Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanasUtram / mahAmahopAdhyAyazrImadbhAvavijayagaNiviracitayA vivRtyA samalaGkRtam / tRtIyo bhaagH| : punaH sampAdanam / pU. paramazAsanaprabhAvakapUjyapAdAcAryadevazrImadvijayarAmacandrasUrIzvarapaTTAlaGkAra - pU. A. zrI. vi. mukticandrasUrIzvaraziSyaratna pU. A. zrI. vi. amaraguptasUrIzvaraziSya - pU. A. zrI. vi. candraguptasUrIzvaraH / -: prakAzana :zrI anekAnta prakAzana jaina rIlIjIyas TrasTa ArthikaH shyogH| zeTha bherUlAlajI kanaiyAlAlajI koThArI rIlIjIyasa TrasTa bAlakezvara, muMbaI-400006 / satkajJAnadravyeNa prakAzitamidam /
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIuttarAdhyayanasUtram / AvRtti dvitIyA / zA. jatInabhAI hemacanda 'komala' chAparIyA zerI mahIdharapurA, surata 395003 prataya: 500 prAptisthAnam / -: mudraNavyavasthA : rAjIva bharatakumAra cAlIsahajAra ahamadAbAda. phona : 2630839 vi.saM. 2066 zA. mukuMdabhAI ramaNalAla 5, navaratna phleTsa navA vikAsagRha mArga pAlaDI, amadAvAda 380007
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // atha viMzatitamamadhyayanam // viMzatitamamadhyayanamgA 1-2 // aham // uktamakonaviMzamadhyayanamatha mahAnirgranthIyAkhyaM viMzatitamaM prastUyate, assa cAyamabhisambandho'nantarAdhyayane niHpratikarmatokkA, sA cAnAthatvabhAvanenaiva pAlayituM zakyetyanAthatvamevAnenA'nekavidhamucyate / ityanenasambandhenAyAtasyAspedamAdisUtrammUlam-siddhANa namokincA, saMjayANaM ca bhaavo| atthadhammagaI taccaM, aNusiddhiM suNeha me // 1 // vyAkhyA-siddhebhyastIrthakarAdisiddhebhyo namaskRtya, saMyatebhyazcAcAryopAdhyAyasAdhubhyo bhAvato bhanyA / aryohitArthibhiH prArthyaH sa cAsau dharmathArthyadharmastasya gatirjJAnaM yasyAH sA arthyadharmagatistAM, 'tacaMti' tathyAmaviparItArthA, anuziSTiM zikSA zRNuta, me mayA kathyamAnAmiti zeSaH / sthaviravacanametaditi sUtrArthaH // 1 // atha dharmakathAnuyogatvAdasya dharmakathAkathanadvArA zikSAmAhamUlam-pabhuarayaNo rAyA, seNio mghaahivo| vihArajattaM nijAo, maMDikucchisi ceie // 2 // vyAkhyA--prabhUtAni ranAni vaiDUryAdIni sAragajAcAdirUpANi vA yasya sa tathA, 'vihArajataMti' vihArayAtrayA UTR-3
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana viMzatitamamadhyayanam . (20) gA 3-6 krIDArthamazvavAhanikAdirUpayA niryAto nirgato nagarAdgatazca maNDitakukSinAmni caitye udyAne // 2 // tadudyAnaM kIdRzamityAha-- mUlam-nANAdumalayAiNNaM, nANApakSiniseviaM / nANAkusumasaMchannaM, ujANaM naMdaNovamaM // 3 // tattha so pAsaI sAhuM, saMjayaM susamAhiaM / nisannaM rukkhamUlaMmi, sukumAlaM suhoiaM // 4 // ___ vyAkhyA-sAdhuH sarvo'pi ziSTa ucyate, tataH saMyatamityuktaM / so'pi bahiHsaMyamavAnnihravAdirapi syAditi | susamAhitamityuktam // 3 // 4 // mUlam-tassa rUvaM tu pAsittA, rAiNo taMmi sNje| accaMtaM paramo Asi, aulo ruuvvimho||5|| __vyAkhyA-'acaMtaM paramotti' atizayapradhAnaH, atulo'timahAn , rUpaviSayo vismayo rUpavismayaH // 5 // tameva darzayatimUlam--aho vaNNo aho rUvaM, aho ajassa somyaa|aho khaMtI aho muttI, aho bhoge asaMgayA !6 __vyAkhyA-aho ! Azcarye varNo gauratvAdiH, rUpamAkAraH, Aryasya, muneH saumyatA candrasyeva draSTurAnandadAyitA, asaGgatA niHspRhatA // 6 // UTR-3
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 3 // 3 12 mUlam -- tassa pAe u vaMdittA, kAUNa ya payAhiNaM / nAidUramaNAsanne, paMjalI paDipucchai // 7 // vyAkhyA-- atra pAdavandanAnantaraM pradakSiNAbhidhAnaM pUjyAnAmAloka eva praNAmaH kAryaH iti khyApanArthe, 'nAidUramaNAsanneti' nAtidUraM na cAsanne pradeze sthita iti zeSaH // 7 // mUlam - taruNo'si ajjo pavaio, bhogakAlaMmi saMjayA / uvaDio'si sAmaNNe, eamaTTha suNAmitA 8 vyAkhyA - taruNo'si Arya ! ata eva bhogakAle pratrajitaM ityucyase, upasthitazca sarvAdareNa kRtodyamazcAsi zrAmaye, etamartha nimittaM yenArthena tvamasyAmapyavasthAyAM pratrajitaH zRNomi 'tAiti' tAvat pUrvaM pazcAttu yattvaM bhaNiSyasi tadapi zraSyAmIti bhAvaH / iti sUtrasaptakAvayavArthaH, zeSaM tu sugamatvAt na vyAkhyAtamevamagre'pi jJeyam // 8 // itthaM rAjJo munirAha - mUlam - aNAhomi mahArAya !, nAho majjha na vijjai / aNukaMpagaM suhiM vAvi, kaMcI nAbhisamemahaM // 9 // vyAkhyA - anAtho'smyahaM mahArAja ! kimiti ? yato nAtho yogakSemakArI mama na vidyate / tathA anukampakaM anukaMpAkaraM 'suhiMti' suhRdaM vA kaMcinnAbhisamemi nAbhisaGgacchAmi na prApnomi, ahaM ityanenArthena tAruNye'pi pratra - jita iti bhAvaH // 9 // evaM muninokte viMzatitamamadhyayanam. gA 7-9 _UTR-3
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana viMzatitamamadhyayanam. (20) gA10-13 mUlam--tao so phsioraayaa,senniomghaahivo| evaM te iDDimaMtassa,kahaM nAho na vijaha? // 10 // vyAkhyA-evaM dRzyamAnaprakAreNa Rddhimato vismApakavarNAdisampattimataH kathaM nAtho na vidyate ? vartamAnanirdezaH sarvatra tatkAlApekSayA jJeyaH // 10 // yadi cAnAthataiva batAGgIkArahetustarhimUlam--homi nAho bhayaMtANaM, bhoge bhuMjAhi sNjyaa!| mittanAiparivuDo, mANussaM khu sudullahaM // 11 // ___ vyAkhyA-bhavAmi nAtho bhadaMtAnAM, mayi ca nAthe sati mitrANi jJAtayo bhogAzca sulabhA evetyAzayenAhabhoge ityAdIti // 11 // munirAha-- mUlam-appaNAvi aNAho'si, seNiA! mghaahivaa!| appaNA aNAho saMto, kahaM me nAho bhavissasi ? // 12 // vyAkhyA--[ sugamaiva ] // 12 // evaM muninoktemUlam-evaM vutto nariMdo so, susaMbhaMto suvimhio| vayaNaM assuapuvaM, sAhuNA vimhayannio // 13 // ___ vyAkhyA-ihaivamakSaraghaTanA, sa narendraH zreNiko 'vimhayanniotti' pUrvamapi rUpAdiviSayavismayAnvitaH san , evamuktanItyA vacanamazrutapUrva sAdhunA uktaH susambhrAntaH suvismitazca bhUtvA provAceti zeSaH // 13 // UTR-3
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ viMzatitama madhyayanamgA14-17 uttarAdhyayana * mUlam-AsA hatthI maNussA me, puraM aMteuraM ca me|bhuNjaami mANuse bhoe, ANAissariaMca me // 14 // vyAkhyA-'ANAissariaMti' AjJA askhalitazAsanarUpA, aizvarya samRddhiH prabhutvaM vA // 14 // mUlam-erise saMpayaggaMmi, sabakAmasamappie / kahaM aNAho bhavai, mA hu bhaMte musaM vae ! // 15 // - vyAkhyA-IdRze sampadane sampatprakarSe 'sabakAmasamappieti' ArSatvAtsamarpitasarvakAme sampUritasakalAbhIpsite sati kathamanAtho bhavati, puruSavyatyayAdbhavAmi ? / ayaM bhAvaH-na nAtho anAthaH, sa cAkiMcana eva syAnna punaH sarvAjINasampannAthohamiti / 'mA hutti' huryasmAdarthe, yata evaM tato mA bhadaMta ! mRSAvAdIriti sUtrasaptakArthaH // 15 // munirAhamUlam-Na tumaM jANe aNAhassa,atthaM potthaM ca ptthivaa!|jhaa aNAho havai, saNAho va narAhivA ! 16 | vyAkhyA--na tvaM jAnISe anAthasyAnAthazabdasyArthamabhidheyaM, protyAM vA prakarSaNotthAM utthAnaM mUlotpatti, kenAzayena mayA'yamukta ityevaMrUpAM / ata eva yathA anAtho bhavati sanAtho vA tathA na jAnAsIti sambandhaH // 16 // mUlam-suNehi me mahArAya !, abakkhitteNa ceasaa| jahA aNAho bhavati, jahA me apvttiaN||17|| __ vyAkhyA-zRNu me kathayata iti zeSaH, kiM tadityAha-yathA anAtho anAthazabdavAcya puruSo bhavati, yathA 'me atti' mayA ca pravartitaM prarUpitaM anAthatvamiti prakramaH, anenotthAnamuktam // 17 // UTR-3
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana viMzatitamamadhyayanam. (20) gA18-22 mUlam kosaMbI nAma nayarI, puraannpurbheannii| tattha AsI piA majjhaM, pabhUadhaNasaMcao // 18 // __ vyAkhyA-purANapurANi bhinatti svaguNarasamAnatvAtkhato bhedena vyavasthApayatIti purANapurabhedinI // 18 // mUlam-paDhame vaye mahArAya!, aulA me acchiveannaa| ahotthA viulo dAho,satvagattesa patthivA! 19 vyAkhyA-prathame vayasIha yauvane atulA me akSivedanA 'ahotthatti' abhUt // 19 // mUlam-satthaM jahA paramatikkhaM, sarIravivaraMtare / AvIlija arI kuddho, eva me acchiveaNA // 20 // ___ vyAkhyA-'zarIretyAdi' zarIravivarANi karNaghrANAdIni teSAmantaraM madhyaM zarIravivarAntaraM tasmin ApIDayet samantAdavagAhayet // 20 // mUlam-tiaM me aMtaricchaM ca, uttimaMgaM ca piiddii| iMdAsaNIsamA ghorA, veaNA paramadAruNA // 21 // vyAkhyA-trikaM kaTipradezaM me, aMtarA madhye icchAM bAbhimatavastvabhilASaM, na kevalaM bahistrikAyeti bhAvaH, pIDayati bAdhate vedaneti sambandhaH, indrAzanirindravajraM tatsamAtidAhotpAdakatvAditi bhAvaH / ghorA'nyeSAmapi bhayajanikA paramadAruNA'tIvaduHkhotpAdikA // 21 // mUlam-ubahiA me AyariA, vijaamNttigicchgaa|abiiaa satthakusalA, maMtamUlavisArayA // 22 // UTR-3
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana viMzatitamaH madhyayanam. gA23-27 vyAkhyA upasthitAH pratikArampratyudyatA AcAryAH prANAcAryAH vaidyA ityarthaH, vidyAmaMtrAbhyAM cikitsakA vyAdhipratikArakarttAro vidyAmaMtracikitsakAH, 'abIatti' advitIyA ananyasamAnAH // 22 // malam-te me tigicchaM kuvaMti,cAuppAyaM jahAhiAna ya dukkhA vimoaMti, esA majjha annaayaa||23|| __ vyAkhyA-'cAuppAyaMti' catuSpAdAM bhiSagbheSajAturapraticArakAtmakabhAgacatuSkarUpAM, 'jahAhiti' yathAhitaM hitAnatikrameNa yathAkhyAtAM vA yathoktAm // 23 // mUlam-piA me savasAraMpi,dijAhi mama kaarnnaa| na ya dukkhA vimoei,esA majjha aNAhayA // 24 // vyAkhyA-pitA me sarvasAramapi sarvapradhAnavasturUpaM 'dijAhitti' dadyAt // 24 // mUlam-mAyAvi me mahArAya !, puttsogduhttttiaa| na ya dukkhA vimoei,esA majjha aNAhayA // 25 // ___ vyAkhyA-puttasogaduhaTTiatti' putrazokaduHkhArtA // 25 // mUlam-bhAyaro me mahArAya !, sagA jittttknnihgaa| na ya dukkhA vimoaMti, esA majjha aNAhayA 26 vyAkhyA-'sagatti' lokarUDhitaH saudaryAH, khakA vA khakIyAH // 26 // mUlam-bhaiNio me mahArAya !, sagA jittuknnittttgaa| na ya dukkhA vimoaMti, esA majjha aNAhayA 27 13 UTR-3
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana 11 8 // 15 18 21 24 bhAriA me mahArAya !, aNuratA aNuvayA / aMsupuNNehiM nayaNehiM, uraM me parisiMcai // 28 // vyAkhyA -- 'aNuvayatti' anuvratA pativratA // 27 // 28 // mUlam - annaM pANaM ca pahANaM ca, gaMdhamalavilevaNaM / mae NAyamaNAyaM vA, sA bAlA novabhuMjai // 29 // khaNaM'pi me mahArAya !, pAsaovi na phiTTai / na ya dukkhA vimoei, esA majjha aNAhayA // 30 // vyAkhyA - 'pAsaovitti' pArzvatazca, 'na phiTTaiti' nApayAti // 29 // 30 // mUlam - ohaM evamAhaMsu, dukkhamA hu puNo puNo / veaNA aNubhaviDaM je, saMsArammi anaMta // 31 // vyAkhyA - tato rogApratikAryatAnantaraM ahamevaM vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsutti' udAhRtavAn yathA 'dukkhamA hutti' duHkSamA eva dussahA eva punaH punarvedanA anubhavituM 'je' iti pUraNe // 31 // tatazca mUlam -- saI ca jai muccijjA, veaNA viulA io / khaMto daMto nirAraMbho, pavae aNagAriaM // 32 // vyAkhyA- 'saI catti' sakRdapi yadi mucye'haM vedanAyAM vipulAyA ito'syA anubhUyamAnAyAH, tataH kimityAhakSAntaH kSamAvAn, dAnta indriyanoindriyadamavAn, nirArambhaH pratrajeyaM pratipadyeyaM anagAritAM / yena saMsArocchedAnmUlata eva vedanA na syAditi bhAvaH // 32 // viMzatitama madhyayanam - (20) gA28-32 UTR-3
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana viMzatitamamadhyayanam gA 33-36 mUlam-evaM ca ciMtaittANaM, pasuttomi nraahivaa!| pariattatIe rAIe, veaNA me khayaM gyaa||33|| __ vyAkhyA-na kevalamuktvA, kintu evaM cintayitvA ca, prasupto'smi narAdhipa ! parivarttamAnAyAmatikAmatyAM rAtrau vedanA me kSayaM gatA // 33 // mUlam-tao kalle pabhAyaMmi, ApucchittA Na bNdhve| khaMto daMto nirAraMbho, pavaio aNagAriyaM // 34 // ___ vyAkhyA-tato vedanApagamanAnantaraM 'kalletti' kalyo nirogaH san // 34 // mUlam-taohaM nAho jAo, appaNo a parassa ya / savesiM ceva bhUANaM, tasANaM thAvarANa ya // 35 // ___ vyAkhyA-tataH pravrajyAGgIkArAt ahaM nAtho yogakSemakRjjAtaH, AtmanaH parasya ca / tatrAlabdhalAbho yogaH, sa khasya ratnatrayalAbhena, labdhasya ca rakSaNaM kSemaH, sa tu khasya pramAdaparityAgena / evamanyeSAmapi dharmadAnasthairyavidhAnAbhyAM yogakSemakAritvaM bhAvyamiti viMzatisUtrArthaH // 35 // kuto dIkSAdAnAdanu tvaM nAtho jAto na pUrvamityAhamUlam-appA naI vearaNI, appA me kuuddsaamlii| appA kAmaduhA gheNU, appA me naMdaNaM vaNaM // 36 // vyAkhyA-Atmeti vAkyasya sAvadhAraNatvAdAtmaiva nadI vaitaraNI, narakasambandhinI / Atmana evoddhatasya taddhetutvAt / ata evAtmaiva me, kUTamiva jantuyAtanAhetutvAcchAlpalI kUTazAlmalI, tathA Atmaiva kAmadughA dhenuriva dhenuH, u.69 UTR-3
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana viMzatitama madhyayanam gA37-38 iyaM ca rUDhita uktA, etadaupamyaM ca tasya khargApavargAdisamIhitAvAptihetutvAt / Atmaiva me nandanaM vanaM, etadaupamyaM cAsyaiva cittAhAdahetutvAt // 36 // mUlam-appA kattA vikattA ya, duhANa ya suhANa ya |appaa mittamamittaM ca, duppahia supttrio||37|| __vyAkhyA-Atmaiva kartA duHkhAnAM sukhAnAM ceti yogaH, vikaritA ca vikSepaka Atmaiva teSAM, ata eSAtmaiva mitramamitrazca, kIdRzaH san ? duHprasthito durAcAraH, suprasthitaH sadanuSThAnaH / duHprasthito hyAtmA samagraduHkhaheturiti vaitaraNyAdirUpaH, suprasthitazca sakalasukhaheturiti kAmadhenvAdikalpaH / tathA ca pravrajyAyAmeva suprasthitatvAt khasyAnyeSAM ca yogakSemakaraNakSamatvAt mama nAthatvamiti sUtradvayArthaH // 37 // punaranyathA'nAthatvamAhamUlam-imA hu annAvi aNAhayA nivA!, tamegacitto yo sunnaahi| niaMThadhamma lahiANa vI jahA, sIdaMti ege bahu kAyarA narA // 38 // __ vyAkhyA-'imatti' iyaM, huH pUttauM, anyA aparA, apiH samuccaye, anAthatA, yadabhAvAdahaM nAtho jAta iti bhaavH| 'Nivatti' henRpa ! tAmanAthatAmekacitto nibhRto sthiraH zRNu / kA punarasau ? ityAha-nirgranthadharma sAdhvAcAraM labdhvA'pi, yathetyupadarzane, sIdantitadanuSThAnaM prati zithalIbhavanti / eke kecana, bahu prakAmaM yathAsyAttathA, kAtarA nissattvA narA mnussyaaH| yadvA bahukAtarA iSanniHsattvAH, sarvathA niHsattvAnAM hi nirgranthamArgAGgIkAra eva mUlato'pi UTR-3
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana viMzatitama madhyayanam gA39-40 na syAdityevamuktaM / sIdantazca te nAtmAnamanyAMzca rakSituM kSamA itIyaM sIdanalakSaNA'parA'nAthateti bhAvaH // 38 // tAmeva darzayati mUlam-jo pavaittANa mahatvayAiM, sammaM ca no phAsayaI pmaayaa| aNiggahappA ya rasesu giddhe, na mUlao chiMdai baMdhaNaM se // 39 // vyAkhyA-yaH pravrajya mahAvratAni samyag na spRzati, na sevate, pramAdAt / anigRhItAtmA, avazIkRtAtmA / bandhanaM rAgadveSAtmakam // 39 // mUlam-AuttayA jassa ya natthi kAI, iriAi bhAsAi tahesaNAe / AyANanikkheva dugaMchaNAe, na vIrajAyaM aNujAi maggaM // 40 // vyAkhyA-AyuktatA sAvadhAnatA yasya nAsti kAcidatikhalpApi / 'AyANetyAdi' luptavibhaktidarzanAdAdAnanikSepayorupakaraNagrahaNanyAsayoH, tathA jugupsanAyAM pariSThApanAyAM / ihocArAdInAM saMyamAnupayogitayA jugupsanIyatvenaiva pariSThApanAt pariSThApanaiva jugupsanoktA / sa munirvIrairyAto gato vIrayAtastaM nAnuyAti mArga samyakdarzanAdikaM muktipatham // 40 // tathA ca UTR-3
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 12 // viMzatitamamadhyayanam (20) gA41-43 mUlam-ciraMpi se muMDaI bhavittA, athiravae tavaniamehiM bhaTTe / ciraMpi appANa kilesaittA, na pArae hoI hu saMparAe // 41 // vyAkhyA-ciramapi muNDa eva muNDana eva sakalAnuSThAnavimukhatayA ruciryasyAsau muNDarucirbhUtvA, asthiratratazcaJcalabatastaponiyamebhyo bhraSTaH, ciramapyAtmAnaM klezayitvA locAdinA bAdhayitvA, na pArago bhavati, hurvAkyAlaMkAre, 'saMparAetti' samparAyasya saMsArasya // 41 // mUlam-polleva mudrI jaha se asAre, ayaMtie kUDakahAvaNe vaa|| rADhAmaNI veruliappagAse, amahagghae hoi hu jANaesu // 42 // vyAkhyA--pauleva suSiraiva na manAgapi niviDA muSTiyathA muSTiriva sa dravyamuniH asAraH, asAratvaM ca dvayorapi sadarthazUnyatvAt / ayaMtritaH kUTakArSApaNa iva, yathAbasau kUTatvAnna kenApi niyaMcyate, tathaiSo'pi nirguNatvAdupekSyata eveti bhAvaH / kuta evamityAha-yato rADhAmaNiH kAcamaNirvaiDUryaprakAzo vaiDUryamaNikalpo'pi amahAkaH mamahAmUlyo bhavati, huravadhAraNe 'jANaesutti' jJeSu dakSeSu, mugdhajanavipratArakatvAttasya // 42 // mUlam--kusIlaliMgaM iha dhAraittA, isijjhayaM jIviya vhittaa| asaMjae saMjayalappamANe, viNighAyamAgacchaha se ciraMpi // 3 // UTR-3
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana viMzatitamamadhyayanam. gA 44-45 vyAkhyA--kuzIlaliGgaM pArzvasthAdiveSamiha janmani dhArayitvA, RSidhvajaM sAdhuciraM rajoharaNAdi 'jIvitti' jIvikAyai jaTharabharaNArtha bRMhayitvA, idameva pradhAnamiti khyApanenopabRMya, ata evAsaMyataH san 'saMjayalappamANetti' saMyatamAtmAnaM lapan bhASamANaH, vinighAtaM vividhAbhighAtarUpamAgacchati sa ciramapyAstAM khalpakAlaM narakAdAviti bhaavH||43|| ihaiva hetumAha mUlam--visaM pivittA jaha kAlakUDaM, haNAi satthaM jaha kuNgghii| eseva dhammo visaovavaNNoM, haNAi veAla ivAvivaNNo // 44 // vyAkhyA-viSaM 'pivittatti' ASatvAt pItaM, yathA kAlakUTaM 'haNAitti' hanti, zastraM ca yathA kugRhItaM kutsitaprakAreNa gRhItaM, 'esevatti' eSa evaM viSAdivat dharmaH sAdhudharmo viSayopapannaH zabdAdiviSayalAmpavyayukto hanti, durgatipAtahetutvena dravyamunimitigamyaM / vetAla ivAvipanno maMtrAdibhiraniyaMtritaH sAdhakamiti gamyam // 44 // mUlam-jo lakkhaNaM suviNa pauMjamANe, nimittkouuhlsNpgaaddhe| kuheDavijjAsavadArajIvI, na gacchaI saraNaM tammi kAle // 45 // vyAkhyA-yo lakSaNaM khapnaM ca prayuMjAno vyApArayan , nimittaM bhaumAdi, kautukaM cApatyAdyartha snAnAdi, tayoH saMpragADhaH prasakto yaH sa tathA / kuheTakavidyA alikAzcaryakArimaMtrataMtrajJAnAtmikAstA evaM karmabandhahetutvAdAzravadvA UTR-3
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 14 // viMzatitamamadhyayanam. (20) gA 46-47 rANi tairjIvituM zIlamasyeti kuheTakavidyAzravadvArajIvI / na gacchati na prApnoti zaraNa, tasmin phalopabhogopalakSite kAle samaye // 45 // amumevArtha vizeSAdAha mUlam-tamaMtameNeva u se asIle, sayA duhI vippariAsuvei / ___saMdhAvai naragatirikkhajoNI, moNaM virAhittu asAhuruve // 46 // vyAkhyA-'tamaMtameNeva utti' atimithyAtvopahatatayA tamastamasaiva prakRSTAjJAnenaiva, tuH pRttauM, sa dravyamuniH azIlaH sadA duHkhI virAdhanAjanitaduHkhAnugato 'vipariAsuveitti' viparyAsaM tatveSu vaiparItyamupaiti, tatazca sandhAvati satataM gacchati narakatiryagyonIH, maunaM cAritraM virAdhyAsAdhurUpastattvato'yatikhabhAvaH san / anena virAdhanAyA anubandhavat phalamuktam // 46 // kathaM maunaM virAdhayati, kathaM vA narakatiryaggatIH sandhAvatItyAhamUlam--uddesiaM kIagaDaM niAgaM, na muMcaI kiMci aNesaNija / aggI vivA savabhakkhI bhavittA, io cuo gacchai kaTTha pAvaM // 47 // vyAkhyA-'niAgaMti' nityapiNDaM, 'aggIvivatti' agniriva sarvamaprAsukamapi bhakSayatItyevaMzIlaH sarvabhakSI bhUtvA kRtvA ca pApaM, ito bhavAcyuto gacchati, kugatimiti shessH||47|| kuta etadevamityAha UTR-3
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana viMzatitamamadhyayanam gA 48-49 mUlam-na taM arI kaMThachittA karoti, jaM se kare appaNiA durappA / . se nAhiI macumuhaM tu patte, pacchANutAveNa dayAvihUNo // 48 // vyAkhyA-na naiva tamiti prakramAdanathe, ariH kaNThacchettA karoti, yaM se tasya karotyAtmIyA durAtmatA duSTAcArapravRttirUpA / na cemAmAcarannapi janturatyantamUDhatayA vetti, paraM sa durAtmatAsevI jJAsyati durAtmatAM mRtyumukhaM tu maraNasamayaM punaH prAptaH / pazcAdanutApena hA ! duSTu mayAnuSThiteyamityevaMrUpeNa, dayayA saMyamena vihInaH san / yatazcaivamanarthahetuH pazcAttApahetuzca durAtmatA, tata Adita evAsI tyaajyetyrthH||48|| yastu prAnte'pi mohena durAtmatAM tathAtvena na jAnAti tasya kiM syAdityAha mUlam-nirahiA naggaruI u tassa, je uttimahaM vivajjAsamei / ___ imevi se natyi parevi loe, duhaovi se jhijjhai tattha loe // 19 // vyAkhyA-nirarthikA 'tu'zabdasyaivakArArthaskheha sambandhAnirarthikaiva niSphalaiva nAmye zrAmaNye rucistasya yaH 'uttimaTuMti' supathyatyayAdapeva gamyatvAduttamArthe'pi prAntasamayArAdhanArUpe, AstAM pUrva, viparyAsaM durAtmatAyAmapi sundarAtmatAjJAnarUpaM eti gacchati, yastu mohamaposa durAtmatAM tathAtvena jAnAti, tasya tu khanindAdinA svAdapi kiJcitphalamiti bhAvaH / tatazca 'imevitti' ayamapi pratyakSo loka iti yogaH, se tasya nAsti / na kevalamayameva, UTR-3
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 16 // 15 18 21 24 kintu paro'pi bhavAntararUpaH / tatreha lokAbhAvaH kAyaklezahetulo cAdisevanAt paralokAbhAvazca kugatigamanAt / evaM ca 'duhaovitti' dvidhApi aihikapAra trikArthAbhAvena sa jantuH 'jhijjhaitti' aihikapAratrikArthasampattimato janAn vIkSya, dhigmAmubhayabhraSTamiti cintayA kSIyate / tatretyubhayalokAbhAve sati loke jagati // 49 // tato'sau yathAnutApamApadyate tathA darzayati mUlam - emevahAchaMdakusIlarUve, maggaM virAhitu jiNuttamANaM / " kurarI vivA bhogarasANugiddhA, niradvasoA paritAvamei // 50 // vyAkhyA - evamevoktarUpeNaiva mahAvratAsparzanAdinA prakAreNa yathAchandAH kharucikalpitAcArAH, kuzIlAzca kutsitazIlAstadrUpAstatsvabhAvAH, mArga virAdhya jinottamAnAM / kurarIva pakSiNIva bhogarasAnugRddhA nirarthaH zoko yasyAH sA nirarthazokA paritApaM pazcAttApameti prApnoti / yathA sA''miSagRddhA mukhAttapizitapezikA parapakSibhyo vipatprAptau zocati, na ca tataH ko'pi vipatpratikAra iti, evamayamapi bhogarasagRddha aihikAmuSmikApAyaprAptau / tato'sya khAnyatrANAkSamatvAdanAthatvameveti bhAva iti sUtratrayodazakArthaH // 50 // idaM ca zrutvA yatkArya tadAha mUlam -- soccANa mehAvi subhAsiaM imaM, aNusAsaNaM nANaguNovaveaM / maggaM kusIlANa jahAya savaM, mahAniaMThANa vae paheNaM // 51 // viMzatitamamadhyayanam. (20) gA50-51 UTR-3
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ utarAdhyayana // 17 // vyAkhyA - zrutvA he medhAvin ! suSThu bhASitaM idamanantaroktaM anuzAsanaM zikSaNaM jJAnena guNena ca prastAvAdviratirUpeNopapetaM jJAnaguNopapetaM, mArga kuzIlAnAM hitvA sarva, mahAnirgranthAnAM 'vapatti' prajestvaM 'paheNaMti' pathA // 51 // tataH kiM phalamityAha mUlam -- carittamAyAraguNannie tao, aNuttaraM saMjama pAliANaM / nirAsave saMkhaviANa kammaM, unei ThANaM viuluttamaM dhuvaM // 52 // vyAkhyA - 'carittamAyaratti' makAro'lAkSaNikaH, cAritrAcArazcAritrAsevanaM, guNa iha jJAnarUpastAbhyAmanvitathAritrAcAraguNAnvitaH / tato mahAnirgranthamArgagamanAt anuttaraM pradhAnaM saMyamaM yathAkhyAtacAritrarUpaM pAlayitvA nirAzravaH saMkSapayya kSayaM nItvA karma upaiti sthAnaM, vipulaM ca tadanantAnAmapi tatrAvasthiteruttamaM ca pradhAnatvAdvipulottamaM, dhruvaM nityaM muktimityarthaH // 52 // upasaMhAramAha mUlam -- evuggadaMtevi mahAtavodhaNe, mahAmuNI mahApaiNNe mahAyase / mahAniyaMThijjamiNaM mahAsuaM, se kAhae mahayA vitthareNaM // 53 // vyAkhyA - evaM uktanItyA sa muniH kathayatIti saMbaMdhaH, sa kIdRzaH 1 ityAha- ugraH karmazatruM prati, dAntazca viMzatitamamadhyayanam. gA52053 UTR-3
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana viMzatitamamadhyayanam. (20) gA54-57 indriyanoindriyadamanAt , ugradAntaH / apiH pUttauM, mahAtapodhanaH mahAmunimahApratijJo dRDhavrata ata eva mahAyazAH, mahAnirgranthebhyo hitaM mahAnigranthIyaM idaM pUrvoktaM mahAzrutaM, sa kathayati mahatA vistareNeti sUtratrayArthaH // 53 // tatazcamUlam-tuTro a seNio rAyA, iNamudAhu kayaMjalI / aNAhattaM jahAbhUyaM, suTTha me uvadaMsiaM // 54 // | vyAkhyA-tuSTazceti caH punararthe bhinnakramazca, tataH zreNikaH punaridamudAhRtavAn , yathAbhUtaM satyam // 54 // mUlam--tunbhaM suladdhaM khu maNussajammaM, lAbhA suladdhA ya tume mhesii| tubbhe saNAhA ya sabaMdhavA ya, jaMbhe ThiA maggi jiNuttamANaM // 55 // vyAkhyA--'suladdhaM khutti' sulabdhameva, lAmA varNAdiprAptirUpAH 'jaM bhetti' yadyasmAt 'bhe' bhavantaH // 55 // mUlam-taM'si NAho aNAhANaM,sababhUANa saMjayA! khAmemi te mahAbhAga!, icchAmu aNusAsiuM56 ___ byAkhyA-iha pUrvArddhanopahaNAM kRtvA uttarArddhana kSamaNAmupasampannatAM cAha-tatra 'tetti' tvAM 'aNusAsiuMti' anuzAsayituM zikSayituM tvayAtmAnamiti gamyam // 56 punaH kSamaNAmeva vizeSeNAhamUlam -pucchiUNa mae tubbhaM,jhANavigyo u jo ko|nimNtiaay bhogehiM,taM satvaM mariseha me||57|| ___ vyAkhyA-pucchiUNatti' kathaM tvaM yauvane prabajitaH ? ityAdi pRSTvA yo yuSmAkaM mayA dhyAnavighnaH kRtaH,nimaMtritAzca yadyUyaM bhogaistatsarvaM marSayata kSamadhvaM mameti sUtracatuSkArthaH // 57 // adhyayanArthopasaMhAramAha UTR-3
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana viMzatitamamadhyayanam. gA58-60 mUlam-evaM thuNittANa sa rAyasIho-'NagArasIhaM paramAi bhattie / saoroho sapariaNo sabaMdhavo, dhammANuraco vimaleNa ceasA // 5 // vyAkhyA-'saorohoti' sAvaroSaH sAntaHpuraH 'vimaleNatti' vigatamithyAtvamalena cetsoplkssitH|| 58 // mUlam UsasiaromakUvo,kAUNaya payAhiNaM / abhivaMdittA sirasA, atijAto narAhivo // 59 // vyAkhyA-'atijAtotti' atiyAtaH khasthAnaM gataH // 19 // mUlam-iarovi guNasamiddho, tiguttiyutto tidaMDavirao a| vihaga iva vippamukko, viharai vasuhaM vigayamohotti bemi // 6 // vyAkhyA-itaro muniH so'pi vihaga iva vipramuktaH pratibandharahitaH, vigatamohaH kramAtsamutpannakevalajJAnatveneti sUtratrayArthaH // 60 // iti bravImIti prAgvat // 20 // yaarraaiiiiiiyi iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNiziSyamahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAyATi zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau viMzatitamamadhyayanaM sampUrNam // 20 // illlllllll m BEDIESENyanasUtravRttau viMzatitamamadhyAnavimalagaNiziSyopAdhyAya UTR-3
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 20 // "sUri zrIvijayAnandaM, vijayAnandakArakam / "bhAtmArAma" iti khyAtaM, vande saguNalabdhaye // 1 // " LoveDVOSVOICEVEVOEVes viMzatitamamadhyayanaM smpuurnnm||20|| "vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // " SDGETSGICRORGEOG
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 21 // // atha ekaviMzamadhyayanam // ekaviMzamadhyayanam gA-3 ||AUMvyaakhyaatN viMzatitamamadhyayanaM, athaikaviMzaM smudrpaaliiyaakhymaarbhyte| asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane'nAthatvamukaM, taca paribhAvya viviktacaryayA caritavyaM / sA ca samudrapAladRSTAntenAnenocyate, iti sambandhasyAspadamAdisUtrammUlam-caMpAe pAlie nAmaM, sAvae Asi vANie / mahAvIrassa bhagavao, sIse so umhppnno||1|| vyAkhyA-mahAvIrasya bhagavataH ziSyaH 'so utti' sa punaH, tacchiSyatA cAsya tatpratibodhitatvAt // 1 // mUlam-niggaMthe pAvayaNe, sAvae se vikovie / poeNa vavaharaMte, pihuMDaM nagaramAgae // 2 // vyAkhyA nairgranthe nimranthasambandhini pravacane sa pAlito 'vikovietti' vizeSeNa kovido vikovidaH, potena pravahaNena vyavaharan vyApAraM kurvan , pihuMDaM pihuMDasaMjJam // 2 // mUlam-pihuMDe vavaharaMtassa, vANio dei dhUaraM / taM sasattaM paigijjha, sadesamaha patthio // 3 // vyAkhyA-vANio deha dhUaraMti' tadguNAkRSTacetAH ko'pi vaNig dadAti duhitaraM putrI, tAM sasattvAM sagI pratisAdAya khadezamatha prasthitaH // 3 // UTR-3
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana 22 // ekaviMzamadhyayanam gA4-9 mUlam-aha pAliassa gharaNI, samuiMmi pasavaI |ah dArae tahiM jAe, samuddapAlitti nAmae // 4 // vyAkhyA-'tahiti' tatra samudre // 4 // mUlam-khemeNa Agae caMpaM, sAvae vANie gharaM |sNvddddhe ghare tassa, dArae se suhoie // 5 // bAvattari kalAo a, sikkhie nIikovie / jovaNeNa ya saMpanne, surUve piadaMsaNe // 6 // tassa rUvavaI bhajaM, piA ANei rUviNiM / pAsAe kIlae ramme, devo doguMdago jhaa||7|| vyAkhyA-rUviNiti' rUpiNIsaMjJA, prAsAde krIDati, tayA saheti shessH||5||6||7|| mUlam-aha annayA kayAi, pAsAyAloaNe tthio| vajjhamaMDaNasobhAgaM, vajjhaM pAsai vajjhagaM // 8 // - vyAkhyA-athAnyadA kadAcit prAsAdAlokane gavAkSe sthitaH san samudrapAlo vadhyamaNDanAni raktacandanakaravIrAdIni taiH zobhA yasya sa vadhyamaNDanazobhAkastaM vadhyaM vadhArha kaJcana tAdRzAkAryakAriNaM pazyati, vadhye vadhyabhUmau gacchatIti vadhyagastaM, ihopacArAdvadhyazabdena vadhyabhUruktA // 8 // mUlam-taM pAsiUNa saMvega, samuddapAlo innmbbvii| aho asuhANa kammANaM, nijANaM pAvagaM imaM // 9 // vyAkhyA-taM dRSTvA saMvegaM saMvegakAraNaM samudrapAla idaM vakSyamANamabravIt , aho ! azubhAnAM karmaNAM niryANamavasAnaM vipAka ityarthaH, pApakamazubhamidaM pratyakSaM, yadayaM varAko vadhArthamitthaM nIyate // 9 // 4 UTR-3
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 23 // ekaviMzamadhyayanam gA10-12 mUlam-saMbuddho so tahiM bhayavaM, paramaM sNvegmaago|aapucch'mmaapiaro, pavae anngaariaN||10|| ___ vyAkhyA-evaM dhyAyan sambuddhaH samudrapAlaH 'tarhi' tatra prAsAdAlokane, ApRcchaya mAtApitarau 'pavaetti' prAtrAjit pratipede'nagAritAmiti sUtradazakAvayavArthaH, zeSaM vyaktaM, evmgrepi|| 10 // pravrajya ca yathAyaM AtmAnamanuzAsitavAn yathA vA prAvarttata tathAhamUlam-jahittu saMgaM ca mahAkilesaM, mahaMtamohaM kasiNaM bhayAvahaM / pariAyadhamma ca'bhiroyaijjA, kyANi sIlANi parIsahe a|| 11 // vyAkhyA-hitvA tyaktvA saGgaM khajanAdisambandhaM, caH pRttauM, mahAklezaM mahAduHkhaM, mahAnmohaH syAdiviSayo'jJAnarUpo vA yasmAt sa mahAmohastaM, kRtyaM sarva, kRSNaM vA kRSNalezyAhetutvAt , ata eva vivekinAM bhayAvahaM, paryAyo vrataparyAyastatra dharmo mahAvratAdiH paryAyadharmastaM, caH pUttauM, abhirocayedbhavAn he Atman ! iti prakramaH / payAyadhamemeva vizeSAdAha-vratAni mahAvratAni, zIlAnyuttaraguNarUpANi, parIpahAniti parISahasahanAni cAbhirocayediti yogH|| 11 // tadanu yatkArya tadAhamUlam-ahiMsa saccaM ca ateNagaM ca, tatto ya baMbhaM apariggahaM ca / paDivajiA paMca mahabbayAI, carija dhammaM jiNadesi viU // 12 // UTR-3
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 24 // ekaviMzamadhyayanam gA13-14 vyAkhyA-ahiMsAM satyamastainyakaM ca tatazca brahma brahmacarya aparigrahaM ca pratipadyevaM paJca mahAvratAni caredAseveta, na tu svIkAramAtreNaiva tiSThedityarthaH / dharma zrutacAritrarUpaM jinadezitaM 'viUtti' vidvAn bhavAn he Atman ! // 12 // mUlam-savehiM bhUehiM dayANukaMpI, khaMtikkhame sNjyvNbhyaarii| sAvajajogaM parivajayaMto, careja bhikkhU susamAhi-iMdie // 13 // vyAkhyA-sarveSu bhUteSu dayayA hitopadezarUpayA rakSaNarUpayA ca anukampanazIlo dayAnukampI, kSAntyA na tvazaktyA kSamate durvacanAdIti zAntikSamaH, saMyataH samyagU yataH sa cAsau brahmacArI ca saMyatabrahmacArI, pUrva vratapratipatyA''gate'pi brahmacArIti punaH kathanaM brahmacaryasya durddharatvajJaptyai // 13 // mUlam kAleNa kAlaM viharija rahe, balAbalaM jANia appaNo a| sIho va sadeNa na saMtasijjA, vayajoga succA Na asabbhamAhu // 14 // vyAkhyA-kAlena pAdonapauruSyAdinA, kAlamiti kAlocitaM pratyuprekSaNAdi kRtyaM, kurvanniti zeSaH / viharet rASTra maNDale upalakSaNatvAdrAmAdau ca / balAbalaM sahiSNutvAsahiSNutvarUpaM jJAtvA''tmano yathA yathA saMyamayogahAnirna syAttathA tatheti bhAvaH / anyaca siMha iva zabdena prakramAdbhUyotpAdakena na saMtrasyet naiva satvAcaleta he Atman ! bhavA UTR-3
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 25 // = A 12 niti sarvatra gamyate / tathA vaco yogamarthAdazubhaM zrutvA nA'sabhyaM 'Ahuti' ArSatvAdryAt // 14 // tarhi kiM kuryAdityAha mUlam -- uvehamANo u parivaejjA, piamappiaM saba titikkhaejA / na saba savattha'bhiroaijjA, na yAvi pUaM garahaM ca saMjae // 15 // vyAkhyA - upekSamANaH kuvacanavaktAramavagaNayan parivrajet tathA priyamapriyaM sarve titikSeta saheta, na sarva vastu sarvatra sarvasthAne'bhirocayet, yathAdRSTAbhilASuko mAbhUditi bhAvaH / na cApi pUjAM, gaha ca paranindAM, abhirocayediti yogaH // 15 // nanu bhikSorapi kimanyathAbhAvaH sambhavati ? yadevamAtmAnuzAsyate ityAha mUlam - aNega chaMdA miha mANavehiM, je bhAvao saMpakarei bhikkhU / bhayabheravA tattha uiMti bhImA, divA maNussA aduvA tiricchA // 16 // vyAkhyA - aneke chandA abhiprAyA bhavantIti gamyaM, 'mihatti' makAro'lAkSaNikaH, iha jagati mAnaveSu / yAnanekachandAn bhAvatazcittavRtyA samprakaroti bhRzaM vidhatte, 'bhikhutti' apergamyatvAddhikSurapi karmavazagaH, tata evetthamAtmAnuzAsyate iti bhAvaH / kiJca bhayena bhayajanakatvena bhairavA bhISaNA bhayabhairavAH tatreti vratapratipattau udyanti udayaM yAnti bhImA raudrAH, asya ca punaH kathanamatiraudratvakhyApakaM, divyA mAnuSyakA athavA tairazvA upasargAH iti zeSaH // 16 // tathA ekaviMzamadhyayanam. gA 15-16 UTR-3
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana ekaviMzamadhyayanam. (21) gA 17-19 mUlam -parIsahA duvisahA aNege, sIdaMti jatthA bahukAyarA nraa| se tattha patte na vahija bhikkhU , saMgAmasIse iva nAgarAyA // 17 // vyAkhyA-parISahA durviSahA dussahA aneke udyantIti yogaH, sIdanti saMyama prati zithilIbhavanti 'jatthA'iti yatra yeSUpasargeSu parISaheSu ca satsu bahu bhRzaM kAtarAH narAH, se' ityatha tatra teSu prApto navyatheta na sattvAcaledbhavAn bhikSuH san saGgrAmazIrSa iva naagraajH|| 17 // mUlam-sItosiNA daMsamasAya phAsA, AyaMkA vivihA phusaMti dehaM / ___ akukkuo tattha'hiyAsaejA, rayAI kheveja purekaDAiM // 18 // vyAkhyA-zItoSNadaMzamazakAH, ca-zabda uttaratra yoyate, sparzAstRNasparzAdayaH, AtaGkAzca vividhAH spRzanti upatApayanti dehaM bhavata iti gamyaM / 'akukkuotti' kutsitaM kUjati kukUjo na tathA akukUjastatra zItAdisparzane'dhisaheta, anena cAnantarasUtrokta evArthaH spaSTatArthamanvayenoktaH / IdRzazca san rajAMsi jIvamAlinyahetutayA karmANi 'khevejatti' kSipet purAkRtAni // 18 // mUlam-pahAya rAgaM ca taheva dosaM, mohaM ca bhikkhU sayayaM viakkhnno| meruva vAeNa akaMpamANo, parIsahe Ayagutte sahejA // 19 // UTR-3
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 27 // ekaviMzamadhyayanam gA 20-21 3 vyAkhyA-'meruSa' ityAdi-merurvAteneva parISahAdinA'kampamAnaH, 'Ayaguttetti' guptAtmA, anena sUtreNa parISahasahanopAya uktaH // 19 // kiJca mUlam-aNuNNae nAvaNae mahesI, nayAvi pUaM garIhaM ca sNje| ___se ujubhAvaM paDivaja saMjaye, nivANamaggaM virae uvei // 20 / / vyAkhyA-anunnato nAvanato maharSiH, na cApi pUjAM gahIM ca pratIti zeSaH, 'saMjaetti' sajetsaGgaM kuryAt / tatrAnunnataH pUjAM prati, anavanatazca gahA~ prati, 'se' iti sa evamAtmAnuzAsakaH, RjubhAvaM pratipadya saMyato nirvANamArga samyag jJAnAdikaM virataH sannupaiti prApnoti / tatkAlApekSayA vartamAnanirdezaH // 20 // tataH sa kIdRzaH san kiM karoti ? ityAha mUlam-arairaisahe pahINasaMthave, virae Ayahie pahANavaM / paramaTThapaehiM ciTuI, chinnasoe amame akiMcaNe // 21 // vyAkhyA-aratiratI saMyamAsaMyamaviSaye sahate tAbhyAM na bAdhate ityaratiratisahaH, prahINaH saMstavaH pUrvapazcAtpa* ricayarUpo yasya saH tathA, virata Atmahita iti spaSTaM, pradhAnaH saMyamo muktihetutvAtsa yasyAstyasau pradhAnavAn , UTR-S
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana ekaviMzamadhyayanam. gA 22-23 paramArtho mokSastasya padAni samyakadarzanAdIni teSu tiSThati, 'chinnazokaH' 'amamaH' bhAkazanaH imAni prANi padAni mitho hetutayA vyAkhyeyAni // 21 // mUlam-vivittalayaNANi bhaijja tAI, nirUvalevAiM asNthddaaiN| isIhiM ciNNAiM mahAyasehi, kAyeNa phAseja parIsahAi // 22 // vyAkhyA-viviktalayanAni khyAdirahitopAzrayAn 'bhaijatti' bhajati, trAyI, viviktatvAdeva nirupalepAni bhAvato'bhiSvArahitAni dravyatastadartha nopalipsAni, asaMskRtAni bIjAdibhiravyAptAni ata eva RSibhizcIrNAni sevitAni mahAyazobhiH, tathA kAyena 'phAsejatti' spRzati sahate parISahAn // 22 // tataH sa kIdRzo'bhUdityAha mUlam-sa nANanANovagae mahesI, aNuttaraM cariuM dhammasaMcayaM / aNuttarenANadhare jasaMsI, obhAsai sUrie vaMtalikkhe // 23 // vyAkhyA-sa samudrapAlarSiAnaM zrutajJAnaM tena jJAnamavabodhaH prakramAkriyAkalApasya tenopagato yukto jJAnajJAnopagato maharSiH, anuttaraM caritvA dharmasaMcayaM kSAtyAdidharmasaMcayaM, 'aNuttarenANadharetti' ekArasyAlAkSaNikatvAt anudAttarajJAnaM kevalAI taddharo yazakhI avabhAsate jagati prakAzate sUrya ivAntarikSe iti trayodazasUtrArthaH // 23 // upa saMhArapUrva tasyaiva phalamAha UTR-3
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 29 // mUlam -- duvihaM khaveUNa ya puNNapAvaM, niraMgaNe sabao vippamukke / rittA samuhaM va mahAbhavohaM, samuddapAlo apuNAgamaM gaetti bemi // 24 // vyAkhyA - dvividhaM ghAtibhavopaprAhibhedena dvibhedaM puNyapApaM zubhAzubhaprakRtirUpamarthAtkarma kSitvA, niraGgataH prastAvAtsaMyamaM prati nizcalaH zailezyavasthAM prApta ityarthaH, sarvato bAhyAdAbhyantarAccAbhiSvaMgahetorvipramuktaH, tIrtvA samudramiva mahAbhavaughaM devAdijanmasantAnaM, samudrapAlo'punarAgamAM gatiM muktiM gata iti sUtrArthaH // 24 // iti bravImIti prAgvat // 21 // 20 qaz ve xs xes vegves iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAya zrIvimalaharSagaNi mahopAdhyAya zrImunivimalagaNiziSyopAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau ekaviMzamadhyayanaM sampUrNam // 21 // laphala phala phala phala phala phala phala phala ekaviMzamadhyayanam. gA 24 UTR-3
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana DACOACTS GPAGRA AGRAGARAGRAGE GODUCORRrAjArA9 "sUriM zrIvijayAnandaM, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // " - ekaviMzamadhyayanaM smpuurnnm||21|| AajTHDANTERESTIODEODES ICIAL "vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // " GOOG jabara dA PAHARIES soclavalovenovatavelavavouVaavawwwVASNOMOVEMEVAVVVPAT PADMAAVATATEGRAPECIPAPARRORERNARY Naka
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 31 // // atha dvAviMzamadhyayanam // ||AUM|| uktamekaviMzamadhyayanamatha rathanemIyAkhyaM dvAviMzamArabhyate, asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane viviktacaryoktA, sA ca dhRtimatA sukareti kathaJcidutpannavizrotasikenApi rathanemivaddhRtirAdheyetyevaM sambandhasyAsyedamAdau sUtram -- mUlam -- sorIapurammi nayare, Asi rAyA mahiDDie / vasudevitti nAmeNaM, rAyalakkhaNa saMju // 1 // vyAkhyA - rAjalakSaNAni cakrasvastikAGkuzAdIni zauryodAryAdIni vA, taiH saMyuto rAjalakSaNasaMyutaH // 1 // mUlam - tassa bhajjA duve Asi, rohiNI devaI tahA / tAsi dopahaMpi do puttA, iTThA rAmakesavA // 2 // vyAkhyA- 'duve Asitti' dve abhUtAM 'tAsiMti' tayoH, iha ca pUrvotpannatvena zrInemivivAhAdAvupayogitvena ca rAmakezavayoH pUrvamabhidhAnam // 2 // mUlam -- soriapurammi nayare, Asi rAyA mahiDDie / samuddavijae nAmaM, rAyalakkhaNa saMju // 3 // vyAkhyA - iha punaH zauryapurAbhidhAnaM samudravijayavasudevayorekatrAvasthitidarzanArtham // 3 // mUlam -- tassa bhajjA sivA nAma, tIse putte mahAyase / bhayavaM ariTTanemitti, loganAhe damIsare // 4 // dvAviMzama - dhyayanam gA 1-4 UTR-3
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvAviMzamadhyayanam (22) neminAthacaritam 1-13 vyAkhyA-'damIsaretti' daminAmIzvaro damIzvaraH, kaumAra eva mAravijayAditi sUtracatuSkArthaH / zeSaM pratItamevamagre'pi jJeyam // 4 // atra prasaGgAgataM zrInamIzvaracaritaM kiJciducyate, tathA hi___ atraiva bharatakSetre, pure'calapure'bhavat // nissImavikramadhanaH, zrIvikramadhano nRpaH // 1 // sadharmacAriNI tasya, dhAriNIsaMjJikA'bhavat // tayozcAbhUtsutazcata-khAnAkhyAto dhanAbhidhaH // 2 // kalAkalApamAsAdya, sa prApto yauvanaM kramAt // rUpeNApratirUpeNa, vijigye nirjarAnapi // 3 // siMhasya rAjJaH kusuma-purAdhIzasya nandanAm // rUpAdharIkRtarati, ratidAM darzanAdapi // 4 // paTTAlikhitatadrUpaM, vIkSyAtyantAnurAgiNIm // dhanaH kanI dhanavatI-mupayeme'nyadA mudA // 5 // [ yugmam ] zriyA viSNuriva premNA, ramamANastayA samam // grISmamadhyandinenyedhu-vanoddezaM jagAma saH // 6 // tatra caikaM tRSA zuSya-drasanAdharatAlukam // dharmazramAtirekeNa, mUrchitaM patitaM kSitau // 7 // tapaHkRzAGgamakRzaM, guNaiH zAntarasodadhim // muniM dadRzaturmArga-bhraSTaM dhanavatIdhanau ||8||[yugmm ] tatastau dampatI sAdhu, tamupetya sasambhramau // zItalairupacArairdAga , vyadhattAM prAptacetanam // 9 // taM ca svAsthyaM gataM natvA, dhano vinyvaamnH|| bhadantAnAmavasthAsau, kuto'bhUditi pRSTavAn ? // 10 // vAcaMyamo'pyuvAcaivaM, municandrAbhidho hyaham // gurugacchena saMyukto, vihartumacalaM purA // 11 // sArthAdbhaSTo'nyadATavyAM, mohaabraamynnitsttH|| zrAntaH kSudhAtRSAkrAnto-'trAyAto mUrchayA'patam // 12 // cetanAM ca punaH prApa-mupacArairbhavatkRtaiH ||dhrmlaabho'stu vastena, dharmasAhAyyadAyinAm // 13 // UTR-3
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvAviMzamadhyayanam zrIneminAthacaritram 14-27 kiJcArcAmantarA caitya-mivAhaddharmamantarA // zlAghyaM na syAnnajanmeti, prayatyaM tatra dhIdhanaiH // 14 // ityudIrya tayoyogaM, samyaktvANuvratAdikam // zrAddhadharma jinaproktaM, municandramuni gau // 15 // tatastau pratyapadyetAM, gRhidharma tadantike // pratyalambhayatAM tazca, gRhe nItvA'zanAdinA // 16 // tAbhyAM ca dharmazikSAya, rakSitaH sa mhaamuniH|| tatra sthitvA kiyatkAlaM, vyahArSIttadanujJayA // 17 // tau tu jAyApatI zuddhaM, zrAddhadharma tataH param // paryapAlayatAM sneha-mivAnyonyamakhaNDitam // 18 // pradattamanyadA pitrA, dhano rAjyamapAlayat // vasundharamunistatrA-nyadA ca samavAsarat // 19 // taM ca jJAtvAgataM gatvA, dhanavatyA samaM dhanaH // praNamya bhavapAdhodhi-nAvaM zuzrAva dezanAm // 20 // viraktaH sa tato rAjye, nyasya putraM priyAnvitaH // pravrajyAmAdade tasmA-guroH prAjyamahotsavaiH // 21 // so'tha gItArthatAM prAptaH, prApyAcAryapadaM krmaat|| vyahAddharmadAnenA-'nugRhNan bhavino bahUn // 22 // vyadhattAnazanaM prAnte, dhano dhanavatIyutaH // vipadya tau ca saudharme-'bhUtAM zakrasamau surau||23|| ___ "itazca" bharate'traiva vaitADhyo-ttarazreNiziromaNau // sUratejaHpure sUra-nAmA khecaracatrayabhUt // 24 // tasya vidyunmatI vidyu-meghasyevAjani priyA // dhanajIvazyutaH khargA-tasyAH kukSAvavAtarat // 25 // pUrNe'tha samaye'sUta, sutaM sA puNyalakSaNam // pitA tasyotsavaizcitra-gatirityabhidhAM vyadhAt // 26 // varddhamAnaH kramAnyAsI-kRtA iva guroH kalAH // sa gRhItvA'khilAH prApa, yauvanaM rUpapAvanam // 27 // UTR-3
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana 34 // dvAviMzamadhyayanam (22) zrIneminAthacaritram 28-40 atha tatraiva vaitADhye-'pAcyazreNisthite'bhavat // bhUmAnanaGgasiMhAkhyo, nagare zivamandire // 28 // zaziprabhAprabhaguNA, tasya rAjJI zazipramA // divo dhanavatIjIva-zyutvA tatkukSimAgamat // 29 // kramAcAjIjanatputrI, puNyarUpAM zaziprabhA // pitA ratnavatItyAkhyAM, tasyAzcake mahotsavaiH // 30 // krameNa varddhamAnA sA, svIkRtya sakalAH kalAH // prapede yauvanaM varya-cAturyAmRtasAgarem // 31 // kaH syAdasyAH patiriti, pRSTaH pitrA'nyadA mudA // jJAnI ko'pi jagau yaste, hartA divyamasiM karAt // 32 // yasyo nityacaitye ca, pusspvRssttirbhvissyti|| kanIratnamidaM martyaratnaM sa pariNeSyati // 33 // [ yugmam ] AcchettA khaDgaratvaM yo, mamApi sa mahAbalaH // jAmAtA bhavitetyanta| mumude bhUpatistataH // 34 // ___ athAtra bharate cakra-pure sugrIvabhUbhujaH // rAjyau yazakhinIbhadre, abhUtAmati vallabhe // 35 // tatrAdyAyAH suto jajJe, jainadharmarato guNI // sumitro mitravatsajaH, sajanAbjapramodane // 36 // padmAhvazchamanAM samA-'parasyAstu suto'bhavat // vaimAtreyamamIbheju-ritIva guNavarjakaH // 37 // satyasminmama putrasya, rAjyaM khapne'pi durlabham // iti bhadrA sumitrasyA-'nyadA'dAdviSamaM viSam // 38 // viSeNa mUrchite tena, sumitre bhRzamAkulaH // sugrIvastasya maMtrAdyai-rupacArAnacIkarat // 39 // tairabhUttasya na khAsthyaM, tataH paurAnvito nRpaH // smAraM smAraM sutaguNAM-zcakranda bhRzamunmanAH 1 sadRk / 2 amI guNAH // UTR-3
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana / / 35 / / 3 o 12 // 40 // naMSTvA bhadrA tvagAloke - rviSadeyamitIritA // channaM na tiSThetpApAnAM pApaM lazunagandhavat ! // 41 // devAtatrAgatazcitra - gativyamnA vrajaMstadA // vilapannRpapauraM ta - dadarza puramAturam // 42 // jJAtvA ca viSavArttA tA-mutIrya nabhaso drutam // maMtrAbhimaMtritAmbhobhiH, sumitramabhiSiktavAn // 43 // tatastaM prAptacaitanyaM kimetaditivAdinam // nRpo'vAdIdvimAtA te, bhadrA'dAdulbaNaM viSam ! // 44 // ayaM cAzamayadvatsa !, bAndhavo hetumantarA // tannizamya sumitro'pi tamityUce kRtAJjaliH // 45 // khanAmavaMzAkhyAnena, bhrAtaH ! karNau punIhi me // zrutaM nAmAdi puNyAya, tvAdRzAM hyupakAriNAm // 46 // mitraM citragaternAmA - dikaM tasmai tato'bravIt // tadAkarNya pramuditaH, sumitrastamado'vadat // 47 // viSeNa viSadAtrA ca bahUpakRtamadya me // anabhrAmRtavRSTyAbhaM, no cettvadarzanaM kutaH // 48 // jIvitadAtuH pAtuzca, bAlamRtyUtthadurgateH // kiM te pratyupakurvehaM, ghanasyeva jagajjanaH ! // 49 // sumitraM mitratAM prAptaM, vadantamiti saMmadAt // papraccha svacchadhIrgantuM khapuraM sUranaMndanaH // 50 // Uce sumitro viharan, suyazAH kevalI sakhe ! // ihA''gantA'dya vA zvo vA taM natvA gantumarhasi ! // 51 // tenetyuktaH sa tatrAsthA-tau codyAne'nyadA gatau // taM munIndraM vRtaM devaiH kharNAcjasthamapazyatAm // 52 // tayormuditayoH samyak, tamAnamya niviSTayoH // zrutvA sugrIvabhUpo'pi tatropetya nanAma tam // 53 // teSAmupAdizaddharma, kevalI jagatAM hitaH // taM cAkarNya mudA dvAviMzama dhyayanam zrIneminA thacaritram 41-53 UTR-3
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvAviMzamadhyayanam (22) zrIneminAthacaritram 54-68 minA mRtA // prathamaM narakaM prApa, pAna bhuvam // 60 // tatastUnya sAdava tatsutaH // jagAma citra-gatirityavadanmunim // 54 // mitrasyAsya prasAdena, zrutvA vo dezanAmimAm // zrAddhadharma prapadye'haM, prabho! samyaktvapUrvakam // 55 // ityudIryolasadvIryo, dharmakArye sa khecaraH // Adade dezaviratiM, virataH pApakarmaNaH // 56 // __ atyapRcchatsugrIva-staM munIndraM kRtAJjaliH // viSaM datvA'sya matsUnoH, sA naMSTvA kvA'gamadvibho ! // 57 // munijaMgau gatA'raNye, sA caureItabhUSaNA / pallIzAyArpitA so'pi, tAmadAdvaNijAM dhanaiH // 58 // tato'pi naSTA sADaTayAM, dagdhA dAvAgninA mRtA // prathamaM narakaM prApa, pApAnAM ka nu sadgatiH ! 59 // tatastu nirgatA prApyA-'ntyajajAyAtvamanyadA // hatA sapalyA kalahe, tRtIyAM gAminI bhuvam // 6 // tatastU ddhRtya sA tIrya-ggatau duHkhAni lapsyate // tadAkarNya viraktAtmA, provAceti gurUnnRpaH // 61 // yatkRtedastayA cakre, so'sthAdatraiva ttsutH|| jagAma narakaM sA tu, tatsaMsAraM dhigIdRzam // 62 // ityudIrya sumitrAya, dattvA rAjyaM sa pArthivaH // tasya kevalinaH pArthe, dIkSAM jagrAha sAgraham // 63 // sumitro'pi samitro'gA-tpure padmAya cArpayat // grAmAnkatyapi sa tveko, nirgatya kvApyagAtkudhIH // 64 // sumitramanyadApRcchaya, svapuraM suursuuryyo||dhrmkaaryN ca no mitra-miva sa vyasmaratkvacit // 65 // ___ atha ratnavatIbhrAtA, kamalo'naGgasiMhasUH // sumitrabhaginI jahe, kaliGgAdhipateH priyAm // 66 // tacchatvA byAkulaM jJAtvA, sumitraM khecarAnanAt // Uce citragatirjAmi-mAneSye'nviSya satvaram // 67 // vidyayA tAM hRtAM jJAtvA, kamalena balAnvitaH // yayau citragatistUrNa, nagare zivamandire // 68 // kamalena samaM tatra, vyagrahInyagrahIca tam //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvAviMzamadhyayanam zrIneminAdhacaritram 69-83 tacca jJAtvA'naGgasiMhaH, kudhA'dhAvata siMhavat ! // 69 // tatastayorabhUdyuddhaM, dAruNebhyo'pi dAruNam // citraM ca durjayaM jJAtvA-'naGgastaM khaDgamasmarat // 70 // jvAlAmAlAkulaM deva-dattaM zatrumadApaham // tatkhaDgaratnaM tatpANA-vApapAta tato drutam // 71 // anaGgo'tha jagau mUrkha !, kiM mumUrSasi yAhi re ! // no cedeko'pi paJcatvaM, gantA tvamasinA'munA // 72 // Uce citragatirloha-khaNDenAnena yo madaH // sa te khabalahInatva-meva sUcayati sphuTam ! // 73 // ityuktvA vidyayA cakre, tamaskAyopamaM tamaH // pANisthamapi nApazya-ko'pi tlluptlocnH||74 // tamasiM tamasi vyApte, sadya Acchidya tatkarAt // sumitrajAmi cAdAya, yayau citragatistataH // 75 // kSaNAca timire kSINe, nRsiMho'naGgasiMharAT // pazyannApazyatkRpANaM, pANau taM ca ripuM puraH // 76 // kSaNaM vyaSIdatsmRtvA ta-jjJAnivAkyaM tutoSa ca // jJeyaH zAzvatacaitye'sau, dhyAyaMzceti gRhaM yayau // 77 // sumitrAyAkhaNDazIlAM, jAmi citragatirdadau // bhaginIharaNotpanna-duHkhAtsa tu viraktavAn // 78 // rAjye nyasya tataH putraM, samIpe suyshomuneH|| sumitraH prAbraja| citra-gatistu khapure'vajat // 79 // navapUrvI kiJcidUnA-madhItyAnujJayA guroH // viharannekadaikAkI, sumitro magadheSvagAt // 8 // tatra grAmAvahiH kvApi, kAyotsargeNa taM sthitam // bhramaMstatrAgato'pazya-tpadmAhvastadvimAtRjaH // 81 // AkarNa bANamAkRSya, muniM hRdi jaghAna saH // munistu tasmai nAkupya-diti cAntaracintayat ! // 82 // * doSo mamaiva yannAha-masmai rAjyamadAM tadA // tadeSa kSamayAmyena-manyAMzcAsumato'khilAn // 83 // dhyAyannitisu UTR-3
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 38 // dvAviMzamadhyayanam . (22) zrIneminAthacaritram 84-98 mitrarSi-vihitAnazanaH sudhIH // vipadya vAsavasamo, brahmaloke suro'bhavat // 84 // padmastu nizi tatraivA-'hidaSTo'gAttamastamAm ! // sumitraM ca mRtaM jJAtvA, vyaSIdatsUrasUbhRzam // 85 // yAtrAmahotsave siddhA-yatane so'nyadA yayau // pare'pi mimilustatra, bhUyAMsaH khecarAdhipAH // 86 // ratnavatyA samaM tatrA-'naGgasiMho'pyupAgamat // tatra citragatirbhaktyA, jinAnabhyarcya tuSTuve // 87 // mitraM draSTuM sumitro'pi, surastatrAgatastadA // citrAM citragatemUrtIi, puSpavRSTiM vyadhAnmudA // 88 // vivedAnasiMho'pi, tameva duhituH patim // pratyakSIbhUya devo'pi, kiM mA vetsItyuvAca tam // 89 // devo maharddhistvamiti, prokte sUrabhuvA suraH // pratyabhijJAkRte pUrva-bhavarUpamadarzayat // 9 // tato mudA citragati-rityuce parirabhya tam // mahAbhAga ! mayA dharmo, lebhe'sau tvatprasAdataH // 91 // devo'vAdIdiyaM lakSmI-stadA me jIvitArpaNAt // tvayA'dAyina cettatra, mRtyau devagatiH kva me ? // 92 // upakAramiti prAcyaM, vadantau vIkSya to mithaH // sUracakrIprabhRtayaH, sarve'modanta khecarAH // 93 // citro netrAdhvanA rana-vatyAzcitte'vizattadA // tatsparddhayeva kAmo'pi, tatraiva vidadhe padam // 94 // lajjAMzukamapAkRtya, sAtha kAmamahAkulA // bhAvamAvizcakAra khaM, ceSTitairvividhairdvatam // 95 // tAM ca kAmAturAM vIkSyA-'naGgasiMho vyacintayat // mamAsimiva jahe'sau, mano'pyasyA mahAmanAH / // 96 // dade tadenAmatraiva, kAlakSepeNa kiM mudhA ? // dharmasthAne'thavA kAryamidaM nArhati dhImatAm ! // 97 // dhyAtveti khagRhaM so'gA-dvisRjyAtha suhRtsuram // pitrA samaM citragati-rapi UTR-3
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 39 // 3 6 12 svasadanaM yayau // 98 // anaGgo'tha sutAM dAtuM praiSInmaMtriNamAtmanaH // so'pi gatvA praNamyaiva - matravItsUracakriNam // 99 // ayaM citragatI ratna-vatI ceyaM guNAdhikau // svarNaratne iva svAmin !, mitho yogAdvirAjatAm // 100 // prapadya tanmudA sUra-tAM sutenodavAhayat // so'pi bheje yathAkAlaM, dharmasaukhye tayA samam // 101 // rAjyaM citragardatvA'nyadA sUramahIpatiH // AdAya sadgurordIkSAM kramAtprApa paraM padam // 102 // tatazcitragatizcitra- kArividyAbalorjitaH // ciraM khecaracatritva - manvabhUcaNDazAsanaH // 103 // khasAmantasutau rAjya-kRte yuvA mRtiM gatau // vIkSyA'nyadA citragatiH, prApa vairAgyamuttamam // 104 // tato nidhAya tanayaM rAjye citragatirnRpaH // paryabrAjIddamacarA - cAryapArzve priyAyutaH // 105 // ciraM vihRtya prAnte cA'nazanena vipadya saH // ratnavatyA samaM turyakalpe devatvamAsadat // 106 // athAparavideheSu, vijaye padmasaMjJake // pure siMhapure nAmnA, hariNandI nRpo'bhavat // 107 // tasya sAnvarthanAmAsIdrAjJI tu priyadarzanA // cyutvA citragaterjIva - statkukSAvavatIrNavAn // 108 // kAle cAsUta sA putraM, ratnamAkarabhUriva // tasyA'parAjita iti, nAmadheyaM vyadhAnnRpaH // 109 // krameNa kalayan vRddhi-mAdAya sakalAH kalAH // sa prApa puNyaM tAruNyaM, pUrNatvamiva candramAH // 110 // sapAMzukrIDitastasya, vayasyaH sacivAGgajaH / jajJe vimalabodhAkhyo, dvitIyamiva tanmanaH // 111 // kumArAvanyadA vAji - hRtau tau prApaturvanam // tadA'parAjito mitraM, maMtriputramado'vadat dvAviMzama dhyayanam zrIneminA UTR-3 thacaritram 99-112
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 40 // dvAviMzamadhyaya.. zrIneminA| thacaritram 113-126 // 112 // diSTyA'zvAbhyAM hatAvAvAM, pitrAjJAvazayona cet // kayaM syAdAvayo ramyaM, dezAntaravilokanam ! // 113 // pitRbhyAmAvayoH sehe, virahaH sAmprataM tataH // na yAsyAvo gRhaM kintu, drakSyAvaH kautukaM bhuvaH ! // 114 // evamastviti taM yAva-pratyUce sacivAtmajaH // pAhi pAhItigIstAva-tatrAgAtko'pi pUruSaH // 115 // mA bhaiSIriti | taM bhItaM, kumAro yAvadabravIt // kRpANapANayastAva-dAgustatrodbhaTA bhaTAH // 116 // muSitAsmatpuramamuM, haniSyAmo vayaM dhruvam ||re pAnthau ! tadhuvAM yAta-miti te procire ca tau // 117 // zakro'pi mAM zritaM hantuM, na zaktaH ke punaH pare ? // ' ityukte'tha kumAraNA-'dhAvaste hantumuccakaiH // 118 // AkRSTAsiH kumArastA-nmRgAn siMha iva nyahan // tato naMSTvA tadUcuste, khavibhoH kozalezituH // 119 // sainyaM praiSInnapo'jaiSI-tkumArastadapi drutam // kRpITayoneH sphurataH, puraH ko hi tRNotkaraH // 120 ||aagaatttH khayaM bhUpa-zcaturaGgacamUvRtaH // datvAtha suhRdo dasyuM, | sajjo'bhUdbhapabhUyudhe // 121 // utlutya dattadantAGgiH, kaJcidAruhya dantinam // hatvA dhoraNamArebhe, sa raNaM vAraNaM gataH! // 122 // rAjJe'mAtyo'tha kopyUce, dRSTapUryupalakSya tam / tataH sainyAnnRpo janyA-niSIdhyeti jagAda tam // 123 // vatsa ! putrosi sakhyumeM, hariNandikSamAbhujaH // vikrameNAmunA vIra !, na pitA hepitastvayA ! // 124 // diSTyA'tithistvamAyAsI-rdiSTyA dRSTo'si ziSTa he ! // uktveti taM nRpaH khebha-mAropya pariSakhaje // 125 // maMtriputrAnvitaM taM ca, nItvA nijagRhaM nRpH|| mudA vyavAhayatputryA, khayA kanakamAlayA // 126 // tatra sthitvA dinAnkAMzci-mi UTR-3
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 41 // dvAviMzamadhyayanam. zrIneminAthacaritram 127-141 prayukto'parAjitaH // vighno mA bhUtprayANasye-tyanuktvA niragAnnizi // 127 // gacchaMzca vipine hA! hA!, ni:rorvIti rodanam // AkarNya karuNaM vIra-staM zabdamanu so'gamat // 128 // agre caikAM jvalajjvAlA-jihvopAnte sthitAM striyam // naraM caikaM samAkRSTa-karavAlaM dadarza sH|| 129 // yo'tra vIraH sa mAmasmA-tpAtu vidyAdharAdhamAt // iti bhUyastadAkrandat , zyenAttA vartikeva sA ! // 130 // athetyUce kumArasta-mare ! sajo bhavAjaye // abalAyAM balamadaH, kiM durmada karoSi re ! // 131 // sArthaH pretyagatau bhIro-rasyAstvaM bhavitAsi re ! ||bruvnniti tataH so'pi, DuDhauke yoddhmuddhtH||132 // khaDAkhaji ciraM kRtvA, to mitho ghAtavaJcinau // doyuddhena nyayudhyetAM, kampayantau dumAnapi // 133 // nAgapAzairbabandhAtha, taM punnAgaM sa khecaraH // tAMzca so'troTayattUrNa, jIrNarajUriva dvipaH // 134 // vidyAdharo'tha vidyAstraiH, prajahArAparAjitam // tAni na prAbhavanpuNya-balADhye tatra kiMcana ! // 135 // athodite ravI mUrtIi, kumAreNAsinA hataH // papAta mUrchitaH pRthvyAM, sadyo vidyAdharAgraNIH // 136 // khasthIkRtya punaryodUM, kumaarennoditsttH|| uvAca khecaraH sAdhu, maamjaissiimhaabhuj!|| 137 // vidyate mitra ! vastrAnta-granthau me maNimUlike // pRSTvA'mbunA maNerdehi, prahAre mama mUlikAm // 138 // kumAro'pi tathA cakre, khecaro'pyabhavatpaTuH // pRSTo'parAjiteneti, khavRttAntaM jagAda ca // 139 // asAvamRtasenasya,sutA vidyAdharaprabhoH // ratnamAlAbhidhA zAliguNarajAlimAlinI // 14 // raktA'parAjite bhAvi-bhartari jJAninodite // abhyarthitA mayA'nyedhu-vivAhAyaiva UTR-3
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttaradhyayana // 12 // dvAviMzamadhyayanam (22) zrIneminAthacaritram 142-154 mabravIt // 141 ||[yugmm ] bhattA'parAjito me sthA-dahenmAM dhno'thvaa!|| tadAkaNyo'kupaM cUra-kAntaH zrISaNasUraham // 142 // vidyA baDhIH kRte'muSyA, duHsAdhA apyasAdhayam // enAM ca bahudhA'yAcaM, natviyaM mAmamAnayat // 143 // athAsyAH pUryatAM vahi-dAhAtsandhetidhIH krudhA // enAmihAnayaM hatvA, hatvAmI zramamudyataH! // 144 // asyA mama ca puNyaudhe-rAkRSTena tvayA punaH // matto'sau rakSitA'haM ca, sIhatyAbhAvidurgaH // 145 // paraM paropakArin ! tvaM, ko'sIti brUhi sanmate ! // tenetyukte'vadadbhUpa-bhuvo nAmAdi maMtrisUH // 146 // tadAkarNya tadA rana-mAlA'ntarmumude'dhikam // kAmaM kAmapRSaktAnAM, gocaratvamiyAya ca // 147 // gaveSayantI tAM tatrA-5gAtAM tatpitarau tadA // yathAvRttamathAvAdI-tpRcchanto matrisUstayoH // 148 // tatasto muditau bhUpa-bhuSe'dattAM nijAgajAm // abhayaM sUrakAntAyA-'rpayatAM tadvirA punaH // // 149 // te maNImUlike veSA-ntaradA guTikAstathA // kumAre niHspRhe sUra-kAnto maMtribhuve dadau // 150 // gate mayi nijaM sthAna-mAneyA'sau khanandanA // ityuktvA'mRtasenAya, bhUpabhUH purato'calat // 151 // taM kumAraM smarantaste, khasthAnaM khecarA yayuH // kumAro'pi puro gacchanaTavyAM tRSito'bhavat // 152 // nivezya taM ca cUtAdho-mAtyabhUrambhase gataH // pratyAyAtastadAdAya, tatra mitraM na dRSTavAn // 153 // so'tha zokAkulo mitra-manveSTuM sarvato bhraman // mUrchito nyapatalabdha-saMjJastu vyalapaddhazam 1 paropakArI 'gha' pustake // 2 kAmabANAnAm // UTR-3
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 43 // dvAviMzamadhyayanam zrIneminAthacaritram 155-168 // 154 // kathaJcidvairyamAdhAya, taM draSTuM paryaTanpunaH // prApto nandipurodhAne, so'tiSThadyAvadunmanAH // 155 // tAvadAgatya taM vidyA-dharI dvAvevamUcatuH // vidyAdharendro bhuvana-bhAnunAmAsti vizrutaH // 156 // tasya ca staH kamali. nI-kumudinyAvubhe sute // bharttA tayozca kathito, jJAninA bhavataH sakhA // 157 // khAminAtha tamAnetuM, prahito tatra kAnane // AvAM yuvAmapazyAva, tvaM cAgAH pAthase tadA // 158 // hRtvA''vAM tava mitraM cA-'nayAva khAmino'ntike // taM cAbhyutthAya bhuvana-bhAnurAsayadAsane // 159 // udvoDhuM khasute so'tha, prokto bhuvanabhAnunA // dadhau tUSNIkatAmeva, tvadviyogavyathAkulaH // 160 // tvAmAnetuM tataH proktau, prabhuNA''vAmihAgatau // diSTyA'pazyAva pazyantI, naSTakhamiva srvtH!|| 161 // mahAbhAga ! tadehi tvaM, sadyo'smatsvAmino'ntike // vidhAya krIDayA saudhaM, bhUmiSThe tasthuSo vane // 162 // tadAkarNya samaM tAbhyAM, tuSTo'gAttatra maMtribhUH // kumAro'pi kumAyau~ te, paryagaiSIttato mudA // 163 // tatasto nirgatau prAgva-datau zrImandire pure // sUrakAntArpitamaNi-pUrNecchau tasthatuH sukham // 164 // pure tatrAnyadAkarNya, proH kalakalAravam // kimetaditi sambhrAnto-'pRcchanmitraM nRpaanggjH||165|| so'pItyUce janAjjJAtvA, suprabhotrAsti bhUprabhuH // sa ca pravizya kenApi, zastrayA'ghAti chalAnviSA // 166 // rAjJosya rAjyayogyazca, sutAdina hi vidyate // tenAtinyAkulairloka-stumulo'sau vidhIyate ! // 167 // tacchrutvArAtinAghAti, kenApyayamiti bruvan / vyaSIdadbhapabhUH santo, banyaduHkhena duHkhinaH! // 168 // athopAyairapyajAte, khA UTR-3
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana 11 88 11 15 18 21 24 sthye bhUpasya dhIsakhAn // Uca gANikyamANikya-miti kAmalatA rahaH // 169 // vaidezikaH pumAnko'pi, samitro - trAsti sadguNaH // sampadyamAna sarvArthaH, sadopAyaM vinApi hi ! // 170 // tatpArzve bheSajaM kiJcidbhAvi zrutveti dviram // upabhUpaM kumAraM taM maMtriNo ninyurAdarAt // 171 // kRpAluH so'pi sakhyuste, gRhItvA maNi - mUlike // maNinIreNa ghRSTvA tatprahAre mUlikAM nyadhAt // 172 // tataH sajjatanU rAjA, rAjAGgajamidaM jagau // kuto'kAraNa bandhustva-matrAgAH ? sukRtairmama ! // 173 // tanmitreNAtha tadvRtte, prokte bhUyo'bhyadhAnnRpaH // manmitrasya suto'si tvaM, diSTyA khagRhamAgamaH // 174 // ityuktvA svasutAM rambhA bhidhAM tasmai dadau nRpaH // tatra sthitvA ciraM prAgva-tsamitro nirjagAma saH // 175 // so'tha kuNDapurodyAne, gataH svarNAmbujasthitam // vIkSya kevalinaM bhaktyA, navA zuzrAva dezanAm // 176 // bhagavannasmi bhavyoha-mabhavyo veti zaMsa me // athAparAjiteneti, pRSTaH provAca kevalI // 177 // bhavyo'si jaMbUdvIpasya, bharate paMcame bhave // bhAvI dvAtriMzo jinastvaM, sakhA'sau tu gaNI tava // 178 // tadAkarNya saharSo tau, bhejatustaM muniM ciram // munau tu vihRte grAmAdiSu caityAni nematuH // 179 // itazca zrIjanAnande, janAnaMdakare pure // jitazatrurabhUdbhUpaH, tasya rAjJI tu dhAriNI // 180 // divo ralavatIjIvazrayutvA tatkukSimAya // kAle cAsUta sA prIti-matIsaMjJAM sutAM zubhAm // 189 // krameNa varddhamAnA sA, svIkRtya sakalAH kalAH // AsasAda jagajjaitraM, vaidagdhyamiva yauvanam // 182 // tasyAH puro'tivijJAyA, jajJe dvAviMzama - dhyayanam (22) neminAtha caritam 169-182 UTR-3
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 45 // dvAviMzamadhyayanam zrIneminAthacaritram 183-196 prAjJo'pi bAlizaH // tato'rajyata sA kA'pi, puruSe na manAgapi // 83 // tAM ca kaste dhavo'bhISTaH ?, ityapRccha po'nyadA // sA jagau mAM jayati yo, vAde bhartA mamAstu sH!|| 84 // tatprapadya nRpo'nyeyuH, svayaMvaraNamaNDapam // cArumazcAJcitaM citra-kAricitramacIkarat // 85 // tatra putraviyogAH, hariNandinRpaM vinA // samaM kumAraireyusta-hRtAhUtA nRpAH same // 86 // adhimaJca niSaNNeSu, teSu daivAtparibhraman // samitraH sabudho mitra, ivAgAdaparAjitaH // 87 // mA dRSTapUrvI nau jJAsI-diti to guTikAvazAt // rUpaM nirmAya sAmAnya-magAtAM tatra maNDape // 88 // dadhAnA cAru nepathyaM, sakhIdAsIjanAvRtA // atha tatrAyayau prIti-matI lakSmIrivAparA // 89 // aGgulyA darzayantI tA-nRpAnnupasutAMstathA // tadeti mAlatIsaMjJA, tadvayasthA jagAda tAm // 90 // khecarA bhUcarAzcAmI, varItuM tvAmihAyayuH // tadeSAM vIkSya dakSANAM, dAkSyaM vRNu samIhitam // 91 // tayetyuktA nRpe yatra, yatra prAyuta sA razI // tayokta iva kAmopi, tatra tatrAzugAnnijAn // 92 // khareNa madhureNAtha, pUrvapakSaM cakAra sA // vAgdevI kimasau sAkSA-diti dadhyau janastadA ? // 93 // tasyAH prativaco dAtuM, prabhuSNaH ko'pi nAbhavat // vilakSAH kintu sarve'pi, bhuvameva vyalokayan // 94 // rUpeNaiva mano'smAkaM, jahArAsau vinA tu tat ||k zaktiruttaraM dAtu-miti cAhurmuhurmithaH // 95 // jitazatrustato dadhyau, sarve'mI saGgatA nRpAH // yogyo na caiSu matputryAH, ko'pi tatkiM 1 AzugAn bANAn // u072 UTR-3
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 46 // dvAviMzamadhyayanam (22) zrIneminA| thacaritram 197209 bhaviSyati // 96 // dhyAyantamiti taM proce, mAvajJaH ko'pi dhiiskhH|| viSAdena kRtaM nAtha !, bahuranA hi bhUriyam // 97 // rAjA rAjAGgajo'nyo vA, vAde yo nirjayedimAm // sa eva bhartA syAdasyA, itIhoroSyatAM vibho!|| 98 // omityuktvA nRpo'pyucca-stattathaivodaghoSayat // AgAdupaprItimati, tathAkA'parAjitaH // 19 // durveSamapi taM prekSya, pUrvapremNA jaharSa sA // nAnandayati kiM bhAnu-rabhracchanno'pi paminIm // 20 // pUrvavatpUrvapakSaM ca, cakre prItimatI kanI // tAM cAparAjito'jaiSI-dvAde kvaapypraajitH||1|| khayaMvarasra sAtha, tatkaNThe kSipramakSipat // tataH sarve nRpAH kruddhA, yuddhAyAsajayanbhaTAn ! // 2 // ko'sau varAko vAkzaro-'smAsu satsadahedimAm ? // vadanta iti sAmaSa, ghoramArebhire raNam // 3 // hattvA kaMcitkumArastu, gajasthaM tadgajasthitaH // yuyudhe rathinaM hattvA kSaNAca syandanasthitaH // 4 // evaM sAdI rathI patti-niSAdI ca muhurbhavan // yudhyamAno'mAnazaktiH, so'bhAMkSInmakSu vidviSaH ! // 5 // zAstraiH striyA jitAH zastrai-stvaneneti trapAturAH // bhUyaH sambhUya janyAya, rAjanyAste duDhaukire ! // 6 // rAjJaH somaprabhasyebha-mArurohAtha bhUpabhUH // pratyabhijJAtavAMstaMca, sa bhUpastilakAdinA ||7||jaameyaameyviiry ! tvAM, diSTyA'vedamiti bruvan / somaH somamivodanvA-mudA taM prisskhje!||8|| tatsvarUpe'tha tenokte, nRpAH sarve jahuyudham // kumAro'pi nijaM rUpa-mAvizcakre manoramam // 9 // srvorviivllbhairvrnny-maanruuppraakrmH||priitH prIti 1 udanvAn sAgara // UTR-3
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 47 dvAviMzamadhyayanam zrIneminAthacaritram 210-224 matI so'tha, pariNinye zubhe'hani // 10 // vyasRjajitazatrustA-pAn satkRtya kRtyavit // prItimatyA ramantrItyA, tasthau tatrAparAjitaH // 11 // hariNandimahIbhartu-rdUtastatrAgato'nyadA // pitroH kuzalamastIti, taM cAliMgya sa pRSTavAn // 12 // dUto'vAdIttayorasti, kuzalaM dehadhAraNAt // tava pravAsadivasA-natUdvAnti dRzastayoH // 13 // tvavRttAntamimaM zrutvA, pitRbhyAM prahito'smyaham // tannijaM darzanaM datvA, tAvadyApi pramodaya // 14 // tadAkaryotsukaH pitro-darzanAyAparAjitaH // ApRcchaya zvazuraM prIti-matyA saha tato'calat // 15 // tena pUrvamuDhA yA-stA AdAya khanandanAH // nRpAH same samAjagmu-statsamIpaM tadA mudA // 16 // khecarairbhUcaraizcApi, sa sainyairthivairvRtH|| bhAryAbhiH zobhitaH SabhiH, so'gAtsiMhapuraM kramAt // 17 // hariNandI tamAyAntaM, zrutvAbhyAgAtpramodabhAk // taM cAnamantamAliMgya, cumbanmaulau muhurmuhuH // 18 // namantaM taM ca mAtApi, pANibhyAmaspRzanmuhuH // snuSAzca prItimatyAdyA, nemuH zvazurayoH kramAn // 19 // uktaM vimalabodhena, zrutvA tadRttamAditaH // pitarau prApatuharSa, tatsaMgosthamudo'dhikam // 20 // visasarja kumAro'tha, bhUpAnbhUcarakhecarAn // taM ca nyasyAnyadA rAjye, rAjA pravrajya siddhavAn // 21 // tujairahadhairbhUmi, bhUSayanbhUSaNairiva // tato'parAjito/za-zciraM rAjyamapAlayat // 22 // sa rAjA'nyedhurudhAne, gato mUrtyA jitasmaram // vRtaM mitrarvadhUbhizca, mahebhyaM kazcidaikSata // 23 // gItAsaktaM dadAnaM ca, dAnamatyarthamarthinAm // taM vIkSya mApatiH ko'sA-viti papraccha sevakAn ? // 24 // asau samudrapAlasya, sArthezasya UTR-3
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 48 // dvAviMzamadhyayanam zrIneminA. thacaritram 225-239 sutaH prabho ! // anaGgadevo nAmneti, procire te'pi bhUbhuje // 25 // vANijA api yasyaiva-mudArAH paramarddhayaH // so'haM dhanya iti dhyAyaM-stato'gAdbhUdhavo gRham // 26 // dvitIye ca dine vIkSya, zabaM yAntaM janairvRtam // rAjJA ko'sau mRta iti, pRSTA bhRtyA idaM jaguH // 27 // krIDannadarzi yaH kAma-mudyAne hyastane dine||s evAnaGgadevo'sau, drAga vizUcikayA mRtaH // 28 // aho! azAzvataM vizvaM, vizve'smin sAndhyarAgavat // dhyAyanniti tato'dhyAsta, vairAgyaM paramaM nRpaH // 29 // itazca yaH kuNDapure, purA dRSTaH sa kevalI // tatrAgAdanyadA dIkSA-yogyaM jJAnena taM | vidan // 30 // dharma zrutvA tato nyasya, rAjyaM putre'parAjitaH // tatpArthe prAvrajatprIti-matIvimalabodhayuk // 31 // tapo vrataM ca suciraM, tInaM kRtvA trayopi te // vipadyaikAdaze kalpe-'bhuvannindrasamAH surAH // 32 // ___itazcAtraiva bharate, pure zrIhastinApure // zrISeNAho'bhavadbhapaH, zrImatI tasya ca priyA // 33 // svapne zaMkhojjvalaM pUrNacandraM mAtuHpradarzayan // jIvo'parAjitasyAgA-ttasyAH kukSau divshyutH||34||saa sutaM samaye'sUta, pUrNendumiva puurnnimaa|| tasyotsavaiH zaGkha iti, nAmadheyaM vydhaatpitaa||35|| dhAtrIbhiAlyamAno'tha, vRddhimAsAdayan kamAt // guroH kalAH sa jagrAha, vArddharapa ivAmbudaH // 36 // svargAdvimalabodho'pi, cyutvA zrIpeNamaMtriNaH // nAmnA guNanidheH putro, jajJe nAmnA matiprabhaH // 37 // so'bhUcchaGkhakumArasya, sapAMzukrIDitaH sakhA // madhusmarAviva vanaM, yauvanaM tau sahA''nutAm // 38 // athA'nyadA jAnapadAH, nRpametyaivamUcire // deva ! tvaddezasImAdrA-vati durgo'sti durgmH|| 39 // nAmnA UTR-3
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 49 // dvAviMzamadhyayanam. zrIneminAthacaritram 240-254 samaraketuzca, pallIzastatra vartate // so'smAn luNTati tasmAttvaM, rakSa rakSa kSitIza naH // 40 // tannizamya svayaM tatra, gantumutko mahIzitA // iti zaGkhakumAraNa, natvA vyajJapi sAgraham // 41 // zizunAge pakSirAja, ivodyogaH khayaM prabhoH // na yuktastatra palIze, tanmAmAdiza tajaye // 42 // nRpAjJayA sasainye'tha, zaMkhe pallImupAgate // durga vihAya pallIzaH, prAvizat kvApi gahare // 43 // sudhIH zaMkho'pi sAmantaM, durge kaMcidavIvizat // svayaM punarnilIyAsthA-nikuJja kvApi sainyayuk // 44 // chalaccheko'tha pallIzo, yAvaddurga rurodha tam // prabalaiH svabalaistAva-kumArastamaveSTayat // 45 // durgapraviSTasAmanta-kumArakaTakairatha // sthitairubhayato'ghAni, bhillezo madhyago bhRzam // 46 // kAMdizIkastataH kaNThe, kuThAramavalambya saH // kumAraM zaraNIcakre, prAJjalizcaivamabravIt // 47 // mAyAjAlasya saMhartA, tvameva mama dhInidhe ! // tava dAso'smi sarvakhaM, mamAdatva prasIda ca // 48 // tenopAttaM kumAro'tha, datvA tatsvAminAM dhnm|| palInAthaM sahAdAya, nyavarttata puraM prati // 49 // mArge nivezya zibiraM, sthito rAtrau sa bhUpabhUH // zrutvA ruditamAttAsi-yayau shbdaanusaartH||50|| kiMcidgatazca vIkSyA'rddha-vRddhAM strI rudatIM purH|| kiM rodiSIti so'pRccha-ttataH sApyevamabravIt // 51 // astyaMgadeze caMpAyAM, jitAriH pRthivIpatiH // tasya kIrtimatIrAjyAM, jajJe putrI yazomatI // 52 // kalAkalApakuzalA, sA vibhUSitayauvanA // sAnurUpamapazyantI, varaM na kvApyarajyata // 53 // zaMkhaM zrISeNa* putraM sA-'nyadA zrutvA guNAkaram // patirme zaMkha eveti, pratyazrauSIdyazomatI // 54 // tataH sthAne'nurakteya-mityuccai UTR-3
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvAviMzamadhyayanam. (22) zrIneminA thacaritram | 255-269 mumude nRpaH // ayAcatA'nyadA tAM ca, maNizekharakhecaraH // 55 // taM jitArirjagau naiSA, zaGkhAdanyaM vuvUrSate // tato'kanIyaHkAmAsau, kanI te dIyate katham ? // 56 // so'nyadA tAM tato'hArSI-tsaha pArzvasthayA mayA // asAdhyaH kugraha ivA-''grahaH prAyo hi rAgiNAm ! // 57 // mAM tu taddhAtrikAmatra, hitvA tAmanayatvacit // tato rodimi vIrAhaM, bhaviSyati kathaM hi sA ? // 58 // dhairya vIkuru taM jitvA-''neSye tAM knykaamhm||ityuktvaa gahane bhrAmyan , prAtaH so'gAdgirau kvacit // 59 // zaGkha eva vivoDhA me, mUDha ! kiM klizyase mudhA ? // iti khecaramAkhyAMtI, so' pazyattatra tAM kanIm // 6 // tAbhyAmadarzi zaMkho'pi, smitvA smAhAtha khecaraH // mumUrSuH so'yamatrAgA-caM vuvUpasi re jaDe! // 61 // amuM tvadAzayA sAkaM, hatvA neSye yamaukasi // tvAM ca prasahyodukhAzu, mudA saha nijaukasi // 62 // tadAkarNya tamUcetha, zaMkhopyuttiSTha pApa re ! // paranArIrirasAM te, harAmi zirasA samam // 63 // khaGgAkhaGgi tato'kArTI, ciraM tau ghAtavaJcinau // jJAtvAtha durjayaM zaMkhaM, vidyAstraiH khecaro nyahan // 64 // tAni na prAbhavaMstatra, puNyADye vADave'mbuvat // kumAro'thA''cchinaccApaM, yuddhazrAntAnnabhazcarAt // 65 // tadvANenaiva zaMkhena, khecaraH prahatotha saH // mumUrcha tatkRtaiH zIto-pacAraizcAbhavatpaTuH // 66 // bhUyo yuddhAya zaMkheno-tsAhitazcaivamatravIt // kenApyanirjito doSman !, sAdhvahaM nirjitstvyaa!|| 67 // vIryakrIto'smi dAsaste, maMtumenaM kSamasva me // zaMkhopyuvAca tvadbhaktyA, tuSTo'smi brUhi kAmitam // 68 // so'vAdInnityacaityAnAM, natyai me'nugrahAya ca // ehi puNyADhya ! vaitADhyaM, UTR-3
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 51 // 12 zaMkho'pi tadamanyata // 69 // guNaiH samatrairutkRSTaM taM ca prekSya yazomatI // bharttA mayA vRtaH zreSTha, ityantarmumude bhRzam // 70 // tadAjagmuH khecarAzca, maNizekharasevakAH // teSu dvau preSya senAM svAM, zaMkhaH prapInnije pure // 71 // A khecaraistatra, prAgdRSTAM dhAtrikAM tu tAm // dhAtrIkanIkhecarayug, vaitADhye bhUpabhUryayau // 72 // tatra zAzvatacaityasthApraNamyA''nartha so'rhataH // khapure taM ca nItvoccai -rAnarca maNizekharaH // 73 // parepi khecarAstatra, prItA vairijayAdinA // pattIbhUya kumArAya dadurnijanijAH sutAH // 74 // yazomatImududyaiva pariNeSyAmi vaH sutAH // zaGkhastAni - tyavak sA hi, tasya prAgbhavagehinI // 75 // svaskhaputrIrathAdAMya, yazomatyA sahAnyadA // maNizekharamukhyAstaM, campAM ninyurnabhazcarAH // 76 // khaputryA khecarendraizca, saha zrISeNanandanam // jJAtvA''yAntaM mudA'bhyetya, jitAriH khapure'nayat // 77 // yazomatIM khecarIzca tatra zaGkha upAyata // zrIvAsupUjyacaityAnAM bhaktyA yAtrAM ca nirmame // 78 // visRjya khecarAMstatra sthitvA kAMzciddinAMzca saH // patnIbhiH saha sarvAbhi rhastinApuramIyivAn // 79 // zaMkhaM rAjye - 'nyadA nyasyA - ssdade zrISeNarADu vratam // tataH so'pAlayadrAjyaM, vajrIva prAjyavaibhavaH // 80 // tatra zrISeNarAjarSiranyadA prAptakevalaH // viharannAgamattaM ca gatvA zaGkhanRpo'namat // 81 // zrutvA ca dezanAM moha - paGkaplAvanavAhinIm // muktikalpalatAbIjaM, vairAgyaM prApa zaGkharAT // 82 // rAjyaM pradAya putrAya, tatpArzve prAtrajacca saH // matiprabheNAmAtyena, yazomatyA ca saMyutaH // 83 // kramAcca zrutapArINaH, kurvANo dustapaM tapaH // sthAnairarhadbhaktimukhyai - rArjayajina dvAviMzamadhyayanam zrIneminA caritram 270-284 UTR-3
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 52 // dvAviMzamadhyayanam. (22) zrIneminAthacaritram 285-298 nAma saH // 84 // yazomatImaMtrimuni-yuktaH zaGkhamunIzvaraH // prAnte prAyaM prapadyAgA-dvimAnamaparAjitam // 85 // ___ itazcAtraiva bharate, pure zauryapure'bhavat // jyeSThabhrAtA dazArhANAM, samudravijayo nRpH|| 86 // zivAbhidhA'bhavattasya, rAjJI vizvazivaGkarA // vyutvA'parAjitAcchaGkha-jIvastatkukSimAgamat // 87 // sukhasuptA tadA devI, mahAkhapnAMzcatuIza // vIkSyAdhikA riSTaratna-nemi cAkhyanmahIbhuje // 88 // pRSTAstadartha rAjJA'tha, tajjJAH prAtaridaM jguH|| cakrIvA dharmacakrI vA, yuSmAkaM bhavitA sutaH // 89 // pUrNe kAle'tha sA'sUta, rAjJI vizvottamaM sutam ||dikumaaryo'bhyety tasya, sUtikarmANi cakrire // 90 // tasyendrA nikhilAzcaku-merau nAtramahotsavam // pArthivo'pi mudA cakre, pure janmamahotsavam // 91 // khapne dRSTo riSTanemi-trAsmingarbhamAgate // iti tasyAriSTanemi-riti nAmAkaronnRpaH // 92 // vAsavAdiSTadhAtrIbhi-balyamAno jagatpatiH // samaM jaganmudA vRddhi, dadhadaSTAbdiko'bhavat // 93 // athAnyadA yazomatyA, jIvazyutvA'parAjitAt // ugrasenadharAdhIza-dhAriNyostanayA'bhavat // 94 // rAjImatIti saMjJA | sA, prAptA vRddhimanukramAt // kalAkalApamAsAdya, puNyaM tAruNyamAsadat // 95 // ___ itazca mathurApUryA, vasudevAGgajanmanA // viSNunA nihate kaMse, jarAsandhasutApatau // 96 // kruddhAgItA jarAsandhAtsaGgatya yadavo'khilAH // pazcimAmbhonidhestIraM, jagmurdaivajJazAsanAt // 97 // [yugmam ] tatra zrIdo'cyutArAddho, navayojanavistRtAm // dvAdazayojanAyAmAM, nirmame dvArakApurIm // 98 // jAtyavarNamayIM tAM ca, laGkAzaGkAvidhA UTR-3
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 53 // dvAviMzamadhyayanam. zrIneminAthacaritram 299-301 gA 5-7 ur yinIm // rAmakRSNadazArhAdyA, yadavo'dhyavasansame // 99 // jarAsandhaM pratihAra, hatvA rAmAcyutau kramAt // bharatArddha sAdhayitA-'bhuAtAM rAjyamuttamam // 300 // bhagavAnneminAtho'pi, tatra krIDan yathAsukham // prApto'pi puNyatAruNyaM, tasthau bhogpraangmukhH!|| 301 // tasya ca prabhoH rUpAdikharUpaM prarUpayitumAha sUtrakAraHmUlam so riTTaneminAmo u,lkkhnnssrsNjuo| aTThasahassa lakkhaNadharo,goamokAlagacchavI // 5 // vyAkhyA-atra 'lakkhaNassarasaMjuotti' kharalakSaNAni mAdhUryagAmbhIryAdIni taiH saMyuto yaH sa tathA / aSTasahasralakSaNadharaH, aSTottarasahasrasaMkhyazubhasUcakarekhAtmakacakrAdidhArI / gautamo gautamagotraH, kAlakacchaviH kRSNatvak // 5 // mUlam-vajarisahasaMghayaNo, samacauraMso jhsodro| tassa rAimaI kapaNaM, bhajaM jAei kesavo // 6 // vyAkhyA-'jhasodaro' jhaSo matsyastadAkAramudaraM yasya saH tathA, tasyAriSTanemerbhAyaryA, kartumitizeSaH, rAjImatI kanyAM / yAcate kezavastatpitaramiti prakramaH // 6 // sA ca kIrazI ? ityAhamUlam-aha sA raayvrknnnnaa| susIlA caarupehinnii|| savalakkhaNasaMpannA, vijusoAmaNippahA // 7 // ___ vyAkhyA-athetyupanyAse rAjJa ugrasenasya varakanyA rAjavarakanyA, suzIlA, cAruprekSiNI, nA'dhoraSTitvAdidoSaduSTA 'vijusoAmaNippahatti' vizeSeNa dyotate vidyutsA cAsau saudAminI ca vidyutsaudAminI tatprabhA tadvarNeti sUtratrayArthaH // 7 // rAjImatIyAcanaM caivam UTR-3
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 54 // 15 18 21 24 athAnyadA vibhuH krIDan, zastrazAlAM hareryayau // zArGgaJca dhanurAditsu - rArakSeNaivamaucyata // 302 // vinA viSNumidaM cApaM, nAnyo'dhijyayituM kSamaH // girIzamantarA ko vA, nAgendraM hAratAM nayet // 3 // tatkumAra ! vimuJcAsya, cApasya grahaNAgraham // anArambho hi kAryasya, zreyAnArabhya varjanAt ! // 4 // tadAkarNya prabhuH smitvA, drutamAdAya taddhanuH // vetravannamayannuccai - lIlayA'dhijyamAtanot // 5 // tenendracApakalpena, zobhito neminIradaH // TaGkAradhvani garjAbhi - vizvaM vizvamapUrayat // 6 // tyaktvAtha cApamAdAya, cakraM bhAcakrabhAsuram // aGgulyA'bhramayaddharma-cakrI cAkrikacakravat // 7 // janArddano'pi yAM gRhNa-nAyAsaM labhate bhRzam || hitvA cakraM gadAM tAma-pyuddadhau yaSTivadvibhuH ! // 8 // tAM ca muktvA pAJcajanyaH khAminA yojito mukhe // smeranIlAravindastha - rAjahaMsazriyaM dadhau // 9 // dhmAte ca svAminA tasmin, vizvaM badhiratAM dadhau // cakaMpire'calAH sarve - 'calApyAsIcalAcalA // 10 // cukSubhurvArddhayo vIrA, ayurvyA mUrcchayA'patan // kimanyattasya zabdena vitresustridazA api ! // 11 // kSubhitastaddhaneH siMhanAdAdgaja ivA'cyutaH // iti dadhyAvayaM kambu- dharmAtaH kena mahaujasA ? // 12 // sAmAnyabhUspRzAM kSobhaH, zaMkhe dhmAte mayApyabhUt // dhvAnenAnena tu kSobho, mamApyuccaiH prajAyate // 13 // tadvajrI cakravarttI vA viSNurvAnyaH kimAgataH ? // tatkiM kAryamado rAjyaM, rakSaNIyaM kathaM mayA // 14 // dhyAyannityAyudhArakSe - retyodantaM yathAsthitam // vijJapto viSNurityUce, 1 kSubdho dhvAnAttataH siMha - iti "gha" pustake prathamapAdaH // dvAviMzamadhyayanam (22) zrIneminA dhacaritram 302-315 UTR-3
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 55 // 3 12 zaGkAtaGkAkulo balam // 15 // itthaM vizvatrayasyApi, kSobho yatkrIDayApyabhUt // sa nemirAvayo rAjyaM gRhNankena niSetsyate ? // 16 // babhASe sIrabhRddhAta-rmA zaMkiSThA vRthA'nyathA // asyAsmaddhAturuktaM hi svarUpaM prAgu jinairidam // 17 // dvAviMzo'riSTanemyarhan, yaduvaMzAbdhicandramAH // abhuktarAjyalakSmIkaH, pratrajyAM pratipatsyate ! // 18 // kiJcArthamAnopi sadA, samudravijayAdibhiH // yuvA'pi no kanImekA-mapyudvahati yaH sudhIH ! // 19 // AdadIta sa kiM rAjya - midaM nemirmahAzayaH ? // tenetyukto'pi nAzaMkAM, haristatyAja tAM hRdaH // 20 // udyAne ca gataM nemimanyadeti jagAda saH // niyuddhaM kurvahe bhrAta- rAvAM zaurya parIkSitum // 21 // Uce nemirniyuddhaM nau, na yuktaM prAkRtocitam // mitho balaparIkSA tu, bAhuyuddhena bhAvinI ! // 22 // tatprapadya nijaM bAhuM, hariH parighasodaram // prAsArayadvAsavezma, bharatArddhajayazriyaH // 23 // taddormadena satrA taM namayitvA'janAlavat // khadordaNDaM vibhurvajra - daNDoddaNDamadIrghayat // 24 // taM ca nyaJcayituM sarva, svasAmarthya samarthayan // vilagnaH kezavaH zAkhA - vilagnazizuvadvabhau // 25 // rAjyamAditsate yo hi sa sAmarthye satIze // neyacciraM vilambeta, dadhyAviti tadA hariH ! // 26 // rAjyApahAracintAmi - tyapahAya gRhaM gataH // samudravijayenaiva - manyadA'bhANi mAdhavaH // 27 // khaskhastrIbhiH samaM vIkSya, kumArAn krIDato'khilAn // nemiM cAnyAdRzaM dRSTvA bhRzaM khidyAmahe vayam // 28 // kanyodvAhaM tadasmai tvaM vatsopAyena kenacit // vaidyo'rocakine bhojyaM bheSajeneva rocaya ! // 29 // tatprapadya mukundo'pi divyAstrANi manobhuvaH // dvAviMzama dhyathanam zrIneminA - caritram 316-329 UTR-3
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 56 // 15 18 21 24 kArye tatrAdizaddhAmA - rukmiNyAdyA nijAGganAH ! // 30 // tadA ca kAminaH kAmaM, varttayankAmazAsane // vikArakAritAM kAra - skarANAmapi zikSayan // 31 // madhumattairmadhukarai - madhurAravapUrvakam // bhujyamAnotphulapuSpa - stavakatratatrajaH // 32 // pikAnAM paJcamodgIti-zikSaNaikakalAguruH // malayAnilakallola-loladvirahimAnasaH // 33 // utsAhitAnaGgavIro, jagajjanavinirjaye // madhUtsavaH pravavRte, vizvotsavanibandhanam // 34 // [caturbhiH kalApakam // ] tadA kRSNoparodhenA-'varodhe tasya pAragaH // RtUcitAbhiH krIDAbhi- cikrIDA'kAmavikriyaH // 335 // vyatIte'tha vasantata, grISmaH samavAtarat // rAjJaH prAjJa ivAmAtyo, bhAnostejo'bhivarddhayan // 36 // tatrApi bhagavAnsatrA, sAvarodhena viSNunA // krIDAgarau raivatake, vijahAra tadAgrahAt // 37 // jalakrIDAdikAH krIDA-statra kRSNoparodhataH // cakAra vizvAlaGkAro, nirvikAro jagadguruH // 38 // rAmA rAmAnujasyAtha, prApyAvasaramanyadA / saMprazrayaM sapraNayaM sahA taM jaguH // 39 // devarAdo devarAja - jitvaraM rUpamAtmanaH // vapuzcedaM sadArogya - saubhAgyAdiguNAJcitam // 40 // zacyA api smaronmAda-karametacca yauvanam || anurUpavadhUyogA (saphalIkuru dhInidhe ! // 41 // [ yugmam ] vinA hi bhogAn viphalaM rUpAdyamavakezivat // vinA nAriM ca ke bhogAH 1, bhogaratnaM hi sundarI ! // 42 // bhavedvinA GganAM nAGga-zuzrUSA majjanAdinA // astrIkasya manobhISTaM niHkhasyeva kvaka bhojanam 1 // 43 // ratnAnIva vinA khAniM 1 bhogAn vinA hi viphalaM - iti "gha" pustake prathamapAdaH // dvAviMzamadhyayanam (22) zrIneminA thacaritram 330-343 UTR-3
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana 11 40 11 12 40 01 nandanAH kva vinAGganAm 1 // astrIkasyAtithirbhikSo - rivArthamapi nAznute ! // 344 // yAminyapi kathaM yAti, yUno yuvatimantarA ? // cakravAkIM vinA pazya, cakrasyAndAyate nizA ! // 345 // vinA yogyavadhUyogaM, sakalopi na zobhate // pazya zyAmAviyuktasya, kAntiH kA nAma zItagoH ! // 346 // pANau kRtya tataH kAJcitkanyAM guNagaNAbudhe ! // zrIdAzArha ! dazArhAdi - yadUnAM pUrayerhitam // 347 // AjanmakhairiNA SaNDhe-neva dhUrbhavatA vadhUH // nirvoDhuM duzzakA zaGke, nodvAhaM kuruSe tataH ! // 348 // tadapyayuktaM nirvoDhA, tAmapyasmAnivAcyutaH // zeSasyAzeSabhUdharttu- rnahi bhArAya vallarI ! // 349 // nirvANAprAptibhityApi mA bhUrbhogaparAGmukhaH // bhuktabhogA api jinAH, siddhA hi vRSabhAdayaH ! // 350 // dadyAH prativaco mA vA dhASTarthyAnmUkasya te param // nAsmato bhavitA mokSo, vivAhAGgIkRti vinA ! || 351 // iti tAbhiH prArthyamAna - mupetyAhantamAdarAt // prArthayanta tamevArtha, rAmakRSNAdayo'pi hi ! // 352 // bandhubhirbandhurairvAkyaiH sa nirbandhamitIritaH // jino'numene vIvAhaM, bhAvi bhAvaM vibhAvayan ! // 353 // tamudantaM tato gatvA, vaikuNTho'kuNThasammadaH // samudravijayAyAkhya- nmudamunmudrayan parAm // 354 // yogyAmasya kumArasya, kanyAM vRNu mahAmate ! // itthaM samudravijayaH, proce tArkSyadhvajaM tataH / / 355 // kanIM tadAha dAzArhaH sarvato'nveSayaMstataH // cintAcAnto'nyadA satya - bhAmayaivamabhASyata // 356 // rAjIvanayanA rAjI-matI sadguNarAjinI // nemerahasti jAmirme, jayantIjayinI zriyA ! // 357 // priye ! sAdhu mamAhArSI-zcintAmiti vadaMstataH // ugrasenanarandrasya, vezmo1 zaNDena dhUrivAjanma - khairiNA bhavatA vadhUH / iti "gha" pustake // dvAviMzama - dhyayanam zrIneminA dhacaritram 344-357 UTR-3
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 58 // dvAviMzamadhyayanam (22) zrIneminAthacaritram 358-362 pendraH khayaM yayau // 358 // hRSTaH prekSya hRSIkeza-mabhyutthAya sa pArthivaH // datvAsanamapavyAja, vyAjahAra kRtAJjaliH // 359 // kimiyAnayamANasaH, kRto'dya khAminA svayam ||naahuutH kimahaM preSya-preSaNena khakiGkaraH // 36 // idaM gRhamiyaM lakSmI-ridaM vapuriyaM sutA // sarva viddhi khasAnnAtha !, yenArthastannivedyatAm // 361 // Uce mukundaH kundAbha-dAbhAbhAsurAdharaH // madbhAturdehi nemestvaM, rAjan ! rAjImatImimAm // 362 // itthaM hariNA yAcitAyAM rAjImatyAM dhanyaMmanyaH pramodabharamedura ugrasenanRpo yadUce tadAha sUtrakRtmUlam-ahAha jaNao tIse, vAsudevaM mahiDDiaM / ihAgacchau kumAro, jAse kannaM dalAmahaM // 8 // ___ vyAkhyA-atha yAJAnantaramAha janakastasyA rAjImatyAH 'jAsetti' subvyatyayAyena tasmai kanyAM dadAmi vivAhavidhinA upaDhaukayAmyaham // 8 // itthaM tenokte, kRte ca dvayorapi kulayorvopane, Asanne ca koSTukyAdiSTe vivAhalagne yadabhUttadAhamUlam-savosahihiM pahavio, kayakouamaMgalo / divajualaparihio, bhUsaNehiM vibhUsio // 9 // ___ vyAkhyA-sarvoSadhayo jayAvijayarddhivRddhipramukhAstAbhiH snapito'bhiSiktaH, kRtakautukamaGgala ityatra lalATamuzalasparzanAdIni kautukAni, maGgalAni ca dadhyakSatAdIni / divetyAdi-parihitaM divyaM yugalamiti devadUSyayugalaM yena sa tathA, sUtre vyatyayaH prAkRtatvAt // 9 // UTR-3
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAviMzamadhyayanam gA 10-13 uttarAdhyayana - mUlam-mattaM ca gaMdhahatyi, vAsudevassa jiTugaM / ArUDho sohaI ahiaM, sire cUDAmaNI jahA // 10 // // 59 // ___ vyAkhyA-vAsudevasya sambadhinaM jyeSThakamatizayaprazasyaM paTTahastinamityarthaH, ArUDhaH zobhate'dhikaM, zirasi yathA cUDAmaNiH // 10 // mUlam-aha UsieNa chatteNa, cAmarAhi a sohio| dasAracakkeNa ya so, sabao parivArio // 11 // vyAkhyA-ucchritena upari dhRtena, dasAretyAdi-dazArhAH pejayAdayo vasudevAntA daza bhrAtarasteSAM cakreNa samUhena // 11 // mUlam-caturaMgiNIe seNAe, raiAe jahakamaM / tuDiANaM sanninAeNaM, diveNaM gayaNaMphase // 12 // ___ vyAkhyA-'raiAetti' racitayA nyastayA yathAkrama, tUryANAM sanninAdena gADhadhvaninA, divyena pradhAnena, gaganaspRzA nabhoGgaNabyApinA upalakSitaH // 12 // mUlam-eArisIe iDDIe, juttIe uttamAe ya / niyagAo bhavaNAo, nijAo vahnipuMgavo // 13 // ___ vyAkhyA-etAdRzyA pUrvoktayA RddhyA vibhUtyA, dyutyA ca dIptyA uttamayA upalakSiptaH san nijakAdbhavanAnniryAto niSkrAnto vRSNayo'ndhakavRSNisantAnIyA yadavasteSu puGgavaH pradhAno bhagavAnariSTanemirgatazca jagajanamanoharairmahAmahaimaNDapAsannapradezamiti sUtraSaTkArthaH // 13 // tadA ca UTR-3
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvAviMzamadhyayanam (22) zrIneminAthacaritram 363-369 vIkSyAyAntaM gavAkSasthA, nemi rAjImatI kanI // vaco'gocaramApannA-''nandamevamacintayat // 363 // kimAzcino'sau sUryo vA, smaro vA maghavA'thavA // martyamUrti zritaH puNya-prAgbhAro'sau mamaiva vA ? // 364 // bhartA me vidadhe yena, vedhasA'sau sumedhasA // kAM pratyupakriyAM tasmai, kariSye'haM mahAtmane // 365 // kAhaM kiM jAyate ko'sau, kAlastiSThAmyahaM va vA ? // ityajJAsInna sA nemi-darzanotthamudA tadA ! // 366 // atrAntare sphurattasyA, maMkSu dakSiNamIkSaNam // tacodvignamanAH sadyaH, sA sakhInAM nyavedayat // 367 // UcuH saMkhyo hataM pApaM, mA khidyakha mahAzaye ! // iyatI bhuvamAyAto, na hi nemilissyte!|| 368 ||raajiimtii jagI jAne, khabhAgyapratyayAdaham // ihAgato'pi gantAya-mudvoDhA na tu mAM prabhuH ! // 369 // atrAntare ca yadabhUttatsUtrakRdeva darzayatimUlam-aha so tattha nijato, dissa pANe bhyhue| vADehiM paMjarehiM ca, sanniruddhe sudukkhie||14|| ___ vyAkhyA-athAnantaraM so'riSTanemistatra maNDapAsanne pradeze niryannadhikaM gacchan 'dissatti' dRSTvA, prANAn prANino mRgAdIn , bhayadrutAn bhayatrastAn , vATevoTakaiH, paJjarezca sanniruddhAn gADhaniyaMtritAn , ata eva suduHkhitAn 14 // // mUlam-jIvIaMtaM tu saMpatte, maMsaTTAbhakkhiavae / pAsittA se mahApaNNe, sArahiM paDipucchai // 15 // ___ vyAkhyA-jIvitAntaM maraNAvasaraM samprAptAn , mAMsArtha mAMsopacayanimittaM bhakSayitavyAnavivekibhiriti zeSaH, 'pAsittatti' uktavizeSaNaviziSTAn hRdi nidhAya bhagavAn , mahatI prajJA jJAnatrayAtmikA yasya sa tathA, sArathiM hastinaH pravartakaM hastipakamityarthaH, pratipRcchati // 15 // gA 14-15 UTR-3
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 61 // dvAviMzamadhyayanam. gA 16-19 mUlam-kassa aTThA ime pANA, ee satve suhesinno| vADehiM paMjarehiM ca, sanniruddhe a acchahiM // 16 // __ vyAkhyA-kasyArthAddhetorime prANAH prANina ete sarve, ime ityanenaiva gate ete iti punaH kathanamatisambhramakhyApakaM, 'sanniruddhe atti' sanniruddhAzcaH pUraNe 'acchahiMti' tiSThanti // 16 // evaM bhagavatoktemUlam-aha sArahI tao bhaNai, ee bhaddA u paanninno| tumbhaMvivAhakajaMmi, bhuMjAveuM bahuM jaNaM17 ___ vyAkhyA-bhahAutti' bhadrA eva kalyANA eva, na tu zRgAlAdikutsitAH / tava vivAhakArya gauravAdI bhojayituM bahuM janaM ruddhAH santIti zeSaH 17 // itthaM sArathinokte yatprabhuzcakre tadAha-. mUlam-soUNa tassa so vayaNaM, bhupaannvinnaasnnN| ciMtei se mahApaNNe, sANukose jiehi u||18|| vyAkhyA-bahupANetyAdi-bahUnAM prANAnAM prANinAM vinAzanaM vAcyaM yasya tadbahuprANavinAzanaM, sa prabhuH sAnukrozaH sakaruNaH, 'jiehi utti' jIveSu, tuH pRttau // 18 // mUlam-jadi majjha kAraNA ee, hammati subaha jiaa|n me eaMtu nissesaM, paraloe bhavissai 19 ___ vyAkhyA-yadi mama kAraNAt hetoH 'hammaMtitti' haniSyante subahavo jIvAH, na me etajjIvahananaM niHzreyasaM kalyANa *paraloke bhaviSyati ! bhavAntareSu paralokabhIrutvasya bhRzAbhyAsAdevamabhidhAnaM, anyathA caramadehatvAdatizayajJAnitvAca 12 UTR-3
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvAviMzamadhyayanam. (22) gA 20 dA prabhum // ityUcA khAkRtatyAgato yadUna ? yA bhAvinI jIva vavadhUmura zrIneminAdhacaritram 370-380 bhagavataH kathamiyaM cintA syAt // 19 // tatazca jJAtajinAzayena sArathinA mociteSu teSu paritoSAdyatprabhuzcake tadAhamUlam-so kuMDalANa jualaM, suttagaM ca mahAyaso / AharaNANi a savANi. sArahissa paNAmae // 20 // vyAkhyA-'suttagaM catti' kaTIsUtraM, AbharaNAni ca sarvANi zeSANi 'paNAmaetti' arpayatIti suutrsptkaarthH||20|| tato yadabhUttaducyate avaliSTa tataH khAmI, sadyo vakra iva grahaH // karuNArasapAdhodhi-vizvajantuhitAvahaH ! // 370 // zivAsamudravijayau, puro-bhUya tadA prabhum // ityUcaturajasrAzru-dhArAmeghAyitekSaNI ! // 371 // kiM vatsAsmatpramodadru-munmUlayasi mUlataH // kiM khedayasi kRSNAdIn , svIkRtatyAgato yadUn ? // 372 // bhavatkRte svayaM gatvA, vRtapUrvI tadagajAm // athograsenasya kathaM, haridarzayitA mukham ? // 373 // kathaM vA bhAvinI jIva-nmRtA rAjImatI knii|| bhattehInA hi nAbhAti, strI vinendumiva ksspaa!|| 374 // kRtvodvAhaM tadasmAkaM, darzaya khavadhUmukham ||prthmpraarthnaamenaa, saphalIkuru vatsa ! naH // 375 // babhANa bhagavAnpUjyAH!, zlathayantvenamAgraham // pravartyate hite'rthe hi, | svAbhISTo nA'pare punaH // 376 // yatpANipIDanepyevaM, bhavati prANipIDanam // acirAdyAsu cAsaktaH, prANI prApnoti durgatim ! // 377 // tAsAM strINAM saGgamena, muktikAmasya me kRtam // kRtI hi yatate pretya-hite nA''pAtasundare ! // 378 // [yugmam ] vadantamiti taM sArva, sarve kampitaviSTarAH // tIrtha pravartayetyUcu-retya lokAntikAmarAH // 379 // samudravijayAdIMzca, te devA evamUcire // zubhavanto bhavantaH kiM, viSIdanti mudaH pade 1 // 380 //
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvAviMzamadhyayanam zrIneminAthacaritram 381-395 ayaM hi bhagavAn dIkSA-mAdAyotpannakevalaH // ciraM modayitA vizva-trayaM tIrtha pravartayan ! // 381 // muditeSu tadAkarNya, samudravijayAdiSu // gRhaM gatvA''bdikaM dAnaM, dAtuM khAmI pracakrame // 382 // itazca valitaM vIkSya, nemi zokabharAturA // rAjImatI kSitI vajA-hatevAcetanA'patat // 383 // vayasyAH vihitaiH zIto-pacAraizcAptacetanA // duHkhodgAropamAMzcakre, vilApAniti duHzravAn ! // 384 // doSaM vinApi raktAM mAM, tyaktvA nAtha ! kuto'gamaH ? // tvAdRzAM hi vizAM bhakta-janopekSA na yujyate ! // 385 // santyajanti mahAnto hi, sadoSamapi nAzritam // jahAtyaGkamRgaM nendu-nacAbdhirvaDavAnalam ! // 386 // satyapyevaM yadi tyAjyAM, mAmajJAsIrjagatprabho ! // tadA kimartha svIkRtya, vivAhaM mAM vyaDambayaH ? // 387 // yadvA mamaivAsau doSo-'rajyaM yattvayi durlbhe|| kAkyA eva hi doSo'yaM, yadrajyati sitacchade ! // 388 // rUpaM kalA kuzalatA, lAvaNyaM yauvanaM kulam // tyayA khIkRtya muktAyAH, sarva me viphalaM vibho ! // 389 // niryAntIvA'savo vakSaH, sphuTatIva mamoccakaiH // jvalatIva vapuH kAnta !, tvadviyogavyathAbharaiH ! // 39 // pazuSvAsIH kRpAlustvaM, yathA mayi tathA bhava // tvAdRzA hi mahAtmAnaH, paMktibhedaM na kurvate ! // 391 // dRzA girA ca mAM raktAM, vibho ! sambhAvayaikazaH // ko hi vetti vinA''khAdaM, madhuraM kaTu vA phalam ? // 392 // yadvA siddhivadhUtkasya, tava sApi pulomajA // mano harati no tarhi, kvAha mAnupakITikA ? // 393 // ityucairvilapantIM tAM, kanI sakhyo'vadannadaH // mA rodaH sakhi ! yAtveSa, nIraso niThurAgraNIH // 394 // bhUyAMso'nyepi vidyante, hRdyA yadukumArakAH // khAnurUpaM varaM teSu, vRNuyAstvaM manoharam // 395 // UTR-3
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvAviMzamadhyayanam. (22) zrIneminAthacaritram 396-403 tataH karNo pidhAyaiva-mUce rAjImatI satI // kimetadUce yuSmAbhi-rmamApi prAkRtocitam // 396 // nizA bhajati cedbhAnu, bRhadbhAnuM ca zItatA // tathA'pi nemi muktvAhaM, kAmaye nA'paraM naram ! // 397 // nemeH pANirvivAhe ce-matpANau na bhaviSyati // tadA bhAvI vratAdAna-kSaNe me mUrdhni tasya sH!|| 398 // Azayo'yaM tavotkRSTo, jagato'pi mahAzaye ! // ityUcAnAstataHprocaiH, khasakhIH sA satItyavak // 399 // khapne'dyairAvaNArUDho, dRSTaH ko'pi pumAnmayA // madvezmopetya sa kSipraM, nivRtyAdhyAsta mandaram // 401 // sudhAphalAni catvAri, tatrasthazca dadadvizAm // sa mayA yAcito mahya-mapi tAni dadau drutam // 1 // sakhyo'pyAkhyanmA viSIdaH, kSINA vighnAstavAnaghe ! // ApAtakaTuko'pyeSa, svapno hyAyati sundaraH ! // 2 // dhyAyantI sA tato nemi, tasthau gehe kathaMcana // prabhurapyanyadA jajJe, vratamAdAtumudyataH // 3 // atha yathA prabhuH prAtrAjIttathA sUtrakRdeva darzayati mUlam-maNapariNAmo akao, devA ya jahoiaM smoinnnnaa| saviDDIi saparisA, nikkhamaNaM tassa kAuM je // 21 // vyAkhyA-manaH pariNAmazca kRto niSkramaNampratIti zeSaH, devAzca caturnikAyA yathocitaM samavatIrNAH, sarvaddhA yuktA iti zeSaH, saparSado nijanijaparicchadaparivRtAH, niSkramaNamiti prastAvAnniSkramaNotsavaM tasyAriSTanemeH kartum 'je' pUrtI // 21 // gA 21 UTR-3
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 65 // 3 12 mUlam -- devamaNussaparivuDo, sIArayaNaM tao samArUDho / nikkhami bArayAo, revayayaMmi dvio bhayavaM // 22 // vyAkhyA -'sIArayaNaMti' zibikAranaM surakRtamuttarakurusaMjJaM, niSkramya dvArakAto dvArakApuryAH, raivatake sthito bhagavAn // 22 // mUlam -- ujjANaM saMpatto, oiNNo uttimAo sIAo / sAhassIi parivuDo, abhinikkhamaI u cittAhiM // 23 // vyAkhyA - tatrApi girau udyAnaM sahasrAmravaNasaMjJaM samprAptastatra cAvatIrNaH, 'sIAotti' zivikAtaH 'sAhassIetti' puruSANAmitizeSaH parivRtaH / atha varSazatatrayaM gArhasthye sthitvA niSkrAmati / tuH pUttauM, 'cittAhiMti' citrAnakSatre, asya prabhoH paJcakhapi kalyANakeSu tasyaiva bhAvAt // 23 // kathamityAha - mUlam - aha so sugaMdhagaMdhie, turiaM mauakuMcie / sayameva luMcaI kese, paMcamuTThIhiM samAhio 24 vyAkhyA - sugandhagandhikAnsvabhAvata eva surabhigandhIn tvaritaM mRdukakuJcitAn komalakuTilAn svayameva luJcati kezAn paJcamuSTibhiH samAhitaH sarvasAvadyayogatyAgena samAdhimAn // 24 // evamupAttadIkSe manaH paryAyajJAnaM prApte ca jine dvAviMzamadhyayanam. zrIneminA thacaritram gA 22-24 UTR-3
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvAviMzamaH dhyayanama (22) gA 25-29 mUlam vAsudevo ya NaM bhaNai, luttakesaM jiiNdi| icchiamaNorahaM turiaM, pAvesU taM damIsarA ! // 25 // ___ vyAkhyA-vAsudevazcazabdAt balabhadrasamudravijayAdayazca 'NaMti' garna nemijinaM bhaNati luptakezaM jitendriyaM, ipsitamanorathaM mahodayAvAptirUpaM prApnuhi tvaM hedamIzvara ! jitendriyaziromaNe! // 25 // mUlam-nANeNaM daMsaNeNaM ca, caritteNa taveNa ya / khaMtIe muttIe, vaDDamANo bhavAhi a|| 26 // mUlam-evaM te rAmakesavA, dasArA ya bhujnnaa| arihanemi vaMdittA, aigayA baargaauriN|| 27 // __ vyAkhyA-'vaMditatti' vanditvA stutvA natvA ca, atigatAH praviSTAH // 26 // 27 // tadA ca truTitatatmaGgamAzA rAjImatI kIdRzI babhUvetyAhamalam-soUNa rAyavarakannA. pavajaM sAjiNassa unIhAsA ya nirANaMdA, sogeNa u smucchyaa||28|| vyAkhyA--'nIhAsatti' nirhAsA hAsyarahitA nirAnandA ca zokena samavastRtA AcchAditA // 28 // mUlam-rAImaI viciMtei, dhiratthu !mama jiiviaN| jAhaM teNa pariccattA, seaM pavaiuM mama // 29 // ___ vyAkhyA-'jAhaMti' yadyahaM tenAriSTaneminA parityaktA tarhi zreyo'tiprazasya pravrajituM mama yathAnyajanmanyapi * nezaM duHkhaM syAt , yathA ca satyaH patyanuyAyinyo bhavantIti vAkyaM satyApitaM bhavatIti sUtranavakArthaH // 29 // itazca UTR-3
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvAviMzamadhyayanam zrIneminAdhacaritram 404-418 rathanemiH prabhordhAtA, rakto rAjImatI kanIm // phalapuSpavibhUSAdi-dAnairnityamupAcarat // 4 // ayaM hi sodarasnehA-tsarvametaddadAti me // dhyAyantItyAdade'zeSa, dattaM tenograsenajA // 5 // sa tu tadhaNAdeva, khAnuraktAM viveda tAm // kAcakAmalivatkAmI, hyanyathAbhAvamIkSate ! // 6 // tAM cetyuvAca so'nyedhu-rmA viSIdaH sulocane ! // nirAgo nemiratyAkSI-dyadi tvAM tarhi tena kim ? // 7 // mAM prapadyakha bhAraM, kRtArthaya nijaM vayaH // tvAM hi kAmaM kAmayehaM, mAlatImiva ssttpdH||8||saa proce yadyapi tyaktA, neminAhaM tathApi hi // ziSyA tasya bhaviSyAmi, tatkiM prArthanayA'nayA ? // 9 // tayetyuktaH sa tUSNIka-stasthau na tu jahA~ spRhaam|| kAmuko hi niSiddho'pi, necchAM zuna iva tyajet ! // 10 // rathanemirathAnyedhu-ssatIM rAjImatI rahaH // ityuvAca punarvAcA, madanadrumakulyayA // 11 // raktA nemau virakte'pi, zuSke kASTha ivAlinI // mRgAkSi ! dakSApyAtmAnaM, santApayasi kiM mudhA ? // 12 // hantA'haM tava dAsaH syA-mAjanma svIkaroSi cet // bhogAn muMzva vinA tAn hi, vido janmA'phalaM viduH ! // 13 // tadAkaNya papI kSIraM, tasya pazyata eva sA // sthAle puraHsthe madana-phalAghrANena cAvamat // 14 // payaH pibadamityUce, rathanami ca sA satI // so'bravItkimahaM zvAsmi ?, yadudvAntaM pibAmyadaH ! // 15 // smitvA rAjImatI mAha, jAnAti kimidaM bhavAn ? // so'vadacchizurapyeta-dvetti no vezyahaM kutaH ? // 16 // Uce rAjImatI tarhi, mAM vAntAmapi neminA // bhoktumicchankuto mUDha!, kurkuratvaM prapadyase ? // 17 // tato vimuktatatkAmo, racanemiragAdgRham // satI sApi sukhaM tasthau, tapyamAnottamaM tapaH // 18 // UTR-3
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvAviMzamadhyayanam (22) zrIneminAthacaritram 419-426 itazca nemizchadmastha-zcatuSpaJcAzataM dinAn // grAmAdiSu vihRtyAgA-yo raivatakAcalam // 19 // tatrASTamatapAH khAmI, dhyAnasthaH prApa kevalam // indrAH sarve samaM deva-statrAguH kampitAsanAH // 20 // nirmite taizca samava-saraNe zaraNe zriyAm // upavizya caturmUrtiH, prArebhe dezanAM prabhuH // 21 // jJAnotpattiM prabhoAtvo-dyAnapAlAdalAcyutau // rAjImatI dazArhAdyA, yadavo'nyepi bhUspRzaH // 22 // tatra gatvA jinaM natvA, yathAsthAnaM nivizya ca // zuzruvurdezanAM ramyA-muDhelAnandavArddhayaH // 23 // [yugmam ] zrutvA tAM dezanAM buddhA, rAjAno'nye ca mAnavAH // nAryazca prAjan prAjyAH, kecittu zrAddhatAM dadhuH // 24 // gaNino varadattAdhA-steSu cASTAdazA'bhavan // dvAdazAGgIkRtaH sadya-stripadyA khAmidattayA // 25 // rathanemirapi khAmi-pArthe prAnajadanyadA ||raajiimtii ca sumatiH, kanyAbhirbahubhiH samam // 26 // etaca sUtrakAro'pi darzayatimUlam-aha sA bhamarasannibhe, kuccphnngpsaahie| sayameva lucaI kese, dhiimaMtA vavassiA // 30 // vyAkhyA-sA rAjImatI bhramarasannibhAn , kUrcI mUDhakezonmocako vaMzamayaH, phaNakaH kaGkatakastAbhyAM prasAdhitAn saMskRtAn dhRtimatI svasthacittA vyavasitA kRtodyamA dharmampratIti zeSaH // 30 // tatazcaRK mUlam-vAsudevo ya NaM bhaNai, lattakesaM jiiNdiaN| saMsArasAyaraM ghoraM, tara kaNNe ! lahuM lahuM // 31 // vyAkhyA-'lahuM lahuMti' laghu laghu zIghraM zIghram , sambhrame dvivacanam // 31 // tataH | gA 30-31 UTR-3
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 69 // 12 u074 mUlam --sA pavaiA saMtI, pavAvesI tahiM bahuM / sayaNaM pariaNaM cetra, sIlavaMtA bahussuA // 32 // vyAkhyA - 'pavAvesitti' pratrAjayAmAseti sUtratrayArthaH // 32 // taduttaravaktavyatAmAha mUlam - giriM ca revayaM jaMtI, vAseNollA u aMtarA / vAsaMte aMdhayArammi, aMto layaNassa sA ThiA 33 vyAkhyA--giriM ca raivataM yAntI, svAminaM nantumiti zeSaH / varSeNa vRSTyA 'ullatti' ArdrA klinnAmbarA, antarA'rddhamArge 'vAsaMtetti' varSati meghe iti gamyaM, andhakAre prakAzarahnite, layanasya giriguhAyA antarmadhye, sA rAjImatI sthitA // 33 // tatra ca -- mUlam - cIvarAI visAraMtI, jahAjAyatti pAsiA / rahanemI bhaggacitto, pacchA diTTho a tIIvi // 34 // vyAkhyA - cIvarANi visArayantI vistArayantI sA yathAjAtA anAvRtAGgatayA janmAvasthopamA jajJe iti ityevaMrUpAM tAM 'pAsiatti' dRSTvA rathanemirbhagnacittaH saMyamampratyabhUt / sa hi tAmapratirUparUpAM nirUpyAbhirUparUpo'pi smaraparavazo'jani ! pazcAdRSTazca tathA rAjImatyA, apiH punararthaH, prathamapraviTairhi nAndhakAre kiJcid dRzyate, anyathA hi vRSTisambhramAdanyAnyAzrayAn gatAsu zeSasaMyatAsu tatreyamekAkinI pravizedapi neti bhAvaH // 34 // mUlam - bhIAya sA tahiM dahu~, egaMte saMjayaM tayaM / bAhAhiM kAuM saMgophaM, vevamANI nisI ai ||35|| dvAviMzamadhyayanam gA 32-35 UTR-3
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvAviMzamadhyayanam. gA 36-39 vyAkhyA-bhItA ca sA, mA'sau me prasakha zIlabha kArSIditi prastA, tatraikAnte saMyataM taka rahA bAhubhyAM kRtvA saMgophaM stanopari markaTabandhaM vepamAnA zIlabhaGgabhayAdeva niSIdati / tatpariSvaGgAdiparihArAyeti // 35 // mUlam-aha sovi rAyaputto, smuddvijyNgo| bhIaM paveiaM daTuM, imaM vakkamudAhare // 36 // vyAkhyA-[spaSTam ] // 36 // mUlam-rahanemI ahaM bhade, surUve cArubhAsiNi / mama bhayAhi sutaNU ,na te pIlA bhavissai // 37 // vyAkhyA-mamamityAdi-mAM bhajakha sutano ! na te pIDA bhaviSyati, pIDAzaGkayA hi tvaM kampase ! na ca pIDAheturviSayasevA ! kintu sukhahetureveyamiti bhAvaH // 37 // mUlam-ehi tA bhujimo bhoe, mANussaM khu sudullahaM / bhuttabhogI tao pacchA, jiNamaggaM carissimo // 38 // vyAkhyA-ehi Agaccha 'tA iti' tasmAt // 38 // tato rAjImatI kiM cakAretyAha mUlam-daGaNa rahanemi taM, bhaggujoaparAiaM / rAImaI asaMbhaMtA, appANaM saMvare tahiM // 39 // vyAkhyA-'bhaggujoa'ityAdi-bhamodyogo'pagatotsAhaH prastAvAtsaMyame, sa cAsau parAjitazca strIparISaheNa UTR-3
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvAviMzamadhyayanam gA40-42 bhanodyogaparAjitastaM / asambhrAntA nA'yaM balAdakArya krtetyaashyaadtrstaa| AtmAnaM samavArIdAcchAdayadhIvarairiti zeSaH // 39 // mUlam-aha sArAyavarakannA, suhiA niamve| jAiM kulaM ca sIlaM ca, rakkhamANI tayaM ve||40|| vyAkhyA-niamavaetti' niyame indriyaniyamane, vrate dIkSAyAM 'vaetti' avAdIt // 40 // mUlam-jaisi rUveNa vesamaNo, lalieNaM nlkuubro|thaavi tena icchAmi, jaisi sakkhaM puraMdaro41 ___ vyAkhyA-'lalieNaMti' lalitena savilAsaceSTitena nalakUbaro devavizeSaH, 'te iti' tvAM 'jaisitti' yadyasi sAkSAtpurandaraH // 41 // anyaccamUlam-dhIratthu te jaso kAmI, jo tNjiiviakaarnnaa| vaMtaM icchasiAveDaM, seaMte paraNaM bhave! // 42 // vyAkhyA--dhigastu te tava yazo mahA-kulasambhavodbhavaM he kAmin !, yadvA dhigastu te iti tvAM he ayazaskAmin ! akIrtyabhilASin !, yastvaM jIvitakAraNAdasaMyamajIvitArtha vAntamapi vratAdAnena bhogasukhamicchasyApAtumupabhoktuM ! ityataH zreyaH kalyANaM te maraNaM bhavet ! na tu vAntApAnaM, tasyAtiduSTatvAduktaM hi-"vijJAya vastu nincha, tyaktvA gRhanti kiM kvacitpuruSAH ? / vAntaM punarapi bhuMkte, na hi sarva sArameyopi" iti // 42 // UTR-3
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 72 // 15 18 21 24 mUlam -- ahaM ca bhogarAyassa, taM ca'si aMdhagavahniNo / mA kule gaMdhaNA homo, saMjamaM nihuo cara 43 - ahaM caH pUta bhojarAjasyograsenasya, tvaM cAsi andhakavRSNeH kule jAta iti zeSaH / ato mA kule 'gaMdhaNatti' gandhanAnAM 'homotti' bhaviSyAvasta ceSTitakAritayeti bhAvaH / gandhanA hi vAntamapi viSaM maMtrAkRSTA jvaladanalapAtabhIrutvena punarApibanti, na tvagandhanAH / tarhi kiM kAryamityAha-saMyamaM nibhRtaH sthirambara sevakha // 43 // mUlam -- jai taM kAhisi bhAvaM, jA jA dicchasi nArio / vAyAviddhruva haDo, aTThiappA bhavissasi 44 vyAkhyA -- yadi tvaM kariSyasi bhAvaM prakramAdbhogecchArUpaM, yA yA drakSyasi nAryastAsu tAkhiti gamyate / tataH kimityAha - vAtAviddho vAyuprerito haTho vanaspativizeSaH sa iva asthitAtmA asthirAzayo bhaviSyasi / haTho baDhamUlatayA yato yato vAto cAti tatastato namatItyasthiro bhavati, tathA caJcalacittatayA striyaM striyaM prati spRhAM kustvamapIti // 44 // mUlam - govAlo bhaMDavAlo vA, jahA taddavaNissaro / evaM aNissaro taM pi, sAmaNNassa bhavissasi45 vyAkhyA -- gopAlo yaH parasya gAH pAlayati, bhaNDapAlo vA yaH parasya bhANDAni bhATakAdinA pAlayati sa yathA taddravyasya gavAderanIzvaro'prabhuH evamanIzvarastvamapi zrAmaNyasya bhaviSyasi ! bhogAbhilASitayA tatphalasyAbhIvAditi sUtraSoDazakArthaH // 45 // evaM tayokte rathanemiH kiM cakAretyAha dvAviMzamadhyayanam(22) gA 43-45 UTR-3
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 73 // m o 12 mUlam - tIse so vayaNaM soccA, saMjayAi subhAsiaM / aMkuseNa jahA nAgo, dhamme saMpaDivAio // 46 // vyAkhyA -- aMkuseNetyAdi - aGkuzena yathA nAgo hastI mArge itizeSaH, dharme cAritradharme saMpratipAtitaH sthitaH tadvacasaiveti gamyate / atracAyaM vRddhavAdaH "nUpurapaNDitAkhyAne ruSTena rAjJA devImiNThavAraNA mAraNArthaM girizTaGgamAropitAH, tatra nRpAdiSTamiNThanunnena dantinA pAtArtha kramAtrayaH kramA AkAze kRtAH, tataH kimayaM cintAmaNiriva durApo dvipacUDAmaNirmudhA mAryata ityAryalokairvijJatena rAjJA hastirakSaNAyokto hastipako rAjJyA AtmanazcAbhayamabhyarthya taM gajaM zanaiH zanaiH zailazikharAdudatArayaditi / yathA cAnyaM tAvatIM bhuvaM prApto'pi dvipo'GkuzavazAtpathi saMsthitaH, evamayamapyutpannavizrotasiko rAjImatIvAkyenAhitapravRttinivarttakatayAGkuzadezyena dharme sthitaH // 46 // mUlam - maNagutto vayagutto, kAyagutto jiiMdio / sAmaNNaM niccalaM phAse, jAvajjIvaM daDhavao // 47 // vyAkhyA -- ' phAsetti' asprAkSIditi sUtradvayArthaH // 47 // dvayorapyuttaravaktavyatAmAha- mUlam -- uggaM tavaM carittA NaM, jAyA duNNivi kevalI / sarvvaM kammaM khavittA NaM, siddhiM pattA aNuttaraM 48 vyAkhyA -- 'doNNivitti' dvAvapi rathanemirAjImatyau / anayozca catvAri varSazatAni gArhasthye, varSamekaM chAnasthye, paJca varSazatAni kevalitye, ekAdhikanavavarSazatAni sarvAyurabhUditi sUtrArthaH // 48 // athAdhyayanArthamupasaMharannupadezamAha - mUlam -- evaM kariMti saMbuddhA, paMDiA paviakkhaNA / viNiahaMti bhogesu, jahA se purisuttamutti bemi 49 dvAviMzamadhyayanam. gA 46-49 UTR-3
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 74 // dvAviMzamadhyayanam. (22) zrIneminA. thacaritro. pasaMhAraH 427-433 vyAkhyA-evaM kurvanti sambuddhAH paNDitAH pravicakSaNAH, vinivartante kathaJcidvizrotasikotpattAvapi vizeSeNa tannirodhalakSaNena nivartante bhogebhyo yathA sa puruSottamo rathanemiriti sUtrArthaH // 49 // iti bravImIti praagvt||itshc // ___ bhagavAnneminAtho'pi, viharannavanItale // padmAniva sahasrAMzu-bhavyasattvAnabUbudhat // 427 // dazacApocchyaH zaGka-lakSmAmbhodaprabhaH prabhuH // dizo dazA''dizan dharma, dazabhedamapAvayat // 28 // aSTAdazasahasrANi, sAdhUnAM sAMdhukarmaNAm // catvAriMzatsahasrANi, sAdhvInAM tu mahAtmanAm // 29 // ekonasaptatisaha-sAgraM lkssmupaaskaaH|| lakSatrayaM ca SatriMza-tsahasrADhyamupAsikAH // 30 // catuHpaMcAzadinonA, saptavarSazatIM vibhoH // AkevalAdviharataH, saMgho'bhUditi saMbhavaH // 31 // [tribhirvizeSakam ] paryante cojayantAdrau, prapede'nazanaM prabhuH ||sstriNshddhikaiH sArddha, sAdhUnAM paJcabhiH zataiH // 32 // taiH sAdhubhizca saha varSasahasramAna-mAyuH prarya jinabhAnurariSTanemiH // mAsena nivRtisukhAni tataH prapede, cakre tadA ca mahimA sakalaiH surezaiH // 433 // iti zrIariSTanemijinacaritam // 1 sAdhudharmaNAm / iti 'dha' pustake // 2 sattamaH / iti 'gha' pustake / RCRATraconoramicseDAORATOR iti shriitpaagcchiiymhopaadhyaayshriivimlhrssgnnimhopaadhyaayshriimunivimlgnnishissyopaadhyaay|| zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau dvAviMzamadhyayanaM sampUrNam // 22 // / niv9hknknhnknkvu UTR-3
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // atha trayoviMzamadhyayanam // trayoviMzamadhyayanam. gA 1 aham // uktaM dvAviMza, atha kezigautamIyaM trayoviMzamArabhyate / asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane hi kathaJcidutpannavizrotasikenApi rathanemivaddharmedhRtiH kAryetyuktaM, atra tu pareSAmapi manoviplavaH kezigautamavadapaneya ityucyte| itisambandhasyAsyedamAdisUtraM-- mUlam-jiNe pAsitti nAmeNaM, arahA logapUie / saMbuddhappA ya savaNNU, dhammatitthayare jiNe // 1 // vyAkhyA--jino rAgadveSAdijetA pArtha iti nAmnAbhUditi zeSaH, arhan vizvatrayavihitapUjAhaH, ata eva lokapUjitaH, sambuddhastatvAvabodhavAnAtmA yasya sa tathA / sa ca chanastho'pi syAdityAha sarvajJastathA dharma eva bhavAbdhitaraNahetutvAttIrtha dharmatIrtha tatkaraNazIlo dharmatIrthakaro jinaH sakalakarmajetA, muktyavasthApekSametaditi sUtrArthaH // 1 // atra prasaGgAgataM zrIpArzvacaritaM lezato likhyate, tathA hi___ atraiva bharate vAsA-vasathe sakalazriyAm // garbhagehopamaM jajJe, pattanaM potanAbhidham // 1 // nItivallIghanastatra, guNAlaGkRtabhUghanaH // jinadharmAravindAli-raravindo'bhavannRpaH // 2 // labdhazAstrAdhirodhAsta-tpurodhA jinadharmavit // vizvabhUtirabhUttasya, bhAryA cAnuddharAbhidhA // 3 // sutau tayozca kamaTha-marubhUtI babhUvatuH // varuNAvasundha UTR-3
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana trayoviMzamadhyayanam. pArzvanAthacaritralezaH 5-20 rAhe, tayozcAbhavatAM priye // 4 // vizvabhUtirvezmabhAra-mAropya sutayosta yoH // prapadya prAyamanyedhu-vipadya tridivaM yayau ||5||bhaaryaapynuddhraa tasya, tadviyogajvarAturA // zoSayitvA vapuH zoka-tapobhyAM mRtyumAsadat ! // 6 // cakratuH sodarau tau ca, khapitrorauddhadehikam // purohitapadaM tvApa, kamaThaH sa hi pUrvajaH // 7 // pratAya spRhayannanta-viSayebhyaH parAjukhaH // babhUva marubhUtistu, dharmakarmarato bhRzam // 8 // ramaNIyAkRti tasya, ramaNI navayauvanAm / / dRSTvA vasundharAM kSobha, babhAja kamaTho'nyadA // 9 // tataH sa tAM prakRtyA'pi, parastrIlampaTo viTaH // AlApayapriyAlApai-manmathadrumadohadaiH // 10 // tAM cetyUce smaravyAdhi-luptalajAvilocanaH // bhogAn vinA mudhA mugdhe!, vayaH kiM gamayasyadaH ? // 11 // niHsattvaH sevate na tvAM, yadi mUDho mmaanujH|| tatkiM tena mayA sAkaM, ramakha tvaM manorame ! // 12 // tenaivamuditA khAMke, sAdaraM vinivezitA // bhogecchuH pUrvamapyucaiH, prapede tadvasundharA ! // 13 // tato viveka maryAdA, apAM cAvagaNayya tau // sevete sma raho nityaM, pazukalpo pazukriyAm ! // 14 // kathaJcittaJca vijJAya, varuNA kamaThAganA // asUyAvivazA save-muvAca marubhUtaye // 15 // asambhAvyamado'prekSya, khayaM pratyeti kaH sudhIH // dhyAyanniti tato'gaccha-marubhUtirupAgrajam // 16 // yAmi prAmAntaraM bhrAta-rityudIrya bahiyayo / kRtvA veSAntaraM cAbhU-janmakArpaTikopamaH // 17 // naktaM copetya kamaTha-mityUce bhASayA'nyayA // zItatrANakSama dehi, sthAnaM dUrAdhvagAya me // 18 // ajJAtaparamArthastaM, kamaTho'pyevamabravIt // bhoH kApaTika ! tiSTha tva-mihagarbhagRhAntike // 19 // marubhUtistatastatra, suSvApAlIkanidrayA // kAmaM kAmAndhayordraSTu-kAmo duzceSTitaM tayoH UTR-3
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 77 // 12 // 20 // marubhUtirgato'stIti nizzaMkaM ramamANayoH // vasundharAkamaThayo - stamanyAyaM dadarza ca ! // 21 // akSamo'pi sa tadraSTuM bhIrurlokApavAdataH // cakAra na pratIkAraM, niragAJca tato drutam // 22 // gatvA covAca tatsa-maravindamahAbhuje // kSmApo'pyAdikSadArakSAM stannirvAsayituM purAt // 23 // te'pi gaIbhamAropya, rasadvirasaDi - NDimam // zarAvajIrNapannaddhA - mAlAmAlitakandharam // 24 // uccairudghoSitAkArya, rakSAmUtravilepanam // kamaThaM bhramayitvAntarnagaraM niravAsayat ! // 25 // [ yugmam ] evaM viDambito jAta-vairAgyo vipinaM gataH // kamaThastApasIbhUyA -''reme bAlatapo bhRzam // 26 // marubhUtistato jAta-pazcAttApo vyacintayat // dhigmAM rAjJe gRhacchidraM, procyAgraja viDambakam ! // 27 // gRhaduzcaritaM jAtu, prakAzyaM naiva kasyacit // iti nItivaco'pyadya, vyasmArSa hi ruSAkulaH ! // 28 // kSamayAmi tadadyApi, mantumenaM nijAgrajam // dhyAtveti tadvanaM gatvA, so'patattasya pAdayoH // 29 // kamaTho durdhiyAmeka-maTho duSkarmakarmaThaH // viDambanAM tAM tanmUlAM, mRtyorapyadhikAM smaran // 30 // mUrti praNamato bhrAtu - stadotkSipyA'kSipacchilAm // duSTasya sAntvanaM nUnaM, zAntasyAgneH pradIpanam ! // 31 // [ yugmam ] tatprahArakSuNNamauli-rmRtvA''rttadhyAnayogataH // marubhUtirabhUdvindhyAcale bUthAdhipo dvipaH // 32 // itazca zaradi krIDan, samaM strIbhirgRhopari // aravindanRpo'pazya-tkSaNAlacdhodayaM ghanam // 33 // zakracApAcitaM taM ca garjantaM hRdyavidyutam // aho ramyoyamityuce - varNayAmAsa bhUdhavaH ! // 34 // meghaH sa tu kSaNAdhoni, vyAnaze tailavajjale || kSaNAccA'puNyavAJchAva - dvAtoddhUto vyalIyata ! // 35 // tato dadhyau nRpo dRSTa- naSTo'sau jalado trayoviMzamadhyayanam. pArzvanAtha caritralezaH 21-35 UTR-3
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 78 // trayoviMzamadhyayanam. (23) pAzvanAthacaritralezaH 36-51 ythaa||tthaa vizve'pi vizve'mI, bhAvAstatteSu kA ratiH1 // 36 // dhyAyannityAdi tatkAla-mavadhijJAnamApa sH||raajye nyasyAGgajaM pArthe, sadgurozcAdade bratam // 37 // kramAca zrutapAriNo, viharanso'nyadA'calat // samaM sAgaradattebhya-sArthenASTApadamprati // 38 // taM natvA sArthapo'pRcchat ,kka vo gamyaM ? prabho! iti // gantavyaM tIrthayAtrArtha, mameti yatirapyavak // 39 // sArthezaH punarapyUce, dharmaH ko bhavatAmiti ? // tataH savistaraM tasmai, jaina dharma munirjagI // 4 // taJcAkarNya sakaNrNo drAk, zrAddhatvaM pratyapAdi sH|| sukSetre bIjavaddakSe, hyupadezo mahAphalaH ! // 41 // so'tha sArtho'TavIM prApa, marubhUtigajAzritAm // tasyAM ca sarasastIre, bhojanAvasare'vasat // 42 // tadA ca marubhUtIbho, vRto bhUrikareNubhiH // tatrAgatya taTAke'mbho-'mbhodo'mbhodhAvivApivat // 43 // kariNIbhiH samaM tatra, krIDitvA pAlimAzrayat // dizaH pazyannapazyacca, taM sArtha tatra saMsthitam // 44 // tadvadhAya ca so'dhAvat , kudhA'ntaka ivAparaH // taM cAyAntaM vIkSya sarve, praNezuH sArthikA drutam // 45 // taM cAvabudhya bodhAI-mavadheH sa tu sanmuniH // kAyotsargeNa tasthau ta-mArge'cala ivAcalaH // 46 // dhAvankumbhI tu tamabhi, krudhA tatpArzvamAgataH // taM pazyanprApa zAntatvaM, sthiraH tasthau ca tatpuraH // 47 // utsargapArayitvA'ya, tasyopakRtaye vratI // ityUce bhoH smarasi taM, marubhUtibhavaM na kim ? // 48 // mAM cAravindabhUpAlaM, na ki jAnAsi ? sanmate ! // prAgbhave cAhataM zrAddha-dharma kiM vyasmaraH ? kRtin ! // 49 // iti tadvacasA jAti-smaraNaM prApya sa dvipH||udshcitkro bhUmi-nyastamUrddhAnamanmunim // 50 // tenoktaM sAdhunA zrAddha-dharma ca pratipadya saH // natvA muni guNAsthAnaM, svasthAne khasthadhIryayau // 51 // UTR-3
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana trayoviMzamadhyayanam. pArzvanAtha caritralezaH 52-65 *RANA dRSTvA tadadbhutaM pUrva-naSTAste sArthikA api // upetya taM yatiM natvA, zrAddhadharma prapedire // 52 // sArthezo'pi tato'tyantaM, jinadharme raDho'bhavat // aSTApade'hato natvA, munirapyanyato'gamat // 53 // so'pi stambaramazrAddha-zvaranmunivadIryayA // SaSThAdikaM tapaH kurvan , zuSkapatrAdipAraNaH // 54 // bhAnubhAnubhiruttasaM, palvalAdijalaM piban / tasthau zubhAzayastyakta-vazAkeliraso'nizam ! // 55 // [ yugmam ] ___ itazca kamaTho'zAnta-kopo hatvApi sodaram // vindhyATavyAmabhUnmRtvA-'tyutkaTaH kukkuToragaH // 56 // sa bhramanekadA'pazya-marubhUtimataGgajam // pravizantaM sarasyambhaH-pAtuM tapanatApitam // 57 // so'nekapastadA paGke-'majadevaniyogataH // kukkuTAhiH sa taM sadyo, dadaMzoDIya mastake // 58 // jJAtvA'ntaM tadviSAvezA-dvidhAyA'nazanaM dvipH|| vedanAM sahamAnastAM, smaran pnycnmskriyH|| 59 // saptadazasAgarAyu-vipadya tridazo'bhavat // sahasrAre sahasrAMzu-sahasrAMzujayI rucA // 6 // [yugmam ] mRtvA kukkuTanAgo'pi, so'nyadA paJcamAvanau / babhUva nArakaH saptadazasAgarajIvitaH // 61 // ____ "itazca" jaMbUdvIpe prAgvidehe, sukacchavijaye'bhavat // vaitADhyAdrau purI nAnA, tilakA vijitAlakA // 2 // nAmnA vidyudgatistatrA-'bhavatkhecarabhUdharaH ||raajnyii tu tasya kanaka-tilakA kanakacchaviH // 63 // so'tha jIvaH sAmayone-raSTamakhargatazyutaH // jajJe kiraNavegAva-stayoH sUnurmahAbalaH // 64 // kramAdRddhiM gato vidyAH, kalAzcAbhyasya so'khilAH // vaidagdhyaikakalAcArya, vayo madhyamamadhyagAt // 65 // rAjye sa cAnyadA nyastaH, pitrA khIku UTR-3
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 8 // trayoviMzamadhyayanam. pArzvanAthacaritralezaH 66-79 rSatA vratam // nyAyanApAlayalokaM, lokapAla ivAparaH // 66 // gurornAmnA suraguro-ranyadAkarNya dezanAm // prAtrAjIjAtasaMvegA-vegaH kiraNayegarASTra // 67 // gItArthaH svIkRtakAki-vihArAbhigrahaH kramAt // nabhogatyA muniH so'gA-puSkaradvIpamanyadA // 68 // tatra tasthau ca kanaka-girinAno'ntike gireH // kAyotsargeNa sa muni-vidadhadvividhaM tapaH / / 69 // itathodRtya narakA-jIvaH kukkuTabhoginaH // gahare tasya zailasya, bhujago'bhUnmahAviSaH // 7 // sa cAdi~ nikaSA bhrAmyan dhyAnasthaM vIkSya taM munim // kruddhaH prAgbhavavaireNa, sarveSvaMgeSu daSTavAn // 71 // tataH kiraNavegarSi-vihitAnazanaH sudhIH // sarpo'sau me suhRtkarma-kSayakArIti bhAvayan // 72 // mRtvA jaMbUdrumAvarte, vimAne'cyutakalpage // dvAviMzatyaNavAyuSko-'bhUdvibhAbhAsuraH suraH // 73 // bhogI sa tu bhraman zaila-mUle dagdho davAminA // bhUyo'bhUnnA rako jyeSTha-sthitikaH paJcamAvanI // 74 // itazca jaMbudvIpe'tra, pratyagvidehamaNDane // sugandhivijaye ramyA, zuzubhe pUH zubhakarA // 75 // paryavIryo'bhavattatra, vajravIryA'bhidho nRpH|| tasyAsInmahiSI lakSmI-vatI lakSmIrivAparA // 76 // jIvaH kiraNavegarSe-ranyedhuH pracyuto'cyutAt // vajranAbhAyo vatri-jaitro'bhUttanayastayoH // 77 // varddhamAnaH kramAdvaja-nAbho'dhItyAkhilAH kalAH // naipuNyamiva puNyAtmA, puNyaM tAruNyamAsadat // 78 // tasmai datvA'nyadA rAjyaM, vajravIryo'grahIdratam // vajranAbhastato rAjya-manvazAdurazAsanaH // 79 // viraktaH so'nyadA rAjye, nyasya cakrAyudhaM sutam // kSemakarAhato'bhyaNe, UTR-3
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana trayoviMzamadhyayanam pArzvanAthacaritralezaH 81-94 dakSo dIkSAmupAdade // 8 // tapyamAnastapastInaM, sahamAnaH parISahAn // sa saadhuraasdlbdhii-raakaashgmnaadikaaH||8|| guroranujJayakAkI, viharan so'nyadA muniH // sukacchavijaye'gaccha-tsamutpatya vihAyasA // 82 // viharaMstatra so'nyedyu-bhImakAntAramadhyagam / / jvalanAdi yayAvastA-calaM ca taraNistadA // 83 // tatastasya gireH kvApi, kandare sa mahAmuniH // sattvazAlI nisargeNa, kAyotsargeNa tasthivAn // 84 // prAtazca dyamaNijyoti-yotitaM dharaNItalam // jIvarakSAkRte pazyan , vihartumupacakrame // 85 // uddhRtyoragajIvo'pi, narakAtparyaTan bhave // girestasyAntike bhillo'bhavannAmnA kuraGgakaH // 86 // pApaH pAparddhivihitA-jIvo jIvakSayodyataH // mRgayAyai vrajanpUrva, so'pazyattaM muni tadA // 87 // asAvamaGgalamiti, kruddhaH prAgvairato'tha sH|| AkarNAkRSTamuktena, pRSaktena nyahanmunim // 88 // vadanamorhadbhaya iti, prhaaraato vratI tu sH|| upavizya bhuvi tyakta-bhaktaprANavapuHspRhaH // 89 // kSamayitvA'khilAn jantUn , zubhadhyAnI vipadya ca // madhyapraiveyake devo, lalitAGgAbhidho'bhavat // 90 // [yugmam ] mRtamekaprahAreNa, tamudIkSya kuraGgakaH // mahAbalo'hamasmIti, mumude durmado bhRzam ! // 91 // kAlAntare ca kAlena, sa bhIlaH kavalIkRtaH // AvAse rauravAhve'bhU-nArakaH saptamAvanau // 92 // itazca jambudvIpe'tra, prAgvidehavibhUSaNam // purANapuramityAsI-tparamarddhibharaM puram // 93 // bhUpo'bhUttatra kuliza-bAhunAmA mahAbalaH // sudarzanAbhidhA tasya, kAntAsItkAntadarzanA // 94 // vajranAbhasya jIvo'tha, cyutvA UTR-3
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana trayoviMzamadhyayanam. pAzvenAthacaritralezaH 95-108 graiveyakAttataH // caturdazamahAkhA-sUcito'bhUtsutastayoH // 95 // suvarNabAhurityAhAM, vyadhAttasyotsavaipaH // so'tha krameNa vavRdhe, jagannetrasudhAjanam // 96 // dhAtribhiriva dhAtrIzai-statsaubhAgyavazIkRtaiH // aGkAdakaM nIyamAnaH, sa vyatIyAya zaizavam // 97 // sugamAH prAgbhavAbhyAsA-dAdAya sakalAH kalAH // yauvanaM prApa lalanA netrAlinalinIvanam // 98 // rAjye nidhAya taM rAjA, pravatrAjAnyadA sudhIH // sadayaM varNabAhuzcA-'bhukta bAlAmiva kSamAm // 99 // so'tha vAhayituM vAhAn, vAhakelIM gato'nyadA // anAyi hRtvA'raNyAnI, vakrazikSitavAjinA // 10 // tatra caikaM saro vIkSya, tRSito'sthAtvayaM hyH|| tatra taM strapayitvA'tha, pArthivo'pAyayatpayaH // 1.1 // svayaM strAtvA payaH pItvA, tIre vizramya ca kSaNam // tataH puro brajan rAjA-'pazyadekaM tapovanam // 102 // tatra pravizato rAjJo-'sphuradakSiNamIkSaNam // zreyaH zreyo'tha me bhAvI-tyantabhUpo'pyacintayat // 103 // puro brajaMzca soDapazya-tatraikAM munikanyakAm // siJcantIM zAkhinaH sakhyA-'nugatAM gajajidgatim // 104 // dumAntarastho nidhyAyaM-stAmadhyAyattato nRpaH // sarvAyAsAdimAM nUnaM, vijJAnI vidadhe vidhiH // 105 // vikArANAmupAdhyAyo, na dhyAyo'psarasAmapi // kvA'yaM rUpaguNo'muSyAH, vedaM karmatarocitam ! // 106 // nRdeve cintayatyevaM, tacchAsAmodamohitaH // Asye tasyAH papAtAja-bhramaNa bhramaro bhraman ! // 107 // bhRGgAnmAM rakSa rakSAsmA-dityUce sA sakhIM tadA // vinA suvarNavAhuM tvAM, ko'nyaH pAtIti sApyavak // 108 // suvarNavAhI pAti kSamA-mupadravati UTR-3
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana trayoviMzamadhyayanam pAzvanAthacaritralezaH 109-123 ko'tra vaH 1 // ityucairucaranprAdu-rAsIdrAjA tayostadA // 109 // taM cAkasmAdvIkSya jAta-kSobhe te tasthatuH kSaNam // dhRtadhairyAtha taM tasyAH, sakhyA''cakhyAvidaM sudhIH // 11 // vajrabAhusute vajri-jaitratejasi pArthive // nezvaro'pIzvaraH kartuM, tApasAnAmupadravam // 111 // mugdhAsau tu kajabhrAntyA, SaTpadAddazato mukham // vitrastA rakSa rakSeti, vyAjahAra sakhI mama ! // 112 // tvaM punaH kAmajidUpaH, ko'sIti brUhi sanmate ! // tayetyukto'vadadbhapaH, khayaM khaM vaktumakSamaH // 113 // suvarNabAhubhUjAne-mAM jAnIhi vazaMvadam // AzramopadravaM hantu-miha tvAgAM tadAjJayA // 114 // kiJca pRcchAmyahaM bhadre !, kuto'sau kamalekSaNA / / rUpasyAnanurUpeNa, klizyate'nena karmaNA ? // 115 // sA'vAdItkhecarendrasya, sutA ratnapuraprabhoH // ratnAvalIkukSiratna-miyaM padmAbhidhA kanI // 116 // tAto vipede jAtAyA-mamuSyAM tatsutAstataH // mitho'yudhyanta rAjyArtha, tato'bhUdviDvaro mahAn ! // 117 // ratnAvalI vimAM bAlA-mAdAyAgAdihAzrame / nijabhrAtuH kulapate-lavAhasya mandiram // 118 // vavRdhe'sau tato'traiva, lAlyamAnA tapodhanaiH // kAmakAraskarAGkara-jIvanaM cApa yauvanam // 119 // ata evarSikanyAnAM, karmAdaH kriyte'nyaa|| yAdRzaH kila saMvAsaH, syAdabhyAso'pi tAdRzaH // 120 // sAdhureko'nyadA jJAnA-lokabhAnurihAyayau // padmAyAH | kaH patirbhAvI-tyapRcchattaM ca gAlavaH // 121 // Uce sAdhurihAyAta-zcakrabhRdvAjinA hRtaH // suvarNabAhu vyasyAH, vivoDhA vajrabAhujaH // 122 // tato dadhyau mudA mApo, hayenopakRtaM mama // hRtvAhaM yadihAninye, saGgamo'syAH UTR-3
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 84 // trayoviMzamadhyayanam pArzvanAthacaritralezaH 124-137 nacetka me // 123 // ityUce ca nRpo brUhi, bhadre kulapatiH ka saH 1 // taM draSTumahamutko'smi, rathAGga iva bhAskaram // 124 // sA proce so'dya calita-manuyAto'sti taM munim // kiMcidgatvA taM ca natvA, samAgantA'dhunAzramam // 125 // tadA tatrAyayau rAjJaH, sainyamazcapadAnugam // suvarNabAhurevAya-miti te dadhyatustataH // 126 // kulapatyAgamakAlaM, zaGkamAnA'tha ttskhii|| padmAM sadA'nayadbhapa-darzanAsaktadarzanAm // 127 // vAtI suvarNavAhostAM, gAlavasyaiyuSo gRham // ratvAvalyAzca sAnandA-nandAkhyA tatsakhI jagau // 128 // tato ratnAvalIpadmA-nandAbhiH saha gaalvH|| yayAvupanRpaM hRSTaH, so'pi taM bahvamAnayat // 129 // athoce gAlavo rAjan !, panAM me jAmijAmimAm // pANI gRhANa proktA hi, bhAryA'sau jJAninA tava // 130 // tacchutvA dRSTasukhapna ivocairmudito nRpaH // gAndharveNa vivAhena, tAmupAyaMsta rAgiNIm // 131 // vaimAtreyo'tha padmAyA-stadA pdmottraatyH|| vimAnai chAdayan vyoma, tatrAgAtkhecarezvaraH // 132 // ratnAvalyA jJApitastaM, nRpaM natvaivamatravIt // devAyAto'smi sevAyai, jJAtvodantamamuM tava // 133 // prabho ! punIhi tvaM khIya-pAdapadmasamAgamAt // vaitADhyaparvate rana-puraM nAma puraM mama // 134 // tatprapadyApRcchaya ratnA-valI kulapati tathA // bhUmAn vimAnamAroha-tasyAzu saparicchadaH // 135 // natvA mAtulamambAM ca, sasnehaM tadanujJayA // padmApyazrujalaklinna-bhUtalA patimanvagAt // 136 // tataH padyottaraH padmA-saMyutaM taM dharAdhavam // sadyo vaitADhyazikhari-zekhare khapure'nayat // 137 // datvA ca ratnaprAsAda, divyaM snAnAzanAdinA // UTR-3
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana trayoviMzamadhyayanama. pAzvanAthacaritralezaH 138-152 sa khecaro'nucarava-svarNabAhumupAcarat // 138 // varNavAhurmahAbAhu-statrasthaH prAjyapuNyataH // zreNidvitayasAmrAjya-mAsasAda durAsadam // 139 // vidyAdharakanIstatra, bhUyasIruduvAha ca // padmAdyAbhiH samaM tAbhiH, khapure'gAca so'nyadA // 14 ||jaatckraadirtnshc, SaTkhaNDaM kSitimaNDalam ||suvrnnvaahubhuupaalH, sAdhayitvAnvazAciram // 141 // prAsAdopari so'nyeyuH, kriiddnnntHpuriivRtH|| savismayo'mbare'pazya-dramAgamaparAnsurAn // 142 // tato jJAtvA jagannAtha-tIrthanAthasamAgamam // gatvA natvA jinaM mohA-pahAM zuzrAva dezanAm // 143 // so'tha cakrI yayau dhAma, natvA taM dharmacakriNam ||prbodhy bhavyAnsArvo'pi, vijahAra tto'nytH||144 // smaran jinAntike dRSTAnsurAMzcakrI sa cAnyadA // dRSTA mayerazAH pUrva-mapi kApIti bhAvayan // 145 // jAtismaraNamAsAdya, dadarza prAgbhavAnnijAn // vairAgyaM cAbhavadvIjaM, mahAnandamahIruhaH // 146 // [yugmam ] dIkSAM jighRkSuH kSamApo'tha, nyadhAdrAjyaM nije'Ggaje // jagannAthajinastatra, punarapyAgamattadA // 147 // suvarNabAhuH prAvAjI-tatastasyAhato'ntike // sa ca krameNa gItArtha-stapastepe sudustapam // 148 // jinasevAdibhiH sthAnaiH, tIrthakRtkarma cArjayat // vijahAra ca bhUpIThe-pratibaddhaH samIravat // 149 // sa cAnyadA kSIravaNA-TavyAM kSIramahAgirau // bhAnorabhimukhastasthau, kAyotsargeNa zuddhadhIH // 150 // kuraGgako'pi narako-dRttastatraiva bhUdhare // siMho'janiSTa daivAca, tatrAgacchatparibhraman // 151 // munIndraM vIkSya taM krodhA-dhmAtaH praagbhvvairtH|| dadhAva pAvakAkAra-sphArAkSo rAkSasopamaH // 152 // tamApatantaM 12 UTR-3
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana trayoviMzamadhyayanam. (23) pArzvanAthacaritralezaH 153-166 vIkSyAzu, vyadhAdanazanaM zamI // utphAlo harirapyuccaiH, prAharattasya bhUghane // 153 // tato mRtvA muniH kharge, dazame tridazo'bhavat // mahAprabhavimAnAnta-vizatyarNavajIvitaH // 154 // siMhaH so'pi mRtastUrya-narake nArako'bhavat // dazArNavAyurvividha-vedanAvedanAkulaH // 155 // udRtto'tha tato bhrAmya-stiryagyoniSu bhUrizaH // jIvaH siMhasya sa kvApi, grAme jajJe dvijaanggjH||156|| jAtasya tasya tAtAdyA, nijAH sarve vipedire // vadantastaM kaLaM lokAH, kRpayADajIvayaMstataH // 157 // bAlyamulaMdhya tAruNyaM, prAptaH so'tyantadurgataH // niMdyamAno janaiH prApa, kRcchaadbhojnmpyho!|| 158 // tyAgabhogakRtArthArthAn , vIkSya so'nyedhurIzvarAn // iti dadhyau tapaH prAjyaM, taptamebhiH purA khalu ! // 159 // bIjaM vinA kRSiriva, na hi zrIH syAttapo vinA // tapasyahaM yatiSye ta-dvANijya iva vaannijH||16|| vimRzyeti kaTho jAta-saMvegastApaso'bhavat // paJcAzyAdi tapaH kaSTaM, kurvan kandAdibhojanaH // 161 // __itazcAtraiva bharate-'bhavadvArANasI purI // nityasakhyeva jAhnavyA, sevitA sannidhisthayA // 162 // reje'bhirAmamudyAnaM, parito yAM purIM param // alakAvibhramAccaitra-rathaM kimu samAgatam ! // 163 // yasyAM sAlo vizAloru-mANikyakapizIrSakaH // dikzrINAM nityamAdarzA-nirupAyAnadarzayat // 164 // yatra caityeSu sauvarNAH, kalasAH kalasAnuSu // pUjayanti karairbhAnu-mabhyAgatamivAgatam // 165 // yatra ramyANi hANi, rejire dhanazAlinAm // puNyAbhyudayalabhyAni, vimAnAnIva nAkinAm // 166 // svargiNA bhojanAyA'pi, sudhA milati yAcitA // citraM yatra UTR-3
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana trayoviMzamadhyayanam. pArzvanAthacaritralezaH 167-181 sudhAlisAH, prAyaH sarvagRhA api ! // 167 // agaNyapaNyasambhAra-saGkaTApi visaGkaTA // kutrikApaNarAjIva, reje yatrApaNAvalI // 168 // pratyakSAM vIkSya yalakSmI, dakSA vizvAtizAyinIm // azakantAzmAmbuzeSau,rohaNAdripayonidhI // 169 // azvasenAbhidho viSvak-senasannibhavikramaH // tatrAbhUtpArthivaH pRthvI-vAstavya iva vaasvH||170|| guNairavAmA vAmAvA, zIlAdiguNazAlinI // tasyAsIdvallabhA rAjJaH, svaprANebhyo'pi vallabhA // 171 // suvarNabAhujIvo'tha, vyutvA prANatakalpataH / kukSAvavAtaradvAmA-devyA jJAnatrayAnvitaH // 172 // tadA sA sumukhI kummipramukhAn vizato mukhe // caturdaza mahAkhAnAn, dadarza zayitA sukham // 173 // zakro nRzakraH tajjJAzca, teSAmarthamamuM jaguH // khapnairebhiH suto bhAvI, tava devi ! jagatpatiH // 174 // tataH pramuditA vAmA-devI garbha dadhau sukhm|| | kAle ca suSuve putraM, nIlaghutimahidhvajam // 175 // vijJAya viSTarAsthairyA-tprabhorjanmAgatAstadA // SaTpaJcAzahikumAryaH, sUtikarmANi cakrire // 176 // jJAtvA janmAvadhestasya, zakrAdyA vAsavA api // janmAbhiSekakalyANaM, | sumerau vidhivadyadhuH // 177 // pItAmRta ivAnandA-dazvasenanRpo'pi hi // kArAmokSAdikaM cakre, sUnorjanmamahotsavam // 178 // garbhasthe'sminkRSNarAtrA-bapi mAtA khapArthataH // dadarza sarpa sarpantaM, drutaM bharturuvAca ca // 179 // prabhAvo'yaM hi garbhasye-tyUce bhUpo'pi tAM tadA // tacca smRtvA nRpaH sUnoH, pArtha ityabhidhAM vyadhAt // 18 // lAlyamAno'tha dhAtrIbhi-rAdizAbhirviDojasA // zizubhUtaiH samaM devaiH, krIDan krIDAgRhaM zriyaH // 181 // sudhAM UTR-3
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 88 // 15 18 21 24 zakreNa vihitA - manuSThe nityamApivan // vavRdhe sa jagannAtho, jagatpAthodhicandramAH // 182 // [ yugmam ] kramAcca yauvanaM prAptaH, kAminIjanakArmaNam // navahastapramANAGgaH prabhuH prAmumudajagat // 183 // anyedyurazvasenof - nAthamAsthAnasaMsthitam // dvAHsthenAveditaH ko'pi pumAnnatvaiva matravIt // 184 // khAminnihAsti bharate, kuza - sthalapuraM puram || rAjA prasenaji-tatra, vidyate hRdyakIrttibhUH // 185 // tasya prabhAvatIsaMjJA, sutAsti navayauvanA // jagatAM sAramuccitya, raciteva viraJcinA || 186 // yAti dAsyaM tadAsyasya, zazI tannetrayormRgaH // kekI tatkezapAzasya, tadvAkyasya sudhArasaH ! // 187 // Adarzo darzanIyatvaM, nAkSute tatkapolayoH // dhurAM tadadharasyApi na dhatte hemakandalaH ! // 188 // kuNTho vaikuNThakambustatkaNTha saundaryazikSaNe // svarNa kumbho'pi no dakSa-tadvakSojaramAgrahe ! // 189 // nAlamAliMgituM padma - nAlaM taddorlatAzriyam // na tatpANicchavilayaM, labhante palavA api ! // 190 // tanmadhyalIlAmadhyetuM, bAlizaH kulizo'pi hi // na tannAbhisanAbhitva-mAvarttaH zikSituM kSamaH ! // 191 // tadArohatulArohe, na zaktA saikatasthalI // rambhAstambho'znute stambhaM tadUrusuSamArjane ! // 192 // naiNijaMghApi tajaMghA - zrI saMghAtanasodyamA // nAravindAni vindanti, padmAM tatpAdapadmayoH ! // 193 // kalAM nAJcati tatkAya- kAnteH kAJcana kAJcanam // tallAvaNyaguNaM vIkSyA - 'psarasaH sarasA na hi ! // 194 // tAM vIkSya tAdRzIM yogya- jAmAtRprAptaye pitA // bahUnanveSayAmAsa kumArAnnApa taM punaH // 195 // sA sakhIbhiH sahAnyedyu- rgatodyAnaM prabhAvatI // gItaM sphItaM trayoviMza madhyayanam. (23) pArzvanAthacaritralezaH 182-195 UTR-3
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana trayoviMzamadhyayanam. pAzvenAthacaritralezaH 196-210 kinnarIbhiTIyamAnamado'zRNot // 196 // suto'zvasenabhUnetuH, zrIpArtho jayatAciram // rUpalAvaNyatejobhi-nirjayanirjarAnapi ! // 197 // tadAkAbhavatpArthe, sAnurAgA prabhAvatI // krIDAM brIDAM ca saMtyajya, tadgItamazRNonmuhuH // 198 // tato'nuraktA sA pArthe, vayasyAbhiralakSyata ||raago rAgiSu na channa-stiSThatyambhasi tailavat // 199 // ciraM sA'pazyadutpazyA, kinnarISu gatAsu kham // sakhIbhizca gRhaM nItA, kApi nAdhigatA sukham // 20 // smarApasmAravivazA, na hi kiJcidviveda sA // dadhyau ca pArzvamevAntaH, parabrahmava yoginI // 201 // jJAtvA pArthe'nuraktAM tAM, pitarau tatsakhImukhAt // mumudAte bhRzaM sthAne, rakteyamiti vAdinau // 202 // ityUcatuzca preSyainA-madhipAca khayaMvarAm // drutamAnandayiSyAvo, nandanAM virahArditAm // 203 // tanizamya carairneka-dezAdhIzo mahAbalaH // ityUce'ntaHsabhaM rAjA, yavano yavanopamaH // 204 // kathaM pArthAya hitvA mAM, sutAM dAtA prasenajit ? // prasahyApi grahISye tAM, khayaM dAsyati cenna me // 205 // ityudIyoMzu pavana-javano yavano nRpaH // etyAruNatpuraM viSvaga, balaiH prAjyaiH kuzasthalam // 206 // pravezanirgamau tatrA-bhUtAM kasyApi no tadA ||rolmbsyev rajanImukhamudritanIraje // 207 // puruSottamanAmAhaM, prahito bhUbhUjA tataH // vAta vaktumimAM rAtrau, nirgatyAtrAgamaM prbho!|| 208 // paraMtapAtaH paraM tu, yatkarttavyaM kuruSva tat // zaraNaM te prapanno'sti, tatrastho'pi prasenajit // 209 // tannizamyAzvaseno:-kAntaH kopAruNekSaNaH // bhambhAmavIvadadyAtrAM, cikIrSuryavanaM prati // 210 // taM bhambhAdhvani UTR-3
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana trayoviMzamadhyayanam. (23) pAzvanAthacaritralezaH 211-224 mAkarNya, kimetaditi cintayan // pituH pArzvamagAtpArtho, natvA caivamavocata // 211 // tarakhI kataro devAsurANAM cA'parAdhyati ? // svayaM zrItAtapAdAnAM, yadarthoyamupakramaH // 212 // azvasenanRpoGgulyA, darzayannAgataM naram // kuzasthalapati trAtuM, yavanaM jeyamabravIt // 213 // pArzvaH proce tRNe parzo-riva tasminnakITake // surAsurajitAM tAta-pAdAnAM nodyamo'hati ! // 214 // tadAdizata mAM pUjyAH, saudhaM bhUSayata khayam // matto'pi bhAvi mattasya, tasya dApasarpaNam ! // 215 // tato rAjA balaM sUno-rvidan vizvatrayA'dhikam // pratyapadyata tadvAkyaM, sasainyaM vyasRjaca tam // 216 // Adya eva prayANe'tha, mAtaliH zakrasArathiH // etya natvA jagannAthaM, rathottIrNo vyajijJapat // 217 // prabho ! vijJAya zakrastvAM , krIDayApi raNodyatam // bhaktyA rathamamuM preSI-prasadya tamalaGkuru // 218 // nAnAzastrADhyamaspRSTa-bhUpRSThaM taM rathaM tataH // Aruhya tejasAM dhAma, vyomnAgAdbhAnuvadvibhuH // 219 // anvAyAnyA bhUmigAyAH, senAyAH kRpayA prabhuH // prayANairlaghukairgacchan , kramAtmApa kuzasthalam // 220 // tatrodyAne surakRte, prAsAde tasthuSA sukham // svAminA prahito dUto, gatvA vanamityavak // 221 // rAjan ! zrIpArzvanAthastvAM, madAsyenAdizatyadaH // zaraNIkRtatAto'yaM, rodhAnmocyaH prasenajit // 222 // ahaM hi tAtamAyAntaM, niSidhyAnena hetunA // ihAyAto'smi tadyAhi, khasthAnaM cetsukhaspRhA ! // 223 // athoce yavanaH kruddhaH, kiM re ! dUtAbravIridam ? // azvasenazca pArthazca, kiyanmAnaM mamAgrataH ! // 224 // tatpArtha eva khaM dhAma, yAtu pAtu vapurnijam // UTR-3
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 91 // trayoviMzamadhyayanam. pArzvanAtha caritralezaH 225-339 jIvanmukto'si dUtatvA-gaccha tvamapi re ! drutam // 225 // punarapyavadahRtaH, kRpAlurmama nAyakaH // kuzasthalAdhipamiva, tvAmapi trAtumIhate ! // 226 // ata eva sa mAM praiSI-ttvAM buvodhayiSurjaDa ! // tadbudhyasvA'vabudhyaskhA-5jayyaM taM vajriNAmapi ! // 227 // hariNo hariNA dhvAntaM, bhAkhatA zalabho'gninA // pipIlikAbdhinA nAga-stAyeNa pavinA giriH // 228 // kuareNoraNazcaiva, yathA yoddhamanIzvaraH // tathA tvamapi pArtheNa, tattadAjJAM pratIccha bhoH ! // 229 // [yugmam ] bruvantamiti taM dUtaM, vibruvanto jighAMsavaH // yAvaduttasthire sainyA-stAvanmaMtrItyuvAca tAn // 230 // are ! pArthaprabhodUMta, mUDhA yUyaM jighAMsavaH // anarthAndhau kSipata kiM, kaNThe dhRtvA nijaprabhum ! 231 yasyAjJAM maulivanmaulau, dadhate vAsavA api // tadRtasyAbhihanana-mAstAM hIlApi duHkhadA! // 232 // nivAryeti bhaTAnmaMtrI, sAmnA taM dUtamityavak // saumyAmISAM mantumetaM, kSamethAH mA bravIH prabhoH // 233 // nantuM zrIpArzvapAdAjAn , sameSyAmo'dhunA vayam // iti prabodhya taM dUtaM, sacivo visasarja saH // 234 // hitecchuH khaprabhuM caiva| mUce devA'vimRzya kim // durudarkamidaM siMha-saTAkarSaNavatkRtam ? // 235 // yasyendrAH pattayaH sarve, tena kastava saGgaraH // tadadyApi nyasya kaNThe, kuThAraM pArthamAzraya // 236 // kSamayakha khAparAdhaM, tacchAsanamurIkuru // atrAmutra ca cetsaukhyaiH, kArya kArya tadA hyadaH // 237 // sAdhvahaM bodhito maMtri-nityAkhyAdyavanastataH // sataMtro'gAdupakhAmi, grIvAnyastaparazvadhaH // 238 // vetriNA veditazcAntaH-sabhaM gatvA'namatprabhum // tanmocitakuThArazca, 0 UTR-3
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 92 // trayoviMzamadhyayanam. (23) pAzvenAtha. caritralezaH 240-253 bhUyo natvaivamabravIt // 239 // sarvasahosi tannAtha !, mantumenaM kSamakha me // abhayaM dehi bhItasya, prasIdAdatva me ramAm ! // 240 // Uce zrIpArzvanAtho'pi, saMtu zreyAMsi te kRtin ! // muMzva rAjyaM nijaM mAsma-bhaiSImaivaM kRthAH punaH ! // 241 // tatheti pratipannaM taM, jinendro bahvamAnayat // kuzasthalapurasyAbhU-drodhamuktistadA kSaNAt // 242 // athAjJayA prabhorgatvA, purAntaH puruSottamaH // prasenajinnRpAyoce, tAM vAtI prItacetase // 243 // tataH prabhAvatI kanyA-mupAdAyopadAmiva // gatvA prasenajinnatvA, jinamevaM vyajijJapat // 244 // yathA svayamihAgatyA-jvagrahImA jagatpate / // pariNIya tathA putrI-mimAmanugRhANa me // 245 // cirakAlInarAgAsau, tvayi nAnyaM samIhate // tannisargakRpAlo'syAM, vizeSAtsakRpo bhava // 246 // khAmyUce'haM nRpa ! trAtuM, tvAmAgAM piturAjJayA / natadvoDhuM tava sutAM, tadalaM vArtayA'nayA // 247 // dadhyau prasenajinnAyaM, mAnayiSyati madvirA // azvasenoparodhAtta-mAnayiSyAmyado'munA // 248 // teneti dhyAyatA sAkaM, sakhyaM nirmApya susthiram // satkRtya bahudhA khAmI, vyasRjadyavanaM nRpam // 249 // visRjyamAnaH prabhuNA, kuzasthalapatiH punaH // ityUce zrIazvasenaM, nantumeSyAmyahaM vibho ! // 250 // tata omityuktavatA, zrIpArzvakhAminA samam // vArANasI nRpaH so'gA-sahAdAya prabhAvatIm // 251 // tAtaM natvA nijaM saudhaM, gate pArthe prasenajit // prabhAvatyA samaM gatvA'-zvasenanRpamAnamat // 252 // taM cAzraseno'bhyutthAya, samAliMgya ca nirbharam // kuzalaM te khayaM ceha, kimAgA iti pRSTavAn ? // 253 // UTR-3
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 13 // trayoviMzamadhyayanampArzvanAthacaritraleza: | 254-267 so'vAdIdyasya pAtA tvaM, na tasyA'kuzalaM kvacit // iha tvAgAM mahArAja!, tvAM prArthayitumAtmanA // 254 // nAnA prabhAvatI me'sau, sutA zrIpAcahetave // gRhyatAM deva ! yAcA me, mA bhUnmoghA tvayi prabhau // 255 // rAjA jagau kumAro'sau, virakto'sti sadA bhavAt // tathApyudvAhayiSyAmi, balAttaM tava tuSTaye // 256 // ityuditvA samaM tena, gatvA pArthAntikaM nRpaH // ityUce vatsa ! rAjJo'sya, sutA'sau pariNIyatAm // 257 // bAlyAdapi virakto'si, bhavavAsAttathApi hi // mAnyametanmama vaco, dAkSiNyAmbhonidhe ! tvayA // 258 // ityazvasenorvIzena, pArthaH sAgrahamIritaH // bhoktuM bhogaphalaM karma, pariNinye prabhAvatIm // 259 // krIDAgirisaridvApI-vanAdiSu tayA samam // ramamANo vibhurnitya-maticakrAma vAsarAn // 260 // gavAkSastho'nyadA khAmI, purIM pazyandadarza saH // bahiryAto bahUnpuSpa-paTalIpANikAn janAn // 261 // ityapRcchacca pArzvasthAn , pArzvaH ko'dya maho mahAn ? // puryA niryAti yadasau, javanaH sakalo janaH // 262 // tataH ko'pi jagau khAmin !, notsavaH ko'pi vidyate // bahiH kinvAgato'stIha, kaThAhastApasAgraNIH // 263 // tadarcanAya loko'yaM, yAtItyAkarNya tadgiram // draSTuM tatkautukaM khAmI, tatrAgAtsaparicchadaH // 264 // paJcAgnisAdhakaM taM ca, pazyannavadhinAdhipaH // vahnikuNDakSiptakASThe, dahyamAnAhimaikSata // 265 // tatprekSya prabhurudvela-kRpAmbhodhirado'vadat // aho tapasyato-'pyasyA'jJAnaM yanna dayAguNaH ! // 266 // vinA cakSurmukhamiSa, dharmaH kIrakRpAM vinA ? // kAyaklezo'pi viphalo, niSkRpasya pazoriva ! // 267 // tadAkarNya UTR-3
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 94 // trayoviMzamadhyayanam. pAzvanAthacaritralezaH 268-280 kaTho'zaMsa-drAjaputra ! bhvaadRshaaH|| dakSAH syurgajazikSAdau, dharme tu munayo vayam / // 268 // tato'mikuNDAnikAsya, tatkASThaM sevakairvibhuH // yatnenAbhedayattasmA-niragAcorago guruH // 269 // dvijitaH so'pi hi jvAlA-jihajvAlArtivihvalaH // prabhudarzanapIyUSaM, prApyAntaH pipriye bhRzam ! // 270 // paralokAdhvapAnthasya, tasyAheH khanaraiH prabhuH // pratyAkhyAnanamaskArA-dikaM zambalamArpayat ! // 271 // sarpaH so'pi pratIyeSa, tatsamagraM smaahitH|| kRpArasAyA dRSTyA, prekSyamANo'rhatA khayam // 272 // vipadya so'tha nAgo'bhU-nAgendro dharaNAbhidhaH // jinnidhyaansudhyaan-nmskaarprbhaavtH1|| 273 // aho ! asya kumArasya, vijJAnamiti vaadibhiH|| stUyamAno janaiH khAmI, nijaM dhAmAgamattataH // 274 // tadvIkSyAkaNya cAtyantaM, vilakSo'ntaH zaThaH kaThaH // bAlaM tapo'tanodvAda, sanmArgAptiH ka tAdRzAm ! // 275 // mRtvA ca meghamAlIti, nAmA bhavanavAsiSu // so'bhUnmeSakumAreSu, devo mithyAtvamohitaH // 276 // ___ athAnyadA vasantattauM, krIDodyAnaM gato jinH|| prAsAdabhittau citrasthaM, nemivRttAntamaikSata // 277 // dadhyo ca dhanyo'rhannemi-yaH kumAro'grahIdvatam // hitvA rAjImatI gADhA-nurAgAmapi kanyakAm // 278 // tannissohamapi hi, bhavAmItimatirvibhuH // tIrtha pravarjayetyUce-'bhyetya lokAntikaiH suraiH // 279 // tato datvAbdikaM dAnaM, dhanairdhanadapUritaiH // pitroranujJA jagrAha, vratAya paramezvaraH // 280 // narendrarazvasenAdyai-rindraH zakrAdikaistataH // dIkSAbhi UTR-3
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana trayoviMzamadhyayanam. pArzvanAthacaritralezaH 281-293 SekaH zrIpArtha-pramozcake mahAmahaiH // 281 // athArUDhaH surairUDhAM, vizAlA zibikAM vibhuH // devadundubhinirghoSApUrNadhAvAkSamAntaraH // 282 // zreyasAM vizramapadaM, gatvA''zramapadaM vanam // yApyayAnAdavAtArI-mamatvAdiva tanmanaH // 283 // [yugmam ] vihAya tatra bhUSAdi, mUrdhni locaM vidhAya ca // vAmaskandhe devadUSyaM, dadhanyastaM viDojasA // 284 // triMzadvarSavayAH svAmI, saha nRNAM shtaitribhiH|| kRtASTamatapAH sarva-viratiM pratyapadyata // 285 // [yugmam] lebhe manaHparyayAvaM, turyajJAnaM jinastadA // bhuvi bhAruNDapakSIvA-'pramatto vijahAra ca // 286 // vAsavA api zakrAdyAH, kRtakhAmivratotsavAH // gatvA nandIzvare kRtvA-'STAhikA khAzrayaM yayuH // 287 // anyadA nagarAbhyarNadezasthaM tApasAzramam // vibhurjagAma viharan , mArtaNDazcAstaparvatam // 288 // tato'vaTataTasthasya, vaTasya nikaTe nizi // tasthau pratimayA svAmI, nAsAgranyastalocanaH // 289 // ___ itazca so'suro megha-mAlinAmA'vadhernijam // jJAtvA prAgbhavavRttAntaM, smRtvA tadvairakAraNam // 29 // krodhena prajvalannanta-viyogIva manobhuvA // pArzvanAthamupadrotuM, taM pradezamupAyayau // 291 // [yugmam ] vicakre cAGkuzAkAra-nakharAnnekharAyudhAn // ghorarUpadharAnpucchA-cchoTakampitabhUdharAn // 292 // Apte taiItimaprApte, bhISaNebhyo'pi bhISaNAn // vidadhe so'suraH zaila-prAyakAyAnmataGgajAn // 293 // tairapyacakite nAthe, sphaarphuutkaarkaarinnH|| 1 siMhAn // UTR-3
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 96 // trayoviMzamadhyayanam pArzvanAthacaritralezaH 294-306 yamadordaNDavacaNDA-naikAnnetraviSAnahIn // 294 // utkaTaiH kaNTakaiH svAsthya-prazvakAn vRzcikAMstathA // bhalakazUkarAdIMzca, zvApadAnApadAM vidhIn // 295 // jvAlAmAlAkarAlAsyA-muNDamAlADhayakandharAn // pretAn vizvAnabhipretA-kArAMzca vicakAra saH // 296 // [tribhirvizeSakam ] prabhodhyonaM calayituM, te'pi na prabhavo'bhavana // vajraM bhettumivoiNsh-kiittikaamtkunnaadyH!||297|| tataH kuddho'dhikaM garjA-vidyudyAptadigantarAm // meghamAlI meghamAlA, vicake vyoni bhISaNAm ! // 298 // nIrairenaM plAvayitvA, hanmyahaM pUrvavidviSam // dhyAyanniti sasaMrambhaH, prArebhe so'tha varSitum // 299 // dhArAbhimuSTimuzala-yUpAkArAbhiruzcakaiH // varSe varSe vyadhAdekArNavAmiva vasundharAm // 30 // abhUdAkaNThamudakaM, tadA pArthaprabhoH kSaNAt // tadA tadAsyaM tatrAbhA-tpanaM pamahade yathA // 301 // nAsApA pArzvabhartaH, payo yAvadupAyayau // cacAla viSTarastAva-ddharaNasyoragaprabhoH // 302 // so'tha jJAtvA'vadheH khAmI-vRttAntaM mahiSIvRtaH // tatrAgatya drutaM bhaktiM, vyaktikurvannanAma tam // 303 ||unnaalN nalinaM nyasya, khAminaH kramayoradhaH // bhogAbhogena bhogIndraH, pRSTapArthAdikaM pyadhAt // 304 // tanmaulau tu vyadhAcchatraM, phaNIndraH saptabhiH phaNaiH // dhyAnalInamanAH khAmI, tatra tasthau sukhaM tataH // 305 // nAgarAjamahiSyo'pi, nRtyaM cakuH prabhoH purH|| veNuvINAmRdaMgAdi-dhvanivyAptadigantaram // 306 // bhaktikAriNi bhogIndre, dveSadhAriNi cAsure // nirvizeSamanA 1 chedakAn / / yo| cacAla ba nanAma tam lau tu vyadhA UTR-3
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana trayoviMzamadhyayanam. pAzvanAthacaritralezaH 307-321 stasthau, khAmI tu smtaanidhiH!||307|| tathA'pi vIkSya varSanta-mamarSeNa kaThAsuram // jAtakopo nAganAthaH, sAkSepamidamabhyadhAt // 308 // khopadravAya kimida-mArebhe duSTa re ! tvayA ? // dayAlorapi dAso'haM, sahiSye na yataH param ! // 309 // jvalanmahoragaH pApA-niSedhuM khAminA'munA // tadA'daryata cettarhi, vipriyaM tava kiM kRtam // 31 // niSkAraNajaganmitra-menaM ghUka ivAruNam // hetorvinA dviSannadya, na bhaviSyasi pApa re ! // 311 // tadAkarNya vaco | megha-mAlI dRSTimadho nyadhAt // phaNIndrasevitaM pArzva-mapazyaJca tathAsthitam // 312 // dadhyau ca cakitaH zaktiriyatyevAkhilA mama // sA tu zaile zazasyeva, niSphalAbhUdiha prabhau // 313 // kiM cAyaM bhagavAnmuSTyA, peSTuM vajramapi kSamaH ||kssmyaa kSamate sarva, bhogIndrAddhIstathApi me // 314 // na cAnyaccharaNaM vizve, mama vizvezavairiNaH // tade. nameva zaraNI-karomi karuNAkaram // 315 // dhyAtveti megha saMhRtya, so'suraH sArvamAzrayat // madAgo'daHkSamakheti, procyAgAca khamAspadam // 316 // nAgendro'pi jinaM jJAtvA-'nupasarga praNamya ca // nijaM sthAnaM yayau prAta-jino'pi vyhrtttH|| 317 // chadmasthatvena catura-zItimahnAM vihRtya ca // tadAzramapadodyAnaM, punarapyAyayo prabhuH // 318 // dhyAnasthasyodabhUttatra, paJcamajJAnamarhataH // indrAzcopetya samava-saraNaM cakrire'khilAH // 319 // pUrvasiMhAsane tatrA-sIne shriipaarshvpaarge|| trINi tatpratirUpANi, tridizaM vyantarA vydhuH||320|| yathAsthAnaM niSaNNeSu, surAsuranareSvatha // girA yojanagAminyA, prArebhe dezanAM prabhuH // 321 // jJAtvA jJAnodayaM pArtha-prabhorudyAnapAla 12 UTR-3
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 98 // trayoviMzamadhyayanam. pAzvanAthacaritralezaH 322-332 kAt // tadarzanotsukamanAH, pramodabharameduraH // 322 // zrIazvasenabhUpo'pi, vAmAdevyA smnvitH|| gatvA kRtastutinati-Irma zuzrAva zuddhadhIH // 323 // [yugmam ] narA nAryazca tAM zrutvA, dezanAM jagadIzituH // buddhAH paryavrajankepi, kepi zrAddhatvamAzrayan // 324 // AryadattAdayasteSu, dazA'bhUvan gnnaadhipaaH|| dvAdazAGgIkRtaH sadyaH, khAmidattapadayAt // 325 // rAjye nyasyAzvaseno'pi, hastisenAbhidhaM sutam // vAmAdevyA prabhAvatyA, cAnvitaH prAtrajattadA // 326 // padmAvatI-pArthayakSa-vairoTyA-dharaNAdhipaH // sarvadAdhiSThitapArthaH, zrIpArtho vyaharattataH // 327 // sahasrAH SoDazINAM, samagraguNazAlinAm // aSTAtriMzatsahasrANi, sAdhvInAM tu mahAtmanAm // 328 // zrAvakANAM lakSamakaM, catuSpaSTisahasrayuk // zrAvikANAM ca trilakSI, sahasrAH saptaviMzatiH // 329 // dinaizcaturazIyonAmArhantye varSasasatim // vibhorviharataH saMgho-'bhavadevaM caturvidhaH // 330 // prAnte cAnazanaM gatvA, sammetAdrI vydhaadvibhuH||prystriNshnmuniyutH, kAyotsargeNa saMsthitaH // 331 // AyurvarSazataM prapAlya bhagavAMstaiH saMyataiH saMyuto, mAsenApa tataH zivaM kRtabhavopagrAhikarmakSayaH // zakrAdyaizca : surAsurezvaravaraiH zrIpArthavizvezitu-zcake'bhyetya mahodayAtimahimA mAhAtmyavArAMnidheH // 332 // iti zrIpArthanAthakathA / itthaM prasaGgataH zrIpArthanAthacaritamabhidhAya prastutaM vyAkhyAyate 1 sadAdhiSThitapArzvaH zrI-pArthopi vyaharattataH / / iti "gha" pustake / / UTR-3
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 99 // trayoviMzamadhyayanam. kezigautamasaMvAdaH gA 2-4 mUlam tassa logappaIvassa, AsisIse mahAyase / kesI kumArasamaNe, vijAcaraNapArage // 2 // ___ vyAkhyA-'kesitti' kezinAmA, kumArazcAsAvapariNItatayA zramaNazca tapakhitayA kumArazramaNaH, vidyAcaraNayojhAnacAritrayoH pAragaH, zrIpArzvanAthaziSyatA cAsya tatsantAnIyatayA jJeyA, sAkSAttacchiSyasya hi zrIvIratIrthapravRtti. kAlaM yAvadavasthAnAnupapatteH // 2 // mUlam-ohinANasue buddhe, siissNghsmaaule| gAmANugAmaM rIyaMte, sAvatthiM nagarimAgae // 3 // vyAkhyA-'ohinANasuetti' avadhijJAnazrutAbhyAM zrutasya ca matisahacaritatvAnmatijJAnena ca buddho jJAtatatvaH ziSyasaMghena samAkulaH parivRtaH ziSyasaMghasamAkulaH, prAmAnuprAmaM rIyamANo viharan // 3 // mUlam-tiduaM nAma ujANaM, tammI nayaramaMDale / phAsue sijasaMthAre, tattha vAsamuvAgae // 4 // ___ vyAkhyA-'tammitti' tasyAH zrAvastyAH , nagaramaNDale puraparisare'bhUditi zeSaH, prAsuke khAbhAvikAgantukasatvarahite, zayyA vasatiH tasyAM saMstArakaH zilAphalakAdistasmin , tatra tindukodyAne bAsamavasthAnamupagataH prAptaH iti sUtratrayArthaH, zeSaM spaSTamevamagre'pi jJeyam // 4 // atrAntare yadabhUttadAha 1 'ziSyasaMghasamAkula: ' nAstyayaM pAThaH "gha" saMjJakapustake // UTR-3
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 100 // 12 15 2. s mUlam - aha teNeva kAleNaM, dhammatitthayare jiNe / bhayavaM vaddhamANutti, sabalogammi vissu // 5 // vyAkhyA - atha vaktavyAntaropanyAse, 'teNeva kAleNaMti' tasminneva kAle varddhamAna iti nAmnA'bhUditi zeSaH, vizruto vikhyAtaH // 5 // mUlam -- tassa loga paIvassa, Asi sIse mahAyase / bhayavaM goame nAmaM, vijAcaraNapArage // 6 // vyAkhyA - gautamo gotreNa, nAmnA tu indrabhUtiH // 6 // mUlam -- bArasaMgaviU buddhe, sIsasaMghasamAule / gAmANugAmaM rIaMte, sevi sAvatthimAgae // 7 // mUlam -- koTugaM nAma ujjANaM, tammI nayaramaMDale // phAsue sijasaMthAre, tatthavAsa muvAgae // 8 // vyAkhyA - koSTakaM nAmodyAnamiti sUtracatuSkArthaH // 8 // tataH kiM babhUvetyAhamUlam - kesI kumArasamaNe, goame a mahAyase / ubhao tattha vihariMsu, allINA susamAhiA // 9 // vyAkhyA -' ubhaotti ' ubhAvapi tatra tayorudyAnayo yahA, AlInau manovAkkAyaguptIrAzritau, susamAhitau samAdhimantau // 9 // mUlam - ubhao sissasaMghANaM, saMjayANa tavassiNaM / tattha ciMtA samuppannA, guNavaMtANa tAiNaM // 10 // trayoviMza madhyayanam (23 kezigautamasaMvAdaH gA 5-10 UTR-3
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 101 // th 12/2 12 vyAkhyA - ubhayordvayoH ziSyasaMghAnAM vineyavRndAnAM tatra zrAvastyAM, cintA vakSyamANA, ' tAiNaMti' prAyiNAm // 10 // cintA kharUpamAha mUlam -- riso vA imodhammo, imo dhammo va keriso| AyAradhammappaNihI, imA vA sA va kerisI ? // 11 // vyAkhyA -- kIdRzaH kiMkharUpo vA vikalpe 'imotti' ayamasmatsambandhI dharmo mahAtratarUpaH 1 ayaM dRzyamAnagaNadharaziSya sambandhI 'dhammo vatti' dharmo vA kIdRzaH ? AcArI veSadhAraNAdiko bAhmakriyAkalApaH sa eva dharmahetutvAddharmastatpraNidhirvyavasthA AcAradharmapraNidhiH 'imA vatti' prAkRtatvAdayaM vA asmatsambandhI ' sA vatti' savA dvitIyamunisatkaH kaH ? ayaM bhAvaH - asmAkameSAM ca sarvajJapraNIta eva dharmastatkiM tasya tatsAdhanAnAM ca bhedaH ? tadetacchAmo vayamiti // 11 // uktAmeva cintAM vyaktIkurvannAha- mUlam - cAujjAmo a jo dhammo, jo imo paMcasikkhio / desio vaddhamANeNaM, pAseNa ya mahAmunI // 12 // vyAkhyA--' cAujjAmo atti' caturyAmo mahAvratacatuSkAtmako yo dharmo dezitaH pArzveneti sambandhaH, 'jo imotti' cakArasya prazleSAt yazcAyaM paJcazikSAH prANAtipAtaviramaNAdyupadezarUpAH saAtA yatrA'sau paJcazikSitaH trayoviMza madhyayanam. kezigauta masaMvAdaH gA 11-12 UTR-3
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana trayoviMzamadhyayanam. // 102 // kAraNamityuttareNa yA acelago a kezigautamasaMvAdaH gA 13-14 varddhamAnena dezita iti yogaH 'mahAmuNitti' mahAmuninA, idaM cobhayorapi vizeSaNaM, anayozca dharmayorvizeSe kiM nu kAraNamityuttareNa yogaH / anena dharmaviSayaH saMzayo vyaktIkRtaH // 12 // athAcArapraNidhiviSayaM saMzayaM spaSTayati mUlam-acelago a jo dhammo, jo imo sNtruttro| egakajjapavannANaM, visese kiM nu kAraNaM ? // 13 // vyAkhyA-acelakazca yo dharmo varddhamAnena dezita itIhApi yojyaM, yazcAyaM sAntarANi zrIvIrakhAmiziSyApekSayA mAnavarNavizeSitAni uttarANi ca mahAmUlyatayA pradhanAni prakramAdvastrANi yatrA'sau sAntarottaro dharmaH zrIpArzvanAthena dezita itIhApi vAcyaM, ekaM kArya muktirUpaM phalaM tadartha prapannau pravRttau ekakAryaprapannau tayoHprakramAt pArthavarddhamAnayorvizeSa proktarUpe kimiti saMzaye 'nu' iti vitarke kAraNaM heturiti sUtrapaJcakArthaH // 13 // evaM vineyacintotpattau kezigautamau yadakArTI tadAhamUlam-aha te tattha sIsANaM, viNNAya pviaki| samAgame kayamaI, ubhao kesigoamaa||14|| vyAkhyA-atha te iti to tatra zrAvastyAM ziSyANAM vijJAya pravitarkitaM cintitaM, samAgame mIlake kRtamatI abhUtAmiti zeSaH // 14 // tatazca UTR-3
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 103 // %3D trayoviMzamadhyayanam. kezigautamasaMvAdaH gA 15-18 mUlam -gobhamo paDirUvaNNU, siissNghsmaaule| jilu kulamavikkhaMto, tiMduaM vnnmaago||15|| vyAkhyA-gautamaH pratirUpaM pratirUpavinayaM yathocitapratipattirUpaM jAnAtIti pratirUpajJo, 'jeTuMti' prAgbhAvitvena jyeSThaM kulaM zrIpArthanAthasantAnaM apekSamANo gaNayan // 15 // mUlam kesIkumArasamaNe, goamaM dissamAgayaM / paDirUvaM paDivatti, sammaM saMpaDivajai // 16 // vyAkhyA-'paDirUvaMti' pratirUpAM ucitAM pratipattimabhyAgatakarttavyarUpAM, samyak saMpratipadyate karotIti bhAvaH // 16 // pratipattimevAhamUlam-palAlaM phAsuaM tattha, paMcamaM kusataNANi a / goamassa NisijAe, khippaM saMpaNAmae 17 ___vyAkhyA-palAlaM prAsukaM, tatra tindukodyAne, 'paMcamaMti' vacanavyatyayAt paJcamAni kuzatRNAni ca, paJcamatvaM caiSAM plaalbhedctusskaapekssyaa| yaduktaM-"taNapaNagaM puNa maNi,jiNehiM kammaTTagaMThimahaNehiMsAlI-vIhI-koIvarAlaya-raNNe teNAI ca" gautamasya niSadhAyai upavezanArtha kSipraM saMpraNAmayati samarpayatIti sUtracatuSkArthaH // 17 // tau copaviSTau yathA pratibhAtastathAhamUlam-kesIkumArasamaNe, goame a mahAyase / ubhao nisannA sohaMti, caMdasUrasamappahA // 18 // vyAkhyA-[spaSTam ] tatsaGgame ca yadabhUttadAha UTR-3
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 104 // 15 trayoviMzamadhyayanam. (23) kezigautamasaMvAda: gA 19-22 mUlam-samAgayA bahu tattha, pAsaMDA kougaamiaa| gihatthANamaNegAo, sAhassIo smaagyaa||19|| ___ vyAkhyA-'pAsaMDatti' pASaNDaM vrataM tadyogAtpASaNDAH zeSavratinaH kautukAt mRgA iva mRgA ajJatvAt , 'sAhassIo' sahasrAH // 19 // mUlam devadANavagaMdhavA, jakkha-rakkhasa-kinnarA / adissANa ya bhUANaM, Asi tattha samAgamo // 20 // vyAkhyA-devadAnavagandharvA yakSarAkSasakinnarAH, samAgatA iti yogaH, ete ca dRzyarUpAH, adRzyAnAM ca bhUtAnAM | kelIkilavyaMtarANAM tatrAsItsamAgamo mIlaka iti sUtradvayArthaH // 20 // saMprati tayorjalpamAha-- | mUlam-pucchAmi te mahAbhAga!, kesI goamamabbavI / tao kesI buvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 21 // vyAkhyA-te iti tvAM, mahAbhAgAtizayAcintyazakte ! // 21 // mUlam-puccha bhaMte! jahicchaM te, kesI goammbbvii| tao kesI aNuNNAe, goamNinnmbbvii||22|| vyAkhyA-"jahicchaMti' yathecchaM yadavabhAsate ityarthaH, 'te' iti tvaM 'kesI''goamaMti' subvyatyayAt kezinaM gautamaH iti sUtradvayArthaH // 22 // tato'sau yadgautamaM papraccha tadAha UTR-3
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 105 // trayoviMzamadhyayanam. gA23-26 malama-cAujAmoajodhammo, jo imo pNcsikkhio|desiovddhmaannennN, pAseNa ya mahAmaNI 23 vyAkhyA-caturyAmo hiMsAnRtasteyaparigrahoparamAtmakatacatuSkarUpaH, paMcazikSitaH sa eva maithunaviratirUpapaJcamamahAvratAnvitaH // 23 // mUlam-egakajappavannANaM, visese kiM nu kaarnnN| dhamme duvihe mehAvI!, kahaM vippaccao na te? // 24 // ___ vyAkhyA-dhammetti' itthaM dharme sAdhudharme dvividhe he medhAvin ! kathaM vipratyayaH avizvAso na te tava ? tulye hi sarvajJatve kiM kRto'yaM matabhedaH ? iti // 24 // evaM tenoktemUlam-tao kesiM buvaMtaMtu, goamoinnmbbvii| paNNA samikkhae dhamma-tattaM tattaviNicchayaM // 25 // vyAkhyA--'buvaMtaM tuti' truvantamevA'nenAdarAtizayamAha, prajJA buddhiH samIkSyate pazyati, kiM tadityAha-'dhammatattati' viMdorlope dharmatattvaM dharmaparamArtha, tattvAnAM jIvAdInAM vinizcayo yasmAttattathA, ayaM bhAvaH-na vAkyazravaNamAtrAdevArthanirNayaH syAtkintu prajJAvazAdeva // 25 // tatazca mUlam-purimA ujujaDA u, vakkajaDA ya pcchimaa| majjhimA ujupapaNA u, teNa dhamme duhA kae // 26 // UTR-3
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 106 // trayoviMzamadhyayanam. (23) gA 27 vyAkhyA-'purimatti' pUrva prathamajinamunayaH Rjavazca prAJjalatayA jaDAzca duSprajJApyatayA RjujaDAH, 'tu' iti yasmAddhetoH / vakrAzca vakraprakRtitvAjaDAzca nijAnekakuvikalpaiH vivakSitArthAvagamAkSamatvAdvakrajaDAH, caH samuccaye, pazcimAH pshcimjinytyH| madhyamAstu madhyamArhatAM sAdhavaH, Rjavazca te prajJAzca subodhatvena RjuprajJAH / tena hetunA dharmo dvidhA kRtaH / ekakAryaprapannatve'pi itiprakramaH // 26 // yadi nAma pUrvAdimunInAmIzatvaM, tathApi kathametadvaividhyamityAha mUlam-purimANaM dubisojho u, carimANaM durnnupaalo| ___ kappo majjhimagANaM tu, suvisojjho supAlao // 27 // vyAkhyA-pUrveSAM duHkhena vizodhyo nirmalatAM netuM zakyo durvizodhyaH, kalpa iti yojyate, te hi RjujaDatvena guruNAnuziSyamANA api na tadvAkyaM samyagavaboDhuM prabhavantIti tuH pUttau / caramANAM duHkhenAnupAlyate iti duranupAlaH sa eva duranupAlakaH kalpaH sAdhvAcAraH / te hi kathaMcijAnanto'pi vakrajaDatvena na yathAvadanuSThAtumIzate / madhyamakAnAM tu suvizodhyaH supAlakaH kalpa itIhApi yojyaM, te hi RjuprajJatvena sukhenaiva yathAvajAnanti pAlayanti ca, ataste caturyAmoktAvapi paJcamamapi yAma jJAtuM pAlayituM ca kssmaaH| yaduktaM-"no apariggahiAe, itthIe UTR-3
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 107 // trayoviMzamadhyayanam. gA 28-30 jeNa hoi pribhogo| tA taciraIe cia, abaMbhaviraitti paNNANaM // 1 // " iti tadapekSayA zrIpArthakhAminA catuyAmo dharma uktH| pUrvapazcimAstu nezA iti zrIRSabhazrIvIrakhAmibhyAM paJcavrataH / tadevaM vicitraprajJavineyAnugrahAya dharmasya dvaividhyaM, na tu tAttvikaM / AdyajinakathanaM ceha prasaMgAditi sUtrapaMcakArthaH // 27 // tataH kezI Aha mUlam-sAhu goama! paNNA te, chipaNo me saMsao imo| annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamA ! // 28 // vyAkhyA-sAdhu gautama ! prajJA te, chinno me saMzayaH, 'imotti' ayaM tvayeti zeSaH / ziSyApekSaM caivamabhidhAnaM. anyathA tu na tasya jJAnatrayAnvitaspezasaMzayasambhavaH // 28 // mUlam-acelago ajo dhammo, jo imo sNtruttro| desio vaddhamANeNaM, pAseNa ya mahAyasA // 29 // vyAkhyA-'mahAyasaci' mahAyazasA // 29 // mUlam-egakajappavannANaM, visese kiM nu kAraNaM / liMge duvihe mehAvI, kahaM vippaccao na te? // 30 // vyAkhyA-liMge duvihetti' liGge dvividhe'celakatayA vividhavastradhAritayA ca dvibhede, zeSaM tu vyAkhyeyaM prAgvyAkhyAtamiti // 30 // tatazca UTR-3
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 108 // trayoviMzamadhyayanam. (23) gA31-32 mUlam-kesimevaM buvaMtaM tu, goamaM innmbbvii| viNNANeNa samAgamma, dhmmsaahnnmicchiaN||31|| vyAkhyA--'viNNANeNatti' viziSTaM jJAnaM vijJAnaM tacca kevalameva tena samAgamya yadyasyocitaM tattathaiva viditvA, dharmasAdhanaM dharmopakaraNaM varSAkalpAdikaM, 'icchiaMti' iSTamanumataM zrIpArzvazrIvIrAhayAmiti prakramaH / pUrvacaramANAM hi raktavastrAdyanujJAte RjuvakrajaDatvena vastraraJjanAdAvapi pravRttiH syAditi na teSAM tadanumataM, zrIpArthaziSyAstu na tatheti teSAM raktAdikamapyanujJAtamiti bhAvaH // 31 // kiJcamUlam-paccayatthaM ca logassa, nANAvihavigappaNaM / jattatthaM gahaNatthaM ca, loe liMgappaoaNaM // 32 // vyAkhyA-pratyayArtha cAmI jatina iti pratItinimittaM ca lokasya, nAnAvidhavikalpanaM prakramAnAnAprakAropakaraNaparikalpanaM / nAnAvidhaM hi rajoharaNAdyupakaraNaM pratiniyataM yatiSveva sambhavatIti kathaM tallokasya pratyaye heturna syAt ? anyathA tu yatheSTaM veSamAdAya pUjAdyarthamanyepiH kecidvayaM vatina ityabhidadhIran tatazca muniSvapi na lokasya pratyayaH syAditi / tathA 'jattatthaMti' yAtrA saMyamanirvAhastadartha, vinA hi varSAkalpAdikaM vRSTayAdau saMyamabAdhaiva syAt / 'gahaNatyaMti' grahaNaM khasya jJAnaM tadartha ca, kathaMciccittaviplavotpattAvapi munirahamasmIti jJAnArtha ca, loke liGgasya veSasya prayojanam // 32 // UTR-3
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 109 // trayoviMzamadhyayanam. gA 33-35 mUlam-aha bhave paiNNA u, mokkhsbbhuuasaahnno|naannN ca daMsaNaM ceva, caritaM ceva nicchae // 33 // vyAkhyA-athetyupanyAse 'bhave paiNNA utti' tuzabdasyaivakArArthasya bhinnakramatvAdbhavedeva syAdeva pratijJAbhyu. pagamaH, prakramAt pArzvavIrayorekaiveti zeSaH / kA pratijJetyAha-'mokkhasabbhUyasAhaNotti' mokSasya sadbhUtAni tAttvikAni sAdhanAni kAraNAni mokSasadbhUtasAdhanAni, liGgavyatyayo vibhaktivyatyayo vacanavyatyayazceha sarvatrApi prAkRtatvAt / kAnItyAha-jJAnaM ca darzanaM caiva cAritraM caiva, ko'rthaH? jJAnAdyeva muktisAdhanaM na tu liMga, nizcaye nizcayanaye vicArye, na tu vyavahAre / zrUyate hi bharatAdInAM liMga vinApi kevalotpattiH, iti tattvato liGgasyAkiMcitkaratvAnna tadbhedo viduSAM vipratyayaheturiti sUtraSaTkArthaH // 33 // mUlam-sAhu goama ! paNNA te, chiNNo me saMsao imo|| annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamA ! // 34 // __ vyAkhyA-prAgvannavaraM, mahAvratabhedaviSayaM liGgabhedagocaraM ca ziSyANAM saMzayamapAsya teSAmeva vyutpattaye jAnanapi anyadapi vastutattvaM pRcchan kezIdamAha // 34 // mUlam-aNegANa sahassANaM, majhe ciTThasi goamA! te ate abhigacchaMti,kahaM te nijiA tume?35|| UTR-3
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 11 // trayoviMzamadhyayanam. (23) gA36-38 vyAkhyA-anekAnAM sahasrANAM prakramAdvairisambandhinAM madhye tiSThasi he gautama ! te ca zatravaH 'te' tvAM amilakSyIkRtya gacchanti dhAvanti, arthAjetuM, kathaM te dviSo nirjitAstvayA ? // 35 // gautamaH prAhamUlam-ege jie jiA paMca, paMca jie jiA dasa / dasahA u jiNittA NaM, sabasattU jinnaamh||36|| vyAkhyA-ekasminprakramAdripau jite jitAH paJca, tathA 'paMcajiatti' sUtratvAt paJcasu jiteSu jitA daza, dazadhA tu dazaprakArAn punarjitvA sarvazatrUnanekasaMkhyAsahasrAn jayAmyaham // 36 // tatazcamUlam-sattU a ii ke vutte, kesI goamamabbavI / tao kesI buvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 37 // ___ vyAkhyA-'sattU a iitti' caH pUraNe, itirbhinnakramo jAtAvekavacanaM, tataH zatruH ka ukta iti kezI gautamamabravIt // 37 // mUlam-egappA ajie sattU, kasAyA iMdiANi a| te jiNIttu jahANAyaM, vihAmi ahaM muNI // 38 // vyAkhyA-eka AtmA jIvazcittaM vA tadabhedopacArAdajito'nekAnarthAvAptihetutvAt zatruH, tathA kaSAyA ajitAH zatrava iti vacanavyatyayana yojyate, ete cAtmayuktAH pUrvoktAH paJca bhavanti, tathA indriyANi cAjitAni zatravaH, ete ca sarve pUrvoddiSTA daza jAtAH, tajaye ca nokaSAyAdyAH sarve'pi ripavo jitA eva / ayopasaMhAranyA UTR-3
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 111 // trayoviMzamadhyayanam. gA39-43 jena tajaye phalamAha-tAnuktarUpAn zatrUn jitvA yathAnyAyaM yathoktanItyA viharAmyahaM tanmadhye'pi tiSThannapratibaddhavihAritayeti zeSaH, mune ! iti kezyAmaMtraNamiti sUtrapaMcakArthaH // 38 // evaM gautamenokte kezI prAhamUlam-sAhu goama! paNNA te, chinno me saMsao imo|annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamA!39 __ vyAkhyA-prAgvat // 39 // mUlam-dIsaMti bahavo loe, pAsabaddhA sriirinno| mukkapAso lahUbhUo, kahaM taM viharasI ? muNI! // 40 // ___ vyAkhyA-lahUbhUotti' laghurvAyuH sa iva bhUto jAto laghUbhUtaH, sarvatrApratibaddhatvAt // 40 // gautamaH prAhamUlam-te pAse savaso chittA, nihaMtUNa uvaayo| mukkapAso lahUbhUo, viharAmi ahaM muNI ! // 41 // __ vyAkhyA-'savasotti' sUtratvAt sarvAn chittvA, nihatya punarbandhAbhAvena vinAzya, kathamupAyataH sadbhUtabhAvanAbhyAsarUpAt // 41 // mUlam-pAsA ya iti ke vuttA, kesI goamamabbavI / tao kesI buvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 42 // vyAkhyA-pAzAzca pAzazabdavAcyAH ke 'vuttatti' uktAH ? // 42 // mUlam-rAgadosAdao tivA, nehapAsA bhyNkraa| te chiMdittu jahANAyaM, viharAmi jahakkama // 43 // UTR-3
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayoviMzamadhyayanam. 62 gA44-46 vyAkhyA-rAgadveSAdayaH, AdizabdAnmohAdiparigrahaH, tItrA gADhAH tathA tihAH sutrAdisambandhAsta pAzA iva pAravazyahetutayA pAzA ityuktAH / atigADhatvAca rAgAntargatatve'pi behAnAM pRthakkathana / bhayaGkarAH anarthakAritvAt / yathAkrama kramo yativihita AcArastadanatikramaNeti sUtrapaJcakArthaH // 43 // mUlam-sAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo| annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamA ! // 14 // vyAkhyA-[prAgvat ] // 44 // mUlam-aMtohiaya saMbhUA, layA cittttigoamaa!| phalei visabhakkhINaM, sA u uddhariA kh?45|| __vyAkhyA-antarhRdayaM manomadhye sambhUtA utpannA latA tiSThatyAste, he gautama ! phalati 'visabhakkhINaMti' ArSatvAdviSavadbhakSyante iti viSabhakSyANi paryantadAruNatayA viSopamAni phalAni / sA tu sA punaH uddhRtA unmUlitA kathaM ? tvayeti zeSaH // 45 // gautamaH prAha* mUlam-taM layaM savaso chittA, uddharittu samUli viharAmi jahAnAyaM, mukkomi visbhkkhnnN||46|| vyAkhyA-tAM latAM 'savasotti' sarvAM chittvA, uddhRtyonmUlya samUlikAM rAgadveSAdimUlayutAM, mukto'smi 'visabhakkhaNaMti' viSabhakSaNAt viSaphalAhAropamAt kliSTakarmaNaH // 46 // UTR-3
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 113 // 12 mUlam - layAya iti kA vuttA, kesI goamamabvavI / kesImevaM buvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 47 // vyAkhyA - [ prAgvat ] // 47 // mUlam -- bhavataNhA layA buttA, bhImA bhImaphalodayA / tamuddhittu jahAnAyaM, viharAmi mahAmunI ! // 48 // vyAkhyA - bhave tRSNA lobho bhavatRSNA, bhImA bhayadA svarUpataH, bhImo duHkhahetutvena phalAnAM arthAt kliSTakarmaNAmudayo vipAko yasyAH sA tatheti sUtrapaJcakArthaH // 48 // goama ! paNNA te, chino me saMsao imo / aNNovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamA ! // 49 // mUlam - sAhu vyAkhyA - [ prAgvat ] // 49 // mUlam - saMpajaliA ghorA, aggI ciTThai goamA ! / je DahaMti sarIratthA, kahaM vijjhAviA tume ? // 50 // vyAkhyA - samantAtprakarSeNa jvalitAH samprajvalitA. ata eva ghorAH 'aggitti' agnayaH 'ciTThaitti ' tiSThanti ye dahantIva dahanti paritApakAritvAccharIrasthA na bahirvarttinaH / kathaM te vidhyApitAstvayA ? // 50 // gautamaH prAha- trayoviMza madhyayanam. gA 47-50 UTR-3
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana / 114 // trayoviMzamadhyayanam. (23) gA51-53 | mUlama-mahAmehappasUAo, gijjha vAri jalottamaM / siMcAmi sayayaM te u, sittA noadahati me||51|| ___ vyAkhyA-mahAmeghaprasUtAt zrotasa iti gamyate, 'gijjhatti' gRhItvA vAri jalaM, jalottamaM zeSajalapradhAnaM, siJcAmi vidhyApayAmi satataM te utti' tAnanIn , siktAstu te 'no atti' naiva dahanti mAm // 51 // mUlam-aggI a ii ke vutte, kesI goammbbvii| tao kesI buvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 52 // vyAkhyA-agnipraznazcAyaM mahAmeghAdipraznopalakSaNam // 52 // mUlam-kasAyA aggiNo vuttA, suasIlatao jlN| suadhArAbhihayA saMtA, bhinnA huna Dahati me // 53 | vyAkhyA-kaSAyA agnayaH paritApakatayA zoSakatayA coktA jinaiH / zrutaM ca upacArAt kapAyopazamahetavaH zrutAntargatA upadezAH, zIlaM ca mahAvratarUpaM, tapazca pratItaM, zrutazIlatapaH iti samAhAraH jalaM vAri / asya copalakSaNatvAnmahAmegho jagadAnandakatayA tiirthkrH| zrotastu tata utpannaH aagmH| uktamevArthamupasaMharannAha-'suatti'zrutasya upalakSaNatvAt zIlatapasozca dhArA iva dhArAstatparibhAvanAdirUpAstAbhirabhihatAH zrutadhArAbhihatAH santaH prakramAdu. ktarUpA agnayo bhinnA vidAritA dhArAbhighAtena lavamAtrIkRtAH, huH pRttauM, nadahanti mAmiti suutrpnyckaarthH||53|| UTR-3
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 115 // trayoviMzamadhyayanam. gA54-58 mUlam-sAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo| annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamA ! // 54 // vyAkhyA-[prAgvat ] // 54 // mUlam-ayaM sAhasio bhImo, duhassoparidhAvai jaMsi goamamArUDho, kahaM teNa na hIrasi? // 55 // vyAkhyA-ayaM pratyakSaH, sahasA avimRzya pravartata iti sAhasiko bhImo duSTAvaH paridhAvati, 'jaMsitti' yasmin he gautama ! tvaM ArUDhaH, kathaM tena na hiyase nonmArga nIyase ? // 55 // gautamaH prAha mUlam-pahAvaMtaM nigiNhAmi, suarassIsamAhitaM / na me gacchai ummaggaM, maggaM ca paDivajaha // 56 // vyAkhyA-pradhAvantaM unmArgAbhimukhaM gacchantaM nigRhNAmi zrutarazmisamAhitaM AgamarajunibaddhaM, tato na me duSTAyo gacchatyunmArga, mArga ca pratipadyate // 56 // . mUlam-Ase a iti ke vutte, kesI goamamabbavI / kesImevaMbuvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 57 // vyAkhyA-[prAgvat ] // 57 // mUlam-maNo sAhasio bhImo, duTusso pridhaav| taM sammaM nigiNhAmi,dhammasikkhAi kaMthagaM 58 UTR-3
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 116 // 15 18 21 24 vyAkhyA - dhammetyAdi - dharmazikSAyai dharmAbhyAsa nimittaM kanthakamiva jAtyAzvamiva nigRhNAmi, duSTAzvo'pi nigrahaNayogyaH kanthakakalpa eveti bhAva iti sUtrapaJcakArthaH // 58 // mUlam - sAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo / annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamA ! // 59 // vyAkhyA - [ prAgvat ] // 59 // mUlam - kuppahA bahavo loe, jehiM nAsaMti jaMtuNo / aMddhANe kaha vahaMto, taM na nassasi goamA 160 // vyAkhyA - kupathA unmArgA bahavo loke yaiH kupathairnazyanti sanmArgAddhazyanti jantavaH, tatazcAdhvani prastAvAsanmArge 'kahati' kathaM varttamAnastvaM na nazyasi ? na satpathAcyavase ? he gautama ! // 60 // gautamaH prAhamUlam - je a maggeNa gacchaMti, je a umggpttttiaa| te save viiA majjhaM, to na nassAmahaM muNI ! // 61 // vyAkhyA - ye ca mArgeNa gacchanti ye conmArgaprasthitAH te sarve viditA mama, na cAmI mArgonmArgajJAnaM vinA jJAyante / tato mArgonmArgajJAnAnna nazyAmyahaM mune ! // 61 // mUlam - magge a iti ke butte, kesI goamamabbavI / tao kesIM buvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 62 // 'vyAkhyA - ' magge atti' mArgazcazabdAdunmArgAzca // 62 // trayoviMzamadhyayanam. (23) gA 59-62 _UTR-3___
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 117 // trayoviMzamadhyayanam. gA63-66 %DM mUlam-kuppAvayaNapAsaMDI, save ummggpttttiaa| sammaggaM tu jiNakkhAyaM, esa magge hi uttame // 63 // vyAkhyA-kupravacanapApaNDinaH kapilAdidarzanadarzaninaH sarve unmArgaprasthitAH, anena kupravacanAni kupathA ityuktaM / sanmArga tu satpathaM punarjAnIyAditi zeSaH, jinAkhyAtaM dharmamiti gamyaM, kuta ityAha-eSa mAgrgo hi yasmAduttamo'nyamArgebhyaH prakRSTa iti sUtrapaJcakArthaH // 63 // mUlam-sAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo| ___ annovi saMsao majjhaM, taM meM kahasu goamA! // 14 // vyAkhyA-[prAgvat ] // 64 // mUlam-mahAudagavegeNaM, vujjhamANANa pANiNaM / saraNaM gaI paiTThA ya, dIvaM kaM mannasI muNI ! // 65 // | __ vyAkhyA-'vujjhamANANatti' vAhyamAnAnAM nIyamAnAnAM prANinAM zaraNaM tannivAraNakSama ata eva gamyamAnatvAdgatiM tata eva pratiSThAM ca sthirAvasthAnahetuM dvIpaM kaM manyase ? mune!||65|| gautamaH prAha-- mUlam-asthi ego mahAdIvo, vArimajJa mhaalo|mhaaudgvegss, gati tattha na vijaI // 66 // vyAkhyA-'mahAlaotti' uccastvena vistIrNatvena ca mahAna mahodakavegasya gatirgamanaM tatra na vidyate // 66 // 20.4 UTR-3
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 118 // trayoviMzamadhyayanam. gA 67-71 * mUlam-dIve aii ke vutte, kesI goamamabbavI / kesImevaM buvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 67 // vyAkhyA-dvIpapraznazcAyamudakavegapraznopalakSaNam // 67 // mUlam-jarAmaraNavegeNaM, vujjhamANANa pANiNaM / dhammo dIvo paiTTA ya, gaI saraNamuttamaM // 68 // . vyAkhyA--jarAmaraNe eva vego rayaH prakramAdudakasya tena, dharmaH zrutadharmAdiH, sa hi bhavodadhisthito'pi muktihetutvena na jarAmaraNavegasya gamya iti sUtrapaJcakArthaH // 68 // mUlam-sAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo|annovi saMsao majhaM, taM me kahasu goamA! vyAkhyA--[prAgvat ] // 69 // mUlam-aNNavaMsi mahohaMsi, nAvA vipparidhAvai / jaMsi goamamArUDho, kahaM pAraM gmisssi?||70|| vyAkhyA-arNave samudre mahoghe mahApravAhe nauviparidhAvati vizeSeNa samantAdgacchati, 'jaMsitti' yasyAM nAvi he gautama ! tvamArUDhaH, tataH kathaM tvaM pAraM paratIraM gamiSyasi ? // 70 // gautamaH prAha mUlam-jA u assAviNI nAvA, na sA pArassa gAmiNI / jA nirassAviNI nAvA, sA u pArassa gAmiNI // 71 // UTR-3
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 119 // trayoviMzamadhyayanam. gA 72-74 vyAkhyA--'jA utti' tuH pUttoM, yA AzrAviNI jalasaMgrAhiNI nauH, na sA pArasya samudraparyantasya gAminI / yA Ke punarnirAzrAviNI jalAgamarahitA nauH, sA tu pArasya gAminI / tato'haM nirAzrAviNI nAvamArUDhaH pAragAmI bhavi pyAmi iti bhAvaH // 71 // mUlam-nAvA aiti kA vuttA, kesI goammbbvii| kesImevaM buvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 72 // | vyAkhyA-nAvastaraNatvAttaritA tArya ca pRSTamevAtastathaivottaramAha // 72 // mUlam-sarIramAhu nAvatti, jIvo vuJcati nAviorsaMsAro aNNavo vutto, jaMtaraMti mhesinno||73|| _ vyAkhyA-zarIramAhunauriti, tasyaiva niruddhAzravadvArasya ratnatrayArAdhanahetutvena maghAbdhitArakatvAt / jIvaH procyate nAvikaH, sa eva bhavAbdhiM taratIti / saMsAro'rNava uktastattvatastasyaiva pArAvAravadapArasya tAryatvAditi sUtrapaJcakArthaH // 73 // mUlam- sAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo| annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamaa!|| 74 // vyAkhyA-[prAgvat ] // 74 // UTR-3
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 12 // gA75-80 | mUlam-aMdhayAre tame ghore, ciTThati pANiNo bhuu|ko karissati ujjoaM, sabaloammi pANiNaM? 75 * trayoviMza madhyayanam. vyAkhyA-andhamiva janaM karotIti andhakAraM tasmin tamasi pratIte // 75 // gautamaH prAha-- (23) mUlam-uggao vimalo bhANU , sbloapphNkro| so karissati ujjoaM, sabaloaMmi paanninnN||76|| vyAkhyA--'sabalo'ityAdi-sarvalokaprabhaGkaraH sarvalokaprakAzakaraH // 76 // mUlam-bhANU a ii ke vurI, kesI goammbbvii| kesImevaM buvaMtaM tu goamo iNamabbavI // 77 // vyAkhyA--[prAgvat ] // 77 // mUlam-uggao khINasaMsAro, savaNNU jinnbhkkhro| so karissai ujjoaM, sabaloaMmi paanninnN78|| vyAkhyA-'jiNabhakkharotti' jinabhAskaraH, 'ujoaMti' udyotaM mohatamoharaNena sarvavastuprakAzanamiti sUtrapaJcakArthaH // 78 // mUlam sAhu goama! paNNA te,chinno me sNsoimo|annovi saMsao majhaM,taM me kahasu goamA!79 __ vyAkhyA-[prAgvat ] // 79 // mUlam-sArIramANase dukkhe, vajjhamANANa pANiNaM / khemaM sivamaNAbAha, ThANaM kiM mannasI ? muNI! 80 UTR-3
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 121 // trayovica madhyayanam, gA81-84 vyAkhyA-zArIramAnasaiduHkhairvAdhyamAnAnAM pIvyamAnAnAMprANinAM, kSemaM vyAdhivirahAt, zivaM sarvopadravAbhAvAt , anAbAdhaM khAbhAvikavAdhyApagamAt, sthAnamAzrayaM kiM mamyase'vabudhyase ? he mune ! // 8 // gautamaH prAhamUlam-asthi egaM dhuvaM ThANaM, logaggaMmi durAruhaM / jattha natthi jarAmanU, vAhiNo veaNA thaa81|| __ vyAkhyA-'durAruhaMti' duHkhenAruhyate iti durArohaM / vedanAH zArIramAnasaduHkhAnubhavarUpAH / tatazca vyAdhyabhAbena kSematvaM, jarAmaraNAbhAvena zivatvaM, vedanAbhAvena cAnAbAdhattvaM, tasyeti // 81 // mUlam-ThANe a ii ke vutte, kesI goamamabbI / kesImevaM buvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 8 // ___ vyAkhyA-[prAgvat ] // 82 // mUlam-nivANaMti abAhaMti, siddhilogaggameva ya / khemaM sivamaNAbAha, jaM caraMti mahesiNo // 83 // vyAkhyA-nivANaMti' itizabdaH svarUpaparAmarzako yatrApi nAsti tatrApyadhyAhAryaH / tato nirvANamiti, abA| dhamiti, siddhiriti, lokApramiti yaducyate iti zeSaH / evaH pRttoM, caH samuccaye, kSemaM zivamanAbAdhamiti prAgvat yacaranti gacchanti maharSayaH // 83 // | mUlam-taM ThANaM sAsaryavAsaM, loaggaMmi durAruhaM / jaM saMpattA na soaMti, bhavohaMtakarA muNI // 84 // UTR-3
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 122 // trayoviMzamadhyayanam. (23) gA85-87 vyAkhyA-tatsthAnamuktamiti gamyaM, kIzamityAha-'sAsaryavAsaMti' bindorlope zAzvatAvAsaM nityaavsthitik| prasannAttanmahAtmyamAha-jamityAdi-yatsamprAptA na zocanti, bhavAgho nArakAdibhavapravAhastasyAntakarA bhavaudhAntakarA munaya iti sUtraSaTakArthaH // 84 // mUlam-sAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo| namo te saMsayAtIta, sabasuttamahodadhI ! // 85 // vyAkhyA-ihottarArdhena upabRMhaNAgI stutimAha // 85 // punastadvaktavyatAmAhamUlam--evaM tu saMsae chinne, kesI ghoraparakame / abhivaMdittA sirasA, goamaM tu mahAyasaM // 86 // vyAkhyA-evamanenaiva krameNa saMzaye chinne iti jAtAvekavacanam // 86 // mUlam-paMcamahatvayadhammaM, paDivajjai bhaavo| purimassa pacchimaMmi, magge tattha suhAvahe // 87 // __ vyAkhyA-'purimassatti' pUrvasya prakramAjinasvAbhimate pazcime pazcimajinasambandhini mArge tIrthe, tatra prastute zubhAvahe kalyANakAriNi paJcamahAvratadharma pratipadyate iti sambandhaH iti sUtratrayArthaH // 87 // athAdhyayanArthopasaMhAranyAjena mahApuruSasaGgamaphalamAha UTR-3
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 123 // trayoviMzamadhyayanam. gA88-89 mUlam kesigoamao NicaM,tammi Asi smaagme|suasiilsmukkriso, mahatthatya vinniccho88|| vyAkhyA-kezigautamata iti kezigautamAvAzritya nityaM tatra puryAmavasthAnaM yAvat , tasmin samAgame mIlake zrutazIlasamutkarSoM jJAnacaraNaprakarSaH, tathA mahArthA muktisAdhakatvena mahAprayojanA ye arthAH zikSAvratAdayasteSAM vinizcayo nirNayo mahArthArthavinizcayaH, AsIttacchiSyApekSayeti gamyate // 88 // tathA mUlam-tosiA parisA savA, sammaggaM smuvttttiyaa| saMthuA te pasIaMtu, bhayavaM kesIgoamatti bemi // 89 // vyAkhyA-toSitA parSatsarvA sanmArga muktipathamanuSThAtumiti gamyate, samupasthitA udyatA / anena parSadaH phalamAha / itthaM tacaritavarNanadvArA tayoH stutimuktvA praNidhAnamAha-saMstutau tau prasIdatAM bhagavantau kezigautamAviti sUtrayArthaH // 89 // iti bravImIti pUrvavat // jyaay iyrraay iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau trayoviMzamadhyayanaM sampUrNam // 23 // kanTanhanblanDa nnyAhaLaia UTR-3
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ VEDEOVIDEOVADVBOVELOVEDVODVODVBO AGI.PACIDYANA BAGENGRA // 124 // bhaORDU9 "sUriM zrIvijayAnandaM, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // " SAGE trayoviMzamadhyayanaM sampUrNam // 23 // RTER "vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // " Na alapatra YOCHROTHBg Na SAGREGO GRASCARG92929292923
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 125 // // atha caturviMzamadhyayanam // caturviMzamadhyayanam gA 1-2 ||AUM|| uktaM trayoviMzamadhyayanamatha pravacanamAtRsaMjJaM caturviMzamArabhyate / asya cAyaM sambandhaH, pUrvAdhyayane pareSAM manoviplutiH kezigautamavadapaneyetyukaM, tadapanayanaM ca bhASAsamityAtmakena vAgyogena syAdbhASAsamitizca pravacanamAtRNAmantargateti tatvarUpamihocyate, ityevaM sambandhasyAsvedamAdisUtram // mUlam-appavayaNamAyAo, samiI guttI taheva yApaMceva ya samIIo, tao guttio aahiaa||1|| ___ vyAkhyA-'samiitti' samitayaH, guttitti' guptayaH, Ahijatti' AkhyAtAH kathitAH // 1 // tA eva nAmata mAhamUlam-IriA bhAsesaNAdANe, uccAre samiI i|mnnguttii vayaguttI, kAyagutti a aTThamA // 2 // - myAkhyA-IraNaM gamanaM IryA, bhASaNaM bhASA, eSaNamannAdigaveSaNameSaNA, AdAnaM pAtrAdegrahaNaM, nikSepopalakSaNametat , uccAre ucArAdipariSThApanAyAM ca samitiH samyakpravRttiridaM ca pratyeka yojyaM, / 'iatti' itiH samAptI, etAvatya eva samitaya ityarthaH / tathA manaso guptiH zubhe pravRttiH azubhe nigraho manoguptiH, evamagre'pi // 2 // nigamanamAha UTR-3
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 126 // caturviMzamadhyayanam. (24) gA 3.5 mUlam-eAo aTTa samiIo, samAseNa viaahiaa| duvAlasaMgaM jiNakkhAyaM, mAyaM jattha u pvynnN|| vyAkhyA-etA aSTa samitayaH, samiti samyag jinapacanAnusAritayA itaya AtmanazceSTAH samitaya ityanvarthena guptInAmapi samitizabdavAcyatvamastItyevamupanyAsaH / yattu bhedenopAdAnaM tatsamitInAM pravRttirUpatvena guptInAM tu pravRttinivRttirUpatvena kathaJcidbheda iti khyApanArtham / dvAdazAGgaM jinAkhyAtaM 'mAyaMti' uttaratuzabdasyaivakArArthasyeha yogAnmAtameva yatra yAsu pravacanaM / tathA hi-sarvA apyetAzcAritrarUpAcAritraM ca jJAnadarzanAvinAbhAvi, na caitantrayAtiriktamanyadarthato dvAdazAGgamastItyetAsu pravacanaM mAtamityucyate / iti sUtratrayArthaH, zeSaM sugamatvAnna nyAkhyAtamevamapre'pi jJeyam // 3 // tAsamiti kharUpamAhamUlam-AlaMbaNeNa kAleNa, maggeNa jayaNAi a / caukAraNaparisuddha, saMjaye iriaM rie // 4 // gyAkhyA-Alambanena kAlena mArgeNa yatanayA ca, ebhizcaturmiH kAraNaiH parizuddhAM saMyata IyAM gati rIyeta kuryAt // 4 // AlambanAdInyeva vyAkhyAtimUlam-tattha AlaMbaNaM nANaM, daMsaNaM caraNaM tahA / kAle a divase vutte, magge uppahavajie // 5 // vyAkhyA-tatra teSvAlambanAdiSu madhye yadAlambya gamanamanujJAyate tadAlambanaM jJAnAdi / tatra jJAnaM sUtrArthobhaya UTR-3
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 127 // 12 rUpa AgamaH, darzanaM samyaktvaM, caraNaM cAritraM / tathAzabdo dvitryAdisaMyogabhaGgakasUcakastataH pratyekaM jJAnAdInyAzritya dvikAdisaMyogena vA gamanamanujJAtaM, jJAnAdyAlambanaM vinA tu tannAnujJAtam / kAlazca prastAvAdIryAviSayo divasa ukto jinaiH, rAtrau hi cakSurviSayatAbhAvAtpuSTAlambanaM vinA gamanaM nAnujJAtam / mArga iha sAmAnyena panthAH, sa cotpathenonmArgeNa varjita utpathavarjita ukta iti yogaH, utpathe hi vrajata AtmavirAdhanAdayo doSAH // 5 // atha yatanAmAhamUlam - davao khettao ceva, kAlao bhAvao thaa| jayaNA cauvihA vuttA, taM me kittayao suNa // 6 // vyAkhyA- 'taM metti' tAM yatanAM me mama kIrtayataH zRNu he ziSya ! // 6 // mUlam -- davao cakkhusA pehe, jugamittaM tu khettao / kAlao jAva rIejA, uvautte a bhaavo||7|| vyAkhyA -- dravyato dravyamAzrityeyaM yatanA, yaccakSuSA prekSeta jIvAdidravyaM / yugamAtraM ca prastAvAtkSetraM prekSeta iti yoga ithaM kSetrato yatanA / kALato yatanA yAvantaM kAlaM rIyeta gacchettAvatkAlamAneti zeSaH / upayuktazva sAvadhAnoM yadrayeta iyaM bhAvato yatanA // 7 // upayuktatAmeva spaSTayati mUlam -- iMdiatthe vivajjittA, sajjhAyaM ceva paMcahA / tammuttI tappurakAre, saMjae iriaM rie // 8 // vyAkhyA--indriyArthAn zabdAdIn vivarjya khAdhyAyaM caiva paJcadhA vAcanAdipaJcabhedaM vivarjya tasyApi gatyupayogaghAtitvAt tasyAmIryAyAmeva mUrttistanurarthAdhyApriyamANA yasyAsau tanmUrttiH, tAmeva puraskaroti upayuktatayA caturviMza madhyayanam. gA 6-8 UTR-3
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 128 // caturvizamadhyayanam. (24) gA 9-11 prAdhAnyenAGgIkuruta iti tatpuraskAraH / anena kAyamanasostadekAramuktaM, saMyata IyA~ rIyeteti sUtrapaJcakArthaH // 8 // bhASAsamitimAha| mUlam-kohe:mANe a mAyAe, lobhe a uvauttayA / hAse bhayamoharie, vikahAsu taheva y||9|| vyAkhyA-krodhe mAne mAyAyAM lobhe copayuktatA ekApratA, hAsye bhayamaukharye vikathAsu tathaiva copayuktatA // 9 // mUlam-eAI ajha ThANAiM, parivajittu sNjye| asAvaja miaM kAle, bhAsaM bhAsijjapaNNavaM // 10 // __vyAkhyA-krodhAdhupayuktatAyAM hi prAyaH zubhA bhASA na sambhavatIti etAnyanantaroktAni krodhAdinyaSTasthAnAni parivartya saMyataH, asApadyAM nirdoSAM, mitAM parimitAM, kAle prastAve, iti sUtrasyArthaH // 10 // eSaNAsamitimAhamUlam-gavesaNAe gahaNe a, paribhogesaNA ya j'aa| AhArovahisejAe, ee tiNNi visohae // 11 // | vyAkhyA-gaveSaNAyAmanveSaNAyAM grahaNe svIkAre ubhayaMtra eSaNeti sambadhyate, tato gaveSaNAyAmeSaNA, grahaNe ca eSaNA, paribhogaiSaNA ca yA, 'AhArovahisejjAetti' vacanavyatyayAdAhAropadhizayyAsu 'eeci' liGgavyatyayAdetAstisra eSaNA vizodhayenirdoSAH kuryAt // 11 // kathaM vizodhayedityAha UTR-3
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 129 // * mUlam-uggamuppAyaNaM paDhame, bIe sohija esaNaM / paribhogami caukkaM, visohija jayaM jaI // 12 // || caturviza madhyayanam. vyAkhyA-'uggamuppAyaNaMti' udgamotpAdanAdoSAn 'paDhametti' prathamAyAM gaveSaNAyAM zodhayediti yogaH / tatro gA12-14 dmadoSA AdhAkarmAdayaH SoDaza, utpAdanAdoSA api dhAyAdayastAvanta eveti / 'bIetti' dvitIyAyAM grahaNeSaNAyAM zodhayet , 'esaNaMti' eSaNAdoSAn zaGkitAdIn daza, 'paribhogaMmitti' paribhogaiSaNAyAM catuSkaM saMyojanApramANAMgAraidhUmakAraNarUpaM, aGgAradhUmayormohanIyAntargatatvenaikatayA vivakSitatvAt , vizodhayet 'jayaMti' yatamAno ytiH| punaH kriyAbhidhAnamatizayasUcakamiti sUtradvayArthaH // 12 // AdAnanikSepasamitimAhamUlam-ohovahovaggahiraM, bhaMDagaM duvihaM munnii| giNhaMto nikkhivaMto a, pauMjija imaM vihiN||13|| ___ vyAkhyA-'ohovahovaggahiaMti' ihopadhizabdo madhyanirdiSTo DamarukamaNinyAyenobhayatrApi sambadhyate, tata oghopadhiM aupagrahikopadhi ca, bhANDakamupakaraNaM yathAkramaM rajoharaNAdi daNDakAdi ca, dvividhaM uktabhedato vibhedaM, muniH gRhannikSipaMca prayujIta imaM vakSyamANaM vidhim // 13 // tamevAha| mUlam-cakkhusA paDilehitA, pamajija jayaM jii| Aie nikkhiveja vA, duhaovi samie sayA 14 vyAkhyA-cakSuSA pratyupekSyA'valokya pramArjayet rajoharaNAdinA yatamAno yatiH, tadanu AdadIta nikSipedvA UTR-3
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana caturviMzamadhyayanam. gA15-16 * 'duhaovitti' dvAvapi prakramAdaudhikaupagrahikopadhI, samita upayuktaH sadeti sUtradvayArthaH // 14 // pariSThApa nAsamitimAhamUlam-uccAraM pAsavaNaM, khelaM siMghANa jalliaM / AhAraM uvahiM dehaM, annaM vAvi tahAvihaM // 15 // ___ vyAkhyA-uccAraM purISaM, prazravaNaM mUtraM, khelaM mukhazleSmANaM, siGghANaM nAsikAzleSmANaM, 'jaliaMti' jalaM malaM, AhAramupadhiM dehaM, anyadvA kAraNagRhItaM gomayAdi, apiH pUtau, tathAvidhaM pariSThApanAha sthaNDile vyutsRjedityuttareNa yogaH // 15 // sthaNDilaM ca dazavizeSaNapadaviziSTamiti tadgatAkhilabhaGgopalakSaNArthamAdyavizeSaNapadasthazandadvayasya bhagakaracanAmAha-- mUlam-aNAvAyamasaMloe, aNAvAe ceva hoi sNloe| AvAyamasaMloe, AvAe ceva saMloe // 16 // vyAkhyAna vidyate ApAtaH khaparobhayapakSasamIpAgamanarUpo yatra tadanApAtaM sthaNDilamiti gamyaM, 'asaMloetti' nAsti saMloko dUrasthApi khapakSAderAloko yatra tattathetyeko bhnggH||1|| anApAtaM caiva bhavati saMlokaM, yatrApAto nAsti saMlokazcAstIti dvitIyo bhaGgaH // 2 // ApAtamasaMlokaM, yatrApAto'sti na tu saMloka iti tRtIyaH // 3 // UTR-3
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 131 // caturvizamadhyayanam. gA 17-18 ApAtaM caiva saMlokaM, yatrobhayamapi svAditi turyaH // 4 // ihApAtaM saMlokaM ceti sthaNDilavizeSaNaM matvarthIye aci siddham // 16 // dazavizeSaNapadajJApanArthamuccArAdi yAdRze sthaNDile vyutsRjettadAha mUlam-aNAvAyamasaMloe 1 parassa'NuvaghAie 2 / same 3 ajhusire 4 Avi, acirakAlakayaMmi a5|| 17 // vicchiNNe 6 dUramogADhe 7, nAsanne 8 bilavajie 9 / tasapANabIarahie 10, uccArAINi vosire // 18 // | vyAkhyA-anApAte asaMloke, kaskhetyAha-parasya khaparapakSAdeH // 1 // tathA anupaghAtake, saMyamAtmapravacanopaghAtarahite // 2 // same, ninonnatatvahIne // 3 // azuSire, tRNaparNAdhanAkIrNe // 4 // acirakAlakRte, dAhAdinA khalpakAlakRte, cirakRte hi punaH saMmUrchantyeva pRthivyAdayaH ||5||'vicchinnnnetti' vistIrNe, jaghanyato'pi hastamAtre // 6 // dUramavagADhe, jaghanyato'pyadhastAccaturaGgulamacittIbhUte // 7 // nAsanne, grAmArAmAdedrasthe // 8 // vilabarjite, mUSakAdibilarahite // 9 // trasaprANA dvIndriyAdyAH, bIjAni zAlyAdIni, sakalaikendriyopalakSaNametattaiH rahite trasaprANabIjarahite // 10 // eSAM ca padAnAmekadvikatrikAdisayogaizcaturvizaM sahasraM [1024 ] bhaGgAH syuH / UTR-3
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 132 // 15 18 21 24 tatrAntyo dazapadaniSpanno bhaGgako mukhyavRtyA zuddha itIdRze sthaNDile uccArAdIni vyutsRjet pariSThApayet / punarudhArAdi kathanaM vismaraNazIlAnugrahArthamiti sUtracatuSkArthaH // 17 // 18 // athoktArthopasaMhArapUrva vakSyamANArthasambandhArthamAhamUlam - Ao paJca samiIo, samAseNa viAhiA / itto ya tao guttI, vocchAmi aNupuvaso 19 vyAkhyA -- 'viAhiatti' vyAkhyAtAH 'itto atti' itazca 'taotti' tisraH 'aNupucasotti' AnupUrvyeti sUtrArthaH // 19 // tatrAdyAmAha - mUlam - saccA taheva mosA ya, saccAmosA taheva ya / cautthI asaccamosA a, maNaguttI caubvihA // 20 // vyAkhyA - satpadArthacintanarUpo manoyogaH satyaH, tadviSayA manoguptirapyupacArAt satyA / evamanyA api // 20 // asyA eva kharUpaM nirUpayannupadeSTumAha mUlam -- saMraMbhasamAraMbhe, AraMbhaMmi taheva ya / maNaM pavattamANaM tu, niattijja jayaM jaI // 21 // vyAkhyA - saMrambhaH saGkalpaH, sa ca mAnasastathA'haM dhyAsyAmi yathA'sau mariSyatItyevaMvidhaH / samArambhaH parapIDAkaroccATanAdinimittaM dhyAnaM, anayoH samAhArastasmin / Arambhe paramAraNakSamAzubhadhyAnarUpe, caH samuccaye, tathaiva tenaivAgamoktaprakAreNa manaH pravarttamAnaM, turvizeSaNe, nivarttayet yatamAno yatiH / vizeSazcAyaM - zubhasaGkalpeSu manaH pravarttayediti // 21 // vAgguptimAha caturviMza madhyayanam. (24) gA 19-21
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 133 // caturviMzamadhyayanam. gA 22-25 mUlam saJcA taheva mosA ya, saccAmosA taheva y| cautthI asaccamosA u, vayaguttI cauvvIhA // 22 // vyAkhyA--satyA yathAsthitArthapratipAdikA, asatyA tadviparItA, satyAmRSA govRSabhasake gAva evaitA ityAdikA, asatyAmRSA khAdhyAyaM vidhehItyAdikA // 22 // mUlam-saMraMbhasamAraMbhe, ArabhaMmi taheva ya / vayaM pavattamANaM tu, niatija jayaM jaI // 23 // ___vyAkhyA-vAcikaH saMrambhaH paravyApAdanakSamamaMtrAdiparAvartanAsaGkalpasUcako dhvanirevopacArAtsaGkalpazabdavAcyaH san , samArambhaH parapIDAkaramaMtrAdiparAvarttanaM, ArambhaH paramAraNakAraNamaMtrAdijapanamiti // 23 // kAyaguptimAhamUlam-ThANe nisIaNe ceva, taheva ya tuaDhaNe / ullaMghaNapallaMghaNa, iMdiANaM ca jujaNe // 24 // - vyAkhyA-sthAne UrddhasthAne, niSIdane upavezane, caiva pUttauM, tathaiva ca tvagvarttane zayane, ullAbane tAzahetorgAderutkramaNe, pralabane sAtatyena gamane, ubhayatra sUtratvAdvibhaktilopaH, indriyANAM ca 'jhuMjaNetti' yojane zabdAdiSu vyApAraNe, sarvatrApi vartamAna iti zeSaH // 24 // mUlam-saMraMbhasamAraMbhe, AraMbhami taheva ya / kAyaM pavattamANaM tu, niatija jayaM jaI // 25 // vyAkhyA-saMrambho'bhighAtAya dRSTimuSTyAdisaMsthAnameva saGkalpasUcakamupacArAtsaGkalpazabdavAcyaM sat samArambhaH UTR-3
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 134 // caturviMzamadhyayanam. (24) gA26-27 paritApakaro muSTyAdyabhighAtaH, ArambhaH prANivadhAtmakasteSu pravarttamAnaM kAyaM nivartayediti sUtraSaTkArthaH 25 // atha samitiguptyormitho vizeSamAhamUlam-eAo paMca samiIo, caraNassa ya pvttnne| guttI niattaNe vuttA, asubhatthesu savaso // 26 // vyAkhyA-etAH paJca samitayazcaraNaM cAritraM saceSTetyarthaH tasya pravarttane prAcyacazabdasya evArthasyeha yogAtpravartana eva uktA iti yogaH, sacceSTAsu pravRttAveva samitayo vyApriyanta iti bhAvaH / 'guttitti' guptayo nivarttanepyuktAH, 'asubhatthesutti' azubhamanoyogAdibhyaH 'sabasotti' sarvebhyaH, apizabdAcaraNapravarttanepIti sUtrArthaH // 26 // adhyayanArthamupasaMharannetadAcaraNe phalamAhamUlam-eAopavayaNamAyAo,jesammaM Ayare munnii|se khIppaM savasaMsArA,vippamuccai paMDietti bemi vyAkhyA-'Ayaretti' Acaret seveteti sUtrArthaH // 27 // iti bravImIti prAgvat // KARANEXT iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau caturvizamadhyayanaM sampUrNam // 24 // FAGI UTR-3
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 135 // // atha paJcaviMzamadhyayanam // // OM // uktaM caturviMzamadhyayanamatha yajJIyAkhyaM paJcaviMzamArabhyate / asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane pravacanamAtara uktAstAzca brahmaguNasthitasyaiva tattvato bhavantIti jayaghoSavijayaghoSacaritavarNanadvArA brahmaguNA ihocyante, iti sambandhasyAsya prastAvanArthaM jayaghoSakathAlezo likhyate / tathA hi vArANasyAmabhUtAM dvau dvijau yugmajasodarau // kAzyapau jayaghoSAkhya - vijayaghoSasaMjJakau // 1 // jayaghoSo'nyadA khAtuM gato gaGgAM vyalokata // sarpamekaM mukhopAtta - raTanmaNDUkabhakSakam // 2 // gRhItvA sa bhujaGgo'pi, kSaNAt kurarapakSiNA // utkSipyAdhikSiti kSiptaH, prArebhe bhakSituM drutam // 3 // tena sandaMzadezIya - troTinoTitavigraham // bhakSyamANo'pyahikaM, raTantaM taM jaghAsa saH // 4 // taM ca prekSya mithogrAsaM jayaghoSo vyacintayat // aho ! bhavasya kApyeSA, sthitirasthitasusthatA // 5 // yo hi yasmai prabhavati, grasate taM sa mInavat // na tu gopAyati svIyazakti ko'pi nadInavat // 6 // kRtAntastu mahAzakti - riti sa prasate'khilam // tadasAre'tra saMsAre, kA nAmAsthA 1 sa taM prasati mInavat / iti "gha" pustake // 2 riti sarve prasatya ho / iti "gha" pustake // pazcaviMzamadhyayanam. jayaghoSarSi kathAlezaH 1-6 UTR-3
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 136 // paJcaviMzamadhyayanam. jayaghoSarSikathAlezaH gA 1-3 manISiNAm ? // 7 // kiJcaha dharma evaikaH, sarvopadravanAzakaH // zrayAmi tattamevAhaM, kAmitArthasuradrumam // 8 // iti cetasi sampradhArya gaGgA-paratIraM sa gato dadarza sAdhUn / / jinadharmamavetya tadrAi ca, vratamAdAya tato bhuvi vyahArSIt // 9 // iti tatkathAlezaH // taccheSaM tu sUtrasiddhamiti samprati sUtraM vyAkhyAyate, tavedammUlam-mAhaNakulasaMbhUo, Asi vippo mhaayso|jaayaaii jamajaNNaMsi, jayaghosetti nAmao // 1 // __ vyAkhyA-brAhmaNakulasambhUto'pi jananIjAteranyathAtve brAhmaNo na syAdata Aha-vipra iti, 'jAyAitti' yAyajIti muhuryajJaM karotIti yAyAjI, ketyAha-yamAH paJca mahAvratAni tAnyeva bhAvapUjArUpatvAdyajJo ymyjnystsmin||1|| mUlam-iMdiaggAmaniggAhI, maggagAmI mhaamunnii| gAmANugAmaM rIaMto, patto vANArasI purIM // 2 // ___ vyAkhyA-indriyagrAmanigrAhI, ata eva mArgagAmI muktipathayAyI // 2 // * mUlam-vANArasIe bahiA, ujANaMmi mnnorme| phAsue sijasaMthAre, tattha vAsamuvAgae // 3 // vyAkhyA-'bahiatti' bahirbhAge, iti sUtratrayAvayavArthaH, zeSa vyaktamevamagre'pi jJeyam // 3 // tadA ca tasyAM puri yadvarttate yaca yatiH kurute tadAha UTR-3
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 137 // paJcaviMzamadhyayanam. gA4-7 * mUlam -aha teNeva kAleNaM, purIe tattha mAhaNe / nAmeNa vijayaghose, jaNaM jayai veavI // 4 // vyAkhyA-teNeva kAleNaMti' tasminneva kAle // 4 // mUlam-aha se tattha aNagAre, mAsakkhamaNapAraNe / vijayaghosassa japaNaMmi, bhikkhamaTThA uvaTTie 5 vyAkhyA-'bhikkhamatti' mo'lAkSaNikastato bhikSArthamiti suutrdvyaarthH||5|| tatra ca yadasau yAjakazcakre tadAhamUlam-samuvaTi tahiM saMtaM, jAyago pddisehe| na hu dAhAmu te bhikkhaM, bhikkhU jAyAhi annao // 6 // vyAkhyA-samupasthitaM bhikSArthamAgataM santaM taM saMyataM 'tahiM tatra yAjako yajvA'jAtapratyabhijJo vijayaghoSa eva pratiSedhati, na hutti' naiva dAsyAmi te tubhyaM bhikSA he bhikSo! 'jAyAhitti' yAcakha anyato anyasmAt // 6 // kuta ityAhamUlam-je aveaviU vippA, jaNNahAya je diaa| joisaMgaviU je a, je adhammANa paargaa||7|| vyAkhyA-ye ca vedavido viprA jAtito yajJArthAzca yajJaprayojanA ye tatraiva vyApriyante, dvijAH saMskArApekSayA dvitIyajanmAnaH / jyotiSa ca jyotiHzAstraM, aGgAni ca zikSAdIni vidanti ye te jyotiSAvidaH / ihAGgatve'pi jyotiSaH pRthak grahaNaM prAdhAnyakhyApakaM / ye ca dharmANAM dharmazAstrANAM paargaaH| azeSavidyAsthAnopalakSaNamidam // 7 // UTR-3
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 138 // paJcaviMzamadhyayanam. (25) gA8-11 mUlam-je samutthA samuddhatuM, paraM appANameva ya / tesiM annamiNaM deyaM, bho bhikkhU sabakAmiaM // 8 // ___ vyAkhyA-ye samarthAH samuddhattuM bhavAbdheriti gamyaM, 'sabakAmiaMti' sarvANi kAmyAnyabhilaSaNIyavastUni yatra tatkAmyaM, parasopetamityarthaH // 8 // evaM tenokto muniH kIdRg jAtaH, kiJca cakAretyAhas| mUlam-so tattha evaM paDisiddho, jAyageNa mahAmuNI / navi ruTTo navi tuTTho, uttimahagavesao // 9 // ___ vyAkhyA-sa jayaghoSayatiH tatra yajJapATake evaM pratiSiddho yAjakena vijayaghoSeNa nApi ruSTo nApi tuSTaH, kintu samatayaiva sthitaH / kimityAha-yata uttamArtho mokSastadveSako mokssaarthiityrthH-||9|| mUlam-nannaTaM pANaheuM vA, navi nivAhaNAya vA / tesiM vimokkhaNahAe, imaM vayaNamabbavI // 10 // vyAkhyA-na naiva annArtha pAnahetuM vA, nApi nirvAhaNAya vA vastrAdinA yApanArtha vA Atmana iti gamyaM / kimartha tItyAha- teSAM yAjJikAnAM vimokSaNArtha idaM vacanamabravIt // 10 // kiM tadityAha mUlam-navi jANasi veamuhaM, navi jaNNANa jaM muhN| nakkhattANa muhaM jaM ca, jaM ca dhammANa vA muhaM // 11 // vyAkhyA-nApi naiva jAnAsi vedAnAM mukhamiva mukhaM vedamukhaM, yadvedeSu pradhAnaM / nApi naiva yajJAnAM yanmukhamu UTR-3
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 139 // paJcaviMzamadhyayanam pAyaH / nakSatrANAM mukhaM pradhAnaM yaca, yacca dharmANAM vA mukhamupAyaH / anena tasya vedayajJajyotirddhanibhijJatvamuktam // 11 // atha pAtrAvijJatvamAhamUlam-je samatthA samuddhatuM, paraM appANameva yona te tumaM viANAsi, aha jANAsi to bhaNa // 12 // vyAkhyA-spaSTametat // 12 // evaM muninoktaH sa kiM cakAretyAhamUlam-tassakkhevapamukkhaM ca, acayaMto tahiM dio|spriso paMjalI houM, pucchaI taM mahAmuNiM // 13 // vyAkhyA-tasya yaterAkSepasva praznasya pramokSaH prativacanaM, caH pUraNe, dAtumiti zeSaH 'acayaMtotti' azaknuvan tasmin yajJe dvijaH saparSatsabhAnvitaHprAalirbhUtvA pRcchati taM mahAmunim // 13 // kimityAhamUlam-veANaM ca muhaM bahi, bRhi jaNNANa jaM muhaM / nakkhattANa muhaM brUhi, brUhi dhammANa jaM muhaM // 14 // | mUlam-je samatthA samuddhatuM, paraM appANameva ya / eyaM me saMsayaM savaM, sAhU kahasu pucchio||15|| ___ vyAkhyA-[spaSTe navaram ] 'saMsayaMti' saMzayaviSayaM vedamukhAdIti sUtradazakArthaH // 14 // // 15 // munirAha-- mUlam-agnihottamuhA veA, jaNNahI veasAM muhaM / nakkhattANa muhaM caMdo, dhammANaM kAsavo muhaM 16 vyAkhyA-agnihotraM agnikArikA, sA ceha "karmendhanaM samAzritya, dRDhA sadbhAvanAhutiH // dharmadhyAnAminA UTR-3
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 140 // 15 18 21 24 kAryA, dIkSitenAgnikArikA // 1 // " ityAdirUpA gRhyate, tadeva mukhaM pradhAnaM yeSAM te agnihotramukhA vedAH // vedAnAM hi dana iva navanItamAraNyakaM pradhAnaM, tatra ca "satyaM tapazca santoSaH, kSamA cAritramArjavam // zraddhA dhRtirahiMsA ca, saMvarazca tathAparaH // 17 // " iti dazaprakAra eva dharmaH proce / tadanusAri coktarUpamevAgnihotramiti / tathA yajJo bhAvayajJaH saMyamarUpastadarthI vedasAM yAgAnAM mukhamupAyaH, yajJA hi satyeva yajJArthini pravarttante / nakSatrANAM mukhaM pradhAnaM candraH / dharmANAM kAzyapo yugAdidevo mukhamupAyastasyaiva prathamatastatprarUpakatvAt // 16 // kAzyapasyaiva mAhAtmyaprakAzanena dharmamukhatvaM samarthayitumAha- mUlam - jar3A caMdaM gahAIA, ciTThati paMjalIuDA / vaMdamANA narmasaMtA, uttamaM maNahAriNo // 17 // vyAkhyA--yathA candraM grahAdikAH 'paMjaliuDatti' kRtaprAJjalayaH vandamAnAH stuvanto namasyanto namaskurvantaH uttamaM pradhAnaM yathA syAt tathA manohAriNo'tivinItatayA cittAkSepakAriNastiSThantIti sambandhaH, tathaiva vRSabhamapi bhagavantaM devendramukhyA ityupaskAraH // 17 // anena praznacatuSkottaramuktaM, paJcamapraznamadhikRtyAha-- mUlam -- ajANagA jaNNavAI, vijjA mAhaNasaMpayA / gUDhA sajjhAyatavasA, bhAsachannA ivaggaNo // 18 // vyAkhyA -- 'ajANagatti' ajJAH ke te 1 yajJavAdino ye tava pAtratvenAbhimatAH, kAsAmajJA ityAha- 'vijA paJcaviMza madhyayanam. (25) gA 17-18 UTR-3
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 141 // paJcaviMzamadhyayanam gA19-20 AM mAhaNasaMpayatti' vidyAtrAhmaNasampadA, tatra vidyA AraNyakabrahmANDapurANAdidharmazAstrarUpAstA eva brAmaNasampado vidyAbrAhmaNasampadaH / tAtvikabrAhmaNAnAM hi niSkiJcanatayA vidyA eva sampadaH syuH tadvijJatve ca kathamamI bRhadAraNyakAdiproktaM dazavidhadharma vidanto'pi yajJameva kuryuriti ? tathA gUDhA bahiH saMvaravantaH, kena hetunA ? khAdhyAyatapasA vedAdhyayanopavAsAdinA / ata eva 'bhAsachannA ivaggiNotti' bhasmanchannA agmaya iva / yathA hi te bahirupazamabhAja ivAbhAnti, antaH punarjAjvalyamAnA eva / evametepyantaHkaSAyavattayA jvalitA eva syurevaM ca bhavadabhimatabrAhmaNAnAM khaparoddharaNakSamatvaM durApAstamevetyarthaH // 18 // kastarhi bhavanmate brAhmaNo yaH pAtramityAha- . mUlam-joloe baMbhaNo vutto, aggI vA mahiojahA / sayA kusalasaMdiTraM,taM vayaM bUma mAhaNaM // 19 // ___vyAkhyA-yo loke brAhmaNa uktaH kuzalairiti gamyate, 'aggI vA mahio jahatti' vA pUraNe, yathetibhinnakramastato yathAniyattadornityAbhisambandhAt tathA mahitaH pUjitaH san , sadAkuzalaiH tattvajJaiH sandiSTaM kathitaM kuzalasandiSTaM taM vayaM brUmo brAhmaNam // 19 // ita uttarasUtraiH kuzalasandiSTabAmaNakharUpamAhamUlam-jo na sajjai AgaMtuM, pavayaMto na soai / ramae ajavayaNaMmi, taM vayaM bUma mAhaNaM // 20 // ___ vyAkhyA-yo na sajati nAbhiSvaGgaM karoti AgantuM prAptuM khajanAdisthAnamiti gamyate, Agatya ca pravrajan tata eva sthAnAntaraM gacchanna zocati, yathAhaM kathamenaM vinA sthAsyAmIti ? ata eva ramate Aryavacane tIrthakRdvacasi // 20 // Ta.80 UTR-3
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 142 // paJcaviMzamadhyayanam. (25) gA 21-26 mUlam-jAyarUvaM jahAmaDheM, niddhaMtamalapAvagaM / rAgaddosabhayAiaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 21 // vyAkhyA-jAtarUpaM svarNa yathA AmRSTaM tejaHprakarSArtha manaHzilAdinA parAmRSTaM, anenA'sya bAhyo guNa uktaH / 'niddhatamalapAvagaMti' prAkRtatvAt pAvakenAgninA nirmAtaM dagdhaM malaM kiTaM yasya tatpAvakanirmAtamalaM, anena cAntarastato jAtarUpavadbAhyAntaraguNAnvitaH / ata eva rAgadveSabhayAtItazca yastaM vayaM brUmo brAhmaNam // 21 // mUlam-tase pANe viANittA, saMgaheNa ythaavre| jo na hiMsai tiviheNaM, taM vayaM brama maahnnN||22|| __ vyAkhyA-trasaprANino vijJAya saGgraheNa saMkSepeNa cazabdAdvistareNa ca tathA sthAvarAn yo na hinasti trividhena yogeneti gamyate // 22 // mUlam-kohA vA jai vA hAsA, lohA vA jai vA bhayA |musN na vayaI jo u, taM vayaM bUma mAhaNaM23 cittamaMtamacittaM vA, appaM vA jai vA bahuM / na giNhai adattaM jo, taM vayaM bUma mAhaNaM // 24 // ___ vyAkhyA-[spaSTe navaram ] cittavadvipadAdi, acitta suvarNAdi // 23 // 24 // - mUlam-divamANusatericchaM, jo na sevai mehuNaM / maNasA kAya vakkeNaM, taM vayaM brUma mAhaNaM // 25 // jahA paumaM jale jAyaM, novalippai vAriNA / evaM alittaM kAmehiM, taM vayaM brama mAhaNaM // 26 // UTR-3
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ pi yasa varSa bhayo mani uttarAdhyayana // 143 // paJcaviMzamadhyayanam. gA 27-29 vyAkhyA-yathA padma jale jAtaM nopalipyate vAriNA, evaM padmavadalipsaH kAmaistajAto'pi yastaM vayaM brUmo brAhmaNam // 25 // 26 // itthaM mUlaguNaistamuktvA uttaraguNaistamAhamUlam-aloluaM muhAjIvI, aNagAraM akiMcaNaM asaMsattaM gihatthesu, taM vayaM bUma mAhaNaM // 27 // vyAkhyA-alolupaM AhArAdAvalampaTaM 'muhAjIvitti' mudhAjIvinaM ajJAtoJchavRttiM, na tu bheSajamantrAdyupadezakRtAjIvikaM / asaMsaktamasambaddhaM gRhasthaiH pUrvasaMstutapazcAtsaMstutaiH // 27 // . mUlama-jahittA pUvasaMjogaM, nAtisaMge a baMdhave / jo na sajjai eesu, taM vayaM brUma mAhaNaM // 28 // ___ vyAkhyA-hitvA tyaktvA pUrvasaMyogaM mAtrAdisambandhaM, jJAtisaGgAn khasrAdisambandhAn, casya bhinnakramatvAdvAndhavAMzca yo na sajati na bhUyo rajyate eteSu // 28 // atha vedAdhyayanaM yajanaM ca trAyakamiti tadyogAdeva brAhmaNo na tu tvadukta ityAzaMkyAhamUlam-pasubaMdhA savaveA, jaTTaM ca pAvakammuNA na taM tAyaMti dussIlaM, kammANi balavaMtiha // 29 // ___ vyAkhyA-pazUnAM bandho vinAzAya niyamanaM yarhetubhiste pazubandhAH sarvavedA RgvedAdayaH, 'jaTuM catti' iSTaM yajanaM, | caH samuccaye, pApakarmaNA pApahetupazuvadhAdyanuSThAnenana taM yaSTAraM trAyante duzzIlaM durAcAraM bhavAditi gamyate, yataH karmANi balavanti durgatinayanaM prati samarthAni iha vedAdhyayane yajane ca jAyante, pazuvadhAdipravartakatayA tayoH UTR-3
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 144 // paJcabiMzamadhyayanam. gA30-32 karmabalavarddhakatvAditi bhAvaH / tato nAnayoryogAt brAhmaNaH syAkintu pUrvoktaguNayukta eveti tattvam // 29 // anyacca mUlam-navi muMDieNa samaNo, na OMkAreNa bNbhnno| na muNIrapaNavAseNaM, kusacIreNa na taavso||30|| vyAkhyA-na naiva, apiH pUtoM, muNDitena zramaNo nirgrantho bhavatIti zeSaH / na 'OMkAreNatti' OMbhUrbhuvaHkharityAdinA brAhmaNaH, na muniraraNyavAsena, kuzo darbhavizeSastanmayaM cIraM kuzacIraM valkalopalakSaNamidaM tena na taapsH||30|| tarhi kathamete bhavantItyAhamUlam-samayAe samaNo hoi, baMbhacereNa bNbhnno| nANeNa ya muNI hoI, taveNaM hoi tAvaso // 31 // ___ vyAkhyA-[spaSTA] tathA // 31 // mUlam-kammuNA baMbhaNo hoi, kammuNA hoi khttio| kammuNA vaiso hoi, suddo havai kmmunnaa||32|| ___ vyAkhyA-karmaNA kriyayA brAhmaNo bhavati, yaduktaM-"kSamA dAnaM damo dhyAnaM, satyaM zaucaM dhRtighRNA / jJAnaM vijJAnamAstikya-metadrAhmaNalakSaNam // 1 // " tathA karmaNA kSatatrANalakSaNena bhavati kSatriyaH, vaizyaH karmaNA kRSipAzupAlyAdinA bhavati, zUdro bhavati karmaNA zocanahetupraiSAdisampAdanarUpeNa / karmanAnAtvAbhAve hi brAhmaNAdivyapadezAnAmabhAva eveti / brAhmaNAvasare ca yaccheSAbhidhAnaM tadyAptidarzanArtham // 32 // kimidaM svabuddhyaivocyata ityAha 1 "OM bhUrbhuvaHkhastat saviturvareNyaM bhargo devasya dhImahi dhiyo yo naH pracodayAt " // // 476 // UTR-3
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcaviMza. madhyayanam, gA33-37 uttarAdhyayana * mUlam-ee pAukare buddhe, jehiM, hoi siNAyao / savasaMgaviNimukaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 33 // // 145 // ___ vyAkhyA-tAnanantaroktAn ahiMsAdIn arthAnprAdurakArSIt prakaTitavAn buddhaH sarvajJo yairbhavati snAtakaH kevalI, tatazca pratyAsannamuktitayA sarvakarmavinimuktamiva sarvakarmavinimuktaM taM snAtakaM vayaM brUmo brAhmaNam // 33 // mUlam-evaM guNasamAuttA, je bhavaMti diuttmaa| te samatthA u uddhattaM, paraM appANameva ya // 34 // vyAkhyA-evaM guNairahiMsAdyaiH samAyuktA ye bhavanti dvijottamAH te samarthAH, tuH pUraNe / ityekonaviMzati sUtrArthaH // 34 // ityudIyovasthito muniH, tatazcamUlama-evaM tu saMsaye chinne, vijayaghose amAhaNe / samudAya tao taM tu, jayaghosaM mahAmuNiM // 35 // ___ vyAkhyA-evamuktanItyA, tukyAntaropanyAse, saMzaye chinne sati vijayaghoSazcaH pUraNe brAhmaNaH, 'samudAyatti' samAdAya samyak gRhItvA mamAsau sodaro bhavati ityupalakSyetyarthaH, tataH saMzayacchedAnantaraM taM, tuH pUraNe, jayaghoSamahAmunim // 35 // kiM cakAretyAhamUlam-tuTTe a vijayaghose, iNamudAha kayaMjalI / mAhaNattaM jahAbhUaM, suTTa me uvdNsiaN||36|| ___vyAkhyA-'iNamudAhutti' idamudAhRtavAnuvAcetyarthaH, 'jahAbhUaMti' yathAbhUtaM yathAsthitam // 36 // mUlam-tubbhe jaiA japaNANaM, tubbhe veaviU viU / joisaMgaviU tubbhe, tubbhe dhammANa pAragA 37 UTR-3
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 146 // paJcaviMzamadhyayanam. (25) gA 38-41 ___ vyAkhyA-'jaiatti' yaSTAraH yUyaM vedavido he vidaH ! he yathAsthitatattvajJAH ! // 37 // mUlam-tumbhe samatthA uddhattuM, paraM appANameva yAtamaNuggahaM karehA, bhikkheNaM bhikkhauttamA // 38 // vyAkhyA-'tamaNuggahaMti' tattasmAt anugrahaM kurutAsmAkaM 'bhikkheNaMti' bhaikSyeNa bhikSAgrahaNena he bhikSattama ! iti sUtracatuSkArthaH // 38 // evaM dvijenokte munirAha mUlam-na kajaM maja bhikkheNaM, khippaM nikkhamasU diaa| mA bhamihisi bhayAvatte, ghore saMsArasAgare // 39 // vyAkhyA-na kArya mama bhaikSyeNa kintu kSipraM niSkAma pravraja he dvija ! mA bhramIH bhayAni ihalokabhayAdIni AvartA iva AvatoM yasmin sa tathA tasmin ghore saMsArasAgare // 39 // mUlam-uvaleo hoi bhogesu, abhogI novalippai / bhogI bhamai saMsAre, abhogI vippamuccai // 40 // byAkhyA--upalepaH karmopacayarUpo bhavati bhogeSu bhujyamAneSviti zeSaH, abhogI nopalipyate karmaNeti zeSaH, tatazca bhogItyAdi spaSTam // 40 // bhoginAmupalepamanyeSAM ca tadabhAvaM dRSTAntadvAreNAha mUlam-ullo sukko a do chUDhA, golayA mhiaamyaa| dovi AvaDiA kuDDe, jo ullo so'ttha laggai // 41 // UTR-3
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42-44 uttarAdhyayana vyAkhyA-ArdraH zuSkazca dvau kSiptau golako mRttikAmayau, dvAvapyApatitau prAptau kuDye bhittau, yaH ArdraH pnycviNsh||147|| 'atyatti' anayormadhye lagati zliSyati // 41 // dArTAntikayojanAmAha madhyayanam. mUlam-evaM laggati dummehA, je narA kaamlaalsaa| virattA u na laggati, jahA sukke u golae // 42 // vyAkhyA-'laggati' zliSyanti saMsAra iti zeSaH, iti sUtracatuSkArthaH // 42 // evamukto yatsa cakre tadAhamUlam-evaM so vijayaghoso, jayaghosassa aMtie / aNagArassa nikkhaMto, dhamma soccA aNuttaraM 43 ___ vyAkhyA-atra evamanena prakAreNa dharma zrutveti yojyam // 43 // athAdhyanArthamupasaMharannanayorniSkramaNaphalamAhamUlam-khavittA pUvakammAiM, saMjameNa taveNa y| jayaghosavijayaghosA, siddhiM pattA aNuttaraMti bemi 44 vyAkhyA-spaSTam // 44 // | yaatryaayvaadvumaayi ST iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya-ni 4 zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau paJcaviMzamadhyayanaM sampUrNam // 25 // plm MAS UTR-3
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 148 // " sUriM zrIvijayAnandaM, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM vande sadguNalabdhaye // 1 // " paMcaviMzamadhyayanaM sampUrNam // 25 // $8586358SCUSSTSEI " vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA sa dadAtu sadA sukham / / 1 / / " UTR-3
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 149 // // atha SaDviMzamadhyayanam // pazimadhyayanam, gA1-3 ||AUM||uktN paJcaviMzamadhyayanaM atha sAmAcArIsaMzaM SaDiMzamArabhyate asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane brahmaguNA uktAH te ca yatereva syuH, tena cAvazyaM sAmAcArI samAcaraNIyA, sA cAsminnucyata ityevaM sambandhasyAsvedamAdisUtrammUlam-sAmAyArI pavakkhAmi, savvadukkhavimokkhaNi aMcarittANa niggaMthA, tiNNA saMsArasAgaraM // 1 // vyAkhyA-sAmAcArI sAdhujanakarttavyarUpAM 'jaM carittA Natti' yAM caritvA''sevya 'tiNNatti' tIrNAH, upalakSaNatvAttaranti tariSyanti ceti sUtrAvayavArthaH, zeSaM spaSTamevamagre'pi jJeyam // 1 // yathApratijJAtamAha mUlam-paDhamA AvassiA nAma 1, biiA ya nisIhiA 2 // ApucchaNA ya taiA 3, cautthI paDipucchaNA 4 // 2 // paMcamA chaMdaNA nAmaM 5, icchAkAro a chahao 6 // sattamo micchakAro u 7, taha kAro a 8 aTThamo // 3 // UTR-3
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 150 // 12 15 18 21 abhUdvANaM navamaM 9, dasamA uvasaMpayA 10 // esA dasaMgA sAhUNaM, sAmAyArI paveiA // 4 // vyAkhyA--vratAdArabhya vinA kAraNaM guroravagrahe na stheyamAzAtanAzaGkAtaH, kintu tato nirgantavyaM, na cAvazyaka vinA nirgamanamiti prathamA''vazyakI // 1 // nirgatya cAvasthAnasthAne naiSedhikI gamanAdiniSedharUpA kAryeti tadanu naiSedhikI // 2 // tatra ca tiSThatA bhikSATanAdikAryotpattau gurUnApRcchyaiva pravarttitavyamiti tadanantaramA''pracchanA // 3 // tasyAM ca kRtAyAM guruniyuktenA'pi pravRttikAle punaH praSTavyA eva guravaH iti tatpRSThataH pratipracchanA // 4 // kRtvA ca bhikSATanaM nAtmambhariNA bhAvyaM, kintu zeSamunInAM nimantraNArUpA chandanA kAryeti tadanu chandanA // 5 // tatrApi icchAkAra eva prayoktavya iti tadanu saH // 6 // itthaM kriyamANe'pi kathaJcidaticArasambhave mithyAduSkRtaM kAryamiti tadanu mithyAkAram // 7 // mahati cAparAdhe gurorAlocite guruvacanaM tatheti svIkAryamiti tatpRSThatastathAkAraH // 8 // tatheti svIkRtya ca sarvakRtyeSUdyamaH kArya iti tadanu abhyutthAnam // 9 // udyamavatA ca jJAnAdyarthaM gaNAntare'pi gatvopasampadbAhyeti tadanu upasampadukteti sUtratrayArthaH // 4 // enAmeva viSaya - vibhAgenopadarzayitumAha mUlam --gamaNe AvassiaM kujjA, ThANe kujjA NisIhiaM / ApucchaNA sayaM karaNe, parakaraNe paDipucchaNA patriMzamadhyayanam. (26) gA 4-5 UTR-3
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 15 // SaDviMzamadhyayanam. gA6 vyAkhyA-gamane tathAvidhahetunA bahinissaraNe, AvazyakeSu avazyakarttavyavyApAreSu bhavA AvazyakI tAM kuryAt / sthAne upAzrayAdau pravizanniti zeSaH, kuryAnnaiSedhikI gmnaadinissedhruupaaN| ApracchanA idamahaM kuryAM na vetyAdirUpAM, svayamAtmanaH karaNaM kasyApi kAryasya nirvarttanaM svayaM karaNaM tasminkAryeti zeSaH / tathA parakaraNe'nyakAryavidhAne pratipracchanA, guruniyukto'pi hi punaH pravRttikAle pRcchatyeva guruM / iha ca vakRtyaparakRtyayorupalakSaNatvAtsAmAnyena khaparakhambandhiSu sarvakAryeSvapi prathamato gurUNAM pracchanamApRcchA, guruniyuktenApi pravRttikAle bhUyastatpracchanaM pratipRccheti jJeyaM / Aha ca niyuktikRt-"ApucchaNA u kaje puvaniutteNa hoi paDipucchatti" // 5 // mUlam-chaMdaNA dabajAeNaM, icchAkAro asaarnne| micchAkAroa niMdAe, tahakAro paDissue // 6 // vyAkhyA-chandanA zeSamuninimantraNA dravyajAtena dravyavizeSeNa pUrvagRhIteneti gamyate, uktaM ca "puSagahieNa | chNdnntti"| icchayA khAbhiprAyeNa na tu balAtkAreNa karaNaM tattatkAryanivarttanamicchAkAraH, sAraNe AtmanaH parasya vA kRtyaM prati pravarttane / tatrAtmasAraNe yathA 'icchAkAreNa yuSmaccikIrSitamidaM kArya karomIti, anyasAraNe va yathA 'mama pAtralepAdikAryamicchAkAreNa kuruteti' / mithyAkaraNaM mithyA idamiti pratipattimithyAkAraH, sa cAtmano nindAyAM / vitathAcaraNe dhigidaM mithyA mayA kRtamityAdirUpAyAM / tathAkAra idamitthamevetyabhyupagamaH, pratizrute pratizravaNe garau vAcanAdikaM prayacchatyevamevedamityaGgIkArarUpe // 6 // UTR-3
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 152 // pazimadhyayanam. (26) gA 7.9 mUlam-abbhuTTANaM gurupUA, acchaNe uvsNpyaa| evaM dupaMcasaMjuttA, sAmAyArI paveiA // 7 // vyAkhyA-abhItyAbhimukhyenotthAnaM abhyutthAnaM udyamaH 'gurupUatti' ArSatvAdgurupUjAyAM gauravArhANAmAcAryaglAnAdInAM yathocitAhArAdisampAdanarUpAyAM / iha ca sAmAnyAbhidhAnepi abhyutthAnaM nimantraNArUpameva prAvaM, ata eva niyuktikRtA asya sthAne nimantraNaivoktA "chaMdaNA ya nimNtnntti"| tathA 'acchaNetti' avasthAne prakramAdaparAcAryAdeH samIpe, upasampadiyantaM kAlaM yuSmatpArthe mayA vasitavyamityevaMrUpA, kAryeti sarvatrApi shessH| evamuktanItyA 'dupaMcasaMjuttatti' dvipaJcakasaMyuktA dazasaMkhyAyutA sAmAcArI praveditA kathiteti sUtratrayArthaH // 7 // evaM dazavidhAM sAmAcArImudIryoghasAmAcArImAhamUlam -puvillaMmi caubbhAge, AiccaMmi samuhie / bhaMDagaM paDilehitA, vaMdittA ya tao guruM // 8 // pucchijjA paMjalIuDo, kiM kAyavaM mae ih| icchaM nioiuM bhaMte, veAvacce va sajjhAe // 9 // vyAkhyA-pUrvasmiMzcaturbhAge nabhasa iti zeSaH, Aditye samutthite samudgate prApta ityarthaH / atra hi kiJcidUno'pi caturbhAgazcaturbhAga uktastato'yamarthaH / buddhyA nabhazcaturdA vibhajyate, tatra pUrvadikasambaddhakiJcidUnanabhazcaturbhAge yadA''dityaH sameti tadA, pAdonapauruSyAmityarthaH / bhANDameva bhANDakaM patagRhAdhupakaraNaM pratilikhya vanditvA ca UTR-3
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 153 // SaDviMzamadhyayanam. gA10-11 // evaM pRSTvA yatkAya tavAosajjhAe vA ni zarIrazramamavicintyava tataH pratilekhanAnantaraM guruM AcAryAdikam // 8 // 'pucchejatti' pRcchet prA.lipuTo bhAlasthalayojitakarasampuTaH kiM karttavyaM mayA ? ihAsmin samaya iti gamyate etadeva vyanakti, 'icchaMti' icchAmi 'nioiuMti' antarbhUtaNigarthatvAnniyojayituM pravartayituM yuSmAbhirAtmAnamiti zeSaH, he bhadanta ! vaiyAvRttye glAnAdisambandhini khAdhyAye vA vAcanAdau // 9 // evaM pRSTvA yatkArya tadAhamUlam-veAvacce niutteNaM, kAyakvaM agilaayo| sajjhAe vA niutteNaM, sbdukkhvimokkhnne||10|| ___ vyAkhyA-vaiyAvRttye niyuktena kartavyaM prakramAdvaiyAvRttyaM, 'agilAyaotti" aglAnyaiva zarIrazramamavicintyaiva / khAdhyAye vA niyuktena sarvaduHkhavimokSaNe khAdhyAyopyaglAnyaiva kArya iti gamyamiti sUtratrayArthaH // 10 // evaM | sakalaughasAmAcArImUlatvAtpratilekhanAyAstatkAlaM sadA vidheyatvAdgurupAratantryaM cAbhidhAyautsargikaM dinakRtyamAha mUlam-divasassa cauro bhAe, kujjA bhikkhU viakkhnno| tao uttaraguNe kujjA, diNabhAgesu causu vi // 11 // vyAkhyA-'taotti' tatazcaturbhAgakaraNAnantaraM uttaraguNAt khAdhyAyAdIn kuryAt // 11 // kathamityAha-- mUlam-paDhamaM porisi sajjhAyaM, biiaMjhANaM jhiaayi| taiAe goarakAlaM, puNo cautthie sajjhAyaM vyAkhyA--prathamAM pauruSI khAdhyAyaM vAcanAdikaM kuryAditi zeSaH, dvitIyAyAM dhyAnaM dhyAyet, dhAtUnAmane UTR-3
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 154 // kArthatvAt kuryAt , dhyAnaM cehArthapauruSItvAdasyA arthaviSaye eva maansaadivyaapaarnnbhujyte| tRtIyAyAM bhikSAcaryA- pazimupalakSaNatvAdbhojanabahirgamanAdi / caturthI punaH khAdhyAyaM, ihApi pratilekhanAdikamupalakSaNAdAyamiti // 12 // madhyayanam. yaduktaM prathamA pauruSImityAdi, tajjJAnArthamAha (26) gA 12-15 mUlam-AsADhe mAse dupayA, pose mAse cuppyaa| cittAsoesu mAsesu, tipayA havai porisI // 13 // ___ vyAkhyA-'duppayatti' yadA puruSAderUddhasthitasya dakSiNakarNanivezitataraNimaNDalasya ASADhapUrNimAdine jAnucchAyA dvipadA syAttadA pauruSI, evaM sarvatrApIti // 13 // idaM ca pauruSImAnamASADhAdipUrNimAsu jJeyaM, tadanu tu vRddhihAnI evammUlam-aMgulaM sattaratteNaM, paMkkheNaM tu duaMgulaM / vaDDae hAyae Avi, mAseNaM cauraMgulaM // 14 // ___ vyAkhyA--aGgulaM saptarAtreNeti dinAvinAbhAvitvAdrAtrINAM saptAhorAtreNa varddhate dakSiNAyane, hIyate uttarAyaNe / iha ca saptarAtreNetyatra sArddhaneti zeSo draSTavyaH, pakSaNAGguladvayavRddheruktatvAt / anyaca keSucinmAseSu dinacaturdazakenA'pi pakSaH sambhavati, tatra ca saptarAtreNApyaGgulavRddhihAnyA na doSaH // 14 // keSu punAseSu caturdazabhidinaiH || // 48 pakSa ityAha-- mUlam-AsADhabahulapakkhe, bhaddavae kattie apose a|phggunn-visaahesu a, nAyavA omarattAo 15 zA UTR-3
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 155 // SaDviMzamadhyayanam. gA 16-18 vyAkhyA-'omatti' avamA nyUnA ekeneti zeSaH, 'rattatti' upalakSaNatvAdahorAtrAH / evaM ca ekaikadinApahAre dinacaturdazakenaiva kRSNapakSa eteSu mAseSviti bhAvaH // 15 // evaM pauruSIjJAnopAyamabhidhAya pUrvamuktAyAH pAdonapauruSyA jJAnopAyamAha mUlam-jeTTAmUle AsADha-sAvaNe, chahiM aMgulehiM paDilehA / aTTahiM bIatiammi, taie dasa ahahiM cautthe // 16 // vyAkhyA-jyeSThAmUle jyeSThe ASADhazrAvaNe ca SabhiraGgulaiH pratyahaM pUrvoktapauriSImAne prakSiptairiti gamyaM, pratilekhA-pAtrapratilekhanAkAlaH / aSTabhiraGgalairdvitIyatrike, bhAdrapadAzvinakArtikarUpe / tathA tRtIye trike mArgazIrSapauSamAdharUpe, 'dasatti' dazabhiraGgulaiH / aSTabhizcaturthe trike, phAlgunacaitravaizAkharUpe / iti sUtraSaTkArthaH // 16 // itthaM dinakRtyamuktvA rAtrau yadvidheyaM tadAhamUlam-ratipi caurobhAe, bhikkhU kujjA viakkhnno|to uttaraguNe kujA, rAIbhAgesu cusuvi||17|| vyAkhyA-tipitti' rAtrimapi na kevalaM dinamityapizabdArthaH // 17 // mUlam-paDhamaM porisi sajjhAyaM, biiaM jhANaM jhiAyai / taiAe nidamokkhaM tu, cautthIe bhujjovi sajjhAyaM // 18 // UTR-3
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 156 // pazimadhyayanam. gA 19-20 vyAkhyA-'biiaMti' dvitIyAyAM dhyAnaM dharmadhyAnaM, tRtIyAyAM nidrAyAH pUrvaruddhAyA mokSo mutkalanaM nidrAmokSaH taM kuryAt , vRSabhApekSaM caitat , sAmastyena tu prathamacaramayAmajAgaraNameva / tathA cAgama-"satve'vi paDhamajAma, doNNi u vasahANa AimA jAmA / taio hoi gurUNaM, cautthao hoi sorsi" iti // 18 // atha rAtribhAgacatuSkajJAnopAyabhupadarzayan samastayatikRtyamAhamUlam-jaM nei jayArattiM, nakkhattaM tammi nhcumbhaae|sNptte viramijjA, sajjhAya paosakAlaMmi 19 ___ vyAkhyA-yannayati prApayati samAptimiti gamyate, yadA rAtri kSapAM nakSatraM, yasmin dine yasminnakSatre'stamite rAtriparyanto bhavatItibhAvaH / taca nakSatraM ravinakSatrAt prAyazcaturdazaM bhavatIti vRddhAH / tasminnakSatre namazcaturbhAge | samprApte viramet nivarteta, 'sajjhAyatti' svAdhyAyAtpradoSakAle rAtrimukhe prArabdhAditi zeSaH // 19 // mUlam tammeva ya nakkhatte, gayaNa caubbhAgasAvase sNmi| verattiaMpi kAlaM, paDilehittA muNI kujjA 20 vyAkhyA-tasminneva nakSatre prakramAtprApte 'gayaNatti' gagane, kIdRze ? caturbhAgena gantavyena sAvazeSaM caturbhAgasAvazeSa tasmin , vairAtrikaM tRtIyaM, apizabdAnnijanijasamaye prAdoSikAdikaM ca kAlaM, 'paDilehittatti' pratyupekSya pratijAgarya muniH kuryAt , karoteH sarvadhAtvarthavyAsatvAdgRhIyAt / iha ca prathamAdiSu nabhazcaturbhAgeSu samprApte UTR-3
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 157 // paTviMza. madhyayanama, gA 21-23 rAtrisamApake nakSatre rAtreH prathamAdyAH praharA iti sAmarthyAduktaM bhavatIti sUtracatuSkArthaH // 20 // itthaM sAmAnyena dinanizAkRtyamupadarya punarvizeSAttadeva darzayannAdau dinakRtyaM sArddhasaptadazasUtrairAhamUlam-pubillaMmi caubhAge, paDilehittANa bhNddgN| guruM vaMdittu sajjhAyaM, kujjA dukkhvimokkhnnN||21|| vyAkhyA-pUrvasmiMzcaturbhAge prathamapauruSIlakSaNe prakramAdinasya khAdhyAyaM kuryAditiyogaH, kiM kRtvetyAha-pratyupekSya bhANDakaM varSAkalpAdikamupachi sUryodayasamaye iti zeSaH // 21 // mUlam-porisIe caubbhAge, vaMdittANa tao guruN| apaDikkamittA kAlassa, bhAyaNaM paDilehae // 22 // vyAkhyA-pauruSyAzcaturbhAge avaziSyamANa iti zeSaH, tataH pAdonapauruSyAmityarthaH / apratikramya kAlasya, caturthapauruSyAmapi khAdhyAyasya vidhAsyamAnatvAt, kAlapratikramaNaM ca khAdhyAyasamAptau syAdityapratikramyetyuktam // 22 // pratilekhanAvidhimAhamUlam-muhapottiaMpaDilehitA, paDilehijja gocchagaM / gocchagalaiaMgulio, vatthAI paDilehae // 23 // __ vyAkhyA-mukhavastrikA pratilikhya pratilekhayet 'gocchagaM' pAtrakoparivarti upakaraNaM, tatazca 'gocchagalai aMguliotti' prAkRtatvAdamulibhiAto gRhIto gocchako yena so'GgulilAtagocchakaH, vastrANi paTalakarUpANi pratilekhayet prastAvAtpramArjayedityarthaH // 23 // itthaM tathAsthitAnyeva paTalAni gocchakena pramRjya punaryakuryAttadAha UTR-3
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 158 // pazimadhyayanam. (26) gA 24-25 | mUlam-urdU thiraM aturiaM, puvaM tA vatthameva pddilehe|to biiyaM papphoDe, taiaMca puNo pamajijA // 24 // vyAkhyA-Uddha kAyato vastratazca, tatra kAyata utkuTuko vastratastu tiryaprasAritavastraH / sthiraM dRDhagrahaNena, atvaritaM adrutaM yathAbhavatyevaM pUrva prathamaM 'tA iti' tAvadvastraM paTalakarUpaM jAtAvekavacanaM / atra ca paTalakaprakramepi yadvastramiti sAmAnyazabdAbhidhAnaM tadvarSAkalpAdipratilekhanAyAmapyayameva vidhiriti khyApanArtha evazabdo bhinnakramastataH pratyupekSetaiva, ArataH paratazca nirIkSetaiva, na tu prasphoTayet / tatra ca yadi jantUn pazyati tato yatanayA'nyatra saGkamayati / 'to iti' tataH pratyupekSaNAnantaraM dvitIyamidaM kuryAt , kimityAha-yat zuddhaM sat prasphoTayet / tRtIyaM ca punaridaM kurthAt , pramRjyAt pratyupekSya prasphoTya ca hatagatAn prANinaH pramRjyAdityarthaH // 24 // kathaM punaH prasphoTayet pramRjyAdvetyAhamUlam-aNaccAviaM avaliyaM, aNANubaMdhiM amosaliM cev|chppurimaa nava khoDA, pANIpANivisohaNaM vyAkhyA-anartitaM, vastraM vapurvA yathA nartitaM na bhavati / avalitaM, yathA''tmano vastrasya ca valitaM moTanaM na syAt / ananubandhi, anubandhena nairantaryarUpeNa yuktamanubandhi, na tathA ananubandhi, ko'thoM ? lakSyamANavibhAgaM yathA bhavati tathA / 'amosalitti' sUtratvAdamarzavat, tiryagUrdhvamadho vA kuDyAdiparAmarzayuktaM yathA na syaattthaa| kimityAha-'chappurimatti' SaT pUrvAH, pUrva kriyamANatayA tiryakRtavastraprasphoTanAtmakAH kriyAvizeSA yeSAM te SaT UTR-3
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 159 // SaDviMzamadhyayanam. gA 26 pUrvaH / nava khoTakAH, prasphoTanarUpAH karttavyA iti zeSaH / pANau haste prANinAM kunthvAdInAM vizodhanaM prANivi.dhanaM, pAThAntare ca prANipramArjanaM prasphoTanatrikatrikottarakAlaM trikatrikasaMkhyaM karttavyam // 25 // pratilekhanAdoSatyAgArthamAha-- malam ArabhaDAsammadA, vajjeavA yamosalI tiaa| papphoDaNA cautthI, vikkhittA veiA chaTThA 26 _ vyAkhyA--'ArabhaDA' viparItakaraNaM, tvaritamanyAnyavastragrahaNarUpA vA / yaduktaM-"vitahakaraNamArabhaDA, turiaM vA annamannagahaNeNaMti" / saMmaInaM saMmardA, rUDhitvAt strIliGgatA, saMmardA nAma vastrAntakoNasaMvalenaM, upadhervA upari upavezanaM varjayitavyeti sarvatra yojyaM / caH prattauM, 'mosalitti' tiryagUmadho vA ghaTTanA, tRtIyA / prasphoTanA prakarSaNa reNuguNThitasyeva vastrasya sphoTanA caturthI / vikSepaNaM vikSiptA paJcamI, strItvaM prAgvat , sA ca pratyupekSitavastrasyApratyupekSite prakSepaNaM, pratyupekSyamANo vA vastrAJcalaM yadUrva kSipati / vedikA SaSThI, sA ca paJcavidhA / yadAhu:-"veiA paMcavihA paNattA, taMjahA-uDDaveiA 1 ahoveiA 2 tiriaveiA 3 duhao veiA 4 egao veiA 5 / tattha uhuveiA uvari jANugANaM hatthe kAUNa paDilehei 1 / ahoveiA aho jANugANaM hatthe kAUNa paDilehei 2 / tiriaveiA saMDAsayANaM majhe hatthe neUNa paDilehei 3 / ubhao veiA bAhANaM aMtare dovi 1 vastrAntakoNAnAM parasparamelanamiti dIpikAyAm // UTR-3
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 160 // 15 18 21 jANugA kAUNa paDilehei 4 / egao veiA egaM jANugaM bAhANamaMtare kAUNa paDileheitti 5 / " evamete SaD doSAH tyAjyAH // 26 // tathA mUlam -- pasiDhila - palaMba-lolA, egAmosA aNegarUvaghuNA / kuNai pamANi pamAyaM, saMkie gaNaNovagaM kujjA // 27 // vyAkhyA - prazithilaM nAma doSo yadadRDhamatiryagAyataM vA vastraM gRhyate, pralambo yadviSamagrahaNena pratyupekSyamANavastrakoNAnAM lambanaM / lolo yadbhUmau kare vA pratyupekSyamANavastrasya lolanamamISAM dvandvaH / ekAmarzanamekAmarzA, strItvaM prAgvat, madhye gRhItvA grahaNadezaM yAvadubhayato vastrasya yadekakAlamAkarSaNaM / anekarUpA saMkhyAtrayAtikrameNa yugapadakagrahaNena vA yA dhUnanA vastrakampanA sA'nekarUpadhUnanA / tathA karoti pramANe prasphoTanAdisaMkhyArUpe pramAdamanavadhAnaM / yaca zaGkite pramAdAtpramANaM prati zaGkotpattI gaNanAM karAGgulirekhAsparzanAdinA ekadvitrisaMkhyArUpA * vedikAyAH paJcabhedAH / UrddhavedikA 1 adhovedikA 2 tiryagUvedikA 3 ubhayavedikA 4 ekavedikA 5 / UrdhvavedikA sA yasyAM ubhayorjAnvorupari hastayo rakSaNam 1 / adhovedikA sA jAnvoradhaH pracuraM hastayo rakSaNam 2 / tiryagavedikA sA yasyAM tiryag hastau kRtvA pratilekhanam 3 / ubhayavedikA sA yasyAM ubhAbhyAM jAnubhyAM bAhye ubhayorhastayo rakSaNam 4 / ekavedikA sA yasyAM ekaM jAnu hastamadhye aparaM jAnu bAhye rakSyate 5 / iti dIpikAyAm // SaDviMza - madhyayanam. (26) gA 27 // 484 // UTR-3
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 161 // mupagacchatIti gaNanopagaM yathA bhavatyevaM prakramAtprasphoTanAdi kuryAtso'pi doSaH / sarvatra pUrvasUtrAdanuvartya varjanakriyA yojyA / evaM cAnantaroktadoSairyuktA sadoSA pratilekhanA tairviyuktA tu nirdoSetyarthAduktam // 27 // sAmprataM tvenAmeva bhaGgakadarzanadvAreNa sAkSAtsadoSAM nirdoSAM ca kiJcidvizeSato vaktumAha mUlam - aNUNAiritta paDilehA, avivaccAsA taheva ya / paDhamaM payaM pasatthaM, sesANi u appasatthA nni||28|| vyAkhyA - UnA cAsAvatiriktA ca UnAtiriktA, na tathA anUnAtiriktA, / iha ca nyUnatAdhikye prasphoTanA pramArjane, velAM cAzritya vaktavye / 'avivaccAsatti' avyatyAsA puruSopadhiviparyAsarahitA, kAryeti zeSaH / atra tribhirvizeSaNapadairaSTau bhaGgAH sUcitAsteSu ca kaH zuddhaH ko vA zuddhaH ? ityAha- prathamaM padaM AdyabhaGgakarUpamihaivopadarzitaM prazastaM, zeSANi tu saptA'prazastAni // 28 // nirdoSAmapyenAM kurvatA yattyAjyaM tatkAkvopadeSTumAhamUlam -- paDilehaNaM kuNato, miho kahaM kuNai jaNavaya-kahaM vA / dei va paccakkhANaM, vAei sayaM paDicchai vA // 29 // 1 gurvAde ratnAdhikasya copadhiM yathAkramaM na pratilekhayati, prAtaH sAyaM ca rajoharaNAdikamupadhiM vA yathoktasthAne na pratilekhayati, ityevaM puruSa vyatyaya upadhivyatyayazca / * sthApanA -''' - 1SS-SIS-IS-SS-151-5|| || evamaSTa bhaGgAH // patriMzamadhyayanam. gA 28-29 UTR-3
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 162 // SaDviMzamadhyayanam. gA 30-32 vyAkhyA--pratilekhanAM kurvan mithaH kathAM karoti, janapadakathAM vA, rUyAdikathopalakSaNametat , dadAti vA | pratyAkhyAnamanyasmai, vAcayati paraM, svayaM pratIcchati vA AlApAdikaM gRhNAti ya iti zeSaH // 29 // sa kimityAha mUlam-puDhavi AukkAe, teu vAU vaNassai tsaannN| paDilehaNApamatto, chaNhapi virAhao hoi||30|| __ vyAkhyA-'paDilaheNApamattotti' mithaH kathAdinA pratilekhanAyAM pramatto'navadhAnaH, SaNNAmapi virAdhako bhavati / kathamiti ceducyate-pramatto hi kumbhakArazAlAdau sthito jalabhRtaghaTAdikamapi praloThayet , tatastajalena mRdagnibIjakunthvAdayaH plAvyante, yatra cAgnistatrAvazyaM vAyuriti SaNNAmapi virAdhanA / tadevaM pratilekhanAkAle hiMsAhetutvAnmithaH kathAdIni tyAjyAni iti bhAvaH // 30 // mUlam-puDhavI-AUkAe, teuu-vaauu-vnnssitsaannN| paDilehaNA Autto,chaNhapi ArAhao hoi||31|| ___vyAkhyA-[pratilekhanAyAM AyuktaH sAvadhAno'pramAdI sAdhu pRthivyAdInAM SaNNAmapi kAyAnAM ArAdhako | bhavati // 31 // ] itthaM prathamapauruSIkRtyamuktaM, dvitIyapauruSIkRtyaM tu 'bIi jhANaM jhiAyai' ityanenoktameva, ubhayaM cedamavazyaM karttavyaM / atha tRtIyapauruSIkRtyamapi kimevamavazyaM kArya muta kAraNa evotpanne ? ityAzaGkApohArthamAhamUlam-taiAe porisIe, bhattapANaM gavesae / chaNhamannayarAgaMmi, kAraNammi samuTTie // 32 // 1 eSAgAthA "gha" saMjJakapustake na dRzyate / / UTR-3
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 163 // 12 vyAkhyA - spaSTaM navaramautsargikamevedaM tRtIyapauruSIbhaktapAnagaveSaNaM, anyathA hi sthavirakalpikAnAM yathAkAlameva bhaktAdigaveSaNaM / yadAhuH - "sai kAle care bhikkhU, kujjA purisakAriaM // alAbhutti na soijjA, tavutti ahiAsae 1 tti" / chaNhamityAdi - SaNNAmanyatarasmin kAraNe samupasthite, na tu kAraNaM vineti bhAvaH // 32 // kAraNaSaTkamevAha mUlam - aNa - Avacce, iriaTThAe a sNjmtttthaae| taha pANavattiAe, chaTThaM puNa dhammaciMtA // 33 // vyAkhyA-'veaNatti' vedanAzabdasyopalakSaNatvAt kSutpipAsAvedanAcchedanArthaM 1 / 'veAvacetti' kSudhAdibAdhito vaiyAvRttyaM karttuM kSamo na syAditi vaiyAvRttyAya 2 / tathA IryAsamitiH sevArthastasmai, caH samuccaye, kSuttRSAkulasya hi cakSurthyAmapazyato'sau duSkareti 3 / tathA saMyamArthAya saMyamapAlanaM ca yathA syAditi, AhArAdikamantarA hi kacchamahAkacchAdInAmiva saMyamo duranupAlaH syAditi 4 / tathA prANapratyayaM prANatrANahetave, avidhinA hyAtmano'pi prANoprakrame hiMsA syAt 5 / SaSThaM punaridaM kAraNaM yaduta dharmacintAyai dharmmadhyAnanimittaM, kSuttRSAkSAmasya hi durdhyAnopagatasya ka dharmacinteti tadarthaM bhaktapAnaM gaveSayediti sarvatrAnuvartyate // 33 // atha yaiH kAraNairbhaktAdigrahaNaM na kuryAttAni nirdeSTumAha SaDviMzamadhyayanam. gA 33 UTR-3
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 164 // SaDviMzamadhyayanam. (26) gA 34 mUlam-niggaMtho dhiimaMto, niggaMthI vi na karija chahiM ceva / ThANehiM tu imehiM, aNatikamaNA ya se hoI // 34 // vyAkhyA--nirgrantho dhRtimAn dharmacaraNaM prati sthairyavAn, nirgranthI sAdhvI sApi, na kuryAdbhaktAdigaveSaNamiti prkrmH|ssibhirev sthAnaiH, tuH punararthe ebhirvakSyamANaiH, kutaH ? ityAha-'aNaikkamaNAyatti' anatikramaNaM saMyamayogAnAmanullaMghanaM, cazabdo yasmAdarthe, tato yasmAt 'se' tasya nirgranthAderbhavati, anyathA hi tatikramasambhavaH // 34 // sthAnakaSaTkamAhamUlam-Ayake uvasagge, titikkhayA bNbhcerguttiisu| pANidayA tavaheDaM, sarIravoccheaNaTAe // 35 // vyAkhyA--AtaGke jvarAdau 1 / upasarge divyAdau, vratamokSAya vajanAdikRte vA 2 / ubhayatra tannivAraNArthamiti gamyate / tathA titikSA sahanaM tayA, ketyAha-brahmacairyagusiSu viSaye, tA hi manoviplavotpattau nAnyathA soDhuM zakyA iti 3 / tathA 'pANidayAtavaheuMti' prANidayAhetorvarSAdau apakAyAdijIvarakSAyai 4 / tapazcaturthAdi taddhetozca 5 / zarIravyavacchedArtha, ucitakAle'nazanaM kurvan 6 / bhaktapAnagaveSaNaM na kuryAditi yojyam // 35 // bhaktAdigaveSayaMzca kena vidhinA kiyatkSetraM paryaTedityAha UTR-3
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 165 // eEMur SaDviMzamadhyayanam gA36-39 mUlam-avasesaM bhaMDagaM gijjhA, cakkhusA pddilehe| paramaddhajoaNAo, vihAraM viharae muNI // 36 // vyAkhyA-apagatazeSamapazeSa samagramityarthaH, bhANDakamupakaraNaM gRhItvA cakSuSA pratyupekSyeti zeSaH, tataH prtilekhyet| taccAdAya paramutkRSTaM arddhayojanAdar3ayojanamAzritya, parato hi mArgAtItamazanAdi syAt, viharatyasminpradeze iti vihAraH kSetraM, taM viharenmuniH // 36 // itthaM vihRtyopAzrayaM cAgatya gurvAlocanAdipUrva bhojanAdi kRtvA yatkuryAttadAhamUlam-cautthIe porisIe, nikkhavittANa bhAyaNaM / sajjhAyaM ca tao kujjA, svbhaavvibhaavnnN||37|| vyAkhyA-caturthI pauruSyAM nikSipya pratyupekSaNApUrva baDA bhAjanaM pAtraM, upalakSaNatvAdupadhiM ca pratilikhya, khAdhyAyaM tataH kuryAt , sarvabhAvA jIvAdayasteSAM vibhAvanaM prakAzakam // 37 // mUlam -porisIe caubbhAe, vaMdittANa tao guruN| paDikkamittA kAlassa, sijaM tu paDilehae // 38 // vyAkhyA-pauruSyAH prakramAcaturthyAzcaturbhAge zeSe iti zeSaH, 'sijaMti' zayyAM vasatim // 38 // mUlam-pAsavaNucArabhUmiM ca, paDilehija jayaM jii| kAussaggaM tao kujA, svvdukkhvimokkhnnN||39|| vyAkhyA-'pAsavaNuccArabhUmi catti' prazravaNabhUmimucArabhUmi ca pratyekaM dvAdazasthaNDilAtmikAM, cazabdAtkAlabhUmi ca sthaNDilatrayarUpAM pratilekhayet , yatamArambhAduparataM yathA syAttathA yatiriti sArddhasaptadazasUtrArthaH / itthaM vize UTR-3
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 166 // SaDviMzamadhyayanam. (26) gA40-42 pAdinakRtyamuktvA rAtrikRtyaM sArddhatrayodazasUtrairAha / kAussaggamityAdi-'taotti' tataH prazravaNAdibhUmipratile khanAnantaram // 39 // kAyotsarge sthitazca yatkuryAttadAhamUlam-desiaMca aIAraM, ciMtija aNupuvaso / nANe adaMsaNe ceva, carittaMmi taheva ya // 40 // __vyAkhyA-'desiaMti' sUtratvAvasikaM, aticAraM cintayedAnupUrvyA krameNa prAtaH pratikramaNe prathamamukhavastrikApratyupekSaNAdArabhyAmuM kAyotsarga yAvadityarthaH / kiM viSayamaticAraM cintayedityAha-jJAne cetyAdi // 40 // mUlam-pAria kAussaggo, vaMdittANa tao guruM / desi tu aIAraM, Aloija jahakkama // 41 // vyAkhyA-pAritakAyotsargo vanditvA dvAdazAvarttavandanena, tata ityaticAracintanAnantaraM guruM / daivasikaM, tuH pUttauM, aticAramAlocayet prakAzayet yathAkramam // 41 // mUlam-paDikkamittu nissallo, vaMdittANa tao guruN| kAussaggaM tao kujjA, sabadukkhavimokkhaNaM 42 vyAkhyA-pratikramyAparAdhasthAnebhyo nivartya niHzalyo mAyAzalyAdirahitaH 'vaMdittANatti' sUcakatvAtsUtrasya vandanakapUrva kSamayitvA vanditvA ca guruvandanena tato guruM, kAyotsarga cAritradarzanajJAnazuddhinimittaM vyutsargatrayarUpaM, jAtAvekacanam // 42 // UTR-3
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana SaDviMzamadhyayanam. gA43-46 mUlam-pAriya kAussaggo, vaMdittANaM tao guruuN| thaimaMgalaM ca kAuM, kAlaM saMpaDilehae // 43 // vyAkhyA-'thuimaMgalaMti' stutimaGgalaM siddhastavarUpaM stutitrayarUpaM ca kRtvA kAlaM prAdoSikaM sampratyupekSate, ko'rthaH ? pratijAgarti / upalakSaNatvAdhAti ca // 43 // mUlam -paDhamaM porisi sajjhAyaM, biiaM jhANaM jhiAyai / saiAe nidamokkhaM tu, sajjhAyaM tu cautthIe // 44 // vyAkhyA-idaM vyAkhyAtameva punaH kathanaM tvasya punaH punarupadeSTavyameva gurubhirna prayAso mantavya iti khyApanArtham // 44 // kathaM punaH caturthapauruSyAM khAdhyAyaM kuryAdityAhamUlam-porisIe cautthIe, kAlaM tu pddilehiaa| sajjhAyaM tu tao kujA, abohito asaMjae 45 / vyAkhyA-'kAlaMti' vairAtrikaM kAlaM, tuH pUraNe, pratyupekSya pratijAgarya gRhItvA ca khAdhyAyaM tataH kuryAdabo- 4K dhayannanutthApayan asaMyatAn // 45 // mUlam-porisIe caubbhAe, vaMdittANa to-guruuN| paDikkamittA kAlassa, kAlaM tu paDilehae // 46 // vyAkhyA-pauruSyAH prakramAcaturthAzcaturbhAge'vaziSyamANe iti zeSaH, vanditvA tato gurupratikramya kAlasya vairAtri UTR-3
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazimadhyayanam. (26) gA47-48 uttarAdhyayana kasya kAlaM prAbhAtikaM.tuH pRttau, 'paDilehaetti' pratyupekSeta gRhIyAca / iha ca sAkSAtpratyupekSaNakhaiva punaH punaH // 168 // kathanaM bahutaraviSayatvAt / madhyamakramApekSaM ceha kAlatrayagrahaNamuktaM, anyathA butsargata utkarSeNa catvAro jaghanyena prayaH kAlAH, apavAdatazcotkarSeNa dvau jaghanyena tveko'pyanujJAta eveti / kAlagrahaNavidhizcehAvazyakavRtteravaseyaH // 46 // mUlam-Agae kAyavussagge, sbdukkhvimokkhnne| kAussaggaM tao kujA, savadukkhavimokkhaNaM // 47 // vyAkhyA-Agate prAme kAyavyutsarge kAyavyutsargasamaye, zeSaM spaSTam / yaceha kAyotsargasya sarvaduHkhavimokSaNa iti vizeSaNaM punaH punarucyate tadasyAtyantanirjarAhetutvakhyApanArtham / yaduktaM-"kAussagge jaha suTThiassa, bhajati | aNgmNgaaii| ia bhiMdaMti muNivarA, aTThavihaM kammasaMghAyaM // 1 // " tatheha kAyotsargagrahaNena cAritradarzanajJAna zuddhaye kAyotsargatrayaM gRhyate, tatra ca tRtIye rAtriko'ticArazcintyate // 47 // tathA cAha13 mUlam-rAiaM ca aIAraM, ciMtija aNuputvaso / nANammi daMsaNammi, carittammi tavaMmi ya // 48 // vyAkhyA-rAtrI bhavaM rAtrikaM, caH pUraNe, aticAraM cintayet 'aNupuSasotti' AnupUrvyA krameNa jJAne darzane cAritre tapasi cazabdAvIrye ca, zeSakAyotsargeSu tu caturvizatistavacintanaM pratitameveti noktam // 48 // tatazca UTR-3
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 169 // | mUlam-pAria kAussaggo, vaMdittANa tao guruM / rAiaM tu aIAraM, Aloeja jahakkama // 19 // paDikamittu nissallo, vaMdittANa tao guruN| kAussaggaM tao kujjA, sabadukkhavimokkhaNaM // 50 // vyAkhyA-[spaSTe navaraM] 'vaMditANatti' vandanakapUrva kSamayitvA tato vanditveti draSTavyam // 49 ||50||kaayotsrgsthH kiM kuryAdityAha mUlam-kiM tavaM paDivajAmi, evaM tattha viciMtae / kAussaggaM tu pArittA, vaMdaI u tao guruM // 51 // vyAkhyA-kiM rUpaM tapo namaskArasahitAdi pratipadye'hamevaM tatrotsarge vicintayet / vIro hi bhagavAn SaNmA| sAnnirazano vihRtavAn tatkimahamapi nirazanaH zakto'smyetAvantaM kAlaM sthAtumuta neti ? evaM paJcamAsAdyapi yAvanamaskArasahitaM tAvatparibhAvayet // 51 // pUrvasUtrottarArdokkamarthamanuvadan sAmAcArIzeSamAhamUlam pAria kAussaggo, vaMdittANa tao guruM / tavaM saMpaDivajittA, karija siddhANa saMthavaM // 52 // ___ vyAkhyA-tavamityAdi-tapo yathAzakti cintitaM sampratipadya kuryAt siddhAnAM saMstavaM stutitrayarUpaM, tadanu ca yatra caityAni santi tatra tadvandanaM vidheyamiti sArddhatrayodazasUtrArthaH // 52 // athAdhyayanArthopasaMhAramAha UTR-3
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 17 // mUlam-esA sAmAyArI , samAseNa vihaaiaa| ___jaM carittA bahU jIvA, tINNA saMsArasAgaraMti bemi // 53 // vyAkhyA-'viAhiatti' vyAkhyAtA kathitA yAMcaritvA''sevyeti suutraarthH|| iti bravImIti prAgvat // 53 // / iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyatrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau parDizamadhyayanaM sampUrNam // 26 // UTR-3
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha saptaviMzamadhyayanam // uttarAdhyayana // 17 // // aham // uktaM SaDviMzamadhyayanaM, samprati khalukIyAkhyaM saptaviMzamArabhyate / asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane sAmAcArI proktA, sA cAzaThatayaiva pAlayituM zakyA, sApi tadvipakSabhUtazaThatAtyAgenaiva syAditIha dRSTAntadvArA zaThatAkharUpaM nirUpyate / itisambandhasyAsvedamAdi sUtram // | mUlam-there gaNahare gagge, muNI Asi visArae / AiNNe gaNibhAvaMmi, samAhiM paDisaMdhae // 1 // __vyAkhyA-dharme asthirAn sthirIkarotIti sthaviraH, gaNaM guNasamUhaM dhArayatIti gaNadharo gargo garganAmA, muNati pratijAnIte sarvasAvadyaviratimiti muniH, AsIdabhUt , vizAradaH sarvazAstreSu kuzalaH, AkIrNa AcAryaguNairvyAptaH, gaNibhAve AcAryatve sthita iti zeSaH / sa samAdhi cittasamAdhAnarUpaM pratisandhatte kuziSyaistroTitamapi saGghaTayatyAtmana iti gamyamiti sUtrArthaH // 1 // sa ca samAdhi sandadhat yat paribhAvayati tadAha| mUlam-vahaNe vahamANassa, kaMtAraM aivattai / joe vahamANassa, saMsAraM aivattai // 2 // vyAkhyA-vahane zakaTAdau 'vahamANassatti' antarbhAvitaNigarthatayA vAhayamAnasya puruSasya uttaratra khalukagraha UTR-3
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana | // 172 // NAdiha vinItagavAdimiti gamyate, kAntAramativarttate sukhAtivartyatayA khayamevAtikAmatIti / dRSTAntopanayamAhayoge saMyamavyApAre vAhayamAnasya pravartayataH AcAryAdeH suziSyAniti gamyate, saMsAro'tivarttate khymevaatikaamti| tadvinItatvadarzanAdAtmano vizeSataH samAdhisambhavAditi bhAvaH // 2 // evamAtmanaH samAdhisandhAnAya vinItakharUpaM paribhAbya sa evA'vinItakharUpaM yathA paribhAvayati tathAhamUlam--khalaMke jo u joei, vihammANo kilissi| asamAhiM ca vedeti, tottao seya bhji||3|| vyAkhyA-khaluGkAn galivRSabhAn yaH, turvizeSaNe, yojayati vahane iti prakramaH, sa kimityAha-vihammANotti' vidhyamAnastADayana klizyate, ata evAsamAdhi vedayati, totrakA prAjanakaH se tasya khaluGkayojayiturbhajyate // 3 // tatazcAtiruSTaH san sa yatkaroti tadAha| mUlam-egaM Dasai pucchaMmi, egaM viMdhai'bhikkhaNaM / ego bhaMjai samilaM, ego uppahapahio // 4 // vyAkhyA--ekaM dazati dazanairbhakSayati pucche, ekaM vidhyatyArayA tudati abhIkSNaM punaH punaH, tataste kiM kurvantItyAha-eko bhanakti samilAM yugarandhakIlikA, eka utpathaprasthito bhavatIti zeSaH // 4 // mUlam-ego paDai pAseNaM, nivesai nivajai / ukkudai upphiDai, saDhe bAlagavI vae // 5 // vyAkhyA-ekaH patati pArthena gAkavibhAgena, nivizati upavizati, 'nivajaitti' zete, utkRti UI UTR-3
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 173 // gacchati, 'upphiDaitti' maNDUkavat plavate, zaTho bAlagavImavRddhAM dhenuM 'vaetti' brajettadabhimukhaM dhAvat, eka iti sarvatra gamyate // 5 // mUlam-mAI muddheNa paDai, kuddhe gacchai paDipahaM / mayalakkheNa ciTThAi, vegeNa ya pahAvai // 6 // ___ vyAkhyA-anyastu mAyI mUrdhA mastakena patati niHsattvamiva khaM darzayan , kruddhaH san gacchati pratipathaM pazcAdvalata ityarthaH, mRtalakSeNa mRtavyAjena tiSThati, kathaJcitsajitastu vegena pradhAvati, yathA dvitIyo gaurgantuM na zaknoti tathA yAti ityarthaH // 6 // mUlam-chiNNAle chiNNaI salliM, duIte bhaMjaI jugN| sevi a sussuAittA, ujjahittA palAyai // 7 // ___ vyAkhyA--chinnAlastathAvidhaduSTajAttiH kazcicchinatti 'saliMtti' raju, durdAnto bhanakti yugaM, so'pi ca yugaM bhaktvA 'sussuAittatti' sUtkArAn kRtvA 'ujjahittatti' prerya khAminamiti zeSaH, palAyate anyato dhAvatIti suutrssttkaarthH||7|| itthaM dRSTAntaM paribhAvya dArzantikaM yathA'sau paribhAvayati tathAha mUlam-khalaMkA jArisA jojA, dussIsA'vi hu taarisaa| joiA dhammajANammi, bhajjati dhiidubbalA // 8 // UTR-3
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 174 // saptaviMzamadhyayanam. (27) gA9-11 vyAkhyA-khalukA yAdRzA yojyA duHziSyA api tAdRzA eva, hurevakArArtho'tra yojyH| kuta ityAha-yato yojitA dharmayAne bhajyante, na samyak pravarttante, 'dhiidubalatti' ArSatvAhurbaladhRtayaH kRzasthairyA dharmAnuSThAne iti gamyam // 8||dhRtidaurblymev spaSTayitumAhamUlam iDDIgAravie ege, ege'ttha rasagArave / sAyAgAravie ege, ege sucirakohaNe // 9 // ___ vyAkhyA-RdhyA gauravaM RddhimantaH zrAddhA me vazyAH sampadyate ca cintitamupakaraNAdi ityAdyAtmabahumAnarUpaM RddhigauravaM tadasyAstIti Rddhigauravika eko nAsmanniyoge pravartate / eko'treti kuziSyAdhikAre, raseSu madhurAdiSu gauravaM yasya sa rasagauravo glAnAdyAhAradAnatapasona pravartate / sAtagauravika ekaH, sukhapratibaddho nA'pratibaddhavihArAdau pravartate / ekaH sucirakrodhano dIrgharoSatayaiva kRtyeSu na pravarttate // 9 // mUlam-bhikkhAlasIe ege, ege omANabhIrue thddhe| egaMca aNusAsammi, heUhiM kAraNehi a||10|| ___ vyAkhyA-mikSAlasiko bhikSAlasyavAneko na gocarAgraM gacchati, eko'pamAnabhIrurbhikSA bhramannapi na yasya tasyaiva gRhe praveSTumIhate, stabdho'haGkAravAnna nijakugrahAnnamayituM zakya eka iti zeSaH, ekaM ca du:ziSyaM 'aNusAsammitti' anuzAsmi ahaM hetubhiH kAraNaizcoktarUpaiH // 10 // mUlam-sovi aMtarabhAsillo, dosameva pakubbai / AyariANaM taM vayaNaM, paDikUlei abhikkhaNaM // 11 // UTR-3
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 175 // saptaviMzamadhyayanam. gA 12-13 vyAkhyA-so'pyanuziSyamANaH kuziSyaH 'aMtarabhAsillotti' antarabhASAvAn guruvAkyAntarAla eva svAbhimatabhASako doSamevAparAdhameva prakaroti na tvanuziSyamANo'pi tadvicchedamiti bhAvaH / AcAryANAM satAmasmAkaM tadacanaM zikSAvacanaM pratikUlayati viparItaM karoti kuyuktibhirabhIkSNam // 11 // kathamityAha-- mUlam-na sA mamaM viANAi, navi sA majjha daahii| niggayA hohiI manne, sAhUM anno'stha vaccau // 12 // vyAkhyA-na sA mAM vijAnAti, ayaM bhAvaH-amukasyAH zrAvikAyA gRhAt glAnAdyarthaM pathyAdyAnIyatAmiti kadAcidasmAbhirukto'pyasau zAThyanottaramAha-na sA mAM pratyabhijAnAti, nApi sA mahyaM dAsyati pathyAdIti zeSaH, yadi vA nirgatA gRhAtsA bhaviSyatIti manye, iti vakti / athavA sAdhuranyo'trAsmin kArye vrajatu, kimahamevaikaH sAdhurasmItyAdi brUte // 12 // anyacamUlam-pesiA paliuMcaMti, te pariyati smNto| rAyaviTi va mannaMtA, kariti bhiuDiM muhe // 13 // vyAkhyA-preSitAH kvacitkArye 'paliuMcaMtitti' tatkArya kuto na kRtamiti pRSTAH santo'pahnavate, kadA vayamuktAH 1 gatA vA tatra vayaM na tvasau dRSTeti / te kuziSyAH 'pariyaMti' paryaTanti samantataH sarvAsu dikSu na tvasma UTR-3
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 176 // saptaviMzamadhyayanam. (27) gA14-16 pArthe tiSThanti mA kadAcideSAM kiJcitkRtyaM kartavyaM bhaviSyatIti / kathaJcitkartuM pravarttitAstu rAjaveSTimiva manyamAnAH kurvanti bhrakuTiM mukhe / sakalavapurvikAropalakSaNametat // 13 // aparazcamUlam-vAiA saMgahiA ceva, bhattapANeNa posiaa| jAyapakkhA jahA haMsA, pakkamati disodisaM // 1 // ___ vyAkhyA-vAcitAH sUtraM pAThitAH, upalakSaNatvAttadartha ca grAhitAH / saGgrahItAH parigRhe kRtAH, cazabdAhIkSitAH khayamiti gamyate, eveti pUraNe / bhaktapAnena poSitAH / tathApi jAtapakSAH yathA haMsAstathaiva prakrAmanti dizodizaM dizi dizi yadRcchAvihAriNo bhavantItyarthaH / prAgekaprakrame'pi yadiha bahUnAmabhidhAnaM tadIdRzAM bahutvakhyApanArthamiti sUtraSaTkArthaH // 14 // itthaM kuziSyakharUpaM vicintya tairevAsamAdhi khedaM ca prApito yadasau cakre tadAhamUlam-aha sArahI viciMtei, khaluMkehi smaago| kiM majjha duTThasIsehi, appA me avasIai // 15 // vyAkhyA-atheti pUrvoktacintAnantaraM sArathiriva sArathirddharmayAnasyeti prakramaH, gargAcAryo vicintayati, khalu H kuziSyaiH samAgataH saMyuktaH kiM ? na kiJcidityarthaH, mama prayojanaM sidhyatIti zeSaH, duSTaziSyaiH prakramAtpreritaiH kevalamAtmA me mamA'vasIdati, etatpreraNAvyagratayA khakAryahAnestato varametattyAgata udyatavihAreNa vihRtamiti bhAvaH // 15 // atha tatpreraNAntarAle khakAryamapi kiM na kriyate ? ityAhamUlam-jArisA mama sIsA u, tArisA gligdhaa| galigadahe caittANaM, daDhaM pagiNhaI tavaM // 16 // UTR-3
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 177 // saptaviMzamadhyayanam gA 17 vyAkhyA-yAdRzAH mama ziSyAH tuH pUraNe tArazA galigaIbhA yadi paraM bhaveyuriti gamyate, na tvanyaH kopyeSAmopamyaM labhate iti bhAvaH, gabhagrahaNamatikutsAkhyApakaM, te hi kharUpato'pyatipreraNayava pravartante, tatastatpreraNayaiva kAlo'tikAmati, na tu tadantarAlasambhava iti bhAvaH / yatazcaivamato galigaIbhAn galigaIbhasannibhAn duzziSyAn tyaktvA dRDhaM bADhaM pragRhNAti gargAcAryastapo'nazanAdIti // 16 // etadevAhamUlam-miu maddavasaMpanne, gaMbhIre susmaahie| viharaI mahiM mahappA, sIlabhUeNa appaNatti bemi 17 ___ vyAkhyA-mRdurbahivRttyA vinayavAn , mAIvasampanno manasApi tAdRza eva, gambhIro'labdhamadhyaH, susamAhitaH suSTusamAdhimAn , viharati mahIM mahAtmA zIlaM cAritraM bhUtaH prAptaH zIlabhUtastenAtmanA upalakSito yatazcaivaM khaluGkatA''tmano gurUNAM ca ihaivAsamAdhiheturatastAM vihAyAzaThataiva sevanIyetyadhyayanatattvArthaH // iti bravImIti prAgvat // 17 // - kyrrrruyaayvaarkyi SI iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya-12 // zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttI saptaviMzamadhyayanaM sampUrNam // 27 // nlanchanDannAB UTR-3
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana HASSASSAGROGRAMSAGARAGRAGIRAGHEACEASEASESSAGEGISAR // 178 // "sUri zrIvijayAnandaM, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // " saptaviMzamadhyayanaM smpuurnnm||27|| "vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // " ValavdaovdovoveodavaNavaNVRMWAVEVVVVVVVIEWS UTR-3
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha aSTAviMzamadhyayanam // uttarAdhyayana // 179 // aSTAviMzamadhyayanam. // aham // uktaM saptaviMzamadhyayanamatha mokSamArgagatyAkhyamaSTAviMzamArabhyate / asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane zaThatAtyAgenAzaThatA svIkAryetyuktaM, azaThena ca suprApaiva mokSamArgagatiriti tadabhidhAyakamidaM prastUyate, iti sambandhasyAsyedamAdi sUtram // mUlam-mokkhamaggagaI taccaM, suNeha jiNabhAsi / caukAraNasaMjuttaM, nANadaMsaNalakkhaNaM // 1 // vyAkhyA-mokSaH sakalakarmakSayaH tasya mArgo jJAnAdirUpo mokSamArgastena gatiH siddhigamanarUpA mokSamArgagatistAM kathyamAnAmiti gamyaM, tathyAM satyAM zRNuta jinabhASitAm / catvAri kAraNAni vakSyamANAni jJAnAdIni taiH saMyuktA catuSkAraNasaMyuktA tAM / nanu amUni catvAri kAraNAni karmakSayalakSaNasya mokSasyaiva, gatestu tadanantarabhAvitvAt kathaM catuSkAraNavatItvamasyAH ? ucyate-vyavahArataH kAraNakAraNasyApi kAraNatvAbhidhAnAt / tathA jJAnadarzane vizeSasAmAnyopayogarUpe lakSaNe yasyAH sA tathA tAmiti sUtrArthaH // 1 // yaduktaM mokSamArgagatiM zRNuteti, tatra mokSamArga tAvadAha UTR-3
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 18 // aSTAviMzamadhyayanam. (28) gA 2-4 mUlam-NANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo tahA / esa maggutti paNNatto, jiNehiM varadaMsihi // 2 // ___vyAkhyA-jJAnaM jJAnAvaraNIyakarmakSayakSayopazamAvirbhUtaM samyak jJAnaM matyAdibhedaM, darzanaM darzanamohanIyakSayakSayopazamopazamasamutthamahaduktajIvAditattvarucirUpaM kSAyikAdibhedaM, cAritraM cAritramohakSayAdisambhavaM sAmAyikAdibhedaM sadasakriyApravRttinivRttirUpaM, tapo bAhyAbhyantarabhedabhinnaM jinoktameva / sarvatra cakArastatheti ca samuccaye, samuccayazceha samuditAnAmeSAM muktimArgatvakhyApakaH / eSa mArga iti prajJato jinavaradarzibhiH / atra ca cAritrAntargatatve'pi tapaso bhedenopAdAnaM asyaiva karmakSapaNaM prati paramakAraNatvasUcakamiti sUtrArthaH // 2 // athAsyaivAnuvAdadvAreNa phalaM darzayitumAhamUlam-nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo thaa| eaM maggamaNupattA, jIvA gacchaMti soggaiM // 3 // vyAkhyA-'eaMti' etamanantaroktaM mArga anuprAptA AzritA jIvA gacchanti sugatiM muktirUpAmiti sUtrArthaH // 3 // jJAnAdInyeva krameNAbhidhAtumAha| mUlam-tattha paMcavihaM nANaM, suaM aabhinnibohi|ohinnaannN ca taiaM, maNanANaM ca kevalaM // 4 // vyAkhyA-tatra teSu jJAnAdiSu madhye paJcavidhaM paJcaprakAraM jJAnaM, ke te paJcaprakArAH 1 ityAha-zrutaM zrutajJAnaM, UTR-3
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 18 // aSTAviMzamadhyayanam. gA 5-6 AbhinibodhikaM matijJAnaM, avadhijJAnaM tRtIyaM, 'maNanANaMti' manaHparyAyajJAnaM, caH samuccaye bhinnakramastataH kevalaM ceti / Aha-nandyAdau matijJAnAnantaraM zrutamuktaM tadihAdau kutaH zrutopAdAnaM ? ucyate / zeSajJAnAnAmapi kharUpajJAnaM prAyaH zrutAdhInamiti tasya prAdhAnyakhyApanArtha pUrva tadupAdAnamiti sUtrArthaH // 4 // atha jJAnasya viSayamAhamUlam-evaM paMcavihaM nANaM, davANa ya guNANa ya / pajavANaM ca savesiM, nANaM nANIhiM desi // 5 // vyAkhyA-etatpaJcavidhaM jJAnaM dravyANAMca jIvAdInAM, guNAnAM ca sahabhAvinAM rUpAdInAM, paryavANAM cakramabhAvinAM navatvapurANatvAdInAM dravyaguNAvasthAvizeSarUpANAM sarveSAM kevalajJAnApekSayA ceha sarvazabdopAdAnaM, zeSajJAnAnAM pratiniyataparyAyagrAhitvAt / 'nANaMti' jJAyate'neneti jJAnaM avabodhakaM jJAnibhirarthAtkevalibhirdezitaM kathitam // 5 // anena dranyAdikaM jJAnasya viSaya ityuktaM tatra dravyAdiH kiM lakSaNamityAhamUlam-guNANamAsao davaM, egadavassiA gunnaa| lakkhaNaM pajavANaM tu, ubhao assiA bhve||6|| vyAkhyA-guNAnAmAzrayo dravyaM, anena rUpAdaya eva vastu na tadyatiriktamanyadastIti sugatamatamapAstaM / tathA ekasmin dravye AdhArabhUte AzritAH sthitA ekadravyAzritA guNAH, etena tu ye dravyamevecchanti na tayatiriktAn UTR-3
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 182 // aSTAviMzamadhyayanam. (28) gA 7-9 rUpAdIMstanmatamavamataM / lakSaNaM paryavANAM tu punaH ubhayordvayoH prakramAdravyaguNayorAzritAH 'bhavetti' bhaveyuH // 6 // guNAnAmAzrayo dravyamityuktaM tatra dravyaM katibhedamityAha mUlam-dhammo ahammo augAsaM, kaoNlo poggl-jNtvo| esa logutti paNNatto, jiNehiM varadaMsihi // 7 // vyAkhyA-dharmo dharmAstikAyaH, adharmo'dharmAstikAyaH, AkAzamAkAzAstikAyaH, kAlo addhA samayAdhAtmakaH, pudgalajantavaH iti pugalAstikAyo jIvAstikAyazca, etAni dravyANi jnyeyaaniitydhyaahaarH| atra prasaGgAlokakharUpamapyAha-eSo'nantaroktadravyasamUho loka iti prajJapto jinairvaradarzibhiH // 7 // dharmAdInyeva dravyANi bhedata AhamUlam-dhammo ahammo AgAsaM, davaM iklikamAhi / aNaMtANi adavANi, kAlo puggljNtvo||8|| ___ vyAkhyA-dharmaH adharma AkAzaM dravyamekaikamAkhyAtaM jinairiti zeSaH, anantAni ca punardrayANi kAlaH pudgalajantavazca / kAlasya cAnantyamatItAnAgatApekSayeti // 8 // dravyANAM lakSaNAnyAhamUlam-gailakkhaNo u dhammo, ahammo tthaannlkkhnno| bhAyaNaM savadavANaM, nahaM ogAhalakkhaNaM // 9 // vyAkhyA-gatirdezAntaraprAptiH sA lakSaNamasyeti gatilakSaNaH, tuH puttoM, dharmo dhrmaastikaayH| adharmo'dharmAsti UTR-3
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 183 // aSTAviMzamadhyayanam. gA10-11 3 kAyaH sthAnaM sthitistalakSaNaH / ayaM bhAvaH-khata eva gamanaM prati pravRttAnAM jIvapudgalAnAM gatyupaSTambhakArI dharmAstikAyaH, sthitipariNatAnAM tu teSAM sthitikriyopakArI adharmAstikAya iti / bhAjanamAdhAraH, sarvavyANAM namaH AkAzaM, avagAho'vakAzastalakSaNaM / jIvAdInAmavagADhaM pravRttAnAM avakAzadamAkAzamiti bhAvaH // 9 // mUlam-vattaNAlakkhaNo kAlo, jIvo uvaogalakkhaNo / nANeNaM daMsaNeNaM ca, suheNa ya duheNa ya // 10 // vyAkhyA-varttante bhavanti bhAvAstena tena rUpeNa tAnprati prayojakatvaM vartanA, sA lakSaNamasyeti vartanAlakSaNaH kAlo drumAdipuSpodbhedAdinayatyahetuH / jIvo janturupayogo matijJAnAdilakSaNamasyetyupayogalakSaNaH, ata eva jJAnena vizeSagrAhiNA darzanena ca sAmAnyaviSayeNa sukhena duHkhena ca lakSyata iti gamyate // 10 // atha ziSyANAM dRDhatarasaMskArArthamuktaM lakSaNamanUdya lakSaNAntaramAhamUlam-nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo thaa| vIriaM uvaogo a, eaMjIvassa lkkhnnN||11|| __ vyAkhyA-vIriaMti' vIrya sAmarthya, upayogo avahitatvaM, etat jIvasya lakSaNaM / anena hi jIvo'nanyasAdhAraNatayA lakSyate // 11 // atha pudgalalakSaNamAha UTR-3
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 184 // aSTAviMza. madhyayanam. (28) gA12-13 mUlam-saiMdhayAra ujjoo, pahA chAyA''tavei vaa| vaNNa-rasa-gaMdha-phAsA, puggalANaM tu lakkhaNaM12 ___ vyAkhyA-zabdo dhvaniH, andhakAro dhvAntaM, ubhayatra supo lup / udyoto ratnAdiprakAzaH, prabhA candrAdiruciH, chAyA zaityaguNA, AtapastapanabimbajoSNaprakAzarUpaH, 'iti' zabda Adyarthastatazca sambandhabhedAdInAM parigrahaH, vA samucaye / tathA varNaH kRSNAdiH, rasastiktAdiH, gandhaH surabhiprabhRtiH, sparzaH zItAdireSAM dvandvaH / pudgalAnAM skandhAdInAM tu punarlakSaNaM, ebhireva teSAM lakSyatvAditi // 12 // dravyalakSaNamuktvA paryAyalakSaNamAhamUlam-egattaM ca puhattaM ca, saMkhA saMThANameva ya / saMjogA ya vibhAgA ya, pajavANaM tu lakkhaNaM // 13 // vyAkhyA-ekatvaM bhinneSvapi paramANvAdiSu yadekoyaM ghaTAdiriti pratItihetuH, pRthaktvaM ca ayamasmAtpRthagiti pratyayanimittaM, saMkhyA yata eko dvau traya ityAdikA pratItirjAyate, saMsthAnaM parimaNDaloyamityAdi buddhinibandhanaM, evaH pUrtI, caH samuccaye, saMyogA ayamanulyoH saMyoga ityAdivyapadezahetavaH, vibhAgAzcAyamito vibhakta itimatihetavaH, ubhayatra vyaktyapekSayA bahuvacanaM, upalakSaNasvAnnavapurANatvAdIni ca, paryavANAM tuH pUttoM, lakSaNaM / guNAnAM tu rUpAdInAmatipratItatvAlakSaNaM noktamiti sUtranavakArthaH // 13 // itthaM svarUpato viSayatazca jJAnamabhidhAya darzanamAha UTR-3
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 185 // aSTAviMzamadhyayanam, gA14-16 mUlam-jIvA'jIvA ya baMdho a, puNNaM pAvAsavo thaa|sNvro nijarA mokkho, saMtee thiaanv||14|| ___ vyAkhyA-jIvAH pratItAH, ajIvA dharmAstikAyAdayaH, bandhazca jIvakarmaNoH saMzleSaH, puNyaM zubhaprakRtirUpaM sAtAdi, pApamazubhaprakRtirUpaM mithyAtvAdi, AzravaH karmopAdAnahetuhisAdiH, puNyAdInAM dvandaH / tatheti samuccaye, saMvaro mahAvratAdibhirAzravanirodhaH, nirjarA vipAkAttapaso vA karmaparizATaH, mokSaH sakalakarmakSayalakSaNaH, santyete tathyA nava bhAvA iti zeSaH // 14 // yadyamI tathyAstataH kimityAhamUlam-tahiANaM tu bhAvANaM, sabbhAve uvaesaNaM / bhAveNa sadahaMtassa, saMmattaM ti viaahiaN||15|| vyAkhyA-tathyAnAM tu bhAvAnAM jIvAdInAM sadbhAve sadbhAvaviSayamavitathasattAbhidhAyakamityarthaH, upadezanaM gurvAdInAmupadezaM bhAvenAntaHkaraNena zraddadhatastatheti pratipadyamAnasya jantoH samyaktvaM samyaktvamohanIyakSayAdisamutthAtmapariNAmarUpaM taditi jIvAdibhAvazraddhAnaM vyAkhyAtaM vizeSeNAkhyAtaM, jinairiti gamyata iti sUtrArthaH // 15 // evaM samyaktvakharUpamuktvA tadbhedAnAha mUlam-nissagguvaesaruI, ANIrui sutta bIaruimeva / abhigama-vitthArarui, kiriA-saMkheva-dhammaruI // 16 // UTR-3
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 186 // aSTAviMzamadhyayanam. (28) gA 17 vyAkhyA-nissagguvaesaruitti' rucizabdaH pratyekaM yojyate, tato nisargaH khabhAvastena rucistatvAbhilASo'sveti nisargaruciH 1 / upadezo gurvAdikathanaM tena ruciryasvetyupadezaruciH 2 / AjJA sarvajJavacanAtmikA tayA ruciryasya sa tathA 3 / 'suttabIaruimevatti' ihApi rucizabdasya pratyekaM yogAtsUtreNAgamana ruciryasya sa sUtraruciH 4 / bIjamiva bIjaM yadekamapyanekArthaprabodhotpAdakaM vacastena ruciryasya sa bIjaruciH5 / anayoH samAhAraH, eveti smuccye| abhigamo vijJAnaM, vistaro vyAsastAbhyAM pratyekaM rucizabdo yojyate tato'bhigamarucirvistArarucizceti 6-7 tathA kriyA anuSThAnaM, saMkSepaH saMgraho dharmaH zrutadharmAdisteSu ruciryasyeti pratyekaM rucizabdayogAkriyAruciH saMkSeparucirdharmarucizca-8-9-10-vijJeya iti zeSaH / yacceha samyaktvasya jIvAnanyatvenAbhidhAnaM tadguNaguNinoH kathaJcidabheda iti khyApanArthamiti sUtrasaMkSepArthaH // 16 // vyAsArtha tu khata evAha sUtrakRtmUlam-bhUatyeNAhigayA, jIvA'jIvAya puNNa-pAvaM c| sahasaMmuiA AsavasaMvare aroei u nisaggo vyAkhyA-bhUattheNatti' bhAvapradhAnatvAnnirdezasya bhUtArthatvena sadbhatA ete arthA ityevaMrUpeNa nirNayenAdhigatAH paricchinnA yeneti gamyate, jIvA ajIvAzca puNyapApaM ca, kathamadhigatA ityAha-'sahasaMmuiatti' sopaskAratvAt sUtratvAca sahAtmanA yA saGgatA matiH sA sahasaMmatistayA, korthaH ? paropadezanirapekSayA jAtismaraNAdirUpayA buddhyA 'AsavasaMvare atti' AzravasaMvarau cazabdo'nuktabandhAdisamuccaye, tato bandhAdayazca yenAdhigatA itiyogaH / UTR-3
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 187 // aSTAviMzamadhyayanam. gA 18-20 yazca 'roei utti' rocate eva zraddadhAtyeva anyasmAdazrutvApi jAtismaraNAdinAdhigatAn jIvAdIniti gamyate, 'nisaggotti' sa nisargaruci yaH // 17 // amumevArtha spaSTataramAha mUlam-jo jiNadiTTe bhAve, caubihe sahahai sayameva / emeva nannahatti a, nissaggaruitti nAyavo // 18 // vyAkhyA-yo jinadRSTAn bhAvAn caturvidhAn dravyakSetrakAlabhAvabhedainAmAdibhedairvA zraddadhAti khayameva paropadezaM vinA, kathaM zraddadhAtItyAha-evamevaitadyathA jinadRSTaM jIvAdi nAnyatheti bhAvaH, caH samuccaye, sa nisargaruciriti jJeyaH // 18 // upadezarucimAhamUlam-ee ceva u bhAve, uvaiTe jo pareNa sddhii| chaumastheNa jiNeNa va, uvaesaruitti nAyavo 19 vyAkhyA-etAMzcaivAnantaroktAn bhAvAn jIvAdIn tuH pUraNe upadiSTAn yaH pareNAnyena zraddadhAti, kIdRzena pareNetyAha-chadmasthenAnutpannakevalajJAnena jinena vA sAtakevalena, sa upadezaruciriti jJAtavyaH // 19 // atha AjJArucimAhamUlam-rAgo doso moho, aNNANaM jassa avagayaM hoi|aannaae roaMto, so khalu ANAI nAma20 UTR-3
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 188 // aSTAviMzamadhyayanam. (28) gA21-22 vyAkhyA-rAgo dveSo mohaH zeSamohanIyaM ajJAnaM ca casya gamyatvAt yasthApagataM bhavati, sarvathA cAsya rAgadveSAdyapagamAsambhavAddezata iti gamyate, etadapagamAcca 'ANAetti' AjJayaiva AcAryAdisambandhinyA rocamAnaH kvApi kugrahAbhAvAjIvAdi tatheti pratipadyamAno mASatuSAdivat sa khalu nishcitmaajnyaarucirnaametybhyupgntvyH||20|| sUtrarucimAhamUlam-jo suttamahijaMto, sueNa ogAhaI u sammattaM / aMgeNa bAhireNa va, so suttaruitti nAyavo 21 __ vyAkhyA-yaH sUtramadhIyAnaH paThan zrutenAdhIyamAnenAvagAhate prApnoti tuH pUttauM samyaktvaM, aGgenAcArAdinA bAhyena cAnaGgapraviSTenottarAdhyayanAdinA sa govindavAcakavat sUtraruciriti jJAtavyaH // 21 // bIjarucimAhamUlam-egeNa aNegAI, payAiM jo pasaraI u smmttN| udae va tillabiMdU,so bIaruitti naaybo||22|| ___ vyAkhyA-ekena prakramAtpadena jIvAdinA 'aNegAiM payAiMti' vibhaktivyatyayAdanekeSu padeSu ajIvAdiSu yaH prasarati 'sammattaMti' samyaktvavAnAtmA, iha samyaktvazandaina tadabhinnasya samyaktvavato jIvasya grahaNAt , udaka iva tailabinduH, yathodakaikadezagato'pi tailabinduH samagramudakamAkAmati tathaikadezotpannaruciryo jIvastathAvidhakSayopazamAdazeSatatveSu rucimAn bhavati, sa evaMvidho bIjaruciriti jJAtavyaH // 22 // abhigamarucimAha UTR-3
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 189 // aSTAviMzamadhyayanam. gA 23-25 mUlam so hoI abhigamaruI, suanANaM jeNa atthao didaM / ekkArasaaMgAI, paiNNagaM diTTivAo a // 23 // vyAkhyA-sa bhavatyabhigamaruciH zrutajJAnaM yenArthato dRSTamupalabdhaM, kiM tat zrutajJAnamityAha-ekAdazAGgAni, prakIrNakamiti jAtAvekavacanaM tataH prakIrNakAnyuttarAdhyayanAdIni, dRSTivAdo dvAdazamaUM, ca-zabdAdupAnAni ca upapAtikAdIni // 23 // vistArarucimAhamUlam-davANaM savabhAvA, sabapamANehiM jassa uvlddhaa| savAhiM nayavihihi a, vitthAraruitti nAyabo24 vyAkhyA-dravyANAM dharmAstikAyAdInAM sarvabhAvA ekatvapRthaktvAdayo'zeSaparyAyAH sarvapramANaiH pratyakSAdibhiryakhopalabdhAH, pratyakSAdInAM madhye yatra yasya vyApArastenaiva pramANena jJAtA bhavanti, 'sabAhiti' sarvaiyavidhibhineMgamAdinayabhedaiH, caH samucaye, sa vistArarucitivyaH // 24 // kriyArucimAha mUlam-dasaNanANacaritte, tavaviNae sccsmiiguttiisu| jo kiriA-bhAvaruI, so khalu kiriAruI nAma // 25 // nyAkhyA-darzanajJAnacaritre tapovinaye satyAzcaitAH samitiguptayazca satyasamitiguptayastAsu yaH kriyAbhASaruciH UTR-3
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 19 // aSTAviMzamadhyayanam (28) gA26-27 ayaM bhAvaH-darzanAdyAcArAnuSThAne yasya bhAvato rucirasti sa khalu kriyArucirnAmetyabhyupagantavyaH // 25 // saMkSeparucimAha mUlam-aNabhiggahiakudiTThI, saMkhevaruitti hoi naayvo| ___avisArao pavayaNe, aNabhiggahio a sesesu // 26 // vyAkhyA-anabhigRhItA anaGgIkRtA kudRSTiH saugatAdimatarUpA yena sa tathA saMkSeparuciriti bhavati jJAtavyaH, avizArado'kuzalaH pravacane jinamate, anabhigRhIto'nabhijJaH zeSeSu kapilAdipraNItapravacaneSu, ayaM bhAvo ya uktavizeSaNaviziSTaH saMkSepeNaiva cilAtiputra iva padatrayeNa tattvaM zraddadhAti sa saMkSeparuciH // 26 // dharmarucimAha mUlam-jo atthikAyadhamma, suadhamma khalu carittadhammaM ca / sadahai jiNAbhihiaM, so dhammaruitti nAyavo // 27 // vyAkhyA-yo'stikAyAnAM dharmAdInAM dharmo gatyupaSTambhAdirastikAyadharmastaM, zrutadharmamAgamarUpaM, caritradharma ca sAmAyikAdibhedaM zraddadhAti jinAbhihitaM / dharmeSu paryAyeSu dharme vA zrutadharmAdau rucirasyeti kRtvA, sa dharmaruciriti jJAtavyaH / ziSyavyutpAdanArtha caivamupAdhibhedataH samyaktvabhedAbhidhAnaM, anyathA hi nisargopadezAdhigamAdiSu UTR-3
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 19 // aSTAviMzamadhyayanam. gA28-29 kvacitkeSAzcidantarbhAve na khetAvanto bhedAH sambhavantIti bhAvanIyamityekAdazasUtrArthaH // 27 // kaiH punarliGgaiH samyaktvamastIti zraddheyamityAhamUlam-paramatthasaMthavo vA, sudiTThaparamatthasevaNA vaavi| vAvaNNakudaMsaNavajaNA ya smmttsddhnnaa||28|| __ vyAkhyA-paramAstAttvikAste ca te arthAzca jIvAdayaH paramArthAsteSu saMstavastatvarUpasya punaH punazcintanAkRtaH paricayaH paramArthasaMstavaH, 'vA' zabdaH samuccaye, suSTu dRSTAH upalabdhAH paramArthA yaiste sudRSTaparamArthA AcAryAdayastatsevanaM, cakAro'nuktasaMgrahe, tato yathAzakti tadvaiyAvRttyAdikaraNaM ca, apiH samuccaye, 'vAvaNNakudaMsaNatti' darzanazabdaH pratyekaM sambadhyate, tato vyApannaM vinaSTaM darzanaM yeSAM te vyApannadarzanA nihavAdayaH, tathA kutsitaM darzanaM yeSAM te kudarzanAH zAkyAdayaH, teSAM varjanaM vyApannakudarzanavarjanaM / sarvatra sUtratvAtstrItvaM, caH samuccaye, samyaktvaM zraddhIyate' neneti samyaktvazraddhAnamidaM, ebhirliGgaiH samyaktvaM zraddhIyate iti bhAva iti sUtrArthaH // 28 // ityaM samyaktvaliGgAnyabhidhAya tasyaiva mahAtmyamupadarzayannAhamUlam natthi carittaM sammatta-vihUNaM daMsaNe u bhaiavaM / sammattacarittAI, jugavaM putvaM va sammattaM // 29 // vyAkhyA-nAsti upalakSaNatvAnnAsIna bhaviSyati ca cAritraM samyaktvavihInaM, ayaM bhAvo na yAvatsamyaktvaprA UTR-3
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 192 // aSTAviMzamadhyayanam. (28) gA30-31 15 tinaM tAvadbhAvacAritramiti, darzane tu samyaktve punaH sati bhaktavyaM, bhavati vA na vA, prakramAcAritraM / kimityevamata Aha-samyaktvacaritre yugapatsamutpadyate iti zeSaH, pUrva vA cAritrotpatteH samyaktvamutpadyate / tato yadA yugapadutpAdastadA tayoH sahabhAvo, yadA tu pUrva samyaktvaM tadA tatra cAritraM bhAjyam // 29 // anyacca mUlam-nAdaMsaNissa nANaM, nANeNa viNA na honti caraNaguNA / aguNissa natthi mokkho, natthi amukkassa nivANaM // 30 // vyAkhyA-nAdarzaninaH samyaktvarahitasya jJAnaM samyag jJAnaM, jJAnena vinA jJAnarahitA na bhavanti caraNaguNAH, tatra caraNaM vratAdi, guNAH piNDavizuddhyAdayaH, aguNino'nantaroktaguNarahitasya nAsti mokSo nikhilakarmakSayAtmakaH, nAsti amuktasya karmaNeti gamyate nirvANaM muktipadAvAptiH / tadatra pUrvasUtreNa muktyanantarahetorapi caraNasya samyaktvabhAva eva bhavanaM tanmahAtmyamuktamanena tu sUtreNa samyaktvAbhAve uttarottaraguNavyatirekadarzaneneti suutrdyaarthH||30|| asya cASTavidhAcArayuktasyaivottarottaraguNAvAptihetutvamiti tAn darzayitumAha mUlam-nissaMkiya nikaMkhiya, nivitigicchA amUDhadiTThI a| uvavUha-thirIkaraNe, vacchalla-pabhAvaNe aTTha // 31 // UTR-3
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 193 // | aSTAviMzamadhyayanam. gA32-33 vyAkhyA-zakUnaM zaGkitaM dezasarvazaGkArUpaM, tadabhAvo niHzaGkitaM / tathA kAMkSaNaM kAMkSitaM anyAnyadarzanAbhilASAtmaka. tadabhAvo niHkAMkSitaM / vicikitsA phalaM prati sandehaH, yadvA vido vijJAste ca sAdhava eva teSAM jugupsA nindA. tadabhAvo 'nirvicikitsaM' 'nirvijugupsa' yA, ArSatvAca sUtre evaM pAThaH / 'amUDhA' RddhimatkutIrthikadarzane'pi nindyamasmaddarzanamiti mohahInA sA cAsau dRSTizca buddhirUpA amUDhadRSTiH, sA ca / ayaM caturvidho'pyAntara AcAra ukto bAbamAha-upabRMhA darzanAdiguNavatAM prazaMsayA tattadguNaparivarddhanaM. sthirIkaraNaM khIkRtadharmAnuSThAnaM prati sIdatAM sthairyApAdanaM, tayordvandve upahAsthirIkaraNe / vAtsalyaM dhArmikajanasyocitapratipattikaraNaM, prabhAvanA khatIrthonnaticeSTAsu pravarttanaM, anayordvandve vAtsalyaprabhAvane / 'aTThatti' aSTAmI darzanAcArA bhavantIti zeSaH iti sUtrArthaH // 31 // itthaM jJAnadarzanarUpaM muktimArgamuktvA cAritrarUpaM tamAha-- mUlam-sAmAiattha paDhama, cheovaTAvaNaM bhave bii|prihaarvisuddhiiaN, suhumaM taha saMparAyaM c||32|| akasAyamahakkhAyaM, chaumatthassa jiNassa vaa|eaNcyrittkr, cArittaM hoi AhiaM // 33 // vyAkhyA-samo rAgadveSarahitaH, sa cehaprakramAcittapariNAmastatrA''yo gamanaM samAyaH, sa eva sAmAyika, sarva* sAvadyayogatyAgaH, 'ttha' pUraNe, prathamamAyaM / idaM ca dvidhA, 'itvaraM' 'yAvatkathika' ca / tatretvaraM bharatairAvatayoH pratha UTR-3
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana - // 194 // aSTAviMzamadhyayanam. | (28) macaramajinatIrthayorupasthApanAM yAvat , tatra hi chedopasthApanIyabhAvena tavyapadezAbhAvAt / yAvatkathikaM ca tayoreva kSetrayormadhyamArhattIrtheSu videheSu ca, tatra khupasthApanAyA abhAvena sAmAyikavyapadeza eva yAvajjIvaM syAt / tathA 'chedaH' sAticArasya sAdhorniraticArasya vA ziSyasya tIrthAntarasambandhino vA tIrthAntaraM pratipadyamAnasya pUrvaparyAyavyavacchedaH, tadyuktA upasthApanA mahAvratAropaNA yatra tacchedopasthApanaM bhavet dvitIyam / tathA pariharaNaM parihAro viziSTatapoGgIkAreNa gacchasya tyAgastena vizuddhirasminniti parihAravizuddhikaM / tatsvarUpaM cedaM-nava munayo gaNAnirgatya jinAbhyarNe parihAravizuddhikaM pratipannapUrvasya jinasya vA pArzve idaM pratipadyante / teSveko gururbhavati, catvArastapaH kurvanti, catvArastu tadvaiyAvRttyaM / tapazca teSAM grISmakAle jaghanyamadhyamotkRSTaM caturthaSaSTASTamarUpaM, zItakAle tu SaSTASTamadazamarUpaM, varSAkAle cASTamadazamadvAdazalakSaNaM bhavati / te ca pAraNakeSu gururvaiyAvRttyakarAzca nityamAcAmlaM kurvanti / SaNmAsAtikame tu tapaskarA vaiyAvRttyaM, vaiyAvRttyakarAzca tapaH pratipadyante / teSAmapi SaNmAsAtyaye tanmadhyAdeko gurutvaM, gurustapaH, anye tu sapta vaiyAvRttyaM khIkurvanti / atIte tu sArddhavarSe te punaH tadeva tapo jinakalpa vA gacchaM vA'bhyupagacchanti, teSAM yaccAritraM tatparihAravizuddhikamiti / idaM ca bharatairAvatayoreva prathamAntimatIrthakRttIrthe sthAnAnyatreti / 'suhumaM taha saMparAyaM catti' tathetyAnantarye chandomaGganirAsArtha padamadhye'pi nyastaH, sUkSmaH kiTTIkaraNAtsamparAyo lobhAkhyaH kaSAyo yasmiMstat sUkSmasamparAyaM, idaM ca kSapaka zreNyupazamazraNyorlobhANuvedanasamaye UTR-3
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 195 // aSTAviMzamadhyayanam. gA34-35 syAt // 32 // akaSAyaM anuditakaSAyaM kSapitopazamitakaSAyAvasthAbhAvi 'yathAkhyAtaM' jinoktakharUpamanatikrAntaM, channasthasyopazAntakSINamohAkhyaguNasthAnadvayavartino, jinasya vA kevalinaH sayogyayogiguNasthAnadvayasthAyino bhavatIti zeSaH / 'eaMti' etadanantaroktaM sAmAyikAdipaJcabhedaM cayasya rAzeH prakramAkarmaNAM riktaM vireko'bhAva ityarthaH, tatkarotIti cayariktakaraM cAritraM bhavatyAkhyAtaM jinAdibhiriti gamyate iti sUtradvayArthaH // 33 // samprati taporUpaM caturthaM kAraNamAhamUlam-tavo aduviho vutto, bAhirabhitaro thaa|baahiro chabiho vutto, evamabhitaro tvo||34|| vyAkhyA-asvAkSarArthaH spaSTo bhAvArthastu tapodhyayane vakSyate // 34 // athaiSAM muktimArgatve kassa kataro | vyApAra ityAhamUlam-nANeNa jANaI bhAve, daMsaNeNa ya saihe / caritteNa na giNhAi, taveNa parisujjhai // 35 // vyAkhyA-jJAnena zrutAdinA jAnAti bhAvAn jIvAdIn , darzanena ca tAneva zraddhatte, cAritreNa AzravadvAranirodharUpeNa na gRhAti nAdatte karmeti gamyate, tapasA parizudhyati pUrvopacitakarmaNaH kSapaNAt zuddho bhavati iti sUtrArthaH // 35 // anena mArgasya phalaM mokSa uktaH, samprati mokSaphalabhUtAM gatimAha UTR-3
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 196 // 15 mUlam -- khabittA puDhakammAI, saMjameNa taveNa ya / savvadukkhappahINaThThA, pakkamaMti mahesiNotti bemi 36 vyAkhyA- 'saccadukkhappahINaTTatti' sarvaiH duHkhaiH prahINaH sarvaduHkhaprahINo mokSastamarthayanti ye te sarvaduHkhaprahINArthAH, yadvA prakSINAni sarvaduHkhAni arthAzca kAryANi yeSAM te tathA prakrAmanti gacchanti muktimiti zeSaH 'mahe sigotti' maharSaya iti sUtrArthaH // 36 // iti travImIti prAgvat // 00:00:00:NAN iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAya zrI vimalaharSa gaNimahopAdhyAya zrI munivimalagaNi ziSyopAdhyAyazrIbhAva vijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyanasUtravRttau aSTAviMzamadhyayanaM sampUrNam // 28 // uphala phala phala phala ra phala phala phala phala aSTAviMzamadhyayanam. (28) gA 36 UTR-3
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 197 // // atha ekonatriMzamadhyayanam // OROM. arha // vyAkhyAtamaSTAviMzamadhyayanaM, atha samyaktvaparAkramAkhyamekonatriMzamArabhyate / asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane mokSamArgagatiruktA sA ca vItarAgatvapUrviketi yathA tadbhavati tathA'nenAbhidhIyate / iti sambandhasyAsyedamAdisUtram - mUlam - suaM me Au ! teNaM bhagavayA evamakkhAyeM, iha khalu sammattaparakkame nAmajjhayaNe samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveie / jaM sammaM saddahittA pattiAittA roaittA phAsittA pAlaittA tIraittA kiTTaittA sohaittA ArAhaittA ANAe aNupAlaittA bahave jIvA sijjhaMti bujjhaMti muccaMti parinivAyaMti saGghaduHkkhANamaMtaM kareMti // 1 // vyAkhyA - zrutaM me mayA AyuSmanniti ziSyAmaMtraNaM, etaca sudharmakhAmI jambUkhAminamAha, tena jagatrayapratItena bhagavatA prakramAt zrImahAvIreNa 'evamiti' vakSyamANaprakAreNAkhyAtaM tameva prakAramAha- ihAsmin pravacane khalu nizcitaM samyaktve sati parAkrama uttarottaraguNapratipatyA karmArijayasAmarthya rUpo'rthAjjIvasya varNyate'sminniti samya ekonatriMzamadhyayanam. sU 1 UTR-3_
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAha-zramaNena / asyaiva mAha vizeSata iTa uttarAdhyayana // 198 // ekonatriMza madhyayanam. zabdArtho-bhayAna utpAdya, 'malanAdinA'bhirAdhayitvA' gurumavanena vA / (29) ktvaparAkrama nAmAdhyayanamastIti zeSaH / taca kena praNItamityAha-zramaNena bhagavatA mahAvIreNa kAzyapena zrIvarddhamAnakhAminaiva praveditaM, khatoviditameva bhagavatA mamedamAkhyAtamiti bhaavH| asyaiva mAhAtmyamAha-jaMti' yatprastutAdhyayanaM samyaka avaiparItyena 'zraddhAya' zabdArtho-bhayarUpaM sAmAnyena pratipadya, 'pratItya' vizeSata idamitthameveti nizcitya, rocayitvA' tatpaThanAdiviSayamabhilASamAtmana utpAdya, 'spRSTvA' yogatrikeNa tatra manasA sUtrArthayozcintanena vacasA vAcanAdinA kAyena bhaGgakaracanAdinA, 'pAlayitvA' parAvartanAdinA'bhirakSya, 'tIrayitvA' adhyayanAdinA parisamApya, 'kIrtayitvA' gurovinayapUrvakamidamitthaM mayAdhItamiti nivedya, 'zodhayitvA' guruvadanubhASaNAdinA zuddhaM vidhAya, 'ArAdhya' utsUtraprarUpaNA parihAreNa utsargApavAdakuzalatayA vA yAvajIvaM tadarthAsevanena vaa| na cedaM khabudhyA zubhAvahamityAha-AjJayA guruniyogarUpayA'nupAlya satatamAsevya bahavo jIvAH 'sidhyanti' ihaivAgamasiddhatvAdinA 'budhyante' ghAtikarmakSayeNa 'mucyante' bhavopagrAhikarmacatuSkakSayeNa tatazca 'parinirvAnti' sakalakarmadAvAnalopazamena ata eva sarvaduHkhAnAM zArIramAnasAnAM antaM paryantaM kurvanti muktipadaprAptyeti sUtrArthaH // 1 // atha ziSyAnugrahArthaM sambandhAbhidhAnapUrvakaM prastutAdhyayanArthamAhamUlam-tassa NaM ayamaDhe evamAhijai, taMjahA-saMvege 1, nivee 2, dhammasaddhA 3, gurusAhammi. yasussUsaNayA 4, AloaNayA 5, niMdaNayA 6, garihaNayA 7, sAmAie 8, cauvIsa UTR-3
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 199 // ekonatriMza madhyayanam. sU2 sthae 9, vaMdaNe 10, paDikkamaNe 11, kAussagge 12, paJcakkhANe 13, thayathuimaMgale 14, kAlapaDilehaNayA 15, pAyacchittakaraNe 16, khamAvaNayA 17, sajjhAe 18, vAyaNayA 19, paDipucchaNayA 20, pariaTTaNayA 21, aNuppehA 22, dhammakahA 23, suassa ArAhaNayA 24, egaggamaNasannivesaNayA 25, saMjame 26, tave 25, vodANe 28, suhasAe 29, appaDibaddhayA 30, vivittasayaNAsaNasevaNayA 31, viNiaTTaNayA 32, saMbhogapaJcakkhANe 33, uvahipaccakkhANe 34, AhArapaccakkhANe 35, kasAyapaccakkhANe 36, jogapaccakkhANe 37, sarIrapaccakkhANe 38, sahAyapaccakkhANe 39, bhattapaccakkhANe 40, sabbhAvapaccakkhANe 41, paDirUvayA 42, veAvacce 43, satvaguNasaMpannayA 44, vIarAgayA 45, khaMtI 46, muttI 47, madave 48, ajave 49, bhAvasacce 50, karaNasacce 51, jogasacce 52, maNaguttayA 53, vayaguttayA 54, kAyaguttayA 55, maNasamAdhAraNayA 56, vayasamAdhAraNayA 57, kAyasamAdhAraNayA 58, nANasaMpannayA 59, daMsaNasaMpannayA 60, carittasaMpannayA 61, soiMdiani UTR-3
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana ekonatriMza madhyayanam. ggahe 62, cakviMdianiggahe 63, ghANiMdianiggahe 64, jibhidianiggahe 65, phAsiMdianiggahe 66, kohavijae 67, mANavijae 68, mAyAvijae 69, lobhavijae 70, pijjadosamicchAdaMsaNavijae 71, selesI 72, akammayA 73 // 2 // vyAkhyA-tasya samyaktvaparAkramAdhyayanasya 'Namiti' sarvatravAkyAlaGkAre ayamityanantarameva vakSyamANortha evamamunA vakSyamANaprakAreNAkhyAyate kathyate zrImahAvIreNeti gamyate, tadyatheti vakSyamANatadarthopanyAsArthaH / saMvego 1 nirvedo 2 dharmazraddhA 3 gurusAdharmikazuzrUSaNaM, ASatvAdihottaratra ca sUtreSvanyathA pAThaH 4 AlocanA 5 nindA 6 gardA 7 sAmAyikaM 8 caturviMzatistavo 9 vandanaM 10 pratikramaNaM 11 kAyotsargaH 12 pratyAkhyAnaM 13 stavastutimaGgalaM 14 kAlapratyupekSaNA 15 prAyazcittakaraNaM 16 kSAmaNA 17 svAdhyAyo 18 vAcanA 19 pratipracchanA 20 parAvartanA 21 anuprekSA 22 dharmakathA 23 zrutasyArAdhanA 24 ekAgramanaHsaMnivezanA 25 saMyamaH 26 tapaH 27 | vyavadAnaM 28 sukhazAyaH 29 apratibaddhatA 30 viviktazayanAsanasevanA 31 vinivarttanA 32 sambhogapratyAkhyAnaM 33 upadhipratyAkhyAnaM 34 AhArapratyAkhyAnaM 35 kaSAyapratyAkhyAnaM 36 yogapratyAkhyAnaM 37 zarIrapratyAkhyAnaM 38 sahAyapratyAkhyAnaM 39 bhaktapratyAkhyAnaM 40 sadbhAvapratyAkhyAnaM 41 pratirUpatA 42 vaiyAvRttyaM 43 sarvaguNasampannatA 44 vItarAgatA 45 kSAntiH 46 muktiH 47 mArdavaM 48 ArjavaM 49 bhAvasatyaM 50 karaNasatyaM 51 yogasatyaM 52 UTR-3
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 201 // ekonaviMza madhyayanam. manoguptatA 53 vAgguptatA 54 kAyaguptatA 55 manaHsamAdhAraNA 56 vAksamAdhAraNA 57 kAyasamAdhAraNA 58 jJAnasampannatA 59 darzanasampannatA 60 cAritrasampannatA 61 zrotrendriyanigrahaH 62 cakSurindriyanigrahaH 63 ghANendriyanigrahaH 64 jihvendriyanigrahaH 65 sparzanendriyanigrahaH 66 krodhavijayo 67 mAnavijayo 68 mAyAvijayo 69 lobhavijayaH 70 premadveSamithyAdarzanavijayaH 71 zailezI 72 akarmatA 73 ityakSarasaMskAraH // 2 // sAmpratamidameva pratipadaM phalopadarzanadvAreNa vyAcikhyAsurAha sUtrakAraH saMvegaNamityAdi' trisaptatiH sUtrANimUlam saMvegeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? saMvegeNaM aNuttaraM dhammasaddhaM jaNayai, aNuttarAe dhamma saddhAe saMvegaM havamAgacchai, aNaMtANubaMdhikohamANamAyAlohe khavei, navaM ca kammaM na baMdhai, tappaccaiaM ca NaM micchattavisohiM kAUNa daMsaNArAhae bhavai, daMsaNavisohIeNaM visuddhAe atthegatie teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhai, sohIe aNaM visuddhAe tacaM puNo bhavaggahaNaM nAikamai // 1 // 3 // vyAkhyA-saMvegena mokSAbhilASeNa bhadanteti pUjyAmaMtraNaM, jIvaH kiM janayati ? kataraM guNamutpAdayatItyarthaH / | iti ziSyaprazne prajJApaka uttaramAha-saMvegenAnuttarAM dharmazraddhAM janayati, anuttaradharmazraddhayA ca saMvegaM tamevArthAdvizi UTR-3
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana ekonaviMzamadhyayanam. STataraM 'havaMti' zIghraM Agacchati, tato'nantAnubandhikodhamAnamAyAlobhAn kSapayati, tathA ca navaM karma prakramAdazubhaM na bannAti, tatpratyayikAM ca kaSAyakSayahetukAM ca mithyAtvavizuddhiM sarvathA mithyAtvakSayaM kRtvA darzanasya prastAvAtkSAyikasamyaktvasyArAdhako darzanArAdhako bhavati, darzanavizuddhyA ca vizuddhayA nirmalayA astyekakaH kazcittenaiva bhavagrahaNena siddhyati marudevIvat, yastu tenaiva bhavena na sidhyati sa kimityAha-'sohIetti' zuddhayA prakramAddarzanasya vizuddhayA salAha- sAta zuddhadhA. prakramAddazanasya vizuddhayA | tRtIyaM punarbhavagrahaNaM nAtikAmati, utkRSTadarzanArAdhanApekSamatat , yaduktaM-"ukkosadasaNeNaM bhaMte ! jIve kaihiM bhavaggahaNehiM sijjhai ? gomA ! ukkoseNaM teNeva, tai puNa nAikkamaitti" itaH paraM sarvasUtreSu sugamAni padAni na vyAkhyAsyante // 1 // 3 // saMvegAdavazyaM nirvedaH syAditi tamAhamUlam-niveeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? niveeNaM divamANussatericchiesu kAmabhogesu niveaM* havamAgacchai, sabavisaesu virajai, savisaesu virajamANe AraMbhapariccAyaM karei, AraM bhapariccAyaM karemANe saMsAramaggaM vucchiMdaI, siddhimaggapaDivaNNe a bhvi||2||4|| vyAkhyA-nirvedena sAmAnyataH saMsAravirAgeNa kadA'sau tyAjya iti dhiyA divyamAnuSatairazceSu kAmabhogeSu 'nirveda' yathA'lamebhiranarthahetubhiriti bhAvaM 'havamAgacchati' tUrNamApnoti, tathA ca sarvaviSayeSu samastasAMsArikava UTR-3
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 20 // ekonaviMza madhyayanam. pra3 stuSu virajyate, virajyamAnazcArambhaparityAgaM karoti, viSayArthatvAtsarvArambhANAM, tatparityAgaM ca kurvan saMsAramArga mithyAtvAviratyAdikaM vyavacchinatti, tattyAga eva tattvata ArambhaparihArasambhavAt , tadyavachittau ca suprApa eva muktimArgaH samyagdarzanAdiriti siddhimArgapratipannazca bhavati // 2 // 4 // nirvedo'pi dharmazraddhAvatAmeva syAditi tAmAhamUlam-dhammasaddhAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? dhammasaddhAeNaM sAyAsokkhesu rajamANe virajai, agAradhammaM ca NaM cayai, aNagAre NaM jIve sArIramANasANaM dukkhANaM cheyaNa-bheyaNa-saMjo gAINaM vuccheaM karei, avAbAhaM ca suhaM nivattei // 3 // 5 // vyAkhyA-dharmazraddhayA sAtaM sAtavedanIyaM tajanitAni saukhyAni viSayasukhAnItyarthaH teSu rajyamAnaH pUrva rAgaM kurvan virajyate virAgaM yAti, agAradharma ca gRhAcAraM gArhasthyamityarthaH tyajati jahAti, tatazcA'nagAro yatiH san jIvaH zArIramAnasAnAM duHkhAnAM 'cheaNetyAdi' 'chedanaM'khaDgAdinA 'bhedanaM' kuntAdinA AdizabdasyehApi sambandhAcchedanabhedanAdInAM zArIrANAM saMyogaH prastAvAdaniSTAnAM AdizabdAdiSTaviyogAdigrahastato'niSTasaMyogAdInAM ca mAnasaduHkhAnAM vyavacchedaM karoti, ata eva avyAvAdhaM ca sukhaM nivartayati janayati // 3 // 5 // dharmazraddhAvatA ca gurvAdeH zuzrUSA'vazyaM kAryeti tAmAha 12 UTR-3
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 204 // ekonaviMza madhyayanam. (29) pra4 mUlam-gurusAhammiyasussUsaNayAe NaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? gurusAhammiyasussUsaNayAe NaM viNa yapaDivattiM jaNayai, viNayapaDivaNNe a NaM jIve aNaccAsAyaNAsIle neraia-tirikkhajoNia-maNussa-devaduggaio niraMbhai, vaNNasaMjalaNabhattibahumANayAe maNussadevasuggaIo nibaMdhaha, siddhisoggaiM ca visohei, pasatthAI ca NaM viNayamUlAI sabakajAI, sAhei anna a bahave jIve viNaittA bhavai // 4 // 6 // vyAkhyA-gurusAdharmikazuzrUSaNena tadupAsanarUpeNa vinayapratipattimucitakRtyakaraNAGgIkArarUpAM janayati, viNayapaDivaNNe atti' sUtratvAt pratipannavinayazca jIvo anatyAzAtanAzIlaH, ko'rthaH ? guruparivAdAdiparihAradityAzAtanAtyAgI san 'neraiaityAdi' nairayikAzca tiryaJcazca nairayikatiryaJcasteSAM yonI nairayikatiryagyonI khAdhike ke nairayikatiryagyonike te ca manuSyadevadurgatI ca mlecchakilviSatvAdike niruNaddhi, tathA varNaH zlAghA tena saMjvalanaM guNodbhAsanaM varNasaMjvalanaM, bhaktirabhyutthAnAdikA, bahumAna AntarA prItireSAM dvandve bhAvapratyaye ca varNasaMjvalanabhaktibahumAnatA tayA prakramAdgurUNAM manuSyadevasugatI sukulaizcaryAdiyukte nivanAti tatprAyogyakarmabandhanAditi bhAvaH, siddhisugatiM ca vizodhayati tanmArgabhUtasamyagdarzanAdivizodhanena prazastAni prazaMsAspadAni vinayamUlAni vinayahetukAni // 506 // UTR-3
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 205 // ekonaviMza madhyayanam. pra5 sarvakAryANi iha zrutAdhyayanAdIni paratra mokSAdIni sAdhayati, anyAMzca bahun jIvAn 'viNaittatti' vinetA vinayaM grAhayitA bhavati, khayaM susthitasyopAdeyavacanatvAditi bhAvaH // 4 // 6 // guruzuzrUSAM kurvatApi doSasambhave AlocanA kAryeti tAmAhamUlam-AloyaNayAeNaM bhaMte! jIve kiMjaNayai ? AloyaNayAeNaMmAyA-niyANa-micchAdaMsaNasallANaM mokkhamaggavigghANaM aNaMtasaMsAravaddhaNANaM uddharaNaM karei, ujubhAvaM ca NaM jaNayai, ujubhAvapa Divanne a NaM jIve amAI ithiveyaM napuMsagaveyaM ca na baMdhai, puvabaddhaM ca NaM nijarei // 5 // 7 // vyAkhyA-AlocanayA khadoSANAM guroH puraH prakAzanarUpayA mAyAnidAnamithyAdarzanazalyAnAM mokSamArgavinAnAmanantasaMsAravarddhanAnAM uddharaNaM apanayanaM karoti, RjubhAvaM ca janayati, RjubhAvaM pratipannazca jIvo amAyI san strIvedaM napuMsakavedaM ca na banAti, puMstvahetutvAdamAyitvasya, pUrvabaddhaM ca tadeva dvayaM sakalakarma vA nirjarayati kSapayati // 5 // 7 // AlocanA ca khadoSanindAvata eva saphaleti tAmAhamUlam-niMdaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayaha? niMdaNayAe NaM pacchANutAvaM jaNayai pacchANutAveNaM UTR-3
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 206 // ekonaviMzamadhyayanam. (29) pra6-7 virajamANe karaNaguNaseDhiM paDivajai, karaNaguNaseDhiM paDivanne a aNagAre mohaNijjaM kamma ugghAei // 6 // 8 // vyAkhyA-nindanena khayameva khadoSacintanena pazcAdanutApaM hA! duSTu mayA kRtametadityAdirUpaM janayati, pazcAdanutApena ca virajyamAno vairAgyaM gacchan karaNenA'pUrvakaraNena guNazreNiH karaNaguNazreNiH sA ca sarvoparitanasthite. mohanIyAdikarmadalikAnyupAdAya udayasamayAtprabhRtidvitIyAdisamayeSva'saMkhyAtaguNAsaMkhyAtaguNapudgalaprakSeparUpA tAM, upalakSaNatvAt sthitighAtarasaghAtaguNasaMkramasthitibandhAMzca viziSTAn pratipadyate / athavA karaNaguNenApUrvakaraNAdimAhAtmyena zreNiH karaNaguNazreNiH prastAvAtkSapakazreNireva tAM pratipadyate, tAM pratipannazcAnagAro mohanIyaM karma udghAtayati kSapayati // 6 // 8 // bahudoSasadbhAve nindAnantaraM gopi kAryeti tAmAhamUlam-garahaNayAe NaM bhaMte!jIve kiM jaNayai? garahaNayAeNaM apurakAraM jaNayai, apurakAragae a NaM jIve appasatthehiMto jogehiMto nittai, pasatthe a pavattai, pasatthajogapaDivapaNe a NaM aNagAre aNaMtaghAI pajave khaveDa // 7 // 9 // vyAkhyA-garhaNena parasamakSamAtmano doSodbhAvanena puraskAro guNavAnayamiti prasiddhistadabhAvaM avajJAspadatvamityarthaH janayatyAtmana iti gamyaM, apuraskAragatazca jIvaH kadAcidazubhAdhyavasAyotpattAvapi tadbhItyaiva aprazastebhyo UTR-3
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 207 // ekonaviMza madhyayanam. pra8-10 yogebhyo nivartate, prazastayogeSu ca pravartate, prazastayogapratipannazca jIvaH anantaviSayatayA'nante jJAnadarzane ghnantItyanantaghAtinastAn paryavAn jJAnAvaraNAdikarmapariNativizeSAn kSapayati, upalakSaNaM caitanmuktiprApteH tadarthatvAtsarvaprayAsasya / evamanuktApi sarvatra muktiprApsitareva phalatvena draSTavyA // 7 // 9 // AlocanAdikaM ca sAmAyikavatAmeva tattvataH syAditi tadAhamUlam sAmAieNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? sAmAieNaM sabasAvajajogaviraiM jaNayaI // 8 // 10 // vyAkhyA-sAmAyikena sarvasAvadyayogaviratiM sakalasapApavyApAroparamaM janayati // 8 // 10 // sAmAyikapratipatrA ca tatpraNetAro'rhantaH stutyA iti tatstavamAhamUlam-cauvIsatthaeNaMbhaMte! jIve kiMjaNayaha ? cauvIsatthaeNaM daMsaNavisohiMjaNayaDa // 9 // 11 // vyAkhyA-spaSTam // 9 // 11 // stutvApi jinAn guruvandanapUrvikaiva sAmAyikakhIkRtiriti tadAhamUlam-vaMdaNaeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vaMdaNaeNaM nIAgoaMkamma khavei, uccAgoaMnibaMdhaDa, sohaggaM ca NaM appaDihayaM ANAphalaM nivatteI, dAhiNabhAvaM ca NaM jaNayai // 10 // 12 // vyAkhyA-'sohaggaM catti' saubhAgyaM ca sarvajanaspRhaNIyatArUpaM apratihatamaskhalitamAjJAphalaM AjJAsAraM nirvarta UTR-3
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 208 // ekonaviMza madhyayanam. (29) pra11-12 yati, dakSiNabhAvaM cAnukUlabhAvaM janayati lokasyeti gamyate // 10 // 12 // sAmAyikAdiguNavatA ca prathamAntimAhatostIrthe sarvadA, madhyamArhatAM cAparAdhasambhave pratikramaNaM kAryamiti tadAhamUlam-paDikkamaNeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? paDikkamaNeNaM vayachiddAI pihei, pihiyavayachidde puNa jIve niruddhAsave asabalacaritte adRsu pavayaNamAyAsu uvautte apuhatte suppaNihae viharai // 11 // 13 // vyAkhyA-pratikramaNenA'parAdhebhyaH pratIpanivarttanena vratachidrANi aticArAn pidadhAti sthagayati, pihitavratachidraH punarjAvo niruddhAzravo'ta evA'zabalaM zabalasthAnairakaburaM caritraM yasya sa tathA, 'apuhattetti' na vidyate pRthaktvaM prastAvAt saMyamayogaviyogarUpaM yasyAsAvapRthaktvaH, 'supraNihitaH' suSThusaMyamapraNidhimAn viharati saMyamAdhvani yAti // 11 // 13 // pratikramaNe cAticArazuddhaye kAyotsargaH kArya iti tamAha-- mUlam-kAussaggeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? kAussaggeNaM tIapaDupannaM pAyacchittaM visohei, visuddha pAyacchitte ajIve nivvuyahiyae ohariyabharuva bhAravahe pasatthajjhANovagae suhaMsuheNaM viharai // 1 doSarahitam // UTR-3
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 209 // ekonatriMza madhyayanam, pra13-14 vyAkhyA-kAyotsargeNAtItaM ceha cirakAlabhAvi, pratyutpannamiva pratyutpannaM cAsanakAlabhAvi, atItapratyutpannaM prAyazcittaM prAyazcittAhamaparAdhaM vizodhayati, vizuddhaprAyazcittazca jIvo nivRttaM khasthIbhUtaM hRdayamasyeti nivRttahRdayaH, ka iva ? apahRtabharo'pasAritabhAro bhAravaha iva, yathA hyapahRtabhAro bhAravaho nirvRtahRdayaH syAt tathA'yamapi vizodhitAticAra iti bhAvaH / sa ca prazastadhyAnopagataH sukhaMsukhena sukhaparamparAvAptyA viharati // 12 // 14 // kAyotsargeNApyazuddhaH pratyAkhyAnaM kuryAditi tadAha-- mUlam-paccakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiMjaNayai ? paccakkhANeNaM AsavadArAI niraMbhai // 13 // 15 // ___ vyAkhyA-pratyAkhyAnena mUlaguNottaraguNapratyAkhyAnarUpeNa AzravadvArANi niruNaddhi, upalakSaNatvAca pUrvopacitaM karma kSapayati / namaskArasahitAdikaM pratyAkhyAnaM cehottaraguNapratyAkhyAne'ntarbhavati iti // 13 // 15 // pratyAkhyAnaM ca kRtvA caityasadbhAve tadvandanaM kArya, tacca stutistavamaGgalaM vinA neti tadAhamUlam-thayathuimaMgaleNaMbhaMte ! jIve kiM jaNayai ? thayathuimaMgaleNaM nANadaMsaNacarittabohilAbhaMjaNa yai, nANadaMsaNacarittabohilAbhasaMpaNNe aNaM jIve aMtakiriaM kappavimANovavattiaM ArAhaNaM ArAhei // 14 // 16 // UTR-3
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 21 // ekonatriMza madhyayanam. (29) pra15 vyAkhyA-stavA devendrastavAdyAH, stutaya ekAdisaptazlokAntAH, tatazca stutayazca stavAzca stutistavAH, stuti|| zabdasya idantatvAtpUrvanipAtaH, sUtre tu vyatyayaH prAkRtatvAt , te eva maGgalaM stutistavamaGgalaM tena jJAnadarzanacAritrarUpo yo bodhiH sa jJAnadarzanacAritrabodhistallAbhaM janayati, jJAnadarzanacAritrabodhilAbhasampannazca jIvo'nto bhavasya karmaNAM vA paryantastasya kriyA nirvartanamantakriyA muktiH tatazcAntakriyAhetutvAdantakriyA tAM ArAdhanAmitiyogaH, tathA kalpA devalokA vimAnAni praiveyakAnuttaravimAnarUpANi teSUpapattirutpAdo yasyAH sA tathA tAM, ayaM bhAvo'nantarajanmani viziSTadevatvaphalAM paramparayA tu muktiprApikAmArAdhanAM jJAnAcArAdhanArUpAmArAdhayati sAdhayati // // 14 // 16 // arhannamanAdanu khAdhyAyaH kAryaH, sa ca kAle eva, tajjJAnaM ca kAlapratyupekSaNayA svAditi tAmAhamUlam-kAlapaDilehaNayAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? kAlapaDilehaNayAeNaM nANAvaraNi kamma khavei // 15 // 17 // vyAkhyA-kAlaH prAdopikAdistasya pratyupekSaNA grahaNapratijAgaraNarUpA kAlapratyupekSaNA tayA // 15 // 17 // kadAcidakAlapAThe prAyazcittaM kAryamiti tadAha 1 jJAnadarzanacAritrarUpAmArAdhayati sAdhayatIti "gha" pustakapAThaH // UTR-3
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 211 // ekonatriMza madhyayanam. pra16-17 mUlam-pAyacchittakaraNeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? pAyacchittakaraNeNaM pAvakammavisohiM jaNayai, nira iAre Avibhavai, sammaMcaNaM pAyacchittaM paDivajamANe maggaM ca maggaphalaM ca visohei, AyAraM AyAraphalaM ca ArAhei // 16 // 18 // vyAkhyA-prAyazcittakaraNenAlocanAdividhAnarUpeNa pApakarmavizuddhiM niSpApatAM janayati, niraticArazcApi bhavati, tenaiva jJAnAcArAdyatIcAravizodhanAt, mArga iha jJAnAvAptihetuH samyaktvaM taM ca tatphalaM ca jJAnaM vizodhayati, anayorhi yugapadutpattAvapi samyaktvasya jJAna prati hetutvaM pradIpasyaiva prakAzaM prati vidyata ev| tathA Acaryate sevyate ityAcArazcAritraM tatphalaM ca muktirUpamArAdhayati // 16 // 18 // prAyazcittakaraNaM ca kSamaNAtaH syAditi tAmAhamUlam-khamAvaNayAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? khamAvaNayAeNaM palhAyaNabhAvaM jaNayai, palhA yaNabhAvamuvagae a jIve sabapANa-bhUa-jIva-sattesa mittIbhAvaM uppAeDa, mittIbhAvamu vagae Avi jIve bhAvavisohi kAUNa niThabhae bhavaha // 17 // 19 // vyAkhyA-kSamaNayA duSkRtAnantaraM kSamitavyamidaM mametyAdirUpayA prahAdanabhAvaM cittaprasAdaM janayati, prahlAdanabhAvamupagatazca jIvaH sarve prANA dvitricaturindriyA bhUtAzca taravo jIvAzca paJcendriyAH sattvAzca zeSajIvAsteSu maitrI UTR-3
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 212 // 15 18 21 24 bhAvaM parahita cintArUpamutpAdayati, taM copagato jIvo bhAvavizuddhiM rAgadveSApagamarUpAM kRtvA nirbhayo bhavatyazeSabhayahetvabhAvAt // 17 // 18 // evaMvidhaguNavatA ca svAdhyAyaH kArya iti tamAha mUlam -- sajjhAeNaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? sajjhAeNaM nANAvaraNijaM kammaM khavei // 18 // 20 // vyAkhyA - svAdhyAyena jJAnAvaraNIyamupalakSaNatvAt zeSakarma ca kSapayati / uktaM ca- " kammamasaMkhijjabhavaM, khavei aNusamayameva uvautto // aNNayarammivi joe, sajjhAyammi viseseNaM" // 18 // 20 // tatrAdau vAcanA kAryeti tAmAha mUlam - vAyaNAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vAyaNAeNaM nijaraM jaNayai, suassa aNAsAyaNAe vaTTati, suassa aNAsAyaNAe vaTTamANe titthadhammaM avalaMbai, titthadhammaM avalaMbaNe mahAnijjare mahApajjava sANe bhavai // 19 // 21 // vyAkhyA - vAcanayA pAThanena nirjarAM karmaparizATaM janayati, tathA zrutasyAnAzAtanAyAM ca varttate, tadakaraNe hi avajJAtaH zrutamAzAtitaM bhavet / pAThAntare [ "suassa aNusajjaNAe vahati" tatra zrutasyAnuSaane anuvarttane varttate, ko'rthaH 1 zrutasyAvyavacchedaM karoti ] tataH zrutasyAnAzA tanAyAmanuSaane vA varttamAnaH tIrthamiha gaNadharastasya dharmaH ekonatriMzamadhyayanam. (29) pra 18-19 // 510 // UTR-3
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 213 // ekonatriMza madhyayanam. pra20-21 AcAraH zrutapradAnarUpastIrthadharmastamavalambate, taM cAvalambamAna Azrayan mahAnirjarastathA mahatprazasvaM paryavasAnaM antaH prakramAtkarmaNAM yasya sa mahAparyavasAnazca mokssaavaaptrbhvti.|| 19 // 21 // kRtavAcanaH saMzaye punaH pRcchatIti pracchanAmAhamUlam-paDipucchaNayAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? paDipucchaNayAeNaM suttatthatadubhayAiM viso hei, kaMkhAmohaNijaM kammaM vocchindai // 20 // 22 // ___ vyAkhyA-pUrvakathitasUtrAdeH punaH pracchanaM pratipracchanaM tenai sUtrArthatadubhayAni vizodhayati, 'kAMkSA' idamitthamitthaM vA mamAdhyetumucitamityAdikA vAJchA saiva mohanIyaM karmA'nAbhigrahikamidhyAtvarUpaM vyucchinatti // 20 // 22 // itthaM sthirIkRtasya zrutasya vismRtirmAbhUt iti parAvarttanA kAryeti tAmAha mUlam-pariaTTaNayAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? pariaTTaNayAeNaM vaMjaNAI jaNayai, vaMjaNaladdhiM ca upAei // 21 // 23 // vyAkhyA-parAvartanayA guNanena vyaanAnyakSarANi janayati, tAni hi vismRtAnyapi guNayato jhagityutpadyanta iti utpAditAnyucyante, tathA tathAvidhakSayopazamavazAvyaJjanalabdhiM ca-zabdAt padalabdhiM ca padAnusAritArUpAmutpAdayati // 21 // 23 // sUtravadarthasyApyavismaraNAdyarthamanuprekSA kAryeti tAmAha-- UTR-3
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 214 // ekonatriMzamadhyayanam. (29) pra 22 mUlam-aNuppehAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? aNuppehAeNaM AuavajAo satta kammappagaDio dha NiabaMdhaNabaddhAo siDhilabaMdhaNabaddhAo pakarei, dIhakAlaTThiiAo hassakAlaTThiiAo pakarei, tivANubhAvAo maMdANubhAvAo pakarei, bahuppaesaggAo appapaesaggAo pakarei, AuaMcaNaM kammaM siabaMdhai siano baMdhai, asAyAveaNijaM caNaM kammaM no bhujo bhujo uva ciNAi, aNAiaM ca NaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtAraM khippAmeva vIIvayai // vyAkhyA-anuprekSayA'rthacintanikayA AyurvarjAH sapta karmaprakRtayaH 'dhaNiabaMdhaNabaddhAotti' gADhavandhanabaddhA nikAcitA ityarthaH zithilabandhanabaddhAH ko'rtho'pavartanAdikaraNayogyAH prakaroti, tapobhedatvAdasyAstapasazca nikAcitakarmakSapaNe'pi kSamatvAt , uktaM ca-"tavasA u nikAiyANaM ctti"| dIrghakAlasthitikAzca tA hrakhakAlasthitikAH prakaroti, zubhAzayavazAt sthitikaNDakApahAreNeti bhAvaH / iha naratiryagdevAyurvarjANAM sarvakarmaNAM sthitayo grAhyAstAsAmeva dIrghatvasyAzubhatvAt / uktaM ca-"sabANavi jiTTiI, asuhA jaM sAikileseNa // iarAvi sohio puNa, muttuM naraamaratiriAuM // 1 // " tIvrAnubhAvAzcatuHsthAnikAdirasA mandAnubhAvAH tristhAnikatvAdibhAvamprAptAH prakaroti, iha cA'zubhaprakRtaya eva gRhyante, zubhabhAvasya zubhAsu tIvrAnubhAvahetutvAt / bahupradezAgrA bahu UTR-3
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 215 // m m 12 karmadalikA alpapradezAgrAH prakaroti / AyuH karma ca syAt kadAcidvabhAti syAnna banAti, tasya tribhAgAdizeSAyuSkatAyAmeva bandhasambhavAt, yadi banAti tadA surAyureva munestadvandhasyaiva sambhavAt / asAtAvedanIyaM ca karma cazabdAdanyAzcAzubhaprakRtIrno bhUyo bhUya upacinoti, bhUyo bhUyo grahaNaM tu kenApi pramAdena pramattamunestadvandhasyApi sambhavAt / anAdikaM AdirahitaM, anavadagraM anantaM, 'dIhamarddhati makAro'lAkSaNikastato dIrghAdvaM dIrghakAlaM, catvArazcaturgatilakSaNA antA avayavA yasmiMstaccaturantaM saMsArakAntAraM kSiprameva vyatitrajati vizeSeNAtikrAmati // 22 // 24 // abhyastazrutena dharmakathApi kAryerti tAmAha mUlam - dhammakahAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? dhammakahAeNaM pavayaNaM pabhAvei, pavayaNapabhAvae NaM jIve Agame sassabhaddattAe kammaM nibaMdhai // 23 // 25 // vyAkhyA - dharmakathayA vyAkhyAnarUpayA pravacanaM zAsanaM prabhAvayati, uktaM hi - " pAvayaNI 1 dhammakahI 2 bAi 3 nemittio 4 tassI 5 a / vijjA 6 siddho a 7 kaI 8 aTTheva pahAvagA bhaNiA" pAThAntare nirjarAM janayati, 'Agame sassamaddattAetti' AgamiSyatIti Agama AgAmI kAlastasmin zazvadbhadratayA nirantara kalyANa tayopalakSitaM karma nibabhAti, zubhAnubandhi zubhamupArjayati iti bhAvaH // 23 // 25 // evaM paJcavidhakhAdhyAyateH zrutArAdhanA syAditi tAmAha ekonatriMzamadhyayanam. pra 23 UTR-3
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 216 // ekonatriMza madhyayanam. (29) pra24-26 mUlam-suassa ArAhaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayaDa ? suassa ArAhaNayAeNaM aNNANaM khavei na ya saMkilissai // 24 // 26 // vyAkhyA-zrutasyArAdhanayA samyagAsevanayA ajJAnaM kSapayati, viziSTajJAnAvApteH / na ca saMklizyate, naiva rAgAdijanitasaMklezabhAg bhavati, tadvazato navanavasaMvegAvAptaH // 24 // 26 // zrutArAdhanA caikAgramanaHsaMnivezanAdeva syAditi tAmAha mUlam-egaggamanasaMnivesaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? egaggamaNasaMnivesaNayAe NaM cittanirodhaM karei // 25 // 27 // vyAkhyA-ekaM ca tadanaM ca prastAvAcchubhamAlambanaM ekAgraM tasminmanasaH saMnivezanA sthApanA ekAgramanaHsaMnivezanA tayA cittasya kathaJcidunmArgaprasthitasya nirodhaM niyaMtraNaM cittanirodhaM karoti // 25 // 27 // idaM sarva saMyamavataH saphalamiti tamAhamUlam-saMjameNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? saMjameNaM aNaNhayattaM jaNayai // 26 // 28 // ___ vyAkhyA-saMyamenAzravaviramaNAdinA 'aNaNhayattaMti' anaMhaskatvaM avidyamAnapApakarmatvam // 26 // 28 // satyapi saMyame tapo vinA na karmakSapaNeti tadAha UTR-3
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 217 // .m o 12 mUlam - taveNaM bhaMte kiM jaNayai ? taveNaM vodANaM jaNayai // 27 // 29 // vyAkhyA - 'vodANaMti' vyavadAnaM pUrvabaddhakarmamalApagamAdviziSTAM zuddhiM janayati // 27 // 29 // vyavadAnasyaiva phalamAha mUlam -- vodANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vodANeNaM akiriaM jaNayai, akiriAe bhavittA tao pacchA sijjhai, bujjhai, muccai, parinivvAi, savadukkhANamaMtaM karei // 28 // 30 // vyAkhyA--vyavadAnena akriyaM vyuparatakriyAkhyaM zukladhyAnacaturthabhedaM janayati, tatazca akriyAko vyuparatakriyAkhyazukladhyAnavarttI bhUtvA sidhyati niSThitArtho bhavati, budhyate jJAnadarzanopayogAbhyAM vastutattvamavagacchati, mucyate saMsArAta eva parinirvAtItyAdi prAgvat // 28 // 30 // vyavadAnaM ca sukhazAtenaiva syAditi tamAhamUlam - suhasAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? suhasAeNaM aNussuattaM jaNayai, aNussue a NaM jIve aNukaMpa aNubbhaDe vigayasoe carittamohaNijjaM kammaM khavei // 29 // 31 // vyAkhyA - sukhasya vaiSayikarUpasya zAtastadgataspRhApohenApanayanaM sukhazAtastena anutsukatvaM viSayasukhaM prati niHspRhatvaM janayati, anutsukazca jIvo'nukampako duHkhitAnukampI, sukhotsuko hi mriyamANamapi prANinaM pazyan ekonatriMza madhyayanam. pra 27-29 UTR-3
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 218 // ekonatriMzamadhyayanam. pra30-31 khasukharasika eva syAt na tvanukampate, tathA'nudbhaTo'nulvaNaH, vigatazoko naihikArthabhraMzepi zocati muktipadabaddha| spRhatvAt , evaMvidhazca prakRSTazubhabhAvavazAcAritramohanIyaM karma kSapayati // 29 // 31 // sukhazAtazcApratibaddhatayA syAditi tAmAhamUlam-appaDibaddhayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? appaDibaddhayAe NaM nissaMgattaM jaNayai, nissaMgattagae aNaM jIve ege egaggacitte diA ya rAo a asajjamANe appaDibaddhe Avi viharai // 30 // 32 // vyAkhyA--apratibaddhatayA manaso nirabhiSvaGgatayA niHsaGgatvaM bahiH saGgAbhAvaM janayati, nissaGgatvagatazca jIva eko rAgAdivikalaH, ekAgracitto dharmekatAnacetAstatazca divA ca rAtrau cA'sajan , ko'rthaH ? sadA bahiHsaGgaM tyajan apratibaddhazcApi viharati, mAsakalpAdinA udyatavihAreNa paryaTati // 30 // 32 // apratibaddhatAyAzca viviktazayanAsanatAheturiti tAmAhamUlam-vivittasayaNAsaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vivittasayaNAsaNayAe NaM carittaguttiM jaNayai, carittagutte aNaM jIve vivittAhAre daDhacaritte egaMtarae mokkhabhAvapaDivaNNe aTThavihaM kammagaMThiM nijarei // 31 // 33 // UTR-3
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 219 // ekonatriMza madhyayanam. pra32 vyAkhyA-viviktAni khyAdirahitAni zayanAsanAni upalakSaNatvAdupAzrayazca yasyAsau viviktazayanAsanaH tadbhAvastattA tayA caritraguptiM caraNarakSAM janayati, 'carittagutte atti' guptacaritrazca jIvo vikRtyAdibRhakavasturahita AhAroM yasya sa tathA dRDhacaritraH, ekAntena nizcayena rata ekAntarataH saMyama iti gamyate, mokSabhAvapratipanno mokSa eva mayA sAdhanIya ityabhiprAyavAn, aSTavidhakarmagrandhi nirjarayati, kSapakazreNipratipatyA kSapayati // 31 // 33 // viviktazayanAsanatAyAM satyAM vinivarttanA syAditi tAmAha| mUlam-viNivaTTaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayaI ? viNivaTTaNayAe NaM pAvakammANaM akaraNayAe abbhuTTei, pUvabaddhANa ya nijjaraNayAe taM niattei, tao pacchA cAuraMtasaMsArakaMtAraM viIvayai // 32 // 34 // vyAkhyA-vinivartanayA viSayebhya AtmanaH parAGmukhIkaraNarUpayA pApakarmaNAM jJAnAvaraNAdInAM 'akaraNayAetti' ArSatvAdakaraNena apUrvAnupArjanenA'bhyuttiSThate mokSAyeti zeSaH, pUrvabaddhAnAM nirjaraNayA taditi pApakarma nivartayati vinAzayati // 32 // 34 // viSayanivRttazca kazcit sambhogapratyAkhyAnavAnapi syAditi tadAhamUlam-saMbhogapaccakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiMjaNayai ? saMbhogapaccakkhANeNaM AlaMbaNAI khavei, nirA UTR-3
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 22 // ekonatriMza madhyayanam. (29) pra33 laMbaNassa ya AyayaTTiA jogA bhavaMti, saeNaM lAbheNaM tussai, parassa lAbhaM no AsAei, no takkei, no pIheI, no patthei, no abhilsi|prss lAbhaM aNAsAemANe atakke mANe apIhemANe apatthemANe aNabhilasemANe doccaM suhasijaM upasaMpajittANaM viharai // vyAkhyA-sambhoga ekamaNDalIbhoktRtvaM, anyamunidattAhArAdigrahaNamityarthaH, tasya pratyAkhyAnaM gItArthatve jinakalpAdyabhyudyatavihArapratipatyA parihAraH sambhogapratyAkhyAnaM tena AlambanAni glAnatvAdIni kSapayati tiraskurute, anyo hi mAndyAdikAraNeSvanyadattamAhArAdikaM gRhNAti asau tu kAraNe'pi na tathetyevamucyate, sadodyatatvena vIryAcAraM cAvalambate / nirAlambanasya cA''yato mokSaH sa evArthaH prayojanaM vidyate yeSAmityAyatArthikA yogA vyApArA bhavanti, sAlambanasya hi yogAH kecana tAdRzA na bhavantyapIti / tathA khakena khakIyena lAbhena santupyati, parasya lAbhaM no AkhAdayati na bhuMkte, no tarkayati, no spRhayati, no prArthayate, no abhilapati / tatra tarkaNaM yadIdaM mahyamasau dadAti tadA zubhamiti vikalpanaM, spRhaNaM tatzraddhAlutayA''tmana AviSkaraNaM, prArthanaM vAcA mahyamidaM dehIti yAcanaM, abhilaSaNaM tallAlasatayA vAJchanaM / ekArthikAni vA etAni nAnAdezotpannavineyAnugrahAya gRhItAni / parasya lAbhamanAkhAdayanna'bhujAno'tarkayanna'spRhayannaprArthayamAno'nabhilaSan 'docaMti' dvitIyAM sukha UTR-3
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 221 // pAlako sthAnAvara jAvana jovA svA se na / ekonatriMza madhyayanam, pra 34-35 3 tur zayyAmupasampadya viharati, evaMvidharUpatvAt tasyAH / yaduktaM sthAnAGge-"ahAvarA docA suhasejA, se NaM muMDebhavittA agArAo aNagAriyaM paJcaie samANe saeNaM lAbheNaM saMtussai, parassa lAbhaM na AsAei" ityAdi // 33 // // 35 // pratyAkhyAtasambhogasyopadhipratyAkhyAnamapi syAditi tadAhamUlam - uvahipaJcakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? uvahipaJcakkhANeNaM apalimaMthaM jaNayai, niruvahie NaM jIve nikaMkhe uvahimaMtareNa yaM na saMkilissai // 34 // 36 // vyAkhyA-upadherupakaraNasya rajoharaNamukhavastrikAvyatiriktasya pratyAkhyAnamupadhipratyAkhyAnaM tena parimanthaH svAdhyAyAdikSatistadabhAvo'parimandhastaM janayati, tathA nirupadhiko niSkAMkSo vastrAdyabhilASarahita upadhimantareNa ca na saMklizyate, zArIraM mAnasaM vA saMklezaM nAnubhavati / uktaM hi-"tassa NaM bhikkhussa No evaM bhavai, parijuNNe me vatthe sUI jAissAmi, saMdhissAmi" ityAdi // 34 // 36 // upadhipratyAkhyAturjinakalpikAryogyAhArAdyalAbhe upavAsA api syuste cAhArapratyAkhyAnarUpA iti tadAhamUlam-AhArapaccakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? AhArapaccakkhANeNaM jIviAsaMsappaogaM vocchidai, jIviAsaMsappaogaM vocchidittA jIve AhAramaMtareNa na saMkilissai 35 // 37 12 UTR-3
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 222 // 15 18 21 24 vyAkhyA--AhArapratyAkhyAnena jIvite AzaMsA abhilASo jIvitAzaMsA tasyAH prayogaH karaNaM jIvitAzaMsAprayogastaM vyavacchinatti, AhArAdhInatvAjjIvitasyAhArapratyAkhyAne tadAzaMsAvyavacchedo bhavatyeveti / taM ca vyavacchidya jIva AhAramantareNa na saMklizyate, ko'rthaH ? vikRSTataponuSThAne'pi na bAdhAmanubhavati // 35 // 37 // etatpratyAkhyAnatrayaM kaSAyAbhAva eva saphalamiti tatpratyAkhyAnamAha mUlam -- kasAya paJcakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? kasAyapaccakkhANeNaM vIyarAgabhAvaM jaNayai, vIrAgabhAvaM paDavaNe a NaM jIve samasuhadukkhe bhavai // 36 // 38 // vyAkhyA - kaSAyapratyAkhyAnena krodhAdinivAraNena vItarAgabhAvamupalakSaNatvAdvItadveSabhAvaM ca janayati taM ca pratipanno jIvaH same rAgadveSAbhAvAttulye sukhaduHkhe yasya sa samasukhaduHkho bhavati // 36 // 38 // niSkaSAyo'pi yogapratyAkhyAnAdeva muktaH syAditi tadAha mUlam -- jogapaccakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? jogapaccakkhANeNaM ajogittaM jaNayai, ajogI NaM jIve navaM kammaM na baMdhai, puvabaddhaM ca nijjarei // 37 // 39 // vyAkhyA - yogA manovAkkAyavyApArAstatpratyAkhyAnena tannirodhena ayogitvaM janayati, ayogI ca navaM karmma na ekonatriMzamadhyayanam. (29) pra 36-37 UTR-3
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 223 // ekonatriMza madhyayanam. pra38-39 3 banAti, sakalabandhahetUnAmucchedAt / pUrvabaddhaM ca bhavopagrAhikarmacatuSkamanyasya tadA'sambhavAt // 37 // 39 // yogapratyAkhyAtuH zarIrapratyAkhyAnamapi syAditi tadAhamUlam-sarIrapaJcakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? sarIrapaJcakkhANeNaM siddhAisayaguNattaM nivattei, siddhAisayaguNasaMpanne a NaM jIve logaggamuvagae paramasuhI bhavai // 38 // 40 // ___ vyAkhyA-zarIramaudArikAdi tatpratyAkhyAnena siddhAnAmatizayaguNAH "na kRSNo na nIlaH" ityAdayo yasya sa siddhAtizayaguNastadbhAvastattvaM janayati, siddhAtizayaguNasampannazca jIvo lokAgrabhavatvAllokAgraM muktipadamupagataH paramasukhI bhavati // 38 // 40 // sambhogAdipratyAkhyAnAni prAyaH sahAyapratyAkhyAne sukarANIti tadAhamUlam sahAyapaccakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? sahAyapaccakkhANeNaM egIbhAvaM jaNayai. egI. bhAvabhUe a jIve egaggaM bhAvemANe appajhaMjhe appakasAe appakalahe appatumaMtume saMjamaba rabahale samAhie Avi bhavai // 39 // 41 // vyAkhyA-sahAyAH sAhAyyakAriNo yatayastatpratyAkhyAnena tathAvidhayogyatAbhAvinA'bhigrahavizeSeNa ekIbhAvamekatvaM janayati, ekIbhAvaM ekatvaM bhUtaH prAptazca jIva aikAyaM ekAlambanatvaM bhAvayannabhyasyan alpajhaMjho'vAkalahaH, UTR-3
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 224 // 15 18 24 alpakaSAyo'kavAyaH, 'appatumatumeti' almavidyamAnaM tvaM tvamiti - khalpAparAdhavatyapi tvamevedaM kRtavAn tvamevedaM karoSItyAdi punaH punaH alapanaM yasya so'lpatvatvaH, saMyamabahulaH saMvarabahulaH prAgvat / ata eva samAhito jJAnAfreefanicApi bhavati // 39 // 41 // IdRzazvAnte bhaktaM pratyAkhyAtIti tatpratyAkhyAnamAha - mUlam - bhattapaJcakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai bhattapaccakkhANeNaM aNegAI bhavasayAiM niraMbhai 40 vyAkhyA - bhaktapratyAkhyAnena bhaktaparijJAdinA anekAni bhavazatAni niruNaddhi, dRDhazubhAdhyavasAyena saMsArAtpatvApAdanAt // 40 // 42 // sAmprataM sarvapratyAkhyAnottamaM sadbhAvapratyAkhyAnamAhamUlam -- sambhAvapaccakkhANeNaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? sambhAvapaccakkhANeNaM aniahiM jaNayai, aniaTTiM paDivanne a aNagAre cattAri kevalikammaMse khavei / taMjahA - veaNijaM, AuaM, nAmaM, gottaM / tao pacchA sijjhai, bujjhai, muccai, parinivvAi, sabaduHkakhANamaMtaM karei // 41 // 43 // vyAkhyA - sadbhAvena sarvathA punaHkaraNAsambhavAt paramArthena pratyAkhyAnaM sadbhAvapratyAkhyAnaM sarvasaMvararUpaM zailezItyarthaH tena - na vidyate nivRttirnirvRttimaprApya nivarttanaM yasya so'nivRttiH zukladhyAnaturyabhedastaM janayati taM pratipannazcAnagArazcatvAri kevalinaH 'kammaMsetti' satkarmANi kevalisatkarmANi bhavopagrAhINItyarthaH kSapayati // 41 // // 43 // sadbhAvapratyAkhyAnaM ca prAyaH pratirUpatAyAM syAditi tAmAha ekonatriMzamadhyayanam. (29) pra 40-41 UTR-3
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 225 // mUlam-paDirUvayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? paDirUvayAe NaM lAghaviaM jaNayai, lahunbhue aMNaM jIve appamatte pAgaDaliMge pasatthaliMge visuddhasammatte sattasamiisammatte sabapANabhUajIvasattesu vIsasaNijarUve appaDilehe jiiMdie viulatavasamiisamannAgae Avi bhavai // 42 // 44 // ekonatriMza madhyayanam. pra42 AAR vyAkhyA-pratiH sAdRzya, tataH pratIti-sthavirakalpikAdisadRzaM rUpaM veSo yasa sa pratirUpastasya bhAvaH pratirUpatA tayA'dhikopakaraNatyAgarUpayA lAghavamasyAstIti lApavikastadbhAvo lApavikatA tAM, dravyataH khalpopakaraNatvena bhAvatastvapratibaddhatayA janayati / laghubhUtazca jIvo'pramattastathA prakaTaliGgaH sthavirakalpikAdirUpeNa vijJAyamAnatvAt , prazastaliGgo jIvarakSAheturajoharaNAdidhArakatvAt , vizuddhasamyaktvaH kriyayA samyaktvavizodhanAt , 'sattasamiisammattetti' satyaM ca samitayazca samAptAH paripUrNA yasya sa samAptasatyasamitiH, sUtre ktAntasyAnte nipAtaH prAkRtatvAt / ata eva sarvaprANa-bhUta-jIva-sattveSu vizvasanIyarUpastatpIDAparihAritvAt , alpapratyupekSo'lpopadhitvAt , jitendriyo vipulenAnekabhedatayA vistIrNena tapasA samitibhizca sarva viSayavyApitayA vipulAbhireva sama UTR-3
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 226 // ekonatriMzamadhyayanam. (29) pra43-45 nvAgato yukto vipulatapasamitisamanvAgatazcApi bhavati / pUrvatra samitInAM pUrNatvAmidhAnena sAmastyamuktamiha tu sarvaviSayavyApitvamiti na paunaruktyam // 42 // 44 // pratirUpatAyAM vaiyAvRttyAdeveSTasiddhiriti tadAhamulam-veAvacceNaM bhaMte ! jIve kiMjaNayai? veyAvacceNaM titthayaranAmagoaMkammaM nibNdhh||43||45|| vyAkhyA-spaSTam // 43 // 45 // vaiyAvRttyenArhantyaprAptiruktA ahaMzca sarvaguNasampannaH syAditi tattAmAhamUlam-satvaguNasaMpannayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? satvaguNasaMpannayAe NaM apuNarAvattiM jaNa yai, apuNarAvattipattae a NaM jIve sArIramANasANaM dukkhANaM no bhAgI bhavai // 44 // 46 // ___ vyAkhyA-sarve guNA jJAnAdayastaiH sampannaH sarvaguNasampannastadbhAvaH sarvaguNasampannatA tayA apunarAvRttiM muktiM janayati, tAM ca prApta eva prAptako jIvaH zArIramAnasAnAM duHkhAnAM no bhAgI bhavati, tatkAraNavapurmanasorabhAvAt // 44 // 46 // sarvaguNavattA ca vItarAgatAyAM syAditi tAmAha-- mUlam-vIarAgayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayaI ? vIarAgayAe NaM NehANubaMdhaNANi taNhANu baMdhaNANi a vocchidai maNuNNAmaNuNNesu sai-pharisa-rUva-rasa-gaMdhesu virajai // 45 // 47 // vyAkhyA--vItarAgatayA rAgadveSApagamarUpatayA snehaH putrAdiviSayastadrUpANyanubandhanAni anukUlabandhanAni snehA UTR-3
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 227 // ekonatriMza madhyayanam. pra46-47 nubandhanAni, tRSNAlobhastadrUpANyanubandhanAni tRSNAnubandhanAni ca vyavacchinatti / tatazca manojJAmanojJeSu zabdA| diSu virajyate, kaSAyapratyAkhyAnenaiva gatatve'pi vItarAgatAyAH pRthagupAdAnaM rAgasyaiva sakalAnarthamUlatvakhyApanArtham | // 45 // 47 // vItarAgatvasya ca kSAntirmUlamiti tAmAha mUlam-khaMtIe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? khaMtIe NaM parIsahe jiNai // 6 // 48 // vyAkhyA-kSAntiH krodhajayastayA parISahAnarthAdvadhAdIn jyti||46||48||kssaantishc muktyA dRDhA syAditi tAmAha| mUlam-muttIe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? muttIe NaM akiMcaNaM jaNayai, akiMcaNe a jIve atthalolANaM purisANaM apatthaNijje havai // 47 // 49 // vyAkhyA-muktyA nirlobhatayA 'akiMcaNaMti' AkiJcanyaM niHparigrahatvaM janayati, akiJcanazca jIvo'rthalolAnAM puruSANAM caurAdInAmaprArthanIyaH pIDayitumanabhilaSaNIyo bhavati // 47 // 49 // lobhAbhAve ca mAyAkaraNakAraNAbhAvAttadabhAvo'pi syAdityArjavamAhamUlam-ajavayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? ajavayAe NaM kAujjuayaM bhAvujjuayaM bhAsu UTR-3
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 228 // ekonatriMzamadhyayanam. pra48-49 jjuayaM avisaMvAyaNaM jaNayai, avisaMvAyaNasaMpannayAe a NaM jIve dhammassa ArAhae bhavai // 48 // 50 // vyAkhyA-'ajavayAetti Arjavena mAyAbhAvena kAyarjukatAM kubjAdiveSabhUvikArAdyakaraNAdvapuHprAjalatAM, bhASarjukatAM yadanyadvicintayan lokabhaktyAdinimittamanyadbhASate karoti vA tatparihArarUpAM, bhASarjukatAM yadupahAsA| dihatoranyadezabhASayA bhASaNaM tatparityAgAtmikA, tathA avisaMvAdanaM parAvipratAraNaM janayati / avisaMvAdanasampannatayA upalakSaNatvAtkAyarjukatAdisampannatayA ca jIvo dharmasyArAdhako bhavati, bhavAntare'pi tadavAsaH // 49 // | // 50 // IdRzaguNasyApi vinayAdeveSTasiddhiH, sa ca mArdavAdeveti tadAha mUlam-maddavayAe NaMbhaMte! jIve kiMjaNayaha?mahavayAe NaM miumadavasaMpanne aTThamayaTThANAI niTThavei // 49 // 51 // vyAkhyA-mAIvena gamyamAnatvAdabhyasyamAnena mRduvyato bhAvatazcAvanamanazIlastasya yanmAIvaM sadA saukumArya |tena sampanno mRdumAIvasampanno'STamadasthAnAni kSapayati // 49 // 51 // mAIvaM ca tattvataH satyasthitasyaiva syAt tatrApi bhAvasatyaM pradhAnamiti tadAha UTR-3
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 229 // ekonatriMza madhyayanama. pra50-51 | mUlam-bhAvasacceNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? bhAvasacceNaM bhAvavisohiM jaNayai, bhAvavisohie a vaTTamANe jIve arahaMtapaNNattassa dhammassa ArAhaNayAe abbhuTTei, arahaMtapaNNattassa dhammassa ArAhaNayAe abbhuhittA paraloadhammassa ArAhae bhava // 50 // 52 // vyAkhyA-bhAvasatyena zuddhAntarAtmatArUpeNa pAramArthikAvitathatvenetyarthaH, bhAvavizuddhiM . adhyavasAyavizuddhatAM janayati / bhAvavizuddhau ca vartamAno'rhatprajJaptasya dharmasyArAdhanAye AvarjanAya abhyuttiSThate utsahate, tasyai cAbhyutthAya paraloke bhavAntare dharmaH paralokadharmastasyArAdhako bhavati, pretya jinadharmAvAptyA viziSTabhavAntaraprAptyA veti bhAvaH // 50 // 52 // bhAvasatye ca sati karaNasatyaM syAditi tadAhamUlam-karaNasacceNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? karaNasacceNaM karaNasattiM jaNayai, karaNasacce a vaTTa mANe jIve jahAvAI tahAkArI Avi bhavai // 51 // 53 // vyAkhyA-karaNe satyaM karaNasatyaM yatpratilekhanAdikriyAmupayuktaH kurute tena karaNazaktiM apUrvApUrvazubhakriyAM karaNasAmarthyarUpAM janayati, karaNasatye ca vartamAno yathAvAdI tathAkArI cApi bhavati, sa hi sUtraM paThan yathA kriyAkalApavadanazIlaH syAttathaiva karaNazIlopIti // 51 // 53 // tasya ca muneryogasatyamapi syAditi tadAha UTR-3
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 230 // ekonatriMzamadhyayanam. (29) pra52-54 mUlam-jogasacceNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? jogasacceNaM joge visohei // 52 // 54 // vyAkhyA--yogasatyena manovAkAyasatyena yogAn vizodhayati, kliSTakarmabandhAbhAvAnnirdoSAn karoti // 52 // // 54 // yogasatyaM ca guptimataH syAditi tA AhamUlam-maNaguttayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? maNaguttayAe NaM jIve egaggaM jaNayai, egagga citte NaM jIve maNagutte saMjamArAhae bhvi|| 53 // 55 // __ vyAkhyA-manoguptatayA manoguptirUpayA aikAyaM prastAvAddhamaikatAnacittatvaM janayati, tathA caikAgracitto jIvo mano guptamazubhAdhyavasAyeSu gacchadrakSitaM yenAsau manoguptaH, tAntasya paranipAtaH sUtratvAt , saMyamArAdhako bhavati // 53 // 55 // mUlam-vaiguttayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vaiguttayAe NaM niviArattaM jaNayai, nivikAre __NaM jIve vaigutte ajjhappajogasAhaNajutte Avi bhavai // 54 // 56 // vyAkhyA-vAgguptatayA kuzalavAgudIraNarUpayA nirvikAratvaM vikathAdyAtmakavAgvikArAbhAvaM janayati, tatazca nirvikAro jIvo vAgguptaH sarvathA vAgnirodhalakSaNavAgguptimAn adhyAtma manastasya yogA vyApArA dharmadhyAnAda UTR-3
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 231 // 3 6 yasteSAM sAdhanAni ekAgratAdIni tairyukto'dhyAtmayogasAdhanayuktazcApi bhavati, viziSTavAgguptirahito hi na cittaikAprAdibhAg bhavati // 54 // 56 // saMvareNaM kAya vyAkhyA-- kAyaguptatayA zubhayogapravRttyAtmakakAyaguptirUpayA saMvaramazubhayoganirodharUpaM janayati, saMvareNa gamyatvAdabhyasyamAnena kAyaguptaH punaH sarvathA niruddhakAyikavyApAraH pApAzravaH pApakarmopAdAnaM tannirodhaM karoti // 55 // // 57 // guptibhizca yathAkramaM manaH samAdhAraNAdisambhava iti tA Aha mUlam -- kAyaguttayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? kAyaguttayAe NaM saMvaraM jaNayai, gutte puNo pAvAsavanirohaM karei // 55 // 57 // mUlam -- maNasamAhAraNayAe NaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? maNasamAhAraNayAe NaM egaggaM jaNayai, egaggaM jaNaittA nANapajjave jaNayai, nANapajjave jaNaittA sammattaM visohei, micchattaM vinire // 56 // 58 // vyAkhyA -- manasaH samiti samyak AGiti AgamoktabhAvAbhivyAptyA yA dhAraNA vyavasthApanA sA manaHsamA ekonatriMza madhyayanam. pra55-56 UTR-3
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 232 // ekonatriMzamadhyayanam. pra57 dhAraNA tayA aikAyaM janayati, aikAyyaM janayitvA jJAnaparyavAn viziSTaviziSTatarazrutatattvAvabodharUpAn janayati, tAMzca janayitvA samyaktvaM vizodhayati, tattvajJAnasya zuddhatve tattvaviSayazraddhAyA api zuddhatvabhavanAt, ata eva mithyAtvaM nirjarayati // 56 // 58 // mUlamva isamAhAraNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vaisamAhAraNayAe NaM vaisAhAraNadaMsaNa pajave visohei, vaisAhAraNadaMsaNapajjave visohittA sulahabohitaM nivattei, dullahabohittaM nijarei // 57 // 59 // vyAkhyA-vAksamAdhAraNayA khAdhyAya eva vAgavinivezAtmikayA vAcAM sAdhAraNA vAksAdhAraNA vAgviSayAH prajJApanIyA ityarthaH, te ceha padArthA eva, tadviSayAzca darzanaparyavA apyupacArAttathoktAH, tatazca vAksAdhAraNAzca te darzanaparyavAzca vAksAdhAraNadarzanaparyavAH, prajJApanIyapadArthaviSayasamyaktvavizeSA ityarthaH, tAn vizodhayati / dravyAnuyogAbhyAsAttadviSayazaGkAdimAlinyApanayanena vizuddhAn karoti, zeSaM spaSTam // 57 // 59 // mUlam-kAyasamAhAraNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? kAyasamAdhAraNayAe NaM carittapajjave vi sohei, carittapajjave visohittA ahakkhAyacarittaM visohei, ahakkhAyacaritaM visohittA // 520 // UTR-3
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 233 // ekonatriMza madhyayanam. pra58-59 cattArikevalIkammaMse khavei, tao pacchA sijjhai bujjhai muccai parinivAi savadukkhANamaMtaM karei // 58 // 6 // vyAkhyA-kAyasamAdhAraNayA saMyamayogeSu zarIrasya samyagvyApAraNarUpayA caritraparyavAn caritrabhedAn kSAyopazamikAniti gamyate vizodhayati, tAMzca vizodhya yathAkhyAtacAritraM vizodhayati, sarvathA basata utpattyasambhava iti pUrvamapi kathaJcitsadeva taccAritramohodayamalinaM tannirjaraNena nirmalIkurute, zeSaM prAgvat // 58 // 60 // itthaM samAdhAraNAtrayAt jJAnAditrayasya vizuddhiruktA, atha tasyaiva phalamAhamUlam-nANasaMpannayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? nANasaMpannayAe NaM sababhAvAhigamaM jaNayai, nANasaMpanne a NaM jIve cAurate saMsArakaMtAre na viNassai, jahA sUI sasuttA paDiAvi na viNassai tahA jIve sasutte saMsAre na viNassai, nANaviNayatavacarittajoge saMpAuNai, sasamayaparasamayasaMghAyaNije bhavai // 59 // 61 // vyAkhyA-jJAnamiha zrutajJAnaM tatsampannatayA sarvabhAvAbhigamaM sarvapadArthAvabodhaM janayati, jJAnasampannazca jIvazcatu UTR-3
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 234 // ekonatriMzamadhyayanam. (29) | pra60 rante saMsArakAntAre na vinazyati na muktimArgAdvizeSeNa dUrIbhavati, amumevA) dRSTAntadvArA spaSTataramAha-yathA sUcI sasUtrA davarakayuktA patitApi kacavarAdau na vinazyati na dUrIbhavati, tathA jIvaH saha sUtreNa zrutena varttate yaH sa sasUtraH saMsAre na vinazyati / ata eva jJAnaM cAvadhyAdi vinayazca tapazca cAritrayogAzca cAritravyApArAH jJAnavinayatapazcAritrayogAstAn samprApnoti, tathA khasamayaparasamayayoH saGghAtanIyaH pradhAnapuruSatayA mIlanIyaH khasamayaparasamayasalAtanIyo bhavati, khasamayaparasamayazabdAbhyAM ceha tadvedino grAhyAsteSveva mIlanasambhavAt // 59 // 6 // mUlam-dasaNasaMpannayAe NaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? saNasaMpannayAe NaM bhavamicchattaccheaNaM karei, paraM na vijAi, aNuttareNaM NANaNaM daMsaNaNaM appANaM saMjoemANe samma bhAvemANe vihri||60|| 62 // vyAkhyA-darzanasampannatayA kSAyopazamikasamyaktvayuktatayA bhavahetubhUtaM mithyAtvaM bhavamithyAtvaM tasya cchedanaM kSapaNaM bhavamithyAtvacchedanaM karoti, ko'rthaH ? kSAyikasamyaktvamavApnoti / tatazca paramityuttarakAlaM utkRSTatastasminneva bhave madhyamajaghanyApekSayA tu tRtIye turye vA janmani kevalajJAnAvAptau na vidhyAyati jJAnadarzanaprakAzAbhAvarUpaM vidhyAnaM na prApnoti, kintvanuttareNa kSAyikatvAtsarvottamena jJAnadarzanena pratisamayamaparAparopayogarUpatayotpadyamAnena UTR-3
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ ittarAdhyayana // 235 // ekonatriMzamadhyayanam. pra61-62 AtmAnaM saMyojayan saMghaTTayan , saMyojanaM ca bhedepi syAdityAha-samyagbhAvayaMstenAtmAnaM tanmayatAM nayan viharati bhavasthakevalitayA // 60 // 62 // mUlam-carittasaMpannayAe NaM bhaMte! jIve kiM jaNayai? carittasaMpannayAe NaM selesIbhAvaM jaNayai, selesIpaDivanne a aNagAre cattAri kevalikammaMse khavei, tao pacchA sijjhai bujjhai muccai parinivAi sabadukkhANamaMtaM karei // 1 // 63 // vyAkhyA-caritrasampannatayA zailAnAmIzaH zailezo meruH, sa iva niruddhayogatvAdatyantasthairyeNa munirapi zailezaH, tasyeyamavasthA zailezI, tasyA bhavanaM zailezIbhAvastaM vakSyamANakharUpaM janayati, zeSaM spaSTam // 61 // 63 // cAritraM cendriyanigrahAdeva syAditi pratyekaM tamAhamUlam-soiMdiya-niggaheNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? soiMdianiggaheNaM maNuNNAmaNuNNesu saddesu rAgaddosaniggahaM jaNayai, tappaccaiaMca navaM kammaM na baMdhai, puvabaddhaM ca nijrei||62||64|| vyAkhyA-zrotrendriyasya nigraho viSayAbhimukhamanudhAvato niyamanaM zrotrendriyanigrahastena manojJAmanojJeSu zabdeSu yathAkramaM rAgadveSanigrahaM janayati, tathA ca tatpratyayikamityAdikaM vyaktam // 62 // 64 // UTR-3
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 236 // 15 18 21 mUlam -- cakkhidianiggaheNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? cakkhidiyaniggaheNaM maNAma rUvesu rAgaddosaniggahaM jaNayai, tappaccaiaM navaM kammaM na baMdhai, puvabaddhaM ca nijarei // 63 // // 65 // ghANidieNaM evaM caiva // 64 // 66 // jibbhidie vi // 65 // 67 // phArsidie vi // 66 // 68 // navaraM gaMdhesu rasesu phAsesu vattatvaM // vyAkhyA - [ sUtracatuSTayaM prAgvat vyAkhyeyam ] // 63 // 65 // 64 // 66 // 65 // 67 // 66 // 68 // etannigrahopi kaSAyavijayeneti tamAha- mUlam -- kohavijaeNaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? kohavijaeNaM khaMti jaNayai, kohaveaNijaM kammaM na baMdhai, puvabaddhaM ca nijjarei // 67 // 69 // vyAkhyA - krodhasya vijayo durantatvAdicintanena udayanirodhastena 'kohaveaNijvaMti' krodhena krodhAdhyavasAyena vedyate iti krodhavedanIyaM krodhahetubhUtapudgalarUpaM karma na badhnAti "jaM veai taM baMdhai" iti vacanAt / pUrvabaddhaM ca tadeva nirjarayati // 67 // 69 // ekonatriMza madhyayanam. (29) pra 63-67 UTR-3
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 237 // 12 mUlam -- evaM mANeNaM 68 // 70 // mAyAe 69 // 71 // loheNaM 70 // 72 // navaraM maddavaM ujjubhAvaM saMtosaM ca jaNayaitti vattavaM // vyAkhyA - [ sUtratrayaM prAgvat ] 68 // 70 // 69 // 71 // 70 // 72 // etajjayazca na premadveSamidhyAdarzanavijayaM vineti tamAha - mUlam -- pejadosamicchAdaMsaNavijaeNaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? pejjadosamicchAdaMsaNavijaeNa nANadaMsaNacarittArAhaNayAe abbhuTThei, aDavihassa kammagaMThivimoaNayAe, tappaDhamayAe jahANuyate aTThAvIsa vihaM mohaNijjaM kammaM ugghAei, paMcavihaM nANAvaraNijjaM navavihaM daMsaNAvaraNijjaM paMcavihaM aMtarAiaM ee tiNNivi kammaMse jugavaM khavei, tao pacchA aNuttaraM anaMtaM kasiNaM paDipuNNaM nirAvaraNaM vitimiraM visuddhaM logAlogappabhAvagaM kevalavaranANadaMsaNaM samuppADe, jAva sajogI bhavai tAva ya iriAvahiaM kammaM baMdhai, suhapharisaM dusamayati, taM paDhasambaddhaM biiasamae veiaM taiasamae nijiNNaM taM baddhaM puDhaM uIriaM veiaM nijjiNNaM seakAle akammaM cAvi bhavai // 71 // 73 // ekonatriMza madhyayanam. pra 68-71 UTR-3
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 238 // ekonatriMza madhyayanam. (29) vyAkhyA-prema ca rAgarUpaM dveSazcAprItirUpo mithyAdarzanaM ca mithyAtvaM premadveSamidhyAdarzanAni, tadvijayena jJAnadarzanacAritrArAdhanAyAmabhyuttiSThate udyacchate, premAdinimittatvAttadvirAdhanAyAstatazcASTavidhasya karmaNo madhye iti zeSaH yaH karmagranthiratidurbhedatvAt ghAtikarmarUpastasya vimocanA kSapaNA karmagranthivimocanA tasyai, casya gamyatvAttadartha cAbhyuttiSThate / abhyutthAya ca kiM karotItyAha-tatprathamatayA tatpUrvatayA na hi purA tatkSapitamAsIditi, yathAnupUrvi AnupUrtyA anatikrameNa aSTAviMzatividhaM mohanIyaM karma udghAtayati kSapayati, tatkSapaNAkramazcAyam-pUrvamanantAnubandhinaH krodhAdIn yugapat kSapayati, tadanu kramAnmidhyAtvaM mizraM samyaktvadalikaM ca, tadanu pratyAkhyAnApratyAkhyAnakaSAyASTakaM kSapayitumArabhate, tasmiMzcArddhakSapite narakagatyAnupUrvI 2 tiryaggatyAnupUrvI 4 ekendriyAdijAtinAmacatuSkA 8 ''tapo 9 dyota 10 sthAvara 11 sUkSma 12 sAdhAraNa 13 nidrAnidrA 14 pracalApracalA 15 | styAnarddhi 16 lakSaNAH SoDaza prakRtIH kSapayati, tataH kaSAyASTakAvaziSTaM kSapayitvA kramAt napuMsakavedaM strIvedaM hAsyAdiSaTvaM puruSavedaM ca kSapayati, yadi puruSaH pratipattA, atha strI SaNDho vA tadA khaskhavedaM prAnte kSapayati / tadanu kramAt saMjvalanakrodhamAnamAyAlobhAn , kSapaNAkAlazca pratyekaM sarveSAM vA antarmuhUrtameva / itthaM caitadantarmuhUrtasyAsaMkhyabhedatvAt / itthaM mohanIyaM kSapayitvAntarmuhUrtta yathAkhyAtacAritraM prAptaH kSINamohadvicaramasamayayoH prathamasamaye nidrApracale kSapayitvA caramasamaye yatkSapayati tatsUtrakRdevAha-paMcetyAdi-paJcavidhaM jJAnAvaraNIyaM, navavidhaM darzanA UTR-3
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 239 // ekonatriMza madhyayanam. varaNIyaM, paJcavidhamantarAyaM 'eetti' etAni trINyapi 'kammaMsetti' satkarmANi yugapatkSapayati, tata iti kSapaNAtaH pazcAt na vidyate uttaraM pradhAnaM jJAnamasmAdityanuttaraM, anantaM avinAzitvAt , kRtsnaM kRtsnArthagrAhakatvAt , pratipUrNa sakalakhaparaparyAyapratipUrNa vastu prakAzakatvAt , nirAvaraNamazeSAvaraNavigamAt, vitimiraM tasmin sati kvacidapyajJAnatimirAbhAvAt , vizuddhaM sarvadoSAbhAvAt , lokAlokaprabhAvakaM tatsvarUpaprakAzakatvAt , kevalavarajJAnadarzanaM samutpAdayati / sa ca yAvatsayogI manovAkAyavyApAravAn bhavati tAvat 'iriAvahiaMti' IryA gatistasyAH panthAH IryApathastasmin bhavamairyApathikaM, upalakSaNaM ca pathigrahaNaM, tiSThato'pi sayogasthAsambhavAt , karma bdhaati| tatkIdazamityAha-sukhayatIti sukhaH sparza AtmapradezaiH saha saMzleSo yasya tat sukhasparza, dvisamayasthitika, tadadhikasthiteH kaSAyapratyayatvAt / yaduktaM-"jogA payaDipaesaM, Thii aNubhAgaM kasAyao kuNaitti" / tatprathamasamaye baddhaM dvitIyasamaye veditaM tRtIyasamaye nirjIrNa parizaTitaM tatazca tadvaddhaM jIvapradezaiH zliSTamAkAzena ghaTavat , tathA spRSTaM masUNamaNikuDyApatitazuSkasthUlacUrNavat / anena vizeSaNadvayana tasya nidhattanikAcitAvasthayorabhAvamAha / udIritamudayaprAptaM udIraNAyAstatrAsambhavAt , veditaM tatphalasukhAnubhavanena nirjINa kSayamupagataM, 'seakAletti' sUtratvAdeSyatkAle caturthasamayAdAvakarma cApi bhavati, tajjIvApekSayA punastasya tathAvidhapariNAmAsambhavAt, etaca evaMvidhavizeSaNA UTR-3
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 240 // 15 18 21 24 nvitaM satakarmAsau nAti, tasya tadanyabandhAsambhavAt 71 // 73 // sa cAyuSaH prAnte zailezIM gatvA'karmmA syAditi zailezya karmatAdvAre arthato vyAkhyAtumAha mUlam -- ahAuaM pAlaittA aMtomuhattAvasesAue joganirohaM karemANe suhumakiriaM appaDivAi sukkajjhANaM jjhiAyamANe tappaDhamayAe maNajogaM niraMbhai niraMbhaittA vaijogaM niraMbhai niraMbhattA ANApANanirohaM karei karitA IsiM paMcahassakkharuccAraddhAe aNaM aNagAre samucchinnakiriaM ani aTTi sukkajjhANaM jjhiyAyamANe veaNijaM AUaM nAmaM gottaM ca ee cattArivi kammaM se jugavaM khavei // 72 // 74 // tao orAliakammAI ca saGghAhiM vippajahaNAhiM vippajahittA ujjuseDhipatte aphusamANagaI uDDuM egasamaeNaM aviggaheNaM tattha gaMtA sAgArovautte sijjhai jAva aMtaM karei // 73 // 75 // vyAkhyA - atheti kevalitvAnantaraM AyuSkaM jIvitamantarmuhUrttAdikaM dezonapUrva koTIparyantaM pAlayitvA antarmuhUrttAvazeSAyuSko yoganirodhaM 'karemANetti' kariSyamANaH sUkSmA kriyA yatra tatsUkSmakriyaM apratipAti zukladhyAnatRtIyabhedaM dhyAyaMstatprathamatayA manoyogaM manodravyasAcivyajanitaM jIvavyApAraM niruNaddhi, taM nirudhya vAgyogaM bhASA ekonatriMza madhyayanam. (29) pra 72-73 IITR.3
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 24 // ekonatriMza madhyayanam. dravyasAnidhyanirmitaM jIvavyApAraM niruNaddhi, taM ca nirudhya 'ANApANanirohaMti' AnApAnau ucchAsaniHzvAsau tannirodhaM karoti, sakalakAyayoganirodhopalakSaNaM caitat , yogatrayanirodhaM caivaM pratyekamasaMkhyeyasamayaiH kRtvA ISaditi khalpaprayatnena paJcAnAM hakhAkSarANAM a-i-u-R-la-ityevaMrUpANAM uccAro bhaNanaM tasyAddhA kAlo yAvatA te uccAyante sA ISatpaJcahakhAkSarocAraNAddhA tasyAM ca NaM prAgvat / anagAraH samucchinnakriyaM anivRtti zukladhyAnaturyabhedaM dhyAyan zailezyavasthAmanubhavanniti bhaavH|hkhaakssrocaarnnN ca na vilambitaM drutaM vA kintu madhyamapratipattyaivAtra gRhyate / tAdRzazca san kiM karotItyAha-vedanIyamAyurnAma gotraM caitAni catvAryapi 'kammaMsetti' satkarmANi yugapatkSapayati // tato vedanIyAdikSapaNAnantaraM 'orAliakammAI catti' audArikakArmaNe zarIre cazabdAttaijasaM ca sarvAbhiH 'vippajahaNAhiti' vizeSeNa prakarSato hAnayastyajanAni viprahANayastAbhiH sarvathA zATeneti bhAvaH, bahuvacanaM cAtra vyaktyapekSaM, viprahAya parizATya RjuravakA zreNirAkAzapradezapatistAM prAptaH RjuzreNiprAptaH, aspRzadgatiriti ko'rthaH ? khAvagAhAtiriktanabhaHpradezAnaspRzan yAvatsu teSu jIvo'vagADhastAvata eva samazreNyA spRzannityarthaH, Urddhamupari ekasamayena dvitIyAdisamayAsparzena avigraheNa vakragatilakSaNavigrahAbhAvena, anvayavyatirekAbhyAmuktorthaH spaSTataro bhavatIti RjuzreNiprApta ityanena gatArthatve'pi punarasyAbhidhAnaM, tatreti vivakSite muktipade gatvA sAkAropayukto jJAnopayogavAn sidhyatItyAdi prAgvat iti trisaptatisUtrArthaH // 72 // 74 // 73 // 75 // upasaMhartumAha 6 UTR-3
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 242 // ekonatriMza madhyayanam. (29) mUlam esa khalu sammattaparakkamassa ajjhayaNassa ahe samajeNaM bhagavayA mahAvIreNaM Aghavie paNNavie parUvie nidaMsie uvadaMsietti bemi // 76 // ___ vyAkhyA-eSo'nantaroktaH khalu nizcaye samyaktvaparAkramasyAdhyayanasyArthaH zramaNena bhagavatA mahAvIreNa 'Apavietti' ApatvAdAkhyAtaH sAmAnyavizeSaiH paryAyAbhivyAptyA kathanena, prajJApito hetuphalAdiprajJApanena, prarUpitaH kharUpanirUpaNena, nidarzito dRSTAntopadarzanena, upadarzita upasaMhAradvAreNeti bravImi iti prAgvat // 76 // mulyaa ... iniy M iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya24 zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau ekonatriMzamadhyayanaM sampUrNam // 29 // unmajanmAunlAnkamaTalaya UTR-3
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha triMzattamamadhyayanam // uttarAdhyayana // 243 // triMzattamamadhyayanam. gA 1-3 ||AUM|| uktamekonatriMzamatha triMzattamaM tapomArgagatinAmAdhyayanamArabhyate, tatra tapa eva mArgo bhAvamArgastatphalabhUtA ca gatiH siddhigatirUpA vAcyA'sminniti tapomArgagatiH ityasya nAmArthaH / sambandhazcAyamanantarAdhyayane akarmatA proktA sA ca tapasaH sAdhyeti tatkharUpamatrocyate, itisambandhasyAsyedamAdisUtrammUlam-jahA u pAvagaM kamma, rAgaddosasamajjiyaM / khavei tavasA bhikkhU, tamegaggamaNo suNa // 1 // vyAkhyA-yathA yena prakAreNa tuH pUtau pApakaM karma jJAnAvaraNAdi rAgadveSasamarjitaM kSapayati tapasA bhikSustattapaH ekAgramanAH zRNu ziSyeti sUtrArthaH // 1 // iha cAnAzraveNaiva jIvena karma kSapyate tato yathAyamanAzravaH syAttathAhamUlam-pANivahamusAvAe, adattamahaNapariggahA virao / rAIbhoaNavirao, jIvo hoi aNA savo // 2 // paMcasamio tigutto, akasAo jiiNdio| agAravo a nissallo, jIvo hoi aNAsavo // 3 // vyAkhyA-spaSTe // 2 // 3 // Izazca san yAdRzaM karma yathA kSapayati tathA dRSTAntadvAreNAdarAdhAnAya punaH ziSyAbhimukhIkaraNapUrvakamAha UTR-3
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 244 // triMzattamamadhyayanam. gA4-7 mUlam-eesiM tu vivaccAse, rAgaddosasamajiaM |khvei u jahA bhikkhU , taM me egamaNo suNa // 4 // vyAkhyA-eteSAM prANivadhaviratyAdInAM samityAdInAM cAnAzravahetUnAM viparyAse sati yadrAgadveSAbhyAM samarjitaM karmeti zeSaH, kSapayati tu yathA bhikSustanme kathayata iti zeSaH, ekamanAH zRNu // 4 // mUlam-jahA mahAtalAgassa, sanniruddhe jlaagme| ussicaNAe tavaNAe, kameNaM sosaNA bhave // 5 // vyAkhyA-yathA mahAtaTAkasya sanniruddhe pAlyAdinA niruddhe jalAgame 'ussiMcaNAetti' utsiJcanenAraghaTTapaTyAdibhirudaJcanena tapanenArkakaratApena krameNa zoSaNA jalAbhAvarUpA bhavet // 5 // mUlam-evaM tu saMjayassAvi, paavkmmniraas|bhvkoddisNciaN kamma, tavasA nijarijai // 6 // vyAkhyA evaM tutti' evameva saMyatasyApi pApakarmaNAM nirAzrave AzravAbhAve pApakarmanirAzraye sati bhavakoTisaJcitaM karma, atibahutvopalakSaNametat , tapasA nirjIyate iti sUtratrayArthaH // 6 // tapasA karma nirjIyate ityuktamatastadbhedAnAhamUlam -so tavo duviho vutto, bAhirabhitaro thaa| bAhiro chaviho vutto, evamabhitaro tavo // 7 // vyAkhyA-'so tavotti' tattapo dvividhaM proktaM, liGgavyatyayaH sarvatra sUtratvAt , bAhyamAbhyantaraM tathA / tatra bAcaM UTR-3
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 245 // 3 12 bAhyadravyApekSatvAlokapratItatvAtkutIrthikairapi svAbhiprAyeNa sevyamAnatvAt bahiH zarIrasya vA tApakAritvAt, muktiprAptau prAyo bAbAGgatvAdvA / tadviparItaM tvAbhyantaramiti sUtrArthaH // 7 // tatra yathA bAhyaM SaDvidhaM tathAhamUlam - aNasaNamUNoariA, bhikkhAyariyA ya rasapariccAo / kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi // 8 // vyAkhyA - akSarArthaH spaSTo bhAvArthaM tu sUtrakRdeva vakSyati // 8 // tatrAnazanaskharUpaM tAvadAhamUlam -- ittaria maraNakAlA ya, duvihA aNasaNA bhave / ittariA sAvakaMkhA, nirava kaMkhA u biijiA 9 vyAkhyA- itvarameva itvarakaM khalpakAlAvadhItyarthaH, maraNaparyantaH kAlo yasya tanmaraNakAlaM yAvajjIvamityarthaH, caH samuccaye, ityevamanazanaM dvividhaM bhavet / tatra itvaraM sahAvakAMkSayA ghaTikAdvayAdyuttarakAlaM bhojanAbhilASarUpayA varttate iti sAvakAMkSaM, niravakAMkSaM tatra bhave bhojanAzaMsAbhAvena, tuH punarartho bhinnakramazca tato dvitIyaM punarmaraNakAlAkhyam // 9 // tatretvarAnazanabhedAnAha mUlam -- jo so ittariatavo, so samAseNa chabiho / seDhitavo 1 payaratavo 2, ghaNo a 3 taha hoi vaggo a 4 // vyAkhyA - yattaditvarakatapa itvarAnazanarUpaM tatsamAsena SadvidhaM 10 // SadvighatvamevAha - 'seDhitavo' ityAdi - zreNiH triMzattamamadhyayanam. gA8-10 UTR-3
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana triMzattamamadhyayanam. // 246 // panistadapalakSitaM tapaH zreNitapaH, taca caturthAdikrameNa kriyamANaM SaNmAsAntaM gRhyate / tathA zreNireva zreNyA gaNitA pratara ucyate, tadupalakSitaM tapaH prataratapaH, / iha ca avyAmohAthai caturthaSaSThASTamadazamAkhyapadacatuSkAtmikA zreNirvivakSyate, sA caturmiguNitA SoDazapadAtmakaH prataro bhavati / ayaM cAyAmato vistaratazca tulya ityasya sthApanopAya ucyate / ekAdyAdyA vyavasthApyAH, paktayo hi yathAkramam / dvitIyAdyAH kramAcaitAH, pUrayedekakAdibhiH // 1 // " ekAdyAdyeti prathamA ekAdyA, dvitIyA dvikAdyA, tRtIyA trikAdyA, caturthI catuSkAdyA, evaM sarvatrApi zreNayo vyavasthApyAH, tatazca dvitIyAdyAH zreNayaH kramAdekakadvikAdibhiH pUrayet / sthApanA ceyam 2 3 4 iyadbhirevaMvidhaistapaHpadairupalakSitaM tapaH prataratapaH syAt / ghana iti ghanatapaH, caH pUraNe, tatheti HRA samuccaye, bhavatIti kriyA pratipadaM yojyaa| atra SoDazapadAtmakaH prataraH padacatuSkAtmikayA zreNyA guNito ghano bhavati, AgataM catuHSaSTiH [64 ] sthApanA pUrvoktaiva, navaraM bAhalyato'pi padacatuSkAtmakatvaM vizeSaH, etadupalakSitaM tapo ghanatapaH ucyate / caH samuccaye, tathA bhavati vargazcetIhApi prakramAdvargatapastatra ca ghana eva ghanena guNito vargo bhavati, tatazcatuHSaSTezcatuHSaSTayaiva guNitA jAtAni SaNNavatyadhikAni catvAri sahasrANi [4096] etAvadbhizcaturthAdidazamAntatapaHpadairupalakSitaM vargatapo bhavati // 10 // 1 iyadbhirityataH svAditiparyantaM nAsti "dha" pustake // UTR-3
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 247 // 12 mUlam -- tatto avaggavaggo u, paMcamao chaTTao paiNNatavo / maNaicchiacittattho, nAyavo hoi ittario // 11 // vyAkhyA - tatazca vargatapaso'nantaraM vargavarga iti vargavargatapaH paJcamastatra varga eva yadA vargeNa guNyate tadA vargavargoM bhavati, yathA catvAri sahasrANi SaNNavatyadhikAni tAvataiva guNitAni jAtA ekA koTiH saptaSaSTirlakSAH saptasaptatiH sahasrANi dve zate SoDazAdhike [ 16777216] etAvadbhistapaH padairupalakSitaM tapo vargavargatapa ityucyate / evaM caturthAdIni catvAri padAnyAzritya zreNyAditapo darzitaM etadanusAreNa paJcAdipadeSvapi etadbhAvanA kAryA / SaSThakaM prakIrNatapo yat zreNyAdiniyataracanAvirahitaM svazaktyA yathAkathaJcidvidhIyate tacca namaskArasahitAdi pUrvapuruSAcaritaM yavamadhyavajamadhyacandrapratimAdi ca / itthaM bhedAnuktvA upasaMhAramAha-maNetyAdi -manasaH sacitranekaprakAro'rthaH svargApavargAdistejolezyAdirvA yasmAttanmanaIpsitacitrArtha jJAtavyaM bhavati 'itva - rakaM' prakramAdanazanAkhyaM tapaH // 11 // samprati maraNakAlamanazanamAha - mUlam -- jA sA aNasaNA maraNe, duvihA sA viAhiyA / saviyAramaviyA, kAyacidvaM paI bhave // 12 // triMzattamamadhyayanam. gA 11-12 UTR-3
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 248 // triMzattamamadhyayanam. gA 13 / salekhanAM vidhAya trivAnamiGginImaraNaM ca, cAra, kAyaceSTAmudatanA vyAkhyA-jA sA aNasaNatti' yattadanazanaM maraNe maraNAvasare dvividhaM tadyAkhyAtaM kathitaM, tadvaividhyamevAha-saha vicAreNa ceSTAlakSaNena varttate yattatsavicAra, tadviparItaM tvavicAraM, kAyaceSTAmudvarttanAdikAM pratIti pratItyAzritya | bhavet / tatra savicAraM bhaktapratyAkhyAnamiGginImaraNaM ca, tatra bhaktapratyAkhyAne gacchamadhyavartI gurudattAlocano vidhinA saMlekhanAM vidhAya trividhaM caturvidhaM vA''hAraM pratyAcaSTe, sa ca samAstRtamRdusaMstArakastyaktabhaktakaraNopakaraNAdimamatvaH khayamucaritanamaskAraH pArzvavartimunidattanamaskAro vA satyAM zaktI svayamudvartanAdi kurute, zaktarabhAve'parairapi kiJcitkArayatIti // 1 // iGginImaraNe tvAlocanAsaMlekhanAdipUrva zuddhasthaNDilasthita ekAkyeva kRtacaturvidhAhArapratyAkhyAno niyamitasthaNDilasyaivAntazchAyAta uSNamuSNAca cchAyAM svayameva saMkrAmati na tvanyena kiJcitkArayatIti // 2 // avicAraM tu pAdapopagamanaM, tatra hi devaguruvandanAdividhinA caturvidhAhArapratyAkhyAnaM kRtvA girikandarAdau gatvA pAdapa iva yAvajIvaM nizceSTa evAvatiSThate // 3 // 12 // punadvaividhyameva prakArAntareNAhamUlam-ahavA saparikkammA, aparikkammA ya aahiaa| nIhArimanIhAri, AhAraccheo dosuvi 13 ___ vyAkhyA-athaveti prakArAntarasUcane, saparikarma sthAnopavezanatvagvartanodvartanAdilakSaNaparikarmayuktaM, aparikarma ca tadviparItamAkhyAtaM, tatra saparikarma bhaktapratyAkhyAnamiGginImaraNaM ca, Adye khaparakRtasya dvitIye tu khayaMkRtasyo UTR-3
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 249 // triMzattamamadhyayanam gA 14 dvartanAdiparikarmaNaH sadbhAvAt , aparikarma tu pAdapopagamanaM, tatra sarvathA parikarmAbhAvAt / uktaJca-"samavisamaMmi ya paDio, acchai so pAyavoca nikaMpo // calaNaM parappaogA, navari dummasseva tassa bhave // 1 // " yadvA parikarma saMlekhanA sA yatrAsti tatsaparikarma, tadviparItaM tvaparikarma, tatra ca vyAghAtAbhAve bhaktaparijJAditrayamapyetatsUtrArthobhayaniSTho niSpAditaziSyaH saMlekhanApUrvakameva karoti, anyathA''rtadhyAnasambhavAt , yaduktaM-"dehammi asaMlihie, sahasA dhAUhiM khijjamANehiM / jAyai aTTajjhANaM, sarIriNo carimakAlammi // 1 // " iti saparikarmocyate / yatpunarvyAghAte vidyudgiribhittipatanAdyabhighAtarUpe sadyoghAtirogAdirUpe vA saMlekhanAmakRtvaiva bhaktaparijJAdi kriyate tadaparikarmeti / tathA nirharaNaM nihAro girikandarAdau gamanena prAmAderbahirgamanaM tadvidyate yatra tannirhAri, yat punarutthAtukAme brajikAdau kriyate tadanirvAri, tatra kvApi gamanAbhAvAt / etaca bhedadvayamapi pAdapopagamanaviSayaM tatprastAva evAgame'syAbhidhAnAt / yaduktaM-"pAovagamaNaM duvihaM, nIhAriM ceva taha anIhAriM / bahiA gAmAINaM, girikaMdaramAi nIhAriM // 1 // vaiAsu jaM aMto, uTThAumaNANa ThAi aNihAriM / tamhA pAovagamaNaM, jaM uvamA pAyaveNettha // 2 // " AhAracchedo'zanAdityAgo dvayorapi savicArAvicArayoH saparikarmAparikarmaNornirhAryanirdIriNozca sama iti zeSa iti sUtrapaJcakArthaH // 13 // uktamanazanaM UnodaratAmAhamUlam-omoaraNaM paMcahA, samAseNa viaahiaN| davao khittakAleNaM, bhAveNaM pajavehi a // 14 // UTR-3
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 25 // triMzattamamadhyayanam. (30) gA 15 vyAkhyA-avamaM nyUnamudaraM yasyAsAvavamodarastasya bhAvo'vamaudarya nyUnodaratA paJcadhA samAsena vyAkhyAtaM, dravyato dravyAddhetau paJcamI, kSetraM ca kAlazca kSetrakAlaM tena, bhAvena paryAyaizcopAdhibhUtaiH // 14 // tatra dravyata Aha mUlam-jo jassa u AhAro, tatto omaM tu jo kre| jahaNaNeNegasitthAi, evaM daveNa U bhave // 15 // vyAkhyA-yo yasya tuH pRtto AhAro dvAtriMzatkavalAdimAnaH, tataH khAhArAdavamAnaM tuH pRttau yaH kuryAt bhujAnaH iti zeSaH, ayaM bhAvaH-puruSasya hi dvAtriMzatkavalamAna AhAraH, striyAzcASTAviMzatikavalamAnaH / kavalazceha yasmin kSipte mukhasya nAtivikRtatvaM syAttAvanmAno jJeyaH / tatazcaitanmAnAdUnaM yo bhuGkte yattadornityAbhisambandhAt tasya evamamunA prakAreNa dravyeNopAdhibhUtena bhavediti saNTaGkaH, avamaudaryamiti prakramaH, etacca jaghanyenaikasikthaM yatraikameva sikthaM bhujyate tadAdi, AdizabdAsikthadvayAdArabhya yAvadekakavalabhojanam / itthaM cAlpAhArAhamavamaudaryamAzrityocyate, yata upArdAdiSu tadbhedeSu kavalanavakAdimAnameva jaghanyaM syAttathA ca sampradAyaH-"appAhAromoariA jahaNNeNegakavalA, ukkoseNaM aTTha kavalA, sesA ajhnnmnnukosaa| uvahAhAromoariA jahanneNaM nava kavalA, ukkoseNaM vArasa kavalA, sesA ajahannamaNukkosA" ityAdi-etadbhedAzcAmI "appAhAra 1 uvaDDA 2, dubhAga UTR-3
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 251 // triMzattamamadhyayanam. gA 16-17 3 pattA 4 taheva kiMcUNA 5 // aTTha 1 duvAlasa 2 solasa 3, cauvIsa 4 tahekkatIsA 5 ya // 1 // " atrASTAdibhiH saMkhyAzabdairalpAhArAdInAmUnodaratAbhedAnAM utkarSataH kavalamAnamuktam // 15 // kSetrAvamaudaryamAha mUlam-gAme nagare taha rAyahANi nigame a Agare pallI / kheDe kabbaDa-doNamuha-paTTaNa-maDaMba-saMbAhe // 16 // vyAkhyA-grAme nagare ca pratIte, rAjadhAnI carAjAvasthAvasthAnaM nigamazca prabhUtataravaNijAM nivAso'nayoH samAhAraH rAjadhAnInigamaM tasmin , Akare khAMdyutpattisthAne, palyAM vRkSagahanAdyAzritaprAntajananivAsarUpAyAM, kheTe pAMzuvapraparikSite, karbaTa kunagaraM, droNamukhaM jalasthalapathanirgamapravezaM yathA bhRgukacchaM, pattanaM dvidhA jalapattanaM sthalapattanaM ca, tatrAdyaM jalamadhyavarti itaranirjalabhUbhAgabhAvi, maDambaM sarvadikSu arddhatRtIyayojanAntarghAmAntararahitaM, sambAdhaH prabhUtacAturvaNyanivAsaH, karbaTAdInAM samAhAradvandvastasmin // 16 // mUlam-Asamapae vihAre, sannivese samAya-ghose a| thali-seNA-khaMdhAre, satthe saMvaTTa-koTTe a vyAkhyA-Azramapade tApasAvasathopalakSitasthAne, vihAro devagRhaM bhikSunivAso vA tatpradhAno grAmAdirapi vihArastasmin , saMniveze yAtrAdisamAyAtajanAvAse, samAjaH pathikasamUho ghoSo gokulamanayoH samAhArastasmin , UTR-3
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 252 // triMzattamamadhyayanam. gA 18-19 *caH samuccaye sthalI procabhUbhAgaH senA caturaGgabalasamUhaH skandhAvAraH sa eva vaNijAdisarvajanayuktaH eSAM samAhAra stasmina, sArthe gaNimadharimAdibhRtazakaTAdisavAte, saMvartI bhayatrastajanasthAnaM koTTaH prAkAro'nayoH samAhArastasmin , caH samuccaye // 17 // mUlam-vADesu vA ratthAsu va, gharesu vA evamettiaM khettaM / kappai u evamAI, evaM khetteNa U bhave // 18 // vyAkhyA-vATeSu pATeSu vA vRttivaraNDakAdiveSTitagRhasamUhAtmakeSu, rathyAsu serikAsu, gRheSu, vA sarvatra vikalpArthaH, evamanena prakAreNa 'ettiaMti' etAvadvivakSAto niyataparimANaM kSetraM kalpate mama bhikSAyai paryaditumiti zeSaH, tuH pRttauM, evamAdi AdizabdAdgRhazAlAdiparigrahaH, evamamunA prakAreNa kSetreNeti kSetrahatukaM tuH pRttauM bhavedavamaudaryamiti prakramaH // 18 // punaranyathA kSetrAvamaudaryamAhamUlam-peDA ya addhapeDA, gomutti payaMgavIhiA ceva / saMbukkAvaTTAyaya-gaMtuMpaJcAgayA chaTThA // 19 // vyAkhyA-tatra peTA maJjUSA tadvatsaMlagrasarvadikasthagRhATane peTA // 1 // arddhapeTA tadarddhabhramaNe ||2||gomuutrikaa tadAkAreNa vAmadakSiNato bhramaNe // 3 // pataGgavIthikA tivadantarA bahugRhANi muktvA muktvA bhramaNe // 4 // UTR-3
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 253 // triMzattamamadhyayanam. gA 20 zambUkaH zaGkhastadvadAvarto yasyAM sA zambUkAva , sA dvividhA, abhyantarazambUkAvata bahizzambUkAvarttA ca, tatrAdyA zaGkhanAbhisadRzAkAre kSetre madhyAdArabhya bAhyagRhaM yAvadaTane, anyA tu tadviparyaye // 5 // AyayagaMtuMpacAgayatti' AyataM dIrgha prAJjalamityarthaH, gatvA pratyAgatA paSThI, iyaM RjutayA'grato gatvA valamAnasyATane // 6 // nanvatra gocararUpatvAt bhikSAcaryAtvamevAsA tatkathamiha kSetrAvamaudaryarUpatvamucyate ? ucyate-avamaudarya mamAstvityAzayena kriyamANatvAdavamaudaryavyapadezo'pyatrAduSTa eva, dRzyante hi nimittabhedAdekatrApi devadattAdau pitRputrAdayo'neke vypdeshaaH| evaM pUrvatra grAmAdiviSayasyottaratra kAlAdiviSayasya ca naiyatyasyAbhigrahatvena bhikSAcaryAtvaprasaGge idamevottaraM pAcyam // 19 // kAlAvamaudaryamAha mUlam-divasassa porisINaM, cauNhaMpi u jattio bhave kaalo| evaM caramANo khala, kAlomANaM muNeavaM // 20 // vyAkhyA-divasasya pauruSINAM catasRNAmapi tuH pUttau yAvAn bhavetkAlo'bhigrahaviSaya iti zeSaH, evamiti evaMprakAreNa prakramAtkAlena 'caramANotti' subvyatyayAcarato bhikSArtha bhramataH catasRNAM pauruSINAM madhye'mukasmin kAle bhikSAcaryA kariSyAmItyevamabhigRhya paryaTataH khalu nizcitaM 'kAlomANaMti' kAlena hetunA'vamatvaM prastAvAdarasya kAlAvamatvaM, ko'rthaH ? kAlAvamaudarya muNitavyaM jJAtavyam // 20 // etadeva prakArAntareNAha- . P. UTR-3
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 254 // triMzattamamadhyayanam. (30) gA 21-23 mUlam-ahavA taiAe porisIe UNAe ghaasmesNto| caubhAgUNAe vA, evaM kAleNa U bhave // 21 // vyAkhyA-athavA tRtIyapauruSyAmUnAyAM grAsamAhAraM 'esantotti' eSayataH, kiyatA bhAgena nyUnAyAmityAha-caturbhAgonAyAM, 'vA' zabdAt paJcAdibhAgonAyAM vA, evamamunA kAlaviSayAbhigrahalakSaNena prakAreNa carata ityanuvartate, kAlena tu bhavedavamaudaryam / autsargikavidhiviSayaM caitat , utsargato hi tRtIyapauruSyAmeva bhikSATanamuktam // 21 // bhAvAvamaudaryamAha mUlam-itthI vA puriso vA, alaMkio vANalaMkio vAvi / annayaravayattho vA, annayareNaM vA vattheNaM // 22 // mUlam-anneNa viseseNaM, vaNNeNaM bhAvamaNumuaMte u / evaM caramANo khallu, bhAvomANaM muNeavaM 23 // | __ vyAkhyA-strI vA puruSo vA, alaGkRto vA analakRto vA, apiH pRttauM, anyatarasmin vayasi tAruNyAdau tiSThatItyanyataravayaHstho vA, anyatareNa paTTasUtramayAdinA vastreNopalakSitaH // 22 // "anneNetyAdi'-anyena vizeSeNa kupitahasitAdinA'vasthAbhedena, varNena kRSNAdinopalakSito bhAvamuktarUpamevAlaGkatatvAdikaM 'aNumuaMte utti' amuJcanneva yadi dAtA dAsyati tadAhaM grahISye nAnyathetyupaskAraH evaM 'caramANotti' carataH khalu 'bhAvomANaMti' bhAvAvamaudarya muNitavyam // 23 // paryavAvamaudaryamAha UTR-3
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 255 // triMzattamamadhyayanam. gA24-25 mUlam-dave khitte kAle, bhAvami a AhiA u je bhaavaa| eehiM omacarao, pajjavacarao bhave bhikkha // 24 // vyAkhyA-dravye'zanAdau, kSetre prAmAdau, kAle pauruSyAdau, bhAve ca strItvAdI AkhyAtAH kathitAH tuH pRttI ye bhAvAH paryAyA ekasikthonatvAdayaH etaiH sarvairapi avamamupalakSaNatvAdavamaudarya caratItyavamacarakaH paryavacarako bhavedbhikSuH / iha paryavagrahaNena paryavaprAdhAnyavivakSayA paryavAvamaudaryamuktaM, evaM kSetrAvamaudaryAdInyapi kSetrAdiprAdhAnyavivakSayA jJeyAni, tattvato hi teSvapi dravyAvamaudaryasya sambhavAt / yatrApi ca dravyato nyUnatvamudarasya nAsti tatrApi kSetrAdinyUnatAmapekSyAvamaudaryANi bhaNyanta iti sUtraikAdazakArthaH // 24 // bhikSAcaryAmAhamUlam-aTThavihagoaraggaM tu, tahA satteva esnnaa| abhiggahA ya je anne, bhikkhaayriamaahiaa||25|| __vyAkhyA-'aTTavihagoaraggaMti' prAkRtatvAdaSTavidhaH agraH pradhAno'kalpaparihAreNa sa cAsau gocarazca ucAvacakuleSvavizeSeNa bhramaNamaSTavidhAagocaraH, tuH pRttau / tathA saptaiva eSaNA abhigrahAzca ye'nye tadatiriktAste kimityAha-'bhikkhAyariamAhiatti' bhikSAcaryA vRttisaMkSepAparanAmikA AkhyAtA kathitA / atrASTau agragocarabhedAH peTAdaya eva, teSu zambUkAva yA dvaividhyasya pArthakyAzrayaNAt , AyatAyAzca gamane'pi valamAnatve iva pRthaggrahaNAt teSAmaSTavidhatvaM jJeyaM / saptaiSaNAzcemAH-"saMsaTThamasaMsaTTA 2, uddhaDa 3 taha appaleviA ceva 4 / uggahiA 5 pagga UTR-3
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ triMzattama uttarAdhyayana // 256 // madhyayanam. (30) gA 26 hiA 6, ujjhiadhammA ya 7 sattamiA // 1 // " saMsRSTAbhyAM hastapAtrAbhyAM bhikSAM gRhNataH prathamA ||1||asNsRssttaabhyaaN tu tAbhyAM gRhyato dvitIyA // 2 // pAkasthAnAt yat sthAlyAdau svArtha bhojanAyoddhRtaM tato gRhNataH udtAkhyA tRtIyA // 3 // nilepaM pRthukAdigRhuto'lpalepA caturthI 4 / udgRhItA nAma bhojanakAle bhoktukAmasya pariveSayituM darvIzarAvAdinA yadupahRtaM bhojanajAtaM tata evAdadAnasya paJcamI // 5 // pragRhItA nAma bhojanakAle bhoktukAmAya dAtumudyatena bhokrA vA yatkarAdinA gRhItaM tata eva gRhNataH SaSThI // 6 // ujjhitadharmA tu yatparihArAha bhojanajAtaM yadanye dvipadAdayo nAvakAMkSanti tada tyaktaM vA gRhataH saptamI // 7 // abhigrahAzca dravya 1 kSetra 2 kAla 3 bhAva 4 vissyaaH| tatra dravyAbhigrahAH kuntAgrAdisaMsthitaM maNDakAdi grahISyAmItyAdayaH // 1 // kSetrAbhigrahA dehalIM jakyormadhye kRtvA yadi dAsyati tadA grAhyamityAdyAH // 2 // kAlAbhigrahAH sakalabhikSukoparamakAle mayA bhramitavyamitimukhyAH // 3 // bhAvAbhigrahAstu hasannAkrandan baddho vA yadi dAtA dAsyati tato'hamAdAsye na tvanyathetyevamAdayaH // 4 // iti sUtrArthaH // 25 // rasatyAgamAhamUlam-khIradahisappimAI, paNIaM pANabhoaNaM parivajaNaM rasANaM tu, bhaNi rasavivajaNaM // 26 // 1 saMsRSTAbhyAM tatkharaNTitAbhyAM hastapAtrAbhyAmiti "dha" pustake / UTR-3
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 257 // triMzattamamadhyayanam, gA 27-28 vyAkhyA-kSIradadhisarpirAdi, AdizabdAguDapakvAnnAdigrahaNaM, praNItamatibaMhakaM pAnaM ca kharjurarasAdi bhojanaM ca galasnehabindukamodanAdi pAnabhojanaM, sUtrasya sopaskAratvAdeSAM parivarjanaM rasAnAM tuH pRttau bhaNitaM rasavivarjanamiti sUtrArthaH // 26 // kAyaklezamAhamUlam-ThANA vIrAsaNAIA, jIvassa u suhaavhaa| uggA jahA dharijaMti, kAyakilesaM tamAhiaM27 ___ vyAkhyA-sthAnAni dehAvasthAnabhedAH, vIrAsanaM yatra vAmo'nirdakSiNorU dakSiNazca vAmorUddha kriyate tadAdIni, AdizabdAdgodohikAdigrahaNaM, locAyupalakSaNaM caitat , jIvasya turavadhAraNe bhinnakramazca tataH sukhAvahAnyeva muktihetutvAt zubhAvahAnyeva ugrANi duSkaratayotkaTAni yathA yena prakAreNa dhAryante sevyante kAyaklezaH sa AkhyAtaH kathitastathaiveti zeSa iti sUtrArthaH // 27 // saMlInatAmAhamUlam-egaMtamaNAvAe, itthIpasuvivajie / sayaNAsaNasevaNayA, vivittasayaNAsaNaM // 28 // ___ vyAkhyA-'egaMtatti' subvyatyayAdekAnte janAnAkule, anApAte khyAdyApAtarahite, strIpazuvivarjite tatraivAvasthitasyAdiviyukta zUnyAgArAdAvityarthaH, 'sayaNAsaNasevaNayatti' zayanAsanasevanaM viviktazayanAsanaM nAma bAhya tapa ucyate, upalakSaNaM caitadeSaNIyaphalakAdigrahaNasya, anena ca viviktacaryAkhyA saMlInatoktA, zeSasaMlInatopalakSaNameSA, yatazcaturvidheyamuktA, tathA hi-"iMdia 1 kasAya 2 joge 3, paDucca saMlINayA muavA / taha jA UTR-3
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 258 // triMzattamamadhyayanam. gA 29-31 vivittacariA 4, paNattA vIarAgehiM // 1 // " tatrendriyasaMlInatA manojJAmanojJeSu zabdAdiSu rAgadveSAkaraNAt // 1 // kavAyasaMlInatA tadudayanirodhAdeH // 2 // yogasaMlInatA manovAkkAyAnAM zubheSu pravRtterazubhAnnivRttezca / 3 / iti sUtrArthaH // 28 // uktamevArthamupasaMharannuttaragranthasambandhamAhamUlam-eso bAhiragatavo, samAseNa viaahio| abhiMtaraM tavaM etto, vocchAmi aNuputvaso // 29 // vyAkhyA-spaSTam // 29 // pratijJAtamevAhamUlam-pAyachittaM viNao, veAvaccaM taheva sjjhaao|jhaannN ca viussaggo, eso abhitaro tavo 30 vyAkhyA-akSarArthaH sugamo bhAvArtha tu sUtrakRdevAhamUlam-AloaNArihAIaM, pAyacchittaM tu dasavihaM / je bhikkhU vahaI sammaM, pAyachittaM tamAhiaM // 31 // ___ vyAkhyA-AlocanAhaM yatpApamAlocanAta eva zudhyati tadAdikaM, AdizabdAt pratikramaNArhAdigrahaNaM, iha *ca viSayaviSayiNorabhedopacArAdeSaMvidhapApavizuddhadhupAyabhUtAni AlocanAdInyeva AlocanArdAdizabdairuktAni / prAya|zcittaM turevakArArtho bhinnakramazca, tato dazavidhameva / dazavidhatvaM caivaM-"AloaNa 1 paDikkamaNe 2, mIsa 3 vivege 4 tahA viusagge 5 / tava 6 chea 7 mUla 8 aNavaThThayAya 9 pAraMcie 10 ceva // 1 // " tatra AlocanA UTR-3
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 259 // triMzattamamadhyayanam. gA 32 guroH puro vacasA prakAzanaM, tanmAtreNaiva yatpAtakaM zudhyati tadAlocanAham // 1 // prAyazcittaM tvihAlocanaiva, evamagrepi / pratikramaNaM doSAnivRttirmithyAduSkRtadAnamityarthaH, tanmAtreNaiva yatsahasAtkArajAtaM sAvadhavacanAdipApaM zudhyati na tu gurusamakSamAlocyate tatpratikramaNAham // 2 // tathA yatra gurusamakSamAlocya tadAjJayA mithyAduSkRtaM datte tadAlocanApratikramaNAItvAnmizram // 3 // tathA vivekaH pRthakkaraNaM, tanmAtreNaiva yasya zuddhistadvivekAham / jAyate hi kathaJcidazuddhAhArAdigrahaNe tattyAgamAtreNaiva zuddhiriti // 4 // vyutsargaH kAyotsargastenaiva yasya zuddhistattadarham / 5 / tathA yatra pratisevite nirvikRtikAdi SaNmAsAntaM tapo dIyate tattaporham // 6 // yatra cAsevite paryAyacchedaH kriyate tacchedAIm // 7 // yatra cApatite sarva paryAyamucchedha mUlato vratAropaH syAttanmUlAham // 8 // yena punaH sevitena upasthApanAyA apyayogyaH san yAvadgurUktaM tapo na kuryAttAvad vrateSu na sthApyate, AcIrNa- | tapAstu doSoparato vrateSu sthApyate tadanavasthApyam // 9 // yasmin sevite liGga-kSetra-kAla-tapasA pAramaJcati | tatpArAJcitaM, yadvA pAramantaM prAyazcittAnAM tata utkRSTaprAyazcittAbhAvAt , aparAdhAnAM vA pAramaJcatIti pArAJcitam // 10 // ityetaddazavidhaM yo bhikSurvahatyAsevate samyagavaiparItyena prAyazcittaM tadAkhyAtam // 31 // vinayamAhamUlam-abbhuTANaM aMjalikaraNaM tahevAsaNadAyaNaM / gurubhattibhAvasussUsA viNao esa viAhio 32 vyAkhyA-abhyutthAnamajalikaraNaM tatheti samuccaye, evaH pUrtI, 'AsaNadAyaNaMti' AsanadAnaM, gurubhaktiH, bhAvaH UTR-3
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ triMzattama uttarAdhyayana // 26 // madhyayanam. gA 33-35 antaHkaraNaM tena zuzrUSA tadAdezamprati zrotumicchA, paryupAsanA vA, bhAvazuzrUSA / vinaya eSa vyAkhyAtaH // 32 // vaiyAvRttyamAhamUlam-AyariamAiaMmi, veAvaJcami dasavihe / AsevaNaM jahAthAma, veAvaccaM tamAhiaM // 33 // __ vyAkhyA-'AyariamAiaMmitti' makAro'lAkSaNikastata AcAryAdike AcAryAdiviSaye vyAvRttabhAvo vaiyAvRttyamucitavidhinA AhArAdisampAdanaM, uktaM ca-"veAvacaM vAvaDamAvo taha dhammasAhaNanimittaM / annAiANa vihiNA, saMpADaNamesa bhAvattho // 1 // " tasmin , dazavidhe viSayavibhAgAddazaprakAre, yaduktaM-"Ayaria 1 uvajjhAe 2, thera 3 tavassI 4 gilANa 5 sehANaM 6 / sAhammiA 7 kula 8 gaNa 9 saMgha 10 saMgayaM tamiha kAyacaM // 1 // " AsevanametadviSayamanuSThAnaM yathAsthAma yathAzakti vaiyAvRttyaM tadAkhyAtam // 33 // svAdhyAyamAhamUlam-vAyaNA 1 pucchaNA 2ceva, taheva priattttnnaa3|annuppehaa 4 dhammakahA 5,sajjhAo paMcahA bhve|| vyAkhyA-vAcanAdibhedAH prAgvyAkhyAtAH // 34 // dhyAnamAhamUlam-aTTarudANi vajjittA, jhAejA susmaahio|dhmmsukaaii jhANAI, jhANaM taM tu buhA vae // 35 // vyAkhyA-RtaM duHkhaM tatra bhavamAta, rudrasya prANivadhAdipariNatasyedaM karma raudraM AtaM ca raudraM ca Artaraudre varja UTR-3
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 261 // triMzattamamadhyayanam. gA36-37 yitvA dhyaayetsusmaahitH| kimityAha-dharmAta kSamAdidazabhedAdanapetaM dharmya, zucaM zokaM lamayati nirasyatIti zuklaM, anayodvendvastato dhayezukle dhyAne sthirAdhyavasAyarUpe, dhyAnaM dhyAnAkhyaM tapaH tattu tadeva budhA vadanti // 35 // vyutsagemAhamUlam-sayaNAsaNa ThANe vA, je u bhikkhana vaavre| kAyassa viussaggo, chaToso parikittio // 36 // ___ vyAkhyA-zayane tvagvarttane, Asane upavezane, sthAne vIrAsanAdau, vA vikalpe, pratyekaM yojyaH, khasAmApekSayA sthita iti gamyate, yastu bhikSuna 'vAvaretti' vyAprIyate na calanAdikriyAM vidhatte yattadornityAbhisambandhAt tasya bhikSoH kAyasya dehasya vyutsargazceSTAM prati tyAgarUpo yaH SaSThaM tatprakramAdabhyantaratapaH parikIrtitaM / zeSavyutsagopalakSaNaM cetadanekavidhatvAttasya / yaduktaM-"dave bhAve a tahA duvihussaggo caubiho dave / gaNadehovahibhatte, bhAve kohAicAotti // " iti sUtraSaTkArthaH // 36 // athAdhyayanArthamupasaMharaMstapasa eva phalamAhamUlam-eaMtavaM tu duvihaM, je sammaM Ayare munnii|se khippaM savasaMsArA, vippamuccai paMDietti bemi 37 vyAkhyA-spaSTam // 37 // SAROK KI HIRKETIKAONIJKap mr.AIMERIMEXISXAK KHADE K AHIK KARNATAKAMOKACHARMA / iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimaraharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau triMzattamamadhyayanaM sampUrNam // 30 // tokakKKAKKAR XXXXXX X XXX Kommxxx TEXT-LREAKEDKA 8 UTR-3
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana EAGENGRAGRAMRAGIBAGMEAGRAMRAGYEARBAGPAGRAGHAGRAGRAT // 262 // "sUriM zrIvijayAnanda, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // " triMzattamamadhyayanaM smprnnm||30|| " vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // " TOTRATORE ValovabvdovlovelVadavNEValevabvaalavalocavalivodes UTR-3
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ // athaikatriMzamadhyayanam // uttarAdhyayana // 263 // ekatriMzamadhyayanam. gA 1.3 // aham // uktaM triMzattamamadhyayanaM athaikatriMzaM caraNavidhisaMjJaM vyAkhyAyate, asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane tapa uktaM taccaraNavata eva saphalamiti caraNamihocyate, itisambandhasyAsyedamAdisUtram| mUlam-caraNavihiM pavakkhAmi, jIvassa u suhAvahaM / jaM carittA bahU jIvA, tiNNA saMsArasAgaraM // 1 // ___ vyAkhyA-caraNasya vidhirAgamoktanyAyazcaraNavidhistaM pravakSyAmi jIvasya turavadhAraNe bhinnakramastataH sukhAvahaM tu | sukhAvahameva, kathamityAha-jamityAdi spaSTamiti sUtrArthaH // 1 // pratijJAtamAha ekonaviMzatyA sUtraH - mUlam-egao viraI kujjA, egao a pavattaNaM / asaMjame niattiM ca, saMjame a pavattaNaM // 2 // vyAkhyA-ekata ekasmAdviratiM kuryAt , ekatazca ekasmin pravartanaM kuryAditi yogaH / etadevAha-asaMyamAt Re| hiMsAdirUpAt , paJcamyarthe sUtre saptamI, nivRttiM ca, saMyame ca pravarttanaM kuryAdityanuvartate, cakArI samuccaye // 2 // mUlam-rAgaddose a do pAve, pAvakammapavattaNe / je bhikkhU ruMbhaI nicaM, se na acchai maMDale // 3 // UTR-3
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 264 // 15 18 21 24 vyAkhyA - rAgadveSau ca dvau pApI pApaprakRtirUpatvAtpApakarmaNAM jJAnAvaraNAdInAM pravarttakau yo bhikSuH ruNaddhi tiraskurute nityaM sa nAste na tiSThati maNDale saMsAre / evamuttarasUtreSvapi nityamityAdi vyAkhyeyam // 3 // mUlam - daMDANaM gAravANaM ca, sallANaM ca tiyaM tiyaM / je bhikkhU jayaI nizcaM, se na acchai maMDale // 4 // vyAkhyA - daNDAnAM cAritrasarvakhApahAriNAM trikaM manovAkkAyadaNDarUpaM, gauravANAM ca trikaM RddhirasasAtagauravarUpaM, zalyAnAM trikaM mAyAnidAnamidhyAtvazalyalakSaNaM, yo bhikSustyajati // 4 // mUlam - dive a je uvasagge, tahA tericchamANu se / je bhikkhU sahaI niccaM, se na acchai maMDale // 5 // vyAkhyA- divyAMzca hAsya 1 pradveSa 2 parIkSA 3 pRthagvimAtrAbhi 4 devaiH kRtAnupasargAnanukUla pratikUlakSobhahetUn, atra pRthagvimAtrAzabdena hAsyAdInAM dvikasaMyogAdaya ucyante, tato yadi kopi hAsyadveSAbhyAM samuditAbhyAM, hAsyaparIkSAbhyAM vA, dveSaparIkSAbhyAM vA, hAsyadveSaparIkSAbhirvA samuditAbhirupasargAn karoti tadA pRthagvimAtrayetyucyate / tathA tericchatti' tirazcAmete bhaya 1 pradveSA 2 ''hArahetva 3 payalayanarakSA 4 hetostaiH kriyamANatvAttairazvAH, tathA 'mANusetti' mAnuSANAmete hAsa 1 pradveSa 2 parIkSA 3 kuzIlapratisevanAheto 4 stairvidhIyamAnatvAnmAnuSakAH, dvandve tairazcamAnuSakAstAnupalakSaNatvAt AtmasaMvedanIyAMzca ghaTTana 1 prapatana 2 stambhana 3 saMzleSaNo 4 dbhavAn, vAta 1 pitta 2 zleSma 3 sannipAto 4 dbhavAn vA yo bhikSuH sahate samyagadhyAste // 5 // ekatriMzamadhyayanam. (31) gA 4-5 UTR-3
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekatriMza madhyayanam. gA 6-9 uttarAdhyayana * mUlam-vigahAkasAyasaNNANaM, jhANANaM ca duaMtahA / je bhikkhU vajaI niccaM, se na acchai maMDale 6, // 265 // __ vyAkhyA-vikathAkaSAyasaMjJAnAM pratItAnAM pratyeka catuSkaM, 'jhANANaM catti' dhyAnayozca dvikaM AtaraudrarUpaM tathA yo bhikSarvarjayati / dhyAnasya ceha prastAve'bhidhAnaM caturvidhatvAt // 6 // mUlam-vaesu iMdiyatthesu, samiIsu kiriyAsu Aje bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 7 // vyAkhyA-vrateSu prANAtipAtaviramaNAdiSu, iMdriyArtheSu zabdAdiviSayeSu, samitiSu IryAdiSu, kriyAsu ca kAyikyAdhikaraNikI-prAdveSikI-pAritApanikI-prANAtipAtikIrUpAsu yo bhikSuryatate / vratasamitiSu samyakpAlanena, mAdhyasthyavidhAnena cendriyArtheSu, parihArAca kriyAsu yatnaM kurute // 7 // mUlam-lesAsu chasu kAesu, chakke AhArakAraNe / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 8 // * vyAkhyA-lezyAsu kRSNAdiSu SaTsu, Sadasu kAyeSu pRthivyAdiSu, SaTke SaTparimANe AhArakAraNe pUrvokte yo bhikSuryatate, yathAyogaM nirodhotpAdanarakSAnurodhavidhAnena yatnaM kurute // 8 // 12, mUlam-piMDuggahapaDimAsu, bhayaThANesu sattasu / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 9 // UTR-3
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 266 // 15 18 21 24 vyAkhyA - piNDAvagrahapratimAsu AhAragrahaNaviSayAbhigraharUpAsu saMsRSTAdyAsu pUrvoktAsu saptaskhiti yogaH, tathA bhayasthAneSu ihalokAdiSu saptasu, uktaM ca- " iha 1 paraloA 2 dANa 3 makamhA 4 ''jIya 5 maraNa 6 masiloe 7tti" yo bhikSuryatate pAlanA'karaNAbhyAm // 9 // mUlam - masu baMbhaguttIsu, bhikkhudhammaMmiM - dasavihe / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale 10 vyAkhyA-- madeSu jAtimadAdiSu aSTasu " jAI 1 kula 2 bala 3 rUve 4 taba 5 issarie 6 sue 7 lAbhe 8 ityevaMrUpeSu, pratItatvAccehAnyatra ca sUtre saMkhyAnabhidhAnam / brahma brahmacarya tasya guptiSu navasu vasatyAdiSu yadAhuH - "vasahi 1 kaha 2 nisiddhiM 3 dia 4 kur3aMtara 5 pucakIliya 6 paNIe 7 / aimAyAhAra 8 vibhUsaNA ya 9 nava baMbhaceragusIo // 1 // " bhikSudharme dazavidhe kSAntyAdike, uktaM ca- " khaMtI 1 maddava 2 ajjava 3 muttI 4 tava 5 saMjame 6 a bodhacve / saccaM 7 soaM 8 akiMcaNaM 9 ca baMbhaM 10 ca jaidhammo // 1 // tti" yo bhikSuryatate parihArAdinA // 10 // mUlam -- uvAsagANaM paDimAsu, bhikkhUNaM paDimAsu a / je bhikkhU jayaI nizcaM, se na acchai maMDale 11 // vyAkhyA--upAsakAnAM zrAvakANAM pratimAsvabhigrahavizeSarUpAsu darzanAdiSu ekAdazasu, yaduktaM - "daMsaNa 1 vaya 2 sAmAiya 3 posaha 4 paDimA 5 abaMbha 6 saccitte 7 / AraMbha 8 pesa 9 uddiTTha 10 vajjae samaNubhUe 11 ya // 1 // " ekatriMzamadhyayanam. (31) gA 10-11 UTR-3
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 267 // ekatriMzamadhyayanam. iha yA pratimA yAvatsaMkhyA syAtmA uttapatalApamAsamAnA yAvadekAdazI ekAdazamA mapramANA, jaghanyatastu sarvA apyekAhAdimAnAH syustatapratipaneranantaramekAdibhirdinaiH saMyamapratipattyA jIvitakSamAdA / prathamoka cAnuSThAnamagretanAyAM sarva kArya yAvadekAdazyAM pUrvapratimAdazakoktamapi / natrAdyAyAM niSi praNamAdiguNAla kunahAgrahavinAkRtaM samyaktvaM dhartavyam // 1 // dvitIyAyAM niraticArANi aNuvratAdIni sarvatratAni pATanIyAni // 2 // tRtIyAyAmavazyamubhayasandhyaM mAmAyika kAryam // 3 // catuyA caturdazyaSTamyAdiparvamu pratipUrNaH pauSadho niticAraH kaaryH||4|| paJcamyAmarAmyAditidhiSu pauSadhamadhye rAtrI kAyotsargaH kAryaH, zeSadineSu ca dina eva bhoktavyaM na rAtrau, divApi prakAze eva bhokanyaM, abaddhakanchatvaM, divA brahmacarya ca dhArya, rAtrI prANAM tadogAnAM ca pramANaM kArya, kAyotsarge na jinaguNAH kAmAdidoSaparihAropAyAzca dhyeyAH // 5 // SaSThayAgavAnayArakAmakathAdi ca sarvathA tyAjyam // 6 // saptamyAM sacittAhArastyAjyaH // 7 // aSTamyAM svayamArambho'pina kAryaH // 8 // navamyAmanyenApyArambho na kAraNIyaH // 9 // dazamyAM svArthamuddizya kRtaM bhaktAdi tyAjyaM, tadAna zuramuNDena zikhAdhAriNA vA bhAvyam // 10 // ekAdazyAM pratigrahAdisAdhUpakaraNaM dhRtA locaM suramuNDaM vA kArayitvA zramaNavatsarvamanuSThAnaM kurvatA 'pratimApratipannAya zramaNopAmakAya bhikSA dana' itibhAgamANena grAbhAdiSu mAsakalyAdividhinA viharttavyam // 11 // tathA bhikSuNAM pratimAsu mAsikyAdiSu dvAdazasu Aha ca-"mAmAI sattA 7 paDhamA 8 UTR-3
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 268 // ekatriMzamadhyayanam. * bia 9 taia 10 sattarAidiNA / aharAi 11 egarAI 12 bhikkhupaDimANa bArasagaM" atra prathamA ekamAsikI yAvatsaptamI saptamAsikI, tadanu tisraH saptarAtrikyaH 10, ahorAtrikI 11, ekarAtrikI 12, ca // 1 // "paDivajai eAo, saMghayaNI dhiijuo mahAsatto / paDimAo bhAviappA, sammaM guruNA annunnnnaao||" saMhananaM vajraRSabhanArAcAderanyatarat , dhRtirmanaHsvAsthyaM tadyuktaH, mahAsattva upasargAdau, bhAvitAtmA, pratimAyogyAnuSThAnena guru| NA'nujJAtaH, atha cedgurureva pratipattA tadA sthAnAcAryeNa gacchena vA'nujJAyate // 2 // "gacchecciA nimmAo, jA puvA dasa bhava asaMpuNNA / navamassa taiavatthu, hoi jahanno suAbhigamo" pratipattA gacche eva tiSThan nirmAtaH AhArAdiviSaye pratimAyogyaparikarmaNi niSThitaH, saptasu yAvatparimANA tasyAstatparimANameva parikarma / tathA na varSAkhetAH pratipadyate, na ca parikarma karoti / Asu cAdimaM dvayaM ekatraiva varSe, dvitIyamekaikavarSe, anyAstisraH anyAnyavarSe, anyatra varSe parikarmAnyatra ca pratipattiH, tadevaM navabhirvarAdyAH sapta samApyante / asya ca zrutaM jaghanyato navamapUrvatRtIyavastuyAvat , utkarSatastu kiJcidUnAni daza pUrvANi / sampUrNadazapUrvadharo hi amoghavacanatvAt dharmopadezena bhavyopakAritvena tIrthavRddhikAritvAt pratimA na pratipadyate / na ca pUrvagatazrutaM vinA etAH pratipadyate, niratizayitvAtkAlAdi na jAnAtIti // 3 // "vosa? cattadeho, uvasaggasaho jahava jiNakappI / esaNaabhiggahIA, bhattaM ca alevaDaM tassa" vyutsRSTaH parikAbhAvena tyaktazca mamatvAbhAva deho yena sa tathA, yathaiva jinakalpI UTR-3
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 269 // ekatriMzamadhyayanam. tathaivopasargasahaH syAt , eSaNA piNDagrahaNaprakAraH saMsRSTAdiH saptadhA sA abhigRhItA abhigrahavatI syAt , tadyathAsaptasu bhaktapAnapaNAsu antyAzcatasra eva grAhyAH, tatrApi AdyayoragrahaNaM / punarapi vivakSitadivase'ntyAnAM pazcAnAM madhye dvayorabhigrahaH / ekA bhakte ekA ca pAnake iti / bhaktaM punaralepakRttasya ityAdi parikarma kRtvA // 4 // "gacchAvi NikkhamittA, paDivaje mAsikaM mahApaDimaM / dattegabhoaNassA, pANassavi ega jA mAsaM' yadyAcAryaH pratipattA tadA khalpakAlaM sAdhvantare khapadaM nyasya zaratkAle khagaNaM kSamayati, pratimApratipannazcaivaM pravartate // 5 // "jatthatthamei sUro, na tao ThANA payaM'pi saMcalai / nAegarAivAsI, ega va dugaM va annnnaae|" jJAte upalakSite ekarAtraM vasati, ekaM vA dve vA dine ajJAte ||6||"duttttaann hatthimAINa, no bhaeNaM payaMpi osaraI / emAi niyamasevI, viharai jA'khaMDio mAso // 7 // pacchA gacchamuveI, evaM dumAsI timAsi jA satta / navaraM dattI vai, jA satta u sattamAsIe // 8 // tatto a aTramIA. havaiha paDimA u sattarAidiNA / tIi cautthacautthe Na, pANaeNaM iha viseso" / aSTamyAmayaM vizeSo yaccaturvidhAhArAMzcaturthAn karoti, ihApi ca pAraNakavAcAmlaM kArya, dattiniyamastu nAsti // 9 // tathA "uttANaga-pAsallI, nesajjI Avi ThANa ThAittA / sahai uvasagge ghore, divAI tattha avikNpo"| uttAnaka UrdhvamukhazayitaH, pAsallI pArzvamukhazayitaH, nivadyAvAn samaputatayopaviSTaH, sthAnamuktarUpaM sthitvA prAmAdibhyo bahiriti zeSaH // 10 // "ducAvi erisacia, bahiA gAmAiANa UTR-3
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 27 // ekatriMza madhyayanam. navaraM tu| ukkaDu lagaMDasAI, daMDAyayao va ThAe jaa"| utkaTuko bhRmAvanyastaputatayopaviSTaH, 'lagaMDaM duHsthitaM kASThaM tabdacchete yaH sa lagaNDazAyI zIrSapANibhireva spRSTabhUbhAgo na pRSThena, daNDavadAyato dIrghA daNDAyataH, vA vikalpArthaH, sthitvA divyAdhupasargAn sahate iti zeSaH // 11 // "tacAvi erisaccia, navaraM ThANaM tu tassa godohI / vIrAsaNamahavAvI, ThAijA aMbakhujo vA" / tiSThedAmrakujo vA AmraphalavadvakAkAraNAvasthita ityarthaH // 12 // emeva ahorAI, muTuMbhattaM apANagaM navaraM / gAmanagarANa bahiA, vagdhAriapANie ThANaM / " evaM pUrvoktanItyA 'vaigdhAriapANietti' pralambitabhujasya sthAnaM bhavati, ahorAtrikI pratimA dinatrayeNa yAti, ahorAtrAnte SaSThabhaktakaraNAt // 13 // "emeva egarAI, aTTamabhatteNa ThANa baahiro| IsiMpanbhAragae, aNimisanayaNegadiTTIe" / ahorAtrikIvadekarAtrikI apAnASTamabhaktena yatsthAnaM kAyotsargastatkA bahiSThAdrAmAdestiSThatIti yogaH, ISatprAgbhAragata ISadavanato nadyAdidustaTIsthito vA'sau syAt, animISanetra ekapudgalanyastadRSTiH // 14 // "sAhaTTa dovi pAe, vagdhAriyapANi ThAyae ThANaM / vagghAriyalaMbibhuo, sesa-dasAsu jahA bhaNiaM" / saMhRtya caturaGgulAntaraM kRtvetyarthaH vAghAritapANiH pralambitabhujastiSThati sthAnaM kAyAvasthAnavizeSaM, iyaM pratimA'horAtrAnantaramaSTamakaraNAcatUrAtriMdivamAnA syAt , asyAzca samyak pAraGgato'vadhimanaHparyAyakevalajJAnAnAmanyatamAM labdhi prApnoti iti, zeSaM dazAzrutaskandhAnusAreNa jJeyaM / yo bhikSuryatate yathAvatparijJAnopadezAdibhiH // 11 // UTR-3
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 27 // ekatriMzamadhyayanam, gA 12 mUlam-kiriAsu bhUaggAmesu, paramAhammiesu ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 12 // vyAkhyA-kriyAsu karmabandhanibandhanabhUtaceSTAsu arthAnAdibhedaistrayodazasu, yaduktaM-"aTThA 1 'NaTThA 2 hiMsA 3 / kamhA 4 diTThIya 5 mosa 6 adiNNe 7 / ajjhattha 8mANa 9 mitte 10 mAyA 11 lobhe 12 riyAva hiyaa||13|| tatra arthena khaparaprayojanena kriyA pRthivyAdiprANivadho'rthakriyA // 1 // tadviparItA vinApi prayojanaM yA prayujyate |* sA anarthakriyA // 2 // asau mAM hatavAn hanti haniSyati vA tadenaM hanmIti yaddaNDArambhaNaM sA hiMsAkriyA // 3 // yatrAnyAthai bANAdi muJcannanyaM hinasti sA akasmAt kriyA // 4 // yatrA'zatrumapi zatrurasau mameti buddhyA hinasti sA 'diTThItti' dRSTiviparyAsakriyA // 5 // 'mosatti' khasya khajanAnAM vA hetoyanmRSA vakti sA mRSAbhASA kriyA // 6 // 'adiNNetti' khaparAdikRte yadadattasya grahaNaM sA'dattagrahaNakriyA // 7 // yatra bAhyahetuM vinApi domanasyaM sA'dhyAtmakriyA // 8 // yattu jAtimadAdinA mattaH paraM hIlayati sA mAnakriyA // 9 // 'mittatti' mitrANAmupalakSaNatvAnmAtApitrAdisvajanAnAM khalapepyaparAdhe yaddhabandhAditIvradaNDakaraNaM sA mitra dveSavRttikriyA // 10 // mAyayA dambhena yadanyeSAM vadhAdikaraNaM sA mAyAkriyA // 11 // lobhena tu tatkaraNaM lobhakriyA // 12 // yA punaH UTR-3
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 272 // 15 18 21 24 satatamapramattasya bhagavato yogIndrasya yogAdbhavati sA airyApathikI kriyA // 13 // tathA bhUtagrAmA jIvasaGghAtAcaturddaza te cAmI - "egiMdiya suhumi 1 yarA 2, sanni 3 ara-paNidi 4 ya savi-ti caU 7 / apajjattA pajjattA, bheeNaM caudasa 14 ggAmA // 1 // " teSu / tathA paramAzca te adhArmikAzca paramAdhArmikAsteSu paJcadazasu asura vizeSeSu, yaduktaM - " aMbe 1 aMbarisI 2 ceva, sAme 3 sabale 4 tti Avare / ruddo 5 varudda 6 kAle a 7, mahAkAletti 8 Avare // 1 // asipatte 9 dhaNU 10 kuMbhe 11, vAlU 12 vearaNI 13 iya / kharassare 14 mahAghose 15, ee paNNarasAhiyA // 2 // " teSu yo bhikSuryatate, yathAyogaparihArarakSaNajJAnaiH // 12 // mUlam -- gAhAsolasaehiM, tahA assaMjamammi ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 13 // vyAkhyA - gAthA gAthAbhidhAnamadhyayanaM SoDazaM yeSAM tAni gAthASoDazakAni sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhAdhyayanAni teSu, "samao 1 veAliaM 2, uvasaggapariNNa 3 thIpariNNA ya 4 / nirayavibhattI 5 vIratthao 6 ya kusIlANa paribhAsA 7 // 1 // vIriya 8 dhamma 9 samAhI 10, magga 11 samosaraNa 12 aha tahaM 13 gaMtho 14 | jamatItaM 15 taha gAthA 16, solasamaM hoi ajjhayaNaM // 2 // " tathA asaMyame ca saptadazabhede pRthivyA ekatriMzamadhyayanama. (31) gA 13 UTR-3
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 273 // 3 diviSaye, saptadaza saMkhyAtvaM cAsya tadvipakSasya saMyamasya saptadazabhedatvAt, yadAhuH - " puDhavi 1 daga 2 agaNi 3 mAruya 4, vaNassai 5 bi 6 ti 7 cau 8 parNidi 9 ajjIve 10 / pehu 11 ppeha 12 pamajjaNa 13, paridvavaNa 14 maNo 15 I 16 kA 17 // 1 // " pRthivyAdInAM saMghaTTAdiparihAreNa navadhA saMyamaH 9, ajIvasaMyamastu ajIvAnAM sattvopa mardahetUnAM pustakapaJcaka-tRNapaJcakAdInAmutsargeNA'grahaNarUpaH, apavAdatastu grahaNepyeSAM yatanayA vyApAraNarUpaH // // 10 // prekSAsaMyamazcakSuSA vIkSya yatkAryakaraNaM // 11 // upekSAsaMyamo dvidhA sAdhugrahiviSaye nodanA'nodanAtmakaH // 12 // pramArjanAsaMyamaH sAgArikasamakSaM pAdau na pramArSTi, tadabhAve tu pramArjayatItyAdikaH // 13 // pariSThApanAsaMyama vidhinA doSaduSTAhAraviNmUtrAdipariSThApanaM kurvataH // 14 // manaH saMyamo'kuzalasya manaso nirodhaH kuzalasya tasyodIraNam // 15 // evaM vAksaMyamo'pi // 16 // kAyasaMyamaH sati kArye upayogavatA gamanAgamanAdikArya, tadabhAve saMlInakaracaraNena bhAvyam // 17 // yo bhikSuryatate ekatra taduktAnuSThAnAdanyatra tu parityAgAt // 13 // mUlam vaMbhaMmi nAyajjhayaNesu, ThANesu asamAhie / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 14 // vyAkhyA - brahmaNi brahmacarye'STAdazaprakAre, uktaJca - "divyaudArika kAmAnAM kRtAnumatikAritaiH / manovAkkAyata ekatriMzamadhyayanam. gA 14 UTR-3
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 274 // ekatriMzamadhyayanam. styAgo, brahmASTAdazadhA matam // 1 // " tathA jJAtAdhyayaneSu utkSiptajJAtAdiSvekonaviMzato, yadAhuH-"ukkhitta| NAe 1 saMghADe 2, aMDe 3 kumme a 13 selae 5 / tuMbe 6 a rohiNI 7 mallI 8, mAyaMdI 9 caMdimA 10 i. // 1 // dAvahaye 11 udaganAe 12, maMduke 13 tealI 14 iya / naMdiphale 15 avarakaMkA 16, AiNNe 17 muMsu 18 puMDarIe 19 ||2||tti" tathA sthAneSu AzrayeSu kAraNeSvityarthaH, kasyetyAha-asamAdheH / tatra samAdhijhanAdipu cittakAtryaM, na samAdhirasamAdhistasya, tAni ca viMzatistathA hi-drutadrutacAritvaM, drutacAritve hi patanAdinA AtmAnamasamAdhau yojayet , jIvavadhe satyanyAnapi, paraloke cAtmanaH sattvavadhanirmitakarmaNA asamAdhiH syAt / evamanyeSvapyasamAdhisthAnatvaM bhAvanIyama // 1 // apramArjite'vasthAnAdi // 2 // duSpramArjite'vasthAnAdi, anayoH sAdinA''tmano'samAdhiH // 3 // atiriktazayyAsanatvaM ativistIrNazAlAdau anyairadhikaraNAdinA AtmaparAsamAdhiH, ekAdhikapIThAdyAsevane'pi tathaiva // 4 // ratnAdhikaparAbhavanam // 5 // sthaviraparibhavanam // 6 // bhUtopaghAtaH pramAdAdekendriyAdihananam // 7 // saMjvalanaM kSaNe 2 roSaH // 8 // krodhanaM dIrghakopakaraNam // 9 // pRSThamAMsikaM parokSe parApavAdaH // 10 // abhIkSNaM avadhAriNIbhASAyA bhASaNam // 11 // navAdhikaraNakaraNaM, anyAnyakalahasantAnayojanam // 12 // udIraNamupazAntakalahAnAmudIraNam // 13 // akAle khAdhyAyakaraNaM, anena hi prAntadevatA asamAdhau yojayati // 14 // sacittapRthvIrajaHspRSTapANinA bhikSAgrahaNaM, evaM sarajaHpAdenAsthaNDilagamane UTR-3
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 275 // 3 12 pAdApramArjanam // 15 // vikAlepi mahacchabdakaraNam // 16 // kalahakaraNam // 17 // jhaMjhA gaNabhedastatkaraNam // 18 // sUryodayAdArabhyAstaM yAvadbhojanam // 19 // eSaNAsamiterapAlanam // 20 // pu yo bharya pAlanajJAnatyAgaiH // 14 // mUlam - ikkIsAe sabalesu, bAvIsAe parIsahe / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale 15 vyAkhyA - ekaviMzatau zabalayanti karburIkurvanti cAritramiti zabalAH kriyAvizeSAsteSu te cAmI - hastakarma kurvan zabalaH, atra kriyAkriyAvatoH kathaJcidabhedAbhyupagamAdevamucyate, evaM sarvatra // 1 // atikramavyatikramAticAraimaithunaM sevamAnaH // 2 // rAtrau bhuJjanaH // 3 // AdhAkarma 4 rAjapiNDa 5 krIta 6 prAmityA 7 bhyAhatA 8 cchedyAni 9 bhuJjAnaH, tatra prAmityamuddhArakagRhItaM, abhyAhataM svaparagrAmAderAnItaM, AcchedyamuddAlya gRhItam / pratyAkhyAtabhikSAM bhuJjanaH // 10 // SaNmAsAntargaNAgaNaM saMkrAman // 11 // mAsAntastrIn dakalepAn kurvANaH, tatrArddhajaGghAdaghne payasya'vagAdyamAne saMghaTTaH, nAbhidvayase payasi tu lepaH, nAbherupari tu jale prApte lepopari kathyate / tathA mAsAntastrINyaparAdhapracchAdanarUpANi mAyAsthAnAni kurvan // 12 // upetya prANAtipAtaM kurvan // 13 // upetya mRSA vadan // 14 // upetyAdattamAdadAnaH // 15 // avyavadhAnAyAM sacittapRthyAM UrddhAvasthAnazayanopavezanAni kurvan // 16 // evaM - saMsnigdhAyAM sacittarajovyAptAyAM ca bhuvi sacittazilAdau ghuNAdijIvAvAse kASThAdau ekatriMzamadhyayanam. gA 15 UTR-3
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 276 // ekatriMzamadhyayanam. (31) gA16-17 vA sthAnAdi kurvan // 17 // sANDe trasajIvAnvite bIjaharitAvazyAyottiGgapanakAmbumattikAmarkaTasantAnasahite viSTarAdau sthAnAdi kurvANaH // 18 // upetya kandamUlapuSpaphalabIjaharitAni bhuAnaH // 19 // varSamadhye daza dakalepAna mAtasthAnAni ca kurvan // 20 // upatya secittajalAnehastadabIbhAjanAdinAzanAdi gRhItvA bhuAnaH // 21 // dvAviMzatau parISaheSu pUrvokteSu yo bhikSuryatate parihArasahanAdibhiH // 15 // mUlam tevIsai sUagaDe, rUvAhiesu suresu ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 16 // vyAkhyA--trayoviMzatyadhyayanayogAt trayoviMzati taca tatsUtrakRtaM ca trayoviMzatisUtrakRtaM, trayoviMzatiH sUtrakRtAdhyayanAni cAmUni-"puMDarIya 1 kiriaThANaM 2, AhArapariNa 3 apaJcakkhANa kiriA4 ya / aNagAra 5 adda 6 nAlaMda 7, solasAI ca tevIsaM // 1 // " atra 'solasAiMti' SoDaza ca samayAdIni pUrvoktAnIti tryoviNshtiH| tathA rUpamekastadadhikeSu prakramAt sUtrakRtAdhyayanebhyaH sureSu ca bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikarUpeSu yathAkrama dazASTapaJcaikavidheSu yo bhikSuryatate yathAvatprarUpaNAdinA / 16 // mUlam-paNavIsabhAvaNAhiM, uddesesu dasAiNaM / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 17 // vyAkhyA-paMcaviMzatI 'bhAvaNAhiti' bhAvanAsu mahAvrataviSayAsu, uktaM hi-"paNavIsaM bhAvaNAo paNNattAo UTR-3
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 277 // ekatriMza| madhyayanam, gA 18 taMjahA-paDhamaccae, iriAsamiI 1 maNaguttI 2 vayaguttI 3 AloiUNa pANabhoaNaM 4 AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamiI // 5 // bIavae, aNuvIabhAsaNayA 1 kohavivege 2 lohavivege 3 bhayavivege 4 hAsavivege // 5 // taiabae, uggahaaNuNNavaNayA 1 uggahasImajaNaNayA 2 sayameva uggahaaNugiNhaNayA 3 sAhammiauggahaM aNuNNavia bhuMjaNayA 4 sAhAraNabhattapANaM aNuNNavidha paribhuMjaNayA // 5 // cautthavae, itthipasupaMDagasaMsattasayaNAsaNavajaNayA1 itthIkahavivajaNayA 2 itthIiMdiANa AloyaNavajaNayA 3 puvarayapuSakIliANaM visayANaM asaraNayA 4 paNIyAhAravivajaNayA // 5 // paMcamabae, soiMdiyarAgovarame 1 evaM paMcavi iNdiaa||5|| evaM // 25 // 'uddesesutti' uddezeSu uddezanakAleSu dazAdInAM dazAkalpavyavahArANAM SaDaviMzatau iti zeSaH, uktaM hi-"dasa uddesaNakAlA, dasANa kappassa hoMti chaceva / dasa ceva ya vavahArassa, hoti savevi chavIsaM // 1 // yo bhikSuryatate paribhAvanAprarUpaNAdibhiH // 17 // mUlam-aNagAraguNehiM ca, pakappami taheva y|jo bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 18 // vyAkhyA-anagAraguNA batAdayaH saptaviMzatiH, "vayachaka 6 miMdiANaM ca niggaho 11 bhAva 12 karaNasacaM ca 13 / khamayA 14 virAgayA 15 viya, maNamAINaM niroho a 18 // 1 // kAyANa chakka 24 jogaMmi juttayA UTR-3
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 278 // ekatriMzamadhyayanam. (31) gA 19 25 veyaNAhiAsaNayA 26 / taha mAraNaMtiahiAsaNA ya 27 ee'NagAraguNA // 2 // " prakRSTaH kalpo yativyavahAro yatra sa prakalpaH, sa cehAcArAGgameva zastraparijJAdyaSTAviMzatyadhyayanAtmakaM tasmin , uktaM ca-"satthapariNNA 1 logavijao 2 sIosaNijja 3 sammattaM 4 / AvaMti 5 dhuva 6 vimoho 7 uvahANasuaM 8 mahapariNA 9 // 1 // piMDesaNa 10 seji 11 riA 12, bhAsA 13 vatthesaNA ya 14 pAesA 15 / uggahapaDimA 16 sattikasattayA 23 bhAvaNa 24 vimuttI 25 // 2 // ugghAya 26 maNugghAyaM 27, ArovaNa 28 tivihamo NisIhaM tu| isa aTThAvIsaviho, AyArapakappanAmo u // 3 tathaiva tenaiva yathAvadAsevanAdiprakAreNa tuH pUttau yo bhikssurytte||18|| mUlam-pAvasuyapasaMgesu, mohaTTANesu ceva ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 19 // vyAkhyA-pApazruteSu prasaGgAstathAvidhAsaktirUpAH pApazrutaprasaGgAH teSu ekonatriMzadbhedeSu, uktaM ca-"aTuMganimittAI, dibu 1 ppAyaM 2 taliksa 3 bhomaM ca 4 / aMga 5 ssara 6 lakSaNa 7 vaMjaNaM ca 8 tivihaM puNekokaM // 1 // traividhyamevAha-suttaM 1 vittI 2 taha vatti 3 ca 24 pAvasuamauNatIsavihaM / gaMdhava 25 naTTa 26 vatthu 27 AuM 28 dhaNuveasaMjuttaM 29 // 2 // tatra divyaM vyantarATTahAsAdi // 1 // utpAtaM sahajarudhiravRSTyAdi // 2 // AntarikSaM | grahabhedAdi // 3 // bhauma bhUkampAdi // 4 // AGgamaGgasphuraNAdi // 5 // kharaM SaDDAdikaM // 6 // lakSaNaM puruSA UTR-3
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 279 // 12 dInAM // 7 // vyaJjanaM maSAdi // 8 // 'vatthuti' vAstuvidyA 'AuMti' vaidyakaM / 'mohaTThANesutti' moho mohanIyaM tasya sthAneSu triMzatsaMkhyeSu, tathA hi-nadyAdijalamadhye pravizya raudrAdhyavasAyena trasaprANihananam // 1 // hastena mukhAdIni pidhAya hRdaye saduHkhanAdaM raTatazchAgAdijantormAraNam // 2 // zIrSAveSTenArdracarmAdinA ziroveSTayitvA jantoInanam // 3 // mudgarAdinA zIrSe Ahatya duHkhamAreNa prANighAtaH // 4 // bahujanasya netA trAtA yo bhavati tayApAdanam || 5 || sarvasAdhAraNasyApi glAnAdeH satyapi sAmarthya kRtyAkaraNam // 6 // nirddharmatayA bhikSAdyarthamupasthitasya munerghAtaH // 7 // muktisAdhakamArgAtsvasyAnyasya vA kuyuktibhirvyAmohApAdanena paribhraMzaH // 8 // jinAnAmavarNavAdaH // 9 // AcAryAdInAM jAtyAdinA nindanam // 10 // teSAmeva vaiyAvRttyAdyakaraNam // 11 // punaH punaradhikaraNamutpAdya tIrthabhedaH // 12 // jAnato'pi taddoSaM vazIkaraNAdInAM prayogaH // 13 // vAntakAmasyApyaihikAmuSmikaviSayANAM prArthanam // 14 // abahuzrutasyApi svasya bahuzruto'hamiti bhASaNam // 15 // tathA atapakhino'pi tapakhI ahamiti bhASaNam // 16 // gRhAdimadhye lokaM kSiptvA sadhUmAgnipradIpanam // 17 // svayamakArya kRtvA'nyena kRtamiti kathanam // 18 // azubhamanoyogayuktatvena pracuramAyAprayogAtsakalalokavaJcanam // 19 // satyaM vadantamanyaM mRSA vakSIti kathanam // 20 // akSINakalahatvam // 21 // mArge lokAnpravezya tadvittaharaNam // 22 // vizvAsya janaM tatkalatrANAmupabhogaH // 23 // akumArasyApi kumAro'hamiti bhASaNam // 24 // evamatrahmacAriNo'pi brahmacAryaha ekatriMzamadhyayanam. UTR-3
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 28 // ekatriMzamadhyayanam gA 20 miti bhaNanam // 25 // yenaivaizvarya nItastasyaiva vittaharaNam // 26 // yatprabhAvAdabhyuditastasyaiva bhAgAdyantarAyakaraNam // 27 // senApatipAThakanRpazreSThivyApAdanam // 28 // apazyato'pi pazyAmi devAniti kathanam // 29 ||ke kAmagaIbhairdevairityAdiko devAnAmavarNavAdaH // 30 // iti rUpeSu yo bhikSuryatate tyAgAdinA // 19 // mUlam-siddhAiguNajoesu, tittIsAsAyaNAsu ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale 20 ___vyAkhyA-siddhAnAmatizAyino guNAH siddhAtiguNA ekatriMzat , te ca saMsthAna 5 varNa 5 gandha 2 rasa 5 sparza 8 vedAbhAvA 28 kAyatvA 29 'saGgatvA 30 'janmatva 31 rUpAH, navavidhadarzanAvaraNacaturvidhAyuSkapaJcavidhajJAnAvaraNapaJcavidhAntarAyadvidvibhedavedanIyagotramohanAmakarmaNAmabhAvarUpA vA / 'jogesutti' sUcakatvAt sUtrasya yogasaMgrahA yairyogAH zubhamanovAkkAyavyApArAH saMgRhyante, te ca dvAtriMzadamI-ziSyeNa prazastayogasaMgrahAya AcAryAyAlocanA zrAvaNIyA // 1 // AcAryeNApi prazastayogasaMgrahAyaiva dattAyAmAlocanAyAM nirapalApenaiva bhAvyaM nAnyasmai vAcyam // 2 // sarvasAdhubhirApatsu dRDhadharmatA kAryA // 3 // aihikAmubhikaphalAnapekSaM tapaH kAryam // 4 // grahaNAsevane zikSe Asevitavye // 5 // niSpratikarmazarIratvaM kAryam // 6 // yathA nAnyo vetti tathA tapaH kAryam // 4 // alobhatA // 8 // prisshaadijyH||9|| Arjavam ||10||sNymvissye zucitvam // 11 // samyaktvazuddhiH // 12 // cittasamAdhiH // 13 // AcAraparipAlane mAyAyA akaraNam // 14 // vinayopagatvena mAnAkaraNam // 15 // dhRtipradhAnA matidhR UTR-3
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 28 // ekatriMzamadhyayanam. timatirdhAryA // 16 // saMvegaparatA // 17 // svadoSapracchAdanArtha yA mAyA sA praNidhirucyate sA tyAjyA // 18 // suvidhikAritA // 19 // saMvaraH // 20 // AtmadoSopasaMhAraH // 21 // sarvakAmaviraktatvabhAvanA // 22 // mUlaguNapratyAkhyAnam // 23 // uttaraguNapratyAkhyAnaM // 24 // dravyabhAvaviSayo vyutsargaH // 25 // apramattatA // 26 // kSaNe 2 sAmAcAryanuSThAnam // 27 // dhyAnasambhRtatA // 28 // mAraNAntikavedanodayepyakSobhatA // 29 // saGgAnAM pratyAkhyAnam // 30 // prAyazcittakAritA // 31 // maraNAntArAdhanA // 32 // tato dvandve siddhAtiguNayogAsteSu / trayastriMzadAzAtanAsu ca ahaMdAdiviSayAsu pratikramaNasUtroktAsu, purataH ziSyagamanAdiSu vA samavAyAGgoktAsu tAzcemAH ziSyo rAjanyasyAcAryAdeH purataH 1 pArzvato vA 2 pRSTato 3 vA atyAsannaM gacchati // 3 // evaM tiSThati // 6 // evameva ca niSIdati // 9 // bahibhUmau gato guroH pUrvamubhayasAdhAraNAmbhasA zaucaM karoti // 10 // guroH pUrva gamanAgamanamAlocayati // 11 // rAtrau zabdaM kurvato gurorjAgradapi pratizabdaM na datte // 12 // zrAvakAdikamAlApanIyaM guroH pUrvamAlApayati // 13 // azanAdyAnIya pUrvamanyeSAmAlocya pazcAdgurorAlocayati // 14 // evamanyeSAM tatpUrvamupadarzayati // 15 // evaM guroH prAgazanAdinA'parAnnimatrayati // 16 // gurUnanApRcchaya yo yadicchati tattasmai pracura 2 datte // 17 // manojJaM manojJaM svayaM bhute // 18 // dine'pi guroH zabdayato na prativaco datte // 19 // guruM prati niSThuraM muhurvakti // 20 // guruNA zabdito yatra sthito guruvacaH zRNoti tatra sthitaH UTR-3
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 282 // ekatriMzamadhyayanam. gA 21 eva prativaco datte // 21 // kiM bhaNasIti guruM vakti // 22 // tvamiti vakti // 23 // yAdRzaM gururvakti tAdRzameva prativakti, yathArya ! kiM glAnAdevaiyAvRttyAdi na karoSItyAdi guruNoktastvameva kiM na karoSItyAdi prativakti // 24 // gurau kathAM kathayati no sumanAH syAt // 25 // tvametamartha na smarasIti vakti // 26 // gurau kathAM kathayati svayaM kathAM vaktumArabhate // 27 // bhikSAkAlo jAta ityAdivAkyenAkAle'pi parSadaM bhinatti // 28 // anutthitAyAmeva parSadi gurUktamevArtha khakauzalajJApanArtha savizeSa vakti // 29 // guroH saMstArakaM padbhayAM ghaTTayati // 30 // guroH saMstArake niSIdati zete vA // 31 // uccAsane niSIdati // 32 // samAsane vA // 33 // yo bhikSuryatate zraddhAnasevanavarjanAdinA sa na tiSThati maNDale saMsAre / ityekonaviMzatisUtrArthaH // 20 // adhyayanArtha nigamayitumAhamUlam-ii eesu ThANesu, jo bhikkhU jayaI sayAse khippaM savasaMsArA, vippamuccai paMDietti bemi // vyAkhyA-ityanena prakAreNa eteSvanantarokteSu sthAneSu zeSaM spaSTamiti sUtrArthaH // 21 // iti bravImIti prAgvat // iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya-12 zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau ekatriMzamadhyayanaM sampUrNam // 31 // SECDanDanha LahaLyAlayAlA UTR-3
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 283 // // atha dvAtriMzamadhyayanam // dvAtriMzamadhyayanam, ||AUM||uktmektriNshmdhyynN atha pramAdasthAnAkhyaM dvAtriMzamArabhyate, asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane caraNamuktaM, tacca pramAdasthAnatyAgAdevAsevyate, tattyAgazca tatparijJAnapUrvaka iti tadarthamidamArabhyate, itisambandhasyAsyedamAdisUtram / mUlam-accaMtakAlassa samUlayassa, sabassa dukkhassa u jo pamokkho / taM bhAsao me paDipuNNacittA, suNeha egaMtahiyaM hiyatthaM // 1 // vyAkhyA-antamatikrAnto'tyanto vastunazca dvAvantau prArambhakSaNo niSTAkSaNazca, tatrehArambhakSaNalakSaNo'ntaH parigRhyate, tathA cAtyanto'nAdiH kAlo yasya so'tyantakAlastasya, saha mUlena kaSAyAviratirUpeNa varttate iti samUlakastasya, sarvasya duHkhayatIti duHkhaH saMsArastasya, tuH pUttauM, yaH prakarSaNa mokSo'pagamaH pramokSaH taM bhASamANasya me, pratipUrNa prastutArthazravaNavyatiriktaviSayAntarAgamanenAkhaNDitaM cittaM yeSAM te pratipUrNacittAH santo yUyaM zRNuta, ekAntena nizcayena hitaM ekAntahitaM, hitastattvato mokSa eva tadarthamiti sUtrArthaH // 1 // pratijJAtamAha UTR-3
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 284 // 12 15 18 21 mUlam - nANassa saGghassa pagAsaNAe, aNNANamohassa vivajaNAe / rAgassa dosassa ya saMkhaeNaM, egaMtasokkhaM samuvei mokkhaM // 2 // vyAkhyA - jJAnasya matijJAnAdeH sarvasya pAThAntare 'saccassa' satyasya vA prakAzanayA nirmalIkaraNena, anena jJAnAtmako mokSaheturuktaH / tathA ajJAnaM matyajJAnAdi, moho darzanamohanIyaM, anayoH samAhArastasya vivarjanA midhyAzrutazravaNakudRSTisaGgatyAgAdinA parihANistayA, anena samyagdarzanarUpo mokSaheturevoktaH / rAgasya dveSasya ca saMkSayeNa vinAzena, anena cAritrAtmakaH sa evoktaH, rAgadveSayoreva tadupaghAtakatvAt / tatazcAyamarthaH - samyagjJAnadarzanacAritrairekAntasaukhyaM samupaiti mokSam ayaM ca duHkhapramokSaM vinA na syAdityanena sa evopalakSita iti sUtrArthaH // 2 // nanvastu jJAnAdibhyo duHkhapramokSo jJAnAdInAM tu kaH prAptiheturucyate ? mUlam -- tassesa maggo guruviddhasevA, vivajjaNA bAlajaNassa dUrA / sajjhAya egaMta nisevaNA ya, suttatthasaMciMtaNayA dhiI ya // 3 // vyAkhyA-- tasyetyanantaroktasya jJAnAdermokSopAyasya eSa mArgaH panthA upAya ityarthaH, ka ityAha-guravo yathAsthitazAstrAbhidhAyakAH, vRddhAzca zrutaparyAyAdinA sthavirAsteSAM sevA guruvRddhasevA / vivarjanA bAlajanasya pArzvasthAderdUrAt dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA 2-3 UTR-3
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 285 // dvAtriMzamadhyayanam. gA 4-5 dUraNa, khalpasyApi tatsaGgasya mahAdoSatvAt / svAdhyAyasya ekAntena vyAsaGgatyAgena niSevaNA anuSThAnaM ekAntaniSevaNA / caH samuccaye, sUtrArthasaJcintanA, dhRtizca manaHkhAsthyaM, na hi dhRtiM vinA jJAnAdilAbha iti sUtrArthaH // 3 // yadyevaMvidho jJAnAderupAyastarhi tAni vAJchatA prAkiM karttavyamityAha mUlam-AhAramicche miamesaNijaM, sahAyamicche niuNabuddhiM / nikeamiccheja vivegajogaM, samAhikAme samaNe tavassI // 4 // vyAkhyA-AhAramichenmitameSaNIyaM, na tu tadanyaM / sahAyamicchet nipuNA artheSu jIvAdiSu buddhiryasya sa tathA taM / niketamAzrayamicchedvivekaH syAdyasaMsargastadyogyaM taducitaM / samAdhikAmaH zramaNaH tapakhIti suutraarthH||4||taahshshaayaalaabhe yatkArya tadAha mUlam-Na vA labhijjA niuNaM sahAyaM, guNAhi vA guNao samaM vaa| eko'vi pAvAI vivajayaMto, viharija kAmesu asajamANo // 5 // vyAkhyA-na niSedhe, vA zabdazcedarthe, tatazca na celabheta nipuNaM sahAyaM guNairjJAnAdibhiradhikaM guNAdhikaM guNato guNAnAzritya samaM vA, ubhayatrApyAtmana iti gamyate, tadA eko'pi pApAni pApahetubhUtAnuSThAnAni vivarjayan viharet UTR-3
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 286 // dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA kAmeSu asajan pratibandhamakurvan / tathAvidhagItArthaviSayaM caitadanyathA ekAkivihArasyAgame niSiddhatvAt / etaduktau ca madhyagrahaNe AdyantagrahaNamiti nyAyAdAhAravasatyorapyapavAdo'vAdIti mantavyamiti suutraarthH||5|| itthaM saprasaGgaM jJAnAdInAM duHkhapramokSopAyatvamuktaM, idAnIM tu jJAnAdipratibandhakAnAM duHkhahetUnAM ca mohAdInAM yathotpAdo yathA duHkhahetutvaM yathA ca kSayastatkSaye ca yathA duHkhakSayastathAbhidhAtumAha mUlam-jahA ya aMDappabhavA balAgA, aMDaM balAgappabhavaM jahA ya / emeva mohAyayaNaM khu taNhA, mohaM ca taNhAyayaNaM vayaMti // 6 // vyAkhyA-yathA ca yenaiva prakAreNa aNDaprabhavA balAkA, aNDaM balAkAprabhavaM ca yathA / evamevAnenaiva prakAreNa moho'jJAnaM mithyAdarzanaM ca sa AyatanamutpattisthAnaM yasyAH sA mohAyatanA tAM khuravadhAraNe 'taNhatti' tRSNAM vadantIti sambandhaH, yathoktamohAbhAve hyavazyaM tRSNAkSayaH syAditi / mohaM ca tRSNAyatanaM vadanti, tRSNA nAma satyasati vA vastuni mUrchA, sA ca rAgapradhAnA tatastayA rAga upalakSyate, sati ca tatra dveSo'pi sambhavatIti sopyanenaivAkSipyate, tatastRSNAgrahaNena rAgadveSAvuktau, tadutkaTatve copazAntamohasyApi mithyAtvagamanasambhavAtsiddha evA'jJAnAdirUpo mohaH, tRSNAtaH / anena cAnyonyaM hetuhetumadbhAvAbhidhAnena yathA mohAdInAmutpAdastathoktam // 6 // atha yathaiSAM duHkhahetutvaM tathA vaktumAha UTR-3
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 287 // dvAtriMzamadhyayanam. gA 7-8 mUlam-rAgo ya dosovi ya kammabIyaM, kammaM ca mohappabhavaM vayaMti / __kammaM ca jAImaraNassa mUlaM, dukkhaM ca jAImaraNaM vayaMti // 7 // vyAkhyA-rAgazca dveSopi ca karmaNo jJAnAvaraNAdebIjaM kAraNaM, ata eva karma ca mohaprabhavaM mohopAdAnakAraNaM vadanti / karma ca jAtimaraNasya mUlaM kAraNaM, duHkhaM ca duHkhahetuH punarjAtimaraNaM vadanti // 7 // yatazcaivamataH kiM sthitamityAha mUlam-dukkhaM hayaM jassa na hoi moho, moho hao jassa na hoi tnnhaa| taNhA hayA jassa na hoi loho, loho hao jassa na kiMcaNAI // 8 // vyAkhyA-duHkhamuktarUpaM hatamiva hataM, kenetyAha-yasya na bhavati moho mohasyaiva tanmUlahetutvAt / moho hato yasya na bhavati tRSNA, mohAyatanatvAt tasyAH / tRSNA hatA yasya na bhavati lobhaH, tRSNAzabdenoktanItyA rAgadveSa| yoruktatvAt , tayozca lobhakSaye sarvathaivAbhAvAt , ata eva prAdhAnyAt rAgAntargatatvepi lobhasya pRthaggrahaNaM / lobhI hato yasya na kiJcanAni dravyANi santIti zeSaH, satsu hi teSu prAyaH syAdevAbhikAMkSeti sUtratrayArthaH // 8 // nanu santu duHkhasya mohAdyA hetavo hananopAyastaSAM pUrvokta eva utAnyapi santItyAzakya savistaraM tadunmUlanopAyAn vivakSuH prastAvanAmAha UTR-3
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 288 // dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA9-10 mUlam-rAgaM ca dosaM ca taheva mohaM, uddhattukAmeNa smuuljaalN| je je uvAyA paDivajiyavA, te kittaissAmi ahANuputviM // 9 // . vyAkhyA-rAgaM ca dveSaM ca tathaiva mohaM uddhartukAmena unmUlayitumicchatA saha mUlAnAM tIvrakaSAyAdInAM viSayAdInAM ca jAlena vartate yo'sau samUlajAlastaM, ye ye upAyAH pratipattavyAH svIkAryAstAn kIrtayiSyAmi yathAnupUvIti sUtrArthaH // pratijJAtamAha mUlam-rasA pagAmaM na niseviavbA, pAyaM rasA dittikarA narANaM / dittaM ca kAmA samabhidavaMti, dumaM jahA sAduphalaM va pakkhI // 10 // vyAkhyA-rasAH kSIrAdivikRtayaH prakAmaM bADhaM na niSevitavyA na bhoktavyAH, prakAmagrahaNaM tu vAtAdikSobhanivAraNAya rasA api jAtu grAhyA iti sUcanArtham / kuta evamucyata ityAha-prAyo bAhulyena rasA dRptikarA dhAtUdrekakAriNo narANAmupalakSaNatvAt jyAdInAM ca bhavanti, dRsaMca naraM bahuvacanaprakramapyekavacanaM jAtitvAt kAmA viSayAH // 548 // 1 nopabhoktavyAH-iti "gha" pustake / UTR-3
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 289 // 3 o 12 samabhidravanti / kamiva ke iva ? ityAha- drumaM yathA khAduphalaM, veti bhinnakrama upamArthazca tataH pakSiNa iva / iha drumopamaH pumAn, khAduphalakalpaM hasatvaM, pakSitulyAH kAmAH // 10 // kiJca - mUlam - jahA davaggI pauriMdhaNe vaNe, samAruo novasamaM uvei / eviMdiaggIvi pagAmabhoiNo, na vaMbhayArissa hiAya kassai // 11 // vyAkhyA- yathA davAgniH pracurendhane vane samArutaH savAyurnopazamaM upaiti evaM davAnivat 'iMdiyaggiti' ihendriyazabdena indriyajanito rAga eva gRhyate sa eva dharmadrumadAhakatvAdagnirindriyAbhiH so'pi prakAmabhojino'timAtrAhArasya na brahmacAriNo hitAya kasyacitsusthitasyApi syAt // 11 // anyaca mUlam -- trivittase jAsaNajaMtiANaM, omAsaNANaM damiiMdiANaM / narAgasattU dharisei cittaM parAio vAhirivosahehiM // 12 // vyAkhyA - viviktA khyAdiviyuktA zayyA vasatistasyAmAsanamavasthAnaM tena yaMtritA niyaMtritA viviktazayyAsanayaMtritAsteSAM avamAzanAnAM nyUnabhojanAnAM damitendriyANAM na rAgazatrurddharSayati parAbhavati cittaM, ka iva ? parAjitaH parAbhUto vyAdhiH kuSThAdirivauSadhairgaducyAdibhirdehamiti gamyate // 12 // viviktavasatyabhAve doSamAha - dvAtriMza madhyayanam. gA11-12 UTR-3
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 29 // dvAtriMzamadhyayanam. gA13-14 malama-jahA birAlAvasahassa mUle, na mUsagANaM vasahI pasasthA / emeva itthInilayassa majjhe, na baMbhayArissa khamo nivAso // 13 // vyAkhyA-yathA biDAlAvasathasya mArjAragRhasya mUle samIpe na mUpakAnAM vasatiH sthitiH prazastA, avazyaM tatra tadapAyasambhavAt , evameva strINAmupalakSaNAtpaNDakAdInAM ca nilayo nivAsaH strInilayaH tasya madhye na brahmacAriNaH kSamo yukto nivAsaH, tatra brahmacaryabAdhAsambhavAditi bhAvaH // 13 // viviktavasatAvapi kadAcitstrIsampAte yatkataivyaM tadAha mUlam-na rUvalAvaNNavilAsahAsaM, na jaMpiaM iMgia pehi vaa| itthINa cittaMsi nivesaittA, daTuM vavasse samaNe tavassI // 14 // vyAkhyA-na naiva rUpaM susaMsthAnatvaM, lAvaNyaM nayanamanasAmAhlAdako guNaH, vilAsA viziSTanepathyaracanAdayaH, hAsaHpratItaH, eSAM samAhAraH, na jalpitamulapitaM, 'iMgitti' iGgitaM aGgabhaGgAdi prekSitaM kaTAkSavIkSitAdi, vA samuccaye strINAM sambandhi citte nivezya, aho! sundaramidamiti vikalpato manasi sthApayitvA draSTuM indriyaviSayatAM netuM vyavasvedadhyavasyet zramaNaH tapakhI // 14 // kuta evamupadizyate ? ityAha UTR-3
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 29 // dvAtriMzamadhyayanam. gA15-16 6 mUlam-adaMsaNaM ceva apatthaNaM ca, aciMtaNaM ceva akittaNaM ca / __ itthIjaNassAriyajhANajuggaM, hiaM sayA baMbhacere rayANaM // 15 // vyAkhyA-adarzanaM ca, evo'vadhAraNe, tataH adarzanameva, aprArthanaM cA'nabhilaSaNaM, acintanaM caiva rUpAdyaparibhAvanaM, akIrtanaM ca nAmato guNato vA strIjanasya, AryadhyAnaM dharmAdi tadyogyaM taddhetutvenocitaM AryadhyAnayogyaM, hitaM pathyaM, sadA brahmacarye ratAnAM / tato na strINAM rUpAdi sarAgaM draSTuM vyavasvediti sthitam // 15 // nanu vikArahetau sati ye nirvikArAH syusta eva dhIrAsta iviviktazayanAsanatvamiSyate ? ityAzaMkyAha mUlam-kAmaM tu devIhiM vibhUsiAhiM, na cAiA khobhaiuM tiguttaa| tahAvi egaMtahiaMti naccA, vivittabhAvo muNiNaM pasattho // 16 // __ vyAkhyA-'kAmaM tutti' anumatamevaitat yaddevIbhirapi AstAM mAnuSIbhibhUSitAbhiralaGkRtAbhiH na naiva 'cAiatti' zakitAH kSobhayituM calayituM triguptAH munayaH, tathApi ekAntaM hitamiti jJAtvA viviktabhAvo munInAM prazasto'ntarbhAvitaNigarthatayA prazaMsito jinAdyaiH / ayaM bhAvaH-khyAdisaGge prAyo yogino'pi kSubhyanti yepi na dhubhyanti te'pyavarNAdidoSabhAjo bhavantIti viviktatvameva zreyaH // 16 // idameva samarthayituM strINAM duratikramatvamAha UTR-3
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 292 // dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA17-19 mUlam-mokkhAbhikaMkhissavi mANavassa, saMsArabhIrussa Thiyassa dhamme / neyArisaM duttaramatthi loe, jahitthio bAlamaNoharAo // 17 // vyAkhyA-mokSAbhikAMkSiNo'pi mAnavasya saMsArabhIrorapi sthitasyApi dharme zrutadharme apizabdazcaiko'pi sarvatra sambadhyate, na naiva etAdRzaM dustaraM duratikramamasti loke yathA striyo bAlAnAM nirvivekAnAM manoharA bAlamanoharA dustarAH // 17 // strIsaGgAtikrame guNamAha mUlam-ee a saMge samaikvamittA, suhuttarA ceva havaMti sesaa| jahA mahAsAgaramuttarittA, naI bhave avi gaMgAsamANA // 18 // vyAkhyA-etAMzca strIviSayAn saGgAn sambandhAn samatikramya sukhottarAzcaiva bhavanti zeSA dravyAdisaGgAH, sarvasaGgAnAM rAgarUpatve tulye'pi strIsaGgAnAmevaiteSu prAdhAnyAt / dRSTAntamAha-yathA mahAsAgaraM khayambhUramaNamuttIrya nadI bhavetsukhottaraiva 'avi gaMgAsamANatti' gaGgAsamAnApi AstAM kSudranadItyapizabdArthaH // 18 // kiJca mUlam-kAmANugiddhippabhavaM khu dukkhaM, sabassa logassa sadevagassa / jaM kAi mANasiaMca kiMci, tassaMtagaM gacchaDa vIarAgo // 19 // UTR-3
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 293 // dvAtriMzamadhyayanam. gA20-21 vyAkhyA-kAmeSu anuraddhiH satatAbhikAMkSA kAmAnugRddhistatprabhavameva, khuzabdasyAvadhAraNArthatvAt , duHkhaM sarvasya lokasya sadevakasya, yatkAyikaM mAnasikaM ca kiJcidalpamapi, tasyAntamevAntakaM gacchati vItarAgo vigatakAmAnu. gRddhiH // 19 // nanu kAmAH sukharUpAstatkathaM tatprabhavameva duHkhamucyate ? ucyate mUlam-jahA ya kiMpAgaphalA maNoramA, raseNa vapaNeNa ya bhujmaannaa| te khudae jIvia paccamANA, eovamA kAmaguNA vivAge // 20 // vyAkhyA-yathA ca yathaiva kimpAkaphalAni 'maNoramatti' apergamyatvAnmanoramANyapi rasena varNena ca-zabdAdgandhAdinA ca bhujyamAnAni, tAni lokapratItAni 'khuddaetti' ASatvAtkSodayanti vinAzayanti jIvitaM pacyamAnAni vipAkAvasthAprAptAni, etadupamAH kAmaguNA vipAke, vipAkadAruNatAsAmyena tattulyA iti bhAvaH // 20 // evaM kevalasya rAgasyoddharaNopAyamabhidhAya tasyaiva dveSAnvitasya tamAha mUlam-je iMdiANaM visayA maNuNNA, na tesu bhAvaM nisire kayAI / na yAmaNuNNesu maNaM'pi kujA, samAhikAme samaNe tavassI // 21 // vyAkhyA-ye indriyANAM viSayA manojJAH na teSu bhAvaM abhiprAyaM apergamyatvAt bhAvamapi prakramAdindriyANi UTR-3
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 294 // dvAtriMzamadhyayanam. gA 22 pravartayituM, kiM punastatpravarttanamityapizabdArthaH, nisRjetkuryAtkadAcit / na ca naivAmanojJeSu mano'pi kuryAdindriyANi pravarttayitumitIhApi gamyaM, aperarthaH prAgvat , samAdhiriha rAgadveSAbhAvarUpastaM kAmayate iti samAdhikAmaH zramaNaH tapasvIti sUtradvAdazakArthaH // 21 // itthaM rAgadveSoddharaNaiSiNo viSayebhya indriyANAM nivarttanamupadiSTaM, atha viSayeSu tatpravarttane rAgadveSAnuddharaNe ca yo doSastaM pratyekamindriyANi manazcAzritya darzayitumaSTasaptatiM sUtrANyAha / tatrApi cakSurAzritya prayodazasUtrANi mUlam-cakkhussa rUvaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheDaM tu maNuNNamAhu / taM dosaheDaM amaNuNNamAhu, samo u jo tesu sa vIarAgo // 22 // vyAkhyA-cakSupo rUpaM gRhyate'neneti grahaNamAkSepakaM vadanti, tataH kimityAha-tadrUpaM rAgahetuM tuH pUtau manojJamAhuH, tathA tadrUpameva dveSahetumamanojJamAhuH, tatastayozcakSuH pravarttane rAgadveSasambhavAttaduddharaNAzaktilakSaNo doSaH syAditi bhAvaH / AhavaM na ko'pi sati rUpe vItarAgaH syAdata Aha-samastvaraktadviSTatayA tulyaH punaryastayormanojJetararUpayoH sa vItarAga iva vItarAgaH, upalakSaNatvAdvItadveSazca / ayaM bhAvaH-na tAvattayozcakSuH pravarttayet , kathaJcitpravRttau tu samatAmevAvalambeteti // 22 // nanu yadyevaM tarhi rUpameva rAgadveSajanakaM, na tu cakSustatkiM cakSurnigraheNeti zaGkApohAyAha UTR-3
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 295 // dvAtriMzamadhyayanamgA23-24 3 mUlam-rUvassa cakkhaM gahaNaM vayaMti, vakkhussa rUvaM gahaNaM vyNti| rAgassa heuM samaNuNNamAhu, dosassa heuM amaNuNNamAhu // 23 // vyAkhyA-rUpasya cakSurgalAtIti grahaNaM grAhakamityarthaH vadanti, tathA cakSuSo rUpaM gRhyate iti grahaNaM grAhyaM vadanti anena rUpacakSuSoranyonyaM grAhyagrAhakabhAvalakSaNaH sambandho darzitastato yathA rUpaM rAgadveSakAraNaM tathA cakSurapItyuktaM bhavati ata evAha-rAgassetyAdi-rAgasya hetuM prakramAcakSuH saha manojena grAhyeNa rUpeNa varttate iti samanojJamAhuH, dveSasya hetuM amanojaM manojJarUparahitamAhustato yukta eva cakSupo nigraha iti bhAvaH // 23 // itthaM rAgadveSoddharaNopAyamuktvA tadanuddharaNe doSamAha mUlam-rUvesu jo giddhimuvei tivaM, akAliaM pAvai se viNAsaM / rAgAure se jaha vA payaMge, Aloalole samuvei madhu // 24 // vyAkhyA-rUpeSu yo gRddhiM rAgamupaiti tIvrAM akAle bhavamAkAlikaM prApnoti sa vinAzaM, rAgAturaH san sa iti lokapratItaH, yathA veti vAzabdasyaivakArArthatvAt yathaiva pataGgaH Alokalolo'tisnigdhadIpazikhAdarzanalampaTaH samupaiti mRtyum // 24 // UTR-3
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 296 // dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA25-26 mUlam-je yAvi dosaM samuvei tivaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / dudaMtadoseNa saeNa jaMtU, na kiMci rUvaM avarajjhaI se // 25 // vyAkhyA-yazca yastu apibhinnakramo'nyatra yokSyate, dveSaM samupaiti tIvra rUpeSviti prakramaH, sa kimityAha'taMsitti' prAcyasyApizabdasyeha yogAttasminnapi kSaNe sa tuH pUtau upaiti duHkhaM manaHsantApAdikaM, yadyevaM tarhi rUpasyaiva duHkhahetutvaM, tata eva dveSasambhavAdityAzaMkyAha-duSTaM dAntaM damanaM durdAntaM duImatvamityarthaH, tacca prakramAccakSuSastadeva doSo durdAntadoSastena khakenAtmIyena janturdehI, na kiJcidalpamapi rUpamaparAdhyati tasya jantoH / yadi hi rUpameva duHkhahetuH syAttadA vItarAgadveSasyApi duSTarUpanirUpaNe duHkhaM syAnacaitadasti, tataH khasyaiva doSeNa | duHkhamApnoti prANIti bhAvaH // 25 // itthaM rAgadveSayoranarthahetutvamuktaM, idAnIM tu dveSasyApi rAgahetukatvAt sa eva mahAnarthamUlamiti darzayan tasya vizeSAtparityAjyatAM khyApayitumAha mUlam-egaMtaratto ruiraMsi rUve, atAlise se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei cAle, na lippai teNa muNI virAgo // 26 // vyAkhyA--ekAntarakto rucire manorame rUpe yaH syAditi zeSaH, atAdRze'nIze prakramApe sa karoti pradveSaM, // 552 // UTR-3
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 297 // dvAtriMzamadhyayanam. gA 27-28 tathA ca duHkhasya sampIDaM saMghAtaM upaiti bAlo mUDhaH, na lipyate tena dveSakRtaduHkhena munirvirAgo rAgarahitaH // 26 // atha rAgasyaiva hiMsAdyAzravahetutvamiheva taddvArA duHkhajanakatvaM ca sUtraSaTkenAha mUlam-rUvANugAsANugae a jIve, carAcare hiMsai garUve / cittehiM te paritAvei bAle, pIlei attagurU kiliDe // 27 // vyAkhyA-rUpaM prastAvAnmanojJamanugacchatIti rUpAnugA sA.cAsau AzAca rUpAnugAzA rUpaviSayo'bhilASastadanugatazca, pAThAntare [rUvANuvAyANugaetti] rUpANAM prazastAnAM upAyairupArjanahetubhiranugataH upAyAnugatazca prANI jIvetti' jIvAMcarAcarAn trasasthAvarAn hinasti anekarUpAn jAtyAdibhedAdanekavidhAn kAMzcit citrairnAnAvidhairupAyairiti gamyate, tAn carAcarajIvAn paritApayati duHkhayati vAlo'parAMzca pIDayatyekadezaduHkhotpAdanena, AtmArthaguruH khaprayojananiSThaH kliSTo rAgavAdhitaH // 27 // tathA mUlam-rUvANuvAe Na pariggaheNa, uppAyaNe rkkhnnsnniyoge| ____ vae vioge a kahiM suhaM se, saMbhogakAle a atittilAbhe // 28 // vyAkhyA-rUpe anupAto'nugamanaM anurAga ityarthaH rUpAnupAtastasmin sati, NaH pRttauM, parigraheNa mUrchAtmakena UTR-3
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 298 // dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA 29 hetubhUtena utpAdane upArjane rakSaNaM ca apAyebhyaH sanniyogazca svaparaprayojaneSu samyagvyApAraNaM rakSaNasanniyogaM tasmin 'vaetti' vyaye vinAze viyoge virahe sarvatra surUpavastuna iti gamyate, ka sukhaM ? na kApIti bhAvaH, se tasya rUpAnurAgiNaH / ayaM bhAvaH-surUpakalatra-kari-turaga-vastrAdInAmutpAdanAdyartha teSu teSu klezahetuSUpAyeSu pravarttamAno duHkhamevAnubhavati ruupaanuraagii| pAThAntare vA ["rUvANurAgeNa" iti razyate, tatra rUpAnurAgaNa hetunA yaH parigrahastena zeSa prAgvat ] nanu rUpavatAmutpAdanAdiSu sukhaM mA bhUt , sambhogakAle tu bhAvItyAzaMkyAha-sambhogakAle copabhogaprastAve'pi atRptilAme tRptiprAptyabhAve va sukhamiti sambandhaH / bahuvidharUpadarzane'pi nahi rAgiNAM tRptirasti / yaduktaM"na jAtu kAmaH kAmAnA-mupabhogena zAmyati / haviSA kRSNavarmeva, bhUya evAbhivarddhate // 1 // ". tato'dhikAdhikecchayA khidyata eva rAgI, na tu sukhI syAditi bhAvaH // 27 // tatastasyAparAparadoSaparamparAvAptimAha mUlam-have atitte apariggahe a, sattovasatto na uvei tuhi| atuTTidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 29 // vyAkhyA-rUpe atRptaH casya bhinnakramatvAt parigrahe ca viSayamUrchAlakSaNe saktaH sAmAnyenaivAsaktimAn , upasaktazca gADhamAsaktaH, tataH saktazca pUrvamupasaktazca pazcAt saktopasakto nopaiti tuSTiM, tathA ca atuSTireva doSo'tuSTidoSaH UTR-3
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 299 // 12 tena duHkhI yadi mamedamidaM ca rUpavadvastu syAttadA varamityAkAMkSAto'tIva duHkhavAn san parasya sambandhi rUpavadvastviti gamyate, lobhAvilo lobhakaluSa Adatte adattaM // 29 // tatazca - mUlam - tahAbhibhUassa adattahAriNo, rUve atittassa pariggahe a / mAyAmu vaDai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccaI se // 30 // vyAkhyA - tRSNAbhibhUtasya lobhaparAjitasya tata evAdattAriNo rUpe rUpaviSaye yaH parigraho mUrcchArUpastasmi nniti yogaH, casya bhinnakramatvAdatRptasya ca, mAyApradhAnaM 'mosaMti' mRSA'lIkabhASaNaM mAyAmRSA varddhate, kutaH ? ityAha- lobhadoSAt, lubdho hi parakhamAdatte, AdAya ca tadgopanAya mAyayA mRSAM vadati / tadanena lobha eva sarvAzravANAmapi mUlaheturiti sUcitam / rAgaprakramepi ca yadiha lobhAbhidhAnaM tadrAgepi lobhAMzasyaivAtiduSTatAkhyApanArtham / tatrApi ko doSaH 1 ityAha-tatrApi mRSAbhASaNepi duHkhAnna vimucyate saH, kintu duHkhabhAjanameva syAditi bhAvaH // 30 // duHkhAvimokSameva bhAvayati mUlam - mosassa pacchAya puratthao a, paogakAle a duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, rUve atitto duhio aNisso // 31 // dvAtriMza madhyayanam. gA 30-31 UTR-3
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 30 // dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA 32 / vyAkhyA-'mosassatti' mRSAbhASaNasya pazcAca purastAca prayogakAle ca duHkhI san , tatra pazcAnnahIdaM mayA susaMsthApitamuktamiti pazcAttApAt , purastAcca kathamayaM surUpakhyAdivastukhAmI mayA vaJcanIya iti cintayA, prayogakAle ca kimasau mamAlIkabhASitAM lakSayiSyati na veti kSobhataH / tathA 'duraMtetti' duSTo'ntaH paryantaH iha janmanyanekaviDambanAto'nyabhave ca narakAdiprAptyA yasya sa duranto bhavati janturiti zeSaH / athavA 'mosassatti' moSasya steyasya iti vyAkhyeyam / evamamunA prakAreNAdattAni samAdadAno rUpe'tRptaH san duHkhitaH syAditizeSaH / kIrazaH san ? ityAha-anizro doSavattayA kasyApyavaSTambhena rahitaH, maithunAvopalakSaNaM caitat // 31 // uktamevArtha nigamayitumAha mUlam-rUvANurattassa narassa evaM, katto suhaM hoja kayAi kiMci / tatthovabhogevi kilesadukkhaM, nivattaI jassa kae Na dukkhaM // 32 // vyAkhyA-rUpAnuraktasya narasya evamanantaroktanItyA kutaH sukhaM bhavet ? kadAcitkiJcidalpamapi, kutaH ? ityAhayatastatra rUpAnurAge upabhogepi klezaduHkhaM atRpsilAmalakSaNabAdhAjanitamasAtaM bhavati / upabhogameva vizinaSTi, nivettayati utpAdayati yasyopabhogasya kRte, 'Na' vAkyAlavAre, duHkhaM kRchamAtmana iti gamyate / upabhogAthe hi UTR-3
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 301 // dvAtriMzamadhyayanam. gA33-34 jantuH klizyate tadA sukhaM syAditi, yadi ca tadApi duHkhameva tadA kuto'nyadA sukhaM syAditi bhAvaH // 32 // evaM rAgasyAnarthahetutAmuktvA dveSasyApi tAmatideSTumAha mUlam-emeva rUvammi gao paosaM, uvei dukkhohprNpraao| padudRcitto a ciNAi kamma, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 33 // vyAkhyA-evameva yathAnuraktastathaiva rUpe prakramAhuSTe gataH pradveSa upaiti duHkhaughaparamparA uttrottrduHkhsmuuhruupaaH| tathA praviSTacittaH casya bhinnakramatvAt cinoti ca karma, yat 'se' tasya punarmavet duHkhaM duHkhaheturvipAke'nubhavakAle atrAmutra ceti bhAvaH / punarduHkhagrahaNamaihikaduHkhApekSamazubhakarmopacayazca hiMsAdyAzravAn vinA na syAdityanena dveSasyApyAzrayahetutvamAmipyate // 33 // evaM rAgadveSAnuddharaNe doSamuktvA taduddharaNe guNamAha mUlam-rUve viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhevi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 34 // 1 // vyAkhyA-rUpe virakta upalakSaNatvAdadviSTazca manujo vizokaH zokamuktastanibandhanayo rAgadveSayorabhAvAdetenAnantaroktena 'dukkhohaparaMpareNatti' duHkhAnAmoghAH saGghAtAsteSAM paramparA tayA na lipyate na spRzyate bhavamadhyepi saMsti UTR-3
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 302 // 15 18 21 24 SThan / dRSTAntamAha- 'jaleNa vatti' jaleneva vAzabdasyevArthatvAt puSkariNIpalAsaM padminIpatraM, jalamadhyepi saditi zeSaH // 34 // itthaM cakSurAzritya trayodaza sUtrANi vyAkhyAtAni etadanusAreNaiva zeSendriyANAM manasazca trayodaza sUtrANi khakhaviSayAkhyAnapUrva vyAkhyeyAni, vizeSastu vakSyate-- mUlam - soassa saddaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM tu maNuNNamADu / taM dosauM amaNuNNamAhu, samo a jo tesu sa vIarAgo // 35 // vyAkhyA- 'soassatti' zrotrendriyasya // 35 // mUlam --sadassa soaM gahaNaM vayaMti, soassa sa gahaNaM vayaMti / rAgassa heuM samaNuNNamAhu, "dosassa heuM amaNuNNamAhu // 36 // mUlam - sasu jo giddhimuvei tibaM, akAliaM pAvai se viNAsaM / rAgAure hariNamiva muddhe, sadde atitte samuvei manuM // 37 // vyAkhyA- 'hariNamieva muddhetti' mRgazabdena sarvopi pazurucyate tato hariNazabdena vizeSyate, hariNazvAsau mRgazca hariNamRgo hariNapazurityarthaH / mugdho hitAhitAnabhijJaH zabde lubdhakagItAdyAtmake tadAkRSTacittatayA atRptaH san 37 dvAtriMza madhyayanam. (32) gA35-37 UTR-3
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 30 // dvAtriMzamadhyayanam. gA38-43 sorrowoke video mUlam-je Avi dosaM samuvei tivaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / duiMtadoseNa saeNa jaMtU, na kiMci saI avarajjhaI se // 38 // egaMtaratto ruiraMsi sade, atAlise se kuNaI posN| dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAgo // 39 // sadANugAsANugae ajIve, carAcare hiNsi'nnegruuve| cittehiM te paritAvei vAle, pIlei attaTTagurU kilitte||40|| vyAkhyA-atra 'carAcare hiMsaitti' vAdyopayoginAyucarmAdyartha carAn , vaMzamRdaGgakASThAdharthamacarAMzca hinsti||40|| mUlama-sadANuvAe Na pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasannioge / vae vioge a kahiM suhaM se, saMbhogakAle a atittilAbhe // 41 // sadde atitte apariggahe a, sattovasatto na uvei tuhi~ / atuhidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 42 // vyAkhyA-'adattaM' gItagAyakadAsyAdi vINAvaMzAdikaM vA zobhanazabdotpAdakaM vastu Adatte // 42 // mUlam-taNhAbhibhUassa adattahAriNo, sadde atittassa pariggahe a / mAyAmusaM vahai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccaI se // 43 // mosassa pacchA ya puratthao a, paogakAle a UTR-3
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 304 // dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA44-50 duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, sadde atitto duhio aNisso // 44 // sadANurattassa narassa evaM, katto suhaM hoja kayAi kiMci / tatthovabhogevi kilesadukkhaM, nivattaI jassa kae Na dukkhaM // 45 // emeva sadaMmi gao paosaM, uvei dukkhohprNpraao| paduTThacitto a ciNAi kammaM, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 46 // sadde viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhevi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 47 // 2 // ghANassa gaMdhaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM tu maNuNNamAhu / taM dosaheDaM amaNuNNamAhu, samoajo tesu savIarAgo // 48 // gaMdhassa ghANaM gahaNaM vayaMti, ghANassa gaMdhaM gahaNaM vayaMti / taM rAgaheuM tu maNuNNamAhu, dosassa heDaM amaNuNNamAhu // 49 // gaMdhesu jo giddhimuvei tivaM, akAliaM pAvai se viNAsaM / rAgAure osahigaMdhagiddhe, sappe bilAo viva nikkhamaMte // 50 // UTR-3
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ | uttarAdhyayana // 305 // dvAtriMzamadhyayanam. gA51-55 vyAkhyA-'osahi' ityAdi-auSadhayo nAgadamanyAdyAkhAsAM gandhe gRddhaH auSadhigandharAddhaH san 'sappe bilAmo vivatti' ihevazabdasya bhinnakramatvAt sarpa iva bilAnniSkrAman , sa atyantapriyaM tadndhamupekSitumazakto bilAnniSkAmati, tato gAruDikAdiparavazo duHkhamanubhavatIti // 50 // mUlam-je Avi dosaM samuvei tivaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / duiMtadoseNa saeNajaMtU, na kiMci gaMdhaM avarajjhaI se // 51 // egaMtaratto. ruiraMsi gaMdhe, atAlise se kuNaI posN| dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNaM muNI virAgo // 52 // gaMdhANugAsANugae a jIve, carAcare hiMsai'NegarUve / cittehiM te paritAvei bAle, pIlei attahagurU kilihe|53|| vyAkhyA-atra mUSakamuSkamRganAbhiprabhRtihetave puSpAdihetave ca carAcarAn hinastIti // 53 // mUlam-gaMdhANuvAe Na pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasannioge / vae vioge a kahiM suhaM se, saMbhogakAle a atittilAbhe // 54 // gaMdhe atitto a pariggahe a, sattovasatto na uvei turhi / atuhidoseNa duhI parasta, lobhAvile AyayaI adattaM // 55 // vyAkhyA-ihAdattaM sugandhitaila-kastUrikA-kusumAdi // 55 // UTR-3
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 306 // dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA 56.61 mUlam-taNhAbhibhUassa adattahAriNo, gaMdhe atittassa pariggahe a / mAyAmusaM vaDai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccaI se // 56 // mosassa pacchA ya puratthao a, paogakAle a duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, gaMdhe atitto duhio aNisso // 57 // gaMdhANurattassa narassa evaM, katto suhaM hoja kayAi kiMci / tatthovabhogevi kilesadukkhaM, nivvattaI jassa kae Na dukkhaM // 58 // emeva gaMdhammi gao paosaM, uvei dukkhohprNpraao| paduddacitto a ciNAi kamma, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 59 // gaMdhe viratto maNuo* visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhevi saMto, jaleNa vA pukkhariNI palAsaM // 60 // 3 // mUlam-jIhAe rasaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM tu maNuNNamAhu / taM dosaheuM amaNuNNamAhu, samo ajo tesu sa vIarAgo // 61 // rasassa jibhaM gahaNaM vayaMti, jibbhAe rasaM gahaNaM vyNti| UTR-3
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 307 // dvAtriMzamadhyayanam. gA62-67 3 rAgassa heuM samaNuNNamAhu, dosassa heDaM amaNuNNamAhu ||62||rsesu jo giddhimuvei tivaM, akAliaMpAvai se vinnaasN| rAgAure baDisavibhinnakAe, macche jahA Amisabhogagiddhe // 33 // vyAkhyA-'baDisavibhinnakAetti' baDizaM prAntanyastAmiSo lohakIlakastena vibhinno vidAritaH kAyo yasya sa baDizavibhinnakAyaH matsyo yathA AmiSasya mAMsasya bhoge khAdane gRddha AmiSabhogagRddhaH // 63 // mUlam-je Avi dosaM samuvei tivaM, taMsikkhaNe se u uvei dukkhaM / dudaMtadoseNa saeNa jaMtU, na kiMci rassaM avarajjhaI se // 64 // egaMtaraco ruire rasaMmi, atAlise se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAgo // 65 // rasANugAsANugae ajIve, carAcare hiNsi'nnegruuve| cittehiM te paritAvei bAle, pIlei attagurU kili4||66|| vyAkhyA-matra carAcarAn bhakSaNopayogino mRgapazumInapakSiprabhRtIn kandamUlaphalAdIMzca hinasti // 66 // mUlam-rasANuvAe Na pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasannioge / vae vioge akahiM suhaM se, saMbhoga UTR-3
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 308 // dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA68-73 kAle a atittilAbhe // 67 // rase atitte a pariggahe a, sattovasatto na uvei tuhi~ / atuTThidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 68 // vyAkhyA-ihAdattaM khaNDakhAdhaphalAdikaM rasavadvastu // 68 // mUlam-taNhAbhibhUassa adattahAriNo, rase atittassa pariggahe a| mAyAmusaM vai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccaI se // 69 // mosassa pacchA ya puratyao a, paogakAle a duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, rase atitto duhio aNisso // 70 // rasANurattassa narassa evaM, katto suhaM hoja kayAi kiMci / tatthovabhogevi kilesadukkhaM, nivvattaI jassa kae Na dukkhaM // 71 // emeva rassaMmi gao paosaM, uvei dukkhohprNpraao| paduddacitto a ciNAi kammaM, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 72 // rase viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajhevi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 73 // 4 // UTR-3
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 309 // dvAtriMzamadhyayanam. gA74-79 3 mUlam-kAyassa phAsaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheDaM tu maNuNNamAhu / taM dosaheDaM amaNuNNamAhu, samo a jo tesu jo vIarAgo // 74 // phAsassa kAyaM gahaNaM vayaMti, kAyassa phAsaM gahaNaM vayaMti / rAgassa heuM samaNuNNamAhu, dosassa heuM amaNuNNamAhu // 75 // phAsassa jo giddhimuvei tivaM, akAliaM pAvai se viNAsaM / rAgAure sIajalAvasanne, gAhaggahIe mahise va raNe // 76 // vyAkhyA-'sIajalAvasannetti' zItajale'vasanno nimamaH zItajalAvasanno grAhairjalacaravizeSaihIto mahipa ivAraNye, vasatI hi kadAcitkenacinmocyetApItyaraNyagrahaNam // 76 // mUlam-je Avi dosaM samuvei tivaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / duiMtadoseNa saeNa jaMtU, na kiMci phAsaM avarajjhaI se // 77 // egaMtaratto ruiraMsi phAse, atAlise se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAgo // 78 // phAsANugAsANugae a jIve, carAcare hiMsai'NegarUve / cittehiM te paritApUi bAle, pIlei attaTragurU kilitte||79|| UTR-3
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 310 // dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA80-85 vyAkhyA-atra zubhasparzANAM mRgAdicarmapuSpavastrAdInAM saMgrahe strIsevAdau ca pravarttamAnazcarAcarAn hanti // 79 // mUlam-phAsANuvAe Na pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasannioge / vae vioge a kahaM suhaM se, saMbhogakAle a atittilAbhe // 80 // phAse atitte a pariggahe a, sattovasatto na uvei tuDhei / atuTTidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 81 // vyAkhyA-ihAdattaM zubhasparza vastratUlikAdi // 81 // mUlam-taNhAbhibhUassa adattahAriNo, phAse atittassa pariggahe a / mAyAmusaM vaDai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccaI se // 82 // mosassa pacchA ya puratthao a, paogakAle aduhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, phAse atitto duhio aNisso // 83 // phAsANurattassa narassa evaM, katto suhaM hoja kayAi kiMci / tatthovabhoge vi kilesadukkhaM, nibattae jassa kae Na dukkhaM // 8 // emeva phAsaMmi gao paosaM, uvei dukkhohprNpraao| paduddacitto a ciNAi kammaM, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 85 // phAse viratto maNuo UTR-3
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvAtriMzamadhyayanam. gA86-88 visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhe vi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 86 // 5 // maNassa bhAvaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM tu maNuNNamAhu / taM dosa heuM amaNuNNamAhu, samo a jo tesu sa viiaraago|| 87 // vyAkhyA-manasazcetaso bhAvo'bhiprAyaH smaraNAdigocarastaM grahaNaM grAhyaM vadanti, cakSurAdIndriyAviSayatvAttasya, taM bhAvaM manozaM manojJarUpAdiviSayaM rAgahetumAhuH, taM amanojJaM amanojJarUpAdiviSayaM dveSahetumAhuH, samazca yastayormanojJAmanojJarUpAdiviSayAbhiprAyayoH sa vItarAgaH / evamuttaragranthopi bhAvaviSayarUpAdyapekSayA vyAkhyayaH / yadvA khapnakAmadazAdiSu bhAvopanIto rUpAdiviSayopi bhAva uktaH sa manaso grAhyaH, khanakAmadazAdiSu hi manasaH eva kevalasya vyApAra iti / yadi vA'bhISTAnAmArogyadhanakhajanaparijananandanarAjyAdInAmaniSTAnAM ca rogariputaskaradAridrayAdInAM saMyogaviyogopAyacintanarUpo bhAva iha grAhyaH, sa cAbhISTavastuviSayo manojastaditaragocaraH punaramanojJa iti // 87 // mUlam-bhAvassa maNaM gahaNaM vayaMti, maNassa bhAvaM gahaNaM vayaMtiArAgassa heDaM samaNuNNamAhu, dosassa UTR-3
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 312 // dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA89-91 heuM amaNuNNamAhu // 88 // bhAvesu jo giddhimuvei tivaM, akAliaM pAvai se vinnaasN| rAgAure kAmaguNesu giddhe, kareNumaggAvahieva nAge // 89 // vyAkhyA-'kareNu' ityAdi-kareNyA kariNyA mArgeNa nijapathenApahRta AkRSTaH kareNumArgApahRto nAga iva hastIva, sa hi madonmattopi sannikRSTAM kariNIM dRSTvA tatsaGgamotsukastanmArgAnugAmitayA nRpA_yate, tato yuddhAdau vinAzamApnotIti / nanu cakSurAdIndriyavazAdeva gajasya pravRttiriti kathamasyeha dRSTAntatvaM ? ucyate-satyametat paraM manaHprAdhAnyavivakSayA tvetadapi jJeyam / yadivA tathAvidhakAmadazAyAM cakSurAdIndriyavyApArAbhAvepi manasaH pravR. ttiriti na doSaH // 89 // mUlam-je Avi dosaM samuvei tivaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / duiMtadoseNa sapaNa jaMtU, na kiMci bhAvaM avarajjhaI se // 90 // egaMtaratto ruiraMsi bhAve, atAlise se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAgo // 91 // vyAkhyA-'atAlisetti' atAze'nIze bhAve bhAvaviSaye vastuni sa karoti pradveSa, kkAyaM mamAdhunA stutipathamAgata ityAdikam // 91 // UTR-3
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 313 // dvAtriMzamadhyayanam. gA92-95 mUlam-bhAvANugAsANugae ajIve, carAcare hiMsaiNegarUve / cittehiM te paritAvei bAle, pIlei attagurU kiliTTe // 92 // vyAkhyA-bhAvAnugAzAnugato rUpAdigocarAbhiprAyAnukUlAbhikAMkSAvivazo'bhISTAniSTArjanavidhvaMsaviSayabhAvAnukUlecchAparavazo vA, yadvA mamodvegAdirbhAva upazAmyatu pramodAdizvotpadyatAmiti bhAvAnugAzAnugato homAdikaM kurvan jIvAMzcarAcarAn hinasti anekarUpAn / dRzyante hi khAbhiprAyasiddhaye carAcarahiMsAyAM pravartamAnA aneke jIvAH // 92 // mUlam-bhAvANuvAe Na pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasannioge / vae vioge a kahaM suhaM se, saMbhogakAle a atittilAbhe // 93 // bhAve atitte a pariggahe a, sattovasatto na uvei tuDhei / atuTThidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 94 // vyAkhyA-adattamapi prAyaH khAbhiprAyasiddhaye gRhAtItyevamuktam // 94 // mUlam-taNhAbhibhUassa adattahAriNo, bhAve atittassa pariggahe a / mAyAmusaM vahai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccaI se // 95 // mosassa pacchA ya puratthao a, paogakAle a UTR-3
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 314 // dvAtriMzamadhyayanam. (32) gA 96 duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, bhAve atitto duhio ANisso // 96 // bhAvANurattassa narassa evaM, katto suhaM hoja kayAi kiMci / tatthovabhogevi kilesadukkhaM, nivasae jassa kae Na dukkhaM // 97 // emeva bhAvaMmi gao paosaM, uvei dukkhohprNpraao| padacitto a ciNAi kamma, jaM se puNo hoDa dahaM vivaage||9|| vyAkhyA-bhAve'nabhISTasmaraNAdyAtmake'niSTavastugocare vA gataH pradveSa, vismaratu mamAsya nAmApItyAdikam // 19 // mUlam-bhAve viratto maNuo visogI, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhevi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 99 // 6 // vyAkhyA-bhAve iSTAniSTasmaraNAtmake ramyAramyavastugocare vA arakto'dviSTazceti aSTasasati sUtrAvayavArthaH // 99 // uktamevArtha saMkSepeNAha mUlam-eviMdiyatthA ya maNassa atthA, dukkhassa heU maNaassa raaginno| te ceva thopi kayAi dukkhaM, na vIarAgassa kariti kiMci // 10 // vyAkhyA-evamuktaprakAreNa indriyArthA rUpAdayaH, casya bhinnakramatvAt manaso'rthAzca smaraNAdayaH, upalakSaNatvAt UTR-3
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 315 // dvAtriMzamadhyayanam. gA 101 AM indriyamanAMsi ca duHkhasya hetavo bhavantIti gamyate, manujasya rAgiNaH upalakSaNatvAt dveSiNazca / te caivendriyamanorthAH stokamapi kadAcit duHkhaM na vItarAgasya vItarAgadveSasya kurvanti kiJcinmAnasaM zArIraM veti sUtrArthaH // 10 // nanu na kazcit kAmabhogeSu satsu vItarAgaH sambhavati tatkathamasya duHkhAbhAvaH 1 ucyate mUlam-na kAmabhogA samayaM uviMti, na yAvi bhogA vigaI uviti / je tappaosI a pariggahI aM, so tesu mohA vigaI uvei // 101 // vyAkhyA-na kAmabhogAH samatAM rAgadveSAbhAvarUpAM prati hetutvamiti zeSaH upayAnti gacchanti, teSAM samatAhetutve hi na kopi rAgadveSavAn syAt / na cApi bhogAH kAmabhogA vikRti krodhAdirUpAM prati hetutvamupayAnti, teSAmeva hi kevalAnAM vikRtihetutve na kopi rAgadveSahInaH syAt / ko'nayostarhi heturityAha-yastatpradveSI ca teSu viSayeSu pradveSavAn parigrahI ca parigrahabuddhimAMsteSveva rAgItyarthaH, sa teSu mohAdrAgadveSarUpamohanIyAdvikRtimupaiti / rAgadveSarahitastu samatAmiti bhAvaH // 101 // kiM rUpAM vikRtimupaitItyAha* mUlam-kohaM ca mANaM ca taheva mAyaM, lobhaM duguMchaM araiM raiM ca / hAsaM bhayaM soga pumitthiveaM UTR-3
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 316 // dvAtriMzamadhyayanam. gA 103104 napuMsaveaM vivihe a bhAve // 102 // AvajaI evamaNegarUve, evaMvihe kAmaguNesu stto| anne a eappabhave visese, kAruNNadINe hirime vaisse // 103 // vyAkhyA-krodhaM ca mAnaM ca tathaiva mAyAM lobhaM jugupsAM aratiM asvAsthyaM ratiM viSayAsaktiM hAsaM bhayaM zokaM puMstrIvedamiti samAhAranirdezaH tatra puMvedaM strIvAJchArUpaM strIvedaM puruSAbhilASalakSaNaM napuMsakavedamubhayecchAtmakaM vividhAMzca bhAvAn harSaviSAdAdIn / 'AvajaI' ityAdi-Apadyate prApnoti evamamunA rAgadveSavattArUpeNa prakAreNa anekarUpAn bahubhedAn anantAnubandhyAdibhedena tAratamyabhedena ca evaMvidhAnuktarUpAn vikArAniti zeSaH, kAmaguNeSu zabdAdiSu sakto raktaH upalakSaNatvAt dviSTazca / anyAMzca etatprabhavAn krodhAdijanitAn vizeSAn paritApadurgatipAtAdIn Apadyate iti yogaH / kIdRzaH sannityAha-'kAruNNadINetti' kAruNyAspadIbhUto dInaH kAruNyadInaH atyantadIna ityarthaH, hrImAn lajAvAn kopAdyApanno hi prItivinAzAdikaM doSamihaivAnubhavan paratra ca tadvipAkamatikaTukaM cintayan prayAti dainyaM lajAM ca bhajate / tathA 'vaissetti' dveSyastattaddoSaduSTatvAt sarvasyApyaprItibhAjanamiti // 102 // 103 // bhUyopi rAgasya prakArAntareNoddharaNopAyaM tadviparyaye doSaM cAha mUlam-kappaM na iccheja sahAyaliccha, pacchANutAveNa tavappabhAvaM / evaM viAre amiappayAre, AvajaI iMdiyacoravasse // 104 // UTR-3
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 317 // dvAtriMzamadhyayanam. gA 105 vyAkhyA-kalpate vaiyAvRttyAdikAryAya samartho bhavatIti kalpo yogyastamapergamyatvAt kalpamapi kiM punarakalpaM ziSyAdikaM necchetsahAyalipsumamAyaM vizrAmaNAdisAhAyyaM kariSyatItyabhilASukaH san , tathA pacAditi batAGgIkArAduttarakAlaM anutApaH kimetAvatkaSTaM mayAGgIkRtamiti cintArUpaH pazcAdanutApastena hetunA upalakSaNatvAt anyathA vA / tapaH prabhAvamihaivAmoSadhyAdilabdhiprArthanena paratra bhogAdi nidAnavidhA necchediti prakramaH / kimevaM nivAryate ? ityAha-evamamunA prakAreNa vikArAn doSAnamitaprakArAn Apadyate, indriyANi caurA iva dharmaghanApaharaNAdindriyacaurAstadvazyaH / uktavizeSaNaviziSTasya hi kalpatapaHprabhAvavAghchAdinAvazyamindriyavazatA syAditi, evaM ca bruvato'yamAzayaH-tadanugrahabuddhyA ziSyaM saMghAdikAryAya tapaHprabhAvaM ca vAJchato pi na doSaH / etena ca rAgasya hetudvayatyAgarUpa uddharaNopAya uktaH, evamanyepi rAgahetayo heyAH / tataH siddhaM rAgasyoddharaNopAyAnAM tadviparyaye ca doSANAM kathanamiti // 104 // uktamevArtha samarthayituM vikArebhyo doSAntarotpattimAha mUlam-tao se jAyaMti paoaNAiM, nimmajiuM mohamahaNNavaMmi / suhesiNo dukkhaviNoaNaTTA, tappaccayaM ujjamae a rAgI // 105 // vyAkhyA-tato vikArApatteH pazcAt 'se' tasya jAyante prayojanAni viSayasevAhiMsAdIni nimmajiuMti' nima UTR-3
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 318 // dvAtriMzamadhyayanam. gA106 jayituM prakramAt tameva jantuM mohamahArNave, yaiH prayojanohAbdhau nimagna iva jantuH kriyate tAdRzAnItyarthaH, sa jhutpannavikAratayA mUDha eva syAt , viSayasevAdyaizca prayojanairatyartha muhyatIti bhAvaH / kIdRzasya sato'sya kimartha tAni prayojanAni syurityAha-sukhaiSiNaH zarmAbhilASiNo duHkhavinodanArtha sukhaiSI san duHkhakSayArthameva hi viSayasevAdI pravarttate ityevamuktaM / kadAcit kAryotpattAvapi tatrAyamudAsInopi syAdityAha-tatpratyayamuktaprayojananimittaM udyacchatyeva, ko'rthaH ? tatpravRttAdutsahate eva rAgI upalakSaNatvAt dveSI ca san , rAgadveSayoreva sakalAnarthahetutvAt // 105 // kuto rAgadveSayorevAnarthahetutvamityAha malam-virajamANassa ya iMdiatthA, sahAiyA taavddappyaaraa| na tassa sabvevi maNuNNayaM vA, nivattayaMtI amaNuNNayaM vA // 106 // vyAkhyA-virajyamAnasya upalakSaNatvAt adviSatazca caH punararthe tato virajyamAnasyAdviSatazca punarindriyAH , tAvanta iti yAvanto loke pratItAstAvantaH prakArAH kharamadhurAdyA bhedA yeSAM te tAvatprakArA bahubhedA ityarthaH, na tasya martyasya sarvepi manojJatAM vA nirvatayanti janayanti amanojJatAM vA kintu rAgadveSavata eva, sarUpeNa hi rUpAdayo nAtmano manojJatAmamanojJatAM vA kartuM kSamAH kintu raktarapratipattaNAmAzayavazAdeva / paduktamanyairapi-"pari UTR-3
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 319 // 12 brATkAmukazunA-mekasyAM pramadAtanau / kuNapaM kAminI bhakSya - miti tisro vikalpanAH // 1 // " tato vItarAgadveSasya naivAmI manojJatAmamanojJatAM vA kuryuriti, tadabhAve ca viSayasevAkrozadAnAdiprayojanAnutpatternaivAnarthotpattiH syAditi sUtraSaTkArthaH // 106 // tadevaM rAgadveSayostadupAdAnahetormohasya coddharaNopAyAnuktvopasaMhAramAha mUlam -- evaM sasaMkaSpavikappaNAsu, saMjAyae samayamuvaTThiassa / atthe a saMkappao tao se, pahIae kAmaguNesu tanhA // 107 // vyAkhyA - ekmuktanItyA khasyAtmanaH saGkalpA rAgadveSamoharUpA madhyavasAyAsteSAM vikalpanAH sakaladoSamUlatvAdiparibhAvanAH svasaGkalpavikalpanAstAsu upasthitasyodyatasya saJjayate samatA mAdhyasthyamitiyogaH / arthAzcendriyArthAn rUpAdIn saGkalpayatazcintayato yathA naite karmabandhahetavaH kintu rAgAdaya eveti / yadvA arthAn jIvAdIn casya bhinnakramatvAt saGkalpayatazca zubhadhyAnaviSayatayAdhyavasyataH, tataH iti samatAyAH 'se' tasya sAdhoH prahIyate kAmaguNeSu tRSNAbhilASaH // 107 // tataH sa kiM karotItyAha mUlam - sa vIrAgo kayasavakicco, khavei nANAvaraNaM khaNeNaM / taheva jaM daMsaNamAvarei, jaM caMtarAyaM pakarei kammaM // 108 // dvAtriMzamadhyayanam. gA 108 UTR-3
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 32 // dvAtriMzamadhyayanam. gA 109110 vyAkhyA-sa prahINatRSNo vItarAgo bhavati, tRSNA hi lobhastatkSaye ca kSINamohatvAvAptiriti, tathA kRtasarvakRtya iva kRtasarvakRtyaH prAptaprAyatvAdanena mukteH kSapayati jJAnAvaraNaM kSaNena, tathaiva yat darzanamAvRNoti tat darzanAvaraNamityarthaH, yacAntarAyaM dAnAdiviSayaM vighnaM prakaroti karmAntarAyAkhyamityarthaH // 108 // yatkSayA-ca ke guNamavApnotItyAha mUlam-savaM tao jANai pAsaI a, amohaNe hoi niraMtarAe / aNAsave jhANasamAhijutte, Aukkhae mokkhamuvei suddhe // 109 // vyAkhyA-sarva tato jJAnAvaraNIyAdikSayAjjAnAti vizeSarUpatvenAvagacchati, pazyati ca sAmAnyarUpatayA, tathA'mohano moharahito bhavati, tathA nirantarAyaH, anAzravaH karmabandhaheturahitaH, dhyAnaM zukladhyAnaM tena samAdhiH paramakhAsthyaM dhyAnasamAdhistena yukto dhyAnasamAdhiyuktaH, AyuSaH upalakSaNatvAt nAmagotravedyAnAM ca kSayaH bhAyuH kSayastasmin sati mokSamupaiti zuddho vigatakarmamala iti sUtratrayArthaH // 109 // mokSagatazca yAdRzaH syAttadAha mUlam-so tassa sabassa duhassa mukko, jaM bAhaI sayayaM jNtumeaN| dIhAmayavippamukko pasattho, to hoi acaMtasuhI kayatthI // 110 // UTR-3
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 321 // York dvAtriMza madhyayanam. gA 111 vyAkhyA-sa mokSaM prAptaH tasmAjAtijarAmaraNAdirUpatvena proktAt sarvasmAt duHkhAt-sarvatra suvyatyayena SaSThI, muktaH pRthagbhUto yatkIrazamityAha-yahuHkhaM bAdhate satataM jantumenaM pratyakSaM, dIrghANi sthititaH prakramAt karmANi tAnyAmayA iva vividhavAdhAvidhAyitayA dIrghAmayAstebhyo vipramukto dIrghAmayavipramuktaH, ata eva prazastaH prazaMsAhe: 'to' iti-tato dIrghAmayavipramokSAt bhavatsatyantasukhI tata eva ca kRtArtha iti sUtrArthaH // 11 // adhyayanArthIpasaMhAramAha mUlam-aNAikAlappabhavassa eso, saMvassa dukkhassa pmokkhmggo| viAhio jaM samuvecca sattA, kameNa aJcaMtasuhI havaMtitti bemi // 111 // | vyAkhyA-anAdikAlaprabhavasya eSo'nantaroktaH sarvasya duHkhasya pramokSamArgaH pramokSopAyo vyAkhyAto'yaM samupetya samyakapratipadya sattvAHkrameNottarottaraguNAvAptirUpeNa atyantasukhino bhavantIti suutraarthH||111|| iti bravImIti prAgvat / iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau dvAtriMzattamamadhyayanaM sampUrNam // 32 // d UTR-3
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana SAGITRAGRAGIRAGIRASSAGRAGIRASTRAGRANAGARASSAGARAGRAT CONDOORDADONGGUDIOMOST ) "sUriM zrIvijayAnanda, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // " SACRASTRORISASTRAGRASS dvAtriMzattamamadhyayanaM smpuurnnm||32|| "vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // " UTR-3
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 323 // // atha trayastriMzamadhyayanam // trayAviMzamadhyayanam. gA1-2 ||AUM|| uktaM dvAtriMzamadhyayanaM, atha karmaprakRtisaMjJaM trayastriMzamArabhyate / asya cAyamabhisambandho'nantarAdhyayane pramAdasthAnAnyuktAni, taizca karma badhyate iti sambandhasyAsvedamAdisUtrammUlam-aTTha kammAI vocchAmi, ANuputviM jahakkama jehiM baddho ayaM jIvo, saMsAre pariattai // 1 // vyAkhyA-aSTa kriyante mithyAtvAviratyAdihetumirjIveneti karmANi vakSyAmi, AnupUrvyA paripATyA / iyaM ca pazcAnupUAdirapi syAdityAha-yathAkrama kramAnatikramaNa / yairvaddhaH zliSTo'yaM pratiprANikhasaMvedanapratyakSo jIvaH saMsAre parivarttate, aparAparaparyAyAnanubhavan bhrAmyatIti sUtrArthaH // 1 // pratijJAtamAhamUlam-nANassAvaraNijaM, dasaNAvaraNaM thaa| veaNijaM tahA mohaM, AukammaM taheva ya // 2 // ___ vyAkhyA-jJAnasya vizeSAvabodharUpa Abriyate sadapyAcchAdyate'nena ghanenArka ivetyAvaraNIyam / darzanaM sAmAnyAvabodhastadAbriyate'nena pratIhAreNa nRpadarzanamiveti darzanAvaraNam / tathA vedyate sukhaduHkhatayA'nubhUyate likhamAnamadhulipsAsidhArAvaditi vedanIyam / tathA mohayati jAnAnamapi madyavadvicittatAjananeneti mohastam / AyAti UTR-3
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 324 // trayAtriMzamadhyayanam. (33) gA 3-6 durgaterniSkramitukAmasyApi jantornigaDavat prativandhakatAmityAyustadeva karma AyuSkarma tathaiva ca // 2 // mUlam-nAmakammaM ca gottaM ca, aMtarAyaM taheva ya / evameAI kammAiM, aheva u samAsao // 3 // vyAkhyA-namayati gatyAdivividhabhAvAnubhavaM prati jIvaM pravaNayati citrakara iva gajAzcAdibhAvaM prati rekhAkAramiti nAmakarma / gIyate zabdyate uccAvacaiH zabdaiH kulAlAt mRdravyamiva jIvo yasmAditi gotram / antarA dAtRgrAhakayomadhye bhANDArikavadvighnahetutvenAyate gacchatItyantarAyam / karmeti sarvatra sambadhyate, evamamunA prakAreNa etAni karmANyaSTaiva, tuH pUrtI, samAsataH saMkSepato vistaratastu yAvanto jIvAstAnyapi tAvantItyanantAnyeveti bhAvaH // 3 // evaM karmaNo mUlaprakRtIH procyottaraprakRtIrAhamalama-nANAvaraNaM paMcavihaM, suaM aabhinnivohiaN| ohinANaM taiyaM, maNanANaM ca kevalaM // 4 // __ vyAkhyA-jJAnAvaraNaM paJcavidhaM, taca kathaM paJcavidhamityAzaGkAyAmAvAryabhedAdevAtra AvaraNasya bheda ityAzayenAvAryasya jJAnasyaiva bhedAnAha-'suaM' ityaadi-||4|| mUlam-nidA taheva payalA, nihAnidA ya payalapayalA ya / tatto a thINagiddhI u, paMcamA hoi nAyabA // 5 // cakkhumacakkhuohista, daMsaNe kevale a AvaraNe / evaM tu navavigappaM nAyavvaM dasaNAvaraNaM // 6 // UTR-3
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana vyAkhyA - nidrAdInAM svarUpaM tvevam - "suhapaDibohA niddA 1 nihAnihA ya dukkhapaDibohA 2 / payalA tthio|| 325 // vaviTThassa 3 payalapayalA u caMkamao 4 // 1 // diNaciMtiatthakaraNI, thINaddhI addhacakki addhabalatti 5 // " idaM nidrApaJcakam // 5 // 'cakkhumacakkhuohissatti' makAro'lAkSaNikaH, cakSuzcAcakSuzvAvadhizca cakSuracakSuravadhIti samAhArastasya, darzane iti darzanazabdaH pratyekaM yojyaH, tatazcakSurdarzane cakSuSA rUpasAmAnyagrahaNe / acakSUMSIti naJaH paryudAsatvAccakSuH sadRzAni zeSendriyamanAMsi taddarzane teSAM svasvaviSayasAmAnyAvabodhe / avadhidarzane avadhinA rUpadravyANAM sAmAnyagrahaNe / 'kevale atti' kevaladarzane ca sarvadravya paryAyANAM sAmAnyajJAne AvaraNaM / etacca cakSurdarzanAdiviSayatvAccaturvidhamata evAha - evamityanena nidrApaJcavidhatvacakSurdarzanAvaraNAdicaturvidhatvalakSaNena prakAreNa tuH pUrttI navavikalpaM navabhedaM jJAtavyaM darzanAvaraNam // 6 // m o 12 mUlam - veaNiaM pia duvihaM, sAyamasAyaM ca AhiaM / sAyassa u bahU bheA, emevaasaayssvi||7|| vyAkhyA- vedanIyamapi dvividhaM, sAtaM sukhaM zArIraM mAnasaM ca, ihopacArAttannimittaM karmApyevamuktaM, asAtaM ca tadviparItaM / 'sAyassa utti' sAtasyApi bahavo bhedAH, na kevalaM jJAnadarzanAvaraNayorityapizabdArthaH, bahubhedatvaM cAsya taddhetUnAmanukampAdInAM bahutvAt / evameveti - bahava eva bhedA asAtasyApi duHkhazokAdInAM taddhetUnAmapi bahutvAdeveti bhAvaH // 7 // trayastriMzamadhyayanam. gA 7 UTR-3
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 326 // trayAstriMzamadhyayanam. gA8-10 mUlam-mohaNijaMpi duvihaM, dasaNe caraNe tahA / dasaNe tivihaM vuttaM, caraNe duvihaM bhave // 8 // vyAkhyA-mohanIyamapi dvividhaM vedanIyavat, dvaividhyamevAha-darzane tattvarucirUpe, caraNe cAritre, tato darzanamohanIyaM cAritramohanIyaM cetyarthaH / tatra darzane darzanaviSayaM mohanIyaM trividhaM uktaM, caraNe caraNaviSayaM dvividhaM bhavet ||8||drshnmohniiytraividhymaahmuulm-smmttN ceva micchattaM, sammAmicchattameva ya / eAo tiNNi payaDIo, mohaNijassa desaNe __ vyAkhyA-samyaktvaM zuddhadalikarUpaM yadudayepi tattvaruciH syAt 1 / 'ceva' pUrtI, mithyAbhAvo mithyAtvamazuddhadalikarUpaM yato'tattveSu tattvabuddhirjAyate 2 / samyagmithyAtvaM zuddhAzuddhadalikarUpaM yato jantorubhayakhabhAvatvaM syAt 3 / iha samyaktvAdyA jIvadharmAstaddhetutvAca dalikAnAmapi tadyapadezaH / etAstisraH prakRtayo mohanIyasya darzane darzanaviSayasya // 9 // * mUlam-carittamohaNaM kammaM, duvihaM tu viAhiaM| kasAyaveaNijaM tu, nokasAyaM taheva ya // 10 // vyAkhyA-caritre muhyatyaneneti caritramohanaM karma, yena jAnannapi cAritraphalAdi na tat pratipadyate, tattu dvividhaM | vyAkhyAtaM / dvaividhyamevAha-kaSAyAH krodhAdyAstadrUpeNa vedyate'nubhUyate yattatkaSAyavedanIyaM, caH samuccaye, nokaSAya UTR-3
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ mailarAdhyayana trayAtriMzamadhyayanam. gA 11-13 miti prakramAnokaSAyavedanIyaM / tatra nokaSAyAH kaSAyasahacAriNo hAsyAdayastadrUpeNa yadvadyate / tathaiva ceti samucaye // 10 // anayorbhedAnAhamUlam-solasaviha bheeNaM, kammaM tu kasAyajaM / sattaviha navavihaM vA, kammaM nokasAyajaM // 11 // vyAkhyA-solasavihatti' SoDazavighaM bhedena karma tu punaH kaSAyajaM "ja veai taM baMdhaiti" vacanAt kaSAyavedanIyamityarthaH, SoDazabhedatvaM cAsya krodhAdInAM caturNAmapi pratyekamanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAna [pratyAkhyAnAvaraNa ] saMjvalanabhedAcaturvidhatvAt / 'sattavihatti' saptavidhaM navavidhaM vA karma nokaSAyajaM nokaSAyavedanIyamityarthaH, tatra saptavighaM hAsyAdiSaTkaM hAsyaratyaratibhayazokajugupsArUpaM vedazca sAmAnyavivakSayA eka eveti / navavidhaM tu tadeva SaTkaM vedatrayasahitamiti // 11 // mUlam-neraiyatirikkhAuM, maNussAuM taheva ya / devAuaM cautthaM tu, AukammaM cauvihaM // 12 // vyAkhyA-'neraiatirikkhAuMti' AyuHzabdasya pratyekaM yogAnnairayikAyustiryagAyuH, zeSaM vyaktam // 12 // mUlam nAmakammaM tu duvihaM, suhaM asuhaM ca aahirN| suhassa ya bahU bheyA, emeva asuhassavi // 13 // vyAkhyA-nAmakarma dvividhaM, kathamityAha-zubhamazubhaM ca AkhyAtaM, zubhasya bahavo medA evamevAzubhasyApi / UTR-3
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 328 // trayAtriMzamadhyayanam. gatiH 25 trasa 25 va gA 14 37 ceti / etAca jAticatuSkaM 6 prathamavajA tatrottarabhedaiH zubhanAmno'nantabhedatvepi madhyamavivakSayA saptatriMzadbhedA yathA-nara 1 devagatI 2 paJcendriyajAtiH 3 zarIrapaJcakaM 8 AdyazarIratrayasyAGgopAGgatrayaM 11 prazastaM varNAdicatuSkaM 15 prathamaM saMsthAnaM 16 saMhananaM ca 17 manuSya 18 devAnupUyau 19 agurulaghu 20 parAghAtaM 21 ucchAsaM 22 Atapo 23 dyotI 24 prazastavihAyogatiH 25 trasa 26 bAdara 27 paryApta 28 pratyeka 29 sthira 30 zubha 31 subhaga 32 sukharA 33 deya 34 yazAMsi 35 nirmANaM 36 tIrthakaranAma 37 ceti / etAzca zubhAnubhAvatvAcchubhAH / tathA azubhanAmnopi madhyamavivakSayA catustriMzadbhedAstathAhi-naraka 1 tiryaggatI 2 ekendriyAdijAticatuSkaM 6 prathamavarjAni saMhanAni paJca 11 saMsthAnAnyapi prathamavarjAni paJcaiva 16 aprazastaM varNAdicatuSkaM 20 naraka 21 tiryagAnupUyau~ 22 upaghAtaH 23 aprazastavihAyogatiH 24 trasadazakaviparyastaM sthAvaradazakaM 34 / etAni cAzubhAnAM nArakatvAdInAM hetutvAdazubhAni / | atra bandhanasaMghAtanAni zarIrebhyo varNAdyavAntarabhedAzca varNAdibhyaH pRthag na vivakSyante iti noktsNkhyaavirodhH|| mUlam-goakammaM duvihaM, uccaM nIaM ca aahiaN| uccaM aTThavihaM hoi, evaM nIpi aahiaN|| 14 // ___ vyAkhyA-gotrakarma dvividhaM, uccamikSvAkuvaMzAdivyapadezahetu, nIcaM tadviparItamAkhyAtaM / tatrocamuccairgotramaSTavidhaM bhavati, evamaSTavidhaM nIcamapyAkhyAtaM / aSTavidhatvaM cAnayorbandhahetUnAmaSTavidhatvAt / aSTau hi jAtimadAbhAvAdaya uccairgotrasya bandhahetavaH, tAvanta eva ca jAtimadAdayo nIcairgotrasyeti // 14 // mAnupUcyauhanAni pabhAvakSayA UTR-3
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 329 // trayastriMzamadhyayanam, gA15-16 10 D | mUlam-dANe lAbhe a bhoge a, uvabhoge vIrie thaa| paMcavihamaMtarAyaM, samAseNa viAhi // 15 // vyAkhyA-dAne deyavastuvitaraNarUpe, lAbhe ca prArthitavastuprAptirUpe, bhoge ca sakRdupabhogyapuSpAdiviSaye, upabhoge punaH punarupabhogyagRhasyAdiviSaye, vIrye parAkrame tathA / antarAyamiti prakramaH, tatazca viSayabhedAt / paJcavidhamantarAyaM samAsena vyAkhyAtaM / tatra dAnAntarAyaM samAsena yena sati pAtre deye ca vastuni jAnantopi dAnaphalaM tantra pravRttina syAt 1 / lAbhAntarAyaM tu yena bhavyepi dAtari yAbAdakSepi yAcake lAbho na syAt 2 / bhogAntarAyaM tu yena sampadyamAnepyAhAramAlyAdau bhoktuM na zaknoti 3 / upabhogAntarAyaM tu yena sadapi vastrAGganAdi nopabhoktuM prabhavati 4 / vIryAntarAyaM tu yato nIrogo vayaHsthopi tRNakunIkaraNepi na kSamate 5 / iti sUtracaturdaza kArthaH // 15 // evaM prakRtayo'bhihitAH, sampratyetannigamanAyottaragranthasambandhAya cAhaR mUlam-eAo mUlappayaDIo, uttarAo a aahiaa| paesaggaM khettakAle a, bhAvaM cAduttaraM suNa16 __ vyAkhyA-etA mUlaprakRtaya uttarAzceti uttaraprakRtayazca AkhyAtAH / pradezAH paramANavasteSAmagraM parimANaM pradezAgraM, 'khettakAle atti kSetrakAlau ca, bhAvaM cAnubhAgalakSaNaM karmaNaH paryAyaM catuHsthAnikAdirasamityarthaH, ata uttaramiti ataH prakRtyabhidhAnAdUrddha zRNu kathayato mameti zeSaH // 16 // tatrAdau pradezAgramAha prabhavati 4 / vINayAhAramAlyAdo bhAna bhavyepi dAtari yA prati pAtre deye cakamA tatazca viSayabhAye, UTR-3
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana trayastriMzamadhyayanam, gA 17-18 * mUlam-savesiM ceva kammANaM, paesaggamaNaMtagaM / gaMThiasattAIaM, aMto siddhANa aahiaN||17|| ___ vyAkhyA-sarveSAM caH pRttau evo'pizabdArthaH, tataH sarveSAmapi karmaNAM pradezAgraM paramANuparimANaM anantamevAnantakaM / taccAnantakaM pranthikasattvA ye granthidezaM gatvApi taM bhittvA na kadAcidupari gantAraste cAbhavyA evAtra gRkhante, tAnatItaM tebhyo'nantaguNatvenAtikAntaM granthikasattvAtItaM / tathA antarmadhye siddhAnAmAkhyAtaM, siddhebhyo hi karmaparamANavo'nantabhAge eva syuH / ekasya jIvasya ekasamayagrAhyakarmaparamANvapekSaM caitat , anyathA hi sarvajIvebhyopyanantAnantaguNatvAtsarvakarmaparamANUnAM kathamidamupapadyateti // 17 // kSetramAha| mUlam-savajIvANa kammaM tu, saMgahe chadisAgayaM / satvesuvi paesesu, savaM saveNa bajjhagaM // 18 // vyAkhyA-sarvajIvAnAM karma jJAnAvaraNAdi, tuH pUttau, saMgrahe saMgrahakriyAyAM yogyaM syAditi zeSaH, yadvA sarvajIvAH 'Na' iti vAkyAlaGkAre, karma 'saMgahetti' saMgRhanti / kIdRzaM sadityAha-'chahisAgayaMti' SaNNAM dizAM samAhAraH SadizaM tatra gataM sthitaM SaDdizagataM, etacca dvIndriyAdInAzritya niyamena vyAkhyeyaM, ekendriyANAmanyathApi sambhavAt / yadAgamaH-"egeMdie NaM bhaMte ! teAkammapoggalANaM gahaNaM karemANe kiM tidisiM jAva chahisiM karei ? goyamA ! sia tidisiM sia caudisiM sia paMcadisi si chahisiM karei / beiMdia-teiMdia-cauridia UTR-3
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 331 // trayastriMzamadhyayanam, gA19-21 paMciMdiA niamA chaddisiMti / " taca saMgRhItaM sat kena saha kiyat kathaM vA baddhaM syAdityAha-savesuvi paesesutti' sarvairapi pradezairAtmasambandhibhiH sarva jJAnAvaraNAdi, natvanyataradekameva, sarveNeti gamyatvAt prakRtisthityAdinA prakAreNa / baddhaM kSIreNodakavadAtmapradezaiH zliSTaM tadeva baddhakam // 18 // kAlamAhamUlam-udahisarisanAmANaM, tIsaI koddikoddio| ukkosiA ThiI hoI, aMtomuhattaM jahaNNiA19 __AvaraNijANa duNhaMpi, veaNije taheva ya / aMtarAe a kammaMmi, ThiI esA viAhiA 20 vyAkhyA-udadhinA sadRzaM nAma yeSAM tAni udadhisadRzanAmAni sAgaropamANItyarthaH, teSAM triMzatkoTAkovyaH 'ukosiatti' utkRSTA bhavati sthitiH, antarmuhUrtta jaghanyaiva jaghanyakA // 19 // keSAmityAha-'AvaraNijANatti' AvaraNayonidarzanaviSayayordvayorapi, vedanIye tathaiva ca, antarAye ca karmaNi sthitireSA vyAkhyAtA / kiJceha vedanIyasyApi jaghanyA sthitirantarmuhUrttamAnaivoktA'nyatra tu dvAdazamuhUrtamAnA sA sakaSAyasyocyate / yaduktaM-"mottuM akasAyaThiI, bAramuhuttA jahanna veaNietti" / akaSAyasya tu samayadvayarUpA sAtavedyasya sthitirihaivoktA, tadatra tattvaM tattvavido vidantIti // 20 // malama-udAhisarisanAmANaM, sattari koddikoddio|mohnnijss ukkosA. aMta AmAhANajjassa ukkosA, aMtomahattaM jahANNaA 21 UTR-3
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 332 // trayastriMza madhyayanamU. (33) gA22-25 tettIsasAgarovama, ukkoseNa viaahiaa| ThiI u Aukammassa, aMtomuhuttaM jahaNNiA 22 udahisarisanAmANaM, vIsaI koddikoddio| nAmagottANa ukkosA, ahamuhuttA jahaNNiA 23 vyAkhyA spaSTAni // 21 // 22 // 23 // atha bhAvamAhamUlam-siddhANa'NaMtabhAgo a, aNubhAgA bhavaMti u| savesuvi paesaggaM, sabajIvesAicchiaM // 24 // ___ vyAkhyA-siddhAnAmanantabhAge'nubhAgA rasavizeSA bhavanti, tuH pUrto, ayaJcAnantabhAgo'nantasaMkhya eveti / tathA sarveSvapi prakramAdanubhAgeSu pradizyanta iti pradezA buddhyA vibhajyamAnAstadavibhAgaikadezAsteSAmagraM parimANaM pradezAgraM 'sabajIvesaicchiti' sarvajIvebhyo'tikrAntaM, tatopi teSAmanantaguNatvAditi sUtranavakArthaH // 24 // adhyayanArthopasaMhArapUrvamupadezamAha mUlam-tamhA eesi kammANaM, aNubhAge viANiA / eesiM saMvare ceva, khavaNe a jae buhetti bemi // 25 // vyAkhyA-yasmAdevaMvidhAH prakRtibandhAdayastasmAdeteSAM karmaNAmanubhAgAnupalakSaNatvAt prakRtibandhAdIMzca vijJAya UTR-3
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 333 // trayastriMzamadhyayanam. vizeSeNa kaTuvipAkatvalakSaNena bhavahetutvalakSaNena ca jJAtvA eteSAM karmaNAmanupAttAnAM saMvare nirodhe, caH samu caye evo'vadhAraNe bhinnakramaH so'grato yokSyate, kSapaNe ca pUrvopAttAnAM nirjaraNe 'jaetti' yatataiva yatnaM kuryAPI deva budho dhImAniti sUtrArthaH // 25 // iti bravImIti prAgvat // 33 // yyaay iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya-12 zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau trayastriMzamadhyayanaM sampUrNam // 33 // hanchanDAmahanmAnmahanmahAn UTR-3
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 334 // COXOXO ONOOMOONOA "sUriM zrIvijayAnandaM, vijayAnandakArakam / "AtmArAma " iti khyAtaM vande sadguNalabdhaye // 1 // KKKKKN trayastriMzamadhyayanaM sampUrNam // 33 // " vallabha vijayastveSa, ziSya ziSyasya ziSyakaH / nirtya, smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // " UTR-3
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 335 // // atha catustriMzamadhyayanam // catuciMzamadhyayanam, gA 1-2 ||AUM|| uktaM trayastriMzamadhyayanamatha caturviMzaM lezyAdhyayanamArabhyate, asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane karmaprakRtaya uktAstatsthitizca lezyAvazAt syAditIha tA ucyante, iti sambandhasyAsyedamAdisUtrammUlam-lesajjhayaNaM pavakkhAmi, ANupuvi jahakkama / chaNhapi kammaLesANaM, aNubhAve suNeha me // 1 // ____ vyAkhyA-lezyAvAcakamadhyayanaM lezyAdhyayanaM pravakSyAmi, AnupUrvetyAdi prAgvat / tatra SaNNAmapi karmalezyAnAM karmasthitividhAtRtattadviziSTapudgalarUpANAmanubhAvAn rasavizeSAn zRNuta me kathayata iti zeSaH // 1 // etadanubhAvAzca nAmAdiprarUpaNe kathitA eva bhavantIti tatprarUpaNAya dvArasUtramAhamUlam-NAmAiMvaNNarasagaMdhaphAsapariNAmalakkhaNaM tthaannN| ThiiMgaiMca AuM, lesANaMtu suNeha me // 2 // vyAkhyA-nAmAni varNa-rasa-gandha-sparza-pariNAma-lakSaNamiti paNNAM samAhAraH, pariNAmazcAtra jaghanyAdiH, lakSaNaM paJcAzravasevAdi, sthAnamutkarSApakarSarUpaM, sthitimavasthAnakAlaM, gatiM ca narakAdikAM yato yA'vApyate, Ayu rjIvitaM yAvati tatrAvaziSyamANe AgAmibhavalezyApariNAmastadiha gRhyate, lezyAnAM tu zRNuta me vadata iti sUtrArthaH // 2 // yathoddezaM nirdeza ityAdau nAmAnyAha UTR-3
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana madhyayanam, gA 3-6 mUlam-kiNhA 1 nIlA 2 ya kAU 3 ya, teU 4 pamhA 5 taheva ya / sukkalesA ya 6 chaTA u, nAmAI tu jahakkama // 3 // byAkhyA-spaSTA // 3 // varNAnAhamUlam-jImUtaniddhasaMkAsA, gvlridRgsnnibhaa| khaMjaMjaNanayaNanibhA, kiNhalesA u vnnnno||4|| vyAkhyA-'jImUtaniddhasaMkAsatti' prAkRtatvAt khigdhajImUtasaMkAzA, gavalaM mahipazRGga-riSTakaH kAkaH-phalavizeSo vA tatsannibhA, 'khaMjatti' khaJjanaM snehAbhyaktazakaTAkSagharSaNodbhavaM-aJjanaM kajjalaM-nayanamityupacArAnnayanamadhyavartinI kRSNatArA-tannibhA, kRSNalezyA tu varNato varNamAzritya paramakRSNetyarthaH // 4 // mUlam-nIlAsogasaMkAsA, caaspicchsmppbhaa| veruliyaniddhasaMkAsA, nIlalesA u vnnnno||5|| vyAkhyA-nIlAzokasaMkAzA raktAzokApohArthamiha nIlagrahaNaM, 'veruliyaniddhasaMkAsatti' snigdhavaidayasaGkAzA atinIletyarthaH // 5 // mUlam-ayasIpupphasaMkAsA, koilacchadasannibhA / pArevayagIvanibhA, kAulesA u vaNNao // 6 // vyAkhyA-atasI dhAnyavizeSastatpuSpasaGkAzA, kokilacchadastailakaNTakastatsannibhA, pAThAntare kokilachavisanibhA, pArApatagrIvAnimA, kApotalezyA tu varNataH, kiJcitkRSNA kizcidrakteti bhAvaH // 6 // UTR-3
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyayanam, gA 710 uttarAdhyayana * mUlam-hiMguladhAusaMkAsA, trunnaaiccsnnibhaa| suatuMDapaIvanibhA, teulesA u vaNNao // 7 // // 337 // vyAkhyA-iha dhAtugairikAdiH, 'suatuMDa' ityAdi-zukasya tuNDaM mukhaM taca pradIpazca tannibhA raktetyarthaH // 7 // mUlam-hariyAlabheyasaMkAsA, hlidaabheysnnibhaa| saNAsaNakusumanibhA, pamhalesA u vnnnno||8|| vyAkhyA-haritAlasya yo bhedo dvidhAbhAvastatsaGkAzA, bhinnasya hi tasya varNaH prakRSTaH syAditi bhedagrahaNam , haridrAbhedasannibhA, saNo dhAnyavizeSaH-asano bIyakastayoH kusumaM tannibhA pItetyarthaH // 8 // mUlam-saMkhaMkakuMdasaMkAsA, khIradhArAsamappabhA / rayayahArasaMkAsA, sukkalesA u vaNNao // 9 // ___ vyAkhyA-zaGkhaH pratItaH, aGko maNivizeSaH, kundaM kundapuSpaM, tatsaGkAzA, kSIradhArAsamaprabhA, pAtrasthasya hi tasya tadvazAdanyathAtvamapi syAditIha dhArAgrahaNam / zeSa vyaktamiti sUtraSaTkArthaH // 9 // rasAnAha mUlam-jaha kaDuatuMbagaraso, niMbaraso kaDuarohiNiraso vaa| ettovi aNaMtaguNo, raso u kiNhAi nAyavo // 10 // vyAkhyA-yathA kaTukatumbakaraso nimbarasaH kaTukarohiNI tvavizeSaH tadraso vA yatheti sarvatra yojyam / ito. pyanantaguNo'nantasaMkhyena rAzinA guNito rasastu kRSNAyA jJAtavyaH // 10 // UTR-3
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 338 // caturviMzamadhyayanam. (34) gA11-14 mUlam-jaha tikaDuassa ya raso, tikkho jaha hatthipippalIe vA / ___ettovi aNaMtaguNo, raso u nIlAi nAyavo // 11 // vyAkhyA-trikaTukasya zuNThIpippalImaricarUpasya, hastipippalyA gajapippalyAH // 11 // mUlam-jaha taruNaaMbagaraso, tubarakaviTrassa vAvi jaariso| ___ettovi aNaMtaguNo, raso u kAUi nAyavo // 12 // vyAkhyA-taruNamapakkaM AmrakamAmraphalaM tadrasaH, tubaraM sakaSAyaM yat kapitthaM kapitthaphalaM tasya vApi yAzako rasa iti prkrmH|| 12 // mUlam-jaha pariNayaMbagaraso, pakkakaviTussa vAvi jaariso| ettovi aNaMtaguNo, raso u teUi nAyavo vyAkhyA-yathA pariNatAmrakarasaH kiJcidamlo madhurazceti bhAvaH // 13 // malama-varavAruNIDa va raso, vivihANa va AsavANa jaariso| ragassa va raso, etto pamhAe paraeNaM // 14 // vyAkhyA-varavAruNI pradhAnamadirA tasyA vA yAdRzaka iti sambandhaH, vividhAnAM vA AsavAnAM puSpotpannama UTR-3
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 339 // catustriMzamadhyayanam. gA 15-17 3 dyAnAM yAdRzako rasa iti yogaH, madhu madyavizeSo maireyaM sarakastayoH samAhAre madhumaireyaM tasya vA raso yAdRzakaH, ato varavAruNyAdirasAt padmAyA rasaH parakeNa, anantaguNatvAttadatikramaNa varttate iti zeSaH, ayaM ca kiJcidamlaH kaSAyo madhurazceti bhAvanIyam // 14 // mUlam-khajUramuddiyaraso,khIraraso khaMDasakkararaso vaa| enovi aNaMtaguNo, raso usukkAi nAyavo // 15 // vyAkhyA-atra mRvIkA drAkSA, zeSaM vyaktamiti sUtraSaTkArthaH // 15 // gandhamAha mUlam-jaha gomaDassa gaMdho, suNagamaDassa va jahA ahimaDassa / etto vi aNaMtaguNo, lesANaM appasatthANaM // 16 // vyAkhyA-'appasatthANaMti' aprazastAnAM kRSNa-nIla-kApotAnAm // 16 // mUlam-jaha surahikusumagaMdho, gaMdhavAsANa pissmaannaannN| etto vi aNaMtaguNo, pasatthalesANa tiNhaMpi vyAkhyA-'gaMdhavAsANaMti' gandhAzca koSTapuTapAkaniSpannA vAsAzcetare gandhavAsAH, iha ca gandhavAsAGgAnyevopacArAdevamuktAni, teSAM piSyamANAnAM cUrNyamAnAnAM yathA gandha iti prakramaH / 'pasatthalesANaMti' prazastalezyAnAM tejaH-pama-zuklAnAm / iha cAnuktopi gandhavizeSo lezyAnAM tAratamyenAvaseya iti sUtradvayArthaH // 17 // sparzamAha UTR-3
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 34 // catustriMzamadhyayanam. (34) gA 18-20 mUlam-jaha karagayassa phAso, gojibbhAe va sAgapattANaM / ettovi aNaMtaguNo, lesANaM appasatthANaM // 18 // vyAkhyA-yathA 'karagayassatti' krakacasya sparzo gojihvAyAH zAko vRkSavizeSastatpatrANAM ca sparza iti prkrmH| itopyanantaguNaH karkazaH lezyAnAM aprazastAnAM ythaa-krmmityrthH|| 18 // malam-jaha barassa va phAso, navaNIassa va sirIsakasamANaM / __ettovi aNaMtaguNo, pasatthalesANa tiNDaMpi // 19 // __ vyAkhyA-yathA bUrasya vanaspativizeSasya sparzo navanItasya vA zirISakusumAnAM etasmAdapyanantaguNaH sukumAro yathAkramaM prazastalezyAnAM tisRNAmapIti sUtradvayArthaH // 19 // pariNAmadvAramAha mUlam-tiviho va navaviho vA, sattAvIsaivihikkasIo vaa| - dusao teAlo vA, lesANaM hoi pariNAmo // 20 // vyAkhyA-trividho vA navavidho vA saptaviMzatividha ekAzItividho vA 'dusao teAlo vatti' tricatvAriMzadadhikadvizatavidho vA lezyAnAM bhavati pariNAmastattadrUpagamanAtmakaH / tatra trividho jaghanyamadhyamotkRSTabhedena, nava UTR-3
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 341 // catusviMzamadhyayanam. gA21-22 vidho yadA eSAmapi svasthAnatAratamyacintAyAM pratyekaM jaghanyAditrayeNa gunnnaa| evaM punaH punastribhirguNane saptaviMzatividhatvAdibhAvanIyam / upalakSaNaM caitat , evaM tAratamyacintAyAM hi saMkhyAniyamasyAbhAvAt / tathA ca prajJApanA"kaNhalesANaM bhaMte ! kaivihaM pariNAmaM pariNamai ? goyamA ! tivihaM vA navavihaM vA sattAvIsaivihaM vA ekkAsIivihaM vA teAlAdusayavihaM vA bahuM vA bahuvihaM vA pariNAma pariNamai / evaM jAva sukkalesA" iti sUtrArthaH // 20 // lakSaNadvAramAhamUlam-paMcAsavappavatto, tIhiM agutto chasu avirao a / tivAraMbhapariNao, khudo sAhassio naro // 21 // niddhaMdhasapariNAmo, nissaMso ajiiNdio| eajogasamAutto, kaNhalesaM tu pariName // 22 // vyAkhyA-paJcAzravapravRttaH, tribhiH prakramAnmanovAkkAyairaguptaH, SaTsu jIvanikAyeSu aviratastadupamaIkatvAdineti zeSaH, tIbrAH utkaTAH svarUpato'dhyavasAyato vA ArambhAH sAvadhacyApArAstatpariNatastadAsaktaH, kSudraH sarvasyApyahitaiSI, sahasA'nAlocya pravarttate iti sAhasikazcauryAdiduSkarmakArItyarthaH, naraH upalakSaNatvAt syAdirvA // 21 // 'niddhaMdhasatti' aihikAmuSmikApAyazaGkAvikalaH pariNAmo yasya sa tathA, 'nissaMsotti' nistriMzo jIvAn nighnan UTR-3
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ catustriMzamadhyayanam. (34) gA23-24 uttarAdhyayana manAgapi na zaGkate, ajitendriyaH, ete'nantaroktAste ca te yogAzca vyApArA etadyogAstaiH samAyukto'nvita et||342|| dyogasamAyuktaH kRSNalezyAM turevakArArthastataH kRSNalezyAmeva pariNamet / tadvyasAcivyena tathAvidhadravyasamparkAt sphaTikamiva tadpatAM bhajet / uktaM hi-"kRSNAdidravyasAcivyAt , pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate // 1 // " iti // 22 // tathAmUlam-issA-amarisa-atavo, avija mAyA ahiiriyaa| gehI paose ya saDhe, pamatte rslolue||23|| mUlam-sAyagavesae a AraMbhAvirao khuddo sAhassio nro| ___ eajogasamAutto, nIlalesaM tu pariName // 24 // vyAkhyA-IrSA ca paraguNAsahanaM, amarSazca roSAtyantAbhinivezaH, atapazca tapo viparyayo'mISAM samAhAraH / avidyA kuzAstrarUpA, mAyA pratItA, ahIkatA asadAcAragocaro lajjAbhAvaH, gRddhirviSayalAmpaTyaM, pradoSazca pradveSaH, | abhedopacArAceha sarvatra tadvAn janturevamucyate / zaTho dhRSTaH, pramattaH prakarSeNa jAtimadAdyAsevanena mattaH pramatto raseSu lolupaH lampaTo rasalolupaH // 23 // sAtaM sukhaM tadvezakazca kathaM me sukhaM syAditi buddhimAn , ArambhAt prANyupa24 * mardAdavirataH, zeSaM prAgvat // 24 // UTR-3
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 343 // caturviMzamadhyayanam. gA25-28 - mUlam-vaMke vaMkasamAyAre, niaDille annujue| paliuMcaga ovahie, micchadiTThI aNArie // 25 // upphAlagaduTuvAI a, teNe Avi a mcchrii| eyajogasamAutte, kAUlesaM tu pariName // 26 // vyAkhyA-vako vacasA, vakrasamAcAraH kriyayA, nikRtimAn manasA, anRjukaH kathamapi RjUka mazakyaH, parikuJcakaH khadopapracchAdakaH, upadhizchadma tena caratyaupadhikaH sarvatra vyAjataH pravRttiH, ekArthikAni vaitAni, mithyAdRSTiranAryazca // 25 // 'upphAlagatti' yena para utprAsyate tadutprAsakaM, duSTaM ca rAgAdidoSavadyathA bhavatyevaM vadanazIla utprAsakaduSTavAdI, caH samuccaye / stenazcauraH cApi samuccaye / matsarI parasampado'sAsahiH zeSa prAgvat // 26 // mUlam-nIAvittI acavale, amAI akutUhale / viNIyaviNae daMte, jogavaM uvahANavaM // 27 // piyadhamme daDhadhamme, vajabhIrU hiesae / eyajogasamAutte, teulesaM tu pariName // 28 // vyAkhyA-nIcairvRttirmanovAkAyairanutsitto'capalaH, amAyI, akutUhalaH, vinItavinayaH svabhyastagurvAdhucitapravRttiH, ata eva dAntaH, yogaH khAdhyAyAdivyApArastadvAn, upadhAnavAn vihitazAstropacAraH // 27 // 'piya' ityAdi-tatra 'vajabhIrUtti' avadyabhIrarhitaiSako muktigaveSakaH, zeSaM prAgvat // 28 // UTR-3
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 344 // caturviMzamadhyayanam. gA29-33 mUlam -payaNukohamANe a, mAyAlobhe a payaNue / pasaMtacitte daMtappA, jogavaM uvahANavaM // 29 // tahA payaNuvAI ya, uvasaMte jiiNdie| eyajogasamAutte, pamhalesaM tu pariName // 30 // vyAkhyA-pratanukrodhamAnaH caH pUtau mAyA lobhazca pratanuko yasyeti zeSaH, ata eva prazAntacitto dAntAtmA 'tahA payaNu' ityAdi-tathA pratanuvAdI khalpabhASakaH upazAnto'nudbhaTatvenopazAntAkAraH, zeSaM prAgvat // 30 // mUlam-adRruddANi vajittA, dhammasukkANi jhAyae / pasaMtacitte daMtappA, samie gutte ya guttisu // 31 // sarAge vIarAge vA, uvasaMte jiiMdie / eajogasamAutte, sukkalesaM tu pariName // 32 // vyAkhyA-Arauidre varjayitvA dharmazukle dhyAyati yaH, kIdRzaH sannityAha-prazAntacitta ityAdi, samitaH sami timAn , gupto niruddhAzubhayogaH 'guttisutti' guptibhiH, sarAge sa ca sarAgo'kSINAnupazAntakaSAyo vItarAgastadviparito vA upazAnto jitendriyaH etadyogasamAyuktaH zuklalezyAM tu pariNamet , viziSTalezyApekSaM caitallakSaNAbhidhAnaM tena na devAdibhirvyabhicAra iti sUtradvAdazakArthaH // 31 // 32 // sthAnadvAramAha| mUlam-assaMkhejANosappiNINa usappiNINa je samayA / saMkhAIA logA, lesANaM DaMti ThANAI 33 vyAkhyA-asaMkhyeyAnAmavasarpiNInAM tathotsarpiNInAM ye samayAH kiyanta ityAha-saMkhyAtItA lokAH ko'rthaH ? UTR-3
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 345 // catusviMzamadhyayanam, gA34-35 asaMkhyayalokAkAzapradezaparimANAH tAvantIti zeSo lezyAnAM bhavanti sthAnAni prakarSApakarSakRtAni azubhAnAM saMkle. zarUpANi zubhAnAM ca vizuddhirUpANIti sUtrArthaH // 33 // sthitimAhamUlam--muhuttaddhaM tu jahannA, tettIsaM sAgarA muhutthiaa|ukosaa hoi ThiI, nAyavA kiNhalesAe // 34 // ___ vyAkhyA-muhUrtAddhe tu ko'rtho'ntarmuhUrtameva jaghanyA, trayastriMzatsAgaropamANi 'muhuttahiatti' ihottaratra ca muha. tazabdenopacArAnmuhUrttadeza evoktaH tatazcAntarmuhUrttAdhikAni. utkRSTA bhavati sthitirjAtavyA kRSNalezyAyAH, iyaM cAsyAH sthitiH saptamapRthvyAM jJeyA / ihAntarmuhUrtazabdena pUrvottarabhavasambandhyantarmuhUrtadvayamuktaM draSTavyaM, evamuttaratrApi / jaghanyA sthitistu sarvAsAmAsAM tiryagmanuSyeSvevAvaseyA // 34 // __ mUlam-muhuttaddhaM tu jahannA, dasaudahI pliamsNkhbhaagmbbhhiaa| ukkosA hoi ThiI, nAyavA nIlalesAe // 35 // vyAkhyA-muhUrtAo'ntarmuharta jaghanyA, daza udadhayaH sAgaropamANi 'paliatti' palyopamaM tasyAsaMkhyabhAgenAdhikAni utkRSTA bhavati sthitiaulleshyaayaaH| nanvasyA dhUmaprabhoparitanaprastaTaM yAvatsambhavastatra ca pUrvottarabhavAntarmuhartadvayenAdhikAsyAH sthitiH kiM noktA ? uktaiva palyopamAsaMkhyeyabhAge eva tasyApyantarmuhartadvayasyAntarbhAvAt , palyAsaMkhyeyabhAgAnAM cA'saMkhyabhedatvAdihaitAvanmAnasyaivAsya vivakSitatvAnna virodhaH / evamagre'pi // 35 // / UTR-3
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 346 // caturviMzamadhyayanam. gA36-40 mUlam-muhuttaddhaM tu jahannA, tiNNudahI pliamsNkhbhaagmbbhhiaa| ukkosA hoi ThiI, nAyabA kAulesAe // 36 // vyAkhyA-iyaM sthitiAlukAprabhoparitanaprastaTe tAvadAyuSkeSu nArakeSu draSTavyA // 36 // mUlam-muhuttaddhaM tu jahannA, duNNudahI paliamasaMkhabhAgamabhahiA / ____ukkosA hoi ThiI, nAyavA teulesAe // 37 // vyAkhyA-iyamIzAnakalpe jJeyA // 37 // mUlam-muhattaddhaM tu jahannA, dasa hoMtI sAgarA muhutthiaa| ukkosA hoi ThiI, nAyavvA pamhalesAe 38 vyAkhyA-iyaM brahmalokavarge ca bodhyA // 38 // mUlam-muhuttaddhaM tu jahannA, tettIsaM sAgarA muhutthiaa| ukkosA hoi ThiI, nAyavA sukkalesAe // 39 // vyAkhyA-eSA anuttaravimAneSu mantavyeti sUtraSadakArthaH // 39 // prakRtamupasaMharannuttaragranthasambandhamAhamUlam-esA khalu lesANaM, oheNa ThiI u vaNNiA hoii| causu'vi gaIsu etto, lesANa ThiiM tu vocchAmi // 40 // UTR-3
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 347 // catustriMzamadhyayanam. gA41-43 vyAkhyA-'oheNaMti' opena sAmAnyena // 40 // pratijJAtamAha mUlam-dasavAsasahassAI, kAUe ThiI jahanniA hoii| tiNNudahI paliovama-asaMkhabhAgaM ca ukkosA // 41 // vyAkhyA-dazavarSasahasrANi kApotAyAH sthitirjaghanyakA bhavati, traya udadhayaH sAgaropamANi 'paliyamasaMkhabhAgaM catti' palyopamAsaMkhyeyabhAgazcotkRSTA / iyaM ca jaghanyA ratnaprabhAyAmuparitanaprastaTanArakANAmetAvasthitInAM, utkRSTA ca vAlukAprabhAyAmetAvasthitikanArakANAM prathamaprastaTa eveti bhAvanIyam // 41 // mUlam-tiNNudahI paliamasaMkhabhAgo u jahaNNa niiltthiii| - dasa udahI paliovama-asaMkhabhAgaM ca ukkosA // 42 // vyAkhyA-nIlAyA jaghanyA sthitirvAlukAprabhAyAM, utkRSTA dhUmaprabhAyAM prathamaprastaTe // 42 // mUlam-dasa udahI paliamasaMkha-bhAgaM jahanniA hoii| tettIsasAgarAiM, ukkosA hoI kinnhaae||43|| vyAkhyA-kRSNAyA jaghanyA dhUmaprabhAyAmitarA tu tamastamAyAM, kiJceha nArakANAmuttaratra ca devAdInAM dravyale. zyAsthitireva cinyate, tadbhAvalezyAnAM tu parivarttamAnatvenAnyathApi sthiteH sambhavAt / yaduktaM-"devANa nArayANa ya, dabalesA bhavaMti eaao| bhAvaparAvattIe, suraNeraiANa chalesA" // 43 // UTR-3
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 348 // gA44-46 mUlam-esA neraiANaM, lesANa ThiI u vaNNiA hoI / teNa paraM vocchAmi, tiriamaNussANa devaannN|| * catustriMza madhyayanam. vyAkhyA-'teNa paraMti' tataH param // 44 // (34) mUlam-aMtomuhuttamaddhaM, lesANa ThiI jahiM jahiM jA u|tiriaann narANaM vA, vajjittA kevalaM lesaM // 45 // vyAkhyA-'aMtomuhuttamaddhaMti' antarmuhUrtAddhAM antarmuhUrttakAlaM lezyAnAM sthitijaghanyotkRSTA ceti zeSaH, kAsAmityAha-'jahiM jahiti' yatra yatra pRthivyAdau saMmUchimamanuSyAdau vA yAH kRSNAdyAH tuH pRttau, tirazcAM narANAM vA madhye sambhavanti taasaamitydhyaahaarH| lezyAzca pRthivyapavanaspativAdyAzcatasraH, tejovAyuvikalasaMmUchimeSvAdyAstisraH, zeSeSu SaT / tatazca sarvAsAmapyAsAM tiryagmanuSyeSu antarmuhUrttamAnaiva sthitiH prAptetyAha-varjayitvA kevalAM zuddhAM lezyAM zuklalezyAmityarthaH // 45 // asyA eva sthitimAha mUlam-muhuttaddhaM tu jahannA, ukkosA hoi pucakoDI u / navahiM varisehiM UNA, nAyabA sukkalesAe // 46 // vyAkhyA-iha yadyapi kazcidaSTavArSikaH pUrvakoTyAyuvratapariNAmamApnoti tathApi naitAvadvayaHsthasya varSaparyAyAdaka zuklalezyAyAH sambhava iti navabhirvaranA pUrvakoTirucyate // 46 // UTR-3
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 349 // catustriMzamadhyayanam. gA47-50 mUlam-esA tirianarANaM, lesANa ThiI u vaNNiA hoii| teNa paraM vocchAmi, lesANa ThiI u devaannN|| vyAkhyA-spaSTam // 47 // mUlam--dasavAsasahassAiM, kiNhAe ThiI jahapiNaA hoii| paliamasaMkhijjaimo, ukkoso hoi kiNhAe // 48 // vyAkhyA-'paliamasaMkhijaimotti' palyopamAsaMkhyeyatamaH prastAvAdbhAgaH, iyaM ca dvidhApi kRSNAyAH sthitiretAbadAyuSAM bhavanapativyantarANAmeva draSTavyA / itthaM nIlakApotayorapi // 48 // mUlam-jA kiNhAi ThiI khallu, ukkosA sA u smymbbhhiaa| jahanneNaM nIlAe, paliamasaMkheja ukkosA // 49 // __ vyAkhyA-yA kRSNAyAH sthitiH khalurvAkyAlaGkAre utkRSTA palyAsaMkhyeyabhAgarUpA 'sA utti' saiva samayAbhyadhikA jaghanyena nIlAyAH, 'paliamasaMkhejatti' palyopamAsaMkhyeyabhAga utkRSTA, bRhattarazcAyaM bhAgaH pUrvasmAdavaseyaH49 mUlam-jA nIlAe ThiI khalu, ukkosA u smymbbhhiaa| jahanneNaM kAUe, paliamasaMkhaM ca ukkosA // 50 // UTR-3
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 35 // catusviMzamadhyayanam. (34) gA51-53 vyAkhyA-ihApi pUrvasmAtpalyopamAsaMkhyabhAgAd bRhattamo bhAgo jJeyaH, zeSaM prAgvat // 50 // evaM nikAyadvayabhAvinImAdyalezyAtrayasthiti darzayitvA samastanikAyabhAvinI tejolezyAsthitimabhidhAtumAhamUlam-teNa paraM vocchAmi, teUlesA jahA suragaNANaM / bhavaNavaivANamaMtara-joisavemANiANaM ca51 vyAkhyA-'teNatti' tataH paraM pravakSyAmi tejolezyAM yatheti yena prakAreNa suragaNAnAM syAttatheti zeSaH, keSAmityAha-bhavanapativAnamantarajyotiSkavaimAnikAnAM, caH pRttau // 51 // pratijJAtamAhamUlam-paliovamaM jahannA, ukkosA sAgarA udussnnhiaa|pliamsNkhijjennN, hoi tibhAgeNa teUe ___vyAkhyA-palyopamaM jaghanyA, utkRSTA dve sAgaropame adhike, kenetyAha-palyopamAsaMkhyayena bhAgena bhavati taijasyAH sthitiH, iyaM cAsyAH sthitivaimAnikAnevAzrityAvaseyA, tatra jaghanyA saudharme utkRSTA cezAne / upalakSaNaM caitat zeSanikAyatejolezyAsthitaH, tatra bhavanapativyantarANAM dazavarSasahasrANi jaghanyA, utkRSTA tu vyantarANAM palyaM, bhavanapatInAM sAdhikaM sAgaraM, jyotiSAM jaghanyA palyASTabhAgaH, utkRSTA varSalakSAdhikaM palyamiti // 52 // mUlam-dasavAsasahassAiM, teUi ThiI jahanniA hoi| duNNudahI paliovama-asaMkhabhAgaM ca ukkosA vyAkhyA-atra sUtre devasambandhitaijasyAH sthitiH sAmAnyenoktA, iha ca dazavarSasahasrANi jaghanyA'syAH sthiti UTR-3
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 351 // caturviMzamadhyayanam. gA54.55 rucyate, prakramAnurUpyeNa tu yotkRSTA kApotAyAH sthitiH saivAsyAH samayAdhikA jaghanyA prApnoti, tadatra tattva tadvido vadantIti // 53 // padmAyAH sthitimAha mUlam-jAteUe ThiI khalu, ukkosA sA u smymbbhhiaa| jahaNaNeNaM pamhAe, dasa u muhuttAhiAI ukkosA // 54 // vyAkhyA-asA utti' saiva 'dasa utti' dazaiva davaprastAvAtsAgaropamANi 'muhuttAhiAiti' pUrvottarabhavasatkAntarmuhUrttAdhikAni, iyaM ca jaghanyA sanatkumAre, utkRSTA bahmaloke / Aha-yadIhAntarmuhUrtamadhikamucyate tadA pUrvatrApi kiM na tadadhikamuktaM ? ucyate-devabhavalezyAyA eva tatra vivakSitatvAt, pratijJAtaM hi 'teNa paraM vocchAmi, lesANa ThiI u devANaMti' evaM satIhAntarmuhUrttAdhikatvaM virudhyate, naivaM, atra hi pUrvottarabhavalezyApi "aMtomuhuttaMmi gae, aMtamuhuttaMmi sesae cevatti" vacanAddevabhavasambadhinyeveti pradarzanArthamitthamuktamiti na virodha iti bhAvanIyam // 54 // zuklAyAH sthitimAha mUlam-jA pamhAI ThiI khala, ukkosA sA u smymbbhhiaa| jahaNNeNa sukkAe, tittIsamuhuttamabbhahiA // 55 // UTR-3
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 352 // caturviMzamadhyayanam. (34) gA 56-58 vyAkhyA-'tittIsamuhuttamabhahiatti' trayastriMzanmuhUrtAbhyadhikAni sAgaropamANyutkRSTeti gamyate, asyA jaghanyA lAntake'parA tvanuttareSviti dvAviMzatisUtrArthaH // 55 // uktaM sthitidvAraM gatidvAramAha mUlam-kiNhA nIlA kAU, tiNNivi eA u ahmlesaao| eAhiM tihiM vi jIvo, duggaiM uvavajai // 56 // vyAkhyA-atra 'tiNNivitti' tisro'pi adhamalezyA aprazastalezyAH, durgatiM narakatiryaggatirUpAM upapadyate prApnoti // 56 // mUlam-teU pamhA sukkA, tiNNi'vi eA udhmmlesaao| eAhiM tihiM'vi jIvo, suggaiM uvavajjai ___ vyAkhyA-'dhammalesAotti' dharmalezyA vizuddhatvenAsAM dharmahetutvAt , sugatiM naragatyAdikAmiti sUtradvayArthaH // 57 // saMpratyAyuArAvasarastatra cAvazyaM jIvo yallezyetpadyate tallezya eva mriyate, tatra ca janmAntarabhAvilezyAyAH prathamasamaye parabhavAyupa udaya Ahokhicaramasamaye'nyathA vA ? iti saMzayApohArthamAha-- mUlam-lesAhiM savAhiM, paDhame samayaMmi pariNayAhiM tu / na hu kassavi uvavAo, pare bhave hoi jIvassa // 58 // UTR-3
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 353 // caturviMzamadhyayanam. gA59-60 vyAkhyA-lezyAbhiH sarvAbhiH prathamasamaye pratipattikAlApekSayA pariNatAbhirAtmarUpatayotpannAbhirupalakSitasyeti zeSaH tuH pUraNe 'na hu' naiva kasyApi upapAda utpattiH pare bhave bhavati jIvasya // 58 // tathA mUlam-lesAhiM savAhi, carame samayaMmi pariNayAhiM tu| na hu kassavi uvavAo, pare bhave hoi jIvassa // 59 // vyAkhyA-lezyAbhiH sarvAbhizcaramasamaye'ntyasamaye pariNatAbhistu naiva kasyApyupapAdaH pare bhave bhavati jIvasya // 59 // kadA taha-tyAhamUlam-aMtamuhurtami gae, aMtamuhurtami sesae ceva / lesAhiM pariNayAhiM, jIvA gacchaMti paralogaM 60 ___ vyAkhyA-antarmuhUrte gate eva tathAntarmuhUrte zeSake caiva avaziSyamANa eva lezyAbhiH pariNatAbhirupalakSitA jIvA gacchanti paralokaM, anenAntarmuhUrtAvazeSe AyuSi parabhavalezyApariNAma ityuktambhavati / atra ca tiryagmanuSyA AgAmibhavalezyAyA antarmuhUrte gate, devanArakAzca khabhavalezyAyA antarmuhUrte zeSe paralokaM yAntIti vizeSaH / uktaM ca-"tirinara AgAmibhava-lesAe aigae surA nirayA / putvabhavalesasese, aMtamuhutte maraNamiti" ti sUtratrayArthaH // 60 // sampratyadhyayanArthamupasaMharannupadeSTumAha UTR-3
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 354 // caturviMzamadhyayanam. gA61 mUlam-tamhA eANa lesANaM, aNubhAge viANiA / appasatthA u vajittA, pasatthA u ahiTThijAsitti bemi // 61 // vyAkhyA-yasmAdetA aprazastA durgatihetavaH prazastAzca sugatihetavaH tasmAdetAsAM lezyAnAmanubhAvaM uktarUpaM vijJAya aprazastA varjayitvA prazastA adhitiSThedbhAvapratipattyAzrayenmuniriti zeSaH, ubhayatrApi tuH pRttau iti sUtrArthaH // 61 // iti bravImIti prAgvat // A iti shriitpaagcchiiymhopaadhyaayshriivimlhrssgnnimhopaadhyaayshriimunivimlgnnishissyopaadhyaay| zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau catutriMzattamamadhyayanaM sampUrNam // 34 // UTR-3
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 355 // // atha paJcatriMzamadhyayanam // paJcatriMzamadhyayanam. gA1-2 aham // uktaM catustriMzamadhyayanamathAnagAramArgagatyAkhyaM paJcatriMzamArabhyate, asya cAyaM sambandhaH-ihAnantarAdhyayane'prazastA lezyAstyaktvA prazastA evAzrayaNIyA ityuktaM, tacca guNavatA bhikSuNA samyakartuM zakyamiti iha tadguNA ucyanta iti sambandhasyAsyedamAdisUtrammUlam-suNeha megaggamaNA, maggaM buddhehiM desiaM / jamAyaraMto bhikkhU , dukkhANaMtakaro bhave // 1 // vyAkhyA-zRNuta me vadata iti zeSaH, he ziSyAH ! yUyaM ekAgramanaso'nanyacittAH, kiM tadityAha-mArga mukte| riti prakramaH, buddhairahaMdAdyairdezitaM, yamAcarannAsevamAno bhikSuH duHkhAnAmantakaro bhavetsakalakarmanirmUlanAditi bhAvaH // 1 // pratijJAtamevAhamUlam-gihavAsaM pariccaja, pavajaM assie munnii| ime saMge viANejA, jehiM sajaMti mANavA // 2 // vyAkhyA-gRha vAsaM parityajya pravrajyAmAzrito muniH imAn pratiprANipratItatvena pratyakSAn saGgAn putrakalatrA UTR-3
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 356 // paJcatriMzamadhyayanam. (35) gA 3-5 dIn vijAnIyAt , bhavahetavo'mI iti vizeSeNAvabudhyeta, jJAnasya ca viratiphalatvAt pratyAcakSIteti bhAvaH / saGgazabdavyutpattimAha-yaiH sajyante pratibandhaM bhajanti mAnavA upalakSaNatvAdanye'pi jantavaH // 2 // mUlam-taheva hiMsaM aliaM, cojaM abbaMbhasevaNaM / icchA kAmaM ca lobhaM ca, saMjao privje||3|| nyAkhyA-tatheti samuccaye, eveti pUraNe, hiMsAmalIka cauryamabrahmasevana icchArUpaH kAma icchAkAmastaM ca aprAptavastuvAJchArUpaM lobhaM ca labdhavastuviSayagRddhirUpaM anenobhayenApi parigraha uktastataH parigrahaM ca saMyataH parivarjayet // 3 // tathAmUlam-maNoharaM cittagharaM, malladhUveNa vaasi| sakavADaM paMDarulloaM, maNasAvi na patthae // 4 // vyAkhyA-manoharaM manojJaM citrapradhAnaM gRhaM citragRhaM mAlyadhUpena vAsitaM sakapATaM pANDurolocaM manasApyAstAM vacasA na prArthayet, kiM punaH tatra tiSThediti bhaavH||4|| kiM punarevamupadizyate ? ityAhamUlam-iMdiANi u bhikkhussa, tArisammi ubassae / dukkarAI nivAreuM, kAmarAgavivaDaNe // 5 // vyAkhyA-indriyANi turiti yasmAdbhikSostAraze upAzraye duSkarANi karoteH sarvadhAtvarthavyAptatvAt duHzakAni nivArayituM khakhaviSayebhya iti gamyate, kAmarAgavivarddhane viSayAbhiSvaGgapoSake ityupAzrayavizeSaNam // 5 // tarhi ka stheyamityAha UTR-3
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 357 // paJcatriMzamadhyayanam. gA 6-8 * mUlam-susANe sunnagAre vA, rukkhamUle vA eggo| pairike parakaDe vA, vAsaM tatthAbhiroae // 6 // vyAkhyA-zmazAne zUnyAgAre vA vRkSamUle vA ekako rAgAdiviyukto'sahAyo vA pratirikte rUyAdyasaGkale parakRte parairniSpAdite khArthamiti zeSaH, vA samuccaye, vAsamavasthAnaM tatra zmazAnAdI abhirocayedbhikSuriti yogaH // 6 // mUlam-phAsuaMmi aNAbAhe, itthIhiM aNabhidue / tattha saMkappae vAsaM, bhikkhU paramasaMjae // 7 // ___ vyAkhyA-prAsuke acittIbhUtabhUbhAge anAbAdhe kasyAmyAvAdhArahite strIbhirupalakSaNatvAt paNDakAdibhizca anabhidrute'dUSite, tatra prAguktavizeSaNe zmazAnAdau saGkalpayetkuryAdvAsaM bhikSuH, paramo mokSastadarthaM saMyataH paramasaMyataH / prAya vAsaM tatrAbhirocayedityukte rucimAtreNaiva kazcittuSyediti tatra saGkalpayedvAsamityuktam // 7 // nanu ? kimiha parakRta iti vizeSaNamuktamityAzaMkyAhamUlam-na sayaM gihAI kuvijA, neva annehiM kaarve| gihakammasamAraMbhe, bhUANaM dissae vaho // 8 // vyAkhyA-na khayaM gRhANi kurvIta naivAnyaiH kArayedupalakSaNatvAnnApi kurvantamanyamanumanyeta, kimiti yato gRhakarma iSTakAmRdAnayanAdi tasya samArambhaH pravartanaM gRhakarmasamArambhaH tasmin bhUtAnAM prANinAM razyate vadhaH // 8 // katareSAmityAha UTR-3
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 358 // paJcatriMzamadhyayanam. gA 2-12 mUlam-tasANaM thAvarANaM ca, suhumANaM bAyarANa ya / gihakammasamAraMbha, saMjao privje||9|| vyAkhyA-prasANAM sthAvarANAM sUkSmANAM zarIrApekSayA bAdarANAM ca tathaiva tasmAdgRhakarmasamArambhaM saMyataH parivarjayet // 9 // anyaccamUlam-taheva bhattapANesu, payaNapayAvaNesu a / pANabhUyadayahAe, na pae na payAvae // 10 // vyAkhyA-tathaiveti prAgvadeva bhaktapAneSu pacanapAcaneSu ca vadho dRzyate iti prAguktena sambandhaH, tataH kimityAha-prANAstrasA bhUtAni pRthivyAdIni taddayArtha na pacet na pAcayet // 10 // amumevArtha spaSTataramAhamUlam-jaladhannanissiA pANA, puddhvikttttnissiaa|hmmti bhattapANesu, tamhA bhikkhU na payAvae / __vyAkhyA-jale dhAnye ca nizritA ye tatrAnyatra vA utpadya tannizrayA sthitAste aladhAnyanizritAH pUtarakelikApipIlikAdayo jIvA evaM pRthvIkASThanizritAH, inyante bhaktapAneSu prakramAtpacyamAneSu, yata evaM tasmAt bhikSurna pAcayet , apergamyatvAnna pAcayedapi kathaM punaH svayaM pacet ? anumatiniSedhopalakSaNaM caitat // 11 // tathAmUlam-visappe savao dhAre, bhupaannivinnaasnne|ntthi joisame satthe, tamhA joiM na dIvae // 12 vyAkhyA-visarpati khalpamapi bahu vyApnotIti visarpa, sarvato dhAraM sarvadisthitajIvopaghAtakatvAt, ata / UTR-3
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcatriMza uttarAdhyayana // 359 // madhyayanam. gA13-15 llh eva bahuprANivinAzanaM nAsti jyotiHsamaM vahnitulyaM zastraM, yasmAdevaM tasmAt jyotirna dIpayet // 12 // nanu ? pacanAdau jIvavadhaH syAnna tu krayavikrayayostato yukta evAbhyAM nirvAha iti kaskhacidAzaGkA syAditi tadapohArthamAhamUlam-hiraNaM jAyarUvaM ca, maNasAvi na patthae / samaleTukaMcaNe bhikkhU , virae kayavikkae // 13 // ___ vyAkhyA-hiraNyaM kanakaM, jAtarUpaM ca rUpyaM, cakAro'nuktAzeSadhanadhAnyAdisamuccaye, manasApi na prArthayedbhikSuriti yogaH, kIdRzaH san ? same pratibandhAbhAvAttulye leSTukAJcane yasya sa samaleSTukAJcano bhikSuH virato nivRttaH krayavikraye krayavikrayaviSaye // 13 // kuta evamityAhamUlam-kiNaMto kaio hoi, vikiNaMto a vaannio| kayavikayaMmi vaDhto, bhikkhU na havai tAriso __ vyAkhyA-krINan parakIyaM vastu mUlyenAdadAnaH krAyako bhavati, tathAvidhetaralokasadRza eva syAt, vikrINAnazca khakIyaM ca vastu parasya dadadvaNig bhavati, vANijyapravRttatvAditi bhAvaH / ata eva krayavikraye vartamAnaH pravarttamAno bhikSurna bhavati tAdRzo yAdRzaH samaye'bhihitaH // 14 // tataH kiM kAryamityAhamUlam-bhikkhiavaMna keavN,bhikkhunnaabhikkhvttinnaa| kayavikaomahAdoso, bhikkhAvittI suhAvahA UTR-3
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana pazcatriMzamadhyayanam. gA16-17 vyAkhyA-mikSitavyaM yAcitavyaM tathAvidhavastviti gamyate, na kretavyaM upalakSaNatvAca nApi vikretavyaM bhikSuNA mikSAvRttinA, atraivAdarakhyApanArthamAha-krayazca vikrayazca krayavikrayaM mahAdoSaM, liGgavyatyayaH sUtratvAt , bhikSAvRttiH | sukhAvahA // 15 // bhikSitavyamityuktaM tacaikakule'pi syAdata AhamUlam-samuANaM uMchamesijA, jhaasuttmnniNdiaN| lAbhAlAbhaMmi saMtuhe, piMDavAyaM care muNI // 16 // vyAkhyA-samudAnaM bhakSyaM taca ucchamiva ucchaM anyAnyagRhebhyaH stokastokamIlanAt eSayedveSayet yathAsUtraM AgamArthAnatikrameNa udgamotpAdanaiSaNAdyabAdhAt iti bhAvastata evAninditaM jAtyAdijugupsitajanasambandhi yantra bhavati, tathA lAbhAlAbhe santuSTaH piNDasya pAtaH patanaM prakramAt pAtre'sminniti piNDapAtaM caredAseveta munirvAkyAntaraviSayatvAca na paunaruktyam // 16 // itthaM piNDamavApya yathA bhujIta tathAhamUlam-alole na rase giddhe, jibbhAdaMte amucchie / na rasaTTAe a~jijjA, javaNaTThAe mhaamunnii|17|| ___ vyAkhyA-alolo na sarasAnne prApte lAmpaTyavAn , na rase madhurAdau gRddho'prApte'bhikAMkSAvAn , kutazcaividhaH 1 yataH 'jibbhAdaMtetti' dAntajiho'ta evAmUJchitaH sannidherakaraNena bhojanakAle'bhiSvaGgAbhAvena vA / evaMvidhazca na naiva 'rasaTTAetti' raso dhAtuvizeSaH sa cAzeSadhAtUpalakSaNaM tatastadupacayaH syAditi rasArtha dhAtU. UTR-3
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 361 // 12 pacayArthamityarthaH na bhuJjIta, kimarthaM tatyAha-yApanA nirvAhaH sa cArthAt saMyamasya tadarthaM mahAmunirbhuJjItetiyogaH // 17 // tathA mUlam - accaNaM rayaNaM ceva, vaMdaNaM pUaNaM tahA / iDDIsakkA ra sammANaM, maNasAvi na patthae // 18 // vyAkhyA - arcanAM puSpAdibhiH pUjAM, racanAM niSadyAdiviSayAM svastikAdirUpAM vA, caH samuccaye evo'vadhAraNe netyanena yojyaH, vandanaM pratItaM, pUjanaM vastrAdibhiH pratilAbhanaM tatheti samuccaye, Rddhizca zrAvakopakaraNAdisampatsatkArazcArghadAnAdiH, sammAnaM cAbhyutthAnAdi RddhisatkAra sammAnaM manasApyAstAM vAcA naiva prArthayet // 18 // kiM punaH kuryAdityAha-- mUlam - sukaM jhANaM jhiAejA, aniANe akiMcaNe / vosaTTakAe viharejA, jAva kAlassa pajjao // vyAkhyA- 'mukkaM jhANaMti' sopaskAratvAt sUtrasya zuklaM dhyAnaM yathA bhavati tathA dhyAyet anidAno'kiJcanaH vyutsRSTakAyo niSpratikarmazarIro viharedapratibaddhavihAritayeti bhAvaH / kiyantaM kAlamityAha - yAvat kAlasya mRtyoH paryAyaH prastAvo yAvajjIvamityarthaH // 19 // prAntakAle cAyaM yatkRtvA yatphalaM prApnoti tadAha mUlam -- nijjUhiUNa AhAraM, kAladhamme ubtttthie| jahiUNa mANusaM boMdiM, pabhu dukkhe vimucca // 20 // paJcatriMzamadhyayanam. gA18-20 UTR-3
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 362 // paJcatriMza madhyayanam. (35) gA 21 vyAkhyA-'nijUhiUNatti' parityajya AhAraM saMlekhanAdikrameNa kAladharme AyuHkSayarUpe upasthite, tathA tyaktvA mAnuSIM bondiM tanuM prabhuryAntarAyApagamAdviziSTasAmarthyavAn 'duHkhetti' duHkhaiH shaariirmaansairvimucyte||20 kIdRzaH san duHkhairvimucyate ityAhamUlam-nimmame nirahaMkAre, vIarAge aNAsave / saMpatte kevalaM nANaM, sAsayaM parinivvuDetti bemi|21|| vyAkhyA-nirmamo nirahaGkAraH kuto'yamIdRg yato vItarAga upalakSaNatvAdvItadveSazca, tathA anAzravaH karmAzravarahitaH, saMprAptaH kevalaM jJAnaM zAvataM kadApi vicchedAbhAvAt, parinirvRto'khAsthyahetukarmAbhAvAt sarvathA khasthIbhUta ityekaviMzatisUtrArthaH // 21 // iti bravImIti prAgvat aayyvumaay iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya Ti 24 zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau paJcatriMzamadhyayanaM sampUrNam // 35 // lllllaillaillailaing UTR-3
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 363 // // atha SaTtriMzamadhyayanam // triMzamadhyayanam, gA 1-2 // aham // uktaM paJcatriMzamadhyayanamatha jIvAjIvavibhaktisaMjJaM triMzamArabhyate, assa cAyamabhisambandho'nantarAdhyayane bhikSuguNAH uktAste ca jIvAjIvakharUpaparijJAnAdevAsevituM zakyA iti tajjJApanArthamidamArabhyate iti sambandhasyAspadamAdisUtrammUlam-jIvAjIvavibhattiM, suNeha me egamaNA io| jANiUNa bhikkhU, sammaM jayai saMjame // 1 // vyAkhyA-jIvAjIvAnAM vibhaktistadbhedAdidarzanena vibhAgenAvasthApanaM jIvAjIvavibhaktistAM zRNuta me kathayataH iti zeSaH, ekamanasaH santaH, ato'nantarAdhyayanAdanantaraM, yAM jIvAjIvavibhaktiM prarUpaNAdvAreNaiva jJAtvA bhikSuH samyag yatate prayatnaM kurute saMyame iti sUtrArthaH // 1 // jIvAjIvavibhaktiprasaGgAdeva lokAlokavibhaktimAhamUlam-jIvA ceva ajIvA ya, esa loe viaahie| ajIvadese AgAse, aloe se viAhie // 2 // vyAkhyA-jIvAzcaiva ajIvAzca eSa sarvaprasiddho loko vyAkhyAto'haMdAdyaiH, ajIvadeza AkAzamalokaH sa vyAkhyAto dharmAstikAyAdirahitasthAkAzasyaivAlokatvAt // 2 // iha ca jIvAjIvAnAM vibhaktiH prarUpaNAdvAreNaiva syAditi tAmAha UTR-3
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 364 // patriMzamadhyayanam, gA 3-5 mUlam-davao khettao ceva, kAlao bhAvao thaa| parUvaNA tesi bhave, jIvANaM ajIvANa ya // 3 // vyAkhyA-dravyata idamiyadbhedaM dravyamiti, kSetratazcaiva idamiyati kSetre syAditi, kAlata idamiyatkAlasthitikamiti, bhAvata ime'sya paryAyAstatheti samuccaye iti prarUpaNA teSAM vibhajanIyatvena prakrAntAnAM bhavejIvAnAmajIvAnAM ceti sUtradvayArthaH // 3 // tatrAlpavaktavyatvAvyato'jIvaprarUpaNAmAhamUlam-rUviNo cevarUvI a, ajIvA duvihA bhave / arUbI dasahA vuttA, rUviNo'vi caubihA // 4 // ___ vyAkhyA-rUpiNazcaiva samuccaye arUpiNazca ajIvA dvividhA bhaveyuH, tatrArUpiNo dazadhA uktAH, 'rUviNovitti' apiH punararthastato rUpiNaH punazcaturvidhAH / atrApyalpavaktavyatvAdevArUpiNAM prAk prarUpaNeti dhyeyam // 4 // tatrArUpiNo dazavidhAnAhamUlam-dhammatthikAe tase, tappaese a Ahie / adhamme tassa dese a, tappaese a Ahie // 5 // vyAkhyA-dhArayatyanugRhAti gatipariNatAn jIvapudgalAMstatvamAvatayeti dharmaH, astayaH pradezAsteSAM kAyaH samUho'stikAyaH, dharmazcAsAvastikAyazca dharmAstikAyaH // 1 // tasya dharmAstikAyasya dezastribhAgazcaturbhAgAdiH taddezaH // 2 // tasya pradezo nirvibhAgo bhAgastatpradezazca AkhyAtaH ||3||n dhArayati jIvANUn gatipariNato sthityavaSTambhakatvAdityadharmaH sa evAstikAyo'dharmAstikAyaH // 1 // tasya dezaH 2 tatpradeza 3 shcaakhyaatH||5|| UTR-3
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 365 // 3 12 mUlam - AgAse tassa dese a, tappaese a Ahie / addhAsamaye ceva, arUvI dasahA bhave // 6 // vyAkhyA - AGiti maryAdayA svarUpAtyAgarUpayA kAzante bhAsante'smin padArthA ityAkAzaM tadevAstikAyaH AkAzAstikAyaH // 1 // tasya dezazca // 2 // tatpradezazcAkhyAtaH // 3 // evaM // 9 // addhA kAlastadrUpaH samayo'ddhAsamayo'nirvibhAgatvAccAsya na dezapradezasambhavaH, AvalikAdyAstu kAlabhedA vyavahArata evocyanta iti neha vivakSitAH, evamarUpiNo dazadhA bhaveyuriti sUtratrayArthaH // 6 // sampratyetAneva kSetrata Aha mUlam - dhamAdhamme a dovee, logametA viAhiA / loAlae a AgAse, samae samayakhettie // 7 // vyAkhyA - dharmmAdharmau ca dharmAstikAyAdharmAstikAyau lokamAtrau vyAkhyAtau, loke'loke cAkAzaM sarvagatatvAtasya, samayo'ddhAsamayaH samayakSetramarddhatRtIyadvIpavArddhidvayarUpaM viSayabhUtamasyAstIti samaya kSetrikastatparatasvasyAbhAvAditi sUtrArthaH // 7 // athAmUneva kAlata Aha mUlam -- dhammAdhammAgAsA, tiNNi'vi ee aNAiA / apajatrasiA ceva, sabaddhaM tu viAhiA 8 vyAkhyA - dharmAdharmmAkAzAni trINyapyetAni anAdikAni aparyavasitAni caiva anantAnItyarthaH, 'saGghaddhaM tutti' sarvAdvAmeva sarvadA khakharUpAtyAgatA nityAnIti yAvat vyAkhyAtAni // 8 // SaTUtriMzamadhyayanam gA 6-8 UTR-3
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 366 // SaTtriMzamadhyayanam, mUlam-samaevi saMtaI pappa, evameva viAhie / AesaM pappa sAie, sapajavasievi a||9|| vyAkhyA-samayo'pi santati aparAparotpattirUpapravAhAtmikAM prApya Azritya evameva anAdyanantalakSaNenaiva prakAreNa vyAkhyAtaH, AdezaM vizeSa prati niyatavyaktirUpaM ghaTyAdikaM prApya sAdikaH saparyavasito'pi ceti sUtradvayArthaH // 9 // athAmUrttatayA'mISAM paryAyAH prarUpyamANA apyavabodhuM duzzakA iti bhAvatastatprarUpaNAmanAstya gA 9-11 piNaH prarUpayitumAdhAya 1 khaMdhadesA ya vaNo ya caubihA mUlam-khaMdhA ya 1 khaMdhadesA ya 2 tappaesA 3 taheva ya / paramANuNo a bodhavA, rUviNo ya caubihA // 10 // vyAkhyA-skandhAzca pugalopacayApacayalakSaNAH stambhAdayaH, skandhadazAzca stambhAdidvitIyAdibhAgarUpAH, teSAM pradezAstatpradezAH stambhAdisampRktaniraMzAMzarUpAstathaiva ceti samuccaye, paramANavazca niraMzadravyarUpA boddhavyAH, rUpiNazca rUpiNaH punazcaturvidhAH // 10 // iha ca dezapradezAnAM skandheSvevAratarbhAvAt skandhAdha paramANavazceti samAsato dvAveva rUpidravyabhedI, tayozca kiM lakSaNamityAhamUlam-egatteNa puhatteNaM, khaMdhA ya paramANuNoM / loegadese loe a, bhaiabA te u khetto| itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vocchaM cauvihaM // 11 // UTR-3
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 367 // patriMzamadhyayanam, gA12 vyAkhyA-ekatvena pRthagbhUtadvayAdiparamANusakAtato dvipradezikAdilakSaNasamAnapariNatikharUpeNa, pRthaktvena paramANvantaraiH sahAsaMghAtarUpeNa bRhatskandhebhyo vicaTanAtmakena vA skandhAzca paramANavazca lakSyanta iti zeSaH / etAneva kSetrata Aha-'loegadese' ityAdi-lokasyaikadeze loke ca bhaktavyA bhajanayA vijJeyAH te iti skandhAH paramANavazca, tuH pUraNe, kSetrataH / atra cAvizeSoktAvapi paramANUnAmekapradeza evAvasthAnAt skandhaviSayaiva bhajanA drssttvyaa| te hi vicitrapariNAmatvena bahutarapradezopacitA api kecidekapradeze avatiSThante, anye tu saMkhyeyeSveva pradezeSu yAvako'pi sakalalokepi tathAvidhAcittamahAskandhavattato bhajanIyA ityucyante / 'ittotti' ita iti kSetraprarUpaNAto'nantaraM kAlavibhAgaM tu kAlabhedaM punasteSAM skandhAdInAM vakSye caturvidhaM sAdhanAdisaparyavasitAparyavasitabhedeneti sUtrArthaH / idaM ca sUtraM SaTpAdaM, pratyantareSu cAntyapAdadvayaM na dRzyate'pi // 11 // pratijJAtamAhamUlam-saMtaI pappa te'NAI, apajjavasiAvi a| ThiiM paDucca sAIA, sapajavasiAvi a // 12 // _ vyAkhyA-santatimaparAparotpattirUpAM prApya Azritya te iti skandhAH paramANavazca anAdayaH aparyavasitA api ca, na hi pravAhatastadviyuktaM jagat kadApyAsIt asti bhaviSyati vA / sthiti pratiniyatakSetrAvasthAnarUpAM pratItya sAdikAH saparyavasitA api ca, brajanti hi kAlAntare navanavaM kSetraM paramANavaH skandhAzceti // 12 // sAdisaparyavasitatvepyeSAM kiyatkAlaM sthitirityAha UTR-3
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana SatriMzamadhyayanam, // 368 // gA13-16 mUlam-asaMkhakAlamukkosaM, egaM samayaM jahannayaM / ajIvANa ya rUviNaM, ThiI esA viAhiA // 13 vyAkhyA-asaMkhyakAlamutkRSTA, ekaM samayaM jaghanyakA, ajIvAnAM rUpiNAM sthitirekakSetrAvasthAnarUpA eSA vyAkhyAtA / te hi jaghanyata ekasamayAdutkRSTato'saMkhyakAlAdapyUTai tataH kSetrAtkSetrAntaramavazyaM yAntIti // 13 // itthaM kAladvAramAzritya sthitiruktA, sampratyetadantargatamevAntaramAha - mUlam-aNaMtakAlamukkosaM, egaM samayaM jahannayaM / ajIvANa ya rUvINaM, aMtareaM viaahiaN||14|| ___ vyAkhyA-spaSTaM, navaraM-'aMtareaMti' antaraM vivakSitakSetrAt pracyutAnAM punastatprAptivyavadhAnaM etatpUrvoktamiti sUtratrayArthaH // 14 // etAnyeva bhAvato'bhidhAtumAhamUlam-vaNNao gaMdhao ceva, rasao phAsao thaa|sNtthaanno aviNNeo, pariNAmo tesi paMcahA vyAkhyA-varNato gandhatazcaiva rasataH sparzatastathA saMsthAnatazca vijJeyaH pariNAmaH svarUpAva sthitAnAmeva varNAdhanyathAbhAvasteSAmaNUnAM skandhAnAM ca paJcadhA // 15 // pratyekameSAmevottarabhedAnAha mUlam-vaNNao pariNayA je u, paMcahA te pkittiaa| kiNhA nIlA ya lohiA, hAliddA sukkilA tahA // 16 // UTR-3
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 369 // 3 12 vyAkhyA--atra kRSNAH kajjalAdivat, nIlA haritAdivat, lohitA hiGgulakAdivat, hAridrAH pItA haridrAdivat zuklAH zaGkhAdivat // 16 // mUlam - gaMdhao pariNayA je u, duvihA te viaahiaa| subbhigaMdhapariNAmA, dubbhigaMdhA taheva ya // 17 // vyAkhyA - surabhigandhapariNAmAH zrIkhaNDAdivat, durabhigandhA durgandhA lazunAdivat // 17 // mUlam - rasao pariNayA je u, paMcahA te pkittiaa| titta- kaDua-kasAyA, aMbilA mahurA tahA | 18 | vyAkhyA - atra tiktA nimbAdivat kaTukAH zuNThyAdivat kaSAyA bubbUlAdivat, amlA amlikAvat, madhurAH zarkarAdivat // 18 // mUlam - phAsao pariNayA je u, aTTahA te pakittiA / kekkhaDA mauMA ceva, garu~A huA tahA / 19 / AhA ni ya, tahA lukkhA ya aahiaa| iti phAsapariNayA, ee puggalA samudAA20 vyAkhyA - karkazAH pASANAdivat, mRdavo grakSaNAdivat, guravo hIrakAdivat, laghavo'rkatUlAdivat // 19 // zItA jalAdivat, uSNA dahanAdivat, snigdhA ghRtAdivat, rUkSA rakSAdivat // 20 // mUlam - saMThANapariNayA je u, paMcahA te pakittiA / parimaMDalA ya vaidyA, tasA cauraMsamAyayA // 21 // SaTUtriMza madhyayanam. gA 17-21 _UTR-3___
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 37 // patriMzamadhyayanam. gA 22-26 vyAkhyA-saMsthAnAni AkArAstaiH pariNatAH saMsthAnapariNatAH parimaNDalaM madhyazuSiraM vRttaM balayavat , vRttaM madhye | pUraNaM jhallarIvat , tryasraM trikoNaM zRGgATakavat , caturasraM catuSkoNaM varyapaTTAdivat , AyataM dIrgha daNDAdivat // 21 // athaiSAmevAnyonyaM saMvedhamAha| mUlam-vaNNao je bhave kiNhe, bhaie se u gNdho| rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a 22 ___ vyAkhyA-varNato yaH skandhAdirbhavetkRSNo bhAjyaH 'se utti' sa punargandhataH surabhirdurgandho vA syAnna tu niyata gandha eveti bhAvaH / evaM rasataH sparzatazcaiva bhAjyaH, saMsthAnato'pi ca / anyatararasAdiyogAditi tattvam // 22 // | mUlam-vaNNao je bhave nIle, bhaie se u gaMdhao / rasao phAso ceva, bhaie saMThANaovi a // 23 // vaNNao lohie je u, bhaie se u gaMdhao / rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 24 // vaNNao pIae je u, bhaie se u gaMdhao / rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a|| 25 // vaNNao sukile je u, bhaie se u gNdho| rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a|| 26 // gaMdhao je bhave subbhI, bhaie se u UTR-3
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 371 // 3 vaNao / rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a // 27 // gaMdhao je bhave dubbhI, bhaie se u vaNNao / rasao phAsao ceva bhaie saMThANaovi a // 28 // rasao tittae je u, bhaie se u vaNNao / gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a // 29 // rasao kaDue je u, bhaie se u. vaNNao / gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a // 30 // rasao kasAe je u, bhaie se u ghaNNao / gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a // 31 // rasao aMbile je u, bhaie se u vaNNao / gaMdhao phAsao cetra, bhaie saMThANaovi a // 32 // rasao mahure je u, bhaie se u vaNNao / gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a // 33 // phAsao kakkhaDe je u, bhaie se u vaNao | gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a // 34 // phAsao maue je u, bhai se uvaNNao | gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a // 35 // phAsao u, bhaie se u vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a // 36 // garue patriMzamadhyayanam. gA 27-36 UTR-3
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 372 // SaTtriMzamadhyayanam. gA37-46 phAsao lahue je u, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a // 37 // phAsao sIae je u, bhaie se u vnnnno|gNdho rasao ceva, bhaie saMThANa ovi a|| 38 // phAsao uhae je u, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a // 39 // phAsao niddhae je u, bhaie se u vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a // 40 // phAsao lukkhae je u, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a||41|| parimaMDalasaMThANe, bhaie se u vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi a|| 42 // saMThANao bhave vaTTe, bhaie se u vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi a // 43 // saMThANao bhave taMse, bhaie se u vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi a // 44 // saMThANao a cauraMse, bhaie se u vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi a||45|| je AyayasaMThANe, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi // 46 // UTR-3
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 373 // paTtriMzamadhyayanam. gA47-48 vyAkhyA-imAni sarvANyapi prAgvadyAkhyeyAni samudAyArthastvayameSAM, tathAhi-atra dvau gandhau, paJca rasAH, aSTau sparzAH, paJca saMsthAnAni, teSu varNapaJcakaM vinA'nye'mI mIlitA viMzatiH, ete caikena kRSNavarNena labdhAH, evaM viMzatibhaGgAn pratyekaM paJcApi varNA labhante, evaM labdhaM zataM 100 / tathA dvau gandhau, tau vinA'nye pUrvoktA aSTAdaza 18, paJcabhirvarNamIlitAstrayoviMzatiH 23, tato gandhadvayena labdhAH 46 / evaM rasapaJcake varNagandhasparzasaMsthAnabhedaiviMzatyA labdhaM zataM 100 / itthaM sparzASTake varNa 5 gandha 2 rasa 5 saMsthAna 5 bhedaiH saptadazabhilabdhaM paTatriMzaM zataM 136 / evaM saMsthAnapaJcake varNAdibhedaviMzatyA labdhaM zataM 100 / varNAdisarvabhaGgakamIlane jAtAni catvAri zatAni ghazItyadhikAni 482 // iti dvAtriMzatsUtrArthaH // 46 // athopasaMhAradvAreNottaragranthasambandhamAhamUlam-esA ajIvapavibhattI, samAseNa viaahiaa| etto jIvavibhattiM, vucchAmi annuputvso||47|| vyAkhyA-spaSTam // 47 // pratijJAtamevAha mUlam-saMsAratthA ya siddhA ya, duvihA jIvA viaahiaa| siddhA'NegavihA vuttA, taM me kittayao suNa // 48 // 1 15 sUtrAdArabhya 16 sUtraparyantamabaseyam // UTR-3
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 374 // 12 15 18 21 24 vyAkhyA - saMsArasthAzca siddhAzca dvividhA jIvA vyAkhyAtAH, tatrAlpavaktavyatvAdAdau siddhAnAha - siddhAH anekavidhAH proktAH 'taM metti' tAnme kIrttayataH zRNu he ziSyeti sUtrArthaH // 48 // siddhAnAmanekavidhatvamevopAdhibhedenAha mUlam - itthI purisa siddhA ya9 taheva ya napuMsagA / saliMge annaliMge a, gihiliMge taheva ya // 49 // vyAkhyA - siddhazabdaH pratyekaM yojyaH, striyazca te pUrvabhAvApekSayA siddhAzva strIsiddhAH, evaM puruSasiddhAH, tathaiva ca napuMsakasiddhAH, khaliGge sAdhuveSe, anyaliGge ca zAkyAdiveSe, gRhiliGge gRhasthaveSe siddhAstathaivetyuktasamuccaye, cakAro'nuktasiddhabhedasaMsUcaka iti sUtrArthaH // 49 // atha siddhAnevAvagAhanAtaH kSetratazcAha mUlam -- ukkosogAhaNAe a, jahannamajjhimAi a / uDDhe ahe a tiriaM ca, samuddami jalaMmi a / 50 / vyAkhyA--utkRSTAvagAhanAyAM paJcazatadhanurmAnAyAM siddhAH 'jahannamajjhimAi atti' jaghanyAvagAhanAyAM dvihastamAnAyAM, madhyamAvagAhanAyAM coktarUpotkRSTajaghanyAvagAhanAntarAlavarttinyAM siddhAH UrddhamUrddhaloke merucUlikAdau, adho'dhastAdadholoke'dholaukikagrAmarUpe, tiryak ca tiryagloke arddhatRtIyadvIpasamudradvayarUpe / tatrApi kecitsamudre siddhAH, jale ca nadyAdisambaMdhinIti sUtrArthaH // 50 // itthaM strIsiddhAdInabhidadhatA strItvAdiSu siddhasambhava uktaH, samprati tatrApi ka kiyantaH sidhyantItyAha SaTUtriMzamadhyayayam. (36) gA 49-50 UTR-3
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana SatriMzamadhyayanam. gA 51-55 * mUlam-dasa ceva napuMsesu, vIsaI itthiAsu a| purisesu a aTThasayaM, samaeNegeNa sijjhaI // 51 // vyAkhyA-atra napuMsakeSu kRtrimeSveva nAnyeSu teSAM pravrajyApariNAmasyApyabhAvAt , 'aTThasayaMti' assttottrshtm|51|| mUlam-cattAri agihiliMge, annaliMge daseva ya / saliMgeNa ya ahasayaM, samaeNegeNa sijjhai // 52 // __ vyAkhyA-spaSTam // 52 // mUlam-ukosogAhaNAe u, sijjhaMte jugavaM duve| cattAri jahaNNAe, javamajjhahattara sayaM // 53 // ___vyAkhyA-'javamajjhatti' yavamadhyamiva yavamadhyaM madhyamAvaMgAhanA tasyAmaSTottaraM zataM, yavamadhyatvaM cotkRSTajaghanyAvagAhanApekSayA asyA bahutarasaMkhyAtvena pRthulatayaivAvabhAsamAnatvAt // 53 // mUlam-cauruDloe a duve samudde, tao jale vIsamahe taheva ya / __sayaM ca aTuttara tirialoe, samaeNa egeNa u sijjhaI dhuvaM // 54 // vyAkhyA-catvAra Urddhaloke, zeSaM spaSTamiti sUtracatuSkArthaH // 54 // atha teSAmeva pratighAtAdi pratipAdanAyAhamUlam-kahiM paDihayA siddhA, kahiM siddhA piddiaa| kahiM boMdi caittA NaM, kattha gaMtUNa sijjhi|55| vyAkhyA-ka pratihatAH skhalitAH siddhAH ? ka siddhAH pratiSThitAH sAdyanantaM kAlaM sthitAH ? va bondiM zarIraM tyaktvA ? ka gatvA 'sijjhaitti' sidhyanti niSThitArthA bhavanti ? // 55 // atrottaramAha UTR-3
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 376 // SatriMzamadhyayanam. gA56-58 * mUlam-aloe paDihayA siddhA, loagge a pittiaa| ihaM bodiM caittA NaM, tattha gatUNa sijjhi|56|| __vyAkhyA-aloke kevalAkAzarUpe pratihatAH siddhAH, tatra dharmAstikAyAbhAvena teSAM gaterabhAvAt , lokAgreca pratiSThitAH sadAvasthitAH, nanu tiryagadho vA teSAM gatirbhAvinI tatkathaM lokAgre tadavasthAnaM ? ucyate-adhastiryaggayoH karmAdhInatvAt teSAM ca kSINakarmatvAnna tatsambhavo yaduktaM-"adhastiryagathorTsa ca, jIvAnAM karmajA gtiH| Urddhameva tu tAddhA-dbhavati kSINakarmaNAm // 1 // " iha tiryaglokAdau bondiM vapustyaktvA tatra lokAgre gatvA sidhyanti / iha ca yasminsamaye dehatyAgastasminneva mokSo lokAgre gatiH siddhatvaM ca "mukhaM vyAdAya khapiti" ityAdivaMdihApi ktvApratyayasya samAnakAla eva prayogAditi sUtratrayArthaH // 56 // lokAgre gatvA sidhyanti ityuktaM, lokAgraM ceSatprAgabhArAyA uparIti tatvarUpaM siddhakharUpaM cAhamUlam-bArasahiM joaNehiM, sabassuvariM bhave / isIpabhAranAmA u, puDhavI chattasaMThiA // 57 // ___ vyAkhyA-dvAdazabhiryojanaiH sarvArthasyAnuttaravimAnasyopari bhavet , ISatprAgbhAreti nAma yasyAH sA ISatprAgbhAranAmA, tuH pUttauM, pRthivI chatrasaMsthitA chatrAkArA // 57 // mUlam-paNayAlasayasahassA,joaNANaM tu aayyaa| tAvaiaMceva vicchiNNA, tiguNo tasseva parirao UTR-3
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 377 // patriMzamadhyayanam. gA 59-61 vyAkhyA-paJcacatvAriMzat zatasahasrANi lakSANi yojanAnAM tuH pUtau AyatA dIrghA, 'tAvai cevatti' tAvatazcaiva zatasahasrAn vistIrNA, triguNaH 'tassevatti' tasmAdAyAmAtparirayaH paridhiH / iha ca triguNa ityukte'pi vizepAdhikyaM draSTavyam / parirayamAnaM caivaM-"egA joaNakoDi, bAyAlIsaM bhave sayasahassA / tIsaM ceva sahassA, do ceva sayA auNapaNNatti // 1 // 58 // mUlam-aTThajoaNabAhallA, sA majjhami viaahiaa|prihaayNtii carimaMte, macchipattAo taNuatarI59 ___vyAkhyA-aSTayojanabAhalyA sA madhye madhyapradeze vyAkhyAtA, tataH pari samantAt hIyamAnA 'carimaMtetti' caramAnteSu sakaladigvartiparyantapradezeSu makSikApatrAdapi tanukatarA / hAnizcAtra pratiyojanamaGgulapRthaktvasya jJeyA // 59 // mUlam-ajuNasuvaNNagamaI, sA puDhavI nimmalA shaavennN| uttANagachattasaMThiA ya,bhaNiA jiNavarehiM vyAkhyA-arjunasuvarNakamayI zuklakanakamayI sA pRthvI nirmalA khabhAvena nopAdhitaH, uttAnakacchatrasaMsthitA / pUrva chatrasaMsthiti sAmAnyenoktaM, iha tu uttAnatvaM tadvizeSa iti na paunaruktyam // 6 // mUlam-saMkhaMkakuMdasaMkAsA,paMDurA nimmalA subhaa|siiaae joaNe tatto,loaMto u viaahio||31|| UTR-3
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 378 // patriMzamadhyayanam. gA 62-64 vyAkhyA-pUrvArddha spaSTaM, 'sIAetti' zItAyAH zItAbhidhAyAH pRthvyA uparIti zeSaH, yojane utsedhAMmUlanippanne iti gamyaM, tata iti tasyA lokAntastuH pRttau vyAkhyAtaH // 61 // nanu yadi yojane lokAntastahi kiM tatra yojane sarvatra siddhAH santi uta netyAhamUlam-joaNassa u jo tassa, koso uvarimo bhve| tassa kosassa chabbhAe, siddhANogAhaNAbhave // vyAkhyA-yojanasya tu yastasya kroza 'uvarimotti' uparivartI bhavet tasya krozasya SaDbhAge dvAtriMzadaGgulatrayastriMzaddhanuradhikadhanuHzatatrayarUpe siddhAnAmavagAhanA bhavet // 62 // avagAhanA ca calanasambhave'pi syAdityAhamUlam tattha siddhA mahAbhAgA, logaggaMmi piddiaa|bhvppvNcummukkaa, siddhiM varagaiM gayA // 63 // __ vyAkhyA-tatra yojanaSaDbhAge siddhA mahAbhAgA atizayAcintyazaktayo lokAgre pratiSThitAH, etacca kutaH? ityAhabhavA nArakAdibhavAsteSAM prapaJco vistArastenonmuktAH siddhiM varagatiM gatAH / ayaM bhAvo bhavaprapaJca eva calane hetuH | sa ca siddhAnAM nAstIti kutaH teSAM calanamiti // 63 // siddhAnAmavagAhanAmAhamUlam-usseho jassa johoi, bhvmmicrimmmi|tibhaaghiinnaa tatto a, siddhANogAhaNAbhave64 vyAkhyA-utsedha ucchrayaH prakramAdehasya 'jassatti' yeSAM siddhAnAM ya iti yatparimANo bhavati bhave carame parya UTR-3
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 379 // patriMzamadhyayanam. gA 65-67 ntavartini tuH pRttauM tatazcaramabhavotsedhAtribhAgahInA siddhAnAM yattadornityAbhisambandhAt teSAmavagAhanA bhavet tribhAgasya zarIrAntarvivarapUraNena kRtArthatvAt // 64 // etAneva kAlato nirUpayitumAhamUlam-egaNaM sAIA, apajavasiAvi a / puhatteNa aNAIA, apajjavasiAvi a||65|| ___ vyAkhyA-ekatvena sAdikAH aparyavasitA api ca, yatra kAle te sidhyanti tatra teSAmAdiH na ca kadAcinmuktebhraMzyantIti na paryavasAnaM / pRthaktvena bahutvena sAmastyApekSayetyarthaH anAdikA aparyavasitA api ca, na hi te kadAcinnAbhUvanna bhavanti na bhaviSyanti ceti bhAvaH // 65 // eSAmeva kharUpamAhamUlam-arUviNo jIvaghaNA, naanndNsnnsnniaa| aulaM suhasaMpattA, uvamA jassa natthi u|| 66 // ___ vyAkhyA-arUpiNo rUparasAdirahitAH, jIvAzca te satatopayuktatayA ghanAzca zuSirapUraNanicitapradezatayA jIvadhanAH, jJAnadarzane eva saMjJA jAtA yeSAM te jJAnadarzanasaMjJitAH, jJAnadarzanopayogAnanyakharUpA ityarthaH / atulaM | asamaM sukhaM saMprAptAH, upamA yasya sukhasya nAsti tuH pUttoM // 66 // uktagranthe jJAtamapi vipratipattinirAsAya kSetraM kharUpaM ca teSAmAha* mUlam-loegadese te save, naanndNsnnsnniaa|sNsaarpaarnisthinnnnaa, siddhiM varagaiM gayA // 67 // UTR-3
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 380 // 15 18 21 42 vyAkhyA - lokaikadeze te sarve ityanena sarvatra muktAstiSThantIti matamapAstaM, jJAnadarzanasaMjJitA ityanena jJAnocchede muktiriti mataM nirastaM, saMsArapAraM nistIrNAH punarAgamanAbhAvalakSaNenAdhikyena atikrAntAH, anena tu " jJAnino dharmatIrthasya, karttAraH maramaM padam / gatvA''gacchanti mUyo'pi bhavaM tIrthanikArataH // 1 // " iti matamapAkRtaM, siddhiM varagatiM gatA anena kSINakarmaNo'pi svabhAvenaivotpattisamaye lokAgragamanaM yAvatsakriyatvamapyastIti khyApyate ityekAdazasUtrArthaH // 67 // itthaM siddhAnuktvA saMsArasthAnAha mUlam -- saMsAratthA u je jIvA, dubihA te viaahiaa| tasA ya thAvarA ceva, thAvarA tivihA tahiM // 68 // vyAkhyA - spaSTaM // 68 // traividhyamevAha - A mUlam -- puDhavI Au jIvA ya, taheva ya vaNassaI / iccete thAvarA tivihA, tesiM bhee suha me // 69 // vyAkhyA - spaSTam, navaraM iha tejovAyvorgatitrasatvena sthAvaramadhye'nabhidhAnam // 69 // pRthivIkAyikAnAha-- mUlam -- duvihA puDhavIjIvA u, suhumA bAyarA tahA / pajjattamapajjattA, evamee duhA puNo // 70 // vyAkhyA - dvividhAH pRthivI jIvAstu sUkSmAH sUkSmanAmakarmodayAt, bAdarA bAdaranAmakarmodayAt, 'pajjattamapajja - AhArazarIrendriyocchrAsavAgUmanoniSpattihetudalikaM paryAptistadvantaH paryAptAH, tadviparItA aparyAptAH, evame sUkSmA nAdarAzca pratyekaM dvidhA punaH // 70 // punareSAmevottarabhedAnAha tatti' SaTUtriMzamadhyayanam. (36) gA 68-70 UTR-3
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 38 // madhyayanam. gA71-73 mUlam-bAyarA je u pajattA, duvihA te viaahiaa|snnhaa kharA ya bodhavA, sahA sattavihA tahiM / 71 / ___ vyAkhyA-'sahatti' zlakSNA cUrNitaloSTukalpA mRdu pRthivI tadAtmakA jIvA apyupacArataH zlakSNA evamuttaratrApi, kharA kaThinA // 71 // saptavidhatvamevAha mUlam-kiNhA 1 nIlA 2 ya ruhirA 3 ya, hAlidA 4 sukilA 5 thaa| paMDa 6 paNagamaTTIA 7, kharA chattIsaI vihA // 72 // vyAkhyA-kRSNA nIlA 'ruhiratti' raktA hAridrA zuklA 'paMDutti' pANDuH pANDurA ISacchuklatvavatItyarthaH, itthaM varNabhedena SaDvidhatvamuktaM, iha ca pANDuragrahaNaM kRSNAdibhedAnAmapi khasthAne bhedAntarasambhavasUcakam / panako'tyantasUkSmarajorUpaH sa eva mRttikA panakamRttikA, panakasya ca nabhasi vivarttamAnasya loke pRthvitvenArUDhatvAdbhedenopAdAnam / kharA pRthvI patriMzadvidhA patriMzadbhedA // 72 / / tAnevAha-- mUlam-puDhavI a sakkarA vAlugA ya uvale silA ya loNUse / aya-taMba-tauva-sIsaga-ruppa-suvaNNe a vaire a // 73 // vyAkhyA-pRthivI zuddhapRthivI 1 zarkarA laghUpalazakalarUpA 2 vAlukA pratItA 3 upalo gaNDazailAdiH 4 zilA UTR-3
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 382 // SatriMzamadhyayanam. gA74-77 ca vaTTA raSat 5 lavaNaM samudralavaNAdi 6 USaH kSAramRttikA 7 aryaMstAMmratra'kasIsakarUpyasuvarNAni pratItAni, vajraM hIrakaH 14 // 73 // mUlam-hariAle hiM]lae,manosilA saasNgNjnnpvaale| abbhapaeNDalabbhAlua,bAyarakAe maNivihANA ___ vyAkhyA--haritAlAdayaH pratItAH, sAsako dhAtuvizeSaH, aanaM, pravAlaM vidrumaM, abhrapaTalamabhraka, abhravAlukA amrapaTalamizrA vAlukA / bAdarakAye bAdarapRthvIkAye'mI bhedAH / 'maNivihANatti' casya gamyatvAnmaNividhAnAni ca maNibhedAH // 74 // maNibhedAnAhamUlam-gomejae a ruaMge, aMke phaliheM a lohiakkhe a / maragaya-masaoNragalle, muamoaMga ___ iMdanIle a|| 75 // caMdaNa geruya haMsagabbha pulaie 'sogaMdhie a bodhave / caMdappabha verulie, jalakate sarakate a||76 // vyAkhyA-iha ca pRthivyAdayazcaturdaza haritAlAdayo'STau gomedakAdayazca kvacitkathaJcitkasyacidantarbhAvAcaturdazetyamI mIlitAH SaTtriMzadbhavantIti sUtranavakArthaH // 76 // prakRtopasaMhArapUrvakaM sUkSmapRthvIkAyikAnAhamUlam-ete kharapuDhavIe, bheA chttiismaahiaa| egavihamanANattA, suhamA tattha viaahiaa||77|| UTR-3
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 383 // patriMzamadhyayanam. gA 78-81 3 vyAkhyA-'egavihaMti' sUtratvAdekavidhAH, kimityevaMvidhAH 1 yato'nAnAtvA abhedAH sUkSmAH tatra pRthvIjIveSu vyAkhyAtAH // 77 // pRthvIkAyAneva kSetrata AhamUlam-suhumA ya sabalogaMmi, logadese abaayraa| etto kAlavibhAgaM tu, tesiM vocchaM cauvihaM // 7 // nyAkhyA-sUkSmAH sarvaloke, lokadeze ca ratnaprabhApRthivyAdI bAdarAH / zeSaM spaSTam // 78 // mUlam-saMtaI pappa'NAIA, apajjavasiAvi a| TiiM paDucca sAIA, sapajjavasiA vi a // 79 // vyAkhyA-santatiM pravAhaM prApya Azritya anAdikA aparyavasitA api ca pRthvIkAyikAnAM pravAhataH kadApya| sambhavAbhAvAt , sthiti bhavasthitikAyasthitirUpAM pratItya sAdikAH saparyavasitA api ca // 79 // mUlam-bAvIsa sahassAiM, vAsANukosiA bhave / AuThiI puDhavINaM, aMtomuhuttaM jahannagaM // 8 // ___asaMkhakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannagA / kAyaThiI puDhavINaM, taM kArya tu amucao // 81 // vyAkhyA-asaMkhyakAlamasaMkhyayalokAkAzapradezapramANotsarpiNyavasarpiNIrUpaM 'ukkosaMti' utkRSTA, antarmuhUrta jaghanyakA kAyasthitiH pRthivInAM pRthivIkAyajIvAnAM, taM pRthvIrUpaM kAyaM 'amuMcaotti' amuJcatAM mRtvA mRtvA tatraivotpadyamAnAnAm // 8 // 81 // kAlAntargatamevAntaramAha UTR-3
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 384 // SaTtriMzamadhyayanam. (36) gA82-86 mUlam-aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jhnngN| vijaDhammi sae kAe, puDhavIjIvANa aMtaraM // 82 // vyAkhyA-anantakAlamasaMkhyeyapudgalaparAvartarUpaM utkRSTaM, antarmuhUrta jaghanyakaM vijamitti' tyakte khake khakIya kAye pRthivIkAye jIvAnAM antaraM / ko'rtho jaghanyata utkarSatazca yathoktaM kAlaM pRthIvIjIvo'nyakAyeSu bhrAntvA punaH pRthvikAye utpadyate iti // 82 // etAneva bhAvata AhamUlam-eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rsphaaso| saMThANAdesao vAvi, vihANAiM sahassaso 83 ___ vyAkhyA-spaSTa, navaraM-vidhAnAni bhedAH sahasraza iti atibahutaratvakhyApanArthamiti suutrsptkaarthH|| 83 // apUkAyikAnAhamUlama-duvihA AujIvA u, suhumA vAyarA tahA / pajattamapajjattA, evamee duhA puNo // 84 // bAyarA je u pajattA, paMcahA te pkittiaa| suddhodae a usse, harataNU mahiAvi a 85 vyAkhyA-zuddhodakaM jaladajalaM 'ussetti' avazyAyaH zaradAdiSu prAbhAtikaH sUkSmavarSo haratanuH prAtaH snigdhapRthvIbhavastRNAgrajalabinduH, mahikA garbhamAseSu sUkSmavarSo 'dhUmara' iti pratItA, himaM prasiddham // 84 // 85 // mUlam-egavihamanANattA,suhamA tattha viaahiaa| suhamA sabalogammi,logadese a bAyarA // 86 // UTR-3
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 385 // saMtaI pappa'NAIA, apajavasiAvi a / ThiiM paDucca sAIA, sapajjavasiAvi a||87|| paTtriMzasatteva sahassAI, vAsANakosiA bhave / AuThiI AUNaM, aMtomahattaM jhnniaa|| 88 // | madhyayanam. madhyaya gA87-94 asaMkhakAlamukkosa, aMtomuhuttaM jhnniyaa| kAyaThiI AUNaM, taM kAyaM tu amuNco||89|| * aMNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jahannagaM / vijaDhammi sae kAe, AUjIvANa aMtaraM // 9 // eesiM vaNNao ceva,gaMdhao rsphaaso| saMThANAdesao vaavi,vihaannaaiNshssso||11|| vyAkhyA-amUni prAgvat vyAkhyeyAni // 86 // 87 // 88 // 89 // 90 // 91 // atha vanaspatikAyikAnAhamUlam-duvihA vaNapphaIjIvA, suhumA bAyarA tahA / pajattamapajattA, evamee duhA puNo // 92 // AyarA je u pajattA, duvihA te viaahiaa| sAhAraNasarIrA ya, pattegA ya taheva ya // 93 // vyAkhyA-atra 'sAhAraNasarIrA yatti' sAdhAraNamanantajIvAnAmapyekaM zarIraM yeSAM te sAdhAraNazarIrAH, 'pattegA yatti' pratyekazarIrAzca pratyeka bhinnaminnazarIravantaH // 92 // 93 // mUlam-patteasarIrA u, gahA te pkittiaa| rukkhA gucchA ya gummA ya, layA vallI taNA thaa||9|| UTR-3
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 386 // 12 15 18 21 vyAkhyA - atra ' rukkhatti' vRkSAH cUtAdayaH // 1 // gucchA vRntAkipramukhAH // 2 // gulmA navamAlikAdyAH // 3 // latAzcampakalatAmukhyAH // 4 // valyastrapuSIprabhRtayaH // 5 // tRNAni juJjakArjunAdIni // 6 // 94 // mUlam -- valayalayA pacagA kuhaNA, jalaruhA osahI tahA / harikAyA ya bodhavA, patteA iti Ahi-A // 95 // vyAkhyA - 'balayalayatti' latAvalayAni nArikelIkadalyAdIni teSAM hi zAkhAntarAbhAvena latAtvaM valayAkAratvena ca valayatvaM jJeyam // 7 // parvANi sandhayastebhyo jAtaH parvajA ikSupramukhAH // 8 // kuhaNA bhUmisphoTA chazrAkArAH // 9 // jalaruhAH padmAdyAH // 10 // oSadhyaH phalapAkAntAH zAlyAdayaH // 11 // tatheti samuccaye, haritAnyeva kAyA yeSAM te haritakAyAH tandulIyakAdyAH // 12 // cazabdaH khagatAnekabhedasUcakaH // 95 // sAdhAraNAnAhamUlam -- sAhAraNasarIrA u NegahA te pakittiA / AlUe mUlae ceva, siMgabere taheva ya // 96 // hirilI sirilI sissirilI, jAvaIke akaMdalI / palaMDU lasaNa kaMde kaMdalI a kuhubae // 97 // lohaNI hua thI a, kuhagA ya taheva ya / kaNhe a vajjakaMde a, kaMde sUraNae tahA // 98 // 1 "yeSAM te " itipATho 'gha' pustake nAsti // SaTUtriMzamadhyayayam. (36) lagA 95-98 UTR-3
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 387 // SatriMzamadhyayanam. gA99103 assakaNNI abodhavA, sIhakaNNI taheva y| musuMDI ahalidA ya, NegahA evmaayo|| 99 // | vyAkhyA-ete AlukAdyA haridrAparyantAH prAyaH kandavizeSAstattaddezaprasiddhAH // 96 // 97 // 98 // 99 // mUlam-egavihamanANattA, suhamA tattha viaahiaa| suhamA sabalogaMmi, logadese a baayraa||10|| vyAkhyA-sUkSmANAM sarveSAmekavidhatvaM sAdhAraNazarIratvAt // 10 // | mUlam-saMtaI pappANAIA, apajjavasiAvi a / ThiiM paDucca sAIA, sapajjavasiA vi a||101|| dasa ceva sahassAI, vAsANukosiaM bhve| vaNassaINa AuM tu, aMtomuhattaM jahannagaM / 102 // nyAkhyA-atra jyeSThaM AyuH pratyekazarIraparyAptabAdaravanaspatInAmeva, taditareSAM tu teSAM sarveSAmapi jaghanyameva, evaM pUrvoktayoH pRthvIkAyApakAyayoH vakSyamANayozca tejovAyvoH paryAptabAdarANAmeva jyeSThasthitirbhavatIti dhyeym|101|102|| mUlam-aNaMtakAlamukkosA, aMtomuhuttaM jhnnnngaa| kAyaThiI paNagANaM, taM kAyaM tu amuNco|103|| ___ vyAkhyA- atra 'paNagANaMti' panakAnAM panakopalakSitAnAM vanaspatInAM, iha ca sAmAnyena vanaspatijIvAnnigodAn vAzrityAnantakAlamucyate, vizeSavivakSAyAM tu pratyekatarubAdaranigodayorutkRSTA kAyasthitiH saptatikoTAkoTisAgaramAnA, sUkSmanigodAnAM ca spRSTavyavahArarAzInAmasaMkhyeyakAlamAneti // 103 // . " UTR-3
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 388 // patriMzamadhyayanam. gA 104107 mUlam-asaMkhakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jahannagaM / vijaDhammi sae kAe, paNagajIvANa aMtaraM // 104 // vyAkhyA-iha hi kazcidvanaspatibhyo nirgatya pRthvyAdiSu bhrAntvA bhUyastatrAsaMkhyakAlAdevotpadyate, vanaspati vinA sarveSAmapi kAyasthiterasaMkhyeyatvAdata evotkRSTamapyantaramasaMkhyakAlamAnamevoktam // 104 // ___ 'eesiM vaNNao ceva' ityAdi prAgvat // 105 // prakRtamupasaMharannuttaragranthasambandhamAha // mUlam-iccete thAvarA tivihA, samAseNa viaahiaa| etto u tase tivihe, vocchAmi aNuputvaso ___ vyAkhyA-ityete'nantaroktAH sthAvarAtrividhAH samAsena saMkSepeNa vyAkhyAtAH, ataH sthAvaravibhakteranantaraM tu punastrasAMstrividhAn vakSyAmi AnupUryeti sUtrapaJcadazakArthaH // 106 // mUlam-teu vAU a bodhavA, urAlA ya tasA thaa| iccete tasA tivihA, tesiM bhee suNeha me107 vyAkhyA-tejoyogAttejAMsi agnayo vAyavazca bodhavyAH, udArA ekendriyApekSayA prAyaH sthUlA dvIndriyAdyA ityarthaH, caH samuccaye, trasAstathA tenAgamoktaprakAreNa ityete trasyantIti calantIti trasAstrividhAH / tatra tejovAyUnAM sthAvaranAmakarmodaye'pi gatyapekSayA trasatvaM, dvIndriyAdInAM ca trasanAmakarmodayavatAM labdhito'pi trasatvaM, teSAM bhedAn zRNuta me kurvata iti zeSaH // 107 / / tatra tejojIvAnAha 1 eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso // 105 // UTR-3
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 389 // SaTtriMzamadhyayanam. gA 108 116 mUlam-duvihA teu jIvA u, suhumA bAyarA tahA / pajattamapajjattA, evamee duhA puNo // 108 // bAyarA je u pajattA, NegahA te pkittiaa| aMgAre mummure agaNI, accI jAlA taheva ya // 109 // vyAkhyA-atrAGgAro dhUmajvAlAhIno dakhamAnendhanAtmako bhAkharakharUpaH, murmuro bhasmamizrAgnikaNarUpaH, agniruktabhedAtirikto vahniH, arcimUlapratibaddhAgnizikhA, jvAlA chinnamUlA saiva // 108 // 109 // mUlam-ukkA vijua bodhavA, NegahA evmaaio| egavihamanANattA, suhumA te viaahiaa|110|| __ vyAkhyA--atrolkA vidyucca nabhasi samutpanno'gniH // 11 // mUlam-suhumA sabalogammi, logadese a baayraa| etto kAlavibhAgaM tu, tesiMvocchaM cauvihaM // 111 // saMtaI pappa'NAIA, apajavasiAvi a| ThiI paDucca sAIA, sapajavasiAvi a // 112 // tiNNeva ahorattA, ukkoseNa viaahiaa| AuThiI teUNaM, aMtomuhuttaM jahaniA // 113 // asaMkhakAlamukkosA, aMtomuhattaM jhnngaa| kAyaThiI teUNaM, taM kAyaM tu amuMcao // 114 // aNaMtakAlamakkosaM, aMtomuhattaM jahannagaM / vijaDhaMmi sae kAe, teUjIvANa aMtaraM // 115 // eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rsphaaso| saMThANAdesao vAvi, vihANAI shssso||116|| UTR-3
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 39 // 123 vAyujIvAnAha SaTtriMzamUlam-duvihA vAujIvA u, suhumA bAyarA tahA / pajattamapajattA, evamee duhA puNo // 117 // madhyayanam. bAyarA je u pajjattA, paMcahA te pkittiaa| ukkaliAmaMDaliA, ghaNa guMjA suddhavAyA ya 118 gA117nyAkhyA-paMcahatti' paJcadhetyupalakSaNaM, apraivAsyA'nekadhetyabhidhAnAt / utkalikA vAtA ye sthitvA 2 vAnti, maNDalikA vAtA vAtolIrUpAH, dhanavAtA ratnaprabhAdyAdhArAH, guJjAvAtA ye guanto vAnti, zuddhavAtAH sahajavAtA mandAnilAdayaH // 118 // mUlam-saMvaTTagavAe a, NegahA evmaayo| egavihamanANattA, suhumA te viAhiA // 119 // ___ vyAkhyA-saMvartakavAtA ye bahiH sthitamapi tRNAdi vivakSitakSetrAntaH kSipanti // 119 // mUlam-suhumA sabalogaMmi, logadese a baayraa| etto kAlavibhAgaM tu, tersi vocchaM cuvihN||120|| Rk saMtaI pappa'NAIA, apajavasiAvi aN| ThiiM paDucca sAIA, sapajjavasiAvi a // 121 // tiNNeva sahassAiM, vAsANukkosiA bhave / AUThiI AUNaM, aMtomuDuttaM jhnniaa||122|| asaMkhakAlamukkosA, aMtomuhattaM jahanniyA / kAyaThiI vAUNaM, taM kAyaM tu amuNco||123|| UTR-3
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 39 // SaTtriMzamadhyayanam. gA124129 aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / vijaDhaMmi sae kAe, vAujIvANa aMtaraM // 124 // eesiM vaNNao ceva,gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi,vihANAI sahassaso 125 udAratrasAnAha| mUlam-urAlA ya tasA je u, cauhA te pkittiaa|beiNdia teiMdia, cauro paMciMdiA ceva // 126 // nyAkhyA-jatra 'caurotti' caturindriyAH // 126 // dvIndriyAnAha| mUlam-beiMdiA uje jIvA, duvihA te pakitti pajattamapajattA, tesiM bhee suNeha me // 127 // kimiNo maMgalA ceva, alasA maaivaayaa| vAsImuA sIppiA, saMkhA saMkhaNayA thaa||128|| palogANulayAceva, taheva ya varADagA / jalUgA jAlagA ceva, caMdaNA ya taheva ya // 129 // vyAkhyA-atra kramayo'zucyAdijAtAH, mAtRvAhakA ye kASThazakalAni samobhayApratayA sambandhanti, vAsthAkA. ramukhA vAsImukhAH, 'sippIatti' zuktayaH, zaGkhanakA laghuzaGkhAH, candanakA akSAH, zeSAstu kecitprasiddhAH kecittu yathAsampradAyaM vAcyAH iti // 127 // 128 // 129 // 1 "somaMgalA" iti pATho 'gha' saMjJakapustake / sAmAivAjalUgA jAlamAni samobhA UTR-3
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 392 // SaTtriMzamadhyayanam. gA130140 mUlam-beiMdiA ee'NegahA evamAyao / loegadese te satve, na savattha viAhiA // 130 // saMtaI pappaNAIA, apajjavasiA vi ThiI paDucca sAIA, sapajavasiA vi a||13|| vAsAiM bAraseva u, ukkoseNa viaahiaa|beiNdiaaautthiii, aMtomuhuttaM jahanniA // 132 // saMkhejakAlamukkosA, aMtomuhuttaM jahaniA / beiMdiakAyaThiI, taM kAyaM tu amuNco||133|| aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jahaNNayaM / beiMdiANa jIvANaM, aMtareaM viaahiaN||134|| 'eesiM'-ityAdi prAgvat // 135 // trIndriyAnAhamUlam teiMdiA u je jIvA, duvihA te pkittiaa| pajattamapajattA, tesiM bhee suNeha me // 136 // kuMthU pipIli uiMsA, ukkaluddehiA tahA / taNahArakaTThahArA, mAlugA pattahAragA // 137 // kappAsahimijA ya, tiMdugA tusmiNjg| sadAvarI a gummI a, bodhavA iMdakAiA // 138 // iMdagovagamAiAuNegahA evmaayo| loegadese te satve, na savvattha viAhiA // 139 // __ vyAkhyA-iha kunthupramukhAH kecitpratItAH, gulmI zatapadI, kecittu yathAsampradAyaM jJeyAH // 139 // mUlam-saMtaI pappaDaNAIA, apajavasiAvi a| ThiI paDucca sAIA, sapajjavasiAvi a||140|| UTR-3
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 393 // SaTtriMzamadhyayanam. gA141148 egaNapaNNahorattA, ukkoseNa viaahiaa| teiMdiaAuThiI, aMtomuhuttaM jahaNNiA // 14 // saMkhejakAlamukkosA, aMtomuhuttaM jhnniaa| teiMdiakAyaThiI, taM kAyaM tu amuMcao // 142 // aNaMtakAlamukkosa, aMtomuhuttaM jahannagaM / teiMdiajIvANaM, aMtareaM viAhi // 143 // 'eesiM' ityAdiprAgvat- // 144 // caturindriyAnAhamUlam-cariMdiA u je jIvA, duvihA te pkittiaa| pajattamapajattA, tesiM bhee suNeha me // 145 // aMdhiA pottiAceva,macchiA masagA tahA / bhamare kIDapayaMge a,DhiMkuNe kuMkuNe tahA // 146 // kukkuDe siMgirIDIa, naMdAvatte avicchie| Dole bhiMgirIDI a, virilIacchivedhae // 147 // acchile mAhae acchiroDae vicitte cittptte|ohiNjliaa jalakAri anIA taMbagAvi // vyAkhyA-eteSvapi kepi pratItAH kecittu yathAsampradAyaM tattaddezaprasiddhyA vaavaacyaaH||145, 146, 147,148 // UTR-3
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 394 // 12 15 18 21 mUlam -- caturiMdiA ee'NegahA evamAyao / logassa egadesaMmi, te save parikittiA // 149 // saMta pappAIA, apajjavasiAtri a / ThiiM paDucca sAIA, sapajjavasiAvi a // 150 // chaccaiva ya mAsAU, ukkoseNa viaahiaa| cauriMdiaAUThiI, aMtomuhuttaM jahaNNiA / 151 / saMkhejjakAlamukkasaM, aMtomuhuttaM jahannagaM / cauriMdiyakAyaTiI, taM kAryaM tu acao // 152 // anaMtakAlamukkasaM, aMtomuhuttaM jahannagaM / cauriMdiANa jIvANaM, aMtareaM viAhiaM / 153 / eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso // 154 // paJcendriyAnAha mUlam - paMciMdiA u je jIvA, caubvihA te viaahiaa| neraiA tirikkhA ya, maNuA devA ya AhiA // nairayikAnAha-- mUlam - neraIA sattavihA, puDhavIsu sattasu bhave / rayaNAbhasakkarAbhA, vAluAbhA ya Ahi // 156 // paMkAbhA dhUmAbhA, tamA tamatamA tahA / iti neraiA ete, sattahA parikittiA // 157 // vyAkhyA - nairayikAH saptavidhAH kimiti ? yataste pRthvISu saptasu bhaveyuH tatastadbhedAsteSAM saptavidhatvamiti SaTUtriMzamadhyayanam. (36) gA 149157 UTR-3
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 395 // mAvaH / kAH puna zarkarA laghupASA matti' tamaHprabhA SaTtriMzamadhyayanam. gA 158. 164 bhAvaH / kAH punastA ityAha-rayaNAbhatti' ratnAnAM ratnakANDasthitAnAM bhavanapatibhavanasthAnAM ca AbhA prabhA yatra sA ratnAbhA 1 evaM sarvatra zarkarA laghupASANakhaNDarUpA tadAbhA 2 vAlukAmA 3 paGkAmA 4 dhUmAmA tatra dhUmAbhAve'pi tattulyapudgalapariNAmasambhavAt 5 'tamatti' tamaHprabhA tamorUpA 6 tamastamaHprabhA mahAtamorUpA 7 // 157 // mUlam-logassa egadesammi,te satve u viaahiaa| itto kAlavibhAgaM tu,tesiM vocchaM cauvihaM 158 ___ vyAkhyA-lokaikadeze adholokarUpe // 158 // mUlam-saMtaI pappa'NAiA, apajavasiAvi a| ThiiM paDucca sAIA, sapajavasiAvi a||159|| sAgarovamamegaM tu, ukkoseNa viaahiaa| paDhamAe jahaeNaNaM, dsvaasshssiaa||160|| vyAkhyA-atra sarvatrApi sthitiriti zeSaH // 160 // mUlam-tiNNeva sAgarAU, ukkoseNa viaahiaa| doccAe jahaNaNeNaM, egaM tu sAgarovamaM // 161 // satteva sAgarAU, ukkoseNa viaahiaa| taiAe jahanneNaM, tipaNeva u sAgarovamA // 16 // dasa sAgarovamAU, ukkoseNa viaahiaa| cautthIe jahanneNaM, satteva u sAgarovamA / 163 / sattarasa sAgarAU, ukoseNa viaahiaa|pNcmaae jahanneNaM, dasa ceva u sAgarovamA / 164 // UTR-3
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 396 // SaTtriMzamadhyayanam. gA 165. 170 bAvIsa sAgarAU, ukkoseNa viaahiaa| chaTThIe jahanneNaM, sattarasa sAgarovamA // 165 // tettIsa sAgarAU, ukkoseNa viaahiaa| sattamAe jahanneNaM, bAvIsaM sAgarovamA // 16 // jA ceva u AUThiI,neraIANaM viaahiaa|saa tesiM kAyaThiI,jahaNNukosiA bhave // 167 // vyAkhyA-yA caiva AyuHsthiti rayikANAM vyAkhyAtA sA teSAM kAyasthitirjaghanyotkRSTA ca bhavet , teSAM hi tata uddhRttAnAM garbhajatiryagmanuSyeSvevotpAda iti // 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167 // mUlam-aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahaNNagaM / vijaDhaMmi sae kAe, neraiANaM tu aMtaraM // 168 // ___ vyAkhyA-atrAntarmuhUrta jaghanyAntaraM, yadA ko'pi narakAdudRtya garbhajaparyAptamatsyeSUtpadyAntarmuharttAyuH prapUrya kliSTAdhyavasAyavazAt punarnarake evotpadyate tadA labhyata iti bhAvanIyam // 168 // mUlam-eesiM vaNNao ceva,gaMdhao rsphaasoN| saMThANAdesao vAvi,vihANAI sahassaso // 169 // tirazca AhamUlam-paMciMdiatirikkhA u,duvihA te viaahiaa| samucchimatirikkhA ya,gabbhavakaMtiA tahA 170 UTR-3
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 397 // SaTtriMzamadhyayanam. gA 171. vyAkhyA-atra saMmUchimatiryaJco manohInAH saMmUrchanajanmAnaH, garne vyutkrAntirutpattiryeSAM te garmavyutkrAntikA garbhajA ityarthaH // 170 // mUlam-duvihAvi te bhave tivihA,jalayarAthalayarA thaa|khhyraa ya bodhavA,tesiM bhee saNeha me 171 / ___ vyAkhyA-dvividhA api te saMmUrchimA garbhajAzcetyarthaH bhaveyutrividhAH, jalacarAH sthalacarAH khacarAma // 17 // jalacarAnAhamUlam-macchA ya kacchabhAya, gAhA ya magarA thaa| suMsumArA ya bodhavA, paMcahA jalacarAhiA // 17 // ___ vyAkhyA-'gAhatti' grAhAH jalacaravizeSAstantava iti prasiddhAH, suMsumArA makaravizeSA eva // 172 // mUlam-loegadese te save, na savattha viaahiaa| etto kAlavibhAgaM tu, tesiM vocchaM caulvihaM / 173 / saMtaI pappa'NAIA, apajavasiAvi a| ThiiM paDucca sAIA, sapajavasiAvi a // 174 // egA ya puvakoDI u,ukkoseNa viaahiaa| AuThiI jalayarANaM,aMtomuhuttaM jhnnnniaa175| ___ vyAkhyA-iha sthitiH saMmUrchimAnAM garbhajAnAM ca tulyaiva // 175 // * mUlam-puvakoDipuhuttaM tu, ukkoseNa viaahiaa| kAyaThiI jalayarANaM, aMtomuhattaM jahannayaM // 176 // 12 UTR-3
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 398 // SatriMzamadhyayanam. gA 177. 180 vyAkhyA-pUrvakoTIpRthaktvaM dviprabhRtyAnavabhyaH, tata ihASTa pUrvakoTayaH kAyasthitilacarANAM, iyatI caiSAM kAyasthitiritthaM syAt , paJcendriyatiryaganRNAM utkRSTato'pyaSTaica nirantarA bhayA bhavanti tadAyurmIlane ca etAvatya eva pUrvakoTyaH syuna caiteSu yugalinaH syuryenoktavirodhaH syAditi // 176 // mUlam-aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannagaM / vijaDhaMmi sae kAe, jalayarANaM tu aMtaraM // 177 // sthalacarAnAhamUlam-cauppayA ya parisappA, duvihA thalayarA bhve| cauppayA cauvihA, te me kittayao sunn||178|| __egakhurA dukhurA ceva, gaMDIpaya saNappayA / hayamAI goNamAI, gayamAI sIhamAiNo // 179 // vyAkhyA-ekakhurA hayAdayaH, dvikhurA gavAdayaH, gaNDI padmakarNikA tadvadRttatayA padA yeSAM te gaNDIpadA gajAdayaH, 'saNappayatti' sanakhapadAH siMhAdayaH, hayamAI-ityAdi vyAkhyAtameva // 179 // parisarpAnAhamUlam-bhuoraparisappA u, parisappA duvihA bhve|gohaaii ahimAI a, ekekA'NegahA bhave // 10 // vyAkhyA-'bhuoraparisappatti' parisarpazabdasyobhayatra yogAt bhujAbhyAM parisarpantIti bhujaparisarpAH godhAdayaH / urasA parisarpantIti uraHparisAH sarpAdayaH / te ca ekaikAH pratyekamanekavidhA bhaveyuH godherakanakulAdibhedairgonasAdibhedaizca // 18 // UTR-3
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 399 // patriMzamadhyayanam. gA 181187 * mUlam-loegadese te save, na savattha viAhiA / etto kAlavibhAgaM tu,tesiM vocchaM cuvih|181 saMtaI pappaNAIA, apajjavasiAvi a / ThiI paDucca sAIA, sapajjavasiAvi a||182|| paliovamA u tiNNi u, ukkoseNa viaahiaa| AuThiI thalayarANaM, aMtomuhuttaM jahaNNiA vyAkhyA-atra cAyaM vizeSo garbhajabhujora parisarpayorutkRSTamAyuH pUrvakoTiH, saMmUJchimayostu tayoH kramAt dvAca| tvAriMzatrayaHpaJcAzaca varSasahasrAH / saMmUrcchajasthalacarANAM tu caturazItivarSasahasrA iti // 183 // mUlam-paliovamAiM tiNNi u, ukkoseNa viaahiaa| puvakoDIpuhutteNaM,aMtomuhuttaM jhnniaa|184|| _ vyAkhyA-atra palyopamatrayamAyuryugalicatuSpadatirazcAM tadbhavAnantaraM ca na punasteSvevotpAdaH, tataH pUrva tu utkarSa- | to'pi teSu pUrvakoTimAnAyuSaH sapta bhavA bhavantIti pUrvakoTipRthaktvAdhikapalyatrayamAnA teSAM kAyasthitiH // 184 // | | mUlam-kAyaThiI thalayarANaM, aMtaraM tesimaM bhave / kAlaM aNaMtamukkosa, aMtomuhuttaM jahannagaM // 185 // vijaDhaMmi sae kAe,thalayarANaM tu aNtrN| camme ulomapakkhI a,taiA samuggapakkhI a|186| vitatapakkhI abodhavA,pakkhiNo ucubihaa| loegadese te sabe,na savattha viaahiaa||187 vyAkhyA-atra pUrvArddhana sthalacarANAmantaradvAraM samApyottarArddhana khacarAnAha-'camme utti' prakramAcarmapakSiNa UTR-3
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 40 // patriMzamadhyayanam. gA 188 |193 zcarmamayapakSAzcarmacaTakAdayaH, romapakSiNo romapradhAnapakSA haMsAdayaH, samudgapakSiNaH samudrakAkArapakSAste va mAnuSottarAbahirbhavanti // 186 // vitatapakSiNo ye sarvadA vistAritAbhyAmeva pakSAbhyAmAsate tepi mAnuSottarAdahireva ityevaM pakSiNazcaturvidhAH // 187 // malam-saMtaI pappa'NAIA, apajavasiAvi a| ThiiM paDuca sAIA, sapajavasiAvi a||188|| __paliovamassa bhAgo,asaMkhijaimo bhve|aautthiii khahayarANaM, aMtomuhuttaM jahaNNiA 189 vyAkhyA-ihapalyopamAsaMkhyeyabhAgAyuyugalipakSiNAM jJeyaM, tadanyeSAM tu garbhajAnAM pakSiNAM pUrvakoTiH / saMmUchimAnAM tu teSAM dvAsaptativarSasahasrANyutkRSTamAyuriti vizeSaH // 188 // 189 // mUlam-asaMkhabhAgo paliassa,ukkoseNa u saahio| puvakoDipuhutteNaM,aMtomuhattaM jhnnnniaa|190| kAyaThiI khahayarANaM, aMtaraM tesimaM bhavekAlaM aNaMtamukkosaM, aMtomuhuttaM jahaNNagaM // 191 // eesiM vaNNao ceva,gaMdhao rsphaaso| saMThANAdesao vAvi, vihANAI shssso|192|| manujAnAhamUlam-maNuA duvihabheAu, te me kittayao suNa / saMmucchimamaNussA ya,gambhavakaMtiA thaa|193|| UTR-3
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 401 // SaTtriMzamadhyayanam. gA 194195 vyAkhyA-iha saMmUchimamanuSyA ye manorahitA garbhajamanuSyasambandhivAntAdiSUtpattibhAjo'ntarmuhurtAyuSo'payApsA eva niyante te jJeyAH // 193 // mUlam-ganbhavatiA je u, tivihA te viAhiA / akammakammabhUmA ya,aMtaradIvayA tahA / 194 // vyAkhyA-akammetyAdi-atra bhUmazabdasya pratyekaM sambandhAdAkarmabhUmAstatra karmANi kRSivANijyAdIni na santi yAsu tA akarmabhUmayo haimavatAdikSetrANi tatra bhavA AkarmabhUmA yugalinaH, evaM kArmabhUmA bharatAdikSetrajAH, antaramiha samudramadhyaM tatra dvIpA antaradvIpAH teSu jAtA antaradvIpajAH // 194 // mUlam-paNNarasa tisaI vihA,bheA ya ahavIsaI / saMkhA u kamaso tesiM,ii esA viaahiaa|195| ___ vyAkhyA-'paNNarasa tIsaI vihatti' vidhazabdasya pratyekaM yogAt paJcadazavidhAH kArmabhUmAH, karmabhUmInAM bharate khatavidehAnAM trayANAM pratyekaM paJcasaMkhyatvAt / triMzadvidhA AkarmabhUmAH, haimavata-harivarSa-ramyakavarSa-hairaNyavata-devakuruttarakurUNAM SaNNAmakarmabhUmAnAM pratyekaM paJcasaMkhyatvAt / iha ca kramata ityukte'pi pazcAgnirdiSTAnAmapi kArmabhUmAnAM muktisAdhakatvena prAdhAnyAt pUrva bhedAbhidhAnam / anye tu 'tIsaI paNNarasavihatti' paThanti / bhedAzcASTAviMzatirantaradvIpajAnAmiti vibhaktipariNAmena sambadhyate, aSTAviMzatisaMkhyatvaM caiSAmetatsaMkhyatvAdantaradvIpAnAM, te UTR-3
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 402 // patriMzamadhyayanam. | hi himavataH pUrvAparaprAntayozcatasRSu vidikprasRtakoTiSu trINi trINi yojanazatAnyavagAsa tAvantyeva yojanazatAnyAyAmavistArAbhyAM prathame catvAro'ntaradvIpAH, tato'pyekaikayojanazatavRddhyAvagAhanayA yojanazatacatuSkAdyAyAmavistArA dvitIyAdayaH SaT / eSAM caizAnyAdikramAt prAdakSiNyena prathamacatuSkasya ekoruka 1 AbhASiko 2 vaiSANiko3 lAGgulikaH 4 iti nAmAni / dvitIyasya hayakarNa 1 gajakarNa 2 gokarNa 3 zaSkulIkarNAH 4 / tRtIyasya Adarzamukha 1 mepamukha 2 hayamukha 3 gajamukhAH 4 / caturthasyAzvamukha 1 hastimukha 2 siMhamukha 3 vyAghramukhAH / / paJcamasyAzvakarNa 1 siMhakarNa 2 gajakarNa 3 karNaprAvaraNAH 4 / SaSThasya ulkAmukha 1 vidyunmukha 2 jihvAmukha 3 meghamukhAH 4 / saptamasya ghanadanta 1 gUDhadanta 2 zreSThadanta 3 zuddhadantAH 4 iti nAmAni / eSu ca dvIpanAmasadRzanAmAna eva yugalino vasanti / tadehamAnAdi cAbhyAM gAthAbhyAM jJeyam "aMtaradIvesu narA, dhaNUasayaisiA sayA muiaa| pAlaMti mihuNadhamma, paliassa asaMkhabhAgAU // 1 // causaThThI piTThakaraMDayANaM, maNuANa tesimAhAro / bhattassa cautthassa u, guNasIti diNANa pAlaNayA // 2 // " ___ete ca zikhariNo'pi pUrvAparaprAntavidiprasRtakoTipUktanyAyato'STAviMzatiH santi, sarvasAmyAcaiSAM bhedenAviva kSitatvAnna sUtre'STAviMzatisaMkhyAvirodha iti dhyeyam // 195 // * mUlam-samucchimANa eseva, bheo hoi aahio| logassa egadesaMmi, te savvevi viaahiaa|196|| UTR-3
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 40 // patriMzamadhyayanam. gA 196103 vyAkhyA-saMmUchimAnAM eSa eva bhedo yo garbhajAnAM, te hi teSAmeva vAtapittAdiSu sambhavantIti // 196 // mUlam-saMtaI pappa'NAIA, apajavasiAvi a| ThiiM paDucca sAIA, sapajavasiAvi a||197|| paliovamAiM tiNi u,ukkoseNa viAhiAAUThiI maNuANaM,aMtomuhattaM jahaNNiA198 vyAkhyA-palyatrayaM sthitizca yugalinAM jJeyA, saMmUchimamanuSyANAM tu utkRSTamapyantarmuhUrtameva // 198 // mUlam-paliovamAiM tiNNi u,ukkoseNa viaahiaa| puvakoDIpuDutteNaM,aMtomuhuttaM jhnnnngaa|199| vyAkhyA-trINi palyopamAni pUrvakoTIpRthaktvena pUrvakoTisaptakAtmakenAdhikAnIti zeSaH // 199 // mUlam-kAyaThiI maNuANaM, aMtaraM tesimaM bhave / aNaMta kAlamukkosaM, aMtomuhattaM jahaNNagaM // 20 // eesiM vaNNao ceva,gaMdhao rsphaaso| saMThANAdesao vAvi,vihANAI shssso|201|| devAnAhamUlam-devA caubihA vuttA, te me kittayao suNa / bhomejavANamaMtarajoisavemANiA tahA // 202 // ___ vyAkhyA-'bhomejatti' bhUmau bhavA bhaumeyA bhavanapatayaH // 202 // eSAmuttarabhedAnAhamUlam-dasahA bhavaNavAsI,aTTahA vnncaarinno| paMcavihA joisiA,duvihA vemANiA tahA / 203 / UTR-3
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 404 // SaTtriMzamadhyayanam 10 etAneva nAmata AhamUlam-asurA 1 nAga 2 suvaNNA 3, vijU 4 aggI a5 aahiaa| dIvo 6 dahi 7disA 8 vAyA 9, thaNiA 10 bhavaNavAsiNo // 204 // vyAkhyA-atra asurAH asurakumArAH kumAravatkrIDApriyatvAt dveSa-bhASA-zastra-yAna-vAhanAdibhUSAparatvAcAmI kumArA ityucyante / evaM nAgAdiSvapi kumArazabdo yojyaH // 204 // mUlam-pisAya 1 bhUA 2 jakkhA ya 3, rakkhasA 4 kinnarA ya 5 kiMpurisA 6 / mahoragA 7ya gaMdhavA 8, aTTavihA vaannmNtraa| 205 // myAkhyA-anye'pyaSTau vyantarA 'aNapaNNI'prabhRtaya epvevAntarbhAvanIyAH // 205 // mUlam-caMdA 1 sUrA ya 2 nakkhasA 3, gahA 4 tArAgaNA 5 thaa| ThiA vicAriNo ceva, paMcavihA joisAlayA // 206 // vyAkhyA-'vicAriNotti' vizeSeNa merupAdakSiNyalakSaNena carantIti vicAriNaH, tatrAmI manuSyakSetrAhiH * sthitA eva santi, tanmadhye tu vicAriNa eva // 206 // UTR-3
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja uttarAdhyayana // 405 // patriMzamadhyayanam. gA207214 mUlama-vemANiA u je devA, duvihA te viaahiaa| kappovagA ya bodhavA,kappAtItA taheva y|207) vyAkhyA-'kappovagatti' kalpAn saudharmAdidevalokAnupagacchantIti kalpopagAH saudharmAdidevalokadevAH, kalpAnatItAstaduparivartisthAnotpannatayA'tikrAntAH kalpAtItA graiveyakAnuttaravimAnavAsisurAH // 207 // mUlam-kappovagA bArasahA, sohammIsANegA thaa| saNaMkumArI mAhiMrdA,baMbhalogoM ya laMtargA // 208 // mahAsukA sahassAe~, ANayoM pANayAM thaa| AraNI acuoM cetra, iti kappovagA surA 209 vyAkhyA-atra sarvatra tAtsthyAttadyapadeza iti nyAyAtvargImabhireva devabhedA uktAH // 208, 209 // mUlam-kappAtItA uje devA,duvihA te viAhiyA / gevijANuttarA ceva, gevijA navavihA thiN|210|| vyAkhyA-'gevijANuttaratti' greveyakeSu bhavA greveyakAH, anuttareSu prakramAdvimAneSu bhavA AnuttarAH // 21 // mUlam-hiDimAhiTimA ceva,hihimA majjhimA thaa| hiTimA uvarimA ceva, majjhimA hiTriau thaa|| majjhimA majjhimA ceva,majjhimA uvarimA thaa| uvarimA hiTimA~ ceva,uvarimA majjhiA tahA uvarimA uvarimA ceva, ii gevijagA suraa| vijayo vejayaMto ya, jayaMto apraajioN|| 213 // sabaTrasiddhagA ceva, paMcahA'NuttarA surA / ii vemANiA ee'NegahA evamAyao // 214 // UTR-3
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 406 // 15 18 21 24 vyAkhyA - graiveyakeSu hi trINi trikAni, tatra prathamatrikaM adhastanatvena hiTTimamityucyate, tatrApi prathamaM yaive - yakamadhastanAdhastanatvena hiTThimahiTTimamiti, tatra bhavA devA hiTTimAhiTTimA iti / evaM sarvatrApi bhAvanIyam 211, 212, 213 // ihottarArddhenAnuttaravimAnAnAha // 214 // mUlam -- logassa egadesammi te sadhe parikittiA / itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vocchaM cauvihaM // saMtaI pappa'NAIA, apajjavasiAvi a / ThiiM paDucca sAIA, sapajjavasiAvi a // 216 // sAhiyaM sAgaraM ikkaM, ukkoseNa ThiI bhave / bhomejjANaM jahanneNaM, dasavAsa sahassiA // 217 // paliovamamegaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / vaMtarANaM jahanneNaM, dasavAsa sahassiA // 298 // paliovamaM tu egaM, vAsa lakkheNa sAhiaM / paliovamaTTabhAgo, joIsesu jahanni // 219 // vyAkhyA - atra varSalakSAdhikaM palyopamaM utkRSTA sthitiriti gamyaM, iyaM ca candravimAnadevAnAM jaghanyA tu tArAvimAnadevAnAm // 215, 216, 217, 218, 219 // mUlam - do ceva sAgarAI, ukkoseNa viaahiaa| sohammammi jahaNaNeNaM, egaMca paliovamaM // 220 // sAgarA sAhiA dunni, ukkoseNa viaahiaa| IsANaMmi jahaNNeNaM, sAhiaM paliovamaM // 229 // SaTUtriMza madhyayanam. (36) gA 215221 UTR-3
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 407 // triMzamadhyayanam. gA 222232 sAgarANi a satteva, ukkoseNa ThiI bhave / saNaMkumAre jahaNNeNaM, duNNi u sAgarovamA 222 sAhiA sAgarA satta, ukkoseNa ThiI bhave / mAhidammi jahanneNaM, sAhiA duNNi sAgarA223 dasa ceva sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / baMbhaloe jahanneNaM, satta u sAgarovamA // 224 // cauddasa usAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / laMtagaMmi jahanneNaM, dasa u sAgarovamA // 225 // sattarasa sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / mahAsukke jahaNaNeNaM, cauddasa saagrovmaa|| 226 // aTThArasa sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / sahassAre jahaNaNeNaM, sattarasa sAgarovamA // 227 // sAgarA auNavIsaMtu,ukkoseNa ThiI bhve|aannmmi jahaNaNeNaM, aTrArasa sAgarovamA // 228 // vIsaM tu sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhve|paannymmi jahaNaNeNaM, sAgarA auNavIsaI // 229 // sAgarA ikkavIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / AraNammi jahaNNaNaM, vIsaI saagrovmaa||230|| X bAvIsa sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / accaammi jahaNNeNaM, sAgarA ikkviisii|| 231 / vyAkhyA-[spaSTAH] // 220, 221, 222, 223, 224, 225, 226, 227, 228, 229, 230, 231 // / mUlam tevIsa sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / paDhamaMmi jahaNaNeNaM, bAvIsaM sAgarovamA // 232 // UTR-3
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 408 // paTtriMzamadhyayanam. gA 233243 cauvIsa sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / biIaMmi jahaNaNeNaM, tevIsaM sAgarovamA // 233 // paNavIsa sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / taiaMmi jahanneNaM, cauvIsaM sAgarovamA // 234 // chavIsa sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / cautthaMmi jahapaNeNaM, sAgarA paNavIsaI // 235 // sAgarA sattavIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / paMcamammi jahaNaNeNaM, sAgarA u chavIsaI // 236 // | sAgarA aTTavIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / chaTuMmi jahanneNaM, sAgarA sattavIsaI // 237 // sAgarA auNatIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / sattamammi jahanneNaM, sAgarA ahavIsaI // 238 // tIsaM tu sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / aTThamammi jahaNNeNaM, sAgarA auNatIsaI // 239 // sAgarA ikatIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / navamammi jahaNaNeNaM, tIsaI sAgarovamA // 240 // vyAkhyA-atra sarvatra 'graiveyake' iti zeSaH // 232, 233, 234, 235, 236, 237, 238, 239, 240 // mUlam-tettIsa sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhve| causu pi vijayAIsu, jahannA ikkatIsaI // 241 // ajahaNNamaNukkosaM, tittIsaM sAgarovamA / mahAvimANe sabaDhe, ThiI esA viaahiaa||242|| jA ceva ya AUThiI,devANaM tu viaahiaa|saa tesiM kAyaThiI, jahaNNukkosiA bhave // 243 // UTR-3
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 409 // Dir SatriMzamadhyayanam. gA244248 vyAkhyA-yA teSAM devAnAmAyuHsthitiH saiva kAyasthitima'tvA punastatrotpAdAbhAvAt // 241, 242, 243 // mUlam-aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhRttaM jahaNNayaM / vijaDhaMmi sae kAe, devANaM huja aMtaraM // 24 // ___eesivaNNao ceva, gNdhorsphaaso| saMThANAdesaovAvi, vihANAiM sahassaso // 245 // vyAkhyA-prAgvaditi keSAzcidavayavArthaH // 244, 245 // saMprati nigamanamAhamUlam-saMsAratthA ya siddhA ya, iijIvA viaahiaa| rUviNo ceva'rUvI ya,ajIvA duvihAvi a246 vyAkhyA-saMsArasthAzca siddhAzca ityanena pUrvoktanyAyena jIvA vyAkhyAtAH, rUpiNo'rUpiNazceti ajIvA api dvividhA vyAkhyAtA iti yogaH // 246 // atha kazcijjIvAjIvavibhaktizravaNazraddhAnamAtrAdeva kRtArthatAM manye- | tA'tastadAzaGkApanodArthamAhamUlam-ii jIvamajIve a, succA sadahiUNa yo sabanayANa aNumae, ramijjA saMjame munnii||247|| ___ vyAkhyA-iti jIvAnajIvAMzca zrutvA zraddhAya ca sarve ca te nayAzca sarvanayA jJAnakriyAnayAntargatA naigamAdayasteSAmanumate'bhiprete rameta saMyame muniriti sUtrArthaH // 247 // saMyame ratiM kRtvA yatkAryaM tadAhamUlam-tao bahuNi vaasaanni,saamnnnnmnnupaaliaa|imenn kammajogeNaM, appANaM saMliha muNI // 248 // UTR-3
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 410 // SaTUtriMzamadhyayanam. gA 249. 253 vyAkhyA-atra 'kammajogeNaMti' krameNa yogastapo'nuSThAnarUpo vyApAraH kramayogastena 'saMlihetti' saMlikhet dravyato bhAvatazca kRzIkuyot // 248 // kramayogamevAhamUlam-bAraseva u vAsAiM,saMlehakkosiA bhave / saMvaccharaM majjhimiA,chammAse ajhnnnniaa|249| vyAkhyA-dvAdazaiva tuH pRttau varSANi saMlekhanA dravyato vapuSo bhAvataH kaSAyANAM kRzatApAdanamutkRSTA bhavati, saMvatsaraM madhyamA, SaNmAsAMzca jaghanyakA // 249 // utkRSTAyAH kramayogamAhamUlam-paDhame vAsacaukammi, vigaI nijahaNaM kre| bihae vAsacaukammi, vicittaM tu tavaM care // 250 // ___ vyAkhyA-prathame varSacatuSke vikRtiniyUhanaM vikRtityAgaM kuryAt , idai ca vicitratapasaH paarnnke| yadAha nizIthacUrNikAraH-"aNNe cattAri varise vicittaM tavaM kAuM AyaMbileNa niviieNa vA pAreitti" kevalamanena dvitIye varSacatuSke idamuktaM, atra tu prathama dRzyate tato'sya prakAradvayenApi karaNe na doSa iti jJAyate / dvitIye varSacatuSke 'vicittaM tuti' vicitrameva SaSThASTamAdikaM tapazcaredatra ca pAraNake sarva kalpanIyaM pArayatIti saMpradAyaH // 250 / / mUlam-egaMtaramAyAma, kaTTa saMvacchare duve / tao saMvaccharaddhaM tu, nAivigiTuM tavaM care // 251 // tao saMvaccharaddhaM tu, vigiTTaM tu tavaM care / parimiaMceva AyAma, tami saMvacchare kre||252|| koDIsahiamAyAma, kaTTa saMvacchare munnii|maasddhmaasiennNtu, AhAreNaM tavaM care // 253 // UTR-3
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 41 // SaTUtriMzamadhyayanam, vyAkhyA-ekena caturthalakSaNena tapasA antaraM vyavadhAnaM yasmiMstadekAntaraM AyAmaM AcAmlaM kRtvA saMvatsarau dvau, tataH saMvatsarArddha mAsaSadaM tuH pUrtI na naivAtivikRSTamaSTamadazamAdi tapazcaret // 251 // tataH saMvatsarArddha tuH evakArArthe 'vigiLaM tutti' vikRSTameva tapazcaret , atraiva vizeSamAha-'parimiraM cevatti' parimitameva khalpameva AcAmlaM,dvAdaze hi varSe nirantaramAcAmlamiha tu caturthAdipAraNaka eveti parimitamityuktaM,tasmin dvidhA vibhajyokte | saMvatsare kuryaat||252||kottyau agre pratyAkhyAnAdyantarUpe sahite mIlite yasmiMstatkoTIsahitaM,ayaM bhAvaH-vivakSitadine | AcAmlaM kRtvA punardvitIye'hri AcAmlameva pratyAkhyAti tataH prathamasya paryantakoTiddhitIyasya prArambhakoTirubhe api mIlite bhavatastatastakoTIsahitaM syAt , idRzaM nirantaramityarthaH, AcAmlaM kRtvA saMvatsare prakramAt dvAdaze muniH 'mAsatti' mAsikena arddhamAsikena vA 'AhAreNaMti' AhArapratyAkhyAnena tapa iti prastAvAdbhaktaparijJAdikamanazanaM caret / nizIthacUrNAvuktaH saMpradAyazcAyamatra-"duvAlasamaM varisaM niraMtaraM hIamANaM usiNodaeNaM AyaMbilaM karei, taM koDIsahi bhaNNai jeNAyaMbilassa koDI koDIe milai, jahA padIvassa battI tillaM ca samaM niTThavai tahA RK bArasame varise AhAraM parihAvei jahA AhArasalehaNAe AuaM ca samaM niTThavai / etya bArasamassa vAsassa pacchimA je cattAri mAsA tesu tellagaMDUse nisITuM dhareuM khellamallage Nicchuhai, mA airukkhattaNao muhajaMtavisaMvAo 16 UTR-3
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 412 // SaTtriMzamadhyayanam gA 254256 bhavissaitti, tassa ya visaMvAe no samma namukkAramArAhei" iti sUtraSaTkArthaH // 253 // itthaM prapannAnazanasyApyazubhabhAvanAnAM mithyAtvAdInAM cAnarthahetutvaM tadviparyayANAM ca zubhahetutAmAha mUlam-kaMdappamAbhiogaM ca, kicisi mohamAsurattaM ca / eyAo duggaIo, maraNammi virAhayA haMti // 254 // vyAkhyA-'kaMdappaMti' kandarpabhAvanA evamAbhiyogyabhAvanA kilviSabhAvanA mohabhAvanA AsurabhAvanA ca, etA bhAvanA durgatihetutvAt durgataya etadvidhAtRNAM durgatirUpeSu tathAvidhadevanikAyeSvevotpAdAt , maraNe maraNakAle virAdhikA bhavanti samyagdarzanAdInAmiti gamyate, iha ca maraNa ityabhidhAnaM pUrvametatsattAyAmapi prAntakAle zubhabhAvanAbhAve sugatirapi syAditi sUcanArtham // 254 // mUlam-micchAdasaNarattA, saniANA hu hiNsgaa| ii je maraMti jIvA,tesiM puNa dullahA bohI // 255 // __ vyAkhyA-mithyAdarzanamatattve tattvAbhinivezastatra raktA AsaktA mithyAdarzanaraktAH sanidAnAH kRtabhogaprArthanAH huH pUttau hiMsakA jIvopamaIkAriNa itItyevaMrUpA ye ghiyante jIvAsteSAM punardurlabhA bodhirjinadharmAvAptiH // 255 // mUlam sammadaMsaNarattA, aniANA sukklesmogaaddhaa| ii je maraMti jIvA, sulabhA tesiM bhave bohii|| vyAkhyA-"sukkalesamogADhatti" zuklalezyAmavagADhAH praviSTAH // 256 // UTR-3
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 413 // patriMzamadhyayanam. gA257258 Yu mUlam-micchAdasaNarattA, saniANA kaNhalesamogADhA / ia je maraMti jIvA, tesiM puNa dullahA bohI // 257 // vyAkhyA-spaSTam , nanu punaruktatvAdanarthakamidaM sUtra, naivaM vizeSajJApakatvAdasya, vizeSazcAyaM-tAze saMkleze satyeva durlabhabodhitvaM, sAmAnyena tu pUrvoktavizeSaNaviziSTAnAmapi tadbhave bhavAntare vA bodhilAbho dRzyate'pIti vizeSasUcakatvAdasya na paunaruktyam / iha cAdyena sUtreNa kandarpAdibhAvanAnAM durgatirUpAnarthasya hetutvamuktaM, arthAcchubhabhAvanAnAM ca sugatirUpArthasya / dvitIyena mithyAtvaraktAdInAM durlabhabodhitvamanartha uktaH, tRtIyena samyaktvaraktAnAM sulabhabodhitvaM zubhArthaH, caturthena tUktarUpo vizeSaH sUcita iti sUtracatuSkArthaH // 257 // jinavacanArAdhanamUlameva saMlekhanAdi zreyastato'nvayavyatirekAbhyAM tanmAhAtmyamAha mUlam-jiNavayaNe aNurattA, jiNavayaNaM je kariMti bhAveNaM / , amalA asaMkiliTTA, te hoMti parittasaMsArI // 258 // vyAkhyA-'amalatti' zraddhAmAlinyahetumithyAtvAdibhAvamalarahitAH, tathA'saMkliSTA rAgAdisaMklezamuktAH 'pari*ttasaMsAritti' parittaH parimitaH sa cAsau saMsArazca parittasaMsAraH so'sti yeSAM te parittasaMsAriNaH // 258 // UTR-3
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 414 // SaTtriMzamadhyayanam. gA 259. 260 mUlam-bAlamaraNANi bahuso, akAmamaraNANi ceva bahuANi / ___ marihaMti te varAyA, jiNavayaNaM je na yANaMti // 259 // vyAkhyA-bAlamaraNairuddhandhanAdinibandhanairbahuzo bahuvAraM akAmamaraNazcaivAnicchArUpamaraNairbahubhiH suvyatyayaH prAkRtatvAt mariSyanti te varAkA jinavacanaM ye na jAnanti, upalakSaNatvAnnAnutiSThanti ceti sUtradvayArthaH // 259 // yatazcaivamato jinavacanaM bhAvataH karttavyaM, tatra cAticArasambhave AlocanA tacchravaNayogyAnAM zrAvaNIyA, te ca yahetubhirbhavanti tAnAhamUlam-bahu AgamaviNNANA, samAhiuppAyagA ya gunngaahii|eenn kAraNeNaM, arihA AloaNaM souN|| vyAkhyA-bahuH sUtrato'rthatazca sa cAsAvAgamazca babAgamastatra viziSTaM jJAnaM yeSAM te babAgamavijJAnAH, samAdhe. rutpAdakA ye dezakAlAbhiprAyAdivijJatayA samAdhimeva madhuravAkyAdibhirAlocakAnAmutpAdayanti, cazabdo bhinnakramastato guNagrAhiNazcopabRMhaNArtha pareSAM sadbhUtaguNagrahaNazIlAca, 'eeNa kAraNeNaMti' etaiH kAraNaiH ahA' bhavantyAcAryAdaya AlocanAM zrotumiti sUtrArthaH // 26 // itthamanazanasthena yatkRtyaM tadupadarya samprati pUrvoddiSTakandarpAdibhAvanAnAM kharUpamAha UTR-3
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 415 // * mUlam-kaMdappakukkuAI, taha sIlasahAvahAsavigahAhi / vimhAyaMto aparaM, kaMdappaM bhAvaNaM kuNai // 261 // * patriMza madhyayanam. vyAkhyA-kandapakaukucye kurvanniti zeSaH, tatra kandarpaH aTTahAsahasanaM anibhRtAzcAlApA gudinApi saha gA261niSTharavakroktyAdirUpAH kAmakathopadezaprazaMsAzca kandarpaH, uktaM ca-"kahakahakahassa hasaNaM, kaMdappo aNihuA ya 262 AlAvA / kaMdappakahAkahaNaM, kaMdappuvaesasaMsA ya // 1 // " kaukucyaM dvidhA-kAyena vAcA ca, tatra kAyakaukucyaM yatvayamahasanneva bhranayanAdivikArAMstathA karoti yathAnyo hati, yaduktaM-"bhUnayaNavayaNadasaNacchaehiM karacaraNakaNNamAIhiM / taM taM karei jaha jaha, hasai paro attaNA ahasaM // 1 // " tathA tajalpati yenAnyo hasati nAnAvidhajIvarutAni mukhAtodyavAdanaM ca yatra kurute tadvAkkokrucyaM, yadAha-"vAyAe kukuio, taM jaMpai jeNa hassae anno / nANAvihajIvarue, kubai muhatUrae ceva // 1 // " 'tahatti' yena prakAreNa parasya vismaya utpadyate, tathA yacchIlaM phalanirapekSA pravRttiH, svabhAvazca paravismayotpAdanAbhiprAyeNaiva tattanmukha vikArAdhikaM kharUpaM, hAsazca aTTahAsAdiH, vikathAzca paravismApakavividhAlApakalAparUpAH zIlasvabhAvahAsyavikathAstAbhiH vismApayan paramanyaM / 'kaMdappaMti' kandarpayogAt kandarpAste ca prastAvAddevAsteSAmiyaM teSUtpattihetutayA kAndappI tAM bhAvanAM tadbhAvAbhyAsarUpAM kroti|| mUlam-maMtA jogaM kAuM, bhUI kammaM ca je puNjNti|saayrsiddddiheddN,abhiogN bhAvaNaM kuNai // 262 // 2 UTR-3
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 416 // SaTtriMzamadhyayanam 263 vyAkhyA-'maMtAjogaMti' sUtratvAnmaMtrAzca yogAzca tathAvidhadravyasaMyogA maMtrayogaM tatkRtvA bhUtyA bhasmanA upalakSaNatvAt mRdA sUtreNa ca karma rakSArtha kriyA bhUtikarma cazabdAtkautukAdi ca 'je pauMjaMtitti' sUtratvAt yaH prayuke sAtarasacihetoH sAtAdyarthamityarthaH, anena puSTAlambane niHspRhasyaitatkurvato'pi na doSaH kintu jinazAsanaprabhAvanAlakSaNo guNa eveti sUcitam / sa AbhiyogI bhAvanAM karoti // 262 // mUlam-nANassa kevalINaM, dhammAyariassa saMghasAhaNaM / ___mAI avaNNavAI, kivisi bhAvaNaM kuNai // 263 // vyAkhyA-jJAnasya zrutAderavarNavAdI yathA-"kAyA vayA ya tecia, te ceva pamAyamappamAyA ya / mokkhAhigAriANaM, joisajoNIhi kiM kajaM // 1 // " atra zrute ta eva kAyAH tAnyeva ca vratAni punaH punarnirUpyante, tAveva pramAdApramAdau ca, tataH punaruktidoSAghAtamidam / kiJca zrutaM mokSArtha paThyate mokSAdhikAriNAM ca jyotiryonyAdibhiH kiM kArya ? yadatra tAni prarUpyanta iti / kevalinAM yathA-jJAnadarzanayoH kramopayoge parasparAvaraNatA, yugapadupayoge caikyApattistataH kathamidaM ghaTate ? ityAdi / dharmAcAryasya yathA-"jaccAIhiM avaNNaM, bhAsai vaTTai nayAvi uvavAe / ahio chiddappehI, paggAsavAI aNaNukUlo // 1 // " 'jacAhiMti' jAtyAdibhiravarNa bhASate, vartate na cApyu 24 UTR-3
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 417 // 3 12 papAte samIpAvasthAnarUpe 'pagAsavAItti' gurvAdeH samityAdau kathaJcitskhalitaM prakAzaM prakaTaM vadatIti prakAzavAdI / saGghasya yathA - bahavaH zvazRgAlAdisaGghAH santi tathAyamapi tatko'sau saGghaH ? ityAdi / sAdhUnAM yathA - " avisaraNA turiagaI, aNANuvittI ime guruNaMSi / khaNamettapIirosA, gihivacchalagAya saMcaiA // 1 // " aviSahanA mitho'sahanA ata eva pRthak 2 tiSThanti yatayaH, atvaritagatayo mandagatayastato bakavRttiriyameSAmiti, gurUNAmapi ananuvarttinaH gurubhyo'pi pRthak vihAritvAt, kSaNamAtraprItiroSAH, ayaM bhAvaH - munayo hi yasya guNAn vIkSya priyante tasyApyaticArAdikaM doSaM na kSamante tato doSAnveSI kSaNamAtraprItiroSA ete iti vakti, tathA gRhivatsalakA viraktA api gRhiNAM dharma pratipAdayantIti, saJcayikAJcopadhidhAritvAt itthaM jJAnAdInAmavarNavAdI / tathA mAyI svakhabhAvanigUhanAdimAn Aha ca - " gUhai AyasahAvaM, ghAyai a guNe parassa saMte vi / corova sasaMkI, gUDhAyAro vitahabhAsI // 1 // " IdRzaH kilvibikIM bhAvanAM karoti // 263 // idAnIM vicitratvAtsUtrakRtermohI prastAve'pyAsurIhetU nAha mUlam - aNubaddharosapasaro, taha ya nimittammi hoi paDi sevI / eehiM kAraNehiM, AsuriaM bhAvaNaM kuNai vyAkhyA - anubaddho'vyavacchinno roSaprasaro yasya sa tathA, tatkharUpaM caivaM - "nicaM buggahasIlo, kAUNaM nANutappae pacchA / na ya khAmio pasIaI, avarAhINaM duvehaMpi // 1 // " atra 'duve pitti' dvayoH svaparayoraparA SaTUtriMza. madhyayanam. gA 264 UTR-3
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 418 // 15 18 21 24 dhinorapi satoH / tathA samuccaye, caH pUraNe, nimittamatItAdi tadviSaye bhavati pratisevI apuSTAlambane'pi tadbhASaNAt, etAbhyAM kAraNAbhyAM AsurIM bhAvanAM karoti // 264 // tathA mUlam - satthaggahaNaM visabhakkhaNaM ca jalaNaM ca jalappaveso a / aNAyArabhaMDa sevA jammaNamaraNANi baMdhaMti // 265 // vyAkhyA-- zastrasya grahaNaM vadhArthamAtmani vyApAraNaM zastragrahaNaM, viSabhakSaNaM, cazabda uktasamuccaye, jvalanaM ca dIpanamAtmana iti zeSaH, jalapravezazca cazabdo'nuktabhRgupAtAdiparigrahArthaH / AcAraH zAstravihito vyavahArastena bhANDamupakaraNaM AcArabhANDaM na tathA anAcArabhANDaM tasya sevA hAsyamohAdibhiH paribhogo'nAcArabhANDasevA ca, casya gamyatvAdetAni kurvanto janmamaraNAni upacArAttannimittakarmANi baghnanti, saMklezahetutayA zastragrahaNAdInAmanantabhavanibandhanatvAt / anena conmArgapratipattyA mArgavipratipattirAkSiptA tathA cehArthato mohI bhAvanoktA / yatastalakSaNamidaM - "ummaggadesao magganAsao maggavipaDivattI a / moheNa ya mohittA samohaNaM bhAvaNaM kuNai // 1 // " phalaM cAsAmanantaraM paramparaM caivaM- " eyAo bhAvaNAo, bhAvitA devaduggaiM jaMti / tatto a cuA saMtA, paDaMti bhavasAgaramaNaMtaM // 1 // " ihAnantaraM phalaM devadurgatigamanaM paramparaM tu bhavAndhibhramaNamiti sUtrArthaH // 265 // saMpratyupasaMhAradvAreNa zAstrasya mAhAtmyamAha-- paTUtriMza madhyayanam. (36) gA 265 UTR-3
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 419 // patriMzamadhyayanam. gA 266 * mUlam-ii pAukare buddhe, nAyae prinivvue| chattIsaM uttarajjhAe, bhavasiddhiyasaMmaeti bemi // 266 // ___ vyAkhyA-iti etAnanantaroktAn 'pAukaratti' prAduSkRtya kAMzcidarthataH kAMzcittu sUtrato'pi prakAzya buddhaH kevalajJAnAvagatasakalavastutattvo jJAtajo jJAtakulodbhavaH sa ceha zrIvarddhamAnakhAmI parinirvRto nirvANaM gataH, yadvA 'pAukaretti' prAdurakArSIt prakAzitavAn zeSaM prAgvannavaraM parinirvRtaH kaSAyAditapopazamAtsvasthIbhUtaH / kAn prAdurakA dityAha-patriMzaduttarAH pradhAnA adhyAyA adhyayanAni uttarAdhyAyAstAn , bhavasiddhikAnAM bhavyAnAM saMmatAnabhipretAn / iti parisamAptau bravImIti prAgvaditi sUtrArthaH // 266 // iti SaTtriMzamadhyayanam // 36 // dharmakalpadrumaskandhasyAsya zrutaskandhasya niyuktikAro'pyevaM mAhAtmyamAhamUlam-je kira bhavasiddhiA,parittasaMsAriA ya je bhvaa| te kira paDhaMti ee, chattIsaM uttarajjhAe // 1 // ___ vyAkhyA-atra bhavatti' bhavyA AsannAkSiptasiddhayo ratnatrayArAdhakA bhinnagranthaya ityarthaH, bhavasiddhikazabdastu sAmAnyena bhavyatvArthaH // 1 // mUlam-je huMti abhavasiddhi, gaMThiasattA annNtsNsaarii| te saMkilihakammA,abhaviA uttarajjhAe / / vyAkhyA-'gaMThiasattatti' granthikasattvA abhinnagranthaya ityarthaH // 'abhaviatti' abhavyA ayogyA uttarAdhyAye uttarAdhyayanapaThane // 2 // tataH kiM kAryamityAha UTR-3
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 420 // TtriMzamadhyayanam. mUlam tamhA jiNapaNNatte, aNaMtagamapajavehiM sNjutte| ajjhAe jahajogaM, guruppasAyA ahijijaa||3|| ___ vyAkhyA-tasmAjinaprajJaptAnanantairgamairathamedaiH paryavaiH zabdaparyAyaiH saMyuktAn adhyAyAn uttarAdhyayanAni yathAyogaM yoga upadhAnAdhucitakriyA tadanatikrameNa guruprasAdAdadhIyeta paThenna tu pramAdaM kuryAdityarthaH / guruprasAdAbhidhAnaM ceha zrutAdhyayanArthinA guravo'vazyaM prasAdyA iti khyApanArthamiti gAthAtrayArthaH // 3 // mUlam-jassADhattA ee, kahavi samappaMti vigghrhiass|so lakhijai bhayo, putvarisI eva bhAsaMti 4 vyAkhyA spaSTA // 4 // iti sampUrNA zrIuttarAdhyayanasUtravRttiH // ||ath prazastiH // anantakalyANaniketanaM taM, namAmi zaGkezvarapArzvanAtham / yasya prabhAvAdvarasiddhisaudha-madhyAsta nirvighnamasau prayatnaH1 zriyA jayantIMdyutimaindavIMdrA-gmudAbhivande shrutdevtaaNtaam|prsaadmaasaady yadIyameSA,vRttirmayA mandadhiyApi tenera satkIrttilakSmIparivarddhamAna,zrIvarddhamAnaM jinraajmiidde|punaati lokaM surasArthazAlI, yadAgamo gAGga iva prvaahH||3|| tacchiSyamukhyasakalarddhipAtraM, zrIgautamo me shivtaatirstu|gnnii sudharmA ca satAM sudharmA-vahostu vIraprabhudattapaTTaH 4 jambUdvIpe suragirivi candrakulaM vibhAti tadvaMze / mero nandanavanamiva tasminnandati tapAgacchaH // 5 // UTR-3
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 421 // tatra manorama sumanorAjivirAjI rarAja munirAjaH / zrIAnandavimala gururamaratarurnandana ivoccaiH // 6 // zuddha kriyAM dadhau yaH sudhAtratatratatimiva marudRkSaH / kalpataroH saurabhamiva yasya yazo vyAnaze vizvam // 7 // tatpaTTagaganadinamaNirajaniSTa janeSTadAnadevamaNiH / zrIvijayadAnamunimaNiranaNuguNAdharitaraja nimaNiH // 8 // zrImAn jagadgururiti prathitastadIya- paTTe sa hIravijayAhnayasUrirAsIt / yo'STA'pi siddhilalanAH samamAliliGgaH, tatsparddhayeva digibhAMzca yadIyakIrtiH // 9 // zrImAnaka bbaranRpAmbudharodhigamya, zrIsUrinirjarapateriha yasya vAcam / jantu brajAnabhayadAna jalairanalpai - raprINayatpaTahavAdanagarjipUrvam // 10 // tatpaTTabhUSaNamaNirgaNilakSmIkAntaH, sUrirvabhau vijayasena iti pratItaH / yo'kanvarAdhipasame dvijapairyadIya- gobhirjitairgururapi dyutimAnamAni // 11 // vijayatilakaH sUriH paTTaM tadIyamadIdipa- dinakara iva vyomastomaM haraMstamasAM kSaNAt / prasRmaramahAH padmolAsAvaho jaDatApaho, vidalitamahAdoSaH klRptodayaH sudinazriyAm // 12 // 1 zrImAnakaccaranRpAmbudharopi yasya, zrIsUrinirjarapateradhigabhya vAcam | "gha" pustake // UTR-3
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 422 // zastiH dhiSaNadhiSaNAdezyA prekSA giraH zravasoH sudhA, adharitadharaM dhairya yasya kssmaanukRtkssmaa| jagati mahimA hemakSoNIdharadvayaso yazaH, zazijayakaraM nAbhUtkasyAdbhutAya muniprabhoH // 13 // tadIye paTTe sadguNagaNamaNizreNinidhayaH, kSamApIyUSAmbhonidhaya ucitAcAravidhayaH / khabhaktecchApUrtitridazataravo buddhiguravo, jayanti zrImanto vijayivijayAnandaguravaH // 14 // teSAM tapAgaNapayonidhizItabhAsAM, vizvatrayojanamanoramakIrttibhAsAm / vAgvaibhavAdharitasAdhusudhAsavAnAM, rAjye ciraM vijayini vrativAsavAnAm // 15 // itazcaziSyAH zrIvijayAdidAnasuguroH siddhAntavArAMnidhi-zrIkAntAH prtiirthiktrjrjHpujaikpaathodhraaH| pUrva zrIvimalAdiharSaguravaH zrIvAcakA jajJire, yevairAgyarati vitIrya viratiM cakre mmopkriyaa|| 16 // vineyAsteSAM ca prasRmarayazaH pUritadizaH, zrutaM dattvA mAgajaDajanamahAnugraha kRtH| mahopAdhyAyazrImunivimalapAdAH samabhavana, bhavodanvanmajajananivahabohitthasadRzAH // 17 // vairaGgikANAmupakArakANAM, vacakhinAM kIrttimatAM kavInAm / adhyApakAnAM sudhiyAM ca madhye, dadhuH sadA ye prathamatvameva // 18 // UTR-3
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 423 // teSAM ziSyANurimAM bhAvavijayavAcako'likhadRttim / khaparAvabodhavidhaye svalpadhiyAmapi sukhAvagamAm // 19 // nidhivasurasavasudhA [1689] mitavarSe zrIrohiNI mahApuryAm / so'syAH prathamAdarza svayameva prApayatsiddhim // 20 // guNagaNa suratarusuragirikalpaistasyAgrajaiH satIbhyazca / zrIvijayaharSa kRtibhirvidadhe sAhAyyamiha samyak // 21 // anusRtya pUrvavRttIrlikhitAyAmapi yadatra duSTaM syAt / tacchodhyaM mayi kRtvA kRpAM kRtIndraiH prakRtisaralaiH // 22 // zrIzaGkhezvarapArzvaprabhuprabhAvAt prabhUtazubhabhAvAt / AcandrArka naMndatu vRttirasau modayantI jJAn // 23 // zAntiM tuSTiM puSTiM zreyaH santAnasaukhyakamalAzca / vyAkhyAtRzrotRRNAM vRttirasau dizatu maGgalaikagRham // 24 // sasUtrAyAmiha loka-saMkhyA saMkhyAya nirmitA / zaMte dve paJcapaJcAze, sahasrANi ca SoDaza // 25 // " sUtragranthA [ 2000 ] vRttigranthA [ 14255 ] ubhayaM [ 16255 ]" 1 zrI rohiNIpuri mahaddha // iti "gha" pustake // 2 paJcapaJcAze zate dve, "gha" pustake | Printed by Ramchandra Yesu Shedge, at the Nirasyasagar Press, 23, Kolbhat Lane, Bombay. Published by Vallabhadas Tribhuvandas Gandhi, Secretary, Jina Atmananda Sabha, Bhavanagar UTR-3
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 424 // FES SA 609 VIVORCE "sUriM zrIvijayAnandaM, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // PRNET // iti savRttikaM zrIuttarAdhyayanasUtram // ANANTRIKAKIKIKKAKKAKKKAKE ICSITExakita "vallabha vijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham / / 1 // " UTR-3