Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ arham zrInagarSigaNiviracitadIpikAvRttivibhUSitaM paJcamagaNadhara zrIsudharmasvAmisandRbdhaM zrIsthAnAGgasUtram / prathamo vibhAgaH saMzodhana-sampAdanaprerakAH pa. pU. prAcIna zrutoddhAraka - vairAgyadezanAdakSa AcAryadevazrImadvijaya-hemacandrasUrIzvarAH prAcIna zrutara NAJJ ekonasA padmam saptatitama prakAzaka: zrIjinazAsana ArAdhanA TrasTa
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa zrInagarSigaNiviracitadIpikAvRttivibhUSitaM paJcamagaNadharazrIsudharmasvAmisandRbdhaM zrIsthAnAGgasUtram / prathamo vibhAgaH saMzodhana-sampAdanaprerakAH pa.pU.prAcInazrutoddhAraka-vairAgyadezanAdakSa-AcAryadeva zrImadvijaya-hemacandrasUrIzvarAH samatAsAgarapaMnyAsazrIpadmavijayapuNyasmRtI atasamuddhArapAya prAcInazruta prAlAyAm OM ekona prakAzaka: zrIjinazAsana ArAdhanA TrasTa mumbaI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vi.saM.2070 vIra saM.2540 prakAzakaH zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa bI.sI.jarIvAlA, du-6, badrikezvara sosAyaTI, marInaDrAIva I roDa, mumbaI-2 - aho sukRtam - zrI marcanTa sosAyaTI jaina saMgha preraNA :- pa.pU.paMnyAsazrIbhadrezvaravijayajI ma.sA. tathA pU.munizrIyogIratnavijayajI ma.sA. marcanTa sosAyaTI jaina saMghanI ArAdhaka zrAvikAo preraNA :- pU.A.zrIkalApUrNasUrIzvarAjJAnuvartinI sA.zrIdevayazAzrIjI ma.sA. jaina marcanTa sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda. ANS GHOGG my my zrutasahayAtrI :- munizrIharSapremavijayajI ma.sA. kI preraNA se caMcalabena padamazIbhAI jAgANI haste - mAyA maniSa jAgANI AratI atula jAgANI rAjeza padamazI jAgANI mApara (kaccha), hAla - khAra, mumbaI etadgranthasvAmitvaM zrIjenazvetAmbaramUrtipUjakasaGghasyaiva /
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ siAtamahodami pa.pU.AcAryazIpremamUsamarajImahArAjA nyAyavizArada pa.pU.randutyknadhAnusUcirajIbArAjA samatAsAgara pApavijayajANiva ... kRpAvarSA ... // siddhAntamahodadhi-saccAritracUDAmaNi-suvizAlagacchasarjaka-AcAryadevazrImadvijaya-premasUrIdharAH nyAyavizArada-vardhamAnataponidhi-gacchAdhipati-AcAryadevazrImadvijaya-bhuvanabhAnusUrIzvarAH samatAsAgara-saMyamasamarpaNAdiguNagaNArNava-pa.pUpaMnyAsapravarazrI-padmavijayagaNivarAH Wan ... AjJAprasAdaH ... // siddhAntadivAkara-gItArthagacchAdhipati-AcAryadevazrImadvijaya-jayaghoSasUrIzvarAH 5 .... preraNApIyUSam ... ' vairAgyadezanAdakSa-prAcInazrutoddhAraka-AcAryadevazrImadvijaya-hemacandrasUrIzvarAH vardhamAnataponidhi-AcAryadevazrImadvijaya-kalyANabodhisUrIzvarAH
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 se kiM ThANaM ? atizayijJAnavatAmabhAve durlabhadevadarzane'pi ca sampratakAle siddhAnto'yamadyApi hyastitvaM bibharti, yadadhyayanena madhyasthAnAM manISiNAM svayamevAvirbhavati bhgvdvcnshrddhaanm| na hi karAmalakavadvizvavizvAvalokanamantareNedRgekAdidazasaGkhyAparyantavastUnAM spaSTataraM varNanaM kartuM zakyate kenacidagdirziNeti prAjJAH svayameva pratItiM krissynti| aho'smAkaM saubhAgyaM yadIdRgvidhaM grantharatnamadyApyavApyata ityayaM ko'pi nirvdhyaanndhetuH| ___atigabhIrasyAsya granthasyArthaH sugamo bhavatviti puNyAbhilASeNa zAsanadevatAvijJaptyA ca caandrkuliinaacaaryvryshriiabhydevsuurivrairetdvRttirvircitaa| tAmevAlambya saMkSiptarucisattvAnugrahArthaM pUjanIyagaNipravarazrInagarSiNA dIpikAbhidhAnA vRttirgrthitaa| yA matpreraNayA matpraziSyasya praziSyeNa tapasvimunipravarazrIdharmapremavijayAbhidhAnena zramapurassaraM saMzodhitA sampAditA c| bhavatvetadadhyayanena tatparizramasya zatadhA sAphalyamityAkAGkSApurassaraM viramatyeSa - zrIprema-bhuvanabhAnu-padmavineyaH A. hemacandrasUriH
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma sAhitya vizArada siddhAMta mahodadhi pa.pU. AcArya bhagavaMta zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ che . modI sarakAra aE che mokSa mArganA sAcA sArathI sUripremanA AjJAMkita paTTAlaMkAra pa.pU. AcAryadeva zrImad vijaya suvAsUrIzvarajI mahArAjA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIyam aMdhayAre duruttAre ghore saMsAra sAgare / eso ceva mahAdIvo loyAloyAvaloyaNo // jinAgamo nAma mahAdvIpaH, yo vyasanazatasahasraparipUritasaMsArasAgara aashvaashetuH| eSa eva ca mahApradIpo'pi, yo mohAndhakAragahane bhavAraNye bhrAmyatAM tattadupadravasandohaviSayIbhavatAM jantUnAM rakSArthaM prkaashhetuH| aidaMyugIne'pi samaye bhagavadvacanavisarAtmakamAgamasamUhamavApya kRtArthaprAyAH khalu siddhaantaadhyetaarH| api caitad rUpeNa sAkSAd bhagavataiva kRto'trAvatAra ityuktau na ko'pi doSaH, yad hAribhadraM vacaH asmin hRdayasthe sati hRdayasthastattvato munIndra iti| hRdayasthite ca tasmin niyamAt sarvArthasaMsiddhiH - iti (ssoddshke)| ___na hyato'pi paraH ko'pi siddhiheturiti sImAtIta etatprakAzane'smAkaM sNhlaadH| puNyAvare'smin prastutagranthamUlakAra-paJcamagaNadhara-zrutakevali-sarvalabdhinidhAna-zrIsudharmasvAminAM mUlaTIkAkAra-cAndrakulInAcAryavaryazrIabhayadevasUrivarANAm, prastutaTIkAkAra-paramapUjanIyagaNipravarazrInagarSipAdAnAM, saMzodhaka-sakalavAcakaziromaNimahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNivarANAM, prastutaprakAzanasaMzodhaka-sampAdakAnAM ca pUjanIyamunipravarazrIdharmapremavajiyAnAM kRtajJatayA vidadhAmaH sNsmRtim| prastutasampAdane paramapUjanIyamunipravarazrImitrAnandavijayapAdaiH (pAzcAtyaparyAye sUrivaraiH) sampAditA dIpikAvRttiH, bahuzrutamunipravarazrIjambUvijayapAdaiH sampAditA zrImadabhayadevasUrIyavRttizcopayuktAH, atastattatpUjyAnAmapi bhAvasAraM saMsmRtiM viddhaamH| - zrIjinazAsanaArAdhanATrasTa
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMta2nI vAta... traNa svIkAra.. anaMta karUNAnA sAgara, ApaNA nikaTanA upakArI, caramatIrthAdhipati prabhu mahAvIre gaNadharone samastakRtanI anujJArUpa ane aciMtyazaktipAtasvarUpa tripadInuM dAna karyuM. te kRpA prApta thatA ja sarve gaNadharoe dvAdazAMgInI racanA karI. temAMthI paMcama gaNadhara zrIsudharmAsvAmIe racelI dvAdazAMgI hAla prApta thAya che. temAMnuM trIjuM aMgasUtra che - zrIsthAnAMgasUtra. dasa adhyayana ane ekavIsa uddezakomAM eka, be, traNa.... ema daza sudhInI saMkhyAnA mAdhyame prabhue prarUpelA aneka, abhUta, alaukika, azakanIya (sacoTa) padArthono saMgraha che. mULasUtragraMthanuM spaSTa temaja satya jJAna prApta karavAmAM TIkAo khUba sahAyaka temaja jarUrI bane che. zrIsthAnAMgasUtranI be TIkAo prasiddha che. (1) vi.saM.1120mAM racAyelI pU.A.zrIabhayadevasUrijInI (2) vi.saM.1657mAM racAyelI pU.nagarSigaNijInI. ApaNane prApta thayelo A seMkaDo varSo jUno jJAna vAraso naSTa na thAya ane hajI seMkaDo varSo sudhI AvanArI peDhIone prApta thAya, enI ciMtA pUjya gurUdeva AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjane satAvI rahI hatI. varSonA athAga prayatno bAda seMkaDo varSo sudhI Take evA kAgaLo prApta thatA zrutasamuddhAranuM kArya cAlu thayuM. TIkA sahita aneka Agamo ane bIjA paNa aneka graMtho AvA kAgaLa para chapAI gayA che. pU.A. zrIabhayadevasUrijInI TIkA chapAI gayA bAda pU.nagarSigaNijInI dIpikA TIkA paNa chapAvavAno gurUdevazrIne vicAra Avyo. mAtra 1 thI 4 adhyayananI eka saMpAdita prata prApta thaI. paramopakArI gurUdeva AcArya zrI hemacandrasUrIzvarajI ma.e saMpUrNa dIpikAnuM saMzodhana-saMpAdananuM kArya mane sopyuM ane teozrInI puNyakRpAthI zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTanA hastalikhita jJAnanidhinA saMgrahamAMthI lIMbaDI, pATaNa, amadAvAdanI kula 4 hastaprato prApta thaI. paNa prAcIna lIpI temaja saMzodhanakSetre huM sAva ajANa, ajJa hato. pUjya gurUdeva A.zrI kalyANabodhisUrIzvarajI ma.e saMpUrNa jJAna, preraNA ane hiMmata ApatA kArya hAthamAM lIdhuM. vacce ghaNI vAto sAMbhaLI utsAha maMda thaI gayo. jemake... koNa vAMcaze ? Agama vAMcanArA keTalA ? temAM paNa 1 AgamanI prasiddha mukhya TIkA ja badhA vAMce - dIpikA koNa vAMcaze ? AmAM samayano vyaya karavA karatA evuM jJAna meLavo ke lakho je AjanA kALane upayogI thAya vagere... pU.gurUdevazrIne vAta karI. "A to dhRtarakSAnuM kArya che. AnAthI jJAnAvaraNIya ane mohanIya karmonA kSayopazamo thaze. karmamukti - e ja ApaNuM lakSya ane lAbha che" AvA aneka suMdara samAdhAno prApta thatA pharI utsAha vadhyo. gurUdevonI preraNA ane kRpAthI ja A
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArya thayuM che. A jIvanamAM to emaNe karelA upakArono pratyupakAra karI zakAya ema nathI. A ja graMthamAM paNa vAta karI che - "kazayapratyuparAza bhAvano dharmavAryAH " jemanA mULavRttinA saMpAdanane kAraNe A saMpAdana kArya saraLa thayuM che evA aneka bhASAonA jANakAra vidvadharma pUjya munizrI jaMbUvijayajI ma.sA.ne ane prastuta dIpikAnA 1 thI 4 adhyananA pUrvasaMpAdaka pU.A.zrI mitrAnaMdasUrIzvarajI ma.ne kRtajJatApUrvaka vaMdana karuM chuM. pAThabhedonI noMdha ApavAnI pUrva paraMparAne badale A saMpAdanamAM je zuddhatama pATho mane lAgyA che ane jyAM zaMkA thaI tyAM prajJAnI pU.vidyAdAtA munizrIjinaprema vi.ma.nA mArgadarzana mujabanA pATho lIdhA che. atyaMta vyastatA vacce paNa mArI zaMkAonuM samAdhAna karI ApavAno emano upakAra visarI zakAya ema nathI. '[ ] A nizAnI aMtargata lIdhelA vAkyo, upayogI lAgatA pU.A.zrIabhayadevasUrijI ma.nI TIkAmAMthI lIdhA che. A graMthamAM kahyuM che - "tiSpha tupUDiyAra maDato, te nahIM maHpaDo, maTTi ghampAyariyasa [24]' ghare avatarelA bALakane sAmagrI, zIkSaNa ane saMpattino vAraso to ghaNA mAtA-pitA Ape che paNa susaMskArono vAraso ApI saMyama jIvananA lokottara pada prAptinA pAyArUpa banelA pU.gurUdeva munizrIharSaprema vi.ma.(bApujI ma.), sA.zrIharSazIlAzrIjI ma.(bA ma.) tathA sA.zrIcandrazIlAzrIjI ma.(bena ma.)nA upakAro A kSaNe smRti paTa para lAvI kRtajJatA saha dhanyatA anubhavuM chuM. dikSAnI preraNAnA Adya zrotarUpa pU.dAdAgurUdeva munizrI bhaktivardhana vi.ma., sA.zrI haMsAvalIzrIjI ma., sA.zrIjayazIlAzrIjI ma. Adi aneka sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonA upakAro kadI bhUlAze nahIM. bhImabhavodadhitAraka gurUdevazrI, mAtA-pitA pachI trIjA upakArI "maTTisa'no artha TIkAkAre karyo che ma7 , poSa.. to mArA A saMyamajIvananA poSaka evA tamAma sahavartIo temaja kalyANamitro A prasaMge bhUlAya tema nathI. zrI pArzva komyuTarsanA vimalabhAI ane sTAphanI zrutabhakti paNa dhanyavAdane pAtra che. chavsthatA ne kAraNe thayelI bhUlone sudhArI vijJa vAcakavarga A graMthanA vAMcana manana, nididhyAsana dvArA karmamukti ane paraMparAe bhavamuktine zIdhra prApta kare e ja abhilASA saha. - gurUkRpAkAMkSI muni dharmaprema vijaya (harSazIzu)
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSThAGkAH 1-30 38 39 1-15 15-16 17-18 19 19-28 29-30 sthAnAGgasUtrasya viSayAnukramaH sUtrAkAH viSayaH 1-48 prathamamadhyayanam 'ekasthAnam' 1-37 bhagavadAkhyAtAnAm AtmAdInAM siddhayantAnAM padArthAnAM kIrtanam zabda-rUpa-saMsthAna-gandha-rasa-sparzAnAM saprabhedAnAM varNanam aSTAdazAnAM pApasthAnAnAM tattyAgasya ca varNanam kAlabhedAH 41-43 saMsArijIvAnAM siddhAnAM pudgalAnAM vargaNAH jambUdvIpapramANam bhagavato mahAvIrasya ekAkino nirvANagamanam anuttaraupapAtikadevAnAmuccatvam ekatArakANi nakSatrANi ekapradezAvagADhAdipudgalavarNanam 49-126 dvitIyamadhyayanaM 'dvisthAnam' (catvAra uddezakAH) 49-66 prathama uddezakaH dvipratyavatArAH padArthAH 50 vividharUpeNa dvividhAnAM kriyANAM varNanama 51-52 garhAyAH pratyAkhyAnasya ca dvaividhyam / saMsArakAntArollaGghanAya dvividha upAyaH 54-55 dharmazravaNAlAbhata Arabhya kevalajJAnaprAptiM yAvaddhetavaH 56-58 samAbhedA unmAdabhedA daNDabhedAzca darzanasya vividharUpeNa dvaividhyam 60 vistareNa jJAnasya dvaividhyam 61-62 dharmasya saMyamasya ca vistareNa dvaividhyam 63-65 pRthvIkAyikAdInAM jIvAnAM dravyANAM kAlasya AkAzasya zarIrANAM ca dvaividhyam pravrAjanAdimaGgalakAryopayogidizo dvaividhyam 67-72 dvitIya uddezakaH 67-69 vedanAvedanasya gatyAgatyorjIvAnAM ca dvaividhyama 49 31-122 31-59 31-32 32-39 39-41 41-43 44-45 45-46 47-50 50-53 53-57 57-59 59-67 59-65
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaH sUtrAGkAH viSayaH pRSThAGkAH 70-71 dvidhA lokadarzanaM zabdazravaNamavabhAsanAdi ca 65-67 marudAdidevAnAM dvaividhyam 67 73-105 tRtIya uddezakaH 68-99 73-75 zabda-zabdotpAda-pudgalasaMghAtAdidvaividhyam 68-71 76-78 AcAra-pratimA-sAmAyikAnAmanekadhA dvaividhyam 71-73 79 dvayordvayorupapAtodvartanA-cyavana-garbhavyutkrAntyAdi 73-76 80-95 jambUdvIpe vidyamAnA varSa-varSadharAdayo nakSatra-grahaparyantAH aneke dvividhAH padArthAH 76-93 96-98 jambUdvIpavedikA-lavaNasamudra-lavaNasamudravedikApramANam 99-100 dhAtakIkhaNDe vidyamAnA dvividhAH padArthAH 101-102 dhaatkiikhnndd-kaaloddhivedikaaprmaannm| 93-97 103 puSkaravaradvIpArdhe vidyamAnA dvividhAH padArthAH 104 puSkaravarAdidvIpa-samudravedikApramANam 105 indrANAM dvividhatvaM vimAnAnAM varNadvayaM devAnAM ratnidvayoccatvaM ca 97-99 106-126 caturtha uddezakaH 100-122 106-108 samayAdInAM jIvAjIvatvaM bandhAderAtmanirgamasya ca dvaividhyama 100-107 109 dharmazravaNAdau hetudvayam 107-108 110-112 addhaupamikasya kAlasya krodhAderjIvAnAM ca dvaividhyam 108-112 113-117 prazastAprazastamaraNAderlokasya bodheH karmaNo mUrchAyAzca dvaividhyam 112-117 118-120 ArAdhanAyAstIrthakRtAM varNasya satyapravAdavastunazca dvividhatvam 117-118 121-122 dvitArANi nakSatrANi, manuSyakSetrAntargatau samudrau ca / 123-124 narakaM gatau cakravartinau, devAnAM sthitiH kalpastriyo lezyAH paricAraNA ca 119-121 125-126 pApakarmacayAdau kAraNadvayam, skandhAnAM cAnekadhA dvaividhyam 121-122 127-234 tRtIyamadhyayanaM 'tristhAnam' (catvAra uddezakAH) 123-238 127-160 prathama uddezakaH 123-158 127-131 indra-vikurvaNA-jIva-paricAraNA-maithunatraividhyam 123-128 yoga-prayoga-karaNatraividhyam 128-129 alpAyuSTava-dIrghAyuSTava-zubhAzubhadIrghAyuSTavakAraNatraividhyam 130-135
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaH viSayaH sUtrAGkAH 134-137 guptyagupti- daNDa garhA - pratyAkhyAna - vRkSa- puruSatraividhyam 138-139 matsya-pakSyAdi - strI-puruSa-napuMsaka - tirazcAM traividhyam 140-141 lezyAnAM tArArUpacalana - vidyutkArakAraNAnAM traividhyam lokAndhakAra-lokoddyotAdau devendrAdInAM lokAgamanAdau ca 142 10 trINi kAraNAni 143 trayANAM mAtApitR-bhartR-dharmAcAryANAM duSpratIkaratvam 144-145 saMsArakAntArollaGghanAya trINi sthAnAni, trividhaH kAlaH 146-149 pudgalacalanakAraNAni, upadhi- parigraha - praNidhAna - yoni-tRNavanaspatitraividhyam 150-153 tIrthatrayam, kAlasambaddhAniparimitAH padArthAH, tejo-vAyUnAM sthiti: 154-157 zAlyAdidhAnyAnAM yonisthitiH, triparimitA vividhAH padArthAH trayaH saptamanarakagAminaH, trayaH sarvArthasiddhotpattAraH trivarNAni vimAnAni, trihastocchritAni zarIrANi kAlena adhyetavyAstisraH prajJaptayaH 158 159 160 161 - 175 dvitIya uddezaka: 161-163 lokAdayo vividhAstrayaH padArthAH 164-166 bodhi- pravrajyA - nirgranthAnAM traividhyam 167 tistraH zaikSabhUmayaH sthavirabhUmayazca 168 - 169 trayaH puruSajAtAH, prazastAprazastAni trINi sthAnAni 170-173 jIva-lokasthiti - digAdi - trasa - sthAvarA - 'cchedyAdInAM traividhyam 174 - 175 bhagavato mahAvIrasya gautamAdizramaNAnAmantrya kathanam 176 - 195 tRtIya uddezaka : 176-177 AlocanAdeH karaNAkaraNayorhetavaH, trayaH puruSajAtAH 178-179 vastra- pAtratraividhyam, trINi vastradhAraNakAraNAni 180-181 AtmarakSa-grAhyavikaTadatti-visambhogikakAraNA-'nujJAdi-vacana pRSThAGkAH 135-138 138-140 140-142 142-144 144-148 148-149 149 - 152 152 - 154 154-156 157 157 - 158 158 158-176 158-161 161-163 163-164 165-167 168-171 172-175 176-205 176-177 177-178 manastraividhyam 178-182 182-183 alpavRSTeH, mahAvRSTeH, adhunotpannadevasya ihAgamanA - 'nAgamanayozca kAraNAni 182-187 184-185 devasya spRhA - santApayozcyavanajJAnodvegayozca trINi kAraNAni trisaMsthita-tripratiSThita-trividhavimAnavarNanam 187-189 186 189-190 187=188 jIva- durgati-sugati - pratigrAhyapAnakAdi - avamaudarya-hitAhitasthAnazalya-tejolezyA - datti - ekarAtrikIpratimAhitAhitasthAnatraividhyam 190-195
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaH sUtrAGkAH viSayaH pRSThAGkAH 189-191 karmabhUmi-darzana-ruci-prayoga-vyavasAyA-'rthayonitraividhyam 195-198 192-193 pudgalatraividhyam, tripratiSThitA narakAH, mithyAtvasya tadbhedAnAM ca traividhyam 198-201 194 dharmasya upakramAdeH kathAyA vinizcayasya ca traividhyam 201-204 195 zramaNopAsanAyAH phalaparamparA 205-206 196-234 caturtha uddezakaH 206-238 196-198 upAzraya-saMstAraka-kAlAdi-vacanAdi-ArAdhanAditraividhyam 205-210 199 jambUdvIpAdau vidyamAnaM trisaMkhyAkaM karmabhUmyAdi 210-211 200-201 pRthvI-taddezacalanakAraNAni kilbiSikAnAM devAnAM sthityAdi 211-213 202-203 deva-devInAM sthitiH, prAyazcittAditraividhyam 214-216 204 trayo'pravrAjyA avAcanIyA vAcanIyA duHsaMjJApyAH susaMjJApyAzca 216-218 205-207 trayo maNDalikAH parvatAH, trayo mahAtimahAlayAH, kalpasthiteH zarIrANAM ca traividhyam 218-222 208-209 gurupratyanIkAdayastrividhAH pratyanIkAH, trayaH pitraGgA mAtraGgAzca 222-224 210 zramaNasya zramaNopAsakasya ca trINi mahAnirjarAkAraNAni 224-225 211-216 pudgalapratighAta-cakSuH-abhigama-Rddhi-gaurava-karaNAnAM traividhyam 225-228 217-219 dharmasya, vyApattyAdeH, antasya ca traividhyam 228-230 220-221 jina-kevalyarhatAM lezyAnAM ca traividhyam 230-231 222-223 maraNatraividhyam, anagArasya hitAhitAni sthAnAni 231-234 224-227 pRthvyA valayAni, trisamayiko vigrahaH, karmatrayakSayaH, tritArANi nakSatrANi 234-235 228-231 tIrthakarasambaddhAH trayaH padArthAH 236-237 232-233 trayo graiveyakavimAnaprastaTAH, pApakarmacayAdestrINi kAraNAni 237-238 234 tripradezikAdayaH skandhAH 238 235-388 caturthamadhyayanaM 'catuHsthAnakam' (catvAra uddezakAH) 239-414 235-277 prathama uddezakaH / 239-281 235-236 catamro'ntakriyAH, catvAro vRkSA vRkSatulyAH puruSAzca 239-245 237-239 catasro bhASAH, catvAri vastrANi tattulyAH puruSAzca 245-247 240-243 caturvidhAH putrAH, vividharUpeNa caturvidhAH puruSAH 247-249 244-245 caturvidhAstRNavanaspatikAyikAH, nArakasya ihAnAgamanakAraNAni 250-251 246-247 nirgranthInAM caturvidhAH saMghATyaH, dhyAnacatuSTayam 251-260
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaH viSayaH sUtrAGkAH 248-250 devasthiti-saMvAsau, kaSAyAdicatuSTayam, karmacayAdikAraNAni 251 - 253 caturvidhAH pratimAH, astikAyAH, phala-phalatulyapuruSacatuSTayam 254-255 satyAsatyayozcAturvidhyam, praNidhAnacatuSTayam 256 vividharUpeNa catvAraH puruSajAtAH 257-265 lokapAlAdayazcaturvidhA devAH, caturvidhAH pramANAdayaH 266 - 268 caturyAmo dharmaH, durgati- sugatyAdicatuSTayam 269-272 hAsyotpatteH kAraNAni, antara-bhRtaka-puruSacatuSTayam 273-276 camarAdilokapAlAnAmagramahiSyaH, vikRtayaH, kUTAgArAdi 277 catasro'GgabAhyAH prajJaptayaH 12 278-310 dvitIya uddezakaH 278-281 catvAraH pratisaMlInAH, vividharUpeNa catvAraH puruSajAtAH catasro vikathAH kathAzca 282 283 - 284 caturvidhAH puruSAH, idAnImatizAyijJAnadarzanAnutpattikAraNAni 285-286 asvAdhyAya-svAdhyAyasamayAH, lokasthiticAturvidhyam 287-289 puruSa garhA- puruSa - strI - ! -puruSacatuSTayam 290 - 291 nirgranthasya nirgranthayA AlApe nirdoSatvam, tamaskAyanAmAni 292-297 puruSacatuSTayam, mAyA - mAna-lobhAdicAturvidhyam 298-307 mAnuSottara- jambUdvIpAdisambaddhAzcaturvidhAH padArthAH 308-309 caturvidhaM satyam, AjIvikAnAM caturvidhaM tapaH saMyama-tyAgA-'kiJcanatAnAM cAturvidhyam 310 311- 388 tRtIya uddezakaH 311-315 krodhazcaturvidhaH, puruSacatuSTayam, AzvAsacatuSTayam 316-319 catvAraH puruSAH, yugmAH zUrAH puruSAH, lezyAH, puruSAH 320 - 321 caturvidhA AcAryAH, antevAsinaH, nirgranthAH, nirgranthyaH zramaNopAsakAH, zramaNopAsikAzca 322 323 caturvidhAH zramaNopAsakAH, teSAM sthitiH adhunotpannadevasya ihAnAgamanAgamanakAraNa pRSThAGkAH 260-263 263-265 265-266 266-267 267-273 273-275 275-277 277-281 281 281-325 281-287 287-292 292-294 294-295 295-299 299-300 301-309 310-324 324 324-325 326-369 326-331 331-339 339-340 341 342-344
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 pRSThAGkAH 345 346-349 349-356 356-357 357-358 359-369 370-414 370-374 374-378 viSayAnukramaH sUtrAGkAH viSayaH 324 lokAndhakAra-lokodyota-devendrAdyAgamanakAraNAni 325-326 catamro duHkhazayyAH sukhazayyAzca, avAcanIyA vAcanIyAzca 327-331 puruSajAtAH, samAnaprAyAH, dvizarIrAH, puruSAH, pratimAH 332-333 jIvaspRSTAni karmonmizrANi zarIrANi, astikAyAH, bAdarakAyAH 334 tulyapradezAH, durdazaiM zarIram, indriyArthAH lokabahiragamanahetavaH 335-338 jJAtA-''haraNAdicAturvidhyam, andhakArasyodyotasya ca hetavaH 339-388 caturtha uddezakaH 339-342 prasarpakAH, AhAraH, AzIviSAH, vyAdhayaH, cikitsAH, cikitsakAH 343-345 puruSajAtAH, vAdisamavasaraNAni, puruSajAtAH 346-352 meghAH, AcAryAH, bhikSAkAH, puruSajAtAH, catuSpadAH, pakSiNaH, kSudraprANAH,bhikSAkAH, puruSajAtAH 353-354 saMvAsAH, apadhvaMsAH, tatkAraNAni 355-362 caturvidhAH pravrajyAH, saMjJAH, kAmAH, puruSajAtAH, upasargAH, karmANi / 363-366 caturvidhaH saGgaH, buddhiH, matiH, jIvAH, puruSajAtAH 367-370 caturgatyAgatikAH caturvidhaH saMyamaH, asaMyamaH, kriyAH, satAM guNAnAM nAza-dIpanahetavaH 371-373 zarIrotpattikAraNAni, dharmadvArANi, nArakAdigatikAraNAni 374-375 vAdya-nATya-geya-mAlyA-'laGkArA-'bhinayAH, vimAnAni, zarIrANi 376-380 udakagarbhAH, manuSIgarbhAH, utpAdapUrvavastUni, kAvyAni, samudghAtAH / 381-385 caturdazapUrvisampad, vAdisampad, kalpasaMsthAnAni, samudrAH, AvartAH / 386-388 catustArANi nakSatrANi, karmacayAdikAraNAni, catuSpradezikaskandhAdayaH 386-386 386-389 389-399 399-403 403-405 405-406 406-408 408-410 410-412 412-414
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ MICHI 2.8r.orgetnment hai 04HIYAR MAKEnt- negga olafin ang 43" "ma eslin magniong nen hiz Indigginah tAre yokona" .ja y atne-mre M24 pAna-xgramin 3 8241 YAHARIS salAmo 54 Stristatne." - Zuan zit er sfait frais Prichinelts, 2140 rndegriSM-9-22nAzate 50g Amantra adharIkRta cintAmaNi kalpalatA kaamdhenumaahaatmyaaH| vijayantI gurupAdAH vimalIkRta shissymtivibhvaaH|| ciMtAmaNI, kalpavRkSa ane kAmadhenunA prabhAvane jene gauNa karyA che, te gurunA caraNakamala vijya pAme che ane ziSyanA matavaibhavane nirmaLa karI rahRAA che. ___- pU. bhaGthagiri bha. ita rAyappasezi vRtti.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ // aham // zrInagarSigaNiviracitadIpikAvRttisametaM paJcamagaNadharadevazrIsudharmasvAmisandRbdhaM zrIsthAnAGgasUtram / prathamamadhyayanam ekasthAnakam / OM namaH zrIsarvajJAya / praNatasurAsuranAthaM sunAthamabhinamya vIrajinanAtham / smRtvA zrIzrutadevIM zrI gurupAdAnnamaskRtya // 1 // ati vistaravRttyarthAdatigambhIrabhAsurAt / sukhAvabodhamuddhRtya zabdArthaM ca manoharam // 2 // zrImatsthAnAGgasUtrasya kurve'haM dIpikAM varAma / svavAcanakRte santaH prasIdantu sadA mama // 3 // iha hi zrImanmahAvIravarddhamAnasvAmina ikSvAkukulanandanasya prasiddhasiddhArtharAjasUnormahArAjasyeva paramapuruSakArAkrAntavikrAntarAgAdizatrorAjJAkaraNadakSakSamApatizatasatatasevitapAdapadmasya sakalapadArthasArthasAkSAtkaraNadakSakevalajJAnadarzanarUpapradhAnapraNidhyavabuddhasarvaviSayagrAmasvabhAvasya sakalatribhuvanAtizAyipravarasAmrAjyasya nikhilanItipravartakasya paramagambhIrAnmahArthAnupadezAn nipuNabuddhyAdiguNagaNamANikyarohaNadharaNIkalpena bhANDAgAraniyukteneva gaNadhareNa pUrvakAle caturvarNazrIzramaNasaGghabhaTTArakasya tatsantAnasyevopakArAya nirUpitasya vividhArtharatnasArasya devatAdhiSThitasya vidyA-kriyAbalavatA'pi pUrvapuruSeNa kenApi kuto'pi kAraNAdanunmudritasyA'ta eva ca keSAJcidanarthabhIrUNAM manorathagocarAtikrAntasya mahAnidhAnasyeva sthAnAGgasya tathAvidhavidyAbalavikalairapi kevaladhAryapradhAnaiH svaparopakArAyAyathArthaviniyojanAbhilASibhirata evAvigaNitasvayogyatairnipuNapUrvapuruSaprayogAnuzritya kiJcit svamatyotprekSya tathAvidhavartamAnajanatamApRcchya ca tadupAyAn dyUtAdimahAvyasanopahatairivAsmAbhirunmudraNamivAnuyogaH prArabhyate iti zAstraprastAvanAdi vistaraH sarvo'pi vRtito jnyeyH| sAmprataM sUtraM taccedaM - [sU0 1] OM namaH siddhaM suyaM me AusaM ! teNaM bhagavatA evamakkhAyaM /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ [TI0] 'surya'tti iha kila sudharmasvAmI paJcamo gaNadharadevo jambUnAmAnaM svaziSyaM prati pratipAdayAJcakAra- zrutam AkarNitaM me mayA, AusaM ti AyuH jIvitam, tat saMyamapradhAnatayA prazastaM prabhUtaM vA vidyate yasyAsAvAyuSmAMstasyAmantraNaM he AyuSman ! ziSya ! teNaM ti yaH sannihita-vyavahita-sUkSma-bAdara-bAhyA-''dhyAtmikasakalapadArtheSvavyAhatavacanatayA''ptatvena jagati pratItaH athavA pUrvabhavopAttatIrthakaranAmakarmAdilakSaNaparamapuNyaprAgbhAro vilInAnAdikAlAlInamithyAdarzanAdivAsanaH parihatamahArAjyo divyAdhupasargavargasaMsargAvicalitazubhadhyAnamArgo bhAskara iva ghanaghAtikarmaghanAghanapaTalavighaTanollasitavimalakevalabhAnumaNDalo vibudhapatiSaTpadapaTalajuSTapadapadmo madhyamAbhidhAnapurIprathamapravarttitapravacano jino mahAvIrastena bhagavatA aSTamahAprAtihAryarUpasamagraizvaryAdiyuktena evamityamunA vakSyamANenaikatvAdinA prakAreNa AkhyAtamiti, A maryAdayA jIvA'jIvalakSaNAsaGkIrNatArUpayA abhividhinA vA samastavastuvistArakhyApanalakSaNena khyAtaM kathitam AkhyAtamAtmAdivastujAtamiti gamyate, atra ca zrutamityane nAvadhAraNAbhidhAyinA svayamavadhAritamevAnyasmai pratipAdanIyamityAha, anyathA'bhidhAne pratyutApAyasambhavAt, uktaM cakiM etto pAvayaraM ? sammaM aNahigayadhammasambhAvo / annaM kudesaNAe kaTThayarAgammi pADei // [ ] tti / mayetyanenopakramadvArAbhihitabhAvapramANadvAragatAtmA-'nantara-paramparabhedabhinnAgamenAyaM vakSyamANo grantho'rthato'nantarAgamaH sUtratastvAtmAgama ityAha, AyuSmannityanena tu komalavacobhiH ziSyamanaH prahlAdayatA''cAryeNopadezo deya ityAha, uktaM ca dhammamaiehiM aisuMdarehiM kAraNaguNovaNIehiM / palhAyaMto ya maNaM sIsaM coei Ayario // [upadezamAlA 104] tti / AyuSmattvAbhidhAnaM cAtyantamAhlAdakam, prANinAmAyuSo'tyantAbhISTatvAd, yata ucyatesavve pANA piyAuyA appiyavahA suhAsAyA dukkhapaDikUlA savve jIviukAmA savvesiM jIviyaM piyaM [AcArAGga0 sU078 ] ti, tathAtRNAyApi na manyante putra-dArA-'rthasampadaH / jIvitArthe narAstena teSAmAyuratipriyam // [ ] iti /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamamadhyayanam ekasthAnakam / athavA AyuSmannityanena grahaNa-dhAraNAdiguNavate ziSyAya zAstrArtho deya iti jJApanArthaM sakalaguNAdhArabhUtatvenA'zeSaguNopalakSaNena cirAyurlakSaNaguNena ziSyAmantraNamakAri, yata uktam vuDhe vi doNamehe na kaNhabhUmAu loTTae udayaM / gahaNa-dharaNAsamatthe iya deyamacchittikArimmi // [vizeSAva0 1458] viparyaye tu doSa iti, Aha ca Ayarie suttammi ya parivAo suttaatthapalimaMtho / annesiM pi ya hANI puTThA vi na duddhadA vaMjhA // [vizeSAva0 1457] iti / tathA tenetyanena tvAptatvAdiguNaprasiddhatA'bhidhAyakena prastutAdhyayanaprAmANyamAha, vaktRguNApekSatvAdvacanaprAmANyasyeti / bhagavatetyanena tu prastutAdhyayanasyopAdeyatAmAha, atizayavAn kilopAdeyaH, tadvacanamapi tatheti ityAdi [vRttau iti] / [sU0 2] ege AyA / [TI0] yadAkhyAtaM bhagavatA tadadhunocyate / tatra sakalapadArthAnAM samyagmithyAjJAnazraddhAnA'nuSThAnairviSayIkaraNenopayoganayanAdAtmanaH sarvapadArthaprAdhAnyamatastadvicAraM tAvadAdAvAha- ege aayaa| eko na vyAdirUpa AtmA jIvaH, kathaJciditi gamyate, tatra atati satatamavagacchati, ata sAtatyagamane [pA0 dhA0 38] iti vacanAd 'ata'dhAtorgatyarthatvAd gatyarthAnAM ca jJAnArthatvAdanavarataM jAnAtIti nipAtanAdAtmA jIvaH, upayogalakSaNatvAdasya siddha-saMsAryavasthAdvaye'pyupayogabhAvena satatAvabodhabhAvAt, satatAvabodhAbhAve cAjIvatvaprasaGgAt, ajIvasya ca sataH punarjIvatvAbhAvAt, bhAve cAkAzAdInAmapi tathAtvaprasaGgAt, evaM ca jIvAnAditvAbhyupagamAbhAvaprasaGga iti| __ athavA atati satataM gacchati svakIyAn jnyaanaadipryaayaanityaatmaa| nanvevamAkAzAdInAmapyAtmazabdavyapadezaprasaGgaH, teSAmapi svaparyAyeSu satatagamanAd, anyathA apariNAmitvenAvastutvaprasaGgAditi, naivam, vyutpattimAtranimittatvAdasya, upayogasyaiva ca pravRttinimittatvAd jIva eva AtmA, nAkAzAdiriti / / tadevamupayogarUpaikalakSaNatvAt sarve evAtmAna ekarUpAH, evaM caikalakSaNatvAdeka Atmeti / ] athavA janma-maraNa-sukha-duHkhAdisaMvedaneSva-sahAyatvAdeka Atmeti
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanIyamiti / iha ca sarvasUtreSu kathaJcidityanusmaraNIyam, kathaJcidvAdasyAvirodhena sarvavastuvyavasthAnibandhanatvAt, uktaM ca syAdvAdAya namastasmai yaM vinA sakalAH kriyAH / lokadvitayabhAvinyo naiva sAGgatyamiyati // [ ] tathAnayAstava syAtpadasattvalAJchitA rasopaviddhA iva lohadhAtavaH / bhavantyabhipretaphalA yatastato bhavantamAryAH praNatA hitaissinnH|| [bRhatsvayambhUstotre ] iti| [sU0 3] ege daMDe / [sU0 4] egA kiriyA / [TI0] Atmana ekatvamuktanyAyato'bhyupagacchadbhirapi kaizcinniSkriyatvaM tasyAbhyupagatamatastannirAkaraNAya tasya kriyAvattvamabhidhitsuH kriyAyAH karaNabhUtaM daNDasvarUpaM prathama tAvadabhidhAtumAha-ege daMDe, eko'vivakSitavizeSatvAt daNDyate jJAnAdyaizvaryApahArato'sArIkriyate AtmA'neneti daNDaH, sa ca dravyato bhAvatazca, dravyato yaSTirbhAvato duSprayuktaM manaHprabhRti / tena cAtmA kriyAM karotIti tAmAha- egA kiriyA, ekA avivakSitavizeSatayA karaNamAtravivakSaNAt karaNaM kriyA kAyikyAdiketi / athavA ege daMDe egA kiriya tti sUtradvayenAtmano'kriyatvanirAsena sakriyatvamAha, yato daNDakriyAzabdAbhyAM trayodazakriyAsthAnAni pratipAditAni, tatrArthadaNDA-'narthadaNDahiMsAdaNDA-'kasmAddaNDa-dRSTiviparyAsadaNDarUpaH paJcavidho daNDaH paraprANApaharaNalakSaNo daNDazabdena gRhItaH, tasya caikatvaM vadhasAmAnyAditi, kriyAzabdena tu mRSApratyayA 1, adattAdAnapratyayA 2, AdhyAtmikI 3, mAnapratyayA 4, mitradveSapratyayA 5, mAyApratyayA 6, lobhapratyayA 7, aiApathikI 8, aSTavidhA kriyoktA, tadekatvaM ca krnnmaatrsaamaanyaaditi| daNDa-kriyayozca svarUpavizeSamupariSTAt svasthAna eva vakSyAma iti / [sU0 5] ege loe / ege aloe / [TI0] uktarUpasyAtmana AdhArasvarUpanirUpaNAyAha- ege loe tti, eko'vivakSitAsaGkhyapradezAdhastiryagAdidigbhedatayA lokyate dRzyate kevalAlokeneti lokaH dharmAstikAyAdidravyAdhArabhUta aakaashvishessH|
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamamadhyayanam ekasthAnakam / lokavyavasthA hyaloke tadvipakSabhUte sati bhavatIti tamAha- ege aloe, eko'nantapradezAtmakatve'pyavivakSitabhedatvAdaloko lokavyudAsAt, na tvalokanIyatayA, kevalAlokena tasyApyAlokyamAnatvAditi / / [sU0 6] ege dhamme / ege adhamme / / [TI0] lokAlokayozca vibhAgakAraNaM dharmAstikAyo'tastatsvarUpamAha- ege dhamme, ekaH pradezArthatayA'saGkhyAtapradezAtmakatve'pi dravyArthatayA tasyaikatvAt, jIva-pudgalAnAM svAbhAvike kriyAvattve sati gatipariNatAnAM tatsvabhAvadhAraNAd dharmaH, sa cAstInAM pradezAnAM saGghAtAtmakatvAt kAyo'stikAya iti / ___dharmasyApi vipakSasvarUpamAha - ege adhamme, eko dravyata eva, na dharmo'dharmaH adharmAstikAya ityarthaH, dharmo hi jIva-pudgalAnAM gatyupaSTambhakArI, ayaM tu tadviparItatvAt sthityupaSTambhakArIti / nanu dharmAstikAyA-'dharmAstikAyayoH kathamastitvAvagamaH ?, pramANAditi brUmaH, taccedam iha gatiH sthitizca sakalalokaprasiddha kAryam, kAryaM ca pariNAmyapekSAkAraNAyattAtmalAbhaM varttate, ghaTAdikAryeSu tathAdarzanAt, ityAdi vRtau iti| [sU0 7] ege baMdhe / ege mokkhe / [TI0] AtmA ca lokavRttirdhA-'dharmAstikAyopagRhItaH sadaNDaH sakriyazca karmaNA badhyata iti bandhanirUpaNAyAha- ege baMdhe, bandhanaM bandhaH, sakaSAyatvAt jIvaH karmaNo yogyAn pudgalAn Adatte yat sa bandha iti bhAvaH, sa ca prakRti-sthiti-pradezA'nubhAvabhedAt caturvidho'pi bandhasAmAnyAdekaH, muktasya sataH punarbandhAbhAvAdvA eko bandha iti / athavA dravyato bandho nigaDAdibhirbhAvataH karmaNA, tayozca bandhanasAmAnyAdeko bandha iti / ___ anAdibandhasadbhAve'pi bhavyAtmanaH kasyacinmokSo bhavatIti mokSasvarUpamAha- ege mokkhe, mocanaM karmapAzaviyojanamAtmano mokSaH, Aha ca- kRtsnakarmakSayAnmokSaH [tattvArtha0 10 // 3], sa caiko jJAnAvaraNAdikarmApekSayA'STavidho'pi mocanasAmAnyAt muktasya vA punarmokSAbhAvAt ISatprAgbhArAkhyakSetralakSaNo vA dravyArthatayaikaH / athavA dravyato mokSo nigaDAdito bhAvataH karmatastayozca mocanasAmAnyAdeko mokSa iti /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 8] ege puNNe / ege pAve / [TI0] mokSazca puNya-pApakSayAdbhavatIti puNya-pApayoH svarUpaM vAcyam, tatrApi mokSasya puNyasya ca zubhasvarUpasAdhAt puNyaM tAvadAha- ege puNNe, puNa zubhe [pA0 dhA0 1420] iti vacanAt puNati zubhIkaroti punAti vA pavitrIkarotyAtmAnamiti puNyaM zubhakarma sadvedyAdi dvicatvAriMzadvidham, yathoktam sAyaM 1 uccAgoyaM 2 naratiridevAu 5 nAma eyAu / maNuyadurga 7 devadugaM 9 paMceMdiyajAti 10 taNupaNagaM 15 // aMgovaMgatiyaM pi ya 18 saMghayaNaM vajjarisahanArAyaM 19 / paDhama ciya saMThANaM 20 vannAicaukka supasatthaM 24 // agurulahu 25 parAghAyaM 26 ussAsaM 27 AyavaM ca 28 ujjoyaM 29 / supasatthA vihAyagaI 30 tasAidasagaM ca 40 NimmANaM 41 // titthayareNaM sahiyA bAyAlA puNNapagaIo // [ ] tti / evaM dvicatvAriMzadvidhamapi athavA puNyAnubandhi-pApAnubandhibhedena dvividhamapi athavA pratiprANi vicitratvAdanantabhedamapi puNyasAmAnyAdekamiti / puNyapratipakSabhUtaM pApamiti tatsvarUpamAha- ege pAve, pAMsayati guNDayatyAtmAnaM pAyati cAtmana AnandarasaM zoSayati kSapayatIti pApam, tacca jJAnAvaraNAdi vyazItibhedam, yathA''hanANaMtarAyadasagaM 10 daMsaNa Nava 19 mohaNIya chavvIsaM 45 / assAyaM 46 nirayAuM 47 nIyAgoeNa aDayAlA 48 // nirayadurga 2 tiriyadurga 4 jAicaukkaM ca 8 paMca saMghayaNA 13 / saMThANA vi ya paMca u 18 vannAicaukkamapasatthaM 22 // uvaghAya 23 kuvihayagaI 24 thAvaradasageNa hoMti cottIsaM 34 / savvAo miliAo bAsItI pAvapagaIo 82 // [ ] tadevaM vyazItibhedamapi puNyAnubandhi-pApAnubandhibhedAd dvividhamapi vA anantasattvAzritatvAdanantamapi vA'zubhasAmAnyAdekamiti / [sU0 9] ege Asave / ege saMvare / [TI0] idAnImanantaroktayoH puNya-pApakarmaNorbandhakAraNanirUpaNAyAha- ege Asave,
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamamadhyayanam ekasthAnakam / Asravanti pravizanti tena kANyAtmanItyAsavaH, karmabandhaheturiti bhAvaH. sa cendriyakaSAyA-'vrata-kriyA-yogarUpaH krameNa paJca-catuH-paJca-paJcaviMzati-tribhedaH, uktaM ca iMdiya 5 kasAya 4 avvaya 5 kiriyA 25 paNa caura paMca paNuvIsA / jogA tinneva bhave AsavabheyA u bAyAlA // [ ] iti / tadevamayaM dvicatvAriMzadvidhaH, athavA dvividho dravya-bhAvabhedAt, tatra dravyAzravo jalAntargatanAvAdau tathAvidhapariNAmena chiTTairjalapravezanaM bhAvAzravastu yajjIvanAvIndriyAdicchidrataH karmajalasaJcaya iti / sa cAzravasAmAnyAdeka eveti / __ athAzravapratipakSabhUtasaMvarasvarUpamAha- ege saMvare, saMvriyate karmakAraNaM prANAtipAtAdi rudhyate yena pariNAmena sa saMvaraH, Azravanirodha ityarthaH, sa ca samiti-guptidhA-'nuprekSA-parISaha-cAritrarUpaH krameNa paJca-tri-daza-dvAdaza-dvAviMzati-paJcabhedaH, Aha ca samiI 5 guttI 3 dhammo 10 aNupeha 12 parIsahA 22 carittaM ca 5 / sattAvannaM bheyA paNatigabheyAi saMvaraNe // [ ] tti / athavA'yaM dvidhA- dravyato bhAvatazca / tatra dravyato jalamadhyagatanAvAderanavaratapravizajjalAnAM chidrANAM tathAvidhadravyeNa sthaganaM saMvaraH, bhAvatastu jIvadroNyAmAzravatkarmajalAnAmindriyAdicchidrANAM samityAdinA nirodhanaM saMvara iti, sa ca dvividho'pi saMvarasAmAnyAdeka iti bhaavH| sa ca jJAnAvaraNIyAdi karmApekSayA'STavidho'pi saMvarasAmAnyAdeka iti / [sU0 10] egA veyaNA / egA nijarA / [TI0] saMvaravizeSe cAyogyavasthArUpe karmaNAM vedanaiva bhavati na bandha iti vedanAsvarUpamAha-egA veyaNA, vedanaM vedanA svabhAvenodIraNAkaraNena vodayAvalikApraviSTasya karmaNo'nubhavanamiti bhAvaH, sA ca jJAnAvaraNIyAdikApekSayA aSTavidhA'pi, vipAkodaya-pradezodayApekSayA vA dvividhA'pi, AbhyupagamikI zirolocAdikA aupakramikI rogAdijanitetyevaM vA dvividhA'pi vedanAsAmAnyAdekaiveti / __ anubhUtarasaM karma pradezebhyaH parizaTatIti vedanAnantaraM karmaparizaTanarUpAM nirjarAM nirUpayannAha- egA nijjarA, nirjaraNaM nirjarA, vizaraNaM parizaTanamityarthaH, sA
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ cASTavidhakarmApekSayA'STavidhA'pi dvAdazavidhatapojanyatvena dvAdazavidhA'pi akAmakSutpipAsA-zItA-''tapa-daMzamazaka-malasahana-brahmacaryadhAraNAdyanekavidhakAraNajanitatvenAnekavidhA'pi dravyato vastrAderbhAvataH karmaNAmevaM dvividhA'pi vA nirjarAsAmAnyAdekaiveti / nanu nirjarA-mokSayoH kaH prativizeSaH ?, ucyate, dezataH karmakSayo nirjarA, sarvatastu mokSa iti / [sU0 11] ege jIve pADikkaeNaM sarIraeNaM / [TI0] iha ca jIvo viziSTanirjarAbhAjanaM pratyekazarIrAvasthAyAmeva bhavati na sAdhAraNazarIrAvasthAyAmataH pratyekazarIrAvasthasya jIvasya svarUpanirUpaNAyAha- ege jIve ityAdi, athavA uktAH sAmAnyataH prastutazAstravyutpAdanIyA jIvAdayo nava padArthAH, sAmprataM jIvapadArthaM vizeSeNa prarUpayannAha- 'ege'tti ekaH kevalo jIvitavAn jIvati jIviSyati ceti jIvaH prANadhAraNadharmA AtmetyarthaH, ekaM jIvaM prati gataM yaccharIraM pratyekazarIranAmakarmodayAt tat pratyekam, tadeva pratyekakam, dIrghatvAdi prAkRtatvAt, tena pratyekakena, zIryata iti zarIraM dehaH, tadevAnukampitAdidharmopetaM zarIrakam, tena lakSitaH tadAzritya eko jIva ityarthaH, athavA NaMkArau vAkyAlaGkArArthI, tata eko jIvaH pratyekake zarIre varttata iti vAkyArthaH syAditi, iha ca pADikkhaeNaM ti kvacit pATho dRzyate, sa ca na vyAkhyAtaH, anavabodhAd, iha ca vAcanAnAmaniyatatvAt sarvAsAM vyAkhyAtumazakyatvAt kAJcideva vAcanAM vyAkhyAsyAma iti / [sU0 12] egA jIvANaM apariAittA viguvvnnaa| [TI0] iha bandha-mokSAdaya AtmadharmA anantaramuktAstatastadadhikArAdevAtaH paramAtmadharmAn egA jIvANaM ityAdinA ege caritte ityetadantena granthenAha / egA jIvANaM apariyAittA viguvvaNA, egA jIvANaM ti pratItam, apariyAitta tti aparyAdAya paritaH samantAdagRhItvA vaikriyasamudghAtena bAhyAn pudgalAn yA vikurvaNA bhavadhAraNIyavaikriyazarIraracanalakSaNA svasmin svasmin utpattisthAne jIvaiH kriyate sA ekaiva, pratyekamekatvAdbhavadhAraNIyasyeti, sakalavaikriyazarIryapekSayA vA bhavadhAraNIyasyaikalakSaNatvAt kathaJciditi, yA punarbAhyapudgalaparyAdAnapUrvikA sottaravaikriyaracanalakSaNA,
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamamadhyayanam ekasthAnakam / sA ca vicitrAbhiprAyapUrvakatvAd vaikriyalabdhimatastathAvidhazaktimattvAccaikajIvasyA'pyanekApi syAditi paryavasitam / atha bAhyapudgalopAdAna evottaravaikriyaM bhavatIti kuto'vasIyate, yeneha sUtre apariyAittA ityanena tadvikurvaNA vyavacchidyate ? iti cet, ucyate, bhagavatIvacanAt, tathAhi deve NaM bhaMte ! mahiDDie jAva mahANubhAge bAhirae poggale apariyAittA pabhU egavannaM egarUvaM viuvvittae ?, goyamA ! no iNamaTTe samaTe / deve NaM bhaMte ! bAhirae poggale pariyAittA pabhU?, haMtA pabhu [bhagavatI0 6|9|2-3]tti, iha hi uttaravaikriyaM bAhyapudgalAdAnAd bhavatIti vivkssitmiti| [sU0 13] ege maNe / egA vayI / ege kAyavAyAme / [TI0] ege maNe tti mananaM manaH audArikAdizarIravyApArAhRtamanodravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAraH, manoyoga iti bhAvaH, manyate vA'neneti mano manodravyamAtrameveti, tacca satyAdibhedAdanekamapi saMjJinAM vA asaGkhyAtatvAdasaGkhyAtabhedamapyekam, mananalakSaNatvena srvmnsaamektvaaditi| egA vai tti vacanaM vAk, audArika-vaikriyA-''hArakazarIravyApArAhRtavAgdravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAraH, vAgyoga iti bhAvaH, iyaM ca satyAdibhedAdanekA'pyekaiva, sarvavAcAM vacanasAmAnye'ntarbhAvAditi / ege kAyavAyAme tti cIyata iti kAya: zarIram, tasya vyAyAmo vyApAraH kAyavyAyAmaH, audArikAdizarIrayuktasyAtmano vIryapariNativizeSa iti bhAvaH, sa punaraudArikAdibhedena saptaprakAro'pi jIvAnantatvenAnantabhedo'pi vA eka eva, kAyavyAyAmasAmAnyAditi / yaccaikasyaikadA manaHprabhRtInAmekatvaM tat sUtra eva vizeSeNa vakSyati ege maNe devAsure sU031]tyAdineti sAmAnyAzrayamevehaikatvaM vyAkhyAtamiti / [sU0 14] egA uppA / [sU0 15] egA viyatI / [sU0 16] egA viyccaa| [TI0] uppa tti prAkRtatvAdutpAdaH, sa caika ekasamaye ekaparyAyApekSayA, na hi tasya yugapadutpAdadvayAdirasti, anapekSitatadvizeSakapadArthatayA vaiko'sAviti /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ viyai tti vigatirvigamaH, sA caikotpAdavaditi / viyacca tti vikRteH [vigateH ] prAguktatvAdiha vigatasya vigamavato jIvasya mRtasyetyarthaH arcA zarIraM vigatArcA, prAkRtatvAditi, sA caikA sAmAnyAditi / [sU0 17] egA gatI / egA AgatI / - [sU0 18] ege cayaNe / [sU0 19] ege uvavAe / [TI0] gai tti maraNAnantaraM manujatvAdeH sakAzAnnArakatvAdau jIvasya gamanaM gatiH, sA caikadaikasyaikaiva RjvAdikA narakagatyAdikA vA / Agai tti AgamanamAgatiH nArakatvAdereva pratinivRttiH, tadekatvaM gateriveti / cayaNe tti cyutiH cyavanam, vaimAnika-jyotiSkANAM maraNam, tadekamekajIvApekSayA nAnAjIvApekSayA ca pUrvavaditi / uvavAe tti upapatanamupapAto deva-nArakANAM janma, sa caikazcyavanavaditi / [sU0 20] egA takkA / [sU0 21] egA sannA / [sU0 22] egA manA / [sU0 23] egA vinnuu| [TI0] takka tti tarkaNaM tarkA vimarzaH, avAyAt pUrvA IhAyA uttarA prAyaH ziraHkaNDUyanAdayaH puruSadhA iha ghaTanta itisampratyayarUpA, IhA vA, ekatvaM tu prAgiveti / sanna tti saMjJAnaM saMjJA vyaJjanAvagrahottarakAlabhAvI mativizeSaH, AhAra-bhayAdhupAdhikA vA cetanA saMjJA, abhidhAnaM vA saMjJeti / manna tti prAkRtatvAnmananaM matiH, kathaJcidarthaparicchittAvapi sUkSmadharmAlocanarUpA buddhiriti yAvat, Alocanamiti kecit / egA vinnu tti vidvAn vijJo vA tulyabodhatvAdeka iti, strIliGgatvaM ca prAkRtatvAt utpAda uppAvat / [sU0 24] egA veyaNA / [sU0 25] ege cheyaNe / [sU0 26] ege bheyaNe / [sU0 27] ege maraNe aMtimasArIriyANaM /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamamadhyayanam ekasthAnakam / [TI0] veyaNa tti prAg vedanA sAmAnyakarmAnubhavalakSaNoktA, iha tu pIDAlakSaNaiva, sA ca sAmAnyata ekaiveti / asyA eva kAraNavizeSanirUpaNAyAha- chayaNe tti chedanaM zarIrasyAnyasya vA khaDgAdineti / bheyaNe tti, bhedanaM kuntAdinA, athavA chedanaM karmaNaH sthitighAtaH, bhedanaM tu rasaghAta iti, ekatA ca vizeSAvivakSaNAditi / / vedanAdibhyazca maraNamatastadvizeSamAha- ege maraNe ityAdi, mRtirmaraNam, ante bhavamantimaM caramam, tacca taccharIraM cetyantimazarIram, tatra bhavA antimazArIrikA uttarapadavRddhaH, tadvA teSAmastIti antimazarIrikAH, dIrghatvaM ca prAkRtazailyA, teSAM caramadehAnAm, maraNaikatA ca siddhatve punrmrnnaabhaavaaditi| [sU0 28] ege saMsuddhe ahAbhUte patte / egadukkhe jIvANaM egbhuute| [TI0] antimazarIrazca snAtako bhUtvA mriyate, atastamAha- ege saMsuddhe ityAdi, ekaH saMzuddhaH azabalacaraNaH akaSAyatvAt, yathAbhUtaH tAttvikaH / pAtramiva pAtramatizayavadjJAnAdiguNaratnAnAm, prApto vA guNaprakarSamiti gmyte| ekamevAntimabhavagrahaNasambhavaM duHkhaM yasya sa ekaduHkhaH / jIvAnAM prANinAmekabhUtaH eka eva Atmopama ityarthaH, ekAntahitavRttitvAd, ekatvaM cAsya bahUnAmapi samasvabhAvatvAditi / [sU0 29] egA ahammapaDimA jaM se AyA parikilesati / [sU0 30] egA dhammapaDimA jaM se AyA pajavajAe / [TI0] duHkhaM punaradharmAbhinivezAditi tatsvarUpamAha- egA ahmmetyaadi| dhArayati durgatau prapatato jIvAn dhArayati sugatau vA [tAn] sthApayatIti dharmaH, uktaM ca durgatau prasRtAn jantUn, yasmAddhArayate tataH / dhatte caitAn zubhe sthAne, tasmAddharma iti smRtaH // [ ] sa ca zruta-cAritralakSaNaH, tatpratipakSastvadharmaH, tadviSayA pratimA pratijJA adharmapradhAnazarIraM vA adharmapratimA, sA caikA, sarvasyAH pariklezakAraNatayaikarUpatvAd, ata evAha- jaM se ityAdi, yat yasmAt se tasyAH svAmyAtmA jIvo athavA se tti so'dharmapratimAvAnAtmA pariklizyate rAgAdibhirbAdhyate, saMklizyata ityarthaH /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ etadviparyayamAha- egA dhammetyAdi prAgvat, navaraM paryavAH jJAnAdivizeSA jAtA yasya sa paryavajAto bhavatIti zeSaH, vizudhyatItyarthaH / [sU0 31] ege maNe devA-'sura-maNuyANaM taMsi taMsi samayaMsi 1 // [sU0 32] egA vatI devA-'sura-maNuyANaM taMsi taMsi samayaMsi 2 // [sU0 33] ege kAyavAyAme devA-'sura-maNuyANaM taMsi taMsi samayaMsi 3 / [sU0 34] ege uTThANa-kamma-bala-vIriya-purisakAra-parakkame devA-'suramaNuyANaM taMsi taMsi samayaMsi 4 / [TI0] dharmAdharmapratime ca yogatrayAdbhavata iti tatsvarUpamAha- ege maNe ityAdi sUtratrayam, tatra mana iti manoyogaH, tacca yasmin yasmin samaye vicAryate tasmin tasmin samaye kAlavizeSa ekameva, vIpsAnirdezena na kvacanApi samaye tad dvayAdisaGkhyaM bhavatItyAha / ekatvaM ca tasyaikopayogatvAt jIvAnAm / syAdetat- naikopayogo jIvaH, yugapacchItoSNasparzaviSayasaMvedanadvayadarzanAt, tathAvidhabhinnaviSayopayogapuruSadvayavat, atrocyate, yadidaM zItoSNopayogadvayaM tat svarUpeNa bhinnakAlamapi samaya-manasoratisUkSmatayA yugapadiva pratIyate, na punastadyugapadeveti / sa manoyogaH keSAmityAha- devAsuramaNuyANaM ti, tatra dIvyanti iti devAH vaimAnikajyotiSkAste ca, na surA asurAH bhavanapati-vyantarAste ca, manorjAtA manujA: manuSyAste ca devA-'sura-manujAH, teSAm / tathA vAgiti vAgyogaH, sa caiSAmekadA eka eva, tathAvidhamanoyogapUrvakatvAt tathAvidhavAgyogasya, satyAdInAmanyatarabhAvAdvA, vakSyati ca- chahiM ThANehiM Natthi jIvANaM iDDI i vA jAva parakkame i vA, taMjahA-jIvaM vA ajIvaM karaNayAe 1, ajIvaM vA jIvaM karaNayAe 2, egasamaeNaM do bhAsAo bhAsittae [sU0 479] iti / tathA kAyavyAyAmaH kAyayogaH, sa caiSAmekadA eka eva, saptAnAM kAyayogAnAmekadA ekatarasyaiva bhAvAt / nanu yadA''hArakaprayoktA bhavati tadaudArikasyAvasthitasya zrUyamANatvAt kathamekadA na kAyayogadvayamiti ?, atrocyate, sato'pyaudArikasya vyAyAmAbhAvAdAhArakasyaiva ca tatra vyApriyamANatvAd, athaudArikamapi tadA vyApriyate
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamamadhyayanam ekasthAnakam / tarhi mizrayogatA bhaviSyati, kevalisamudghAte saptama-SaSTha-dvitIyasamayeSvaudArikamizravat, tathA cAhArakaprayoktA na labhyeta, evaM ca saptavidhakAyayogapratipAdanamanarthakaM syAdityeka eva kAyavyAyAma iti / ___iha ca devAdigrahaNaM viziSTavaikriyalabdhisampannatayaiSAmanekazarIraracane satyekadA manoyogAdInAmanekatvaM zarIravad bhaviSyatIti pratipattinirAsArtham, na tu tiryagnArakANAM vyavacchedArtham iti vistaro vRttito jnyeyH| sarvatra evaM ca kAyayogaikatve satyaudArikAdikAyayogAhRtamanodravya-vAradravyasAcivyajAtajIvavyApArarUpatvAt manoyogavAgyogayorekakAyayogapUrvakatayA'pi prAguktamekatvamavaseyamiti / athavedameva vacanamatra pramANam, AjJAgrAhyatvAt asya, yataH ANAgejjho attho ANAe ceva so kaheyavvo / diTuMtA dilRtia kahaNavihi virAhaNA iharA // [Ava0 ni0 1633] iti / dRSTAntAddAntiko'rtha ityarthaH / eteSAM ca manaHprabhRtInAM yathAprAdhAnyakRtaH kramaH, pradhAnatvaM ca bahvalpA'lpatarakarmakSayopazamaprabhavalAbhakRtamiti / kAyavyAyAmasyaiva bhedAnAmekatAmAha- ege uTThANetyAdi, utthAnaM ca ceSTAvizeSaH karma ca bhramaNAdikriyA balaM ca zarIrasAmarthya vIryaM ca jIvaprabhavaM puruSakArazca abhimAnavizeSaH parAkramazca puruSakAra eva niSpAditasvaviSaya iti vigrahe dvandvaikavadbhAvaH, ete ca vIryAntarAyakSaya-kSayopazamasamutthA jIvapariNAmavizeSAH, eteSu pratyekamekazabdo yojanIyaH, vIryAntarAyakSaya-kSayopazamavaicitryataH pratyekaM jaghanyAdibhedairanekatve'pyeSAmekajIvasyaikadA kSaya-kSayopazamamAtrAyA ekavidhatvAdeka eva jaghanyAdiretadvizeSo bhavati kAraNamAtrAdhInatvAt kAryamAtrAyA iti sUtrabhAvArthaH, zeSaM prAgvaditi / [sU0 35] ege nANe 1 / ege daMsaNe 2 // ege caritte 3 / [TI0] parAkramAdezca jJAnAdirmokSamArgo'vApyate, yata AhaabbhuTThANe viNaye parakkame sAhusevaNAe ya / sammaiMsaNalaMbho virayAviraIya viraIya // [Ava0 ni0 848] iti / ato jJAnAdInAM nirUpaNArthamAha- ege nANe ityAdi / jJAyate paricchidyate'rtho
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ anenAsminnasmAdveti jJAnam, jJAna-darzanAvaraNayoH kSayaH kSayopazamo vA / jJAtirvA jJAnam, AvaraNadvayakSayAdyAvirbhUta AtmaparyavavizeSaH sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSAMzagrahaNapravaNaH sAmAnyAMzagrAhakazca jJAnapaJcakA-'jJAnatrayadarzanacatuSTayarUpaH, taccAnekamapyavabodhasAmAnyAdekamupayogApekSayA vA, tathAhi- labdhito bahUnAM bodhavizeSANAmekadA sambhave'pyupayogata eka eva sambhavati, ekopayogatvAjjIvAnAmiti / nanu darzanasya jJAnavyapadezyatvamayuktam, viSayabhedAd, uktaM ca- jaM sAmannaggahaNaM daMsaNameyaM visesiyaM nANaM [ ] ti, atrocyate, IhA-'vagrahau hi darzanam, sAmAnyagrAhakatvAd, apAya-dhAraNe ca jJAnam, vizeSagrAhakatvAd / daMsaNe tti dRzyante zraddhIyante padArthA anenAsmAdasmin veti darzanaM darzanamohanIyasya kSayaH kSayopazama upazamo vA, dRSTiA darzanaM darzanamohanIyakSayAdyAvibhUtastattvazraddhAnarUpa AtmapariNAmaH, taccopAdhibhedAdanekavidhamapi zraddhAnasAmAnyAdekam, ekajIvasya vaikadA ekasyaiva bhAvAditi / nanvavabodhasAmAnyAjjJAna-samyaktvayoH kaH prativizeSaH ?, ucyate, ruciH samyaktvam, rucikAraNaM tu jJAnam, yathoktam nANamavAya-dhiIo dasaNamiTuM jhogghehaao| taha tattaruI sammaM roijjai jeNa taM nANaM // [ ] ti / caritte tti caryate mumukSubhirAsevyate taditi caryate vA gamyate anena nirvRtAviti caritram, cAritramohanIyakSayAdyAvirbhUta Atmano viratirUpaH pariNAma iti, sAmAyikAditadbhedAnAM viratisAmAnyAntarbhAvAdekasya caikadA bhAvAdveti / eteSAM ca jJAnAdInAmayameva kramaH, yato nAjJAtaM zraddhIyate nAzraddhitaM samyaganuSThIyata iti / [sU0 36] ege samae / ege paese / ege paramANU / [TI0] jJAnAdIni hyutpatti-vigati-sthitimanti, sthitizca samayAdiketi samayaM prarUpayannAha- ege samae / samayaH paramaniruddhaH kAla utpalapatrazatavyatibhedadRSTAntAjjaratpaTTazATikApATanadRSTAntAdvA samayaprasiddhAdavaboddhavyaH, sa caika eva vartamAnasvarUpaH, atItA-'nAgatayovinaSTA-'nutpannatvenAbhAvAt / niraMzavastvadhikArAdevedaM sUtradvayamAhaege paese, ege paramAN / prakRSTo niraMzo dharmA-'dharmA-''kAza-jIvAnAM deza: avayavavizeSaH pradezaH, sa caikaH svarUpataH, sadvitIyatvAdau dezavyapadezyatvena
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamamadhyayanam ekasthAnakam / prdeshtvaabhaavprsnggaaditi| paramANu tti paramazcAsAvAtyantiko'Nuzca sUkSmaH paramANuH vyaNukAdiskandhAnAM kAraNabhUtaH, Aha ca kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasa-varNa-gandho dvisparzaH kAryaliGgazca // [ ] iti / sa ca svarUpataH eka eva, anyathA paramANurevAsau na syAditi / [sU0 37] egA siddhI / ege siddhe / ege parinivvANe / ege prinivvudde| TI0] sakalabAdaraskandhapradhAnabhUtamISatprAgbhArAbhidhAnapRthivIskandhaM prarUpayannAhaegA siddhI / siddhyanti kRtArthA bhavanti yasyAM sA siddhiH, sA ca yadyapi lokAgram, yata Aha - ihaM bodI caittANaM tattha gaMtUNa sijjhai [Ava0 ni0 959] tti, tathApi tatpratyAsattyeSatprAgbhArA'pi tathA vyapadizyate, Aha ca- bArasahiM joyaNehiM siddhI savvaTThasiddhAu [Ava0 ni0 960] tti, yadi ca lokAgrameva siddhiH syAt tadA kathametadanantaramuktaM nimmaladagarayavaNNA tusAra-gokhIra-hAra-sarivanne[Ava0 ni0 961] tyAdi tatsvarUpavarNanaM ghaTate ?, lokAgrasyAmUrttatvAditi, tasmAdISatprAgbhArA siddhirihocyate, sA caikA / siddheranantaraM siddhimantamAha- ege siddhe, siddhyati sma kRtakRtyo'bhavat sedhati sma vA agacchat apunarAvRttyA lokAgramiti siddhaH, sitaM vA baddhaM karma dhmAtaM dagdhaM yasya sa niruktAt siddhaH karmAprapaJcanirmuktaH, sa ca eko dravyArthatayA, paryAyArthatastvanantaparyAya iti / athavA siddhAnAm anantatve'pi ttsaamaanyaadektvm| karmakSayasiddhasya ca parinirvANaM dharmo bhavatIti tadAha-ege parinivvANe, pari samantAnirvANaM sakalakarmakRtavikAranirAkaraNataH svasthIbhavanaM parinirvANam, tadekam, ekadA tasya sambhave punarabhAvAditi / parinirvANadharmayogAt sa eva karmakSayasiddhaH parinirvRta ucyate iti taddarzanAyAha- ege parinivvue, parinirvRtaH sarvataH zArIra-mAnasAsvAsthyavirahita iti bhAvaH, tadekatvaM siddhasyeva bhAvanIyamiti / [sU0 38] ege sadde / ege rUve / ege gaMdhe / ege rase / ege phaase| ege subbhisdde| ege dubbhisadde / ege surUve / ege durUve / ege diihe| ege
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 rahasse / ege vaTTe / ege taMse / ege cauraMse / ege pihule| ege primNddle| ege kiNhe / ege NIle / ege lohite / ege hAlidde / ege sukkile| ege subbhigaMdhe / ege dubbhigaMdhe / ege titte / ege kaDue / ege ksaae| ege aMbile / ege mahure / ege kakkhaDe jAva lukkhe / [TI0] tadetAvatA granthenaite prAyo jIvadharmA ekatayA nirUpitAH, idAnIM jIvopagrAhakatvAt pudgalAnAM tallakSaNAjIvadhA ege sadde ityAdinA jAva lukkhe ityetadantena granthenaikatayaiva darzyante, pudgalAdInAM tu sattA keSAJcidanumAnato'vasIyate ghaTAdikAryopalabdheH, keSAJcit sAMvyavahArikapratyakSata iti / tatra zabdAdisUtrANi sugamAni, tAnImAni zabdayate abhidhIyate aneneti zabdo dhvaniH zrotrendriyaviSayaH, rUpyate avalokyata iti rUpam AkArazcakSurviSayaH, ghrAyate siddhyate iti gandho ghrANaviSayaH, rasyate AsvAdyate iti rasaH rasanendriyaviSayaH, spRzyate chupyata iti sparzaH sparzanakaraNaviSayaH, zabdAdInAM caikatvaM sAmAnyataH sajAtIyavijAtIyavyAvRttarUpApekSayA vA bhAvanIyam / zabdabhedAvAha- subbhisadde tti, zubhazabdo manojJa ityarthaH, evaM dubbhi tti azubhaH, evaM ca zabdAntaramatrAntarbhUtamavaseyam, evaM rUpavyAkhyAne'pi, surUpAdayazcaturdaza zuklAntA rUpabhedAH, tatra surUpaM manojJarUpamitarattu dUrUpamiti / dIrgham Ayatataram, hrasvaM taditarad / vRttAdayaH paJca skandhasaMsthAnabhedAH, tatra vRttaM saMsthAnaM modakavat, tacca pratara-ghanabhedAt dvidhA, punaH pratyekaM samaviSamapradezAvagADhamiti caturddhA, evaM zeSANyapi / taMse tti timro'mrayaH koTayo yasmiMstat tryasaM trikoNam, caturaMse tti catasro'srayo yasya tattathA, catuSkoNamityarthaH, tathA pihule tti pRthulaM vistIrNam, anyatra punariha sthAne AyatamabhidhIyate, tadeva ceha dIrgha-hrasvapRthulazabdaivibhajyoktam, AyatadharmatvAdeSAm, taccAyataM pratara-ghana-zreNibhedAt tridhA, punarekaikaM samaviSamapradezamiti ssoddhaa| parimaMDale tti parimaNDalasaMsthAnaM valayAkAraM pratara-ghanabhedAd dvividhamiti / rUpabhedo varNaH, sa ca kRSNAdiH paJcadhA pratIta eva, navaraM hAridraH pItaH, kapizAdayastu saMsargajA iti na teSAmupanyAsaH / gandho dvedhAsurabhirdurabhizca, tatra saumukhyakRt surabhiH, vaimukhyakRt durabhiH, sAdhAraNapariNAmo'spaSTo
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamamadhyayanam ekasthAnakam / durgraha iti saMsargajatvAdeva nokta iti / rasaH paJcadhA, tatra zleSmanAzakRt tiktaH 1, vaizadyacchedanakRt kaTukaH 2, annarucistambhanakRt kaSAyaH 3, AzravaNa-kledanakRdamlaH 4, hlAdana-bRMhaNakRnmadhuraH 5, saMsargajo lavaNa iti nokta iti / sparzo'STavidhaH, tatra karkazaH kaThino'namanalakSaNaH 1, yAvatkaraNAt mRdvAdayaH SaDanye, tatra mRduH sannatilakSaNaH 2, gururadhogamanahetuH 3, laghuH prAyastiryagUrdhvagamanahetuH 4, zIto vaizadyakRt stambhanasvabhAvaH 5, uSNo mAIvapAkakRt 6, snigdhaH saMyoge sati saMyoginAM bandhakAraNam 7, rUkSastathaivAbandhakAraNamiti 8 / [sU0 39] ege pANAtivAe jAva ege pariggahe / ege kodhe jAva lobhe| ege pejje, ege dose jAva ege prprivaae| egA aratiratI / ege maayaamose| ege micchAdasaNasalle / ege pANAtivAyaveramaNe jAva pariggahaveramaNe / ege kodhavivege jAva micchAdasaNasallavivege / [TI0] uktA pudgaladhANAmekatA, idAnIM pudgalAliGgitajIvAprazastadharmANAmaSTAdazAnAM pApasthAnakAbhidhAnAnAm svarUpamAha- ege pANAivAe ityAdi prANAH ucchvAsAdayaH, teSAmatipAtanaM prANavatA saha viyojanaM prANAtipAto hiMsetyarthaH, uktaM ca paJcendriyANi trividhaM balaM ca ucchvAsaniHzvAsamathAnyadAyuH / prANA dazaite bhagavadbhiktAsteSAM viyojIkaraNaM tu hiMsA // [ ] iti, sa ca prANAtipAto dravya-bhAvabhedAt dvividhaH, vinAza-paritApa-saGklezabhedAt trividho vA, Aha ca tappajjAyaviNAso dukkhuppAo ya saMkileso ya / esa vaho jiNabhaNio vajjeyavvo payatteNaM // [ zrAvakapra0 191] ti / athavA manovAkkAyaiH karaNa-kAraNA-'numatibhedAnnavadhA, punaH sa krodhAdibhedAt SaTtriMzadvidho veti 1 / tathA mRSA mithyA vadanaM vAdo mRSAvAdaH, sa ca dravya-bhAvabhedAt dvidhA, abhUtodbhAvanAdibhizcaturdhA vA, tathAhi- abhUtodbhAvanaM yathA sarvagata AtmA,
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUtanihnavo yathA nAstyAtmA, vastvantaranyAso yathA gaurapi sannazvo'yamiti, nindA ca yathA kuSThI tvamasIti 2 / tathA adattasya svAmi-jIva-tIrthakara-gurubhiravitIrNasyAnanujJAtasya sacittA-'citta-mizrabhedasya vastuna: AdAnaM grahaNamadattAdAnam, cauryamityarthaH, tacca vividhopAdhibhedAdanekavidhamiti 3 / tathA mithunasya strIpuruSalakSaNasya karma maithunam abrahma, tat manovAkkAyAnAM kRta-kAritA-'numatibhiraudArikavaikriyazarIraviSayAbhiraSTAdazadhA, vividhopAdhivazAd bahuvidhataraM veti 4 / tathA parigRhyate svIkriyata iti parigraha: bAhyAbhyantarabhedAd dvidhA, tatra bAhyo dharmasAdhanavyatirekeNa dhana-dhAnyAdiranekadhA,Abhyantarastu mithyAtvA-'virati-kaSAya-pramAdAdiranekadhA, parigrahaNaM vA parigraho mUchetyarthaH 5 / tathA krodha-mAna-mAyA-lobhAH kaSAyamohanIyakarmapudgalodayasampAdyA jIvapariNAmA iti, ete cAnantAnubandhyAdibhedato'saGkhyAtAdhyavasAyasthAnabhedato vA bahuvidhAH, tathA pejja tti priyasya bhAvaH karma vA prema, taccAnabhivyaktamAyA-lobhalakSaNabhedasvabhAvamabhiSvaGgamAtramiti 10, tathA doso tti dveSaNaM dveSaH, dUSaNaM vA doSaH, sa cAnabhivyaktakrodha-mAnalakSaNabhedasvabhAvo'prItimAtramiti 11, 'kalahe'tyAdi kalaho rATI 12, abhyAkhyAnaM prakaTamasadoSAropaNam 13, paizunyaM pizunakarma pracchannaM sadasaddoSAvirbhAvanam 14, pareSAM parivAdaH paraparivAdo vikatthanamityarthaH 15, aratizca tanmohanIyodayajazcittavikAra udvegalakSaNo ratizca tathAvidhAnandarUpA aratirati' ityekameva vivakSitam, yataH kvacana viSaye yA ratistAmeva viSayAntarApekSayA aratiM vyapadizantyevamaratimeva ratimityaupacArikamekatvamanayorastIti 16, tathA mAyAmosa tti mAyA ca nikRtima'SA ca mRSAvAdo mAyayA vA saha mRSA mAyAmRSA prAkRtatvAnmAyAmosaM, doSadvayayogaH, idaM ca mAnamRSAdisaMyogadoSopalakSaNam, veSAntarakaraNena lokapratAraNamityanye 17, mithyAdarzanaM viparyastA dRSTiH, tadeva tomarAdizalyamiva zalyaM daHkhahetutvAt mithyAdarzanazalyamiti 18 / eteSAM ca prANAtipAtAdInAm uktakrameNAnekavidhatve'pi vadhAdisAmyAdekatvamavaseyamiti / uktAnyaSTAdaza pApasthAnAni, idAnIM tadvipakSANyAha ege pANAivAyaveramaNe ityAdibhiraSTAdazabhiH sUtrairekatAmAha, sugamAni caitAni, navaraM viramaNaM viratiH, tathA
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamamadhyayanam ekasthAnakam / vivekastyAga iti / [sU0 40] egA osappiNI, egA susamasusamA jAva egA duusmduusmaa| egA ussappiNI, egA dussamadussamA jAva egA susamasusamA / / [TI0] uktaM sapudgalajIvadravyadharmANAmekatvamidAnIM kAlasya sthitirUpatvena taddharmatvAt tadvizeSANAm egA osappiNItyAdinA susamasusametyetadantenaitadevAha / atha kAla eva kathamavasIyata iti cet ?, ucyate, bakula-campakA'zokAdipuSpapradAnasya niyamena darzanAnniyAmakazca kAla iti / tatra osappiNi tti avasarpati hIyamAnArakatayA avasarpayati vA''yuSka-zarIrAdibhAvAn hApayatItyavasarpiNI sAgaropamakoTIkoTIdazakapramANa: kAlavizeSaH / suSTha samA suSamA, atyantaM suSamA suSamasuSamA atyantasukhasvarUpastasyA eva prathamAraka iti, ekatvaM cAvasarpiNyA: svarUpeNaikatvAdevaM sarvatra, yAvaditi sImopadarzanArthaH, tatazca suSamasuSametyAdi sUtraM sthAnAntaraprasiddhaM tAvadadhyeyamiha yAvad dUsamasameti padamityatidezaH, ayaM ca sUtralAghavArthamiti, evaM ca sarvatra yAvaditi vyAkhyeyam, atidezalabdhAni ca padAnyekazabdopapadAnyetAni, 'egA susamasusamA, egA susamA, egA susamadusamA, egA dusamasusamA, egA dusamA, egA dusamadusame'tti / AsAM svarUpaM zabdAnusArato jJeyam / tathA utsarpati varddhate'rakApekSayA utsarpayati vA bhAvAnAyuSkAdIn vardhayatIti utsarpiNI avasarpiNIpramANA, duSTha samA duHSamA duHkharUpA atyantaM duHSamA duHSamaduHSamA, yAvatkaraNAd 'egA dUsamA, egA dusamasusamA, egA susamadusamA, egA susame'ti dRzyam, etatpramANaM ca pUrvoktameva navaraM viparyAsAditi / [sU0 41] [1] egA neraiyANaM vaggaNA, egA asurakumArANaM vaggaNA, cauvIsAdaDao jAva egA vemANiyANaM vaggaNA / [2] egA bhavasiddhIyANaM vaggaNA, egA abhavasiddhIyANaM vaggaNA / egA bhavasiddhIyANaM NeratiyANaM vaggaNA, egA abhavasiddhIyANaM ratiyANaM vaggaNA, evaM jAva egA bhavasiddhiyANaM vemANiyANaM vaggaNA, egA abhavasiddhiyANaM vemANiyANaM vaggaNA /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ [3] egA sammaddiTThIyANaM vaggaNA, egA micchadiTThIyANaM vaggaNA, egA sammamicchadiTThIyANaM vaggaNA / egA sammadiTThIyANaM NeraiyANaM vaggaNA, egA micchadiTThIyANaM NeraiyANaM vaggaNA, egA sammAmicchadiTThiyANaM NeraiyANaM vaggaNA, evaM jAva thaNitakumArANaM vaggaNA / egA micchadiTThiyANaM puDhavikkAiyANaM vaggaNA, evaM jAva vaNassatikAiyANaM / egA sammadiTThiyANaM beiMdiyANaM vaggaNA, egA micchadiTThiyANaM beiMdiyANaM vaggaNA, evaM teiMdiyANa vi cauriMdiyANa vi, sesA jahA neraiyA jAva egA sammAmicchadiTThiyANaM vemANiyANaM vaggaNA / __ [4] egA kaNhapakkhiyANaM vggnnaa| egA sukkapakkhiyANaM vggnnaa| egA kaNhapakkhiyANaM NeraiyANaM vggnnaa| egA sukkapakkhiyANaM NeraiyANaM vggnnaa| evaM cauvIsAdaMDao bhaannyivvo| [5] egA kaNhalesANaM vaggaNA, egA nIlalesANaM vaggaNA, evaM jAva sukkalesANaM vaggaNA / egA kaNhalesANaM neraiyANaM vaggaNA jAva kAulesANaM NeraiyANaM vaggaNA, evaM jassa jati lesAo, bhavaNavai-vANamaMtara-puDhaviAu-vaNassaikAiyANaM ca cattAri lesAo, teu-vAu-beiMdiya-teiMdiacauriMdiyANaM tinni lesAo, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM maNussANaM cha lessAo, jotisiyANaM egA teulesA, vemANiyANaM tini uvrimlesaao| [6] egA kaNhalesANaM bhavasiddhiyANaM vaggaNA, egA kaNhalesANaM abhavasiddhiyANaM vaggaNA, evaM chasu vi lesAsu do do payANi bhaanniyvvaanni| egA kaNhalesANaM bhavasiddhiyANaM neraiyANaM vaggaNA, egA kaNhalesANaM abhavasiddhiyANaM NeraiyANaM vaggaNA, evaM jassa jati lesAo tassa tati bhANiyavvAo jAva vemANiyANaM / [7] egA kaNhalesANaM sammadiTThiyANaM vaggaNA, egA kaNhalesANaM micchadiTThiyANaM vaggaNA, egA kaNhalesANaM sammAmicchadiTTiyANaM vaggaNA, evaM chasu vi lesAsu jAva vemANiyANaM jesiM jati diTThIo / [8] egA kaNhalesANaM kaNhapakkhiyANaM vaggaNA, egA kaNhalesANaM
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamamadhyayanam ekasthAnakam / ____ 21 sukkapakkhiyANaM vaggaNA, jAva vemANiyANaM, jassa jati lesAo / ee aTTha cauvIsadaMDayA / / ___ [TI0] kRtA jIva-pudgala-kAlalakSaNadravyavividhadharmavizeSANAmekatvaprarUpaNA, adhunA saMsAri-muktajIva-pudgaladravyavizeSANAM nAraka-paramANvAdInAM samudAyalakSaNadharmasya egA neraiyANaM vaggaNetyAdinA ''ha / tatra neraiyANaM ti nirgatam avidyamAnamayam iSTaphalaM karma yebhyaste nirayAH, teSu bhavA nairayikAH kliSTasattvavizeSAH, te ca pRthivI-prastaTa-narakAvAsasthiti-bhavyatvAdibhedAdanekavidhAsteSAM sarveSAM vargaNA vargaH samudAyaH, tasyAzcaikatvaM sarvatra naarktvaadipryaaysaamyaaditi| tathA asurAzca te navayauvanatayA kumArA iva kumArAzcetyasurakumArAsteSAmekA vargaNeti, cauvIsadaMDau tti caturviMzatipadapratibaddho daNDako vAkyapaddhatizcaturviMzatidaNDakaH, sa iha vAcya iti zeSaH, sa cAyam neraiyA 1 asurAdI 10 puDhavAI 5 beMdiyAdayo ceva 4 / nara 1 vaMtara 1 jotisiyA 1 vemANI 1 daMDao evaM // [ ] bhavanapatayo dazadhAasurA nAga suvaNNA vijjU aggI ya dIva udahI ya / disi pavaNa thaNiyanAmA dasahA ee bhavaNavAsi // [prajJA0 2 / 137] tti / etadanusAreNa sUtrANi vAcyAni / yAvaccaturviMzatitamam egA vemANiyANaM vaggaNa tti, eSa sAmAnyadaNDakaH 1 / ___egA bhavasiddhiyetyAdi, bhaviSyatIti bhavA bhAvinI, sA siddhiH nirvRtiryeSAM te bhavasiddhikA bhavyAH, tadviparItAstvabhavyA ityarthaH / nanu jIvatve samAne sati ko bhavyA-'bhavyayorvizeSaH ?, ucyate, svabhAvakRtaH, dravyatvena samAnayorjIva-nabhasoriva, Aha cadavvAitte tulle jIva-nabhANaM sabhAvao bhedo / jIvA-'jIvAigao jaha taha bhavveyaraviseso // [vizeSAva0 1823] tti / AbhyAM vizeSito'nyo daNDakaH 2 / egA sammaddiTThiyANamityAdi, samyag aviparItA dRSTiH darzanaM rucistattvAni prati
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ yeSAM te samyagdRSTikAH, te ca mithyAtvamohanIyakSaya-kSayopazamopazamebhyo bhavanti, tathA mithyA viparyAsavatI jinAbhihitArthasArthAzraddhAnavatI dRSTiH darzanaM zraddhAnaM yeSAM te mithyAdRSTikAH, mithyAtvamohanIyakarmodayAdarucitajinavacanA iti bhAvaH, uktaM ca sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati naraH / / mithyAdRSTiH sUtraM hi naH pramANaM jinAbhihitam // [ ] iti / tathA samyak ca mithyA ca dRSTiryeSAM te samyagmithyAdRSTikAH, jinoktabhAvAn pratyudAsInAH iti samyagdRSTi-mithyAdRSTimizravizeSito'nyo daNDakaH, tatra ca nArakAdiSvekAdazasu padeSu darzanatrayamapyasti, ata uktam- evaM jAva thaNietyAdi, pRthivyAdInAM mithyAtvameva, tena teSAM tenaiva vyapadezaH, uktaM ca-coddasa tasa sesayA miccha [jIvasamA026] tti, caturdazaguNasthAnakavantastrasAH, sthAvarAstu mithyAdRSTaya evetyarthaH / dvIndriyAdInAM mizraM nAsti, saMjJinAmeva tadbhAvAt, tatasteSu samyagdRSTi-mithyAdRSTitayaiva vyapadezaH / evaM teiMdiyANa vi cauriMdiyANa vi tti dvIndriyavad vyapadezadvayena vargaNaikatvaM vAcyam, paJcendriyatiryagAdInAM darzanatrayamapyasti tatastridhA'pi tadvyapadeza:, ata evoktam- sesA jahA neraiya tti, tathA vAcyA iti zeSa:, daNDakaparyantasUtraM punaridam [egA sammaddiTThiyANaM vemANiyANaM vaggaNA, evaM micchaddiTThiyANaM evaM sammAmicchadiTThiyANaM', etatparyantamAha-] jAva egA sammAmicchetyAdi 3 / / egA kaNhapakkhiyANaM ityAdi, kRSNapAkSiketarayorlakSaNam - jesimavaDDo poggalapariyaTTo sesao u saMsAro / te sukkapakkhiyA khalu ahie puNa kiNhapakkhIya // [zrAvakapra0 72] tti / etadvizeSito'nyo daNDaka: 4 / egA kaNhalesANamityAdi, lizyate prANI karmaNA yayA sA lezyA, yadAha - zleSa iva varNabandhasya karmabandhasthitividhAtryaH // [prazama0 38], tathA kRSNAdidravyasAcivyAt pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM lezyAzabdaH prayujyate // [ ] iti / iyaM ca zarIranAmakarmapariNatirUpA yogapariNatirUpatvAt, yogasya ca zarIranAmakarmapariNativizeSatvAt, yata uktaM prajJApanAvRttikRtA- yogapariNAmo lezyA, kathaM
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 prathamamadhyayanam ekasthAnakam / punaryogapariNAmo lezyA ?, yasmAt sayogikevalI zuklalezyApariNAmena vihatyAntarmuhUrte zeSe yoganirodhaM karoti tato'yogitvamalezyatvaM ca prApnoti,ato'vagamyate yogapariNAmo lezyeti, sa punaryogaH zarIranAmakarmapariNativizeSaH, yasmAduktam- karma hi kArmaNasya kAraNamanyeSAM ca zarIrANAm [ ] iti, tasmAdaudArikAdizarIrayuktasyAtmano vIryapariNativizeSaH kAyayogaH 1, tathaudArika-vaikriyA-''hArakazarIravyApArAhRtavAgadravyasamUhasAcivyAt jIvavyApAro yaH sa vAgyoga: 2, tathaudArikAdizarIravyApArAhRtamanodravyasamUhasAcivyAt jIvavyApAro yaH sa manoyoga iti 3, tato yathaiva kAyAdikaraNayuktasyAtmano vIryapariNatiryoga ucyate tathaiva lezyApIti [prajJApanAvR0 17 / 2] / anye tu vyAcakSate- karmanisyando lezyA [ ] iti| ___sA ca dravya-bhAvabhedAt dvidhA, tatra dravyalezyA kRSNAdidravyANyeva, bhAvalezyA tu tajjanyo jIvapariNAma iti / iyaM ca SaTprakArA jambUphalakhAdakapuruSaSaTkadRSTAntAd grAmaghAtakacaurapuruSaSaTkadRSTAntAdvA AgamaprasiddhAdavaseyeti / tatsUtrANi sugamAni, navaraM kRSNavarNadravyasAcivyAt jAtA'zubhapariNAmarUpA kRSNA [sA] lezyA yeSAM te tathA, evaM zeSANyapi padAni, navaraM nIlA iisstsundrruupaa| evamiti anenaiva krameNa yAvatkaraNAt 'egA kavoyalesANa'mityAdi sUtratrayaM dRzyam, tatra kapotasya pakSivizeSasya varNena tulyAni yAni dravyANi, dhUmrANi ityarthaH, tatsAhAyyajAtA kApotalezyA manAk zubhatarA, sA lezyA yeSAM te tathA, tejaH agnijvAlA, tadvarNAni yAni dravyANi, lohitAnItyarthaH, tatsAcivyajAtA tejolezyA zubhasvabhAvA, padmagarbhavarNAni yAni dravyANi, pItAnItyarthaH tatsAcivyajAtA padmalezyA zubhatarA, zuklavarNadravyajanitA zuklalezyA, atyantazubheti, etAsAM ca vizeSataH svarUpaM lezyAdhyayanAdavaseyamiti / evaM jassa jai tti nArakANAmiva yasyA'surAderyA yAvatyo lezyAstaduddezena tadvargaNaikatvaM vAcyam / bhavaNetyAdinA tallezyAparimANamAha / atra saGgrahaNI kAU nIlA kiNhA lesAo tinni hoMti naraesu / / taiyAe kAunIlA pRthivyAmityarthaH nIlA kiNhA ya riTThAe pnycmyaamityrthH|| [bRhatsaM0288] kiNhA nIlA kAU teUlesA ya bhavaNa-vaMtariyA / joisasohammIsANe teUlesA muNeyavvA // [bRhatsaM0 193]
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 kappe saNaMkumAre mAhiMde ceva baMbhaloe ya / eesu pamhalesA teNa paraM sukkalesA u // [bRhatsaM0 194] puDhavI Au vaNassai bAyara patteya lesa cattAri / gabbhayatiriyanaresuM challesA tinni sesANaM // [bRhatsaM0 342] ayaM sAmAnyo lezyAdaNDakaH 5 / ayameva bhavyAbhavyavizeSAdanyaH- egA kaNhalesANaM bhavasiddhiyANaM vaggaNetyAdi / evamiti kRSNalezyAyAmiva chasu vi tti kRSNayA saha SaTsu, anyathA anyA paJcaivAtidezyA bhavantIti, dve dve pade pratilezyaM bhavyAbhavyalakSaNe vAcye, yathA 'egA nIlalesANaM bhavasiddhiyANaM vaggaNe'tyAdi 6 / lezyAdaNDaka eva darzanatrayavizeSito'nyaH- egA kaNhalesANaM sammaddiTThiyANamityAdi, jesiM jai diTThIo tti yeSAM nArakAdInAM yA yAvatyo dRSTayaH samyaktvAdyAsteSAM tA vAcyA iti, tatra ekendriyANAM mithyAtvameva, vikalendriyANAM samyaktva-mithyAtve, zeSANAM timro'pi dRSTaya iti 7 / lezyAdaNDaka eva kRSNazuklapakSaviziSTo'nyaH- egA kaNhalesANaM kaNhapakkhiyANamityAdi / ete aTTha cauvIsa daMDaya tti, te caivam oho 1, bhavvAIhiM visesio 2, daMsaNehiM 3, pakkhehiM 4 / lesAhiM 5, bhavva 6, daMsaNa 7, pakkhehiM visiTThalesAhiM 8 // [ ] ti / [sU0 42] egA titthasiddhANaM vaggaNA, egA atitthasiddhANaM vaggaNA, evaM jAva egA ekkasiddhANaM vaggaNA, egA aNekkasiddhANaM vaggaNA / egA paDhamasamayasiddhANaM vaggaNA, evaM jAva aNaMtasamayasiddhANaM vaggaNA / [TI0] itaH siddhavargaNA abhidhIyante- tatra siddhA dvidhA anantarasiddhaparamparasiddhabhedAt, tatrAnantarasiddhAH paJcadazavidhAH, tadvargaNaikatvamAha- egA titthetyAdinA, tatra tIryate'neneti tIrtham, dravyato nadyAdInAM samo'napAyazca bhUbhAgo bhautAdipravacanaM vA, dravyatIrthatA tvasyApradhAnatvAd, apradhAnatvaM ca bhAvatastaraNIyasya saMsArasAgarasya tena tarItumazakyatvAt, sAvadyatvAdasyeti, bhAvatIrthaM tu saGgho yato jJAnAdibhAvena tadvipakSAdajJAnAdito bhavAcca bhAvabhUtAt tArayatIti, Aha ca jaM NANa-dasaNa-carittabhAvao tavvivakkhabhAvAo / bhavabhAvao ya tArei teNa taM bhAvao titthaM // [vizeSAva0 1033] ti /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamamadhyayanam ekasthAnakam / triSu vA krodhAgnidAhopazama-lobhatRSNAnirAsa-karmamalApanayanalakSaNeSu jJAnAdilakSaNeSu vA artheSu tiSThatIti tristham, prAkRtatvAt titthaM, Aha cadAhovasamAdisu vA jaM tisu thiyamahava daMsaNAIsuM / to titthaM saMgho cciya ubhayaM ca visesaNavisesaM // [vizeSAva0 1035] ti / tatra tIrthe sati siddhAH nirvRtAstIrthasiddhA RSabhasenagaNadharAdivat, teSAM vargaNeti 1 / tathA atIrthe tIrthAntare sAdhuvyavacchede jAtismaraNAdinA prAptApavargamArgA marudevIvat siddhA atIrthasiddhAsteSAm 2 / evaMkaraNAt 'egA titthagarasiddhANaM vaggaNe'tyAdi dRzyam, tIrthamuktalakSaNam, tat kurvantIti tIrthakarAH / tIrthakarAH santo ye siddhAste tIrthakarasiddhA RSabhAdivat, teSAm 3, atIrthakarasiddhAH sAmAnyakevalinaH santo ye siddhA gautamAdivat, teSAm 4, tathA svayam AtmanA buddhAH tattvaM jJAtavantaH svayambuddhAste santo ye siddhAste tathA, teSAm 5, tathA pratItyaikaM kiJcit vRSabhAdikaM anityatAdibhAvanAkAraNaM vastu buddhAH buddhavantaH paramArthamiti pratyekabuddhAste santo ye siddhAste tathA, teSAm 6, svayambuddhapratyekabuddhAnAM ca bodhyupadhi-zruta-liGgakRto vizeSaH, tathAhi- svayambuddhAnAM bAhyanimittamantareNaiva bodhiH, pratyekabuddhAnAM tu tadapekSayA, karakaNDvAdInAmiveti / upadhiH svayambuddhAnAM pAtrAdibhadazavidhaH, tadyathA pattaM 1 pattAbaMdho 2 pAyaTThavaNaM 3 ca pAyakesariyA 4 / paDalAiM 5 rayattANaM ca 6 gocchao 7 pAyanijjogo // tinneva ya pacchAgA 10 rayaharaNaM 11 ceva hoi muhapotti 12[oghani0 668-669] tti| pratyekabuddhAnAM tu navavidhaH prAvaraNavaja iti / svayambuddhAnAM pUrvAdhIte zrute aniyamaH, pratyekabuddhAnAM tu niyamato bhavatyeva / liGgapratipattiH svayambuddhAnAmAcAryasannidhAvapi bhavati, pratyekabuddhAnAM tu devatA prayacchatIti / buddhabodhitAH AcAryAdibodhitAH santo ye siddhAste, teSAm 7 / eteSAmeva strIliGgasiddhAnAM 8 puMliGgasiddhAnAM 9 napuMsakaliGgasiddhAnAM 10 svaliGgasiddhAnAM rajoharaNAdyapekSayA 11 anyaliGgasiddhAnAM parivrAjakAdiliGgasiddhAnAM 12 gRhiliGgasiddhAnAM marudevIprabhRtInAm 13 ekasiddhAnAmekaikasmin samaye ekaikasiddhAnAm 14
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ anekasiddhAnAmekasamaye vyAdInAm aSTazatAntAnAM siddhAnAmekA vargaNeti 15 / tatrAnekasamayasiddhAnAM prarUpaNAgAthA battIsA aDayAlA saTThI bAvattarI ya boddhavvA / culasII channauI durahiyama?ttara sayaM ca // [bRhatsaM0 347] ___ evamanantarasiddhAnAM tIrthAdinA bhUtabhAvena pratyAsattivyapadezyatvena paJcadazavidhAnAM vargaNaikatvamuktam, adhunA paramparasiddhAnAmucyate, tatra apaDhamasamayasiddhANamityAditrayodazasUtrI, na prathamasamayasiddhAH aprathamasamayasiddhAH siddhatvadvitIyasamayavartinaH, teSAm / evaM jAva tti karaNAd 'dusamayasiddhANaM ti-cau-paMca-cha-satta-'TTha-nava-dasasaMkhejjA-'saMkhejjasamayasiddhANa'miti dRzyam, tatra siddhatvasya tRtIyAdiSu samayeSu dvisamayasiddhAdayaH procyante, yadvA sAmAnyenAprathamasamayAbhidhAnaM vizeSato dvisamayAdyabhidhAnamiti, atasteSAM vargaNA, kvacit paDhamasamayasiddhANaM ti pAThaH, tatra anantaraparamparasamayasiddhalakSaNaM bhedamakRtvA prathamasamayasiddhA anantarasiddhA eva vyAkhyAtavyAH, dvyAdisamayasiddhAstu yathAzrutA eveti / [sU0 43] [1] egA paramANupoggalANaM vaggaNA, evaM jAva egA aNaMtapaesiyANaM poggalANaM vaggaNA 1 / egA egapadesogADhANaM poggalANaM vaggaNA jAva egA asaMkhejapadesogADhANaM poggalANaM vaggaNA 2 / egA egasamayaTThitiyANaM poggalANaM vaggaNA jAva asaMkhejasamayaTThitiyANaM poggalANaM vaggaNA 3 / egA egaguNakAlagANaM poggalANaM vaggaNA jAva egA asaMkhejaguNakAlagANaM poggalANaM vaggaNA, egA aNaMtaguNakAlagANaM poggalANaM vaggaNA / evaM vaNNa-gaMdha-rasa-phAsA bhANiyavvA jAva egA aNaMtaguNalukkhANaM poggalANaM vaggaNA 4 / [2] egA jahannapatesiyANaM khaMdhANaM vaggaNA, egA ukkassapatesiyANaM khaMdhANaM vaggaNA, egA ajahannukkassapatesiyANaM khaMdhANaM vaggaNA 1, evaM jahannogAhaNagANaM ukkassogAhaNagANaM ajahannukkassogAhaNagANaM 2, jahannaTThitiyANaM ukkassaTThitiyANaM 1. 'egA apaDhamasamayasiddhANaM vaggaNA evaM dusamayasiddhANaM ti-cau-paMca-cha-satta-'TTha-nava-dasa-saMkhejA'saMkhejasamayasiddhANaM aNaMtasamayasiddhANaM vaggaNA' iti trayodaza sUtrANi jJeyAni //
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamamadhyayanam ekasthAnakam / ajahannukkassaTTitIyANaM 3, jahannaguNakAlagANaM ukkassa-guNakAlayANaM ajahannukkassaguNakAlagANaM, evaM vaNNa-gaMdha-rasa-phAsANaM vaggaNA bhANiyavvA, jAva egA ajahannukkassaguNalukkhANaM poggalANaM vaggaNA 4 / / [TI0] ito dravya-kSetra-kAla-bhAvAnAzritya pudgalavargaNaikatvaM cintyate-- pUraNagalanadharmANaH pudgalAH, te ca skandhA api syuriti vizeSayati- paramANavo niSpradezAste ca pudgalAzceti vigrahaH, teSAm, evaMkaraNAt 'dupaesiyANaM khaMdhANaM ticau-paMca-cha-satta-'TTha-nava-dasa-saMkhejjapaesiyANaM asaMkhejjapaesi-yANa'miti dRshymiti| kRtA dravyataH pudgalacintA, ataH kSetrataH kriyate- egA egapaesetyAdi, ekasmin pradeze kSetrasyAvagADhAH avasthitA ekapradezAvagADhAH, teSAm, te ca paramANvAdayo'nantapradezikaskandhAntAH syuH, acintyatvAt dravyapariNAmasya, yathA pAradasyaikena karSeNa cAritAH suvarNasya te saptApyekIbhavanti, punarvAmitAH prayogataH saptaiva ta iti / jAva egA asaMkhejjapaesogADhANaM ti, anantapradezAvagAhitvaM tu nAsti pudgalAnAm, lokalakSaNasyAvagAhakSetrasyApyasaGkhyeyapradezatvAditi / kAlata Aha- egA egasamaetyAdi, ekaM samayaM yAvat sthitiH paramANutvAdinA ekapradezAvagADhAditvena ekaguNakAlAditvena vA'vasthAnaM yeSAM te ekasamayasthitikAH, teSAmiti, iha ca anantasamayasthiteH pudgalAnAmasambhAvAd asaMkhejjasamayaTTitIyANamityuktamiti / bhAvataH pudgalAnAha- egaguNetyAdi, ekena guNo guNanaM tADanaM yasya sa ekaguNaH, ekaguNaH kAlo varNo yeSAM te ekaguNakAlakAH, tAratamyena kRSNatara-kRSNatamAdInAM yebhya Arabhya prathamamutkarSapravRttirbhavatIti bhAvaH, teSAm / evaM sarvANyapi bhAvasUtrANi SaSTyadhikadvizatapramANAni vAcyAni 260, viMzateH kRSNAdibhAvAnAM tryodshbhigunnnaaditi| ___sAmprataM bhaGgayantareNa dravyAdivizeSitAnAM jaghanyAdibhedabhinnAnAM skandhAnAM vargaNaikatvamAha- egA jahannetyAdi, jaghanyAH sarvAlpAH pradezA: paramANavaste santi yeSAM te jaghanyapradezikAH, vyaNukAdaya ityarthaH, skandhAH aNusamudAyAH, teSAm,
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 utkarSantItyutkarSAH utkarSavantaH utkRSTasaGkhyAH paramAnantAH pradezA: aNavaste santi yeSAM te utkarSapradezikAH, teSAm, jaghanyAzca utkarSAzca jaghanyotkarSAH, na tathA ye te ajaghanyotkarSAH, madhyamA ityarthaH, te pradezAH santi yeSAM te ajaghanyotkarSapradezikAH, teSAm, eteSAM cAnantavargaNatve'pyajaghanyotkarSa-zabdavyapadezyatvAdekavargaNatvamiti / jahannogAhaNagANaM ti avagAhante Asate yasyAM sA'vagAhanA kSetrapradezarUpA, sA jaghanyA yeSAM te svArthikapratyayAjjaghanyAvagAhanakAH, teSAm, ekapradezAvagADhAnAmityarthaH, utkarSAvagAhanakAnAmasaGkhyAtapradezAvagADhAnAmityarthaH, ajaghanyotkarSAvagAhanakAnAM saGkhyeyAsaGkhyeyapradezAvagADhAnAmityarthaH / jaghanyA jaghanyasaGkhyA samayApekSayA sthitiryeSAM te jaghanyasthitikAH, ekasamaya-sthitikAH ityarthaH, teSAm, utkarSA utkarSavatsaGkhyA samayApekSayA sthitiryeSAM te tathA, teSAm, asaGkhyAtasamayasthitikAnAmityarthaH, tRtIyaM kaNThyam, jaghanyena jaghanyasaGkhyAvizeSeNaikenetyarthaH guNo guNanaM tADanaM yasya sa tathA vidhaH kAlo varNo yeSAM te jaghanyaguNakAlakAH, teSAm, evamutkarSaguNakAlakAnAmanantaguNakAlakAnAmityarthaH, evaM bhAvasUtrANyapi SaSTibhavanIyAnIti / [sU0 44] ege jaMbuddIve dIve savvadIvasamuddANaM jAva addhaMgulagaM ca kiMcivisesAdhie parikkheveNaM / [TI0] sAmAnyaskandhavargaNaikatvAdhikArAdevAjaghanyotkarSapradezikasyAjaghanyotkarSapradezAvagADhasya skandhavizeSasyaikatvamAha- ege jaMbuddIvetyAdi / jambvA vRkSavizeSeNopalakSito dvIpaH jambUdvIpaH, dvIpa iti sAmAnyam, yAvadgrahaNAdevaM sUtraM draSTavyam'savvabbhaMtarae savvakhuDDAe vaTTe tellApUyasaMThANasaMThie ityAdi sugamametat, uktavizeSaNazca jambUdvIpa eka eva, anyathA aneke'pi te santIti / / [sU0 45] ege samaNe bhagavaM mahAvIre imIse osappiNIe cauvvIsAe titthagarANaM carimatitthagare siddha buddhe mutte jAva savvadukkhappahINe / [TI0] anantaraM jambUdvIpa ukta iti tatprarUpakasya bhagavato mahAvIrasyaikatAmAhaege samaNe ityAdi, ekaH asahAyaH, asya ca siddha ityAdinA sambandhaH, uktaM ca -
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamamadhyayanam ekasthAnakam / ego bhagavaM vIro tettIsAe saha nivvuo pAso / chattIsaehiM paMcahiM saehiM nemI u siddhigao // [Ava0 ni0 308] ityAdi / [sU0 46] aNuttarovavAtiyA NaM devA NaM egaM rataNiM uTuMuccatteNaM pnnttaa| __ [TI0] ekAkI vIro nirvRta ityuktam, nirvRtakSetrAsannAni cAnuttaravimAnAnIti tannivAsidevamAnamAha- aNuttaretyAdi, anuttaratvAdanuttarANi vijayAdivimAnAni, teSu ya upapAto janma sa vidyate yeSAM te'nuttaropapAtikAste, NaMkArau vAkyAlaGkAre, devAH surA ekAM ratniM hastaM yAvat urdUuccatteNaM ti vastuno hyanekadhoccatvam, UrdhvasthitasyaikamaparaM tiryasthitasyAnyat guNonnatirUpam, tatretarApohenordhvasthitasya yaduccatvaM toccatvamityAgame rUDhamiti tenovoccatvena, anusvAraH prAkRtatvAt, prajJaptAH prarUpitAH sarvavidbhiriti / [sU0 47] adANakkhatte egatAre pannatte 1 / cittANakkhatte egatAre pannatte 2 / sAtINakkhatte egatAre pannatte 3 // [TI0] devAdhikArAdeva nakSatradevAnAm addAnakkhatte ityAdinA kaNThyena sUtratrayeNa tAraikatvamuktam, tArA ca jyotirvimAnarUpeti, kRttikAdiSu ca nakSatreSvidaM tArApramANam cha 6 ppaMca 5 tinni 3 egaM 1 cau 4 tiga 3 rasa 6 veya 4 juyala 2 juyalaM ca 2 / iMdiya 5 egaM 1 egaM 1 visaya 5 'ggi 3 samudda 4 bArasagaM 12 // cauro 4 tinni ya 3 tiya 3 tiya 3 paMca 5 satta 7 be 2 be 2 bhave tiyA tinni 3-3-3 / rikkhe tArapamANaM jai tihitulaM hayaM kajjaM // [ ] ti // iha caikasthAnakAnurodhAnnakSatratrayasya tArApramANamuktam, zeSanakSatrANAM tu prAyo'gretanAdhyayaneSu tad vakSyati, yastu kvacidvisaMvAdastArApramANasya sa tathAvidhaprayojaneSu tithivizeSasya nakSatravizeSayuktasyAzubhatvasUcanArthatvenoktagAthayormatAntarabhUtatvAnna bAdhaka iti / [sU0 48] egapadesogADhA poggalA aNaMtA pannattA, evmegsmyttttitiiyaa| egaguNakAlagA poggalA aNaMtA pannattA, jAva egaguNalukkhA poggalA aNaMtA pannattA / // egaTThANaM samattaM //
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 __ [TI0] tArA pudgalarUpeti pudgalasvarUpamabhidhAtumAha- egapaesogADhetyAdi sugamam, navaramekatra pradeze kSetrasyAMzavizeSe avagADhA: AzritA ekapradezAvagADhAH, te ca paramANurUpAH skandharUpA veti, evaM varNa 5gandha 2 rasa 5 sparza 8 bhedaviziSTAH pudgalA vAcyAH, ata evoktam-jAva egaguNalukkhetyAdi / tadevamanugamo'bhihitaH / anyo vistaro vRttito jnyeyH| iti zrImattapAgacchAdhirAjabhaTTArakapurandarasUrIzvarazrIvijayasenasUrirAjye zrImattapAgacchazrRMgArahArasUrIzvarazrIvijayadevasUriyauvarAjye paNDitazrIkuzalavardhanagaNiziSyanagarSigaNinA svavAcanaparopakArakRte kRtoddhArarUpayAM zrIsakalavAcakaziromaNimahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNibhiH saMzodhitAyAM sukhAvabodhAyAM zrIsthAnAGgadIpikAyAM prathamamekasthAnakAbhidhAnamadhyayana smaaptm|
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 atha dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / [sU0 49] namo suyadevayAe bhgviie| jadatthi NaM loge taM savvaM dupaoAraM, taMjahA- jIva cceva ajIva cceva / [1] tasa cveva thAvara cveva 1, sajoNiya cveva ajoNiya cceva 2, sAuya cceva aNAuya cceva 3, saiMdiya cceva aNiMdiya cceva 4, saveyagA ceva aveyagA ceva 5, sarUvi ceva arUvi ceva 6, sapoggalA ceva apoggalA ceva 7, saMsArasamAvannagA ceva asaMsArasamAvannagA ceva 8, sAsayA ceva asAsayA ceva 9 / [2] AgAse ceva noAgAse ceva / dhamme ceva adhamme ceva / baMdhe ceva mokkhe ceva / punne ceva pAve ceva / Asave ceva saMvare ceva / veyaNA ceva nijarA ceva / __ [TI0] atha saGkhyAkramasambaddhameva dvisthAnakAkhyaM dvitIyamadhyayanamArabhyate, asya cAyaM vizeSasambandhaH- iha jainAnAM sAmAnyavizeSAtmakaM vastu, tatra sAmAnyamAzritya prathamAdhyayane AtmAdivastvekatvena prarUpitamiha tu vizeSAzrayaNAt tadeva dvividhatvena prarUpyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANyupakramAdIni bhavanti ityAdi vRtito jnyeym| sAmprataM sUtraM taccedaM- yad jIvAdikaM vastu asti vidyate, Namiti vAkyAlaGkAre, kvacit pATho jadatthiM ca NaM ti, tatrAnusvAra AgamikaH, cazabdaH punararthaH, evaM cAsya prayogaH- astyAtmAdi vastu, pUrvAdhyayanaprarUpitatvAd, yaccAsti loke paJcAstikAyAtmake, lokyate pramIyata iti loka iti vyutpattyA lokAlokarUpe vA, tat sarvaM niravazeSaM dvayoH padayoH sthAnayoH pakSayorvivakSitavastutadviparyayalakSaNayoravatAro yasya tad dvipadAvatAramiti / dupaDoyAraM ti kvacit paThyate, tatra dvayoH pratyavatAro yasya tat dvipratyavatAramiti, svarUpavat pratipakSavaccetyarthaH / tadyathetyudAharaNopanyAse, jIva cceva ajIva cceva tti, jIvAzcaivA'jIvAzcaiva, prAkRtatvAt saMyuktaparatvena hrasvaH, cakArau samuccayArthI, evakArAvavadhAraNe, tena ca
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 1 rAzyantarApohamAha / nojIvAkhyaM rAzyantaramastIti cet, naivam, sarvaniSedhakatve nozabdasya nojIvazabdenAjIva eva pratIyate, dezaniSedhakatve tu jIvadeza eva pratIyate, na ca dezo dezino'tyantavyatirikta iti jIva evAsAviti / cceya iti pUrvvAdhyayana evakArArthaH, ci cceya evArtha [ ] iti vacanAt, tatazca jIvA eveti vivakSitavastu ajIvA eveti ca tatpratipakSa iti, evaM sarvatra / atha tasetyAdi / tatra trasanAmakarmodayatastrasyantIti trasAH dvIndriyAdayaH, sthAvaranAmakarmodayAcca tiSThantItyevaMzIlAH sthAvarAH pRthivyAdayaH / saha yonyA utpattisthAnena sayonikAH saMsAriNaH, tadviparyAsabhUtAH ayonikAH siddhAH / sahA''yuSA vartanta iti sAyuSaH, tadanye'nAyuSaH siddhAH / evaM sendriyAH saMsAriNaH, anindriyAH siddhAdayaH / savedakAH strIvedAdyudayavantaH, avedakAH siddhAdayaH / saha rUpeNa mUrtyA varttanta iti samAsAnte inpratyaye sati sarUpiNaH saMsthAna - varNAdimantaH, sazarIrA ityarthaH, na rUpiNo'rUpiNo muktAH / sapudgalAH karmmAdipudgalavanto jIvAH, apudgalAH siddhAH / saMsAraM bhavaM samApannakA AzritAH saMsArasamApannakAH saMsAriNaH, taditare siddhAH / zAzvatAH siddhAH janma-maraNAdirahitatvAd, azAzvatAH saMsAriNastadyuktatvAditi / evaM jIvatattvasya dvipadAvatAraM nirUpyAjIvatattvasya taM nirUpayannAha - AgAsetyAdi / AkAzaM vyoma, noAkAzaM tadanyad dharmAstikAyAdi / dharmaH dharmAstikAyo gatyupaSTambhaguNaH, tadanyo'dharmaH adharmAstikAyaH sthityupaSTambhaguNaH / savipakSabandhAditattvasUtrANi catvAri prAgvaditi / [sU0 50] do kiriyAo pannattAo, taMjahA - jIvakiriyA ceva ajIvakiriyA cev| jIvakiriyA duvihA pannattA, taM jahA sammattakiriyA ceva micchattakiriyA ceva / ajIvakiriyA duvihA pannattA, taMjahA - iriyAvahiyA ceva saMparAigA ceva / do kiriyAo pannattAo taMjahA - kAiyA ceva AdhikaraNiyA ceva / kAiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA - aNuvarayakAyakiriyA ceva duppauttakAyakiriyA ceva / AdhikaraNiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / 33 saMjoyaNAdhikaraNiyA ceva NivvattaNAdhikaraNiyA ceva / do kiriyAo pannattAo, taMjahA-pAosiyA ceva pAriyAvaNiyA cev| pAtosiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-jIvapAosiyA ceva ajIvapAosiyA ceva / pAriyAvaNiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahAsahatthapAriyAvaNiyA ceva parahatthapAriyAvaNiyA ceva / / do kiriyAo pannattAo, taMjahA-pANAtivAyakiriyA ceva apaccakkhANakiriyA ceva / pANAtivAyakiriyA duvihA pannattA, taMjahAsahatthapANAtivAyakiriyA ceva parahatthapANAtivAyakiriyA ceva / apaccakkhANakiriyA duvihA pannattA, taMjahA-jIvaapaccakkhANakiriyA ceva ajIvaapaccakkhANakiriyA ceva / ___ do kiriyAo pannattAo, taMjahA-AraMbhiyA ceva pAriggahiyA cev| AraMbhiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-jIvaAraMbhiyA ceva ajIvaAraMbhiyA ceva / evaM pAriggahiyA vi / do kiriyAo pannattAo, taMjahA-mAyAvattiyA ceva micchAdasaNavattiyA ceva / mAyAvattiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-AyabhAvavaMkaNatA ceva parabhAvavaMkaNatA ceva / micchAdasaNavattiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahAUNAirittamicchAdasaNavattiyA ceva tavvairittamicchAdasaNavattiyA ceva / ___do kiriyAo pannattAo, taMjahA-diTThiyA ceva puTThiyA ceva / diTThiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-jIvadiTThiyA ceva ajIvadiTTiyA ceva / evaM puTThiyA vi / ___ do kiriyAo pannattAo, taMjahA-pADucciyA ceva sAmaMtovaNivAiyA cev| pADucciyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-jIvapADucciyA ceva ajIvapADucciyA ceva / evaM sAmaMtovaNivAiyA vi / do kiriyAo pannattAo, taMjahA-sAhatthiyA ceva NesatthiyA cev| sAhatthiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-jIvasAhatthiyA ceva ajIvasAhatthiyA ceva / evaM satthiyA vi /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ do kiriyAo pannattAo, taMjahA-ANavaNiyA ceva vetAraNiyA ceva, jaheva NesatthiyA / ___ do kiriyAo pannattAo, taMjahA-aNAbhogavattiyA ceva aNavakaMkhavattiyA ceva / aNAbhogavattiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-aNAuttaAiyaNatA ceva aNAuttapamajaNatA ceva / aNavakaMkhavattiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-AyasarIraaNavakaMkhavattiyA ceva parasarIraaNavakaMkhavattiyA ceva / do kiriyAo pannattAo, taMjahA-pijjavattiyA ceva dosavattiyA ceva / pejavattiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-mAyAvattiyA ceva lobhavattiyA cev| dosavattiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-kohe ceva mANe cev| [TI0] bandhAdayazca kriyAyAM satyAmAtmano bhavantIti kriyAnirUpaNAyAha- do kiriyetyAdisUtrANi SaTtriMzat, karaNaM kriyA kriyata iti vA kriyeti, te ca dve prajJapte prarUpite jinaiH, tatra jIvasya kriyA vyApAro jIvakriyA, tathA ajIvasya pudgalasamudAyasya yat karmatayA pariNamanaM sA ajIvakriyeti, iha cevazabdasya ceyazabdasya vA pAThAntare prAkRtatvAd dvirbhAva iti, cevetyayaM samudAyamAtra eva pratIyate 'apice' tyAdivaditi 1 / jIvakiriyetyAdi, samyaktvaM tattvazraddhAnam, tadapi jIvavyApAratvAt kriyA samyaktvakriyA, evaM mithyAtvakriyA'pi, navaraM mithyAtvam atattvazraddhAnam, tadapi jIvavyApAra eveti / athavA samyagdarzana-mithyAtvayoH satorye bhavataH te samyaktvamithyAtvakriye iti / __ajIvakiriyetyAdi, tatra IriyAvahiya tti IraNamIryA gamanam, tadviziSTaH panthA IryApathaH, tatra bhavA airyApathikI, vyutpattimAtramidam, pravRttinimittatastu yat kevalayogapratyayamupazAntamohAditrayasya sAtavedanIyakarmatayA ajIvasya pudgalarAzerbhavanaM sA airyApathikI kriyA, iha jIvavyApAre'pyajIvapradhAnatvavivakSayA'jIvakriyeyamuktA / karmavizeSo vairyApathikI kriyocyate, yato'bhihitam- iriyAvahiyA kiriyA duvihA bajjhamANA veijjamANA ya, jAva paDhamasamaye baddhA bIyasamaye veiyA sA baddhA puTThA veiyA NijjiNNA seyakAle akammaM cAvi bhavatI [Ava0 hAri0 ] ti / tathA samparAyAH
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / 35 kaSAyAH, teSu bhavA sAMparAyikI, sA hyajIvasya pudgalarAzeH karmAtApariNatirUpA jIvavyApArasyAvivakSaNAdajIvakriyeti, sA ca sUkSmasamparAyAntAnAM guNasthAnakavatAM bhavatIti 3 / punaranyathA dve- do kiriyetyAdi / kAiyA ceva tti kAyena nirvRttA kAyikI kAyavyApAraH, tathA ahigaraNiyA ceva tti adhikriyate AtmA narakAdiSu yena tadadhikaraNam anuSThAnaM bAhyaM vA vastu, iha ca bAhyaM vivakSitaM khaDgAdi, tatra bhavA AdhikaraNikIti 4 / kAyikI dvidhA- aNuvarayakAyakiriyA ceva tti anuparatasya aviratasya sAvadyAt mithyAdRSTe : samyagdRSTervA kAyakriyA utkSepAdilakSaNA karmabandhanibandhanamanuparatakAyakriyA, tathA duppauttakAyakiriyA ceva tti duSprayuktasya duSTaprayogavato duSpraNihitasyendriyANyAzrityeSTA-'niSTendriyaviSayaprAptau manAk saGganirvedagamanena tathA anindriyamAzrityAzubhamanaHsaGkalpadvAreNApavargamArgaM prati durvyavasthitasya, pramattasaMyatasyetyarthaH, kAyakriyA duSprayuktakAyakriyeti 5 / AdhikaraNikI dvidhA, tatra saMjoyaNAhigaraNiyA ceva tti yat pUrvaM nirvarttitayoH khaDga-tanmuSTyAdikayorarthayoH saMyojanaM kriyate sA saMyojanAdhikaraNikI, tathA NivvattaNAhikaraNiyA ceva tti yaccAditastayonivarttanaM sA nirvarttanAdhikaraNikIti 6 / punaranyathA dve- pAusiyA ceva tti pradveSo matsarastena nirvRttA prAdveSikI, tathA pAriyAvaNiyA ceva tti paritApanaM tADanAdiduHkhavizeSalakSaNaM tena nirvRttA pAritApanikIti 7 AdyA dvidhA- jIvapAusiyA ceva tti jIve pradveSAjjIvaprAdveSikI, tathA ajIvapAusiyA ceva tti ajIve pASANAdau skhalitasya pradveSAdajIvaprAdveSikIti 8 / dvitIyA'pi dvidhA- sahatthapAriyAvaNiyA ceva tti svahastena svadehasya paradehasya vA paritApanaM kurvataH svahastapAritApanikI, tathA parahatthapAriyAvaNiyA ceva tti parahastena tathaiva tat kArayataH parahastapAritApanikIti 9 / anyathA dve- pANAivAyakiriyA ceva tti pratItA, tathA apaccakkhANakiriyA
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 ceva tti apratyAkhyAnam aviratiH, tannimittaH karmmabandho'pratyAkhyAnakriyA, sA cAviratAnAM bhavatIti 10 / AdyA dvedhA- sahatthapANAivAyakiriyA ceva tti svahastena svaprANAn nirvedAdinA paraprANAn vA krodhAdinA atipAtayataH svahastaprANAtipAtakriyA, tathA parahatthapANAivAyakiriyA ceva tti parahastenApi tathaiva parahastaprANAtipAtakriyeti 11 / dvitIyApi dvidhA - jIvaapaccakkhANakiriyA ceva tti jIvaviSaye pratyAkhyAnAbhAvena yo bandhAdivyApAraH sA jIvApratyAkhyAnakriyA, tathA ajIvaapaccakkhANakiriyA ceva tti yadajIveSu madyAdiSvapratyAkhyAnAt karmabandhanaM sA ajIvApratyAkhyAnakriyeti 12 / punaranyathA dve - AraMbhiyA ceva tti ArambhaNamArambha:, tatra bhavA ArambhikI, tathA pAriggahiyA ceva tti parigrahe bhavA pArigrahikIti 13 / AdyA dvedhA - jIvaAraMbhiyA ceva tti yajjIvAnArabhamANasya upamRdnataH karmabandhanaM sA jIvArambhikI, tathA ajIvAraMbhiyA ceva tti yaccAjIvAn jIvakaDevarANi piSTAdimayajIvAkRtIMzca vastrAdIn vA ArabhamANasya sA ajIvArambhikIti 14 / evaM pAriggahiyA ceva tti ArambhikIvad dvidhetyarthaH, jIvAjIvaparigrahaprabhavatvAt tasyA iti bhAvaH 15/ punaranyathA dve - mAyAvattiyA ceva tti mAyA zAThyaM pratyayo nimittaM yasyAH karmabandhakriyAyA vyApArasya vA sA tathA, micchAdaMsaNavattiyA ceva tti mithyAdarzanaM mithyAtvaM pratyayo yasyAH sA tatheti 16 / AdyA dvedhA-- AyabhAvavaMkaNayA ceva tti AtmabhAvasyAprazastasya vaGkanatA vakrIkaraNaM prazastatvopadarzanatA AtmabhAvavaGkanatA, vaGkanAnAM ca bahutvavivakSAyAM bhAvapratyayo na viruddhaH, sA ca kriyA vyApAratvAt, tathA parabhAvavaMkaNayA ceva ti parabhAvasya vaGkanatA vaJcanatA yA kUTalekhakaraNAdibhiH sA parabhAvavaGkanateti, yato vRddhavyAkhyeyam- taM taM bhAvamAyarar3a jeNa paro vaMcijjai kUDalehakaraNAIhiM [Ava0
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / hAri0] ti 17 / __dvitIyA'pi dvedhA- UNAirittamicchAdasaNavattiyA ceva tti UnaM svapramANAddhInamatiriktaM tato'dhikamAtmAdi vastu, tadviSayaM mithyAdarzanamUnAtiriktamithyAdarzanam, tadeva pratyayo yasyAH sA UnAtiriktamithyAdarzanapratyayeti / tathAhi- ko'pi mithyAdRSTirAtmAnaM zarIravyApakamapi aGguSThaparvamAtraM yavamAnaM zyAmAkatandulamAnaM veti hInatayA'vaiti, tathA'nyaH paJcadhanuHzatikaM sarvavyApakaM vetyadhikatayA'bhimanyate, tathA tavvairittamicchAdasaNavattiyA ceva tti tasmAd UnAtiriktamithyAdarzanAd vyatiriktaM mithyAdarzanaM nAstyevAtmetyAdimatarUpaM pratyayo yasyAH sA tatheti 18 / punaranyathA dve- diTThiyA ceva tti dRSTerjAtA dRSTijA, athavA dRSTaM darzanaM vastu vA nimittatayA yasyAmasti sA dRSTikA, darzanArthaM yA gatikriyA darzanAd vA yat karmodeti sA dRSTijA dRSTikA vA, tathA puTThiyA ceva tti pRSTiH pRcchA, tato jAtA pRSTijA, praznajanito vyApAraH, athavA pRSTaM praznaH vastu vA tadasti kAraNatvena yasyAM sA pRSTiketi, athavA spRSTiH sparzanaM tato jAtA spRSTijA, tathaiva spRSTikA'pIti 19 / ___ AdyA dvedhA- jIvadiTThiyA ceva tti yA azvAdidarzanArthaM gacchataH, tathA ajIvadiTThiyA ceva tti ajIvAnAM citrakarmAdInAM darzanArthaM gacchato yA sA ajIvadRSTiketi 20 // ___ evaM puTThiyA vi tti evamiti jIvAjIvabhedena dvidhaiva, tathAhi- jIvamajIvaM vA rAga-dveSAbhyAM pRcchataH spRzato vA yA sA jIvapRSTikA jIvaspRSTikA vA ajIvapRSTikA ajIvaspRSTikA veti 21 / punaranyathA dve- pADucciyA ceva tti bAhyaM vastu pratItya Azritya bhavA prAtItyikI, tathA sAmantovaNivAiyA ceva tti samantAt sarvata upanipAto janamIlakastasmin bhavA sAmantopanipAtikIti 22 / AdyA dvedhA- jIvapADucciyA ceva tti jIvaM pratItya yaH karmabandhaH sA tathA, tathA ajIvapADucciyA ceva tti ajIvaM pratItya yo rAga-dveSodbhavastajjo vA bandhaH sA ajIvaprAtItyikIti 23 /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyApi dvividhetyatidizannAha- evaM sAmantovaNivAiyA vi tti, tathAhikasyApi SaNDo rUpavAnasti, taM ca jano yathA yathA pralokayati prazaMsayati ca tathA tathA tatsvAmI hRSyatIti jIvasAmantopanipAtikI, tathA rathAdau tathaiva hRSyato'jIvasAmantopanipAtikIti 24 / anyathA vA dve- sAhatthiyA ceva tti svahastena nirvRttA svAhastikI, tathA nesatthiyA ceva tti, nisarjanaM nisRSTam, kSepaNamityarthaH, tatra bhavA tadeva vA naisRSTikI, nisRjato yaH karmabandha ityarthaH, nisarga eva veti 25 / / tatra AdyA dvedhA- jIvasAhatthiyA ceva tti yat svahastagRhItena jIvena jIvaM mArayati sA jIvasvAhastikI, tathA ajIvasAhatthiyA ceva tti yacca svahastagRhItenaivAjIvena khaDgAdinA jIvaM mArayati sA ajIvasvAhastikIti / athavA svahastena jIvaM tADayata ekA, ajIvaM tADayato'nyeti 26 / ___ dvitIyA'pi jIvA-'jIvabhedaivetyatidizannAha- evaM nesatthiyA ceva tti, tathAhi- rAjAdisamAdezAdyadudakasya yantrAdibhirnisarjanaM sA jIvanaisRSTikIti, yattu kANDAdInAM dhanurAdibhiH sA ajIvanaisRSTikIti / athavA gurbAdau jIvaM ziSyaM putraM vA nisRjato dadata ekA, ajIvaM punareSaNIyabhaktapAnAdikaM nisRjato tyajato'nyeti 27 / punaranyathA dve- ANavaNiyA ceva tti AjJApanasya AdezanasyeyamAjJApanameva vetyAjJApanI, saivA''jJApanikA, tajjaH karmabandhaH Adezanameva veti, AnAyanaM vA AnAyanI / tathA veyAraNiyA ceva tti vidAraNaM vicAraNaM vitAraNaM vA svArthikapratyayopAdAnAd vaidAraNItyAdi vAcyamiti 28 ete ca dve api dvedhA jIvAjIvabhedAditi, tathAhi- jIvamAjJApayata AnAyayato vA pareNa jIvAjJApanI jIvAnAyanI vA, evamevAjIvaviSayA ajIvAjJApanI ajIvAnAyanI veti 29 / ___ tathA veyAraNiya tti jIvamajIvaM vA vidArayati sphoTayatIti. athavA jIvamajIvaM vA'samAnabhAveSu vikrINati sati yadvaibhASiko vicArayati pariyacchAvei tti bhaNitaM hoti, athavA jIvaM puruSaM vitArayati pratArayati vaJcayatItyarthaH, asadguNairetAdRzaH
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / tAdRzastvamiti, puruSAdivipratAraNabuddhyaiva vA'jIvaM bhaNatyetAdRzametaditi yat sA jIvaveyAraNiyA'jIvaveyAraNiyA va tti / etat sarvamatidezenAha - jaheva nesatthiya tti 30 / __ anyathA vA dve- aNAbhogavattiyA ceva tti anAbhoga: ajJAnaM pratyayo nimittaM yasyAH sA, tathA aNavakaMkhavattiyA ceva tti anavakAGkSA svazarIrAdyanapekSatvam, saiva pratyayo yasyAH sA'navakAGkSApratyayeti 31 / / __ AdyA dvidhA- aNAuttaAiyaNayA ceva tti anAyuktaH anAbhogavAn anupayukta ityarthaH, tasyA''dAnatA vastrAdiviSaye grahaNatA anAyuktAdAnatA, tathA aNAuttapamajjaNayA ceva tti anAyuktasyaiva pAtrAdiviSayA pramArjanatA anAyuktapramArjanatA, iha ca tApratyayaH svArthikaH prAkRtatvena AdAnAdInAM bhAvavivakSayA veti 32 / __dvitIyA'pi dvividhA- AyasarIretyAdi, tatrAtmazarIrAnavakAGkSApratyayA svazarIrakSatikArikarmANi kurvataH, tathA parazarIrakSatikarANi tu kurvato dvitIyeti 33 / / do kiriyetyAdi trINi sUtrANi kaNThyAni, navaraM prema rAgo mAyA-lobhalakSaNaH, dveSaH krodha-mAnalakSaNa iti 36 / yadatra na vyAkhyAtaM tat sugamatvAditi / sU0 51] duvihA garahA pannattA, taMjahA-maNasA vege garahati, vayasA vege garahati / __ahavA garahA duvihA pannattA, taMjahA-dIhaM pege addhaM garahati, rahassaM pege addhaM garahati / [TI0] etAzca kriyAH prAyo garhaNIyA iti garhAmAha- duvihA garahetyAdi, vidhAnaM vidhA, dve vidhe bhedau yasyAH sA dvividhA, garhaNaM gardA duzcaritaM prati kutsA, sA ca sva-paraviSayatvena dvividhA, sA'pi mithyAdRSTeranupayuktasamyagdRSTe zca dravyagarhA, apradhAnagarhetyarthaH, dravyazabdasyApradhAnArthatvAd, uktaM ca appAhanne vi ihaM katthai diTTho hu davvasaddo tti / aMgAramaddao jaha davvAyario sayA'bhavvo // [paJcA0 6 / 13] tti /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ samyagdRSTestUpayuktasya bhAvagarheti caturddhA garhaNIyabhedAd bahuprakArA vA, sA ceha karaNApekSayA dvividhoktA, tathA cAha- maNasA vege garahai tti manasA cetasA vAzabdo vikalpArtho avadhAraNArtho vA, tato manasaiva na vAcetyarthaH, kAyotsargastho durmukhasumukhAbhidhAnapuruSadvayaninditA-'bhiSTutastadvacanopalabdhasAmantaparibhUtasvatanayarAjavArtA manasA samArabdhaputraparibhavakArisAmantasaGgrAmo vaikalpikapraharaNakSaye svazIrSakagrahaNArthavyApAritahastasaMspRSTaluJcitamastakastataH samupajAtapazcAttApAnalajvAlAkalApadandahyamAnasakalakarmendhano rAjarSiprasannacandra iva ekaH ko'pi sAdhvAdirgarhate jugupsate, garyamiti gamyate, tathA vacasA vA vAcA vA, athavA vacasaiva na manasA bhAvato duzcaritAviraktatvAjjanaraJjanArthaM garhApravRttAGgAramaIkAdiprAyasAdhuvat eko'nyo garhata iti / athavA maNasA'vege tti iha apiH, sa ca sambhAvane, tena sambhAvyate ayamarthaHapi manasaiko garhate anyo vacaseti / athavA manasA'pi, na kevalaM vacasA eko garhate / tathA vacasA'pi, na kevalaM manasA, eka iti sa eva garhate, ubhayathApyeka eva garhata iti bhAvaH / __ anyathA garhAdvaividhyamAha- ahavetyAdi / athaveti pUrvoktadvaividhyaprakArApekSaH, dvividhA gardA prajJapteti prAgiva, apiH sambhAvane, tena api dIrghA bRhatIm addhAM kAlaM yAvadekaH ko'pi garhate garhaNIyamAjanmApItyarthaH, anyathA vA dIrghatvaM vivakSayA bhAvanIyam, ApekSikatvAt dIrghahrasvayoriti / evamapi hrasvAm alpAM yAvadeko'nya iti / athavA dIrghAmeva yAvat hrasvAmeva yAvaditi vyaakhyeympervdhaarnnaarthtvaaditi| eka eva vA dvidhA kAlabhedena garhate bhAvabhedAditi / athavA dIrgha hrasvaM vA kAlameva garhata iti / [sU0 52] duvihe paccakkhANe pannatte, taMjahA-maNasA vege paccakkhAti, vayasA vege paccakkhAti / ahavA paccakkhANe duvihe pannatte, taMjahA-dIhaM pege addhaM paccakkhAti, rahassaM pege addhaM paccakkhAti / [TI0] atIte garthe karmaNi gardA bhavati, bhaviSyati tu pratyAkhyAnam, uktaM ca
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / aiyaM niMdAmi paDuppannaM saMvaremi aNAgayaM paccakkhAmI [pAkSikasU0 ] ti / pratyAkhyAnamAhaduvihe paccakkhANe ityAdi, pramAdaprAtikUlyena maryAdayA khyAnaM kathanaM pratyAkhyAnam, vidhi-niSedhaviSayA pratijJetyarthaH, tacca dravyato mithyAdRSTeH samyagdRSTervA'nupayuktasya kRtacaturmAsamAMsapratyAkhyAnAyAH pAraNakadinamAMsadAnapravRttAyA rAjaduhituriveti, bhAvapratyAkhyAnamupayuktasamyagdRSTeriti, tacca deza-sarvamUlaguNottaraguNabhedAdanekavidhamapi karaNabhedAd dvividham, Aha ca- manasA vaikaH pratyAkhyAti vadhAdikaM nivRttiviSayIkaroti, zeSaM prAgiveti / prakArAntareNApi tadAha- ahavetyAdi sugamam / [sU0 53] dohiM ThANehiM aNagAre saMpanne aNAdIyaM aNavayaggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtAraM vItivatejjA, taMjahA-vijjAe ceva caraNeNa ceva / / [TI0] jJAnapUrvakaM pratyAkhyAnAdi mokSaphalamata Aha- dohiM ThANehItyAdi, dvAbhyAM sthAnAbhyAM guNAbhyAM sampanno yukto nAsyAgAraM gehamastItyanagAraH sAdhuH, nAstyAdirasyetyanAdikaM tat, avadagraM paryantaH, tannAsti yasya sAmAnyajIvApekSayA tadanavadanaM tat, dIrghA addhA kAlo yasya tad dIrghAddhaM tat, makAra AgamikaH, dI? vA'dhvA mArgo yasmiMstaddIrghAdhvaM taccaturantaM caturvibhAgaM narakAdigativibhAgena, dIrghatvaM prakaTAditvAditi, saMsArakAntAraM bhavAraNyaM vyativrajed atikrAmet, tadyathA-- vidyayA caiva jJAnena caiva caraNena caiva cAritreNa caiveti, iha ca saMsArakAntAravyativrajanaM prati vidyA-caraNayoryogapadyenaiva kAraNatvamavagantavyam, ekaikazo vidyA-kriyayoraihikArtheSvapyakAraNatvAt / nanvanayo: kAraNatayA avizeSAbhidhAne'pi pradhAnaM jJAnameva na caraNam, athavA jJAnamevaikaM kAraNaM na tu kriyA, yato jJAnaphalamevAsau / kiJca, yathA kriyA jJAnasya phalaM tathA zeSamapi yat kriyAnantaramavApyate, bodhakAle'pi yajjJeyaparicchedAtmakaM yacca rAgAdivinigrahamayameSAmavizeSeNa jJAnaM kAraNam, yathA mRttikA ghaTasya kAraNaM bhavantItyAdivistaro vRttau| [sU0 54] do ThANAI apariyANittA AyA No kevalipannattaM dhammaM labheja savaNayAe, taMjahA-AraMbhe ceva pariggahe ceva 1 / do ThANAI apariyANittA
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ AyA No kevalaM bodhiM bujjhejA, taMjahA-AraMbhe ceva pariggahe ceva 2 // do ThANAI apariyAittA AyA no kevalaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaejjA, taMjahA-AraMbhe ceva pariggahe ceva 3 / evaM No kevalaM baMbhaceravAsamAvasejjA 4, No kevaleNaM saMjameNaM saMjamejjA 5, no kevaleNaM saMvareNaM saMvarejA 6, no kevalamAbhiNibodhiyaNANaM uppADejA 7, evaM suyanANaM 8, ohinANaM 9, maNapajavanANaM 10, kevalanANaM 11 / [TI0] vidyA-caraNe ca kathamAtmA na labhata ityAha- do ThANAimityAdisUtrANyekAdaza, dve sthAne dve vastunI apariyANitta tti aparijJAya jJaparijJayA yathaitAvArambha-parigrahAvanAya tathA alaM mamAbhyAmiti parihArAbhimukhyadvAreNa pratyAkhyAnaparijJayA apratyAkhyAya ca brahmadattavattayoraniviNNa ityarthaH, AtmA no naiva kevaliprajJaptaM jinoktaM dhammaM zrutadharmaM labheta zravaNatayA zravaNabhAvena, zrotumityarthaH, tadyathA-ArambhAH kRSyAdidvAreNa pRthivyAdhupamardAstAn, parigrahA dharmasAdhanavyatirekeNa dhana-dhAnyAdayastAn, iha caikavacanaprakrame'pi vyaktyapekSaM bahuvacanam, avadhAraNasamuccayau svabuddhyA neyaaviti| kevalAM zuddhAM bodhiM darzanaM samyaktvamityartho budhyeta anubhavet, athavA kevalayA bodhyeti vibhaktipariNAmAt bodhyaM jIvAdIti gamyate budhyeta shrdddhiiteti| muNDo dravyataH zirolocena bhAvataH kaSAyAdyapanayanena bhUtvA saMpadya agArAd gehAnniSkramyeti gamyate, kevalAmityasyeha sambandhAt kevalAM paripUrNAM zuddhAM vA'nagAritAM pravrajyAM pravrajet yAyAditi / evamiti yathA prAk tathottaravAkyeSvapi do ThANA ityAdi vAkyaM paThanIyamityarthaH, brahmacaryeNa abrahmaviramaNena vAso rAtrau svApaH tatraiva vA vAso nivAso brahmacaryavAsastamAvaset kuryAditi, saMyamena pRthivyAdirakSaNalakSaNena saMyamayedAtmAnamiti, saMvareNa AzravanirodhalakSaNena saMvRNuyAdAzravadvArANIti gamyate, kevalaM paripUrNaM sarvasvaviSayagrAhakam AbhiNibohiyanANaM ti arthAbhimukho'viparyayarUpatvAnniyato'saMzayasvabhAvatvAd bodho vedanamabhinibodhaH, sa evAbhinibodhikam, tacca tajjJAnaM cetyAbhinibodhikajJAnam indriyAnindriyanimittamoghataH sarvadravyAsarvaparyAyaviSayam uppADejja tti utpAdayediti, tathA evamityanenottarapadeSu no
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / kevalaM uppADejja tti draSTavyam, suyanANaM ti zrUyate taditi zrutaM zabda eva, sa ca bhAvazrutakAraNatvAt jJAnaM zrutajJAnaM zrutagranthAnusAri oghataH sarvadravyAsarvaparyAyaviSayamakSarazrutAdibhedamiti / tathA ohinANaM ti avadhIyate'nenAsmAdasmin vetyavadhiH, avadhIyate ityadho'dho vistRtaM paricchidyate maryAdayA vetyavadhiH avadhijJAnAvaraNakSayopazama eva, tadupayogahetutvAditi, avadhAnaM vA'vadhirviSayaparicchedanamiti, avadhizcAsau jJAnaM cetyavadhijJAnam indriyamanonirapekSamAtmano rUpidravyasAkSAtkaraNamiti / tathA maNapajjavanANaM ti manasi manaso vA paryavaH paricchedaH sa eva jJAnam, athavA manasaH paryavAH paryayAH paryAyA vA vizeSAH avasthA manaHparyavAdayasteSAM teSu vA jJAnaM manaHparyavajJAnam, evamitaratrApi, samayakSetragatasaMjJimanyamAnamanodravyasAkSAtkArIti / kevalanANaM ti kevalam asahAyaM matyAdinirapekSatvAdakalaGka vA AvaraNamalAbhAvAt sakalaM vA tatprathamatayaivAzeSatadAvaraNAbhAvataH sampUrNotpatterasAdhAraNaM vA ananyasadRzatvAdanantaM vA jJeyAnantatvAt tacca tajjJAnaM ca kevalajJAnamiti / [sU0 55] do ThANAI pariyAittA AyA kevalipannattaM dhammaM labheja savaNayAe, taMjahA- AraMbhe ceva pariggahe ceva, evaM jAva kevlnaannmuppaaddejaa| dohiM ThANehiM AyA kevalipannattaM dhammaM labheja savaNayAe, taMjahA-socca cceva abhisamecca cceva jAva kevalanANaM uppaaddejaa| __ [TI0] kathaM punarddharmAdIni vidyA-caraNasvarUpANi prApnotItyAha- do ThANAimityAdyekAdazasUtrI sugmaa| dhAdilAbha eva punaH kAraNAntaradvayamAha-dohItyAdi sugamam, kevalaM zravaNatayA zravaNabhAvena, socca cceva tti hrasvatvAdi prAkRtatvAdeva, zrutvA AkarNya, tasyaivopAdeyatAmiti gamyate, abhisametya samadhigamya, tAmevAvabudhyetyarthaH, uktaM ca saddharmazravaNAdeva naro vigatakilbiSaH / jJAtatattvo mahAsattvaH paraM saMvegamAgataH // dharmopAdeyatAM jJAtvA saJjAteccho'tra bhAvataH / dRDhaM svazaktimAlocya grahaNe saMpravartate // [dharmabindau 31-2] iti / evaM bohiM bujjhejjetyAdi yAvat kevalanANaM uppADejja tti /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 [sU0 56] do samAo pannattAo, taMjahA-osappiNI samA ceva ussappiNI samA cev| [TI0] kevalajJAnaM ca kAlavizeSe bhavatIti tamAha- do samAo ityAdi / samA kAlavizeSaH, zeSaM sugamam / / - [sU0 57] duvihe ummAe pannatte, taMjahA-jakkhAvese ceva, mohaNijjassa ceva kammassa udaeNaM / tattha NaM je se jakkhAvese se NaM suhaveyatarAe ceva suhavimoyatarAe ceva / tattha NaM je se mohaNijassa kammassa udaeNaM se NaM dahaveyatarAe ceva duhavimoyatarAe ceva / [TI0] kevalajJAnaM mohanIyonmAdakSaya eva bhavatyataH sAmAnyenonmAdaM nirUpayannAhaduvihe ummAe ityAdi, unmAdo graho buddhiviplava ityarthaH, yakSAvezaH devAdhiSThitatvam, tato yaH sa yakSAveza evetyekaH, mohanIyasya darzanamohanIyAdeH karmaNa udayena yaH so'nya iti, tatreti tayormadhye yo'sau yakSAvezena bhavati sa sukhavedyataraka eva mohajanitagrahApekSayA'kRcchAnubhavanIyatara eva, anaikAntikAnAtyantikabhramarUpatvAdasyeti, atizayena sukhaM vimocyate tyAjyate yaH sa sukhavimocyatarakazcaiva, mantramUlAdimAtrasAdhyatvAdasyeti, athavA atyantaM sukhApeyaH sukhApaneyaH sukhApeyataraH, tathA atyantaM sukhenaiva vimuJcati yo dehinaM sa sukhavimocataraka iti / mohajastu tadviparItaH, aikAntikAtyantikabhramasvabhAvatayA'tyantAnucitapravRttihetutvenA'nantabhavakAraNatvAt tathA''ntarakAraNajanitatvena mantrAdyasAdhyatvAt karmakSayopazamAdinaiva sAdhyatvAditi, ata evoktam- duhaveyatarAe ceva duhavimoyatarAe ceva tti / [sU0 58] do daMDA pannattA, taMjahA-aTThAdaMDe ceva aNaTThAdaMDe ceva / neraiyANaM do daMDA pannattA, taMjahA-aTThAdaMDe ya aNaTThAdaMDe ya / evaM cauvIsAdaMDao jAva vemANiyANaM / [TI0] unmAdAt prANI prANAtipAtAdirUpe daNDe pravarttate daNDabhAjanaM vA bhavatIti daNDaM nirUpayannAha- do daMDetyAdi, daNDaH prANAtipAtAdiH, sa cA'rthAya indriyAdiprayojanAya yaH so'rthadaNDaH, niSprayojanastvanarthadaNDa iti / uktarUpameva daNDaM
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / sarvajIveSu caturviMzatidaNDakena nirUpayannAha- NeraiyANamityAdi / evamiti nArakavadarthadaNDAnarthadaNDAbhilApena caturviMzatidaNDako jJeyaH, navaraM nArakasya svazarIrarakSArthaM parasyopahananamarthadaNDaH, pradveSamAtrAdanarthadaNDaH, pRthivyAdInAmanAbhogenApyAhAragrahaNe jIvavadhabhAvAdarthadaNDo'nyathA tvanarthadaNDaH, athavobhayamapi bhvaantraarthdnnddaadiprinnteriti| [sU0 59] duvihe daMsaNe pannatte, taMjahA-sammaiMsaNe ceva micchAdasaNe ceva 1 / sammaiMsaNe duvihe pannatte, taMjahA-NisaggasammaiMsaNe ceva abhigamasammaiMsaNe ceva 2 / NisaggasammaiMsaNe duvihe pannatte, taMjahA-paDivAti ceva apaDivAti ceva 3 / abhigamasammaiMsaNe davihe pannatte, taMjahA-paDivAti ceva apaDivAti ceva 4 / micchAdasaNe duvihe pannatte, taMjahA-abhigahiyamicchAdasaNe ceva aNabhigahiyamicchAdasaNe ceva 5 / abhigahiyamicchAdasaNe duvihe pannatte, taMjahA-sapajavasite ceva apajjavasite ceva 6 / evamaNabhigahitamicchAdasaNe vi 7 / [TI0] samyagdarzanAditrayavatAmeva ca daNDo nAstIti tritayanirUpaNecchuIrzanaM sAmAnyena tAvannirUpayati, tatra duvihe daMsaNe ityAdisUtrANi sapta sugamAnyeva, navaraM dRSTidarzanaM tattveSu ruciH, tacca samyag aviparItaM jinoktAnusAri, tathA mithyA vipriitmiti| sammaiMsaNe ityAdi, nisargaH svabhAvo'nupadeza ityanarthAntaram, abhigamo'dhigamo gurUpadezAdiriti, tAbhyAM yattat tathA, krameNa marudevI-bharatavaditi / nisaggetyAdi, pratipatanazIlaM pratipAti samyagdarzanamaupazamikaM kSAyopazamikaM ca, apratipAti kSAyikam, tatraiSAM krameNa lakSaNam- ihaupazamikI zreNimanupraviSTasyAnantAnubandhinAM darzanamohanIyatrayasya copazamAdaupazamikaM bhavati, yo vA'nAdimithyAdRSTirakRtasamyaktvamithyAtva-mizrAbhidhAnazuddhA-'zuddhobhayarUpamithyAtvapudgalatripuJjIka eva akSINamithyAdarzano'kSapaka ityarthaH, samyaktvaM pratipadyate tasyaupazamikaM bhavatIti, katham ? iha yadasya mithyAdarzanamohanIyamudIrNaM tadanubhavenaivopakSINamanyacca mandapariNAmatayA noditamatastadantarmuhUrttamAtramupazAntamAste, viSkambhitodayamityarthaH, tAvantaM kAla
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ masyaupazamikasamyaktvalAbha iti, Aha cauvasAmagaseDhigayassa hoi uvasAmiaM tu sammattaM / jo vA akayatipuJjI akhaviyamiccho lahai sammaM // khINammi udinnammI aNudijjaMte ya sesamicchatte / aMtomuhuttakAlaM uvasamasammaM lahai jIvo // [vizeSAva0 529-530] tti / antarmuhUrttamAtrakAlatvAdevAsya pratipAtitvam / yaccAnantAnubandhyudaye aupazamikasamyaktvAt pratipatataH sAsvAdanamucyate tadaupazamikameva, tadapi ca pratipAtyeva, jaghanyataH samayamAtratvAdutkRSTatastu SaDAvalikAmAnatvAdasyeti, tathA iha yadasya mithyAdarzanadalikamudIrNaM tadupakSINaM yaccAnudIrNaM tadupazAntam, upazAntaM nAma viSkambhitodayamapanItamithyAsvabhAvaM ca, tadiha kSayopazamasvabhAvamanubhUyamAnaM kSAyopazamikamityucyate / nanvaupazamike'pi kSayazcopazamazca tathehApIti ko'nayorvizeSaH ?, ucyate, ayameva hi vizeSa: yadiha vedyate dalikaM na tatra, iha hi kSAyopazamike pUrvazamitamanusamayamudeti vedyate kSIyate ca, aupazamike tUdayaviSkambhaNamAtrameva, Aha camicchattaM jamuinnaM taM khINaM aNuiyaM ca uvasaMtaM / mIsIbhAvapariNayaM veijjaMtaM khaovasamaM // [vizeSAva0 532] ti / etadapi jaghanyato'ntarmuhUrttasthitikatvAdutkarSataH SaTSaSTisAgaropamasthitikatvAcca pratipAtIti / yadapi ca kSapakasya samyagdarzanadalikacaramapudgalAnubhavanarUpaM vedakamityucyate tadapi kSAyopazamikabhedatvAt pratipAtyeveti / tathA mithyAtva-samyagmithyAtvasamyaktvamohanIyakSayAt kSAyikamiti, Aha ca khINe daMsaNamohe tivihammi vi bhavaniyANabhUyammi / nippaccavAyamaulaM sammattaM khAiyaM hoi // [ ] tti / / idaM tu kSAyikatvAdevApratipAti, ata eva siddhatve'pyanuvartata iti / micchAdasaNe ityAdi, abhigrahaH kumataparigrahaH sa yatrAsti tadabhigrahikam, tadviparItam anabhigrahikamiti / abhiggahietyAdi, abhigrahikamithyAdarzanaM saparyavasitaM saparyavasAnaM samyaktvaprAptau, aparyavasitamabhavyasya samyaktvAprApteH, tacca mithyAtvamAtramapyatItakAlanayAnuvRttyA'bhigrahikamiti vyapadizyate, anabhigrahikaM bhavyasya
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / 47 saparyavasitamitarasyAparyavasitamiti, ata evAha- evaM aNabhItyAdi / [sU0 60] duvihe nANe pannatte, taMjahA-paccakkhe ceva parokkhe ceva 1 // paccakkhe nANe duvihe pannatte, taMjahA-kevalanANe ceva NokevalanANe ceva 2 // kevalaNANe duvihe pannatte, taMjahA-bhavatthakevalanANe ceva siddhakevalaNANe ceva 3 / bhavatthakevalaNANe duvihe pannatte, taMjahA-sajogibhavatthakevalaNANe ceva, ajogibhavatthakevalaNANe ceva 4 / sajogibhavatthakevalaNANe duvihe pannatte, taMjahA-paDhamasamayasajogibhavatthakevalaNANe ceva apaDhamasamayasajogibhavatthakevalaNANe ceva 5 / ahavA carimasamayasajogibhavatthakevalaNANe ceva acarimasamayasajogibhavatthakevalaNANe ceva 6 / evaM ajogibhavatthakevalanANe vi 7-8 / siddhakevalaNANe duvihe pannatte, taMjahA-aNaMtarasiddhakevalaNANe ceva paraMparasiddhakevalanANe ceva 9 / aNaMtarasiddhakevalanANe duvihe pannatte, taMjahAekkANaMtarasiddhakevalaNANe ceva aNekkANaMtarasiddhakevalaNANe ceva 10 // paraMparasiddhakevalaNANe duvihe pannatte taMjahA-ekkaparaMparasiddhakevalaNANe ceva aNekkaparaMparasiddhakevalaNANe ceva 11 // NokevalaNANe duvihe pannatte, taMjahAohiNANe ceva maNapajavaNANe ceva 12 / ohiNANe duvihe pannatte, taMjahAbhavapaccaie ceva khatovasamite ceva 13 / doNhaM bhavapaccaie pannatte, taMjahAdevANaM ceva neraiyANaM ceva 14 / doNhaM khaovasamite pannatte, taMjahA-maNussANaM ceva paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM ceva 15 / maNapajavaNANe duvihe pannatte, taMjahA-ujjumati ceva viulamati ceva 16 / parokkhe NANe duvihe pannatte, taMjahA-AbhiNibohiyaNANe ceva suyanANe ceva 17 / AbhiNibohiyaNANe duvihe pannatte, taMjahA-sutanissite ceva asutanissite ceva 18 / sutanissite duvihe pannatte, taMjahA-atthoggahe ceva vaMjaNoggahe ceva 19 / asuyanissite vi emeva 20 / suyanANe duvihe pannatte, taMjahA-aMgapaviDhe ceva aMgabAhire ceva 21 / aMgabAhire duvihe pannatte, taMjahA-Avassae ceva Avassayavatiritte ceva 22 // Avassayavatiritte duvihe pannatte, taMjahA-kAlite ceva ukkAlite
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ ceva 23 // [TI0] darzanamabhihitamatha jJAnamabhidhIyate, tatra ca duvihe nANe ityAdIni Avassagavairitte duvihe ityAdisUtrAvasAnAni trayoviMzatiH sUtrANi sugamAni / navaraM jJAnaM vizeSAvabodhaH, aznAti bhuGkte aznute vA vyApnoti jJAnenArthAnityakSaH AtmA, taM prati yad vartate indriya-manonirapekSatvena tat pratyakSam avyavahitatvenA'rthasAkSAtkaraNadakSamiti, Aha ca akkho jIvo atthavvAvaNa-bhoyaNaguNaNNio jeNa / taM par3a vaTTai nANaM jaM paccakkhaM tamiha tivihaM // [vizeSAva0 89] ti / parebhyaH akSApekSayA pudgalamayatvena dravyendriya-manobhyo'kSasya jIvasya yattat parokSaM niruktavazAditi, Aha ca akkhassa poggalakayA jaM davviMdiya-maNA parA teNa / tehiMto jaM nANaM parokkhamiha tamaNumANaM va // [vizeSAva0 90] tti / athavA parairukSA sambandhanaM janya-janakabhAvalakSaNamasyeti parokSam indriyamanovyavadhAnenA''tmano'rthapratyAyakam, asAkSAtkArItyarthaH / paccakkhetyAdi, kevalam ekaM jJAnaM kevalajJAnam, tadanyad nokevalajJAnam avadhi-manaHparyAyalakSaNamiti / kevaletyAdi, bhavatthakevalanANe ceva tti bhavasthasya kevalajJAnaM yattattathA, evmitrdpi| bhavatthetyAdi, saha yogaiH kAyavyApArAdibhiryaH sa sayogI, insamAsAntatvAt, sa cAsau bhavasthazca, tasya kevalajJAnamiti vigrahaH, na santi yogA yasya sa na yogIti vA yo'sAvayogI zailezIkaraNavyavasthitaH, zeSaM tathaiva / sayogItyAdi, prathamaH samayaH sayogitve yasya sa tathA, evamaprathamo vyAdiH samayo yasya sa tathA, zeSaM tthaiv| athavetyAdi, caramaH antyaH samayo yasya sayogyavasthAyAH sa tathA, zeSaM tathaiva / evamiti sayogisUtravat prathamA-'prathama-caramA-'caramavizeSaNayuktamayogisUtramapi vAcyamiti / siddhetyAdi, anantarasiddho yaH sampratisamaye siddhaH, sa caiko'neko vA, tathA paramparasiddho yasya vyAdayaH samayAH siddhasya, so'pyeko'neko veti, teSAM yat kevalajJAnaM tattathA'padizyata iti / ohinANetyAdi, bhavapaccaie tti kSayopazamanimittatve'pyasya kSayopazamasyApi bhavapratyayatvena tatprAdhAnyena bhava eva pratyayo yasya
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / tadbhavapratyayamiti vyapadizyata iti, idameva bhASyakAreNa sAkSepa-parihAramuktam / tathA tadAvaraNasya kSayopazame bhavaM kSAyopazamikamiti / 'doNhaM bhavapaccaie'tyAdi sugamam / maNapajjavetyAdi, 'ujjumaI' RjvI sAmAnyagrAhiNI matiH RjumatiH ghaTo'nena cintita ityadhyavasAyanibandhanaM manodravyaparicchittirityarthaH, vipulA vizeSagrAhiNI matirvipulamatiH ghaTo'nena cintitaH sa ca sauvarNaH pATaliputrako'dyatano mahAnityAdyadhyavasAyahetubhUtA mnodrvyvijnyptiriti| __ AbhiNibohiyetyAdi, zrutaM karmatApannaM nizritam Azritam, zrutaM vA nizritamaneneti zrutanizritam, yat pUrvameva zrutakRtopakArasyedAnIM punastadanapekSamevAnupravarttate tadavagrahAdilakSaNaM zrutanizritamiti, yat punaH pUrvaM tadaparikarmitamateH kSayopazamapaTIyastvAdautpattikyAdilakSaNamupajAyate'nyadvA zrotrAdiprabhavaM tadazrutanizritamiti / suyetyAdi, atthoggahe tti aryate adhigamyate'rthyate vA anviSyata iti arthaH, tasya sAmAnyarUpasya azeSavizeSanirapekSAnirdezyasya rUpAderavagrahaNaM prathamaparicchedanamarthAvagraha iti, nirvikalpakaM jJAnam, darzanamiti yaducyate ityarthaH, sa ca naizcayiko yaH sa sAmayiko yastu vyAvahArikaH zabdo'yamityAdyullekhavAn sa aantmohuurttik iti, ayaM cendriya-manaHsambandhAt SoDhA iti / tathA vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanam, taccopakaraNendriyaM zabdAditvapariNatadravyasaGghAto vA, tatazca vyaJjanena upakaraNendriyeNa zabdAditvapariNatadravyANAM vyaJjanAnAmavagraho vyaJjanAvagraha iti / suyaNANe ityAdi, pravacanapuruSasyAGgAnIvAGgAni, teSu praviSTaM tadabhyantaram, tatsvarUpamityarthaH, tacca gaNadharakRtam 'uppanne i vA' ityAdimAtRkApadatrayaprabhavaM vA, dhruvazrutaM vA AcArAdi, yat punaH sthavirakRtaM mAtRkApadatrayavyatiriktavyAkaraNanibaddhamadhruvazrutaM vottarAdhyayanAdi tadaGgabAhyamiti / aMgabAhItyAdi, avazyaM karttavyamAvazyakaM sAmAyikAdi SaDvidham, Aha casamaNeNa sAvaeNa ya avassa kAyavvayaM havai jamhA / aMto ahoNisissa ya tamhA AvassayaM nAmaM // [vizeSAva0 873]
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ AvazyakAd vyatiriktaM tato yadanyaditi / AvassagavatirittetyAdi / yadiha divasa-nizA-prathama-pazcimapauruSIdvaya eva paThyate tat kAlena nirvRttaM kAlikam uttarAdhyayanAdi, yat punaH kAlavelAvarjaM paThyate tadUrdhvaM kAlikAdityutkAlikaM dazakAlikAdIti / [sU0 61] duvihe dhamme pannatte, taMjahA-suyadhamme ceva carittadhamme ceva / suyadhamme duvihe pannatte, taMjahA-suttasuyadhamme ceva atthasuyadhamme ceva / carittadhamme duvihe pannatte, taMjahA-agAracarittadhamme ceva aNagAracarittadhamme ceva / [TI0] uktaM jJAnam, cAritraM prastAvayati- duvihetyAdi / suyadhammetyAdi, sUtryante sUcyante vA'rthA aneneti sUtram, susthitatvena vyApitvena ca suSThUktatvAdvA sUktam, suptamiva vA suptam avyAkhyAnenA'prabuddhAvasthatvAditi / carittetyAdi / agAraM gRham, tadyogAdagArA: gRhiNaH, teSAM yazcaritradharmaH samyaktvamUlANuvratAdipAlanarUpaH sa tathA, evamitaro'pi, navaramagAraM nAsti yeSAM te'nagArA: sAdhava iti / [sU0 62] duvihe saMjame pannatte, taMjahA-sarAgasaMjame ceva vIyarAgasaMjame ceva / sarAgasaMjame duvihe pannatte, taMjahA-suhumasaMparAyasarAgasaMjame ceva bAdarasaMparAyasarAgasaMjame ceva / suhamasaMparAyasarAgasaMjame duvihe pannatte, taMjahA-paDhamasamayasuhamasaMparAyasarAgasaMjame ceva apaDhamasamayasuhumasaMparAyasarAgasaMjame ceva 1, adhavA caramasamayasuhamasaMparAyasarAgasaMjame ceva acarimasamayasuhamasaMparAyasarAgasaMjame ceva / adhavA suhumasaMparAyasarAgasaMjame duvihe pannate, taMjahA-saMkilesamANate ceva visujjhamANate ceva / bAdarasaMparAyasarAgasaMjame davihe pannatte, taMjahA-paDhamasamayabAdarasaMparAyasarAgasaMjame ceva apaDhamasamayabAdarasaMparAyasarAgasaMjame ceva 1, ahavA
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / carimasamayabAdarasaMparAyasarAgasaMjame ceva acarimasamayabAdarasaMparAyasarAgasaMjame ceva 2 / ahavA bAyarasaMparAyasarAgasaMjame duvidhe pannatte, taMjahA-paDivAti ceva apaDivAti ceva / ___ vIyarAgasaMjame duvidhe pannatte, taMjahA-uvasaMtakasAyavIyarAgasaMjame ceva khINakasAyavItarAgasaMjame ceva / uvasaMtakasAyavIyarAgasaMjame duvihe pannatte, taMjahA-paDhamasamayauvasaMtakasAyavItarAgasaMjame ceva apaDhamasamayauvasaMtakasAyavItarAgasaMjame ceva 1, ahavA carimasamayauvasaMtakasAyavItarAgasaMjame ceva acarimasamayauvasaMtakasAyavItarAgasaMjame ceva / khINakasAyavItarAgasaMjame duvihe pannatte, taMjahA-chaumatthakhINakasAyavItarAgasaMjame ceva kevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva / chaumatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame duvihe pannatte, taMjahA-sayaMbuddhachaumatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva buddhabodhiyachaumatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame cev| sayaMbuddhacha umatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame duvihe pannatte, taMjahApaDhamasamayasayaMbuddhachaumatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva apaDhamasamayasayaMbuddhachaumatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva 1, ahavA carimasamayasayaMbuddhacha umatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva acarimasamayasayaMbuddhachaumatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva 2buddhabodhiyachaumatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame duvihe pannatte, taMjahA-paDhamasamayabuddhabodhiyacha umatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva apaDhamasamayabuddhabodhiyacha umatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva 3, ahavA carimasamayabuddhabodhiyachaumatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva acarimasamayabuddhabodhiyakhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva 4 / / kevalikhINakasAyavItarAgasaMjame davihe pannatte. taMjahA-sajogikevalikhINakasAyavItarAgasaMjame ceva ajogikevalikhINakasAyavItarAgasaMjame cev5|
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ __sajogike valikhINakasAyavIyarAgasaMjame duvihe pannatte, taMjahApaDhamasamayasajogikevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva apaDhamasamayasajogikevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva 6 // ahavA carimasamayasajogikevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva acarimasamayasajogikevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva 7 / ajogike valikhINakasAyavIyarAgasaMjame duvihe pannatte, taMjahApaDhamasamayaajogikevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva apaDhamasamayaajogikevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva 8 / ahavA carimasamayaajogikevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva acarimasamayaajogikevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva 9 // [TI0] cAritradharmazca saMyamo'tastamevAha- duvihetyAdi, saha rAgeNa abhiSvaGgeNa mAyAdirUpeNa yaH sa sarAgaH, sa cAsau saMyamazca sarAgasya vA saMyama iti vAkyam, vIto vigato rAgo yasmAt sa cAsau saMyamazca vItarAgasya vA saMyama iti vAkyamiti / sarAgetyAdi, sUkSmaH asaGkhyAtakiTTikAvedanataH samparAyaH kaSAyaH, samparaiti saMsarati saMsAraM janturaneneti vyutpAdanAt / __ sa ca lobhakaSAyarUpaH upazamakasya kSapakasya vA yasya sa sUkSmasamparAyaH sAdhuH, tasya sarAgasaMyamaH, vizeSaNasamAso vA bhaNanIya iti / bAdarAH sthUrAH samparAyAH kaSAyA yasya sAdhoH yasmin vA saMyame sa tathA sUkSmasamparAyaprAcInaguNasthAnakeSu, zeSaM praagvditi| suhametyAdisUtradvaye prathamAprathamasamayAdivibhAgaH kevalajJAnavaditi / ahavetyAdi, saklizyamAnakaH saMyamaH upazamazreNyAH pratipatataH, vizuddhayamAnastAmupazamazreNI kSapakazreNI vA samArohata iti / bAdaretyAdisUtradvayam, bAdarasamparAyasarAgasaMyamasya prathamAprathamasamayatA saMyamapratipattikAlApekSayA caramAcaramasamayatA tu yadanantaraM sUkSmasamparAyatA asaMyatatvaM vA bhaviSyati tdpekssyeti| ahavetyAdi, pratipAtI upazamakasyAnyasya vA, apratipAtI kSapakasyeti / sarAgasaMyama ukto'to vItarAgasaMyamamAha- vIyarAgetyAdi, upazAntAH pradezato'pyavedyamAnAH kaSAyA yasya
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / yasmin vA sa tathA sAdhuH saMyamo veti ekAdazaguNasthAnavartIti, kSINakaSAyo dvAdazaguNasthAnavartIti / uvasaMtetyAdi sUtradvayaM prAgiva / khINetyAdi, chAdayatyAtmasvarUpaM yattacchadma jJAnAvaraNAdighAtikarma, tatra tiSThatIti chadmasthaH akevalI, zeSaM tathaiva / kevalam uktasvarUpaM jJAnaM ca darzanaM cAsyAstIti kevalIti / sayaMbuddhatyAdi nava sUtrANi gatArthAnyeveti / [sU0 63] duvihA puDhavikAiyA pannattA, taMjahA-suhamA ceva bAyarA ceva 1 / evaM jAva duvihA vaNassatikAiyA pannattA, taMjahA-suhumA ceva bAyarA ceva 5 / duvihA puDhavikAiyA pannattA, taMjahA-pajjattagA ceva apajjattagA ceva 6 / evaM jAva vaNassatikAiyA 10 / duvihA puDhavikAiyA pannattA, taMjahA-pariNatA ceva apariNatA ceva 11, evaM jAva vaNassatikAiyA 15 / duvihA davvA pannattA, taMjahA-pariNatA ceva apariNatA ceva 16 // duvihA puDhavikAiyA pannattA, taMjahA-gatisamAvannagA ceva agatisamAvannagA ceva 17, evaM jAva vaNassatikAiyA 21 / duvihA davvA pannattA, taMjahAgatisamAvannagA ceva agatisamAvannagA ceva 22 // duvihA puDhavikAiyA pannattA, taMjahA-aNaMtarogADhagA ceva paraMparogADhagA ceva 23, jAva davvA 28 / / [TI0] uktaH saMyamaH, sa ca jIvAjIvaviSaya iti pRthivyAdijIvasvarUpamAhaduvihA puDhavItyAdi aSTAviMzatiH sUtrANi / tatra pRthivyeva kAyo yeSAM te pRthivIkAyinaH, samAsAntavidhauH, ta eva svArthikakapratyayA(vidhAnAt)t pRthivIkAyikAH, pRthivyeva vA kAya: zarIram, so'sti yeSAM te pRthivIkAyikAH te sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmAzcaiva ye sarvalokApannAH, bAdaranAmakarmodayAt bAdarA ye pRthivI-nagAdiSveveti, naiSAmApekSikaM sUkSmabAdaratvamiti / evamiti pRthivIsUtravadaptejovAyUnAM sUtrANi vAcyAni yAvadvanaspatisUtram / duvihetyAdi paryAptanAmakarmodayavartinaH paryAptakAH, ye hi catasraH
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryAptIH pUrayantIti, aparyAptanAmakarmodayAdaparyAptakA ye paryAptIrna pUrayantIti / iha ca paryAptirnAma zaktiH sAmarthyavizeSa iti yAvat, sA ca pudgaladravyopacayAdutpadyate, SaDbhedA ceyam, tadyathA AhAra 1 sarIriMdiyapajjattI 2-3 ANupANu 4 bhAsa 5 maNe 6 / / cattAri paMca chappi ya egidiyavigalasannINaM // [jIvasamAsa0 25] ti / tatra ekendriyANAM catasraH, vikalendriyANAM paJca, saMjJinAM SaT iti| duvihA puDhavItyAdiSaTsUtrI, pariNatAH svakAya-parakAyazastrAdinA pariNAmAntaramApAditAH, acittIbhUtA ityarthaH, tatra dravyataH kSatrAdinA mizreNa dravyeNa kAlataH pauruSyAdinA kAlena bhAvato varNa-gandha-rasa-sparzAnyathAtvena pariNatAH, kSetratastu joyaNasayaM tu gaMtA'NAhAreNaM tu bhaMDasaMkaMtI / vAyAgaNidhUmeNa ya viddhatthaM hoi loNAI // hariyAla maNosila pippalI ya khajjUra muddiyA abhayA / AinnamaNAinnA te vi hu emeva NAyavvA // AruhaNe oruhaNe NisiyaNa goNAiNaM ca gAtumhA / bhUmAhAracchede uvakkameNeva pariNAmo // [ nizIthabhA0 4833-3435] aNAhAreNaM ti svadezajAhArAbhAveneti, bhaMDasaMkaMti tti bhAjanAd bhAjanAntarasaGkrAntyA, khajUrAdayo'nAcaritAH abhayAdayastu AcaritA iti / pariNAmAntare'pi pRthivIkAyikA eva te, kevalamacetanA iti, kathamanyathA'cetanapRthivIkAyapiNDaprayojanAbhidhAnamidaM syAt, yathA ghaTTaga-Dagalaga-levo emAdi payoyaNaM bahuhA // [oghani0 342, piNDani0 15] iti / evamityAdi prAgiva, tadevaM paJcaitAni sUtrANi / dravanti gacchanti vicitraparyAyAniti dravyANi jIva-pudgalarUpANi, tAni ca vivakSitapariNAmatyAgena pariNAmAntarApannAni pariNatAni, vivakSitapariNAmavantyeva apariNatAnIti dravyasUtraM SaSTham 16 / duvihetyAdi SaTsUtrI, gatirgamanaM tAM samApannAH prAptAstadvanto gatisamApannAH, ye hi pRthivIkAyikAdyAyuSkodayAt pRthivIkAyikAdivyapadezavanto vigrahagatyA utpattisthAnaM
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / vrajanti, agatisamApannAstu sthitimantaH / dravyasUtre gatirgamanamAtrameva, zeSaM tathaiveti 22 / duvihA puDhavItyAdi SaTsUtrI, anantaraM sampratyeva samaye kvacidAkAzadeze avagADhA: AzritAsta evA'nantarAvagADhakAH, yeSAM tu vyAdayaH samayA avagADhAnAM te paramparAvagADhakAH, athavA vivakSitaM kSetraM dravyaM vA'pekSyAnantaram avyavadhAnenAvagADhA anantarAvagADhA itare tu paramparAvagADhA iti 28 / [sU0 64] duvihe kAle pannatte, taMjahA-osappiNIkAle ceva ussappiNIkAle ceva / duvihe AgAse pannatte, taMjahA-logAgAse ceva alogAgAse ceva 2 // [TI0] anantaraM dravyasvarUpamuktam, adhunA dravyAdhikArAdeva dravyavizeSayoH kAlA''kAzayoxisUtryA prarUpaNAmAha, duvihetyAdi kalyate saGkhyAyate'sAvanena vA kalanaM vA kalAsamUho veti kAlaH varttanA-paratvA-'paratvAdilakSaNaH, sa cAvasarpiNyutsarpiNIrUpatayA dvividho dvisthAnakAnurodhAduktaH, anyathA'vasthitalakSaNo mahAvidehabhogabhUmisambhavI tRtIyo'pyastIti / __ AgAse tti sarvadravyasvabhAvAnAkAzayati AdIpayati teSAM svabhAvalAbhe'vasthAnadAnAdityAkAzam, tatra loko yatrAkAzadeze dharmAstikAyAdidravyANAM vRttirasti sa evAkAzaM lokAkAzamiti, viparItamalokAkAzamiti / _ [sU0 65] NeraiyANaM do sarIragA pannattA, taMjahA-abbhaMtarage ceva bAhirage ceva / abbhaMtarae kammae, bAhirae veuvvie / evaM devANaM bhANiyavvaM / puDhavikAiyANaM do sarIragA pannattA, taMjahA-abbhaMtarae ceva bAhirae cev| abbhaMtaraai kammae, bAhirae orAlige / jAva vnnssikaaiyaannN| __beiMdiyANaM do sarIragA pannattA, taMjahA-abbhaMtarae ceva bAhirae cev| abbhaMtarae kammae, aTThi-maMsa-soNiyabaddhe bAhirae orAlie / jAva curiNdiyaannN| ___paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM do sarIraMgA pannattA, taMjahA-abbhaMtarae ceva bAhirae ceva / abbhaMtarae kammae, aTThi-maMsa-soNiya-prahAru-chirAbaddhe bAhirae
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ orAlie / maNussANa vi evaM ceva / viggahagaisamAvaNNagANaM neraiyANaM do sarIragA pannattA, taMjahA-teyae ceva kammae ceva / niraMtaraM jAva vemANiyANaM / neraiyANaM dohiM ThANehiM sarIruppattI siyA, taMjahA-rAgeNa ceva doseNa cev| jAva vemANiyANaM / neraiyANaM duTThANanivvattie sarIrae pannatte, taMjahA-rAganivvattie ceva dosanivvattie ceva / jAva vemANiyANaM / do kAyA pannattA, taMjahA-tasakAe ceva thAvarakAe ceva / tasakAe duvihe pannatte, taMjahA-bhavasiddhie ceva abhavasiddhie ceva 1 / evaM thAvarakAe vi 2 // [TI0] anantaraM lokAlokabhedenAkAzadvaividhyamuktam, lokazca zarIri-zarIrANAM sarvata AzrayasvarUpa iti nArakAdizarIradaNDakena zarIraprarUpaNAmAha- NeraiyANamityAdi prAyaH kaNThyam, navaraM zIryate anukSaNaM cayApacayAbhyAM vinazyatIti zarIram, tadeva zaTanAdidharmatayA'nukampitatvAt zarIrakam, te ca dve prajJapte jinaiH, abhyantarmadhye bhavamAbhyantaram, AbhyantaratvaM ca tasya jIvapradezaiH saha kSIra-nIranyAyena lolIbhavanAt bhavAntaragatAvapi ca jIvasyAnugatipradhAnatvAdapavarakAdyantaHpraviSTapuruSavadanatirzayinAmapratyakSatvAcceti / atrAbhyantaraM kammae tti kArmaNazarIranAmakarmodayanirvartyamazeSakarmaNAM prarohabhUmirAdhArabhUtam, tathA saMsAryAtmanAM gatyantarasaGkramaNe sAdhakatamaM tat kArmaNavargaNAsvarUpam, karmaiva karmakamiti, karmakagrahaNe ca taijasamapi gRhItaM draSTavyam, tayoravyabhicAritvenaikatvasya vivakSitatvAditi / evaM devANaM bhANiyavvaM ti, ayamarthaHyathA nairayikANAM zarIradvayaM bhaNitamevaM devAnAm asurAdInAM vaimAnikAntAnAM bhaNitavyam, kArmaNa-vaikriyayoreva teSAM bhAvAt, caturviMzatidaNDakasya ca vivakSitatvAditi / puDhavItyAdi, pRthivyAdInAM tu bAhyamaudArikazarIranAmakarmodayAdudArapudgalanivRttamaudArikam, kevalamekendriyANAmasthyAdivirahitam, vAyUnAM vaikriyaM yattanna vivakSitaM prAyikatvAt tasyeti /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / beiMdiyANamityAdi, asthi-mAMsa-zoNitairbaddhaM naddhaM yattattathA, dvIndriyAdInAmaudArikatve'pi zarIrasyAyaM vishessH|| paMcediyetyAdi, paJcendriyatiryaG-manuSyANAM punarayaM vizeSo yadasthi-mAMsa-zoNitasnAyu-zirAbaddhamiti, asthyAdayastu pratItA iti / prakArAntareNa caturviMzatidaNDakena zarIraprarUpaNAmevAha- viggahetyAdi, vigrahagatiH vakragatiryadA vizreNivyavasthitamutpattisthAnaM gantavyaM bhavati tadA yA syAttAM samApannA vigrahagatisamApannAsteSAM dve zarIre, iha taijasa-kArmaNayorbhedena vivakSeti, evaM daNDakaH / zarIrAdhikArAt zarIrotpattiM daNDakena nirUpayannAha- neraiyANamityAdi, kaNThyam, kintu rAga-dveSajanitakarmaNA zarIrotpattiH sA rAga-dveSAbhyAmeveti vyapadizyate, kArye kAraNopacArAditi jAva vemANiyANaM ti daNDakaH sUcitaH / zarIrAdhikArAccharIranivarttanasUtram, tadapyevam, navaramutpattiH ArambhamAtram, nivarttanA tu niSThAnayanamiti / zarIrAdhikArAccharIravatAM rAzidvayena prarUpaNAmAha-do kaayetyaadi| trasanAmakarmodayAt trasyantIti trasAH, teSAM kAyo rAzistrasakAyaH, sthAvaranAmakarmodayAt tiSThantItyevaMzIlAH sthAvarAH, teSAM kAya: sthAvarakAya iti / trasa-sthAvarakAyayoreva dvaividhyaprarUpaNArthaM tasakAyetyAdi sUtradvayaM sugamaM ceti / [sU0 66] do disAo abhigijjha kappai niggaMthANa vA NiggaMthINa vA pavvAvittae- pAINaM ceva udINaM ceva 1 / evaM muMDAvittae 2, sikkhAvittae 3, uvaTThAvittae 4, saMbhoittae 5, saMva(vA?)sittae 6, sajjhAyamuddisittae 7, sajjhAyaM samuddisittae 8, sajjhAyamaNujANittae 9, Aloittae 10, paDikkamittae 11, niMdittae 12, garahittae 13, viuttie 14, visohittae 15, akaraNayAe anbhuTTittae 16, ahArihaM pAyacchittaM tavokammaM paDivajittae 17 / do disAto abhigijjha kappati niggaMthANa vA niggaMthINa vA apacchimamAraNaMtiyasaMlehaNAjhUsaNAjhUsiyANaM bhattapANapaDiyAikkhitANaM pAovagatANaM kAlaM aNavakaMkhamANANaM viharittae, taMjahA-pAINaM ceva udINaM ceva 18 /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ // biTThANassa paDhamo uddesao samatto // [TI0] pUrvasUtre bhavyAH zarIriNa uktAH, itastadvizeSANAmeva yadyathA kartumucitaM tat tathA dvisthAnakAnupAtenAha-do disAo ityAdi, dve dizau kASThe abhigRhya aGgIkRtya, tadabhimukhIbhUyetyarthaH, kalpate yujyate, nirgatA granthAd dhanAderiti nirgranthAH sAdhavasteSAm, nirgranthyaH sAdhvyastAsAm, pravrAjayituM rajoharaNAdidAnena, prAcInaM prAcIm, pUrvAmityarthaH, udIcInam udIcIm, uttarAmityarthaH, uktaM ca puvvAmuho u uttaramuho vva dejjA'havA pddicchejjaa|| jAe jiNAdao vA havejja jiNaceiyAI vA // [paJcava0 131] iti / evamiti yathA pravrAjanasUtraM digdvayAbhilApenAdhItamevaM muNDanAdisUtrANyapi SoDazAdhyetavyAnIti, tatra muNDayituM zirolocataH 1, zikSayituM grahaNazikSApekSayA sUtrArthoM grAhayitum, AsevanAzikSApekSayA tu pratyupekSaNAdi zikSayitumiti 2, utthApayituM mahAvrateSu vyavasthApayitum 3, saMbhojayituM bhojanamaNDalyAM nivezayitum 4, saMvAsayituM saMstArakamaNDalyAM nivezayitum 5, suSTha A maryAdayA adhIyata iti svAdhyAyaH aGgAdiH, tamuddeSTuM yogavidhikrameNa samyagyogenAdhISvedamityevamupadeSTumiti 6, samuddeSTaM yogasAmAcAryaiva sthiraparicitaM kurvidamiti vaktumiti 7, anujJAtuM tathaiva samyagetad dhAraya anyeSAM ca pravedayetyevamabhidhAtumiti 8, AlocayituM gurave'parAdhAnnivedayitumiti 9, pratikramituM pratikramaNaM kartumiti 10, ninditumaticArAn svasamakSaM jugupsitum, Aha ca- sacarittapacchayAvo niMda [Ava0ni0 106]tti 11, garhituM gurusamakSaM tAneva jagapsitama, Aha ca- garahA vi tahAjAtIyameva navaraM parappayAsaNaya [Ava0ni0 1063] tti 12, viuTTittae tti vyativartayituM vitroTayituM vikuTTayituM vA, aticArAnubandhaM vicchedayitumityarthaH 13, vizodhayitumaticArapaGkApekSayA''tmAnaM vimalIkartumiti 14, akaraNatayA punarna kariSyAmItyevamabhyutthAtum abhyupagantumiti 15, yathArham aticArAdyapekSayA yathocitaM pApacchedakatvAt prAyazcittavizodhakatvAdvA prAyazcittam / tapaHkarma nirvikRtikAdikaM pratipattum abhyupagantumiti 16 / saptadazaM sUtraM sAkSAdevAha- do disetyAdi, pazcimaivAmaGgalaparihArArthamapazcimA sA cAsau maraNameva
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / dvitIya uddezakaH / yo'ntastatra bhavA mAraNAntikI ca sA cAsau saMlikhyate'nayA zarIra-kaSAyAdIti saMlekhanA tapovizeSaH sA ceti apazcimamAraNAntikasaMlekhanA, tasyAH jhUsaNa tti joSaNA sevA, tayA, tallakSaNadharmeNetyarthaH, jhUsiyANaM ti sevitAnAm, tadyuktAnAmityarthaH, tayA vA jhUSitAnAM kSapitAnAM kSapitadehAnAmityarthaH, tathA bhaktapAne pratyAkhyAte yaiste tathA, teSAm, pAdapavadupagatAnAm aceSTatayA sthitAnAm, anazanavizeSa pratipannAnAmityarthaH, kAlaM maraNakAlamanavakAGkSatAM tatrAnutsukAnAM vihA~ sthAtumiti 17 / evametAni diksUtrANyAdito'STAdaza / sarvatra yanna vyAkhyAtaM tat sugmtvaaditi| // dvisthAnakasya prathamoddezako samAptaH // [atha dvitIya uddezakaH] [sU0 67] je devA uDDovavannagA kappovavannagA vimANovavannagA cArovavannagA cAraTTiiyA gatiratiyA gatisamAvaNNagA tesi NaM devANaM satA samitaM je pAvakamme kajati tatthagatA vi egatiyA veyaNaM vedeti, annatthagatA vi egatiyA veyaNaM vedeti / NeraiyANaM satA samiyaM je pAve kamme kajai tatthagayA vi egaiyA veyaNaM vedeti annatthagayA vi egatitA veyaNaM vedeti,jAva pNceNdiytirikkhjonniyaannN| ___ maNussANaM satA samitaM je pAve kamme kajati ihagayA vi egaiyA veyaNaM vedeti, annatthagatA vi egatiyA veyaNaM vedeti / maNussavajjA sesA ekkgmaa| [TI0] ihAnantaroddezake jIvAjIvadharmA dvitvaviziSTA uktAH, dvitIyoddezake tu dvitvaviziSTA eva jIvadharmA ucyante, ityanena sambandhena AyAtasyAsyoddezakasyedamAdisUtram- je devetyAdi / asya cAnantarasUtreNa sahAyamabhisambandhaH- prathamoddezakAntyasUtre pAdapopagamanamuktam, tasmAcca devatvaM keSAJcidbhavatIti devavizeSabhaNanena tatkarmabandha-vedane pratipAdayannAha- je devetyAdi / ye devAH surAH vakSyamANavizeSaNebhyo vaimAnikA anazanAderutpannAH, kiMbhUtAH? uDDha tti UrdhvalokastatropapannakAH utpannA
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 UopapannakAH, te ca dvidhA-kalpopapannakAH saudharmAdidevalokotpannAstathA vimAnopapannakA: graiveyakA-'nuttaralakSaNavimAnotpannAH, kalpAtItA ityarthaH, tathA pare cArovavannaga tti caranti bhramanti jyotiSkavimAnAni yatra sa cAro jyotizcakrakSetraM samastameva, vyutpattyarthamAtrAnapekSaNena zabdapravRtti-nimittAzrayaNAta, tatropapannakAcAropapannakAH jyotiSkAH, na ca paadpopgmnaade-kotissktvN na bhavati, pariNAmavizeSAditi, te'pi ca dvidhaiva, tathAhi- cAre jyotizcakrakSetre sthitireva yeSAM te cArasthitikAH samayakSetrabahirvattino ghaNTAkRtaya ityarthaH, tathA gatau ratiryeSAM te gatiratikAH, samayakSetravarttina ityarthaH, gatiratayazcAsatatagatayo'pi bhavantItyata Aha- gatiM gamanaM samiti satatamApanakAH prAptA gatisamApannakAH, anuparatagataya ityarthaH, teSAM devAnAM dvividhAnAM punardvividhAnAM sadA nityaM samitaM santataM yat pApaM karma jJAnAvaraNAdi, satatabandhakatvAt jIvAnAm, kriyate badhyate, karmakartRprayogo'yam, bhavati sampadyata ityarthaH, te devAstasya karmaNaH AbAdhAkAlAtikrame sati tatthagayA vi tti apirevakArArthastasya caivaM prayoga:- tatraiva devabhava eva kalpAtItAnAM kSetrAntarAdigamanAsambhavAt, iha tatrAnyatrazabdAbhyAM bhava eva vivakSitaH, na kSetra-zayanA-''sanAdIti, gatA: vartamAnA eke kecana devA vedanAm vedayanti anubhavanti, annatthagayA vi tti devabhavAdanyatraiva bhavAntare gatA utpannA vedanAmanubhavanti, kecittUbhayatrApi, anye vipAkodayApekSayA nobhayatrApIti, etacca vikalpadvayaM sUtre nAzritam, dvitvaadhikaaraaditi| ___ sUtroktameva vikalpadvayaM sarvajIveSu caturviMzatidaNDakena prarUpayannAha- neraiyANamityAdi prAyaH sugamam, navaraM tatthagayA vi annatthagayA vi evamabhilApena daNDako neyo yAvat paJcendriyatiryaJco'ta evAha- jAvetyAdi / / ___ manuSyeSu punarabhilApavizeSo dRzyaH, yathA- ihagatA vi egaiyA iti, sUtrakAro hi manuSyo'tastatretyevaMbhUtaM parokSAnAsannanirdezaM vimucya manuSyasUtre ihetyevaM nirdizati sma, manuSyabhavasya svIkRtatvena pratyakSAsannavAcina 'idaM' zabdasya viSayatvAditi, ata evAha- maNussavajjA sesA ekkagama tti, zeSAH vyantara-jyotiSka-vaimAnikA ekagamAH tulyAbhilApAH / nanu prathamasUtra eva jyotiSka-vaimAnikadevAnAM vivakSi
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / dvitIya uddezakaH / tArthasyAbhihitatvAt kiM punariha tagaNaneneti ?, ucyate, tatrAnuSThAnaphaladarzanaprasaGgena bhedatazcoktatvAd, iha tu daNDakakrameNa sAmAnyatazcoktatvAditi na doSaH, dRzyate ceha tatra tatra vizeSoktAvapi sAmAnyoktiritaroktau tvitareti / __ [sU0 68] neraiyA dugatigA duyAgatiyA pannattA, taMjahA-neraie neraiesu uvavajamANe maNussehiMto vA paMceMdiyatirikkhajoNiehiMto vA uvavajejA, se ceva NaM se neraie NeraiyattaM vippajahamANe maNussattAe vA paMceMdiyatirikkhajoNiyattAe vA gacchejA / evaM asurakumArA vi, NavaraM se ceva NaM se asurakumAre asurakumArattaM vippajahamANe maNussattAe vA tirikkhajoNiyattAe vA gacchejjA, evaM savvadevA / ___ puDhavikAiyA dugaiyA duyAgaiyA pannattA, taMjahA- puDhavikAie puDhavikAiesu uvavajamANe puDhavikAiehiMto vA nopuDhavikAiehiMto vA uvavajejA, se ceva NaM puDhavikAie puDhavikAiyattaM vippayahamANe puDhavikAiyattAe vA nopuDhavikAiyattAe vA gacchejjA, evaM jAva mnnussaa| __ [TI0] tatragatA vedanAM vedayantItyuktamato nArakAdInAM gatiM tadviparyastAmAgatiM ca nirUpayannAha- neraiyetyAdi daNDakaH kaNThyaH, navaraM nairayikA nArakA dvayoH manuSyagatitiryaggatilakSaNayorgatyoradhikaraNabhUtayorgatiryeSAM te tathA, dvAbhyAmetAbhyAmevAvadhibhUtAbhyAmAgatiH AgamanaM yeSAM te tathA, uditanArakAyu raka eva vyapadizyate, ata ucyate Neraie Neraiesu tti, nArakeSu madhye ityarthaH, iha coddezakramavyatyayAt prathamavAkyenA''gatiruktA, se ceva NaM se tti yo mAnuSatvAdito narakaM gataH sa evAsau nArako nAnyaH, anenaikAntAnityatvaM nirastamiti, vippajahamANe tti viprajahan parityajan, iha ca bhUtabhAvatayA nArakavyapadezaH, anena vAkyena gatiruktA, itthaM ca vyAkhyAtaM 'tejaskAyikA vyAgatayastiryaG-manuSyApekSayA ekagatayastiryagapekSaye'ti vAkyamupajIvyeti, evaM asurakumArA vi tti, nArakavadvaktavyA ityarthaH, navaraM ti kevalamayaM vizeSaH-tiryakSu na paJcendriyeSvevotpadyante pRthivyAdiSvapi tadutpatterityataH sAmAnyata Aha- se ceva NaM se ityAdi jAva tirikkhajoNiyattAe vA gacchejja tti, evaM
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ savvadeva tti asuravat dvAdazApi daNDakadevapadAni vAcyAni, teSAmapyekendriyeSutpatteriti / NopuDhavikAiehito tti anena pRthivIkAyikaniSedhadvAreNApkAyikAdayaH sarve gRhItA dvisthAnakAnurodhAditi, tebhyo vA nArakavarjebhyaH samutpadyeta / NopuDhavikAiyattAe tti deva-nArakavarjApkAyAditayA gacchediti, evaM jAva maNussa tti, yathA pRthivIkAyikA dugaiyA ityAdibhirabhilApairuktA evamebhirevApkAyAdayo manuSyAvasAnAH pRthivIkAyikazabdasthAne'pkAyAdivyapadezaM kurvadbhirabhidhAtavyA iti / vyantarAdayastu pUrvamatidiSTA eveti / [sU0 69] duvihA NeraiyA pannattA, taMjahA-bhavasiddhiyA ceva abhavasiddhiyA ceva, jAva vemANiyA 1 / ___ duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-aNaMtarovavaNNagA ceva paraMparovavaNNagA ceva, jAva vemANiyA 2 // davihA NeraDyA pannattA, taMjahA-gatisamAvannagA ceva agatisamAvannagA ceva, jAva vemANiyA 3 // duvidhA neraiyA pannattA, taMjahA-paDhamasamaovavannagA ceva apaDhamasamaovavannagA ceva, jAva vemANiyA 4 duvidhA neraiyA pannattA, taMjahA-AhAragA ceva aNAhAragA ceva, evaM jAva vemANiyA 5 / duvihA NeraDyA pannattA, taMjahA-ussAsagA ceva NoussAsagA ceva, jAva vemANiyA 6 / duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-saiMdiyA ceva aNiMdiyA ceva, jAva vemANiyA / duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-pajattagA ceva apajattagA ceva, jAva vemANiyA 8 // duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-sanni ceva asanni ceva, evaM paMceMdiyA savve vigaliMdiyavajA, jAva vANamaMtarA 9 /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / dvitIya uddeshkH|| duvidhA neraiyA pannattA, taMjahA-bhAsagA ceva abhAsagA ceva, evamegiMdiyavajA savve 10 // duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-sammadiTThIyA ceva, micchAdiTThIyA ceva, egidiyavajA savve 11 / duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-parittasaMsAriyA ceva aNaMtasaMsAriyA ceva, jAva vemANiyA 12 / duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-saMkhejakAlasamayaTTitIyA ceva asaMkhejakAlasamayadvitIyA ceva, evaM paMceMdiyA egiMdiyavigaliMdiyavajA jAva vANamaMtarA 13 // duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-sulabhabohiyA ceva dullabhabohiyA ceva, jAva vemANiyA 14 / duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-kaNhapakkhiyA ceva sukkapakkhiyA ceva, jAva vemANiyA 15 / duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-carimA ceva acarimA ceva, jAva vemANiyA 16 / [TI0] jIvAdhikArAdeva bhavyAdivizeSaNaiH SoDazabhirdaNDakaprarUpaNAmAha / tatra bhavyadaNDakaH kaNThyaH 1 / anantaradaNDake aNaMtara tti ekasmAdanantaramutpannA ye te'nantaropapannakAH, tadanyathA tu paramparopapannakAH, vivakSitadezApekSayA vA ye'nantaratayotpannAste AdyAH, paramparayA tvitare iti 2 / gatidaNDake gatisamApanakA narakaM gacchantaH, itare tu tatra ye gatAH, athavA gatisamApannA nArakatvaM prAptA itare tu dravyanArakAH, athavA cala-sthiratvApekSayA te jJeyA iti 3 / prathamasamayadaNDake paDhametyAdi, prathamaH samaya upapannAnAM yeSAM te prathamasamayopapannakAH, tadanye aprathamasamayopapannakA iti 4 / AhArakadaNDake AhArakAH sadaiva, anAhArakAstu vigrahagatAvekaM dvau vA samayau ye nADImadhye mRtvA tatraivotpadyante, ye tvanyathA te trIniti 5 / ucchvAsadaNDake ucchvasantItyucchvAsakAstatparyAptiparyAptakAH, tadanye tu nocchvAsakAH
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 / indriyadaNDake sendriyAH indriyaparyAptyA paryAptAH, tadaparyAptAstu anindriyA: 7 / paryAptadaNDake paryAptA: paryAptanAmakarmodayAditare tvitarodayAditi 8 / saMjJidaNDake saMjino manaHparyAptyA paryAptakAH, tayA aparyAptakAstu ye te asaMjJina iti / evaM paMciMdiyetyAdi, asyAyamarthaH-yathA nArakAH saMjyasaMjJibhedenoktAH evaM vigaleMdiyavajja tti, vikalAni aparipUrNAni saGkhyayendriyANi yeSAM te vikalendriyAH, tAn pRthivyAdIn dvitricaturindriyAMzca varjayitvA ye'nye caturviMzatidaNDake paJcendriyA asurAdayo bhavanti te sarve'pi saMjyasaMjJitayA vAcyAH / daNDakAvasAnamAha- jAva vemANiya tti vaimAnikaparyavasAnA apyevaM vAcyA iti / kvacid jAva vANamaMtara tti pAThastatrAyamarthaHye'saMjJibhyo nArakAditayotpadyante te'saMjJina evocyante, asaMjJinazca nArakAdiSu vyantarAvasAneSUtpadyante na jyotiSka-vaimAnikeSviti teSAmasaMjJitvAbhAvAdihAgrahaNamiti 9 / bhASAdaNDake bhASakA bhASAparyAptyudaye, abhASakAstadaparyAptakAvasthAyAmiti, ekendriyANAM bhASAparyAptirnAstItyata Aha- evamityAdi 10 / samyagdRSTidaNDake samyaktvamekendriyANAM nAsti, dvIndriyAdInAM tu sAsvAdanaM syAdapItyuktam-egiMdiyavajjA savve tti 11 / saMsAradaNDake parIttasaMsArakAH saGkSiptabhavA itare tvitare iti 12 / sthitidaNDake kAlaH kRSNo'pi syAt, samaya AcAro'pi syAdataH kAlazcAsau samayazceti kAlasamayaH saGkhyeyo varSapramANataH sa yasyAM sA saGkhyeyakAlasamayA, sA sthitiH avasthAnaM yeSAM te saGkhyeyakAlasamayasthitikAH, dazavarSasahasrAdisthitaya ityarthaH, itare tu palyopamAsaGkhyeyabhAgAdisthitayaH / evamiti nArakavad dvividhasthitikA daNDakoktAH, kiM sarve'pi ?, netyAha- paJcendriyAH asurAdayaH, kimuktaM bhavati ? ekendriyavikalendriyavarjAH, eteSAM hi dvAviMzativarSasahasrAdikA saGkhyAtaiva sthitiH, paJcendriyA api kiM sarve ?, netyAha-yAvad vyantarA: vyantarAntAH, ete hi ubhayasvabhAvA bhavanti, jyotiSka-vaimAnikAstu asaGkhyAtakAlasthitaya eveti 13 / bodhidaNDake bodhiH jinadharmaH, sA sulabhA yeSAM te sulabhabodhikAH, evamitare'pi 14 / pAkSikadaNDake zuklo vizuddhatvAt pakSaH abhyupagamaH zuklapakSastena carantIti zuklapAkSikAH, zuklatvaM ca kriyAvAditveneti, Aha ca- kiriyAvAI bhavve, No
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / dvitIya uddezakaH / abhavve, sukkapakkhie, No kaNhapakkhie [ ] tti, zuklAnAM vA Astikatvena vizuddhAnAM pakSo vargaH zuklapakSaH, tatra bhavAH zuklapAkSikAH, tadviparItAstu kRSNapAkSikA iti 15 / caramadaNDake yeSAM sa nArakAdibhavazcaramaH, punastenaiva notpatsyante siddhigamanAt te caramAH, anye tvacaramA iti 16 / evamete Adito'STAdaza dnnddkaaH| [sU0 70] dohiM ThANehiM AyA ahelogaM jANati pAsati, taMjahAsamohateNaM ceva appANeNaM AtA ahelogaM jANati pAsati, asamohateNaM ceva appANeNaM AtA ahelogaM jANati pAsati, Ahohi samohatAsamohateNaM ceva appANeNaM AtA ahelogaM jANati pAsati 11 evaM tiriyalogaM 2 uDDhalogaM 3 kevalakappaM logaM 4 / / __dohiM ThANehiM AtA ahelogaM jANati pAsati, taMjahA-viuvviteNa ceva appANeNaM AtA ahelogaM jANati pAsati, aviuvviteNaM ceva appANeNaM AtA ahelogaM jANati pAsati, Ahodhi viuvviyAviuvviteNa ceva appANeNaM AtA ahelogaM jANati pAsati / evaM tiriyalogaM 2 uDDhalogaM 3 kevalakappaM logaM 4 // [TI0] prAg vaimAnikAzcaramAcaramatvenoktAH, te cAvadhinA'dholokAdIn vidantyatastadvedane jIvasya prakAradvayamAha- dohItyAdi sUtracatuSTayam / dvAbhyAM sthAnAbhyAM prakArAbhyAmAtmagatAbhyAmAtmA jIvo'dholokaM jAnAtyavadhijJAnena pazyatyavadhidarzanena samavahatena vaikriyasamudghAtagatenA''tmanA svabhAvena, samudghAtAntaragatena vA, asamavahatena tvanyatheti, etadeva vyAkhyAti- AhohItyAdi yatprakAro'vadhirasyeti yathAvadhiH, AdidIrghatvaM prAkRtatvAt, paramAvadhervA'dhovartyavadhiryasya so'dhovadhirAtmA niyatakSetraviSayAvadhijJAnI, sa kadAcit samavahatena kadAcidanyatheti samavahatAsamavahateneti / evamityAdi, evamiti yathA'dholokaH samavahatAsamavahataprakArAbhyAmavadherviSayatayokta evaM tiryaglokAdayo'pIti, sugamAni ca tiryaglokordhvalokakevalakalpalokasUtrANi, navaraM kevala: paripUrNaH sa cAsau svakAryasAmarthyAt kalpazca kevalajJAnamiva vA paripUrNatayeti kevalakalpaH, athavA kevalakalpa: samayabhASayA
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 paripUrNastaM lokaM caturdazarajjvAtmakamiti / vaikriyasamudghAtAnantaraM vaikriyaM zarIraM bhavatIti vaikriyazarIramAzrityAdholokAdijJAne prakAradvayamAha- dohItyAdi sUtracatuSTayaM kaNThyam, navaraM viuvvieNaM ti kRtavaikriyazarIreNeti / [sU0 71] dohiM ThANehiM AyA saddAiM suNeti, taMjahA-deseNa vi AyA saddAiM suNeti, savveNa vi AyA saddAiM suNeti 1, evaM rUvAiM pAsati 2, gaMdhAiM agghAti 3, rasAiM AsAdeti 4, phAsAiM paDisaMvedeti 5 / dohiM ThANehiM AyA obhAsati, taMjahA-deseNa vi AyA obhAsati, savveNa vi AyA obhAsati 1 // evaM pabhAsati 2, vikuvvati 3, pariyAreti 4, bhAsaM bhAsati 5, AhAreti 6, pariNAmeti 7, vedeti 8, nijareti 9 / __dohiM ThANehiM deve saddAiM suNeti, taMjahA-deseNa vi deve saddAiM suNeti, savveNa vi deve saddAiM suNeti, jAva nijareti 14 / / [TI0] jJAnAdhikAra evedamaparamAha- dohItyAdi paJcasUtrI, sthAnAbhyAM prakArAbhyAM deseNa vi tti dezena ca zRNotyekena zrotreNaikazrotropaghAte sati, sarveNa vA'nupahatazrotrendriyo yo vA sambhinnazroto'bhidhAnalabdhiyuktaH sa sarvairindriyaiH zRNotIti sarveNeti vyapadizyate / evamiti yathA zabdAn deza-sarvAbhyAm evaM rUpAdInapi, navaraM jihvAdezasya prasuptyAdinopaghAtAddezenA''svAdayatItyavaseyamiti / ___ zabdazravaNAdayo jIvapariNAmA uktAH, tatprastAvAt tatpariNAmAntarANyAhadohItyAdi, nava sUtrANi sugamAni, navaram avabhAsate dyotate dezena khadyotakavat, sarvataH pradIpavat, athavA avabhAsate jAnAti, sa ca dezataH phaDDakAvadhijJAnI sarvato'bhyantarAvadhiriti 1, evamiti deza-sarvAbhyAM prabhAsate prakarSeNa dyotate 2, vikaroti dezena hastAdivaikriyakaraNena, sarveNa sarvasyaiva kAyasyeti 3, pariyAreDa tti maithuna sevate dezena manoyogAdInAmanyatamena, sarveNa yogatrayeNApi 4, bhASAM bhASate dezena jihvAgrAdinA, sarveNa samastatAlvAdisthAnaiH 5, AhArayati dezena mukhamAtreNa, sarveNa ojaAhArApekSayA 6, AhArameva pariNamayati pariNAmaM nayati khala-rasavibhAgena,
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / dvitIya uddezakaH / bhaktAzayadezasya plIhAdinA ruddhatvAd dezataH, anyathA tu sarvataH 7, vedayati anubhavati, dezena hastAdinA avayavena, sarveNa sarvAvayavairAhArasatkAn pariNamitapudgalAn iSTAniSTapariNAmataH 8, nirjarayati tyajatyAhAritAn pariNamitAn veditAn AhArapudgalAn dezenApAnAdinA sarveNa sarvazarIreNaiva prasvedavaditi 9, athavaitAni caturdazApi sUtrANi vivakSitaviSayavastvapekSayA neyAni, tatra deza-sarvayojanA yathA dezenApIti dezato'pi zRNoti vivakSitazabdAnAM madhye kAMzcicchraNotIti, sarveNApIti sarvatazca sAmastyena, sarvAnevetyarthaH evaM rUpAdInapi, tathA vivakSitasya dezaM sarvaM vA vivakSitamavabhAsayatyevaM prabhAsayati, evaM vikurvaNIyaM vikurute, paricAraNIyaM strIzarIrAdi paricArayati, bhASaNIyApekSayA dezato bhASAM bhASate sarvato veti, abhyavahAryamAhArayati, AhRtaM pariNamayati, vedyaM karma vedayati dezataH sarvato vA, evaM nirjarayatyapi / deza-sarvAbhyAM sAmAnyataH zravaNAdhuktaM vizeSavivakSAyAM pradhAnatvAd devAnAM tAnAzritya tadAha- dohItyAdi, etadapi vivakSitazabdAdiviSayApekSayA sUtracaturdazakaM neyamiti / [sU0 72] maruyA devA duvihA pannattA, taMjahA- egasarIri ceva bisarIri ceva 1 / evaM kinnarA 2, kiMpurisA 3, gaMdhavvA 4, NAgakumArA 5, suvannakumArA 6, aggikumArA 7, vAyukumArA 8 / devA duvihA panattA, taMjahA-egasarIri ceva bisarIri ceva / // biTThANassa bIo uddesao samatto // [TI0] dezataH sarvato vA ete'nantaroktA bhAvAH zarIra eva sati bhavantIti devAnAM ca pradhAnatvAt teSAmeva vyaktitaH zarIranirUpaNAyAha-maruyetyAdi sUtrASTakaM kaNThyam, navaraM maruto devA lokAntikadevavizeSAH, yata uktam- sArasvatA 1-''ditya 2 vaya 3 ruNa 4 gatoya 5 tuSitA 6 'vyAbAdha 7 maruto 8 'riSTAzca 9 [tattvArtha0 4 / 26] iti| te caikazarIriNo vigrahe kArmaNazarIratvAt, tadanantaraM vaikriyabhAvAd dvizarIriNaH, dvayoH zarIrayoH samAhAro dvizarIram, tadasti yeSAM te tathA, athavA bhavadhAraNIyameva yadA tadaikazarIrAH yadA tUttaravaikriyamapi tadA dvizarIrAH, kinnarAdyAstrayo vyantarAH, zeSA bhavanapataya iti, parigaNitabhedagrahaNaM ca bhedAntaropalakSaNam, na tu vyavacchedArtham,
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvajIvAnAmapi vigrahe ekazarIratvasyAnyadA dvizarIratvasya copapadyamAnatvAditi 8 / ata eva sAmAnyata Aha- devA duvihetyAdi kaNThyam / // dvisthAnakasya dvitIya uddezako samAptaH // [atha tRtIya uddezakaH] [sU0 73] davihe sadde pannatte, taMjahA-bhAsAsadde ceva NobhAsAsadde ceva 1 / bhAsAsadde duvihe pannatte, taMjahA-akkharasaMbaddha ceva noakkharasaMbaddha ceva 2 / NobhAsAsadde duvihe pannatte, taMjahA-Aujjasadde ceva NoAujjasadde ceva 3 // Aujjasadde duvihe pannatte, taMjahA-tate ceva vitate ceva 4 / tate duvihe pannatte, taMjahA-ghaNe ceva jhusire ceva 5 / evaM vitate vi 6 / NoAujasadde duvihe pannatte, taMjahA-bhUsaNasadde ceva nobhUsaNasadde ceva 7 / NobhUsaNasadde duvihe pannatte, taMjahA-tAlasadde ceva lattiyAsadde ceva 8 / ___ dohiM ThANehiM sahappAe siyA, taMjahA-sAhanaMtANa ceva puggalANaM sahappAe siyA, bhijaMtANa ceva poggalANaM sadduppAe siyA / / [TI0] ukto dvitIyoddezakaH, atha tRtIya Arabhyate, asya cAnantareNa sahAyamabhisambandhaH- anantaroddezake jIvapadArtho'nekadhoktaH, atra tu tadupagrAhakapudgala-jIvadharma-kSetrendralakSaNapadArthaprarUpaNocyate ityevaMsambandhasyA'syedamAdisUtrASTakamdavihetyAdi / asya ca pUrvasUtreNa sahAyamabhisambandhaH- ihAnantaroddezakAntyasUtre devAnAM zarIraM nirUpitaM tadvAMzca zabdAdigrAhako bhavatItyatra zabdastAvannirUpyate, ityevamsambandhasyA'sya vyAkhyA, sA ca sukaraiva, navaraM bhASAzabdo bhASAparyAptinAmakarmodayApAdito jIvazabdaH, itarastu nobhASAzabdaH 1, akSarasambaddho varNavyaktimAn, noakSarasambaddhastvitara iti 2, AtodyaM paTahAdi, tasya yaH zabdaH sa tathA, noAtodyazabdo vaMzasphoTAdiravaH 3, tataM yattantrI-vardhAdibaddhamAtodyam 4, tacca kiJcid ghanaM yathA piJjanikAdi, kiJcicchuSiraM yathA vINA-paTahAdikam, tajjanitaH
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / zabdastato ghanaH zuSirazceti vyapadizyate 5, vitataM tatavilakSaNaM tantryAdirahitam, tadapi ghanaM bhANakavat zuSiraM kAhalAdivat, tajjaH zabdo vitato ghanaH zuSirazceti, catuHsthAnake punaridamevaM bhaNiSyatetataM vINAdikaM jJeyam, vitataM paTahAdikam / ghanaM tu kAMsyatAlAdi, vaMzAdi zuSiraM matam // [ ] iti / vivakSAprAdhAnyAcca na virodho mantavya iti 6, bhUSaNaM nupUrAdi, nobhUSaNaM bhUSaNAdanyat 7, tAlo hastatAlaH, lattiya tti kaMsikAH, tA hi Atodyatvena na vivakSitA iti, athavA lattiyAsadde tti pArNiprahArazabdaH 8 / uktAH zabdabhedAH, itastatkAraNanirUpaNAyAha- dohItyAdi, dvAbhyAM sthAnAbhyAM kAraNAbhyAM zabdotpAdaH syAd bhavet 8, saMhanyamAnAnAM ca saGghAtamApadyamAnAnAM satAM kAryabhUtaH zabdotpAdaH syAt, paJcamyarthe vA SaSThIti saMhanyamAnebhya ityarthaH, pudgalAnAM bAdarapariNAmAnAM yathA ghaNTA-lAlayoH, evaM bhidyamAnAnAM ca viyujyamAnAnAM yathA vNshdlaanaamiti| [sU0 74] dohiM ThANehiM poggalA sAhannaMti, taMjahA-saI vA poggalA sAhannaMti, pareNa vA poggalA sAhannaMti 1 / dohiM ThANehiM poggalA bhijjati, taMjahA-saI vA poggalA bhijaMti, pareNa vA poggalA bhijati 2 // dohiM ThANehiM poggalA paripaDaMti, taMjahA-saI vA poggalA paripaDaMti, pareNa vA poggalA paripADijati 3, evaM parisaDaMti 4, viddhassaMti 5 / [TI0] pudgalasaGghAta-bhedayoreva kAraNanirUpaNAyAha-dohItyAdi sUtrapaJcakaM knntthym| navaraM svayaM veti svabhAvena vA abhrAdiSviva pudgalAH saMhanyante sambadhyante, karmakartRprayogo'yam, pareNa vA puruSAdinA vA saMhanyante saMhatAH kriyante, krmpryogo'ym| evaM bhidyante vighaTante, tathA paripatanti parvatazikharAderiveti, parizaTanti kuSThAdernimittAdagulyAdivat, vidhvasyante vinazyanti ghanapaTalavaditi 5 / [sU0 75] duvihA poggalA pannattA, taMjahA-bhinnA ceva abhinnA ceva 1 // duvihA poggalA pannattA, taMjahA-bheuradhammA ceva nobheuradhammA ceva 2 /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 duvihA poggalA pannattA, taMjahA-paramANupoggalA ceva noparamANupoggalA ceva 3 // duvihA poggalA pannattA, taMjahA-suhumA ceva bAyarA ceva 4 / duvihA poggalA pannattA, taMjahA-baddhapAsapuTThA ceva nobaddhapAsapuTThA ceva 5 / duvihA poggalA pannattA, taMjahA-pariyAiya cceva apariyAiya cceva 6 / duvihA poggalA pannattA, taMjahA-attA ceva aNattA ceva 7 / duvihA poggalA pannattA, taMjahA-iTThA ceva aNiTThA ceva 8, evaM kaMtA 9, piyA 10, maNunnA 11, maNAmA 12 // duvihA saddA pannattA, taMjahA-attA ceva aNattA ceva 1, evamiTThA jAva maNAmA 6 / duvihA rUvA pannattA, taMjahA-attA ceva aNattA ceva, jAva maNAmA 6 / evaM gaMdhA 6, rasA 6, phAsA 6, evamekkakke cha AlAvagA bhaanniyvvaa| _[TI0] pudgalAneva dvAdazasUtryA nirUpayannAha- duvihetyAdi, bhinnAH vicaTitA itare tvabhinnAH 1, svayameva bhidyata iti bhiduram, bhiduratvaM dharmo yeSAM te bhiduradharmANa: antarbhUtabhAvapratyayo'yam, pratipakSaH pratIta eveti 2, paramAzca te aNavazceti paramANavaH, noparamANavaH skandhAH 3, sUkSmAH yeSAM sUkSmapariNAmaH, zItoSNa-snigdharUkSalakSaNAzcatvAra eva ca sparzAH, te ca bhASAdayaH, bAdarAstu yeSAM bAdaraH pariNAmaH paJcAdayazca sparzAH, te caudArikAdayaH 4, pArzvena spRSTA dehatvacA chuptA reNuvat pArzvaspRSTAstato baddhA: gADhataraM zliSTAH tanau toyavat, pArzvaspRSTAzca te baddhAzceti rAjadantAditvAd baddhapArzvaspRSTAH, Aha ca- puTuM reNuM va taNummi baddhamappIkayaM paesehiM [vizeSAva0 337] ti, ete ca ghrANendriyAdigrahaNagocarAH / tathA nobaddhAH pArzvaspRSTA ityekapadapratiSedhe zrotrendriyagrahaNagocarAH, yata uktam puDhe suNei sadaM rUvaM puNa pAsaI apuDhe tu / gaMdhaM rasaM ca phAsaM ca baddhapuDhe viyAgare // [vizeSAva0 336] tti / ubhayapadaniSedhe zrotrAdyaviSayAzcakSurviSayAzceti, iyamindriyApekSayA baddhapArzvaspRSTatA pudgalAnAM vyAkhyAtA, evaM jIvapradezApekSayA parasparApekSayA ca vyAkhyeyeti 5, pariyAiya
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / tti vivakSitaM paryAyamatItAH paryAyAtItAH paryAttA vA sAmastyagRhItAH karmapudgalavat, pratiSedhaH sujJAnaH 6, AttA: gRhItAH svIkRtA jIvena parigrahamAtratayA zarIrAditayA vA 7, iSyante sma arthakriyArthibhiritISTAH 8, kAntAH kamanIyA viziSTavarNAdiyuktAH 9, priyA: prItikarAH indriyAhlAdakAH 10, manasA jJAyante zobhanA eta ityevaM vikalpamutpAdayantaH zobhanatvaprakarSAdye te manojJAH 11, manaso matA vallabhAH sarvasyApyupabhoktuH sarvadA ca zobhanatvaprakarSAdeva niruktavidhinA maNAmA 12 iti, vyAkhyAnAntaraM tvevam- iSTA: vallabhAH sadaiva jIvAnAM sAmAnyena, kAntA: kamanIyAH sadaiva tadbhAvena, priyAH adveSyAH sarveSAmeva, manojJAH manoramAH kathayA'pi, manaAmA manaHpriyAzcintayA'pIti, vipakSaH sujJAnaH sarvatreti / pudgalAdhikArAdeva taddharmAn zabdAdIn anantaroktasaviparyayAttAdivizeSaNaSaTkaviziSTAn duvihA saddetyAdisUtratriMzatA''ha, kaNThyA ceyamiti / - [sU0 76] duvihe AyAre pannatte, taMjahA-NANAyAre ceva nonANAyAre ceva 1 / NonANAyAre duvihe pannatte, taMjahA-daMsaNAyAre ceva nodaMsaNAyAre ceva 2 // nodaMsaNAyAre duvihe pannatte, taMjahA-carittAyAre ceva nocarittAyAre ceva 3 / NocarittAyAre duvihe pannatte, taMjahA-tavAyAre ceva vIriyAyAre ceva 4 / [TI0] uktAH pudgaladharmAH, samprati dharmAdhikArAjjIvadharmAnAha- duvihe ityAdi sUtracatuSTayaM kaNThyam, navaram AcaraNamAcAro vyavahAraH, jJAnaM zrutajJAnam, tadviSaya AcAraH kAlAdiraSTavidho jJAnAcAraH, Aha cakAle viNae bahumANuvahANe ceva taha aniNhavaNe / vaMjaNamattha tadubhae aTThaviho nANamAyAro // [dazavai0ni0 184, nizIthabhA0 8] tti / nojJAnAcAraH etadvilakSaNo darzanAcAra iti / darzanaM samyaktvam, tadAcAro niHzaGkitAdiraSTavidha eva, Aha ca NissaMkiya 1 nikkaMkhiya 2 nivvitigicchA 3 amUDhadiTThI 4 ya / uvavUha 5 thirIkaraNe 6 vacchalla 7 pabhAvaNe 8 atttth||[dshvai0ni0 182, nizIthabhA0 23] tti|
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 nodarzanAcArazcAritrAdiriti / cAritrAcAraH samiti-guptirUpo'STadhA, Aha capaNihANajogajutto paMcahiM samiIhiM tIhi u guttIhiM / esa carittAyAro aTThaviho hoi nAyavvo // [dazavai0ni0 185, nizIthabhA0 35] tti / nocAritrAcArastapaAcAraprabhRtiH, tatra tapaAcAro dvAdazadhA, uktaM cabArasavihammi vi tave sabbhiMtarabAhire kusaladiDhe / agilAe aNAjIvI nAyavvo so tavAyAro // [dazavai0ni0 186, nizIthabhA0 42] tti| vIryAcArastu jJAnAdiSveva zakteragopanaM tadanatikramazceti, uktaM caaNigUhiyabalavirio parakkamai jo jahuttamAutto / juMjai ya jahAthAmaM nAyavvo vIriyAyAro // [dazavai0ni0 187, nizIthabhA0 43] tti / [sU0 77] do paDimAo pannattAo, taMjahA-samAhipaDimA ceva uvahANapaDimA cev1| do paDimAo pannattAo,taMjahA-vivegapaDimA ceva viussaggapaDimA cevr| do paDimAo pannattAo, taMjahA-bhaddA ceva subhaddA ceva 3 // do paDimAo pannattAo, taMjahA-mahAbhaddA ceva savvatobhaddA ceva 4 / do paDimAo pannattAo, taMjahA-khuDDiyA ceva moyapaDimA, mahalliyA ceva moyapaDimA 5 / do paDimAo pannattAo, taMjahA-javamajjhA ceva caMdapaDimA, vairamajjhA ceva caMdapaDimA 6 // [TI0] atha vIryAcArasyaiva vizeSAbhidhAnAya SaTsUtrImAha- do paDimetyAdi, pratimA pratipattiH, pratijJeti yAvat, samAdhAnaM samAdhiH prazastabhAvalakSaNaH, tasya pratimA samAdhipratimA dazAzrutaskandhoktA dvibhedA zrutasamAdhipratimA sAmAyikAdicAritrasamAdhipratimA ca / upadhAnaM tapaH, tatpratimopadhAnapratimA dvAdaza bhikSupratimA ekaadshopaaskprtimaashcetyevNruupeti| vivecanaM vivekaH tyAgaH, sa cAntarANAM kaSAyAdInAM bAhyAnAM gaNa-zarIra-bhakta-pAnAdInAmanucitAnAm, tatpratipattirvivekapratimA, vyutsargapratimA kAyotsargakaraNameveti / bhadrA pUrvAdidikcatuSTaye pratyekaM praharacatuSTayakAyo
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / tsargakaraNarUpA ahorAtradvayamAneti, subhadrA'pyevaMprakAraiva sambhAvyate, adRSTatvena tu nokteti / mahAbhadrApi tathaiva, navaramahorAtrakAyotsargarUpA ahorAtracatuSTayamAnA, sarvatobhadrA tu dazasu dikSu pratyekamahorAtrakAyotsargarUpA ahorAtradazakapramANeti / mokapratimA prazravaNapratijJA, sA ca kAlabhedena kSudrikA mahatI ca bhavatIti, yata uktaM vyavahAre- khuDDiyaM NaM moyapaDimaM paDivaNNasse [vyvhaar09|242] tyAdi, iyaM ca dravyataH prazravaNaviSayA kSetrato grAmAderbahiH kAlataH zaradi nidAghe vA pratipadyate, bhuktvA cet pratipadyate caturdazabhaktena samApyate, abhuktvA tu SoDazabhaktena, bhAvatastu divyAdhupasargasahanamiti, evaM mahatyapi, navaraM bhuktvA cet pratipadyate SoDazabhaktena samApyate, anyathA tvaSTAdazabhakteneti / ___yavasyeva madhyaM yasyAH sA yavamadhyA, candra iva kalAvRddhi-hAnibhyAM yA pratimA sA candrapratimA, tathAhi- zuklapratipadi ekaM kavalamabhyavahRtya tataH pratidinaM kavalavRddhyA paJcadaza paurNamAsyAM kRSNapratipadi ca paJcadaza bhuktvA pratidinamekahAnyA'mAvAsyAyAmekameva yasyAM bhuGkte sA yavamadhyA candrapratimeti, evaM bhikSAdAvapi vAcyamiti / [sU0 78] davihe sAmAie pannatte, taMjahA-agArasAmAie ceva aNagArasAmAie ceva / [TI0] pratimAzca sAmAyikavatAmeva bhavantIti sAmAyikamAha-duvihetyAdi, samAnAM jJAnAdInAmAyo lAbhaH samAyaH, sa eva sAmAyikamiti, tad dvividham agAravadanagArasvAmibhedAd, deza-sarvaviratI ityarthaH / [sU0 79] doNhaM uvavAte pannatte, taMjahA-devANaM ceva neraiyANaM ceva 9 / doNhaM uvvaTTaNA pannattA, taMjahA-NeraiyANaM ceva bhavaNavAsINaM ceva 2 // doNhaM cayaNe pannatte, taMjahA-joisiyANaM ceva vemANiyANaM ceva 3 / doNhaM gabbhavakkaMtI pannattA, taMjahA-maNussANaM ceva paMceMdiyatirikkhajoNiyANaM ceva 4 // doNhaM gabbhatthANaM AhAre pannatte, taMjahA-maNussANa ceva paMceMdiyatirikkha
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 joNiyANa ceva 5 doNhaM gabbhatthANaM vuDDI pannattA, taMjahA- maNussANa ceva paMceMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 6 / evaM nivuDDI 7, viguvvaNA 8, gatipariyAe 9, samugghAte 10, kAlasaMjoge 119, AyAti 12, maraNe 13 / dohaM chavipavvA pannattA, taMjahA- maNussANa ceva paMceMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 14 / do sukka - soNitasaMbhavA pannattA, taMjahA - maNussA ceva paMceMdiyatirikkhajoNiyA ceva 15 duvihA ThitI pannattA, taMjahA - kAyaTThitI ceva bhavaTThitI ceva 16 / dohaM kAyaTThitI pannattA, taMjahA- maNussANa ceva paMceMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 17| dohaM bhavaTThitI pannattA, taMjahA- devANa ceva neraiyANa ceva 18 duvihe Au pannatte, taMjahA - addhAue ceva bhavAu va 19 / doNhaM addhAue pannatte, taMjahA- maNussANa ceva paMceMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 20| dohaM bhavAue pannatte, taMjahA- devANa ceva NeraiyANa ceva 21 / duvihe kamme pannatte, taMjahA - padesakamme ceva aNubhAvakamme ceva 22 / do ahAuyaM pAleMti, taMjahA- deva cceva neraiya cceva 23 | dohaM AuyasaMvaTTae pannatte, taMjahA - maNussANa ceva paMceMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 24 [TI0] jIvadharmAdhikAra eva taddharmAntarANi donhaM uvavAe ityAdibhizcaturviMzatyA sUtrairAha, sugamAni caitAni, navaraM doNhaM ti dvayorjIvasthAnakayorupapatanamupapAto garbhasaMmUrchanalakSaNajanmaprakAradvayavilakSaNo janmavizeSa iti, dIvyanti iti devAH caturnikAyAH surAH, nairayikAH prAgvat, teSAm 1 | udvarttanamudvarttanA tatkAyAnnirgamaH, maraNamityarthaH, tacca nairayika-bhavanavAsinAmevaivaM vyapadizyate, anyeSAM tu maraNameveti / nairayikANAM
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / nArakANAm, tathA bhavaneSu adholokadevAvAsavizeSeSu vastuM zIlameSAmiti bhavanavAsinaH, teSAm 2 / cyutizcyavanaM maraNamityarthaH, tacca jyotiSka-vaimAnikAnAmeva vyapadizyate, jyotiSSu nakSatreSu bhavAH jyotiSkAH, zabdavyutpattireveyam, pravRttinimittAzrayaNAttu candrAdayo jyotiSkA iti, vimAneSu UrdhvalokavartiSu bhavAH vaimAnikAH saudharmAdivAsinaH, teSAm 3 garbhe garbhAzaye vyutkrAnti: utpattirgarbhavyutkrAntiH, manorapatyAni manuSyAH, teSAm, tiro'Jcanti gacchantIti tiryaJcaH, teSAM sambandhinI yoniH utpattisthAnaM yeSAM te tiryagyonikAH, te caikendriyAdayo bhavantIti vizeSyante- paJcendriyAzca te tiryagyonikAzceti paJcendriyatiryagyonikAH, teSAm 4 / tathA dvayoreva garbhasthayorAhAro'nyeSAM garbhasyaivAbhAvAditi 5 / vRddhiH zarIropacayaH 6, nivRddhistaddhAnirvAtapittAdibhiH, nizabdasyAbhAvArthatvAt, nivarA kanyetyAdivat 7, vaikriyalabdhimatAM vikurvaNA 8, gatiparyAyaH calanaM mRtvA vA gatyantaragamanalakSaNaH, yacca vaikriyalabdhimAn garbhAnnirgatya pradezato bahiH saGgrAmayati sa vA gatiparyAyaH, uktaM ca bhagavatyAm jIve NaM bhaMte ! gabbhagae samANe Neraiesu uvavajjejjA?, gotamA!, atthegaie uvavajjejjA atthegaie no uvavajjejjA, se keNaTeNaM ?, gotamA ! se NaM sannI paMciMdie savvAhiM pajjattIhiM pajjattae vIriyaladdhIe viuvvialaddhIe parANIyaM AgataM soccA Nisamma paese nicchubbhai, 2 veubviyasamugghAeNaM samobhannai, 2 cAuraMgiNiM sennaM(NaM) viuvvai, 2 cAuraMgiNIe seNAe parANIeNaM saddhiM saMgAmaM saMgAmei [bhgvtii017|19] ityAdi 9, ___ samudghAto mAraNAntikAdiH 10, kAlasaMyoga: kAlakRtAvasthA 11, AyAtiH garbhAnnirgamaH 12, maraNaM prANatyAga: 13, doNhaM chavipavva tti dvayAnAm ubhayeSAM chavi tti matublopAcchavimanti tvagvanti pavva tti parvANi sandhibandhanAni chaviparvANi, kvacit chaviyatta tti pAThaH, tatra chaviyogAcchaviH, sa eva chavikaH, sa cAsau atta tti AtmA ca zarIraM chavikAtmeti, garbhasthAnAmiti sarvatra sambandhanIyam 14 / do sukketyAdi, dvaye zukraM retaH zoNitam ArttavaM tAbhyAM sambhavo yeSAM te tathA 15 / kAyaTThiti tti kAye nikAye pRthivyAdisAmAnyarUpeNa sthiti: kAyasthitiH
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 asaGkhyotsarpiNyAdikA, bhave bhavarUpA vA sthitiH bhavasthitirbhavakAla ityarthaH 16 / doNhaM ti dvayAnAmubhayeSAmityarthaH, kAyasthitiH saptASTabhavagrahaNarUpA, pRthivyAdInAmapi sA'sti, na cAnena tadvyavacchedaH, ayogavyavacchedaparatvAt sUtrANAmiti 17 / doNhetyAdi, deva-nArakANAM bhavasthitireva, devAdeH punardevAditvenA'nutpatteriti 18 / duvihe ityAdi, addhA kAlaH, tatpradhAnamAyuH karmavizeSo'ddhAyuH, bhavAtyaye'pi kAlAntarAnugAmItyarthaH, yathA manuSyAyuH, kasyApi bhavAtyaya eva nApagacchatyapi tu saptASTabhavamAnaM kAlamutkarSato'nuvartata iti, tathA bhavapradhAnamAyurbhavAyuH, yad bhavAtyaye apagacchatyeva na kAlAntaramanuyAti, yathA devAyuriti, 19 / doNhamityAdi sUtradvayaM bhAvitArthameva 21 / duvihe kamme tti, pradezA eva pudgalA eva yasya vedyante na yathAbaddho rasastat pradezamAtratayA vedyaM karma pradezakarma, yasya tvanubhAvo yathAbaddharaso vedyate tadanubhAvato vedyaM karmA'nubhAvakarmeti 22 / do ityAdi, yathAbaddhamAyuryathAyuH pAlayanti anubhavanti, nopakramyate taditi, devA neraiyA vi ya asaMkhavAsAuyA ya tiri-maNuyA / uttamapurisA ya tahA caramasarIrA ya niruvakamA // [zrAvakapra0 74] iti vacane satyapi deva-nArakayoreveha bhaNanaM dvisthAnakAnurodhAditi 23 / doNhamityAdi, saMvartanamapavarttanaM saMvartaH, sa eva saMvartakaH, upakrama ityarthaH, AyuSaH saMvartakaH AyuHsaMvartaka iti 24 / [sU0 80] jaMbUdIve dIve maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsA panattA bahusamatullA avisesamaNANattA annamannaM NAtivaTuMti AyAmavikkhaMbha-saMThANa-pariNAheNaM, taMjahA-bharahe ceva eravate ceva / evameteNamabhilAveNaM hemavate ceva herannavate ceva, harivAse ceva rammayavAse ceva 3 // [TI0] paryAyAdhikArAdeva niyatakSetrAzritatvAt kSetravyapadezyAn pudgalaparyAyAnabhidhitsuH jaMbUdIvetyAdinA kSetraprakaraNamAha, sugamaM caitat, navaramiha jambUdvIpaprakaraNaM paripUrNacandramaNDalAkAraM jambUdvIpaM tanmadhye merum uttaradakSiNataH krameNa varSANi ca sthApayitvA, tadyathA
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / bharahaM hemavayaM ti ya harivAsaM ti ya mahAvidehaM ti / rammayamerannavayaM eravayaM ceva vAsAiM // [bRhatkSetra0 23] ti / tathA varSAntareSu varSadharaparvatAn kalpayitvA, tadyathAhimavaMta 1 mahAhimavaMta 2 pavvayA nisaDha 3 nIlavaMtA ya 4 / ruppI 5 siharI 6 ee vAsaharagirI muNeyavvA // [bRhatkSetra0 24] iti / srvmvboddhvymiti| ___ mandarasya meroH, uttarA ca dakSiNA ca uttaradakSiNe tayoruttaradakSiNayoriti vAkye uttaradakSiNeneti syAd, enapratyayavidhAnAditi, dve varSe kSetre prajJapte jinaiH, samatulyazabdaH sadRzArthaH, atyantaM samatulye bahusamatulye pramANataH, avizeSe avilakSaNe naga-nagaranadyAdikRtavizeSarahite, anAnAtve avasarpiNyAdikRtAyurAdibhAvabhedavarjite, kimuktaM bhavatItyAha- anyonyaM parasparaM nAtivartete, itaretaraM na laGghayata ityarthaH, kairityAhaAyAmena dairyeNa viSkambhena pRthutvena saMsthAnena AropitajyAdhanurAkAreNa pariNAhena paridhineti, iha ca dvandvaikavadbhAvaH kArya iti / tadyathA- bharahe cevetyAdi, uttaradAhiNeNaM ti etasya pAThasya yathAsaGkhyanyAyAnAzrayaNAd yathAsattinyAyAzrayaNAcca jambUdvIpasya dakSiNe bhAge bharatamA himavataH, tasyaivottare bhAge airavataM zikhariNaH parata iti, evamiti bharatairavatavat etenAbhilApena 'jaMbuddIve dIve maMdarasse'tyAdinA uccAraNenA'paraM sUtradvayaM vAcyam, tayozcAyaM vizeSaH- hemavae cevetyAdi, tatra haimavataM dakSiNato himavanmahAhimavatormadhye, hairaNyavatamuttarataH rukmi-zikhariNorantaH, harivarSaM dakSiNato mahAhimavanniSadhayorantaH, ramyakavarSaM cottarato niil-rukminnorntriti| [sU0 81] jaMbUdIve dIve maMdarassa pavvayassa purathimapaccatthimeNaM do khettA pannattA bahusamatullA avisesa jAva puvvavidehe ceva avaravidehe ceva 1 / [TI0] purathimapaccatthimeNaM ti purastAt pUrvasyAM dizi pazcAt pazcimAyAmityarthaH, yathAkramaM pUrvazcAsau videhazceti pUrvavidehaH, evamaparavideha iti, eteSAM cAyAmAdi granthAntarAdavaseyamiti /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 [sU0 82] jaMbumaMdarassa pavvatassa uttaradAhiNeNaM do kurAo pannattAo bahusamatullAo jAva devakurA ceva uttarakurA ceva / tattha NaM do mahatimahAlayA mahAdumA pannattA bahusamatullA avisesamaNANattA annamannaM NAivaTuMti AyAmavikkhaMbhuccattovvedha-saMThANa-pariNAheNaM, taMjahA-kUDasAmalI ceva jaMbU ceva sudaMsaNA / tattha NaM do devA mahiTiyA jAva mahAsokkhA paliovamaTTitIyA parivati, taMjahA-garule ceva veNudeve, aNADhite ceva jaMbUdIvAhivatI 3 / [TI0] jaMbU ityAdi, dakSiNena devakuravaH uttareNa uttarakuravaH, tatra AdyA vidyutprabhasaumanasAbhidhAnavakSaskAraparvatAbhyAM gajadantAkArAbhyAmAvRtAH, itare tu gandhamAdanamAlyavadbhayAmAvRtAH, ubhaye cAmI arddhacandrAkArAH dakSiNottarato vistRtAH, tatpramANaM cedam aTTha sayA bAyAlA ekkArasa sahasa do kalAo ya / / vikkhaMbho u kurUNaM tevanna sahassa jIvA siM // [bRhatkSetra0 263] pUrvAparAyAmAzcaita iti / mahatimahAlaya tti mahAntau gurU atIti atyantaM mahasAM tejasAM mahAnAM vA utsavAnAmAlayau Azrayau mahAtimahaAlayau mahAtimahAlayau vA, samayabhASayA vA mahAntAvityarthaH, mahAdrumau prazastatayA, AyAmo dairdhvam, viSkambho vistAraH, uccatvam ucchrayaH, udvedho bhuvi pravezaH, saMsthAnam AkAraH, pariNAhaH paridhiriti, tatrAnayoH pramANamrayaNamayA pupphaphalA vikkhaMbho aTTha aTTha uccattaM / joyaNamaddhoveho khaMdho dojoyaNuvviddho // do kose vitthinno viDimA chajjoyaNANi jaMbUe / cAuddisiM pi sAlA puvville tattha sAlammi // bhavaNaM kosapamANaM sayaNijjaM tattha'NADhiyasurassa / tisu pAsAyA sAlesu tesu sIhAsaNA rammA // [bRhatkSetra0 286-287-288] iti / zAlmalyAmapyevameveti, kUTAkArA zikharAkArA zAlmalI kUTazAlmalIti saMjJA, suSTha darzanamasyA iti sudarzanetIyamapi saMjJeti, tattha tti tayormahAdrumayoH mahetyAdi mahatI RddhiH AvAsa-parivAra-ratnAdikA yayostau maharddhikau, yAvadgrahaNAt mahajjuiyA
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / mahANubhAgA mahAyasA mahAbala mahAsokkha tti, tatra dyuti: zarIrAbharaNadIptiH, anubhAga: acintyA zaktirvaikriyakaraNAdikA, yazaH khyAtiH, balaM sAmarthya zarIrasya, saukhyam AnandAtmakam, mahesakkhA iti kvacit pAThaH, mahezau mahezvarAvityAkhyA yayostau mahezAkhyAviti, palyopamaM yAvat sthiti: Ayuryayostau tathA / garuDaH suparNakumArajAtIyaH, veNudevo nAmnA, aNADhio tti nAmnA / [sU0 83] jaMbUmaMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsaharapavvayA pannattA bahusamatullA avisesamaNANattA annamannaM NAtivaTuMti AyAmavikkhaMbhuccattovvedha-saMThANa-pariNAheNaM, taMjahA-cullahimavaMte ceva siharI ceva, evaM mahAhimavaMte ceva ruppI ceva, evaM nisaDhe ceva NIlavaMte ceva 3 // [TI0] jaMbU ityAdi, varSa kSetravizeSaM dhArayato vyavasthApayata iti varSadharau cullo tti mahadapekSayA laghuhimavAn cullahimavAn bharatAnantaraH, zikharI punaryatparamairavatam, tau ca pUrvAparato lavaNasamudrAvabaddhAvAyAmatazca cauvIsa sahassAiM Nava ya sae joyaNANa battIse / cullahimavaMtajIvA AyAmeNaM kaladdhaM ca // [bRhatkSetra0 52] 24932 1, evaM shikhrinno'pi| tathA bharatadviguNavistArau yojanazatocchrAyau paJcaviMzatiyojanAnyavagADhau AyatacaturasrasaMsthAnasaMsthitau, pariNAhastu tayoHpaNayAlIsa sahassA sayamegaM nava ya bArasa kalAo / addhaM kalAe himavaMtaparirao sihariNo cevaM // [ ] ti, 45109 19 38 / evamiti yathA himavacchikhariNau jaMbUdIvetyAdinA'bhilApenoktau evaM mahAhimavadAdayo'pIti, eteSAmAyAmAdayo vizeSataH kSetrasamAsAd avaseyAH / [sU0 84] jaMbUmaMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM hemavateraNNavatesu vAsesu do vaTTaveyaDDapavvatA patnattA bahusamatullA avisesamaNANattA jAva saddAvatI ceva viyaDAvatI ceva 1, tattha NaM do devA mahiDDiyA jAva paliovamaTTitIyA parivasaMti, taMjahA-sAtI ceva pabhAse ceva 2 //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ jaMbUmaMdarassa uttaradAhiNeNaM harivarisa-rammatesu vAsesu do vaTTaveyaDDapavvayA pannattA bahusamatullA avisesamaNANattA jAva gaMdhAvatI ceva mAlavaMtapariyAe ceva 1, tattha NaM do devA mahiDDiyA jAva paliovamadvitIyA parivasaMti, taMjahA-aruNe ceva paume ceva 2 / / [TI0] jaMbU ityAdi, do vaTTaveyaDDapavvaya tti dvau vRttau palyAkAratvAd, vaitADhyau nAmataH, tau ca tau parvatau ceti vigrahaH, sarvataH sahasraparimANau rajatamayau, tatra haimavate zabdApAtI, uttaratastu airaNyavate vikaTApAtIti, tattha tti tayorvRttavaitADhyayoH krameNa svAti-prabhAsau devau vasataH, tadbhavanabhAvAditi / evaM harivarSe gandhApAtI ramyakavarSe mAlyavatparyAyaH, devau ca krameNaiveti // [sU0 85] jaMbUmaMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM devakurAe kurAe puvvAvare pAse ettha NaM AsakkhaMdhagasarisA addhacaMdasaMThANasaMThiyA do vakkhArapavvatA pannattA bahusama jAva somaNase ceva vijuppabhe ceva 1 / jaMbUmaMdarauttareNaM uttarakurAe kurAe puvvAvare pAse ettha NaM AsakkhaMdhagasarisA addhacaMdasaMThANasaMThiyA do vakkhArapavvayA pannattA bahu jAva gaMdhamAdaNe ceva mAlavaMte ceva / [TI0] jaMbU ityAdi, puvvAvare pAse tti, pArzvazabdasya pratyekaM sambandhAt pUrvapArzve'parapArzve ca, kiMbhUte ? ettha tti prajJApakenopadaya'mAne krameNa saumanasavidyutprabhau prajJaptau, kimbhUtau ? azvaskandhasadRzAvAdau nimnau paryavasAna unnatau, yato niSadhasamIpe catuHzatocchritau merusamIpe tu paJcazatocchritAviti, Aha ca vAsaharagirI teNaM ruMdA paMceva joyaNasayAI / cattAri sauvviddhA ogADhA joyaNANa sayaM // paMcasae uvviddhA ogADhA paMca gAuyasayAiM / aMgulaasaMkhabhAgo vicchinnA maMdarateNaM // [bRhatkSetra0 260-261] vakkhArapavvayANaM AyAmo tIsa joyaNasahassA / donni ya sayA NavahiyA chacca kalAo cauNhaM pi // [bRhatkSetra0 259] tti /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / avaddhacaMda tti apakRSTamarddhaM candrasyA'pArddhacandrastasya yat saMsthAnam AkAro gajadantAkRtirityarthaH, tena saMsthitAvapArddhacandrasaMsthAnasaMsthitau, arddhacandrasaMsthAnasaMsthitAviti kvacit pAThaH, tatra arddhazabdena vibhAgamAnaM vivakSyate, na tu samapravibhAgateti, tAbhyAM cArddhacandrAkArA devakuravaH kRtAH, ata eva vakSArAkArakSetrakAriNau parvatau vakSAraparvatAviti / jaMbU ityAdi tathaiva, navaram aparapArzve gandhamAdanaH pUrvapArzve maalyvaaniti| [sU0 86] jaMbUmaMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do dIhaveyaDDapavvayA pannattA [taM] bahusamatullA jAva bhArahae ceva dIhaveyaDDhe, erAvate ceva diihveyddddhe| bhArahae NaM dIhaveyaDDhe do guhAo pannattAo bahusamatullAo avisesamaNANattAo annamannaM NAtivaTuMti AyAma-vikkhaMbhuccatta-saMThANa-pariNAheNaM, taMjahA-timisaguhA ceva khaMDagappavAyaguhA ceva, tattha NaM do devA mahiDiyA jAva paliovamaTTitIyA parivasaMti, taMjahA-kayamAlae ceva naTTamAlae ceva / erAvae NaM dIhaveyaDDhe do guhAo pannattAo jAva kayamAlae ceva nahamAlae ceva 5 / / [TI0] do dIhaveyaha tti, vRttavaitADhyavyavacchedArthaM dIrghagrahaNam, vaitADhyau vijayADhyau veti saMskAraH, tau ca bharatairavatayormadhyabhAge pUrvAparato lavaNodadhiM spRSTavantau paJcaviMzatiyojanocchritau tatpAdAvagADhau paJcAzad vistRtau AyatasaMsthitau sarvarAjatAvubhayato bahiH kAJcanamaNDanAGkAviti / / __ bhArahae NamityAdi, vaitADhye'paratastamizrA guhA girivistArAyAmA dvAdazayojanavistArA'STayojanocchrayA AyatacaturasrasaMsthAnA vijayadvArapramANadvArA vajrakapATapihitA bahumadhye dviyojanAntarAbhyAM triyojanavistArAbhyAmunmagnajalA-nimagnajalAbhidhAnAbhyAM nadIbhyAM yuktA, tadvat pUrvataH khaNDaprapAtA guheti / tattha NaM ti tayoH tamisrAyAM kRtamAlaka itarasyAM nRttamAlaka iti / erAvaetyAdi tathaiva / [sU0 87] jaMbUmaMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM cullahimavaMte vAsaharapavvae do kUDA pannattA bahusamatullA jAva vikkhaMbhuccattasaMThANapariNAheNaM, taMjahAcullahimavaMtakUDe ceva vesamaNakUDe ceva / jaMbUmaMdaradAhiNeNaM mahAhimavaMte
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsaharapavvate do kUDA pannattA bahusama jAva mahAhimavaMtakUDe ceva veruliyakUDe ceva / evaM nisaDhe vAsaharapavvate do kUDA pannattA bahusama jAva nisaDhakUDe ceva ruyagakUDe ceva 3 // jaMbUmaMdarauttareNaM nIlavaMte vAsaharapavvate do kUDA pannattA bahusama jAva taMjahA-nIlavaMtakUDe ceva uvadaMsaNakUDe ceva / evaM ruppimmi vAsaharapavvate do kUDA pannattA bahusama jAva taMjahA-ruppikUDe ceva maNikaMcaNakUDe cev| evaM siharimmi vAsaharapavvate do kUDA pannattA bahusama jAva taMjahA-siharikUDe ceva tigiMcchikUDe ceva 3 // [TI0] jaMbU ityAdi, himavavarSadharaparvate hyekAdaza kUTAni siddhAyatana 1kSullahimavat 2-bharata 3-ilA 4-gaGgA 5-zrI 6-rohitAMzA 7-sindhu 8-surA 9haimavata 10-vaizravaNa 11 kUTAbhidhAnAni bhavanti, pUrvadizi siddhAyatanakUTaM tataH krameNAparato'nyAni sarvaratnamayAni svanAmadevatAsthAnAni paJcayojanazatocchrayANi tAvadeva mUle vistRtAni upari tadarddhavistRtAni, Adye siddhAyatanaM paJcAzadyojanAyAmaM tadarddhaviSkambhaM SaTtriMzaduccam aSTayojanAyAmaizcaturyojanaviSkambhapravezaistribhiArairupetaM jinapratimASTottarazatasamanvitam, zeSeSu prAsAdAH sArddhadviSaSTiyojanoccAstadarddhavistRtAstannivAsidevatAsiMhAsanavanta iti| iha tu prakRtanaganAyakanivAsabhUtatvAddevanivAsabhUtAnAmeSAM madhye AdyatvAcca himavatkUTaM gRhItaM sarvAntimatvAcca vaizramaNakUTaM dvisthAnakAnurodheneti, Aha ca katthai desaggahaNaM katthai gheppaMti niravasesAI / ukkama-kamajuttAiM kAraNavasao niuttAiM // [vizeSAva0 388] ti / kUTasaGgrahazcAyamveyaDDa 9 mAlavaMte 9 vijjuppaha 9 nisaha 9 nIlavaMte ya 9 / Nava Nava kUDA bhaNiyA ekkArasa sihari 11 himavaMte 11 // ruppi 8 mahAhimavaMte 8 somaNase 7 gaMdhamAyaNanage ya 7 / aTTaSTa satta satta ya vakkhAragirIsu cattAri // [bRhatkSetra0 132-133] tti /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / jaMbU ityAdi, mahAhimavati hyaSTau kUTAni, siddha 1 - mahAhimavat 2 - haimavata 3rohitA 4-hrI 5-harikAntA 6 - hari 7 - vaiDUrya 8 kUTAbhidhAnAni, dvayagrahaNe ca kAraNamuktamiti / evamityAdi, evaMkaraNAt jaMbU ityAdirabhilApo dRzyaH, niSadhavarSadharaparvate hi siddha 1 - niSadha 2 - harivarSa 3 - prAgvideha 4 - hari 5 - dhRti 6zItodA 7-aparavideha 8 - rucakAkhyAni 9 svanAmadevatAni nava kUTAni, ihApi dvitIyAntyayorgrahaNaM prAgvad vyAkhyeyamiti / 83 nIlavarSadharaparvate hi siddha 1 - nIla 2 - pUrvavideha 3 - zItA 4 - kIrtti 5 - nArIkAntA 6 - Sparavideha 7 - ramyaka 8 - upadarzanA 9 khyAni nava kUTAni, ihApi dvitIyAntyagrahaNaM prAgvaditi / evamityAdi, rukmivarSadhare hi siddha 1 - rukmi 2 - ramyaka 3 - narakAntA 4buddhi 5- rUpyakUlA 6 - hairaNyavata 7 - maNikAJcanakUTA 8 khyAni aSTa kUTAni, dvayAbhidhAnaM ca prAgvaditi / evamityAdi zikhariNi hi varSadhare siddha 1 - zikhari 2 - hairaNyavata 3surAdevI 4 - raktA 5 - lakSmI 6 - suvarNakUlA 7- raktodA 8 - gandhApAti 9 - airAvata 10tigiMcchakUTA 11 khyAni ekAdaza kUTAni, ihApi dvayorgrahaNaM tathaiveti / [sU0 88] jaMbUmaMdarauttaradAhiNeNaM cullahimavaMta - siharIsu vAsaharapavvatesu do mahaddahA pannattA bahusamatullA avisesamaNANattA aNNamaNNaM NAtivahaMti, AyAma-vikkhaMbha-uvveha-saMThANa-pariNAheNaM, taMjahA - paumaddahe ceva puMDarIyaddahe ceva, tattha NaM do devayAo mahiDDiyAo jAva paliovamaTThitIyAo parivasaMti, taMjahA - sirI ceva lacchI ceva / evaM mahAhimavaMta - ruppIsu vAsaharapavvasu do mahaddahA pannattA bahusama [ jAva taMjahA - ] mahApaumaddahe ceva mahApuMDarIyaddahe ceva, devatAo hiri cceva buddhi cceva / evaM nisaDha - nIlavaMtesu tigiMcchiddahe ceva kesariddahe ceva, devatAo dhitI ceva kittI ceva 12 / [0] jaMbU ityAdi, iha ca himavadAdiSu SaTsu varSadhareSu krameNaite padmAdayaH SaDeva hUdAH, tadyathA paume ya 1 mahApaume 2 tigiMchI 3 kesarI 4 dahe ceva / hara mahapuMDarIe 5 puMDarIe ceva ya 6 dahAo || [ bRhatkSetra0 168 ]
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ himavata upari bahumadhyabhAge padmahUda evaM zikhariNaH pauNDarIkaH, tau ca pUrvAparAyatau sahasraM paJcazatavistRtau catuSkoNau dazayojanAvagADhau rajatakUlau vajramayapASANau tapanIyatalau suvarNamadhyarajatamaNivAlukau caturdazamaNisopAnau zubhAvatArau toraNa-dhvajacchatrAdivibhUSitau nIlotpala-puNDarIkAdicitau vicitrazakuni-matsyavicaritau SaTpadapaTalopabhogyAviti / tattha NaM ti tayoH mahAhRdayo* devate parivasataH, padmahUde zrIH, pauNDarIke ca lakSmIH, te ca bhavanapatinikAyAbhyantarabhUte, palyopamasthitikatvAd, vyantaradevInAM hi palyopamArddhamevAyurutkarSato bhavati, bhavanapatidevInAM tUtkarSato'rddhapaJcamapalyopamAnyAyurbhavatIti, zeSaM hradAyAmAdi sarvaM vRttito jnyeym| [sU0 89] jaMbUmaMdaradAhiNeNaM mahAhimavaMtAo vAsaharapavvayAo mahApaumaddahAo dahAo do mahANadIo pavahaMti, taMjahA-rohiya cveva harikaMta cceva / evaM nisaDhAo vAsaharapavvatAo tigiMcchiddahAo dahAo do mahANaIo pavahaMti, taMjahA-hari cceva sItota cceva 2 / jaMbUmaMdarauttareNaM nIlavaMtAo vAsadharapavvatAo kesariddahAo dahAo do mahAnaIo pavahaMti, taMjahA-sItA ceva nArikaMtA ceva / evaM ruppIo vAsaharapavvatAo mahApuMDarIyaddahAo dahAo do mahAnaIo pavahaMti, taMjahANarakaMtA ceva ruppakUlA ceva 2 // [TI0] jaMbU ityAdi, tatra rohinadI mahApadmahadAdakSiNatoraNena nirgatya SoDaza paJcottarANi yojanazatAni sAtirekANi dakSiNato giriNA gatvA hArAkAradhAriNA sAtirekayojanadvizatikena prapAtena makaramukhapraNAlena mahAhimavato rohidabhidhAnakuNDe nipatati, makaramukhajihvA yojanamAyAmena arddhatrayodazayojanAni viSkambheNa krozaM bAhalyena, rohitprapAtakuNDAcca dakSiNatoraNena nirgatya haimavatavarSamadhyabhAgavarttinaM zabdApAtivRttavaitADhyamarddhayojanenA'prApyASTAviMzatyA nadIsahasraiH saMyujyAdho jagatIM vidArya pUrvato lavaNasamudramatigacchatIti, rohinadI hi pravAhe'rddhatrayodazayojanaviSkambhA krozodvedhA tataH krameNa varddhamAnA mukhe paJcaviMzatyadhikayojanazataviSkambhA sArddhadviyojanodvedhA, ubhayato vedikAbhyAM vanakhaNDAbhyAM ca yuktA, evaM sarvA mahAnadyaH parvatAH kUTAni ca
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / vedikAdiyuktAnIti, harikAntA tu mahApadmahUdAdevottaratoraNena nirgatya paJcottarANi SoDaza zatAni sAtirekANi uttarAbhimukhI parvatena gatvA sAtirekayojanazatadvayapramANena prapAtena harikAntAkuNDe tathaiva patati, makaramukhajibikApramANaM pUrvoktadviguNam, tataH prapAtakuNDAduttaratoraNena nirgatya harivarSamadhyabhAgavartinaM gandhApAtivRttavaitADhyaM yojanenA'samprAptA pazcimAbhimukhIbhUya SaTpaJcAzatA saritsahanaiH samagrA samudramatigacchati, iyaM ca harikAntA pramANato rohinadIto dviguNeti / ___ evamityAdi, evamiti 'jaMbUdIve' ityAdyabhilApasUcanArthaH / harinmahAnadI tigiMcchihadasya dakSiNatoraNena nirgatya sapta yojanasahasrANi catvAri caikaviMzatyadhikAni yojanazatAni sAtirekANi dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA sAtirekacaturyojanazatikena prapAtena haritkuNDe nipatya pUrvasamudre prapatati, zeSa harikAntAsamAnamiti / zItodA mahAnadI tigiMcchihRdasyottaratoraNena nirgatya tAvantyeva yojanasahasrANi giriNA uttarAbhimukhI gatvA sAtirekacaturyojanazatikena prapAtena zItodAkuNDe nipatatIti, jibikA makaramukhasya catvAri yojanAni AyAmena paJcAzadviSkambheNa yojanaM bAhalyena, kuNDAduttaratoraNena nirgatya devakurUn vibhajantI citra-vicitrakUTau parvatau niSadhahUdAdIMzca paJca hradAn dvidhA kurvatI caturazItyA nadIsahasrairApUryamANA bhadrazAlavanamadhyena meruM yojanadvayenAprAptA pratyaGmukhI AvartamAnA adho vidyutprabhaM vakSAraparvataM dArayitvA meroraparato'paravidehamadhyabhAgena ekai kasmAd vijayAdaSTAviMzatyA aSTAviMzatyA nadIsahasrairApUryamANA adho jayantadvArasya aparasamudraM pravizatIti, zItodA hi pravahe paJcAzadyojanaviSkambhA yojanodvedhA [ tato mAtrayA parivarddhamAnA mukhe paJcayojanazataviSkambhA dazayojanodvedheti / / jaMbU ityAdi, zItA mahAnadI kesarihRdasya dakSiNatoraNena vinirgatya kuNDe patitvA meroH pUrvataH pUrvavidehamadhyena vijayadvArasyAdhaH pUrvasamudraM zItodAsamAnazeSavaktavyA pravizatIti / nArikAntA tu uttaratoraNena nirgatya kuNDe patitvA harinmahAnadIsamAnavaktavyA ramyakavarSamadhyenAparasamudraM pravizatIti / evamityAdi, narakAntA mahApuNDarIkahUdAdakSiNatoraNena nirgatya ramyakavarSaM vibhajantI harikAntAtulyavaktavyA pUrvasamudramadhigatA / rUpyakUlA tu tasyaivottaratoraNena vinirgatya
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ airaNyavadvarSaM vibhajantI rohinadItulyavaktavyA avarasamudraM gacchatIti / [sU0 90] jaMbUmaMdaradAhiNeNaM bharahe vAse do pavAyadahA pannattA bahusama [jAva] taMjahA-gaMgappavAyaddahe ceva siMdhuppavAyaddahe ceva / evaM hemavae vAse do pavAyadahA pannattA bahu [sama jAva] taMjahA-rohiyappavAtaddahe ceva rohiyaMsappavAtaddahe ceva 2 // jaMbUmaMdaradAhiNeNaM harivAse vAse do pavAyadahA pannattA bahusama [jAva taMjahA-haripavAtaddahe ceva harikaMtapavAtaddahe ceva 1 / jaMbUmaMdarauttaradAhiNeNaM mahAvidehe vAse do pavAyadahA pannattA bahusama jAva sItappavAtaddahe ceva sItodappavAyaddahe ceva 1 // __jaMbUmaMdarauttareNaM rammae vAse do pavAyadahA pannattA bahu[sama jAva] narakaMtappavAyadahe ceva NArIkaMtappavAyaddahe ceva / evaM herannavate vAse do pavAyadahA pannattA bahu[sama jAva] suvannakUlappavAyadahe ceva ruppakUlappavAyadahe ceva / jaMbUmaMdarauttareNaM eravae vAse do pavAyadahA pannattA bahu[sama] jAva rattappavAyadahe ceva rattAvaippavAtaddahe ceva 1 / [TI0] jaMbU ityAdi, pavAyadaha tti prapatanaM prapAtastadupalakSitau hradau prapAtahradau, iha yatra himavadAde gAt gaGgAdikA mahAnadI praNAlenAdho nipatati sa prapAtahradaH prapAtakuNDamityarthaH, gaMgApavAyadahe ceva tti himavadvarSadharaparvatoparivartipadmahRdasya pUrvatoraNena nirgatya pUrvAbhimukhI paJca yojanazatAni gatvA gaGgAvartanakUTe AvRttA satI paJca trayoviMzatyadhikAni yojanazatAni sAdhikAni dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA gaGgAmahAnadI arddhayojanAyAmayA sakrozaSaDyojanaviSkambhayA'rdhakrozabAhalyayA jiDhikayA yuktena vivRtamahAmakaramukhapraNAlena sAtirekayojanazatikena ca muktAvalIkalpena prapAtena yatra prapatati yazca SaSTiyojanAyAmaviSkambhaH kiJcinnyUnanavatyuttarazataparikSepo dazayojanodvedho nAnAmaNinibaddhaH yasya ca pUrvAparadakSiNAsu trayastrisopAnapratirUpakAH savicitratoraNAH madhyabhAge ca gaGgAdevIdvIpo'STayojanAyAmaviSkambhaH sAtirekapaJcaviMzatiparikSepaH jalAntAd
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / dvikrozocchrito vajramayo gaGgAdevIbhavanena krozAyAmena tadarddhaviSkambhena kiJcidUnakrozoccenA'nekastambhazatasanniviSTenA'laGkRtoparitanabhAgaH, yatazca dakSiNatoraNena vinirgatya pravahe sakrozaSaDyojanaviSkambhA'rddhakrozodvedhA gaGgA uttarabharatArddha vibhajantI saptabhiH nadIsahasrairApUryamANA adhaH pUrvataH khaNDaprapAtaguhAyA vaitADhyaparvataM vidArya dakSiNArddhabharataM vibhajantI tanmadhyabhAgena gatvA pUrvAbhimukhI AvRttA satI caturdazabhirnadIsahasraiH samagrA mukhe sArddhadviSaSTiyojanaviSkambhA sakrozayojanodvedhA jagatIM vidArya pUrvalavaNasamudra pravizati sa gaGgAprapAtahradaH, etadanusAreNa sindhuprapAtahrado'pi vyAkhyAtavyaH, ata eva etau bahusamAdivizeSaNAvAyAma-viSkambho-dvedha-pariNAhai vanIyAviti, sarva eva prapAtahUdA dazayojanodvedhA vaktavyA iti / yacceha varSadharanadyadhikAre gaGgA-sindhurohitAMzAnAM tathA suvarNakUlA-raktA-raktavatInAM nAbhidhAnaM tad dvisthAnakAnurodhAt, tAsAM hi ekaikasmAt parvatAt trayaM trayaM pravahatIti dvisthAnake nAvatAra iti / evamityAdi, evamiti prAgvat rohiyappavAyaddahe ceva tti rohid uktasvarUpA yatra patati yazca saviMzatikaM yojanazatamAyAma-viSkambhAbhyAM kiJcinnyUnAzItyadhikAni trINi zatAni parikSepeNa yasya ca madhyabhAge rohidvIpaH SoDazayojanAyAma-viSkambhaH sAtirekapaJcAzadyojanaparikSepaH jalAntAd dvikrozocchito yazca rohiddevatAbhavanena gaGgAdevatAbhavanasamAnena vibhUSitoparitanabhAgaH sa rohitaprapAtahUda iti / rohiyaMsappavAyadahe ceva tti himavadvarSadharaparvatoparivartipadmahradottaratoraNena nirgatya rohitAMzA mahAnadI dve SaTsaptatyuttare yojanazate sAtireke uttarAbhimukhI parvatena gatvA yojanAyAmayA arddhatrayodazayojanaviSkambhayA krozabAhalyayA jibikayA vivRtamakaramukhapraNAlena hArAkAreNa ca sAtirekayojanazatikena prapAtena yatra prapatati yazca rohitprapAtakuNDasamAnamAnaH yasya ca madhye rohitAMzAdvIpo rohiddvIpasamAnamAnaH rohitAMzAbhavanena prAguktamAnenA'laGkRtaH, yatazca rohitAMzA nadI rohinnadIsamAnamAnA uttaratoraNena nirgatya pazcimasamudraM pravizati sa rohitAMzAprapAtahUda iti / / jaMbU ityAdi, harippavAyaddahe ityAdi sarvaM vRttito jnyeyN| [sU0 91] jaMbUmaMdaradAhiNeNaM bharahe vAse do mahAnaIo pannattAo bahu[sama]
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAva gaMgA ceva siMdhU ceva / evaM jadhA pavAtaddahA evaM NadIo bhANiyavvAo, jAva eravae vAse do mahAnaIo pannattAo bahusamatullAo jAva ratta cveva rattavatI ceva 2 // TI0] jaha tti yathA pUrvaM varSe varSe dvau dvau prapAtahadAvuktau evaM nadyo vAcyAH, tAzcaivam gaMgA siMdhU 1 taha rohiyaMsa rohINaI ya 2 harikaMtA / harisalilA 3 sIyoyA satteyA hoMti dAhiNao // sIyA ya 4 nArikaMtA narakaMtA ceva 5 rUppakUlA ya / salilA suvaNNakUlA 6 rattavatI ratta 7 uttarao // [bRhatkSetra0 171-172] iti / [sU0 92] jaMbUdIve dIve bharaheravatesu vAsesu tItAe ussappiNIe susamadUsamAe samAe do sAgarovamakoDAkoDIo kAle hotthA 1, evamimIse osappiNIe jAva pannatte 2, evaM AgamesAe ussappiNIe jAva bhavissati 3 jaMbUdIve dIve bharaheravatesu vAsesu tItAe ussappiNIe susamAe samAe maNuyA do gAuyAI uDuMuccatteNaM hotthA, donni ya paliovamAiM paramAuM pAlayitthA 4, evamimIse osappiNIe jAva pAlayitthA 5, evamAgamesAte ussappiNIe jAva pAlayissaMti 6 / [TI0] atha jambUdvIpAdhikArAt kSetradharmavyapadezyapudgaladharmAdhikArAcca jambUdvIpasambandhibharatAdisatkakAlalakSaNaparyAyadharmAnanekadhA'STAdazasUtryA''ha, sugamAni caitAni, navaraM tItAe tti atItA yA utsarpiNI prAgvat, tasyAM tasyA vA suSamaduHSamAyAH bahusukhAyAH samAyA: kAlavizeSasya caturthArakalakSaNasya kAlo tti sthitiH pramANaM vA hottha tti babhUveti / evamiti jaMbUdIve dIve ityAdi uccAraNIyam, navaram imIse tti asyAM pratyakSAyAm, vartamAnAyAmityarthaH, avasarpiNyAm uktArthAyAm, jAva tti susamadusamAe samAe, tRtIyAraka ityarthaH, do sAgarovamakoDAkoDIo kAle paNNatte prajJapta iti pUrvasUtrAdvizeSaH, pUrvasUtre hi hottha tti bhaNitamiti 2 / evamityAdi, AgamissAe tti AgamiSyantyAmutsarpiNyAmiti bhaviSyatIti pUrvasUtrAdvizeSaH 3 /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / jabUM ityAdi suSamAyAM paJcamArake hottha tti babhUvuH / pAlayittha tti pAlitavantaH pUrvasUtrAdvizeSaH paalyissyntiitypi| [sU0 93] jaMbUdIve dIve bharaheravaesu vAsesu egasamaye egajuge do arahaMtavaMsA uppajiMsu vA uppajaMti vA uppajissaMti vA 7, evaM cakkavahivaMsA 8, dasAravaMsA 9 / jaMbU [dIve dIve] bharaheravatesu [vAsesu] egasamae do arahaMtA uppajiMsu vA uppajaMti vA uppajissaMti vA 10, evaM cakkavaTTi 11, evaM baladevA 12, evaM vAsudevA jAva uppajissaMti vA 13 / [TI0] jaMbU ityAdi, egajuge tti paJcAbdikaH kAlavizeSo yugam, tatraikasmin, tasyApyekasmin samaye, egasamae egajuge ityevaM pAThe'pi vyAkhyoktakrameNaiva, itthamevArthasambandhAd, anyathA vA bhAvanIyeti / dvAvarhatAM vaMzau pravAhAveko bharataprabhavo'nya airavataprabhava iti 7 / dasAra tti dasArAH, samayabhASayA vAsudevAH9 / [sU0 94] jaMbUdIve dIve dosu kurAsu maNuyA satA susamasusamamuttamaM iDiM pattA paccaNubhavamANA viharaMti, taMjahA-devakurAe ceva uttarakurAe ceva 14 / jaMbUdIve dIve dosu vAsesu maNuyA satA susamamuttamaM iDhei pattA paccaNubhavamANA viharaMti, taMjahA-harivAse ceva rammagavAse ceva 15 / jaMbUdIve dIve dosu vAsesu maNuyA satA susamadUsamamuttamaM iTTi pattA paccaNubhavamANA viharaMti, taMjahA-hemavate ceva herannavate ceva 16 / jaMbUdIve dIve dosu khettesu maNuyA satA dUsamasusamamuttamaM iDhei pattA paccaNubhavamANA viharaMti, taMjahA-puvvavidehe ceva avaravidehe ceva 17 / jaMbUdIve dIve dosu vAsesu maNuyA chavvihaM pi kAlaM paccaNubhavamANA viharaMti, taMjahA-bharahe ceva eravate ceva 18 / [TI0] jaMbU ityAdi, sadA sarvadA susamasusamaM ti prathamArakAnubhAgaH suSamasuSamA tasyAH sambandhinI yA sA suSamasuSamaiva, tAm uttamarddhiM pradhAnavibhUtim uccastvA''yu:-kalpavRkSadattabhogopabhogAdikAM prAptAH santastAmeva pratyanubhavanto vedayantaH, na sattAmAtreNetyarthaH, athavA suSamasuSamAM kAlavizeSaM prAptA: adhigatA uttamAmRddhiM
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyanubhavanto viharanti Asata iti, abhidhIyate ca dosu vi kurAsu maNuyA tipallaparamAuNo tikosuccA / piTTikaraMDasayAI do chappannAiM maNuyANaM // susamasusamANubhAvaM aNubhavamANANa'vaccagovaNayA / auNApannadiNAiM aTThamabhattassa AhAro // [bRhatkSetra0 301-302] iti / devakuravo dakSiNAH uttarakurava uttarAsteSviti 14 / jaMbU ityAdi, susamaM ti suSamA dvitIyArakAnubhAgaH, zeSaM tathaiva, paThyate ca harivAsarammaesu AupamANaM sarIrausseho / paliovamANi donni u donni ya kosA samA bhaNiyA / chaTThassa ya AhAro causaTThidiNANupAlaNA tesiM / piTTikaraMDANa sayaM aTThAvIsaM muNeyavvaM // [bRhatkSetra0 255-256] ti 15 / / jaMbU ityAdi, susamadUsamaM ti suSamaduHSamA tRtIyArakAnubhAgaH tasyA yA sA suSamaduHSamA RddhiH, zeSaM tathaiva, ucyate ca gAuyamuccA paliovamAuNo vajjarisahasaMghayaNA / hemavaeranavae ahamiMdaNarA mihuNavAsI // causaTThI piTTikaraMDayANa maNuyANa tesimAhAro / bhattassa cautthassa u uNasItidiNANupAlaNaya // [bRhatkSetra0 253-254] tti 16 / jaMbU ityAdi, dUsamasusamaM ti duHSamasuSamA caturthArakapratibhAgaH, tatsambandhinI RddhirduHSamasuSamaiva, zeSaM tathaiva, adhIyate ca maNuyANa puvvakoDI AuM paMcUsiyA dhnnusyaaii| dusamasusamANubhAvaM aNuhoti NarA niyayakAlaM // [ ] ti 17/ jaMbUdIve ityAdi, chavvihaM pi tti suSamasuSamAdikaM utsarpiNyavasarpiNIrUpamiti 18 / [sU0 95] jaMbUdIve dIve do caMdA pabhAsiMsu vA pabhAsaMti vA pabhAsissaMti vA 1, do sUriyA tavaiMsu vA tavaMti vA tavaissaMti vA 2 / do kattiyAo, do rohiNIo, do magasirA, do adAo, evaM bhANiyavvaM,
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / kattiya, rohiNi, migasira, addA ya, puNavvasU ya, pUso ya 6 / tatto vi assalesA, mahA ya, do phagguNIo ya 9-10 // 1 // hattho, cittA, sAtI ya, visAhA, taha ya hoti aNurAhA 15 / jeTThA, mUlo, puvvA ya AsADhA, uttarA ceva 19 // 2 // abhiI, savaNa, dhaNiTThA, sayabhisayA, do ya hoMti bhaddavayA 24-25 / revati, assiNI, bharaNI, 28 netavvA ANupuvvIe // 3 // evaM gAhANusAreNaM NeyavvaM jAva do bharaNIo / do aggI 1, do payAvatI 2, do somA 3, do ruddA 4, do aditI 5, do bahassatI 6, do sappI 7, do pItI 8, do bhagA 9, do ajjamA 10, do savitA 11, do taTThA 12, do vAU 13, do iMdaggI 14, do mittA 15, do iMdA 16, do nirItI 17, do AU 18, do vissA 19, do bamhA 20, do viNhU 21, do vasU 22, do varuNA 23, do ayA 24, do vividdhI 25, do pussA 26, do assA 27, do yamA 28 // do iMgAlagA 1, do viyAlagA 2, do lohitakkhA 3, do saNiMcarA 4, do AhuNiyA 5, do pAhuNiyA 6, do kaNA 7, do kaNagA 8, do kaNakaNagA 9, do kaNagavitANagA 10, do kaNagasaMtANagA 11, do somA 12, do sahiyA 13, do AsAsaNA 14, do kajjovagA 15, do kabbaDagA 16, do ayakaragA 17, do duMdubhagA 18, do saMkhA 19, do saMkhavannA 20, do saMkhavannAbhA 21, do kaMsA 22, do kaMsavannA 23, do kaMsavannAbhA 24, do ruppI 25, do ruppAbhAsA 26, do NIlA 27, do NIlobhAsA 28, do bhAsA 29, do bhAsarAsI 30, do tilA 31, do tilapupphavaNNA 32, do dagA 33, do dagapaMcavannA 34, do kAkA 35, do kAkaMdhA 36, do iMdaggI 37, do dhUmakeU 38, do harI 39, do piMgalA 40, do budhA 41, do sukkA 42, do bahassatI 43, do rAhU 44, do agatthI 45, do mANavagA 46, do kAsA 47, do phAsA 48, do dhurA 49, do pamuhA
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 50, do viyaDA 51, do visaMdhI 52, do niyallA 53, do paillA 54, do jaDiyAilA 55, do aruNA 56, do aggillA 57, do kAlA 58, do mahAkAlagA 59, do sotthiyA 60, do sovatthiyA 61, do vaddhamANagA 62, do palaMbA 63, do niccAlogA 64, do NiccujjotA 65, do sayaMpabhA 66, do obhAsA 67, do seyaMkarA 68, do khemaMkarA 69, do AbhaMkarA 70, do pabhaMkarA 71, do aparAjitA 72, do arayA 73, do asogA 74, do vigatasogA 75, do vimalA 76, do vitattA 77, do vitatthA 78, do visAlA 79, do sAlA 80, do suvvatA 81, do aNiyaTTI 82, do egajaDI 83, do dujaDI 84, do karakarigA 85, do rAyaggalA 86, do pupphakeU 87, do bhAvakeU 88 / [TI0] anantaraM jambUdvIpe kAlalakSaNadravyaparyAyavizeSA uktAH, adhunA tu jambUdvIpa eva kAlapadArthavyaJjakAnAM jyotiSAM dvisthAnakAnupAtena prarUpaNAmAha- jaMbUdIve ityAdi sUtradvayam, pabhAsiMsu va tti prabhAsitavantau vA prakAzanIyam, evaM prabhAsayataH prabhAsayiSyataH, candrayozca saumyadIptikatvAt prabhAsanamAtramuktam, Adityayozca khararazmitvAttApitavantau vA evaM tApayatastApayiSyata iti vastunastApanamuktam, anena kAlatrayaprakAzanabhaNanena sarvakAlaM candrAdInAM bhAvAnAmastitvamuktam, ata eva cocyate- na kadAcidanIdRzaM jagat [ ] iti / dvisaGkhyatvAccandrayostatparivArasyApi dvitvamAha-do kattiyetyAdinA do bhAvakeU ityetadavasAnena granthena, sugamazcAyam, navaraM dve kRttike nakSatrApekSayA, na tu tArikApekSayetyevaM sarvatreti, kattiyetyAdigAthAtrayeNa nakSatrasUtrasaGgrahaH, kRttikAdInAmaSTAviMzaternakSatrANAM krameNAgnyAdayo'STAviMzatireva devatA bhavanti, tA Aha- dvAvagnI 1, evaM prajApatI 2, somau 3, rudrau 4, aditI 5, bRhaspatI 6, sappau 7, pitarau 8, bhagau 9, aryamaNau 10, savitArau 11, tvaSTArau 12, vAyU 13, indrAgnI 14, mitrau 15, indrau 16, nirRtI 17, Apa: 18, vizvau 19, brahmANau 20, viSNU 21, vasU 22, varuNau 23, ajau 24, vivRddhI 25, granthAntare ahirbudhnAvuktau,
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / pUSaNau 26, azvinau 27, yamAviti 28, granthAntare punarazvinIta ArabhyatA evamuktAH, azviyamadahanakamalajazazizUlabhRdaditijIvaphaNipitaraH / yonyaryamadinakRttvaSTrapavanazakrAgnimitrAkhyAH // aindro nirRtistoyaM vizve brahmA harirvasurvaruNaH / ajapAdo'hirbudhnyaH pUSA cetIzvarA bhAnAm // [vArAhI0 bRhatsaMhitA 97 / 4-5] aGgArakAdayo'STAzItirgrahAH sUtrasiddhAH, kevalamasmadRSTapustakeSu keSucideva yathoktasaGkhyA saMvadatIti sUryaprajJaptyanusAreNAsAviha saMvAdanIyA, tathAhi tatsUtramityAdi vRttito jnyeym| [sU0 96] jaMbUdIvassa NaM dIvassa veiyA do gAuyAiM uTuMuccatteNaM pnnnnttaa| [TI0] jambUdvIpAdhikArAdevedamaparamAha- jaMbU ityAdi kaNThyam, navaraM vajramayyAH aSTayojanocchrAyAyAzcaturdvAdazoparyadhovistRtAyA jambUdvIpanagaraprAkArakalpAyA jagatyA dvigavyUtocchritena paJcadhanuHzatavistRtena nAnAratnamayena jAlakaTakena parikSiptAyA upari vediketi padmavaravediketyarthaH, paJcadhanuHzatavistIrNA gavAkSahemakiGkiNIghaNTAyuktA devAnAmAsana-zayana-mohana-vividhakrIDAsthAnamubhayato vanakhaNDavatIti / [sU0 97] lavaNe NaM samudde do joyaNasayasahassAI cakkavAlavikkhaMbheNaM paNNatte / [sU0 98] lavaNassa NaM samuddassa vetiyA do gAuyAI uTuMuccatteNaM pnnttaa| [TI0] jambUdvIpavaktavyatAnantaraM tadanantaratvAdeva lavaNasamudravaktavyatAmAha- lavaNe NamityAdi kaNThyam, navaraM cakra vAlasya maNDalasya viSkambhaH pRthutvaM cakravAlaviSkambhasteneti, samudravedikAsUtraM jambUdvIpavedikAsUtravadvAcyamiti / [sU0 99] dhAyaisaMDe dIve purathimaddhe NaM maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsA pannattA bahusamatullA jAva bharahe ceva eravae ceva, evaM jahA jaMbUdIve tahA ettha vi bhANiyavvaM jAva dosu vAsesu maNuyA chavvihaM pi kAlaM paccaNubhavamANA viharaMti, taMjahA-bharahe ceva eravate ceva / NavaraM kUDasAmalI ceva dhAyairukkhe ceva, devA garule ceva veNudeve, sudaMsaNe cev|
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 __ dhAtatIsaMDadIvapaccatthimaddhe maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsA pannattA bahusamatullA jAva bharahe ceva eravae ceva jAva chavvihaM pi kAlaM paccaNubhavamANA viharaMti, [taMjahA-] bharahe ceva eravae ceva / NavaraM kUDasAmalI ceva mahAdhAyaIrukkhe ceva, devA garule ceva veNudeve, piyadaMsaNe ceva / __ [sU0 100] dhAyaisaMDe NaM dIve do bharahAiM, do eravatAI, do hemavatAI, do heranavatAI, do harivAsAiM, do rammagavAsAiM, do puvvavidehAiM, do avaravidehAiM, do devakurAo, do devakuramahaDhumA, do devakuramahaDhumavAsI devA, do uttarakurAo, do uttarakuramahadumA, do uttarakuramahaddumavAsI devA, do cullahimavaMtA, do mahAhimavaMtA, do nisaDhA, do nIlavaMtA, do ruppI, do siharI, do saddAvatI, do saddAvativAsI sAtI devA, do viyaDAvatI, do viyaDAvativAsI pabhAsA devA, do gaMdhAvatI, do gaMdhAvativAsI aruNA devA, do mAlavaMtapariyAgA, do mAlavaMtapariyAgavAsI paumA devA, do mAlavaMtA, do cittakUDA, do pamhakUDA, do naliNakUDA, do egaselA, do tikUDA, do vesamaNakUDA, do aMjaNA, do mAtaMjaNA, do somaNasA, do vijuppabhA, do aMkAvatI, do pamhAvatI, do AsIvisA, do suhAvahA, do caMdapavvatA, do sUrapavvatA, do NAgapavvatA, do devapavvayA, do gaMdhamAyaNA, do usugArapavvatA, do cullahimavataMkUDA, do vesamaNakUDA, do mahAhimavaMtakUDA, do veruliyakUDA, do nisaDhakUDA, do ruyagakUDA, do nIlavaMtakUDA, do uvadaMsaNakUDA, do ruppikUDA, do maNikaMcaNakUDA, do siharikUDA, do tigiMcchikUDA, do paumaddahA, do paumaddahavAsiNIo sirIdevIo, do mahApaumaddahA, do mahApaumaddahavAsiNIo hirIo devIo, evaM jAva do puMDarIyaddahA, do puMDarIyaddahavAsiNIo lacchIo devIo, do gaMgappavAyadahA jAva do rattAvatippavAtaddahA, do rohiyAo jAva do
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / ruppakUlAo, do gAhAvatIo 1, do dahavatIo 2, do paMkavatIo 3, do tattajalAo 4, do mattajalAo 5, do ummattajalAo 6, do khAroyAo 7, do sIhasotAo 8, do aMtovAhiNIo 9, do ummimAliNIo 10, do pheNamAliNIo 11, do gaMbhIramAliNIo 12, do kacchA 1, do sukacchA 2, do mahAkacchA 3, do kacchAvatI 4, do AvattA 5, do NaMgalAvattA 6, do pukkhalA 7, do pukkhalAvatI 8, do vacchA 9, do suvacchA 10, do mahAvacchA 11, do vacchagAvatI 12, do rammA 13, do rammagA 14, do ramaNijA 15, do maMgalAvatI 16, do pamhA 17, do supamhA 18, do mahApamhA 19, do pamhagAvatI 20, do saMkhA 21, do NaliNA 22, do kumuyA 23, do salilAvatI 24, do vappA 25, do suvappA 26, do mahAvappA 27, do vappagAvatI 28, do vaggU 29, do suvaggU 30, do gaMdhilA 31, do gaMdhilAvatI 32, do khemAo 1, do khemapurAo 2, do riTThAo 3, do riTThapurAo 4, do khaggIto 5, do maMjUsAo 6, do osadhIo 7, do puMDarigiNIo 8, do susImAo 9, do kuMDalAo 10, do aparAjiyAo 11, do pabhaMkarAo 12, do aMkAvaIo 13, do pamhAvaIo 14, do subhAo 15, do rayaNasaMcayAo 16, do AsapurAo 17, do sIhapurAo 18, do mahApurAo 19, do vijayapurAo 20, do avarAjitAo 21, do arayAo 22, do asogAo 23, do vigayasogAo 24, do vijayAo 25, do vejayaMtIo 26, do jayaMtIo 27, do aparAjiyAo 28, do cakkapurAo 29, do khaggapurAo 30, do avajjhAo 31, do aujjhAo 32, do bhaddasAlavaNA, do gaMdaNavaNA, do somaNasavaNA, do paMDagavaNAI, do paMDukaMbalasilAo, do atipaMDukaMbalasilAo, do rattakaMbalasilAo,
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ do atirattakaMbalasilAo, do maMdarA, do maMdaracUlitAo / [sU0 101] dhAyaisaMDassa NaM dIvassa vediyA do gAuyAI uDDhamuccatteNaM paNNattA / [sU0 102] kAlodassa NaM samuddassa veiyA do gAuyAiM uTuMuccatteNaM pnnnnttaa| [sU0 103] pukkharavaradIvaDapurathimaddhe NaM maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsA pannattA bahusamatullA jAva bharahe ceva eravae ceva, taheva jAva do kurAo pannattAo0 devakurA ceva uttarakurA ceva / tattha NaM do mahatimahAlayA mahadumA pannattA, taMjahA-kUDasAmalI ceva paumarukkhe ceva, devA garule ceva veNudeve, paume ceva, jAva chavvihaM pi kAlaM paccaNubhavamANA viharaMti / ___ pukkharavaradIvaDDapaccatthimaddhe NaM maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsA pannattA taheva, NANattaM kUDasAmalI ceva mahApaumarukkhe ceva, devA garule ceva veNudeve, puMDarIe ceva / __pukkharavaradIvaDDhe NaM dIve do bharahAI, do eravatAI, jAva do maMdarA, do maMdaracUliyAo / [sU0 104] pukkharavarassa NaM dIvassa veiyA do gAuyAI uDDhamuccatteNaM pnnttaa| savvesi pi NaM dIvasamuddANaM vediyAo do gAuyAI uDDamuccatteNaM pnnttaao| [TI0] kSetraprastAvAllavaNasamudravaktavyatAnantaraM dhAtakIkhaNDavaktavyatAM dhAyaisaMDe ityAdinA vedikAsUtrAntena granthenAha, kaNThyazcAyam, navaraM dhAtakIkhaNDaprakaraNamapi jambUdvIpa-lavaNasamudramadhyaM valayAkRtiM dhAtakIkhaNDamAlikhya himavadAdivarSadharAn jambUdvIpAnusAreNaivobhayataH pUrvAparavibhAgena bharata-haimavatAdivarSANi ca vyavasthApya pUrvAparadizorvalayaviSkambhamadhye meruM ca kalpayitvA'vaboddhavyam / anenaiva ca krameNa puSkaravaradvIpArddhaprakaraNamapIti / tatra dhAtakInAM vRkSavizeSANAM khaNDo vanaM samUha ityartho
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 97 dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / dhAtakIkhaNDastadyukto yo dvIpaH sa dhAtakIkhaNDa evocyate, yathA daNDayogAddaNDa iti, dhAtakIkhaNDazcAsau dvIpazceti dhAtakIkhaNDadvIpastasya puratthimaM ti paurastyaM pUrvamityartho yadardU vibhAgastaddhAtakIkhaNDadvIpapaurastyArddham, pUrvAparArddhatA ca lavaNasamudravedikAto dakSiNata uttaratazca dhAtakIkhaNDavedikAM yAvad gatAbhyAmiSukAraparvatAbhyAM dhAtakIkhaNDasya vibhaktatvAditi, uktaM capaMcasayajoyaNuccA sahassamegaM tu hoti vitthinnA / kAloyalavaNajale puTThA te dAhiNuttarao // do isuyAranagavarA dhAyaisaMDassa majjhayAraThiyA / tehiM duhA Nihissai puvvaddhaM pacchimaddhaM ca // [bRhatkSetra0 3 / 4-5] iti / tatra Namiti vAkyAlaGkAre, mandarasya merorityevaM dhAtakIkhaNDapUrvArddhapazcimArddhaprakaraNe pratyekamekonasaptatisUtrapramANe jambUdvIpaprakaraNavadadhyetavye vyAkhyeye ca, ata evAhaevaM jahA jaMbUdIve tahetyAdi, navaraM varSadharAdisvarUpamAyAmAdisamatA caivaM bhAvanIyA puvvaddhassa ya majjhe merU tassa puNa daahinnuttro| vAsAiM tinni tinni videhavAsaM ca majjhammi // ityAdi vistarArtho vRttito jJeyo yAvad vedikAsUtraM jmbuudvipvt| dhAtakIkhaNDAnantaraM kAlodasamudro bhavatIti tadvaktavyatAmAha- kAlodetyAdi sugamam, puSkaravaradvIpasya vaktavyatAmAha- pukkharetyAdi, trINyapyatidezapradhAnAni, atidezalabhyazcArthaH sugama eva, navaraM pUrvArdhA-'parArddhatA dhAtakIkhaNDavadiSukArAbhyAmavagantavyA, bharatAdInAM cAyAmAdisamataivaM bhAvanIyA- vistaro vRttito jnyeyH| puSkaradvIpavedikAprarUpaNAnantaraM zeSadvIpa-samudravedikAprarUpaNAmAha- savvesiM pi NamityAdi kaNThyam / [sU0 105] do asurakumAriMdA paNNattA, taMjahA-camare ceva balI cev| do NAgakumAriMdA paNNattA, taMjahA-dharaNe ceva bhUyANaMde ceva 2 / do suvannakumAriMdA pannattA, taMjahA-veNudeve ceva veNudAlI ceva 3 / do vijukumAriMdA paNNattA, taMjahA-haricceva harissahe ceva 4 / do aggikumAriMdA
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 pannattA, taMjahA-aggisihe ceva aggimANave ceva 5 / do dIvakumAriMdA paNNattA, taMjahA-punne ceva vasiDhe ceva 6 / do udahikumAriMdA paNNattA, taMjahA-jalakaMte ceva jalappabhe ceva 7 / do disAkumAriMdA pannattA, taMjahAamiyagatI ceva amitavAhaNe ceva 8 / do vAtakumAriMdA pannattA, taMjahAvelaMbe ceva pabhaMjaNe ceva 9 / do thaNiyakumAriMdA paNNattA, taMjahA-ghose ceva mahAghose ceva 10 / do pisAiMdA pannattA, taMjahA-kAle ceva mahAkAle ceva 1 / do bhUiMdA pannattA, taMjahA-surUve ceva paDirUve ceva 2 / do jakkhiMdA panattA, taMjahApunnabhadde ceva mANibhadde ceva 3 // do rakkhasiMdA pannattA, taMjahA-bhIme ceva mahAbhIme ceva 4 / do kinnariMdA pannattA, taMjahA-kinnare ceva kiMpurise ceva 5 / do kiMpurisiMdA pannattA, taMjahA-sappurise ceva mahApurise ceva 6 / do mahoragiMdA pannattA, taMjahA-atikAe ceva mahAkAe ceva 7 / do gaMdhavviMdA pannattA, taMjahA-gItaratI ceva gIyajase ceva / / do aNapaniMdA pannattA, taMjahA-saMnihie ceva sAmANe ceva 1 / do paNapaniMdA pannattA, taMjahA-dhAte ceva vidhAte ceva 2 / do isivAiMdA pannattA, taMjahA-isi cveva isivAlae ceva 3 // do bhUtavAiMdA pannattA, taMjahA-issare ceva mahissare ceva 4 / do kaMdiMdA pannattA taMjahA-suvacche ceva visAle ceva 5 / do mahAkaMdiMdA pannattA, taMjahA-hasse ceva hassaratI ceva 6 / do kubhaMDiMdA pannattA, taMjahA-see ceva mahAsee ceva 7 / do pataiMdA panattA, taMjahA-patae ceva patayavaI ceva 8 // jotisiyANaM devANaM do iMdA pannattA, taMjahA-caMde ceva sUre ceva / sohammIsANesu NaM kappesu do iMdA pannattA, taMjahA-sakke ceva IsANe cev| evaM saNaMkumAra-mAhiMdesu kappesu do iMdA pannattA, taMjahA-saNaMkumAre ceva mAhiMde ceva / baMbhaloga-laMtaesu NaM kappesu do iMdA pannattA, taMjahA-baMbhe ceva laMtae cev| mahAsukka-sahassAresu NaM kappesu do iMdA pannattA, taMjahA
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / / mahAsukke ceva sahassAre ceva / ANata-pANatA-''raNa-'ccutesu NaM kappesu do iMdA pannattA, taMjahA-pANate ceva accute ceva / ___ mahAsukka-sahassAresu NaM kappesu vimANA duvaNNA pannattA, taMjahA-hAliddA ceva sukkilA ceva / gevijagA NaM devA NaM do rayaNIo uDDamuccatteNaM pannattA / // taio uddesao samatto // [TI0] ete ca dvIpa-samudrA indrANAmutpAtaparvatAzrayA itIndravaktavyatAmAha- do asuretyAdi accue ceva ityetadantaM sUtraM sugamam, navaram asurAdInAM dazAnAM bhavanapatinikAyAnAM mervapekSayA dakSiNottaradigdvayAzritatvena dvividhatvAd viMzatirindrAH, tatra camaro dAkSiNAtyo balI tvaudIcya ityevaM sarvatra, evaM vyantarANAmaSTanikAyAnAM dviguNatvAt SoDazendrAH, tathA aNapannikAdInAmapyaSTAnAmeva vyantaravizeSarUpanikAyAnAM dviguNatvAt SoDazeti, jyotiSkAnAM tvasaGkhyAtacandra-sUryatve'pi jAtimAtrAzrayaNAd dvAveva candra-sUryAkhyAvindrAvuktau, saudharmAdikalpAnAM tu dazendrA ityevaM sarve'pi catuHSaSTiriti / devAdhikArAt tannivAsabhUtavimAnavaktavyatAmAha- mahAsukketyAdi kaNThyam, navaraM hAridrANi pItAni, kramazcAyaM saudharmAdivimAnavarNaviSayo yathA- saudharmezAnayoH paJcavarNAni, tato dvayorakRSNAni, punardvayorapyakRSNa-nIlAni, tato dvayoH zukrasahasrArAbhidhAnayoH pIta-zuklAni, tataH zuklAnyeveti, Aha casohamme paMcavannA ekkagahANI u jA sahassAro / do do tullA kappA teNa paraM puMDarIyAiM // [bRhatsaMgra0132] iti / devAdhikArAdeva dvisthAnakAnupAtinIM tadavagAhanAmAha-gevejjagA NamityAdi pUrvavad vyAkhyeyamiti / // dvisthAnakasya tRtIya uddezakaH samAptaH /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 [atha caturtha uddezakaH] [sU0 106] samayA ti vA AvaliyA ti vA jIvA ti yA ajIvA ti yA pavuccati 1, ANApANU ti vA thovA ti vA jIvA ti yA ajIvA ti yA pavuccati 2, khaNA ti vA lavA ti vA jIvA ti yA ajIvA ti yA pavuccati 3, evaM muhuttA ti vA ahorattA ti vA 4, pakkhA ti vA mAsA ti vA 5, udU ti vA ayaNA ti vA 6, saMvaccharA ti vA jugA ti vA 7, vAsasatA ti vA vAsasahassA ti vA 8, vAsasatasahassA ti vA vAsakoDI ti vA 9, puvvaMgA ti vA puvvA ti vA 10, tuDiyaMgA ti vA tuDiyA ti vA 11, aTaTaMgA ti vA aTaTA ti vA 12, avavaMgA ti vA avavA ti vA 13, hayaMgA ti vA hayA ti vA 14, uppalaMgA ti vA uppalA ti vA 15, paumaMgA ti vA paumA ti vA 16, NaliNaMgA ti vA NaliNA ti vA 17, atthaNikuraMgA ti vA atthaNiurA ti vA 18, auaMgA ti vA auA ti vA 19, NauaMgA ti vA pauA ti vA 20, pautaMgA ti vA pautA ti vA 21, cUlitaMgA ti vA cUlitA ti vA 22, sIsapaheliyaMgA ti vA sIsapaheliyA ti vA 23, paliovamA ti vA sAgarovamA ti vA 24, ussappiNI ti vA osappiNI ti vA jIvA ti yA ajIvA ti yA pavuccati 25 / / ___gAmA ti vA NagarA ti vA 1, nigamA ti vA rAyahANI ti vA 2, kheDA ti vA kabbaDA ti vA 3, maDaMbA ti vA doNamuhA ti vA 4, paTTaNA ti vA AgarA ti vA 5, AsamA ti vA saMvAhA ti vA 6, saMnivesA i vA ghosA ti vA 7, ArAmA ti vA ujANA ti vA 8, vaNA ti vA vaNasaMDA ti vA 9, vAvI ti vA pukkharaNI ti vA 10, sarA ti vA sarapaMtitA ti vA 11, agaDA ti vA talAgA ti vA 12, dahA ti vA NadI ti vA 13, puDhavI ti vA udahI ti vA 14, vAtakhaMdhA ti vA uvAsaMtarA ti vA 15, valatA ti vA viggahA ti vA 16, dIvA
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / 101 ti vA samuddA ti vA 17, velA ti vA vetitA ti vA 18, dArA ti vA toraNA ti vA 19, NeratitA ti vA NeratitAvAsA ti vA 20, jAva vemANiyA ti vA vemANiyAvAsA ti vA 43, kappA ti vA kappavimANAvAsA ti vA 44, vAsA ti vA vAsadharapavvatA ti vA 45, kUDA ti vA kUDAgArA ti vA 46, vijayA ti vA rAyahANI ti vA 47, jIvA ti yA ajIvA ti yA pavuccati / chAyA ti vA AtavA ti vA 1, josiNA ti vA aMdhagArA ti vA 2, omANA ti vA ummANA ti vA 3, aiyANagihA ti vA ujjANagihA ti vA 4, avaliMbA ti vA saNippavAtA ti vA 5, jIvA ti yA ajIvA ti yA pavuccai / do rAsI pannattA, taMjahA-jIvarAsI ceva ajIvarAsI ceva / [TI0] uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya ca jIvA-'jIvavaktavyatApratibaddhasya pUrveNa sahA'yaM sambandhaH- pUrvasmin hi pudgala-jIvadharmA uktAH, iha tu sarvaM jIvA-'jIvAtmakamiti vAcyam / anena sambandhenAyAtasyA'syoddezakasyemAni paJcaviMzatirAdisUtrANi samayetyAdIni / eSAM cAnantarasUtreNAyamabhisambandhaH- pUrvatra jIvavizeSANAmuccatvalakSaNo dharmo'bhihitaH, iha tu dharmAdhikArAdeva samayAdiH sthitilakSaNo dharmo jIvAjIvasambandhI jIvAjIvatayaiva dharmadharmiNorabhedenocyata iti, tatra sarveSAM kAlapramANAnAmAdyaH paramasUkSmo'bhedyo niravayava utpalapatrazatavyatibhedAdhudAharaNopalakSitaH samayaH, tasya cAtItAdivivakSayA bahutvAd bahuvacanamityAhasamayA i vA ityAdi, itizabda upapradarzane, vAzabdo vikalpe, tathA asaGkhyAtasamayasamudayAtmikA AvalikA kSullakabhavagrahaNakAlasya SaTpaJcAzaduttaradvizatatamabhAgabhUtA iti, tatra samayA iti vA AvalikA iti vA yat kAlavastu tadavigAnena jIvA iti ca, jIvaparyAyatvAt, paryAya-paryAyiNozca kathaJcidabhedAt, tathA ajIvAnAM pudgalAdInAM paryAyatvAdajIvA iti ca, cakArau samuccayArthI, dIrghatA ca prAkRtatvAt, procyate abhidhIyata iti, na jIvAdivyatirekiNaH samayAdayaH, tathAhi- jIvAjIvAnAM
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 sAdisaparyavasAnAdibhedA yA sthitistadbhedAH samayAdayaH sA ca taddharmaH, dharmazca dharmiNo nAtyantaM bhedavAn, atyantaM bhede hi viprakRSTadharmamAtropalabdhau pratiniyatadharmiviSaya eva saMzayo na syAt, tadanyebhyo'pi tasya bhedAvizeSAd, dRzyate ca yadA kazciddharitatarutaruNazAkhAvisaravivarAntarataH kimapi zuklaM pazyati tadA 'kimiyaM patAkA kiM vA balAke'tyevaM pratiniyatadharmiviSayaH saMzaya iti, abhede'pi sarvathA saMzayAnutpattireva, guNagrahaNata eva tasyApi gRhItatvAditi, iha tvabhedanayAzrayaNAjjIvA i yetyAdhuktam, iha ca samayA-''valikAlakSaNArthadvayasya jIvAdidvayAtmakatayA bhaNanAd dvisthAnakAvatAro dRzyaH, evamuttarasUtrANyapi neyAni, vizeSaM tu vakSyAma iti / ANApANU ityAdi, AnaprANAviti ucchvAsa-niHzvAsakAlaH saGkhyAtAvalikApramANaH,Aha cahaTThassa aNavagallassa, niruvakiTThassa jaMtuNo / ege UsAsanIsAse, esa pANu tti vuccai // [jambUdvIpapra0 2 / 1, bRhatsaM0 207] tti / tathA stokAH saptocchvAsaniHzvAsapramANAH 2, kSaNAH saGkhyAtAnaprANalakSaNAH, saptastokapramANA lavAH 3, muhUrtAH saptasaptatilavapramANAH, ahoratta ti, ahorAtrAH triMzanmuhUrtapramANAH 4, pakSAH paJcadazAhorAtrapramANAH, mAsA dvipakSAH 5, Rtavo dvimAsamAnAH vasantAdyAH, ayanAni RtutrayamAnAni 6, saMvatsarA ayanadvayamAnAH, yugAni paJca saMvatsarANi 7, varSazatAdIni pratItAni, pUrvAGgAni caturazItivarSalakSapramANAni, pUrvANi pUrvAGgAnyeva caturazItilakSaguNitAni, idaM caiSAM mAnam puvvassa u parimANaM sayariM khalu hoMti koDilakkhAo / chappannaM ca sahassA boddhavvA vAsakoDINaM // [bRhatsaM0 316] ti 70560000000000 / pUrvANi caturazItilakSaguNitAni truTitAGgAni bhavanti, evaM pUrvasya pUrvasya caturazItilakSaguNanenottaramuttaraM saGkhyAnaM bhavati yAvacchIrSapraheliketi, tasyAM caturnavatyadhikamaGkasthAnazataM bhavati, atra karaNagAthAicchiyaThANeNa guNaM paNasunnaM caurasItiguNitaM ca / kAUNaM taivAre puvvaMgAINa muNa saMkhaM // [ ]
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / zIrSaprahelikAntaH sAMvyavahArikaH saGkhyAtakAlaH, tena ca prathamapRthivInArakANAM bhavanapati-vyantarANAM bharatairavateSu suSamaduHSamAyAH pazcime bhAge nara-tirazcAM cAyurmIyata iti / kiJca, zIrSaprahelikAyAH parato'pyasti saGkhyAtaH kAlaH, sa cAnatizAyinAM na vyavahAraviSaya iti kRtvaupamye prakSiptaH, ata eva zIrSaprahelikAyAH parataH palyopamADupanyAsaH, tatra palyenopamA yeSu tAni palyopamAni asaGkhyAtavarSakoTIkoTIpramANAni vakSyamANalakSaNAni, sAgareNopamA yeSu tAni sAgaropamANi palyopamakoTIkoTIdazakamAnAnIti, dazasAgaropamakoTIkoTya utsarpiNI, evamevA'vasarpiNIti / kAlavizeSavad grAmAdivastuvizeSA api jIvAjIvA eveti dvipadaiH saptacatvAriMzatA sUtrairAha- gAmetyAdi, iha ca pratyekaM jIvA i yetyAdirAlApo'dhyetavyo, grAmAdInAM ca jIvAjIvatA pratItaiva, tatra karAdigamyA grAmAH, naiteSu karo'stIti nakarANi 1, nigamAH vaNignivAsAH, rAjadhAnyo yAsu rAjAno'bhiSicyante 2, kheTAni dhUlIprAkAropetAni, karbaTAni kunagarANi 3, maDambAni sarvato'rddhayojanAt parato'vasthitagrAmANi, droNamukhAni yeSAM jala-sthalapathAvubhAvapi staH 4, pattanAni yeSu jala-sthalapathayoranyatareNa paryAhArapravezaH, AkarA lohAdyutpattibhUmayaH 5, AzramAH tIrthasthAnAni, saMvAhAH samabhUmau kRSiM kRtvA yeSu durgabhUmibhUteSu dhAnyAni kRSIvalAH saMvahanti rakSArthamiti 6, sannivezAH sArthakaTakAdeH, ghoSA goSThAni 7, ArAmA vividhavRkSalatopazobhitAH kadalyAdipracchannagRheSu strIsahitAnAM puMsAM ramaNasthAnabhUtA iti, udyAnAni patra-puSpa-phala-cchAyopagAdivRkSopazobhitAni bahujanasya vividhaveSasyonnatamAnasya bhojanArthaM yAnaM gamanaM yeSviti 8, vanAnItyekajAtIyavRkSANi, vanakhaNDA: anekajAtIyottamavRkSAH 9, vApI caturasrA, puSkariNI vRttA puSkaravatI veti 10, sarAMsi jalAzayavizeSAH, saraHpaGktayaH sarasAM paddhatayaH 11, agaDa tti avaTAH kUpAH, taDAgAdIni pratItAni 12, pRthivI ratnaprabhAdikA, udadhiH tadadho ghanodadhiH 14, vAtaskandhAH ghanavAta-tanuvAtA itare vA, avakAzAntarANi vAtaskandhAnAmadhastAdAkAzAni, jIvatA caiSAM sUkSmapRthivIkAyikAdijIvavyAptatvAt
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 15, valayAni pRthivInAM veSTanAni ghanodadhi-ghanavAta-tanuvAtalakSaNAnIti, vigrahA lokanADIvakrANi, jIvatA caiSAM pUrvavat 16, dvIpA: samudrAzca pratItAH 17, velA samudrajalavRddhiH, vedikAH pratItAH 18, dvArANi vijayAdIni, toraNAni teSveveti 19, nairayikAH kliSTasattvavizeSAsteSAM cAjIvatA karmapudgalAdyapekSayA, tadutpattibhUmayo nairayikAvAsAsteSAM ca jIvatA pRthivIkAyikAdyapekSayA, ityevaM caturviMzatidaNDako'bhidheyaH, ata evAha yAvadityAdi 43, kalpA: devalokAH, tadaMzAH kalpavimAnAvAsAH 44, varSANi bharatAdikSetrANi, varSadharaparvatAH himavadAdayaH 45, kUTAni 'himavat' kUTAdIni, kUTAgArANi teSveva devabhavanAni 46, vijayAH cakravarttivijetavyAni kacchAdIni kSetrakhaNDAni, rAjadhAnyaH kSemAdikAH 47, jIvetyAdi ihoktaM sarvatra sambandhanIyamiti / ye'pi pudgaladharmAste'pi tathaivetyAha- chAyetyAdi sUtrapaJcakaM gatArtham, navaraM chAyA vRkSAdInAm, AtapaH Adityasya, josiNA ti va tti jyotsnA, andhakArANi tamAMsi, avamAnAni kSetrAdInAM pramANAni hastAdIni, unmAnAni tulAyAH karSAdIni, atiyAnagRhANi nagarAdipraveze yAni gRhANi, udyAnagRhANi pratItAni, avaliMbA saNippavAyA ya rUDhito'vaseyA iti, kimetat sarvamityAha jIvA iti ca, jIvavyAptatvAt tadAzritatvAdvA, ajIvA iti ca pudgalAdyajIvarUpatvAt tadAzritatvAdveti, procyate jinaiH prarUpyata iti / iha ca jIvA i yetyAdi sUtrapaJcake'pi pratyekamadhyetavyamiti / atha samayAdivastu jIvA-'jIvarUpameva kasmAdabhidhIyate ?, ucyate, tadvilakSaNarAzyantarAbhAvAd, ata evAha- do rAsItyAdi kaNThyam / / [sU0 107] duvihe baMdhe pannatte, taMjahA-pejabaMdhe ceva dosabaMdhe ceva / jIvA NaM dohiM ThANehiM pAvaM kammaM baMdhaMti, taMjahA-rAgeNa ceva doseNa cev| jIvA NaM dohiM ThANehiM pAvaM kammaM udIreMti, taMjahA-abbhovagamitAte ceva veyaNAte, uvakkamitAte ceva veyaNAte / evaM vedeti, evaM NijareMti abbhovagamitAte ceva veyaNAte, uvakkamitAte ceva veyaNAte /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / [TI0] jIvarAzizca dvidhA baddha-muktabhedAt, tatra baddhAnAM bandhanirUpaNAyAhaduvihetyAdi / prema rAgo mAyA-lobhakaSAyalakSaNaH, dveSastu krodha-mAnakaSAyalakSaNaH, yadAha mAyA lobhakaSAyazcetyetad rAgasaMjJitaM dvandvam / krodho mAnazca punadveSa iti samAsanirdiSTaH // [prazama0 32] iti / premNaH premalakSaNacittavikArasampAdakamohanIyakarmapudgalarAzerbandhanaM jIvapradezeSu yogapratyayataH prakRtirUpatayA pradezarUpatayA ca sambandhanam tathA kaSAyapratyayataH sthityanubhAgavizeSApAdanaM ca premabandhaH, evaM dveSamohanIyasya bandho dveSabandha iti, uktaM hi jogA payaDipadesaM ThitiaNubhAgaM kasAyao kuNai [bandhazatake 99] tti / prema-dveSalakSaNAbhyAM karmabhyAmudayagatAbhyAM jIvAnAmazubhakarmabandho bhavatItyAha- jIvA NamityAdi / athavA pUrvasUtramanyathA vyAkhyAya sambandhAntaramasya kriyate, sAmAnyena bandho dvedhA premato dveSatazceti, sa cAnivRttisUkSmasamparAyAntAn guNasthAninaH pratItya draSTavyaH, yastUpazAntamoha-kSINamoha-sayoginAM sa yogapratyaya eva, sa tu bandhatvena na vivakSitaH, bandhasyApi tasya zeSakarmabandhavilakSaNatayA'bandhakalpatvAt, yasya hi karmaNo'sau tadalpasthitikAdivizeSaNam, uktaM ca appaM bAyara mauyaM bahuM ca rukkhaM ca sukkilaM ceva / maMdaM mahavvayaM ti ya sAyAbahulaM ca taM kammaM // [ ] ti / alpaM sthityA, bAdaraM pariNAmataH, mRdu anubhavataH, bahu pradezaiH, mandaM lepato vAlukAvat, mahAvyayaM sarvApagamAt / etadeva darzayannAha- jIvA NamityAdi, jIvAH sattvAH, NaM vAkyAlaGkAre, dvAbhyAM sthAnAbhyAM kAraNAbhyAM pApam azubhamazubhabhavanibandhanatvAt, na tu niranubandhaM dvisamayasthitikamatyantaM zubham, tasya kevalayogapratyayatvAditi, badhnanti spRSTAdyavasthaM kurvanti, rAgeNa caiva dveSeNa caiva, kaSAyairityarthaH, nanu mithyAtvA'virati-kaSAya-yogA bandhahetavaH, tat kathaM kaSAyA eva ihoktA iti ?, ucyate, kaSAyANAM pApakarmabandhaM prati prAdhAnyakhyApanArtham, prAdhAnyaM ca sthityanubhAva
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 prakarSakAraNatvAt teSAmiti, athavA atyantamanarthakAritvAd, uktaM ca ko dukkhaM pAvejjA kassa va sokkhehiM vimhao hojjA ? / ko va na lahejja mokkhaM ? rAgaddosA jai na hojjA // [upadezamA0 129 ] iti / uktasthAnadvayabaddhapApakarmaNazca yathodIraNa-vedana-nirjarAH kurvanti dehinastathA sUtratrayeNAha- jIvetyAdi gatArtham, navaram udIrayanti aprAptAvasaraM sadudaye pravezayanti, abhyupagamena aGgIkaraNena nirvRttA tatra vA bhavA AbhyupagamikI, tayA zirolocatapazcaraNAdikayA vedanayA pIDayA, upakrameNa karmodIraNakAraNena nirvRttA tatra vA bhavA aupakramikI, tayA jvarA-'tIsArAdijanyayA, evamiti uktaprakArata eva vedayanti vipAkato'nubhavantyudIritaM saditi, nirjarayanti pradezebhyaH zATayantIti / [sU0 108] dohiM ThANehiM AtA sarIraM phusittANaM NijAti, taMjahA-deseNa vi AtA sarIraM phusittANaM NijjAti, savveNa vi AyA sarIraM phusittANaM NijAti, evaM phurittANaM, evaM phuDittANaM, evaM saMvadRittANaM, evaM nivvdRittaannN| [TI0] nirjaraNe ca karmaNo dezataH sarvathA vA bhavAntare siddhau vA gacchataH zarIrAnniryANaM bhavatIti sUtrapaJcakena tadAha- dohItyAdi kaNThyam, navaraM dvAbhyAM prakArAbhyAM deseNa vi tti dezenApi katipayapradezalakSaNena keSAJcit pradezAnAmilikAgatyotpAdasthAnaM gacchatA jIvena zarIrAd bahiH kSiptatvAt, AtmA jIvaH zarIraM dehaM spRSTvA zliSTvA niryAti zarIrAnmaraNakAle niHsaratIti, savveNa vi tti sarveNa sarvAtmanA sarvairjIvapradezaiH kandukagatyotpAdasthAnaM gacchatA zarIrAd bahiH pradezAnAmaprakSiptatvAditi, athavA dezenApi dezato'pi, apizabdaH sarveNApItyapekSaH, AtmA, zarIram, ko'rthaH ? zarIradeza pAdAdikaM spRSTvA'vayavAntarebhyaH pradezasaMhArAnniti, sa ca saMsArI, sarveNApi sarvatayA'pi, apirdezenApItyapekSaH, sarvamapi zarIraM spRSTvA niryAtIti bhAvaH, sa ca siddhaH, vakSyati ca- pAyaNijjANA Niraesu uvavajjaMtItyAdi yAvat savvaMgaNijjANA siddhesu [sU0 461] tti / AtmanA zarIrasya sparzane sati sphuraNaM bhavatItyata ucyate- evamityAdi, evamiti dohiM ThANehItyAdyabhilApasaMsUcanArthaH, tatra dezenApi kiyadbhirapyAtma
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / / 107 pradezairilikAgatikAle savveNa vi tti sarvairapi gendukagatikAle zarIraM phurittANaM ti sphorayitvA saspandaM kRtvA niryAti, athavA zarIrakaM dezataH zarIradezamityarthaH, sphorayitvA pAdAdiniryANakAle. sarvataH sarvaM zarIraM sphorayitvA sarvAGganiryANAvasara iti / sphuraNAcca sAtmakatvaM sphuTaM bhavatItyAha- evamityAdi, evamiti tathaiva, dezena Atmadezena zarIrakaM phuDittANaM ti sacetanatayA sphuraNaliGgataH sphuTaM kRtvA ilikAgatau, sarveNa sarvAtmanA sphuTaM kRtvA gendukagatAviti / athavA zarIrakaM dezataH sAtmakatayA sphuTaM kRtvA pAdAdinA niryANakAle, sarvataH sarvAGganiryANaprastAva iti / athavA phuDittA sphoTayitvA vizIrNaM kRtvA, tatra dezato'kSyAdivighAtena, sarvata: sarvavizaraNena deva-dIpAdijIvavaditi / zarIrakaM sAtmakatayA sphuTIkurvaMstatsaMvartanamapi kazcit karotItyAha- evamityAdi, evamiti tathaiva saMvadRittANaM ti saMvartya saGkocya zarIrakaM dezenelikAgatau zarIrasthitapradezaiH sarveNa sarvAtmanA gendukagatau sarvAtmapradezAnAM zarIrasthitatvAnniryAtIti, athavA zarIrakaM dezataH saMvartya hastAdisaGkocanena, sarvataH sarvazarIrasaGkocanena pipIlikAdivaditi / Atmanazca saMvarttanaM kurvan zarIrasya nivarttanaM karotItyAha- evaM nivvadRittANaM ti, tathaiva nivartya jIvapradezebhyaH zarIrakaM pRthakRtvetyarthaH, tatra dezenelikAgatau sarveNa gendukagatau, athavA dezataH zarIrakaM nivartyAtmanaH pAdAdiniryANavAn sarvataH sarvAGganiryANavAniti / [sU0 109] dohiM ThANehiM AtA kevalipannattaM dhammaM labhejA savaNatAte, taMjahA-khateNa ceva uvasameNa ceva, evaM jAva maNapajavanANaM uppADejA, taMjahA-khateNa ceva uvasameNa ceva / ___ [TI0] anantaraM sarvaniryANamuktam, tacca paramparayA dharmazravaNalAbhAdiSu, te ca yathA syustathA darzayannAha- dohItyAdi kaNThyam, navaraM khaeNa ceva tti jJAnAvaraNIyasya darzanamohanIyasya ca karmaNaH udayaprAptasya kSayeNa nirjaraNena anuditasya copazamena vipAkAnanubhavena, kSayopazamenetyuktaM bhavati, yAvatkaraNAt 'kevalaM bohiM bujjhejjA, muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaejjA, kevalaM baMbhaceravAsamAvasejjA, kevaleNaM saMjameNaM saMjamejjA, kevaleNaM saMvareNaM saMvarejjA, kevalaM AbhiNibohiyanANamuppADejjA'
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 ityAdi dRzyaM yAvanmanaHparyavajJAnamutpAdayediti, kevalajJAnaM tu kSayAdeva bhavatIti tannoktam / iha ca yadyapi bodhyAdayaH samyaktva-cAritrarUpatvAt kevalena kSayeNa upazamena ca bhavanti tathA'pyete kSayopazamenApi bhavanti, zravaNA-''bhinibodhikAdIni tu kSayopazamenaiva bhavantIti sarvasAdhAraNaH kSayopazama uktaH padadvayenA'taH sa eva vyAkhyAta iti / [sU0 110] duvihe addhovamie pannatte, taMjahA-paliovame ceva sAgarovame ceva / se kiM taM paliovame ? paliovame jaM joyaNavitthinnaM, pallaM egAhiyapparUDhANaM / hoja niraMtaraNicitaM, bharitaM vAlaggakoDINaM // 4 // vAsasate vAsasate, ekkakke avahaDaMmi jo kAlo / so kAlo boddhavvo, uvamA egassa pallassa // 5 // etesiM pallANaM, koDAkoDI haveja dasaguNitA / taM sAgarovamassa u, egassa bhave parImANaM // 6 // [TI0] bodhyAbhinibodhikazrutAvadhijJAnAni ca SaTSaSTisAgaropamasthitikAnyutkarSato bhavanti, sAgaropamANi ca palyopamAzritAnIti tadvitayaprarUpaNAmAha- duvihe addho ityAdi / upamA aupamyam, tayA nivRttamaupamikam addhA kAlastadviSayamaupamikamaddhaupamikama, upamAnamantareNa yat kAlapramANamanatizayinA grahItuM na zakyate tadaddhaupamikamiti bhAvaH, tacca dvidhA- palyopamaM caiva sAgaropamaM caiva, tatra palyavat palyastenopamA yasmiMstat palyopamam, tathA sAgareNopamA yasmiMstat sAgaropamam, sAgaravanmahAparimANamityarthaH, idaM ca palyopama-sAgaropamarUpamaupamikaM sAmAnyata uddhArA'ddhA-kSetrabhedAt tridhA, punarekaikaM saMvyavahAra-sUkSmabhedAd dvidhA, tatra saMvyavahArapalyopamaM nAma yAvatA kAlena yojanAyAma-viSkambhoccatvaH palyo muNDanAnantaramekAdisaptAntAhorAtraprarUDhAnAM vAlAgrANAM bhRtaH pratisamayaM vAlAgroddhAre sati nirlepo bhavati sa kAlo vyAvahArikamuddhArapalyopamamucyate, teSAM dazabhiH koTIkoTibhiH vyAvahArikamuddhArasAgaropamamucyate, teSAmeva vAlAgrANAM dRSTigocarAtisUkSmadravyAsaGkhyeya
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / 109 bhAgamAtrasUkSmapanakAvagAhanA'saGkhyAtaguNarUpakhaNDIkRtAnAM bhRtaH palyo yena kAlena nirlepo bhavati tathaivoddhAre tat sUkSmamuddhArapalyopamam, tathaiva ca sUkSmamuddhArasAgaropamam, anena ca dvIpa-samudrAH parisaGkhyAyante, Aha cauddhArasAgarANaM aDDAijANa jattiyA samayA / duguNAduguNapavitthara dIvodahi rajju evaiyA // [bRhatkSetra0 113] iti / addhApalyopama-sAgaropame api sUkSma-bAdarabhede evameva, navaraM varSazate varSazate vAlasya vAlAsaGkhyeyakhaNDasya coddhAra iti, anena nArakAdisthitayo mIyante, kSetrato'pi te dvividhe evameva, navaraM pratisamayamekaikAkAzapradezApahAre yAvatA kAlena vAlAgraspRSTA eva pradezA udhriyante sa kAlo vyAvahArika iti, yAvatA ca vAlAgrAsaGkhyAtakhaNDaiH spRSTAzca aspRSTAzcodhriyante sa kAlaH sUkSma iti, ete ca prarUpaNAmAtraviSaye eva, AbhyAM ca dRSTivAde spRSTAspRSTapradezavibhAgena dravyamAne prayojanamiti zrUyate, bAdare ca trividhe api prarUpaNAmAtraviSaye eveti, tadevamiha prakrame uddhAra-kSetraupamikayonirupayogatvAdaddhaupamikasyaiva copayogitvAd addhati vizeSaNaM sUtre upAttamiti / ata evAddhApalyopamalakSaNAbhidhitsayA''ha sUtrakAra:- se kiM tamityAdi, atha kiM tat palyopamaM yadaddhaupamikatayA nirdiSTamiti prazne nirvacanametadanuvAdenAha paliovame tti, palyopamamevaM bhavatIti vAkyazeSaH / jaM gAhA, kila yadyojanavistIrNamityupalakSaNatvAt sarvato yadyojanapramANaM palyaM dhAnyasthAnavizeSaH ekAha eva ekAhikastena prarUDhAnAM vRddhAnAm, muNDite zirasi ekenAhnA yAvatyo bhavantItyarthaH, etasya copalakSaNatvAdutkarSataH saptAhaprarUDhAnAM vAlAgrANAM koTayo vibhAgAH sUkSmapalyopamApekSayA'saMkhyeyakhaNDAni, bAdarapalyopamApekSayA tu koTayaH saGkhyAvizeSAH, tAsAM kiM bhavet ? bharitaM bhRtam, kathamityAhanirantaranicitaM nibiDatayA nicayavat kRtamiti / vAsa gAhA, etasmAt palyAvarSazate varSazate'tikrAnte sati, prativarSazatamityarthaH, ekaikasmin vAlAgre asaGkhyeyakhaNDe cA'pahRte uddhRte sati yaH kAlo yAvatI addhA bhavati pramANataH sa tAvAn kAlo boddhavyaH, kimityAha- upamA upameyaH, kasyetyAha- ekasya palyasya, idamuktaM
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 bhavati- sa kAla ekaM palyopamaM sUkSma vyAvahArikaM cocyata iti / eesiM gAhA, eteSAm uktarUpANAM sUkSmabAdarANAM palyAnAM palyopamAnAM koTIkoTI bhaved dazaguNitA yaditi gamyate, daza koTIkoTya ityarthaH, tadekasya sUkSmarUpasya bAdararUpasya vA sAgaropamasyaiva bhavet parimANamiti / [sU0 111] duvihe kodhe pannatte, taMjahA-AyapatiTThite ceva parapaiTThie ceva, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM / evaM jAva micchAdasaNasalle / [TI0] etaizca yeSAM krodhAdInAM phalabhUtakarmasthitinirUpyate tatsvarUpanirUpaNAyAhaduvihe kohe ityAdi / AtmAparAdhAdaihikApAyadarzanAdAtmani pratiSThitaH AtmaviSayo jAtaH AtmanA vA paratrAkrozAdinA pratiSThito janita AtmapratiSThitaH, pareNAkrozAdinA pratiSThitaH udIritaH parasmin vA pratiSThito jAtaH parapratiSThita iti / evamiti yathA sAmAnyato dvidhA krodha ukta evaM nArakAdInAM caturviMzatervAcyaH, navaraM pRthivyAdInAmasaMjJinAmuktalakSaNamAtmapratiSThitatvAdi pUrvabhavasaMskArAt krodhagatamavagantavyamiti / evaM mAnAdIni mithyAtvAntAni pApasthAnakAnyAtma-parapratiSThitavizeSaNAni sAmAnyapadapUrvakacaturviMzatidaNDakenA'dhyetavyAni, ata evAha- evaM jAva micchAdaMsaNasalle tti, eteSAM ca mAnAdInAM svavikalpajAta-parajanitatvAbhyAM svAtmavartiparAtmavarttitvAbhyAM vA sva-parapratiSThitatvamavaseyam / evamete pApasthAnAzritAstrayodaza daNDakA iti / [sU0 112] duvihA saMsArasamAvannagA jIvA pannattA, taMjahA-tasA ceva thAvarA ceva / duvidhA savvajIvA pannattA, taMjahA-siddhA ceva asiddhA ceva / duvihA savvajIvA paNNattA, taMjahA-saiMdiyA ceva aNiMdiyA ceva / evaM esA gAhA phAsetavvA jAva sasarIrI ceva asarIrI ceva - siddha-saiMdiya-kAe, joge vede kasAya lesA ya / NANuvaogAhAre, bhAsaga-carime ya sasarIrI // 7 //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddeshkH| 111 [TI0] uktavizeSaNAni ca pApasthAnAni saMsAriNAmeva bhavantIti tAn bhedata AhaduvihetyAdi kaNThyamiti / nanu saMsAriNa eva jIvA utAnye'pi santi?, santyeveti prAya ubhayadarzanAya trayodazasUtrImAha- duvihA savvetyAdi, kaNThyA ceyam, navaraM sendriyA: saMsAriNaH, anindriyAH aparyAptaka-kevali-siddhAH 2 / evaM esa tti, evaM siddhAdisUtroktakrameNa duvihA savvajIvetyAdilakSaNena eSA vakSyamANA prastutasUtrasaGgrahagAthA sparzanIyA anusaraNIyA, etadanusAreNa trayodazApi sUtrANyadhyetavyAnItyarthaH, ata evAha- jAva sasarIrI ceva asarIrI ceva tti / siddha gAhA, siddhAH sendriyAzca setarA uktAH, evaM kAe tti, kAyAH pRthivyAdayastAnAzritya sarvajIvAH saviparyayA vAcyAH, evaM sarvANi vyAkhyeyAni, vAcanA caivam-'sakAyacceva akAyacceva', sakAyAH pRthivyAdiSaDvidhakAyaviziSTAH saMsAriNaH, akAyAstadvilakSaNAH siddhAH 3, sayogAH saMsAriNaH, ayogA ayoginaH siddhAzca 4, vede tti savedAH saMsAriNaH, avedAH anivRttibAdarasamparAyavizeSAdayaH SaT siddhAzca 5, kasAya tti, sakaSAyAH sUkSmasamparAyAntAH, akaSAyAH upazAntamohAdayazcatvAraH siddhAzca 6, lesA yatti salezyAH sayogyantAH saMsAriNaH, alezyAH ayoginaH siddhAzca 7, nANe tti jJAninaH samyagdRSTayo'jJAnino mithyAdRSTayaH 8 / ___uvaogi tti, 'sAgArovautte cveya aNagArovautte cceya' tti sahA''kAreNa vizeSAMzagrahaNazaktilakSaNena varttate ya upayogaH sa sAkAraH, jJAnopayoga ityarthaH, tenopayuktAH sAkAropayuktAH, anAkArastu tadvilakSaNo darzanopayoga ityarthaH, abhidhIyate cajaM sAmannaggahaNaM bhAvANaM neya kaTu AgAraM / avisesiUNa atthe daMsaNamiti vuccae samae // [ ] tti / tenopayuktA anAkAropayuktA iti 9, AhAre tti, AhArakA ojo-lomakavalabhedabhinnAhAravizeSagrAhiNaH, anAhArakAstu viggahagaimAvaNNA 1 kevaliNo samohayA 2 ajogI ya 3 / siddhA ya 4 aNAhArA sesA AhAragA jIvA // [jIvasamAse 82] iti 10 / bhAsa
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 tti bhASakAH bhASAparyAptiparyAptAH, abhASakAH tadaparyAptakA ayogi-siddhAH 11 / carama tti caramA yeSAM caramo bhavo bhaviSyati, acaramAstu yeSAM bhavyatve satyapi caramo bhavo na bhaviSyati, na nirvAsyantItyarthaH 12 / sasarIri tti saha yathAsambhavaM paJcavidhazarIreNa ye te insamAsAntavidheH sazarIriNaH saMsAriNaH, azarIriNastu zarIrameSAmastIti zarIriNastanniSedhAdazarIriNaH siddhAH 13 // [sU0 113] do maraNAiM samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaM samaNANaM NiggaMthANaM No NiccaM vanniyAI No NiccaM kittiyAiM No NiccaM pUiyAiM No NiccaM pasatthAI No NiccaM abbhaNuNNAtAI bhavaMti, taMjahA-valayamaraNe ceva vasaTTamaraNe ceva 1 // evaM NiyANamaraNe ceva tabbhavamaraNe ceva 2 / giripaDaNe ceva tarupaDaNe ceva 3 / jalappavese ceva jalaNappavese ceva 4 / visabhakkhaNe ceva satthovADaNe ceva 5 / ___do maraNAiM jAva No NiccaM abbhaNunnAtAI bhavaMti, kAraNe puNa appaDikuTThAI, taMjahA-vehANase ceva giddhapaTTe ceva 6 / do maraNAI samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM samaNANaM niggaMthANaM NiccaM vaniyAiM jAva abbhaNuNNAtAI bhavaMti, taMjahA-pAovagamaNe ceva bhattapaccakkhANe ceva 7 / pAovagamaNe duvihe pannatte, taMjahA-NIhArime ceva anIhArime ceva, NiyamaM apaDikamme 8 / bhattapaccakkhANe duvihe pannatte, taMjahA-NIhArime ceva aNIhArime ceva, NiyamaM sapaDikamme 9 / [TI0] ete ca saMsAriNaH siddhAzca maraNA-'maraNadharmakAH, aprazasta-prazastamaraNatazcaite bhavantIti prazastA-'prazastamaraNanirUpaNAya navasUtrImAha-do maraNAimityAdi, kaNThyA ceyam, navaraM dve maraNe zramaNena bhagavatA mahAvIreNa, zrAmyanti tapasyantIti zramaNAsteSAm, te ca zAkyAdayo'pi syuH, yathoktam- NiggaMtha 1 sakka 2 tAvasa 3 geruya 4 AjIva 5 paMcahA samaNA [piNDani0 445] iti, tadvyavacchedArthamAha- nirgatA granthAd bAhyAbhyantarAditi nirgranthAH sAdhavasteSAM no nityaM sadA varNite tAMstayoH pravarttayitumupAdeyaphalatayA nAbhihite, kIrttite nAmataH saMzabdite upAdeyadhiyA, buiyAI
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / 113 ti vyaktavAcA ukte upAdeyasvarUpataH, pAThAntareNa pUjite vA tatkAripUjanataH, prazaste prazaMsite zlAghite, zaMsu stutau [ pA0dhA0 728] iti vacanAt, abhyanujJAte anumate yathA kuruteti, valayamaraNetti valatAM saMyamAnnivarttamAnAnAM parISahAdibAdhitatvAt maraNaM valanmaraNam, vasaTTamaraNe tti indriyANAM vazam adhInatAmRtAnAM gatAnAM snigdhadIpakalikAvalokanAkulitapataGgAdInAmiva maraNaM vazArttamaraNamiti / evaM NiyANetyAdi, evamiti do maraNAiM samaNeNamityAdyabhilApasyottarasUtreSvapi sUcanArthaH, Rddhi-bhogAdiprArthanA nidAnam, tatpUrvakaM maraNaM nidAnamaraNam / yasmin bhave varttate jantustadbhavayogyamevAyurbaddhvA punamriyamANasya maraNaM tadbhavamaraNam, etacca saGkhyAtAyuSkanara-tirazcAmeva, teSAmeva hi tadbhavAyurbandho bhavatIti, uktaM camottuM akammabhUmaganara - tirie suragaNe ya Neraie / sesANaM jIvANaM tabbhavamaraNaM tu kesiMci // [ uttarA0 ni0 220 ] iti / satthovADaNe tti zastreNa kSurikAdinA avapATanaM vidAraNaM svazarIrasya yasmiMstacchastrAvapATanam / kAraNe puNetyAdi, zIlabhaGgarakSaNAdau, pAThAntare tu kAraNena, apratikruSTe anivArite bhagavatA, vRkSazAkhAdAvuddhatvAd vihAyasi nabhasi bhavaM vaihAyasam, prAkRtatvena tu vehANasamityuktamiti, gRdhaiH spRSTaM sparzanaM yasmiMstad gRdhraspRSTam, yadivA gRdhrANAM bhakSyaM pRSThamupalakSaNatvAdudarAdi ca tadbhakSyakari - karabhAdizarIrAnupravezena mahAsattvasya mumUrSoryasmiMstad gRdhrapRSThamiti / ete dve maraNe kAraNe jAte'bhyanujJAte iti / aprazastamaraNAnantaraM tat prazastaM bhavyAnAM bhavatIti tadAha- do maraNAiM ityAdi, pAdapo vRkSaH, tasyeva chinnapatitasyopagamanam atyantanizceSTatayA vyavasthAnaM yasmiMstat pAdapopagamanam, bhaktaM bhojanaM tasyaiva na ceSTAyA api pAdapopagamana iva pratyAkhyAnaM varjanaM yasmiMstadbhaktapratyAkhyAnamiti / NIhArimaM ti yadvasaterekadeze vidhIyate tat tataH zarIrasya nirharaNAt nissAraNAnnirhArimam, yat punargirikandarAdau tadanirharaNAdanirhArimam / NiyamaM ti vibhaktipariNAmAnniyamAdapratikarma zarIrapratikriyAvarjaM pAdapopagamanamiti / iGgitamaraNaM tviha noktam, dvisthAnakAnurodhAt, tallakSaNaM cedam
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 iMgiyadesammi sayaM cavvihAhAracAyanipphannaM / uvvattaNAijuttaM na'NNeNa u iMgiNImaraNaM // [ ] ti / sU0 114] ke ayaM loge ? jIva cceva ajIva cceva / ke aNaMtA loe? jIva cceva ajIva cceva / ke sAsayA loge ? jIva cceva ajIva cceva / TI0] idaM ca maraNAdisvarUpaM bhagavatA loke prarUpitamiti lokasvarUpaprarUpaNAya praznaM kArayannAha ke aymityaadi| ka iti praznArthaH, ayamiti dezataH pratyakSa Asannazca yatra bhagavatA maraNAdi prazastA-'prazastasamastavastustomatattvamabhyadhAyi, lokyata iti loka iti praznaH, asya nirvacanaM jIvAzcAjIvAzceti, paJcAstikAyamayatvAllokasya, teSAM ca jIvAjIvarUpatvAditi, uktaM ca__paMcatthikAyamaiyaM logamaNAiNihaNaM jiNakkhAyaM [dhyAnaza0 53] ti / lokasvarUpabhUtAnAM ca jIvAjIvAnAM svarUpaM praznapUrvakeNa sUtradvayenAha-ke aNaMtetyAdi, ke anantAH loke ? iti praznaH, atrottaraM jIvA ajIvAzceti / eta eva ca zAzvatA dravyArthatayeti / __[sU0 115] duvidhA bodhI pannattA, taMjahA-NANabodhI ceva daMsaNabodhI cev| duvihA buddhA patnattA, taMjahA-NANabuddhA ceva daMsaNabuddhA ceva / evaM mohe, muuddhaa| [TI0] ye caite'nantAH zAzvatAzca jIvAste bodhi-mohalakSaNadharmayogAd buddhA mUDhAzca bhavantIti darzanAya dvisthAnakAnupAtena sUtracatuSTayamAha- duvihetyAdi, bodhanaM bodhi: jinadharmalAbhaH, jJAnabodhi: jJAnAvaraNakSayopazamasambhUtA jJAnaprAptiH, darzanabodhiH darzanamohanIyakSayopazamAdisampannaH zraddhAnalAbha iti, etadvanto dvividhA buddhAH, ete ca dharmata eva bhinnA na dharmitayA, jJAna-darzanayoranyonyAvinAbhUtatvAditi / evaM mohe mUDha tti, yathA bodhirbuddhAzca dvidhoktAH tathA moho mUDhAzca vAcyA iti, tathAhi- 'duvihe mohe pannatte taM0-NANamohe ceva, daMsaNamohe ceva', jJAnaM mohayati AcchAdayatIti jJAnamoho jJAnAvaraNodayaH, evaM 'daMsaNamohe ceva' samyagdarzanamohodaya iti / 'davihA
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / 115 mUDhA paM0 taM0 NANamUDhA ceva', jJAnamUDhA uditajJAnAvaraNAH, 'daMsaNamUDhA ceva' darzanamUDhA mithyAdRSTaya iti / [sU0 116] NANAvaraNijje kamme duvidhe pannatte, taMjahA-desaNANAvaraNije ceva savvaNANAvaraNije ceva / darisaNAvaraNije kamme evaM ceva / ___ veyaNijje kamme duvihe pannatte, taMjahA-sAtAveyaNijje ceva asAtAveyaNije ceva / _____mohaNije kamme duvihe pannatte, taMjahA-dasaNamohaNije ceva carittamohaNije ceva / Aue kamme duvihe pannatte, taMjahA-addhAue ceva bhavAue ceva / NAme kamme duvihe pannatte, taMjahA-subhaNAme ceva asubhaNAme ceva / gotte kamme duvihe pannatte, taMjahA-uccAgote ceva NIyAgote ceva / aMtarAie kamme duvihe pannatte, taMjahA-paDuppannaviNAsie ceva, piheti ya AgAmipahaM / [TI0] dvividho'pyayaM moho jJAnAvaraNAdikarmanibandhanamiti sambandhena jJAnAvaraNAdikarmaNAmaSTAbhiH sUtradvaividhyamAha- NANetyAdi, sugamAni caitAni, navaraM jJAnamAvRNotIti jJAnAvaraNIyam, dezaM jJAnasyA''bhinibodhikAdimAvRNotIti dezajJAnAvaraNIyam, sarvaM jJAnaM kevalAkhyamAvRNotIti sarvajJAnAvaraNIyam, kevalAvaraNaM hi Adityakalpasya kevalajJAnarUpasya jIvasyAcchAdakatayA sAndrameghavRndakalpamiti tat sarvajJAnAvaraNam, matyAdyAvaraNaM tu ghanAticchAditAdityeSatprabhAkalpasya kevalajJAnadezasya kaTakuTyAdirUpAvaraNatulyamiti dezAvaraNamiti, paThyate ca kevalaNANAvaraNaM 1 daMsaNachakkaM ca mohabArasagaM anantAnubandhyAdItyarthaH / tA savvaghAisannA bhavaMti micchattavIsaimaM // [bandhaza0 78] ti / athavA dezopaghAti-sarvopaghAtiphaDDakApekSayA deza-sarvAvaraNatvamasya, yadAhamatisuyaNANAvaraNaM daMsaNamohaM ca taduvaghAINi / tapphaDDagAiM duvihAI desa-savvovaghAINi // 1 // ityaadi|
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 [tathA darzanaM sAmAnyArthabodharUpamAvRNotIti darzanAvaraNIyam, uktaM cadasaNasIle jIve daMsaNaghAyaM karei jaM kammaM / taM paDihArasamANaM dasaNavaraNaM bhave jIve // [prathamakarma0 19] iti / evaM ceva tti dezadarzanAvaraNIyaM cakSuracakSuravadhidarzanAvaraNIyam, sarvadarzanAvaraNIyaM tu nidrApaJcakaM kevaladarzanAvaraNIyaM cetyarthaH, bhAvanA tu pUrvavaditi / tathA vedyate anubhUyata iti vedanIyam, sAtaM sukhaM tadrUpatayA vedyate yattattathA, dIrghatvaM prAkRtatvAt, itarad etadviparItam, Aha ca mahulittanisiyakaravAladhArajIhAe jArisaM lihaNaM / tArisayaM veyaNiyaM suhaduhauppAyagaM muNaha // [prathamakarma0 28] iti / mohayatIti mohanIyam, tathAhijaha majjapANamUDho loe puriso paravvaso hoi / taha moheNa vi mUDho jIvo u paravvaso hoi // [prathamakarma0 34] iti / ] darzanaM mohayatIti darzanamohanIyaM mithyAtva-mizra-samyaktvabhedam, cAritraM sAmAyikAdi mohayati yat kaSAya 16 nokaSAya 9 bhedaM tattathA / eti ca yAti cetyAyuH, etadrUpaM cadukkhaM na dei AuM na vi ya suhaM dei causu vi gaIsu / dukkha-suhANAhAraM dharei dehaTThiyaM jIyaM // [prathamakarma0 63] ti / addhAyuH kAyasthitirUpam, bhAvanA tu prAgvat, bhavAyurbhavasthitiriti, vicitraparyAyairnAmayati tannAma, etatsvarUpaM ca jaha cittayaro niuNo aNegarUvAiM kuNai ruuvaaii| sohaNamasohaNAI cokkhamacokkhehiM vaNNehiM // taha nAma pi hu kammaM aNegarUvAI kuNai jIvassa / sohaNamasohaNAiM iTANivAiM loyassa // [prathamakarma0 67-68] iti / zubhaM tIrthakarAdi, azubham anAdeyatvAdIti / pUjyo'yamityAdivyapadezarUpAM gAM vAcaM trAyata iti gotram, svarUpaM cAsyedam
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117 dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / 117 jaha kuMbhAro bhaMDAiM kuNai pujjeyarAI loyassa / iya goyaM kuNai jiyaM loe pujjeyarAvatthaM // [ ] iti / uccairgotraM pUjyatvanibandhanamitarattadviparItam / jIvaM cArthasAdhanaM cA'ntarA eti patatItyantarAyam, idaM caivamjaha rAyA dANAi Na kuNai bhaMDArie vikUlammi / evaM jeNaM jIvo kammaM taM aMtarAyaM ti // [ ] paDupannaviNAsie ceva tti pratyutpannaM vartamAnalabdhaM vastvityartho vinAzitam upahataM yena tattathA, pAThAntare pratyutpannaM vinAzayatItyevaMzIlaM pratyutpannavinAzi, caivaH samuccaye, ityekam, anyacca pidhatte ca niruNaddhi ca, AgAmino labdhavyasya vastunaH panthA AgAmipathastamiti, kvacidAgAmipathAniti dRzyate, kvacicca AgamapahaM ti, tatra ca lAbhamArgamityarthaH / [sU0 117] duvihA mucchA pannattA, taMjahA-pejavattitA ceva dosavattitA ceva / pejjavattitA mucchA duvihA pannattA, taMjahA-mAyA ceva lobhe ceva / dosavattitA mucchA duvihA pannattA, taMjahA-kodhe ceva mANe ceva / [TI0] idaM cASTavidhaM karma mUrchAjanyamiti mUrchAsvarUpamAha- duvihetyAdi sUtratrayaM kaNThyam, navaraM mUrchA mohaH sadasadvivekanAzaH, prema rAgo vRttiH varttanaM rUpaM pratyayo vA heturyasyAH sA premavRttikA premapratyayA vA, evaM dveSavRttikA dveSapratyayA veti / [sU0 118] duvidhA ArAhaNA pannattA, taMjahA-dhammitArAhaNA ceva kevaliArAhaNA cev| dhammiyArAhaNA duvihA pannattA, taMjahA- sutadhammArAhaNA ceva carittadhammArAhaNA ceva / kevaliArAhaNA duvidhA pannattA, taMjahA-aMtakiriyA ceva kappavimANovavattiyA ceva / [TI0] mUrhopAttakarmaNazca kSaya ArAdhanayeti tAM sUtratrayeNAha- duvihetyAdi sUtratrayaM kaNThyam, navaram ArAdhanamArAdhanA jJAnAdivastuno'nukUlavartitvam, niraticAra
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 jJAnAdyAseveti yAvata, dharmeNa zruta-cAritrarUpeNa carantIti dhArmikAH sAdhavasteSAmiyaM dhArmikI, sA cAsAvArAdhanA ca dhArmikArAdhanA, kevalinAM zrutA'-vadhi-manaHparyAyakevalajJAninAmiyaM kaivalikI, sA cAsAvArAdhanA ceti kaivlikaaraadhneti| suyadhammetyAdau viSayabhedenArAdhanAbheda uktaH, kevaliArAhaNetyAdau tu phalabhedeneti, tatra anto bhavAntaH, tasya kriyA antakriyA, bhavaccheda ityarthaH, taddheturyA''rAdhanA zailezIrUpA sA'ntakriyeti, upacArAta, eSA ca kSAyikajJAnakevalinAmeva bhavati / tathA kalpeSu devalokeSu, na tu jyotizcAre, vimAnAni devAvAsavizeSAH, athavA kalpAzca saudharmAdayo vimAnAni ca taduparivartitraiveyakAdIni kalpavimAnAni, teSUpapattiH upapAto janma yasyAH sakAzAt sA kalpavimAnopapattikA jJAnAdyArAdhanA, eSA ca zrutakevalyAdInAM bhavatIti, evaMphalA ceyamanantaraphaladvAreNoktA, paramparayA tu bhavAntakriyAnupAtinyeveti / [sU0 119] do titthagarA nIluppalasAmA vaNNeNaM pannattA, taMjahA-muNisuvvate ceva ariTThanemI ceva 1 // do titthagarA piyaMgusAmA vaNNeNaM pannattA, taMjahA-mallI ceva pAse ceva 2 // do titthagarA paumagorA vaNNeNaM pannattA, taMjahA-paumappahe ceva vAsupuje ceva 3 // do titthagarA caMdagorA vaNNeNaM pannattA, taMjahA-caMdappabhe ceva pupphadaMte cev4| [TI0] jJAnAdhArAdhanA'nantaramuktA, tatphalabhUtAzca tIrthakarAstairvA sA samyak kRtA dezitA veti tIrthakarAn dvisthAnakAnupAtenAha-do titthayaretyAdi sUtracatuSTayaM kaNThyam, navaraM padmaM raktotpalam, tadvad gaurau padmagaurau, raktAvityarthaH, tathA candragaurau candrazubhrAvityarthaH / [sU0 120] saccappavAyapuvvassa NaM duve vatthU pannattA / [TI0] tIrthakarasvarUpamanantaramuktam, tIrthakartRtvAcca tIrthakarAH, tIrthaM ca pravacanamataH pravacanaikadezasya pUrvavizeSasya dvisthAnakAvatArAyAha- saccappavAyetyAdi, sadbhayo jIvebhyo hitaH satyaH saMyamaH satyavacanaM vA, sa yatra sabhedaH sapratipakSazca prakarSeNodyate
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 119 dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / abhidhIyate tat satyapravAdam, tacca tat pUrvaM ca sakalazrutAt pUrva kriyamANatvAditi satyapravAdapUrvam, tacca SaSTham, tatparimANaM ca ekA padakoTI SaTpadAdhikA, tasya dve vastunI, vastu ca tadvibhAgavizeSo'dhyayanAdivaditi / _[sU0 121] puvvAbhaddavayANakkhatte dutAre pannatte / uttarAbhaddavayANakkhatte dutAre paNNatte / evaM puvvA phagguNI uttarA phagguNI / [TI0] anantaraM SaSThapUrvasvarUpamuktamadhunA pUrvazabdasAmyAt pUrvabhadrapadAnakSatrasvarUpamAhapuvvetyAdi kaNThyaM / uttaretyAdi knntthym| __[sU0 122] aMto NaM maNussakhettassa do samuddA pannattA, taMjahA-lavaNe ceva kAlode ceva / [TI0] nakSatravantazca dvIpAH samudrAzceti samudradvisthAnakamAha- aMto NamityAdi, antaH madhye manuSyakSetrasya manuSyotpattyAdiviziSTAkAzakhaNDasya paJcacatvAriMzayojanalakSapramANasya, zeSaM kaNThyamiti / / - [sU0 123] do cakkavaTTI aparicattakAmabhogA kAlamAse kAlaM kiccA ahesattamAe puDhavIe appatiTThANe Narae NeraiyattAe uvavannA, taMjahA-subhUme ceva baMbhadatte ceva / [TI0] manuSyakSetraprastAvAdbharatakSetrotpannottamapuruSANAM narakagAmitayA dvisthAnakAvatAramAha- do cakkavaTTItyAdi, dvau cakreNa ratnabhUtapraharaNavizeSeNa vartituM zIlaM yayostau cakravarttinau, kAmabhoga tti kAmau ca zabda-rUpe bhogAzca gandha-rasa-sparzAH kAmabhogAH, na parityaktAste yakAbhyAM tau tathA, kAlamAse tti kAlasya maraNasya mAsaH, upalakSaNaM caitat pakSA-'horAtrAdeH, tatazca kAlamAse, maraNAvasara iti bhAvaH, kAlaM maraNaM kRtvA adhaHsaptamyAM pRthivyAm, tamastamAyAmityarthaH, adhograhaNaM vinA saptamI upariSTAccintyamAnA ratnaprabhA'pi syAdityadhograhaNam, apratiSThAne narake paJcAnAM madhyame nairayikatvenotpannau, subhUmo'STamo brahmadattazca dvAdazaH, tatra ca tayostrayastriMzat sAgaropamANi sthitiriti / [sU0 124] asuriMdavajiyANaM bhavaNavAsINaM devANaM desUNAI do
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 paliovamAiM ThitI pannattA 1 / sohamme kappe devANaM ukkoseNaM do sAgarovamAI ThitI pannattA 2 / IsANe kappe devANaM ukkoseNaM sAtiregAiM do sAgarovamAiM ThitI patnattA 3 // saNaMkumAre kappe devANaM jahanneNaM do sAgarovamAiM ThitI pannattA 4/ mAhiMde kappe devANaM jahanneNaM sAiregAiM do sAgarovamAiM ThitI pannattA 5 / dosu kappesu kappitthiyAo pannattAo, taMjahA-sohamme ceva IsANe ceva 1 // ___ dosu kappesu devA teulessA pannattA, taMjahA-sohamme ceva IsANe ceva / __dosu kappesu devA kAyapariyAragA pannattA, taMjahA-sohamme ceva IsANe ceva 3 / dosu kappesu devA phAsapariyAragA pannattA, taMjahA-saNaMkumAre ceva mAhiMde ceva 4 / dosu kappesu devA rUvapariyAragA pannattA, taMjahA-baMbhaloge ceva laMtage ceva 5 / dosu kappesu devA saddapariyAragA pannattA, taMjahA-mahAsukke ceva sahassAre ceva 6 / do iMdA maNapariyAragA pannattA, taMjahA-pANate ceva accute ceva 7 / [TI0] nArakANAM cAsaGkhyeyakAlA'pi sthitirbhavatIti bhavanapatyAdInAmapi tAM darzayan paJcasUtrImAha- asuretyAdi, asurendrau camara-balI, tadvarjitAnAM tatsAmAnikavarjitAnAM ca, sUtre indragrahaNena sAmAnikAnAmapi grahaNAd, anyathA sAmAnikatvameva teSAM na syAditi, zeSANAM trAyastriMzAdInAmasurANAM tadanyeSAM ca bhavanavAsinAM devanAmityasurendravarNaM tannAgakumArAdIndrANAmityarthaH, utkarSato dve palyopame kiJcidUne sthiti: prajJaptA, utkarSata evaitat, jaghanyatastu daza varSasahasrANIti, zeSaM sugamam, navaraM saudharmAdiSviyaM sthiti: do 1 sAhi 2 satta 3 sAhiya 4 dasa 5 coddasa 6 sattara caiva 7 ayarAiM / sohammA jA sukko taduvari ekvekkamArove // [bRhatsaM0 12] iti / iyamutkRSTA, jaghanyA tu
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / paliyaM 1 ahiyaM 2 do sAra 3 sAhiyA 4 satta 5 dasa ya 6 coddasa ya 7 / sattarasa sahassAre 8 taduvari ekkekkamArove // [bRhatsaM0 14] iti / / devalokaprastAvAt stryAdidvAreNa devalokadvisthAnakAvatAraM saptasUtryA''ha- dosu ityAdi, kalpayoH devalokayoH striyaH kalpastriyo devyaH, parato na santi, zeSaM kaNThyamiti 1, navaraM teulesa tti tejorUpA lezyA yeSAM te tejolezyAH, te ca saudharmezAnayoreva, na parataH, tayostejolezyA eva, netare, Aha cakiNhA nIlA kAU teUlesA ya bhavaNa-vaMtariyA / joisa sohammIsANe teUlesA muNeyavvA // [bRhatsaM0 193] iti 2 / kAyapariyAraga tti paricaranti sevante striyamiti paricArakAH, kAyataH paricArakAH kAyaparicArakA: 3, evamuttaratrApi, navaraM sparzAdiparicArakAH sparzAderevopazAntavedopatApA bhavantItyabhiprAyaH / AnatAdiSu caturSa kalpeSu manaHparicArakA devA bhavantIti vaktavye dvisthAnakAnurodhAd do iMdA ityuktam, AnatAdiSu hi dvAvindrAviti, gAthA'tra do kAyappaviyArA kappA phariseNa donni do rUve / sadde do caura maNe uvariM pariyAraNA natthi // [bRhatsaM0 181] tti / / [sU0 125] jIvA NaM duTThANaNivvattite poggale pAvakammattAe ciNiMsu vA ciNaMti vA ciNissaMti vA, taMjahA-tasakAyanivvattite ceva thAvarakAyanivvattite ceva 1 // evaM uvaciNiMsu vA uvaciNaMti vA uvaciNissaMti vA 2, baMdhiMsu vA baMdhaMti vA baMdhissaMti vA 3, udIriMsu vA udIreMti vA udIrissaMti vA 4, vedeMsu vA vedeti vA vedissaMti vA 5, NijariMsu vA NijariMti vA NijarissaMti vA 6 / [TI0] iyaM ca paricAraNA karmataH, karma ca jIvAH svahetubhiH kAlatraye'pi citAdyavasthaM kurvantItyAha- jIvA NamityAdisUtrANi SaT sugamAni ca, navaraM jIvA jantavaH, NaM vAkyAlaGkAre, dvayoH sthAnayoH trasa-sthAvarakAyalakSaNayoH samAhAro dvisthAnam, tatra mithyAtvAdibhirye nirvartitAH sAmAnyenopArjitAH vakSyamANAvasthASaTrakayogyIkRtAH dvayorvA sthAnayoH nirvRttiryeSAM te dvisthAnanirvRttikAstAn pudgalAn kArmaNAn, pApakarma ghAtikarma sarvameva vA jJAnAvaraNAdi, tadbhAvastattA, tayA pApakarmatayA,
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 tadrUpatayetyarthaH, citavanto vA atItakAle, cinvanti vA samprati, ceSyanti vA anAgatakAle keciditi gamyate, cayanaM ca kaSAyAdipariNatasya karmapudgalopAdAnamAtram, upacayanaM tu citasyAbAdhAkAlaM muktvA jJAnAvaraNIyAditayA niSekaH, sa caivamprathamasthitau bahutaraM karmadalikaM niSiJcati tato dvitIyAyAM vizeSahInamevaM jAvukkosiyAe visesahINaM NisiMcai [ ] tti, bandhanaM tu tasyaiva jJAnAvaraNAditayA niSiktasya punarapi kaSAyapariNativizeSAnikAcanamiti, udIraNaM tvanudayaprAptasya karaNenAkRSyodaye kSepaNamiti, vedanam anubhavaH, nirjarA karmaNo'karmatAbhavanamiti / [sU0 126] dupaesitA khaMdhA aNaMtA paNNattA / dupadesogADhA poggalA aNaMtA pnnttaa| evaM jAva duguNalukkhA poggalA aNaMtA paNNattA / duTThANaM sammattaM / [TI0] karma ca pudgalAtmakamiti pudgalAn dravya-kSetra-kAla-bhAvairdvisthAnakAvatAreNa nirUpayannAha- dupaesItyAdisUtrANi trayoviMzatiH, sugamA ceyam, navaram evaM yAvatkaraNAt dusamayaTThiietyAdisUtrANyekaviMzatirvAcyAni, kAlaM paJca-dvi-paJcA'STabhedAn varNa-gandha-rasa-sparzAzcAzrityeti, vAcanA caivaM 'dusamayaTThitiyA poggle'tyaadi| // dvisthAnakasya caturtha uddezakaH samAptaH // iti zrImattapAgacchAdhirAjabhaTTArakapurandarasUrIzvarazrIvijayasenasUrirAjye zrImattapAgacchazrRMgArahArasUrIzvarazrIvijayadevasUriyauvarAjye paNDitazrIkuzalavardhanagaNiziSyanagarSigaNinA svavAcanaparopakArakRte kRtoddhArarUpayAM zrIsakalavAcakaziromaNimahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNibhiH saMzodhitAyAM sukhAvabodhAyAM zrIsthAnAGgadIpikAyAM dvisthAnakAkhyaM dvitIyamadhyayana smaaptm|
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 atha tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / [sU0 127] tao iMdA paNNattA, taMjahA-NAmide, ThavaNiMde, davviMde / tao iMdA pannattA, taMjahA-NANiMde, daMsaNiMde, carittiMde / tao iMdA pannattA, taMjahA-deviMde, asuriMde, maNussiMde / [TI0] dvisthAnakAnantaraM tristhAnakameva bhavati saGkhyAkramaprAmANyAdityanena sambandhenAyAtasya caturanuyogadvArasya caturuddezakasyAsya tatrApi dvitIyAdhyayanAntyoddezake jIvAdiparyAyA uktA asyApyadhyayanasya prathamoddezake ta evAbhidhIyanta ityevamsambandhasyaitatprathamoddezakasya tatrApyanantaroddezakAntyasUtre pudgaladharmA uktA etatprathamasUtre tu jIvadharmA ucyanta ityevaMsambandhasyaitadAdisUtrasya tao iMdetyAdervyAkhyA, sA ca sukaraiva, navaramindanAd aizvaryAd indraH, nAma saMjJA, tadeva yathArthamindretyakSarAtmakamindro nAmendraH, athavA sacetanasyAcetanasya vA yasyendra ityayathArthaM nAma kriyate sa nAmanAmavatorabhedopacArAnnAma cAsAvindrazceti nAmendraH, ayamarthaH-yadvastvityAdinA yathArthamindra ityAdyuktam 1, sthitamityAdinA tvayathArthaM gopAlAdAvindretyAdi 2, yAdRcchikamanarthakaM DitthAdIti 3 / tathA indrAdyabhiprAyeNa sthApyata iti sthApanA lepyAdikarma, saivendraH sthApanendraH, indrapratimA sAkArasthApanendraH, akSAdinyAsastvitara iti / sthApanAlakSaNamidamyattu tadarthaviyuktaM tadabhiprAyeNa yacca tatkaraNi / lepyAdikarma tat sthApaneti kriyate'lpakAlaM ca // [ ] iti / tathA- leppagahatthI hatthi tti esa sabbhAviyA bhave ThavaNA / hoi asabbhAve puNa hatthi tti nirAgiI akkho // [Ava0ni0 1447] tti| tathA dravati gacchati tAMstAn paryAyAn, drUyate vA taistaiH paryAyaiH, drorvA sattAyA avayavo vikAro vA, varNAdiguNAnAM vA drAvaH samUha iti dravyam, tacca bhUtabhAvaM bhAvibhAvaM ceti, Aha ca
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 davae 1 duyae 2 doravayavo vigAro 3 guNANa saMdrAvo 4 / davvaM bhavvaM bhAvassa bhUyabhAvaM ca jaM jogaM // [vizeSAva0 28] ti / tathA- bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / tad dravyaM tattvajJaiH sacetanAcetanaM gaditam // [ ] tathA anupayogo dravyamapradhAnaM ceti, tatra dravyaM cAsAvindrazceti dravyendraH, sa ca dvidhA Agamato noAgamatazcetyAdi vRttau, tathA bhavyo yogya indrazabdArthaM jJAsyati yo na tAvadvijAnAti sa bhavya iti, tasya zarIraM bhavyazarIram, tadeva dravyendro bhavyazarIradravyendraH, ayamatra bhAvArthaH- bhAvinI vRttimaGgIkRtya indropayogAdhAratvAt madhughaTAdinyAyenaiva tad bAlAdizarIraM bhavyazarIradravyendra iti| sa dravyendro'vasthAbhedena trividhaH, tadyathAekabhaviko baddhAyuSko'bhimukhanAma-gotrazceti, tatra ekasmin bhave tasminnevAtikrAnte bhAvI ekabhaviko yo'nantara eva bhave bhAvendratayotpatsyata iti, sa cotkarSatastrINi palyopamAni bhavati, devakurvAdimithunakasya bhavanapatyAdIndratayotpattisambhavAditi, tathA sa evendrAyurbandhAnantaraM baddhamAyuraneneti baddhAyurucyate, sa cotkarSataH pUrvakoTItribhAgaM yAvad, asmAt parataH AyuSkabandhAbhAvAt, tathA abhimukhe saMmukhe jaghanyotkarSAbhyAM samayAntarmuhUrtAnantarabhAvitayA nAma-gotre indrasambandhinI yasya sa tathA, iti dravyendraH bhAvendrastviha tristhAnakAnurodhAnoktaH, tallakSaNaM cedam- bhAvam indanakriyAnubhavalakSaNapariNAmamAzrityendra indanapariNAmena vA bhavatIti bhAvaH, sa cAsAvindrazceti bhAvendraH iti| ___ idAnIM bhAvendraM tristhAnakAvatAreNAha- tao iMdetyAdi kaNThyam, navaraM jJAnena jJAnasya jJAne vA indraH paramezvaro jJAnendraH atizayavacchrutAdyanyatarajJAnavazavivecitavastuvistara: kevalI vA, evaM darzanendraH kSAyikasamyagdarzanI, caritrendro yathAkhyAtacAritraH, eteSAM ca bhAvena sakalabhAvapradhAnakSAyikalakSaNena vivakSitakSAyopazamikalakSaNena vA bhAvataH paramArthato vendratvAt sakalasaMsAryaprAptapUrvaguNalakSmIlakSaNaparamaizvaryayuktatvAd bhAvendratA'vaseyeti / uktamAdhyAtmikaizvaryApekSayA bhAvendratraividhyamatha bAhyezvaryApekSayA tadevAha- tao iMdetyAdi bhAvitArtham, navaraM devA vaimAnikA jyotiSka-vaimAnikA
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / 125 vA rUDheH, asurAH bhavanapativizeSA bhavanapati-vyantarA vA suraparyudAsAt, manujendraH cakravartyAdiriti / _ [sU0 128] tivihA vikuvvaNA pannattA, taMjahA-bAhirate poggalae pariyAtittA egA vikuvvaNA, bAhirate poggale apariyAdittA egA vikuvvaNA, bAhirae poggale pariyAdittA vi apariyAdittA vi egA vikuvvaNA / tivihA vikuvvaNA pannattA, taMjahA-abbhaMtarae poggale pariyAittA egA vikuvvaNA, abbhaMtarae poggale apariyAittA egA vikuvvaNA, abbhaMtarae poggale pariyAtittA vi apariyAittA vi egA vikuvvaNA / tivihA vikuvvaNA pannattA, taMjahA-bAhirabbhaMtarae poggale pariyAittA egA vikuvvaNA, bAhirabbhaMtarae poggale apariyAdittA egA vikuvvaNA, bAhirabbhaMtarae poggale pariyAittA vi apariyAittA vi egA vikuvvaNA / [TI0] trayANAmapyeSAM vaikriyakaraNAdizaktiyuktatayendratvamiti vikurvaNAnirUpaNAyAhativihetyAdisUtratrayI kaNThyA / navaraM bAhyAn pudgalAn bhavadhAraNIyazarIrAnavagADhakSetrapradezavarttino vaikriyasamudghAtena paryAdAya gRhItvaikA vikurvaNA 'kriyate' iti zeSaH, tAnaparyAdAya yA tu bhavadhAraNIyarUpaiva sA'nyA, yat punarbhavadhAraNIyasyaiva kiJcidvizeSApAdanaM sA paryAdAyApi aparyAdAyApi iti tRtIyA vyapadizyate, athavA vikurvaNA bhUSAkaraNam, tatra bAhyapudgalAnAdAyAbharaNAdIn aparyAdAya kezanakhasamAracanAdinA ubhayatastUbhayatheti, athavA'paryAdAyeti kRkalAsa-sAdInAM raktatvaphaNAdikaraNalakSaNeti / evaM dvitIyasUtramapi sugamam, navaramabhyantarapudgalA bhavadhAraNIyenaudArikeNa vA zarIreNa ye kSetrapradezA avagADhAsteSveva ye vartante te'vaseyAH, vibhUSApakSe tu niSThIvanAdayo'bhyantarapudgalA iti / tRtIyaM tu sUtraM bAhyAbhyantarapudgalayogena vAcyam, tathAhi-ubhayeSAmupAdAnAd bhavadhAraNIyaniSpAdanaM tadanantaraM tasyaiva kezAdiracanaM ca, anAdAnAcciravikurvitasyaiva mukhAdivikArakaraNam, ubhayatastu bAhyAbhyantarANAmanabhimatAnAmAdAnato'nyeSAM cAnAdAnato'niSTarUpabhavadhAraNIyetararacanamiti / [sU0 129] tivihA neraiyA pannattA, taMjahA-katisaMcitA, akatisaMcitA,
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 avattavvagasaMcitA / evamegiMdiyavajA jAva vemANiyA / [TI0] anantaraM vikurvaNoktA, sA ca nArakANAmapyastIti nArakAnnirUpayannAhativihetyAdi kaNThyam, navaraM katItyanena saGkhyAvAcinA vyAdayaH saGkhyAvanto'bhidhIyante, ayaM cAnyatra praznaviziSTasaGkhyAvAcakatayA rUDho'pIha saGkhyAmAtre draSTavyaH, tatra nArakAH kati saGkhyAtAH ekaikasamaye ye utpannAH santaH saJcitAH katyutpattisAdhAd buddhyA rAzIkRtAste katisaJcitAH, tathA na kati na saGkhyAtA ityakati asaGkhyAtA anantA vA, tatra ye akati asaGkhyAtAH ekaikasamaye utpannAH santastathaiva saJcitAste akatisaJcitAH, tathA yaH parimANavizeSo na kati nApyakatIti zakyate vaktuM so'vaktavyakaH, sa caika iti tatsaJcitA avaktavyakasaJcitAH, samaye samaye ekatayotpannA ityarthaH, utpadyante hi nArakA ekasamaye ekAdayo'saGkhyeyAntAH, uktaM ca ego va do va tini va saMkhamasaMkhA va egasamaeNaM / uvavajjaMtevaiyA uvvaTuMtA vi emeva // [bRhatsaM0 156] tti / evamiti nArakavaccheSAzcaturviMzatidaNDakoktA vAcyA ekendriyavarjAH, yatasteSu pratisamayamasaGkhyAtA anantA vA akatizabdavAcyA evotpadyante, na tvekaH saGkhyAtA vA iti, Aha ca aNusamayamasaMkhejjA saMkhejjAUya tiriya maNuyA ya / egidiesu gacche ArA IsANadevA ya // [bRhatsaM0 335] ego asaMkhabhAgo vaTTai uvvaTTaNovavAyammi / eganigoe niccaM evaM sesesu vi sa eva // [bRhatsaM0 335 prakSepa0] tti / [sU0 130] tivihA pariyAraNA pannattA, taMjahA-ege deve anne deve annesiM devANaM devIo abhijiya 2 pariyAreti, appaNijjiyAo devIo abhimuMjiya 2 pariyAreti, appANameva appaNA vikubviya 2 pariyAreti / ege deve No anne deve No annesiM devANaM devIo abhijuMjiya 2 pariyAreti, appaNijjiyAo devIo abhimuMjiya 2 pariyArei, appANameva appaNA vikuvviya 2 priyaareti| ege deve No anne deve No annesiM devANaM devIo
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / 127 No appaNijiyAo [devIo abhimuMjiya 2 paritAreti], appANameva appaNA vikubviya 2 pariyAreti / [TI0] anantarasUtre katisaMcitAdiko dharmo vaimAnikAnAM devAnAmuktaH, adhunA devAnAM sAmAnyena paricAraNAdharmanirUpaNAyAha- tivihA parItyAdi kaNThyam, navaraM paricAraNA devamaithunaseveti, ekaH kazciddevo na sarvo'pyevamiti, kim ? aNNe deve tti anyAn devAn alpardhikAn tathA'nyeSAM devAnAM satkA devIzcAbhiyujyAbhiyujya AzliSyAzliSya vazIkRtya vA paricArayati paribhuGkte vedabAdhopazamAyeti / na ca na sambhavati devasya devasevA puMstvenetyAzaGkanIyam, manuSyeSvapi tathA zravaNAt, na cAtrArthe narA-'marayoH prAyo vizeSo'stIti, eka evAyaM prakAro deva-devInAmanyatvasAmAnyAdata eva dvayorapi padayorekaH kriyAbhisambandha iti / evamAtmIyA devI: paricArayatIti dvitIyaH / tathA''tmAnameva paricArayati, katham ? AtmanA vikRtya paricAraNAyogya vidhAyeti tRtIyaH / evaM prakAratrayarUpA'pyekeyaM paricAraNA, prabhaviSNUtkaTakAmaikaparicArakavazAditi / athA'nyo deva AdyaprakAraparihAreNA'ntyaprakAradvayena paricArayatIti dvitIyeyamaprabhaviSNUcitakAmaparicArakadevavizeSAt / tathA'nyo deva AdyaprakAradvayavarjanenAntyaprakAreNa paricArayatIti tRtIyA'nutkaTakAmAlpardhikadevavizeSasvAmikatvAditi / [sU0 131] tivihe mehuNe pannatte, taMjahA-divve, mANussate, tirikkhjonniite| tao mehuNaM gacchaMti, taMjahA-devA, maNussA, tirikkhajoNitA / tao mehuNaM sevaMti, taMjahA-itthI, purisA, NapuMsagA / TI0] paricAraNeti maithunavizeSa uktaH, adhunA tadeva maithunaM sAmAnyataH prarUpayannAhativihe mehuNe ityAdi kaNThyam, navaraM mithunaM strIpuMsayugmam, tatkarma maithunam, nArakANAM tanna sambhavati dravyata iti caturthaM nAstyeveti noktam / mithunakarmaNa eva kArakAnAha- tao ityAdi kaNThyam / teSAmeva bhedAnAha- tao mehuNamityAdi kaNThyam,navaraM stryAdilakSaNamidamAcakSate vicakSaNAH
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 yoni 1 maMdutva 2 masthairya 3 mugdhatA 4 klIbatA 5 stanau 6 / puMskAmiteti 7 liGgAni sapta strItve pracakSate // mehanaM 1 kharatA 2 dADhyaM 3 zauNDIryaM 4 zmazru 5 dhRSTatA 6 / strIkAmiteti 7 liGgAni sapta puMstve pracakSate // kA // stanAdi-zmazru-kezAdibhAvAbhAvasamanvitam / napuMsakaM budhAH prAhurmohAnalasudIpitam // [ ] tathA'nyatrApyuktamstana-kezavatI strI syAd, romazaH puruSaH smRtaH / ubhayorantaraM yacca, tadabhAve napuMsakam // [ ] ityAdi / [sU0 132] tivihe joge pannatte, taMjahA-maNajoge, vatijoge, kaayjoge| evaM NeraiyAINaM vigaliMdiyavajANaM jAva vemANiyANaM / tivihe paoge pannatte, taMjahA-maNapaoge, vatipaoge, kaaypoge| jahA jogo vigaliMdiyavajANaM tadhA paogo vi / / tivihe karaNe pannatte, taMjahA-maNakaraNe, vatikaraNe, kAyakaraNe / evaM vigaliMdiyavajaM jAva vemANiyANaM / tivihe karaNe pannatte, taMjahA-AraMbhakaraNe, saMraMbhakaraNe, samAraMbhakaraNe / niraMtaraM jAva vemANiyANaM / [TI0] ete ca yogavanto bhavantIti yogaprarUpaNAyAha- tivihe joe ityAdi, iha vIryAntarAyakSaya-kSayopazamasamutthalabdhivizeSapratyayamabhisandhyanabhisandhipUrvamAtmano vIryaM yogaH / sa ca dvidhA sakaraNo'karaNazca, tatrAlezyasya kevalinaH kRtsnayo ya-dRzyayorarthayoH kevalaM jJAnaM darzanaM copayuJjAnasya yo'sAvaparispando'pratigho vIryavizeSaH so'karaNaH, sa ca nehAdhikriyate, sakaraNasyaiva tristhAnakAvatAritvAd, atastatraiva vyutpattistameva cAzritya suutrvyaakhyaa| yujyate jIvaH karmabhiryena kammaM joganimittaM bajjhai (upadezapada0 471] ti vacanAra yukta vA prayukta yaM paryAyaM sa yogo vIryAntarAyakSaya-kSayopazamajanito jIvapariNAmavizeSa iti|
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / 129 [manasA karaNena yuktasya jIvasya] yogo vIryaparyAyo durbalasya yaSTikAdravyavadupaSTambhakaro manoyoga iti, sa ca caturvidhaH satyamanoyogo mRSAmanoyogaH satyamRSAmanoyogo asatyamRSAmanoyogazceti, evaM vAgyogo'pi, evaM kAyayogo'pi, navaraM sa saptavidhaH audArikau 1 dArikamizra 2 vaikriya 3 vaikriyamizrA 4 ''hArakA 5 ''hArakamizra 6 kArmaNakAyayoga 7 bhedAditi / ___sAmAnyena yogaM prarUpya vizeSato nArakAdiSu caturviMzatau padeSu tamatidizannAhaevamityAdi kaNThyam, navaramatiprasaGgaparihArAyedamuktaM-vigaliMdiyavajjANaM ti, tatra vikalendriyAH apaJcendriyAH, teSAM hyekendriyANAM kAyayoga eva, dvi-tri-caturindriyANAM tu kAyayoga-vAgyogAviti / ___ manaHprabhRtisambandhenaivedamAha-tivihe paoge ityAdi kaNThyam, navaraM manaHprabhRtInAM vyApriyamANAnAM jIvena hetukartRbhUtena yad vyApAraNaM prayojanaM prayogaH, manasaH prayogo manaHprayogaH, evamitarAvapi, jahetyAdyatidezasUtraM pUrvavadbhAvanIyamiti / manaHprabhRtisambandhenaivedamaparamAha-tivihe karaNe ityAdi kaNThyam, navaraM kriyate yena tat karaNaM mananAdikriyAsu pravarttamAnasyAtmana upakaraNabhUtastathA-tathApariNAmavatpudgalasaGghAta iti bhAvaH, tatra mana eva karaNaM manaHkaraNam, evam itare api, evamityAdyatidezasUtraM pUrvavadeva bhAvanIyamiti, athavA yoga-prayoga-karaNazabdAnAM manaHprabhRtikamabhidheyatayA yoga-prayoga-karaNasUtreSvabhihitamiti nArthabhedo'nveSaNIyaH, trayANAmapyeSAmekArthatayA Agame bahuzaH pravRttidarzanAt / prakArAntareNa karaNatraividhyamAha- tivihe ityAdi, ArambhaNamArambhaH pRthivyAdhupamardanam, tasya kRtiH karaNaM sa eva vA karaNamityArambhakaraNam, evamitare api vAcye, navaramayaM vizeSaH saMrambhakaraNaM pRthivyAdiviSayameva manaHsaGklezakaraNam, samArambhakaraNaM teSAmeva santApakaraNamiti, Aha casaMkappo saMraMbho paritAvakaro bhave samAraMbho / AraMbho uddavao suddhanayANaM tu savvesiM // [vyavahArabhA0 46] ti // idamArambhAdikaraNatrayaM nArakAdInAM vaimAnikAntAnAM bhavatItyatidizannAha
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 nirantaramityAdi / sugamam, kevalaM saMrambhakaraNamasaMjJinAM pUrvabhavasaMskArAnuvRttimAtratayA bhAvanIyamiti / [sU0 133] tihiM ThANehiM jIvA appAuyattAe kammaM pagareMti, taMjahApANe ativAtittA bhavati, musaM vatittA bhavati, tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNa- pANa- khAima - sAimeNaM paDilAbhettA bhavati, iccetehiM tihiM ThANehiM jIvA appAuyattAe kammaM pagareMti / tihiM ThANehiM jIvA dIhAuyattAe kammaM pagareMti, taMjahA- No pANe ativAtittA bhavati, No musaM vatittA bhavati, tadhArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA phAsueNaM esaNijjeNaM asaNa- pANa- khAima - sAimeNaM paDilAbhettA bhavati, iccetehiM tihiM ThANehiM jIvA dIhAuyattAe kammaM pagareMti / tihiM ThANehiM jIvA asubhadIhAuyattAe kammaM pagareMti, taMjadhA - pANe ativAtittA bhavati, musaM vatittA bhavati, tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA hIlittA niMdittA khiMsittA garahittA avamANittA annayareNaM amaNuNNeNaM apItikArateNaM asaNa- pANa- khAima - sAimeNaM paDilAbhittA bhavati, iccetehiM tihiM ThANehiM jIvA asubhadIhAuyattAe kammaM pagareMti / tihiM ThANehiM jIvA subhadIhAuyattAe kammaM pagareMti, taMjahA - No pANe ativAtittA bhavati, No musaM vadittA bhavai, tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA vaMdittA namaMsittA sakkArettA sammANettA kallANaM maMgalaM devataM cetitaM pajjuvAsettA maNuNNeNaM pItikAraeNaM asaNa- pANa- khAima - sAimeNaM paDilAbhettA bhavati, iccetehiM tihiM ThANehiM jIvA subhadIhAuyattAe kammaM pagareM / [TI0] ArambhAdikaraNasya kriyAntarasya ca phalamupadarzayannAha - tihiM ThANehItyAdi, tribhiH sthAnaiH kAraNaiH jIvAH prANinaH appAuyattAe tti alpaM stokamAyuH jIvitaM yasya so'lpAyustadbhAvastattA tasyai alpAyuSTAyai tadarthaM tannibandhanamityarthaH, karma AyuSkAdi, athavA alpamAyuH jIvitaM yata AyuSastadalpAyuH, tadbhAvastattA, tayA karma AyurlakSaNaM prakurvanti badhnantItyarthaH, tadyathA-- prANAn prANino'tipAtayiteti
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / zIlArthatannantamiti karmaNi dvitIyeti, prANinAM vinAzanazIla ityarthaH, evaMbhUto yo bhavati, evaM mRSAvAdaM vaktA yazca bhavati, tathA tatprakAraM rUpaM svabhAvo nepathyAdi vA yasya sa tathArUpa: dAnocita ityarthaH, tam, zrAmyati tapasyatIti zramaNaH tapoyuktastam, mA hana ityAcaSTe yaH paraM prati svayaM hanananivRttaH sanniti sa mAhano mUlaguNadharastam, vAzabdau vizeSaNasamuccayArthI, pragatA asavaH asumantaH prANino yasmAt tat prAsukam, tanniSedhAdaprAsukaM sacetanamityarthaH, tena, eSyate gaveSyate udgamAdidoSavikalatayA sAdhubhiryattadeSaNIyaM kalpyaM tanniSedhAdaneSaNIyam, tena, azyate bhujyate ityazanaM ca odanAdi, pIyata iti pAnaM ca sauvIrAdi, khAdanaM khAdastena nirvRttaM khAdanArthaM tasya nirvartyamAnatvAditi khAdimaM ca bhaktauSadhAdi, svAdanaM svAdaH tena nirvRttaM svAdimaM dantapavanAdIti samAhAradvandvaH, tena, gAthAzcAtra asaNaM odaNa-sattuga-mugga-jagArAi khajjagavihI ya / khIrAi sUraNAdI maMDagapabhitI ya vinneyaM // pANaM sovIrajavodagAi cittaM surAiyaM ceva / AukkAo savvo kakkaDagajalAiyaM ca tahA // bhattosaM daMtAI khajjUraM naaliker-dkkhaaii| kakkaDigaMbaga-phaNasAdi bahuvihaM khAimaM neyaM // daMtavaNaM taMbolaM cittaM ajjaga-kuheDagAdIyaM / mahupippalisuMThAdI aNegahA sAdimaM hoi // [paJcAzaka0 5 / 27-30] tti / pratilambhayitA lAbhavantaM karotItyevaMzIlo yazca bhavati, te alpAyuSkatayA karma kurvantIti prakramaH, icceehiM ti ityetaiH prANAtipAtAdibhiruktaprakAraistribhiH sthAnaiH jIvA alpAyuSTayA karma kurvantIti nigamanamiti / iha ca prANAtipAtayitrAdipuruSanirdeze'pi prANAtipAtAdInAmevAlpAyurbandhanibandhanatvena tatkAraNatvamuktaM drssttvymiti| iyaM cAsya sUtrasya bhAvanA- adhyavasAyavizeSeNaitattrayaM yathoktaphalaM bhavatIti, athavA yo hi jIvo jinAdiguNapakSapAtitayA tatpUjAdyarthaM pRthivyAdyArambheNa nyAsApahArAdinA ca prANAtipAtAdiSu pravarttate tasya sarAgasaMyama-niravadyadAnanimittAyuSkApekSayeyamalpAyuSTA samavaseyA /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 ___ atha naitadevam, nirvizeSaNatvAt sUtrasya, alpAyuSkasya kSullakabhavagrahaNarUpasyApi prANAtipAtAdihetuto yujyamAnatvAd, ataH kathamabhidhIyate savizeSaNaprANAtipAtAdivartI jIva ApekSikI cAlpAyuSkateti ?, ucyate, avizeSaNatve'pi sUtrasya prANAtipAtAdervizeSaNamavazyaM vAcyam, yata itastRtIyasUtre prANAtipAtAdita eva azubhadIrghAyuSTAM vakSyati, na hi samAnahetoH kAryavaiSamyaM yujyate, sarvatrAnAzvAsaprasaGgAt, tathA samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNa-pANa-khAimasAimeNaM paDilAbhemANassa kiM kajjai ?, goyamA !, bahutariyA se nijjarA kajjai, appatarAe se pAve kamme kajjai [bhagavatI0 8 / 6 / 2] tti bhagavatIvacanazravaNAdavasIyate naiveyaM kSullakabhavagrahaNarUpA'lpAyuSTA, na hi svalpapApa-bahunirjarAnibandhanasyAnuSThAnasya kSullakabhavagrahaNanimittatA sambhAvyate, jinapUjanAdyanuSThAnasyApi tathAprasaGgAt, athAprAsukadAnasya bhavatUktA'lpAyuSTA, prANAtipAta-mRSAvAdayostu kSullakabhavagrahaNameva phalamiti, naitadevam, ekayogapravRttatvAd aviruddhatvAcceti / atha mithyAdRSTizramaNa-brAhmaNAnAM yadaprAsukadAnaM tato nirupacaritaivAlpAyuSTA yujyate, itarAbhyAM tu ko vicAra iti ?, naivam, aprAsukeneti tatra vizeSaNasyAnarthakatvAt, prAsukadAnasyApi alpAyuSkaphalatvAvirodhAd, uktaM ca bhagavatyAm- samaNovAsayassa NaM bhaMte ! tahArUvaM asaMjayaavirayaapaDihayaapaccakkhAyapAvakammaM phAsueNa vA aphAsueNa vA esaNijjeNa vA aNesaNijjeNa vA asaNaM 4 paDilAbhemANassa kiM kajjai ?, goyamA !, egaMtaso pAve kamme kajjai, no se kAi nijjarA kajjai [bhagavatI0 8 / 6 / 3] tti, yacca pApakarmaNa eva kAraNaM tadalpAyuSTAyA api kAraNamiti / nanvevaM prANAtipAta-mRSAvAdAvaprAsukadAnaM ca karttavyamApannamiti ?, ucyate, ApadyatAM nAma bhUmikApekSayA, ko doSaH ?, yataH adhikArivazAcchAstre, dharmasAdhanasaMsthitiH / vyAdhipratikriyAtulyA, vijJeyA guNadoSayoH // [hAri0 aSTaka0 215] tathA ca gRhiNaM prati jinabhavanakAraNaphalamuktametadiha bhAvayajJaH sadgRhiNo janmaphalamidaM paramam / abhyudayAvyucchittyA niyamAdapavargabIjamiti // [SoDazaka0 6 / 14] tathAbhaNNai jiNapUyAe kAyavaho jai vi hoi u kahiMci /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / taha vi taI parisuddhA gihINa kUvAharaNajogA // asadAraMbhapavattA jaM ca gihI teNa tesiM vinneyA / tannivittiphalacciya esA paribhAvaNIyamidaM // [paJcAzaka0 4 / 42-43] ti / dAnAdhikAre tu zrUyate dvividhAH zramaNopAsakAH saMvignabhAvitA lubdhakadRSTAntabhAvitAzceti, yathoktam saMviggabhAviyANaM loddhayadiTuMtabhAviyANaM ca / mottUNa khettakAle bhAvaM ca kahiMti suddhaJchaM // [nizIthabhA0 1649] ti / tatra lubdhakadRSTAntabhAvitA yathAkathaJciddadati, saMvignabhAvitAstvaucityeneti, taccedamsaMtharaNammi asuddhaM doNha vi geNhanta-deMtayANa'hiyaM / AuradiTuMteNaM taM ceva hitaM asaMtharaNe // [nizIthabhA0 1650] iti / tathA NAyAgayANaM kappaNijjANaM anna-pANAINaM davvANaM desa-kAla-saddhA-sakkAra-kamajuyaM [Ava0 sU0 6] ityAdi / gambhIrArthaM cedaM sUtramato'nyathA'pi bhAvanIyamiti / alpAyuSkatAkAraNAnyuktAnyadhunaitadviparyayasyaitAnyeva viparyastatayA kAraNAnyAhatihiM ti prAgvadavaseyam, navaraM dIhAuyattAe tti zubhadIrghAyuSTAyai zubhadIrghAyuSTayA veti pratipattavyam, prANAtipAtaviratyAdInAM dIrghAyuSaH zubhasyaiva nimittatvAd, uktaM ca mahavaya - aNuvvaehi ya bAlatavo'kAmanijjarAe ya / devAuyaM nibaMdhai sammaTTiI ya jo jIvo // [bandhazataka0 23] tathA - payaIe taNukasAo dANarao sIla-saMjamavihUNo / majjhimaguNehiM jutto maNuyAuM baMdhae jIvo // [bandhazataka0 22] deva-manuSyAyuSI ca zubhe iti / tathA bhagavatyAM dAnamuddizyoktam- samaNovAsayassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA 2 phAsuesaNijjeNaM asaNa 4 paDilAbhemANassa kiM kajjai?, goyamA !, egaMtaso nijjarA kajjai, No se [ kei ] pAve kamme kajjai [bhagavatI0 8 / 6 / 1] iti, yacca atinirjarAkAraNaM tacchubhadIrghAyu:kAraNatayA na viruddham, mahAvratavaditi / anantaramAyuSo dIrghatAkAraNAnyuktAni, tacca zubhAzubhamiti tatrAdau tAvadazubhA
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 yurdIrghatAkAraNAnyAha-tihiM ti prAgvat, navaram azubhadIrghAyuSTAyai iti nArakAyuSkAyeti bhAvaH, tathAhi- azubhaM ca tat pApaprakRtirUpatvAt dIrgha ca tasya jaghanyato'pi dazavarSasahasrasthitikatvAdutkRSTatastu trayastriMzatsAgaropamarUpatvA-dazubhadIrgham, tadevaMbhUtamAyuH jIvitaM yasmAt karmaNastadazubhadIrghAyuH, tadbhAvastattA, tasyai tayA veti, prANAn prANina ityartho'tipAtayitA bhavati mRSAvAdaM vaktA bhavati tathA zramaNamAhanAdInAM hIlanAdi kRtvA pratilambhayitA bhavatItyakSaraghaTanA, hIlanaM tu jAtyAdhughaTTanataH, nindanaM manasA, khiMsanaM janasamakSam, garhaNaM tatsamakSam, apamAnanamanabhyutthAnAdibhiH, anyatareNa bahUnAM madhye ekatareNa, kvacittvanyatareNeti na dRzyate, amanojJena svarUpato'zobhanena kadannAdinA'ta evA'prItikArakeNa, bhaktimatastvamanojJamapi manojJameva, tatphalatvAd, AryacandanAyA iva, AryacandanayA hi kulmASAH sUrpakoNakRtA bhagavate mahAvIrAya paJcadinonaSANmAsikakSapaNapAraNake dattAH, tadaiva ca tasyA lohanigaDAni hemamayanUpurau sampannau, kezAH pUrvavadeva jAtAH, paJcavarNavividharatnarAzibhirgehaM bhRtam, sendradeva-dAnava-naranAyakairabhinanditA kAlenAvAptacaritrA ca siddhisaudhazikharamupagateti, iha ca sUtre'zanAdi prAsukAprAsukatvAdinA na vizeSitam, hIlanAdikartuH prAsukAdivizeSaNasya phalavizeSaM pratyakAraNatvAt, matsarajanitahIlanAdivizeSaNAnAmeva pradhAnatayA tatkAraNatvAditi / prANAtipAtamRSAvAdayordAnavizeSaNapakSavyAkhyAnamapi ghaTata eva, avajJAdAne'pi prANAtipAtAdedRzyamAnatvAditi, bhavati ca prANAtipAtAdernarakAyuH, yadAhamicchAdiTThI mahAraMbhapariggaho tivvlohnissiilo| narayAuyaM nibaMdhai pAvamatI roddapariNAmo // [bandhazataka0 20] tti / uktaviparyayeNAdhunetaradAha- tihimityAdi pUrvavat / navaraM vanditvA stutvA namasyitvA praNamya satkArayitvA vastrAdinA sanmAnayitvA pratipattivizeSeNa kalyANaM samRddhiH, taddhetutvAt sAdhurapi kalyANam, evaM maMgalaM vighnakSayaH, tadyogAnmaGgalam, daivatamiva devateva daivatam, caityamiva jinAdipratimeva caityaM zramaNaM paryupAsya upasevyeti, ihApi prAsukApAsukatayA dAnaM na vizeSitam, pUrvasUtraviparyayatvAdasya, pUrvasUtrasya
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / cAvizeSaNatayA pravRttatvAditi, na ca prAsukAprAsukadAnayoH phalaM prati na vizeSo'sti, pUrvasUtrayostasya pratipAditatvAt, tasmAdiha prAsukaiSaNIyasya kalpA(lpyA?)prAptAvitarasya cedaM phalamavaseyam, athavA bhAvaprakarSavizeSAdaneSaNIyasyApIdaM phalaM na virudhyate, acintyatvAccittapariNateH, sA hi bAhyasyAnuguNatayaiva na phalAni sAdhayati, bharatAdInAmiveti, iha ca prathamamalpAyuHsUtraM dvitIyaM tadvipakSaH tRtIyamazubhadIrghAyu:sUtraM caturthaM tadvipakSa iti na punaruktateti / [sU0 134] tato guttIto pannattAo, taMjahA-maNaguttI, vatiguttI, kaayguttii| saMjatamaNussANaM tato guttIo paNNattAo, taMjahA-maNaguttI, vaiguttI, kaayguttii| tao aguttIo pannattAo, taMjahA-maNaaguttI, vaiaguttI, kaayaguttii| evaM neraitANaM jAva thaNiyakumArANaM, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM asaMjatamaNussANaM vANamaMtarANaM joisiyANaM vemANiyANaM / ___ tato daMDA pannattA, taMjahA-maNadaMDe, vaidaMDe, kAyadaMDe / [neraiyANaM tao daMDA paNNattA, taMjahA-maNadaMDe, vaidaMDe, kAyadaMDe / ] vigaliMdiyavajaM jAva vemANiyANaM / [TI0] prANAnatipAtanAdi ca guptisadbhAve bhavatIti guptIrAha- tao ityAdi kaNThyam / navaraM gopanaM guptiH manaHprabhRtInAM kuzalAnAM pravarttanamakuzalAnAM ca nivarttanamiti, Aha ca maNaguttimAiyAo guttIo tinni samayakeUhiM / paviyAreyararUvA NihiTThAo jao bhaNiyaM // samio NiyamA gutto gutto samiyattaNammi bhaiyavvo / kusalavaimuIreto jaM vaigutto vi samio vi // nizIthabhA0 37, bRhatkalpa0 4451, upadezapada 604-5] tti / etAzcaturviMzatidaNDake cintyamAnA manuSyANAmeva, tatrApi saMyatAnAm, na tu nArakAdInAmityata Aha- saMjayamaNussANamityAdi kaNThyam / uktA guptayastadviparyayabhUtA athAguptIrAha- tao ityAdi kaNThyam / vizeSatazcaturviMzatidaNDake etA atidizannAha- evamityAdi, evamiti sAmAnyasUtravannArakAdInAM
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 timro'guptayo vAcyAH, zeSa kaNThyam, navaramihaikendriya-vikalendriyA noktAH, vAGmanasayosteSAM yathAyogamasambhavAt, saMyatamanuSyA api noktAH, teSAM guptipratipAdanAditi / aguptayazcAtmanaH pareSAM ca daNDanAni bhavantIti daNDAnnirUpayannAha- tao daNDetyAdi kaNThyam, navaraM manasA daNDanamAtmanaH pareSAM ceti manodaNDaH, athavA daNDyate aneneti daNDaH, mana eva daNDo manodaNDa iti, evamitarAvapi, vizeSacintAyAM caturviMzatidaNDake neraiyANaM tao daMDA ityAdi yAvadvaimAnikAnAmiti sUtraM vAcyam, navaraM vigaliMdiyavajjaM ti eka-dvi-tri-caturindriyAn varjayitvetyarthaH, teSAM hi daNDatrayaM na sambhavati, yathAyogaM vAG-manasayorabhAvAditi / [sU0 135] tivihA garahA patnattA, taMjahA-maNasA vege garahati, vayasA vege garahati, kAyasA vege garahati pAvANaM kammANaM akaraNayAe / __ ahavA garahA tivihA pannattA, taMjahA-dIhaM pege addhaM garahati, rahassaM pege addha garahati, kAyaM pege paDisAharati pAvANaM kammANaM akaraNayAe / [TI0] daNDazca garhaNIyo bhavatIti gahIM sUtrAbhyAmAha- tivihetyAdi sUtradvayaM gatArtham, navaraM garhate jugupsate daNDaM svakIyaM parakIyam AtmAnaM vA kAyasA vi tti sakArasyAgamikatvAt kAyenApyekaH, kathamityAha- pApAnAM karmaNAmakaraNatayA hetubhUtayA, hiMsAdhakaraNenetyarthaH, kAyagardA hi pApakarmApravRttyaiva bhavatIti bhAvaH, uktaM capApajugupsA tu tathA samyak parizuddhacetasA satatam / pApodvego'karaNaM tadacintA cetyanukramataH // [SoDazaka0 4 / 5] iti / athavA pApakarmaNAmakaraNatAyai tadakaraNArthaM tridhA'pi garhate, athavA caturthyarthe SaSThI, tataH pApebhyaH karmabhyo garhate, tAni jugupsata ityarthaH, kimartham ? akaraNatAyai 'mA kArSamahametAni iti / dIhaM pege addhaM ti dIrgha kAlaM yAvat, tathA kAyamapyekaH pratisaMharati niruNaddhi, kayA ? pApAnAM karmaNAmakaraNatayA hetubhUtayA, tadakaraNena tadakaraNatAyai vA tebhyo vA garhate, kAyaM vA pratisaMharati tebhyaH, akaraNatAyai teSAmeveti /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / 137 [sU0 136] tivihe paccakkhANe pannatte, taMjahA-maNasA vege paccakkhAti, vayasA vege paccakkhAti, kAyasA vege paccakkhAti / evaM jadhA garahA tadhA paccakkhANe vi do AlAvagA bhANitavvA / [TI0] atIte daNDe gardA bhavati, sA coktA, bhaviSyati ca pratyAkhyAnamiti sUtradvayena tadAha-tivihetyAdi gatArtham, navaraM gariha tti garhAyAm, AlApakau cemau maNase' tyAdiH 'kAyasA vege paccakkhAi pAvANaM kammANaM akaraNayAe' ityetadanta ekaH, 'ahavA paccakkhANe tivihe paM0 taM0-dIhaM pege addhaM paccakkhAi, hassaM pege addhaM paccakkhAi, kAyaM pege paDisAharati pAvANaM kammANaM akaraNayAe' iti dvitIyaH, tatra kAyamapyekaH pratisaMharati pApakarmAkaraNAya athavA kAyaM pratisaMharati pApakarmabhyo'karaNAya tessaameveti| - [sU0 137] tato rukkhA pannattA, taMjahA-pattovate, pupphovate, phalovate 1 // evAmeva tato purisajAtA pannattA, taMjahA-pattovArukkhasAmANe, pupphovArukkhasAmANe, phalovArukkhasAmANe 2 / / tato purisajAtA pannattA, taMjahA-nAmapurise, ThavaNapurise, davvapurise 1 / tato purisajjAyA pannattA, taMjahA-nANapurise, daMsaNapurise, carittapurise 2 // tao purisajAtA pannattA, taMjahA-vedapurise, ciMdhapurise, abhilAvapurise 3 / tivihA purisA pannattA, taMjahA-uttamapurisA, majjhimapurisA, jahannapurisA 4 / [1] uttamapurisA tivihA pannattA, taMjahA-dhammapurisA, bhogapurisA, kammapurisA / dhammapurisA arahaMtA, bhogapurisA cakkavaTTI, kammapurisA vAsudevA 5 / [2] majjhimapurisA tividhA pannattA, taMjahA-uggA, bhogA, rAinnA 6 // [3] jahannapurisA tivihA pannattA, taMjahA-dAsA, bhayagA, bhAtillagA 7 / TI0] pApakarmapratyAkhyAtArazca paropakAriNo bhavantIti tadupadarzanAya dRSTAntabhUtavRkSANAM taddArTAntikAnAM ca puruSANAM prarUpaNArthamAha-tao rukkhetyAdi sUtradvayam, patrANyupagacchati prApnoti patropagaH, evamitarau / evameveti dArTAntikopanayanArthaH, puruSajAtAni puruSaprakArA yathA patrAdiyuktatvenopakAramAtra-viziSTa-viziSTatara-viziSTatamopakAra
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAriNo'rthiSu vRkSAH tathA lokottarapuruSAH sUtrArthobhayadAnAdinA yathottaramupakAravizeSakAritvAt tatsamAnA mantavyAH, evaM laukikA apIti, iha ca 'pattovaga' ityAdau vAcye pattovA ityAdi prAkRtalakSaNavazAduktam, 'samANa' ityatrApi 'sAmANa' iti| atha puruSaprastAvAt puruSAn saptasUtryA nirUpayannAha- tao ityAdi kaNThyam, navaraM nAmapuruSaH puruSa iti nAmaiva, sthApanApuruSaH puruSapratimAdi, dravyapuruSaH puruSatvena ya utpatsyate utpannapUrvo veti, vizeSo'nendrasUtrAd draSTavyo bhvti| bhAvapuruSabhedAH punarjJAnapuruSAdayaH / jJAnalakSaNabhAvapradhAnaH puruSo jJAnapuruSaH, evmitraavpi| vedaH puruSavedaH, tadanubhavanapradhAnaH puruSo vedapuruSaH, sa ca strI-puM-napuMsakasambandhiSu triSvapi liGgeSu bhavatIti / tathA puruSacihnaH zmazruprabhRtibhirupalakSitaH puruSazcihnapuruSaH, yathA napuMsakaM zmazrucihnamiti, puruSavedo vA cihnapuruSastena cihnayate puruSa iti kRtveti, puruSaveSadhArI vA stryAdiriti / abhilapyate'neneti abhilApaH zabdaH, sa eva puruSaH pulli~GgatayA abhidhAnAt yathA ghaTaH kuTo veti / / __dhammapurisa tti dharmaH kSAyikacAritrAdiH, tadarjanaparAH puruSAH dharmapuruSAH, uktaM cadhammapuriso tayajjaNavAvAraparo jahA sAhu // [vizeSAva0 2093] tti / bhogA: manojJAH zabdAdayaH, tatparAH puruSA bhogapuruSAH / kamma tti karmANi mahArambhAdisampAdyAni nrkaayusskaadiiniiti| ugrA bhagavato nAbheyasya rAjyakAle ye ArakSakA Asan, bhogAstatraiva guravaH, rAjanyAstatraiva vayasyAH / [tadvaMzajA api tattadvyapadezA iti / ] eSAM ca mdhymtvmnutkRsstttvaajghnytvaabhyaamiti| dAsA dAsIputrAdayaH, bhRtakAH mUlyataH karmakarAH, bhAillaga tti bhAgo vidyate yeSAM te bhAgavantaH zuddha-cAturthikAdaya iti / [sU0 138] tividhA macchA pannattA, taMjahA-aMDayA, potayA, saMmucchimA 1 / aMDayA macchA tivihA pannattA, taMjahA-itthI, purisA, NapuMsagA 2 / potayA macchA tivihA pannattA, taMjahA-itthI, purisA, NapuMsagA 3 // tividhA pakkhI pannattA, taMjahA-aMDayA potayA, saMmucchimA / aMDayA
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / 139 pakkhI tividhA pannattA, taMjahA-itthI, purisA, NapuMsagA 2 / potajA pakkhI tivihA pannattA, taMjahA-itthI, purisA, NapuMsagA 3 // evameteNaM abhilAveNaM uraparisappA vi bhANiyavvA 3, bhujaparisappA vi bhANiyavvA evaM ceva 3[12] / [TI0] uktaM manuSyapuruSANAM traividhyamadhunA sAmAnyatastirazcAM jalacara-khacarasthalacaravizeSANAM tivihA macchetyAdisUtrai'dazabhistadAha, sugamAni caitAni, navaram aNDAjjAtA aNDajAH, potaM vastraM tadvajjarAyuvarjitatvAjjAtAH, potajA: hastyAdayaH, sammUrchimA agarbhajA ityarthaH, sammUrcchimAnAM stryAdibhedo nAsti napuMsakatvAtteSAmiti sa sUtre na darzita iti / ___pakSiNo'NDajAH haMsAdayaH, potajA valgulIprabhRtayaH, sammUrchimAH khaJjanakAdayaH, udbhijjatve'pi teSAM sammUrchajatvavyapadezo bhavatyeva, udbhijjAdInAM sammUrcchanajavizeSatvAditi / evamiti pakSivat, etena pratyakSeNAbhilApena 'tivihA uraparisappe'tyAdisUtratrayalakSaNena, urasA vakSasA parisarpantIti uraHparisarpAH sarpAdayaste'pi bhaNitavyAH, tathA bhujAbhyAM bAhubhyAM parisarpanti ye te tathA nakulAdayaste'pi bhnnitvyaaH| evaM ceva tti, evameva yathA pakSiNastathaivetyarthaH, ihApi sUtratrayamadhyetavyamiti bhAvaH / [sU0 139] [1] tivihAo itthIo pannattAo, taMjahAtirikkhajoNiyAo, maNussitthIo, devitthIo 1 // tirikkhajoNitthIo tividhAto pannattAo, taMjahA-jalacarIo, thalacarIo, khahacarIo 2 / maNussitthIo tividhAo pannattAo, taMjahA-kammabhUmiyAo, akammabhUmiyAo, aMtaradIvigAo 3 // [2] tividhA purisA pannattA, taMjahA-tirikkhajoNiyapurisA, maNussapurisA, devapurisA 1 // tirikkhajoNiyapurisA tividhA pannattA, taMjahA-jalacarA, thalacarA, khahacarA 2 / maNussapurisA tividhA pannattA, taMjahA-kammabhUmayA,
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 akammabhUmayA, aMtaradIvagA 3 // [3] tividhA napuMsagA pannattA, taMjahA-NeratiyanapuMsagA, tirikkhajoNiyanapuMsagA, maNussanapuMsagA 1 // tirikkhajoNiyanapuMsagA tividhA pannattA, taMjahA-jalacarA, thalacarA, khahacarA 2 / maNussanapuMsagA tividhA pannattA, taMjahA-kammabhUmagA, akammabhUmagA, aMtaradIvagA 3 / / [4] tivihA tirikkhajoNiyA pannattA, taMjahA-itthI, purisA, npuNsgaa| [TI0] uktaM tiryagvizeSANAM traividhyamidAnIM strI-puruSa-napuMsakAnAM tadAhativihetyAdi navasUtrI sugamA, navaraM khahaM ti prAkRtatvena kham AkAzamiti / kRSyAdikarmapradhAnA bhUmiH karmabhUmi: bharatAdikA paJcadazadhA, tatra jAtAH karmabhUmijAH, evamakarmabhUmijAH, navaramakarmabhUmiH bhogabhUmirityarthaH devakurvAdikA triMzadvidhA, antare madhye samudrasya dvIpA ye te tathA, teSu jAtA AntaradvIpyastA evA''ntaradvIpikAH / vizeSatraividhyamuktvA sAmAnyatastirazcAM tadAha- tivihetyAdi kaNThyam / [sU0 140] neraiyANaM tao lessAto pannattAo, taMjahA-kaNhalesA, nIlalesA, kaaulesaa| asurakumArANaM tato lessAo saMkiliTThAo pannattAo, taMjahA-kaNhalesA, nIlalesA, kAulesA, evaM jAva thaNiyakumArANaM, evaM puDhavikAiyANaM, Au-vaNassatikAiyANa vi / teukAiyANaM vAukAiyANaM beiMdiyANaM teiMdiyANaM cauriMdiyANaM tao lessA jadhA neraiyANaM / paMceMdiyatirikkhajoNiyANaM tao lessAo saMkiliTThAo pannattAo, taMjahAkaNhalesA, nIlalesA, kAulesA / paMceMdiyatirikkhajoNiyANaM tao lesAo asaMkiliTThAo pannattAo, taMjahA-teulesA, pamhalesA, sukkalesA, evaM maNussANa vi / vANamaMtarANaM jadhA asurakumArANaM / vemANiyANaM tao lessAo pannattAo, taMjahA-teulesA, pamhalesA, sukkalesA / _[TI0] stryAdipariNatizca jIvAnAM lezyAvazato bhavatIti tannibandhanakarmakAraNatvAt tAsAmiti nArakAdipadeSu lezyAH tristhAnakAvatAreNa nirUpayannAha- neraiyANamityAdi daNDakasUtraM kaNThyam, navaraM neraiyANaM tao lessAo tti etAsAmeva tisRNAM
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakama / prathama uddezakaH / 141 sadbhAvAdavizeSaNo nirdezaH, asurakumArANAM tu catasRNAM bhAvAt saMkliSTA iti vizeSitam, caturthI hi teSAM tejolezyA'sti, kintu sA na saMkliSTeti, pRthivyAdiSvasurakumArasUtrArthamatidizannAha- evaM puDhavItyAdi, pRthivyabvanaspatiSu devotpAdasambhavAccaturthI tejolezyA'stIti savizeSaNo lezyAnirdezo'tidiSTaH / tejo-vAyu-dvi-tri-caturindriyeSu tu devAnutpattyA tadabhAvAnnirvizeSaNa ityata evAha- tao ityAdi / paJcendriyatirazcAM manuSyANAM ca SaDapIti saMkliSTAsaMkliSTavizeSaNatazcatuHsUtrI, navaraM manuSyasUtre atidezenokte iti vyantarasUtre saMkliSTA vAcyAH, ata evoktaM vANamaMtaretyAdi / vaimAnikasUtraM nirvizeSaNameva, asaMkliSTasyaiva trayasya sadbhAvAt, vyavacchedyAbhAvena vishessnnaayogaaditi| jyotiSkasUtraM noktam, teSAM tejolezyAyA eva bhAvena tristhAnakAnavatArAditi / [sU0 141] tihiM ThANehiM tArArUve calejA, taMjahA-vikuvvamANe vA, pariyAremANe vA, ThANAto vA ThANaM saMkamamANe tArArUve calejA / tihiM ThANehiM deve vijutAraM karejA, taMjahA-vikuvvamANe vA, pariyAremANe vA, tahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA iDhei jutiM jasaM balaM vIriyaM purisagAraparakkama uvadaMsemANe deve vijutAraM karejA / tihiM ThANehiM deve thaNiyasadaM karejA, taMjahA-vikuvvamANe, evaM jahA vijutAraM taheva thaNitasaI pi / [TI0] anantaraM vaimAnikAnAM lezyAdvAreNehAvatAra uktaH, jyotiSkANAM tu tathA tadasambhavAccalanadharmeNa tamAha- tArArUve tti tArakamAnaM calejjA svasthAnaM tyajet, vaikriyaM kurvadvA, paricArayamANaM vA maithunArthaM saMrambhayuktamityarthaH, sthAnAdvaikasmAt sthAnAntaraM saGkrAmat gacchadityarthaH, yathA dhAtakIkhaNDAdimeruM pariharaditi, athavA kvacinmaharddhike devAdau camaravadvaikriyAdi kurvati sati tanmArgadAnArthaM calediti, uktaM catattha NaM je se vAghAie aMtare se jahanneNaM donni chAvaDhe joyaNasae, ukkoseNaM bArasa joyaNasahassAiM [jambUdvIpapra0 7 / 350] ti, tatra vyAghAtikamantaraM maharddhikadevasya mArgadAnAditi / anantaraM tArakadevacalanakriyAkAraNAnyuktAni, atha devasyaiva vidyutstanitakriyayoH
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 kAraNAni sUtradvayenAha- tihItyAdi, kaNThyam, navaraM vijjuyAraM ti vidyut taDit saiva kriyata iti kAraH kAryam, vidyuto vA karaNaM kAraH kriyA vidyutkAraH, tam, vidyutaM kuryAdityarthaH, vaikriyakaraNAdIni hi sadarpasya bhavanti, tatpravRttasya ca dollAsavatazcalanavidyudgarjanAdInyapi bhavantIti calana-vidyutkArAdInAM vaikriyAdikaM kAraNatayoktamiti, RddhiM vimAnaparivArAdikAM dyutiM zarIrAbharaNAdInAM yazaH prakhyAtiM balaM zArIraM vIrya jIvaprabhavam, puruSakArazca abhimAnavizeSaH, sa eva niSpAditasvaviSayaH parAkramazceti puruSakAraparAkramaM samAhAradvandvaH, tadetat sarvamupadarzayamAna iti / tathA stanitazabdo meghagarjitam / evamityAdi vacanaM 'pariyAremANe vA tahArUvasse'tyAdyAlApakasUcanArthamiti / _[sU0 142] tihiM ThANehiM logaMdhayAre siyA, taMjahA-arahaMtehiM vocchijamANehiM, arahaMtapaNNatte dhamme vocchijjamANe, puvvagate vocchijamANe tihiM ThANehiM logujote siyA, taMjahA-arahaMtehiM jAyamANehiM, arahaMtesu pavvayamANesu, arahaMtANaM NANuppayamahimAsu 2 // tihiM ThANehiM devaMdhagAre siyA, taMjahA-arahaMtehiM vocchijjamANehiM, arahaMtapaNNatte dhamme vocchijamANe, puvvagate vocchijjamANe 3 // tihiM ThANehiM devujote siyA, taMjahA-arahaMtehiM jAyamANehiM, arahaMtehiM pavvayamANehiM, arahaMtANaM NANuppayamahimAsu 4 / tihiM ThANehiM devasaMnivAe siyA, taMjahA-arahaMtehiM jAyamANehiM, arahaMtehiM pavvayamANehiM, arahaMtANaM nANuppayamahimAsu 5, evaM devukkalitA 6, devakahakahae / tihiM ThANehiM deviMdA mANusaM logaM havvamAgacchaMti, taMjahA-arahaMtehiM jAyamANehiM, arahaMtehiM pavvayamANehiM, arahaMtANaM NANuppayamahimAsu 8 / evaM sAmANiyA 9, tAyattIsagA 10, logapAlA devA 11, aggamahisIo devIo 12, parisovavannagA devA 13, aNiyAdhipatI devA 14, AtarakkhA
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / 143 devA 15 mANusaM logaM havvamAgacchaMti / ___ tihiM ThANehiM devA abbhuTejA, taMjahA-arahaMtehiM jAyamANehiM jAva taM ceva 1, evamAsaNAiM calejA 2, sIhaNAtaM karejA 3, celukkhevaM karejA 4 / tihiM ThANehiM devANaM cetitarukkhA calejA, taMjahA-arahaMtehiM taM ceva __ tihiM ThANehiM logaMtiyA devA mANusaM logaM havvamAgacchejA, taMjahAarahaMtehiM jAyamANehiM, arahaMtehiM pavvayamANehiM, arahaMtANaM nnaannuppymhimaasu| [TI0] vidyutkAra-stanitazabdAvutpAtarUpAvanantaramuktau, athotpAtarUpANyeva lokAndhakArAdIni paJcadazasUtryA tihiM ThANehItyAdikayA prAha, kaNThyA ceyam, navaraM loke kSetraloke'ndhakAraM tamo lokAndhakAraM syAd bhavet dravyato lokAnubhAvAdbhAvato vA prakAzakasvabhAvajJAnAbhAvAditi, tadyathA, arhanti azokAdyaSTaprakArAM paramabhaktiparasurAsuravisaraviracitAM janmAntaramahAlavAlavirUDhA-navadyavAsanA-jalAbhiSiktapuNyamahAtarukalyANaphalakalpAM mahAprAtihAryarUpAM pUjAM nikhilapratipanthiprakSayAt siddhisaudhazikharArohaNaM cetyarhantaH / teSu vyavacchidyamAneSu nirvANaM gacchatsu, tathA'rhatprajJapte dharme vyavacchidyamAne tIrthavyavacchedakAle, tathA pUrvANi dRSTivAdAGgabhAgabhUtAni gataM praviSTaM tadabhyantarIbhUtaM tatsvarUpaM yacchrutaM tat pUrvagatam tatra vyavacchidyamAne, iha ca rAjamaraNadezanagarabhaGgAdAvapi dRzyate dizAmandhakAramAtraM rajasvalatayeti, yat punarbhagavatsvarhadAdiSu nikhilabhuvanajanAnavadyanayanasamAneSu vigacchatsu lokAndhakAraM bhavati tat kimdbhutmiti?| lokodyoto lokAnubhAvAnmanuSyaloke devAgamAdvA, nANuppayamahimAsu kevalajJAnotpAde devakRtamahotsaveSviti / tihItyAdi devAnAM bhavanAdiSvandhakAraM devAndhakAraM lokAnubhAvAdeveti / lokAndhakAre ukte'pi yaddevAndhakAramuktam, tat srvtraandhkaarsdbhaavprtipaadnaarthmiti| evaM devodyoto'pi devasannipAto bhuvi tatsamavatAro, devotkalikA tatsamavAyavizeSaH, evamiti tribhireva sthAnaiH, devakahakahe tti devakRtaH
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 pramodakalakalastribhireveti / havvaM ti zIghram, sAmANiya tti indrasamAnarddhayaH, tAyattiMsaga tti mahattarakalpAH pUjyAH, lokapAlA: somAdayo digniyuktakAH, agramahiSyaH pradhAnabhAryAH, pariSat parivAraH, tatropapannakA ye te tathA, anIkAdhipatayo gajAdisainyapradhAnA airAvatAdayaH, AtmarakSA aGgarakSA rAjJAmiveti, mANussaM loyaM havvamAgacchantIti pratipadaM sambandhanIyam 15 / manuSyalokAgamane devAnAM yAni kAraNAnyuktAni tAnyeva devAbhyutthAnAdInAM kAraNatayA sUtrapaJcakenAha-tihItyAdi kaNThyam, navaram abbhuTThijja tti siMhAsanAdabhyuttiSTheyuriti, AsanAni zakrAdInAM siMhAsanAni, taccalanaM lokAnubhAvAdeveti, siMhanAda-celotkSepau pramodakAryoM janapratItau, caityavRkSA ye sudharmAdisabhAnAM pratidvAraM purato mukhamaNDapaprekSAmaNDapa-caityastUpa-caityavRkSa-mahAdhvajAdikramataH shruuynte| lokAntikAnAM pradhAnataratvena bhedena manuSyakSetrAgamanakAraNAnyAha- tihItyAdi kaNThyam, navaraM lokasya brahmalokasyA'ntaH samIpaM kRSNarAjIlakSaNaM kSetraM nivAso yeSAM te, lokAnte vA audayikabhAvalokAvasAne bhavA anantarabhave muktigamanAditi lokAntikA: sArasvatAdayo'STadhA vakSyamANarUpA iti / [sU0 143] tiNhaM duppaDiyAraM samaNAuso, taMjahA-ammApiuNo, bhaTTissa, dhmmaayriyss| [1] saMpAto vi ya NaM keti purise ammApiyaraM sayapAga-sahassapAgehiM tellehiM anbhaMgettA, surabhiNA gaMdhaTTaeNaM uvvaTTittA, tihiM udagehiM majAvittA, savvAlaMkAravibhUsiyaM karettA, maNuNNaM thAlIpAgasuddhaM aTThArasavaMjaNAulaM bhoyaNaM bhoyAvettA jAvajIvaM piTThivaDeMsiyAe parivahejjA, teNAvi tassa ammApiussa duppaDiyAraM bhavai / ahe NaM se taM ammApiyaraM kevalipaNNatte dhamme AghavaittA pannavaittA parUvaittA ThAvaittA bhavati, teNAmeva tassa ammApiussa suppaDitAraM bhavati samaNAuso ! [2] keti mahacce daridaM samukkasejA, tate NaM se daridde samukkiTTe samANe
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / pacchA puraM ca NaM viulabhogasamitisamannAgate yAvi viharejA, tate NaM se mahacce annadA kayAi dariddIhUte samANe tassa dariddassa aMtie havvamAgacchejjA, tate NaM se daridde tassa bhaTTissa savvassamavi dalayamANe teNAvi tassa bhaTTissa dappaDiyAraM bhavati / ahe NaM se taM bhami kevalipaNNatte dhamme AghavaittA pannavaittA parUvaittA ThAvaittA bhavati, teNAmeva tassa bhaTTissa suppaDiyAraM bhavati / __[3] keti tahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA aMtiyaM egamavi AriyaM dhammiyaM suvayaNaM soccA nissamma kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devalogesu devattAe uvavanne, tate NaM se deve taM dhammAyariyaM dubbhikkhAto vA desAto subhikkhaM desaM sAharejA, kaMtArAto vA NikkaMtAraM karejA, dIhakAlieNaM vA rogAtaMkeNa abhibhUtaM samANaM vimoejA, teNAvi tassa dhammAyariyassa duppaDiyAraM bhavati / adhe NaM se taM dhammAyariyaM kevalipaNNattAo dhammAto bhadraM samANaM bhujo vi kevalipaNNatte dhamme AghavatittA jAva ThAvatittA bhavati, teNAmeva tassa dhammAyariyassa suppaDiyAraM bhavati / [TI0] atha kimarthaM bhadanta ! te ihAgacchantIti ? ucyate, arhatAM dharmAcAryatayA mahopakAritvAt pUjAdyartham, azakyapratyupakArAzca bhagavanto dharmAcAryAH, yataH- tiNhaM trayANAM duHkhena kRcchreNa pratikriyate kRtopakAreNa puMsA pratyupakriyata iti khalpratyaye sati duSpratikaraM pratyupakartumazakyamiti yAvat, he zramaNa ! he AyuSman ! samastanirdezo vA he zramaNAyuSmanniti bhagavatA ziSyaH sambodhitaH / ambayA mAtrA saha pitA janakaH ambApitA, tasyetyekaM sthAnam, janakatvenaikatvavivakSaNAt / tathA bhahissa tti bhartuH poSakasya svAmina ityartha iti dvitIyam / dharmadAtA AcAryo dharmAcAryaH, tasyeti tRtIyam / Aha ca duSpratikArau mAtApitarau svAmI guruzca loke'smin / tatra gururihA'mutra ca suduSkaratarapratIkAraH // [prazama0 71] iti / tatra janakaduSpratikAryatAmAha- saMpAo tti prAtaH prabhAtam, tena samaM samprAtaH
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 samprAtarapi ca prabhAtasamakAlamapi ca, yadaiva prAtaH saMvRttaM tadaivetyarthaH, anena kAryAntarAvyagratAM darzayati, saMzabdasyAtizayArthatvAdvA atiprabhAte, pratizabdArthatvAdvA'sya pratiprabhAtamityarthaH, kazciditi kulIna eva, na tu sarvo'pi puruSo mAnavo devatirazcorevaMvidhavyatikarAsambhavAt, zataM pAkAnAm oSadhikkAthAnAM pAke yasya 1, oSadhizatena vA saha pacyate yat 2, zatakRtvo vA pAko yasya 3, zatena vA rUpakANAM mUlyataH pacyate 4 yattacchatapAkam, evaM sahasrapAkamapi, tAbhyAM tailAbhyAm, anbhaMgettA abhyaGgaM kRtvA gandhaTTaeNaM ti gandhATTakena gandhadravyakSodena udvartya udvalanaM kRtvA tribhirudakaiH gandhodakoSNodakazItodakaiH majjayitvA snApayitvA, manojJaM kalamaudanAdi, sthAlI piTharI tasyAM pAko yasya tattathA, anyatra hi pakkamapakvaM vA na tathAvidhaM syAditIdaM vizeSaNamiti, zuddhaM bhaktadoSavarjitam, sthAlIpAkaM ca tacchuddhaM ca sthAlIpAkena vA zuddhamiti vigrahaH, aSTAdazabhirlokapratItairvyaJjanaiH zAlanakaistakrAdibhirvA AkulaM saGkIrNaM yattattathA, bhojanaM bhojayitvA, ete cASTAdaza bhedA: sUo 1 daNo 2 javannaM 3 tinni ya maMsAI 6 goraso 7 jUso 8 / bhakkhA 9 gulalAvaNiyA 10 mUlaphalA 11 hariyagaM 12 DAgo 13 // hoi rasAlU va tahA 14 pANaM 15 pANIya 16 pANagaM ceva 17 / aTThArasamo sAgo 18 niruvahao loio piMDo // [ ] mAMsatrayaM jalajAdisatkaM, jUSo mudga-tandula-jIraka-kaTubhANDAdirasaH, bhakSyANi khaNDakhAdyAdIni, gulalAvaNikA guDaparpaTikA lokaprasiddhA guDadhAnA vA, mUlaphalAnyeka eva padam, haritakaM jIrakAdeH, DAko vastulAdibharjikA, rasAlU majjikA, tallakSaNamidam do ghayapalA mahupalaM dahissa addhADhayaM miriya vIsA / / dasa khaNDagulapalAI esa rasAlU Nivaijoga // [ ] tti / / pAnaM surAdi, pAnIyaM jalam, pAnakaM drAkSApAnakAdi, zAkaH takrasiddha iti / yAvAn jIvo yAvajjIvaM yAvatprANadhAraNaM pRSThau skandhe avataMsa ivA'vataMsaH zekharastasya karaNamavataMsikA pRSThyavataMsikA, tayA pRSThyavataMsikayA parivahet, pRSThyAropitamityarthaH, tenApi parivAhakena parivahanena vA tasya ambApiturduHpratikaram,
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / 147 azakyaH pratIkAra ityarthaH, anubhUtopakAratayA tasya pratyupakArakAritvAd, Aha ca kayauvayAro jo hoi sajjaNo hoi ko guNo tassa ? / uvayArabAhirA je havaMti te suMdarA suyaNA // [ ] iti / ahe NaM se tti atha cet NamityalaGkAre sa puruSastam ambApitaraM dharme sthApayitA sthApanazIlo bhavati, anuSThAnataH sthApayatItyarthaH, kiM kRtvetyAha AghavaittA dharmamAkhyAya prajJApya bodhayitvA prarUpya prabhedata iti, teNAmeva tti tatastenaiva dharmasthApanenaiva na parivahanena, tasya ambApituH supaDiyaraM ti sukhena pratikriyate iti supratikaram, bhAvasAdhano'yam, tadbhavati, pratyupakAraH kRto bhavatItyarthaH, dharmasthApanasya mahopakAratvAd, Aha casammattadAyagANaM duppaDiyAraM bhavesu bhuesuN| savvaguNameliyAhi vi uvagArasahassakoDIhiM // [upadezamAlA0 269] ti / atha bhartuH duSpratikAryatAmAha- kei tti kazcit ko'pi mahatI aizvaryalakSaNA'rcA jvAlA pUjA vA yasya, athavA mahAMzcAsAvarthapatitayA arghyazca pUjya iti mahA! mahAryo vA, mAhatyaM mahattvaM tadyogAnmAhatyo vA, Izvara ityarthaH, daridram anIzvaraM kaJcana puruSamatiduHsthaM samutkarSayet dhanadAnAdinotkRSTaM kuryAt, tataH samutkarSaNAnantaraM sa daridraH samutkRSTo dhanAdibhiH samANe tti san paccha tti pazcAtkAle puraM ca NaM ti pUrvakAle ca, samutkarSaNakAla evetyarthaH, athavA pazcAd bharturasamakSaM purazca bhartuH samakSaM ca, vipulayA bhogasamityA bhogasamudayena samanvAgato yukto yaH sa tathA sa cApi viharet varteta, tato'nantaraM sa mahA) bhartA / savvassaM ti sarvaM ca tat svaM ca dravyaM ceti sarvasvaM tadapi, AstAmalpamiti, dalamANe tti dadat, na kRtapratyupakAro bhavediti zeSaH, atastenApi sarvasvadAnena sarvasvadAyakenApi vA duSpratikArameveti 2 / __ atha dharmAcAryaduSpratikAryatAmAha- ke ityAdi, AriyaM ti pApakarmabhya ArAdyAtamityAryamata eva dhArmikamata eva suvacanaM zrutvA zrotreNa nizamya manasA'vadhArya anyatareSu devalokeSvanyataradevAnAM madhye ityartho devatvenotpanna iti, durlabhA bhikSA
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 yasmin deze sa durbhikSastasmAt, saMharet nayet, kAntAram araNyam, nirgataH kAntArAnniSkAntArastaM niSkramitAraM vA, dIrghaH kAlo vidyate yasya sa dIrghakAlikastena, roga: kAlasahaH kuSThAdiH, AtaGkaH kRcchrajIvitakArI sadyoghAtItyarthaH zUlAdiH, anayordvandvaikatve rogAtaGkaM teneti, dharmasthApanena tu bhavati kRtopakAraH, yadAha jo jeNa jammi ThANammi ThAvio daMsaNe va caraNe vA / so taM tao cuyaM tammi ceva kAuM bhave niriNo // [nizIthabhA0 5593] tti / zeSa sugamatvAnna spRSTamiti / [sU0 144] tihiM ThANehiM saMpanne aNagAre aNAdIyaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtaM saMsArakaMtAraM vItIvatejA, taMjahA-aNidANayAe, diTThisaMpannayAe, jogavAhiyAe / [TI0] dharmasthApanena cAsya bhavacchedalakSaNaH pratyupakAraH kRtaH syAditi dharmasya sthAnatrayAvatAraNena bhavacchedakAraNatAmAha- tihItyAdi kaNThyam, navaram anAdikam Adirahitamanavadagram anantaM dIrghAdhvaM dIrghamArgaM catvAro'ntA vibhAgA narakagatyAdayo yasya taccaturantam, dIrghatvaM prAkRtatvAt, saMsAra eva kAntAram araNyaM saMsArakAntAraM tad vyativrajet vyatikrAmediti, anAdikatvAdIni vizeSaNAni kAntArapakSe'pi vivakSayA yojanIyAni, tathAhi- anAdyanantamaraNyamatimahattvAccaturantaM digbhedAditi / nidAnaM bhogarddhiprArthanAsvabhAvamArtadhyAnam, tadvivarjitatA anidAnatA, tayA, dRSTisampannatA samyagdRSTitA, tayA, yogavAhitA zrutopadhAnakAritvaM samAdhisthAyitA vA, tayeti / [sU0 145] tivihA osappiNI pannattA, taMjahA-ukkassA, majjhimA, jahannA 1, evaM chappi samAo bhANiyavvAo jAva dUsamadUsamA 7 / tivihA ussappiNI pannattA, taMjahA-ukkassA, majjhimA, jahannA 8, evaM chappi samAo bhANiyavvAo jAva susamasusamA 14 / [TI0] bhavavyativrajanaM ca kAlavizeSa eva syAditi kAlavizeSanirUpaNAyAhativihetyAdisUtrANi caturdaza kaNThyAni, navaram avasarpiNI prathame'rake utkRSTA, caturyu
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 149 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / madhyamA, pazcime jaghanyA, evaM suSamasuSamAdiSu pratyekaM trayaM trayaM kalpanIyam, tathA utsarpiNyAH duHSamaduHSamAdi tadbhedAnAM coktaviparyayeNotkRSTatvaM prAgvadyojyamiti / [sU0 146] tihiM ThANehiM acchinne poggale calejA, taMjahA-AhArijjamANe vA poggale calejA, vikuvvamANe vA poggale calejjA, ThANAto vA ThANaM saMkAmijamANe poggale calejA 1 / ___tividhe uvadhI pannatte, taMjahA-kammovahI, sarIrovahI, baahirbhNddmttovhii| evaM asurakumArANaM bhANiyavvaM, evaM egidiya-neraiyavajaM jAva vemANiyANaM __ ahavA tividhe uvadhI pannatte, taMjahA-sacitte, acitte, mIsae / evaM NeraDyANaM niraMtaraM jAva vemANiyANaM 3 // tividhe pariggahe pannatte, taMjahA-kammapariggahe, sarIrapariggahe, bAhirabhaMDamattapariggahe / evaM asurakumArANaM, evaM egidiyaneratiyavajaM jAva vemANiyANaM 4 // ___ ahavA tivihe pariggahe pannatte, taMjahA-sacitte, acitte, mIsae / evaM neratiyANaM niraMtaraM jAva vemANiyANaM 5 / [TI0] kAlalakSaNA acetanadravyadharmA anantaramuktAH, tatsAdharmyAt pudgaladhAnnirUpayan sUtrANi paJca caturazca daNDakAnAha- tihItyAdi, chinnaH khaDgAdinA pudgalaH samudAyAccalatyevetyata Aha- acchinnapudgala iti, AhArejjamANe tti AhAratayA jIvena gRhyamANaH svasthAnAccalati, jIvenAkarSaNAt, evaM vikriyamANo vaikriyakaraNavazavartitayeti, sthAnAt sthAnAntaraM saGkramyamANo hastAdineti / upadhIyate poSyate jIvo'nenetyupadhiH, karmaivopadhiH karmopadhiH, evaM zarIropadhiH, bAhyaH zarIrabahirvartI, bhANDAni ca bhAjanAni mRnmayAni, mAtrANi ca mAtrAyuktAni kAMsyAdibhAjanAni, bhojanopakaraNamityarthaH, bhANDamAtrANi, tAnyevopadhiH bhANDamAtropadhiH, athavA bhANDaM vastrAbharaNAdi, tadeva mAtrA paricchadaH, saivopadhiriti, tato bAhyazabdasya karmadhAraya iti / caturviMzatidaNDakacintAyAmasurAdInAM trayo'pi
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 vAcyAH nArakaikendriyavarjAH, teSAmupakaraNasyAbhAvAd, dvIndriyAdInAM tUpakaraNaM dRzyate eva keSAJcidityata evAha- evamityAdi / / __ ahavetyAdi, sacittopadhiryathA zailaM bhAjanam, acitto vastrAdiH, mizraH pariNataprAyaM zailabhAjanameveti, daNDakacintA sugamA, navaraM sacittopadhirnArakANAM zarIram, acetanaH utpattisthAnam, mizraH zarIramevocchvAsAdipudgalayuktaM teSAM sacetanAcetanatvena mizratvasya vivakSaNAditi, evameva zeSANAmapyayamUhya iti / tivihe pariggahetyAdisUtrANi upadhivanneyAni, navaraM parigRhyate svIkriyate iti parigraho mUrchAviSaya iti, iha ca eSAmayamiti vyapadezabhAgeva grAhyaH, sa ca nArakaikendriyANAM kAdireva sambhavati, na bhANDAdiriti / [sU0 147] tivihe paNidhANe pannatte, taMjahA-maNapaNihANe, vaipaNihANe, kaaypnnihaanne| evaM paMceMdiyANaM jAva vemANiyANaM / tividhe suppaNidhANe pannatte, taMjahA-maNasuppaNihANe, vaisuppaNihANe, kAyasuppaNihANe / saMjatamaNussANaM tividhe suppaNihANe patnatte, taMjahAmaNasuppaNihANe, vaisuppaNihANe, kAyasuppaNihANe / / tividhe duppaNihANe pannatte, taMjahA-maNaduppaNihANe, vaiduppaNihANe, kAyaduppaNihANe / evaM paMceMdiyANaM jAva vemANiyANaM / [TI0] pudgaladharmANAM tritvaM nirUpya jIvadharmANAM tivihe ityAdibhistribhiH sadaNDakaiH sUtraistadAha, kaNThyAni caitAni, navaraM praNihitiH praNidhAnam ekAgratA, tacca manaHprabhRtikabhedAt vidheti, tatra manasaH praNidhAnaM manaHpraNidhAnamevamitare, tacca caturviMzatidaNDake sarveSAM paJcendriyANAM bhavati, tadanyeSAM tu nAsti, yogAnAM sAmastyenAbhAvAdityata evoktam- evaM padiyetyAdIti / praNidhAnaM hi zubhAzubhabhedam, atha zubhamAha- tivihetyAdi sAmAnyasUtram 1 / vizeSamAzritya tu caturviMzatidaNDakacintAyAM manuSyANAmeva tatrApi saMyatAnAmevedaM bhavati, cAritrapariNAmarUpatvAdasyeti, ata evAha- saMjayetyAdi 2 / duSpraNidhAnamazubhamanaHpravRttyAdirUpaM sAmAnyapraNidhAnavat vyAkhyeyamiti 3 /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / 151 [sU0 148] tividhA joNI pannattA, taMjahA-sItA, usiNA, siiosinnaa| evaM egiMdiyANaM vigaliMdiyANaM teukAiyavajANaM saMmucchimapaMceMdiyatirikkhajoNiyANaM saMmucchimamaNussANa ya / tivihA joNI pannattA, taMjahA-sacittA, acittA, mIsitA / evaM egeMdiyANaM vigaliMdiyANaM saMmucchimapaMceMdiyatirikkhajoNiyANaM saMmucchimamaNussANa ya / tividhA joNI pannattA, taMjahA-saMvuDA, viyaDA, saMvuDaviyaDA / tividhA joNI pannattA, taMjahA-kummunnattA, saMkhAvattA, vaMsIvattiyA / kummunnatA NaM joNI uttamapurisamAUNaM, kummunnatAte NaM joNIte tivihA uttamapurisA gambhaM vakkamaMti, taMjahA-arahaMtA, cakkavaTTI, baladeva-vAsudevA / saMkhAvattA NaM joNI itthIrayaNassa, saMkhAvattAte NaM joNIte bahave jIvA ya poggalA ya vakkamaMti viukkamaMti cayaMti uvavajaMti, no ceva NaM nipphajaMti / vaMsIvattitA NaM joNI pihajaNassa, vaMsIvattitAte NaM joNIte bahave pihajjaNe ganbhaM vakkamaMti / [TI0] jIvaparyAyAdhikArAt tivihetyAdinA gambhaM vakkamaMtItyetadantena granthena yonisvarUpamAha / tatra yuvanti taijasakArmaNazarIravantaH santa audArikAdizarIreNa mizrIbhavantyasyAmiti yoni: jIvasyotpattisthAnaM zItAdisparzavaditi / evaM ti yathA sAmAnyatastrividhA tathA caturviMzatidaNDakacintAyAmekendriya-vikalendriyANAM tejovarjAnAm, tejasAmuSNayonitvAt, paJcendriyatiryapade manuSyapade ca sammUrcchanajAnAM trividhA, zeSANAM tvanyatheti, yata AhasIosiNajoNIyA savve devA ya gabbhavaktI / usiNA ya teukAe duha Nirae tiviha sesANaM // [jIvasa0 47, bRhatsaM0 360] ti / anyathA yonitraividhyamAha- tivihetyAdi kaNThyam, navaraM daNDakacintAyAmekendriyAdInAM sacittAdistrividhA yoniranyeSAM tvanyathA, yata uktam accittA khalu joNI neraiyANaM taheva devANaM / mIsA ya gabbhavasahI tivihA joNI ya sesANaM // [jIvasa0 46, bRhatsaM0 359] ti /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 punaranyathA tAmAha-tivihetyAdi, saMvRtA saGkaTA ghaTikAlayavat, vivRtA viparItA, saMvRtavivRtA tUbhayarUpeti, etadvibhAgo'yam egidiya-neraiyA saMvuDajoNI havaMti devA ya / vigaliMdiyANa viyaDA saMvuDaviyaDA ya gabbhammi // [jIvasa0 45, bRhatsaM0 358] tti| kummunnayetyAdi kaNThyam, navaraM kUrma: kacchapaH, tadvadunnatA kUrmonnatA, zaGkhasyevAvarto yasyAM sA zaGkhAvartA, vaMzyA vaMzajAlyAH patrakamiva yA sA vNshiiptrikaa| ganbhaM vakkamaMti tti garbhe utpadyante, baladeva-vAsudevAnAM sahacaratvenaikatvavivakSayottamapuruSatraividhyamiti / bahave ityAdi, yonitvAjjIvAH pudgalAzca tadgrahaNaprAyogyAH, kim ? vyutkrAmanti utpadyante, vyavakrAmanti vinazyanti, etadeva vyAkhyAtiviukkamaMti tti, ko'rthaH ? cyavante, vakkamaMti tti kimuktaM bhavati ? utpadyante iti| pihajjaNassa tti pRthagjanasya sAmAnyajanasyotpattikAraNaM bhavatIti / [sU0 149] tivihA taNavaNassatikAiyA pannattA, taMjahA-saMkhejajIvitA asaMkhejajIvitA aNaMtajIvitA / [TI0] anantaraM yonito manuSyAH prarUpitAH, adhunA manuSyasadharmaNo bAdaravanaspatikAyikAn prarUpayannAha- tivihetyAdi, tRNavanaspatayo bAdarA ityarthaH, saGkhyAtajIvikAH saGkhyAtajIvAH, yathA nAlikAbaddhakusumAni jAtyAdInItyarthaH, asaGkhyAtajIvikA yathA nimbAmrAdInAM mUla-kanda-skandha-tvak-chAkhA-pravAlAH, anantajIvikAH panakAdaya iti, iha prajJApanAsUtrANIttham je ke vi nAliyAbaddhA, pupphA saMkhejjajIviyA / ityAdi / [sU0 150] jaMbUdIve dIve bhArahe vAse tao titthA pannattA, taMjahAmAgahe, varadAme, pabhAse, evaM eravae vi / jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse egamege cakkavaTTivijaye tato titthA pannattA, taMjahA-mAgadhe, varadAme, pabhAse 3 / evaM dhAyaisaMDe dIve puratthimaddhe vi 3, paccatthimaddhe vi 3, pukkharavaradIvaDDapuratthimaddhe vi 3, paccatthimaddhe vi 3 / [TI0] anantara vanaspataya uktAste ca jalAzrayA bahavo bhavantIti sambandhAjjalA
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / zrayANAM tIrthAnAM nirUpaNAyAha- jaMbUdIvetyAdi paJcadazasUtrI sAkSAdatidezatazca, sugamA ca, kevalaM tIrthAni cakra vartinaH samudra-zItAdimahAnadyavatAralakSaNAni tannAmakadevanivAsabhUtAni, tatra bharatairAvatayostAni pUrva-dakSiNA-'parasamudreSu krameNeti, vijayeSu tu zItA-zItodAmahAnadyoH puurvaadikrmennaiveti| - [sU0 151] jaMbuddIve dIve bharaheravatesu vAsesu tItAte ussappiNIte susamAe samAte tini sAgarovamakoDAkoDIo kAlo hotthA 1 / evaM osappiNIte, navaraM paNNatte / AgamessAte ussappiNIte bhavissati 3 // evaM dhAyaisaMDe purathimaddhe paccatthimaddhe vi 9, evaM pukkharavaradIvaDDapuratthimaddhe paccatthimaddhe vi kAlo bhANiyavvo 15 / [TI0] jambUdvIpAdau manuSyakSetre santi tIrthAni prarUpitAni, adhunA tatraiva santaM kAlaM tristhAnopayoginaM sUtrapaJcadazakena sAkSAdatidezAbhyAM nirUpayannAha- jaMbuddIvetyAdi subodham, kintu pannatte tti avasarpiNIkAlasya varttamAnatvenA'tItotsarpiNIvat hottha'tti na vyapadezaH kAryaH, api tu pannatte tti kArya ityarthaH / [sU0 152] jaMbUdIve dIve bharaheravatesu vAsesu tItAte ussappiNIte susamasusamAte samAe maNuyA tinni gAuyAiM uDuMuccatteNaM tinni paliovamAiM paramAuM pAlayitthA, evaM imIse osappiNIte, AgamessAte ussppinniite| jaMbUdIve dIve devakuru-uttarakurAsu maNuyA tinni gAuyAiM uDuMuccatteNaM pannattA, tinni paliovamAiM paramAuM pAlayaMti, evaM jAva pukkhrvrdiivtttthpcctthimddhe| __ jaMbUdIve dIve bharaheravatesu vAsesu egamegAte osappiNIussappiNIte tao vaMsA uppajiMsu vA uppajaMti vA uppajissaMti vA, taMjahA-arahaMtavaMse cakkavahivaMse dasAravaMse, evaM jAva pukkharavaradIvaDDapaccatthimaddhe / jaMbUdIve dIve bharaheravatesu vAsesu egamegAte osappiNI-ussappiNIe tao uttamapurisA uppajiMsu vA uppajaMti vA uppajissaMti vA, taMjahAarahaMtA cakkavaTTI baladeva-vAsudevA, evaM pukkharavaradIvaDDapaccatthimaddhe / tao ahAuyaM pAlayaMti, taMjahA-arahaMtA cakkavaTTI baladeva-vAsudevA / tao
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 majjhimamAuyaM pAlayaMti, taMjahA-arahaMtA cakkavaTTI baladeva-vAsudevA / [TI0] jaMbUdIvetyAdinA vAsudevetyetadantena granthena kAladharmAnevAha, sugamazcAyam, kintu ahAuyaM pAlayaMti tti nirupakramAyuSkatvAt, madhyamAyuH pAlayanti vRddhtvaabhaavaat| [sU0 153] bAdarateukAiyANaM ukkoseNaM tinni rAiMdiyAI ThitI pannattA 1 / bAdaravAukAiyANaM ukkoseNaM tini vAsasahassAI ThitI pannattA 2 / [TI0] AyuSkAdhikArAdidaM sUtradvayamAha- spaSTam / [sU0 154] aha bhaMte ! sAlINaM vIhINaM godhUmANaM javANaM javajavANaM etesi NaM dhannANaM koTThAuttANaM pallAuttANaM maMcAuttANaM mAlAuttANaM olittANaM littANaM laMchiyANaM muddiyANaM pihitANaM kevatitaM kAlaM joNI saMciTThati ? goyamA! jahanneNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM tiNNi saMvaccharAiM, teNa paraM joNI pamilAyati, teNa paraM joNI paviddhaMsati, teNa paraM joNI viddhaMsati, teNa paraM bIe abIe bhavati, teNa paraM joNIvocchede pannatte / [TI0] sthityadhikArAdevedamaparamAha- aha bhaMte tti atha paripraznArthaH, bhadanta iti bhadantaH kalyANasya sukhasya ca hetutvAt kalyANaH sukhazceti / athavA bhajyate sevyate zivArthibhiriti bhajantaH, atra bahvarthayuktaH, ___ ato bhaMte tti mahAvIramAmantrayannuktavAn gautmaadiH| zAlInAM kalamAdikAnAmiti vizeSaH, vrIhINAmiti sAmAnyam, yavayavA yavavizeSA eva, eteSAm abhihitatvena pratyakSANAM koSThe kuzUle AguptAni prakSepaNena saMrakSitAni koSThAguptAni, teSAm, evaM sarvatra, navaraM palyaM vaMzakaTakAdikRto dhAnyAdhAravizeSaH, maJcaH sthUNAnAmupari sthApitavaMzakaTakAdimayo janapratItaH, mAlako gRhasyoparitanabhAgaH, abhihitaM ca__ akuDDo hoi maMco mAlo ya gharovariM hoi [ ] tti / olittANaM ti dvAradeze pidhAnena saha gomayAdinA avaliptAnAm, littANaM ti sarvataH, laMchiyANaM ti rekhAdibhiH kRtalAJchanAnAm, muddiyANaM ti mRttikAdimudrAvatAm, pihiyANaM ti sthagitAnAm, kevatiyaM ti kiyantaM kAlaM yoniryasyAmaGkura utpadyate?,
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / tataH paraM yoniH pramlAyati varNAdinA hIyate, pravidhvasyate vidhvaMsAbhimukhA bhavati, vidhvasyate kSIyate, evaM ca tad bIjamabIjaM bhavati uptamapi nAGkuramutpAdayati, kimuktaM bhavati ? tataH paraM yonivyavacchedaH prajJapto mayA'nyaizca kevalibhiriti, zeSaM spssttm| [sU0 155] doccAte NaM sakkarappabhAte puDhavIte NeraiyANaM ukkoseNaM tiNNi sAgarovamAI ThitI pannattA 1 // taccAte NaM vAluyappabhAte puDhavIte jahanneNaM NeraiyANaM tinni sAgarovamAiM ThitI paNNattA 2 // paMcamAe NaM dhUmappabhAe puDhavIe tini nirayAvAsasatasahassA pannattA 1 // tisu NaM puDhavIsu neraiyA usiNaveyaNA pannattA, taMjahA-paDhamAte, doccAte, taccAte / tisu NaM puDhavIsu ratiyA usiNaM veyaNaM paccaNubhavamANA viharaMti, taMjahA-paDhamAte, doccAte, taccAte 3 / [TI0] sthityadhikArAdevedamaparaM sUtradvayamAha- doccetyAdi sphuTam, navaraM dvitIyAyAM pRthivyAm, kiMnAmikAyAmityAha- zarkarAprabhAyAmityevaM yojanIyam / narakapRthivyadhikArAnnaraka-nArakavizeSasvarUpaprarUpaNAya sUtratrayamAha- paMcamAe ityAdi subodham, kevalam usiNaveyaNa tti tisRNAmuSNasvabhAvatvAt / tisRSu nArakA uSNavedanA ityuktvApi yaducyate nairayikA uSNavedanAM pratyanubhavanto viharantIti tattadvedanAsAtatyapradarzanArtham / [sU0 156] tao loge samA sapakkhiM sapaDidisiM pannattA, taMjahAappatiTThANe Narae, jaMbUdIve dIve, savvaTThasiddhe mahAvimANe 1 // tao loge samA sapakkhiM sapaDidisiM pannattA, taMjahA-sImaMtae Narae, samayakkhette, IsipabbhArA puDhavI 2 // - [sU0 157] tao samuddA pagatIte udagaraseNaM pannattA, taMjahA-kAlode, pukkharode, sayaMbhuramaNe 3 / tao samuddA bahumaccha-kacchabhAiNNA pannattA, taMjahA-lavaNe, kAlode, sayaMbhuramaNe 4 /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 __ [TI0] narakapRthivInAM kSetrasvabhAvAnAM prAk svarUpamuktam, atha kSetrAdhikArAt kSetravizeSasvarUpasya tristhAnakAvatAriNo nirUpaNAya sUtracatuSTayamAha-tao ityAdi, trINi loke samAni tulyAni yojanalakSapramANatvAt, na ca pramANata evAtra samatvamapi tu auttarAdharyavyavasthitatayA samazreNitayA'pItyata Aha- sapakkhimityAdi, pakSANAM dakSiNa-vAmAdipArthAnAM sadRzatA samatA sapakSamityavyayIbhAvaH, tena samapArzvatayA samAnItyarthaH, ikArastu prAkRtatvAt, tathA pratidizAM vidizAM sadRzatA sapratidik tena, samapratidiktayetyarthaH, apratiSThAna: saptamyAM paJcAnAM narakAvAsAnAM madhyamaH, tathA jambUdvIpa: sakaladvIpamadhyamaH, sarvArthasiddhaM vimAnaM paJcAnAmanuttarANAM madhyamamiti / sImantakaH prathamapRthivyAM prathamaprastaTe narakendrakaH paJcacatvAriMzadyojanalakSANi. samayaH kAlaH tatsattopalakSitaM kSetraM samayakSetraM manuSyaloka ityarthaH, ISada alpo yojanASTakabAhalyapaJcacatvAriMzallakSaviSkambhAt prAgbhAraH pudgalanicayo yasyAH seSatprAgbhArA'STamapRthivI, zeSapRthivyo hi ratnaprabhAdyA mahAprAgbhArAH, azItyAdisahasrAdhikayojanalakSabAhalyatvAt, tathAhipaDhamA'sIisahassA battIsA aTThavIsa vIsA ya / aTThAra solasa ya aTTa sahassa lakkhovariM kujjA // [bRhatsaM0 241] iti / viSkambhastu tAsAM krameNaikAdyAH saptAntA rajjava iti / athaveSatprAgbhArA manAgavanatatvAditi / prakRtyA svabhAvenodakarasena yuktA iti, krameNa caite dvitiiy-tRtiiyaa-'ntimaaH| prathama-dvitIyA-'ntimAH samudrA bahujalacarAH, anye tvalpajalacarA iti, uktaM ca lavaNe udagarasesu ya mahorayA maccha-kacchahA bhnniyaa| appA sesesu bhave na ya te NimmacchayA bhaNiyA // [ ] anyaccalavaNe kAlasamudde sayaMbhuramaNe ya hoMti macchA u / avasesasamuddesuM na huMti macchA na mayarA vA // natthi tti paurabhAvaM paDucca na u savvamacchapaDiseho / [bRhatsaM0 90-91] iti //
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / [sU0 158] tao loge NissIlA NivvatA nigguNA nimmerA NippaccakkhANaposahovavAsA kAlamAse kAlaM kiccA ahe sattamA puDhavIe appatiTThANe Narae NeraiyattAe uvavajjaMti, taMjahA - rAyANo, maMDaliyA, je ya mahAraMbhA koDuMbI / 157 tao loe sasIlA savvatA saguNA samerA sapaccakkhANaposahovavAsA kAlamAse kAlaM kiccA savvaTThasiddhe mahAvimANe devattAe uvavattAro bhavaMti, taMjahA - rAyANo paricattakAmabhogA, seNAvatI, pasatthAro / [TI0] kSetrAdhikArAdevApratiSThAne narakakSetre ye utpadyante tAnAha - tao ityAdi, niHzIlA nirgatazubhasvabhAvAH, duHzIlA ityarthaH, etadeva prapaJcyate - nirvratAH aviratAH prANAtipAtAdibhyaH, nirguNA uttaraguNAbhAvAt, nimmera tti nirmaryAdAH pratipannAparipAlanAdinA, tathA pratyAkhyAnaM ca namaskArasahitAdi, pauSadhaH parvadinamaSTamyAdi tatropavAsaH abhaktArthakaraNaM sa ca, tau nirgatau yeSAM te niSpratyAkhyAnapauSadhopavAsAH kAlamAse maraNamAse kAlaM maraNamiti / NeraiyattAe tti pRthivyAditvavyavacchedArtham, tatra hyekendriyatayA tadanye'pyutpadyanta iti, tatra rAjAnaH cakravartti - vAsudevAH, mANDalikAH zeSA rAjAnaH, ye ca mahArambhAH paJcendriyAdivyaparopaNapradhAnakarmmakAriNaH kuTumbina iti, zeSaM kaNThyam / apratiSThAnasya sthityAdibhiH samAne sarvArthe ye utpadyante tAnAha - tao ityAdi sugamam, kevalaM rAjAnaH pratItAH parityaktakAmabhogAH sarvvaviratAH, etaccottarapadayorapi sambandhanIyam, senApatayaH sainyanAyakAH, prazAstAro lekhAcAryAdayaH, dharmazAstrapAThakAH iti kvacit / [sU0 159] baMbhaloga laMtaesu NaM kappesu vimANA tivaNNA pannattA, taMjahA - kiNhA, nIlA, lohitA / ANaya-pANayA-''raNa - 'ccutesu NaM kappesu devANaM bhavadhAraNijjasarIragA ukkoseNaM tiNNi rayaNIo uDDauccatteNaM paNNattA /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 [TI0] anantaroktasarvArthasiddhavimAnasAdhAdvimAnAntaranirUpaNAyAha- baMbhetyAdi, iha ca kiNhA nIlA lohiya tti pustakeSvevaM traividhyaM dRzyate, sthAnAntare ca lohitapIta-zuklatveneti, yata uktam sohamme paMcavannA ekkagahANI ya jA sahassAro / do do tullA kappA teNa paraM puMDarIyAiM // [bRhatsaM0 132] ti / anantaraM vimAnAnyuktAni, tAni ca devazarIrAzrayA iti devazarIramAnaM tristhAnakAnupAtyAha-ANayetyAdi, bhavaM janmApi yAvaddhAryante bhavaM vA devagatilakSaNaM dhArayantIti bhavadhAraNIyAni tAni ca tAni zarIrANi ceti bhavadhAraNIyazarIrANIti, uttaravaikriyavyavacchedArthaM cedam, tasya lakSapramANatvAt, ukkoseNaM ti utkarSeNa, na tu jaghanyatvAdinA, jaghanyena tasyotpattisamaye'gulAsaGkhyeyabhAgamAtratvAditi, zeSa kaNThyamiti / [sU0 160] tao pannattIo kAleNaM adhijaMti, taMjahA-caMdapannattI, sUrapannattI, dIvasAgarapannattI / // tiTThANassa paDhamao uddesao samatto // [TI0] anantaraM devazarIrAzrayavaktavyatoktA, tatpratibaddhAzca prAyastrayo granthA iti tatsvarUpAbhidhAnAyAha- tao ityAdi, kAlena prathama-pazcimapauruSIlakSaNena hetubhUtenA'dhIyante, vyAkhyAprajJaptirjambUdvIpaprajJaptizca na vivakSitA, tristhAnakAnurodhAditi, zeSaM spaSTam / // iti tristhAnakasya prathama uddezako samAptaH / / [atha dvitIya uddezakaH] [sU0 161] tivihe loge pannatte, taMjahA-NAmaloge, ThavaNAloge, dvvloge| tividhe loge pannatte, taMjahA-NANaloge, daMsaNaloge, carittaloge / tividhe loge pannatte, taMjahA-uDDhaloge, ahologe, tiriyaloge / [TI0] vyAkhyAtaH prathama uddezakaH, tadanantaraM dvitIya Arabhyate, asya
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / dvitIya uddezakaH / 159 cAyamabhisambandhaH- anantarasUtreNa candraprajJaptyAdigranthasvarUpamuktamiha tu candrAdInAmevArthAnAmAdhArabhUtasya lokasya svarUpamabhidhIyata ityevaMsambandhavato'sya sUtrasya vyAkhyA- lokyate kevalAlokeneti lokaH, nAma-sthApane indrasUtravat, dravyaloko'pi tathaiva, navaraM jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktadravyaloko dharmAstikAyAdIni jIvAjIvarUpANi rUpyarUpINi sapradezApradezAni dravyANyeva, dravyANi ca tAni lokazceti vigrahaH / bhAvalokaM tridhA''ha- tatra jJAnaM cAsau lokazceti jJAnalokaH, bhAvalokatA cAsya kSAyika-kSAyopazamikabhAvarUpatvAt, kSAyikAdibhAvAnAM ca bhAvalokatvenAbhihitatvAd, uktaM ca odaiya uvasamie ya khaie ya tahA khaovasamie ya / pariNAma sannivAe ya chavviho bhAvalogo u // [Ava0 bhA0 200] tti / evaM darzana-cAritralokAvapIti / atha kSetralokaM tridhA''ha- tivihe ityAdi, iha ca bahusamabhUmibhAge ratnaprabhAbhAge merumadhye aSTapradezo rucako bhavati, tasyoparitanapratarasyopariSTAnnava yojanazatAni yAvajjyotizcakrasyoparitalastAvat tiryaglokaH, tataH parata UrzvabhAgasthitatvAt Urdhvaloko dezonasaptarajjupramANaH, rucakasyAdhastanapratarasyAdho nava yojanazatAni yAvattAvattiryaglokaH, tataH parato'dhobhAgasthitatvAdadholokaH sAtirekasaptarajjupramANaH, adholokordhvalokayormadhye aSTAdazayojanazatapramANastiryagbhAgasthitatvAt tiryagloka iti, prakArAntareNa cAyaM gAthAbhirvyAkhyAyate ahavA ahapariNAmo khettaNubhAveNa jeNa osannaM / asuho aho tti bhaNio davvANaM teNa'hologo // 1 // urlDa uvariM jaM Thiya suhakhettaM khettao ya davvaguNA / uppajjati subhA vA teNa tao uDDalogo tti // 2 // majjhaNubhAvaM khettaM jaM taM tiriyaM ti vayaNapajjavao / bhaNNai tiriya visAlaM ao ya taM tiriyalogo tti // 3 // [ ] [sU0 162] camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraranno tato parisAto
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 pannattAo, taMjahA-samitA, caMDA, jaayaa| abhiMtaritA samitA, majjhimitA caMDA, bAhiritA jaayaa| camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraranno sAmANiyANaM devANaM tato parisAto pannattAo, taMjahA-samitA jaheva camarassa, evaM tAyattIsagANa vi / logapAlANaM tuMbA, tuDiyA, pavvA, evaM aggamahisINa vi / balissa vi evaM ceva jAva aggamahisINaM / __dharaNassa ya sAmANiya-tAyattIsagANaM ca samitA, caMDA, jAtA, logapAlaggamahisINaM IsA, tuDiyA, daDharadhA, jahA dharaNassa tahA sesANaM bhavaNavAsINaM / ___ kAlassa NaM pisAiMdassa pisAyaraNNo tao parisAo pannattAo, taMjahAIsA, tuDiyA, daDharadhA, evaM sAmANiyaaggamahisINaM, evaM jAva giiyrtigiiyjsaannN| __caMdassa NaM jotisiMdassa jotisaranno tato parisAto pannattAo, taMjahAtuMbA, tuDiyA, pavvA / evaM sAmANiyaaggamahisINaM / evaM sUrassa vi / ___ sakkassa NaM deviMdassa devaranno tato parisAto patnattAo, taMjahA-samitA, caMDA, jAyA / jahA camarassa evaM jAva aggamahisINaM / evaM jAva accutassa logapAlANaM / [TI0] lokasvarUpanirUpaNAnantaraM tadAdheyAnAM camarAdInAM camarassetyAdinA accuyalogavAlANamityetadantena granthena parSado nirUpayati, sugamazcAyam, navaram asuriMdassetyAdau indra aizvaryayogAt rAjA tu rAjanAditi, pariSat parivAraH, sA ca tridhA pratyAsattibhedena, tatra ye parivArabhUtA devA devyazcAtigauravyatvAt prayojaneSvAhUtA evAgacchanti sAbhyantarA parSat, ye tvAhUtA anAhUtAzcAgacchanti sA madhyamA, ye tvanAhUtA apyAgacchanti sA bAhyeti, tathA yayA saha prayojanaM paryAlocayati sA''dyA, yayA tu tadeva paryAlocitaM sat prapaJcayati sA dvitIyA, yasyAstu tat pravarNayati saa'ntyeti|
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / dvitIya uddezakaH / / 161 [sU0 163] tato jAmA pannattA, taMjahA-paDhame jAme, majjhime jAme, pacchime jAme / tihiM jAmehiM AtA kevalipannattaM dhammaM labheja savaNatAte, taMjahA-paDhame jAme, majjhime jAme, pacchime jAme / evaM jAva kevalanANaM uppADejA paDhame jAme, majjhime jAme, pacchime jAme / tato vayA pannattA, taMjahA-paDhame vate, majjhime vate, pacchime vate / tihiM vatehiM AtA kevalipannattaM dhammaM labhejja savaNayAe, taMjahA-paDhame vate, majjhime vate, pacchime vate, eso ceva gamo Neyavvo jAva kevalanANaM ti| [TI0] anantaraM parSadupapannadevAH prarUpitAH, devatvaM ca kuto'pi dharmAt, tatpratipattizca kAlavizeSe bhavatIti kAlavizeSanirUpaNapUrvaM tatraiva dharmavizeSANAM pratipattIrAha- tao jAmetyAdi spaSTam, kevalaM yAmo rAtrerdinasya ca caturthabhAgo yadyapi prasiddhastathA'pIha tribhAga eva vivakSitaH pUrvarAtra-madhyarAtrA-'pararAtralakSaNo yamAzritya rAtristriyAmetyucyate, evaM dinasyApi, athavA caturthabhAga eva saH, kintviha caturtho na vivakSitaH, tristhAnakAnurodhAdityevamapi trayo yAmA ityabhihitam, [tihimityAdi]- sugamaM, navaraM evaM jAva tti karaNAdidaM dRzyam- 'kevalaM bohiM bujjhejjA, muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaejjA, kevalaM baMbhaceravAsamAvasejjA, evaM saMjameNaM saMjamejjA, saMvareNaM saMvarejjA, AbhiNibohiyanANaM uppADejjA' ityAdi / yathA kAlavizeSe dharmapratipattirevaM vayovizeSe'pIti tannirUpaNatastatra dharmavizeSapratipattIrAha- tao vayetyAdi sphuTam, kintu prANinAM kAlakRtAvasthA vaya ucyate, tat tridhA bAla-madhyama-vRddhatvabhedAditi, vayolakSaNaM cedam A SoDazAdbhavedbAlo yAvat kSIrAnnavartakaH / madhyamaH saptatiM yAvat parato vRddha ucyate // [ ] zeSaM prAgvat / [sU0 164] tividhA bodhI pannattA, taMjahA-NANabodhI, daMsaNabodhI, carittabodhI 1 / tivihA buddhA pannattA, taMjahA-NANabuddhA, daMsaNabuddhA, carittabuddhA 2 / evaM mohe 3 mUDhA 4 /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 [TI0] uktAneva dharmavizeSAMstridhA bodhizabdAbhidheyAn 1 bodhimato 2 bodhivipakSabhUtaM mohaM 3 tadvatazca 4 sUtracatuSTayenAha- tivihetyAdi subodham, kintu bodhiH samyagbodhaH, iha ca cAritraM bodhiphalatvAt bodhirucyate, jIvopayogarUpatvAdvA / bodhiviziSTAH puruSAstridhA jJAnabuddhAdaya iti, evaM mohe mUDha tti bodhivad buddhavacca moho mUDhAzca trividhA vAcyAH, tathAhi- 'tivihe mohe paNNatte, taMjahA-nANamohe' ityAdi, 'tivihA mUDhA pannattA, taMjahA-NANamUDhe'tyAdi / [sU0 165] tivihA pavvajA pannattA, taMjahA-ihalogapaDibaddhA, paralogapaDibaddhA, duhato paDibaddhA 1 / tivihA pavvajA pannattA, taMjahA-purato paDibaddhA, maggato paDibaddhA, dahao paDibaddhA 2 // tividhA pavvajA pannattA, taMjahA-tuyAvaittA, puyAvaittA, buAvaittA 3 // tivihA pavvajA pannattA, taMjahA-ovAtapavvajjA, akkhAtapavvajjA, saMgArapavvajjA 4 / [TI0] cAritrabuddhAH prAgabhihitAH, te ca pravrajyAyAM satyAm, atastAM bhedato nirUpayannAha- tivihetyAdi sUtracatuSTayaM sugamam, kevalaM pravrajanaM gamanaM pApAccaraNavyApAreSviti pravrajyA, etacca caraNayogagamanaM mokSagamanameva, kAraNe kAryopacArAt, tandalAn varSati parjanya ityAdivaditi / ihalokapratibaddhA aihalaukikabhojanAdikAryArthinAm, paralokapratibaddhA janmAntarakAmAdyarthinAm, dvidhApratibaddhA ihaloka-paralokapratibaddhA sA cobhayArthinAmiti, purata: agrataH pratibaddhA pravrajyAparyAyabhAviSu ziSyAdiSvAzaMsanataH pratibandhAt, mArgata: pRSThataH svajanAdiSu snehAcchedAt, tRtIyA dvidhA'pIti / tuyAvaitta tti tuda vyathane (pA0yA0 1282] iti vacanAt todayitvA todaM kRtvA vyathAmutpAdya yA pravrajyA dIyate municandraputrasya sAgaracandreNeva sA tathocyate, puyAvaitta ti, pluG gatau ! pAouTo 958] iti vacanAt plAvayitvA anyatra nItvA AryarakSitavad yA dIyate sA tatheti,
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / dvitIya uddezakaH / 163 buyAvaittA saMbhASya gautamena karSakavaditi / avapAta: sevA sadgurUNAm, tato yA sA avapAtapravrajyA, tathA AkhyAtena dharmadezanena AkhyAtasya vA pravrajetyabhihitasya gurubhiryA sA''khyAtapravrajyA phalgurakSitasyeveti, saMgAra tti saGketaH, tasmAd yA sA saGgArapravrajyA metAryAdInAmiveti, athavA yadi tvaM pravrajasi tadA mayA pravrajitavyamityevaM yA sA yathA / [sU0 166] tao NiyaMThA NosaNNovauttA pannattA, taMjahA-pulAe, NiyaMThe, siNAte 1 // tato NiyaMThA sanna-NosaNNovauttA pannattA, taMjahA-bause, paDisevaNAkusIle, kasAyakusIle 2 // [TI0] uktapravrajyAvanto nirgranthA bhavantIti nirgranthasvarUpaM sUtradvayenAha- tao ityAdi, nirgatA granthAt sabAhyAbhyantarAditi nirgranthAH saMyatAH, no naiva saMjJAyAm AhArAdyabhilASarUpAyAM pUrvAnubhUtasmaraNA-'nAgatacintAdvAreNopayuktA ye te nosaMjJopayuktAH, tatra pulAko labdhyupajIvanAdinA saMyamAsAratAkArako vakSyamANalakSaNaH, nirgranthaH upazAntamohaH kSINamoho veti, snAtako ghAtikarmamalakSAlanAvAptazuddhajJAnasvarUpaH / tathA traya eva saMjJopayuktA nosaMjJopayuktAzceti saGkIrNasvarUpAH, tathAsvarUpatvAt, tathA cAha- sanna-nosaNNovautta tti, saMjJA ca AhArAdiviSayA nosaMjJA ca tadabhAvalakSaNA saMjJAnosaMjJe, tayorupayuktA iti vigrahaH, pUrvahasvatA prAkRtatvAditi, tatra bakuzaH zarIropakaraNavibhUSAdinA zabalacAritrapaTaH, pratiSevaNayA mUlaguNAdiviSayayA kutsitaM zIlaM yasya sa tathA, evaM kaSAyakuzIla iti / [sU0 167] tao sehabhUmIo pannattAo, taMjahA-ukkosA, majjhimA, jhnnaa| ukkosA chammAsA, majjhimA caumAsA, jahannA sattarAtidiyA / ____ tato therabhUmIo pannattAo, taMjahA-jAtithere, sutathere, priyaaythere| saTThivAsajAe samaNe NiggaMthe jAtithere, ThANa-samavAyadhare NaM samaNe NiggaMthe suyathere, vIsavAsapariyAe NaM samaNe NiggaMthe pariyAyathere / majhimA caumAsA, jahannA satapAtAyA
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 [TI0] nirgranthAzcAropitavratAH kecid bhavantIti vratAropaNakAlavizeSAnAha- tao sehetyAdi sugamam, kintu seha tti SidhU saMrAddhau [pA0dhA0 1192] iti vacanAt sedhyate niSpAdyate yaH sa sedhaH, zikSA vA'dhIta iti zaikSaH, tasya bhUmayo mahAvratAnAropaNakAlalakSaNAH avasthApadavya iti sedhabhUmayaH zaikSabhUmayo veti, ayamabhiprAyaH-utkarSataH SaDbhirmAsairupasthApyate na tAnatikrAmyate, jaghanyataH saptabhireva rAtrindivairgRhItazikSatvAditi, uktaM ca sehassa tinni bhUmI jahanna taha majjhimA ya ukkosaa| rAiMdi satta caumAsigA ya chammAsiA ceva // [vyava0 10 / 4604] iti / Asu cAyaM vyavahArokto vibhAga:puvvovaTThapurANe karaNajayaTThA jahanniyA bhUmI / ukkosA dummehaM paDucca assaddahANaM ca // emeva ya majjhimagA aNahijjaMte asaddahate ya / bhAviyamehAvissa vi, karaNajayaTThA ya majjhimagA // [vyava0 10 / 4605-6] iti / zaikSasya ca viparyastaH sthaviro bhavatIti tadbhUminirUpaNAyAha- tao thera ityAdi kaNThyam, navaraM sthaviro vRddhaH, tasya bhUmayaH padavyaH sthavirabhUmaya iti, jAti: janma, zrutam AgamaH, paryAya: pravrajyA, taiH sthavirA vRddhA ye te tathoktA iti. iha ca bhUmikA-bhUmikAvatorabhedAdevamupanyAsaH, anyathA bhUmikA uddiSTA iti tA eva vAcyAH syuriti, eteSAM ca trayANAM krameNAnukampA-pUjA-vandanAni vidheyAni, yata uktaM vyavahAre AhAre uvahI sejjA, saMthAre khettasaMkame / kiicchaMdANuvattIhi aNukaMpai theragaM // uTThANAsaNadANAI jogAhArappasaMsaNA / nIyasejjAi niddesavattitte pUyae suyaM // uTThANaM vaMdaNaM ceva gahaNaM daMDagassa ya / aguruNo vi ya niddese taiyAe pavattae // [vyava0 10 / 4599-4601] tti / [sU0 168] tato purisajAtA pannattA, taMjahA-sumaNe, dummaNe, NosumaNe
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 165 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / dvitIya uddezakaH / NodummaNe / ___ tato purisajAtA pannattA, taMjahA-gaMtA NAmege sumaNe bhavati, gaMtA NAmege dummaNe bhavati, gaMtA NAmege josumaNe NodummaNe bhavati / ___ tato purisajAtA pannattA, taMjahA-jAmItege sumaNe bhavati, jAmItege dummaNe bhavati, jAmItege NosumaNe NodummaNe bhavati / evaM jAissAmItege sumaNe bhavati / tato purisajAtA pannattA, taMjahA-agaMtA NAmege sumaNe bhavati / tato purisajAtA pannattA, taMjahA-Na jAmi ege sumaNe bhavati / tato purisajAtA pannattA, taMjahA-Na jAissAmi ege sumaNe bhavati / evaM AgaMtA NAmege sumaNe bhavati 3, emItege sumaNe bhavati 3, essAmIti ege sumaNe bhavati 3 / evaM eteNaM abhilAveNaM - gaMtA ya agaMtA ya, AgaMtA khalu tadhA aNAgaMtA / ciTThittamaciTThittA, NisitittA ceva no ceva // 8 // haMtA ya ahaMtA ya, chiMdittA khalu tahA achiMdittA / butittA abutittA, bhAsittA ceva No ceva // 9 // daccA ya adaccA ya, bhuMjittA khalu tadhA abhuMjittA / labhittA alabhittA ya, pivaittA ceva no ceva // 10 // sutittA asutittA ya, jujjhittA khalu tadhA ajujjhittA / jaittA ajaittA ya, parAjiNittA ceva no ceva // 11 // saddA rUvA gaMdhA, rasA ya phAsA taheva ThANA ya / nissIlassa garahitA pasatthA puNa sIlavaMtassa // 12 // evamekkekke tinni tinni u AlAvagA bhANitavvA / sadaM suNettA NAmege sumaNe bhavati 3, evaM suNemIti 3, suNessAmIti 3 / evaM asuNettA NAmege sumaNe bhavati 3, na suNemIti 3, Na suNessAmIti
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 evaM rUvAI gaMdhAiM rasAiM phAsAiM, ekkakke cha cha AlAvagA bhaanniyvvaa| [TI0] sthavirA iti puruSaprakArA uktAH, tadadhikArAt puruSaprakArAnevAha- tao purisetyAdi / puruSajAtAni puruSaprakArAH, suSTha mano yasyAsau sumanAH harSavAn, rakta ityarthaH, evaM durmanA dainyAdimAn, dviSTa ityarthaH, nosumanA nodurmanA: madhyasthaH, sAmAyikavAnityarthaH / sAmAnyataH puruSaprakArA uktAH, etAneva vizeSato gatyAdikriyApekSayA tao ityAdibhiH sUtrairAha, tatra gatvA yAtvA kvacidvihArakSetrAdau nAmeti sambhAvanAyAmekaH kazcit sumanA bhavati hRSyati, tathaivAnyo durmanA: zocati, anyaH sama eveti / atItakAlasUtramiva vartamAna-bhaviSyatkAlasUtre, navaraM jAmItege ityAdiSu itizabdo hetvarthaH / evamagaMtetyAdipratiSedhasUtrANi AgamanasUtrANi ca sugamAni, evam etenAnantaroktenAbhilApena zeSasUtrANyapi vaktavyAni / athoktAnyanuktAni ca sUtrANi saMgRhNan gAthApaJcakamAhagaMtetyAdi, gaMtA agaMtA Agantetyuktam, aNAgaMta tti 'aNAgaMtA nAmege sumaNe bhavai, aNAgaMtA nAmege dummaNe bhavai, aNAgaMtA nAmege nosumaNe nodummaNe bhavai 3, evaM na AgacchAmIti 3, evaM na AgamissAmIti 3', ciTThitta tti sthitvA urdhvasthAnena sumanA durmAnA anubhayaM ca bhavati, 'evaM ciTThAmIti, citttthissaamiiti'| aciTThittA ihApi kAlataH sUtratrayam, evaM sarvatra, navaraM niSadya upavizya 3, no ceva tti aniSadya anupavizya 3, hatvA vinAzya kiJcit 3, ahatvA avinAzya 3, chittvA dvidhA kRtvA 3, acchittvA pratItam 3, vuitta tti uktvA bhaNitvA pada-vAkyAdikam 3, avuitta tti anuktvA 3, bhAsitta tti bhASitvA saMbhASya kaJcana sambhASaNIyam 3, no ceva tti abhAsittA asaMbhASya kaJcana 3, dacca tti dattvA 3, adattvA 3, bhuktvA 3, abhuktvA 3, labdhvA 3, alabdhvA 3, pItvA 3, no ceva tti apItvA 3, suptvA 3, asuptvA 3, yuddhvA 3, ayuddhvA 3, jaitta tti jitvA param 3, ajitvA parameva 3, parAjiNittA bhRzaM jitvA 3 paribhaGga vA prApya sumanA bhavati, varddhanakabhAvimahAvittavyayavinirmuktatvAt, parAjitAt prativAdinaH sambhAvitAnarthavinirmuktatvAdvA, no ceva tti aparAjitya 3 / saddetyAdi gAthA sUtrata eva boddhavyA,
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 167 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / dvitIya uddezakaH / prapaJcitatvAt tatraivAsyA iti / evamekketyAdi, evamiti gatvAdisUtroktakrameNa ekaikasmin zabdAdau viSaye vidhi-pratiSedhAbhyAM pratyekaM trayastraya AlApakAH sUtrANi kAlavizeSAzrayAH sumanAH durmanA nosumanA nodurmanA ityetatpadatrayavanto bhaNitavyAH, etadeva darzayannAha- saddamityAdi bhAvitArtham, evaM rUvAI gaMdhAI - ityAdi, yathA zabde vidhi-niSedhAmyAM trayastraya AlApakA bhaNitA evaM 'rUvAI pAsitte'tyAdayaH trayastraya eva darzanIyAH, evaM ca yadbhavati tadAha- ekkakketyAdi, ekaikasmin viSaye SaDAlApakA bhaNitavyA bhavantIti, tatra zabde darzitA eva, rUpAdiSu punarevam- rUpANi dRSTvA sumanA durmanA anubhayam 1, evaM pazyAmIti 2, evaM drakSyAmIti 3, evam adRSTvA 4, na pazyAmIti 5, na drakSyAmIti 6 SaT, evaM gandhAn ghrAtvA 6 rasAnAsvAdya 6 sparzAn spRSTveti 6 / [sU0 169] tato ThANA NissIlassa nivvayassa NigguNassa Nimmerassa NippaccakkhANaposahovavAsassa garahitA bhavaMti, taMjahA-assiM loge garahite bhavati, uvavAte garahite bhavati, AyAtI garahitA bhavati / tato ThANA sasIlassa savvayassa saguNassa samerassa sapaccakkhANaposahovavAsassa pasatthA bhavaMti, tajaMhA-assiM loge pasatthe bhavati, uvavAte pasatthe bhavati, AyAtI pasatthA bhavati / [TI0] taheva ThANA ya tti yat saGgrahagAthAyAmuktaM tad bhAvayannAha- [tao ThANetyAdi,] trINi sthAnAni niHzIlasya sAmAnyena zubhasvabhAvavarjitasya, vizeSataH punaH nivratasya prANAtipAtAdyanivRttasya, nirguNasyottaraguNApekSayA, nirmaryAdasya lokakulAdyapekSayA, niSpratyAkhyAna-pauSadhopavAsasya pauruSyAdiniyama-parvopavAsarahitasya, garhitAni jugupsitAni bhavanti, tadyathA-assiM ti vibhaktipariNAmAdayaM lokaH idaM janma garhito bhavati, pApapravRttyA vidvajjanajugupsitatvAt, tathA upapAtaH akAmanirjarAdijanitaH kilbiSikAdidevabhavo nArakabhavo vA, upapAto deva-nArakANAm [tattvArtha0 2/35] iti vacanAt, sa garhito bhavati kilbiSikA-''bhiyogyAdirUpatayeti, AjAti: tasmAccyutasyovRttasya vA ku mAnuSatva-tiryaktvarUpA garhitA,
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 kumAnuSAditvAdeveti / uktaviparyayamAha- tao ityAdi nigadasiddham / [sU0 170] tividhA saMsArasamAvannagA jIvA pannattA, taMjahA-itthI, purisA, npuNsgaa| tividhA savvajIvA pannattA, taMjahA-sammaddiTTI, micchaTTiI, smmaamicchdditttthii| ahavA tividhA savvajIvA pannattA, taMjahA-pajjattagA, apajattagA, NopajattagA NoapajattagA / evaMsammaddiTThi parittA, pajattagA suhuma sanni bhaviyA ya / etAni ca garhita-prazastasthAnAni saMsAriNAmeva bhavantIti saMsArijIvanirUpaNAyAhativihetyAdi sUtrasiddham / jIvAdhikArAt sarvajIvAMstristhAnakAvatAreNa SaDbhiH sUtrairAha- tivihetyAdi sugamam, navaraM nopajjatta tti noparyAptakA noaparyAptakAH siddhAH / evamiti pUrvakrameNa smmttttiiityaadigaathaarddhmuktaanuktsuutrsnggrhaarthmiti| 'tivihA savvajIvA paM0 taM0 parittA 1 aparittA 2 noparittA noaparittA 3' / tatra parIttAH pratyekazarIrAH, aparIttAH sAdhAraNazarIrAH, parIttazabdasya chando'rthaM vyatyaya iti, suhuma tti 'tivihA savvajIvA paM0 taM0-suhumA bAyarA nosuhumA nobAyarA', evaM saMjJino bhavyAzca bhAvanIyAH, sarvatra ca tRtIyapade siddhA vAcyA iti / / [sU0 171] tividhA logaTTitI pannattA, taMjahA-AgAsapatiTTite vAte, vAtapatiTThie udahI, udahipatiTTitA puDhavI / __ tao disAo pannattAo, taMjahA-uDDhA, ahA, tiriyA 11 tihiM disAhiM jIvANaM gatI pavattati, taMjahA-uDDAte, ahAte, tiriyAte 2 / evaM AgatI 3, vakaMtI 4, AhAre 5, vuDDI 6, NivuDDI 7, gatipariyAte 8, samugghAte 9, kAlasaMjoge 10, saNAbhigame 11, NANAbhigame 12, jIvAbhigame 13 / tihiM disAhiM jIvANaM ajIvAbhigame pannatte, taMjahA-uDDAte ahAte tiriyAte 14 / evaM paMceMdiyatirikkhajoNiyANaM, evaM maNussANa vi /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / dvitIya uddezakaH / [TI0] sarva eva caite loke vyavasthitA iti lokasthitinirUpaNAyAha- tivihetyAdi kaNThyam, kintu lokasthitiH lokavyavasthA, AkAzaM vyoma, tatra pratiSThito vyavasthita AkAzapratiSThito vAto ghanavAta-tanuvAtalakSaNaH sarvadravyANAmAkAzapratiSThitatvAt, udadhiH ghanodadhiH, pRthivI tamastamaHprabhAdiketi / uktasthitike ca loke jIvAnAM dizo'dhikRtya gatyAdi bhavatIti dignirUpaNapUrvakaM tAsu gatyAdi nirUpayan tao disetyAdi sUtrANi caturddaza sugamAni, navaraM dizyate vyapadizyate pUrvAditayA vastvanayeti dik, sA ca nAmAdibhedena saptadhA, Aha canAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 khettadisA 4 tAvakhetta 5 pannavae 6 // sattamiyA bhAvadisA 7 sA hoaTThArasavihA u / / [ Ava0ni0 809 ] tatra dravyasya pudgalaskandhAderdika dravyadik, kSetrasya AkAzasya dik kSetradik, sA caivam aTThapaeso ruyago tiriyaMloyassa majjhayArammi / esa pabhavo disANaM eseva bhave aNudisANaM // [AcArAGgani0 42] tatra pUrvvAdyA mahAdizazcatasro'pi dvipradezAdikA dvyuttarAH, anudizastu ekapradezA anuttarAH, UrdhvAdhodizau tu caturAdI anuttare, yato'vAci dupaesAdi duruttara egapaesA aNuttarA ceva / cauro 4 cauro ya disA caurAdi aNuttarA dunna 2 // 1 // sagaDuddhisaMThiyAo mahAdisAo havaMti cattAri / muktAvalI ucauro do ceva ya huMti ruyaganibhA ||2|| [AcArAGgani0 44,46] nAmAni cAsAm 169 iMda 1 ggeyI 2 jammA ya 3 neraI 4 vAruNI ya 5 vAyavvA 6 / somA 7 IsANA viya 8 vimalA ya 9 tamA 10 ya boddhavvA // [ AcArAGgani0 43] tApaH savitA, tadupalakSitA kSetradik tApakSetradik, sA ca aniyatA, yata uktam- jesiM jatto sUro ude tesiM taI havai puvvA / tAvakkhettadisAo payAhiNaM sesiyAo siM // [ vizeSAva0 2701] tathA prajJApakasya AcAryAderdik prajJApakadik, sA caivampanavao jayabhimuo sA puvvA sesiyA payAhiNao /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 tasseva'NugaMtavvA aggeyAI disA niyamA // [ ] bhAvadik cASTAdazavidhApuDhavi 1 jala 2 jalaNa 3 vAyA 4 mUlA 5 khaMdha 6 'gga 7 porabIyA ya 8 / bi 9 ti 10 cau 11 paMciMdiyatiriya 12 nAragA 13 devasaMghAyA 14 // saMmucchima 15 kammA 16 'kammabhUmaganarA 17 tahataraddIvA 18 / bhAvadisA dissai jaM saMsArI niyayameyAhiM // [vizeSAva0 2703-4] iti / iha ca kSetra-tApa-prajJApakadigbhirevAdhikAraH, tatra ca tiryaggrahaNena pUrvAdyAzcatasra eva dizo gRhyante, vidikSu jIvAnAmanuzreNigAmitayA vakSyamANagatyAgativyutkrAntInAmayujyamAnatvAt, zeSeSu padeSu ca vidizAmavivakSitatvAt, yato'traiva vakSyati- chahiM disAhiM jIvANaM gaI pavattaI [sU0499] tyAdi, tathA granthAntare'pyAhAramAzrityoktamnivvAghAeNaM niyamA chaddisiM [prajJApanA0 28 / 1809] ti, tatra tihiM disAhiM ti saptamI tRtIyA paJcamI vA yathAyogaM vyAkhyeyeti, gatiH prajJApakasthAnApekSayA mRtvA'nyatra gamanam, evamiti pUrvoktAbhilApasUcanArthaH, AgatiH prajJApakapratyAsannasthAne Agamanamiti, vyutkrAnti: utpattiH, AhAraH pratItaH, vRddhiH zarIrasya varddhanam, nivRddhiH zarIrasyaiva hAniH, gatiparyAyazcalanaM jIvata eva, samudghAto vedanAdilakSaNaH, kAlasaMyogo varttanAdikAlalakSaNAnubhUtiH maraNayogo vA, darzanena avadhyAdinA pratyakSapramANabhUtenAbhigamo bodho darzanAbhigamaH, evaM jJAnAbhigamaH, jIvAnAM jJeyAnAma avadhyAdinaivAbhigamo jIvAbhigama iti / tihiM disAhiM jIvANaM ajIvAbhigame pannatte, taM0-uDDAe 3 evaM paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM evaM maNussANa vi, evaM sarvatrAbhilapanIyamiti darzanArthaM pripuurnnaantysuutraabhidhaanmiti| etAnyapi jIvAbhigamAntAni sAmAnyajIvasUtrANi caturviMzatidaNDakacintAyAM tu nArakAdipadeSu diktraye gatyAdInAM trayodazAnAmapi padAnAM sAmastyenAsambhavAt paJcendriyatiryagmanuSyeSu ca tatsambhavAt tadatidezamAha- evamityAdi, yathA sAmAnyasUtreSu gatyAdIni trayodaza padAni diktraye abhihitAnyevaM paJcendriyatiryaG-manuSyeSviti bhAvaH, evaM caitAni SaDviMzatiH sUtrANi bhavantIti / athaiSAM nArakAdiSu kathamasambhava iti ?, ucyate, nArakAdInAM dvAviMzaterjIvavizeSANAM nAraka-deveSUtpAdAbhAvAdUrvAdhodizorvivakSayA gatyAgatyorabhAvaH,
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / dvitIya uddezakaH / tathA darzana-jJAna-jIvA-'jIvAbhigamA guNapratyayA avadhyAdipratyakSarUpA diktraye na santyeva, bhavapratyayAvadhipakSe tu nAraka-jyotiSkAstiryagavadhayo bhavanapati-vyantarA UrdhvAvadhayaH vaimAnikA adho'vadhaya ekendriya-vikalendriyANAM tvavadhirnAstyeveti / [sU0 172] tividhA tasA panattA, taMjahA-teukAiyA, vAukAiyA, urAlA tasA pANA / tividhA thAvarA pannattA, taMjahA-puDhavikAiyA, AukAiyA, vaNassatikAiyA / [TI0] yathoktAni ca gatyAdipadAni trasAnAmeva sambhavantIti sambandhAt trasAnnirUpayannAha- tivihetyAdi spaSTam, kintu trasyantIti sAH calanadhANaH / tatra tejo-vAyavo gatiyogAt sAH / udArAH sthUlAH, vasA iti trasanAmakarmodayavarttitvAt, prANA iti vyaktocchvAsAdiprANayogAt dvIndriyAdayaste'pi gatiyogAdeva vasA iti / uktAstrasAH, tadviparyayamAha tivihetyAdi, sthAnazIlatvAt sthAvaranAmakarmodayAcca sthAvarAH, zeSaM vyaktameveti / [sU0 173] tato acchejjA pannattA, taMjahA-samaye, padese, paramANU 1 / evamabhejA 2, aDajjhA 3, agijjhA 4, aNaddhA 5, amajjhA 6, apaesA 7 / tato avibhAtimA pannattA, taMjahA-samate, paese, paramANU 8 / [TI0] iha ca pRthivyAdayaH prAyo'GgulAsaGkhyeyabhAgamAtrAvagAhanatvAt acchedyAdisvabhAvA vyavahArato bhavantIti tatprastAvAnnizcayAcchedyAdInaSTabhiH sUtrairAhatao acchejjetyAdi, chettumazakyA buddhyA kSurikAdizastreNa vetyacchedyAH, chedyatve samayAditvAyogAditi, samayaH kAlavizeSaH, pradezo dharmA-'dharmA-''kAza-jIvapudgalAnAM niravayavoM'zaH, paramANuH askandhaH pudgala iti, uktaM ca sattheNa sutikkheNa vi chettuM bhettuM ca jaM kira na sakkA / taM paramANu siddhA vayaMti AI pamANANaM // [jambUdvIpapra0 2 / 28] ti / evamiti pUrvasUtrAbhilApasUcanArtha iti, abhedyAH sUcyAdinA, adAhyA
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 agnikSArAdinA, agrAhyA hastAdinA, na vidyate'rddhaM yeSAmityanarddhA vibhAgadvayAbhAvAt, amadhyA vibhAgatrayAbhAvAt, ata evAha- apradezA niravayavAH, ata evA'vibhAjyA vibhaktumazakyA, athavA vibhAgena nirvRttA vibhAgimAstanniSedhAdavibhAgimAH / [sU0 174] ajo tti samaNe bhagavaM mahAvIre gotamAdI samaNe NiggaMthe AmaMtettA evaM vayAsI-kiMbhayA pANA samaNAuso !, goyamAdI samaNA NigaMthA samaNaM bhagavaM mahAvIraM uvasaMkamaMti, uvasaMkamittA vaMdaMti namasaMti, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-No khalu vayaM devANuppiyA ! etamaDheM jANAmo vA pAsAmo vA, taM jadi NaM devANuppiyA etamaDheM No gilAyaMti parikahittatte tamicchAmo NaM devANuppiyANaM aMtie eyamaDhe jANittae / ajjo tti samaNe bhagavaM mahAvIre gotamAtI samaNe niggaMthe AmaMtettA evaM vayAsI-dukkhabhayA pANA samaNAuso ! / se NaM bhaMte ! dukkhe keNa kaDe ? jIveNaM kaDe pmaadenn| se NaM bhaMte ! dukkhe kahaM veijati ? appamAdeNa / [TI0] te ca pUrvatarasUtroktAH trasa-sthAvarAkhyAH prANino duHkhabhIrava ityetat saMvidhAnakadvAreNAha ajjo ityAdi sugamam, kevalam ajjo tti tti ArAt pApakarmabhyo yAtA AryAstadAmantraNaM he AryAH ! ityevamabhilApenA''mantryeti sambandhaH, zramaNo bhagavAn mahAvIraH gautamAdIn zramaNAn nirgranthAnevaM vakSyamANanyAyenA'vAdIditi, kasmAd bhayaM yeSAM te kiMbhayAH, kuto bibhyatItyarthaH, prANAH prANinaH samaNAuso tti he zramaNAH ! he AyuSmanta iti gautamAdInAmevAmantraNamiti, ayaM ca bhagavataH praznaH ziSyANAM vyutpAdanArtha eva, anena cA'pRcchato'pi ziSyasya hitAya tattvamAkhyeyamiti jJApayati, ucyate ca katthai pucchai sIso kahiMca'puTThA vayaMti aayriyaa| sIsANaM tu hiyaTThA viulatarAgaM tu pucchAe // [dazavai0ni0 38] tti / tatazca uvasaMkamaMti tti upasaGkrAmanti upagacchanti, tasya samIpavarttino bhavanti, iha ca tatkAlApekSayA vartamAnanirdezo na duSTaH, upasaGkramya vandante stutyA, namasyanti
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / dvitIya uddezakaH / 173 praNAmataH / evam anena prakAreNa vayAsi tti chAndasatvAt bahuvacanArthe ekavacanamiti avAdiSuH uktavanto no jAnImo vizeSataH no pazyAma: sAmAnyataH, vAzabdau vikalpArtho / taditi tasmAdetamarthaM kiMbhayAH prANA ityevaMlakSaNam, no gilAyaMti tti na glAyanti na zrAmyanti parikathayituM parikathanena, taM ti ttH| dukkhabhaya tti duHkhAt maraNAdirUpAt bhayameSAmiti duHkhabhayAH / se NaM ti tad duHkhm| jIveNaM kaDe tti duHkhakAraNakarmakaraNAt jIvena kRtamityucyate, kathamityAha-pamAeNaM ti pramAdenA'jJAnAdinA bandhahetunA kAraNabhUteneti, uktaM ca pamAo ya muNiMdehiM bhaNio aTThabheyao / annANaM saMsao ceva, micchANANaM taheva ya // rAgo doso mainbhaMso, dhammammi ya annaayro| jogANaM duppaNIhANaM, aTThahA vajjiyavvao // [ ] iti / / tacca vedyate kSipyate apramAdena, bandhahetupratipakSabhUtatvAditi / asya ca sUtrasya dukkhabhayA pANA 1, jIveNaM kaDe dukkhe pamAeNaM 2 apamAeNaM veijjai 3 ityevaMrUpapraznottaratrayopetatvAt tristhAnakAvatAro draSTavya iti / [sU0 175] annautthitA NaM bhaMte ! evaM AtikkhaMti evaM bhAsaMti evaM pannaveMti evaM parUveMti-kahannaM samaNANaM niggaMthANaM kiriyA kajati ? tattha jA sA kaDA kajjati no taM pucchaMti, tattha jA sA kaDA no kajati no taM pucchaMti, tattha jA sA akaDA no kajati no taM pucchaMti, tattha jA sA akaDA kajati taM pucchaMti, se evaM vattavvaM siyA-akiccaM dukkhaM aphusaM dukkhaM akajamANakaDaM dukkhaM akaTTa akaTTa pANA bhUtA jIvA sattA veyaNaM vedeti tti vattavvaM / jete evamAhaMsu micchA te evamAhaMsu, ahaM puNa evamAikkhAmi evaM bhAsAmi evaM panavemi evaM parUvemi-kiccaM dukkhaM phusaM dukkhaM kajamANakaDaM dukkhaM kaTu kaTu pANA bhUyA jIvA sattA veyaNaM veyaMti tti vattavvaM siyaa| // taiyaTThANassa bIo uddesao samatto //
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 [TI0] jIvena kRtaM duHkhamityuktam, adhunA paramataM nirasyaitadeva samarthayannAhaannautthItyAdi prAyaH spaSTam, kintu anyayUthikAH iha tApasA vibhaGgajJAnavantaH, evaM vakSyamANaprakAramAkhyAnti sAmAnyato bhASante vizeSataH, krameNaitadeva prajJApayanti prarUpayantIti paryAyarUpapadadvayena uktamiti, kiM tadityAha kathaM kena prakAreNa zramaNAnAM nirgranthAnAM 'mate' iti zeSaH, kriyata iti kriyA karma, sA kriyate bhavati duHkhAyeti vivakSeti praznaH, iha tu catvAro bhaGgAH, tadyathA-kRtA kriyate vihitaM sat karma duHkhAya bhavatItyarthaH 1, evaM kRtA na kriyate 2, akRtA kriyate 3, akRtA na kriyate 4 iti, eteSvanena praznena yo bhaGgaH praSTumiSTastaM zeSabhaGganirAkaraNapUrvakamabhidhAtumAha-tattha tti teSu caturyu bhaGgakeSu madhye prathama dvitIyaM caturthaM ca na pRcchanti, etattrayasyAtyantaM ruceraviSayatayA tatpraznasyApyapravRtteriti, tathAhi- yA'sau kRtA kriyate yattat karma kRtaM sadbhavati no tAM te pRcchanti, pUrvakAlakRtatvasyApratyakSatayA asattvena nirgranthamatatvena cAsaMmatatvAditi, tatra yA'sau kRtA no kriyate iti teSu bhaGgakeSu madhye yattat karma kRtaM na bhavati no tAM pRcchanti, atyantavirodhenAsambhavAt, tathAhi- kRtaM cet karma kathaM na bhavatItyucyate ?, na bhavati cet kathaM kRtaM taditi, kRtasya karmaNo'bhavanAbhAvAt, tatra teSu yA'sAvakRtA yattadakRtaM karma no kriyate na bhavati no tAM pRcchanti, akRtasyAsatazca karmaNaH kharaviSANakalpatvAditi, amumeva ca bhaGgakatrayaniSedhamAzrityAsya sUtrasya tristhAnake'vatAra iti sambhAvyate, tRtIyabhaGgakastu tatsaMmata iti taM pRcchanti, ata evAha- tatra yA'sAvakRtA kriyate yattadakRtaM pUrvamavihitaM karma bhavati duHkhAya sampadyate tAM pRcchanti, pUrvakAlakRtatvasyApratyakSatayA asattvena duHkhAnubhUtezca pratyakSatayA sattvenAkRtakarmabhavanapakSasya sammatatvAditi, pRcchatAM cAyamabhiprAyaH- yadi nirgranthA api akRtameva karma duHkhAya dehinAM bhavatIti pratipadyante tataH suSTu zobhanaM asmatsamAnabodhatvAditi zeSAnapRcchantaH tRtIyameva pRcchantIti bhAvaH / se tti atha teSAmakRtakAbhyupagamavatAmevaM vakSyamANaprakAraM vaktavyam ullApaH syAt, ta eva vA evamAkhyAnti parAn prati yaduta-athaivaM vaktavyaM prarUpaNIyaM tattvavAdinAM syAt bhaved,
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / dvitIya uddezakaH / akRte sati karmaNi duHkhabhAvAt akRtyam akaraNIyamabandhanIyam aprAptavyamanAgate kAle jIvAnAmityarthaH, kim ? dukkhaM duHkhahetutvAt karma, aphusaM ti aspRzyaM karma akRtatvAdeva, tathA kriyamANaM ca vartamAnakAle badhyamAnaM kRtaM cAtItakAle baddhaM kriyamANakRtaM dvandvaikatvaM karmadhArayo vA, na kriyamANakRtamakriyamANakRtam, kiM tat ? duHkhaM karma / akiccaM dukkhamityAdipadatrayaM tattha jA sA akaDA kajjai taM pucchaMtItyanyatIrthikamatAzritaM kAlatrayAlambanamAzritya tristhAnakAvatAro'sya draSTavyaH, kimuktaM bhavatItyAha-akRtvA akRtvA karma prANA dvIndriyAdayaH bhUtAH taravo jIvAH paJcendriyAH sattvAH pRthivyAdayaH, yathoktamprANA dvitricatuH proktA bhUtAstu taravaH smRtAH / jIvA: paJcendriyA jJeyAH zeSAH sattvAH prakIrtitAH // [ ] iti / vedanAM pIDAM vedayantIti vaktavyamityayaM teSAmullApaH, etadvA te ajJAnopahatabuddhayo bhASante parAn prati yaduta evaM vaktavyaM syAditi prakramaH / evamanyatIrthikamatamupadarya nirAkurvannAha- jete ityAdi, ya ete anyatIrthikA evam uktaprakAramAhaMsu tti uktavantaH mithyA asamyak te anyatIrthikA evamuktavantaH, akRtAyAH kriyAyAH kriyAtvAnupapatteH, kriyata iti hi kriyA, yasyAstu kathaJcanApi karaNaM nAsti sA kathaM kriyate, akRtakarmAnubhavane hi baddhamuktasukhitaduHkhitAdiniyatavyavahArAbhAvaprasaGga iti / svamatamAviSkurvannAha- ahamityAdi, ahaM ti ahameva nAnyatIrthikAH, punaHzabdo vizeSaNArthaH, sa ca pUrvavAkyAduttaravAkyArthasya vilakSaNatAmAha, evamAikkhAmItyAdi pUrvavat, kRtyaM karaNIyamanAgatakAle, duHkhaM taddhetutvAt karma, spRzyaM spRSTalakSaNabandhAvasthAyogyam, kriyamANaM vartamAne kAle, kRtamatIte, akaraNaM nAsti karmaNaH kathaJcanApIti bhAvaH, svamatasarvasvamAha-kRtvA kRtvA karmeti gamyate, prANAdayo vedanAM karmakRtazubhAzubhAnubhUtiM vedayanti anubhavantIti vaktavyaM syAt smygvaadinaamiti| // tristhAnakasya dvitIya uddezako samAptaH //
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 [atha tRtIya uddezakaH] [sU0 176] tihiM ThANehiM mAyI mAyaM kaTu No AloejA No paDikkamejA No NiMdejjA No garahejjA No viuddejA No visohejjA No akaraNatAte abbhuTejA No ahArihaM pAyacchittaM tavokammaM paDivajjejjA, taMjahA-akariMsu cAhaM, karemi cAhaM, karissAmi cAhaM 1 / tihiM ThANehiM mAyI mAyaM kaha No AloejjA No paDikkamijjA jAva No paDivajjejjA, taMjahA-akittI vA me siyA, avaNNe vA me siyA, aviNae vA me siyA 2 tihiM ThANehiM mAyI mAyaM kaTu No AloejA jAva no paDivajejA, taMjahA-kittI vA me parihAyissati, jase vA me parihAyissati, pUyAsakkAre vA me parihAyissati 3 / / tihiM ThANehiM mAyI mAyaM kaTu AloejjA paDikkamejA nidejA jAva paDivajjejjA, taMjahA-mAyissa NaM assiM loge garahite bhavati, uvavAte garahie bhavati, AyAtI garahitA bhavati / tihiM ThANehiM mAyI mAyaM kaTu AloejA jAva paDivajjejA, taMjahAamAyissa NaM assiM loge pasatthe bhavati, uvavAte pasatthe bhavati, AyAI pasatthA bhavati / tihiM ThANehiM mAyI mAyaM kaTu AloejA jAva paDivajejA, taMjahANANaTThatAte, daMsaNaTThatAte, carittaTThatAte 3 / [TI0] ukto dvitIya uddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddezake vicitrA jIvadhAH prarUpitAH, ihApi ta eva prarUpyanta ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtratrayam- tihiM ThANehItyAdi, asya ca pUrvasUtreNa sahAyaM sambandhaH-pUrvasUtre mithyAdarzanavatAmasamaJjasatoktA, iha tu kaSAyavatAM tAmAhetyevaMsambandhasyAsya vyAkhyA- mAyI mAyAvAn mAyAM mAyAviSayaM gopanIyaM pracchannamakAryaM kRtvA no Alocayet mAyAmeveti, zeSaM sugamam, navaram AlocanaM
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / gurunivedanam, pratikramaNaM mithyAduSkRtadAnam, nindA AtmasAkSikA, garhA gurusAkSikA, vitroTanaM tadadhyavasAyavicchedanam, vizodhanam AtmanaH cAritrasya vA atIcAramalakSAlanam, akaraNatAbhyutthAnaM punarnaitat kariSyAmItyabhyupagamaH, ahArihaM yathocitaM pAyacchittaM ti pApacchedakaM prAyazcittavizodhakaM vA tapaHkarma nirvikRtikAdi pratipadyeta, tadyathA- akArSamahamidamataH kathaM nindyamityAlocayiSyAmi svamAhAtmyahAniprApterityevamabhimAnAt 1, tathA karomi cAhamidAnImeva kathamasAdhviti bhaNAmi 2, kariSyAmIti cAhametadakRtyamanAgatakAle'pi kathaM prAyazcittaM pratipadya iti 3 / kIrttiH ekadiggAminI prasiddhiH, sarvadiggAminI saiva varNo yazaHparyAyatvAdasya, athavA dAnapuNyaphalA kIrtiH, parAkramakRtaM yazaH [ ], tacca varNa iti, tayoH pratiSedho'kIrtiH avarNazceti, avinayaH sAdhukRto me syAditi, idaM ca sUtramaprAptaprasiddhipuruSApekSam, mAyaM kaTTa tti mAyAM kRtvA mAyAM puraskRtya, mAyayetyarthaH, parihAsyati hInA bhaviSyati, pUjA puSpAdibhiH, satkAro vastrAdibhiH, idamekameva vivakSitamekarUpatvAditi, idaM tu prAptaprasiddhipuruSApekSam, zeSaM sugamam / ___ uktaviparyayamAha-tihItyAdi sUtratrayaM sphuTam, kintu [mAyI mAyaM kaTu Aloejja tti] iha mAyI akRtyakaraNakAla eva AlocanAdikAle tvamAyyeva AlocanAdhanyathAnupapatteriti, assiM ti ayam, yato mAyina ihalokAdyA garhitA bhavanti yatazcAmAyina ihalokAdyAH prazastA bhavanti yatazcAmAyina AlocanAdinA niraticArIbhUtasya jJAnAdIni svasvabhAvaM labhante ato'hamamAyI bhUtvA''locanAdi karomIti bhaavH| [sU0 177] tao purisajAtA pannattA, taMjahA-suttadhare, atthadhare, tdubhydhre| [TI0] anantaraM zuddhiruktA, idAnIM tatkAriNo'bhyantarasampadA tridhA kurvannAhatao purItyAdi subodham, navaramete yathottaraM pradhAnA iti / [sU0 178] kappati NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA tato vatthAI dhArittae vA pariharittae vA, taMjahA-jaMgite, bhaMgite, khomite 1 / kappati NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA tato pAyAiM dhArittae vA pariharittae
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 vA, taMjahA-lAuyapAde vA, dArupAde vA, maTTiyApAde vA 2 / / [TI0] teSAmeva bAhyAM sampadaM sUtradvayenAha- kappatItyAdi, kalpate yujyate, yuktamityarthaH, dhArittae tti dhartuM parigrahe parihartuM paribhoktumiti, jaMgiyaM jaGgamajamaurNikAdi, bhaMgiyaM atasImayam, khomiyaM kArpAsikamiti / alAbUpAtrakaM tumbakam, dArupAtraM kASThamayam, mRttikApAtraM mRnmayaM zarAva-vAghaTikAdi, zeSaM sugamam / [sU0 179] tihiM ThANehiM vatthaM dharejjA, taMjahA-hirivattiyaM, duguMchAvattiyaM, parIsahavattiyaM / [TI0] vastragrahaNakAraNAnyAha-tihItyAdi, hrI: lajjA saMyamo vA pratyayo nimittaM yasya dhAraNasya tattathA, jugupsA pravacanakhiMsA vikRtAGgadarzanena mA bhUdityevaM pratyayo yatra tattathA, evaM parISahAH zItoSNa-daMza-mazakAdayaH pratyayo yatra tattathA / [sU0 180] tao AyarakkhA pannattA, taMjahA-dhammiyAte paDicoyaNAte paDicoettA bhavati, tusiNIto vA sitA, uddettA vA AtAte ekaMtamaMtamavakkamejjA 1 / NiggaMthassa NaM gilAyamANassa kappaMti tato viyaDadattIo paDiggAhittate, taMjahA-ukkosA majjhimA jahannA 2 / tihiM ThANehiM samaNe niggaMthe sAhammiyaM saMbhogiyaM visaMbhogiyaM karemANe NAtikkamati, taMjahA-sayaM vA daTuM, saDDhassa vA nisamma, taccaM mosaM AudRti cautthaM no AudRti 3 / tividhA aNunnA pannattA, taMjahA-AyariyattAte uvajjhAyattAte gaNittAte 4 / tividhA samaNunnA pannattA, taMjahA-AyariyattAte uvajjhAyattAte gaNittAte 5 / evaM upasaMpadA 6, evaM vijahaNA 7 / [TI0] nirgranthaprastAvAnnimranthAnevAnuSThAnataH saptasUtryA''ha- sugamA, navaram AtmAnaM rAgadveSAderakRtyAd bhavakUpAdvA rakSantItyAtmarakSAH / dhammiyAe paDicoyaNAe tti dhArmikeNopadezena 'nedaM bhavAdRzAM vidhAtumucitam' ityAdinA prerayitA upadeSTA bhavati anukUletaropasargakAriNaH, tato'sAvupasargakaraNAnivarttate, tato'kRtyasevA na bhavatItyataH
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 179 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / AtmA rakSito bhavatIti 1, tUSNIko vA vAcaMyama upekSaka ityarthaH syAditi 2, preraNAyA aviSaye upekSaNA'sAmarthya ca tataH sthAnAdutthAya Aya tti AtmanA ekAntaM vijanam antaM bhUvibhAgamavakrAmet gacchet 3 / nirgranthasya glAyata: azaknuvataH, tRDvedanAdinA abhibhUyamAnasyetyarthaH, AhAragrahaNaM hi vedanAdibhireva kAraNairanujJAtam / tao tti timraH viyaDa tti pAnakAhAraH, tasya dattayaH ekaprakSepadAnarUpAH, pratigrahItum AzrayituM vedanopazamAyeti / utkarSaH prakarSaH, tadyogAdutkarSA, utkarSavatIti votkarSA utkRSTetyarthaH, pracurapAnakalakSaNA yayA dinamapi yApayati, madhyamA tato hInA, jaghanyA yayA sakRdeva vitRSNo bhavati yApanAmAtraM vA lbhte| athavA pAnakavizeSAdutkRSTAdyA vAcyAH, tathAhi-kalamakAJjikA-'vazrAvaNAdeH drAkSApAnakAdervA prathamA 1, SaSTikAdikAJjikAdemadhyamA 2, tRNadhAnyakAJjikAderuSNodakasya vA jaghanyeti / deza-kAla-svarucivizeSAdvotkarSAdi neymiti| ___ sAhammiyaM ti samAnena dharmeNa caratIti sAdharmikastam, sama ekatra bhogo bhojanaM sambhogaH sAdhUnAM samAnasAmAcArIkatayA parasparamupadhyAdidAna-grahaNasaMvyavahAralakSaNaH, sa vidyate yasya sa sAmbhogikaH, tam, visambhogo dAnAdibhirasaMvyavahAraH, sa yasyAsti sa visambhogikaH, taM kurvan nAtikrAmati na laGmayatyAjJAM sAmAyikaM vA vihitakAritvAditi, svayamAtmanA sAkSAt dRSTvA sAmbhogikena kriyamANAmasAMbhogikadAnagrahaNAdikAmasAmAcArIm / tathA sadassa tti zraddhA zraddhAnaM yasmin asti sa zrAddhaH zraddheyavacana: ko'pyanya: sAdhustasya vacanamiti gamyate nizamya avadhArya / tathA taccaM ti ekaM dvitIyaM yAvat tRtIyaM mosaM ti mRSAvAdam akalpyagrahaNa-pArzvasthadAnAdinA sAvadhaviSayapratijJAbhaGgalakSaNamAzrityeti gamyate, Avarttate nivarttate, tamAlocayatItyarthaH, anAbhogatastasya bhAvAt, prAyazcittaM cAsyocitaM dIyate, caturthaM tvAzritya prAyo no Avarttate taM nAlocayati, tasya darpata eva bhAvAditi, Alocane'pi prAyazcittasyA'dAnamasyeti, atazcaturthAsambhogakAraNakAriNaM visambhogikaM kurvannAtikrAmatIti prakRtam, uktaM ca
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 egaM va do va tinni va AuTuMtassa hoi pacchittaM / AuTuMte vi tao pareNa tiNhaM visaMbhogo // [nizIthabhA0 2075] iti / iha cAdyaM sthAnadvayaM gurutaradoSAzrayam, yatastatra jJAtamAtre zrutamAtre ca visaMbhogaH kriyate, tRtIyaM tvalpataradoSAzrayam, tatra hi caturthavelAyAM sa vidhIyata iti / aNuna tti, anujJAnamanujJA adhikAradAnam / Acaryate maryAdAvRttitayA sevyata ityAcArya:, AcAre vA paJcaprakAre sAdhurityAcArya:, Aha ca paMcavihaM AyAraM AyaramANA tahA payAsaMtA / AyAraM daMseMtA AyariyA teNa vuccaMti // [Ava0ni0 998] tadbhAvastattA, tayA, uttaratra gaNAcAryagrahaNAdanuyogAcAryatayetyarthaH / tathA upetyAdhIyate'smAdityupAdhyAya:, Aha casammattanANadaMsaNajutto suttatthatadubhayavihinnU / AyariyaThANajogo suttaM vAeuvajjhAo // [ ] tti / tadbhAva upAdhyAyatA, tayA, tathA gaNa: sAdhusamudAyo yasyAsti svasvAmisambandhenAsau gaNI gaNAcAryaH,tadbhAvastattA, tayA, gaNanAyakatayeti bhAvaH / tathA samiti saGgatA autsargikaguNayuktatveno citA AcAryAditayA anujJA samanujJA, tathAhianuyogAcAryasyautsargikaguNA:tamhA vayasaMpannA kAlociyagahiyasayalasuttatthA / aNujogANuNNAe jogA bhaNiyA jiNiMdehiM // iharA u musAvAo pavayaNakhiMsA ya hoi loyammi / sesANa vi guNahANI titthuccheo ya bhAveNaM // [paJcava0 932-33] ti, gaNAcAryo'pyautsargika evamsuttatthe nimmAo piyadaDhadhammo'NuvattaNAkusalo / jAIkulasaMpanno gaMbhIro laddhimaMto ya // saMgahuvaggahanirao kayakaraNo pavayaNANurAgI ya / evaMviho u bhaNio gaNasAmI jiNavariMdehiM // [paJcava0 1315-16] ti / athaivaMvidhaguNAbhAve anujJAyA apyabhAvAt kathamanyA samanujJA bhaviSyatIti ?,
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / / 181 atrocyate, uktaguNAnAM madhyAt anyataraguNAbhAve'pi kAraNavizeSAt sambhavatyevAsau, kathamanyathA'bhidhIyate je yAvi maMdi tti guruM viittA, Dahare ime appasue tti naccA / hIlaMti micchaM paDivajjamANA, kareMti AsAyaNa te gurUNaM // [dazavai0 9 / 1 / 2] ti / ataH keSAJcit guNAnAmabhAve'pyanujJA, samagraguNabhAve tu samanujJeti sthitam / athavA svasya manojJAH samAnasAmAcArIkatayA abhirucitA: svamanojJAH, saha vA manojJairjJAnAdibhiriti samanojJA: ekasAmbhogikA: sAdhavaH, kathaM trividhA ityAhaAcAryatayetyAdi, bhikSu-kSullaketyAdibhedA: santo'pi na vivakSitAH, tristhAnakAdhikArAditi / evaM uvasaMpaya tti, evamityAcAryatvAdibhistridhA samanujJAvat upasaMpattirupasaMpat jJAnAdyarthaM bhavadIyo'hamityabhyupagamaH, tathAhi-kazcit svAcAryAdisandiSTaH samyakzrutagranthAnAM darzanaprabhAvakazAstrANAM vA sUtrArthayorgrahaNa-sthirIkaraNavismRtasandhAnArthaM tathA cAritravizeSabhUtAya vaiyAvRtyAya kSamaNAya vA sandiSTamAcAryAntaraM yadupasampadyate, uktaM ca uvasaMpayA ya tivihA NANe taha daMsaNe caritte ya / dasaNa-NANe tivihA duvihA ya carittaaTThAe // [Ava0 ni0 698, paJcA0 586] tti| seyamAcAryopasampad, evamupAdhyAya-gaNinorapIti / evaM vijahaNa tti evamityAcAryatvAdibhedena tridhaiva vihAnaM parityAga: tacca AcAryAdeH svakIyasya pramAdadoSamAzritya vaiyAvRtyakSapaNArthamAcAryAntaropasampattyA bhavatIti, Aha ca- niyagacchAdannammi u sIyaNadosAiNA hoi [Ava0ni0 718] tti / athavA AcAryo jJAnAdyarthamupasampannaM yatiM tamarthamananutiSThantaM siddhaprayojanaM vA parityajati yat sA''cAryavihAni:, uktaM cauvasaMpanno jaM kAraNaM tu taM kAraNaM apUrito / ahavA samANiyammI sAraNayA vA visaggo vA // [Ava0ni0 720] iti / evamupAdhyAya-gaNinorapIti / [sU0 181] tividhe vayaNe pannatte, taMjahA-tavvayaNe, tadannavayaNe, nnoavynne| tivihe avayaNe pannate, taMjahA-NotavvayaNe, NotadannavayaNe, avayaNe 2 /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 tividhe maNe pannatte, taMjahA-tammaNe, tadannamaNe, NoamaNe 3 // tivihe amaNe pannatte, taMjahA-NotammaNe, NotadannamaNe, amaNe 4 / [TI0] iyamanantaraM viziSTA sAdhukAyaceSTA tristhAnake'vatAritA, adhunA tu vacanamanasI tatparyudAsau ca tatrAvatArayannAha- tivihe ityAdi sUtracatuSTayam, asya gamanikAtasya vivakSitArthasya ghaTAdervacanaM bhaNanaM tadvacanam, ghaTArthApekSayA ghaTavacanavat, tasmAd vivakSitaghaTAderanya: paTAdistasya vacanaM tadanyavacanam, ghaTApekSayA paTavacanavat, noavacanam, abhaNananivRttirvacanamAtraM DitthAdivaditi, athavA sa: zabdavyutpattinimittadharmaviziSTo'rtho'nenocyata iti tadvacanaM yathArthanAmetyarthaH, jvalana-tapanAdivat, tathA tasmAt zabdavyutpattinimittadharmaviziSTAdanya: zabdapravRttinimittadharmaviziSTo'rtha ucyate aneneti tadanyavacanamayathArthamityarthaH, maNDapAdivat, ubhayavyatiriktaM noavacanam, nirarthakamityarthaH, DitthAdivat / athavA tasya AcAryAdervacanaM tadvacanam, tadvyatiriktavacanaM tadanyavacanam avivakSitapraNetRvizeSam, noavacanaM vacanamAtramityarthaH / trividhavacana-pratiSedhastvavacanam, tathAhi-notadvacanaM ghaTApekSayA paTavacanavat, notadanyavacanaM ghaTe ghaTavacanavat, avacanaM vacananivRttimAtramiti, evaM vyAkhyAntarApekSayA'pi jJeyam / tasya devadattAdestasmin vA ghaTAdau manastanmanaH, tato devadattAd anyasya yajJadattAderghaTApekSayA paTAdau vA manastadanyamana:, avivakSitasambandhivizeSaM tu manomAnaM noamana iti, etadanusAreNA'mano'pyUhyamiti / [sU0 182] tihiM ThANehiM appavuTThIkAe sitA, taMjahA-taMsiM ca NaM desaMsi vA padesaMsi vA No bahave udagajoNiyA jIvA ya poggalA ya udagattAte vakkamaMti viukkamati cayaMti uvavajaMti 1, devA NAgA jakkhA bhUtA No sammamArAhitA bhavaMti, tattha samuTThiyaM udagapoggalaM pariNataM vAsitukAmaM annaM desaM sAharaMti 2, abbhavaddalagaM ca NaM samuTTitaM pariNataM vAsitukAmaM vAukAe vidhuNati 3, iccetehiM tihiM ThANehiM appavuTThigAte sitA 1 // tihiM ThANehiM mahAvuTThIkAte sitA, taMjahA-taMsiM ca NaM desaMsi vA patesaMsi vA bahave udagajoNitA jIvA ya poggalA ya udagattAte vakkamaMti viukkamaMti
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 183 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / cayaMti uvavajaMti 1, devA nAgA bhUtA jakkhA sammamArAhitA bhavaMti, annattha samuTThitaM udagapoggalaM pariNataM vAsiukAmaM taM desaM sAharaMti 2, abbhavaddalagaM ca NaM samuTThitaM pariNayaM vAsitukAmaM No vAuAte vidhuNati 3, iccetehiM tihiM ThANehiM mahAvuTTikAe siyA 2 / [TI0] anantaraM saMyatamanuSyAdivyApArA uktA:, idAnIM tu prAyo devavyApArAn tihItyAdibhiraSTAbhi: sUtrairAha, sugamAni caitAni, kintu appavuTTikAe tti, alpa: stoka: avidyamAno vA, varSaNaM vRSTiH adha: patanam, vRSTipradhAna: kAyo jIvanikAyo vyomanipatadapkAya ityarthaH, varSaNadharmayuktaM vodakaM vRSTiH, tasyA: kAyo rAzirvRSTikAya:, alpazcAsau vRSTikAyazca alpavRSTikAya:, sa syAd bhavet / tasmiMstatra magadhAdau, cazabdo'lpavRSTitAkAraNAntarasamuccayArthaH, NamityalaGkAre, deze janapade, pradeze tasyaivaikadezarUpe, vAzabdau vikalpArtho / udakasya yonaya: pariNAmikAraNabhUtA udakayonayaH, ta evodakayonikA udakajananasvabhAvA vyutkrAmanti utpadyante vyapakrAmanti cyavante, etadeva yathAyogaM paryAyata AcaSTe - cyavante utpadyante kSetrasvabhAvAdityekam, tathA devA vaimAnika-jyotiSkA:, nAgA nAgakumArA bhavanapatyupalakSaNametat, yakSA bhUtA iti vyantaropalakSaNam, athavA devA iti sAmAnyam, nAgAdayastu vizeSaH, etadgrahaNaM ca prAya eSAmevaMvidhe karmaNi pravRttiriti jJApanAya, vicitratvAdvA sUtragateriti, no samyagArAdhitA bhavanti avinayakaraNAjanapadairiti gamyate, tatazca tatra magadhAdau deze pradeze vA tasyaiva samutthitam utpannam udakapradhAnaM paudgalaM pudgalasamUho megha ityarthaH udakapaudgalam, tathA pariNatam udakadAyakAvasthAprAptam, ata eva vidyudAdikaraNAdvarSitukAmaM sadanyaM dezamaGgAdikaM saMharanti nayantIti dvitiiym| abhrANi meghAstairvaIlakaM durdinam abhravaIlakaM vAuyAe tti vAyukAya: pracaNDavAto vidhunAti vidhvaMsayatIti tRtIyam / icce ityAdi nigamanamiti / etadviparyAsAdanantarasUtram / _ [sU0 183] tihiM ThANehiM ahuNovavanne deve devalogesu iccheja mANusaM logaM havvamAgacchittae, No ceva No saMcAteti havvamAgacchittae / ahuNovavanne
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 deve devalogesu divvesu kAmabhogesu mucchite giddhe gaDhite ajjhovavanne, se NaM mANussae kAmabhoge No ADhAti No pariyANAti No aTuM baMdhati No niyANaM pakareti No ThiipakappaM pakareti 1, ahuNovavanne deve devalogesu divvesu kAmabhogesu mucchite giddhe gaDhite ajjhovavanne, tassa NaM mANussae pemme vocchinne divve saMkaMte bhavati 2, ahuNovavanne deve devalogesu divvesu kAmabhogesu mucchite jAva ajjhovavanne, tassa NaM evaM bhavati-iyaNhiM gacchaM, muhuttaM gacchaM, teNaM kAleNamappAuyA maNussA kAladhammuNA saMjuttA bhavaMti 3, iccetehiM tihiM ThANehiM ahuNovavanne deve devalogesu icchejjA mANusaM logaM havvamAgacchittate, No ceva NaM saMcAteti havvamAgacchittate 3 // tihiM ThANehiM ahuNovavanne deve devalogesu icchejjA mANusaM logaM havvamAgacchittae, saMcAtei havvamAgacchittate / ahuNovavanne deve devalogesu divvesu kAmabhogesu amucchite agiddhe agaDhite aNajjhovavanne, tassa NamevaM bhavati-atthi NaM mama mANussae bhave Ayarie ti vA uvajjhAe ti vA pavattI ti vA there ti vA gaNI ti vA gaNadhare ti vA gaNAvacchedae ti vA, jesiM pabhAveNaM mae imA etArUvA deviDDI divvA devajutI divve devANubhAve laddhe patte abhisamannAgate, taM gacchAmi NaM te bhagavaMte vaMdAmi NamaMsAmi sakkAremi sammANemi, kallANaM maMgalaM devataM ceiyaM pajuvAsAmi 1, ahaNovavanne deve devalogesu divvesu kAmabhogesu amucchie jAva aNajjhovavanne, tassa NaM evaM bhavati-esa NaM mANussae bhave NANI ti vA tavassI ti vA atidukkara-dukkarakArage, taM gacchAmi NaM te bhagavaMte vaMdAmi NamaMsAmi jAva pajuvAsAmi 2, ahuNovavanne deve devalogesu jAva aNajjhovavanne, tassa NamevaM bhavati-atthi NaM mama mANussae bhave mAtA ti vA jAva suNhA ti vA, taM gacchAmi NaM tesimaMtiyaM pAunbhavAmi, pAsaMtu tA me imaM etArUvaM divvaM deviDhei divvaM devajutiM divvaM devANubhAvaM laddhaM pattaM abhisamannAgataM 3, iccetehiM tihiM ThANehiM ahuNovavanne deve devalogesu iccheja mANusaM logaM
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / havvamAgacchittate, saMcAteti havvamAgacchittate / / [TI0] adhunopapanno devaH, kvetyAha-devalokeSviti, iha ca bahuvacanamekasyaikadA anekeSUtpAdAsambhavAdekArthe dRzyaM vacanavyatyayAd devalokAnekatvopadarzanArthaM vA, athavA devalokeSu madhye kvaciddevaloka iti, icched abhilaSet, pUrvasaGgatikadarzanAdyarthaM mAnuSANAmayaM mAnuSastam, havvaM zIghram, na saMcAei tti na zaknoti, divi devaloke bhavA divyAsteSu, kAmau ca zabda-rUpalakSaNau bhogAzca gandha-rasa-sparzAH kAmabhogAsteSu, athavA kAmyanta iti kAmA: manojJAste ca te bhujyanta iti bhogA: zabdAdayaste ca te kAmabhogAsteSu mUrcchita iva mUrcchito mUDhaH, tatsvarUpasyA'nityatvAdervibodhAkSamatvAt, gRddhaH tadAkAGkSAvAn, atRpta ityarthaH, grathita iva grathitastadviSayasneharajjubhi: sandarbhita ityarthaH, adhyupapannaH AdhikyenA''sakto'tyantatanmanA ityarthaH, no Adriyate na teSvAdaravAn bhavati, no parijAnAti ete'pi vastubhUtA ityevaM na manyate, tathA teSviti gamyate, no arthaM badhnAti etairidaM prayojanamiti na nizcayaM karoti, tathA teSu no nidAnaM prakaroti ete me bhUyAsurityevamiti, tathA teSveva no sthitiprakalpam avasthAnavikalpanameteSvahaM tiSTheyamiti ete vA mama tiSThantu sthirA bhavantvityevaMrUpaM sthityA vA maryAdayA viziSTaH prakalpa: AcAra AsevetyarthastaM prakaroti kartumArabhate, prazabdasyAdikarmArthatvAditi, evaM divyaviSayaprasaktirityekaM kAraNam 1 / tathA yato'sAvadhunopapanno devo divyeSu kAmabhogeSu mUrcchitAdivizeSaNo bhavati tatastasya mAnuSyakaM manuSyaviSayaM prema sneho yena manuSyaloke Agamyate tad vyavacchinnam, divi bhavaM divyaM svargagatavastuviSayaM saGkrAntaM tatra deve praviSTaM bhavatIti divyapremasaGkrAntiriti dvitIyam 2 / tathA'sau devo yato divyakAmabhogeSu mUrcchitAdi-vizeSaNo bhavati tatastatpratibandhAt tassa NaM ti tasya devasya evaM ti evaMprakAraM cittaM bhavati, yathA iyahiM ti ita idAnIM gacchAmi, muhattaM ti muhUrtena gacchAmi, kRtyasamAptAvityarthaH, teNaM kAleNaM ti yena tat kRtyaM samApyate sa ca kRtakRtyatvAdAgamanazakto bhavati tena kAlena gateneti zeSa:, tasmin vA kAle gate, NaMzabdo vAkyAlaGkArArthaH, alpAyuSa: svabhAvAdeva manuSyA mAtrAdayo yaddarzanArtha
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 mAjigamiSati te kAladharmeNa maraNena saMyuktA bhavanti, kasyAsau darzanArthamAgacchatviti asamAptakarttavyatA nAma tRtIyamiti 3 / icce ityAdi nigmnm|| __tadAgamanahetumAha- devakAmeSu kazcidamUrcchitAdivizeSaNo bhavati, tasya ca mana iti gamyate, evaM bhUtaM bhavati, AcAryaH pratibodhaka-pravrAjakAdi: anuyogAcAryo vA, iti: evaMprakArArtho vAzabdo vikalpArthaH, prayogazcaivam- manuSyabhave mamAcAryo'stIti vA, upAdhyAya: sUtradAtA, so'stIti vA, evaM sarvatra, navaraM pravarttayati sAdhUnAcAryopadiSTeSu vaiyAvRtyAdiSviti pravartI, uktaM ca tavasaMjamajogesuM jo jogo tattha taM payaTTei / asahuM ca niyatteI gaNatattillo pavattI u // [vyava0 11959] tti / pravarttivyApAritAn sAdhUna saMyamayogeSu sIdata: sthirIkaroti iti sthaviraH, uktaM cathirakaraNA puNa thero pavattivAvAriesu atthesu / jo jattha sIyai jaI saMtabalo taM thirIkuNai // [vyava0 11961] tti / gaNo'syAstIti gaNI gaNAcArya:, gaNadharo jinaziSyavizeSa: AryikApratijAgarako vA sAdhuvizeSaH, uktaM capiyadhammo daDhadhammo saMviggo ujjuo ya teyssii| saMgahuvaggahakusalo suttatthaviU gaNAhivaI // [nizIthabhA0 2449, bRhatkalpa0 2050] gaNasyAvacchedo vibhAgoM'zo'syAstIti, yo hi gaNAMzaM gRhItvA gacchopaSTambhAyaivopadhimArgaNAdinimittaM viharati sa gaNAvacchedakaH, Aha ca uhAvaNA-pahAvaNa-khettovahimaggaNAsu avisAI / suttatthatadubhayaviU gaNavaccho eriso hoi // [vyava0 11962] tti / ima tti iyaM pratyakSAsannA, etadeva rUpaM yasyA na kAlAntare rUpAntarabhAk sA etadrUpA, divyA svargasambhavA pradhAnA vA, devAnAM surANAmRddhiH zrIvimAnaratnAdisampad devarddhiH, evaM sarvatra, navaraM dyutiH dIptiH zarIrAbharaNAdisambhavA yutirvA yuktiriSTaparivArAdisaMyogalakSaNA anubhAga: acintyA vaikriyakaraNAdikA zaktiH, labdha: upArjito janmAntare, prApta: idAnImupanataH, abhisamanvAgato bhogyatAM gataH, taditi
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / 187 tasmAt tAn bhagavataH pUjyAn vande stutibhirnamasyAmi praNAmena satkaromyAdarakaraNena vastrAdinA vA sanmAnayAmyucitapratipattyA kalyANaM maGgalaM daivataM caityamiti buddhyA paryupAse seve ityekam / esa NaM ti eSa: avadhyAdipratyakSIkRtaH, mAnuSyake bhave vartamAna iti zeSaH, manuSya ityarthaH, jJAnIti vA kRtvA tapasvIti vA kRtvA, kim? atiduSkarANAM siMhaguhAkAyotsargakaraNAdInAM madhye duSkaramanuraktapUrvopabhuktaprArthanAparataruNImandiravAsAprakampabrahmacaryAnupAlanAdikaM karotIti atiduSkaraduSkarakArakaH, sthUlabhadravat, tat tasmAd gacchAmi, te tti pUrvamekavacananirdeze'pIha pUjyavivakSayA bahuvacanamiti, tAn duSkaraduSkarakArakAn bhagavato vanda iti dvitiiym| tathA 'mAyA i vA piyA i vA bhajjA i vA bhAyA i vA bhagiNI i vA puttA i vA dhUyA i ve'ti yAvacchabdAkSepaH, snuSA putrabhAryA, taditi tasmAt teSAmantike samIpe prAdurbhavAmi prakaTIbhavAmi, tA me tti tAvat me mameti tRtIyam / [sU0 184] tato ThANAI deve pIhejA, taMjahA-mANussagaM bhavaM, Arite khette jammaM, sukulapaccAyAtiM 5 / ___ tihiM ThANehiM deve paritappejjA, taMjahA-aho NaM mate saMte bale saMte vIrie saMte purisakkAraparakkame khemaMsi subhikkhaMsi Ayariya-uvajjhAehiM vijamANehiM kallasarIreNaM No bahute sute ahIte 1, aho NaM mate ihalogapaDibaddheNaM paralogaparaMmuheNaM visayatisiteNaM No dIhe sAmannaparitAte aNupAlite 2, aho NaM mate iDDi-rasa-sAyagarueNaM bhogAsasagiddheNaM No visuddhe caritte phAsite 3, iccetehiM [tihiM ThANehiM deve paritappejA] 6 / / ___ [TI0] pIheja tti spRhayed abhilaSet, mAnuSyakaM bhavaM, AryakSetram arddhaSaDviMzatijanapadAnAmanyatarat magadhAdi, sukule ikSvAkvAdau devalokAt pratinivRttasyA''jAti: janma AyAtirvA Agati: sukulapratyAjAti: sukulapratyAyAtirvA, tAmiti / paritappeja tti pazcAttApaM karoti, aho vismaye sati vidyamAne bale zArIre vIrye jIvAzrite puruSakAre abhimAnavizeSe parAkrame abhimAna eva ca niSpAditasvaviSaye ityarthaH, kSeme upadravAbhAve sati subhikSe sukAle sati kalyazarIreNa nIrogadeheneti
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 sAmagrIsadbhAve'pi no bahu zrutamadhItamityekam / visayatisieNaM ti viSayatRSitatvAdihalokapratibandhAdinA dIrghazrAmaNyaparyAyApAlanam iti dvitIyam / tathA RddhiH AcAryatvAdau narendrAdipUjA rasA madhurAdayo manojJA: sAtaM sukhametAni gurUNi AdaraviSayA yasya so'yamRddhi-rasa-sAtagurukastena, bhogeSu kAmeSu AzaMsA ca aprAptaprArthanaM gRddhaM ca prAptAtRptiryasya sa bhogAzaMsAgRddhaH, iha cAnusvAralopa-hrasvatve prAkRtatayeti, pAThAntareNa bhogAmiSagRddheneti, no vizuddham anaticAraM caritraM spRSTamiti tRtIyam / ityetairityAdi nigamanam / [sU0 185] tihiM ThANehiM deve catissAmIti jANati-vimANAbharaNAI NippabhAI pAsittA, kapparukkhagaM milAyamANaM pAsittA, appaNo teyalessaM parihAyamANiM jANittA, iccetehiM [tihiM ThANehiM deve catissAmIti jANati] 7 / tihiM ThANehiM deve uvvegamAgacchejjA, taMjahA-aho NaM mate imAto etArUvAto divvAto deviDDIo divvAo devajutIto laddhAto pattAto abhisamannAgatAto catiyavvaM bhavissati 1, aho NaM mate mAtuoyaM piusukkaM taM tadubhayasaMsarTa tappaDhamayAte AhAro AhAreyavvo bhavissati 2, aho NaM mate kalamalajaMbAlAte asutIte uvveyaNitAte bhImAte gabbhavasahIte vasiyavvaM bhavissai, iccetehiM tihiM [ThANehiM deve uvvegamAgacchejjA] 8 // [TI0] tihIM ti vimAnAbharaNAnAM niSprabhatvamautpAtikaM taccakSurvibhramarUpaM vA, kapparukkhagaM ti caityavRkSam, teyalessaM ti zarIradIptiM sukhAsikAM vA, iccetehItyAdi nigamanam, bhavanti caivaMvidhAni liGgAni devAnAM cyavanakAle, uktaM camAlyamlAni: kalpavRkSaprakampaH, zrI-hrInAzo vAsasAM coparAgaH / dainyaM tandrA kAmarAgA-'GgabhaGgo, dRSTibhrAntirvepathuzcAratizca // [ ] iti / tihIM ti udvegaM zokaM 'mayetazcyavanIyaM bhaviSyati' ityekam / tathA mAturoja: ArtavaM pituH zukraM tattathAvidhaM kimapi vilInAnAmativilInaM tayoH oja:zukrayorubhayaM dvayaM tadubhayaM tacca tat saMsRSTaM ca, saMzliSTaM ceti vA, parasparamekIbhUtamityarthaH, tadubhayasaMsRSTaM tadubhayasaMzliSTaM vA evaMlakSaNo ya AhAraH tasya garbhavAsakAlasya prathamatA tatprathamatA
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 189 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / / tasyAm, prathamasamaya evetyarthaH, sa Aharttavya: abhyavahAryo bhaviSyatIti dvitIyam, tathA kalamalo jaTharadravyasamUhaH sa eva jambAla: kaImo yasyAM sA tathA, tasyAm, ata evA'zucikAyAm udvejanIyAyAm udvegakAriNyAM bhImAyAM bhayAnikAyAM garbha eva vasatirgarbhavasatistasyAM vastavyamiti tRtIyam / atra gAthe bhavata: devA vi devaloe divvAbharaNANuraMjiyasarIrA / jaM parivaDaMti tatto taM dukkhaM dAruNaM tesiM // taM suravimANavibhavaM ciMtiya cayaNaM ca devlogaao| aibaliyaM ciya jaM na vi phuTai sayasakkaraM hiyayaM // [upa0 mAlA 284-285] ti / icceehItyAdi nigamanam / [sU0 186] tisaMThiyA vimANA pannattA, taMjahA-vaDA, taMsA, cauraMsA / tattha NaM je te vaTTA vimANA te NaM pukkharakanniyAsaMThANasaMThitA savvato samaMtA pAgAraparikkhittA egaduvArA pannattA, tattha NaM je te taMsA vimANA te NaM siMghADagasaMThANasaMThitA duhato pAgAraparikkhittA egato vetitAparikkhittA tiduvArA pannattA, tattha NaM je te cauraMsA vimANA te NaM akkhADagasaMThANasaMThitA savvato samaMtA vetitAparikkhitA cauduvArA pannattA 1 // tipatiTThiyA vimANA pannattA, taMjahA-ghaNodadhipatiTTitA, ghaNavAtapaiTThiyA, ovAsaMtarapaiTTitA 2 // tividhA vimANA pannattA, taMjahA-avaTThitA, veuvvitA, parijANitA 3 // [TI0] atha devavaktavyatAnantaraM tadAzrayavimAnavaktavyatAmAha-tisaMThietyAdi sUtratrayaM sphuTameva, kevalaM trINi saMsthitAni saMsthAnAni yeSAM tAni, tribhirvA prakAraiH saMsthitAni trisaMsthitAni, tattha NaM ti teSu madhye pukkharakaNNiya tti puSkarakarNikA padmamadhyabhAga:, sA hi vRttA samoparibhAgA ca bhavati, sarvvata iti dikSu samantAditi vidikSu / siMghADagaM ti trikoNo jalajaphalavizeSa:, ekata ekasyAM dizi yasyAM vRttvimaanmityrthH| akkhADago caturasra: pratIta eva, vedikA muNDaprAkAralakSaNA, etAni caivaMkramANyevAvalikApraviSTAni bhavanti, puSpAvakIrNAni tvanyathA'pIti, bhavanti cAtra gAthA:
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 savvesu patthaDesu majjhe vaDhe aNaMtare taMsaM / eyaMtaracaturaMsaM puNovi vaDhaM puNo taMsaM // vaDhe vassuvariM taMsaM taMsassa uppari hoi / cauraMse cauraMsaM uddhaM tu vimANaseDhIo // vaDhe tha valayagaM piva taMsaM siMghADagaM piva vimANaM / cauraMsavimANaM pi ya akkhADagasaMThiyaM bhaNiyaM // savve vadRvimANA egaduvArA havaMti vinneyA / tinni ya taMsavimANe cattAri ya hoMti cauraMse // pAgAraparikkhittA vaTTavimANA havaMti savve vi / cauraMsavimANANaM cauddisiM veiyA hoi // jatto vadRvimANaM tatto taMsassa veiyA hoi / pAgAro boddhavvo avasesehiM tu pAsehiM // AvaliyAsu vimANA vaTTA taMsA taheva cauraMsA / pupphAvaginnayA puNa aNegaviharUvasaMThANA // [vimAna0 245-251] iti / atha pratiSThAna sUtraM, pratiSThAnasUtrasyeyaM vibhajanAghaNaudahipaiTThANA surabhavaNA hoMti dosu kappesu / tisu vAupaiTThANA tadubhayasupaiTThiyA tIsu // teNa paraM uvarimagA AgAsaMtarapaiTThiyA savve / [bRhatsaM0 126-127] tti / avasthitAni zAzvatAni / vaikriyANi bhogAdyarthaM niSpAditAni, yato'bhihitaM bhagavatyAm- jAhe NaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA divvAiM bhogabhogAI bhuMjiukAme bhavai se kahamiyANiM pakareti ?, goyamA! tAhe ceva NaM se sakke deviMde devarAyA egaM mahaM nemipaDirUvagaM viuvvai, nemiriti cakradhArA, tadvad vRttavimAnamityarthaH, ityAdi [bhagavatI0 14 / 6 / 6] / pariyAnaM tiryaglokAvataraNAdi, tat prayojanaM yeSAM tAni pAriyAnikAni pAlakapuSpakAdIni vkssymaannaaniiti|| [sU0 187] tivihA neraiyA pannattA, taMjahA-sammAdiTThI, micchAdiTThI, sammAmicchAdiTThI / evaM vigaliMdiyavajaM jAva vemANiyANaM / tato duggatIto pannattAo, taMjahA-NeraDyaduggatI, tirikkhajoNIyaduggatI,
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / 191 maNusasaduggatI 1 tato suggatIto pannattAo, taMjahA-siddhasuggatI, devasuggatI, maNussasuggatI 2 / tato duggatA pannattA, taMjahA-NeratitaduggatA, tirikkhajoNitaduggatA, maNussaduggatA 3 // tato suggatA pannattA, taMjahA-siddhasuggatA, devasuggatA, maNussasuggatA 4 / [TI0] pUrvatarasUtreSu devA uktA:, adhunA vaikriyAdisAdhAnnArakAnnirUpayannAhativihetyAdi gatArtham, navaraM vigaliMdiyavajjaM ti nArakavat daNDakastridhA vAcyaH ekendriya-vikalendriyAn varjayitvA, yataH pRthivyAdInAM mithyAtvameva dvitricaturindriyANAM tu na mizramiti / trividhadarzanAzca durgati-sugatiyogAt durgatAH sugatAzca bhavantIti durgatyAdidarzanAya sUtracatuSTayamAha- tao ityAdi sUtracatuSTayaM vyaktam, paraM duSTA gatirdurgatiH, manuSyANAM durgatirvivakSayaiva, tatsugaterapyabhidhAsyamAnatvAditi / durgatAH duHsthAH, sugatAH susthaaH| [sU0 188] cautthabhattitassa NaM bhikkhussa kappaMti tato pANagAI paDigAhettae, taMjahA-ussetime, saMsetime, cAuladhovaNe 1 / chaTThabhattitassa NaM bhikkhussa kappaMti tato pANagAiM paDigAhettae, taMjahAtilodae, tusodae, javodae 2 / / aTThamabhattiyassa NaM bhikkhussa kappaMti tato pANagAiM paDigAhettae, taMjahAAyAmate, sovIrate, suddhaviyaDe 3 // tivihe uvahaDe pannatte, taMjahA-phaliovahaDe, suddhovahaDe, saMsaTThovahaDe 4 / tivihe uggahite pannatte, taMjahA-jaM ca ogiNhati, jaM ca sAharati, jaM ca AsagaMsi pakkhivati 5 / tividhA omoyariyA pannattA, taMjahA-uvakaraNomoyariyA, bhattapANomodaritA, bhAvomodaritA 6 / uvakaraNomodaritA tivihA pannattA, taMjahA-ege vatthe, ege pAte,
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 ciyattovahisAtijaNatA / tato ThANA NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA ahiyAte asubhAte akkhamAte aNissesAte aNANugAmiyattAe bhavaMti, taMjahA-kUaNatA, kakkaraNatA, avajjhANatA 8 tato ThANA NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA hitAte suhAte khamAte NissesAte ANugAmiyattAte bhavaMti, taMjahA-akUaNatA, akakkaraNatA, aNavajjhANayA tato sallA pannattA, taMjahA-mAyAsalle NidANasalle micchAdasaNasalle 10 tihiM ThANehiM samaNe NiggaMthe saMkhittaviulateulesse bhavati, taMjahAAtAvaNatAte, khaMtikhamAte, apANageNaM tavokammeNaM 11 // temAsitaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannassa aNagArassa kappaMti tato dattIo bhoyaNassa paDigAhettae, tato pANagassa 12 // egarAtiyaM bhikkhupaDimaM sammaM aNaNupAlemANassa aNagArassa ime tato ThANA ahitAte asubhAte akhamAte aNissesAte aNANugAmiyattAte bhavaMti, taMjahA-ummAyaM vA labhejA, dIhakAliyaM vA rogAtaMkaM pAuNejA, kevalipannattAto vA dhammAto bhaMsejA 13 // egarAtiyaM NaM bhikkhupaDimaM sammaM aNupAlemANassa aNagArassa tato ThANA hitAte subhAte khamAte NissesAte ANugAmiyattAte bhavaMti, taMjahA-ohiNANe vA se samuppajjejA, maNapajavanANe vA se samuppajjejA, kevalanANe vA se samuppajjejA 14 / [TI0] siddhAdisugatAzca tapasvinaH santo bhavantIti tatkarttavya-pariharttavyavizeSamAhacautthetyAdisUtrANi caturdaza] vyaktAni, kevalam ekaM pUrvadine dve upavAsadine caturthaM pAraNakadine bhaktam bhojanaM pariharato yatra tapasi tat caturthabhaktam, tadyasyAsti sa caturthabhaktikastasya, evamanyatrApi, zabdavyutpattimAtrametat, pravRttistu caturthabhaktAdizabdAnAmekAdyupavAsAdiSviti, bhikSaNaM zIlaM dharma: tatsAdhukAritA vA yasya sa
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / 193 bhikSurbhinatti vA kSudhamiti bhikSuH, tasya pAnakAni pAnAhArA:, utsvedena nirvRttamutsvedimaM yena vrIhyAdipiSTaM surAdyartham utsvedyate, tathA saMsekena nivRttamiti saMsekimam araNikAdipatrazAkamutkAlya yena zItalajalena saMsicyeta taditi, tanduladhAvanaM pratItameva 1 / tilodakAdi tatprakSAlanajalam, navaraM tuSodakaM vrIAdakam 2 / AyAmakam avazrAvaNam, sauvIrakaM kAJjikam, zuddhavikaTam uSNodakam 3 / upahRtamupahitam, bhojanasthAne DhaukitaM bhaktamiti bhAvaH, phalikaM praheNakAdi, tacca tadupahRtaM ceti phalikopahatam avgRhiitaabhidhaanpnycmpinnddaissnnaavissybhuutmiti| tathA zuddham alepakRtaM zuddhaudanaM ca, tacca tadupahRtaM ceti zuddhopahRtam, etaccAlpalepAbhidhAnacaturtheSaNAviSayabhUtamiti / tathA saMsRSTaM nAma bhoktukAmena gRhItaM kUrAdau kSipte hasta: kSipto na tAvat mukhe kSipati tacca lepAlepakaraNasvabhAvamiti, tadevaMbhUtamupahRtaM saMsRSTopahRtam, idaM caturtheSaNAtvena bhajanIyam, lepAlepakRtAdirUpatvAdasyeti, atra gAthA suddhaM ca alevakaDaM ahavaNa suddhodaNo bhave suddhaM / saMsarTa AuttaM bhoktumArabdhamityarthaH levADamalevaDaM vA vi // [vyava0 9 / 3820] tti / iha ca traye ekatva-dvi-trisaMyogaiH saptAbhigrahavanta: sAdhavo bhavantIti 4 / __ avagRhItaM nAma kenacit prakAreNa dAyakenAttaM bhaktAdi yaditi bhaktam, cakArA: samuccayArthAH, avagRhNAti Adatte hastena dAyakastadavagRhItam, etacca SaSThI piNDaiSaNeti, evaM ca vRddhavyAkhyA- pariveSaka: piTakAyA: kUraM gRhItvA yasmai dAtukAmastadbhAjane kSeptumupasthitaH ityAdi mahAn 5 / ___ tathA, avamam UnamudaraM jaTharaM yasyAsAvavamodaraH, avamaM vodaram avamodaram, tadbhAvo'vamodaratA, prAkRtatvAdomoyariya tti, avamodarasya vA karaNamavamodarikA, vyutpattireveyamasya, pravRttistUnatAmAtre, tatra prathamA jinakalpikAdInAmeva na punaranyeSAm, zAstrIyopadhyabhAve hi samagrasaMyamAbhAvAditi, atiriktAgrahaNato vonodarateti, uktaM cajaM vai uvagAre uvakaraNaM taM si hoi uvagaraNaM / / airegaM ahigaraNaM ajao yajayaM pariharaMto // [ ] ayatazca yakad bhuJjAno bhvtiityrthH| bhaktapAnAvamodaratA punarAtmIyAhAramAna
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 parityAgato veditavyA, uktaM ca battIsaM kira kavalA AhAro kucchipUrao bhaNio / purisassa mahiliyAe aTThAvIsaM bhave kavalA // [piNDani0 642] kavalANa ya parimANaM kukkuDiaMDagapamANamettaM tu / jo vA avigiyavayaNo vayaNammi chuheja vIsattho // [ ] tti / iyaM cASTa 1 dvAdaza 2 SoDaza 3 caturviMzatye 4 katriMzadantaiH kavalaiH 5 krameNAlpAhArAdisaMjJitA paJcavidhA bhavati / evam anenAnusAreNa pAne'pi vAcyA / bhAvonodaratA puna: krodhAdityAgaH, uktaM cakohAINamaNudiNaM cAo jiNavayaNabhAvaNAu ya / bhAveNomodariyA pannattA vIyarAgehiM // [ ]6 / upakaraNAvamodarikAyA bhedAnAha- uvakaraNetyAdi, ekaM vastraM jinakalpikAdereva, evaM pAtramapi, egaM pAyaM jiNakappiyANaM[oghani0 679]iti vacanAditi, tathA ciyatteNaM saMyamopakArako'yamiti prItyA malinAdAvaprItyakaraNena vA ciyattassa vA saMyaminAM saMmatasya upadhe: rajoharaNAdikasya sAijaNaya tti sevA ciyattovahisAijaNaya tti 7 / ciyatteNeti prAguktam, etadviparyayabhedAn saphalAnAha- tao ityAdi spaSTam, kintu ahitAya apathyAya asukhAya du:khAya akSamAya ayuktatvAya aniHzreyasAya amokSAya anAnugAmikatvAya na zubhAnubandhAyeti, kUjanatA ArttasvarakaraNam, karkaraNatA zayyopadhyAdidoSodbhAvanagarbhaM pralapanam, apadhyAnatA aartt-raudrdhyaayitvmiti8| uktaviparyayasUtraM vyaktam 9 / nirgranthAnAmeva pariharttavyaM trayamAha- tao ityAdi, zalyate bAdhyate aneneti zalyam, dravyatastomarAdi, bhAvatastu idaM trividhaM- mAyA nikRti:, saiva zalyaM mAyAzalyam, evaM sarvatra, navaraM nitarAM dAyate lUyate mokSaphalamanindyabrahmacaryAdisAdhyaM kuzalakarmakalpataruvanamanena devarddhayAdiprArthanapariNAmanizitAsineti nidAnam, mithyA viparItaM darzanaM mithyAdarzanamiti 10 / nirgranthAnAmeva labdhivizeSasya kAraNatrayamAha tihiM tti saGkSiptA laghUkRtA vipulA'pi vistIrNA'pi satI, anyathA''dityabimbavat durdarza: syAditi, tejolezyA
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 195 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / tapovibhUtijaM tejasvitvaM taijasazarIrapariNatirUpaM mahAjvAlAkalpaM yena sa saGkSiptavipulatejolezyaH / AtApanAnAM zItAdibhiH zarIrasya santApanAnAM bhAva AtApanatA zItAtapAdisahanamityarthaH, tayA, kSAntyA krodhanigraheNa kSamA marSaNaM na tvazaktatayeti kSAntikSamA, tayA, apAnakena pAraNakakAlAdanyatra tapa:karmaNA SaSThAdineti, abhidhIyate ca bhagavatyAm je NaM gosAlA ! egAe sanahAe kummAsapiMDiyAe egeNa ya viyaDAsaNeNaM chaTheM chaTeNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM ur3e bAhAo pagijjhiya pagijjhiya sUrAbhimuhe AyAvaNabhUmIe AyAvemANe viharai se NaM aMto chaNhaM mAsANaM saMkhittavipulateyalesse bhavai [bhgvtii015|54] tti 11 / temAsiyamityAdi, bhikSupratimA: sAdhorabhigrahavizeSAH, tAzca dvAdaza, tatraikamAsikyAdayo mAsottarA: sapta, tisraH saptarAtrindivapramANA: pratyekam, ekA ahorAtrikI, ekA ekarAtrikIti / ___tatra trimAsikI tRtIyA, tAM pratipannasya Azritasya, datti: sakRtprakSepalakSaNeti 12 / ekarAtrikI dvAdazI, tAM samyagananupAlayata: unmAdaH cittavibhramaH, roga: kuSThAdiH, AtaGkaH zUla-vizUcikAdi: sadyoghAtI, sa ca sa ceti rogAtaGkam, pAuNeja tti prApnuyAt, dharmAt zruta-cAritralakSaNAt bhrazyet, samyaktvasyApi hAnyeti, unmAda-roga-dharmabhraMzA: pratimAyA: samyagananupAlanAjanyA ahitAdyarthAH duHkhArthA bhavantIti hRdayam 13 / viparyayasUtrametadanusArato boddhavyamiti 14 / [sU0 189] jaMbUdIve dIve tato kammabhUmIo pannattAo taMjahA- bharahe, eravate, mahAvidehe 1 / evaM dhAyaisaMDe dIve puratthimaddhe jAva pukkharavaradIvaDDapaccatthimaddhe 2-5 / / [TI0] uktarUpANi ca sAdhvanuSThAnAni karmabhUmiSveva bhavantIti tannirUpaNAyAhajaMbUdIvetyAdisUtrANi sAkSAdatidezAbhyAM paJca sugamAni ceti / _[sU0 190] tividhe daMsaNe pannatte, taMjahA-sammaiMsaNe, micchaiMsaNe, sammAmicchaiMsaNe /
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 tividhA rutI pannattA, taMjahA-sammarutI, miccharutI, sammAmiccharutI // tividhe paoge pannatte, taMjahA-sammappaoge, micchappaoge, sammAmicchappaoge 3 // [sU0 191] tividhe vavasAte pannatte, taMjahA-dhammite vavasAte, adhammie vavasAte, dhammiyAdhammite vavasAte 4 / athavA tividhe vavasAte pannatte, taMjahA-paccakkhe, paccatite, ANugAmite 5 / ahavA tividhe vavasAte pannatte, taMjahA-ihaloie, paralogite, ihalogitaparalogite 6 / ihalogite vavasAte tivihe pannatte, taMjahA-logite, vetite, sAmatite 7 / logite vavasAte tividhe pannatte, taMjahA-atthe, dhamme, kAme 8 // vetite vavasAte tividhe pannatte, taMjahA-rivvede, jajuvede, sAmavede 9 / sAmatite vavasAte tividhe pannatte, taMjahA-NANe, daMsaNe, caritte 10 // tividhA atthajoNI pannattA, taMjahA- sAma, daMDe, bhede 11 // [TI0] uktA: karmabhUmayaH, atha tadgatajanadharmanirUpaNAyAha-tivihetyAdisUtrANyekAdaza kaNThyAni, kintu trividhaM darzanaM zuddhA-'zuddha-mizrapuJjatrayarUpaM mithyAtvamohanIyam, tathAvidhadarzanahetutvAditi 1 / rucistu tadudayasampAdyaM tattvAnAM zraddhAnam 2 / prayoga: samyaktvAdipUrvo mana:prabhRtivyApAra iti, athavA samyagAdiprayoga: ucitAnucitobhayAtmaka auSadhAdivyApAra iti 3 / vyavasAyo vastunirNaya: puruSArthasiddhyarthamanuSThAnaM vA, sa ca vyavasAyinAM dhArmikA'dhArmika-dhArmikAdhArmikANAM saMyatA-'saMyata-dezasaMyatalakSaNAnAM sambandhitvAdabhedenocyamAnastridhA bhavatIti, saMyamA-'saMyama-dezasaMyamalakSaNaviSayabhedAdvA 4 / vyavasAyo nizcayaH, sa ca pratyakSo'vadhi-mana:paryAya-kevalAkhyaH, pratyayAt indriyAnindriyalakSaNAnimittAjjAtaH prAtyayikaH, sAdhyam agnyAdikamanugacchati sAdhyAbhAve na bhavati yo dhUmAdihetu: so'nugAmI, tato jAtamAnugAmikam anumAnam,
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / 197 tadrUpo vyavasAya AnugAmika eveti / athavA pratyakSaH svayaMdarzanalakSaNa:, prAtyayikaH AptavacanaprabhavaH, tRtIyastathaiveti 5 / ___ ihaloke bhava aihalaukiko ya iha bhave vartamAnasya nizcayo'nuSThAnaM vA sa aihalaukiko vyavasAya iti bhAva:, yastu paraloke bhaviSyati sa pAralaukikaH, yastviha paratra ca sa aihalaukikapAralaukika iti 6 / laukika: sAmAnyalokAzrayo nizcayo'nuSThAnaM vA, vedAzrito vaidikaH, samaya: sAGkhyAdInAM siddhAntaH, tadAzritastu sAmayikaH 7/ ___ laukikAdayo vyavasAyA: pratyekaM trividhAH, te ca pratItA eva, navaram arthadharma-kAmaviSayo nirNayo yathA arthasya mUlaM nikRti: kSamA ca, dharmasya dAnaM ca dayA damazca / kAmasya vittaM ca vapurvayazca, mokSasya sarvoparama: kriyAsu // [ ] ityAdirUpaH, tadarthamanuSThAnaM vA arthAdireva vyavasAya ucyata iti 8 / RgvedAdyAhito nirNayo vyApAro vA RgvedAdireveti 9 / jJAnAdIni sAmayiko vyavasAya:, tatra jJAnaM vyavasAya eva, paryAyazabdatvAt, darzanamapi zraddhAnalakSaNaM vyavasAyaH, vyavasAyAMzatvAtasyeti pratipAditameva, cAritramapi samabhAvalakSaNo vyavasAya eva, bodhasvabhAvasyAtmanaH pariNativizeSatvAt 10 / ___ arthasya rAjalakSmyAdeoni: upAyo'rthayoni:, sAma priyavacanAdi, daNDo vadhAdirUpa: paranigrahaH, bhedo jigISitazatruparivargasya svAmyAdisnehApanayanAdiH, kvacittu daNDapadatyAgena pradAnena saha timro'rthayonaya: paThyante, bhavanti cAtra zlokA: parasparopakArANAM darzanaM 1 guNakIrtanam 2 / / sambandhasya samAkhyAna 3 mAyatyA: saMprakAzanam 4 // [ ] asminnevaM kRte idamAvayorbhaviSyatItyAzAjananamAyatisaMprakAzanamiti, vAcA pezalayA sAdhu tavAhamiti cArpaNam 5 / iti sAmaprayogajJaiH sAma paJcavidhaM smRtam // vadhazcaiva 1 pariklezo 2 dhanasya haraNaM tathA 3 / iti daNDavidhAna rdaNDo'pi trividhaH smRtaH //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 sneharAgApanayanaM 1 saMharSotpAdanaM tathA 2 / santarjanaM ca 3 bhedajJairbhedastu trividhaH smRtaH // [ ] saMharSaH spardhA, santarjanaM ca asyAsmanmitravigrahasya paritrANaM matto bhaviSyatItyAdirUpamiti, pradAnalakSaNamidam ya: samprApto dhanotsargaH, uttamAdhamamadhyamaH / pratidAnaM tathA tasya 1 gRhItasyAnumodanam 2 // dravyadAnamapUrvaM ca 3, svayaMgrAhapravarttanam 4 / deyasya pratimokSazca 5, dAnaM paJcavidhaM smRtam // [ ] dhanotsargo dhanasampat, svayaMgrAhapravarttanam parasveSu, deyapratimokSa RNamokSa iti| prayogazcAsAmevam uttamaM praNipAtena, zUraM bhedena yojayet / nIcamalpapradAnena, samaM tulyaparAkramaiH // [ ] iti / [sU0 192] tividhA poggalA pannattA, taMjahA-paogapariNatA, mIsApariNatA, vIsasApariNatA / tipatiTThiyA NaragA pannattA, taMjahA-puDhavipatiTTitA, AgAsapatiTThitA, AyapatiTTitA / Negama-saMgaha-vavahArANaM puDhavipaiTThiyA, ujusutassa AgAsapatiTThiyA, tiNhaM saddaNayANaM AyapatiTThiyA / / [TI0] anantaraM jIvA dharmata: prarUpitA:, idAnIM pudgalAMstathaiva prarUpayannAha-tivihe tti prayogapariNatA: jIvavyApAreNa tathAvidhapariNatimupanItA:, yathA paTAdiSu karmAdiSu vA, mIsa tti prayoga-visrasAbhyAM pariNatAH, yathA paTapudgalA eva prayogeNa paTatayA visrasApariNAmena cA'bhoge'pi purANatayeti, visasA svabhAvaH, tatpariNatA abhrendradhanurAdivaditi / pudgalaprastAvAdvisUsApariNatapudgalarUpANAM narakAvAsAnAM pratiSThAnanirUpaNAyAhatipatiTThiyetyAdi sphuTam, kevalaM [narakA] narakAvAsAH, AtmapratiSThitAH svarUpapratiSThitAH / tatpratiSThAnaM nayairAha- NegametyAdi, naikena sAmAnya-sAmAnyavizeSavizeSagrAhakatvAt tasya naikena jJAnena minoti paricchinattIti naikama:, athavA nigamA:
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / nizcitArthabodhAsteSu kuzalo bhavo vA naigama: 1, saMgrahaNaM bhedAnAM saGgrahNAti vA tAn saMgRhyante vA te yena sa saGgraho mahAsAmAnyamAtrAbhyupagamapara iti 2, vyavaharaNaM vyavahriyate vA tena vizeSeNa vA sAmAnyamavahriyate nirAkriyate'neneti lokavyavahAraparo vA vyavahAro vizeSamAtrAbhyupagamapara: 3, eteSAM nayAnAM mateneti gamyam / Rju avakramabhimukhaM zrutaM zrutajJAnaM yasyeti RjuzrutaH, Rju vA atItAnAgatavakraparityAgAdvarttamAnaM vastu sUtrayati gamayatIti RjusUtraH, svakIyaM sAmprataM ca vastu nAnyadityabhyupagamapara: 4, zapyate abhidhIyate'bhidheyamaneneti zabdo vAcako dhvani:, nayanti paricchindantyanekadharmAtmakaM sadvastu sAvadhAraNatayaikena dharmeNeti nayA:, zabdapradhAnA nayA: zabdanayA:, te ca traya:-zabda-samabhirUDhaivaMbhUtAkhyA:, tatra zapanamabhidhAnaM zapyate vA yena vastu sa zabdaH, tadabhidheyavimarzaparo nayo'pi zabda eveti, sa ca bhAvanikSeparUpaM vartamAnamabhinnaliGgavAcakaM bahuparyAyamapi ca vastvabhyupagacchatIti 5, vAcakaM vAcakaM prati vAcyabhedaM samabhirohati Azrayati ya: sa samabhirUDhaH, sa hyanantaroktavizeSaNasyApi vastunaH zakra-purandarAdivAcakabhedena bhedamabhyupagacchati ghaTa-paTAdivaditi 6 / yathA zabdArtho ghaTate ceSTata iti ghaTa ityAdilakSaNa: evamiti tathA bhUta: satyo ghaTAdirartho nAnyathetyevamabhyupagamapara evaMbhUto nayaH, ayaM hi bhAvanikSepAdivizeSaNopetaM vyutpattya-rthAviSTamevArthamicchati, jalAharaNAdiceSTAvantaM ghaTamiveti 7 / tatrAdyatrayasyAzuddhatvAt prAyo lokavyavahAraparatvAcca pRthivIpratiSThitatvaM narakANAmiti matam / caturthasya zuddhatvAt AkAzasya ca gacchatAM tiSThatAM vA sarvabhAvAnAmaikAntikAdhAratvAt bhuvo'naikAntikatvAccAkAzapratiSThitatvamiti, trayANAM tu zuddhataratvAt sarvabhAvAnAM svabhAvalakSaNAdhikaraNasyAntaraGgatvAdavyabhicAritvAcca AtmapratiSThitatvamiti, na hi svasvabhAvaM vihAya parasvabhAvAdhikaraNA bhAvA: kadAcanApi bhavantIti, yata Aha vatthu vasai sahAve sattAo ceyaNavva jIvammi / na vilakkhaNattaNAo bhinne anyatra chAyAtave ceva // [vizeSAva0 2242] tti /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 - [sU0 193] tivihe micchatte pannatte, taMjahA-akiriyA, aviNae, annANe akiriyA tividhA pannattA, taMjahA-paogakiriyA, samudANakiriyA, annANakiriyA 2 // paogakiriyA tividhA pannattA, taMjahA-maNapaogakiriyA, vaipaogakiriyA, kAyapaogakiriyA 3 // samudANakiriyA tividhA pannattA, taMjahA-aNaMtarasamudANakiriyA, paraMparasamudANakiriyA, tadubhayasamudANakiriyA 4 / / annANakiriyA tividhA pannattA, taMjahA-matiannANakiriyA, sutaannANakiriyA, vibhaMgaannANakiriyA 5 / aviNae tivihe pannatte,taMjahA-desaccAtI, nirAlaMbaNatA, nANApejadose 6 / annANe vividhe pannatte, taMjahA-desaNNANe, savvaNNANe, bhAvaNNANe 7 / [TI0] narakeSu ca mithyAtvAd gatirjantUnAM bhavatIti athavA nayA mithyAdRza iti sambandhAnmithyAtvasvarUpamAha- tivihe micchatte ityAdisUtrANi paJca sugamAni, navaraM mithyAtvaM viparyastazraddhAnamiha na vivakSitam, prayogakriyAdInAM vakSyamANatadbhedAnAM asambadhyamAnatvAt, tato'tra mithyAtvaM kriyAdInAmasamyagrUpatA, mithyAdarzanAnAbhogAdijanito viparyAso duSTatvamazobhanatvamiti bhAvaH / akiriya tti naJiha duHzabdArtho yathA azIlA duHzIletyarthaH, tatazcAkriyA duSTakriyA mithyAtvAdyupahatasyAmokSasAdhakamanuSThAnam, yathA mithyAdRSTejJAnamapyajJAnamiti, evamavinayo'pi, ajJAnam asamyagjJAnamiti 1 / akriyA hi azobhanA kriyaivA'to'kriyA trividhetyabhidhAyApi prayogetyAdinA kriyaivokteti, tatra vIryAntarAyakSayopazamAvirbhUtavIryeNAtmanA prayujyate vyApAryata iti prayogo manovAkkAyalakSaNaH, tasya kriyA karaNaM vyApRtiriti prayogakriyA, athavA prayogaiH mana:prabhRtibhiH kriyate badhyate iti prayogakriyA, karmetyarthaH, sA ca duSTatvAdakriyA, akriyA ca mithyAtvamiti sarvatra prakrama:, samudANaM ti prayogakriyaikarUpatayA gRhItAnAM
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / karmavargaNAnAM samiti samyak prakRtibandhAdibhedena deza-sarvopaghAtirUpatayA ca AdAnaM svIkaraNaM samudAnaM nipAtanAttadeva kriyA kArmeti samudAnakriyeti, ajJAnAdyA ceSTA karma vA sA ajJAnakriyeti 2 / prayogakriyA trividhA vyAkhyAtArthA 3 / / ___ nAstyantaraM vyavadhAnaM yasyA: sA'nantarA, sA cAsau samudAnakriyA ceti vigrahaH, prathamasamayavartinItyarthaH, dvitIyAdisamayavartinI tu paramparasamudAnakriyeti, prathamAprathamasamayApekSayA tu tadubhayasamudAnakriyeti 4 / maiannANakiriya tti avisesiyA maicciya sammaddiTThissa sA mainnANaM / maiannANaM micchAdiTThissa suyaM pi emeva // [vizeSAva0 114] tti / matyajJAnAt kriyA anuSThAnaM matyajJAnakriyA, evamitare api, navaraM vibhaGgo mithyAdRSTeravadhi:, sa evAjJAnaM vibhaGgAjJAnamiti 5 / __vyAkhyAtamakriyAmithyAtvam, avinayamithyAtvavyAkhyAnAyAha- aviNayetyAdi, viziSTo nayo vinayaH pratipattivizeSaH, tatpratiSedhAdavinayaH, dezasya janmakSetrAdestyAgo dezatyAgaH, sa yasminnavinaye prabhugAlIpradAnAdAvasti sa deshtyaagii| nirgata AlambanAd AzrayaNIyAt gaccha-kuTumbAderiti nirAlambanaH, tadbhAvo nirAlambanatA, AzrayaNIyAnapekSatvamiti bhAvaH, puSTAlambanAbhAvena vocitapratipattibhraMza: / prema ca dveSazca premadveSam, nAnAprakAraM premadveSaM nAnApremadveSamavinaya:, iyamatra bhAvanA- ArAdhyaviSayamArAdhyasaMmataviSayaM vA prema tathA''rAdhyAsammataviSayo dveSa ityevaM niyatAvetau vinaya: syAt, uktaM ca saruSi nati: stutivacanaM tadabhimate prema tadviSi dveSaH / dAnamupakArakIrtanamamantramUlaM vazIkaraNam // [ ] iti / nAnAprakArau tu tAvArAdhyatatsaMmatetaralakSaNavizeSAnapekSatvenAniyataviSayAvavinaya iti| ajJAnamithyAtvamita ucyate - annANetyAdi, jJAnaM hi dravyaparyAyaviSayo bodhaH, taniSedho'jJAnam, tatra vivakSitadravyaM dezato yadA na jAnAti tadA dezAjJAnamakAraprazleSAt, yadA ca sarvatastadA sarvAjJAnam, yadA vivakSitaparyAyato na jAnAti tadA bhAvAjJAnamiti / [sU0 194] tivihe dhamme pannatte, taMjahA-suyadhamme, carittadhamme,
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 atthikAyadhamme / tividhe uvakkame pannatte, taMjahA-dhammite uvakkame, adhammite uvakkame, dhammitAdhammite uvakkame 1 / ahavA tividhe uvakkame pannatte, taMjahA-Atovakkame, parovakkame, tadubhayovakkame 2 // evaM veyAvacce 3, aNuggahe 4, aNusaTThI 5, uvAlaMbhe 6, evamikkikke tinni tinni AlAvagA jaheva uvakkame / tivihA kahA pannattA, taMjahA-atthakahA, dhammakahA, kAmakahA 7 / tividhe viNicchate pannatte, taMjahA-atthaviNicchate, dhammaviNicchate, kAmaviNicchate 8 // [TI0] uktaM mithyAtvam, taccAdharmma iti tadviparyayamadhunA dharmamAha-tivihe dhamme ityAdi, zrutameva dharmaH zrutadharma: svAdhyAya:, evaM cAritradharma: kSAntyAdizramaNadharma:, ayaM ca dvividho'pi dravya-bhAvabhede dharme bhAvadharma ukta:, yadAhaduviho u bhAvadhammo suyadhammo khalu carittadhammo ya / suyadhammo sajjhAo carittadhammo samaNadhammo // [dazavai0 ni0 43] tti / astizabdena pradezA ucyante, teSAM kAyo rAzirastikAya:, sa cAsau saMjJayA dharmazcetyastikAyadharmaH, gatyupaSTambhalakSaNo dharmAstikAya ityarthaH, ayaM ca dravyadharma iti / ___ anantaraM zrutadharma-cAritradharmAvuktau, adhunA tadvizeSAnAha- tivihe uvakkame ityAdisUtrANi aSTau sugamAni, param upakramaNamupakrama: upAyapUrvaka ArambhaH, dharme zruta-cAritrAtmake bhava: sa vA prayojanamasyeti dhArmikaH, zruta-cAritrArtha Arambha ityarthaH, tathA na dhArmika: adhArmikaH asaMyamArthaH, tathA dhArmikazcAsau dezata: saMyamarUpatvAt adhArmikazca tathaivAsaMyamarUpatvAt dhArmikAdhArmikaH, dezaviratyArambha ityarthaH 1 / ___ atha svAmyantarabhedenopakramameva tridhA''ha, tatrAtmano'nukUlopasargAdau zIlarakSaNanimittamupakramo vaihAnasAdinA vinAza: parikarma vA AtmArthaM vA upakramo'nyasya vastuna: Atmopakrama iti / tathA parasya parArthaM vopakrama: paropakrama iti / tadubhayasya Atma
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / paralakSaNasya tadubhayArthaM vopakramastadubhayopakrama iti 2 / evamiti upakramasUtravat Atmaparobhayabhedena vaiyAvRtyAdayo vAcyA:, vyAvRtasya bhAvaH karma vA vaiyAvRtyaM bhaktAdibhirupaSTambhaH, tatrAtmavaiyAvRtyaM gacchanirgatasyaiva, paravaiyAvRtyaM glAnAdipratijAgarakasya, tadubhayavaiyAvRtyaM gacchavAsina iti 3 / anugraho jJAnAdyupakAraH, tatra AtmA'nugraho'dhyayanAdipravRttasya, parAnugraho vAcanAdipravRttasya, tadubhayAnugrahaH zAstravyAkhyAnaziSyasaGgrahAdipravRttasyeti 4 / anuziSTiH anuzAsanam, tatra Atmano yathA bAyAlIsesaNasaMkaDammi gahaNammi jIva ! na hu chalio / iNDiM jaha na chalijasi bhuMjato rAgadosehiM // [oghani0 545, paJcava0 354] ti, tathA vidheyamiti zeSa iti / parAnuziSTiryathAtA taMsi bhAvavejo bhavadukkhanipIDiyA tuhaM ete / haMdi saraNaM pavannA moeyavvA payatteNaM // [paJcava0 1351] ti / tadubhayAnuziSTiryathA - kahakahavi mANusattAi pAviyaM caraNapavararayaNaM ca / / tA bho ettha pamAo kaiyA vi na jujjae amhaM // [ ] ti / upAlambha: iyamevAnaucityapravRttipratipAdanagarbhA, sa cAtmano yathAcollagadiTuMteNaM dulahaM lahiUNa mANusaM jammaM / jaM na kuNasi jiNadhammaM appA kiM verio tujjha? // [ ] tti / paropAlambho yathAuttamakulasaMbhUo uttamagurudikkhio tumaM vaccha ! / uttamanANaguNaDDo kaha sahasA vavasio evaM ? // [ ] ti / tadubhayopAlambho yathAegassa kae niyajIviyassa bahuyAo jIvakoDIo / dukkhe ThavaMti je ke vi tANa kiM sAsayaM jIyaM ? // [ ] ti / evamityAdinA pUrvokto'tidezo vyAkhyAtaH, evaM cAtrAkSaraghaTanA- yathaivopakrame
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 Atma-para-tadubhayaistraya AlApakA uktA:, evamekaikasmin vaiyAvRtyAdisUtre te trayastrayo vAcyA iti / atha zrutadharmabhedA ucyante- tivihA kahetti arthasya lakSmyA: kathA upAyapratipAdanaparo vAkyaprabandho'rthakathA, uktaM ca saamaadi-dhaatuvaadaadi-kRssyaadiprtipaadikaa| arthopAdAnaparamA kathA'rthasya prakIrtitA // [ ] tathA- arthAkhyaH puruSArtho'yaM pradhAna: pratibhAsate / tRNAdapi laghu loke dhigartharahitaM naram // [ ] iti / iyaM ca kAmandakAdizAstrarUpA / evaM dharmopAyakathA dharmakathA, uktaM ca dayA-dAna-kSamAdyeSu dharmAGgeSu pratiSThitA / dharmopAdeyatAgarbhA budhairdharmakathocyate // [ ] tathA- dharmAkhyaH puruSArtho'yaM, pradhAna iti gIyate / pApasaktaM pazostulyaM, dhigdharmarahitaM naram // [ ] iti / iyaM cottarAdhyayanAdirUpA'vaseyeti / evaM kAmakathA'pi, yadAha kAmopAdAnagarbhA ca, vayodAkSiNyasUcikA / anurAgeGgitAdyutthA, kathA kAmasya varNitA // [ ] tathA- smitaM na lakSeNa vaco na koTibhirna koTilakSaiH savilAsamIkSitam / avApyate'nyairhadayopagUhanaM na koTikoTyA'pi tadasti kAminAm // [ ] iti / iyamapi vAtsyAyanAdirUpA'vaseyeti, prakIrNA vA tattadarthA vacanapaddhati: kathAcaritravarNanarUpA vA / atthaviNicchae tti arthAdivinizcayA: arthAdisvarUpaparijJAnAni, tAni ca arthAnAmarjane duHkhamarjitAnAM ca rakSaNe / nAze duHkhaM vyaye duHkham, dhigarthaM duHkhakAraNam // [ ] tathA- dhanado dhanArthinAM dharmaH, kAmadaH sarvakAminAm / dharma evApavargasya pAramparyeNa sAdhakaH // [dharmabindu0 112]
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / 205 tathA- zalyaM kAmA viSaM kAmAH kAmA AzIviSopamAH / kAmAnabhilaSanto'pi niSkAmA yAnti durgatim // [ ] ityAdIni / [sU0 195] tahArUvaM NaM bhaMte ! samaNaM vA mAhaNaM vA pajjuvAsamANassa kiMphalA pajjuvAsaNatA ? savaNaphalA / se NaM bhaMte ! savaNe kiM phale ? NANaphale / se NaM bhaMte ! NANe kiMphale ? viNNANaphale / evameteNaM abhilAveNaM imA gAhA aNugaMtavvA savaNe NANe ya vinnANe paccakkhANe ya saMjame / aNaNhate tave ceva vodANe akiri NivvANe // 13 // jAva sA NaM bhaMte ! akiriyA kiMphalA ? nivvANaphalA / se NaM bhaMte! NivvANe kiMphale ? siddhigaigamaNapajjavasANaphale pannatte samaNAuso ! // taiyassa tRtiiyH|| [TI0] anantaramarthAdivinizcaya ukta iti tatkAraNaphalaparamparAM tristhAnakAnavatAriNImapi prasaGgato bhagavatpraznadvAreNa nirUpayannAha-tahArUvetyAdi pAThasiddham, kevalaM paryupAsanA sevA, zravaNaM phalaM yasyA: sA tathA, sAdhavo hi dharmakathAdikaM svAdhyAyaM kurvantIti zravaNaM tatsevAyAM bhavatIti, jJAnaM zrutajJAnam, vijJAnam arthAdInAM heyopAdeyatvavinizcaya:, evamiti pUrvoktenA'bhilApena se NaM bhaMte ! vinnANe kiMphale?, paccakkhANaphale' ityAdinA, iyaM gAthA anugantavyA anusaraNIyA, etadgAthoktAni padAnyadhyetavyAnItyarthaH, savaNetyAdi, bhAvitArthA, navaraM pratyAkhyAnaM nivRttidvAreNa pratijJAkaraNam, saMyama: prANAtipAtAdyakaraNam / __ anAzravo navakarmAnupAdAnam / anAzravaNAllaghukarmatvena tapo'nazanAdibhedaM bhvti| vyavadAnaM pUrvakRtakarmavanalavanaM dAp lavane [pA0 dhA0 1059] iti vacanAt, karmakacavarazodhanaM vA daip zodhane [pA0 dhA0 924] iti vacanAditi / akriyA yoganirodhaH, nirvANaM karmakRtavikAravirahitatvam / siddhyanti kRtArthA bhavanti yasyAM sA siddhiH lokAgram, saiva gamyamAnatvAd gatiH, tasyAM gamanam, tadeva paryavasAnaphalaM sarvAntimaprayojanaM yasya nirvANasya tat siddhigatigamanaparyavasAnaphalaM prajJaptaM mayA
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 anyaizca kevalibhiH, he zramaNAyuSmanniti gautamAdikaM ziSyaM bhgvaanaamntrynnidmuvaaceti| // tristhAnakasya tRtIyoddezako samApta: / / [atha caturtha uddezakaH] - [sU0 196] paDimApaDivanassa NaM aNagArassa kappaMti tao uvassayA paDilehittate, taMjahA-ahe AgamaNagihaMsi vA, ahe viyaDagihaMsi vA, ahe rukkhamUlagihaMsi vA / evamaNuNNavittate, uvAtiNittate / paDimApaDivanassa NaM aNagArassa kappaMti tao saMthAragA paDilehittate, taMjahA-puDhavisilA, kaTThasilA, adhAsaMthaDameva / evaM aNuNNavittate, uvAtiNittate / [TI0] vyAkhyAtaH tRtIya uddezakaH, adhunA caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandha:- pUrvasmin uddezake pudgala-jIvadharmAstritvenoktA ihApi ta eva tathaivocyanta ityanena sambandhenAyAtasyAsyedamAdisUtraSaTkaM paDimetyAdi, asya ca pUrvasUtreNa sahAyamabhisambandhaH- pUrvasUtre zramaNamAhanasya paryupAsanAyA: phalaparamparoktA iha tu tadvizeSasya kalpavidhirucyata ityevaMsambandhitasyAsya vyAkhyA- pratimAM mAsikyAdikAM bhikSupratijJAvizeSalakSaNAM pratipanna: abhyupagatavAn ya: sa tathA tasyA'nagArasya kalpante yujyante traya upAzrIyante bhajyante zItAditrANArthaM ye te upAzrayAH vasataya: pratyupekSitum avasthAnArthaM nirIkSitumiti, ahetti athArthaH, athazabdazceha padatraye'pi trayANAmapyAzrayANAM pratimApratipannasya sAdho: kalpanIyatayA tulyatApratipAdanArthaH, vA vikalpArthaH, pathikAdInAmAgamanenopetaM tadarthaM vA gRhamAgamanagRhaM sabhA-prapAdi, yadAha AgaMtu gAratthajaNo jahiM tu, saMThAi jaM vA''gamaNammi tesiN| taM AgamokaM tu vidU vayaMti, sabhA-pavA-deulamAiyaM ca // [bRhatkalpa0 3486] tti / tasmin upAzraya: tadekadezabhUta: pratyupekSituM kalpata iti prakrama iti / tathA viyarDa ti vivRtam anAvRtam, tacca dvedhA adha UrdhvaM ca, tatra pArzvata ekAdidikSu anAvRtamadhovivRtam, anAcchAditamamAlagRhaM cordhvavivRtam, tadeva gRhaM vivRtagRham,
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / tasmin vA, tathA vRkSasya karIrAdernirgalasya mUlam adhobhAgastadeva gRhaM vRkSamUlagRhaM tasmin veti / pratyupekSayA copAzraye zuddhe gRhasthaM prati tadanujJApanaM bhavatItyanujJApanAsUtramevamiti etadeva paDimApaDivannetyAdhuccAraNIyam, navaraM pratyupekSaNAsthAne anujJApanaM vAcyamiti / anujJAte ca gRhiNA tasyopAdAnamityupAdAnasUtram, tadapyevameveti, ovAiNittae tti upAdAtuM grahItum, praveSTumityarthaH, evaM saMstArakasUtratrayamapi, navaraM pRthivIzilA uvaTTago tti yaH prasiddhaH, kASThaM cAsau zilevA''yati-vistarAbhyAM zilA sA ceti kASThazilA, yathAsaMstRtameveti yattRNAdi yathopabhogArhaM bhavati tathaiva yallabhyata iti / [sU0 197] tividhe kAle paNNatte, taMjahA-tIte, paDuppanne, aNAgate / tividhe samae pannatte, taMjahA-tIte, paDuppanne, aNAgate / evaM AvaliyA ANApANU thove lave muhutte ahoratte jAva vAsasatasahasse puvvaMge puvve jAva osappiNI / tividhe poggalapariyaTTe pannatte, taMjahA-tIte, paDuppanne, aNAgate / / [TI0] pratimAzca niyatakAlA bhavantIti kAlaM tridhA''ha- tivihe tti ati atizayeneto gato'tItaH, pidhAnavadakAralope tIto, vartamAnatvamatikrAnta ityarthaH, sAmpratamutpanna: pratyutpanno vartamAna ityarthaH, na Agato'nAgato vartamAnatvamaprAptaH, bhaviSyannityarthaH / __ kAlasAmAnyaM tridhA vibhajya tadvizeSAMstridhA vibhajayannAha- tivihe samaye ityAdi kAlasUtrANi, samayAdayo dvisthAnakAdyoddezakavat vyAkhyeyA:, navaraM poggalapariyaTTe ityAdi vRttau / [sU0 198] tivihe vayaNe pannatte, taMjahA-egavayaNe, duvayaNe, bhuvynne| ahavA tividhe vayaNe pannatte, taMjahA-itthivayaNe, pumavayaNe, npuNsgvynne| ahavA tividhe vayaNe pannatte, taMjahA-tItavayaNe, paDuppannavayaNe, aNAgayavayaNe /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 ___tividhA pannavaNA pannattA, taMjahA-NANapannavaNA, daMsaNapannavaNA, carittapannavaNA 1 // tividhe samme pannatte, taMjahA-nANasamme, saNasamme, carittasamme 2 / tividhe uvaghAte pannatte, taMjahA-uggamovaghAte, uppAyaNovaghAte, esaNovaghAte 3 / evaM visodhI 4 // tivihA ArAhaNA pannattA, taMjahA-NANArAhaNA, daMsaNArAhaNA, carittArAhaNA 5 / NANArAhaNA tividhA pannattA, taMjahA-ukkassA, majjhimA, jahannA 6 / evaM daMsaNArAhaNA vi 7, carittArAhaNA vi 8 / tividhe saMkilese pannatte, taMjahA-nANasaMkilese, daMsaNasaMkilese, carittasaMkilese 9 / evaM asaMkilese vi 10, evamatikkame vi 11, vatikkame vi 12, aiyAre vi 13, aNAyAre vi 14 / tiNhamatikamANaM AloejA paDikkamejA niMdejA garahejA jAva paDivajejA, taMjahA-NANAtikkamassa, daMsaNAtikkamassa, carittAtikkamassa 15 / evaM vaikkamANaM 16, aticArANaM 17, aNAyArANaM 18 // tividhe pAyacchitte pannatte, taMjahA-AloyaNArihe, paDikkamaNArihe, tadubhayArihe 19 // [TI0] ete ca samayAdayaH pudgalaparivartAntAH svarUpeNa bahavo'pi tatsAmAnyalakSaNamekam arthamAzrityaikavacanAntatayoktA:, bhavanti caikAdiSvartheSvekavacanAdInItyekavacanAdiprarUpayannAha- tivihe ityAdi, eko'rtha ucyate'nena uktirveti vacanam, ekasyArthasya vacanamekavacanam, evamitare api, atra krameNodAharaNAni devo devau devAH / vacanAdhikAre ahavetyAdi sUtradvayaM sugamam, udAharaNAni tu strIvacanAdInAM nadI, nadaH, kuNDam, tItAdInAM kRtavAn karoti krissyti| vacanaM hi jIvaparyAyastadadhikArAt tatparyAyAntarANi tristhAnake'vatArayannAha-tivihe ityAdisUtrANAmekonaviMzatiH, spaSTA ceyam, paraM prajJApanA bhedAdyabhidhAnam, tatra jJAnaprajJApanA AbhinibodhikAdi paJcadhA jJAnam, evaM darzanaM kSAyikAdi tridhA, cAritraM
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 209 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / sAmAyikAdi paJcadheti / samaJcatIti samyak aviparItam, mokSasiddhiM pratItyAnuguNamityarthaH, tacca jJAnAdIti / ___ upahananamupaghAta:, piNDa-zayyAderakalpyatetyarthaH, tatra udgamanamudgamaH piNDAdeH prabhava ityarthaH, tasya cAdhAkAdaya: SoDaza dossaaH| AhAkammu ityAdi, iha cAbhedavivakSayA udgamadoSA evodgamaH, atastenodgamenopaghAta: piNDAderakalpanIyatAkaraNaM caraNasya vA zabalIkaraNamudgamopaghAta:, udgamasya vA piNDAdiprasUterupaghAta: AdhAkarmatvAdibhirduSTatA udgamopaghAta:, evamitarAvapi, kevalamutpAdanA sampAdanam, gRhasthAt piNDAderupArjanamityarthaH, taddoSA dhAtrItvAdaya: SoDaza, dhAidUi ityAdi / ___ tathA eSaNA gRhiNA dIyamAnapiNDAdergrahaNam, taddoSA: zaGkitAdayo dazeti, saMkiyamakkhiya ityAdi / evamudgamAdibhirdoSairavidyamAnatayA yA vizuddhiH piNDa-caraNAdInAM nirdoSatA sA udgamAdivizuddhirudmAdInAM vA vizuddhiryA sA tatheti, idamevAtidizannAhaevaM visohii| tivihA ArAhaNA tti jJAnasya zrutasyArAdhanA kAlAdhyayanAdiSvaSTasvAcAreSu pravRttyA niraticAraparipAlanA jJAnArAdhanA, evaM darzanasya ni:zaGkitAdiSu, cAritrasya samiti-guptiSu, sA cotkRSTAdibhedA bhAvabhedAt kAlabhedAdveti / jJAnAdipratipatanalakSaNa: saklizyamAnapariNAmanibandhano jJAnAdisaGklezaH, jJAnAdizuddhilakSaNo vizuddhyamAnapariNAmahetukastadasaGklezaH / evamiti, jJAnAdiviSayA evA'tikramAdayazcatvAraH, tatrAdhAkarmAzritya caturNAmapi nidarzanam AhAkammAmaMtaNa paDisuNamANe aikkamo hoi 1 / / payabheyAdi vaikkama 2 gahie taie 3 yaro gilie 4 // [vyavahArapIThikA 43] tti / itthamevottaraguNarUpacAritrasya catvAro'pi, etaduddezena jJAna-darzanayostadupagrahakAridravyANAM ca pustaka-caityAdInAmupaghAtAya mithyAdRzAmupabRMhaNArthaM vA nimantraNapratizravaNAdibhirjJAnadarzanAtikramAdayo'pyAyojyA iti / tiNhaM aikkamANaM ti SaSThyA dvitIyArthatvAt trInatikramAnAlocayet gurave nivedayedityAdi prAgvat, navaraM yAvatkaraNAt 'visohejA viuddejjA akaraNayAe abbhuTejA ahArihaM tavokammaM pAyacchitta'mitya
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 dhyetavyamiti / pApacchedakatvAt prAyazcittavizodhakatvAdvA prAkRte 'pAyacchittamiti zuddhirucyate, tadviSaya: zodhanIyAticAro'pi prAyazcittamiti, tacca tridhA, dazavidhatve'pi tasya tristhAnakAnurodhAditi, tatrAlocanamAlocanA gurave nivedanaM tAM zuddhibhUtAmarhati tayaiva zuddhyati yadaticArajAtaM bhikSAcaryAdi tadAlocanAhamiti, evaM pratikramaNaM mithyAduSkRtam, tadarha sahasA asamitatvamaguptatvaM ceti, ubhayam AlocanApratikramaNalakSaNamarhati yattattathA, manasA rAgadveSagamanAdi, sArddhagAtheha bhikkhAyariyAi sujjhai aiyAro ko vi viyaDaNAe u / bIo ya asamio mi tti kIsa sahasA agutto vA ? // saddAiesu rAgaM dosaM ca maNo gao taiyagammi [Ava0ni0 1439-1440] tti / [sU0 199] jaMbUdIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM tato akammabhUmIo pannattAo, taMjahA-hemavate, harivAse, devakurA / jaMbUdIve dIve maMdarassa uttareNaM tao akammabhUmIo pannattAo, taMjahAuttarakurA, rammagavAse, eraNNavae / jaMbumaMdarassa dAhiNeNaM tato vAsA pannattA, taMjahA-bharahe, hemavae, hrivaase| jaMbumaMdarassa uttareNaM tato vAsA pannattA, taMjahA-rammagavAse, herannavate, ervte| jaMbumaMdarassa dAhiNeNaM tao vAsaharapavvatA pannattA, taMjahA-cullahimavaMte, mahAhimavaMte, NisaDhe / ___ jaMbumaMdarassa uttareNaM tao vAsaharapavvatA pannattA, taMjahA-NIlavaMte, ruppI, siharI / jaMbumaMdarassa dAhiNeNaM tao mahAdahA pannattA, taMjahA-paumadahe, mahApaumadahe, tigiMcchidahe / tattha NaM tato devatAo mahiDDiyAo jAva paliovamaTTitItAo parivasaMti, taMjahA-sirI, hirI, dhitI / evaM uttareNa vi, NavaraM kesaridahe, mahApoMDarIyadahe, poMDarIyadahe / devatAo- kittI, buddhI, lacchI / jaMbumaMdaradAhiNeNaM cullahimavaMtAto vAsadharapavvatAo paumadahAto mahAdahAto
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / 211 tao mahANadIo pavahaMti, taMjahA- gaMgA, siMdhU, rohitaMsA / jaMbumaMdarauttareNaM siharIo vAsadharapavvatAo poMDarIyaddahAto mahAdahAo tao mahAnadIo pavahaMti, taMjahA- suvannakUlA, rattA, rattAvatI / jaMbumaMdarapurasthimeNaM sItAte mahANatIte uttareNaM tato aMtaraNatIto pannattAo, taMjahA- gAhAvatI, dahavatI, paMkavatI / jaMbumaMdarapuratthimeNaM sItAte mahANatIte dAhiNeNaM tato aMtaraNatIto pannattAo, taMjahA- tattajalA, mattajalA, ummattajalA / jaMbumaMdarapaccatthimeNaM sIodAte mahANatIte dAhiNeNaM tato aMtaraNadIto pannattAo, taMjahA- khArodA, sIhasoyA, aMtovAhiNI / jaMbumaMdarapaccatthimeNaM sItodAe mahANadIe uttareNaM tao aMtaraNadIto pannattAo, taMjahA- ummimAliNI, pheNamAliNI, gaMbhIramAliNI / evaM dhAyaisaMDadIvapuratthimaddhe vi akammabhUmIto ADhavettA jAva aMtaraNadIo tti NiravasesaM bhANiyavvaM, jAva pukkharavaradIvaDDapaccatthimaddhe taheva niravasesaM bhANiyavvaM / [TI0] ete ca prajJApanAdayo dhAH prAyo manuSyakSetra eva syuriti tadvaktavyatAmAhajaMbUdIvetyAdi, idaM ca prakaraNaM dvisthAnakAnusAreNa jambUdvIpapaTAnusAreNa caavseymiti| navaramantaranadInAM viSkambha: paJcaviMzatyadhikaM yojanazatamiti / [sU0 200] tihiM ThANehiM dese puDhavIte calejA, taMjahA-adhe NamimIse rayaNappabhAte puDhavIte urAlA poggalA NivatejA, tate NaM te urAlA poggalA NivatamANA desaM puDhavIte calejA 1, mahorate vA mahiDDie jAva mahesakkhe imIse rataNappabhAte puDhavIte ahe ummajaNimajiyaM karemANe desaM puDhavIte calejA 2, NAga-suvannANa vA saMgAmaMsi vaTTamANaMsi desaM puDhavIte calejA 3, iccetehiM tihiM [ThANehiM dese puDhavIte calejA] / tihiM ThANehiM kevalakappA puDhavI calejA, taMjahA-adhe NaM imIse rataNappabhAte puDhavIte ghaNavAte guppejA, tate NaM se ghaNavAte guvite samANe
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 ghaNodahimeejA, tate NaM se ghaNodadhI eie samANe kevalakappaM puDhaviM cAlejA, deve vA mahiDDite jAva mahesakkhe tahArUvassa samaNassa mAhaNassa vA iDhiM jutiM jasaM balaM vIriyaM purisakkAraparakkama uvadaMsemANe kevalakappaM puDhaviM cAlejA, devAsurasaMgAmaMsi vA vaTTamANaMsi kevalakappA puDhavI calejA, iccetehiM [ThANehiM kevalakappA puDhavI calejA] / [TI0] anantaraM manuSyakSetralakSaNakSitikhaNDavaktavyatoktetyadhunA bhaGgyantareNa sAmAnyapRthivIdezavaktavyatAmAha-tihItyAdi spaSTam, kevalaM deza iti bhAga:, pRthivyAH ratnaprabhAbhidhAnAyA iti, ahe tti adha:, orAla tti udArA bAdarA nipateyuH visrasApariNAmAt tato vicaTeyuranyato vA''gatya tatra lageyuryantramuktamahopalavat, tae NaM ti tataste nipatanto dezaM pRthivyAzcalayeyuriti pRthivIdezazcalediti / mahorago vyantaravizeSa:, mahiDDie parivArAdinA, yAvatkaraNAt mahajjuie zarIrAdidIptyA, mahAbale prANataH, mahANubhAge vaikriyAdikaraNataH, mahesakkhe maheza ityAkhyA yasyeti, unmagnanimagnikAm utpatanipatAM kuto'pi dAde: kAraNAt kurvan dezaM pRthivyAzcalayet, sa ca calediti, nAgakumArANAM suparNakumArANAM ca bhavanapati-vizeSANAM parasparaM saGgrAme varttamAne jAyamAne sati desaM ti dezazcalediti, icceehiM tyAdi nigmnmiti| pRthivyA dezatazcalanamuktam, adhunA samastAyAstadAha- tihiM ti spaSTam, kintu kevalaiva kevalakalpA, ISadUnatA ceha na vivakSyate, ata: paripUrNetyarthaH paripUrNaprAyA veti, pRthivI bhUH, ahe tti adho ghanavAta: tathAvidhapariNAmo vAtavizeSo gupyet vyAkulo bhavet, kSubhyedityarthaH, tata: sa gupta: san ghanodadhiM tathAvidhapariNAmajalasamUhalakSaNamejayet kampayet, tae NaM ti tato'nantaraM sa ghanodadhirejita: kampita: san kevalakalpAM pRthivIM calayet, sA ca calediti, devo vA RddhiM parivArAdirUpAm, dyutiM zarIrAdeH, yaza: parAkramakRtAM khyAtim, balaM zArIram, vIryaM jIvaprabhavam, puruSakAraM sAbhimAnaM vyavasAyam, niSpannaphalaM tameva parAkramamiti, bala-vIryAdhupadarzanaM hi pRthivyAdicalanaM vinA na bhavatIti taddarzayaMstAM calayediti / devAzca vaimAnikA asurA: bhavanapatayasteSAM bhavapratyayaM vairaM bhavati, abhidhIyate ca bhagavatyAm- kiMpattiyaNNaM
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 213 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / bhaMte ! asurakumArA devA sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya ? goyamA ! tesi NaM devANaM bhavapaccaie verANubaMdhe [bhagavatI0 3 / 2 / 13] tti, tatazca saGgrAma: syAt, tatra vartamAne pRthivI calet, tatra teSAM mahAvyAyAmata utpAtanipAtasambhavAditi / iccetehItyAdi nigamanamiti / [sU0 201] tividhA devakibbisiyA pannattA, taMjahA-tipaliovamaTTitItA, tisAgarovamaTTitItA, terasasAgarovamaTTitIyA / kahi NaM bhaMte ! tipalitovamaTTitItA devakibbisiyA parivasaMti ?, uppiM jotisitANaM havviM sohammIsANesu kappesu ettha NaM tipaliovamaTTitItA devakibbisitA parivasaMti 1 // kahi NaM bhaMte ! tisAgarovamaTTitItA devakibbisitA parivasaMti ?, uppiM sohammIsANANaM kappANaM havviM saNaMkumAra-mAhiMdesu kappesu ettha NaM tisAgarovamaTTitIyA devakibbisiyA parivasaMti 2 / kahi NaM bhaMte ! terasasAgarovamadvitIyA devakibbisitA parivasaMti ?, uppiM baMbhalogassa kappassa havviM laMtage kappe ettha NaM terasasAgarovamaTTitIyA devakibbisitA parivasaMti 3 / / ___ [TI0] devAsurA: saGgrAmakAritayA'nantaramuktA:, te ca dazavidhA: indra-sAmAnikatrAyastriMza-pArSadyA-''tmarakSa-lokapAlA-'nIka-prakIrNakA-''bhiyogya-kilbiSikAzcaikazaH [tattvArtha0 4 / 4] iti vacanAt, iti tanmadhyavartinaH tristhAnakAvatAritvAt kilbiSikAnabhidhAtumAha- tivihetyAdi sphuTam / kevalaM kibbisiya ttinANassa kevalINaM dhammAyariyassa saMghasAhUNaM / mAI avannavAI kibbisiyaM bhAvaNaM kuNai // [bRhatkalpa0 1302] tti / evaMvidhabhAvanopAttaM kilbiSaM pApam udaye vidyate yeSAM te kilbiSikAH, devAnAM madhye kilbiSikA: pApAH, athavA devAzca te kilbiSikAzceti devakilbiSikA: manuSyeSu caNDAlA ivA'spRzyA:, kahi NaM ti uppiM upari, herTi adhastAt sohammIsANesu tti SaSThyarthe saptamI / /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 [sU0 202] sakkassa NaM deviMdassa devaraNNo bAhiraparisAte devANaM tinni paliovamAiM ThitI pannattA 1 / sakkassa NaM deviMdassa devaraNo abbhaMtaraparisAte devINaM tinni palliovamAiM ThitI pannattA 2 / IsANassa NaM deviMdassa devaraNNo bAhiraparisAte devINaM tinni paliovamAI ThitI paNNattA 3 / [TI0] devAdhikArAyAtaM sakketyAdi sUtratrayaM sugamamiti / [sU0 203] tivihe pAyacchitte pannatte, taMjahA-NANapAyacchitte, daMsaNapAyacchitte, carittapAyacchitte / tato aNugghAtimA pannattA, taMjahA-hatthakammaM karemANe, mehuNaM sevamANe, rAtIbhoyaNaM bhuMjamANe 2 // tao pAraMcitA pannattA, taMjahA-duDhe pAraMcite, pamatte pAraMcite, annamannaM karemANe pAraMcite 3 // tato aNavaThThappA pannattA, taMjahA-sAhammiyANaM teNaM karemANe, annadhammiyANaM teNaM karemANe, hatthAtAlaM dalayamANe 4 / [TI0] devInAmanantaraM sthitiruktA, devItvaM ca pUrvabhave saprAyazcittAnuSThAnAdbhavatIti prAyazcittasya tadvatAM ca prarUpaNAyAha-tivihetyAdi sUtracatuSTayaM sugamam, kevalaM nANetyAdi, jJAnAdyaticArazuddhyarthaM yadAlocanAdi jJAnAdInAM vA yo'ticArastat jJAnaprAyazcittAdi, tatrAkAlA-'vinayAdhyayanAdayo'STAvaticArA jJAnasya, zakitAdayo'STau darzanasya, mUlaguNottaraguNavirAdhanArUpA vicitrA: cAritrasyeti / aNugghAima tti udghAto bhAgapAtaH, tena nivRttamudghAtimam, laghvityarthaH, yata uktam addheNa chinnasesaM puvvaddhaNaM tu saMjuyaM kAuM / dejAhi lahuyadANaM gurudANaM tattiyaM ceva // [ ] tti / bhAvanA- mAso'rddhana chinno jAtAni paJcadaza dinAni, tato mAsApekSayA pUrvaM tapaH paJcaviMzatitamaM tadardhI sArddhadvAdazakaM tena saMyutaM mAsArddham, jAtAni saptaviMzatirdinAni sArddhAnItyevaM kRtvA yad dIyate tallaghumAsadAnam, evamanyAnyapi, etanniSedhAdanudghAtimaM
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / 215 tapaH, gurvvityarthaH, tadyogAt sAdhavo'pi vA tathocyante / hastakarma Agamaprasiddham, tat kurvan, saptamI ceyaM SaSThyarthA, tena kurvata iti vyAkhyeyam, eteSAM ca hastakarmAdInAM yatra vizeSa yo'nudghAtimavizeSo dIyate sa klpaadito'vseyH| pAraMciya tti pAraM tIraM tapasA aparAdhasyA'Jcati gacchati tato dIkSyate ya: sa pArAJcI, sa eva pArAJcikaH, tasya yadanuSThAnaM tacca pArAJcikamiti dazamaM prAyazcittam, liGga-kSetra-kAlatapobhirbahiHkaraNamiti bhAvaH, iha ca sUtre kalpabhASya idamabhidhIyate AsAyaNa paDisevI daviho pAraMcio samAseNaM / ekkekaMmi ya bhayaNA sacaritte ceva acaritte // savvacarittaM bhassai keNa vi paDisevieNa u paeNaM / katthai ciTThai deso pariNAmavarAhamAsaja // tullammi vi avarAhe pariNAmavaseNa hoi nANattaM / katthai pariNAmaMmmi vi tulle avarAhanANattaM // [bRhatkalpa0 4972-73-74] tatra AzAtakapArAJcika:titthayarapavayaNasue Ayarie gaNahare mahiDDIe / ete AsAyaMte pacchitte maggaNA hoi // [bRhatkalpa0 4975, 5060] tti / tatra savve AsAyaMte pAvati pAraMciyaM ThANaM [bRhatkalpa0 4983] ti / iha ca sUtre pratiSevakapArAJcika eva trividha uktaH, taduktam paDisevaNapAraMcI tiviho so hoi ANupuvvIe / duDhe ya 1 pamatte yA 2 neyavve annamanne ya 3 // [bRhatkalpa0 4985] tatra duSTo doSavAn kaSAyato viSayatazca, punarekaiko dvidhA, sapakSa-vipakSabhedAt, uktaM ca duviho ya hoi duTTho kasAyaduTTho ya visayaduTTo ya / duviho kasAyaduTTho sapakkha-parapakkha caubhaMgo // [bRhatkalpa0 4986] tatra svapakSe kaSAyaduSTo yathA sarSapanAlikAbhidhAnazAkabharjikAgrahaNakupito mRtAcAryadantabhaJjakaH sAdhuH, viSayaduSTastu sAdhvIkAmukaH, tatra coktamliMgeNa liMgiNIe saMpattiM jo NigacchaI pAvo / savvajiNANa'jAo saMgho vA''sAito teNaM //
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 pAvANaM pAvayaro diTThipphAse vi so na kappati hu / jo jiNapuMgavamudaM namiUNa tameva dharisei // tti / saMsAramaNavayagaM jAi-jarA-maraNaveyaNApauraM / pAvamalapaDalachannA bhamaMti muddAdharisaNeNaM // [bRhatkalpa0 5008-10] ti / parapakSakaSAyaduSTastu rAjavadhako dvitIyo rAjAgramahiSyadhiganteti, uktaM cajo ya saliMge duTTho kasAya-visaehiM rAyavahago ya / rAyaggamahisipaDisevao ya bahuso payAso ya // [ ] pramattaH paJcamanidrApramAda]vAn, mAMsAzipravrajitasAdhuvaditi, ayaM ca sadguNo'pi tyAjya iti / ___ tathA, anyonyaM parasparaM mukhapAyuprayogato maithunaM kurvat, puruSayugamiti zeSaH, ucyate ca Asaya-posayasevI ke vi maNUsA duveyagA hoti / tesiM liMgavivego [bRhatkalpa0 5026] tti / AsevitAticAravizeSa: sannanAcaritatapovizeSastaddoSoparato'pi mahAvrateSu nAvasthApyate nAdhikriyate ityanavasthApya:, tadaticArajAtaM tacchuddhirapi vA'navasthApyamucyata iti navamaM prAyazcittamiti / tatra sAdharmikA: sAdhavasteSAM satkasyotkRSTopadhiziSyAdervA bahuzo vA pradviSTacitto vA teNaM ti steyaM cauryaM kurvan 1, tathA anyadhArmikA: zAkyAdayo gRhasthA vA, teSAM satkasyopadhyAdeH steyaM kurvaniti 2, tathA hastenA''tADanaM hastAtAlastaM dalamANe dadat, yaSTi-muSTi-lakuTAdibhirmaraNAdinirapekSa Atmana: parasya vA praharanniti bhAva:, uktaM caukkosaM bahuso vA paduTThacitto va teNiyaM kunni| paharai jo ya sapakkhe niravikkho ghorapariNAmo // [ ] tti| [sU0 204] tato No kappaMti pavvAvettae, taMjahA-paMDae, vAtie, kIve 1 // evaM muMDAvettae 2, sikkhAvettae 3, uvaTThAvettae 4, saMbhuMjettae 5, saMvAsittate 6 / tato avAyaNijA pannattA, taMjahA-aviNIte, vigatIpaDibaddhe,
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / 217 aviosavitapAhuDe / tato kappaMti vAtittate, taMjahA-viNIte, avigatIpaDibaddhe, viosviypaahudde| tao dusannappA pannattA, taMjahA-duDhe, mUDhe, vuggAhite / tao susannappA pannattA, taMjahA-aduDhe, amUDhe, avuggAhite / [TI0] pUrvoktaprAyazcittaM pravrAjanAdiyuktasya bhavati, tAni cAyogyanirAsena yogyAnAM vidheyAnIti tadayogyAnnirUpayan sUtraSaTkamAha- tao No kappaMti pavvAvettae ityAdi kaNThyam, kintu paNDakaM napuMsakam, tacca lakSaNAdinA vijJAya pariharttavyam, lakSaNAni cAsyamahilAsahAvo 1 sara 2 vannabheo 3, meMDhaM mahaMtaM 4 mauyA ya vANI 5 / / sasaddagaM muttamapheNagaM ca 6, eyANi chappaMDagalakkhaNANi // [bRhatkalpa0 5144] tti / tathA vAto'syAstIti vAtikaH, yadA svanimittato'nyathA vA mehanaM kaSAyitaM bhavati tadA na zaknoti yo vedaM dhArayituM yAvanna pratisevA kRtA sa vAtika iti, ayaM ca niruddhavedo napuMsakatayA pariNamati, kvacittu vAhiya tti pAThaH, tatra vyAdhito rogiityrthH| tathA klIba: asamarthaH, sa ca caturddhA vRttito jJeyaH / / iha trayo'pravrAjyA uktA: tristhAnakAnurodhAd, anyathA anye'pi te snti| bAle vuDDhe ityAdi, yathaite pravrAjayituM na kalpante evameta eva kathaJcicchalitena pravrAjitA api santo muNDayituM zirolocena na kalpante / evaM zikSayituM pratyupekSaNAdisAmAcArI grAhayitum, tathA upasthApayituM mahAvrateSu vyavasthApayitum, tathA sambhoktum upadhyAdinA, evamanAbhogAt saMbhuktAzca saMvAsayitum AtmasamIpe AsayituM na kalpanta iti prakrama iti / kathaJcit saMvAsitA api vAcanAyA ayogyA: na vAcanIyA iti tAnAha- tao tti sugamam, navaraM avAcanIyA: sUtraM na pAThanIyA:, ata evArthamapyazrAvaNIyA:, sUtrAdarthasya gurutvAt, tatrA'vinIta: sUtrArthadAturvandanAdivinayarahita:, tadvAcane hi doSa:, uktam ca
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 viNayAhIyA vijA dei phalaM iha pare ya loyammi / na phalaMta'viNayagahiyA sassANi va toyahINAI // [bRhatkalpa0 5203] ti / tathA vikRtipratibaddho ghRtAdirasavizeSagRddhaH, anupadhAnakArIti bhAvaH, ihApi doSa eva, yadAha atavo na hoi jogo na ya phalae icchiyaM phalaM vijjaa| avi phalati viulamaguNaM sAhaNahINA jahA vijA // [bRhatkalpa0 5206] tti / tathA avyavazamitam anupazAntaM prAbhRtamiva prAbhRtaM narakapAlakauzalikaM paramakrodho yasya so'vyavazamitaprAbhRtaH, uktaM ca appe vi pAramANiM avarAhe vayai khAmiyaM taM ca / bahuso udIrayaMto aviosiyapAhuDo sa khalu // [bRhatkalpa0 5207] tti / pAramANiM paramakrodhasamudghAtaM vrajatIti bhAva:, etasya vAcane ihalokatastyAgo'sya preraNAyAM kalahanAt prAntadevatAchalanAcca, paralokato'pi tyAgaH, tatra zrutasya dattasya niSphalatvAt, USarakSiptabIjavaditi, Aha ca duviho u pariccAo iha coyaNa kalaha 1 devayAchalaNaM 2 / paralogammi a aphalaM khittaM piva Usare bIyaM // [bRhatkalpa0 5208] ti / etadviparyayasUtraM sugamam / zrutadAnasyAyogyA uktAH, idAnIM samyaktvasyApyayogyAnAha- tao ityAdi sugamam, kintu duHkhena kRcchreNa saMjJApyante bodhyanta iti duHsaMjJApyA:, tatra duSTo dviSTaH tattvaM prajJApakaM vA prati, sa cA'prajJApanIyaH, dveSeNopadezApratipatteH, evaM mUDho guNa-doSAnabhijJaH, vyugrAhita: kuprajJApakadRDhIkRtaviparyAsa:, so'pyupadezaM na pratipadyate, uktaM ca puvvaM kuggAhiyA keI, bAlA pNddiymaanninno| necchaMti kAraNaM souM, dIvajAe jahA nare // [bRhatkalpa0 5224] tti 4 / eteSAM svarUpaM kalpAt kathAkozAccAvaseyamiti / etadviparyastAn susaMjJApyatayA''ha- tao ityAdi sphuTamiti / [sU0 205] tato maMDaliyA pavvatA pannattA, taMjahA-mANusuttare, kuMDalavare, ruyagavare /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / tato mahatimahAlayA pannattA, taMjahA - jaMbuddIvate maMdare maMdaresu, sayaMbhuramaNe samudde samuddesu, baMbhaloe kappe kappe / [TI0] uktA: prajJApanArhAH puruSAH, adhunA tatprajJApanIyavastUni tristhAnakAvatArINyAha- tao maMDalietyAdi, maNDalaM cakravAlam, tadasti yeSAM te maNDalikA: prAkAravalayavadavasthitAH, mAnuSebhyo mAnuSakSetrAdvottara: paratovarttI mAnuSottara iti, tatsvarUpaM cedam- pukkharavaradIvaDDhaM parikhivaI mANusuttaro selo / pAyArasarisarUvo vibhayaMto mANusaM logaM // sattarasa egavIsAiM joyaNasayAI so samuvviddho / cattAri yatIsAiM mUle kosaM ca ogADho // dasa bAvIsAiM ahe vitthiNNo hor3a joyaNasayAI / sat ya tevIsAiM vitthiNNo hoi majjhami // cattAri ya cauvIse vitthAro hoi uvari selassa / aDDAije dIve do ya samudde aNuparI // [ dvIpasAgara 01-4] jaMbUdIvo 1 dhAya 2 pukkharadIvo ya 3 vAruNivaro ya 4 / vIravaro vaya dIvo 5 ghayavaradIvo ya 6 khoyavaro 7 // naMdIsaro ya 8 aruNo 9 aruNAvAo ya 10 kuMDalavaro ya 19 / taha saMkha 12 ruyaga 13 bhuyavara 14 kusa 15 kuMcavaro 16 tao dIvo // 219 tathA [bRhatsaM0 82-83] iti kramApekSayA ekAdaze kuNDalavarAkhye dvIpe prAkArakuNDalAkRtiH kuNDalavara iti, tadrUpamidam-- kuMDalavarassa ityAdi / tathA trayodaze rucakavarAkhye dvIpe kuNDalAkRtI rucaka iti, etasya tvidaM svarUpam- ruyagavarassa u majjhe naguttamo hor3a pavvao ruyago / pAgArasarisarUvo ruyagaM dIvaM vibhayamANo // ityAdi / mAnuSottarAdayo mahAnta uktA iti mahadadhikArAdatimahata Aha- tao mahatItyAdi vyaktam, kevalamatimahAntazca te AlayAzca AzrayAH atimahAlayAH, mahAntazca
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 te'timahAlayAzceti mahAtimahAlayA:, dviruccAraNaM ca mahacchabdasya mandarAdInAM sarvagurutvakhyApanArtham / maMdaresu tti merUNAM madhye jambUdvIpakasya sAtirekalakSayojanapramANatvAccheSANAM caturNAM sAtirekapaJcAzItiyojanasahasrapramANatvAditi / svayambhUramaNo mahAn sumerorArabhya tasya zeSasarvadvIpa-samudrebhya: samadhikapramANatvAt, teSAM tasya ca krameNa kiJcinnyUnAdhikarajjupAdapramANatvAditi / brahmalokastu mahAn, tatpradeze paJcarajjupramANatvAt lokavistarasya, tatpramANatayA ca vivakSitatvAt brahmalokasyeti / [sU0 206] tividhA kappaTTitI pannattA, taMjahA-sAmAiyakappaTTitI, chedovaTThAvaNiyakappaTTitI, nivvisamANakappaTTitI / / ahavA tivihA kappaTTitI pannattA, taMjahA-NiviTThakappaTTitI, jiNakappaTTitI, therakappaTThitI 2 // [TI0] anantaraM brahmalokakalpa ukta iti kalpazabdasAdharmyAt kalpasthiti tridhA''ha- tivihetyAdi sUtradvayaM kaNThyam, kevalaM samAni jJAnAdIni, teSAmAyo lAbha: samAya:, sa eva sAmAyikaM saMyamavizeSaH, tasya tadeva vA kalpa: karaNamAcAraH, yathoktamsAmarthya varNanAyAM ca, karaNe chedane tathA / aupamye cAdhivAse ca, kalpazabdaM vidurbudhAH // [ ] iti sAmAyikakalpaH, sa ca prathama-caramatIrthayo: sAdhUnAmalpakAla:, chedopasthApanIyasadbhAvAt, madhyatIrtheSu mahAvideheSu ca yAvatkathikaH, chedopasthApanIyAbhAvAt, tadevaM tasya tatra vA sthiti: maryAdA sAmAyikakalpasthitiH / ___ tathA pUrvaparyAyacchedenopasthApanIyam AropaNIyaM chedopasthApanIyam, vyaktito mahAvratAropaNamityarthaH, tacca prathama-pazcimatIrthayoreveti, zeSA vyutpattistathaiva, tasthitizcoktalakSaNeSveva dazasu sthAnakeSvavazyaMpAlanalakSaNeti, tathAhi dasaThANaThio kappo purimassa ya pacchimassa ya jiNassa / eso dhuyarayakappo dasaThANapaiTThiyo hoi // tti / Acela 1 kuddesiya 2 sijAyara 3 rAyapiMDa 4 kiikamme 5 / vaya 6 jeTTa 7 paDikkamaNe 8 mAsaM 9 pajosavaNakappe 10 // [bRhatkalpa0 6363-4] tti|
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / 221 tathA nivvisamANa tti nirvizamAnA ye parihAravizuddhitapo'nucaranti, parihArikA ityarthaH, teSAM kalpe sthitiryathA grISma-zIta-varSAkAleSu krameNa tapo jaghanyaM caturthaSaSThA-'STamAni madhyamaM SaSThAdIni utkRSTamaSTamAdInIti, pAraNe cAyAmameva, piNDaiSaNAsaptake cAdyayoragraha eveti, paJcasu punarekayA bhaktamekayA ca pAnakamityevaM dvyorbhigrhH| NivviTThamANa tti niviSTA AsevitavivakSitacAritrAH, anuparihArikA ityarthaH, tatkalpasthitiyathA pratidinamAyAmamAtraM tapo bhikSA tathaiveti, uktaM ca- kappaTThiyA vi paidiNa kareMti emeva cAyAmaM [ ] ti| ete ca nirvizamAnakA nirviSTAzca parihAravizuddhikA ucyante, teSAM ca navako gaNo bhavati, te ca evaMvidhA: savve carittavaMto u, daMsaNe pariniTThiyA / navapuvviyA jahanneNaM, ukkosA dasapubviyA // jiNakappa tti jinA gacchanirgatasAdhuvizeSAH, teSAM kalpasthitirjinakalpasthitiH, sA caivam-jinakalpaM hi pratipadyate jaghanyato'pi navamapUrvasya tRtIyavastuni sati utkRSTatastu dazasu bhinneSu, prathame saMhanane, divyAdhupasarga-rogavedanAzcAsau sahate, ekAkyeva bhavati, dazaguNopetasthaNDila evoccArAdi jIrNavastrANi ca tyajati, vasati: sarvopAdhivizuddhA'sya, bhikSAcaryA tRtIyapauruSyAm, piNDaiSaNottarAsAM paJcAnAmekataraiva, vihAro mAsakalpena, tasyAmeva vIthyAM SaSThadine bhikSATanamiti, evaMprakArA ceyaM suyasaMghayaNetyAdikAd gAthAsamUhAt kalpoktAdavagantavyeti, bhaNitaM cagacchammi ya nimmAyA dhIrA jAhe ya gahiyaparamatthA / aggaha joga abhiggahe, uveMti jiNakappiyacarittaM // [bRhatkalpa0 6483] agrahe AdyayoH, abhigrahe paJcAnAM piNDaiSaNAnAM yoge dvayormadhye ekatarasyA gRhItaparamArthAH, dhiibaliyA tavasUrA nitI gacchAu te purisasIhA / balavIriyasaMghayaNA uvasaggasahA abhIru(rU) ya // [bRhatkalpa0 6484] tti / sthavirAH AcAryAdayo gacchapratibaddhAH, teSAM kalpasthiti: sthavirakalpasthiti:, sA ca
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 pavvajjA sikkhAvayamatthagahaNaM ca aniyao vAso / nipphattI ya vihAro sAmAyArI ThiI ceva // [bRhatkalpa0 1132, 1446, vizeSAva0 7] ityAdiketi / iha ca sAmAyike sati chedopasthApanIyaM tatra ca parihAravizuddhikabhedarUpaM nircizamAnakaM tadanantaraM nirviSTakAyikaM tadanantaraM jinakalpa: sthavirakalpo vA bhavatIti sAmAyikakalpasthityAdika: sUtrayoH kramopanyAsa iti / [sU0 207] ratiyANaM tato sarIragA pannatA, taMjahA-veuvvie, teyae, kmme| asurakumArANaM tato sarIragA evaM ceva, evaM savvesiM devANaM / puDhavikAiyANaM tato sarIragA panattA, taMjahA-orAlie, teyae, kmme| evaM vAukAiyavajANaM jAva cauriMdiyANaM / [TI0] uktakalpasthitivyatikrAmiNo nArakAdizarIriNo bhavantIti taccharIranirUpaNAyAha- neraiyANamityAdidaNDakaH kaNThya:, kintu evaM savvadevANaM ti yathA asurANAM trINi zarIrANi evaM nAgakumArAdibhavanapati-vyantara-jyotiSka-vaimAnikAnAm, evaM vAukAiyavajANaM ti, vAyUnAM hi AhArakavarjAni catvAri zarIrANIti tadvarjanamevaM paJcendriyatirazcAmapi catvAri manuSyANAM tu paJcApIti ta iha na darzitAH / [sU0 208] guruM paDucca tato paDiNItA pannattA, taMjahA-AyariyapaDiNIte, uvajjhAyapaDiNIte, therapaDiNIte 1 / gatiM paDucca tato paDiNIyA patnattA, taMjahA-ihalogapaDiNIe, paralogapaDiNIe, duhaologapaDiNIe 2 / samUhaM paDucca tato paDiNItA pannattA, taMjahA-kulapaDiNIte, gaNapaDiNIte, saMghapaDiNIte 3 // aNukaMpaM paDucca tato paDiNIyA pannattA, taMjahA-tavassipaDiNIe, gilANapaDiNIe, sehapaDiNIe 4 / bhAvaM paDucca tato paDiNItA pannattA, taMjahA-NANapaDiNIe, daMsaNapaDiNIe, carittapaDiNIe 5 /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 atha tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / [sU0 127] tao iMdA paNNattA, taMjahA-NAmide, ThavaNiMde, daviMde / tao iMdA pannattA, taMjahA-NANiMde, daMsaNiMde, carittide / tao iMdA panattA, taMjahA-deviMde, asuriMde, maNussiMde / [TI0] dvisthAnakAnantaraM tristhAnakameva bhavati saGkhyAkramaprAmANyAdityanena sambandhenAyAtasya caturanuyogadvArasya caturuddezakasyAsya tatrApi dvitIyAdhyayanAntyoddezake jIvAdiparyAyA uktA asyApyadhyayanasya prathamoddezake ta evAbhidhIyanta ityevamsambandhasyaitatprathamoddezakasya tatrApyanantaroddezakAntyasUtre pudgaladharmA uktA etatprathamasUtre tu jIvadharmA ucyanta ityevaMsambandhasyaitadAdisUtrasya tao iMdetyAdervyAkhyA, sA ca sukaraiva, navaramindanAd aizvaryAd indraH, nAma saMjJA, tadeva yathArthamindratyakSarAtmakamindro nAmendraH, athavA sacetanasyAcetanasya vA yasyendra ityayathArtha nAma kriyate sa nAmanAmavatorabhedopacArAnnAma cAsAvindrazceti nAmendraH, ayamarthaH-yadvastvityAdinA yathArthamindra ityAdyuktam 1, sthitamityAdinA tvayathArthaM gopAlAdAvindretyAdi 2, yAdRcchikamanarthakaM DitthAdIti 3 / tathA indrAdyabhiprAyeNa sthApyata iti sthApanA lepyAdikarma, saivendraH sthApanendraH, indrapratimA sAkArasthApanendraH, akSAdinyAsastvitara iti / sthApanAlakSaNamidam yattu tadarthaviyuktaM tadabhiprAyeNa yacca tatkaraNi / lepyAdikarma tat sthApaneti kriyate'lpakAlaM ca // [ ] iti / tathA- leppagahatthI hatthi tti esa sabbhAviyA bhave ThavaNA / hoi asabbhAve puNa hatthi tti nirAgiI akkho|| [Ava0ni0 1447] tti| tathA dravati gacchati tAMstAn paryAyAn, drUyate vA taistaiH paryAyaiH, drorvA sattAyA avayavo vikAro vA, varNAdiguNAnAM vA drAvaH samUha iti dravyam, tacca bhUtabhAvaM bhAvibhAvaM ceti, Aha ca
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 bhAvaM jJAnAdiM pratItya pratyanIkasteSAM vitathaprarUpaNato dUSaNato vA, yathA-- pAgayasuttanibaddhaM ko vA jANai paNIya keNeyaM ? | kiM vA caraNeNaM tU dANeNa viNA u kiM havai // [ ] tti / sUtraM vyAkhyeyamarthaH tadvyAkhyAnaM niryuktyAdistadubhayaM dvitayamiti, tatpratyanIkatA- kAyA vayA ya te cciya te ceva pamAya appamAyA ya / mokkhAhigAriyANaM joisajoNIhi kiM kajjaM ? // [ bRhatkalpa0 1303] ityAdi dUSaNodbhAvanamiti / [sU0 209] tato pitiyaMgA pannattA, taMjahA - aTThI aTThimiMjA kesa-maMsuroma - nahe 1 / tao mAuyaMgA pannattA, taMjahA- maMse soNite matthuluMge 2 | [TI0] uktA kalpasthitirgarbhajamanujAnAmeva taccharIraM ca mAtApitRhetukamiti tayostadaGgeSu hetutve vibhAgamAha - tao piyaMgetyAdi sUtradvayaM kaNThyam, kevalaM pituH janakasyA'GgAni avayavA: pitraGgAni prAyaH zukrapariNatirUpANItyarthaH, asthi pratItam, asthimiMjA asthimadhyarasaH, kezAzca zirojA: zmazru ca kUrca : romANi ca kakSAdijAtAni nakhAzca pratItAH keza - zmazru - roma - nakhamityekameva prAyaH smaantvaaditi| mAtraGgAni ArttavapariNatiprAyANItyarthaH, mAMsaM pratItam, zoNitaM raktam, mastuluGgaM zeSaM medaH - phipphisAdi, kapAlamadhyavartti bhejjakamityeke / [sU0 210] tihiM ThANehiM samaNe NiggaMthe mahAnijjare mahApajjavasANe bhavati, taMjahA- kayA NaM ahaM appaM vA bahuM vA suyaM ahijjissAmi, kayA NaM ahamekallavihArapaDimaM uvasaMpajittANaM viharissAmi, kayA NaM ahamapacchimamAraNaMtitasaMlehaNAjhUsaNAjhUsite bhattapANapaDiyAikkhite pAovagate kAlaM aNavakaMkhamANe viharissAmi, evaM sa maNasa sa vayasa sa kAyasa padhAremANe niggaMthe mahAnijjare mahApajjavasANe bhavati / tihiM ThANehiM samaNovAsate mahAnijjare mahApajjavasANe bhavati, taMjahAkayA NaM ahamappaM vA bahuM vA pariggahaM paricaissAmi 1, kayA NaM ahaM
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 225 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / / muMDe bhavettA agArAto aNagAritaM pavvaissAmi 2, kayA NaM ahaM apacchimamAraNaMtiyasaMlehaNAjhUsaNAjhUsite bhattapANapaDiyAtikkhite pAovagate kAlaM aNavakaMkhamANe viharissAmi 3, evaM sa maNasa sa vayasa sa kAyasa padhAremANe samaNovAsate mahAnijjare mahApajjavasANe bhavati / [TI0] pUrvoktasthavirakalpasthitipratipannasya viziSTanirjarAkAraNAnyabhidhAtumAhatihItyAdi sugamam, navaraM mahatI nirjarA karmakSapaNA yasya sa tathA, mahat prazastamAtyantikaM vA paryavasAnaM paryantaM samAdhimaraNato'punarmaraNato vA jIvitasya yasya sa tathA, atyantaM zubhAzayatvAditi, evaM sa maNasa tti evamuktalakSaNaM trayam, sa iti sAdhu: maNasa tti manasA hrasvatvaM prAkRtatvAt, evaM sa vayasa tti vacasA, sa kAyasa tti kAyenetyarthaH, sakArAgama: prAkRtatvAdeva, tribhirapi karaNairityarthaH, athavA svamanasetyAdi, pradhArayan paryAlocayan, kvacittu pAgaDemANe tti pAThastatra prakaTayan vyktiikurvnnityrthH| yathA zramaNasya tathA zramaNopAsakasyApi trINi nirjarAdikAraNAnIti darzayannAha-tihItyAdi kaNThya m / [sU0 211] tivihe poggalapaDighAte pannatte, taMjahA-paramANupoggale paramANupoggalaM pappa paDihammejA, lukkhattAte vA paDihammejA, logate vA paDihammejA / [TI0] anantaraM karmanirjaroktA, sA ca pudgalapariNAmavizeSarUpeti pudgalapariNAmavizeSamabhidhAtumAha- tivihetyAdi, pudgalAnAm aNvAdInAM pratighAto gatiskhalanaM pudgalapratighAtaH, paramANuzcAsau pudgalazca paramANupudgala: sa tadantaraM prApya pratihanyeta gateH pratighAtamApadyeta, rUkSatayA vA tathAvidhapariNAmAntarAt gatita: pratihanyeta, lokAnte vA, parato dharmAstikAyAbhAvAditi / [sU0 212] tivihe cakkhU pannatte, taMjahA-egacakkhU, bicakkhU, tickkhuu| chaumatthe NaM maNusse egacakkhU, deve bicakkhU, tahArUve samaNe vA mAhaNe vA utpannanANadaMsaNadhare se NaM ticakkhu tti vattavvaM sitA / [TI0] pudgalapratighAtaM ca cakSureva jAnAtIti tannirUpaNAyAha- tivihetyAdi prAya:
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 avattavvagasaMcitA / evamegiMdiyavajA jAva vemANiyA / [TI0] anantaraM vikurvaNoktA, sA ca nArakANAmapyastIti nArakAnnirUpayannAhativihetyAdi kaNThyam, navaraM katItyanena saGkhyAvAcinA vyAdayaH saGkhyAvanto'bhidhIyante, ayaM cAnyatra praznaviziSTasaGkhyAvAcakatayA rUDho'pIha saGkhyAmAtre draSTavyaH, tatra nArakAH kati saGkhyAtAH ekaikasamaye ye utpannAH santaH saJcitAH katyutpattisAdhAd buddhyA rAzIkRtAste katisaJcitAH, tathA na kati na saGkhyAtA ityakati asaGkhyAtA anantA vA, tatra ye akati asaGkhyAtAH ekaikasamaye utpannAH santastathaiva saJcitAste akatisaJcitAH, tathA yaH parimANavizeSo na kati nApyakatIti zakyate vaktuM so'vaktavyakaH, sa caika iti tatsaJcitA avaktavyakasaJcitAH, samaye samaye ekatayotpannA ityarthaH, utpadyante hi nArakA ekasamaye ekAdayo'saGkhyeyAntAH, uktaM ca ego va do va tinni va saMkhamasaMkhA va egasamaeNaM / uvavajjaMtevaiyA uvvaTuMtA vi emeva // [bRhatsaM0 156] tti / evamiti nArakavaccheSAzcaturviMzatidaNDakoktA vAcyA ekendriyavarjAH, yatasteSu pratisamayamasaGkhyAtA anantA vA akatizabdavAcyA evotpadyante, na tvekaH saGkhyAtA vA iti, Aha ca aNusamayamasaMkhejjA saMkhejjAUya tiriya maNuyA ya / egidiesu gacche ArA IsANadevA ya // [bRhatsaM0 335] ego asaMkhabhAgo vaTTai uvvadRNovavAyammi / eganigoe niccaM evaM sesesu vi sa eva // [bRhatsaM0 335 prakSepa0] tti / [sU0 130] tivihA pariyAraNA patnattA, taMjahA-ege deve anne deve annesiM devANaM devIo abhijuMjiya 2 pariyAreti, appaNijjiyAo devIo abhijuMjiya 2 pariyAreti, appANameva appaNA vikuvviya 2 pariyAreti / ege deve No anne deve No annesiM devANaM devIo abhimuMjiya 2 pariyAreti, appaNijiyAo devIo abhimuMjiya 2 pariyArei, appANameva appaNA vikuvviya 2 priyaareti| ege deve No anne deve No annesiM devANaM devIo
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / / 227 deviDDI tivihA pannattA, taMjahA-vimANiDDI, viguvvaNiDDI, pariyAraNiDDI 2 / ahavA deviDDI tividhA pannattA, taMjahA-sacittA, acittA, mIsitA 3 / ___ rAiDDI tividhA pannattA, taMjahA-raNNo atiyANiDDI, raNo nijANiDDI, raNo bala-vAhaNa-kosa-koTThAgAriDDI 4 / ahavA rAtiDDI tivihA pannattA, taMjahA-sacittA, acittA, mIsitA 5 / gaNiDDI tivihA pannattA, taMjahA-NANiDDI, daMsaNiDDI, carittiDDI 6 / ahavA gaNiDDI tivihA pannattA, taMjahA-sacittA, acittA, mIsiyA 7 / ___ [TI0] anantaramabhisamAgama uktaH, sa ca jJAnam, taccarddhirihaiva vakSyamANatvAditi RddhisAdharmyAt tadbhedAnAha- tivihA iDDI ityAdisUtrANi sapta sugamAni, navaraM devasya indrAderRddhiH aizvaryaM devarddhiH, evaM rAjJaH cakravartyAdergaNino gaNAdhipaterAcAryasyeti 1 / vimAnAnAM vimAnalakSaNA vA RddhiH samRddhiH, dvAtriMzallakSAdikaM bAhulyaM mahattvaM ratnAdiramaNIyatvaM ceti vimAnarddhiH, bhavati ca dvAtriMzallakSAdikaM saudharmAdiSu vimAnabAhulyam, yathoktam battIsa aTThavIsA bArasa aTTa ya cauro sayasahassA / AreNa baMbhalogA vimANasaMkhA bhave esA // paMcAsa catta chacceva sahassA laMta-sukka-sahasAre / saya cauro ANaya-pANaesu tinnAraNa-'ccuyae / ekkArasuttaraM heTTimesu sattuttaraM ca majjhimae / sayamegaM uvarimae paMceva aNuttaravimANA // [bRhatsaM0 117-119] iti / upalakSaNaM caitat bhavana-nagarANAmiti / vaikriyakaraNalakSaNA RddhikriyarddhiH, vaikriyazarIrairhi jambUdvIpadvayamasaGkhyAtAn vA dvIpa-samudrAn pUrayantIti, uktaM ca bhagavatyAm- camare NaM bhaMte ! kemahiDDie jAva kevatiyaM ca NaM pabhU viuvvittae ?, goyamA! camare NaM jAva pabhU NaM kevalakappaM jaMbuddIvaM dIvaM bahUhiM asurakumArehiM devehi ya devIhi ya AinnaM jAva karettae [bhagavatI0 3 / 1 / 3,15] ityAdi / paricAraNA kAmAsevA, tadRddhiH anyAn devAnanyasatkA devIH svakIyA devIrabhiyujyAtmAnaM ca vikRtya paricArayatItyevamuktalakSaNeti 2 / sacittA svazarIrA-'gramahiSyAdisacetanavastusampat, acetanA vastrA''bharaNAdi
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 viSayA, mizrA alaqatadevyAdirUpA 3 / atiyAnaM nagarapravezaH, tatra RddhiH toraNahaTTazobhA-janasamma dilakSaNA, niryANaM nagarAnnirgamaH, tatra RddhiH hastikalpanasAmantaparivAraNAdikA, balaM caturaGgam, vAhanAni vegasarAdIni, kozo bhANDAgAram, koSThA dhAnyabhAjanAni, teSAmagAraM gehaM koSThAgAraM dhAnyagRhamityarthaH, teSAM tAnyeva vA RddhiryA sA tathA 4 / sacittAdikA pUrvavad bhAvanIyeti 5 / jJAnarddhirviziSTazrutasampat, darzanarddhiH pravacane niHzakitAditvaM pravacanaprabhAvaka-zAstrasampadvA, cAritrarddhiniraticAratA 6 / sacittA ziSyAdikA, acittA vastrAdikA, mizrA tathaiveti 7 / iha ca vikurvaNAdiRddhayo'nyeSAmapi bhavanti, kevalaM devAdInAM vizeSavatyastA iti teSAmevoktA iti / [sU0 215] tato gAravA pannattA, taMjahA-iDDhIgArave rasagArave saatgaarve| [TI0] RddhisadbhAve ca gauravaM bhavatIti tadbhedAnAha- tao gAravetyAdi vyaktam, paraM gurorbhAvaH karma veti gauravam, tacca dvedhA dravyato vajrAderbhAvato'bhimAnalobhalakSaNAzubhabhAvata AtmanaH, tatra bhAvagauravaM tridhA, tatra RddhyA narendrAdipUjAlakSaNayA AcAryatvAdilakSaNayA vA abhimAnAdidvAreNa gauravam Rddhigauravam, RddhiprAptyabhimAnA'prAptaprArthanAdvAreNAtmano'zubhabhAvo bhAvagauravamityarthaH, evamanyatrApi, navaraM raso rasanendriyArtho madhurAdiH, sAtaM sukhamiti, athavA RddhyAdiSu gauravamAdara iti / [sU0 216] tividhe karaNe pannatte, taMjahA-dhammite karaNe, adhammie karaNe, dhammitAdhammite karaNe / [TI0] anantaraM cAritrarddhiruktA, cAritraM ca karaNamiti tadbhedAnAha- tivihetyAdi, kRtiH karaNamanuSThAnam, tacca dhArmikAdisvAmibhedena trividham, tatra dhArmikasya saMyatasyedaM dhArmikamevamitare, navaramadhArmikaH asaMyataH, tRtIyo dezasaMyataH / athavA dharme bhavaM dharmo vA prayojanamasyeti dhArmikam, viparyastamitarat, evaM tRtiiympiiti| [sU0 217] tivihe bhagavatA dhamme pannatte, taMjahA-suadhijite sujjhAtite sutavassite / jayA suadhijjitaM bhavati tadA sujjhAtiyaM bhavati, jayA sujjhAtitaM bhavati tadA sutavassitaM bhavati / se suadhijite sujjhAtite
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 229 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / sutavassite sutakkhAte NaM bhagavatA dhamme paNNatte / [TI0] dhArmikakaraNamanantaramuktam, tacca dharma eveti tadbhedAnAha- tivihetyAdi spaSTam, kevalaM bhagavatA mahAvIreNetyevaM jagAda sudharmasvAmI jambUsvAminaM pratIti, suSTha kAla-vinayAdyArAdhanenA'dhItaM gurusakAzAt sUtrataH paThitaM svadhItam, tathA suSTha vidhinA tata eva vyAkhyAnenA'rthataH zrutvA dhyAtam anuprekSitam, zrutamiti gamyam, sudhyAtam, anuprekSaNA'bhAve tattvAnavagamenA'dhyayana-zravaNayoH prAyo'kRtArthatvAditi, anena bhedadvayena zrutadharma uktaH, tathA suSTha ihalokAdyAzaMsArahitatvena tapasitaM tapasyAnuSThAnaM sutapasitamiti ca cAritradharma ukta iti, trayANAmapyeSAmuttarottarato'vinAbhAvaM darzayatijayA ityAdi vyaktam, paraM nirdoSAdhyayanaM vinA zrutArthApratIteH sudhyAtaM na bhavati, tadabhAve jJAnavikalatayA sutapasitaM na bhavatIti bhAvaH, yadetat svadhItAditrayaM bhagavatA varddhamAnasvAminA dharmaH prajJaptaH se tti sa svAkhyAtaH suSThuktaH samyagjJAnakriyArUpatvAt, tayozcaikAntikAtyantikasukhAvandhyopAyatvena nirupacaritadharmatvAt, sugatidhAraNAddhi dharma iti, uktaM ca nANaM payAsayaM sohao tavo saMjamo ya guttikaro / tiNhaM pi samAoge mokkho jiNasAsaNe bhaNio // [Ava0 ni0 103] tti / Namiti vAkyAlaGkAre / [sU0 218] tividhA vAvattI pannattA, taMjahA-jANU, ajANU, vitigiNcchaa| evamajjhovavajjaNA, pariyAvajjaNA / [TI0] sutapasitamiti cAritramuktam, tacca prANAtipAtAdivinivRttisvarUpamiti tasyA bhedAnAha-tivihetyAdi, vyAvarttanaM vyAvRttiH, kuto'pi hiMsAdyavadhernivRttirityarthaH, sA ca yA jJasya hiMsAderhetu-svarUpa-phalaviduSo jJAnapUrvikA vyAvRttiH sA tadabhedAt jANu tti gaditA, yA tvajJasyAjJAnAt sA ajANU ityabhihitA, yA tu vicikitsAtaH saMzayAt sA nimitta-nimittinorabhedAdvicikitsetyabhihitA / vyAvRttirityanenA''ntaraM cAritramuktaM tadvipakSazcAzubhAdhyavasAyA-'nuSThAne iti tayoradhunA bhedAnatidezata AhaevamityAdisUtre, evamiti vyAvRttiriva tridhA ajjhovavajjaNa tti adhyupapadanaM
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 kvacidindriyArthe adhyupapattirabhiSvaGga ityarthaH, tatra jAnato viSayajanyamanarthaM yA tatrAdhyupapattiH sA jANU, yA tvajAnataH sA ajANU, yA tu saMzayavataH sA vicikitseti, pariyAvajjaNa tti paryApadanaM paryApattirAseveti yAvat, sA'pyevameveti / / [sU0 219] tividhe aMte pannatte, taMjahA-logaMte, veyaMte, samayaMte / [TI0] jANu tti jJaH, sa ca jJAnAt syAdityuktam, jJAnaM cAtIndriyArtheSu prAyaH zAstrAditi zAstrabhedena tadbhedAnAha- tivihe aMte ityAdi, amanamadhigamanamantaH paricchedaH, tatra loko lokazAstraM tatkRtatvAt tadadhyeyatvAccArthazAstrAdiH tasmAdanto nirNayastasya vA paramarahasyaM paryanto veti lokAntaH, evamitarAvapi, navaraM vedA RgAdayaH 4, samayA jainAdisiddhAntA iti / / [sU0 220] tato jiNA pannattA, taMjahA-ohiNANajiNe, maNapajavaNANajiNe, kevalaNANajiNe 1 / tato kevalI pannattA, taMjahA-ohinANakevalI, maNapajavanANakevalI, kevalanANakevalI 2 // tao arahA pannattA, taMjahA-ohinANaarahA, maNapajavanANaarahA, kevalanANaarahA 3 // [TI0] anantaraM samayAnta uktaH, samayazca jina-kevalyarhacchabdavAcyairuktaH samyag bhavatIti jinAdizabdavAcyabhedAnabhidhAtuM trisUtrImAha- tao jiNetyAdi, sugamA, navaraM rAga-dveSa-mohAn jayantIti jinA: sarvajJAH, uktaM ca rAgo dveSastathA moho jito yena jino hyasau / astrI-zastrA-'kSamAlatvAdarhannevAnumIyate // [ ] iti / tathA jinA iva ye vartante nizcayapratyakSajJAnatayA te'pi jinAH, tatrAvadhijJAnapradhAno jino'vadhijinaH, evamitarAvapi, navaramAdyAvupacaritAvitaro nirupacAraH, upacArakAraNaM tu pratyakSajJAnitvamiti, kevalam ekamanantaM pUrNaM vA jJAnAdi yeSAmasti te kevalinaH, uktaM ca kasiNaM kevalakappaM logaM jANaMti taha ya pAsaMti / kevalacarittaNANI tamhA te kevalI hoti // [Ava0 ni0 1092] tti /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / 231 ihApi jinavad vyAkhyA, arhanti devAdikRtAM pUjAmityarhantaH, athavA nAsti rahaH pracchannaM kiJcidapi yeSAM pratyakSajJAnitvAtte arahasaH, zeSa prAgvat / [sU0 221] tao lesAo dubbhigaMdhAo pannattAo, taMjahA-kaNhalesA, NIlalesA, kAulesA 1 / tao lesAo subbhigaMdhAo pannattAo, taMjahAteU, pamhA, sukkalesA 2 / evaM doggatigAmiNIo 3, soggatigAmiNIo 4, saMkiliTThAo 5, asaMkiliTThAo 6, amaNunAo 7, maNunnAo 8, avisuddhAo 9, visuddhAo 10, appasatthAo 11, pasatthAo 12, sItalukkhAo 13, Ni NhAo 14 // ___ [TI0] ete ca salezyA api bhavantIti lezyAprakaraNamAha- tao ityAdi sugamam, navaraM dubbhigaMdhAo tti durabhigandhA durgandhAH, durabhigandhatvaM ca tAsAM pudgalAtmatkatvAt, pudgalAnAM ca gandhAdInAm avazyaM bhAvAditi, Aha ca jaha gomaDassa gaMdho suNagamaDassa va jahA ahimaDassa / etto vi aNaMtaguNo lesANaM appasatthANaM // [uttarA0 34 / 16] ti / nAmAnusArI cAsAM varNaH, kapotavarNA lezyA kapotalezyA, dhUmravarNetyarthaH / subbhigaMdhAo tti surabhigandhAH, Aha cajaha surabhikusumagaMdho [uttarA0 34 / 17) ityAdi / tejo vahnistadvarNA lezyA, lohitavarNetyarthaH, tejolezyeti / padmagarbhavarNA lezyA, pItavarNetyarthaH, padmalezyA / zuklA pratItA, evaMkaraNAt prathamasUtravat tao ityAdyabhilApena zeSasUtrANyadhyetavyAnIti, tatra durgatiM naraka-tiryagrUpAM gamayanti prANinamiti durgatigAminyaH, sugati: manuSya-devagatirUpA, sakliSTAH saGklezahetutvAditi, viparyayaH sarvatra sujJAnaH, amanojJAH amanojJarasopetapudgalamayatvAt, avizuddhA varNataH, aprazastA: azreyasyo'nAdeyA ityarthaH, zItarUkSA: sparzataH AdyAH, dvitIyAstu snigdhoSNA: sparzata eveti / [sU0 222] tivihe maraNe pannatte, taMjahA-bAlamaraNe, paMDiyamaraNe, bAlapaMDiyamaraNe 1 /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 bAlamaraNe tivihe pannatte, taMjahA-Thitalesse, saMki liTThalesse, pajjavajAtalesse 2 // paMDiyamaraNe tivihe pannatte, taMjahA-Thitalesse, asaMkiliTThalesse, pajavajAtalesse 3 / bAlapaMDitamaraNe tivihe pannatte, taMjahA-Thitalesse, asaMkiliTThalesse, apajavajAtalesse 4 / [TI0] anantaraM lezyA uktAH, adhunA tadvizeSitamaraNanirUpaNAyAha- tivihetyAdi sUtracatuSTayam, bAla: ajJaH, tadvad yo varttate viratisAdhakavivekavikalatvAt sa bAlaH asaMyataH, tasya maraNaM bAlamaraNam, evamitare, kevalaM 'paDi' dhAtorgatyarthatvena jJAnArthatvAdviratiphalena phalavadvijJAnayuktatvAt paNDito buddhatattvaH, saMyata ityarthaH, tathA aviratatvena bAlatvAdviratatvena ca paNDitatvAd bAlapaNDitaH saMyatAsaMyata iti| sthitA avasthitA avizudhyantyasaklizyamAnA ca lezyA kRSNAdiryasmin tat sthitalezyam, sakliSTA saklizyamAnA saGklezamAgacchantItyarthaH, sA lezyA yasmiMstattathA, tathA paryavA: pArizeSyAdvizuddhivizeSAH pratisamayaM jAtA yasyAM sA tathA, vizuddhyA varddhamAnetyarthaH, sA lezyA yasmiMstattatheti / tatra prathamaM kRSNAdilezyaH san yadA kRSNAdilezyeSveva nArakAdiSUtpadyate tadA prathamaM bhavati, yadA tu nIlAdilezyaH san kRSNAdilezyeSUtpadyate tadA dvitIyam, yadA punaH kRSNalezyAdiH san nIlakApotalezyeSUtpadyate tadA tRtIyam / uktaM cAntyadvayasaMvAdi bhagavatyAM yadutase NUNaM bhaMte ! kaNhalese nIlalese jAva sukkalese bhavittA kAulesesu neraiesu uvavajjai?, haMtA, goyamA !, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai ?, goyamA ! lesAThANesu saMkilissamANesu vA visujjhamANesu vA kAulessaM pariNamai 2 kAulesesuneraiesu uvavajjAbhagavatI0 13|1|2930]tti / etadanusAreNottarasUtrayorapi sthitalezyAdivibhAgo neya iti / paNDitamaraNe saklizyamAnatA lezyAyA nAsti saMyatatvAdevetyayaM bAlamaraNAdvizeSaH / bAlapaNDitamaraNe tu saklizyamAnatA vizudhyamAnatA ca lezyAyA nAsti, mizratvAdevetyayaM vizeSa iti / evaM ca paNDitamaraNaM vastuto dvividhameva, saklizyamAnalezyAnidhe avasthitavarddhamAnalezyatvAt tasya, trividhatvaM tu vyapadezamAtrAdeva, bAlapaNDitamaraNaM tvekavidhameva,
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / 233 saklizyamAnaparyavajAtalezyAniSedhe avasthitalezyatvAt tasyeti, traividhyaM tvasyetaravyAvRttito vyapadezatrayapravRtteriti / [sU0 223] tato ThANA avvavasitassa ahitAte asubhAte akhamAte aNissesAte aNANugAmiyattAte bhavaMti, taMjahA-se NaM muMDe bhavittA agArAto aNagAritaM pavvaite NiggaMthe pAvayaNe saMkite kaMkhite vitigiMcchite bhedasamAvanne kalusasamAvanne niggaMthaM pAvayaNaM No saddahati No pattiyati No roeti, taM parissahA abhimuMjiya abhijuMjiya abhibhavaMti, No se parissahe abhijuMjiya abhijuMjiya abhibhavai 1, se NaM muMDe bhavittA agArAto aNagAritaM pavvatite paMcahiM mahavvatehiM saMkite jAva kalusasamAvanne paMca mahavvatAI no saddahati jAva No se parissahe abhimuMjiya abhijuMjiya abhibhavati 2, se NaM muMDe bhavettA agArAto aNagAriyaM pavvatite chahiM jIvanikAehiM jAva abhibhavai / tato ThANA vavasiyassa hitAte jAva ANugAmitattAte bhavaMti, taMjahAse NaM muMDe bhavittA agArAto aNagAritaM pavvatite NiggaMthe pAvayaNe NissaMkite NikkaMkhite jAva no kalusasamAvanne NiggaMthaM pAvayaNaM saddahati pattiyati roteti se parissahe abhimuMjiya abhijuMjiya abhibhavati, no taM parissahA abhimuMjiya abhimuMjiya abhibhavaMti 1, se NaM muMDe bhavettA agArAto aNagAriyaM pavvatite samANe paMcahiM mahavvatehiM NissaMkite jAva parissahe abhijuMjiya abhijuMjiya abhibhavati, no taM parissahA abhimuMjiya abhimuMjiya abhibhavaMti 2, se NaM muMDe bhavettA agArAto aNagAriyaM pavvatite chahiM jIvanikAehiM NissaMkite jAva parissahe abhijuMjiya abhijuMjiya abhibhavati, no taM parissahA abhimuMjiya abhijuMjiya abhibhavaMti 3 // [TI0] maraNamanantaramuktam, mRtasya ca janmAntare yathAvidhasya yadvastutrayaM yasmai sampadyate tattasmai darzayitumAha- tao ThANetyAdi, trINi sthAnAni pravacana-mahAvratajIvanikAyalakSaNAni, avyavasitasya anizcayavato'parAkramavato vA'hitAya apathyAyA'sukhAya duHkhAya akSamAya asaGgatatvAya aniHzreyasAya amokSAyA'
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 nanugAmikatvAya azubhAnubandhAya bhavanti, seNaM ti yasya trINi sthAnAnyahitAditvAya bhavanti sa zaGkito dezataH sarvato vA saMzayavAn, kAkSitastathaiva matAntarasyApi sAdhutvena mantA, vicikitsitaH phalaM prati zaGkopetaH, ata eva bhedasamApanno dvaidhIbhAvamApannaH evamidaM na vaivamitimatikaH, kaluSasamApanno naitadevamitipratipattikaH, tatazca nirgranthAnAmidaM nairgranthaM prazastaM pragataM prathamaM vA vacanamiti pravacanam AgamaH, dIrghatvaM prAkRtatvAt, na zraddhatte sAmAnyato na pratyeti na prItiviSayIkaroti no rocayati na cikIrSAviSayIkaroti tamiti ya evaMbhUtastaM pravrajitAbhAsaM pariSahyanta iti parISahAH kSudAdayaH abhiyujya abhiyujya sambandhamupagatya pratispardhaya vA abhibhavanti nyakkurvantIti, zeSaM sugamam / uktaviparyayasUtraM prAgvat, kintu hitam adoSakaramiha paratra cAtmanaH pareSAM ca pathyAnnabhojanavat, sukham AnandastRSitasya zItalajalapAna iva, kSamam ucitaM tathAvidhavyAdhivyAghAtakauSadhapAnamiva, niHzreyasaM nizcitaM zreyaH prazasyaM bhAvataH paJcanamaskArakaraNamiva, anugAmikam anugamanazIlaM bhAsvaradravyajanitacchAyeveti / [sU0 224] egamegA NaM puDhavI tihiM valaehiM savvao samaMtA saMparikkhittA, taMjahA-ghaNodadhivalaeNaM, ghaNavAtavalaeNaM, taNuvAyavalaeNaM / [TI0] ayaM caivaMvidhaH sAdhurihaiva pRthivyAM bhavatItyarthena sambandhena pRthivIsvarUpamAhaegamegetyAdi, ekaikA pRthvI ratnaprabhAdikA sarvvataH, kimuktaM bhavati ? samantAt, athavA dikSu vidikSu cetyarthaH, samparikSiptA veSTitA, AbhyantaraM ghanodadhivalayaM tataH krameNetare, tatra ghanaH styAno himazilAvat udadhiH jalanicayaH, sa cAsau sa ceti ghanodadhiH, sa eva valayamiva valayaM kaTakaM ghanodadhivalayam, tena, evamitare api, navaraM ghanazcAsau vAtazca tathAvidhapariNAmopeto ghanavAtaH, evaM tanuvAto'pi tathAvidhapariNAma eveti / [sU0 225] NeraiyA NaM ukkoseNaM tisamaieNaM viggaheNaM uvavajaMti, egidiyavajaM jAva vemANiyANaM / [TI0] etAsu ca pRthivISu nArakA eva utpadyanta iti tadutpattividhimabhidhAtumAha
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / 235 neraiyA NamityAdi, trayaH samayAstrisamayaM tadyatrAsti sa trisamayikastena vigraheNa vakragamanena, ukkoseNaM ti trasAnAM hi trasanADyantarutpAdAt vakradvayaM bhavati, tatra ca traya eva samayAH, tathAhi- Agneyadizo nairRtadizamekena samayena gacchati, tato dvitIyena samazreNyA'dhaH, tatastRtIyena vAyavyadizi samazreNyaiveti, sAnAmeva trasotpattAvevaMvidha utkarSeNa vigraha ityAha-egeMdiyetyAdi, ekendriyAstvekendriyeSu paJcasAmayikenApyutpadyante, yataste bahistAt trasanADIto bahirapyutpadyante, tathAhividisAu disaM paDhame bIe paisarai loyanADIe / taie uppiM dhAvai cautthae nIi bAhiM tu // paMcamae vidisIe gaMtuM uppajjae u egiMdI [ ] ti, sambhava evAyam, bhavati tu catuHsAmayika eva, bhagavatyAM tathoktatvAditi, tathAhi- apajjattagasuhumapuDhavikAie NaM bhaMte ! ahelogakhettanAlIe bAhirille khette samohae samohaNittA je bhavie uDDaloyakhettanAlIe bAhirille khette apajjattasuhumapuDhavikAiyattAe uvavajjittae se NaM bhaMte ! katisamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA ?, go0 ! tisamaieNa vA causamaieNa vA vigaheNa uvavajjejjA [bhagavatI0 34 / 1 / 38] ityAdi / ata uktam- egidiyavajjaM ti, yAvadvaimAnikAnAmiti vaimAnikAntAnAM jIvAnAM trisAmayika utkarSeNa vigraho bhavatIti bhAvaH / [sU0 226] khINamohassa NaM arahato tato kammaMsA jugavaM khijaMti, taMjahA-nANAvaraNijaM daMsaNAvaraNijjaM aMtarAtiyaM / mohavatAM tristhAnakamabhidhAyAdhunA kSINamohasya tadAha- khINetyAdi, kSINamohasya kSINamohanIyakarmaNo'rhato jinasya trayaH karmAMzAH karmaprakRtaya iti, uktaM ca carame nANAvaraNaM paMcavihaM daMsaNaM cauvigappaM / paMcavihamaMtarAyaM khavaittA kevalI hoi // [ ] tti / zeSa kaNThya m / [sU0 227] abhitINakkhatte titAre pannatte 1 // evaM savaNe 2, assiNI 3, bharaNI 4, magasire 5, pUse 6, jeTThA 7 / [TI0] anantaramazAzvatAnAM tristhAnakamuktam, adhunA zAzvatAnAM tadAha
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 abhItyAdisUtrANi sapta kaNThyAnIti / [sU0 228] dhammAto NaM arahAo saMtI arahA tihiM sAgarovamehiM ticaubbhAgapaliovamaUNaehiM vItikaMtehiM samuppanne / [sU0 229] samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa jAva taccAo purisajugAo jugaMtakarabhUmI / mallI NaM arahA tihiM purisasaehiM saddhiM muMDe bhavittA jAva pavvatite, evaM pAse vi / [sU0 230] samaNassa NaM bhagavato mahAvIrassa tini sayA cauddasapuvvINaM ajiNANaM jiNasaMkAsANaM savvakkharasannivAtINaM jiNo iva avitahaM vAgaramANANaM ukkosiyA cauddasapuvvisaMpayA hotthA / / [sU0 231] tao titthayarA cakkavaTTI hotthA, taMjahA-saMtI kuMthU aro TI0] paramparasUtre kSINamohasya tristhAnakamuktam, adhunA tadvizeSANAM tIrthakRtAM tadAha- dhammetyAdi prakaraNam, ticaubbhAga tti tribhizcaturbhAgaiH pAdaiH palyopamasya satkairUnAni tricaturbhAgapalyopamonAni tairvytikraantairiti| samaNassetyAdi, yugAni paJcavarSamAnAni kAlavizeSA lokaprasiddhAni vA kRtayugAdIni tAni ca kramavyavasthitAni tatazca puruSA guruziSyakramiNaH pitAputrakramavanto vA yugAnIva puruSayugAni, puruSasiMhavat samAsaH, tatazca paJcamyA dvitIyArthatvAt tRtIyaM puruSayugaM yAvat, jambUsvAminaM yAvadityarthaH, yuga tti puruSayugaM tadapekSayA'ntakarANAM bhavAntakAriNAM nirvANagAminAmityarthaH, bhUmiH kAlo yugAntakarabhUmiH, idamuktaM bhavati- bhagavato varddhamAnasvAminastIrthe tasmAdevAvadhestRtIyaM puruSaM jambUsvAminaM yAvanirvANamabhUt, tata uttaraM tadvyavaccheda iti 1 / mallItyAdi sUtradvayam, tatra saMvAdaH- ego bhagavaM vIro pAso mallI ya tihiM tihiM satehiM [Ava0 ni0224, vizeSAva0 1642] ti, mallijinaH strIzatairapi tribhiH / samaNetyAdi, ajiNANaM ti asarvajJatvena jinasaMkAzAnAM sakalasaMzayacchedakatvena,
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 237 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / sarve sakalA akSarasannipAtA: akArAdisaMyogA vidyante yeSAM te tathA, svArthikenpratyayopAdAnAt, teSAm, viditasakalavAGmayAnAmityarthaH, vAgaramANANaM ti vyAgRNatAm, vyAkurvatAmityarthaH / tao tti sugamam - saMtI kuMthU ya aro arahaMtA ceva cakkavaTTI ya / avasesA titthayarA maMDaliA Asi rAyANo // [Ava0 ni0 223] tti / [sU0 232] tato gevejavimANapatthaDA pannattA, taMjahA-heTThimagevejavimANapatthaDe, majjhimagevejavimANapatthaDe, uvarimagevejavimANapatthaDe / heTThimagevejavimANapatthaDe tivihe pannatte, taMjahA- he TThimahe TThimagevejavimANapatthaDe, heTThimamajjhimagevejavimANapatthaDe, heTThimauvarimagevejavimANapatthaDe / __ majjhimagevejavimANapatthaDe tividhe pannatte, taMjahA-majjhimaheTThimagevejavimANapatthaDe, majjhimamajjhimagevejavimANapatthaDe, majjhimauvarimagevejavimANapatthaDe / / ___ uvarimagevejavimANapatthaDe tividhe pannatte, taMjahA-uvarimaheTThimagevejavimANapatthaDe, uvarimamajjhimagevejjavimANapatthaDe, uvarimauvarimagevejavimANapatthaDe / [TI0] tIrthakarAzcaite vimAnebhyo'vatIrNA iti vimAnatristhAnakamAha- tao ityAdi, lokapuruSasya grIvAsthAne bhavAni graiveyakAni tAni ca tAni vimAnAni ca teSAM prastaTA racanAvizeSavantaH samUhAH / sU0 233] jIvA NaM tiTThANaNivvattite poggale pAvakammattAte ciNiMsa vA ciNaMti vA ciNissaMti vA, taMjahA-itthiNivvattite, purisaNivvattite, NapuMsagaNivvattite / evaM - ciNa uvaciNa baMdha udIra veda taha NijarA ceva // 14 // [TI0] iyaM ca graiveyakAdivimAnavAsitA karmaNaH sakAzAt bhavatIti karmaNaH tristhAnakamAha- jIvA NamityAdisUtrANi SaT, tatra tribhiH sthAnaiH strIvedAdibhinirvarttitAn arjitAn pudgalAn pApakarmatayA azubhakarmatvenottarottarAzubhAdhya
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 vasAyatazcitavanta: Asakalanata evamupacitavantaH paripoSaNata evaM baddhavanto nirmApaNataH udIritavantaH adhyavasAyavazenAnudIrNodayapravezanataH veditavantaH anubhavanataH nirjaritavantaH pradezaparizATanataH, saGgrahaNIgAthArddhamatra- evaM ciNa uvaciNa baMdha udIra veya taha nijjarA ceva tti evamiti yathaikaM kAlatrayAbhilApenoktaM tathA sarvANyapIti / [sU0 234] tipatesitA khaMdhA aNaMtA paNNattA, evaM jAva tiguNalukkhA poggalA aNaMtA pannattA / // tiTThANaM samattaM // [TI0] karma ca pudgalAtmakamiti pudgalaskandhAna prati tristhAnakamAha-tipaesietyAdi spaSTamiti, sarvasUtreSu vyAkhyAtazeSa kaNThyamiti // // tristhAnakasya caturthoddezakaH samAptaH // iti zrImattapAgacchAdhirAjabhaTTArakapurandarasUrIzvarazrIvijayasenasUrirAjye zrImattapAgacchazrRMgArahArasUrIzvarazrIvijayadevasUriyauvarAjye paNDitazrIkuzalavardhanagaNiziSyanagarSigaNinA svavAcanaparopakArakRte kRtoddhArarUpayAM zrIsakalavAcakaziromaNimahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNibhiH saMzodhitAyAM sukhAvabodhAyAM zrIsthAnAGgadIpikAyAM tristhAnakAkhyaM tRtIyamadhyayanaM smaaptm|
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 239 atha caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / [ prathama uddezakaH / ] [sU0 235 ] cattAri aMtakiriyAo pannattAo, taMjahAtattha khalu imA paDhamA aMtakiriyA - appakammapaccAyAte yAvi bhavati, se NaM muMDe bhavittA agArAto aNagAritaM pavvatite saMjamabahule saMvarabahule samAhibahule lUhe tIraTThI uvahANavaM dukkhakkhave tavassI, tassa NaM No tahappagAre tave bhavati, No tadhappagArA veyaNA bhavati, tadhappagAre purisajAte dIheNaM paritAteNaM sijjhati bujjhati muccati pariNivvAti savvadukkhANamaMtaM karei, jahA se bharahe rAyA cAuraMtacakkavaTTI, paDhamA aMtakiriyA 1 / ahAvarA doccA aMtakiriyA - mahAkammapaccAyAte yAvi bhavati, se NaM muMDe bhavittA agArAo aNagAritaM pavvatite saMjamabahule saMvarabahule jAva uvadhANavaM dukkhakkhave tavassI, tassa NaM tahappagAre tave bhavati, tahappagArA veyaNA bhavati, tahappagAre purisajAte niruddheNaM paritAteNaM sijjhati jAva aMta kareti, jahA se gatasUmAle aNagAre, doccA aMtakiriyA 2 | ahAvarA taccA aMtakiriyA - mahAkammapaccAyAte yAvi bhavati, seNaM muMDe bhavittA agArAto aNagAriyaM pavvatite, jahA doccA, navaraM dIheNaM paritAteNaM sijjhati jAva savvadukkhANamaMtaM kareti, jahA se saNakumAre rAyA cAuraMtacakkavaTTI, taccA aMtakiriyA 3| ahAvarA cautthA aMtakiriyA - appakammapaccAyAte yAvi bhavati, seNaM muMDe bhavittA jAva pavvatite saMjamabahule jAva tassa NaM No tahappagAre tave bhavati, No tahappagArA veyaNA bhavati, tahappagAre purisajAte NiruddheNaM paritAteNaM sijjhati jAva savvadukkhANamaMtaM kareti, jahA sA marudevA bhagavatI, cautthA aMtakiriyA 4 | [TI0] vyAkhyAtaM tRtIyamadhyayanam, adhunA saGkhyAkramasaMbaddhameva catuH sthAnakAkhyaM caturthamArabhyate, asya cAyaM pUrveNa saha vizeSasambandhaH - anantarAdhyayane vicitrA
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 jIvAjIvadravyaparyAyA uktA ihApi ta evocyante, ityanena sambandhenAyAtasyAsya caturuddezakasya caturanuyogadvArasya sUtrAnugame prathamoddezakAdisUtrametat- cattAri aMtakiriyetyAdi / asya cAyamabhisambandhaH- anantaroddezakasyopAntyasUtre karmaNazcayAdyuktamiha tu karmaNastatkAryasya vA bhavasyAntakriyocyata iti / athavA zrutaM mayA''yuSmatA bhagavataivamAkhyAtam [ sU01] ityabhidhAya yattadAkhyAtaM tadabhihitaM tathedamaparaM tenaivAkhyAtaM yattaducyata ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA- antakriyA bhavasyAntakaraNam, tatra yasya na tathAvidhaM tapo nApi parISahAdijanitA tathAvidhA vedanA dIrgheNa ca pravrajyAparyAyeNa siddhirbhavati tasyaikA 1, yasya tu tathAvidhe tapovedane alpenaiva ca pravrajyAparyAyeNa siddhiH syAt tasya dvitIyA 2, yasya ca prakRSTe tapovedane dIrgheNa ca paryAyeNa siddhistasya tRtIyA 3, yasya punaravidyamAnatathAvidhatapovedanasya hUsvaparyAyeNa siddhistasya caturthIti, antakriyAyA ekasvarUpatve'pi sAmagrIbhedAt cAturvidhyamiti samudAyArthaH / ___ avayavArthastvayam- catasro'ntakriyAH prajJaptA bhagavateti gamyate, tatreti saptamI nirdhAraNe, tAsu catasRSu madhye ityarthaH, khalurvAkyAlaGkAre, iyamanantaraM vakSyamANatvena pratyakSAsannA prathamA, itarApekSayA AdyA antakriyA, iha kazcit puruSaH devalokAdau yAtvA tato'lpaiH stokaiH karmabhiH karaNabhUtaiH pratyAyAtaH pratyAgato mAnuSatvam iti alpakarmapratyAyAto ya iti gamyate, athavA ekatra janitvA tato'lpakarmA san yaH pratyAyAtaH sa tathA, laghukarmatayotpanna ityarthaH, cakAro vakSyamANamahAkApekSayA samuccayArthaH, api: sambhAvane, sambhAvyate'yamapi pakSa ityarthaH, bhavati syAt, sa iti asau, NaM vAkyAlaGkAre, muNDo bhUtvA dravyataH zirolocena bhAvato rAgAdyapanayanena agArAd dravyato gehAdbhAvataH saMsArAbhinandinAM dehinAmAvAsabhUtAdavivekagehAd niSkramyeti gamyate, [anagAritAm, agArI gRhI asaMyataH, tatpratiSedhAdanagArI saMyataH, tadbhAvastattA, tAM sAdhutAmityarthaH,] pravrajita: pragataH, prApta ityarthaH, kiMbhUta ityAha saMjamabahule tti saMyamena pRthivyAdisaMrakSaNalakSaNena bahulaH pracuro yaH sa tathA, saMyamo vA bahulo yasya sa tathA, evaM saMvarabahulo'pi, navaramAzravanirodhaH saMvaraH,
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / prathama uddezakaH / 241 athavA indriya-kaSAyanigrahAdibhedaH, evaM ca saMyamabahulagrahaNaM prANAtipAtavirateH prAdhAnyakhyApanArtham, yataH ekkaM ciya ettha vayaM niddiSTaM jiNavarehiM savvehiM / pANAivAyaviramaNamavasesA tassa rakkhaTThA // 1 // [ ] iti / etacca dvitayamapi rAgAdyupazamayuktacittavRtterbhavati, ata Aha- samAdhibahula:, samAdhistu prazamavAhitA jJAnAdirvA, samAdhiH punarniHsnehasyaiva bhavatItyAha- lUhe rUkSaH zarIre manasi ca dravya-bhAvasnehavarjitatvena paruSaH, lUSayati vA karmamalamapanayatIti lUSaH, kathamasAvevaM saMvRtta ityAha- yataH tIraTThI, tIraM pAraM bhavArNavasyArthayata ityevaMzIlastIrArthI tIrasthAyI vA tIrasthitiriti vA prAkRtatvAt tIraTThIti, ata evAha uvahANavaM ti upadhIyate upaSTabhyate zrutamaneneti upadhAnaM zrutaviSayastapaupacAra ityarthaH, tadvAn, ata eva dukkhakkhave tti duHkham asukhaM tatkAraNatvAdvA karma tat kSapayatIti duHkhakSapaH, karmakSapaNaM ca tapohetukamityata Aha- tavassIti, tapo'bhyantaraM karmendhanadahanajvalanakalpamanavaratazubhadhyAnalakSaNamasti yasya sa tapasvI, tassa NaM ti yazcaivaMvidhastasya, NaM vAkyAlaGkAre, no tathAprakAram atyantaghoraM varddhamAnajinasyeva tapaH anazanAdi bhavati, tathA no tathAprakArA atighoraivopasargAdisampAdyA vedanA duHkhAsikA bhavati, alpakarmapratyAyAtatvAditi, tatazca tattathAprakAramalpakarmapratyAyAtAdivizeSaNakalApopetaM puruSajAtaM puruSaprakAro dIrpaNa bahukAlena paryAyeNa pravrajyAlakSaNena karaNabhUtena sidhyati aNimAdiyogena niSThitArtho vA vizeSataH siddhigamanayogyo vA bhavati, sakalakarmanAyakamohanIyaghAtAt, tato ghAticatuSTayaghAtena budhyate kevalajJAnabhAvAt samastavastUni, tato mucyate bhavopagrAhikarmabhiH, tataH parinirvAti sakalakarmakRtavikAravyatikaranirAkaraNena zItIbhavatIti, kimuktaM bhavatItyAha- sarvaduHkhAnAmantaM karoti, zArIra-mAnasAnAmityarthaH, atathAvidhatapovedano dIrgheNApi paryAyeNa kiM ko'pi siddhaH ? iti zaGkApanodArthamAha- jahA se ityAdi, yathA'sau prathamajinaprathamanandano nandanazatAgrajanmA bharato rAjA, catvAro'ntAH paryantAH pUrva-dakSiNa-pazcimasamudra-himavallakSaNA yasyAH pRthivyAH sA caturantA, tasyA ayaM
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 svAmitveneti cAturanta:, sa cAsau cakravartI ceti sa tathA, sa hi prAgbhave laghUkRtakA sarvArthasiddhavimAnAccyutvA cakravartitayotpadya rAjyAvastha eva kevalamutpAdya kRtapUrvalakSapravrajyaH atathAvidhatapovedana eva siddhimupagata iti prathamAntakriyeti 1 / ahAvare tti(ti?) atha anantaramaparA pUrvApekSayA yA'nyA dvitIyasthAne'bhidhAnAt dvitIyA mahAkarmabhiH gurukarmabhirmahAkarmA san pratyAyAtaH pratyAjAto vA yaH sa tathA, tassa Namiti, tasya mahAkarmapratyAjAtatvena tatkSapaNAya tathAprakAraM ghoraM tapo bhavati, evaM vedanA'pi, karmodayasampAdyatvAdupasargAdInAmiti, niruddheneti alpena, yathA'sau gajasukumAro viSNulaghubhrAtA, sa hi bhagavato'riSTanemijinanAthasyAntike pravrajyAM pratipadya zmazAne kRtakAyotsargalakSaNamahAtapAH zironihitajAjvalyamAnA'GgArajanitAtyantavedano'lpenaiva paryAyeNa siddhavAniti, zeSaM kaNThyam 2 / ahAvaretyAdi kaNThyam, yathA'sau sanatkumAra iti caturthacakravartI, sa hi mahAtapA mahAvedanazca sarogatvAt dIrghataraparyAyeNa siddhaH, tadbhave siddhyabhAvena bhavAntare setsyamAnatvAditi 3 / ahAvaretyAdi kaNThyam, yathA'sau marudevI prathamajinajananI, sA hi sthAvaratve'pi kSINaprAyakarmatvenAlpakarmA avidyamAnatapovedanA ca siddhA, gajavarArUDhAyA evAyu:samAptau siddhatvAditi 4 / eteSAM ca dRSTAnta-dArTAntikAnAmarthAnAM na sarvathA sAdharmyamanveSaNIyam, dezadRSTAntatvAdeSAm, yato marudevyA muNDe bhavittetyAdivizeSaNAni kAnicinna ghaTante, athavA phalataH sarvasAdharmyamapi muNDanAdikAryasya siddhatvasya siddhatvAditi / [sU0 236] cattAri rukkhA pannattA, taMjahA- unnate NAmamege unnate 1, unnate NAmamege paNate 2, paNate NAmamege unnate 3, paNate nAmamege paNate 4,1 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA- unnatte nAmamege unnate taheva, jAva paNate nAmamege paNate, 2 // cattAri rukkhA pannattA, taMjahA- unnate nAmamege unnatapariNate 1, uNNate nAmamege paNatapariNate 2, paNate NAmamege unnatapariNate 3, paNae nAmamege paNayapariNae 4,3 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA- unnate
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / prathama uddezakaH / nAmamege unnatapariNate,caubhaMgo 4, 4 / cattAri rukkhA pannattA, taMjahA- unnate NAmamege unnatarUve, taheva caubhaMgo 4, 5 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA- unnate nAmaM0 4, 6 / cattAri purisajAtA panattA, taMjahA- unnate nAmamege unnatamaNe, unna0 4, 7 / evaM saMkappe 8, panne 9, diTThI 10, sIlAcAre 11, vavahAre 12, parakkame 13, ege purisajAe, paDivakkho natthi / cattAri rukkhA pannattA, taMjahA- ujjU nAmamege ujU, ujU nAmamege vaMke, caubhaMgo 4, 14 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA- ujjU nAmamege 4, 15 / evaM jahA unnatapaNatehiM gamo tahA ujjuvaMkehi vi bhANiyavvo jAva parakkame 26 / [TI0] puruSavizeSANAmantakriyoktA, adhunA teSAmeva svarUpanirUpaNAya dRSTAntadAAntikasUtrANi SaDviMzatimAha- cattAri rukkhetyAdi kaNThyam, kintu vRzcyante chidyante iti vRkSAH, te vivakSayA catvAraH prajJaptA bhagavatA, tatra unnataH ucco dravyatayA, nAmeti sambhAvane vAkyAlaGkAre vA, ekaH kazcid vRkSavizeSaH, sa ca punarunnato jAtyAdibhAvenA'zokAdirityeko bhaGgaH, unnato nAma dravyata eva ekaH anyaH praNato jAtyAdibhAvaihIno nimbAdirityarthaH iti dvitIyaH, praNato nAmaiko dravyataH kharca ityarthaH, sa eva unnato jAtyAdinA bhAvenAzokAdiriti tRtIyaH, praNato dravyata eva kharcaH sa eva praNato jAtyAdihIno nimbAdiriti caturthaH, athavA pUrvamunnataH tuGgaH adhunA'pyunnatastuGga evetyevaM kAlApekSayA caturbhaGgIti 1, evamityAdi, evameva vRkSavaccatvAri puruSajAtAni puruSaprakArA anagArA agAriNo vA, unnataH puruSaH kulaizvaryAdibhilaukikaguNaiH zarIreNa vA gRhasthaparyAye, punarunnato lokottarairjJAnAdibhiH pravrajyAparyAye, athavA unnata uttamabhavatvena punarunnataH zubhagatitvena kAmadevAdivadityekaH, taheva tti vRkSasUtramivedam, jAva tti yAvat paNae nAmaM ege paNae tti caturthabhaGgakastAvad vAcyam, tatra unnatastathaiva praNatastu jJAna-vihArAdihInatayA durgatigamanAdvA, zithilatve zailakarAjarSivat brahmadattavadveti dvitIyaH, tRtIyaH punarAgatasaMvegaH zailakavat metAryavadvA,
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 caturtha udAyinRpamArakavat kAlazaukarikavadveti 2 / ___ evaM dRSTAnta-dArTAntikasUtre sAmAnyato'bhidhAya tadvizeSasUtrANyAha- unnata: tuGgatayA eko vRkSaH unnatapariNataH azubharasAdirUpamanunnatatvamapahAya zubharasAdirUponnatatayA pariNata ityekaH, dvitIye bhaGge praNatapariNata uktalakSaNonnatatvatyAgAt, etadanusAreNa tRtIya-caturthI vAcyau / vizeSasUtratA cAsya pUrvamunnatatva-praNatatve sAmAnyenAbhihite iha tu pUrvAvasthAto'vasthAntaragamanena vizeSite iti, evaM dAAntike 'pi pariNatasUtramavagantavyamiti 4 / __pariNAmazcA''kAra-bodha-kriyAbhedAt tridhA, tatrA''kAramAzritya rUpasUtram, tatra unnatarUpaH saMsthAnA-'vayavAdisaundaryAt 5 / gRhasthapuruSo'pyevam, pravrajitastu saMvignasAdhunepathyadhArIti 6 / / bodhapariNAmApekSANi catvAri sUtrANi, tatra unnato jAtyAdiguNairuccatayA vA unnatamanAH prakRtyA audAryAdiyuktamanAH, evamanye'pi trayaH 7 / evamiti saGkalpAdisUtreSu caturbhaGgikAtidezo'kAri lAghavArtham, saGkalpo vikalpo manovizeSa eva vimarza ityarthaH, unnatatvaM cAsyaudAryAdiyuktatayA sadarthaviSayatayA vA 8 / prakRSTaM jJAnaM prajJA, sUkSmArthavivecakatvamityarthaH, tasyAzconnatatvamavisaMvAditayA 9 / tathA darzanaM dRSTiH cakSurjJAnaM nayamataM vA, tadunnatatvamapyavisaMvAditayaiveti 10 / kriyApariNAmApekSamataH sUtratrayam, tatra zIlAcAraH, zIlaM samAdhistatpradhAnastasya vA''cAra: anuSThAnaM zIlena vA svabhAvenAcAra iti, unnatatvaM cAsyAdRSaNatayA, vAcanAntare tu zIlasUtramAcArasUtraM ca bhedenAdhIyata iti 11, vyavahAraH anyonyadAna-grahaNAdivivAdo vA, unnatatvamasya zlAghyatveneti 12 / parAkramaH puruSakAravizeSaH pareSAM vA zatrUNAmAkramaNam, tasyonnatatvamapratihatatvena zobhanaviSayatvena ceti 13, unnataviparyayaH sarvatra praNatatvaM bhAvanIyamiti, ege purisetyAdi, eteSu manaHprabhRtiSu saptasu caturbhaGgikAsUtreSu eka eva puruSajAtAlApako'dhyetavyaH, pratipakSo dvitIyapakSo dRSTAntabhUtaH vRkSasUtraM nAsti, nAdhyetavyamiti yAvat, iha manaHprabhRtInAM dArTAntikapuruSadharmANAM dRSTAntabhUtavRkSeSvasambhavAditi /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 245 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / prathama uddezakaH / ujju tti RjuH avakro nAmeti pUrvavadekaH kazcid vRkSaH tathA RjuH aviparItasvabhAva aucityena phalAdisampAdanAdityekaH, dvitIye dvitIyaM padaM vaGka iti vakraH, phalAdau viparItaH, tRtIye prathamapadaM vakraH kuTilaH, caturthaH sujJAnaH, athavA pUrvam RjuravakraH, pazcAdapi RjuH avakro'thavA mUle Rjurante ca RjurityevaM caturbhaGgI kAryetyeSa dRSTAntaH 1, puruSastu RjuH avakro bahistAt zarIragati-vAk-ceSTAdibhistathA RjurantarnirmAyatvena susAdhuvadityekaH, tathA Rjustathaiva vaGka iti tu vakraH antarmAyitvena kAraNavazaprayuktArjavabhAvaduHsAdhuvaditi dvitIyaH, tRtIyastu kAraNavazAddarzitabahiranArjavo'ntarnirmAya iti pravacanaguptirakSApravRttasAdhuvaditi, caturtha ubhayato vakraH, tathAvidhazaThavaditi, kAlabhedena vA vyAkhyeyam 2 / __ atha Rju- RjupariNata ityAdikA ekAdaza caturbhaGgikA lAghavArthamatidezenAhaevamityanena RjurnAma RjurityAdinopadarzitakramabhaGgakakrameNa yatheti yena prakAreNa, pariNata-rUpAdivizeSaNanavakavizeSitatayetyarthaH, unnata-praNatAbhyAM parasparaM pratipakSabhUtAbhyAM gamaH sadRzapAThaH kRtaH, tathA tena prakAreNa pariNata-rUpAdivizeSitAbhyAmityarthaH, RjuvakrAbhyAmapi bhaNitavyaH, kiyAn sa ityAha- jAva parakkame tti, RjuvakravRkSasUtrAt trayodazasUtraM yAvadityarthaH, tatra ca Rju 2 RjupariNata 2 RjurUpa 2 lakSaNAni SaT sUtrANi vRkSadRSTAnta-puruSadArTAntikasvarUpANi, zeSANi tu manaHprabhRtIni sapta adRSTAntAnIti 13 / / [sU0 237] paDimApaDivanassa NamaNagArassa kappaMti cattAri bhAsAto bhAsittae, taMjahA- jAyaNI, pucchaNI, aNunnavaNI, puTThassa vAgaraNI / [sU0 238] cattAri bhAsAjAtA pannattA, taMjahA- saccamegaM bhAsajjAtaM, bItiyaM mosaM, tatiyaM saccamosaM, cautthaM asaccamosaM 4 / [TI0] puruSavicAra evedamAha- paDimetyAdi sphuTam, paraM pratimA bhikSupratimA dvAdaza samayaprasiddhAstAH pratipannaH abhyupagatavAn yastasya, yAcyate'nayeti yAcanI pAnakAdeH dAhisi me etto annataraM pANagajAya [ ]mityAdisamayaprasiddhakrameNa, tathA pracchanI mArgAdeH
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 kathaJcit sUtrArthayorvA, tathA anujJApanI avagrahasya, tathA pRSTasya kenApyarthAdervyAkaraNI pratipAdanIti / __ bhASAprastAvAd bhASAbhedAnAha- [cattAri bhAsetyAdi,] jAtam utpattidharmakam, tacca vyaktivastu, ato bhASAyA jAtAni vyaktivastUni bhedAH prakArAH bhASAjAtAni, tatra santo munayo guNAH padArthA vA, tebhyo hitaM satyamekaM prathamaM sUtrakramApekSayA, bhASyate sA tayA vA bhASaNaM vA bhASA kAyayogagRhItavAgyoganisRSTabhASAdravyasaMhatiH tasyA jAtaM prakAro bhASAjAtam 'astyAtme'tyAdivat, dvitIyaM sUtrakramAdeva mosaM ti prAkRtatvAnmRSA anRtaM 'nAstyAtme' tyAdivat, tRtIyaM satyamRSA tadubhayasvabhAvam 'AtmA'styakarte tyAdivat, caturthamasatyamRSA anubhayasvabhAvaM 'dehI'tyAdivaditi / [sU0 239] cattAri vatthA pannattA, taMjahA- suddhe NAmaM ege suddhe 1, suddhe NAmaM ege asuddhe 2, asuddhe NAmaM ege suddhe 3, asuddhe NAmaM ege asuddhe 4 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA- suddhe NAmaM ege suddhe, caubhaMgo 4 / evaM pariNata-rUve vatthA sapaDivakkhA / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA- suddhe NAmaM ege suddhamaNe, caubhaMgo 4 / evaM saMkappe jAva parakkame / [TI0] puruSabhedanirUpaNAyaiveyaM trayodazasUtrI cattAri vatthetyAdi spaSTA, navaraM zuddhaM vastraM nirmalatantvAdikAraNArabdhatvAt punaH zuddhamAgantukamalAbhAvAditi, athavA pUrva zuddhamAsIdidAnImapi zuddhameva, vipakSau sujJAnAveveti, atha dArTAntikayojanA evamevetyAdi, zuddho jAtyAdinA punaH zuddho nirmalajJAnAdiguNatayA kAlApekSayA veti caubhaMgo tti catvAro bhaGgAH samAhRtAH caturbhaGgI caturbhaGgaM vA, pulli~GgatA cAtra prAkRtatvAt, tadayamarthaH- vastravaccatvAro bhaGgAH puruSe'pi vAcyA iti / evamiti yathA zuddhAt zuddhapade pare caturbhaGgaM sadArTAntikaM vastramuktamevaM zuddhapadaprAkpade pariNatapade rUpapade ca caturbhaGgAni vastrANi sapaDivakkha tti sapratipakSANi sadArTAntikAni vAcyAnIti, tathAhi- 'cattAri vatthA pannattA, taMjahA- suddhe nAmaM ege suddhapariNae' caturbhaGgI, evamityAdi
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 247 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / prathama uddezakaH / purussjaatsuutrcturbhnggii| 'evaM suddhe nAmaM ege suddhamaNe' caturbhaGgI, evaM puruSeNApi, vyAkhyA tu pUrvavat / cattArItyAdi, zuddho bahiH, zuddhamanA antaH, evaM zuddhasaGkalpaH zuddhaprajJaH zuddhadRSTiH zuddhazIlAcAraH zuddhavyavahAraH zuddhaparAkrama iti vastravarjAH puruSA eva caturbhaGgavanto vAcyAH, vyAkhyA ca prAgiveti, ata evAha- evamityAdi / [sU0 240] cattAri sutA pannattA, taMjahA- atijAte aNujAte avajAte kuliMgAle / [TI0] puruSabhedAdhikAra evedamAha- cattAri sutetyAdi / sutAH putrAH aijAe tti pituH sampadamatilaya jAtaH saMvRtto'tikramya vA tAM yAtaH prApto viziSTatarasampadam, samRddhatara ityarthaH, ityatijAto'tiyAto vA, RSabhavat / tathA aNujAe tti anurUpaH, sampadA pitustulyo jAto'nujAtaH, pitRsama ityarthaH, mahAyazovat, AdityayazasA pitrA tulyatvAttasya / tathA avajAe tti apa ityapasado hInaH pituH sampado jAto'pajAtaH, pituH sakAzAdISaddhInaguNa ityarthaH, Adityayazovat, bharatApekSayA tasya hInatvAt / tathA kuliMgAle tti kulasya svagotrasyAGgAra ivAGgAro dRSakatvAdupatApakatvAdveti kaNDarIkavat, evaM ziSyacAturvidhyamapyavaseyam, sutazabdasya ziSyeSvapi pravattidarzanAta, tatrAtijAtaH siMhagiryapekSayA vairasvAmivata, anujAtaH zayyaMbhavApekSayA yazobhadravat, apajAto bhadrabAhusvAmyapekSayA sthUlabhadravat, kulAGgAraH kuulvaalkvdudaayinRpmaarkvdveti| [sU0 241] cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA- sacce nAmaM ege sacce, sacce nAmaM ege asacce 4, evaM pariNate jAva parakkame / cattAri vatthA pannattA, taMjahA- sutI nAmaM ege sutI, suI nAmaM ege asuI, caubhaMgo 4 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA- sutI NAmaM ege sutI, caubhaMgo / evaM jaheva suddheNaM vattheNaM bhaNitaM taheva sutiNA vi, jAva parakkame / [TI0] tathA cattArItyAdi, satyo yathAvadvastubhaNanAd yathApratijJAtakaraNAcca, punaH
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 satyaH saMyamitvena sadbhyo hitatvAd, athavA pUrvaM satya AsIdidAnImapi satya eveti caturbhaGgI / evaMprakArasUtrANyatidizannAha - evamityAdi vyaktam, navaramevaM sUtrANi'cattAri purisajAyA paM0 taM0-sacce nAmaM ege saccapariNae 4, evaM saccarUve 4, saccamaNe 4, saccasaMkappe 4, saccapanne 4, saccadiTThI 4, saccasIlAyAre 4, saccavavahAre 4, saccaparakkame' tti 4 / puruSAdhikAra evedamaparamAha- cattAri vatthetyAdi, zuci pavitraM svabhAvena, punaH zuci saMskAreNa kAlabhedena veti, puruSacaturbhaGgyAM zuciH puruSo'pUtizarIratayA punaH zuciH svabhAveneti / 'suipariNae suirUve' ityetat sUtradvayaM dRSTAnta-dArTAntikopetam, suimaNe ityAdi ca puruSamAtrAzritameva sUtrasaptakamatidizannAha- evamityAdi knntthym| [sU0 242] cattAri koravA pannattA, taMjahA- aMbapalaM bakorave tAlapalaMbakorave vallipalaMbakorave meMDhavisANakorave / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA- aMbapalaMbakoravasamANe tAlapalaMbakoravasamANe vallipalabakoravasamANe meMDhavisANakoravasamANe / [TI0] puruSAdhikAra evedamaparamAha- cattAri koravetyAdi, tatra AmraH cUtaH, tasya pralambaH phalam, tasya korakaM tanniSpAdakaM mukulam Amrapralambakorakam, evamanye'pi, navaraM tAlo vRkSavizeSaH, vallI kAliGgyAdikA, meMDhaviSANA meSazRGgasamAnaphalA vanaspatijAtiH, AulivizeSa ityarthaH, tasyAH korakamiti vigrahaH, etAnyeva catvAri dRSTAntatayopAttAnIti catvArItyuktam, na tu catvAryeva loke korakANi, bahutaropalambhAditi, evetyAdi sugamam, navaramupanaya evam- yaH puruSaH sevyamAna ucitakAle ucitamupakAraphalaM janayatyasAvAmrapralambakorakasamAnaH, yastvaticireNa sevakasya kaSTena mahadupakAraphalaM karoti sa tAlapralambakorakasamAnaH, yastu aklezenAcireNa ca dadAti sa vallIpralambakorakasamAnaH, yastu sevyamAno'pi zobhanavacanAnyeva brUte upakAraM tu na kaJcana karoti sa meNDhaviSANakorakasamAnaH, tatkorakasya suvarNavarNatvAdakhAdyaphaladAyakatvAcceti / [sU0 243] cattAri ghuNA pannattA, taMjahA- tayakkhAte, challikkhAte,
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / prathama uddezakaH / 249 kaTThakkhAte, sArakkhAte / evAmeva cattAri bhikkhAgA pannattA, taMjahAtayakkhAyasamANe jAva sArakkhAtasamANe / tayakkhAtasamANassa NaM bhikkhAgassa sArakkhAtasamANe tave paNNatte, sArakkhAyasamANassa NaM bhikkhAgassa tayakkhAtasamANe tave paNNatte, challikkhAyasamANassa NaM bhikkhAgassa kaTThakkhAyasamANe tave paNNatte, kaTThakkhAyasamANassa NaM bhikkhAgassa challikkhAyasamANe tave paNNatte / [TI0] puruSAdhikAra eva ghuNasUtram- tvacaM bAhyavalkaM khAdatIti tvakkhAdaH, evaM zeSA api, navaraM challi tti abhyantaraM valkam, kASThaM pratItam, sAraH kASThamadhyamiti dRSTAntaH, evamevetyAdhupanayasUtram, bhikSaNazIlA bhikSaNadharmANo bhikSaNe sAdhavo vA bhikSAkAH, tvakkhAdena ghuNena samAno'tyantaM santoSitayA AyAmAmlAdiprAntAhArabhakSakatvAt tvakkhAdasamAnaH, evaM challIkhAdasamAno'lepAhArakatvAt, kASThakhAdasamAno nirvikRtikAhAratayA, sArakhAdasamAnaH sarvakAmaguNAhAratvAditi / eteSAM caturNAmapi bhikSAkANAM tapovizeSAbhidhAnasUtraM tayakkhAyetyAdi sugamam, kevalamayaM bhAvArthaH- tvakkalpAsArAhArAbhyavahartunirabhiSvaGgatvAt karmabhedamaGgIkRtya vajrasAraM tapo bhavatItyato'padizyate sArakkhAyasamANe tave tti, sArakhAdaghuNasya sArakhAdatvAdeva samarthatvAt vajratuNDatvAcceti / sArakhAdasamAnasyoktalakSaNasya sAbhiSvaGgatayA tvakkhAdasamAnaM karmasArabhedaM pratyasamarthaM tapaH syAt, tvakkhAdakaghuNasya hi tvakkhAdakatvAdeva sArabhedanaM pratyasamarthatvAditi / tathA challIkhAdaghuNasamAnasya bhikSAkasya tvakkhAdaghuNasamAnApekSayA kiJcidviziSTabhojitvena kiJcitsAbhiSvaGgatvAt sArakhAdakASThakhAdaghuNasamAnApekSayA tvasArabhojitvena nirabhiSvaGgatvAcca karmabhedaM prati kASThakhAdaghuNasamAnaM tapaH prajJaptam, nAtitIvram, sArakhAdaghuNavat, nApyatimandAdi, tvakchallIkhAdaghuNavaditi bhAvaH, tathA kASThakhAdaghuNasamAnasya sAdhoH sArakhAdaghuNasamAnApekSayA asArabhojitvena nirabhiSvaGgatvAt tvakchallIkhAdaghuNasamAnApekSayA sAratarabhojitvena sAbhiSvaGgatvAcca challIkhAdaghuNasamAnaM tapaH prajJaptam, karmabhedaM prati na sArakhAdakASThakhAdaghuNavadatisamarthAdi nApi tvakkhAdaghuNavadatimandamiti bhAvaH,
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 prathamavikalpe pradhAnataraM tapo dvitIye'pradhAnataram, tRtIye pradhAnam, caturthe'pradhAnamiti / [sU0 244] cauvvihA taNavaNassatikAiyA pannattA, taMjahA- aggabIyA, mUlabIyA, porabIyA, khaMdhabIyA / [TI0] anantaraM vanaspatyavayavakhAdakA ghuNAH prarUpitA iti vanaspatimeva prarUpayannAhacauvvihetyAdi, vanaspatiH pratItaH, sa eva kAyaH zarIraM yeSAM te vanaspatikAyAH, ta eva vanaspatikAyikAH, tRNaprakArA vanaspatikAyikAstRNavanaspatikAyikA bAdarA ityarthaH, agaM bIjaM yeSAM te agrabIjAH koraNTakAdayaH, agre vA bIjaM yeSAM te'grabIjAH vrIhyAdayaH, mUlameva bIjaM yeSAM te mUlabIjAH utpalakandAdayaH, evaM parvabIjA ikSvAdayaH, skandhabIjAH sallakyAdayaH, skandhaH sthuDamiti, etAni ca sUtrANi nAnyavyavacche danaparANi, tena bIjaruha-sammUrccha najAdInAM nAbhAvo mantavyaH, sUtrAntaravirodhAditi / [sU0 245] cauhiM ThANehiM ahuNovavanne Neraie NirayalogaMsi icchejjA mANusaM logaM havvamAgacchittate, No ceva NaM saMcAteti havvamAgacchittate / ahuNovavanne Neraie NirayalogaMsi samunbhUyaM veyaNaM veyamANe icchejA mANusaM logaM havvamAgacchittate, No ceva NaM saMcAteti havvamAgacchittate 1 / ahuNovavanne Neraie nirayalogaMsi NirayapAlehiM bhujo bhujo ahiTThijamANe icchejA mANusaM logaM havvamAgacchittate, No ceva NaM saMcAteti havvamAgacchittate / ahuNovavanne Neraie NirayaveyaNijaMsi kammaMsi akkhINaMsi avetitaMsi aNijinnaMsi icchejA [mANusaM logaM havvamAgacchittate], no ceva NaM saMcAei [havvamAgacchittate] 3 // evaM NirayAuaMsi kammaMsi akkhINaMsi jAva No ceva NaM saMcAteti havvamAgacchittate 4 / iccetehiM cauhiM ThANehiM ahuNovavanne neratite jAva no ceva NaM saMcAteti havvamAgacchittae / [TI0] anantaraM vanaspatijIvAnAM catuHsthAnakamuktam, adhunA jIvasAdhAnnArakajIvAnAzritya tadAha- cauhItyAdi sugamam, kevalaM ThANehiM ti kAraNaiH, ahuNovavanne tti adhunopapannaH aciropapannaH, nirgatamayaM zubhamasmAditi nirayo narakaH, tatra bhavo
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / prathama uddezakaH / 251 nairayikaH, tasya cAnanyotpattisthAnatAM darzayitumAha- nirayaloke, tasmAdicchenmAnuSANAmayaM mAnuSastaM lokaM kSetravizeSa havvaM zIghramAgantum, no ceva tti naiva, NaM vAkyAlaGkAre, saMcAei samyak zaknoti Agantum / samunbhUyaM ti samudbhUtAm atiprabalatayotpannAm, pAThAntareNa sammukhabhUtAm ekahelotpannAm, pAThAntareNAmahato mahato bhavanaM mahadbhUtam, tena saha yA sA samahadbhatA tAm, samahodbhUtAM vA vedanAM duHkharUpAM vedayamAnaH anubhavan icchediti manuSyalokAgamanecchAyAH kAraNam 1, etadeva cAzakanasya, tIvravedanAbhibhUto hi na zakta Agantumiti / tathA nirayapAlaiH ambAdibhiH bhUyo bhUyaH punaH punaradhiSThIyamAnaH samAkramyamANaH AgantumicchedityAgamanecchAkAraNametadeva cAgamanAzaktikAraNam, tairatyantAkrAntasyAgantumazaktatvAditi 2, tathA niraye vedyate anubhUyate yat nirayayogyaM vA yadvedanIyaM tannirayavedanIyam atyantAzubhanAmakarmAdi asAtavedanIyaM vA tatra karmaNi akSINe sthityA avedite ananubhUtAnubhAgatayA anirjINe jIvapradezebhyo'parizaTite icchet mAnuSaM lokamAgantuM na ca zaknoti, avazyavedyakarmanigaDa-niyantritatvAdityAgamanAzakana eva kAraNamiti 3, tathA evamiti 'ahuNovavanne' ityAdyabhilApasaMsUcanArtham, nirayAyuSke karmaNi akSINe yAvatkaraNAt 'aveie' ityAdi dRzyamiti 4, nigamayannAha- icceehiM ti, iti evaMprakArairetaiH pratyakSairanantaroktatvAditi / _[sU0 246] kappaMti NiggaMthINaM cattAri saMghADIo dhArittae vA pariharittate vA, taMjahA- egaM duhatthavitthAraM, do tihatthavitthArAo, egaM cuhtthvitthaarN| [TI0] anantaraM nArakasvarUpamuktam, te cAsaMyamopaSTambhakaparigrahAdutpadyanta iti tadvipakSabhUtaM parigrahavizeSaM catuHsthAnake'vatArayannAha- kappaMtItyAdi, kalpante yujyante nirgatA granthAd bandhahetorhiraNyAdermithyAtvAdezceti nirgranthyaH sAdhvyastAsAM saGghATyaH uttarIyavizeSarUpA dhArayituM vA parigrahe parihartuM vA paribhoktumiti, dvau hastau vistAraH pRthutvaM yasyAH sA tathA, kalpanta iti kriyApekSayA kartRtvAt saMghATInAm, egaM duhatthavitthAraM, egaM cauhatthavitthAraM ti prathamA syAttadarthe ca prAkRtatvAt dvitIyoktA, dhArayanti paribhuJjate veti pratyayapariNAmena vA kriyAnusmRteH dvitIyaiva, tatra prathamA upAzraye
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 bhogyA, trihastavistArayorekA bhikSAgamane dvitIyA vicArabhUmigamane, caturthI smvsrnne| [sU0 247] cattAri jhANA pannattA, taMjahA- aTTe jhANe, rodde jhANe, dhamme jhANe, sukke jhANe / aTTe jhANe cauvvihe pannatte, taMjahA- amaNunasaMpaogasaMpautte tassa vippaogasatisamaNNAgate yAvi bhavati 1, maNunnasaMpaogasaMpautte tassa avippaogasatisamaNNAgate yAvi bhavati 2, AtaMkasaMpaogasaMpautte tassa vippaogasatisamaNNAgate yAvi bhavati 3, parijusitakAmabhogasaMpaogasaMpautte tassa avippaogasatisamaNNAgate yAvi bhavati 4 / aTTassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA pannattA, taMjahA- kaMdaNatA, sotaNatA, tippaNatA, pridevnntaa| rodde jhANe caubvihe pannatte, taMjahA- hiMsANubaMdhi, mosANubaMdhi, teNANubaMdhi, sArakkhaNANubaMdhi / rodassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA pannattA, taMjahAosaNNadose, bahudose, annANadose, AmaraNaMtadose / dhamme jhANe caunvihe cauppadoyAre pannatte, taMjahA- ANAvijate, avAyavijate, vivAgavijate, saMThANavijate / dhammassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA pannattA, taMjahA- ANAruI, NisaggaruI, suttaruI, ogADharuI / dhammassa NaM jhANassa cattAri AlaMbaNA pannattA, taMjahA- vAyaNA, paDipucchaNA, pariyaTTaNA, annuppehaa| dhammassa NaM jhANassa cattAri aNuppehAo pannattAo, taMjahA- egANuppehA, aNiccANuppehA, asaraNANuppehA, saMsArANuppehA / sukke jhANe cauvvihe cauppaoAre pannatte, taMjahA- puhattavitakke saviyArI 1, egattavitakke aviyArI 2, suhumakirie aNiyaTTI 3, samucchinnakirie appaDivAtI 4 / sukkassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA pannattA, taMjahAavvahe, asammohe, vivege, viussagge / sukkassa NaM jhANassa cattAri AlaMbaNA patnattA, taMjahA- khaMtI, muttI, maddave, ajjave / sukkassa gaM jhANassa cattAri aNuppehAo pannattAo, taMjahA- aNaMtavattiyANuppehA,
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 253 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / prathama uddezakaH / vippariNAmANuppehA, asubhANuppehA, avAyANuppehA / [TI0] nArakatvaM dhyAnavizeSAd,dhyAnavizeSArthameva ca saMghATyAdiparigraha iti dhyAnaM prakaraNata Aha, cattAri tti sugamaM caitat, navaraM dhyAtayo dhyAnAni, antarmuhUrttamAtraM kAlaM cittasthiratAlakSaNAni, uktaM ca aMtomuttamittaM cittAvatthANamegavatthummi / chaumatthANaM jhANaM joganiroho jiNANaM tu // [dhyAnaza0 3] tti / tatra RtaM duHkhaM tasya nimittaM tatra vA bhavaM Rte vA pIDite bhavamArtaM dhyAnaM dRDho'dhyavasAyaH, hiMsAdyatikrauryAnugataM raudram, zruta-caraNadharmAdanapetaM dharmyam, zodhayatyaSTaprakAraM karmamalaM zucaM vA klamayatIti zuklam / cauvvihe tti catasro vidhA bhedA yasya tattathA, amanojJasya aniSTasya, asamaNunnassa tti pAThAntare asvamanojJasya anAtmapriyasya zabdAdiviSayasya tatsAdhanavastuno vA samprayogaH sambandhastena samprayuktaH sambaddha: amanojJasamprayogasamprayuktaH asvamanojJasamprayogasamprayukto vA, ya iti gamyate, tasyeti amanojJazabdAderviprayogAya viprayogArthaM smRtiH cintA tAM samanvAgataH samanuprApto bhavati yaH prANI so'bhedopacArAdArttamiti, cApIti zabda uttaravikalpApekSayA samuccayArthaH, athavA amanojJasamprayogasamprayukto yaH prANI tasya prANinaH viprayoge prakramAdamanojJazabdAdivastUnAM viyojane smRti: cintanam, tasyAH samanvAgataM samAgamanaM samanvAhAro viprayogasmRtisamanvAgatam, cApIti tathaiva, bhavati ArtadhyAnamiti prakramaH, iti prathamam, evamuttaratrApi, navaraM manojJaM vallabhaM dhanadhAnyAdi, aviprayogaH aviyoga iti dvitIyamArttamiti / tathA AtaGko roga iti tRtIyam / ___ tathA parijusiya tti niSevitA: ye kAmAH kamanIyAH bhogAH zabdAdayaH, athavA kAmau zabda-rUpe bhogA: gandha-rasa-sparzAH kAmabhogAH, kAmAnAM vA zabdAdInAM yo bhogastaistena vA samprayuktaH, pAThAntare tu teSAM tasya vA samprayogastena samprayukto yaH sa tathA, athavA parijhusiya tti parikSINo jarAdinA sa cAsau kAmabhogasamprayuktazca yastasya teSAmevA'viprayogasmRteH samanvAgataM samanvAhAraH, tadapi bhavatyAH dhyAnamiti
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 caturtham / dvitIyaM vallabhadhanAdiviSayaM caturthaM tatsampAdyazabdAdibhogaviSayamiti bhedo'nayorbhAvanIyaH, zAstrAntare tu dvitIya-caturthayorekatvena tRtIyatvam, caturthaM tu tatra nidAnamuktam, uktaM caamaNunnANaM saddAivisayavatthUNa dosmilss| vastUni zabdAdisAdhanAni, doso tti dvessH| dhaNiyaM viyogaciMtaNamasaMpayogANusaraNaM ca // taha sUla-sIsarogAiveyaNAe viyogapaNihANaM / tayasaMpayogaciMtA tappaDiyArAulamaNassa // iTThANaM visayAINa veyaNAe ya rAgarattassa / aviyogajjhavasANaM taha saMjogAbhilAso ya // deviMda-cakkavaTTittaNAiguNariddhipatthaNAmaiyaM / ahamaM niyANaciMtaNamannANANugayamacvaMtaM // [dhyAnaza0 6-9] ti / ___ ArtadhyAnalakSaNAnyAha- lakSyate nirNIyate parokSamapi cittavRttirUpatvAdArtadhyAnamebhiriti lakSaNAni, tatra krandanatA mahatA zabdena viravaNam, zocanatA dInatA, tepanatA tipeH kSaraNArthatvAdazruvimocanam, paridevanatA punaH punaH kliSTabhASaNamiti, etAni ceSTaviyogA-'niSTasaMyoga-rogavedanAjanitazokarUpasyaivArttasya lakSaNAni, yata AhatassakaMdaNa-soyaNa-paridevaNa-tADaNAiM liMgAiM / iTThANiTThaviyogA-'viyoga-viyaNAnimittAiM // [dhyAnaza0 15] ti / nidAnasyAnyeSAM ca lakSaNAntaramasti, Aha caniMdai niyayakayAiM pasaMsai savimhao vibhuutiio| patthei tAsu rajjai tayajjaNaparAyaNo hoi // [dhyAnaza0 16] tti / atha raudradhyAnabhedA ucyante, hiMsANu0 tti hiMsAM sattvAnAM vadha-bandhanAdibhiH prakAraiH pIDAmanubadhnAti satatapravRttAM karotItyevaMzIlaM yat praNidhAnaM hiMsAnubandho vA yatrAsti taddhiMsAnubandhi raudradhyAnam iti prakrama iti, uktaM ca sattavahavehabaMdhaNaDahaNaMkaNamAraNAipaNihANaM / aikohaggahaghatthaM NigghiNamaNaso'hamavivAgaM // [dhyAnaza0 19] ti /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / prathama uddezakaH / 255 tathA mRSA asatyam, tadanubadhnAti pizunA-'sabhyA'sadbhUtAdibhirvacanabhedaistanmRSAnubandhi, Aha capisuNA-'sabbhA-'sabbhUya-bhUyaghAyAivayaNapaNihANaM / mAyAviNo'tisaMdhaNaparassa pacchannapAvassa // [dhyAnaza0 20] tti / tathA stenasya caurasya karma steyaM tIvrakrodhAdyAkulatayA tadanubandhavat steyAnubandhi, Aha ca taha tivvakoha-lohAulassa bhUtovaghAyaNamaNajjaM / paradavvaharaNacittaM paralogAvAyaniravekkhaM // [dhyAnaza0 21] ti / saMrakSaNe sarvopAyaiH paritrANe viSayasAdhanadhanasyAnubandho yatra tat saMrakSaNAnubandhi, yadAha saddAivisayasAhaNadhaNasaMrakkhaNaparAyaNamaNihU~ / savvAhisaMkaNa-parovaghAyakalusAulaM cittaM // [dhyAnaza0 22] ti / athaitallakSaNAnyucyante- osannadose tti hiMsAdInAmanyatarasmin osannaM pravRtteH prAcuryaM bAhulyaM yat sa eva doSaH, athavA osannaM ti bAhulyenAnuparatatvena doSo hiMsAdInAM caturNAmanyatara osannadoSaH, tathA bahuSvapi sarveSvapi hiMsAdiSu doSaH pravRttilakSaNo bahudoSaH, bahurvA bahuvidho hiMsAnRtAdiriti bahudoSaH, tathA ajJAnAt kuzAstrasaMskArAt hiMsAdiSvadharmasvarUpeSu narakAdikAraNeSu dharmabuddhyA'bhyudayArthaM yA pravRttistallakSaNo doSo'jJAnadoSaH, athavA uktalakSaNamajJAnameva doSo'jJAnadoSa iti, anyatra nAnAvidhadoSa iti pAThastatra nAnAvidheSu tvaktakSaNAdiSu hiMsAdhupAyeSu doSo'sakRtpravRttiriti nAnAvidhadoSa iti, tathA maraNamevAnto maraNAntaH, A maraNAntAdAmaraNAntam asaJjAtAnutApasya kAlasaukarikAderiva yA hiMsAdiSu pravRttiH saiva doSa AmaraNAntadoSaH / ___ atha dharmyaM caturvidhamiti svarUpeNa, caturSu padeSu svarUpa-lakSaNA-''lambanA'nuprekSAlakSaNeSvavatAro vicAraNIyatvena yasya taccatuSpadAvatAram, caturvidhasyaiva paryAyo vA'yamiti, kvacit cauppaDoyAramiti pAThastatra caturSu padeSu pratyavatAro yasyeti
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 vigraha iti / ANAvijae tti A abhividhinA jJAyante'rthA yayA sA''jJA pravacanam, sA vicIyate nirNIyate paryAlocyate vA yasmiMstadAjJAvicayaM dharmadhyAnamiti, prAkRtatvena vijayamiti, AjJA vA vijIyate adhigamadvAreNa paricitA kriyate yasminnityAjJAvijayam, evaM zeSANyapi, navaram apAyA rAgAdijanitAH prANinAmaihikAmuSmikA anarthAH, vipAkaH phalaM karmaNAM jJAnAdyAvArakatvAdi, saMsthAnAni loka-dvIpasamudra-jIvAdInAmiti, Aha ca AptavacanaM pravacanamAjJA vicayastadarthanirNayanam / Azrava-vikathA-gaurava-parISahAdyairapAyastu // azubha-zubhakarmapAkAnucintanArtho vipAkavicaya: syAt / dravya-kSetrAkRtyanugamanaM saMsthAnavicayastu // [prazama0 248-249] iti / etallakSaNAnyAha- ANArui tti AjJA sUtravyAkhyAnaM niryuktyAdi tatra tayA vA ruciH zraddhAnam AjJAruciH, evamanyatrApi, navaraM nisargaH svabhAvo'nupadezastena, tathA sUtram AgamaH tatra tasmAdvA, tathA avagAhanamavagADham dvAdazAGgAvagAho vistarAdhigama iti sambhAvyate, tena ruciH, athavA ogADha tti sAdhupratyAsannIbhUtastasya sAdhUpadezAd ruciH , uktaM ca AgamauvaeseNaM nisaggao jaM jiNappaNIyANaM / bhAvANaM saddahaNaM dhammajjhAissa taM liMga // [dhyAnaza0 67] ti / tattvArthazraddhAnarUpaM samyaktvaM dharmasya liGgamiti hRdayam / dharmasyAlambanAnyucyante, dharmadhyAnasaudhArohaNArthamAlambyanta ityAlambanAni, vAcanaM vAcanA vineyAya nirjarAyai sUtradAnAdi, tathA zaGkite sUtrAdau zaGkApanodAya guroH pracchanaM pratipracchanA, pratizabdasya dhAtvarthamAtrArthatvAditi, tathA pUrvAdhItasyaiva sUtrAderavismaraNa-nirjarArthamabhyAsaH parivarttaneti, anuprekSaNamanuprekSA sUtrArthAnusmaraNamiti / athAnuprekSA ucyante- anviti dhyAnasya pazcAt prekSaNAni paryAlocanAnyanuprekSAH, tatra eko'haM na ca me kazcinnAhamanyasya kasyacit / na taM pazyAmi yasyAhaM nAsau bhAvIti yo mama // [ ]
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 257 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / prathama uddezakaH / ityevamAtmana ekasya ekAkino'sahAyasyA'nuprekSA bhAvanA ekAnuprekSA / tathAkAya: sannihitApAya: sampadaH padamApadAm / samAgamA: sApagamA: sarvamutpAdi bhaGguram // [ ] ityevaM jIvitAderanityasyAnuprekSA anityAnuprekSeti, tathA janmajarAmaraNabhayairabhidrute vyAdhivedanAgraste / jinavaravacanAdanyatra nAsti zaraNaM kvacilloke // [prazama0 152] evamazaraNasya atrANasyAtmano'nuprekSA azaraNAnuprekSeti, tathAmAtA bhUtvA duhitA bhaginI bhAryA ca bhavati saMsAre / vrajati sutaH pitRtAM bhrAtRtAM punaH zatrutAM caiva // [prazama0 156] ityevaM saMsArasya catasRSu gatiSu sarvAvasthAsu saMsaraNalakSaNasyAnuprekSA saMsArAnuprekSeti / atha zuklamAha- puhattaviyakke tti pRthaktvena ekadravyAzritAnAmutpAdAdiparyAyANAM bhedena, pRthutvena vA vistIrNabhAvenetyanye, vitarko vikalpaH pUrvagatazrutAlambano nAnAnayAnusaraNalakSaNo yasmiMstattathA, pUjyaistu vitarkaH zrutAlambanatayA zrutamityupacArAdadhIta iti, tathA vicaraNam arthAd vyaJjane vyaJjanAdarthe tathA manaHprabhRtInAM yogAnAmanyatarasmAdanyatarasminniti vicAro vicAro'rthavyaJjanayogasaGkrAnti: [tattvArtha0 9 / 46] iti vacanAt, saha vicAreNa savicAri, sarvadhanAditvAdinsamAsAntaH, uktaM ca uppAyaThitibhaMgAI pajjayANaM jamegadavvammi / nANAnayANusaraNaM puvvagayasuyANusAreNaM // saviyAramatthavaMjaNajogaMtarao tayaM paDhamasukkaM / hoti puhuttaviyakkaM saviyAramarAgabhAvassa // [dhyAnaza0 77-78] ityeko bhedaH / tathA egattaviyakke tti ekatvena abhedenotpAdAdiparyAyANAmanyatamaikaparyAyAlambanatayetyartho vitaLaH pUrvagatazrutAzrayo vyaJjanarUpo'rtharUpo vA yasya tadekatvavitarkam, tathA na vidyate vicAro'rtha-vyaJjanayoritarasmAditaratra tathA manaHprabhRtInAmanyatarasmAdanyatra saJcaraNalakSaNo nivAtagRhagatapradIpasyeva yasya tadavicArIti pUrvavaditi, uktaM ca
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 jaM puNa sunippakaMpaM nivAyasaraNappaIvamiva cittaM / uppAyaThiibhaMgAiyANamegammi pajjAe // aviyAramatthavaMjaNajogaMtarao tayaM biiyasukkaM / puvvagayasuyAlaMbaNamegattaviyakkamaviyAraM // [dhyAnaza0 79-80] iti dvitIyaH / tathA suhumakirie tti nirvANagamanakAle kevalino niruddhamanovAgyogasyArddhaniruddhakAyayogasyaitad, ataH sUkSmA kriyA kAyikI ucchvAsAdikA yasmiMstattathA, na nivarttate na vyAvarttata ityevaMzIlamanivarti pravarddhamAnatarapariNAmAditi tRtIyaH / ___ tathA, samucchinnakirie tti samucchinnA kSINA kriyA kAyikyAdikA zailezIkaraNe niruddhayogatvena yasmiMstattathA, appaDivAe tti anuparatisvabhAvamiti caturthaH, Aha hi tasseva ya selesIgayassa selo vva nippakaMpassa / vocchinnakiriyamappaDivAI jhANaM paramasukkaM // [dhyAnaza0 82] ti / iha cAntye zuklabhedadvaye ayaM kramaH- kevalI kilAntarmuhurtabhAvini paramapade, bhavopagrAhikarmasu ca vedanIyAdiSu samudghAtato nisargeNa vA samasthitiSu satsu yoganirodhaM karoti, tatra ca pajjattamettasannissa jattiyAiM jahannajogissa / hoti maNodavvAiM tavvAvAro ya jammetto // tadasaMkhaguNavihINe samae samae niraMbhamANo so / maNaso savvanirohaM kuNai asaMkhejjasamaehiM // pajjattamettabeMdiyajahannavaijogapajjayA je u / tadasaMkhaguNavihINe samae samae niraMbhaMto // savvavaijogarohaM saMkhAtIehiM kuNai samaehiM / tatto a suhumapaNagassa paDhamasamaovavannassa // jo kira jahannajogo tadasaMkhejjaguNahINamekkakke / samae niraMbhamANo dehatibhAgaM ca muMcaMto // ruMbhai sa kAyayogaM saMkhAtItehiM ceva samaehiM / to kayajoganiroho selesIbhAvaNAmei // [vizeSAva0 3059-3064]
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / prathama uddezakaH / 259 zailezasyeva meroriva yA sthiratA sA zailezIti, hassakkharAI majjheNa jeNa kAleNa paMca bhannaMti / acchai selesigao tattiyamettaM tao kAlaM // taNurohAraMbhAo jhAyai suhumakiriyANiyaTiM so / vocchinnakiriyamappaDivAiM selesikAlammi // [vizeSAva0 3068-3069] iti / atha zukladhyAnalakSaNAnyucyante- avvahe tti devAdikRtopasargAdijanitaM bhayaM calanaM vA vyathA, tasyA abhAvo avyatham, tathA devAdikRtamAyAjanitasya sUkSmapadArthaviSayasya ca saMmohasya mUDhatAyA niSedhAdasammohaH, tathA dehAdAtmana Atmano vA sarvasaMyogAnAM vivecanaM buddhyA pRthakkaraNaM vivekaH, tathA niHsaGgatayA dehopadhityAgo vyutsarga iti| atra vivaraNagAthecAlijjai bIhei va dhIro na parIsahovasaggehiM 1 / suhumesu na saMmujjhai bhAvesu na devamAyAsu 2 // dehavivittaM pecchai appANaM taha ya savvasaMjoge 3 / dehovahivussagaM nissaMgo savvahA kuNai 4 // [dhyAnaza0 91-92] tti / AlambanasUtraM vyaktam, tatra gAthAaha khaMtimaddavajjavamuttIo jiNamayappahANAo / AlaMbaNAI jehi u sukkajjhANaM samAruhai // [dhyAnaza0 69] tti / atha tadanuprekSA ucyante- aNaMtavattiyANuppeha tti anantA atyantaM prabhUtA vRttiH vartanaM yasyAsAvanantavRttiH, anantatayA vA vartata ityanantavartI, tadbhAvastattA, bhavasantAnasyeti gamyate, tasyA anuprekSA anantavRttitAnuprekSA anantavarttitAnuprekSA veti, yathA esa aNAI jIvo saMsAro sAgaro vva duttAro / nAraya-tiriya-narA-'marabhavesu parihiMDae jIvo // [ ] iti / evamuttaratrApi samAsaH, navaraM vipariNAme tti vividhena prakAreNa pariNamanaM vipariNAmo vastUnAmiti gamyate, yathA savvaTThANAI asAsayAI iha ceva devaloge ya / suraasuranarAINaM riddhivisesA suhAI ca // [maraNa0 prakI0 575]
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 asubha tti azubhatvaM saMsArasyeti gamyate, yathAdhI saMsAro jamma juyANao paramarUvagavviyao / mariUNa jAyai kimI tattheva kaDevare niyae || [ maraNa0 prakI0 600] tathA avAyetti apAyA AzravANAmiti gamyate, yathA koho yamANo ya aNiggahIyA mAyA ya lobho ya pavaDDhamANA / cattAri ee kasiNA kasAyA siMcaMti mUlAI puNabbhavassa || [ dazavai0 840] [sU0 248] cauvvihA devANa ThitI pannattA, taMjahA - deve NAmege 1, devasiNAte nAge 2, devapurohite nAmege 3, devapajjalaNe nAmege 4 / cauvvidhe saMvAse pannatte, taMjahA- deve NAmege devIe saddhiM saMvAsaM gacchejjA, deve NAmege chavIte saddhiM saMvAsaM gacchejjA, chavI NAmege devIe saddhiM saMvAsaM gacchejjA, chavI NAmege chavIte saddhiM saMvAsaM gacchejjA / [TI0] dhyAnAd devatvamapi syAdato devasthitisUtram, sthitiH kramo maryAdA rAjAmAtyAdimanuSyasthitivadeva / devaH sAmAnyo nAmeti vAkyAlaGkAre ekaH kazcit, snAtakaH pradhAnaH, deva eva devAnAM vA snAtaka iti vigrahaH, evamuttaratrApi, navaraM purohitaH zAntikarmmakArI, pajjalaNe tti prajvalayati dIpayati varNavAdakaraNena mAgadhavaditi prajvalana iti devasthitiprastAvAt tadvizeSabhUtasaMvAsasUtram, etacca vyaktam, kintu saMvAso maithunArthaM saMvasanam, chavi tti tvak, tadyogAdaudArikazarIraM tadvatI nArI tirazcI vA tadvAnnarastiryaG vA chavirityucyate / [sU0 249 ] cattAri kasAyA pannattA, taMjahA - kodhakasAe, mANakasAe, mAyAkasAe, lobhakasAe / evaM NeraiyANaM jAva vemANiyANaM 24 / caupatiTThie kodhe pannatte, taMjahA AtapatiTThie, parapatiTThie, tadubhayapatiTThie, apatiTThie / evaM NeraiyANaM jAva vemANiyANaM 24 / evaM jAva lobhe vemANiyANaM 24 / cauhiM ThANehiM kodhuppattI sitA, taMjahA - khettaM paDuccA, vatthaM paDuccA, sarIraM paDuccA, uvahiM paDuccA / evaM NeraiyANaM jAva vemANiyANaM 24 /
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 261 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / prathama uddezakaH / evaM jAva lobhe vemANiyANaM 24 / cauvvidhe kodhe pannatte, taMjahA-aNaMtANubaMdhikodhe, apaccakkhANe kodhe, paccakkhANAvaraNe kodhe, saMjalaNe kodhe / evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM 24 / evaM jAva lobhe vemANiyANaM 24 / caubvihe kodhe pannatte, taMjahA-AbhogaNivvattite, aNAbhogaNivvattite, uvasaMte, aNuvasaMte / evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM 24 / evaM jAva lobhe jAva vemANiyANaM 24 / [TI0] anantaraM saMvAsa uktaH, sa ca vedalakSaNamohodayAditi mohavizeSabhUtakaSAyaprakaraNamAha- cattAri kasAyetyAdi, tatra kRSanti vilikhanti karmakSetraM sukhaduHkhaphalayogyaM kurvanti kaluSayanti vA jIvamiti niruktividhinA kaSAyAH, athavA kaSati hinasti dehina iti kaSaM karma bhavo vA, tasyA''yA lAbhahetutvAt kaSaM vA Ayayanti gamayanti dehina iti kaSAyAH, uktaM ca kammaM kasaM bhavo vA kasamAo siM jao ksaayaato| kasamAyayaMti va jao gamayaMti kasaM kasAya tti // [vizeSAva0 1228, 2978] tti / tatra krodhanaM krudhyati vA yena sa krodhaH krodhamohanIyodayasampAdyo jIvasya pariNativizeSaH krodhamohanIyakarmaiva veti, evamanyatrApi, navaraM jAtyAdiguNavAnahamevetyevaM mananam avagamanaM manyate vA'neneti mAnaH, tathA mAnaM hiMsanaM vaJcanamityartho mIyate vA'nayeti mAyA, tathA lobhanam abhikAGkSaNaM lubhyate vA'neneti lobhaH / __ evamiti yathA sAmAnyatazcatvAraH kaSAyAstathA vizeSato nArakANAmasurANAM yAvaccaturviMzatitame pade vaimAnikAnAmiti / cauppaiTThie tti caturyu AtmaparobhayatadabhAveSu pratiSThitaH catuHpratiSThitaH, tatra AyapaiTThie tti AtmAparAdhenaihikApAyadarzanAdAtmaviSaya AtmapratiSThitaH, pareNAkrozAdinodIritaH paraviSayo vA parapratiSThitaH, Atma-paraviSaya ubhayapratiSThitaH, AkrozAdikAraNanirapekSaH kevalaM krodhavedanIyodayAd yo bhavati so'pratiSThitaH, uktaM ca
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 sApekSANi ca nirapekSANi ca karmANi phalavipAkeSu / sopakramaM ca nirupakramaM ca dRSTaM yathA''yuSkam // [ ] iti / ayaM ca caturthabhedo jIvapratiSThito'pi AtmAdiviSaye'nutpannatvAdapratiSThita uktaH, na tu sarvathA apratiSThitaH, catuHpratiSThitatvasyAbhAvaprasaGgAditi / ekendriya-vikalendriyANAM kopasyAtmAdipratiSThitatvaM pUrvabhave tatpariNAmapariNatamaraNenotpannAnAmiti / evaM mAnamAyA-lobhairdaNDakatrayamaparamadhyetavyamiti / kSetraM nArakAdInAM 4 svaM svamutpattisthAnaM pratItya Azritya, evaM vastu sacetanAdi 3 vAstu vA gRham, zarIraM duHsaMsthitaM virUpaM vA, upadhiryadyasyopakaraNam, ekendriyAdInAM bhavAntarApekSayeti, evaM mAnAdibhirapi daNDakatrayam / anantaM bhavamanubadhnAti avicchinnaM karotItyevaMzIlo'nantAnubandhI ananto vA'nubandho'syetyanantAnubandhI / na vidyate pratyAkhyAnam aNuvratAdirUpaM yasmin so'pratyAkhyAno dezaviratyAvArakaH, pratyAkhyAnam A maryAdayA sarvaviratirUpamevetyartho vRNotIti pratyAkhyAnAvaraNaH, sajvalayati dIpayati sarvasAvadyaviratimapIndriyArthasampAte vA sajvalati dIpyata iti sajvalanaH yathAkhyAtacAritrAvArakaH, evaM mAna-mAyA-lobheSvapyanantAnubandhyAdibhedacatuSTayamadhyetavyamiti, eSAM niruktiH pUjyairiyamuktA anantAnyanubadhnanti yato janmAni bhUtaye / ato'nantAnubandhyAkhyA krodhAdyAdyeSu darzitA // nAlpamapyutsahedyeSAm pratyAkhyAnamihodayAt / apratyAkhyAnasaMjJA'to dvitIyeSu nivezitA // sarvasAvadyaviratiH pratyAkhyAnamudAhRtam / tadAvaraNasaMjJA'tastRtIyeSu nivezitA // zabdAdIn viSayAn prApya sajvalanti yato muhuH / ata: sajvalanAhvAnaM caturthAnAmihocyate // [ ] iti / evaM mAnAdibhirapi daNDakatrayam / AbhogaNivvattie tti Abhogo jJAnaM tena nirvatito yajjAnan kopavipAkAdi ruSyati, itarastu yadajAnanniti, upazAntaH
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / prathama uddezakaH / 263 anudayAvasthaH, tatpratipakSo'nupazAntaH, ekendriyAdInAmAbhoganirvarttitaH saMjJipUrvabhavApekSayA, anAbhoganirvartitastu tadbhavApekSayA'pi, upazAnto nArakAdInAM viziSTodayAbhAvAt, anupazAnto nirvicAra eveti, evaM mAnAdibhirapi daNDakatrayam / [sU0 250] jIvA NaM cauhi ThANehiM aTTha kammapagaDIo ciNiMsu, taMjahA-koheNaM, mANeNaM, mAyAe, lobheNaM / evaM jAva vemANiyANaM 2 / evaM ciNaMti esa daMDao, evaM ciNissaMti esa daMDao, evameteNaM tinni daMDagA / evaM uvaciNiMsu uvaciNaMti uvaciNissaMti, baMdhiMsu 3, udIriMsu 3, vedeMsu 3, nijareMsu NijareMti nijarissaMti, jAva vemANiyANaM / evamekkakke pade tinni tinni daMDagA bhANiyavvA jAva nijarissaMti / [TI0] idAnIM kaSAyANAmeva kAlatrayavartinaH phalavizeSA ucyante- jIvA NamityAdi gatArtham, navaraM cayanaM kaSAyapariNatasya karmApudgalopAdAnamAtram, upacayanaM citasyAbAdhAkAlaM muktvA jJAnAvaraNIyAditayA niSekaH, sa caivam- prathamasthitau bahutaraM karmadalikaM niSiJcati, tato dvitIyAyAM vizeSahInam, evaM yAvadutkRSTAyAM vizeSahInaM niSiJcati, uktaM ca mottUNa sagamabAhaM paDhamAi ThiIe bahutaraM davvaM / sese visesahINaM jAvukkosaMti savvesiM // [karmapra0 1 / 83] ti / bandhanaM tasyaiva jJAnAvaraNIyAditayA niSiktasya punarapi kaSAyapariNativizeSAnnikAcanamiti, udIraNam anudayaprAptasya karaNenAkRSyodaye prakSepaNamiti, vedanaM sthitikSayAdudayaprAptasya karmaNa udIraNAkaraNena vodayabhAvamupanItasyAnubhavanamiti, nirjarA karmaNo'karmatvabhavanamiti, iha ca dezanirjaraiva grAhyA, sarvanirjarAyAzcaturviMzatidaNDake'sambhavAt, krodhAdInAM ca tadakAraNatvAt, krodhAdikSayasyaiva tatkAraNatvAditi / sU0 251] cattAri paDimAo pannattAo, taMjahA-samAhipaDimA, uvahANapaDimA, vivegapaDimA, viusaggapaDimA / cattAri paDimAo pannattAo, taMjahA- bhaddA, subhaddA, mahAbhaddA, savvatobhaddA / cattAri paDimAto pannattAo, taMjahA-khuDDiyA moyapaDimA, mahalliyA moyapaDimA, javamajjhA, virmjjhaa|
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 [TI0] anantaraM nirjaroktA, sA ca viziSTA pratimAdyanuSThAnAdbhavatIti pratimAsUtratrayam, tad dvisthAnakAdhItamapIhAdhIyate, catuHsthAnakAnurodhAditi, vyAkhyA'pyasya pUrvavadanusatavyA, kintu smaraNAya kiJciducyate- samAdhiH zrutaM cAritraM ca, tadviSayA pratimA pratijJA abhigrahaH samAdhipratimA, dravyasamAdhirvA prasiddhaH, tadviSayA pratimA abhigrahaH samAdhipratimA, evamanyA api, navaramupadhAnaM tapaH, vivekaH azuddhA'tiriktabhakta-pAna-vastra-zarIra-tanmalAdityAgaH, viusagge tti kAyotsargaH / tathA pUrvAdidikcatuSTayAbhimukhasya pratyekaM praharacatuSTayamAnaH kAyotsargo bhadreti, ahorAtradvayena cAsyAH samAptiriti, subhadrA'pyevaMbhUtaiva sambhAvyate, na ca dRSTeti na likhiteti, evameva cAhorAtrapramANa: kAyotsargo mahAbhadrA, caturbhizcAhorAtrairiyaM samApyate, yastu digdazakAbhimukhasyAhorAtrapramANaH kAyotsargaH sA sarvatobhadrA, sA ca dazabhirahorAtraiH samApyata iti / moyapratimA prazravaNapratijJA, sA ca kSullikA yA SoDazabhaktena samApyate mahatI tu yA'STAdazabhakteneti, yavamadhyA yA yavavaddatti-kavalAdibhirAdyantayo_nA madhye ca vRddhati, vajramadhyA tu yA''dyantavRddhA madhye hInA ceti / / sU0 252] cattAri asthikAyA ajIvakAyA pannattA, taMjahA-dhammatthikAe, adhammatthikAe, AgAsatthikAe, poggalatthikAe / cattAri atthikAyA arUvikAyA pannattA, taMjahA-dhammatthikAe, adhammatthikAe, AgAsatthikAe, jIvatthikAe / [TI0] pratimAzca jIvAstikAye eveti tadviparyayasvarUpAjIvAstikAyasUtramatthikAya tti, 'asti' ityayaM trikAlavacano nipAtaH, abhUvan bhavanti bhaviSyanti ceti bhAvanA, ato'sti ca te pradezAnAM kAyAzca rAzaya iti, astizabdena pradezAH kvacidacyante, tatazca teSAM vA kAyAH astikAyAH, te cA'jIvakAyAH acetntvaat| astikAyA mUrtAmUrtA bhavantItyamUrtapratipAdanAyA'rUpyastikAyasUtram, rUpaM mUrttivarNAdimattvam, tadasti yeSAM te rUpiNaH, tatparyudAsAdarUpiNaH amUrttA iti / [sU0 253] cattAri phalA pannattA, taMjahA-Ame NAmaM ege Amamahure 1, Ame NAmege pakkamahure 2, pakke NAmege Amamahure 3, pakke NAmege pakkamahure
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / prathama uddezakaH / 265 4 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-Ame NAmege AmamahuraphalasamANe 4 / [TI0] anantaraM jIvAstikAya uktaH, tadvizeSabhUtapuruSanirUpaNAya phalasUtram, Amam apakvaM sat Amamiva madhuram AmamadhuramISanmadhuramityarthaH, tathA AmaM sat pakvamiva madhuramatyantamadhuramityarthaH, tathA pakvaM sat AmamadhuraM prAgvat, tathA pakvaM sat pakvamadhuraM prAgvadeveti, puruSastu Amo vayaH-zrutAbhyAmavyaktaH AmamadhuraphalasamAnaH, upazamAdilakSaNasya mAdhuryasyAlpasyaiva bhAvAt, tathA Ama eva pakvamadhuraphalasamAnaH pakvaphalavanmadhurasvabhAvaH, pradhAnopazamAdiguNayuktatvAditi, tathA pakvo'nyo vayaH-zrutAbhyAM pariNataH AmamadhuraphalasamAnaH, upazamAdimAdhuryasyAlpatvAt, tathA pakvastathaiva, pakvamadhuraphalasamAno'pi tathaiveti / [sU0 254] cauvvihe sacce pannatte, taMjahA-kAunjuyayA, bhAsujuyayA, bhAvujuyatA, avisaMvAyaNAjoge / cauvvihe mose pannatte, taMjahA-kAyaaNujuyatA, bhAsaaNujuyatA, bhAvaaNujjuyatA, visaMvAdaNAjoge / [sU0 255] cauvvihe paNihANe pannatte, taMjahA-maNapaNidhANe, vaipaNidhANe, kAyapaNidhANe, uvakaraNapaNidhANe / evaM raiyANaM, paMceMdiyANaM jAva vemANiyANaM / cauvvihe suppaNihANe pannatte, taMjahA-maNasuppaNihANe jAva uvagaraNasuppaNihANe / evaM saMjayamaNussANa vi / __ cauvvihe duppaNihANe pannatte, taMjahA-maNaduppaNihANe jAva uvakaraNaduppaNihANe / evaM paMceMdiyANaM jAva vemANiyANaM / / [TI0] anantaraM pakkamadhura uktaH, sa ca satyaguNayogAt bhavatIti satyaM tadviparyayaM ca mRSA tathA satyAsatyanimittaM praNidhAnaM pratipipAdayiSuH sUtrANyAha- cauvvihe sacce ityAdIni gatArthAni, navaramRjukasya amAyino bhAvaH karma vA RjukatA, kAyasya RjukatA kAyarjukatA, evamitare api, navaraM bhAvo mana iti, kAyarjukatAdayazca
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 zarIra-vAG-manasAM yathAvasthitArthapratyAyanArthAH pravRttayaH, tathA anAbhogAdinA gavAdikamazvAdikaM yadvadati kasmaicit kiJcidabhyupagamya vA yanna karoti sA visaMvAdanA, tadvipakSeNa yogaH sambandho'visaMvAdanAyoga iti / mose tti mRSA'satyam / kAyasyAnRjukatetyAdi vAkyam / praNidhiH praNidhAnaM prayogaH, tatra manasaH praNidhAnam Artta-raudra-dharmAdirUpatayA prayogo manaHpraNidhAnam, evaM vAkkAyayorapi, upakaraNasya laukika-lokottararUpasya vastra-pAtrAdeH saMyamAsaMyamopakArAya praNidhAnaM prayoga upakaraNapraNidhAnam / evamiti yathA sAmAnyatastathA naiyikANAmiti, tathA caturviMzatidaNDakapaThitAnAM madhye ye paJcendriyAsteSAmapi vaimAnikAntAnAmevameveti, ekendriyAdInAM manaHprabhRtInAmasambhavena praNidhAnAsambhavAditi / praNidhAnavizeSaH supraNidhAnaM duSpraNidhAnaM ceti tatsUtrANi, zobhanaM saMyamArthatvAt praNidhAnaM manaHprabhRtInAM prayojanaM suprnnidhaanmiti| idaM ca supraNidhAnaM caturviMzatidaNDakanirUpaNAyAM manuSyANAM tatrApi saMyatAnAmeva bhavati, cAritrapariNatirUpatvAt supraNidhAnasyetyAha- evaM saMjayetyAdi / duSpraNidhAnasUtraM sAmAnyasUtravat, navaraM duSpraNidhAnam asaMyamArthaM manaHprabhRtInAM prayoga iti / [sU0 256] cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-AvAtabhaddate NAmege No saMvAsabhaddate 1, saMvAsabhaddate NAmege No AvAtabhaddae 2, ege AvAtabhaddate vi saMvAsabhaddate vi 3, ege No AvAtabhaddate no saMvAsabhaddae 4 [1] / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-appaNo NAmege vajaM pAsati, No parassa 1, parassa NAmege vajaM pAsati 4 [2] / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-appaNo NAmege vajaM udIreti, No parassa 4 [3] / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-appaNo nAmege vajaM uvasAmeti, No parassa 4 [4] / cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-abbhuDhei NAmege No abbhuTThAveti [5] / evaM vaMdati NAmege No vaMdAveti [6] / evaM sakkAreti [7], sammANeti
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / prathama uddezakaH / 267 [8], pUei [9], vAei [10], paDicchati [11], pucchati [12], vAgareti [13] / suttadhare NAmege No atthadhare, atthadhare NAmege No suttadhare 4 [14] / [TI0] puruSAdhikArAdevAparathA puruSasUtrANi caturdaza sugamAni, navaramApatanamApAtaH prathamamIlakaH, tatra bhadrako bhadrakArI darzanA-''lApAdinA sukhakaratvAt, saMvAsaH ciraM sahavAsastasminnabhadrako hiMsakatvAt saMsArakAraNaniyojakatvAdveti, saMvAsabhadrakaH saha saMvasatAmatyantopakAritayA, no ApAtabhadrakaH anAlApa-kaThorAlApAdinA, evaM dvaavnyau| ___ vajjaM ti varNyata iti varNyam, avayaM vA akAralopAt, vajravadvajaM vA gurutvAddhiMsA'nRtAdi pApaM karma, tadAtmanaH sambandhi kalahAdau pazyati, pazcAttApAnvitatvAt, na parasya, taM pratyudAsInatvAt / anyastu parasya, nAtmanaH, sAbhimAnatvAt / itara ubhayoH niranuzayatvena yathAvadvastubodhAt / aparastu nobhayorvimUDhatvAt iti / dRSTvA caika AtmanaH sambandhi avadyamudIrayati bhaNati yaduta mayA kRtametaditi, upazAntaM vA punaH pravarttayati, athavA vajraM karma, tadudIrayati pIDotpAdanena udaye pravezayatIti, evamupazamayati nivartayati pApaM karma vaa| abbhuDhei tti abhyutthAnaM karoti na kArayati pareNa, saMvignapAkSiko laghuparyAyo vA, kArayatyeva guruH, ubhayavRttivRSabhAdiH, anubhayavRttirjinakalpiko'vinIto veti / evaM vandanAdisUtreSvapi, navaraM vandate dvAdazAvartAdinA, satkaroti vastrAdidAnena, sanmAnayati stutyAdiguNonnatikaraNena, pUjayati ucitapUjAdravyairiti, vAcayati pAThayati, no vAyAvei AtmAnamanyeneti upAdhyAyAdiH, dvitIye zaikSakaH, tRtIye kvacit granthAntare'nadhItI, caturthe jinklpikH| evaM sarvatrodAharaNaM svabuddhyA yojanIyam, pratIcchatIti sUtrArthoM gRhNAti, pRcchati praznayati sUtrAdi, vyAkaroti brUte tadeveti / sUtradharaH pAThakaH, arthadharo boddhA, anyastUbhayadharaH, caturthastu jaDa iti / [sU0 257] camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraranno cattAri logapAlA pannattA, taMjahA-some, jame, varuNe, vesamaNe / evaM balissa vi some jame
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 vesamaNe varuNe / dharaNassa kAlavAle, kolavAle, selavAle, saMkhavAle / bhUtANaMdassa kAlavAle, kolavAle, saMkhavAle, selavAle / veNudevassa citte, vicitte, cittapakkhe, vicittapakkhe / veNudAlissa citte, vicitte, vicittapakkhe, cittapakkhe / harissa pabhe, suppabhe, pabhakaMte, suppabhakaMte, / harisahassa pabhe, suppabhe, suppabhakaMte, pabhakaMte / __ aggisihassa teU, teusihe, teukaMte, teuppabhe / aggimANavassa teU, teusihe, teuppabhe, teukaMte / punassa rute, rutaMse, rutakaMte, rutappabhe / evaM visiTThassa rute, rutaMse, ruyappabhe, ruyakaMte / jalakaMtassa jale, jalarate, jalakaMte, jalappabhe / jalappabhassa jale, jalarate, jalappabhe, jalakaMte / __ amitagatissa turiyagatI, khippagatI, sIhagatI, sIhavikkamagatI / amitavAhaNassa turiyagatI, khippagatI, sIhavikkamagatI, sIhagatI / ___ velaMbassa kAle, mahAkAle, aMjaNe, riTTe / pabhaMjaNassa kAle, mahAkAle, riTe, aMjaNe / ghosassa Avatte, viyAvatte, NaMdiyAvatte, mahANaMdiyAvatte / mahAghosassa Avatte, viyAvatte, mahANaMdiyAvate, NaMdiyAvatte / sakkassa some, jame, varuNe, vesamaNe / IsANassa some, jame, vesamaNe vrunne| evaM egaMtaritA jAvaccutassa / cauvvihA vAyakumArA pannattA, taMjahA-kAle, mahAkAle, velaMbe, pbhNjnne| cauvvihA devA pannattA, taMjahA-bhavaNavAsI, vANamaMtarA, jotisiyA vimANavAsI / [TI0] puruSAdhikArAdeva devavizeSapuruSanirUpaNaparANi lokapAlAdisUtrANi sarvANi
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / prathama uddezakaH / 269 sugamAni, navaram indraH paramaizvaryayogAt prabhurmahAn vA gajendravat, rAjA tu rAjanAd dIpanAt, zobhAvattvAdityarthaH ArAdhyatvAdvA, ekArthoM vaitAviti, dAkSiNAtyeSu yo nAmatastRtIyo lokapAlaH sa audIcyeSu caturthazcaturthastvitara iti, evam ekvaMtariya tti, yannAmAnaH zakrasya tannAmAna eva sanatkumAra-brahmaloka-zukra-prANatendrANAM tathA yannAmAna IzAnasya tannAmAna eva mAhendra-lAntaka-sahasrArA-'cyutendrANAmiti / kAlAdayaH pAtAlakalaza-svAmina iti / [sU0 258] cauvvihe pamANe pannatte, taMjahA-davvappamANe, khettappamANe, kAlappamANe, bhAvappamANe / / [TI0] caturvidhA devA ityuktam, etacca saGkhyApramANamiti pramANaprarUpaNasUtram, tatra pramitiH pramIyate vA paricchidyate yenArthastat pramANam, tatra dravyameva pramANaM daNDAdidravyeNa vA dhanurAdinA zarIrAdevyairvA daNDa-hastA-'gulAdibhiH dravyasya vA jIvAdeH dravyANAM vA jIva-dharmA-'dharmAdInAM dravye vA paramANvAdau paryAyANAM dravyeSu vA teSveva teSAmeva pramANaM dravyapramANam, evaM yathAyogaM sarvatra vigrahaH kAryaH, tatra dravyapramANaM dvidhA-pradezaniSpannaM vibhAganiSpannaM ca, tatra AdyaM paramANvAdyanantapradezikAntam, vibhAganiSpannaM paJcadhA mAnAdi, tatra mAnaM dhAnyamAnaM setikAdi, rasamAnaM karSAdi 1, unmAnaM tulAkarSAdi 2, avamAnaM hastAdi 3, gaNitamekAdi 4, pratimAnaM guJjA-vallAdIti 5 / kSetram AkAzama, tasya pramANaM dvidhA-pradezaniSpannAdi, tatra pradezaniSpannamekapradezAvagADhAdi asaGkhyeyapradezAvagADhAntam, vibhAganiSpannamaGgulAdi / kAla: samayaH, tanmAnaM dvidhA- pradezaniSpannamekasamayasthityAdi asaGkhyeyasamayasthityantam, vibhAganiSpannaM samayAvaliketyAdi, kSetra-kAlayordravyatve satyapi bhedanirdezo jIvAdidravyavizeSakatvenA'nayostatparyAyatA'pIti dravyAdviziSTatAkhyApanArthaH / bhAva eva bhAvAnAM vA pramANaM bhAvapramANaM guNa-naya-saGkhyAbhedabhinnam, tatra guNA jIvasya jJAnadarzana-cAritrANi, tatra jJAnaM pratyakSA-'numAnopamAnA-''gamarUpaM pramANamiti, nayA naigamAdayaH, saGkhyA ekAdiketi / [sU0 259] cattAri disAkumArimahattariyAo pannattAo, taMjahA-rUyA,
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 rUyaMsA, surUvA, rUyAvatI 1 / cattAri vijukumArimahattariyAo pannattAo, taMjahA-cittA, cittakaNagA, saterA, sotAmaNI 2 // [sU0 260] sakkassa NaM deviMdassa devaranno majjhimaparisAte devANaM cattAri paliovamAiM ThitI pannattA 3 / IsANassa NaM deviMdassa devaraNo majjhimaparisAte devINaM cattAri paliovamAiM ThitI pannattA 4 / [TI0] devAdhikAre evedaM sUtracatuSTayam- cattAri disA ityAdi sugamam, navaraM dikkumAryazca tA mahattarikAzca pradhAnatamAstAsAM vA mahattarikA dikkumArImahattarikAH, etA madhyarucakavAstavyA arhato jAtamAtrasya nAlakalpanAdi kurvantIti / vidyutkumArImahattarikAstu vidigurucakavAstavyAH, etAzca bhagavato jAtamAtrasya catasRSvapi dikSu sthitA dIpikAhastA gAyantIti / [sU0 261] cauvvihe saMsAre pannatte, taMjahA-davvasaMsAre, khettasaMsAre, kAlasaMsAre, bhAvasaMsAre / ___ [TI0] ete ca devAH saMsAriNa iti saMsArasUtram, tatra saMsaraNam itazcetazca paribhramaNaM saMsAraH / tatra saMsArazabdArthajJastatrAnupayukto dravyANAM vA jIva-pudgalalakSaNAnAM yathAyogaM bhramaNaM dravyasaMsAraH / teSAmeva kSetre caturdazarajjvAtmake yat saMsaraNaM sa kSetrasaMsAraH, yatra vA kSetre saMsAro vyAkhyAyate tadeva kSetramabhedopacArAt saMsAro yathA rasavatI gunnniketyaadi| kAlasya divasa-pakSa-mAsarvayana-saMvatsarAdilakSaNasya saMsaraNaM cakranyAyena bhramaNaM palyopamAdikAlavizeSavizeSitaM vA yat kasyApi jIvasya narakAdiSu sa kAlasaMsAraH, yasmin vA kAle pauruSyAdike saMsAro vyAkhyAyate sa kAlo'pi saMsAra ucyate abhedAdyathA pratyupekSaNAkaraNAt kAlo'pi pratyupekSaNeti / tathA saMsArazabdArthajJaH tatropayukto jIva-pudgalayorvA saMsaraNamAtramupasarjanIkRtasambandhidravyaM bhAvAnAM vaudayikAdInAM varNAdInAM vA saMsaraNapariNAmo bhAvasaMsAra iti / [sU0 262] cauvvihe diTTivAte pannatte, taMjahA-parikammaM, suttAI, puvvagae, aNujoge / [TI0] ayaM ca dravyAdisaMsAro'nekanayairdRSTivAde vicAryate iti dRSTivAdasUtram
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / prathama uddezakaH / caubvihe diTThivAe ityAdi, tatra dRSTayo darzanAni nayA udyante abhidhIyante patanti vA avataranti yasminnasau dRSTivAdo dRSTipAto vA dvAdazamaGgam, tatra sUtrAdigrahaNayogyatAsaMpAdanasamarthaM parikarma gaNitaparikarmavat, tacca siddhasenikAdi, sUtrANIti RjusUtrAdIni dvAviMzatirbhavanti, iha sarvadravya-paryAya-nayAdyarthasUcanAt sUtrANIti, samastazrutAt pUrvaM karaNAt pUrvANi, tAni cotpAdapUrvAdIni caturdazeti, eteSAM caivaM nAma-pramANAni, tadyathAuppAya 1 aggeNIya 2 vIriyaM 3 atthinatthi u pavAyaM 4 / NANapavAyaM 5 saccaM 6 AyapavAyaM ca 7 kammaM ca 8 // puvvaM paccakkhANaM 9 vijjaNuvAyaM 10 avaMjha 11 pANAuM 12 / kiriyAvisAlapuvvaM 13 coddasamaM biMdusAraM tu 14 // uppAye payakoDI 1 aggeNIyammi channauilakkhA 2 / viriyammi sayarilakkhA 3 saTThilakkhA u atthiNasthimmi 4 // egA pauNA koDI NANapavAyammi hoi puvvammi 5 / egA payANa koDI chacca payA saccavAyammi 6 // chavvIsaM koDIo AyapavAyammi hoi payasaMkhA 7 / kammapavAe koDI asItIlakkhehiM abbhahiA 8 // culasIi sayasahassA paccakkhANammi vanniyA puvve / ekkA payANa koDI dasasahasahiyA ya aNuvAe 10 // chavvIsaM koDIo payANa puvve avaMjhaNAmammi 11 / pANAummi ya koDI chappaNalakkhehiM abbhahiyA 12 // navakoDIo saMkhA kiriyavisAlammi vanniyA guruNA 13 / addhatterasalakkhA payasaMkhA biMdusArammi // [ ] tti / teSu gataM praviSTaM yat zrutaM tat pUrvagataM pUrvANyeva, aGgapraviSTamaGgAni yatheti / yojanaM yogaH anurUpo'nukUlo vA sUtrasya nijenAbhidheyena saha yoga ityanuyogaH, sa caikastIrthakarANAM prathamasamyaktvAvApti-pUrvabhavAdigocaro yaH sa mUlaprathamAnuyogo'bhidhIyate, yastu kulakarAdivaktavyatAgocaraH sa gaNDikAnuyoga iti / [sU0 263] cauvihe pAyacchitte pannatte, taMjahA-NANapAyacchitte,
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 daMsaNapAyacchitte, carittapAyacchitte, viyattakicce pAyacchitte 1 / ___ cauvvihe pAyacchitte pannatte, taMjahA-paDisevaNApAyacchitte, saMjoyaNApAyacchitte, ArovaNApAyacchitte, paliuMcaNApAyacchitte 2 / [TI0] pUrvagatamanantaramuktam, tatra ca prAyazcittaprarUpaNA''sIditi prAyazcittasUtradvayam, tatra jJAnameva prAyazcittam, yatastadeva pApaM chinatti prAyaH cittaM vA zodhayatIti niruktavazAt jJAnaprAyazcittamiti, evamanyatrApi / viyattakicce tti vyaktasya bhAvato gItArthasya kRtyaM karaNIyaM vyaktakRtyaM prAyazcittamiti, gItArtho hi guru-lAghavaparyAlocanena yat kiJcana karoti tat sarvaM pApavizodhakameva bhavatIti, athavA jJAnAdyaticAravizuddhaye yAni prAyazcittAnyAlocanAdIni vizeSato'bhihitAni tAni tathA'padizyante, viyatta tti vizeSeNa avasthAdyaucityena vizeSAnabhihitamapi dattaM vitIrNamabhyanujJAtamityarthaH, yat kiJcinmadhyasthagItArthena kRtyam anuSThAnaM tad vidattakRtyaM prAyazcittameva, ciyattakicce tti pAThAntaratastu prItikRtyaM vaiyAvRtyAdIti / pratiSevaNam AsevanamakRtyasyeti pratiSevaNA, sA ca dvidhA pariNAmabhedAt pratiSevaNIyabhedAdvA, tatra pariNAmabhedAtpaDisevaNA u bhAvo so puNa kusalo vva hojja'kusalo vaa|| kusaleNa hoi kappo akusalapariNAmao dappo // [vyavahArabhA0 39] ityAdi pratiSevaNA tasyAM prAyazcittamAlocanAdi, [pratiSevaNAprAyazcittam 1], tathA saMyojanam ekajAtIyAticAramIlanaM saMyojanA yathA zayyAtarapiNDo gRhItaH so'pyudakAhastAdinA so'pyabhyAhRtaH so'pyAdhAkarmikastatra yat prAyazcittaM tat saMyojanAprAyazcittam, tathA AropaNamekAparAdhaprAyazcitte punaH punarAsevanena vijAtIyaprAyazcittAdhyAropaNamAropaNA, yathA paJcarAtrindivaprAyazcittamApannaH punastatsevane dazarAtrindivaM ityAdi AropaNayA prAyazcittamAropaNAprAyazcittamiti / tathA parikuJcanam aparAdhasya dravya-kSetra-kAla-bhAvAnAM gopAyanamanyathA satAmanyathA bhaNane parikuJcanA parivaJcanA vA, tasyAH prAyazcittaM parikuJcanAprAyazcittam, [vizeSo'tra vyavahArapIThAdavaseya iti|] [sU0 264] caubvihe kAle pannatte, taMjahA-pamANakAle, adhAuNivvattikAle, maraNakAle, addhAkAle /
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / prathama uddezakaH / 273 [TI0] prAyazcittaM ca kAlApekSayA dIyata iti kAlanirUpaNAsUtram, tatra pramIyate paricchidyate yena varSazata-palyopamAdi tat pramANam, tadeva kAla: pramANakAla:, sa ca addhAkAlavizeSa eva divasAdilakSaNo manuSyakSetrAntarvartIti, uktaM ca duviho pamANakAlo divasapamANaM ca hoi rAI ya / cauporisio divaso rAI cauporisI ceva // [Ava0 ni0 730, vizeSAva02069] tti, yathA yatprakAraM nArakAdibhedenA''yuH karmavizeSo yathAyustasya raudrAdidhyAnAdinA nirvRtti: bandhanaM tasyAH sakAzAdyaH kAlo nArakAditvena sthitirjIvAnAM sa yathAyurnirvRttikAla:, ayamapyaddhAkAla evAyuSkakarmAnubhavaviziSTaH sarvasaMsArijIvAnAM varttanAdirUpa iti| maraNasya mRtyo: kAla: samayo maraNakAla:, ayamapyaddhAsamayavizeSa eva maraNaviziSTo maraNameva vA kAlo maraNaparyAyatvAditi, uktaM ca kAlo tti mayaM maraNaM jaheha maraNaM gao tti kAlagao / tamhA sa kAlakAlo jo jassa mao maraNakAlo // [vizeSAva0 2066] tti / tathA addhaiva kAla: addhAkAla:, kAlazabdo hi varNa-pramANakAlAdiSvapi varttate, tato'ddhAzabdena vizeSyata iti, ayaM ca sUryakriyAviziSTo manuSyakSetrAntarvartI samayAdirUpo'vaseya: / [sU0 265] cauvvihe poggalapariNAme pannatte, taMjahA-vanapariNAme gaMdhapariNAme rasapariNAme phAsapariNAme / [TI0] dravyaparyAyabhUtasya kAlasya catu:sthAnakamuktam, idAnIM paryAyAdhikArAt pudgalAnAM paryAyabhUtasya pariNAmasya tadAha- cauvvihetyAdi, pariNAma: avasthAto'vasthAntaragamanam, tatra varNasya kAlAdeH pariNAma: anyathA bhavanaM varNena vA kAlAdinetaratyAgena pudgalasya pariNAmo varNapariNAma:, evamanye'pi / [sU0 266] bharaheravatesu NaM vAsesu purima-pacchimavajA majjhimagA bAvIsaM arahaMtA bhagavaMto cAujjAmaM dhammaM paNNavayaMti, taMjahA-savvAto pANAtivAtAto veramaNaM, evaM musAvAdAo [veramaNaM, savvAto] adinnAdANAo [veramaNaM],
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 savvAto bahiddhAdANAto veramaNaM / savvesu vi NaM mahAvidehesu arahaMtA bhagavaMto cAujAmaM dhammaM paNNavayaMti, taMjahA-savvAto pANAtivAtAo veramaNaM jAva savvAto bahiddhAdANAo veramaNaM / [TI0] ajIvadravyapariNAma uktaH, adhunA tu jIvadravyasya pariNAmA vicitrAH sUtraprapaJcenAbhidhIyante, tatra ca bharatetyAdisUtradvayaM vyaktam, kintu purima-pazcimavarjAH, kimuktaM bhavati ? madhyamakA iti, te cASTAdayo'pi bhvntiityucyte-dvaaviNshtiriti| catvAro yamA eva yAmA nivRttayo yasmin sa tathA / bahiddhAdANAo tti bahiddhA maithunaM parigrahavizeSa:, AdAnaM ca parigrahastayordvandvaikatvam, athavA AdIyata ityAdAnaM parigrAhyaM vastu, tacca dharmopakaraNamapi bhavatItyata Aha- bahistAt dharmopakaraNAd bahiryaditi, iha ca maithunaM parigrahe'ntarbhavati, na hyaparigRhItA yoSid bhujyate, iti pratyAkhyeyasya prANAtipAtAdezcaturvidhatvAt caturyAmatA dharmasyeti, iyaM ceha bhAvanAmadhyamatIrthakarANAM videhakAnAM ca caturyAmadharmasya pUrva-pazcimatIrthakarayozca paJcayAmadharmasya prarUpaNA ziSyApekSA, paramArthatastu paJcayAmasyaivobhayeSAmapyasau, yata: prathamapazcimatIrthakaratIrthasAdhava RjujaDA vakrajaDAzceti, tattvAdeva parigraho varjanIya ityupadiSTe maithunavarjanamavaboddhaM pAlayituM ca na kSamAH, madhyama-videhajatIrthakaratIrthasAdhavastu RjuprajJatvAt tad boddhaM varjayituM ca kSamA iti / [sU0 267] cattAri duggatIto pannattAo, taMjahA-NeraiyaduggatI, tirikkhajoNiyaduggatI, maNussaduggaI, devaduggaI / cattAri soggaIo pannattAo, taMjahA-siddhasoggatI, devasoggatI, maNuyasoggatI, sukulapaccAyAti / cattAri duggatA pannattA, taMjahA-neraiyaduggatA, tirikkhajoNiyaduggatA, maNussaduggatA, devaduggatA / cattAri soggatA pannattA, taMjahA-siddhasoggatA jAva sukulapaccAyAyA / [TI0] anantaroktebhya: prANAtipAtAdibhyo'nuparatoparatAnAM durgati-sugatI bhavataH,
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / prathama uddezakaH / 275 tadvantazca te durgatetarA bhavantIti durgati-sugatyAtmakapariNAmayordurgata-sugatAnAM ca bhedAn sUtracatuSTayenAha- sugamAni / navaraM manuSyadurgati: duSita [nindita]manuSyApekSayA, devadurgatiH kilbiSikAdyapekSayeti / sukulapaccAyAi tti devalokAdau gatvA sukule ikSvAkvAdau pratyAyAti: pratyAgamanaM pratyAjAtirvA pratijanmeti, iyaM ca tIrthakarAdInAmeveti manuSyasugate gabhUmijAdimanujatvarUpAyA bhidyate, durgatireSAmastItyaci pratyaye durgatA duHsthA vA durgatA:, evaM sugatAH / - [sU0 268] paDhamasamayajiNassa NaM cattAri kammaMsA khINA bhavaMti, taMjahA-NANAvaraNijaM, dasaNAvaraNijaM, mohaNijaM, aMtarAitaM / uppannanANadaMsaNadhare NaM arahA jiNe kevalI cattAri kammaMse vedeti, taMjahA-vedaNijaM, AuyaM, NAma, gotaM / paDhamasamayasiddhassa NaM cattAri kammaMsA jugavaM khijaMti, taMjahA-veyaNijjaM, AuyaM, NAma, gotaM / [TI0] anantaraM siddhasugatA uktA:, te cASTakarmakSayAt bhavantyata: kSayapariNAmasya kramamAha- paDhametyAdi sUtratrayaM vyaktam, paraM prathama: samayo yasya sa tathA sa cAsau jinazca sayogikevalI prathamasamayajinastasya karmaNa: sAmAnyasyAMzA: jJAnAvaraNIyAdayo bhedA iti / utpanne AvaraNakSayAjjAte jJAna-darzane vizeSa-sAmAnyabodharUpe dhArayatItyutpannajJAna-darzanadharo'nenA'nAdisiddhakevalajJAnavata: sadAzivasyAsadbhAvaM darzayati, na vidyate rahaH ekAnto gopyamasya sakalasannihita-vyavahita-sthUla-sUkSmapadArthasArthasAkSAtkAritvAdityarahA, devAdipUjA'rhatvenArhan vA, rAgAdijetRtvAjinaH, kevalAni paripUrNAni jJAnAdIni yasya santi sa kevalIti / siddhatvasya karmakSapaNasya ca ekasamaye sambhavAt prathamasamayasiddhasyetyAdi vyapadizyate / [sU0 269] cauhiM ThANehiM hAsuppattI sitA, taMjahA-pAsettA, bhAsettA, suNettA, saMbharettA / [TI0] asiddhAnAM tu hAsyAdayo vikArA bhavantIti hAsyaM tAvaccatu:sthAnakAvatAritvAdAha- cauhItyAdi, hasanaM hAsa: hAsamohanIyajanito vikAraH, tasyotpatti:
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 utpAda: hAsotpatti: / pAsitta tti dRSTvA vidUSakAdiceSTAM cakSuSA, tathA bhASitvA vAcA kiJciccasUrivacanam, tathA zrutvA zrotreNa paroktaM tathAvidhavAkyam, tathA tathAvidhameva ceSTA-vAkyAdikaM smRtvA, hasatIti zeSa:, evaM darzanAdIni hAsakAraNAni bhavantIti / [sU0 270] cauvvihe aMtare pannatte, taMjahA-kaTuMtare, pamhaMtare, lohaMtare, ptthrNtre| evAmeva ithie vA purisassa vA cauvvihe aMtare pannatte, taMjahAkaTuMtarasamANe, pamhaMtarasamANe, lohaMtarasamANe, pattharaMtarasamANe / [TI0] asiddhAnAmeva dharmAntaranirUpaNAya dRSTAnta-dArTAntikArthavat sUtradvayam, kaThetyAdi, kASThasya ca kASThasya ceti kASThayorantaraM vizeSo rUpanirmANAdibhiriti kASThAntaram, evaM pakSma karpAsarUtAdi, pakSmaNorantaraM viziSTasaukumAryAdibhiH, lohAntaram atyantacchedakatvAdibhiH, prastarAntaraM pASANAntaraM cintitArthaprApaNAdibhiriti, evameva kASThAdyantaravat, striyA vA stryantarApekSayA, puruSasya vA puruSAntarApekSayA, vAzabdau strIpuMsayozcAturvidhyaM prati nirvizeSatAkhyApanArthoM, kASThAntareNa samAnaM tulyamantaraM vizeSo viziSTapadavIyogyatvAdinA, pakSmAntarasamAnaM vacanasukumAratayaiva, lohAntarasamAnaM snehacchedena parISahAdau nirbhaGgatvAdibhizca, prastarAntarasamAnaM cintAtikrAntamanorathapUrakatvena viziSTaguNavadvandyapadavIyogyatvAdinA ceti / [sU0 271] cattAri bhayagA pannattA, taMjahA-divasabhayate, jattAbhayate, uccattabhayate, kabbAlabhayate / [TI0] anantaramantaramuktamiti puruSavizeSAntaranirUpaNAya bhRtakasUtram, tatra bhriyate poSyate smeti bhRtaH, sa evAnukampito bhRtakaH, karmakara ityarthaH, pratidivasaM niyatamUlyena karmakaraNArthaM yo gRhyate sa divasabhRtaka: 1, yAtrA dezAntaragamanaM tasyAM sahAya iti bhriyate ya: sa yAtrAbhRtakaH 2, mUlya-kAlaniyamaM kRtvA yo niyataM yathAvasaraM karma kAryate sa uccatAbhRtaka: 3, kabbADabhRtaka: kSitikhAnaka: oDDAdiH, yasya svaM kArphAte 'dvihastA trihastA vA tvayA bhUmi: khanitavyA, etAvatte dhanaM dAsyAmi' ityevaM niymyeti|
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / prathama uddezakaH / [sU0 272] cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-saMpAgaDapaDisevI NAmege No pacchannapaDisevI, pacchannapaDisevI NAmege No saMpAgaDapaDisevI, ege saMpAgaDapaDisevI vi pacchannapaDisevI vi, ege No saMpAgaDapaDisevI No pacchannapaDisevI / [TI0] uktaM laukikasya puruSavizeSasyAntaram, adhunA lokottarasya tasyAntarapratipAdanAya pratiSevisUtram, tatra samprakaTam agItArthasamakSamakalpyabhaktAdi pratiSevituM zIlaM yasya sa samprakaTapratisevItyevaM sarvatra, navaraM pracchannamagItArthAsamakSam, atra cAdye bhaGgakatraye puSTAlambano bakuzAdiH nirAlambano vA pArzvasthAdiSTavyaH, caturthe tu nirgranthaH snAtako veti / [sU0 273] camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraranno somassa mahAranno cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahA-kaNagA, kaNagalatA, cittaguttA, vsuNdhraa| evaM jamassa varuNassa vesamaNassa / balissa NaM vatiroyaNiMdassa vatiroyaNaranno somassa mahAranno cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahA-mittagA, subhaddA, vijutA, asaNI / evaM jamassa vesamaNassa varuNassa / dharaNassa NaM NAgakumAriMdassa NAgakumAraranno kAlavAlassa mahAranno cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahA-asogA, vimalA, suppabhA, sudaMsaNA / evaM jAva saMkhavAlassa / bhUtANaMdassa NaM NAgakumAriMdassa NAgakumAraranno kAlavAlassa mahAranno cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahA-suNaMdA, subhaddA, sujAtA, sumnnaa| evaM jAva selavAlassa / -- jahA dharaNassa evaM savvesiM dAhiNiMdalogapAlANaM jAva ghosassa / jahA bhUtANaMdassa evaM jAva mahAghosassa logapAlANaM / kAlassa NaM pisAtiMdassa pisAyaranno cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahA-kamalA, kamalappabhA, uppalA, sudaMsaNA / evaM mahAkAlassa vi /
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 surUvassa NaM bhUtiMdassa bhUtaranno cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahArUvavatI, bahurUvA, surUvA, subhagA, evaM paDirUvassa vi / puNNabhaddassa NaM jakkhiMdassa jakkharanno cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahA-puttA, bahuputtitA, uttamA, tAragA / evaM mANibhaddassa vi / ____ bhImassa NaM rakkhasiMdassa rakkhasaranno cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahA-paumA, vasumatI, kaNagA, rataNappabhA / evaM mahAbhImassa vi / kiMnarassa NaM kiMnariMdassa cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahAvaDeMsA, ketumatI, ratiseNA, ratippabhA, evaM kiMpurisassa vi / sappurisassa NaM kiMpurisiMdassa kiMpurisaranno cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahArohiNI, NavamitA, hirI, pupphavatI, evaM mahApurisassa vi / __ atikAyassa NaM mahoragiMdassa cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahAbhuyagA, bhuyagavatI, mahAkacchA, phuDA, evaM mahAkAyassa vi / ___gItaratissa NaM gaMdhavviMdassa cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahAsughosA, vimalA, sussarA, sarassatI, evaM gIyajasassa vi / / ___caMdassa NaM jotisiMdassa jotisaranno cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahA-caMdappabhA, dosiNAbhA, accimAlI, pabhaMkarA / evaM sUrassa vi, NavaraM sUrappabhA, dosiNAbhA, accimAlI, pabhaMkarA / iMgAlagassa NaM mahaggahassa cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahAvijayA, vejayaMtI, jayaMtI, aparAjitA / evaM savvesiM mahagahANaM jAva bhaavkeuss| ___ sakkassa NaM deviMdassa devaranno somassa mahAranno cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahA-rohiNI, mayaNA, cittA, somA / evaM jAva vesmnnss| IsANassa NaM deviMdassa devaranno somassa mahAranno cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahA-puDhavI, rAtI, rayaNI, vijU / evaM jAva varuNassa / [TI0] antarAdhikArAdeva devapuruSANAM strIkRtamantaraM pratipAdayan camarassetyAdi
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / prathama uddezakaH / 279 kamagramahiSIsUtraprapaJcamAha, kaNThyazcAyam, navaraM mahAranno tti lokapAlasyAgrabhUtA: pradhAnA mahiSyo rAjabhAryA agramahiSya iti, vairoyaNa tti vividhaiH prakArai rocante dIpyanta iti virocanAsta eva vairocanA: uttaradigvAsino'surA:, teSAmindraH / dharaNasUtre evamiti kAlavAlasyeva kolavAla-zailapAla-zaGkhapAlAnAmetannAmikA eva catasrazcatamro bhAryAH, etadevAha- jAva saMkhavAlassa tti| bhUtAnandasUtre evamiti yathA kAlavAlasya tathAnyeSAmapi, navaraM tRtIyasthAne caturtho vAcyaH, dharaNasya dakSiNanAgakumAranikAyendrasya lokapAlAnAmagramahiSyo yathA yannAmikAstathA tannAmikA eva sarveSAM dAkSiNAtyAnAM zeSANAmaSTAnAM veNudeva-harikAnta- agnizikha-pUrNa-jalakAnta-amitagati-velambaghoSAkhyAnAmindrANAM ye lokapAlA: sUtre darzitAsteSAM sarveSAmiti, yathA ca bhUtAnandasyaudIcyanAgarAjasya tathA zeSANAmaSTAnAmaudIcyendrANAM veNudAli-harissahA-'gnimAnavaviziSTa-jalaprabhA-'mitavAhana-prabhaJjana-mahAghoSAkhyAnAM ye lokapAlAsteSAmapIti, etadevAha- jahA dharaNassetyAdi / / [sU0 274] cattAri gorasavigatIo pannattAo, taMjahA-khIraM, dahi, sappiM, NavaNItaM / cattAri siNehavigatIo pannattAo, taMjahA-tellaM, ghayaM, vasA, NavaNItaM / cattAri mahAvigatIo pannattAo, taMjahA-mahu, maMsaM, majaM, NavaNItaM 3 // [TI0] uktaM sacetanAnAmantaram, athAntarAdhikArAdevAcetanavizeSANAM vikRtInAM gorasa-sneha-mahattvalakSaNamantaraM sUtratrayeNAha- cattArItyAdi, gavAM raso gorasa:, vyutpattireveyaM gorasazabdasya, pravRttistu mahiSyAdInAmapi dugdhAdirUpe rase, vikRtayaH zarIra-manasoH prAyo vikArahetutvAditi, zeSaM prakaTam, navaraM sarpiH ghRtam, navanItaM mrakSaNam / sneharUpA vikRtaya: snehavikRtayaH, vasA asthimadhyarasa: / mahAvikRtayo mahArasatvena mahAvikArakAritvAt, mahata: sattvopaghAtasya kAraNatvAcceti, iha vikRtiprastAvAd vikRtayo vRddhagAthAbhiH prarUpyante khIraM 5 dahi 4 NavaNIyaM 4 ghayaM 4 tahA tellameva 4 guDa 2 majaM 2 / mahu 2 maMsaM 3 ceva tahA ogAhimagaM ca dasamA u //
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 gomahisuTTipasUNaM elagakhIrANi paMca cattAri / dahimAiyAiM jamhA uTTINaM tANi No huMti // cattAri hoti tellA tila-ayasi-kusuMbha-sarisavANaM ca / vigaIo sesAI DolAINaM na vigaIo // ityAdi / [sU0 275] cattAri kUDAgArA pannattA, taMjahA-gutte NAmaM ege gutte, gutte NAmaM ege agutte, agutte NAmaM ege gutte, agutte NAmaM ege agutte / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-gutte NAmamege gutte 4 / / cattAri kUDAgArasAlAo pannattAo, taMjahA-guttA NAmamegA guttaduvArA, guttA NAmamegA aguttaduvArA, aguttA NAmamegA guttaduvArA, aguttA NAmamegA aguttaduvArA / evAmeva cattAri itthIo pannattAo, taMjahA-guttA nAmamegA guttiMditA, guttA NAmamegA aguttiMditA 4 / [TI0] acetanAntarAdhikArAdeva gRhavizeSAntaraM dRSTAntatayA'bhidhitsuH puruSastriyozcAntaraM dArTAntikatayA abhidhAtukAma: sUtracatuSTayamAha- cattAri kUDetyAdi, kUTAni zikharANi stUpikAH, tadvantyagArANi gehAni, athavA kUTaM sattvabandhanasthAnam, tadvadagArANi kUTAgArANi, tatra guptaM prAkArAdivRtaM bhUmigRhAdi vA punargupta sthagitadvAratayA pUrvakAlAparakAlApekSayA veti, evamanye'pi trayo bhaGgA boddhavyA:, puruSastu gupto nepathyAdinA'ntarhitatvena punargupto guptendriyatvena, athavA guptaH pUrvaM punargupto'dhunApIti, viparyaya UhyaH / tathA kUTasyeva AkAro yasyA: zAlAyA gRhavizeSasya sA tathA, ayaM ca strIliGgadRSTAnta:, strIlakSaNadArTAntikArthasAdharmyavazAt, tatra guptA parivArAvRtA gRhAntargatA vastrAcchAditAGgA gUDhasvabhAvA vA guptendriyA tu nigRhItAnaucityapravRttendriyA, evaM zeSabhaGgA UhyA: / [sU0 276] cauvvihA ogAhaNA pannattA, taMjahA-davvogAhaNA, khettogAhaNA, kAlogAhaNA, bhAvogAhaNA / [TI0] anantaraM guptendriyatvamuktam indriyANi cAvagAhanAzrayANItyavagAhanAnirUpaNasUtram, avagAhante Asate yasyAm Azrayanti vA yAM jIvA: sA'vagAhanA
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 281 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / zarIram, dravyato'vagAhanA dravyAvagAhanA, evaM sarvatra, tatra dravyato'nantadravyA, kSetrato'saGkhyeyapradezAvagADhA, kAlato'saGkhyeyasamayasthitikA, bhAvato varNAdyanantaguNeti, athavA'vagAhanA vivakSitadravyasyAdhArabhUtA AkAzapradezAH, tatra dravyANAmavagAhanA dravyAvagAhanA, kSetramevAvagAhanA kSetrAvagAhanA, kAlasyAvagAhanA samayakSetralakSaNA kAlAvagAhanA, bhAvavatAM dravyANAmavagAhanA bhAvAvagAhanA bhAvaprAdhAnyAditi / AzrayaNamAnaM vA'vagAhanA, tatra dravyasya paryAyairavagAhanA''zrayaNaM dravyAvagAhanA, evaM kSetrasya kAlasya bhAvAnAM dravyeNeti, anyathA vopayujya vyaakhyeymiti| [sU0 277] cattAri pannattIo aMgabAhiriyAto pannattAo, taMjahAcaMdapannattI, sUrapannattI, jaMbUdIvapannattI, dIvasAgarapannattI / // cauTThANassa paDhamo uddesao sammatto // [TI0] avagAhanAyAzca prarUpaNA prajJaptiSviti taccatuHsthAnakasUtram, tatra prajJApyante prakarSaNa bodhyante arthA yAsu tA: prajJaptayaH, aGgAni AcArAdIni, tebhyo bAhyA: aGgabAhyA:, yathArthAbhidhAnAzcaitA: kAlikazrutarUpAH, tatra sUraprajJapti-jambUdvIpaprajJaptI paJcama-SaSThAGgayorupAGgabhUte, itare tu prakIrNakarUpe iti, vyAkhyAprajJaptirasti paJcamI kevalaM sA'GgapraviSTetyetAzcatasra uktAH // // catu:sthAnake prathamoddezakaH samAptaH // ___ [atha dvitIya uddezakaH] [sU0 278] cattAri paDilINA pannattA, taMjahA-kodhapaDisaMlINe mANapaDisaMlINe mAyApaDisaMlINe lobhapaDisaMlINe / cattAri apaDisaMlINA pannattA, taMjahA-kodhaapaDisaMlINe jAva lobhaapaDisaMlINe / cattAri paDisaMlINA pannattA, taMjahA-maNapaDisaMlINe vatipaDisaMlINe kAyapaDisaMlINe iMdiyapaDisaMlINe / cattAri apaDisaMlINA pannattA, taMjahAmaNaapaDisaMlINe jAva iMdiyaapaDisaMlaNe 4 / [TI0] vyAkhyAtazcatu:sthAnakasya prathamoddezako'dhunA dvitIya Arabhyate, asya cAyaM pUrveNa sahAbhisambandha:-anantaroddezake jIvAdidravya-paryAyANAM catu:sthAnakamuktamihApi
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 teSAmeva taducyata ityevaMsambandhasyAsyoddezakasyedamAdisUtracatuSTayam- cattArItyAdi, asya ca pUrvasUtreNa sahAyamabhisambandha:- anantarasUtre prajJaptaya uktAH, tAzca pratisaMlInareva budhyanta iti pratisaMlInA: setarA: anenAbhidhIyanta ityevaMsambandhamidaM sugamam, navaraM krodhAdikaM vastu vastu prati samyaglInA nirodhavanta: pratisaMlInAH, tatra krodhaM prati udayanirodhenodayaprAptaviphalIkaraNena ca pratisaMlIna: krodhapratisaMlIna:, kuzalamanaudIraNenA'kuzalamanonirodhena ca mana: pratisaMlInaM yasya sa manasA vA pratisaMlIno manaHpratisaMlIna:, evaM vAkkAyendriyeSvapi, navaraM zabdAdiSu manojJA'manojJeSu rAga-dveSaparihArI indriyapratisaMlIna iti, atra gAthA apasatthANa niroho jogANamudIraNaM ca kusalANaM / kajammi ya vihI gamaNaM joge saMlINayA bhaNiyA // saddesu ya bhaddaya-pAvaesu soyavisayamuvagaesu / / tuTTeNa va ruTeNa va samaNeNa sayA na hoyavvaM // [ ] evaM zeSendriyeSvapi vaktavyA iti / evaM mana:prabhRtibhirasaMlIno bhavati vipryyaaditi| [sU0 279] cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-dINe NAmamege dINe, dINe NAmamege adINe, adINe NAmamege dINe, adINe NAmamege adINe 1 / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-dINe NAmamege dINapariNate, dINe NAmaM ege adINapariNate, adINe NAmaM ege dINapariNate, adINe NAmamege adINapariNate 2 / __cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-dINe NAmamege dINarUve, ha [4], 3 / evaM dINamaNe 4, dINasaMkappe 5, dINapanne 6, dINadiTThI 7, dINasIlAcAre 8, dINavavahAre 9 / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-dINe NAmamege dINaparakkame, dINe NAmamege adINa parakkame], hva [=4], 10 / evaM savvesiM caubhaMgo bhaannitvvo| cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-dINe NAmamege dINavittI 4, 11 // evaM dINajAtI 12, dINabhAsI 13, dINobhAsI 14 /
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / 283 cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-dINe NAmamege dINasevI, ha [= 4] 15 / evaM dINe NAmamege dINapariyAe hva [= 4], 16 / evaM dINe NAmamege dINapariyAle hva [= 4], 17 / savvattha caubhaMgo / [TI0] asalInameva prakArAntareNa saptadazabhizcaturbhaGgIrUpairdInasUtrairAha-dIno dainyavAn kSINorjitavRttiH pUrvaM pazcAdapi dIna eva, athavA dIno bahirvRttyA punardIno'ntarvRttyetyAdizcaturbhaGgI, tathA dIno bahirvRttyA mlAnavadanatvAdi-guNayuktazarIreNetyarthaH, evaM prajJAsUtraM yAvadAdipadaM vyAkhyeyam, dInapariNata: adInaH san dInatayA pariNato'ntarvRttyetyAdizcaturbhaGgI 2, tathA dInarUpo malinajIrNavastrAdinepathyApekSayA 3, tathA dInamanAH svabhAvata evAnunnatacetA: 4, dInasaGkalpa unnatacittasvAbhAvye'pi kathaJciddInavimarza: 5, tathA dInaprajJa: hInasUkSmArthAlocana: 6, tathA dInazcittAdibhirevamuttaratrApyAdipadam, tathA dInadRSTirvicchAyacakSuH 7, tathA dInazIlasamAcAraH hInadharmAnuSThAna: 8, tathA dInavyavahAro hInAnyonyadAna-pratidAnAdikriya: hInavivAdo vA 9, tathA dInaparAkramo hInapuruSakAra iti 10, tathA dInasyeva vRttiH varttanaM jIvikA yasya sa dInavRtti: 11, tathA dInaM dainyavantaM puruSaM dainyavadvA yathA bhavati tathA yAcata ityevaMzIlo dInayAcI, dInaM vA yAtIti dInayAyI, dInA vA hInA jAtirasyeti dInajAti: 12, tathA dInavaddInaM vA bhASate dInabhASI 13, dInavadavabhAsate pratibhAti apabhASate vA yAcata ityevaMzIlo dInAvabhAsI dInApabhASI vA 14, tathA dInaM nAyakaM sevata iti dInasevI 15, tathA dInasyeva paryAya: avasthA pravrajyAdilakSaNo yasya sa dInaparyAya: 16, dInapariyAle tti dIna: parivAro yasya sa tathA 17, savvattha caubhaMgo tti sarvasUtreSu catvAro bhaGgA draSTavyA iti / [sU0 280] cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-aje NAmamege aje 4, cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-aje NAmamege ajapariNate 4, 2 / evaM ajarUve 3, ajamaNe 4, ajasaMkappe 5, ajapanne 6, ajadiTThI 7, ajasIlAcAre 8, ajavavahAre 9, ajaparakkame 10, ajavittI 11,
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 ajajAtI 12, ajabhAsI 13, ajaobhAsI 14, ajasevI 15, evaM ajapariyAe 16, ajapariyAle 17, evaM sattarasa AlAvagA jahA dINeNaM bhaNiyA tahA ajeNa vi bhANiyavvA / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-aje NAmamege ajabhAve, aje nAmamege aNajabhAve, aNaje nAmamege ajabhAve, aNaje nAmamege aNajabhAve 18 / [TI0] puruSajAtAdhikAravatyeveyamaSTAdazasUtrI gatArthA navaram, Aryo navadhA, yadAha khette jAI kula kamma sippa bhAsAe nANacaraNe y| dasaNaAriya NavahA mecchA saga-javaNa-khasamAi // [ ] tti / / tatra Arya: kSetrata: punarArya: pApakarmabahirbhUtatvenA'pApa ityarthaH, evaM saptadaza sUtrANi neyAni / tathA AryabhAva: kSAyikAdijJAnAdiyuktaH anAryabhAva: krodhAdimAniti / [sU0 281] [1] cattAri usabhA pannattA, taMjahA-jAtisaMpanne, kulasaMpanne, balasaMpanne, rUvasaMpanne / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-jAtisaMpanne jAva rUvasaMpanne 1 / cattAri usabhA pannattA, taMjahA-jAtisaMpanne NAmaM ege no kulasaMpaNNe, kulasaMpanne nAmaM ege no jAisaMpanne, ege jAtisaMpanne vi kulasaMpanne vi, ege no jAtisaMpanne no kulasaMpanne / evAmeva cattAri purisajAyA pannattA, taMjahAjAtisaMpanne Tka [= 4], 2 / cattAri usabhA pannattA, taMjahA-jAtisaMpanne nAmaM ege no balasaMpanne Tka [= 4] / evAmeva cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-jAtisaMpanne [= 4],3 / ___cattAri usabhA pannattA, taMjahA-jAtisaMpanne nAmaM ege no rUvasaMpanne Tka [= 4] / evAmeva cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-jAtisaMpanne nAmaM ege no rUvasaMpanne, rUvasaMpanne nAmaM ege ha [= 4], 4 / cattAri usabhA pannattA, taMjahA-kulasaMpanne nAmaM ege no balasaMpanne, balasaMpanne
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / 285 nAma ege ha [= 4] / evAmeva catAri purisajAyA pannattA, taMjahA-kulasaMpanne nAmamege no balasaMpanne hva [= 4], 5 / cattAri usabhA pannattA, taMjahA-kulasaMpanne NAmamege No rUvasaMpanne hva [= 4] / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-kulasaMpanne NAmamege No rUvasaMpanne ha [= 4], 6 / cattAri usabhA pannattA, taMjahA-balasaMpanne NAmaM ege no rUvasaMpanne ha [= 4] / evAmeva catAri purisajAtA pannattA, taMjahA-balasaMpanne NAmamege no rUvasaMpanne ha [= 4], 7 / [2] cattAri hatthI pannattA, taMjahA-bhadde, maMde, mite, saMkinne / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-bhadde, maMde, mite, saMkinne / ___ cattAri hatthI pannattA, taMjahA-bhadde NAmamege bhaddamaNe, bhadde NAmamege maMdamaNe, bhadde NAmamege miyamaNe, bhadde nAmamege saMkinnamaNe / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-bhadde NAmamege bhaddamaNe, bhadde NAmamege maMdamaNe, bhadde NAmamege miyamaNe, bhadde NAmamege saMkinnamaNe / ___cattAri hatthI pannattA, taMjahA-maMde NAmamege bhaddamaNe, maMde nAmamege maMdamaNe, maMde NAmamege mitamaNe, maMde NAmamege saMkinnamaNe / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-maMde NAmamege bhaddamaNe taM ceva / __cattAri hatthI pannattA, taMjahA-mite NAmamege bhaddamaNe, mite NAmamege maMdamaNe, mite NAmamege mitamaNe, mite NAmamege saMkinnamaNe / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-mite NAmamege bhaddamaNe taM ceva / __cattAri hatthI pannattA, taMjahA-saMkiNNe nAmamege bhaddamaNe, saMkinne nAmamege maMdamaNe, saMkinne nAmamege miyamaNe, saMkinne NAmamege saMkinnamaNe / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-saMkinne nAmamege bhaddamaNe taM ceva jAva saMkinne nAmamege saMkinnamaNe / madhuguliyapiMgalakkho aNupuvvasujAyadIhaNaMgUlo /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 purao udaggadhIro savvaMgasamAdhito bhaddo // 15 // calabahalavisamacammo thullasiro thUlaeNa peeNa / thUlaNaha-daMta-vAlo haripiMgalaloyaNo maMdo // 16 // taNuo taNutaggIvo taNuyatato taNuyadaMta-Naha-vAlo / bhIrU tatthuvviggo tAsI ya bhave mite NAmaM // 17 // etesiM hatthINaM thova-thovaM tu jo aNuharati hatthI / rUveNa va sIleNa va so saMkinno tti NAyavvo // 18 // bhaddo majati sarae maMdo uNa majate vasaMtammi / mio majati hemaMte saMkinno savvakAlammi // 19 // [TI0] puruSajAtaprakaraNameva dRSTAnta-dArTAntikArthopetamA vikathAsUtrAdabhidhIyate, pAThasiddhaM caitat, navaram RSabhA balIvardAH, jAti: guNavanmAtRkatvam, kulaM guNavatpitRkatvam, balaM bhAravahanAdisAmarthyam, rUpaM zarIrasaundaryamiti, puruSAstu svayaM bhAvayitavyA: 2, anantaradRSTAntasUtrANi tu sapuruSadArTAntikAni jAtyAdIni catvAri padAni bhuvi vinyasya SaNNAM dvikasaMyogAnAM jAisaMpanne no kulasaMpanne ityAdinA sthAnabhaGgakakrameNa SaDeva caturbhaGgikA: kRtvA samavaseyAni / hastisUtre bhadrAdayo hastivizeSA vakSyamANalakSaNA vanAdivizeSitAzca, yadAhabhadro mando mRgazceti vijJeyAstrividhA gajAH / vanapracAra 1 sArUpya 2 sattvabhedopalakSitA: 3 // [ ] iti / tatra bhadro hastI bhadra eva dhIratvAdiguNayuktatvAt, mando manda eva dhairya-vegAdiguNeSu mandatvAt, mRgo mRga eva tanutva-bhIrutvAdinA, saGkIrNaH kiJcid bhadrAdiguNayuktatvAt saGkIrNa eveti, puruSo'pyevaM bhAvanIya:, uttarasUtrANi tu catvAri sadArTAntikAni bhadrAdipadAni catvAri tadadha: krameNa catvAryeva bhadramana:prabhRtIni ca vinyasya bhadde nAmaM ege bhaddamaNe ityAdinA krameNa samavaseyAni, | ma na, | bhama | maMma | mima | saMma , tatra bhadro jAtyAkArAbhyAM prazastastathA bhadraM mano yasyAthavA bhadrasyeva mano yasya sa tathA,
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / 287 dhIra ityarthaH, mandaM mandasyeva vA mano yasya sa tathA, nAtyantadhIraH, evaM mRgamanA bhIrurityarthaH, saGkIrNamanA bhadrAdicitralakSaNopetamanA vicitracitta ityarthaH, puruSAstu vakSyamANabhadrAdilakSaNAnusAreNa prazastAprazastasvarUpA mantavyA iti / __ bhadrAdilakSaNamidam- mahu gAhA, madhuguTikeva kSaudravaTikeva piGgale piGge akSiNI locane yasya sa tathA, anupUrveNa paripATyA suSTha jAta: utpanno ya: so'nupUrvasujAtaH, svajAtyucitakAlakramajAto hi bala-rUpAdiguNayukto bhavati sa cAsau dIrghalAGgulazca dIrghapuccha iti sa tathA, anupUrveNa vA sthUla-sUkSma-sUkSmataralakSaNena sujAtaM dIrgha lAgUlaM yasya sa tatheti, purata: agrabhAge udagra: unnata:, tathA dhIraH akSobhaH, tathA sarvANyaGgAni samyak pramANalakSaNopetatvena AhitAni vyavasthitAni yasya sa sarvAGgasamAhito bhadro nAma gajavizeSo bhavatIti / cala gAhA, calaM zlathaM bahalaM sthUlaM viSamaM valiyuktaM carma yasya sa tathA, sthUlazirAH, sthUlakena peeNa tti pecakena pucchamUlena yuktaH, sthUlanakha-danta-vAlo haripiGgalalocana: siMhavat piGgAkSo mando gajavizeSo bhavatIti / taNugAhA, tanukaH kRza: tanugrIvaH tanutvak tanucarmA tanukadantanakhavAla:, bhIruH bhayazIla: svabhAvataH, trasto bhayakAraNavazAt stabdhakarNakaraNAdilakSaNopeto bhIta eva, udvignaH kaSTavihArAdAvudvegavAn, svayaM trasta: parAnapi trAsayatIti trAsI ca bhavenmRgo nAma gajabheda iti, eesiM gAhA bhaddo gAhA kaNThye / tathAdaMtehi haNai bhaddo maMdo hattheNa AhaNai htthii| gattAdharehi ya mio saMkinno savvao haNai // [ ] tti / [sU0 282] [1] cattAri vikahAo pannattAo, taMjahA-itthikahA, bhattakahA, desakahA, rAyakahA / itthikahA cauvvihA pannattA, taMjahA-itthINaM jAikahA, itthINaM kulakahA, itthINaM rUvakahA, itthINaM NevatthakahA / bhattakahA cauvvihA pannattA, taMjahA-bhattassa AvAvakahA, bhattassa NivvAvakahA, bhattassa AraMbhakahA, bhattassa niTThANakahA /
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 desakahA cauvvihA pannattA, taMjahA-desavihikahA, desavikappakahA, desacchaMdakahA, desanevatthakahA / rAyakahA caubvihA pannattA, taMjahA-ranno atitANakahA, ranno nijANakahA, ranno balavAhaNakahA, ranno kosa-koTThAgArakahA / [2] cauvvihA kahA pannattA, taMjahA-akkhevaNI, vikkhevaNI, saMvegaNI, nivvegaNI / akkhevaNI kahA cauvvihA pannattA, taMjahA-AyArakkhevaNI, vavahArakkhevaNI, pannattikkhevaNI, diTThivAtaakkhevaNI / / vikkhevaNI kahA cauvvihA pannattA, taMjahA-sasamayaM kaheti, sasamayaM kahettA parasamayaM kaheti 1, parasamayaM kahettA sasamayaM ThAvatittA bhavati 2, sammAvAtaM kaheti, sammAvAtaM kahettA micchAvAtaM kaheti 3, micchAvAtaM kahettA sammAvAtaM ThAvatittA bhavati 4 / saMvegaNI kathA cauvvihA pannattA, taMjahA-ihalogasaMvegaNI, paralogasaMvegaNI, AtasarIrasaMvegaNI, parasarIrasaMvegaNI / NivvegaNI kahA cauvvihA pannattA, taMjahA-ihaloge duccinnA kammA ihaloge duhaphalavivAgasaMjuttA bhavaMti 1, ihaloge duccinnA kammA paraloge duhaphalavivAgasaMjuttA bhavaMti 2, paraloge duccinnA kammA ihaloge dahaphalavivAgasaMjuttA bhavaMti 3, paraloge duccinnA kammA paraloge duhaphalavivAgasaMjuttA bhavaMti 4 / ihaloge sucinnA kammA ihaloge suhaphalavivAgasaMjuttA bhavaMti 1, ihaloge sucinnA kammA paraloge suhaphalavivAgasaMjuttA bhavaMti 2, evaM caubhaMgo taheva / [TI0] anantaraM saMkIrNaH saGkIrNamanA ityatra mana:svarUpamuktam, atha vAcaH svarUpabhaNanAya vikathAkathAprakaraNamAha, sugamam, navaraM viruddhA saMyamabAdhakatvena kathA vacanapaddhatirvikathA, tata: strINAM strISu vA kathA strIkathA, iyaM ca kathetyuktApi strIviSayatvena saMyamaviruddhatvAdvikatheti bhAvanIyeti, evaM bhaktasya bhojanasya, dezasya
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / 289 janapadasya, rAjJo nRpasyeti / brAhmaNIprabhRtInAmanyatamAyA yA prazaMsA nindA vA sA jAtyA jAtervA katheti jAtikathA, yathAdhigbrAhmaNIrdhavAbhAve yA jIvanti mRtA iva / dhanyA manye jane zUdrI: patilakSe'pyaninditAH // [ ] iti / evam ugrAdikulotpannAnAmanyatamAyA yat prazaMsAdi sA kulakathA, yathAaho caulukyaputrINAM sAhasaM jagato'dhikam / patyurmutyau vizantyagnau yA: premarahitA api // [ ] iti / tathA andhrIprabhRtInAmanyatamAyA rUpasya yat prazaMsAdi sA rUpakathA, yathAcandravaktrA sarojAkSI sadgI pInaghanastanI / kiM lATI no matA sA'sya devAnAmapi durlabhA? // [ ] iti / tAsAmeva anyatamAyA: kacchAbandhAdinepathyasya yat prazaMsAdi sA nepathyakatheti, yathA dhinnArIraudIcyA bahuvasanAcchAditAGgalatikatvAt / yadyauvanaM na yUnAM cakSurmodAya bhavati sadA // [ ] iti / strIkathAyAM caite doSA:Aya-paramohudIraNaM uDDAho suttamAiparihANI / baMbhavayassa aguttI pasaMgadosA ya gamaNAdI // [nizIthabhA0 121] unniSkramaNAdaya ityarthaH / tathA zAka-ghRtAdInyetAvanti tasyAM rasavatyAmupayujyanta ityevaMrUpA kathA AvApakathA, etAvantastatra pakkApakkAnnabhedA vyaJjanabhedA veti nirvApakatheti, tittirAdInAmiyatAM tatropayoga ityArambhakathA, etAvat draviNaM tatropayujyata iti niSThAnakatheti, uktaM ca sAgaghayAdAvAvo pakkApakko ya hoi nivvAvo / AraMbha tittirAI NiTThANaM jA sayasahassaM // [nizIthabhA0 123] iti / iha cAmI doSA:AhAramaMtareNa vi gehIo jAyae sa iMgAlaM / ajiiMdiya odariyAvAo u aNunnadosA ya // [nizIthabhA0 124] iti /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 tathA deze magadhAdau vidhiH viracanA bhojana-maNi-bhUmikAdInAM bhujyate vA yadyatra prathamatayeti dezavidhiH, tatkathA dezavidhikathA, evamanyatrApi / navaraM vikalpa: sasyaniSpatti: vapra-kUpAdi-devakula-bhavanAdivizeSazceti, chando gamyAgamyavibhAgo yathA lATadeze mAtulabhaginI gamyA anyatrAgamyeti, nepathyaM strI-puruSANAM veSa: svAbhAviko vibhUSApratyayazceti / iha doSA: rAgaddosuppattI sapakkha-parapakkhao ya ahigaraNaM / bahuguNa imo tti deso souM gamaNaM ca annesiM // [nizIthabhA0 127] ti / tathA rAyakahe tti, atiyAnaM nagarAdau pravezaH, tatkathA atiyAnakathA, yathAsiyasiMdhurakhaMdhagao siyacamaro seyachattachannaNaho / jaNaNayaNakiraNaseo eso pavisai pure rAyA // [ ] iti / evaM sarvatra, navaraM niryANaM nirgamaH, tatkathA yathAvajjatAyojjamamaMdabaMdisadaM milaMtasAmaMtaM / saMkhuddhasennamudhuyaciMdhaM nayarA nivo nIi // [ ] balaM hastyAdi, vAhanaM vegasarAdi, tatkathA yathAhesaMtahayaM gajaMtamayagalaM ghaNaghaNaMtarahalakkhaM / kassa'nnassa vi sennaM NinnAsiyasattusinnaM bho ! // [ ] kozo bhANDAgAram, koSThAgAraM dhAnyAgAramiti, tatkathA yathApurisaparaMparapatteNa bhariyavissaMbhareNa koseNaM / NijiyavesamaNeNaM teNa samo ko nivo anno? // [ ] tti / iha caite doSA:cAriya corA 1 bhimare 2 hiya 1 mAriya 2 saMka kAukAmA vA / bhuttAbhuttohANe kareja vA AsasapaogaM // [nizIthabhA0 130] bhuktabhogo'bhuktabhogo vA avadhAvanaM kuryAdityarthaH / AkSipyate mohAt tattvaM pratyAkRSyate zrotA'nayetyAkSepaNI, tathA vikSipyate sanmArgAt kumArge kumArgAdvA sanmArge zrotA'nayeti vikSepaNI, saMvegayati saMvegaM karotIti saMveganI saMvedyate vA saMbodhyate saMvejyate vA saMvegaM grAhyate zrotA'nayeti saMvedanI
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 291 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / saMvejanI veti, nirvidyate saMsArAdeniviNNa: kriyate anayeti nirvedanIti / AcAro locA-'snAnAdiH, tatprakAzanena AkSepaNI AcArAkSepaNIti, evamanyatrApi, navaraM vyavahAraH kathaJcidApannadoSavyapohAya prAyazcittalakSaNa:, prajJaptiH saMzayApannasya zroturmadhuravacanaiH prajJApanam, dRSTivAdaH zrotrapekSayA nayAnusAreNa sUkSmajIvAdibhAvakathanam, anye tvabhidadhati AcArAdayo granthA eva parigRhyante, AcArAdyabhidhAnAditi, asyAzcAyaM rasa: vijA caraNaM ca tavo purisakkAro ya smiiguttiio| uvaissai khalu jaM so kahAe akkhevaNIya raso // [dazavai0 ni0 195] iti / svasamayaM svasiddhAntaM kathayati, tadguNAnuddIpayati pUrvam, tatastaM kathayitvA parasamayaM kathayati, taddoSAn darzayatItyekA / evaM parasamayakathanapUrvakaM svasamayaM sthApayitA svasamayaguNAnAM sthApako bhavatIti dvitIyA / sammAvAyamityAdi, asyAyamartha:- parasamayeSvapi ghuNAkSaranyAyena yo yAvAn jinAgamatattvavAdasadRzatayA samyag aviparItatattvAnAM vAda: samyagvAda: taM kathayati, taM kathayitvA teSveva yo jinapraNItatattva- viruddhatvAnmithyAvAdastaM doSadarzanata: kathayatIti tRtiiyaa| parasamayeSveva mithyAvAdaM kathayitvA samyagvAdaM sthApayitA bhavatIti caturthI / ___ ihaloko manuSyajanma, tatsvarUpakathanena saMveganI ihalokasaMveganI, sarvamidaM mAnuSatvamasAramadhruvaM kadalIstambhasamAnamityAdirUpA / evaM paralokasaMvedanI devAdibhavasvabhAvakathanarUpA devA apIA -viSAda-bhaya-viyogAdiduHkhairabhibhUtAH, kiM punastiryagAdaya iti / AtmazarIrasaMveganI yadetadasmadIyaM zarIrametadazucikAraNajAtamazucidvAravinirgatamiti na pratibandhasthAnamityAdikathanarUpA, evaM parazarIrasaMveganI, athavA parazarIraM mRtakazarIramiti / ___ ihaloke duzcIrNAni cauryAdIni karmANi kriyA ihaloke duHkhameva karmadrumajanyatvAt phalaM duHkhaphalaM tasya vipAkaH anubhavo duHkhaphalavipAkastena saMyuktAni duHkhaphalavipAkasaMyuktAni bhavanti caurAdInAmivetyekA, evaM nArakANAmiveti dvitIyA, A garbhAt vyAdhi-dAridryAbhibhUtAnAmiveti tRtIyA, prAkkRtAzubhakarmotpannAnAM
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 narakaprAyogyaM badhnatAM kAka-gRdhrAdInAmiva caturthIti / ihaloe sucinnetyAdi caturbhaGgI tIrthakaradAnadAtR 1 susAdhu 2 tIrthakara 3 devabhavasthatIrthakarAdInA 4 miva bhAvanIyeti / [sU0 283] cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-kise NAmamege kise, kise NAmamege daDhe, daDhe NAmamege kise, daDhe NAmamege daDhe / cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-kise NAmamege kisasarIre, kise NAmamege daDhasarIre, daDhe NAmamege kisasarIre, daDhe NAmamege daDhasarIre 4 / cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-kisasarIrassa nAmamegassa NANadaMsaNe samuppajjati No daDhasarIrassa, daDhasarIrassa NAma egassa NANadaMsaNe samuppajati No kisasarIrassa, egassa kisasarIrassa vi NANadaMsaNe samuppajati daDhasarIrassa vi, egassa no kisasarIrassa NANadaMsaNe samuppajati No daDhasarIrassa / [TI0] ukto vAgvizeSo'dhunA puruSajAtapradhAnatayA kAyavizeSamAha- cattAri purisetyAdi kaNThyam, navaraM kRza: tanuzarIra: pUrvaM pazcAdapi kRza eva, athavA kRzo bhAvena hInasattvAditvAt puna: kRza: zarIrAdibhiH, evaM dRDho'pi viparyayAditi, pUrvasUtrArthavizeSAzritameva dvitIyaM sUtram, tatra kRzo bhAvata:, zeSaM sugamam / ___ kRzasyaiva caturbhaGgyA jJAnotpAdamAha- cattArItyAdi vyaktam, kintu kRzazarIrasya vicitratapasA bhAvitasya zubhapariNAmasambhavena tadAvaraNakSayopazamAdibhAvAt jJAnaJca darzanaJca jJAnadarzanaM jJAnena vA saha darzanaM jJAnadarzanaM chAdyasthikaM kaivalikaM vA tat samutpadyate, na dRDhazarIrasya, tasya hi upacitatvena bahumohatayA tathAvidhazubhapariNAmAbhAvena kSayopazamAdyabhAvAdityekaH, tathA'mandasaMhananasyAlpamohasya dRDhazarIrasyaiva jJAnadarzanamutpadyate, svasthazarIratayA mana:svAsthyena zubhapariNAmabhAvata: kSayopazamAdibhAvAt na kRzazarIrasyA'svAsthyAditi dvitIyaH, tathA kRzasya dRDhasya vA tadutpadyate viziSTasaMhananasyAlpamohasyobhayathApi zubhapariNAmabhAvAt kRzatva-dRDhatve nApekSata iti tRtIyaH, caturthaH sujJAnaH / [sU0 284] cauhiM ThANehiM niggaMthANa vA niggaMthINa vA assiM samayaMsi
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / 293 atisese nANadaMsaNe samuppajiukAme vi na samuppajjejA, taMjahA-abhikkhaNaM abhikkhaNamitthikahaM bhattakahaM desakahaM rAyakahaM kahettA bhavati 1, vivegeNaM viusaggeNaM No sammamappANaM bhAvitA bhavati 2, puvvarattAvarattakAlasamayaMsi No dhammajAgaritaM jAgaratittA bhavati 3, phAsuyassa esaNijassa uMchassa sAmudANiyassa No sammaM gavesittA bhavati 4, iccetehiM cauhi ThANehiM niggaMthANa vA niggaMthINa vA jAva no samuppajjejjA / cauhiM ThANehiM niggaMthANa vA niggaMthINa vA atisese pANadaMsaNe samuppajiukAme samuppajejA, taMjahA-itthIkahaM bhattakahaM desakahaM rAyakahaM No kahettA bhavati, vivegeNaM viusaggeNaM sammamappANaM bhAvettA bhavati, puvvarattAvarattakAlasamayaMsi dhammajAgaritaM jAgaratittA bhavati, phAsuyassa esaNijjassa uMchassa sAmudANiyassa sammaM gavesittA bhavati, iccetehiM cauhiM ThANehiM NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA jAva samuppajejA / [TI0] jJAnadarzanayorutpAda: ukto'dhunA tadvyAghAta ucyate, tatra- cauhItyAdi sUtraM sphuTam, paraM nirgranthIgrahaNAt striyA api kevalamutpadyata ityAheti / asminniti asmin pratyakSa ivAnantarapratyAsanne samaye aisese tti zeSANi matyAdi- cakSurdarzanAdIni atikrAntaM sarvAvabodhAdiguNairyattadatizeSamatizayavat kevalamityarthaH, samutpattukAmamapIti ihevArtho draSTavya:, jJAnAderabhilASAbhAvAt / kathayiteti zIlArthikastRn, tena dvitIyA na viruddheti| vivekeneti azuddhAdityAgena viusaggeNaM ti kaayvyutsrgenn| pUrvarAtrazca rAtre: pUrvo bhAgo apararAtrazca rAtreraparo bhAga: tAveva kAla: sa eva samaya: avasaro jAgarikAyA: pUrvarAtrApararAtrakAlasamayastasmin, kuTumbajAgarikAvyavacchedena dharmapradhAnA jAgarikA nidrAkSayeNa bodho dharmajAgarikA, bhAvapratyupekSetyarthaH, yathA kiM kaya kiM vA sesaM kiM karaNijaM tavaM ca na karemi / puvvAvarattakAle jAgarao bhAvapaDilehA // [oghani0 262] ityAdirUpA, vibhaktipariNAmAt tayA jAgaritA jAgarako bhavati / tathA pragatA asava: ucchvAsAdaya: prANA yasmAt sa prAsuko nirjIvastasya, eSyate gaveSyate
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 udgamAdidoSarahitatayetyeSaNIya: kalpyastasya, uJchyate alpAlpatayA gRhyata ityuJcho bhakta-pAnAdistasya, samudAne bhikSaNe yAccAyAM bhava: sAmudAnikaH tasya, no samyag gaveSayitA anveSTA bhavati, ityevaMprakAraiH etairanantaroditairityAdi nigamanam, etadviparyayasUtraM kaNThya m / [sU0 285] no kappati niggaMthANa vA nigaMthINa vA cauhi mahApADivatehiM sajjhAyaM karettae, taMjahA-AsADhapADivate, iMdamahapADivate, kattiyapADivate, sugimhapADivate 1 // ___No kappati nigaMthANa vA niggaMthINa vA cauhiM saMjhAhiM sajjhAyaM karettae, taMjahA-paDhamAte, pacchimAte, majjhaNhe, aDDaratte / kappati niggaMthANa vA niggaMthINa vA cAukkAlaM sajjhAyaM karettae, taMjahApuvvaNhe, avaraNhe, paose, paccUse 2 / [TI0] nirgranthaprastAvAttadakRtyaniSedhAya sUtre no kappai ityAdike kaNThye, kevalaM mahotsavAnantaravRttitvenotsavAnuvRttyA zeSapratipadvilakSaNatayA mahApratipadastAsu, iha ca dezavizeSarUDhyA pADivaehiM ti nirdeza:, svAdhyAyo nandyAdisUtraviSayo vAcanAdiH, anuprekSA tu na niSidhyate, ASADhasya paurNamAsyA anantarA pratipadASADhapratipadevamanyatrApi, navaramindramahaH azvayukpaurNamAsI, sugrISma: caitrapaurNamAsIti, iha ca yatra viSaye yato divasAnmahAmahA: pravartante tatra taddivasAt svAdhyAyo na vidhIyate mahasamAptidinaM yAvat tacca paurNamAsyeva, pratipadastu kSaNAnuvRttisambhavena vaya'nta iti, uktaM ca AsADhI iMdamaho kattiya sugimhae ya boddhavve / ee mahAmahA khalu savvesiM jAva pADivayA // [Ava0 ni0 1352] iti / akAlasvAdhyAye cAmI doSA:suyaNANammi abhattI logaviruddhaM pamattachalaNA ya / vijAsAhaNavegunnadhammayA eva mA kuNasu // [Ava0 ni0 1422] iti, vidyAsAdhanavaiguNyasAdharmeNaivetyarthaH / prathamA sandhyA anudite sUrye, pazcimA
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 295 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / astamayasamaye / uktaviparyayasUtraM kaNThyam, kintu puvvaNhe avaraNhe tti dinasyA''dyacaramapraharayo:, paose paccUse tti rAtreriti / [sU0 286] cauvvihA logaTTitI pannattA, taMjahA-AgAsapatiTThie vAte, vAtapatiTThie udadhI, udadhipatiTThiyA puDhavI, puDhavipaiTThiyA tasA thAvarA paannaa| [TI0] svAdhyAyapravRttasya ca lokasthitiparijJAnaM bhavatIti tAmeva pratipAdayannAhacauvvihetyAdi, lokasya kSetralakSaNasya sthiti: vyavasthA lokasthitiH, AkAzapratiSThito vAto ghanavAta-tanuvAtalakSaNa:, udadhiH ghanodadhiH, pRthivI ratnaprabhAdikA, sA dvIndriyAdayaste punarye ratnaprabhAdipRthivISvapratiSThitAste'pi vimAnaparvatAdipRthivIpratiSThitatvAt pRthivIpratiSThitA eva, vimAna-pRthivInAM cAkAzAdipratiSThitatvaM yathAsambhavamavaseyam, avivakSA veha vimAnAdigatadevAditrasAnAmiti, sthAvarAstviha bAdaravanaspatyAdayo grAhyA:, sUkSmANAM sakalalokapratiSThitatvAt, zeSa sugamamiti / [sU0 287] cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA- tahe nAmamege, notahe nAmamege, sovatthI nAmamege, padhANe nAmamege 4, 1 / cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-AyaMtakare nAmamege No paraMtakare 1, paraMtakare NAmamege jo AtaMtakare 2, ege AtaMtakare vi paraMtakare vi 3, ege No AtaMtakare No paraMtakare 4, 2 / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-AtaMtame nAmamege no paraMtame, paraMtame nAmaM ege ha [= 4], 3 / ___ cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-AyaMdame nAmamege No paraMdame hva [= 4], 4 / [TI0] anantaraM trasA: prANA uktA:, adhunA trasaprANavizeSasya cattArItyAdibhizcaturbhizcaturbhaGgIsUtraiH svarUpaM darzayati, kaNThyAni caitAni, kevalaM taha tti sevakaH san yathaivAdizyate tathaiva yaH pravarttate sa tathaH, anyastu no tathaivAnyathApItyartha iti
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 notatha:, tathA svastItyAha carati vA sauvastikaH prAkRtatvAt kakAralope dIrghatve ca sovatthI mAGgalikAbhidhAyI mAgadhAdiranya:, eteSAmevArAdhyatayA pradhAnaH prabhuranya iti / AyaMtakare tti Atmano'ntam avasAnaM bhavasya karotItyAtmAntakaraH, no parasya bhavAntakaro dharmadezanA'nAsevaka: pratyekabuddhAdi: 1, tathA parasya bhavAntaM karoti mArgapravarttanena parAntakaro nAtmAntakaro'caramazarIra AcAryAdiH 2, tRtIyastu tIrthakaro'nyo vA 3, caturtho duHSamAcAryAdi:4, athavA''tmano'ntaM maraNaM karotIti AtmAntakaraH, evaM parAntakaro'pi, iha prathama AtmavadhakaH, dvitIya: paravadhakaH, tRtIya ubhayahantA, caturthastvavadhaka iti, athavA''tmatantraH san kAryANi karotItyAtmatantrakaraH, evaM paratantrakaro'pi, iha tu prathamo jinaH, dvitIyo bhikSuH, tRtIya AcAryAdiH, caturthaH kAryavizeSApekSayA zaThayatiH, [athavA Atmatantram AtmAyattaM dhana-gacchAdi karotItyAtmatantrakaraH, evamitaro'pi, bhaGgayojanA svayamUhyeti / tathA AtmAnaM tamayati khedayatItyAtmatama: AcAryAdiH, paraM ziSyAdikaM tamayatIti paratamaH, sarvatra prAkRtatvAdanusvAraH, athavA Atmani tama: ajJAnaM krodho vA yasya sa AtmatamAH, evamitaro'pi, tathA AtmAnaM damayati zamavantaM karoti zikSayati vetyAtmadama: AcAryo'zvadamakAdirvA, evamitaro'pi, navaraM para: ziSyo'zvAdirvA / [sU0 288] cauvvidhA garahA pannattA, taMjahA-uvasaMpajAmittagA garahA, vitigicchAmittegA garahA, jaM kiMci micchAmIttegA garahA, evaM pi pannattegA garahA / [TI0] damazca gardAgarhAta: syAditi garhAsUtram, tatra gurusAkSikA Atmano nindA garhA, tatra upasaMpadye AzrayAmi guruM svadoSanivedanArtham abhyupagacchAmi vocitaM prAyazcittam itIti evaMprakAra: pariNAma ekA garheti, garhAtvaM cAsyoktapariNAmasya garhAyA: kAraNatvena kAraNe kAryopacArAd garhAsamAnaphalatvAcca draSTavyamiti / tathA vitigicchAmi tti vIti vizeSeNa vividhaprakArairvA cikitsAmi pratikaromi nirAkaromi garhaNIyAn doSAn itIti evaMvikalpAtmikA ekA'nyA gar2yA, tata eveti, tathA jaM kiMci micchAmIti yat kiJcanAnucitaM tanmithyA viparItaM duSThu me mama
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 297 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / itItyevaM vAsanAgarbhavacanarUpA ekA'nyA gardA, evaMsvarUpatvAdeva garhAyA:, tathA evamapIti anenApi svadoSagarhaNaprakAreNApi prajJaptA abhihitA jinairdoSazuddhiriti pratipattirekA gardA, [evaMvidhapratipattergIM]kAraNatvAditi / [sU0 289] cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-appaNo nAmamege alamaMthU bhavati, No parassa, parassa nAmamege alamaMthU bhavati No appaNo, ege appaNo vi alamaMthU bhavati parassa vi, ege no appaNo alamaMthU bhavati No parassa 1 / ___cattAri maggA pannattA, taMjahA-ujU nAmamege ujjU, ujjU nAmamege vaMke, vaMke nAmamege ujU, vaMke nAmamege vaMke 2 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-ujjU nAmamege ujU hva [= 4], 3 / cattAri maggA pannattA, taMjahA-kheme nAmamege kheme, kheme NAmamege akheme hva [= 4], 4 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-kheme NAmamege kheme hva [= 4], 5 / cattAri maggA pannattA, taMjahA-kheme NAmamege khemarUve, kheme NAmamege akhemarUve hva [= 4], 6 / evAmeva cattAri purisajAyA pannattA, taMjahAkheme nAmamege khemarUve hva [= 4], 7 / ___ cattAri saMbukkA pannattA, taMjahA-vAme nAmamege vAmAvatte, vAme nAmamege dAhiNAvatte, dAhiNe nAmamege vAmAvatte, dAhiNe nAmamege dAhiNAvatte 8 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-vAme nAmamege vAmAvatte ha 4], 9 / __ cattAri dhUmasihAo pannattAo, taMjahA-vAmA nAmamegA vAmAvattA ha [= 4], 10 / evAmeva cattAri itthIo pannattAo, taMjahA-vAmA NAmamegA vAmAvattA hva [= 4], 11 / cattAri aggisihAo pannattAo, taMjahA-vAmA NAmamegA vAmAvattA hva
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 [= 4], 12 / ___ evAmeva cattAri itthIo pannattAo, taMjahA-vAmA NAmamegA vAmAvattA hva [= 4], 13 / ___ cattAri vAyamaMDaliyA pannattA, taMjahA-vAmA NAmamegA vAmAvattA hva (= 4], 14 / ___ evAmeva cattAri itthIo pannattAo, taMjahA-vAmA NAmamegA vAmAvattA hva [= 4], 15 / cattAri vaNasaMDA pannattA, taMjahA-vAme nAmamege vAmAvatte ha [= 4], 16 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-vAme NAmamege vAmAvatte hva [= 4], 17 / [TI0] gardA ca doSavarjakasyaiva samyag bhavati netarasyeti doSavarjakajIvasvarUpanirUpaNAya saptadaza caturbhaGgIsUtrANi sugamAni, kevalam alamastu niSedho bhavatu ya evamAha so'lamastvityucyate, niSedhaka ityarthaH, sa cAtmano durNayeSu pravarttamAnasyaiko niSedhakaH, athavA alamaMthu tti samayabhASayA samartho'bhidhIyate, tataH Atmano nigrahe samarthaH kazciditi 1 / eko mArga RjurAdAvante'pi RjuH, athavA RjuH pratibhAti tattvato'pi Rjureveti 2 / puruSastu RjuH pUrvAparakAlApekSayA, antastattvabahistattvApekSayA veti, kvacittu ujU nAmaM ege ujjUmaNe tti pAThaH, so'pi bahistattvAntastattvApekSayA vyAkhyeya: 3 / kSemo nAmaiko mArga Adau nirupadravatayA puna: kSemo'nte tathaiva, prasiddhi-tattvAbhyAM vA 4 / evaM puruSo'pi krodhAdyupadravarahitatayA kSema iti 5 / kSemo bhAvato'nupadravatvena kSemarUpa AkAreNa mArga: 6 / puruSastu prathamo bhAvadravyaliGgayuktaH sAdhuH, dvitIya: kAraNiko dravyaliGgavarjita: sAdhureva, tRtIyo nihnavaH, caturtho'nyatIrthiko gRhastho veti 7, saMbukke tti zambUkA: zaGkhAH, vAmo vAmapArzvavyavasthitatvAt pratikUlaguNatvAdvA, vAmAvarttaH pratItaH, evaM dakSiNAvarto'pi, dakSiNo dakSiNapArzvaniyuktatvAdanukUlaguNatvAdveti 8, puruSastu vAma: pratikUlasvabhAvatayA vAma evAvarttate pravartata iti vAmAvarto viparItapravRtterekaH, anyo vAma eva svarUpeNa,
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / 299 kAraNavazAd dakSiNAvarttaH anukUlapravRttiH, anyastu dakSiNo'nukUlasvabhAvatayA, kAraNavazAt vAmAvarttaH ananukUlavRttiriti, evaM caturtho'pIti 9, dhUmazikhA vAmA vAmapArzvavRttitayA ananukUlasvabhAvatayA vA vAmata evAvarttate yA tathA valanAt sA vAmAvartA 10, strI puruSavad vyAkhyeyA 11, kambudRSTAnte satyapi dhUmazikhAdidRSTAntAnAM strIdAAntike zabdasAdharmyaNopapannataratvAd bhedenopAdAnamiti / evamagnizikhApi 12-13 / vAtamaNDalikA maNDalenordhvapravRtto vAyuriti, iha ca striyo mAlinyopatApacApalyasvabhAvA bhavantItyabhiprAyeNa tAsu dhUmazikhAdidRSTAntatrayopanyAsa iti, uktaM ca cavalA mailaNazIlA siNehaparipUriyA vi tAvei / dIvayasiha vva mahilA laddhappasarA bhayaM dei // [ ] iti, 14-15 / vanakhaNDastu zikhAvat, navaraM vAmAvarto vAmavalanena jAtatvAd vAyunA vA tathA dhUyamAnatvAditi 16, puruSastu pUrvavaditi 17 / [sU0 290] cauhiM ThANehiM NiggaMthe NiggaMthiM AlavamANe vA saMlavamANe vA NAtikkamati, taMjahA-paMthaM pucchamANe vA 1, paMthaM desamANe vA 2, asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA dalayamANe vA 3, davAvemANe vA 4 / [TI0] anukUlasvabhAvo'nukUlapravRttizcAnantaraM puruSa uktaH, evaMbhUtazca nirgranthaH sAmAnyenAnucitapravRttAvapi na svAcAramatikrAmatIti darzayannAha- cauhItyAdi sphuTam, kintvAlapan ISat prathamatayA vA jalpan saMlapan mitho bhASaNena nAtikrAmati na laGghayati nirgranthAcArama, ego egitthie saddhiM neva ciTTe na saMlave [uttarA0 1 / 26] vizeSata: sAdhvyA, ityevaMrUpam, mArgapraznAdInAM puSTAlambanatvAditi / tatra mArga pRcchan, praznanIyasAdharmikagRhasthapuruSAdInAmabhAve- he Arye ! ko'smAkamito gacchatAM mArga ityAdinA krameNa, mArga vA tasyA dezayan- dharmazIle ! ayaM mArgaste ityAdinA krameNa, azanAdi vA dadad- dharmazIle ! gRhANedamazanAdItyevam, tathA azanAdi dApayanArye! dApayAmyetattubhyam Agaccheha gRhAdAvityAdividhineti / [sU0 291] tamukkAyassa NaM cattAri nAmadhejA pannattA, taMjahA-tame ti
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 vA, tamukkAte ti vA, aMdhagAre ti vA, mahaMdhagAre ti vA 1 // ___ tamukkAyassa NaM cattAri NAmadhejA pannattA, taMjahA-logaMdhagAre ti vA, logatamase ti vA, devaMdhagAre ti vA, devatamase ti vA 2 / tamukkAyassa NaM cattAri nAmadhejA pannattA, taMjahA- vAtaphalihe ti vA, vAtaphalihakhobhe ti vA, devAraNNe ti vA, devavUhe ti vA 3 / tamukkAte NaM cattAri kappe AvarittA ciTThati, taMjahA-sodhammamIsANaM saNaMkumAraM mAhiMdaM 4 / [TI0] tathA tamaskAyaM tama ityAdibhi: zabdaiH vyAharannAtikrAmati bhASAcAra yathArthatvAditi tAnAha- tamukkAyetyAdi sUtratrayaM sugamam, navaraM tamasa: apkAyapariNAmarUpasyAndhakArasya kAya: pracayastamaskAyaH, yo hyasaGkhyAtatamasyAruNavarAbhidhAnadvIpasya bAhyavedikAntAdaruNodAkhyaM samudraM dvicatvAriMzad yojanasahasrANyavagAhyoparitanAjjalAntAdekapradezikayA zreNyA samutthita: saptadazaikaviMzatyadhikAni yojanazatAni Urdhvamutpatya tataH tiryak pravistRNan saudharmAdIMzcaturo devalokAnAvRtyordhvamapi ca brahmalokasya riSTaM vimAnaprastaTaM samprApta:, tasya nAmAnyeva nAmadheyAni, tama iti tamorUpatvAditirupapradarzane, vA vikalpe, tamomAtrarUpatAbhidhAyakAnyAdyAni catvAri nAmadheyAni, tathA'parANi catvAryevAtyantikatamorUpatAbhidhAyakAnIti, loke ayamevAndhakAro nAnyo'stIdRza iti lokAndhakAraH, devAnAmapyandhakAro'sau, taccharIraprabhAyA api tatrAprabhavanAditi devAndhakAraH, ata eva te balavato bhayena tatra nazyantIti zrutiriti, tathA'nyAni catvAri kAryAzrayANi- vAtasya parihananAt parighaH argalA, parigha iva parighaH, vAtasya parigho vAtaparigha:, tathA vAtaM parighavat kSobhayati hatamArgaM karotIti vAtaparighakSobhaH, vAta eva vA parighastaM kSobhayati ya: sa tathA, pAThAntareNa vAtaparikSobha iti, kvaciddevaparigho devaparikSobha iti cAdyapadadvayasthAne paThyate, devAnAmaraNyamiva balavadbhayena nazanasthAnatvAd ya: sa devAraNyamiti, devAnAM vyUhaH sAgarAdisAGgrAmikavyUha iva yo duradhigamatvAt sa devavyUha iti / tamaskAyasvarUpapratipAdanAyaiva tamukkAye NamityAdi sUtraM gatArtham, kintu
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / 301 saudharmAdInAvRNotyasau kukkuTapaJjarasaMsthAnasaMsthitasya tasya pratipAdanAd, uktaM ca- tamukkAe NaM bhaMte ! kiMsaMThie pannatte ?, goyamA ! ahe mallagamUlasaMThie uppiM kukkuTapaMjarasaMThie pannatte [bhagavatI0 6 / 5 / 3] tti / / [sU0 292] cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-saMpAgaDapaDisevI NAmamege, pacchannapaDisevI NAmamege, paDuppannanaMdI nAmamege, NissaraNaNaMdI NAmamege 1 / __ cattAri seNAo pannattAo, taMjahA-jatittA NAmamege No parAjiNittA, parAjiNittA NAmamege No jatittA, egA jatittA vi parAjiNittA vi, egA no jatittA no parAjiNittA 2 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahAjatittA nAmamege no parAjiNittA hva [= 4], 3 / / __ cattAri seNAo pannattAo, taMjahA-jatittA NAmamegA jayati, jatittA NAmamegA parAjiNati, parAjiNittA NAmamegA jayati, parAjiNittA nAmamegA parAjiNati 4 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-jatittA nAmamege jayati ha [= 4], 5 / [TI0] anantaraM tamaskAyo vacanaparyAyairuktaH, adhunA arthaparyAyaiH puruSaM nirUpayatA paJcasUtrImAha, sugamA paJcasUtrI, navaraM kazcit sAdhurgacchavAsI samprakaTameva agItArthapratyakSameva pratisevate mUlaguNAnuttaraguNAn vA darpataH kalpena veti samprakaTapratisevItyekaH, evamanya: pracchannaM pratisevata iti pracchannapratisevI, anyastu pratyutpannena labdhena vastra-ziSyAdinA pratyutpanno vA jAta: san ziSyAcAryAdirUpeNa nandati ya: sa pratyutpannanandI, athavA nandanaM nandiH AnandaH, pratyutpannena nandiryasya sa pratyutpannanandiH, tathA prAghUrNaka-ziSyAdInAmAtmano vA niHsaraNena gacchAdernirgamena nandati yo nandirvA yasya sa tathA, pAThAntare tu pratyutpannaM yathAlabdhaM sevate bhajate, nAnucitaM vivecayatIti prtyutpnnseviiti| jaitta tti jetrI jayati ripubalamekA, na parAjetrI na parAjayate ripubalAnna bhajyate, dvitIyA tu parAjetrI parebhyo bhaGgabhAk, ata eva no jetrIti, tRtIyA kAraNavazAdubhayasvabhAveti, caturthI tvavijigISutvAdanubhayarUpeti /
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 ___puruSa: sAdhuH, sa jetA parISahANAM na tebhya: parAjetA udvijate bhajyate ityartho mahAvIravadityekaH, dvitIya: kaNDarIkavat, tRtIyastu kadAcijetA kadAcit karmavazAt parAjetA zailakarAjarSivat, caturthastvanutpannaparISahaH / jitvA ekadA ripubalaM punarapi jayatItyekA, anyA jitvA parAjayate bhajyate, anyA parAjitya paribhajya punarjayati, caturthI tu parAjitya paribhajyaikadA puna: parAjayate, puruSastu parISahAdiSvevaM cintanIya iti / [sU0 293] [1] cattAri ketaNA pannattA, taMjahA-vaMsImUlaketaNate meMDhavisANaketaNate gomuttitaketaNate avalehaNitAketaNate / evAmeva cauvidhA mAyA pannattA, taMjahA-vaMsImUlaketaNAsamANA jAva avalehaNitAsamANA / vaMsImUlaketaNAsamANaM mAyaM aNupaviTe jIve kAlaM kareti Neraiesu uvavajati, meMDhavisANaketaNAsamANaM mAyamaNupaviDhe jIve kAlaM kareti tirikkhajoNitesu uvavajati, gomutti jAva kAlaM kareti maNussesu uvavajati, avalehaNitA jAva devesu uvavajjati / [2] cattAri thaMbhA pannattA, taMjahA-selathaMbhe aTTithaMbhe dAruthaMbhe tinnisltaathNbhe| evAmeva cauvvidhe mANe pannatte, taMjahA-selathaMbhasamANe jAva tiNisalatAthaMbhasamANe / selathaMbhasamANaM mANaM aNupaviTTe jIve kAlaM kareti neratiesu uvavajjati, evaM jAva tiNisalatAthaMbhasamANaM mANaM aNupaviTTe jIve kAlaM kareti devesu uvavajati / [3] cattAri vatthA pannattA, taMjahA-kimirAgaratte, kaddamarAgaratte, khaMjaNarAgaratte haliddArAgaratte / evAmeva cauvvidhe lobhe pannatte, taMjahA- kimirAgarattavatthasamANe, kaddamarAgarattavatthasamANe, khaMjaNarAgarattavatthasamANe, haliddarAgarattavatthasamANe / kimirAgarattavatthasamANaM lobhamaNupaviDhe jIve kAlaM karei neraiesu uvavajati, taheva jAva haliddArAgarattavatthasamANaM lobhamaNupaviDhe jIve kAlaM kareti devesu uvavajati / TI0] jetavyAzceha tattvata: kaSAyA eveti tatsvarUpaM darzayitukAmaH krodhasyottara
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / 303 tropadarzayiSyamANatvAnmAyAdikaSAyatrayaprakaraNamAha- cattArItyAdi prakaTam, kintu ketanaM sAmAnyena vakraM vastu puSpakaraNDasya vA sambandhi muSTigrahaNasthAnaM vaMzavidalakam, tacca vakraM bhavati, kevalamiha sAmAnyena vakra vastu ketanaM gRhyate, tatra vaMzImUlaM ca tat ketanaM ca vaMzImUlaketanamevaM sarvatra, navaraM meNDhaviSANaM meSazRGgam, gomUtrikA pratItA, avalehaNiya tti avalikhyamAnasya vaMzazalAkAderyA pratanvI tvak sA'valekhaniketi, vaMzImUlaketanakAdisamatA tu mAyAyAstadvatAmanArjavabhedAt, tathAhiyathA vaMzImUlamatigupilavakramevaM kasyacinmAyA'pItyevamalpA-'lpatarA'lpatamAnArjavatvenAnyA'pi bhAvanIyeti, iyaM cAnantAnubandhyapratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNa-sajvalanarUpA krameNa jJeyA, pratyekamityanye, tenaivAnantAnubandhinyA udaye'pi devatvAdi na virudhyate, evaM mAnAdayo'pi / vAcanAntare tu pUrvaM krodha-mAnasUtrANi, tatra krodhasUtrANi cattAri rAIo pannattAo, taM0- pavvayarAI, puDhavirAI, reNurAI, jalarAI, evAmeva cauvvihe kohe ityAdi mAyAsUtrANIvAdhItAnIti / phalasUtre anupraviSTaH tadudayavartIti / zilAvikAra: zailaH, sa cAsau stambhazca sthANuH zailastambhaH, evamanye'pi, navaram asthi dAru ca pratItam, tinizo vRkSavizeSastasya latA kambA tinizalatA, sA cAtyantamRdvIti, mAnasyApi zailastambhAdisamAnatA tadvato namanAbhAvavizeSAt jJeyeti, mAno'pyanantAnubandhyAdirUpaH krameNa dRzyaH, tatphalasUtraM vyaktam, kRmirAge vRddhasampradAyo'yam-manuSyAdInAM rudhiraM gRhItvA kenApi yogena yuktaM bhAjane sthApyate, tatastatra kRmaya utpadyante te ca vAtAbhilASiNa: chidranirgatA AsannA bhramanto nirhAralAlA muJcanti, tA: kRmisUtraM bhaNyate, tacca svapariNAmarAgaraJjitameva bhavati, anye bhaNantiye rudhire kRmaya utpadyante tAn tatraiva mRditvA kacavaramuttArya tadrase kaJcid yoga prakSipya paTTasUtraM raJjayanti, sa ca rasa: kRmirAgo bhaNyate anuttArIti, tatra kRmINAM rAgo raJjakarasa: kRmirAgaH, tena raktaM kRmirAgaraktam, evaM sarvatra, navaraM kaImo govATAdInAm khaJjanaM dIpAdInAm, haridrA pratItaiveti, kRmirAgAdiraktavastrasamAnatA ca lobhasya anantAnubandhyAditadbhedavatAM jIvAnAM krameNa dRDha-hIna-hInatara-hInatamAnubandhatvAt, tathAhikRmirAgaraktaM vastraM dagdhamapi na rAgAnubandhaM muJcati, tadbhasmano'pi raktatvAd, evaM yo
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 mRto'pi lobhAnubandhaM na muJcati tasyAbhidhIyate lobha: kRmirAgaraktavastrasamAno'nantAnubandhI ceti, evaM sarvatra bhAvanA kAryeti / phalasUtraM spssttm| [sU0 294] cauvvihe saMsAre pannatte, taMjahA-NeratiyasaMsAre jAva devsNsaare| cauvvihe Aute pannatte, taMjahA-NeratitAute jAva devAute / cauvvihe bhave pannatte, taMjahA-niratabhave jAva devabhave / [TI0] anantaraM kaSAyAH prajJaptAH, kaSAyaizca saMsAro bhavatIti saMsArasvarUpamAhacauvvihe ityAdi vyaktam, kintu saMsaraNaM saMsAraH manuSyAdiparyAyAnnArakAdiparyAyagamanamiti, nairayikaprAyogyeSvAyurnAmagotrAdiSu karmasUdayagateSu jIvo nairayika iti vyapadizyate, uktaM ca-neraie NaM bhaMte ! neraiesu uvavajai aneraie neraiesu uvavajai ? goyamA! neraie neraiesu uvavajai [prajJApanA0 17 / 3 / 1199] iti, tato nairayikasya saMsaraNam utpattidezagamanamaparAparAvasthAgamanaM vA nairayikasaMsAraH, athavA saMsaranti jIvA yasminnasau saMsAro gaticatuSTayam, tatra nairayikasyAnubhUyamAnagatilakSaNa: paramparayA caturgatiko vA saMsAro nairayikasaMsAraH, evamanye'pi / uktarUpazca saMsAra AyuSi sati bhavatIti Ayu:sUtram, tatra eti ca yAti cetyAyuH karmavizeSa iti, tatra yena nirayabhave prANI dhriyate tannirayAyuH, evamanyAnyapi / uktarUpaM cAyurbhave sthiti kArayatIti bhavasUtraM kaNThyam, kevalaM bhavanaM bhava: utpattiH, niraye bhavo nirayabhavaH, manuSyeSu manuSyANAM vA bhavo manuSyabhava:, evamanyAvapi / [sU0 295] cauvvihe AhAre pannatte, taMjahA-asaNe, pANe, khAime, sAime 1 / cauvvihe AhAre pannatte, taMjahA- uvakkharasaMpanne, uvakkhaDasaMpanne, sabhAvasaMpanne, parijusitasaMpanne 2 / / [TI0] bhaveSu ca sarveSvAhArakA jIvA: ityAhArasUtre, tatrAhiyata ityAhAraH, azyata ityazanam odanAdi, pIyata iti pAnaM sauvIrAdi, khAdaH prayojanamasyeti khAdimaM phalavargAdi, svAda: prayojanamasyeti svAdimaM tAmbUlAdi, upaskriyate'nenetyupaskaro hiGgvAdistena sampanno yukta upaskarasampannaH, tathA upaskaraNamupaskRtaM pAka ityarthastena sampanna: odana-maNDakAdiH upaskRtasampannaH, pAThAntareNa nouvakkharasaMpanno
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / 305 hiGgvAdibhirasaMskRta odanAdiH, svabhAvena pAkaM vinA sampannaH siddha: drAkSAdiH svabhAvasampanna:, parijusiya tti paryuSitaM rAtriparivasanam, tena sampanna: paryuSitasampanna iDDarikAdiH, yatastA: paryuSitakalanIkRtA: AmlarasA bhavanti, AranAlAsthitAmraphalAditi / [sU0 296] cauvvidhe baMdhe pannatte, taMjahA-pagatibaMdhe, ThitibaMdhe, aNubhAvabaMdhe, padesabaMdhe / __ cauvvidhe uvakkame pannatte, taMjahA-baMdhaNovakkame, udIraNovakkame uvasAmaNovakkame, vippariNAmaNovakkame / baMdhaNovakkame cauvvihe pannatte, taMjahApagatibaMdhaNovakkame, ThitibaMdhaNovakkame, aNubhAvabaMdhaNovakkame, pdesbNdhnnovkkme| udIraNovakkame cauvvihe pannatte, taMjahA-pagatiudIraNovakkame ThitiudIraNovakkame aNubhAvaudIraNovakkame padesaudIraNovakkame / uvasAmaNovakkame cauvvihe pannatte, taMjahA-pagatiuvasAmaNovakkame, ThitiuvasAmaNovakkame, aNubhAvauvasAmaNovakkame patesuvasAmaNovakkame / vippariNAmaNovakkame cauvvihe pannatte, taMjahA- pagativippariNAmaNovakkame, ThitivippariNAmaNovakkame, aNubhAvavippariNAmaNovakkame patesavippariNAmaNovakkame / cauvvihe appAbahue pannatte, taMjahA-pagatiappAbahue ThitiappAbahue aNubhAvaappAbahue patesaappAbahute / caubvihe saMkame pannatte, taMjahA-pagatisaMkame ThitisaMkame aNubhAvasaMkame paesasaMkame / caubvihe Nidhatte pannatte, taMjahA-pagatiNidhatte ThitiNidhatte aNubhAvaNidhatte paesaNidhatte / cauvvihe NigAtite pannatte, taMjahA-pagatiNigAtite, ThitiNigAtite, aNubhAvaNigAtite, paesaNigAtite / [TI0] anantaroditAH saMsArAdayo bhAvA: karmavatAM bhavantIti cauvvihe baMdhe ityAdi karmaprakaraNamArAdekakasUtrAt, prakaTaM caitat, navaraM sakaSAyatvAt jIvasya
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 karmaNo yogyAnAM pudgalAnAM bandhanam AdAnaM bandhaH, tatra karmaNa: prakRtaya: aMzA bhedA jJAnAvaraNIyAdayo'STau tAsAM prakRtervA avizeSitasya karmaNo bandha: prakRtibandhaH, tathA sthiti: tAsAmevAvasthAnaM jaghanyAdibhedabhinnam, tasyA bandho nirvartanaM sthitibandha:, tathA anubhAvo vipAka: tIvrAdibhedo rasa ityarthaH, tasya bandho'nubhAvabandhaH, tathA jIvapradezeSu karmapradezAnAmanantAnantAnAM pratiprakRti pratiniyataparimANAnAM bandhaH sambandhanaM pradezabandhaH, parimitapramANaguDAdimodakabandhavaditi / __evaM ca modakadRSTAntaM varNayanti vRddhA:-yathA kila modakaH kaNikkA-guDa-ghRtakaTubhANDAdidravyabaddhaH san ko'pi vAtaharaH, ko'pi pittahara:, ko'pi kaphahara:, ko'pi mArakaH, ko'pi buddhikaraH, ko'pi vyAmohakaraH, evaM karmaprakRti: kAcijjJAnamAvRNoti kAciddarzanaM kAcit sukhaduHkhAdivedanamutpAdayatIti, tathA tasyaiva modakasya yathA avinAzabhAvena kAlaniyamarUpA sthitirbhavati, evaM karmaNo'pi tadbhAvena niyatakAlAvasthAnaM sthitibandhaH, tathA tasyaiva modakasya yathA snigdha-madhurAdirekaguNadvigaNAdibhAvena raso bhavati, evaM karmaNo'pi deza-sarvaghAti-zubhA-'zubha-tIvramandAdiranubhAgabandhaH, tathA tasyaiva modakasya yathA kaNikkAdidravyANAM parimANavattvam evaM karmaNo'pi pudgalAnAM pratiniyatapramANatA pradezabandha iti / upakramyate kriyate'nenetyupakrama: karmaNo baddhatvodIritatvAdinA pariNamanaheturjIvasya zaktivizeSo yo'nyatra karaNamiti rUDhaH, upakramaNaM vopakramo bandhanAdInAmArambhaH, syAdArambha upakramaH [amarako0 689] iti vacanAditi, tatra bandhanaM karmapudgalAnAM jIvapradezAnAM ca parasparaM sambandhanam, idaM ca sUtramAtrabaddhalohazalAkAsambandhopamamavagantavyam, tasyopakrama uktArtho bandhanopakramaH, evamanyatrApi, navaramaprAptakAlaphalAnAM karmaNAmudaye pravezanamudIraNA, uktaM ca jaM karaNeNokaDDiya udae dijai udIraNA esA / pagai-ThitI-aNubhAga-ppaesa-mUluttaravibhAgA // [karmapra0 4 / 1] tathA udayodIraNA-nidhatta-nikAcanAkaraNAnAmayogyatvena karmaNo'vasthApanamupazamaneti, uktaM ca- uvvadRNa-ovaTTaNa-saMkamaNAI ca na'nnakaraNAI [karmapra0 5 / 67] ti
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / 307 upazamanAyAM santIti prakramaH / tathA vividhaiH prakAraiH karmaNAM sattodayakSayakSayopazamodvarttanApavartanAdibhiretadrUpatayetyarthaH, girisaridupalanyAyena dravya-kSetrAdibhirvA karaNavizeSeNa vA'vasthAntarApAdanaM vipariNAmanA, iha ca vipariNAmanA bandhanAdiSu tadanyeSvapyudayAdiSvastIti sAmAnyarUpatvAd bhedenokteti / bandhanopakramo bandhanakaraNaM caturddhA, tatra prakRtibandhanasyopakramo jIvapariNAmo yogarUpa:, tasya prakRtibandhahetutvAditi, sthitibandhanasyApi sa eva, navaraM kaSAyarUpa:, sthite: kaSAyahetukatvAditi, anubhAgabandhanopakramo'pi pariNAma eva, navaraM kaSAyarUpa:, pradezabandhanopakramastu sa eva yogarUpa iti, yata uktam- jogA payaDipaesaM ThiiaNubhAgaM kasAyao kuNai [bandhazatake 99] iti, prakRtyAdibandhanAnAmArambhA vA upakramA iti, evmnytraapi| yanmUlaprakRtInAmuttaraprakRtInAM vA dalikaM vIryavizeSeNAkRSyodaye dIyate sA prakRtyudIraNeti, vIryAdeva yA prAptodayayA sthityA sahAprAptodayA sthitiranubhUyate sA sthityudiirnneti| tathaiva prAptodayena rasena sahAprAptodayo raso yo vedyate saa'nubhaagodiirnneti| tathA prAptodayairniyataparimANakarmapradezaiH sahAprAptodayAnAM niyataparimANAnAM karmapradezAnAM yad vedanaM sA pradezodIraNeti / ihApi kaSAya-yogarUpa: pariNAma Arambho vopakramArthaH, prakRtyupazamanopakramAdayazcatvAro'pi sAmAnyopazamanopakramAnusAreNAvagantavyAH, prakRtivipariNAmanopakramAdayo'pi sAmAnyavipariNAmanopakramalakSaNAnusAreNAvaboddhavyAH, upakramastu prakRtyAditvena pudgalAnAM pariNamanasamarthaM jIvavIryamiti / __ appAbahue tti alpaM ca stokaM bahu ca prabhUtamalpabahu, tadbhAvo'lpabahutvam, dIrghatvA-'saMyuktatve ca prAkRtatvAditi, prakRtiviSayamalpabahutvaM bandhAdyapekSayA, yathA sarvastokaprakRtibandhaka upazAntamohAdiH, ekavidhabandhakatvAd, bahutarabandhakaH upazamakAdisUkSmasamparAyaH, SaDvidhabandhakatvAt, bahutarabandhaka: saptavidhabandhakastato'STavidhabandhaka iti, sthitiviSayamalpabahutvaM yathA- savvatthovo saMjayassa jahannao ThitIbaMdho, egidiyabAyarapajattagassa jahannao ThiIbaMdho asaMkhejaguNo [ ] ityAdi, anubhAgaM pratyalpabahatvaM yathA- savvatthovAiM aNaMtaguNavuDDiTThANANi, asaMkhejaguNavuDDiTThANANi asaMkhejjaguNANi, saMkhejaguNavuDDiTThANANi asaMkhejaguNANi jAva aNaMtabhAgavuDiTThANANi
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 asaMkhejaguNANi [ ] / pradezAlpabahutvaM yathA- aTThavihabaMdhagassa AuyabhAgo thovo, nAmagoyANaM tullo visesAhio, nANadaMsaNAvaraNaMtarAyANaM tullo visesAhio, mohassa visesAhio, veyaNIyassa visesAhio [ ] iti / yAM prakRtiM badhnAti jIva: tadanubhAvena prakRtyantarasthaM dalikaM vIryavizeSeNa yat pariNamayati sa saGkrama:, uktaM ca so saMkamo tti bhannai jabbaMdhaNapariNao paogeNaM / payayaMtaratthadaliyaM pariNamayai tadaNubhAve jaM // [karmapra0 2 / 1] iti / tatra prakRtisaGkrama: sAmAnyalakSaNAvagamya eveti, mUlaprakRtInAmuttaraprakRtInAM vA sthiteryadutkarSaNam apakarSaNaM vA prakRtyantarasthitau vA nayanaM sa sthitisaGkrama iti, anubhAgasaMkramo'pyevameva, yadAhatatthaTThapayaM uvvaTTiyA va ovaTTiyA va avibhAgA / aNubhAgasaMkamo esa annapagaI NiyA vAvi // [karmapra0 2 / 46] tti / aTThapayaM ti anubhAgasaGkramasvarUpanirdhAraNam, avibhAga tti anubhAgAH, niya tti nItA iti / yat karmadravyamanyaprakRtisvabhAvena pariNAmyate sa pradezasaGkramaH, uktaM ca jaM daliyamannapagaI Nijjai so saMkamo paesassa / [karmapra0 2 / 60] tti / nidhAnaM nihitaM vA nidhattam, bhAve karmaNi vA ktapratyaye nipAtanAt, udvarttanA'pavarttanAvarjitAnAM zeSakaraNAnAmayogyatvena karmaNo'vasthApanamucyate, nitarAM kAcanaM bandhanaM nikAcitaM karmaNaH sarvakaraNAnAmayogyatvenAvasthApanam, uktaM cobhayasaMvAdi saMkamaNaM pi nihattIeN Natthi sesANi catti iyarassa / [karmapra0 6 / 1] tti / iyarassatti nikAcanAkaraNasyeti / athavA pUrvabaddhasya karmaNastapta-saMmIlitalohazalAkAsambandhasamAnaM nidhattam, tapta-milita-saMkuTTitalohazalAkAsambandhasamAnaM nikAcitamiti, prakRtyAdivizeSastUbhayatrApi sAmAnyalakSaNAnusAreNa neya iti, vizeSato bandhAdisvarUpajijJAsunA karmaprakRtisaGgrahaNiranusaraNIyeti / [sU0 297] cattAri ekkA pannattA, taMjahA- daviyaekkaya, mAuyaekkae, pajjavekkae, saMgahekkae / cattAri katI pannattA, taMjahA- davitakatI, mAuyakatI, pajavakatI, sNghktii|
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / 309 cattAri savvA pannattA, taMjahA-nAmasavvate, ThavaNasavvae, Adesasavvate, niravasesasavvate / [TI0] ihAnantaramalpabahutvamuktam, tatrAtyantamalpamekaM zeSaM tvapekSayA baha ityalpabahutvAbhidhAyina eka-kati-sarvazabdAn catuHsthAnake'vatArayan cattArItyAdi sUtratrayamAha / ekasaGkhyopetAni dravyAdIni svArthikakapratyayopAdAnAdekakAni, tatra dravyamevaikakaM dravyaikakaM sacittAdibhedAt trividhamiti, mAuekkae tti mAtRkApadaikakam, ekaM mAtRkApadam, tadyathA uppanne i vetyAdi, iha pravacane dRSTivAde samastanayavAdabIjabhUtAni mAtRkApadAni bhavanti, tadyathA- uppanne i vA vigae i vA dhuve i veti, amUni ca mAtRkApadAnIva a A ityevamAdIni sakalazabdazAstrArthavyApAravyApakatvAnmAtRkApadAnIti, paryAyaikakaH ekaH paryAyaH, paryAyo vizeSo dharma ityanarthAntaram, sa cAnAdiSTo varNAdirAdiSTaH kRSNAdiriti, saGgrahaikakaH zAliriti, ayamarthaH- saGgrahaH samudAyaH, tamAzrityaikavacanagarbhazabdapravRttiH, tathA caiko'pi zAliH zAlirityucyate, bahavo'pi zAlayaH zAliriti, loke tathAdarzanAditi, kvacit pAThaH davie ekkae ityAdi, tatra dravye viSayabhUte ekaka ityAdi vyAkhyeyamiti / katIti praznagarbhAparicchedavatsaGkhyAvacano bahuvacanAntaH, tatra dravyANi ca tAni kati ca dravyakati, kati dravyANItyarthaH, dravyaviSayo vA katizabdo dravyakatiH, evaM mAtRkApadAdiSvapi, navaraM saGgrahAH zAli-yava-godhUmA ityAdi / nAma ca tatsarvaM ca nAmasarvam, sacetanAdervA vastuno yasya samiti nAma tannAmasarvaM nAmnA sarvaM 'sarvam' iti vA nAma yasyeti vigrahAd, nAmazabdasya ca pUrvanipAtaH, tathA sthApanayA sarvametaditi kalpanayA akSAdi dravyaM sarvaM sthApanAsarvam, sthApanaiva vA akSAdidravyarUpA sarvaM sthApanAsarvam, AdezanamAdezaH upacAro vyavahAraH, sa ca bahutare pradhAne vA Adizyate deze'pi, yathA vivakSitaM ghRtamabhisamIkSya bahutare bhukte stoke ca zeSe upacAraH kriyate 'sarvaM ghRtaM bhuktam', pradhAne'pyupacAra: yathA grAmapradhAneSu gateSu puruSeSu sarbo grAmo gataH' iti vyapadizyate iti, ata AdezataH
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 sarvamAdezasarvam upacArasamityarthaH, tathA niravazeSatayA aparizeSavyaktisamAzrayeNa sarvaM niravazeSasarvam, yathA animiSAH sarve devAH, na hi devavyaktiranimiSatvaM kAcid vyabhicaratItyarthaH, sarvatra kakAraH svArthiko draSTavyaH / [sU0 298] mANusuttarassa NaM pavvayassa cauddisiM cattAri kUDA pannattA, taMjahA-rayaNe, rataNuccate, savvarayaNe, rataNasaMcaye / [TI0] anantaraM sarvaM prarUpitam, tatprastAvAt sarvamanuSyakSetraparyantavarttini parvate sarvAsu tiryagdikSu kUTAni prarUpayannAha- mANusuttarassetyAdi sphuTam, kintu cauddisiM ti catasRNAM dizAM samAhArazcaturdika, tasmiMzcaturdizi, anusvAraH prAkRtatvAditi, kUTAni zikharANi, iha ca digrahaNe'pi vidikSviti draSTavyam, tatra dakSiNapUrvasyAM dizi ratnakUTaM garuDasya veNudevasya nivAsabhUtam, tathA dakSiNAparasyAM dizi ratnoccayakUTaM velambasukhadamityaparanAmakaM velambasya vAyukumArendrasya sambandhi, tathA pUrvottarasyAM dizi sarvaratnakUTaM veNudAlisuparNakumArendrasya, tathA aparottarasyAM ratnasaJcayakUTaM prabhaJjanAparanAmakaM prabhaJjanavAyukumArendrasyeti, evaM caitad vyAkhyAyate dvIpasAgaraprajJaptisaGgrahaNyanusAreNa, yatastatroktam dakkhiNapuvveNa, ityAdi sarvaM vRttau jJeyam / [sU0 299] jaMbUdIve dIve bharaheravatesu vAsesu tItAte ussappiNIe susamasusamAte samAte cattAri sAgarovamakoDAkoDIo kAlo hotthA / jaMbUdIve dIve bharaheravatesu vAsesu imIe osappiNIe susamasusamAe samAe cattAri sAgarovamakoDAkoDIo kAlo hutthA / jaMbUdIve dIve [bharaheravaesu vAsesu] AgamessAte ussappiNIte susamasusamAte samAe cattAri sAgarovamakoDAkoDIo kAlo bhavissai / jaMbUdIve dIve devakuruuttarakuruvajAo cattAri akammabhUmIo pannattAo, taMjahA- hemavate, herannavate, harivasse, rammagavasse / tattha NaM cattAri vaTaveyaDpavvatA pannattA, taMjahA-saddAvaI, viyaDAvaI, gaMdhAvaI, maalvNtpritaate|
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 311 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / tattha NaM cattAri devA mahiDDiyA jAva paliovamaTTitItA parivasaMti, taMjahAsAtI, pabhAse, aruNe, paume / jaMbUdIve dIve mahAvidehe vAse cauvidhe pannatte, taMjahA-puvvavidehe avaravidehe devakurA, uttarakurA / savve vi NaM NisaDha-NIlavaMtA vAsaharapavvatA cattAri joyaNasayAI uTuMuccatteNaM cattAri gAuasatAiM uvveheNaM pannattA / jaMbUdIve dIve maMdarassa pavvayassa puratthimeNaM sItAe mahAnadIe uttare kule cattAri vakkhArapavvatA pannattA, taMjahA-cittakUDe, pamhakUDe, NaliNakUDe, egsele| jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa puratthimeNaM sItAe mahAnadIe dAhiNe kUle cattAri vakkhArapavvatA pannattA, taMjahA- tikUDe, vesamaNakUDe, aMjaNe, mAtaMjaNe / jaMbUdIve dIve maMdarassa pavvayassa paccatthimeNaM sIodAe mahANatIe dAhiNe kUle cattAri vakkhArapavvatA pannattA, taMjahA- aMkAvatI, pamhAvatI, AsIvise, suhAvahe / jaMbUdIve dIve maMdarassa pavvayassa paccatthimeNaM sIodAe mahANatIe uttare kUle cattAri vakkhArapavvatA pannattA, taMjahA-caMdapavvate, sUrapavvate, devapavvate, NAgapavvate / jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa causu vidisAsu cattAri vakkhArapavvatA pannattA, taMjahA-somaNase, vijuppabhe, gaMdhamAyaNe, mAlavaMte / jaMbUdIve dIve mahAvidehe vAse jahannapate cattAri arahaMtA cattAri cakkavaTTI cattAri baladevA cattAri vAsudevA uppajiMsu vA uppajaMti vA uppajissaMti vA / ___ jaMbUdIve dIve maMdare pavvate cattAri vaNA pannattA, taMjahA-bhaddasAlavaNe naMdaNavaNe somaNasavaNe paMDagavaNe / jaMbuddIve dIve maMdare pavvate paMDagavaNe cattAri abhisegasilAo pannattAo,
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 taMjahA-paMDukaMbalasilA aipaMDukaMbalasilA rattakaMbalasilA atirttkNblsilaa| maMdaracUliyA NaM uvariM cattAri joyaNAiM vikkhaMbheNaM pannattA, evaM dhAyaisaMDadIvapurathimaddhe vi kAlaM Adi karettA jAva maMdaracUliya tti, evaM jAva pukkharavaradIvaDDhapaccatthimaddhe jAva maMdaracUliya ttijaMbUdIvagaAvassagaM tu kAlAo cUliyA jAva dhAyaisaMDe pukkharavare ya puvvAvare pAse // 20 // [TI0] anantaraM mAnuSottare kUTadravyANi prarUpitAni, adhunA tenAvRtakSetradravyANAM catuHsthAnakAvatAraM jaMbUdIve ityAdinA cattAri maMdaracUliyAo etadantena granthenAha, vyaktazcAyam granthaH, navaraM citrakUTAdInAM vakSAraparkhatAnAM SoDazAnAmidaM svarUpam paMcasae bANaue solasa ya sahassa do kalAo ya / ___vijayA 1 vakkhAraM 2 taranaINa 3 taha vaNamuhAyAmo 4 // [bRhatkSetra0 364] tti| tathA- jatto vAsaharagirI tatto joyaNasayaM samavagADhA / cattAri joyaNasae uvviddhA savvarayaNamayA // jatto puNa salilAo tatto paMcasayagAuuvveho / paMceva joyaNasae uvviddhA AsakhaMdhaNibhA // [bRhatkSetra0 371-72] iti / viSkambhazcaiSAmevam vijayANaM vikkhaMbho bAvIsasayAiM terasahiyAI / paMcasae vakkhArA paNuvIsasayaM ca salilAo // [bRhatkSetra0 370] tti / ___ padyate gamyate iti padaM saGkhyAsthAnam, taccAnekadheti jaghanyaM sarvvahInaM padaM jaghanyapadaM tatra vicArye sati avazyaMbhAvena catvAro'rhadAdaya iti| bhUmyAM bhadrazAlavanam, mekhalAyugale ca nandana-saumanase, zikhare paNDakavanamiti / atra gAthA: bAvIsa sahassAI puvvAvaramerubhaddasAlavaNaM / aDDAijjasayA uNa dAhiNapAse ya uttarao // paMceva joyaNasae uDhe gaMtUNa paMcasayapihulaM / naMdaNavaNaM sumeruM parikkhivittA ThiyaM rammaM //
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 313 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / bAsaTThi sahassAiM paMceva sayAI nNdnnvnnaao| ur3e gaMtUNa vaNaM somaNasaM naMdaNasaricchaM // somaNasAo tIsaM chacca sahasse vilaggiUNa giriM / vimalajalakuMDagahaNaM havai vaNaM paMDagaM sihare // cattAri joyaNasayA cauNauyA cakkavAlao ruMdaM / igatIsa joyaNasayA bAvaTThI parirao tassa ||[bRhtkssetr0 317,327,338,346,347] tti| tIrthakarANAmabhiSekArthAH zilA abhiSekazilA: cUlikAyAH pUrvadakSiNAparottarAsu dikSu krameNAvagamyA iti, uvariM ti agre, vikkhaMbheNaM ti vistareNeti / yathA jaMbUdIve dIve bharaheravaesu vAsesu ityAdibhiH sUtraiH kAlAdayazcUlikAntA abhihitAH evaM dhAtakIkhaNDasya pUrvAH pazcimAH puSkarArddhasyApi pUrvArddha pazcimAH ca vAcyAH, ekamerusambaddhavaktavyatAyAH caturbhupyanyeSu samAnatvAd, etadevAha- evamityAdi / amumevAtidezaM saGgrahagAthayA Aha-jaMbUdIvetyAdi, jambUdvIpasyedaM jambUdvIpakaM taM vA gacchatIti jambUdvIpagam, jambUdvIpe yaditi kvacit pAThaH, avazyaMbhAvitvAd vAcyatvAdvA''vazyakaM jambUdvIpagatAvazyakaM vA vastujAtam, tuH pUraNe, kimAdi kimantaM cetyAha kAlAt suSamasuSamAlakSaNAdArabhya cUlikAM mandaracUlikAM yAvat yattaditi gamyate, dhAtakIkhaNDe puSkaravare ca dvIpe yau pUrvAparau pArTI pratyekaM pUvArddhamaparArddhaM ca tayoH, pUrvApareSu varSeSu vA kSetreSvanyUnAdhikaM draSTavyamiti zeSa iti / __ [sU0 300] jaMbUdIvassa NaM dIvassa cattAri dArA pannattA, taMjahA-vijaye, vejayaMte, jayaMte, aparAjite / te NaM dArA cattAri joyaNAiM vikkhaMbheNaM tAvatitaM ceva paveseNaM pannattA, tattha NaM cattAri devA mahiDDiyA jAva paliovamaTTitItA parivasaMti, taMjahA-vijate, vejayaMte, jayaMte, apraajite| [TI0] jaMbUdIva tti vijayAdIni krameNa pUrvAdidikSu, viSkambho dvArazAkhayorantaram, praveza: kuDyasthUlatvamaSTa yojanAnyuccatvamiti, uktaM ca caujoyaNavitthinnA aTTeva ya joyaNANi uvviddhA / ubhao vi kosakosaM kuDDA bAhallao tesiM // [bRhatkSetra0 17] ti, krozaM zAkhAbAhalyamityarthaH /
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 [sU0 301] jaMbUdIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa causu vidisAsu lavaNasamudaM tinni tinni joyaNasatAI ogAhittA ettha NaM cattAri aMtaradIvA pannattA, taMjahA- egUrUyadIve, AbhAsitadIve, vesANitadIve, gNgoliydiive| tesu NaM dIvesu cauvvihA maNussA parivasaMti, taMjahA-egUrUtA, AbhAsitA, vesANitA, nnNgoliyaa| tesi NaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamudaM cattAri cattAri joyaNasayAI ogAhettA ettha NaM cattAri aMtaradIvA pannattA, taMjahA-hayakannadIve, gayakannadIve, gokanadIve, sakkulikannadIve / tesu NaM dIvesu cauvidhA maNussA parivasaMti, taMjahA-hayakannA, gayakannA, gokanA, sakkulikannA / tesiNaM dIvANaM causu vidisAsulavaNasamudaM paMca paMca joyaNasayAI ogAhittA ettha NaM cattAri aMtaradIvA pannattA, taMjahA-AyaMsamuhadIve, meMDhamuhadIve, ayomuhadIve, gomuhadIve / tesu NaM dIvesu cauvvihA maNussA bhANiyavvA / tesi NaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamudaM cha cha joyaNasayAI, ogAhettA ettha NaM cattAri aMtaradIvA pannattA, taMjahA-AsamuhadIve, hatthimuhadIve, sIhamuhadIve, vagghamuhadIve / tesu NaM dIvesu maNussA bhaanniyvvaa| tesi NaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamudaM satta satta joyaNasayAI ogAhettA ettha NaM cattAri aMtaradIvA pannattA, taMjahA-AsakannadIve, hatthikannadIve, akannadIve, knnpaaurnndiive| tesu NaM dIvesu maNuyA bhaanniyvvaa| tesi NaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamudaM aTThaTTha joyaNasayAI ogAhettA ettha NaM cattAri aMtaradIvA pannattA, taMjahA-ukkAmuhadIve, mehamuhadIve, vijumuhadIve, vijudaMtadIve / tesu NaM dIvesu maNussA bhANiyavvA / tesi NaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamudaM Nava Nava joyaNasayAI ogAhettA ettha NaM cattAri aMtaradIvA pannattA, taMjahA-ghaNadaMtadIve, laTThadaMtadIve, gUDhadaMtadIve, suddhadaMtadIve / tesu NaM dIvesu cauvidhA maNussA parivasaMti, taMjahA-ghaNadaMtA, laTThadaMtA, gUDhadaMtA, suddhadaMtA /
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / jaMbUdIve dIve maMdarassa pavvayassa uttareNaM siharissa vAsaharapavvayassa causu vidisAsu lavaNasamudaM tinni tinni joyaNasayAI ogAhettA ettha NaM cattAri aMtaradIvA pannattA, taMjahA-egUrUyadIve, sesaM taheva niravasesaM bhANiyavvaM jAva suddhadaMtA / [TI0] cullahimavaMtassa tti mahAhimavadapekSayA laghorhimavataH, tasya hi prAgbhAgA'parabhAgayoH pratyekaM zAkhAdvayamastItyucyate causu vidisAsu vidikSu pUrvottarAdyAsu lavaNasamudraM [trINi trINi yojanazatAnya vagAhyetyetasya dvikarmatvAtkarmaNi saptamyarthe dvitIyeti trINi trINi yojanazatAnyavagAhya-ullaGghya ye zAkhAvibhAgA vartante ettha tti eteSu zAkhAvibhAgeSu antare madhye samudrasya dvIpAH, athavA antaraM parasparavibhAgaH, tatpradhAnA dvIpA antaradvIpAH, tatra pUrvottarAyAmekorukAbhidhAno yojanazatatrayAyAmaviSkambho dvIpaH, evamAbhASika-vaiSANika-lAGgalikadvIpA api krameNAgneyI-nairRtIvAyavyAsviti, caturvidhA iti samudAyApekSayA na tvekaikasminniti, ataH krameNaite yojyAH, dvIpanAmataH puruSANAM nAmAnyeva, te tu sarvAGgopAGgasundarA darzanamanoramAH, svarUpato naikorukAdaya eveti, tathA etebhya eva catvAri yojanazatAnyavagAhya pratividik caturyojanazatAyAma-viSkambhA dvitIyAzcatvAra eva, evaM yeSAM yAvadantaraM teSAM tAvadevAyAmaviSkambhapramANaM yAvat saptamAnAM navazatAnyantaraM tAvadeva ca tatpramANamiti, sarve'pyaSTAviMzatirete, etanmanuSyAstu yugmaprasavAH palyopamAsaGkhyeyabhAgAyuSo'STadhanuHzatoccAH, tathairAvatakSetravibhAgakAriNaH zikhariNo'pyevameva pUrvottarAdividikSu krameNaitannAmikaivAntaradvIpAnAmaSTAviMzatiriti / [sU0 302] jaMbuddIvassa NaM dIvassa bAhirillAo vediyaMtAto cauddisiM lavaNasamudaM paMcANauI paMcANauI joyaNasahassAI ogAhettA ettha NaM mahatimahAlatA mahAraMjarasaMThANasaMThitA cattAri mahApAyAlA pannattA, taMjahAvalatAmuhe, keute, jUvae, Isare / ettha NaM cattAri devA mahiDDIyA jAva paliovamaTTitItA parivasaMti, taMjahA-kAle, mahAkAle, velaMbe, pbhNjnne| jaMbUdIvassa NaM dIvassa bAhirillAto vetitaMtAo cauddisiM lavaNasamudaM
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 bAtAlIsaM bAtAlIsaM joyaNasahassAiM ogAhettA ettha NaM cauNhaM velaMdharanAgarAINaM cattAri AvAsapavvatA pannattA, taMjahA-gothUbhe, dobhAse, saMkhe, dagasIme / tattha NaM cattAri devA mahiDDIyA jAva paliovamaTTitItA parivati, taMjahA-gothUbhe, sivae, saMkhe, maNosilae / jaMbUdIvassa NaM dIvassa bAhirillAo veitaMtAo causu vidisAsu lavaNasamudaM bAyAlIsaM bAyAlIsaM joyaNasahassAiM ogAhettA ettha NaM cauNhaM aNuvelaMdharaNAgarAtINaM cattAri AvAsapavvatA pannattA, taMjahA-kakkoDae vijujibbhe kelAse aruNappabhe / tattha NaM cattAri devA mahiDDIyA jAva paliovamaTTitItA parivasaMti, taMjahA-kakkoDae kaddamae kelAse arunnppbhe| [TI0] jaMbUdIva tti ettha NaM ti madhyameSu dazayojanasahasreSu mahAmahAnta iti vaktavye samayabhASayA mahaimahAlayA ityuktam, mahacca tadaraJjaraM ca, araJjaram udakumbha ityarthaH, mahAraJjaram, tasya saMsthAnena saMsthitA ye te tathA, tadAkArA ityarthaH, mahAntastadanyakSullakavyavacchedena pAtAlamivAgAdhatvAt gambhIratvAt pAtAlAH pAtAlavyavasthitatvAdvA pAtAlAH, mahAntazca te pAtAlAzceti mahApAtAlAH, vaDavAmukhaH ketuko yUpaka Izvarazceti, krameNa pUrvAdidikSviti, ete ca mukhe mUle ca daza sahasrANi yojanAnAm, madhye uccastvena ca lakSamiti, eSAmuparitanabhAge jalameva madhye vAyujale mUle vAyureveti, etannivAsino devAH vAyukumArAH kAlAdaya iti / velAM lavaNasamudrazikhAmantarvizantI bahirvA yAntImagrazikhAM ca dhArayantIti saMjJAtvAdvelaMdharAste ca te nAgarAjAzca nAgakumAravarAH velaMdharanAgarAjAsteSAmAvAsaparvatA: pUrvAdidikSu krameNa gostUpAdayaH, vidikSu pUrvottarAdiSu velaMdharANAM pazcAttayo'nunAyakatvena nAgarAjA anuvelaMdharanAgarAjAH / __ [sU0 303] lavaNe NaM samudde cattAri caMdA pabhAsiMsu vA pabhAsaMti vA pabhAsissaMti vA, cattAri sUritA tavatiMsu vA tavataMti vA tavatissaMti vaa| cattAri kattiyAo jAva catAri bharaNIo, cattAri aggI jAva cattAri jamA, cattAri aMgArayA jAva cattAri bhAvakeU /
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / [TI0] pabhAsiMsu tti candrANAM saumyadIptikatvAdvastuprabhAsanamuktamAdityAnAM tu khararazmitvAt tavaiMsu tti tApanamuktamiti / catu:saGkhyatvAccandrANAM tatparivArasyApi nakSatrAdezcatu:saGkhyatvamevetyAha-catasraH kRttikA nakSatrApekSayA na tu tArakApekSayeti, evamaSTAviMzatirapi, agniriti kRttikAnakSatrasya devatA yAvadyama iti bharaNyA devatA, aGgAraka Adyo graha: bhAvaketurityaSTAzItitama iti, zeSaM yathA dvisthAnake / [sU0 304] lavaNassa NaM samudassa cattAri dArA pannattA, taMjahA-vijae, vejayaMte, jayaMte, aparAjite / te NaM dArA cattAri joyaNAI vikhaMbheNaM tAvatitaM ceva paveseNaM pannattA / tattha NaM cattAri devA mahiDDitA jAva paliovamadvitIyA parivasaMti, taMjahA-vijate jAva aparAjite / [sU0 305] dhAyaisaMDe NaM dIve cattAri joyaNasayasahassAI cakkavAlavikkhaMbheNaM pannatte / [sU0 306] jaMbUdIvassa NaM dIvassa bahitA cattAri bharahAiM cattAri eravayAI, evaM jahA sahuddesate taheva niravasesaM bhANiyavvaM jAva cattAri maMdarA cattAri maMdaracUliAo / [TI0] samudradvArAdi jambUdvIpadvArAdivaditi / cakravAlasya valayasya viSkambho vistara: / jambUdvIpAd bahirdhAtakIkhaNDa-puSkarArddhayorityarthaH / zabdopalakSita uddezaka: zabdoddezako dvisthAnakasya tRtIya ityarthaH, kevalaM tatra dvisthAnakAnurodhena do bharahAI ityAdhuktamiha tu cattArItyAdi / [sU0 307] gaMdIsaravarassa NaM dIvassa cakkavAlavikkhaMbhassa bahumajjhadesabhAge cauddisiM cattAri aMjaNagapavvatA pannattA, taMjahA-purithimille aMjaNagapavvate, dAhiNille aMjaNamapavvate, paccatthimille aMjaNagapavvate, uttarille aMjaNagapavvate 4 / / te NaM aMjaNagapavvatA caurAsIti joyaNasahassAI uhuMuccatteNaM, egaM joyaNasahassaM uvveheNaM, mUle dasa joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM, tadaNaMtaraM ca NaM mAtAte mAtAte parihAtemANA parihAtemANA uvarimegaM joyaNasahassaM
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 vikkhaMbheNaM paNNattA, mUle ekkatIsaM joyaNasahassAiM chacca tevIse joyaNasate parikkheveNaM, uvari tinni tinni joyaNasahassAI egaM ca bAvaDhaM joyaNasataM parikkheveNaM, mUle vitthinA, majjhe saMkhittA, uppiM taNuyA gopucchasaMThANasaMThitA, savvaaMjaNamayA acchA jAva paDirUvA / __ tesi NaM aMjaNagapavvatANaM uvariM bahusamaramaNijjA bhUmibhAgA pannattA, tesi NaM bahusamaramaNijANaM bhUmibhAgANaM bahumajjhadesabhAge cattAri siddhAyayaNA paNNattA, te NaM siddhAyayaNA egaM joyaNasayaM AyAmeNaM paNNAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM bAvattari joyaNAI uDuMuccatteNaM / tesiM NaM siddhAyayaNANaM cauddisiM cattAri dArA pannattA, taMjahA-devadAre, asuradAre, NAgadAre, suvannadAre / tesu NaM dAresu cauvvihA devA parivasaMti, taMjahA- devA, asurA, nAgA, suvaNNA / tesi NaM dArANaM purato cattAri muhamaMDavA pannattA / tesi NaM muhamaMDavANaM purao cattAri pecchAgharamaMDavA pannattA / tesi NaM pecchAgharamaMDavANaM bahumajhadesabhAge cattAri vairAmayA akkhADagA pannattA / tesi NaM vairAmayANaM akkhADagANaM bahumajjhadesabhAge cattAri maNipeDhiyAto pannattAo / tAsi NaM maNipeDhitANaM uvariM cattAri sIhAsaNA pannattA / tesi NaM sIhAsaNANaM uvariM cattAri vijayadUsA pannattA / tesi NaM vijayadUsagANaM bahumajjhadesabhAge cattAri vairAmatA aMkusA pannattA / tesu NaM vatirAmatesu aMkusesu cattAri kuMbhikA muttAdAmA pannattA / te NaM kuMbhikA muttAdAmA patteyaM patteyaM annehiM tadaddhauccattapamANamettehiM cauhi addhakuMbhikehiM muttAdAmehiM savvato samaMtA saMparikkhittA / tesi NaM pecchAgharamaMDavANaM purao cattAri maNipeDhitAo paNNattAo / tAsi NaM maNipeDhiyANaM uvariM cattAri cetitathUbhA paNNattA / tesi NaM cetitathUbhANaM patteyaM patteyaM cauddisiM cattAri maNipeDhitAo pannattAo / tAsi NaM maNipeDhitANaM uvariM cattAri jiNapaDimAto savvarataNAmaIto saMpaliyaM
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 319 AHMARATHI caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / kaNisannAo thUbhAbhimuhIo ciTuMti, taMjahA-risabhA, vaddhamANA, caMdANaNA, vAriseNA / tesi NaM cetitathUbhANaM purato cattAri maNipeDhitAo pannattAo / tAsi NaM maNipeDhitANaM uvariM cattAri cetitarukkhA pannattA / tesi NaM cetitarukkhANaM purao cattAri maNipeDhitAo pannattAo / tAsi NaM maNipeDhitANaM uvariM cattAri mahiMdajjhayA pannattA / tesi NaM mahiMdajjhatANaM purao cattAri NaMdAto pokkharaNIo pannattAo / tAsi NaM pokkharaNINaM patteyaM patteyaM cauddisiM cattAri vaNasaMDA pannattA, taMjahA-purathimeNaM, dAhiNeNaM, paccatthimeNaM, uttareNaM, puvveNa asogavaNaM dAhiNao hoti sattavaNNavaNaM / avareNa caMpagavaNaM cUtavaNaM uttare pAse // 21 // tattha NaM je se purathimille aMjaNagapavvate tassa NaM cauddisiM cattAri NaMdAo pokkharaNIo pannattAo, taMjahA-NaMduttarA, NaMdA, ANaMdA, nnNdivddhnnaa| tAto NaM NaMdAto pokkharaNIo egaM joyaNasayasahassaM AyAmeNaM, pannAsaM joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM, dasa joyaNasayAiM uvveheNaM, tAsi NaM pokkharaNINaM patteyaM patteyaM caudisiM cattAri tisovANapaDirUvagA pannattA / tesi NaM tisovANapaDirUvagANaM purato cattAri toraNA pannattA, taMjahApuratthimeNaM dAhiNeNaM paccatthimeNaM uttareNaM / tAsi NaM pokkharaNINaM patteyaM patteyaM caudisiM cattAri vaNasaMDA pannattA, taMjahA-purasthi[meNaM] dAhi[NeNaM] pacca [tthimeNaM] uttareNaM, puvveNa asogavaNaM jAva cUyavaNaM uttare pAse // ___ tAsi NaM pukkharaNINaM bahumajjhadesabhAge cattAri dadhimuhagapavvatA pnnttaa| te NaM dadhimuhagapavvatA causahi~ joyaNasahassAiM uDuMuccatteNaM, egaM joyaNasahassaM uvveheNaM, savvattha samA, pallagasaMThANasaMThitA, dasa joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM, ekkatIsaM joyaNasahassAI chacca tevIse joyaNasate parikkheveNaM, savvarayaNAmatA acchA jAva paDirUvA / tesi NaM dadhimuhagapavvatANaM uvariM bahusamaramaNijjA bhUmibhAgA pannattA, sesaM jaheva aMjaNagapavvatANaM taheva NiravasesaM bhANiyavvaM jAva cUtavaNaM uttare pAse //
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 tattha NaM je se dAhiNille aMjaNagapavvate tassa NaM cauddisiM cattAri gaMdAo pukkhariNIto paNNattAo, taMjahA-bhaddA, visAlA, kumudA, poMDarigiNI / tAto NaM NaMdAto pokkharaNIto eka joyaNasayasahassaM sesaM taM ceva jAva dadhimuhagapavvatA jAva vaNasaMDA / tattha NaM je se paccatthimille aMjaNagapavvate tassa NaM cauddisiM cattAri NaMdAo pokkharaNIo pannattAo, taMjahA-NaMdiseNA, amohA, gothUbhA, sudNsnnaa| sesaM taM ceva taheva dadhimuhagapavvatA taheva siddhAyayaNA jAva vaNasaMDA / ___ tattha NaM je se uttarille aMjaNagapavvate tassa NaM cauddisiM cattAri gaMdAto pukkharaNIo pannattAo, taMjahA-vijayA, vejayaMtI, jayaMtI, aparAjitA / tAto NaM pukkhariNIo egaM joyaNasayasahassaM taM ceva pamANaM taheva dadhimuhagapavvatA taheva siddhAyataNA jAva vaNasaMDA / ___NaMdIsaravarassa NaM dIvassa cakkavAlavikkhaMbhassa bahumajjhadesabhAge causu vidisAsu cattAri ratikaragapavvatA pannattA, taMjahA-uttarapurathimille ratikaragapavvate, dAhiNapurathimille ratikaragapavvate, dAhiNapaccatthimille ratikaragapavvate, uttarapaccatthimille ratikaragapavvate / te NaM ratikaragapavvatA dasa joyaNasayAI uTuMuccatteNaM, dasa gAutasatAI uvveheNaM, savvattha samA, jhallarisaMThANasaMThitA, dasa joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM, ekkatIsaM joyaNasahassAI chacca tevIse joyaNasate parikkheveNaM, savvarataNAmatA acchA jAva pddiruuvaa| tattha NaM je se uttarapurathimille ratikaragapavvate tassa NaM caudisimIsANassa deviMdassa devaranno cauNhamaggamahisINaM jaMbUdIvapamANAto cattAri rAyahANIo pannattAo, taMjahA-NaMduttarA, NaMdA, uttarakurA, devakurA, kaNhAte kaNharAtIte rAmAte rAmarakkhiyAte / tattha NaM je se dAhiNapurathimille ratikaragapavvate tassa NaM caudisiM sakkassa deviMdassa devaranno cauNhamaggamahisINaM jaMbUdIvapamANAto cattAri rAyahANIo pannattAo, taMjahA-samaNA, somaNasA, accimAlI, maNoramA, paumAte, sivAte, sutIte, aMjUe /
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / 321 tattha NaM je se dAhiNapaccatthimille ratikaragapavvate tassa NaM caudisiM sakkassa deviMdassa devaranno cauNhamaggamahisINaM jaMbUdIvappamANamettAto cattAri rAyahANIo pannattAo, taMjahA- bhUtA, bhUtavaDeMsA, gothUbhA, sudaMsaNA, amalAte accharAte NavamitAte rohiNIte / tattha NaM je se uttarapaccatthimille ratikaragapavvate tassa NaM caudisimIsANassa [deviMdassa devaranno] cauNhamaggamahisINaM jaMbUdIvappamANamettAtto cattAri rAyahANIo pannattAo, taMjahA-rayaNA, rataNuccatA, savvarataNA, rataNasaMcayA, vasUte, vasuguttAte, vasumittAte, vasuMdharAte / [TI0] uktaM manuSyakSetravastUnAM catu:sthAnakamadhunA kSetrasAdhAnnandIzvaradvIpavastUnAmA satyasUtrAccatu:sthAnakaM naMdIsarassetyAdinA granthenAha, sUtrasiddhazcAyam, kevalam jambU 1 lavaNe dhAyai 2 kAloye pukkharAi 3 juyalAI / vAruNi 4 khIra 5 ghatekkhu 6-7 naMdIsara 8 aruNa 9 dIvudahI // [bRhatsaM0 92] ti gaNanayA'STamo nandIzvaraH, sa eva varaH, amanuSyadvIpApekSayA bahutarajinabhavanAdisadbhAvena tasya varatvAditi, tasya cakravAlaviSkambhasya pramANaM 1638400000, ukta ca tevaDhe koDisayaM caurAsIiM ca sayasahassAI / naMdIsaravaradIve vikkhaMbho cakkavAleNaM // [dvIpasAgara0 25] iti, madhyazcAsau dezabhAgazca dezAvayavo madhyadezabhAgaH, sa ca nAtyantika iti bahumadhyadezabhAgo na pradezAdiparigaNanayA niSTaGkita:, api tu prAya iti, athavA atyantaM madhyadezabhAgo bahumadhyadezabhAga iti, tatra / ihA'JjanakA: mUle daza yojanasahasrANi viSkambheNetyuktam, dvIpasAgaraprajJaptisaGgrahaNyAM tUktam culasIti sahassAiM uvviddhA ogayA sahassamahe / dharaNitale vitthinnA ya UNagA te dasasahassA // nava ceva sahassAiM paMceva ya hoMti joyaNasayAI / aMjaNagapavvayANaM mUlammi u hoi vikkhaMbho // kandasyetyarthaH, nava ceva sahassAiM cattAri ya hoMti joyaNasayAI / aMjaNagapavvayANaM dharaNiyale hoi vikkhaMbho // [dvIpasAgara0 27, 29, 31] iti,
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 tadidaM matAntaramityavaseyam, evamanyatrApi, matAntarabIjAni tu kevaligamyAnIti / gopucchasaMThANa tti gopuccho hyAdau sthUlo'nte sUkSmastadvatte'pIti, savvaMjaNamaya tti aJjanaM kRSNaratnavizeSaH, tanmayA:, sarva evAnanyamayatvena sarvathaivAJjanamayA: sarvAJjanamayAH, paramakRSNA iti bhAvaH, uktaM cabhiMgaMgaruilakajjalaaMjaNadhAusarisA virAyaMti / gagaNatalamaNulihaMtA aMjaNagA pavvayA rammA // [dvIpasAgara0 37] iti / acchA: AkAzasphaTikavat, saNhA sUkSma [zlakSNa]paramANuskandhaniSpannA: zlakSNadalaniSpannapaTavat, laNhA zlakSNA masRNA ityarthaH, ghuNTitapaTavat, tathA ghRSTA iva ghRSTAH, kharazAnayA pASANapratimAvat, mRSTA iva mRSTAH, sukumArazAnayA pASANapratimeva, zodhitA vA pramArjanikayeva, ata eva nIrajasa: rajorahitatvAt, nirmalA: kaThinamalAbhAvAt dhautavastravadvA, niSpaGkA ArdramalAbhAvAt akalaGkatvAdvA, nikkaMkaDacchAyA, niSkaGkaTA niSkavacA nirAvaraNetyarthaH chAyA zobhA yeSAM te tathA, akalaGkazobhA vA, saprabhA devAndakatvAdiprabhAvayuktAH, athavA svena AtmanA prabhAnti na parata iti svaprabhA:, yata: samaricIyA saha marIcibhi: kiraNairye te tathA, ata eva saujjoyA sahodyotena vastuprabhAsanena vartante ye te tathA, pAsAIya tti prAsAdIyA: manasa: prasAdakarA:, darzanIyAstAMzcakSuSA pazyannapi na zramaM gacchatItyarthaH, abhirUpA: kamanIyAH, pratirUpA: draSTAraM draSTAraM prati ramaNIyA iti yAvatzabdasaGgrahaH / bahusamA: atyantasamA ramaNIyAzca ye te tathA, siddhAni zAzvatAni siddhAnAM vA zAzvatInAmahatpratimAnAmAyatanAni sthAnAni siddhAyatanAni, uktaM ca aMjaNagapavvayANaM siharatalesuM havaMti patteyaM / arahaMtAyayaNAiM sIhaNisAyAiM tuMgAiM // [dvIpasAgara0 39] mukhe dvAre Ayatanasya maNDapA mukhamaNDapA: paTTazAlArUpA:, prekSA prekSaNakam, tadarthaM gRharUpA: maNDapA: prekSAgRhamaNDapA: prasiddhasvarUpA:, vairaM vajraM ratnavizeSastanmayA: AkhATakA: prekSAkArijanAsanabhUtA: pratItA eva / vijayadUSyANi vitAnakarUpANi vastrANi, tanmadhyabhAga evA'GkuzA: avalambananimittam, kumbho muktAphalAnAM parimANatayA vidyate yeSu tAni kumbhikAni muktAdAmAni muktAphalamAlA:, kumbhapramANaM
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / 323 ca- do asatIo pasatI, do pasatIo setiyA, cattAri setiyAo kuDavo, cattAri kuDavA pattho, cattAri patthA ADhayaM, cattAri ADhayA doNo, saTThI ADhayAiM jahanno kuMbho, asIi majjhimo, sayamukkoso [anuyogadvAra0 sU0 318] iti / tadaddha tti teSAmeva muktAdAmnAmarddhamuccatvasya pramANaM yeSAM tAni tadoccatvapramANAni, tAnyeva tanmAtrANi, tai:, addhakuMbhikehiM ti muktaphalArddhakumbhavadbhiH, sarvata: sarvAsu dikSu, kimuktaM bhavati? samantAditi / caityasya siddhAyatanasya pratyAsannA: stUpAH pratItAzcaityastUpAzcittAlhAdakatvAdvA caityA: stUpA: caityastUpAH / saMparyaGkaniSaNNA: padmAsananiSaNNA:, evaM caityavRkSA api, mahendrA iti atimahAnta: samayabhASayA, te ca te dhvajAzceti, athavA mahendrasyeva zakrAderdhvajA mahendradhvajAH / zAzvatapuSkariNya: sarvA api sAmAnyena nandA ityucyante / sattivannavaNaM ti saptacchadavanamiti / tisomA(vA?)NapaDirUvaga tti ekadvAra prati nirgamapravezArthaM tridigabhimukhAstisra: sopAnapaGktayaH / dadhivat zvetaM mukhaM zikharaM rajatamayatvAt yeSAM te tathA, uktaM ca___ saMkhadalavimalanimmaladahighaNa-gokhIra-hArasaMkAsA / gagaNatalamaNulihaMtA sohaMte dahimuhA rammA // [dvIpasAgara0 50] iti / bahumadhyadezabhAge uktalakSaNe vidikSu pUrvottarAdyAsu ratikaraNAd ratikarA: 4, rAjadhAnyaH krameNa kRSNAdInAmindrANInAmiti, tatra dakSiNalokArddhanAyakatvAcchakrasya pUrvadakSiNadakSiNAparavidigdvayaratikarayostasyendrANInAM rAjadhAnya itarayorIzAnasyottaralokArddhAdhipatitvAt tasyeti / evaM ca nandIzvare dvIpe aJjanaka 4-dadhimukheSu 16 viMzatirjinAyatanAni bhavanti, atra ca devA: 4 cAturmAsikapratipatsu sAMvatsarikeSu cAnyeSu ca bahuSu jinajanmAdiSu devakAryeSu samuditA aSTAhikAmahimA: kurvantaH sukhaMsukhena viharantItyuktaM jIvAbhigame, tato yadyanyAnyapyatathAvidhAni santi siddhAyatanAni tadA na virodha:, sambhavanti ca tAni uktanagarISu vijayanagaryAmiveti, tathA dRzyate ca paJcadazasthAnoddhAraleza: solasa dahimuhaselA kuMdAmalasaMkhacaMdasaMkAsA / kaNayanibhA battIsaM raikaragiri bAhirA tesiM // [ ]
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 dvayordvayorvApyorantarAle bahiHkoNayoH pratyAsannau dvau dvAvityarthaH / aMjaNagAigirINaM NANAmaNipajjalaMtasiharesu / bAvannaM jiNaNilayA maNirayaNasahassakUDavarA // [ ] iti / tattvaM tu bahuzrutA vidantIti / [sU0 308] cauvvihe sacce pannatte, taMjahA-NAmasacce, ThavaNasacce, davvasacce, bhAvasacce / [TI0] etacca pUrvoktaM sarvaM satyaM jinoktatvAt iti satyasambandhena satyasUtram / nAma-sthApanAsatye sujJAne, dravyasatyamanupayuktasya satyamapi, bhAvasatyaM tu yat svaparAnuparodhenopayuktasyeti / [sU0 309] AjIviyANaM cauvihe tave pannatte, taMjahA- uggatave, ghoratave, rasaNijjUhaNatA, jibhiMdiyapaDisaMlINatA / [TI0] satyaM cAritravizeSa iti cAritravizeSAnuddezakAntaM yAvadAha AjIvietyAdi, AjIvikAnAM gozAlakaziSyANAm / ugraM tapa: aSTamAdi, kvacana uramiti pAThaH tatra uraM zobhanam ihalokAdyAzaMsArahitatveneti, ghoram AtmanirapekSam, rasanijUhaNayA ghRtAdirasaparityAgaH, jihvendriyapratisaMlInatA manojJA-'manojJeSvAhAreSu rAga-dveSaparihAra iti, ArhatAnAM tu dvAdazadheti / [sU0 310] cauvvihe saMjame pannatte, taMjahA-maNasaMjame, vatisaMjame, kAyasaMjame, uvakaraNasaMjame / cauvvidhe citAte pannatte, taMjahA-maNaciyAte, vaticiyAte, kAyaciyAte, uvakaraNaciyAte / cauvvihA akiMcaNatA pannattA, taMjahA-maNaakiMcaNatA, vatiakiMcaNatA, kAyaakiMcaNatA, uvakaraNaakiMcaNatA / // cauTThANassa bIo uddesao sammatto // [TI0] manovAkkAyAnAmakuzalatvena nirodhA: kuzalatvena tUdIraNAni saMyamA:, upakaraNasaMyamo mahAmUlyavastrAdiparihAraH, pustaka-vastra-tRNa-carmapaJcakaparihAro vA,
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / dvitIya uddezakaH / 325 tatra gaMDI kacchavi muTThI saMpuDaphalae tahA chivADI ya / eyaM potthayapaNagaM pannattaM vIyarAgehiM // bAhallapuhattehiM gaMDI pottho u tullao dIho / kacchavi aMte taNuo majjhe pihulo muNeyavvo // cauraMguladIho vA vaTThAgiti muTThipotthao ahavA / cauraMguladIho cciya cauraMso so u vinneo // saMpuDago dugamAiphalagA vocchaM chivADi ettAhe / taNupattUsiyarUvA hoi chivADI buhA beMti // dIho vA hasso vA jo pihalo hoi appabAhallo / taM muNiyasamayasArA chivADipotthaM bhaNaMtIha // [ ] vastrapaJcakaM dvidhA, apratyupekSita-duSpratyupekSitabhedAt, tatraappaDilehiyadUse tUli uvahANagaM ca nAyavvaM / gaMDuvahANAliMgiNi masUrae ceva pottamae // palhavi koyavi pAvAra navatae taha ya daaddhigaaliio| duppaDilehiyadUse eyaM bIyaM bhave paNagaM // palhavi hatthuttharaNaM tu koyavo rUyapUrio paDao / daDhagAli dhoyapottI sesa pasiddhA bhave bheyA // taNapaNagaM puNa bhaNiyaM jiNehiM kammaTTagaMThimahaNehiM / sAlI vIhI koddava rAlaga ranne taNAiM ca // carmapaJcakamidamaya ela gAvi mahisI migANa ajiNaM tu paMcamaM hoi / taliyA khallagavajjho kosaga kattI ya bIyaM tu // [ ] iti / ciyAe tti tyAgo mana:prabhRtInAM pratIta eva, athavA mana:prabhRtibhirazanAdeH sAdhubhyo dAnaM tyAgaH, evamupakaraNena pAtrAdinA bhaktAdestasya vA tyAga upakaraNatyAgaH, na vidyate kiJcana dravyajAtamasyetyakiJcanastadbhAvo akiJcanatA, niSparigrahatetyarthaH, sA ca mana:prabhRtibhirupakaraNApekSayA ca bhavatIti tathokteti // // catu:sthAnake dvitIyoddezakaH samApta: //
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ [atha tRtIya uddezaka:] [sU0 311] [1] cattAri rAtIo pannattAo, taMjahA-pavvayarAtI, puDhavirAtI, vAluyarAtI, udagarAtI / evAmeva cauvvihe kohe pannatte, taMjahApavvatarAtisamANe puDhavirAtisamANe, vAluyarAtisamANe, udagarAtisamANe / pavvatarAtisamANaM kohaM aNupaviTe jIve kAlaM kareti Neratitesu uvavajati, puDhavirAtisamANaM kohamaNupaviDhe tirikkhajoNitesu uvavajati, vAluyarAtisamANaM kohaM aNupaviDhe samANe maNussesu uvavajati, udagarAtisamANaM kohamaNupaviDhe samANe devesu uvavajati 1 // [2] cattAri udagA pannattA, taMjahA-kaddamodae, khaMjaNodae, vAluodae, selode| evAmeva cauvvihe bhAve pannatte, taMjahA-kaddamodagasamANe, khaMjaNodagasamANe, vAluodagasamAme, selodagasamANe / kaddamodagasamANaM bhAvamaNupaviDhe jIve kAlaM kareti Neratitesu uvavajati, evaM jAva selodagasamANaM bhAvamaNupaviTTe jIve kAlaM kareti devesu uvavajati / TI0] vyAkhyAto dvitIyoddezakaH, atha tRtIya Arabhyate, asya cAyaM pUrveNa sahAbhisambandhaH, pUrvatra jIvakSetraparyAyA uktAH, iha tu jIvaparyAyA ucyante, ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtradvayaM cattArItyAdi, asya cAyamabhisambandha:-pUrvaM cAritramuktaM tatpratibandhakazca krodhAdibhAva iti krodhasvarUpaprarUpaNAyedamucyate, tadevaMsambandhasyAsya vyAkhyA- rAjI rekhA, zeSa krodhavyAkhyAnaM mAyAdivat, mAyAdiprakaraNAccAnyatra krodhavicAro vicitratvAt sUtragateriti, dvitIyaM sugamameva / ___ ayaM ca krodho bhAvavizeSa eveti bhAvaprarUpaNAya dRSTAntAdisUtradvayamAha- cattArItyAdi prasiddham, kintu kaImo yatra praviSTaH pAdAdirnAkraSTuM zakyate kaSTena vA zakyate, khaJjanaM dIpAdikhaJjanatulya: pAdAdilepakArI kardamavizeSa eva, vAlukA pratItA sA tu lagnApi jalazoSe pAdAderalpenaiva prayatnenApaitItyalpalepakAriNI, zailAstu pASANA: zlakSNarUpAste pAdAde: sparzanenaiva kiJcid du:khamutpAdayanti, na tu tathAvidhaM lepamupajanayanti, kardamAdipradhAnAnyudakAni kaImodakAdInyucyante / bhAvo jIvasya rAgAdipariNAma:
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddezakaH / tasya karddamodakAdisAmyaM tatsvarUpAnusAreNa karmmalepamaGgIkRtya mantavyamiti / [sU0 312] cattAri pakkhI pannattA, taMjahA - rutasaMpanne nAmamege No rUvasaMpanne, rUvasaMpanne nAmamege no rutasaMpanne, ege rutasaMpanne vi rUvasaMpanne vi, ego no rutasaMpanne No rUvasaMpanne / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahArutasaMpanne nAmamege No rUvasaMpanne Traka [= 4] / cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA- pattiyaM karemItege pattiyaM karei, pattiyaM karemItege appattitaM kareti, appattiyaM karemItege pattitaM kareti, appattiyaM karemItege appattitaM kareti / 327 cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA- appaNo NAmamege pattitaM kareti No parassa, parassa nAmamege pattiyaM kareti No appaNo hva [ = 4] / cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA - pattitaM pavesAmItege pattitaM paveseti, pattiyaM pavesAmItege appattitaM paveseti Tka [= 4] | cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA - appaNo nAmamege pattitaM paveseti No parassa, parassa hva [= 4] / [sU0 313] cattAri rukkhA pannattA, taMjahA - pattovae, pupphovae, phalovae, chAyovae / evAmeva cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA - pattovArukkhasAmANe, pupphovArukkhasAmANe, phalovArukkhasAmANe, chAtovArukkhasAmANe / [sU0 314] bhAraM NaM vahamANassa cattAri AsAsA pannattA, taMjahA - jattha NaM aMsAto asaM sAharati tattha vi ya se ege AsAse paNNatte 1, jattha vi ya NaM uccAraM vA pAsavaNaM vA pariTThaveti tattha vi ya se ege AsA paNNatte 2, jattha vi ya NaM NAgakumArAvAsaMsi vA suvannakumArAvAsaMsi vA vAsaM veti tattha vi ya se ege AsAse paNNatte 3, jattha vi ya NaM AvakadhAte ciTThati tattha vi ya se ege AsAse paNNatte 4 / evameva samaNovAsagassa cattAri AsAsA pannattA, taMjahA jattha NaM sIlavvataguNavvata- veramaNa-paccakkhANa-posahovavAsAiM paDivajjati tattha vi a se
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 ege AsAse paNNatte 1, jattha vi ya NaM sAmAtitaM desAvagAsitamaNupAleti tattha vi ya se ege AsAse pannatte 2, jattha vi ya NaM cAuddasaTThamuddiTThapunnamAsiNIsu paDipunnaM posahaM sammaM aNupAleti tattha vi ya se ege AsAse paNNatte 3, jattha vi ya NaM apacchimamAraNaMtitasaMlehaNAjhUsaNAjhUsite bhattapANapaDitAtikkhite pAovagate kAlamaNavakaMkhamANe viharati tattha vi ya se ege AsAse pannatte 4 / [sU0 315] cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-uditodite NAmamege, uditatthamite NAmamege, atthamitodite NAmamege, atthamiyatthamite nnaammege| bharahe rAyA cAuraMtacakkavaTTI NaM uditodite, baMbhadatte NaM rAyA cAuraMtacakkavaTTI uditatthamite, haritesabale NamaNagAre Namatthamiodite, kAle NaM soyarie atthamitatthamite / _[TI0] anantaraM bhAva ukto'dhunA tadvata: puruSAn sadRSTAntAn cattAri pakkhItyAdinA atthamiyatthamiyetyetadantena granthenAha, vyaktazcAyam, navaraM rutaM rUpaM ca sarveSAmeva pakSiNAmastyataste viziSTe eveha grAhye, tato rutaM manojJazabdastena sampannaH eka: pakSI, na ca rUpeNa manojJenaiva kokilavat / rUpasampanno na rutasampannaH, prAkRtazukavat, ubhayasampanno mayUravat, anubhayasvabhAva: kAkavaditi / puruSo'tra yathAyogaM manojJazabdaH prazastarUpazca priyavAditva-sadveSatvAbhyAM sAdhurvA siddhasiddhAntaprasiddhazuddhadharmadezanAdisvAdhyAyaprabandhavAn locaviralavAlottamAGgatA-tapastanutanutva-malamalinadehatA'lpopakaraNatAdilakSaNasuvihitasAdhurUpadhArI vA yojya iti / pattiyaM ti prItireva prItikaM svArthe kaH, tat karomi, pratyayaM vA karomIti pariNata: prItikameva pratyayameva vA karoti, sthirapariNAmatvAt ucitapratipattinipuNatvAt saubhAgyavattvAdveti, anyastu prItikaraNe pariNato'prItiM karoti uktavaiparItyAditi, aparo'prItau pariNata: prItimeva karoti, saJjAtapUrvabhAvanivRttitvAt, parasya vA aprItihetuto'pi prItyutpattisvabhAvatvAditi, caturthaH sujJAnaH / Atmana ekaH kazcit prItikam AnandaM bhojanAcchAdanAdibhi: karoti utpAdayati
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddezakaH / AtmArthapradhAnatvAnna parasya, anyaH parasya parArthapradhAnatvAnnAtmanaH, apara ubhayasyApyubhayArthapradhAnatvAd, itaro nobhayasyApyubhayArthazUnyatvAditi / AtmanaH pratyayaM pratItiM karoti na parasyetyAdyapi vyAkhyeyamiti / pattiyaM pavesemi tti prItikaM pratyayaM vA'yaM karotItyevaM parasya citte vinivezayAmIti pariNatastathaivaikaH pravezayatItyeka iti, sUtrazeSo'nantarasUtraM ca pUrvavat / patrANi parNAnyupagacchatIti patropago bahalapatra ityarthaH, evaM zeSA api, patropagAdivRkSasamAnatA tu puruSANAM lokottarANAM laukikAnAM cArthiSu tathAvidhopakArAkaraNena svasvabhAvalAbha eva paryavasitatvAt 1, sUtradAnAdinA upakArakatvAt 2, arthadAnAdinA mahopakArakatvAt 3, anuvarttanA - 'pAyasaMrakSaNAdinA satatopasevyatvAcca 4 krameNa draSTavyeti / 329 bhAraM dhAnyamuktolyAdikaM vahamAnasya dezAddezAntaraM nayataH puruSasya AzvAsA vizrAmAH, bhedazca teSAmavasarabhedeneti, yatrAvasare aMsAd ekasmAt skandhAdaMsamiti skandhAntaraM saMharati nayati bhAramiti prakramaH tatrAvasare, apiceti uttarAzvAsApekSayA samuccaye, se tasya voDhuriti 1, pariSThApayati vyutsRjati 2, nAgakumArAvAsAdikamupalakSaNam, ato'nyatra vA''yatane vAsamupaitIti rAtrau vasati 3, yAvatI yatparimANA kathA manuSyo'yaM devadattAdirvA'yamiti vyapadezalakSaNA yAvatkathA, tayA, yAvajjIvamityarthaH, tiSThati vasati ityayaM dRSTAntaH 4 / evamevetyAdi dASTantikaH, zramaNAn sAdhUnupAste iti zramaNopAsakaH zrAvakastasya sAvadyavyApArabhArAkrAntasya AzvAsAH tadvimocanena vizrAmAH cittasyAzvAsanAni svAsthyAni 'idaM me paralokabhItasya trANam' ityevaMrUpANIti, sa hi jinAgamasaGgamAvadAtabuddhitayA Arambha-parigrahau duHkhaparamparAkArisaMsArakAntArakAraNabhUtatayA parityAjyAvityAkalayan karaNabhaTavazatayA tayoH pravarttamAno mahAntaM khedasantApaM bhayaM codvahati / yatrAvasare zIlAni samAdhAnavizeSAH brahmacaryavizeSA vA, vratAni sthUlaprANAtipAtaviramaNAdIni, anyatra tu zIlAni aNuvratAni vratAni sapta zikSAvratAni, tadiha na vyAkhyAtam, guNavratAdInAM sAkSAdevopAdAnAditi, guNavrate divratopabhoga
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 paribhogavratalakSaNe, viramaNAni anarthadaNDaviratiprakArA rAgAdiviratayo vA, pratyAkhyAnAni namaskArasahitAdIni, poSadhaH parvadinamaSTamyAdi, tatropavasanam abhaktArthaH poSadhopavAsa:, eteSAM dvandvastAn pratipadyate abhyupagacchati tatrApi ca se tasyaika AzvAsa: prajJapta: 1, yatrApi ca sAmAyikaM sAvadyayogaparivarjananiravadyayogapratisevanalakSaNaM yadvyavasthitaH zrAddhaH zramaNabhUto bhavati, tathA deze digvatagRhItasya dikparimANasya vibhAge avakAzaH avasthAnamavatAro viSayo yasya taddezAvakAzam, tadeva dezAvakAzikaM digvatagRhItasya dikparimANasya pratidinaM sakSepakaraNalakSaNaM sarvavratasakSepakaraNalakSaNaM vA anupAlayati pratipattyanantaramakhaNDamAsevata iti, tatrApi ca tasyaika AzvAsa: prajJapta iti 2, uddiSTetyamAvAsyA, paripUrNamiti ahorAtraM yAvat AhAra-zarIrasatkAratyAga-brahmacaryA'vyApAralakSaNabhedopetamiti 3, yatrApi ca pazcimaivAmaGgalaparihArArthamapazcimA sA cAsau maraNamevAnto maraNAntastatra bhavA mAraNAntikI sA cetyapazcimamAraNAntikI sA cAsau saMlikhyate'nayA zarIra-kaSAyAdIti saMlekhanA tapovizeSaH sA ceti apazcimamAraNAntikasaMlekhanA, tasyAH jhUsaNa tti joSaNA sevanAlakSaNo yo dharmastayA jhUsiya tti juSTaH sevitaH, athavA kSapitaH kSapitadeho yaH sa tathA, tathA bhakta-pAne pratyAkhyAte yena sa tathA, pAdapavat upagato nizceSTatayA sthitaH pAdapopagataH, anazanavizeSa pratipanna ityarthaH, kAlaM maraNakAlam anavakAGkan tatrAnutsuka ityarthaH, viharati tiSThati / uditazcAsau unnatakula-bala-samRddhi-niravadyakarmabhirabhyudayavAn uditazca paramasukhasaMdohodayenetyuditodito yathA bharataH, uditoditatvaM cAsya prasiddham 1, tathA uditazcAsau tathaiva astamitazca bhAskara iva sarvasamRddhibhraSTatvAt durgatigatatvAccetyuditAstamito brahmadattacakravartIva, sa hi pUrdhvamudita unnatakulotpannatvAdinA svabhujopArjitasAmrAjyatvena ca pazcAdastamitaH atathAvidhakAraNa-kupitabrAhmaNaprayuktapazupAladhanurgolikAprakSepaNopAyaprasphoTitAkSigolakatayA maraNAnantarApratiSThAnamahAnarakamahAvedanAprAptatayA ceti 2, tathA astamitazcAsau hInakulotpatti
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddezakaH / 331 durbhagatva-durgatatvAdinA uditazca samRddhi-kIrti-sugatilAbhAdineti astamitodito yathA harikezabalAbhidhAno'nagAraH, sa hi janmAntaropAtta-nIcergotrakarmavazAvAptaharikezAbhidhAnacANDAlakulatayA durbhagatayA daridratayA ca pUrvamastamitAditya ivAnabhyudayavattvAdastamita iti, pazcAttu pratipannapravrajyo niSprakampacaraNaguNAvarjitadevakRtasAnnidhyatayA prAptaprasiddhitayA sugatigatatayA ca udita iti 3, tathA astamitazcAsau sUrya iva duSkulatayA duSkarmakAritayA ca kIrti-samRddhilakSaNatejovarjitatvAdastamitazca durgatigamanAdityastamitAstamitaH, yathA kAlAbhidhAnaH saukarikaH, sa hi sUkaraizcarati mRgayAM karotIti yathArthaH saukarika eva duSkulotpannaH pratidinaM mahiSapaJcazatIvyApAdaka iti pUrvamastamitaH pazcAdapi mRtvA saptamanarakapRthivIM gata iti astamita eveti / / bharahetyAdi tu udAharaNasUtraM bhAvitArtha-meveti / [sU0 316] cattAri jummA pannattA, taMjahA-kaDajumme, teyoe, dAvarajumme, kalioe / neratitANaM cattAri jummA pannattA, taMjahA-kaDajumme teoe dAvarajumme, kalitoe / evaM asurakumArANaM jAva thaNiyakumArANaM, evaM puDhavikAiyANaM A[kAiyANaM] teukAiyANaM] vAu[kAiyANaM] vaNassati[kAiyANaM] beMditANaM teMdiyANaM cauriMdiyANaM paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM maNussANaM vANamaMtarajoisiyANaM vemANiyANaM savvesiM jadhA neratitANaM / [TI0] ya evaM vicitrabhAvaizcintyante jIvAH sarva eva caturpu rAziSvavatarantIti tAn darzayannAha- cattAri jummetyAdi, jumma tti rAzivizeSaH, yo hi rAzizcatuSkApahAreNa apahiyamANazcatuHparyavasito bhavati sa kRtayugma ityucyate, yastu triparyavasitaH sa tryojaH, dviparyavasito dvAparayugmaH, ekaparyavasitaH kalyoja iti, iha gaNitaparibhASAyAM samarAziyugmamucyate viSamastu oja iti, iyaM ca samayasthitiH, loke tu kRtayugAdIni evamucyante dvAtriMzat sahasrANi kalau lakSacatuSTayam / varSANAM dvAparAdau syAdetad dvitricaturguNam // [ ] iti / uktarAzInnArakAdiSu nirUpayannAha- neraietyAdi sugamam, navaraM nArakAdayazcaturddhA'pi
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 syuH, janma-maraNAbhyAM hInAdhikatvasaMbhavAditi / __ [sU0317] cattAri sUrA pannattA, taMjahA-khaMtisUre, tavasUre, dANasUre, juddhsuure| khaMtisUrA arahaMtA, tavasUrA aNagArA, dANasUre vesamaNe, juddhasUre vaasudeve| __ [TI0] punarjIvAneva bhAvanirUpayannAha- cattAri sUretyAdi sUtradvayaM kaNThyam, kintu zUrA vIrAH, kSAntizUrA arhanto mahAvIravat, tapaHzUrA anagArAH dRDhaprahArivat, dAnazUro vaizramaNa uttarAzAlokapAlastIrthakarAdijanma-pAraNakAdiratnavRSTipAtanAdineti, uktaM cavesamaNavayaNasaMcoiyA u te tiriyajaMbhagA devA / / koDiggaso hirannaM rayaNANi ya tattha uvaNeti // [Ava0 ni0 bhA0 68] tti / yuddhazUro vAsudevaH kRSNavat, tasya SaSThyadhikeSu triSu saGgrAmazateSu labdhajayatvAditi / [sU0 318] cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-ucce NAmamege uccachaMde, ucce NAmamege NItachaMde, NIte NAmamege uccachaMde, NIte NAmamege nniitchNde| [TI0] uccaH puruSaH zarIra-kula-vibhavAdibhiH, tathA uccacchandaH unnatAbhiprAyaH audAryAdiyuktatvAt, nIcacchandastu viparItaH, nIco'pyuccaviparyayAditi / [sU0 319] asurakumArANaM cattAri lessAto pannattAo, taMjahA-kaNhalesA, NIlalesA, kAulesA, teulesaa| evaM jAva thaNiyakumArANaM, evaM puDhavikAiyANaM Au[kAiyANaM] vaNassaikAiyANaM vANamaMtarANaM savvesiM jahA asurkumaaraannN| ___ cattAri jANA pannattA, taMjahA-jutte NAmamege jutte, jutte NAmamege ajutte, ajutte NAmamege jutte, ajutte NAmamege ajutte / evAmeva cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-jutte NAmamege jutte, jutte NAmamege ajutte Tka [= 4] / cattAri jANA pannattA, taMjahA-jutte NAmamege juttapariNate, jutte NAmamege ajuttapariNate Tka [= 4] / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuH sthAnakam / tRtIya uddezakaH / jutte NAmamege juttapariNate Tka [= 4] / cattAri jANA pannattA, taMjahA - jutte NAmamege juttarUve, jutte NAmamege ajuttarUve Tka [= 4] | evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjA-jut NAmamege juttarUve Traka [= 4] / cattAri jANA pannattA, taMjahA - jutte NAmamege juttasobhe Tka [ = 4] / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA - jutte NAmamege juttasobhe Traka [= 4] / cattAri juggA pannattA, taMjahA - jutte nAmamege jutte Tka [ = 4] | evAmeva cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA- jutte NAmamege jutte Traka [ = 4] | evaM jadhA jANeNa cattAri AlAvagA tathA juggeNa vi, paDivakkho taheva purisajAtA jAva sobhe ti / 333 cattAri sArathI pannattA, taMjahA- joyAvaittA NAmaM ege no vijoyAvaittA, vijoyAvaittA nAmaM ege no joyAvaittA, ege joyAvaittA vi vijoyAvaittA vi, ege no joyAvaittA no vijoyAvaittA / cattAri hayA pannattA, taMjahA - jutte NAmaM ege jutte, jutte NAmamege ajutte Tka [= 4] / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA- jutte NAmamege jutte Tka [= 4] | evaM juttapariNate, juttarUve, juttasobhe / savvesiM paDivakkho purisajAtA / cattAri gayA pannattA, taMjahA - jutte NAmamege jutte Traka [4] | evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA- jutte NAmamege jutte Traka [ = 4] | evaM jahA hayANaM tahA gayANaM vi bhANiyavvaM, paDivakkho taheva purisajAtA / cattAri juggAritA pannattA, taMjahA - paMthajAtI NAmamege No uppadhajAtI, uppadhajAtI NAmamege No paMthajAtI, ege paMthajAtI vi uppahajAtI vi, ege No paMthajAtI No uppahajAtI / cattAri pupphA pannattA, taMjahA - rUvasaMpanne nAmamege No gaMdhasaMpanne, gaMdhasaMpanne
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 NAmamege no rUvasaMpanne, ege rUvasaMpanne vi gaMdhasaMpanne vi, ege No rUvasaMpanne No gaMdhasaMpanne / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-rUvasaMpanne NAmamege No sIlasaMpanne Tka [= 4] / __ cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-jAtisaMpanne nAmamege no kulasaMpanne Tka [4], 1 / __ cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-jAtisaMpanne nAmaM ege No balasaMpanne, balasaMpanne nAmaM ege No jAtisaMpanne Tka [= 4], 2 / evaM jAtIte ta rUveNa ta cattAri AlAvagA 3 / evaM jAtIte ta suteNa ta Tka [= 4], 4 / evaM jAtIte ta sIleNa ta Tka [= 4], 5 / evaM jAtIte ta caritteNa ta Tka [= 4], 6 / / cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-kulasaMpanne nAmaM ege no balasaMpanne Tka [= 4], 7 / evaM leNa ta rUveNa ta Tka [= 4], 8 / kuleNa ta suteNa ta Taka [= 4], 9 / kuleNa ta sIleNa ta Tka [= 4], 10 / kuleNa ta caritteNa ta Tka [= 4], 11 / ___cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-balasaMpanne nAmamege no rUvasaMpanne Tka [= 4], 12 / evaM baleNa ta suteNa ta Taka [= 4], 13 / evaM baleNa ta sIleNa ta Tka [= 4], 14 / evaM baleNa ta caritteNa ta Tka [= 4], 15 / __ cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-rUvasaMpanne nAmamege no suyasaMpanne Tka [= 4], 16 / evaM rUveNa ta sIleNa ta Tka [= 4], 17 / rUveNa ta caritteNa ta Tka [= 4], 18 / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-suyasaMpanne nAmamege No sIlasaMpanne Tka [= 4], 19 / evaM suteNa ta caritteNa ta Tka [= 4], 20 / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-sIlasaMpanne nAmamege no carittasaMpanne Tka [= 4], 21 / ete ekkavIsaM bhaMgA bhANitavvA /
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 335 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddezakaH / cattAri phalA pannattA, taMjahA-Amalagamahure, mudditAmahure, khIramahure, khNddmhre| evAmeva cattAri AyariyA pannattA, taMjahA-AmalagamahuraphalasamANe jAva khaMDamahuraphalasamANe / ___ cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-AtavetAvaccakare nAmamege no paravetAvaccakare hva [= 4] / ___ cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-kareti nAmamege veyAvaccaM No paDicchai, paDicchai nAmamege veyAvaccaM no kareti hva [= 4] / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-aTThakare NAmamege No mANakare, mANakare NAmamege No aTThakare, ege aTThakare vi mANakare vi, ege No aTThakare No mANakare / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-gaNaTTakare NAmamege No mANakare hva [= 4] / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-gaNasaMgahakare NAmamege No mANakare hva [= 4] / __ cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-gaNasobhakare NAmaM ege No mANakare hva [= 4] / __cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-gaNasohikare NAmamege no mANakare hva [= 4] / ___ cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-rUvaM nAmamege jahati no dhammaM, dhamma nAmamege jahati no rUvaM, ege rUvaM pi jahati dhamma pi jahati, ege no rUvaM jahati no dhamma / __ cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-dhammaM nAmamege jahati no gaNasaMthitiM hva [= 4] / cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-piyadhamme nAmamege no daDhadhamme, daDhadhamme nAmamege no piyadhamme, ege piyadhamme vi daDhadhamme vi, ege no
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 piyadhamme no daDhadhamme / [TI0] anantaramuccetarAbhiprAya uktaH, sa ca lezyAvizeSAd bhavatIti lezyAsUtrANi sugamAni ca, navaram asurAdInAM catamro lezyA dravyAzrayeNa bhAvatastu SaDapi sarvadevAnAm, manuSya-paJcendriyatirazcAM tu dravyato bhAvatazca SaDapIti, pRthivyab-vanaspatInAM hi tejolezyA bhavati devotpatteriti teSAM catasra iti / uktalezyAvizeSeNa ca vicitrapariNAmA mAnavAH syuriti yAnAdidRSTAntacaturbhaGgikAbhiranyathA ca puruSacaturbhaGgikA yAnasUtrAdinA zrAvakasUtrAvasAnena granthena darzayannAha- cattArItyAdi, kaNThyazcAyam, navaraM yAnaM zakaTAdi, tad yuktaM balIvadibhiH, punaryuktaM saGgataM samagrasAmagrIkaM vA pUrvAparakAlApekSayA vA ityekam, anyat yuktaM tathaivA'yuktaM tUktaviparItatvAditi, evamitarau, puruSastu yukto dhanAdibhiH, punaryukta ucitAnuSThAnaiH sadbhirvA, pUrvakAle vA yukto dhana-dharmAnuSThAnAdibhiH pazcAdapi tathaiveti caturbhaGgI, athavA yukto dravyaliGgena bhAvaliGgena ceti prathama: sAdhuH, dravyaliGgena netareNeti dvitIyo nihnavAdiH, na dravyaliGgena bhAvaliGgena tu yukta iti tRtIyaH pratyekabuddhAdiH, ubhayaviyuktazcaturtho gRhasthAdiriti, evaM sUtrAntarANyapi / navaraM yuktaM gobhiH, yuktapariNataM tu ayuktaM sat sAmagryA yuktatayA pariNatamiti, puruSa: puurvvt| yuktarUpaM saGgatasvabhAvaM prazastaM vA yuktaM yuktarUpamiti / puruSapakSe yukto dhanAdinA jJAnAdiguNairvA yuktarUpa: ucitaveSa: suvihitanepathyo veti / tathA yuktaM tathaiva, yuktaM zobhate yuktasya vA zobhA yasya tadyuktazobhamiti, puruSastu yukto guNaistathA yuktA ucitA zobhA yasya sa tatheti / yugyaM vAhanamazvAdi, athavA gollaviSaye jampAnaM dvihastapramANaM caturasraM savedikamupazobhitaM yugyakamucyate tad yuktamArohaNasAmagryA paryANAdikayA punaryuktaM vegAdibhirityevaM yAnavad vyAkhyeyam, etadevAha- evaM jahetyAdi, pratipakSo dArTAntikastathaiva, ko'sAvityAha- purisajAya tti puruSajAtAni, evaM pariNata-rUpa-zobhasUtracaturbhaGgikA: sapratipakSA vAcyA:, yAvacchobhasUtracaturbhaGgI yathA 'ajutte nAmaM ege ajuttasobhe', etadevAha- jAva sobhe tti sArathi sUtraM, yathA sArathiH zAkaTikaH, yojayitA zakaTe gavAdInAm, na
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddezakaH / 337 viyojayitA moktA, anyastu viyojayitA na prayojayiteti, evaM zeSAvapi, navaraM caturthaH kheTayatyeveti, athavA yoktrayantaM prayukte ya: sa yoktrApayitA, viyoktrayata: prayoktA tu viyokatrApayiteti, lokottarapuruSavivakSAyAM tu sArathiriva sArathiryojayitA saMyamayogeSu sAdhUnAM pravarttayitA, viyojayitA tu teSAmevAnucitAnAM nivartayiteti, yAnasUtravat haya-gajasUtrANIti / juggAriya tti yugyasya caryA vahanaM gamanamityarthaH, kvacittu juggAyariya tti pATha:, tatrApi yugyAcaryeti / pathayAyi ekaM yugyaM bhavati notpathayAyItyAdizcaturbhaGgI, iha ca yugyasya caryAdvAreNaiva nirdeze caturvidhatvenoktatvAt taccaryAyA evoddezoktaM cAturvidhyamavaseyamiti / bhAvayugyapakSe tu yugyamiva yugyaM saMyamayogabharavoDhA sAdhureva pathiyAyyapramattaH, utpathayAyI liGgAvazeSaH, ubhayayAyI pramattaH, caturtha: siddhaH, krameNa sadasadubhayAnubhayAnuSThAnarUpatvAt / athavA pathyutpathayo: svaparasamayarUpatvAd yAyitvasya ca gatyarthatvena bodhaparyAyatvAt svasamaya-parasamayabodhApekSayeyaM caturbhaGgI neyeti / ___ ekaM puSpaM rUpasampannaM na gandhasampannamAkulIpuSpavat, dvitIyaM bakulasyeva, tRtIyaM jAteriva, caturthaM badaryAderiveti / puruSo rUpasampanno rUpavAn suvihitarUpayukto veti jAti 6 kula 5 bala 4 rUpa 3 zruta 2 zIla 1 cAritralakSaNeSu saptasu padeSu ekaviMzatau dvikasaMyogeSu ekaviMzatireva caturbhaGgikA: kAryAH sugamAzceti / Amalakamiva madhuraM yadanyat Amalakameva vA madhuramAmalakamadhuram, muddiya tti mRdvIkA drAkSA tadvat saiva vA madhuraM mRdvIkAmadhuram, kSIravat khaNDavacca madhuramiti vigrahaH, yathaitAni krameNeSad-bahu-bahutara-bahutamamAdhuryavanti tathA ye AcAryA ISadbahu-bahutara-bahutamopazamAdiguNalakSaNamAdhuryavantaste tatsamAnatayA vyapadizyanta iti / ___ AtmavaiyAvRtyakaro'laso visambhogiko vA, paravaiyAvRtyakaraH svArthanirapekSa:, sva-paravaiyAvRtyakara: sthavirakalpika: ko'pi, ubhynivRtto'nshnvishessprtipnnkaadiriti| karotyevaiko vaiyAvRtyaM ni:spRhatvAt 1, pratIcchatyevAnya AcAryatvaglAnatvAdinA 2, anya: karoti pratIcchati ca sthaviravizeSa: 3, ubhayanivRttastu jinakalpikAdiriti 4 /
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 aTThakare tti arthAn hitAhitaprAptiparihArAdIn rAjAdInAM digyAtrAdau tathopadezata: karotItyarthakaraH mantrI naimittiko vA, sa cArthakaro nAmaiko na mAnakaraH, kathamahamanabhyarthitaH kathayiSyAmItyavalepavarjitaH, evamitare trayaH, atra ca vyavahArabhASyagAthA puTThApuTTho paDhamo [vyavahArabhA0 4568] ityAdi / gaNa tti gaNasya sAdhusamudAyasyA'rthAn prayojanAdIni karotIti gaNArthakaraH AhArAdibhirupaSTambhakaH, na ca mAnakaro'bhyarthanAnapekSatvAt, evaM trayo'nye, uktaM ca AhArauvahisayaNAiehiM gacchassuvaggahaM kuNai / bIo na jAi mANaM donni vi taio na u cauttho // [vyavahArabhA0 4570] iti / athavA- no mANakaro tti gacchArthakaro'hamiti na mAdyatIti / anantaraM gaNasyArtha uktaH, sa ca saGgraho'ta Aha- gaNasaMgahakare tti gaNasyAhArAdinA jJAnAdinA ca saGgrahaM karotIti gaNasaGgrahakaraH, zeSaM tathaiva, [gaNasyAnavadyasAdhusAmAcArIpravarttanena vAdi-dharmakathi-naimittika-vidyAsiddhatvAdinA vA zobhAkaraNazIlo gaNazobhAkaraH, no mAnakaro'bhyarthanA'napekSitayA madAbhAvena vaa|] gaNasya yathAyogaM prAyazcittadAnAdinA zodhiM zuddhiM karotIti gaNazodhikaraH, athavA zaGkite bhaktAdau sati gRhikule gatvA'nabhyarthito bhaktazuddhiM karoti yaH sa prathama:, yastu mAnAnna gacchati sa dvitIya:, yastvabhyarthito gacchati sa tRtIyaH, yastu nAbhyarthanApekSI nApi tatra gantA sa caturtha iti / / ___ rUpaM sAdhunepathyaM jahAti tyajati kAraNavazAt na dharmaM cAritralakSaNaM boTikamadhyasthitamunivat, anyastu dharmaM na rUpaM nihnavavat, ubhayamapi utpravrajitavat, nobhayaM susAdhuvat / dharmaM tyajatyeko jinAjJArUpaM na gaNasaMsthitiM svagacchakRtAM maryAdAm, iha kaizcidAcArya: tIrthakarAnupadezena saMsthiti: kRtA yathA-nAsmAbhirmahAkalpAdyatizaya-zrutamanyagaNasatkAya deyamiti, evaM ca yo'nyagaNasatkAya na taddadAti sa dharmaM tyajati na gaNasthitim, jinAjJAnanupAlanAt, tIrthakaropadezo hyevam-sarvebhyo yogyebhya: zrutaM dAtavyamiti prathamaH,
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddezakaH / 339 yastu dadAti sa dvitIyaH, yastvayogyebhya: taddadAti sa tRtIyaH, yastu zrutAvyavacchedArthaM tadavyavacchedasamarthasya paraziSyasya svakIyadigbandhaM kRtvA zrutaM dadAti tena na dharmo nApi gaNasaMsthitistyakteti sa caturtha iti / priyo dharmo yasya tatra prItibhAvena sukhena ca pratipatteH sa priyadhA, na ca dRDho dharmo yasya, Apadyapi tatpariNAmAvicalanAt, akSobhatvAdityarthaH, sa dRDhadharmeti / anyastu dRDhadhA aGgIkRtAparityAgAt na tu priyadhA kaSTena dharmapratipatteH, itarau sujJAnau / [sU0 320] cattAri AyariyA pannattA, taMjahA-pavvAvaNAyarite nAmamege No uvaTThAvaNAyarite, uvaTThAvaNAyarite NAmamege No pavvAvaNAyarite, ege pavvAvaNAtarite vi uvaTThAvaNAtarite vi, ege no pavvAvaNAtarite no uvaTThAvaNAtarite dhammAyarie / cattAri AyariyA pannattA, taMjahA-uddesaNAyarie NAmamege No vAyaNAyarie 4 dhammAyarie / cattAri aMtevAsI pannattA, taMjahA-pavvAvaNaMtevAsI nAmaM ege No uvaTThAvaNaMtevAsI 4 dhammaMtevAsI / cattAri aMtevAsI pannattA, taMjahA-uddesaNaMtevAsI nAmaM ege no vAyaNaMtevAsI 4 dhammaMtevAsI / [sU0 321] cattAri niggaMthA pannattA, taMjahA-rAyaNite samaNe niggaMthe mahAkamme mahAkirie aNAyAvI asamite dhammassa aNArAdhate bhavati 1. rAiNite samaNe niggaMthe appakamme appakirite AtAvI samite dhammassa ArAhate bhavati 2, omarAtiNite samaNe niggaMthe mahAkamme mahAkirite aNAtAvI asamite dhammassa aNArAhate bhavati 3, omarAtiNite samaNe niggaMthe appakamme appakirite AtAvI samite dhammassa ArAhate bhavati 4 /
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 cattAri NiggaMthIo pannattAo, taMjahA - rAtiNiyA samaNI niggaMthI evaM ceva 4 / cattAri samaNovAsagA pannattA, taMjahA - rAyaNite samaNovAsae mahAkamme taheva 4 / cattAri samaNovAsiyAo pannattAo, taMjahA - rAyaNitA samaNovAsitA mahAkammA taheva cattAri gamA / [TI0] AcAryasUtracaturthabhaGge yo na pravrAjanayA na cotthApanayAcAryaH sa ka ityAhadharmAcArya iti, pratibodhaka ityarthaH, Aha ca dhammo jeNuvaiTTho so dhammagurU gihI va samaNo vA / ko vi tihiM saMpatto dohi vi ekvekkageNeva // [ ] iti, tribhiriti pravrAjanotthApanAdharmmAcAryatvairiti / uddezanam aGgAdeH paThane'dhikAritvakaraNam, tatra tena vA''cAryo guruH uddezanAcArya:, ubhayazUnyaH ko bhavatItyAha-dharmAcArya iti / ante guroH samIpe vastuM zIlamasyAntevAsI ziSyaH, pravrAjanayA dIkSayA antevAsI pravrAjanAntevAsI, dIkSita ityarthaH, utthApanAntevAsI mahAvratAropaNataH ziSya iti, caturthabhaGgakasthaH ka ityAha- dharmAntevAsI dharmmapratibodhanataH ziSyaH, dhammArthitayopasampanno vetyarthaH, yo noddezanAntevAsI na vAcanAntevAsIti caturthaH, sa ka ityAhadharmAntevAsIta / nirgatA bAhyAbhyantaragranthAnnirgranthAH sAdhavaH, ratnAni bhAvato jJAnAdIni, tairvyaharatIti rAtnikaH, paryAyajyeSTha ityarthaH, zramaNo nirgranthaH / mahAnti gurUNi sthityAdibhistathAvidhapramAdAdyabhivyaGgyAni karmANi yasya sa mahAkarmmA, mahatI kriyA kAyikyAdikA karmmabandhaheturyasya sa mahAkriya:, na AtApayati AtApanAM zItAdisahanarUpAM karotItyanAtApI mandazraddhatvAditi, ata evA'samitaH samitibhiH, sa caivaMbhUto dharmmasyAnArAdhako bhavatItyekaH, anyastu paryAyajyeSTha evAlpakarmmA laghukarmmA alpakriya iti dvitIyaH, anyastu avamo laghuH paryAyeNa rAtniko avamarAtnikaH /
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddezakaH / evaM nirgranthikA-zramaNopAsaka-zramaNopAsikAsUtrANi zramaNasUtravat jJeyAni / cattAri gama tti triSvapi sUtreSu catvAra AlApakA bhavantIti / [sU0 322] cattAri samaNovAsagA pannattA, taMjahA - ammApitisamANe, bhAtisamANe, mittasamANe, savattisamANe 1 341 cattAri samaNovAsagA pannattA, taMjahA - addAgasamANe, paDAgasamANe, khANusamANe, kharakaMTayasamANe / samaNassa NaM bhagavato mahAvIrassa samaNovAsagANaM sodhamme kappe aruNAbhe vimANe cattAri paliovamAiM ThitI pannattA / [TI0] ammA[piisamANe] tti mAtApitRsamAnaH, upacAraM vinApi sAdhuSu ekAntenaiva vatsalatvAt / bhrAtRsamAna: alpataraprematvAt tattvavicArAdau niSThuravacanAdaprIteH tathAvidhaprayojane tvatyantavatsalatvAcceti / mitrasamAnaH sopacAravacanAdinA vi prItikSateH, tatkSatau cA''padyapyupekSakatvAditi / samAna: sAdhAraNa: patirasyA: sapatnI, yathA sA sapatnyA IrSyAvazAdaparAdhAn vIkSate evaM yaH sAdhuSu dUSaNadarzanatatparo'nupakArI ca sa sapatnIsamAno'bhidhIyata iti / addAga tti AdarzasamAno yo hi sAdhubhiH prajJApyamAnAnutsargApavAdAdInAgamikAn bhAvAn yathAvat pratipadyate sannihitArthAnAdarzakavat sa AdarzasamAnaH / yasyAnavasthito bodho vicitradezAvAyunA sarvato'pahiyamANatvAt patAkeva sa patAkAsamAna iti / yastu kuto'pi kadAgrahAnna gItArthadezanayA cAlyate so'namanasvabhAvabodhatvenA'prajJApanIyaH sthANusamAna iti / yastu prajJApyamAno na kevalaM svAgrahAnna calati api tu prajJApakaM durvacanakaNTakairvidhyati sa kharakaNTakasamAnaH, kharA nirantarA niSThurA vA kaNTAH kaNTakA yasmiMstat kharakaNTaM babbUlAdiDAlaM kharaNamiti loke yaducyate tacca vilagnaM cIvaraM na kevalamavinAzitaM na muJcatyapi tu tadvimocakaM puruSAdiM hastAdiSu kaNTakaiH vidhyatIti / zramaNopAsakAdhikArAdidamAha - samaNassetyAdi kaNThyam, navaraM zramaNopAsakAnAmAnandAdInAmupAsakadazAbhihitAnAmiti /
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 [sU0 323] cauhiM ThANehiM ahuNovavanne deve devalogesu icchejjA mANusaM logaM havvamAgacchittate, No ceva NaM saMcAteti havvamAgacchittate, taMjahAahuNovavanne deve devalogesu divvesu kAmabhogesu mucchite giddhe gaDhite ajjhovavanne, se NaM mANussae kAmabhoge No ADhAti No pariyANAti No aTuM baMdhai No NitANaM pagareti No ThitipagappaM pagareti 1 / ahuNovavanne deve devalogesu divvesu kAmabhogesu mucchite 4, tassa NaM mANussate peme vocchinne divve saMkaMte bhavati 2 / ahuNovavanne deve devaloesu divvesu kAmabhogesu mucchite 4, tassa NaM evaM bhavati-iyaNhiM gacchaM muhutteNaM gacchaM, teNaM kAleNamappAuyA maNussA kAladhammuNA saMjuttA bhavaMti 3 / ahuNovavanne deve devalogesu divvesu kAmabhogesu mucchite 4, tassa NaM mANussae gaMdhe paDikUle paDilome tAvi bhavati, u8 pi ya NaM mANussae gaMdhe jAva cattAri paMca joyaNasatAiM havvamAgacchati 4 / iccetehiM cauhiM ThANehiM ahuNovavanne deve devaloesu icchejjA mANusaM logaM havvamAgacchittate, No ceva NaM saMcAteti havvamAgacchittate / ___ cauhiM ThANehiM ahuNovavanne deve devaloesu icchejA mANusaM logaM havvamAgacchittate, saMcAei havvamAgacchittae, taMjahA-ahuNovavanne deve devaloesu divvesu kAmabhogesu amucchite jAva aNajjhovavanne, tassa NaM evaM bhavatiatthi khalu mama mANussae bhave Ayarite ti vA uvajjhAe ti vA pavittI ti vA there ti vA gaNI ti vA gaNadhare ti vA gaNAvacchetite ti vA jesiM pabhAveNaM mae imA etArUvA divvA deviDDI divvA devajutI laddhA pattA abhisamannAgatA, taM gacchAmi NaM te bhagavaMte vadAmi jAva pajjuvAsAmi 1 / ahuNovavanne deve devaloesu jAva aNajjhovavanne, tassa NamevaM bhavati-esa NaM mANussae bhave NANI ti vA tavassI ti vA atidukkaradukkarakArate, taM gacchAmi NaM te bhagavaMte vaMdAmi jAva pajjuvAsAmi 2 / ahuNovavanne deve devaloesu jAva aNajjhovavanne, tassa NamevaM bhavati-atthi NaM mama mANussae bhave mAtA ti
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 343 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddeshkH| vA jAva suNhA ti vA, taM gacchAmi NaM tesimaMtitaM pAunbhavAmi, pAsaMtu tA me imametArUvaM divvaM deviDiM divvaM devajutiM laddhaM pattaM abhisamannAgataM 3 / ahuNovavanne deve devalogesu jAva aNajjhovavanne, tassa NamevaM bhavati-atthi NaM mama mANussae bhave mitte ti vA sahI ti vA suhI ti vA sahAe ti vA saMgatie ti vA, tesiM ca NaM amhe annamannassa saMgAre paDisute bhavati 'jo me puvviM cayati se saMbohetavve' 4 / iccetehiM jAva saMcAteti hvvmaagcchitte| [TI0] devAdhikArAdevedamAha- cauhItyAdi, tristhAnake tRtIyoddezake prAyo vyAkhyAtamevedaM tathApi kiJciducyate, cauhi ThANehiM no saMcAei tti sambandhaH, tathA devalokeSu devamadhye ityarthaH, havvaM zIghraM saMcAei zaknoti, kAmabhogeSu manojJazabdAdiSu mUrcchita iva mUrcchito mUDhastatsvarUpasyAnityatvAdervibodhAkSamatvAt, gRddhaH tadAkAGkSAvAn atRpta ityarthaH, grathita iva grathitastadviSayasneharajjubhiH sandarbhita ityarthaH, adhyupapannaH atyantaM tanmanA ityarthaH, nAdriyate na teSvAdaravAn bhavati, na parijAnAti ete'pi vastubhUtA ityevaM na manyate, tathA teSviti gamyate, no arthaM badhnAti etairidaM prayojanamiti nizcayaM karoti, tathA no teSu nidAnaM prakaroti ete me bhUyAsurityevamiti, tathA no teSu sthitiprakalpam avasthAnavikalpanam 'eteSvahaM tiSThAmi, ete vA mama tiSThantu sthirA bhavantu'ivatyevaMrUpaM sthityA vA maryAdayA prakRSTa: kalpa: AcAra: sthitiprakalpastaM prakaroti kartumArabhate, prazabdasyAdikarmArthatvAditi, evaM divyaviSayaprasaktirekaM kaarnnm| tathA yato'sAvadhunotpanno deva: kAmeSu mUrcchitAdivizeSaNo'tastasya mAnuSyakamityAdi iti divyapremasaGkrAnti: dvitIyam / tathA'sau devo yato bhogeSu mUrchitAdivizeSaNo bhavati tatastatpratibandhAt tassa NamityAdi iti devakAryAyattatayA manuSyakAryAnAyattatvaM tRtIyam / tathA divyabhogamUrcchitAdivizeSaNAttasya manuSyANAmayaM mAnuSyaH sa eva mAnuSyako gandha: pratikUlo divyagandhaviparItavRttiH pratilomazcApi indriyamanasoranAlAdakatvAt, ekArthau vaitau atyantAmanojJatApratipAdanAyoktAviti, yAvaditi parimANArthaH, cattAri paMceti vikalpadarzanArthaM kadAcit bharatAdiSvekAntasuSamAdau catvAryevAnyadA tu paJcApi, manuSya-paJcendriyatirazcAM bahutvenaudArikazarIrANAM tadavayava
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 tanmalAnAM ca bahutvena durabhigandhaprAcuryAditi, Agacchati manuSyakSetrAdAjigamiSu devaM pratIti, idaM ca manuSyakSetrasyAzubhasvarUpatvamevoktam, na ca devo'nyo vA navabhyo yojanebhya: parata: AgataM gandhaM jAnAtIti, athavA ata eva vacanAt yadindriyaviSayapramANamuktaM tadaudArikazarIrendriyApekSayaiva sambhAvyate, kathamanyathA vimAneSu yojanalakSAdipramANeSu dUrasthitA devA ghaNTAzabdaM zRNuyuryadi paraM pratizabdadvAreNAnyathA veti narabhavAzubhatvaM caturthamanAgamanakAraNamiti, zeSaM nigamanam / __ AgamanakAraNAni prAya: prAgvat tathApi kiJciducyate, kAmabhogeSvamUrcchitAdivizeSaNo yo devastasya evamiti evaMbhUtaM mano bhavati yaduta asti me, kintadityAha- AcArya iti vA, iti: upapradarzane, vA vikalpe, evamuttaratrApi, kvaciditizabdo na dRzyate tatra tu sUtraM sugamameveti, iha ca AcArya: pratibodhaka-pravrAjakAdiranuyogAcAryo vA, upAdhyAyaH sUtradAtA, ityAdi pUrvavat / ima tti iyaM pratyakSAsannA, etadeva rUpaM yasyA na kAlAntarAdAvapi rUpAntarabhAk sA tathA, divyA svargasambhavA pradhAnA vA, devarddhiH vimAnaratnAdikA, dyuti: zarIrAdisambhavA yutirvA yuktiriSTaparivArAdisaMyogalakSaNA, labdhA upArjitA janmAntare, prAptA idAnImupanatA, abhisamanvAgatA bhogyAvasthA gatA, taM ti tasmAttAn bhagavata: pUjyAn vande stutibhiH, namasyAmi praNAmena, satkaromi AdarakaraNena vastrAdinA vA, sanmAnayAmyucitapratipattyA, kalyANaM maGgalaM daivataM caityamiti buddhyA paryupAse seve ityekam / tathA jJAnI zrutajJAnAdinetyAdi dvitIyam / tathA 'bhAyA i vA bhajjA i vA bhaiNI i vA puttA i vA dhUyA i ve'ti yAvacchabdAkSepa:, snuSA putrabhAryA, taM tasmAtteSAmantikaM samIpaM prAdurbhavAmi prakaTIbhavAmi, tA tAvat, me mama, ime iti pAThAntaram, iti tRtIyam / tathA mitraM pazcAtsnehavat, sakhA bAlavayasya:, suhRt sajano hitaiSI, sahAya: sahacarastadekakAryapravRtto vA, saGgataM vidyate yasyAsau saGgatikaH paricitasteSAm, amhe tti asmAbhi: annamannassa tti anyonyaM saMgAre tti saGketa: pratizruta: abhyupagato bhavati smeti, je me tti yo'smAkaM pUrvaM cyavate devalokAt sa sambodhayitavya iti caturtham, idaM ca manuSyabhave kRtasaGketayorekasya pUrvalakSAdijIviSu bhavanapatyAdiSUtpadya cyutvA ca
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddeshkH| 345 naratayotpannasyA'nya: pUrvalakSAdi jIvitvA saudhAdiSUtpadya sambodhanArthaM yadehAgacchati tadA'vaseyamiti / ityetairityAdi nigamanamiti / [sU0 324] cauhiM ThANehiM logaMdhagAre siyA, taMjahA-arahaMtehiM vocchijjamANehiM, arahaMtapannatte dhamme vocchijjamANe, puvvagate vocchijjamANe, jAyateje vocchijjamANe / ___ cauhiM ThANehiM loujjote sitA, taMjahA-arahaMtehiM jAyamANehiM, arahaMtehiM pavvayamANehiM, arahaMtANaM NANuppayamahimAsu, arahaMtANaM prinivvaannmhimaasu| evaM devaMdhagAre devujote devasaMnivAte devukkulitA devakahakahate / __cauhiM ThANehiM deviMdA mANusaM logaM havvamAgacchaMti, evaM jadhA tiTThANe, jAva logaMtitA devA mANusaM logaM havvamAcchejjA, taMjahA-arahaMtehiM jAyamANehiM jAva arahaMtANaM parinivvANamahimAsu / [TI0] anantaraM devAgama uktastatra tatkRtoDyoto bhavatIti tadvipakSamandhakAraM loke Aha- cauhItyAdi vyaktam, navaraM loke'ndhakAraM tamisraM dravyato bhAvatazca padatraye syAt, sambhAvyate hyarhadAdivyavacchede dravyato'ndhakAram, utpAtarUpatvAt tasya, chatrabhaGgAdau rajaudghAtAdivaditi, vahnivyavacchede'ndhakAraM dravyata eva tathAsvabhAvAt dIpAderabhAvAdvA, bhAvato'pi vA, ekAntaduHSamAdAvAgamAderabhAvAditi / / pUrvaM devAgama uktaH, ato devAdhikAravantamA duHkhazayyAsUtrAt sUtraprapaJcamAhacauhItyAdi, sugamazcAyam, navaraM lokoDyotazcaturdhvapi sthAneSu devAgamAt, janmAditraye tu svarUpeNApi, evamiti yathA lokAndhakAra tathA devAndhakAramapi caturbhiH sthAnaiH, devasthAneSvapi hyarhadAdivyavacchedakAle vastumAhAtmyAt kSaNamandhakAraM bhavatIti, evaM devoyoto'rhatAM janmAdiSviti, devasannipAto devasamavAyaH, evameva devotkalikA devalahariH, evameva devakahakahe tti devapramodakalakala: / evameva devendrA manuSyalokamAgaccheyuH arhatAM janmAdiSveveti yathA tristhAnake prathamoddezake [sU. 142] tathA devendrAgamanAdIni lokAntikasUtrAvasAnAni vAcyAni, kevalamiha parinirvANamahimAsviti caturthamiti /
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 [sU0 325] [1] cattAri duhasejjAo pannattAo, taMjahAtattha khalu imA paDhamA duhasejjA, taMjahA se NaM muMDe bhavittA agArAto aNagAritaM pavvatite niggaMthe pAvayaNe saMkite kaMkhite vitigiMcchite bheyasamAvanne kalusasamAvanne niggaMthaM pAvayaNaM No saddahati No pattiyati No roei, niggaMthaM pAvayaNaM asaddahamANe apattitamANe aroemANe maNaM uccAvataM niyacchati, viNighAtamAvajjati, paDhamA duhasejjA 1 / ahAvarA doccA duhasejjA - se NaM muMDe bhavittA agArAto jAva pavvatite saNaM lAbheNaM No tussati, parassa lAbhamAsAeti pIheti pattheti abhilasati, parassa lAbhamAsAemANe jAva abhilasamANe maNaM uccAvayaM niyacchati, viNighAtamAvajjati, doccA duhasejjA 2 / ahAvarA taccA duhasejjA - se NaM muMDe bhavittA jAva pavvaie divvamANussara kAmabhoge AsAei jAva abhilasati, divva- mANussara kAmabhoge AsAemANe jAva abhilasamANe maNaM uccAvayaM niyacchati, viNighAtamAvajjati, taccA duhasejjA 3 / ahAvarA cautthA duhasejjA - se NaM muMDe bhavettA jAva pavvatite, tassa NamevaM bhavati - jayA NaM ahamagAravAsamAvasAmi tadA NamahaM saMvAhaNa - parimaddaNagAtabbhaMga-gAtuccholaNAI labhAmi, jappabhitiM ca NaM ahaM muMDe jAva pavvati tappabhitiM ca NaM ahaM saMvAdhaNa jAva gAtuccholaNAiM No labhAmi, seNaM saMvAdhaNa jAva gAtuccholaNAI AsAeti jAva abhilasati, se NaM saMvAdha jAva gAtuccholaNAI AsAemANe jAva maNaM uccAvataM niyacchati viNighAyamAvajjati, utthA duhasejjA 4 / [2] cattAri suhasejjAo pannattAo, taMjahA tattha khalu imA paDhamA suhasejjA se NaM muMDe bhavittA agA aNagAritaM pavvatie niggaMthe pAvayaNe nissaMkite NikkaMkhite nivvitigiMcchie no bhedasamAvanne no kalusasamAvanne niggaMthaM pAvayaNaM saddahati pattiyati roteti, -
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddezakaH / 347 niggaMthaM pAvayaNaM saddahamANe pattitamANe rotemANe no maNaM uccAvataM niyacchati, No viNighAtamAvajati, paDhamA suhasejjA 1 / ___ ahAvarA doccA suhasejA - se NaM muMDe jAva pavvatite sateNaM lAbheNaM tussati, parassa lAbhaM No AsAeti No pIheti No pattheti No abhilasati, parassa lAbhamaNAsAemANe jAva aNabhilasamANe no maNaM uccAvataM Niyacchati, No viNighAtamAvajati, doccA suhasejA 2 / ahAvarA taccA suhasejjA-se NaM muMDe jAva pavvatite divva-mANussae kAmabhoge No AsAeti jAva no abhilasati, divva-mANussae kAmabhoge aNAsAemANe jAva aNabhilasamANe no maNaM uccAvataM niyacchati, No viNighAtamAvajati, taccA suhasejA 3 / / __ ahAvarA cautthA suhasejA- se NaM muMDe jAva pavvatite, tassa NaM evaM bhavati, jai tAva arahaMtA bhagavaMto haTThA arogA baliyA kallasarIrA annayarAI urAlAI kallANAiM viulAI payatAI paggahitAI mahANubhAgAiM kammakkhayakaraNAiM tavokammAiM paDivajaMti, kimaMga puNa ahaM abbhovagamiovakkamiyaM vedaNaM no sammaM sahAmi khamAmi titikkhemi ahiyAsemi, mamaM ca NaM abbhovagamiovakkamiyaM sammamasahamANassa akkhamamANassa atitikhemANassa aNadhiyAsemANassa kiM manne kajati ?, egaMtaso me pAve kamme kajati, mamaM ca NaM abbhovagamio0 jAva sammaM sahamANassa jAva adhiyAsemANassa kiM manne kajati ?, egaMtaso me nijarA kajati, cautthA suhasejjA 4 / [TI0] pUrvamarhatAM janmAdivyatikareNa devAgama uktaH, adhunA arhatAmeva pravacanArthe du:sthitasya sAdho: duHkhazayyA itarasyetarA bhavantIti sUtradvayenAha- cattArItyAdi, catasraH catu:saGkhyA du:khadA: zayyA duHkhazayyA:, tAzca dravyato'tathAvidhakhaTvAdirUpA: bhAvatastu duHsthacittatayA du:zramaNatAsvabhAvA: pravacanAzraddhAna 1 paralAbhaprArthana 2 kAmAzaMsana 3 snAnAdiprArthana 4 vizeSitA: prajJaptAH / tatreti tAsu madhye se iti sa
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 kazcit gurukA , athArtho vA ayam, sa ca vAkyopakSepe, pravacane zAsane, dIrghatvaM ca prakaTAditvAditi, zaGkita: ekabhAvaviSayasaMzayayuktaH, kAzrito matAntaramapi sAdhvitibuddhiH, vicikitsita: phalaM prati zaGkAvAn, bhedasamApanno buddhedvaidhIbhAvApanna evamidaM sarvaM jinazAsanoktamanyathA veti, kaluSasamApanno naitadevamiti viparyasta iti, na zraddhatte sAmAnyenaivamidamiti, no pratyeti pratipadyate prItidvAreNa, no rocayati abhilASAtirekeNAsevanAbhimukhatayeti, mana: cittamuccAvacam asamaJjasaM nigacchati yAti, karotItyarthaH, tato vinirghAtaM [dharmabhraMzaM saMsAraM vA Apadyate, evamasau zrAmaNyazayyAyAM duHkhamAsta ityekA / tathA svakena svakIyena labhyate lambhanaM veti lAbha: annAdirannAdervA, tena, AzAM karotItyAzayati sa nUnaM me dAsyatItyevamiti AsvAdayati vA labhate cet tad bhuGkta eva, spRhayati vAJchayati, prArthayati yAcate, abhilaSati labdhe'pyadhikataraM vAJchatItyarthaH, zeSamuktArtham, evamapyasau du:khamAsta iti dvitIyA / tRtIyA kaNThyA / agAravAso gRhavAsastamAvasAmi tatra varte, sambAdhanaM zarIrasyAsthisukhatvAdinA naipuNyena mardanavizeSa:, parimardanaM tu piSTAdermalanamAtram, gAtrAbhyaGgaH tailAdinA'GgamrakSaNam, gAtrotkSAlanam aGgadhAvanametAni labhe, na kazcit niSedhayatIti, zeSaM kaNThyamiti cturthii| du:khazayyAviparItA: sukhazayyA: prAgivAvagamyA:, navaraM haTTa tti zokAbhAvena hRSTA iva hRSTAH, arogA jvarAdivarjitAH, balikA: prANavanta:, kalyazarIrA: paTuzarIrAH, anyatarANi anazanAdInAM madhye ekatarANi udArANi AzaMsAdoSaparihAratayodAracittayuktAni kalyANAni maGgalasvarUpatvAt vipulAni bahudinatvAt prayatAni prakRSTasaMyamayuktatvAt pragRhItAni AdarapratipannatvAt mahAnubhAgAni acintyazaktiyuktatvAt RddhivizeSakAraNatvAt, karmakSayakaraNAni mokSasAdhakatvAt, tapa:karmANi tapa:kriyA: pratipadyante Azrayante, kimaMga puNa tti kiM prazne, aGgatyAtmAmantraNe'laGkAre vA, punariti pUrvoktArthavailakSaNyadarzane, zirolocabrahmacaryAdInAmabhyupagame bhavA AbhyupagamikI, upakramyate'nenAyurityupakramo jvarA'tIsArAdistatra bhavA yA saupakramikI, sA cAsau sA ceti AbhyupagamikaupakramikI, tAM vedanAM du:khaM sahAmi
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 349 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddezakaH / tadutpattAvavimukhatayA, [asti ca sahiravaimukhyArthe yathA'sau bhaTastaM bhaTaM sahate,] tasmAnna bhajyata iti bhAvaH, kSame Atmani pare vA'vikopatayA, titikSAmi adainyatayA, adhyAsayAmi sauSThavAtirekeNa tatraiva vedanAyAmavasthAnaM karomItyarthaH, ekArthA vaite zabdA:, kiM manne tti manye nipAto vitarkArthaH, kriyate bhavatItyarthaH, egaMtaso tti ekAntena sarvathetyartha iti / [sU0 326] cattAri avAtaNijjA pannattA, taMjahA-aviNIte, vIIpaDibaddhe, aviosavitapAhuDe, mAyI 1 / cattAri vAtaNijA pannattA, taMjahA-viNIte, avitIpaDibaddha, vitosavitapAhuDe, amAtI 2 / [TI0] ete ca duHkha-sukhazayyAvanto nirguNAH saguNAzca, atastadvizeSANAmeva vAcanIyAvAcanIyatvadarzanAya sUtradvayaM kaNThyam, navaraM vIi tti vikRti: kSIrAdikA / avyavazamitaprAbhRta iti prAbhRtam adhikaraNakArI kopa iti / [sU0 327] cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-AtaMbhare nAmamege no paraMbhare, paraMbhare nAmamege no AtaMbhare, ege AtaMbhare vi paraMbhare vi, ege no AtaMbhare no paraMbhare / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-duggae nAmamege duggae, duggate nAmamege suggate, suggate nAmamege duggate, suggate nAmamege suggate / / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-duggate nAmamege duvvae, duggate nAmamege suvvate, suggate nAmamege duvvate, suggate nAmamege suvvate / ___cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-duggate nAmamege duppaDitANaMde, duggate nAmamege suppaDitANaMde ha [4] / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-duggate nAmamege duggatigAmI, duggate nAmamege suggatigAmI hva [= 4] / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-duggate nAmamege duggatiM gate, duggate nAmamege suggatiM gate ha [= 4] /
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-tame nAmamege tame, tame nAmamege jotI, jotI NAmamege tame, jotI NAmamege jotI / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-tame nAmamege tamabale, tame nAmamege jotIbale, jotI nAmamege tamabale, jotI nAmamege jotIbale / cattAri purisajAtA, pannattA, taMjahA-tame nAmamege tamabalapalajaNe, tame nAmamege jotIbalapalajjaNe hva [= 4] / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-parinnAtakamme NAmamege no parinnAtasanne, parinnAtasanne NAmamege No parinnAtakamme, ege parinnAtakamme vi hva [= 4] / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-parinnAtakamme NAmamege no parinnAtagihAvAse, parinnAyagihAvAse NAmaM ege No parinnAtakamme hva [= 4] / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-parinnAtasanne NAmamege no parinnAtagihAvAse, parinnAtagihAvAse NAmaM ege ha [= 4] / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-ihatthe NAmamege no paratthe, paratthe nAmamege no ihatthe ha [= 4] / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-egeNaM NAmame vahati egeNaM hAyati, egeNaM NAmamege vaDai dohiM hAyati, dohiM NAmamege vahati egeNaM hAtati, dohiM nAmamege vahati dohiM hAyati / [TI0] anantaraM vAcanIyAvAcanIyA: puruSA uktA iti puruSAdhikArAt tadvizeSapratipAdanaparaM caturbhaGgikApratibaddhaM sUtraprabandhamAha- cattArItyAdi / AtmAnaM bibharti puSNAtItyAtmambhariH, prAkRtatvAdAyaMbhare, tathA paraM bibhartIti parambhariH, prAkRtatvAt paraMbhare iti, tatra prathamabhaGge svArthakAraka eva, sa ca jinakalpikaH / dvitIya: parArthakAraka eva, sa ca bhagavAnarhana, tasya vivakSayA sakalasvArthasamApte: parapradhAnaprayojana-prApaNapravaNaprANitatvAt / tRtIye sva-parArthakArI, sa ca sthavirakalpika: vihitAnuSThAnata: svArthakaratvAdvidhivat siddhAntadezanAtazca parArthasampAdakatvAt / caturthe tUbhayAnupakArI, sa ca mugdhamati: kazcid yathAcchando veti / evaM laukikapuruSo'pi yojanIyaH /
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddezakaH / 351 ubhayAnupakArI ca durgata eva syAditi durgatasUtram, durgato daridraH, pUrvaM dhanavihInatvAt jJAnAdiratnavihInatvAdvA pazcAdapi tathaiva durgata eveti, athavA durgato dravyata: punardurgato bhAvata iti prathamaH, evamanye trayaH, navaraM sugato dravyato dhanI bhAvato jnyaanaadigunnvaaniti| durgata: ko'pi vratI syAditi duvratasUtram, durgato daridraH, duvrata: asamyagvato'thavA durvyaya: AyAnapekSavyaya: kusthAnavyayo vetyekaH, anyo durgata: san suvrato niraticAraniyama:, suvyayo vaucityapravRtteriti, itarau prtiitau| durgatastathaiva, duSpratyAnandaH upakRtena kRtamupakAraM yo nAbhimanyate, yastu manyate taM sa supratyAnanda iti / / durgato daridraH san durgatiM gamiSyatIti durgatigAmItyevamanye'pi, navaraM sugatiM gamiSyatIti sugatigAmI / sugata: Izvara iti / durgatastathaiva, durgatiM gataH yAtrAjanakupitatanmAraNapravRttadramakavat, evamanye trayaH / ___ tama iva tama: pUrvamajJAnarUpatvAdaprakAzatvAdvA pazcAdapi tama evetyekaH, anyastu tamaH pUrvam, pazcAjjyotiriva jyotirupArjitajJAnatvAt prasiddhiprAptatvAdvA, zeSau sujnyaanau| tamaH kukarmakAritayA malinasvabhAvaH, tamaH ajJAnaM balaM sAmarthya yasya, tamaH andhakAraM vA tadeva tatra vA balaM yasya sa tathA, asadAcAravAnajJAnI rAtricaro vA cauraadirityekH| tathA tamastathaiva, jyoti: jJAnaM balaM yasya, AdityAdiprakAzo vA jyotistadeva tatra vA balaM yasya sa tathA, ayaM cAsadAcAro jJAnavAn dinacArI vA caurAdiriti dvitiiyH| jyoti: satkarmakAritayojjvalasvabhAvaH, tamobalastathaiva, ayaM ca sadAcAravAn ajJAnI kAraNAntarAdvA rAtricara iti tRtIyaH / caturthaH sujJAna:, ayaM ca sadAcAravAn jJAnI dinacaro veti / __tathA tamastathaiva, tamabalapalajjaNe tti tamo mithyAjJAnam andhakAraM vA tadeva balaM tatra, athavA tamasi uktarUpe bale ca sAmarthya prarajyate ratiM karotIti tamobalapraraJjana:, evaM jyotirbalapraraJjano'pi, navaraM jyoti: samyagjJAnamAdityAdiprakAzo veti, evamitarAvapi, ihApi ta eva pUrvasUtroktA: puruSavizeSAH praraJjanavizeSitA: draSTavyAH / pariNNAya tti parijJAtAni jJaparijJayA svarUpato'vagatAni pratyAkhyAnaparijJayA ca parihRtAni karmANi kRSyAdIni yena so'parijJAtakarmA, no na
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 ca parijJAtA: saMjJA AhArasaMjJAdyA yena so'parijJAtasaMjJaH, abhAvitAvastha: pravrajita: zrAvako vetyeka: / parijJAtasaMjJaH sadbhAvanAbhAvitatvAt, na parijJAtakA kRSyAdyanivRtteH zrAvaka iti dvitIyaH / tRtIya: sAdhuzcaturtho'saMyata iti / parijJAtakarmA sAvadhakaraNakAraNA-'numatinivRtta: kRSyAdinivRtto vA, na parijJAtagRhAvAso'pravrajita ityekaH / anyastu parijJAtagRhAvAso na tyaktArambho duSpravrajita iti dvitIyaH / tRtIyaH sAdhuzcaturtho'saMyataH / tyaktasaMjJo viziSTaguNasthAnakatvAdatyaktagRhAvAso gRhasthatvAdekaH 1, anyastu parihatagRhAvAso yatitvAdabhAvitatvAnna parihatasaMjJa: 2, anya ubhayathA 3, anyo nobhytheti| ihaiva janmanyarthaH prayojanaM bhogasukhAdi AsthA vA idameva sAdhviti buddhiryasya sa ihArtha ihAstho vA bhogapuruSa ihalokapratibaddho vA 1, paratraiva janmAntare artha AsthA vA yasya sa parArthaH parAstho vA sAdhurbAlatapasvI vA 2, iha ca paratra ca yasyArtha AsthA vA sa suzrAvaka ubhayapratibaddho vA 3, ubhayapratiSedhavAn saukarikAdirmUDho veti 4 / athavA ihaiva vivakSite grAmAdau tiSThatIti ihasthastatpratibandhAna parasthaH 1, anyastu paratra pratibandhAt parastha: 2, anyastUbhayastha: 3, anya: sarvApratibaddhatvAdanubhayastha: sAdhuriti 4 / ekeneti zrutena ekaH kazcidvarddhate, ekeneti samyagdarzanena hIyate, yathoktamjaha jaha bahussuo saMmao ya sIsagaNasaMparivuDo y| aviNicchio ya samae taha taha siddhNtpddinniio| [sammati0 3 / 66] ityekaH / tathA ekena zrutenaivAnyo varddhate, dvAbhyAM samyagdarzana-vinayAbhyAM hIyate iti dvitiiyH| dvAbhyAM zrutA-'nuSThAnAbhyAmanyo varddhate, ekena samyagdarzanena hIyate iti tRtIyaH / dvAbhyAM zrutA-'nuSThAnAbhyAmanyo varddhate, dvAbhyAM samyagdarzana-vinayAbhyAM hIyata iti cturthH| athavA jJAnena varddhate rAgeNa hIyate ityekaH, anyo jJAnena varddhate rAgadveSAbhyAM hIyate iti dvitIyaH, anyo jJAna-saMyamAbhyAM varddhate rAgeNa hIyate iti tRtIya:, anyo jJAna-saMyamAbhyAM varddhate rAga-dveSAbhyAM hIyata iti caturthaH /
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 353 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddezakaH / [sU0 328] cattAri pakaMthakA pannattA, taMjahA-Ainne nAmamege Ainne, Ainne nAmamege khuluMke, khuluMke nAmamege Ainne, khuluMke nAmamege khuluNke| evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-Ainne nAmamege Ainne, cubhNgo| cattAri pakaMthagA pannattA, taMjahA-Atinne nAmamege AtinnattAte vahati, Atinne nAmamege khuluMkattAte viharati ha [= 4] / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-Ainne nAmamege AinnattAe vahati, caubhaMgo / cattAri pakaMthagA pannattA, taMjahA-jAtisaMpanne nAmamege No kulasaMpanne hva [= 4] / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-jAtisaMpanne nAmamege caubhaMgo / cattAri kaMthagA pannattA, taMjahA-jAtisaMpanne nAmamege No balasaMpanne hva [= 4] / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-jAtisaMpanne nAmamege No balasaMpanne ha [= 4] / cattAri kaMthagA pannattA, taMjahA-jAtisaMpanne NAmamege No rUvasaMpanne hva [= 4] / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-jAtisaMpanne nAmamege No rUvasaMpanne hva [= 4] / ___ cattAri kaMthagA pannattA, taMjahA-jAtisaMpanne NAmamege No jayasaMpanne hva [= 4] / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-jAtisaMpanne hva [= 4] / evaM kulasaMpanneNa ta balasaMpanneNa ta 4, kulasaMpanneNa ta rUvasaMpanneNa ta hva [= 4], kulasaMpanneNa ta jayasaMpanneNa ta hva [= 4], evaM balasaMpanneNa ta rUvasaMpanneNa ta hva [= 4], balasaMpanneNa ta jayasaMpanneNa ta ha [= 4] / savvattha purisajAtA paDivakkho / cattAri kaMthagA pannattA, taMjahA-rUvasaMpanne NAmamege No jayasaMpanne 4, evAmeva cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-rUvasaMpanne nAmamege No jayasaMpanne 4 / [TI0] prakanthakAH, pAThAntarata: kanthakA vA azvavizeSAH / AkIrNo vyApto
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 javAdiguNaiH pUrvaM pazcAdapi tathaiva, anyastvAkIrNaH pUrvaM pazcAt khaluGko galiravinIta iti, anyaH pUrvaM khaluGkaH pazcAdAkIrNo guNavAniti, caturthaH pUrvaM pazcAdapi khaluGka eveti / AkIrNo guNavAn AkIrNatayA guNavattayA vinaya-vegAdibhirityarthaH, I vahati pravarttate, viharatIti pAThAntaram, AkIrNo'nyaH, ArohadoSeNa khaluGkatayA galitayA vahati, anyastu khaluGkaH ArohakaguNAt AkIrNatayA vahati, caturthaH pratIta:, sUtradvaye'pi puruSA dArSTAntikA yojyAH, sUtre tu kvacintroktAH, vicitratvAt sUtragateriti, jAti 4 kula 3 bala 2 rUpa 1 jayapadeSu dazabhirdvikasaMyogairdazaiva prakanthaka- dRSTAntacaturbhaGgIsUtrANi, pratyekaM tAnyevAnusaranti daza dASTantikapuruSasUtrANi bhavantIti, navaraM jayaH parAbhibhava iti / [sU0 329] cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA - sIhattAte NAmamege nikkhate sIhattAte viharai, sIhattAte nAmamege nikkhaMte siyAlattAe viharai, siyAlattAe nAmamege nikkhaMte sIhattAe viharar3a, siyAlattAe nAmamege nikkhaMte siyAlattAe viharai / [ TI0] siMhatayA UrjavRttyA niSkrAnto gRhavAsAt tathaiva ca viharati udyatavihAreNeti / zRgAlatayA dInavRttyeti / [sU0 330] cattAri loge samA pannattA, taMjahA - appatiTThANe narae, jaMbUdIve dIve, pAlate jANavimANe, savvaTTasiddhe mahAvimANe 1 / cattAri loge samA sapakkhiM sapaDidisiM pannattA, taMjahA - sImaMtae narae, samayakkhette, uDuvimANe, IsIpabbhArA puDhavI 2 / [ TI0] pUrvaM puruSANAmazvAdibhirjAtyAdiguNena samatoktA, adhunA apratiSThAnAdInAM tAmeva pramANata Aha-- cattArItyAdi sUtradvayaM sugamam, kintu apratiSThAno narakAvAsaH saptamyAM narakapRthivyAM sa ca yojanalakSam / pAlakaM pAlakadevanirmitaM saudharmendrasambandhi yAnaJca tadvimAnaJca yAnAya vA gamanAya vimAnaM yAnavimAnam, na tu zAzvatamiti / sarvArthasiddhaM vimAnaM [paJcAnAmanuttaravimAnAnAM madhyamamiti] / catvAro loke samA bhavanti, kathamityAha - sapakkhiM sapaDidisiM ti samAnAH
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddezakaH / pakSAH pArzvA dizo yasmin tat sapakSam, ihekAra: prAkRtatvena, tathA samAnA: pratidizo vidizo yasmiMstat sapratidik, tad yathA bhavatyevaM samA bhavantIti, sadRzA: pakSairiti sapakSamityavyayIbhAvo veti, pRthu - saGkIrNayorhi dravyayoradhauparivibhAgena sthitayostulyamAnayorvA viSamatAvyavasthitayorna samA dizo vidizazca bhavantItyatyantasamatAkhyApanArthamidaM vizeSaNadvayamiti / sImantakaH prathamapRthivyAM prathamaprastaTe paJcacatvAriMzadyojanalakSapramANa iti / samaya: kAlastadupalakSitaM kSetraM samayakSetraM manuSyakSetramityarthaH / uDuvimAnaM saudharme prathamaprasTa eveti / ISad alpo ratnaprabhAdyapekSayA prAgbhAraH ucchrayAdilakSaNo yasyAM seSatprAgbhArA / 355 [sU0 331] uDaloge NaM cattAri bisarIrA pannattA, taMjahA- puDhavikAiyA, Au [kAiyA], vaNassati [kAiyA], urAlA tasA pANA / aheloge NaM cattAri bisarIrA pannattA, taMjahA evaM ceva / evaM tiriyaloe vi 4 / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA - hirisatte, hirimaNasatte, calasatte, thirasatte / cattAri sejjapaDimAo pannattAo 1 / cattAri vatthapaDimAo pannattAo 2 / cattAri pAtapaDimAo pannattAo 3 / cattAri ThANapaDimAo pannattAo 4 | [TI0] ISatprAgbhArA Urdhvaloke bhavatIti UrdhvalokaprastAvAdidamAha - uDDetyAdi, zarIre yeSAM te dvizarIrA:, ekaM pRthivIkAyikAdizarIrameva dvitIyaM janmAntarabhAvi manuSyazarIraM tatastRtIyaM keSAJcinna bhavatyanantarameva siddhigamanAt / orAlA tasa udArAH sthUlA dvIndriyAdayo na tu sUkSmAstejovAyulakSaNAH, teSAmanantarabhave mAnuSatvAprAptyA siddhirna bhavatIti zarIrAntarasambhavAt / tathodAratrasagrahaNena dvIndriyAdipratipAdane'pIha dvizarIratayA paJcendriyA eva grAhyAH, vikalendriyANAmanantarabhave siddherabhAvAd, uktaM cavigalA labhejja viraiM Na hu kiMci labhejja suhumatasA [ bRhatsaM0 297 ] iti / lokasambandhAyAte adholoka-tiryaglokayoratidezasUtre gatArthe iti / tiryaglokAdhikArAt tatsaMbhavaM saMyatAdipuruSaM bhedairAha - cattArItyAdi, hiyA lajjayA sattvaM parISahAdisahane raNAGgaNe vA avaSTambho yasya sa hrIsattvaH / tathA hiyA hasiSyanti
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 mAmuttamakulajAtaM janA iti lajjayA manasyeva, na kAye romaharSa-kampAdibhayaliGgopadarzanAt, sattvaM yasya sa hrImanaHsattva: / calam asthiraM parISahAdisampAte dhvaMsAt sattvaM yasya sa calasattva: / etadviparyayAt sthirasattva iti|| sthirasattvo'nantaramuktaH, sa cAbhigrahAn pratipadya pAlayatIti taddarzanAya sUtracatuSTayamidam- cattAri seja tti sugamam, navaraM zayyate yasyAM sA zayyA saMstArakaH, tasyA: pratimA abhigrahA: zayyApratimAH, tatroddiSTaM phalakAdInAmanyatamat grahISyAmi netaradityekA, yadeva prAguddiSTaM tadeva yadi drakSyAmi tadA tadeva grahISyAmi nAnyaditi dvitIyA, tadapi yadi tasyaiva zayyAtarasya gRhe bhavati tato grahISyAmi nAnyata AnIya tatra zayiSya iti tRtIyA, tadapi phalakAdikaM yadi yathAsaMstRtamevAste tato grahISyAmi nAnyatheti caturthI, Asu ca pratimAsvAdyayoH pratimayorgacchanirgatAnAmagrahaH, uttarayoranyatarasyAmabhigrahaH, gacchAntargatAnAM tu catamro'pi kalpanta iti / vastrapratimA vastragrahaNaviSaye pratijJA:, kArpAsikAdItyevamuddiSTaM vastraM yAciSye iti prathamA, tathA prekSitaM vastraM yAciSye nAparamiti dvitIyA, tathA''ntaraparibhogenottarIyaparibhogena vA zayyAtareNa paribhuktaprAyaM vastraM grahISyAmIti tRtIyA, tathA tadevotsRSTadharmakaM grahISyAmIti cturthii| pAtrapratimA uddiSTaM dArupAtrAdi yAciSye 1, tathA prekSitam 2, tathA dAtuH svAGgikaM paribhuktaprAyaM dvi-treSu vA pAtreSu paryAyeNa paribhujyamAnaM pAtraM yAciSya iti tRtIyA, ujjhitadharmakamiti cturthii| sthAnaM kAyotsargAdyartha AzrayaH, tatra pratimA: sthAnapratimA:, tatra kasyacid bhikSorevaMbhUto'bhigraho bhavati yathA-ahamacittaM sthAnamupAzrayiSyAmi tatra cA''kuJcanaprasAraNAdikAM kriyAM kariSye, tathA kiJcidacittaM kuDyAdikamavalambayiSye, tathA tatraiva stokapAdaviharaNaM samAzrayiSyAmIti prathamA pratimA, dvitIyA tvAkuJcana-prasAraNAdikriyAmavalambanaM ca kariSye na pAdaviharaNamiti, tRtIyA tvAkuJcana-prasAraNameva nAvalambana-pAdaviharaNe iti, caturthI punaryatra trayamapi na vidhatte / / [sU0 332] cattAri sarIragA jIvaphuDA pannattA, taMjahA-veuvvie, AhArae,
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 357 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddezakaH / teyae, kammae 1 / cattAri sarIragA kammummIsagA pannattA, taMjahA-orAlie, veuvvie, AhArae, teyae 2 // [TI0] anantaraM zarIraceSTAnirodha ukta iti zarIraprastAvAdidaM sUtradvayaM cattArItyAdi vyaktam, kintu jIvena spRSTAni vyAptAni jIvaspRSTAni, jIvena hi spRSTAnyeva vaikriyAdIni bhavanti, na tu yathA audArikaM jIvamuktamapi bhavati mRtAvasthAyAM tathaitAnIti, kammummIsaga tti kArmaNena zarIreNonmizrakANi na kevalAni, yathaudArikAdIni trINi vaikriyAdibhiramizrANyapi bhavanti naivaM kArmaNeneti bhAvaH / [sU0 333] cauhiM atthikAehiM loge phuDe pannatte, taMjahA-dhammatthikAeNaM, adhammatthikAeNaM, jIvatthikAeNaM, poggalatthikAeNaM / cauhiM bAdarakAtehiM uvavajamANehiM loge phuDe pannatte, taMjahA-puDhavikAiehiM Au[kAiehiM] vAu[kAiehiM], vaNassaikAiehiM / [TI0] zarIrANi kArmaNenonmizrANItyuktamunmizrANi ca spRSTAnyeveti spRSTaprastAvAt sUtradvayaM cauhItyAdi gatArtham, kevalaM phuDe tti spRSTaH pratipradezaM vyApta:, sUkSmANAM paJcAnAmapi sarvalokAt sarvaloke utpAdAt bAdarataijasAnAM tu sarvalokAduvRtya manuSyakSetre RjugatyA vakragatyA votpadyamAnAnAM dvayorUrdhvakapATayoreva bAdaratejastvavyapadezasyeSTatvAcca cauhiM bAdarakAehiM ityuktam, bAdarA hi pRthivyambu-vAyu-vanaspataya: sarvato lokAduvRtya pRthivyAdi-ghanodadhyAdi-ghanavAtavalayAdi-ghanodadhyAdiSu yathAsvamutpAdasthAneSvanyataragatyotpadyamAnA aparyAptakAvasthAyAmatibahutvAt sarvalokaM pratyekaM spRzanti, paryAptAstvete bAdaratejaskAyikAstrasAzca lokAsaGkhyeyabhAgameva spRzantIti, uktaM ca prajJApanAsUtre- ettha NaM bAdarapuDhavikAiyANaM pajattagANaM ThANA pannattA, ityaadi| [sU0 334] cattAri paesaggeNaM tullA pannattA, taMjahA-dhammatthikAe adhammatthikAe, logAgAse, egajIve / ___ cauNhamegaM sarIraM no supassaM bhavai, taMjahA-puDhavikAiyANaM, Au[kAiyANaM] teU[kAiyANaM], vaNassaikAiyANaM / cattAri iMdiyatthA puTThA vedeti, taMjahA-sotiMdiyatthe, ghANiMdiyatthe,
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 jibhiMdiyatthe, phAsiMdiyatthe / cauhiM ThANehiM jIvA ya poggalA ya No saMcAteMti bahiyA logaMtA gamaNatAte, taMjahA-gatiabhAveNaM, NiruvaggahatAte, lukkhatAte, logaannubhaavennN| [TI0] caturbhirlokaH spRSTa ityuktamiti lokaprastAvAttasya dharmAstikAyAdInAM cAnyonyaM pradezata: samatAmAha- cattArItyAdi kaNThyam, navaraM pradezAgreNa pradezaparimANeneti tulyAH samAH sarveSAmeSAmasaGkhyAtapradezatvAt / loyAgAse tti AkAzasyAnantapradezatvena dharmAstikAyAdibhi: sahA'tulyatAprasakterlokagrahaNam / egajIve tti sarvajIvAnAmanantapradezatvAdvivakSitatulyatA'bhAvaprasaGgAdekagrahaNamiti / pUrvaM pRthivyAdibhiH spRSTo loka ityuktamiti pRthivyAdiprastAvAdidamAha - cauNhamityAdi kaNThyam, kintu no passaM ti cakSuSA no dRzyamatisUkSmatvAt, kvacit supassaM ti pAThaH, tatra na sukhadRzyaM na cakSuHpratyakSadRzyamanumAnAdibhistu dRzyamevetyarthaH, bAdaravAyUnAM tathA sUkSmANAM paJcAnAmapi tadekamanekaM vA adRzyamiti caturNAmityuktam, vanaspataya iha sAdhAraNA eva grAhyAH, pratyekazarIrasyaikasyApi dRzyatvAditi / pRthivyAdInAM zarIrasya cakSurindriyAviSayatvamuktamitIndriyaviSayaprastAvAdidamAhacattAri iMdiyetyAdi spaSTam, kintu indriyairaryante adhigamyanta itIndriyArthAH zabdAdayaH, puTTha tti spRSTA: indriyasambaddhA veeMti tti vedyante AtmanA jJAyante, nayana-manovarjAnAM zrotrAdInAM prAptArthaparicchedasvabhAvatvAditi, uktaM ca- puDhe suNei sadde tti vacanAt / anantaraM jIva-pudgalayorindriyadvAreNa grAhaka-grAhyabhAva ukto'dhunA tayorgatidharma cintayannAha- cauhItyAdi vyaktam, paramanyeSAM gatireva nAstIti jIvA ya puggalA yetyuktam, no saMcAeMti na zaknuvanti, nAlam, bahiya tti bahistAllokAntAt aloke ityarthaH, gamanatAyai gamanAya, gantumityarthaH / gatyabhAvena lokAntAt paratasteSAM gatilakSaNasvabhAvAbhAvAdadho dIpazikhAvat, tathA nirupagrahatayA dharmAstikAyAbhAvena tajjanitagatyupaSTambhAbhAvAt gantryAdirahitapaGguvat, tathA rUkSatayA sikatAmuSTivat, lokAnteSu hi pudgalA rUkSatayA tathA pariNamanti yathA parato gamanAya nAlam, karmapudgalAnAM
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddezakaH / 359 tathAbhAve jIvA api, siddhAstu nirupagrahatayaiveti, lokAnubhAvena lokamaryAdayA viSayakSetrAdanyatra mArtaNDamaNDalavaditi / [sU0 335] cauvvihe NAte pannatte, taMjahA-AharaNe, AharaNataddese, AharaNataddose, uvannAsovaNate 1 / AharaNe cauvvihe pannatte, taMjahA-avAte, uvAte, ThavaNAkamme, paDuppannaviNAsI, 2 / AharaNataddese cauvvihe pannatte, taMjahA-aNusiTThI, uvAlaMbhe, pucchA, nissAvayaNe 3 / ___ AharaNataddose cauvvihe pannatte, taMjahA-adhammajutte, paDilome, attovaNIte, durovaNIte 4 / uvannAsovaNae cauvvihe pannatte, taMjahA-tavvatthute, tadannavatthute, paDiNibhe, hetU 5 / __ [TI0] anantaroktA arthA uktavannidarzanata: prAya: prANinAM pratItipathapAtino bhavantIti nidarzanabhedapratipAdanAya paJcasUtrI / tatra jJAyate asmin sati dArTAntiko'rtha iti adhikaraNe ktapratyayopAdAnAt jJAtaM dRSTAnta:, sAdhanasadbhAve sAdhyasyAvazyaMbhAva: sAdhyAbhAve vA sAdhanasyAvazyamabhAva ityupadarzanalakSaNaH, [yadAha sAdhyenAnugamo heto: sAdhyAbhAve ca nAstitA / khyApyate] yatra dRSTAnta: sa sAdharmyataro dvidhA // [pramANasamu0 4 / 2] iti / athavA AkhyAnakarUpaM jJAtam, tacca carita-kalpitabhedAt dvidhA, tatra caritaM yathA nidAnaM du:khAya brahmadattasyeva, kalpitaM yathA pramAdavatAmanityaM yauvanAdIti dezanIyam, yathA pANDupatreNa kizalayAnAM dezitam, tathAhi jaha tunbhe taha amhe tubbhe vi ya hohihA jahA amhe / appAhei paDataM paMDuyapattaM kisalayANaM // [uttarA0 ni0 307] iti / jJAtamupAdhibhedAt caturvidhaM darzayati, tatra A abhividhinA hriyate pratItau nIyate apratIto'rtho'nenetyAharaNam, yatra samudita eva dArTAntiko'rthaH upanIyate yathA pApaM
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 duHkhAya brahmadattasyeveti / tathA tasya AharaNArthasya dezastaddezaH sa cAsAvupacArAdAharaNaM ceti prAkRtatvAdAharaNazabdasya pUrvanipAte AharaNataddeza iti, bhAvArthazcAtra - yatra dRSTAntArthadezenaiva dAntikArthasyopanayanaM kriyate tattaddezodAharaNamiti, yathA candra iva mukhamasyA iti, iha hi candre saumyatvalakSaNenaiva dezena mukhasyopanayanaM nAniSTena nayana - nAsAvarjitatvakalaGkAdineti / tathA tasyaiva AharaNasya sambandhI sAkSAt prasaGgasampanno vA doSastaddoSa:, sa cAsau dharme dharmmiNaH upacArAdAharaNaM ceti prAkRtatvena pUrvanipAtAdAharaNataddoSa iti / tathA vAdinA abhimatArthasAdhanAya kRte vastUpanyAse tadvighaTanAya ya: prativAdinA viruddhArthopanayaH kriyate paryanuyogopanyAse vA ya uttaropanayaH sa upanyAsopanayaH, uttararUpamupapattimAtramapi jJAtabhedo jJAnahetutvAditi, yathA akarttA''tmA amUrttatvAdAkAzavadityukte anya Aha- AkAzavadevA'bhoktetyapi prAptamityAdi vRttau / avAyeti apAyaH anarthaH, sa yatra dravyAdiSvabhidhIyate yathaiteSu dravyAdivizeSeSvastyapAyo vivakSitadravyAdivizeSeSviva, heyatA vA'sya yatrAbhidhIyate tadAharaNamapAya iti / tathA uvAe tti upAya:, upeyaM prati puruSavyApArAdikA sAdhanasAmagrI, sa yatra dravyAdAvupeye astItyabhidhIyate yathaiteSu dravyAdivizeSeSu sAdhanIyeSvastyupAyo vivakSitadravyAdivizeSavat, upAdeyatA vA'sya yatrAbhidhIyate tadAharaNamupAya iti, so'pi dravyAdibhizcaturddheva / tatra dravyasya suvarNAdeH prAsukodakAdervA dravyameva vA upAyo dravyopAyaH, etatsAdhanametadupAdeyatAsAdhanaM vA''haraNamapi tathocyate, tatprayogazcaivam-asti suvarNAdiSUpAyaH, upAyenaiva vA suvarNAdau pravarttitavyam, tathAvidhadhAtuvAdasiddhAdivaditi / evaM kSetropAyaH kSetraparikarmmaNopAyaH, yathA astyasya kSetrasya kSetrIkaraNopAyo lAGgalAdistathAvidhasAdhuvyApAro vA / evaM kAlopAyaH kAlajJAnopAyaH, yathA asti kAlasya jJAne upAyaH dhAnyAderiva,
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 361 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddezakaH / jAnIhi vA kAlaM ghaTikAcchAyAdinopAyena tathAbhUtagaNitajJavaditi / evaM bhAvopAyaH, yathA bhAvajJAne upAyo'sti bhAvaM vopAyato jAnIhi, bRhatkumArikAkathAkathanena vijJAtacaurAdibhAvAbhayakumAravaditi / tathAhi-kila rAjagRhanagarasvAminaH zreNikarAjasya putro'bhayakumArAbhidhAno devatAprasAdalabdhasarva kaphalAdisamRddhArAmasyAmraphalAnAm akAlAmraphaladohadavadbhAryAdohadapUraNArthaM caNDAlacaureNApaharaNe kRte cauraparijJAnArthaM nATyadarzananimittamilitabahujanamadhye bRhatkumArikAkathAmacakathat, tathAhi-kAcid bRhatkumArikA vAJchitavaralAbhAya kAmadevapUjArthamArAme puSpANi corayantI ArAmapatinA gRhItA sadbhAvakathane vivAhitayA patyA aparibhuktayA matpArzve samAgantavyamityabhyupagamaM kArayitvA muktA, tata: kadAcit vivAhitA satI patimApRcchya rAtrAvArAmapatipArzve gacchantI caura-rAkSasAbhyAM gRhItA sadbhAvakathane pratinivRttayA bhavatpArzve AgantavyamitikRtAbhyupagamA muktA ArAme gatA ArAmikeNa satyapratijJetyakhaNDitazIlA visarjitA itarAbhyAmapi tathaiva visarjitA patisamIpamAgateti, tato bho lokA: ! patyAdInAM madhye ko duSkarakAraka iti cAsau papraccha, tata ISyAluprabhRtaya: patyAdIn duSkarakAritvenAbhidadhuH, cauracANDAlastu caurAniti, tato'sAvanenopAyena bhAvamupalakSya caura iti kRtvA taM bandhayAmAseti, atrApi gAtheemeva cauvigappo hoi uvAo vi tattha davvammi / dhAuvvAo paDhamo NaMgalakuliehiM khettaM tu // kAlo vi nAliyAIhiM hoi bhAvammi paMDio abhao / corassa kae NaTTiya vaDDakumAriM parikahiMsu // [dazavai0 ni0 61-62] iti / ThavaNAkamme tti sthApanaM pratiSThApanaM sthApanA, tasyA: karma karaNaM sthApanAkarma, yena jJAtena paramataM dUSayitvA svamatasthApanA kriyate tat sthApanAkarmeti bhAvaH, tacca dvitIyAGge dvitIyazrutaskandhe prathamAdhyayanaM puNDarIkAkhyam, tatra hyuktam- asti kAcit puSkariNI kardamapracurajalA, tanmadhyadeze mahatpuNDarIkam, taduddharaNArthaM catasRbhyo digbhyazcatvAraH puruSA: sakardamamArgaH praveSTamArabdhAH, te cAkRtataduddharaNA eva paGke nimagnAH, anyastu taTastho'saMspRSTakardama evAmoghavacanatayA taduddhRtavAniti jJAtam,
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ upanayazcAyamatra-kardamasthAnIyA viSayA:, puNDarIkaM rAjAdibhavyapuruSaH, catvAraH puruSA: paratIrthikAH, paJcamaH puruSaH sAdhuH, amoghavacanaM dharmadezanA, puSkariNI saMsAra:, taduddhAro nirvaannmiti| paDuppannaviNAsi tti pratyutpannasya tatkAlotpannavastuno vinAzo'bhidheyatayA yatrAsti tat pratyutpannavinAzIti, yathA kenApi vaNijA dahitrAdistrIparivArazIlavinAzarakSArthaM tadAsaktinimittasvagRhAsannarAjagAndharvikaguNanikAyAH svagRhe kuladevatAnivezanAd guNanikAkAle tasyA devatAyA agrataH AtodyanAdavyAjena rAjAparAdhaparihAreNa vinAzaH kRtaH, evaM guruNA ziSyAn kvacid vastunyadhyupapadyamAnAnupalabhya tasya tadAsaktinimittatvamupahantavyamityevaM pratyutpannavinAzanIyatAjJApakatvAt pratyutpannavinAzijJAtatA gaandhrvikaakhyaanksyaavgntvyeti| ___ athAharaNataddezo vyAkhyAyate, sa ca caturddhA, tatra anuzAsanamanuzAstiH sadguNotkIrtanenopabRMhaNam, sA vidheyeti yatropadizyate sA'nuzAsti:, yathA guNavanto'nuzAsanIyA bhavanti, yathA sAdhulocanapatitarajaHkaNApanayanena lokasambhAvitazIlakalaGkA tatkSAlanAyA''rAdhitadevatAkRtaprAtihAryA cAlanIvyavasthApitodakAcchoTanodghATitacaMpAgopuratrayA subhadrA aho zIlavatIti mahAjanenAnuzAsiteti, uktaM ca AharaNaM taddese cauhA aNusaTThi taha uvAlaMbho / pucchA nissAvayaNaM hoi subhaddA'NusaTThIe // sAhukkArapurogaM jaha sA aNusAsiyA purajaNeNaM / veyAvaccAIsu vi eva jayaMtevavUhejA // [dazavai0 ni0 73-74] tti / iha ca tathAvidhavaiyAvRtyakaraNAdinApyupanaya: sambhavati tattyAgena ca mahAjanAnuzAstimAtreNopanaya: kRta ityaahrnntddeshteti| tathA upAlambhanam upAlambho bhaGgyantareNAnuzAsanameva sa yatrAbhidhIyate sa upAlambho yathA kvacidaparAdhavRttayo vineyA upAlambhanIyA:, yathA mahAvIrasamavasaraNe savimAnAgatacandrA-''dityoddyotena kAlavibhAgamajAnatI mRgAvatisAdhvI sthitA, tadgamane'ti kAlo'yamiti sambhrAntAryacandanAsamIpe gatA, tayA copAlabdhA ayuktamidaM bhavAdRzInAmuttamakulajAtAnAmityAdi /
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddezakaH / 363 tathA pRcchA praznaH kiM kathaM kena kRtamityAdi, sA yatra vidheyatayopadizyate sA pRcchA, yathA pracchanIyA jJAnino nirNayArthibhiryathA bhagavAn koNikena pRSTaH, tathAhikila koNikaH zreNikarAjaputra: zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM papraccha, tadyathA-bhadanta ! cakravarttino'parityaktakAmA mRtA: kvotpadyante?, bhagavatA'bhihitam saptamanarakapRthivyAm, tato'sau babhANa- ahaM kvotpatsye ?, svAminoktam- SaSThyAm, sa uvAca- ahaM kiM na saptamyAm ? svAminA jagade- saptamyAM cakravarttino yAnti, tato'sAvabhidadhau- kimahaM na cakravartI ?, yato mamApi hastyAdikaM tatsamAnamasti, svAminA pratyUce- tava ratnanidhayo na santi, tato'sau kRtrimANi ratnAni kRtvA bharatakSetrasAdhanapravRttaH kirimAlakayakSeNa guhAdvAre vyApAdita: SaSThI gata iti / __tathA nissAvayaNe tti nizrayA vacanaM nizrAvacanam, ayamartha:-kamapi suziSyamAlambya yadanyaprabodhArthaM vacanaM tannizrAvacanam, tadyatra vidheyatayocyate tadAharaNaM nizrAvacanam, yathA asahanAn vineyAn mAIvasampannamanyamAlambya kiJcid brUyAt, gautamamAzritya bhagavAniveti, tathAhi- kila gautamaM tApasAdipravrajitAnAM kevalotpattAvanutpannakevalatvenAdhRtimantaM 'cirasaMzliSTo'si gautama ! ciraparicito'si gautama ! mA tvamadhatiM kArSIH' ityAdinA vacanasandohenAnuzAsayatA anye'pyanuzAsitAH, tadanuzAsanArthaM drumapatrakAdhyayanaM ca praNinye iti, uktaM ca pucchAe koNie khalu nissAvayaNammi goyamassAmi / [dazavai0 ni0 78] tti // vyAkhyAtaM taddezodAharaNam, taddoSodAharaNamatha vyAkhyAyate, tacca caturddhA, tatra ahammajutte tti yadudAharaNaM kasyacidarthasya sAdhanAyopAdIyate kevalaM pApAbhidhAnasvarUpaM yena coktena pratipAdyasyAdharmabuddhirupajanyate tadadharmayuktam, tadyathA-upAyena kAryANi kuryAt kolikanaladAmavat, tathAhi-putrakhAdakamatkoTakamArgeNopalabdhabilavAsAnAmazeSamatkoTakAnAM taptajalasya bile prakSepaNato mAraNadarzanena raJjitacitta-cANakyAvasthApitena cauragrAhanaladAmAbhidhAnakuvindena cauryasahakAritAlakSaNopAyena vizvAsitA militAzcaurA viSamizrabhojanadAnata: sarve vyApAditA iti, AharaNataddoSatA cAsyA
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 dharmmayuktatvAt tathAvidhazroturadharmmabuddhijanakatvAcceti, ata eva naivaMvidhamudAharttavyaM yatineti / paDilome tti pratikUlam, yatra prAtikUlyamupadizyate yathA zaThaM prati zaThatvaM kuryAt, yathA caNDapradyote tadapaharaNArthaM tadapahRtAbhayakumArazcakAreti, taddoSatA cAsya zrotuH parApakArakaraNanipuNabuddhijanakatvAt, athavA ghuSTaprativAdinA dvAveva rAzI jIvazcA'jIvazcetyukte tatpratighAtArthaM kazcidAha- tRtIyo'pyasti nojIvAkhyo gRhakokilAdicchinnapucchavaditi, asyApi taddoSatA'pasiddhAntAbhidhAnAditi / attovaNIe tti AtmaivopanItaH tathA nivedito niyojito yasmiMstattathA, yena jJAtena paramatadUSaNAyopAttenAtmamatameva duSTatayopanIyate yathA piGgalenAtmA tadAtmopanItam, tathAhi-- kathamidaM taDAgamabhedaM bhaviSyatIti rAjJA pRSTaH piGgalAbhidhAnaH sthapatiravocatbhedasthAne kapilAdiguNe puruSe nikhAte satIti, amAtyena tu sa eva tatra tadguNatvAnnikhAta iti tenAtmaiva niyukta:, svavacanadoSAt, tadevaMvidhamAtmopanItamiti, atrodAharaNamyathA sarvve sattvA na hantavyA ityasya pakSasya dUSaNAya kazcidAha - anyadharmmasthitA hantavyA viSNuneva dAnavA [ ityevaMvAdinA AtmA hantavyatayopanIto dharmmAntarasthitapuruSANAmiti,] taddoSatA tu pratItaivAsyeti / duruvaNI tti duSTamupanItaM nigamitaM yojitamasminniti durupanItaM parivrAjakavAkyavad, yathA hi kila kazcit parivrAjako jAlavyagrakaro matsyabandhAya calitaH, kenacid dhUrtena kiJciduktastena ca tasyottaramasaGgataM dattam, atra ca vRttam kanthA''cAryA'ghanA te nanu zapharivadhe jAlamaznAsi matsyAn ?, te me madyapadaMzAH pibasi nanu ? yuto vezyayA, yAsi vezyAm ? / dattvA'rINAM galeshiM kva nu tava ripavo ? yeSu sandhiM chinadma, caurastvam ? dyUtahetoH kitava iti katham ? yena dAsIsuto'smi // [ ] ityevaM prakRtasAdhyAnupayogi svamatadUSaNAvahaM vA yattaddAntikena saha sAdharmyAbhAvAd durupanItamityAdi, atra gAthAH paDhamaM ahammattaM paDilomaM attaNo uvannAso / duruvaNiyaM ca cautthaM ahammajuttammi naladAmo //
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddezakaH / 365 paDilome jaha abhao pajjoyaM harai avahio saMto // tti / attauvannAsammi ya talAyabheyammi piMgalo thavaI / aNimisageNhaNabhikkhuga duruvaNIe udAharaNaM // [dazavai0 ni0 81-83] iti / ukta AharaNataddoSaH, adhunopanyAsopanaya ucyate, sa ca caturddhA, tatra tavvatthue tti tadeva paropanyastasAdhanaM vastviti uttarabhUtaM vastu yasminnupanyAsopanaye sa tadvastukaH, athavA tadeva paropanyastaM vastu tadvastu, tadeva tadvastukam, tadyukta upanyAsopanayo'pi tadvastuka ityucyate evamuttaratrApi, yathA kazcidAha-samudrataTe mahAn vRkSo'sti, tacchAkhA jala-sthalayorupari sthitAH, tatpatrANi ca yAni jale nipatanti tAni jalacarA jIvA bhavanti yAni ca sthale nipatanti tAni sthalacarA iti, anyastadupanyastameva tarupatrapatanavastu gRhItvA taduktaM vighaTayati, yaduta- yAni punarmadhye teSAM kA vArteti ? etadupapattimAtramuttarabhUtaM tadvastuka upanyAsopanayaH, jJAtatvaM cAsya jJAnanimittatvAt, [ityAdi] vistaro vRttau / tathA tayannavatthue tti tasmAt paropanyastAd vastuno'nyaduttarabhUtaM vastu yasminnupanyAsopanaye sa tadanyavastuko yathA jale patitAni jalacarA ityukte etadvighaTanAya patanAdanyaduttaramAha yAni punaH pAtayitvA khAdati nayati vA tAni kiM bhavanti ?, na kiJcidityartho'yamapi jJApakatayA jJAtamuktaH, athavA yathArUDhameva jJAtameSaH, tathAhina jala-sthalapatitAni patrANi jalacarAdisattvAH sambhavanti, manuSyAdyAzritAnIva, ayamabhiprAyo yathA jalAdyAzritatvAt jalacarAditayA tAni sampadyante tathA manuSyAdyAzritatayA manuSyAdibhavayUkAditayA'pi sampadyantAm, AzritatvasyAvizeSAt, na ca tAni tathA'bhyupagamyanta iti jalAdigatAnAmapi jalacaratvAdyasambhava iti / tathA paDinibhe tti yatropanyAsopanaye vAdinopanyastavastunaH sadRzaM vastUttaradAnAyopanIyate sa pratinibhaH, yathA ko'pi pratijAnIne yaduta yo mAmapUrvaM zrAvayati tasmai lakSamUlyamidaM karoTakaM dadAmIti, sa ca zrAvito'pi tannApUrvamiti pratipadyate, tata ekena siddhaputreNoktam
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 tujha piyA majjha piuNo dhArei aNUNayaM sayasahassaM / jai suyapuvvaM dijjau aha na suyaM khorayaM dehi // [ dazavai0 ni0 86 ] iti / pratinibhatA cAsya sarvasminnapyukte 'zrutapUrvamevedaM mama' ityevamasatyaM vaco bruvANasya parasya nigrahAya 'tava pitA mama piturddhArayati lakSam' ityevaMvidhasya dvipAzarajjukalpasyAsatyasyaiva vacasa upanyastatvAditi, asya copapattimAtrarUpasyApyarthajJApakatayA jJAtatvamuktamiti / tathA heu tti yatropanyAsopanaye paryanuyogasya heturuttaratayA'bhidhIyate sa heturiti, yathA kenApi kazcit paryanuyuktaH - aho kiM yavAH krIyante tvayA ?, sa tvAha- yena mudhaiva na labhyante iti, tathA kasmAt brahmacaryAdikaSTamanuSThIyate ?, yasmAdakRtatapasAM narakAdI gurutarA vedanA bhavatIti, idamapi upapattimAtrameva jJAtatvenoktamarthajJApakatvAditi / iha ca kiJcidvizeSeNaivaMvidhA jJAtabhedAH sambhavantyanye'pi kintu te na vivakSitAH, antarbhAvo vA kathaJcit gurubhirvivakSito na ca taM vayaM samyag jAnIma iti / [sU0336] heU cauvvihe pannatte, taMjahA -jAvate, thAvate, vaMsate, lUsate 1 / ahavA heU cauvvihe pannatte, taMjahA - paccakkhe, aNumANe, ovamme, Agame 2 ahavA heU cauvvihe pannatte, taMjahA - atthi taM atthi so heU, asthi taM Natthi so heU, Natthi taM atthi so heU, Natthi taM Natthi so heU 3 / [TI0] atha jJAtAnantaraM jJAtavaddhetoH sAdhyasiddhyaGgatvAt tadbhedAn heU ityAdinA sUtratrayeNAha, vyaktaM caitat, navaraM hinoti gamayati jJeyamiti hetuH anyathA'nupapattilakSaNaH, uktaM ca anyathA'nupapannatvaM hetorlakSaNamIritam / tadaprasiddhi-sandeha-viparyAsaistadAbhatA / [ nyAyA0 22] iti / prAguktazca hetu: paryanuyuktasyottararUpamupapattimAtram, ayaM tu sAdhyaM pratyanvayavyatirekavAn tathAvidhadRSTAntasmRtatadbhAva iti, sa caikalakSaNo'pi kiJcidvizeSAccaturddhA, tatra jAvae
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddezakaH / 367 tti yApayati vAdinaH kAlayApanAM karoti, yathA kAcidasatI ekaikarUpakeNa ekaikamuSTraliNDaM dAtavyamiti dattazikSasya patyustadvikrayArthamujjayanIpreSaNopAyena viTasevAyAM kAlayApanAM kRtavatIti yApakaH, ___ iha vRddhairvyAkhyAtam- prativAdinaM jJAtvA tathA tathA vizeSaNabahulo hetuH karttavyo yathA kAlayApanA bhavati, tato'sau nAvagacchati prakRtamiti vistaro vRttau| ___ tathA thAvae tti sthApayati pakSamakSepeNa prasiddhavyAptikatvAt samarthayati, yathA parivrAjakadhUrte lokamadhyabhAge dattaM bahuphalaM bhavati taM cAhameva jAnAmIti mAyayA pratigrAmamanyAnyaM lokamadhyaM prarUpayati sati tannigrahAya kazcit zrAvako lokamadhyasyaikatvAt kathaM bahuSu grAmAdiSu tatsambhava ityevaMvidhopapattyA tvaddarzito bho lokamadhyabhAgo na bhavatIti pakSaM sthApitavAniti sthApako hetuH, ___tathA vaMsae tti vyaMsayati paraM vyAmohayati zakaTatittirIgrAhakadhUrttavad yaH sa vyaMsaka iti, tathAhi- kazcidantarAlalabdhamRtatittirIyuktena zakaTena nagaraM praviSTaH ukto dhUrtena yathA zakaTatittirI kathaM labhyate ?, sa ca kilAyaM zakaTasya satkAM tittirI yAcata ityabhiprAyAdavocat tarpaNAloDikayeti saktvAloDanena, jalAdyAloDitasaktubhirityarthaH, tato dhUrtaH sAkSiNa AhRtya satittirIkaM zakaTaM jagrAha, uktavAMzca madIyametad, anenaiva zakaTatittirIti dattatvAt, mayA tu zakaTasahitA tittirI zakaTatittirIti gRhItatvAditi, tato viSaNNaH zAkaTika iti|| ___ tathA lUsae tti lUSayati muSNAti vyasakApAditamaniSTamiti lUSako hetuH, sa eva zAkaTikaH, yathA dhUrtAntarazikSitena hi zAkaTikena tena yAcito'sau dhUrtaH- tarhi dehi me tarpaNAloDikAmiti, tato dhUrtenoktA svabhAryA dehyasmai saktUnAloDyeti, tAM ca tathA kurvantIM tadbhAryAM gRhItvA'sau prasthito'vAdIcca dhUrtamabhi madIyeyam, tarpaNamiti saktUnAloDayatIti tarpaNAloDiketi bhavataiva dattatvAditi / athaveti hetoH prakArAntaratAdyotako vikalpArtho hinoti gamayati prameyamarthaM sa vA hIyate adhigamyate aneneti hetuH, prameyasya pramitau kAraNam, pramANamityarthaH, caturvidhaH svarUpAdibhedAt, tatra paccakkhe tti aznAti aznute vyApnotyAnityakSaH AtmA, taM
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 prati yadvarttate jJAnaM tat pratyakSaM nizcayato'vadhi-manaHparyAya-kevalAni, akSANi vendriyANi prati yattat pratyakSaM vyavahAratastaccakSurAdiprabhavamiti, lakSaNamidamasya aparokSatayA'rthasya, grAhakaM jJAnamIdRzam / pratyakSamitaraj jJeyaM parokSaM grahaNekSayA // [nyAyA0 4] grahaNApekSayeti bhAvaH / aNumANe tti anviti liGgadarzana-sambandhAnusmaraNayoH pazcAnmAnaM jJAnamanumAnam, etallakSaNamidamsAdhyAvinAbhuvo liGgAt, sAdhyanizcAyakaM smRtam / anumAnaM tadabhrAntaM pramANatvAt samakSavad // [nyAyA0 5] iti, tathA upamAnamupamA, saivaupamyam, anena gavayena sadRzo'sau gauriti sAdRzyapratipattirUpam, uktaM ca gAM dRSTvA'yamaraNye'nyaM gavayaM vIkSate yadA / bhUyo'vayavasAmAnyabhAjaM vartulakaNThakam // tasyAmeva tvavasthAyAM yadvijJAnaM pravarttatte / pazunaitena tulyo'sau gopiNDa iti sopamA // [ ] iti, Agame tti Agamyante paricchidyante arthA anenetyAgamaH AptavacanasampAdyo viprakRSTArthapratyayaH, uktaM ca dRSTeSTAvyAhatAd vAkyAt paramArthAbhidhAyinaH / tattvagrAhitayotpannaM mAnaM zAbdaM prakIrtitam // AptopajJamanullayamadRSTeSTavirodhakam / / tattvopadezakRt sArvaM zAstraM kApathaghaTTanam // [nyAyA0 8-9] iti / athave tti ihA'nyathAnupapannatvalakSaNahetujanyatvAdanumAnameva kArye kAraNopacArAddhetuH, sa ca caturvidhaH, caturbhaGgIrUpatvAt, tatra asti vidyate taditi liGgabhUtaM dhUmAdivastu iti kRtvA, asti sa: agnyAdikaH sAdhyo'rtha ityevaM heturiti anumAnam / tathA asti tadagnyAdikaM vastvato nAstyasau tadviruddhaH zItAdirartha ityevamapi heturanumAnamiti / tathA nAsti tadagnyAdikamataH zItakAle'sti sa zItAdirartha ityevamapi heturanumAnamiti / tathA nAsti tad vRkSatvAdikamiti nAsti zizapAtvAdiko'rtha ityapi heturanumAnamiti,
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / tRtIya uddezakaH / iha ca zabde kRtakatvasyAstitvAdastyanityatvaM ghaTavattathA dhUmasyAstitvAdihAstyagnirmahAnasa ivetyAdikaM, zeSaM vRttau / 369 [sU0 337] cauvvihe saMkhANe pannatte, taMjahA - paDikammaM vavahAre, rajjU, rAsI / [ TI0] anantaraM hetuzabdena jJAnavizeSa uktastadadhikArAd jJAnavizeSanirUpaNAyAhacauvvihetyAdi, saGkhyAyate gaNyate aneneti saGkhyAnaM gaNitamityarthaH, tatra parikarma saGkalanAdikaM pATIprasiddham, evaM vyavahAro'pi mizrakavyavahArAdiranekadhA, rajjuriti rajjugaNitaM kSetragaNitamityarthaH, rAziriti trairAzika -paJcarAzikAdIti / , [sU0 338] aheloge NaM cattAri aMdhagAraM kareMti, taMjahA - NaragA, NeraDyA, pAvAiM kammAI, asubhA poggalA 1 / tiriyaloge NaM cattAri ujjataM kareMti, taMjahA - caMdA, sUrA, maNI, jotI 2 | uDDaloge NaM cattAri ujjotaM kareMti, taMjahA- devA, devIo, vimANA, AbharaNA 3 / // cauTThANassa tatio uddesao samatto // [ TI0] rajjuriti kSetragaNitamuktamiti kSetrasambandhAllokalakSaNakSetrasya tridhA vibhaktasyAndhakAroyotAvAzritya sUtratrayeNa prarUpaNAmAha - ahe ityAdi sugamAni, kintu adholoke uktalakSaNe catvAri vastUnIti gamyate, narakA nArakAvAsAH, nairayikA nArakAH, ete kRSNasvarUpatvAt andhakAraM kurvanti, pApAni karmANi jJAnAvaraNAdIni mithyAtvAjJAnalakSaNabhAvAndhakArakAritvAdandhakAraM kurvantItyucyate, athavA andhakArasvarUpe adholoke prANinAmutpAdakatvena pApAnAM karmmaNAmandhakArakartRtvamiti, tathA azubhAH pudgalAH tamizrabhAvena pariNatA iti / maNi tti maNayaH candrakAntAdyAH, joi tti jyotiragniriti / I // catuH sthAnake tRtIyoddezakaH samAptaH //
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 [atha caturtha uddezakaH] [sU0 339] cattAri pasappagA pannattA, taMjahA-aNuppannANaM bhogANaM uppAettA ege pasappate, puvvuppannANaM bhogANaM avippatogeNaM ege pasappate, aNuppannANaM sokkhANaM uppAettA ege pasappae, puvvuppannANaM sokkhANaM avippayogeNaM ege pasappae / [TI0] vyAkhyAtastRtIyoddezakaH, tadanantaraM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddezake vividhA bhAvAzcatuHsthAnakatayoktA ihApi ta eva tathocyanta ityevaMsambandhasyAsyoddezakasyedamAdisUtraM cattAri pasappagetyAdi / asya cAnantarasUtreNa sahA'yaM sambandhaH- anantarasUtre devA devyazca nirdiSTAH, te ca bhogavantaH sukhitAzca bhavantIti bhogAn sukhAni cAzritya prasarpakabhedAbhidhAnAyedamucyate, ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA- prakarSeNa sarpanti gacchanti bhogAdyarthaM dezAnudezaM saJcaranti Arambha-parigrahato vA vistAraM yAntIti prasarpakAH, aNuppannANaM ti dvitIyArthe SaSThIti anutpannAn asampannAn bhogAn zabdAdIn tatkAraNadraviNA-'GganAdIn vA uppAetta tti utpAdayituM sampAdanAya athavA'nutpannAnAM bhogAnAmutpAdayitA utpAdakaH san ekaH ko'pi prasarpati pragacchati, prasarpako vA pragantA 'bhavatI'ti gamyate, prasarpanti ca bhogAdyarthino dehinaH, uktaM ca dhAvei rohaNaM tarai sAgaraM bhamai giriniguMjesu / mArei baMdhavaM pi hu puriso jo hojja dhaNaluddho // aDai bahuM vahai bharaM sahai chuhaM pAvamAyarai dhaTTho / kula-sIla-jAtipaccayaTTiiM ca lobhahuo cayai // [ ] tti / tathA pUrvotpannAnAM pAThAntareNa pratyutpannAnAM vA avippayogeNaM ti aviprayogAya rakSaNArthamiti / saukhyAnAmiti bhogasampAdyAnandavizeSANAm, zeSaM sugamam / [sU0 340] NeratitANaM cauvvihe AhAre pannatte, taMjahA-iMgAlovame, mummurovame, sItale, himasItale / tirikkhajoNiyANaM caubvihe AhAre pannatte, taMjahA-kaMkovame, bilovame,
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 371 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / pANamaMsovame, puttamaMsovame 1 / maNussANaM cauvihe AhAre pannatte, taMjahA-asaNe jAva sAtime 2 / devANaM cauvvihe AhAre pannatte, taMjahA-vannamaMte, gaMdhamaMte, rasamaMte, phAsamaMte 3 / [TI0] bhogasaukhyArthaM ca prasarpantaH karma baddhvA nArakatvenotpadyanta iti nArakAnAhArato nirUpayannAha- neraiyANamityAdi vyaktam, kevalam aGgAropamaH alpakAladAhatvAt, murmuropamaH sthirataradAhatvAt, zItalaH zItavedanotpAdakatvAt, himazItalo'tyantazItavedanAjanakatvAt, adho'dha iti krama iti / / AhArAdhikArAt tiryag-manuSya-devAnAmAhAranirUpaNAya sUtratrayaM tirikkhajoNiyANaM tti sugamam, navaraM kaGkaH pakSivizeSaH, tasyAhAreNopamA yatra sa madhyapadalopAt kaGkopamaH, ayamarthaH- yathA hi kaGkasya durjaro'pi svarUpeNAhAraH sukhabhakSyaH sukhapariNAmazca bhavati evaM yastirazcAM subhakSaH sukhapariNAmazca sa kaGkopama iti / tathA bile pravizad dravyaM bilameva, tenopamA yatra sa tathA, bile hi alabdharasAsvAdaM jhagiti yathA kila kiJcit pravizati evaM yasteSAM galabile pravizati sa tthocyte| pANo mAtaGgaH, tanmAMsamaspRzyatvena jugupsayA duHkhAdyaM syAdevaM yasteSAM duHkhAdyaH sa pANamAMsopamaH / putramAMsaM tu snehaparatayA duHkhAdyataraM syAdevaM yo duHkhAdyataraH sa putrmaaNsopmH| krameNa caite zubha-samA-'zubhA'zubhatarA veditavyAH / devANaM tti varNavAnityAdau prazaMsAyAmatizAyane vA mtubiti| [sU0 341] cattAri jAtiAsIvisA pannattA, taMjahA-vicchutajAiAsIvise maMDukkajAiAsIvise uragajAtiAsIvise maNussajAtiAsIvise / vicchuyajAtiAsIvisassa NaM bhaMte ! kevatie visae pannatte ?, pabhU NaM vicchuyajAtiAsIvise aDDhabharahappamANamattaM boMdiM viseNaM visapariNataM visaTTamANiM karettae ? visae se visaTTatAe, no ceva NaM saMpattIe kareMsu vA kareMti vA karessaMti vA / maMDukkajAtiAsIvisassa pucchA, pabhU NaM maMDukkajAtiAsIvise bharahappamANamettaM boMdi viseNaM visapariNayaM visaTTamANiM, sesaM taM ceva jAva karessaMti vA / uragajAtipucchA, pabhU NaM uragajAtiAsIvise
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 jaMbUdIvappamANamettaM boMdi viseNaM, sesaM taM ceva jAva karessaMti vA / maNussajAtipucchA, pabhU NaM maNussajAtiAsIvise samayakhettappamANamettaM boMdi viseNaM visapariNataM visaTTamANiM karettae ? visate se visaTTatAte, no ceva NaM jAva karessaMti vA / [TI0] AhAro hi bhakSaNIya iti bhakSaNAdhikArAdAsIviSasUtram, sugamaM cedam, navaram AsIvisa tti Asyo daMSTrAstAsu viSaM yeSAM te AsIviSAH, te ca karmato jAtitazca, tatra karmatastiryaG-manuSyAH kuto'pi guNAdAsIviSAH syuH, devAzcA sahasrArAcchApAdinA paravyApAdanAditi, uktaM ca AsI dADhA taggayamahAvisA''sIvisA duvihabheyA / te kamma-jAibheeNa NegahA caubvihavigappA // [vizeSAva0 791] iti / jAtita AsIviSA jAtyAsIviSAH vRzcikAdayaH / kevaiya tti kiyAn viSayo gocaro viSasyeti gamyate, prabhuH samarthaH, arddhabharatasya yat pramANaM sAtirekatriSaSTyadhikayojanazatadvayalakSaNaM tadeva mAtrA pramANaM yasyAH sA'rddhabharatapramANamAtrA, tAM boMdiM zarIraM viSeNa svakIyAsIprabhaveNa karaNabhUtena viSapariNatAM viSarUpApannAM viSaparigatAmiti kvacit pAThaH, tadvyAptAmityarthaH, visaTTamANiM vikasantIM vidalantIM kartuM vidhAtum / viSayaH saH gocaro'sau, athavA se tasya vRzcikasya, viSamevArtho viSArthastadbhAvastattA tasyA viSArthatAyAH viSatvasya tasyAM vA, no ceva tti naivetyarthaH, sampattyA evaMvidhabondisamprAptidvAreNa, kariMsu tti akApurvRzcikA iti gamyate, iha caikavacanaprakrame'pi bahuvacananirdezo vRzcikAsIviSANAM bahutvajJApanArtham, evaM kurvanti kariSyanti, trikAlanirdezazcAmISAM traikAlikatvajJApanArthaH, samayakSetraM manuSyakSetram / [sU0 342] caubvihe vAhI pannatte, taMjahA-vAtite, pittite, siMbhite, saMnivAtite / cauvvihA tigicchA pannattA, taMjahA-vejo, osadhAI, Aure, pricaarte| cattAri tigicchagA pannattA, taMjahA-Atatigicchate nAmamege No paratigicchate
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / 1, paratigicchae nAmamege hva [ = 4] / [TI0] viSapariNAmo hi vyAdhiriti tadadhikArAd vyAdhibhedAnAha- cauvvihetyAdi sugamam, kevalaM vAto nidAnamasyeti vAtikaH, evaM sarvatra, navaraM sannipAtaH saMyogo dvayostrayANAM veti, vAtAdisvarUpaM caitat- tatra rUkSa 1 laghuH 2 zItaH 3 kharaH 4 sUkSma 5 zcalo 6'nilaH / pittaM sasneha 1 tIkSNo 2 SNaM 3 laghu 4 vizraM 5 saraM 6 dravam 7 // pho guru 1 rhimaH 2 snigdhaH 3 prakledI 4 sthira 5 picchilaH 6 / sannipAtastu saGkIrNalakSaNo dvyAdimIlakaH // [ ] vAtAdInAM kAryANi punarimAni pAruSyasaGkocanatodazUlazyAmatvamaGgavyathaceSTabhaGgAH / suptatvazItatvakharatvazoSAH karmANi vAyoH pravadanti tajjJA : // parisravasvedavidAharAgA vaigandhyasaGkledavipAkakopAH / pralApamUrcchAbhramipItabhAvAH pittasya karmANi vadanti tajjJAH // zvetatvazItatvagurutvakaNDUsnehopadehastimitatvalepAH / 373 utsedhasampAtacirakriyAzca kaphasya karmANi vadanti tajjJAH // [ ] iti / anantaraM vyAdhiruktaH, adhunA tasyaiva cikitsAM cikitsakAMzca sUtradvayenAhacauvvihetyAdi kaNThyam, navaraM cikitsA rogapratIkAraH, tasyAzcAturvidhyaM kAraNabhedAditi, etatsUtrasaMvAdakamuktamaparairapi- bhiSag 1 dravyANyu 2 pasthAtA 3 rogI 4 pAdacatuSTayam / cikitsitasya nirddiSTam, pratyekaM taccaturguNam // dakSo 1 vijJAtazAstrArtho 2 dRSTakarmmA 3 zuci 4 bhiSak / bahukalpaM 9 bahuguNam 2 sampannaM 3 yogyamauSadham 4 // anuraktaH 1 zuci 2 rdakSo 3 buddhimAn 4 paricArakaH / ADhyo 1 rogI bhiSagvazyo 2 jJApakaH 3 sattvavAnapi 4 // [ iyaM dravyarogacikitsA, mohabhAvarogacikitsA tvevam, - nivvigai nibbalome tavauddhaTThANameva ubbhA / veyAvaccAhiMDaNa maMDali kappaTThiyAharaNaM // [ nizItha0 574 ] ti, ] iti /
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 nirbalaM vallAdi, avamam Unam, udbhrAmo bhikSAbhramaNam, AhiMDaNaM dezeSu, maNDalI sUtrArthayoH, kappaTThiyA zreSThivadhUriti / cikitsakA dravyato jvarAdirogAn prati bhAvato rAgAdIn pratIti, tatrAtmano jvarAdeH kAmAdervA cikitsaka: pratikartetyAtmacikitsaka iti / [sU0 343] cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-vaNakare NAmamege no vaNaparimAsI, vaNaparimAsI nAmamege No vaNakare, ege vaNakare vi vaNaparimAsI vi, ege No vaNakare No vaNaparimAsI / . __cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-vaNakare nAmamege No vaNasArakkhI hva [= 4] / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-vaNakare nAma ege No vaNasarohI hva [= 4] / [TI0] athAtmacikitsakAn bhedataH sUtratrayeNAha- cattArItyAdi kaNThyam, navaraM vraNaM dehe kSataM svayaM karoti rudhirAdinirgAlanArthamiti vraNakaraH, no naiva vraNaM parimRzatItyevaMzIlo vraNaparimItyekaH, anyastvanyakRtaM vraNaM parimRzati, na ca tat karotIti, evaM bhAvavraNam aticAralakSaNaM karoti kAyena, na ca tadeva parimRzati punaH punaH saMsmaraNena spRzati / anyastu tat parimRzatyabhilASAnna ca karoti kAyataH saMsArabhayAdibhiriti / vraNaM karoti na ca tat paTTabandhAdinA saMrakSati, anyastu kRtaM saMrakSati na ca karoti, bhAvavraNaM tvAzrityAticAraM karoti na ca taM sAnubandhaM bhavantaM kuzIlAdisaMsargatannidAnaparihArato rakSatyekaH, anyastu pUrvakRtAticAraM nidAnaparihArato rakSati navaM ca na karoti / no naiva vraNaM saMrohayatyauSadhadAnAdineti vraNasarohI, bhAvavraNApekSayA tu no vraNasaMrohI prAyazcittApratipatteH, vraNarohI pUrvakRtAticAraprAyazcittapratipattyA, no vraNakaro'pUrvAticArAkAritvAditi / [sU0 344] cattAri vaNA pannattA, taMjahA-aMtosalle nAmamege No bAhiMsalle
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / 375 4, 1 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-aMtosalle NAmamege No bAhiMsalle hva [= 4], 2 / / __cattAri vaNA pannattA, taMjahA-aMto duDhe nAmaM ege No bAhiM duTTe, bAhiM duDhe nAmaM ege no aMto duDhe hva [= 4], 3 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-aMto duDhe nAmamege no bAhiM duDhe hva = 4], 4 / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-sejaMse NAmamege sejaMse, sejaMse nAmamege pAvaMse, pAvaMse NAmaM ege sejaMse, pAvaMse NAmamege pAvaMse 1 / cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-sejase NAmamege sejase tti sAlisae, sejaMse NAmamege pAvaMse tti sAlisate hva [= 4], 2 / ___ cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-seyaMse tti NAmamege seyaMse tti mannati, seyaMse tti NAmamege pAvaMse tti mannati ha [= 4], 3 / / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-seyaMse NAmamege seyaMse tti sAlisate mannati, seyaMse NAmamege pAvaMse tti sAlisate mannati hva [= 4], 4 / cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-AghavatittA NAmamege No paribhAvatittA, paribhAvatittA NAmamege No AghavatittA hva [= 4], 5 / cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-AghavatittA NAmamege no uMchajIvisaMpanne, uMchajIvisaMpanne NAmamege No AghavatittA hva [= 4], 6 / cauvvihA rukkhaviguvvaNA pannattA, taMjahA-pavAlattAe, pattattAe, pupphattAe, phalattAe / [TI0] uktA AtmacikitsakAH, atha cikitsyaM vraNaM dRSTAntIkRtya puruSabhedAnAhacattArItyAdi catuHsUtrI sugamA, navaram anta: madhye zalyaM yasya, adRzyamAnamityarthaH tattathA 1, bAhiMsalle tti yacchalyaM vraNasyAntaralpaM bahistu bahu tadbahiriva bahirityucyate, ato bahiH zalyaM yasya tattathA, yadi punaH sarvathaiva tattato bahiH syAt tadA zalyataiva na syAd, uddhRtatve vA bhUtabhAvitayA syAdapIti 2, yatra punarantarbahu bahirapyupalabhyate tadubhayazalyam 3, caturthaH zUnya iti 4 / gurusamakSamanAlocitatvenA'ntaH zalyam
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 aticArarUpaM yasya sa tathA, bahiH zalyam AlocitatayA yasya sa tathA, antarbahizca zalyamAlocitAnAlocitatvena yasya sa tathA, caturthaH zUnyaH / __ antardRSTaM vraNaM lUtAdidoSataH, na bahI rAgAdyabhAvena saumyatvAt 4, puruSastu antarduSTaH zaThatayA saMvRtAkAratvAnna bahirityekaH, anyastu kAraNenopadarzitavAkpAruSyAditvAd bahireveti 4 / / puruSAdhikArAt tadbhedapratipAdanAya SaTsUtrI kaNThyA ca, kintu atizayena prazasyaH zreyAnekaH prazasyabhAvaH sadbodhatvAt, punaH zreyAn prazastAnuSThAnatvAt sAdhuvadityekaH 1, anyastu zreyAMstathaiva, atizayena pApaH pApIyAn, sa cAviratatvena duranuSThAyitvAditi 2, anyastu pApIyAn bhAvato mithyAtvAdibhirupahatatvAt kAraNavazAt sadanuSThAyitvAcca zreyAn udAyinRpamArakavat 3, caturthaH sa eva kRtapApa iti 4 / athavA zreyAn gRhasthatve niSkramaNakAle vA, punaH zreyAn pravrajyAyAM vihArakAle vetyevamanye'pi / zreyAneko bhAvato dravyatastu zreyAn prazasyatara ityevaMbuddhijanakatvena sadRzakaH anyena zreyasA tulyo na tu sarvathA zreyAnevetyekaH 1, anyastu bhAvataH zreyAnapi dravyataH pApIyAnityevaMbuddhijanakatvena sadRzakaH anyena pApIyasA samAno na tu pApIyAneveti dvitIyaH 2, bhAvataH pApIyAnapyanyaH saMvRtAkAratayA zreyAnityevaMbuddhi [jakanatvena] sadRzako'nyena zreyaseti tRtIyaH 3, caturthaH sujJAnaH 4 / / zreyAnekaH savRttatvAt zreyAnityevamAtmAnaM manyate yathAvad bodhAt lokena vA manyate vizadazubhAnuSThAnAd, iha ca mannijjai tti vaktavye prAkRtatvena mannai ityuktam 1, zreyAnapyanya AtmanyaruciparAyaNatvAt pApIyAnityAtmAnaM manyate, sa eva vA pUrvopalabdhataddoSeNa janena manyate dRDhaprahArivat 2, pApIyAnapyaparo mithyAtvAdyupahatatayA zreyAnityAtmAnaM manyate, kutIrthikavat, tadbhaktena veti 3, pApIyAnanyo'viratikatvAt pApIyAnityAtmAnaM manyate, sadbodhatvAta, asaMyato vA manyate saMyatalokeneti 4 / zreyAneko bhAvato dravyatastu kiJcitsadanuSThAyitvAt zreyAnityevaMvikalpajanakatvena sadRzako'nyena zreyasA manyate jJAyate janeneti, vibhaktipariNAmAdvA sadRzakamAtmAnaM manyata iti, evaM zeSAH /
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / 377 Aghavaitteti AkhyAyakaH prajJApakaH pravacanasya ekaH kazcinna ca pravibhAvayitA prabhAvakaH zAsanasya udArakriyA-pratibhAdirahitatvAt, pravibhAjayitA vA pravacanArthasya nayotsargAdibhirvivecayiteti / AkhyAyaka ekaH sUtrArthasya na coJchajIvikAsampanno naiSaNAdinirata ityarthaH, sa cApagataH saMvignaH saMvignapAkSiko vA, ityekaH, dvitIyo yathAcchandaH, tRtIyaH sAdhuH, caturtho gRhasthAdiriti / pUrvasUtre sAdhulakSaNapuruSasyAkhyAyakatvoJchajIvikAsampannatvalakSaNA guNavibhUSoktA adhunA tatsAmyAd vRkSavibhUSAmAha- caubvihetyAdi, athavA pUrvamuJchajIvikAsaMpannaH sAdhupuruSa uktaH, tasya ca vaikriyalabdhimatastathAvidhaprayojane vRkSaM vikurvato yadvidhA tadvikriyA syAttAmAha- cauvvihetyAdi pAtanayaivoktArtham, navaraM pravAlatayeti navAGkuratayetyarthaH / - [sU0 345] cattAri vAdisamosaraNA pannattA, taMjahA-kiriyAvAdI, akiriyAvAdI, aNNANiyavAdI, veNaiyavAdI / ___NeraiyANaM cattAri vAdisamosaraNA pannattA, taMjahA-kiriyAvAdI jAva veNatiyavAdI, evamasurakumArANa vi jAva thaNitakumArANaM, evaM vigaliMdiyavajaM jAva vemANiyANaM / [TI0] ete hi pUrvoktA AkhyAyakAdayaH puruSAstIrthikA iti teSAM svruupaabhidhaanaayaah-cttaariityaadi| vAdinaH tIrthikAH, samavasaranti avatarantyeSviti samavasaraNAni vividhamatamIlakAH, teSAM samavasaraNAni vAdisamavasaraNAni, kriyAM 'jIvAjIvAdirartho'stI'tyevaMrUpAM vadantIti kriyAvAdina AstikA ityarthaH, teSAM yat samavasaraNaM tatta evocyante abhedAditi, tanniSedhAdakriyAvAdino nAstikA ityarthaH, ajJAnamabhyupagamadvAreNa yeSAmasti te ajJAnikAH, ta eva vAdino'jJAnikavAdinaH, ajJAnameva zreya ityevaMpratijJA ityarthaH, vinaya eva vainayikam, tadeva niHzreyasAyetyevaMvAdino vainayikavAdina iti, etabhedasaGkhyA ceyam asiyasayaM kiriyANaM akiriyavAINa hoi culsiiii| annANiya sattaTThI veNaiyANaM ca battIsA // [sUtra0 ni0 119] iti vistaro vRttau /
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 etAnyeva samavasaraNAni caturviMzatidaNDake nirUpayannAha- neraiyANamityAdi sugamam, navaraM nArakAdipaJcendriyANAM samanaskatvAccatvAryapyetAni sambhavanti, vigaleMdiyavajjaM ti eka-dvi-tri-caturindriyANAmamanaskatvAnna sambhavanti tAnIti / - [sU0 346] cattAri mehA pannattA, taMjahA-gajittA NAmamege No vAsittA, vAsittA NAmamege No gajittA, ege gajittA vi vAsittA vi, ege No gajittA No vAsittA 1 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahAgajittA NAmamege No vAsittA hva [= 4], 2 / cattAri mehA pannattA, taMjahA-gajittA NAmamege No vijuyAittA, vijuyAittA NAmamege hva [= 4], 3 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-gajittA NAmamege No vijuyAittA hva [= 4], 4 / ___cattAri mehA pannattA, taMjahA-vAsittA NAmamege No vijuyAittA ha [= 4], 5 / evAmeva cattAri purisajAtA [pannattA, taMjahA-]vAsittA NAmamege No vijuyAittA ha [= 4], 6 / cattAri mehA pannattA, taMjahA-kAlavAsI NAmamege No akAlavAsI hva [= 4], 7 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-kAlavAsI NAmamege no akAlavAsI ha [= 4], 8 / __ cattAri mehA pannattA, taMjahA-khettavAsI NAmamege No akhettavAsI ha [= 4], 9 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-khettavAsI NAmamege No akhettavAsI ha [= 4], 10 / ___cattAri mehA pannattA, taMjahA-jaNatittA NAmamege No NimmavatittA, NimmavatittA NAmamege No jaNatittA hva [= 4], 11 / evAmeva cattAri ammApiyaro pannattA, taMjahA-jaNatittA NAmamege No NimmavatittA hva [= 4], 12 / cattAri mehA pannattA, taMjahA-desavAsI NAmamege No savvavAsI ha [= 4], 13 / evAmeva cattAri rAyANo pannattA, taMjahA-desAdhivatI NAmamege
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 379 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / No savvAdhivatI hva [= 4], 14 / / [sU0 347] cattAri mehA pannattA, taMjahA-pukkhalasaMvaTTate, pajunne, jImUte, jhimme / pukkhalasaMvadRte NaM mahAmehe egeNaM vAseNaM dasa vAsasahassAI bhAveti, pajunne NaM mahAmehe egeNaM vAseNaM dasa vAsasatAI bhAveti, jImUte NaM mahAmehe egeNaM vAseNaM dasa vAsAiM bhAveti, jhimme NaM mahAmehe bahUhiM vAsehiM egaM vAsaM bhAveti vA Na vA bhAveti 15 / / [sU0 348] cattAri karaMDagA pannattA, taMjahA-sovAgakaraMDate, vesitAkaraMDate, gAhAvatikaraMDate, rAyakaraMDate 16 / evAmeva cattAri AyariyA pannattA, taMjahA-sovAgakaraMDagasamANe, vesitAkaraMDagasamANe, gAhAvatikaraMDagasamANe, rAyakaraMDagasamANe 17 / / [sU0 349] cattAri rukkhA patnattA, taMjahA-sAle nAmamege sAlapariyAte, sAle nAmamege eraMDapariyAe, eraMDe nAma ege sAlapariyAe, eraMDe nAma ege eraMDapariyAe, 18 / evAmeva cattAri AyariyA pannattA, taMjahA-sAle NAmamege sAlaparitAte, sAle NAmamege eraMDaparitAte, eraMDe NAmamege0 ha [= 4], 19 / cattAri rukkhA pannattA, taMjahA-sAle NAmamege sAlapariyAle, sAle NAmaM ege eraMDapariyAle, eraMDe nAmaM ege ha [= 4], 20 / evAmeva cattAri AyariyA pannattA, taMjahA-sAle nAmamege sAlapariyAle, sAle NAmaM ege eraMDapariyAle hva [= 4], 21 / sAladumamajjhayAre jaha sAle NAma hoti dumarAyA / iya suMdara Ayarie suMdarasIse muNetavve // 22 // eraMDamajjhayAre jaha sAle NAma hoti dumarAyA / iya suMdara Ayarie maMgulasIse muNeyavve // 23 // sAladumamajjhayAre eraMDe NAma hoti dumarAyA / iya maMgula Ayarie suMdarasIse muNeyavve // 24 // eraMDamajjhayAre eraMDe NAma hoi dumarAyA /
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 iya maMgula Ayarie maMgulasIse muNeyavve // 25 // [sU0 350] cattAri macchA pannattA, taMjahA-aNusotacArI, paDisotacArI, aMtacArI, majjhacArI 22 / evAmeva cattAri bhikkhAgA pannattA, taMjahAaNusoyacArI, paDisoyacArI, aMtacArI, majjhacArI 23 / cattAri golA pannattA, taMjahA-madhusitthagole, jaugole, dArugole, maTTiyAgole 24 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahAmadhusitthagolasamANe hva [= 4], 25 / cattAri golA pannattA, taMjahA-ayagole, taugole, taMbagole, sIsagole 26 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-ayagolasamANe jAva sIsagolasamANe 27 / / cattAri golA pannattA, taMjahA-hiraNNagole, suvannagole, rayaNagole, vairagole 28 / evAmeva cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-hiraNNagolasamANe jAva vairagolasamANe 29 / cattAri pattA pannattA, taMjahA-asipatte, karapatte, khurapatte, kalaMbacIritApatte 30 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-asipattasamANe jAva kalaMbacIritApattasamANe 31 / / cattAri kaDA pannattA, taMjahA-suMThakaDe, vidalakaDe, cammakaDe, kaMbalakaDe 32 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-suMThakaDasamANe jAva kaMbalakaDasamANe 33 / [sU0 351] cauvvihA cauppayA pannattA, taMjahA-egakhurA, dukhurA, gaMDIpadA, saNapphadA 34 / cauvvihA pakkhI pannattA, taMjahA-cammapakkhI, lomapakkhI, sAmuggapakkhI, vitatapakkhI 35 / cauvvihA khuddapANA pannattA, taMjahA-beiMdiyA, teiMdiyA, cauriMdiyA, saMmucchimapaMciMdiyatirikkhajoNiyA 36 /
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / 381 [sU0 352] cattAri pakkhI pannattA, taMjahA-NivatittA NAmamege no parivatittA, parivatittA nAmaM ege no nivatittA, ege nivatittA vi parivatittA vi, ege no nivatittA no parivatittA 37 / evAmeva cattAri bhikkhAgA pannattA, taMjahA-NivatittA NAmamege no parivatittA hva [= 4], 38 / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-NikkaThe NAmamege NikkaTTe, nikkaDe nAmamege aNikkaThe hva [= 4], 39 / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-NikkaTTe NAmamege NikkaTTappA, NikkaTThe nAmamege aNikkaTTappA hva [= 4], 40 / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-buhe nAmamege buhe, buhe nAmamege abuhe hva [= 4], 41 / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-budhe nAmamege budhahiyae ha [= 4], 42 / cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-AtANukaMpate NAmamege no parANukaMpate hva [= 4], 43 / [TI0] puruSAdhikArAt puruSavizeSapratipAdanAya prAyaH sadRSTAntasUtrANi puruSasUtrANi tricatvAriMzataM cattAri mehetyAdInyAha, sugamAni, navaraM meghAH payodAH / garjitA garjikRt no varSitA na pravarSaNakArIti 1 / evaM kazcit puruSo garjiteva garjitA dAnajJAna-vyAkhyAnA-'nuSThAna-zatrunigrahAdiviSaye uccaiH pratijJAvAn no naiva varSiteva varSitA varSako'bhyupagatasampAdaka ityarthaH, anyastu kAryakartA na coccaiH pratijJAvAniti, evamitarAvapi neyAviti 2 / / vijjuyAitta tti vidyutkartA 3 / evaM puruSo'pi kazciduccaiH pratijJAtA na ca vidyutkAratulyasya dAnAdipratijJAtArthArambhADambarasya kartA, anyastu ArambhADambarasya kartA na pratijJAteti, evamanyAvapIti 4 / varSitA kazcid dAnAdibhirna tu tadArambhADambarakartA, anyastu viparIto'nya ubhayathA'nyo na kiJciditi 5-6 / kAlavarSI avasaravarSIti, evamanye'pi 7 / puruSastu kAlavarSIva kAlavarSI avasare
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 dAna-vyAkhyAnAdiparopakArArthapravRttika ekaH, anyastvanyatheti, evaM zeSau 8 / kSetraM dhAnyAdyutpattisthAnam 9 / puruSastu kSetravarSIva kSetravarSI pAtre dAna-zrutAdInAM nikSepakaH, anyo viparItaH, anyastathAvidhavivekavikalatayA mahaudAryAt pravacanaprabhAvanAdikAraNato vA ubhayasvarUpaH, anyastu dAnAdAvapravRttika iti 10 / janayitA megho yo vRSTyA dhAnyamudgamayati, nirmApayitA tu yo vRSTyaiva saphalatAM nayatIti 11 / evaM mAtApitarAvapIti prasiddham, evamAcAryo'pi ziSyaM pratyupanetavya iti 12 / vivakSitabharatAdikSetrasya prAvRDAdikAlasya vA deze Atmano vA dezena varSatIti dezavarSI 1 / yastu tayoH sarvayoH sarvAtmanA vA varSati sa sarvavarSI 2 / yastu kSetrato deze kAlataH sarvatrAtmano vA sarvaH 2, athavA kAlato deze kSetrataH sarvatra 3 Atmano vA sarvaH 4, athavA Atmano dezena kSetrataH 5, kAlato vA sarvatra 6, athavA kSetrakAlato dezena AtmanaH sarvaH 7, athavA kSetrato deze, Atmano dezena kAlataH sarvatra 8, athavA kAlato deze Atmano dezena kSetrataH sarvatre 9 tyevaM navabhirvikalpairvarSati sa dezavarSI sarvavarSI ceti 3 / caturthaH sujJAna iti 13 / rAjA tu yo vivakSitakSetrasya meghavaddeza eva yoga-kSemakAritayA prabhavati sa dezAdhipatirna sarvAdhipatiH sa ca pallIpatyAdiH, yastu na pallyAdau deze'nyatra tu sarvatra prabhavati sa sarvAdhipatirna dezAdhipatiH, yastUbhayatra sa ubhayAdhipatiH, athavA dezAdhipatirbhUtvA sarvAdhipatiryo bhavati vAsudevAdivat sa dezAdhipatizca sarvAdhipatizceti, caturtho rAjyabhraSTa iti 14 / pukkhaletyAdi, egeNaM vAseNaM ti ekayA vRSTyA bhAvayatIti udakasnehavatIM karoti, dhAnyAdiniSpAdanasamarthA miti yAvat, bhuvamiti gamyate / jihmastu bahubhirvarSaNairekameva varSam abdaM yAvat bhuvaM bhAvayati naiva vA bhAvayati rUkSatvAttajjalasyeti 15 / atrAntare meghAnusAreNa puruSA: puSkalAvatasamAnAdaya: puruSAdhikAratvAt abhyUhyA iti, tatra sakRdupadezena dAnena vA prabhUtakAlaM yAvacchubhasvabhAvamIzvaraM vA dehinaM ya: karotyasAvAdyameghasamAna:, evaM stokatarastokatamakAlApekSayA dvitIya-tRtIyameghasamAnau, asakRdupadezAdinA dehinamalpakAlaM yAvadupakurvannanupakurvan vA caturthameghasamAna iti /
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 383 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / karaNDako vastrAbharaNAdisthAnaM janapratIta:, zvapAkakaraNDakaH cANDAlakaraNDakaH, sa ca prAyazcarmaparikopakaraNavardhAdicarmAMzasthAnatayA atyantamasAro bhavati, vezyAkaraNDa kastu jatupUritasvarNAbharaNAdisthAnatvAt kiJcittataH sAro'pi vakSyamANakaraNDakApekSayA tvasAra eveti, gRhapatikaraNDakaH zrImatkauTumbikakaraNDakaH, sa ca viziSTamaNi-suvarNAbharaNAdiyuktatvAt sArataraH, rAjakaraNDakastu amUlyaratnAdibhAjanatvAt sAratama iti 16, evamAcAryo ya: SaTprajJaka-gAthAdirUpasUtrArthadhArI viziSTakriyAvikalazca sa prathama: atyantAsAratvAt, yastu duradhItazrutalavo'pi vAgADambareNa mugdhajanamAvarjayati sa dvitIya: parIkSA'kSamatayA asAratvAdeva, yastu svasamaya-parasamayajJa: kriyAdiguNayuktazca sa tRtIya: sArataratvAt, yastu samastAcAryaguNayuktatayA tIrthakarakalpa: sa caturthaH sAratamatvAt sudharmAdivaditi 17 / sAlo nAmaikaH sAlAbhidhAnavRkSajAtiyuktatvAt, sAlasyaiva paryAyA dharmA bahalacchAyatvA-''sevyatvAdayo yasya sa: sAlaparyAya ityekaH, sAlo nAmaika iti tathaiva eraNDasyeva paryAyA dharmA abahalacchAyatvA-'sevyatvAdayo yasya sa eraNDaparyAya iti dvitIyaH, eraNDo nAmaika eraNDAbhidhAnavRkSajAtIyatvAt sAlaparyAyo bahalacchAyatvAdidharmayuktatvAditi tRtIyaH, eraNDo nAmaikastathaiva eraNDaparyAya: abahalacchAyatvAgheraNDadharmayuktatvAditi caturtha: 18, AcAryastu sAla iva sAlaH, yathA hi sAla: jAtimAnevamAcAryo'pi ya: satkula: sadgurukulazca sa sAla evocyate, tathA sAlaparyAya: sAladhA, yathA hi sAla: sacchAyatvAdidharmayukta evaM yo jJAnakriyAprabhavayaza:prabhRtiguNayukto bhavati sa tathocyate ityekaH, tathA sAlo nAmaika iti tathaiva, eraNDaparyAyastUktaviparyayAditi dvitIya:, evamitarAvapIti 19, tathA sAlastathaiva, sAla eva parivAraH parikaro yasya sa sAlaparivAraH, evaM zeSatrayamiti 20, AcAryastu sAla iva sAlo gurukula-zrutAdibhiruttamatvAt, sAlaparivAraH sAlakalpamahAnubhAvasAdhuparikaratvAt, tathA eraNDaparivAraH eraNDakalpanirguNasAdhuparikaratvAt, evameraNDo'pi zrutAdibhihInatvAditi, caturthaH sujnyaan:| uktacaturbhaGgyA eva bhAvanArthaM sAladumetyAdi gAthAcatuSkaM vyaktam, navaraM maGgulam asundaram 21 /
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 aNusoya tti anuzrotasA caratItyanuzrotazcArI nadyAdipravAhagAmI, evamanye trayaH 22, evaM bhikSAka: sAdhuH, yo hyabhigrahavizeSAdupAzrayasamIpAt krameNa kuleSu bhikSate so'nuzrotazcArimatsyavadanuzrotazcArI prathamaH, yastUtkrameNa gRheSu bhikSamANa upAzrayamAyAti sa dvitIyaH, yastu kSetrAnteSu bhikSate sa tRtIya:, kSetramadhye caturthaH 23 / madhusikthaM madanam, tasya golo vRttapiNDo madhusikthagola:, evamanye'pi, navaraM jatu lAkSA, dAru-mRttike prasiddhe iti 24, yathaite golA mRdu- kaThina - kaThinatarakaThinatamAH krameNa bhavantyevaM ye puruSAH parISahAdiSu mRdu-dRDha - dRDhatara- dRDhatamasattvA bhavanti te madhusikthagolasamAnA ityAdibhirvyapadezairvyapadizyanta iti 25 / ayogolAdayaH pratItAH 26, etaizcAyogolakAdibhiH krameNa guru- gurutara - gurutamA'tyantagurubhiH ArambhAdivicitrapravRttyupArjitakarmmabhArA ye puruSA bhavanti te'yogolasamAnA ityAdivyapadezavanto bhavanti pitR - mAtR - putra - kalatragatasnehabhArato veti 27 / hiraNyAdigoleSu krameNAlpaguNa-guNAdhika-guNAdhikatara -guNAdhikatameSu puruSAH samRddhito jJAnAdiguNato vA samAnatayA yojyAH 29 / patrANi parNAni, tadvat pratanutayA yAni asyAdIni tAni patrANIti, asi: khaDga:, sa eva patramasipatram, karapatraM krakacaM yena dAru chidyate, kSura: churaH, sa eva patraM kSurapatram, kadambacIriketi zastravizeSa iti 30, tatra drAk chedakatvAdaserya: puruSo drAgeva snehapAzaM chinatti so'sipatrasamAnaH, avadhAritadevavacanasanatkumAracakravarttivat, yastu punaH punarucyamAno bhAvanAbhyAsAt snehataruM chinatti sa karapatrasamAnaH, tathAvidhazrAvakavat, karapatrasya hi gamanAgamanAbhyAM kAlakSepeNa chedakatvAditi, yastu zrutadharmmamArgo'pi sarvathA snehacchedAsamartho dezaviratimAtrameva pratipadyate sa kSurapatrasamAnaH, kSuro hi kezAdikamalpameva chinattIti, yastu snehacchedaM manorathamAtreNaiva karoti sa caturtha: aviratasamyagdRSTiriti, athavA yo gurvAdiSu zIghra - manda - mandatara - mandatamatayA snehaM chinatti sa evamapadizyate 31 / kambAdibhirAtAna-vitAnabhAvena niSpAdyate yaH sa kaTaH, kaTa iva kaTa ityupacArAt tantvAdimayo'pi kaTa eveti, tatra suMbakaDe tti tRNavizeSaniSpannaH, vidalakaDe ti
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / 385 vaMzazakalakRta:, cammakaDe tti vardhavyUtamaJcakAdiH, kaMbalakaDe tti kambalameveti 32 / eteSu cAlpa-bahu-bahutara-bahutamAvayavapratibandheSu puruSA yojanIyA:, tathAhiyasya gurvAdiSvalpa: pratibandha: svalpavyalIkAdinApi vigamAt sa suMbakaTasamAna ityevaM sarvatra bhAvanIyamiti 33 / / __ catuSpadA: sthalacarapaJcendriyatiryaJcaH, ekaH khura: pAde pAde yeSAM te ekakhurA: azvAdayaH, evaM dvau khurau yeSAM te tathA, te ca gavAdayaH, gaNDI suvarNakArAdInAmadhikaraNI gaNDikA, tadvat padAni yeSAM te tathA, te ca hastyAdayaH, saNapphaya tti sanakhapadA: nAkharAH siMhAdaya:, ihottarasUtradvaye ca jIvAnAM puruSazabdavAcyatvAt puruSAdhikAra eveti 34 / carmamayapakSA: pakSiNazcarmapakSiNo valgulIprabhRtayaH, evaM lomapakSiNo haMsAdaya:, samudkavat pakSau yeSAM te samudgakapakSiNaH, samAsAnta in, te ca bahirvIpa-samudreSu, evaM vitatapakSiNo'pIti 35 / kSudrA adhamA anantarabhave siddhyabhAvAt prANA ucchvAsAdimanta: kSudraprANAH, saMmUrchana nirvRttA: sammUrchimA:, tirazcAM satkA yoniryeSAM te tathA, tata: padatrayasya karmadhAraye sati sammUrchimapaJcendriyatiryagyonikA iti bhavati 36 / nipatitA nIDAdavatarItA avatarItuM zakto nAmaika: pakSI dhRSTatvAdajJatvAdvA na tu parivrajitA na parivrajituM zakto bAlatvAdityekaH, evamanya: parivrajituM zakta: puSTatvAnna tu nipatituM bhIrutvAt, anyastUbhayathA, caturthastUbhayapratiSedhavAnatibAlatvAditi 37 / nipatitA bhikSAcaryAyAmavatarItA bhojanAdyarthitvAnna tu parivrajitA paribhramako glAnatvAdalasatvAllajjAlutvAdvetyekaH, anya: parivrajitA paribhramaNazIla AzrayAnnirgata: san na tu nipatitA bhikSArthamavatarItumazaktaH sUtrArthAsaktatvAdinA, zeSau spaSTau 38 / niSkRSTaH niSkarSita: tapasA kRzadeha ityarthaH, punarniSkRSTo bhAvata: kRzIkRtakaSAyatvAdevamanye traya iti 39 / etadbhAvanArthamevAnantaraM sUtram-niSkRSTaH kRzazarIratayA, tathA niSkRSTaH AtmA kaSAyAdinirmathanena yasya sa tathetyevamanye traya iti / athavA niSkRSTastapasA kRzIkRta: pUrvaM pazcAdapi tathaivetyevamAdyasUtraM vyAkhyeyam, dvitIyaM tu yathoktameveti 40 / budho budhatvakAryabhUtasatkriyAyogAt, uktaM ca
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 paThakaH pAThakazcaiva ye cAnye tattvacintakA: / sarve te vyasanino rAjan ! ya: kriyAvAn sa paNDitaH // [ ] iti / punarbudhaH savivekamanastvAdityekaH / anyo budhastathaiva, abudhastvaviviktamanastvAt / aparastvabudho'satkriyatvAt, budho vivekaviviktacittatvAt / caturtha ubhayaniSedhAditi 41 / anantarasUtreNaitadeva vyaktIkriyate- budhaH satkriyatvAt budhaM hRdayaM mano yasya sa budhahRdayo vivecakamanastvAt, athavA budhaH zAstrajJatvAt budhahRdayastu kAryeSvamUDhalakSatvAdityekaH, evamanye traya UhyA: 42 / AtmAnukampaka: AtmahitapravRtta: pratyekabuddho jinakalpiko vA parAnapekSo vA nighRNa:, parAnukampako niSThitArthatayA tIrthakara: AtmAnapekSo vA dayaikaraso metAryavata, ubhayAnukampakaH sthavirakalpikaH, ubhayAnanukampaka: pApAtmA kAlazaukarikAdiriti 43 / [sU0 353] cauvvihe saMvAse pannatte, taMjahA-divve, Asure, rakkhase, mANuse 1 / cauvvidhe saMvAse pannatte, taMjahA-deve NAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchati, deve nAmamege asurIe saddhiM saMvAsaM gacchati, asure NAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchati, asure nAmamege asurIe saddhiM saMvAsaM gacchati 1 / cauvvidhe saMvAse pannatte, taMjahA-deve nAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchati, deve nAmamege rakkhasIe saddhiM saMvAsaM gacchati, rakkhase NAmamege ha [= 4], cauvvidhe saMvAse pannatte, taMjahA-deve nAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchati, deve nAmamege maNussIe saddhiM saMvAsaM gacchati ha [= 4], 3 / cauvvidhe saMvAse pannatte, taMjahA-asure NAmamege asurIe saddhiM saMvAsaM gacchati, asure NAmamege rakkhasIe saddhiM saMvAsaM gacchati ha [= 4], 4 / cauvvidhe saMvAse pannatte, taMjahA-asure NAmamege asurIe saddhiM saMvAsaM gacchati, asure NAmamege maNussIe saddhiM saMvAsaM gacchati hva [= 4], 5 /
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 387 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / cauvvidhe saMvAse pannatte, taMjahA-rakkhase nAmamege rakkhasIe saddhiM saMvAsaM gacchati, rakkhase nAmamege maNussIe saddhiM saMvAsaM gacchati ha [= 4], 6 / [TI0] anantaraM puruSabhedA uktA:, adhunA tadvyApAravizeSaM tadvedasampAdyamabhidhitsuH sUtrasaptakamAha- cauvvihe saMvAsetti sugamam, navaraM striyA saha saMvasanaM zayanaM saMvAsa:, dyauH svargaH, tadvAsI devo'pyupacArAd dyaustatra bhavo divyo vaimAnikasambandhItyarthaH, asurasya bhavanapativizeSasyAyamAsura evamitarau, navaraM rAkSaso vyantaravizeSaH / caturbhaGgikAsUtrANi | deva 3 | asura 2 | rAkSasa 1 | manuSya | devAsuretyevamAdisaMyogata: SaD bhavanti / / | devI | asurI | rAkSasI | nArI [sU0 354] cauvvihe avaddhaMse pannatte, taMjahA-Asure, Abhioge, saMmohe, devakibbise / cauhiM ThANehiM jIvA AsurattAte kammaM pagareMti, taMjahA-kodhasIlatAte, pAhuDasIlatAte, saMsattatavokammeNaM, nimittAjIvatAte / __ cauhiM ThANehiM jIvA AbhioggattAte kammaM pagareMti, taMjahA-attukkoseNaM, paraparivAteNaM, bhUtikammeNaM, kouyakaraNeNaM / cauhi ThANehiM jIvA sammohattAte kammaM pagareMti, taMjahA-ummaggadesaNAe maggaMtarAeNaM, kAmAsaMsapaogeNaM, bhijjhAniyANakaraNeNaM / / __ cauhiM ThANehiM jIvA devakibbisiyattAte kammaM pagareMti, taMjahA-arahaMtANaM avannaM vadamANe, arahaMtapannattassa dhammassa avannaM vadamANe, AyariyauvajjhAyANamavannaM vadamANe, cAuvannassa saMghassa avannaM vadamANe / [TI0] puruSakriyAdhikArAdevApadhvaMsasUtram, tatrApadhvaMsanamapadhvaMsa: cAritrasya tatphalasya vA asurAdibhAvanAjanito vinAzaH, tatrAsurabhAvanAjanita AsuraH, yeSu vA'nuSThAneSu varttamAno'suratvamarjayati tairAtmano vAsanamAsurabhAvanA, evaM bhAvanAntaramapi, abhiyogabhAvanAjanita Abhiyoga:, sammohabhAvanAjanita: sAmmohaH, devakilbiSabhAvanAjanito daivakilbiSa iti, iha ca kandarpabhAvanAjanita: kAndo'padhvaMsa:
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 paJcamo'sti, sa ca sannapi noktaH, catu:sthAnakAnurodhAt, bhAvanA hi paJcA''game'bhihitA:, santIti jJeyaM, Aha cakaMdappa 1 devakibbisa 2 abhiogA 3 AsurA ya 4 saMmohA 5 / esA u saMkiliTThA paMcavihA bhAvaNA bhaNiyA // [bRhatkalpa0 1293] AsAM ca madhye yo yasyAM bhAvanAyAM vartate sa tadvidheSu deveSu gacchati cAritralezaprabhAvAt, uktaM ca jo saMjao vi eyAsu appasatthAsu vadRi kahiM(?)ci / so tavihesu gacchai suresu bhaio caraNahINo // [bRhatkalpa0 1294] iti / AsurAdirapadhvaMsa uktaH, sa cAsuratvAdinibandhana ityasurAdibhAvanA-svarUpabhUtAnyasurAditvasAdhanakarmaNAM kAraNAni sUtracatuSTayenAha- cauhi ThANehItyAdi sUtracatuSTayaM sugamam, navaram asureSu bhava AsuraH asuravizeSaH, tadbhAva: Asuratvam, tasmai AsuratvAya tadarthamityarthaH, tadyathA-krodhanazIlatayA kopasvabhAvatvena, prAbhRtazIlatayA kalahanasvarUpatayA, saMsaktatapa:karmaNA AhAropadhizayyAdipratibaddhabhAvatapazcaraNena, nimittAjIvanatayA traikAlikalAbhAlAbhAdiviSayanimittopAtAhArAdyupajIvaneneti, tathA abhiyogaM vyApAraNamarhantItyabhiyogyA: kiGkaradevavizeSAH, tadbhAvastattA, tasyai tayA veti, AtmotkarSeNa AtmaguNAbhimAnena, paraparivAdena paradoSaparikIrtanena, bhUtikarmaNA jvaritAdInAM bhUtyAdibhI rakSAdikaraNena, kautukakaraNena saubhAgyAdinimittaM parasnapanakAdikaraNeneti, iyamapyevamanyatra kouya bhUIkamme pasiNA iyare nimittamAjIvI / iDDhirasasAyaguruo abhiogaM bhAvaNaM kuNai // [bRhatkalpa0 1308] iti / prazno'GguSThapraznAdiH, itaraH svapnavidyAdiriti / / tathA sammuhyatIti sammohaH mUDhAtmA devavizeSa eva, tadbhAvastattA, tasyai sammohatAyai sammohatvAya sammohatayA veti, unmArgadezanayA samyagdarzanAdirUpabhAvamArgAtikrAntadharmaprathanena, mArgAntarAyeNa mokSAdhvapravRttatadvighnakaraNena, kAmAzaMsAprayogeNa zabdAdAvabhilASakaraNena, bhija tti lobho gRddhistena nidAnakaraNena 'etasmAt
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / / 389 tapa:prabhRtezcakravartyAditvaM me bhUyAt' iti nikAcanAkaraNam, teneti, iyamapyevamanyatraummaggadesao magganAsao ityAdi / devAnAM madhye kilbiSa: pApo'ta evAspRzyAdidharmako devazcAsau kilbiSazceti vA devakilbiSaH, zeSaM tathaiva, avarNa: azlAghA asaddoSodghaTTanamityarthaH / iha kandarpabhAvanA noktA catu:sthAnakatvAdityavaseyam / [sU0 355] caumvidhA pavvajA pannattA, taMjahA-ihalogapaDibaddhA, paralogapaDibaddhA, duhatologapaDibaddhA, apaDibaddhA 1 / ___ cauvvihA pavvajA pannattA, taMjahA-purao paDibaddhA, maggao paDibaddhA, duhato paDibaddhA, apaDibaddhA 2 / __cauvvihA pavvajjA pannattA, taMjahA-ovAtapavvajjA, akkhAtapavvajjA, saMgArapavvajjA, vihagapavvajjA 3 / cauvvihA pavvajjA pannattA, taMjahA-tuyAvaittA, puyAvaittA, moyAvaittA, paripUyAvaittA 4 / cauvvihA pavvajA pannattA, taMjahA-naDakhaiyA, bhaDakhaiyA, sIhakhaiyA, siyAlakhaiyA 5 / cauvvihA kisI pannattA, taMjahA-vAvitA, parivAviyA, priMditA, pariNiMditA 6 / evAmeva cauvvihA pavvajA pannattA, taMjahA-vAvitA, parivAvitA, jiMditA, pariNiMditA 7 / cauvvihA pavvajjA pannattA, taMjahA-dhannapuMjitasamANA, dhannavirallitasamANA, dhannavikkhittasamANA, dhannasaMkaDDitasamANA 8 / / [TI0] ayaM cApadhvaMsa: pravrajyAnvitasyeti pravrajyAnirUpaNAya cauvvihA pavvajjetyAdi sUtrASTakaM kaNThyam, kintu ihalokapratibaddhA nirvAhAdimAtrArthinAm, paralokapratibaddhA janmAntarakAmAdyarthinAm, dvidhAlokapratibaddhobhayArthinAm, apratibaddhA viziSTasAmAyikavatAmiti /
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 purata: agrata: pravrajyAparyAyabhAviSu ziSyA-''hArAdiSu yA pratibaddhA sA tathocyate, evaM mArgata: pRSThataH svajanAdiSu, dvidhA'pi kAcit, apratibaddhA pUrvavat / / ___ ovAya tti avapAta: sadgurUNAM sevA, tato yA pravrajyA sA'vapAtapravrajyA, AkhyAtasya 'pravraja' ityAdhuktasya yA syAt sA''khyAtapravrajyA AryarakSitabhrAtuH phalgurakSitasyeveti, saMgAra tti saGketaH, tasmAdyA sA tathA metAryAdInAmiva, yadivA 'yadi tvaM pravrajasi tadA'hamapi' ityevaM saGketato yA sA tatheti, vihagagai tti vihagagatyA pakSinyAyena parivArAdiviyogenaikAkino dezAntaragamanena ca yA sA vihagagatipravrajyA / ___ tuyAvaitta tti todaM kRtvA todayitvA vyathAmutpAdya yA pravrajyA dIyate municandraputrasya sAgaracandreNeva sA tathocyate, oyAvaitta tti kvacit pAThastatra ojo balaM zArIraM vidyAdisatkaM vA tat kRtvA pradarzya yA dIyate sA ojayitvetyabhidhIyate, puyAvaitta tti pluG gatau [pA0 dhA0 958] iti vacanAt plAvayitvA anyatra nItvA''ryarakSitavat, pUtaM vA dUSaNavyapohena kRtvA yA sA pUtayitveti, buyAvaitta tti sambhASya gautamena karSakavat, vacanaM vA pUrvapakSarUpaM kArayitvA nigRhya ca pratijJAvacanaM vA kArayitvA yA sA tathoktA, kvacit moyAvaitta tti pAThastatra mocayitvA sAdhunA tailArthadAsatvaprAptabhaginIvaditi, parivuyAvaitta tti ghRtAdibhiH pariplutabhojana: paripluta eva taM kRtvA pariplutayitvA suhastinA raGkavat yA sA tathocyata iti / naTasyeva saMvegavikaladharmakathAkaraNopArjitabhojanAdInAM khaiya tti khAditaM bhakSaNaM yasyAM sA naTakhAditA, naTasyeva vA khaiva tti saMvegazUnyadharmakathanalakSaNo hevAka: svabhAvo yasyAM sA tathA, evaM bhaTAdiSvapi, navaraM bhaTa: tathAvidhabalopadarzanalabdhabhojanAdeH khAditA ArabhaTavRttilakSaNahevAko vA, siMha: puna: zauryAtirekAdavajJayopAttasya yathArabdhabhakSaNena vA khAditA tathAvidhaprakRtirvA, zRgAlastu nyagvRttyopAttasyAnyAnyasthAnabhakSaNena vA khAditA tatsvabhAvo veti / / kRSi: dhAnyArthaM kSetrakarSaNam, vAviya tti sakRddhAnyavapanavatI, parivAviya tti dvistrirvA utpATya sthAnAntarAropaNata: parivapanavatI zAlikRSivat, niMdiya tti ekadA
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / 391 vijAtIyatRNAdyapanayanena zodhitA nidAtA, pariniMdiya tti dvistrirvA tRNAdizodhaneneti, pravrajyA tu vAviyA sAmAyikAropaNena, parivAviyA mahAvratAropaNena niraticArasya sAticArasya vA mUlaprAyazcittadAnata:, niMdiyA sakRdaticArAlocanena, pariNiMdiyA puna: punariti / dhannapuMjiyasamANa tti khale lUna-pUna-vizuddha-pujIkRtadhAnyasamAnA sakalAticArakacavaraviraheNa labdhasvasvabhAvatvAt ekA, anyA tu khalaka eva yadvirellitaM visAritaM vAyunA pUnamapuJjIkRtaM dhAnyaM tatsamAnA yA hi laghunApi yatnena svasvabhAvaM lapsyata iti, anyA tu yadvikIrNa gokhurakSuNNatayA vikSiptaM dhAnyaM tatsamAnA yA hi sahajasamutpannAticArakacavarayuktatvAt sAmagryantarApekSitayA kAlakSepalabhyasvasvabhAvA sA dhAnyavikIrNasamAnocyate, anyA tu yat saGkarSitaM kSetrAdAkarSitaM khalamAnItaM dhAnyaM tatsamAnA, yA hi bahutarAticAropetatvAd bahutarakAlaprAptavyasvasvabhAvA sA dhAnyasaGkarSitasamAneti, iha ca puJjitAderdhAnyavizeSaNasya paranipAta: praakRttvaaditi|| __[sU0 356] cattAri sannAo pannattAo, taMjahA-AhArasannA, bhayasannA, mehuNasannA, pariggahasannA 1 / / cauhiM ThANehiM AhArasannA samuppajati, taMjahA-omakoTTatAte, chuhAveyaNijassa kammassa udaeNaM, matIte, tadaTThovaogeNaM 2 / cauhi ThANehiM bhayasannA samuppajati, taMjahA-hINasattatAte, bhayaveyaNijassa kammassa udaeNaM, matIte, tadahrovaogeNaM 3 / cauhiM ThANehiM mehuNasannA samuppajati, taMjahA-citamaMsasoNiyayAe, mohaNijassa kammassa udaeNaM, matIte, tadaTThovaogeNaM 4 / cauhiM ThANehiM pariggahasannA samuppajati, taMjahA-avimuttayAe, lobhaveyaNijassa kammassa udaeNaM, matIte, tadaTThovaogeNaM 5 / [TI0] iyaM ca pravrajyA evaM vicitrA saMjJAvazAdbhavatIti saMjJAnirUpaNAya sUtrapaJcakaM cattArItyAdi sugamam, kevalaM saMjJAnaM saMjJA caitanyam, taccAsAtavedanIyamohanIyakarmodayajanyavikArayuktamAhArasaMjJAditvena vyapadizyata iti, tatrAhArasaMjJA AhArA
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 bhilASa:, bhayasaMjJA bhayamohanIyasampAdyo jIvapariNAmaH, maithunasaMjJA vedodayajanito maithunAbhilASa:, parigrahasaMjJA cAritramohodayajanita: parigrahAbhilASa iti| avamakoSThatayA riktodaratayA, matyA AhArakathAzravaNAdijanitayA, tadarthopayogena satatamAhAracintayeti / hInasattvatayA sattvAbhAvena, mati: bhayavA zravaNa-bhISaNadarzanAdijanitA buddhiH, tayA, tadarthopayogena ihalokAdibhayalakSaNArthaparyAlocaneneti / cite upacite mAMsa-zoNite yasya sa tathA, tadbhAvastattA, tayA citamAMsazoNitatayA, matyA suratakathAzravaNAdijanitabuddhyA, tadarthopayogena maithunalakSaNArthAnucintaneneti / avimuktatayA saparigrahatayA, matyA sacetanAdiparigrahadarzanAdijanitabuddhyA, tadarthopayogena parigrahAnucintaneneti / [sU0 357] cauvvihA kAmA pannattA, taMjahA-siMgArA, kaluNA, bIbhacchA, roddA / siMgArA kAmA devANaM, kaluNA kAmA maNuyANaM, bIbhacchA kAmA tirikkhajoNiyANaM, roddA kAmA jeraiyANaM / [TI0] saMjJA hi kAmagocarA bhavantIti kAmanirUpaNasUtraM vyaktaM ca, kintu kAmAH zabdAdayaH, zRGgArA devAnAm aikAntikAtyantikamanojJatvena prakRSTaratirasAspadatvAditi, ratirUpo hi shRnggaarH| manuSyANAM karuNA manojJatvasyAtathAvidhatvAttucchatvena kSaNadRSTanaSTatvena zukra-zoNitAdiprabhavadehAzritatvena ca zocanAtmakatvAt, karuNo hi rasa: zokasvabhAva:, karuNa: zokaprakRti: [kAvyAlaM0 15 / 3] iti vacanAditi / tirazcAM bIbhatsA jugupsAspadatvAt, bIbhatsaraso hi jugupsaatmkH| nairayikANAM raudrA dAruNA atyantamaniSTatvena krodhotpAdakatvAt, raudraraso hi krodharUpaH / [sU0 358] cattAri udagA pannatA, taMjahA-uttANe NAmamege uttANodae, uttANe NAmamege gaMbhIrodae, gaMbhIre NAmamege uttANodae, gaMbhIre NAmamege gaMbhIrodae 1 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-uttANe nAmamege
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / uttANahidae, uttANe NAmamege gaMbhIrahidae hva [= 4], 2 / cattAri udagA pannattA, taMjahA - uttANe NAmamege uttANobhAsI, uttANe NAmamege gaMbhIrobhAsI [ 4 ], 3 / evAmeva cattAri purisajAyA pannattA, taMjA - uttANe NAmamege uttANobhAsI, uttANe NAmamege gaMbhIrobhAsI hva [= 4], 4 / cattAri udahI pannattA, taMjahA - uttANe NAmamege uttANodahI, uttANe NAmamege gaMbhIrodahI hva [ = 4], 5 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjAuttANe NAmamege uttANahiyae hva [ 4 ], 6 / cattAri udahI pannattA, taMjahA - uttANe NAmamege uttANobhAsI, uttANe NAmamege gaMbhIrobhAsI hva [ 4 ], 7 / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA - uttANe NAmamege uttANobhAsI hva [= 4], 8 / [TI0] ete ca kAmA: tuccha gambhIrayorbAdhaketarA iti tAvabhidhitsuH sadRSTAntAnyaSTau sUtrANyAha cattArItyAdIni vyaktAni, kintu udakAni jalAni prajJaptAni, tatrottAnaM nAmaikaM tucchatvAt pratalamityarthaH, punaruttAnaM svacchatayopalabhyamadhyasvarUpatvAdudakaM jalam, uttANodaye tti vyasto'yaM nirdeza: prAkRtazailIvazAt samasta ivAvabhAsate, na ca mUlopAttenodakazabdenAyaM gatArtho bhaviSyatIti vAcyam, tasya bahuvacanAntatvenehAsambadhyamAnatvAt, sAkSAdudakazabde ca sati kiM tasya vacanapariNAmAdanukarSaNenetyevamudadhisUtre'pi bhAvanIyamiti 1 / tathottAnaM tathaiva, gambhIramudakaM gaDulatvAdanupalabhyamAnasvarUpam 2, tathA gambhIram agAdhaM pracuratvAduttAnamudakaM svacchatayopalabhyamadhyasvarUpatvAt 3, tathA gambhIramagAdhatvAt punargambhIramudakaM gaDulatvAditi 4 / puruSastu uttAna: agambhIro bahirdarzitamadadainyAdijanyavikRtakAyavAkceSTatvAduttAnahRdayastu dainyAdiyukta guhyadharaNAsamarthacittatvAdityekaH / anya uttAna: kAraNavazAddarzitavikRtaceSTatvAt gambhIrahRdayastu svabhAvenottAnahRdayaviparItatvAt / tRtIyastu gambhIro dainyAdivattve'pi kAraNavazAt saMvRtAkAratayA, uttAnahRdayastathaiva / caturthaH prathamaviparyayAditi / tathA uttAnaM pratalatvAduttAnamavabhAsate sthAnavizeSAt 1 / 393
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 tathottAnaM tathaiva, gambhIram agAdhamavabhAsate saGkIrNAzrayatvAdinA 2 / tathA gambhIram agAdhamuttAnAvabhAsi tu vistIrNasthAnAzrayatvAdinA 3 / tathA gambhIram agAdhaM gambhIrAvabhAsi tathAvidhasthAnAzritatvAdinaiveti 4, puruSastUttAna: tucchaH, uttAna evAvabhAsate pradarzitatucchatvavikAratvAd, dvitIya: saMvRtatvAt, tRtIyaH kAraNato darzitavikAratvAt, caturthaH sujJAna: / tathA udakasUtravadudadhisUtradvayamapi sadArTAntikamavaseyamiti, athavA uttAna: sagAdhatvAdeka udadhiH udadhideza: pUrvam, pazcAdapi uttAna eva velAyA bahi:samudreSvabhAvAt, dvitIyastUttAnaH pUrvaM pazcAd gambhIro velA''gamenAgAdhatvAt, tRtIyastu gambhIra: velApUrvaM pazcAt velAvigamenottAna udadhi:, caturthaH sujJAnaH / _[sU0 359] cattAri taragA pannattA, taMjahA-samudaM tarAmItege samudaM tarati, samudaM tarAmItege goppataM tarati, goppataM tarAmItege ha [= 4], 1 / __ cattAri taragA pannattA, taMjahA-samudaM tarittA nAmamege samudde visItati, samudaM tarettA NAmamege goppate visItati, goppataM hva [= 4], 2 / / _[sU0 360] cattAri kuMbhA pannattA, taMjahA-puNNe nAmamege punne, punne nAmamege tucche, tucche NAmamege puNNe, tucche NAmamege tucche / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-puNNe nAmamege punne ha [= 4] / cattAri kuMbhA pannattA, taMjahA-punne nAmamege puNNobhAsI, puNNe nAmamege tucchobhAsI hva [= 4], evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-punne NAmamege punnobhAsI hva [= 4] / __cattAri kuMbhA pannattA, taMjahA-puNNe nAmamege punnarUve, punne nAmamege tuccharUve hva [= 4] / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-puNNe nAmamege punnarUve hva [= 4] / ___ cattAri kuMbhA pannattA, taMjahA-punne vi ege piyaDhe, punne vi ege avadale, tucche vi ege piyaTTe, tucche vi ege avadale / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-puNNe vi ege piyaTTe taheva /
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / 395 cattAri kuMbhA pannattA, taMjahA-punne vi ege vissaMdati, punne vi ege No vissaMdati, tucche vi ege vissaMdai / evAmeva cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-punne vi ege vissaMdati taheva / cattAri kuMbhA pannattA, taMjahA-bhinne, jajarie, parissAI, aparissAI / evAmeva cauvvihe caritte pannatte, taMjahA-bhinne jAva aparissAI / cattAri kuMbhA pannattA, taMjahA-mahukuMbhe nAmaM ege mahuppihANe, mahukuMbhe NAmaM ege visappihANe, visakuMbhe nAma ege mahuppihANe, visakuMbhe NAmamege visappihANe / evAmeva cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-madhukuMbhe nAmaM ege madhuppihANe hra [= 4] / hiyayamapAvamakalusaM jIhA vi ya madhurabhAsiNI niccaM / jammi purisammi vijati se madhukuMbhe madhupihANe // 26 // hiyayamapAvamakalusaM jIhA vi ya kaDuyabhAsiNI niccaM / jammi purisammi vijati se madhukuMbhe visapidhANe // 27 // jaM hiyayaM kalusamayaM jIhA vi ya madhurabhAsiNI niccaM / jammi purisammi vijati se visakuMbhe madhupidhANe // 28 // jaM hiyayaM kalusamayaM jIhA vi ya kaDuyabhAsiNI niccaM / jammi purisammi vijati se visakuMbhe visapidhANe // 29 // [TI0] samudraprastAvAttattarakAn sUtradvayenAha- cattAri taragetyAdi vyaktam, navaraM tarantIti tarA:, ta eva tarakA:, samudraM samudravad dustaraM sarvaviratyAdikaM kAryaM tarAmi karomItyevamabhyupagamya tatra samarthatvAdekaH samudraM tarati tadeva samarthayatItyekaH, anyastu tadabhyupagamyAsamarthatvAt goSpadaM tatkalpaM dezaviratyAdikamalpatamaM tarati nirvAhayatIti, anyastu goSpadaprAyamabhyupagamya vIryAtirekAt samudraprAyamapi sAdhayatIti, caturthaH pratIta: 1 / samudraprAyaM kAryaM tarItvA nirvAhya samudraprAye prayojanAntare viSIdati na tannirvAhayatIti vicitratvAt kSayopazamasyeti, evamanye traya iti 2 / puruSAneva kumbhadRSTAntena pratipipAdayiSuH sUtraprapaJcamAha, sugamazcAyam, navaraM pUrNa:
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 sakalAvayavayuktaH pramANopeto vA punaH pUrNo madhvAdibhRtaH, dvitIye bhaGge tuccho riktaH, tRtIye tuccha: apUrNAvayavo laghurvA, caturthaH sujJAna:, puruSastu pUrNo jAtyAdibhirguNaiH, punaH pUrNo jJAnAdiguNairiti, athavA pUrNo dhanena guNairvA pUrvaM pazcAdapi tai: pUrNa e[vetye]vaM zeSA api 2 / pUrNo'vayavairdadhyAdinA vA pUrNa evAvabhAsate draSTRNAmiti pUrNAvabhAsItyekaH, anyastu pUrNo'pi kutazciddhetorvivakSitaprayojanAsAdhakatvAdestuccho'vabhAsate, evaM zeSau 3 / puruSastu pUrNo dhana-zrutAdibhistadviniyogAcca pUrNa evAvabhAsate, anyastu tadaviniyogAttuccha evAvabhAsate, anyastu tuccho'pi kathamapi prastAvocitapravRtteH pUrNavadavabhAsate, aparastu tuccho dhana - zrutAdirahito'ta eva tadaviniyojakatvAt tucchAvabhAsIti 4 / tathA pUrNo nIrAdinA puna: pUrNaM puNyaM vA pavitraM rUpaM yasya sa tatheti prathamaH, dvitIye tucchaM hInaM rUpam AkAro yasya sa tuccharUpa:, evaM zeSau 5 / puruSastu pUrNo jJAnAdibhiH pUrNarUpaH puNyarUpo vA viziSTarajoharaNAdidravyaliGgasadbhAvAt susAdhuriti, dvitIyabhane tuccharUpa: kAraNAt tyaktaliGga: susAdhureveti, tRtIye tuccho jJAnAdivihIno nihnavAdiH, caturtho jJAnAdidravyaliGgahIno gRhasthAdiriti 6 / tathA pUrNastathaiva, apistucchApekSayA samuccayArthaH, eka: kazcit, priyAya prItaye ayamiti priyArthaH kanakAdimayatvAt sAra ityarthaH, tathA apadalam apazabdaM dravyaM kAraNabhUtaM mRttikAdi yasyAsAvapadala: avadalati vA dIryata ityavadanaH AmapakvatayA'sAra ityarthaH, tuccho'pyevamiti 7 / puruSo dhana - zrutAdibhiH pUrNaH, priyArthaH kazcit priyavacanadAnAdibhiH priyakArI sAra iti, anyastu na tathetyapadalaH paropakAraM pratyayogya iti, tuccho'pyevameveti 8 / cattArItyAdi sugamAni pUrNo'pi jalAderviSyandate zravati, iha tuccha: tucchajalAdiH sa eva viSyandate, apiH sarvatra samuccaye pratiyogyapekSayeti 9 / puruSastu pUrNo'pyeko viSyandate dhanaM dadAti zrutaM vA, anyo neti, tucchospi alpavittAdirapi dhana- - zrutAdi viSyandate'nyo naiveti 10 / tathA bhinnaH sphuTita:, jarjarito rAjIyuktaH, parizrAvI duSpakvatvAt kSarakaH,
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / aparizrAvI kaThinatvAditi 11 / cAritraM tu bhinnaM mUlaprAyazcittApattyA, jarjaritaM chedAdiprAptyA, parizrAvi sUkSmAticAratayA, aparizrAvi niraticAratayeti, iha ca puruSAdhikAre'pi yaccAritralakSaNapuruSadharmabhaNanaM taddharmma- dharmiNoH kathaJcidabhedAdanavadyamavagantavyamiti 12 / 397 tathA madhunaH kSaudrasya kumbho madhukumbhaH, madhubhRtaM madhveva vA pidhAnaM sthaganaM yasya sa madhupidhAnaH, evamanye trayaH 13 / puruSasUtraM svayameva hiyayamityAdigAthAcatuSTayena bhAvitamiti, tatra hRdayaM manaH apApam ahiMsramakaluSam aprItivarjitamiti, jihvA'pi ca madhurabhASiNI nityaM yasmin puruSe vidyate sa puruSo madhukumbha iva madhukumbho madhupidhAna iva madhupidhAna iti prathamabhaGgayojanA, tRtIyagAthAyAM yad hRdayaM kaluSamayam aprItyAtmakamupalakSaNatvAt pApaM ca jihvA yA madhurabhASiNI nityaM tat sA ceti gamyate yasmin puruSe vidyate sa puruSo viSakumbho madhupidhAnastatsAdharmyAditi 14 / [sU0 361] cauvvihA uvasaggA pannattA, taMjahA - divvA, mANusA, tirikkhajoNiyA, AtasaMceyaNijjA 1 / divvA uvasaggA cauvvihA pannattA, taMjahA -hAsA, paosA, vImaMsA, puDhomAtA 2 / mANusA uvasaggA cauvvidhA pannattA, taMjahA -hAsA, paosA, vImaMsA, kusIlapaDisevaNayA 3 / tirikkhajoNiyA uvasaggA cauvvihA pannattA, taMjahA - bhatA, padosA, AhAraheuM, avaccaleNasArakkhaNayA 4 / AtasaMceyaNijjA uvasaggA cauvvihA pannattA, taMjahA ghaTTaNatA, pavaDaNatA, thaMbhaNatA, lesaNatA 5 / [TI0] atra ca caturtha: puruSa upasargakArI syAdityupasargaprarUpaNAya cauvvihA uvasaggetyAdi sUtrapaJcakamAha, kaNThyaM cedam, navaramupasarjanAnyupasRjyate vA dharmAt pracyAvyate janturebhirupasargA bAdhAvizeSAH, te ca kartRbhedAccaturvidhAH / -
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 AtmanA saMcetyante kriyanta ityAtmasaMcetanIyAH, tatra divyAH hAsa tti hAsAd bhavanti, hAsasambhUtatvAdvA hAsA upasargA evetyevamanyatrApi, yathA bhikSArthaM grAmAntaraprasthitakSullakaiya'ntaryA upayAcitaM pratipannaM 'yadIpsitaM lapsyAmahe tadA tavoNDerakAdi dAsyAmaH' iti, labdhe ca tatra tavedamiti bhaNitvA taduNDerakAdi taiH svayameva bhakSitam, devatayA ca hAsena tadrUpamAvRtya krIDitam, anAgacchatsu ca kSullakeSu vyAkule gacche niveditamAcAryANAM devatayA kSullakavRttam, tato vRSabhairuNDerakAdi yAcitvA tasyai dattam, tayA tu te darzitA iti / pradveSAdyathA saGgamako mhaaviirsyopsrgaankrot| vimarSAt yathA kvaciddevakulikAyAM varSAsUSitvA sAdhuSu gateSu tadIya evAnyaH pazcAdAgatastatroSita:, taM ca devatA kiMsvarUpo'yamiti vimarSAdupasargitavatIti / pRthag bhinnA vividhA mAtrA [hAsAdivasturUpA yeSu te pRthagvimAtrA], tayA ityetalluptatRtIyaikavacanaM padaM dRzyam, tathAhi-hAsena kRtvA pradveSaNa karotItyevaM saMyogAH, yathA saGgamaka eva vimarSeNa kRtvA pradveSeNa kRtavAniti / tathA mAnuSyA hAsAt, yathA gaNikAduhitA kSullakamupasargitavatI sA ca tena daNDena tADitA, vivAde ca rAjJaH zrIgRhadRSTAnto niveditasteneti / pradveSAdyathA gajasukumAraH somilabrAhmaNena vyaparopita: / vimarSAdyathA cANakyoktacandraguptena dharmaparIkSArthaM liGgino'nta:pure dharmamAkhyApitA: kSobhitAzca, sAdhavastu kSobhituM na zakitA iti / kuzIlam abrahma, tasya pratiSevaNaM kuzIlapratiSevaNam, tadbhAva: kuzIlapratiSevaNatA upasargaH, kuzIlasya vA pratiSevaNaM yeSu te kuzIlapratiSevaNakAH, athavA kuzIlapratiSevaNayeti vyAkhyeyam, yathA sandhyAyAM vasatyarthaM proSitasyeAlorgRhe praviSTaH sAdhuzcatasRbhirIAlujAyAbhirdattAvAsa: pratyekaM caturo'pi yAmAnupasargito na ca kssubhit:| __tathA tairazcA bhayAt zvAdayo dazeyuH, pradveSAccaNDakauziko bhagavantaM daSTavAn, AhArahetoH siMhAdayaH, apatya-layanasaMrakSaNAya kAkyAdaya upasargayeyuriti / tathA AtmasaMcetanIyAH ghaTTanatA ghaTTanayA vA yathA'kSaNi raja: patitaM tatastadakSi hastena malitaM duHkhitumArabdhamathavA svayamevAkSaNi gale vA mAMsAGkurAdi jAtaM ghaTTayatIti 1, prapatanatA prapatanayA vA yathA aprayatnena saJcarata: prapatanAt du:khamutpadyate, stambhanatA
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / 399 stambhanayA vA yathA tAvadupaviSTaH sthito yAvat supta: pAdAdiH stabdho jAta:, zleSaNatA zleSaNayA vA yathA pAdamAkuJcya sthito vAtena tathaiva pAdo lagita iti / [sU0 362] cauvvihe kamme pannatte, taMjahA-subhe nAmamege subhe, subhe nAmamege asubhe, asubhe nAma0 hva [= 4] / cauvvihe kamme pannatte, taMjahA-subhe NAmamege subhavivAge, subhe NAmamege asubhavivAge, asubhe nAmamege subhavivAge, asubhe nAmamege asubhvivaage| caubvihe kamme pannatte, taMjahA-pagaDIkamme, ThitIkamme, aNubhAvakamme, padesakamme / [TI0] upasargasahanAt karmakSayo bhavatIti karmasvarUpapratipAdanAyAhacauvvihetyAdi sUtratrayaM vyaktam, navaraM kriyata iti karma jJAnAvaraNIyAdi, tat zubhaM puNyaprakRtirUpaM punaH zubhaM zubhAnubandhitvAt bharatAdInAmiva / zubhaM tathaiva, azubhamazubhAnubandhitvAt brahmadattAdInAmiva / azubhaM pApaprakRtirUpaM zubhaM zubhAnubandhitvAt duHkhitAnAmakAmanirjarAvatAM gavAdInAmiva / azubhaM tathaiva, punarazubhamazubhAnubandhitvAt matsyabandhAdInAmiveti / tathA zubhaM sAtAdi sAtAditvenaiva baddhaM tathaivodeti yattat zubhavipAkam, yattu baddhaM zubhatvena saGkramakaraNavazAttUdetyazubhatvena tad dvitIyam, bhavati ca karmaNi karmAntarAnupraveza:, saGkramAbhidhAnakaraNavazAd, uktaM camUlaprakRtyabhinnA: saGkramayati guNata uttarA: prakRtIH / nanvAtmA'mUrttatvAdadhyavasAnaprayogeNa // [ ] iti / tathA matAntarammottUNa AuyaM khalu daMsaNamohaM carittamohaM ca / sesANaM payaDINaM uttaravihisaMkamo bhaNio // [ ] tti yadbaddhamazubhatayodeti ca zubhatayA tattRtIyam, caturthaM pratItamiti / tRtIyaM karmasUtramatratyadvitIyoddezakabandhasUtravajjJeyamiti / / [sU0 363] cauvvihe saMghe pannatte, taMjahA-samaNA, samaNIo, sAvagA, saavigaao|
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 [sU0 364] cauvvihA buddhI pannattA, taMjahA-uppattiyA, veNaiyA, kammayA, pAriNAmiyA / cauvvidhA matI pannattA, taMjahA-uggahamatI, IhAmatI, avAyamatI, dhaarnnaamtii| ahavA cauvvihA matI pannattA, taMjahA-araMjarodagasamANA, viyarodagasamANA, sarodagasamANA, sAgarodagasamANA / [TI0] caturvidhakarmasvarUpaM saGgha eva vettIti saGghasUtraM vyaktam, sa ca sarvavidvacanasaMskRtabuddhimAniti buddhisUtram, buddhizca mativizeSa iti matisUtre, sugamAni caitAni, navaraM saGgho guNaratnapAtrabhUtasattvasamUhaH, tatra zrAmyanti tapasyantIti zramaNA:, athavA saha manasA zobhanena nidAnapariNAmalakSaNapAparahitena ca cetasA vartanta iti samanasaH, tathA samAnaM svajana-parajanAdiSu tulyaM mano yeSAM te samanasa:, prAkRtatayA sarvatra samaNa tti, evaM samaNIo, tathA zRNvanti jinavacanamiti zrAvakA:, athavA zrAnti pacanti tattvArthazraddhAnaM niSThAM nayantIti zrAH, tathA vapanti guNavatsattvakSetreSu dhanabIjAni nikSipantIti vAH, tathA kiranti kliSTakarmarajo vikSipantIti kAH, tata: karmadhAraye zrAvakA iti bhavati, yadAha zraddhAlutAM zrAti padArthacintanAddhanAni pAtreSu vapatyanAratam / kiratyapuNyAni susAdhusevanAdathApi taM zrAvakamAhuruttamAH // [ ] iti, evaM zrAvikA apIti / tathA utpattireva prayojanaM yasyAH sA autpattikI / nanu kSayopazama: kAraNamasyA:, satyam, kintu sa khalvantaraGgatvAt sarvabuddhisAdhAraNa iti na vivakSyate, na cAnyacchAstrakarmAbhyAsAdikamapekSata iti, api ca- buddhyutpAdAt pUrvaM svayamadRSTo'nyatazcAzruto manasA'pyanAlocitastasminneva kSaNe yathAvasthito'rtho gRhyate yayA sA lokadvayAviruddhaikAntikaphalavatI buddhirautpattikIti, naTaputrarohakAdInAmiveti /
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / 401 tathA vinayo guruzuzrUSA, sa kAraNamasyAstatpradhAnA vA vainayikI, api cakAryabharanistaraNasamarthA dharmArthakAmazAstrANAM gRhItasUtrArthasArA lokadvayaphalavatI ceyamiti, naimittikasiddhaputraziSyAdInAmiveti / anAcAryakaM karmma, sAcAryakaM zilpam, kAdAcitkaM vA karmma, nityavyApArastu zilpamiti, karmmaNo jAtA karmmajA, apica - karmAbhinivezopalabdhakarmmaparamArthA karmmAbhyAsa-vicArAbhyAM vistIrNA prazaMsAphalavatI ceti, hairaNyaka - karSakAdInAmiveti / pariNAma: sudIrghakAlapUrvAparArthAvalokanAdijanya Atmadharmma:, sa prayojanamasyAstatpradhAnA veti pAriNAmikI, apica- anumAnakAraNamAtradRSTAntaiH sAdhyasAdhikA vayovipAke ca puSTIbhUtA abhyudayamokSaphalA ceti, abhayakumArAdInAmiveti / tathA mananaM matiH tatra sAmAnyArthasyAzeSavizeSanirapekSasyAnirddezyasya rUpAdeH ava iti prathamato grahaNaM paricchedanamavagrahaH, sa eva matiravagrahamatirevaM sarvatra, navaraM tadarthavizeSAlocanamIhA, prakrAntArthavizeSanizcayo'vAyaH, avagatArthavizeSadharaNaM dhAraNeti / tathA araJjaram udakumbho alaJjaramiti yat prasiddhaM tatrodakaM yattatsamAnA prabhUtArthagrahaNotprekSaNadharaNasAmarthyAbhAvenAlpatvAdasthiratvAcca, arajJjarodakaM hi saGkSiptaM zIghraniSThaM ceti, vidaro nadIpulinAdau jalArtho garttaH, tatra yadudakaM tatsamAnA alpatvAdaparAparArthohanamAtrasamarthatvAt jhagiti aniSThitatvAcca, tadudakaM hyalpaM tathA'parAparamalpamalpaM syandate, ata eva ca kSipramaniSThitaM ceti, saraudakasamAnA tu vipulatvAd bahujanopakAritvAdaniSThitatvAcca prAya: sarojalasyApyevaMbhUtatvAditi, sAgarodakasamAnA puna: sakalapadArthaviSayatvenAtyantavipulatvAdakSayatvAdalabdhamadhyatvAcca, sAgarajalasyApi hyevaMbhUtatvAditi / [sU0 365 ] cauvvihA saMsArasamAvannagA jIvA pannattA, taMjahA - NeraitA, tirikkhajoNiyA, maNussA, devA /
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 cauvvihA savvajIvA pannattA, taMjahA-maNajogI, vaijogI, kAyajogI, ajogii| ahavA cauvvihA savvajIvA pannattA, taMjahA-itthivedagA, purisavedagA, NapuMsakavedagA, avedgaa| ahavA caubvihA savvajIvA pannattA, taMjahA-cakkhudaMsaNI acakkhudaMsaNI ohidaMsaNI, kevaladaMsaNI / ahavA cauvvihA savvajIvA pannattA, taMjahA-saMjatA, asaMjatA, saMjatAsaMjatA, NosaMjatA NoasaMjatA NosaMjatAsaMjatA / [TI0] yathoktamatimanto jIvA eva bhavantIti jIvasUtrANi paJca vyaktAni caitAni, navaraM manoyoginaH samanaskA yogatrayasadbhAve'pi tasya prAdhAnyAdevaM vAgyogino dvIndriyAdaya: kAyayogina ekendriyA ayogino niruddhayogA: siddhAzceti / avedakAH siddhaadyH| cakSuSaH sAmAnyArthagrahaNamavagrahehArUpaM darzanaM cakSurdarzanam, tadvantazcaturindriyAdayaH, acakSuH sparzanAdi, tadarzanavanta ekendriyAdaya iti / saMyatA: sarvaviratA:, asaMyatA aviratAH, saMyatAsaMyatA dezaviratA:, trayapratiSedhavanta: siddhA iti / [sU0 366] cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-mitte nAmamege mitte, mitte nAmamege amitte, amitte nAmamege mitte, amitte NAmamege amitte / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-mitte NAmamege mittarUve, caubhaMgo / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-mutte NAmamege mutte, mutte NAmamege amutte [hra = 4] / cattAri purisajAtA pannattA, taMjahA-mutte NAmamege muttarUve hva [= 4] / [TI0] jIvAdhikArAjjIvavizeSAn puruSabhedAn catu:sUtryA''ha- cattArItyAdiH, spaSTA ceyam, navaraM mitramihalokopakAritvAt punarmitraM paralokopakAritvAt sadguruvat, anyastu mitraM snehavattvAdamitraH paralokasAdhanavidhvaMsAt kalatrAdivat, anyastvamitra: pratikUlatvAnmitraM nirvedotpAdanena paralokasAdhanopakArakatvAdavinItakalatrAdivat,
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 403 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / caturtho'mitraH pratikUlatvAt punaramitra: saGklezahetutvena durgatinimittatvAt, pUrvAparakAlApekSayA vedaM bhAvanIyamiti / tathA mitramanta:snehavRttyA mitrasyeva rUpam AkAro bAhyopacArakaraNAt yasya sa mitrarUpa iti ekaH, dvitIyo'mitrarUpo bAhyopacArAbhAvAt, tRtIya: amitra: snehavarjitatvAditi, caturthaH pratItaH / tathA mukta: tyaktasaGgo dravyata:, punarmukto bhAvato'bhiSvaGgAbhAvAt susAdhuvat / dvitIyo'muktaH sAbhiSvaGgatvAt raGkavat / tRtIyo'mukto dravyata:, bhAvatastu mukto raajyaavsthotpnnkevljnyaanbhrtckrvrttivt| caturtho gRhsthH| kAlApekSayA vedaM dRshymiti| ___ mukto nirabhiSvaGgatayA muktarUpo vairAgyapizunAkAratayA yatirivetyekaH, dvitIyo'muktarUpa uktaviparItatvAd gRhasthAvasthAyAM mahAvIra iva, tRtIyo'muktaH sAbhiSvaGgatvAcchaThayativat, caturtho gRhastha iti / [sU0 367] paMceMdiyatirikkhajoNiyA caugaiyA cauAgaiyA pannattA, taMjahA-paMceMdiyatirikkhajoNie paMceMdiyatirikkhajoNiesu uvavajamANe NeraiehiMto vA tirikkhajoNiehiMto vA maNussehiMto vA devehiMto vA uvavajejA, se ceva NaM se paMceMdiyatirikkhajoNie paMceMdiyatirikkhajoNiyattaM vippajahamANe NeratitattAte vA jAva devattAte vA gacchejjA 1 // maNussA caugaiyA cauAgaiyA, evaM ceva maNussA vi 2 / [sU0 368] beiMdiyA NaM jIvA asamArabhamANassa cauvihe saMjame kajati, taMjahA-jibbhAmayAto sokkhAto avavarovettA bhavati, jibbhAmaeNaM dukkheNaM asaMjogettA bhavati, phAsAmayAto sokkhAto avavarovettA bhavati evaM cev| beiMdiyA NaM jIvA samArabhamANassa cauvidhe asaMjame kajati, taMjahAjibbhAmayAto sokkhAo vavarovettA bhavati, jinbhAmaeNaM dukkheNaM saMjogettA bhavati, phAsAmayAto sokkhAo vavarovettA bhavati evaM ceva 2 // [sU0 369] sammaddiTTitANaM NeraiyANaM cattAri kiriyAo pannattAo, taMjahA-AraMbhitA, pariggahitA, mAtAvattiyA, apaccakkhANakiriyA /
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 sammaddiTThitANamasurakumArANaM cattAri kiriyAo pannattAo, taMjahA - evaM ceva / evaM vigaliMdiyavajjaM jAva vemANiyANaM / [TI0] jIvAdhikArikaM paJcendriyatiryagmanuSyasUtradvayaM sugamam, evaM dvIndriyasUtradvayamapi, navaraM dvIndriyAn jIvAn asamArabhamANasya avyApAdayataH, jihvAyA vikAro jihvAmayam, tasmAt saukhyAd rasopalambhAnandarUpAdavyaparopayitA abhraMzayitA, tathA jihvAmayaM jihvendriyahAnirUpaM yad duHkhaM tenA'saMyojayiteti / jIvAdhikArAdeva samyagdRSTijIvakriyAsUtrANi sugamAni, navaraM samyagdRSTInAM catasraH kriyA mithyAtvakriyAyA abhAvAt / evaM vigaliMdiyavajjaM ti, eka-dvi-tricaturindriyANAM paJcApi, teSAM mithyAdRSTitvAt, dvIndriyAdInAM ca sAsAdanasamyaktvasyAlpatvenAvivakSitatvAditi, evaM ceha vikalendriyavarjanena SoDaza kriyAsUtrANi vaimAnikAntAni bhavantIti / [sU0 370] cauhiM ThANehiM saMte guNe nAsejjA, taMjahA- kodheNaM, paDiniveseNaM, akayaNNutAe, micchattAbhiniveseNaM / cahiM ThANehiM asaMte guNe dIvejjA, taMjahA - abbhAsavattitaM, paracchaMdANuvattitaM, kajjaheuM, katapaDikatiteti vA / [TI0] anantaraM kriyA uktAstadvAMzca sadbhUtAn paraguNAn nAzayati prakAzayati cetyevamarthaM sUtradvayam, kaNThayam, navaraM sato vidyamAnAn guNAn nAzayediva nAzayet apalapati, na manyate, krodhena roSeNa, tathA pratinivezena 'eSa pUjyate ahaM tu na' ityevaM parapUjAyA asahanalakSaNena, kRtamupakAraM parasambandhinaM na jAnAtItyakRtajJaH, tadbhAvastattA, tayA, mithyAtvAbhinivezena bodhaviparyAsena / [asata: avidyamAnAn, kvacit saMte tti pAThastatra ca ] sato vidyamAnAn guNAn dIpayet vadedityarthaH, abhyAso hevAko varNanIyAsannatA vA pratyayo nimittaM yatra dIpane tadabhyAsapratyayam, dRzyate hyabhyAsAnnirviSayApi niSphalApi ca pravRttiH, sannihitasya ca prAyeNa guNAnAmeva grahaNamiti, tathA paracchandasya parAbhiprAyasyAnuvRttiH anuvarttanA
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / yatra tat paracchandAnuvRttikaM dIpanameva, tathA kAryaheto: prayojananimittaM cikIrSitakAryaM pratyAnukUlyakaraNAyetyarthaH, tathA kRte upakRte pratikRtaM pratyupakAraH tadyasyAsti sa kRtapratikRtika:, iti vA kRtapratyupakartteti hetorityarthaH, athavA kRtapratikRtaye iti vA ekenaikasyopakRtaM guNA votkIrttitAH sa tasyAsato'pi guNAn pratyupakArArthamutkIrttayatItyarthaH, itirupapradarzane, vA vikalpe / 405 [sU0 371] NeraiyANaM cauhiM ThANehiM sarIruppattI sitA, taMjahA - kodheNaM, mANeNaM, mAyAe, lobheNaM / evaM jAva vemANiyANaM 1 / NeraiyANaM cauTThANanivvattite sarIrae pannatte, taMjahA -kohanivvattie jAva lobhanivvatti / evaM jAva vemANiyANaM 2 | [TI0] idaM ca guNanAzanAdi zarIreNa kriyata iti zarIrasyotpatti - nirvRttisUtrANAM daNDakadvayam, kaNThyaM caitat, navaraM krodhAdayaH karmmabandhahetavaH, karmma ca zarIrotpatti - kAraNamiti kAraNakAraNe kAraNopacArAt krodhAdaya: zarIrotpattinimittatayA vyapadizyanta iti cauhiM ThANehiM sarIretyAdyuktam, krodhAdijanyakarmmanirvarttitatvAt krodhAdinirvarttitaM zarIramityapadiSTam, iha cotpattirArambhamAtraM nirvRttistu niSpattiriti / [sU0 372 ] cattAri dhammadArA pannattA, taMjahA - khaMtI, muttI, ajjave, maddave / [TI0] krodhAdaya: zarIranirvRtteH kAraNAnItyuktam, tannigrahAstu dharmmasyetyAha- cattAri dhammetyAdi, dharmmasya cAritralakSaNasya dvArANIva dvArANi upAyAH / [sU0 373] cauhiM ThANehiM jIvA NeratiyattAe kammaM pakareMti, taMjahAmahAraMbhatAte, mahApariggahatAte, paMceMdiyavaheNaM, kuNimAhAreNaM 1 | cauhiM ThANehiM jIvA tirikkhajoNiyattAe kammaM pagareMti, taMjahAmAillatAte, NiyaDillatAte, aliyavayaNeNaM, kUDatulakUDamANeNaM 2 | cauhiM ThANehiM jIvA maNussattAte kammaM pakareMti, taMjahA - pagatibhaddatAte, pagativiNIyatAe, sANukkosatAte, amaccharitatAte 3 /
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 cauhi ThANehiM jIvA devAuyattAe kammaM pakareMti, taMjahA-sarAgasaMjameNaM, saMjamAsaMjameNaM, bAlatavokammeNaM, akAmaNijjarAe 4 / / [TI0] kSAntyAdIni dharmadvArANItyuktam, athArambhAdIni nArakatvAdisAdhanakarmaNo dvArANIti vibhAgata: cauhiM ThANehItyAdinA sUtracatuSTayenAha, kaNThyaM caitat, navaraM neraiyattAe tti nairayikatvAya nairayikatAyai nairayikatayA vA karma AyuSkAdi, mahAn icchAparimANenAkRtamaryAdatayA bRhan Arambha: pRthivyAdhupamardalakSaNo yasya sa mahArambhaH cakravartyAdiH, tadbhAvastattA, tayA mahArambhatayA, evaM mahAparigrahatayA'pi, navaraM parigRhyata iti parigraho hiraNya-suvarNa-dvipada-catuSpadAdiriti, kuNimamiti mAMsam, tadevAhAro bhojanam, tena / mAillayAe tti mAyitayA, mAyA ca mana:kuTilatA, niyaDillayAe tti nikRtimattayA, nikRtizca vaJcanArthaM kAyaceSTAdyanyathAkaraNalakSaNA atyupacAralakSaNA vA, tadvattayA, kUTatulAkUTamAnena yo vyavahAra: sa kUTatulAkUTamAna evocyate, atasteneti / prakRtyA svabhAvena bhadrakatA parAnupatApitA yA sA prakRtibhadrakatA, tayA, sAnukrozatayA sadayatayA, matsarikatA paraguNAsahiSNutA, tatpratiSedho'matsarikatA, tayeti / sarAgasaMyamena sakaSAyacAritreNa, vItarAgasaMyaminAmAyuSo bandhAbhAvAt, saMyamAsaMyamo dvisvabhAvatvAddezasaMyama:, bAlA iva bAlA mithyAdRzasteSAM tapaHkarma tapa:kriyA bAlatapaHkarma, tena, akAmena nirjarAM pratyanabhilASeNa nirjarA karmanirjaraNaheturbubhukSAdisahanaM yat sA akAmanirjarA, tyaa| [sU0 374] cauvvihe vaje pannatte, taMjahA-tate, vitate, ghaNe, jhusire caubvihe naTTe pannatte, taMjahA-aMcite, ribhite, ArabhaDe, bhasole 2 / cauvvihe gee pannatte, taMjahA-ukkhittae, pattae, maMdae, roviMdae 3 / cauvvihe malle pannatte, taMjahA-gaMthime, veDhime, pUrime, saMghAtime 4 / caunvihe alaMkAre pannatte, taMjahA-kesAlaMkAre, vatthAlaMkAre, mallAlaMkAre, AbharaNAlaMkAre 5 /
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / 407 cauvvihe abhiNate pannatte, taMjahA-dilRtite, pADaMsute, sAmaMtovAtaNite, logamajjhAvasite 6 / __ [TI0] anantaraM devotpattikAraNAnyuktAni, devAzca vAdya-nATyAdiratayo bhavantIti vAdyAdibhedAbhidhAnAya SaTsUtrI, tatra vaje tti vAdyam, tatra tataM vINAdikaM jJeyaM vitataM paTahAdikam / ghanaM tu kAMsyatAlAdi vaMzAdi zuSiraM matam // [ ] iti / nATya-geyA-'bhinayasUtrANi sampradAyAbhAvAnna vivRtAni / / mAlAyAM sAdhu mAlyaM puSpam, tadracanApi mAlyam, grantha: sandarbha: sUtreNa granthanam, tena nirvRttaM granthimaM mAlAdi, veSTanaM veSTaH, tena nirvRttaM veSTimaM mukuTAdi, pUreNa pUraNena nirvRttaM pUrimaM mRnmayamanekacchidraM vaMzazalAkAdipaJjaraM vA yat puSpaiH pUryata iti, saGghAtena nirvRttaM saGghAtimaM yat parasparata: puSpanAlAdisaGghAtanenopajanyata iti / alakriyate bhUSyate'nenetyalaGkAraH, kezA evAlaGkAra: kezAlaGkAraH, evaM sarvatra / [sU0 375] saNaMkumAra-mAhiMdesu NaM kappesu vimANA cauvaNNA pannattA, taMjahA-NIlA, lohitA, hAliddA, sukkilA 1 / mahAsukka-sahassAresu NaM kappesu devANaM bhavadhAraNijA sarIragA ukkoseNaM cattAri rataNIo uTuMuccatteNaM pannattA 2 / [TI0] devAdhikAravatyeva saNaMkumAretyAdikA dvisUtrI, sugamA ceyam, navaraM sanatkumAra-mAhendrayozcaturvarNAni, kalpAntareSu tvanyathA, taduktam sohamme paMcavaNNA ekkagahANI u jA sahassAro / do do tullA kappA teNa paraM puMDarIyAo // [bRhatsaM0 132] dvayordvayoH kalpayorvarNasya hAni: kAryetyarthaH / tatra bhave dhAryate taditi taM vA bhavaM dhArayatIti bhavadhAraNIyaM yajanmato maraNAvadhi / kRtamuSTikastu ratni: sa eva vitatAGgulirarani: [ ] iti vacane satyapi ratnizabdeneha sAmAnyena hasto'bhidhIyata iti, zukra-sahasrArayozcaturhastA devA anyatra tvanyathA, yata Aha
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 bhavaNa 10 vaNa 8 ityAdi [bRhatsaM0 143-44] / bhavadhAraNIyAnyevam, uttaravaikriyANi tu lakSamapi sambhavanti, utkRSTenaitat, jaghanyatastvagulAsaGkhyeyabhAgapramANAnyutpattikAle bhavadhAraNIyAni bhavantyuttaravaikriyANi tvaGgulasaGkhyeyabhAgapramANAnIti / [sU0 376] cattAri dagagabbhA pannattA, taMjahA-ussA, mahiyA, sItA, usinnaa| cattAri udagagabbhA pannattA, taMjahA-hemagA, abbhasaMthaDA, sItosiNA, paMcarUvitA mAhe tu hemagA gabbhA, phagguNe abbhasaMthaDA / sItosiNA u cette, vatisAhe paMcarUvitA // 30 // [TI0] anantaraM devavaktavyatoktA, devAzcApkAyatayA'pyutpadyante ityudakagarbhapratipAdanAya cattArItyAdi sUtradvayamAha / dagagabbha tti dakasya udakasya garbhA iva garbhA dakagarbhAH kAlAntare jalavarSaNasya hetavaH, tatsaMsUcakA iti tattvamiti, avazyAya: kSapAjalam, mahikA dhUmikA, zItAnyAtyantikAni, evamuSNA dharmAH, ete hi yatra dina utpannAstasmAdutkarSaNAvyAhatA: santaH SaDbhirmAsairudakaM prasuvate, anyaiH punarevamuktam pavanAbhravRSTividyudgarjitazItoSNarazmipariveSAH / jalamatsyena sahoktA: dazadhA dhAtuprajanahetuH // [ ] tathA- zItA vAtAzca binduzca garjitaM pariveSaNam / sarvvagarbheSu zaMsanti nirgranthA: sAdhudarzanA: // [bhadrabAhu0 12 / 8] tathA- saptame saptame mAse saptame saptame 'hani / garbhA: pAkaM niyacchanti yAdRzAstAdRzaM phalam // [bhadrabAhu0 12 / 4] himaM tuhinam, tadeva himakam, tasyaite haimakA himapAtarUpA ityarthaH, abbhasaMthaDa tti abhrasaMsthitAni, megherAkAzAcchAdanAnItyarthaH, Atyantike zItoSNe, paJcAnAM rUpANAM garjita-vidyu-jala-vAtA-'bhralakSaNAnAM samAhAra: paJcarUpam, tadasti yeSAM te
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / 409 paJcarUpikA udakagarbhAH, iha matAntaramevam pauSe samArgazIrSe sandhyArAgo'mbudAH sapariveSAH / nAtyarthaM mArgazIrSe zItaM pauSe'tihimapAta: // mAghe prabalo vAyustuSArakaluSadyutI ravizazAGkau / atizItaM saghanasya ca bhAnorastodayau dhanyau / phAlgunamAse rUkSazcaNDa: pavano'bhrasamplavA: snigdhAH / pariveSAzcAsakalA: kapilastAmro ravizca zubhaH // pavanaghanavRSTiyuktAzcaitre garbhAH zubhAH sapariveSAH / ghanapavanasalilavidyutstanitaizca hitAya vaizAkhe // [bRhatsaMhitA 21 / 19-22] iti / tAneva mAsabhedena darzayati- mAhetyAdi zlokaH / [sU0 377] cattAri maNussIgabbhA pannattA, taMjahA-itthittAte, purisattAte, NapuMsagattAte, biMbattAte appaM sukkaM bahuM oyaM, itthI tattha pajAtati / appaM oyaM bahuM sukkaM, puriso tattha jAtati // 31 // doNhaM pi rattasukkANaM, tullabhAve NapuMsago / itthIoyasamAoge, biMbaM tattha pajAyati // 32 // [TI0] garbhAdhikArAnnArIgarbhasUtraM vyaktam, kevalam itthittAe tti strItayA, bimbamiti garbhapratibimbaM garbhAkRtirArttavapariNAmo na tu garbha eveti, uktaM ca avasthitaM lohitamaGganAyA vAtena garbha bruvate'nabhijJAH / garbhAkRtitvAt kaTukoSNatIkSNaiH zrute puna: kevala eva rakte // garbhaM jaDA bhUtahataM vadantI [ ] tyAdi / vaicitryaM garbhasya kAraNabhedAditi zlokAbhyAM tadAha- appamityAdi, zukraM reta: puruSasambandhi, oja ArttavaM raktaM strIsambandhi yatra garbhAzaya iti gamyate iti, tathA striyA ojasA samAyogo vAtavazena tatsthirIbhavanalakSaNa: stryoja:samAyogastasmin
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 sati bimbaM tatra garbhAzaye prajAyate, anyairapyatroktam ata eva ca zukrasya, bAhulyAjAyate pumAn / / raktasya strI tayoH sAmye, klIba: zukrAtave puna: // vAyunA bahuzo bhinne, yathAsvaM bahvapatyatA / viyonivikRtAkArA, jAyante vikRtairmalaiH // [ ] iti // [sU0 378] uppAyapuvvassa NaM cattAri cUlavatthU pannattA / [TI0] garbha: prANinAM janmavizeSaH, sa cotpAdo'bhidhIyate, utpAdazcotpAdAbhidhAnapUrve prapaJcyate iti tatsvarUpavizeSapratipAdanAyAha- uppAyetyAdi kaNThyam, navaram utpAdapUrvaM prathamaM pUrvANAm, tasya cUlA AcArasyAgrANIva, tadrUpANi vastUni paricchedavizeSA adhyayanavaccUlAvastUni / / [sU0 379] cauvvihe kavve pannatte, taMjahA-gaje, paje, katthe, geye / [TI0] utpAdapUrvaM hi kAvyamiti kAvyasUtram, kaNThyaM caitat, navaraM kAvyaM granthaH, gadyam acchandonibaddhaM zastraparijJAdhyayanavat, padyaM chandonibaddhaM vimuktyadhyayanavat, kathAyAM sAdhu kathyaM jJAtAdhyayanavat, geyaM gAnayogyam, iha gadya-padyAntarbhAve'pItarayo: kathA-gAnadharmaviziSTatayA vizeSo vivakSita iti / [sU0 380] NeratitANaM cattAri samugghAtA pannattA, taMjahA-veyaNAsamugghAte, kasAyasamugghAte, mAraNaMtiyasamugdhAte, veuvviyasamugghAte / evaM vAukAiyANa vi| [TI0] anantaraM geyamuktam, tacca bhASAsvabhAvatvAt daNDa-manthAdikrameNa lokaikadezAdi pUrayati, samudghAto'pyevameveti sAdharmyAt samudghAtasUtre sugame ca, navaraM samuddhananaM samudghAta: zarIrAd bahirjIvapradezaprakSepaH, vedanayA samudghAta:, kaSAyaiH samudghAtaH, maraNamevAnto maraNAnta: tatra bhavo mAraNAntikaH, sa eva samudghAtaH, vaikriyAya samudghAta: iti vigrahA iti / [sU0 381] arahato NaM ariTTanemissa cattAri satA coddasapuvvINamajiNANaM
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 411 caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / jiNasaMkAsANaM savvakkharasannivAtINaM jiNo iva avitathaM vAgaramANANaM ukkositA coddasapuvvisaMpayA hotthA / [sU0 382] samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa cattAri sattA vAdINaM sadevamaNuyAsurAte parisAte aparAjitANaM ukkositA vAdisaMpayA hotthA / [sU0 383] heTThillA cattAri kappA addhacaMdasaMThANasaMThitA pannattA, taMjahAsohamme, IsANe, saNaMkumAre, mAhiMde / majjhillA cattAri kappA paDipunnacaMdasaMThANasaMThitA pannattA, taMjahA-baMbhaloge, laMtate, mahAsukke, sahassAre / uvarillA cattAri kappA addhacaMdasaMThANasaMThitA pannattA, taMjahA-ANate, pANate, AraNe, accute / [TI0] vaikriyasamudghAto hi labdhirUpa ukta iti labdhiprastAvAt viziSTazrutalabdhimatAmabhidhAnAya arahao ityAdi sUtradvayI sugamA, navaramajinAnAmasarvajJatvAt, jinasaMkAzAnAmavisaMvAdivacanatvAd yathApRSTanirvvaktRtvAcca, sarve akSarANAm akArAdInAM sannipAtA dvayAdisaMyogA abhidheyAnantatvAdanantA api vidyante yeSAM te sarvAkSarasannipAtinaH, eteSAM jinasaMkAzatve kAraNamAha- jiNo vivetyAdi / ukkosiya tti nAto'dhikAzcaturdazapUrviNo babhUvu: kadAcidapIti / te ca prAya: kalpeSu gatA iti kalpasUtrANi sugamAni ca, navaram addhacaMdasaMThANasaMThie tti pUrvAparato madhyabhAge sImAsadbhAvAditi / [sU0 384] cattAri samuddA patteyarasA pannattA, taMjahA-lavaNode, varuNode, khIrode, ghatode / [TI0] devalokA hi kSetramiti kSetraprastAvAt samudrasUtraM sugamam, navaram ekamekaM prati bhinno raso yeSAM te pratyekarasAH, atulyarasA ityarthaH, lavaNarasodakatvAllavaNa:, pAThAntare tu lavaNamivodakaM yatra sa lavaNodo nipAtanAditi prathamaH, vAruNI surA, tayA samAnaM vAruNam, vAruNamudakaM yasmin sa vAruNodaH caturthaH, kSIravattathA ghRtavadudakaM
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 yatra sa kSIrodaH paJcamaH, ghRtodaH SaSThaH, kAloda-puSkaroda-svayambhuramaNA udakarasA:, zeSAstu ikSurasA iti / __[sU0 385] cattAri AvattA pannattA, taMjahA-kharAvatte, unnatAvatte, gUDhAvatte, AmisAvatte / evAmeva cattAri kasAyA pannattA, taMjahA-kharAvattasamANe kodhe, unnattAvattasamANe mANe, gUDhAvattasamANA mAyA, AmisAvattasamANe lobhe 1 // kharAvattasamANaM kohaM aNupaviDhe jIve kAlaM kareti Neraiesu uvavajati, unnatAvattasamANaM mANaM evaM ceva, gUDhAvattasamANaM mAtamevaM ceva, AmisAvattasamANaM lobhamaNupaviTTe jIve kAlaM kareti neraiesu uvavajati 2 // [TI0] anantaraM samudrA uktAsteSu cAvartA bhavantItyAvartAn dRSTAntAn kaSAyAMzca taddArTAntikAnabhidhitsuH sUtradvayamAha, sugamaM caitat, navaraM kharo niSTharo'tivegitayA pAtakazchedako vA AvartanamAvarttaH sa ca samudrAdezcakravizeSANAM veti kharAvarttaH, unnata: ucchritaH, sa cAsAvAvarttazceti unnatAvarttaH, sa ca parvatazikharArohaNamArgasya vAtotkalikAyA vA, gUDhazcAsAvAvarttazceti gUDhAvarttaH, sa ca gendukadavarakasya dArugranthyAdervA, AmiSaM mAMsAdi, tadarthamAvarttaH zakunikAdInAmAmiSAvartta iti, etatsamAnatA ca krodhAdInAM krameNa parApakArakaraNadAruNatvAt, patra-tRNAdivastuna iva manasa unnatatvAropaNAt, atyantadurlakSasvarUpatvAt, anarthazatasampAtasaGkule'pyavapatanakAraNatvAcceti / iyaM copamA prakarSavatAM kopAdInAmiti tatphalamAha-kharAvattetyAdi, azubhapariNAmasyAzubhakarmabandhanimittatayA durgatinimittatvAducyate- Neraiesu uvavajjai tti / [sU0 386] aNurAdhAnakkhatte cautAre pannatte / puvvA AsADhA evaM cev| uttarA AsADhA evaM ceva / [TI0] nArakA anantaramuktAH, taizca vaikriyAdinA samAnadharmANo devA iti
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanaM catuHsthAnakam / caturtha uddezakaH / 413 tadvizeSabhUtanakSatradevAnAM catu:sthAnakaM vivakSuH aNurAhetyAdi sUtratrayamAha, kaNThyaM caitaditi / [sU0 387] jIvA NaM cauTThANanivvattite poggale pAvakammattAte ciNiMsu vA ciNaMti vA ciNissaMti vA- neratiyanivvattite, tirikkhajoNitanivvattite, maNussanivvattie, devanivvattite / evaM uvaciNiMsu vA uvaciNaMti vA uvaciNissaMti vA / evaMciNa uvaciNa baMdha udIra veta taha nijarA ceva // 33 // [TI0] devatvAdibhedazca jIvAnAM karmapudgalacayAdikRta iti tatpratipAdanAyAha- jIvA NamityAdi sUtraSaTkaM vyAkhyAtaM prAk, tathApi kiJcillikhyate, jIvA NaM ti NaMzabdo vAkyAlaGkArArthaH, caturbhiH sthAnakaiH nArakatvAdibhiH paryAyairnirvarttitA: karmapariNAmaM nItAstathAvidhAzubhapariNAmavazAd baddhAste catu:sthAnanirvartitAH, tAn pudgalAn, kathaM nivarttitAnityAha-pApakarmatayA azubhasvarUpajJAnAvaraNAdirUpatvena, ciNiMsu tti tathAvidhAparakarmapudgalai citavanta:, pApaprakRtIralpapradezA bahupradezIkRtavanta:, neraiyanivvattie tti nairayikeNa satA nirvarttitA iti vigrahaH, evaM sarvatra, tathA evaM uvaciNiMsu tti cayasUtrAbhilApenopacayasUtraM vAcyam, uvaciNiMsu tti upacitavanta: pauna:punyena, evamiti cayAdinyAyena bandhAdisUtrANi vAcyAnItyarthaH, iha ca evaM bandhaudIretyAdivaktavye yaccayopacayagrahaNaM tat sthAnAntaraprasiddhagAthottarArddhAnuvRttivazAditi, tatra baMdha tti baMdhisu 3 zlathabandhanabaddhAn gADhabandhanabaddhAn kRtavanta: 3, udIra tti udIriMsu 3, udayaprApte dalike anuditAMstAn AkRSya karaNena veditavanta: 3, veya tti vedisu 3, pratisamayaM svena rasavipAkenAnubhUtavanta: 3, taha nijjarA ceva tti nijariMsu 3 kAtsyenAnusamayamazeSatadvipAkahAnyA parizAtitavanta: 3 iti / [sU0 388] caupadesiyA khaMdhA aNaMtA pannattA / caupadesogADhA poggalA aNaMtA [pannattA], causamayadvitIyA poggalA aNaMtA [pannattA], cauguNakAlagA
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 poggalA aNaMtA [pannattA], jAva cauguNalukkhA poggalA aNaMtA pannattA / // cauTThANaM samattaM // [TI0] pudgalAdhikArAt pudgalAneva dravyAdibhirnirUpayannAha- cauppaetyAdi sugamamiti // iti catuHsthAnakasya cartutha uddezakaH // iti zrImattapAgacchAdhirAjabhaTTArakapurandarasUrIzvarazrIvijayasenasUrirAjye zrImattapAgacchazrRMgArahArasUrIzvarazrIvijayadevasUriyauvarAjye paNDitazrIkuzalavardhanagaNiziSyanagarSigaNinA svavAcanaparopakArakRte kRtoddhArarUpayAM zrIsakalavAcakaziromaNimahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNibhiH saMzodhitAyAM sukhAvabodhAyAM zrIsthAnAGgadIpikAyAM catuHsthAnakAkhyaM caturthamadhyayanaM smaaptm|
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
_