaM nAma nagaraM, tatra sAgaradatto nAma zreSThI tasya bhAryA zrImatI nAmA, zreSThinA ca pUrvataraM jIrNamandiraM bhaktvA pradhAnataraM mandiraM kArayAmAse, tasya ca catvArastanayAH, tadyathA-guNacandro guNaseno guNacUDo guNazekharazca, eteSAM ca tanayAnAM krameNa catasra imA vadhvaH, tadyathA-priyaoNlatikA priyaGgurucikA priyaGgusundarI priyaGgusArikA ca, kAlena ca gacchatA zreSTino bhAryA maraNamupajagAma, tataH zreSThinA priyaGgulatikaiva sarvagRhataptau niropitA, gRhe ca savatsA gaurvidyate, tatra gaurdivase bahirgatvA carati, vatsastu gRha eva baddho'vatiSThate, tasmai ca cAri pAnIyaM ca catasro'pi vadhvo yathAyogaM prayacchanti / anyadA ca guNacandrapriyaGgulatikAputrasya guNasAgarasya vivAhadivasa upatasthe, tatastAH sarvA api vadhvastasmin dine savizeSamAbharaNavibhUSitAH svaparamaNDanAdikaraNavyApRtA abhUvan , tato vatsastAsAM vismRtiM gato, na kayAcidapi tasmai pAnIyAdi daukitaM, tato madhyAhne zreSThI yatra pradeze vatso vartate tatra kathamapi samA- yAtaH, vatso'pi ca zreSThinamAyAntaM pazyannAraTitumArabdhavAn, tato jajJe zreSTinA-yathA'dyApi vatso bubhukSitastiSThatIti, tataH kupitena tena tAH sarvA api putravadhvo nirbharsayAmAsire, tatastvaritaM priyaGgalatikA anyA ca yathAyoga cAri pAnIyaM ca gRhItvA vatsAbhimukhaM cacAla, // 78 // For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vatsazca tAbhiH surasundarIbhiriva samalaDkRtamapi tAdRzaM gRhaM nAvalokate, nApi tAH sarAgadRSTayA vadhUH paribhAvayati, kinta tAmeva kevalA cAri pAnIyaM vA samAnIyamAnaM samyak paribhAvayati / sUtraM sugama, navaraM 'paJcaviha' ityAdi, paJcavidhaviSayasaukhyasya khanaya iva khanayo kAyA vadhvastAbhiH 'samadhikam ' atizayena ramaNIyatayA adhikataraM tadnuhaM 'na gaNayati' na dRSTayA paribhAvayati, nApi tA vadhUH, evaM sAdhu rapi bhikSArthamaTanna ramaNIyA ramaNIravalokayet , nApi gItAdiSu cittaM nibadhIyAt , kintu bhikSAmAtrAnayanadAnAdyupayukto bhavet , tathA ca sati jJAsyati zuddhamazuddhaM vA bhikSAdikam / tathA cAha gamaNAgamaNakkheve bhAsiya soyAiiMdiyAutto / esaNamaNesaNaM vA taha jANai tammaNo smnno|| 227 // ___ vyAkhyA-'gamanaM ' sAdhobhikSAdAnArtha bhikSAnayanAya dAcyA brajanam 'AgamanaM ' bhikSAM gRhItvA sAdhorabhimukhaM calanam / 'utkSepaH' bhAjanAdInAmUrdhvamutpATanam , upalakSaNametat , tena nikSepaparigrahaH, tato gamanAdipadAnAM samAhAro dvandvaH tasmin , tathA 'bhASiteSu' jalpiteSu dehi bhikSAmasmai sAdhave ityAdirUpeSu zrotrAdibhirindriyairupayuktaH, tathA vatsa iva 'tanmanA: ' svayogyabhaktapAnIyaparibhAvanamanAH san zramaNa eSaNAmaneSaNAM vA samyag jAnAti, tato na kshcidossH| uktamoghaudezikaM, sampati vibhAgaudezikaM vibhnnissuH| prathamatastAvattasya sambhavamAha mahaIe saMkhaDIe uvvariyaM kUravaMjaNAIyaM / pauraM daTTaNa gihI bhaNai imaM dehi puNNahA // 228 // vyAkhyA-iha saGghaDi ma vivAhAdikaM prakaraNaM, saGkhaDyante-vyApAdyante prANino'syAmiti saGkaDiriti vyutpatteH tasyAM saGkhaDyA yaduddharitaM 'kUravyaJjanAdikaM ' zAlyodanadadhyAdikaM pracuraM, tadRSTvA gRhI bhaNati svakuTumbataptikAraka mAnuSaM-yathedaM dehi puNyArtha bhikSAca For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayAgarIyAvRttiH 2audezikabhedAH oghavibhAgAdyAH // 79 // ribhyH| tatra yadA yathaivAsti tathaiva dadAti tadA taduddiSTa, yadA tu tadeyaM karambAdikaM karoti tadA tatkRtaM,yadA tu modakAdicUrNa bhUyo'pi guDapAkadAnAdinA modakAdi karoti tadA tatkarma, evaM vibhAgaudezikasya sambhavaH / tathA cAha bhASyakRta tattha vibhAguddesiyamevaM saMbhavai puvmuddiddhN| sIsagaNahiyaTThAe taM ceva vibhAgao bhaNai // 32 // (bhA0) . vyAkhyA-tatroddharite pracurakUrAdau ' evaM ' pUrvoktena prakAreNa vibhAgaudezikaM pUrvamuddiSTa sambhavati / sampati tadeva vibhAgaudezika vibhAgato bhedena ziSyagaNahitArtha granthakAro bhaNati uddesiyaM samudesiyaM ca AesiyaM samAesaM / evaM kaDe ya kamme ekeki caukkao bheo // 229 // vyAkhyA-'uddiSTaM' vibhAgaudezikaM caturdA, tadyathA-audezika samuddezikamAdezaM samAdezaM ca, evaM kRte ca karmaNi ca ekaikasmin 'catuSkaH' catuHsaGkhyo bhedo dRSTaH, sarvasaGkhyayA dvAdazadhA vibhAgaudezikam // sampatyaudezikAdikaM vyAcikhyAsurAha jAvaMtiyamuddesaM pAsaMDINaM bhave samudesaM / samaNANaM AesaM niggaMthANaM samAesaM // 230 // vyAkhyA-iha yat uddiSTaM kRtaM karma vA yAvantaH ke'pi bhikSAcarAH samAgamiSyanti pAkhaNDino gRhasthA vA tebhyaH sarvebhyo'pi dAtavyamiti saGkalpitaM bhavati tadA tadaudezikamucyate, pAkhaNDinAM deyatvena kalpitaM samuddezaM, zramaNAnAmAdezaM, nigraMnyAnAM samAdezaM sampatyamISAmeva dvAdazAnAM bhedAnAmavAntarabhedAnAha chinnamachinnaM davihaM dave khette ya kAla bhAve ya / nipphAiyanipphanaM nAyavvaM jaM jahiM kama // 231 // Zhong Xin ?????Ha Ha Ha ???Ha Ha Ha Ha Ha // 79 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-udiSTamaddezAdikaM pratyekaM dvidhA, tayathA-chinnamacchinnaM ca, chinnaM niyamitam acchinnapaniyamitaM, punarapi chinnamacchinnaM |ca caturdA, tadyathA-dravye kSetre kAle bhAve ca, evaM yathA uddiSTamaudezikAdi pratyakemaSTadhA tathA niSpAditaniSpannamiti niSpAditena-gRhiNA| | svArtha kRtena niSpannaM yat karambAdi modakAdi vA tanniSpAditaniSpannamityucyate, tato yanniSpAditaniSpannaM yatra kRte karmaNi vA 'krAmati ghaTate, yathA yadi karambAdi tahiM kRte atha modakAdi tahi kameNi, tatpratyekAdezikAdibhedabhinnaM chinnamacchinnaM cetyAdinA prakAreNASTadhArI jJAtavyam / sampatyamumeva gAthArtha vyAcikhyAsuH prathamato dravyAdhacchinnaM vyAkhyAti bhattuvariyaM khala saMkhaDIeN tadivasamannadivase vA / aMto bahiM ca savvaM savvAdiNaM dehi acchinnaM // 232 // ___ vyAkhyA-yat saGkhaDyAM bhaktamuddharitaM prAyaH prApyate iti saGkhaDigrahaNam , anyathA vanyadA'pi yathAsambhavaM draSTavya, tadivasamiti ' vyatyayo'pyAsA 'miti prAkRtalakSaNavazAt saptamyarthe prathamA, tato'yamarthaH-yasmin divase saGghaDiH tasminneva divase, yatA-anyasmin divase gRhanAyako bhAryAdinA dApayati, yathA yadantahasya yaca bahiH, anena kSetrAcchinnamuktaM, tat sarva-samastam , anena dravyAcchinnamuktaM 'sarvadina' sakalamapi dinaM yAvad , upalakSaNametat tena karmarUpaM modakAdi prabhUtAnyapi dinAni yAvaditi draSTavyam , anena kAlAcchinnamuktam, acchinnam-anavarataM dehi, bhAvAcchinnaM tu svayamabhyUAM, taccaiva-yadi tava rocate yadivA na rocate tathApyavazyaM dAtavyamiti / sampati dravyAdicchinnamAha dehi imaM mA sesaM aMto bAhiragayaM va egayaraM / jAva amugattivelA amugaM velaM ca Arabbha // 233 // For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryutermalayagi rIyAvRttiH 1120 11 vyAkhyA - idaM zAlyodanAdikamuddharitaM dehi mA ' zeSaM ' kodravakUrAdi, anena dravyacchinnamuktaM, tadapi ca zAlyodanAdikamantarvyavasthitaM vahirvyavasthitaM vA ekataraM na zeSam, anena kSetracchinnamuktaM, tathA'mukasyA veLAyA Arabhya yAvadamukA velA, yathA praharAdArabhya yAvatmaharadvayaM tAvaddehi, anena kAlacchinnamuktaM, bhAvacchinnaM tu svayamabhyUAM, taccaivaM yAvattava rocate tAvaddehi mA svarucimatikramyApi / sampratyuddiSTamadhikRtya kalpayAkalpyavidhimAha davAI chinnapi hu jai bhaNaI Arao'vi mA deha / no kappai chinnaMpi hu acchinnakaDaM pariharati // 234 // vyAkhyA - iha yad dravyakSetrAdibhiH pRthagnirdhAritaM tadatiricya zeSaM samastamapi kalpate, tasya dAnArtha saGkalpitatvAbhAvAt, kevalaM dravyAdicchinnamapi dravyakSetrAdibhiH pRthagnirdhAritamapi ' hu:' nizcitaM yadi gRhasvAmI Arata eva deyasya vastuno niyatAdavadhervAgapi bhaNati, yathA mA ita UrdhvaM kasmAyapi dehIti, yathA praharadvayaM yAvatpUrvaM kiJciddAtuM niropitaM, tato dAnapariNAmAbhAvAdarvAgeva niSedhati' mA ita UrdhvaM dadyAditi tadA tacchinnamapi kalpate, tasya sampratyAtmIyasattA kIkRtatvAt, yatpunaracchinnakRtapacchinnam - anirddhAritaM kRtaM varttate tatpariharanti, akalpyatvAt, itthameva bhagavadAjJAvijRmbhaNAt, yadA tvacchinnamapi pazcAddAnapariNAmAbhAvAdavagevAtmArthI kRtaM bhavati tadA tatkalpate / sampati sampradAnavibhAgamadhikRtya kalpayAkalpyavidhimAha - agANaMti va dijjau amukANaM bhitti ettha u vibhAsA / jattha jaINa visiTTho niddeso taM pariharati // 235 // vyAkhyA - amukebhyo dadyAt mA'mukebhya ityevaM sampradAnavizeSaviSaye saGkalpe kRte vibhASA draSTavyA, kadAcitkalpate kadAcinna, For Personal & Private Use Only | 2 audezi - kabhedAH oghavibhA gAdyAH 11 20 11 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatra yadA kalpate yadA ca na tadAha-'jatthetyAdi, yatra deye vastuni yatInAmapyavizeSeNa nirdezo bhavati, yathA ye kecana gRhasthA agRhasthA vA bhikSAcarA yadivA ye kecitpAkhaNDino yadvA ye kecana zramaNAstebhyo dAtavyamiti tatpariharanti, yatra tu yatInAmeva vizeSeNa nirdezo yathA yatibhyo dAtavyamiti tatpariharantyeva nAtra kazcitsandeha iti tatpRthagvizeSeNa noktaM, yadi puna,hasthebhya eva dIyatAM, yadivA carakAdibhya eva pAkhaNDibhyo na zeSebhyastadA kalpate, api ca saMdissaMtaM jo suNai kappae tassa sesae ThavaNA / saMkaliya sAhaNaM vA kareMti asue imA meraa|| 236 // vyAkhyA-yannAdyApyaudezikaM jAtaM vartate kevalaM tadAnImevoddizyamAnaM vartate, yathA idaM dehi mA zeSamityAdi, tatsandizyamAnamarthibhyo dAnAya vacanena saGkalpyamAnaM yaH sAdhuH zRNoti tasya tatkalpate tadaiva, doSAbhAvAta, tadapi ca udiSTaudezikAdi draSTavyaM, na kRtaM karma ca, yata uktaM mUlaTIkAyAm-"atra cAyaM vidhiH-saMdissaMtaM jo suNai sAhU uddesuddesayaM paDucca, na ya kaDakammAI, taM kappae / tadaiva doSAbhAvA"diti / yastu sandizyamAnaM na zRNoti tasya na kalpate, kutaH? ityAha-'Thavaga'tti sthApanAdoSAt, saca nirgataH sannanyebhyaH sAdhubhyo nivedayati, tathA cAha-'saGkalie'tyAdi 'azruteH zeSasAdhubhiranAkarNite iyaM pUrvapuruSAcI maryAdA, yaduta salikayA ekaH saGkATakonyasmai kathayati so'pyanyasmAyityevaMrUpayA 'sAhaNaM' kathanaM karoti, vAzabdo yadi sAdhavo bahupramANAstadekasyAvasthAnamiti sUcanArthaH, sa sarvebhyo nivedayati, yathA mA'smin gRhe vAjiSuH, aneSaNA varttata iti / evamapi yaH saGghATakaiH / yamapi na jJAtaM bhavati teSAM parijJAnopAyamAha mA eyaM dehi imaM puDhe silumi taM pariharati / jaM dinnaM taM dinnaM mA saMpai dehi geNhaMti // 237 // For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu termalayagirIyAvRttiH // 8 // ___ vyAkhyA-sAdhunimittaM kuto'pi sthAnAd bhikSAmAdadatI kayAciniSidhyate-maitadehi, kintvidaM vivakSitabhAjanasthaM dehi, tata | audezievaM kRte niSedhite sAdhuH pRcchati-kimetanniSidhyate ?, kiMvA idaM dApyate? iti, tataH sA pAha-idameva dAnAya kalpitaM, nedamiti / / ke doSa tata evaM 'ziSTe' kathite sAdhavastatpariharanti, yadi punaryadattaM tadattaM mA zeSaM sampati dadyAditi niSidhyAtmArthIkRtamaudezikaM bhavati | jJAnahetuH tadA tatkalpate itikRtvA gRhNanti, tadevamuktamuddiSTaudezikaM / sampati kRtaudezikasya sambhavahetUna svarUpaM ca pratipAdayati rasabhAyaNaheuM vA mA kucchihiI suhaM va dAhAmi / dahimAI AyattaM karei kUraM kaDaM eyaM // 238 // mA kAhati avaNNaM parikaTTaliyaM va dijjai suhaM tu / viyaDeNa phANieNa va nidreNa samaM tu vaTuMti // 239 // vyAkhyA-rasena' dadhyAdinA ruddhamidaM bhAjanaM tasmAdetena dadhyAdinA yaduddharitaM zAlyodanAdi tat karambIkRtya riktamidaM bhAjanaM karomi yenAnyatprayojanamanena kriyate iti rasabhAjanahetoH, yadvA-idaM dadhyAdinAmizritaM kothiSyati, na ca kuthitaM pAkhaNDayAdibhyo dAtuM zakyate, yadvA-dadhyAdisammizramekenaiva prayAsena sukhaM dIyate, ityAdinA kAraNajAtena 'dadhyAdyAyattaM' dadhyAdisammizra karoti 'kUram ' odanam , etat kRtaM jJAtavyaM, tathA yadi bhinna bhinnamodakAzokavAdicUrNIrdAsyAmi tato me pAkhaNDayAdayaH 'avarNam / azlAghAM kariSyanti, yadvA--'parikalitam ' ekatra piNDIkRtaM sukhena dIyate, anyathA krameNa modakAzokavAdicUrgI: svasvasthAnAdAnIyAnIya dAne bhUyAn gamanAgamanaprayAso bhavati, apAntarAle vA sA cUrNihastAt kSaritvA pati, tato 'vikaTena' madyena dezavizeSApekSametat , yadvA-'phANitena' kakkavAdinA yadvA snigdhena' ghRtAdinA modakavUyaryAdi sA 'vartayanti' piNDatayA bananti / atra dvayorapi gAthayoH pUrvArddhAbhyAM sambhavahetaba uktAH, uttarArddhAbhyAM tu svarUpam / sampati kaudezikasya sambhavahetUn svarUpaM cAtidezenAha For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emeva ya kammaMmi'vi uNhavaNe navari tattha nANattaM / tAviyaviloNaeNaM moyagacunnI puNakAgaM // 24 // vyAkhyA-yathA kRtasya sambhavaH svarUpaM coktam evaM karmaNyapi draSTavyaM, navaraM tatra karmaNi 'uSNApane' uSNIkaraNe 'nAnAtvaM vizeSaH, tathAhi-tApitavilInena' tApitena vilInena ca guDAdinA modakacUAH punarmodakatvena karaNaM nAnyathA, tathA tuvaryAdi bhaktamapi rAjyuSitaM dvitIyadine bhUyaH saMskArApAdanena karpatayA niSpAdyamAnaM nAgnimantareNa niSpAdyate tato'vazyaM karmaNmuSNApane nAnAOM tvam / sampatyatraiva kalpyAkalpyavidhimAha amugaMti puNo raddhaM dAhamakappaM tamArao kappaM / khette aMto bAhiM kAle suibvaM parevyaM vA // 241 // vyAkhyA-bhikSArtha praviSTa sAdhu prati yadi gRhastho bhagati-yathA'nyasmin gRhe vihRtya vyAvarttamAnena tvayA bhUyo'pi madhe samAgantavyaM, yato'ham 'amukaM' modakacUyAdi bhUyo'pi rAddhaM guDapAkAdidAnena modakAdi kRtvA dAsyAmi, evamukte tathAkRtvA ceddadAti tarhi tanna kalpate, kammaudezikatvAt , 'ArAt ' bhUyaH pAkArambhAdaka punaH kalpya, doSAbhAvAta , tathA kSetre'ntarbahirvA kAle zvastanaM parataradinabhavaM vA'kalpyamArataH kalpyam , iyamatra bhAvanA-pad gRhasyAntabahirvA modakacUrNAdikaM modakAditayopaskAriSyAmi kAlavivakSAyAM yadadya zvaH paratare vA dine bhUyo'pi pakSyAmi tattubhyaM dAsyAmItyukte tathaiva cetkRtvA dadAti tato na kasate, bhUyo'pi pAkAdU , AratastvasaMsaktaM kalpate / tathA cAha jaM jaha va kayaM dAhaM taM kappai Arao tahA akayaM / kayapAkamaNitti ThiyaMpi jAvattiyaM mottuM // 242 // For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 audezi piNDaniyumalayagi- rIyAvRttiH // 82 // vyAkhyA--yat sAmAnyato dravyaM yadvA-yathA kSetranirdhAraNena vA bhUyo'pi kRtaM dAsyAmItyukte tathaiva kRtaM ceddadAti na kalpate, tathA'kRtaM tu bhUyo'pi pAkAdArataH kalpate, yattu nirdhAritakSetrakAlavyatirekeNa pacyate tanna dAtuM saGkalpitamiti kalpate, yattu kSetrakA- ke karmabhedaH lanirdhAraNamavivakSitvaiva sAmAnyato bhUyo'pi paktvA dAsyAmIti saGkalpitaM tadantarbahirvA zvastane parataradine vA na kalpate / atha 3 pUtidoSe kammaudezikaM kRtapAkamAtmArthIkRtamapi yAvadarthika muktvA zeSamaniSTaM-nAnujJAtaM tIrthakaragaNadharaiH, yAvadarthikaM tvAtmArthIkRtaM kalpate / a tadbhadau thA''dhAkambhikakodezikayoH kaH parasparaM prativizeSaH?, ucyate, yat prathamata eva sAdhvartha niSpAditaM tadAdhAkarma, yat prathamataH sad bhUyo'pi pAkakaraNena saMskriyate tatkammaudezikamiti / uktamaudezikadvAra, sampati pUtidvAraM vaktavyaM-pUtizcaturdA, tayathA-nAmapUtiH sthApanApUrtidravyapUtirbhAvapUtizca, tatra nAmasthApane sujJAnatvAdanAdRtya dravyabhAvapUtI pratipAdayati pUIkammaM duvihaM davve bhAve ya hoi nAyavvaM / davvaMmi chagaNadhammiya bhAvami ya bAyaraM suhumaM // 243 // vyAkhyA-'pUtikarma' pUtIkaraNaM dvidhA, tadyathA-'dravye dravyaviSayaM 'bhAve' bhAvaviSayaM, tatra dravye 'chagaNadhArmikaH' gomayopalakSito dhArmiko dRSTAntaH / bhAvaviSayaM punardidhA-bAdaraM sUkSmaM ca, iha yad dravyasya pUtikaraNaM tad dravyapUtiH, yena punadravyeNa bhAvasya / pUtikaraNaM tad dravyamapyupacArAd bhAvapUtiH, tato vakSyamANamupakaraNAdi bhAvapUtitvenAbhidhIyamAnaM na virudhyate / tatra prathamato dravyapUtilakSaNamAha gaMdhAiguNasamiddhaM jaM davvaM asuigaMdhadavvajuyaM / pUitti pariharijjai taM jANasu davvapUitti // 244 // For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyadAca // 26 // ////////////////////////////////////////////////////////////////// vyAkhyA-iha yat pUrva svarUpato 'gandhAdiguNaviziSTaM' surabhigandhAdiguNaviziSTamapi, apiratra sAmarthyAgamyate, pazcAdazucigandhadravyayuktaM sat pUtiriti parihiyate tadravyaM jAnIhi dravyapUtiriti / atrArthe gAthAdvayenodAharaNamAha gohiniutto dhammI sahAe~ AsannagoTThibhattAe / samiyasuravallamIsaM ajinna sannA mahisipoho // 245 // | saMjAyalittabhatte gohigagaMdhotti vallavaNiAyo / ukkhaNiya anna chagaNeNa liMpaNaM vvapUI u // 246 // vyAkhyA-samillaM nAma puraM, tatra bahirudyAne sabhAkalitadevakulikAyAMmANibhadro nAma yakSaH, anyadAcatasmin purezItalakAbhidhamazivamupatasthe, tataH kaizcittasya yakSasyaupayAcitakamiSTaM yadyasmAdazivAyaM nistarAmastatastavaikaM varSamaSTamyAdiSUdyApanikAM kariSyAmaH, tato nistINoH kathamapi tasmAdazivAt , jAtazca teSAM cetasi camatkAro yathA nUnamayaM samAtihAryoM yakSa iti, tato devazarmAbhidho bhATakAdAnena pUjAkArako babhaNe, yathA varSamekaM yAvadaSTamyAdiSu prAtareva yakSasabhAM gomayenopalimpeH, yena tatra pavitrIbhUtAyAM vayamAgatyodyApanikAM kurmaH, tathaiva tena pratipanna, tataH kadAcidadyodyApanikA bhaviSyatItikRtvA sabhopalepanArthamanudgata eva sUrye kasyApi kuTumbino gopATake chagaNagrahaNAya praviveza, tatra ca kenApi karmakareNa rAtrI maNDakavallamurAdyabhyavahArato jAtAjIrNena pazcimarAtrIbhAge tasminneva gopATake kvacitmadeze durgandhamajIrNa purISa vyudasaji tasya copari kathamapi mahiSI samAgatya chagaNapoI muktavatI, tatastena sthagitaM tadajIrNa purISa devazarmaNA na jJAtamiti devazarmA taM chagaNapohaM sakalamapi tathaiva gRhItvA tena sabhAmupaliptavAn , udyApanikAkAriNazca janA nAnAvidhamodanAdikaM bhojanamAnIya yAvad bhojanArtha tatropavizanti tAvatteSAmatIva durabhigandhaH samAyAtaH, tataH pRSTo devazarmA, yathA kutoyamazucigandhaH samAyAti? iti, tenoktaM-na jAne, tatastaiH samyak paribhAvayadbhipalepanAmadhye vallAdyavayavA dadRzire surAgandhazca nirjAtaH, apana, tataH kaSTamyAdiSu kAro yathArAmastatastA For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu-||tato jajJe yadupalepanamadhye purISamavatiSThate iti, tataH sarva bhojanamazucItikRtvA parityaktam, upalepanaM ca samUlamutkhAtam, anyena ca goma-18||3 pUtidoSe ktemeLayagi- yena sabhopalepitA, bhojanAdikaM cAnyat paktvA bhuktamiti / sUtraM sugama, navaraM 'dharmA' dhArmikaH, 'samiya'tti maNDakAH sajJA' purISam , sabhopaleparIyAvRttiH atra yadupalepanaM yacca tatra nyastaM bhojanAdikaM tatsarva dravyapRtiH // uktA dravyapUtiH, atha bhAvapUtimAha todA0 u. dumakoTIce // 83 // uggamakoDiavayavamitteNavi mIsiyaM susuddhapi / suddhapi kuNai caraNaM par3a taM bhAvao pUI // 247 // ___ vyAkhyA-'udgamasya' udgamadoSanAlasya yA koTayo'srayaH vibhAgA AdhAkAdirUpA bhedA ityarthaH, tAzca dvidhA-vizodhayo'vizodhayazca, tohAvizodhayo grAhyAH, tAsAmavizodhirUpANAmudgamakoTInAmavayavamAtreNApi mizritamazanAdikaM svarUpataH suzuddhamapi' udgamAdi-| doSarahitamapi sat yad bhujyamAnaM caraNaM 'zuddhamapi / niraticAramapi pUrti karoti, tadazanAdikaM bhaavpuutiH| 'uggamakoDI' ityukta, tatastA evodgamakoTIrabhidhitsurAha____ AhAkammuddesiya mIsaM taha bAyarA ya pAhuDiyA / pUI ajjhoyarao uggamakoDI bhave esA // 248 // vyAkhyA-AdhAkarma sakalaM tathA audezikaM yAvadarthika muktvA zeSa kauMdezikaM 'mitha' pAkhaNDisAdhumizrajAtaM bAdarA ca prAmatikA 'pUti: bhAvapUtiH adhyavapUrakazcottarabhedadvayAtmakaH, eSA bhavati udgamakoTiravizodhikoTirUpA, tadevaM bhAvapUrti svarUpata upadaya sampati bhedata Aha bAyara suhumaM bhAve u pUiyaM suhumamuvari vocchAmi / uvagaraNa bhattapANe. duvihaM puNa bAyaraM pUI // 249 // // 83 // For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-'bhAve bhAvaviSayA pUtirdvidhA, tadyathA-bAdarA sUkSmA ca, sUtre ca napuMsakanirdezaH prAkRtatvAt , tatra sakSmAM bhAvapUtimupari vakSye, bAdarA punardvidhA, tadyathA 'upakaraNe upakaraNaviSayA 'bhaktapAne bhaktapAnaviSayA, tatra bhaktapAnapUrti sAmAnyato vyAcikhyAsurAha ___cullukkhaliyA Doe davvIchUDhe ya mIsagaM pUiM / DAe loNe hiMgU saMkAmaNa phoDaNe dhUme // 250 // | vyAkhyA-'cullI' pratItA, 'ukhA' sthAlI 'DoyaH bRhadAruhastakaH, mahAMzcaTuka ityarthaH, 'davI' laghIyAn dAruhastakaH, etAni / ||ca sarvANyAdhAkAdirUpANi draSTavyAni, sarvatrApi ca tRtIyArthe saptamI, tato'yamarthaH- etaiH sammizraM zuddhamapi yadazanAdi tat pUtiH tatra cullayukhAbhyAM mizritAbhyAM kRtvA randhanena yadvA tatra sthApanena, tathA 'DAyaM zAkaM lavaNaM hiGga ca pratItam, etairAdhAkarmikaiH sammizraM pUtiH, tathA 'saMkrAmaNasphoTanadhUmaH' iti, tatra saMkrAmaNam-AdhAkarmabhaktAdikharaNTite sthAlyAdau zuddhasyAzanAdeH pacanaM |mocanaM vA, yadvA dAruhastenAdhAkarmaNA'nyatra sthAlyAM saJcAraNaM, sphoTanam-AdhAkarmaNA rAjikAdinA saMskArakaraNaM dhUmaH-higvAdisatko vaghAraH / enAmeva gAthAM vyAcikhyAsuH prathamata upakaraNazabdaM vyAkhyAnayati sijhaMtassuvayAraM dijaMtassa va karei jaM davvaM / taM uvakaraNaM cullI ukkhA davI ya DoyAI // 251 // vyAkhyA-yacculyAdikaM siddhayato'nnasya, yadvA yadAdikaM dIyamAnasya bhaktasyopakAraM karoti tacculyAdikaM dAdikaM ca " upakaraNam' ityucyate, upakriyate anenetyupakaraNamitivyutpatteH / tatra culyukhayoH sthitamazanAdikamAzritya kalpyAkalpyavidhimAha For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayAgirIyAvRttiH 3 pUtidoSa svarUpabhedo // 84 // cullukkhA kammAI AimabhaMgesu tIsuvi akappaM / paDikuDaM tatthatthaM annatthagayaM aNunnAyaM // 252 // vyAkhyA-iha culyukhe kadAcid dve apyAdhAkarmimake AdhAkarmikakardamasammizre vAbhavetA, kadAcidekatarA kAcit, tatra ca bhaGgAzcatvAraH, tadyathA-cullI AdhArmikI ukhA ca 1 cullI AdhAkarmikI nokhA 2 ukhA AdhAkarmikI na cullI 3 nokhA AdhAkarmikI nApi cullI 4 / tatrAdimeSu triSvapi bhaGgeSu randhanenAvasthAnamAtreNa vA sthitamakalpyaM pUtidoSAt / akalpyasyApi tasya viSayavibhAgena| kalpyatAmakalpyatAM cAha-tatra' culyAdau randhanenAnyato vA''nIya sthApanena sthitaM sata pratikruSTaM' nirAkRtam , anyatra gataM punastade-] vAnujJAtaM tIrthakarAdibhiH, iyamatra bhAvanA-yadi tatra rAddhamathavA'nyataH samAnIya sthApitaM tato yadi tadevAnyatra svayogena nItaM bhavati na sAdhvartha tarhi kalpate / tadevaM culyukhAsthitasya kalpyAkalpyavidhimupadarya sampati culyAApakaraNAnAM pUtibhAvaM didarzayiSuH 'cullukkhaliyA Doe' iti pUrvoktagAthAvayavaM vyAkhyAnayati kammiyakaddamamissA cullI ukkhA ya phaDDagajuyA u / uvagaraNapRimeyaM Doe daMDe va egayare // 253 // vyAkhyA-AdhAkarmimakena kardamena yA mizrA, kimuktaM bhavati ?-kiyatA zuddhena kiyatA cAdhAkarmikeNa yA niSpAditA cullI | ukhA ca sA AdhAkarmikakardamamizrA, katham ? iti, Aha-'phaDDagajuyA utti, atra hetau prathamA tato'yamarthaH-yataH phaDDagena-AdhAka- mikena kardamasUcakena yutA tata AdhAkarmikakardamamizrA, sA itthaMbhUtA upakaraNapUtiH, tathA 'Doe' iti deze samudAyazabdopacArAta Doya || ityukte DoyasyAgrabhAgo gRhyate, tasmin yadvA daNDe ekatarasminnAdhAkarmaNi sa dAruhastakaH pUtirbhavati, evamanayA dizA anyasyApyupakara 00000000000000000000000000000000 // 4 // dain Education International For Personal & Private Use Only bw.jainelibrary.org Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Nasya pratitvaM bhAvanIyaM, tatra culyukhAviSaye kalpyAkalpyavidhiranantaramevokto dAruhastake cAdhAkarmaNi pUtirUpe vA svayogena sthAlyA bahiSkRte sthAlyAM sthitamazanAdi kalpate, na tu tena sammizramiti / sampati 'dabbI chUDhe ya' iti vyAcikhyAsurAha davvIchuDhetti jaM vuttaM, kammadavvIeN jaM dae / kammaM ghaTTiya suddhaM tu, ghaTTae hArapUiyaM // 254 // vyAkhyA-'davvI chUDhe ' iti yat prAguktaM, tasyAyamarthaH-'karmadA' AdhArmikadA yat zuddhamapyazanAdikaM ghaTTayitvA dadAti tad 'AhArapUtiH' bhaktapUtiH / sA ceddavI sthAlyAH sakAzAnniSkAzitA tarhi sthAlyAH satkaM kalpate, yadvA mA bhUdAdhAkammikI davI, kevalaM zuddhayA'pi dayA yadi pUrvamAdhAkarmika 'ghaTTayitvA' cAlayitvA pazcAdAdhAkarmAvayavakharaNTitayA yadaparaM zuddhamApi bhaktAdikaM ghaTTayati ghaTTayitvA ca dadAti tadapyAhArapUtiH / asyAM ca dA sthAlyA niSkAzitAyAmapi pAzcAtyaM sthAlIbhaktaM na kalpate, AdhAkAvayavamizritatvAt / 'DAe' ityAdyuttarArddha vyAcikhyAsurAha attaTThiya AyANe DAyaM loNaM ca kamma hiMguM vA / taM bhattapANapUI phoDaNa annaM va jaM chuhai // 255 // ___ saMkAmeuM kammaM siddhaM jaM kiMci tattha chUDhaM vA / aMgAradhUmi thAlI vesaNa heTThA muNIhi dhUmo // 256 // | vyAkhyA-AtmArtham 'AdAne ' takrAdipAkArambhakaraNarUpe sati yadAdhAkarmikaM 'DAya zAkaM yadivA lavaNaM yadvA higuH anyadvA sphoTanaM rAjikAjIrakAdi tat takrAdikaM tena sammizraM bhaktapAnapUtiH, etena 'DAe loNe hiMgU phoDaNaM' iti vyAkhyAtaM / tathA yasyAM sthAlyAM| |rAddhamAdhAkarma tadanyatra saMkramayya-pratikSipya tasyAmeva sthAlyAmakRtakalpatrayAyAM yadAtmArtha siddhaM kiJcit yadvA tatra prakSiptaM tadapi bhaktapAna For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 pratidoghe piNDaniyu termalayAgarIyASTattiH // 85 // | 3 pUtidoSe bAdarA pU. tiH sUkSmapUte rasAdhyatA pUtiH, anena 'saMkamaNaM ti vyAkhyAtaM, tathA aGgAreSu' nirdUmAgnirUpeSu 'vesane ' vesanagrahaNamupalakSaNaM tena vesanahiGgAjIrakAdau prkssipte| sati yo dhUma ucchalati sa vesanAGgAradhUma iti jJAtavyaM, pUrvagAthAyAM dhUma ityasya padasyAyamartho bhAvanIya ityarthaH / vesanazabdasya ca vyastaH sambandha ApatvAt, aGgArAdInAM ca madhye eka dve trINi vA''dhAkarmikANi draSTavyAni, anena ca dhUmena yA vyAptA sthAlI takrAdika vA tadapi pUtiH / uktA bAdarapUtiH, atha sUkSmapUtimAha iMdhaNadhUmegaMdheavayavamAIhiM suhumapUI u / suMdarameyaM pUI coyaga bhaNie gurU bhaNai // 257 // , vyAkhyA-atraikAradvayasya chando'rthatvAdAdizabdasya vyatyayAnmakArasya cAlAkSaNikatvAdevaM nirdezo draSTavyaH-'indhanadhUmagandhAdyavayavaiH' iti, indhanagrahaNaM copalakSaNaM, tato'GgArA api gRhyante, Adizandena ca bASpaparigrahaH, tato'yamarthaH-indhanAGgArAvayavadhUmagandhabASpairAdhAkarmasambandhibhiH sammizraM yat zuddhamazanAdikaM tat sUkSmapUtiH / eSA ca kila sUkSmapUtirna Agame niSidhyate, tatazcodaka Aha-sundaraM' yuktamenAM pUrti varjayituM, talki nAgame niSidhyate ?, evaM pareNokte gurubhaNati iMdhanadhUmegaMdheavayavamAI na pUiyaM hoi / jesiM tu esa pUI sohI navi vijjae tesiM // 258 // vyAkhyA-atrApi padayojanA mAgiva, tato'yamarthaH-indhanAGgArAvayavadhUmagandhabASpairAdhAkarmasambandhibhirmizraM pUtinaM bhavati, yeSAM tu matena pUtirbhavati teSAM matena sAdhoH zuddhiH sarvathA na vidyate / etadeva bhAvayati iMdhanaagaNIavayava dhUmo bappho ya annagaMdho ya / savvaM phusaMti loyaM bhannai savvaM tao pUI // 259 // // 5 // For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-indhanAnyavayavAH sUkSmA ye dhUmena sahAdRzyamAnA gacchanti, tathA dhUmo bASpo'nnagandhazca, ete sarve'pi prasaranta: kila sakalamapi lokaM spRzanti, tatpudgalAnAM sakalamapi lokaM yAvadgamanasambhavAt , tatastavAbhiprAyeNa sarvamapi pUtirApadyate, tathA ca sati sAdhoH kathaM zuddhiH? iti / atra paraH prAguktavirodha darzayan svapakSaM samarthayati naNu suhUmapUiyassA pubudiTThassa'saMbhavo evaM / iMdhaNadhUmAIhiM tamhA pUitti siddhamiNaM // 260 // vyAkhyA-nanu yadIndhanAgyavayavAdibhiH pUtinaM bhavet, evaM sati tarhi pUrvodiSTasya 'bhAvami u bAyaraM muhurma' ityevamuktasya sUkSmapUterasambhavaH prAmoti, anyasya sUkSmapUterabhAvAta, tasmAtsiddhamidaM yaduta indhanadhUmAdibhiH sammizraM pUtiH sUkSmapUtiriti / atra gururAha coyaga iMdhaNamAIhiM cauhivI suhumapUiyaM hoi / pannavaNAmittamiyaM pariharaNA natthi eyassa // 261 // vyAkhyA-'he codaka!' preraka ! 'indhanAdibhiH' indhanAgnyavayavadhUmabASpagandhaizcaturbhirapi spRSTaM sUkSmapUtirbhavati, nAtra kazcidvivAdaH, enAmeva ca sUkSmapUtimadhikRtya prAguktaM bhAvaMmi u bAyaraM suhumaM' iti, kevalamidaM sUkSmapUtitvena bhaNanaM prajJApanAmAtraM, pariharaNaM punastasyAH-sUkSmapUtenAsti, azakyatvAt / / etadeva prapaJcayati sajjhamasajhaM kajjaM sajhaM sAhijjae na u asajjhaM / jo u asajhaM sAhai kilissai na taM ca sAheI // 262 // ____ vyAkhyA-iha dvividhaM kArya-sAdhyamasAdhyaM ca zakyamazakyaM cetyarthaH, tatra sAdhyaM sAdhyate na tvasAdhyaM, yastvasAdhyaM yuSmAdRzaH sAdhayati sa niyamAt klizyate, na ca tatkArya sAdhayati, avidyamAnopAyatvAt, eSo'pi cAnantaroktaH sUkSmapUtirazakyaparihAraH, tato na parihiyate / sampati paro 'bAyarna muhumaM 'ti samarthayamAno'paraM sUkSmapUtiM tasya pariharaNaM ca zakyaM pratipAdayati 999999999999999999999999999999999 For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryutermalayagirIyAvRttiH // 86 // AhA kammiyabhAyaNaparaphoDaNa kAya akayae kappe / gahiyaM tu suhumapUI ghoSaNamAIhiM pariharaNA // 263 // vyAkhyA - yaMtra bhAjane gRhItamAdhAkarmma tasmin bhAjane AdhA karmmaparityAgAnantaraM ' prasphoTanaM kRtvA ' hastenAsphAlanAdinA sarvAnadhyAdhA kamrmmAvayavAnapasArya akRte 'kalpe' kalpatraye yad gRhItaM tatsUkSmapUtirbhavati, katipayoddharitasUkSmAdhAkarmAvayavamizraNasambhavAt tasya ca sUkSmapUteH pariharaNaM dhAvanAdibhiH kimuktaM bhavati ? - pAtrasyAdhAkarmikaparityAgAnantaraM kalpatrayadhAvanena prakSAlanaM kriyate tarhi sUkSmapUtirna bhavati, tata evaM sUkSmapUteH pariharaNamapi ghaTate, tasmAdidameva sUkSmapUtisvarUpamucyatAmiti bhAvaH, tadetadayuktaM yata iyaM bAdarapUtireva, tathAhi - gRhIto'sti tasyAdhAkarmaNaH satkaiH sthUlaiH sikyAdyavayavaiH / tanmizraM satkathaM sa sUkSmapUti: ? / kizca - dhoyaMpi nirAvayavaM na hoi Ahacca kammagahaNami / na ya adavvA u guNA bhannaI suddhI kao evaM ? // 264 // vyAkhyA -- kadAcit 'karmagrahaNe ' AdhAkarmikagrahaNe sati tatparityAgAnantaraM pazcAt ' dhautamapi prakSAlitamapi pAtraM sarvathA niravayavaM bhavati, pazcAdapi gandhasyopalabhyamAnatvAt, atha gandha eva kevala upalabhyate na tu tadavayavaH kazcidastIti brUSe, tata Aha-na ca ' adravyA: ' dravyarahitAH 'guNAH ' gandhAdayaH sambhavanti, tato gandhopalambhAdavazyaM tatra dhaute'pi kecana sUkSmA avayavA draSTavyAH, tato bhaNyate-' evamapi ' apiratra sAmarthyAdgamyate bhavatparikalpitaprakAreNApi kutaH sUkSmapUteH 'zuddhiH ' parihAro ?, naiva kathaJcana iti bhAvaH, tasmAtpUrvokta eva sUkSmapUtiH, tasya ca prajJApanAmAtraM, na tu pariharaNaM karttuM zakyamiti sthitaM / nanu yadi sa paramArthataH sUkSmapUtistatastasyAparihAre niyamAdazuddhiH prApnoti, so'pi ca sUkSmapUtiH sakalalokavyApISyate, gandhAdipudgalAnAM krameNa sakalalokavyApanasambha For Personal & Private Use Only 3 pUtidoSe sUkSmapUte razakyaparihAryatA // 86 // ww Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAta, tato yadA tadA vA kApyAdhAkarmasambhave sarveSAmapi sAdhUnAmazuddhiH prAmotIti, naiSa doSo, gandhAdipudgalAnAM caraNabhraMzApAdanasAmarthyAyogAta, na caitadanupapannaM, loke'pi tathA darzanAt, tathAhi loevi asuigaMdhA vipariNayA dUrao na dUsaMti / naya mAraMti pariNayA dUragayAo(avi) visAvayavA // 265 // vyAkhyA-loke'pi ' azucigandhAH' azucisatkA gandhapudgalA dUrata AgatA vipariNatAH santaH spRSTA api 'na duSyanti' na spRSTidoSamazucisparzanarUpaM lokaprasiddhaM janayanti, na ca viSAvayavA api dUragatAH santaH 'pariNatAH' paryAyAntaramApannA mArayanti, tathehApyAdhAkarmaNaH sambandhino gandhAdipuralA dUrataH samAgacchanto vipariNatA na caraNamANAn vinAzayitumIzAH, nApyAdhAkarmasaMsparzalakSaNaM doSaM janayantIti / tadevamindhanAdyavayavApekSayA yaH sUkSmapUtistamaparihArya pratipAdya samprati zeSadravyapUrti parihArya pratipAdayati sesehi u vvehiM jAvaiyaM phusai tattiyaM pUI / levehi tihi u pUI kappai kappe kae tiguNe // 266 // vyAkhyA-'zeSaiH' indhanAdyavayavavyatiriktaiH zAkalavaNAdibhiryAvasthAlyAdiparimitaM dravyaM spRSTaM bhavati tAvatpramANaM pUtiH, tathA tribhilepaiH pUtiH, iyamatra bhAvanA-sthAlyAM kilAdhAkarma rAddhaM, tatastasyA apanItam , apanIte ca tasmin yA pAzcAtyA kharaNTiH sA eko lepaH, tatastasyAmeva sthAlyAmakRtakalpatrayAyAM zuddhaM rAddhaM pUtiH, evaM vAradvayamanyadapi rAddhaM pUtiH, caturthe tu vAre rAddhaM na pUtiH, athAtmayogena yadi gRhasthAH tasyAH sthAlyAH niHzeSAvayavApagamAya kalpatrayaM dadAti tarhi kA vArtA ?, tata Aha-kalpate tasyAM sthAlyAM zuddhamazanAdi rAddhaM, yadi 'kalpe' prakSAlane 'triguNe' trisaGghaye kRte sati rAdhyati, na zeSakAlam / etadeva bhAvayati dain Education International For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayagirIyAvRttiH // 87 // 40000000000000000000000000000 iMdhaNamAiM mottaM cauro sesANi hoti dvvaaiN| tesiM puNa parimANaM tayappamANAu Arabbha // 267 // 3 pUtidoSe parihAryapUvyAkhyA--indhanAvayavAdIni catvAri pUrvoktAni muktvA zeSANi 'dravyANi ' azanAdIni pUtikaraNapravaNAni jJAtavyAni, teSAM / tiH pUtica zuddhAzanAdipUtikaraNaviSaye parimANaM tvakpramANAdArabhya draSTavyam , iyamatra bhAvanA-taNDulAdInAmAdhAkarmaNAM gandhAdicatuSTayaM parihatya kAlo gRhazeSaM tvagavayavamAtramapyAdau kRtvA yadvarttate tena spRSTaM zuddhamapyazanAdi pUtirbhavatIti / sampati dAgRhaM sAdhupAtraM cAzritya pUtiviSayaM / pAtrayoH kalpyAkalpyavidhimAha paDhamadivasaMmi kammaM tinni u divasANi pazyaM hoi / pUIsu tisu na kappai kappai taio jayA kppo|| 268 // | ___ vyAkhyA-iha yasmin dine yatra gRhe kRtamAdhAkarma tatra tasmin dine 'karma' AdhAkarma vyaktametat, zeSANi tu trINi dinAni pUtirbhavati, tagRhaM pUtidoSavadbhavatItyarthaH, tatra ca 'pUtiSu' pUtidoSavatsu triSu dineSu AdhAkarmadine ca sarvasaGkhathayA catvAri dinAni | yAvanna kalpate, sAdhupAtre ca pUtibhUte tadA zuddhamazanAdi grahItuM kalpate yadA tRtIyaH kalpo datto bhavati, na zeSakAla, pUtidoSasambhavAt / / sampatyAdhAkarma pUrti ca vaiviktyena pratipAdayannupasaMharati // 87 // samaNakaDAhAkammaM samaNANaM jaM kaDeNa mIsaM tu / AhAra uvahi vasahI savvaM taM pUiyaM hoi // 269 // | vyAkhyA-zramaNAnAmarthAya kRtamAhAropadhivasatyAdikaM yat tatsarvamAdhAkarma, yatpunaH zramaNAnAmarthAya kRtenAdhAkarmaNA mizramAhArAdi tatsarva pUtirbhavati / sampati parijJAnopAyamAha 00000000000000000000000000000000 dain Education International For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divase saMkhaDI Asi saMghabhattaM vA / pucchittu niuNapucchaM saMlAvAo vaDagArINaM // 270 // vyAkhyA--iha prathamata Agatena zrAddhagRhe tathAvidhaM kimapi saGghaDyAdi cihnamupalabhya pUtidoSasaMzayabhAve zrAddhasya pArzve upalakSa|Nametat zrAvikAdeva pArzve nipuNapRcchaM praSTavyaM yathA - yuSmAkaM gRhe ' stokadivaseSu stokadivasamadhye, prabhUtadivasAtikrameNa pUtidoSo na sambhavatIti stokadivasagrahaNaM, 'saGghaDi: ' vIvAhAdiprakaraNarUpA saGghabhaktaM vA duttamAsIt ?, saGkhaDyAM vA sAdhunimittaM kimapi kRtaM Abhavat ?, tatastaddinAdarvAgU dinatrayaM pUtiritikRtvA pariharttavyaM, caturthAdiSu tu dineSu parigrAhyam, athavA kApi praznamantareNApyagAriNInAM saMlApAt pUtirapUtirveti jJAtavyaM, tA hi apRSTA evAnyamuddizya kathayanti yathA'smAkaM zvaH paratare vA dine saGghabhaktaM dattamAsIt, yadvAsaGghaDiH saGghaDyAM ca kRtaM sAdhvarya prabhUtamazanAdikamiti, tata evaM tAsAM saMlApAnAkarNya pUtyapUtI jJAtvA parihAragrahaNe kArye, uktaM pUrti - dvAraM samprati mizrajAtadvAramAha mIsajjAyaM jAvaMtiyaM ca pAsaMDisAhumIsaM ca / sahasaMtaraM na kappai kappai kappe kae tiguNe // 271 // vyAkhyA -- mizrajAtaM tridhA, tadyathA - yAvadarthikaM pAkhaNDimizraM sAdhumizraM ca tatra yAvantaH kecana gRhasthA agRhasthA vA bhikSAcarAH samAgamiSyanti teSAmapi bhaviSyati kuTumbe cetibuddhayA sAmAnyena bhikSAcarayogyaM kuTumbayogyaM caikatra militaM yatpacyate tadyAvadarzikaM mizrajAtaM / yattu kevalapAkhaNDiyogyamAtmayogyaM caikatra pacyate tatpAkhaNDimizraM / yatpunaH kevalasAdhuyogyamAtmayogyaM caikatra pacyate tatsAdhumizraM / zramaNAnAM pAkhaNDiSvantarbhAvavivakSaNAt zramaNamizraM pRthanoktam / etaca mizrajAtaM ' sahasrAntaramapi ' sahasrAntare gatamapi - yena tatkRtaM tenAnyasmai dattaM tenApyanyasmai yAvatsahasratamAya dattaM, tato'pi paraM yadi sAdhave dadAti tathApi na kalpate / bhAjanazuddhau For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4mizvajAte bhedAH kalpyAkalya te ca piNDaniyu- vidhimAha-yena bhAjanena tanmizraM gRhItaM tasmin bhAjane mizraparityAgAnantaraM 'kalpe ' prakSAlane triguNe kRte'nyat zuddhaM grahItuM kalpate termalayagi- nAnyathA / enAmeva gAthAM bhASyakRyAcikhyAsuH prathamato mizrajAtasya sambhavamAharIyAvRttiH duggAse taM samaicchiuM va aDANasIsae jattA / saDDhI bahubhikkhayare mIsajjAyaM kare koI // 33 // ( bhA.) // 88 // ___ vyAkhyA-duHkhena grAso yatra tad durgAsaM-durbhikSaM tasmin bhikSAcarasattvAnukampayA, yadvA tad durbhikSaM samatikrAntaH kazcid bubhukSA kaSTaM mahatparijJAya yadivA 'adhvazIrSake ' kAntArAdinirgamarUpe pravezarUpe khinnabhikSAcarAnukampayA yadvA 'yAtrAyAM' tIrthayAtrAdirUpe hA utsavavizepe dAnazraddhayA ko'pi 'zraddhI' zraddhAvAn bahun bhikSAcarAnupalabhya 'mizrajAtaM ' pUrvoktazabdArtha karoti / sampati yAvadarthikasya mizrajAtasya parijJAnopAyamAha-- jAvaMtahA siddhaM neyaM taM deha kAmiyaM jaiNaM / bahusu va apahuppaMte bhaNAi annapi raMdheha // 272 // vyAkhyA-kAcit kimapi sAdhave dadatI kayAcitpatiSidhyate-nedaM dIyamAnaM yAvadartha siddhaM-yAvantaH kecanApi bhikSAcarAH samAgamiSyanti teSAmarthAya siddhaM, kintu vivakSitaM, tasmAttadehi yatibhyaH kAmitaM yAvadgRhNanti tAvatpramANaM, yadvA pracureSu bhikSAcareSu samAgacchatsu agretanapramANe rAdhyamAne 'aprabhavati ' apUryamANe gRhanAyako bhaNati-naitAvatA rAddhena sariSyati tato'nyadapyadhikaM prakSipya rAdhnuhi, evaM zrute yAvadarthikaM mizraM parijJAyate, jJAtvA ca pariharttavyamiti / sampati pAkhaNDimizrasAdhumizre pratipAdayati attaThThA raMdhate pAsaMDINaMpi biiyao bhaNai / niggaMthaTThA taio attaTThAe'vi raMdhate // 273 // // 88 // For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-AtmArtha ' kuTumbArtha gRhiNyA 'rAdhyamAne ' pacyamAne gRhanAyako yAvadarthikamizrapravartakagRhanAyakApekSayA dvitIyo bhaNati, yathA pAkhaNDinAmapyarthAyAdhika prakSipa / tathA''tmArthameva rAdhyamAne tRtIyo gRhanAyako brUte, yathA-nirgranthAnAmarthAyAdhika prakSipeti / / tata evaM zrute pAkhaNDimizrasAdhumizrayorapi parijJAnaM bhavati / sampati yaduktametat ' mizrajAtaM puruSasahasrAntaragatamapi na kalpate' iti, tadRSTAntena bhAvayativisaghAiya pisiyAsI marai tamannovi khAiuM marai / iya pAraMparamaraNe aNumarai sahassaso jAva // 274 // vyAkhyA-iha ko'pi vedhakena viSeNa ghAtitaH, tasya pizitaM yo'znAti so'pi mriyate, tasyApi mAMsaM yo bhakSayati so'pi mriyate, evaM paramparayA maraNe tAvad 'anu' pAzcAtyaH pAzcAtyo mriyate, yAvatte mriyamANAH saGkhyayA sahasrazo bhavanti / itthaM sahasravedhakasya vipasya prabhAvaH yatsahasrAntaragatamapi mArayatIti bhAvaH / evaM mIsajjAyaM caraNappaM haNai sAhu suvisuddhaM / tamhA taM no kappai purisasahassaMtaragayapi // 275 // vyAkhyA-evaM ' sahasravedhakaviSamiva yAvadarthikapAkhaNDisAdhuviSayaM mizrajAtamapyekenAnyasmai dattaM tenApyanyasmAyityevaM paramparayA puruSasahasrAntaragatamapi sAdhoH suvizuddhaM caraNAtmAnaM hanti, tasmAnna kalpate sAdhUnAM sahasrAntaragatamapi mizraM / sampati sAdhuviSayaM vidhimAhanicchoDie karIseNa vAvi uvvaTTie tao kappA / sukkAvitvA giNhai anna cautthe asukke'vi // 276 // vyAkhyA-mizre kathamapi gRhIte pazcAttasmiMstyakte sati bhAjane 'nicchoTite' aGgAlyAdinA niravayave kRte yadvA 'karISeNa' For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . piNDaniyutermalayagirIyAvRttiH // 89 // bhedAH zuSkagomayarUpeNa uddhartite pazcAt trayaH kalpA dIyante, tata Atape tad bhAjanaM zoSayitvA pazcAttasminnaTyate-zuddhaM gRhNAti, nAnyathA, pUti- 4 mizrajAdoSasambhavAt , anye tu sUrayaH prAhu:-caturthe kalpe datte sati azuSkepi, gRhNanti, nAsti kazciddoSaH, ayaM ca prakSAlanavidhiH sarvatrApyazo- te kalpakadhikoTigrahaNe veditavyaH, uktaM mizradvAram / atha sthApanAdvAramAha raNa vidhiH saTANaparaTANe duvihaM ThaviyaM tu hoi nAyavvaM / khIrAi paraMparae hatthagaya gharaMtaraM jAva // 277 // 5sthApanAvyAkhyA sthApitaM sAdhunimittaM ghRtabhaktAdi, tacca dvidhA, tadyathA-svasthAne parasthAne ca, tatra svasthAnaM culyavaculyAdi, parasthAnaM chabbakAdi, ekaikaM dvidhA-anantaraM paramparaM ca, tatra yasya sAdhunimittaM sthApitasya sato vikArAntaraM na bhaviSyati yathA ghRtAdestadanantarasthApitaM / kSIrAdikaM tu paramparake paramparAsthApitaM , tathAhi-kSIraM sthApitaM sadadhi bhavati, taddadhi bhUtvA navanItaM, navanItaM || bhUtvA ghRtaM, tato yadaiva sAdhunimittaM kSIraM dhRtvA ghRtIkRtya dadAti tadA tat kSIraM paramparAsthApitaM bhavati, evamanyadapIkSurasAdikaM draSTavyaM, tathA patisthite gRhatraye upayogAvakAzasambhave sati hastagatAsu tisRSu bhikSAsvekaH sAdhurekA bhikSAM samyagupayogena paribhAvayan gRhNAti, || dvitIyastu dvayohayorhastagate dve bhikSe paribhAvayati, tato gRhatrayAtparato yAvadgRhAntaraM na bhavati tAvanna tasya sthApanAdoSaH, gRhAntare tu sAdhunimittaM hastagatA bhikSA sthApanA, tatropayogAsambhavAt / tatrainAmeva gAthAM bhASyakRyAcikhyAsuH prathamataH svasthAnamAha cullI avacullo vA ThANasaThANaM tu bhAyaNaM piDhare / saTANaTrANaMmi ya bhAyaNaThANe ya caubhaMgA // 34 // (bhA0) || // 89 // . vyAkhyA-dvividhaM sthAnaM, tadyathA-sthAnasvasthAnaM bhAjanakhasthAnaM ca, tatra sthAnarUpaM svasthAnaM cullI avacullo vA, culyA ava-pacAdavacullo, rAjadantAditvAdavazabdasya pUrvanipAto'dantatA ca, tatra 'cullI pratItA, 'avaculla' avalhakaH, etayozca sthitaM sad bhaktaM pacyate, ////////////////////////////////////////////////////// jalt Education International For Personal & Private Use Only EUw.jainelibrary.org Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tata etau sthAnarUpaM svasthAnaM, bhAjanarUpaM tu svasthAnaM 'piTharaM' sthAlI, tatra sthAnasvasthAne bhAjanasvasthAne ca catvAro bhaGgAH, tadyathAculyAM sthApitaM piThare ca 1, culyAM sthApitaM na piThare chabbakAdau sthApitatvAta 2, na culyAM kintu piThare, tacca culyavacullAbhyAmanyatra pradezAntare sthApitaM draSTavyaM 3, na culyAM na piThare culyavacullAbhyAmanyatra chabbakAdau sthApitamityarthaH 4 / sampati parasthAnamAha chabbagavAragamAI hoi paraTANamo va'NegavihaM / saTANe piDhare chabbage ya emeva dUre ya // 278 // vyAkhyA-chabbakavArakAdikamanekavidhaM bhAjanaM parasthAnaM bhavati draSTavyaM, tatra 'chabbaka' paTalikAdirUpaM, 'vAraka' laghurghaTaH, AdizabdApAkabhAjanavarjaculyavacullavarjazeSasakalabhAjanaparigrahaH, atrApi svasthAnaparasthAnApekSayA caturbhaGgI, tadyathA-vasthAne svasthAne, svasthAne parasthAne, parasthAne svasthAne, parasthAne parasthAne / enAmeva caturbhaGgoM darzayati-saTANa' ityAdi, atra 'sahANe piDhare / chabbage ya' ityanena bhaGgAdvayaM sUcitaM, svasthAnasya piTharachabbakAbhyAM pratyekamabhisambandhAta, tadyathA-svasthAne culyAdau piThare ca, tathA / svasthAne culyAdau chabbake ca parasthAne, 'emeva dUre ya'tti iha dUraM culyavacullAbhyAmanyatmadezAntaraM, tatrApi tadapekSayA'pi evameva bhaGgadvayaM draSTavyaM, tadyathA-bhAjanarUpe svasthAne piThare parasthAne'nyatra pradezAntare, tathA parasthAne'nyatra pradezAntare parasthAne chabbagAdAviti sarvasaGkhyayA catvAro bhaGgAH / tadevaM mUlagAthAyAH sahANetyAdipUrvArdai vyAkhyAtam / atha 'khIrAi paraMparae' iti vyAcikhyAsurAha ekekaM taM duvihaM aNaMtaraparaMpare ya nAyavvaM / avikArikayaM davvaM taM ceva aNaMtaraM hoi // 279 // vyAkhyA-tatsAdhunimittaM sthApitamekaikaM svasthAnagataM parasthAnagataM ca dvividhaM jJAtavyaM, tadyathA-'anantare' antarAbhAve, vikArarUpavyavadhAnAbhAve ityarthaH, 'paramparake ' vikAraparamparAyAmityarthaH, tatra yat kA svayogenAvikAri bhUyo'sambhavivikAraM ghRtaguDAdi kRtaM For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- termalayAgirIyAvRttiH sthApanAdoSe sva. parasthAna vikArya vikAri dravya| vicAraH // 9 // na hi tasya bhUyo'pi vikAraH sambhavati tatsAdhunimittaM sthApitamanantaram-anantarasthApita, upalakSaNametat , tena kSIrAdikamapi yasmin dine sAdhunimittaM sthApitaM yadi tasminneva dine dadAti tarhi tadapi dadhyAdirUpaM vikArAntaramanApadyamAnamanantarasthApitaM draSTavyaM, tadeva tu kSIraM sAdhunimittaM dhRtaM saddadhyAdirUpatayA parikarmyamANaM paramparAsthApitaM bhavati, evamikSurasAdikamapi tasminneva dine sthApitaM dIyamAna- manantarasthApita, kakkabAdirUpatayA tu parikarmyamANaM paramparAsthApitamiti / sampati vikArItarANi dravyANi pratipAdayati ucchukUkhIrAIyaM vigAri avigAri ghayagulAIyaM / pariyAvajjaNadosA oyaNadahimAiyaM vAvi // 28 // vyAkhyA-ikSukSIrAdikaM vikAri tasya kakabAdidadhyAdivikArasambhavAt , ghRtaguDAdikaM tvavikAri tasya bhUyo'pi vikArAsambhavAt , tathA 'odanadadhyAdikamapi ' karambAdirUpaM vikAri, kuta ityAha-paryApAdanadoSAt, karambAdikaM hi dhriyamANaM niyamAt paryApadyate-kothamAyAtItyarthaH, tatastadapi vikAri dravyaM / tadevaM vikArItarANi dravyANyabhihitAni, sampati kSIrAdikaM paramparAsthApitaM bhAvayati ubbhaTThaparinnAyaM annaM laddhaM paoyaNe ghetthI / riNabhIyA va agArI dahitti dAhaM sue ThavaNA // 281 // navaNIya maMthatakaM va jAva attaTTiyA va giNhaMti / desaNA jAva ghayaM kasaNaMpi ya jattiyaM kaalN||282|| vyAkhyA-'ubhaTTa'tti kenApi sAdhunA kasyAzcidagAriNyAH sakAze kSIramabhyarthitaM, tatastayA pratijJAtaM-kSaNAntare dAsyAmi, sAdhunA cAnyatrAnyat kSIraM labdhaM, tataH pUrvamabhyarthitayA'gAriNyA dugdhasampAptau satyAM sAdhu prati pratyapAdi-gRhANa bhagavannidaM dugdhamiti, 99999999999999999999999999994 // 90 // For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhunA coktaM-labdhamanyatra mayA dugdhaM, tato yadi bhUyo'pi prayojanaM bhaviSyati tarhi 'ghetyo'gRhISyAmi, evamuktaM sA'gAriNI RNabhIteva svayaM nopabubhuje, kintvevaM cintayAmAsa-zva:' kalye dadhi kRtvA dAsyAmIti, tata evaM cintayitvA sthApayati, tato dvitIyadine dadhi jAtaM tadapi sAdhunA na gRhItaM, tato navanItaM takraM ca jAtaM, navanItamapi ghRtaM kRtaM, iha kSIrAdikaM sakalamapi sthApanAdoSaduSTatvAt sAdhUnAM / na kalpate, yadvA kSIrAdikaM yAvannavanItaM mastu takaM vA tAvadetAni sarvANyapyAtmArthIkRtAni mA gRhNIyAt sAdhuH kuTumbe bhaviSyatItyevamAtmasattAkIkRtAni sAdhavo gRhNanti / ghRtaM tvAtmArthIkRtamapi tejaHkAyA''rambhAdAdhAkarmeti na kalpate, ghRtaM ca sthApitaM sat tAvada ghaTate yAvaddezonA pUrvakoTI, tathAhi-pUrvakoTayAyuSA kenApi sAdhunA varSASTakapramANena kasyAzcitpUrvakoTyAyupo'gAriNyAH pArthe ghRtaM yayAce, tayoktaM-kSaNAntare dAsyAmi, sAdhunA cAnyatra ghRtaM labdhaM, tataH sA RNabhIteva tAvad ghRtaM dhRtavatI yAvat sAdhorAyuH, tato mRte sAdhau tadanyatropayuktamiti nAsti sthApanA, iha varSASTakasyAdhaH pUrvakoTerupari ca cAritraM na bhavati, cAritriNaM cAdhikRtya sthApanAdoSaH, tato dezonA pUrvakoTItyuktam / evaM guDAderapyavinAzino dravyasya yathAyoga sthApanAkAlaparimANaM draSTavyaM / 'kumuNiyapitti kusuNitamapi karambAdirUpatayA kRtamapi yAvantaM kAlamavinAzi tAvatkAlaM tasya sthApanA draSTavyA, paratastu kuthitatvAdujjhyate eveti bhAvaH // tadevaM kSIrAdikaM paramparAsthApitamuktaM, sAmpatamikSurasAdikamapi paramparAsthApitamAha rasa kakkaba piMDagulA macchaMDiya khaMDasakarANaM ca / hoi paraMparaThavaNA annattha va jujjae jattha // 283 // 'vyAkhyA-iha kenApi sAdhunA kimapi prayojanamuddizya ko'pIkSurasaM yAcitaH, sa ca pratijJAtavAn-kSaNAntare dAsyAmi, sAdhunA cAnyatrecaraso labdhaH, pUrvamabhyarthitazca RNabhIta iva tamikSurasaM kakavaM karoti yAvat zarkareti, eSAM cakSurasakakabAdInAmuttarottarapiNDa-17 For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ //// udgamaiSaNA-. yAM sthApa nAdoSa:5 piNDaniyu- gulyAdiparyAyApAdanapurassaraM dhriyamANAnAM sthApanA paramparAsthApanA, evamanyatrApi dravyAntare yatraivaM paramparayA sthApanA ghaTate tatra para- ktemalayAgi- mparAsthApanA draSTavyA / yAvacca sthApitasya nAdhAkarmasambhavastAvadAtmArthIkRtaM kalpate, kRtapAkArambhaM tu na kalpate / sampati 'hatthagaya ghararIyAvRttiH taraM jAva' iti vyAcikhyAsurAha bhikkhAgAhI egattha kuNai biio u dosa uvaogaM / teNa paraM ukkhittA pAhur3iyA hoi ThavaNA u // 284 // // 9 // vyAkhyA-bhikSAgrAhI ekatropayogaM karoti, dvitIyastu dvayohayoH, tatra triSu gRheSUpayogasambhave sthApanAdoSo na bhavati, gRhatrayAtparaM sAdhvarthamutpATitA bhikSA prAbhRtikA sthApanA bhavati // uktaM sthApanAdvAraM, samprati prAbhRtikAdvAramabhiSitsurAha pAhuDiyAvi hu duvihA bAyara suhumA ya hoi nAyavvA / orasakkaNamussakaNa kabbaTThIe samosaraNe // 285 // | vyAkhyA-dvividhA prAbhRtikA, tadyathA-cAdarA sUkSmA ca, ekaikApi dvidhA, tadyathA-avaSvaSkaNenotSvaSkaNena ca, sUtre cAtra vibhaktilopa ASetvAt , tatra 'avaSvaSkaNaM' khayogapravRttaniyatakAlAvadherAkaraNam 'utvaSkaNaM' parataH karaNaM, tatra bAdaramAbhRtikAviSayamAha-'kabbaTTIe samosaraNe' iha samayaparibhASayA kabbaTThI ladhvI dArikA bhaNyate tasyAH satkasya, upalakSaNametat, putrAdezva | satkasya vIvAhasyAvaSvaSkaNamutvaSkaNaM vA 'samavasaraNe' sAdhusamudAyaviSaye, iyamatra bhAvanA-sAdhusamudAyaM yathAvihArakramamAyAtaM | |dRSTvA ko'pi zrAvakazcintayati, yathA-jyotirvidopadiSTe vivAhadine yadi vivAhaH kriyate tato'rbAgeva suvihitajano vihArakrameNa gami- saSyati tato na kimapi madIyaM vivAhasambhavaM modakAdikaM taNDuladhAvanAdi vopakariSyate, tata evaM cintayitvA ga vivAhaM karoti, yadi vA bhUyAn suvihitajano yathAvihArakramamAgacchan zrUyate vIvAhazca tadAgamanAdarvAk tato na kimapi teSAM madIyamupakariSyatIti, tata | Dian Ling Ha Ha Ha Ha 999999999999Ling Ling Ling Ling Ling Ling // 91 // Jain Education Interational For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM vicintya parato vIvAhaM karoti, idaM ca vivAhasyAvaSvaSkaNamutvaSkaNaM vA kRtvA yadupaskriyate bhaktAdi sA bAdarA prAbhRtikA // sampatyapasarpaNarUpAM sUkSmaprAbhRtikA bhASyakRdgAthAdvayenAha kantAmi tAva peluM to te dehAmi putta! mA rova / taM jai suNei sAhU na gacchae tattha AraMbho // 35 // (bhA0) anna? uhiyA vA tubbhavi demitti kiMpi pariharati / kiha dANi na uhihisI ? sAhupabhAveNa lbbhaamo||36|| (bhA0). vyAkhyA-kAcitkarttanaM kurvatI bhojanaM yAcamAnaM bAlakaM prati vadati-kRNanmi tAvadidaM pelu' rUtapUNikAM, kRNanmIti 'kRdupaveSTane ' ityasya raudhAdikasya prayogaH, tataH pazcAt 'te' tubhyaM dAsyAmIti mA rodIH, atrAntare ca sAdhurAgato yadi zRNoti tarhi tatra gRhe na gacchati, na tatra bhikSAM gRhNAtItyarthaH, mA bhUtsAdhunimitta Arambho bAlakabhojanadAnatadanantarahastadhAvanAdirUpaH, sA hi sAdhvarthamutthitA satI bAlakasyApi bhojanaM dadAti, tato hastadhAvanAdinA'pkAyAdikaM ca vinAzayati, iha rUtapUNikAkarttanasamAptyanantaraM dAtavyatayA bAlakAya pratijJAte bhojane sAdhunimittamarvAgutthAnena yadAgeva bAlasya bhojanadAnaM tadavasarpaNam , athavA gRhasthA karttanaM kurvatI bhojanaM yAcamAnaM putraM prati vadati-'anyArtham' anyena prayojanenotthitA satI 'tavApi' tubhyamapi kimapi khAdimAdi dAsyAmi, atrAtare ca sAdhurAgata evaM zrute pariharati, athavA tathAbhUtagRhasthAvacanAnAkarNane'pi sAdhau samAgate bAlako jananIM vadati-kathamidAnI notthAsyasi ?, samAgato nanu sAdhustato'vazyamutthAtavyaM tvayA, tathA ca sati sAdhuprabhAveNa vayamapi lapspAmahe, tata evaM bAlakavacanaM zrutvA tayA dIyamAnaM pariharati, mA bhUdavasaprpaNarUpasUkSmaprAbhRtikAdoSaH / sampratyutsarpaNarUpAM sUkSmaprAbhRtikAM gAthAdvayenAha For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udgamaiSaNAyAMpAbhRtikAdoSaH6 piNDaniyu mA tAva jhaMkha puttaya! parivADIe ihehi so sAhU / eyassa uThThiyA te dAhaM souM vivajjei // 286 // termalayagi ahavA-aMguliyAe ghettuM kaDai kappaTThao gharaM jtto| kiMti kahie na gacchai pAhuDiyA esa suhumA u||287 // rIyAvRttiH vyAkhyA-iha kAcigRhasthA bhojanaM yAcamAnaM putraM pratipAdayati-he putraka! mA tAvajhapa-vAraM vAraM jalpa, iha paripATyA saadhuraa||12|| gamiSyati tatastasyArthamutthitA satI 'te' tubhyaM dAsyAmi, atrAntare ca sAdhurAgata idaM vacaH zrutvA vivarjayati, mA bhUdutsappaNarUpasUkSmaprAbhRtikAdoSaH, atrArvAga vivakSitasya bhojanadAnasya sAdhubhikSAdAnena samaM parataH karaNamutsappaNam , athavA prAktane jananyokte bALakena zrute sati sa 'kappaTTao' bAlakastaM sAdhumaGgalyA gRhItvA yato nijagRhaM tataH samAkarSati, tataH sAdhustaM bAlakaM pRcchati-yathA ki mAmAka si!, tataH sa yathAvasthitaM kathayati, bAlakatvena RjutvAt , tataH kathite tatra na gacchati, mA bhUdutsarpaNarUpasUkSmaprAbhRtikAdoSasasamparkaH, eSA sarvo'pyanantaroktA sUkSmaprAbhRtikA / sampati 'kabaTTIe samosaraNe' ityavayavaM vyAcikhyAsuH prathamato'vaSvaSkaNarUpAM bAdarapAbhRtikAmAha pattassa vivAhadiNaM osaraNe aicchie maNiya sdd'ii| osakaMtosaraNe saMkhaDipAheNagadavaTThA // 288 // / vyAkhyA-putrasya, upalakSaNamatava putrikAdezva, vivAhadina jyotirvidA 'avasaraNe' sAdhusamudAye yathAvihArakramamatikrAnte|'nyatra gate satyupadizyamAnaM zrutvA zraddhI vivAhamavaSvaSkate, arvAgdinaM dRSTvA vivAhaM karoti, kimartham ?, ityAha-'samavasaraNe' SaSThIsaptamyorathai pratyabhedAtsamavasaraNasya-sAdhusamudAyasya vivAharUpAyAM saGkhaDyAM praheNakaM-modakAdi dravaM-taNDuladhAvanAdi tadartha-tadAnArtha, bhAvanA ca prathamagAthAyAmeva kRtA // utsarpaNarUpAM bAdarapAbhRtikAmAha 0.0000000000000000000000000 For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se samiti kAve na mila appattaMmi ya ThaviyaM osaraNe hohiitti ussakaNaM / vyAkhyA sthApitaM vivAhadinaM kilAprApte-yathAvihArakramamanAgate 'avasaraNe' sAdhusamudAyarUpe bhaviSyati, tato na kimapi madIyaM vivAhasatkaM sAdhUnAmupakariSyatItikRtvA vivAhasyotsarpaNaM karoti, sAdhusamAgamakAla eva karotItyarthaH / uktA bAdarA prAbhR- tikA / sampati dvividhAyA apyavasapaNotsarpaNarUpAyAH kartAraM pratipAdayati taM pAgaDamiyaraM vA karei ujjU aNujjU vA // 289 // vyAkhyA-'tAm' avaSvaSkaNotSvaSkaNarUpAM dvividhAmapi RjuH prakaTaM karoti, sakalajananivedanena karoti, anRjuritarat-pracchanna, yathA na ko'pi jAnAtIti bhAvaH, tatra yadi prakaTaM karoti tarhi tAM janaparamparAta eva jJAtvA pariharanti, athAprakaTaM tarhi nipuNaM zodhayitvA varjayanti, nipuNazodhane'pi yadi kathamapi na parijJAnaM bhavati tadA na kazcidoSaH, pariNAmasya zuddhatvAt // atha kimarthaM bAdaramavaSvaSkaNAdikaM karoti ?, tadAha| maMgalaheuM punnaTThayA va osakkiyaM duhA pagayaM / ussakkiyaMpi kiMti ya puDhe siDhe vivajati // 29 // _ vyAkhyA-'prakRta' vivAhAdikaM 'dvidhA' dvAbhyAM prakArAbhyAmavaSvaSkitaM bhavati, tadyathA-'maGgalahetoH' vIvAhe gRhasya sAdhucaraNaiH / sparzanaM tebhyo dAnaM ca maGgalAyetikRtvA, yadvA-puNyArtham , evamutvaSkitamapi dvidhA, tato nipugapRcchaM kimidam ? iti pRSTe gRhasthena ca / yathAvasthite kathite tadvIvAhasakaM pariharanti, mA bhUdAdaramAbhRtikAdoSAnupaGga iti / ye tu na pariharanti teSAM doSamAha dain Education International For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktermalayagirIyAvRttiH udgamaiSaNAyAM prAdukaraNaM.7 sAdhutrayakathA pAhuDibhattaM bhuMjai na paDikkamae a tassa ThANassa / emeva aDai boDo lukkavilukko jaha kavoDo // 291 // vyAkhyA-yaH prAbhRtikAbhaktaM mujhe na ca tasmAt prAbhRtikAparibhogarUpAt sthAnAtmatikrAmati sa 'boDa: ' muNDa evameva-niSpha- lamaTati yathA luJcitaviluJcitakapotaH / uktaM prAbhRtikAdvAram , atha prAduSkaraNadvAraM vibhaNiSuH prathamatastatsambhavaM gAthASaTrenAha loyaviraluttamaMgaM tavokisaM jallakhauriyasarIraM / jugamettaradihi~ aturiyacavalaM sagihamiMtaM // 292 // daRsNa ya aNagAraM saDDI saMvegamAgayA kAi / vipulannapANa ghettUNa niggayA niggao so'vi // 293 // nIyaduvAraMmi vare na sujjhaI esaNattikAUNaM / nIhaMmie agArI acchai viliyA va gahieNaM // 294 // caraNakaraNAlasaMmi ya annaMmi ya Agae gahiya pucchA / ihalogaM paralogaM kahei caiuM imaM logaM // 295 // nIyaduvAraMmi ghare bhikkhaM nicchaMti esaNAsamiyA / jaM pucchasi majjha kahaM kappai liMgovajIvI'haM // 296 // sAhuguNesaNakahaNaM AuTTA taMmi tippai taheva / kukkuDi caraMti ee vayaM tu cinnavvayA bIo // 297 // , vyAkhyA-kAcit zrAvikA 'anagAraM' sAdhumekAkivihAriNaM locaviralottamAGgam, atrottamAGgazabdenottamAGgasthAH kezA ucyante, tato'yamarthaH-locena viralottamAGgakezaM tapaHkRzaM malakaluSitazarIraM yugamAtrAntaranyastadRSTim atvaritamacapalaM svagRhamAgacchantaM dRSTvA saMvegamAgatA, tato gRhamadhye vipulaM bhaktaM pAnaM ca gRhItvA gRhamadhyAdvinirgatA, so'pi ca sAdhunIMcadvAre'smin gRhe na zudhyati mamai For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0000000000000000000000000000000 paNetikRtvA tataH sthAnAdvinirjagAma, nirgate ca tasmin gRhItena bhaktapAnena saJjAtavipriyevAvatiSThate, anAntare caraNakaraNAlaso'nyastasmin gRhe sAdhurbhikSArthamAgataH, tatastasmai sA bhikSA tayA dattA, gRhItAyAM ca bhikSAyAM sa sAdhuH pRSTaH-yathA bhagavan ! idAnImeva sAdhurIdRzastAdRzo vA'tra samAgataH, paraM tena bhikSA na gRhItA, tvayA gRhIbA, tatra kiM kAraNaM?, tataH sa aihalaukikaM bhikSAlAbhamAtrAdikaM pAralaukikaM dharma yathAkramamalpaguNaM bahuguNaM ca vicintyemaM loka-lokAt labhyaM bhikSAmAtrAdikaM parityajyoktavAn-yathA nIcadvAre gRhe sAdhava eSaNAsamitisamitA bhikSAM necchanti, tatrAndhakArabhAvata eSaNAzuddhayabhAvAt , so'pi ca bhagavAn sAdhureSaNAsamitastato na gRhItavAniti, yadyapyuktaM-kiM kAraNaM tvayA gRhItA ? iti, tatrAhaM liGgamAtropajIvI, na sAdhuguNayuktaH, tataH sAdhUnAM guNAneSaNAM ca / yathA''gamaM kathitavAn , tataH sA svacetasi cintayAmAsa-aho ! jagati nijadoSaprakaTanaM paraguNotkIrcanaM cAtiduSkara, tadapyetena kRtamiti tasminnatizayena bhaktiM kRtavatI, vipulaM ca bhaktapAnaM 'tippai ' iti tepate kSarati dadAti smeti bhAvArthaH, gate ca tasminnanyaH / ko'pyagaNitadIrghasaMsAraparibhramaNabhayo nirddhamA sAdhurAjagAma, so'pi bhikSAM dattvA tathaiva pRSTaH, tataH sa pApIyAnuktavAn-rate itthaMbhUtAH 'kukkaTyA ' mAyayA caranti, tatastvadIyacittAvarjanArtha tena mAtRsthAnato na bhikSA gRhItA, yAvatA na tatra kazcidoSaH, IdRzAni ca mAtRsthAnabahulAni vratAnyasmAbhirapi pUrva cIrNAni, paramidAnI cintitaM-kiM mAtRsthAnakaraNeneti na mAyAM kurmaH ?, tataH sA cinti. tavatI-aho ! ayaM nirddharmA mahApApIyAn yastAdRzamapi sAdhu nindatIti visarjitaH // itthaMbhUtA ca bhaktiparavazagA sAdhudAnAya prAduSkaraNamapi kuryAditi prAduSkaraNasambhavaH / sampati tadeva prAduSkaraNaM gAthAdvayenAha pAokaraNaM duvihaM pAgaDakaraNaM pagAsakaraNaM ca / pAgaDa saMkAmaNa kuDDadArapAe ya chinne va // 298 // ho ! ayaM nAnyasmAbhirapi pUrvavatIcitAvarjanAdhAma, soapa bhikSA For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayagirIyAvRttiH // 94 // 00000000000000000000000000000000 rayaNapaIve joI na kappai pagAsaNA suvihiyANaM / attahi aparibhuttaM kappai kappaM akAUNaM // 299 // | udgamaiSaNAvyAkhyA-prAduSkaraNaM dvidhA, tadyathA-prakaTakaraNaM prakAzakaraNaM ca, tatra 'prakaTakaraNam' andhakArAdapasArya bahiH prakAze sthApana, yAM prAduSka'prakAzakaraNaM' sthAnasthitasyaiva bhittirandhrakaraNAdinA prakaTIkaraNam , etadevAha-tatra prakaTakaraNamandhakArAdanyatra saGkrAmaNena prakAza raNadoSaH7 karaNaM, 'kuDDadArapAe' ityAdi, atra sarvatrApi tRtIyArthe saptamI, kuDyasya dvArapAtena-randhrakaraNena, yadivA kuDyena mUlata eva chinnena yena ||kuDyena kuDyaikadezena yA'ndhakAramAsIt tena mUlata evApanItenetyarthaH, cazabdAdanyasya dvArasya karaNena cetyAdiparigrahaH, tathA 'ratnena / padmarAgAdinA 'pradIpena' pratItena 'jyotiSA' jvalatA vaizvAnareNa tatraivaM prakAzanA muvihitAnAM na kalpate, kimuktaM bhavati ?-prakAzakaraNena prakaTakaraNena ca yaddIyate bhaktAdi tatsaMyatAnAM na kalpate, tatraivApavAdamAha-attahi 'tti AtmArthIkRtaM tadapi kalpate, navaraM jyoti pradIpau varjayet , tAbhyAM prakAzitamAtmArthIkRtamapi na kalpate, tejaskAyadIptisaMsparzanAta, sAdhupAtramAzritya vidhimAha-iha sahasAkArAdinA prAduSkaraNadoSAghAtaM kathamapi bhaktaM pAnaM vA gRhItaM tatastad aparibhuktam upalakSaNametad arddhabhuktamapi paristhApyoddharitasikthulepAdinA kharaNTite'pi tasmin pAtre 'kalpaM ' jalaprakSAlanarUpamakRtvApyanyat zuddhaM grahItuM kalpate / etadeva gAthAdvayaM vivarISuH / prathamatazcullIsaGkramaNamAzritya prakaTakaraNaM spaSTayati // 94 // saMcArimA ya cullI bahiM va cullI purA kayA tesiM / tahi raMdhaMti kayAI uvahI pUI ya pAo ya // 30 // vyAkhyA-iha tridhA cullI, tadyathA-ekA saJcArimA yA gRhAbhyantaravarttinyapi bahirAnetuM zakyate, cazabdAtsA'pyAdhAkarmikI For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draSTavyA, dvitIyA bahireva teSAM sAdhUnAM nimittaM cullI purA kRtA AsIt, cazabdAcadAnI vA sAdhunimittaM bahizcullI kRtA veditavyA, sA ca tRtIyA / tato yadi kadAcittatra tisRNAM cullInAmanyatamasyAM gRhasthA rAdhyanti tato dvau doSau, tadyathA-upakaraNapUtiH prAdukaraNaM ca, yadA ca culyAH pRthakRtaM tadeyaM vastu tadA prAduSkaraNarUpa evaikaH kevalo doSaH, pUtidoSastUttIrNaH, yadA culyo'pi zuddhAstadApi prAduSkaraNarUpa evaiko doSaH / yadartha prAduSkaraNaM gRhasthA kRtavatI taM bhikSAyai gRhamAgacchantaM dRSTvA yajutvena bhASate tadAhanecchaha tamisaMmi tao bAhiracullIeN sAhu siddhaNNe / iya souM pariharae puDhe silumivi taheva // 301 // vyAkhyA-he sAdho ! tvaM 'tamisra' andhakAre bhikSAM necchasi tato bahizculyAM siddhaM pakam 'anna 'miti asmAbhirbhaktamiti zrutvA tayA dIyamAnaM pariharati, pAduSkaraNadoSaduSTatvAt , tathA prAduSkaraNazaGkAyAM kimarthamayamAhAro'dya gRhasya bahistAtpakaH ?, ityevaM pRSTe tayA RjutayA yathAvasthite kathite tathaiva pariharati, etenAdyagAthAyAM 'saMkAmaNa' ityavayavo vyAkhyAtaH / nanvayaM saGkAmaNakRta AhAraH kenApi prakAreNa kalpate? kiM vA na ? iti, ucyate, AtmArthIkRtaH kalpate, kathamasyAtmArthIkaraNasambhava ? iti cedata Aha macchiyadhammA aMto bAhi pavAyaM pagAsamAsannaM / iya attaTThiyagahaNaM pAgaDakaraNe vibhAseyaM // 302 // vyAkhyA-sAdhvartha pUrva bahizcalyAdi kRtvA kAcidevaM cintayati-gRhasyAntarmakSikA dharmazca, upalakSaNametat , tenAndhakAra dUraM ca pAkasthAnAdbhojanasthAnamityAdiparigrahaH, bahizca pravAtaM tena makSikAdayo na bhavanti, tathA prakAzamAsannaM ca pAkasthAnAdbhojanasthAnaM, tato | vayamatraivAtmanimittamapi sadaiva pakSyAma ityevamAtmArthIkRte grahaNaM, kalpate iti bhaavH| iyaM prakaTakaraNe kalpyAkalpyaviSayA vibhASA, sampati prakAzakaraNaM spaSTayan 'kuDDadArapAe' ityAdi vyAcikhyAsurAha dain Education International For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryu - termalayagi rIyAvRttiH // 95 // kuDasa kuNai chiDDuM dAraM vaDDhei kuNai annaM vA / avaNei chAyaNaM vA ThAvai rayaNaM va dippataM // 303 // jo paive kuNaiva tava kahaNaM tu puTThe duTThe vA / attaTThie u gahaNaM joi paive u vajjitA // 304 // vyAkhyA - prakAzakaraNArthaM kuDyasya chidraM karoti, yadvA dvAraM laghu sad 'varddhayati ' bRhattaraM karoti, yadivA'nyadvitIyaM dvAraM karoti, athavA gRhasyoparitanaM chAdanaM spheTayati, yadivA dIpyamAnaM ratnaM sthApayati, yadvA - jyotiH pradIpaM vA karoti, tathaivAnantaroktena prakAreNa svayameva yadivA pRSTe sati prAduSkaraNe kathite yadbhaktAdi prAduSkaraNadoSaduSTaM tat sAdhUnAM na kalpate / yadi punaH prAktanena prakAreNAtmArthIkaroti tadA grahaNaM kalpate iti bhAvaH / jyotiH pradIpAbhyAM prakAzamAtmArthIkRtamapi na kalpate, tejaskAyasaMsparzAt / aparibhuttaM kappar3a kappaM akAUNaM ' iti vyAcikhyAsurAha - pAgaDapayAsakaraNe kayaMmi sahasA va ahava'NAbhogA / gahiyaM virgiciUNaM gehai annaM akayakappe // 305 // vyAkhyA- prakaTakaraNe prakAzakaraNe vA kRte sati yat sahasA'nAbhogato vA gRhItaM tad 'virgiciUNaM' pariSThApya tasmin pAtre | ujjhite lezamAtrakharaNTite'pi 'akRtakalpe ' jalaprakSAlanarUpakalpadAnAbhAve'pyanyat zuddhaM gRhNAti, nAsti kazvidoSo, vizodhikoTitvAt // uktaM prAduSkaraNadvAram atha krItadvAramAha kIyagarDapi ya duvihaM davve bhAve ya duvihamekvekkaM / AyakiyaM ca parakiyaM paradavyaM tiviha cittAI // 306 // vyAkhyA - krayaNaM krItaM tena kRtaM niSpAditaM krItakRtaM krItamityarthaH, tadapi AstAM prAduSkaraNamityapizabdArthaH, 'dvividhaM dvipa For Personal & Private Use Only udgamaiSaNA yAM prAduSka raNadoSa: 7 // 95 // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraM, tadyathA-'davve bhAve ya' atra tRtIyArthe saptamI, tato'yamarthaH-dravyeNa krItaM bhAvena ca krItamityarthaH, punarapyekai dravyakI bhAvakrItaM ca pratyekaM dvidhA, tadyathA-AtmakrIta parakrItaM ca, AtmadravyakrItamAtmabhAvakrItaM ca paradravyakItaM parabhAvakrItaM cetyarthaH, tatrAtmanAsvayameva dravyeNojjayantabhagavatpatimAzeSAdirUpeNa pradAnataH paramAvajyaM yadbhaktAdi gRhyate tadAtmavyakrIta, yatpunarAtmanA svayameva bhaktAdyartha dharmakathAdinA paramAvarNya bhaktAdi tato gRhyate tadAtmabhAvakrItaM, tathA yat pareNa sAdhunimittaM dravyeNa krItaM tatparadravyakrItaM, yatpunaH pareNa sAdhvartha nijavijJAnapradarzanenAparamAvarNya tato gRhItaM tatparabhAvakrItaM, tatra 'vicitrA sUtragati riti prathamataH paradravyakrItasya svarUpamAha| paradravyaM-gRhasthasatkaM dravyaM trividhaM, tadyathA-'cittAdi' sacittamacittaM mizraM ca, tena pareNa sAdhvartha yatkIta tatparadravya phItam // ukta paradravyakrItaM, sampati zeSaM bhedatrayaM sAmAnyataH kathayati AyakiyaM puNa duvihaM davve bhAve ya davva cunnAI / bhAvaMmi parassaTThA ahavAvI appaNA ceva // 307 // vyAkhyA-AtmakrItaM punavividha, tadyathA-'davve bhAve yatti atrApi tRtIyArthe saptamI, tato'yamarthaH-AtmanA'pi krItaM dvidhA, tadyathA-dravyeNa bhAvena ca, tatra dravyeNa-cUrNAdinA vakSyamANena, bhAvena punaH parasya-sAdhorAya yanninavijJAnapradarzanAdinopAryate tadbhAvakrItaM, parabhAvakrItamityarthaH, athavA bhAvena yadAtmanA svayamevAhArArtha dharmakathAdinA paramAvarNya tato gRhyate tadbhAvakrItam, AtmabhAvakrItamityarthaH / tadevaM sAmAnyatastrayo'pi bhedA uktAH, sampratyAtmadravyakrItaM saprapaJca vivarISuridamAha nimmallagaMdhaguliyA vannaya pottAi Ayakaya dave / gelane uDDAho pauge caDugAri ahigaraNaM // 308 // For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayagirIyAvRttiH vyAkhyA-'nirmAlyaM ' tIrthAdigatasaprabhAvapratimAzeSA 'gandhAH' paTavAsAdayaH 'gulikA' mukhe prakSepakasya svarUpaparAva di. udgamaiSaNAkArikA guTikA 'varNakaH' candanaM 'potAni' laghubAlakayogyAni vastrakhaNDAni, AdizabdAtkaNDakAdiparigrahaH, etAni kArye kAraNo- yAM krItapacArAdAtmadravyakrItAni, kimuktaM bhavati ?-nirmAlyAdipradAnena paramAvarNya yattato bhaktAdi gRhyate tadAtmadravyakrItamiti / atra doSA-1| doSaH8 nAha-'gelane' ityAdi, nirmAlyapadAnAnantaraM yadi kathamapi daivayogato glAnatA bhavati tarhi 'pravacanasyoDDAdaH' sAdhunA'haM glAnIkRta ityAdi prajalpanataH zAsanasya mAlinyotpatteH, atha kathamapi praguNaH' nIrogo bhavati tarhi sa sarvadA sarvajanasamakSaM caTukArI bhavati, yathA'haM sAdhunA praguNIkRto'tizayI cAsau sAdhuH sakalajJAtavyakuzalaH parahitanirata ityAdi samakSaM parokSaM vA sadaiva prazaMsAM karoti, tathA ca satyadhikaraNaM-bhUyastasyAdhikaraNapravRttiH, tAdRzI hi tasya prazaMsAmAkAnyo'nyaH samAgatya taM sAdhuM nirmAlyagandhAdi yAcate, tatastatmArthanAparavazAH adhikaraNamapi samArabhate / sampati parabhAvakrItaM vivRNvannAha vaiyAi makhamAI parabhAvakayaM tu saMjayaTThAe / uppAyaNA nimaMtaNa kIDagaDaM abhihaDe Thavie // 309 // . vyAkhyA-'vajikA' laghugokulama, upalakSaNametata, tena pattanAdiparigrahaH, tatra vrajikAdau 'maGkhAdiH' mala:-kedArako yaH paTamupadarya lokamAvarjayati, AdizabdAttathAvidhAnyaparigrahaH, bhaktivazAt saMyatArthaM yad ghRtadugdhAderutpAdanaM karoti kRtvA ca nimantrapati tatparabhAvakrItaM, pareNa-maGkhAdinA saMyatArtha bhAvana-svapaTapradarzanAdirUpeNa krItaM parabhAvakrItam , itthaMbhUte ca parabhAvakrIte trayo doSAH, ekaM tAvatkrItaM, dvitIyamanyasmAdanyasmAdhAdAnItamityabhyAhRtam, AnIyAnIya caikatra sAdhunimittaM sthApyata iti sthApitaM, tasmAttAhazamapi sAdhUnAM na kalpate / etadeva gAthAdvayena spaSTayannAha //////////////////////////////////////////////////////////// For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAri maMkha chaMdaNa paDiseho puccha bahu gae vAse / kayariM disiM gamissaha ? amuI tahiM saMthavaM kuNai // 310 // dijjate paDiseho kajje ghetthaM nimaMtaNaM jaiNaM / puvagaya AgaesaM to .zaM nimaMtraNa jttnn| pavvagaya AgaesaM saMchahaDhe egagehami // 311 // ___ vyAkhyA-zAligrAmo nAma grAmaH, tatra devazarmAbhidhAno maGkhaH, tasya ca gRhaikadeze kadAcita kecit sAdhavo varSAkAlamavasthitAH, sa ca maGkhasteSAM sAdhUnAmanuSThAnamaraktadviSTatAM copalabhyAtIva bhaktiparIto babhUva, pratidivasaM ca bhaktAdinA nimantrayati, sAdhavazca zayyAtarapiNDo'yamiti pratiSedhanti, tataH sa cintayAmAsa-yathaite mama gRhe bhaktAdi na gRhNanti yadi punaranyatra dApayiSyAmi tathApi na grahIpyanti, tasmAdvarSAkAlAnantaraM yatrAmI gamiSyanti tatrAgre gatvA kathamapyetebhyo dadAmIti, tataH stokazeSe varSAkAle sAdhavastena pacchireyathA bhagavan ! varSAkAlAnantaraM kasyAM dizi gantavyaM ?, te ca yathAbhAvaM kathayAmAsuH-yathA'mukasyAM dizi, tataH sa tasyAmeva dizi kvacidgokule nijapaTamupadarya vacanakauzalena lokamAvarjitavAn, lokazca tasmai ghRtadugdhAdikaM dAtuM prAvartiSTa, tataH sa babhANa-yadA yAciSye (yAce) tadA dAtavyamiti, sAdhavazva varSAkAlAnantaraM yathAvihArakramaM tatrAjagmuH, tena cAtmAnamajJApayatA pUrvapratiSiddhaghRtadugdhAdikaM pratigRhaM yAcitvaikatra ca gRhe saMmIlya muktaM, tataH sAdhavo nimantritAH, taizca yathAzakti chadmasthadRSTayA paribhAvitaM, paraM na lakSitaM, tataH zuddhamitikRtvA gRhItaM, na ca teSAM tathA gRhNatAM kazciddoSaH, yathAzakti paribhAvanena bhagavadAjJAyA ArAdhitatvAt , yadi punaritthaMbhUtaM kathamapi | jJAyate tahi niyamataH pariharttavyaM, krItAbhyavahRtasthApanArUpadoSatrayasadbhAvAditi / sUtraM sugama, navaraM 'sAgArikaH' zayyAtaraH 'saMstavaH' paricayaH, nijapaTapradarzanena lokAvarjanamiti tAtparyArthaH / tadevamuktaM parabhAvakrItaM, sampratyAtmabhAvakrItaM spaSTayannAha dhammakaha vAya khamaNaM nimitta AyAvaNe suyaTThANe / jAI kala gaNa kamme sippammi ya bhAvakIyaM tu // 312 // For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / krItadoSaH piNDaniyu- vyAkhyA-dharmakathAdiSu bhAvakrItaM bhavati, iyamatra bhAvanA-yat paracittAvarjanArtha dharmakathAM vAdaM 'kSapaNaM' SaSTASTamAdirUpaM tapo ktermalayAgajina || nimittamAtApanAM vA karoti, yadvA-zrutasthAnamAcAryo'hamityAdikaM kathayati, yadivA jAti kulaM gaNaM zilpaM karma vA parebhyaH prakaTayati, rIyAttiH itthaM ca paramAvarNya yattato bhaktAdi gRhNAti tadAtmabhAvakrIta, yadA tu duHkhakSayArtha karmakSayArtha ca dharmakathAdikaM yathAyogaM karoti tadA sa pravacanaprabhAvakatayA mahAnirjarAbhAga bhavati, uktaM ca-"paviyaNI dhammakahI vAI nemittio tabassI ya / vijA siddho ya kaI // 97 // // aheva pabhAvagA bhaNiyA // 1 // " sampati dharmakathArUpaM prathamaM dvAraM prapaJcayitumAha dhammakahAakkhitte dhammakahAuTThiyANa vA giNhe / kaDuti sAhavo ciya tumaM va kahi pucchie tusiNI // 313 // vyAkhyA-AhArAvartha dharmakathAM kathayatA yadA te zrotAro dharmakathayA samyagAkSiptA bhavanti tadA teSAM pArthe yadyAcate, te hi tadA | maharSamAgatAH santo'bhyarthitA na tiSThanti, yadvA-dharmakathAta utthitAnA satAM teSAM pArtha yadgahnAti tadAtmabhAvakrItam , AtmanA-svayameva bhAvena-dharmakathanarUpeNa krItamAtmabhAvakRtamiti, yadvA-dharmakathAkathakaH ko'pi prasiddho varcate, tadanurUpAkArazca vivakSitaH sAdhuH,tatastaM zrAvakAH pRcchanti-yaH 'kathI' dharmakathAkathaka zrUyate, sa kiM tvam ? iti, tataH sa bhaktAdilobhAdevaM vakti-yathA sAdhava eva prAyo dharmakathA kathayanti, nAnyaH, yadivA tUSNIM-maunenAvatiSThate, tataste zrAvakA jAnante-yathA sa evAyaM, kevalaM gambhIratvAdAtmAnaM na sAkSAdvacasA prakAzayatIti, tataH prabhUtataraM tasmai prayacchanti, tacca tebhyaH prabhUtataraM labhyamAnamAtmabhAvakRtam, AtmanA-svayameva bhAvena-svayamaso'pi kathakaH so'haM kathaka iti jJApanalakSaNena krItamitikRtvA / athavA 1 pravacanI dharmakathI vAdI naimittikaH tapasvI ca / vidyAvAn siddhazca kaviraSTAveva prabhAvakA bhaNitAH // 1 // // 97 // Jain Education anal For Personal & Private Use Only ww.jainelibrary.org Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiM vA kahijja chArA dagasoyariA va ahava'gAratthA / kiM chagalagagalavalayA muMDakuTuMbIva kiM kahae? // 314 // ___ vyAkhyA-yo jagati nipuNo dharmakathAkathakaH zrUyate sa kiM tvam ? iti pRSTa evamuttaramAha-ki 'kSArAH' kSArAvaguNDitavapuSaH kathayeyuH?, naiva te kathayanti, kiM vA dakazaukarikA? daka-jalaM tasya nirantaraM vinAzakatayA zaukarikA iva pApadikAriNa iva vA dakazaukarikA:-sAkhyAH , kiM vA 'agArasthA: gRhasthAH zAstrAdhyayanAdhyApanavikalAH ?, yadvA kiMchagalakasya-pazogalaM-grIvAM valayanti-moTayanti ye te chagalakagalavalakAH, yadivA kiM muNDAH santo ye kuTumbinaH zauddhodanIyAste kathayeyuH?, naiva te kathayanti, kintu yataya eva, tata evamukte zrAvakAzcintayanti-nUnaM sa evAyaM dharmakathAkathaka ityAdi tadeva zeSaM draSTavyaM / tadevaM dharmakathAdvAraM vyAkhyAya zeSANyatidezena vyAkhyAtiemeva vAi khamae nimittamAyAvagammi ya vibhAsA / suyaThANaM gaNimAI ahavA vANAyariyamAI // 315 // vyAkhyA-yathA dharmakathAkathake vibhASA-bhAvanA kRtA 'evameva ' anenaiva prakAreNa 'vAdini ' kSapake nimittaze AtApake ca vibhASA karttavyA, yathA vAdenAkSiptaM yAcate, yadvA-ye vAdinaH zrUyante te kiM yUyam ? iti prazne prAyo yataya eva vAdino bhavantIti brUte, yadvA-maunenAvatiSThate, yadvA-kiM bhasmAvaguNThitavapuSaH, kiM vA dakazaukarikA yadivA dhigjAtIyA yadvA zauddhodanIyA vAdamevaM dayuH, naiva te dadati kintu yatayaH, evamukte te evaM parijAnate-yathA ta evAmI, tato viziSTamAhArAdikaM tasmai vitaranti, tacca tathA prabhUtaM labhyamAnamAtmabhAvakrItamavaseyaM / tathA zrutasthAnaM-gaNyAdi, tatra 'gaNitvam ' AcAryatvam AdizabdAta upAdhyAyatvAdiparigrahaH, yadvA vAcanA For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryu - 4 cAryatvaM, AdizabdAt pravarttakatvAdiparigrahaH, tatra bhaktAdyarthamAcAryA vayamupAdhyAyA vayamityAdi janebhyaH prakAzayati yena janA AcArya - termalayagi tvAdikamavagamya prabhUtataraM vitaranti yadvA-ye AcAryA mahAvidvAMsaH zrUyante te kiM yUyam ? ityAdi tathaiva bhAvanIyaM, jAtyAdikaM tvetadarthaM kathayati yena samAnaM jAtyAdikamutkRSTaM ca zilpAdi jJAtvA prabhUtaM prayacchanti, tacca tathA prabhUtaM labhyamAnamAtmabhAvakrItaM / tadevamuktaM krItadvAraM samprati prAmityadvAramAha yAvRttiH 1186 11 pAmiccaMpi ya duvihaM loiya loguttaraM samAseNa / loiya sajhilagAI loguttara vatthamAIsu // 316 // vyAkhyA- prAmityamapi samAsena 'dvividhaM ' dviprakAraM tadyathA - laukikaM lokottaraM ca tatra loke bhavaM laukikaM taca sAdhuviSayaM 'sajjhilagAI ' sajjhilagA-bhaginI, AdizabdAddhAtrAdiparigrahaH tasmin kimuktaM bhavati ? - bhaginyAdibhiH kriyamANaM dravyamiti, atra ca bhaginIzabdena kathAnakaM sUcitaM, tadagre svayameva vakSyati, lokottaraM prAmityaM ' vastrAdiSu vastrAdiviSayaM sAdhUnAmeva parasparamavaseyam / iha 'laukikaM bhaginyAdA' vityuktaM, tatra bhaginyudAharaNameva gAthAtrayeNa prakaTayati abhigamanAya vihI hi pucchA ega jIvai sasA te / pavisaNa pAga nivAraNa ucchidaNa tela jaidANaM // 317 // aparimiya nehabuDDhI dAsattaM so ya Agao . pucchA / dAsattakahaNa mA ruya acirA moemi tAhe // 318 // bhikkhadgasamAraMbhe kahaNAuTTo kahiMti vasahitti / saMveyA AharaNaM visajju kahaNA kaivayA u // 319 // vyAkhyA - kozalAviSaye ko'pi grAmastatra devarAjo nAma kuTumbI, sArikAbhidhA tasya bhAryA, tasyAtha sammatapramukhA bahavaH For Personal & Private Use Only 9 prAmitya doSe bhAganyudAharaNaM // 98 // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sutAH, sammatiprabhRtayazca prabhUtA dArikAH, tacca sakalamapi kuTumba paramazrAvakaM, tathA tasminneva grAme zivadevo nAma zreSThI, tasya bhAya zivA, anyadA ca samudraghoSAbhidhAH sUrayaH samAgacchan, teSAM samIpe jinapraNItaM dhamAkaNye jAtasaMvegaH sammato dIkSA grahItavAna. kAlakrameNa ca gurucaraNaprasAdato'tAva gItArthaH samajani / sa cAnyadA cintayAmAsa-yadi madIyaH ko'pi pravajyAM gRhNAti tataH zobhanaM bhavati, idameva hi tAttvikamupakArakaraNaM yatsaMsArANavAduttAraNamiti, tata evaM cintayitvA gurUnApRcchaya nijabandhugrAme samAgamata, tatra ca bahiH pradeze kamapi pariNatavayasaM pRSTavAn puruSaM-yathA'tra devarAjAbhidhasya kuTumbinaH satkaH ko'pi vidyate? iti, sa pAha-mRtaM sarvamapi tasya kuTumba kevalamekA sammatyabhidhA vidhavA putrikA jIvatIti, tataH sa tasyA gRhe jagAma, sA ca bhrAtaramAyAntaM dRSTvA manasi bahumAnamudvahantI vanditvA kazcitkAlaM paryupAsya ca tannimittamAhAraM paktumupatasthe, sAdhuzca tAM nivAritavAn-yathA na kalpate'smAkamasmanimittaM kimapi kRtamiti, tato bhikSAvelAyAM sA durgatatvenAnyatra kacidapi tailamAtramapyalabhamAnA kathamapi zivadevAbhidhasya vaNijo vipa-| NestailapalikAdvayaM dine dine dviguNaddhirUpeNa kalAntareNa samAnIya bhrAtre dattavatI, bhAtrA ca taM vRttAntamajAnatA zuddhamiti jJAtvA pratijagRhe, sA ca tadinaM bhrAtuH sakAze dharma zrutavatI, tena na pAnIyAnayanAdinA tattailapalikAdvayaM pravezayituM prapAritavatI, dvitIye ca dine bhrAtA (yathA) vihArakramaM gataH, tatastasminnapi dine tadviyogazokAkIrNamAnasatayA na tattailapalikAdvayaM dviguNIbhUtaM pravezayituM zaktavatI, tRtIye ca dine karSadvayamRNe jAtaM taccAtiprabhUtatvAnna pravezayituM zaktam , apica bhojanamapi pAnIyAnayanAdinA karttavyaM, tato bhojanAyaiva yatnavidhau / sakalamapi dinaM jagAmeti na RNaM pravezayituM zaknoti, tato dine dine dviguNadayA pravarddhamAnamRNamaparimitaghaTapramANaM jAtaM, tataH zreSThinA sA babhaNe-yathA mama tailaM dehi yadvA me dAsI bhava, tataH sA tailaM dAtumazaknuvatI dAsatvaM pratipede, kiyatsu ca varSeSvatikrAnteSu bhUyo For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- 'pi sammatAbhidhaH sAdhustasminneva grAme yathAvihArakramamAgamata, sA ca bhaginI svagRhe na dRSTA, tata AgatA satI papacche, tayA ca prAcInaH mAmityatermalayagi- sarvo'pi vyatikarastasmai nyavedi yAvadAsatvaM zivadevagRhe jAtamiti, nivedya ca svaduHkhaM rodituM pravRttA, tataH sAdhuravocat-mA rodI doSe bhagirIyAvRttiH racirAdahaM tvAM mocayiSyAmi, tatastasyA mocanopAyaM cintayan prathamataH zivadevasyaiva gRhe praviveza, zivA ca tasya bhikSAdAnArtha jalena hastau / nyudAharaNaM prakSAlayituM lagA, tAM ca sAdhurnivArayAmAsa, yathaivamasmAkaM na kalpate bhikSeti, tataH samIpadezavattI zreSThI provAca-ko'tra doSaH ?, tataH sAdhuH | kAyavirAdhanAdIn doSAn yathAgarma savistaramacIkathat tataH sa Ahato bhaNati yathA bhagavan ! kutra yuSmAkaM vasatiryena tatrAgatA vayaM dharma zRNumaH tataH sAdhuravAdIta-nAsti me'dyApi pratizrayaH, tatastena nijagRhaikadeze vasatiradAyi, pratidinaM ca dharmazRNoti, samyaktvamaNuvratAnica| pratipannAni, sAdhuzca kadAcanApi vAsudevAdipUrvapuruSAcIrNAnanekAnabhigrahAn vyAvarNayAmAsa, yathA vAsudevenAyamabhigraho jagRhe-yadi madIyaH putro'pi pravrajyAM jighRkSati tato'haM na nivArayAmItyAdi, evaM ca zrutvA zivadevo'pyabhigrahaM gRhItavAn-yadi bhagavan ! madIyo'pi ko'pi pravrajyAM pratipadyate tato'haM na nivArayAmIti, atrAntare ca zivadevasya tanayo jyeSThaH sA ca sAdhubhaginI sammatiH pravajyAM grahI tumupatasthe, zreSThinA ca to dvAvapi visarjito, tataH pravrajyAM pratipannAviti / sUtraM sugama, kevalaM 'zrutAdhigamajJAtavidhiH' zrutAdhigamAt | kA jJAto vidhiH-kriyAvidhiryena sa tathA, atrAha-nanvetatpAmityaM sAdhunA vizeSato grahItavyaM, paramparayA pravrajyAkAraNatvAt , ata Aha'kaivayA u' evaMvidhA gItArthA viziSTazrutavido dezanAvidhinipuNAH katipayA eva bhavanti, na bhUyAMsaH, katipayAnAmeva ca pravrajyApari // 99 // NAmaH, tataH pAmityaM doSAyaiva / tadevaM tailaviSaye prAmitye doSa uktaH, sampratyatidezena vastrAdiviSaye doSAnabhidhitsurAha ee ceva ya dosA savisesayarA u vatthapAesaM / loiyapAmiccesaM logattariyA ime anne // 320 // For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- ete eva' dAsatvAdayo doSA vastrapAtraviSayeSu laukikeSu prAmityeSu savizeSatarA nigaDAdiniyantraNapurassarA draSTavyAH, 'lokotarikAH' lokottaramAmityaviSayAH punarime'nye doSAH, tAnevAhamailiya phAliya khosiya hiyanaDhe vAvi anna maggaMte / avi suMdarevi diNNe dukkararoI kalahamAI // 321 // vyAkhyA-iha dvidhA lokottaraM pAmityaM-ko'pi kasyApi satkamevaM vastrAdi gRhNAti yathA kiyadinAni paribhujya punarapi te samarpayiSyAmi, ko'pi punarevam-etAvadinAnAmupari tavaitatsadRzamaparaM vastrAdi dAsyAmi, tatra prathame prakAre 'malinite' zarIrAdimalena ledite yadivA pATite'thavA 'khosite ' jIrNaprAye kRte yadi vA caurAdinA hRte yadA-kApi mArgapatite kalahAdayo dossaaH| dvitIye ca prakAre'nyadvastrAdikaM yAcamAno yAcamAnasya 'apiH' sambhAvanAyAM 'sundare'pi ' pUrvabhuktAdvastrAdeviziSTatare'pi datte ko'pi duSkararucirbhavati, mahatA kaSTena tasya rucirApAdayituM zakyate, tatastamadhikRtya kalahAdayo doSAH sambhavanti, tasmAllokottaramapi pAmityaM na karttavyam / atraivApavAdamAhauccattAe dANaM dullabha khaggaDa alasa pAmicce / taMpi ya gurussa pAse Thavei so dei mA kalaho // 322 // vyAkhyA-iha durlabhe vastrAdau sIdataH sAdhoryadi vastrAdikamapareNa sAdhunA dAtumiSyate tarhi tasya 'uccatayA' mudhikatayA dAnaM karttavyaM, na prAmityakaraNena, tathA yaH 'khaggUDaH' kuTilo vaiyAkRtyAdau na samyag varttate yo'pi cAlasaH tau durlabhavastrAdidAnamalobhanenApi vaiyAkRtyaM kAryete, tatastadviSayaM prAmityaM sambhavati, tatrApi tadIyamAnaM vastrAdikaM dAyako guroH pArce sthApayet , na svayaM dadyAta, tataH sa gururdadAti, mA bhUdanyathA tayoH parasparaM kalaha itikRtvA / / uktaM prAmityadvAram, adhunA parAvarttitadvAramabhidhitsurAha Jain Education For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu termalayagirIyAvRttiH // 10 // pariyaTTiyapi duvihaM loiya loguttaraM samAseNaM / ekekaMpi a duvihaM taddavve annadavve ya // 323 // 10parivavyAkhyA-'parivartitamapi' uktazabdArtha 'samAsena ' saGkepeNa dvividha, tadyathA-laukikaM lokottaraM ca, ekaikamapi dvividha, |rttitadoSaH tadyathA-'tavye' tadravyaviSayam 'anyadravye' anyadravyaviSayaM ca, tatra tavyaviSayaM yathA kuthitaM ghRtaM dattvA sAdhunimittaM sugandhi ghRtaM / bhrAtAbhagi nyudAharaNaM gRhNAtItyAdi, anyadravyaviSayaM yathA kodravakUraM samarpayitvA sAdhunimittaM zAlyodanaM gRhNAtItyAdi, idaM ca laukikam , evaM lokottaramapi bhAvanIyaM / sampati laukikasyodAharaNaM gAthAtrayeNAha avaropparasajjhilagA saMjuttA dovi annamanneNaM / poggaliya saMjayaTThA pariyaTTaNa saMkhaDe bohI // 324 // __ aNukaMpa bhagiNigehe darida pariyaTTaNA ya kUrassa / pucchA kodavakUre macchara NAikkha paMtAve // 325 // iyaro'viya paMtAve nisi osaviyANa tesi dikkhA ya / tamhA u na ghettavvaM kai vA je osamehiti // 326 // vyAkhyA-vasantapure nagare nilayo nAma zreSThI, tasya sudarzanA nAma bhAryA, tasyA dvau putrau, tadyathA-kSemaro devadattazca, lakSmInAmA ca duhitA, tatraiva vasantapure tilako nAma zreSThI, sundarI nAma tasya mahelA, tasyA dhanadattaH putro bandhumatI duhitA, tatra kSemaDUnaH samitasUrINAmupakaNThe dIkSAM gRhItavAn, devadattena ca bandhumatI dhanadattena ca lakSmIH pariNItA, anyadA ca karmavazato, dhanadattasya dAridrayamupatasthe, tataH sa prAyaH kodravakUraM bhute, devadattazcezvaraH, tataH sa sarvadaiva zAlyodanaM bhuGkte, anyadA ca sa kSemaGkaraH // 10 // sAdhuryathAvihArakramaM tatrAjagAma, sa ca cintayAmAsa-yadi devadattasya bhrAtuhe gamiSyAmi tato me bhaginI dAridrayeNAhamabhibhUtA tato : Jain Education L o nal For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na mama gRhe sAdharapi bhrAtA samuttIrNa iti paribhavaM maMsyate iti, tato'nukampayA tasyA eva gRhe praviveza, bhikSAvelAyAM ca tayA lakSmyA : cintitaM yathaikaM tAvadayaM bhrAtA dvitIyaM sAdhuH tRtIyaM prAghUrNakaH, mama ca gRhe kodravakUraH, tataH kathamasAvasmai dIyate?, zAlyodanazca mama gahe na vidyate, tato bhrAtRjAyAyA bandhumatyAH sakAzAt kodravaudanaparAvartanena zAlyodanamAnIya dadAmIti tathaiva kRtam, atrAntare ca devadatto bhojanArtha svagRhamAgataH, bandhumatyA ca papracche yathA'ya kodravaudano jemitavyaH, tena cAvijJAtaparivartanavRttAntena cintitaMyathA'nayA kRpaNatayA kodravaudano rAddho na zAlyodanaH, tatastAM tADayitumArebhe, sA ca tADyamAnA pAha-ki mAM tADayasi ?, tavaiva bhaginI kodravaudanaM muktvA zAlyodanaM nItavatI, dhanadattasyApi ca bhojanArthamupaviSTasya yaH zAlyodanaH kSemarasya dIyamAna uddharitaH sa gauraveNa lakSmyA pariveSitaH, tatastena sA pRSTA-kuto'yaM zAlyodanaH ?, tataH kathitaH sarvo'pi tayA vRttAntaH, zrutvA ca taM vRttAntaM cukopa dhanadatto-yathA hA ! pApe ! kimiti tvayA mAnamekaM zAleH paktvA sAdhave zAlyodano na daco yatparagRhAdAnayanena mama mAlinyamApAditaM, tatastenApi sA tADitA, sAdhunA cAyaM vRttAnto gRhadvayavartI sarvo'pi janaparamparAtaH zuzruve, tato nizi sarvANyapi tAni pratibodhitAni, yathetthamasmAkaM na kalpate paramajAnatA mayA gRhItam , ata eva ca kalahAdidoSasambhavAdbhagavatA pratiSiddhaM, tato jinapraNItaM dharma savistaraM kathitavAn , jAtaH sarveSAmapi saMvego, dattA ca dIkSA teSAM sarveSAmiti / sUtraM sugama, navaram 'avarupparasajjhilagA' iti lakSmIdevadattau bandhumatIdhanadattau parasparaM 'sajjhilagau' bhrAtarau, te ca 'dve api / lakSmIbandhumatyau 'annamanneNaM 'ti anyo'nyamapi sambaddhe devadattasya bhaginI lakSmInadattena dhanadattasyApi bhaginI bandhumatI devadattena pariNItA ityarthaH, 'poggaliya'tti paugalikasya zAlyodanasya 'saMyatArtha ' kSemaGkarasAdhunimittaM parivarttanaM kRtaM, tataH 'saMkhaDaM' kalahastataH 'bodhiH' pravrajyA, asyA For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu termalayagi rIyAvRttiH 10pariva| titadoSaH bhrAtAbhaginyudAharaNaM // 101 // eva gAthAyA vivaraNabhUtamuttaraM gAthAdvayaM, tadapi ca sugama, navaraM ' macchara 'tti vibhaktilopAt matsareNa 'nAikkha 'tti parivarttane'kathite 'paMtAve' atADayat, 'uvasamiyANa'tti upazamitAnAM, nanu parivartanamapIdaM pravrajyAyAH kAraNaM babhUva tato vizeSataH sAdhubhiridamAcaraNI-1 yamata Aha-'kai va 'tti kati vA kiyanto 'vA kSemakarasAdhusadRzA bhaviSyanti ye itthaM parivartanasamutthaM kalahamapanIya pravrajyAM grAha- yiSyanti, tasmAnnaivedamAcaraNIyam / uktaM laukikaM parivartanam , atha lokottaraM tadvaktavyaM, tatra yat sAdhuH sAdhunA saha vastrAdipari-| varttanaM karoti tallokottaraM parivartanaM, tatra doSAnupadarzayatiUNahiya dubbalaM vA khara guru chinna mailaM asIyasahaM / duvvannaM vA nAuM vipariName annabhaNio vA // 327 // | vyAkhyA-vastraparivartane kRte satIdaM nyUnaM yattu madIyaM vastraM babhUva tanmAnayuktaM-pramANopapannaM, yadvA idamadhikaM madIyaM punAnayuktamevaM sarvatra bhAvanA, navaraM 'durbalaM' jIrNaprAyaM 'kharaM' karkazasparza 'guruH| sthUlasUtraniSpannatayA bhArayuktaM 'chinnaM nipuSpakaM 'malinaM ' malAvilam 'azItasaha' zItarakSaNAkSama' 'durvarNa' virUpacchAyam, itthaMbhUtaM svayameva jJAtvA 'vipariNamet ' ghRSTo'hamiti || vicintayet , yadvA-anyena sAdhunA khaggUDena bhaNita utpAsito vipariNamet / atraivApavAdamAha| egassa mANajuttaM na u biie evamAi kajjesu / gurupAmUle ThavaNaM so dalayai annahA kalaho // 328 // vyAkhyA-ekasya sAdhoryasya sattaM tanna bhavati tasya 'mAnayuktaM' pramANopapannaM vastrAdi, na dvitIye-dvitIyasya sAdhoryasya satkaM tasya mAnayuktaM, kintu ?-nyUnamadhikaM vA, tata evamAdiSu kAryeSu samutpanneSu parivartanasya sambhavo bhavati, tatra parivartanasya sambhave ||101 // For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yasya satkaM tadvastrAdi tena murupAdamUle tasya vastrAdeH sthApanaM karttavyaM, gurupAdamUle moktavyamityarthaH, tato vRttAntaH kathanIyaH, vRttAnte ca kathite sati sa gururdadAti 'anyathA' gurupAdamUlasthApanAdyabhAve 'kalahaH' parasparaM rATiH sambhavatIti / uktaM parivartitadvAram , athAbhyAhRtadvAramAha| AinnamaNAinnaM nisIha'bhihaDaM ca nonisIhaM ca / nisihAbhihaDaM ThappaM vocchAmI nonisIhaM tu // 329 // vyAkhyA-abhyAhRtaM dvidhA, tadyathA-AcIrNamanAcIrNa ca, tatrAnAcINa dvidhA, tadyathA-nizIthAbhyAhRtaM nonizIthAbhyAhRtaM ca, tatra nizItham-arddharAtraM tatrAnItaM kila pracchannaM bhavati, evaM sAdhUnAmapi yadaviditamabhyAhRtaM tanizIthAbhyAhRtamiva nizIthAbhyAhRtaM, tadviparItaM nonizIthAbhyAhRtaM-yatsAdhUnAmabhyAhRtamiti viditaM bhavati, tatra nizIthAbhyAhRtaM sthApyam, agre vakSyate iti bhAvaH, sammati punavakSyAmi nonizIthAbhyAhRtaM // pratijJAtameva nirvAhayati saggAma paraggAme sadesa paradesameva boddhavvaM / duvihaM tu paraggAme jalathala nAvoDu jaMghAe // 330 // vyAkhyA-nonizIthAbhyAhRtaM dvividha, tadyathA-'svagrAme svagrAmaviSayaM 'paragrAme paragrAmaviSaya, tatra yasmin grAme sAdhurnivasati sa | kila svagrAmaH, zeSastu paragrAmaH, tatra 'paragrAme' paragrAmaviSayamabhyAhRtaM dvividha, tadyathA-svadezaM paradezaM ca, svadezaparagrAmAbhyAhRtaM paradezaparagrAmAbhyAhRtaM cetyarthaH / tatra svadezo yatra deze maNDale sAdhurvarttate, zeSastu paradezaH / etadvividhamapi pratyekaM dvidhA, tadyathA-'jalathala 'tti 'sUcanAtsUtra 'mitikRtvA jalapathenAbhyAhRtaM sthalapathenAbhyAhRtaM ca, tatra jalapathenApyabhyAhRtaM dvidhA-nAvA uDupena ca, upalakSaNametat , || tena stokajalasambhAvanAyAM javAbhyAmapi, tatra nauH-tarikA uDupaH-taraNakASThaM tumbakAdi coDupagrahaNena gRhItaM draSTavyaM, sthalapathenApyabhyA-Mel dain Education International For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- hRtaM dvidhA, tadyathA-javAbhyAM-padyAm , upalakSaNametat , tena gantryAdinA c|| tatrAmUneva jalasthalAbhyAhRtabhedAn saprapaJcaM vibhAvayan| 11abhyAktermalayAga- doSAn pradarzayati hRtadoSaH rIyAvRttiH jaMghA bAha tarIi va jale thale khaMdha ArakhuranibaddhA / saMjamaAyavirAhaNa tahiyaM puNa saMjame kAyA // 331 // // 102 // atthAhagAhapaMkAmagarohArA jale avAyA u| kaMTAhiteNasAvaya thalaMmi ee bhave dosA // 332 // vyAkhyA-tatra jalamArge stokajalasambhAvanAyAM jayAbhyAm astAghasambhAvanAyAM bAhubhyAM yadivA tarikayA, upalakSaNametat, uDupena cAbhyAhRtaM sambhavati, sthalamArge tu skandhena yadvA 'Arakhuranibaddha tti atra tRtIyArthe prathamA, tato'yamarthaH-ArakanibaddhA gantrI | tayA khuranibaddhA rAsabhabalIvAdayastaiH, atra ca doSAH saMyamavirAdhanA''tmavirAdhanA ca, 'tatra' saMyamA''tmavirAdhanAmadhye saMyama-|| viSayA virAdhanA jalamArge sthalamArge ca 'kAyA' apkAyAdayo virAdhyamAnA draSTavyAH / jalamArge AtmavirAdhanAmAha-'atthAha kA ityAdi, atra prAkRtatvAt kacidvibhaktilopaH kacidvibhaktipariNAmazca, tato'yamarthaH-astAghe padAdibhiralabhyamAne'dhobhUbhAge'dho-18 nimajjanalakSaNo'pAyo bhavati, tathA 'grAhebhyaH' jalacaravizeSebhyaH yadA 'paDUtaH ' kalarUpAt athavA makarebhyaH, yadivA 'ohAre ci kacchapebhyaH, upalakSaNametat, anyebhyazca pAdabandhakatantvAdibhyaH 'apAyA' vinAzAdayo dopAH sambhavanti / sthalamArge Atmavi-18 rAdhanAmAha-kaMTe'tyAdi kaNTakebhyo yadivA'hibhyo yadvA stenebhyo'thavA zvApadebhyaH, upalakSaNametat , jvarAdyutpAdakaparizramAdibhyazca : 'sthale ' sthalamArge eta evApAyarUpA doSAH pratipattavyAH / / uktamanAcIrNa paragrAmAbhyAhRtaM nonizIthaM, sampati tadeva svagrAmAbhyAhRtaM // 102 // nonizIthaM gAthAdvayenAha 00000000000000000000000000000000 For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saggAme'vi ya duvihaM gharaMtaraM nogharataraM ceva / tigharaMtarA pareNaM gharaMtaraM taM tu nAyavvaM // 333 // nogharaMtara'NegavihaM vADagasAhInivesaNagihesa / kAye khaMdhe mimmaya kaMseNa va taM tu ANejA // 334 // vyAkhyA-'svagrAme'pi' svagrAmaviSayamapyabhyAhRtaM dvividhaM, tadyathA-gRhAntaraM nogRhAntaraM ca, tatra trigRhAntarAta pareNa-trINi gRhANyantaraM kRtvA parato yadAnItaM tadgRhAntaraM, evaM ca sati kimuktaM bhavati?-yagRhatrayamadhyAdAnIyate upayogazca ta(ya)tra sambhavati tadAcIrNamavaseyaM, nogRhAntaramanekavidhaM, tacca vATakAdiviSayaM, tatra 'vATakaH' paricchannaH pratiniyataH sannivezaH 'sAhI' vartanI saivaikA'pAntarAle vidyate na tu gRhAntaramityarthaH 'nivezanam / ekaniSkramaNapravezAni dvayAdigRhANi 'gRhaM kevalaM mandiram , etacca sakalamapi vATakAdiviSayamanAcIrNamanupayogasambhave veditavyaM, tadapi ca gRhAntarAkhyaM nogRhAntarAkhyaM ca nonizIthaM svagrAmAbhyAhRtaM pratilAbhayitumIpsitasya sAdhorupAzrayamAnayet kApotyA yadivA skandhena, upalakSaNametat, tena karAdinA ca, yadivA mRnmayena bhAjanena yadvA kAMsyena // sampatyasyaiva svagrAmaviSayanonizIthAbhyAhRtasya sambhavamAhasunnaM va asai kAlo pagayaM va paheNagaM va pAsuttA / iya ei kAi ghettuM dIvei ya kAraNaM taM tu // 335 // | vyAkhyA-iha sAdhurbhikSAmaTan kApi gRhe praviSTaH, paraM tattadAnIM 'zUnyaM ' bahinirgatamAnuSamAsIta, yadvA'dyApi tatra rAdhyate iti 'asan' avidyamAno bhikSAkAlaH, yadivA tatra prakRtaM-gauravAIsvajanabhojanAdikaM varttate, na tato tadAnIM sAdhave bhikSA dAtuM prapAritA, yadi-1 vA vihRtya sAdhogatasya pazcAt 'praheNakaM, lAhanakamAgataM, taccotkRSTatvAt kila sAghave dAtavyam , athavA tadA zrAvikA 'prasuptA ' zayi-| dain Education International For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ termalayagi piNDaniyu- || tA''sIta, tato na sAghave bhikSA dattA iti, etaiH kAraNaiH kAcit zrAddhikA svagrahAdvahItvA sAdhoruSAzrayamAnayeta, taccAnayanasya kAraNaM| udgamaiSaNA tadA zanyaM gRhamAsIdityAdirUpaM dIpayati' prakAzayati, tata evaM nonizIthasvagrAmAbhyAhRtasambhavaH / tadevamuktaM svagrAmaparagrAmabhedabhinna yA abhyAharIyAttiH nonizIthAbhyAhRtam , atha svagrAmaparagrAmabhedabhinnameva nizIthAbhyAhRtamatidezenAha tadoSaH11 | emeva kamo niyamA nisIha'bhihaDe'vi hoi nAyavvo / aviiadAyagabhAvaM nisIhiaM taM tu nAyavvaM // 336 // // 10 // A vyAkhyA-ya eva kramaH svagrAmaparagrAmAdiko nonizIthAbhyAhRta uktaH sa eva nizIthAbhyAhRte'pi niyamAt jJAtavyaH / sampati nizIthAbhyAhRtasvarUpaM kathayati- aviiya' ityAdi, avidito-yatinA na vijJAto dAyakasyAbhyAhRtadAnapariNAmo yatra tadaviditadAyakabhAvaM nizIthAbhyAhRtamavagantavyaM, kimuktaM bhavati?-sarvathA sAdhunA'bhyAhRtatvena yadaparijJAtaM tanizIthAbhAhRtamiti // paragrAmAbhyAhRtasya nizIthasya sambhavaM gAthAcatuSTayenAha aidarajalaMtariyA kammAsaMkAeN mA na ghecchaMti / ANaMti saMkhaDIo saDa va pacchannaM // 337 // niggama deula dANaM diyAi sannAi niggae dANaM / siTThami sesagamaNaM dita'nne vArayaMta'nne // 338 // bhuMjaNa ajIrapurimaDagAi acchaMti bhuttasesaM vA / AgamanisIhigAI na bhujaI sAvagAsaMkA // 339 // // 10 // ukkhittaM nikkhippai AsagayaM mallagaMmi pAsagae / khAbhittu gayA sar3A te'vi ya mu(sa)hA asaDha bhAvA // 340 // vyAkhyA-kacidrAme dhanAvahapramukhA bahavaH zrAvakAH dhanavatIprabhRtayazca zrAvikAH, ete ca srve'pyekkuttumbvrtinH| anyadA Jan Education internal For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teSAmAvasathe vIvAhaH samajani, vRtte ca tasmin pracuraM modakAdyuddharitaM, tatastairacinti-yathaitatsAdhubhyo dIyatAM yena mahatpuNyamasmAkamupajAyate, atha ca kecitsAdhavo dUre'vatiSThante, kecitpunaH pratyAsannAH, paramantarAle nadI vidyate, tataste'pyakAyavirAdhanAbhayato nAgamiSyanti, AgatA api ca pracura modakAdikamavalokya kathyamAnamapi zuddhamAdhAkarmazaDyA na grahISyanti tato yatra grAme sAdhavo nivasanti tatraiva pracchannaM gRhItvA vrajAma iti, tathaiva ca kRtaM, tato bhUyo'pi cintayanti-yadi sAdhUnAhUya dAsyAmastato'zuddhamAzaGkAya te na grahISyanti tasmAta dvijAdibhyo'pi kimapi dadmaH, tacca tathA dIyamAnamapi yadi sAdhavo na preliSyante tatastadavasthaiva teSAmazuddhAzaGkA bhaviSyati tato yatroccArAdikAryArtha nirgatAH santaH sAdhavaH prekSante tatra dadma iti, evaM ca cintayitvA vivakSite kasmi|zcitpradeze kasyaciddevakulasya bahirbhAge dvijAdibhyaH stokaM stokaM dAtumArabdha, tata uccArAdikAryArtha vinirgatAH kecana sAdhavo dRSTAH, tataste nimantritA yathA bhoH ! sAdhavaH ! asmAkamuddharitaM modakAdi pracuramavatiSThate tato yadi yuSmAkaM kimapyupakaroti tahi tatpatigRhyatAmiti, sAdhavo'pi zuddhamityavagamya pratyagRhNan, taizca sAdhubhiH zeSANAmapi sAdhUnAmupAdezi-yathA'mukasmin pradeze pracurameSaNIyamazanAdi labhyate, tataste'pi tadrahaNAya samAjagmuH, tatra caike zrAvakAH pracuraM modakAdikaM prayacchanti, anye ca mAtRsthAnato nivArayanti, yathaitAvadIyatAM mA'dhikaM, zeSamasmAkaM bhojanAya bhaviSyati, anye punastAneva nivArayataH pratiSedhayanti-yathA na ko'pyasmAkaM bhokSyate, sarve'pi prAyo bhuktAH, tataH stokamAtreNa kiJciduddharitena prayojanaM, tasmAdyathecchaM sAdhubhyo dIyatAmiti / sAdhavazva ye namaskArasahitapratyAkhyAnAste bhuktAH, ye ca pauruSIpratyAkhyAnAste bhuJjAnA vartante, ye cAjIrNavantaH pUrvArdAdi pratIkSamANA vartante te nAdyApi bhuJjate, zrAvakAca cintayAmAsuH-yathedAnI sAdhavo bhuktA bhaviSyanti, tato vanditvA nijasthAnaM vrajAma iti, evaM cintayitvA For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- samadhikapraharavelAyA sAdhuvasatAvAgatya naiSedhikyAdikA sakalAmapi zrAvakakriyAM kRtavantaH, tato jJAtaM yathA'mI zrAvakAH paramavive- udgamaiSaNAtermaLayagi-kino, jJAtAzca paramparayA vivakSitagrAmavAstavyAH, tataH samyagvimarzato nizcitaM-nUnamasmannimittametat svagrAmAdabhyAhRtamiti, tato|yAM 11 a. rIyAvRttiH yairbhaktaM tairbhuktameva, ye tvadyApi pUrvArddhAdi pratIkSamANA na bhuJjate tena bhuktaM, ye'pi ca bhuJjAnA avatiSThante, tairapi yaH kavala ukSiptaH sa bhyAtado bhAjane'mucyata, yattu mukhe prakSiptaM nAdyApi gilitaM tanmukhAdiniHsArya samIpasthApite mallake pracikSipe, zeSaM tu bhAjanagataM sarvamapi pari- pe dhnaavhaa||104|| chApita, zrAvakAH zrAvikAvargazca sarvo'pi kSamayitvA svasthAnaM jagAma, tatra ye bhuktA ye cArddhabhuktAste['pi] sarve'pyazaThabhAvA iti shuddhaaH| didRSTAntaH sUtraM sugama, kevalam 'aidUrajalaMtariya 'ti kecidatidUre kecinndyaa'ntritaaH| uktaM paragrAmAbhyAhRtanizItham, atha svagrAmAbhyAhRtaM tadeva gAthAdvayenAha laddhaM paheNagaM me amugatthagayAeN saMkhaDIe vA / vaMdaNagaTThapaviTThA dei tayaM paTThiya niyattA // 341 // nIyaM paheNagaM me niyagANaM nicchiyaM va taM tehiM / sAgAri sayajjhiyaM vA paDikuTA saMkhaDe ruTThA // 342 // vyAkhyA-iha kAcidabhyAhRtAzaGkaganivRttyarthaM kimapi gRhaM prati prasthitA, tato nivRttA sati sAdhoH pratilAbhanAyopAzrayaM pravizya sAdhusammukhamevamAha-bhagavan ! praheNakamidapamukasmin gRhe gatayA labdhaM, yadvA kApi sajaDyAM, sampati vandanArthamatra praviSTA, tato yadi| yuSmAkamidamupakaroti tarhi pratigRhyatAmiti takadAnItaM dadAti, yadvA evamAha-'nijakAnAM svajanAnAmarthAya praheNakaM mayA svagRhAta // 104 // nItaM, paraM tainepsitaM, tataH svajanagRhAta pratinivRttA vandanArthamatrAgateti, tatastaddadAti / yadivA mAyayA kAcidabhyAhRtamAnIya sAgArikAzayyAtarI yadvA 'saijjhitaM ' vasatIpravezanI pUrvagRhItasaGketAM yathA sAdhavaH zRNvanti tathA pravakti-gRhANedaM praheNakamiti, tayA ca mAtR 00000000000000000000000 dain Education International For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnataH pratiSiddhA yathA tvayA'pyamukasmin dine madIyaM praheNakaM na jagrahe tato'hamapi tvadIyaM na grahISyAmItyevaM niSiddhA, tataH sA'pi mAtRsthAnataH kiJcitparuSaM pratyuktavatI, dvitIyayA'pi tathaiva bhASitaM, tata evaM parasparaM ' saMkhaDe' kalahe sati sA praheNakanetrI ' ruSTA ' ro pavatI vandanArthaM vasatau pravizati, tato'nantaravRttaM vRttAntaM kathayitvA tadAnIM dadAti / uktaM svagrAmAbhyAhRtamapi nizIthaM, sampratyanAcIrNa nigamayannAcIrNasya bhedAnAha-- eyaM tu aNAinnaM duvirhapi ya AhaDaM samakkhAyaM | AinnaMpi ya duvihaM dese taha desadese a // 343 // vyAkhyA-'etat' pUrvoktamabhyAhRtaM nizIthanonizIthabhedAd yadvA svagrAmaparagrAmabhedAdvividhamapyAkhyAtamanAcIrNam - akalpanIyaM sampratyAcIrNa vakSye, tadapi dvividhaM tadyathA-deze dezadeze ca / samprati dezasya dezadezasya ca svarUpamAha - hatthasayaM khalu deso AreNaM hoi desadeso ya / AinnaMmi ( u ) tigihA te ciya uvaogapuvbAgA // 344 // vyAkhyA-'hastazataM ' hastazatapramitaM kSetraM dezaH, hastazatAdArAddhastazatamadhye ityarthaH, dezadezaH, tatra hastazatapramANe AcIrNe yadi | gRhANi trINi bhavanti nAdhikAni tataH kalpate, tAnyapi cedgRhANyupayogapUrvakANi bhavanti, upayogastatra dAtuM zakyata ityarthaH, tataH kalpate nAnyatheti / samprati gRhatrayavyatirekeNa hastazatAdisambhavaM tadviSayaM kalpayAkalpyavidhi cAha parivesaNapaMtIe dUrapaveso ya ghaMghasAlagihe / hatthasayA AinnaM gahaNaM parao u paDikuE // 345 // vyAkhyA-pariveSyate--bhojanaM dIyate yebhyaste pariveSaNAH - bhuJjAnAH puruSAsteSAM paGkiH - zreNistasyAM tatra hyekasmin paryante For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baca spRSTAmAvA ghanuzAlAya bhedAna pradazA manijhama se piNDaniyu- ktemelayAgi- rIyAvRttiH // 105 // sAdhusaGkaTako varttate dvitIye tu deyaM tiSThati, tatra ca spRSTAspRSTabhayAdinA gantuM na zakyate, evamuttarayorapi padayorbhAvanIya, tataH parive- unmeSaNASaNapaGgayAM, yadvA 'dUrapraveze' pralambagamanamArge chiNDikAdau, yadivA ghaDvazAlAgRhe hastazatAdAnItasya grahaNamAcIrNa, kalpata ityarthaH, yo AcI. paratastvAnItasya grahaNaM 'pratikuSTaM ' nirAkRtaM tIrthakarAdibhiH // sampatyasyaivAcINasya bhedAna pradarzayati |mabhyAhaukkosa majjhima jahannagaM tu tivihaM tu hoi AinnaM / karapariyatta jahanna sayamukkosaM majjhimaM sesaM // 346 // vyAkhyA-trividhamAcIrNamabhyAhRtaM, tadyathA-utkRSTaM madhyamaM jaghanyaM ca, tatra yadA UopaviSTA vA kathamapi svayogena muSTihItena maNDakAdinA, yadivA svApatyAdipariveSaNArthamodanabhRtayA karoTikayotpATitayA vyavatiSThate, atrAntare ca kathamapi sAdhurAgacchati / bhikSArtha, tasmai ca yadi karasthaM dadAti tadA karaparivartanamAnaM jayanyamabhyAhRtamAcIrNa, hastazatAdabhyAhRtamutkRSTa, zeSaM tu hastazatamadhyavarti madhyamaM / tadevamuktamabhyAhRtadvAram , athodbhinadvAramAha| pihiubbhinnakavADe phAsuya apphAsue ya boddhavve / aphAsu puDhavimAI phAsuya chagaNAidaddarae // 347 // ___vyAkhyA-udbhinnaM dvidhA, tadyathA-pihitodbhinaM kapATodbhinnaM ca, tatra yat kutupAdeH sthagitaM mukhaM sAdhUnAM tailaghRtAdidAnArthamudbhidya tailAdi sAdhubhyo dIyate tadIyamAnaM tailAdi pihitodbhinaM, pihitamudbhinnaM yatra tat pihitodbhinamiti vyutpatteH, tathA yat pihitaM kapATamudbhidya-udghATya sAdhubhyo dIyate tat kapATodbhinaM, vyutpattiH prAgiva, tatra pihitodbhinne yatpidhAnaM taviyA, tadyathA-prAsukamaprAsukaM ca, sacetanamacetanaM cetyarthaH, tatra 'aprAmukaM' sacittapRthivyAdimayaM, 'prAmuka' chagaNAdidardarake, tatra chagaNaM-gomayaH, AdizabdAdbhasmAdiparigrahaH, dardarakaH-mukhabandhanaM vastrakhaNDam / atra pihitodbhine kapATodbhine ca dopAnabhiSitsurAha For Personal & Private Use Only www.nelibrary.org Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education I 0. bhanne chakAyA dANe kavikkae ya ahigaraNaM / te caiva kavADaMmivi savisesA jaMtamAIsu // 348 // vyAkhyA--udbhinne-pihitodbhinne SaT kAyA: - udbhedakAle paT kAyAH pRthivIkAyAdayo virAdhyante, tataH prathamataH sAdhunimittaM kutupAdimukhe udbhinne sati putrAdibhyastailAdipradAne, tathA krayavikraye kraye vikraye cAdhikaraNaM - pApavRttirupajAyate, tathA eta eva paTUkAyavirAdhanAdayo doSAH 'kapATe'pi kapATodbhinne'pi savizeSAstu 'yantrAdiSu ' yantrarUpakapATAdiSu draSTavyAH, tatra yAnyatIva sampuTamAgatAni kuJcikayA codghATyante yAni ca dardarakopari piTTaNikAyA ekadezavarttini mAlamavezarUpadvAre tAni yantrarUpakapATA | AdizabdAtparighAdigrahaH / sampratyenAmeva gAthAM vyAcikhyAsuH prathamata: 'unbhinne chakAyA ' ityavayavaM vyAkhyAnayan gAthAdvayamAhasaccittapuDhavilitaM lela silaM vA'vi dAumolitaM / saccisapuDhavilevo ciraMpi udgaM aciralite // 349 // evaM tu pulikAyA uliMpaNe'vi te cetra / timmeuM ubaliMpai jaumudaM vAtri tAveuM // 350 // vyAkhyA--iha kutupAdimukhaM darddarakopari kadAcit 'leyuM ' leSTaM ziLAM vA pANakhaNDa prakSipya jalArdrIkRta sacittapRthivIkAyaliptaM bhavati, tatra sacittapRthivIlepaH sacittaH san cirakAlamapyavatiSThate, udakaM tu ' aciralipte ' acirakAlalipte sambhavati, kimuktaM bhavati ? - yadi cirakAlasa cittapRthivI kAya liptamudbhidyate tarhi sacitta pRthivI kAyavinAzo'ciralipte tUdbhiyamAne'kAyasyApi vinAzaH, aciraliptamapyatrAntarmuhUrttakAlasya madhyavarttiM draSTavyam, antarmuhUrtAnantaraM pRthivIkAya zastrasamparkana udakapacitIbhavati, tato | na tadvirAdhanAdoSaH, upalakSaNametat tena trasAderapi tadAzritasya vinAzasambhava draSTavyaH / evam anena prakAreNa pUrvaline sAdhvarthamudbhidya For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- mAne doSA uktAH, eta eva pRthivIkAyAdivirAdhanAdoSA upalipyamAne'pi kutupAdimukhAtailaghRtAdikaM sAdhave dattvA zeSasya rakSaNArtha | udgamaiSaNAtermalayagi- bhUyo'pi kutupAdimukhe sthagyamAne draSTavyAH, tathAhi-bhUyo'pi kutupAdimukhaM sacittapRthivIkAyena jalAdrIkRtenopalimpati, tataH pRthivI- yAM12 urIyAvRttiH kAyavirAdhanA'pkAyavirAdhanAca, pRthivIkAyamadhye ca mudrAdayaH kITikAdayazca sambhavanti tatasteSAmapi virAdhanA / tathA ko'pyabhijJAnArtha dbhinnadoSaH jatu tApayitvA kutupAdimukhasyopari jatumudrAM dadAti, tadA tejaHkAyavirAdhanA'pi, yatrAgnistatra. vAyuriti vAyukAyavirAdhanA ca, tataH // 106 // pihitodbhinne SadakAyavirAdhanA / amumevArtha spaSTaM bhAvayatial jaha ceva puvalitte kAyA dAuM puNo'vi taha ceva / uvalippaMte kAyA muiaMgAI navari chaThe // 351 // vyAkhyA-yathA caiva pUrvalipte 'kAyAH pRthivIkAyAdayo virAdhyante tathA sAdhubhyastailAdikaM dattvA bhUyopi kutupAdimukhe upalipyamAne kAyA virAdhyante, navaraM SaSThe kAye tatpakAyarUpe virAdhyamAnA jantavaH pRthivyAzritAH 'muiMgAdayaH' pipIlikAkunthvAdayo draSTavyAH / sampati 'dANe kayavikkae ya' ityavayavaM vyAcikhyAsurAhaparassa taM dei sa eva gehe, tellaM va loNaM va ghayaM gulaM vA / ugghADie taMmi kare avassaM, savikkayaMteNa kiNAi ann||352|| vyAkhyA-tasmin kutupAdimukhe sAdhvarthamudghATite sati 'parasmai' yAcakagrAhakAdikAya yadA-khakIya eva gRhe putrAdibhyastailaM // 106 // lavaNaM ghRtaM guDaM vA dadAti, yadivA sa karotyavazyaM vikraya, tena ca mUlyenAnyat krINAti, etacca sarva sAdhvarthamudghATite sati pravarttate iti / sAdhoH pravRttidoSaH / tathA [caitade]va 'ahiMgaraNam' ityavayavaM vyAcikhyAsurAha dain Education International For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ dANe kayavikkae vA hoI ahiMgaraNamajayabhAvarasa / nivayaMti je ya tahiyaM jIvA muiyaMgamUsAI // 353 // vyAkhyA-dAne kraya vikraye vA'nantaroktasvarUpe pravarttamAne sAdhoH 'ayatabhAvasya' ayato'zuddhAhArAparihArakatvena jIvarakSaNarahitaH bhAvaH-adhyavasAyo yasya sa tathA tasya ' adhikaraNaM' pApapravRttirupajAyate, tathA tasmin kutupAdimukhe udghATite ye jIvA muiGgamUSakAdayo nipatanti nipatya ca vinAzamAvizanti tadapyadhikaraNaM sAdhoreva / sampati te ceva kavADaMmi' ityavayavaM vyAcikhyAsurAhajaheva kaMbhAisa puvalitte, ubbhijjamANe ya havaMti kaayaa| oliMpamANevi tahA taheva, kAyA kavADaMmi vibhAsiyavvA 354 | vyAkhyA-yathaiva 'kumbhAdau ' ghaTAdau, AdizabdAtkutupAdiparigrahaH, pUrvalipte udbhidyamAne 'kAyAH' pRthivIkAyAdayo virAdhyamAnA bhavanti, upalakSaNametat , tena dAnakrayavikrayAdhikaraNapravRttizca bhavati, tathA kapATe'pi pUrvadatte sAdhvarthamudghATayamAne veditavyAH, tathAhi-yadA kapATAt mAkkathamapi pRthivIkAyo jalabhRtaH karako vA bIjapUrAdikaM vA muktaM bhavati tadA tasminnughATayamAne kapATe tadvirAdhanA bhavati, jalabhRte karakAdau tu bhidyamAne [vA] pAnIyaM prasapet pratyAsannaculyAdAvapi pravizeta, tathA ca satyagnivirAdhanA, yatra cAgnistatra vAyuriti vAyuvirAdhanA ca, mUikAdivivarapraviSTakITikAgRhagodhikAdisattvavinAze trasakAyavirAdhanA ceti, dAnakrayavikrayAdhikaraNa-| pravRttibhAvanA ca pUrvavatkarttavyA / 'sampati savisesA' ityavayavaM vyAcikhyAsurAha gharakoilasaMcArA AvattaNa pIDhagAi heTuvari / nitevi eyaaMto DibhAIpellaNe dosA // 355 // vyAkhyA-kapATasya ' saJcArAt' saJcalanAgRhagodhikA, upalakSaNametat kITikondurAdayazca virAdhyante, tathA prAsAdasyAdho bhUmi For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayagirIyAvRttiH // 107 // rUpA pIThikeva pIThikA-cayikA tabAdha uparitale ca kapATaikadezasyAvarttane tadAzritAH kunthupipIlikAdayo vinAzamaznuvate, tathodghATya | | udgamaiSaNAkapATe pazcAnmukhaM nIyamAne'ntaHsthite(riti) antaHsthitasya DimbhAdeH preraNe doSAH-ziraHsphoTanAdayo bhavanti / sampatyapavAdamAha- yAM12 ugheppai akuMciyAgaMmi kavADe paidiNe parivahaMte / ajaUmuddiya gaMThI paribhujjai dadaro jo ya // 356 // dbhinnadoSaH vyAkhyA-'akuJcikAke' kuJcikArahite, kuJcikAvivararahite ityarthaH, tatra hi kila pRSThabhAge ullAlako na bhavati tena na gharSaNadvAreNa satvavirAdhanA, yadvA-'akUiyAgetti pAThaH, tatra 'akUjikAke kUjikArahite akreDArArAve, kimuktaM bhavati ?-yadudghATyamAnaM kapATa kreGkAraravaM na karoti, taddhi pazcAkriyamANamUrdhvamastiryag gharSat prabhUtasattvavyApAdanaM karoti tena tadvarjanaM, tasminnapi kiMviziSTe ?-|| ityAha-'pratidina pratidivasaM-nirantaraM 'prativahati ' udghATyamAne dIyamAne cetyarthaH, tasmin prAyo na gRhagodhikAdisattvAzrayasambhavaH, cirakAlamavasthAnAbhAvAt / itthaMbhUte kapATe sAdhvarthamapyudghATite yaddadAti gRhasthaH taddyate, sthavirakalpikAnAmAcIrNametat, tathA yazca 'dardarakaH' kutupAdInAM mukhabandharUpaH pratidivasaM paribhujyate-badhyate choDyate cetyarthaH, tatra yadi jatumudrAvyatirekeNa kevalavastramAtragrandhirdIyeta nApi ca sacittapRthivIkAyAdilepaH tarhi tasmin sAdhvarthamudbhinne'pi yadIyate tatsAdhubhidyate iti uktamudbhinadvAram , atha mAlApahRtadvAramAha // 107 // mAlohaDaMpi duvihaM jahannamukkosagaM ca boddhavvaM / aggatalehi jahannaM tabivarIyaM tu ukkosaM // 357 // vyAkhyA-mAlApahRtaM dvividhaM, tadyathA-jaghanyamutkRSTaM ca, tatra yadbhUnyastAbhyAM pAdayoragrabhAgAbhyAM phalakasajJAbhyAM pANibhyAM || For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cotyATitAbhyAmavilagitocasikkakAdisthitaM dAcyA dRSTagocaraM yaddIyate tajjayanyaM mAlApahRtaM, 'taviparItaM ' jayanyaviparItaM bRhanniHzreNyAdikamAruhya prAsAdoparitalAdAnIya dIyate tadutkRSTaM mAlApahRtaM / sampatyanayoreva dRSTAntI sadoSI vaktukAma Aha| bhikkhU jahannagaMmI geruya ukkosagaMmi diluto / ahiDasaNamAlapaDaNe ya evamAI bhave dossA // 358 // vyAkhyA-jaghanye mAlApahRte bhikSurvandako dRSTAntaH, utkRSTa 'gerukaH' kApilaH, tatra jaghanye mAlApahRte 'ahidazana' sarpadazanam , utkRSTa mAlAtpatanamityevamAdayo doSA abhUvan // tatra bhikSudRSTAntaM gAthAdvayenAha___ mAlAbhimuhaM daTTaNa agAriM niggao tao sAhU / taccanniya AgamaNaM pucchA ya adinnadANanti // 359 // __ mAlaMmi kuDe moyaga sugaMdha ahi pavisaNaM kare DakkA / annadiNa sAhu Agama nidaya kahaNA ya saMbohI // 360 // vyAkhyA-jayantapuraM nAma nagaraM, tatra yakSadinno nAma gRhapatiH, tasya bhAryA vasumatI, anyadA ca tadhe dharmarucirnAma saMyato bhikSArtha maviveza, taM ca niyamitendriyamaraktadviSTameSaNAsamitamavalokya samutpannaviziSTadAnapariNAmena yakSadinena vasumatI sAdaraM babhaNe, ythaa| dehi sAdhave'smai amukAn modakAniti, teca modakA Urdhva vilagitocasikkAmadhye vyavasthite ghaTe'vatiSThante, tataH sA tadahaNArthamutthitA, sAdhuzca tAM mAlApahRtAM bhikSAmavabudhyamAnastadhAnirjagAma / tatastatkAlaM tasminneva gRhe bhikSAyai bhikSurAgamat , papraccha ca taM yakSadino yathA ki bhoH?[samaM] tena sikakAdAnIya!dIyamAnA bhikSA najagRhe, ? tataH sa pravacanamAtsaryAdevamuvAca-adattadAnA amIkhalu varAkAstato na labhante / pUrvakarmaviniyogato yuSmAdRzAmIzvarANAM gRheSu snigdhamadhurAdikaM bhojanaM bhaktiM, kintu tairdugatagRheSvantaprAntAdikaM lannA bhoktavyamiti, tato Jain Education Inter nal For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- yakSadinnena tasmAyapi tAneva modakAn vasumatI dApitA, sA tasminneva sikakavilagite ghaTe modakAnAdAtumacAlIta , ghaTe ca mahottamadravya- udgamaiSaNAtermalayagi- niSpannamo dakagandhAghrANavazataH kathamapi bhujaGgamaH samAgato'vatiSThate, vasumatI cotpATya pANI pAdAgratalabhareNa yAvanmodakaghaTe kaD- yAM12 urIyAvRttiH kellipallavopamaM karaM prakSipati tAvadbhujaGgamaH kAmuka iva sAdaraM taM pratyagRhNAt, tato hA! daSTA daSTeti pUtkAraM kurvatI bhUmau nipapAta, dadRze dbhinnadoSe ca yakSadinnena phUtkAraM kurvan dandazUkaH, tatastatkSaNAdeva samAhRtAH paramamantravAdinaH, samAnItAni ca nAnAvidhAni bheSajAni, tato'dyA- ykssdtth||10|| pyAyuratruTitamiti mantrauSadhaprabhAvataH sA nIrugbabhUva, samAjagAma ca bhUyo'pyaparasmin dine sa eva dharmaruciH saMyato bhikSAyai, upAlebhe ca / STAnta: yakSadinnena yathA dayApradhAno dharmastatti bhoH sAdho ! suvihita tava tadAnIM sarpa pazyato'pyupekSA prAvartiSTa ?, sa pAha-nAhamadrAkSaM tadAnIM | dandazUkaM, kevalamayamasmAkaM sArvajJa upadezo yathA mA grAhiSuH sAdhavo ! mAlApahRtaM bhikSAmiti, tato'haM pratinivRttaH, evaM cokte - yakSadinnaH vacetasi cintayAmAsa-aho ! nirapAyo bhagavatA nirupAdezi bhikSUNAM dharmaH, ya eva cetthaM nirapAyaM dharmamupadizati sma sa hAeva sarvajJo na khalu sudhAbhyavahAramantareNa sudhodgAra ujjRmbhate, evaM na yAvatajJeyavyApijJAnamantareNetthaM sakalakAlamanapAyino dharmasyo padezapravRttiH, buddhiprAgalbhye hi vacasi prAgalbhyamupAlambhi tasmAtsa eva sarvajJa iti, itthaM ca vicintya bhaktivazocchalitapulakajAlopazobhitatanuH sAdaraM dharmarucizramaNamavandata, vanditvA ca jinapraNItaM dharma papraccha, sa ca kathayAmAsa saGkepataH, tato jinapraNItavAkyAmRtara- moon sAsvAdatasteSAmavajagAma sakalamapi mAyAsUnavIyAdisampAditakuvAsanAmayaM garalaM, pazyati ca yathAvasthitAni heyopAdeyAni vastUni, pramodate ca jAtyandha iva cakSuAbhe savizeSataraM, tato madhyAhne vizeSato gurusamIpe samAgatya dharma zrutvA jAtasaMvegau dampatI api pravajyAM prapedAte / sUtraM sugama | sampratyasminneva jaghanye mAlApahRte'nyAnapi doSAnabhidhitsurAha For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AsaMdipIDhamaMcakajaMtoDUkhala paDaMta ubhayavahe / voccheya paosAI uDDAhamanANivAo ya // 361 // vyAkhyA - ' AsaMdI ' maJcikA ' pIThaM ' gomayAdimayamAsanaM ' maJcakaH pratItaH ' yantraM ' vrIhyAdidalanopakaraNam, 'uDUkhala: ' pratItaH, eteSvAruhya, upalakSaNametat, pASNIM cotpAvya UrdhvavilagitasikkakAdisthitamodakAdigrahaNe kathamapi yadi maJcakAdihasanato dAtrI nipatati tarhi ' ubhayavadhaH ' dAtryAH pRthivyAdikAyAdInAM ca vinAzaH / tatra dAtryA hastAdibhaGgato yadivA visaMsthulapatanataH kathamadhya|| sthAnAbhighAtasambhavAtprANavyaparopaNamapi tayA ca nipatantyA bhUmyAdyAzritAnAM pRthivIkAyAdInAmapi vinAzaH, yathaitasmai bhikSAmahaM dadatI prAgapi mahatyanarthe patiteti na ko'pyasmai dAsyatIti tadgRhe taddravyAnyadravyavyavacchedaH, tathA muNDenAnena paramArthataH pAtiteti kasyApi gRhasvAminaH sAdhuviSayaH pradveSo'pi bhavati, AdizabdAttADanAdiparigrahaH, pradveSadagdho hi ko'pi kopAndhatayA tADanamapi kuryAt, ko'pi nirbhartsanaM, ko'pi vadhamapi, tathA ca pravacanasyoDDAha :- khisA yathA - sAdhvarthameSA bhikSAmAharantI parAsurabhUt, tasmAnnAmI sAdhavaH kalyANakAriNaH, loke cAjJAnavAdaH - evaMvidhamapi dAtryA anarthamete na jAnantItyevaM mUrkhatApravAdaH, tasmAjjaghanyamapi mAlApahRtamavazyaM pariharttavyaM // tadevamukto jaghanyasya mAlApahRtasya sadoSo dRSTAnto'nye'pi ca doSAH, sampratyutkRSTasya tAnAha-- emeva ya ukkose vAraNanisseNi gubviNIpaDaNaM / gabbhitthikucchiphoDaNa purao maraNaM kahaNa bohI // 362 // vyAkhyA - jayantInAma purI, tatra suradatto nAma gRhapatiH, tasya bhAryA vasundharA, anyadA ca tadgRhe guNacandrAbhidhaH sAdhurbhikSArtha prAvizat, taM ca prazAntamana samihaparalokaniHspRhaM mUrttaM dharmamiva samAgacchantamavekSya suradatto vasundharAmabhihitavAna - yathA dehi sAdhave For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ktemelayoga | vasundharA piNDaniyumAlAdAnIya modakAniti, sA ca tadAnImantarvatnI, paraM patyurAdezaM devatAzeSAmiva pratIcchantI modakAnayanAya mAlAbhimukhAM nizreNimAro 13 mAlAdumayatiSTa, sAdhuzca na kalpate mAlApahRtA bhikSA saMyatAnAmiti tAM vinivArya tadgRhAniHsasAra, tatastatkSaNa eva ko'pi kApilo bhikSArtha |pahRtadoSa rIyAciH tasminneva gRhe pAvizat, suradattena ca sa pRSTo-yathA bhoH! kiM saMyatena mAlAdAnIyamAnA bhikSA na pratijagRhe ?, tataH sa mAtsaryavazAda dRzAntaH sambaddhaM kimapyabhASiSTa, tatastasmAyapi suradatto vasundharayA modakAn dApitavAn , vasundharA ca modakAnayanArtha niHzreNimArohantI katha-| // 109 // mapi pAdahasanato visaMsthulAGgI nyapatat, adhazca vrIhidalanayantrakamAsIt , tatastatkIlakastasyA nipatantyAH kukSi dvidhA pATayAmAsa nirgatazca parisphurastato garbhaH, kIlakavidAritatayA mahApIDA'tizayabhAvataH pazyatAmeva sakalalokAnAM saduHkhaM spandamAnaH paJcatvamagamata, tathA vasundharA ca, tata ucchalitaH pApIyasaH kApilasyAvarNavAdaH, anyadA ca bhUyo'pi tasminneva gRhe sa eva sAdhubhikSArthamAjagAma, suradattazca tamaprAkSIta-bhagavan ! yathA yUyaM jJAnacakSuSA dAcyA vinAzamavekSamANA bhikSA parihRtavantaH tathA'smAkamapi kiM nAcIkathata, yena tadAnIM sA mAlaM nArohe , tataH sAdhuravocat-nAhaM kimapi jAne, kevalamayamasmAkaM sArvajJa upadezaH-yathA na kalpate / sAdhUnAM mAlApahRtA bhikSeti, tataH sa pUrvavadacintayaddharmamazrauSIta pravajyAM cAgrahIditi, sUtraM sugama, navaram, evameva jaghanyamAlApahRte || ivotkRSTe'pi mAlApahRte 'paDanta ubhayavaho' ityAdayo doSA vktvyaaH| tatra dAcyA vadhe udAharaNaM 'vAraNanisseNi' ityAdi / sampa-|| |ti mAlApahRtameva bhaGgayantareNAha uDmahe tiriyapi ya ahavA mAlohaDaM bhave tivihaM / ur3e ya mahoyaraNaM bhaNiyaM kuMbhAisU ubhayaM // 363 // vyAkhyA-athavA mAlApahRtaM trividhaM, tadyathA-Urdhvamastiryak ca, tatra UrdhvametadanantaroktamUrdhavilagitasikakAdigatam , adho , For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / bhUmigRhAdAvavataraNaM-pravezaH, tatrAdho'vataraNena yaddIyate tadapyupacArAdadho'vataraNaM, tathA 'kuMbhAdiSu' kumbhoSTrikAprabhRtiSu yatate deyaM tadubhayam-UrdhvA'dhomAlApahRtasvabhAvaM bhaNitaM tIrthakarAdibhiH, tathAhi-bRhattaroccaistarakumbhAdimadhyavyavasthitasya deyasya grahaNAya yena dAtrI pASryutpATanAdi karoti tenordhvamAlApahRtaM, yena tvadhomukhaM bAhumatiprabhUtaM vyApArayati tenAdhomAlApahRtaM, doSA atrApi puurvvdbhaavniiyaaH|| atraivApavAdamAha___dadara sila sovANe puvvArUDhe aNuccamukkhitte / mAlohaDaM na hoI sesaM mAlohaDaM hoi // 364 // vyAkhyA-'dardaraH, nirantarakASThaphalakamayo niHzreNivizeSaH 'zilA' pratItA 'sopAnAni' iSTakAmayAnyavataraNAni, etAnyAruhya yaddadAti tanmAlApahRtaM na bhavati, kevalaM sAdhurapyeSaNAzuddhinimittaM prAsAdasyopari dardarAdinA caTati, apavAdena bhUstho'pyAnItaM / gRhNAti, tathA pUrvArUDhaH sAdhvAgamanAdagrataH svayogena niHzreNyAdinA prAsAdopari caTito dAtA yaddadAti sAdhupAtrake, kathaMbhUte ? ityAhaanuccotkSipte, kimuktaM bhavati ?-bhUmisthaH saMyato dRSTeradhaH pAtraM dhArayan yAvatmamANe uccaiHsthAne sthito dAtA pAtre hastaM prakSipya dadAti / tAvatmamANe pUrvArUDho yaddadAti tanmAlApahRtaM na bhavati, zeSatu sarvamapyanantaroktaM mAlApahRtamavaseyam / ihAnucorikSaptocotkSiptayoH svarUpamAha tiriyAyaya ujjagaeNa giNhaI jaM kareNa paasNto| eyamaNaccakkhittaM uccakkhittaM bhave sesaM // 365 // vyAkhyA-tiryag Ayatena-dIrpaNa 'Rjukena ' saralena 'karaNa' hastena pAtraM dRSTayA nimAlayan yadgRhNAti taditthaMbhUtaM pAtramanucokSiptamucyate, zeSaM punarucokSipta, iyamatra bhAvanA-yadRSTarupari bAhuM prasArya deyavastugrahaNAya pAtraM dhriyate tattathA dhriyamANamuccokSiptamiti, For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryutermalayagi rIyAvRttiH // 110 // etena cordhvAdhomAlApahRtavyAkhyAnena tiryagapi mAlApahRtaM vyAkhyAtaM draSTavyaM tatrApyayaM kalpyA kalpyavidhiH - yatpAdasyAdho maJcikAdi | dattvA gavAkSAdau sthitaM dAnAya bAhuM prasArya mahatA kaSTena samAkarSati tanna kalpate, yaca bhUmau svabhAvasthA gavAkSAdau sthitamayatnena kiJcidvAhuM prasArya sAdhordAnAya gRhNAti tanmAlApahRtaM na bhavati, atastatkalpate / tadevamuktaM mAlApahRtam, athA''cchedyadvAramAha 1 acchijjaMpi ya tivihaM pabhU ya sAmI ya teNae cetra / acchijjaM paDikuTuM samaNANa na kappara bettuM // 366 // vyAkhyA- Acchedyamapi prAguktazabdArtha ' trividhaM ' triprakAraM tadyathA - ' prabhau' prabhuviSayaM prabhurUpakartrAzritamityarthaH, evaM 'svAmini' svAmiviSayaM stenakaviSayaM ca / etacca trividhamapyAccheyaM tIrthakaragaNadharaiH ' pratikuSThaM ' nirAkRtam, ataH zramaNAnAM tagrahItuM na kalpate / tatra prathamataH prabhuviSayaM bhAvayati + govAlaya bhaera putte ya dhUya suhAe / aciyatta saMkhaDAI kei paosaM jahA govo // 367 // vyAkhyA - prabhukarttRkamAcchedyaM 'gopAlake' gopAlaviSayaM, tathA 'bhRtakaH ' karmakarastadviSayam, akSarako -vyakSarakAbhidhAno dAsa ityarthaH, tadviSayaM putraviSayaM duhitRviSayaM stupAviSayam upalakSaNametat bhAryAdiviSayaM ca / atraiva doSamAha - ' aciyatta' ityAdi, 'aciyattam ' aprItiH 'saGghaDaM ' kalahaH, AdizabdAdAtmaghAtAdiparigrahaH, kecitpunaH pradveSamapi sAdhau gacchanti yathA 'gopaH ' gopAlakaH / enameva dRSTAntaM gAthAdvayena bhAvayati -- govapao acchettuM dinaM tu jaissa bhaidiNe pahuNA / payabhANUNaM dahuM khiMsai bhoI ruve ceDA // 368 // For Personal & Private Use Only 14AcchedyabhedAH // 110 // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDiyaraNapaoseNaM bhAvaM nAuM jaissa AlAvo / tannibbaMdhA gahiyaM haMdi sa mukkosi mA bIyaM // 369 // vyAkhyA-vasantapuraM nAma nagaraM, tatra jinadAso nAma zrAvakaH, tasya bhAryA rukmiNI, jinadAsasya gRhe vatsarAjo nAma gopAlaH, sa cASTame aSTame dine sarvAsAmapi gomahiSINAM dugdhamAdatte, tathaiva tasya prathamato dhRtatvAt , anyadA ca sAdhusanaTako bhikSAyai tatrAgamata, itazca tasmin dine gopAlasya sarvadugdhAdAnavArakaH, tatastena sarvA api gomahiSyo dugdhA mahatI pArirdugdhasyApUrNA, jinadAsazca jinavacanabhAvitAntaHkaraNatayA sAdhusaGghATakaM paramapAtrabhUtamAyAtamavalokya bhaktito yathecchaM bhaktapAnAdikaM tasmai dattavAn , tato 'dugdhAntAni bhojanAnI ti paribhAvya bhaktitaralitamanaskatayA gopAlasya dugdhaM balAdAcchidya katipayaM dadau, tataH sa gopAlo manasi sAdhorupari manAk pradveSaM yayau, paraM prabhubhayAnna kimapi vaktumIzitaH, tatastatpayobhAjanaM katipayanyUnaM svagRhe nItavAn, tacca tathAbhUtaM nyUnamavalokya bhAryA saroSa pRSTavatI, kimiti nyUnamidaM payobhAjanam ? iti, tato gopena yathAvasthite kathite sA'pi sAdhumAkroSTuM prAvarttata, ceTarUpANi ca dugdhaM stokamavalokya kimasmAkaM bhaviSyatIti rodituM pravRttAni, tata itthaM sakalamapi svakuTumbamAkulamavetya sa gopaH saJjAtasAdhuviSayamahAkopaH sAdhu vyApAdayituM calitavAn, dRSTazca bhikSArtha paribhraman kApi pradeze sAdhuH, tataH pradhAvito lakuTamutpAdya sAdhoH pRSThataH, sAdhunApi kathamapi pazcAdavalokane taM gopaM tathAbhUtaM kopAruNanayanamAlokya paribhAvayAmAse, nUnametasya dugdhaM balAdA|cchidya jinadAsena mahyaM dade tena mama mAraNArthamiva kupita eSa samAgacchannupalakSyate, tataH sAdhurvizeSataH prasannavadano bhUtvA tasyaiva sammukhaM pratyAgantuM pAvarttata, babhANa ca yathA-bho bhoH kSIragRhaniyuktaka ! tava prabhunibandhena mayA tadAnIM dugdhamA sampati tu gRhANa tvamAtmIyaM dugdhamiti, evaM cokte satyupazAntakopaH sAdhuM prati svasvabhAvaM prakaTitavAn, yathA bhoH sAdho ! suvihita ! tava mAraNArthamaha dan Education International For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermaLayagirIyAvRtti // 11 // midAnImAgataH, paraM sampati tvadvacanAmRtaparisekata upazazAma me sarvaH kopAnalaH, tato gRhANa tvamevedaM dugdha, muktazcAkSataprANo mayA, paraM bhUyo 14Acche |'pyevamAcchedya na grahItavyamiti nivRtto gopaH, svasthAnaM ca gataH sAdhuriti / sUtraM sugama, navaraM 'payabhANUNaM 'ti vibhaktilopAtpayo- ghe gopAla bhAjanamUnaM dRSTvA 'bhAI' iti bhogyA-bhAryA ityarthaH, 'rove 'tti rudanti, 'haMdI 'ti AmantraNe, tannibandhAt tvadIyajinadAsA- dRSTAntaH khyaprabhunibandhAdrahItaM, tataH sa pAha-mukto'si sampati mA dvitIyaM vAramevaM gRhIthAH / sampati gopAlaviSaya eva ' aciyattasaMkhaDAI' ityetadvyAcikhyAsurAha nAnivvirTa labbhai dAsIvi na bhujjae rite bhattA / donnegayarapaosaM jaM kAhI aMtarAyaM ca // 370 // vyAkhyA-prabhuNA balAdAcchidyamAne dugdhe ko'pi gopo ruTaH prabhoH sammukhamevamapi bruvANaH sambhAvyate, yathA kimiti madIyaM dugdhaM balAdAgRhNAsi ?, na khalu 'aniSTam / anupArjitamiha kimapi labhyate, tato mayA svazarIrAyAsabalenedaM dugdhamupArjitam , ataH kathamatra prabhavasi ?, na hi dAsyapyAstAmuttamavezyAdikamityapizabdArthaH, 'bhaktAhate ' bhaktapAnamRte, bharaNapoSaNamRte ityarthaH, 'bhujyate | bhoktuM labhyate, tato madIyaM bhojanamidam , ato na te'tra prabhutvAvakAzaH, evaM cokte sati kadAcidvayorapi prabhugopAlakayoH parasparamekatarasya vA dvitIyasyopari pradveSo varddhate, pradveSe ca varddhamAne yat kariSyati dhanaharaNamAraNAdikaM tatsvayamevA''cchedyAdAne doSatvena / vijJeyaM / tathA yaccAntarAyaM gopAlakasya tatkuTumbasya ca tadapi doSatvena vijJeyamiti / tadevaM 'govAlapai' iti vyAkhyAtam / etadanusA- // 111 // reNa ca bhRtakAdAvapi yathAyogamaprItyAdikaM sambhAvanIyamiti / sampati svAmiviSayamAcchedyaM vibhAvayiSurAha sAmI cArabhaDA vA saMjaya daTTaNa tesi atttthaae| kaluNANaM acchejjaM sAhaNa na kappae ghettuM // 371 // For Personal & Private Use Only wilw.jainelibrary.org Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-iha svagRhamAtranAyakaH prabhuH grAmAdinAyakaH svAmI cArabhaTA vA-svAmibhaTA vA, te'pi svAmigrahaNena gRhyante / saMyatAn dRSTA teSAM saMyatAnAmarthAya 'karuNAnAM kRpAsthAnAnAM daridrakauTumbikAdInAM sambandhyA''cchidya yaddadAti tatsAdhUnAM na kalpate / etadeva vyaktaM bhAvayati AhArovahimAI jaiaTThAe u koi acchide / saMkhaDi asaMkhaDIe taM giNhate ime dosA // 372 // . vyAkhyA-yadi ko'pi svAmI bhaTo vA yatInAmarthAya keSAzcitsambandhyAhAropadhyAdikaM 'saGgaDyA' kalahakaraNena 'asaGkhaDyA | kalahAbhAvena, ko'pi hi tatsambandhini balAdAcchidyamAne kalahaM karoti, ko'pi svAmibhayAdinA na kimapi vakti, tata uktaM saGkhaDyAsaGkhaDyA veti, balAdAcchidya yatibhyo dadAti tadyatInAM na kalpate / yatastadgRhnati yatAvime doSAH // tAnevAha__ aciyattamaMtarAyaM tenAhaDa egnnegvoccheo| nicchubhaNAidosA tassa alaMbhe ya jaM pAve // 373 // vyAkhyA-yeSAM satkamAcchidya balAt svAminA dIyate teSAm 'aciyattam / aprItirupajAyate, tathA teSAm ' antarAyaM' dIyamAnavastuparibhogahAniH kRtA bhavati, tathetthaM sAdhUnAmAdadAnAnAM stenAhRtaM bhavati-adattAdAnadoSo bhavati, dIyamAnavastunAyakenAnanujJAtatvAt , tathA yeSAM sambandhi svAminA balAdAcchidya dIyate te kadAcitmadviSTAH santo'nyadA'pi tasyaikasya sAdhobhaktapAnavyavacchedaM kurvanti, tathA'nena sampati balAdasmAkaM bhaktAdi gRhItaM tataH kAlAntare'pyasmai na kimapi dAtavyamasmAbhiriti, athavA sAmA-| nyataH pradeSamupayAnti, yathA'nena saMyatena balAdasmAkaM bhaktAdi gRhyate tasmAtkAlAntareNa na kasmAyapi saMyatAya dAtavyamityanekasAdhUnAM For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyukermaLayagirIyAvRttiH // 112 // bhaktAdivyavacchedaH, tathA te ruSTAH santo yaH pUrvamupAzrayo dattaH tasmAniSkAzayanti, AdizabdAtkharaparuSANi bhASante iti prigRhyte|14aacche. tathA tasya upAzrayasyAlAbhe yat kimapi kaSTaM prApnuvanti tadapyAcchedyAdAnanimittamiti doSaH / sampati stenAcchedyaM bhAvayati- ghe doSe sta teNo va saMjayaTThA kaluNANaM appaNo va aTThAe / voccheya paosaM vA na kappaI kappaNunnAyaM // 374 // nAcchecaM vyAkhyA-iha stenA api kecit saMyatAn prati bhadrakA bhavanti, saMyatA api kApi daridrasArthena saha vrajanti, tatastAn bhikSA-1 velAyAM bhikSAmaprApnuvato dRSTvA saMyatAnAmarthAya yadvA vasyA''tmano'rthAya teSAM 'karuNAnAM ' kRpAsthAnAnAM daridrasArthamAnuSANAM sakAzAdAcchidya yaddadAti stenaH tat stenAcchecaM draSTavyaM, taca sAdhUnAM na kalpate, yatastasmin gRhyamANe yeSAM sambandhi tadravyaM te pUrvoktaprakAreNaikAnekasAdhUnAM bhaktAdivyavacchedaM kurvanti, yadvA-'pradveSa ' roSamupayAnti, tathA ca sati sArthAniSkAzanaM kAlAntare'pi teSAM / pArthe upAzrayApatilambha ityAdayo doSAH, yadi punaste'pi sArthikA vakSyamANaprakAreNAnujAnante tahiM kalpate / etadeva gAthAdvayena spaSTaM bhAvayati saMjayabhaddA teNA AyaMtI vA asaMthare jaiNaM / jai deti na ghettavvaM nicchubhavoccheu mA hojjA // 375 // - ___ghayasattuyadiDhato samaNunnAyA va ghettuNaM pacchA / deti tayaM tesiM ciya samaNunnAyA va bhuMjaMti // 376 // vyAkhyA-iha stenA api kecit saMyatabhadrakA bhavanti, sAdhavazca kadAcidaridrasArthena saha kApi vrajanti, tatasteSAM sAdhUnAM / bhikSAvelAyAm ' asaMstare' anirvAhe te stenAH svagrAmAbhimukhaM pratyAgacchanto vAzabdAt svagrAmAdanyatra gacchanto vA yadi teSAM daridra // 11 // For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArthamAnuSANAM balAdAcchidya bhaktAdi prayacchanti tarhi na grAhya, yato mA bhUta 'nicchobhaH' sArthAniSkAzanaM ekAnekasAdhanAM tebhyo bhaktAdivyavacchedo vA, yadi punaste'pi sAthikA stenaibelAddApyamAnA evaM bruvate, yacAsmAkamaho ghRtasaktudRSTAnta upAtiSThata, ghRtaM hi saktumadhye prakSiptaM viziSTasaMyogAya jAyate, evamasmAkamapyavazyaM caurairgrahItavyaM, tato yadi caurA api yuSmabhyaM dApayanti tato mahAnasmAkaM samAdhiriti, tata evaM sArthikairanujJAtAH sAdhavo dIyamAnaM gRhanti, pazcAccaureSvapagateSu bhUyo'pi tadravyaM gRhItaM tebhyaH samarpayanti, yathA tadAnI caurapratibhayAdasmAbhirgRhItaM, sampati te gatAstata etadAtmIyaM dravyaM yUyaM gRhNIyati, evaM cokte sati yadi te'pi samanujAnate yathA-yuSmabhyametadasmAbhirdattamiti tarhi bhuJjate, kalpanIyatvAditi / anena 'kappaNunAyaM' ityavayavo vyAkhyAtaH / tadevamuktamAcchedyadvAram , idAnImanisRSTadvAramAha__ aNisihaeN paDikuTuM aNunAyaM kappae suvihiyANaM / laDDaga collaga jaMte saMkhaDi khIrAvaNAIsu // 377 // ___vyAkhyA-nisRSTam-anujJAtaM tadviparItamanisRSTamananujJAtamityarthaH, tat 'pratikRSTaM' nirAkRtaM tIrthakaragaNadharaiH, anujJAtaM punaH kalpate suvihitAnAM, taccAnisRSTamanekadhA, tadyathA-'laDDukaviSayaM ' modakaviSayaM, tathA 'collakaviSayaM' bhojanaviSayaM, 'yantre' iti / kolhakAdighANakaviSayaM, tathA 'saMkhaDiviSayaM' vivAhAdiviSayaM, tathA 'kSIraviSayaM' dugdhaviSayaM, tathA ApaNAdiviSayam, AdizabdAhAdiviSayamavaseyam , iyamatra bhAvanA-iha sAmAnyato'nisRSTaM dvidhA, tadyathA-sAdhAraNAnisRSTaM bhojanAnisRSTaM ca, tatra bhojanAnisRSTaM collakazabdenoktaM, sAdhAraNAnisRSTaM tu zeSabhedairiti / tatra modakaviSayasAdhAraNAnisRSTodAharaNaM gAthAcatuSTayenAha battIsA sAmanne te kahi~ hAuM gayatti ia vutte / parasaMtieNa punnaM na tarasi kAuMti paccAha // 378 // Jain Education M o ral For Personal & Private Use Only ww.jainelibrary.org Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu aviya hu battIsAe dinnehiM tavegamoyago na bhve| appavayaM bahuAyaM jai jANasi dehi to majjhaM // 379 // 15atisatermaLayagi rIyAvRttiH lAbhiya neto puTTho kiM lahaM natthi pecchimo dAe / iyaro'vi Aha nAhaM demitti sahoDha coratti // 380 // STe dvAtriMza nmodakogiNhaNa kaDDaNa vavahAra pacchakaDuDDAha puccha nivvisae / apahuMmi bhave dosA pahuMmi dinne tao gahaNaM // 38 // // 113 // dA. vyAkhyA-ratnapure pure mANibhadrapramukhA dvAtriMzadvayasyAH, te kadAcidudyApanAnimittaM sAdhAraNAn modakAn kAritavantaH, kArayitvA ca samudAyenodyApanikAyAM gatAH, tatra caiko modakarakSako muktaH, zeSAstvekatriMzannadyAM snAtuM gatAH, atrAntare ca ko'pi lolupaH sAdhurbhikSArthamupAtiSThata, dRSTAzca tena modakAH, tato jAtalAmpavyo dharmalAbhayitvA taM puruSaM modakAn yAcitavAn , sa pAha-bhagavan ! na sAmamaikAkino'dhInA ete modakAH, kintvanyeSAmapyekatriMzajjanAnAM, tataH kathamahaM prayacchAmi?, evamukte sAdhurAha-te 'kahiM 'ti kutra gatAH?|| kAsa prAha-nayAM snAtumiti, tata evamukte bhUyo'pi sAdhustaM pratyAha-parasatkena modakasamUhena tvaM puNyaM kartuM na zaknopi ? yadevaM yAcito-|| kA'pi na dadAsi, mahAnubhAva ! mUDhastvaM, yaH parasatkAnapi modakAn mahyaM datvA puNyaM nopArjayasi, api ca dvAtriMzatamapi modakAn yadi me kA prayacchasi tathApi tava bhAge eka eva modako yAti, tata evamalpavyayaM bahAyaM dAnaM yadi jAnAsi samyaghRdayena tarhi tato dehi me sarvAnapi modakAniti, tata evamukte dattAstena sarve'pi modakAH, bhRtaM sAdhubhAjanaM, tataH saJjAtaharSaH sAdhustasmAtsthAnAdvinigentuM pravRttaH, atrA H // 113 // ntare ca sammukhamAgacchanti mANibhadrAdayaH, pRSTazca taiH sAdhuH-bhagavan ! kimatra tvayA labdhaM?, tataH sAdhunA cintitaM, yathate te modakasvAminastato yadi modakA labdhA iti vakSye tarhi bhUyo'pi grahISyanti, tasmAna kimapi labdhamiti vacmIti, tathaivoktavAn, tatastairmA ////////////////////////////////////////////////////////////// 460000000000000000000000000 dain Education International For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Nibhadrapramukhai rAkrAntaM sAdhumavalokya saJjAtazaGkarabhANi-darzaya nijabhAjanaM sAdho ! yena prekSAmahe, sAdhuzca na darzayati, tato balAtmalokitaM, dRSTA modakAH, tataH kopAruNalocanaiH sAdhikSepa rakSakapuruSaH pRSTaH-yathA ki bhoH ! tvayA'smai sarve'pi modakA dattAH?, sa bhayena kampamAno'vocat-na mayA dattAH, evaM cokte mANibhadrAdibhiH sAdhurUce-caurastvaM pApa sAdhuveSabiDambakaH 'sahoDha' iti salopatra idAnIM prApto'si ? kutaste mokSa iti gRhIto vastrAJcale?, karSito bahunA, tataH pazcAtkRta iti gRhItvA sakalamapi pAtrarajoharaNAdikamupakaraNaM gRhasthIkRtaH, tataH 'uDDAha ' iti nIto rAjakulaM, kathito dharmAdhikaraNikAnAM, pRSTazca taiH sAdhuzca na kimapi lajjayA vaktuM zaktavAn, tatastaiH paribhAvitaM-nUnameSa cora iti, paraM sAdhuveSadhArItikRtvA pANairmukto nirviSayazcA''jJApitaH, evamatra bhAvanA-anAyake dAtari ete'nantaroktA grahaNakarSaNAdayo doSA bhavanti, 'pahuMmiti tRtIyArthe saptamI, yathA 'tisu tesu alaMkiyA puhavI' ityatra, tato'yamarthaHtasmAt 'prabhuNA' nAyakena datte sati sAdhunA grahaNaM bhaktAdeH karttavyaM, tatrApyAcchedyAdikaM samyak pariharttavyamiti / uktaM sodAharaNaM modakadvAram , adhunA zeSANyapi dvArANyatidezena vyAkhyAnayati emeva ya jaMtaMmivi saMkhaDi khIre ya AvaNAIsaM / sAmannaM paDikalu kappai ghettuM aNunnAyaM // 382 // vyAkhyA-'evameva' modakodAharaNaprakAreNa yantre'pi saGkhaDyAmapi kSIre cA''paNAdiSu ca yat 'sAmAnya sAdhAraNaM tat svAmibhiH sarvairapyanisRSTaM sat pratikruSTaM tIrthakaragaNadharaiH, anujJAtaM punaH sarvairapi svAmibhiH kalpate grahItuM, tatra doSAbhAvAt / sampati cullakadvArasya prastAvanAM cullakasya bhedaM ca pratipAdayati cullatti dAramahuNA bahuvattavvaMti taM kayaM pacchA / vannei guru so puNa sAmiya hatthINa vinneo // 383 // For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ doghe piNDaniyu- vyAkhyA-adhunA cullakadvAraM vyAkhyeyam, athocyeta-mULagAthAyA dvitIye sthAne nirdiSTamapi kasmAyAkhyAvelAyA pazcAtkRtaM ?, // 15 atisaktermalayagi- tata Aha-bahuvaktavyamidaM dvAramato vyAkhyAvelAyAM pazcAtkRtaM, tatra 'guru' tIrthakarAdiH 'varNayati' prarUpayati yathA sa cullako dvidhA, rIyAvRttiH / tadyathA-svAmino hastinazca / tatra prathamataH svAmyanirdiSTaM cullakamAha chinnetraa||114|| __ chinnamachinno duviho hoi achinno nisihaaNisiho / chinnaMmi cullagamI kappai ghettuM nisiha~mi // 384 // | nisRSTe vyAkhyA-iha dvidhA cullakaH, tadyathA-chinno'cchinnazca, iyamatra bhAvanA-iha ko'pi kauTumbikaH kSetragatahAlikAnAM kasyApi pArthe kRtvA bhojanaM prasthApayati, sa yadaikaikahAlikayogyaM pRthak pRthag bhAjane kRtvA prasthApayati tadA sa cullakazchinnaH, yadA tu sarveSA|mapi hAlikAnAM yogyamekasyAmeva sthAlyAM kRtvA preSayati tadA socchinnaH, evamanyatrApyudyApanikAdau chinnAcchinnatvaM cullakasya bhAvanI-|| yam / acchinno'pi dvidhA, tadyathA-nisRSTo'nisRSTazca, tatra nisRSTaH kauTumbikena yeSAM ca hAlikAnAM yogyaH sa cullakaH taizca sAdhubhyo dAnAya mutkalitaH, itarastvamutkalito'nisRSTaH / tatra yasya nimittaM chinnaH sa eva cettasyAtmIyasya chinnasya dAtA tarhi tasmiMzchinne|'pi cullake tatsvAminA dIyamAne sAdhUnAM grahItuM kalpate, doSAbhAvAt, tathA'cchinne'pi sarvairapi tatsvAmibhinisRSTe anujJAte taM grahItuM kalpate, tatrApi doSAbhAvAt / enamevArtha savizeSataramAha // 114 // chinno diTThamadivo jo ya nisiTTho bhave achinno ya / so kappai iyaro uNa adivadihro va'NunnAo // 385 // vyAkhyA-yazcullako yasya nimittaM chinnaH sa tane dIyamAno mUlasvAminA kauTumbikenAdRSTo dRSTo vA kalpate, tathA yazcAcchinno For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yo'pi ca yasya nimittaM chinnaH sa svasvasvAmibhiranujJAto'nyena dIyamAnaH svasvasvAmibhiradRSTo dRSTo vA kalpate, 'iyaro uNa'tti itara etadayatiriktaH tu:-punararthe chinno'chinno vA svasvasvAmibhirananujJAto'dRSTo dRSTo vA na kalpate, prAguktagrahaNAdidoSasambhavAta, ayaM ca vidhiH sAdhAraNAnisRSTe'pi veditavyaH / tathA caitadeva gAthArdaina pratipAdayati ___aNisiTThamaNunnAyaM kappai ghettuM taheva addiDhaM / vyAkhyA-anisRSTaM-sAdhAraNAnisRSTaM pUrva svasvAmibhiH sarvairananujJAtamapi yadi pazcAdanujJAtaM bhavati tahi kalpate tadbhahItuM / tathA'nujJAtaM sat sarvaiH svAmibhiranyatragatatvAdinA kAraNenAdRSTamapi grahItuM kalpate, doSAbhAvAt / sampati hastinazcullakAnisRSTaM gAyottarArddhana bhAvayati jaDDassa ya anisiTuM na kappaI kappai adiLaM // 386 // vyAkhyA-hastino bhaktaM miNThenAnujJAtamapi rAjJA gajena cAnisRSTam-ananujJAtaM na kalpate, vakSyamANagrahaNAdidoSaprasaGgAta, tathA miNThena svalabhyaM bhaktaM dIyamAnaM gajenAdRSTaM kalpate, gajadRSTagrahaNe tu vkssymaannopaashrybhnggaadidossprsnggH| asyaiva vidheranyathAkaraNe doSAnAha nivapiMDo gayabhattaM gahaNAI aMtarAiyamadinnaM / DuMbassa saMtievi hu abhikkha vasahIe~ pheDaNayA // 387 // Jan Education International For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- vyAkhyA-iha yadgajasya bhaktaM tadrAjJaH piNDo-rAjJo bhaktaM, tato rAjJA'nanujJAtasya grahaNe grahaNAdayo-grahaNAkarSaNaveSodAlanA- 15 aniktermalayagi- dayo doSA bhaveyuH, tathA 'AntarAyikam ' antarAyanimittaM pApaM sAdhoH prasajyate, rAjA hi madIyAjJAmantareNaiSa sAdhave piNDaM dadAtIti sRSTadoSaH rIyAvRttiH ruSTaH san kadAcid miSThaM svAdhikArAdvaMzayati, tato miNThasya vRtticchedaH sAdhunimitta iti sAdhorantarAyikaM pApaM, tathA 'adinnaM ti|16 adhya adattAdAnadoSo, rAjJA'nanujJAtatvAta, tathA 'Dumbasya miNThasya satke piNDe miNThena svayaM dIyamAne 'abhIkSNaM' pratidivasaM yadi sAdhustaM | vapUrakazca // 11 // |piNDaM gajasya pazyato gRhNAti tadA madIyakavalamadhyAdanena muNDena piNDo gRhyate ityevaM kadAcidraSTaH san yathAyoga mAgeM paribhramanukapAzreya taM sAdhuM dRSTvA tamupAzrayaM sphoTayet , sAdhuM ca kathamapi prApya mArayeta, tasmAnna gajasya pazyato miNThasyApi satkaM gRhNIyAt / tade vamuktamanisRSTadvAram , adhunA'dhyavapUrakadvAramAha__ajhoyarao tiviho jAvaMtiya sagharamIsapAsaMDe / mUlaMmi ya puvakaye oyaraI tiNha ahrAe // 388 // vyAkhyA-adhyavapUrakaH 'trividhaH' triprakAraH, tadyathA-'jAvaMtiya' iti svagRhamizrazabdayoratrApi sambandhanAt svagRhayAvadarthikamizraH 'sagharamIse 'tti atra sAdhuzabdo'dhyAhiyate, svagRhasAdhumizraH, 'pAsaMDe' iti atrApi yathAyogaM svagRhamizrazabdasambandhaH, svagRhapApaNDimizraH, svagRhazramaNamizraH svagRhapApaNDimizre'ntarbhAvita iti pRthagnoktaH / trividhasyApi sAmAnyato lakSaNamAha-'mUlaMmI 'tyAdi, mUle-Arambhe'gnisandhukSaNasthAlIjalapakSepAdirUpe pUrva-yAvadathikAdyAgamanAta prathamameva svArtha niSpAdite pazcAdyathAsambhavaM 'trayANAM' yAvadarthikAdInAmarthAya 'avatArayati' adhikatarAMstaNDulAdIn prakSipati, eSo'dhyavapUrakaH, ata eva cAsya mizrajAtAnedaH, yato mizrajAtaM taducyate yatprathamata eva yAvadarthikAdyarthamAtmArthaM ca mizraM niSpAdyate, yatpunaH prathamata Arabhyate svArtha pazcAtmabhUtAna mI tyAdi, svagRhazramaNamizraH svagRhapApaNDiA svagRhasAdhumizraH, 'pAsaMDe' iti dain Education International For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rthinaH pApaNDinaH sAdhUn vA samAgatAnavagamya teSAmoMyAdhikataraM jaLataNDulAdi prakSipyate so'dhyavapUraka iti mizrajAtAdasya bhedH| amumeva bhedaM darzayati taMDulajalaAyANe pupphaphale sAgavesaNe loNe / parimANe nANattaM ajjhoyaramIsajAe ya // 389 // vyAkhyA-iha 'vyatyayo'pyAsA'miti vacanAtsaptamI yathAyoga SaSThayarthe tRtIyArthe ca veditavyA, tato'yamarthaH-adhyavapUrakasya mizrajAtasya ca parasparaM nAnAtvaM taNDulajalapuSpaphalazAkavesanalavaNAnAm 'AdAne' AdAnakALe yat vicitraM parimANaM tena draSTavyaM, tathAhi mizrajAte prathamata eva sthAlyAM prabhUtaM jalamAropyate, adhikatarAzca taNDulAH kaNDanAdibhirupakramyante, phalAdikamapi ca prathamata eva prabhUtataraM saMrabhyate, adhyavapUrake tu prathamataH svArtha stokataraM taNDulAdi gRhyate, pazcAdyAvadarthikAdinimittamadhikataraM taNDulAdi prakSipyate, tasmAttaNDulAdInAmAdAnakAle yadvicitraM parimANaM tena mizrAdhyavapUrakayo nAtvamavaseyaM / sampatyadhyavapUrakasya kalpyAkalpyavidhimAha jAvaMtie visohI sagharapAsaMDi mIsae pUI / chinne visohI dinnaMmi kappai na kappaI sesaM // 390 // vyAkhyA-'yAvadarthike' yAvadarthikamizre'dhyavapUrake zuddhabhaktamadhyapatite yadi tAvanmAtramapanIyate tato vizodhirbhavati, ata eva ca svagRhayAvadArthakamizro'dhyavapUrako vizodhikoTirvakSyate, svagRhapApaNDimizre upalakSaNametat svagRhasAdhumizre ca zuddhabhaktamadhyapatite pUtirbhavati, sakalamapi tadbhaktaM pUtidoSaduSTaM bhavatItyarthaH, tathA vizodhikoTirUpe yAvadarthikAdhyavapUrake chinne yAvantaH kaNAH kArpaTikAdyartha pazcAkSiptAH tAvanmAtre sthAlyAH pRthakkRte sati yadvA tAvanmAtre kArpaTikAdibhyo datte sati zeSamuddharitaM yadbhaktaM tatsAdhUnAM kalpate, zeSaM punaH For Personal & Private Use Only mjainelibrary.org Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2400 piNDaniyutermaLayagirIyAvRttiH // 116 // svagRhapASaNDimizrasvagRhasAdhumizrAdhyavapUrakarUpaM na kalpate, kimuktaM bhavati ?-yadi tattAvanmAnaM sthAlyAH pRthakRtaM dattaM vA pApaNDyAdi- udgamadobhyastathApi yaccheSaM tanna kalpate iti / 'jAvaMtie visohI' ityavayavaM vizeSato vyAkhyAnayati pANAM vichinnaMmi tao ukkar3iyaMmi kappai pihIkae sesaM / AhAvaNAe dinnaM ca tattiyaM kappae sesaM // 391 // zodhyavi zodhikovyAkhyA-vizodhikoTirUpe yAvadarthike'dhyavapUrake yAvadadhikaM pazcAt prakSiptaM tAvanmAtre 'chinne' pRthakRte tatra chedo rekhayApi TItA bhavati tadAha-'tao ukar3iyami' tataH svasthAnAdutkarSite-utpATite, ihotkarSitaM svasthAnAdutpAThya zeSabhaktasyopari nikSiptamapi bhaNyate tato vizeSaNAntaramAha-pRthakRte sthAlyA bahiniSkAzite zeSaM yadbhaktaM tatsAdhUnAM kalpate / athavA 'AbhAvanayA' uddezena na tu | sikthAdiparigaNanena yadi tAvanmAtra kArpaTikAdibhyo dattaM syAt tataH zeSaM kalpate / tadevamabhihitamadhyavapUrakadvAraM, tadabhidhAnAcAbhihitAH / SoDazApyudgamadoSAH / sampatyeteSAmeva vibhAgamAha eso solasabheo, duhA kIrai uggamo / ego visohikoDI, avisohI u cAvarA // 392 // vyAkhyA-eSa SoDazabheda unmaH sAmAnyena dvidhA, tadyathA-eko vizodhikoTi:' eko bhedo vizodhikoTirUpaH aparA ca avizodhiH' 'avizodhikoTiH' avizodhikoTirUpo dvitIyo bheda ityarthaH / tatra yaddoSaspRSTabhakte tAvanmAtre'panIte sati zeSaM kalpate sa // 116 // doSo vizodhikoTiH, zeSastvavizodhikoTiH / tatra prathamato'vizodhikoTimAha| AhAkammuddesiya caramatigaM pUi mIsajAe ya / bAyarapAhuDiyAvi ya ajjhoyarae ya carimadugaM // 393 // For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-AdhAkarma samabhedam, 1 'odezikasya' vibhAgaudezikasyAntyabhedatrayaM 2 tathA 'pUtiH' bhaktapAnarUpA 3 'mizrajAtaM' pASaNDigRhamizrasAdhugRhamizrarUpaM 4 bAdarA prAbhRtikA 5 adhyavapUrakasya ca 'caramadrikaM' svagRhapASANDamizrasvagRhasAdhumizrarUpam | 6, ete udgamadoSA avizodhikoTiH / anayA cAvizodhikoTyA avayavena spRSTaM zuddha bhaktaM yaddoSaduSTaM bhavati taM doSamAha__uggamakoDI avayava levAleve ya akayae kappe / kNjiyaayaamgcaauloysNshpiio|| 394 // vyAkhyA-udgamakoTyAH' udgamadoSarUpAyA avizodhikovyA 'avayavena' zuSkasikthAdinA tathA 'lepena' takrAdinA 'alepena' callacaNakAdinA saMspRSTaM yadbhaktaM tasminnujjhite'pi yat akRte kalpe-akRtakalpatraye ityarthaH pAtre yatpazcAtparigRhyate tatpUtiravagantavyam / iha kazcinmatidaurbalyAditthaM vikalpeta-yathA yadeva sAdhUnAdhAya nirvartitaM tadevaikamodanamAdhAkarma bhavati, na zeSamavazrAvaNakAJjikAdi, natastatsaMspRSTaM pUtina bhavatIti tatastadabhimAyanirAkaraNArthamAha-'kaMji' ityAdi, iha sAdhvarthamodane'bhinivartyamAne yattatsaka kAJjikAdi tadapyAdhAkamaiva, tadavayavarUpatvAt , tataH kAJjikenA''yAmena-avazrAvaNena cAulodakena ca yatsaMspRSTaM tadapi pUtirbhavati / etadeva pakatrayeNa bhASyakRyAkhyAnayati sukkeNa'vi jaM chikkaM tu asuiNA dhovae jhaaloe| iha sukkeNa'vi chikaM dhovai kaMmeNa bhANaM tu ? // (bhA0 37) levAlevatti jaM vuttaM, jaMpi davvamalevaDaM / taMpi ghettuM Na kappaMti, takkAi kimu levaDaM ? // (bhA0 38) / For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu AhAya jaM kIrai taM tu kammaM, vajjehihI oyaNamegameva / karmaLayagi-1 vizodhyarIyAvRttiH sovIra AyAmaga cAulo vA, kammati to taggahaNaM kareMti // (bhA0 39) vizodhivyAkhyA-mugama navaramAdyarUpakeNa 'avayava' iti padaM vyAkhyAtaM, dvitIyarUpakeNa 'levAleba' iti, tatrAyaM bhAvArtha: koTItA // 117 // vallacanakAdidravyamalepakRt yadi prathamamanAbhogAdikAraNataH pAtre gRhItvA pazcAtkathamapi parijJAte parityajya pAtraM kalpayanti-kalpatrayeNa prakSAlayanti, kiM punastakAdikaM lepakRdrahItvA, tatra sutarAM kalpatrayeNa prakSAlanaM karttavyam iti parijJApanArtha lepAlepa ityuktaM, tathA yadeva mukhyavRttyA sAdhUnAdhAya kriyate tadevAdhAkarma nAnyaditi buddhayA ziSyA varjayiSyanti odanamevaikaM kevalaM na zeSaM taNDulodakAdikaM tato guravo-bhadrabAhusvAminaH sauvIrAvazrAvaNataNDulodakAnyapyAdhAkarmeti parijJApanArtha tadvahaNaM-sauvIrAdigrahaNaM vizeSataH kurvanti / tadevamavizodhikoTiruktA, sampati vizodhikoTimAha___ sesA visohikoDI bhattaM pANaM vigiMca jahasattiM / aNalakkhiya mIsadave savvavivege'vayava suddho // 395 // | ___ vyAkhyA-zeSaughaudezikaM navavidhamapi ca vibhAgaudezikam-upakaraNapUtirmizrasyAyo bhedaH sthApanA sUkSmaprAbhRtikA prAduSkaraNaM / / krItaM pAmityakaM parivartitamabhyAhRtamudbhinaM mAlApahRtamAcchedyamanisRSTamadhyavapUrakasyAdyo bhedazcetyevaMrUpA vizodhikoTiH, vizudhyati // 117 // zeSaM zuddhaM bhaktaM yasminnuDhate yadvA vizuddhayati pAtramakRtakalpatrayamapi yasminnujjhite sA vizodhiH, sA cAsau koTizca-bhedazca vizodhikoTiH, uktaM ca-"uddesiyaMmi navagaM uvagaraNe jaM ca pUiyaM hoI / jAvaMtiyamIsagayaM ca ajjhoyarae ya paDhamapayaM // 1 // pariyaTTie / mavizodhiko bAhusvAminaH sauvIrAkhAnAkarma nAnyaditi bula dan Education International For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhihaDe unbhinne mAlohaDe iya / acchijje aNisiTe pAoyara kIya pAmice ||2||suhmaa pAiDiyAvi ya ThaviyagapiMDo ya jo bhave duviho / savvovi esa rAsI visohikoDI muNeyanvo // 3 // " atra vidhimAha-'vigiMca jahasatti' anayA vizodhikovyA yat saMspRSTaM / || bhaktaM pAnaM vA tadyathAzakti vigiJca parityaja, iyamatra bhAvanA-bhikSAmaTatA pUrva pAtre zuddha bhaktaM gRhItaM, tatastatraivAnAbhogAdikAraNa vazato vizodhikoTidoSaduSTaM gRhItaM, pazcAcca kathamapi jJAtaM-yathaitadvivakSitaM vizodhikoTidoSaduSTaM mayA gRhItamiti, tato yadi tena vinApi nirvaiti tarhi sakalamapi tadvidhinA pariSThApayati , atha na nirvahati tadA yadeva vizodhikoTidoSaduSTaM tadeva tAvanmAtraM samyak parijJAya | parityajati, yadi punaralakSitena sadRzavarNagandhAditayA pRthak parijJAtumazakyena mizritaM bhavati yadvA 'draveNa' takrAdinA tadA sarvasyApi tasya vivekaH, kRte ca sarvAtmanA viveke yadyapi kecitsUkSmA avayavA lagitA bhavanti tathApi tatra pAtre'kRtakalpe'pyanyataH parigRhNana zuddho yatiH, tyaktabhaktAdeviMzodhikoTitvAd, vivekazcaturdA bhavati, tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tathA cAha davvAio vivego davve jaM davva jaM jahiM khette / kAle akAlahINaM asaDho jaM parasaI bhAve // 396 // vyAkhyA-dravyAdikaH' dravyakSetrakAlabhAvaviSayo vivekaH, tatra yadravyaM parityajati sa dravyavivekaH, tathA parityAjyaM yatra kSetre| parityajyate sa kSetravivekaH, kSetre vivekaH kSetraviveka iti vyutpatteH, tathA yadvizodhikoTidoSaduSTamakAlahIna-zIghraM parityajyate eSa kAlato vivekA, iha yadaiva doSaduSTaM bhaktAdiparijJAtaM tadaiva tatkAlavilambAbhAvena parityaktavyaM, parityAgabuddhayA vA pRthag-bhinne sthAne karttavyamanyathA bhAvatastatparigrahAtsaMyamahAniprasakteH, tata uktamakAlahInamiti , tathA yat ' azaThaH' araktadviSTaH san doSaduSTaM pazyati dRSTvA For Personal & Private Use Only Ww.jainelibrary.org Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyukermalayagirIyAvRttiH 0000000000000000 // 118 // VANImAna sati anyasminna sUcitau, tathA kAmabhidhAya ra cAkAlahInaM zIghraM parityajati sa 'bhAve' bhAvato vivekaH / iha nirvAhe sati vizodhikoTidoSasammizraM sakalamapi parityaktavyam , dravyAdianirvAhe tu tAvanmAtraM, tatra vidhimupadarzayitukAmaH prathamatazcaturbhaGgikAmAha bhirbhaktAsukkollasarisapAe asarisapAe ya ettha caubhaMgo / tulle tullanivAe tattha duve donna'tullA u // 397 // divivekaH vyAkhyA-atra zuSkasyA'sya ca 'sadRze' samAne'nyasmin vastuni madhye patite sati tathA ' asadRze' asamAne'nyasmin / vastuni madhye patite sati caturbhaGgI bhavati, sUtre ca puMstvanirdeza ASatvAt, catvAro bhaGgA bhavantItyarthaH, te ceme-zuSke zuSkaM patitaM, zuSke Ardram , ATTai zuSkam, ATTai AImiti, tatra yena yena padena yau yo bhaGgau labdhau tau tau tathA darzayati-tattha 'tti tatra 'tulye samAne sati anyasmin vastuni madhye tulyanipAte'dhikaraNasadRzasya vastunaH prakSepe ' dvau' prathamacaturtharUpau bhaGgo labdhau, tau ca 'sukkollasarisapAe' ityanena padena sUcitau, tathA dvau bhaGgau dvitIyatRtIyarUpau 'atulyAt ' visadRzAt prakSipyamANAt labdhau, tau ca 'asarisapAe ya? ityanena padenoktau / tadevaM caturbhaGgikAmabhidhAya sampatyatraivoddharaNavidhimAha sukke sukkaM paDiyaM vigiciuM hoi taM suhaM paDhamo / bIyaMmi davaM choDhaM gAlaMti davaM karaM dAuM // 398 // taiyaMmi kara choDhuM ulliMcai oyaNAi jaM tarai / dullahavvaM carime tattiyamittaM vigicaMti // 499 // M // 11 // vyAkhyA-'zuSke' vallacanakAdau madhye yat 'zuSka ' ballacanakAdi patitaM tatsukhaM-jalaprakSepAdikaSTamantareNa 'vigiMciuM hoI parityaktuM bhavati, parityAjyaM bhavatItyarthaH, eSa prathamo bhaGgaH, tathA dvitIye bhane 'zuSke' vallacanakAdau madhye kathamapyAI tImanAdi vizo-| For Personal & Private Use Only 110ainelibrary.org Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhikoTidoSavat patitamityevaMrUpe 'dravaM' kAJjikAdi tatra madhye prabhUtaM prakSipya pazcAtpAtramavanamya pAtrakarNaikadeze ca zuddhabhaktapAnarakSaNArtha karaM ca dattvA sarva dravaM gAlayanti / tathA tRtIye zuddhe Ardre tImanAdau madhyapatitaM zuSkaM kUravallacanakAdirUpamodanamityevaMrUpe tatra tImanAdau madhye 'karaM ' hastaM prakSipyaudanAdi yadyAvanmAtraM zaknoti tAvanmAtramazaThaH san 'ulliMcati' AkarSati, tataH zeSaM tImanAdi kalpate, tathA 'carame ' Ardre Ardra patitamityevaMrUpe yadi taddravyaM ' durlabham ' anyatra na prApyate tatroddezatastAvanmAtraM parityajanti, zeSaM kalpate, eSA caturbhaGgikA sAdhUnAmasaMstaraNe veditavyA, saMstaraNe ca sakalamapi parityajanti / tathA cAha saMthare savvamujjhaMti, caubhaMgo asaMthare / asaDho sujjhaI jesuM, mAyAvI jesu bajjhaI // 400 // vyAkhyA - 'saMstare' nirvAhe sati sarvamapi pAtrasthitaM vizodhikoTisaMsRSTamujjhanti, 'asaMstare ' anirvAhe punaH 'caturbhaGgI ' catvAro'nantaroktA bhaGgAH, sUtre ca puMstvanirdeza ArSatvAt kathaMbhUtAste bhaGgAH ? ityAha-yeSu bhaGgeSu 'azaTha: ' araktadviSTaH san varttamAnaH zudhyati -zuddhimApadyate, mAyAvI ca yeSu badhyate / tadevaM vizodhyavizodhirUpaM koTidvayaM samapaJcamuktam, idAnIM tadevopasaMhAravyAjena saGkSepata Aha koDIkaraNaM duvihaM uggamakoDI visohikoDI ya / uggamakoDI chakkaM visohikoDI aNegavihA // 401 // vyAkhyA -- koTIkaraNaM 'dvividhaM ' dviprakAraM, dvidhA koTirityarthaH, tadyathA - udgamako TirvizodhikoTitha, tatrodgamakoTi: 'SaTkam ' | AdhAkarmikauddezikAntyabhedatrikAdiSaDbhedAH, vizodhikoTiH punaranekavidhA - oghaudezikAdirUpA / sampratyanyathA koTIH pratipAdayati For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryu - termalayagi rIyAvRttiH // 119 // nava caiva aDhArasagaM sattAvIsA taheva cau pannA / naui do ceva sayA u sattarI hoi koDINaM // 402 // vyAkhyA - prathamataH koTayo nava bhavanti, tadyathA - svayaM hananamanyena ghAtanamapareNa hanyamAnasyAnumodanaM, tathA svayaM pacanamanyena pAcanamapareNa pacyamAnasyAnumodanaM, tathA svayaM krayaNamanyena krAyaNamapareNa krIyamANasyAnumodanam, ihAdyAH SaDavizodhikoTayo'ntimAstu tisro vizodhikoTayaH, etA api navakoTIH ko'pi rAgeNa sevate ko'pi dveSeNa, tato dvikena guNitA aSTAdaza bhavanti, atharvaivaM tAHko'pi mithyAdRSTiH kuzAstrasamparkasamutthavAsanAvarAto niHzaGkaM sevate, ko'pi samyagdRSTiH san virato'pyanA bhogAdikAraNato'parijJAnataH, ko'pi punaH samyagdRSTirapi sannaviratatvena gArhasthyamavalambamAnaH, tato mithyAtvAjJAnAviratirUpeNa trikeNa nava guNitAH saptaviMzatirbhavati, rAgadveSau tvatra pRthagna vivakSyete, yadA tu pRthag vivakSyete tadA tAbhyAM saptaviMzatirguNitA catuSpaJcAzadbhavati, tathA tA eva nava koTayaH | kadAcit puSTamAlambanamadhikRtya dazavidhakSAntyAdidharmaparipAlanArtha senyante, yathA durbhikSe kAntAre cAnyena phalAdinA'bhyavahRtenAhaM dehaM dhRtvA kSAnti mArdavamArjavaM yAvadrahma pAlayiSyAmIti hanti, evamanyena vAtanAdyapi bhAvanIyaM, tato nava dazabhirguNitA jAtA navatiH, iyaM ca sAmAnyatazcAritranimittA, kAcit punazcAritranimittA viziSTajJAnalAbhasambhavanimittA ca, yathA'smin kAntArAdAvanena phalAdi - nA'bhyavahRtena dehamahaM dhRtvA kSAntyAdikaM pAlayiSyAmi prabhUtAni ca zAstrANyadhyeSye iti intItyAdi, eSA ca jJAnasya prAdhAnyavivakSaNAt jJAnanimittA bhaNyate, kAcitpunazcAritranimittA darzana sthirIkaraNahetuzAstrArthaparijJAnanimittA ca yathA'smin kAntArAdAvanena phalAdinA'bhyavahRtena dehaM paripAlya kSAntyAdikaM pAlayiSyAmi darzanaM ca nirmalaM vidhAsye iti hantItyAdi, eSA ca darzanasya prAdhAnyavivakSaNAdarzananimittA'bhidhIyate, tata evaM triprakArA navatiriti tribhirnavatirguNyate, tato dve zate saptatyadhike koTInAM bhavataH uktaM ca - " rAgoI For Personal & Private Use Only koTInA yAdayo bhedAH // 119 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ micchoI rAgAI samaNadhamma nANAI / navaM navaM sattAvIsau narva naIaiM ugunnkaaraa||1||" yA tu darzanasthirIkaraNArtha prabhUtazeSazAsvAvagAhanArtha cAritrArtha ca sevyate sA sAmAnyatazcAritranimittAyAmantarbhAvyate, tato na sUtroktabhedasaMkhyAniyamavyAghAtaH / sampratyudgamadvAradoSANAM vakSyamANotpAdanAdvAradoSANAM ca yataH sambhavastAMstadutthitAn vaiviktyenAhasolasa uggamadose gihiNo u samuTThie viyANAhi / uppAyaNAe~ dose sAhUu samuTThie jANa // 403 // vyAkhyA-etAnanantaroktAn poDazasaGkhyAnudgamadoSAn gRhiNaH sakAzAdutthitAn vijAnIhi, tathAhi-AdhAkarmAdidoSaduSTa bhaktAdi gRhasthaireva kriyate, ye tUtpAdanAyA doSA vakSyamANAstAn 'sAdhutaH' sAdhoH sakAzAdutthitAn jAnIhi, dhAtrItvAdInAM sAdhubhireva kriyamANatvAt / tadevamuktamudgamadvAraM, sampratyutpAdanAdvAraM vaktavyaM, tatra prathamata utpAdanAmAha NAmaM ThavaNAdavie bhAve uppAyaNA muNeyavvA / davvaMmi hoi tivihA bhAvaMmi u solasapayA u|| 404 // vyAkhyA-utpAdanA caturdA, tadyathA-'NAma'ti nAmotpAdanA sthApanotpAdanA 'dravye ' dravyasyotpAdanA 'bhAve' bhAvasyotpAdanA ca, tatra nAmasthApane dravyasyotpAdanA ca yAvannoAgamato bhavyazarIradravyotpAdanA prAguktagaveSaNAdiriva bhAvanIyA, zarIrabhavyazarIravyatiriktA tu dravyotpAdanA tridhA-sacittadravyotpAdanA'cittadravyotpAdanA mizradravyotpAdanA ca / bhAvotpAdanA dvidhA, tadyathA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamata utpAdanAzabdArthajJastatra copayuktaH, noAgamato bhAvotpAdanA tu dvidhA, tadyathA-prazastA'prazastA ca, tatra prazastA jJAnAdyutpAdanA, aprazastA 'SoDazapadA' vakSyamANadhAtrIdatyAdiSoDazabhedA / tatra prathamataH sacittadravyotpAdanAM vibhAvayiSurAha For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuH termalayagirIyAvRttiH // 120 // utpAdanAyA nikSepAH AsUyamAiehiM vAlaciyaturaMgabIyamAIhiM / suyaAsadumAINaM uppAyaNayA u saccittA // 405 // vyAkhyA-mutAzvadrumAdInAM dvipadacatuSpadApadarUpANAm , atrAdizabdaH pratyekamabhisambadhyate, sutAdInAmazvAdInAM drumAdInAM ca yathAsaGghayamAsUyAdibhiH, 'AsUyam ' aupayAcitakam , AdizabdAdbhATakajalAdiparigrahaH / tathA 'vAlacitaturaGgabIjAdibhizca tatra vAle:kezaromAdibhedabhinnaizcito-vyApto vAlacitaH-puruSo 'lomazaH puruSa' iti vacanAt , turaGgabIje ca suprasiddha AdizabdAdanyahetuparigrahaH, yA utpAdanA, tathAhi-kenacinijabhAryAyAH kathamapi putrAsambhave devatAyA aupayAcitakena RtukAle svasaMprayogeNa ca sutaH putrikA votpAdyate, tathA nijaghoTikAyAH parasya bhATakapradAnena paraghoTakamAropya turaGga utpAdyate, evaM yathAyogaM balIvAdirapi, tathA jalasekena bIjAropaNena drumavallyAdiH, tata itthaM sutAdInAmutpAdanA sA scittdrvyotpaadnaa| sampatyacittadravyotpAdanAM mizradravyotpAdanAM ca pratipAdayati kaNagarayayAiyANaM jahehadhAuvihiyA u accittA / mIsA u sabhaMDANaM dupayAikayA u utpattI // 406 // vyAkhyA-'kanakarajatAdInAM ' suvarNarUpyatAmrAdInAM ' yatheSTadhAtuvihitA / yatheSTo yo yasyeSTo'nukUlo dhAtustasmAdvihitA-kRtA utpattiH sA 'acittA' acittadravyotpAdanA, tathA yA 'dvipadAdInAM' dAsAdInAM 'sabhANDAnAM' sAlaGkArAdInAM vetanapradAnena yA kRtA AtmIyatvenotpattiH sA 'mizrA' mizradravyotpAdanA / tadevamuktA dravyotpAdanA, sampati bhAvotpAdanAmAha bhAve pasattha iyaro kohAuppAyaNA u apasatthA / kohAijuyA dhAyAiNaM ca nANAi u pasatthA // 407 // For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-'bhAve' bhAvaviSayA utpAdanA dvidhA, tadyathA-prazastA 'itarA' apazastA, tatra yA krodhAdInAM krodhAdiyatA bAdhAtrItvAdInAM votpAdanA sA'prazastA / yA tu 'jJAnAdeH' jJAnadarzanacAritrANAmutpAdanA sA prazastA / iha cAmazastayA bhAvotpAdanayAdhikAraH, piNDadoSANAM vaktumupakrAntatvAt / / sA ca SoDazabhedA, tatastAneva SoDaza bhedAn gAthAdvayenAha dhAI dai nimitte AjIva vaNImage tigicchA ya / kohe mANe mAyA lobhe ya havaMti dasa ee||408|| puTiva pacchA saMthava vijjA maMte ya canna joge ya / uppAyaNAi dosA solasame mUlakamme y|| 409 // __vyAkhyA dhAtrI, bAlakaparipAlikA, iha dhAtrItvasya yatkaraNaM kAraNaM vA taddhAtrIzabdenoktaM draSTavyaM, tathA vivakSaNAt , evaM ityapi bhAvanIyA, navaraM 'dUtI' parasandiSTArthakathikA nimittam ' atItAdyarthaparijJAnahetuH zubhAzubhaceSTAdi, tathA cAmumeva nimittazabdavAcyamarthamaGgIkRtya pUrvasUrayo nimittazabdasya narukti-zabdavyutpattimevamAcakSate, niyatamindriyebhyaH indriyArthebhyaH samAdhAnaM cAtmanaH samAzritya yasmAdutpadyate zubhAzubhAtItAdyarthaparijJAnaM tasmAttadindriyArthAdi nimittamiti, uktaM cAGgavidyAyAm-"iMdiehiMdiyatthehi, samAhANaM ca appaNo / nANaM pavattae jamhA, nimittaM teNa AhiyaM // 1 // " taccAGgAdibhedAdaSTayA, taduktam-aMga sero lakkhaNaM (ca), vaNaM muviNo tahA / chinnaM bhomaMtalikkhAM ya, emae (ee) aTTa viyAhiyA ||1||ee mahAnimittA u, aha saMparikittiyA / eehi bhAvA najaMtI, 1 aGkha-zarIrAvayavapramANasyandanAdivikAraphalodbhAvakaM nimittazAstraM, 2 svara:-jIvAjIvAzritasvarasvarUpaphalAbhidhAyakaM, 3 lakSaNaM-lAJchakAnAdyanekavidhalakSaNavyutpAdakaM, 4 vyajanaM-maSAdivyajanaphalopadarzakaM, 5 svapnaM-svapnaphalA virbhAvaka, 6 cheina-chinnaM vastrAdInAM, tadviSayaM zubhAzubhani rUpakaM zAstraM yathA ' devesu uttamo lAbho' ityAdi, 7 bhauma-bhUmivikAraphalAbhidhAnapradhAnaM nimittazAstra, 8 antarikSam-AkAzaprabhavagrahayuddhabhedAdibhAvaphalanivedakaM, kvacicchinnasthAne utpAtaM vadanti, tatrotpAtaM sahajarudhiravRzyAdilakSaNotpAtanirUpakaM nimittazAstraM, For Personal & Private Use Only naww.jainelibrary.org Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- tItAnAgayasaMpayA // 2 // " nimittahetukaM ca yad jJAnaM tadapyupacArAnimittaM tadevehAdhikRtaM, tathA cAGgAdinimittahetukaM jJAnameva prayu- utpAdanAtermalayagi- jAno yatirdoSavAnagre vakSyate, 'AjIva:' AjIvikA 'vanIpaka:' bhikSAcarastasyeva yatsamAcaraNaM tadapi vanIpakaH, zabdavyutpattiM ca doSeSu dhArIyAvRtiH svayamevAgre vakSyati, 'cikitsA' rogapratikAraH, krodhamAnamAyAlobhAH pratItAH, 'pUrvasaMstavaH' mAtrAdikalpanayA paricayakaraNaM, 'pazcA- trIdoSaH saMstavaH' zvavAdikalpanayA paricayakaraNaM, 'vidyA' strIrUpadevatAdhiSThitA sasAdhanA vA'kSaravizeSapaddhatiH, saiva puruSadevatAdhiSThitA // 12 // asAdhanA vA mantraH, 'cUrNaH saubhAgyAdijanako dravyakSodaH, 'yogaH' AkAzagamanAdiphalo dravyasalagataH, ete'nantaroktA utpAdanAyA doSAH, SoDazo doSo 'mUlakarma' vazIkaraNam / iha dhAcyA piNDa:-dhAtrIpiNDaH, kimuktaM bhavati ?-dhAtrItvasya karaNena kAraNena ca ya . utpAdyate piNDaH sa dhAtrIpiNDaH, yastu dUtItvasya karaNenotpAdyate sa dUtIpiNDaH, evaM nimittAdiSvapi bhAvanIyaM / tatra prathamato dhAtrIpiNDaM vyAcikhyAsurdhAtrIbhedAnAha khIre ya majaNe maMDaNe ya kIlAvaNaMkadhAI ya / ekkakkAvi ya duvihA karaNe kArAvaNe ceva // 410 // vyAkhyA-kSIre' kSIraviSaye ekA dhAtrI yA stanyaM pAyayati, dvitIyA majjanaviSayA, tRtIyA maNDanaviSayA, caturthI krIDanadhAtrI, paJcamyadhAtrI / ekaikApi ca dvidhA, tadyathA-svayaM karaNe kAraNe ca, tathAhi-yA svayaM stanyaM pAyayati bAlakaM sA svayaMkaraNe kAkSIradhAtrI, yA tvanyayA pAyayati sA kAraNe, evaM majjanAdidhAtryo'pi bhaavniiyaaH| sampati dhAtrIzabdasya vyutpattimAha dhArei dhIyae vA dhayaMti vA tamiti teNa dhAI u / jahavihavaM Asi purA khIrAI paMca dhAIo // 411 // ////////////////////////////////////////////////// dain Education International For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-dhArayati bAlakamiti dhAtrI, yadvA dhIyate bhATakamadAnena 'dhri(dhI)yate ' poSyate iti dhAtrI, athavA 'dhayanti' pibanti / bAlakAstAmiti dhAtrI, 'dhAtrI'ti nipAtanasUtrAdUpaniSpattiH, tAzca dhAnyaH 'purA' pUrvasmin kAle 'yathAvibhavaM' vibhavAnusAreNa kSIrAdiviSayA bAlakayogyAH paJca Asan , sampati tathArUpavibhavAbhAvena tA na dRzyante / tatra yathA stanyadApanadhAtrItvaM sAdhuH karoti tathA drshyti| khIrAhAro rovai majjha kayAsAya dehi NaM pijje / pacchA va majjha dAhI alaM va bhujjo va ehAmi // 412 // vyAkhyA-pUrvaparicite gRhe sAdhubhikSArtha praviSTaH san rudantaM bAlakaM dRSTvA tajjananImevamAha-eSa bAlo'dyApi kSIrAhArastataH kSIramantareNAvasIdan 'roditi' AraTati, tasmAnmahyaM kRtAzAya-vihitabhikSAlAbhamanorathAya jhaTityeva bhikSAM dehi, pazcAt 'Nam ' enaM bAlakaM 'peje' pAyaya stanyaM, yadvA prathamata enaM stanyaM pAyaya pazcAnmahyaM bhikSAM dehi, yadivA'laM me sampati bhikSayA pAyaya stanya bAlakamahaM punarbhUyo'pi bhikSArthameSyAmi / tadyathA__maimaM arogi dIhAuo ya hoi avimANio bAlo / dullabhayaM khu suyamuhaM pijjAhi ahaM va se demi|| vyAkhyA-'avimAnitaH' anapamAnito bAlo matimAnarogI dIrghAyuzca bhavati, vimAnitaH punarviparItaH / tathA durlabhaM khalu loke 'sutamukhaM ' putramukhadarzanaM, tasmAtsarvANyapyanyAni karmANi muktvA tvamenaM bAlakaM stanyaM pAyaya, yadi tvaM na pAyayasi tarahaM vA dadAmyasmai kSIraM bAlakAya, anyayA vA stanyaM pAyayAmi / atra 'ahaM vA se demi' ityanena svayaMkaraNa(Nena)dhAtrItvaM sAdhordarzitaM, zeSapAdaH kAraNena / atra doSamAi For Personal & Private Use Only M anelibrary.org Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayagirIyAvRttiH // 12 // 00000000000000000000000000000000 ahigaraNa bhaddapaMtA kammudaya gilANae ya uDDAho / caDukArI ya avanno niyago annaM ca NaM saMke // 414 // : utpAdanA doSeSu dhAvyAkhyA-yadi bAlakajananI bhaMdrA-dharmAbhimukhI bhavati tahi prAktanaiH sAdhuvacanairAvarjitA satI adhikaraNam-AdhAkarmAdi trIdoSaH karoti, atha prAntA-dharmAnabhimukhI tarhi pradveSa yAtIti zeSaH, tathA yadi svakarmodayAtkathamapi sa bAlo glAno bhavati tahi * uddddaahH| pravacanamAlinyaM, yathA sAdhunA tadAnImAlapitaH kSIraM vA pAyito'nyatra vA nItvA kasyA api stanyaM pAyitastena glAno jAtaH, tathA'tIva cATukArIti loke 'avarNaH' azlAghA, tathA 'nijakaH' bhartA 'anyadvA ' maithunAdikaM 'Nam' iti vAkyAlaGkare tathArUpasAdhuvacanazravaNataH 'zaGkate' sambhAvayati / athavA prakArAntareNa dhAtrIkaraNe yo doSastaM darzayati ayamavaro u vikappo bhikkhAyari saDi aDiI pucchA / dukkhasahAya vibhAsA hiyaM me dhAittaNaM ajja // 415 // vayagaMDathallataNuyattaNehiM taM pucchiuM ayANaMto / tattha gao tassamakkhaM bhaNAi taM pAsiuM bAlaM // 416 // vyAkhyA-ayamaparo vikalpo dhAtrIkaraNe, tamevAha-bhikSAcaryApraviSTena sAdhunA kAcit zrAddhikA 'adhRtiH' dhRvirahitA dRSTA, tataH pRSTA yathA-kimadya tvaM sazokA dRzyase?, tata evamuktA satI sA pAha-yo duHkhasahAyo bhavati tasmai duHkhaM nivedyate, duHkhasahAyazca sa ucyate yo duHkhapratIkArasamarthaH, tataH sAdhurAha-ahaM duHkhasahAyastasmAnnivedyatAM me duHkhaM, tataH sA pAha-aya me-mama dhAtrItvamamukaSmi- // 122 // nIzvaragRhe 'hRtaM' spheTitaM tato'haM viSaNNA, tataH sAdhurAha-mA tvaM viSAdaM kArSIH ahamavazyaM tvAM tatrAcireNa dhAtrI sthApayAmIti pratijJA vidhAya tasyAH pArthe'bhinavasthApitAyA dhAcyA vayaHprabhRtikamajAnAnaH pRcchati, yathA kiM tasyA vayaH-tAruNyaM pariNataM kA?, gaNDAvapi For Personal & Private Use Only w.jainelibrary.org Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20000000000000000000000000000000 stanAparaparyAyau kiM kRparAkArabaddIghal yadvA'tizayena sthUlau ?, zarIre'pi tasyAH kiM sthUlatvaM kiM vA kRzatvaM ?, tata evaM pRSTA tatrezvaragRhe gataH san 'tatsamakSaM' gRhasvAmyAdisamakSaM taM bAlakaM dRSTvA bhaNati / kiM tadbhaNati ? ityata Aha| ahaNur3hiyaM va aNavikkhiyaM va iNamaM kulaM tu mannAmi / punnehiM jahitAe(jadicchAe) taraI bAleNa suuemo||417|| vyAkhyA-ahamidaM manye-' idaM ' yuSmadIyaM kulamadhunotthitaM-sammatyevezvarIbhUtaM, yadi punaH paramparAgatalakSmIkamidamabhaviSyata tahi kathaM na paramparayA dhAtrIlakSaNe kuzalamapi abhaviSyat ? iti bhAvaH, yadvA 'anavekSitam ' aparibhAvitaM mahattarapuruSaiH, tata eva, yA , vA sA vA dhAtrI dhriyate, etacca bAlenAsaGgatadhAtrIstanapAnavicchAyena 'sUcayAmaH' lakSayAmaH, tata evaMbhUtadhAtrIyuktamapIdaM kulaM 'tarati kSemeNa vartate tat manye puNyaiH prAktanajanmakRtaiH yadivA yadRcchayA-evameva // tata evamukte sati sasambhramaM bAlakasya jananI janako vA sAdhu pratyAha-bhagavan ! ke dhAcyA doSAH?, tataH sAdhurdhAtrIdoSAn kathayatitherI dubbalakhIrA cimiDho pelliyamaho aithaNIe / taNuI u maMdakhIrA kupparathaNiyAe~ 18 // vyAkhyA-yA kila dhAtrI sthavirA sA ' abalakSIrA' abalastanyA iti, tato bAlo na balaM gRhAti, yA tvatistanI tasyAH stanyaM piban stanena ' preritamukhaH ' campitamukhAvayavoSThanAsikazcipiTanAsiko bhavati, yA tu zarIreNa kRzA sA ' mandakSIrA ' alpa-8 kSIrA, tataH paripUrNa tasyAH stanyaM bAlo na prApnoti, tadabhAvAca sIdati , tathA yA kUparastanI tasyAH stanyaM piban bAlaH sUcImukho bhavati, sa hi mukhaM dIrghatayA prasArya tasyAH stanyaM pivati, tatastathArUpAbhyAsatastasya mukhaM sUcyAkAraM bhavati, uktaM ca-"nisthAmA stha-18 Jain Education inter nal For Personal & Private Use Only witww.jainelibrary.org Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ktarmalayagi piNDaniyu-virAM dhAtrI, sUcyAsyaH kUparastanIm / cipiTaH sthUlavakSAjAM, dhayaMstanvIM kRzo bhavet // 1 // jADyaM bhavati sthUrAyAstanukyAstvabalaM- | utpAdanA karam / tasmAnmadhyabalasthAyAH, stanyaM puSTikaraM smRtam // 2 // atistanI tu cipiTa, kharapInA tu danturam / madhyastanI mahAcchidrA, dhAtrI doSeSu dhArIyAvRtti // saumyamukhaDurI // 3 // " ityAdi / eSA cAbhinavasthApitA dhAtrI uktadoSaduSTA tasmAna yuktA, kintu ciraMtanyeveti bhAvaH / tathA- trIdoSaH // 123 // jA jeNa hoi vanneNa ukkaDA garahae ya taM teNaM / garahai samANa tivvaM pasatthamiyaraM ca duvvannaM // 419 // vyAkhyA-yA abhinavasthApitA dhAtrI yena 'varNena' kRSNAdinotkaTA bhavati tAM tena varNena 'gaIte / nindati, yathA"kRSNA bhraMzayate varNa, gaurI tu balavarjitA / tasmAcchayAmA bhaveddhAtrI, balavaNaH prazaMsitA // 1 // " ityAdi / tathA yAmabhinavasthApitAM garhate tasyAH ' samAnA' samAnavarNA cecirantanI sthApyamAnA bhavati tarhi tAM 'tIvram ' atizayena 'prazastAM' prazastavarNI zlAghate, || itarAM tvabhinavasthApitAM durvarNAm / evaM cokte sati gRhasvAmI sAdhvabhipretAM dhAtrI dhArayati itarAM tu parityajati, tathA ca sati || yo doSastamAha uvvaTTiyA paosaM chobhaga unbhAmao ya se jaM tu / hojjA majjhavi vigyo visAi iyarIvi emeva // 420 // vyAkhyA-yA abhinavasthApitA dhAtrI udvarttitA-dhAtrItvAt cyAvitA sA sAdhorupari pradveSaM kuryAta, tathA sati chobhagaM dadyAd- // 12 // yathA-ayam uddhAmakaH' jAro'nayA dhAcyA saha tiSThatIti, tathA 'se tasya sAdhoryatpadveSavazAtkarttavyaM vadhAdi yattadonityAbhisambandhAttadapi kuryAt , yA'pi cirantanI sampati sthApitA sA'pi kadAcidevaM cintayati-yathaitasyA dhAtrItvAt cyAvanaM kRtam , evameva kadA 0000000000000000000000000 For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cidduSTamanasA mamApi 'vino' dhAtrItvAt cyAvanarUpo'ntarAyaH kariSyate, tata evaM vicintya mAraNAya 'viSAdi ' garapravRttiM prayuJjIta / uktA kSIradhAtrI, sAmpataM zeSadhAtrIrAzritya doSAnatidezenAha* emeva sesiyAsuvi suyamAisu karaNakAraNaM sagihe / iDDIsuM dhAIsu ya taheva uvvaTTiyANa gamo // 421 // vyAkhyA-atra SaSThayarthe saptamI, tato'yamarthaH-evameva yathA kSIradhAcyAstathA 'zeSikAsvapi / zeSANAmapi manjanAdidhAtrINAM sutamAtRSu' sutamAtRkalpAnAM yat svayaM karaNaM majanAderyaccAnyayA kAraNaM tat 'svagRhe ' bAlakamAtRgRhe gataH san sAdhuryathA karoti tathA vAcyaM , tathA ca sati ' ahiMgaraNa bhadda paMtA' ityAdigAthoktA doSA vaktavyAH, tathA tathaiva-kSIradhAtrIgatenaiva prakAreNa 'RddhiSu' Rddhimatsu IzvaragRheSu abhinavasthApitAnAM majjanAdidhAtrINAM 'dhAIsu yatti bhAvapradhAno'yaM nirdezaH paJcamyarthe ca saptamI, tato'ya-| marthaH-dhAtrItvebhya urtitAnAMcyAvitAnAM (gamo.) yogaH 'udhvaTTiyA posa' ityAdirUpaH sa sakalo'pi tathaiva vktvyH| atisaGkSiptamidamuktam , ato vizeSata etadvibhAvayiSuH prathamato majjanadhAtrItvasya karaNaM kAraNaM ca tathA'bhinavadhAcyA doSaprakaTanaM ca yathA sAdhuH kurute tathA bhAvayatilolai mahIeN dhUlIeN guMDio NhANi ahava NaM maje / jalabhIru abalanayaNo aiuppilaNe a rttccho||422|| vyAkhyA-eSa bAlo mahyA 'lolayati' loTate tato dhUlyAM guNDito varttate tasmAtlApaya, etat majjanadhAtrItvasya kAraNam , athavA yadi punastvaM na pArayAsi tAhaM ' majjAmi' snapayAmi, etatsvayaM majjanadhAtrItvasya karaNam, athavA'nyathA majjanadhAtrItvasya Educandora For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktemalayagi- rIyAvRttiH // 124 // kAraNaM, kvApIzvaragRhe kA'pi majjanadhAtrI dhAtrItvAt spheTitA, sAdhuzca tasyA gRhaM bhikSArtha praviSTA, tAM ca dhAtrItvAtparibhraMzena viSaNNAM utpAdanAdRSTvA pUrvaprakAreNa ca pRSTvA kRtvA ca pratijJAmIzvaragRhe ca. gatvA'bhinavamajjanadhAtrIdoSaprakaTa nAyAha-'jalabhIru' ityAdi, atizaye- doSeSu dhAnotplAvane prabhUtajalaplAvanena gupyamAno bAlo gururapi jAto nadyAdau jalapraveze jalabhIrurbhavati, tathA nirantarajalenotplAvyamAnaH ' aba trIdoSaH lanayanA' abaladRSTirjAyate raktAkSazca, yadi punaH sarvathA'pi na majjyate na zarIraM balamAdatte nApi kAntibhAga dRSTayA cAbalo jAyate, eSA ca dhAtrI bAlamatijalotplAvanena majjayati tato jalabhIrutAdayo doSA bAlasya bhaviSyanti, tasmAnnaiSA majjanadhAtrI yuktA, evamukte sati / tAmabhinavasthApitAM majanadhAtrI gRhasvAmI spheTayati, cirantanImeva kurute, tathA ca sati ta eva prAktanA 'uccaTTiyA paosaM ityAdirUpA doSA vAcyAH, evamuttaratrApi pratigAthaM bhAvanA bhAvanIyA / atha manjanadhAtrI kathaMbhUtaM bAlaM kRtvA maNDanadhAnyAH sama yati?, tata Aha___ abhaMgiya saMvAhiya uvvaTTiya majjiyaM ca to baalN| uvaNei majjadhAI maMDaNadhAIeN suidehaM // 423 // vyAkhyA-nAnadhAtrI prathamataH snehenAbhyaGgitaM tato hastAbhyAM sambAdhitaM tadanantaraM piSTikAdinodvartitaM tato majjitaM-zucIbhUtadehaM bAlaM kRtvA maNDanadhAnyAH samarpayati // uktA manjanadhAtrI, sampati maNDanadhAtrItvasya kAraNaM karaNaM ca tathA'bhinavasthApitAyA dhAcyA doSapakaTanaM ca yathA sAdhuH kurute tathA darzayati usaAiehiM maMDehi tAva NaM ahava NaM vibhUsemi / hatthiccagA va pAe kayA galiccA va pAe vA // 424 // vyAkhyA-'iSukaH' iSukAkAramAbharaNam anye tilakamityAhuH, AdizabdAt kSurikAkArAyAbharaNaparigrahaH, iha bhikSArtha praviSTaH For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Bai Bai Gong Leng Gong 9999Ling Ha Ha Ha Ha Ha Ha 999999999999Bai Bai Bai . san zrAddhikAcittAvarjanArtha bAlakamanAbharaNamavalokya tajjananImevamAha-iSukAdibhiH AbharaNavizeSaistAvadenaM bAlaka 'maNDaya' vibhaSaya, etat maNDanadhAtrItvasya kAraNam / athavA yadi punastvaM na prapArayAsa tAhaM vibhUSayAmi, etat svayaM maNDanadhAtrItvasya karaNaM / pUrvadhAtrIsthAnIyAbhinavasthApitAyA maNDanadhAcyA doSAnAha-'hatthiccagA' hastayogyAnyAbharaNAni pAde kRtAni, athavA 'galicA' galasatkAni AbharaNAni pAde kRtAni tasmAnneyaM maNDanadhAtrI maNDane'bhijJA, tatastasyA maNDanadhAtrItvAcyAvanamityAdi pUrvavadbhAvanIyam / uktA maNDanadhAtrI, sampatyabhinavasthApitAyAH krIDanadhAcyA doSaprakaTanaM krIDanadhAtrItvasya karaNaM kAraNaM ca yathA vidadhAti sAdhustathA''ha____ DhaGkarasara chunnamuho mauyagiro mauyamammaNullAvo / ullAvaNagAIhi va karei kArei vA kiDaM // 425 // vyAkhyA-eSA'bhinavasthApitA krIDanadhAtrI DhaGkarasvarA, tatastasyAH svaramAkarNayan bAlo 'chunnamukhaH' klIbamukho bhavati, athavA mRdugIrepA tato'nayA ramyamANo bAlo mRdugIrbhavati, yadivA ' mRdumanmanollApa:' avyaktavAk, tasmAnnaipA zobhanA, kintu cirantanyevetyAdi mAgiva, tathA bhikSArtha praviSTaH zrAddhikAcittAvarjanArtha bAlamullApanAdibhiH svayaM krIDAM kArayati / uktA krIDanadhAtrI, sampatyadhAcyA abhinavasthApitAyAH spheTanAya sAmAnyato doSaprakaTanaM yathA sAdhuH karoti tathA darzayati thullI' viyaDapAo bhaggakaDIsukkaDAe dukkhaM ca / nimmaMsakakkhaDakarahiM bhIruo hoi gheppate // 426 // vyAkhyA-iha 'sthUlayA' mAMsalayA dhAcyA kaTyAM dhriyamANo bAlaH 'vikaTapAdaH' parasparabadantarAlapAdo bhavati, bhagnakaTayA zuSkakaTathA vA kaTayAM dhriyamANo duHkhaM tiSThati, nirmIsakarkazakarAbhyAM ca dhriyamANo bAlo bhIrurbhavati, eSA cAbhinavasthApitA dhAtrI | dan Education international For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayagirIyAvRttiH // 12 // anyatamadoSaduSTA tasmAnna yuktA kintu prAktanyevetyAdi prAgiva / adhAtrItvasya kAraNaM svayaM karaNaM ca svayameva bhAvanIyaM, taccaiva- dhAtrIdoko'pi sAdhurbhikSArtha praviSTo bAlakaM rudantamavalokya tajjananImevamAha-aGke gRhANedaM bAlakaM yena na roditi, yadi punastvaM na prapArayAsa saMgamasUtihaM vA gRhNAmi / sampati kIDanadhAtrItvasya karaNe doSaM dRSTAntena bhAvayati ridattodA0 kollaire vatthavvo datto AhiMDao bhave sIso / avaharai dhAipiMDaM aMgulijalaNe ya sAdivvaM // 427 // vyAkhyA kollakire nagare vArddhake vartamAnAH parikSINajaDAbalAH saGgamasthavirA nAma sUrayaH, taizcAnyadA durbhikSe jAte sati / siMhAbhidhAnaH svaziSya AcAryapade sthApayitvA gacchaM ca sakalaM tasya samAnyatra subhikSe deze vihArakrameNa preSitaH, svayaM caikAkI, | tatraiva tasthau, tataH kSetraM navabhirbhAgairvibhajya tatraiva yatanayA mAsakalpAn varSArAtraM ca kRtavAn , yatanA ca caturvidhA, tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra dravyataH pIThaphalakAdiSu kSetrato ksatipATakeSu kAlata ekatra pATake mAsaM sthitvA dvitIyamAse'nyatra vasatigaveSaNaM|| bhAvataH sarvatra nirmamatvaM, tatazca kizcidUne varSe'tikrAnte siMhAcAryasteSAM pravRttinimittaM dattanAmAnaM ziSyaM preSitavAn, sa cAgato, yasminneva || kSetravibhAge pUrva muktAH sUrayastasminneva sthitA dRSTAH, tataH sa svacetasi cintayAmAsa-aho ! bhAvato'pyamI mAsakalpaM na vyadadhuH, tasmAnna zithilaiH sahaikatra vastavyamiti paribhAvya vasaterbahirmaNDapikAyAmuttIrNaH, tato vanditAH sUrayaH, pRSTAH kuzalavAcI, kathitaM / siMhAcAryasandiSTa, tato bhikSAvelAyAmAcAryaiH saha bhikSArtha praviveza, antaprAnteSu ca gRheSu grAhito bhikSA jAto vicchAyamukhaH, ttH126|| sUrayastasya bhAvamavagamya kacidIzvaragRhe praviSTaH, tatra vyantaryadhiSThitaH sadaiva bAlako roditi, tataH sUrayastaM dRSTvA cappuTikApurassaramAlApayAmAsuH, yathA-vatsa! mA tvaM rodIriti, tata evamAlApite sUriprabhAvataH sA pUtanA vyantarI prANezat, sthito rodituM (tAta) For Personal & Private Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlakaH, jAtaH prahaSTo gRhanAyakaH, tato dApitAstena bhUyAMso modakAH, tA~zca grAhito dattaH sUribhiH, ajAyata prahRSTaH, tato mutkalito vasatI, tataH sUrayaH svazarIraniHspRhA yathA''gamavidhi prAntakuleSvaTitvA vasatAvupAjagmuH, pratikramaNavelAyAM ca datto bhaNito-vatsa! dhAtrIpiNDaM cikitsApiNDaM cAlocaya, sa pAha-yuSmAbhireva sahAhaM vihRtaH, tataH kathaM me dhAtrIpiNDAdiparibhogaH, sUrayo'vocanlaghubAlakakrIDanena krIDanadhAtrIpiNDaH, cappuTikAkaraNataH pUtanAto mocitatvAcikitsApiNDaH, tataH sa praduSTaH svacetasi cintayatisvayaM bhAvato'pi mAsakalpaM na vidadhAti etAdRzaM ca piNDa dine dine gRhNAti mAM punarekadinagRhItamapyAlocayati, tata evaM vicintya pradveSato vasaterbahiH sthitaH, tatastasya sUriviSayapradeSadarzanataH kupitayA sUriguNAvarjitayA devatayA tasya zikSArtha vasatAvandhakAraM savAtaM ca varSa vikurvita, tataH sa bhayabhItaH sUrInAha-bhagavan ! kutrAI brajAmi?, tatastaiH kSIrodajalavadatinirmalahRdayairabhANi-vassa ! ehi vasatau pravizeti, datta Aha-bhagavan ! na pazyAmyandhakAreNa dvAramiti, tato'nukampayA zleSmaNA sUribhirnijAGguliruddhRtyoddhIkRtA, sA ca dIpazikheva jvalituM pravRttA, tataH sa durAtmA datto'cintayat-aho ! etasya parigrahe vahirapyasti, evaM ca cintayan devatayA nibhartisato hA ! duSTaziSyAdhama ! etAdRzAnapi sarvaguNaratnAkarAn sUrInanyathA cintayasi, tato modakalAbhAdiko vRttAntaH sarvo'pi yathAvasthito devatayA kathayAmAse, jAtA tasya bhAvataH pratyAvRttiH, kSAmitAH sUrayaH, AlocitaM samyak / sUtraM sugama, navaraM 'sAdivaM devatAprAtihAryam / etadeva gAthAdvayena bhASyakRviTaNoti- . ome saMgamatherA gaccha visajjaMti jaMghabalahINA / navabhAga khetta vasahI dattassa ya Agamo tAhe // (bhA0 40) uvasayabAhiM ThANaM annAuMcheNa saMkileso ya / pUyaNaceDe mA ruya paDilAbhaNa viyaDaNA sammaM // (bhA041) For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktermalayagirIyAvRttiH dhAtrIdope saMgamasUridattodA0 // 126 // vyAkhyA-mugama, navaraM 'pUyaNaceDe'tti pUtanA-duSTavyantarI tayA gRhIte 'ceTe' bAlake roditi, 'vikaTanA : Alocanam / ukta dhAtrIdvAram , atha dUtIdvAramAha- . saggAma paraggAme duvihA dUI u hoi nAyavvA / sA vA so vA bhaNaI bhaNai va taM channavayaNeNaM // 428 // ____ vyAkhyA-iha dUtI dvidhA, tadyathA-svagrAme paragrAme ca, tatra yasmin grAme sAdhurvasati tasminneva grAme yadi sandezakakathikA tarhi sA svagrAmadUtI, yA tu paragrAme gatvA sandezaM kathayati sA paragrAmadUtI, ekaikA'pi ca dvidhA, tadyathA-prakaTA channA ca, tatra sA tava mAtA sa vA tava pitA evaM bhaNati-sandezaM kathayati, sA prakaTA, yA tu taM sandeza channavacanena kathayati sA channA / enamevArtha savizeSa vyaktIkarotiekkAvi ya duvihA pAgaDa channA ya channa duvihA u / loguttari tatthegA bIyA puNa ubhayapakkhe'vi // 429 // vyAkhyA-iha dUtItvasamAcaraNamapi dUtI, sA'pi caikaikA svagrAmaviSayA paragrAmaviSayA ca dvidhA, tadyathA-prakaTA channA ca, tatra channA punarapi dvidhA, tadyathA-ekA 'lokottare' lokottara eva, dvitIyasaGkATakasAdhArapi guptA ityarthaH / dvitIyA punarubhayapakSe'pi , loke lokottare ca, pArzvavartino janasya saGghATakasatkadvitIyasAdhorapi ca gupteti bhAvaH / svagrAmaparagrAmaviSayAM prakaTAM dUtImAhabhikkhAI vaccaMte appAhaNi nei khaMtiyAINaM / sA te amugaM mAyA so va piyA te imaM bhaNai // 430 // . . vyAkhyA-'bhikSAdau ' bhikSAdinimittaM cetyarthaH, vrajastasyaiva grAmasya satke pATakAntare paragrAme vA 'khaMtiyAINaM' jananyAdI // 126 // For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAma ' appAhaNi' sandezaM kathayati, yathA sA te mAtA'mukaM bhaNati, sa vA te pitA idaM bhavati / sammati svadhAmAragrAmaviyAM lokottare channAM dUtImAha daittaM kha garahiyaM appAhiu biiyapaccayA bhaNati / avikoviyA suyA te jA Aha imaM bhaNasa khaMtiM // 431 // vyAkhyA-ko'pi sAdhuH kasyAzcit putrikayA ' appAditaH sandiSTaH san evaM vicintayati dUtItvaM khalu garhitaM, sAvadyatvAta. tata evaM vicintya dvitIyapratyayAt-dvitIyasaGghATakasAdhurmA mAM dUtIdoSaduSTaM jJAsIdityevamartha bhaNayantareNedaM bhaNati-yathA 'avikovidA' akuzalA jinazAsane sA tava sutA yA Aha-idaM bhaNa madIyAM 'khanti' jananImiti, sA'pyavagatArthasandezikA dvitIyasaGkanaTakasAdhucittarakSaNArthamevaM bhaNati-vArayiSyAmi tAM nijasutAM yena punarevaM na sandizatIti / sammati svagrAmaviSapAmubhayapakSapacchannAM dUtImAhaubhaye'vi ya pacchannA khaMta! kahijjAhi khaMtiyAe~ tamaM / taM taha saMjAyaMti ya taheva aha taM krejjaasi||432|| vyAkhyA-ubhayasminnapi ca' lokalokottararUpe pakSe pracchannA dUtIyaM, yathA 'khaMta 'tti vibhaktilopAt khantasya-piturathavA khantikAyAH, jananyAstvaM kathaya, yathA tad viditaM vivakSita kArya tathaiva saJjAtam , athavA tadvivakSitaM tathaiva kuryAH / sampati prakaTa paragrAmadUtItvamAzritya doSAn dRSTAntenopadarzayati gAmANa doNha veraM sejjAyari dhUya tattha khaMtassa / vahapariNaya khaMta'jjhattha(ppAha)NaM va NAe kae juddhaM // 433 // dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rIyAvRttiH utpAdanAdoSeSu 2 dUtyAM dhanadattakathA piNDaniyu- jAmAiputtapaimAraNaM ca keNa kahiyaMti jaNavAo / jAmAiputtapaimAraeNa khateNa me siddhaM // 434 // ktermalayagi vyAkhyA vistIrNo nAma grAmaH, tasyopakaNThe gokulAbhidho grAmaH, vistIrNagrAme ca dhanadatto nAma kuTumbI, tasya bhAryA priya matiH, tasyA duhitA devakI, sA ca tasminneva grAme suMdareNa pariNItA, tasyAH putro baliSTho, duhitA revatiH, sA ca gokulagrAme saGgamena // 127 // pariNinye, priyamatizcAyuHkSayAt pazcatvamupagatA, dhanadatto'pi saMsArabhayabhItaH pravrajyAmagrahId, gurubhizca sArddha viharati / tataH kAlAntare punarapi yathAvihArakramaM tatraiva grAme samAgato nijaduhiturdevakyA vasatAvasthAt, tadAnIM ca tayordvayorapi grAmayoH parasparaM vairaM vartate, vistIrNagrAmavAsinA ca lokena gokulagrAmasyopari ghATI sRtritA, dhanadattazca sAdhurgokulagrAme bhikSAyai calitavAn , tato devakyA duhitrA ||zayyAtaryA bhaNito-yathA he pitaH! tvaM gokulagrAme yAsyasi, tato nijadauhicyA revatyAH kathaya yathA tava jananyA sandiSTam-ayaM : grAmastava grAmasyopari channadhATyA samAgamiSyati tataH sakalamapi svakIyamekAnte sthApayariti, tataH sAdhunA tathaiva tasyAH kathitaM, tayA ca nijabhartuH, tena ca sakalagrAmasya, tataH sarvo'pi grAmaH sannaddhabaddhakavaco'bhavat, Agatazca dvitIyadine dhATyA vistIrNagrAmo, jAtaM parasparaM mahayuddhaM, tatra sundaro baliSThazca dhATayA saha gatau, saGgamazca gokulagrAme vasati, tatra trayo'pi ca yuddhe paJcatvamupajagmuH, devakI || ca patiputrajAmAtRmaraNamAkarNya vilapituM prAvarttata, lokazca tannivAraNAya samAgato'vAdIta-yadi gokulagrAmo dhATImAgacchantIM nAjJAsyat | tato'sannaddho nAyotsyata, tathA ca na tava patyAdayo mriyeran, tataH kena durAtmanA gokulagrAmo jJApitaH?, etacca lokasya vacaH zrutvA / saJjAtakopA saivamavAdIta-mayA'jAnatyA pitrA duhituH sandiSTaM, tatastena sAdhuveSaviDambakena matpatiputrajAmAtRmArakeNa pitrA jJApitaH, tataH sa loke sthAne sthAne dhikkAraM labhate / pravacanasya ca mAlinyamudapAdi / sUtraM sugamam , uktaM dUtIdvAram, atha nimittadvAramAha // 127 // For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyamA tikAlavisae'vi nimitte chavihe bhave dosA / sajjaM tu vaTTamANe Aubhae tatthimaM nAyaM // 435 // vyAkhyA-'trikAlaviSaye'pi atItaviSaye vartamAnaviSaye bhaviSyadviSaye ca pratyekaM 'padavidhe'lAbhAlAbhasukhadaHkhajIvitamaraNarUpe nimitte niyamAdoSA bhavanti, te ca doSA 'Aubhae 'tti kecidAtmavighAtinastasya sAdhoAraNAdihetava ityarthaH, kecidubhayavighAtinaH ye sAdhoH zeSasya ca jIvasya ghAtahetavaH, upalakSaNametat, kecitkevalaparavighAtinazca, tatra 'vartamAne' vartamAnakAlaviSaye ni|mitte prayujyamAne 'sadyaH / tatkSaNaM paravighAtakAriNIdaM-vakSyamANaM jJAtamudAharaNaM / tadevAha AkaMpiyA nimitteNa bhoiNI bhoie ciragayami / pavvabhaNie kahaM te Agau ? ruTTho ya vaDavAe // 436 // | vyAkhyA-ko'pi grAmanAyako nijabhAryA pazcAnmuktvA digyAtrAM gataH, sA ca tadbhAryA kenApi sAdhunA nimittenAvarjitA, grAmanAyakena ca dUragatena cintitaM, yathA'hamekAkI pracchanno gatvA nijabhAryAyAzceSTitamavekSiSye, sA kiM duHzIlA suzIlA ? iti / atha ca tadbhAryayA sAdhoH sakAzAttadAgamanamavagatya parijanaH sarvo'pi tatsammukhaM preSitaH, pRSTazca bhojakena parijano-yathA bhoH !| kathaM madAgamanamajJAyi? iti, sa pAha-bhoginyA kathitamiti, sAdhuzca tadAnI bhojakagRhe samAgato vartate, bhoginyAzca pratyayapurassaraM nAyakena saha yajjalpitaM yacceSTitaM yo vA'nayA svamo dRSTo yadvA zarIre maSatilakAdi tatsarvaM kathayannAste, atrAntare ca samAgato bhojakaH, kRtazca tayA yathocita upacAraH, pRSTA ca tena-kathaM tvayA mamAgamanamavajagme ? iti, sA'vAdIta-sAdhunimittAt, tatastena bhaNitam , asti ko'pyanyo'pi pratyayaH ?, sA tato'vAdIta-yuSmAbhiH saha pUrva jalpitaM ceSTitaM ca yo vA mayA svamo dRSTaH yazca mama guhyapradeze| dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- tilakastatsarvamanenAvita kathayAmAse, tataH sa ISyAvazavisphuritakopahutavahaH sAdhumapRcchat-kathaya sAdho ! kimasyA vaDavAyA garbhe'sti |||| utpAdanAktemelayagi-1 iti, sAdhuH pAha-paJcapuNDUH kizoraH, tataH so'cintayat-yadIdaM satyaM bhaviSyati tarhi madbhAryAmapatilakAdikathanamapi satyam , itarathA ava-| doSeSu 3 rIyAvRttiH zyameSa viruddhakarmasamAcArIti vinipAtyaH, tata evaM vicintya vaDavAyA garbhaH pATitaH, pAtitaH parisphuran paJcapuNDuH kizoraH, tatastaM dRSTvA | nimitte saJjAtakopopazamaH sAdhumavAdIt-yadIdaM na bhavettarhi tvamapi na bhaveriti / sUtraM sugamam / etadeva gAthAdvayena bhaassykRvinnoti||128|| dUrA bhoyaNa egAgi Agao pariNayassa paccoNI / pucchA samaNe kahaNaM sAiyaMkAra sumiNAI // (bhA042) ___ kovo vaDavAganbhaM ca pucchio paMcapuMDamAiMsu / phAlaNadiDhe jai neva to tuhaM avitahaM kai vA // (bhA043) vyAkhyA-sugamaM / navaraM 'paJcoNI' sanmukhAgamanaM, 'sAiyaMkAra'tti sapratyayaM svamAdi, api ca-atra sAdhunA sapratyayakathanenAtmano vadhaH pAradArikatvaM ca dUSaNaM parihRtaM, kati punarevaMvidhAH 'avitathaM' nimittaM kathayiSyanti ?, tasmAtsarvathA sAdhunA nimittaM na prayoktavyamiti / uktaM nimittadvAraM, sAmpatamAjIvadvAramAhajAI kala gaNa kamme sippe AjIvaNA u paMcavihA / sayAeN asayAe~ va appANa kahehi ekeke // 437 // vyAkhyA-AjIvanA paJcavidhA, tadyathA-'jAtiviSayA' jAtimAjIvanIkarotItyarthaH, evaM kulaviSayA gaNaviSayA karmaviSayA zilpaviSayA ca, sA cA''jIvanaikaikasmin bhede dvidhA, tadyathA-sUcayA''tmAnaM kathayati, asUcayA ca, tatra 'sUcA' vacanabhaGgivizeSeNa kathanaM ' asUcA' sphuTavacanena / tatra jAtyAdInAM lakSaNamAha 19 For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAIkale vibhAsA gaNo u mallAi kamma kisimAI / tulAi sippa'NAvajjagaM ca kaMmeyarA''vajjaM // 438 // vyAkhyA-jAtikule 'vibhASA' vividhaM bhASaNaM kArya, tacaivaM-jAti:-brAhmaNAdikA kulam-ugrAdi , athavA mAtuH samatthA jAtiH pitRsamutthaM kulaM / 'gaNaH " mallAdivRnda, karma-kRSyAdi, 'zilpaM ' tUrNAdi-tUrNanasIvanaprabhRti, athavA 'anAvakam / aprItyu tpAdakaM karma itarattu 'AvarjakaM' prItyutpAdakaM zilpam , anye tvAhuH-anAcAryopadiSTaM karma AcAryopadiSTaM tu zilpamiti / tatra yathA 18 sAdhuH sUcayA svajAtiprakaTanAjAtimupajIvati tathA darzayati homAyavitahakaraNe najjai jaha sottiyassa puttotti / vasio vesa gurukule AyariyaguNe va saei // 439 // vyAkhyA-sAdhurbhikSArthamaTan brAhmaNagRhe praviSTaH sa~stasya putraM homAdikriyAH kurvANaM dRSTvA tadabhimukhaM prati svajAtiprakaTanAya jalpati-homAdikriyANAmavitathakaraNe eSa tava putro jJAyate-yathA zrotriyasya putra iti, yadivoSita eSa samyaggurukule iti jJAyate, athavA sUcayatyeSa tava putra Atmana AcAryaguNAn, tato niyamAdeSa mahAnAcAryoM bhaviSyatIti / tata evamukte sa brAhmaNo vadatisAdho ! tvamavazyaM brAhmaNo yenetthaM homAdInAmavitathatvaM jAnAsi, sAdhuzca maunenAvatiSThate, etacca sUcayA svajAtimakaTanam / atra cAneke | doSAH, tathAhi-yadi sa brAhmaNo bhadrakastarhi svajAtipakSapAtataH prabhUtamAhArAdikaM dApayati, tadapi ca jAtyupajIvananimittamiti bhagavatA pratiSiddham , atha prAntastahi bhraSTo'yaM pApAtmA brAhmaNyaM parityaktamiti vicintya svagRhaniSkAsanAdi karoti, asUcayA tu jAtyAjIvanaM pRSTo'pRSTo vA''hArArthaM svajAti prakaTayati-yathA'haM brAhmaNa iti, tatrApyanantaroktA eva doSAH, kSatriyAdijAtiSvapi, evaM kulAdiSvapi bhAvanIyam / etadeva kiJcidvayaktIkurvannAha ////////////////////////////////////////////////////// For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayagirIyAvRttiH // 129 // A 00000000000000000000000000000000 sammamasammA kiriyA aNeNa UNA'hiyA va vivarIyA / samihAmaMtAhuiThANajAgakAle ya ghosAI // 440 // | utpAdanAvyAkhyA-sAdhubhikSArthamaTan kvacid brAhmaNagRhe praviSTaH saMstasya putraM homAdikriyAH kurvANaM dRSTvA pitaraM prati svajAtiprakaTanAya doSeSu 4 jalpati-anena tava putreNa samyagasamyagvA homAdikA kriyA kRtA, tatrAsamyak tridhA, tadyathA-UnA'dhikA viparItA vA, samyak sami AjIvadhAdIn ghoSAdIMzca yathA'vasthitAnAzritya, tatra 'samidhaH' azvatthAdivRkSANAM pratizAkhAkhaNDAni ' mantrAH' praNavaprabhRtikA akSarapaddha doSe 6 tayaH 'Ahuti:' agnau ghRtAdeH prakSepaH ' sthAnam ' utkaTAdi ' yAgaH' azvamedhAdiH 'kAla' prabhAtAdi 'ghoSA' udAttAdayaH, AdizabdAdrasvadIrghAdivarNaparigrahaH, evaM cokte sa sAdhuM brAhmaNaM jAnAti, tathA ca sati bhadre prAnte vA pUrvavaddopA vaktavyAH / uktaM jAterupajIvanam, atha kulAyupajIvanamAha uggAikalesavi emeva gaNe mNddlppvesaaii| deuladarisaNabhAsAuvaNayaNe daMDamAIyA // 441 // vyAkhyA-'evameva' jAtAviva kulAdiSvapi ugrAdighUpajIvanaM avagantavyaM, yathA ko'pi sAdhurupakule bhikSArtha praviSTaH, tatra ca tatputraM padAtIn yathAvadArakSakakarmasu niyuJjAnaM dRSTvA tatpitaramAha-jJAyate tava putro'pravedito'pi yathAyoga padAtInAM niyojanenograkulasambhUta iti, tataH sa jAnAti-eSo'pi sAdhurupakulasamutpanna iti, idaM tu sUcayA svakulaprakAzanaM, yadA tu sphuTavAcaiva svakulamAvedayati // 129 // yathA'haM ugrakulaH bhogakula ityAdi tadA'sUcayA prakaTanaM, teSAM bhadraprAntatve pUrvoktAnusAreNa doSA vaktavyAH / tathA 'gaNe' gnnvissye| maNDalapravezAdi, ihAkaravala(kravATa)ke praviSTasyaikasya mallasya yallabhyaM bhUkhaNDaM tanmaNDalaM, tatra vartamAnasya pratidvandvino mallasya vighAtAya 0000000000000000000000000000 dain Education International For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaH pravezastadAdi, AdizabdAdrIvAgrahAdiparigrahaH, tathA 'devakuladarzanaM' yuddhapraveze cAmuNDApatimApraNamanaM, 'bhApopanayanaM' pratimallAhAnAya tathA tathA vacanaDhaukanaM daNDAdikA' dharaNipAtacchuptAGkayuddhaprabhRtayaH, etAn gaNaTahe praviSTaH san tatputrasya prazaMsati, tathA ca sati tena jJAyate yathaiSo'pi sAdhurmala ityAdi prAgvat / karmazilpayorAjIvanamAha __ kattari paoaNAvekkhavatthu bahuvittharesu emeva / kammesu ya sippesu ya sammamasammesu sUIyarA // 442 // vyAkhyA-karmasu zilpeSu caivameva-kulAdAvivopajIvanaM vaktavyaM, katham ? ityAha-'kari' karmaNAM zilpAnAM ca vidhAyake, upalakSaNametat vidhApake ca vaNijAdau, saptamI cAtra SaSThayarthe, tato'yamarthaH-kartuH kArApakasya ca 'prayojanApekSeSu ' bhUmivilikhanAdiSu prayojananimittaM dhiyamANeSu halAdiSu vastuSu, sUtre cAtra vibhaktilopa ArSatvAt , 'bahuvistareSu' prabhUteSu nAnAvidheSu ca, samyagasamyagiti vA mocyamAneSu-zobhanAnyazobhanAnIti vA kathyamAneSu yadAtmani karmANa zilpe vA kauzalajJApanaM tattayorupajIvanam , iyamatra bhAvanApraviSTaH san sAdhuH kRSyAdeH kartuH kArApakasya vA tatprayojanApekSaNIyAni nAnArUpANi halAdIni bahUni vastUni tAni dRSTvA''tmanaH karmaNi zilpe vA kauzalajJApanAya zobhanAnyazobhanAnIti vA yakti tatkarmazilpayorAjIvanam / anena ca prakAreNa kauzalajJApana sUcAsphuTavacanena ca kauzalakathanamasUcA / uktamAjIvadvAram, atha banIpakadvAraM vaktavyaM, tatra prathamato vanIpakasya bhedAnniruktiM ca zabdasyAha samaNe mAhaNi kivaNe atihI sANe ya hoi paMcamae / vaNi jAyaNatti vaNio pAyappANaM vaNeitti // 443 // dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utpAdanAdoSeSu 5 vanIpake 5 bhedAH piNDaniyu- vyAkhyA-vanIpakaH paJcadhA, tadyathA-'zramaNe' zramaNaviSayaH brAhmaNe kRpaNe'tithau zuni ca paJcamo bhavati, tatra vanIpaka iti tamalayagi- vanirityayaM dhAturyAcane, 'vanu yAcane ' iti vacanAt, tato vanute-pAyo dAyakasammateSu zramaNAdiSvAtmAnaM bhaktaM darzayitvA piNDaM yAcate rIyAvRttiH // iti 'vaNiuttiH vanIpakaH, auNAdika IpakapratyayaH / sampati prakArAntareNa vanIpakazabdaniruktiM prtipaadyti||130|| mayamAivacchagaMpiva vaNei AhAramAilobheNaM / samaNesu mAhaNesu ya kiviNA'tihisANabhattesu // 444 // vyAkhyA-mRtA' paJcatvamupagatA mAtA yasya vatsakasya-tarNakasya tamiva gopAlako'nyasyAM gItizeSaH, 'AhArAdilobhena bhaktapAtravastulubdhatayA zramaNeSu brAhmaNeSu kRpaNAtithizvabhakteSu vanati-bhaktamAtmAnaM darzayatIti vanIpakA, pUrvavadauNAdika IpakapratyayaH / samprati yAvantaH zramaNazabdavAcyAstAvato darzayitvA teSu vanIpakatvaM yathA bhavati tathA darzayatiniggaMtha sakka tAvasa geruya AjIva paMcahA samaNA / tesi parivesaNAe lobheNa vaNija ko appaM ? // 445 // vyAkhyA-'nirgranthAH' sAghavaH 'zAkyAH' mAyAsUnavIyAH, 'tApasAH' vanavAsinaH pAkhaNDinaH 'gairukAH' gerukaraJjitavAsasaH parivrAjakAH 'AjIvakAH' gozAlakaziSyA iti 'paJcadhA' paJcapakArAH zramaNA bhavanti, eteSAM ca yathAyoga gRhigRheSu samAgatAnAM 'pariveSaNe' bhojanapradAne kriyamANe sati ko'pyAhAralampaTaH sAdhuH 'lobhena' AhArAdilubbatayA vanati-zAkyAdibhaktamAtmAnaM darzayati, tadbhaktagRhiNaH purata iti sAmarthyagamyam / iha prAyaH zAkyA gairukA vA gRhigRheSu muJjate tatastAn bhuJjAnAnadhikRtya yathA sAdhurvanIpakatvaM kurute tathA darzayati 100000000000000000000000000000000 For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 00000000000000000000000000000000 bhujaMti cittakammaM ThiyA va kAruNiya dANaruiNo vA / avi kAmagaddahesuvi na narasaI kiM puNa jaIsu ? // 446 // vyAkhyA evaM nAma nizcalA bhagavanto'mI zAkyAdayo bhuJjate yathA citrakarmalikhitA iva bhuJjAnA lakSyante, tathA paramakAruNikA ete dAnarucayazca, tata etebhyo'vazyaM bhojanaM dAtavyam , api ca 'kAmagardabheSvapi ' maithune gardabheSvivAtiprasa teSu brAhmaNeviti gamyate, dattaM na nazyati , kiM punaramISu zAkyAdiSu ?, etebhyo dattamatizayena bahuphalamiti bhAvaH, tasmAdAtavyapetebhyo vizeSataH / atra doSAn darzayatimicchattathirIkaraNaM uggamadosA ya tesa vA gacche / caDukAradinnadANA paccatthiga mA puNo iMtu // 447 // vyAkhyA-evaM hi zAkyAdiprazaMsane loke mithyAtvaM sthirIkRtaM bhavati, tathAhi-sAdhano'ppamUn prazaMsanti tasmAdeteSAM dhrmH| satya iti, tathA yadi bhaktA bhadrakA bhaveyuH tata itthaM sAdhuprazaMsAmupalabhya tadyogamAdhAkarmi kAdi samAcareyuH, tatastarabasapA kadAcitsAdhuveSamapahAya teSu zAkyAdiSu gaccheyuH, tathA loke caTukAriNa ete janmAntare'pyadattadAnA AhArAvartha zvAna ivAtmAnaM darzaya-| zAntItyavarNavAdaH, yadi punaH zAkyAdayaH zAkyAdibhaktA vA 'pratyarthikAH' pratyanIkA bhaveyuH tataH pradeSataH prazaMsAvacanamavajJAyetthaM byu:mA punaratra bhavanta AyAnviti / brAhmaNabhaktAnAM purato brAhmaNaprazaMsArUpaM vanIpakatvaM yathA karoti tathA darzayatiloyANuggahakArisu bhUmIdevesu bahuphalaM dANaM / avi nAma baMbhabaMdhusu kiM puNa chakkAmaniraesu ? // 448 // / vyAkhyA-piNDapradAnAdinA lokopakAriSu bhUmideveSu brAhmaNevapi nAma brahmabandhuSvapi-jAtimAtrabrAhmaNeSvapi dAnaM dIya dan Education International For Personal & Private Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyukermalayagirIyAvRttiH // 13 // mAnaM bahuphalaM bhavati, kiM punaryajanayAjanAdirUpaSaTkarmanirateSu ?, teSu vizeSato bahuphalaM bhaviSyatIti bhAvaH / sampati kRpaNabhaktAnAM || | utpAdanApurataH kRpaNaprazaMsArUpaM vanIpakatvaM yathA samAcarati tathA pratipAdayati doSeSu 5 kivaNesu dummaNesu ya abaMdhavAyaMkajuMgiyaMgesuM / pUyAhijje loe dANapaDAgaM harai dito // 449 // vanIpakeSu vyAkhyA-iha lokaH pUjAhAryaH-pUjayA hriyate-Avaryate iti pUjAhAryaH-pUjitapUjako, na ko'pi kRpaNAdibhyo dadAti, 5 bhedAH tataH kRpaNeSu tatheSTaviyogAdinA durmanassu tathA'vAndhaveSu tathA''taGko-jvarAdistadyogAdAtaGkino'pyAtaGkAsteSu tathA 'juGgitAGgeSu ca / karttitahastapAdAdyavayaveSu nirAkAztayA dadadasmilloke dAnapatAkA 'harati ' gRhNAti / sAmpratamatithibhaktAnAM purato'tithiprazaMsArUpaM vanIpakatvaM yathA sAdhurvidadhAti tathA darzayatipAeNa dei logo uvagArisu pariciesu'jjhusie vA / jo puNa aDAkhinnaM atihiM pUei taM dANaM // 450 // vyAkhyA-iha prAyeNa loka upakAriSu yadvA pariciteSu yadivA ' adhyuSite ' Azrite dadAti bhaktAdi, yaH punaradhvakhinnama-| tithiM pUjayati tadeva dAnaM, jagati pradhAnamiti zeSaH / adhunA zunAM bhaktAnAM purataH zunakaprazaMsArUpaM vanIpakatvaM kurvan yakti tadupadarzayati avi nAma hoja sulabho goNAINaM taNAi AhAro / chicchikkArahayANaM na hu sulaho hoi suNagANaM // 451 // kelAsabhavaNA ee, AgayA gujjhagA mahiM / caraMti jakkharUveNaM, pUyA'pUyA hiyA'hiyA // 452 // For Personal &Private Use Only Law.jainelibrary.org Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-api nAma gavAdInAM tRNAdika AhAro bhavet sulabhaH, chicchikArahatAnAM tvamISAM zunAM na tu kadAcanApi bhavati sulabhaH, tata etebhyo yaddIyate tadeva bahuphalamiti bhAvaH, api ca naite zvAnaH zvAna eva, kintu ' guhyakA' devavizeSA 'kailAsabhavanAt ' kailAsaparvatarUpAdAzrayAdAgatya 'mahIM' pRthivIM yakSarUpeNa zvAkRtyA caranti, tata eteSAM pUjA'pUjA ca yathAsaGghayaM hitAhitA ceti / sampati brAhmaNAdiviSayavanIpakatve doSAnAha eeNa majjha bhAvo divo loe paNAmahejjaMmi / ekkakke puvvuttA bhaddagapaMtAiNo dosA // 453 // vyAkhyA-'etena' anena sAdhunA 'majjha' madIyaH 'bhAvaH' bhaktatvalakSaNaH 'dRSTaH / avagato 'loke' brAhmaNAdau, kiMviziSTe? ityAha-'praNAmahArye' praNAmaH-praNamanaM tena, upalakSaNametat dAnAdinA ca, hArye-AvarjanIye, tata ekaikasmin brAhmaNAdi-| viSaye vanIpakatve pUrvoktA bhadrakamAntAdayo doSA bhAvanIyAH, kimuktaM bhavati ?-yadi bhadrakastarhi prazaMsAvacanato vazIkRta AdhAkarmAdi kRtvA prayacchati, atha prAntastahi gRhaniSkAsanAdi karoti / iha prAk 'sANe puNa hoi paMcamae / ityuktaM, tatra sANagrahaNaM kAkAdInAmupalakSaNaM, tena kAkAdiSvapi vanIpakatvaM draSTavyaM , tathA cAha emeva kAgamAI sANaggahaNeNa sUiyA hoti / jo vA jaMmi pasatto vaNai tahiM puDha'puTTho vA // 454 // . vyAkhyA-'evameva ' vanIpakatvaprarUpaNAviSayatvena zvagrahaNena kAkAdayo'pi sUcitA bhavanti, tatastatrApi vanIpakatvaM bhAvanIyam / / etadeva vyAptipurassaramAha-yo vA yatra kAkAdau pUjakatvena prasaktastatra kAkAdisvarUpaM pRSTo'pRSTo vA 'vanati ' prazaMsAdvAreNA''tmAnaM / bhaktaM darzayati / sampati banIpakatvaM kurvataH sAdhoyuktyA doSagarIyastvaM prakaTayati For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayAgarIyAvRttiH // 132 // dANaM na hoi aphalaM pattamapattesu sanniz2ajjaMtaM / iya vibhaNie'vi dosA pasaMsao kiM puNa apatte // 455 // utpAdanA vyAkhyA-iha pAtreSvapAtreSu vA sanniyujyamAnaM dAnaM na bhavatyaphalamityapi bhaNite doSaH, apAtradAnasya pAtradAnasamatayA praza- doSeSu 6 |sanena samyaktvAticArasambhavAt, kiM punaH apAtrANyeva sAkSAt prazaMsataH ?, tatra sutarAM mahAn dopo, mithyAtvasthirIkaraNAdidoSabhA- cikitsaavaaditi| tadevamuktaM vanIpakadvAraM, sampati cikitsAdvAramAha doSaH bhaNai ya nAhaM vejjo ahavA'vi kahei appaNo kiriyaM / ahavAvi vijayAe tiviha tigicchA munneyvvaa|| 456 // vyAkhyA-iha 'cikitsA' rogapatIkAro rogapratIkAropadezo vA vivakSitA, tataH sAdhUnadhikRtya 'trividhA triprakArA cikitsA jJAtavyA, tadyathA-kenApi rogiNA rogapratIkAraM sAdhuH pRSTaH sannAha-kimahaM vaidyaH?, etAvatA ca kimuktaM bhavati ?-vaidyasya samIpe gatvA cikitsA praSTavyA ityabudhabodhanAdekA cikitsA, athavA rogiNaH pRSTaH sannevamAha-mamApyevaMvidho vyAdhirAsIt, sa cAmukena bheSajenopazAntimagamata, eSA dvitIyA cikitsA, athavA vaidyatayA vaidyIbhUya sAkSAcikitsAM karoti, eSA tRtIyA / ihAye dve cikitse sUkSme, tRtIyA tu vAdarA / tatrAdyAM vyAcikhyAsurAhabhikkhAi gao rogI ki vijjo'haMti pacchio bhaNai / atthAvattIeN kayA abahANaM bohaNA evaM // 457 // // 132 // ___ vyAkhyA-'bhikSAdau ' bhikSAdinimittaM gataH san 'rogI 'ti atra tRtIyArthe prathamA rogiNA pRSTaH sannAha-kimahaM vaidyaH ? yena | kathayAmi, evaM cokte sati 'arthApattyA' sAmarthyAdabudhAnAM-vaidyasya pArce gatvA cikitsA kAryate ityajAnatAM bodhanA-anantaroktasyArthasya jJApanA kRtA bhavati / dvitIyAM vyAkhyAnayati For Personal & Private Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ erisayaM ciya dukkhaM bhesajjeNa amugeNa pauNaM me / sahasuppannaM va ruyaM vAremo aTThamAIhiM // 458 // vyAkhyA-etAdRzameva 'duHkhaM ' duHkhakAraNabhUtaM gaDDAdyamukena bheSajena 'praguNaM' naSTavedanamabhUta, tathA vayaM 'sahasotpannAm / akasmAdutpannAM rujamaSTamAdibhirvArayAmaH / 'tthopannaM rogaM aTTameNa nivArae' ityAdi paramamunivacanaprAmANyAt , tasmAdbhavatA'pi tathA karttavyamiti bhAvaH / tRtIyAM cikitsAM vipazcayitumAhasaMsodhaNa saMsamaNaM niyANaparivajjaNaM ca jaM tattha / AgaMtu dhAukhobhe ya Amae kuNai kiriyaM tu // 459 // vyAkhyA-Agantuke dhAtukSobhe ca 'sUcanAtsUtra'mitikRtvA dhAtukSobhaje cA''paye-roge samutpanne sati tatra yatkriyAM karoti, tadyathA-saMzodhanaM harItakyAdidAnena pittAyupazamanaM, tathA 'nidAnaparivarnanaM ' rogakAraNaparivarjanaM ca, esA tRtIyA cikitsA / atra doSAnAha_arasaMjamajogANaM pasaMdhaNaM kAyaghAya ayagolo / dubalavagyAharaNaM accudaye giNhaNuDDAhe // 46 // . vyAkhyA-'asaMyamayogAnAM ' sAvadhavyApArANAM 'pasandhana' sAtatyena pravartanamidaM cikitsAkaraNaM yato gRhasthastaptAyogolakasamAnaH tatastena nIrogIbhUtena ye kAyaghAtA yAvajIvaM pravartyante te sarve'pi sAdhucikitsApravarttitA iti cikitsAkaraNaM sAta-| tyenAsaMyamayogAnAM nibandhanam / tathA cAtra durbalavyAghradRSTAnto-yathA'TayAmAnthyena bhakSyamaprApnuvan durvalo vyAghraH kenApyAdhyApanaya - 1 tatrola rogamaSTamena nivAraye / For Personal & Private Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- zAnAya cikitsyate, cikitsitazca praguNIbhUtaH prathamatastasyaiva vaidyasya vighAtaM karoti, tataH zeSANAM bahUnAM jIvAnAm , evameSo'pi gRhasthaH utpAdanAtermalayagi- sAdhunA cikitsyamAnaH sAdhoH saMyamaprANAn hanti, zeSA~zca pRthivIkAyAdIniti / yadi punaH kathamapi cikitsyamAnasyApi tasyAtiza- yAM 6 cirIyAvRttiH yena rogasyodayaH-prAdurbhAvo bhavati, tato'hamanenAtizayena rogIkRta iti saJjAtakopo rAjakulAdau grAhayati, tathA ca sati uDDAhA- kitsApi pravacanasya mAlinyamiti / uktaM cikitsAdvAram , adhunA krodhAdidvAracatuSTayaM vivakSuH prathamataH krodhAdipiNDadRSTAntAnAM nagarANi krodhAdhu- NDa: 7.10 // 13 // tpatteH kAraNAni ca pratipAdayati // krodhAdihatthakappa giriphulliya rAyagihaM khala taheva caMpA ya / kaDaghayapanne iTTaga laDDga taha sIhakesarae // 461 // vyAkhyA-krodhapiNDadRSTAntasya nagaraM hastakalpaM, mAnapiNDadRSTAntasya giripuSpitaM, mAyApiNDadRSTAntasya rAjagRhaM, lobhapiNDadRSTAntasya campA / tathA kRtAn ghRtapUrNAnalabhamAnasya krodhotpattiH, sevakikA alabhamAnasya mAnasyotpattiH, modakAnAzritya mAyotpattiH, siMhakesarasajJAn modakAnalabhamAnasya lobhotpattiH / samprati krodhapiNDasya sambhavamAha| vijjAtavappabhAvaM rAyakale vA'vi vallabhattaM se / nAuM orassabalaM jo labbhai kohapiMDo so // 462 // // 133 // vyAkhyA-sa sAdhoH 'vidyAprabhAvam ' uccATanamAraNAdikaM tapaHprabhAvaM' zApadAnAdikaM rAjakule vallabhatvaM vA jJAtvA yadivA aurasyaM balaM-sahasrayodhitvAdikaM jJAtvA yaH piNDo 'labhyate ' gRhasthena dIyate sa krodhapiNDaH / athavA'nyathA krodhapiNDasambhavaH, tameva darzayati For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ annesi dijjamANe jAyaMto vA aladdhio kuppe / kohaphalaMmi'vi diTThe jo labbhai kohapiMDo so // 463 // vyAkhyA---- anyebhyaH ' brAhmaNAdibhyo dIyamAne yAcamAno'pi sAdhuryadA na labhate tadA'labdhimAn san kupyeta, kupite ca sati tasmin sAdhuH kupito bhavyo na bhavatIti yaddIyate sa krodhapiNDaH / yadivA tasminnanyatra vA krodhaphale maraNAdizApe phalavati dRSTe yo labhyate sa krodhapiNDaH / atraivodAharaNamAha karaDuya bhattamaladdhuM annahiM dAhitya eva vaccaMto / thero bhoyaNa taie AikkhaNa khAmaNA dANe // 464 // vyAkhyA - hastakalpe nagare kacidrAhmaNagRhe mRtakabhakte mAsike dIyamAne ko'pi sAdhurmAsakSapaNaparyavasAne bhikSArthaM praviveza, dRSTAtha tena ghRtapUrA brAhmaNebhyo dIyamAnAH so'pi ca sAdhuH pratiSiddho dauvArikeNa, tataH kupito'vAdIt, 'annahiM dAhitya 'tti, | asya cAyamartha:-asmin mAsike tAvanmayA na labdhaM tato'nyasmin mAsike dAsyatheti, evaM coktvA nirgataH, daivayogena ca tatrAnyanmAnuSaM paJcaSadinamadhye mRtaM, tatastasya mAsike dIyamAne bhUyaH sa eva sAdhurmAsakSapaNapAraNe gataH, tathaiva ca pratiSiddho dauvArikeNa, tataH bhUyo|'pi kupito'vAdIt - 'annahiM dAhitya 'tti, tataH punarapi daivayogena tatrAnyanmAnuSamupagataM, tatastasyApi mAsike sa eva sAdhurmAsakSapaNaH pAraNe bhikSArthamAgataH tathaiva ca pratiSiddho dauvArikeNa bhaNati - 'annahiM dAhitya'tti, etacca zrutvA tena sthavireNa dauvArikeNa cintitaM, purA'pyetena vAradvayamitthaM zApo vitIrNastato dve mAnuSe upagate samprati tRtIyavelA tato mA kimapi mAnuSaM mriyatAmiti jAtA'nuka|mpena sarvo'pi vRtAnto gRhanAyakAya niveditaH tena ca samAgatya sAdaraM sAdhuM kSamayitvA ghRtapUrAdikaM tasmai yathecchaM vyatAri, sa krodhapiNDaH / sUtraM sugamaM, navaraM 'karaDukabhaktaM ' mRtakabhojanaM mAsikAdi / tadevamuktaH krodhapiNDaH / samprati mAnapiNDasya sambhavamAha Jain Education Intersonal For Personal & Private Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu tarmaLayagi rIyAvRttiH mAnayohaSTAntau // 13 // occhAhio pareNa va laDipasaMsAhiM vA smuttio| avamANio pareNa ya jo esai mANapiMDo so // 465 // | utpAdanA | vyAkhyA-'utsAhitaH / tvamevAsya kAryasya karaNe samartha ityevamutkarSitaH 'pareNa' apareNa sAdhvAdinA, 'vA' vikalpe, tathA doSe krodhalabdhiprazaMsAbhyAM 'samuttaio' garvito yathA'haM yatra kApi vrajAmi tatra sarvatrApi labhe tathaiva ca jano mAM prazaMsatItyevamabhimAnavAn, yadvA na kimapi tvayA siddhayatItyevamapamAnito'pareNAhaGkAravazAdya eSayati piNDaM sa tasya mAnapiNDaH / atra ca kSullakodAharaNaM-giripupite nagare siMhAbhidhAnAH sUrayaH saparivArAH samAyayuH, anyadA ca tatra sevakikAkSaNaH samajani, tasmiMzca divase sUtrapauruSyanantaramekatra taruNazramaNAnAM samavAyo'bhavat, babhUva ca parasparaM samullApaH, tatra ko'pyavAdIta-ko nAmaiteSAM madhye prAtareva sevakikA AneSyati, tatra guNacandrAbhidhaH kSullakaH pratyavAdIda-ahamAneSyAmi, tataH so'bhANIta-yadi tAH sarvasAdhUnAM na paripUrNA ghRtaguDarahitA vA tato na tAbhiH prayojanaM, tasmAdyadyavazyamAnetavyAstahiM paripUrNA ghRtaguDasammizrAzcAnetavyAH, kSullaka Aha-yArazIstvamicchasi tAdRzIrAnepyAmi, evaM ca kRtvA pratijJAM nAndIpAtramAdAya bhikSArtha nirjagAma, praviSTazca kApi kauTumbikagRhe, dRSTAzca tatra pracurAH sevakikAH, ghRta-| guDAdIni ca prabhUtAni praguNIkRtAni, tato'nekadhA vacanabhaGgIbhiH sulocanAbhidhAnA kauTumbikagRhiNI yAcitA, tayA ca sarvathA pratipiddho-na kimapi te dadAmIti, tataH saJjAtAmarSeNa vabhaNe kSullakena-niyamAdimAH sevakikAH savRtaguDA mayA gRhItavyAH, sulocanA'pi sAmarSa kSullakavacaH zrutvA saJjAtaprakopA pratyuvAca-yadi tvametAsAM sevakikAnAM kimapi labhase tato me nAsApuTe tvayA prasravaNaM kRtamiti / / // 134 // tataH kSullako'cintayad-avazyametanmayA vidhAtavyam , evaM ca vicintya gRhAnniryayo, papraccha ca kasyApi pArce-kasyedaM gRham ? iti, so'vAdI-viSNumitrasya, tataH punarapi kSullakaH pRcchati-sa idAnIM ka varttate ?, tenoktaM-parSadi, tataH parpadi gatvA saharSa iva parSajanAn / //////////////////////////////////////////////////////////////// Jain Education Interational For Personal & Private Use Only Ljainelibrary.org Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTavAn-bho! yuSmAkaM madhye ko viSNumitraH?, janA avAdiSu:-ka sAdho ! tava tena prayojanaM?, sAdhuravocat-taM kimapi yAciSye, sa ca teSAM sarveSAmapi prAyo bhaginIpatiriti sahAsaM tairavAci-kRpaNo'sau na te kimapi dAsyatItyasmAneva yAcasva, tato viSNumitro mA me'pabhrAjanA bhUditi teSAmagrataH kRtvA babhANa-ahaM bho ! viSNumitro'haM yAcasva mAM kimapi, mA kelivacanamamISAM karNe kApI, tato'vAdIt kSullakaH-yAce'haM yadi tvaM mahelApradhAnAnAM SaNNAM puruSANAmanyatamo na bhavati, tataH parSajanA avAdiSuH-ke te SaT puruSA mahelApradhAnA? yeSAmanyatamo'yamAzaGkayate, tataH kSullaka Aha-zvetAGgalibakoDDAyakaH kiGkaraH snAyakaH gRdhrAvarikhI hadajJa iti, eteSAM ca SaNNAmapi kathAnakAnyamUni-kacidAme ko'pi puruSo nijabhAryAcchandAnuvartI, sa ca prAtareva jAtabubhukSo nijabhAyA bhojanaM yAcate, sA ca vadati-nAhamAlasyenotthAtumutsahe tatastvameva samAkarSa culyA bhasma prakSipa tatra prAtivezmikagRhAdAnIya bahi prajvAlaya tamindhanaprakSepeNa samAropaya culyAH zirasi sthAlI, evaM yAvatpaktvA kathaya, tato'haM pariveSayAmIti, sa ca tathaiva pratidivasaM kurute, tato lokena prAtarevAsya culyA bhasmasamAkarSaNena zvetIbhUtAGgulidarzanAtsahAsaM zvetAGgaliriti nAma kRtam, eSa zvetAGgaliH / tathA kaci drAme ko'pi puruSo nijabhAryAmukhadarzanasukhalampaTastadAdezavatI, anyadA tayA bhAryayA babhaNe-yathA'hamAlasyena bhuktA, tatastvamevodaka || taDAgAdAnaya, sa ca devatA''dezamiva bhAryA''dezamabhimanyamAnaH prativadati-yadAdizasi priye ! tadahaM karomi, tato divase mA loko mAM drAkSIditi rAtrau pazcimayAme samutthAya pratidivasaM taDAgAdudakamAnayati, tasya ca tatra gamanAgamane kurvataH padasaJcArazabdazravaNato ghaTabharaNabuddhadazabdazravaNatazca taDAgapAlIkSeSu prasuptA bakA utthAyoDDIyante, eSa ca vRttAnto lokena viditaH, tato'syArthasya sUcanArtha hAsena | bakoDAyaka iti nAma kRtaM, eSa bakoDDAyakaH / tathA kacidvApe ko'pi puruSo bhAryAstanajayanAdisparzalampaTo bhAryAcchandAnuvartI, sa ca For Personal & Private Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutarmalayagi rIyAvRttiH // 13 // prAtarevotthAya kRtAJjalipagraho vadati-dayite ! kiM karomi !, sA ca vadati-taDAgAdudakamAnaya, tato yatpriyA samAdizatItyuditvA utpAdanAtaDAgAdudakamAnayati, punarapi bhaNati-kiM karomi prANezvari !, sA vadati-kusUlAdAkRSya taNDulAn kaNDaya, evaM yAvadbhojanAdUrgha mama yAM mAnapipAdAna prakSAlya ghRtena phANayeti, sa ca sarva tathaiva karoti, tata evaM lokena jJAtvA tasya kiGkara iti nAma nivezitaM, eSa kingkrH|| pANDe dRSTAntaH tathA kacidrAme ko'pi puruSo bhAryA''dezavI, sa cAnyadA nijabhAryAmavAdIt-prANezvari ! snAtumahamicchAmi, tayoktaM-yadyevaM tayA~-||7|| malakAn zilAyAM varttaya paridhehi snAnapotikA abhyaGgaya tailenAtmAnaM gRhANa ca ghaTaM tatastaDAge snAtvA ghaTaM ca jalena bhRtvA samAgaccheti, sa ca devatAzeSAmiva bhAryA''dezaM zirasi nidhAya tathaiva karoti, evaM ca sarvadaiva, tato lokenAsyArthasya prakaTanArtha hAsenAsya snAyaka iti nAma kRtaM, eSa snAyakaH / tathA kacidrAme ko'pi puruSo bhAryA''dezavidhAyI, anyadA ca sA rasavatyAmAsane samupaviSTA varttate, sA ca tena bhojanamayAci, tayoktaM-mama samIpe sthAlamAdAya samAgaccheH, so'pi yatmiyatamA samAdizati tanme pramANamiti || bruvaMstasyAH samIpe gataH, tayA pariveSitaM bhojanaM, tata uktaM-bhojanasthAne gatvA bhuDkSva, tataH sa bhojanasthAnaM gatvA bhoktuM pravRttaH, tataH punarapi tena tImanaM yAcitaM, sA ca pratyuvAca-sthAlamAdAya mama samIpe samAgaccheH, tataH sa gRdhra iva utkaTiko riGkhan sthAlena gRhItena yAti, evaM takrAdikamapi gRhAti, tata etallokena jJAtvA hAsena gRdhraivariDIti nAma kRtaM, epa gRdhraivariGkhI / tathA kacidrAme bhAryAmukhapralokanasukhalampaTastadAdezakArI ko'pi puruSaH, tasyAnyadA svabhAryayA saha viSayasukhamanubhavataH putro babhUva, sa ca pAlanaka eva sthito'tibAlatvAt purISamutsRjati, tena ca purISeNa pAlanakaM bAlavastrANi ca kharaNThyante, tataH sA bhaNati-bAlasya pute prakSAlaya pAlanakaM bAlavastrANi ca, tato yattiyA samAdizati tatkaromIti vastathaiva karoti, evaM sarvadaiva, tato lokenaitad jJAtvA hadanaM prakSAla . . . . . Jain Education M o nal For Personal & Private Use Only asow.jainelibrary.org Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yituM bAlasya jAnAtItikRtvA hadajJa hati nAma tasya kRtaM, eSa hadajJaH / tata evamukte kSullakena sarvairapi parpajanairekakAlamaTTahAsena hasadbhirabhANi-kSullaka ! eSa SaNNAmapi puruSANAM guNAnAdadAti tanmainaM mahelApradhAnaM yAciSTa, viSNumitro'vAdIta-nAhaM SaNNAM puruSANAM samAnastasmAdyAcasva mAmiti, tataH kSullakenokta-dehi me ghRtaguDasaMyuktAH pAtrabharaNapramANAH sevakikAH, viSNumitreNoktaM-dadAmi, tataH kSullakaM gRhItvA nijagRhAbhimukhaM calitavAn , samAgato nijagRhadvAre, tataH kSullakenAmANi-prathamamapi tava gRhe samAgato'hamAsaM paraM tava bhAryayA pratijJA vyadhAyi yathA na kimapi te dAsyAmi, tata idAnIM yayuktaM tatsamAcara, tata evamukte viSNumitro'vAdIta-yadyevaM tarhi / kSaNamAtrameva gRhadvAre'vatiSThasva pazcAdAkArayiSyAmi, tataH praviSTo gRhamadhye mitraH, pRSTA ca tana nijabhAryA-yathA rAddhAH sevakikAH pragudaNIkRtAni ghRtaguDAdIni ?, tayoktaM-kRtaM sarva paripUrNa, tato guDaM pralokya stoka eSa guDo naitAvatA sariSyatIti mAlAdAnaya prabhUtaM guDaM yena dvijAn bhojayAmIti, tataH sA tadvacanAdArUDhA mAlaM apanItA tena niHzreNiH, tata AkArya kSullakaM pAtrabharaNapramANA dadau tasmai sevakikAH ghRtaguDAdIni ca dAtumArabdhAni, atrAntare guDamAdAya sulocanA mAlAduttarituM pravRttA paraM na pazyati niHzreNi, tato vismitadRSTayA prasaraM yAvadAlokate tAvatpazyati kSullakAya ghRtaguDasaMyuktAH sevakikA dIyamAnAH, tato'hamanena kSullakenAbhibhUtetyabhimAnapUritahRdayA mA'smai dehi mA'smai dehIti mahatA zabdena pUtkurute, kSullako'pi tasyAH sammukhamavalokya mayA tava nAsikApuTe mUtritamiti nijanAsApuTe'Ggalyabhinayena darzayati, darzayitvA ca bhRtaghRtaguDasevakikApAtro jagAma nijavasatAviti / etadeva rUpakASTakena darzayati iTTagachaNami paripiMDiyANa ullAva ko Nu hu pageva / ANijja iTTagAo ? khuDDo paccAha ANemi // 466 // jaivi ya tA pajjattA agulaghayAhi na tAhiM Ne kajjaM / jArisiyAo icchaha tA ANemitti nikkhaMto // 467 // 0 For Personal & Private Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktairmaLayagirIyAvRttiH // 136 // ohAsiya paDisiddho bhaNai agAriM avassimA majhaM / jai lahasi to taM me nAsAe kuNasu moyaMti[sA aah]||468|| || utpAdanA yAMdoSemAkarasa ghara pucchiUNaM parisAe amuu kairo pucchittu / kiM teNa'mhe jAyasu so kiviNo dAhiina tujjha // 469 // yAyAmASAdAhitti teNa bhaNie jai na bhavasi chaNhamasi purisANaM / annayaro to te'haM parisAmajhaMmi paNayAmi // 470 // DhabhUtiH seyaMguli baguDDAve, kiMkare vhAyae tahA / giDAvaraMkhi haddannae ya purisAhamA chAu // 471 // jAyasu na eriso'haM iTTagA dehi puvvamaigaMtuM / mAlA uttAri gulaM bhoemi dietti ArUDhA // 472 // siiavaNaNa paDilAbhaNa dissiyarI bolamaMgulI nAsaM / duNhegayarapaoso AyavivattI ya uDDAho // 473 // vyAkhyA-sugama, navaraM 'iTTagachaNaMmi' sevakikAkSaNe 'pageveti prabhAte eva 'moyaM 'ti mUtraNaM 'praNayAmi' iti yAce, 'siiavaNaNa 'tti niHzreNyapanayanaM, itthambhUtazca mAnapiNDo na grAhyaH, yato dvayorapi dampatyoH pradeSo bhavati, tatastadravyAnyadravyavyavacchedaH, kadAcidekatarasya tatastatrApi sa eva doSaH / api ca-saivamapamAnitA kadAcidabhimAnavazAdAtmavipatti kuryAt , tata uDDAhA-pravacanamAlinyaM // ukto mAnapiNDadRSTAntaH, sampati mAyApiNDadRSTAntamAha rAyagihe dhammaruI asADabhUI ya khuDao tassa / rAyanaDagehapavisaNa saMbhoiya moyae laMbho // 474 // AyariyauvajjhAe sNghaaddgkaannkhjjtddosii| naDapAsaNapajjattaM nikAyaNa diNe diNe dANaM // 475 // //////////////////////////////////////////////////////////////////// For Personal & Private Use Only lrww.jainelibrary.org Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhUyadue saMdeso dANasiNeha karaNaM rahegahaNaM / liMgaM muyatti gurusiha vivAhe uttamA pagaI // 476 // rAyaghare ya kayAI nimmahilaM nADagaM taDAgatthA / tA ya viharaMti mattA uvari gihe dovi pAsattA // 477 // vAghAeNa niyatto dissa vicelA virAga saMbohI / iMgiyanAe pucchA pajIvaNaM rahavAlaMmi // 478 // ikkhAgavaMsa bharaho AyaMsaghare ya kevlaaloo| hArAikhivaNa gahaNaM uvasaga na so niyattotti // 479 // teNa samaM pavvaiyA paMca narasayatti nADae DahaNaM / gelanna khamaga pAhuNa therA diTThA ya bIyaM tu // 480 // vyAkhyA-rAjagRhaM nAma nagaraM, tatra siMharathorAjA, vizvakarmA nAma naTaH, tasya dve duhitarau, te cadve apyatisurUpe atizayAte vadanakAntyA dinakarakarodbhAsitakamalazriyaM nayanayugalena sacazcarIkakuvalayayugalaM pInonnatanirantarapayodharayugalena saMhatatAlaphalayugalalakSmI vAhuyugalena pallavalatAM trivalibhaGgareNa madhyabhAgenendrAyudhamadhyaM jaghanavistareNa jAhnavIpulinadezaM Uruyugalena gajakalabhanAsAbhogaM jaGgAyugalena kuruvindavRttasaMsthitaM caraNayugalena kUrmadehAkRti sukumAratayA zirISakusumasaJcayaM vacanamadhuratayA vasantamAsonmattakokilA-|| ravaM, anyadA ca tatra yathAvihArakramaM samAyayurdharmarucayo nAma sUrayaH, teSAmantevAsI prajJAnidhirASADhabhUtiH, sa bhikSArthamaTan kathamapi vizvakarmaNo naTasya gRhe prAvizat , tatra ca labdhaH pradhAno modakaH, dvAre ca vinirgatya tena cintitam-eSa sUrINAM bhaviSyati, tata AtmArtha rUpaparAvarttamAdhAyAnyaM modakaM mArgayAmi, tataH kANarUpaM kRtvA punaH praviSTo, labdho dvitIyo modakaH, tato bhUyo'pi cintitameSa upAdhyAyasya bhaviSyati, tataH kubjarUpamabhinivavaM punarapi praviSTaH, labdhastRtIyo modakA, eSa dvitIyasavATakasAdhobhaviSyatIti Jain Education.MOMonal For Personal & Private Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- vicintya kuSThirUpaM kRtvA caturthavelAyAM praviSTaH, labdhazcaturtho modakaH, etAni ca rUpANi kurvan mAloparisthitena vizvakarmaNA naTena dadRze, utpAdanAyAM tarmalayagi- cintitaM cAnena-samyagepo'smAkaM madhye naTo bhavati, paraM kenopAyena sahItavya iti, evaM ca cintayataH samutpannA tasya zemuSI- mAyAyAmArIyAvRttiH / duhitRbhyAM kSobhayitvA grahItavya iti, tato mAlAduttIrya sAdaramAkAryA''SADhabhUtiH pAtrabharaNapramANairmodakaiH pratilAbhitaH, bhaNitazca sAdaraM-1 pADhabhUtiH bhagavan ! pratidivasamasmAkaM bhaktapAnagrahaNenAnugraho'nuvidhAtavyaH, tato gataH svopAzrayamASADhabhUtiH, ackthccaanyaanyruuppraavrttn||137|| vRttAntaM vizvakarmA nijakuTumbasya, bhaNite ca duhitarau yathA sAdaraM dAnasnehadarzanAdinA tathA karttavyo yathA yuSmAkamAyatto bhavati pratidivasamAyAti ca bhikSArthamASADhabhUtiH, duhitarau ca taM tathaivopacarataH, tato'tyantamanuraktamavagamya rahasi bhaNito-yathA vayamatyantaM tavAnuraktAH tato'smAn pariNIya tvaM paribhukSveti, atrAntare ca tasyodayamiyAya cAritrAvaraNaM karma galito gurUpadezaH prANezadviveko | dUrIbhUtaH kulajAtyabhimAnaH, tatastenoktam-evaM bhavatu, paramahaM gurupAdAntike liGgaM vimucya samAgacchAmi, gato gurusamIpaM praNatasteSAM / pAdayugalaM prakaTito nijAbhiprAyaH, tato gurubhiravAci-vatsa ! nedaM yuSmAdRzAM vivekaratnAkarANAmavagAhitasakalazAstrArthAnAmubhayalokajugu psanIyaM samAcaritumucitaM, tathA "dIharasIlaM parivAliUNa visaesu vaccha ! mA ramasu / ko gopayaMmi buDDai uyahi tariUNa bAhAhiM ?| 8 // 1 // " ityAdi, tata uvAcASADhabhUtiH-bhagavan ! yathA yUyamAdizatha tathaiva kevalaM pratikUlakarmodayataH pratipakSabhAvanArUpakavacadube latayA madanazavareNa nirantaraM samutrastamRganayanaramaNIkaTAkSavizikhopanipAtamAdadhatA zatazo me jarjarIkRtaM hRdayaM, evaM coktvA gurupAdAna // 17 // praNamya tadantike rajoharaNaM muktavAn , tataH kathamahamamISAmanupakRtopakAriNAmapArasaMsArodadhinimagnajantusamuddharaNaikacetasAM sakalajaga 1 dIrgha zIlaM paripAlya viSayeSu vatsa ! mAraMsIH / ko goSpade nimajjati udadhi bAhubhyAM taritvA ? // 1 // Jain Education a l For Personal & Private Use Only ww.jainelibrary.org Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tparamabandhukalpAnAM gurUNAM pRSThaM dadAmi iti pazcAtkRtapAdamacAro hA ! kathamahaM bhUyo'pyevaM vidhagurUNAM caraNakamalaM prApsyAmi ? iti vicintayan vasatervinirgatya vizvakarmaNo bhavanamAyAtaH, paribhAvitamasya sAdaramanimiSadRSTayA naTaduhitRbhyAM vapuH, pratyabhAsata sakalajagadAzcaryamasya rUpaM, tato'cintayatAmime-aho ! kaumudIzazAGkamaNDalamivAsya manoharakAntivadanaM kamaladalayugalamiva nayanayugala garunmata iva tuGgamAyataM nAzAnAlaM kundamukulazreNiriva susnigdhA dazanapaddhati: mahApurakapATamiva vizAlamasya mAMsalaM vakSaHsthalaM mRgariporiva saMvartitaH kaTiprademUH nigUDhajAnupradezaM jaGghAyugalaM supratiSThitakanakakUrmayugalamiva caraNayugalaM, tato vizvakarmA'vocat-mahA|bhAga ! tavA''yatte dve apyamU kanyake tataH khIkriyetAmiti, tataH pariNIte te dve api tena kanyake, bhaNite ca vizvakarmaNA-yo nAmaitAdRzImapyavasthAM gato gurupAdAn smarati sa niyamAduttamaprakRtiH, tata etaccittAvarjanArtha sarvadaiva madyapAnavirahitAbhiryuSmAbhiH sthAtavyaM anyathaiSa virakto yAsyati, ASADhabhUtizca sakalakalAkalApaparijJAnakuzalo nAnAvidhairvijJAnAtizayaiH sarveSAmapi naTAnAmagraNIbhUva, labhate ca sarvatra prabhUtaM dravyaM vastrAbharaNAni ca, anyadA ca rAjJA samAdiSTA naTAH-adya nimahelaM nATakaM nartanIya, tataH sarve'pi naTAH svAM svAM yuvati svasvagRhe vimucya rAjakulaM gatAH, ASADhabhUtibhAryAbhyAmapi cintitam-adya rAjakule gato'smAkaM bhartI sakalAmapi ca rAtri gamayiSyatIti, tataH pibAmo yathecchamAsavamiti, tathaiva kRtaM, mavazAcApagatacetane vigatavastre dvitIyabhUmikAyA upari supte tiSThataH rAjakule'pi pararASTradUtaH samAyAta iti rAjJo vyAkSepo babhUva, tato'navasara itikRtvA pratIhAreNa mutkalitAH sarve'pi naTAH samAgatAH svaM svaM bhavanaM, ASADhabhUtizca nijakAvAse samAgatya yAvadvitIyabhUmikAmArohati tAvatte dve api nijabhArye vigatavastratayA bIbhatse pazyati, tataH sa mahAtmA'cintayat-aho ! me mUDhatA aho ! me nirvivekatA aho ! meM durvilasitaM ya etAdRzAmadhyazucikaraNDakabhUtAnAmadhogatinibandhanAnAM kRte paramazucibhUtamihaparalokakalyANaparamparAjanakamakSepeNa muktipadanibandhanaM saMyama ujjhAMbabhUva, tato dain Education International For Personal & Private Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utpAdanAyAM mAyAyAmApADhabhUtiH piNDaniyu- dyApi na me kimapi vinaSTam api gacchAmi gurupAdAntikaM pratipadye cAritraM prakSAlayAmi pApapaGkamiti vicintya vinirgato gRhAt, ktermalayagi- dRSTaH kathamapi vizvakarmaNA, lakSita iGgitAdinA yathA virakta eSa yAtIti, tataH satvaraM nijaduhitarAvutthApya nirbharsayati-hA ! durA- rIyAvRttiH tmike ! hInapuNyacaturdazIke ! yuSmadvilasitametAdRzamavalokya sakalanidhAnabhUto yuSmadbharttA virakto yAtIti tadyadi nivartayituM zaknutha- starhi nivartayethAM no cet prajIvanaM yAcadhvamiti, tatastAH sasambhramaM parihitanivasanAH pRSThataH pradhAvya gacchataH pAdayolagnA, vadanti // 13 // ca-hA svAmin ! kSamasvaikamaparAdha nivartasva mA'smAnanuraktAH parihara , evamukto'pi sa manAgapi na cetAsa rajyate, tatastAbhyAmavAcisvAmin ! yadyevaM tarhi majIvanaM dehi, yena pazcAdapi yuSmatprasAdena jIvAmaH, tata evaM bhavatviti dAkSiNyavazAdanumatya pratinivRttaH, tataH kRtaM bharatacakravartinazcaritaprakAzakaM rASTrapAlaM nAma nATakaM, tato vijJapto vizvakarmaNA siMharatho rAjA-deva ! ASADhabhUtinA rASTrapAlaM nAma nATakaM viracitaM, tatsamprati nartyatAmiti, paraM tatra rAjaputrapaJcazatairAbharaNavibhUSitaiH prayojanaM, tato rAjJA dattAni rAjaputrANAM paJcazatAnAM, tAni yathAyathamASADhabhUtinA zikSitAni, tataH pArabdhaM nATakaM nartituM, tatrA''SADhabhUtirAtmanekSvAkuvaMzasambhUto bharatazcakravartI sthito | rAjaputrAzca yathAyogaM kRtAH sAmantAdayaH, tatra ca nATake yathA bharatena bharataM SaTkhaNDaM prasAdhitaM yathA caturdaza ratnAni nava mahAnidhayaH prAptA yathA cA''darzagRhe'vasthitasya kevalAlokaprAdurbhAvo yathA ca paJcazataparivAreNa saha pravajyAM pratipannastatsarvamapyabhinIyate, tato rAjJA lokena ca parituSTena sarveNApi yathAzakti hArakuNDalAdInyAbharaNAni suvarNavastrANi ca prabhUtAni kSiptAni, tataH sarvajanAnAM dharmalAbha pradAya paJcazataparivAra ASADhabhUtirgantuM pAvarttata, tataH kimetat ? iti rAjJA nivAritaH, tenoktaM-kiM bharatazcakravartI pravajyAmAdAya nivRttaH ? yenAhaM nivarte iti gataH saparivAro gurusamIpaM, vastrAbharaNAdikaM ca samastaM nijabhAryAbhyAM dattavAn, taca prajIvanakaM kila Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong rAjaputrAzca yathAyogaM kRtAH sImAnA zikSitAni, tataH pArabdha nATaka nAmAvabhUSitaH prayojanaM, tato rAjJA dattAmAtanA rASTrapAlaM nAma // 1 8 // For Personal & Private Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tayorjAtaM gRhItA dIkSA, tadapi ca nATakaM vizvakarSaNA kusumapure narttinumArabdhaM tatrApi paJcazatasaGkhyAH kSatriyAH pravajyAM gRhItavantaH, tato lokena cintitam-evaM kSatriyAH pravrajanto niHkSatriyAM pRthivIM kariSyantIti nATaka pustakamA pravezitaM / sUtraM sugamaM, navaraM ' rAyanaDagehapavesaNaM 'ti rAjavidito yo naTo vizvakarmA tasya gRhe pravezaH, 'tvagdoSI ' kuSThI, upasargaH - navajyAgrahaNe nivAraNaM, dahanaM nATakapustakasya / atraivApavAdamAha -- 'gelane 'tyAdi, glAno - mandaH, 'kSapaka: ' mAsajhapakAdiH, 'prAghUrNaka: ' sthAnAntarAdAyAtaH, 'sthavira:' vRddha:, AdizabdAtsaGgha kAryAdiparigrahaH, teSAmarthAya dvitIyamapavAdapadamiti bhAvaH sevyate--lAnAya nirvAhe mAyApiNDo'pi grAhya ityarthaH / uktaM mAyAdvAram, atha lobhadvAramAha labbhaMtaMpi na giNhai annaM amugaMti ajja ghecchAmi / bhadarasaMti va kAuM giNhai khaddhaM siNiDAI // 481 // vyAkhyA-adyAhamamukaM siMhakesarAdikaM grahISyAmIti buddhayA'nyadalacanakAdikaM labhyamAnamapi yanna gRhNAti, kintu tadevepsitaM, sa lobhapiNDaH / athavA pUrva tathAvidhabuddhyabhAve'pi yathAbhAvaM labhyamAnaM 'kha' pracuraM 'strigvAdi ' lapanazrIprabhRtikaM bhadrakarasamiti kRtvA yagRhNAti sa lobhapiNDaH / tatra prathamabhedamAzrityodAharaNaM gAthAdvayenAha - caMpA chaNaMmi ghicchAmi moyae tevi sIhakesarae / paDiseha dhammalAbhaM kAUNaM sIhakesarae // 482 // saDDhaDharatakesarabhAyaNa bharaNaM ca puccha purimaDe / uvaoga saMta coyaNa sAhutti vigicaNe nANaM // 483 // vyAkhyA - campA nAma purI, tatra sutrato nAma sAdhuH, anyadA ca tatra modakotsavaH samajani, tasmiMzca dine suvato'cintayat For Personal & Private Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- ktermalayagi- rIyAvRttiH // 139 // 9999999999999999999999999999. adya mayA modakA eva grahItavyAH, te'pisiMhakesarakAH, tata itthaM sampadhArya bhikSAM praviSTo lolupatayA'nyatmatiSedhena siMhakesaramodakA~zcAla-8 utpAdanAbhamAnastAvatparibhramati sma yAvatsArddha praharadvayaM, tato na labdhA modakA iti pranaSTacitto babhUva, tato gRhadvAre pravizan vaktavyasya dharmalAbhasya yAM lobhasthAne siMhakesarA iti vadati, evaM ca sakalamapi dinaM bhrAntvA rAtrau tathaiva paribhraman praharadvayasamaye zrAvakasya gRhe praviveza, dharmalAbha- piNDe mutrabhaNanasthAne siMhakesarA ityuvAca, so'pi ca zrAvako'tIva gItArthoM dakSazca, tatastena paribhASayAmAse-nUnametena kvApi na labdhAH todA. siMhakesarA modakA iti cittamasya pranaSTaM, tatastasya cittasaMsthApanAya siMhakesarANAM bhRtaM bhAjanamupaDhaukitaM, bhagavan ! pratigRhANa sarvAnapyetAn siMhakesaramodakAniti, suvratena ca parigRhItAH, tataH svasthIbhUtaM tasya cittaM, zrAvakeNa coktaM-bhagavan ! adya mayA pUrvArddhaH pratyAkhyAtaH sa kiM pUrNo na vA ? iti, tataH suvrata upayogamUrva dattavAn , pazyati gaganamaNDalamanekatArAnikaraparikaritamaddharAtropalakSitaM, tato jJAtavAnAtmano bhramaM, hA ! mUDhena mayA virUpamAcaritaM, dhig me lobhAbhibhUtasya jIvitaM, bhoH zrAvaka ! samyak kRtaM tvayA yadahaM siMhakesaramadAnapUrvaM pUrvArddhapratyAkhyAnaparipUrNatApraznena saMsAre nimajjan rakSitaH, satI me tava codanA, tata AtmAnaM nindana vidhinA ca modakAn pariSThApayan tathA kathamapi dhyAnAnalaM prajvAlayituM pravRttaH yathA kSaNamAtreNa sakalAnyapi ghAtikarmANyuvoSa, tataH prAdurbhUtaM | // tasya kevalajJAnam / sUtraM sugamam / uktaM lobhadvAram , atha saMstavadvAramAha // 139 // duviho u saMthavo khalu saMbaMdhIvayaNasaMthavo ceva / ekekovi ya duviho pubdhi pacchA ya nAyavo // 484 // vyAkhyA-dvividhaH khalu saMstavaH, tadyathA-paricayarUpaH zlAghArUpazca, tatra paricayarUpaH sambandhisaMstavaH zlAghArUpo vacanasaM dain Education International For Personal & Private Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200000000000000000000000000000000 stavaH / tatra sambandhino-mAtrAdayaH zvazrvAdayazca tadrUpatayA yaH saMstavaH sa sambandhisaMstavaH, vacanaM-zlAghA tadrUpo yaH saMstavaH sa vacanasaMstavaH, ekaiko'pi ca dvidhA, tadyathA-'puci pacchA yatti pUrvasaMstavaH pazcAtsaMstavazca / tatra sambandhisaMstavasya dvividhasyApi svarUpamAha mAyapii pubbasaMthava sAsUsusarAiyANa pacchA u / gihi saMthavasaMbaMdhaM karei puvaM ca pacchA vA // 485 // vyAkhyA-mAtApitrAdirUpatayA yaH saMstavaH-paricayaH sa pUrvasaMstavo, mAtrAdInAM pUrvakAlabhAvitvAt , yastu zvazrUzvazurAdirUpatayA saMstavaH sa pazcAtsaMstavaH, zvazrUvAdInAM pazcAtkAlabhAvitvAt , tatra sAdhurbhikSArtha praviSTaH san gRhibhiH saha 'saMstavasambandha / paricayaghaTanaM 'pUrva' pUrvakAlabhAvi mAtrAdirUpatayA 'pazcAdvA' pazcAtkAlabhAvi zvazrvAdirUpatayA vA karoti / katham ? ityAha AyavayaM ca paravayaM nAuM saMbaMdhae tayaNurUvaM / mama mAyA erisiyA sasA va dhUyA va nattAI // 486 // ___ vyAkhyA-iha sAdhurbhikSArtha gRhe praviSTaH sannAhAralampaTatayA''tmavayaH paravayazca jJAtvA tadanurUpaM' vayo'nurUpaM sambadhnAti, yadi sA vayovRddhA svayaM ca madhyamavayAH tato mamedRzI mAtA'bhUditi brUte, yadi punaH sApi madhyamavayAstata IdRzI mama svasA'bhUditi / vadati, atha bAlavayAstato duhitA naptA vetyAdi / sampratyasyaiva pUrvarUpasambandhisaMstavasyodAharaNamAhaahii diDipaNhava pucchA kahaNaM mamerisI jaNaNI / thaNakhevo saMbaMdho vihavAsuNhAidANaM ca // 487 // vyAkhyA-ko'pi sAdhurbhikSArtha praviSTaH kAzcinnijamAtRsamAnAM striyamavekSyA''hArAdilampaTatayA mAvasthAnenAdhRtyA dRSTiprasna For Personal & Private Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- |vam-IpadazruvimocanaM karoti, tataH 'puccha patti sA strI pRcchati, kiM tvamadhRto dRzyase ? iti, tataH sAdhoH kathana-mama 'IzI ' tvatsa-|| utpAdanAtermalayagi- dRzI jananyabhUditi / atra doSAnAha-tatastayA mAtRtvaprakaTanArtha sAdhumukhe stanaprakSepaH kriyate, parasparaM ca sambandhaH snehabuddhirUpo jAyate, yAM11 saM. rIyAvRttiH tathA vidhavAsnupAdidAnaM ca karoti-mRtaputrasya sthAne'yaM me putra iti buddhayA svasnuSAdAnaM kuryAt, AdizabdAt snehavazato dAsyAdidAnaM stabadoSaH ca, uktaM pUrvasambandhisaMstavodAharaNaM, evaM pazcAtsambandhisaMstavodAharaNamapi bhAvanIyaM / sampati punaH pazcAtsambandhisaMstave dossaanaah||140|| kI pacchAsaMthavadosA sAsU vihavAdidhUyadANaM ca / bhajjA mamerisicciya sajjo ghAu vayabhaMgo vA // 488 // vyAkhyA-pazcAtsambandhisaMstavayime doSAH-zvazrUrIdRzI mamA''sIdityukte sA vidhavAyA AdizabdAtkuraNDAdirUpAyAH sutAyA dAnaM karoti, tathA bhAryA mamedRzyabhavadityukte yadIAlustadbharttA samIpe ca vartate tadA mama bhAryA'nena svabhAryA kalpiteti vicintya sAdhoghotaM kuryAt , aAlustadbharttA na bhavati samIpe vA na varttate tadA bhAryA'hamanena kalpitetyunmattA bhAryeva samAcaraMtI cittakSobhamApAdayet , tato vratabhaGgaH / evaM tAvatpUrvasambandhisaMstavasya pazcAtsambandhisaMstavasya ca pratyekamasAdhAraNAn doSAnabhidhAya sampratyubhayorapi sAdhAraNAnabhidhitsurAhamAyAvI caDuyArI amhaM ohAvaNaM kuNai eso / nicchubhagAI paMto karijja bhaddesu paDibaMdho // 489 // // 140 // vyAkhyA-adhRtidRSTiprasnavAdi kurvanmAyAvI epo'smAkamAvarjanAnimittaM cATUni karotIti nindA, tathA'smAkaM svasya kArpaTikamAyasya jananyAdikalpanenApabhrAjanaM vidhatte, tataH evaM vicintya prAntaH svagRhaniSkAzanAdi karoti, atha te gRhiNo bhadrA bhaveyustahi || For Personal & Private Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teSu bhadreSu sAdhorupari pratibandho bhavet , pratibandhe ca satyAnAkaryAdikaM kRtvA dayAditi / ukto dvividho'pi sambandhisaMstavaH, atha vacanasaMstavasya pUrvarUpasya lakSaNamAhaguNasaMthaveNa pubdhi saMtAsaMteNa jo thuNijjAhi / dAyAramadinnaMmI so puvisaMthavo havai // 490 // vyAkhyA-guNAH, audAryAdayaH teSAM ya: 'saMstavaH' prazaMsArUpo vacanasaGghanatastena satyarUpeNAsatyarUpeNa vA yaH sAdhurdAtavye bhaktAdAvadatte sati dAtAraM stUyAta, sa eSa pUrvasaMstavo bhavati / asyaivollekhaM darzayatieso so jassa guNA viyaraMti avAriyA dasa disAsu / iharA kahAsu suNimo paJcakhaM ajja diTTho'si // 491 // vyAkhyA-mugama, navaram ' iharA' itarathA, idAnI darzanAt pUrvamityarthaH / sampati pazcAdUpasya vacanasaMstavasya lakSaNamAha guNasaMthaveNa pacchA saMtAsaMteNa jo thaNijjAhi / dAyAraM dinnaMmI so pacchAsaMthavo hoi // 492 // vyAkhyA-datte bhaktAdau sati pazcAdAtAraM guNasaMstavena satyarUpeNAsatyarUpeNa vA yaH sAdhuH stUyAt eSa pazcAtsaMstavo bhavati / sampatyasyaivollekhaM darzayativimalI kaya'mha cakkhU jahatthayA viyariyA guNA tujhaM / Asi purA me saMkA saMpaya nissaMkiyaM jAyaM // 493 // vyAkhyA-bhikSArtha praviSTaH sAdhurlabdhe bhaktAdau dAtAraM vakti yathA nijadarzanena tvayA vimalIkRte nazcakSuSI, tathA yathArthAstava Jain Education For Personal & Private Use Only A jainelibrary.org Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuH termaLayagirIyAvRtti | utpAdanAyAM11 saM stavadoSaH // 14 // Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Ling Ling Ling Ling Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Ling Ling Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong guNAH sarvatrApi vicaritAH, tathA 'purA' pUrva me zaGkA''sIt-yAg guNaH zrUyate sa kiM tAdRzaH evotAnyAdRza iti ?, sampati tu tvayi dRSTe niHzantiM me hRdayaM jAtam / / uktaM saMstavadvAram , atha vidyAmantrAkhyaM dvAramAha vijjAmaMtaparUvaNa vijjAe bhikkhuvAsao hoi / maMtaMmi sIsaveyaNa tattha muruMDeNa diluto // 494 // ___ vyAkhyA-vidyAmantrayoH prarUpaNA karttavyA, sA caivaM-sasAdhanA strIrUpadevatAdhiSThitA vA'kSarapaddhatirvidyA, asAdhanA puruSarUpadevatAdhiSThitA vA mantraH, 'tattha 'tti tatra vidyAyAM bhikSUpAsako dRSTAntaH, mantre zirovedanAyAM muruNDena rAjJopalakSitaH paadliptsuuriH| tatra bhikSUpAsakadRSTAntaM gAthAdvayena bhAvayati paripiDiyamullAvo aipaMto bhikkhuvAsao dAve / jai icchaha aNujANaha ghayagulavatthANi dAvemi // 495 // _ gaMtuM vijjAmaMtaNa kiM demi ? ghayaM gulaM ca vatthAI / dinne paDisAharaNaM keNa hiyaM keNa muTThomi ? // 496 // vyAkhyA-gandhasamRddha nagare dhanadevo nAma bhikSapAsakaH, sa ca sAdhubhyo bhikSArtha gRhe samAgatebhyo na kiJcidapi dadAti, anyadA ca taruNazramaNAnAmakatra paripiNDitAnAM parasparamullApaH, tatraikenoktam-atiprAnto'yaM dhanadevaH saMyatAnAM na kimapi dadAti, tadasti ko'pi sAdhurya enaM ghRtaguDAdikaM dApayati, tatasteSAM madhye kenApyUce-yadIcchatha tato'nujAnIdhvaM mAM yenAhaM dApayAmi, tairanujJAtaH, tato gatastasya gRhamabhimantrito vidyayA, tato brUte sAdhUna-kiM prayacchAmi ?, tairuktaM-ghRtaguDavastrAdi, tato dApitaM tena saMyatebhyaH pracuraM ghRtaguDAdikaM, tadanantaraM ca pratisaMhRtA kSullakena vidyA, jAtaH svabhAvastho bhilapAsakaH, tato yAvannibhAlayati ghRtAdikaM tAvatstokaM pazyati, tataH kena // 14 // For Personal & Private Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ me hRtaM ghRtAdi ? kenAI muSito'smi ? iti vilapituM pravRttaH, tataH parijananAtaM-yuSmAbhireva dApitaM saMyatebhyaH tatki yUyamevaM bhaNaya ?, tato maunamavalambya sthitaH / atra doSAnupadarzayati paDivijja thaMbhaNAI so vA anno va se karijjAhi / pAvAjIvImAI kammaNagArI ya gahaNAI // 497 // ___ vyAkhyA-yo vidyayA'bhimantritaH sa ca svabhAvastho jAtaH san kadAcitmadviSTo'nyo vA tatpakSapAtI pradviSTaH san pratividyayA 'stambhanAdi' stambhanocATanamAraNAdi kuryAt, tathA 'pApAjIvinaH' pApena-vidyAdinA paradrohakaraNarUpeNa jIvanazIlA mAyinaH zaThA iti loke jugupsA, tathA kArmaNakAriNa ime iti rAjakule grahaNAkarSaNaveSaparityAjanakadarthanamAraNAdi / sampati mantraviSaye muruNDarAjopalakSitapAdalitodAharaNamAhajaha jaha paesiNI jANugaMmi pAlittao bhamADei / taha taha sIse viyaNA paNassai muruMDarAyarasa // 498 // vyAkhyA-pratiSThAnapure muruNDo nAma rAjA, pAdaliptA nAma sUrayaH, anyadA ca muruNDarAjasya babhUvAtizayena zirovedanA, na kenApi vidyAmantrAdibhirupazamayituM zakyate, tata AkAritA rAjJA pAdaliptAH sUrayaH, kRtAsteSAmAgatAnAM mahatI pratipattiH, kathitaM / cAkAraNakAraNaM zirovedanA, tato yathA loko na jAnIte tathA mantraM dhyAyadbhiH prAvaraNamadhye nijadakSiNajAnuzirasi pArzvato nijadakSiNahastapradezinI yathA yathA bhrAmyate tathA tathA rAjJaH zirovedanA apagacchati, tataH krameNApagatA sakalA'pi zirovedanA, jAto'tizayena sUrINAmupAsakaH, tato vipulaM bhaktapAnAdikaM tebhyo dattavAn / atra doSAnAha dain Education International For Personal & Private Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermaLayagirIyAvRttiH // 142 // utpAdanAyAM12-13 vidyAmantreyoH sAdho pAdaliptasya dRSTAntI paDimaMtathaMbhaNAI so vA anno va se karijjAhi / pAvAjIviyamAI kammaNagArI bhave bIyaM // 499 // vyAkhyA-iha kathAnake na ko'pi doSo jAtaH, pAdalipasUrIgoM muruNDarAja pratyupakAritvAt , kevalaM prAguktavidyAkathAnaka iva mantre'pi prayujyamAne sambhAvyante doSAH tatastadupadarzanaM kriyate, tatreyaM gAthA prAgiva vyAkhyeyA, navaraM 'bho bIyaM 'ti puSTamAlambanamadhikRtya dvitIyam-apavAdapadaM bhavet, saGghAdiprayojane mantro'pi prayoktavya iti bhAvArthaH, etacca vidyAyAmapi draSTavyam / ukta vidyAmatrAkhyaM dvAradvayam , atha cUrNayogamUlakarmAkhyaM dvAratrayamAha canne aMtaDANe cANake pAyalevaNe joge| mUla vivAhe do daMDiNI u AyANa parisADe // 500 // vyAkhyA-cUrNe'ntardAne-loke dRSTipathatirodhAnakArake dRSTAnte cANakyaviditau dvau kSulukau, pAde-pAdalepanarUpe yoge dRssttaantaaH| samitasUrayaH, tathA ' mUle ' mUlakarmaNi akSatayonikSatayonikaraNarUpe yuvatidvayaM dRSTAntaH, vivAhaviSaye'pi mUlakarmaNi yuvatidvayamudAharaNaM, tathA garbhAdhAnaparisATarUpe mUlakarmaNi dve 'daNDinyau' nRpapatnyAvudAharaNaM / tatra 'cune aMtaddhANe cANake' ityavayavaM bhASyagAthAtrayaNa vyAkhyAnayati jaMghAhINA ome kasamapare sissajogarahakaraNaM / khuDDu dugaMjaNa sugaNA gamaNaM desaMtare saraNaM // 44 // (bhA.) bhikkhe parihAyaMte therANaM tesi omi ditANaM / sahabhuja caMdagutte omoyariyAe doballaM // 45 // (bhA.) cANakka puccha iTTAlacuNNadAraM pihittu dhUme ya / duhu~ kucchapasaMsA therasamIve uvAlaMbho // 46 // (bhA.) 999999999999999999999999999999994 // 142 // For Personal & Private Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA - kusumapure nagare candragupto nAma rAjA, tasya mantrI cANakyaH, tatra ca jaGghAvala parihINAH susthitAbhivAH sUrayaH, anyadA ca tatra durbhikSamapaptat, tataH sUribhicintitam - anuM samRddhAbhidhAnaM ziSyaM sUripade saMsthApya sakalagacchasametaM subhikSe kApi prepayAmi, tatastasmai yoniprAbhRtamekAnte vyAkhyAtumArabdhaM tatra ca kSullakadvayena kathamapyadRzyIkaraNanibandhanamaJjanaM vyAkhyAyamAnaM zuzruve, yathA anenAJjanenAJjitacakSurna kenApi dRzyate iti, yoniprAbhRtavyAkhyAnasamarthanAnantaraM ca samRddhAbhivo'ntevAsI sUripada sthApitaH, mutkalitazca sakalagacchasameto dezAntare, svayamekAkinastatraivAvatasthire sUrayaH, katipayadinAnantaraM cA''cAryasnehatastat kSullakadvayamAcArya - samIpe samAjagAma, AcAryA api yatkimapi bhikSayA labhante tatsamaM viricya ( paribhAvya ) kSullakadvayena saha bhuJjate, tata AhArAparipUrNatayA sUrINAM daurbalyamabhavat, tatazcintitaM kSulakadvayena - avamodaratA sUrINAM tato vayaM pUrvazrutamaJjanaM kRtvA candraguptena saha bhuJjAbade iti, tathaiva kRtaM, tatazcandraguptasyAhArastokatayA babhUva zarIre kRzatA, cANakyena pRSTaM kiM te zarIradaurbalyaM ?, sa prAha-paripUrNAhArAlAbhataH, tatazcANakyena cintitam - etAvatyAhAre pariveSyamANe kathamAhArasyAparipUrNatA?, tannUnamaJjanasiddhaH ko'pi samAgatya rAjJA saha mujhe, tatastenAJjanasiddhagrahaNAya bhojanamaNDape'tIva zlakSNa iSTakAcUrNo vikarNo, dRSTAni manuSyapadAni tato nizcikye nUnaM dvau puruSAvaJjanasiddhAvAyAtaH, tato dvAraM pidhAya madhye'tivahalo dhUmo niSpAditaH dhUmavAdhitanayanayozca tayoraJjanaM nayanAzrubhiH saha vigalitaM, tato babhUvatuH pratyakSau kSullakau, kRtA candraguptenAtmani jugupsA - aho ! viTALito'hamAbhyAmiti tataJcANakyena tapa samAdhAnanimittaM pravacanamAlinyarakSArthaM ca prazaMsito rAjA - yathA dhanyastvamasi yo vAlabrahmacAribhiryatibhiH pavitrIkRta iti, tato vanditvA muskalitau dvAvapi kSullakau, cANakyena rajanyAM vasatAvAgatya sUraya upAlabdhAH - yathaitau yuSmatjhulakAvaDAhaM kurutaH ?, tataH sUribhiH sa evopAlayaH - pathA For Personal & Private Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utpAdanAyAM 14 cUNe kSullaka piNDaniyu- tvamevAtrAparAdhakArI?, yo dvayorapi kSullakayona nirvAhaM cintayasi ?, samAha-bhagavan ! evametaditi pAdayornipatya sUrayastena kSAmitAH, termaLayagi- kRtA sakalasyApi saGghasya tata UrdhvaM yathAyogaM cintA / sUtraM sugamam / atrAtidezataH sAkSAcca doSAnAharIyAvRttiH je vijjamaMtadosA te cciya vasikaraNamAicunnehiM / egamaNegapaosaM kujjA patthArao vAvi // 501 // // 14 // vyAkhyA-ya eva vidyAyAM mantre coktA doSAsta eva vazIkaraNAdicUrNeSvapi draSTavyAH, sUtre ca tRtIyA saptamyarthe, tathA cUrNe prayujyamAne ekasya cUrNasya prayokturanekeSAM vA sAdhUnAmupari pradveSaM kuryAt, tatastatra bhikSAlAbhAdyasambhavaH, 'patthArao vAvi' nAzo vA bhavet , apiH samuccaye, tadevaM 'cunne antaddhANe cANake' iti vyAkhyAtaM, tayAkhyAnAca cUrNa iti dvAraM samarthitaM / idAnIM 'pAyalevaNe joga' iti vyAkhyAnayannAha sUbhagadubbhaggakarA jogA AhArimA ya iyare ya / AghasadhUvavAsA pAyapalevAiNo iyare // 502 // vyAkhyA-yogAH 'saubhAgyadaurbhAgyakarAH' janapriyatvApriyatvakarAH, te ca dvidhA-AhAryA itare ca, tatra 'AhAryA' ye pAnIyAdinA sahAbhyavahriyante tadviparItA itare, tatrAdyA 'AgharSadhUpavAsA' ye pAnIyAdinA saha gharSayitvA pIyante te AvarSAH, dhapavAsAH pratItAH / atha cUrNasya vAsAnAM ca parasparaM kA prativizeSo ?, dvayorapi kSodarUpatvAvizeSAt, ucyate, sAmAnyadravyaniSpannaH zuSka AdroM davA kSodazcUNe:, sugandhadravyaniSpannAzca zuSkapepampiSTA vAsAH, itare cAnAhAryA yogAH pAdapralepanAdayaH / tatrA''hAryarUpasya pAdapale| panarUpasya yogasya dRSTAntaM gAthAtrayeNa bhAvayati // 143 // For Personal & Private Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naikaNhabinna dIve paMcasayA tAvasANa nivasati / pavvadivasesu kulavaI pAlevuttAra sakkAre // 503 // jaNa sAvagANa khisaNa samiyakkhaNa mAiThANa leveNa / sAvaya payattakaraNaM aviNaya loe calaNadhoe // 504 // paDilAbhiya vaccaMtA nibbuDa naikUla milaNa samiyAo / vimhiya paMcasayA tAvasANa pavvajja sAhAya // 505 // vyAkhyA-acalapuraM nAma nagaraM, tatra pratyAsanne dve nadyau, tadyathA-kRSNA benA ca, tayorapAntarAle brahmanAmA dvIpaH, tatra caikonapaJcazatatApasaparivRto devazarmanAmA kulapatiH parivasati, sa ca sakrAntyAdiparvasu svatIrthaprabhAvanAnimittaM sarvairapi tApasaiH parivRtaH pAdalepena kRSNA nadImuttIryAcalapuramAgacchati, lokazca tathArUpaM tasyAtizayamavalokya vismitacetAH savizeSa bhojanAdisatkAramAcarati, zrAvakajanAMzca kutsayate-yathA na yuSmadgurUNAmetAdRzI zaktirastIti, tataH zrAvakaiH samitAbhidhasUrINAmAkhyAyi, taizca svacetasi paribhAvyoktaM-mAtRsthAnata eSa pAdalepena nadImuttarati, na tapaHzaktiprabhAvataH, tataH zrAvakaistasya mAtRsthAnaprakaTanArtha saparivAro bhojanArtha nimantritaH kulapatiH, tataH samAjagAma bhojanavelAyAM gRhe, prArabdhaM tasya zrAvakaiH pAdaprakSAlanaM kartuM, sa ca na dadAti, mA pAdalepaH pAdayorapayAsIditikRtvA, tataH zrAvakairuktaM-mA'smAkamaprakSAlitapAdAn yuSmAn bhojayatAmavinaya iti balAdapi prakSAlitau pAdau, tato bhojanAnantaraM nijasthAnagamanAya pracalitaH, zrAvakA api sakala janAnAhUyAnuvrajanabuddhayA tena saha calituM / pravRttAH, tataH saparivAraH kulapatiH kRSNA nadImuttarituM prAvata, pAdalepAbhAve ca nimaktuM lamaH, tato jAtA jane tasyApabhrAjanA. atrAntare ca tasyAvabodhAya samitasUrayastatrAjagmuH, taiH sakalajanasamakSaM nadI pratyuktaM-he kRSNe! paraM pAraM vayaM gantumicchAmaH, tato ve mattAH, tataH saparivAraH kulapAnAnantaraM nijasthAnagamanAya cAlatamA'smAkamamakSAlitapAdAna yAkA pAdamakSAlanaM kartuM, saca dain Education International For Personal &Private Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- api kRSNAnadyAH kUle ekatra milite, jAto vismayo lokasya saparivArasya ca kulapateH, tato gRhItA saparivAreNa kulapatinA dIkSA, sA utpAdanAtermalayagi-brahmazAkhA babhUva / sUtraM sugamaM / tadevaM 'pAyalevaNe joge' iti vyAkhyAtaM, tavyAkhyAnAca yogadAraM samarthitaM / sampati 'mUla ' ttiyAM 15 yo. rIyAvRttiH vyAciyAsurAha gesamitAadhiI pucchA Asanna vivAhe bhinnakannasAhaNayA / AyamaNapiyaNaosaha akkhaya jajjIvaahigaraNaM // 506 // cAryAH // 144 // jaMghAparijiya sar3I addhii ANijae mama savattI / jogo joNugghADaNa paDiseha paosa uDDAho // 507 // vyAkhyA-kacitpure dhananAmnaH zreSThino bhAryA dhanapriyA, tasya duhitA sundarI,sA ca bhinnayonikA, paramenamartha mAtA jAnAti na pitA, sA ca pitrA tatraiva pure kasyApIzvaraputrasya pariNayanAya dattA, samAgataH pratyAsano vivAho, mAtuzcintA babhUva eSA pariNItA satI yadi bhartA bhinnayonikA jJAsyate tatastenojjhitA varAkI duHkhamanubhaviSyati, atrAntare ca samAgataH ko'pi saMyato bhikSArtha, tena sA pRSTA, tayA kathitaH sarvo'pi vRttAntaH, tataH sAdhunoktaM-mA bhaiSIrahamabhinnayonikA kariSyAmi, tata AcamanauSadhaM pAnauSadhaM ca tasyai pradattaM, jAtA abhinnayonikA / tathA candrAnanAyAM puri dhanadattaH sArthavAhastasya bhAryA candramukhA, tayozcAnyadA parasparaM kalahaH pravRttaH, tato'bhinivezena tannagaravAstavyasyaiva kasyApIzvarasya duhitA dhanadattena pariNayanArtha vRtA, jJAtazcAyaM vRttAntazcandramukhayA, tato babhUva mahatI tasyA adhRtiH, atrAntare ca jaDAparijitanAmA sAdhurAgato bhikSArtha, dRSTA tenAdhRti kurvatI candramukhA, tataH pRSTA-kiM bhadre ! tvamadhRtimatI dRzyase?, tataH kathitastayA sapatnIvyatikaraH, tataH sAdhunA samarpitaM tasyA auSadha, bhaNitA ca sA-kathamapi tasyA bhaktasya pAnasya madhye deyaM yena sA bhinnayonikA bhavati, tataH svabhatrai nivedayaH, yena sA na pariNIyate, tathaiva kRtaM, na pariNItA sA bhatreti / sUtraM sugamaM / navaraM For Personal & Private Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0000000000000000000000000000000 'jajjIvam ' iti yAvajjIvamadhikaraNaM-maithunapravRttiH, 'paDisehi 'tti sAbhinavA pariNetumArabdhA bhinnayoniketi jJAtvA pratiSiddhA / ayaM cedarthastayA jJAto bhavet, tarhi tasyAH sAdhuM prati mahAn pradveSo bhavet, pravacanasyoDDAhaH / sampati 'vivAhe ' iti padaM vyAkhyAnayannAha mA te phaMsejja kulaM adijamANA suyA vayaM pattA / dhammo ya lohiyarasA jai biMdU tattiyA narayA // 508 // kiM na Thavijai putto patto kulagottakittisaMtANo / pacchAvi ya taM kajjaM asaMgaho mA ya nAsijjA // 509 // ___ vyAkhyA-kacidrAme ko'pi gRhapatiH, tasya putrikA vayaHprAptA, tataH ko'pi sAdhurbhikSArtha praviSTaH san dRSTvA tanmAtaramevamabhidadhAtitava duhitA vayAprAptA-yauvanaM prAptA, tadyadi sampati na pariNI(NAyyate)yate tarhi kenApi taruNena sahAkArya samAcarya kulamAlinyamutpAdayiSyati, tathA 'dhammo 'tti loke evaM zrutiH-yadi kumArI RtumatI bhavet tarhi yAvantastasyA rudhirabindavo nipatanti tAvato vArAn |tanmAtA narakaM yAti / tathA kacidrAme kasyApi kuTumbinaH putraM yauvanikAmadhigatamavalokya sAdhustanmAtaramevaM brUte-yathA kulasya gotrasya kIrtezca santAno-nibandhanameSa tava putro, yauvanaM ca prAptaH, tataH kiM na sampati pariNAyyate?, api ca-pariNItaH san kalatrasnehena sthiro bhavatyapariNItazca kayA'pi svacchandacAriNyA sahotthAya gacchet , pazcAdapi caiSa pariNAyayitavyaH tatsampatyapi kasmAna pariNAyyate ? iti / sampati 'do daMDiNIo AyANaparisADe' ityavayavaM vyAcikhyAsurAha kiM adviitti pucchA savittiNI ganbhiNitti me devI / gambhAhANaM tujjhavi karomi mA aDiiM kuNasu // 510 // jaivi suo me hohI tahavi kaNiTThotti iyaro juvraayaa| dei parisADaNaM se nAe ya paosa patthAro // 511 // For Personal & Private Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- vyAkhyA-saMyugaM nAma nagaraM, tatra siMdhurAjo nAma rAjA, tasya sakalAntaHpurapradhAne de patnyau, tadyathA-zRGgAramatirjayasundarI utpAdanA termalayagi- ca, tatrAnyadA babhUva zRGgAramatergarbhAdhAnaM, itarA ca jayasundarI nUnamasyAH putro bhaviSyatIti vicintya mAtsaryavazAdadhRtiM kurvatyavatiyAM 16 mUrIyATattiHzaSThate, atrAntare ca samAgataH ko'pi sAdhuH, tena sA papRcche-ki bhadre ! tvamadhRtimatI dRzyase!, tataH sA tasmai sapalyA vyatikaramacakathat , lakarmadoSaH sAdhurapyabravIta-mA kArSIradhRti, tavApi garbhAdhAnamahaM kariSye, tatastayoktaM-bhagavan ! yadyapi yuSmatprasAdena me putro bhAvI, tathApi sa // 14 // kaniSThatvena yauvarAjyaM na prApsyati, kintu sapatnyA eva sutaH, tasya jyeSThatvAt , tataH sAdhunA tasyA bheSajamekaM garbhAdhAnAya dattaM, aparaM tu / dApitaM sapanyA garbhazAtanAyeti / sUtraM sugamaM / navarametanna karttavyaM, yato garbhazAtane sAdhukRte jJAte sati pradveSo bhavati, tataH zarIrasyApi 'prastAraH' vinAzaH / sammati sarvasminnapi mUlakamaNi doSAn pradarzayati saMkhaDikaraNe kAyA kAmapavittiM ca kuNai egattha / egatthuDDAhAI jajiya bhogaMtarAyaM ca // 512 // . vyAkhyA-'saMkhaDikaraNe mA te phaMseja kulaM' tathA 'kiM na Thavija' ityAdigAthAdvayokte vIvAhakaraNe 'kAyAH pRthivyAdayo virAdhyante, ekatra punarakSatayonikatvakaraNe garbhAdhAne ca kAmapravRttiM karoti, garbhAdhAnAddhi putrotpattau prAya iSTA bhavati, tataH kAmyA jAyate, iti maithunasantatiH / ekatra punargarbhapAtane uDDAhAdi-pravacanamAlinyAtmavinAzAdi, ekatra punaH kSatayonikatvakaraNe yAvajjIvaM bhogAntarAyaM, cazabdAduDDAhAdi ca, tadevamabhihitaM mUlakarma tadabhidhAnAcca vyAkhyAtA utpAdanAdoSAH, tadvyAkhyAne ca samahArthitA gaveSaNaiSaNA / sampati grahaNaiSaNAyAH sambandhamAha evaM tu gaviTThassA uggamauppAyaNAvisuddhassa / gahaNavisohivisuddha gaM tu piMDasta // 513 // For Personal & Private Use Only W w .jainelibrary.org Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-'evam ' uktena prakAreNodgamotpAdanAvizuddhasya-udgamotpAdanadoSarahitasya gaveSitasya piNDasya grahaNaM bhavati 'grahaNavizodhivizuddhasya grahaNaviSayazaGkAdidoSAbhAvena vizuddhasya, nAnyathA, tato grahaNaiSaNAdoSAnahaM vakSye iti bhAvaH / te ca yata utpadyante tatsamutthAn darzayati uppAyaNAe~ dose sAhUu samuTThie viyANAhi / gahaNesaNAi dose AyaparasamuTThie vocchaM // 514 // vyAkhyA-utpAdanAyA doSAn sAdhutaH samutthitAn vijAnIhi, grahaNaiSaNAyA doSA~stvAtmaparasamutthitAn tAnahaM vakSye / tatra ye AtmasamutthA ye ca parasamutthAstAn vibhAgato darzayati| donni u sAhusamutthA saMkiya taha bhAvao'pariNayaM ca / sesA aTThavi niyamA gihiNo ya samuTThie jANa // 515 // vyAkhyA-dvau doSau sAdhusamutthitI, tadyathA-zaDintaM bhAvato'pariNataM ca, etacca dvayamapi vakSyamANasvarUpaM, zeSAnaSTAvapi doSAn gRhiNaH samutthitAn jAnIhi / sampati grahaNaiSaNAyA nikSepamAha nAma ThavaNA davie bhAve gahaNesaNA muNeyavvA / dave vAnarajUhaM bhAvaMmi ya dasapayA huMti // 516 // vyAkhyA-caturdA grahaNaiSaNA, tadyathA-nAmagrahaNaiSaNA sthApanAgrahaNaiSaNA dravyagrahaNaiSaNA bhAvagrahaNaiSaNA ca, tatra nAmasthApane dravyagrahaNaiSaNA'pi yAvadbhavyazarIrarUpA tAvadveSaNAbadvaktavyA, jJazarIrabhavyazarIravyatirikta tu dravyagrahaNaiSaNAmAha-'dravye' dravyagrahaNaSaNAyAmudAharaNaM vAnarayUthaM, bhAvagrahaNaiSaNA dvidhA, tadyathA-Agamato noAgamatazca, tatrA''gamato jJAtA tatra copayuktaH, noAgamatastu / For Personal & Private Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaiSaNA piNDaniyu- termalayagirIyAvRttiH yAM vAnara yUthadRSTAntaH // 146 // dvidhA, tadyathA-prazastA aprazastA ca, tatra prazastA-samyagjJAnAdiviSayA, aprazastA-zantiAdidoSaduSTabhaktapAnAdiviSayA, sA ca 'daza- padA' vakSyamANazaGkitAdibhedaidezaprakArA / tatra vAnarayUthodAharaNaM rUpakatrayeNa bhAvayati paDisaDiyapaMDupattaM vaNasaMDaM dahu annahiM pese / jUhavaI paDiyarae jUheNa samaM tahiM gacche // 517 // sayamevAloeuM jUhabaI taM vaNaM samaMteNa / viyarai tesi payAraM cariUNa ya to dahaM gacche // 518 // oyaraMtaM payaM daTuM, nIharaMtaM na dIsaI / nAleNa piyaha pANIyaM, nesa nikkAraNo daho // 519 // vyAkhyA-vizAlazRGgo nAma parvataH, tatraikasmin vanakhaNDe vAnarayUthamabhiramate, atha ca tatraiva parvate dvitIyamapi vanakhaNDaM sarva-| puSpaphalasamRddha samasti, paraM tanmadhyabhAgavartini hUde zizumAro'vatiSThate, sa yatkimapi mRgAdikaM pAnIyAya pravizati tatsarvamAkRSya bhakSa|yati, anyadA ca tadvanakhaNDaM parizaTitapANDupatramapagatapuSpaphalamavalokya yUthAdhipatiranyasya vanakhaNDasya nirvAhasamarthasya gaveSaNAya vAnara-1 | yugalaM preSitavAn, gaveSayitvA ca tena yUthAdhipateniveditam-asti vanakhaNDamamukapradeze sarva puSpaphalapatrasamRddhamasmAkaM nirvAhayogya, tato yUthAdhipatiH saha yUthena tatra gatavAn , paribhAvayituM ca pravRttaH samantatastadvanakhaNDaM, tato dRSTastanmadhye jalaparipUrNo hradaH, paraM tatra pravizanti zvApadAnAM padAni dRzyante, na nirgacchanti, tato yUthamAhUya yUthAdhipatiruvAca-mAtra yUyaM pravizya pibatha pAnIyaM, kintu taTa- sthitA eva nAlena pibatha, yato naiSa hRdo niSkAraNo-nirupadravaH, tathAhi-mRgAdInAmatra padAni pravizanti dRzyante na nirgacchantIti, evaM cokte yaistadvacaH kRtaM te vAnarAH svecchAvihArasukhabhAjino jAtAH, itare tu vinaSTAH / uktA dravyagrahaNaiSaNA, sampati bhAvagrahaNaiSaNA 146 // Jain Education anal For Personal & Private Use Only I w .jainelibrary.org Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaktavyA, tayA cAdhikAro'prazastayA, viNDadoSANAM vaktuM prakrAntatvAt , sA ca zaGkitAdibhedAdazaprakArA, tatastAneva zantiAdIna bhedAn pradarzayati saMkiya makkhiya nikkhitta pihiya sAhariya dAyagammIse / apariNaya litta chaDDiya esaNadosA dasa havaMti // 52 // vyAkhyA-zaDinta' sambhAvitAdhAkarmAdidoSaM 'prakSiptaM ' sacittapRthivyAdinA'vaguNDitaM 'nikSiptaM' sacittasyopari sthApita pihitaM ' sacittena sthagita 'saMhRtam' anyatra kSiptaM 'dAyaka ' dAyakadoSaduSTam 'unmizritaM' puSpAdisammizram 'apariNatam ' apAsukIbhUtaM, liptaM, 'charditaM' bhUmAvA veDitaM, ete daza eSaNAdoSA bhavanti / tatra zaGkitapadaM vyAcikhyAsurAhasaMkAe caubhaMgo dosuvi gahaNe ya bhaMjaNe laggo / jaM saMkiyamAvanno paNavIsA carimae suddho // 521 // vyAkhyA-'zaGkAyAM' zaDinte 'caturbhaGgI' catvAro bhaGgAH, sUtre ca puMstvanirdeza ASatvAt , sA ceyaM caturbhaGgI-grahaNe zaDinto bhojane ceti prathamo bhaGgaH, grahaNe zantio na bhojane iti dvitIyaH, bhojane zaDito na grahaNe iti tRtIyaH, na grahaNe na bhojane iti caturthaH, atra doSAnAha-'dosuvI 'tyAdi, dvayorapi zantisya grahaNabhojanayorapi yo vartate yazca 'gahaNe yatti grahaNe'rthApattyA na bhojane tathA bhojane sAmarthyAnna grahaNe sa sarvo'pi 'lagno' doSeNa sambaddhaH, kena doSeNa ?, ityAha-'jaM saMkiyaM ' ityAdi, SoDazodumadoSanavaiSaNAdoSarUpANAM paJcaviMzatidoSANAM madhye yena doSeNa zanti-sambhAvitamApannaH-varttate tena doSeNa sambaddhaH, idamuktaM bhavatiyadAdhAkarmatvena zaGkitaM tad gRhNAno bhuJjAno vA''dhAkarmadoSeNa sambadhyate, yadi punaraudezikatvena tata audezikenetyAdi, carame caturthabhane / punavartamAnaH zuddho, na kenApi doSeNa sambadhyate ityarthaH / iha 'paNavIsA' ityuktaM, tatastAneva paJcaviMzati doSAnAha For Personal & Private Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayagirIyAvRtti eSaNAyAMzaGkita. doSaH // 147 // uggamadosA solasa AhAkammAi esaNAdosA / nava makkhiyAi ee paNavIsA carimae suddho // 522 // vyAkhyA-AdhAkarmAdayaH SoDaza udgamadoSAH, nava ca mrakSitAdaya eSaNAdoSAH, ete militAH paJcaviMzatiH, carame tu bhaGge na grahaNe na bhojane ityevaMrUpe vartamAno yatiH zuddhaH, yata ihAzuddhamapi chadmasthaparIkSayA niHzaGkitaM gRhItaM zuddhaM bhavatIti / etadevopa- darzayatichaumattho suyanANI uvautto ujjuo payatteNaM / Avanno paNavIsaM suyanANapamANao suddho // 523 // vyAkhyA-chadmasthaH zrutajJAnI 'RjukaH' mAyArahitaH 'prayatnena ' yathA''gamamAdareNa gaveSayan paJcaviMzaterdoSANAmanyatamadoSamApano'pi 'zrutajJAnapramANataH' AgamaprAmANyena shuddhH| enamevArtha spaSTayati oho suovautto suyanANI jaivi giNhai asuddhaM / taM kevalIvi bhuMjai apamANa suyaM bhave iharA // 524 // vyAkhyA-oho' ityatra prathamA tRtIyArthe, tata oghena-sAmAnyena 'zrute' piNDaniyuktyAdirUpe Agame upayuktaH saMstadanusAreNa kalpyAkalpyaM paribhAvayan zrutajJAnI yadyapi kathamapyazuddha gRhNAti tathApi tat 'kevalyapi ' kevalajJAnyapi bhute, itarathA zrutajJAnamapramANaM bhavet , tathAhi-chadmasthaH zrutajJAnabalena zuddhaM gaveSayitumISTe, na prakArAntareNa, tato yadi kevalI zrutajJAninA yathA''gamaM gavepitamapyazuddhamitikRtvA na bhuJjIta tataH zrute'nAzvAsaH syAditi na ko'pi zrutaM pramANatvena pratipadyeta, zrutajJAnasya cAprAmANye sarvakriyAvilopaprasaGgaH, zrutamantareNa chamasthAnAM kriyAkANDasya parijJAnAsambhavAt / tataH kim ? ityAha '//////////////////////////////////////////////////////////////// 7 // For Personal & Private Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattassa appamANe caraNAbhAvo tao ya mokkhassa / mokkhassa'viya abhAve dikkhapavittI niratthA u||525|| vyAkhyA-sUtrasyAprAmANye 'caraNasya' cAritrasyAbhAvaH, zrutamantareNa yathAvat sAvadyetaravidhiprativedhaparijJAnAsambhavAt , carajANAbhAve ca mokSAbhAvo, mokSAbhAve ca dIkSA nirathikA, tasyA ananyArthatvAt / sampati 'grahaNe zaGkito bhojane ce'tyasya prathamabhaGgasya ||6|| sambhavamAhakiMtu(ti)ha khaDA bhikkhA dijjai na ya tarai pucchiuM hirimaM / ia saMkAe ghettaM taM bhujai saMkio ceva // 526 // vyAkhyA-ko'pi sAdhuH svabhAvato lajjAvAn bhavati, tatra kApi gRhe bhikSArtha praviSTaH san pracurA bhikSA labhamAnaH svacetasi zaDante-kimatra pracurA bhikSA dIyate?, na ca lajjayA praSTuM zaknoti, tata evaM zaGkayA gRhItvA zanti eva tadbhute iti prathamabhaGge vartate / sampati 'grahaNe zaGkito na bhojane' iti dvitIyasya bhaGgasya sambhavamAha hiyaeNa saMkieNaM gahiA anneNa sohiyA sA ya / pagayaM paheNagaM vA souM nirasaMkio bhuMje // 527 // vyAkhyA-iha kenApi sAdhunA lajjAdinA praSTamazaknuvatA prathamataH zaDintena hRdayena yA gRhItA bhikSA sA'nyena sagaTekana zodhitA-yathA 'prakRtaM ' prakaraNaM kimapi prAghUrNabhojanAdikaM, yadivA praheNakaM kutazcidanyasmAdgRhAdAyAtAmati, tato dvitiiysngghnaattkaade|| tacchrutvA yo niHzazinto bhuGkte sa dvitIye bhaGge vartate / tRtIyabhaGgasya sambhavamAha jArisae cciya laDA khaDA bhikkhA mae amayagehe / annehiMvi tArisiyA viyata nisAmae taie // 528 // For Personal & Private Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eSaNAyAM zAntidoSaH piNDaniyu- vyAkhyA-iha ko'pi sAdhurlabdhapracurabhikSAko vikaTayatAM-guroragrataH samyagAlocayatAmAlocanAzravaNe sati zaGkate-yAdRzyeva termaLayagi- mayA bhikSA pracurA labdhA tAdRzyevAnyairapi saGghATakaiH, tannUnametadAdhAkarmAdidoSaduSTaM bhaviSyatIti bhuJjAno yatistRtIye bhane varttate / rIyAvRttiH atra para aah||148|| jai saMkA dosakarI evaM suddhapi hoi avisuddha / nissaMkamesiyaMti ya aNesaNijjaMpi nidosaM // 529 // vyAkhyA-yadi zaGkA doSakarI tata evaM satIdamAyAtaM-zuddhamapi zaDintaM sat vadazuddhaM bhavati, zaGkAdoSaduSTatvAt, tathA anepaNIyamapi niHzaGkitamanveSitaM zuddhaM pAmoti, zaGkArahitatvAt, na caivaM yuktaM, svabhAvataH zuddhasyAzuddhasya vA zaGkarabhAvAbhAvamAtreNAnyathA kartumazakyatvAt / tatra AcArya Aha-satyametat , tathAhial avisuddho pariNAmo egayare avaDio ya pakkhaMmi / esipi kuNai NesiM aNesimesiM visuddho u // 530 // , vyAkhyA-avizuddhaH 'pariNAmaH' adhyavasAya:, kiM rUpo'vizuddhaH ? ityAha-ekatarasminnapi zuddhamevedaM bhaktAdikaM yadivA'zuddhamevetyanyatarasminnapi pakSe'patan 'esipi 'tti eSaNIyamapi-zuddhamapi karoti aneSaNIyam-azuddhaM, vizuddhastu pariNAmo yathoktAAssgamavidhinA gaveSayataH zuddhamevedamityadhyavasAyaH aneSaNIyamapi-svabhAvato'zuddhamapi zuddhaM karoti, zrutajJAnasya prAmANyAt , tasmAnna kazcit prAgukto doSaH / tadevamuktaM zantidvAram, adhunA mrakSitadvAramAha duvihaM ca makkhiyaM khalu saccittaM ceva hoi acittaM / sacittaM puNa tivihaM accittaM hoi duvihaM tu // 531 // // 148 // For Personal & Private Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-mrakSitaM dvidhA, tadyathA-sacittamacittaM ca, sacitamrakSitamacittamrakSitaM cetyarthaH, tatra yatsacittena pRthivyAdinA'vaguNDitaM tatsacittaM, yatpunaracittena pRthivIrajaHprabhRtinA'vaguNDitaM tadacittaM, tatra 'sacittaM ' sacittamrakSitaM punastridhA / etadeva vyAkhyAnayatipuDhavI Au vaNarasai tivihaM saccittamakkhiyaM hoi / accittaM puNa duvihaM garahiyamiyare ya bhayaNA u||532|| vyAkhyA-sacittamrakSitaM vidhA, tadyathA-pRthivIkAyamrakSitamapkAyamrakSitaM vanaspatikAyamrakSitaM ca, sUtre ca padaikadeze padasamudAyopacArAt pRthivyAdimizritaM pRthivItyAdyuktam / acittaM-acittamrakSitaM punardvividhaM, tadyathA-garhitamitaracca, tatra 'garhitaM' vasAdinA liptam, itarad ghRtAdinA, atra ca kalpyAkalpyavidhau 'bhajanA' vikalpanA, sA cAgre vakSyate / sampati sacittapRthivIkAyamrakSivaM| prapaJcato bhAvayati sukkeNa sarakkheNaM makkhiya molleNa puddhvikaaenn| savvaMpi makkhiyaM taM etto AuMmi vocchAmi // 533 // __vyAkhyA-iha sacittapRthivIkAyo dvidhA, tadyathA-zuSka Ardrazca, tatra zuSkeNa sarajaskenAtIva zlakSNatayA bhasmakalpena yaddeyaM pAtraM hasto vA mrakSito yaccATTaiNa pRthivIkAyena sacittena mrakSitaM tatsarva hastAdi mrakSitaM-sacittapRthivIkAyamrakSitamavagantavyaM, ata UrddhamapkAyaviSaye mrakSitaM vakSyAmi purapacchakamma sasiNiDudaulle cauro aaubheyaao| vyAkhyA-apkAye-apkAyamrakSite catvAro bhedAH, tadyathA-puraHkarma pazcAtkarma sasnigdhamudakArdai ca, tatra bhaktAderdAnAtu pUrva For Personal & Private Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu-yatsAdhvartha karma hastamAtrAderjalapakSAlanAdi kriyate tatpuraHkarma / yatpunarbhaktAderdAnAtpazcAskriyate tatpazcAtkarma / sasnigdham-IpalakSya-|| eSaNAyAM ktermaLayagi- mANajalakharaNTitaM hastAdi, udakAI spaSTopalabhyamAnasaMsarga / sampati vanaspatikAyamrakSitaM prapaJcayati 2 mukSitarIyAvRttiH ukkiTTharasAlittaM paritta'NataM mahiruhesu // 534 // doSaH // 149 // vyAkhyA-'utkRSTarasAni' pracurarasopetAni yAni 'parittAnAM ' pratyekavanaspatInAM cUtaphalAdInAm , anantAnAm-anantakAyikAnAM ca panasaphalAdInAM sadyaHkRtAni zlakSNakhaNDAni iti sAmarthyAgamyate, taiH 'AliptaM' kharaNTitaM yaddhastAdi, tanmahIraheSu, atra |ca tRtIyArthe saptamI, mahIruhaimrakSitamavaseyaM, 'parittaNataM / ityatra prAkRtatvAdvibhaktivacanavyatyaya iti SaSThIbahuvacanaM vyAkhyAtaM / | sesehiM kAehiM tIhivi teUsamIraNatasehiM / saccittaM mIsaM vA na makkhitaM atthi ullaM vA // 535 // . vyAkhyA-zeSaistejaHsamIraNatrasarupaistribhirapi sacittarupaM mizrarUpamAdratArUpaM vA mrakSitaM na bhavati, sacittAditejaskAyAdisaMsage'pi loke mrakSitazabdapravRtyadarzanAta, acittaistu tairbhasmAdirUpaiH pRthivIkAyeneva mrakSitatvasambhava iti na tasya pratiSedhaH, vAtakAyena tvacittenApi na mrakSitatvaM ghaTate, tathA loke pratItyabhAvAt / sampati sacittapRthivIkAyAdimrakSite istamAtre Azritya bhaGgAn kalpyAkalpyaviSiM ca pratipAdayati // 149 // saccittamakkhiyaMmI hatthe matte ya hoi caubhaMgo / Aitie paDiseho carime bhaMge aNunnAo // 536 // vyAkhyA-sacittaiH' pRthivIkAyAdibhimrakSite haste mAtre ca 'caturbhaGgI ' catvAro bhaGgAH, sUtre ca puMstvanirdeza ApatvAt / For Personal & Private Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te ca catvAro bhaGgA amI, tadyathA-hasto pratito mAtraM ca, hasto mrakSito na mAtra, mAtra prakSitaM na hastaH, nApi mAtra nApi hastaH tatrA''dime bhaGgatrike pratiSedho, na kalpate grahItumiti bhAvaH, carame bhaGge punaranujJAto yatistIrthakaragaNadharaiH, tatra doSAbhAvAt / acittamrakSitamAzritya kalpyAkalpyavidhimAha accittamakkhiyaMmi u causuvi bhaMgesu hoi bhayaNA u| agarahieNa u gahaNaM paDiseho garahie hoi // 537 // vyAkhyA-acittamrakSite'pi hastamAtre adhikRtya prAgvaccatvAro bhaGgAH, tatra ca caturvapi bhaGgeSu 'bhajanA' vikalpanA, tAmevAha|| ahitena ' lokAninditena ghRtAdinA mrakSite grahaNaM, garhitena tu vasAdinA mrakSite bhavati pratiSedhaH, tatrApi caturtho bhaGgaH zuddha eveti | grahaNam / agarhitamrakSitamapyadhikRtya vizeSamAhasaMsajjimehiM vajaM agarahiehipi gorasadavehiM / mahughayatellagulehi ya mA macchipipIliyAghAo // 538 // vyAkhyA-saMsaktimadbhayAM tanmadhyanipatitajIvayuktAbhyAM 'gorasadvAbhyAM ' dadhyAdipAnakAbhyAmagarhitAbhyAmapi mrakSitaM mrakSitA. bhyAM hastamAtrAbhyAM vA dIyamAnaM 'vayaM' parihArya, na grahItavyamityarthaH, tathA madhughRtatailadravaguDairagarhitairapi mrakSitaM mrakSitAbhyAM vA istamAtrAbhyAM dIyamAnaM vaya, kuta ityAha-'mA macchipipIliyAghAo' mA makSikApipIlikAnAm , upalakSaNametat , pataGgAdInAM vAtAdivazato lagnAnAM ghAto-vinAzo bhUditikRtvA, etaccotkRSTAnuSThAnaM jinakalpikAdyadhikRtyoktamavaseyaM, sthavirakalpikAstu yathAvidhi bhayatanayA ghRtAdyapi guDAdimrakSitamazokavAdyapi ca gRhanti / sampati gahiMtAgarhitavizeSamAha For Personal & Private Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ diNDaniyutermalayAgarIyAvRttiH // 150 // eSaNAyAM 3 nikSipta doSaH maMsavasasoNiyAsava loe vA garahiehivi vajjejjA / ubhao'vi garahiehi muttuccArehi chittaMpi // 539 // ___vyAkhyA-mAMsavasAzoNitAsavaiH atra sUtre vibhaktilopa ApatvAta , loke garhitairapi, vAzabdaH pUrvApekSayA samuccaye, mrakSitaM varjayet, tathA 'ubhayasminnapi loke lokottare ca garhitAbhyAM mUtroccArAbhyAmAstAM mrakSitaM spRSTamapi varjayet / ukta prakSitadvAram / atha nikSiptadvAramAha saccitta mIsaesa duvihaM kAesa hoi nikkhittaM / ekekaM taM duvihaM aNaMtara paraMparaM ceva // 54 // | vyAkhyA-iha kAyeSu nikSiptaM dvidhA, tadyathA-'sacitteSu ' pRthivyAdiSu mizreSu ca / ekaikamapi dvidhA, tadyathA-anantaraM paramparaM ca, tatra 'anantaram ' avyavadhAnena 'paramparaM vyavadhAnena, yathA sacittapRthivIkAyasyopari sthApanikA tasyA upari deyaM vastviti, iha parihAryAparihAryavibhAgaM vinA sAmAnyato nikSiptaM sacittAcittamizrarUpabhedAtridhA, tatra ca traya(tisra)zcaturbhaGgyaH, tadyathA-sacitte sacittaM 1 mizre sacittaM 2 sacitte mizraM 3 mizre mizra 4 mityekA caturbhaGgI, tathA sacitte sacittam acitte sacittaM sacittecittam acitte acittamapi dvitIyA caturbhaGgI, tathA mizre mizram acitte mizra mizre'cittam acitte'cittamiti tRtIyA caturbhaGgI / sampatyatraivAnantaraparamparavibhAgamAha puDhavI AukkAe teUvAuvaNarasaitasANaM / ekekka duhANaMtara paraMparagaNami sattavihA // 541 // vyAkhyA-pRthivyatejovAyuvanaspatitrasakAyAnAM sacittAnAM pratyekaM sacittapRthivyAdiSu nikSepaH sambhavati, tatra pRthivIkAyasya // 150 // For Personal & Private Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nikSepaH SoDhA, tadyathA-pRthivIkAyasya pRthivIkAye nikSepa ityeko bhedaH, pRthivIkAyasyApkAye iti dvitIyaH, pRthivIkAyasya tejaskAye| iti tRtIyaH, vAtakAye iti caturthaH, vanaspatikAye iti paJcamaH, trasakAye iti SaSThaH / evamakAyAdInAmapi nikSepaH pratyeka poDhA bhAvanIyaH, sarvasaGkhyayA SaTtriMzadbhaGgAH, ekaiko'pi ca bhedo dvidhA, tadyathA-anantaraH paramparayA ca, anantaraparamparavyAkhyAnaM ca prAgeva kRtaM, kevalamagnikAye pRthivyAdInAM nikSepaH saptadhA, etaca svayameva vakSyati // sampati pRthivIkAye nikSepasya yaduktaM prAk / poDhAtvaM tatsUtrakRtsAkSAdarzayatisaccitta puDhavikAe saccitto ceva puDhavinikhitto / AUteuvaNassaisamIraNatasesu emeva // 542 // vyAkhyA-sacitte pRthivIkAye sacittaH pRthivIkAyo nikSiptaH, evameva-pRthivIkAye ivAptejovanaspatisamIraNatraseSu sacitta eva pRthivIkAyo nikSipta iti pRthivIkAyanikSepaH poDhA / evaM zeSakAyeSvapyatidezamAha emeva sesayANavi nikkhevo hoi jiivkaaesN| ekeko sahANe paraThANe paMca paMceva // 543 // vyAkhyA-'evameva' pRthivIkAyasyeva 'zeSANAm ' apkAyAdInAM nikSepo bhavati 'jIvanikAyeSu' pRthivyAdiSu, tatraikaiko bhaGgaH svasthAne zeSAH paJca paJca parasthAne, tathAhi-pRthivIkAyasya pRthivIkAye nikSepaH svasthAne, apkAyAdiSu zeSeSu paJcasu parasthAne, evamapkAyAdInAmapi bhAvanIyaM, tataH svasthAne ekaiko bhaGgaH, parasthAne paJca paJca, tadevaM prathamacaturbhaGgikAyAH sacitte sacittamityevaMrUpe prathame bhane SaTtriMzadbhedAH // sampati prathamacaturbhaGgayA eva zeSaM bhaGgatrayaM dvitIyatRtIyacaturbhaGgayau cAtidezataH pratipAdayati For Personal & Private Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kermaLayagi piNDaniyu emeva mIsaesuvi mIsANa saceyaNesu nikkhevo / mIsANaM mIsesu ya dohaMpi ya hoi'cittesu // 544 // eSaNAyAM rIyAvRttiH vyAkhyA-'evameva ' sacitteSu sacittamiva 'mizreSvapi' mizrapRthivyAdiSvapi sacittapRthivyAdinikSepaH SaTtriMzadbhedo'vaga- nikSiptamantavyaH, etena prathamacaturbhaGgayA dvitIyo bhaGgo vyAkhyAtaH, tathA evameva sacetaneSu-sacittapRthivyAdiSu mizrANAM pRthivyAdInAM nikssepH| dAma // 15 // paTtriMzadbhedaH, etena prathamacaturbhayAstRtIyo bhaGgo vyAkhyAtaH, evameva mizrANAM pRthivyAdInAM mizreSu pRthivyAdiSu nikSepaH SaTtriM- | zadbhedaH, anena prathamacaturbhadyAzcaturthoM bhaGgo vyAkhyAtaH, sarvasaGkhyayA prathamacaturbhaGgayAM catuzcatvAriMzaM bhaGgazatam , evameva dvayorapi saci-1 camizrayoracitteSu nikSipyamANayorye dve caturbhaGgayau prAgukte, tatrApi pratyekaM catuzcatvAriMzaM bhaGgazataM bhavati, sarvasaGkhyayA bhaGgAnAM zatAni 21 catvAri dvAtriMzadadhikAni bhavanti, uktA nikSepasya bhedAH / sampatyasyaiva nikSepaspa pUrvoktaM caturbhaGgItrayamadhikRtya kalpyAkalpyavidhimAha__jattha u sacittamIse caubhaMgo tattha causuvi agijjhaM / taM tu aNaMtara iyaraM paritta'NaMtaM ca vaNakAe // 545 // vyAkhyA-yatra nikSepe sacittamizre Azritya caturbhaGgI bhavati, prathamA caturbhaGgI bhavatItyarthaH, tatra caturvapi bhaGgeSu apizabdAdvitIyatRtIyacaturbhaGgayorapyAyeSu triSu bhaneSu vartamAnamanantaraM paramparaM ca vanaspativiSaye pratyekamanantaM vA tatsarvamagrAhya, sAmarthyAd dvitIyatRtIyacaturthabhaGgayozcaturthe bhane vartamAnaM grAhya, tatra doSAbhAvAt / sampati sacivAdibhistribhirapi matAntareNaikAmeva caturbhaGgI kalpyAka- 151 // lpyavidhi ca pradarzayati ahava Na sacittamIso u egao egao u accitto / etthaM caukkabheo tatthAitie kahA natthi // 546 // in Education interna For Personal & Private Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-'athave 'ti prakArAntaratAdyotakaH, Neti vAkyAlaGkAre, iha caturbhaGgI pratipakSapadopanyAse bhavati, tatraikasmin pakSe | sacittamizre, ekatra tu pakSecittaH, tataH prAktanakrameNa caturbhaGgI bhavati, tadyathA-sacine sacitamizram , acitte sacittamizra, sacittamizre'cittam , acitte'cittamiti, atrApi prAgibaiMkakasmin bhaGge pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasabhedAt SaTtriMzat SaTtriMzadbhedAH, sarvasaGghacayA catuzcatvAriMzaM bhaGgazataM, tatra 'Aditrike' Adime bhaGgatraye 'kathA nAsti' grahaNe vArtA na vidyate, sAmarthyAccaturthe bhane / kalpate // tadevaM 'pRthivI 'tyAdimUlagAthAyAH pUrvArddha vyAkhyAtaM, sampati 'ekkeki duhANaMtaram' ityavayavaM vyAcikhyAmuditIyatRtIyacatu bhanyoH satkasya tRtIyasya tRtIyasya bhaGgasya sAmAnyato'zuddhasya viSaye vizeSaM bibhaNipuranantaraparamparamArgaNAM karotial jaM puNa acitta davvaM nikhippai ceyaNesu mIsesu / sahiM maggaNA u iNamo aNaMtaraparaMparA hoi // 547 // vyAkhyA-yatkimapi acittaM dravyamodanAdi 'cetaneSu' sacitteSu mizreSu vA nikSipyate tatreyamanantaraM paramparayA vA mArgaNA paribhAvanaM bhavati / tadevAha ogAhimAyaNaMtara paraMparaM piDharagAi puDhavIe / navaNIyAi aNaMtara paraMparaM nAvamAIsu // 548 // vyAkhyA-'avagAhimAdi' pakAnamaNDakaprabhRti pRthivyAmAnantaryeNa sthApitamanantaranikSiptaM, pRthivyA evopari sthite piTharakAdau yannikSiptamavagAhimAdi tatparamparanikSiptaM, eSa pRthivIkAyamAzrityAnantaraparamparayA nikSepa uktaH / sampatyapakAyamAzrityAha-'navaNItyAdi, navanItAdi-mrakSaNastyAnIbhUtaghRtAdi sacittAdirUpe udake nikSiptamanantaranikSiptaM, tadeva navanItAdyavagAhimAdi vA jalamadhyasthi Jan Educon intentaronal For Personal & Private Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ doSaH piNDaniyu-1 teSu nAvAdiSu sthitaM paramparanikSiptaM / sampati tejaHkAyamadhikRtyAnantaraparampare vyAkhyAnayan ' agaNimi sattaviho' ityavayavaM|| eSaNAyA kermaNyagi- vyAkhyAnayati nikSiptarIyAvRttiH vijjhAyamummuriMgAlameva appattapattasamajAle / vokaMte sattadugaM jaMtolitte ya jayaNAe // 549 // // 152 // vyAkhyA-iha saptadhA vahniH, tadyathA-vidhyAto murmuro'GgAro'prAptaH prAptaH samajvAlo vyutkraantshc| tatra yaH spaSTatayA prathamaM nopala bhyate pazcAtvindhanaprakSepe pravarddhamAnaH spaSTamupalabhyate sa vidhyAtaH, ApiGgalA ardhavidhyAtA agnikaNA murmuraH, jvAlArahito bahiraGgAraH, yaH punazculyA upari sthApitaM piTharaM jvAlAbhirna prApnoti somAptaH, yaH punarcAlAbhiH piTharaM bunne spRzati sa prAptaH, yaH punaH piTharasya bunAdUrdhvamapi yAvatkau~ jvAlAbhiH spRzati sa samajvAlaH, yasya punarsthAlAH piTharakarNAbhyAmUrdhvamapi gacchanti sa vyutkrAntaH, ete sapta bhedAstejaHkAyasya, tatraikaikasmin bhede dvika, tadyathA-anantaranikSiptaM paramparanikSiptaM ca, tatra yadvidhyAtAdirUpe vahnau maNDakAdi nikSiptaM tadanantaranikSiptaM, yatpunaragnerupari sthApite piTharAdau nikSiptaM tatparamparanikSiptaM tatra saptAnAM bhedAnAM madhye yameva tameva vA bhedamadhikRtya 8 yantre' ikSarasapAkasthAne kaTAhAdau ' avalipte' mRttikAkharaNTite yatanayA parizATiparihAreNa grahaNamikSurasasya kalpate / sampatyenAmeva ||5|| ||gAthAM vyAkhyAnayan prathamato vidhyAtAdInAM svarUpaM gAthAdvayenAha vijjhAutti na dIsai aggI dIsei iMdhaNe chuDhe / ApiMgala agaNikaNA mummura nijjAla iMgAle // 550 // // 152 // appattA u cautthe jAlA piDharaM tu paMcame pattA / chaThe puNa kaNNasamA jAlA samaicchiyA carime // 551 // d////////////////////////////////////////////////////////////////// Jain Education Intematonal For Personal & Private Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-mugamaM / navaram 'appacA u cautthe jAlA' iti caturthe'bhAptAkhye bhede piTharamaprAptA jvAlA draSTavyA, evamanyatrApyakSaragamanikA kAryA / sampati 'jaMtolitte ya jayaNAe' ityavayavaM vyAcikhyAsurAha___ pAsolitta kaDAhe parisADI natthi taMpi ya visAlaM / sovi ya aciracchUDho ucchuraso nAiusiNo ya // 552 // vyAkhyA-iha yadIti sarvatrAdhyAhiyate, yadi kaTAhaH-piTharavizeSaH sarvataH pArtheSu mRttikayA'valipso bhavati dIyamAne cekSurase yadi parizATinopajAyate tadapi ca kaTAharUpaM bhAjanaM yadi 'vizAlaM' vizAlamukhaM bhavati, so'pi cekSuraso'cirakSipta itikRtvA yadi nAtyuSNo bhavati tadA sa dIyamAna ikSurasaH kalpate, iha yadi dIyamAnasyekSurasasya kathamapi bindubahiH patati tahi sa lepa evAvarttate, na tu cullImadhyasthitatejaskAyamadhye patati tataH pArthAvalipta iti kaTAhasya vizeSaNamuktaM, tathA vizAlamukhAdAkRSyamANa udazcanaH piTharasya karNe na lagati tato na piTharasya bhaGga iti na tejaHkAyavirAdhaneti vizAlagrahaNam , anatyuSaNagrahaNe tu kAraNaM svayameva vakSyati / sammatyudakamadhikRtya vishessmaah| usiNodagaMpi gheppai guDarasapariNAmiyaM aNaccusiNaM / jaM ca aghaTTiyakannaM ghaTTiyapaDaNami mA aggI // 553 // ___ vyAkhyA-uSNodakamapi guDarasapariNAmitamanatyuSNaM gRhyate, kimuktaM bhavati ?-yatra kaTAhe guDaH pUrva kathito bhavati, tasminni-1 kSiptaM jalamIpattaptamapi kaTAhasaMsaktaguDarasamizraNAt satvaramacittIbhavati, tatastadanatyuSNamapi kalpate, atrApi pArthAvaliptakaTAhasthitamaparizATimaJceti vizeSaNadvayamanupAttamapi draSTavyaM, tathA 'yadaghaTitakarNa'na yasmin dIyamAne piTharasya karNAvudazcanena mavizatA nirgacchatA Jain Educationa l For Personal & Private Use Only ww.jainelibrary.org Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDa termalayagi rIyAvRttiH // 153 // vA ghaTTayete taddIyamAnaM kalpate, tata ityAha-' ghaTTiyapaDaNaMmi mA aggI' udacanena pravizatA nirgacchatA vA piTharasya karNayorghayamAnayorlepasyodakasya vA patanena mA'gnirvirAdhyateti kRtvA, etena ca vakSyamANaSoDazabhaGgAnAmAdyo bhaGgo darzitaH / samprati tAneva poDaza bha GgAn darzayati pAsolitta kaDAhe'naccusiNe aparisADa'ghaTTaMte / solasabhaMgavigappA paDhame'NunnA na sesesu // 554 // vyAkhyA - pArzvavaliptaH kaTAhaH, anatyuSNo dIyamAna ikSurasAdiH, aparizATiH parizATyabhAvaH, 'ahaMte' iti udaJcanena piTharakarNAghaTTane, ityamUni catvAri padAnyadhikRtya SoDaza bhaGgA bhavanti / bhaGgAnAM cAnayanArthamiyaM gAthA payasamadugaabbhAse mANaM bhaMgANa tesimA rayaNA / egaMtariyaM lahuguru duguNA duguNA ya vAmesu // 555 // asyA vyAkhyA - iha yAvatAM padAnAM bhaGgA AnetumiSyante tAvanto dvikA UrdhvAdhaH krameNa sthApyante, tatasteSAmabhyAse sati yadanti dvike samAgacchati tadbhaGgAnAM 'mAnaM ' pramANaM, tathAhi - iha caturNAM padAnAM bhaGgA AnetumiSTAstataJcatvAro dvikA UrdhvAdhaHkrameNa sthApyante, tataH prathamo dviko dvitIyena dvikena guNyate, jAtAzcatvAraH, taistRtIyo dviko guNyate jAtA aSTau, tairapi caturtho dviko guNyate, jAtAH SoDaza, etAvantazcaturNI padAnAM bhaGgA bhavanti teSAM ca punarbhaGgAnAmeSA racanA, prathamapaGkAvekAntaritaM laghuguru, prathamaM laghu tato guru, punarlaghu punarguru, evaM yAvat SoDazo bhaGgaH tataH prajJApakApekSayA 'vAmeSu ' vAmapArzveSu dviguNadviguNA laghuguravaH, tadyathA - dvitIyapaGkau prathamaM dvau laghU tato dvau gurU tato bhUyo'pi dvau laghU evaM yAvatSoDazo bhaGgaH tRtIyapaGkau prathamaM catvAro laghavaH, tatazcatvAro guravaH, For Personal & Private Use Only eSaNAyAM nikSipta doSaH // 153 // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tataH punaradhazcatvAro laghavastatazcatvAro guravaH, caturthapatayAM prathamamaSTau laghavastato'STau guravaH / sthApanA ceyaM-10 0ss // 15S Iss| Isss smsssssssssss sss ssss atra RjavaH aMzAH zuddhA vakrAzcAzuddhAH, iha poDazAnAM bhaGgAnAmAdye bhaGge'nujJA, na zeSeSu paJcadazasu bhaGgeSu / sampatyatyuSNagrahaNe doSAnAha duvihavirAhaNa usiNe chaDDuNa hANI ya bhANabheo ya / / ___ vyAkhyA-'uSNe' atyuSNe ikSurasAdau dIyamAne dvidhA virAdhanA, AtmavirAdhanA paravirAdhanA ca, tathAhi-yasmin bhAjane tadatyuSNaM gRhNAti tena taptaM sadbhAjanaM hastena sAdhun dahyate ityAtmavirAdhanA / yenApi sthApitena sthAnena sA dAtrI dadAti tenApyatyuSNena sA dahyata iti / tathA 'chaDDaNe hANI ya'tti atyuSNamikSurasAdi kaSTena dAtrI dAtuM zakroti, kaSTena ca dAne kathamapi sAdhusatkabhAjanAdahirujjhane hAnirdIyamAnasyekSurasAdeH, tathA 'bhANabheo' iti tasya bhAjanasya sAdhunA vasatAvAnayanAyotpATitasya patadbhahAderdAcyA vA dAnAyotpATitasyodazcanasya gaNDarahitasyAtyuSNatayA jhagiti bhUmau mocane bhaGgaH syAt, tathA ca SaDjIvanikAyavirAdhaneti saMyamavirAdhanA / sampati vAtakAyamadhikRtyAnantaraparampare darzayati vAukkhittANaMtaraparaMparA pappaDiya vtthii|| 556 // vyAkhyA--'vAtotkSiptAH' samIraNotpATitAH 'parpaTikAH' zAlipapeTikA anantaranikSita, parammaranikSitaM 'vatthi tti vibhatilopAdasto, upalakSaNametat , samIraNApUritabastidRtiprabhRtivyavasthitaM maNDakAdi / sampati vanaspatitrasaviSayaM dviviyamapi nikSitamAha For Personal & Private Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyukarmaLayagi eSaNAya pihita doSaH hariyAiaNaMtariyA paraMparaM piDharagAisu varNami / pUpAi piTThaNaMtara bharae kuubAisU iyarA // 557 // vyAkhyA-'vane' vanaspativiSaye 'anantaranikSiptaM' haritAdiSu sacittavrIhikAprabhRtiSu anantaritA nikSiptA apUpAdaya iti zeSaH, haritAdInAmevopari sthiteSu piTharAdiSu nikSiptA apUpAdayaH paramparanikSiptaM, tathA balIva dInAM pRSThe'nantaranikSiptA apUpAdayasvasevanantaranikSiptaM, balIvAdipRSTha eva bharake kutupAdiSu vA bhAjaneSu nikSiptA modakAdayaH paramparanikSiptam / iha sarvatrAnantaranikSiptaM na grAhyaM, sacittasaGghaTanAdidoSasambhavAt , paramparanikSiptaM tu sacittasaGghaTanAdiparihAreNa yatanayA grAhyamiti sampadAyaH / uktaM nikSiptadvAram, atha pihitadvAramAha___ saccitte accitte mIsaga pihiyami hoi caubhaMgo / Aitige paDiseho carime bhaMgaMmi bhayaNA u // 558 // vyAkhyA-iha 'sacitte' ityAdau saptamI tRtIyArthe, tato'yamarthaH-sacittenAcitvena mizreNa vA pihite caturbhaGgI bhavati, atra jAtAvekavacanaM, tena tisrazcaturbhaGgayo bhavantIti draSTavyaM, tatraikA sacittamizrapadAbhyAM, dvitIyA sacittAcittapadAbhyAM, tRtIyA mizrAcittapadAbhyAM, tatra sacittena sacittaM pihitaM, mizreNa sacittaM, sacittena mizra, mizreNa mizramiti prathamA caturbhaGgI, tathA sacittena sacittaM pihitam, acitcena sacittaM, sacittenAcittam, acittenAcittAmati dvitIyA caturbhaGgI, tathA mizreNa mizraM pihitaM, mizreNAcittam , m acittena mizram , acittenAcittamiti tRtIyA / tatra gAthAparyantatuzabdavacanAt prathamacaturbhaGgayAM sarveSvapi bhaGgeSu na kalpate, dvitIyatRtIyacaturbhaGgikayostu pratyekamAdimeSu 2 triSu bhaGgeSu na kalpate ityarthaH, carame tu bhaGge bhajanA, sA ca 'guruguruNe 'tyAdinA svayameva | vakSyati / sampati caturbhaGgItrayaviSayAvAntarabhaGgakathane'tidezamAha 000000000000000000000000000000000 sAca sacittanAcittam, acittenAyatazabdavacanAt prathamacaturbhamA, sA ca 'guruguruNe tyaa| // 15 // Jain Education Monal For Personal & Private Use Only ww.jainelibrary.org Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaha ceva u nikkhitte saMjogA ceva hoMti bhaMgA ya / emeva ya pihiyamivi nANattamiNaM tiybhNge|| 559 // / vyAkhyA-yathaiva 'nikSipta' iti nikSiptadvAre sacittAcittamizrANAM saMyogAH prAguktAH yathaiva ca sacittapRthivIkAyaH sacittapRthivIkAyasyopari nikSipta ityevaM svasthAnaparasthAnApekSayA caturbhaGgItrayabhaGgeSvekaikasmin bhane SaTtriMzat SaTtriMzadbhedA uktAH, sarvasaGkhyayA catvAri / zatAni dvAtriMzadadhikAni, tathA'trApi pihitadvAre draSTavyAH, tathAhi-mAgivAtrApi caturbhaGgItrayam , ekaikasmiMzca bhaGge sacittaH pRthivIkAyaH sacittapRthivIkAyena pihita ityAdirUpatayA svasthAnaparasthAne adhikRtya SaTtriMzat SaTtriMzadbhedAH, sarvasaGkhathayA ( zatAni ) catvAri dvAtriMzadadhikAni bhaGgAnAM / navaraM dvitIyatRtIyacaturbhaGgayoH pratyekaM tRtIye bhaGge'nantaraparamparamArgaNavidhau nikSiptadvArAdidaM vakSyamANaM nAnAtvamavaseyaM, nikSipte'nyena prakAreNAnantaraparamparamArgaNA kRtA atra tvanyena prakAreNa kariSyate iti bhAvaH / tatra sacittapRthivIkAyenAvaSTabdhaM maNDakAdi sacittapRthivIkAyAnantarapihitaM, sacittapRthivIkAyagarbhapiTharAdipihitaM sacittapRthivIkAyaparamparapihitaM, tathA himAdinA'vaSTabdhaM modakAdi sacittApkAyAnantarapihitaM himAdigarbhapiTharAdinA pihitaM sacittApkAyaparamparapihitaM / sacittatejaskAyAdipihitamanantaraM paramparaM ca gAthAdvayenAha aMgAradhUviyAI aNaMtaro saMtaro sraavaaii| tattheva aira vAU paraMparaM batthiNA pihie // 560 // araM phalAipihitaM varNami iyaraM tu chabbapiTharAI / kacchavasaMcArAI aNaMtarANaMtare chaThe // 561 // vyAkhyA-iha yadA sthAlyAdau saMsvedimAdInAM madhye'GgAraM sthApayitvA hiGgvAdinA vAso dIyate tadA tenAGgAreNa keSAzci dan Education M onal For Personal & Private Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu termaLayagi pihitadoSaH rIyAvRttiH // 15 // saMsvedimAdInAM saMsparzo'stIti tA anantarapihitAH, AdizabdAcanakAdikaM murmurAdikSiptamanantarapihitamavagantavyam , aGgArabhRtena zarA- eSaNAyAM vAdinA sthagitaM piTharAdi paramparapihitaM / tathA 'tatraiva' aGgAradhUpitAdau 'airati atirohitamanantarapihitaM vAyordraSTavyaM, 'yatrA-1 nistatra vAyu 'riti vacanAt , samIraNabhRtena tu bastinA, upalakSaNametat , bastidRtiprabhRtinA pihitaM paramparapihitamavaseyaM / tathA 'vane / vanaspatikAyaviSaye phalAdinA 'aira 'tti atirohitena pihitamanantarapihitaM, 'chabbapiTharAdau' chabbakasthAlyAdau sthitena phalAdinA / pihitam 'iyaraM 'ti paramparapihitaM / tathA 'trase' trasakAyaviSaye kacchapena saJcArAdinA ca-kITikApatayAdinA yatpihitaM tadanantarapihitaM, kacchapasaJcArAdigarbhapiTharAdinA pihitaM paramparapihitam , ihAnantarapihitamakalpyaM, paramparapihitaM tu yatanayA grAhyaM / yaduktaM-' carame | bhaMgami bhayaNA u' iti, tadvAkhyAnayanAha| guru guruNA guru lahuNA lahuyaM gurueNa do'vi lahuyAI / aJcitteNavi pihie caubhaMgo dosu aggejhaM // 562 // . vyAkhyA-'acittenApi' acitte deye vastuni pihite 'caturbhaGgI' catvAro bhaGgAH, tadyathA-guru guruNA pihitamityeko bhaGga, guru laghuneti dvitIyaH, laghu guruNeti tRtIyaH, 'dovi lahuyAI 'ti laghu laghunA pihitamiti caturthaH / eteSu ca caturyu bhaGgeSu madhye dvayoHprathamatRtIyayorbhaGgayoragrAhyaM, gurudravyasyotpATane kathamapi tasya pAte pAdAdibhaGgasambhavAt , tataH pArizeSyAd dvitIyacaturthayogrAhyamuktadoSA- // 155 // bhAvAta, deyavastvAdhArasya piTharAdegurutve'pi tataH karoTikAdinA dAnasambhavAt / uktaM pihitadvAram , atha saMhRtadvAramAha saccitte accitte mIsaga sAhAraNe ya cubhNgo| Aitie paDiseho carime bhaMgaMmi bhayaNA u // 563 // For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-iha yena mAtrakeNa kRtvA bhaktAdikaM dAtumicchati dAtrI tatrAnyadadAtavyaM kimapi sacittamacittaM mizraM vA'sti tatastadanyatra bhUmyAdau kSiptvA tenAnyaddadAti, tacca kadAcitsacitteSu pRthivyAdiSu madhye kSipati kadAcidacitteSu kadAcinmizreSu, kSepaNaM cA saMharaNamucyate, tataH saMharaNe sacicAdyadhikRtya caturbhaGgI, atra jAtAvekavacanaM, tisrazcaturbhaGgayo bhavantItyarthaH, tathAhi-ekA-caturbhaGgI sacittamizrapadAbhyAM, dvitIyA sacittAcittapadAbhyAM, mizrAcittapadAbhyAM tRtIyeti, tatra sacitte sacittaM saMhRtaM mizre sacittaM sacitte mizra mizre mizramiti prathamA caturbhaGgI, tathA sacitte sacittaM saMhRtam, acitte sacittaM, sacitte'cittam , acitte'cittamiti dvitIyA, tathA mizre mizraM saMhRtam , acitte mizra, mizre'cittam , acitte'cittamiti tRtiiyaa| atra gAthAparyantatuzabdasAmarthyAtprathamacaturbhaGgIkAyAH sarveSvapi bhaGgeSu pratiSedhaH, dvitIyatRtIyacaturbhaGgIkayostu 'Aditrike' AdimeSu triSu triSu bhaGgeSu pratiSedhaH, carame bhajanA / adhunA caturbhaGgItrayasatkAvAntarabhaGgakathane'tidezamAha| jaha ceva u nikkhitte saMjogA ceva hoti bhaMgA ya / taha ceva u sAharaNe nANattamiNaM tiybhNge|| 564 // vyAkhyA-yathaiva 'nikSipte' nikSiptadvAre sacittAcittamizrapadAnAM saMyogAH kRtAH, yathaiva ca sacittapRthivIkAyaH sacittapRthivIkA-1 || yasyopari nikSipta ityevaM svasthAnaparasthAnApekSayA caturbhaGgItrayabhaGgeSvekaikasmin bhane SaTtriMzat SaTtriMzadbhamA uktAH, sarvasaGkhacayA catvAri zatAni dvAtriMzadadhikAni bhaGgAnAM, tathA'trApi saMhRtadvAre draSTavyA, tathAhi-prAgivAtrApi caturbhaGgItrayamekaikasmiMzca bhaGge sacittaH pRthivIkAyaH sacittapRthivIkAyamadhye saMhRta ityAdirUpatayA svasthAnaparasthAne adhikRtya SaTtriMzat SaTtriMzadbhaGgAH, sarvasaGkhyayA bhaGgAnAM catvAri zatAni | dvAtriMzadadhikAni / navaraM dvitIyatRtIyacaturbhaGgikayoH pratyekaM tRtIye tRtIye bhane'nantaraparamparamArgaNAvidhI nitidvArAdidaM vakSyamANaM Jalt Education International For Personal & Private Use Only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- nAnAtvamavaseyaM, nikSiptadvAre'nyena prakAreNAnantaraparamparamArgaNA kRtA atra tu saMhRtadvAre'nyathA kariSyate iti bhAvaH / tadevAnyathAtvaM | eSaNAyA tarmalayagi- darzayan saMharaNalakSaNamAha saMhRtarIyAvRttiH / matteNa jeNa dAhii tattha adijaM tu hojja asaNAI / choTu tayannahiM teNaM deI aha hoi sAharaNaM // 565 // doSaH // 156 // | vyAkhyA-yena mAtrakeNa dAsyati dAtrI tatrAdeyaM kimapyasti 'azanAdikaM' bhaktAdi sacittapRthivIkAyAdikaM vA, tatastata 'adeyam ' anyatra sthAnAntare kSiptvA dadAti 'aha 'tti etatsaMharaNaM, tata etallakSaNAnusAreNAnantaraparamparamArgaNA anusaraNIyA, tadyathAsacittapRthivIkAyamadhye yadA saMharati tadA'nantarasacittapRthivIkAyasaMhRtaM, yadA tu sacittapRthivIkAyasyopari sthite piTharAdau saharati tadA paramparayA sacittapRthivIkAye sahRtam / evamapkAyAdiSvapi bhAvanIyam / anantarasaMhRte na grAhyaM, paramparAsaMhRte sacittapRthivIkAyAdyaghaTTane grAhyamiti / sampati dvitIyatRtIyacaturbhaGgIsakaM tRtIyaM tRtIyaM bhaGgamAzritya yeSu vastuSu mAtrakasthitamadeyaM vastu saMharati tAnyupadarzayatiMall bhUmAiesa taM puNa sAharaNaM hoi chasuvi kAesu / jaM taM duhA acittaM sAharaNaM tattha caubhaMgo // 566 // vyAkhyA-tatpunarmAtrakasthitasyAdeyasya vastunaH saMharaNam 'bhUmyAdikeSu' sacittapRthivIkAyAdiSu SaTsu jIvanikAyeSu 'bhavati' jAyate, tatra cAnantaroktamanantaraparamparAmArgaNamavadhAryam, anantarokta eva ca kalpyAkalpyavidhiravadhAraNIyaH, tathA yatsaMharaNaM dvidhaa'pi||||||156|| AdhArApekSayA saMhiyamANApekSayA ca acittamacitte yatsaMhiyate ityarthaH, tatra 'caturbhaGgI' catvAro bhaGgAH / tAnevAha sukke sukaM paDhamo suke ullaM tu biiyao bhaMgo / ulle sukaM taio ulle ullaM cauttho u // 567 // For Personal & Private Use Only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-zuSke zuSkaM saMhRtamiti prathamo bhaGgaH, zuSke Adamiti dvitIyaH, Ardai zuSkamiti tRtIyaH, Ardai AImiti catarthaH ekkakke caubhaMgo sukAIesu causu bhaMgesu / thove thovaM thove bahuM ca vivarIya do anne // 568 // . | vyAkhyA-(zuSkAdiSu) zuSke zuSkaM saMhRtamityAdiSu caturvapi bhaGgeSu madhye ekaikasmin bhane caturbhaGgI, tadyathA-stoke zuSke stokaM zuSka, stoke zuSke bahu zuSkaM, "vivarIya do anne 'tti etadviparItau dvau anyau bhanau draSTavyau, tadyathA-zuSke bahuke stokaM zuSkaM, bahuke zuSka bahu zuSkamiti, evaM zuSke AImityAdiSvapi triSu bhaGgeSu stoke stokamityAdirUpA caturbhaGgI pratyeka bhAvanIyA, sarvasacayA SoDaza bhaGgAH / atra kalpyAkalpyavidhimAhajattha u thove thovaM sake ullaM ca chahai taM bhabbhaM (gejhN)| jai taM tu samukkheuM thovAbhAraM dalai annaM // 569 // vyAkhyA-yatra tu bhaGge stoke tuzabdAdahuke ca saMhRtaM bhavati tadapi zuSke zuSkaM kalpate eva, athavA zuSke Ardra vAzabdAdA zuSkamA AI vA tadA tadbAhyaM, na zeSa, kutaH ? ityAha-'jaI ' ityAdi, yadi tadAdeyaM vastu 'stokAbhAraM' bahubhArarahitamanyatra samukSipyAnyaddadAti tarhi tatkalpate nAnyathA / bahukaM ca saMhiyamANaM bahubhAraM bhavati, tataH zuSka zuSkamityAdiSu catulapi bhaGgeSu / pratyeka stoke stokaM bahuke stokamiti prathamatRtIyabhaGgau kalpete, na dvitIyacaturthau / tatra doSAnAha ukkheve nikkhive mahallabhANaMmi luddha vaha DAho / aciyattaM voccheo chakkAyavaho ya gurumatte // 570 // vyAkhyA-'mahati bhAjane' prabhUtAdeyavastubhArayukte gurumAtrakarUpe 'utkSepe' utpAvyamAne 'nikSepe' nikSipyamANe dAcyAH For Personal & Private Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutamalayagirIyAvRttiH eSaNAyAM dAyakadoSaH 40 // 157 // pIDA bhavati, tathA lubdho'yaM na parapIDAM gaNayatIti nindA, tathA tadbhAjanaM kadAciduSNabhaktAdibhRtaM syAttatastasyotpATane kathamapi tasya vidhe' vinAze dAnyAH sAdho, dAhaH syAt, tathA muNDasya bhikSAdAnAyotpATitamidaM bhagnamityevaM khedavazataH kadAcidaprItirupajAyate, tatastavyAnyadravyavyavacchedaH, tathA mahati bhAjane bhanne tanmadhyasthite bhaktAdau sarvato visarpati bhuumyaadisthitpRthiviikaayaadijntuvinaashH| | yata evamete doSAH tataH stoke bahukaM bahuke bahukamiti dvau bhaGgau sarvatrApi na kalpete / etadevAha thove thovaM chUDhaM sukke ullaM tu taM tu AinnaM / bahuyaM tu aNAinnaM kaDadoso sotti kAUNaM // 571 // vyAkhyA-stoke stokam , upalakSaNametat , bahuke vA stokaM yanikSiptaM tadapi zuSke zuSkaM kalpata eva, tataH zuSke AI, tu-18 zabdAdA zuSkamA AI ca tadbhavati AcIrNa kalpate iti bhAvaH, yattu bahukaM stoke bahuke bahukaM vA saMhiyate tadanAcIrNa, kutaH? ityAha-sa bahukasaMhAraH kRtadoSaH-anantaragAthAyAmuktadoSa itikRtvA / uktaM saMhRtadvAram, atha dAyakadvAraM gAthASaTkenAha bAle vur3e bhatte ummatte thevire" ya jarieM ya / aghillae [ya] pagarieM ArUDhe pAuyAhiM ca // 572 // hattheiduniyalaiMbaddhe vivajjie ceva hatthapAehiM / terosi gumviNI bolavaccha bhuMjaMti" ghusulitI // 573 // bhajatI ya dailaMtI kaMDatI ceva taha ya pIsaMtI" / pIjaMtI rucaMtI taMti pamadamauNI ya // 574 // chakkAyavaggarhatthA samA nikkhivittu te ceva / te cevogAhaMtI saMghaTTataurabhaMtI ya // 575 // For Personal & Private Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ming Ling Ming Ling Ming Ling Ling Ling Ling Ling Ling Ling Ling Ling Hui Ling saMsatteNa ya davveNa littahatthA ya littamattI ya / uvvattaMtI sAhAraNaM va diMtI" ya coriyayaM // 576 // pADiyaM cavatI sapaJcAyA paraM ca uddirI / AbhogamaNAbhogeNa dalaMtI vajaNijjA e // 577 // vyAkhyA-cAlAdayo varjanIyA iti kriyAyogaH, tatra 'bAla' janmato varSASTakAbhyantaravartI, ? 'vRddhaH, saptativarSANAM matAntarApekSayA SaSTivarSANAM voparivattI 2 'mattaH pItamadirAdiH 3 'unmattaH' dRpto grahagRhIto vA 4 'vepamAnaH' kampamAnazarIraH 5 jvaritaH' jvararogapIDitaH 6 'andhaH cakSurvikala: 7 'pragalitaH' galatkuSThaH 8'ArUDhaH' pAdukayoH kASThamayopAnahoH 9 tathA hastAndunA' karaviSayakASThamayabandhanena 10 'nigaDena ca' pAdaviSayalohamayabandhanena baddhaH11 hastAbhyAM pAdAbhyAM vA vivarjitazchinnatvAt 12 'trairAzikaH' napuMsakaH 13 "gurviNI' ApannasattvA 14 'bAlavatsA' stanyopajIvizizukA 15 'bhuJjAnA' bhojana kurvatI 16 'ghumuliMtI' dadhyAdi manatI 17 'bharjamAnA' culyAM kaDillakAdau canakAdIn sphoTayantI 18 'dalayantI' gharaTena / godhUmAdi cUrNayantI 19 'kaNDayantI' udUkhale taNDulAdikaM chaTayantI 20 'piMSantI' zilAyAM tilAmalakAdi pramRgantI 21 'piJjayantI' piJjanena rUtAdikaM viralaM kurvatI 22 'ruzcantI' kasaM loThinyAM loThayantI 23 'kRtantI' karttanaM kurvatI 24 'pramRdgatI' rUtaM karAbhyAM paunaHpunyena viralaM kurvatI 25 'SaTkAyavyagrahastA' SaTkAyayuktahastA 26 tathA zramaNasya bhikSAdAnAya tAneva SaTkAyAn bhUmau nikSipya dadatI 27 tAneva padakAyAnavagAhamAnA pAdAbhyAM cAlayantI 28 'saGghayantI' tAneva SaTkAyAn zeSazarIrAvayavena spRzantI 29 'AramamANA' tAneva SaTkAyAn vinAzayantI 30 'saMsaktena' dadhyAdinA dravyeNa 'liptahastA' kharaNTitahastA 31 tathA tenaiva dravyeNa dadhyAdinA saMsaktena 'liptamAtrA' kharaNTitamAtrA 32 'udvartayantI' mahatpiTharAdikamudvavaM tanmadhyAidatI 33 sAdhAraNaM 0.0000005000000000000000000000 Jain Education Internatonal For Personal & Private Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eSaNAyAM dAyakadoSaH 40 piNDaniyu- bahUnAM satkaM dadatI 34 tathA cauritaM dadati(ti) tathA coritaM dayanti(nti) 35 prAbhRtikAM sthApayantI-agrakUrAdinimittaM mUlatermaLayagi-sthAlyA AkRSya sthaganikAdau muzcantI 36 'samatyapAyA' sambhAvyamAnApAyA dAtrI 37 tathA vivakSitasAdhuvyatirekeNa paramanyaM sAdhvArIyAvRttiH dikamuddizya yatsthApitaM taddadatI, 38 tathA 'Abhogena' sAdhUnAmitthaM na kalpata iti parijJAne'pyupetyAzuddhaM dadatI 39 athavA'nAbho- genAzuddhaM dadatI 40 sarvasaGkhyayA catvAriMzadoSAH / iha mrakSitAdidvAreSu 'saMsajjimehiM vajaM agarahiehipi gorasadavehiM ' ityAdinA // 158 // granthena saMsaktAdidoSANAmabhidhAne'pi yadyo'pyatra 'saMsatteNa ya daveNa littahatthA ya littamattA ya' ityAdyabhidhAnaM tadazeSadAyakadopANAmekatropadarzanArthamityadoSaH / sampratyeteSAmeva dAyakAnAmapavAdamadhikRtya varjanAvarjanavibhAgamAha eesi dAyagANaM gahaNaM kesiMci hoi bhaiyavvaM / kesiMcI aggahaNaM tabivarIe bhave gahaNaM // 578 // vyAkhyA-'eteSAM ' bAlAdInAM dAyakAnAM madhye keSAzcinmUlata Arabhya paJcaviMzatisaGkhyAnAM grahaNaM bhajanIyaM, kadAcittathAvidhaM mahatprayojanamuddizya kalpate, zeSakAlaM nati, tathA keSAzcit SaTkAyavyagrahastAdInAM paJcadazAnAM hastAdagrahaNaM bhinAyAH, tadviparIte tu ' bAlAdiviparIte tu dAtari bhavedhaNaM / sampati bAlAdInAM hastAdbhikSAgrahaNe ye doSAH sambhavanti te darzanIyAH, tatra prathamato bAlamadhikRtya doSAnAha kabbaDhiga appAhaNa dinne annanna gahaNa pajjat / khaMtiya maggaNadinne uDDAha paosa cArabhaDA // 579 // vyAkhyA-kAcidabhinavA zrAddhikA zramaNebhyo bhikSAM dadyA iti nijaputrikAm 'appAhiUNaM' ti sandizya bhakta gRhItvA kSetraM jagAma, gatAyAM tasyAM ko'pi sAdhusavATako bhikSArthamAgataH, tayA ca bAlikayA tasmai taNDulaudano vitIrNaH, so'pi ca saDanATakamukhyaH For Personal & Private Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ //////////////////////////////////////////////////////////////////// sAdhustAM bAlikAM mugdhatarAmavagatya lAmpaTayato bhUyo bhUya uvAca-punardehi punardehIti, tatastayA samasto'pyodano dattaH, tata evamevaM mudghRtatakradadhyAdikamapi, aparAhe ca samAgatA jananI, upaviSTA bhojanAya, bhaNitA ca nijaputrikA-dehi putri! mahyamodanamiti, sA'vocat-dattaH samasto'pyodanaH sAghave, sA'bravIta-zobhanaM kRtavatI, mugAn me dehi, sA pAha-mudrA api sAdhave sarve pradattAH evaM ca yadyat kimapi sA yAcate tatsarva sAdhave dattamiti bravIti, tataH paryante kAJjikamAtramayAcata, tadapi bAlikA bhaNati-sAdhave dattamiti, tataH sA'bhinavazrAddhikA ruSTA satI putrikAmevamapavadati-kimiti tvayA sarva sAdhave pradattaM?, sA brUte-sa sAdhurbhUyo bhUyo'yAcata tato mayA sarvamadAyi, tataH sA sAdhorupari kopAvezamAvizantI sUrINAmantikamagamata, acakathaca sakalamapi sAdhuvRttAntaM, yathA bhavadIyaH sAdhuritthamitthaM matputrikAyAH sakAzAdyAcitvA yAcitvA sarvamodanAdikamAnItavAniti, evaM tasyAM mahatA zabdena kathayantyAM zabdazravaNataH prAtivezmikajano'nyo'pi ca paramparayA bhUyAnmilito jJAtazca sarvairapi sAdhuvRttAntaH, tato vidadhati te'pi kopAvezataH sAdhUnAmavarNavAda-nUnamamI sAdhuveSaviDambinazcArabhaTA iva luNTAkA na sAdhusadvattA iti, tataH pravacanAvarNavAdApanodAya sUribhistasyAH sarvajanasya ca samakSaM sa sAdhunirbhatsyopakaraNaM ca sakalamAgRhya vasateniSkAzitaH, tata evaM tasminniSkAzite zrAvikAyAH kopaH zamamagamat, tataH sUrINAM kSamAzramaNamAdAyoktavatI-bhagavan ! mA mannimittameSa niSkAzyatA, kSamasvaikaM mamAparAdhamiti, tato | bhUyo'pi yathAvatsAdhuH zikSitvA pravezitaH / sUtraM sugama / navaram 'uDDAha paosa cArabhaDA' iti, loke uDDAhaH tato lokasya pradveSabhAvatazcArabhaTA iva luNTAkA amI na sAdhava ityvrnnvaadH| yata evaM bAlAdbhikSAgrahaNe doSAstato bAlAnna grAhyamiti / sampati sthaviradAyakadopAnAha ,99999999Bai 99999999999999999999999 For Personal & Private Use Only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eSaNAyAM piNDaniyutarmalayagirIyAvRtti // 159 // thero galaMtalAlo kaMpaNahattho paDija vA deto| apahutti ya aciyattaM egayare vA ubhayao vA // 580 // vyAkhyA-atyantasthaviro hi prAyo galallAlo bhavati, tato deyamapi vastu lAlayA kharaNTitaM bhavatIti tadbhahaNe loke jugupsA, dAyakatathA kampapAnahasto bhavati, tato hastakampanavazAiyaM vastu bhUmau nipatati, tathA ca SaDjIvanikAyavirAdhanA, tathA svayaM vA sthaviro, doSaH 40 dadanipatet, tathA ca sati tasya pIDA bhUmyAzritaSaDjIvanikAyavirAdhanA ca, api ca prAyaH sthaviro gRhasyAprabhu:-asvAmI bhavati, tatastena dIyamAnena prabhureSa iti vicintya gRhe svAmitvena niyuktasyAciyattaM-pradveSaH syAt, sa caikatarasmin-sAdhI vRddha vA, yadvAubhayorapIti / mattonmattAvAzritya doSAnAha| avayAsa bhANa(ghAya)bheo vamaNaM asuitti logagarihA ya / ee ceva u matte vamaNavivajA ya ummatte // 581 // vyAkhyA-mattaH kadAcinmattatayA sAdhorAliGgAnaM vidadhAti, tathA ko'pi mattaH madavazavihalatayA re muNDa ! kimatrAyAtaH ? iti bruvan ghAtamapi vidadhAti, bhAjanaM vA bhinatti, yadvA kadAcitpItamAsavaM dadAno camati, varmaMzca sAdhu sAdhupAtraM vA kharaNTayati, tato loke jugupsA, dhigamI sAdhavo'zucayo ye mattAdapItthaM bhikSAM gRhNantIti, tata evaM yato matte'vayAsAdayo doSAstasmAna tato grAhyam, eta evAliGganAdayo doSA vamanavarjA unmatte'pi, tasmAttato'pi na grAhyam / sampati vepitajvaritAvAzritya doSAnAha // 159 // veviya parisADaNayA pAse va chubheja bhANabheo vA / emeva ya jariyamivi jarasaMkamaNaM ca uDDAho // 582 // vyAkhyA-pitAdAtuH sakAzAdbhikSAgrahaNe deyavastunaH parizATanaM bhavati, yA pAce sAdhubhAjanAbahiH sarvato'pi deyaM vastu dan Education Interation For Personal & Private Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSipet, yadvA yena sthAlyAdinA bhAjanena kRtvA bhikSAmAnayati tasya bhUmau nipAte bhedaH - sphoTanaM syAt, evameva jvarite'pi doSA bhAvanIyAH, kiM ca jvaritAgrahaNe jvarasaGkramaNamapi sAdhorbhavet, tathA jane uDDAho-yathA'ho ! amI AhAralampaTA yaditthaM jvarapI| DitAdapi bhikSAM gRhantIti / andhagalatkuSThAvAzritya doSAnA uDDAha kAya paDaNaM aMdhe bheo ya pAsa chuhaNaM ca / tadosI saMkramaNaM galaMtabhisabhinnadehe ya // 583 // vyAkhyA--andhAdbhikSAgrahaNe uDDAhaH, sa cAyam - aho ! amI audarikA yadandhAdapi bhikSAM dAtumazaknuvato bhikSAM gRhantIti, tathA 'andhaH ' apazyan pAdAbhyAM bhUmyAzritaSaDjIvanikAyaghAtaM vidadhAti tathA loSTvAdau skhalitaH san bhUmau nipatet, tathA ca | sati bhikSAdAnAyotpATitahastagRhItasthAsyAdibhAjanabhaGgaH, tathA sa deyaM vastu pArzve-bhAjanavahistAt prakSipedadarzanAt, tasmAdandhAdapi na grAhyam / tathA tvagdoSiNi, kiMviziSTe ? ityAha- ' galadbhRzabhinnadehe ' ArSatvAdvayatyAsena padayojanA, sA caitra-' bhRzam' atizayena 'galat ' arddhapakvaM rudhiraM ca bahirvahan bhinna- sphuTito deho yasya sa tathA tasmin dAtari ' saGkramaNaM' kuSThavyAdhisaGkrAntiH syAt, tasmAttato'pi na grAhyam / samprati pAdukArUDhAdicatuSTayadoSAnAha pAuyadurUDhapaDaNaM baddhe pariyAva asuikhisA ya / karachinnAsui khisA te cciya pAye'vi paDaNaM ca // 584 // vyAkhyA - pAdukArUDhasya bhikSAdAnAya pracalataH kadAciduH sthitatvena patanaM syAt, tathA baddhe dAtari bhikSAM prayacchati' paritApa: ' duHkhaM tasya bhavet, tathA 'asui 'tti mUtrAdyutsargAdau jalena tasya zaucakaraNAsambhavAttato bhikSAgrahaNe loke jugupsA, yathA For Personal & Private Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyukameLayagi- rIyAvRttiH // 160 // amI azucayo yadetasmAdapyazucibhUtAdbhikSAmAdadatIti, evaM chinnakare'pi bhikSAM prayacchati loke jugupsA, tathA hastAbhAvena zAcakara eSaNAyAM NAsambhavAt, etaccopalakSaNaM, tena hastAbhAve yena kRtvA bhAjanena bhikSAM dadAti yadA deyaM vastu tasya patanamapi bhavati, tathA ca sati / dAyakaSaDjIvanikAyavyAghAtaH, eta eva doSAH pAde'pi-chinnapAde'pi dAtari draSTavyAH, kevalaM pAdAbhAvena tasya bhikSAdAnAya calataH prAyo / doSaH 40 niyamataH 'patanaM ' pAto bhavet, tathA ca sati bhUmyAzritakITikAdikasattvavyAghAtaH / sampati napuMsakamadhikRtya doSAnAha__ AyaparobhayadosA abhikkhagahaNaMmi khobhaNa napuMse / logaduguMchA saMkA erisayA nUNamee'vi // 585 // vyAkhyA-napuMsake bhikSAM prayacchati AtmaparobhayadoSAH, tathAhi-napuMsakAt abhIkSNaM bhikSAgrahaNe'tiparicayo bhavati, atIca paricayAcca tasya napuMsakasya sAdho kSobho-vedodayarUpaH samupajAyate, tato napuMsakasya sAdhuliGgAdyAsevanena dvayasyApi maithunasevayA karmabandhaH, abhIkSaNagrahaNazabdopAdAnAca kadAcidbhikSAgrahaNe doSAbhAvamAha paricayAbhAvAt, tathA loke jugupsA yathaite napuMsakAdapi nikRSTAdbhikSAmAdadata iti, sAdhUnAmadhyupari janasya zaGkana bhavati-yathaite'pi sAdhavo nUnamIdRzAH-napuMsakAH, kathamanyathA anena saha bhikSAgrahaNavyAjato'tiparicayaM vidadhata iti? / sampati guviNIbAlavatse Azritya doSAnupadarzayati gumviNi gabbhe saMghaTTaNA u uTuMtuvesamANIe / bAlAI maMsuMDaga majjArAI virAhejjA // 586 // vyAkhyA-guviNyA bhikSAdAnArthamuttiSThantyA bhikSA dattvA svasthAne upavizantyAzca 'garbha' garbhasya ' saGghana' saJcalanaM // 16 bhavati, tasmAnna tato grAhyaM, 'bAlAI masuMDaga'tti, atrA''rSatvAyatyAsena padayojanA, 'bAlamiti zizuM bhUmau maJcikAdau vA nikSipya yadi bhikSAM dadAti tarhi taM vAlaM 'mArjArAdi: viDAlasArameyAdiH 'mAMsoMdukAdi' mAMsakhaNDaM zazakazizuriti vA kRtvA 'virAdhayet | 000000000000000000000000000000000ra Jain Educatiohitational For Personal & Private Use Only ww.jainelibrary.org Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vinAzayet, tathA''hArakharaNTitau zuSko hastau karkazau bhavataH, tato bhikSAM datvA punaHcyA hastAbhyAM gRhyamANasya bAlasya pIDA bhavet , tato bAlavatsAto'pi na grAhyam / bhuJjAnAM mathnatIM cAzritya doSAnAhabhujaMtI AyamaNe udagaM choTTI ya logagarihA ya / ghusalaMtI saMtatte karaMmi litte bhave rsgaa|| 587 // vyAkhyA-bhuJjAnA dAtrI bhikSAdAnArthamAcamanaM karoti, Acamane ca kriyamANe udakaM virAdhyate, atha na karotyAcamanaM tAI loke choTiritikRtvA gardA syAt / tathA 'ghusulatI' dadhyAdi manatI yadi taddadhyAdi saMsaktaM manAti tarhi tena saMsaktadadhyAdinA lipte kare tasyA bhikSAM dadatyAsteSAM rasajIvAnAM vadho bhavati, tatastasyA api hastAnna kalpate / sampati peSaNAdi kurvatyA doSAnupadarzayati dagabIe saMghaTTaNa pIsaNakaMDadala bhajjaNe DahaNaM / piMjaMta raMcaNAI dine litte kare udgN|| 588 // vyAkhyA-peSaNakaNDanadalanAni kurvatInAM hastAdbhikSAgrahaNe udakavIjasaGghaTanaM syAt, tathAhi-piMpantI yadA bhikSAdAnAyottiSThati tadA piSyamANatilAdisatkAH kAzcinnakhikAH sacittA api hastAdau lagitAH sambhavanti, tato bhikSAdAnAya hastAdiprasphoTane bhikSA vA dadatyA bhikSAsamparkatastAsAM virAdhanA bhavati, bhikSAM ca dattvA bhikSAvayavakharaNTito hastau jalena prakSAlayet , tataH peSaNe udakabIjasaGghaTanam , evaM kaNDanadalanayorapi yathAyogaM bhAvanIyaM, tathA 'bharjane' bhikSAM dadatyAM velAlaganena kaDillakSiptagodhUmAdInAM dahanaM syAta, tathA piJjanaM ruJcanamAdizabdAtkarttanamardane ca kurvatI bhikSAM dattvA bhikSAvayavakharaNTitau hastau jalena prakSAlayet , tatastatrApyudakaM vinazyatIti na tato'pi bhikSA kalpate / samprati SaTkAyavyagrahastAdipaJcakasvarUpaM gAthAdvayenAha Jain Education nal For Personal & Private Use Only Amr.jainelibrary.org Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu kermaLayagirIyAvRttiH // 16 // //////////////////////////// //////////// loNaM daga agaNi vatthI phalAi macchAi sajiya hatthaMmi / pAeNogAhaNayA saMghaTTaNa sesakAeNaM // 589 // eSaNAyAM khaNamANI Arabhae majjai dhoyai va siMcae kiMci / cheyavisAraNamAI chiMdai chaTTe phuruphurute // 590 // dAyaka vyAkhyA-iha sA SaTkAyavyagrahastA ucyate yasyA haste sajIvaM lavaNamudakamagnirvAyupUrito vA bastirphalAdikaM bIjapUrAdikaM doSaH 40 matsyAdayo vA vidyante, tataH sA yadyeteSAM sanIvalavaNAdInAmanyatamadapi zramaNabhikSAdAnArtha bhUmyAdau nikSipati tarhi na kalpate / tathA'vagAhanA nAma yadeteSAM paNNAM jIvanikAyAnAM pAdena saGkAmaM, zeSakAyena istAdinA sammaInaM saTTanam, ArabhamANA kuzyAdinA bhUmyAdi khanantI, anena pRthivIkAyArambha uktaH, yadvA 'majjaMtI' zuddhena jalena snAntI, athavA 'dhAvaMtI' zuddhenodakena vastrANi prakSAlayantI, yadivA kizcid vRkSavalyAdi siJcantI, etenApkAyArambho darzitaH, upalakSaNametat, valayantI vA phUtkAreNa vaizvAnaraM / vastyAdikaM vA sacittavAyubhRtamitastataH prakSipantI, etenAgnivAyusamArambha uktaH, tathA zAkAdezchedavizAraNe kuvetI, tatra chedaH-puSpaphalAdeH khaNDanaM vizAraNaM-teSAmeva khaNDAnAM zoSaNAyAtape mocanam , AdizabdAttaNDulamudgAdInAM zodhanAdiparigrahaH, tathA chindatI | paSTAn trasakAyAn matsyAdIn 'phuruphurute ' iti posphUryamANAn pIDayollata ityarthaH, anena trasakAyArambha uktaH / itthaM SaDjIva-|| nikAyAnArabhamANAyA hastAnna kalpate / sampati SaTkAyavyagrahasteti padasya vyAkhyAne matAntaramupadarzayati // 161 // chakkAyavaggahatthA keI kolAikannalaiyAI / siddhatthagapuephANi ya siraMmi dinnAI vajjati // 591 // vyAkhyA kecidAcAryAH padkAyavyagrahastetivacanataH 'kolAdIni' badarAdIni, AdizabdAkarIrAdiparigrahaH, 'kannalaiyAIti //////////// For Personal & Private Use Only ww.jainelibrary.org Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNe pinaddhAni tathA siddhArthakapuSpANi zirasi dattAni varjayanti, hastagrahaNaM hi kila sUtre upalakSaNaM, tena kaNe zirasi vA jIvanikAyasambhave taddhastAna kalpate, tanmatena SaTkAyavyagrahastetipadAta SaTkArya saDayantItyasya padasya vizeSo duruppaadH| anne bhaNaMti dasasuvi esaNadosesu natthi tagahaNaM / teNa na vajaM bhannai naNu gahaNaM dAyagaggahaNA // 592 // vyAkhyA-anye tvAcAryadezIyA bhaNanti-yathA dazaskhapi zantiAdiSu eSaNAdoSeSu madhye na tadhaNaM-padkAyavyagrahastetyupAdAnamasti, tena kAraNena kolAdiyuktadAcyA bhikSAgrahaNaM na vaya, tadetat pApAtpApIyo, yata Aha-'bhaNyate' atrottaraM dIyate / nanu dAyakagrahaNAdeSaNAdoSamadhye SaTkAyavyagrahastetyasya grahaNaM vidyate, tatkathamucyate-na grahaNamiti ? / sampati saMsaktimavyadAcyA-|| didoSAnAha saMsajjimammi dese saMsajjimadavvalittakaramacA / saMcAro oyattaNa ukkhippate'vi te ceva // 593 // vyAkhyA-saMsaktima vyavati deze-maNDale saMsaktimatA dravyeNa liptaH karo mAtra vA yasyAH sA tathAvidhA dAtrI bhikSAM dadatI karAdilagnAn satvAn hanti, tasmAtsA vajyete, tathA mahataH piTharAderapavartane 'saJcAraH''sUcanAtsUtra 'miti saJcArimakITikAmakoTAdisavavyAghAtaH, idamuktaM bhavati-mahatpiTharaM yadA tadA vA notpATyate nApi yathA tathA vA saJcAyate, mahattvAdeva, kinnu prayojanavizeSotpattau sakRt , tatastadAzritAH prAyaH kITikAdayaH sattvAH sambhavanti, tato yadA tatpiTharAdikamudvartya kizciddadAti tadA tadAzritajantunyApAdaH, ete ca doSA utpATyamAne'pi mahati piTharAdau, tatrApi hi bhUyo nikSepaNe hastasaMsparzato vA saJcArimakITikAdi For Personal & Private Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eSaNAryA dAyakadoSa:40 piNDaniyu- // sattvavyAghAta:, api ca tathAbhUtasya mahata utpATane dAcyAH pIDA'pi bhavati, tasmAnna tadutpATane'pi bhikSA kalpate / sammati sAdhAraNaM termalayagi- coritakaM vA dadatyA doSAnAharIyAvRttiH sAdhAraNaM bahUNaM tattha u dosA jaheva annisitte| coriyae gahaNAI bhayae suNhAi vA dNte|| 594 // // 162 // vyAkhyA-bahUnAM sAdhAraNaM yadi dadAti tarhi tatra yathA prAganisRSTe doSA uktAstathaiva draSTavyAH / tathA cauryeNa bhRtake-karmakare snuSAdau vA dadati 'grahaNAdayaH' grahaNabandhanatADanAdayo doSA draSTavyAH, tasmAcato'pi na kalpate / sampati prAbhRtikAsthApanAdidvAratrayadoSAnAhapAhuDi ThaviyagadosA tiriuDDhamahe tihA avaayaao| dhammiyamAI ThaviyaM parassa parasaMtiyaM vAvi // 595 // vyAkhyA-prAbhRtikA balyAdinimittaM saMsthApya yA dadAti bhikSAM tatra doSAH pravartanAdayaH / sampati 'apAye 'ti dvAre'pAyAtrividhAH, tadyathA-tiryagUrddhamaghazca, tatra tiryaggavAdibhya UrddhamuttaraGgakASThAderadhaH sarpakaNTakAdeH, itthaM ca trividhAnAmapyapAyAnAmanyatamamapAyaM buddhayA sambhAvayanna tato bhikSAM gRhNIyAt , 'paraM coddizye ti yaduktaM, tatrAha-'dhArmikAdyartham ' aparasAdhukApeTikAbhRtinimittaM yat sthApitaM tatparasya paramArthataH sambandhIti na gRhNIyAt , tadbhahaNe'dattAdAnadoSasambhavAt , yadvA 'parasaMtiyaM va 'tti parasyaglAnAdeH satkaM yaddadAti tadapi svayamAdAtuM na kalpate, adattAdAnadoSAta, kintu yasmai glAnAya dApitaM tasmai nItvA dAtavyaM, sa cenna gRhNAti tahiM bhUyo'pi dAvyAH samAnIya samarpaNIyaM, yadi punarevaM dAtrI vadati-yadi ThalAnAdiko na gRhNAti tarhi svayaM grAhyamiti, tarhi glAnAyagrahaNe tasya kalpata iti / sampatyAbhogAnAbhogadAyakasvarUpamAha 2 // For Personal & Private Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaMpApaDIyA va te kuNai jANamANo'vi / esaNadose biio kuNai u asaDho ayAto // 596 // vyAkhyA -sadaivaite mahAnubhAvA yatayo'ntamAntamazanamaznanti tasmAtkaromyeteSAM zarIropaSTambhAya ghRtapUrAdInItyevamanukampayA yadivA mayaiteSAmanepaNIyAgrahaNaniyapabhaGgo bhaGgavya iti pratyanIkArthatayA jAnAno'pi tAnAdhAkarmAdirUpAneSaNAdoSAn karoti, dvitIyastu karoti ajAnAnaH azaThabhAvaH / tadevaM vyAkhyAtAni catvAriMzadapi bAlAdidvArANi, samprati yaduktam- ' eesi dAyagANaM gahaNaM kesiMci hoi bhaiyavvaM ' ityAdi, tayAcikhyAsuH prathamato bAlamAzritya bhajanAmAha bhikkhAmitte aviyAlaNA u bAleNa dijjamANaMmi / saMdiTThe vA gahaNaM aibahuya viyAlaNe'NunnA // 597 // vyAkhyA - mAtuH parokSe bhikSAmAtre bAlena dIyamAne yadivA pArzvavarttinA mAtrAdinA sandiSTe sati tena bAlena dIyamAne'vicAraNA-kalpate idaM na veti vicAraNAyA abhAvaH kintu grahaNaM bhikSAyA bhavati, ativahuke tu bAlena dIyamAne kimadya tvaM prabhUtaM dadAsIti | vicAraNe sati yadyanujJA - pArzvavattimAtrAdisatkamutkalanA bhavati tadA grAhyaM nAnyathA / samprati sthaviramattaviSayAM bhajanAmA - thera pahu tharatharate dharie anneNa daDhasarIre vA / avvattamattasaDDhe avibhale vA asAgarie // 598 // vyAkhyA - sthaviro yadi prabhurbhavati, ' tharatharaMte 'ti kampamAno yadyanyena vidhRto varttate svarUpeNa vA dRDhazarIro bhavati tarhi tataH kalpate, tathA'vyaktaM manAkU yo mattaH so'pi yadi zrAddho'vihalaca - aparavazazca bhavati tatastasmAdevaMvidhAnmattAt tatra sAgAriko na vidyate tarhi kalpate nAnyathA // unmattAdicatuSkaviSayAM bhajanAmAha For Personal & Private Use Only jainelibrary.org Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryukermalayagi rIyAvRttiH // 163 // suibhaddaga dittAI daDhaggahe vevie jaraMbhi sive / annadhariyaM tu saDDhoM deyaMdho'nneNa vA dharie // 599 // I vyAkhyA - unmatto- haptAdirdaptagrahagRhItAdiH sa cet zucirbhadrakazca bhavati tadA taddhastAtkalpate, nAnyathA, vepito'pi yadi dRDhahasto bhavati-na hastena gRhItaM kimapi tasya patati tadA tasmAdapi kalpate, jvaritAdapi grAhyaM jvare zive sati, andho'pi yadi deyaM vastvanyena putrAdinA dhRtaM dadAti svarUpeNa zrAddhazva, yadivA sa evAndho'nyena vivRtaH san deyaM dadAti tahiM tato grAhyaM, nAnyathA, pUrvoktadoSaprasaGgAt / tvagdoSAdipaJcakaviSayAM bhajanAmAha maMDalapati kuTThI sAgara pAuyAgae ayale / kamabaddhe saviyAre iyare viTThe asAgarie // 600 // vyAkhyA - ' maNDalAni ' vRttAkAra daduvizeSarUpANi 'prasUtiH' nakhAdividAraNe'pi cetanAyA asaMvittistadrUpo yaH 'kuSThaH rogavizeSaH so'syAstIti maNDalaprasUtikuSThI sa ced ' asAgArike ' sAgArikAbhAve dadAti tarhi tataH kalpate, na zeSakuSThinaH sAgArike vA pazyati, pAdukArUDho'pi yadi bhavatyacalasthAnasthitastadA kAraNe sati kalpate, tathA 'kramayoH pAdayorbaddho yadi savicAra| itazcetazca pIDAmantareNa gantuM zaktastato baddhAdapi tasmAtkalpate, itarastu ya itazcetazca gantumazaktaH sa cedupaviSTaH san dadAti na ca * ko'pi tatra sAgAriko vidyate tarhi tato'pi kalpate, hastabaddhastu bhikSAM dAtumapi na zaknoti, tatra pratiSedha eva, na bhajanA, upalakSaNametat, tena chinnakaro'pi yadi sAgArikAbhAve dadAti tarhi kalpate, chinnapAdo yadyupaviSTaH san sAgArikA'sampAte prayacchati tatastato'pi kalpate / napuMsakAdisaptakaviSayAM bhajanAmAha For Personal & Private Use Only eSaNAyAM 6 dAyaka doSApa vAdAH // 163 // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ paMDaga appaDisevI velA thaNajIvi iyara sambaMpi / ukkhittamaNAvAe na kiMci laggaM tthvNtiie||6.1|| vyAkhyA-napuMsako'pi yadi 'apratisevI' liGgAdhanAsevakastahi tataH kalpate, tathA''nasatvA'pi yadi vela 'ci 'sUcanAtsUtra' mitinyAyAdvelAmAsamAptA bhavati, navamamAsagarbhA yadi bhavatItyarthaH, tarhi sthavirakalpikaiH parihAryA, arthAttadviparItAyA hastAsthavirakalpikAnAmupakalpate iti draSTavyaM, tathA yA'pi bAlavatsA stanyamAtropajIvizizukA sA sthavirakalpikAnAM parihAryA, na tataH sthavirakalpikAnAmapi kalpate kimapIti bhAvaH, yasyAstu bAla AhAre'pi lagati tasthA hastAkasate, sa hi prAyaH zarIreNa mahAn bhavati, tato na mArjArAdivirAdhanAdoSamasaGgaH, ye tu bhagavanto jinakalpikAste mUlata evApannasattvAM bAlavatsAM ca sarvathA pariharanti, evaM bhuJjAnAbhajamAnAdalantISvapi bhajanA bhAvanIyA, sA caivaM-bhuJjAnA anucchiSTA satI yAvadadyApi na kavalaM mukhe prakSipati tAvatcaddhastAtkalpate, bharjamAnA'pi yatsacittaM godhUmAdi kaDilake kSiptaM tadRSTvottAritamanyaca nAdyApi hastena gRhNAti, bAntare yadi sAdhurAyAto bhavati sA ceddadAti tarhi kalpate, tathA dalayantI sacittamudgAdinA dalyamAnena saha gharaTTa muktavatI atrAntare ca sAdhurAyAto bhavati sA cetastato yAttiSThati, acetanaM vA bhRSTa mugAdikaM dalayati tahiM taddhastAtkalpate, kaNDapanyA kaNDanAyotsATitaM muzalaM, na ca tasmin muzale kimapi kAJcyAM bIjaM lagnamasti, atrAntare ca samAyAtaH sAdhustato yadi sA'napAye pradeza muzalaM sthApayitvA mikSAM dadAti tahi kalpate / pityAdiviSayAM bhajanAmAha pIsaMtI nipiDhe phAsaMvA ghasalaNe asaMsattaM / kattaNi asaMkhacannaM cannaM vA jA acokkhligii|| 6.2 // For Personal & Private Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu-181 ubvaTTaNi'saMsatteNa vAvi aTThIllae na ghaTei / piMjaNapamaddaNesu ya pacchAkammaM jahA natthi // 603 // | eSaNAyA: termaLayagi 6dAyakavyAkhyA-piMpantI 'niSpiSTe' peSaNaparisamAptau, mAsukaM vA piMSantI yadi dadAti tarhi tasyA hastAtkalpate, tathA 'ghusulaNe rIyAvRttiH doSaH7 uzaMkhacUrNAdyasasaktaM dadhyAdi mathnatyAH kalpate, tathA karttane yA azaGkhacUrNa-akharaNTitahastaM kRntati, iha kAcitsUtrasyAtizayena mizradoSaH // 16 // zvetatApAdanAya zaGkhacUrNena hastau jaDataM ca kharaNTayitvA kRntati, tata ucyate 'azaGkhacUrNa miti / athavA cUrNapapi-zaGkhacUrNamapi gRhItvA / kRntantI yA 'acokkhaliNI' anukSAzIlA na jalena hastau prakSAlayatIti bhAvaH, tasyA hastAtkalpate / tathA 'udvartane' kArpAsaloThane |' asaMsatteNa vAvi 'tti asaMsaktenAgRhItakAryAsena hastenopalakSitA satI yAttiSThantI 'ahillae' asthikAn kAsikAnityarthaH na ghaTTayati tadA taddhastAtkalpate / piJjanapramardanayorapi pazcAtkarma na bhavati tathA grAhyamiti / , sesesu ya paDivakkho na saMbhavai kAyagahaNamAIsu / paDivakkhassa abhAve niyamA u bhave tayaggahaNaM // 604 // vyAkhyA-zeSeSu dvAreSu 'kAyagahaNamAIsu'SaTakAyavyagrahastAdiSu pratipakSaH utsargApekSayA'pavAdarUpo na vidyate-na sambhavati, tataH pratipakSasyAbhAve niyamAdbhavati teSvagrahaNAmiti / uktaM dAyakadvAram , athonmizradvAramAhasaccitte accice mIsaga ummIsagaMsi cubhNgo| Aitie paDiseho carime bhaMgaMmi bhayaNA u // 605 // // 164 // vyAkhyA-iha yadyatronmiyate te dve api vastunI tridhA, tadyathA-sacitte'citte mizre ca, tata unmizrake-mizraNe caturbhaGgI, atra| jAtAvekavacanaM, tatastisrazcaturbhamayo bhavantIti veditavyaM, tatra prathamA sacittamizrapadAbhyAM, dvitIyA sacicAcittapadAbhyAM tRtIyA mizrA-18 //////////////////////////////////////////////////////////////// For Personal & Private Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cittapadAbhyAmiti / tatra sacittamizrapadAbhyAmiyaM-sacitte sacittaM mizre sacittaM sacitte mizra mizre mizramiti, dvitIyA sviyaM-sacitte sacittam acitte sacittaM sacitte'cittam acitte'cittamiti, tRtIyeyaM-mizre mizram acitte mizra mizre'cittam acitte'cittamiti, tatra gAthAparyantatuzabdasyAnuktasamuccayArthatvAdAdyAyAM caturbhanikAyAM sakalAyAmapi pratiSedhaH, zeSe tu caturbhaGgIdvaye pratyekam , 'Aditrike' AdimeSu triSu triSu bhaGgaSu pratiSedhaH, carame tu bhaGge bhajanA vakSyamANA / atraivAtidezaM kurvannAhajaha ceva ya saMjogA kAyANaM heTTao ya sAharaNe / taha ceva ya ummIse hoi visepto imo tattha // 606 // vyAkhyA-yathA caivAdhaH prAk saMharaNadvAre 'kAyAnAM ' pRthivIkAyAdInAM sacicAcicamizrabhedabhinnAnAM svasthAnapara sthAnAbhyAM saMyogA-bhaGgAH pradarzitA dvAtriMzadadhikacatuHzatasaGkhyApramANAH, tathaiva 'unmizrite'pi ' unmizradvAre'pi darzanIyAH, tadyathA-sacittathivIkAyaH sacittapRthivIkAye unmizraH, sacittapRthivIkAyaH sacittAkAya unmizra ityevaM svasthAnaparasthAnApekSayA patriMzasaMyogAH, ekaikasmiMzca saMyoge sacittamizrapadAbhyAM sacittAcittapadAbhyAM ca pratyekaM caturbhaGgIti dvAdazabhirguNitA jAtAni catvAri zatAni dvAtriMzadadhikAni, nanu saMhRte unmizre ca sacittAdivastunikSepAnnAsti parasparaM vizeSaH, ata Aha-'tatra' tayoH saMhRtonmiyorbhavati parasparamayaM vizeSo-vakSyamANaH / tamevAha dAyavvamadAyavvaM ca do'vi davvAiM dei mIseuM / oyaNakusuNAINaM sAharaNa tayannahiM choDhaM // 607 // __vyAkhyA-'dAtavyaM ' sAdhudAnayogyAmatarat adAtavyaM, tacca sacittaM mitha tuSAdirvA, te ve api dravye mizrayitvA yadadAti, For Personal & Private Use Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDanirya- kermalayagi- rIyAvRtti // 16 // doSaH ////////////////////////////////////////////////////////////// yathAdanaM kuzanena-dadhyAdinA mizrayitvA tadunmizram, evaMvidhamunmizralakSaNamityarthaH, 'saMharaNaM ' tu yadbhAjanasthamadeyaM vastu tadanyatra || eSaNAyAM kApi sthaganikAdau saMhRtya dadAti, tato'yamanayoH parasparaM vizeSaH / dvitIyakRtIyacaturbhaGgIsatkacaturbhamananAmAha 7 unmizra taMpiya sukke sukaM bhaMgA cattAri jaha u sAharaNe / appabahue'vi cauro taheva Ainna'NAinne // 608 // vyAkhyA-yadyacitte'cittaM mizrayati ' tadapi ' tatrApi zuSke zuSkaM mizritamityevaM bhaGgAzcatvAro yathA saMharaNe, tadyathA-zuSka zuSkamunminaM, zuSke Ardram, ATTai zuSkam Ardai AImiti / tata ekaikasmin bhane saMharaNe ivAlpAhuve adhikRtya 'catvAraH' catvAro bhaGgAH, tadyathA-stoke zuSke stokaM zuSka, stoke zuSka bahukaM zuSka, bahuke zuSke stokaM zuSka, bahuke zuSke bahukaM zuSkamiti / evaM zuSke AdamityAdAvapi bhaGgatrike pratyekaM caturbhaGgI bhAvanIyA, sarvasaGkhyayA bhaGgAH SoDaza, tathA 'tathaiva saMharaNe ivA''cIrNAnAcI -kalpyAkalpye unmizre jJAtavye, tadyathA-zuSke zuSkamityAdInAM catuNA bhaGgAnAM pratyeka yau dvau dvau bhanI stoke stokamunmizraM bahuke stokamityevaMrUpau tau kalpyo dAtrIpIDAdidoSAbhAvAt , stoke bahukaM bahuke bahukamityevarUpI tu yA dvau dvau bhaGgo tAvakarapyo, tatra dAtrIpIDAdidoSasambhavAt , zeSA tu bhAvanA yathAsambhavaM saMharaNa iva draSTavyA / uktamunmizradvAram, idAnImapariNatadvAramAha apariNayapi ya duvihaM dave bhAve ya duvihamekekaM / davvami hoi chakaM bhAvaMmi ya hoi sajjhilagA // 609 // 1 dAtRgrahItRyogAditi zeSaH, tatra dravye dravyaviSayaM bhavati SaTu sacetanapRthvIkAyAdika, vyarUpatvAttasya, bhAve cAdhyavasAye puna-1 // 16 // bhavati 'sajjhilagA' bhrAtaro vakSyamANAH, bhAvAdhAratvenopacArAtsahodarAH, upauna gatvA tasyaiva sambandhiputrAdInAM sAdhusambandhisaGghATa kIyasAyozca grhH| 6464 Jain Education international For Personal & Private Use Only Niww.jainelibrary.org Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-apariNatamapi dvividha, tadyathA-' dravye ' dravyaviSayaM 'bhAve' bhAvavizyaM, dravyarUpamAriNataM bhAvato'parigata cetyarthaH punarapyekai dAgrahItasambandhAviyA, tadyathA-vyApariNataM dAsaka grahItsakaM ca, evaM bhAvApariNatamapi / tatra dravyApariNatasvarUpamAhajIvattaMmi avigae apariNayaM pariNayaM gae jIve / diluto dukhadahI iya apariNaya pariNayaM taM ca // 610 // vyAkhyA-'jIvatve ' sacetanatve 'avigate' abhraSTe pRthivIkAyAdika dravyamapariNatamucyate, gate tu jIve pariNatam / atra dRSTAnto dugdhadadhinI, yathA hi dugyaM dugdhatvAt parinaTaM dadhibhAvamApanaM pariNatamucyate, dugdhabhAve cAvasthite'riNatam, evaM pRthivIkAyAdikamapi svarUpeNa sajIva sajIvatvAparibhraSTamapariNatamucyate, jIvena viSamuktaM pariNatamiti / taca yadA dAtuH sattAyAM varcate tadA dAtRsatkaM, yadA tu grahItu: sattAyAM tadA grahItsatkamiti / sampati dAviSayaM bhAvApariNatamAhadugamAI sAmanne jai pariNamaI u tattha egassa / demitti na sesANaM apariNayaM bhAvao eyaM // 611 // vyAkhyA-evaM 'dvikAdisAmAnye' bhrAtrAdidvikAdisAdhAraNe deyavastuni yakasya kasyacidAmItyevaM bhAvaH pariNamati, na zeSANAM, etad bhAvato'pariNataM, na bhAvApekSayA deyatayA pariNatamityarthaH / atha sAdhAraNAnisRSTasya dAtRbhAvApariNatasya ca kA paraspara prativizeSaH ? , ucyate, sAdhAraNAnisRSTaM dAyakaparokSatve, dAtRbhAvApariNataM tu dAyakasamakSave iti / sampati grahItaviSaya bhASApariNatamAha For Personal & Private Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyukermaLayagirauyAvRttiH // 166 // egeNa vAvi esiM maNami pariNAmiyaM na iyareNaM / taMpi ha hoi agijhaM sajjhilagA sAmi sAhU vA // 612 // eSaNAyA vyAkhyA-ekenApi kenacidagretanena pAzcAtyena vaiSaNIyamiti manasi pariNAmitaM, netareNa-dvitIyena, tadapi bhAvato'pariNatamiti 8apariNakRtvA sAdhUnAmagrAhya, zaDintatvAtkalahAdidoSasambhavAca, sampati dvividhasyApi bhAvApariNatasya viSayamAha-sajjhilagA' ityAdi, tadoSaH tatra dAtRviSayaM bhAvApariNataM bhrAtRviSayaM svAmiviSayaM ca, grahItaviSayaM bhAvApariNataM sAdhuviSayam / uktamapariNatadvAraM, sampati liptadvAraM vaktavyaM, tatra liptaM yatra dadhyAdidravyalepo lagati, tacca na grAhya, yata Aha ghettavvamalevakaDaM levakaDe mA hu pacchakammAI / na ya rasagehipasaMgo ia vutte coyago bhaNai // 613 // | vyAkhyA-iha sAdhunA sadaiva grahItavyamalepakRd-vallacanakAdi, mA'bhUvan lepakRti gRhyamANe pazcAtkarmAdayo dadhyAdiliptahastAdiprakSAlanAdirUpA doSAH, AdizabdAtkITikAdisaMsaktavastrAdinA procchanAdiparigrahaH, ato lepakanna grahItavyam / alepakRdhaNe guNamAha-na ca sadaivAlepakRto grahaNe 'rasaddhiprasaGgaH' rasAbhyavahAralAmpalyavRddhiH, tasmAttadeva sAdhubhiH sadaivAbhyavahAryam / evmukte| sati codako bhaNatijai pacchakammadosA havaMti mA ceva bhuMjaU sayayaM / tavaniyamasaMjamANaM coyaga! hANI khamaMtarasa // 614 // // 166 / / vyAkhyA yadi lepakRdhaNe pazcAtkarmaprabhRtayo doSA bhavanti tatastanna gRhyate tarhi mA kadAcanApi sAdhu kAm, evaM hi doSANAM sarveSAM mUlata evotthAnaM niSidaM bhavati, sUrirAha-he codaka ! sarvakAlaM kSapayataH anazanataporUpaM kSapaNaM kurvataH sAdhozcira Ling 99999999999Bai Bai Hui Bai Bai Bai Ming Ling Ling Bai Bai Bai Ling Bai Ling Ling Bai Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 999Bai Bai 9999999999999999999999999. kAlabhAvitaponiyamasaMyamAnAM hAnirbhavati, tasmAna yAvajIvaM kSapaNaM kArya / punarapi paraH mAha-yadi sarvakAlaM kSapaNaM kamazaktastahi | | SaNmAsakSapaNaM kRtvA pAraNakamalepakRtA vidhattA, gururAha-yadyevaM kurvastapaHsaMyamayogAn kartuM zaknoti tarhi karotu, na ko'pi tasya niSeddhA, tato bhUyo'pi codako brUte-yadyevaM tarhi SaNmAsAnupoSyAcAmlena bhutAM, na cecchanoti tata ekadinAdihAnyA tAvatparibhAvayet / yAvaccaturthamupoSyAcAmlena pArayet, evamapyasaMstaraNe sadaivAlepakRtaM gRhNIyAt / amumeva gAthayA nirdizatilitaMti bhANiUNaM chammAsA hAyae cautthaM tu / AyaMbilassa gahaNaM asaMthare appalevaM tu / / 615 // vyAkhyA-liptaM sadoSamiti bhaNitvA'lepakRdbhoktavyaM tIrthakaragaNadharairanujJAtamiti guruvacanam / atra codaka Aha-yAvajjIvameva mA bhar3A, no cet yAvajjIvamabhojanena zaknoti tarhi SaNmAsAnupoSya AcAmlena bhutAM, na cedevamapi zaknoti tata ekadinAdihAnyA tAvadA. tmAnaM tolayet yAvaJcaturthamupoSyAcAmlasya grahaNaM karotu, evamapyasaMstaraNe-azaktAvalpalepaM gRhNAtu / enAmeva gAthAM gAthAdvayena vivRNoti| AyaMbilapAraNae chammAsa niraMtaraM tu khaviUNaM / jai na tarai chammAse egadiNUNaM tao kuNau // 616 // evaM ekekkadiNaM AyaMbilapAraNaM khaveUNaM / divase divase giNhau AyaMbilameva nillevaM // 617 // .. vyAkhyA-yadi sarvakAlaM kSapaNaM kartumazaktastahi SaNmAsAnnirantaraM kSapayitvA pAraNake AcAmlaM karotu, yadi SaNmAsAnupavastuM na zaknoti tata ekadinonAn karotu, evaM SaNmAsAvadhirekaikaM dinaM parityajyAcAmlena pAraNakaM tAvatkarotu yAvaccaturtha, evamapyasAmarthe divase divase gRhNAtvAcAmlaM nirlepamiti // gururAha Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong For Personal & Private Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermaLayagirIyAdRttiH // 167 // jai se na jogahANI saMpai ese va hoi to khmo| khamaNaMtareNa AyaMbilaM tu niyayaM tavaM kuNai // 618 // eSaNAyAM vyAkhyA-yadi 'se' tasya sAdho 'sampati' tadAtve eSyati vA kAle na yogahAniH-pratyupekSaNAdirUpasaMyamayogabhraMzo na || 8 aparibhavati tarhi bhavatu kSapaka:-SaNmAsAdyupavAsakartA / tatra ca kSapaNAnAmekaikadinahAnyA pUrvoktasvarUpANAmantarAntarA pAraNakamAcAmlaM| NAsantarAtarA pAraNakamAcAmloNatadoSa: karotu, evamapyazaktau 'niyataM' sadaivAcAmlarUpaM tapaH karotu, kevalaM sampati sevAsaMhananAnAM nAsti tAdRzI zaktiriti na tathopadezo vidhIyate / punarapi para AhaheTThAvaNi kosalagA sovIragakUrabhoINo maNuyA / jai te'vi jati tahA ki nAma jaI na jAviti ? // 619 // | vyAkhyA-adho'vanayaH' mahArASTrAH 'kozalakAH' kozaladezodbhavAH sadaiva sauvIrakakUramAtrabhojinaH te'pi ca sevAttasaMhananAH, tato yadi te'pItthaM yApayanti yAvajjIvaM tarhi tathA-sauvIrakakUramAtrabhojanena kina yatayo mokSagamanakabaddhakakSA yApayanti ?, taiH mutarAmevaM yApanIya, prabhUtaguNasambhavAt / atra sUrirAha tiya sIyaM samaNANaM tiya uNha gihINa teNaNunnAyaM / tatkAINaM gahaNaM kaTTaramAIsu bhaiyavvaM // 620 // ... vyAkhyA-trikaM vakSyamANaM zItaM zramaNAnAM, tena pratidivasamAcAmlakaraNe takrAdyabhAvata AhArapAkAsambhavenAjIrNAdayo doSAH // 16 // mAduSpanti, tadeva trikamuSNaM gRhiNAM tena sauvIrakUramAtrabhojane'pi teSAmAhArapAkamAvato nAjIrNAdidoSA jAyante, tatasteSAM tathA | yApayatAmapi na kazcidoSaH / sAdhUnAM tUktanItyA doSaH, tena kAraNena takrAdigrahaNaM sAdhUnAmanujJAtam / iha pAyo yatinA vikRtipari For Personal & Private Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ////////////////////////////////////////////////////////////////// bhogaparityAgena sadaivAtmazarIraM yApanIya, kadAcideva caM zarIrasyATave saMyamayogadinimittaM balAdhAnAya vikRtiparibhogaH, tathA |coktaM satre-abhikkhaNaM nivigaI gayA ya' iti, vikRtiparibhoge ca takrAyevopayogIti takrAdigrahaNaM, 'kaTTarAdiSu' ghRtavaTikomizratImanAdiSu grahaNaM bhAjyaM-vikalpanIyaM, glAnatvAdiprayojanotpattau kArya, na zeSakAlamiti bhAvaH, teSAM bahulepatvAt gRddhayAdijanakatvAcca / atha kiM tattrikam , ityata Aha AhAra uvahi sejjA tiNNivi uNhA gihINa sIe'vi / teNa u jIrai tesi duhao usiNeNa AhAro // 621 // ___ vyAkhyA-AhAra upadhiH zayyA etAni trINyapi gRhiNAM zIte'pi zItakAle'pyuSNAni bhavanti, tena teSAM takrAdigrahaNamantareNApi 'duhao'tti ubhayato bAhyato'bhyantaratazca 'uSNena' tApenAhAro jIyate, tatrAbhyantaro bhojanavazAt , bAhyaH zayyopadhivazAt / / eyAI ciya tinnivi jaINa sIyAI hoti gimhevi / teNuvahammai aggI tao ya dosA ajiiraaii|| 622 // vyAkhyA-etAnyevAhAropadhizayyArUpANi trINi yatInAM 'grISme'pi ' grISmakAle'pi zItAni bhavanti, tatrAhArasya zItatA bhikSAcaryAyAM praviSTasya bahuSu gRheSu stokastokalAbhena bRhadvailAlaganAt, upaghiraikameva vAraM varSamadhye varSAkAlAdAk prakSAlanena malinatvAt zayyAyAstu pratyAsannAgnikaraNAbhAvena, tena kAraNena grISmakAle'pyAhArAdInAM zItatvasambhavarUpeNopahanyate 'agniH' jATharo bahiH, tasmAcAgnyupaghAtAdoSAH 'ajIrNAdayaH' ajIrNabubhukSAmAnyAdayo jAyante, tatastakAdigrahaNaM sAdhUnAmanujJAtaM, takrAdinApi hi | jATharo'gniruddIpyate, teSAmapi tathAsvabhAvatvAt / sampatyalepAni dravyANi pradarzayati For Personal & Private Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eSaNAyAM 8 apari|Nate alepAlpabahalepAni piNDaniyu- oyaNa maMDaga sattuga kummAsA rAyamAsa kala vallA / tUyAra masUra muggA mAsA ya alevaDA sukkA // 623 // vyAkhyA-odanaH' taNDulAdibhaktaM ' maNDakAH ' kaNikamayAH pratItA eva ' saktavaH' yavakSodarUpAH 'kulmASAH' uDadAH rIyAvRttiH 'rAjamASA:' sAmAnyatazcavalAH zvetacavalikA vA, 'kalA' vRttacanakAH, sAmAnyena vA canakAH 'vallAH' niSpAvAH, 'tuvarI' ADhakI // 168 'masUrA' dvidalavizeSA muddA mASAzca pratItAH, cakArAdanye'pyevaMvidhAH dhAnyavizeSAH zuSkA anArdI-alepakRtaH / sampatyalpalepAni dravyANi pradarzayatiall ubhijja pijja kaMgU takkollaNasUvakajikaDhiyAI / ee u appalevA pacchAkammaM tahiM bhaiyaM // 624 // al vyAkhyA-udbhedyA' vastulaprabhRtizAkabharjikA 'peyAH yUvAgUH 'kaMgU, kodravaudanaH 'takraM ' takrAkhyam 'ullaNaM' yenauda namAdrIkRtyopayujyate 'sUpaH' rAddhamuddAlyAdiH 'kAJjika' sauvIraM 'kvathita' tImanAdi, AdizabdAdanyasyaivaMvidhasya parigrahaH, etAni dravyANyalpalepAni / eteSu pazcAtkarma bhAjyaM-kadAcidbhavati kadAcinneti bhAvaH / sampati bahulepAni dravyANi darzayati khIra dahi jAu kaTTara tella ghayaM phANiyaM sapiMDarasaM / iccAI bahulevaM pacchAkammaM tahiM niyamA // 625 // vyAkhyA-kSIraM' dugdha 'dadhi' pratItaM 'jAu'kSIrapeyA 'kaTTara' prAguktakharUpaM tailaM ghRtaM ca pratItaM, 'phANitaM' guDapAnaka 'sapiNDarasam ' atIva rasAdhika khajUrAdi ityAdi dravyajAtaM bahulepaM draSTavyaM / tatra ca pazcAtkarma niyamataH, ata eva yatayo doSabhIravastAni na gRhNanti / yaduktaM-'pacchAkammaM tahiM bhaiyaM 'ti sammati tAmeva bhajanAmaSTabhaGgikayA darzayati- . For Personal & Private Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vA, eteSAM sAvazeSa dravya maSTo hastaH saMsaSTamA mAtra niravazeSa yAna sameSuH saMsaddheyara hattho matto viya davva sAvasesiyaraM / eesu aTTha bhaMgA niyamA gahaNaM tu oesu // 626 // ____ vyAkhyA-dAtuH sambandhI hastaH saMsRSTo'saMsRSTo vA bhavati, mAtrakamapi ca yena kRtvA bhikSAM dadAti tadapi mAtra saMsRSTamasaMsRSTaM vA, dravyamapi sAvazeSa niravazeSaM vA, eteSAM ca trayANAM padAnmaM saMsRSTahastasaMsRSTamAtrasAvazeSadravyarUpANAM sapratipakSANAM parasparaM saMyogato'STau / bhanA bhavanti, te cAmI-saMsRSTo hastaH saMsRSTaM mAtra sAvazeSaM dravyaM 1, saMsRSTo hasta: saMsRSTaM mAtra niravazeSaM dravyaM 2, saMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAtraM sAvazeSaM dravyaM 3, saMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAtra niravazeSaM dravyaM 4, asaMsRSTo hastaH saMsRSTaM mAtraM sAvazeSa dravyaM 5, asaMsRSTo hastaH saMsRSTa mAtraM niravazeSa dravyaM 6, asaMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAtraM sAvazeSa dravyaM 7, asaMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAtraM niravazeSa dravyaM 8, eteSu cASTamu bhaGgeSu madhye 'niyamAt ' nizcayena 'ojassu' viSameSu bhaGgeSu prathamatRtIyapaJcamasaptameSu 'grahaNam ' AdAnaM karttavyaM, na sameSu-dvitIyacaturthaSaSTASTamarUpeSu, iyaM cAtra bhAvanA-iha hasto mAtra vA dve vA skhayogena saMsRSTe vA bhavato'saMsRSTe vA na tadvazena pazcAtkarma sambhavati, kiM tahi ?-dravyavazena, tathAhi-yatra dravyaM sAvazeSaM tatraite sAdhvartha kharaNTite api na dAtrI prakSAlayati, bhUyo'pi pariveSaNasambhavAt , yatra tu niravazeSa dravyaM tatra sAdhudAnAnantaraM niyamatastavyAdhArasthAlI istaM mAtra vA prakSAlayati, tato dvitIyAdiSu bhaGgeSu dravye niravazeSe pazcAtkarmasambhavAnna kalpate, prathamAdiSu tu pazcAtkarmAsambhavAtkalpate iti / uktaM liptadvAram, atha charditadvAramAha saccitte accitte mIsaga taha chaDDaNe ya caubhaMgo / caubhaMge paDiseho gahaNe ANAiNo dosA // 627 / vyAkhyA-charditamujjhitaM tyaktamiti paryAyAH, tazca tridhA, tadyathA-sacittamacittaM mitraM ca, tadapi ca kadAcicchIte 'sacitte' Jain Education in For Personal & Private Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eSaNAyA liptacha piNDaniyu sacittamadhye kadAcidacitte kadAcinmizre, tata evaM chaIne sacittAcittamizradravyANAmAdhArabhUtAnAmAdheyabhUtAnAM ca saMyogatazcaturbhaGgI kemalayagi bhavati, atra jAtAvekavacanaM, tato'yamarthaH-tisrazcaturbhaGgayo bhavanti, tadyathA-sacittamizrapadAbhyAmekA, sacittAcittapadAbhyAM dvitIyA, rauyAvRttiH mizrAcittapadAbhyAM tRtIyA, tatra sacitte sacittaM charditaM mizre sacittaM sacitte mizraM mizre mizramiti prathamA, sacitte sacittam acitte // 16 // sacittaM sacitte'cittam acitte'cittamiti dvitIyA, mizre mizram acitte mizraM mizre'cittam acitte'cittamiti tRtIyA, sarvasakhyayA dvAdaza bhaGgAH, sarveSu ca bhaGgeSu sacittaH pRthivIkAyaH sacittapRthivIkAyamadhye chardita ityAdirUpatayA svasthAnaparasthAnAbhyAM patriMzat SaTtriMzadvikalpAH, tataH patriMzadvAdazabhirguNitA jAtAni catvAri zatAni dvAtriMzadadhikAni / eteSu ca sarveSu bhaGgale pratiSedho-bhaktAdigrahaNanivAraNaM, yadi punargrahaNaM kuryAttataH 'AjJAdayaH ' AjJA'navasthAmithyAtvavirAdhanArUpA doSAH / iha ' AdyaantagrahaNe madhyasyApi grahaNa 'miti nyAyAdaudezikAdidoSaduSTAnAmapi bhaktAdInAM grahaNe AjJAdayo dopA draSTavyAH / sampati chardita grahaNe dossaanaah| usiNassa chaDaNe detao va Dajjhejjha kAyadAho vA / sIyapaDaNaMmi kAyA paDie mahubiMduAharaNaM // 628 // vyAkhyA-uSNasya dravyasya 'chardane' samujjhane dadamAno vA bhikSA dahyate, bhUmyAzritAnAM vA 'kAyAnAM' pRthivyAdInAM dAhaH syAt, zItadravyasya bhUmau patane bhUmyAzritAH 'kAyAH pRthivyAdayo virAdhyante, tatra patite madhubindudAharaNaM-vArattapuraM nAma nagaraM, tatrAbhayaseno nAma rAjA, tasyAmAtyako vArattakaH, anyadA cAtvaritamacapalamasambhrAntameSaNAsamitisameto dharmaghoSanAmA saMyato bhikSAmahastasya gRhaM prAvikSat , tadbhAryA ca tasmai bhikSAdAnAya ghRtakhaNDasammizrapAyasabhRtaM sthAlamutpATitavatI, atrAntare ca kathamapi tataH // 169 // dan Education For Personal & Private Use Only w.jainelibrary.org Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaNDasammizro ghRtavindurbhUmau nipatitaH, tato bhagavAn dharmayovo muktiradaikanihitamAnaso jaladhiriva gambhIro meruriva niSpakampo vasudhaiva sarvasahaH zaGkha iva rAgAdibhiraraJjano mahAsubhaTa iva karmaripuvidAraNanibaddhakakSo bhagavadupadiSTabhikSAgrahaNavidhividhAnakRtodyamo bhikSeyaM charditadoSaduSTA tasmAnna me kalpate iti paribhAvya tato nirjagAma, vArattakena cAmAtyena mattavAraNasthitena dRSTo bhagavAn nirgacchan, cintayati ca svacetasi-kimanena bhagavatA na gRhyate sma me gRhe bhikSeti ?, evaM ca yAvaJcintayati tAvattaM bhUmau nipatitaM khaNDayuktaM ghRtabindu makSikAH samAgatyAzizriyan , tAsAM ca bhakSaNAya pradhAvitA gRhagodhikA, gRhagodhikAyA api vadhAya pradhAvitaH saraTaH saraTasyApi ca bhakSaNAya pradhAvati sma mArjArI, tasyA api ca vadhAya pradhAvitaH prAghUrNakaH zvA, tasyApi ca pratidvandvI prabhAvito'nyo vAstavyaH zvA, tato dvayorapi tayoH zunorabhUt parasparaM kalahaH, tataH svasvasArameyaparAbhavadUnamanaskatayA pradhAvitayoyorapi tatsvAminojArabhUta parasparamasyasi yuddham, etacca sarva vArattakAmAtyena paribhAvitaM, tatazcintayati svacetasi-ghRtAdebindumAtre'pi bhUmau nipatite yata | evamadhikaraNapravRttiH ata evAdhikaraNabhIrubhagavAn ghRtabindu bhUmau nipatitamavalokya bhikSA na gRhItavAn , aho ! sudRSTo bhagavatA dharmaH, ko hi nAma bhagavantaM sarvajJamantareNetthamanapAyinaM dharmamupadeSTumIzaH ?, na khalvaMdho rUpavizeSa jAnAti, evamasarvajJo'pi netthaM sakalakAlamanapAyaM dharmamupadeSTumalaM, tasmAdbhagavAneva sarvajJaH, sa eva ca me jino devatA, taduktamevAnuSThAnaM mayA'nuSThAtavyamityAdi vicintya saMsAravimukhaprajJo muktivanitAzleSasukhalampaTaH siMha iva girikandarAyA nijaprAsAdAdvinirgatya dharmaghoSasya sAdhorupakaNThaM pravrajyAmagrahIta, sa ca mahAtmA zarIre'pi niHspRho yathoktabhikSAgrahaNAdividhisevI saMyamAnuSThAnaparAyaNaH svAdhyAyabhAvitAntaHkaraNo dIrghakAlaM saMyamamanupAlya jAtapratanukarmA samucchalitadunirvAryavIryaprasaraH kSapakazreNimAruhya ghAtikarmacatuSTayaM samUlaghAtaM hatvA, kevalajJAnalakSmImAsA dan Education International For Personal & Private Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyuktarmaLayagirIyAvRttiH // 170 // ditavAn, tataH kAlakrameNa siddha iti / uktamepraNAdvAraM, sampati saMyojanAdIni dvArANi vaktavyAni, tAni ca grAsapaNArUpANIti grAsaiSaNAprathamato grAsaiSaNAyA nikSepamAha yAmeSaNANAmaM ThavaNA davie bhAve ghAsesaNA muNeyavvA / vve macchAharaNaM bhAvaMmi ya hoi paMcavihA // 629 // nikSepAH vyAkhyA-grAsaipaNA caturdA, tadyathA-nAmagrAsaiSaNA sthApanAgrAsaiSaNA 'dravye ' dravyaviSayA grAsaiSaNA 'bhAve' bhAvaviSayA| grAsaiSaNA / tatra nAmagrAsaiSaNA sthApanAgrAsaipaNA dravyagrAsaiSaNA'pi yAvadbhavyazarIrarUpA grahaNaiSaNeva bhAvanIyA, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktAyAM tu grAsaipaNAyAM matsyaH 'udAharaNaM' dRSTAntaH / bhAvaviSayA punAsaiSaNA dvidhA, tadyathA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamato jJAtA tatra copayuktaH, noAgamato dvidhA, tadyathA-prazastA'prazastA ca, tatra prazastA saMyojanAdidoSarahitA, aprazastA saMyojanA-|| dirUpA, tAmeva nirdizati-'bhAvaMmi ya' ityAdi, bhAve-bhAvaviSayA punaH grAsaiSaNA 'paJcavidhA' saMyojanAdibhedAta paJcapakArA / tatra dravyagrAsaiSaNodAharaNasya sambandhamAha cariyaM va kappiyaM vA AharaNaM duvihameva nAyavvaM / attharasa sAhaNahA iMdhaNamiva oyaNahAe // 630 // vyAkhyA-iha vivakSitasyArthasya 'sAdhanArtha' pratipAdanArtha dvividhamudAharaNaM jJAtavyaM, tadyathA-caritaM kalpitaM ca, kathamiva // 17 // vivakSitasyArthasya prasAdhanAyodAharaNaM bhavatItyata Aha-'indhanamiva odanArtham ' indhanamivaudanasyeti bhAvaH, tatra prastutasyArthasya |prasAdhanArthamidaM kalpitamudAharaNaM-ko'pyeko matsyabandhI matsyagrahaNanimittaM saro gatavAn, gatvA ca tena taTasthenAgrabhAge mAMsapezI 20000000000000000400000000000000 dan Education International For Personal & Private Use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sameto galaH saromadhye pracikSipe, tatra ca sarasi pariNatabuddhireko mahAdakSo jIrNamatsyo vartate, sa galagatamAMsagandhamAghrAya tadbhakSaNArtha || galasya samIpamupAgatya yatnataH paryante paryante sakalamapi mAMsaM khAditvA pucchena ca galamAhatya dUrato'pacakAma, matsyabandhI ca gRhIto galena matsya iti vicintya galamAkRSTavAn , pazyati matsyamAMsapezIrahitaM galaM, tato bhUyo'pi mAMsapezIsahitaM galaM pracikSepa, tathaiva ca sa matsyo mAMsaM khAditvA pucchena ca galamAhatya palAyitavAn , evaM trIn vArAn matsyo mAMsaM khAditavAn, na ca gRhIto matsyabandhena / aha maMsaMmi pahINe jhAyaMtaM macchiyaM bhaNai maccho / kiM jhAyasi taM evaM suNa tAva jahA ahirio'si // 631 // vyAkhyA-atha mAMse prakSINe dhyAyantaM mAtsyikaM matsyo bhaNati, yathA kiM tvamevaM 'dhyAyasi' cintayasi ?, zRNu tAvadyathA tvam 'ahIka' nirlajjo bhavasi / / tibalAgamuhammukko, tikkhutto valayAmuhe / tisattakkhutto jAleNaM, sai chinnodae dahe // 632 // vyAkhyA-ahamekadAtrIn vArAn balAkAyA mukhAdunmuktaH, tathAhi-kadAcidaI balAkayA gRhItaH, tathA (ta:) tayA mukhe prakSepArthamUrddhamutkSiptastato mayA cintitaM yadyahamRjurevAsyA mukhe nipatiSyAmi tarhi patito'yaM mukhe iti na me prANakuzalaM, tasmAttiryagnipatAmItyevaM vicintya dakSatayA tathaiva kRtaM, paribhraSTastasyA mukhAttato bhUyo'pi tayorddhamukSiptastathaiva ca dvitIyamapi vAraM mukhAtparibhraSTA, tRtIyavelAyAM tu jale nipatitastato dUraM palAyitaH, tathA 'trikRtvaH' trIn vArAn 'valayAmukhe' velAmukhe bhrASTrarUpe nipatito'pi dakSatayA zIghraM velabAyeva saha vinirgataH, tathA 'trisaptakRtvaH' ekaviMzativArAn mAtsyikena prakSipte jAle patito'pi yAvannAdyApi sa matsyabandhI saMko For Personal & Private Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu tarmalayagi cayati jAlaM tAvadyenaiva pathA praviSTastenaiva tato jAlAdvinirgataH, jAleneti tRtIyA pazcamyarthe draSTavyA, tathA sakRd-ekavAraM mAtsyikenagrAsaiSaNAyAM idajalamanyatra saJcArya tasmin hUde chinnodake bahubhirmatsyaiH sahAhaM gRhItaH, sa ca sarvAnapi tAn matsyAnekatra piNDIkRtya tIkSNAyaH- dravyadaNAyAM rIyAvRttiH zalAkAyAM protayati, tato'haM dakSatayA yathA sa mAtsyiko na pazyati tathA svayameva tAmayaHzalAkAM vadanena lagitvA sthitaH, sa ca] matsya h||17|| mAtsyikastAn matsyAn kardamaliptAn prakSAlayituM sarasi jagAma, teSu ca prakSAlyamAneSvantaramavajJAya jhaTityeva jalamadhye nimanavAn / ___eyArisaM mamaM sattaM, saDhaM ghaTTiyaghaTTaNaM / icchasi galeNa ghettuM, aho te ahirIyayA // 633 // vyAkhyA-etAdRzaM pUrvoktasvarUpaM mama sattvaM 'zaThaM' kuTilaM ghaTTitasya-dhIvarAdikRtasyopAyasya ghaTTanaM-cAlaka, ttstvmicchsi| mAM galena grahItumityaho ! te tava 'ahIkatA' nirlajjateti / tadevamukto dravyagrAsaiSaNAyA dRSTAntaH, sampati bhAvagrAsaiSaNAyAmupanayaH kriyate-matsyasthAnIyaH sAdhurmAsasthAnIyaM bhaktapAnIyaM mAtsyikasthAnIyo rAgAdidoSagaNaH, yathA na chalito matsya upAyazatena tathA sAdhurapi bhaktAdikamabhyavaharannAtmAnamanuzAstipradAnena rakSayet / tAmevAnuzAsti pradarzayatiall bAyAlIsesaNasaMkaDaMmi gahaNaMmi jIva ! na hu chlio| iNhi jaha na chalijjasi bhuMjato rAgadosehiM // 634 // vyAkhyA-iSaNAgrahaNena eSaNAgatA doSA abhidhIyante, tato'yamarthaH-dvicatvAriMzatasaGkayA ye eSaNAdoSA gaveSaNAgrahaNaiSaNAdoSAstaiH 'saGkaTe' viSame 'grahaNe' bhaktapAnAdInAmAdAne he jIva! tvaM naiva chalitaH, tata idAnI sampati bhuJjAno rAgadveSAbhyAM yathA na chalyase tathA karttavyaM / sampati tAmeva bhAvagrAsaiSaNAM pratipAdayati H // 17 // Jain Education intentonal For Personal & Private Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghAsesaNA u bhAve hoi pasatthA taheva apasatthA / apasatthA paMcavihA tasvivarIyA pasatyA u // 635 // vyAkhyA-'bhAve' bhAvaviSayA grAsaiSaNA dvividhA, tadyathA-prazastA'prazastA ca, tatrAprazastA pazcavidhA saMyojanAtibahukAGgAradhUmaniSkAraNarUpA, tadviparItA saMyojanAdidoSarahitA prazastA / samprati saMyojanAmeva vyAcikhyAmuH prathamatastasyA nikSepamAha davve bhAve saMjoaNA u davve duhA u bahiaMto / bhikkhaM ciya hiMDato saMjoyaMtami bAhiriyA // 636 // vyAkhyA-saMyojanA dvidhA, tadyathA-'dravye' dravyaviSayA 'bhAve' bhAvaviSayA, tatra 'dravye' dravyaviSayA saMyojanA dvividhA, tadyathA-bahirantazca, tatra yadA bhikSArthameva hiNDamAnaH san kSIrAdikaM khaNDAdibhiH saha rasagRddhayA rasavizeSotpAdanAya saMyojayati epA 'bAhyA' bahirbhavA saMyojanA / enAmeva spaSTaM bhAvayati___ khIradahisavakaTTaralaMbhe guDasappivaDagavAluMke / aMto u tihA pAe laMbaNa vayaNe vibhAsA u // 637 // ___vyAkhyA-kSIradadhisUpAnAM' pratItAnAM kaTTarasya-tImanonmizraghRtavaTikArUpasya dezavizeSaprasiddhasya lAbhe sati tathA guDasapirvaTakavAluGgAnAM ca prAptau satyAM rasagRddhayA rasavizeSotpAdanAyAnukUladravyaiH saha saMyojanAM yatkaroti bahireva bhikSAmaTan epA bAhyA dravyasaMyojanA / abhyantarA punaryadvasatAvAgatya bhojanavelAyAM saMyojayati, tathA cAha-' antastu' abhyantarA punaH saMyojanA 'tridhA' triprakArA, tadyathA-pAtre lambane vadane ca, navaraM 'lambanaM ' kavalaH, tato'syAstrividhAyA api 'vibhASA' vyAkhyA karttavyA, sA caivaM-1 For Personal & Private Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu- yadravyaM yasya dravyasya rasavizeSAdhAyi tattena saha pAtre rasagRddhayA saMyojayati, yathA sukumArikAdikaM khaNDAdinA saha, eSA pAtre'bhya- grAsaiSaNAyA kermaLayagi- tarA saMyojanA, yadA tu hastagatameva kavalatayotpATitacUrNa sukumArikAdi khaNDAdinA saha saMyojayati tadA kavale'bhyantarA saMyo- 1 saMyorIyAvRttiH janA, yadA punarvadane kavalaM prakSipya tataH zAlanakaM prakSipati yadvA maNDakAdikaM pUrva prakSipya pazcAdguDAdikaM prakSipati eSA vadane'bhya- janA antarA saMyojanA / eSA ca dravyasaMyojanA samastA'pyaprazastA, yato'nayA''tmAnaM rAgadveSAbhyAM saMyojayati // tathA cAmumeva doSa // 172 // // vaktukAma Aha saMyoyaNAe doso jo saMjoei bhattapANaM tu / vvAI rasaheDaM vAghAo tassimo hoi // 638 // vyAkhyA-'saMyojanAyAM' prAguktasvarUpAyAmayaM doSa:-'davvAI rasaheu 'nti, atrApatvAdAdizabdasya vyatyAsena yojanA, tato'yamarthaH-dravyasya sukumArikAdeH rasahetoH-savizeSotpAdanAya, AdizabdAcchubhagandhAdinimittaM ca, yo bhaktaM pAnaM cAnukUladravyeNa khaNDAdinA saha saMyojayati tasya sAdhorayaM-vakSyamANaH 'vyAghAtaH' dIrghaduHkhopanipAtarUpo bhavati // tameva bhAvayan / bhAvasaMyojanAmapyAhasaMjoyaNA u bhAve saMjoeUNa tANi dvaaii| saMjoyai kammeNaM kammeNa bhavaM tao dukkhaM // 639 // // 172 // vyAkhyA-tAni hi sukumArikAkhaNDAdIni dravyANi rasagRtathA saMyojayannAtmAnamaprazastena gRddhayAtmakena bhAvena saMyojayati, eSA bhAve' bhAvaviSayA saMyojanA, tatastAni dravyANi tathA saMyojyAtmani 'karma' jJAnAvaraNIyAdikaM 'saMyojayati' sambadhAti, dAna dravyANa rasagraddhayA saMyojayatnAtmAnamaprasastena gyAtmakena bhAvena saMyojayati, dain Education international For Personal & Private Use Only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmaNA ca saMyojayati bhavaM' dIrghataraM saMsAraM, tasmAca bhavAdIrghatarasaMsArarUpAt 'duHkham ' asAtaM saMyojayati, tato yo dravyasaMyojanAM ||karoti tasyetthamanantakAlasaMvedyo duHkhanipAta iti / sampratyasyA eva dravyasaMyojanAyA apavAdamAha patte ya pauralaMbhe bhuttuvvarie ya sesagamaNaTThA / diTTho saMjogo khalu aha kammo (kamo) tassimo hoi // 640 // vyAkhyA-'pratyekam / ekaikaM sAdhusaGkATakaM prati 'pracuralAbhe' vipulaghRtAdiprAptau satyAM yadi kathamapi bhukte sati 'ca' samucaye zeSa-uddharitaM bhavati, tatastasya zeSasya nirgamanArtha dRSTaH-anujJAtastIrthakarAdibhiH khalu saMyogaH, uddharitaM hi ghRtAdi na khaNDAdikamantareNa maNDakAdibhirapi saha bhoktaM zakyate, prAyastRptatvAta, na ca pariSThApanaM yuktaM, ghRtAdipariSThApane snigdhatvAt pazcAdapi kITikAdisattvavyAghAtasambhavena bRhattaraprAyazcittasambhavAt, tata uddharitaghRtAdinirgamanArtha khaNDAdibhirapi tasya saMyojanaM na dopAyaeSa tAvadayamapavAdaH saMyojanAyAH / athAnyo'pi tasya saMyogasyAyaM-vakSyamANaH kramo bhavana paripATIrUpo bhavati // tamevAha rasaheuM paDisiDo saMyogo kappae gilANaTThA / jassa va abhattachaMdo suhocio'bhAvio jo y|| 641 // vyAkhyA-rasahetoH' gRyA rasavizeSotpAdanAya saMyogaH pratiSiddhastIrthakarAdibhiH, yAvatA punaH sa eva saMyogo 'glAnArtha glAnasajjIkaraNArtha kalpate, yadvA yasya ' abhaktacchandaH' bhaktArocakaH, yazca mukhocito-rAjaputrAdiH yazcAdyApyabhAvitaH-asaJjAtasamyakpariNAmaH zaikSakastasya nimittaM kalpate / uktaM saMyojanAdvAram, athAhAramamANadvAramAha- . battIsaM kira kavalA AhAro kucchipUrao bhaNio / purisassa mahiliyAe aTThAvIsaM bhave kavalA // 642 // 9999999999999999999999Zhong Zhuan 9999999999 dain Education Internate For Personal & Private Use Only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu termaLayagirIyAvRttiH grAsaiSaNAyAM pramANadoSaH // 17 // vyAkhyA-puruSasya kukSipUraka AhAro madhyapramANo dvAtriMzatkavalA: 'kile 'tyAhArasya madhyapramANatAsaMsUcakaH, mahelAyAH kukSipUraka AhAro madhyamapramANo'STAviMzatiH kavalAH, napuMsakasya caturviMzatiH, sa cAtra na gRhIto, napuMsakasya prAyaH pravajyAnaItvAt , kavalAnAM pramANaM kukkuTyaNDaM, kukkuTI ca dvidhA-dravyakukkuTI bhAvakukkuTI ca, dravyakukkuTyapi dvidhA-udarakukkuTI galakukkuTI ca, tatra sAdhorudaraM yAvanmAtreNAhAreNa na nyUna nAghyAdhmAtaM bhavati sa AhAra udarakukkuTI, udarapUraka AhAraH kukkuTIva vA udarakukkuTIti madhyapadalopisamAsAzrayaNAt , tasya dvAtriMzattamo bhAgo'NDaka, tatpramANaM kavalasya, tathA galA kukkuTIva galakukkuTI, gala eva kukkuTItyarthaH, tasyAntarAlamaNDakaM, kimuktaM bhavati ?-avikRtAsyasya puMso galAntarAle yaH kavalo'vilanaH pravizati tAva-1 tyamANaM [ kavalasya, ] kavalamaznIyAt athavA zarIrameva kukkuTI tanmukhamaNDakaM, tatrAkSikapolabhruvAM vikRtimanApAdya yaH kavalo mukhe pravizati tatpamANam / athavA kukkuTI-pakSiNI tasyA aNDakaM pramANaM kavalasya, bhAvakukkuTI yenAhAreNa bhuktena na nyUna nApyatyAdhmAtamadaraM bhavati dhRtiM ca samudahati jJAnadarzanacAritrANAM ca vRddhirupajAyate tAvatpramANa AhAro bhAvakukkuTI, atra bhAvasya prAdhAnyavivakSaNAdeSa prAk dravyakukkuTyapyukta iha bhAvakukkuTayuktaH, tasya dvAtriMzattamo bhAgo'NDakaM, tatpamANaM kavalasya / etto kiNAi hINaM addhaM advaddhagaM ca AhAraM / sAhussa biti dhIrA jAyAmAyaM ca omaM ca // 643 // vyAkhyA-'etasmAt ' dvAtriMzatkavalapramANAhArAt 'kiNAi' iti kiJcinmAtrayA ekena dvAbhyAM tribhizcaturbhirvA kavalaiH sAdhohIna hInataraM yAvadarddham arddhasyApyarddhamAhAraM yAtrAmAtrAhAraM dhIrAH-tIrthadAdayo truvate, nyUnaM ca / eSa yAtrApAtrAhAra eSa eva cAvamAhAra iti bhAvaH / tadevamuktamAhArapramANaM, sampati pramANadoSAnAha // 173 // For Personal & Private Use Only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 000000000000000000000000000000 pagAmaM ca nigAmaM ca, panIyaM bhattapANamAhare / aibahuyaM aibahuso, pamANadoso muNeyavvo // 644 // vyAkhyA-yaH prakAmaM nikAmaM praNItaM vA bhaktapAnamAhArayati tathA'tibahukamatibahuzazca tasya pramANadoSo jJAtavyaH / sampati prakAmAdisvarUpamAi battIsAi pareNaM pagAma niccaM tameva u nikAmaM / jaM paNa galaMtanehaM paNIyamiti taM bahA baeNti // 645 // vyAkhyA-dvAtriMzadAdikavalebhyaH pareNa' parato bhuJjAnasya yadbhojanaM tatyakAmabhojanaM, 'tameva tu ' pramANAtItamAhAraM pratidivasamaznato nikAmabhojanaM, yatpunargalasnehaM bhojanaM tatpaNItaM 'budhAH tIrthakadAdayo bruvate / tathA aibahuyaM aibahuso aippamANeNa bhoyaNaM bhottuM / hAejja va vAmijja va mArija va taM ajIraMtaM // 646 // vyAkhyA-ativahukaM-cakSyamANasvarUpamatibahuzaH-anekazo'tRpyatA satA bhojanaM-bhuktaM sat ' hAdayet' atIsAraM kuryAta, tathA vAmayet, yadvA tadajIryanmArayet, tasmAnna pramANAtikramaH karttavya iti / sampatyativahAdikharUpamAha bahuyAtIyamaibahuM aibahuso tinni tinni va pareNaM / taM ciya aippamANaM bhaMjai jaM vA atippNto|| 647 // vyAkhyA-bahukAtItam-atizayena bahu, atizayena nijapramANAbhyadhikamityarthaH, tathA divasamadhye yastrIn vArAn bhute, tribhyo vA vArebhyaH paratastadbhojanamatibahuzaH, tadeva vAratrayAtItamatipramANamucyate, 'aippamANe 'tyavayavo vyAkhyAtaH, asyaiva prakArAntareNa For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutermalayagirIyAvRttiH grAsaiSaNAyAM pramANadoSaH // 17 // vyAkhyAnamAha-bhukte yadvA'tRpyan eSa 'aippamANa' ityasya zabdasyArthaH, 'aippamANe' ityatra ca namatyayastAcchIlyavivakSAyAM yA prAkRtalakSaNavazAditi / samprati pramANayuktahInahInatarAdibhojane guNamAhahiyAhArA miyAhArA, appAhArA ya je narA / na te vijjA tigicchaMti, appANaM te tigicchagA // 648 // vyAkhyA-hitaM dvidhA-dravyato bhAvatazca, tatra dravyato'viruddhAni dravyANi, bhAvata eSaNIyaM, tadAhArayanti ye te hitAhArAH, 'mitaM ' pramANopetamAhArayantIti mitAhArAH, dvAtriMzatkavalapramANAdapyalpamalpataraM vA''hArayantItyalpAhArAH, sarvatra vA bahuvrIhiH, hita AhAro yeSAM te hitAhArA ityAdi, evaMvidhA ye narAstAn vaidyA na cikitsanti, hitamitAdibhojanena teSAM rogasyaivAsambhavAt , kintvevaM mUlata eva rogotthAnapratiSedhakaraNenAtmanaivAtmanaste cikitsikAH / sAmpatamahitahitasvarUpamAha telladahisamAogA ahio khIradahikaMjiyANaM ca / patthaM puNa rogaharaM na ya heU hoi rogassa // 649 // ___vyAkhyA-dadhitailayostathA kSIradadhikAJjikAnAM ca yaH samAyogaH so'hitaH, viruddha ityarthaH, tathA coktam-" zAkAmlaphalapiNyAkakapitthalavaNaiH saha / karIradadhimatsyaizca, prAyaH kSIraM virudhyate // 1 // " ityAdi, aviruddhadravyamIlanaM punaH pathyaM, tacca 'rogaharaM' prAdurbhUtarogavinAzakaraM, na ca bhAvino rogasya ' hetu:' kAraNam , uktaM ca-"ahitAzanasamparkAta, sarvarogodbhavo ytH| tasmAttadahitaM tyAjyaM, nyAyyaM pathyaniSevaNam // 1 // " sAmpataM mitaM vyAcikhyAsurAha addhamasaNassa sadhvaMjaNarasa kujjA davassa do bhaage| vAUpaviyAraNaTThA chabbhAyaM UNayaM kujjA // 65 // // 174 // Jain Education Intematonal For Personal & Private Use Only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-iha kila sarvamudaraM Sabhibhogervibhajyate, tatra cA? bhAgatrayarUpamazanasya savyaJjanasya-takrazAkAdisahitasyAdhAra kuryAt , tathA dvau bhAgau dravasya pAnIyasya, SaSThaM tu bhAgaM vAyupravicAraNArthamUnaM kuryAt / iha kAlApekSayA tathA tathA''hArasya pramANaM / bhavati, kAlazca tridhA, tathA cAhasio usiNo sAhAraNo ya kAlo tihA muNeyavyo / sAhAraNaMmi kAle tatthAhAre imA mattA // 651 // vyAkhyA-tridhA kAlo jJAtavyaH, tadyathA-zIta uSNaH sAdhAraNazca, tatra teSu kAleSu madhye sAdhAraNe kAle 'AhAre' AhAraviSayA 'iyam' anantaroktA 'mAtrA' pramANaM sIe davassa ego bhatte cattAri ahava do pANe / usiNe davarasa donni u tinni va sesA u bhattassa // 652 // ___ vyAkhyA 'zIte ' atizayena zItakAle 'dravasya ' pAnIyasyaiko bhAgaH kalpanIyaH, catvAraH 'bhakta' bhaktasya, madhyame tu zItakAle dvau bhAgau pAnIyasya kalpanIyau trayastu bhAgA bhaktasya, vAzabdo madhyamazItakAlasaMsUcanArthaH, tathA 'uSNe ' madhyamoSNakAle dvau bhAgau 'dravasya' pAnIyasya kalpanIyau, zeSAstu trayo bhAgA bhaktasya, atyuSNe ca kAle trayo bhAgA dravasya zeSau dvau bhAgau bhaktasya, vAzabdo'trAtyuSNakAlasaMsUcanArthaH, sarvatra ca SaSTho bhAgo vAyupravicAraNArtha mutkalo moktavyaH / sampati bhAgAnAM sthiracaravibhAgapradarzanArthamAha ego davarasa bhAgo avahito bhoyaNarasa do bhAgA / vaDuti va hAyaMti va do do bhAgA u ekeke // 653 // Jain Education Inter nal For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyukermalayagirIyAvRttiH // 17 // vyAkhyA-eko dravasya bhAgo'vasthito dvau bhAgau bhojanasya, zeSau tau dvau dvau bhAgau ekaismin , bhakte pAne cetyarthaH, grAsaiSaNAvate vA hIyete vA, vRddhiM vA vrajato hAni vA vrajata ityarthaH, tathAhi-atizItakAle dvau bhAgau bhojanasya varddhate atyuSNakAle ca / yAM pramApAnIyasya atyuSNakAle ca dvau bhAgau bhojanasya hIyete atizItakAle ca pAnIyasya / etadeva spaSTaM bhAvayati NadoSaH ettha u taiyacautthA doNNi ya aNavaTThiyA bhave bhaagaa| paMcamachaTTho paDhamo biio'vi avaTThiyA bhaagaa||654|| vyAkhyA-AhAraviSayau tRtIyacaturthoM bhAgAvanavasthito, to hyatizItakAle bhavato'pyuSNakAle ca na bhavataH, tathA ya: pAnaviSayaH paJcamo bhAgo yazca vAyupravicAraNArtha SaSTho bhAgaH yau ca prathamadvitIyAvAhAraviSayau ete sarve'pi bhAgA avasthitAH, na kadAcidapi| na bhavantIti bhAvaH / tadevamuktaM pramANadvAram , atha sAGgArasadhUmadvAramAha taM hoi saiMgAlaM jaM AhArei mucchio sNto| taM puNa hoi sadhUmaM jaM AhArei niMdato // 655 // | vyAkhyA-tadbhavati bhojanaM sAkAraM yattadgataviziSTagandharasAsvAdavazato jAtatadviSayamUrchaH sannaho ! miSTaM aho ! susambhRtaM aho ! snigdhaM supakaM surasamityevaM prazaMsannAhArayati, tatpunarbhavati bhojanaM sadhUmaM yattadgatavirUparasagandhAsvAdato jAtatadviSayavyalIka-| cittaH san aho ! virUpaM kathitamapakamasaMskRtamalavaNaM ceti nindanAhArayati, ayaM cAtra bhAvArtha:-iha dvividhA aGgArAH, tadyathAdravyato bhAvatazca, tatra dravyataH kRzAnudagdhAH khadirAdivanaspativizeSAH, bhAvato rAgAgninA nirdagyaM caraNendhanaM / dhUmo'pi dvidhA, tadyathA-dravyato bhAvatazca, tatra dravyato yo'rddhadagdhAnAM kASThAnAM sambandhI, bhAvato dveSAgninA dahyamAnasya caraNendhanasya sambandhI kaluSabhAvo nindAtmakaH, tataH sahAGgAreNa yadvarttate tatsAGgAraM, dhUmena saha vartate yattatsadhUmaM / sampatyaGgAradhUmayolakSaNamAha Jain Educationalatonal For Personal & Private Use Only imww.jainelibrary.org Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgArattamapattaM jalamANaM iMdhaNaM sadhUmaM tu / aMgAratti pavaccai taM ciya daDDhaM gae dhUme // 656 // vyAkhyA - aGgAratvamamAptaM jvaladindhanaM sadhUmamucyate, tadevendhanaM dagdhaM dhUme gate satyaGgAra iti, evamihApi caraNendhanaM rAgAgninA nirdagdhaM sadaGgAra ityucyate, dveSAgninA tu dahyamAnaM caraNendhanaM sadhUmaM nindAtmaka kaluSabhAvarUpadhUma sammizratvAt / etadeva bhAtrayatirAgaggisaMpalitto bhuMjaMto phAsUryapi AhAraM / niddaDDhaMgAlanibhaM karei caraNighaNaM khippaM // 657 // vyAkhyA - prAsukamapyAhAraM bhuJjAno rAgAgnisampradIptacaraNendhanaM nirdagdhAGgAranibhaM kSipraM karoti / dosaggIvi jalaMto appattiyadhUmadhUmiyaM caraNaM / aMgAramittasarisaM jA na havai niddahI tAva // 658 // vyAkhyA - dveSAgnirapi jvalan ' aprItireva ' kaluSabhAva eva dhUmaH aprItidhUmaH tena dhUmitaM 'caraNaM' caraNendhanaM yAvadaGgAramAtrasadRzaM na bhavati tAvannirdahati / tata idamAgataM -- rAgeNa saiMgAlaM doseNa sadhUmagaM muNeyavtraM / chAyAlIsaM dosA boddhavvA bhoyaNavihIe // 659 // vyAkhyA - rAgeNAssdhmAtasya yadbhojanaM tatsAGgAraM caraNendhanasyAGgArabhUtatvAt, dveSeNA''dhmAtasya tu yadbhojanaM tatsadhUmaM nindA|tmakakaluSabhAvarUpadhUma sammizratvAt / tadevaM bhojanavidhau sarvasaGghayayA SaTcatvAriMzadoSA boddhavyAH, tadyathA - paJcadaza udgamadoSAH, adhyavapUrakasya mizrajAte'ntarbhAvavivakSaNAt, SoDaza utpAdanAdoSA daza eSaNAdoSAH saMyojanAdInAM ca paJcakamiti / kIdRzaH punarAhAra: sAdhunA bhoktavya ityAha I For Personal & Private Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyutarmalayagirIyAvRttiH grAsaiSaNAyAM aMgAradhUmakAraNadoSAH // 176 // AhAraMti tavassI vigaiMgAlaM ca vigayadhUmaM ca / jhANajjhayaNanimittaM esuvaeso pavayaNassa // 660 // vyAkhyA-'tapasvinaH' yathoktatapo'nuSThAnaniratA AhArayanti bhojanaM vigatAGgAraM rAgAkaraNAt, vigatadhUmaM ca dveSAkaraNAt , tadapi na niSkAraNaM kintu dhyAnAdhyayananimittam, eSa upadezaH 'pravacanasya' bhagavacchAsanasya / tadevamuktaM sAGgAraM sadhUmadvAram , adhunA kAraNadvAramAha chahiM kAraNehiM sAdhU AhArito'vi Ayarai dhammaM / chahiM ceva kAraNehiM NijjUhito'vi Ayarai // 661 // ____ vyAkhyA-paDbhiH kAraNairvakSyamANasvarUpaiH sAdhurAhArayannapyAhAramAcarati dharma, SaDbhireva ca kAraNairvakSyamANasvarUpai!janAkaraNanibandhanaiH 'nijjUhito'vi 'tti parityajannapyAcarati dharma / tatra yaiH SabhiH kAraNairAhAramAhArayati tAni nirdizati veyaNa veyAvacce iriyaTThAe ya sNjmhaaeN| taha pANavattiyAe chaThaM puNa dhammaciMtAe // 662 // ____ vyAkhyA-iha padaikadeze padasamudAyopacArAt 'veyaNa'tti zudvedanopazamanAya, tathA''cAryAdInAM vaiyAvRttyakaraNAya, tatheryApathasaMzodhanArtha, tathA prekSAdisaMyamanimittaM, tathA 'prANapratyayArtha prANasandhAraNArtha, SaSThaM puna: kAraNaM' dharmacintArtha ' dharmacintA'bhivRddhayartha bhuJjIteti kriyAsambandhaH / enAmeva gAthAM gAthAdvayena vikRNvannAha natthi chuhAe sarisA viyaNA bhujejja tappasamaNaTThA / chAo veyAvaccaM Na tarai kAuM ao bhuMje // 663 // iriaM na'vi soheI pahAIaMca saMjamaM kAuM| dhAmo vA parihAyai guNa'NuppehAsu a astto|| 664 // 9999999999999999999999999999999999 // 176 // Jain Education Thatonal For Personal & Private Use Only Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yati, azaktatvAt ityako'rthaH, tahRbhukSitasya saH san azaktaH-asamAnA sambandhamAha vyAkhyA-nAsti kSudhA-bubhukSayA sadRzI vedanA, uktaM ca-" paMthasamA natthi jarA dAridasamo ya paribhavoM nasthi / maraNasamaM natthi bhayaM chahAsamA veyaNA natthi // 1 // taM natthi jaM na bAhai tilatusamipi etya kAyassa / sanijhaM savvaduhAi deMti AhArarahiyassa // 2 // " vataH 'tatpazamanArtha' kSudvedanopazamanArtha bhuJjIta, tathA 'chAto' bubhukSitaH san vaiyAkRtyaM na zaknoti karta, tathA coktaM-"galaiMDa balaM ucchAho avei siDhilei sayalavAvAre / nAsai sattaM araI vivaDDae asaNarahiyassa // 1 // " ato vaiyAvRtyakaraNAya bhuJjIta / tathA bubhusitaH sannIryApathaM na vizodhayati, azaktatvAt , atastacchodhananimittaM vA'znIyAt, tathA kSudhAtaH san na prekSAdikaM saMyamaM vidhAtumalamataH / saMyamAbhivRddhayarthaM bhuJjIta, tathA sthAma balaM prANa ityeko'rthaH, tadbhubhukSitasya 'parihIyate' parihAni yAti tato'znIyAt, tathA guNanaM-1 granthaparAvarttanamanuprekSA-cintA tayoH, upalakSaNametat, vAcanAdiSvapi bubhukSitaH san azaktaH-asamartho bhavati tato'znIyAt / itthaM-| bhUtaizca SaDabhiH kAraNaiH samagrairanyatamena vA kAraNenAhArayannAtikrAmati dharmamiti / sampatyabhojanakAraNapratipAdanArtha sambandhamAha ahava Na kujjAhAraM, chahi ThANehiM saMjae / pacchA pacchimakAlaMmi, kAuM appakkhamaM khamaM // 665 // / vyAkhyA-athavA SaDbhiH sthAnaiH-vakSyamANasvarUpaiH saMyata AhAraM na kuryAta , tatra vicitrA sUtragati riti SaSThaM zarIravyavacchedalakSaNakAraNaM vyAkhyAnayati-pacchA' ityAdi, pazcAt-ziSyaniSpAdanAdisakalakartavyatAnantaraM 'pazcime kAle ' pAzcAtye vayasi (1) pAnthatvasamA nAsti jarA dAridryasamazca parAbhavo nAsti / maraNasamaM nAsti bhayaM kSutsamA vedanA nAsti // 1 // tannAsti yanna bAdhate tilatuSamAtramapyatra kAyam / sAnnidhyaM sarvaduHkhAni dadati AhArarahitasya // 2 // (2) galati balamutsAho'paiti zithilayati sklvyaapaaraan| nazyati sattvamaratirvivardhate'zanarahitasya // 2 // For Personal & Private Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniyu kermaLayagi-1 rIyAvRttiH // 177 // jinakAraNAni nizitayasi saMlekhanAmantareNa vA zarIraparityAgyamAtmAnaM kRtvA bhojanaM parihareta, grAma 9999999Bai Bai Bai Bai Bai He He He Ling 99999999999 'appakkhamaMti saMlekhanAkaraNenAtmAnaM kSapayitvA yAvajjIvAnazanapratyAkhyAnakaraNasya 'kSama' yogyamAtmAnaM kRtvA bhojanaM pariharet , grAsapaNAnAnyathA / etena ziSyaniSpAdanAdyabhAve prathame dvitIye vA vayasi saMlekhanAmantareNa vA zarIraparityAgArthamanaznan (taH) tatpatyAkhyAnakaraNe yAM abhojinAjJAbhaGgamupadarzayati / sampatyabhojanakAraNAni nirdizati janakAraAryake uvasagge, titikkhayoM bNbhcerguttiiseN| pANidayA~ tavaheuM', sarIravoccheyaNaTAe~ // 666 // NAni vyAkhyA- AtaDe, jvarAdAvutpanne sati na bhuJjIta 1, tathA 'upasarge' rAjasvajanAdikRte devamanuSyatiryakRte vA saJjAte ! sati 'titikSArtham ' upasargasahanArtha 2, tathA brahmacaryaguptiSviti, atra SaSThayarthe saptamI, tato'yamartha:-brahmacaryaguptInAM paripAlanAya 3, tathA prANidayArtha 4, tathA ' tapohetoH' tapaHkAraNanimittaM 5, tathA caramakAle zarIravyavacchedArtha 6, sarvatra na bhuJjIteti kriyaasmbndhH|| enAmeva gAthAM vivRNvannAi AyaMko jaramAI rAyAsannAyagAi uvasaggo / baMbhavayapAlaNaTThA pANidayA vAsamahiyAI // 667 // vyAkhyA-AtaGko-jvarAdistasminnutpanne sati na bhuJjIta, yata uktam-" balAvarodhi nirdiSTaM, jvarAdau laDvanaM hitam / / te'nilazramakrodhazokakAmakSatajvarAn // 1 // " rAjasvajanAdikRte upasarge yadA devamanuSyatiryakRte upasarge jAte sati tadupazamanArtha nAznIyAt, tathA mohodaye sati brahmavratapAlanArthaM na bhuJjIta, bhojane niSiddha hi prAyo mohodayo vinivartate, tathA coktam-"vi- // 177 // SayA vinivartante, nirAhArasya dehinaH / rasavarja raso'pyevaM, paraM dRSTvA nivartate // 1 // " tathA varSe varSati mahikAyAM vA nipatantyAM| mANidayArtha nAznIyAt, AdizabdAta sUkSmamaNDakAdisaMsaktAyAM bhUmau prANidayArthamaTanaM pariharanna bhuJjIta / dain Education International For Personal & Private Use Only Howw.jainelibrary.org Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Bai Bai Bai Bai Bai Bai He Bai Bai Bai Bai Se Bai Bai Bai Bai Bai Bai Bai Ling 49999999999999 tavaheu cautthAI jAva u chammAsio tavo hoi / chaThe sarIravoccheyaNaThThayA hoaNAhAro // 668 // vyAkhyA-'tapohetoH' tapaHkaraNanimittaM na bhuJjIta, tapazcaturthAdika-caturthAdArabhya tAvadbhavati yAvat 'pANmAsika' SaNmAsapramANaM, parato bhagavadarddhamAnasvAmitIrthe tapasaH pratiSedhAta , SaSThaM punaH prAguktavidhinA caramakAle zarIravyavacchedArtha bhvtynaahaarH|| tadevamuktaM kAraNadvAraM, taduktau coktA grAsaiSaNA, tadabhidhAnAcca samAptA gavaiSaNAgrahaNaiSaNAgrAsaiSaNAbhedAttrividhA'pyeSaNA / sampratyasyA evaiSaNAyAH sakaladoSasaGkalanamAha solasa uggamadosA solasa uppAyaNAe dosA u / dasa esaNAe~ dosA saMjoyaNamAi paMceva // 669 // vyAkhyA-sugamA, sarvasaGkhyayA sptctvaariNshdepnnaadopaaH| etAn vizodhayan piNDaM vizodhayati, piNDavizuddhau ca cAritrazuddhiH cAritrazuddhau muktisampAptiH , uktaM ca-" eeM visohayaMto piMDaM sohei saMsao natthi / ee avisohite carittabheyaM biyANAhi // 1 // 1 etAn vizodhayan piNDaM zodhayati saMzayo nAsti / etAnavizoSayati caritrabhedaM vijAnIhi // 1 // zramaNatvasya sAro bhikSAcaryA jinaiH prajJaptA / atra paritapyantaM taM jAnIhi mandasaMvegam // 2 // jJAnacaraNasya mUlaM bhikSAcaryA jinaiH prajJaptA / atra tUdyacchantaM taM jAnIhi tIsaMvegam A // 3 // piNDamazodhayan acAritrI atra saMzayo nAsti / cAritre'sati nirathikA bhavatyeva dIkSA // 4 // cAritre'sati nirvANaM naiva gacchati / / nirvANe'sati sarvA dIkSA nirarthikA // 5 // etatSaTkaM nigamayannAha-eehiM chahiM ThANehiM, aNAhAro u jo bhave / dhammaM nAikkame bhikkhU, dhammajjhANarao bhave // 1 // eSA gAthA zrIvIrAcAryakRtazrIpiNDaniyuktivRttau sUtre ca dRzyate, zrImalayagirisUripraNItavRttyAdarzeSu tu bahuSu na dRzyate / Jain Education Internal For Personal & Private Use Only ww.jainelibrary.org Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDaniryu - kermalayagi rIyAvRttiH // 178 // samaNattaNassa sAro bhikkhAyariyA jiNehiM pannattA / ettha paritapyamANaM taM jANasu maMdasaMvegaM // 2 // nANacaraNassa mUlaM bhikkhAyariyA jiNehiM pannattA / ettha u ujjamamANaM taM jANasu tivvasaMvegaM || 3 || piMDa asohayaMto acarittI ettha saMsao natthi / cAritami asaMte niratthiyA hoi dikkhA u // 4 // cAritami asaMtaMmi, nivvANaM na u gacchai / nivvANami asaMtaMmi, savvA dikkhA niratthagA / / 5 / / tasmAdudgamAdidoSaparizuddhaH piNDa eSayitavya iti / so AhAravihI jaha bhaNio savvabhAvadasIhiM / dhammAvassagajogA jeNa na hAyaMti taM kujjA // 670 // vyAkhyA - eSaH 'AhAravidhiH' piNDavidhiH 'yathA' yena prakAreNa bhaNitastIrthakarAdibhistathA kAlAnurUpasvamativibhavena mayA vyAkhyAta iti vAkyazeSaH / pazcAddhenApavAdamAha - ' dhamrmetyAdi ' dharmAvazyakayogAH zrutadharmacAritradharmapratikramaNAdivyApArA yena 'na hIyante ' na hAniM vrajanti tatkuryAt, tathA tathA'pavAdaM seveteti bhAvaH / sAdhunA hi yathAyathamutsargApavAdasthitena bhavitavyaM / yA cApavAdamAsevamAnasyAzaThasya virAdhanA sA'pi nirjarAphalA, tathA cAha jayamANassa bhave virAhaNA suttavihisamaggassa / sA hoi nijjaraphalA ajjhatthavisohijuttassa // 671 // vyAkhyA - yatamAnasya ' sUtroktavidhisamagrasya ' sUtroktavidhiparipAlanapUrNasya adhyAtmavizodhiyuktasya, rAgadveSAbhyAM rahitasyeti bhAvaH, yA bhavet 'virAdhanA' apavAdapratyayA sA bhavati nijarA phalA, iyamatra bhAvanA - kRtayogino gItArthasya kAraNavazena yatanayA'pa| vAdamAsevamAnasya yA virAdhanA sA siddhiphalA bhavatIti / tadevaM nikSiptaM piNDapadameSaNApadaM ca tannikSepakaraNAccAbhihito nAma nikSepaH, tadabhidhAnAcAbhavatparipUrNA piNDaniryuktiriti / For Personal & Private Use Only yatanAyA nirjarA // 178 // Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yenaiSA piNDaniyuktiyuktiramyA vinirmitA / dvAdazAGgAvide tasmai, namaH zrIbhadrabAhave // 1 // vyAkhyAtA yaireSA viSamapadArthA'pi sulalitavacobhiH / anupakRtaparopakRto vitikRtastAnnamaskurve // 2 // imAM ca piNDaniyuktimatigambhIrAM vikRNvatA kuzalam / yadavApi malayagiriNA siddhiM tenAznutAM lokaH // 3 // arhantaH zaraNaM siddhAH, zaraNaM mama sAdhavaH / zaraNaM jinanirdiSTo, dharmaH zaraNamuttamaH // 4 // evaM granthAgrasaGkhyA 7000 piNDaniyuktiH samAptA / iti zrImanmalayagiryAcAryavaryavihitavivRtivRtA zrImadbhadrabAhusvAmisaGkalitA piNDaniyuktiH samAptA / //////////////////////////////////////////////////////////////// dan Education International For Personal & Private Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDa niyuktiH // 179 // zrImAlakulAlakRtirAsIdaNahillapattane vAsI / vyavahArivaraH sAdAbhidhAna iddhprdhaangunnH||1|| jAyA mAyArahitA maTakUriti vizrutA'sya dayitA'bhUt / putrAH sutrAmasamAH zriyA'nayoH kulamalacakruH // 2 // varasiMho jogAko golAkazceti viditanAmAnaH / svamAnayazomaNDaladhavalIkRtasakaladigvalayAH // 3 // pratipannavA~stapasyAM varasiMhaH siMhavRttitaH zasyAM / zrIsomasundaraguroH pArve'vasare vishuddhmnaaH||4|| dayitAyA varasiMhavyavahArivarasya teSu karpUryAH / zrutabhaktyA vA''mnAtI nAmnA parvata iti tanUjaH // 5 // varaNUdayitAputro mUlUrmANikiramuSya dayitA ca / svasute hematidematinAmnyAviti parikareNa vRtH||6|| zrIsavAmbudhicandrazrImajjayacandrasUrirAjAnAm / sukRtopadezamanizaM nizamya samyak sudhAdezyam // 7 // zrIpattanavAstavyo lakSamitagranthalekhanapravaNaH / natrAntarikSatithimitavarSe 1502 harSeNa lekhitavAn // 8 // piNDaniyuktitti bRhatImanakyavacanasandarbhAm / sumanassantatisevyA gaGgAvadiyaM ca jayatu ciram // 9 // iti zrIpiNDaniyuktivRttiH samApteti bhadraM bhavatu / / 2 // 179 // iti zreSTi devacanda lAlabhAI-jainapustakodvAre granthAGka: 44 dain Education International For Personal & Private Use Only Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ All Rights Reserved by the Trustees of the Fund.) Printed by Manilal Icharam Desai at the "Gujarati" Printing Press, Sassoon Building, No. 8, Fort, BOMBAY. Published for Sheth Devchand Lalbhai Jain Pustakoddhar Fund, at the office of Sheth D. L. J. P. Fund, 426, Javeri Bazar, Bombay. by Shah Naginbhai Ghelabhai Javeri. For Personal & Private Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti zrImadbhadrabAhusvAmipraNItA sabhASyA zrImanmalayagiryAcAryavivRtA zrIpiNDaniyuktiH samAptA // iti zreSThi devacandra lAlabhAI-jainapustakoddhAre-granthAGkaH 44. Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org