Book Title: Gandharwad Kavyam
Author(s): Sushilsuri
Publisher: Sushilsuri Jain Gyanmandiram
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002334/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI gajadharavAda kAvyama jAti nabhati maNDita mAryapatra pUjyAcArya zrImad vijaya suzIlasUriH B.PANCHAL Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. zrIgaNadharavAdakAvyam 1-136 2. zrIgaNadharavAdaH 1-56 3. zrIgaNadharavAda 1-146 * anupama zAsana-prabhAvanA 147-206 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM zrIgautamasvAmIchanda : zrIvIravAkyAta pragataH prabhAte, yo devazarmA - pratibodhanAya / prAtaH samAyan kila kevalItvaM, taM gautamaM bhavyajanA bhajadhvam // 1 // dIpotsave yojitapANipadmaH, surAsurezaivinayAvanamra / yadaGighrapadma praNata prasadya taM gautamaM bhavyajanA bhajadhvam // 2 // yasya prabhAvAd varahastasiddha, prApnotvavazyaM svavineyavargaH / kaivalyajJAnamananyazakta, taM gautamaM bhavyajanA bhajadhvam // 3 // yannAmajApo jagati pratIto-s, bhiSTArthasiddhi sakalAM pradatte / kalpadrukalpaM praNamad janAnAM, taM gautamaM bhavyajanA bhajadhvam / / 4 / / itthaM stuto vIrajinezaziSyaH, mukhyo mayA kovidavRndavandyaH / dIpAlikAyA divase garaNIndraH saGka'naghe maGgalamAtanAntu // 5 // 000 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 zrInemi-lAvaNya-dakSa-suzIla granthamAlA ratna 73 vA~ // zramaNabhagavatAM zrImahAvIrasvAmitIrthaGkakarANAM zrutakevalInAM _ zrIgautamasvAmipramukhagaragadharANAM saMskRtapadyamayaM zrIgaNadharavAdakAvyam [ saMskRtagaNadharavAdayukta', hindIgaNadharavAda sahitaM ca ] * viracitaM . zAsanasamrAT-sUricakra cakravatti-tapogacchAdhipati - mahAn prabhAvazAlI paramapUjyAcArya mahArAjAdhirAja zrImad vijayanemisUrIzvarANAM paTTAlaGkAra - sAhityasamrAT - vyAkaraNa-vAcaspati-zAstravizArada-kaviratna-paramapUjya AcAryapravara zrImad vijayalAvaNyasUrIzvarANAM paTTadhara-zAstravizArada-kavidivAkara-vyAkaraNa ratnaparamapUjyAcAryavarya zrImad vijayadakSasUrIzvarANAM paTTadhara - zAstravizArada - sAhityaratna - kavibhUSaNa prAcArya zrImad vijayasuzIlasUriNA AirTITANITANT - prakAzakam AcAryazrIsuzIlasUrijainajJAnamandiram - zAntinagara, sirohI ( rAjasthAna ) - Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ preraka : sampAdaka : . jainadharma divAkara-zAsana- rAjasthAnadIpaka - marudhararatna - tIrthaprabhAvaka- dezoddhAraka-zAstravizArada paramapUjya AcAryadeva parama pUjya AcAryadeva zrImad vijayasuzIla zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. ' ke paTTadhara - ziSyaratna | sUrIzvarajI ma. sA. ke sumadhurabhASI vidvAn ziSya ratna pUjya upAdhyAyajI mahA- sumadhura pravacanakAra rAja zrIvinodavijayajI pUjya munirAja zrI garigavarya jinottamavijayajI ma. zrI vIra saM. 2513 vikrama saM. 2043 nemi saM. 38 pratiyA~ - 1000 prathamAvRttiH mUlya 25 rupaye OM maMgalakArI - stuti maGgalaM bhagavAn vIro, maGgalaM gautamaprabhuH / / maGgalaM syUlabhadrAdyAH, jainadharmo'stu maGgalam // 1 // upasargAH kSayaM yAnti, chidyante vighnavallayaH / manaH prasannatAmeti, pUjyamAne jinezvare // 2 // sarvamaGgalamAGgalyaM, sarvakalyANa kAraNam / pradhAnaM sarvadharmANAM, jainaM jayati zAsanam // 3 // prakAzaka : mudraka : prAcArya zrI suzIlasUri tAja priNTarsa jaina jJAna mandira jodhapura .. zAntinagara, sirohI rAjasthAna [mAravAr3a] rAjasthAna Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ una bhAjana bhagavAna zrI mahAvIra svAmIjI (mokSa) 5 pU. gaNadhara zrI gautama svAmIjI (kevalajJAna) 15 00 AXO 020 DO 5552800 OEC zramaNa bhagavanta zrI mahAvIra svAmI * zrutakevalI zrI gautama gaNadhara Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Wan axxxxnxaxharnxxxARRRRoy zramaNa bhagavAna mahAvIra ke prathama . gaNadhara zrI gautama svAmI mahArAja Wan xsasxxxnamasoossasssssansaha dhyAnastha mudrA Wan axxxxxxxxxxxxxaamrakar) Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K) KO KO KO KO KO KO KO KO KO Ky samarpaNa ... Wan K(DKK) (K) KK" " " KWD<<<<>><<>><<>><<>><< ) KO << <Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 prAzcaryakArI ghaTanA vizvavaMdya vizvavibhu zramaraNa bhagavAna zrI mahAvIra paramAtmA ke mukhya pratiSad ziSyaratna aura prathama gaNadhara zrIgautama svAmIjI mahArAjA kA adbhuta jIvana - kavana eka AzcaryakArI ghaTanA rUpa hI hai / pUjya mahAprAgama zrIkalpasUtra kI subodhikA TIkA meM anaMtalabdhinidhAna zrutakevalI zrI gautama svAmI jI ke sambandha meM varNana karate hue kavi kahatA hai ki - zrI gautama svAmIjI kA saba kucha, sArA hI jIvana vicitra hai / "ahaGkAro'pi bodhAya, rAgo'pi gurubhaktaye / viSAdaH kevalAyA'bhUt, citraM zrIgautamaprabhoH / 'ahaGkAro'pi bodhAya - zrahaMkAra bhI bodha ke lie, 'rAgo'pi gurubhaktaye' - rAga bhI gurubhakti ke lie, 'viSAda: kevalAyA'bhUt ' - viSAda yAnI kheda bhI kevalajJAna kA kAraNa banA / isaliye 'citraM zrIgautamaprabhoH' zrI gautama prabhu kA arthAt zrI gautamasvAmI gaNadhara bhagavanta kA jIvana - kavana citramaya - zrAzcaryakArI ghaTanA rUpa banA / aise anantalabdhinidhAna zrutakevalI zrIgautama svAmIjI gaNadhara bhagavanta ke 2500 veM nirvANotsava ke upalakSa meM unako hamArA koTi-koTizaH vandana ho / - vijaya suzIlasUri Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA 'zrI gaNadharavAda kAvyam' ke racayitA jainadhama divAkara, rAjasthAna-dIpaka, zAstravizArada pUjya jainAcArya zrImad vijaya suzIlasUrIzvarajI mahArAja haiM jinhoMne jaina vAGmaya ke prasiddha evaM lokapriya pAkhyAnoM ko sarasa aura sarala hindI bhASA meM nirUpita karake janatA ko ahiMsA aura prema kA pIyUSa pilAyA hai| isa maharSi ne zrI jinezvara bhagavAna kI vANI ko apanI racanAoM meM abhivyakta karake mahat upakAra kiyA hai jisakI prazaMsA karane ke lie mere pAsa na to zabda haiM aura na zailI hI hai; alpazrutaM zrutavatAM parihAsadhAma / - zrI gaNadharavAda jaina vAGmaya kA lokavizruta AkhyAna hai jisa para anekAneka jaina, jainetara vidvAnoM ne sundara evaM vizada TIkAe~ tathA bhASya likhe haiN| kAvyam kA kathAprasaMga : zrI mahAvIra prabhu apApApurI padhAre / usI samaya usa nagarI ke dhanADhya brAhmaNa somila ne apane vizAla yajJa ko sampanna karane ke lie indrabhUti gautama Adi gyAraha vedajJa paNDitoM ko Amantrita kiyaa| usI samaya paNDitoM ne yajJa-maNDapa ke samIpa se bhagavAna mahAvIra kI dharma-sabhA meM jAte hue apAra janasamUha ko dekhaa| inhoMne turanta nirNaya kiyA ki ve zAstrArtha meM bhagavAna mahAvIra ko parAjita kreNge| ve kramazaH apane jJAnagarva meM phUle hue bhagavAna kI dharmasabhA (samavasaraNa) meM praviSTa hue| sarvajJa bhagavAna ne na kevala unako nAma sahita sambodhita kiyA apitu unake mana meM zalya ke samAna cubharahI zaMkAoM ko bhI : pA~ca : Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaTa kiyaa| ye vedajJa paNDita pAzcarya-vibhUta ho ge| prabhu ne inakI zaMkAoM kA samAdhAna karate hae kahA ki 'veda-RcAoM kA sahI artha nahIM jAnane ke kAraNa hI ye zaMkAe~ utpanna huI haiN| 'saMzayAtmA-vinazyati'-vedajJa paNDitoM ko prathama bAra yaha jJAta huaa| unakI garva-gaTharI nIce gira gaI aura ve halake-phulake bismita hokara karuNAsAgara prabhu ke caraNa-kamaloM meM zraddhAvanata hue| ye sabhI bhagavAna mahAvIra ke ziSya hue| zramaNa bhagavAna mahAvIra ke ye gyAraha gaNadhara dvAdazAMgI aura caturdaza pUrva ke jJAtA hue tathA samasta gaNipiTaka ke dhAraka hue| isa suprasiddha AkhyAna ko jainAcArya zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI mahArAja ne manovaijJAnika zailI meM Alekhita kiyA hai| 'zrI gaNadharavAda kAvyam' meM AtmA, puNya-pApa, karma-siddhAMta svarga, naraka, mokSAdi dArzanika viSaya haiM jinako zrImad jainAcArya ne prAMjala aura sarala bhASA meM nirUpita kiyA hai| 'zrI gaNadhara kAvyam' ke vibhAga : pUjyazrI ne isa grantha kI racanA isa prakAra kI hai ki isakA vidvadvanda aura sAmAnyajana samAna rUpa se rasAsvAdana kara sakate haiN| ye vibhAga kramazaH haiMsaMskRta-padya, saMskRta gadyAnuvAda tathA hindii-vyaakhyaa| ye tInoM vibhAga-gaMgA, yamunA evaM sarasvatI ke saMgama tIrtharAja prayAga ke samAna pavitra haiM jo janamAnasa meM sadbhAva prasphuTita karate haiN| isa 'kAvyam' kA rasAsvAdana karane para kAvya-viSayaka yaha uddezya spaSTa ho jAtA hai : 'kAvyaM sadRSTAdRSTArthaprItikotihetutvAt / ' -prAcArya vAmana : kAvyAlaMkAra 1/1/5 . : chaha : Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [arthAt sat kAvya kA dRSTa prayojana prIti hai aura adRSTa prayojana kIrti hai / ] 'zrI gaNadhara kAvyam' ke racanAkAra kA uddezya hai, 'jagat ke sabhI prANI prIti-sUtra meM gumphita ho jAe~, saba sukhI hoM, mAnava meM mAnavatA kA prakAza pradIpta ho, dAnavatA kA nAza ho, ghRNA para prema kI, lobha para santoSa kI, mAna (ahaMkAra) para vinaya kI aura krodha para kSamA kI vijaya ho| 'zrI gaNadhara kAvyam' kRti meM yaha uddezya darpaNavat pratibimbita hai| zailI : AcAryazrI kA vividha kavirUpa bhAva, bhASA aura zailI ke raMga-biraMge phalaka para citrita huA hai| devavANI saMskRta meM racita kAvya-zailI kI ramaNIyatA nihAriye : jayatu jayatu bhAsvat kevalAnandanandI, vikasitasakalArthaH diiptpunnyprtaapH| turiyapathaprayoktA vizvavandyodayazrIH, bhavatu zivaguNAnAM varddhamAnaH jinendra // 1 / / [maGgalAcaraNam] isameM thor3e se zabdoM meM vibhu ko samasta vibhutA, vizvavaMdyatA, mAGgalya, ananta karuNA Adi kA pUrNa citra prakaTa harA hai| isase aMgrejI ke mahAn kavi milTana kI kAvyaviSayaka yaha paribhASA sahI pratIta hotI hai ki 'mahAkavi kI saphalatA isI meM hai ki vaha thor3e se zabdoM meM mahAnatama bAta kaha sake / ' pUjya jainAcArya gujarAtI bhASAbhASI haiM, parantu unhoMne 'bahujana hitAya, bahujana sukhAya' bhAva se hindI meM aneka grantha race haiM aura : sAta : Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anavarata raca rahe haiN| 'zrI gaNadharavAda kAvyam' se unakI hindIzailI kA eka namUnA yahA~ prastuta hai| 'pahale gaNadhara zrI indrabhUti gautama ne sampUrNa 62 varSa kA AyuSya pUrNa karake zrI mahAvIra paramAtmA ke nirvANa ke bAraha varSa bAda magadha deza kI rAjagRhI nagarI ke vaibhAragiri para sakala karma kA kSaya karake nirvANa (mokSa) prApta kiyaa| jainAcArya mahAkavi zrImad suzIlasUrijI ne saMskRta padya kA sarala saMskRta meM gadyAnuvAda kiyA hai| eka jhalaka dekhie vizvavandyo vizvavibhuH zrIsiddhArthanRpakuladIpakastrizalAdevInandanaH kAzyapagotrIyaH vartamAnazAsanAdhipatizcaramatIrthaGkaro devAdhidevaH zramaNa bhagavAn zrI mhaaviir.|" darzanaviSayaka rukSatA ko sarasa zailI meM nirUpita karanA duSkara hai, parantu yaha kahate hue prasannatA hotI hai ki pUjyapAda jainAcArya ne rukSa viSayoM ko atyanta sarasatA se udghATita kiyA hai| prAcAryazrI kI durbala dehayaSTi meM dadhIci RSi kI vajratA dekhakara yaha sahaja anumAnita ho jAtA hai ki unakI tejasvitA unakI racanAoM meM anekavidha udbhAsita haI hai| unakI komalatA ke darzana unakI saumya AkRti meM hI nahIM hote varan unake sAhitya meM zAzvata sampadA ke rUpa meM hote haiN| unakA 'zrIgaNadharavAdakAvyam' anya sAhityika evaM dArzanika racanAoM kI taraha svaccha darpaNa hai jisameM unake jIvana meM vidyamAna maitrI, pramoda, kAruNya aura mAdhyastha bhAvanAoM kA nirmala pratibimba jhalakatA hai| unake darzana se nayanoM ko tRpti : ATha : Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hotI hai, unakI vANI amRtadhArA ke samAna mAnava-hRdaya meM pravAhita hotI hai jisase ananta janmoM kI mohanidrA vilupta ho jAtI hai aura jIvana navajAgaraNa ke aruNodaya ko nihArakara prAnanda sAgara kI uttAla taraMgoM meM aThakheliyA~ karatA huA jinezvaradeva kI bhakti meM raMga jAtA hai| . 'zrIgaNadharavAdakAvyam' kI sarasatA meM abhivRddhi paramapUjya gyAraha gaNadharoM kI prazasti meM racita bahuzruta muni bhagavantoM aura kavi manISiyoM kI stutiyoM, caityavandana-stavana-gItoM ke samAveza ke kAraNa vizeSa rUpa se huI hai| isase bhakti kI payasvinI janamAnasa ko AnandollAsa se prAplAvita kara detI hai| darzana kI rukSatA sarasatA kI cAzanI meM pagakara madhuratama bana gaI hai| jainAcArya isa yuga ke mahAn sAhitya-sarjaka haiN| ve lokamaMgala kI punIta bhAvanA se sAhitya-sAdhanA meM praviSTa hue haiN| unake antarmana kA ullAsa jinendrabhakti kI sahasra dhArAoM meM unakI racanAtroM meM pravAhita hai| jo puNyazAlI pAThaka ina racanAoM kA zravaNa-paThana karatA hai, vaha prasannacitta vItarAga ke caraNa-kamaloM meM samarpita ho jAtA hai- manaH prasannatAmeti pUjyamAne jineshvre| pUjya AcAryadeva kI lekhanI apanI racanAoM dvArA vizva-maMgala ke asaMkhya dIpa prajvalita karatI rahe, jinake prakAza meM mohaprasita jIva ajJAnAMdhakAra se RNa pA skeN| pAsoja suda 10 [vijayAdazamI] zukravAra dinAMka 2-10-87 . caraNa-caJcarIka javAharacandra paTanI ema.e.(hindI, aMgrejI) bI.TI. phAlanA (rAjasthAna) : nau : Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai upAdeya 1 vidvAn jainAcArya zrIsuzIlasUrIzvarajI mahArAja dvArA anUdita evaM maulika bhAvAnuvAda yukta yaha 'garaNadharavAda' racanA atyanta zreSTha evaM pratyeka tattvavettA evaM mumukSu ke liye upAdeya grantha hai| jahA~ hamAre manojanya praznoM kA nirAkaraNa ho jAya granthiyoM kA chedana ho jAya, vahIM hameM sacce prAtmajJAna kI prApti honI prArambha ho jAtI hai / gaNadharavAda meM bhI paNDitapravara gyAraha vidvAn brAhmaNoM ke janma-maraNa, svarga-naraka, mokSa-pUrvabhava tathA puNya evaM pApa ke viSaya meM jijJAsApUrNa sandeha the jinakA vedapadoM ke dvArA hI prabhu ne nirAkaraNa kara unako AtmajJAna ke prati dIkSita kiyA thaa| bhagavAna mahAvIra vedoM ke artha kI gaveSaNApUrvaka vyAkhyA karane vAle the| : dasa : Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chinnami saMsayaMmI jAijarAmaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaito tihiM usahakhaMDiya saehiM // Aja bhI isa bhautika yuga tathA vijJAna ke yuga meM inhIM praznoM ke bAre meM manuSya meM bhrama hai aura sacce jJAna ke abhAva meM manuSya duHkhI hai| - AcAryazrI ne bhASA meM evaM saMskRta meM saTIka vizleSaNa kara bahuta hI sarala zailI meM inhIM praznoM ko prabhu kI vANI meM saralatA se abhivyakta kiyA hai| __ Apake sacce jJAna evaM ApakI gahana zAstrIya vidvattA ke kAraNa ina gambhIra praznoM kA saralIkaraNa huA hai / . tattvagrantha hote hue bhI 'garaNadharavAdakAvya' apanI sarasatA aura saralatA ke kAraNa sAdhAraNa se sAdhAraNa pAThaka ko bhI gUDha jJAna kI jAnakArI dene meM sakSama hai| bhASA kA pravAha saMskRta tathA hindI donoM meM hI sahaja AkarSaka hai tathA zAstrIya evaM tattvaparamparAoM kA sampUrNa jJAna karAtA hai| Apake aneka granthoM se pAThaka paricita hoMge hii| yaha : gyAraha : Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ racanA atyanta samayAnurUpa hai, upAdeya hai aura AdhyAtmika bubhukSA ke liye amRta bhojya ke samAna hai| va iti zubham / paM. zrIhIrAlAla zAstrI ema.e vijayAdazamI bhAgyodaya jyotiSa sadana dinAMka 2-10-87 vidyAdevI nivAsa rAjendranagara, jAlora (rAja.) PDATA ACHAN UAE ranRY 017CINEM 2 . S Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ***$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$? zAsana samrAT -sUrica kracakravatti tapogacchAdhipatibhAratIya bhavyavibhUti brahmatejo mUrti mahAprabhAvazAlI ***$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$? popoppon, zAsana samrATa svargIya paramapUjyAcArya mahArAjAdhirAja zrImad vijayane misUrIzvarajI ma0 sA0 xxxxxxxcccccccccccccpopopoppos Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ $?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?; $?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$? $?$?$?* paramazAsanaprabhAvaka-sAhityasamrAT vyAkaraNavAcaspati zAstravizArada-bAlabrahmacArI - kaviratna svargIya paramapUjyAcAryapravara zrImad vijayalAvaNyasUrIzvarajI ma0 sA0 $?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$?$? pppppp popopopopopopopp Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaprabhAvaka-vyAkaraNa ratna-zAstravizArada kavidivAkara-dezanAdakSa-bAlabrahmacArI For:30axxxc0000000000000000000000000000000000000000000 paramapUjya prAcAryadeva zrImadvijayadakSasUrIzvarajI ma0 sA0 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (jaina dharma DivAkara pa.pU.AcArya bhagavaMta zrImad vijaya suzIlasUrIzvarajI ma.sA. KESX SXCXECORE Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amannaahraashananasanny sAhityasamrAT pa. pU. prAcAryadeva zrImad vijaya lAvaNya sUrIzvarajI ma. ke ziSyaratna xaxxxaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaay sva. pU. upAdhyAya zrI candana vijayajI gaNivarya ma0 ----SSSSSSSSSSSSSSSS) Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yamaraandxxxsaxxxxxxxxx jainadharmadivAkara pa. pU. prAcArya bhagavanta zrImad vijaya sazIla sUrIzvarajI ma. sA. ke paTTadhara ziSyaratna Kahakaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaang Wan x..chchakshasansssanchahhhhhhhhh pU. upAdhyAya zrI vinoda vijayajI gariNavarya ySSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS) Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ << << rAjasthAna- dIpaka pa. pU. AcArya bhagavanta // zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. ke ziSyaratna << " << " " ( " rA " (( rA << << << << " " (< << <<< <<< IFS aath pU. munirAja zrI jinottama vijayajI ma. >> >>> phra Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Wan aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaang svargIya zrI ratilAla jeThAlAla salota, dAThAgA~va aaaaaaaaaaaaaaxnzanzanakarakharaary aansar.xxx.nahazazaaranasparshan kI puNya smRti meM zA. khAntibhAI salota evaM parivAra ne prastuta grantha ke prakAzana meM pramukha dravya __ sahayoga pradAna kiyA hai / ESSESexy ja Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai pU. upAdhyAya zrI 1 candanavijayajI gaNivarya wwwwwwwwwwwwmniwn saMsAra ke bhoga roga haiM, zarIra nAzavAn hai, AtmA amara hai, isa bAta kI pratIti jisa bhavyAtmA ko ho jAtI hai, vaha saMsAra kI tRSNA meM nahIM pha~satA / aisA puNya-prasaMga AyA zrI cimanabhAI ke jIvana meM ki pa. pU. zAsanasamrAT ke paTTadhara sAhityasamrAT pa. pU. zrImad vijaya lAvaNyasUrIzvarajI ma. sA. chAnI padhAre / cimanabhAI ne unake upadeza se prabhAvita hokara vi. saM. 1997 meM bhAgavatI dIkSA lii| unake sAtha muni zrI vibudhavijayajI ne bhI dIkSA lii| zrI cimanabhAI kA muninAma candanavijaya rakhA gyaa| ye munirAja pa. pU. AcArya zrImad vijaya lAvaNyasUrIzvarajI ma. sA. ke ziSya hue| : teraha : Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ inheM paMnyAsa pada boTAda meM gurudeva pUjya AcArya zrImad vijaya lAvaNyasUrIzvarajI ma. sA. ke kara-kamaloM dvArA pradAna kiyA gyaa| inheM upAdhyAya padavI rAjasthAnadIpaka AcArya zrImad vijaya suzIlasUrIzvarajI ma. sA. dvArA nADola meM pradAna kI gii| inake sAtha hI munirAja zrI vinodavijayajI ko bhI upAdhyAya pada se alaMkRta kiyA gyaa| ... ye munirAja jJAna-dhyAna-tapa kI ArAdhanA meM sadA lIna rahate the| inhoMne 45. vardhamAna tapa, varSItapa, navapada aolI tapa Adi AnandapUrvaka sampanna kiye| . asAtA vedanIya karma ke kAraNa ye muni bhagavanta aneka varSoM se rugNa rahe, parantu apanI zArIrika vedanA ko samabhAva ne sahana karate hue saMyama-pAlana meM apramatta rahe / sirohI jaina saMgha ne ina mahArAja zrI kI pUrNa rUpa se sevA-bhakti kii| zrI jainasaMgha ko koTizaH dhanyavAda / vi. saM. 2043, pauSa vada 10, bhagavAn pArzvanAtha prabhu ke janma kalyANaka dina ko ye mahAtmA kAladharma ko prApta hue| arihanta prabhu kA jApa karate hue, samabhAva meM ramaNa karate hue inhoMne pArthiva zarIra chodd'aa| inakI : caudaha : Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAnti ke lie parama kRpAlu jinezvaradeva se hama prArthanA karate haiN| inake ziSyaratna munirAja zrI ratnazekhara vijayajI ma. sA. sarala svabhAvI haiM / rAjasthAna-dIpaka, jainadharma-divAkara pa. pU. AcAryadeva zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. divaMgata upAdhyAyajI ma. sA. ke guNoM kI bhUri-bhUri prazaMsA karate haiN| 'guNehi sAhU' / sacamuca sadguNoM se vibhUSita upAdhyAyajI ma. the| -javAharacandra paTanI, phAlanA : pandraha : Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avazya par3heM! // OM hrIM ahaM namaH // par3hakara jJAna prApta kareM ! mAnava jIvana meM AdhyAtmika cetanA ke sajaga praharI, jIvana meM susaMskAroM kI saurabha pravAhita karane vAle 'suzIla sandeza' mAsika patra meM Apa kyA par3heMge ? * jIvana meM gunagunAhaTa karAne vAle gIta-saMgIta-kavitA -kAvya kuJja * jaina saMskRti kI gaurava gAthA gAne vAlI madhura zikSAprada kahAniyA~ / -par3ho aura pAtro * prakAzita pustaka-granthoM kI samIkSAtmaka TippaNI -sAhitya samIkSA * pAThakoM ke vividha vicAra -pratikriyA-mata-sammata * jaina tattvajJAna kI vizada jAnakArI hetu svAdhyAya praznottarI / -samAdhAna ke prAyAma * suvacanoM kA apUrva saMgraha -anamola motI * jyotiSa kI dRSTi meM ApakA mAsika bhaviSya -joga-saMjoga * jaina saMskRti kI bhavya paramparA kA paricayAtmaka itihAsa -jaina paramparA kA itihAsa * zAsana prabhAvanA ke vividha anumodanIya samAcAra -dhanya jinazAsana ina sthAyI stambhoM ke atirikta vividha lekha, aitihAsika kahAnI Adi kA prakAzana hotA hai| samaya-samaya para mana lubhAvane nayana-ramya vizeSAMkoM kA bhI prakAzana hotA hai| zulka vivaraNa vijJApana prati pRSTha eka varSa pA~ca varSa AjIvana TAiTala sAdhAraNa prAdhA ru. 31) 125) 311) ru. 400) 300) 150) sampAdakIya patra-vyavahAra : c/o suzIla sandeza prakAzana mandira surANA kuTIra, rUpAkhAnA, basa sTeNDa ke pAsa mu. sirohI-307 001 (rAjasthAna) Seeeeeeeeeeeeeeeeeee Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 isa grantha ke dravyasahAyakoM kI zubha nAmAvalI ? (1) paramapUjya-zAsanasamrATa samudAya ke AjJAvattinI svargIyA-pravartinI pUjya sAdhvI zrI saubhAgyazrIjI ma. kI ziSyA pUjya sAdhvI zrI gulAbazrIjI ma. ko ziSyA pUjya sAdhvI zrI guragazrIjI ma. ko ziSyA pUjya sAdhvI zrI pravINAzrIjI ma. kI ziSyA pUjya sAdhvI zrI rayaraNayazAzrIjI ma. (saMsArI avasthA ko suputrI) ke sadupadeza se, gujarAta-saurASTra-dAThAgA~va ke nivAsI svargIya salota zrI ratilAla jeThAlAla ke smaraNArtha unakI dharmapatnI zrImatI dhIrajabahina tathA suputra zA. khAntibhAI, jitendrabhAI, pradIpabhAI tathA harIzabhAI prAdi salota parivAra / (2) zrI nAkor3AtIrthoddhAraka svargIya paramapUjya AcArya zrImad vijaya himAcala sUrIzvarajI ma. sA. ke samudAya ke AjJAvattinI pUjya sAdhvI zrI zAntizrIjI ma. tathA unakI ziSyA pUjya sAdhvI zrI jI ma. ke sadupadeza se, rAjasthAnamAravAr3a suprasiddha zrI rANakapuratIrtha nikaTavatti sAdar3Izahara kI bahinoM kA nayA upAzraya / (3) jainadharmadivAkara paramapUjya AcArya zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. ke vidvAn ziSya ratna pUjya munirAja zrI jinottama vijayajI ma. ke ziSyaratna pUjya munirAja zrI ravicandra vijayajI ma. ke sadUpadeza se, rAjasthAna-mAravADa-bAgola kA zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha / (4) zAstravizArada paramapUjya AcArya zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. ke sadupadeza se gujarAta-cANasmA zrI janasaMgha peddh'ii| (5) zA. surezakumAra ghevaracandajI nAgotrA solaMkI, nAMvI gA~va rAjasthAna: Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 prakAzakIya-nivedana hai mmmmmmmmmmmmmmmmms 'zrIgaNadharavAdakAvyam' (saMskRtazloka - padyamayam) 'zrIgaNadharavAdaH' (saMskRtabhASAmayaH) tathA 'zrIgaNadharavAda' '(hindI bhASAmaya) evaM zrIgaNadhara jIvana-tAlikA (hindI bhASAmaya) yukta aise isa nAma se samalaMkRta yaha anupama grantha, vizvavandya vizvavibhu zramaNabhagavAna mahAvIra paramAtmA ke mukhya antiSad evaM prathama gaNadhara zrutakevalI zrIindrabhUtigautamasvAmI mahArAjA ke 2500 varSa samApana kI puNyasmRti meM prakAzita karate hue hameM atiprAnanda ho rahA hai| - isa grantha ke praNetA paramapUjya zAsanasamrAT samudAya ke suprasiddha jainadharmadivAkara-zAsanaratna-tIrthaprabhAvaka-rAjasthAnadIpaka - marudharadezoddhAraka - zAstravizArada - sAhityaratnakavibhUSaNa-bAlabrahmacArI pUjyapAda prAcAryadeva zrImadvijayasuzIlasUrIzvarajI ma. sA. haiN| anaMtalabdhinidhAna zrIgautamasvAmIjI gaNadhara mahArAjA ke 2500 varSa samApana kI puNya smRti ke upalakSa meM 'zrIgaNadharavAdakAvya' kI : aThAraha : Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ racanA karane kI bhAvanA Apake antaHkaraNa meM sphurAyamAna huI / pUjya zrIkalpasUtra subodhikA TIkA, vizeSaAvazyaka sUtra pramukha tathA gaNadharavAda sambandhI prakAzita thayela vividha sAhitya kA avalokana karane ke bAda, mukhyarUpa meM zrIkalpasUtra subodhikA TIkA Adi kA Alambana lekara Apane 'zrIgaNadharavAdakAvya' saMskRtazloka meM racanA prArambha kiyA / sAtha meM 'garadharavAda' saMskRta gadya meM tathA hindI bhASA meM bhI prAlekhana kArya zurU kiyA / aharniza sarjana kArya meM magna rahate hue prApazrI ne zrIdeva-guru-dharma ke pasAya se yaha kArya zIghra pUrNa kiyA / isa grantha ko zIghra prakAzita karane kI sat preraNA karane vAle paramapUjya prAcArya ma. sA. ke paTTadhara-ziSyaratnamadhurabhASI saMyamI pUjya upAdhyAyajI mahArAja zrIvinodavijayajI gariNavarya haiM / isa grantha kA sampAdana kArya karane vAle pUjyapAda AcArya ma. sA. ke vidvAn ziSyaratna kAryadakSa pUjya munirAja zrIjinottamavijayajI ma.sA. haiM / isa grantha kA upAdeya likhane vAle jAlora nivAsI paNDita zrIhIrAlAlajI zAstrI ema. e. haiM | grantha ke : unnIsa 1 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svaccha, zuddha evaM nirdoSa prakAzana kA kArya DaoN. cetanaprakAzajI pATanI kI dekha-rekha meM sampanna hunA hai| grantha kI bhUmikA likhane vAle prophesara zrI javAharacandrajI paTanI kAlandrI vAle vartamAna meM phAlanA meM nivAsa karate haiM / pUjyapAda AcArya ma. sA. kI AjJAnusAra hamAre presa sambandhI prakAzana kArya meM pUrNa sahakAra dene vAle jodhapura nivAsI zrI sukhapAlacandajI bhaMDArI tathA saMghavI zrI guraNadayAlacandajI bhaMDArI evaM zrI maMgalacandajI goliyA Adi haiN| sirohInivAsI zrI nainamalajI surANA tathA vidhikAraka zrI manojakumAra bAbUmalajI haraNa, ema. kaoNma ityAdi ne bhI isa grantha ko zIghra prakAzita karane kI preraNA kI hai| ina sabhI kA hama hArdika AbhAra mAnate haiN| granthaprakAzana meM yogadAna karane vAle sabhI sadgRhasthoM kA bhI hama AbhAra mAnate haiN| -prakAzaka : bIsa : Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM zrInemi - lAvaNya - dakSa - suzIlagrantharatnamAlA ratna 74vA~Wan 44444454645464141414141414141414514645146 zrI gaNadharavAdaH zrI gaNadharavAdaH [ saMskRta zloka ] - an- LUCICUL paramparopayahI jIvAnA - praNetA - AcArya zrImad vijaya suzIlasUri mahArAja Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra.saM. zrIgaNadharavAdakAvyam ( saMskRtapadyamayam ) viSayAnukramaNikA 5 maGgalAcaraNam 1 prathamazrI indrabhUti - gautamasvAmI gaNadhara : 2 dvitIyazrIzragnibhUtigaNadharaH 3 tRtIyazrIvAyubhUtigaNadhara : 4 caturtha zrI vyaktagaNadharaH w' viSaya 5 paJcamazrI sudharma gaNadharaH 6 SaSTha zrI maNDitagaNadharaH 7 saptamazrI mauryaputragaNadhara : z aSTamazrI kampita gaNadharaH 9 navamazrI acala bhrAtAgaraNadharaH dazamazrImetArya gaNadhara : 11 12 prazastiH ekAdaza mazrI prabhAsa gaNadhara : : bAIsa : zloka saMkhyA pRSTha saM. 11 1 36 4 22 18 13 11 12 11 15 1 16 28 12 17 21 24 27 30 33 37 41 44 49 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIgaNadharajIvana-tAlikA kra.saM. viSaya xxx rur mo0 mm 9 9 x 2 ke gyAraha gaNadharoM kI nAmAvalI 1 pahale gaNadhara zrIindrabhUti 2 dUsare gaNadhara zrIagnibhUti 3 tIsare gaNadhara zrIvAyubhUti 4 cauthe gaNadhara zrIvyakta 5 pA~caveM gagAdhara zrIsudharmA 6 chaThe gaNadhara zrImaNDita 7 sAtaveM gaNadhara zrI mauryaputra 8 pAThaveM gaNadhara zrI akampita 6 nauveM gaNadhara zrIacalabhrAtA 10. dasaveM gaNadhara zrI metArya 11 gyArahaveM gaNadhara zrIprabhAsa 12 upasahAra 13 11 gaNadharoM ke devavandana 14 zrIjinezvarASTakam 15 zrIgaNadharASTakam 16 zrIgautamasvAmyaSTakam 17 zrIgautamasvAmIjI kA chanda 18 zrImad vijayanemisUrIzvara stuyaSTaka m U 102 104 129 131 134 135 : teIsa : Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadvIrajinendrANAM gautamAdigaNAdhipAH / zrIgaNadharavAdAnAM sUtrAgamAnusAribhiH // varNanaM kAvyarUpeNa kriyate kRtibhiH mayA / bAlAnAM jJAnabodhArtha, zrImadsuzIlasUriNA // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Articles kakarAla Wan OM hrIM arha namaH Wan // vartamAna zAsanAdhipati-zrImahAvIrasvAmine namaH // // anantalabdhinidhAnAya zrIgautamasvAmine namaH // // zAsanasamrATazrI badadhijayanemisUrIzvarAya namaH // // sAhityasamrATazrImadvijayalAvaNyasUrIzvarAya namaH // sssssssssssssssssssssssssssssssssssssss 55UUUUUUU. zrIgaNadharavAdakAvyama TRICKS 955555555 55555555555555555555555555555555555559. 1 maGgalAcaraNam jayatu jayatu bhAsvat kevalAnandanandI , vikasitasakalArthaH dIptapuNyapratApaH / turiyapathaprayolA vizvavandyodayazrIH , bhavatu zivaguNAnAM varddhamAnaH jinendraH / / 1 / / gaga.. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , evaM jarAmara raNasaMzayajIvasiddheH nAnApramAraNakathanaM hi sutuSTimApa / ziSyaiH svapaJcazata dIkSayito nipUrNA, jJAnAya gautamagaNaM praNamAmi taJca // 2 // , zrIrindrabhUtiranujo sudhIyo'gnibhUtiH vIreNa vaJcanakRtaM kila cintitApa / tasyApi karmaviSaye zamitA kuzaGkA, taM naumyahaM zubhadhiyA vinato'gnibhUtim // 3 // tripadIM vicArya, babhUvuH / syAdvAdabIjaM jIvAdizaGkArahitA labdhilakSmInidhayA ye kurvantu siddhi garaNadhAriNaste ||4 // ziSanti , vINApustakadhAriNIm / zvetavarNAM sthitAM padma, zrutadevI sadA staumi samyagjJAnapradAyinIm // 5 // yeSAmIzaraNato'pi yAnti vipulaM bhAgyodayaM sajjanAH nyAya - vyAkaraNAdi-zAstraracanA - naipuNyabhAjAM varam / tIrthoddhAradhurandharaM guruvaraM sadbrahmacaryAJcitaM, vande'haM tapagacchanAyakavaraM taM nemisUrIzvaram // 6 // ( 2 ) , Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , are granthaughe sunipuNadhiyA zAstranipuNaM kavInAM ratnaM vyAkaraNavaravAcaspatimiti / suvidvadvRndAli-stutavibudhataM sadgurAyutaM, stuve taM sUrIzaM praguruvaralAvaNyamuniSam / / 7 / / 1 pUjyaM dharmaprabhAvakaM suvihitaM saMvignagItArtha kaM syAdyantAdi susarjakaM guNanidhi subrahmacAroM sadA / ratnaM vyAkaraNe cat dinakaraM sadezanAvakSaka, vande zAstravizAradaM zubhaguru taM dakSasUrIzvaram // 8 // maGgalaM kRtvA, vAcakazrIvinodasya, jityA garino'pi vai // 6 // etacca deva-guru- prasAdataH / gautamAdigaNAdhipAH / sUtrAgamAnusAribhiH / / 10 / / varanaM kAvyarUpeNa, kriyate kRtibhiH mayA / bAlAnAM jJAnabodhArtha, zrImadsuzIlasUriNA / / 11 / / zrImadavIra jinendrAraNAM, zrIgaradharavAdAnAM, (=) Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mmmmmmmm hai prathama zrIindrabhUti-gautamasvAmI gaNadharaH sarvajJadevo jinavarddhamAnaH , purImapAyAM nikaSA suramye / mahatyaraNye mahasenanAmni , tIrthapravRttyai kRtavAn vihAram // 1 // nizamya taM tatra vane vasantaM , vidvAna dvijo gautamanAmadheyaH / yasyAparaM nAma kilendrabhUti ragAdasau tat-prabhudarzanArthI // 2 // dRSTvA tamIzo'vadadindrabhUti , Agaccha te svAgatamastu bhadra ! / asti tvadIye hRdi saMzayo yad , jIvo'sti vA naiva tadIya sattA // 3 // apAkariSye tamahaM dvijendra ! , nizAmayadhyAnaparo hi bhUtvA / sarvajJatAyAM mama saMzayaM tvaM , mA dhA tato jJAsyasi tattvabodhAt / / 4 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moho'sti te cetA yad viruddho , hArtho'viruddho'pyavabhAsate'tra / pittena dagdhAsi yadIya jihvA , kaTavI sitAM vakti sa rugNabhAvAt // 5 // yathA ghaTo'kSayoH kila sannikarSAda , jJAto bhavatyeva hi tat prmaatraa| tathA na jIvastvAmyate'taH , pratyakSamasthAsti nahi pramANam // 6 // dhUmena liGgana yathA pramAtA, mahAnase pazyati nUnamagnim / dRSTvA tataH zUbhRti dhUmarekhAM , tatrA'numAnaM kurute'nalasya // 7 / / liGga na jIvasya tathA tu kiJcid , vilokitaM kenacidatra loke / manyeta liGga yadi cetanA'sya , na sA'pi dRSTaH sarariMga prapAtA // 8 // tathopamAnaM na bhavet pramAraNaM, vastvatra loke nahi jIvatulyam / na cAptavAkyAni tu sAdhanAni , parasparaM teSu mahAn hi bhedaH // 6 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhaspatirvakti na kiJcidatra , __ bhUtAni rikta kila vastu jAtam / vadanti vedA api tadvadeva , __ hya tpadya vijJAnaghano'ntameti // 10 // asau ca vijJAnaghano mRdAyo , vAyuH kRzAnuzca na bhinna ebhyaH / naiteSu jIvo nahi jIva ete tasmAnna jIvaH kila siddhimeti // 11 // kecicca vedArthavido vadanti , svargecchuko'gni juhuyAt sadaiva / jaDAni bhUtAni priyApriyAriNa , cecchanti vedeSu virodha eSaH // 12 // zUnyatvavAde paramapravINAH , bauddhAH jagaccha nyamudAharanti / / utpadya bhUtAni hi yAnti nAzaM , tasmAnna vai siddhayati jIvasattA // 13 // itthaM tvadIye hRdaye'sti zaGkA , tAmindrabhUte ! vitanomi naSTAm / siddhAntataH tvaM zRNu sAvadhAnaH , jIvasya siddhau gaditaM pramAraNam // 14 // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSatazcetasi bedyamAnaM , sukhaM tathA duHkhAmadaM susiddham / tadvat prasAraNAntara sAdhyatA'tra , nApekSyate gautama ! jIvasiddhau // 15 // manyasva maivaM yadiya pratItiH , dehe'sti tasmAdayameva jIvaH / itthaM yadi syAt tu kRte zarIre , pratItireSA na kathaM dvijendra ! // 16 // tathA tvadIye hRdi jIvabhAve , yaH saMzayazcosthitavAn gurago'yam / vijJAnanAmA guNinaM vihAya , kamAzritaH syAd vada vipravarya ! // 17 // dehastu mUrtatvajaDatvabhAvAt , guNI na yuktaH khalu saMzayasya / tasmAd guNI siddhayati jIva evA mUrttatvabhAbAdajaDatvabhAvAt // 18 // pratyakSa evAsti gurago'mbarasya , zabdaH paraM vyoma kathaM parokSam / na zaGkitavyaM dvijarAja ! caivaM , zabdo guragaH paudgaliko na khasya // 16 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNagrahe yanmanasA gRhItaM , pratyakSametad vizadAvabhAsam / . na kevalaM cAkSuSameva viddhi, pratyakSamavyAptiraho ! bhavitrI / / 20 // . puSpasya gandho nahi netrabodhyaH , __ jalasya zaityaM nahi tena gamyam / guDasya mAdhuryamajasya vAraNI , na cAkSuSe hanta ! viDambanaiSA / / 21 / / ahaM pratItyA khalu jIvasiddhiH , yathA tavAgre gaditendra bhUte ! / svarUpavacyAnyakalevare'pi , taM cinmayaM vidhyanumAnatastvam // 22 // . prakSAriNa nityaM paracAlitatvAt , imAnyathAhuH karaNAni vijJAH / svatantrameSAM hi niyAmakaM kaM , jIvaM vinA vakSyasi gautama ! tvam // 23 // saMghAtarUpasya kalevarasya , svAnyasti jIvastvanumIyamAnaH / / tanozca bhogyatvata eSa eva , bhoktAnumityA kila sAdhyamAnaH // 24 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihAya sattAniha vastunaH syAt , na saMzayasthodbhava indra bhUte / / astitvamAzritya hi sarparajjvoH , utpattiriSTa ! khalu tasya vidvan ! // 25 // sadbhAvanAdAya ca saMzayasya , hyAtmapratIti manasAvagancha / nAstvizaGkA kriyate tu kena , __vandhyAsutasyAtra vicakSaraNena / / 26 // itthaM tjacyA bhadra ! vicArya samdhaka , prAtAnumAnendra vibodhanIyaH / vede virodhaM ca camokSate tvaM , tamapyalaM me gadato nirasya / / 27 / / jJAnasya tadvat kila darzanasyo payogamAhuH vibudhAH mahAntaH / vijJAnamityeva tayo'stu sandhaM , ghanaM ca vijJAnaghano'yamuktaH / / 28 / / utpattimatvAt khalu bhUtasaMghAt , sa dravyaparyAya iti prasiddhaH / utthAya cAnte'nubilIyate ca , tato'sya na pretya bhaved hi saMjJA // 26 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , nAmAntarasyodbhavato dvijendra ! zarIraparyAyamatAvibhau ca / utpatti-nAzau hi zIramenaM, vasantamuktvA ca vadanti vedA / / 30 / / dhruvatvamasyAtmana indrabhUte ! , tataH zruterarthamavehi bhadra ! | virodhahInaM manasi svakIye, manyasva sattAmatha dehino'sya / / 31 / / tathA ca vedAntibhirAtmano'sya : yadaikyamuktaM tadavehi vipra ! / liGgasya bhedena vibhinnarUpaM, tasmAdanekAH khalu jIvabhedAH / / 32 / / vizvasya zUnyaM vivadanta ete, vidanti bauddhAH nanu zUnyameva / tasmAnna siddhAntata eSa mArgaH 1 manAsvabhirmanyatayA grahItaH / / 33 / / , na vastu dharmaH kila nizcayatvAt, ayaM bhaveditthamayaM na veti paryAyataH svAparayohi vastu, sarvaM bhavet sarvamayaM jagatyAm / / 34 / / 1 10 ) Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivekarUpeNa vivakSayA tu , jAnAhya sarvaM kila vastu sarvam / ato hi sAmAnya-vizeSabhAvAt , vAcyaH padArthe jagatIndrabhUte ! / / 35 / / itthaM tarkayutAH prabho suvizadA pAkarNya vAco dvijaH , bodhaM tatkSaragamIyivAn svahRdaye jIve'stazaGko'bhavat / sarvajJatvamathezatAM ca jagatAnAlocya vore tataH , sArdhaM paJcazata : svakIyabahubhizcAritra-dIkSo dadhai / / 36 // // iti zrIgaNadharavAdakAvye prathamendrabhUti garaNadharasya varNanam / NAATE ( 11 ) Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai dvitIyazrIagnibhUtigaNadharaH Earmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm vANyAM bRhaspatisamaM viduSAM vareNyaM , zrutvA'najaM jinapadena gRhItadIkSam / tasyA'nujo'timatimAnabhidhA'gnibhUtiH , cintAvyathAhatamanA akarod vilApam / / 1 // bandhoH parAjayasamutthitaroSabhAvaH , ziSyaiH vRto'mbara svapaJcamitaiH svakIyaH / tatraiva so'pi gatavAn svamatAbhimAnI , yasmin vane jinavaraH kRtavAn vihAram // 2 // yAvad gataH prabhumasau jina prAha tAvat , te svAgataM bhavatu bhUmisurA'gnibhUte ! / tvaM cA'pi bandhuvadalaM tyaja saMzayaM svaM, zrutveti so'pi nijacetasi vismito'bhUt // 3 // nUnaM mahApuruSa eSa samastavettA , astyanyathA paramanogatamAha kasmAt / matsaMzayasya ca layo'pi bhaviSyatIti , citte vicArya nahi kiJciduvAca vipraH // 4 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Alokya taM ca tadavasthamayaM mahAtmA' vocadvijendra ! tava saMzaya evamasti / kiM karma no bhavati gocara indriyANAM , __ syAd veti me zRNu baco'tra kRtAvadhAnaH // 5 // he vipra ! te prakaTasti yadeva vastu , samyaktayA prakaTabhAvamupaiti me tat / kenApi ceccharamasiMhagajAH na dRSTAH , teSAmabhAva iha bhUmitale kimasti // 6 // pratyakSametadadhunA zRNu sAmprataM ca , citte'numAnamapi dhAraya vahnibhUte / hetuH phale tanuvatAM nanu duHkhasaukhye , yastaM vibhAvaya vicakSaNa ! karma nAnyat // 7 // saukhyasya ramya ramaNI ramaNAdikaM tu , duHkhasya paNDitavareNya ! viSAdikaM ca / cetkAraNaM tvamavagacchasi dRSTameva , kasmAt phale viSamatA ghaTate tathAhi / / 8 / / rogAH bhavanti ramaNI-paribhogato'pi , teSAM kSayazca khalu sevanato viSANAm / evaM vilokya matiman kila kalpanIyaM , kiJciddhayadRSTamapi kAraNamagnibhUte ! // 6 // ( 13 ) Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaH sAdhaneSu sakaleSu sameSu satsu , bhedaH phale bhavati kAraNayo gato vai / gaureSu bandhuSu sameSu yaH kRSNa ekaH , ___ saMdRzyate'tra viSayAzanameva hetuH // 10 / bUSe tu kAraNamidaM yadi dRSTameva , vidvAMstadAtra patati vyabhicAradoSaH / tat kArmaNaM nanu zarIramudIryate'tra , yat syAt bhavAntaravidhAnasahAyabhUtam / / 11 / / yasmAd vinAnya tanu sambhava eva nAsti , evaM vicAraya vivekadhiyA svacitte / . mUtaM vihAya nanu mUrtamidaM hi vastu , sAddhaM tu kena vada gacchatu naijayogam // 12 // sA kA kriyA phalavatI na bhaved dvijendra ! , yA cetanena vihitA na hatA yadi syAt / tasmAccha bhAzubhakRteH pariNAma eva , karmocyate kRSikRterivadhAnyamArya // 13 // kottistu dAnaphalamastu pazorvadhasya , mAMsAzanaM phalamiti tvayakA vicArya / dhAnyaM yathA vibudha ! dRSTa phalaiva nohyA , eSA kriyAtra zRNu me gadato hi vAcam // 14 // ( 14 ) Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRSTaM vinazyati phalaM kila kAlayogAt , kasmAd bhavATanamaho ! ghaTate'sya jantoH / etad vicArya manasA vimalena vipra , jAnIhya dRSTamapi saumya ! phalaM tvamatra // 15 // saiva kriyA phalati ki nanu yat phalasya , lipsAM karoti tanubhRnmanasi svakIye / pIDAM svabandhanakRtAM kila cauryakarbhA' nicchannapIha labhate bata ! daNDamugram // 16 // karmedamastu parametadadRSTamUrta mityatra buddhiranudhAvati no madIyA / evaM kadApi manasA nahi zaGkanIyaM , bhUyo'pi me zRNu vaco'tra sayukti bhadra ! // 17 // duHkhaM sukhaM ca yadidaM kila bodhyate'tra , bhojyastathA ca dahanAdibhiragnibhUte ! / asmin sphuTA bhavati karmaNi mUrttatAyA , sA yAti no tanutayA khalu dRSTimArgam // 18 // yad bAhyavastubalato guNadharmabhedaH , saMdRzyate'tra sakalaH sa hi mUrta Arya ! / jJAnAya bho ! nanu nidarzanamatra viddhi , kumbho dRDho bhavati tailavRtAkta eSaH // 16 // ( 15 ) Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yad vastu vipra ! guNadharmavibhedabhAve , prApnoti yAM pariNati kila bhinnabhinnAm / tad viprarAja ! paribhAvaya mUrtameva , kSIraM yathA pariNatau dadhi jAyate'tra // 20 // yad yogyatA pariNataM tadadRSTamUrta , siddhAntatastvamavaMgaccha mano niyojya / dRSTAntato'tra pavanadvayaNukAdi vastu , jJAtvArya ! bhAvaya nijAntari karmasiddhim // 21 // evaM vIravacAMsi karmaviSaye sayuktipUrNAnyasau , zrutvA cetasi buddhavAn prabhuvare sarvajJatA prasphuTAm / natvA zrIgurupAdapadmayugalaM jaine ca dharme mati , dhRtvA svIyakhakheSu chAtrasahitaH Asid dvijo dIkSitaH / 22 / // iti zrIgaNadharavAdakAvye dvitISazrIagnibhUti garaNadharasya varNanam // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyazrI vAyubhUtigaNadharaH 1 svacAruvaktrAdathavAyubhUtiH zrAkarNya bandhudvayamAptadIkSam / vizeSa cintAkulitendriyo'yaM, zozucyamAnaH kRtavAn vimarzam // 1 // bandhU madIyau yayupeyivAnsau, yadIya bodhena ca vItazaGkau / prAstAmato vIrajino mamA'pi kariSyati zreya gaNa - 2 madIyacitte kila saMzayo yaH gADhaM tamo vAsti tad bhAnu vAgdIdhitibhizciraM no, samUlameva vicArayan cetasi vAyubhUtiH upAsyamAnaH // 2 // samastabhUtAtivinAzadakSaM, virAjamAnaH / kSayameSyatIti // 3 // ziSyainijaiH paJcazataiH sametaH / jitAriSaTkaM prabhumAsasAda // 4 // ( 17 ) Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRSTava taM sa prabhurAha vAcaM , he vAyubhUte ! nahi vetsi samyak / zruteH padArthAnata eva bhadra !, tvamUhase jIvazarIrabhede // 5 // yathA surAdravyasamanvayena , utpadyate mAdakatA tathaiva / bhUvArivaizvAnaravAyusaMghAt , syAccetanAtastanureva jIvaH // 6 // evaM tvayA naiva vizaGkanIyaM , no'dhItavAn ki zrutivAkyametat / / svargasya kAmI tu yajeta hIti , vede'pi siddhastanu jIvabhedaH / / 7 / / jaDAni bhUtAni bhavanti saumya , teSAM hi saMgho yadi cetanA syAt / tadA militvA sikatAsamUhaH , kathaM na tailAbha hi kalpate'sau // 8 // mRte'sti dehe'pi tu bhUtasaMghaH , sA cetanA tatra kathaM ca bhAti / bhUtAtiriktastata eSa jIvaH , ___ evaM kuto vetsi na vAyubhUte ! // 6 // ( 18 ) Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRte tu dehe nadi vAyu-vahni , ataH kutastatra tu cetaneti / yukto na tarkaH nayatapUrti , tau yuktitazcetana siddhayatISTam // 10 // viziSTa-tejo'nalayorabhAvAta , mRte zarIre nahi cetanA cet / tvaM tad viziSTaM nanu jIvameSa , kathaM na vetti dvija ! dehImannam // 11 // vAtAyanaiH paJcabhirIkSamANaH , pumAn yathA bhadra ! gavAkSabhitraH / tathendriyaiH paJcabhirarthaboddhA , AtmApi bhinno bhavatA'numeyaH // 12 // prAdyA zizoryA stanapAna kAMkSA bhilASatAyA aparAbhilASaH / pUrvA'sti tasmAdabhilASa eSaH , zarIrabhinno guNa prAtmano vai // 13 // duHkhaM sukhaM cAnubhavAtmakaM bho , ayaM guNazcAnubhavo dvijendra ! / kamAzritaH syAda guriganaM vihAya , guraNI sa Atmeti tato'vagaccha // 14 // ( 16 ) Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ no cet svabhAvaM hyavalambya muJceH , nijAgrahaM sAkSara ! tat svabhAvaH / ceccinmayo'yaM kathametu yogaM , jaDena bho ! bhUtakadambakena // 15 // svargAptaye yajJavidhistathArya ! , dAnAdikarmANyapi bho ! vRthA syuH / dehe citAyAM tu phalAni teSAM , jIvAhate ko hi labheta nUnam // 16 // evaM sa prAtmA prakaTazca bhinnaH , cittopayogI ca vibhAvanIyaH / tad vyAvRti bhadra ! vihAya loke , jJAnaM samastaM vihataM budha ! syAt // 17 // pavanabhUtirapi prabhubodhitaH . - vapuSi cAtmani bheda bhavetya hi / nijakhakheSu mitairbahubhiH samaM , zivapadApti - kRte pathiko'bhavat // 18 // // iti zrIgaNadharavAdakAvye tRtIya zrIvAyubhUti gaNadharasya varNanam // ( 20 ) Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuutsNdhe| caturthazrIvyaktagaNadharaH mmmmmmmmmmmmmm zrutvA zrIprabhuNA jitAn bhagavatA trInagrajAn paNDitAn, vyaktAkhyo'pi tamImivAn dvijavaraH chAtraiH zataiH pnycbhiH| sArdhaM ca praNanAma sAJjalimamuM zrIvarddhamAno'vadat, vyakta hi tyaja nAstitAM drutataraM bhUteSu yA te matA // 1 // vedoditaM brahmavidhau mahattvaM , tathApalApaM kila bhUtAni devA iti bhASitaM ca, parasparaM bhinnamavaiSi vidvan // 2 // na vastuto veda padArthamArya ! jAnAsyataste'tra mahAn vimoha / na vastuno'sti svata eva siddhiH, ataH pratItistava zUnyatAyAH // 3 // artho hi kArya vyavahAratazca, sa eva bho ! kAraNatAmupaiti / parasparApekSitayA vivekina, svato na siddhiH parato'pi naiva // 4 // ( 21 ) Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avyaktamAdya kila vastuno'sti, tathaiva cAntaM paramANubhAvAn / madhyaM kathaM tad vazagaM labheta, tvaM vetsyataH zUnyamidaM samastam // 5 // he vyakta ! samprati zRNa ttaramatra pakSaM, svapnendrajAlasadRzaM gaditaM jagadyat / tat kAraNAd vibudha ! vizvavirAgatAyAH, nAzAya mohatamasastadanityatA'sti // 6 // dRSTaM zrutaM ca yadavedi vicAritaM yat, tatsvapnagaM bhavati sarvavidaM sadaiva / ' kAmaM tu jAgRtanarasya tadeva mithyA, vidvastathApi parato'sti tadartha sattA // 7 // yadyapyasad bhavatu nizcitamindrajAlaM, mithyA tathApi na bhavanti tadIyabhAvAH / etad vizAlajagati dvija ! santi nUnaM, bhUtAni ko'tra kurute hi vitarkabhAvam // 8 // bhAvaM paraM yatvamapekSya sattA arthasya vakSIti na yuktiyuktam / hrasvAdikaM yat kila vastu jAtaM, svato'pi siddhaya diha viprarAja ! // 6 // ( 22 ) Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasyaiva saMzaya ihArya ! yadasti satyaM, yaccAsadasti ghaTate'pi na tasya zaGkA / grahorage bhavati bho ! yadi sarva rajjvo:, tA~ tayovibudha ! sattvamapIha dRzyam // 10 // yadyapyakSayAmiha dhArayantaH, padArthadharmA tathApi vastvetaditi svakIyA, sattApi siddhA parivartanArhAH / khalu bastuno'tra // / 11 // - evaM hi bhUtAnyapi santi saumya ! svasattayAtreti bhUtApalApo nahi yuktatarkaH, samRddha metajjagadasti tena / / 12 / / evaM zrIjinapasya tarkasahitA zrAkarNya pUtA giraH, vyakto'pyujjhitavAn svasaMzayamalaM jJAtvAsti tAM bhautikI / natvA taccaraNAravindayugalaM svIyottamAGga ena ca, cAritraM praviveza nirmalamatiH ziSyaiH sametastadA ||13|| vibhAvayatvam / // iti zrIgaraNadharavAdakAvye caturthazrIvyaktagaraNadharasya varNanam / ( 23 ) Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH zrIsudharmagaNadharaH evaM hi sujJAya catuSTayasya, vRttAntamAkarNya sudhrmviprH| zrIvarddhamAnaM prabhumatra vizve, dhRtAvatAraM manasA vibodhya // 1 // ziSyAn samAdAya zatAni paJcA gacchad dvijo'yaM jinapopakaNTham / vIrastamUce ca nataM sudharman ! vimuJca sarvasya sahakSatAM tvam // 2 // yAhag bhavet kAraNamatra loke, tAhag hi kArya pariNAmakAle / bIjaM yathA tasya phalaM tathaiva, notpadyate nimbata AmravRkSaH // 3 // evaM naraH pretya dhra vaM naraH syAt, nArI ca nAryA avatArameti / kintu zrutau tad viparItamukta, jIvAH dharante yadanekadehAn // 4 // ( 24 ) Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM viruddhoktita eva zaGkA, ___ samutthitA te hRdi tat samAdhim / vadAmi bho ! tvaM zRNu sAvadhAnaH, yena kSayaM yAsyati saMzayo'yam // 5 // yanmanyase kAraNakAryasAmyaM, aikAntiko nizcaya eSa naiva / bhavanti bhUyAMsi pRthaktvato'tra, kAryANi vidvan ! kila kAraNebhyaH // 6 // kenApi yogena hi lauhametat, svarNatvamAyAti vilokaya tvam / go lobhato jAyata eva dUrvA, jAnIhi taddhatu vicitrabhAvam // 7 // vicitrarUpAt kila kAraNAddhi, vicitra rUpAkRtiratra dRSTA / tasmAdavehI hi zarIriNAM tvaM, __vicitrayonibhramaraNaM dvijendra ! // 8 // pUrva mayokta va hi karmasiddhiH, kriyA bhaveda yA phalanIti sA vai| tasmAd vicitrAdiha karmaNo vai, vicitrayonibhramaNaM susiddham // 6 // dRSTA / ( 25 ) Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nATaye naTo dhArayate yathaikaH, veSAn vicitrAn matimAMstathaiva / vihAya mohaM nijamAnasasya, ____ sarvasya vaicitryamavehi saumya ! // 10 // evaM nizamya jinanAtha - sayuktivAcaH, tyaktvA svasaMzayamasau sakalasya sAmye / jJAtvA'ciraM tadanukarmavicitratAM ca, dIkSAM dadhau svabaTubhiH sahitaH sudharmA // 11 // // iti zrIgaNadharavAdakAvye paJcamazrIsudharma garaNadharasya varNanam // * Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / SaSThazrImaNDitagaNadharaH warrammarrrrrrrrammm tatastamAlaya' gRhItadIkSaM, vIraM gato maNDitavipravaryaH / sambodhya taM nAma ca gotramuktvA, avocaditthaM jagadekanAthaH / / 1 // vede vibhutvAd gadito'yamAtmA, vyomeva nUnaM gatabandhamokSaH / tatra va jIvasya ca bandhamokSa, carcA kRtA karmavazI kRtasya // 2 // evaM virodhastava dRSTimArge, yadApatatyarthamajAnatastat karoSi zaGkA nanu bandhamokSau, jIvasya kiM vA bhavato navAsya / / 3 / / jIvasya bandhaH saha karmaNA cet, . yadyAdimAn tatkhalu cetanAdeH / nirhetukatvAnnahi sambhavo'pi, syAd vA jinazRGgamivAtra loke // 4 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAdimAn bandha itISyate cet, kadApi tat syAnnahi jIvamuktiH / evaM ghaTate nahi bandhamokSau, he maNDitAtastava saMzayo'sti // 5 // atrottaraM me zRNa pakSamArya, sayukti te'haM pratipAdayAmi / AkaNyaM yaM syAt tava kaH samAdhiH, tvaM cAtmano jJAsyasi bandhamokSau // 6 // parasparaM kAraNakAryabhAvAd, jIvasya bIjAGa kuravad dvijendra ! / ' sambandhamiSTaM saha karmaNA'tra, anAdisantAnamavehi nUnam // 7 // svasmin yathA sammilitaM mRdaMzaM, jahAti hemAnalayogametya / tathAyamAtmA ghanakarmajAlaM, jJAnakriyAbhyAM dahatIti dhAryam // 8 // mithyAtvadoSAdikahetusaMgAd, ajJAnabhAvAnnanu yA pravRttiH / kriyAsu jIvasya vilokyate'tra, tAM viddhayanAdi viduSAM vareNyaH // 6 // ( 28 ) Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arUpijIve nanu mUrtakarma bandhaH kathaM syAditi nohanIyam / ghaTAdikAnAM nabhasA nibandhaM, arUpiNA pazyasi ki na vipra ! // 10 // yAvat svarUpaM nahi vetti tAvad, baddho'yamAtmA saguraNatvabhAvAt / jJAtvA svarUpaM tvayameva vipra ! mukto nigadyeta hi nirguNatvAt // 11 // itthaM nizamya jinanAthasumiSTavAraNI, samyaktayA viditavAn nanu bandhamokSau / natvA tadIyacaraNau dvijamaNDito'yaM, chAtraH samaM jinapadena ca dIkSito'bhUt / / 12 // // iti zrIgaNadharavAdakAvye SaSThazrImaNDita gaNadharasya varNanam // ( 29 ) Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rammmmmmmmmmmmmmmmmmm? saptamazrImauryaputragaNadharaH sarvajJatAM jinapateratha mauryaputraH, AkarNya dIkSitamamuM budhamaNDitaM ca / mokSe zubhe dRDha samutsukacittavRttiH, chAtra: sahAgamadasAvupavIramAzu // 1 // taM vIra Aha-budha ! maurya ! zrutau yadukta, ___ yajJaiH prayAnti manujA api devaloke / mAyopamAnathasurAnnanu kohi pazyet , tatte viruddhakathanAt kila deva zaGkA // 2 // tvaM vastutaH zrutipadArthamamuM na vetsi , tacchaMkase sumanasAM viSaye manISin / tvat saMzayasya vidadhAmi nirAsamArya ! vAcaM zRNuSva mama samprati sAvadhAnaH // 3 // pratyakSatastvamiha pazyasi ki na devAn , yaH dhAritA'malamanoharaveSabhUSA / mAnimAn vibudha ! viddhi na pazya samyak , ete'nimeSanayanAH na tathA manuSyAH // 4 // ( 30 ) Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM ca khe bhramadidaM nanu tArakAraNAM, cakraM na pazyasi samujjvaladacchakAkSi / naitat prameyamanalAmRtayovikAraH , tattvaM jaDaM na gatimat pravadanti vijJAH // 5 // cedAlayAn manuSa etadazeSacakraM, ye tvatra bhAva ! nivasantyamarAH dhruvaM te / evaM ca lokapatayaH paritaH surAdri, maurya ! bhramanti niyatA sthitiratra loke // 6 // 1 devAstathA ca manujAn pratiduHkhasaukhye yalambhayanta iti saukhya susiddhameva / yasmAcca te na nayanAyanagocarAH syuH, tat kAraNaM bhavati vaikriyikAyayogaH // 7 // sthUlaM ca sUkSmalaghulambamidaM zarIraM, karttuM kSamAdi viSado vividhakriyAtaH / tad vaikriyaM kathitamArya ! budhestu zAstre, evaM sthiti sumanasAM tvamavehi saumya ! // 8 // yannArakAH vividhapApaphalopabhuktyai yad bhuJjate ca zubhapuNyaphalAni devAH / , itthaM hi zAstrabhariti samadhItya me ca , vAco nizamya budhamAnaya devasattAm // // ( 31 ) Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyopamatvamiti yad gaditaM surANAM, tat sAdhakaM AmarasampadanityatAyAH / nocedayaM makhavidhiH sakalo vRthA syAt, uddizya ki phalamaho vidadhItako'pi // 10 // itthaM vIrasya vAco'mRtarasamadhurAH karNayugmena pItvA, devatve cAstazaGka praNatinatazirA vIrapAdau vavande jaine dharme ca niSThAmacakaradaciraM ziSyayUthena sAdha, tatkAlaM dIkSito'bhUjjinapati-vacasA mauryaputro dvijendraH // 11 // // iti zrIgaNadharavAdakAvye saptamazrImauryaputra garaNadharasya varNanam // ( 32 ) Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamazrIakampitagaNadharaH akampito vIrajinoktamArge , gRhItadIkSaM tu nizamya mauryam / zrIvarddha mAnaprabhuvandanAyai , tadantike zIghramagAtsa tantraH // 1 // dRSTvA tamUce jinanAtha evaM , akampita ! svAgatamastu bhadra ! / citte tvadIye kila saMzayo'yaM , yannArakAH santi naveti saumya ! // 2 // vIkSyanta etAH kila tArakAstu , tathA pratItiH nanu devatAsu / tiryag narAste pragaTAH jagatyAM , parantu jAnAsi na nArakAMstvam // 3 // gatisturIyA nirayAbhidhAnA , . yA prANinAmucyata Arya ! tatra / gatA hi jIvAstvayakA na dRSTAH , __kenApi liGagena ca no gRhItA // 4 // ( 33 ) gaNa-3 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akampitAtastava cittamadhye , udeti zaGkA khalu nArakeSu / dattvAvadhAnaM zRNu me'tra vANI , yayA samAdhAnamavApsyasi tvam // 5 // siMhAdayo yadyapi cenna dRSTAH , kaizcijjanaH santi tu te tathApi / pratyakSamevaM tava nArakAH no , parantu me te prakaTAH vibhAnti // 6 // maduktimAdhAya nanu pramAraNaM, sattA vibodhyA tava nArakAraNAm / ' yataH pramANeSu yathArthavastuH , vacaH pramAraNaM kathitaM tu tajjaiH // 7 // jJAnaM yadatrendriyasambhavaM tat , pratyakSamityeva na dhAraNIyam / tadavastutaH saumya ! parokSameva , yadAtmanastena parokSatA'sti // 8 // uraNAdi siddho hyazidhAtujo yaH , astyakSa zabdo nanu tena vAcyaH / prAtmA gataM taM prati yad bhavet tat , pratyakSamukta kila tattvavidbhiH // 6 // ( 34 ) Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tvamindriyaiH vetsi na nArakAnyAn , tAnAtmanAhaM kila vedmi bhadra ! / manogataM te'pi ca bhAvanIkSe , pratyakSamevaM mamakaM pratIhi // 10 // etAvatA'pyArya ! mano na tuSTaM , arthAttupatti nanu mAnape yad / pIno narazcaiSa divA na bhuGakta , __ arthA nizAyAmiti pInabhAvAt // 11 // utkRSTayogAya surA yathoktAH , ekAntaduHkhAya tathaiva saumya / manyAmahe nairayikAn vinA kAn , brUhi tvamevottaramatra kiJcit / / 12 / / tiryaGa narA Arya ! na bhuJjate tu , ekAntaduHkhAni yato hi teSAm / duHkhAd virAmo'pi yadA kadAcit , parantu tAvat nahi nArakAraNAm // 13 // tiryaGa narA ye bahuduHkhabhAjaH , te'tropameyAH kila nArakaiH syuH / akampitaivaM hya pamApramAraNAd , avaihi sattAM budha ! nArakAraNAm // 14 // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM vaco jinapateramRtAyamAnaM , . zrutvAstitAM viditavAn nanu nArakAraNAMm / vidvAnakampita imaM zirasA ca natvA , dIkSAM lalau jinapadena saziSyavargaH // 15 // // iti zrIgaNadharavAdakAvye aSTamazrIprakampita garaNadharasya varNanam // ( 36 ) Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamazrIacalabhrAtagaNadharaH zrIvarddha mAnavacanAmRtapAnakartRn , naikAn munInacalabandhuravetyamuktAn / mokSecchayA svayamapi brajatisma zIghra , ziSyaiH samaM bhagavataH jinapasya pAveM // 1 // yAvat kRtAJjalirasau praNanAma vIraM, tAvatsa Aha bhagavAnacalaihi saumya / tvaM zaGkase zrutipadAnavabodhate vai , . syAtAM satI kima nanu bhuvi puNyapApe // 2 // eke vadanti vibudhAH sukhaduHkhahetuM , utkarSato hya pacayena ca puNyameva / hAnyAstathopacayatazca hi kecidatra , saukhyAsukhapradamidaM nanu pApameva // 3 // anye pRthak-pRthagime iti cApare tu, .. pAhudvivarNamariNavad dhra vamekameva / svAbhAvike tanubhRtAmiha duHkhasaukhye , ki puNya-pApaphalanAditi manvate'nye // 4 // ( 37 ) Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaMvidheSvacala-satsu vikalpakeSu , ___ dolAyate tava matiH kila sNshyaaptaa.| sampratyahaM tava samAdhaya eSa vacmi , . tvaM me nizAmaya vaco vihitAvadhAnaH // 5 // turyo vikalpa iha paJcavikalpakAnAM , mAnyo'sti no'pi matiman ! zRNu kAraNaM yat / vastvatra puNyamayapApamayatvarUpAd , vAcyaM yato bhavati paudgalikaM hi karma // 6 // prAdyAnupekSya kathitAniha bhaGgakAMstu, carcAkriyeta vibudhAtra hi paJcamasya / . yo'yaM svabhAva uditaH sa ca kIdRzo'sti , mUrto'thavA naya ivAyamamUrtarUpaH // 7 // cenmUrta eSa tata Arya hi karmasiddhiH , yAno matAstyacalano yadi mUrtatA'sya / kArya bhavedahaho nUnamakAryamatra , duSTaM mataM ca tavakaM dvijarAja ! siddhayet // 8 // tvaM vastudharma iti cenmanuSe svabhAvaM , prAgvad virodha iha saumya mate tvadIye / ced vA svabhAvapadavAcyamakAraNatvaM , tAkadeva patitAH syurazeSabhAvAH // 6 // ( 38, ) Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svabhAvasiddha yadi duHkhasaukhyai , tadAtu bho! sraggaralAdikAnAm / ahetutA syAdanapekSitAyA , ___ tasmAt svabhAvAn nahi te bhavetAm // 10 // yadi svabhAve'nupalabdha Arya ! , kartRtvabhAvo'cala manyate cet / tadA susiddha kila karmaNIha , kuto niSidhyeta hi kartR teyam // 11 // yadodayaH syAd khalu sAtakarmaNAM , tadaiva saukhyaM phalamApyate janaH / asAtakarmaprabhavaM phalaM bhavet , zarIriNAM kevalamAttidAyakam // 12 // prathAtmano vai pariNAmabhAvAt , . sukhaM ca duHkhaM yadi rUpiNI no| tadA kimarthaM nanu puNyapApe , hyarUpiNIti tvayakA na zaGkayam // 13 // yato hi bhAvAH sakalAH dvijendra ! , . tulyA atulyA iti nAsti doSaH / tathA ca vidvan ! sukhaduHkhayohi , srakacandanAdyAzca viSAdikAni / / 14 // ( 39 ) Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saumyeha mUrtAH yadi hetavaH syuH , kutastadaite nahi puNyapApe / mUrte vijAnAsi svayaM vivekAt , kAryasya cet kAraNatA samAnA // 15 // jIvasthitaM sakriyayotthitaM yat , sarvaM hi puNyaM tvamavehi bhAva / tasmAd viruddhaM dvija ! pApamasti , yuktyA nayaivAcala ! viddhi sarvam // 16 // saumye hi kAryasya ca kAraNasya , kAryAnurUpaM kila kAraNaM syAt / jIvasya vidvan ! pariNAma uktaH , sukhasya duHkhasya ca nAmadheyAt // 17 // pUrvoditAbhiH kila yuktibhiH bho , siddhaH bhavetAM dvija puNyapApe / skandhastayoH pudgala eka eva , etadvayaM citritapatravacca // 18 // evaM vidhairvIrajinendravAkyaiH , sayuktipUrNaratha bodhmaaptH| vItasvazaGko'calabandhureSaH , gRhItavAn jainapadena dIkSAn // 16 // // iti zrIgaNadharavAdakAvye 'acalabhrAtA' nAmaka gaNadharasya varNanam // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwwww dazamazrImetAryagaNadharaH 1 marnamannamraamaamanaram. prabhAva athendrabhUtyAdimahIdvijAnAM , muktAtmanAM vIravacaH prabhAvAt / prAkarNya vRttaM nijamuktikAmI , metAryavipraH prabhumAsasAda // 1 // kRtaH praraNAmaM tamuvAca vIraH , . metArya ! te svAgatamAcarAmi / kimasti vA no paralokavastu : . iti tvadIyaH kila saMzayo'sti // 2 // zarIradharmaH kila cetaneyaM , __mRte zarIre na bhavAntarAptiH / madye yathA mAdakatA tatheyaM , ceddehajAnAmapi tato'nyalokaH // 3 // yadyaikasUryaH pratibimbato'psu , . vyAptastathAtmA pratidehamekaH / ced vyApakatvAnnanu dehanAze , kuto'nyaloke gatimAnayaM syAt // 4 // ( 41 ) Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIriNAM kintu bhavAntarAti , zAstroditAmArya ! zRNo'pi tasmAt / pArekase tvaM paralokasattA , atrottaraM paNDita ! dattapUrvam // 5 // bhUtendriyebhyo hyatirikta prAtmA , tvadIya dharmaH kila cetanAsti / nityazca naikaH na ca niSkriyo'yaM , ghaTAdivad lakSaNabhedabhinnaH // 6 // tathA surANAmatha nArakAraNAM, kRtenya loko'pi hi sarvametat / prapaJcitaM gautamavAyubhUti mauryAdikebhyo bahuyuktipUrvam // 7 // sukhaM tu kecinnanu duHkhamanye , labhanta evaM ca vilokaya bhedam / tadAtmabhedAddhi bhavAntApti , sambhAvanAM kuruSe tasmAdananto nijakarmabhizca , bahUni janmAni labheta jIvaH / metArya ! jAtismaraNAcca kazcid , bhavAntarajJAnamupaiti nUnam // 6 // kathanna // 8 // ( 42 ) Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itthaM prabhojinavarasya nizamya vAraNoM , pIyUSato'pi madhuro dvijarAja eSaH / hitvA svasaMzayamalaM paralokabodhaM , kRtvA ca mokSapadavIM pathiko babhUva // 10 // // iti zrIgaNadharavAdakAvye zrImetArya garaNadharasya varNanam // PROTTESH ( 43 ) Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazama zrIprabhAsagaNadharaH zrIvardhamAnoditamokSamArge, pAnthAyamAnAnatha gautamAdIn / zrutvA prabhAso'pi jinopakaNThaM , svamuktimicchan drutamAjagAma // 1 // cakre praNAmaM prabhave tatastaM , zrImAn mahAvIra uvAca vAkyam / ' prabhAsa ! te zaM bhavatAta sadaiva , mokSo'sti vA neti tavAsti zaGkA // 2 // vede tu devAlayabhAma hetoH , yaSTavyamAjIvanameva muktam / yajJasya sAvadhavidhisvarUpAna mokSasya siddhirghaTate kadApi // 3 // tatraiva coktaM yadi yaM tu muktiH , __ guhAsya lokasya hi duSpravezyA / etena vAkyena ca mokSasiddhiH, evaM virodhAt tava kAtra zaGkA ? // 4 // ( 44 ) Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tailakSaye dIpaka eSa bhUmi , na cA'ntarikSaM prati gacchatIha / sa kevalaM zAntimupaiti yadvat , AtmApi duHkhakSayato hi tadvat // 5 // pravRttimArgAzrayiNo hi lokAn , uddizya yAgAdividhAnamuktam / nivRttimArgAzrayiNAM janAnAM , - tviyaM niSiddhA nahi vedavAkyaiH // 6 // paryAyanAze'pi vibhUSaNAnAM , yathA nahi syAt tapanIyanAzaH / tadvanmanuSyAdizarIranAze , na jIvanAzo ghaTate prabhAsa ! // 7 // nirvANamAse kila dIpake'pi , ____na sarvathA tasya vinAza prAste / dIpAhvayaM vastu vinaSTameva , paraM tadIyA agavastu santaH // 8 // yathAkASThaH saha yogametya , . vahniryathA dhUmavikArameti / tathaiva saumyAtra samastabhAvAH , svarUpamevaM parivartayanti // 6 // ( 45 ) Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAdibandhaH saha karmaNA yaH , jIvasya tasya cyutireva muktiH / dravyatvato yatra vibhAti jIvaH , yathA suvarNa iSadA viyuktam // 10 // anAdisaMyogata eva yuktau , pASANa - dhAtUjvalanena bhinnau| jJAnakriyAbhyAM hi tathaiva jIvaH , __ anAdibandhAt khalu muktimeti // 11 // mokSastu satyaH kathito manISin , khapuSpavannava kadApyasatyaH / muktAtmano naiva hi karmabandhaH , tasmAcca muktiH kila sAdyanantA // 12 // pravAharUpAnnanu kAla eSaH , utpadyamAno'pi bhvednaadiH| tathaiva karmakSayato hi muktiH , bhavedanAdirbudha ! mAnayettham // 13 // na puNyapApakSayatastu muktiH , abhAvato vA sukhaduHkhayohi / tasmAnna vAcyaH sukha-duHkha-hInaH , vyomeva mukto bhavatA prabhAsa ! // 14 // ( 46 ) Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dehendriyotthaM sukhamasti yad yad , tat tad hi duHkhapradameva viddhi / yadAtmasaukhyaM hi tadeva nityaM , muktastadApnoti nirIhabhAvAt // 15 // yadyasya vizvasya samasta saukhyaM , kathaJcidekIkriyate dvijendra ! / tathApi no lakSatabhe'pi bhAge , tanmukta - saukhyasya samatvamIyAt // 16 // itthaM vizvavibhoH dayAnvitahRdo , vaktrAmbujasyanditaM , zreyodAyi samastapApadalane , dakSaM manastoSadam / pItvA'laM vacanAmRtaM viditavAn , tattvaM tu mukta rasau , zIghra ziSyazatatrayeNa sahitaH, dIkSAM prabhAso lalau // 17 / / itthaM jinendrasya vaco jalena , prakSAlitasvAntamalA samastAH / ekAdazaite hi gaNAdhinAthAH , asyAM pRthivyAM prathitAH babhUvuH // 18 // zrImanmahAvIradinezvaro'yaM , mohAndhakAraM dalayan prakAzAt / trizatsamAH bhUlitale'tra reje , sa zreyase syAjjagatAM sameSAm // 16 // // iti zrIgaraNadharavAdakAvye ekAdazamazrIprabhAsa garaNadhararasa varNanam // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM sarvajJavibhoH zrI mahAvIrasvAmibhagavataH pArve saMmilya sarve'pi catuzcatvArizacchatAni [4400] viprAH prvjitaaH| tatramukhyAnAM ekAdazAnAM munivarANAM utpAda-vyaya-dhrauvyarUpatripadIgrahaNapUrvakaM ekAdazAGgacatUrdazapUrvaracanA, gaNadharapadapratiSThA ca, tatra prAcArAGgasUtrAdirUpa dvAdazAGgIracanA'nantaraM sarvajJabhagavAMsteSAM tadanujJAM karoti / zakrendrazca divyaM vajramayasthAlaM divyacUrNAnAM bhUtvA trilokanAthaH sannihito bhavati / tataH zrImahAvIrasvAmIbhagavAn ratnamasiMhAsanAd samutthAya sampUrNAM cUragamuSTiM gRhNAti / tataH zrIindra bhUtipramukhA ekAdazA'pi gaNadharA ISadakenatA anukrameNa tiSThanti eva / devAnAM divyavAjinadhvanigItAdiniSedhaM vidhAya tRSNIkaH zRNavanti / tato bhagavAn pUrva tAvat bharaNati-"gautamasya dravyaguNaparyAyaistIrthamanujAnAmi" cUrNAzca tanmastake kSipati / etasmin samaye zakrendrAdidevA api divyacUrNapuSpa gandhavRSTi kurvanti / gaNaM ca bhagavAn zrIsudharmasvAminaM dhuri vyavasthApyAnujAnAti / // iti zrIgaraNadharavAdakAvyaM samAptam // 0 ( 48 ) Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra... za fta... zrImad vIrajinendrasya, zAsanAdhipateH prabhoH / vizve vijayate nityaM paTTa dharmadhurandharam // 1 // tatra svAmI sudharmAkhyo, garaNIndraH zrutakevalI / nirgrantha-nAmakaM gaccha matanoda bhuvi nirmalam // 2 // koTizaH sUrimantrasya japAt susthitasUribhiH / koTigacchamatisvacchaM, sthApitaM tanmahItale / / 3 / / candra candrojjvalaM bhUyaH, sadyazo razmizobhitaH / anucakAra gacchazrI candrasUrIzvaro mahAn // 4 // samantAd vanavAsIti, sAmantabhadrasUripaH / svacchaM gacchaM vitene saH, tadanu bhadrakRd bhuvi / / 5 / / sarvadevAkhyasUrIzaH, sarvazreyaskaraM kalam / vaDagacchaM pavitraM ca vizAlaM tadanu vyadhAt / / 6 / / bhUpAla nahAtapApadairbhuvi / zrImadapATa zrI jagaccandrasUrIzaM stapAgacchaH pravattitaH // 7 // ( 49 ) gaNa-4 - - Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramparAgate svaccha, tapAgacche'tra bhUtale / yavanAkabare leza - pratibodhakarAH carAH // 8 // dhIra - vIratva - hIratva - gabhIratvAdi - bhUSitAH / jagadguruvarAH vijJAH, sajAtA hIrasUrayaH // 6 // pratApi - senasUrIzai - dakSaH zrIdevasUribhiH / vAdIbhaiH siMhakalpaiH zrIsiMhasUrIzvaraiH kamAt // 10 / / tasya paTTe supannyAsaH, satyaniSTho munIzvaraH / zrI satyavijayonAmA - 'bhavat zaithilyazoSaNaH // 11 // tat paTTa gariNavaryaH zrI karpUravijayo'bhavat / ' tasyapaTTa'bhavat caiva, zrIkSamAvijayo garaNI // 12 // jinottama-padma - rUpa - kItti - kastUranAmakAH / garaNIzvarAH kramA''yAtAH, kavivarAzca pnndditaaH|| 13 // tasya paTTe tapasvI vai, zrImariNavijayogaNI / tatpaTTa puNyavAn dhImAn, zrIbuddhivijayo'bhavat // 14 / / tasya paTTe prazAnto vai, shriivRddhivijyaabhidhH|| vRddhicandrasyanAmno'pi, jAtaH prasiddhireva hi // 15 // teSAM paTTadharAH khyAtAH, vizve dharmaprabhAvakAH / sattIrthoddhArakAH praur3hAH, sarvatantrasvatantrakAH // 16 // ( 50 ) Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainazAsanasamrAjo, vibhrAjo jJAnarazmibhiH / sUrimantraikaprasthAna - paJcakArAdhakAH kila // 17 // sadbrahmacAriNaH zrImannemisUrIzvarA varAH / kSamAdharAcitA jAtA-statpaTTAmbara bhAskarAH // 18 // saptalakSAdhikazloka - mitasya saMskRtasya ca / sAhitasya sukartAraH, kRtIzA brahmacAriNaH // 16 // zAntA: sAhityasamrAjo, vibhrAjo jJAnajyotiSA / khyAtA vyAkaraNe vAca-spatayaH kaviratnakAH // 20 // zAstravizAradA jAtA, lAvaNyasUrizekharAH / teSAM paTTadharA mukhyAH , dakSA: zAstravizAradAH / / 21 // kavidivAkarA khyAtAH, sadvyAkaraNaratnakAH / dakSasUrIzvarA jAtAH, suzIlAlaGa kRtAH zubhAH / / 22 / / paTTadhareNa teSAM vai, sahodareNa sAdhunA / deva-guru prasAdAt zrIsuzIlasUriraNA mudA / / 23 / / jambUdvIpe prasiddhe'smin , ramye bharatakSetrake / bharate dakSiNA zrI madhyakhaNDe virAjite // 24 // rAjasthAne zubhe prAnte, marudhare pradezake / goDavADavibhAge vai, zrIbAlI nagare vare // 25 // ( 51 ) Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manamohanapArvAdi . jinacaityasyapArzvake / lAvaNyapauSadhasthAne, varSAsthiti prakurvatA // 26 // netravedanabhonetra - mite vaikramavatsare / sugaNadharavAdo'yaM, samyak padyamayaH kRtaH // 27 // yAvan meruravIndu-sAgaravarAH nakSatra-tArA-grahAH , SadravyAriNa jIvAditattvapramukhAH sarve hi vizve sthitAH / tAvad vIravibhormahAgaNadharA-raNAM vAdakAvyaM varam , cedaM nandatu paNDita-guraNadhiyA yat vAcyamAnaM bhavet // 28 // ( 52 ) Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM // bande vIram ||Wan zrIgaNadhara jIvana-tAlikA grAja se zrIvIra saMvat 2513 tathA zrI vikrama saMvat 2043 varSa pUrva isa bhArata deza meM vartamAna jainazAsana ke adhipati caubosaveM tIrthaMkara zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA kI astitA-vidyamAnatA thii| unake caudaha hajAra (14000) muniyoM kI saMkhyA meM mukhya rUpa meM zrutakevalI zrIgautama svAmI Adi gyAraha gaNadhara bhagavanta the| unake nAma kramazaH isa prakAra haiM 1. zrI indrabhUti gaNadhara / 2. zrI agnibhUti garagadhara / __ zrI vAyubhUti garagadhara / __ zrI vyaktagaragadhara / 5. zrI sudharmA gaNadhara / 6. zrI maNDita gaNadhara / 7. zrI mauryaputra gaNadhara / ( 53 ) Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. zrI acalabhrAtA gaNadhara / 6. zrI akampita gaNadhara / 10. zrI metArya gaNadhara / 11. zrI prabhAsa garagadhara / pratyeka gaNadhara bhagavanta ko saMkSipta 'jIvana-tAlikA' arthAta laghu paricaya kramazaH isa prakAra hai OM pahale gaNadhara zrIindrabhUti // 1. nAma : zrIindrabhUti (prasiddha nAma shriigautmsvaamiijii)| 2. pitAzrI : zrIvasubhUti / 3. mAtuzrI : pRthiviidevii| 4. bhrAtA : zrIagnibhUti tathA zrIvAyubhUti / (donoM laghubandhu) 5. jAti : vipra (braahmnn)| 6. gotra : gautmgotr| 7. janmabhUmi : magadhadeza, kuNDalapura-gobara gA~va 8. janmarAzi : vRzcikarAzi tathA jyeSThA nakSatra / tathA janmanakSatra ( 54 ) Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. deha kA varNa : svarNa (sonA) ke samAna varNa aura aura rUpa rUpa AhAraka deha rUpa se bhI adhika / 10. prAkRti : mahAn tejasvI, mahAprabhAvazAlI / 11. U~cAI : sAta hAtha / 12. saMghayaNa : vajraRSabhanArAca saMghayaNa / 13. saMsthAna : samacaturasra saMsthAna / 14. vyavasAya : adhyApana kArya evaM anuSThAna kriyaa| 15. jJAna : gRhasthAvasthA meM caudaha vidyA ke pAragAmI, dIkSAvasthA meM samyag matijJAnAdi cAra jJAna ke bAda paMcama kevalajJAna / 16. jJAna kA : gRhasthAvasthA meM 'sarvajJo'ham' arthAt abhimAna maiM sarvajJa hU~' aisA abhimAna / 17. saMzaya : 'jIva-yAtmA hai ki nahIM' yaha saMzaya thaa| 18. ziSyagaNa : 500 / 16. gRhasthAvasthA : 50 varSa taka saMsAra meM arthAt gRhasthAvAsa meM rhe| 20. dIkSA : 51 veM varSa meM jainadharma kI bhAgavatI ( 55 ) Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIkSA apane 500 ziSyoM ke sAtha apApApurI ke mahasena vana meM zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA se . grahaNa kii| 21. dIkSA tithi : vaizAkha sudI (11) gyArasa / (usI dina zramaga bhagavAna mahAvIra paramAtmA ke prathama mukhya ziSya bane aura prabhu ke pAsa 'uvanneI vA, vigamei vA, dhuvei vA' rUpa tripadI suna kara pahale gaNadhara hue|) . 22. dIkSA guru : sarvajJa vibhu zramaNa bhagavAna mahAvIra prmaatmaa| 23. dIkSA ke dina : zrIagnibhUti tathA zrovAyubhUti Adi ____ gurubandhu 10 hue| 24. dIkSA ke dina : saha dIkSita 500 ziSya / ziSya-parivAra 25. dIkSA paryAya : 42 varSa / (kAla) 26. chadmastha paryAya : 30 varSa / ( 56 ) Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27. zAstra-racanA : sarvajJavibhu zrImahAvIra paramAtmA se tripadI suna kara jinhoMne antamuhUrta meM dvAdazAMgI (AcArAMga Adi bAraha Agama sUtroM) kI sampUrNa racanA bIjabuddhi dvArA kii| 28. guNa-sampadA : susaMyama, jJAna, dhyAna, tapa, vinaya, viveka, kriyA tathA sevA - bhakti ityAdi aneka sadguNoM ke bhaNDAra the| 26. labdhiyA~ : kevalajJAnAdi saphala labdhiyoM ke nidhAna the| 30. kevalajJAna : pAso [kAttika] vada amAvasa kI madhya rAtri meM bhagavAna zrI mahAvIra nirvANa ke bAda, pichalI rAtri meM apane 81 veM varSa ke prArambha meM kevalajJAna prApta kiyaa| (unakA mahotsava kAttika suda ekama ke dina prabhAtakAla meM ujavAyA / ) 31. kevalI paryAya : 12 varSa taka / ( 57 ) Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32. anazana 33. saMlekhanA 34. karmakSaya 35. AyuSya 36. nirvANa : antima avasthA meM anazana pAdopa gamana kA kiyaa| : chaTha ke pAraNe chaTha karane vAle zrI gautama svAmI jI ne antima avasthA meM saMlekhanA eka mAsa ke upavAsa kI kii| : cAra ghAtI aura cAra aghAtI sabhI karmoM kA sarvathA kSaya kiyaa| : sampUrNa AyuSya 62 varSa / : sampUrNa 62 varSa kA AyuSya pUrNa karake zrI mahAvIra paramAtmA ke nirvANa ke bAraha varSa bAda magadhadeza kI rAjagahI nagarI ke vaibhAragiri para sakala karma kA kSaya karake nirvANa (mokSa) prApta kiyaa| mokSa meM unakI Aja bhI sAdi anaMta sthiti pravarta rahI hai aura bhaviSya meM bhI sarvadA aisI rhegii| ( 58 ) Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 dUsare gaNadhara zrIagnibhUti : zrIzragnibhUti / : zrIvasubhUti / : pRthivIdevI / : zrI indrabhUti agraja tathA zrIvAyubhUti zranuja / : vipra ( brAhmaNa ) / : gautama gotra / 1. nAma 2. pitAzrI 3. mAtuzrI 4. bhrAtA 5. jAti 6. gautra 7. janmabhUmi 8. janmarAzi tathA janmanakSatra 9. deha kA varga aura rUpa 10. prAkRti 11. U~cAI 12. saMghayaraNa 13. saMsthAna 14. vyavasAya 15. jJAna : magadhadeza, kuNDalapura- gobara gA~va / : vRSabha rAzi tathA kRttikA nakSatra / : svarNa (sonA) ke samAna varNa aura rUpa AhAraka deharUpa se bhI adhika / : mahAn tejasvI, mahAn prabhAvazAlI / : sAta hAtha / : vajraRSabha nArAca saMgharaNa / : samacaturasra saMsthAna | : adhyApana kArya evaM anuSThAna kriyA / : gRhasthAvasthA meM caudaha vidyA ke ( 59 ) Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAragAmI, dIkSAvasthA meM samyag matijJAnAdi cAra jJAna ke bAda paMcama kevalajJAna / . 16. jJAna kA gRhasthAvasthA meM 'sarvajJo'ham' arthAt abhimAna 'maiM sarvajJa hU~' aisA abhimAna thaa| . 17. saMzaya : 'karma hai ki nahIM' yaha saMzaya thA / 18. ziSyagaNa : 500 / / 16. gRhasthAvasthA : 46 varSa taka saMsAra meM arthAt gRhasthAvAsa meM rhe| .. 20. dIkSA : 47 veM varSa meM jainadharma kI pAramezvarI pravrajyA (dIkSA) apane 500 ziSyoM sahita apApApurI ke mahasena vana meM zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA se grahaNa kii| 21. dIkSAtithi : vaizAkha sudI (11) gyArasa (usI dina zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA ke dvitIya-dUsare ziSya bane aura prabhu ke pAsa 'uvannei vAvigamei vA-dhuvei vA rUpa tripadI' suna kara dUsare gaNadhara hue|) Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. dIkSA guru : sarvajJa vibhu zramaNa bhagavAna mahAvIra prmaatmaa| 23. dIkSA ke dina : zroindrabhUti tathA zrIvAyubhUti Adi gurubandhu 10 hue / 24. dIkSA ke dina : saha dIkSita 500 ziSya / ziSya-parivAra 25. dIkSA paryAya : 28 varSa / (kAla) 16. chadmastha paryAya : 12 varSa / 27. zAstra-racanA : sarvajJa vibha zrI mahAvIra paramAtmA se tripadI suna kara jinhoMne antarmuhUrta meM dvAdazAMgI (prAcArAMga prAdi bAraha Agama sUtroM) ko sampUrNa racanA bIjabuddhi dvArA kii| 18. guNasampadA : susaMyama, jJAna, dhyAna, tapa, vinaya, viveka, kriyA tathA sevA-bhakti ityAdi aneka sadguNoM ke bhaNDAra the| 26. labdhiyA~ : kevalajJAnAdi sakala labdhiyoM ke nidhAna the| Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. kevalajJAna : Ayu ke 56 veM varSa ke prArambha meM kevalajJAna prApta kiyaa| . 31. kevalIparyAya : 16 varSa taka / 32. anazana : antima avasthA meM anazana pAdopa gamana kA kiyaa| 33. saMlekhanA : antima avasthA meM saMlekhanA eka mAsa ke upavAsa kI kii| 34. karmakSaya : cAra ghAto aura cAra aghAto sabhI karmoM kA sarvathA kSaya kiyaa| 35. AyuSya : sampUrNa AyuSya 74 varSa / 36. nirvANa : sampUrNa AyuSya 74 varSa kA pUrNa karake vibhu zrI mahAvIra paramAtmA kI vidyamAnatA meM hI, magadhadeza kI rAjagRhI nagarI ke vaibhAragiri para sakala karma kA kSaya karake nirvANa (mokSa) prApta kiyaa| mokSa meM unakI Aja bhI sAdi anaMta sthiti pravarta rahI hai aura bhaviSya meM bhI sarvadA aisI rhegii| ( 62 ) Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 tIsare gaNadhara zrI vAyubhUti ka : zrI vAyubhUti / : zrI vasubhUti / : pRthivIdevI / : agraja zrI indrabhUti agnibhUti / : vipra ( brAhmaNa ) / 1. nAma 2 . pitAzrI 3. mAtuzrI 4. bhrAtA 5. jAti 6. gotra 7. janmabhUmi 8. janmarAzi tathA 'janmanakSatra 6. deha kA varNa aura rUpa 10. prAkRti 11. U~cAI 12. saMghayaNa : gautama gotra / : magadhadeza, kuNDalapura : tulA rAzi tathA svAti nakSatra | tathA zrI gobara gA~va / svarNa (sonA) ke samAna varNa aura rUpa AhAraka deha rUpa se bhI adhika / : mahAn tejasvI, mahAn prabhAvazAlI / : sAta hAtha / : vajraRSabha nArAca saMghayaNa / ( 63 ) Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. saMsthAna : samacaturasra saMsthAna / 14. vyavasAya : adhyApana kArya evaM anuSThAna kriyA / 15. jJAna : gRhasthAvasthA meM caudaha vidyA ke pAragAmI tathA dIkSAvasthA meM samyagjJAnAdi cAra jJAna ke bAda paMcama kevalajJAna / 16. jJAna kA : gRhasthAvasthA meM 'sarvajJo'ham' arthAt abhimAna 'maiM sarvajJa hU~ ' aisA abhimAna thaa| 17. saMzaya : 'yaha zarIra hI AtmA hai ki isase bhinna prAtmA hai ?' yaha saMzaya thA / 18. ziSyagaNa : 500 / 16. gRhasthAvasthA : 42 varSa taka saMsAra meM arthAt gRhasthAvasthA meM rhe| 20. dIkSA : 43 veM varSa meM jainadharma kI pAramezvarI pravrajyA (dIkSA) apane 500 ziSyoM ke sAtha apApApurI ke mahasena vana meM zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA se grahaNa kii| 21. dIkSA tithi : vaizAkha sudI (11) gyArasa (usI ( 64 ) Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dina zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA ke tRtIya-tIsare ziSya bane aura prabhu ke pAsa 'uvannei vAvigamei vA-dhuvei vA rUpa tripadI' suna kara tIsare gaNadhara hue / ) 22. dIkSA guru : sarvajJa vibhu zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA / 23. dIkSA ke dina : zrI indrabhUti tathA zrI agnibhUti gurubandhu Adi 10 hue / 24. dIkSA ke dina : sahadIkSita 500 ziSya / ziSya-parivAra 25. dIkSA paryAya : 28 varSa taka / (kAla) 26. chadmastha paryAya : 10 varSa taka / 27. zAstra-racanA : sarvajJa vibhu zrI mahAvIra paramAtmA ke pAsa se tripadI suna kara jinhoMne antarmuhUrta meM dvAdazAGgI (AcArAMga Adi bAraha Agama sUtroM) kI sampUrNa racanA bIjabuddhi dvArA kii| 28. guNa-sampadA : susaMyama, jJAna, dhyAna, tapa, vinaya, gaNa-5 ( 65 ) Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viveka, kriyA tathA sevA-bhakti ityAdi aneka sadguNoM ke bhaNDAra the| 26. labdhiyA~ : kevalajJAnAdi sakala labdhiyoM ke nidhAna the| 30. kevalajJAna : apanI Ayu ke 53 veM varSa ke prArambha meM kevalajJAna prApta kiyaa| 31. kevalI paryAya : 18 varSa taka / 32. anazana : antima avasthA meM anazana pAdopa gamana kA kiyaa| 33. saMlekhanA : antima avasthA meM saMlekhanA eka mAsa ke upavAsa kI kii| 34. karmakSaya : cAra ghAtI aura cAra aghAtI sabhI karmoM kA sarvathA kSaya kiyaa| 35. AyuSya . : sampUrNa AyuSya 70 varSa kA thaa| 36. nirvANa : sampUrNa 70 varSa kA AyuSya pUrNa karake vibhu zrI mahAvIra paramAtmA kI vidyamAnatA meM hI, magadhadeza kI rAjagRhI nagarI ke vaibhAragiri para, Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakala karmoM kA kSaya karake nirvANa (mokSa) prApta kiyaa| mokSa meM unakI aAja bhI sAdi anaMta sthiti pravartta rahI hai aura bhaviSya meM bhI sarvadA aisI rhegii| * saMsAra meM zrI indrabhUti, zrI agnibhUti tathA zrI vAyubhUti ina tInoM bandhuoM ke pitA evaM mAtA eka hone se ye sage sahodara hote haiM tathA dIkSA meM sarvajJa vibhu zrI mahAvIra paramAtmA ke ziSya hone se ye tInoM gurubandhu (gurubhAI) hote haiN| ma cauthe gaNadhara zrI vyakta ke 1. nAma : zrI vyakta / 2. pitAzrI : zrI dhanamitra / 3. mAtuzrI : vAruNI devI / 4. jAti : vipra (brAhmaNa) / 5. gotra : bhAradvAja gotra / 6. janma-bhUmi : kollAka sanniveza gA~va / 7. janma-rAzi : makara rAzi / * ( 67 ) Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. janma-nakSatra : zravaNa nakSatra / 6. deha kA varNa : svarNa (sonA) ke samAna varNa aura aura rUpa rUpa AhAraka deha rUpa se bhI adhik| 10. AkRti : mahAn tejasvI, mahAn prbhaavshaalii| 11. UMcAI : sAta hAtha / 12. saMghayaNa : vajraRSabha nArAca saMghayaNa / 13. saMsthAna : samacaturasra saMsthAna / 14. vyavasAya : adhyApana kArya evaM anuSThAna kiyaa| 15. jJAna : gRhasthAvasthA meM caudaha vidyA ke pAragAmI tathA dIkSAvasthA meM samyag matijJAnAdi cAra jJAna ke bAda paMcama kevalajJAna / 16. jJAna kA : gRhasthAvasthA meM 'sarvajJo'ham' arthAt abhimAna 'maiM sarvajJa hU~' aisA abhimAna thaa| 17. saMzaya : 'paMca bhUta (pRthvI Adi) haiM ki nahIM ?' yaha saMzaya rhaa| .. 18. ziSyagaNa : 500 / ( 68 ) Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. gRhasthAvasthA : 50 varSa taka saMsAra meM arthAt gRhasthAvasthA meM rhe| 20. dIkSA : 51 veM varSa ke prArambha meM jainadharma kI pAramezvarI pravrajyA (dIkSA) apane 500 ziSyoM sahita apApApurI ke mahasena vana meM zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA se grahaNa kii| 21. dIkSA tithi : vaizAkha sudI (11) gyArasa (usI dina zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA ke caturtha-cauthe ziSya bane aura prabhu ke pAsa 'uvannei vAvigamei vA-dhuvei vA' rUpa tripadI suna kara cauthe gaNadhara hue / 22. dIkSA guru : sarvajJa vibhu zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA / 23. dIkSA ke dina : zrI indrabhUti tathA zrI agnibhUti gurubandhu aAdi 10 hue| 24. dIkSA ke dina : sahadIkSita 500 ziSya / ziSya-parivAra ( 69 ) H Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. dIkSA paryAya : 30 varSa taka / (kAla) 26. chamastha paryAya : 12 varSa taka / 27. zAstraracanA : sarvajJa vibhu zrI mahAvIra paramAtmA se tripadI suna kara ke jinhoMne antarmuhUrta meM dvAdazAGgI (prAcArAMga Adi bAraha pAgama sUtroM) kI sampUrNa racanA bIjabuddhi dvArA kii| 28. guNa-sampadA : susaMyama, jJAna, dhyAna, tapa, vinaya, viveka, kriyA tathA sevA-bhakti ityAdi aneka sadguNoM ke bhaNDAra the / 26. labdhiyA~ : kevalajJAnAdi sakala labdhiyoM ke nidhAna the| 30. kevalajJAna : Ayu ke 63 veM varSa ke prArambha meM kevalajJAna prApta kiyaa| 31. kevalI paryAya : 18 varSa taka / 32. anazana : antima avasthA meM anazana pAdopa gamana kA kiyA / ( 70 ) Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33. saMlekhanA 34. karmakSaya 35. AyuSya 36. nirvANa : antima avasthA meM saMlekhanA eka mAsa ke upavAsa kI kI / : cAra ghAtI aura cAra aghAtI sabhI karmoM kA sarvathA kSaya kiyA / : sampUrNa AyuSya 80 varSa kA thA / : sampUrNa 80 varSa kA AyuSya pUrNa karake vibhu zrI mahAvIra paramAtmA kI vidyamAnatA meM hI, magadhadeza kI rAjagRhI nagarI ke vaibhAragiri para sakalakarma kA kSaya karake nirvANa prApta kiyA / mokSa meM unakI Aja bhI sAdi anaMta sthiti pravartta rahI hai aura bhaviSya meM bhI sarvadA aisI rahegI / ( 71 ) Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 pA~caveM gaNadhara zrI sudharmA : zrI sudharmA / : zrI dhanamitra ( zrI dhammila ) / : bhahilAdevI / : vipra ( brAhmaNa ) / : agnivezyAyana gotra / : kollAka gA~va / : kanyA rAzi | : uttarA phAlgunI nakSatra / svarNa (sonA) ke samAna varNa aura rUpa AhAraka deharUpa se bhI adhika / : mahAn tejasvI, mahAn prabhAvazAlI / : sAta hAtha / 1. nAma 2 . pitAzrI 3. mAtuzrI 4. jAti 5. gotra 6. janmabhUmi 7. janmarAzi 8. janmanakSatra 6. deha kA varNa aura rUpa 10. prAkRti 11. U~cAI 12. saMghayaNa 13. saMsthAna 14. vyavasAya 15. jJAna Wan : vajraRSabha nArAca saMghayaNa | : samacaturasra saMsthAna / : adhyApana kArya evaM anuSThAna kriyA / : gRhasthAvasthA meM caudaha vidyA ke pAragAmI tathA dIkSAvasthA meM samyag - ( 72 ) Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matijJAnAdi cAra jJAna ke bAda paMcama kevalajJAna / 16. jJAna kA : gRhasthAvasthA meM 'sarvajJo'ham' arthAt abhimAna 'maiM sarvajJa hU~' aisA abhimAna thA / 17. saMzaya : "jaisA yahA~ vaisA hI janma parabhava meM ?' arthAt 'jo prANI jaisA isa bhava meM hai, vaisA hI vaha (prANI) parabhava meM hotA hai ki anya svarUpa meM ?'' yaha saMzaya thaa| 18. ziSya gaNa : 500 / / 16. gRhasthAvasthA : 50 varSa taka saMsAra meM arthAta gRhasthAvAsa meM rhe| 20. dIkSA : 51 veM varSa meM jainadharma kI pAramezvarI pravrajyA (dIkSA) apane 500 ziSyoM ke sAtha, apApApurI ke mahasena vana meM zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA se grahaNa kii| 21. dIkSAtithi : vaizAkha sudI (11) gyArasa / (usI dina zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA ke paMcama-pA~caveM ziSya bane ( 73 ) Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura prabhu se 'uvannei vA- vigamei vA- dhuvei vA' rUpa tripadI suna kara pA~caveM gaNadhara hue ) / 22. dIkSA-guru : sarvajJa vibhu zramaNa bhagavAna mahAvIra prmaatmaa| 23. dIkSA ke dina : zrI indrabhUti tathA zrI agnibhUti gurubandhu Adi 10 hue| 24. dIkSA ke dina : sahadIkSita 500 ziSya / ziSya-parivAra 25. dIkSA paryAya : 50 varSa taka rahA / (kAla) 26. chadmastha paryAya : 42 varSa taka rhaa| 27. zAstraracanA : sarvajJa vibhu zrI mahAvIra paramAtmA se tripadI suna kara antarmuhUrta meM dvAdazAGgI (prAcArAMga Adi bAraha AgamasUtroM) kI sampUrNa racanA bIja buddhi dvArA kii| . 28. guNasampadA : susaMyama, jJAna, dhyAna, tapa, vinaya, viveka, kriyA tathA sevA-bhakti ( 74 ) Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33. saMlekhanA 26. labdhiyA~ 30. kevalajJAna 31. kevalI paryAya : 8 varSa taka rahA / 32. anazana 34. karmakSaya ityAdi aneka sadguNoM bhaNDAra the / 35. AyuSya 36. nirvANa sadguNoM ke : kevalajJAnAdi sakala labdhiyoM ke nidhAna the / : Ayu ke 93 veM varSa meM kevalajJAna prApta kiyA / : antima avasthA meM anazana pAdopagamana kA kiyA / : antima avasthA meM saMlekhanA eka mAsa ke upavAsa kI kI / : cAra ghAtI aura cAra aghAtI sabhI karmoM kA sarvathA kSaya kiyA / : sampUrNa AyuSya 100 varSa kA thA / : sampUrNa 100 varSa kA zrAyuSya pUrNa karake vibhu zrI mahAvIra paramAtmA ke nirvANa ke 20 varSa bAda magadhadeza kI rAjagRhI nagarI ke vaibhAragiri para, sakala karmoM kA kSaya karake nirvAraNa (mokSa) prApta kiyA / ( 75 ) Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSa meM Aja bhI unakI sAdi anaMta sthiti pravarta rahI hai aura bhaviSya meM bhI sarvadA aisI rhegii| * [vizeSa-(1) yahI zrI sudharmAsvAmIjI gaNadhara pahale udaya ke bIsa prAcAryoM meM mukhya yugapradhAna hue| ye 42 varSa (anya zrI indrabhUtyAdi dasa gaNadharoM se adhika samaya) paryanta chadmastha kAla meM 30 varSa taka prabhu zrI mahAvIra svAmI kI sevA meM rahe aura 12 varSa taka zrIgautamasvAmI mahArAja kI sevA meM rahe / (2) zrI mahAvIra paramAtmA ne apanI vidyamAnatA meM ho jaba gyAraha gaNadharoM ko dravya-guNa-paryAya kA pratipAdana karane vAle tIrtha ko yogya jIvoM ko pamADane kI anujJA karate hue sabhI ke mastaka para divya cUrNa DAlA, usI samaya dIrgha AyuSyavanta zrI sudharmAsvAmIjI kI samasta munigaNa kI anujJA kii| (3) zramaNa bhagavAna zrI mahAvIrasvAmIjI kI paTTaparamparA meM sabase pahalA nAma Aja bhI zrI sudharmAsvAmI gaNadhara kA kahalAtA hai / ] ( 76 ) Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka chaThe gaNadhara zrImaNDita : zrImaNDita | : zrIdhanadeva | : vijayadevI / : vipra ( brAhmaNa) / : vAsiSTha gotra / : maurya sanniveza gA~va / : siMha rAzi / 1. nAma 2. pitAzrI 3. mAtuzrI 4. jAti 5. gotra 6. janmabhUmi 7. janmarAzi 8. janmanakSatra 8. deha kA varNa aura rUpa 10. prAkRti 11. U~cAI 12. saMghayaNa 13. saMsthAna 14. vyavasAya 15. jJAna : maghA nakSatra | svarNa (sonA) ke samAna varNa aura rUpa AhAraka deharUpa se bhI adhika / : mahAn tejasvI, mahAn prabhAvazAlI / : sAta hAtha / : vajraRSabha nArAca saMgharaNa | : samacaturasra saMsthAna | : adhyApana kArya evaM anuSThAna kriyA / : gRhasthAvasthA meM caudaha vidyA ke pAragAmI tathA dIkSAvasthA meM samyag ' 77 > Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matijJAnAdi cAra jJAna ke bAda paMcama kevalajJAna / 16. jJAna kA : gRhasthAvasthA meM 'sarvajJo'ham' arthAt abhimAna _ 'maiM sarvajJa hU~' aisA abhimAna thaa| 17. saMzaya : 'bandha-mokSa haiM ? arthAt bandha aura mokSa haiM ki nahIM ?' yaha saMzaya thaa| 18. ziSyagaNa : 350 / 16. gRhasthAvasthA : 53 varSa taka saMsAra meM arthAt gRhasthAvAsa meM rhe| 20. dIkSA : 54 veM varSa meM jainadharma kI pAramezvarI pravrajyA (dIkSA) apane 350 ziSyoM sahita apApApurI ke mahasena vana meM zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA se grahaNa kii| 21. dIkSA tithi : vaizAkha sudI (11) gyArasa / (usI dina zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA ke chaThe ziSya bane aura prabhu se 'uvannei vA- vigamei vAdhuvei vA' rUpa tripadI suna kara chaThe gaNadhara hue| ( 78 ) Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. dIkSA guru : sarvajJa vibhu zramaNa bhagavAna mahAvIra prmaatmaa| 23. dIkSA ke dina : zrI indrabhUti tathA zrI agnibhUti gurubandhu . aAdi 10 hue| 24. dIkSA ke dina : sahadIkSita 350 ziSya / ziSya parivAra 25. dIkSAparyAya : 30 varSa taka / (kAla) 26. chadmasthaparyAya : 14 varSa taka / 27. zAstraracanA : sarvajJa vibhu zrI mahAvIra paramAtmA se tripado suna kara antarmuhUrta meM dvAdazAGgI (AcArAGga Adi bAraha AgamasUtroM) kI sampUrNa racanA bIjabuddhi dvArA kii| 28. guNasampadA : susaMyama, jJAna, dhyAna, tapa, vinaya, viveka, kriyA tathA sevA-bhakti ityAdi aneka sadguNoM ke bhaNDAra the| 26. labdhiyA~ : kevalajJAnAdi sakala labdhiyoM ke nidhAna the| ( 79 ) Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. kevalajJAna : 68 veM varSa ke prArambha meM kevalajJAna prApta kiyaa| 31. kevalIparyAya : 16 varSa taka / 32. anazana : antima avasthA meM anazana pAdopa gamana kA kiyaa| 33. saMlekhanA : antima avasthA meM saMlekhanA eka mAsa ke upavAsa kI kii| . 34. karmakSaya : cAra ghAtI aura cAra aghAtI sabhI karmoM kA sarvathA kSaya kiyaa| 35. AyuSya : sampUrNa AyuSya 83 varSa / 36. nirvANa : sampUrNa 83 varSa kA AyuSya pUrNa kara prabhu zrI mahAvIra paramAtmA ke jIvana kAla meM hI magadhadeza kI rAjagRhI nagarI ke vaibhAragiri para, sakala karmoM kA kSaya karake nirvANa (mokSa) prApta kiyaa| mokSa meM Aja bhI unakI sAdi anaMta sthiti pravartta rahI hai aura bhaviSya meM bhI sarvadA aisI rhegii| ( 80 ) Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM sAtaveM gaNadhara zrImauryaputra ke 1. nAma : zrImauryaputra / 2. pitAzrI : zrImaurya / 3. mAtuzrI : vijydevii|| 4. jAti : vipra (braahmnn)| 5. gotra : kAzyapa gotra / 6. janmabhUmi : maurya gA~va / 7. janmarAzi : vRSabha rAzi / 8. janmanakSatra : mRgazirA nakSatra / 6. deha kA varNa : svarNa (sonA) ke samAna varNa aura aura rUpa rUpa pAhAraka deharUpa se bhI adhika / 10. prAkRti : mahAn tejasvI, mahAn prbhaavshaalii| 11. U~cAI : sAta hAtha / 12. saMghayaNa : vajraRSabha nArAca saMghayaNa / 13. saMsthAna : samacaturasra saMsthAna / 14. vyavasAya : adhyApana kArya evaM anuSThAna kriyA Adi / gaNa-6 ( 81 ) Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. jJAna : gRhasthAvasthA meM caudaha vidyA ke pAragAmI tathA dIkSAvasthA meM samyagmatijJAnAdi cAra jJAna ke bAda paMcama kevalajJAna / 16. jJAna kA : gRhasthAvasthA meM 'sarvajJo'ham' arthAt abhimAna _ 'maiM sarvajJa hU~ ' aisA abhimAna thaa| 17. saMzaya : apane antaHkaraNa meM 'kyA devatA hai ?' arthAt 'deva hai ki nahIM ?' yaha saMzaya thaa| 18. ziSyagaNa : 350 / 16. gRhasthAvasthA : 64 varSa uparAnta saMsAra meM arthAt gRhasthAvasthA meM rhe| 20. dIkSA : 65 veM varSa meM jainadharma kI pAramezvarI pravrajyA (dIkSA) apane 350 ziSyoM ke sAtha apApApurI ke mahasena vana meM zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA se grahaNa kii| 21. dIkSA tithi : vaizAkha sudI (11) gyArasa / (usI dina zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA ke sAtaveM ziSya bane aura ( 82 ) Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhu se 'uvannei vA- vigamei vAdhuvei vA' rUpa tripadI suna kara sAtaveM gaNadhara hue|) 22. dIkSA guru : sarvajJa vibhu zramaNa bhagavAna mahAvIra prmaatmaa| 23. dIkSA ke dina : zroindrabhUti tathA zrIagnibhUti Adi gurubandhu 10 hue| 24. dIkSA ke dina : sahadIkSita 350 ziSya / ziSya-parivAra 25. dIkSA paryAya : 30 varSa taka / (kAla) 26. chadmastha paryAya : 14 varSa taka / 27. zAstra-racanA : sarvajJa vibhu zrI mahAvIra paramAtmA se tripadI suna kara antarmuhUrta meM dvAdazAGgI (AcArAMga Adi bAraha AgamasUtroM) kI sampUrNa racanA bIjabuddhi dvArA kii| 28. guNa-sampadA : susaMyama, jJAna, dhyAna, tapa, vinaya, viveka, kriyA tathA sevA - bhakti ( 83 ) Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ityAdi aneka sadguNoM ke bhaNDAra the| 26. labdhiyA~ : kevalajJAnAdi sakala labdhiyoM ke nidhAna the| 30. kevalajJAna : apane 80 veM varSa ke prArambha meM kevala. ... jJAna prApta kiyaa| 31. kevalI paryAya : 16 varSa tk| 32. anazana : antima avasthA meM anazana pAdopa - gamana kA kiyaa| 33. saMlekhanA : antima avasthA meM saMlekhanA eka . mAsa ke upavAsa kI kii| 34. karmakSaya : cAra ghAtI aura cAra aghAtI sabhI karmoM kA sarvathA kSaya kiyaa| 35. AyuSya sarvAyuSya (65+14+16=) 65 ma . varSa / 36. nirvANa : sampUrNa 65 varSa kA AyuSya pUrNa kara vibhu zrI mahAvIra paramAtmA ke jIvana:kAla meM hI magadhadeza kI rAjagRhI . nagarI ke vaibhAragiri para, sakala ( 84 ) Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmoM kA kSaya kara nirvANa (mokSa) prApta kiyaa| mokSa meM Aja bhI unakI sAdi anaMta sthiti pravartta rahI hai aura bhaviSya meM bhI sarvadA aisI hI rhegii| ... Wan AThaveM gaNadhara zrIakampita hai 1. nAma : zrIprakampita / 2. pitAzrI : zrIdeva / 3. mAtuzrI : jyntiidevii| 4. jAti : vipra (braahmnn)| 5. gotra : gautama gotra / 6. janmabhUmi : mithilA nagarI / 7. janmarAzi : makara rAzi / .. 8. janmanakSatra : uttarASADhA nakSatra / 6. deha kA varNa : svarNa (sonA) ke samAna varNa aura aura rUpa rUpa AhAraka deharUpa se bhI adhik| ( 85 ) Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. AkRti : mahAn tejasvI, mahAn prbhaavshaalii| 11. U~cAI : sAta hAtha / 12. saMghayaNa : vajraRSabha nArAca saMghayaNa / 13. saMsthAna : samacaturasra saMsthAna / 14. vyavasAya : adhyApana kArya evaM anuSThAna kriyA Adi / 15. jJAna : gRhasthAvasthA meM caudaha vidyA ke pAragAmI tathA dIkSAvasthA meM samyagmatijJAnAdi cAra jJAna ke bAda paMcama kevljnyaan| 16. jJAna kA : gRhasthAvasthA meM 'sarvajJo'ham' arthAt abhimAna 'maiM sarvajJa hU~' aisA abhimAna thaa| 17. saMzaya : apane antaHkaraNa meM 'nAraka hai kyA ?' arthAt 'nAraka hai ki nahIM?' yaha saMzaya thaa| 18. ziSyagaNa : 300 / 16. gRhasthAvasthA : 48 varSa taka saMsAra meM arthAt gRhasthAvasthA meM rhe| ( 86 ) Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. dIkSA : 46 veM varSa ke prArambha meM apane 300 ziSyoM ke sAtha apApApurI ke mahasena vana meM zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA se grahaNa kii| 21. dIkSAtithi : vaizAkha sudI (11) gyArasa / (usI dina zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA ke AThaveM ziSya bane aura prabhu se 'uvannei vA- vigamei vA-dhuvei vA' rUpa tripadI suna kara AThaveM gaNadhara hue|) 22 dIkSA guru : sarvajJa vibhu zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA / 23. dIkSA ke dina : zrIindrabhUti tathA zrIagnibhUti Adi gurubandhu 10 hue| 24. dIkSA ke dina : sahadIkSita 300 ziSya / ziSya-parivAra 25. dIkSA paryAya : 30 varSa / (kAla) 26. chadmastha paryAya : 6 varSa / ( 87 ) Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . : 27. zAstra-racanA : sarvajJa vibhu zrI mahAvIra paramAtmA se tripadI suna kara antarmuharta meM dvAdazAGgI (AcArAMga Adi bAraha AgamasUtroM) ko sampUrNa racanA bIjabuddhi dvArA kii| 28. guNasampadA : susaMyama, jJAna, dhyAna, tapa, vinaya, viveka, kriyA, tathA sevA-bhakti ityAdi aneka sadguNoM ke bhaNDAra the| 26. labdhiyA~ : kevalajJAnAdi sakala labdhiyoM ke nidhAna the| 30. kevalajJAna : 58 veM varSa ke prArambha meM kevalajJAna prApta kiyaa| 31. kevalI paryAya : 21 varSa taka / 32. anazana : antima avasthA meM anazana pAdopa ___ gamana kA kiyaa| 33. saMlekhanA : antima avasthA meM saMlekhanA eka ___ mAsa ke upavAsa kI kii| 34. karmakSaya : cAra ghAtI aura cAra aghAtI sabhI karmoM kA sarvathA kSaya kiyaa| ( 88 ) Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35. AyuSya 36. nirvANa : sarvAyuSya (48+6+21 =) 78 varSa / : sampUrNa 78 varSa kA AyuSya pUrNa karake prabhu zrI mahAvIra paramAtmA ke jIvana-kAla meM hI magadhadeza kI rAjagRhI nagarI ke vaibhAragiri para, sakala karmoM kA kSaya karake nirvANa (mokSa) prApta kiyaa| mokSa meM Aja bhI unakI sAdi anaMta sthiti pravartta rahI hai aura bhaviSya meM bhI sarvadA aisI rhegii| ke nauveM gaNadhara zrIacalabhAtA ; 1. nAma : zrI aclbhraataa| 2. pitAzrI : zrIvasu / 3. mAtuzrI : nandAdevI / 4. jAti : vipra (braahmnn)| 5. gotra : hArita gotra / 6. janma-bhUmi : kozalA (ayodhyA) nagarI / ( 89 ) Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. janma-rAzi : mithuna rAzi / 8. janma-nakSatra : mRgazirA nakSatra / 6. deha kA varNa : svarNa (sonA) ke samAna varNa aura aura rUpa rUpa AhAraka deharUpa se bhI adhik| . . 10. AkRti : mahAn tejasvI, mahAn prbhaavshaalii| 11. U~cAI : sAta hAtha / 12. saMghayaNa : vajraRSabha nArAca saMghayaNa / 13. saMsthAna : samacaturasra saMsthAna / 14. vyavasAya : adhyApana kArya evaM anuSThAna kriyA Adi / 15. jJAna : gRhasthAvasthA meM caudaha vidyA ke pAragAmI tathA dIkSAvasthA meM samyagmatijJAnAdi cAra jJAna ke bAda paMcama kevljnyaan| 16. jJAna kA : gRhasthAvasthA meM 'sarvajJo'ham' arthAt abhimAna 'maiM sarvajJa hU~' aisA abhimAna thaa| 17. saMzaya : 'kyA puNya-pApa haiM ?' arthAt 'puNya pApa haiM ki nahIM ?' yaha saMzaya thA / 18. ziSyagaNa : 300 / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. gRhasthAvasthA : 46 varSa taka saMsAra meM arthAt gRhasthAvasthA meM rhe| 20. dIkSA : 47 veM varSa meM jainadharma kI pAramezvarI pravrajyA (dIkSA) apane 300 ziSyoM sahita apApApurI ke mahasena vana meM zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA se grahaNa kii| 21. dIkSA tithi : vaizAkha sudI (11) gyArasa / (usI dina zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA ke nauveM ziSya bane aura prabhu se 'uvannei vA- vigamei vAdhuvei vA' rUpa tripadI suna kara nauveM gaNadhara hue| 22. dIkSA guru : sarvajJa vibhu zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA / 23. dIkSA ke dina : zrI indrabhUti tathA zrI agnibhUti ... gurubandhu prAdi 10 hue| 24. dIkSA ke dina : sahadIkSita 300 ziSya / ziSya-parivAra ( 91 ) Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. dIkSA paryAya : 26 varSa / (kAla) . 26. chadmastha paryAya : 12 varSa / 27. zAstraracanA : sarvajJa vibhu zrI mahAvIra paramAtmA se tripadI suna kara antarmuhUrta meM dvAdazAGgI (AcArAMga Adi bAraha AgamasUtroM) kI sampUrNa racanA bIjabuddhi dvArA kii| 28. guNa-sampadA : susaMyama, jJAna, dhyAna, tapa, vinaya, viveka, kriyA tathA sevA-bhakti ityAdi aneka sadguNoM ke bhaNDAra the| 26. labdhiyAM : kevalajJAnAdi sakala labdhiyoM ke nidhAna the| 30. kevalajJAna : 56 veM varSa meM kevalajJAna / 31. kevalI paryAya : 14 varSa / 32. anazana : antima avasthA meM anazana pAdopa gamana kA kiyaa| . 33. saMlekhanA : antima avasthA meM saMlekhanA eka mAsa ke upavAsa kI kii| ( 92 ) Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34. karmakSaya 35. AyuSya 36. nirvANa : cAra ghAtI aura cAra aghAtI sabhI karmoM kA sarvathA kSaya kiyaa| : sarvAyuSya (46 + 12 + 14 =) 72 varSa kA thA / : sampUrNa 72 varSa kA AyuSya pUrNa kara prabhu zrI mahAvIra paramAtmA ke jIvana-kAla meM hI magadhadeza kI rAjagRhI nagarI ke vaibhAragiri para, sakala karmoM kA kSaya karake nirvANa (mokSa) prApta kiyaa| mokSa meM Aja bhI unakI sAdi anaMta sthiti pravartta rahI hai aura bhaviSya meM bhI sarvadA aisI rhegii| paay| ke dasaveM gaNadhara zrImetAryaka 1. nAma : zrImetArya / 2. pitAzrI : zrIdatta / 3. mAtuzrI : vrunndevii| 4. jAti : vipra (braahmnn)| ( 93 ) Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. gotra 6. janmabhUmi 7. janmarAzi 8. janmanakSatra 8. deha kA varNa aura rUpa 10. prAkRti 11. U~cAI 12. saMghayaraNa 13. saMsthAna 14. vyavasAya 15. jJAna 16. jJAna kA abhimAna 17. saMzaya : kauDinya gotra | : vacchadezAntargata tuMgika gA~va / : meSa rAzi / : azvinI nakSatra / : svarNa (sonA) ke samAna varNa aura rUpa AhAraka deharUpa se bhI adhika / : mahAn tejasvI, mahAn prabhAvazAlI / : sAta hAtha / : vajraRSabha nArAca saMghayaraNa / : samacaturasra saMsthAna | : adhyApana kArya evaM anuSThAna kriyA / : gRhasthAvasthA meM caudaha vidyA ke pAragAmI tathA dIkSAvasthA meM samyagmatijJAnAdi cAra jJAna ke bAda paMcama kevalajJAna / : gRhasthAvasthA meM 'sarvajJo'ham' arthAt 'maiM sarvajJa hU~' aisA abhimAna thA / : 'kyA paraloka hai ?' arthAt 'paraloka hai ki nahIM ? yaha saMzaya thA / ( 94 ) Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. ziSyagaNa : 300 / 16. gRhasthAvasthA : 36 varSa taka saMsAra meM arthAt gRhasthAvAsa meM rahe / 20. dIkSA : 37 veM varSa meM jainadharma kI pAramezvarI pravrajyA (dIkSA) apane 300 ziSyoM sahita apApApurI ke mahasena vana meM zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA se grahaNa kI / 21. dIkSA tithi : vaizAkha sudI ( 11 ) gyArasa | 22. dIkSA guru ( usI dina zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA ke dasaveM ziSya bane aura prabhu se 'uvannei vA vigamei vAdhuvei vA' rUpa tripadI suna kara dasaveM gaNadhara hue / ) : sarvajJa vibhu zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA / 23. dIkSA ke dina : zrI indrabhUti tathA Adi 10 hue / zrI zragnibhUti gurubandhu 24. dIkSA ke dina : sahadIkSita 300 ziSya / ziSya parivAra ( 95 ) Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. dIkSA paryAya : 26 varSa / (kAla) 26. chadmastha paryAya : 10 varSa 1 27. zAstraracanA 28. guNasampadA 26. labdhiyA~ 30. kevalajJAna : sarvajJa vibhu zrI mahAvIra paramAtmA se. tripado suna kara antarmuhUrta meM dvAdazAGgI ( AcArAMga Adi bAraha AgamasUtroM) kI sampUrNa racanA bIjabuddhi dvArA kI / : susaMyama, jJAna, dhyAna, tapa, vinaya, viveka, kriyA tathA sevA-bhakti ityAdi aneka sadguNoM ke bhaNDAra the / : kevalajJAnAdi sakala labdhiyoM ke nidhAna the / : 47 veM varSa ke prArambha meM kevalajJAna prApta kiyA / 16 varSa / : antima avasthA meM anazana pAdopagamana kA kiyA / ( 96 ) 31. kevalI paryAya: 32. anazana Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33. saMlekhanA 34. karmakSaya 35. AyuSya 36. nirvANa : antima avasthA meM saMlekhanA eka mAsa ke upavAsa kI kii| : cAra ghAtI aura cAra aghAtI sabhI karmoM kA sarvathA kSaya kiyA / : sarvAyuSya (36 + 10+16=) 62 varSa kA thaa| : sampUrNa 62 varSa kA AyuSya pUrNa karake prabhu zrI mahAvIra paramAtmA ke jIvana-kAla meM hI magadhadeza kI rAjagRhI nagarI ke vaibhAragiri para, sakala karmoM kA kSaya karake nirvANa (mokSa) prApta kiyaa| mokSa meM Aja bhI unakI sAdi anaMta sthiti pravartta rahI hai aura bhaviSya meM bhI sarvadA aisI rhegii| gaNa-7 gaNa-7 ( 97 ) Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM gyArahaveM gaNadhara zrIprabhAsa ke 1. nAma : zrIprabhAsa / 2. pitAzrI : zrIbala (shriiblbhdr)| 3. mAtuzrI : atibalA (atibhdraa)| 4. jAti : vipra (brAhmaNa) / 5. gotra : kauDinya gotra / 6. janmabhUmi : rAjagRhI nagarI / 7. janmarAzi : karka rAzi / 8. janmanakSatra : puSya nakSatra / 6. deha kA varNa : svarNa (sonA) ke samAna varNa aura ___ aura rUpa rUpa AhAraka deharUpa se bhI adhik| 10. prAkRti : mahAn tejasvI, mahAn prabhAvazAlI / 11. U~cAI : sAta haath| 12. saMghayaNa : vajraRSabha nArAca saMghayaNa / 13. saMsthAna : samacaturasra saMsthAna / : adhyApana kArya evaM anuSThAna kriyaa| 15. jJAna : gRhasthAvasthA meM caudaha vidyA ke pAragAmI tathA dIkSAvasthA meM samyag vasAya Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. jJAna kA abhimAna 17. saMzaya 20. dIkSA matijJAnAdi cAra jJAna ke bAda paMcama kevalajJAna / 21. dIkSAtithi : gRhasthAvasthA meM 'sarvajJo'ham' arthAt 'maiM sarvajJa hU~' aisA abhimAna thA / 18. ziSyagaNa : 300 / 16. gRhasthAvasthA : 15 varSa taka saMsAra meM arthAt gRhasthAvAsa meM rahe / : 'kyA mokSa hai ?' arthAt 'mokSa hai ki nahIM ?" yaha saMzaya thA / : 16 varSa kI ( anya 10 gaNadharoM se choTI) vaya (umra) meM jainadharma kI pAramezvarI pravrajyA (dIkSA) apane 300 ziSyoM ke sAtha, apApApurI ke mahasena vana meM zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA se grahaNa kI / bAlasaMyamI hue / : vaizAkha sudI (11) gyArasa | ( usI dina zramaraNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA ke gyArahaveM ziSya bane, prabhu se 'uvannei vA - vigamei vA - ( 99 ) Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. dIkSA - guru dhuvei vA ' rUpa tripadI suna kara gyArahaveM gaNadhara hue ) / : sarvajJa vibhu zramaraNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA / 23. dIkSA ke dina : zrI indrabhUti tathA zrI agnibhUti Adi 10 hue / gurubandhu 24. dIkSA ke dina : sahadIkSita 300 ziSya / ziSya parivAra 25. dIkSA paryAya : 24 varSa / (kAla) 26. chadmastha paryAya: 8 varSa / 27. zAstraracanA : dvAdazAGgI ( AcArAMga Adi bAraha AgamasUtroM) Adi kI sampUrNa racanA buddhi dvArA kI / 28. guNasampadA : susaMyama, jJAna, dhyAna, tapa, vinaya, viveka, kriyA tathA sevA-bhakti sadguNoM ke ityAdi aneka bhaNDAra the / : kevalajJAnAdi sakala labdhiyoM ke nidhAna the / ( 100 .) 26. labdhiyA~ Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. kevalajJAna : Ayu ke 25 veM varSa ke prArambha meM kevalajJAna prApta kiyaa| 31. kevalI paryAya : 16 varSa / 32. anazana . : antima avasthA meM anazana pAdopa gamana kA kiyaa| 33. saMlekhanA : antima avasthA meM saMlekhanApUrvaka zailezI avasthA kA anubhava kiyaa| 34. karmakSaya : cAra ghAtI aura cAra aghAtI sabhI karmoM kA sarvathA kSaya kiyaa| 35. AyuSya : sarvAyuSya (16+8+ 24 =) 48 varSa kA thaa| 36. nirvANa : sampUrNa 48 varSa kA AyuSya pUrNa karake prabhu zrI mahAvIra paramAtmA ke jIvana-kAla meM hI magadhadeza kI rAjagRhI nagarI ke vaibhAragiri para, sakala karmoM kA kSaya kara nirvANa (mokSa) prApta kiyaa| mokSa meM Aja bhI unakI sAdi anaMta sthiti pravartta rahI hai aura bhaviSya meM bhI sarvadA aisI rhegii| 0 ( 101 ) Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I upasaMhAra hai isa avasarpiNI kAla ke caubIsaveM tIrthaMkara zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA ke zrutakevalI zrI indrabhUti (zrI gautama svAmIjI) Adi gyAraha gaNadhara bhagavantoM kI ati saMkSipta Alekhana kI huI yaha 'zrI gaNadhara jIvanatAlikA' lakSya meM lekara tathA rahasya ko vicAra kara aise mahAn tejasvI aura mahAn prabhAvazAlI mahApuruSoM dvArA Acarita paramapavitra pantha meM calakara, ahiMsA-saMyama-tapamaya sarvotkRSTa Adarza jIvana banA kara, sakala karmoM kA sarvathA kSaya-vinAza kara bhavyAtmA bhavyajIva avyAbAdha avicala aise mokSa ke zAzvata sukhoM ko zIghra prApta kareM; yahI hArdika zubha bhaavnaa| .. ( 102 ) Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Wan lekhaka // zAsanasamrATa - sUricaRcakravatti-tapogacchAdhipatizrIkadambagiri Adi aneka tIrthoddhAraka-paramapUjyAcAryamahArAjAdhirAja zrImadvijayanemisUrIzvarajI ma. sA. ke paTTAlaMkAra - sAhityasamrATa - vyAkaraNavAcaspati - zAstravizArada-kaviratna-paramapUjyAcAryapravara zrImadvijayalAvaNyasUrIzvarajI ma. sA. ke paTTadhara-dharmaprabhAvaka-zAstravizAradakavidivAkara - vyAkaraNaratna - paramapUjyAcAryavarya zrImad vijayadakSasUrIzvarajI ma. sA. ke paTTadhara-jainadharmadivAkararAjasthAnadIpaka - marudharadezoddhAraka - zAstravizArada-prAcArya zrImad vijayasuzIlasUri / zrIvIra saMvat 2513 vikrama saMvat 2043 nemi saMvat 38 pauSa suda 15 sthalaguruvAra, zrI zAntinAtha dinAMka 15-1-87 OM jaina devasthAna (muNDArA gA~va meM zrIupadhAna- + peddh'ii| tapa ArAdhanA ke mAlA- .. (jaina upAzraya) mahotsava kA antima dina) " muNDArA, rAjasthAna // zubhaM bhavatu zrIsaMghasya // 595 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + 11 gaNadharoM ke devavandana // kartA-pUjyAcArya zrIjJAnavimalasUri ma. OM prathama gaNadhara zrI indrabhUti gautama svAmIjI kA caityavandana // birudadharI sarvajanuM, jina pAse Ave ; madhura vacane vIrajI, gautama bolAve // 1 // paMcabhUtamAMhe thakI, je e upaje viraNase ; veda artha viparItathI , kaho kema bhavataraze // 2 // dAna dayA dama trihuMpade e , jANe tehaja jIva ; jJAna vimala ghana pAtamA , sukha cetana sadaiva // 3 // phira jaM kiMci, namutthuNaM, arihaMta ceimANaM, annattha0 bola ke eka navakAra kA kAussagga krnaa| namo arihaMtANaM bola ke phira 'namorhat siddhAcAryopAdhyAyasarvasAdhubhyaH' kaha ke nimnokta cAra stuti khnaa| ( 104 ) Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM prathama gaNadhara zrI gautamasvAmIjI kI stuti ke guru gaNapati gAuM, gautama dhyAna dhyAuM; savi sukRta sabAhu , vizvamAM pUjya thAUM ; jaga jIta bajAUM, karmane pAra jAUM ; nava nidhi Rddhi pAUM, zuddha samakita ThAUM // 1 // savi jinavara kerA , sAdhumAhe vaDerA ; duga vana adhikerA, cauda saya subhalerA ; dalyA durita aMdherA , vaMdIe te saverA ; gaNadhara guNa gherA , (nAma) nAtha che teha merA // 2 // savi saMzaya kApe , jaina caritra chApe ; tava tripadI pApe , ziSya saubhAgya vyApe ; gaNadhara pada thApe, dvAdazAMgI samApe ; bhavaduHkha na saMtApe, dAsa ne iSTa Ape // 3 // kare jinavara sevA , jeha indrAdi devA ; samakita guNa sevA , prApatA nitya mevA ; bhavajala nidhi tarevA , nau samI tIrtha sevA ; jJAnavimala lahevA , lIla lacchI varevA // 4 // yahA~ namutthuNaM0 jAvaMti ceigrAiM0 khamAsamaNa dekara jAvaMta ke vi sAhU0 bola ke nimnokta stavana kahanA ( 105 ) Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama gaNadhara zrIgautamasvAmIjI kA stavana ke sakala samIhita pUraNo , guru gautamasvAmI ; indrabhUti nAme bhalo , praNamuM zira nAmI ; hAM re praraNa, ziranAmI // 1 // magadhadezamAM upanyo , gobara iti gAma ; vasubhUti dvija pRthivI taNo , naMdana guNa dhAma // 2 // jyeSThA nakSatre jaNyo, sovana vana deha ; varasa pacAsa ghare vasI , dharayo vIrazuM neha // 3 // trIsa varasa chadmasthano , paryAya ArAdhe ; bAra varasa lage kevalI , pachI ziva sukha sAdhe // 4 // vIra mokSa pahoMcyA pachI , lahyA kevala mukti ; rAjagRhe te pAmIyA, savi labdhinI zakti // 5 // bANa varasa savi pAUkhu, thayA mAsa saMlekhe ; jehane zira nija kara diye , te kevala dekhe // 6 // paMca sayA munino dharaNI , savi zrutano dariyo ; jJAna vimala guNathI jiNe, tArayo nija pariyo // 7 // phira sampUrNa jayavIyarAya0 khnaa| phira "zrIgautamasvAmIsarvajJAya namaH" yaha sUtra 11 bAra ginnaa| phira ( 106 ) Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 navakAra ginanA, phira khar3e hokara 'zrIgautamasvAmI gaNadhara aArAdhanArthaM karemi kAussaggaM0' kahake, pragaTa eka logassa0 khnaa| isa prakAra prathama gaNadhara bhagavanta kI vandana-vidhi pUrNa huii| ___isI bhA~ti zeSa dasa gaNadhara bhagavantoM kI bhI vandanA karanI, parantu pratyeka gaNadhara bhagavanta ke nAma, namaskAra, caityavandana, stuti aura stavana alaga-alaga kahanA aura bhI cAra stutiyoM meM se pIche kI tIna gAthAe~ vahI rakheM aura prathama stuti-thoya pratyeka gaNadhara kI alaga kI huI hai, vaha khnaa| isa taraha sarvatra vidhi jAnanA / (2) ma dvitIya gaNadhara zrIagnibhUtijI kA devavaMdana ke * caityavaMdana ke karmataraNo saMzaya dharI , jinacaraNe Ave ; agnibhUti nAme karI, tava te bolAve // 1 // eka sukhI eka che duHkhI, eka kiMkara svAmI ; puruSottama eke karI , kema zakti pAmI // 2 // karma taraNA parabhAvathI e , sakala jagata maDAraNa ; jJAnavimalathI jAraNIye , vedAratha supramANa // 3 // ( 107 ) Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stuti agnibhUti sohAve. jeha bIjo 1 kahAve ; pakSa zrAve ; garaNadhara pada pAve, baMdhune mana saMzaya jAve, vIra nA ziSya sura nara guNa gAve, puSpavRSTi vadhAve // 1 // thAve ; yaha prathama stuti thoya kaha ke zeSa tIna prathama gaNadhara - deva ke vaMdana meM jo 'savi jinavara kerA' ve tIna stuti- thoya yahA~ para kahanA / isI taraha sabhI gaNadhara bhagavantoM kI stuti meM jAnanA / * stavana * bIjA gaNadhara gAie, agnibhUti iti nAma lalanA ; vasubhUti dvijapRthivI mAyano, naMdana guraNa prabhirAma; lalanA0 / / 1 // gobara gAma magadhadeze, gautama gotra ratanna, lalanA ; kRtikA nakSatre janamiyo, saMzaya karmano (marma) manna; lalanA0 // 2 // varasa cheMtAlIza ghara vasyA, vrata paryAya bAra, lalanA ; sola varasa kevalaparaNe, paMcasayA parivAra, lalanA0 // 3 // cihuMttera varasanuM prAUkhu, pAlI pAmyA siddhi, lalanA ; mAsa bhakta saMleSaraNA, pUrNa Rddhi samRddhi, lalanA0 // 4 // ( 108 ) Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra thakAM ziva pAmIyA , rAjagRhI sukhakAra, lalanA ; kaMcana kAnti jhalahale , jJAnavimala guraNadhAra, lalanA0 ma tRtIya gaNadhara zrIvAyubhUtijI kA devavandana hai ___ caityavaMdana * vAyubhUti trIjo kahyo , tasa saMzaya eha ; jIva zarIra behu eka che , paNa bhinna na deha // 1 // brahmajJAna tape karI , e Atama lahie ; karma zarIra thI vegalo , e veda sahie // 2 // jJAnavimala guNa ghana dharaNIe , jar3amAM kema hoya eka ; vIra vayaragathI te lahyo , prANI hRdaya viveka // 3 // ___* stuti ra vAyubhUti valI bhAI , jeha trIjo sahAI ; jeNe tripadI pAI , jIta bhaMbhA bajAI ; jinapada anuyAI , vizvamAM kIti gAI ; jJAna vimala bhalAI , jehane nAma pAI // 1 // ( 109 ) Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zeSa tIna stutiyA~ prathama gaNadhara ke devavaMdana kI bhA~ti khnii|) * sta vana hai (mahAvideha kSetra sohAmaNae dezI meM) zrIjo gaNapati gAie , vasubhUti-pRthivI naMda lAla re ; svAti nakSatre jAiyo , gautamagotre amaMda lAla re // 1 // magadhadeza gAma gobare , sagA sahodara tIna lAla re ; varasa beMtAlIza ghare vasyA , pache jinacaraNe lIna lAla re // 2 // chadmastha daza varasanI , kevalI varasa aDhAra lAla re ; kaMcana varNa savi Aukhu , sittera varasa UdAra lAla re // 3 // rAjagRhIe ziva pAmIyA , mAsa bhalA sukhakAra lAla re; pAMcase parikara sAdhuno , savi zrutano bhaNDAra lAla re // 4 // vIra chate thayA araNasaraNI , labdhi siddhi dAtAra lAla re; jJAnavimala guraNa prAgaru , vAyubhUti araNagAra lAla re // 5 // ( 110 ) Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM caturtha gaNadhara zrIvyaktajI kA devavaMdana caityavandana paMca bhUtano saMzayI , cautho gariNa vyakta ; indrajAlapare jaga kahayo , to kima tasa zakta // 1 // pRthivI pANI devatA , ima bhUtanI sattA ; paNa adhyAtama cintane , nahi tehanI mamatA // 2 // ima syAdvAda mate karI e , TAlyo tasa sandeha ; jJAnavimala jina caraNazuM , dharatA adhika sneha // 3 // * stuti * ( mAlinIvRtta ) cautho gaNadhara vyakta , dharma-karme suzakta ; sura nara jasa bhakta , sevatA divasa nakta ; jinapada anurakta , mUDhatA vipramukta ; kRta karama vimukta, jJAnalIlA prasakta // 1 // (zeSa tIna stutiyA~ prathama gaNadhara ke devavandana kI bhA~ti khnii)| ( 111 ) Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stavana ke (jhumakhaDAnI dezI meM) cautho gaNadhara coMpazure , vandaM cittadharI bhAva ; saluNe sAjanAM, kollAga sanniveze thayo re, pAmyo bhava jala nAva, saluNe0 // 1 // dhanamitra dvija vAruNI priyA re, naMdana diye pANaMda saluNe; zravaNa nakSatra janamiyo re, bhAradvija gotra amaMda, saluraNe0 // 2 // varasa pacAsa ghare rahyA re, bAra chaUmattha paryAya saluraNe; varasa aDhAra kevalI re, varasa eMzI savi prAya, saluNe pAMcaze ziSya kaMcana vane re , sampUrNa zrutalabdhi saluNe ; mAsa bhakta rAjagRhe re, vIra thake lahyA siddhi, saluNe0 paDhama saMghayaNa saMsthAna che re, vIra taraNo e ziSya saluraNe; jJAnavimala teje karI re , dIye adhika jagIza saluNe0 ( 112 ) Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmIjI kA devavandana // _* caityavandana , sohamasvAmIne mane , che saMzaya ehavo ; je IhAM hoya jehavo , parabhava te tehavo // 1 // zAlI thakI zAlI nIpaje , paNa bhinna na thAya ; suraNI ehavo nizcaya nathI , ima kahe jinarAya // 2 // gomayathI vichI hoye e , ema visadRza paNa hoya; jJAnavimala mati zuM karo, vedAratha zuddha joya // 3 // * stuti ( mAlinIvRtta ) garaNadhara abhirAma , sohamasvAmi nAma ; jita durjaya kAma , vizvamA vRddhimAma ; duppa saha gariNa jAma , tihAM lage paTTa ThAma ; bahu daulata dAma , jJAna (vijJAna) vimaladhAma // 1 // ___ zeSa tIna stutiyA~ prathama gaNadhara ke devavandana kI bhAMti khnii)| gaNa-8 ( 113 ) Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 stavana * ( dezI-nAyakAnI ) sohama gaNadhara pAMcamA re lAla , __ agnivaizAyana gotra sukhakArI re; kollAga sanniveze thayo re lAla , bhaghillA dhammila putra sukhakArI re, sohama0 // 1 // uttarA phAlgunIe jaNyo re lAla , paMcasayA parivAra sukhakArI re; varasa pacAsa ghare rahyA re lAla , __ vrata baiMtAlIsa sAra sukhakArI re, sohama0 // 2 // ATha varasa kevalIpaNe re lAla , eka zata varasanuM prAya sukhakArI re ; vAdhe paTTa paramparA re lAla , ___ Aja lage jasa thAya (yAvat duppasaharAya) sukhakArI re sohama0 // 3 // saMpUraNa zrutano dhaNI re lAla , ___ sarva labdhi bhaNDAra sukhakArI re; vIsa varasa jinathI pachI re lAla , ziva pAmyA jayakAra sukhakArI re, sohama0 // 4 // ( 114 ) Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udaya adhika kaMcana vane re lAla , zata zAkhA vistAra sukhakArI re ; nAma thakI navanidhi lahe re lAla , jJAnavimala gaNadhAra sukhakArI re, sohama0 // 5 // OM SaSTha gaNadhara zrI maNDitajI ke devavandana ma ra caityavandana chaTTho maNDita baMbhayo , bandha mokSa na mAne ; vyApaka viguraNa je prAtamA , te kima rahe chAne // 1 // paraNa sAvaraNa thakI na hoya , kevala cidrUpa ; teha nivAraNa thaI , hoye jJAna sarUpa // 2 // taraNi kiraNa jima vAdale e , hoya nisteja sateja ; jJAna guNa saMzaya harI , vIra caraNe kare heja // 3 // ke stuti ke mariNa maNDita vArU, jeha chaTTho karArU, bhavajalanidhi tArU, disato je vidArU ; sakala labdhi dhArU, kAmagada tIvra dArU ; duzmana mana vArU, tehane dhyAna sArU // 1 // ( 115 ) Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zeSa tIna stutiyA~ prathama gaNadhara ke devavandana kI bhA~ti khnii)| ___* stavana * (jIho jANyu avadhi prabhujI ne-e dezI meM ) jIho chaTTho maMDita gaNadharu, jIho maurya sanniveza gAma ; joho vijayA mAtA jehanI , joho dhanadeva janakanu nAma ; ____ bhavikajana vaMdo gaNadharadeva ; jIho vIra taNI sevA kare , jIho bhAvadharI nityameva, bhavikajana0 // 1 // (e prAMkaNI) jIho janma nakSatra jehanuM maghA , joho varasa vepana gharavAsa ; joho cauda varasa chadmasthamA , jIho kevala solaha vAsa, bhavikajana0 // 2 // joho tyAsI varasa savi Aukhu , jIho sayala labdhi prAvAsa ; joho sampUraNa zrutano dhaNI , joho kaMcana varNe khAsa, bhavikajana0 // 3 // ( 116 ) Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na0 // 4 // jIho mAsataraNI saMlekharaNA , joho ArAdhI atisAra ; joho vIra chate ziva pAmIyA , joho uTThasayA parivAra, bhavikajana0 // 4 // jIho vaziSTa gotra sohAmaraNa, joho nAma thakI sukhathAya' ; joho jJAnavimala gaNadhara taraNA , jIho vAdhe sujasa savAya, bhavikajana0 // 5 // OM saptama gaNadhara zrImauryaputra kA devavandana ___* caityavandana sAtamo mauryaputra je , kahe devana dIse ; veda pade je bhAkhiyA, tIhAM mana navi hIse // 1 // yajJa karato lahe sarga , e vedanI vANI ; lokapAla indrAdika , sattA kima jAraNI // 2 // ima sandeha nirAkarI e , vIra vayaNathI teha ; jJAnavimala jinane kahe , huM tuma paganI kheha // 3 // ( 117 ) Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 stuti ( mAlinI vRtta ) mauryaputragaNIza , sAtamo vora ziSya , . nahiM rAgane rIza , jAgatI che jagIza ; . name suranaraIza , aMga lakSaraNa dutIza , __ jJAnavimala sUrIza , saMthUraNe rAta dIza // 1 // (zeSa tIna stutiyA~ prathama gaNadhara ke devavandana kI taraha khnii)| * stavana hai ( karma na chor3e re prANIyA-e dezI meM ) mauryaputra gariNa sAtamo , maurya sanniveza gAma ; devI vijayA re mADalI , morIya janakanuM nAma vando gaNadhara guraNanIlo // 1 // (e prakaraNI) rohiNI nakSatra jehaD , janama candazuM joga ; pAMsaTha varasa ghare rahyA , dazacau chaumatthe joga vando gaNadhara guNanIlo / / 2 / / solaha varasa lage kevalI, varasa paMcAraNa re pAya; uTThasaya munivara jehane , parivAre sukhadAya vando gaNadhara guNanIlo / / 3 // ( 118 ) Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra chatAM zivasukha lahyo, mAsa saMlekharaNA lIdha; rAjagRhe guNanA dharaNI , jJAnavimala sukha dIdha vando gaNadhara guNanIlo // 4 // (8) OM aSTama gaNadhara zrIakampitajI kA devavandana ma caityavandana 8 akampita dvija pAThamo , saMzaya cha tehane ; nAraka hoya paralokamAM, e mithyAjanane // 1 // je dvija zudrAsana kare , tasa nAraka sattA ; dAkhI vede navi kahe , e tuja unmattA // 2 // merupare zAzvata kahe e , prAyika ehavI bhAkhI ; te saMzaya dUre karyo , jJAnavimala jina sAkhI // 3 // * stuti * ( mAlinIvRtta ) akampita namIje , AThamo je kahIje , tasa dhyAna dharIje , pApa saMtApa chIje ; samakita sukha dIje , prahasame nAma lIje , duzmana savi khIje , jJAna lIlA lahIje, // 1 // ( 119 ) Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zeSa tIna stutiyA~ prathama gaNadhara ke devavandana kI bhA~ti khnii)| stavana * ( vADI phUlI ati bhalI mana bhamarA re-e dezI meM ) akampita nAme pAThamo bhavivaMdo re , gaNadhara guNanI khANa sadA pANaMdo re ; mithilA nagarI dIpatI, bhavi vaMdo re , bharaNA gautama gotra pradhAna, sadA pANaMdo re // 1 // devanAme jehano pitA, bhavi vaMdo re , jayaMti jasa mAsa, sadA pAraNaMdo re; uttarASADhAe jaNyA, bhavi vaMdo re , cAturvedI kahAya, sadA pANaMdo re // 2 // varasa aDatAloza ghara rahyA, bhavi vaMdo re, chadmasthe navavAsa, sadA pANaMdo re ; ekavIza varasa lage kevalI - bhavi vaMdo re , vIra caraNa kaja vAsa - sadA pAraNaMdo re // 3 // varasa aThayottara pAukhu - bhavi vaMdo re , traNa saya muni parivAra - sadA pANaMdo re ; sampUrNa zruta kevalI - bhavi vaMdo re , labdhitaraNA bhaNDAra - sadA pAraNaMdo re // 4 // ( 120 ) Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaMcanavana mAsa araNasaNI - bhavi vaMdo re , vIra chate guNageha - sadA pANaMdo re; rAjagRhe ziva pAmIyA - bhavi vaMdo re , jJAna guNe navameha - sadA pANaMdo re // 5 // (6) 9 navama gaNadhara zrIacalAtA kA devavandana ma * caityavandana ra acalabhrAtane mana vasyo , saMzaya eka khoTo ; puNya-pApa navi dekhIe , e acarija moTo // 1 // paNa pratyakSe dekhiye , sukha - duHkha ghaNerAM ; bIjAnI pare dAkhiyAM , vedapade bahottarAM // 2 // samajAvIne ziSya ko ye , vIre prANI neha ; jJAnavimala pAmyA pachI, guNa pragaTayo tasa deha // 3 // 2 stuti * ( mAlinIvRtta ) navamo pracalabhrAta , vizvamA je vikhyAta , suta naMdA kuMdAdAvata mAta dharma ; kRta saMzaya pAta , saMyame pArijAta , dalita durita vrAta , dhyAna zrI sukha zAta // 1 // ( 121 ) gaNa-9 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( zeSa tIna stutiyA~ prathama gaNadhara ke devavandana kI bhA~ti kahanI ) / * stavana ( namo re namo zrI zatruMjaya girivara - e dezI meM ) navamo calabhrAta kahIje, garagadhara girumro jAgo re ; kozalA nayarIe upano, hArIya gotra vasAraNo re, bhAva dharIne bhaviyaraNa vaMdo // 1 // naMdA nAme jehanI mAtA, vasudeva janaka kahIje re ; mRgazira nakSatra janma tara jasa, kaMcana kAnti bharaNIje re, bhAva dharIne bhaviyaraNa vaMdo / / 2 / / varasa cheMtAlIza gharamAM vasIyA, rasIyA vrate varasa bAra re; cauda varasa kevala paryAya tIna sayA parivAra re, bhAva dharIne bhaviyaraNa vaMdo || 3 || bahottera varasa u parimANo, labdhi siddhi suvilAsI re; sampUraNa zrutadhara guraNavantA, vIra caraNa nItu vAsI re, bhAva dharIne bhaviyaraNa vaMdo // 4 // vIra chate rAjagRhI nagare, mAsa bhakta ziva pAmyA re ; jJAnavimala thuraNI savi suravara, AvI caraNe nAmyA re bhAva dharIne bhaviyaraNa vaMdo / / 5 / / , ( 122 ) Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) OM dazama gaNadhara zrImetAryajI kA devavandana 5 * caityavaMdana * parabhavano saMdeha cha, mAtArya citte ; bhAkhe prabhu tava tehane , dAkhI bahu jugate // 1 // vijJAna ghana pada taraNo , e artha vicAre ; paraloke gamanAgame , mana nizcaya dhAre // 2 // pUrvAratha bahupare kahIye , chedyo saMzaya tAsa ; jJAnavimala prabhu vIrane , caraNe thayo te dAsa // 3 // * stuti ( mAlinIvRtta ) dazama gaNadhara vakhANo , Arya metArya jANo , lahyo zubha guraNa ThANo , vIra sevA maNDAraNo ; ache aohija TArago , karma ne vAja pAraNo , e parama dujANo , jJAna guNa citta prAraNo // 1 // __(zeSa tIna stutiyA~ prathama gaNadhara ke devavandana kI bhA~ti kahanI ) / ( 123 ) Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * stavana ( Adara jIva kSamAguNa Adara-e dezI meM ) metAraja prAraja garaNI dazamo , suprabhAte nitya namIye re; matuMgiya sanniveze , vatsabhUmi tehane dhyAne ramIye re, gaNadhara guNavaMtAne vaMdo // 1 // (e prAMkaraNI) varuNAdevI jehane che mAtA , datta nAmaka jasa kahiye re; koDina gotra nakSatra janmanu , azvinI nAme lahiye re , gaNadhara guNavaMtAne vaMdo // 2 // varasa chatrIsa rahyA ghara vAse , chadmastha dasa varisAjI; sola varasa kevali paryAye , traNaseM munivara ziSyAjI , gaNadhara guragavaMtAne vaMdo // 3 // bAsaTha varasa savi pAukhu pAli, tripadInA vistArIjI; kanaka kAnti savi labdhisiddhinA, jJAnAdika guNadhArIjI, __gaNadhara guragavaMtAne vaMdo // 4 // mAsa saMleSaNa rAjagRhImAM, vIra thake ziva lahiyAjI; jJAnavimala caraNAdikanA guNa, kiraNahI na jAye kahiyAjI, gaNadhara guNavaMtAne vaMdo // 5 // ( 124 ) Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma ekAdaza gaNadhara zrIprabhAsajI kA devavandana * caityavandana * ekAdazama prabhAsanAma, saMzaya mana dhAre ; bhava nirmANa lahe nahi, jIva iNe saMsAre // 1 // agnihotra nitye kare, ajarAmara pAme ; vedAratha ima dAkhave, tasa saMzaya vAme // 2 // vIra caraNano rAgiyo, e teha thayo tatkAla ; jJAnavimala jina caraNa taraNI, prAraNa vahe nija bhAla / 3 / OM stuti * ekAdaza prabhAsa, pUrato vizva prAza , suranara jasa vAsa, vIracaraNe nivAsa ; jaga sujasa suvAsa, vistoM jyuM barAsa , jJAnavimala nivAsa, huM japuM nAma tAsa // 1 // (zeSa tIna stutiyA~ prathama gaNadhara ke devavandana kI bhA~ti khnii)| ra stavana (kanaka kamala pagalAM Thave-e dezI meM) gaNadhara je agiyAramo e, e AzA pUraNa prabhAsa ; namo bhavi bhAvazU e, koDina gotra che jehanu e, rAjagRhe jasa vAsa-namo bhavi bhAvazU e||1|| ( 125 ) Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhadrA jasa mAvaDI e, balabhadra nAme tAya-namo0 ; puSya nakSatre janamIyA e, ghara ghara utsavaM thAya namo bhavi bhAvazuM e // 2 // , 1 sola varasa gharamA vasyA e, ATha varasa munirAya - namo0 ; . sola varasa rahyA kevalI e, cAlIsa varasa savi Aya namo bhavi bhAvazuM e // 3 // raNa saya muni parikara bhalo e, sampUraNa zrutadhAra- namo0 ; labdhi nidhAna kaMcana vane e, karatA bhavi upagAra, namo bhavi bhAvazuM e // 4 // vIra chate ziva pAmiyA e, mAsa saMlekhana jAsa- namo0 ; jJAnavimala kIrati gharaNI e, suMdara jima kailAsa namo bhavi bhAvazuM e // 5 // || itizrI ekAdaza gaNadhara devavandana sampUrNa // 5 gyAraha gaNadharoM kA sAdhAraNa caityavandana 1 eha garaNadhara eha garaNadhara, thayA agyAra; vIra jinesara pathakamale, rahI bhRMga pare jeha lIgA saMzaya TAlI AAparaNA thayA teha jinamata pravINA ; indra mahotsava tihAM kare e, vAsakSepa kare vIra labdhi-siddhidAyaka hojI, jJAnavimala guraNe dhIra // 1 // , , ( 126 ) Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM sarva gaNadharoM kA sAdhAraNa caityavandana // sayala garagadhara sayala gaNadhara , jeha jaga sAra ; sakala jinesara paya kamale , rahI bhuMga pare jeha lIraNA , jinamatanI tripadI lahI , thayA jeha syAdvAde pravINA ; vAsakSepa jinavara kare e , indra mahotsava sAra , udaya adhika dina dina huve, jJAnavimala guraNadhAra // 1 // OM sarva gaNadharoM kI sAdhAraNa stuti ke caudasayAM bAvana gaNadhara , savi jinavarano e parivAra ; tripadInA kIdhA vistAra , __ zAsana sura savi sAnnidhyakAra // 1 // ( yaha stuti cAra bAra kahanI cAhie / ) U sarva gaNadharoM kA sAdhAraNa stavana // ( sakala sadA phala pAsa-e dezI meM ) vaMdu savi gaNadhAra , savi jinavaranA e sAra ; sama caurasa saMThANa , savine prathama saMghayaNa // 1 // tripadIne anusAre, virace vividha prakAre ; saMpUraNa zrutanA bhariyA, savi bhavajalanidhi tariyA // 2 // ( 127 ) Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kanaka varga jasa deha, labdhi sakala guraNa geha ; garadhara nAmakarma pharasI, ajara amara thayA harasI ||3|| janama jarA bhava pAmyA, zivasuMdarI savi pAmyA ; prakhaya anaMta sukha vilase, tasa dhyAne savi malaze // 4 // . praha same lIje e nAma, mana vAMchita lahI kAma ; jJAnavimala gharaNa nUra, pragaTe adhika sanurA // 5 // sakala surAsura koDI, pAya name kara jor3I ; guNavaMtanA guNa kahIye, to zuddha samakita lahiye // 6 // iti garaNadhara devavandana samApta // ( 128 ) Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai jinezvarASTakam racayitA : pUjyAcAryazrImadvijayasuzIlasUriH ( paJcacAmaravRttam ) namAmyahaM jinezvaraM namAmyahaM jinezvaraM , namAmyahaM jinottamaM namAmyahaM jinottamam / namAmyahaM jinAdhipaM namAmyahaM jinAdhipaM , namAmyahaM jinaprabhuM namAmyahaM jinaprabhum // 1 // smarAmyahaM jinezvaraM smarAmyahaM jinezvaraM , smarAmyahaM jinottamaM smarAmyahaM jinottamam / smarAmyahaM jinAdhipaM smarAmyahaM jinAdhipaM , smarAmyahaM jinaprabhuM smarAmyahaM jinaprabhum // 2 // bhajAmyahaM jinezvaraM bhajAmyahaM jinezvaraM , bhajAmyahaM jinottamaM bhajAmyahaM jinottamam / bhajAmyahaM jinAdhipaM bhajAmyahaM jinAdhipaM , bhajAmyahaM jinaprabhuM bhajAmyahaM jinaprabhum // 3 // ( 129 ) Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ japAmyahaM jinezvaraM japAmyahaM jinezvaraM , japAmyahaM jinottamaM japAmyahaM jinottamam / japAmyahaM jinAdhipaM japAmyahaM jinAdhipaM , japAmyahaM jinaprabhuM japAmyahaM jinaprabhum // 4 // gaNAmyahaM jinezvaraM gaNAmyahaM jinezvaraM , gaNAmyahaM jinottamaM gaNAmyahaM jinottamam / gaNAmyahaM jinAdhipaM gaNAmyahaM jinAdhipaM , gaNAmyahaM jinaprabhuM gaNAmyahaM jinaprabhum // 5 // dharAmyahaM jinezvaraM dharAmyahaM jinezvaraM , dharAmyahaM jinottamaM dharAmyahaM jinottamam / dharAmyahaM jinAdhipaM dharAmyahaM jinAdhipaM , dharAmyahaM jinaprabhuM dharAmyahaM jinaprabhum // 6 // bhanAmyahaM jinezvaraM bhanAmyahaM jinezvaraM, bhanAmyahaM jinottamaM bhanAmyahaM jinottamam / bhanAmyahaM jinAdhipaM bhanAmyahaM jinAdhipaM , bhanAmyahaM jinaprabhuM bhanAmyahaM jinaprabhum / / 7 / / ( anuSTub-vRttam ) yaH prAtarphe samutthAya, smared jinezvarASTakam / vizve tasya bhayaM nAsti, saH prApnoti sukhazriyam // 8 // ( 130 ) Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Twwwwwwwwwwwwwwwwwwww? zrIgaNadharASTakama racayitA : pUjyAcArya zrImad vijayasuzIlasUriH ( anuSTub-vRttam ) prabho:rajinendrasya , gaNendramindrabhUtikam / gautamaM labdhivantaM vai , vande'haM zrutakevalIm // 1 // prabho:rajinendrasya , gaNendramagnibhUtikam / gautamagotraratnaM vai , stuve'haM zrutakevalIm / / 2 / / prabho:rajinendrasya , gaNendraM vAyubhUtikam / putraM pRthvI-vasubhUtyo - vande'haM zrutakevalIm / / 3 / / prabho:rajinendrasya , vikhyAtaM vyaktanAmakam / gaNadharaM caturthaM vai , stuve'haM zrutakevalIm / / 4 / / prabho:rajinendrasya , sudharmasvAminaM zubham / gaNendraM paJcamaM khyAtaM , vande'haM zrutakevalIm / / 5 / / ( 131 ) Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhorvIrajinendrasya , maNDitaM munimaNDanam / SaSThaM gaNadharaM zreSThaM, stuve'haM zrutakevalIm // 6 // prabho:rajinendrasya , mauryaputraM ca saptamam / gaNIndraM sadguNI khyAtaM , vande'haM zrutakevalIm // 7 // prabho:rajinendrasya , gaNadharamakampitam / jayanti-devayoH sUnuM , stuve'haM zrutakevalIm / / 8 // prabho:rajinendrasya , gaNIndraM navamaM varam / prasiddhamacalabhrAtaM , vande'haM zrutakevalIm / / 6 / / prabho:rajinendrasya , metAryaM dattanandanam / . gaNIndraM dazamaM zreSThaM , stuve'haM zrutakevalIm / / 10 / / prabho:rajinendrasya , prabhAsamantimaM laghum / ekAdazaM gaNIndraM vai , vande'haM zrutakevalIm / / 11 / / prabho:rajinendrasyai - tad vai gaNadharASTakam / prAtaH paThanti nityaM ye , prApnuvanti sukhazriyam / / 12 // ( 132 ) Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM zrIgautamasvAmyaSTakam // zrIindrabhUti vasubhUtiputraM, pRthvIbhavaM gautamagotraratnam / stuvanti devA'suramAnavendrAH, sa gautamo yacchatu vAJchitaM me // 1 // zrIvarddha mAnAt tripadImavApya, muhUrttamAtreNa kRtAni yena / aGgAni pUrvANi caturdazA'pi, sa gautamo yacchatu vAJchitaM me // 2 // zrIvIranAthena purA praNItaM, mantraM mahAnandasukhAya yasya / dhyAyantyamI sUrivarAH samagrAH, sa gautamo yacchatu vAJchitaM me // 3 // yasyAbhidhAnaM munayo'pi sarve, gRhNanti bhikSAbhramaraNasya kAle / miSTAnnapAnAmbarapUrNakAmAH, sa gautamo yacchatu vAJchitaM me // 4 // aSTApadAdrI gagane svazaktyA, yayau jinAnAM padavandanAya / nizamya tIrthAtizayaM surebhyaH, sa gautamo yacchatu vAJchitaM me // 5 // tripaJcasaMkhyAzatatApasAnAM, tapaH kRshaanaampuunrbhvaay| akSINalabdhyA paramAnnadAtA, sa gautamo yacchatu vAJchitaM me // 6 // sadakSiNaM bhojanameva deyaM, sArmika saGkasaparyayeti / kaivalyavastraM pradadau munInAM, sa gautamo yacchatu vAJchitaM me // 7 // zivaM gate bhartari vIranAthe, yugapradhAnatvamihaiva matvA / paTTAbhiSeko vidadhe surendraH, sa gautamo yacchatu vAJchitaM me // 8 // trailokyabIjaM parameSThibIjaM sajJAnabIjaM jinarAjabIjam / yannAma cokta vidadhAti siddhi, sa gautamo yacchatu vAJchitaM me / / zrIgautamasyASTakamAdareNa, prabodhakAle munipuGgavA ye| paThanti te sUripadaM sadaivA-nandaM labhante sutarAM krameNa // 10 // 000 ( 133 ) Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI gautamasvAmI kA chanda . vIra jinezvara kero ziSya, gautama nAma japo nizadiza / jo kIje gautamanu dhyAna, to ghara vilase nave nidhAna / / 1 / / gautamanAme girivara car3he, mana vAMchita helA saMpaje / gautama nAme nAve roga, gautama nAme sarva saMyoga / / 2 / / je verI viruyA vaMkar3A, tasa nAme nAve ddhkdd'aa| bhUta preta navi maMDe pANa, te gautamanA karU vakhANa / / 3 / / gautama nAme nirmalakAya, gautama nAme vAdhe prAya / gautama jinazAsana zaraNagAra, gautama nAme jaya-jayakAra / / 4 / / zAla dAla surahA ghRta gola, mana vAMchita kApaDa tNbol| ghara sudharaNI nirmala citta, gautama nAme putra vinIta / / 5 / / gautama udaye avicala bhAga, gautama nAma japo jaga jANa / moTA mandira meru samAna, gautama nAme saphala vihANa / / 6 / / ghara mayagala ghor3Ano jor3a, vAru pahoMce vaMchita kodd'| mahiyala mAne moTA rAya, jo trUThe gautamanA pAya / / 7 / / gautama praNamyA pAtaka Tale, uttama naranI saMgata mle| gautama nAme nirmala jJAna, gautama nAme vAdhe vAna / / 8 / / puNyavaMta avadhAro sahu, guru gautamanA guNa che bahu / kahe lAvaNya samaya kara jor3a, gautama tUThe saMpatti kror3a / / 6 / / // zrIgautamasvAmI kA mantra // " // OM hrA~ zrI arihaMta uvajjhAya gautamasvAmine namo nmH||" ( 134 ) Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadvijayane misUrIzvara stutyaSTaka karttA - paMnyAsa zrIsuzIlavijayajI gariNavarya. ( varttamAna - pU. prA. zrIvijaya suzIlasUrIzvarajI ma. sA. ) (mandAkrAntA chandamAM ) ( bodhAgAdhaM supadapadavI nIrapurAbhirAmaM - e rAgamAM ) jeNe janmI laghuvayathakI saMyama zreSTha pAlyu, ne zAtAthI jIvana saghalu dharmakArye ja gAlyuM / sAdhyA banna e vimala divaso janma ne mRtyu kerA, vandu tevA jagaguruvarA nemisUrIza hIrA // 1 // jenI kIti pravara prasarI vizvamAMhe anerI, gAve ghyAve jagata janatA pUjya bhAve bhalerI | jotAM jene parama puruSo pUrvanA yAda Ave ne AnaMde bhavijana sadA bhavya ullAsa pAve / / 2 / / " moTA jJAnI jagata bharanA zAstrano pAra pAmyA ne nyAyonA nayamititaraNA sAra grantho banAvyA / vANI jenI gramRta sama ne garjanA siMha jevI, ne tejasvI vimala pratibhA sUryanA teja jevI / / 3 / / je bimbo bahujinataraNA bhavya pAse bharAvyAM, ne dharmonA bahuviSayanA zreSTha zAstro lakhAvyAM / nAnA grantho abhinava ne prAcya sArA chapAvyAM, ne tIrthonA anupama mahA kaika saMgho kaDhAvyAM || 4 || ( 135 ) Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. jIrNoddhAro jinabhavananAM navya caityo ghaNerA tIrthoddhAro jasa suvacane kaiMka dIpe anerA / AtmoddhAro bhavika jananA khUba kIdhA umaMge, bhUpoddhAro jagata bharamAM kIdhalA kaika raMge / / 5 / saurASTra zrI marudhara ane medapATa pradeze, dezodeze satata vicarI gujarAta pradeze / sArAM sArAM anupama gharaNAM dharmanA kArya kIdhAM, saue jenAM vacana kusumo zIghra bhIlI jalIdhAM / / 6 / / jeraNA yatne thai saphalatA sAdhu-saMmelane je, tethI lAghyo suyaza vimalo vizvamAM Atmateje / AcAryAdi pravara padathI bhUSitA kaiMka kIdhA, raMge jeNe jagata bharane yoga ne kSema dIdhA // 7 // dIvAlInI vimala kukhane jeha dIpAvanArA, lakSmIcandra - pravara kulane nitya zobhAvanArA | saurASTra zrI - madhupura taraNI kIrti vistAranArA, vandu cha te vimala guraNanA dhAma ne ApanArA / / 8 / / ( harigIta chandamAM ) tapagacchanAyaka jagaguru zrInemisUrIzvara taraNA, paTTa gagane bhAnu sama lAvaNyasUrirAyanA / ziSya dakSa munIza kerA suzIla ziSye e racyu, nija ziSya zrIvinodanI vinatI thakI je ura jacyu / / 6 / / O ( 136 ) Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM zrInemi - lAvaNya - dakSa - suzIlagrantha ratnamAlA ratna 74vA~ Wan OFFER gaNadharavAdaH [ saMskRtabhASAyAm ] palaparIpadAhotrIvAnAna - protA - o AcArya zrImad vijaya suzIlasUriH Jing Hao Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra.saM. zrIgaNadharavAdaH ( saMskRtabhASA meM ) viSayAnukramaNikA viSaya OM maMgalAcaraNam OM prabhorvIrasya janma-dIkSA-sAdhanA ca kevalajJAnotpattiH Wan samavasaraNasya racanA OM saMzayavantAH zrI indrabhUtyAdi ekAdazadvijA: 1 prathamo gaNadharaH zrIindrabhUtiH ( jIvasa zayaH ) 2 dvitIyo gaNadharaH zrIagnibhUtiH ( karmasaMzayaH ) 3 tRtIyo gaNadharaH zrIvAyubhutiH ( tajjIva saMzayaH ) 4 caturtho gaNadharaH zrIvyaktaH ( paJcabhunasarAya: ) 5 paJcamo gaNadharaH zrIsudharmAbhidhaH ( yo yAdRzaH sa tAdRzaH saMzayaH ) 6 paSTho gaNadharaH zrImaNDitaH ( bandha-mokSasaMzaya : ) 7 saptamo ga gadhara: zrImauryaputraH ( devasa zayaH ) 8 aSTamo gaNadharaH zrIakampita: ( nArakasaMzayaH ) 6 navamo gaNadharaH zrIacalabhrAtA ( puNya-pApasaMzayaH ) 10 dazamo gaNadharaH zrImetAryaH ( paralokasaMzayaH ) 11 ekAdazamo gaNadharaH zrIprabhAsaH ( mokSasaMzayaH ) 5 ekAdazamukhyA: 4 prazastiH Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // OM hrIM arha namaH // // vartamAnazAsanAdhipati-zrImahAvIrasvAmine namaH // // anantalabdhinidhAnAya zrIgautamasvAmine namaH // // zAsanasamrATa-zrInemisUrIzvaraparamagurave namaH // // sAhityasamrATa-zrIlAvaNyasUrIzvarapragurave namaH // *ssssssssssssssss japhaphapha99359 zrIgaNadharavAdaH 4555555555555 4955555555555555555555555555555555. * maGgalAcaraNam * natvA vIraM jinendraM vai, jinavAraNI ca sadgurum / zrIgaNadharavAdo'yaM, jJedhArtha likhyate mayA / / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prabhorvIrasya janma-dIkSA-sAdhanA ca vizvavandyo vizvavibhuH zrIsiddhArthanRpakuladIpakastrizalAdevInandanaH kAzyapagotrIyaH vartamAnazAsanAdhipatizcaramatIrthaGkaro devAdhidevaH zramaNa bhagavAn zrI mahAvIraH, asmin jambUdvIpe bharatakSetre dakSiNArddha bharate madhyakhaNDe suprasiddhabhAratadezIya-kSatriyakuNDagrAmanagare vartamAnakAlIna 2513 varSatame pUrve caitrazukla trayodazyAM tithau janmA'bhUt / tadanu triMzadtame varSe mArgazIrSa (gurjarIya kAttika) kRSNadazamyAM tithau gRhasthAvAsaM gRhasthajIvanaM ca sarvadA tyaktvA pAramezvarI pravrajyAM (dIkSAM) gRhANa / ___* kevalajJAnotpattiH OM nijadIkSAdinamArabhya caturthaM manaHparyavajJAnaM prApya sArddhadvAdazavarSatamaparyantaM vividhaprakAraM vividhaM tapaM kRtvA, tanmadhye pratikalAnukalAnekopasargAn samabhAvena sahanaM kRtvA tathA jJAnAvaraNIyAdicatuSkaghAtikarmaNAM ghAtaM kRtvaiva vaizAkhazukladazamyAM tithau lokAlokaprakAzakaM paJcamajJAnaM kevalajJAna prAptavantaH / * samavasaraNasya racanA * tannimittA'maraiH samavasaraNasya racanA kRtaa| tatra ( 2 ) Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhuH tasminnevAvasare militeSu surA'sureSu bhUmau niSphalAM vRSTimiva niSphalAM dezanAM kSaNaM dattvA zrapApApuryAM mahAsenavane jagAma / tatra ca vaizAkha zuklaikAdazyAM devaiH samAgatya navyaM divyaM samavasaraNaM viracitam / tasmin samavasaraNe - zokavRkSAdyaSTaprAtihAryayuktajJAnAtizayAdi catuSkAtizayasahitazca eti dvAdazaguNaiH samalaMkRtaH pUrvAdicatuSdizAyA divyasiMhAsanopari virAjavanto'rhan sarvajJaH zrImahAvIra prabhuH sarvotkRSTena varttate / , tatra samavasaraNe indrAdidevAH prabhoH jayajayadhvanibhiH digdigantaM sphoTayantaH divyadundubhidamadamAdivAdyaiH prAkAzaM sphoTayantazca vAdyamAna zabda karNa notphulla-nayanagaganAvalokanopalabdha sarvadevavRndAnAM samUhairyutAH gagana mArgeNa prabhoH darzanArthaM tatrAgatAH / tasminnevAvasare tatra yajJaM kArayataH somilanAmakadvijasya gRhe bahavaH yAjJikA'grajanmAna: brAhmaNAH militAH santi / taM devaghoSaM zrutvA tatra yajJapATake manuSyAstatra tuSTAH / aho ! yAjJikaiH iSTAH devA: kila zrAgatA atrati / 5 saMzayavantAH zrIindrabhUtyAdi ekAdaza dvijAH tatra caturdazavidyAvizAradAH sarvajJATopadhArakAH mahanto gurutarAH sUrdhanyAH ekAdazasaGkhyakAH dvijAH nijavidyArthI ( 3 ) Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizAlaparivArasahitAH santi / kiM nAmAno vA te dvijAH iti ? ucyate / teSu ca (1) prathamo'tra indrabhUtiH, (2) dvitIyaH punarbhavati agnibhUtiH, (3) tRtIyo vAyubhUtiH, (4) caturtho vyaktaH, (5) paJcamaH sudharmAsvAmI, (6) SaSTho maNDitaH, (7) saptamo mauryaputraH, (8) aSTamo'kampitaH, (6) navamo'calabhAtA, (10) dazamo metAryaH, (11) ekAdazaH prabhAtazceti / __ kramaza: ete nAmAni dvijAH pradhAnAH paNDitAH santi / eteSAM indrabhUtiH 1, agnibhUtiH 2, vAyubhUtiH 3, nAmAnastrayaH sahodarAzcaturdaza vidyAvizAradAH sAkSarAH santi / (1) prAdyasya zrIindrabhUtinAmna: paNDitasya 'jIvaviSaye saMzayaH' arthAt 'jIvo'sti kiM vA neti ?' (2) dvitIyasya zrIagnibhUtipaNDitasya 'karmaviSaye saMzayaH' arthAt 'karmo'sti ki vA neti ?' (3) tRtIyasya zrIvAyubhUti-nAmnaH paNDitasya 'tajjIvataccharIranitiviSaye saMzayaH' arthAt 'tajjoveti ki tadeva zarIraM sa eva jIvaH kiM vA'nyaH' iti / na punarjIvasattAyAM tasya sNshyH| (4) caturthasya zrIvyaktanAmnaH paNDitasya 'bhUteSu saMzayaH' arthAt 'ki pRthivyAdIni paJca bhUtAni santi kiM vA neti ?' / (5) paJcamasya zrIsudharmAnAmnaH paNDitasya 'yo yAdRzaH ( 4 ) Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa tAdRzaH viSaye iti saMzayaH, arthAt 'ki yo jIvo yAdRzaH iha bhave so'nyasminnapi bhave tAdRza eva utAnyathA ?' iti saMzayaH / ( 6 ) SaSThasya zrImaNDitanAmnaH paNDitasya 'bandha - diSaye saMzaya:, arthAt 'jIvasya karmabandho'sti kiM vA neti ? ' / ( 7 ) saptamasya zrImauryaputranAmnaH paNDitasya 'devaviSaye' saMzayaH, arthAt 'devo'sti kiM vA neti ? ' / ( 8 ) aSTamasya zrIgrakampitanAmnaH paNDitasya 'nArakaviSaye ' saMzayaH, grarthAt 'nAraka: (nairayikaH ) asti kiM vA neti ? | ( 1 ) navamasya zrI acala bhrAtAnAmnaH paNDitasya 'puNyaviSaye' saMzaya:, arthAt 'puNyosti kiM vA neti ?' | ( 10 ) dazamasya zrImetAryanAmnaH paNDitasya 'paralokaviSaye' saMzayaH, arthAt 'paraloko'sti kiM vA neti ?" / ( 11 ) ekAdazamasya zrIprabhAsanAmnaH paNDitasya 'mokSaviSaye' saMzayaH, arthAt 'mokSosti kiM vA neti ?' / itthaM te saMzayavantekAdazA'pi dvijAstatrAyAtAH santi / saMzayavantaste dvijAH sarvajJatvAbhimAnaprauDhAH Asan / teSu ekaikamapi sati ko'nyaH sarvajJaH etAdRzena mithyAbhimAnena garvitaH zrAsIt / sarvajJatyAbhimAnakSatibhayAt parasparamapi na pRcchantIti / evamete sarve'pi nijachAtra parivAraiH sahitAH santi / ( 5 ) Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramazaH pratyekaparivAramAnapradarzanArthamucyate--1. zrIindrabhUtidvijasya nijachAtraparivAraH (500) paJcazatameva / 2. zrIagnibhUtidvijasya nijachAtraparivAraH (500) paJcazatameva / 3. zrobAyubhUtidvijasya nijachAtraparivAraH (500) paJcazatameva / 4. zrIvyaktadvijasya nijachAtraparivAraH (500) paJcazatameva / 5. zrIsudharmAdvijasya nijachAtraparivAraH (500) paJcazatameva / 6. zrImaNDitadvijasya nijachAtraparivAraH (350) sArdhatriMzat zatameva / 7. zrImauryaputra dvijasya nijachAtraparivAraH (350) sArdhatriMzat zatameva / 8. zrIprakampitadvijasya nijachAtraparivAraH (300) trizatameva / 6. zrIacalabhrAtAnAmakadvijasya nijachAtraparivAra: (300) trizatameva / 10. zrImetAryadvijasya nijachAtraparivAraH (300) trizatameva / 11. zrIprabhAsadvijasya nijachAtraparivAraH (300) trizatameva / evaM ete tatparivArabhUtAzca catuzcatvAriMzacchatAni dvijAH Asan / anye'pi nAnAgotrotpannAH anekadvijAH santi / yathA--(1) upAdhyAya-'Izvara-zaGkara-zivajI' nAmAni iti (2) jAni-gaGgAdhara-bhUdhara-mahIdhara-lakSmIdhara' nAmAni iti| (3)piNDayA-'govinda-nArAyaNa-puruSottama-mukundaviSNa' nAmAni iti / (4) duve-'umApati-gaNapatividyApati-zrIpati-jayadeva' nAmAni iti / (5) vyAsa Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'gaGgApati gaurIpati - mahAdeva mUladeva zivadeva - sukhadeva ' trivADI - 'zrIkaNTha nIlakaNTha- harihara' rAmajI - 'rAma rAmAcArya bAlakRSNa nAmAni iti / ( 6 ) nAmAni iti / ( 7 ) yadurAma' nAmAni iti / narasiMha- somezvara- harizaGkara' nAmAni iti / ( 6 ) josI'udirAma - govindarAma devarAma - raghurAma zivarAma - pUno' ( 8 ) rAula - kamalAkara trikama nAmAni iti / - - - ( 7 ) - - - ityAdayaH sarve'pi dvijAH yajJaM kArayataH somilaviprasya gRhe militAH santi / te sarve'pi sarvajJasya bhagavato namasyArtha nabhAt AgacchataH surA'surAn devAn vilokya nijahRdaye cintayanti - " aho ! yajJasya mahimA ! atimahattvaM yadete devAH sAkSAt samAgatAH santi / " te sarve'pi devAH yajJasya maNDapaM yajJasthalaM vihAya tathA sarvajJavibhupArzva gacchato samavasaraNarbhAva nipatitavantaH / tAMzca tathA dRSTvA loko'pi tatraiva jagAma, iti vijJAya dvijAtiviSeduH / , - Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) atha prathamo gaNadharaH zrIindrabhUtiH _ 'jIvasaMzayaH' tato amI sarvajJaM vandituM vrajantIti zrutvA mukhyaH zrIindrabhUtidvijaH sAmarSadhmAtaH prANitasarvajJAzaMsAM sarvajJavibhuM zrImahAvIraM prati prasthitazca / "aho ! sati mayi sarvajJe aparo'yaM kaH khalu sarvajJatvaM svaM khyApayati, duHzravametat karNakaTu kathaM nAma zrUyate ? / " kiJca-"kadAcit kenA'pi mUrkheNa vA pizunena vaJcyate vA Azcaryam ? mUrkhatayA yuktAyuktavivekavikalatvAt surAstu kathamanena vaJcitAH vismayaM niitaaH| athavA yAdRzaH eSaH vidvAn jJAnI tAdRzAH vibudhA-devAH / anurUpaH saMyogastasya jJAninaH eteSAM mUrkhANAM pizunAnAM devAnAm / yadevaM yajJamaNDapaM-yajJasthalaM tathA mAM sarvajJaM vihAya tat samIpaM prayAnti / " yathA tIrthAmbumiva vAyasAH, candanamiva makSikAH, savRkSAn gajA iva, kSIrAnnaM zUkarA iva, sUryaprakAzavad ghUkAzca; tyaktvA tadvad yajJaM prayAnti / ( 8 ) Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAhametasya sarvajJAbhimAnarUpamATopaM she| yathA-AkAze dvau'kauM, guhAyAM dvau kesarisiMhau, pratyAkAre ca dvau khaDgI sthAtuM na zakaya te tathaiva vizva dvayoH sarvajJayoH sambhAvanA'pi asambhavaM khalu / kiM sarvajJAvahaM sa ca ?' nAsti, eko'haM sarvajJaH, na anya ev| tataH sarvajJavibhu zrImahAvIraM vanditvA pratinivartamAnAH janA: prAgacchanti, tAn janAn sopahAsa indrabhUti: pRcchati"bho ! bho ! janAH ! kiM dazita: sa sarvajJaH ? kIdag rUpa: ? kiM svarUpa: ?" iti / tadA sarvajJaprabhoH anupama mahimA varNayantaH janAH kathayanti (upajAti-chandaH) * yadi trilokI gaNanAparA syAt , tasyA samAptiryadi nAyuSaH syAt / pAreparAyaM gaNitaM yadi syAt , garagayaniHzeSagurago'pi sa syAt // 1 // etAdRzaH gugaNavantaH sarvajJaprabhuH zrImahAvIraH iti janAH prazaMsayAmAsaH / yadA janaiH prabhoH prazaMsAmazrot indrabhUtiH dvijaH vicAravimUDho saJjAtaH / so'cintayat-nUnameSa mahAdhUrtaziromaNistathA mAyAyAH kulamandiraM vartate / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amunA kathaM nikhilaloko'pi vibhrame pAtitaH ? / kSaNamAtramapi na kSame'haM, taM vizva sarvajJaM kadAcana / mayA balavanta: diggajAH utkhATitA: kAryAsamiva, tarhi asyAkiJcanasya kA vArtA ? kiM tilApiSTAvazeSaH ko'pi tilo'vaziSTa: syAt / nijagRhe zUravIraH kau'sau, sarvajJomatpuro bhavet ? / mad bhayena gauDadezodbhavAH sAkSarAH dUradezaM gatAH, gaurja radezodbhavAH vibudhAH jarjarAstrAsamIyuH, mAlavadezodbhavAH paNDitAH mRtAH, tilaMgadezodbhavAH budhAstilAGgAH, lATadezodbhavAH vidvAMsaH praNaSTAH, drAviDadezodbhavAzca vibudhAzca vIDayArtAH / aho ! vAdilipsA''ture mayyamuSmin, vizva sarvotkaTaM vAdibhikSametat / adhunA tasya mamA'gre vAdo ko'sau sarvajJamAnamudvahati ? tatra tatkAlaM gantumahamatiutsukamiti / tadA tasyAnujo'gnibhUtiH kathayati-"tatra vAdikRte bhavatAM kiM prayAsena ? alaM zrameNa bhavatA / asya kRte tu ahameva sakSamaH / kiM kamalamujjharatuM airAvatagajasya prayogam ?' kintu indrabhUtirAha-"asyAkiJcanasya kRte tu mama ko'pi chAtro'pi paryAptaH, tadapi pravAdinAma zrutvA sthAtumahaM na shknomi| ahameva gamiSyAmi / asminnajite sati sarva vizvajayodbhUtamapi suyazo vinazyet / zarIrasthaM ( 10 ) Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zalyamalpamapi prANAn viyojayati / ekasminniSTake kRSTe nikhilo'pi durga: pAtyate / " ityAdi svahRdaye vicintya, vijayArthaM viracitadvAdazatilakaH svarNayajJopavIta samalaGkRtaH pItavastrADambara: vividhaviruda vRndamukharitadikcakra : paJcazatachAtraiH parivRtaH zrIindrabhUtiH paNDitaH sarvajJaM zrIvIrasamIpaM gacchaMzcintayAmAsa " graho ! anena dhRSTena kimetat kRtaM ? yad sarvajJATopena prakopito'ham / bhavatu kimetena ?, adhunA zIghra gatvA niruttarIkaromyaham | / mama bhAgyavazAd vAdyayaM samupasthitaH / " prApto sarvajJazrIvIrasamIpam / divysmv| saraNe prasthitaM prabhumavekSya samavasaraNasya sopAnasaMsthito dadhyau / " kiM brahmA ?, kiM viSNa: ?, sadAzivaH zaGkaraH kiM ?, candraH kiM ?, sUryaH kiM ?, meruH kiM ?, vA prokta caiko'pi na ghaTate / jJAtaM mayA sakaladoSarahitA nikhila guNasamalaGkRtA grAkorNo'ntimastIrthaM kRt zrImahAvIraH / etad viSaye zrIkalpasUtrasyopari vidvAn vAcakazrIvinayavijayagarigavaryo viracitaH subodhika TIkAyAM proktam ( 11 ) Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zArdUlavikrIDita-vRttam) candraH ki ? sa na yat kalaGkakalitaH sUryo'pi no tIvraruka, meruH ki ? na sa yanitAntakaThino viSNuH ? na yat so'sitH| brahmA ki ? na jarAturaH sa ca jarAbhIruna yatso'tanu,tiM doSavijitA'khilaguraNA''kIrNo'ntimastIrthakRt / 15 / svarNasiMhAnAsInaM surA'surendrAdisevitaM catustrizaMdatizayasamalaGkRtaM vizvapUjyaM bhagavantaM sarvajJa zrImahAvIraM dRSTvA zrIindrabhUtiH dvijaH svacetasi cintayAmAsaasyAgre'haM kathaM vakSye ?, pArve yAsyAmi vA katham ? / . saMkaTe patito'smIti, zivo rakSatu me yazaH / / kathaMcidapi mama sadbhAgyena bhavedatra me jayastadA paNDitamaddhanyo'haM bhavAmi jagattraye / ityAdi cintayanneva zrIindrabhUti: dvijaH / atra bhagavatA zrImahAvIrajinezvareNa svasudhAmadhurayAgirA nAma-gotroktapUrvakamAbhASitaH / he gautamendra bhUte ! tvaM, sukhenAgatavAnasi / ityukta'cintayad vetti, nAmApi kimasau mama // itthaM prabhuNA nAma-gotrANAM saMlaptasya zrIindrabhUteH paNDitasya cintA abhavat / "aho ! Azcaryam, ayaM ( 12 ) Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mama nAmA'pi vijAnAti ca gotramapi jAnAti / athavA'haM tu sarvatraiva vikhyAto'smi, ko vA nAma na vetti mAm ? naitadAzcaryam / ' manasi zrIindrabhUtinA vizitaM, yadi me hRdgataM guptasandehaM (saMzayaM) prakAzayati, tadA jAnAmyahaM sa eva sarvajJaH, anyathA tu na kiMcana / tatkAla prabhuNA proktam cintayantamiti proce, prabhaH ko jIvasaMzayaH ? / vibhAvayasi no veda-padArthaM zRNu tAnyatha / "he gautama ! kiM manyase 'ko jIvasaMzayaH ?' asti jIvo vA nAsti ?" nanvayamanucita eva tava saMzayaH, yato'yaM saMzayaste viruddhvedpdshrutinibndhnH| teSAM vedavAkyAnAmarthaM tvaM samIcInaM na jaanaasi| iti bhASamANaH sarvajJo vibhuH zrImahAvIraH samudraM mathyamAnariva, gaGgApUrariva, Adibrahmadhvanimiva vedadhvani uccAryamAnaH vedAnAmarthaH prakAzayAmAsa / 'he gautama ! tvaM vedAnAmarthaM yathA na jAnAsi tathA ahaM vakSyAmi / teSAmayamoM-vakSyamANasvarUpaH anye tu kiM zabdaM paripraznArthe vyAcakSate tacca na yujyate / bhagavataH sakalasaMzayAtIt / tava saMzayaH viruddhapadazruti nibandhanaH ( 13 ) Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti / tAnyamUni vedapadAni-"vijJAnadhana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnuvinazyati, na pretyasaMjJAsti' iti / tathA "sa vai ayamAtmA jJAnamayaH" ityAdIni ca vedapadAnAM ayamoM tava cetasi viparivartate / / vijJAnameva-caitanyameva ghano nIlAdirUpatvAt vijJAnaghana: sa eva etebhyaH adhyakSataH paricchidyamAnasvarUpebhyaH pRthivyA dilakSaNebhyo bhUtebhyaH samutthAya-utpadya-punastAnyevAnu vinazyati-tAnyevAni bhUtAni anusRtya vinazyati / tatrevAvyaktarUpatayA saMlInaM bhavatIti bhAvaH / na pretyasaMjJAsti / arthAt-gamanAgamanAdiceSTAvAn prAtmA eva etebhyo bhUtebhyaH-pRthivyaptejovAyvAkAzebhyaH samutthAya-prakaTIbhUya madyAMgeSu madazaktiriva, tatastAni-bhUtAnyeva anuvinazyati-tatraiva vilayaM yAti / yathA jale budbuda iva, tato bhUtAtiriktasya Atmano'bhAvAt na pretyasaMjJA'sti-mRtasya vA mRtvA punarjanma nAsti arthAt punarjanmA'sambhava miti / __paramayamayukto'rthaH / tava cetasi nAsti suSThaH arthaH / na paralokaH na tatsaMjJA'sti, tataH kuto jIvaH ? yuktyupapannazvAyamartha iti te mtiH| yato nA'sau pratyakSeNa parigRhyate atIndriyatvAt / nApyanumAnena, yata: talliGgaliGgisambandhapUrvakam / na cA'tra liGgasya liGginA saha ( 14 ) Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sambandhaH pratyakSagamyaH, liGgino'tIndriyatvAt / nApyanumAnagamyo'navasthAprasaktaH tadapi hi liGgaliGgisambandhanApyAgamagamyaH parasparaviruddhArthatayA teSA - grahaNapUrvakam / mAgamAnAM pramANatvA'bhAvAt / - kecidAhu - etAvAneva loko'yaM yAvAnindriya-gocarIkRtaH / gautama ! 'vRkapadaM pazya' yadvadanti prabahuzrutAH // anye'pi " na rUpaM mikSavaH pudgalAH " pudgale rUpaM niSedhayanti / "asUtaM AtmA" ityarthaH / punareva manye " prakarttA nirguNo bhoktA" apare ca sa vai prayamAtmA jJAnamaya ityAdi / na caite sarva eva pramANaM / parasparavirodhena ekArthAbhidhAyIparaspara-viruddha-vAkya-puruSa-vAtavat prato na vidmaH / kimasti nAstItyayaM tavAbhiprAyaH tatra vedapadAnAM arthaM na jAnAMsi ca zabdAt yukti hRdayaM ca / zRNu tAvadeteSAM satyArtham - vijJAnaghana iti ko'rthaH ? vijJAnaghano - jJAna - darzanoyogAtmakaM viziSTajJAnaM vijJAnaM tanmayatvAdAtmA'pi vijJAnaghanaH, Atmano'saMkhyAta pradezAH santi, pratipradezaM pranantajJAnaparyAyAtmakatvAt sa ca vijJAnaghanaH upayogAtmakarUpa AtmA, kathaMcid pRthivyAdibhUtebhyaH tad vikArebhyo vA ghaTAdibhyaH utpadyante, ghaTapadArthAdijJAnapariNato hi AtmA (jIvaH ) ( 15 ) Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghaTAdibhya eva hetubhUtebhyo bhavati / ghaTAdijJAnapariNAmasya ghaTAdipadArthasApekSatvAt / evaM ca etebhyo bhUtebhyo ghaTAdivastubhyastat tadupayogatayA jIvaH samutthAya samutpadyatAnyeva anuvizyati / tasya ko'rtha : ? tasmin ghaTAdau vastuni vinaSTe vA vyavahite jIvo'pi tadupayogarUpatayA vinazyati, anyopayogarUpatayA utpadyate, athavA sAmAnyarUpatayA avatiSThate / tatazca na pretyasaMjJA'sti ityasya ko'rtha : ? na prAktanI ghaTAdyupayogasvarUpA saMjJA avatiSThate, varttamAnopayogena tasyA vinAzitatvAditi / tebhyaH samutthAya kathaJcid utpadyatetipunastAnyeva bhUtAni pranuvinazyati / teSu vivakSiteSu bhUteSu AtmA'pi tena vijJAnaghanAtmanA uparamate'nya vijJAnAtmanA utpadyate / na prAktanI ghaTA vijJAnasaMjJA'vatiSThate / , - athavA evaM - "vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya punastAnyevAnu vinazyatItyetanna, yataH pretyasaMjJA'sti-paralokasaMjJA'sti / kathaM jJAnasya svasaMvidatve grAtmanaH pratyakSatvaM ? jJAnasyAtmaguNatvAbhAvAt tadayukta N bhUtaguNatve sati pRthivyA: kAThinyasyaiva sarvatra sarvadA copalambhaprasaGgAt, na ca sarvatra sarvadA copalabhyate caitanye lopTAdau mRtAvasthAyAM cAnupalambhAt, gratha tatrA'pi caitanyamasti kevalaM zaktirUpeNa , ( 16 ) Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tato nopalabhyate tadasamyak / idaM caitanyaM pratyekaM bhUtAnAM dharmaH samudAyasya vA ? na tAvat pratyekamanupalambhatvAt, nahi prati paramAraNa, saMvedanamupalabhyate, api ca prati paramANa, saMvedanaM bhavet tahi puruSasahasracaitanya vRndamiva parasparaM bhinnasvabhAvamiti naikarUpa bhavet / tathA 'da, da, da,' ko'rthaH ? -damo, dAnaM, dayA iti dakAratrayaM yo vetti sa jIvaH / kiJca-'vidyamAnabhoktRkaM idaM zarIraM, bhogyatvAt. prodanAdivat' ityAdyanumAnenA'pi / tathAkSIre ghRtaM tile telaM, kASThe'gniH saurabhaM sume / candrakAnte sudhA yadvad, tathA''tmA'GgagataH pRthak // 1 // "sa vai ayaM prAtmA jJAnamayaH" / "satyena labhyastapasA hyaSa brahmacaryeNa nityaM jyotirmayo hi zuddho'yaM pazyanti dhIrA yatayaH saMyatAtmAnaH ?" "damo dAnaM dayA iti dakAratrayaM yo vetti sa jIvaH" / . te mohAt aviruddho'pi arthaH viruddho'vabhAsate / yathA-timirAbhayAt zaGkho'pi viruddhavarNayukto'vabhAsate / tava cetasi jIva: kimasti nAsti vA iti sNshyH| ataH Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedavAkyAnAM paraspara-samanvaya-buddhayA prAtmanaH astitvaM AgamapramANena siddhayate / tathA pratyakSA'numAnopamAnArthApattisambhavAdibhiH prAtmana: astitvaM siddhayate / pratyakSapramAraNa-eSa pratyakSapramANena grahItuM na zakyate ? - indriyagrAhyatA'bhAvAt nAsti khapuSpavat / anyacca yadi yasyopAdAnaM tat tasmAdabhedena vyavasthitaM, tad vikAre vikAritvaM tadavikAre ca vikAritvamiti niyamAdarzanAt / yathA-mRdo ghaTa: mAtApitRcaitanyaM ca suta caitanyasyopAdAnaM vyavatiSThate / tanna bhUtadharmo bhUta kArya vA caitanyaM kiMtvAtmano guNa iti / tad guNasya pratyakSasiddhatvAt pratyakSasiddhAtmA anumAnasiddhazca taccAnumAnamidaM rUpAdindriyAriNa vidyamAna-prayojakAni kumbhakaraNatve sati grAhya-grAhakarUpatvAt anumAnapramANenA'pi aAtmA siddhayate / / mahAnase dhUmA'gnyorapi sambandho grahItaH / pazcAtanumAnena smaraNataH dhUmo'gni pratipAdayati / go-gavayAdivat upamAnenA'pi siddham / divase bhakSayati devadatto puSTaH rAtrau'bhujAno'pi puSTatve kimapi naiva bAdhayati / arthApattyA siddhayate iti / parasparavirodhinyAgamAnAmapi mataM yathA lokAyatanAH bhUtAtirikta jIvaM na manyate / vedavAkyAzayo'pi vijJAnaghana eveti| tathA mUlajA ( 18 ) Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'nalavAyutaH eSa sambhAvyate / zUnyavAdinaH bauddhAH zUnyatAmeva manvAnAH kSaNikatvAt sato'pyante jIvaM na manyate / vedavAkyataH jIvasyAstitvaM sambhavet / yathA"juhuyAd agnihotraM svargastha kAmukaH " / priyA'priye na spRzato zarIraM vasantaM vA, priyApriyaparityAgaH sazarIrasya nAsti / puruSaH karttA viguNo bhoktA viDUpaH smRtaH, evaM prAgamAH viruddhArthavAdaniSiddhAH / 'sa' bhoktRkaM idaM zarIraM bhogyatvAt sthAlisthitaudana , vat' bhogyatA ca zarIrasya jIvena tathAnivasatA bhujya mAnatvAt dvayorapi ca prayogayoH sAdhyasAdhana pratibandhaH, pratibandha - siddhidRSTAnte pratyakSapramANa siddheti / liGgaliGgisambandhagraharUpadoSAvakAzaH / zrAgamagamyo'pyeSa nokta jIvaH, tathA cA''gamaH aridiya guraNaM jIvaM dunneyaM maMsa cakkhuraNA / siddhA pasaMti savannU nAraNa siddhA ya sAhugo || gratra jJAnasiddhAH bhavasthakevalinaH, zeSaM sugamaM na cA''gamAnAM parasparaviruddhArthatayA sarveSAmayyaprAmANyamabhyupeyam / sarvajJamUlasyAvazyaM pramANatvenAbhyupagamatvAd, anyathA samyak - pramANA'pramANa vibhAgApariNateH prekSAvattAkSiti prasaGgAt / ( 16 ) Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tataH pratyakSAnumAnAgamapramANasiddhatvAd vedapratiSThitatattvAcca saumya ! asti jIva iti pratipattavyam, iha vedapadonyAsa stena vedAnAM pramANatvenAGgIkRtatvAcca / Agame tu yaH karttA karmabhoktAnAM bhoktA karmaphalasya ca / saMsarga parinirvAtA, sa hyAtmA nA'nyalakSaNaH // evaM bhagavatA zrIvarddhamAnasvAminA jarAmaraNabhyAmuktalakSagAbhyAM vipramuktaH nirAkRte saMzaye sa indrabhUtiH paJcazatachAtra parivAraH sametaH pravrajitaH / tatkSaraNAcca " upannei vA (2) vigamei vA ( 2 ) dhuvei vA ( 3 ) " iti sarvajJavibhuvadanAt tripadIM prApya dvAdazAGgIM viracitavAn / // iti zrIindrabhUtiH nAma prathamo garaNadharaH // ( 20 ) Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) atha dvitIyo gaNadharaH zrIagnibhUtiH 'karmasaMzayaH' taM mUrdhanyapaNDitapravaraM zrIindrabhUtiM nija-paJcazatavidyArthIparivArasahitaM pravajitaM zrutvA, dvitIyazrIagnibhUtipaNDito'pi nija cetasi cintayAmAsa / 'aho ! kadAcid jAtu draved adriH, himAnI prajvaledapi, agniH zItaH, vAyuH sthiraH sambhavenna tu hArayed mama jyeSThabandhuH zrIindrabhUtiH / ' prapaccha janAn azraddhad bhRzam / tatazca nijacetasi nizcaye jAte, adhunaiva tatra gatvA taM mahAdhUrtaM vAdinaM jitvA ca svasahodaraM jyeSThabandhuM parivArayukta vAlayAmIti / so'pyevaM zrIagnibhUtiH svapaJcazatachAtraparivArasameta: zIghra tatra prabhusamIpaM samAgataH / prbhunnaa'bhaassitstthaa| tasya cittasthaM saMdehaM (saMzayaM) sphuTIkRtya prabhuH avadat he gautamAgnibhUte ! kaH, saMdehastava karmaNaH ? / kathaM vA vedatattvArtha, vibhAvayasi na sphuTam // ( 21 ) Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'he gautamAgnibhUte ! kaH saMdehastava karmaNaH ?' tvametat manyase karma jJAnAvaraNIyAdi kimasti nAsti vA ? nanvayamanucitastava sandehaH, yato'yaM sandehastava viruddhapadazrutinibandhanasteSAM samyak arthaM tvaM na jAnAsi / tvaM yathA na jAnAsi tathA'haM vakSyAmi tAni ca vedapadAni"puruSa evedaM gni sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvyam," utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati yadejati yannejati yadUre yadu antike yadantarasya sarvasyAsya bAhyate / ityAdi puNyaH puNyenetyAdi teSAM ayaM artha:-tava cetasi, puruSaH AtmA ebakAro'vadhAraNe sa ca puruSAtiriktasya karmezvarAdiniSedhArthaH, ityanena yad sura-nara-tiryak-pRthvIpramukhaM vastu dRzyate tat sarvaM praatmaiv| idaM sarvapratyakSaM cetanA'cetanasvarUpaM 'gni' iti vAkyAlaGkAre, yadbhUtaM atItakAle, yacca bhAvyaM anAgatakAle utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati yadejati yannejati yad dUre yadu antike yadantarasya sarvasyAsya / muktisaMsArAvapi sa eva puruSa ityarthaH / amRtasya amaraNasya IzAnaH prabhuH atizayena vRddhi upaiti, ejati calati pazvAdi yannejati na calati parvatAdi ArSatvAt yatra aikAro na bhavati, dUre samIpe tatsarvaM puruSa eva, tathA cetanA'cetana ( 22 ) Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sya sarvasya so'pi puruSaH eva iti / tataH karmaniSedhaH spaSTa eva / kiJca-amUrttasya Atmano mUrttena karmaNA granugraha yathA- prAkAzasya candanA khaNDanaM na sambhavati, kintu, upaghAtazca kathaM bhavati eva ? dinA maNDanaM tathaiva khaDgAdinA tasmAt karma nAstIti tava cetasi varttate / nA'yamarthaH samarthaH he agnibhUte ! prayukto'yamarthaH, zRNa tAvadeteSAmartham - imAni padAni puruSastutiparANi santi / yathA-vedapadAni trividhAni varttante / tasmin ( 1 ) kAnicid vedapadAni vidhipratipAdakAni santi / "svargakAmo'gnihotraM juhuyAd" ityAdIni / (2) kAnicid vedapadAni anuvAdaparANi santi / yathA " dvAdazamAsAH saMvatsaraH" tathA " agniruSNaH" ityAdIni / (3) kAnicid vedapadAni stutiparANi santi / yathA "idaM puruSa eva" ityAdIni / tato'nena padena puruSasya mahimA pratIyate, na tu karmAdInAmabhAvaH / yathA kathyate yathA jale viSNuH sthale viSNu:, viSNuH parvatamastake | sarvabhUtamayo viSNu stasmAd viSNumayaM jagat // 1 // ( 23 ) Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ityanena viSNormahimA pratIyate / arthAt-atra viSNoH mahimA, viSNoH vyApakatvaM sarvatra pratIyate; natvanyavastUnAmabhAvaH / tadvat atrA'pi "puruSa evedaM 'gni' sarvaM yad bhUtaM yacca bhAvyam" tat sarvaM prAtmaivaityanena vedapadena Atmano mahimA varNitaH, kintu prAtmAtiriktakarma ityAdikaM nAstIti na jJAyate / arthAt-AtmAtirikta karmetyAdikamapyasti / kiJca-amUrtasyAtmano mUrtena karmaNA kathamanugrahastathA kathamupaghAta: ? tad dvayamapi ayuktam / yat amUrtasyA'pi jJAnasya madirAdinA upaghAto dRSTa eva tathA brAhmI Adi auSadhena anugraho'pi dRSTa eva / tasmAt amUrtasyApi mUrtena anugraho'paghAtau dvayamapi sambhavatIti manyate / anyacca samAne'pi sevAdyArambhe samAne'pi ca svAmicitta / parijJAnAdirUpe parasparaM-manuSyANAM phalabhedaH sa hetvantaraM vinA na yuktimiyattim / tato yadeva tatra kiJcanA'pi hetvantaraM tat karmeti pratipattiH / yathA-"puNyaH puNyena karmaNA, pApa: pApena karmaNA" iti zrutivacanaprAmANyAt karmAstIti dhra vam / tacca karma-pudgalasvarUpaM nA'mUrttamiti katham ? ucyate ( 24 ) Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amUrttatve sati tataH sakAzAdAtmanAM anugrahopaghAtau sambhavAt, AkAzAdivat / kiJca-karma vinA eka: sukhI, anyo duHkhI; ekaH prabhuH anya kiGkaraH; ekaH nRpaH anyaH raGkaH, ekaH zrImAn anyaH daridraH ityAdi pratyakSaM vizvavaicitryaM kathaM nAma sambhavati ? etat sarvamapi karma vinA na sambhavati / tasmAt karma eva kAraNaM jJeyam / yat yat kriyA zubhaM azubhaM vA kriyate tat tat phalamapi zubhaM azubhaM vA prApyate / etad phalaM zubhA'zubhaM karma evaa'sti| ityAdi prabhuzrIvIravacanaiH chinnasaMdehaH zrIagnibhUtiH nijapaJcazatachAtraparivArasametaH pravajitaH / tatkSaNAcca "upannei vA (1) vigamei vA (2) dhuvei vA (3)" iti prabhuzrIvIravadanAt tripadIM prApya dvAdazAGgI viracitavAn / // iti zrIagnibhUtiH nAma dvitIyo gaNadharaH / / ( 25 ) Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) atha tRtIyo gaNadharaH zrIvAyubhUtiH . 'tajjIvasaMzayaH' tau jyeSThabhrAtarau zrIindrabhUti-agnibhUtidvAvapi mUrdhanyapaNDitau pravrajitau tathA ziSyajAtau zrutvA tRtIyaH zrIvAyubhUtirapi nijapaJcazatachAtraparivArasametaH prabhusakAzamAgacchati / sAtizayanijabandhudvayaniSkramaNAkarNanAdapagatAbhimAno bhagavati sajAtasarvajJapratyayaH sannevamavadhArayatvrajAmi raNa iti vAkyAlaGkAre tathA bhagavantaM vanditvA mamA'pi pUjya eva sastad gacchAmi ca svasaMzayamapi pRcchAmi iti nizcitya so'pyagacchat, evaM sarve'pi AgatAzca / sarvajJena zrImahAvIrabhagavatA'pi prtibodhitaaH| tat kramazcAyam tajjIvataccharIre, sandigdhaM vAyubhUtinAmAnam / Uce vibhuryathAsthaM, vedArthaM kiM na bhAvayasi ? // he gautamagotravAn vAyubhUte ! tava cetasi saMzayo'yamasti / yaduta-'sa eva jIvastadeva ca zarIram' iti / ( 26 ) Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nApi ca pRcchasi kiJcit viditAzeSatattvaM matlakSaNaM kSobhAt / ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutinibandhanaH, teSAM ca vedapadArthAnAM arthaM na jAnAsi, tena saMzayaM kuruSe / teSA ca tava saMzayanibandhanAnAM vedapadAnAmayamartho-vakSyamANa iti gAthArthaH / tAni cAmUni parasparaviruddhAni vedapadAni-vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya punastAnyevAnuvinazyati, na pretya saMjJA'sti' ityAdi vedapadaiH bhUtebhyo jIvaH pRthag nAsti iti pratIyate / tathA 'satyena labhyastapasA hyaSa prAtmA brahmacaryeNa nityaM / jyotirmayo hi zuddho yaM pazyanti dhIrAH yatayaH saMyatAtmAnaH' ityAdi / ..asyArthaH-eSaH jyotirmayaH zuddha AtmA satyena tapasA brahmacaryeNa labhyaH jJeya ityarthaH / ebhistu vedaparderbhUtebhyaH pRthak aAtmA pratIyate / eteSAM cAyamarthastava buddhau pratibhAsate / na dehAtmano dasajJAsti, vijJAnaghanetyAdi vedapadasya vyAkhyA pUrvavat jnyeyaa| na varaM na pretya saMjJA'sti, bhUtasamudayamAtradharmatvAt cetanasya, tena cA'mUni kila zarIrAtiriktAtmanocchedaparANi vartante / satyena labhyastapasA 'eSaH' ityAdIni tu dehAtiriktAtmapratipAdakAni tataH saMzayaH, yuktA ca bhUtasamudAyamAtradharmatA cetanAyAH / ( 27 ) Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyena tapasA brahmacaryeNa ca sphuTa nityaM-niyamena jyotirmayo zuddho bhvti| yaM tathA bhUtAtmane dhIrAH dhyAnaikaniSaNNAH pazyanti / tathAhi yo'rtho'nubhUtaH sa smaryate na zeSastathA svasaMvedanapratyakSeNa pratIteH, vipakSe cA'tiprasaGgo bAdhakaM pramANam / ananubhUte viSaye yadi smaraNaM bhavet, tato'nanubhUtatvAvizeSAt kharaviSANeH api smaraNaprasaktirityatiprasaGgaH / vivakSiteSu indriyeSu satsUpalabhyo yo'rthaH / sa bhavAntare tad vigame'pi jAtismaraNajJAne smaryate / yasmAt 'vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhya' ityAdi vedapadaiH asmad uktArthaprakAreNa AtmasattA prakaTitava / "satyena labhyastapasA hyaSa aAtmA0" ityAdi vedapramANabhyupagamAt / evaM ca prabhuzrIvIravacanaiH chinnasandehaH tRtIyazrIvAyubhUtirapi svapaJcazatachAtraparivArasametaH prvjitH| tatkSaNAcca "upannei vA (1) vigamei vA (2) dhuvei vA (3) iti sarvajJazrImahAvIraprabhuvadanAt tripadIM prApya dvAdazAGgI viracitavAn / // iti zrIvAyubhUtiH nAma tRtIyo garagadharaH / / ( 28 ) Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) atha caturtho gaNadharaH zrIvyaktaH 'paJcabhUtasaMzaya: ' , evaM zrI indrabhUti pragnibhUti vAyubhUtIti nAmAni tribandhUn mUrdhanyapaNDitAn svapaJcazatachAtra parivArasahitAn pravrajitAn zrutvA zrIvyaktanAma caturthaH paNDito'pi svapaJcazatachAtraparivArasahitaH sarvajJavibhuzrI mahAvIrasakAzamAgacchati / bhagavantaM vanditvA ca paryupAsasthitvA ca tadantikaM vismayAnvitanayana: tasthau / atrAntare AbhASya ca prabhuNA proktam - paJcasu bhUteSu tathA, sandigdhaM vyaktasaMjJakaM vibudham / Uce vibharyathAsthaM, vedArthaM kiM na bhAvayasi / / kiM paJcabhUtAni santi, kiMvA na santi ? iti manyase / ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutinibandhanaH / tAni cAmUni vedapadAni - ' yena svapnopamaM vaM sakalaM ityeSa brahmavidhiraJjasA vijJeya' iti / tathA 'dyAvA pRthivI ' ( 26 ) Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ityAdi / tathA 'pRthivI devatA Apo devatA' ityAdi / teSAM vedapadAnAmayamarthaH tava pratibhAsate / asyArtha:-vai nizcitaM, sakalam-etat pRthivyAdikaM svapnopamam asat, anena vedapadena tAvad bhUtAnAM abhAvaH pratIyate / arthAt-svapnasadRzaM vai nipaatH| dyAvA pRthivItyAdIni tu sattApratipAdakAni, tata: saMzayaH / tathA evaM te cittabhramo yathA bhUtAbhAva eva samIcInasteSAM pramANenAgrahaNAt / "pRthvI devatA Apo devatA" ityAdibhistu bhUtasattA pratIyate iti sandehaH, kintu avicAritametat / yasmAt "svapnopamaM vai sakalaM' ityAdIni padAni adhyAtmasvarUpacintAyAM svarNastriyAdisaMyogasya anityatvasUcakAni, na tu bhUtaniSedhaparANi / dyAvA pRthivItyAdIni tu.bhUtasattApratipAdakAni tavo'pi pratItAni, tato vedasiddhA siddhA bhUtAnAM sttaa| yadapyuktam-bhUtAbhAva eva samIcInasteSAM pramANenAgrahaNAdityAdi tadapyasamyak / bhUtAnAM pramANasiddhatvAt-dvividhaM paramANa rUpaM sAdhAraNA'sAdhAraNabhedAbhyAm / tatra yadasAdhAraNaM rUpaM tena cAkSuSavijJAne na te pratibhAsante / sAdhAraNena tu rUpeNa pratibhAsanta eva / paramANa nAM tathAvidhadezakAlAdisAmagrI vizeSasApekSANAM vivakSitajaladhAraNAdikriyAsamarthaH / kuto Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezakAtya'vRttivikalpasya doSAvakAza: ? zeSaM tu samavAya pakSoktamanu, abhyupagameti / evaM ca prabhuzrIvIravacanaiH chinnasandehaH caturthaH zrIvyaktanAmapaNDito'pi nijapaJcazatachAtraparivArasametaH pravajitaH / tatkSaNAcca "upannei vA (1) vigamei vA (2) dhuvei vA (3)" iti sarvajJavibhuzrImahAvIravadanAt tripadIM prApya dvAdazAGgI viracitavAn / // iti zrIvyaktanAma caturtho gaNadharaH // SPE Tex AmmOMIN: ( 31 ) Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) atha paJcamo gaNadharaH zrIsudharmAbhidhaH 'yo yAdRzaH sa tAdRzaH' saMzayaH zrIindrabhUtipramukhAn pradhAnapaNDitAn svachAtraparivArasahitAn pravrajitAn prabhozvi zrutvA paJcamaH zrIsudharmAbhidho vibudho'pi svapaJcazatachAtraparivArasametaH sarvajJazrImahAvIraprabhoH sakAzamAgacchati / kiMbhUtenAdhyavasAyenetyAha, sa ca bhagavantaM dRSTvA atIvaprasanno jAtaH / atrAntare prabhuNA proktamyo yAdRzaH sa tAhaza, iti sandigdhaM sudharmanAmAnam / Uce vibhuryathAsthaM, vedArtha kiM na bhAvayasi ? // 1 // kiM manyase yo manuSyAdi yAdRzaH iha bhave sa para bhave'pi tAdRzaH eva ? nanvayamanucitaH tava saMzayaH / yato'sau viruddhavedazrutinibandhanaH tAni cAmUni padAni-'puruSo vai puruSatvamaznute, pazavaH pazutvam' tathA 'zRgAlo vai eSa jAyate yaH sapurISo dahyate' ityAdi ca tanna, puruSo mRtaH ( 32 ) Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ san puruSatvaM prApnoti gavAdayaH pazutvameva / amUni vedapadAni kila bhavAntarasAdRzyapratipAdakAni, tathA "zRgAlo vai eSa0" ityAdIni tu vaisadRzyaprApakAni tataH saMzayaH / paraM nAyamarthaH samartha / satyArthastu "puruSo vai puruSatvamaznute' ityAdIni yAni padAni santi tAni, 'manuSyo'pi kazcinmArdavetyAdiguNo yukto manuSyAyuH karma baddhvA punarapi manuSyo bhavati ityarthakathitAnyeva, na tu manuSyo manuSya eva bhavati' iti nizcAyakAni / tathA manuSyaH kathaM pazurbhavati ? tavAbhiprAyaH kArya kAraNAnurUpaM bhavati / na khalu zAlibojAd godhUmAkuraH sambhavatIti yuktiH na samIcInA, yato gomayAdibhyo vRzcikAdiutpatterdarzanAt kAryavaisadRzyamapi sambhavatyeva / arthAt-tato bhavAntarasAdRzyamevopapattimat, tatra vedapadAnAmarthaH ca zabdAt yukti na jAnAsi / teSAmayamarthaH / puruSaH khalviha janmani svabhAvena guNayukto manuSyanAmagotrakarmaNI baddhaH mRta: san puruSatvaM prApnoti, na tu niyamena / evaM pazavo'pi pazubhAvamAyAdiguNayuktAH pazunAmagotre karmaNI baddhAH mRtAH santaH pazutvamApnuvanti, tIna ( 33 ) Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na tu niyogataH, jIvAnAM gativizeSasya karmasApekSatvAt / iha loke kiJcidiha paraloke vA na sarvathA samAnamasamAnaM vA'sti / tathA ceha bhave yuvA nijairapyatItAnAgataiH bAlavRddhaparyAyaiH sarvathA na samAno'vasthAbhedagrahaNAt, nA'pi srvthaa'smaanH| evaM paraloke'pi janaH devatvamApannaH na sarvathA'samAnaH-jIvatvAdyanvayAt / ___evaM ca prabhuzrIvIravacanaiH chinnasandehaH paJcamaH zrIsudharmAbhidhaH paNDito'pi svapaJcAzatachAtraparivArasahita: prvjitH| tatkSaNAcca "upanna i vA (1) vigamei vA (2) dhuvei vA (3)" iti sarvajJavibhuzrImahAvoravadanAd tripadIM prApya dvAdazAGgI viracitavAn / // iti zrIsudharmAbhidhaH paJcamo gaNadharaH // . Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) atha SaSTho gaNadharaH zrImaNDitaH 'bandha-mokSa saMzayaH ' } tAn zrIindrabhUtipramukhAn pradhAnapaNDitAn nijachAtraparivArasahitAn pravrajitAn zrutvA SaSThaH zrImaNDitAbhidhaH paNDito'pi nijasArddhatrizatachAtra parivArayuktaH sarvajJavibhuzrImahAvIrasakAzamAgacchati / sa bhagavat samIpaM gatvA trilokanAthaM praNamya pramuditastadagratastasthau / prAbhASya ca prabhuNA proktam atha bandhamokSaviSaye, sandigdhaM maNDitAbhidhaM vibudham / Uce vibhuryathAsthaM, vedArthaM ki na bhAvayasi || kiM manyase bandhamokSau sto na vA ? iti / nanvayamanucitaH tava saMzayaH / tavAjyaM saMzayo viruddhavedapadazrutisamuttho varttate / tAni ca vedapadAni amUni - " sa eSa viguNo vibhurna baddhayate saMsarati vA mucyate mocayati vA, na vA eSa bAhyAntaraM vA veda" ityAdIni / ( 35 ) "na ha vai Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sazarIrasya priyA'priyayorapahatirAsti, azarIraM vA vasantaM priyA'priye na spRzata" ityAdIni ca / eteSAM vedapadAnAmayamarthastava cetasi prtibhaaste| sa eSa jIvo viguNaH-sattvAdiguNarahito vibhuH-sarvavyApako, na badhyate-puNyapApAbhyAM na yujyate, na saMsarati-na bhave paribhramati, na mucyate-karmaNA bandhAbhAvAt, nApyanyaM mocayati-kriyArahitattvAt anena akartRtvamAvedayati vA / eSa bAhyam-prAtmavyatirikta mahadahaGkArAdi prAbhyantara vA svarUpameva veda-jAnAti, tavAbhiprAya: 'bandho hi jiivkrmsNyoglkssnnH'| sa AdimAn AdirahitI vA ? tatra yadi prathamo vikalpastato vikalpatraya prasaGgaH / kiM pUrvamAtmana: prasUtiH pazcAt karmaNaH ?, yadi vA pUrva karmaNaH pazcAdAtmanaH ? athavA kiM yugapat dvAvapi ? sarvatrA'pi doSaH / tathAhi-na tAvadAtmanaH pUrvaM prasUtinirhetukatvAt, AkAzakusumavat / nA'pi karmaNaH prAkprasUtiH karturabhAvAt / na cAkRtaM karma bhavati / yugapat prasUtiH api ayuktA, kAraNAbhAvAt / na ca anAdimatyapyAtmani bandho ghaTAmaTATayate kAraNAbhAvAd gaganasyeva / tatra vedapadAnAmayamarthaH sa eSa AtmA, kiM viziSTa: ? Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viguNo-vigatacchAdmasthikaguNa, puna: kodRzaH ? vibhuHkevalajJAnavAn, lokAlokaprakAzaka - kevalajJAnasvarUpeNa nikhilavizvavyApakatvAt, evaMvidha AtmA puNya-pApAbhyAM na yujyte| tathA na badhyate mithyAdarzanAdibandhakAraNAbhAvAt, netyanuvartate karmabIjAbhAvAt nApi mucyate muktatvAt ityAdi / evaM etAni vedapadAni muktAtmasvarUpapratipAdakAni, zeSANi tu supratItyAnyeva / evaMvidhAtmA puNya-pApAbhyAM na yujyate / ucyate, amUrtatvAt tathAhyamUrtAnAM prati dravyamanantAnAM kevalajJAnadarzanAnAM sampAto'sti na ca virodhaH / ___ evaM ca prabhuzrIvIravacanaiH chinnasandehaH SaSThaH zrImaNDitaH paNDito'pi svasArddhatrizatachAtraparivArasahitaH pravajitaH / tatkSaNAcca "upannei vA (1) vigamei vA (2) dhuvei vA (3)" iti sarvajJavibhuzrImahAvIravadanAd tripadIM prApya dvAdazAGgI viracitavAn / // iti zrImaNDito nAma SaSTho gaNadharaH // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) saptamaH zrImauryaputro gaNadharaH 'devasaMzayaH' * tAn pUrvoktAn zrIindrabhUtyAdIn pradhAna-paNDitAn nijachAtraparivArasahitAn prajitAn zrutvA, saptamaH zrImauryaputro'pi paNDitaH nijasArddhatrizatachAtraparivArayuktaH sarvajJavibhuzrIvIrasakAzamAgacchati / sa ca prabhusamIpa gatvA vizvanAthaM namaskRtya pramuditastadagratastasthau / AbhASya ca prabhuraNA proktam atha devaviSayasandeha-saMyutaM mauryaputranAmAnam / Uce vibhuryathAsthaM, vedArtha kiM na bhAvayasi / / yata:-"ko jAnAti ? mAyopavAn gIrvANAn indrayamavaruNakuberAdIn" iti vedapadairdevaniSedhaH pratIyate / tathA "sa eSa yajJAyudhI yajamAno'JjasA svlokN gacchati" / iti vedapadaistu devasattA pratIyate iti tava sandehaH, kintu avicAritametat / yata ete devAH tvayA mayA ca pratyakSameva ( 38 ) Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRzyante / yattu vede'pi "mAyopavAn" yaduktaM tad devAnAmapi anityatvasUcakamiti / anyacca-apAya somaM amRtA, amUma agama jyotividAma devAn kiM nUnam, asmad tRNavad arAtiH kimu dhUrtiramRta martyasyetyAdIni / ko jAnAti mAyopamAn gIrvANAn indrAdIn ityAdIni, ca eteSAM ayamarthastava cetasi bhAsate / sa eSa yajJa eva karitadAraNa kSamatvAt / yajJAyudhI yajamAno'JjasA-praguNena nyAyena svargalokaM gcchtiiti| tathA apAya-pIbantaH somarasaM amaradharmaNo amUma gatAH jyotiH svarga avihAya, devatvaM prAptAsmaH / kiM nUnamasmAdUrdhvaM tRNavat kariSyati, ko'sau iti-prAha arAti vyAdhiH jarA amaraNa dharmANo manuSyasya kiM kariSyati jarAdi iti bhAvaH / tadevamamani kila vedapadAni devasattApratipAdakAni 'ko jAnAti mAyopamAni' sattA pratiSedhakAni iti tava saMzayaH / kiM itthaM manyase nArakAH kila sAkliSTAsuraparamAghArmikAH yat tayA karmavazatayA paratantratvAt, svayaM ca duHkhasantatvAt ihAgantumakSamAH vayamapi tatrA'nena zarIreNa karmavazatayA eva gntumshktaaH| tataH zruti-smRtigrantheSu zrUyamAnaH / prAgamaprAmANyataH zraddheyA bhavantu / anyacca Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ko jAnAti indrAdIn0' tatra paramArthacintAyAM devA santi matpratyakSatvAt manuSyavat, ityapi zAstrapramAraNataH siddhAH / devA'pi svakRtabhogaphalakarmaparyantaM vinazvarAH / ___evaM ca prabhuzrIvIravacanaiH chinnasandehaH saptamazrImauryaputra: paNDito'pi nijasArddhatrizatachAtraparivArasametaH prajitaH / tatkSaNAcca "upannei vA (1) vigamei vA (2) dhuvei vA (3)" iti sarvajJavibhuzrIvarddhamAnasvAmino vadanAd tripadIM prApya dvAdazAGgI viracitavAn / // iti zrImauryaputro nAma saptamo garagadharaH // 2013 TA ( 40 ) Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) atha aSTamo gaNadharaH zrIakampitaH ___'nArakasaMzayaH' tAn pUrvoktAn zrIindrabhUtipramukhAn saptAn pradhAnapaNDitAn svachAtraparivArasahitAn pravajitAn zrutvA, aSTamaH zrIprakampito'pi paNDita: nijatrizatachAtraparivArasahitaH sarvajJavibhuzrImahAvIrasakAzamAgacchati / sa ca prabhusamIpaM gatvA dRSTvA ca jagannAthaM praNamya prmuditstdgrtststhau| AbhASya ca sarvajJavibhunA proktamatha nArakasandehAn, sandigdhamakampitaM vibudhamukhyam / Uce vibhuryathAsthaM, vedArtha kiM na bhAvayasi ? // narAn svayogyAn kAyantIti nrkaaH| teSu bhavAH naarkaaH| te nArakAH santi vA nAsti ? iti tava sandeharUpaM manyase / ayaM ca sandehastava viruddhapadazruti-. samudbhavo'sti / : yasmAt-"na ha vai pretya narake nArakAH santi" ityAdipadairnArakA'bhAvaH pratIyate / "nArako vai cAra ( 41 ) cAra Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eSa jAyate yaH zUdrAnnamaznAti" ityAdipadaistu nArakasattA pratIyate, iti / tvaM itthaM manyase-devA hi sUryacandrAdayastAvat pratyakSA eva, anye'pi aupayAcitakAdi phldrshnto'numaanto'vgmyte| vedapadAnAmayamartha:-ye khalu nirupAdhitapaH saMyamAdinA upacitapuNyaprAgabhArAste na ha vai na pretya-paraloke jAyante / teSAM svarga satkulapratyAyAti paramparayA / keSAJcit tu tad abhAve'pi mokSagamanAt / tato nAmUni nArakAbhAvapratipAdakAni vedapadAni / te nArakAH karmapAratantryAt iha gantumazakyAH / tato na yuSmAdRzAM tadupalabdhiH bhavet / kSAyikajJAnasamyagupetAnAM tu vItarAgAgAM te pratyakSA ev| . yato jJa svabhAvAtmA jJAnAvaraNIyasya kSayopazamastathA tasya rUpAvirbhAvavizeSo dRzyate / tato'vazyamasau jJasvabhAvaH jJAtavyaH / anyamapi paraloke kecinArakA mervAdivat zAzvatA na santi, kintu yaH kazcit pApamAcarati sa nArako bhavati, vA nArakA mRtvA'nantaraM nArakatayA notpadyante iti pretya nArakAH na santi / narakeSu satatAnubandhayukta tIvrapariNAmam, duHkhaM tiryak tRSNAmayakSudhAdi sukhaM vA duHkhaM cAlpam / sukha-duHkhe manujAnAM indriyamana ( 42 ) Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIrAzraye bahuvikalpe, sukhameva tu devAnAM alpaM duHkhaM tu manasijamiti / evaM ca vibhuzrIvIravacanaiH chinnasandeho'STamaH zrIkampitaH paNDito'pi nijatrizatachAtra parivArasametaH pravrajitaH / tatkSaNAcca " upannei vA ( 1 ) vigamei vA ( 2 ) dhuvei vA ( 3 ) " iti sarvajJavibhuzrIvarddhamAnavadanAd tripadIM prApya dvAdazAGgI viracitavAn / // iti zrIkampito nAma praSTamo garaNadharaH // ( 43 ) Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) navamaH zrIacalabhrAtA gaNadharaH 'puNya-pApasaMzayaH' tAn pUrvoktAn zrIindrabhUtipramukhAn aSTapradhAnapaNDitAn nijachAtraparivArasahitAn prajitAn zrutvA, navamaH zrIacalabhrAtAbhidha: paNDito'pi nijatrizatachAtraparivArasameta: sarvajJavibhuzrIvarddhamAnasakAzamAgacchati / sa ca prabhusamIpaM gatvA dRSTvA ca vizvapUjyaM praNamya prmuditstdgrtststhau| aAbhASya ca sarvajJavibhunA zrImahAvIreNa proktam atha puNye saMdigdhaM, dvijamacalabhrAtaraM vibudhamukhyam / . Uce vibhuryathAsthaM, vedArtha ki na bhAvayasi ? // kiM puNya-pApe staH kiM vA neti manyase / tava saMzayo'yamapi viruddhavedazrutiprabhavaH / tAni cA'mani vedapadAnipUrvamagnibhUtyukta "puruSa evedaM gni sarva" ityAdi padaM, tatra pratyuttaramapi tathaiva jJeyam / tathA "puNyaH puNyena karmaNA, ( 44 ) Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pApaH pApena karmaNA' ityAdi-vedapadaiH puNyapApayoH siddhizca / he acalabhrAtA ! tvamitthaM manyase-darzana-vipratipattizcA'tra, keSAJcid darzanaM puNyamevA'sti na pApam / tadeva cAvAptaprakarSAvasthaM svargAya kSIyamANaM manuSyatiryagnarakAdibhavaphalAya hetu, tad kSayAcca mokSaprAptiriti / yathAtipazyAhAragrahaNAt-utkRSTaM svAsthyamArogyaM bhavati ca pathyAhAravarjanAt ArogyahAniH / azeSAhAraparikSayAcca zUnyabhAvakalpo'pavargaH anyeSAM tu pApamevekam / naikAntataH saMsAriNaH sukhaM duHkhaM vA asti / devAnAmapi IrSyAdiyuktatvAt nArakANAmapi vA paJcendriyatvAnubhavAt / puNyapApAkhyavastukSayAcca mokSa iti / apareSAM tu svatantramubhayaM viviktasukhaduHkhakAraNaM tatkSayAcca niHzreyasAvApti / tadevaM darzanAnAM prsprviruddhtvenaaprmaanntvaad| asmin viSaye pramANAbhAva iti / __tathA "puNyaH puNyena karmaNA, pApaH pApena karmaNA" ityAdinA pratipAditA sattA / tavaH saMzayaH, teSAmayamartha:darzanAM aprApyaM parasparaviruddhatvena manyase tadasAmpratam, ekasya pramANatvAt / tatra na tAvat puNyamevApacIyamAnaM duHkhakAraNaM tasya sukhahetutvena iSTatvAt / svalpasyApi ( 45 ) Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svasukhasAdhakatvAt / tathA cAraNIyaso hemapiNDAdaraNa rapi sauvarNaH / evaM ghaTo bhavati na mArtiko rAjataH / anyacca-kevalasukhAnubhavo'nuttaradevAnAM tathA kevaladuHkhAnubhavo nArakANAM zrUyate / na ca sarvathA saMmizraikarUpAt kAraNAdevaM viviktaH kAryabhedo yuktaH / tathAhihAsyAdipuruSavedazubhAyurnAmagotrAriNa puNyamanyat pApam, sarvaM ca tat karmeti / tasmAd vivikte puNya-pApe iti pratipattavyam / sarvasyApi ca saMsAriNa etadubhayamapyasti kevalaM kiJcit kasyacidupazAntaM vA kSINaM vA udIrNaM tataH sukha-duHkhavaicitryaM jantUnAmitivedapadaiH puNyapApayoH siddhizceti / evaM ca vibhazrIvIravacanaiH chinnasandeho navamazrIpracalabhrAtAbhidho'pi paNDitaH svatrizatachAtra parivArasametaH pravrajitaH / tatkSaNAcca " upannei vA ( 1 ) vigamei vA ( 2 ) dhuvei vA (3) " iti sarvajJavibhuzrIvarddhamAnasvAmino vadanAd tripadIM prApya dvAdazAGgI viracitavAn / ' // iti zrIpracalabhrAtAbhidho navamo garaNadharaH // ( 46 ) Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) atha dazamo gaNadharaH zrImetAryaH 'paralokasaMzayaH ' tAn pUrvoktAn zrIindrabhUtyAdIn pradhAnanavapaNDitAn pravrajitAn zrutvA dazamaH zrImetArya paNDito'pi nijatrizatachAtraparivArasametaH sarvajJavibhuzrIvIrasakAzaM prAgacchati / sa ca prabhusamIpaM gatvA jagannAthaM namaskRtya pramuditastadagratastasthau / grAbhASya ca sumadhuravANyA prabhuraNA proktam atha parabhavasandigdhaM, metAyaM nAma paNDitapravaram / Uce vibhuryathAsthaM vedArthaM kiM na bhAvayasi ? // yataH kiM paraloko bhavAntaragatilakSaNo'sti kiM vA nA'sti ? iti manyase, he metArya ! tava hRdaye paraloka- viSaye sandeho'sti / ayaJca tava saMzayaH viruddhavedapadanibandhano'sti / tAni cAmUni vedapadAni - vijJAnaghana evaMtebhyo bhUtebhyaH " tathA " sa vai ayamAtmA jJAnamayaH " ( 47 ) - Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ityAdIni ca / teSAM padAnAmarthaM asmad pUrvoktaprakAreNa vibhAvaya / he metArya ! evaM tvaM manyase-bhUtasamudAyadharmazcaitanyamiti kuto bhavAntaralakSaNaparalokasambhavaH / bhUtasamudAyavinAze caitanyA'pi vinAzAt / anyamapi-bhavedAtmA tathApi sa nityo'nityo vA ? tatra nityapakSe apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvatayA paralokAbhAvaH / anityapakSe'pi niranvayavinazvarasvabhAvatayA kAraNakSaNasya sarvathAvinAze uttarakAlamiha loko'pi kSaNAntarA prabhava iti kutaH paralokasambhavaH ? . tatra vedapadAnAM cA'rtho'yam-tatra vijJAnaghanetyAdInAM tu pUrvameva vizadavizleSitaJca vyAkhyAtam / na ca bhUtasamudAyacaitanyaM, sannikRSTadeho labdhAvapi caitanyavizeSAnupalambhAt / yathA ghaTAt paTaH nopalabhyate ca dehopalabdhAvapi caitanyavizeSa iti / itazca dehAdanyaccaitanyaM calanAdiceSTA nimittatvAt / iha yat yasya calanAdiceSTA nimittaM tat tato bhinnaM dRSTaM, yathA marut pAdapAt calanAdiceSTAnimittaM ca caitanyaM dehasyeti / na dehasya dharmacaitanyaM, kintvAtmanaH tasya cAnAdimatkarma samAliGgitatvAd utpAda-vyaya-dhrauvyayuktatvAt, karmapariNAmApekSA janAdi vA ( 48 ) Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 mAnavAdiparyAyanivRttyA devAdiparyAyAntaraprAptiH prasti aviruddhA iti paralokasiddhiH / yadapi ca nityA'nityaikAntapakSoktaM dUSaNaM tadapi jAtyAntarAtmaka - nityAnitya zabalarUpapakSam-prabhyupagamena tiraskRtAnneti / atasteSAM padAnAM arthaM asmaduktaprakAreNa vibhAvaya yathA sandeho nivartate / evaM ca sarvajJavibhuzrIvarddhamAnasvAmino yuktiyuktasatyavacanaiH chinnasandeho dazamazrI metAryaH paNDito'pi nijatrizatachAtra parivArasahitaH pravrajitaH / tatkSaNAcca "upannei vA ( 1 ) vigamei vA (2) dhuvei vA ( 3 ) " iti vibhuzrIvIravadanAd tripadIM prApya dvAdazAGgIM viracitavAn / // iti zrImetArya nAma dazamo garaNadharaH // ( 49 ) Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) atha ekAdazamo gaNadharaH zrIprabhAsaH 'mokSa saMzayaH ' tAn pUrvoktAn zrIindrabhUtyAdimetAryaparyantAna pradhAnadazapaNDitAn nijachAtra parivArasahitAn pravrajitAn zrutvA SoDazalaghuvayavAn ekAdazamaH zrIprabhAsa paNDito'pi svatrizata chAtra parivArasametaH sarvajJavibhuzrI mahAvIrasakAzamA gacchati / sa ca prabhusamIpaM gatvA sarvajJavibhuM vanditvA ca pramuditastadagratastasthau / prAbhASya ca sumadhuravANyA vibhunA proktam nirvAraNaviSaya sandeha saMyutaM ca prabhAsanAmAnam / Uce vibhuryathAsthaM vedArthaM kiM na bhAvayasi ? 11 "he prabhAsa ! kiM nirvANaM (mokSaM) prasti na vA iti manyase / saMzayastavo'yaM viruddha vedapadazrutinibandhanaH / tAni cAmUni vedapadAni - "jarAmayaM vA yadagnihotraM" tathA "dve brahmaraNI veditavye, paramaparaM ca tatra paraM satyajJAnaM, anantaraM brahma" iti / teSAM prayamarthastava cetasi anubhUyate / ( 50 ) Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadetadAgnihotraM tat jarAmayaM eva-yAvajjIvaM karttavyam, arthAt sarvadA kartavyamiti / atra agnihotrasya sarvadA karttavyatA proktA, agnihotrakriyA ca nirvANa (mokSa) kAraNaM na bhavati, zabalatvAt / keSAJcidvadhakAraNaM tathA keSAJcid upakArakAraNamiti / tato nirvANasAdhakA'nuSThAnakriyAkAlasyA'nuktatvAt mokSo nAstIti / tasmAd mokSAbhAvaH pratIyate / "tathA "dve brahmaNI veditavye, paramparaM ca, tatra paraM satyajJAnaM, anantaraM brahma" iti / ityAdivedapadaiH mokSasattA pratIyate / iti tava sandehaH syAt / etadviSaye pUrvaM kathitam-"yadetadagnihotraM tat jarAmayaM eva0" yAvajjIvaM kartavyamiti, agnihotrakriyA ca bhUtavadhahetutvAt shblruupaa| sA ca svargaphalaiva syAt, nApavargaphalA, yAvajjIvamiti cokta kAlAntaraM nAsti / atrApavargahetubhUtakriyAntarArambhaH, tasmAt sAdhanAbhAvAt mokSAbhAvaH / tadevamamUni vedapadAni mokSAbhAva pratipAdakAni / tathA "dve brahmaNI veditavye." iti tu tad (mokSa) sattA suuckraani| yato guhA'tra yuktirUpA, sA ca jagadAbhinandinA duHkhgaahaa| tathA paraM brahma mokSaH anantaraM tu jJAnamiti / amani mokSAstitvapratipAdakAni, iti tava saMzayaH / ( 51 ) Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " tvaM manyase -saMsArabhavo mokSaH, saMsArazca rAgAdinibandhanaH, rAgAdInAM cAtyantikaH kSayo'nupapannaH / rAgAdayaH jantoH zranAdimantaH iti satyam / yaccAnAdimat na tad vinAzamAvizati / tathA pramANena pratIteH / tacca pramANamidaM yadanAdimat na tad vinAzamAvizati / yathAsskAzaM pranAdimantazca / rAgAdaya Atmano vyatiriktA vA bhaveyuH pravyatiriktA / vyatireke sarveSAM vItarAgatvaprasaGgaH / tad vyatiriktatvAt vivakSitapuruSavat / tathaiva Atmano'pi kSayaprasaGgaH / tadavyatiriktatvAt tatsvarUpaM grataH kutastasya vastuto mokSaH ? tasyaivAbhAvAt iti / vA " tvaM suSThu na jAnAsi / pratasteSAM prayamarthaH - "jarAmaryaM vA yadagnihotraM" tat yAvajjIvaM sarvakAlaM karttavyam / zabdAt mokSArthamapi anuSThAnaM vidheyam / nA'pavargaprAparaNa kriyArambha kAlAstitA niSiddhA | tathA yadyapi rAgAdayo doSA jantoranAdimantastathA'pi kaMsyacid strIzarIrAdiSu yathAvasthita vastutattvAgamena teSAM pratipakSabhAvanAtaH pratikSaraNamapacayo dRzyate / ucyate - pratibandhagrahaNAt yathA sparzasyAdyA romAJcAdayaH zItapratipakSasya vahna eH mandatAyAM mandA upalabdhAH, utkarSe ca niranvayavinAzadharmAraNaH / tataH anyatrA'pi bAdhakasya mandatAyAM bAdhyasya mandatA darzanAt / bAdhakotkarSe bAdhyasyAvazyaM niranvayavinAzaH ( 52 ) 72 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ veditavyaH / tathAhi ghaTAd vyAvartate paTa:, ghaTavyAvRtti - svabhAvatayA, stambhAdapi cet ghaTavyAvRttisvabhAva tathaiva vyAvartate, tarhi balAt stambhasya ghaTasvarUpatA prasaktiH, anyathA tatastatsvabhAvatayA tad vyAvRtyayogAt / tasmAt yato vyAvarttate yat tat vyAvRtti nimittabhUtAH svabhAvAH avazyaM prabhyupagantavyAH / "granyaccocyate-iha yadyapi tAdAtmyena dharmiNA dharmAH sarve vyAptAH tathApyayaM dharmI ca ete dharmAH iti parasparaM bhedena bhedavantaM santi pranyathA tadbhAvAnupapattiH / tathA ca sati pratIti bAdhA, mitho bhede'pi dharmAdharmaNAM vyAptavyAt / abheda: grapi asti, anyathA tasya dharmA iti sambandhasya anupapatti: tatazca na sarveSAM vItarAgatvaprasaGgaH / kevalabhedasya anabhyupagamAt nApi doSakSaye tad grAtmano'pi kSayaH / tato nirvANa sAdhakAnuSThAnakAlo'pyukta evaM tasmAd prasti nirvANam (mokSam ) siddhameveti / " evaM ca sarvajJavibhuvItarAgazrIvarddhamAnasvAmino yuktiyuktasatyavacanaiH chinnasandehaH / SoDazavaye'pyAtipratibhAsampannaH ekAdazama zrI prabhAsapaNDito'pi svatrizatachAtra parivArasametaH pravrajitaH / tatkSaNAcca "upannei vA ( 1 ) vigamei vA (2) dhuvei vA ( 3 ) " iti prabhuzrI mahAvIrasvAminovadanAd tripadIM prApya dvAdazAGgI viracitavAn / / / iti zrIprabhAsanAma ekAdazamo garaNadharaH // ( 53 ) Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdaza mukhyAH 1 evaM catuzcatvAriMzacchatAni ( 4400 ) parivArayuktAH viprAH sarvajJavibhuzrIvarddhamAnasvAmino'ntike pratrajitAH / teSu madhye mukhyAnAM zrIindrabhUti pramukhAnAM ekAdazAnAM utpAda-vyaya- dhrauvyarUpa tripadI - grahaNapUrvakaM ekAdazAGgacaturdazapUrvaracanA gaNadharapadapratiSThA ca tatra zrIAcArAGgAdisUtrarUpa- dvAdazAGgIracanA'nantaraM sarvajJavibhuzrImahAvIra bhagavAMsteSAM tadanujJAM karoti / tasmin samaye zakrendrazca divyaM divyaM vajramayasthAlaM divyacUrNAnAM bhRtvA trilokanAthaH sannihito bhavati / tataH zrIvIravibhuH divyaratnamayasiMhAsanAd samutthAya sampUrNAM divyacUrNamuSTi gRhNAti / tataH zrIindrabhUtipramukhA ekAdazApi gaNadharA ISadavanatAH kramazaH tiSThanti devA: divyavAjitradhvanigItAdiniSedhaM vidhAya tUSNIkAH zRNvanti / bhagavAn zrIvarddhamAnasvAmI pUrvaM tAvat tadanu tato kathayati - ' gautamasya dravya-guNa- paryAyaMstIrthaM anujAnAmi cUrapazci tanmastake kSipati, tasmin samaye vibudhA api divyacUrNapuSpagandha vRSTi tasyopari kurvanti, garaNaM ca vai zrIvarddhamAnavibhuH dIrghAyuSi paJcamagaraNadharaM zrIsudharmasvAminaM dhuri vyavasthApya anujAnAti / adhunA'pi varttamAnakAlIna jinazAsane vibhuzrImahAvIrasya sudharmasvAminaH paTTaparamparA pravarttate / ( " 54 ) Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 prazastiH I rammam iti zrIzAsanasamrAT-sUricakracakravatti-tapogacchAdhipati-bhAratIyabhavya vibhUti-akhaNDabrahmatejomUtti-advitIyavyAkhyAnavAcaspati - mahAnprabhAvazAli - prAcInazrIkadambagiripramukhAne katIrthoddhAraka - valabhIpuranarezAdyanekanRpapratibodhakapaJcaprasthAnamayasUrimantrasamArAdhaka-nyAyavyA raNAdyanekagranthasarjaka-SaTdarzanAdizAstrapAraGgata-sarvatantrasvatantra-vacanasiddhaparamapUjyAcArya mahArAjAdhirAja zrImadvijayanemisUrIzvarANAM divyapaTTAlaGkAra-paramazAsanaprabhAvaka-sAhityasamrATa. vyAkaraNavAcaspati - zAstravizArada- kaviratna-sAdhikasaptalakSazlokapramANanUtanasaMskRtasAhityasarjaka - nirupamavyAkhyAnAmRtavaSi-bAlabrahmacArI-paramapUjyAcAryapravara zrImadvijayalAvaNyasUrIzvarANAM pradhAnapaTTadhara-dharmaprabhAvaka-zAstravizArada kavidivAkara - vyAkaraNAratnasyAdyantaratnAkarAdyanekagranthasarjaka-dezanAdakSa-bAlabrahmacArI-paramapUjyAcAryavarya zrImadvijayadakSasUrIzvarANAM paTTadhara-jainadharmadivAkara-zAsana ratnatIrthaprabhAvaka-rAjasthAnadIpaka-marudharadezoddhAraka-zAstravizArada-sAhitya ratna - kavibhUSaNa-sUrimantrasamArAdhaka-aSTottarazatagranthasarjaka-bAlabrahmacArI-prAcArya zrImadvijayasuzIlasUriNA viracitaH saralasaMskRtagadyamayo'yaM 'zrIgaNadharavAdaH' samAptaH / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvIra saM. 2513 / vikrama saM. 2043 / nemi saM. 38 tame varSe vaizAkhazuklaSaSThayAM tithau somavAsare zrIbhAratadeze rAjasthAnaprAnte marudharapradeze javAlInagare, vizAlakAyanUtanajinamandire, mUlanAyaka zrIdharmanAthAdijinabimbAdInAM pratiSThAmaGgaladine / // zubhaM bhavatu zrIsaMghasya // (vaizAkha suda 6 somavAra, dinAMka 4-5-1987) 55555555555555555 ( 56 ) Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrInemi lAvaNya dakSa suzIlagrantharatnamAlA ratna 75vA~ - - - Wan Wan Wan Tong Wan Ruo Wan Wan Ruo Wan Ruo Wan Zhi Wan Pian Wan Wan gaNadharavAda [ hindI bhASA meM ] Dan Wan Wan Yao Wan 555555555555 ) SEO paramparApavAhI jIvAnAm lekhaka AcArya zrImad vijaya suzIlasUri mahArAja phraka Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharavAda ( hindIbhASA meM ) viSayAnukramaNikA 0 Wii kra.saM. zIrSakanAma 1 gaNadharavAda kA prArambha 2 mukhya gyAraha brAhmaNa paNDita 3 pahale gaNadhara zrIindrabhUti ( jIva-prAtmA kA saMzaya ) 4 dUsare gaNadhara zrIagnibhUti ( karma kA saMzaya ) 5 tIsare gaNadhara zrIvAyubhUti ( zarIra hI jIva hai ? saMzaya ) 6 cauthe gaNadhara zrIvyaktajI ( paMcabhUta ke astitva meM saMzaya ) 7 pA~caveM gaNadhara zrIsudharmAsvAmI ( 'jaisA yahA~ vaisA hI janma parabhava meM' saMzaya ) 8 chaThe gaNadhara zrImaNDinajI ( bandha-mokSa kA saMzaya ) 6 sAtaveM gaNadhara zrImauryaputra ( devaviSayaka saMzaya ) 107 10 AThaveM gaNadhara zrIprakampita ( nArakaviSayaka saMzaya ) 114 11 nauveM gaNadhara zrIacalabhrAtA ( puNyapApaviSayaka saMzaya ) 121 12 dasaveM gaNadhara zrImetArya ( parabhavaviSayaka saMzaya ) 127 13 gyArahaveM gaNadhara zrIprabhAsa ( mokSavijayaka saMzaya ) 14 upasaMhAra 145 15 anupama zAsanaprabhAvanA 147 88 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Wan OM hrIM arha namaH // // zrIvardhamAnasvAmine namaH // // zrIgautamasvAmine namaH // // sadgurave nmH|| // aiM namaH // 55555554. zrIgaNadharavAda anAdi anantakAlIna yaha vizva hai| isameM anAdi kAla se kAlacakra cala rahA hai| isake do vibhAga haiM / utsarpiNIkAla aura avasarpiNIkAla / utsarpiNIkAla ke chaha pAre haiM aura avasarpiNIkAla ke bhI chaha Are haiN| donoM meM kramazaH dharmatIrtha pravartAne vAle caubIsa tIrthaMkara paramAtmA avazyameva hote haiN| prastuta avasarpiNIkAla meM isa jambUdvIpa ke bharatakSetra, dakSiNArdhabharata aura usake Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyakhaNDa ke vibhAga meM kramaza: caubIsa tIrthaMkara bhagavanta hue haiM / prathama zrI RSabhadeva tIrthaMkara bhagavanta se lekara caubIsaveM tIrthaMkara bhagavanta zrI mahAvIra svAmI paramAtmA I. san pUrva 566 meM hue / Aja se zrI vIra saM. 2513 varSa tathA vikrama saM. 2043 varSa pUrva isa jambUdvIpa ke bharatakSetra, dakSiNArdha bharata aura madhyakhaNDa meM sthita bhArata deza ke kSatriyakuNDagrAmanagara meM kSatriya zrI siddhArtha mahArAjA kI rANI zrI trizalAdevI kSatriyANI kI kukSi se mahAvIra caitra sudI 13 kI madhya rAtri meM janme aura 30 varSa taka saMsAra meM rhe| unhoMne 31 veM varSa ke mAgasara (kArtika) vada dazamI ke dina dIkSA lI / usI dina caturtha manaH paryavajJAna prApta kiyA / saMyama meM sAr3he bAraha varSa paryanta ghora tapasyA karate hue unhoMne daivika tathA manuSya tiryaMcAdi ke bhayaMkara upasarga aura zIta - tApAdika ke prati ghora parISaha samabhAva se sahana kiye / tapazcaryA meM eka chaha mAsI tapa, eka pA~ca dina nyUna chaha mAsI tapa, nau comAsI tapa, do tIna mAsI tapa, do DhAI mAsI tapa, chaha do mAsI tapa, do Der3ha mAsI tapa, bAraha mAsakSaparaNa, bahattara pakSakSaparaNa, cAra dina kI eka ( 2 ) Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAbhadrapratimA, do dina ke pramANa vAlI eka bhadrapratimA, dasa dina ke pramANa vAlI eka sarvatobhadra pratimA, do sau untIsa chaThTha aura bAraha aTTama kiye / sabhI tapazcaryA meM azana, pAna, khAdima aura svAdima ina cAroM prakAra ke jala bhI nahIM liyA / jaba jo prAsuka bhikSA taba bhI vAparate / prabhu ne bAraha AhAra kA tyAga kiyA / pAraNA kA prasaMga A jAtA milatI, vaha bhI eka hI bAra varSa chaha mAsa aura pandraha dina meM mAtra tIna sau unapacAsa pAraNe hI kiye / na nitya aura na ekAntara meM bhI pAraNe kiye / isa taraha uttama ArAdhanA karate hue grAtmadhyAna meM nimagna raha kara prabhu mahAvIra mahItala para vicara rahe haiM / sAr3he bAraha varSa aura pandraha dina bIta jAne ke bAda, grISmakAla meM vaizAkha sudI dazamI ke dina, pUrvagAminI chAyA Ate hue, antima porisI meM suvrata nAma ke dina meM, vijaya muhUrtta meM, jumbhika grAma nagara ke bAhara ke vibhAga meM, RjuvAlikA nadI ke uttarI taTa para, vyAvRtta nAmaka jIrNa vyantara ke caitya ke samIpa, zyAmaka nAmaka gAthApati ke kSetra meM, zAlavRkSa ke nIce, godohikA kI mAphika utkaTika grAsana meM, sUrya ke tApa dvArA pratApanA lete hue, cauvihAra chaThTha kI tapazcaryA vAle tathA zukla dhyAna ke madhya bhAga meM varttate hue aise zramaraNa bhagavAn mahAvIra paramAtmA ( 3 ) Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne uttarA phAlgunI nakSatra meM candramA kA yoga prApta hote ho svAtma ke samUla cAra ghAtI karma kA sarvathA kSaya karake ananta, anuttara, nirvyAghAta, nirAvaraNa, kRtsna aura paripUrNa aise lokAlokaprakAzaka kevalajJAna tathA kevaladarzana ko prApta kiyaa| arthAt prabhu ko paMcama kevalajJAna-kevaladarzana utpanna huA; jisase sarvajJa bane hue zrI mahAvIra paramAtmA sarva jIvoM ke tathA vizva ke sAre pudgaloM ke anantAnanta kAla ke sabhI paryAya dRSTi sanmukha hathelI meM rahe hue pAvale kI mAphika spaSTa rUpa meM pratyakSa dekhate haiM aura jAnate bhI haiN| usa vakta sampUrNa loka Alokita ho utthaa| devoM dvArA divya samavasaraNa kI racanA kI gii| vahA~ para prabhu ne devoM ke samakSa kSaNavAra dharmadezanA dI, lekina kisI ke bhI virati ke pariNAma nahIM hone se Usara bhUmi meM par3I huI vRSTi kI mAphika yaha dharmadezanA niSphala' huii| bAda meM prabhu vahA~ se vihAra kara apApApurI ke mahasena nAma ke udyAna meM pdhaare| devoM ne idhara bhI vaizAkha suda 11 ke dina rajata, svarNa aura ratnamaya tona gar3ha yukta divya 1. isa prasaMga ko zAstra meM jainAcAryoM ne aAzcarya rUpa meM abhivyakta kiyA hai| (Avazyaka niyukti) Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavasaraNa kI sundara racanA kii| usameM azoka vRkSa ke nIce deva nirmita ratna siMhAsana para prabhu zrI vardhamAna svAmI-mahAvIra paramAtmA virAjita hue| isa samaya apApApurI meM somila nAmaka eka dhanADhaya vipra apane gRha ke vizAla prAMgaNa meM yajJa karavAtA thA / isameM usane vedazAstra ke mahAn dhurandhara paNDita aura caudaha vidyA ke pAraMgata aise mukhya gyAraha brAhmaNoM ko apane parivAra sameta Amantrita kiyA thA aura bhI aneka brAhmaNa AmantraNa se Aye hue the| yajJa karAne vAle somila vipra ke gRhadvAra para yajJotsava kI kAphI cahala-pahala thii| adhika saMkhyA meM vaidika-darzana ke jAne-mAne paNDitavanda ekatra hue the| Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mukhya gyAraha brAhmaNa paNDita sarvajJa vibhu zrI mahAvIra paramAtmA ke hone vAle gyAraha gaNadhara idhara yajJa-maNDapa meM mukhya rUpa meM brAhmaNa paNDita the| unake nAma isa prakAra haiM (1) zrI indrabhUti, (2) zrI agnibhUti, (3) zrI vAyubhUti, (4) zrI vyakta, (5) zrI sudharmA, (6) zrI maNDita, (7) zrI mauryaputra, (8) zrI akampita, (6) zrI acalabhrAtA, (10) zrI metArya evaM (11) zrI prabhAsa / ina gyAraha meM se pratyeka paNDita apane Apa ko mahAn samartha paNDita mAnatA thaa| vizva meM 'sarvajJo'ham' isa taraha abhimAna dhAraNa karate hue bhI pratyeka ko bhinnabhinna tattva-padArtha para sandeha thaa| ina gyAraha brAhmaNa paNDitoM meM kisa-kisa ko kisakisa viSaya meM sandeha thA, vaha kramazaH unake saMkSipta paricaya ke sAtha meM nIce batAte haiM (1) zrI indrabhUti-inakA janma magadha deza ke gobara gA~va meM jyeSThA nakSatra aura vRzcika rAzi meM huA thaa| Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pitA kA nAma vasubhUti brAhmaNa, mAtA kA nAma pRthvIdevI tathA do bandhuoM kA nAma agnibhUti evaM vAyubhUti thA / gautama gotra, vajra RSabhanArAca saMghayaNa tathA samacaturasra saMsthAna thaa| inakA jJAna nyAya-vyAkaraNa-kAvya-alaMkAra-purANa-upaniSad-veda ityAdi svadharmazAstra kA thaa| ye caudaha vidyA ke pAraMgata the aura apane 500 chAtroM ko par3hAte the tathA yajJAdika kI kriyA Adi bhI karavAte the| 'sarvajJo'ham' kA abhimAnapUrvaka dAvA karate the| itanA hone para bhI apane antaHkaraNa meM vedapadoM aura unake artha ke sambandha meM paraspara prAte hue virodha se 'jIva-prAtmA hai ki nahIM ?' unakA yaha saMdeha-saMzaya avazya thA / (2) zrIagnibhUti-ye zrI indrabhUti vipra ke laghu bandhu the tathA apane 500 chAtroM ke adhyApaka the| inakA janma vRSabha rAzi aura kRttikA nakSatra meM huA thaa| inakA zeSa jIvana paricaya prathama gaNadhara zrIindrabhUti kI mAphika jaannaa| inako bhI 'karma hai ki nahIM?' isa viSaya kA saMdeha-saMzaya apane antaHkaraNa meM thaa| . (3) zrIvAyubhUti-ye zrI indrabhUti tathA zrI agnibhUti ke laghu bandhu the tathA apane 500 chAtroM ke adhyApaka the| inakA janma tulA rAzi aura svAti nakSatra meM huA Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaa| inake jIvana kA zeSa paricaya prathama gaNadhara zrI indrabhUti Adi kI mAphika jaannaa| inako bhI 'jo zarIra hai vo hI prAtmA hai ki zarIra se AtmA bhinna hai ?' isa viSaya kA saMdeha-saMzaya apane hRdaya meM thaa| (4) zrIvyakta-inakA janma kollAka gA~va meM makara rAzi aura zravaNa nakSatra meM huA thaa| inake pitA kA nAma dhanamitra brAhmaNa, mAtA kA nAma vAruNIdevI aura gotra kA nAma bhAradvAja gotra thA tathA ye apane 500 chAtroM ke adhyApaka the| inake jIvana kA zeSa paricaya zrI indrabhUti Adi kI mAphika jaannaa| inako bhI 'pRthvI Adi paJcabhUta haiM ki nahIM ?' isa viSaya kA saMdehasaMzaya apane antaHkaraNa meM thaa| (5) zrIsudharmA-inakA janma kollAka gA~va meM kanyA rAzi aura uttarA phAlgunI nakSatra meM huA thaa| inake pitA kA nAma dhanamitra brAhmaNa, mAtA kA nAma bhaddilAdevI aura gotra kA nAma agnivaizAyana gotra thA tathA ye apane 500 chAtroM ke adhyApaka the| inake jIvana kA zeSa paricaya zrI indrabhUti Adi kI mAphika jaannaa| inako bhI 'jo prANI jaisA isa bhava meM hotA hai, vaisA hI parabhava Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM hotA hai ki anya svarUpa meM ?' isa viSaya kA saMdehasaMzaya apane hRdaya meM thaa| (6) zrImaNDita-inakA janma maurya sanniveza gA~va meM siMha rAzi aura maghA nakSatra meM huA thaa| inake pitA kA nAma dhanadeva brAhmaNa, mAtA kA nAma vijayAdevI aura gotra vAsiSTha gotra thA tathA ye apane 350 chAtroM ke adhyApaka the| inake jIvana kA zeSa paricaya zrI indrabhUti Adi kI taraha jaannaa| inako bhI 'bandha-mokSa haiM ki nahIM ?' isa viSaya kA saMdeha-saMzaya apane antaHkaraNa meM thaa| (7) zrImauryaputra-inakA janma maurya sanniveza gA~va meM vRSabha rAzi aura mRgazirA nakSatra meM huA thaa| inake pitA kA nAma maurya brAhmaNa, mAtA kA nAma vijayAdevI aura gotra kA nAma kAzyapa gotra thA tathA ye apane 350 chAtroM ke adhyApaka the| inake jIvana kA zeSa paricaya zrI indrabhUti Adi kI mutAvika jaannaa| inako bhI 'deva hai ki nahIM ?' isa viSaya kA saMdeha-saMzaya apane hRdaya meM thaa| (8) zrIakampita-inakA janma mithilAnagarI meM makara rAzi aura uttarASAr3hA nakSatra meM huA thaa| pitA ( 6 ) Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA nAma devadvija, mAtA kA nAma jayantIdevI aura gotra gautama thaa| ye apane 300 chAtroM ke adhyApaka the| inake jIvana kA zeSa paricaya zrIindrabhUti Adi kI mAphika jaannaa| inako bhI 'nAraka hai ki nahIM ?' isa viSaya kA saMdeha-saMzaya apane antaHkaraNa meM thaa| . (9) zrIpracalabhrAtA--inakA janma kozalA (ayodhyA) nagarI meM, mithuna rAzi aura mRgazirA nakSatra meM huA thaa| pitA kA nAma vasudeva dvija, mAtA kA nAma nandAdevI aura gotra kA nAma hAriya gotra thA tathA ye apane 300 chAtroM ke adhyApaka the| inake jIvana kA zeSa paricaya zrIindrabhUti prAdi kI mutAbika jAnanA / inako bhI 'puNya-pApa hai ki nahIM ?' isa viSaya kA saMdeha-saMzaya apane hRdaya meM thaa| (10) zrImetArya-inakA janma vacchadezAntargata tuMgika nAmaka gA~va meM, meSa rAzi aura azvinI nakSatra meM huA thaa| pitA kA nAma datta brAhmaNa, mAtA kA nAma varuNAdevI aura gotra kA nAma kauDinya gotra thaa| ye apane 300 chAtroM ke adhyApaka the| inake jIvana kA zeSa paricaya zroindrabhUti Adi kI mAphika jAnanA / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAma ziSya parivAra kI saMkhyA saMdeha ( saMzaya ) 500 83 (1) (3) (4) (5) zrI zrI zrI indrabhUti agnibhUti vAyubhUti jIva hai ki nahIM ? 500 11 garaNadhara, unake parivAra aura saMdeha karma hai ki nahIM ? 500 (6) zrI zrI zrI zrI vyakta sudharmA maMDita mauryaputra 500 500. 350 (7) paMca- jaisA bandha zarIra hI jIva hai bhUta yahA~ ki usase ( pRthvI vaisA mokSa bhinna hai ? Adi) hI haiM ki hai ki janma nahIM ? nahIM? parabhava meM hai ki nahIM ? | 350 aura deva to do the (5) (9) zrI zrI akampita pracala bhrAtA 300 300 nAraka hai | puNya-pApa hai ki ki nahIM ? nahIM ? (10) zrI metArya 300 paraloka hai ki nahIM ? (11) zrI prabhAsa 300 mokSa hai| ki nahIM ? Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ inako bhI 'paraloka hai ki nahIM ?' saMzaya apane antaHkaraNa meM thA / isa viSaya kA saMdeha - ( 11 ) zrIprabhAsa - inakA janma rAjagRhI nagarI meM, karka rAzi aura puSya nakSatra meM huA thA / pitA kA nAma bala ( balabhadra ) dvija, mAtA kA nAma pratibhadrA ( pratibalA) aura gotra kA nAma kauDinya gotra thA tathA ye apane 300 chAtroM ke adhyApaka the / inake jIvana kA zeSa paricaya zrIindrabhUti prAdi kI mAphika jAnanA / inako bhI 'mokSa hai ki nahIM ? ' isa viSaya kA saMdeha - saMzaya apane antaHkaraNa meM thA / ye gyAraha paNDita apane antaHkaraNa - hRdaya meM eka-eka viSaya kA saMdeha - saMzaya hote hue bhI apane ko 'sarvajJo'ham ' arthAt 'maiM sarvajJa hU~' isa taraha asatya abhimAna dharane vAle the / apane sarvajJatva ke prauDhatva evaM ghamaNDa se apane ko sarvopari mAnate the tathA yahI samajhate the ki hamAre rahate hue aura kauna sarvajJatA ko dhAraNa kara sakatA hai tathA apane sarvajJapane ke abhimAna kI kSati ke bhaya se apane saMdeha - saMzaya ke viSaya meM paraspara pUchate bhI nahIM the / ye gyAraha paNDita tathA inake chAtra - vidyArthI sabhI ( 12 ) Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ milakara cAra hajAra cAra sau (4400) ziSya zrI somila vipra ke vahA~ para yajJa-maNDapa meM Aye hue the / inake alAvA bhI aneka brAhmaNa yajJa-maNDapa meM ekatra hue the| inameM upAdhyAya-zaMkara, Izvara, zivajI nAma ke the / jAni-gaMgAdhara, mahIdhara, bhUdhara, lakSmIdhara nAma ke the / piNDayA-viSNu, mukunda, govinda, puruSottama, nArAyaNa nAma ke the| duve-zrIpati, umApati, vidyApati, gaNapati, jayadeva nAma ke the| vyAsa-mahAdeva, zivadeva, mUladeva, sukhadeva, gaGgApati, gaurIpati nAma ke the| trivADIzrIkaNTha, nIlakaNTha, harihara nAma ke the / rAmajI-bAlakRSNa, yadurAma, rAma, rAmAcArya nAma ke the| rAula-madhusUdana, narasiMha, kamalAkara, somezvara, harizaMkara, trikama nAma ke the| josI-pUno, rAmajI, zivarAma, devarAma, govindarAma, raghurAma tathA udirAma ityAdi bhI the / ye sabhI brAhmaNa yajJakarma ke liye ekatra hue the / idhara yajJa-maNDapa meM yajJa cala rahA hai aura vahA~ para apApApurI ke mahasena vana meM devoM dvArA racita divya samavasaraNa meM sarvajJa vibhu zramaNa bhagavAn zrI mahAvIra paramAtmA ratnajar3ita divya siMhAsana para virAjita sundara zobha rahe haiN| unako vandana karane ke liye Ate hue devoM ( 13 ) Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko dekhakara, yajJa-maNDapa meM yajJa-vidhi karAte hue zrI indrabhUti Adi paNDita sAnaMda vicAra karate haiM ki 'aho ! 1 . yajJasya mahimA ! yadete surAH sAkSAt samAgatAH / ' isa taraha yajJa-maNDapa meM devoM ke Agamana kI rAha dekhate hue brAhmaNa AkAza kI tarapha dRSTi rakha kara dekha rahe the| itane meM to devoM ko yajJa-maNDapa chor3akara Age jahA~ sarvajJa vibhu divya samavasaraNa meM virAjamAna the, vahA~ jAte hue dekhakara sabhI brAhmaNa khinna ho gye| bAda meM unhoMne lokamukha se bhI sunA ki 'ye deva samIpa meM rahe hue kisI sarvajJa vibhu ko vandana karane ke liye jA rahe haiN|' 'sarvajJa' aisA zabda sunate hI saba meM mukhya zrIindrabhUti dvija jo sarvajJatva ke mithyAbhimAna se kaluSita thA, vaha IrSyA aura kopa se cintavane lagA ki 'are ! maiM sarvajJa idhara vidyamAna hU~, to bhI anya apane ko sarvajJa tarIke prakhyApita karane kI dhRSTatA-ceSTA karatA hai ?' karNa ko asahya aisA kaTu vacana kyoM sunA jAya ? 'mere rahate hue yaha anya kauna sarvajJa hai ?' kisI - 1. aho ! isa yajJa kI mahimA ati-adbhuta hai ki jisameM sAkSAt deva bhI darzana ke liye pA rahe haiN| ( 14 ) Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhUrta ke dvArA koI mUrkha ThagA jAya, yaha bAta to banane yogya hai, kintu yaha to koI mahAdhUrta lagatA hai ki jisane devoM ko bhI Thaga liyA hai| isa kAraNa se deva isa pavitra yajJa-maNDapa ko aura sarvajJa aise mujhako bhI chor3akara usake pAsa jA rahe haiN| aho ! ye deva bhI kaise bhramita ho gaye haiN| jaise 'tIrthAmbha iva vAyasAH' arthAt jisa taraha kaue tIrtha ke jala ko chor3akara ghar3e ke jala meM apanI coMca mArate haiM, 'kamalAkaravadbhakAH' bheka-deDakAe~ kamalAkara sarovara ko chor3akara khAbociyA meM kudakI mArate haiM, 'makSikAzcandanam' makSikAe~ sugandhita candana ko chor3akara viSTA para baiThatI haiM, 'karabhA iva savRkSAn' karabha-U~Ta uttama aise drAkSAdika vRkSoM ko chor3akara nIma ko khAne ke liye jAtA hai, 'kSIrAnnaM zUkarA iva' zUkara-bhUDo kSIrAnna ko chor3akara viSTA meM Ananda mAnane ke liye calA jAtA hai tathA 'arkasyAlokavad dhUkAH' sUrya ke jhalahalate prakAza ko chor3a dene vAle aise ghUka-ghUvar3oM haiM; usI taraha bhrAnti pAye hue ye deva pavitra aise isa yajJa-maNDapa ko dekha kara bhI vahA~ jA rahe haiN| 'yAdRzo'yaM sarvajJastAdRzA evaite devAH, anurUpa eva saMyogaH / ' arthAt isase yaha lagatA hai ki jaise yaha sarvajJa hai vaise hI ye deva bhI haiN| kharekhara samAnasamAna hI kA saMyoga anurUpa hotA hai| vizva meM bhI dekhate ( 15 ) Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiM ki prAmavRkSa ke sugandhita mahora para bhramara guMjAra karate hue ekatra hote haiM, kintu nIma ke vRkSa para to vyAkula banA huA kauoM kA TolA ekatra hotA hai| idhara bhI aisA hI ho rahA hai| bhale ! aisA ho, isase tumhArA kyA bigar3atA hai ? ___apane sarvajJapane ke abhimAna meM rahe hue zrI indrabhUti kahate haiM-cAhe kitanA bhI kucha ho, to bhI maiM isa mithyAbhimAnI mahAdhUrta ke sarvajJapane ke ATopa-ADambara ko kisI bhI rIti se sahana nahIM kara sakatA ? kAraNa ki vyomni sUryadvayaM kiM syAd, guhAyAM kesaridvayam / . pratyAkAre ca khaDgau dvau, kiM sarvajJavahaM sa ca // kyA AkAza meM do sUrya ho sakate haiM ? kyA eka guphA meM do siMha raha sakate haiM ? kyA eka myAna meM do khaDga (talavAra) raha sakatI haiM ? jo ye sabhI nahIM ho sakate to eka hI sthAna meM maiM aura vaha, isa prakAra do sarvajJa kisa taraha se ho sakate haiM ? arthAt AkAza meM do sUrya, guphA meM do kesarIsiMha tathA myAna meM do khaDga eka sAtha kadApi nahIM raha sakate, usI prakAra yahA~ bhI do sarvajJa eka sAtha nahIM raha skte| maiM bhI sarvajJa aura vaha bhI sarvajJa, aisA nahIM ho sktaa| Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bho ! dRSTaH sa iti / idhara sarvajJa vibhu zrI mahAvIra paramAtmA ko vandana kara lauTate hue logoM ko sAmarSa evaM IrSyAjanya upahAsapUrvaka zrI indrabhUti ne pUchA- 'bho ! sarvajJaH ? kIdRg rUpaH ? kiM svarUpaH ? "he he jano ! kyoM ? dekha Ae ho una sarvajJa ko / kaho to kharA, vaha sarvajJa kaisA hai ? usakA rUpa kaisA hai ? tathA usakA svarUpa bhI kaisA hai ? " sarvajJa prabhu kA sAkSAt advitIya sundara rUpa aura ananta guraNa ityAdi dekhakara Aye hue logoM ne kahA yadi trilokIgaraNanAparA syAt, tasyAH samAptiryadi nA''yuSaH syAt / pAreparAddha gariNataM yadi syAt, garaNeyaniHzeSaguNo'pi sa syAt / / 1 zrIindrabhUti ! una divya "he paNDitapravara ! mahApuruSa ke guNoM kA hama kyA varNana kareM ? unake guNoM kA varNana karane meM yadi tIna loka ke jIva bhI ekatra ho jAyeM aura unake prAyuSya kI samApti na ho tathA parArdha se bhI Age kA gaNita ho, to kadAcit una prabhu ke sabhI guNoM kI gaNanA ho sakatI hai; kintu yaha azakya hai / ( 17 ) Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isaliye inake guNoM ko gina nahIM sakate yA kaha nahIM skte|" * logoM ke dvArA prabhu kI isa prakAra kI guNa-mahattA sunakara zrIindrabhUti atyanta vicAra meM par3a gye| ve socane lage-'kharekhara yaha koI mahAdhUrta hai, 'mAyA kA kulamandira hai jisake yoga se isane samasta logoM ko vibhrama meM DAla diyA hai| kintu jisa taraha hAthI kamala ko ukhAr3a de, kulhAr3A ghAsa ko kATa de aura siMha mRga ko mAra de to usameM usane kyA bahAdurI kI ? isI taraha yaha mahAkapaTI indrajAliyA aise bhole aura mUrkha logoM ke pAsa apane ko sarvajJa tarIke aolakhA de to isameM usakI kyA bar3AI ? usakA yaha mithyAbhimAna taba taka hI hai jaba taka ki vaha mere sAtha zAstrArtha karane ke liye vAda-vivAda meM utarA nahIM hai| aba to maiM usa sarvajJa ko kSaNa mAtra bhI sahana nahIM kara sktaa| andhakAra ko dUra karane meM sUrya aMza mAtra bhI vilamba nahIM krtaa| jaise agni, use sparza karane vAle ko tatkAla jalAtI hI hai, siMha kabhI bhI grIvA ke bAla khIMcane-luMcane nahIM detA hai tathA kSatriya zatru se hote hue parAbhava ko kadApi sahana nahIM kara sakatA hai, vaise hI maiM sarvajJa isa taraha sarvajJapane kA mithyA Aropa ( 18 ) Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ADambara karane vAle isa mahAdhUrta pAkhaMDI ko sahana nahIM kara sakatA / ' vRkSa kyA hai ? 'maiMne mahApaNDitoM kI sabhA meM bar3e-bar3e vAdiyoM kI vAda-vivAda meM bolatI banda kI hai, aisA mere hI samIpa apane ghara meM hI zUravIra banA huA yaha sarvajJa kauna hai ? yaha mere Age kyA hai ? jisa agni ne mahAparvatoM ko bhI jalA diyA hai, usake Age jisa vAyu-pavana ne madonmatta mahAhAthiyoM ko bhI ukhAr3a kara dUra pheMka diyA hai, usake liye ruI ke eka phAhe ko ur3AnA kauna sI bar3I bAta hai ? usane vizva meM bhale hI apanA prabhutva phailA diyA, kintu maiM bhI kama nahIM hU~, maiMne bhI bar3e-bar3e diggaja sAkSaroM ko zAstrArtha meM ukhAr3a kara pheMka diyA hai / to isa akiMcana kI to kyA bAta jo tUla ke samAna hai / aho ! vAdiyoM ko jItane ke liye zrAtura aise mere liye to isa vizva meM vAdiyoM kA mahAduSkAla par3a gayA hai / kAraNa ki gaur3a deza meM janme hue paNDita to mere bhaya se Dara kara dUra deza meM cale gaye haiM, gurjara (gujarAta) deza ke paNDita jarjarIbhUta hokara trAsa pA gaye haiM, mAlavA deza ke paNDita mara gaye haiM, tilaMgadeza ke paNDita durbala ho gaye haiM, lATadeza ke paNDita mujhase Dara kara kahIM bhAga gaye haiM tathA ( 16 ) Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravir3a deza ke paNDita vicakSaNa hote hue bhI lajjA se duHkhI ho gaye haiM / ' patA nahIM t 'merI mahAn vidvattA ke Age sarva dezoM ke paNDita parAsta ho gaye haiM, to bhI mere Age yaha kauna vAdI hai jo 'sarvajJa' rUpa meM abhimAna ko udvahana kara rahA hai ? sAre tiloM kA tela nikAlate yaha eka tila kahA~ bAkI raha gayA ? sarva vAdiyoM ko maiMne jIta liyA aura jagat meM vijaya patAkA laharA dI evaM vAdiyoM kA duSkAla bhI kara diyA taba phira yaha vAdI kisa sthala meM chipA raha gayA ? isa taraha vicArate hue zrIindrabhUti apane bandhu agnibhUti ko kahane lagA ki ' hai agnibhUti ! jaise mUMga pakAte hue koI koraDuM (mUMga kA dAnA ) raha jAya, vaise sarva vAdiyoM ko jItane para bhI koraDuM kI mAphika yaha vAdI raha gayA lagatA hai / kucha bhI ho, aba to mujhe use vAda meM parAsta karane ke liye aura vijaya prApta karane ke liye avazya jAnA hI par3egA / ' sarvajJa kA parAbhava karane hetu jAne kI utsukatA vAle vaDIla bandhu zrIindrabhUti ko zrIzragnibhUti ne kahA ki'he sujJa bandhuvarya ! vahA~ Apake jAne kI kyA AvazyakatA hai ? kIr3e ke tulya isa vAdI ko jItane ke liye Apako ( 20 ) Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayAsa karane kI AvazyakatA nhiiN| * kyA kamala ko ukhAr3ane ke liye airAvata hAthI kI AvazyakatA par3atI hai ? nhiiN| Apa baiThiye, maiM abhI jAkara usa vAdo ko jIta kara lauTatA huuN| zrIindrabhUti ne kahA-'he sujJa bandhu agnibhUti ! tuma to kyA, merA eka chAtra-vidyArthI bhI jAkara use jIta sakatA hai| parantu pravAdI kA nAma sunakara mujhase dUsare sarvajJa kI upasthiti sahana nahIM ho rahI hai| use parAjita kiye binA. aba mujhase rahA nahIM jaataa| jaise ghANI meM tila pelate hue koI tila raha jAya, ghaTTI meM anAja dalate hue koI kaNa-dAnA raha jAya, kSetra meM ghAsa kApate hue koI taraNA raha jAya tathA sarva jalAzayoM aura sAgaroM kA pAna karate hue agastya RSi ko koI eka sarovara bhI raha jAya vaise hI mere liye bhI vizva ke sarva vAdiyoM ko jItane para yaha vAdI raha gayA hai| eka bhI vAdI yadi jItanA bAkI raha jAya to vaha samasta vAdiyoM ko jIta cukA aisA nahIM kahalAtA hai| jaise satI strI sau varSa zIla kA pAlana kare, kintu eka bAra bhI zIla kA bhaMga kare to vaha asatI hI kahalAtI hai| yadi yaha eka bhI jItanA bAkI raha jAya to merA prApta kiyA huA yaza naSTa ho jAya / ( 21 ) Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa ki zarIra meM rahA huA choTA bhI zalya prANaghAtaka hotA hai, naukA meM par3A humA choTA kAraNA-chidra bhI naukA. vahANa ko DubA detA hai tathA majabUta kile kI eka hI iMTa khaser3ane se sArA kilA gira sakatA hai| isaliye he agnibhUti ! vizva ke vAdiyoM ko jIta kara prApta kI huI kItti kA saMrakSaNa karane ke liye Aja to isa vAdI ko jItane ke liye merA jAnA hI ucita hai| kucha bhI ho, mujhe jAnA hI pdd'egaa|' basa, aba to zrIindra bhUti jAne ke liye taiyAra ho gye| unhoMne apane lalATa . para bAraha tilaka kiye, deha para sundara potAmbara tathA svarNa kI janeU dhAraNa kii| sabase Age zrIindrabhUti cala rahe haiM, unake pIche unake pAMca sau chAtra-vidyArthI bhI cala rahe haiN| unameM se kisI ke hAtha meM kamaNDala hai to kisI ke hAtha meM darbha (dUrvAdhAsa) ityAdi hai| ye sabhI vidyArthI apane vidyAguru zrIindrabhUti kI vividha prakAra kI virudAvalI bolate hue cala rahe haiN| kAraNa ki ina vidyArthiyoM ke to ve pUjya guru haiM aura ArAdhya bhI haiN| isaliye calate-calate ve sAnaMda bola rahe haiM ki (1) 'he sarasvatIkaNThAbharaNa !' arthAt Apa sarasvatIdevI ke kaNTha ke alaMkAra samAna ho| ( 22 ) Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) 'he vAdivijayalakSmIzaraNa ! vAdiyoM ke sAtha vAda karane se prApta hotI huI aisI vijayalakSmI ke zaraNabhUta ho| (3) 'he vAdimadagaJjana !' vAdI ke mada kA vinAza karane vAle ho / (4) 'he vAdimukhabhajana !' vAdI ke vadana-mukha kA bhaMjana karane vAle ho / (5) 'he vAdigajasiMha !' vAdI rUpI hAthI ko bhagAne ke liye siMha ke samAna ho / (6) 'he vAdisiMhaaSTApada !' vAdI rUpI siMhoM ke liye aSTApada ke samAna ho / (7) 'he vAdivijayavizada !' vAdiyoM ke sAtha vivAda karane ke liye vizada ho arthAt ucca prakAra kI buddhi ko dhAraNa karane vAle ho| (8) 'he vAdivRndabhUmipAla !' vAdiyoM ke vRndasamUha meM bhUmipAla arthAt * bhUmi ko pAlana karane vAle rAjA-mahArAjA ke samAna ho / ( 23 ) Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) 'he vAdiziraHkAla !' vAdiyoM ke zira-mastaka para kAla ke jaise ho| (10) 'he vAdikadalIkRpANa !' vAdI rUpI kadalI vRkSa ke liye kRpANa-talavAra ke samAna ho| (11) 'he vAditamobhAraNa !' vAdI rUpI andhakAra ko dUra karane ke liye sUrya ke samAna ho / (12) 'he vAdigodhUmagharaTTa !' vAdI rUpI godhUmagehU~ ko bharar3ane meM ghaTTI ke samAna ho / (13) 'he maditavAdimaraTTa !' vAdI rUpI maraTTa kA mardana karane vAle ho| (14) 'he vAdighaTamudgara !' . vAdI rUpI ghaTa ko phor3ane ke liye mudgara ke samAna ho / (15), 'he vAdighUkabhAskara !' vAdI rUpI ghUkaullU ko andhA karane ke liye sUrya ke sadRza ho| . (16) 'he vAdisamudrAgastya !' vAdI rUpI samudra kA pAna karane ke liye agastya RSi ke tulya ho| .' (17) 'he vAditarUnmUlanahastin !' vAdI rUpI vRkSa kA unmUlana karane ke liye hAthI ke samAna ho / ( 24 ) Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) 'he vAdisurasurendra !' . vAdI rUpI suroM ke liye surendra ke samAna ho / (16) 'he vAdigaruDagovinda !' vAdo rUpI garur3a ke liye govinda-kRSNa ke samAna ho / (20) 'he vAdijanarAjAna !' vAdI rUpa jana-loka ke liye nRpa-rAjA ke samAna ho| (21) 'he vAdikaMsakahAna !' vAdI rUpI kaMsa ke liye kRSNa ke tulya ho / (22) he vAdihariNahare !' vAdI rUpI hariNa ke liye siMha ke samAna ho / (23) 'he vAdijvaradhanvaMtare !' vAdI rUpI jvara ke liye dhanvaMtari vaidya ke tulya ho / (24) 'he vAdiyUthamalla !' vAdI ke yUthoM ke liye malla ke samAna ho| (25) 'he vAdihRdayazalya !' vAdiyoM ke hRdaya ke liye zalya ke samAna ho| (26) 'he vAdigaNajIpaka !' vAdisamUha ko jIpaka ke samAna ho| ( 25 ) Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (27) he vAdizalabhadIpaka !' vAdI rUpI zalabhapataMge ke liye dIpaka ke samAna ho| (28) he vAdicakracUDAmaNe !' vAdicakra ke cUr3A. maNi ho| (26) 'he paNDitaziromaNe !' paNDitoM meM ziromaNi ho| (30) 'he vijetA'nekavAda !' aneka vAdoM ke vijetA ho| (31) 'he sarasvatIlabdhaprasAda !' sarasvatI ke labdhaprasAda ho| ___ ityAdi vividha virudoM ke samudAya se dizAtroM ke cakra ko jinhoMne guMjA diyA hai-zabdamaya banA diyA hai| aise apane pA~ca sau chAtra-vidyArthiyoM ke parivAra se ghire hue zrIindrabhUti sarvajJa vibhu zrI mahAvIra svAmI ko jItane ke liye unake pAsa jAte-jAte abhimAna ke zikhara para car3he-car3he cintavane-vicArane lage-- - "are ! isa duSTa ne sarvajJapane kA ADambara karake mujhe chaMcher3A hai, ati kopAyamAna kiyA hai| jaise maNDUka ( 26 ) Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ der3akA sarpa ko lAta- capeTA mArane ke liye udyamavaMta bane, mUSaka - undara apane dA~toM se billI kI dAr3hI ko pAr3ane ke liye utsAhita bane, vRSabha apane sIMgoM se airAvata hAthI para zIghra prahAra karane kI ceSTA kare, hAthI apane do dantuzala dvArA vegapUrvaka parvata ko bhedane kA prayatna kare aura zazaka kesarIsiMha ke skandha kI kesarA ko khIMcane kI tIvra icchA kare, vaise hI isane kiyA hai / sabhI jaise apane vinAza ko nimaMtraNa dete haiM, vaise hI isane bhI kiyA hai / mere dekhate hue bhI una logoM ke Age apanA sarvajJapanA prasiddha karatA hai| graho ! ke sira para rahe hue mariNa ko lene ke liye apanA hAtha pasArane jaisA kAma kiyA hai, vAyu ke sAmane khar3e rahakara agni ko sulagAne jaisA kAma kiyA hai tathA sukha kI icchA se apane zarIra para duHkha utpanna karane vAle kavaca ko AliMgana karane jaisA kAma kiyA hai / isase kyA ? abhI maiM zIghra usake pAsa jAkara vAda meM usako niruttara kara dUMgA ! usane to zeSanAga " prakAza meM jaba taka sUrya udayavaMta nahIM hotA hai tabhI taka khadyota - juganU calakATa karatA hai aura candramA bhI prakAza phailAtA hai; lekina jaba sUrya prakAza meM udita ( 27 ) Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hotA hai to tatkAla 'na khadyoto na candramAH' arthAt ye tejI rahita bana jAte haiM / vana meM madonmatta hAthI Adi bhI tabhI taka phirate haiM aura garjanA karate haiM jaba taka vanarAja kesarIsiMha kI garjanA nahIM sunate / garjanA sunane ke sAtha hI saba vahA~ se palAyana kara jAte haiM / aba maiM kesarIsiMha jaisA zrA rahA huuN| tuma madonmatta hAthI jaise ho to bhI bhAga jAnoge / nahIM to tumhArI khabara maiM lUMgA aura vAda meM parAjita kara dUMgA / " isa taraha zrIindrabhUti kI yaha vicAraNA unake pANDitya kI prabhArI hai| unheM itanI khumArI hai ki bahuta samaya se mere sAmane zAstrArtha kara sake aisA koI paNDita milA nahIM hai / Aja merA bhI sadbhAgya hai ki sarvajJa tarIke khyAti dharAne vAlA vyakti zrAja mere sammukha samIpa AyA hai / jaise bhUkhe ko bhojana mile vaise mujhe bhI yaha vAdI milane se pratIva AnaMda ho rahA hai| aba prAja usase vAda karake bahuta samaya ko merI jIbha kI kharaja ko dUra karUMgA / kAraNa ki maiM sarva zAstroM meM pAraMgata hU~ / lakSaNazAstra meM to merA dakSapanA sarvottama hai, sAhitya meM merI mati askhalita hai aura tarkazAstra meM to merI karkazatA - nipuNatA atyanta hI uttama hai / vizva meM aisA ( 28 ) Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kauna sA zAstra hai jisameM maiMne parizrama na kiyA ho / he vAdI ! tujhe maiM sarva zAstra meM parAsta kara sakatA huuN|" __ "phira zrI indrabhUti apane hRdaya meM nirdhAra-nizcaya karatA hai ki jaise yama ko kabhI mAlavA dUra nahIM hai, samartha vidvAn ke liye kisI prakAra kI bhI rasa kI puSTi na kara sakanA, aisA nahIM hai, cakravartI ke liye chaha khaNDa na jIta sake, aisA nahIM hai, vajra ke liye kucha bhI abhedya nahIM hai, kalpavRkSa ke liye laukika kucha bhI adeya nahIM hai, mahAn prAtmAoM ke liye kucha bhI asAdhya nahIM hai, kSudhita-bhUkhe ke liye koI akhAdya nahIM hai tathA durjanoM ke liye kucha bhI avAcya nahIM hai, vaise mere liye bhI vizva meM koI vAdI ajeya nahIM hai / " isa taraha abhimAna-ahaMkAra kI taraMgoM meM nimagna bane hue zrI indrabhUti apane pA~ca sau ziSyoM ke parivAra sahita calate-calate sarvajJa vibhu zrI mahAvIra paramAtmA ke divya samavasaraNa ke samIpa pahu~ca gye| .. vahA~ para divya samavasaraNa ko dekhate hI ati vismayavanta bane zrI indrabhUti samavasaraNa kI sIr3hiyA~ car3hane lge| 34 atizayoM se suzobhita aura svarNa ke siMhAsana ( 29 ) Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para baiThe hue, surendroM se pUjita tathA amRtamaya vANI dvArA dharmadezanA dete hue aise vizvapUjya sarvajJa zrI mahAvIra svAmI bhagavAna ke tejasvI aura bhavya mukhAravinda ko dekha kara zrI indrabhUti daMga raha gaye aura sopAna para hI khar3e rahakara vicArane lage ki ye kauna hoMge? (pahacAnane kA prayatna karate haiN|) 'aho ! ki brahmA ?, kiM viSNuH, sadAzivaH zaGkaraH kiM vA ?' aho ! kyA ye brahmA haiM ? kyA ye viSNa haiM ? yA kyA ye sadAziva zaMkara haiM / isakA samarthana nimnalikhita zloka meM isa prakAra haicandraH kiM ? sa na yat kalaGkakalitaH sUryo'pi na tIvraruka, meruH kiM na sa yan nitAntakaThino viSNuH na yat so'sitH| brahmA kiM ? na jarAturaH sa ca jarAbhIruna yat so'tanuniM doSavijitA'khilaguraNA''kIrNo'ntimastIrthakRt // 1 // ukta zloka meM jo viziSTa nAma kahe haiM, una para zrI indrabhUti vicAra kara rahe haiM- . . (1) kyA ye candra haiM ? nhiiN| candra to kalaMka yukta arthAt kalaMkita hai aura ye to niSkalaMka-kalaMkarahita saumya kAntimaya haiN| isaliye ye candra nahIM haiN| (2) kyA ye sUrya haiM ? nhiiN| sUrya to sAmane Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI na dekha sake aisA tIvraruk yAnI tIvra kAnti vAlA hotA hai aura ye to saumya kAnti vAle haiM, inako sukhapUrvaka dekha sakate haiN| arthAt sUrya to dekhane vAle ko tIvra tApa se tapta kara detA hai aura inheM to jaise dekhate haiM vaise adhika zItalatA kA anubhava hotA hai| isaliye ye sUrya bhI nahIM haiN| (3) kyA ye meru haiM ? nhiiN| meru to atyanta kaThina hai aura ye ati sukomala haiN| arthAt inakA dehazarIra to makkhana ke samAna komala evaM sukumAra hai / isaliye ye meru bhI nahIM haiN| (4) kyA ye viSNu haiM ? nhiiN| viSNa, to zyAma-kAle varNa vAlA hai aura ye to suvarNavarNA haiM / arthAt suvarNa jaisA dedIpyamAna varNa hai inakA, isaliye ye viSNa bhI nhiiN| (5) kyA ye brahmA haiM ? nhiiN| brahmA to vRddha haiM aura ye to yuvA-yuvAna haiN| isaliye ye brahmA bhI nahIM / (6) kyA ye zaMkara haiM ? nhiiN| maheza-zaMkara to zarIra para rAkha rakhate haiM aura hAtha tathA gale meM sarpa rakhate ( 31 ) Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiM; kintu ina para to aisI eka bhI vastu dekhane meM AtI nahIM hai| isaliye ye maheza-zaMkara bhI nhiiN| . ... (7) kyA ye kAmadeva haiM ? nhiiN| jarAbhIru kAma deva to zarIra rahita hai aura ye to zarIradhArI haiN| isaliye ye kAmadeva bhI nhiiN| aba ye bhI nahIM-ye bhI nahIM-ye bhI nahIM to phira ye kauna haiM ? .. aise gaharAI se vicArate hue zrI indrabhUti ko yAda AyA ki maiMne bhI zAstroM meM eka bAta par3hI hai ki "sarva doSoM se rahita aura sarva guNoM se sahita eka antima tIrthakara hone vAlA hai| jainoM ke caubIsa tIthaMkaroM meM yahI caubIsaveM tIrthakara hone caahiye|" aba to zrI indrabhUti ko apane antaHkaraNa meM pakkA nirNaya aura vizvAsa ho gayA ki caubIsaveM tIrthaMkara yahI haiM, dUsare nhiiN| sarvajJa aise prabhu mahAvIra ko dekhane se zrI indrabhUti ko AhlAda to avazya huA, lekina abhI taka mithyAtva meM phaMse hue hone se prabhu ke sAmane hote hue bhI unhoMne inakI zaraNa svIkAra nahIM kii| ve ati cintA meM par3a gaye / pazcAtApa kara rahe haiM ki "are ! maiM yahA~ kahA~ A pha~sA ? are re ! adyAvadhi vizva ke vAdiyoM ko jIta kara sarvatra ( 32 ) Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayapatAkA phaharAI aura mahAn yaza prApta kiyaa| aba usakA saMrakSaNa kisa taraha se karanA? yaha eka vAdI na jItA gayA hotA to merA kyA bigar3ane vAlA thA ? yaha to merI hI mUrkhatA hai ki maiMne eka kIla ke lie apanI kItti rUpI pUrNa mahala-prAsAda ko tor3ane kA yatna kiyA / aho ! maiMne binA soce sAhasa kiyaa| are ! merI durbuddhi kaisI ki aise sarvajJa jagadIza ko jItane ke lie pAyA / maiM aise tejasvI mahAjJAnI ke Age kisa rIti se bola skuugaa| are ! bolanA to dUra rahA, kintu inake pAsa meM bhI kaise jA sakaMgA? prArthanA karatA hU~ ki 'saMkaTe patito'smIti, zivo rakSatu me yazaH / ' arthAt maiM pUrNa rUpa se saMkaTa meM par3a gayA hU~, he ziva ! aba to Apa hI mere yaza kA rakSaNa kreN| arthAt merI kItti kI rakSA kreN| phira bhI socate haiM ki kadAcit bhAgyodaya se mere sampUrNa zAstra-jJAna dvArA vAda meM yadi merI jIta ho jAya, arthAt ina eka ko maiM jIta lU~ taba to tIna loka meM paNDitaziromariNa kahalAU~ aura merI kItti tInoM lokoM meM prasArita ho jaay| phira to merA mahattva aura merA sthAna varNanAtIta ho jaay|" ityAdi cintavate hue zrI indrabhUti apanI vicAradhArA meM magna haiN| itane meM sarvajJa vibhu zrI varddhamAna svAmI ne unake nAma aura gotra ( 33 ) Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke uccAraNapUrvaka amRta jaisI madhura vANI meM unheM sambodhita kiyA 'he gautamendrabhUte ! tvaM, sukhenAgatavAnasi' he gautamagotrIya indrabhUte ! tuma sukhapUrvaka to Aye ho ? aisA prazna sunakara prathama to zrI indrabhUti ko Azcarya huA; vaha vicArane lagA ki 'aho ! merA nAma taka ye jAnate haiN| kyoM na jAne ? vizva meM kyA tInoM lokoM meM AbAlavRddha mere suprasiddha nAma ko kauna nahIM jAnatA ? mere nAma ko saba loga jAnate haiN| isaliye ye mujhe nAma se pukAreM, isameM koI Azcarya jaisI bAta nahIM hai| AkAza meM rahA huA sUrya kyA prA-bAlagopAla jana se chipA hai ? nhiiN| ye mere nAma ko ora mere gotra ko jAna leM, isameM koI vizeSatA nhiiN| lekina mere mana meM rahe hue gupta saMdeha-saMzaya ko prakAzita kareM to maiM inheM saccA sarvajJa mAnU; anyathA nhiiN|' . zramaNa bhagavAna zrI varddhamAna svAmI-mahAvIra paramAtmA to sarvajJa-anaMtajJAnI haiN| unase yaha saMdeha kahA~ chipA hai ? tatkAla sarvajJa vibhu kahate haiM ki 'he indrabhUti gautama ! tere hRdaya meM jova-yAtmA ke astitva ke viSaya meM Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdeha hai ki "vizva meM jIva-prAtmA hai ki nahIM ?" tathA tujhe yaha saMdeha vedapada ke artha kI barAbara jAnakArI nahIM hone ke kAraNa huA hai| tUne veda ke padoM kA artha anya prakAra se jAnA hai| aba suno|' isa prakAra kaha kara usI samaya manthana karAte samudra ke ghughavATa sadRza, pUrNa vega meM bahatI gaMgA ke pUra sadRza tathA brahmA kI Adi dhvani sadRza atyanta dhIra aura gambhIra dhvani-svara se sarvajJa vibhu zrI mahAvIra deva ne veda kI zrutiyoM kA arthAt vedapadoM kA uccAraNa kiyaa| "vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnuvinazyati, na pretyasaMjJAsti" iti / he indrabhUti ! tumane vedavAkyoM kA artha isa prakAra samajhA hai-'vijJAnaghana'-gamanAgamanAdiceSTAvAn AtmA, 'etebhyo bhUtebhya eva' =pRthvI-jala-agni-vAyu-aAkAza ina paMcabhUta meM se hI, 'samutthAya' =utpanna hokara, 'tAnyevAnuvinazyati'-phira unhIM meM naSTa ho jAtA hai| ina bhUtoM ke bikharane ke sAtha hI vaha AtmA-cetanA bhI naSTa ho jAtI hai| isase 'na pretyasaMjJAsti' paraloka kI saMjJA nahIM hotI-punarjanma nahIM hotaa| anyatra jAnA hotA nhiiN| arthAt deharUpa meM pariNata hue ina pRthivyAdi pA~ca bhUtoM meM se 'yaha deva hai, yaha manuSya hai, yaha tiryaMca hai,' ityAdi vividha prakAra ke jJAna kA samudAya hI utpanna hotA hai; kintu jJAna kA ( 35 ) Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhArabhUta AtmA nhiiN| kyoMki pA~ca bhUtoM meM se jJAna utpanna hotA hai, use jJAna kA prAdhAra pA~ca bhUta mAnanA caahiye| jaise madirA ke aMga meM se madazakti utpanna hotI hai, vaise deha rUpa meM pariNata pA~ca bhUtoM meM se vijJAnazakti utpanna hotI hai| pIche jaba una deha rUpa pA~ca bhUtoM kA vinAza hotA hai taba vijJAna samudAya kA bhI unhIM meM vilaya hotA hai| jaise jala ke bulabule jala meM naSTa ho jAte haiM vaise idhara bhI paMca bhUtoM meM se utpanna huI vijJAnazakti bhI inhIM meM laya ho jAtI hai| isase yaha saMdeha hotA hai ki phira paraloka kI prApti nahIM hotI, usakA punarjanma bhI nahIM hotaa| paraloka nahIM arthAt punarjanma nahIM hone se AtmA jaisA koI padArtha hotA hI nahIM hai| he indrabhUti ! phira tU mAnatA hai ki ukta vedavAkya kA artha yukti se bhI ThIka lagatA hai| kAraNa ki pratyakSAdi pramANa se bhI AtmA dikhAI nahIM detI tathA sparzAdi anubhava se bhI jAnane meM nahIM aatii| jIva-prAtmA nahIM hai| isakI siddhi jaga meM 'jIvaprAtmA nahIM haiN| inake milate hue aneka nimnalikhita ( 36 ) Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa batA rahe haiM- kAraNa ki pramAraNa vinA 'jIva - zrAtmA prasiddha hai / ' pramANa aneka haiM / jaise pratyakSa, anumAna, upamAna, arthApatti, sambhava tathA Agama ityAdi / ina pratyakSAdi pramANoM se jIva AtmA kI siddhi nahIM hotI hai / ( 1 ) pratyakSa pramAraNa - isa pramANa se jIva AtmA kI siddhi nahIM hotI / kAraNa ki vastu ko pratyakSa karane ke lie sparzendriyAdi pA~ca indriyA~ haiM / inameM se eka bhI indriya jIvAtmA kA anubhava nahIM kara sakatI hai / jaise grAtmA ghaTapaTAdika kI bhA~ti dRSTigamya nahIM hai, vaise hI AtmA dekhI yA jAnI nahIM jA sakatI / isa sambandha meM prazna yaha hai ki jaba jIva pratyakSa dikhAI nahIM detA to phira isako kaise mAneM ? yadyapi paramAraNa, apratyakSa hai phira bhI inake kArya ghaTAdi ke rUpa meM pratyakSa dikhAI dete haiM; kintu jIva to kisI kArya rUpa meM bhI dRSTigocara nahIM hotA hai / isaliye isakA astitva kaise ho sakatA hai ? (2) anumAna pramANa - isa pramANa se bhI AtmA kI siddhi nahIM hotI / grarthAt AtmA kA jJAna nahIM hotA / ( 37) / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa ki anumAna pratyakSapUrvaka pravartatA hai| anumAna tIna prakAra kA hai-(1) kAraNa-kArya anumAna, (2) kAryakAraNa anumAna tathA (3) sAmAnyato dRSTa anumAna / ina tInoM meM se eka bhI anumAna prAtmA kI siddhi ke sambandha meM nahIM miltaa| kyoMki prAtmA kA koI kAraNa nahIM dIkhatA, koI kArya nahIM dIkhatA yA koI sAthI nahIM dIkhatA, jisake dvArA AtmA kA anumAna kiyA jaaye| jaise (1) AkAza meM vidyamAna ghanaghora kAle bAdala varSA ke sUcaka hote haiN| inase kRSaka varSA rUpI kArya kA anumAna karate haiN| vaise idhara prAtmA kA koI kAraNa nahIM dikhAI delA hai| (2) jaise kArya rUpI dhuA~ dekha kara kAraNa rUpI agni kA anumAna hotA hai vaisA idhara AtmA meM nhiiN| (3) jahA~ para do vastue~ eka-dUsare kI kArya-kAraNa nahIM hone para bhI eka-dUsare meM vyApta hotI haiM, vahA~ para eka vastu dekhakara dUsarI vastu kA anumAna ho sakatA hai / jaMgala meM jaise siMha kI garjanA se guphA kA anumAna hotA hai, vaise idhara AtmA ke viSaya meM nahIM dekhA jAtA hai / ( 38 ) Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa kathana kA sArAMza yaha hai ki anumAna pratyakSapUrvaka pravartatA hai / jisa manuSya ne pUrva meM mahAnasa - rasor3A zrAdi sthala meM dhuA~ aura agni kA sambandha pratyakSa dekhA ho vaha manuSya parvata para nikalate hue dhue~ ko dekhakara pUrva meM pratyakSa dvArA jAne hue dhue~ aura agni ke sambandha kA smaraNa karatA hai ki jahA~-jahA~ dhuprA~ hotA hai vahA~-vahA~ para vahni hotI hai / agni pUrva meM bhI dekhI thI / isa parvata para dhuA~ hai, isaliye vahni agni honI cAhiye / isa taraha pratyakSapUrvaka anumAna hotA hai / kintu idhara AtmA ke sAtha to kisI kA bhI sambandha pratyakSa se nahIM dikhAI detA / isaliye anumAna pramANa se jIva AtmA kI siddhi nahIM ho sakatI / (3) upamAna pramAraNa - isa pramANa se bhI jIva- prAtmA kI siddhi nahIM hotI / kyoMki AtmA ke sambandha meM aisI kisI jJAta vastu kI upamA nahIM ghaTa sakatI / upamAna samopa ke padArtha meM sAdRzya buddhi utpanna karatA hai / jaise jaMgala meM gaye hue manuSya kI vahA~ para rojha nAma ke jaMgalI pazu ko dekhakara yaha sAdRzya buddhi hotI hai ki jaisI gAya hotI hai vaisA hI yaha pazu hai / AtmA meM nahIM hone se yaha upamAna pramANa Atmasiddhi ke liye anupayukta hotA hai / ( 39 ) Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) arthApatti pramANa-isase bhI jIva-prAtmA kI siddhi nahIM hotI hai| kAraNa ki-arthApatti meM koI dekhI huI yA sunI huI vastu amuka vastu ke binA na ghaTa sake aisI hotI hai, taba isa vastu ke AdhAra para vaha vastu siddha ho sakatI hai| jaise-deha se hRSTa-puSTa aise devadatta ko dekhakara kisI ne kahA ki yaha bhAI dina meM bilakula khAtA hI nhiiN| isase yaha siddha hotA hai ki rAta ko yaha avazya khAtA hogaa| isa rUpa meM jova-prAtmA kI siddhi karane ke liye koI vastu aisI nahIM dikhAI detI hai| (5) sambhava pramANa-isase bhI jIva-AtmA kI siddhi nahIM hotI hai| jo eka vastu meM dUsarI vastu Ane para usakI siddhi kare vaha sambhava pramANa kahA jAtA haiN| jaise-vayovRddha puruSa ne yuvAvasthA dekhI hI hai aisA kahA jAtA hai| kAraNa ki itanI dIrgha-lambI Ayu meM yuvAvasthA kI Ayu samA jAtI hai| kintu jIva-prAtmA kisameM samA jAtA hai jisase yaha kaha sakeM ki yaha vastu hai| AtmA to avazya hI hai, aisI eka bhI vastu nahIM hai / isalie jIva-prAtmA kI siddhi nahIM hotii| (6) aitihya (aitihAsika) pramANa-isase bhI jIva ( 40 ) Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAtmA kI siddhi nahIM hotI hai| kAraNa ki aitihAsika pramANoM meM dantakathAdika AtI haiN| jaise-koI jIrNa-zIrNa makAna hai| usameM kaI varSoM se bhUtAdika kA nivAsa hai, isa taraha paramparA se loga jAnate hue cale A rahe haiM / yaha kahAvata aitihAsika pramANa se vaMza paramparA taka calatI huI pAtI hai| kintu jIva-prAtmA ke sambandha meM aisI koI kahAvata-bAta pracalita nahIM hai jisase ki jova-yAtmA kA nivAsa hone kI bAta Aja bho milatI ho / (7) Agama pramAraNa-isase bhI jIva-prAtmA kI siddhi nahIM ho sakatI hai| kyoMki AtmA ke sambandha meM isakI puSTi meM zAstra-pramANa milate haiN| ki tu ve aAtmA ke sambandha meM anekAneka paraspara virodhI bAteM karate haiM / jaise-koI zAstra kahatA hai ki 'prAtmA hai' aura koI kahatA hai ki 'AtmA nahIM hai|' isa taraha paraspara viruddha kahate hue zAstroM meM kauna-sA zAstra saccA aura kauna-sA jhUThA mAnanA ? koI kahatA hai ki 'pAtmA eka hI hai', to koI kahatA hai ki 'pAtmA eka nahIM anaMta haiN|' phira koI prAtmA ko kSaNika mAnatA hai to koI nitya hI mAnatA hai| isaliye aisI paristhiti meM kauna sA zAstra ( 41 ) Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAne aura kisa prakAra AtmA kI siddhi ho sake ? ___phira kahate haiM ki ghI, dUdha ityAdi uttama padArthoM ke vAparane se zarIra puSTa huA to usameM se sateja jJAna utpanna hotA hai, aisA anubhava hotA hai| isaliye mAnanA cAhiye ki zarIra rUpa meM pariNAma pAye hue pAMca bhUtoM meM se hI jJAna utpanna hotA hai| jJAna yaha pAMca bhUtoM kA dharma hai, AtmA kA nhiiN| isaliye AtmA nAma kA padArtha nahIM hai| isa taraha kisI bhI pramANa se jIva-prAtmA nAma kA padArtha nahIM hai| aisA he indrabhUti ! tU mAna rahA hai| yaha terA bhrama hai| vedokta isa zruti meM vijJAnaghana0' Adi padoM kA jo tumane atha kiyA hai vaha artha ayukta hai|" . aba isa vedazruti kA saccA artha zrA indrabhUti ko sarvajJa vibhu zrI mahAvIra paramAtmA nIce pramANe batA rahe haiM * 'jIva-AtmA hai' isakI siddhi * ___"vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnuvinazyati, na pretyasaMjJA'sti" iti / 'vijJAnaghana0' isa pada meM sthita 'vijJAna' zabda ko ( 42 ) Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa jJAna-darzana ke upayoga svarUpa samajhanA cAhiye tathA zrAtmA upayogamaya hone se 'vijJAnaghana' zabda se use jJAna-darzana ke upayoga svarUpa vAlA jAnanA cAhiye | kAraNa ki grAtmA ke asaMkhyAta pradeza haiM / prasaMkhyAta pradezI AtmA asaMkhyAte prasaMkhyAta pradeza jJAna kA ananta paryAya vAlA hai / aise jJAna-darzana ke upayoga svarUpavanta AtmA meM prapane viSaya svarUpa meM rahe hue pRthivyAdi pA~coM bhUtoM dvArA athavA pA~ca bhUtoM se bane hue ghaTapaTAdi padArthoM dvArA ghaTapaTAdika kA jJAnopayoga utpanna hotA hai / ghaTapaTAdika ke jJAna se parigata AtmA isa apekSA se viSaya svarUpa meM hetubhUta bane hue ghaTapaTAdika se paidA huA kahA jAtA hai / kAraNa ki ghaTapaTAdika jJAna kA pariNAma ghaTapaTAdi padArthoM kI apekSAvanta hI hotA hai / isaliye tad-tad upayoga svarUpa AtmA utpanna huA, aisA avazya hI kaha sakate haiM / isa taraha pratyakSa svarUpa meM rahe hue pRthivyAdi bhUtoM se athavA inase banI huI ghaTapaTAdi vastunoM se, tad-tad vastutroM ke upayoga svarUpa meM AtmA utpanna ho karake, jaba una vastuoMoM kA vinAza ho jAya yA ve apano dRSTi se bAhara nikala jAyeM taba, tad-tad viSayoM kA upayogavanta prAtmA bhI vinAza pAmatA hai aura anya upayoga svarUpa AtmA utpanna hotA hai / itanA ( 43 ) Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hone para bhI vahA~ para sAmAnya svarUpa meM AtmA kA astitva kAyama hI rahatA hai / AtmA jJAnopayogI aura darzanopayogI hai| vaha vijJAnaghana rUpa hai| koI bhI prAtmA jJAna aura darzana ke upayoga se rahita nahIM hai| vizva meM yahI prAtmA akhaNDa vastu-padArtha hai aura asaMkhyAta pradezavanta bhI hai / vaha skandha kahalAtA hai / usakA amuka bhAga deza kahalAtA hai tathA jisake eka se do vibhAga kI kalpanA nahIM hotI hai, aise choTe-meM-choTe bhAga ko pradeza kahate haiM / aAtmA se pudagala dravya pRthak ho sakatA hai| pudgala dravya ke skandha, deza, pradeza aura paramANu isa taraha cAra bheda par3ate haiN| lekina prAtmA ke to skandha, deza aura pradeza ye tIna hI bheda par3ate haiN| prAtmA ke asaMkhyAta pradezoM meM pratyeka pradeza para jJAna aura darzana ke anaMtA paryAya rahe haiN| prAtmA ke asaMkhyAta pradezoM meM se eka bhI pradeza jJAna aura darzana ke upayoga se rahita nahIM hai| sarvajJa kI AtmA nirmala pArasI-darpaNa jaisI hai| usameM tInoM lokoM ke aura tInoM kAloM ke sarva padArthoM kA pratibimba par3atA hai| ve sabhI ko upayAga mUkyA binA tad-tad svarUpa meM sampUrNa rUpa se jAnate hI haiN| anya ajJAnI ( 44 ) Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko yA alpajJAnI ko to sarva vastue~ smaraNa meM lAnI par3atI haiN| zrajJAnI ko to usake sAmane jo vastue~ prAtI haiM ve dikhatI haiM, lekina pUrNa rUpa se nahIM / dikhe yA na dikhe, aisA bhI hotA hai / AtmA jaba ghaTa 'ghaTa' aisA jJAna kA upayoga kaba hotA hai ? jaba ghaTa ko dekhakara ghaTamaya bana jAtA hai taba / ke sthAna meM paTa A jAtA hai taba ghaTa jJAna kA upayoga vAlA prAtmA paTa jJAna ke upayoga vAlA ho jAtA hai / jaba isake sthAna para aura koI tIsarI vastu rakho to vahI AtmA usa vastu ke upayoga vAlA hotA hai / isa rUpa jJAna-darzana upayoga rUpa viziSTa jJAnamaya prAtmA bhUtoM ke nimitta se utpanna hote haiM / yahA~ para bhUta zabda kA artha pA~ca bhUta hI nahIM kintu 'prameya' artha bho hai / arthAt pRthvI, jala, agni, vAyu, AkAza mAtra hI nahIM kintu jar3a-cetana samasta jJeyapadArtha bhUta zabda se haiM / se AtmA nitya hone para bhI kisI padArtha ke upayoga ke liye ho to use viziSTa jJAna sampanna kahA jAtA hai / usa viziSTa jJAnasampanna prAtmA kA jo upayoga paMcabhUtamaya padArtha ke jJAna meM se utpanna huA hai, vaha paMcabhUtamaya padArtha ke vinAza ke pazcAt vinaSTa hotA hai / arthAt ( 45 ) Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usakA upayoga nahIM rahatA hai / naye padArtha kA phira jJAna hotA hai taba punaH naye upayoga rUpa meM vaha jJAna utpanna hotA hai / AtmA kA pratyeka pradeza jJAna-darzana ke upayoga rUpa anaMta paryAyoM se yukta hai / vastu mAtra meM tIna dharma haiM / utpAda vyaya aura dhrauvya | prastuta AtmA ke tIna svabhAva haiM / paryAya rUpa meM vaha utpatti aura vinAza rUpa hai, kintu dravya ke rUpa meM nitya hai / udAharaNArtha - yathA ghaTa jJAna meM jaise paMcabhUtAtmaka hai, ataH AtmA meM yaha 'ghaTa' hai aisA prayogAtmaka jJAna arthAt paryAya utpanna hotA hai aura jaba ghaTa kA vinAza hotA hai yA ghaTa dUra calA jAtA hai, taba usameM se utpanna jo jJAna he paryAya hai, usakA bhI vinAza hotA hai | 'na pretyasaMjJA'sti' - pUrva ke ghaTAdi upayoga rUpa saMjJA nahIM rahatI / AtmA ke tIna svabhAva haiM / (1) prathama svabhAva - jisa padArtha kA vijJAna pravarttatA ho usa vijJAna paryAya rUpa meM AtmA utpanna hotA hai, tad samaya hI pUrva padArtha ke vijJAna paryAya naSTa ho jAne se pUrva ke vijJAna paryAya rUpa meM AtmA vinazvara rUpa hai aura anAdikAla se calI A rahI vijJAna santati dvArA dravyapane AtmA avinazvara rUpa ( 46 ) Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| isa taraha paryAya svarUpa meM AtmA utpatti aura vinAza rUpa hai tathA dravya rUpa meM nitya hai / ___ "na pretyasaMjJA'si"-isakA artha yaha huA ki ghaTa kA vinAza hone ke pazcAt ghar3e sambandhI prAtmA kA jJAna paryAya naSTa hotA hai, jJAna yaha prAtmA kA paryAya hai, kintu usase yaha samajhanA ki AtmA nAma kI koI vastu hai hI nahIM, jabaki "agnihotraM juhUyAt svargakAmaH" isa vedavAkya meM yaha kahA gayA hai ki svarga kI icchA karane vAle jIva ko agnihotra karanA caahiye| isase yaha siddha hotA hai ki yaha prAtmA isa loka ko chor3akara arthAt deha kA tyAga kara paraloka gamana karatI hai| aparaM ca(1) "sa vai ayaM prAtmA jnyaanmyH|" (2) "satyena labhyastapasA hyaSa brahmacaryeNa nityaM jyotirmayo hi zuddho'yaM pazyanti dhIrAH yatayaH saMyatAtmAnaH / " (3) "da, da, da" ko'rthaH ? damo dAnaM dayA iti dakAratrayaM yo vetti sa jIvaH / ... ina vedapadoM se prAtmA ko astitA-nityatA siddha ( 47 ) Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hotI hai| kyoMki 'yaha prAtmA jJAnamaya hai, brahmacarya tathA tapa se jyotirmaya hai, yati dhIra saMyatAtmA ise sAkSAt kara sakate haiN| to yaha tere liye bhrama kA kAraNa ho sakatA hai| kintu veda kA padArtha isase bhinna nahIM hai| ataH paraspara viruddhatA tere bhrama kA kAraNa hai| * pratyakSa pramANa se AtmA kI siddhi # jo vastu saMsAra meM dRzyamAna nahIM hai usakI saMzayazolatA hI nahIM hotii| AtmA ke sambandha meM tujhe svayaM ko saMdeha-saMzaya huaA hai, ata: prAtmA pratyakSa hai| saMzayAtmakatA kA prabhAva nahIM hotA, kyoMki jaba sattA hai taba hI saMdeha-saMzaya hotA hai| kahIM-na-kahIM usa vastu kI sattA hotI hai| (1) jo sarvajJa haiM ve prAtmA ko pratyakSa dekhate haiN| jaise kisI vyakti ka AMtarika saMdeha-saMzaya inheM pratyakSa hote haiM, tathA samaya para vyakta kiye jAte haiM aura ve mAnya hote haiN| vaise inheM pratyakSa hone vAlI prAtmA bhI avazya mAnya honI caahiye| (2) jisa prakAra saMdeha-saMzaya-zaMkA-vikalpa jJAna kA eka prakAra hai, usI prakAra smRti, icchA, tarka, jijJAsA ( 48 ) Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bodha ityAdi bhI jJAna ke prakAra pratyakSa siddha haiM / tathA usakA AdhArabhUta guNI AtmA bhI pratyakSa hI mAnanA cAhiye / jJAna AtmA kA sahabhAvI guNa hai / isaliye jahA~ jJAna ho vahA~ AtmA avazya hotA hI hai / ( 3 ) sukha, duHkha, harSa, zoka, smaraNa ityAdi zrAtmA kI sattA ko siddha karate haiM / isaliye mRtadeha ko sukha, duHkha, harSa, zoka, smaraNa ityAdi nahIM hotA hai / kAraNa ki deha kI halana calanAdi kriyAoM kA preraka bhI prAtmA hI hai / AtmA binA mRtaka kucha bhI kriyA nahIM kara sakatA / (4) maiM hU~, maiM thA, maiM hoUMgA, athavA maiM karatA hU~, maiMne kiyA, maiM karUMgA ityAdika traikAlika anubhava meM 'maiM' kA anubhava jo hotA hai, vaha AtmA kA hI pratyakSa anubhava hai / kAraNa ki tInoM hI kAloM meM AtmA tadavastha hI hai / yaha pratIti bhI AtmA kI satyatA siddha karatI hai / ( 5 ) caitanya AtmA kA hI dharma hai, deha kA nahIM / ghI, dUdha ityAdi uttama padArthoM ko vAparane se puSTa bane hue zarIra kA caitanya sateja anubhavAtA hone se, 'bhUtoM ke samudAya rUpa zarIra meM se vaha caitanya utpanna hotA hai / ' ( 49 ) -4 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha mAnyatA ThIka nahIM hai| kAraNa ki usa samaya puSTa banA huA zarIra caitanya kA sahAyaka banatA hai, kintu zarIra mAtra sahAyaka hone se usa deha meM se caitanya utpanna hotA hai, aisA nahIM mAna skte| jaise agni dvArA svarNa meM svarNa pighalatA hai, yaha dravyatA hone meM agni sahAyakArI hai; kintu isase yaha nahIM kahA jAtA hai ki agni meM se dravyatA utpanna huii| sahI rUpa meM isa taraha kahA jAtA hai ki svarNa meM se dravyatA utpanna huii| dravyatA dharma svarNa kA hai, isa taraha caitanya sateja hone meM puSTa zarIra bhale hI sahakArI huA ho, ise isa taraha nahIM kahA jAtA hai ki deha meM se caitanya utpanna huaa| kintu caitanya AtmA se hI hotA hai| isaliye kahA jAtA hai ki-'caitanya prAtmA kA hI dharma hai|' phira kitaneka manuSya hRSTa-puSTa dehavAle hone para bhI unakA jJAna kama-alpa hotA hai aura kitaneka manuSya kRza-durbala (patale) hone para bhI unakA jJAna vizeSarUpa meM hotA hai, aisA anubhava ho jAtA hai| isase puSTa dehavAle ko adhika-vizeSa jJAna hotA hai, aisA niyama kahA~ rahA? jaba aisA niyama nahIM rahatA hai taba deha meM se caitanya utpanna hotA hai, yaha kathana kisa taraha se mAnA jAya? arthAt deha meM se caitanya kabhI bhI utpanna nahIM ho sktaa| caitanya to aAtmA se hI hotA hai / ( 50 ) Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deha meM se caitanya utpanna hotA ho to mRtyu-maraNa ke pazcAd bhI deha-zarIra to hai, to usa zava ko caitanya kyoM nahIM hotA? zava ko caitanya kabhI bhI nahIM hotA hai / isaliye kahA jAtA hai ki caitanya to prAtmA se hI hotA hai| phira jisakA vikAra hone para jisakA vikAra hotA hai, usakA vaha kArya kahA jAtA hai| arthAt usameM se vaha utpanna huA, aisA kahA jAtA hai| jaise-zveta tantuoM se bane hue vastra ko lAla raMga se raMgane para ve tantu bhI lAla raMga vAle ho jAte haiM; jise mAnA jAtA hai ki tantuoM se vastra bnaa| parantu zarIra aura caitanya meM aisA anubhavAtA nhiiN| kAraNa ki pAgala hue mAnava kA caitanya vikAra vAlA hotA hai, to bhI usakA zarIra to pUrva jaisA hI hotA hai| usake zarIra meM koI vikAra dikhatA nahIM, to pIche zarIra meM se caitanya utpanna hotA hai, isa taraha kaise mAne ? phira jisakI vRddhi hotI hai usase vaha utpanna huA, isa taraha kahate haiN| jaise-miTTI adhika hove to ghar3A bar3A banatA hai, isase mAnA jAtA hai ki miTTo meM se ghar3A hotA hai; kintu deha aura caitanya meM aisA anubhavAtA nhiiN| kAraNa ki eka hajAra yojana ke deha vAle matsyoM ko jJAna ati-alpa hotA hai tathA unase choTe deha vAle manuSyoM kA jJAna unase adhika hotA hai| Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa taraha kisI bhI prakAra se 'bhUtoM ke samudAya rUpa zarIra meM se jJAna utpanna hotA hai' aisA siddha kabhI bhI nahIM ho sakatA / isaliye avazya mAnanA cAhiye ki deha - zarIra se jJAna kabhI bhI utpanna nahIM hotA, kintu deha zarIra se bhinna kisI padArtha se jJAna utpanna hotA hai / vaha padArtha hai 'AtmA' / ( 6 ) indriya dvArA anubhUta padArtha indriya ke aura padArtha ke abhAva meM andhatvAdi prasaMga para bhI smaraNa rahate haiM, vaha bhI AtmA kA astitva siddha karatA hai / ( 7 ) svapna meM anubhava kauna karatA hai ? par3egA ki - 'AtmA hI' karatA hai / to kahanA - ( 8 ) jahA~ para apanA deha zarIra bhI dikhAI nahIM detA, aise ghanaghora a~dhere meM bhI 'maiM hU~' isa taraha pratyakSa anubhava AtmA kA hI hotA hai; na ki zarIra kA / ( 8 ) "AtmA nahIM hai" yaha vAkya bhI AtmA kI siddhi karatA hai / jaise koI kahe ki 'devadatta nahIM hai' / isa vAkya se devadatta kI sattA svayaM hI siddha hotI hai / (10) jaise dUdha meM ghI hai, tila meM tela hai, kASTha meM ( 52 ) Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agni hai, puSpa meM sugandha hai tathA candrakAntamaNi meM sudhA hai, vaise hI deha-zarIra meM AtmA hai| vaha zarIra se bhinna hai| (11) jaise pavana-vAyu se bharI huI thailI ko khAlI karake taula karane para bhI vajana nahIM ghaTatA hai, vaise hI mRtaka ke vajana meM bhI pheraphAra nahIM hotA hai| arthAt kamI nahIM hotI hai| kAraNa ki AtmA agurulaghu guNa vAlA hai| (12) zArIrika asvasthatA meM zarIra kRza hote hue tathA koI akasmAt meM zarIra kA raMga palaTa jAne para saMdeha hotA hai ki 'kyA yaha merA zarIra hai ?' phira kAraNavazAt zarIra ke avayava kapAi jAne para una avayavoM dvArA kiye hue anubhava ko kauna yAda rakhatA hai ? to kahanA par3egA ki anubhava karane vAle avayava kA to vinAza ho gayA hai ? yahI kathana prAtmA kI siddhi karatA hai| - (13) jisake guNa pratyakSa hote haiM vaha guNI bhI pratyakSa hI mAnA jAtA hai| arthAt guNoM ke pratyakSa se guNI bhI pratyakSa kahalAtA hai| smaraNa, icchA, saMzaya ( 53 ) Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ityAdi guNa sarva ko svAnubhava se pratyakSa siddha haiN| . ata: una guNoM ke AdhAra, prAtmA rUpI guNI ko bhI svapratyakSa siddha mAnanA caahiye| ___ smaraNa, icchA, saMzaya ityAdi guNoM kA AdhAra zarIra to nahIM kahA jaataa| kAraNa ki jaisA guNa ho vaisA hI guNI hotA hai| vaha amUrta aura caitanya rUpa hai jabaki zarIra to mUrta tathA jar3a rUpa hai| isa taraha amUrta aura caitanya rUpa guNoM kA AdhAra-marta aura jar3a rUpa zarIra kaise ho sakatA hai ? isaliye amUrta aura caitanya rUpa gaNoM kA AdhAra guNI, amUrta tathA caitanya rUpa aisA AtmA hI svIkAranA cAhiye / isa taraha prAtmA AMzika rUpa se pratyakSa hai| AtmA kA sarvAMgINa pratyakSa to sirpha sarvajJa hI kara sakate haiN| jaise dUdha meM nihita ghI bhI dUdha kA dahI, makkhana, tApanAdika vidhiyA~ karane se hI pratyakSa hotA hai| vaise hI idhara bhI sarvajJa banane ke liye chadmastha AtmA ko tapazcaryAdi vidhiyoM kA AcaraNa karanA hotA hai| isa prakAra sarvajJa ke kevalajJAna pratyakSa se AtmA pratyakSa siddha hotI hai| ( 54 ) Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traikAlika pratyakSa meM 'maiM' ke pratyakSa-bhAsa se bhI prAtmA pratyakSa siddha hotI hai| saMdeha-saMzayAdika sphuraNa ke svapratyakSa se bhI AtmA pratyakSa siddha hotI hai| 'maiM' ke saMdeha-saMzaya ke abhAva se bhI AtmA pratyakSa siddha hotI hai| svapna meM 'maiM hU~' aise abAdhita pratyakSa anubhava se bhI AtmA pratyakSa siddha hotI hai| guNI meM rahe hue guNa ke pratyakSa se bhI AtmA pratyakSa siddha hotI hai, ityaadi| aise aneka pratyakSa pramANoM se AtmA kI siddhi avazyameva hotI hai / anumAna pramANa se AtmA kI siddhi (1) jaise 'yatra yatra dhUmastatra tatra vahniH '-jahA~-jahA~ dhuA~ hai vahA~-vahA~ vahni-agni hai| usI prakAra se idhara bhI 'vidyamAnabhoktRkam idaM zarIraM, bhogyatvAt, aodanAdivat' iti / jo bhogya yAnI bhogane ke yogya hai, usakA bhoktA-bhogane vAlA avazya hotA hai| jaise bhojana tathA vastrAdika bhogya haiM, to usakA bhoktA manuSya Adi Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hotA hai; usI mAphika zarIra bhI bhogya hai to usakA bhoktA zarIrI honA caahiye| vaha hai praatmaa| arthAt bhojana, vastra Adi vastuoM kI bhA~ti zarIra bhI bhogya vastu hai| isaliye usakA bhoktA avazya honA ho caahiye| jaise mahala, makAna Adi mAlika binA nahIM hote| deha-zarIra bhI bhogya hai, isaliye usakA bhoktA avazya hogaa| zarIra, sampatti tathA sukha-prabhutA ityAdika kA bhoktA tathA duHkhAdika kA bhI bhoktA yaha AtmA hI hai| yaha AtmA zarIra meM rahate hue bhI zarIra se bhinna hai| (2) kisI bhI sajIva vyakti ke zarIra meM bhinna AtmA hai, yaha kathana siddha karane ke liye aisA anumAna hotA hai ki isake deha ko pravRtta aura nivRtta banAne vAlI AtmA isake andara hai| mRtyu ho jAne para arthAt zarIra meM se prAtmA AtmapradezoM ke sAtha bAhara nikala jAne para zarIra meM svataH aMza mAtra bhI iSTa-pravRtti yA aniSTanivRtti nahIM hotI hai| deha meM AtmA vidyamAna hone taka hI deha pravRtta-nivRtta hotA rahatA hai| jaise-bailagAr3I, ghoDAgAr3I, azvasaMcAlita ratha ityAdi / (3) zarIra bhogya hai AtmA usakA bhoga karane vAlI Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| usI samaya para usI sthAna para bhogI kA honA Avazyaka nahIM hai, anyatra bhI ho sakatA hai| jaise vastrAdi anyatraM hoM tathA usakA pahanane vAlA anyatra ho| (4) manuSya jaise sAhasI rUpa sAdhana se kAma letA hai usI prakAra indriyA~ bhI sAdhana svarUpA haiN| AtmArUpI svAmI indriyoM se kAma letA hai| yathA cAkU se kalama ghar3I jAtI hai, dAtR se kATI jAtI hai tathA dIpaka se dikhAI detI hai| isameM ghar3ane vAlA, kATane vAlA tathA dekhane vAlA alaga-alaga hai| usI prakAra indriyoM ko tathA viSayoM ko grahaNa karane vAle alaga-alaga haiN| sAdhaka ko sAdhana kI apekSA hai, parantu sAdhana aura sAdhaka donoM hI eka hoM, aisA sambhava nahIM hai| . (5) turanta janme hue bAlaka ko stanapAna karanA kisane sikhAyA ? tRpta hote hI vaha stana kyoM chor3a detA hai ? ina saMskAroM kA anubhava karane vAlA kauna hai ? to kahanA par3egA ki-yaha AtmA hI hai / (6) putra meM pitA se viparIta guNoM yA avaguNoM kA udaya kisa kAraNa hotA hai ? isakA kAraNa yaha hai ki AtmA pRthak-pRthak saMskAroM ko lekara janmatI hai| ( 57 ) Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) bhUtAveza hone se bhUta ke AdhIna ceSTA hotI hai| usI prakAra zarIra meM hone vAlI ceSTAe~ AtmA ke AdhIna hotI haiM tathA bhUta ke naSTa hone para ceSTA nahIM hotI vaise hI AtmA ke jAne para zarIra bhI nizceSTa ho jAtA hai| (8) zarIra rUpI ghara ko tathA usameM rahI huI sArI mazInarI, mastaka, A~kha, kAna, nAka, jIbha aura sparzendriya, hAtha-pA~va, sira meM saMdeza kAryAlaya tathA saMdezavAhaka jJAnatantu, gale-kaNTha meM vAdya yantra, antaHkaraNa-hRdaya meM jIvanazaktiyA~ tathA usake nIce ke vibhAga meM sTora aura mahAnasarasoI sthAna, phira nIce sthita mUtra-thailI aura mala ityAdi vicitra prakAra ke kArakhAne ko kisane banAyA ? aura ina saba kA saMcAlana karane vAlA kauna ? to kahanA hI par3egA ki 'aatmaa'| kArakhAnA banAne vAlA aura ina saba kA saMcAlana karane vAlA AtmA hI hai / __(8) jaise zabda banda kamaroM meM se, bhoyarA meM se yA koThI meM se bAhara nikalatA hai tathA dUsare kakSa meM praveza karatA hai, vaise hI AtmA bhI zarIra meM se bahirgamana karatI hai aura praveza bhI karatI hai| to bhI AtmA ko arUpI hone se pratyakSa nahIM dekha skte| ( 58 ) Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) jaise sarpa svayaM hI jIvita avasthA meM saMkucita aura vikasita ho sakatA hai, na ki mRtAvasthA meN| isase mAnanA hI par3egA ki vahA~ para bhI andara rahI huI AtmA hI kAma kara rahI hai| yaha kAma AtmA ke nikala jAne para mRtAvasthA meM nahIM hotA / (11) ahiMsA, satya, saMyamAdi zubha bhAva, pAkulatAvyAkulatAdi azubha bhAva, mana-vacana-kAyA ke yoga, jJAnadarzana ke upayoga, puruSArtha ityAdi; ye saba cetana AtmA ke dharma haiM aura usake kArya haiM / (12) zarIra kI pratyeka pravRtti kA niyAmakanirodhaka kauna ? to kahanA par3egA ki aatmaa| jaise A~kha ko banda karanA, chIMka ko rokanA, calate-calate bIca meM pA~voM kA rukanA, laghuzaMkA (mUtrazaMkA) ko bhI rokanA, krodhAdi ko rokanA aura kSamAdika ko dhAraNa karanA, ityAdi saba kAryoM kA niyantraNa karane vAlA AtmA hI hai| (13) 'aham' aura 'mama' arthAt 'maiM' aura 'merA' isa taraha bolane vAlA aura zarIrAdika kA mamatva karane vAlA kauna ? to kahanA par3egA ki 'prAtmA hI' / ( 56 ) Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) indriyoM ke bIca meM saMgharSa ho jAya to unakA nyAya karane vAlA nyAyAdhIza kauna ? to kahanA par3egA ki 'prAtmA hii| (15) vizva meM pratipakSa-virodha bhI sat-vidyamAna padArtha kA hI hotA hai| jaise dharma-adharma, Arya-anArya, ahiMsA-hiMsA, dayA-nirdayatA; vaise jIva kA pratipakSa ajIva hai| isase AtmA kI astitA siddha hotI hai / (16) mAtA kI kukSi meM se eka sAtha meM janme hue yugala baccoM meM svabhAva ityAdi meM pheraphAra kyoM ? to. kahanA par3egA ki donoM prAtmAe~ bhinna haiM isaliye / (17) vizva meM jisake svatantra paryAya hote haiM, usakA vAcya bhI svatantra hotA hai| jisa taraha aMga, zarIra, tanu, deha, kAyA tathA kalevara ityAdi deha ke paryAyoM kA vAcya deha-zarIra svatantra hai| isI taraha AtmA, jIva, cetana ityAdi prAtmA ke svatantra paryAya haiN| isaliye unase svatantra pAtma dravya-jIvadravya kI siddhi hotI hai| (18) vizva meM paribhramaNa karane vAle kisI ko pUrva bhava ke-pUrva janma ke jAtismaraNa jJAna dvArA isa bhava meM bhI smaraNa hotA hai aura vaha apane pUrva bhava kI pari Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthiti kA varNana karatA hai| pUrva bhava kA-pUrva janma kA isa bhava meM smaraNa karane vAlA aura pUrva bhava kI apanI paristhiti kA bhI varNana karane vAlA sacetana aAtmA (16) isa saMsAra meM bhava-sthiti paripAka hote hI saMyama kI sAdhanA meM sakala karma kA kSaya karake mokSa ke zAzvata sukha ko pAne vAlA sacetana bhavya AtmA hI hotA hai| vahI mokSa meM jAtA hai aura zAzvata sukha pAtA hai / tathA apanA bhavabhramaNa evaM janma-maraNa ityAdi miTAtA hai| upamAna pramANa se AtmA kI siddhi jinhoMne gavaya nAma ke prANI ko nahIM dekhA hai ve 'goH sadRzo gavayaH' gau ke samAna gavaya hai| arthAt gAya kI upamA dekara gavaya kI pahacAna karate haiN| vahA~ to tulanA kA savAla hai, kintu isa jagat meM prAtmA ke jaisA koI anya padArtha hI nahIM hai| phira bhI AtmA kI tulanA vAyu ke sAtha kI jAtI hai| jaise-deha-zarIra meM sustI, udara-peTa kA phUlanA tathA vAyu chUTanA ityAdi para se andara ke adRzya vAyu kA bala nizcita hotA hai| isI taraha deha-zarIra meM hotI iSTa-aniSTa pravRttiyoM kA prabhAva Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cehare para dikhAI detI krodha-abhimAna kI mudrA, rakta kA saMcAra aura nasoM kA kampana ityAdika se deha-zarIra ke andara koI adRzya Atma dravya hai, aisA nizcita-nirNaya hotA hai| jaise-vAyu se vastrAdi ur3A kahA jAtA hai, vaise hI indriyoM, aMgoM evaM upAMgoM kI halacala tathA mAnasika-mana kI vicAraNA ityAdi huI to kahate haiM ki bhale hama AtmA ko A~kha se na dekha sakeM to bhI yaha AtmA ke kAraNa huii| arthApatti pramANa se AtmA kI siddhi (1) aneka mahInoM taka dina meM bhojana nahIM karane vAle aise devadatta kA zarIra puSTa dikhatA hai| isase anumAna arthApatti kA lagAyA jAtA hai ki vaha avazya hI rAtri meM bhojana karatA hogaa| kAraNa ki rAtribhojana ke binA aisI zArIrika puSTatA nahIM ghaTa sktii| isaliye isa prakAra arthApatti pramANa se AtmA kI siddhi hotI hai| (2) jisa zarIra meM mRtyu se pUrva jo halana-calana Adi kriyA dikhAI detI hai, usa zarIra meM vaha mRtyu ke pazcAda adRzya AtmA kI vidyamAnatA-maujUdagI ke binA nahIM ho sktii| kAraNa ki, isa zarIra kA saMcAlana karane ( 62 ) Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAlA AtmA calA gayA hai| mRta deha par3A hai| usameM halana-calana sadantara banda hai / isa taraha arthApatti pramANa se AtmA siddha hai| sambhava pramANa se AtmA kI siddhi sambhava pramANa bhI eka prakAra kA anumAna hai| isase bhI AtmA kI siddhi ho sakatI hai| (1) jaise-mAtA kI kukSi meM garbha kA kAla pUrNa karake bAlaka ne janma liyaa| usI samaya dikhAI detI iSTa vRtti tathA caitanya-sphuraNa ityAdi kAryoM ke pIche kucha adRzya kAraNa siddha hote haiN| prAtmA bhI ina adRzya padArthoM meM se eka hai| vahA~ aAtmA hetu rUpa to hai hii| isa taraha sambhava pramANa se kahA jAtA hai| isaliye sambhava pramANa se bhI AtmA kI siddhi hotI hai, aisA kaha sakate haiN| (2) jaise-kisI ke pAsa do sau rupaye haiN| isa prakAra jAnane ke bAda, yaha anumAna hotA hai ki usa vyakti ke pAsa sau to haiM hii| isa taraha sambhava pramANa se kahA jAtA hai| aitihya-aitihAsika pramANa se bhI AtmA kI siddhi ( 63 ) Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hotI hai| jaise-vizva meM prAtmA kI mAnyatA parApUrva se calI A rahI hai, aisA jJAniyoM, vidvAnoM, buddhizAliyoM ne kahA hai, itanA hI nahIM; kintu sAmAnya-pAmara janatA bhI bola rahI hai ki jIvanta hai arthAt zarIra meM jIva hai, abhI taka zarIra meM se jIva gayA nahIM hai-pAtmA calo nahIM gaI hai; ityaadi| yaha kathana aitihya pramANa-aitihAsika pramANa se jIva-AtmA kI siddhi batA rahA hai| isa taraha uparyukta sabhI pramAraNoM se AtmA kI siddhi avazya hI hotI hai| arthAt AtmA-jIva avazya hI siddha hotA hai| AtmA ke sambandha meM bhinna-bhinna darzanoM kI mAnyatA vizva meM aneka darzana haiN| unameM SaTdarzana suprasiddha haiN| AtmA ke sambandha meM SaTdarzanoM kI mAnyatA bhinnabhinna prakAra kI hai| unakA yahA~ saMkSepa meM digdarzana karAyA jA rahA hai (1) nyAya-vaizeSika darzana-isa darzana vAle 'jIvaAtmA' meM jJAnAdika guNa mAnate haiM, kintu vaha jJAnAdi guNa sahaja nahIM prAgantuka, kAraNavazAd navIna utpanna hone vAle guNa svarUpa mAnate haiN| kAraNa na ho to koI bhI ( 64 ) Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAdi nahIM jaannaa| aisI mAnyatA meM vahA~ para prazna yaha hogA ki jJAnarahita kAla meM cetana kA caitanya svarUpa kyA hogA? unake mata meM to mokSa meM jar3a patthara jaisI mukti milegii| sarvadA jJAna kA abhAva hI rhegaa| phira isa darzana vAle prAtmA ko ekAnta nitya aura vizvavyApI kahate haiN| isa taraha yadi AtmA ko ekAnta nitya hI mAnA jAya to AtmA meM parivartana arthAt pheraphAra kisI bhI prakAra kA nahIM ho sakatA, to pIche samaya-samaya para bhinna-bhinna avasthAyeM kaise ho sakatI haiM ? mokSa kA mArga bhI kisaliye ? kAraNa ki usake mata meM to AtmA meM koI bhI parivartana hogA hI nahIM; to pIche AtmA kA vizvavyApitva aura bhavAntara yA dezAntara meM bhI gamanAgamana kisa taraha mAnA jAya? tathA sukha-duHkha kA jJAna deha-zarIra meM hI kyoM ? (2) sAMkhya-yoga-darzana-isa darzana vAle aAtmA aneka mAnate haiM, to bhI use kUTastha-sthira-nitya kahate haiM / arthAt tInoM hI kAla meM kisI bhI prakAra ke parivartana ke liye vaha AtmA ayogya hai| jJAnAdi guNa binA nirguNaguNavihIna hai; isI taraha mAnate haiN| isa mAnyatA ke bAre meM prazna yaha hotA hai ki isa jIva-AtmA kA mokSa ( 65 ) Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI nahIM, to mokSa ke liye prayatna phira kisa bAta kA karanA ? (3) vedAnta darzana - isa darzana vAle advaitavAdI haiN| sarva meM eka hI AtmA mAnate haiM / arthAt AtmA ko zuddha brahma ke svarUpa meM eka hI mAnate haiM, kintu yaha dhAraNA upayukta nahIM hai / kAraNa ki vizva ke jIvoM meM koI sukhI to koI duHkhI, koI dharmI to koI adharmI, koI jJAnI to koI ajJAnI, koI prAstika to koI nAstika, koI hiMsaka to koI hiMsaka dayAlu ityAdi jo bhinna-bhinna vicitratA dikhAI de rahI hai; yadi vaha AtmA eka hI ho to yaha saba kaise ho sakatA hai ? evaM isase bandha-mokSa bhI ghaTita nahIM ho sakatA hai / ( 4 ) bauddha darzana - isa darzana vAle AtmA ko vijJAna svarUpa mAnate hue bhI kSaNika kahate haiM / AtmA kSaNika hone se parivartana to hotA hai to bhI dUsare kSaraNa meM hI AtmA guma ho jAtA hai / isa taraha dvitIya kSaNa meM AtmA ko vinaSTa arthAt sarvathA mUlataH naSTa hI mAnA jAya to pUrvakRta karmoM kA bhoktA - bhogane vAlA kauna ? karma bhogatA hai, vaha to svayaM pUrva meM karma kisa AtmA ne kiye ? pUrva ( 66 ) tathA jo AtmA abhI thA hI nahIM phira ye Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA naSTa ho gayA to punaHsmaraNa bhI kaise ho sakatA hai ? pahale tattvajJAna, pIche cintana, phira manana-dhyAna ina kramika kriyAoM kI pravRtti kSaNika pAtmA meM kisa taraha ghaTa sakatI hai ? arthAt ekakSaNa sthAyI prAtmA meM inakI saMgati kaise ho sakatI hai ? (5) cArvAka-darzana-yaha darzana nAstika darzana ke rUpa meM prasiddha hai| isa mata vAle AtmA, puNya-pApa, parabhava evaM mokSa ityAdi nahIM mAnate haiN| basa, khAnA-pInA aura mauja-majA karanA / kyoM isa loka ke pratyakSa sukha chor3akara parokSa adRSTa sukha kI AzA rakhanA ? (6) jaina-darzana-anekAntadarzana aura syAdvAda darzana rUpa meM suprasiddha hai| AtmA ke sambandha meM isa darzana kI mAnyatA yaha hai ki AtmA aneka haiM, deha parimANavanta haiM, dravya se nitya haiM aura paryAya se anitya haiN| AtmA ke lakSaNa ke sambandha meM bhI kahate haiM ki yaH kartA karmabhedAnAM, bhoktA karmaphalasya ca / saMsartA parinirvAtA, sahyAtmA nAnyalakSaNaH // arthAt-yaha AtmA hI karmabhedoM kA kartA hai, saMsAra ( 67 ) Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM paribhramaNa karane vAlA hai aura dayA, indriya-damanAdi upAyoM dvArA karmarahita hokara mokSa meM bhI jAne vAlA hai / isa taraha jJAnAdi svarUpa vAlA AtmA siddha hI hai / AtmA kA yahI lakSaNa hai, dUsarA lakSaNa nahIM hai isa taraha Astika darzanoM ke mata se bhI AtmA kI astitA siddha hotI hai / Agama - zAstrapramANa se AtmA kI siddhi jainadarzana anekAnta dRSTi se AtmA ke sambandha meM ukta ye sabhI svarUpa mAnatA hai / isaliye isameM usa AtmA ke. sambandha meM prAgamapramANa milate haiM / dayA- dAna- damana se bhI AtmA kI siddhi AtmA nahIM mAnane vAle aise nAstikavAda kA khaNDana karake pratyakSAdi pramANoM se AtmA kI siddhi kI gaI hai / aba he gautamagotrIya indrabhUti ! vizva meM Atmadravya vidyamAna hai itanA hI nahIM, kintu AtmA hI eka svatantra tattva bhI hai / isaliye to tere hI vedazAstra meM kahe hue agnihotrAdi yajJa ke svargaphalAdi ghaTa sakate haiM / punaH veda meM hI kahA hai ki - "sa vai prayamAtmA jJAnamayaH " / vaha AtmA jJAnamaya hai / phira " dadada-damo dAnaM dayA ( 68 ) Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti dakAratrayaM yo vetti sa jiivH'| dama, dAna aura dayA ina tIna dakAra ko jo jAnatA hai, vaha jIva-AtmA hI hai; ityAdi vedavAkyoM se bhI 'prAtmA-jIva hai' isa taraha siddha hotA hai| ___"vijJAnaghana eva etebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnuvinazyati na pretyasaMjJA'sti / " yahA~ 'vijJAnaghana evaM' arthAt vijJAna kA ghana hI vizeSa jJAna / yaha jJAna guNa prAtmA ke svabhAva rUpa hai| vaha AtmA ke abheda bhAva se hotA hai, isIliye prAtmA unake upayogamaya banatI hai / AtmA kA vijJAna ke sAtha gAr3ha sambandha ho jAtA hai| isaliye isase bhI AtmA vijJAnaghana kahalAtI hai| yahAM para vijJAna pRthivyAdi bhUtoM ko lekara utpanna hotA hai / isaliye kahA jAtA hai ki nayA-nayA jJAna svarUpa AtmA una-una jJAnoM ko lekara utpanna huaa| kAraNa ki jJAna aura AtmA kA abheda bhAva hai| isase yaha huA ki pRthivyAdi bhUtoM se vijJAnaghana kA hI janma hotA hai / arthAt pRthivyAdi bhUtoM se AtmA meM jJAna svarUpa prakaTa hotA hai, kintu anya sukhAdi svarUpa nahIM / / __ isa taraha sarvajJa bhagavAna zrI mahAvIra paramAtmA ke vadana-muMha se "vijJAnaghana eva0" kA artha jAnakara veda kI ( 69 ) Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa zruti kA mere dvArA kiyA huA artha asatya, ayukta thA aisA mAnakara aura unakA saccA artha pAkara tathA pratyakSaanumAna Adi pramANoM se bhI AtmA ke astitva ko siddha karane vAle prabhu ke aise suvacana sunakara zrI indrabhUti kA 'jIva-prAtmA hai ki nahIM?' isa viSaya kA saMdeha-saMzaya naSTa huaa| vizva meM 'AtmA hai' isa kathana kA nizcaya unake antaHkaraNa meM huaa| tatkAla zrI indrabhUti ne apane sarvajJapane ke abhimAna ko tilAMjali de dI aura sacce sarvajJa vibhu zrI mahAvIra svAmI bhagavAna kA ziSya banane kA nirNaya kiyaa| unake sAtha meM Aye hue pA~ca sau chAtra-vidyArthiyoM ne bhI unhIM ke sAtha meM dIkSita hone kI tatparatA kii| chinna saMdeha-saMzaya vAle aise zrI indrabhUti apane pA~ca sau chAtra-vidyArthiyoM ke sAtha pravajita-dIkSita hue / dIkSita yAnI dIkSA pAne ke sAtha hI bhagavAna ko tIna pradakSiNApUrvaka 'bhagavan ki tattvaM?' isa prakAra tIna bAra pUchA / bhagavanta ne bhI kahA-"upannei vA, vigamei vA, dhuvei vA" arthAt 'sarva padArtha vartamAna paryAya rUpa se utpanna hote haiM, pUrva kI paryAya rUpa se naSTa hote haiM tathA mUla dravya rUpa meM dhra va-nitya rahate haiN|' isa taraha sarvajJa prabhu ke muMha se ( 70 ) Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'tripadI' sunakara zrI indrabhUti ne eka ho antarmuhUrta meM sampUrNapane 'zrI dvAdazAGgI' kI sundara racanA kii| // iti zrIgaNadharavAde prathama gaNadhara zrI indrabhUtigautama svAmIjI kA saMkSipta varNana pUrNa huaa| SiminimRY BawimmigN Mast ( 71 ) Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dvitIya gaNadhara zrI agnibhUti * 'karma kA saMzaya' logoM dvArA apane jyeSTha bandhu zrI indrabhUti ko apane pAMca sau ziSyoM sahita pravajita-dIkSita sunA to unake dUsare laghu bandhu zrI agnibhUti vicAra karane lge| ve cauMka uThe-haiM ? yaha kyA ? kabhI parvata pAnI kI bhA~ti pighala sakatA hai| agni zItala ho sakatI hai| hima kA samUha jala sakatA hai, vAyu sthira ho sakatI hai, candra meM se aMgAre barasa sakate haiM tathA pRthvI bhI pAtAla meM pesa sakatI hai, kintu mere bar3e bandhu zrI indrabhUti kabhI hAra jAyeM, aisA nahIM ho sakatA hai| ataH agnibhUti ne nizcaya kiyA ki maiM svayaM jAkara usa dhUrtarAja ko jIta kara apane bhrAtA ko lekara lauTatA huuN| yaha vicAra kara zrI agnibhUti bhI apane pA~ca sau ziSyoM ko sAtha lekara zIghra sarvajJa vibhu zrI mahAvIra ( 72 ) Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna ke pAsa aaye| usI samaya bhagavAna ne bhI unako madhura vANI meM pUchA ki he gautamAgnibhUte ! kaH, sandehastava karmaNaH ? / kathaM vA vedatattvArtha, vibhAvayasi na sphuTam // "he gautamagotrIya agnibhUte ! tumhAre antaHkaraNa meM karma ke astitva kA saMdeha-saMzaya hai| kintu vedapada meM rahe hue tAttvika artha ko sphuTapane kyoM nahIM vicArate ho ?" isa taraha kaha kara bhagavAna ne veda kI zruti kA uccAraNa kiyaa| ___"puruSa evedaM gniM sarvaM yad bhUtaM yacca bhAvyam" ityAdiH / he agnibhUte ! 'puruSa evedaM gni' isameM 'gni' vAkya ke alaMkAra ke liye hai| isa veda ke pada se prArambha huI zruti kA artha karate hue tuma kahate ho ki-yadbhUtam pratItakAle, yacca bhAvyaM bhAvikAle tat sarvam idaM puruSa eva-prAtmaiva, evakAraH krmeshvraadinissedhaarthH| yaha pratyakSa cetana-acetana rUpa jo bhUtakAla meM ho gayA hai aura jo bhaviSyakAla meM hone vAlA hai; vaha saba puruSa hI hai arthAt AtmA hI hai| AtmA ke binA karma Izvara Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ityAdi kucha bhI nahIM haiN| vizva meM deva, manuSya, tithaMca, parvata tathA pRthvI ityAdi jo-jo vastue~ dikhAI de rahI haiM ve sarva AtmA hI haiN| prAtmA binA kI eka bhI vastu nahIM hai| isa vacana se 'sarva vastue~ prAtmA kI haiM' karma kI nhiiN| isaliye 'karma nahIM hai' aisA tumako spaSTapane lagatA hai| phira tuma mAnate ho ki ukta vedapada kA artha yukti se bhI yukta lagatA hai| kAraNa ki 'prAtmA amUrta haiM' usako mUrta aise karma dvArA anugraha aura upaghAta kisa taraha sambhava sakatA hai ? jaise amUrta AkAza kA mUrta candana Adi dvArA maNDana-vilepana aura talavAra Adi zastra dvArA khaNDana nahIM ho sakatA hai, vaise amUrta AtmA ko bhI mUrta aise karma se anugraha aura upaghAta nahIM ho sktaa| isaliye karma nAma kA padArtha nahIM hai| aisA nizcayAtmaka nirNaya nahIM kiyaa| kAraNa ki karma kI sattA pratipAdana karane vAle anya vedapadoM ko tathA loka meM bhI karma kI prasiddhi dekhakara tuma sandeha-saMzaya meM par3e ho ki 'karma hai ki nahIM ?' ... parantu he agnibhUti ! yaha terA sandeha-saMzaya ayukta hai| kAraNa ki "puruSa evedaM gniM sarvaM yad bhUtaM yacca ( 74 ) Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaavym"| isa vedapada kA jo artha tumane kiyA hai vaha barAbara nahIM aura usakI puSTi meM yukti bhI barAbara nahIM hai| isakA samIcIna artha isa prakAra hai-cetana-acetana svarUpa 'jo koI bhUtakAla meM huA hai aura jo bhaviSyakAla meM hone vAlA hai vaha saba prAtmA hI hai|' isa taraha kahane vAle ne vedapadoM meM AtmA kI stuti kI hai, kintu AtmA kI stuti karane se 'karma nahIM hai' aisA samajhane kA nahIM / zAstroM meM Ae hue pada tIna prakAra ke hote haiM-(1) kitaneka pada vidhidarzaka, (2) kitaneka pada anuvAdadarzaka aura (3) kitaneka pada stuti rUpa hote haiN| ina tIna prakAra ke padoM meM kitaneka vidhidarzaka arthAt kitaneka vidhi ko pratipAdana karane vAle hote haiN| jaise "svargakAmo'gnihotraM juhuyAda" 'svarga kI kAmanA vAle ko agnihotra (yajJa-homa) karanA cAhiye' ityaadi| aise vidhi batAne vAle vedavAkya vidhi ke pratipAdaka kahe jAte haiN| "dvAdazamAsAH sNvtsrH"| 'bAraha mAsa kA eka saMvatsara arthAt varSa kahA jAtA hai' ityAdi tathA "agnirussnnH"| 'agni uSNa arthAt garama hotI hai' ityAdi / isa taraha kahane vAle vAkya vizva meM prasiddha bAta kA mAtra anuvAda karane vAle kahe jAte haiN| "idaM ( 75 ) Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSa ev"| arthAt 'jo-jo dikhAI detA hai vaha sarva puruSa hI hai| arthAt AtmA hI hai' ityaadi| isa taraha kahane vAle vAkya stuti karane vAle kahe jAte haiN| prAtmA kI prazaMsA karane vAle haiM, na ki AtmA binA anya vastuoM kA niSedha karane vAle haiN| kitaneka vedavAkya stutiparaka haiN| jaise jale viSNuH sthale viSNuH, viSNuH parvatamastake / sarvabhUtamayo viSNu-stasmAd viSNumayaM jagat // 'jala meM viSNa hai, sthala meM viSNa hai, parvata ke mastaka para bhI viSNa hai, evaM sarva bhUtamaya viSNa hai| isa kAraNa jagat-vizva viSNa maya hai|' aise vAkyoM se viSNu kI mahimA batAI hai| kintu isase anya vastuoM kA abhAva siddha nahIM hotaa| "idaM puruSa evaM" isakA bhI asatya artha karane se karma kA abhAva mAnane ke liye tumane amUrta AtmA ko mUrta karma se anugraha aura upaghAta kisa taraha se hotA hai ? isa prakAra kI yukti kI hai, vaha bhI asatya-ayukta hai| kAraNa ki-jJAna amUrta hai, usakA bhI mUrta brAhmI Adi auSadha dvArA tathA ghI dUdha ityAdi uttama padArthoM dvArA ( 76 ) Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anugraha hotA hai, aisA spaSTapane dikhatA hai| phira mUrta madirA, viSa-jahara Adi padArthoM dvArA amUrta aise jJAna kA bhI upaghAta hotA hai| yaha bhI spaSTapane dikhAI detA hai| isaliye amUrta ke bhI mUrta dvArA anugraha aura upaghAta donoM hI hote haiM, aisA avazya hI mAnanA cAhie / punaH yadi karma nahIM hoM to eka sukhI aura eka duHkhI, eka rAjA aura eka raMka, eka seTha aura eka kiMkara ityAdi pratyakSa dikhAI dene vAlI vizva kI vicitratA kaise sambhava ho sakatI hai ? rAjA aura raMka aise ucca-nIca kA jo bheda dekhane meM AtA hai, usakA bhI koI kAraNa honA cAhiye / vizva meM pratyakSapane anubhavAtA vicitrapanA karma ko mAne binA nahIM bana sakatA hai| isaliye karma ko to avazya hI svIkAra karanA pdd'egaa| jaise aMkura kArya hai tathA usakA kAraNa bIja hai, usI prakAra sukha-duHkha kArya haiM tathA karma unakA bIja hai; tathA samAna kAraNa hone para bhI viSamatA dikhAI denA karma ke kAraNa hI hotA hai| phira jo-jo kriyA kI jAtI hai, usakA phala avazya milatA hI hai| vaha phala zubha karma yA azubha karma hai / isa taraha sarvajJa vibhu zrI mahAvIra paramAtmA ke muMha ( 77 ) Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se "puruSa evedaM gniM sarvaM yad bhUtaM yacca bhAvyam" isa veda kI zruti kA mere dvArA kiyA huaA artha Aja taka asatya ayukta thA, aisA jAnakara aura usakA saccA artha pAkara, tathA 'karma haiM' aise prabhu ke yuktisaMgata suvacana sunakara zrI agnibhUti viprapaMDita kA 'karma hai ki nahIM ?' isa viSaya kA sandeha-saMzaya naSTa huaaa| vizva meM 'karma hai' isa satya kathana kA nizcaya unake antaHkaraNa meM nizcita huaa| tatkAla zrI agnibhUti ne apane sarvajJapane ke abhimAna ko tilAMjali dI aura sacce sarvajJa vibhu zrI mahAvIra bhagavAna kA ziSya banane kA nirNaya kiyaa| sAtha meM Aye hue pA~ca sau ziSyoM ne bhI unake sAtha meM hI dIkSA kI taiyArI kii| chinnasandeha-saMzayavAle aise zrI agnibhUti apane pA~ca sau ziSyoM ke sAtha prabhu ke pAsa pravajitadIkSita hue| unhoMne dIkSA ke sAtha hI bhagavAna ko tIna pradakSiNA pUrvaka 'bhagavan kiM tattvaM?' isa prakAra tIna bAra puuchaa| bhagavanta ne kahA-"upannei vA, vigamei vA, dhuvei vA" arthAt-'sarva padArtha vartamAna paryAya rUpa meM utpanna hote haiM, pUrva ke paryAya rUpa meM naSTa hote haiM tathA mUla dravyarUpa meM dhra va-nitya rahate haiN| isa taraha sarvajJa prabhu ke muMha se 'tripadI' sunakara gaNadhara ( 78 ) Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agnibhUti ne eka hI antarmuhUrta meM sampUrNapane 'zrI dvAdazAGgI' kI uttama racanA kii| // iti zrIgaraNadharavAde dvitIya gaNadhara zrIagnibhUti kA saMkSipta varNana // ( 76 ) Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * tIsare gaNadhara zrIvAyubhUti * 'zarIra hI jIva hai ?' saMzaya una donoM bar3e bandhu zrIindrabhUti aura zrIagnibhUti ko dIkSita hue sunakara tIsare bandhu zrIvAyubhUti vicArane lage ki-"mere do agraja bhrAtA jisake ziSya ho gaye haiM vaha mere bhI pUjya hI hai| maiM bhI unake pAsa jAkara apane saMdeha-saMzaya ko dUra karane ke liye prazna pUchU aura pratyuttara sahI rUpa meM samajhakara unakI zaraNa svIkAra kruuN| isa vicAra se ve bhI apane pA~ca sau ziSyoM ke sAtha sarvajJa vibhu zrImahAvIra paramAtmA ke pAsa aaye| prabhu ne use usI prakAra nAma-gotra ke uccAraNa se sambodhita kiyA aura kahA ki "tajjIvataccharIre, sandigdhaM vAyubhUtinAmAnam / Uce vibhuryathAsthaM, vedArtha ki na bhAvayasi ? // " he gautamagotrIya zrIvAyubhUte ! "yaccharIraM sa ( 80 ) Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evAtmA anyo vA ? iti / " yaha zarIra hai vahI AtmA hai ki zarIra se bhinna prAtmA hai ? arthAt-'yaha zarIra hI jIva hai yA isa zarIra se jIva kI sattA bhinna hai ?' isa prakAra kA sandeha-saMzaya tuma ko paraspara viruddha vedavAkyoM se huA hai| yadi tumheM sandeha hai to vedavAkyoM ke vAstavika artha ko kyoM nahIM vicArate ho ? "vijJAnaghana evaitebhyaH bhUtebhyaH samutthAya tAnyevA'nuvinazyati, na pretyasaMjJA'sti // " zrIindrabhUti kI bhA~ti tU bhI ukta vedavAkya kA artha galata kara rahA hai| tU jAnatA hai ki 'zarIra se bhinna AtmA nahIM hai, kintu zarIra hI AtmA hai'| isakA artha tU isa taraha karatA hai-- vijJAna kA samudAya hI ina pRthvI Adi pA~ca bhUtoM meM se utpanna hokara punaH pRthvI Adi bhUtoM meM hI laya ho jAtA hai| vijJAna kA samudAya hI utpanna hotA hai| usa vijJAna kA AdhAra pA~ca bhUta hI haiM, parantu AtmA ko zarora se pRthag-bhinna mAnane vAle jo vijJAna ke AdhAra para AtmA nAma ke padArtha ko zarIra se pRthag-bhinna mAnate haiM vaha AtmA nAma kA padArtha zarIra se pRthag-bhinna nahIM hai| jaise madirA ke aMgoM meM se madazakti utpanna hotI hai, vaise ( 81 ) Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIra rUpa meM pariNata pA~ca bhUtoM meM se caitanya zakti utpanna hotI hai| isa taraha zarIra rUpa meM pariNAma pAye hue pA~ca pRthivyAdi bhUtoM meM se vijJAna kA samudAya utpanna hokara ke, pIche jaba pariNAma pAye hue pA~ca bhUtoM kA vinAza hotA hai taba, vijJAna kA samudAya bhI jala-pAnI meM parapoTA kI bhA~ti una bhUtoM meM hI laya pAtA hai| isa bhAMti pA~ca bhUtoM ke samudAyarUpa zarIra meM se caitanya utpanna hotA hai| isaliye isa caitanya kA AdhAra zarIra hai / ise lokavarga jo AtmA zabda se bola rahe haiM, vaha AtmA zarIra se pRthag-bhinna AtmA hI nahIM hai| isaliye isa vedavAkya meM kahA hai ki-"na pretyasaMjJA'sti" arthAt zarIra aura AtmA kI pRthaksaMjJA nahIM hai, parantu zarIra hI AtmA hai| _ phira 'pA~ca bhUtoM ke samudAyarUpa zarIra se AtmA pRthag bhinna hai| isa taraha pratipAdana karane vAle anya vedapadoM ko dekhakara tU sandeha-saMzaya meM par3A hai ki-'zarIra hI prAtmA hai ki zarIra se bhinna prAtmA hai ?' 'prAtmA zarIra se bhinna hai|' isa prakAra pratipAdana karane vAle vedapada isa prakAra haiM__ "satyena labhyastapasA hyaSa prAtmA brahmacaryeNa nityaM / ( 82 ) Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyotirmayohi zuddho yaM pazyanti dhIrA yatayaH sNytaatmaanH||" ityAdi, asyArtha:--"eSa jyotirmayaH zuddha prAtmA satyena tapasA brahmacaryeNa labhyaH--jJeya ityarthaH / " _ 'isa jyotirmaya zuddha prAtmA ko saMyamamaya banAne vAle aise dhIra yati hI dekha sakate haiN| usa zuddha jyotirmaya AtmA ko prApta karanA ho, arthAt ajJAna jaise bane hue AtmA ko zuddha jyotirmaya banAne kA ho to vaha, satya ke prAsevana dvArA, tapa ke Asevana dvArA aura brahmacarya ke Asevana dvArA banA sakate haiN|' __ aise spaSTa artha vAle veda kI zruti se prAtmA pA~ca pRthivyAdi bhUtoM se pRthag-bhinna hai, aisA spaSTapane samajhA jAtA hai| isa kAraNa se 'jo zarIra hai vahI AtmA hai, ki zarIra se AtmA pRthag-bhinna hai ?' aisA sandeha-saMzaya paraspara viruddha bhAsate hue vedapadoM se huA hai| parantu he vAyubhUte ! terA yaha sandeha-saMzaya asatya-ayukta hai| kAraNa ki-"vijJAna ghana0" isa veda-vAkya kA artha tU sahI rUpa meM nahIM samajhA hai| isa vedavAkya kA saccA artha isa prakAra hai-- jisa taraha isa vedavAkya kA satyArtha zrI indrabhUti ko Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ batAyA thA, ki - " vijJAnaghana usI mAphika prabhu ne kahA eva" jo viziSTa jJAna arthAt jJAna-darzana kA upayoga vaha vijJAna kahalAtA hai / vaha vijJAna kA samudAya hI AtmA jJeyapane arthAt jAnane yogyapane ko prApta hue ina pRthvI Adi bhUtoM yA ghaTa-paTa ityAdi bhUtoM ke vikAroM se 'yaha pRthvI hai, yaha ghaTa - ghar3A hai, yaha vastra hai' ityAdi prakAra se una-una bhUtoM ke upayogarUpa meM utpanna hokara una ghaTa Adi bhUtoM kA jJeyapane prabhAva ho jAne ke pazcAt AtmA bhI unake upayogarUpa meM naSTa hotA hai / tathA anya padArtha ke upayoga rUpa meM utpanna hotA hai, yA sAmAnyasvarUpa meM rahatA hai / isa taraha pUrva ke upayoga rUpa meM prAtmA nahIM rahane se vaha pUrva ke upayogarUpa saMjJA rahatI nahIM hai / arthAt zrAtmA ke pratyeka pradeza para jJAna darzana ke upayoga rUpa anaMta paryAya rahate haiM / vijJAna ke samudAya se AtmA kathaMcit bhinna hai arthAt vijJAnaghana hai / jaba ghaTa-paTa vastra ityAdi bhUta jJeyapane prApta hue hoM taba ghaTapaTAdirUpa hetu se 'yaha ghaTa hai, yaha paTa hai' ityAdi prakAra ke upayoga rUpa meM AtmA pariNamatA hai / kAraNa ki AtmA ko usa upayoga rUpa meM pariNAmAne meM ghaTAdi padArtha kA sApekSapanA hai | bAda meM jaba una ghaTa-paTa ityAdi bhUtoM kA antara par3a jAya, yA unakA abhAva ho jAya, athavA ( 84 ) Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya padArtha meM mana calA jAya; se AtmA kA upayoga anya pUrva meM ghaTapaTAdi padArtha jo ityAdi kisI bhI kAraNa padArtha meM pravartatA ho taba, jJeyapane the, ve padArtha jJeyapane nahIM rahate / kintu anya padArthoM meM jo upayoga pravartA huA ho ve padArtha jJeyapane prApta hote haiM / ve ghaTa-paTa ityAdi jJeyapane nahIM rahate haiM, 'yaha ghaTa hai, yaha paTa hai' ityAdi prakAra ke upayoga rUpa meM rahatA nahIM haiM / isaliye hI isa vedavAkya meM kahA hai ki- 'na pretyasaMjJA'sti' arthAt anya padArtha ke upayoga samaye pUrva ke upayogarUpa saMjJA rahatI nahIM hai / aisA satyArtha hone se spaSTa samajhA jAtA hai ki zarIra se AtmA pRthag bhinna hai / isa taraha jaba taba AtmA bhI 'vijJAnaghana 0 ' ityAdi padoM kA gUr3hArtha samajhAte hue kahA - yadi zarIra tathA AtmA bhinna nahIM hote to jIvana aura maraNa kA bheda hotA hI nahIM / paraspara viruddhatA kI tumheM pratIti bhrAnti se hI hotI hai / vedavAkya AtmA kI sattA ko pratipAdita karatA hai / Aja bhI kisI-kisI ko jAtismaraNa jJAna dvArA pUrva-janma kA jJAna dRSTigata hotA hai / ataH pratyeka bhava meM sukha-duHkha sahana karane vAlA zarIra pRthaka-pRthaka hai / punaH dUra hone ( 85 ) Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se, sUkSma hone se, samIpa hone se, manasthiratA, matibhedatA, indriya saMvedanahInatA, AvaraNatA, parAbhavatA, vismayatA, andhatA, vyadgrAhyatA, mithyAtva, vRddhatva, sannipAtAdi aneka kAraNoM se vastu-sattA hone para bhI adRzyatA rahatI hai| usI prakAra chadmastha jIva ko zarIra se apanA prAtmA alaga hone para bhI dikhatA nahIM hai| prAtmA jaise zarIra se pRthak dikhatA hai, use sarvajJa kevalajJAnI dekha sakate haiM, jabaki ajJAna yukta jIva ise bhrama-jAla hI mAnatA hai / anAdikAla se jar3a aura cetana dUdha tathA ghI ke samAna samavAyita hai aura dUdha ko dekhakara ghI kA anumAna kara lete haiM; usI prakAra deha-zarIra kI caitanyatA dekhakara prAtmA kA anumAna bhI kara lete haiN| jIvita avasthA meM zarIra sar3atA nahIM, vahI zarIra mRtAvasthA meM durgandha yukta ho jAtA hai| isase AtmA kI bhinnatA siddha hotI hai| isa taraha sarvajJa vibhu zrImahAvIrasvAmI ke muMha se "vijJAnaghana eva0" veda kI isa zruti kA zrIindrabhUti kI mAphika mere dvArA prAja taka kiyA huA artha prayukta-asatya thA, aisA jAnakara aura unakA saccA artha pAkara, tathA 'prAtmA zarIra se pRthag-bhinna hai' prabhu ke aise yuktiyukta suvacana sunakara zrIvAyubhUti vipra kA 'zarIra hI AtmA hai Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ki zarIra se bhinna prAtmA hai ?' isa viSaya kA sandehasaMzaya naSTa huaa| 'prAtmA zarIra se bhinna hai' isa satya kathana kA nizcaya apane antaHkaraNa meM nizcita huA / tatkAla zrIvAyubhUti ne apane sarvajJapane ke abhimAna ko tilAMjali de dI aura sacce sarvajJa vibhu zrI mahAvIra bhagavAn kA ziSya banane kA nirNaya kiyaa| sAtha meM Aye hue unake pAMca sau ziSyoM ne bhI unake sAtha meM hI dIkSita hone kI taiyArI kii| chinna sandeha-saMzaya vAle aise zrI vAyubhUti apane pA~ca sau chAtroM ko sAtha meM lekara prabhu ke pAsa pravajita-dIkSita hue| dIkSA pAne ke sAtha hI bhagavAna ko tIna pradakSiNApUrvaka 'bhagavan ki tattvaM?' isa prakAra tIna bAra puuchaa| bhagavanta ne kahA"upannei vA, vigamei vA, dhuvei vA" arthAt-'sarva padArtha vartamAna paryAya rUpa meM utpanna hote haiM, pUrva ke paryAya rUpa meM naSTa hote haiM, tathA mUla dravya rUpa meM dhra va-nitya rahate haiN|' isa taraha sarvajJa prabhu ke muMha se 'tripadI' sunakara gaNadhara zrIvAyubhUti ne eka hI antarmuhUrta meM sampUrNapane 'zrIdvAdazAGgI' kI anupama racanA kii| // iti zrIgaNadharavAde tRtIyagaNadhara zrIvAyubhUti kA saMkSipta varNana // ( 87 ) Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * cauthe gaNadhara zrIvyaktajI OM 'paMcabhUta ke astitva meM saMdeha-saMzaya' isa taraha zrIindrabhUti, zrIagnibhUti tathA zrIvAyubhUti ina tInoM ko apane-apane chAtra-parivAroM ke sAtha dIkSita sunakara cauthe zrIvyakta nAma ke vipra ne bhI vicAra kiyA'jinake zrIindrabhUti Adi bhI ziSya ho gae ve mere bhI pUjanIya haiN| isaliye aba maiM bhI zIghra unake pAsa jAU~ aura apane sandeha-saMzaya ko dUra kruuN|' isa taraha nirNaya karake zrIvyakta viprapaNDita apane pA~ca sau ziSyoM sahita zIghra sarvajJa vibhu zrImahAvIra bhagavAna ke pAsa aaye| usI samaya bhagavAna ne bhI madhuravANI se usake nAma-gotra kA uccAraNa karate hue kahA "paJcasu bhUteSu tathA, sandigdhaM vyaktasaMjJakaM vibudham / Uce vibhuryathAsthaM, vedArtha kiM na bhAvayasi // ( 88 ) Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthe vyakta nAma ke paMDita apane antaHkaraNa meM 'pRthvI, pAnI, agni, vAyu aura AkAza' ina pA~ca bhUtoM ke astitva meM hI sandeha-saMzaya dharane vAle the| tathA veda kI zruti kA artha bhinna rIti se karane vAle the| unako prabhu ne kahA- "he vyakta ! tere hRdaya meM yaha saMdeha-saMzaya hai ki-'pA~ca bhUta haiM ki nahIM ?' yaha saMzaya bhI tuma ko paraspara viruddha bhAsate hue vedapadoM se huA hai| tuma kisa liye vedapadoM ke vAstavika artha ko bhAvita nahIM karate ho ?" aisA kahakara prabhu ne vedavAkyoM kA uccAraNa kiyA-"yena svapnopamaM vai sakalaM ityeSa brahmavidhirajasA vijJeya" iti / isa vedavAkya kA artha tuma isa taraha se karate ho ki-pRthvI, pAnI ityAdi samasta vizva svapna sadRza hI hai| jaise-svapna meM ratna, svarNa vastra, strI, putra, anna ityAdi dekhate haiM; kintu vAstavika rUpa meM ve kucha nahIM haiM ; vaise pRthvI, pAnI ityAdi bhUtoM ko dekhate haiM, lekina vAstavika rUpa meM ve padArtha nahIM haiM; sarva svapna sadRza hI haiN| arthAt-nizcitapane yaha dRzyamAna pRthvI Adi sarva jagat svapnopama hai| isa vedavAkya se bhUtoM kA abhAva pratIta hotA hai| isa taraha yaha brahmavidhi zIghra jAna lenaa| isase tU jAnatA hai ki pRthvI Adi bhUta nahIM haiN| puna: "pRthvI devatA Apo devatA" / ( 89 ) Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAt-'pRthvI devatA hai, jala devatA hai' ityAdi vedavAkyoM se pRthvI, jala ityAdi pA~ca bhUtoM kI sattA siddha hotI hai / isaliye tU sandeha-saMzaya meM par3a gayA hai ki-'pA~ca bhUta haiM ki nahIM ?' ___"he vyakta ! yaha terA sandeha-saMzaya asatya-ayukta hai / kAraNa ki 'svapnopamaM vai sakalam' ityAdi / (samasta vizva svapna samAna hI hai) yaha veda pada gUDhArtha yukta hai / mumukSu jIvoM ke liye AtmasambandhI adhyAtma cintavana karate samaya kanaka aura kAminI Adi ke saMyoga kA anityapanA sUcana karane ke liye hai| arthAt-suvarNa, dhana, putra, strI ityAdi kA sambandha-saMyoga asthira hai, asAra hai aura kaTu phalavipAka dene vAlA hai| isaliye unakI Asakti arthAt una para kA mamatva bhAva tyajakara, Atmamukti ke liye yatna-prayatna karanA caahiye| isa taraha vairAgya kI vRddhi ke liye prAtmA ko bodha dene vAle ye vedapada haiM; na ki paMca bhUtoM kA niSedha sUcita karane vAle haiN| "sArAMza yaha hai ki saMsAra meM paribhramaNa karate hue prAtmA ko pudgala bhAva se khaser3a karake AtmasvabhAva meM lAne ke liye tathA vairAgya pamAr3ane ke liye yaha vizva ( 90 ) Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svapnavat hai| isaliye aisA kahA hai, kintu isase vizva ke astitva kA niSedha nahIM hotA hai| yaha jIva saMsAra ke ina asAra padArthoM meM prAsakta na bane, rAga-dveSAdi na kare tathA anta meM mokSa prApta kare; isake liye upadeza vAkya hai| paMca bhUtoM ke pratyakSa hone para bhI sandeha-saMzaya karanA bhrama hai| ___"he vyakta ! saMzaya bhI usI kA hotA hai jo vastu kahIM-na-kahIM hotI hai| ataH usake jJeya padArtha kA astitva anumAna siddha hai| svapnAvasthA kI anubhUti kA sandeha-saMzaya jAgratAvasthA kA anubhava hI hotA hai| yadi vastu kA abhAva hotA to svapna meM bhI vaha dRzyamAna nahIM bntii|" prabhu ke aise yukti-saMgata vacana sunakara unakA sandehasaMzaya dUra hone lgaa| punaH unhoMne kahA ki paramANu ke do svarUpa haiN| eka sAdhAraNa tathA dUsarA asAdhAraNa / sAdhAraNa svarUpa cakSu prAdi indriyoM se pratibhAsita nahIM hotA tathA asAdhAraNa svarUpa cakSu Adi se pratibhAsita hotA hai| isa taraha sarvajJa vibhu zrImahAvIrasvAmI bhagavAna ke muMha se "svapnopamaM vai0" isa veda kI zruti kA saccA artha sunakara maiMne jo artha kiyA vaha asatya-ayukta ( 91 ) Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thA, aisA jAnakara 'paMca bhUta haiM' aise prabhu ke yuktisaMgata suvacana sunakara cauthe zrI vyakta nAmaka vipra kA 'paMca bhUta haiM ki nahIM ?' isa viSaya kA sandeha-saMzaya naSTa huA aura vizva meM 'paMca bhUta haiM' isa satya kathana kA nizcaya apane hRdaya meM nizcita huaa| tatkAla zrIvyakta vipra ne apane sarvajJapane ke abhimAna ko tilAMjali de do aura usane sacce sarvajJa vibhu zrImahAvIra bhagavAna kA ziSya banane kA nirNaya kiyaa| apane pA~ca sau ziSyoM sahita vaha dIkSita hone ke liye taiyAra huaa| chinnasandeha-saMzaya vAle aise zrIvyakta vipra ne apane pAMca sau vidyArthiyoM ke sAtha prabhu ke pAsa dIkSA le lii| dIkSA pAne ke sAtha hI bhagavAna kI tIna pradakSiNApUrvaka 'bhagavan ki tattvaM ?' isa prakAra tIna bAra puuchaa| bhagavanta ne kahA-"upannei vA, vigamei vA, dhuvei vA" arthAt-'sarva padArtha vartamAna paryAya rUpa meM utpanna hote haiM, pUrva ke paryAya rUpa meM naSTa hote haiM tathA mUla dravyarUpa meM dhruva-nitya rahate haiN|' isa taraha sarvajJa prabhu ke muMha se 'tripadI' sunakara gaNadhara zrIvyakta ne eka hI antarmuhUrta meM sampUrNapane 'zrIdvAdazAGgI' kI anupama racanA kii| // iti zrIgaNadharavAde caturtha gaNadhara zrIvyakta kA saMkSipta varNana // ( 92 ) Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM pA~caveM gaNadhara zrIsudharmAsvAmI OM 'jaisA yahA~ vaisA hI janma parabhava meM' isakA 'sandeha-saMzaya' zrIindrabhUti se zrIvyakta paryanta cAroM vidvAn viproM kI pravrajyA sunakara pA~caveM zrIsudharma nAma ke paNDita ne vicAra kiyA ki 'jo zrIindrabhUtyAdi cAroM vidvAnoM ke pUjya haiM, ve mere bhI pUjya haiN| maiM bhI zIghra unake pAsa jAkara apane mana kA sandeha-saMzaya dUra karU / ' "jo isa janma meM hotA hai vaisA hI anya janma meM bhI hotA hai ?" isa sandeha se grasta hokara ve apanI zaMkA ke samAdhAna hetu apane pA~ca sau ziSyoM sahita prabhu ke pAsa aaye| usI samaya bhagavAna ne madhuravANI meM usake nAma-gotra kA uccAraNa karate hue kahA yo yAdRzaH sa tAdRzaH, iti sandigdhaM sudharmanAmAnam / Uce vibhuryathAsthaM, vedArthaM kiM na bhAvayasi // ( 93 ) Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he sudharmA ! tere hRdaya meM aisA sandeha-saMzaya hai ki-'jo puruSa hotA hai vaha punaH puruSatva ko prApta karatA hai tathA jo pazu hotA hai vaha puna: pazutva ko prApta karatA hai|' arthAt-jo prAraNI jaisA isa bhava meM hotA hai vaisA hI parabhava meM hotA hai ki anya svarUpa meM ?' yaha sandehasaMzaya tujhe paraspara viruddha bhAsate hue vedapadoM se huA hai _ "puruSo vai puruSatvamaznute, pazavaH pazutvam / " .. isa vedavAkya ke kAraNa yaha bAta nizcita hai ki'puruSa mRtyu pA ke parabhava meM puruSapane ko aura pazu pazupane ko prApta karatA hai' arthAt-manuSya mRtyu pAke parabhava meM manuSya hI hotA hai, deva, pazu ityAdi anya rUpa meM nhiiN| phira tU mAnatA hai ki ukta vedapadoM kA artha yukti se bhI yukta lagatA hai| jaisA kAraNa hotA hai vaisA hI usa kA kArya sambhavatA hai| jaise-zAli ke bIja se zAli kA hI aMkura utpanna hotA hai, na ki zAli ke bIja se gehU~ kA aMkura; vaise hI manuSya hI honA cAhiye, na ki pazu yA anya koI jIva ; isa taraha vedapadoM se tathA yukti se bhI tU Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAnatA hai ki jo prANI jaisA isa bhava meM hotA hai, vaisA hI parabhava meM hotA hai / tathA " zRgAlo vaM eSa jAyate yaH sapurISo dahyate / ' 'jise viSTA yukta jalAyA jAya vaha zRgAla ( siyAra ) hotA hai' / arthAt - jisa kisI manuSya ko mRtyu ke samaya viSTA ho jAya, usako viSTA sahita jalAyA jAya to vaha manuSya parabhava meM zrRMgAla rUpa meM utpanna hotA hai / ina vedapadoM se yaha bhI jAnA jAtA hai ki manuSya mRtyu pAkara parabhava meM zRgAla- siyAra bhI hotA hai / isase 'jo prAraNI isa bhava meM jaisA ho vaisA hI parabhava meM utpanna hotA hai' aisA niyama na rahA / tU paraspara viruddha bhAsate aise vedapadoM se saMdeha-saMzaya meM par3A hai / parantu he sudharmA ! yaha terA saMdeha - saMzaya asatya prayukta hai / " puruSo vai puruSatvamaznute pazavaH pazutvam" isa vedapada kA saccA artha isa prakAra hai - 'puruSa mRtyu pAkara parabhava meM puruSapane ko prApta karatA hai aura pazu mRtyu pAkara parabhava meM pazupane ko prApta karatA hai / ' kahane kA tAtparya yaha hai ki jo manuSya bhadraka prakRtivanta arthAt sarala pariNAmI hotA hai, vinaya- viveka, namratA, saralatA ityAdi guNoM se yukta hotA hai, vaha manuSya isa bhava meM manuSyapane kA prAyuSya( 95 ) Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma bA~dhakara aura mRtyu pAkara punaH manuSya janma pAtA hai; arthAt punaH manuSya rUpa meM utpanna hotA hai| tathA jo pApI manuSya hotA hai vaha mRtyu pAkara pazu yA nArakI rUpoM meM bhI utpanna hotA hai| mAyAdi doSa yukta pazu bhI mRtyu pAkara punaH pazu rUpa meM utpanna hotA hai, kintu bhadraka pariNAmI pazu mRtyu pAkara manuSya yA devarUpa meM bhI utpanna hotA hai| isa prakAra prANiyoM kI bhinna-bhinna gatiyoM meM utpatti karma ke AdhIna hotI hai| isaliye prANiyoM kA vividhapanA dikhAI detA hai / phira jo tU mAnatA hai ki-jaisA kAraNa ho vaisA hI tadsadRza kArya sambhavatA hai| yaha bhI mAnyatA yuktisaMgata nahIM hai, kAraNa ki gobara Adi meM se bicchU Adi ko utpatti dekhI jAtI hai| isaliye nimitta mila jAtA hai to visadRza kAryoM kI arthAt vicitra kAryoM kI bhI utpatti hotI hai| sArAMza yaha hai ki ukta vedavAkyoM se sandeha-saMzaya meM par3e hue sudharma kA saMzaya dUra karate hue prabhu ne kahA koI manuSya apane jIvana meM namratAdi manuSyapane ke AyuSya ko bandha karAne vAle guNoM ko apanAve aura acchI taraha se jIve to vaha punaH bhI manuSya hotA hai / yaha vAkya Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prakAra ke artha kA nirUpaNa karane vAlA hai| kintu 'manuSya manuSya hI hotA hai' aise artha kA nizcaya karAne vAlA nhiiN| kyoMki viSTA se kITa utpanna hote haiM, kaMDoM meM bicchU, zRga meM me zara-prANa vanaspati tathA sarasoM ke lepa se boyA jAya to eka pRthak hI ghAsa utpanna hotI hai / gAya ke tathA ajA ke roma se dUrvA tathA dhro utpanna hotI hai tathA pRthak-pRthaka aneka dravyoM ke sammizraNa se sarpa, siMha, matsya ityAdi aura maNi, svarNAdi utpanna hote haiM / ataH vastu sadRza bhI hotI hai tathA visadRza bhI hotI hai / ise anekAnta dRSTi se svIkAranA caahiye| jo isa loka meM hai vaha paraloka meM sarvadA asadRza hai| paraloka meM bhI devatva ko prApta sabhI samAna zarIra nahIM hote aura na hI sarvathA asamAna hI hote haiM / ___ isa taraha sarvajJa vibhu zrI mahAvIrasvAmI bhagavAna ke muha se "puruSo vai puruSatvamaznute pazavaH pazutve" veda kI isa zruti kA sahI artha jAnakara 'maiMne jo artha kiyA vaha asatya-ayukta thA' aisA mAnakara prabhu ke yuktisaMgata suvacana sunakara pA~caveM zrIsudharmA nAma ke dvija (brAhmaNa) kA 'jaisA yahA~ hai vaisA hI janma parabhava meM hotA hai ki nahIM ?' isa viSaya kA saMdeha-saMzaya naSTa huaa| tatkAla ( 97 ) Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsudharmA nAmaka vipra paMDita ne apane sarvajJapane ke abhimAna ko tilAMjali de dI aura sacce sarvajJa vibhu zrI mahAvIra bhagavAna kA ziSya banane kA nirNaya kiyaa| unake sAtha Aye hue unake pAMca sau ziSyoM ne bhI unake sAtha meM hI dIkSita hone kA vicAra kiyaa| chinna sandeha-saMzaya vAle aise zrI sudharmAdvija bhI apane pA~ca sau chAtroM ke sAtha prabhu ke pAsa pravajita-dIkSita hue| dIkSA pAne ke sAtha hI unhoMne bhagavAna kI tIna pradakSiNApUrvaka 'bhagavan ! kiM tattvaM ?' isa prakAra tIna bAra puuchaa| bhagavanta ne kahA-"upannei vA, vigamei vA, dhuvei vA" arthAt-'sarva padArtha vartamAna paryAya rUpa meM utpanna hote haiM, pUrva ke paryAya rUpa meM naSTa hote haiM tathA mUla dravya rUpa meM dhra va-nitya rahate haiN|' isa taraha sarvajJa prabhu ke muMha se 'tripadI' sunakara gaNadhara zrIsudharmA svAmIjI ne eka hI antarmuhUrta meM sampUrNapane 'zrIdvAdazAGgI' kI sundara racanA kii| // iti zrIgaNadharavAde paJcama gaNadhara zrIsudharmA svAmIjI kA saMkSipta varNana // ( 98 ) Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * chaThe gaNadhara zrImaNDitajI * 'bandha - mokSa kA sandeha' prathama zrIindrabhUti se paMcama zrIsudharmAsvAmI paryanta viprapaNDitoM kI pravrajyA dIkSA sunakara chaThe zrImaNDita nAma ke viprapaNDita ne bhI vicAra kiyA ki jinake pAsa zrIindrabhUti prAdi pA~coM jana apane-apane ziSya parivAra sahita dIkSita hue aura pA~coM mukhya unhIM ke hI ziSya bane, ve mere bhI pUjya haiM / aba maiM bhI zIghra unake pAsa jAU~ aura apane mana kA sandeha - saMzaya dUra karU~ / isa taraha nirNaya karake chaThe zrImaNDita nAma ke vipra paNDita apane sAr3he tIna sau ziSyoM ko sAtha lekara sarvajJa vibhu zrImahAvIra svAmI bhagavAna ke pAsa Aye / usI samaya bhagavAna ne bhI madhuravANI meM usake nAma aura gotra kA uccAraNa karate hue use kahA ki atha bandha-mokSaviSaye, sandigdhaM maNDitAbhidhaM vibudham / Uce vibhuryathAsthaM vedArthaM kiM na bhAvayasi ? // ( 99 ) Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "he maNDita ! tere antaHkaraNa meM yaha sandeha- saMzaya hai ki -- 'AtmA ko karma kA bandha tathA karma se mokSa hai ki nahIM ?' yaha sandeha bhI tuma ko paraspara viruddha bhAsate hue vedapadoM se huA hai / " sa eSa viguNo vibhurna badhyate saMsarati vA mucyate mocayati vA na vA eSa bAhyamabhyantaraM vA veda / " ukta vedapadoM se tU jAnatA hai ki -- 'AtmA ko karma kA bandha aura karma se mokSa nahIM hai / ' artha tU isa prakAra karatA hai -- sattvAdi guNoM se rahita aura sarvatra vyApaka aisI yaha AtmA na to bandhana meM prAtI hai aura na saMsAra ke parivartana se parivartita hotI hai tathA na mokSa prApta karatI hai aura na mukta karavAtI hai / inakA arthAt - 'sattva, rajas aura tamas' ina guNoM se rahita aura vyApaka yaha jIva, puNya-pApa se saMsAra meM paribhramaNa nahIM karatA hai, karmarUpI bandhana hone se usakA mokSa bhI nahIM hotA tathA akarttA hone se anya kisI ko karma se mukta bhI nahIM karatA hai / punaH yaha jIva apane se bhinna aise mahat ahaMkAra ityAdi bAhyasvarUpa ko tathA abhyantara yAnI apane svarUpa ko nahIM jAnatA hai / kAraNa ki jJAna prakRti kA dharma hai, ( 100 ) Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kintu prAtmA kA dharma nhiiN| ataH jIva bAhya aura abhyantara svarUpa ko nahIM jAnatA hai| isa taraha vedapadoM se tU jAnatA hai ki--'aAtmA ko bandha aura mokSa nahIM hai|' phira AtmA ko bandha aura mokSa jAnane vAle anya vedapadoM ko dekhakara tU sandeha-saMzaya meM par3A ki AtmA ko karma kA bandha aura mokSa hai ki nahIM ? . AtmA ko bandha aura mokSa jAnane vAle vedapada nimnalikhita haiM--"na ha vai sazarIrasya priyA'priyayorapahatirasti, azarIraM vA vasaMtaM priyA-'priye na spRshtH|" zarIra sahita yAnI saMsArI AtmA ko sukha aura duHkha kA abhAva nahIM hI hai| arthAt saMsArI prAtmA ko sukha aura duHkha avazya hI bhogane par3ate haiN| kAraNa ki usako sukha aura duHkha ke kAraNabhUta zubha-azubha karma hote haiN| zarIrarahita yAnI karma se mukta banI huI aura loka ke agra bhAga meM basI huI AtmA ko sukha aura duHkha donoM sparza nahIM karate haiN| kyoMki isa muktAtmA ko sukha aura duHkha ke kAraNabhUta eka bhI karma sAtha meM nahIM hai| isa prakAra ke vedapadoM se spaSTa hotA hai ki 'prAtmA ko bandha aura mokSa hai|' ( 101 ) Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa taraha paraspara viruddha bhAsate hue vedapadoM se tuma sandeha-saMzaya meM par3e ho| parantu he maNDita ! yaha tumhArA sandeha-saMzaya asatya-ayukta hai| kAraNa ki 'sa eSa viguNo vibhurna badhyate0' ityAdi vedapadoM kA tumhArA artha vAstavika nahIM hai| usakA saccA artha to isa prakAra hai-- ____ viguNaH' yAnI chadmasthapane ke guNarahita aura 'vibhuH' yAnI kevalajJAna svarUpa meM sarva vyApaka aisI AtmA arthAt muktAtmA 'na badhyate' karma se ba~dhatI nahIM hai, 'na saMsarAta vA' saMsAra meM paribhramaNa nahIM karatI hai, 'na mucyate' karma se mUkAtI nahIM hai tathA 'na mocayati vA anya ko karma se mUkAtI bhI nahIM hai| punaH 'na vA eSa bAhyamabhyaMtaraM vA veda' yaha muktAtmA puSpa, candana ityAdika se hone vAle bAhya sukha ko tathA abhimAna se hone vAle Antarika sukha ko anubhavarUpa meM nahIM jaantaa| arthAt vaha .sAMsArika sukha ko bhogatA nahIM hai| sArAMza yaha hai ki nizcayadehadhArI AtmA ko sukha-duHkha kI nivRtti nahIM hai, arthAt sukha-duHkha donoM hote hI haiN| kintu deharahita mukta AtmA ko duHkha-sparza nahIM krte| ina padoM se nizcaya hI veda ( 102 ) Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma-bandhana ko mAnatA hai| isa prakAra vedapadoM ke vAstavika artha ko nahIM samajhane se viruddhatA jJAta hotI hai| vAstava meM 'viguNa' yAnI chadmasthapane ke guNa jisake naSTa hue haiM aura 'vibhu' yAnI kevalajJAna aura kevaladarzana svarUpe vizvavyApaka prAtmA naye karma ke bandhana meM nahIM paataa| yadi 'bandha-mokSa' na ho to mukti kA bodha tathA tadartha sArI kriyAoM kA phala hI niSphala hogaa| puna: pratyakSa sukha tathA duHkha, puNya tathA pApa, janma tathA maraNa Adi kA sambandha karma ke kAraNa hI hai| aMkura tathA phala ke samAna donoM meM kArya-kAraNa bhAva se sthita hai / bIja se aMkura tathA aMkura se bIja anAdikAla se calita hai| usI prakAra deha se karma tathA karma se deha bhI kramazaH anAdikAla se prArambha hai| karma pUrva meM yA jIva pUrva meM ? arthAt-pahale aMDA huA ki murgI huI ? ina vikalpoM ko kahIM avakAza nahIM hai| zarIra se karma hote haiM tathA pUrva karmoM kA pariNAma yaha zarIra hai| isa prakAra kArya-kAraNa se donoM kA sambandha anAdikAla se hai| jIva-AtmA karma dvArA zarIra ko utpanna karatA hai| ataH kartA hai aura zarIra dvArA karma kI utpatti ( 103 ) Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karane se karma kA bhI karttA hai / jisa prakAra ghaTa kA utpAdaka kumbhakAra yaha ghaTa kA karttA hai, usI prakAra jIva tathA karma kA sambandha anAdikAla kA hai tathA karmoM kA bandha bhI anAdikAla kA hai / prazna - punaH zrImaNDita ne pUchA, 'he prabho ! karma tathA bandha kA sambandha yadi anAdikAla se zAzvata hai to phira mokSa ko kahA~ avakAza milegA ? ' pratyuttara meM prabhu ne kahA ki - ' tathA na badhyate mithyA" yadi bIja tathA aMkura jo donoM kArya-kAraNa bhAva se zAzvata haiM, unameM se kisI bhI eka kA apane kArya meM zaithilya yA vinAza hogA to eka kI paramparA ke vinaSTa hote hI dUsarI paramparA bhI naSTa ho jAtI hai / arthAt kAraNa ke naSTa hote hI kArya bhI naSTa ho jAtA hai / kArya ke naSTa hone para navIna kAraNoM kI sRSTi naSTa ho jAtI hai / yathA - suvarNa tathA miTTI kA saMyoga khAna meM paramparAgata kArya-kAraNa mAna se hone para bhI agni ke saMyoga se eka kA naSTa honA, vaha donoM kI samavAyAvasthA ko naSTa kara detA hai / usI prakAra bandha meM sar3ane se pUrva hI jIva mokSa ko prApta kara letA hai / jahA~ janma, jarA, maraNa, sukha-duHkha, saMtApa, roga, zoka, ( 104 ) Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaya, pIr3A ityAdi svataH hI naSTa ho jAte haiM / isa taraha muktAtmA kA svarUpa batAne vAle ye vedapada haiM / kintu saMsArI AtmA ko to karma kA bandha bhI hotA hai aura karma se mokSa bhI / isI bhA~ti sarvajJa vibhu zrImahAvIra svAmI bhagavAna ke vadana - mu~ha se " sa eSa viguNo vibhurna badhyate saMsarati vA mucyate mocayati vA / " ityAdi vedapadoM kA sahI artha jJAta kara maiMne jo artha kiyA, vaha mithyA thA; aisA jAnakara tathA 'AtmA ko karma kA bandha hotA hai aura mokSa bhI hotA hai' aise prabhu ke yuktisaMgata suvacana sunakara zrImaNDita vipra paMDita kA 'AtmA ko karma kA bandha aura karma se mokSa hotA hai ki nahIM ? " isa viSaya kA sandeha saMzaya naSTa huA / tatkAla zrImaNDita vipra ne apane sarvajJapane ke abhimAna ko tilAMjali de dI aura sacce sarvajJa vibhu zrImahAvIra bhagavAna kA ziSya banane kA nirNaya kiyA / sAtha meM Aye hue sAr3he tIna sau chAtroM ne hI dIkSita hone kA vicAra kiyA / vAle aise zrImaNDita vipra apane sAr3he sAtha prabhu ke pAsa pravrajita - dIkSita hue / bhI unake sAtha chinna sandeha - saMzaya tIna sau chAtroM ke unhoMne dIkSA ( 105 ) Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAne ke sAtha hI bhagavAna ko tIna pradakSiNApUrvaka 'bhagavan ! kiM tattvaM ?' isa prakAra tona bAra pUchA / bhagavanta ne pharamAyA-'" upanna i vA, vigamei vA, dhuvei vA " arthAt'sarva padArtha varttamAna paryAya rUpa meM utpanna hote haiM, pUrva ke paryAya rUpa meM naSTa hote haiM tathA mUla dravya rUpa meM dhra uvanitya rahate haiM / ' isa taraha sarvajJa prabhu ke mu~ha se 'tripadI' sunakara chaThe gaNadhara zrImaNDita ne eka hI antarmuhUrta meM sampUrNapane zrIdvAdazAGgI kI sundara racanA kI / // iti zrIgaraNadharavAde chaThe gaNadhara zrImaNDita kA saMkSipta varNana | ( 106 ) Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sAtaveM gaNadhara zrImauryaputra hai| ____'deva kA sandeha-saMzaya' pUrvokta zrIindrabhUti Adi chaha agrajoM ko pravajitadIkSita hue sunakara sAtaveM zrImauryaputra nAmaka vipra paNDita ne bhI vicAra kiyA ki jinake zrIindrabhUti prAdi chaha agraja viprapaNDita apane ziSya-parivAra ke sAtha vahA~ jAkara ziSya bane, ve mere bhI pUjya hI haiN| maiM bhI apane ziSya-parivAra sahita vahA~ zIghra jAU~ aura apane antaHkaraNa meM vidyamAna sandeha-saMzaya ko dUra kruuN| isa taraha vicAra kara zrImauryaputra vipra paNDita bho apane sAr3he tIna sau vidyArthiyoM ke parivAra sahita sarvajJa vibhu zrImahAvIra bhagavAna ke pAsa Aye / uso samaya bhagavAna ne bhI madhuravANI se usake nAma-gotra kA uccAraNa karate hue usako kahA "atha devaviSayasandeha-saMyutaM mauryaputranAmAnam / Uce vibhuryathAsthaM, vedArtha ki na bhAvayasi ? // ( 107 ) Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraspara " he mauryaputra ! tere hRdaya meM yaha sandeha - saMzaya hai ki- 'deva hai ki nahIM ?' yaha sandeha tuma ko viruddha bhAsate hue vedapadoM se huA hai / " ko jAnAti mAyopamAn gIrvANAn indra-yama- varuraNa - kuberAdIn" iti / ukta vedapadoM se tU jAnatA hai ki - ' deva nahIM hai / ' indra, yama, varuNa aura kubera Adi mAyA sadRza devoM ko kauna jAnatA hai ? arthAt indrAdi deva mAyArUpa haiM / jaise mAyA- indrajAla vAstavikapane kucha nahIM hai, vaise deva bhI vAstavikapane kucha nahIM haiM / punaH tumane vicArA hai ki nArakI to paratantra aura duHkha se duHkhI tathA vihvala hone se idhara nahIM A sakate haiM / isaliye unako pratyakSa rUpa meM dekhane kA koI bhI upAya na hone se sirpha zAstra ke anusAra 'nArakI haiM' aisI zraddhA rakhanI cAhiye / parantu deva to svatantra aura prabhAvazAlI hone se idhara Ane ke lie samartha hote hue bhI ve deva dRSTigocara nahIM hone se nahIM haiM / phira deva kI sattA pratipAdana karane vAle anya vedapadoM ko dekhakara tU sandeha - saMzaya meM par3A hai ki 'deva haiM ki nahIM ?' deva kI sattA pratipAdana karane vAle veda pada haiM- " sa eSa yajJAyudhI yajamAno'JjasA svarlokaM lagatA hai ki deva (805) Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacchati / " arthAt-'yajJarUpI zastra-hathiyAravAlA yaha yajamAna zIghra svargaloka-devaloka meM jAtA hai|" isa prakAra ke vedapadoM se spaSTa hotA hai ki, 'deva haiM' kAraNa ki jo deva na hote to devaloka kahA~ se hotA ? / isaliye paraspara viruddha bhAsate hue vedapadoM se tU sandehasaMzaya meM par3A hai ki 'deva haiM ki nahIM ? kintu he mauryaputra ! yaha terA sandeha-saMzaya ayukta hai| kyoMki idhara isa divya samavasaraNa meM Aye hue ina devoM ko tU aura maiM sabhI pratyakSa dekha rahe haiN| punaH candra aura sUrya Adi jyotiSka devoM ke vimAnoM ko to sarvaloga pratyakSa dekhate haiN| jo deva na hote to ye vimAna nahIM dikhAI dete / veda ke padoM meM devoM ko jo mAyAsadRza kahA hai usase devoM kA anityapanA sUcita kiyA hai| arthAt dIrgha AyuSyavAle deva bhI apanA AyuSya pUrNa hote hI vahA~ se tatkAla cyavate haiM arthAt anya gati meM cale jAte haiN| isaliye kahA hai ki anya padArthoM kI bhA~ti deva bhI anitya haiM / isaliye devapane kI AkAMkSA nahIM rakho, sirpha aise mokSa kI prApti kI hI bhAvanA rakho aura usako ho zIghra prApta karane ke lie sarvathA prayatnazIla raho / isa taraha devoM kA anityapanA sUcita kara ( 109 ) Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANiyoM ko bodha diyA hai / kintu ye vedapada ' deva nahIM haiM' aisA nahIM kahate haiM / deva svatantra aura prabhAvazAlI hote hue bhI saMgItakAryAdika meM vyagratA, divya prema tathA viSayoM meM Asakti Adi kAraNoM se tathA manuSyaloka kI durgandha se idhara Ate nahIM haiM / ve kevala zrItIrthaMkara bhagavantoM ke pA~coM kalyANakoM ke prasaGga para, bhakti se tathA pUrvabhava kI prIti yA dveSa Adi kAraNoM se idhara Ate haiM / sArAMza yaha hai ki sAtaveM zrImauryaputra ko prabhu ne kahA ki - "yo jAnAti mAyopamAn gIrvANAn indra-yama-varuNakuberAdIn " arthAt indrajAla ke samAna indra, yama, varuraNa aura kubera Adi devoM ko kisane dekhA hai ? aisA artha karake tumane 'deva nahIM hai' aisA samajhA hai aura " sa eSa yajJAyudhI yajamAno'JjasA svarlokaM gacchati / " yaha yajJa karane vAlA yAjJika zIghra hI svargaloka meM jAtA hai / isa prakAra ke vedapadoM se tumheM paraspara viruddhatA jJAta hotI hai, kintu vAstava meM viruddhatA hai nahIM / kyoMki tuma aura hama devoM ko pratyakSa dekha sakate haiM / devoM ko mAyopamAn isa hetu se kahA hai ki deva bhI anitya haiM / unheM bhI zAzvata sukha nahIM hai / pUrva ke ( 110 ) Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devabhava tathA vahA~ ke bhogoM ko jAtismaraNa jJAnavAle pratyakSa dekha sakate haiN| devabhava kI prApti kI kriyA bhI vedoM meM varNita hai| ati puNyavAna ko puNya bhogane kA antatogatvA koI sthAna to honA caahiye| isase bhI devagati siddha hotI hai| loka atipuNyazAlI ko devopama mAnate haiN| yaha saMsAra devoM ke dvArA anugraha aura pIr3A donoM ho prApta karatA hai to kaI bAra pIr3A kA anubhava bhI deva karAte haiN| sUrya-candrAdi ke vimAnoM meM rahane vAlA koI to hogA hii| isase bhI devatva siddha hotA hai| saMsAra meM aisA koI nahIM hai jo saba prakAra se sukhI ho, tathA sarvadA sukha meM hI rhe| manuSya kitanA hI sukhI ho; Adhidaivika, Adhibhautika, jarA, iSTaviyoga, roga Adi kA duHkha bhogatA hI hai aura utkRSTa dAnAdika se puNyavAna banakara use bhI kahIM-na-kahIM bhogatA hai to vahI devatva hai| zrImauryaputra kSaNabhara vicAra karake punaH zaMkA karate haiM ki "to phira deva manuSya ke samAna hI svecchAvihArI hone para yahA~ bAra-bAra Ate kyoM nahIM haiM ?" prabhu ne kahA--"ye deva svarga meM viSayoM ke sukha meM lipta evaM ( 111 ) Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Asakta hone se binA kArya jaise Aja Aye hue dikhate haiM vaise bAra-bAra nahIM Ate haiN| usake bhI aneka kAraNa haiM-- (1) devoM ko bAra-bAra yahA~ pAne kA vizeSa koI kAraNa nahIM hai| (2) svarga ke sukha kI tulanA meM yaha manuSya loka duHkhapUrNa evaM durgandhamaya hai| ve svayaM svAdhIna evaM sazakta haiM, ataH manuSyoM se unakA koI svArtha nahIM hai| zrItIrthaMkarabhagavantoM ke kalyANaka mahotsavoM meM, bhakti se, kevalajJAniyoM se apanA sandeha nivAraNa karane hetu, yA pUrva bhava ke mamatva ke kAraNa, yA vacanabaddha hone para, yA viziSTa prakAra kI tapAnuSThAna kriyA hone para, upAsanA mantrAdi ke AdhIna hone para, yA svayaM kI icchA se krIr3A kautukArtha yA sAdhujanoM ke parIkSArtha devagaNa manuSyaloka meM Ate haiN| isa taraha sarvajJa vibhu zrImahAvIrasvAmI bhagavAna ke muMha se "ko jAnAti ? mAyopamAn gIrvANAn indra-yamavaruNa-kuberAdIn" vedapadoM kA sahI artha jAnakara Aja taka maiMne jo artha kiyA vaha asatya-ayukta thA aisA mAna kara, tathA 'deva haiM' prabhu ke aise yuktisaMgata suvacana sunakara ( 112 ) Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtaveM zrImauryaputra viprapaNDita kA "deva hai ki nahIM ?" isa viSaya kA sandeha-saMzaya naSTa huNpaa| 'deva haiM isa satya kathana kA nizcaya apane mana meM nizcita huaa| usI samaya zrImauryaputra ne apane sarvajJapane ke abhimAna ko tilAMjali de dI aura sacce sarvajJa vibhu zrImahAvIra bhagavAna kA ziSya banane kA nirNaya kiyaa| unake sAr3he tIna sau chAtroM ne bhI unake sAtha hI dIkSita hone kA vicAra kiyaa| chinna sandeha-saMzaya vAle aise sAtaveM zrImauryaputra apane sAr3he tIna sau ziSyoM ke sAtha prabhu ke pAsa pravajita-dIkSita hue| dIkSA pAne ke sAtha hI unhoMne bhagavAna ko tIna pradakSiNA pUrvaka 'bhagavan kiM tattvaM ?' isa prakAra tIna bAra puuchaa| bhagavanta ne kahA-"upannei vA, vigamei vA, dhuvei vA" arthAt-'sarva padArtha vartamAna paryAya rUpa meM utpanna hote haiM, pUrva ke paryAya rUpa se naSTa hote haiM tathA mUla dravya rUpa meM dhra va-nitya rahate haiN|' isa taraha sarvajJa prabhu ke mu~ha se 'tripadI' sunakara ke gaNadhara zrImauryaputra ne eka hI antarmuhUrta meM sampUrNapane 'zrIdvAdazAGgI' kI anupama racanA kii| // iti zrIgaNadharavAde saptama gaNadhara zrImauryaputra kA saMkSipta varNana // ( 113 ) Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _* AThaveM gaNadhara zrIakampita OM - 'nAraka kA saMdeha-saMzaya' pUrvokta zrIindrabhUti Adi sAta agrajoM ko pravajitadIkSita hue sunakara AThaveM zrIprakampita nAmaka vipra paNDita ne bhI vicAra kiyA ki jinake zrIindrabhUti Adi sAtoM agraja vipra paNDita apane ziSya-parivAra ke sAtha ziSya bane, ve mere bhI pUjya hI haiN| maiM bhI apane ziSya-parivAra sahita vahA~ zIghra jAU~ aura apane antaHkaraNa meM vidyamAna sandeha-saMzaya ko dUra karUM / ___ isa taraha vicAra karake zrIprakampita vipra paNDita bhI apane tIna sau chAtroM ke sAtha sarvajJa vibhu zrImahAvIra bhagavAna ke pAsa aaye| usI samaya prabhu ne bhI madhuravANI meM usake nAma-gotra kA uccAraNa karate hue usako kahA"atha nArakasandehAt, sandigdhamakampitaM vibudhamukhyam / Uce vibhuryathAsthaM, vedArthaM ki na bhAvayasi ? // " ( 114 ) Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " he akampita ! tere hRdaya meM yaha sandeha - saMzaya hai ki- " nArakI hai ki nahIM ?" isa prakAra kA sandeha saMzaya tuma ko paraspara viruddha bhAsate hue vedapadoM se huA hai / " na ha vai pretya narake nArakAH santi " iti / ukta vedapadoM se tU jAnatA hai ki - ' nArakI nahIM hai / ' ina vedapadoM kA artha tuma isa prakAra se karate ho ki pretya arthAt paraloka - meM naraka meM nArakI nahIM haiM / arthAt koI bhI prANI mRtyu pAkara parabhava meM nArakI hote nahIM / phira tuma mAnate ho ki deva to candra-sUryAdi pratyakSa dikhAI dete haiM / manuSya kisI deva kI 'mAnatA' mAnate haiM, to kitaneka ko usa mAnI huI mAnatA kA phala milatA huA dekhA jA sakatA hai / isa taraha mAnatAdika kA phala dikhane se tathA anumAna se bhI pratIti hotI hai ki deva haiM / parantu nArakI na to pratyakSa se aura na anumAna se pratIti meM Ate haiM / isaliye nArakI nahIM haiM / phira "nArako vai eSa jAyate yaH zUdrAnnamaznAti " iti / zrarthAt - 'jo dvijabrAhmaNa zUdra kA anna khAtA hai, vaha nArakI hotA hai / ' ina vedapadoM se nArakI kI sattA bhI jJAta hotI hai / kyoMki - 'jo nArakI na hote to zUdra kA anna khAne vAlA vipra-brAhmaNa nArakI hotA hai' aisA kisa taraha kaha sakate ? isa taraha paraspara viruddha bhAsate hue vedapadoM se tuma sandeha ( 115 ) Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMzaya meM par3e ho ki-'nArakI hai ki nahIM ?'. parantu he akampita ! yaha terA sandeha-saMzaya ayukta hai, kyoMki-"na ha vai pretya narake nArakAH santi / " ina vedapadoM kA artha jo tuma ne kiyA hai, vaha vAstavika nahIM hai| usakA sahI artha isa prakAra hai___'paraloka meM naraka meM nArakI nahIM haiM, arthAt paraloka meM nArakI meruparvatAdika kI bhA~ti zAzvatA nahIM haiM, kintu 'jo jIva utkRSTa pApa ko upArjana karatA hai vaha mRtyu pAkara ke parabhava meM nArakI hotA hai / ' athavA 'nArakI punaH anantara nArakIpane utpanna nahIM hotA hai / ' . yaha vedapadoM kA artha hai, parantu 'nArakI nahIM hai' aisA vedapada nahIM kahate haiN| jaise deva kAraNavazAd idhara Ate haiM vaise nArakI paravazapanA hone se idhara nahIM A skte| kintu kSAyikajJAna vAle to nArakiyoM ko apane jJAna se pratyakSa dekhate haiN| chadmasthoM ko anumAna se nArakI kI pratoti ho sakatI hai| jaise jIva-prANI utkRSTa puNya kA phala anuttaradevapane utpanna hokara bhogatA hai, vaise utkRSTa pApa karane vAle jIva ko utkRSTa pApa kA phala bhI avazya hI bhoganA par3atA hai tathA vaha tIvra aura nirantara duHkha bhogane rUpa phala ko nArakIpane utpanna hokara bhogatA hai| kadAcit tuma aisA kaho ki utkRSTa pApa kA phala tiryaMcagati ( 116 ) Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM yA manuSyagati meM bhI bhoga sakate haiN| kyoMki tiryaMcagati meM aneka tiryaMcoM ko tathA manuSyagati meM aneka manuSyoM ko atyanta duHkhI dekhate haiM; kintu yaha kathana bhI ThIka nahIM hai| kAraNa ki tiyaMcagati aura manuSyagati meM tIvra aura nirantara duHkha nahIM hotaa| kadAcit duHkha vizeSa ho to bhI alpa sukha hotA hai| phira nArakiyoM ke jaisA tIvra duHkha kahA hai vaisA duHkha tiryaMcagati meM aura manuSyagati meM nahIM hotaa| utkRSTa pApa kA phala to tIvra aura nirantara duHkha bhogane kA hotA hai| isaliye mAnanA cAhiye ki utkRSTa pApa karane vAlA jIva mRtyu pAkara nArakI hokara tIvra aura nirantara duHkha bhogatA hai| . sArAMza yaha hai ki "na ha vai pretya narake nArakAH santi" ityAdi vedapadoM se tumako bhrama huA hai ki 'nArakI nahIM hai|' arthAt nArakI kI sattA nahIM hotii| dUsarI ora "nArako vai eSa jAyate yaH zUdrAnaM praznAti" ityAdi vedapadoM se yaha spaSTa hotA ki 'jo zUdra ke anna kA bhakSaNa karatA hai vaha nArakI hotA hai| arthAt-zUdra ke anna ko khAne vAlA brAhmaNa mRtyu pAkara naraka meM nArakI rUpa meM utpanna hotA hai| isa prakAra paraspara vedapadoM meM virodha Ane se tumako sandeha-saMzaya huA hai ki-"nArakI hai ki ( 117 ) Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM ?" kyoMki "na ha vai pretya narake nArakAH santi" yaha prathama vedavAkya bhI nArakI ke viSaya meM niSedhAtmaka artha vyakta nahIM karatA, isase yaha artha vyakta hotA hai ki nArakI meruparvatAdi ke samAna zAzvata nahIM rahate haiN| jo prANI utkRSTa pApa upArjana karatA hai, vaha mRtyu pAkara parabhava meM nArakI hotA hai| punaH usa nArakI se mRtyu pAkara dUsare bhava meM vahI phira nArakI nahIM bntaa| ataH sarvathA nArakI kA abhAva nahIM hai| ati pApa ko bhogane ke liye nArakIsthiti mAnanI hI hogii| isa loka meM prApta puruSa ke pratyakSa ko sva pratyakSa jaisA hI svIkAra kiyA jAtA hai| jaise siMha Adi kA pratyakSa sabhI ko nahIM hotA, phira bhI apratyakSa nahIM hai| tuma svayaM kA hI vicAra karo, kyA tumane sAre deza, nagara, grAma, nadI, nada, kAla ityAdi sabhI dekhe haiM ? phira ve dUsaroM ko pratyakSa haiM yA hue haiN| isaliye hameM bhI svIkArya haiN| isI prakAra nArakI mujhe pratyakSa hai to tuma ko bhI pratyakSa hI hai| vAstava meM, indriyapratyakSa saba saca nahIM hai| yaha eka prakAra kA bhrama hai| indriyapratyakSa to Upara se hI pratyakSa kahA jAtA hai| saccA pratyakSa to atIndriya hI ( 118 ) Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| kyoMki usakA jJAna sIdhA prAtmA ko hI hotA hai| jaise-gavAkSa svayaM to nahIM dekha sakatA, kintu gavAkSa se saba kucha dekhA jA sakatA hai; ityAdi / isa taraha sarvajJa vibhu zrI mahAvIra bhagavAna ke muMha se "na ha vai pretya narake nArakAH santi" ina vedapadoM kA sahI artha pAkara tathA 'nArakI hai' aise prabhu ke yuktisaMgata suvacana sunakara AThaveM zrI akampita vipra-paNDita kA "nAraka hai ki nahIM ?" isa viSaya kA sandeha-saMzaya naSTa huA / "nAraka hai" isa satya kathana kA nizcaya unake antaHkaraNa meM nizcita huaa| tatkAla zrI akampita ne apane sarvajJapane ke abhimAna ko tilAMjali de dI aura sacce sarvajJa vibhu zrI mahAvIra bhagavAna kA ziSya banane kA nirNaya kiyaa| unake sAtha meM Aye hue tIna sau ziSyoM ne bhI unhIM ke sAtha dIkSita hone kI taiyArI kii| chinna sandeha-saMzaya vAle aise AThaveM zrI akampita apane tIna sau chAtroM ke sAtha prabhu ke pAsa dIkSita hue / dIkSA pAne ke sAtha hI unhoMne bhagavAna ko tIna pradakSiNApUrvaka 'bhagavan ! ki tattvam ?' isa prakAra tIna bAra puuchaa| bhagavanta ne bhI kramaza: "upannei vA, vigamei vA, dhuvei vA" arthAt-'sarva padArtha vartamAna paryAya rUpa meM utpanna hote ( 119 ) Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiM, pUrva ke paryAya rUpa se naSTa hote haiM tathA mUla dravya rUpa meM dhra va-nitya rahate haiM aisA upadeza diyA / __isa taraha sarvajJa vibhu ke vadana-muha se 'tripadI' sunakara gaNadhara zrI akampita ne eka hI antarmuhUrta meM sampUrNapane 'zrIdvAdazAGgI' kI atyuttama-sundara racanA kii| // iti zrI gaNadharavAve aSTama gaNadhara zrI akampita kA saMkSipta varNana // jmagniti ( 120 ) Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * nauveM gaNadhara zrIacalabhrAtA hai 'puNya-pApa ke viSaya meM saMzaya' pUrvokta zrIindrabhUti Adi aATha agrajoM ko prajitadIkSita hue sunakara navame zrIacalabhrAtA nAmaka viprapaNDita ne bhI vicAra kiyA ki jinake zrIindrabhUti Adi ATha agraja vipra-paNDita apane ziSya-parivAra sahita vahA~ jAkara ziSya bane, ve mere bhI pUjya hI haiN| maiM bhI apane chAtroM ke sAtha vahA~ zIvra jAU~ aura apane antaHkaraNa meM vidyamAna sandeha-saMzaya ko dUra kruu| isa taraha vicAra karake zrIacalabhrAtA vipra-paNDita bhI apane tIna sau ziSyoM ke sAtha sarvajJa prabhu zrImahAvIra paramAtmA ke pAsa aaye| usI samaya prabhu ne bhI madhuravANI meM usake nAma aura gotra kA uccAraNa karate hue kahA "atha puNye saMdigdhaM, dvijamacalabhrAtaraM vibudhamukhyam / Uce vibhuryathAsthaM, vedArtha kiM na bhAvayasi ? // ( 121 ) Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he acalabhrAtA ! tere antaHkaraNa meM yaha sandeha saMzaya hai ki-"puNya (aura pApa) hai ki nahIM ?" yaha sandeha-saMzaya tujhe paraspara viruddha bhAsate hue vedapadoM se huA hai| "puruSa evedaM gni sarva yad bhUtaM yacca bhAvyam / " ukta vedapadoM se tU jAnatA hai ki-puNya (aura pApa) nahIM hai| ina vedapadoM kA artha tuma isa prakAra karate ho ki yaha pratyakSa dikhAtA cetana-acetana svarUpa jo hogA ve sarva puruSa hI haiM arthAt prAtmA puNya-pApa binA nahIM hai / phira "puNyaHpuNyena karmaNA, pApaH pApena karmaNA" iti / 'puNyakarma yAnI zubhakarma dvArA prANI puNyazAlI hotA hai aura pApakarma yAnI azubhakarma dvArA prANI pApI hotA hai / ' ina vedapadoM se puNya-pApa kI sattA jJAta hotI hai| isa taraha paraspara viruddha bhAsate hue vedapadoM se tuma sandeha-saMzaya meM par3e ho ki, 'puNya-pApa haiM ki nahIM ? parantu yaha terA sandeha-saMzaya prayukta hai| kyoMki-"puruSa evedaM gni sarvaM yad bhUtaM yacca bhAvyam / " isakA saccA artha isa prakAra hai--'yaha pratyakSa dikhAtA huA cetanasvarUpa jo bhUtakAla meM huA aura bhaviSyakAla meM hogA, ve sarva AtmA hI haiN|' ina vedapadoM meM AtmA kI stuti kI ( 122 ) Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaI hai, kintu isase puNya-pApa nahIM hai, aisA samajhane kA nhiiN| jaise "viSNumayaM jagata" ityAdi vedapadoM meM samasta vizva ko viSNa maya kahA hai; parantu ye vedapada viSNu kI mahimA kA pratipAdana karane vAle haiN| isase anya vastuoM kA abhAva samajhane kA nahIM; vaise jo kiyA aura jo hogA ve sabhI prAtmA hI haiM, yaha AtmA kI mahimA batAI hai| usase AtmA binA puNya-pApa nahIM hai' aisA samajhane kA nhiiN| phira pratyeka prANI jo sukha aura duHkha kA anubhava karate haiM, usakA koI kAraNa to avazya honA hI caahiye| kyoMki kAraNa binA kArya sambhavatA nahIM hai| vaha kAraNa puNya aura pApa hai| . sArAMza yahI hai ki-'he acalabhrAtA ! "puruSa evedaM gniM sarva0" isa vedavAkya ko tuma barAbara samajhe nahIM ho / tumako bhI isI pada se zrI agnibhUti kI bhA~ti sandehasaMzaya huaA hai, jo yogya nahIM hai|" jisa taraha zrI agnibhUti ko ina vedavAkyoM kA artha yukti se samajhAyA thA, usI prakAra inheM bhI yukti se samajhAte hue bhagavAna bole"puNyaH puNyena karmaNA, pApaH pApena karmaNA" iti / ina vedapadoM se yaha siddha hotA hai ki-'puNyakarma se puNya aura pApakarma se pApa prApta hotA hai|' isase puNya tathA pApa ( 123 ) Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ donoM kI sattA siddha ho jAtI hai| tuma karma-kriyA ko vidyamAna to mAnate hI ho phira yadi karma vidyamAna hai to vaha sat hai yA asat ? puNya hai yA pApa ? zubha hai yA azubha ? ina donoM kA yoga hI saMsAra hai| ina donoM meM se eka bhI na rahe to saMsAra arthAt 'saMsarati puNye vA pApe' aura 'saMsaraNAt mokSaH' koI eka bhI na rhegaa|" zrI acalabhrAtA vipra ko isa viSaya meM puna: sandeha-saMzaya hotA hai aura apanI jijJAsA pUrNa karane hetu ve pUchate haiM ki "he prabho! pApa kA jaise-jaise kSaya hotA hai vaise-vaise sukha prApta hotA hai| pApa kA sarvathA vinAza hI mokSa hai / yadi aisA samajha liyA jAya to kyA harakata hai ? puNya kI pRthak sattA mAnane kI AvazyakatA hI kyA hai ?" prabhu ne kahA "he acalabhrAtA ! puNya kA pariNAma sukha hai aura pApa kA pariNAma duHkha hai| ataH eka hI vastu ke do pariNAma socanA pUrNataH avyAvahArika hai| pApa aura puNya donoM hI samavAya sthiti meM raha nahIM sakate / jaise amRta aura jahara, dUdha aura dhii| donoM hI samavAya sthiti meM pRthak-pRthak sattA dhAraNa nahIM kara sakate / " zrI acalabhrAtA bole-"aba mujhe jJAta ho gayA hai ki puNya aura pApa ye donoM pRthak-pRthak sattA vAle hote haiM aura ina donoM kA hI hetu karma hai aura karma kA hetu yoga hai| yaha yoga ( 124 ) Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yA to zubha hogA yA azubha hogA, zubhAzubha ho hI nahIM sktaa|" punaH sandeha-saMzaya vyakta karate hue bole ki-"yadi puNya aura pApa donoM hI svatantra haiM to donoM kA lakSaNa kyA hai ?" prabhu ne kahA ki-"jisakA vipAka zubha ho vaha puNya hai tathA jisakA vipAka azubha ho, vaha pApa hai| puNya aura pApa donoM hI pudgala haiN| jaise koI nagna aMga-zarIra meM tela mardanakara baiTha jAya to usa tela ke pramANa se hI zarIra meM rajakaNa cipkeNge| usI prakAra se snigdha bane hue jIva para rAga-dvaSAdi pApa-puNya karmarUpI raja cipakatI hai|" . isa taraha sarvajJa vibhu zrImahAvIra svAmI ke muMha se "puruSa evedaM gniM sarva." ina vedapadoM kA saccA artha pAkara tathA 'puNya-pApa haiM' aise prabhu ke yuktisaMgata suvacana sunakara navame zrI acalabhrAtA vipra paNDita kA "puNya-pApa hai ki nahIM ?" isa viSaya kA sandeha-saMzaya naSTa huaa| "puNya-pApa haiM" isa satya kathana kA nizcaya apane antaHkaraNa meM nizcita huA / tatkAla zrI acalabhrAtA ne apane sarvajJapane ke abhimAna ko tilAMjali de dI aura sacce sarvajJa vibhu zrImahAvIra bhagavAna kA ziSya banane kA nirNaya ( 125 ) Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiyA / unake tIna sau chAtroM ne bhI unake sAtha meM hI dIkSita hone kA vicAra kiyA / chinna sandeha - saMzaya vAle aise naveM zrI acalabhrAtA apane tIna sau chAtroM ke sAtha prabhu ke pAsa pravrajita - dIkSita hue / dIkSA pAne ke sAtha hI unhoMne bhagavAna kI tIna pradakSiNA pUrvaka 'bhagavan ! kiM tattvam ?' isa prakAra tIna bAra pUchA / bhagavanta ne bhI kramazaH " upannei vA, vigamei vA, dhuvei vA" arthAt - 'sarva padArtha varttamAna paryAya rUpa meM utpanna hote haiM, pUrva ke paryAya rUpa se naSTa hote haiM tathA mUla dravya rUpa meM dhruva - nitya rahate haiM / aisA kahA / isa taraha sarvajJa prabhu ke mu~ha se 'tripadI ' sunakara gaNadhara zrI acala bhrAtA ne eka hI antarmuhUrtta meM sampUrNapane 'zrIdvAdazAGgI' kI alaukika pratisundara racanA kI / - // iti zrIgaraNadharavAde nauveM garaNadhara zrI acalabhrAtA kA saMkSipta varNana | ( 126 ) Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dasaveM gaNadhara zrImetArya 'parabhava- paraloka kA sandeha - saMzaya ' pUrvokta zrIindrabhUti Adi nau vipra-paNDitoM ko pravrajita - dIkSita hue sunakara dasaveM zrImetArya nAmaka viprapaNDita ne bhI vicAra kiyA ki jinake zrIindrabhUti Adi nau agraja dvija paNDita apane ziSya parivAra sahita ziSya bana cuke, ve mere bhI pUjya hI haiN| maiM bhI apane vidyAthiyoM sahita vahA~ zIghra jAU~ aura apane hRdaya meM rahe hue sandeha-saMzaya ko dUra karU N / / isa taraha vicAra karake zrImetArya vipra-paNDita bhI apane tIna sau chAtroM ke parivAra sahita sarvajJa vibhu zrImahAvIra paramAtmA ke pAsa Aye / usI samaya prabhu ne bhI madhuravANI meM usake nAma aura gotra kA uccAraNa karate hue kahA- "tha parabhavasandigdhaM, metAyaM nAma paNDitapravaram / Uce vibhuryathAsthaM, vedArthaM kiM na bhAvayasi ? 11 ( 127 ) Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "he metArya ? tere hRdaya meM yaha sandeha-saMzaya hai ki"parabhava-paraloka hai ki nahIM ?" isa prakAra kA sandehasaMzaya tuma ko paraspara viruddha bhAsate hue vedapadoM se huA hai| "vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevA'nu vinazyati, na pretyasaMjJA'sti / " ukta vedapadoM se tU jAnatA hai ki 'parabhava-paraloka nahIM hai|' ina vedapadoM kA artha tuma isa prakAra se karate ho ki vijJAna kA samudAya hI pRthivyAdi pA~ca bhUtoM meM se utpanna hokara, punaH una bhUtoM meM hI vilaya pA jAtA hai| isaliye parabhava yAnI paraloka kI saMjJA ho nahIM hai| arthAt pRthivyAdi pA~ca bhUtoM meM se caitanya utpanna hotA hai aura jaba pA~ca bhUta vinaSTa hote haiM taba caitanya bhI jala meM parapoTA kI bhA~ti una bhUtoM meM laya ho jAtA hai| isa taraha caitanya yaha bhUtoM kA dharma hai tathA bhUtoM se naSTa hote hI vaha caitanya bhI naSTa ho jAtA hai| use anya-dUsarI gati meM jAne rUpa parabhava-paraloka nahIM hai parantu puna: "svargakAmo'gnihotraM juhuyAt" arthAt svarga kI abhilASA karane vAlA vyakti agnihotra homa kare tathA "nArako vai eSa jAyate yaH zUdrAnnamaznAti" arthAt jo vipra-brAhmaNa zUdra kA anna khAtA hai vaha nArakI hotA hai| ityAdi vedapadoM se parabhava-paraloka kI sattA vyakta hotI hai / ( 128 ) Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyoMki jo parabhava-paraloka nahIM hotA to agnihotra karane vAlA svarga meM kisa taraha jA sakatA? isa prakAra paraspara viruddha bhAsate hue vedapadoM se tU apane antaHkaraNa meM sandeha-saMzaya meM par3A hai ki 'parabhava-paraloka hai ki nahIM ? parantu he metArya ! yaha terA sandeha saMzaya ayukta hai| kAraNa ki ina vedapadoM kA artha tU barAbara samajhA nahIM hai|' aisA kaha kara ina vedapadoM kA satya-vAstavika artha jisa taraha zrI indrabhUti ko samajhAyA thA, usI taraha idhara bhI prabhu ne samajhAyA ki-"vijJAnaghana eva" arthAt jJAna evaM darzana kA upayoga, vaha vijJAna kahalAtA hai| usI vijJAna kA samudAya rUpa AtmA "etebhyo bhUtebhyaH samutthAya" jJeyapane arthAt jAnane yogyapane ko prApta hue ina pRthvI Adi bhUtoM se yA ghaTa-paTa ityAdi bhUtoM ke vikAra se yaha pRthvI hai, yaha ghaTa-ghar3A hai, yaha paTa-vastra hai' ityAdi prakAre una-una bhUtoM ke upayoga rUpa meM utpanna hokara "tAnyevA'nuvinazyati" arthAt una ghaTa ityAdi bhUtoM ke jJeyapane kA abhAva ho jAne ke bAda hI AtmA bhI unhIM ke upayoga rUpa meM vinAza ko prApta hotA hai aura anya padArtha ke upayoga rUpa meM utpanna hotA hai athavA sAmAnya svarUpa meM ( 129 ) Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahatA hai| use "na pretyasaMjJA'sti" arthAt isa taraha pUrva ke upayoga rUpa meM prAtmA na rahane se vaha pUrva ke upayoga rUpa saMjJA nahIM rahatI hai| ina vedapadoM se ghaTAdi bhUtoM kI apekSA prAtmA ke upayoga kI utpatti aura vinAza sUcita hotA hai, kintu isase bhUtoM meM se caitanya utpanna hotA hai, aisA nahIM smjhnaa| caitanya bhUtoM kA dharma nahIM hai, kintu prAtmA kA hI dharma hai| prAtmA dravya rUpa meM nitya hai aura vaha AtmA parabhava-paraloka meM jA sakatA hai tathA parabhava-paraloka se pA sakatA hai| AtmAe~ ananta haiN| jisa AtmA ne jaise kArya kiye haiM use tadanusAra hI gati milatI hai| sArAMza yaha hai ki "parabhava-paraloka hai ki nahIM ?" isa prakAra ke sandeha-saMzaya vAle zrI metArya vipra-paNDita ko "vijJAnaghana eva" ina vedapadoM kA saccA artha samajhAte hue sarvajJa vibhu zrI mahAvIra bhagavAna ne kahA ki-'he metArya ! bAlaka ko janmate hI stanapAna kI icchA hotI hai aura binA sikhAye vaha stanapAna karatA hai, yaha sabhI jAnate haiN| vAsanA ke binA icchA nahIM hotI tathA abhyAsa ke binA kriyA pAtI nhiiN| ata: vAsanA tathA kriyA kA zikSaNa jIva ko pUrva bhava meM hI prApta ho cukA ( 130 ) Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hotA hai / phira pUrva bhava kI sattA na ho to jIvoM kA jo vaicitrya hai vaha ghaTita nahIM ho sakatA / kyoMki binA hetu ke kArya ko utpatti nahIM hotI / saMsAra meM vaicitrya eka hI mAtA kI kukSi- udara se janma pAne vAlI santAnoM meM bhI dikhAI detA hai / isakA kAraNa bhI pUrva janma kA anubandhana hai tathA jahA~ anubandhana hai to pUrvabhava - paraloka bhI hai aura isI prakAra pUrvabhava paraloka kA bhI pUrvabhava, usakA bhI pUrvabhava isa prakAra bhavabhavAntara ananta bhava haiM / matijJAna ke bhedoM ke antargata prAyA huA jAtismaraNa jJAna bhI pUrva bhava ko siddha karatA hai / isa taraha sarvajJa vibhu zrImahAvIra bhagavAna ke mu~ha se "vijJAna ghana eva0 " ina vedapadoM kA saccA artha pAkara tathA " parabhava - paraloka hai" aise prabhu ke yuktisaMgata suvacana sunakara dasaveM zrImatArya vipra-paNDita kA " parabhava- paraloka hai ki nahIM ? " isa viSaya kA sandeha - saMzaya naSTa huA / " parabhava- paraloka hai" isa satya kathana kA nizcaya apane anta:karaNa meM nizcita huA / tatkAla zrImetAryaM vipra ne apane sarvajJapane ke abhimAna ko tilAMjali de dI aura sacce sarvajJa vibhu zrImahAvIra paramAtmA kA ziSya banane kA nirNaya kiyA / unake ( 131 ) Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIna sau chAtroM ne bhI unake sAtha meM hI dIkSita hone kI taiyArI kI / chinna sandeha - saMzaya vAle aise dasaveM zrImetArya vipra apane tIna sau chAtroM ke sAtha prabhu ke pAsa hue / dIkSA pAne ke sAtha hI unhoMne pradakSiNA pUrvaka 'bhagavan ! kiM tattvam ?' bAra pUchA / bhagavanta ne bhI kramaza: " upannei vA, vigamei vA, dhuvei vA " arthAt - 'sarva padArtha varttamAna paryAya rUpa meM utpanna hote haiM, pUrva ke paryAya rUpa se naSTa hote haiM tathA mUla dravya rUpa meM dhruva - nitya rahate haiM / ' aisA upadeza diyA / isa taraha sarvajJa prabhu ke mu~ha se 'tripadI ' sunakara gaNadhara zrImetArya ne 'zrIdvAdazAGgI' kI adbhuta evaM atisundara racanA kI / pravrajita - dIkSita bhagavAna ko tIna isa prakAra tIna // iti zrIgaraNadharavAde dasaveM gaNadhara zrImetArya kA saMkSipta varNana || ( 132 ) Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * gyArahaveM gaNadhara zrIprabhAsa * _ 'mokSa kA sandeha-saMzaya' pUrvokta prathama zrIindrabhUti se lekara yAvat dazama zrImetArya paryanta dasoM vipra paNDitoM ko pravajita-dIkSita sunakara gyArahaveM zrIprabhAsa nAmaka vipra paNDita ne bhI vicAra kiyA ki jinake zrIindrabhUti Adi dasoM agraja dvija paNDita apane ziSya parivAra sahita unake ziSya bane, ve mere bhI pUjya haiN| maiM bhI apane ziSyoM sahita vahA~ jAU~ aura apane hRdaya meM vidyamAna sandeha-saMzaya ko dUra karU / - isa taraha vicAra karake zrIprabhAsa vipra paNDita bhI apane tIna sau chAtroM ke parivAra sahita sarvajJa vibhu zrImahAvIra bhagavAna ke pAsa aaye| usI samaya prabhu ne bhI madhuravANI meM usake nAma aura gotra kA uccAraNa karate hue kahA ki "nirvANaviSayasandeha-saMyutaM ca prabhAsanAmAnam / Uce vibhuryathAsthaM, vedArtha kiM na bhAvayasi ? // " ( 133 ) Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "he prabhAsa ! tere antaHkaraNa meM yaha sandeha-saMzaya hai ki-"nirvAraga yAnI mokSa hai ki nahIM?" isa prakAra kA sandeha-saMzaya tuma ko paraspara viruddha bhAsate hue vedapadoM se huA hai / "jarAmayaM vA yadagnihotram / " ukta vedapadoM se tU jAnatA hai ki-"mokSa nahIM hai / " ina vedapadoM kA artha tuma isa prakAra se karate ho ki jo agnihotra homa va 'jarAmayaM' yAnI yAvajjIva sarvadA karane yogya hai arthAt agnihotra kI kriyA jIvana paryaMta krnii| isase 'agnihotra' kI nitya karttavyatA siddha kI hai / phira agnihotra kI kriyA nirvANa-mokSa kA kAraNa nahIM bana sktii| kAraNa ki vaha kriyA 'zabala' hai| arthAt kitaneka jIvoM ke vadha kA kAraNa aura kitaneka jIvoM ke upakAra kA kAraNa hone se doSa mizrita hai| isaliye agnihotra karane vAle ko svarga milatA hai, mokSa nahIM mila sktaa| isa taraha sirpha svargarUpa hI phala dene vAlI kriyA ko jIvana paryanta karane kA kahane se mokSarUpa phala dene vAlI kriyA karane kA kAla nahIM rhtaa| kyoMki jIvana bhara agnihotra karane vAle ko aisA kaunasA kAla bAkI rahA ki jisa kAla meM vaha mokSa ke hetubhUta kriyA kara sake ? isase mokSa sAdhane vAlI kriyA kA kAla nahIM kahane se jJAta hotA hai ki mokSa nahIM hai / ( 134 ) Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArAMza yaha hai ki agnihotra kI kriyA mukti kA kAraNa nahIM banatI aura yaha kriyA sarvadA karane ke liye pratipAdita kI gaI hai| isase mokSasAdhaka kriyA karane kA kAla hI jIvana meM zeSa na rhaa| isase mokSa kA abhAva siddha hotA hai| isaliye tujhe lagatA hai ki mokSa nahIM hai| punaH veda meM Ae hue-"dubrahmaNI veditavye, paramaparaM ca, tatra paraM satyajJAnaM, anantaraM brahma ti"| 'T brahmaNI veditavye'-do brahma jAnanA, 'param aparaM ca'-eka para aura dUsarA apr| 'tatra paraM satyajJAnam'-unameM para satya hai, 'anantaraM brahmati' aura anantara brahma yAnI mokSa hai| arthAt do brahma jAnane yogya haiN| usameM eka para aura eka apr| satyajJAna yaha parabrahma hai aura vaha pIche kA apara brahma hai| aise artha vAle ina vedapadoM se tere antaHkaraNa meM 'mokSa hai' aisI bhI pratoti hotI hai tathA "saiSA guhA duHkhagAhA" arthAt saMsAra meM Asakta aise prANiyoM ko yaha mokSa rUpI guphA duHkhagAha hai| arthAt praveza na ho sake, aisI hai| ityAdi vedapadoM se mokSa kI sattA vyakta hotI hai| isa taraha paraspara viruddha bhAsate hue vedapadoM se tuma sandeha-saMzaya meM par3e ho ki 'mokSa hai ki nahIM?' ( 135 ) Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parantu he prabhAsa ! terA yaha sandeha-saMzaya ayukta hai| kyoMki "jarAmaryaM vA yadagnihotram" ina vedapadoM kA artha tumane barAbara nahIM samajhA hai| ina vedapadoM meM jo 'vA' zabda hai vaha api yAnI 'paNa' artha vAlA hai| ina vedapadoM kA artha aisA hotA hai ki 'yAvajjIva' arthAt jIvana paryanta bhI agnihotra homa krnaa| arthAt jo koI svarga kA arthI ho use jIvana paryanta bhI agnihotra karanA cAhie aura jo koI mokSa kA arthI ho use agnihotra chor3akara mokSasAdhaka kriyA bhI karanI caahie| kintu pratyeka prANI ko agnihotra hI karanA, aisA niyama nahIM hai| isa taraha nirvANa-mokSasAdhaka anuSThAna-kriyA karane kA kAla bhI veda ke ina padoM ne kahA hI hai| isase nirvANa yAnI mokSa hI hai| zuddha jJAna, darzana aura cAritra dvArA karma kA kSaya hotA hai tathA prAtmA ke karma kA kSaya honA yahI mokSa hai| sArAMza yaha hai ki "nirvANa-mokSa hai ki nahIM ?" isa sandeha-saMzaya vAle mAtra solaha varSa ke bAlapaNDita prabhAsa ko sarvajJa prabhu zrI mahAvIra paramAtmA ne kahA ki "he prabhAsa ! "jarAmayaM vA yadagnihotram" ina vedapadoM kA artha tuma yaha karate ho ki jarA-vRddhatva aura maraNa Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryanta yAvajjIva yajJa kriyA kare, to isase yaha siddha hotA hai ki yajJa ke karma ko bhogane ke liye punarbhava hogA hI, phira mokSa nahIM hotaa| kintu isake liye veda meM punaH anya pada bhI haiM ki-"brahmaNI veditavye, paramaparaM ca, tatra paraM satyajJAnaM, anantaraM brahma" iti / yaha vedavAkya mokSa kI vidyamAnatA ko pratipAdita karatA hai| isase yaha vyajita hotA hai ki svarga kA icchuka jIvana paryanta agnihotra kare tathA 'vA' arthApatti se mokSArthI svarga kI icchA chor3akara parabrahma-mokSa ko upAsanA kre| yahA~ prabhAsa punaH zaMkA karate hue pUchate haiM ki prabho ! isa anAdi saMsAra kA vinAza kaise hotA hai ? "yaha prazna hI mUla rUpa se bhramAtmaka hai, kyoMki dravya rUpa se anAdi kA vinAza nahIM hotaa| kintu paryAya se anAdi kA vinAza hotA hai| jaise ki manuSya kA vaMza anAdi hai / pitA ke binA putra kI utpatti nahIM hotii| phira bhI pratyeka ke putra ho hI, aisA nahIM hai| kisI kA vaza binA putra ke aTaka bhI jAtA hai| to isI taraha saMsAra bhI saMsaraNazIla hai, anAdi hai| punaH 'abhavya' aura 'jAtibhavya' binA jo hai unakA saMsAra kabhI aTakane vAlA nahI hai| kintu bhavyoM ke kAla, svabhAva, puruSArtha, karma aura ( 137 ) Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavitavyatA rUpa pA~ca hetutroM kA paripAka hote hI aTaka jAtA hai| pUrva meM ananta bhavya mokSa prApta kara cuke haiM tathA bhaviSya meM bhI ananta bhavya mokSa prApta kreNge|" ___ punaH prabhAsa paNDita apane sandeha-saMzaya ko vyakta karate hue prazna karate haiM-"mukta AtmAoM ko paramajJAna aura unameM sarva duHkhoM kA prabhAva kyoM hotA hai ?" prabhu ne kahA-"jJAna kA sambandha AtmA ke sAtha hai| indriyoM kA sambandha AtmA ke sAtha nahIM hai| kAraNa yaha hai ki jJAna prAtmA kA guNa hai| jisa prakAra paramAraNa rUpAdi rahita nahIM hote, usI prakAra prAtmA jJAna rahita nahIM hotI / AtmA caitanyavAna jJAnavAna hai| saMsArI AtmAoM ke samasta karmoM ke prAvaraNa naSTa hone se mukta AtmA paramajJAna vAle hote haiM tathA bAdhA evaM pIr3A kA kahIM nAma nizAna nahIM hone se sarvadA ve avyAbAdha haiN|" punaH prabhAsa paNDita apane sandeha-saMzaya ko vyakta karate hue bole-"he bhagavanta ! sAre karmoM kA vinAza hone para puNya-pApa kA bhI vinAza hogA, phira sukha kahA~ se ? phira sukha-duHkha kA AdhAra to deha hai aura mukta sukha aura duHkha kucha bhI nahIM hai to phira indriya ke abhAva meM sukha aura duHkha kaisA ?" punaH prabhu ne kahA ki- "he prabhAsa ! ( 138 ) Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tU puNya ke phala ko sukha kahatA hai| yahI tumhArA bhrama hai| vastutaH puNya kA phala bhI duHkha hI hai| kyoMki usameM bhI karma kA udaya to hai hii| to jo karmajanya hai usameM duHkha hogA hii| saMsAra jise sukha kahatA hai vaha eka jAti kA vyAdhi-pratikAra hai| jaise-kisI ko mIThI khujalI cale / use khujalAte samaya Ananda hotA hai, kintu bAda meM vahI vyAdhijanya hai| vAstava meM to vaha duHkha hI hai, sukha kA to mAtra AbhAsa hai| aviveka ke kAraNa hI sAMsArika sukha ko jIva sukhAbhAsa mAnatA hai / jabaki mokSa meM jIva niraMjana nirAkAra sacidAnaMda prAtmA svarUpa meM sadA magna rahatA hai| vahA~ kisI pudgala kA saMga nahIM rhtaa| ataH mokSa kA sukha sarvadA zAzvata sahaja svAbhAvika anaMta aura sampUrNa hai, jisameM duHkha kA aMzamAtra bhI nahIM hai| isase "nirvANa-mokSa hai' isa prakAra kA kathana sarvadA siddha hI hai tathA usakA mArga upAdeya hai|" prabhu ke isa prakAra yuktiyukta suvacanoM se apanI sampUrNa zaMkA ke nirmUla hone para prabhAsa paNDita ne bhI "nirvANa-mokSa hai" isa satya kathana kA nizcaya apane antaHkaraNa meM kiyaa| tatkAla laghuvaya vAle zrIprabhAsa ( 139 ) Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipra paNDita ne apane sarvajJapane ke abhimAna ko tilAMjali dI aura sacce sarvajJa vibhu zrImahAvIra bhagavAna kA ziSya banane kA nirNaya kiyA / unake tIna sau chAtroM ne bhI unake sAtha meM hI dIkSita hone kI taiyArI kI / dIkSA pAne ke chinna sandeha - saMzaya vAle aise gyArahaveM zrIprabhAsa vipra bhI apane tIna sau ziSyoM ke sAtha prabhu ke pAsa pravrajitadIkSita hue / sAtha hI unhoMne prabhu kI tIna pradakSiNA pUrvaka 'bhagavan ! kiM tattvam ?' isa prakAra tIna bAra pUchA / bhagavanta ne bhI kramazaH " upannei vA, vigamei vA, dhuvei vA" arthAt - sarva padArtha varttamAna paryAya rUpa meM utpanna hote haiM, pUrva ke paryAya rUpa se naSTa hote haiM tathA mUla dravya rUpa meM dhruva nitya rahate haiM / aisA upadeza diyA / - isa taraha sarvajJa vibhu zrImahAvIra paramAtmA ke mu~ha se 'tripadI ' sunakara garaNadhara zrIprabhAsa ne eka hI antamuhUrta meM sampUrNapane ' zrIdvAdazAGgI' kI alaukika - atyuttamaanupama racanA kI / // iti zrI gaNadharavAde gyArahaveM garaNadhara zrI prabhAsa kA saMkSipta varNana | ( 140 ) Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prakAra gautama gotra vAle pahale zrIindrabhUti se lekara gyArahaveM zrIprabhAsa paryanta gyAraha vipra paNDitoM ne apane cAra hajAra cAra sau ziSyoM sahita sarvajJa vibhu zrI mahAvIra bhagavAna ke pAsa pAramezvarI pravrajyA-bhAgavatI dIkSA svIkAra kara lii| arthAt kula 4411 brAhmaNoM ne dIkSA grahaNa kii| unameM mukhya gyAraha vipra paNDita zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA ke ziSya bne| ye gyAraha vidvAn paNDita sacce sarvajJa zrI mahAvIra bhagavAna kA ziSyapanA prAptakara tatkAla hI tattva jAnane ke arthI bne| gyArahoM hI dIkSita vipra munivara puna: prabhu ko vandana kara vinayapUrvaka "bhayavaM kiM tattaM ?" -'bhagavan tattva kyA hai ?' aisA prazna tIna bAra pUchate haiM / vizvavaMdya vizvavibhu sarvajJa zrI mahAvIra bhagavanta eka-eka bAra ke prazna ke pratyuttara meM kramaza: "uppannei vA, vigamei vA, dhuvei vA"-'sarva padArtha vartamAna paryAya rUpa meM utpanna hote haiM, pUrva ke paryAya rUpa se naSTa hote haiM tathA mUla dravya rUpa meM dhra va-nitya rahate haiM' arthAt-jagat utpanna hotA hai, naSTa hotA hai tathA dhra va rahatA hai; aisA upadeza dete haiN| isa vizva ke samasta padArtha utpatti, sthiti aura vinAza svabhAva vAle haiN| aisA zrIindrabhUtyAdi gyAraha gaNadharoM ne barAbara samajha liyA / ( 141 ) Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ina para cintana-manana karane meM sarvajJa prabhu zrI mahAvIra bhagavAna ke mukha se uccArita ye pratyuttara, apane pUrvabhava meM upArjita gaNadhara nAmakarma kA puNyodaya tathA prautpAtikI Adi buddhi ityAdi viziSTa kAraNoM ke saMmilana se unake jJAnAvaraNIya karma kA jabaradasta bhArI kSayopazama huaa| arthAt-pUrvakI kI huI dharma kI uttama ArAdhanA ke bala se tathA 'tripadI' prApta karane ke yoga se chadmasthAvasthA meM jitane zrutajJAna kI sambhAvanA ho sakatI thI utanA sampUrNa zrutajJAna mAtra eka antarmuhUrta meM hI zrIindrabhUtyAdi gyArahoM kI prAtmA meM pragaTa ho gyaa| isake bala se ina gyAraha gaNadharoM ne eka antarmuhUrta meM hI dvAdazAGga zrutajJAna kI racanA kii| arthAt sampUrNa 'dvAdazAGgI' kI racanA kii| vahI dvAdazAGgI pAgama hai, usI ke antargata caudaha pUrvo kI racanA jaannii| usI samaya bhagavAna bhI gyAraha janoM ko dvAdazAGga zruta kI anujJA dene ke liye tathA gaNadhara pada para sthApita karane ke liye taiyAra hue| usa samaya zrIzakrendra divya cUrNa se bhare hue vajramaya thAla ko lekara AyA aura prabhu ke pAsa khar3A rhaa| ye gyAraha gaNadhara bhI vinayapUrvaka prabhu ke pAsa Akara apanA mastaka namAkara aura aJjali jor3akara kramazaH khar3e rhe| bAda meM bhagavAna siMhAsana se khar3e hokara zrIzakendra mahArAjA ( 142 ) Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvArA apane sammukha donoM karoM dvArA dhare hue vajra ke thAla meM se cUrNa muSTi grahaNa karate haiN| isa vakta devatA divya vAjintranAda tathA gIta-gAnAdi banda karate haiN| isase vahAM para sampUrNa mauna chA jAtA hai| bhagavanta, zrIindrabhUti Adi gyAraha gaNadharoM ko dravya, guNa aura paryAya kA pratipAdana karane vAlA, tIrtha ke yogya jIvoM ko prApta karAne vAlI anujJA karate hue usa divya cUrNa ko kramazaH gyAraha gaNadharoM ke mastaka para DAlate haiN| usI samaya devatA bhI cUrNa, puSpa aura gandha Adi kI vRSTi una gyAraha gaNadhara bhagavantoM para karate haiN| bAda meM gyAraha gaNadharoM meM dIrghAyuSI arthAt sabase vizeSa AyuSyavanta zrI sudharmA svAmIjI hone se unhIM ko bhagavanta ne samasta munigaNa kI anujJA kii| arthAt prabhu ne zrI sudharmAsvAmI ko muni samudAya meM agresara sthApita kara unhIM ko gaNa kI anujJA dii| prathama gaNadhara zrIindrabhUti mukhya rUpa meM rahe aura paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmIjI dIrghAyuSI hone se sarva sAdhusamudAya ke karNadhAra bane / (vartamAna kAla meM zrI mahAvIrasvAmI bhagavanta ke ( 143 ) Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana meM paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmI kI paTTa paramparA cala rahI hai aura bhaviSya meM bhI clegii)| isa prakAra zrIindrabhUti Adi gyArahoM hI gaNadhara sarvajJa vibhu zrI mahAvIrasvAmI bhagavanta ke ziSyaratna bane aura vizva meM mahAn maharSi hue| unameM zrIagnibhUti Adi nau gaNadharoM ne to bhagavAna kI vidyamAnatA meM hI kevalajJAna prApta kiyA aura anta meM sakala karma kA kSaya karake ve mokSa meM padhAre aura vahA~ zAzvata sukha ke bhAgI bane / zroindrabhUti aura zrI sudharmAsvAmI donoM gaNadhara bhagavanta prabhu ke nirvANa bAda mokSa meM padhAre aura zAzvata sukha ke adhIzvara bne| // iti zrI gaNadharavAda // . ( 144 ) Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra isa prakAra Alekhana kiye hue isa pavitra 'gaNadharavAda' grantha kA zravaNa, cintana aura manana kara sabhI dharmI jIva dharmAtmA, savajJa vibhu bhASita zrI jainadharma ke, jainadarzana ke, jainasiddhAnta-zAstra ke advitIya-alaukika-anupama tattvajJAna ko prApta kara prAtmA kA kalyANa karane vAle hoN| isI hArdika zubhecchA ke sAtha, isa aAlekhita lekha meM mere matimandatAdika kAraNoM se zrI jinAjJA ke viruddha jAnate yA ajAnate kucha bho mere dvArA likhA gayA ho to usake lie mana-vacana-kAyA se maiM 'micchAmi dukkaDaM' detA huA virAma pAtA huuN| 'jainaM jayati zAsanam / . ( 145 ) Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka zAsanasamrAT-sUricakracakravatti-tapogacchAdhipati-mahAnprabhAvazAli-zrIkadambagiri Adi aneka tIrthoddhAraka-paramapUjyAcAryamahArAjAdhirAja zrImadvijayanemisUrIzvarajI ma. sA. ke divyapaTTAlaMkAra-sAhityasamrAT-vyAkaraNavAcaspatizAstravizArada-kaviratna-paramapUjyAcAryapravara zrImadvijayalAvaNyasUrIzvarajI ma. sA. ke pradhAnapaTTadhara-dharmaprabhAvakazAstravizArada-kavidivAkara-vyAkaraNaratna-dezanAdakSa- paramapUjyAcAryavarya zrImadvijayadakSasUrIzvarajI ma. sA. ke suprasiddhapaTTadhara-jainadharmadivAkara-rAjasthAnadIpaka-marudharadezodvAraka - zAstravizArada - sAhityaratna - prAcAryazrImadvijayasuzIlasUri / zrIvIra saM. 2513 sthalavikrama saM 2043 nemi saM. nUtana zrI jaina 38 upAzraya vaizAkha suda 15 takhatagar3ha budhavAra rAjasthAna dinAMka 13-5-1987 // zubhaM bhavatu zrIsaMghasya // 9195555555555555555 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 anapama zAsana prabhAvanA rAjasthAna-mAravAr3a ke bAlInagara meM vikrama saMvat 2042 ke varSa kA cAturmAsa zAsanaprabhAvanApUrvaka pUrNa karake mAgazara (kArtika) vada 4 guruvAra dinAMka 20-11-1986 ke dina koTagA~va padhArate hue jainadharmadivAkara - rAjasthAnadIpaka - marudharadezoddhAraka - paramapUjya prAcAryadeva zrImad vijayasuzIlasUrIzvarajI ma. sA. Adi kA zrI jainasaMgha ne svAgata kiyaa| maMgala pravacana ke bAda prabhAvanA kii| maNDArA gAMva meM praveza tathA upadhAna tapa kA prArambha (1) vi. saM. 2043 mAgazara (kAttika) vada 5 ( 147 ) Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zukravAra dinAMka 21-11-86 ke dina koTagA~va se vihAra kara muNDArA gA~va meM upadhAna tapa ke upalakSa meM pUjyapAda prAcAryadeva zrImad vijayasuzIlasUrIzvarajI ma. sA. ne pUjya upAdhyAyazrI vinodavijayajI gariNavarya, pU. munizrI pramodavi. ma. pU. munizrI zAlibhadra vi. ma. pU. munizrI jinottama vi. ma. pU. munizrI arihanta vi. ma. tathA pU. munizrI ravicandra vi. ma. Adi evaM pU. sAdhvIzrI lalitaprabhAzrIjI prAdi sAdhvIvRnda sahita svAgatapUrvaka maMgala praveza kiyA / maMgala pravacana ke bAda upadhAna karAne vAle zA. bastImala rAyacandajI maNDalezA kI ora se prabhAvanA kI gaI tathA zrI paMcakalyANaka pUjA par3hAI gaI / , ( 2 ) mAgazara (kArtika) vada 8 budhavAra dinAMka 26-11-86 ke dina parama pUjya AcArya ma. sA. ne benDa - yukta caturvidha saMgha sahita zA. bastImala rAyacandajI ke ghara para pagalAM kiye / vahA~ maMgala pravacana, pratijJA evaM jJAnapUjana ke bAda eka-eka rupaye kI prabhAvanA huI / (3) mAgazara (kArtika) vada 10 guruvAra dinAMka 27-11-86 ke dina upadhAna karAne vAle zA. bastImala rAyacandajI kI tarapha se upadhAna meM praveza karane vAle ( 148 ) Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAI-bahinoM ke attara vAyaNA hue tathA muNDArA zrIjainasaMgha kA svAmIvAtsalya huaa| (4) mAgazara (kAttika) vada 11 zukravAra dinAMka 28-11-86 ke dina pUjyapAda prAcAryadeva zrImad vijaya suzIlasUrIzvarajI ma. sA. kI zubha nizrA meM zA. bastImala rAyacandajI kI ora se zrI upadhAna tapa kA prArambha huA, jisameM prathama muhUrta meM zrI upadhAna tapa kI ArAdhanA meM 85 bhAI-bahinoM ne praveza kiyaa| pratidina jinapravacana Adi kA kAryakrama cAlU rhaa| zrIsaMgha ko tathA upadhAnavAhI bhAI-bahinoM Adi ko parama pUjya AcArya ma. sA., pUjya upAdhyAya zrI vinoda vijayajI gaNI .ma. sA. tathA pUjya munirAja zrI jinottama vijayajI ma. ke pravacanoM kA lAbha sundara milatA rhaa| (5) mAgazara (kAttika) vada 13 zanivAra dinAMka 26-11-86 ke dina zA. pRthvIrAja anarAjajI ke ghara para pa. pU. prA. ma. sA. ne caturvidha saMgha sahita bAjate-gAjate pagalAM kiye| vahA~ para jJAnapUjana, mAMgalika tathA pratijJA ke bAda eka-eka rupaye kI prabhAvanA huii| (6) mAgazara (kAttika) vada 14 ravivAra dinAMka ( 149 ) Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30-11-86 ke dina dvitIya muhUrta meM bhI bhAI-bahinoM ne zrI upadhAna tapa kI ArAdhanA meM praveza kiyaa| (7) mAgazara suda 5 zukravAra dinAMka 5-12-86 ke dina muNDArA meM parama pUjya prAcArya zrI kaMcanasAgarasUrijI ma. sA. Adi padhArate hue| donoM pUjyapAda prAcArya ma. sA. kA subhaga sammilana hone se zrIsaMgha ke Ananda meM abhivRddhi huI / (8) mAgazara suda 11 guruvAra dinAMka 11-12-86 ke dina pUjyapAda AcArya ma. sA. kI pAvana nizrA meM mauna ekAdazI kI sundara pArAdhanA zrIsaMgha ne kii| (8) mAgazara suda (pahalI) 13 zanivAra dinAMka 13-12-86 ke dina parama pUjya AcAryadeva ke vyAkhyAna meM bAlI se Aye hue eka sadgRhastha ne saMghapUjA kii| (10) mAgazara suda (dUsarI) 13 zanivAra dinAMka 14-12-86 ke dina zA. campAlAla karamacanda sonIMgarA ne zrI vardhamAna tapa kI 51, 52, 53 ye tIna aolI eka sAtha meM kI thii| unake pAraNA ke prasaMga para pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. ne caturvidha saMgha sameta bAjate-gAjate unhIM ke ghara para pagalAM ( 150 ) Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiye| vahA~ para jJAnapUjana tathA maMgala pravacana ke bAda saMghapUjA huii| (11) mAgazara suda 14 somavAra dinAMka 15-12-86 ke dina ahamadAbAda-pAMjarApola ke tIrtha-yAtrA meM Aye hue bhAI-bahina parama pUjya AcArya ma. sA. kI vandanArtha aae| zAma ko pratikramaNa meM donoM sthaloM meM eka-eka rupaye kI prabhAvanA huii| (12) zrI zaMkhezvara pArzvanAtha prabhu ke aTThama tapa kI ArAdhanA kA prArambha pauSa (mAgazara) vada 6 guruvAra dinAMka 25-12-86 ke dina se zrIsaMgha meM huaa| 6, 10, 11 tInoM dina prabhAvanA yukta pUjA par3hAne kA kAryakrama tathA 12 dina ke tapasviyoM ko ekAsaNe se kSIra kA pAraNA karAne kA lAbha muNDArA nivAsI zA. javAnamalajI bhIkhamacandajI ne liyA / (13) pauSa (mAgazara) vada 10 zukravAra dinAMka 26-12-86 ke dina sirohI meM zAsanasamrAT paramapUjyAcArya mahArAjAdhirAja zrImad vijaya nemi sUrIzvara jI ma. sA. ke paTTAlaMkAra sAhityasamrAT paramapUjyAcAryapravara zrImad vijaya lAvaNya sUrIzvarajI ma.sA. ke paTTadharasaMyamavayasthavira-nispRhI-susaMyamI pUjya upAdhyAya zrI ( 151 ) Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candana vijayajI garaNIndra ma. sA. zAma ko samAdhipUrvaka kAladharma ko prApta hue| unakA samAcAra Ane ke sAtha parama pUjya AcArya ma. sA. Adi ne saMgha sahita devavandana 11 ke dina kiyA tathA pa. pU. A. ma. sA. kI preraNA se svargIya pUjya upAdhyAyajI ma. sA. ke prAtmazreyArthe zrIsaMgha kI ora se pauSa (mAgazara) vada 14 maMgalavAra dinAMka 30-12-86 ke dina se 'navAhnikA mahotsava' kA prArambha huaa| pratidina pUjA-prabhAvanA-prAMgI-rozanI aAdi kA kAryakrama cAlU rhaa| ___pauSa suda 6 somavAra dinAMka 5-1-87 ke dina 'zrI bhaktAmara mahApUjana' vidhipUrvaka par3hAyA gayA tathA pauSa suda 8 budhavAra dinAMka 7-1-87 ke dina pUjA par3hA karake navAhnikA-mahotsava kI pUrNAhuti kii| (14) pauSa suda 6 guruvAra dinAMka 8-1-87 ke dina se upadhAna karAne vAle zA. bastImala rAyacandajI maNDalezA kI ora se zrI upadhAna tapa mAlAropaNa kA tIna pUjana yukta aSTAhnikA-mahotsava kA prArambha huaa| sAtha meM 23 chor3a kA bhavya udyApana bhI sAmudAyika zrIsaMgha kI aora se rakhA gyaa| pratidina pUjA-prabhAvanA-prAMgI-rozanI tathA rAta ko bhAvanA kA kAryakrama cAlU rhaa| gyArasa ( 152 ) Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke dina zrI siddhacakramahApUjana, bArasa ke dina zrIRSimaNDalamahApUjana, terasa ke dina bRhad zrI aSTottarIsnAtra vidhipUrvaka sundara par3hAyA gyaa| caudasa ke dina zrI upadhAna tapa mAlAropaNa kA zAnadAra varaghor3A nikAlA gyaa| usameM do ratha, do indradhvaja, tIna hAthI, ghor3e aura do benDa tathA upadhAnavAhiyoM ko vidhipUrvaka pahanAne kI aneka mAlAoM ke thAla ityAdi zobhA de rahe the| usI dina sArmikavAtsalya bhI thaa| vidhikAraka zrI motIlAlajI vijovA vAle ne pUjanavidhi acchI karavAI thI aura saMgItakAra zrI azokakumAra gemAvata bAlI vAle ne pUjA aura bhAvanA meM prabhu bhakti kA raMga acch| jamAyA thA / (15) pauSa suda 15 guruvAra dinAMka 15-1-87 ke dina sadA sUrimantrasamArAdhaka - marudharadezoddhAraka-zAstravizArada-pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. kI pAvana nizrA meM 11 varSa se lekara 80 varSa kI umra ke 85 ArAdhaka mahAnubhAvoM meM se prathama upadhAna vAle 51 aArAdhakoM ke vidhipUrvaka mAlAropaNa kA anUThA prasaMga nANa samakSa vizAla jaina-jainetara janatA kI upasthiti meM zAsanaprabhAvanApUrvaka sundara ujvaayaa| unameM ( 153 ) Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama mAlA pahanane kA lAbha muNDArA nivAsI zA. jorAvaramalajI mehatA kI dharmapatnI ko milA / isa prasaMga para upadhAna karAne vAle zA. bastImala rAyacandajI maNDalezA ne tathA unakI dharmapatnI ne caturtha brahmacarya vrata bhI vidhipUrvaka uccarA / unakI ora se sAdharmika vAtsalya Aja bhI huA aura 'aSTAhi nakA - mahotsava' zAsanaprabhAvanApUrvaka nirvighna paripUrNa huA / (16) mahA (pauSa) vada 1 zukravAra dinAMka 16-1-87 ke dina rAjasthAna - dIpaka parama pUjya prAcAryadeva zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. ke pazu cikitsAlaya meM punIta pagalAM hue, vizeSa sthAna meM khAtamuhUrtta huA tathA pUjyazrI kA mAMgalika pravacana huA / bAda meM muNDArA kI skUla ke vizAla prAMgaNa meM pUjyapAda prAcArya ma. sA. kA 'jAhera pravacana' huA / zA. jorAvaramalajI mehatA Adi tIna sadgRhasthoM ke ghara para caturvidha saMgha ke sAtha pUjya gurudeva prAcArya ma. sA. ke pagaliyA~ hue / tInoM hI sthaloM para jJAnapUjana evaM maMgala pravacana ke pazcAt prabhAvanA huI / 3 mahA (pauSa) vada 2 zanivAra dinAMka 17-1-87 ke ( 154 ) Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dina pUjyapAda prAcArya ma. sA. saparivAra muNDArA se vihAra kara mAdA gA~va meM pdhaare| vahA~ para muNDArA vAle eka sadgRhastha kI tarapha se jinamandira meM pUjA par3hAI gaI tathA svAmIvAtsalya bhI huaa| zAma ko pUjyazrI saparivAra sAdar3I padhAra gye| * mahA (pauSa) vada 3 ravivAra dinAMka 18-1-87 ke dina prAtaH vihAra dvArA pa. pU. prAcAryadeva saparivAra zrI rANakapura-tIrtha kI yAtrA karake puna: zAma ko sAdar3I pdhaare| * mahA (pauSa) vada 4 somavAra dinAMka 16-1-87 ke dina prAta: sAdar3I se vihAra dvArA pUjyapAda prAcArya ma. sA. saparivAra rAjaparA gA~va meM pdhaare| vahA~ para sAdar3I se Aye hue seTha zrI pANaMdajI kalyANajI kI per3hI ke munIma tathA anya sadgRhasthoM ko tIrthaprabhAvaka parama pUjya AcArya ma. sA. ne zrI zAntinAtha jinamandira ke kArya aMge mArgadarzana kiyaa| madhyAhna ke bAda vahA~ se vihAra dvArA pU. AcArya ma. zrI Adi ghANerAva-kIttistambha sthala meM zAma * taka padhAra gye| * mahA (pauSa) vada 5 maMgalavAra dinAMka 20-1-87 ke dina desurI pdhaare| ( 155 ) Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mahA (pauSa) vada 6 budhavAra dinAMka 21-1-87 ke dina subrahma desurI se vihAra kiyA aura sumeratIrtha meM jinamandira meM darzanAdi kiye| bAda meM vihAra dvArA bAgola gA~va meM padhArate hue parama pUjya prAcArya ma. sA. Adi kA zrIsaMgha ne Dhola-thAlI yukta svAgata kiyaa| vyAkhyAna ke bAda zA. ratanacanda dalIcandajI koThArI ke ghara para caturvidha saMgha sahita pUjyapAda prA. ma. sA. padhAre / vahA~ para jJAnapUjana evaM mAMgalika ke bAda saMghapUjA huI / * mahA (pauSa) vada 7 guruvAra dinAMka 22-1-87 ke dina bAgola se DAyalAnA gA~va vihAra dvArA padhArate hue pUjyapAda AcArya ma. sA. Adi kA zrIsaMgha ne benDa Adi yukta bhavya svAgata kiyA tathA vyAkhyAna ke bAda prabhAvanA bhI kii| skUla meM bhI pUjyapAda prA. ma. sA. kA prabhAvazAlI pravacana huaa| zrI zAntinAthajinamandira ke sAmane bane hue nUtana jinamandira ke sambandha meM pUjyapAdazrI ne zrIsaMgha ko mArgadarzana diyaa| * mahA (pauSa) vada 8 zukravAra dinAMka 23-1-87 ke dina DAyalAnA se vihAra dvArA sevAkhimAr3A gA~va meM padhArate hue parama pUjya AcArya ma. sA. Adi kA svAgata zrIsaMgha ne benDa Adi yukta kiyA tathA vyAkhyAna ke bAda ( 156 ) Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAvanA bhI kii| zAma ko pUjyapAdazrI apane muniparivAra sahita devalI gAMva padhAre / * mahA (pauSa) vada 6 zanivAra dinAMka 24-1-87 ke dina devalI gA~va se vihAra dvArA pUjyapAda prAcArya ma. sA. Adi pAuvA gA~va meM pdhaare| vahA~ para pravacana ke bAda zrIsaMgha ko jinamandira ke kArya aMge mArgadarzana diyA / * mahA (pauSa) vada 10 ravivAra dinAMka 25-1-87 ke dina pAuvA gA~va se vihAra dvArA parama pUjya prAcArya ma. sA. Adi mAravAr3a jaMkzana pdhaare| vyAkhyAna ke bAda prabhAvanA huii| zAma ko vihAra dvArA duDola gA~va pdhaare| * mahA (pauSa) vada 11 somavAra dinAMka 26-1-87 ke dina duDola gA~va se vihAra dvArA khAlasiyA gA~va pdhaare| vahA~ para pUjyapAda AcArya ma. sA. ne skUla meM maMgala pravacana kiyaa| bAda meM vihAra dvArA sojata siTI padhArate hue zrIsaMgha ne benDa yukta pUjyapAda prAcArya ma. sA. Adi kA svAgata kiyaa| mAMgalika pravacana huaa| zrIsaMgha kI vinaMti se aura do dina kI sthiratA huii| 12, 13 aura 14 ina do dinoM meM bhI zrIsaMgha ko pravacana ( 157 ) Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA lAbha sundara milaa| amAvasa ke dina sojata siTI se vihAra kara pUjyapAda AcArya ma. zrI Adi aTapar3A gA~va pdhaare| bilAr3A nagara meM praveza aura tInoM jinamandiroM ke zikhara para nUtana dhvajArohaNa mahA suda 1 zukravAra dinAMka 30-1-87 ke dina aTapar3A se vihAra dvArA bilAr3A gA~va padhArate hue parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. Adi kA zrIsaMgha ne benDa Adi yukta svAgata kiyaa| zrI vimalanAthajinamandirAdi ke darzana karake pUjyapAda AcArya ma. sA. Adi zrI jinacandra kuzala sUrIzvarajo dAdAvAr3I meM pdhaare| vahA~ para pUjyazrI ke maMgala pravacana ke bAda prabhAvanA huii| dopahara meM zrI vimalanAthajinamandira meM zrI pArzvanAtha paMcakalyANaka pUjA prabhAvanA sameta zA. mAMgIlAla pukharAja jI kI tarapha se par3hAI gii| zrIsaMgha kI sAgraha vinaMti ko svIkAra kara pUjyapAdazrI ne vasanta paMcamI taka pA~ca / 158 ) Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dina kI sthiratA dAdAvAr3I meM kii| pratidina pUjyapAda AcArya ma. sA. kA evaM pUjya munirAja zrojinottama vijayajI ma. ke pravacana kA lAbha zrIsaMgha ko milatA rhaa| mahA suda cautha ke dina vyAkhyAna meM zrImAn bherusiMhajI dayAlasiMhajI mehatA kI ora se rupaye kI prabhAvanA huii| * mahA suda 5 (vasanta paMcamI) maMgalavAra dinAMka 3-2-87 ke dina parama pUjya AcArya ma. zrI ne apanI bar3IdIkSA ke 55 veM varSa meM aura prAcArya-padavI ke 23 veM varSa meM maMgala praveza kiyaa| usI dina zrI vimalanAtha jinamandira kI varSagA~Tha aura zrI dAdAvAr3I jinamandira kI bhI varSagA~Tha hone se donoM sthaloM meM zikhara para tathA tIsare zrI sumatinAtha jinamandira ke bhI zikhara para parama pUjya prAcArya ma. sA. kI zubha nizrA meM nUtana dhvajAe~ vidhipUrvaka car3hAne meM paaiiN| bAda meM dAdAvAr3I meM maMgala pravacana ke bAda zrImAn phUlacandajI pArasamalajI kI ora se prabhAvanA huii| zrI vimalanAtha jinamandira meM bhI unhIM kI tarapha se prabhAvanA yukta pUjA par3hAI gii| * mahA suda 6 budhavAra dinAMka 4-2-87 ke dina bilAr3A se vihAra kara pUjyapAdazrI khAriyA gAMva pdhaare| ( 159 ) Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahA suda 7 guruvAra dinAMka 5-2-87 ke dina khAriyA se vihAra dvArA jainadharmadivAkara parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. Adi jaitAraNa gA~va ke bAhara ke vibhAga meM 'zrI marudhara kesarI chAtrAvAsapAvanadhAma' meM padhAre / 5 jaitAraNa nagara meM praveza aura parikarAdi pratiSThA mahotsava mahA suda8 zukravAra dinAMka 6-2-87 ke dina prAtaH kAla meM parama zAsana prabhAvaka parama pUjya prAcAryadeva zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. Adi ThANA - 5 tathA pUjya sAdhvI zrI rayaNayazAzrIjI ma. Adi ThANA - 5 kA jaitAraNa nagara meM pratiSThA hetu zrIsaMgha kI ora se do benDa Adi yukta bhavya svAgata huA / aneka ga~huliyA~ huiiN| dAdAvAr3I meM maMgala pravacana huA / dopahara meM zrI paMcakalyANaka pUjA par3hAI gaI / * mahA suda6 zanivAra dinAMka 7-2-87 ke dina se zrI dharmanAtha bhagavAna ke parikara kI pratiSThA evaM yakSa-yakSiNI kI maMgalamUrti kI sthApanA tathA varSagA~Tha-dhvajArohaNa ( 160 ) Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke zubha avasara para zrIsaMgha kI ora se zrIzAntisnAtra mahApUjA yukta 'aSTAhi nakA-mahotsava' kA prArambha dAdAvAr3I ke zrIdharmanAtha jinamandira meM huaa| usI dina pUjyapAda prAcArya ma. sA. kA tathA pUjya munirAja zrIjinottamavijayajI ma. kA pravacana huaa| zrInavapadajI kI pUjA zA. ratanacandajI koThArI kI ora se par3hAI gaI tathA svAmIvAtsalya zrIjaina zvetAmbara mattipUjaka saMgha kI tarapha se huaaa| pratidina vyAkhyAna, pUjA, prabhAvanA, prAMgI, rozanI tathA rAta ko bhAvanA kA kAryakrama cAlU rhaa| * mahA suda 10 ravivAra dinAMka 8-2-87 ke dina zrI dharmanAthajinamandira meM tathA zrI munisuvratasvAmI jinamandira meM kumbhasthApanA zA. kevalacandajI rAMkA seTha kI ora se tathA akhaNDa dIpaka zA. manoharalAlajI phUlagara kI tarapha se hue| pUrvavat aAja bhI dAdAvAr3I meM vyAkhyAna huaa| saMghavI zrI jauharIlAlajI surendrakumAra paTavA kI ora se zrIvIzasthAnakapUjA tathA svAmIvAtsalya donoM hue| * mahA suda 11 somavAra dinAMka 6-2-87 ke dina dAdAvAr3I ke jinamandira meM navagrahAdi pATalApUjana vidhi -11 ( 161 ) Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvaka zA. bhIkamacandajI gar3havANI kI ora se huaa| paiMtAlIsa pAgama kI pUjA tathA svAmIvAtsalya donoM zA. kanhaiyAlAlajI rAMkA seTha kI tarapha se hue| pUjya zrI jinottama vi. ma. kA vyAkhyAna huaa| (mahA suda 11 ke hI dina pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijayasuzIlasUrIzvara jI ma. sA. tathA pUjya munirAja zrI zAlibhadra vijayajI ma. prAtaH vihAra dvArA nImAja gA~va pdhaare| vahA~ para zrIsaMgha ne benDa yukta svAgata kiyaa| pUjyapAda AcArya ma. sA. ke pravacana ke bAda prabhAvanA huii| zrI AdinAtha jinamandira aMge zrIsaMgha ko mArgadarzana diyaa|) * mahA suda 12 maMgalavAra dinAMka 10-2-87 ke dina pUjyapAda prAcArya mahArAja sA. nImAja se jaitAraNa padhAra gye| dAdAvAr3I meM pUjyapAda zrI kA pravacana huaa| jinamandira meM aSTAdaza abhiSeka vidhi huii| bAraha vrata kI pUjA tathA svAmIvAtsalya donoM zA. basantarAjajI khaThor3a kI ora se hue| * mahA suda 13 budhavAra dinAMka 11-2-87 ke dina devIpUjana huaa| ratha, indradhvaja. ghor3e, benDa Adi yukta jalayAtrA kA bhavya julUsa-varaghor3A niklaa| maMgala pravacana huA tathA zrI mahAvIra bhagavAna sambandhI praznamaMca ( 162 ) Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA kAryakrama rhaa| zrIsaMgha ne cAturmAsa kI bhAvapUrNa vinaMti kii| zA. jauharIlAlajI premakumAra mehatA kI tarapha se antarAya karma kI pUjA par3hAI gii| evaM svAmIvAtsalya zA. sumeramalajI mAnamala mehatA kI ora se huaa| * mahA suda 14 guruvAra dinAMka 12-2-87 ke dina paramapUjya prAcAryadeva zrImadvijayasuzIlasUrIzvarajI ma. sA. kI zubha nizrA meM zubha lagna muhUrta meM zrI dharmanAtha jinamandira meM mUlanAyaka zrI dharmanAtha bhagavAna ke nUtana parikara kI pratiSThA tathA maMgalamUrti sthApanA kI gaI, evaM varSagA~Tha nimitte nUtana dhvajA car3hAne meM aaii| zrI vimalanAtha bhagavAna ke mandira meM varSagA~Tha nimitte nUtana dhvajA car3hAne meM aaii| zrImunisuvratasvAmI ke mandira meM nUtana yakSa-yakSiNI mUrti kI sthApanA huI tathA varSagA~Tha nimitte nUtana dhvajA car3hAne meM aaii| dAdAvAr3I meM zrI zAntisnAtra mahApUjA tathA svAmIvAtsalya donoM kArya zA. gajarAjajI navaratanamalajI gaDhavANI kI ora se hue / parama pUjya AcArya ma. sA. Adi vihAra karake zAma ko garaNiyA gA~va pdhaare| * mahA suda 15 zukravAra dinAMka 13-2-87 ke dina ( 163 ) Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattarahabhedI pUjA va zrI dAdA sAhaba kI pUjA tathA svAmIvAtsalya zA. kevalacandajI rAMkA seTha kI tarapha se hue| usI dina pUjya AcArya ma. zrI prAdi bilAr3A padhAre / * phAgaNa (mahA) vada 1 zanivAra dinAMka 14-2-87 ke dina navvANuM prakArI pUjA zA. takhatarAjajI bhaNDArI kI ora se par3hAI gaI tathA svAmIvAtsalya zA. zukanarAja jI dharamacandajI phUlagara ko tarapha se huaa| zAsanaprabhAvanApUrvaka pratiSThA-mahotsava kI pUrNAhuti huii| usI dina pUjya AcArya ma. sA. Adi bhAvI gA~va padhAre / * phAgaNa (mahA) vada 2 ravivAra dinAMka 15-2-87 ke dina bhAvI gA~va se vihAra dvArA zrI kAparar3AjI tIrtha padhArate hue parama pUjya AcArya ma. sA. Adi kA per3hI kI ora se svAgata kiyA gyaa| zrI pArzvanAtha prabhu ke darzanAdi karake pUjyazrI Adi dharmazAlA meM birAje / dopahara meM isa per3hI ke presIDenTa zrImAn cimanamalajI tathA zrImAn mAMgIlAlajI kokA Adi vandanA hetu Aye / usa vakta pUjyapAda prAcArya ma. sA. ke sadupadeza se isa vizAlakAya jinamandira kI eka dizA tarapha kI zRMgAra caukI banAne ke liye zrImAn cimanamalajI ne apanI svIkRti dii| ( 164 ) Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * phAgaNa (mahA) vada tIja DAMgiyAvAsa aura vada cautha banAr3a karake vada pA~cama ke dina jodhapura-rAyakAbAga saMghavI zrI guNadayAlacandajI bhaMDArI ke baMgale pUjyapAda AcArya ma. sA. Adi pdhaare| vahA~ para maMgala pravacana ke pazcAt prabhAvanA huii| dopahara meM ajita kAlonI rAtAnADA meM jainamandira-upAzraya padhArate hue pUjyapAda AcArya ma. sA. Adi kA benDa yukta svAgata kiyA gayA / mAMgalika ke bAda prabhAvanA huii| jodhapura nagara meM dIkSA, udyApana tathA pratiSThA-mahotsava phAgaNa (mahA) vada chaTha guruvAra dinAMka 16-2-87 ke dina prAtaH agavarI nivAsI zrI pArasamalajI kI dIkSA kA varaghor3A evaM zAsanaratna pUjyapAda prAcAryadeva zrImad vijayasuzIlasUrIzvarajI ma. sA. Adi ke jodhapura nagarapraveza kA julUsa benDa Adi yukta ajita kAlonI se niklaa| jainadharma kriyAbhavana meM praveza hone ke pazcAd usI dina mumukSu zrI pArasamalajI kI dIkSA ullAsamaya vAtAvaraNa meM vidhipUrvaka sampanna huii| pUjyapAda prAcArya ( 165 ) Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. sA. ne nUtana muni ko muni zrI puNyodaya vijayajI nAma se jAhera karake apane vidvAn ziSyaratna munirAja zrI jinottama vijayajI ma. kA ziSya bnaayaa| saMghapUjA bhI huii| usI dina kriyAbhavana meM saMghavI zrI guNadayAlacanda jI bhaNDArI kI dharmapatnI a. sau. zrImatI kamalA bahana dvArA kI huI vividha tapazcaryA ke nimitta nava chor3a ke udyApana-ujamaNA yukta 'aSTAhi nakA-mahotsava' kA prArambha huaa| pratidina vyAkhyAna, pUjA, prabhAvanA aura rAta ko bhAvanA kA kAryakrama cAlU rahA / . saptamI ke dina pUjyapAda AcArya ma. zrI caturvidha saMgha aura benDa yukta zA. zAntilAlajI maraDiyA vakIla ke ghara para pdhaare| vahA~ para jJAnapUjana evaM maMgala pravacana ke bAda prabhAvanA huii| . dazamI ke dina kriyAbhavana meM saMghavI zrI guNadayAlacandajI bhaNDArI kI ora se cAlU mahotsava meM laghu zAntisnAtra vidhipUrvaka par3hAyA gayA aura saMghapUjA bhI kI gii| * phAguna (mahA) vada 11 maMgalavAra dinAka 24-2-87 ke dina prAtaH parama pUjya AcArya bhagavanta zrI caturvidha saMgha tathA benDa sameta zA. vIrendracandajI bhaNDArI ke ghara para ( 166 ) Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pdhaare| vahA~ para bhI jJAnapUjana evaM maMgala pravacana ke pazcAt saMghapUjA huI / usI dina jodhapura nagara meM 'guroM kA tAlAba - goliyA~ ke mandira' meM prati prAcIna zrI pArzvanAtha jinabimbAdika kI pratiSThA nimitta 'zraSTAhi nakA - mahotsava' kA prArambha zrI varddhamAnacandajI goliyA kI tarapha se huA / vahA~ para bhI pUjyapAda prAcAryadeva zrI usI dina padhAra kara tathA kumbhasthApanAdi vidhi kA kArya batA kara vApasa kriyAbhavana meM padhAra gaye / phAguna (mahA) vada 12-13 budhavAra dinAMka 25-2-87 ke dina prAtaH zrI jaina kriyAbhavana se jainadharmadivAkara pUjyapAda prAcArya ma. sA. Adi catuvidha saMgha tathA benDa yukta pAvaTA padhArate hue bIca meM zrImAn jeThamala jI rAThaur3a sevAr3I vAle ke baMgale para padhAre / vahA~ para bhI jJAnapUjana evaM maMgala pravacana ke bAda saMghapUjA huI / vahA~ se zrImAn bhairUsiMhajI ke baMgale para pdhaare| vahA~ para jJAnapUjana aura vyAkhyAna ke pazcAt prabhAvanA huI / # phAguna (mahA) vada 14 guruvAra dinAMka 26-2-87 ke dina prAtaH pAvaTA se bhaiMrUbAga padhArate hue paramapUjya AcAryadeva Adi kA zrIsaMgha ne benDa yukta svAgata kiyA / vahA~ para pUjyapAda AcArya zrI vijaya vibudhaprabhasUrijI ( 167 ) Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. sA. Adi kA tathA pUjya munirAja zrI nayaratnavijayajI ma. Adi kA subhaga sammilana huaa| vahA~ se zrImAn jabaramalajI koThArI ke baMgale para pdhaare| vahA~ para parama zAsanaprabhAvaka parama pUjya AcArya bhagavanta zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. kI pAvana nizrA meM 'zrIsiddhacakramahApUjana vidhipUrvaka par3hAyA gyaa| saMghapUjA bhI huii| bAda meM pUjyapAda AcArya ma. sA. Adi bhairUbAga padhAra gye| * phAgaNa (mAha) vada 15 zukravAra dinAMka 27-2-87 ke dina bhairUbAga meM pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. kA pravacana huaa| dopahara meM paramapUjya AcArya bhagavanta Adi zrImAn upayogacandajI bhaNDArI ke ghara para pdhaare| vahA~ para unako zrI puNyaprakAza stavana tathA zrI padmAvatI ArAdhanAdi sunaayaa| bAda meM unake suputra zrI sukhapAlacandajI bhaNDArI ne prabhAvanA kii| * phAgaNa suda 1 zanivAra dinAMka 28-2-87 ke dina prAtaH bhairUbAga se parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya suzIlasUrIzvarajI ma. sA. Adi, pUjyapAda prAcArya zrImadvijaya vibudhaprabhasUrijI ma. sA. Adi tathA pUjya munirAja zrI ( 168 ) Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayaratnavijayajI ma. Adi vihAra kara pratApanagara padhAre / vahA~ para zrImAn maMgalacandajI goliyA ke ghara para pagalAM kiye aura mAMgalika sunaayaa| bAda meM guroM ke tAlAba ke samIpavartI dharmazAlA meM benDa yukta svAgatapUrvaka padhAre / usI dina zrI pArzvanAtha jinamandira meM cala rahe pratiSThA mahotsava meM navagrahAdi pATalApUjana, pUjA-prabhAvanA tathA rAta ko bhAvanA Adi kA kAryakrama rhaa| * phAgaNa suda 2 ravivAra dinAMka 1-3-87 ke dina parama pUjya AcAryadeva zrImada vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. Adi benDa yukta svAgatapUrvaka pratApanagara meM zrImAn javAharacandajI vorA ke baMgale para pdhaare| vahA~ pUjyapAda prAcArya ma. sA. kA tathA pUjya munirAja zrI jayaratnavijayajI ma. kA vyAkhyAna hone ke pazcAt saMghapUjA huii| bAda meM pUjyapAda A. ma. zrI Adi dharmazAlA meM padhAra gye| usI dina aSTAdaza abhiSeka, daNDa-kalazAbhiSeka tathA pUjA-prabhAvanA tathA rAta ko bhAvanA kA evaM svAmivAtsalya kA bhI kAryakrama rahA / * phAgaNa suda 3 somavAra dinAMka 2-3-87 ke dina paramapUjya AcAryadeva zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. kI zubha nizrA meM evaM paramapUjya AcArya zrI ( 169 ) Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijaya vibudhaprabhasUrijI ma. sA. Adi ko upasthiti meM zrI pArzvanAtha prabhu kI, zrI mANibhadrajI kI evaM caraNapAdukA kI maMgalapratiSThA huI / zrImAn varddhamAnacandajI goliyA kI tarapha se zrI zAntisnAtrapUjA tathA eka-eka rupaye kI prabhAvanA huI / svAmivAtsalya bhI unhIM kI ora se huA / usI dina vahA~ se vihAra dvArA zAma ko neharU pArka ke pAsa meM zrImAn motIlAlajI ke baMgale meM pUjyapAda prAcAryadeva zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. Adi pdhaare| vahA~ para bhI saMghapUjA huI / ( smaraNa rahe ki 19 varSa pUrva pUjyapAda AcArya ma. sA. ne jodhapura nagara meM yazasvI cAturmAsa kiyA thA / usake bAda prathama bAra jodhapura padhArane se zAsana prabhAvaka kaI Ayojana sampana hue / ) ( phAgaraNa suda boja ke dina pAlI nagara meM svAgata pUrvaka padhAre hue paramapUjya AcAryadeva zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. ke vidvAn ziSyaratna sumadhura pravacanakAra pUjya munirAja zrI jinottama vijayajI ma. sA. Adi kI zubha nizrA meM zrI sammedazikharajI Adi tIrthoM kA basa-yAtrAsaMgha nikAlane vAle zrImAn gulAbacandajI kocara kI ora se 'zrIsiddhacakra mahApUjana' vidhi , ( 170 ) Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvaka par3hAyA gyaa| tathA phAgaraNa sUda tIja ke dina bhI unhIM ke pAvana sAnnidhya meM saMghaprayANa-prasaMga ullAsapUrvaka sampanna huA thA / ) . jainadharmadivAkara paramapUjya AcArya bhagavanta zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. Adi ne phAgaNa suda 4 maMgalavAra dinAMka 3-3-87 ke dina jodhapura nagara se vihAra kiyaa| mogarA, rohaTa, gar3agAMva, keralA tathA ghumaTI hokara phAgaNa suda 8 zanivAra dinAMka 7-3-87 ke dina pAlI pdhaare| vahA~ se guMdoja, khaur3a hokara javAlI benDa yukta svAgata pUrvaka phAgaNa suda 10 ke dina padhAre / zrImAn rUpacandajI ke ghara para pagalAM kiye| vahA~ para unhoMne paidala saMgha nikAlane kI pratijJA lii| jJAnapUjana ke bAda unako mAMgalika sunaayaa| jinamandira meM darzanAdi karane ke pazcAt pUjyapAda prAcArya ma. sA. kA maMgala pravacana huaa| prAnte prabhAvanA huii| dopahara meM pUjA prabhAvanApUrvaka par3hAI gii| phAgaNa suda 11 budhavAra dinAMka 11-3-87 ke dina pUjyapAda prAcArya ma. sA. ke sadupadeza dvArA zrIsaMgha meM pratiSThA nimitta ekatA kA vAtAvaraNa banane ke bAda, zrIsaMgha kI jAjama bichAne para boliyA~ bolane kA lAbha javAlI saMgha ke sadasyoM ne acchA liyaa| ( 171 ) Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * phAgaNa sUda 12 zukravAra dinAMka 13-3-87 ke dina javAlI se vihAra dvArA nAdANA tIrtha ke jinamandira meM darzanAdi karake rAnIgA~va padhArate hue pUjyapAda AcArya ma. sA. Adi kA svAgata zrIsaMgha ne kiyaa| paramapUjya AcAryadeva ke aura pUjya muni zrI ravicandra vijaya jI ma. rAnIgA~va vAle ke vyAkhyAna kA lAbha zrIsaMgha ko milaa| prAnte prabhAvanA bhI huii| rAnI sTezana para aSTAhi nakA mahotsava phAgaNa suda 14 zanivAra dinAMka 14-3-87 ke dina rAnIgA~va se rAnI sTezana para padhArate hue marudharadezoddhAraka paramapUjya AcAryadeva zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. Adi kA benDa yukta svAgata huaa| jaina dharmazAlA meM pUjyapAda prAcArya ma. sA. kA tathA pUjya munirAja zrI jinottama vijayajI ma. kA pravacana hone ke pazcAt prabhAvanA huii| usI dina zA. sAMkalacandajI navalamalajI DholAgA~va vAle kI dharmapatnI a. sau. zAntAbAI dvArA kI huI 500 pAyambila kI pUrNAhuti ke upalakSa meM zA. sAMkalacandajI kI ora se kRta 'aSTAhi nakA-mahotsava' kA zubhArambha huaa| pratidina ( 172 ) Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna-pUjA-prabhAvanA tathA rAta ko bhAvanA kA kAryakrama cAlU rahA / caitra ( phAgaNa ) vada 4 guruvAra dinAMka 16-3-87 ke dina indradhvaja-ratha- hAthI-ghor3e tathA benDa yukta julUsavaraghor3A nikalA / usI dina pUjyapAda AcArya ma. sA. caturvidha saMgha tathA benDa sahita zrImAn sAMkalacandajI ke ghara para padhAre / vahA~ para jJAnapUjana aura maMgala pravacana zA. sAMkalacandajI ne paidala saMgha nikAlane kI pratijJA lI / bAda meM prabhAvanA huI / huA / caitra ( phAgaNa ) vada 5 zukravAra dinAMka 20-3-87 ke dina 'zrIsiddhacakra mahApUjana' vidhipUrvaka par3hAyA gayA / rAnI sTezana se vihAra dvArA pUjyapAda AcArya ma. zrI khImela, phAlanA - ambAjInagara, sAMDerAva, DholA hokara kiravA padhAre / 8 gur3AendalA meM navAhinakA mahotsava caitra suda8 somavAra dinAMka 6-4-87 ke dina kiravA se vihAra kara rAjasthAnadIpaka paramapUjya prAcAryadeva zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. Adi gur3A( 173 ) Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ endalAgA~va meM padhArate hue / unakA zrIsaMgha kI ora se benDa yukta svAgata huaa| caitramAsIya zAzvatI zrInavapada aolI kI ArAdhanA kA prArambha huaa| tathA tannimittaka caitra suda 8 se caitra suda 15 taka 'navAhi nakA-mahotsava' kA bhI prArambha huaa| mahotsava daramyAna pratidina pUjAprabhAvanA-prAMgI-rozanI tathA rAta ko bhAvanA kA kAryakrama rhaa| pUjyapAda AcArya ma. sA. tathA pUjya munirAja zrI jinottama vijayajI ma. ke pravacana kA lAbha aharniza zrIsaMgha ko milatA rhaa| . caitra suda 11 ke dina vyAkhyAna meM agavarI nivAsI zA. cunnIlAla sAMkalacandajI kI ora se saMghapUjA huii| * caitra suda 13 ravivAra dinAMka 12-4-87 kA dina zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA kA janma-kalyANaka hone se varaghor3A hAthI-ghor3e-nagAr3e nizAnaDaMkA-bainDa Adi se suzobhita nikAlA gyaa| * caitra suda 15 maMgalavAra dinAMka 14-4-87 ke dina 'zrIsiddhacakra mahApUjana' vidhipUrvaka zAnadAra par3hAyA gayA / usI dina svAmivAtsalya zA. mIThAlAlajI koThArI bokarIyA kI tarapha se huaa| aolI ArAdhaka tapasviyoM ke pAraNA Adi kA kAryakrama acchA rahA / ( 174 ) Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vaizAkha (caitra) vada 3 guruvAra dinAMka 16-4-87 ke dina gur3A-endalA meM pUjyapAda prAcArya ma. sA. kA tathA pUjya munirAja zrI jinottama vijayajI ma. kA 'jAhera pravacana' sundara huaa| * vada cautha ke dina pUjyapAda AcArya ma. sA. Adi cAcorI gA~va padhAre tathA vada paMcamI ke dina nAdAraNAtIrtha meM padhAre / javAlInagara meM praveza evaM pratiSThA-mahotsava . vaizAkha (caitra) vada 6 ravivAra dinAMka 16-4-87 ke dina jainadharmadivAkara parama pUjya prAcAryadeva zrImad vijaya suzola sUrIzvarajI ma. sA., pUjya munirAja zrI pramoda vijayajI ma., pUjya munirAja zrIzAlibhadra vijayajI ma., pUjya munirAja zrI jinottama vijayajI ma., pUjya munirAja zrI arihaMta vijayajI ma., pUjya munirAja zrI ravicandra vijayajI ma. tathA pUjya munirAja zrI puNyodaya vijayajI ma. Adi sAdhu samudAya tathA pUjya sAdhvI zrI garimAzrIjI Adi evaM pUjya sAdhvI zrI rayaNayazAzrIjI Adi sAdhvI samudAya. javAlInagara meM pratiSThA hetu padhArate hue, zrIsaMgha ( 175 ) Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI ora se bainDa yukta svAgata huaa| jinadarzana ke bAda pUjyapAda AcArya ma. sA. kA maMgalapravacana huaa| bAda meM prabhAvanA huii| pratiSThA-mahotsava kA maMgala kAryakrama (1) vaizAkha (caitra) vada 12 zanivAra dinAMka 25-4-87 ke dina pratiSThA-mahotsava kA prArambha huA / pratidina vyAkhyAna, pUjA, prabhAvanA, prAMgI, rozanI tathA rAta ko bhAvanA kA kAryakrama cAlU rhaa| sArmika bhakti bhI aharniza cAlU ho gii| usI dina zrI paMcakalyANakapUjA par3hAI gii| (2) vaizAkha (caitra) vada 13 ravivAra dinAMka 26-4-87 ke dina kumbhasthApanA, akhaNDadIpaka, javArAropaNa kI vidhi huii| zrInavapadajI kI pUjA par3hAI gaI / (3) vaizAkha (caitra) vada 14 somavAra dinAMka 27-4-87 ke dina zrI vIzasthAnaka kI pUjA par3hAI gii| (4) vaizAkha (caitra) vada 15 maMgalavAra dinAMka 28-4-87 ke dina pUjyapAda AcArya ma. sA. padhAre hue pUjya paMnyAsa zrI dharaNendrasAgarajI ma. tathA pUjya munirAja zrI jinottama vijayajI ma., ina tInoM ke pravacana kA lAbha ( 176 ) Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaMgha ko milaa| usI dina 45 AgamoM kI pUjA par3hAI gii| (5) vaizAkha suda 1 budhavAra dinAMka 26-4-87 ke dina 66 abhiSeka kI pUjA par3hAI gii| indradhvaja, ratha, hAthI, ghor3e tathA bainDa Adi sameta zAnadAra julUsa varaghor3A nikalanA Aja se cAlU rahA / (6) vaizAkha suda 2 guruvAra dinAMka 30-4-87 ke dina 56 digkumArI kA mahotsava sundara ujvaayaa| bAraha vrata kI pUjA par3hAI gii| bhavya varaghor3A nikalA / prAtaH nAztA eva do TaMka kA svAmIvAtsalya cAlU huaa| __(7) vaizAkha suda 3 ( akSayatRtIyA ) zukravAra dinAMka 1-5-87 ke dina pUjya sAdhvI zrI mahimAzrIjI kI ziSyA pUjya sAdhvI zrI guNavantAzrIjI ke dasaveM varSItapa kI mahAn tapazcaryA ke pAraNe ke upalakSa meM rAjasthAnadIpaka pUjyapAda AcAryadevazrI caturvidha saMgha aura benDa sameta zA. rUpacanda acaladAsajI rAThaur3a ke ghara para pagalAM karane ke liye pdhaare| vahA~ para jJAnapUjana evaM maMgala pravacana ke pazcAt do saMghapUjA huii| usI dina 'zrI siddhacakramahApUjana' vidhipUrvaka par3hAyA gyaa| tathA ( 177 ) Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavya varaghor3A bhI niklaa| prAtaH nAztA evaM do TaMka kA svAmIvAtsalya huaa| (8) vaizAkha suda 4 zanivAra dinAMka 2-5-87 ke dina navagrahAdi pATalApUjana, laghunandAvarttapUjana tathA dhvajadaNDa, kalazAbhiSeka Adi kI vidhi huii| zrI aSTApadajI tIrtha kI pUjA par3hAI gii| zAnadAra varaghor3A niklaa| prAtaH nAztA evaM do TaMka kA svAmIvAtsalya huA / (6) vaizAkha suda 5 ravivAra dinAMka 3-5-87 ke dina nUtana jinaprAsAda abhiSeka, aThAraha abhiSeka tathA devIpUjana ityAdi kI vidhi huii| antarAya karma nivAraNa kI pUjA par3hAI gii| jalayAtrA kA zAnadAra bhavya julUsa-varaghor3A nikAlA gyaa| zA. phatecanda mUlacandajI, zA. bhAgacanda cunnIlAlajI tathA zA. bAbUlAla cunnIlAla jI--ina tInoM ke ghara para parama pUjya prAcArya ma. sA. caturvidha saMgha aura benDa sahita pagalAM karane ke liye pdhaare| vahA~ para jJAnapUjana evaM maMgala pravacana ke pazcAt saMghapUjA huii| prAta: nAztA evaM do TaMka kA svAmIvAtsalya huaa| (10) vaizAkha suda 6 somavAra dinAMka 4-5-87 ke dina prAtaH zubhalagnamuhUrta meM mUlanAyaka zrIdharmanAthAdi ( 178 ) Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabimboM kA, zrIpadmaprabhAdi jinabimboM kA tathA yakSayakSiNI Adi kA vizAlakAya nUtana jinamandira meM maMgala praveza, toraNa bA~dhanA evaM bindanA, mAraNeka stambha ropanA, bAda meM zubhalagnavelA meM zrIdharmanAthajI zrIpadmaprabha svAmIjI Adi jinabimboM kI mahAmaMgalakArI pratiSThA, yakSa-yakSiNI mUrtiyoM kI sthApanA, zikharopari dhvaja daNDa- kalazArohaNa ityAdi mahAmaMgalakArI kArya hue| helIkaoNpTara se puSpoM kI vRSTi bhI huii| bRhadzAntisnAtra vidhipUrvaka prabhAvanA sahita par3hAyA gayA / naukArazIphalecaMdar3I ( sAre gA~va kA jImaraNa) kA kArya huA / usI dina zA. dIpacanda juvAnamalajI ke ghara para bhI pUjyapAda prAcArya ma. sA. ke catuvidha saMgha sahita pagalAM hue / pravacana ke bAda prabhAvanA huI / kriyA huI / jJAnapUjana evaM maMgalarAtri meM viSTI kI vaizAkha suda chaTha ke dina cAcorI meM pUjya munirAja zrI pramodavijayajI ma. kI zubha nizrA meM jorNoddhAra kiye hue jinamandira meM mUlanAyaka zrI manamohana pArzvanAtha Adi jinabimboM ke tathA yakSa-yakSiNI Adi mUrtiyoM ke maMgala praveza hue / pUjA - prabhAvanA Adi kA kAryakrama rahA / * ( 179 ) Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI nAdAraNAtIrtha meM pUjya munirAja zrI jinottama vijayajI ma. kI zubha nizrA meM nADolanivAsinI bAlabrahmacAriNI kumArI pavanabahana kI bhAgavatI dIkSA vidhipUrvaka huii| nUtana sAdhvIjI kA nAma zrI padmayazAzrIjI rkkhaa| pUjya sAdhvI zrI garimAzrIjI kI ziSyA pUjya sAdhvI zrIvallabhazrIjI kI ziSyA bnii| pUjA-prabhAvanA huii| pUjyapAda prAcArya ma. sA. Adi javAlI se vihAra kara zAma ko zrI nAdANAtIrtha meM padhAre / * vaizAkha suda saptamI ke dina javAlI meM prAta: dvAro dghATana kI vidhi huii| sattarahabhedI pUjA prabhAvanA yukta par3hAI gii| svAmIvAtsalya bhI huaa| paramazAsanaprabhAvanAparvaka pratiSThA mahotsava kArya nirvighna sampanna huaa| yaha pratiSThA-mahotsava javAlI ke itihAsa meM suvarNAkSaroM meM aMkita rhegaa| cAcorI meM zrI siddhacakra mahApUjana - vaizAkha suda 7 maMgalavAra dinAMka 5-5-87 ke dina tIrthaprabhAvaka parama pUjya AcAryadeva zrImadvijayasuzIla sUrIzvarajI ma. sA. Adi ke zrInAdANAtIrtha se cAcorI ( 180 ) Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gA~va padhArane para zrIsaMgha kI ora se bhavya svAgata huaa| pravacana ke pazcAt prabhAvanA huii| jinamandira meM 'zrIsiddhacakra mahApUjana' vidhipUrvaka zrIsaMgha kI ora se par3hAyA gyaa| svAmIvAtsalya bhI huaa| zAma ko pUjyapAda prAcArya ma. zrI Adi mADola gA~va padhAre / * vaizAkha suda 8 budhavAra dinAMka 6-5-87 ke dina mADola se lApoda gA~va padhArane para pUjyapAda prAcArya ma. sA. Adi kA zrIsaMgha ne svAgata kiyaa| pravacana ke pazcAt pUjyapAda zrI caturvidha saMgha sameta eka sadgRhastha ke . ghara para pdhaare| vahA~ para jJAnapUjana tathA maMgala pravacana huaa| prAnte prabhAvanA huii| * vaizAkha suda 6 guruvAra dinAMka 7-5-87 ke dina lApoda se koselAva gA~va padhArane para parama pUjya AcArya ma. sA. Adi kA svAgata zrIsaMgha ne benDa yukta kiyaa| tonoM jinamandiroM ke darzanAdi ke bAda pUjyapAdazrI kA pravacana huaa| zA. kevalacanda zukarAjajI lalavAnI ke ghara para parama pUjya AcArya ma. sA. caturvidha saMgha tathA benDa sameta pdhaare| vahA~ para jJAnapUjana evaM maMgala pravacana ke bAda prabhAvanA huii| ( 181 ) Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ takhatagar3hanagara meM praveza, bar3I-dIkSA tathA udyApana mahotsava vaizAkha suda 10 zukravAra dinAMka 8-5-87 ke dina koselAva se vihAra dvArA takhatagar3hanagara meM mahotsava nimitta padhArate hue anupama zAsana prabhAvaka parama pUjya AcAryadeva zrImad vijayasuzIla sUrIzvarajI ma. sA. Adi kA zrImAn bherUmala mUlacandajI kI aora se benDa yukta svAgata huaa| mukhya donoM jinamandiroM meM darzanAdi karake nUtana zrI AdinAtha jaina upAzraya meM padhAre / vahA~ para pUjyapAda prAcArya ma. sA. kA tathA pUjya munirAja zrI jinottama vijayajI ma. kA pravacana hone ke pazcAt prabhAvanA huii| usI dina pUjyapAda zrI kI pAvana nizrA meM svargIya zrImAn mUlacandajI kistUracandajI kI dharmapatnI zrImatI zakubAI dvArA kI huI vividha tapazcaryA ke anumodanArtha 6 chor3a kA udyApana-ujamaNA yukta 'aSTAhi nakAmahotsava' kA prArambha huaa| pratidina vyAkhyAna-pUjAprabhAvanA-prAMgo-rozanI tathA rAtri ko bhAvanA kA kAryakrama cAlU rhaa| dazama ke dina zrI pArzvanAtha paMcakalyANaka pUjA par3hAI gii| ( 182 ) Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vaizAkha suda 11 zanivAra dinAMka 6-5-87 ke dina nUtana muni zrIpUNyodayavijayajI ma. kI bar3I-dIkSA vidhipUrvaka huii| 'zrI siddhacakramahApUjana' vidhipUrvaka par3hAyA gyaa| * bArasa ke dina bAraha vrata kI pUjA par3hAI gii| * vaizAkha suda 13 somavAra dinAMka 11-5-87 ke dina 'zrIvIzasthAnaka mahApUjana' vidhipUrvaka par3hAyA gyaa| usI dina saMghavI mUlacanda hajArImalajI ke ghara para pUjyapAda AcArya ma.sA. caturvidha saMgha tathA bainDa sameta pdhaare| vahA~ para jJAnapUjana ke bAda pUjyapAda prAcArya ma.sA. ne saMghavIjI zrImAn mUlacandajI ko puNyaprakAza kA stavana aura padmAvatI kI ArAdhanA Adi sunaaye| usI samaya pUjyapAda zrI ke sadupadeza se apanI tarapha se sAtoM kSetroM meM tathA jIva-dayA meM lAbha lene ke lie unhoMne acchI rakama jAhera kara dii| bAda meM prabhAvanA huii| zA. bAbUlAla pUnamacaMdajI ke vahA~ tathA zA. nathamala pUnamacaMdajI ke vahA~ para bhI caturvidha saMgha sahita pUjyapAda zrI ke pagalAM hue| jJAnapUjana evaM maMgala pravacana ke pazcAt prabhAvanA huii| * vaizAkha suda 14 maMgalavAra dinAMka 12-5-87 ke dina ( 183 ) Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyapAda prAcArya zrImad vijayahemaprabhasUrijI ma. Adi svAgatapUrvaka padhAre / donoM pUjya prAcArya bhagavanta kA saMmilana huA / parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya suzIlasUrIzvarajI ma.sA. ke pravacana bAda, pUjya munirAja zrImaNiprabhavijayajI ma. kA vyAkhyAna huA / sarvamaMgala ke pazcAt prabhAvanA huI / usI dina zrIaSTApada tIrthaM kI pUjA par3hAI gaI / * . * vaizAkha suda 15 budhavAra dinAMka 13-5-87 ke dina 6 prakArI pUjA par3hAI gaI / jyeSTha (vaizAkha) vada 1 guruvAra dinAMka 14-5-87 ke dina pUjyapAda prAcArya zrImad vijaya sadguNasUrijI ma. sA., pUjya munirAja zrI sAgaracandravijayajI ma. tathA pUjya bAlamuni zrI candrapAlavijayajI ma. Adi svAgatapUrvaka padhAre / donoM prAcArya ma. sA. kA saMmilana cAra varSa ke bAda huA / Aja zrIsaMgha ko donoM AcArya bhagavanta ke prabhAvika pravacana ke pazcAd takhatagar3ha vAle pUjya munirAja zrIsAgaracandravijayajI ma. ke bhI vyAkhyAna - zravaraNa kA lAbha sundara milA / prAnte sarvamaMgala ke bAda prabhAvanA huI / indradhvaja-ratha-hAthI-ghor3e - bainDa Adi yukta zAnadAra bhavya julUsa - varaghor3A nikalA / antarAyakarmanivAraNa kI pUjA ( 184 ) Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ par3hAI gaI / zA. bherUmalajI mUlacandajI kI ora se svAmIvAtsalya huA aura saMghapUjA bhI huii| jyeSTha (vaizAkha) vada 2 zukravAra dinAMka 15-5-87 ke dina 'zrIpArzva padmAvatI mahApUjana' vidhipUrvaka par3hAyA gayA / zrImAn bherUmalajI mUlacandajI ke ghara para donoM paramapUjya AcArya bhagavanta ne catuvidha saMgha aura benDa sameta pagalAM kiye / jJAnapUjana evaM maMgalapravacana ke bAda vahA~ para prabhAvanA huI / zA. pUnamacanda gomAjI tathA zA. tejarAja narasiMhajI donoM ke ghara para bhI donoM pUjyapAda prAcArya ma. sA. prAdike pagalAM hue / prAMte donoM sthala meM prabhAvanA bhI huI / jainadharmadivAkara - rAjasthAnadIpaka-marudhara dezoddhAraka paramapUjyaprAcArya gurubhagavanta zrImadvijaya suzIlasUrIzvara jI ma.sA. Adi takhatagar3ha se vihAra kara zAma ko balAragA gA~va padhAra gaye / * balAraNA se tRtIyA ke dina vihAra dvArA pUjyapAda AcArya ma.sA. Adi phAlanA - ambAjInagara meM padhAre / * phAlanA se paMcamI ke dina vihAra dvArA bAlI meM zrI manamohanapArzvanAtha jinamandira aura zrIvimalanAtha jinamandira meM darzanAdi karake tathA vayovRddhA sAdhvI zrI bhaktizrIjI evaM sAdhvI zrI lalitaprabhAzrIjI Adi ( 185 ) * Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvI samudAya ko sukha zAtAdi pUcha karake muNDArAgA~va padhArate hue paramapUjya AcArya ma.sA. Adi kA zrIsaMgha ne svAgata kiyaa| vyAkhyAna ke bAda prabhAvanA hii| zrIrANakapura tIrtha meM 500 Ayambila tapa ke pAraNA evaM zrIsiddhacakramahApUjana jyeSTha (vaizAkha) vada 6 somavAra dinAMka 18-5-87 ke dina tIrthaprabhAvaka paramapUjya AcArya bhagavanta zrImad vijayasuzIlasUrIzvarajI ma. sA. Adi muNDArA se vihAra dvArA zrI rANakapura tIrtha meM padhArate hue| unakA benDa yukta svAgata sAdar3InivAsI zrImAn mAMgIlAla ghIsUlAla badAmiyA dvArA zrI pANaMdajI kalyANajI kI per3hI mAraphata huaa| vizAlakAya bhavya zrI RSabhadeva jinamandira ke darzanAdi kiye| 500 prAyaMbila tapa ke pAraNA ke prasaMga para zaraNagArela vizAla maNDapa meM pUjyapAda AcAryadeva kI pAvana nizrA meM jJAnapUjana huaa| 'tapa kI mahattA' para pUjyapAda zrI kA prabhAvazAlI pravacana huaa| zrImAn mAMgIlAla aura ghIsUlAla kI mAtuzrI dvArA kI huI 500 AyaMbila tapazcaryA kI pUrNAhuti evaM ( 186 ) Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAraNA ke upalakSa meM sAdar3I zahara meM cala rahe mahotsava kI anumodanA ke sAtha Aja ke pAraNA ke prasaMga para pUjyapAda prAcArya ma. sA. ke sadupadeza se apanI ora se zA. mAMgIlAla ghIsUlAla badAmiyA ne sAdar3I zahara meM nUtana zrIpArzvanAtha prabhu kI 51 iMca kI bhavya pratimA kI vizAla parikara yukta aMjanazalAkA pUrvaka pratiSThA mahotsava ujavavAnI jAherAta kI / sarvamaMgala ke bAda zrI rANakapura tIrtha meM 500 AyaMbila karane vAlI zrImAMgIlAla ghIsUlAla kI mAtAjI ne sukhapUrvaka sAnanda pAraNA kiyA / usI dina badAmiyA parivAra kI ora se dAdA ke darabAra meM 'zrIsiddhacakra mahApUjana' vidhipUrvaka par3hAyA gayA / tathA svAmIvAtsalya bhI sabhI yAtrI varga aura per3hI ke pUrNa sTApha ke sAtha meM huA / 13 sAdar3I zahara meM zAntisnAtra yukta aSTAkA mahotsava jyeSTha ( vaizAkha) vada 7 maMgalavAra dinAMka 16-5-87 ke dina zrIrANakapura tIrtha se vihAra dvArA sAdar3I zahara meM padhArate hue parama zAsana prabhAvaka parama pUjya AcAryadeva ( 187 ) Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad vijayasuzIlasUrIzvarajI ma. sA. Adi kA zrImAn mAMgIlAla ghIsUlAla badAmiyA kI ora se benDa yukta svAgata huA tathA donoM bandhutroM ke ghara para pUjyapAda zrI ke punIta pagaliye hue| jalayAtrA kA bhavya varaghor3A niklaa| 500 AyaMbila ko pUrNAhuti evaM pAraNA ke upalakSa meM nayI AbAdI ke zrImahAvIra svAmI jinamandira meM calate hue mahotsava meM pUjyapAda prAcArya ma.sA. kI zubha nizrA meM zrIzAntisnAtra vidhipUrvaka par3hAyA gayA aura jaina nyAtI nohare meM svAmIvAtsalya huaa| pUjyapAda AcArya ma.sA. aAdi vihAra dvArA zAma ko muNDArA gA~va pdhaare| * aSTamI ke dina prAcAryazrI muNDArA se rAnI sTezana para pdhaare| 14 rAnI gA~va meM zrIsiddhacakra mahApUjana yukta aSTAhnikA-mahotsava jyeSTha (vaizAkha) vada 6 guruvAra dinAMka 21-5-87 ke dina nitya sUrimantrasamArAdhaka pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijayasuzIlasUrIzvarajI ma. sA. Adi rAnI sTezana ( 188 ) Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se rAnI gA~va padhArate hue| unakA benDa yukta svAgata zrImAn jIvarAjajI nathamalajI punamiyA kI ora se huaa| svAgata meM padhAre hue vidvAn gaNivarya zrIguNaratna vijayajI ma. Adi kA sAnanda saMmilana huaa| jinamandira meM darzanAdi ke bAda nyAtI nohare meM pUjyapAda prAcArya ma. sA. kA tathA pUjya gaNivarya zrIguNaratnavijayajI ma. sA. kA maMgala pravacana huaa| zrImAn jIvarAjajI nathamalajI punamiyA evaM zrImatI hIrIbAI ke zubha jIvita mahotsava para padhAre hue pUjyapAda prAcArya ma. sA. Adi caturvidha saMgha tathA benDa yukta zrImAn jIvarAjajI ke ghara pagaliyAM kiye| jJAnapUjana evaM mAMgalika zravaNa ke bAda vahA~ para prabhAvanA huii| calate hue jIvita mahotsava meM aAja bhI pUjA-prabhAvanA-prAMgI-rozanI Adi kA kAryakrama rhaa| taduparAnta julUsa-varaghor3A bhI niklaa| rAta ko bhAvanA huii| * jyeSTha (vaizAkha) vada 10 zukravAra dinAMka 22-5-87 ke dina prAtaH rAnI gAMva ke skUla ke vibhAga meM zaNagArA huaa| vizAla maNDapa meM zrIsaMgha kI ora se 'zrogrAdhyAtmika jJAna zivira' kA udghATana jainadharmadivAkara paramapUjya AcAryadeva zrImad vijayasuzIlasUrIzvarajI ma.sA. ( 189 ) Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI zubhanizrA meM zrIsaMgha ke advitIya utsAha ke sAtha zAsanaprabhAvanA pUrvaka huA / zivira ke bAre meM aneka vaktAoM ke bhASaNa hue / pUjyapAda prAcArya ma.sA. ke tathA zrI prAdhyAtmika jJAnazivira ke sadupadezaka pUjya gariNavarya zrIguNaratnavijayajI ma. Adi ke prabhAvapUrNa pravacana hue| dopahara meM jinamandira meM 'zrIsiddhacakra mahApUjana' vidhipUrvaka zrImAn jIvarAjajI kI prora se par3hAyA gayA / tathA unakI tarapha se nyAtI nohare meM svAmIvAtsalya bhI huA / jIvita mahotsava kI bhI pUrNAhuti huI / jyeSTha ( vaizAkha) vada 11 zanivAra dinAMka 23-5-87 ke dina dUsare jIvita mahotsava kA prArambha zrImAn pukharAjajI celAjI kI ora se huA / pahalA jIvita mahotsava karAne vAle zA. jIvarAjajI nathamalajI ne ( sajor3e ) caturthavrata- brahmacaryavrata vidhipUrvaka nAga maMDavAkara ke pUjyapAda AcArya ma.sA. kI zubha nizrA meM uccarA / usI dina zAsanaprabhAvaka pUjyapAda AcArya zrImad vijaya premasUrIzvarajI ma. sA. kI svargavAsa tithi hone se unakI guNAnuvAda sabhA meM pUjyapAda AcArya ma.sA. kA tathA pUjya gariNavarya zrIguNaratnavijayajI ma. kA pravacana huA / bAda meM paramapUjya prAcAryadeva tathA pUjya gariNavarya ( 190 ) * Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adi ne caturvidha saMgha sahita zrImAn pukharAjajI celAjI ke ghara para pagaliyAM kiye| jJAnapUjana evaM maMgalapravacana ke pazcAt saMghapUjA huii| dopahara meM pUjA meM padhAra kara pUjyapAda prAcArya ma. sA. apane parivAra ke sAtha vihAra kara zAma ko zrIvarakANA-tIrtha meM padhAre aura zrIvarakANA pArzvanAtha prabhu ke darzanAdi kiye / * jyeSTha (vaizAkha) vada 12 ravivAra dinAMka 24-5-87 ke dina prAtaH zrIvarakANAtIrtha se vihAra kara 'nADola' pdhaare| vahA~ para zrIsaMgha ne pUjyapAda AcArya ma. sA. Adi kA svAgata kiyaa| pravacana ke bAda prabhAvanA kii| * jyeSTha (vaizAkha) vada 13 somavAra 25-5-87 ke dina prAtaH nADola se vihAra kara nIpalagAMva meM padhArate hue paramapUjya AcArya ma. sA. adi kA zrIsaMgha ne svAgata kiyaa| tathA maMgala pravacana ke pazcAt prabhAvanA kii| * jyeSTha (vaizAkha) vada 14 maMgalavAra dinAMka 26-5-87 ke dina prAtaH nIpala se vihAra karake rAmAjI kA gur3A pdhaare| . vahA~ para paramapUjya AcArya gurudeva Adi kA ( 191 ) Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaMgha ne benDa yukta svAgata kiyaa| vyAkhyAna meM saMgha pUjA zA. dAnamala sampatarAja kI ora se huii| dopahara meM jinamandira meM zrI pArzvanAthapaMcakalyANaka kI prabhAvanA yukta pUjA par3hAI gii| * jyeSTha (vaizAkha) vada 15 budhavAra dinAMka 27-5-87 ke dina pUjyapAda prAcAryabhagavanta Adi DAyalAnA padhAre / maMgalapravacana ke pazcAt jinamandira ke kArya aMge punaH zrIsaMgha ko pUjyapAda zrI ne mArgadarzana diyaa| bAgola meM jaina bhavana kA udghATana, 73 vIM olI kA pAraNA, bar3I dIkSA tathA dazAhnikA-mahotsava (1) jyeSTha suda 1 guruvAra dinAMka 28-5-87 ke prAtaH DAyalAnA se vihAra karake bAgola gA~va padhArate hue zAstravizArada pUjyapAda prAcAryadeva zrImadvijayasuzIlasUrIzvarajI ma. sA. Adi kA benDa yukta svAgata zrImAn ratanacandajI dalIcandajI koThArI dvArA zrIsaMgha ne kiyaa| jinamandira meM darzanAdi ke bAda pUjyapAda AcArya ma. sA. kA maMgala pravacana huaa| bAda meM zrI ratanacandajI kI ( 192 ) Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ora se prabhAvanA huii| usI dina paramagurudeva pUjyapAda AcArya ma. zrI ne zrI varddhamAna tapa kI 55 vI olI prArambha kii| (2) jyeSTha suda 2 zukravAra dinAMka 26-5-87 ke dina zrImAn ratanacandajI dalIcandajI koThArI kI ora se dazAhnikA-mahotsava kA prArambha huaa| pratidina vyAkhyAna-pUjA-prabhAvanA-prAMgI-rozanI tathA rAta ko bhAvanA kA kAryakrama cAlU rhaa| usI dina pUjya zAsanasamrAT samudAya kI AjJAvartinI tapasvinI pUjya sAdhvI zrI abhayaprajJAzrIjI dvArA kI huI zrI vardhamAna tapa kI 72 vIM olI ke pAraNA ke upalakSa meM parama pUjya AcAryadeva zrImadvijaya suzIlasUrIzvarajI ma. sA. Adi caturvidha saMgha tathA benDa yukta bAjate-gAjate zA. ratanacandajI dalIcandajI ke ghara para pagalAM hue| vahA~ para jJAnapUjana evaM maMgalapravacana ke pazcAt saMghapUjA huii| isa pAraNA ke prasaMga para mumbaI tathA gujarAta-saurASTra ke boTAda nagara se Aye hue tapasvinI pUjya sAdhvIjI ke saMsArI avasthA ke sagesambandhiyoM kI ora se bhI saMghapUjA huii| zrImAn ratanacandajI dalIcandajI koThArI kI ora se nirmita 'zrIkaMkubAI jainabhavana' kA udghATana pUjyapAda prAcAryadeva -13 ( 193 ) Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI zubhanizrA meM huaa| vahA~ para hI prabhAvanA sahita pUjA par3hAI gii| usI dina nyAtI nohare meM zrImAn ratanacaMdajI koThArI kI tarapha se svAmIvAtsalya bhI huaa| * jeTha suda 6 budhavAra dinAMka 3-6-87 ke dina kuMbhasthApanA, akhaNDadIpaka tathA javArAropaNa kI vidhi huii| pUjyapAda prAcArya ma. sA. tathA pUjya munirAja zrIjinottamavijayajI ma. ina donoM ke pravacana kA lAbha zrIsaMgha ko milaa| * jeTha suda 7 guruvAra dinAMka 4-6-87 ke dina navagrahadazadigpAla-aSTamaMgala pATalA pUjana kI vidhi huii| sAtha hI pUjyapAda AcArya ma. sA., pUjya munirAja zrIjinottamavijayajI ma. tathA pUjya munirAja zrIravicandravijayajI ma. ina tInoM ke vyAkhyAna kA lAbha zrIsaMgha ko milA / * jeTha suda 8 zukravAra dinAMka 5-6-87 ke dina jalayAtrA kA zAnadAra julUsa-varaghor3A nikAlA / * jeTha suda 6 zanivAra dinAMka 6-6-87 ke dina paramapUjya AcArya mahArAja sA. kI zubhanizrA meM pUjya sAdhvI zrI garimAzrIjI kI ziSyA pUjya sAdhvI zrIvallabha zrIjI ( 194 ) Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko ziSyA pUjya sAdhvI zrI padmayazAzrIjI kI bar3I dIkSA nAraNasamakSa catuvidha saMgha kI upasthiti meM vidhipUrvaka huI / bAda meM prabhAvanA bhI huI / usI dina zrImAn ratanacandajI dalIcandajI koThArI ne 'kaMkubAI jainabhavana' zrIsaMgha ko samarpita kiyA / bRhad zAnti snAtra vidhipUrvaka par3hAyA gayA aura svAmIvAtsalya bhI kiyA / jeTha suda 10 ravivAra dinAMka 7 6-87 ke dina sattaraha bheda kI pUjA prabhAvanA sahita par3hAI gaI / mahotsava kI pUrNAhuti huI / tathA * 16 magaratAlAvagA~va meM aThAraha abhiSeka tathA prabhupUjA jyeSTha suda 19 somavAra dinAMka 8-6-87 ke dina prAtaH bAgola se vihAra kara magaratAlAva gA~va meM padhArate hue paramapUjya AcArya mahArAja zrImadvijayasuzIlasUrIzvarajI ma. sA. Adi kA zrIsaMgha ne Dhola thAlI dvArA svAgata kiyA tathA pravacana ke pazcAt prabhAvanA kI / dopahara meM jinamandira meM aThAraha abhiSeka kI vidhi huI aura zrIpArzvanAtha paMcakalyANaka kI pUjA par3hAI gaI / ( 195 ) ROP Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaMgha ne svAmIvAtsalya bhI kiyaa| zA. hastImalajI camanIrAmajI ke ghara para caturvidha saMgha sahita bAjate-gAjate pUjyapAda AcArya ma. sA. Adi pdhaare| vahA~ para jJAnapUjana evaM maMgalapravacana ke bAda saMghapUjA huii| koTagA~va meM prabhupUjA evaM svAmIvAtsalya jyeSTha suda 12-13 maMgalavAra dinAMka 6-6-87 ke dina prAtaH magaratAlAva se koTagA~va pdhaare| vahA~ pUjyapAda prAcArya mahArAjazrI Adi kA Dhola-thAlI yukta zrIsaMgha ne svAgata kiyaa| jinamandira meM darzanAdi karake jainadharmazAlA meM pdhaare| vahA~ para maMgalapravacana huaa| dopahara meM prabhAvanAyukta prabhu pUjA kA kAryakrama rahA / tathA do TaMka kA svAmIvAtsalya bhI huA / 18 jyeSTha suda 14 budhavAra dinAMka 10-6-87 ke dina prAta: koTagA~va se vihAra dvArA panotAgA~va padhArate hue pUjyapAda AcArya ma.sA. Adi kA Dhola-thAlI yukta svAgata kiyaa| jinamandira meM darzanAdi karane ke bAda zA. bAbUlAla cauthamalajI sarapaMca ke ghara para pagalAM kiye / ( 196 ) Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vahA~ para jJAnapUjana evaM maMgalapravacana ke pazcAt prabhAvanA huii| dopahara meM zrIpArzvanAtha paMcakalyANaka kI pUjA prabhAvanA sahita par3hAI gii| 16 jyeSTha suda 15 guruvAra dinAMka 11-6-87 ke dina prAtaH panotA se vihAra kara pUjyapAda AcArya ma.sA. Adi jojAvara gAMva pdhaare| vahA~ para unakA zrIsaMgha ne benDa yukta svAgata kiyaa| tathA pravacana ke pazcAt prabhAvanA ko gii| varSItapa vAlI do bahinoM ke ghara para pUjyapAda AcArya ma.sA. ne caturvidha saMgha aura benDa sameta pagaliyAM kiye| vahA~ para jJAnapUjana evaM maMgalapravacana ke bAda prabhAvanA huii| dopahara meM jinamandira meM zA. vRddhicandajI ghIsUlAlajI kI tarapha se 66 prakArI pUjA par3hAI gii| / 20 (1) ASAr3ha (jeTha) vada 1 zukravAra dinAMka 12-6-87 ke dina jojAvara se vihAra kara dhanalA gA~va pdhaare| vahA~ para zrIsaMgha ne marudhara dezoddhAraka pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijayasuzIlasUrIzvarajI ma. sA. Adi ( 197 ) Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA benDa yukta svAgata kiyaa| jinamandira meM darzanAdi karane ke bAda zrI jaina upAzraya meM paramapUjya AcArya ma. sA. kA pravacana huaa| usI samaya vyAkhyAna meM zA. pArasamala anarAjajI mehatA kI tarapha se saMghapUjA huii| dUsarI saMghapUjA zA. mUlacanda pannAlAlajI desaralA kI ora se huii| dopahara meM jinamandira meM prabhAvanA sahita pUjA par3hAI gii| usI dina svAmIvAtsalya bhI huaa| (2) ASAr3ha (jeTha) vada 2 zanivAra dinAMka 13-6-87 ke dina prAtaH pUjyapAda AcArya ma. sA. kA pravacana huaa| prabhAvanA huii| bAda meM zA. pArasamala anarAjajI mehatA ke ghara para tIrthaprabhAvaka paramapUjya prAcArya ma.sA. caturvidha saMgha sahita bAjate-gAjate padhAre / vahA~ para jJAnapUjana aura maMgalapravacana huaa| usI samaya pUjyapAda AcArya ma. sA. ke sadupadeza se 'zrIrANakapurajI paMcatIrthI' kA paidala saMgha apanI ora se nikAlane kI zA. pArasamalajI mehatA ne pratijJA kii| bAda meM prabhAvanA huii| dopahara meM jinamandira meM pUjA par3hAI gaI aura prabhAvanA bhI huii| (3) ASAr3ha (jyeSTha) vada 3 ravivAra dinAMka 14-6-87 ke dina prAtaH pUjyapAda AcArya ma. sA. kA ( 198 ) Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna huA tathA prabhAvanA huii| bAda meM jainadharmadivAkara pUjyapAda AcArya bhagavanta caturvidha saMgha sahita bAjate-gAjate zA. bastImala pannAlAlajI daselA ke ghara para pdhaare| vahA~ para bhI jJAnapUjana huI tathA maMgalapravacana huaa| usI samaya paramapUjya AcArya ma. sA. ke sadupadeza se zA. bastImalajI tathA zA. bAbUmalajI banne bhAiyoM kI tarapha se 'zrIupadhAnatapa' karAne kI pratijJA kI gii| taduparAnta-zA. bastImalajI kI ora se nUtana caudaha svapna tathA prabhu kA pAraNA karAne kI jAherAta huii| zA. bAbUlAlajI kI tarapha se mUlanAyaka Adi tInoM bhagavAna kI nUtana aAMgiyA~ karAne kI jAherAta huii| bAda meM saMghapUjA huii| zrIsaMgha meM atyanta AnaMda pravarttA / 21 (1) ASAr3ha (jyeSTha) vada 4 somavAra dinAMka 15-6-87 ke dina prAtaH dhanalA se vihAra dvArA devalIgA~va pdhaare| vahA~ para zrIsaMgha kI tarapha se Dhola-thAlI yukta paramapUjya AcArya ma. sA. Adi kA svAgata huaa| jinamandira meM darzanAdi kiye tathA jaina upAzraya meM vyAkhyAna huaa| bAda meM prabhAvanA huii| dopahara meM jinamandira meM prabhAvanA yukta pUjA huii| ( 199 ) Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) ASAr3ha (jyeSTha) vada 5 maMgalavAra dinAMka 16-6-87 ke dina prAtaH pUjyapAda prAcAryadeva kA pravacana huA / bAda meM zrImAn sohanarAja jodharAjajI dhokA ke ghara para paramapUjya AcArya ma. sA. catuvidha saMgha sahita bAjate- gAjate padhAre / vahA~ para jJAnapUjana evaM maMgalapravacana ke pazcAt saMghapUjA huI / usI mAphika zrImAn pArasamala premarAjajI gAdiyA ke ghara para bhI pUjyapAda AcAryadeva pdhaare| vahA~ para bhI jJAnapUjana evaM maMgalapravacana ke bAda saMghapUjA huI / (3) ASAr3ha (jyeSTha) vada 6-7 budhavAra dinAMka 17-6-87 ke dina zAstravizArada - sAhityaratna - kavibhUSaNa pUjyapAda AcArya ma.sA. kA maMgala pravacana huaa| bAda meM pUjyapAdazrI ne zrIsaMgha ko jinamandira ke sambandha meM mArgadarzana diyA / ASAr3ha (jyeSTha) vada 8 guruvAra dinAMka 18-6-87 ke dina prAtaH devalI se vihAra dvArA zrAvAgA~va padhAre / vahA~ para pUjyapAda AcArya ma. sA. Adi ne jinamandira meM darzanAdi kiye / bAda meM zrIsaMgha ko mAMgalika sunAyA / ASAr3ha (jyeSTha) vada 6 zukravAra dinAMka 16-6-87 ( 200 ) Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke dina prAtaH pAhuvAgAMva se vihAra kara mAravAr3a jaMkzana pdhaare| jinamandira meM darzanAdi kiye| tathA jaina dharmazAlA meM sthiratA kii| bAda meM sthAnaka meM pUjyapAda AcArya ma. sA. kA aura pUjya munirAja zrI jinottamavijayajI ma. kA vyAkhyAna huaa| dazamI ke dina bhI sthAnaka meM paramapUjya AcArya ma. sA. kA pravacana huaa| * ASAr3ha (jyeSTha) vada 11 ravivAra dinAMka 21-6-87 ke dina mAravAr3a jaMkzana se prAtaH vihAra kara sojatasiTI pdhaare| vahA~ rAjasthAna dIpaka paramapUjya AcAryadeva zrImad vijayasuzolasUrIzvarajI ma. sA. Adi kA zrIsaMgha ne benDa yukta svAgata kiyaa| jinamandira meM darzanAdi karake jaina upAzraya meM pdhaare| tIna dina kI sthiratA kii| usameM gyArasa, bArasa aura terasa tInoM dina pUjyapAda prAcArya ma. sA. ke prabhAvapUrNa pravacana kA lAbha zrIsaMgha ko sundara milaa| * ASAr3ha (jyeSTha) vada dUsarI 13 budhavAra dinAMka 24-6-87 ke dina prAtaH sojatasiTI se vihAra kara sojataroDa pdhaare| vahAM para zAsanaratna parama pUjya AcArya ma. sA. Adi kA zrIsaMgha ne benDa yukta svAgata ( 201 ) Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiyaa| jinamandira meM darzanAdi kiye| bAda meM pUjyapAda prAcArya ma. sA. kA pravacana huA / usameM zA. hastImalajI hIrAcandajI gundecA kI ora se saMghapUjA huii| zrIpAdIzvarajI bhagavAna ke mandira meM tIrthoM ke paTTAdika kI yojanA ke sambandha meM parama pUjya AcArya ma. sA. ne zrIsaMgha ko sundara mArgadarzana diyA / * ASAr3ha (jyeSTha) vada 14 guruvAra dinAMka 25-6-87 ke dina prAtaH sojataroDa se vihAra kara bagaDIgA~va padhAre / jinamandira meM darzanAdi kiye| sthAnaka meM sthiratA kI aura zrIsaMgha ko pUjyapAda prAcArya ma. sA. ne vyAkhyAna sunaayaa| * prASAr3ha (jyeSTha) vada .)) zukravAra dinAMka 26-6-87 ke dina prAtaH bagar3I se vihAra kara muMDAvA gA~va meM Aye / jinamandira ke darzanAdi karake caMDAvala gA~va padhAre / vahA~ para jinamandira meM darzanAdi karake sthAnaka meM sthiratA kii| * prASAr3ha suda 1 zanivAra dinAMka 27-6-87 ke dina prAta: caMDAvala se devalIgA~va pdhaare| vahA~ para bhI jinamandira meM darzanAdi kiye| bAda meM sthAnaka meM sthiratA kii| ( 202 ) Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ASAr3ha suda 2 ravivAra dinAka 28-6-87 ke dina prAtaH devalI se vihAra karake cAuMDiyA gAMva padhAre / vahA~ para bhI jinamandira meM darzanAdi kiye| bAda meM sthAnaka meM sthiratA kii| * ASAr3ha suda 3 somavAra dinAMka 26-6-87 ke dina prAtaH cAuMDiyA se vihAra karake khuzAlapurA meM padhAre / zrIsaMgha ne svAgata kiyaa| vahA~ para jinamandira meM darzanAdi kiye| bAda meM jaina upAzraya meM sthiratA kii| vahA~ dopahara meM pUjyapAda AcArya ma. sA. kA vyAkhyAna huA / tathA zrIsaMgha ko jinamandira kI zuddhi aMge tathA kalaza car3hAne ke bAre meM mArgadarzana diyA / * ASAr3ha suda 4 maMgalavAra dinAMka 30-6-87 ke dina prAtaH khuzAlapurA se vihAra karake nImAjagAMva padhAre / zrIsaMgha ne svAgata kiyaa| vahA~ para jinamandira meM darzanAdi karane ke bAda, jaina upAzraya meM paramapUjya AcArya ma. sA. kA pravacana huaa| prAMte sarvamaMgala ke pazcAt prabhAvanA huii| * ASAr3ha suda 5 budhavAra dinAMka 1-7-87 ke dina prAtaH nImAja se vihAra karake jaitAraNa ke bAhara A~khoM ke aspatAla ke sthAna meM pdhaare| vahA~ para sthiratA kii| ( 203 ) Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ASAr3ha suda 6 guruvAra dinAMka 2-7-87 ke dina prAtaH jaitAraNa se vihAra karake bAMjApurA pdhaare| vahA~ para sthiratA kii| * ASAr3ha suda 7 zukravAra dinAMka 3-7-87 ke dina prAta: bAMjApurA se vihAra karake AnaMdapura kAlUgA~va padhAre / zrIsaMgha ne svAgata kiyaa| jinamandira meM darzanAdi kiye| bAda meM sthAnaka meM sthiratA kii| pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijayasuzIlasUrIzvarajI ma. sA. ne prAcIna jinamandira ke jorNoddhAra karAne meM zrIsaMgha ke kAryakartAmoM ko mArgadarzana diyA aura punaH pratiSThA karAne ko khaa| usI samaya zrIsaMgha ke kAryakartAoM ne ise sAnaMda svIkAra kiyaa| ASAr3ha suda AThama ke dina prAtaH vihAra dvArA punaH bAMjApurA pdhaare| * ASAr3ha suda 6 ravivAra dinAMka 5-7-87 ke dina prAtaH bAMjApurA se vihAra karake jaitAraNa nagara kI dAdAvAr3I meM sthita zrIdharmanAtha jinamandira meM mUlanAyaka zrIdharmanAtha Adi jinezvaradevoM kI mUrtiyoM Adi kA darzanAdi karake zrImarudhara kesarI jainachAtrAvAsa-pAvanadhAma meM paramazAsanaprabhAvaka-jainadharmadivAkara-rAjasthAnadIpaka-marudharadezoddhArakaparamapUjya AcAryadeva zrImadvijayasuzIlasUrIzvarajI ma. sA. ( 204 ) Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adi muni samudAya tathA pUjya sAdhvI zrIrayaNayazAzrIjI Adi evaM pUjya sAdhvI zrI abhayaprajJAzrIjI Adi sAdhvI samudAya pdhaare| vahA~ para chAtrAvAsa ke kAryakartAoM ne tathA chAtrAvAsa ke vidyArthiyoM ne paramapUjyapAda AcArya ma. sA. Adi sabakA sAnaMda svAgata kiyaa| bAda meM zAstravizArada-sAhityaratna-kavibhUSaNa pUjyapAda AcArya ma. sA. kA mAMgalika pravacana huaa| usa dina sabakI sthiratA pAvana dhAma meM rahI / dinAMka 6-7-87 vidhikAraka manojakumAra bAbUmalajI haraNa sirohI, rAjasthAna / ( 205 ) Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAtaHsmaraNa labdhivanta gautama gaNadhAra , buddhie adhikA abhayakumAra / praha uThIne karI praNAma , ___ziyalavantanA lIje nAma // 1 // pahelA nemi jinezvara rAya , __ bAlabrahmacArI lAguM pAya / bIjA jambukumAra mahAbhAga , - ramaNI pAThano kIdho tyAga / / 2 // trIjA sthUlibhadra sAdhu sujANa , ___ kozyA pratibodhI guNakhANa / cothA sudarzana zeTha guNavanta , jeNe kIgho bhavano anta / / 3 // pAMcamA vijayazeTha naranAra , ziyala pAjI utaryA bhvpaar| e pAMce ne vinati kare , bhavasAyara te vhelA tare // 4 // maMgalaM bhagavAn vIro, maMgalaM gautamaprabhuH / maMgalaM sthUlibhadrAdyA , jeno dharmo'stu maGgalam / / 5 // sarvAriSTapraNAzAya , sarvAbhiSTArthadAyine sarvalabdhinidhAnAya gautamasvAmine namaH // 6 // Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka-prApti sthAna 1. prAcArya zrI suzIla sUrijI jaina jJAnamandira zAntinagara, mu. sirohI-307 001 (rAja.) 2. zrI arihaMta-jinottama jaina jJAnamandira malliyoM kI zerI, mu. jAvAla ji. sirohI (rAja.) 3. zrI neminAtha jaina zvetAmbara tIrtha ambAjInagara, sAMDerAva roDa mu. phAlanA-306 116 ji. pAlI (rAja.) rammmmmmmmmmar jainaM jayati zAsanam + Page #441 -------------------------------------------------------------------------- Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .......... ....0909.0. A zIlasA tAja priNTarsa, jodhapura namo nANarama sAraNI VISHAL 00000000000