Book Title: Panchsangraha Tika Part_1
Author(s): Chandrashi Mahattar, Malaygiri
Publisher: Shravak Hiralal Hansraj
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600027/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrIjinAya namaH // paMcasaMgrahaTIkA-nAga pehelo // harSimahattara )-ttiikaakaar-(shriimlygirijii| upAvI prasiha karanAra. vika hIrAlAla haMsarAja. (jAmanagaravAlA vat--1966. sane 110 kiM. ru-3--0 2thRMA.TV Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NE jAmanagara jainanAskarodaya bApakhAnAmAM bApyuM. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 1 // // zrIjinAya namaH // // atha zrIpaMcasaMgrahaTIkA prArabhyate // ( prathamo jAgaH ) ( mUla karttA - zrIcaMdarSi mahattara TIkAkAra - zrI malayagirijI ) pAvI prasiddha karanAra, paMDita zrAvaka hIrAlAla iMsarAja ( jAmanagaravALA ) azeSakarmaDumadAdadAtraM / samastavijJAtajagatsvajJAvaM // vidhUta niHzeSakutIrthimAnaM / praNamya devaM jinavarddhamAnaM // 1 // saMsArakUpodaramagnajaMtu - stomoddhRtau dastamivAvalaMbyaM // jainAgamaM vAditazeSazAstra-yagnAvamA pUrNa yathArthavAdaM // 2 // vivRNomi paMcasaMgraha - matinipulaga malpabuddhirapi // zAstrAMtaraTIkAto / gurUpadezAcca sukhabodhaM || 3 || iha ziSTAH kvaci diSTe vastuni pravarttamAnAH saMta iSTadevatAnamaskArapurassarameva pravarttate, na cAyamAcAryo na zi iti ziSTasamaya paripAlanAya, tathA zreyAMsi bahuvighnAni bhavaMti naktaM ca- zreyAMsi bahu 1 jAga 1 // 1 // Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMdio nAga , vighnAni / navaMti mahatAmapi / azreyasi pravRnAnAM / kvApi yAMti vinAyakAH // 1 // idaM ca prakaraNaM samyagjJAnahetutvAcchreyonUtamato mA nUtra vighna iti vighnavinAyakopazAMtaye ce. TadevatAnamaskAraM, tazrA na prekSApUrvakAriNaH prayojanAdivirahe pravata te, tataH prekSAvatAM pravRttya'prayojanAdikaM ca pratipAdayiSurAdAvimA gAthAmAha // mUlam ||-nmiknn jiNaM vIraM / sammaM duThaThakammaniThavagaM // vohAmi paMcasaMgahameyamahachaM jahachaM ca // 1 // vyAkhyA-samyak trikaraNayogena natvA namaskRtya, 'zUravIra vikrAMtI" vIrayatisma kapAyopasargaparopaheMzyiAdizatrugRNajayaMprati vikrAmatismeti vIraH, a. zravA * Ira gatipreSaNayoH' vizeSeNa Irayati gamayati spheTayati karma, prApayati vA zivaM, prerayati zivAtimukhamiti vA vIraH, athavA Iri gatau ' vizeSeNa apuna vena isma yA. tismeti vIraH, taM; sa ca nAmato'pi kazcitravati, tatastakSyavadArtha vizeSaNamAha-janaM rAgAdizatrujetRtvA jinastaM, so'pi zrutAvadhijinAdiko'pi saMnnavati, tasyApi yathAsaMnnavaM rAgAdizatrujayanAt, tatastadhyavacchedAthai vizeSaNAMtaramAha-uSTASTakarmaniSTApakaM duSTAnAmaSTAnAM Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA karmaNAM niSTApako vinAzakasta, kevalijinamityarthaH, nanvetadeva vizeSaNamAstAM puSTatvAdalaM jinagrahaNena, nucyate-iha saMsAramocakAdayo hiMsAmaithunAdinyo'pi uSTASTakarmavinAzamiLa. ti, saMsAramocakasyApi hiMsA yanmuktisAdhanamityAdiva canazravaNAt, tatastavavavedArtha ji. nagrahaNa, jina eva rAgaSA'jJAnAdizatrUna jayaneva san yo duSTASTakarmavinAzako, nAnyathA, taM natvA, kimityAha-vakSyAmi, 'eyati' vinnaktilopa ArSatvAt, etamaMtastatvaniSpannaM paMcasaMgraI, saMgrahyate'neneti saMgrahaH 'nAmnIti karaNe ghapratyayaH' paMcAnAM zataka-saptatikAkaSAyaprAtRta-satkarma-prakRtilakSaNAnAM graMthAnAM, athavA paMcAnAmAdhikArANAM yogopayogaviSayamArgaNAdhakatamavyabaMdhahetubaMdhavidhilakSaNAnAM saMgrahaH, paMcasaMgrahaH, yakSA paMcAnAM graMthAnA. maryAdhikArANAM vA saMgrado yatra graMthe sa paMcasaMgrahastaM. kayaM'nUtamityAha-mahArtha mahAn gaMnIro'yoM yasmin taM, yathArtha ca, yAvasthitaH pravacanA'virodhI artho yasmina taM, yA a. zrasya' pravacanoktasyA'natikramaNena svamanISikayA yathArtha, caH samuccaye, iha paMcasaMgraho'nnidheyaH, tatparijJAnaM zroturanaMtaraM prayojanaM kartuH parAnugrahaH, paraMparAprayojanaM tUnayorapi niHzre. // 3 // Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 4 // yasAvAptiH, saMbaMdhastUpAyo peyalakAstathAdi - vacanarUpApannaM prakaraNamupAyastatparijJAnaM copeyamiti // 1 // saMprati prakaraNasya yathArthAnidhAnatA mAvedayati // mUlam // sayagAi paMcagaMdhA / jahArihaM jela eva saMkhittA // dArANi paMca zrahavA / terA jahAM nihAla miNaM // 2 // vyAkhyA - zatakAdayaH paMca graMthAH pUrvoktA yathAI yathAyogaM yena kAraNenAtra prakaraNe saMkSiptAH saMgRhItAH, athavA vakSyamANasvarUpANi paMca dvArANi yazrAImatra saMkSiptAni tena kAraNena idamanidhAnaM paMcasaMgrahalakSaNaM yathArtha sAnvayamiti // 2 // saMprati dvArANyevopadarzayati // mUlam // ya joguvayogAla - maggalA baidhagA ya vattavA // tada vaMdhiyava ya baMdha-yavo baMdhavihilo ya // 3 // vyAkhyA - atra prakaraNe yojanaM yogo jIvasya vIrya parispaMda ityarthaH, yadvA yujyate saMbaddhyate dhAvanavalganAdikriyAsu jIvo'neneti yogaH, 'puMnAnIti karaNe ghapratyayaH sa ca saMprajedamanovAkkAya sahakAribhedAtpaMcadazadhA vakSyamANasvarUpaH, na. payojanamupayogoM, yA nRpayujyate vastuparicchedaMprati vyApAryate jIvo'nenetyupayogaH, bodharU bhAga 1 // 4 // Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM0 po jIvasya svatatvabhUto vyApAraH, sa ca bAdazannedo vakSyamANaH, teSAM mArgaNA yogopayo- TIkA - gamArgaNA jIvasthAnamArgaNasthAnaguNasthAneviti sAmAjamyate. ca zabdAnmArgaNAsthAneSu jIvasthAna guNasthAnamArgaNA ca vaktavyA, iti prazramaM dhAraM / tathA babhrati saMvanaMtyaSTa prakAraM // 5 // karma svapradezaiH saheti baMdhakAH, te ca vaktavyA iti hitIyaM / tayA bavyaM tadevASTaprakAraM karma vaktavyamiti tRtIyaM / tathA karmaparamANunniH sahAtmapradezAnAM vahnayayaspimavadanyo'nyAnugamalakSaNaH saMbaMdho baMdhaH, tasya detavo mithyAtvAdayaste vaktavyA iti caturtha / tathA baMdhasyo. ktasvarUpasya vidhayaH prakArAste ca vaktavyAH , ca zabdaH samuccaye, idaM paMcamaM cAraM // 3 // tatra 'yazroddezo nirdezaH' iti nyAyAtprazramato yogopayogamArgaNAM cikIrSurAdau yogAMstAvani dhAtukAma Ahara mUlam ||-sccmscN nannayaM / asaccamosaM maNovaI aTTha // venavAhArorAla-missa. * sujhANi kammayagaM // 5 // vyAkhyA-yadyapi manovAkkAyovaSTanasamutro jIvasya parispaMda e-3 va yoga' nacyate, tApIda kAraNe kAryopacArAnmanaHpranRtyeva yogazabdena vivakSitaM. tatra' manaH // 5 // Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o nAma, satyamasatyaM, nannayaM satyA'satyarUpaM, asatyA'mRSA ceti catuH , tatra saMto munayaH padAvA teSu yathAsaMkhyaM muktiprApakatvena yathAvasthitavastusvarUpaciMtanena ca sAdhu satyaM, yayA asti jIvaH, sadana po dehamAtravyApItyAdirUpatayA yathAvasthitavastuciMtanaparaM. satyaviparItamasatyaM, yathA nAsti jIvaH, ekAMtasayo vetyAdikuvikalpanaparaM. satyA'matyaM yathA dhavakhadirapalAzAdimizreSu bahuSvazokavRtaSvazokavanamevedamitivikalpanaparaM, atra hi katipayA'zoka vRkSANAM sannAvAtsatyatA, anyeSAmapi dhavAdInAM sannAvAda'satyatA. vyavahAranayamatA'pekSayA caivamucyate, paramArthataH punaridamasatyameva, yathAvikalpaO'yogAt. tathA yanna satyaM nApi mR. pA tadamatyA'mRpA. ida vipratipattau satyAM vastupratiSThAza yA sarvajJamatAnusAreNa vikalapyate, yayA asti jIvaH sadasapa ityAdi, tat kila satyaM paritnApitamArAdhakatvAta. yatpunarvipratipattau satyAM vastupratiSThAzayA sarvaimatonINa vikalpyate, yathA nAsti jIvaH, ekAMtanityo veti, tadasatyaM virAdhakatvAta. yatpunarvastupratiSThAzAmaMtareNa svarUpamAtraparyAlocanaparaM, yathA de devadatta ghaTamAnaya? gAM dehi mahyamityAdiciMtanaparaM tat asatyA'mRSA. idaM hi svarUpamAtra. // 6 // Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM0 paryAlocanaparatvAt na yoktalakSaNaM satyaM, nApi mRSA; idamapi vyavahAranayamatApekSayA dRSTa- TIkA vyaM, anyathA vipratAraNAdibuhipUrvakamasatyatanavati, anyatu satye, evaM yathA manaHsatyAdine dAcaturdA, tathA vAgapi catuItyaSTau yogAH, 'venavAdArorAlamissasudANatti' mizrazabdaradi. // 7 // tAni, tadyathA-kriyamAhArakamaudArikaM ca, tatrA'nyathA vyAkhyAyAH kartumazakyatvAtpratha mataH zubhAni vyAkhyAyate, pazcAnmizrANi. gAthAyAM pUrva mizranirdezo javanakramasUcanArthaH, ta. zrAhi-pUrva vaikriyamizraM navati, pazcAIkriyamityAdi. tatra vividhA viziSTA vA kriyA, tasyAM navaM vaikriyaM. tathAhi-tadekaM nUtvA'nekaM navati, aneknaM nUtvA ekaM. tathA aNunUtvA mahanna vati, mahatrUtvA aNu. tathA khacaraM nUtvA nUmicaraM navati, nUmicaraM nUtvA khacaraM. tathA dRzya nUtvA'dRzyaM navatyadRzyaM nUtvA dRzyamityAdi. tacca dhiA, aupapAtikaM labdhipratyayaM ca; ta3 traupapAtikamupapAtajanma nimittaM tacca devanArakANAM labdhipratyayaM, tiryagmanuSyANAM vaikriyamiH * aM, devanArakANAmaparyAptAvasthAyAM, naratirazcAM vA vaikriyasya prAraMnakAle parityAgakAle vA 25 kecit. tathA caturdazapUrvavidA tIkarasphAtidarzanAdikatazrAvidhaprayojanotpattau satyAM vizi // 3 // Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 8 // vivazAdayite nirvartyate iti AhArakaM 'kuhulamiti vacanAtkarmaNi chuJ ' yathA pA. daprahAraka ityaMta. naktaM ca- kaUMmi samuppanne ( suyakevaliyA visiThThaladIe // jaM paca prAharija | jati zrAhAragaM taM tu // 1 // kArya caidaM - pAliMdiyajJadidaMsaNa- suhuma yacAvaga haNadenaM vA || saMsayavoTheyavaM / gamaNaM jiNapAyamUlaMmi ||2|| tacca vaikriya zarIrApekSayA'tyaMtazu, svaccha sphaTika zileva zutrapula samUhaghaTanAtmaka; AdArakaM mizramAhArakasya prAraMbhakA le parityAgakAle vA kecita, tathA nadAre pradhAnaM, prAdhAnyaM cAsya tIrthakara gaNadharazarIrApekSayA, tato'nyasyAnuttarasurArIrasyApyanaMtaguNahInatvAt. yahA nadAraM sAtirekayojana sahasramAnatvAt, pArIrApekayA bRhatpramANaM. bRhanA cAsya vaikriyaMprati javadhAraNIyaMsadajazarIrApekSayA iSTavyA. anyathA' uttaravai kriyaM ' yojanalakSamAnamapi labhyate nadAramevaudArikaM. ' vinayAdipAThAdi' audArikamizraM naratirazvAmaparyAptAvasthAyAM kevalisamudrAtAvasthAyAM vA tathA smayagaMti karmajaka, karmaNo jAtaM karmajakaM karmAtmakamityarthaH, tadeva karmajaka ' jAtI , " ka nAga : // 6 // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM _ nAga 1 TIkA vA svArthe kaH' iti prAkRtalakSaNAt kapratyayaH, kimuktaM navati ? karmaparamANava evAtmapradezaiH saha kIranIravadanyo'nyAnugatAH saMtaH kArmaNaM zarIramiti. tathA coktaM-kammavigAro kamma -mavida vicinakammanipphanaM // savesiM sarIrANaM / kAraNanUyaM muNeyavaM // 1 // atra 'sasimiti ' sarveSAmaudArikAdInAM zarIrANAM kAraNanUtaM bIjanUtaM, na khabvAmUlamucinne na. vaprapaMcaprarohabojanUte kArmaNe vapuSi zeSazarIraprAdurbhAvaH, idaM ca karmajaM zarIraM jaMtorgatyaMta. rasaMkrAMtI sAdhakatamaM karaNaM, tazrAhi-karmajenaiva vapuSA parikarito jaMturmaraNadezamapahAyotpattidezamanisarpati. nanu yadi kArmaNavapuHparikarito gatyaMtaraM saMkrAmati, tarhi sa gacchannAgavan vA kasmAna dRSTipayamavatarati ? navyate-karmapujalAnAmatisUkSmatayA cakSurAdIDiyA'. gocaratvAta. tathA cAnyairapyuktaM-aMtarAnavadedo'pi / sUkSmatvAnopalabhyate // niHkAmana vA pravizana vA / nA'nAvo'nIkSaNAdapi // 1 / / tadevaM caturdhA manoyogaH, caturdhA vAgyogaH, sa- tathA ca kAyayoga iti paMcadaza yogAH / nanu taijasamapi zarIraM vidyate, yanuktAhArapariNama nahetuH, yazAcca viziSTatapovizeSaslamucalabdhivizeSasya puMsastejolejhyAvinirgamastatkimiha // // Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA 11 20 11 noktamiti ? nujyate--sadA kArmaNena sahA'vyabhicAritayA tasya tadgrahaNenaiva gRhItatvAt // 4 // tadevaM yogAnanivAya saMpratyupayogAnaMnidhate // mUlam // - zrannAtigaM nAlAgi / paMca 33 ahahA na sAgAro // zracakhkhudaMsaNAi-canahunuMgo praNAgAro // 5 // vyAkhyA - jJAyate eniriti jJAnAni, sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSagrahaNAtmakA bodhAH, na jJAnAni zrajJAnAni, naJAbdaH kutsAyAM miyAjJAnAnItyarthaH teSAM trikamajJAnatrikaM, matyajJAnazrutA'jJAnavinaMgajJAnarUpaM vakSyamANalaka. tathA jJAnAni paMca, tadyathA-- matijJAnaM zrutajJAnamavadhijJAnaM manaH paryavajJAnaM kevalajJAnaM ca tatra 'mani jJAne ' mananaM matiH, yA manyate iMDriyamanohAreNa niyataM vastu parividyate'nayeti matiH, yogyadezA'vasthitavastuviSaya iMDiyamanonimitto'vagamavizeSaH, matizvAsau jJAnaM ca matijJAnaM / tathA zravaNaM zrutaM, vAcyavAcakajAvapurassarIkAreNa zabdasaMsRSTAgrahaNaheturupalabdhivizeSaH, evamAkAraM vastu ghaTazabdavAcyaM, jaladhAraNAdyarthakriyAsamarthamityAdirUpatayA pradhAnIkRtasamAnapariNAmaH zabdArtha paryAlocanAnusArI iMDiyamananimitto nAga 1 11 20 11 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA paMcasaM0 jJAnavizeSa ityarthaH, zrutaM ca tad jJAnaM ca shrutjnyaanN.| nAga 1 4 avazabdo'vaHzabdArthaH, ava adho'dho vistRtaM vastu dhIyate paricidyate'nenetyavadhiH, yI hA avadhirmaryAdA, rUpiSveva vyeSu paricchedakatayA pravRttirUpA, taupalahitaM jJAnamAyavadhiH, // 11 // avadhizcAsau jJAnaM ca avadhijJAna; amanyeva trINi jJAnAni yadA mithyAtvakaluSitAni navaM. ra ti, tadA yathAkramaM matyajJAnazrutA'jhAnavinaMgajJAnavyapadezanAMji' navaMti. naktaM ca-Ayatra yamajJAnamapi navati mithyAtvasaMyuktaM. vinaMgamiti viparIto' naMgaH paricittiprakAro yasya ta. davinaMga. / tathA pari sarvato nAve avanaM avaH ' tudAdiyo'natkAvityadhakAre akitau ce. tyanena kagAdiko'kArapratyayaH ''avanaM gamanaM vedanamiti paryAyAH ' paripravaH paryavaH, manasi manaso vA paryavaH manaHparyavaH, sarvatastatpariveda ityarthaH, pAgaMtaraM vA paryaya iti. tatra pa. yayaNaM paryayaH nAve alapratyayaH' manasi manaso vA paryayaH, manaHparyayaH, sarvatastatparivedaH, / sa cAsau jhAnaM ca manaHparyavajJAnaM manaHparyayazAnaM vA, athavA manAMsi paryeti, sarvAtmanA tAni parignittIti manaHparyAyaM karmaNoNiti aNU pratyayaH ' manaHparyAyaM ca tad jhAnaM ca Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA manaHparyAyajJAnaM, yakSA manasaH paryAyA manaHparyAyAH, paryAyA dharmA bAhyavastvAlocanaprakArAnAga, ityayItaraM, teSu teSAM vA saMbaMdhi jJAnaM manaHparyAyazAnaM. idaM cAItRtIyahIpasamuzaMtavartisaMjhimanogatacyAlaMbanaM. / tathA kevalamekaM, matyAdizAnanirapekSatvAt. ' naThami ganamacie nANe' iti vacanAt. zuI vA kevalaM, tadAvaraNamalakasaMkavigamAt. sakalaM vA kevalaM, prathamata evA'zeSatadAvaraNavigamataH saMpUrNotpatteH. asAdhAra. NaM vA kevalaM, ananyasadRzatvAta. anaMtaM vA kevalaM jJeyA'naMtatvAta. kevalaM ca tad jJAnaM ca ke. valajJAnaM. tirevamamunA prakAreNA'STadhA aSTaprakAra eva, turavadhAraNe, sAkAra napayogaH, A. kAraH prativastuniyato grahaNapariNAmaH, 'AgAro na viseso' iti vacanAta. saha kAreNa vartata iti sAkAraH / iha pUrvamajJAnanirdezaH sarvajIvAnAM prathamamajJAnaM, pazcAcca samyaktvalAne sati jJAnamiti pradarzanArthaH, tathA acakSudarzanAdiko'cakSuzcakSuravadhikevaladarzanarUpazcatu // 12 // catuHprakAro'nAkAraH, pUrvoktasvarUpAkAravivarjita napayogaH, tatra'acakSuSA' cakSurvarjazeSezyimanonidarzanaM svasvaviSaye sAmAnyagrahaNaM acakSurdarzanaM, cakSuSA darzanaM rUpasAmAnyagrahaNaM ca Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga ra // 13 // paMcasaM0 kSurdarzanaM. avadhireva darzanaM rUpisAmAnyagrahaNamavadhidarzanaM. kevalameva sakalajagannAvivastusA- I mAnyaparivedarUpaM darzanaM kevaladarzanaMtedevamuktA napayogA api. saMpratyeteSAmeva yogopayogATIkA nAM jIvasthAneSu mArgaNA vaktavyA. tAni ca jIvasthAnAni caturdaza. tdythaa-suudmbaadr|| nedanninnA ekeMjhyiAH , dIDiyAH, trIzyiAH, caturiMDiyAH, asaMjhisaMjhinedAzca paMceMDiyAH, ete na ca sarve'pi pratyekamaparyAptAH paryAptAzca. tatra yadyapyamUni jIvasthAnAnyagre svayamevAcAryA va. yaMti, tathApyatrApi sopayogAnIti kRtvA vyAkhyAyaMte-tatra ekaM sparzanalakSaNamizyiM yeSAM te ekeMziyAH, pRzrivyaMbutejovAyuvanaspatayaH, te pratyeka hidhA, sUdamA bAdarAzca. tatra sUmanAmakarmodayAtsUkSmAH sakalalokavyApinaH, vAdaranAmakarmodayAhAdarA lokapratiniyatadezavartinaH tathA he sparzanarasanalakaNer3iye yeSAM te ghIDiyAH, zaMkhazuktikAcaMdanakakapardakajalUkAkRmigaM. - molkpuutrkaadyH| ____ tathA trINi sparzanarasanaghrANalakSaNAni izyiANi yeSAM te trIziyAH, yUkAmatkuNagaIne. gopakakuMthumatkoTapipIlikopadehikAkarSAsAsthikatrapusabIjakatuMburUkAdayaH / catvAri spa Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 14 // nirasanaghAcakSu kalAni iMDiyANi yeSAM te caturiMDiyAH, bhramaramakSikAdezamasakavRzcikakITapataMgAdayaH / paMca sparzanarasanaghrANacakuH zrotralakSaNAnIziyANi yeSAM te paMceMdiyAH, matsyamakara'manujAdayaH' / te' ca hinedAH, saMjJino'saMnizca tatra saMjJAnaM saMjJA, nUtanavanAvi jAvasvajJAvaparyAlocanaM, sA vidyate yeSAM te saMniH, viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnanAja ityarthaH yathoktamanovijJAnavikalA asaMjJinaH, ete ca sarve'pi pratyekamaparyAptAH paryAptAzca. tatra paryAptirAhArAdipujalagrahaNaM pariNamanaheturAtmanaH zaktivizeSaH, sa ca pujalopacayAt. kimuktaM javati ? nRtpattidezamAgatena prathamaM ye gRhItAH puphalAsteSAM tathA'nyeSAmapi pratisamayaM gRhyamANAnAM tatsaMparkatastaDUpatayA jAtAnAM yaH zaktivizeSaH, zrAhArAdipulakhakharasAdirUpatopAdAnahetu:, yathodarAMtargatAnAM pujalavizeSANAmAhArapulakhalarasarUpatApariNamanadetuzaktivizeSaH, sA paryAptiH, sA ca SoDhA, tadyathA hAraparyAptiH, zarIraparyAptiH, iMDiyaparyAptiH, prANApAnaparyAptiH, jASAparyAptiH, manaHparyAtizca tatra yayA bAhyamAdAramAdAya khalarasarUpatayA pariNamayati sAjhedAraparyAptiH / ya nAga 1 // 14 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA paMcasaM yA rasonUtamAhAraM rasAsRgmAMsamedA'sthimajjAzukralakSaNasaptadhAturUpatayA pariNamayati sAnAga 1 10 zarIraparyAptiH / yayAzra dhAturUpatayA pariNamitamAdAramiMzyirUpatayA pariNamayati sA iMzi - yaparyAptiH / yayA punarucchvAsaprAyogyavargaNAdalikamAdAya ucchvAsarUpatayA pariNamayyAlaM. // 15 // vya ca muMcati sA navAsaparyAptiH / yayA tu nASAprAyogyavargaNAdalikamAdAya' nASAtvena pariNamayyAlaMvya ca muMcati sA nASAparyAptiH / yayA punarmanoyogyavargaNAdalikamAdAya ma. nastvena pariNamayyAlaMvya ca muMcati sAmanaHparyAptiH / etAzca yathAkramamekeMjhyiANAM saMjhi. varjAnAM hIDiyAdInAM, saMjhinAM ca catuHpaMcaSaTsaMkhyA navaMti. natpattiprazramasamaya eva caitA yathAyayaM sarvA api yugapanniSpAdayitumArajyaMte, krameNa ca niSThAmupayAMti. tadyathA-prathama mAhAraparyAptiH, tataH zarIraparyAptiH, tata iMDiyaparyAptirityAdi. AhAraparyAptizca prazramasa7 maya eva niSpattimupapadyate, zeSAstu pratyekamaMtarmuhUrnena kAlena, azrAhAraparyAptiH prazramasa- // 15 // * maya eva niSpadyate iti kazramavasIyate ? nacyate-iha nagavatA'AryazyAmena prajJApanAyAmA dArapade hitIyodezake sUtramidamapAThi Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga! TIkA / / 16 // 'AhArapajattIe apajjattaeNaM naMte kiM AhArae aNAhArae ? goyamA no yAhArae a- pAhArae iti ' tata AhAraparyAptyA aparyApto vigrahagatAvevopapadyate, nopapAtadetramAgato. pi, napapAta kSetramAgatasya prazramasamaya evAhArakatvAt; tata ekasAmAyikI AhAraparyApti. nirvRttiH, yadi punarupapAnaketramAgato'pi AhAraparyAptyA aparyAptaH syAt, tata evaM sati vyAkaraNa sUtramitraM paThet-' siya AhArae siya asAhArae' yathA zarIrAdiparyAptiSu * si. ra ya AhArae siya aNAdArae' iti, sarvAsAmapi ca paryAptInAM parisamAptikAloMtarmuhUrtapra. mANaH / paryAptayo vidyate yeSAM te paryAptAH, 'abhrAditya' iti matvarthIyo'pratyayaH, ye punaH svayogyaparyAptiparisamAptivikalAste aparyAptAH, te ca hidhA, labdhyA karaNaizca, tatra ye aparyAptakA eva saMto mriyate, na punaH svayogyaparyAptIH sarvA api samarthayaMte, te labdhyaparyAptakAH, ye punaH karaNAni zarIroyiAdIni na tAvanirvayaMti, athavAvazyaM nivartayiSyaM ti te karaNA'paryAptakAH // 5 // eteSu ca jIvasthAneSu ' yathoddezaM nirdezaH' iti nyAyAtprazramato yogAnannidhitsugaha Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 // mUlam ||-viglaasniipjjt-esu lanaMti kAyavaya jogaa|| savevi sannipajata-esunAga 1 sesesu kAnago // 6 // vyAkhyA-iha padaikadeze padasamudAyopacArAt -- vikalA' ityukte TIkA vikaleMkhyigrahaNaM, evamanyatrApi yathAyogyaM nAvanIyaM, tatra vikaleMhiyeSu hitricturiNghiyruupe17|| vasaMjhikeSu, ca paMceMziyeSu paryAptakeSu kAyavAgyogau lanyete. tatra kAyayoga audArikArIpara ralakaNo dRSTavyo, vAgyogazcA'satyA'mRSArUpo 'vigalesu asaJcAmoseva' iti vacanAta. sa. rve'pi ca saMjhipaMceMzyeiSu paryApteSu sapranedAH kAyavAGmanoyogAH, paMcadazApi yogAsteSu na. vaMtItyarthaH, tatra kArmaNaudArikamizrI kevalisamuddhAtAvasthAyAM. naktaM ca-+mizraudArikayogI / saptamaSaSTahitIyeSu / kArmaNazarIrayogI / caturghake paMcame tRtIye c|| 1 // iti. AhArakADAdAra kamizrAvAdArakartuH, vaikriyavaikriyamizrau ca tatkartuH, zeSAstvaudArikAdayaH supratI. | tAH, tathA zeSeSu paryAptA'paryAptasUkSmabAdaraikeMiiyeSu, aparyApteSu ca kSitricaturiMDiyA'saMjhisaMjhiSu kAyayoga evaiko navati. // 6 // tameva spaSTayannAha // mUlam ||-lhiie karaNehiM ya | narAliyamIsago apajjane // pajane narAlo / vena Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 18 // yi mIsago vAvi || 7 || vyAkhyA - labdhyA karaNaizvA'paryApte zradArika mizraH kAyayogo javati idaM ca tiryagmanuSyAnadhikRtyoktamavaseyaM; teSAmeva hi labdhyA karaNaizcetivizeSaNaMchayasaMjJavaH, na devanArakANAM te hi karaNA'paryAptA evaM saMjavaMti, na labdhyaparyAptikAH, tatasteSAmaparyAptAvasthAyAM vaikriyamizraH kAyayogo veditavyaH, saptAnAmapi cADaparyAptAnAmapAMtarAlagata tpattiprazramasamaye ca kArmaNakAyayogaH, tathA paryApte audAriko vaikriyo vaikriyamizrazva, tatraiaudArika stiryagmanuSyANAM vaikriyo devanArakANAM vaikriyavaikriyamizrau paryAptavA daravAyukAyika paMceMyi tiryagmanuSyANAM vaikriyalabdhimatAM, apizabdAdAhArakAhArakamizrau caturdaza pUrvavidaH, ida kecana zarIraparyApterarvAk naratirazvAmaudArikamizraM devanArakANAM vaikiyamizraM zarIraparyAptarUrdhvaM punaH zeSaparyAptiniraparyAptAnAmapyaudArikaM vaikiyaM cevaMti, tanmaneyamanyakartRkI gAthA - // mUlam // - ( pratigAthA ) kammuralaDugamapajje / venaviDugaM ca sannidhile // pa jjJesu naralocciya / vAe venaviyadugaM ca // 7 // vyAkhyA - aparyApta sUkSmAdau kArmaNamaudA nAga 1 // 18 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 19 // rikacikaM ca, audArikaudArika mizralakSaNaM, jAvanA pAtanikAnusAreNa veditavyA. saMjJini punaH 'iti' kriyalabdhimati devAdAnaM paryApta vaikriyadhikaM vaikriyamizralakSaNaM, ca zabdAtkArmaNaM ca dRSTavyaM. tathA paryApteSu sUkSmAdizabdAdArika eva kAyayogaH, upalakSaNametat, te'devArakeSu vaikriya eva tathA vAle vAyukAyike paryApte vaikriyadhikaM, vaikriyavai kriyamizralakapaM. ca zabdasyA'nuktasamuccAyakatvAdAdArikaM ca. vaikriyadikamapi ca vAtakAyasya kasyacideva dRSTavyaM, na tu sarvasya. yata nakaM prajJApanAcUrNau - tienaM tAva rAkhINaM / veciyalI ce vanaci // vAyarapaUnApi / saMkhekai nAgassati // 1 // atra 'tirahaM rAsorAMti trayANAM paryAptaparyApta sUkSmaparyAptavAdararUpANAM rAzInAM // 1 // zrazra jIvasthAneSUpayogAna nidadhAti - 1 // mUlam // - mazsuyaprannAsa / zracarukhudaMsaNekkArasesu ThANesu // pakatacanapiidasu / sanakhkhusannIsu bArasavi // 8 // vyAkhyA - ekAdazasu paryAptA'paryAptasUkSmabAdarai keDiyahIMyitrIMDiyA''paryAptacaturiMdhiyA'saMjJisaMkSiSu matyajJAnazrutA'jJAnacakSurdarzanAkhyAstraya nRpayogA javaMti, aparyAptakAzceda labdhyaparyAptakA veditavyAH, anyathA karaNA'paryApta keSu caturiM nAga 1 // 19 // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 20 // priyAdiSviMyaparyAptau satyAM cakSurdarzanamapi prApyate. mUlaTIkAyAmAcAryeAjyanujJAnAt. saMzini ca karaNA'paryApte matizrutAvadhijJAna vinaMgajJAnA'vadhidarzanAnyapi, tathA ' pajjattavanapaliM disutti' paryApteSu caturiyeSu prasaMjJipaMceMdiyeSu ca sacakSuSaH sacakSurdarzanAH pUrvoktAstra - upayogA javaMti, saMjhiSu ca paryApteSu dvAdazApi tadevaM kRtA jIvasthAnakeSu yogopayogamArgalA, saMprati mArgalAsthAneSu ca karttavyA tAni ca mArgalAsthAnAnyamUni -- gaidie ya kAe / joe vae kasAyanAle ya // saMjamadaMsaNalesA / javasamma sanni AhAre // 1 // iyaM ca gAthA svayamevAcAryeNAgre vakSyate, paramiha vyAkhyAtA atrApyupakA rilI navatIti kRtvA'traiva vyAkhyAyate- -tatra gamyate tathAvidhakarmasacivairjIvaiH prApyate iti gatiH, nArakatvAdiparyAyapariNatiH, sA caturdhA, tadyathA - narakagatistiryaggatirmanuSyagatizva. tathA 'iMdiyatti ' ' 55 paramaizvarye ' iMdanAdiM zrAtmajJAnaizvaryayogAt, tasyedamiM diyaM, tacca sparzanarasanaghrANacakSuH zrotrajedAtpaMcadhA. iMDiyagrahaNena ca tadupalakSitA erkeDiyAdayo gRhyete teSvevAgre yogAdInAM ciMtayiSyamANatvAt tathA kAyatti ' cIyate iti kAyaH, 'ci nAga 1 // 20 // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 TIkA paMcasaM tyupasamAnAvAsadehekazcAderiti ghaJpratyayaH' cakArasya ca kakAraH, sa ca SoDhA, pRthivyapte- I jovAyuvanaspatitrasakAyannedAt.'tayA * jogati ' yogazabdaH prAgnirUpitazabdArthaH, sa sAmA nyena tridhA. tadyathA-manoyogA vAgyogaH kAyayogazca. tathA 'veyatti' vedyata iti vedaH, sa // 1 // ca vidhA, strodaH puruSavedo napuMsakavedazca. tatra striyAH puMsyannilASaH strIvedaH, puMsaH striyA manilASaH puMvedaH, napuMsakasyonnayaMpratyajilASo napuMsakavedazca tayA ' kasAyani' kaSyaMte hiMsyaMte parasparamasmin prANina iti kaSaH saMsAraH, tamayaMte gavaMtyennitava iti kaSAyAH, krodhamAnamAyAlonAI, tayA ' nANatti ' jJAnaM prAgnirUpi. tazabdArtha, jJAnagrahaNena ca tatpratipakSanUtamajhAnamapi gRhyate. jJAnaM ca paMcaprakAramajhAnaM ca triprakAraM, ete cASTAvapi nedAH prAgeva saprapaMcaM vyAkhyAtAH, tathA 'saMjamatti' saMyamanaM saMyamaH samyaguparamaH, cAritramityarthaH, tacca paMcadhA, tadyathA-sAmAyika, bedopasthApanaM, pari- hAravizukiM, sUkSmasaMparAyaM, yathAkhyAtaM ca. saMyamagRhaNena tatpratipadanUto dezasaMyamo'saMya- mazca gRhyate. tatra samo rAgaSarahitatvAdayo gamanaM samAyaH, eSa cAnyAsAmapi sAdhukri // 21 // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga, TIkA yANAmupalakaNaM, sarvAsAmapi sAdhukriyANAM rAgavirahitatvAta. samAyena nivRttaM, samAyena navaM vA sAmAyikaM, yaha samAnAM jJAnadarzanacAritrANAmAyo lAnaH samAyaH, samAya eva sAmAyikaM. vinayAderAkRtigaNatayA vinayAditya ' ityanena svArthika ikaNpratyayaH, tacca sa. vasAvadyaviratirUpaM cAritraM; yadyapi sarvamapi cAritramavizeSataH sAmAyika, tathApi vedAdivi zeSairviziSyamANamarthataH zabdAMtaratazca nAnAtvaM jajate. prazramaM punara vizeSaNAtsAmAnyahAbda e. vAvatiTate sAmAyikamiti. tacca hiMdhA, itvaraM yAvatkazrikaM ca, tatretvaraM naratairavateSu prazramapazcimatIrthakaratIrtheSu anAropitamahAvratasya zaikSakasya vijJeyaM. yAvatkathikaM ca pravrajyApratipattikAlAdAracyAprANoparamAtu, taccanaratairavatannAvimadhyamahAviMzatitIrthakaratItirgatAnAM vi. dehatIrthakaratItirgatAnAM ca sAdhUnAmavaseyaM, teSAmuvApanAyA annAvAt. naktaM ca-savvamieNaM sAmAzyaM / vyAivisesiyaM puNa vinninaM / / avise siyamAzmayaM / ThiyaMmiha sAmannasannAe // 1 // sAvajjajogaviratti / taba sAmAzyaM duhA taM ca // ittaramAvakahaMti ya / paDhamaM paDhamaMtimajiNANaM // // tichesu agAroviya-vayassa sehassa thevakAlIyaM / sesANamAvakadi. // 12 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA yN'| tinesu videhayANaM ca // 3 // nanu catvaramapi sAmAyikaM karomi nadaMta sAmAyikaM yAvajjIva ' ityevaM yAvadAyurAgRhItaM, tata navApanAkAle tatparityajataH kayaM na pratijhAlopaH? nacyate-nUnaM prAgevoktaM yatsarvamevedaM cAritrama vizeSataH sAmAyikaM, sarvatrApi sarvasAvadyayo. gaviratisannAvAta; kevalaM bedAdivizudivizeSairviziSyamANamarthataH zabdAMtaratazca nAnAtvaM na. jate, tato yathA yAvatkanika sAmAyikaM dopasthApanaM vA paramavizudbhivizeSarUpasUdamasaMpa. rAyAdicAritrA'vAptau na naMgamAskaMdati, tatvaramapi sAmAyikaM vizudbhivizeSarUpacche dopasthApanA'vAptI naiva naMgaM prApnoti. yadi hi pravrajyA parityajyate tarhi tanaMga prApadyate, na tasyaiva vizudbhivizeSA'vAptau. naktaM ca nanirakamana naMgo / jo puNa taM ciya kare sujhyaraM // sannAmettavisiThaM / suhumaMpiva ta. ssa ko naMgo // 1 // tathA bedaH pUrvaparyAsya, napasthApanA ca mahAvrateSu yasmiMzcAritre tat dopasthApanaM, tacca hidhA, sAticAraM niraticAraM ca, tatra niraticAraM yaditvarasAmAyikavataH zaikSakasyAropyate, tIItarasaMkrAMtI vA, yayA pArzvanAthatIrthAIImAnasvAmitIya saMkrAmataH paM // 3 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA // 35 // cayAmadharmapratipattI. sAticAraM yanmUlaguNaghAtinaH punavratoccAraNaM. naktaMca-sehassa nira- yAraM / tivaMtarasaMkameva taM hojA // mUlaguNaghANo sA-yAramutnayaM ca Thiyakappe // 1 // nannayaM ceti sAticAraM niraticAraM ca sthitakalpe iti prazramapazcimatIrthakaratIrthakAle. tazrA pariharaNaM parihArastapovizeSastena vizudhyismin cAritre tatparihAra vizukiM. tacca hidhA, nirvizamAnakaM nirviSTakAyikaM ca; tatra nirvizamAnakA vivakSitacAritrAsevakAH, nirviSTakAyikA Asevita vivakSitacAritrakAyAH, tadaMvyatirekAcAritramapyavamucyate. iha navako gaNazcatvAro nirvizamAnakAzcatvArazcAnucAriNaH, ekaH kalpasthitaH, kalpasthito vAcanAcAryaH, yadyapi ca sarve'pi zrutAtizayasaMpannAH, tathApi kalpatvAtteSAM madhye kazcidekaH kalpasthito'vasthApyate; nirvizamAnakAnAM cAyaM parihAra: parihAriyANa na tavo / jahanamano taheva nakoso // sInaehavAsakAle / nagina dhI. rohiM patneyaM // 1 // taba jahanno gimhe / canabanThaM tu hoi manimana || aThamamiha nakoso / patto sisire pavaskAmi // 2 // sisire na jahannAI / bachAI dasamacarimago ho| // vAsA // 4 // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM0 su aThamAI / bArasapaUtago nena // 3 // pAraNage AyAmaM / paMcasu gado dosanniggado ni- ra ske / kappaThiyAi padiNa | kareMti emeva AyAmaM // 4 // atra 'paMcasugaho dosanniggaho' TIkA 'E iti sAmAnyataH kila sAdhUnAmAdArasyaiSaNAH sapta navaMti. tadyathA-saMsahamasaMsaThA / na. // 25 // taha appalevaDA ceva // naggahiyA paggadiyA / naniyadhammA ya sattamiyA // 1 // etA. su ca saptasveSaNAsu madhye Adyayoragraha eva, paMcasu punargrahaH, tatrApyekatarayA naktamekatarayA ca pAnakamityevaM yoranigraha iti. evaM-ummAsatavaM carinaM / parihAragA aNucareni aNucarage // parihAra yae zaThi / pachie jAva ummAsA // 5 // kappaThinavi evaM / bammAsatavaM ka. reza sesAna / aNuparihAragannAvaM / vayaMti kappaThiganaM ca ||6||pveso aThArasa-mAsapamANo navaNina kappo // saMkhevana viseso / visesasuttAna nAyavo // 7 // kappasamanIe tayaM / jipakappaM vA nati garcha vA // paDivajamANagA puNa / jiNasagAse pavajaMti // // ti yarasamIvAse | vagassa pAse va no na annassa // eesiM jaM caraNaM / parihAravisur3iyaM taM tu // // tazrA sUmo lonAMzAvazeSaH, saMparAyaH kaSAyodayo yatra tat sUdamasaMparAyaM, tacca hi // 25 // Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga, TIkA // 26 // dhA, vizuddhyamAnakaM saMklizyamAnakaM ca. tatra vizuddhyamAnakaM kapakazreNimupazamazreNiM vA sa- mArohataH, saMklizyamAnaM tUpazamazreNitaH pracyavamAnasya / azrAkhyAtamiti, apazabdo yAtrAye ' am anividhau ' yAyAtathyenAnnividhinA ca yatkhyAtaM kazritaM akaSAyaM cAritramiti tat ayAkhyAtaM.'naktaM ca___ ahasado jAhache / Amo annivihie kahiyamaskAyaM // caraNamakasAyamuditaM / tamahaskAyaM jaharakAyaM // 1 // atra -- jahaskAyamiti' yathAkhyAtamiti hitIyaM nAma, tasyA'ya. manvardhaH, yA sarvasmin jIvaloke khyAtaM prasihaM aSAyaM navati cAritramiti, tathaiva yat tat yathAkhyAtaM. taJca hiMdhA, bAdmasthikaM kaivalikaM ca; gadmasthikamapi vidhA, kAyikamaupazamikaM ca; tatra kAyikaM kIgamohaguNasthAnake, aupazamikamupazAMtamohaguNasthAnake; kaivalikamapi dhiA, sayogikevalinavamayogikevalinnavaM ca. tayA coktaM taM vikappaM unamaH -kevali vihANana puNekekaM // khayasamasajogAjoga-kevali vihANana duvihaM // 1 // tathA dasaNaMni ' dRSTidarzanaM, sAmAnya vizeSAtmake vastuni sAmAnyAvabodhaH, taccaturdhA, tadyathA // 26 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 // // cakSurdarzanamacakSurdarzanamavadhidarzanaM kevaladarzanaM ca. etAni ca sarvANyapi prAgeva nAvitAni.ta. zrA 'lesati ' lizyate zliSyate AtmA karmaNA sahAnayeti lezyA, kRSNAdivyasAcivyAdAtmanaH zunnA'zunnarUpaH pariNAma vizeSaH, naktaM ca kRSNAdizvyasAcivyA-tpariNAmo'ya. mAtmanaH // sphaTikasyeva tatrAyaM / lezyAzabdaH pravartate // 1 // sA ca poDhA, kRSNalezyA nIlalezyA kApotalezyA tejolezyA padmalezyA zuklalezyA ca. kRSNAdIni ca cyANi yogAMtargatAnyavaseyAni, yogAnvayavyatirekadarzanAt. tapAdiyAvadyogastAvallezyA navati, yogA'nAve cA'yogyava'sthAyAM neti, tathA navatIti navyastazrArUpA'nAdipAriNAmikannAvAsihigamanayogyaH, navyagrahaNena ca tatpratipadanUto'navyo'pi gRhyate. tayA ' sammani' samyaktvaM, samyakzabdaH prazaMsArtho'viruvArtho vA, tanAvaH samyaktvaM, prazasto mokSA'virodhI vA jIvasya pariNAma vizeSaH / nanu sa kiM sahetuka natA'hetukaH? detorvicAryamANasyA'ghaTamAnatvAt. tagrAhi-ko'sya hetuH ? kiM lagavadarhaDiMbapUjAdarzanAdi * kamuta pravacanApraizravaNamAhozcidanyatkiMcit ? tatra na tAvanagavadarhaDiMbapUjAdarzanAdikaM, tannA // 27 // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM - nAga 1 TIkA // // ve'pi samyaktvotpAdA'nAvAt. tapAhi satyapi nagavadarda vipUjAdarzanAdike nA'navyAnAM samyaktvotpAdaH, tato na tatsamyaktvanimitnaM, na hi yasmin satyapi yatra navati tattasya heturiti sacetasA vaktuM zakyamatipra saMgAta. syAdetahIjamUSaradeze nikSiptamapi nAMkuramutpAdayati, nUmizuranAvAt. na caitAvatA ra tadanimittamanyatra tanimittatvadarzanAta. evamannavyA api samyaktvAMkurotpAdaMpratyUparadezakalpAH, tatasteSAM samyaktvamanutpAdayadapi nagavadaDhadivapUjAdikaM na samyaktvasyA'deturanyatra tahetutvAtu. tato na kazciddoSaH, tadapyasat, navyAnAmapi keSAMciddIghasaMsAriNAM tanAve'pi samyaktvotpAdA'darzanAt. azra hitIyaH pakSaH, so'pyasana vacanArthazravaNasyApyanekazI nAve'pi samyaktvA'nutpA. dAt. tapAhisarvajIvAnAmapi nagavaniranaMtazo graiveyakopapAto niradezi.na cAsau graiveya. kopapAto rajoharaNAdiliMgadhAraNamaMtareNopapadyate ' so davasaMjameNaM / pagarisarUveNa jiNuva. TheNaM ' iti vacanaprAmANyAta, rajoharaNAdiliMgadhAraNe ca yathAyogamavazyaM pravacanArthasya zra // 27 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 // paMcasaM0 vaNamadhigamazcopajAyate. yata naliMge ya jahAjogaM / homo sutnaporisAIyaM // je ta- nAga 1 nizcakammaM / pannataM vIyarAgehiM // 1 // atra 'imoni' zrutadharmaH, sa ca nagavacanaM ' so TIkA " puNa pahIladosassa vayaNaM tu ' iti vacanAt. na cecaM pravacanArthazravaNanAve'pi keSAMcitsa myaktvotpAdaH, yataH-samyaktve sati niyamataH kiMcidUnAIpujalaparAvarnamAtra eva saMsAro navati, na cAso sarvajIvAnAmetAvanmAtraH, tathA coktaM-tamAmi ya niyamA pariyaDragamo na saMsAro // na ya so sabesi jana / tA taprAvevi taM nahi // 1 // atra 'taprAvaMmiya iti' samyaktvanAve; tana pravacanAryazravaNamapi samyaktvahetuH / nApyanyat, tasminnapyanaMtazaH prAptepi samyaktvotpAdA'nAvAta. uktaMca-na ya ani ko anno / cha heka apatnapuvo jo // ja. . maNAdo saMsAre / keNa samaM ma ghamina jogo // 1 // athA'hetuka iti padaH, so'pyayuktaH, ahe. tukatve sadA sarvatra sarveSAmapi tanAvaprasaktaH, ahetukasya dezakAlapuruSAdiniyamA'yogAta;nAe / 2 khalu ninimittaM dezakAlAdi pratiniyataM navitumaIti, anyathA teSAmeva dezAdInAM hetutvapra. saktariti, atrocyate Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga ? TIkA // 30 // yatnAvayuktaM kiM sahetuka natA'hetuka ityAdi, tatrA'hetukapado'nanyupagamatiraskRtatvAna- naH datimAvahati, sahetukapakastvanyupagamyata eva, yatpunastatrA'pyunaM ko'sya hetuH ? kiM nagavadaIdvivapUjAdarzanAdi ? kimuta pravacanArthazravaNamityAdi ? tadapyayuktamAnaprAyA'parikSAnAt. na khalu pAramezvaravacanopaniSadino nagavadarhatpUjAdarzanAdikamAtrameva kevalaM samyaktvasya nimitnamAcarate, kiM tu pAramArthikaM kAraNaM tathAnnavyatvamanAdipAriNAmikaM jIvasya svannAvavizeSanUtaM, zeSaM tu nagavadaIdibapUjAdarzanAdikaM sahakArikAraNamAtra, tato na kazciddoSaH, tathAhi-tasya tasya jaMtorayamevA'nAdipariNAmikastAnavyatvalakSaNaH svannA- vavizeSo, yena tatra tatra vivakSita kSetre tadA tadA vivakSite kAle tanatpratiniyataM nagavadahadvivapUjAdarzanAdikaM pratItya samyaktvalAno navati, kasyacitpunastathAvidhanimittamaMtareNApi. tathAlavyatvaM hi nAma sAdhyavyAdhikalpaM, yathA kila sAdhyo vyAdhiH kazcitsvayamevopa- zAMtimeti, kazcitpunaryAvanna vaidyopadezena pratikriyA vitanyate, tAvannaivopazAmyati, pranatena vA kAlena nivate, tazredamapi tayAnavyatvaM kiMcitsvayameva vipAkamAyAti, yena ca vAhyamaI // 30 // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM0 . TIkA dvivapUjAdarzanAdikaM niminamanapekSyApi jatoH samyagdarzanAvAptirupajAyate, kiMcitpunarardahi~ vapUjAdarzanaM viziSTatapo'rpitalabdhisamanvitasAdhudarzanaM jagavacanazravaNaM vA nimittamapekSya vipAkamAyAti, athavA prajUnena kAlena nirnimitnameva vipacyate. ata evoktaM harinasUri. NA dharmasAraprakaraNe sAdhyavyAdhisamameva taditi. tatastazrArUpamaItivapUjAdarzanAdikaM tathAnavyatvasya vipAkAdhAnaheturupajAyamAna samyaktvasyApi heturucyate. yadapyuktaM tanAve'pi samyaktvotpAdA'darzanAnna tasya tastuteti, tadapyayuktaM, vivakSitasyaivAIDiMbapUjAdarzanAdestakSetutvo. pagamAta, tathAnavyatvasya tathAsvannAvatvAta, tagrAhi-nUta eva tasya tathAnnavyatvasyA'. nAdipAriNAmikaH svannAvaH, yena vivakSitakSetrakAlasanAve vivakSitaM nagavadahivapUjAdika mapekSya vipAkamAyAti, nAnyathA, tato na kazciddoSa ityalaM prasaMgena. taba samyaktvaM tridhA, kAyikaM kAyopazamikamaupazamikaM ca. tatra trividhasyApi darzana mohanIyasya dayeNAtyaMtikojedena nirvRttaM dAyikaM. yatpunarudIrNasya mithyAtvasya kayeNa, a. nudIrNasya copazamena samyaktvarUpatApanilakaNena viSkaMnitodayitvarUpeNa ca nivRttaM tatkA // 31 / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM TIkA // 3 // yopazamika. tathA nadIrNasya mithyAtvasya daye satyanudIrNasya ya napazamo, vipAkapradezarUpatayA vividhasyApyudayasya viSkalaNaM, tena nirvRnamaupazamikaM. samyaktvagrahaNena tatpratipakSanatAni mizralAsAdanamithyAnyapi gRhyate, tAni ca guNasthAnakAnnidhAne vyAkhyAsyAmaH / tathA 'sanitti ' saMjhI prAguktasvarUpaH, tatpratipakSanUtaH sarvo'pyekeMzyiAdirasaMjhI, so'pi saM. jhigrahaNena sUcito dRSTavyaH / tathA 'AhAreti' najolomakepAhArANAmanyatamamAhArayatI. tyAhArakaH, tatpratipakSanUto'nAhArakaH, tadevamuktAni mArgaNAsthAnAni. // // sAMpratameteSu kacitpratiSedhadhAreNa, kvacicca vidhikSareNa yogAnannidhitsurAha / mUlam ||-giviglthaavresu / na maNo doneya kevalagammi // igizrAvare na vAyA / vigalesu asaJcamoseva / / e // vyAkhyA-iMDiyadhAre ekeMiiyeSu, vigalezyeiSu ca 6. tricaturiMDiyalakaNeSu, kAyAre sthAvareSu pRthivyaptejovAyuvanaspatikAyarUpeSu manazcaturvidhama pina navati, upalakaNametat, tenA'saMjhinyanAhArake ca na navatItyapi dRSTavyaM. tathA jJAnajhare darzanAre ca yathAkrama kevalahike, kevalajJAnakevaladarzanarUpe chau manaso nedau asatya // 32 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA paMcasaM sadA'matyarUpau na navataH. tathA iMDiyadhAre ekeMzyeiSu, kAyAre sthAvareSu pRthivyAdiSu paMcanAga 1 - su upalakSaNametat, anAhArake ca caturvidhApi vAgna navati. vikaleMzyeiSu punarmojhyiAdiSu, na* palakaNametat, tena saMjhikSare asaMjhini ca vAga'satyA'mRSaiva navati, na zeSA // e|| // mUlam ||-sccaa asaJcamosA / do dosuvi kevalesu nAsAna // aMtaragazkevalie / kammayaMnna vivaskAe / 10 // vyAkhyA-yoH, kevalayoH, kevalajJAna kevaladarzanarUpayoH nAye, tadyathA-satyA asatyA'mRSA ca. zeSeSu ca sthAneSu sarveSu caturvidhaM manazcaturvidhA ca vAgnavati. tathA aMtaragatau apAMtarAlagatau kaivalike ca samudghAte kArmaNaM navati, anyatra tatkArmaNaM vivakSayA dRSTavyaM. tathAdi-sattArUpeNa ceSvikSyate tahasti, yogarUpatayA tu neti. TA // mUlam ||-mnnnaannvinNgesu / mIsaM naralaMpi nArayasuresu // kevalathAvaravigale / venavidugaM na saMjava // 11 // vyAkhyA-manaHparyAyajhAne vinaMge caudArikamizraM na navati, // 33 // hai tathA nArakeSu sureSu caudArikaM, apizabdAdaudArikamizraM ca na lavati. bahulArthazcAyamapiza daH, tena cakSurdarzane anAhArake caudArikamizravai kriyamizrAAhArakamizrA'tnAvo veditavyaH, Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 34 // tathA ' kevaletyAdi ' kevalajJAna kevala darzana yorupalakSaNametat, yathAkhyAtasaMyame, sthAvare pRzrivyAdau, ' vAye venabbiyadugaM ceti prAguktavacanasAmarthyAdvAyuvajrje; vikaleSu ca hayitrIMciDiyeSu vaikriyaddikaM vaikriyavaikriyamizralakSaNaM na javati // 11 // // mUlam // - zrAhAraDugaM jAyai / coddasapuvissa i visesana | maNugapaMceMdiya mAi - esu samaIe joejA // 12 // vyAkhyA - AhArakadhikamAhArakAhAraka mizralakSaNaMcaturddazapUrviyo nAnyasyeti vizeSaNAt manujagatipaMceMdiyAdiSu sthAneSu svamatyA tat yojaye. tU. yatra caturddaza pUrvAdhigamasaMbhavastatra tadvinizvinuyAnna zeSeSu sthAneSvityarthaH, tadevaM mArgamrsthAneSu keSucidyogAH pratiSiddhAH keSucicca viditAste'tra maMdamatibhirnAvagamyate keSu kiyaMtaH, tatastadavabodhAya yatra yAvaMto javaMti, tatra tAvaMto daite - suragatau nirayagatau cAhArakavikaudArikachikadInAH zeSA ekAdazayogAH, tatrAhArakaThikAjJAvazcaturddaza pUrvAdhigamAnAvAt. 'naralaMpi nArayasuresu iti ' pratiSedhAdaudArikadhikA'nAvaH, tiryaggatistrI vedamatyajJAnazrutA'jJAnavigA'virata sAsAdanAnnadhya mithyAtvopazamikasamyaktveSvAdAraka dhikonAH zeSA nAga ? // 34 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 35 // strayodaza. AhArakadvikA'nAvajJAvanA prAgvatsarvatrAnumartavyA. manujagatipaMceMdiyatrasakAyakAyayogapuMnapuMsakavedakavAyacatuSTayamatizrutA'vadhijJAnA'vadhidarzanale zyAmakakSAyopazamikakSAyikasamyaktvajJavya saMjhyAhArakeSu paMcadazApi ekaiiiyeSu caturvidhamanoyogacaturvidhavAgyogA DAhAraka chikavarNAH zeSAH paMca. pRthivyaptejovanaspatiSu vaikriyadvikasyApyajJAvAntrayaH, vikaleM diyeSu ' vigalesu prasacca moseveti vacanAt asatyA mRgajAtrA prakSepAccatvAraH, vAyukAyike kArmaNaudArikachikavai kriyadvikarUpAH paMca manoyogavAgyogamanaHparyAyajJAnasAmAyikabedopasthApaneSvaudArika mizrakArmaNavarjAH zeSAstrayodaza. yataH kArmaNamapAMtarAlagatAvutpattiprazramasamaye caudArikamizramaparyAptAvasthAyAM tadAnIM ca manoyogAdyajJAvaH, caturdarzane kArma lauhArika mizravai kriyamizrAhArakavarjAH zeSA ekAdaza pa rihAravizuddhika sUkSma saMparAyasaMyamayoH kArmaNaudArikamizravaikriyadvikAhAraka dikavarNAH zeSA nava samyagmithyAdRSTau vaikriyaprapAddaza. dezayatervai kriyaddikamapAdekAdaza. yazrAkhyAte punaraudArika mizrakArmaNapradepAdekAdaza samudrAtAvasthAyAM kArmaNaudArika mizrayoH prApyamANa nAga 1 // 35 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMca[saM0 TIkA // 36 // tvAt kevalajJAne kevaladarzane ca manohikavAgvika kArmaNaudArikadvikarUpAH sapta. asaMjJini kArmaudArika Thikavai kriyadhikA'satyA'mRSArUpAH par3ha. kArmaNamevaikamanAhArake // 12 // tadeva mArgAsthAneSu yogAnanidhAya sAMpratamupayogAnAda - // mUlam // - maNuyaIe bArasa / maekevalavajjiyA navannAsu // igizrAvaresu tinnina / cana vigale bAra tasasagale || 13 || vyAkhyA - manujagatau dvAdazApyupayogAH, zranyAsu ca nAkAra tiryaggatiSu pratyekaM manaHparyAyajJAnakevalajJAna kevala darzanavarjAH zeSA navopayogAH, tathA ekeMDriyeSu, upalakSaNametat, hIMdiyeSu trIDiyeSu ca sthAvareSu ca pRthivyaptejovAyuvanaspatikAyarUpeSu matyajJAnazrutA'jJAnA'cakSurdarzanAkhyAstraya upayogA javaMti tuzabdasyA'dhikArthasUcanAt matizrutAvadhijJAnacakSuracakSuravadhidarzanarUpAH SaT upayogA dezayateH, ajJAnavyAmizrajJAnatrikadarzana trikarUpAH SaT, mizraprAdyajJAnatrikA'jJAnatrikadarzana trikarUpA nava pra saMyate, tathA catvAro vikaleSvanyeSAmasaMbhavAccaturiMDiyeSUpayogAH, tatra trayaH pUrvoktA eva, caturthastu cakSurdarzanaM, napalakSaNaM caitat tenaite eva catvAro'saMjhini ca veditavyAH, tathA traseSu nAga 1 // 36 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 37 // sagale ni ' paMceMdiyeSu dvAdaza // 13 // // mUlam // - joe vee sannI / zrAhAraganava sukkalesAsu || bArasa saMjamamme / nava dasa lesAkasAesu || 14 || vyAkhyA - yoge manovAkkAyarUpe, vede strIpuMnapuMsakalakSaNe, saMzini, AhAraka navyeSu zuklalezyAyAM ca dvAdazApyupayogAH, vedazveha ivyarUpa AkAramAtra gRhyate, tena tatra kevalajJAnAdyavirodhaH, tathA saMyame yathAkhyAtarUpe, samyaktve kAyikalakale navopayogAH, tatrA'jJAnatrikA'nAvAt tathA lezyAsu kRSNanIlakApotatejaHpadmAkhyAsu, kaSAyeSu ca caturSu, kevalajJAna kevaladarzanahInAH zeSA dazopayogAH, kRSNA dilezyA nAve keva kAnutpAdAt // 14 // iha ye upayogA yairupayogaiH saha na javaMti, yaizva saha javaMti, tAn tathopadarzayannAha // mUlam // --sammattakAraNehiM / mitranimittA na hauti navanuMgA // kevalaDugeNa sesA / saMteva acakhkhu cakhkhUsu // 14 // vyAkhyA - samyaktvaM kAraNaM yeSAM te samyaktvakAraNAH, tairmatijJAnAdinirupayogaiH saha mithyAtvanimittA mithyAtva nibaMdhanA matyajJAnAdaya upayogA nAga 1 // 37 // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga , paMcasaM na navaMti, tathA kevalakSikena kevalajJAnakevaladarzanarUpeNa saha zeSAvAdmasthikA matijJAnA- - daya napayogA na navaMti, dezajJAnadarzanavyavacchedenaiva kevalajJAnadarzanaprAdurbhAvAt. 'nappannaMmi TIkA aNaMte nalumi ya ganamacie nANe' iti vacanaprAmANyAt. Aha-nanu yadi mtijhaanaadii|| 37 // ni svasvAvaraNakSayopazame'pi prApaMti, tarhi sakalasvasvAvaraNakaye sutarAM naveyuzcAritrapapariNAmavata, tatkathaM kevaladarzanannAve matijJAnAdyannAvaH ? Aha c-yaavrnndesvigme| jA iM viGati mazsuyAINi // AvaraNasabavigame / kaha tAI na hoMti jIvassa // 1 // nacyateiha yathA sahasranAnorupacitaghanapaTalAMtaritasyA'pAMtarAlA'vasthitakaTakuTyAdyAvaraNavivarapravi. TaprakAzo'spaSTarUpo ghaTapaTAdIn prakAzayati, tathA kevalajJAnAvaraNAvRtasya kevalajJAnasyA'. pAMtarAlamatijhAnAdyAvaraNakayopazamarUpavivara vinirgataH prakAzo jIvAdI-padArthAn prakAzayati, sa ca tathA prakAzayastattatkayopazamAnurUpaM matijJAnaM zrutajJAnamityAdirUpamannidhAna- mudati, tato yathA sakalaghanapaTalakaTakuTyAdyAvaraNA'pagame sa tathAvidhaprakAzaH sahasradhAkArA'spaSTarUpo na navati, kiM tu sarvAtmanA sphuTarUpo'nya eva, tadApi sakala kevalajJAnA. // 30 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 35 // varaNamatijJAnAdyAvaraNavilayena tathAvidho'spaSTarUpo matijJAnAdisaMjJitaH kevalajJAnasya prakAzo na javati kiM tu sarvAtmanA yathAvasthitaM vastuparibiMdana parisphuTarUpo'nya evetyadopaH, naktaM ca-kaDavivarAgayakiraNA / medaMtariyassa jai dizesassa // nakkama medAvagame / na hoMti jaha taha imAIpi // 1 // anye punarAhuH - saMtyeva sayogikevalyAdAvapi matijJAnA - dIni, kevala maphalatvAtsaMtyapi tadAnIM tAni na vivakSyate, yathA sUryodaye nakSatrAdIni naktaM ca - nibodiya-nAlAIlivi jiNassa vinaMti || aphalAgi ya sUrudae jaheva nakhatamAIli // 1 // tathA ' saMteva pracakhkhucakhkhUsutti ' satyeva javatyeva cakSurdarzanacakSurdarzanAbhyAM bahuvacanAdavadhidarzanena ca saha samyaktvanimittA mithyAtvanimittAzcopayogAH, tena matizrutAvadhijJAnamanaHparyAyajJAnasAmAyikachedopasthApana parihAravizuddhika sUkSmasaMparAyakSAyopazamikopazamikasamyaktveSu kevala hikAjJAnatrikahInAH zeSAH saptopayogAH, ajJAnatrikAcaraNasAsvAdana mithyAtveSu kevaladvikamatijJAnAdicatuSTayarahitAH zeSAH paTU, kevala hi ca kevalajJAna kevaladarzane cakSuracakSuravadhidarzaneSu kevala vikahInAH zeSA daza, manaHparyAya nAga 1 // 3e / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 40 // jJAnacakurdarzana rahitA prazeSA dazA'nAdAra ke. sUtre ca ' acakhkhucakhkhUsutti' saptamI tRtIyA veditavyA. javati ca tRtIyArthe saptamI, yadAha pANiniH - prAkRtalakSaNe tRtIyArthe satathA 'tisu su alaMkiyA puhaI ' iti tadevaM kRtA mArgalAsthAneSu yogopayogamA - fer, sAMprataM guNasthAnakeSu karttavyA, tAni ca guNasthAnakAnyamUni, tadyathA mithyAdRSTiguNasthAnaM, sAsAdanasamyagdRSTiguNasthAnaM, samyagmithyAdRSTiguNasthAnaM, aviratasamyagdRSTiguNasthAnaM, dezavirataguNasthAnaM, pramattasaMyata guNasthAnaM, apramattasaMyata guNasthAnaM, pUrvakaraNa gurAsthAnaM, nivRtivAdara saMparAyagurAkhyAnaM, sUkSma saMparAyaguNasthAnaM, upazAMtakavA vItarAgadmasthaguNasthAlaM, kIlakAyavItarAgavadmasthaguNasthAnaM, sayogikevaliguNasthAnaM, ayogikevaliguNasthAnaM ceti tatra mithyA viparyastA dRSTirjIvA'jIvA divastupratipattiryasya, na - faratUrapuruSasya site pItapratipattivat sa midhyAdRSTiH, guNA jJAnadarzanacAritrarUpA jIvasvanAvavizeSAH, sthAnaM punareteSAM zuddhyazuddhiprakarSApakarSakRtaH svarUpajedaH, tiSTaMtyasmina guyA iti kRtvA guNAnAM sthAnaM guNasthAnaM, mithyAdRSTerguNasthAnaM mithyAdRSTiguNasthAnaM nanu ya nAga 1 // 40 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM0 di mithyAdRSTistasya kathaM guNasthAnasaMnnavaH ? guNA hi jJAnadarzanacAritrarUpAH, tatkathaM te ha- ___TIkA Tau viparyastAyAM naveyuH ? nacyate-iha yadyapi tatvArthazrajJAnalakaNAtmaguNasarvaghAtiprabalami"" thyAtvamohanIyavipAkodayavazAistupratipattirUpA dRSTirasumato viparyastA navati, tathApi kA. // 41 // cinmanuSyapazvAdipratipattiH, aMtato nigodAvasthAyAmapi tathAnatA'vyaktasparzamAtrapratipatti ra raviparyastApi navati, yathA'tibahalaghanapaTalasamAchAditAyAmapi caMzarkapranAyAM kAcitpanA. tazrAhi-samutratAtibadalajImUtapaTalena divAkararajanikarakara nikara tiraskAre'pi naikAMtena tatpranAnAzaHsaMpadyate, pratiprANiprasidinarajanI vinnAgA'ttAvaprasaMgAtU. naktaMca-'suvimehasamudae / hoza pahA caMdasurANamiti ' evamidApi prabalamithyAtvodaye'pi kAcidaviparyastApi dR. nivatIti tadapekSayA mithyAdRSTerapi guNasthAnasaMnnavaH, yadyevaM tataH kathamasau mithyAdRSTire27 va manuSyapazvAdipratipattyapekSayA aMtato nigodAvasthAyAmapi tayAnUtA'vyaktasparzamAtrapratipa- tyapekSayA vA samyagdRSTitvAditi. naiva doSaH, yato nagavadahatpraNItasakalamapi pravacanArthama-6 nirocayamAno'pi yadi tajatamekamapyataraM na rocayati, tadAnImapyeSa mithyAdRSTirevocyate, ta. // // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 sya nagavati sarvajhe pratyayanAzAt. naktaM ca nAga 1 sUtroktasyaikasyApyarocanAdakarasya navati naro mithyAdRSTiH, sUtraM hi yadi tasya na pra-4 TIkA mANaM jinAnihitaM, kiM punaH zeSo nagavadaIdanihitayathAvajjIvA'jIvAdivastutatvapratipatti42 // nirNayaH? nanu sakalapravacanA'nirocanAttajatakatipayArthAnAM cA'rocanAdeSa nyAyataH samya gmithyAvRSTireva navitumarhati, kathaM mithyAdRSTiH ? tada'sat, vastutatvA'parijJAnAt. iha yadA sakalaM vastujinapraNItatayA samyak zraitte, tadAnImasau samyagdRSTiH, yadA tvekasminnapi va1 stuni paryA ye vA matidaurbalyAdinA ekAM tena tasya samyakaparijhAna mithyAparijJAnA'nAvato ra na samyaktrajJAnaM, nApyekAMtato vipratipattistadA sa samya gmithyAdRSTiH, naktaM ca zatakabaha cau~-jahA nAlikeradIvavAsissa khuhAzyassa vipaJcasamAgayassa purisassa nayaNAie agavihe Dhoie tassa AhArassa navariM na ruI na ya niMdA, jeNa teNa so nayaNAI na A- // 42 // hAro na kayAi diTho nAvi suna, evaM sammamivadihissavi jIvAipayavANaM navari naya ruI nAvi niMdatti, yadA punarakasminnapi vastuni paryAye vA ekAMtato vipratipadyate, tadA sa mi Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ paMcasaM nAga 1 TIkA // 3 // yAdRSTiravetyadoSaH / tacca mithyAtvaM paMcanedaM, te ca paMca nedA napariSTAhadayaMte. tathA prAyamaupazamikasamya+ ktvalAnalakaNaM sAdayati apanayatItyAsAdanaM, anaMtAnubaMdhikaSAyavedanaM, 'atra pRSTodarAditvA. t yazadalopaH, kRbahulamiti vacanAcca karnaryanaT ' sati hi asmin paramAnaMdarUpA'naMtasukhaphalado niHzreyasatarubIjanUta aupazamikasamyaktvalAno jaghanyataH samayamAtreNotkarSataH Sa. DAvalikAnniravagavatIti. saha AsAdanena vartata iti sAsAdanaH, samyaka aviparyastA dRSTirjira napraNItavastupratipaniryasya sa samyagdRSTiH, sAsAdanazcAsau samyagdRSTizca sAsAdanasamyagdRSTiH, tasya guNasthAnaM sAsAdanasamyagdRSTiguNasthAnaM. sAsvAdanasamyagdRSTiguNasthAnamiti vA pAThaH, tatrAyaM zabdArthaH-saha samyaktvalakSaNarasAsvAdanena vartata iti sAsvAdanaH, yathA hi bhuktadorAna viSayavyatIkacittaH puruSastakSmanakAle kIrAnarasamAsvAdayati, tazreSo'pi mithyAtvA- nimukhatayA samyaktvasyopari vyalIkacittaH samyaktvamukSman taisamAsvAdayati, tataH sa cAsau samyagdRSTizca sa sAsvAdanasamyagdRSTiH, tasya guNasthAnaM sAsvAdanasamyagdRSTiguNasthAnaM. // 3 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 kAya paMcasaM etaccaivaM navati iha gaMjIrA'pArasaMsArapArAvAramadhyamadhyAsino jaMturmithyAdarzanamohanIyAdipratyayamanaM tapujalaparAvAn yAvat anekazArIrikamAnasikaHkhaladANyanunUya kathamapi tthaannvytv||44|| paripAkavazato girisaridupalagholanAkalana anAnnoganirvartitena yathApravRttakaraNena 'karaNaM ra pariNAmo'treti vacanAt ' adhyavasAyavizeSarUpeNa jJAnAvaraNIyAdikarmANyAyurvarjIni sarvAra eyapi paDhyopamA'saMkhyayannAganyUnaikasAgaropamakoTAkoTisthitikAni karoti. atra cAMtare jIvasya karmapariNAmajanito ghanarAgadveSapariNAmarUpaH karkazanibiruciraprarUDhagupilavalkalagraM zrivad purnedo'ninnapUrvo'yaM graMthinavati. yaduktaMbha tahiM aMtarammi jIvassa / havA hu anninnapuvo gaMgI // evaM jiNA veti / ganini su. prena // 1 // karakaDaghaNanivima-rUDhagUDhagaMThivva // jIvassa kammajamina / ghaNarAgadosapari NAmo // 1 // imaM ca graMbhiM yAvadanavyA api yathApravRttakaraNena karma kapayitvA anaMtazaH samAgavati, yamuktamAvazyakaTIkAyAM-annavyasyApi kasyacid yathApravRttakaraNato graMzrimAsA. // 44 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 // 5 // dya arhadAdivinUtidarzanataH prayojanAMtarato vA pravarttamAnasya zrutasAmAyikalAno navati, na zeSalAna iti. etadanaMtaraM punaH kazcideva mahAtmA samAsanaparamanirvRtisukhaH samullasitapracuradurnivAravIryaprasaro nizitakuThAradhArayevA'pUrvakaraNarUpayA paramavizuddhyA yathoktasvarUpasya aMgrernedaM vidhAya mithyAtvamohanIyakarmasthiteraMtarmuhurtamudayakaNA'pari atikramyA'nivRttikara. NasaMjhitena vizujhivizeSeNAMtamuhUrtakAlapramANamaMtarakaraNaM karoti. atra yathApravRtta karaNA'pU. karaNA'nivRttikaraNAnAmayaM kramaH-jA gaMgI tA paDhamaM / gaThi samazcato hava bIyaM // aNiyaTTIkaraNaM puNa / sammattapurako jIve // 1 // atra -- gaThi samazcatoni' graMthi samaya tikrAmato niMdAnasyetyarthaH, 'sammattapuraskaDeti' samyaktvaM puro'gre kRtaM yena tasmina, Asanasamyaktve jIve anivRttikaraNaM navatItyarthaH, tasmizcAMtarakaraNe kRte sati tasya karmaNaH sthitighyaM navati. aMtarakaraNA'dhastanI prazramA sthitiraMtarmuhUrtapramANA, tasyaiva cAMtarakaraNa- / syoparitanI vitIyA, tataH prazramasthitau mithyAtvadalikavedanAdasau mithyAdRSTiraMtarmuhUrtena pu- nastasyAmapagatAyAmaMtarakaraNaprathamasamaye evaupazamikaM samyaktvamavApnoti, mithyAtvadalika // 5 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 46 // vedanA'nAvAta. yA di vanadAvAnalaH pUrvadagdhaMdhanamUSaraM vA dezamavApya vidhyAyati, tathA mi- nAga 1 thyAtvavedanaM tadevApyaMtarakaraNamavApya vidhyAyati. tathA ca sati tasyaupazamikasamyaktvalAnaH, naktaM ca kasaradesaM dadve-layaM ca vinAza vaNadavo pappa ||shy missa aNudae / navasamasamma lahara jIvo // 1 // tasyAM cAMtarmurttikyAmupazAMtAkSAyAM paramanidhilAnnakalpAyAM jaghanyena samayamAtrazeSAyAmutkarSatazca SamAvalikAzeSAyAM satyAM kasyacinmahAbinnISikobAnakalpo'naMtAnubaMdhikaSAyodayo navati, tadaye ca sAsAdanasamyagdRSTiguNasthAnake vartate, napazamazreNipratipatito vA kazcitsAsAdanatvaM yAti, tauttarakAlaM cA'vazyaM mithyAtvodayAdasau mishyaadRssttinvtiiti.| tathA samyak ca mithyA ca dRSTiryasyAsau samyagmithyAdRSTiH, tasya zi guNasthAnaM samyagmithyAdRSTiguNasthAnaM. // 46 // hAnaMtarAnnihitavidhitayopazamikasamyaktvAnugatena vizeSeNauSadhavizeSakalpena madanakrosvasthAnIyaM mithyAtvamohanIyaM karma zodhayitvA tridhA karoti. tadyathA-zuzmAIvizuzmazu Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 TIkA // 4 // paMcasaMca. tatra trayANAM puMjAnAM madhye yadA'vizuH puMja nadeti, tadA tadayavazAjIvasyA'I- vizujhamaIdannihitatatvazrahAnaM navati, tadA ca samyagmithyAdRSTiguNasthAnaM, taccAMtarmohUrtikaM, aMtarmuciordhvamavazyaM samyaktavaM mithyAtvaM vA gati. / tathA viramatisma sAvadyayogenyo nivartatesmeti virataH 'gatyakarmaNyAdhAra ceti' kartariktapratyayaH, yathAzayito devadatta i. tyatra. na virato'virataH, yahA klIvanAve ktapratyaye viramaNaM virataM, sAvadyayogapratyAkhyAnaM, nAsya viratamastotyavirataH, sa cAlau samyagdRSTizceti aviratasamyagdRSTiH, eSa hi aviratipratyayaM puraMtanarakAdiHkhaphalakarmabaMdhaM sAvadyayogaviratiM ca paramamunipraNItasisiaudhA'dhyArohaNaniHzreNikalpAM jAnanapi na viratimanyupagati, na ca tatvAla nAya yatate, apratyAkhyAnAvaraNakaSAyodayavinitatvAta, tehi alpamapi pratyAkhyAnamAvRevaMti. yata naktaM-AvR. evaMti pratyA-khyAnaM svalpamapi yena jIvasya // tenA'pratyAkhyAnA-ste naJ hi svlpaarssH|| // 1 // tazrA-baMdhaM avirahena / jAgaMto rAgadosadukhaM ca // virasuhaM zchato / viraI kAnaM ca asamabo // 2 // esa asaMjayasammo / niMdato pAvakammakaraNaM c| ahigayajIvAjI // 4 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA / vo / pracaliya dichI caliyamAho // 3 // samyagdRSTitvaM cAsya pUrvavyAvarNitAMtarakaraNakAla- saMnnavini aupAmikasamyaktve, vizudarzanamohapuMjodayasaMnnavini kAyopazamikasamyaktve vA sarvadarzanamohanIyadayasamutradAyikasamyaktve vA sati dRSTavyaM; tasya ca guNasthAnamaviratasamyagdRSTiguNasthAnaM / tathA sarvasAvadyayogasya deze ekavrataviSayasthUlasAvadyayogAdau sarvavata viSayAnumativarkamAvadyayogAMte virataM viratiryasyAsau dezavirataH, naktaM ca-sammadasaNasahi. n| gilaMto virazmappasattIe // egavayAzcarimo / aNumazmenoti desaja // 1 // parimiyamuvasevaMto / aparimiyamaNaMtayaM pariharaMto // pAva parammi loe / aparimiyamaNaMtayaM mokaM // 1 // eSA cA'pratyAkhyAnAvaraNakaSAyeSu kayopazamaM gateSu satsu navati; asya cA'viratasamyagdRSTayapekSayA'naMtaguNA vizuddhirvizodhisthAnAni ca saMkhyAtItAni navaMti. yata nataM-tasmAdaviratasamya-gdRSTisthAnAvizodhimupagamya // sthAnAMtarANyanekA-nyArohati pUrvavi- dhinaiva // 1 // rupayatyupazamayati cA-'pratyAkhyAnAvRtaH kaSAyAMstAn // sa tato yena na-8 vettasya / viramaNe bujhirape'lpe // 2 // sarvasAvadyayogaviratistvasya nAsti, pratyAkhyAnAva // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 4 // raNakaSAyodayAt naktaM ca-sarvapratyAkhyAnaM / yenAvRevaMti tadannilapato'pi // tena pratyA- nAga 1 khyAnA-varaNAste nirvizeSoktyA // 1 // dezaviratasya guNasthAnaM dezavirataguNasthAnaM. / tathA saMyatisma sarvasAvadyayogenyaH samyaguparamatismeti saMyataH, 'gatyakarmaNyAdhAre ceti' karnariktaH pratyayaH, saMyatatvaM cAsya pratyAkhyAnAvaraNakRyopazamAta prAyaH sAmAyikapratipane dopasthApanIyacAritrapratipattervA veditavyaM, yata Aha-dopasthApyaM vA / vRttaM sAmAyikaM caritraM vA // sa tato lannati pratyA-khyAnAvaraNakSayopazamAt // 1 // yattvasya parihAravizukimapi cAritramanyatroktaM, tatkAdAcitkaM viziSTudezakAlasaMhananazrutAdyapekSamiti na vi. vaditaM. / tathA pramAdyatisma mohanIyAdikarmodayaprannAvataH saMjvalanakaSAyaniAdyanyatamapramAdayogataH saMyamayogeSu sIdatismeti pramattaH, atrApi gatyakarmaNyAdhAre ceti' kartari ktapratyayaH / pramattazcAsau saMyatazca pramattasaMyataH, tasya guNasthAnaM pramattasaMyataguNasthAnaM, vizuddhya vizujhi- // // karSApakarSakRtaH svarUpannedaH, tathAhi-dezavirataguNApekSyA tANAnAM vizuprikarSo'zuddhyapa- karSazca; apramattasaMyataguNApekSayA tu viparyayaH, evamanyeSvapi guNasthAnakeSu pUrvottarApekSA vi Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 zuddhyavizuprikarSApakarSayojanA dRSTavyA. / tathA na pramano'pramattaH, yaha nAsti pramattamasye tyapramattaH, apramattazcAsau saMyatazcA'pramanasaMyataH, apramattasaMyatazca pramattasaMyatA'pekSayA'tiviTIkA zuddhyamAnA'dhyavasAyaH, vizodhisthAnAni cAsya kAlatrayamapekSya saamaanyto'sNkhyeylokaa|| 5 // kAzapramANAni nati. naktaM ca-nirmAtA eva tathA / vizodhayo'saMkhyalokamAtrAstAH // taratamayuktA yA adhi-tiSTana yatirapramattaH syAt // 1 // asya ca nagavato'pramattasaMyatasya viziSTatapodharmadhyAnAdiyogataH karmANi kRpayato, aSO pUrvApUrvatarANi ca vizodhisthAnAnyadhirohato manaHparyAyajhAnAdayo'pi zakSyaHprAduHSaMti. yata na taM-avagAhate ca sa zruta-jaladhiM prApnoti cAvadhijJAnaM // mAnasaparyAyaM vA / jJAna koSTAdibahIrvA // 1 // cAraNavaikriyasA-padhatAdyAzcApi labdhayastasya / / prAunavaMti guNato / balAni vA mAnasAdIni // 2 // tasya ca guNasthAnamapramattasaMyataguNasthAnaM / tathA apUrvamanni- navamananyasadRzamiti yAvat. karaNaM sthitidhAtarasaghAtaguNazreNiguNasaMkramasthitibaMdhAnAM paMcAnAmardAnAM nivarnanaM yasyA'sAvapUrvakaraNaH, tatrAhi-bRhatpramANAyA jJAnAvaraNIyAdikarma // 50 // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA 9NEL sthiterapavartanAkaraNena khaMdanamalpIkaraNaM sthitighAtaH, rasasyApi ca pracUrInUtasya sato'pava- nAga 1 nAkaraNena khaMDanaM rasaghAtaH, etau ca hAvapi pUrvaguNasthAnakeSu vizuralpatvAdalpAveva kRta- vAna. atra punarvizuddharatIvaprakRSTatvAdvRhatpramANAvapUrvAvimau karoti. tathA naparitanasthitervizu. vizAdapavarnanAkaraNenA'vatAritasya dalikasyodayakaNAdatarmuhUrte yASat vipratarakapaNAya pra. tihaNamasaMkhyeyaguNavRddhyA yahiracanaM sA guNazreNiH, imAM ca pUrvaguNasthAnakeSvavizuHitaratvAkAlato jJavIyasImaprazrIyasI ca dalikasyA'lpatarasyApavarttanAviracitavAn. iha punarvizuHkStvAdapUrvI kAlato hrasvatarAM pRthutarAM ca pranUtataradalikasyApavartanAghiracayati. tathA badhyamAnazunaprakRtiSvabadhyamAnA'zunaprakRtidalikasya pratisamayamasaMkhyeyaguNavRdhyA vizuzvizAnnayanaM guNasaMkramaH, tamapIhApUrvaM karoti. tathA sthiti karmaNAM prAgazuztvA vAghIyasI bavAna. iha tu tAmapUrvI paDhyopamA'saMkhyeyatnAgena hInAM hInatarAM vizudhvizA- // 51 // hai nAti. eSa cA'pUrvakaraNo hidhA, rUpaka napazamakazca, kapaNopazamanAItvAccaivamucyate, rA jyAIkumArarAjavat, na punarasau rupayatyupazamayati vA kimapi sarvAtmanA karma, tasya gura Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM0 sthAnamapUrvakaraNaguNasthAnaM. asmizca guNasthAnake kAlatrayavarttino nAnAjIvAnAzritya pra- tisamayaM yathottaramadhikavRdhdhyA asaMkhyeyalokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni navaMti. TIkA tayAhi-ye'sya guNasthAnasya prazramasamayaM prapannAH pratipadyate pratipatsyate ca, tAn srvaan||5|| pekSya jaghanyAdInyutkRSTAMtAnyasaMkhyeyalokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni lanyate, kvacitkadAcitkeSAMcitprathamasamayavartinAM parasparamadhyavasAyasthAnanAnAtvasyApi nAvAta. tasya ca nAnAtvasyaitAvata eva kevalajJAnenopalabdhatvAt. ata evedamapi na vAcyaM, kAlatrayavaninAmetadguNasthAnakaprazramasamayapratipattRgAmAnaMtyAt parasparamadhyavasAyasthAnAnAM nAnAtvAcA'naMtAnyadhyavasAyasthAnAni prApnuvaMtIti, bahUnAM prAya ekAdhyavasAyasthAnavartitvAta. tato hitIyasamaye tadanyAnyadhikatarANyadhyavasAyasthAnAni lanyate, tRtIyasamaye tada / nyAnyadhikatarANi, caturthasamaye tadanyAnyadhikatarANi, caturthasamaye tadanyAnyadhikatarANItyevaM * yAvaJcaramasamayaH, etAni ca sthApyamAnAni viSamacaturasra kSetramAstRNaMti. nanu vitIyAdi samayeSvadhyavasAyasthAnAnAM vRkSau kiM kAraNaM? navyate-svannAvavizeSaH, etajuNasthAnakaprati // // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 53 // pattAro hi pratisamayaM vizuddhiprakarSamAsAdayaMtaH khalu svabhAvata eva bahavo vibhinneSu vii vadhyavasAyasthAneSu varttata iti atra ca prazramasamayajaghanyAdhyavasAyasthAnAtprathamasamayotkRTamadhyavasAyasthAnamanaMtaguNavizuddhaM, prathamasamayotkRSTAccAdhyavasAyasthAnAd dvitIyasamayajaghanyAdhyavasAyasthAnamanaMtagulavizuddhaM, tasmAdapi tadutkRSTamanaMtaguNavizuddhaM, iti ekasamayagatAni cAdhyavasAyasthAnAni parasparamanaMtanAgavRdA saMkhyAtanAgavRdasaMkhyAtajJAgavRdasaMkhyeya guNavRddhA saMkhyeya guNa vRddhAnaMta guNavRSaTsthAnapatitAni, yugapadeta kulasthAnakapraviSTAnAM ca parasparamadhyavasAyasthAnasya vyAvRttilakSaNA nivRttirapyasti, yathoktamanaMtaramiti kRtvA nivRttigulasthAnakamapyetaducyate. naktaM ca-' niyahi aniyahi bAyare suhume ' saMpratyanivRttibAdara saMpa rAyaguNasthAnakamucyate--tatra yugapadeta kuNasthAnakaM pratipannAnAM jIvAnAM bahUnAmapyanyo'nyAdhyavasAyasthAnasya vyAvRttirnivRttiH, sA nAstyasyaitya nivRttiH, samakAlametad guNasthAnakamArUDhasyA'parasya yasmin samaye yadadhyavasAyasthAnaM, dvitIyo'pi vivakSitaH puruSastasmin samaye tadevA'dhyavasAyasthAnamanuvarttate ityarthaH / nAga 1 // 53 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcara saMparaiti paryaTati saMsAramaneneti saMparAyaH, kaSAyodayaH, bAdaraH sUkSma kiTTIkRtasaMparAyA- pekSayA sthUraH saMparAyo yasya sa bAdarasaMparAyaH, anivRttizcAsau bAdarasaMparAyazca, tasya guNa sthAnamanivRtivAdarasaMparAyaguNasthAnaM. tasyAM caa'nivRttibaadrsNpraaygunnsthaankaabaayaamaaNt||5|| maukiyAM prazramasamayAdArabhya pratisamayamanataguNavizuI yathottaramadhyavasAyasthAnaM navati, yAvaMtazcAMtarmuhUrne samayAstAvatyevAdhyavasAyasthAnAni tatpraviSTAnAM navaMti, nAdhikAni, ekara samayapraviSTAnAM sarveSAmapyekAdhyavasAyasthAnatvAta. sa cA'nivRttibAdaro dhA, kapaka napA makazca, kRpayati vA kavAyASTakamiti kRtvA. tathA sUkSmaH kiTTIkRtaH saMparAyo lonakapAyodayo yasya sa sUkSmasaMparAyaH, sa hidhA, dapaka napazamakazca, kRpayati napazamayati vA lonamekamiti kRtvA. tasya guNasthAnaM sUdamasaMparAyaguNasthAnaM. tathA gadayati jJAnAdikaM guNamAtmana iti udma, jJAnAvaraNIyAdighAtikarmodayaH, badmani tiSTatIti udmasthaH, sa ca rAgo'pi navatIti tayavanjedArtha vItarAgagrahaNaM. vIto vigato rAgo mAyAlonakaSAyodayarUpaH, upalakSaNatvAdasya deSo'pi krodhamAnoda // 5 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA // 55 // yarUpo yasya sa vItarAgaH, sa cAsau udmasthazca vItarAgadmasthaH, sa ca koNakaSAyo'pi na. vati, tatastakSyavajedArtha napazAMtakaSAyagrahaNaM, napazAMtA napazamitA vidyamAnA eva saMtaHsaM. kramaNohananAdikarmavipAkapradezodayAyogyatvena vyavasthApitAH kaSAyAH prAgnirUpitazabdArthA yena sa napazAMtakaSAyaH, sa cAsau vItarAgadmasthazca, tasya guNasthAnaM napazAMtakaSAyavItarAgadmasthaguNasyAnaM; etaccopazamazreNiparijhAnena samyagavagaMtuM zakyate. sA copazamazreNirAcAryeNa svayamevAgre saprapaMcamupazamanAkaraNAdhikAre vakSyate. tata iha sthAnA'zUnyArtha kiMci. ucyate-ihopazamazreNiprasthApako'pramattasaMyata evopazamazreNiparyavasAne tvapramattasaMyatapramatta. saMyatadezaviratAnAmanyatamo navati. yadAha nASyakRt-navasAmagaseDhIe / paDhavana appamanavirana ya // pajavasANe so vA / hoi pamatto avirana vA // 1 // anye punarAhuH-aviratadezaviratapramattA'pamanasaMyatAnAmanyatamo'natAnubaMdhinaH kaSAyAnupazamayati, darzanatrikAdi kaMtu saMyame eva vartamAnaH, tatra prazramato'naMtAnubaMdhina napazamayati, tato darzanatrikaM, darzanatrikopAmanAnaMtaraM ca pramanA'pramanaparivRtizatAni kRtvA'pUrvakaraNaguNasthAnakaM cAnunUyAs // 55 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 56 // nivRttibAdara saMpa rAyaguNasthAnamArohati tatra cAritramohanIyasya prathamaM napuMsaka vedamupazamayati, tataH strIvedaM, tato hAsyaratyaratizokajayajugupsAlakSaNaM SaTukaM, tataH puruSavedaM, tato yupadapratyAkhyAnAvaraNapratyAkhyAnAvaraNakrodhau, tataH saMjjvalanakrodhaM, tato yugapada pratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNamAnau, tataH saMjjvalanamAnaM, tato yugapadapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNamA ye, prazAMtau ca tatsamayameva ca saMjjvalanamAyAyA baMdhodayodIraNAvyavacchedaH, tato'sau lo. javedako jAtaH, lojavedanA'dhAyAzca trayo vibhAgAstadyathA-- azvakarNakaraNAA kiTTikaraNAvedanA ca tatrA'zvakarNakaralA DAyAM varttamAno'pUrvANi spardhakAni karoti. kimidaM spardhakamityucyate - iha tAvadanaMtAnaMtaiH paramANunirniSpannAn skaMdhAna jI - vaH karmatayA gRhNAti, tatra caikaikasmin skaMdhe yaH sarvajaghanyarasaH paramANustasyApi rasaH, kepriyA vidyamAnaH sarvajIvebhyo'naMtaguNAn rasavinnAgAn prayacchati; apara ekAdhikAna, anyastu vyadhikAna, evamekottarayA vRddhyA tAvanneyaM yAvadanyaH paramANuH siddhAnaMtanAgenAnavyebhyo 'naMtaguNenAdhikAn rasannAgAn prayanvati tatra jaghanyarasA ye kecana paramANavasteSAM 3 nAga 1 // 56 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 57 // samudAyaH samAnajAtIyatvAdekA vargalA ityucyate. anyeSAM tvekAdhikajAgarasayuktAnAM samudAya dvitIyA vargaNA, apareSAM tu iyadhikarasannAgayuktAnAM samudAyayastRtIyA varga, evamanayA dizA ekaikarasAvijJAgavRddhAnAM paramANUnAM samudAyarUpA vargalAH sinAmanaMtanAgakalpA navyebhyo'naMtaguNA vAcyAH, etAsAM ca samudAyaH spardhakamucya te. ita UrdhvamekottarayA niraMtaraM vRddhyA pravarddhamAno raso na labhyate, kiM tu sarvajIvAnaMtaguNaireva rasajJAgaistatastenaiva krameNa tataH prabhRti dvitIyaM spardhakamArabhyate, evameva ca tRtIyaM, evaM tAvadvAcyaM yAvadanaMtAni spAIkAni, tebhya eva cedAnIM prazramAdivargalA gRhI varSAnaMtaguNahInarasAH kRtvA pUrvavatspa IkAni karoti; na caivaMbhUtAni kadAcanApipUrvakRtAni tato'pUrvANItyucyate, saMjjvalanamAyAyAzca baMdhAdau vyavacinne sati tataH samayonAvalikA kena kAlena saMjjvalana mAyAmupazamayati. evamazvakarNakaraNAddAyAM gatayAM, tato dvitIye lojavedakayAstrinAge vartamAno lojasya kiTTIkaroti. kimidaM kaTTirityucyate - pUrva spa.I kenyo'pUrvarUpa Ikebhyazca prathamAdivargaNA gRhItvA 8 nAga 1 // 57 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na nAga 1 TIkA . // 5 // vizuprikarSavazAdatyaMtahInarasAH kRtvA, tAsAmekonaravRhityAgena bRhadaMtarAlatayA vyavasthApa- naM, yathA yAsAmevA'satkalpanayA anunAgannAgAnAM zatamekottarAdi cAsIt, tAsAmeva vi. zuzvizAdanu nAganAgAnAM dazakasya paMcadazakAdezca vyavasthApanamiti. kiTTikaraNAzayAzca caramasamaye yugapadapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNalonAvupazamayati, taupazAMtau ca tatsamayameva saMjjvalanalonabaMdhavyavacchedo bAdaralonnodayavyavavedazca; tato'sau sUkSmasaMparAyo navati; tadAnI ca sUkSmakiTTIkRtaM dalikamupazamayati, samayonAvalikAchikakAlabAI ca. sUkSmasaMparAyAhAyAzcaramasamaye saMjjvalanalona napazAMto navati; tato'sAvanaMtarasamaye napazAMtamoho jAyate. atrAha para:-nanUpazamazregimapramattasaMyata evAranate -- navasAmagaseDhIe / pavana appamanavirana nati vacanaprAmANyAta. apramattasaMyatazcA'naMtAnubaMdhyapratyAkhyAnAvaraNamithyA tvAnAmupazamAnavatyanyathA teSAmudaye samyaktvAdilAnA'yogAta. tathA ca sUtraM-paDhamillUyANa nadae / niyamA saMjoyaNA kasAyANaM // sammaiMsaNalaMnnaM / navasijhyiAvi na lahaMti // // 1 // bIyakasAyANudae / apaccarakANanAmadhijjANaM // sammadasaNalaMnaM / virayA viraI na na // 7 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA ||ee lahaMti // 2 // tazyakasAyANudae / paJcarakANAvaraNanAmadhijANaM // desakkadesaviraI / caritta- naM na na lahaMti // 3 // iti. tataH kazramidAnIM teSAmupazamo naNyate ? tadasata, samyak- sitA'parijJAnAt. pUrva hi teSAM kayopazama evAsIt, nopazamaH, tata idAnImupazamaH kriyate. nanu kayopazamo'pyudite kIze koNe, anudite copazAMte navati, napazamo'pi cecaM. nUta eva, tataH ko'nayoHprati vizeSo ? yenaivamucyate yatpUrva vayopazama AsInopazama iti.na. * vyate iha kayopazame tadAvArakasya karmaNaH pradezato'nunnavo'sti, nupazame tu neti prativize SaH, pAda ca nASyakRt -veei saMtakammaM / khanavasamiesu nANunAvaM so || navasaMtakasAna puNa / vee na saMta kammapi // 1 // nanu yadi satyapi yopazame'naMtAnubaMdhyAdikaSAyamithyAtvAnAM pradezato'nunavo'sti, tarhi kathaM na samyaktvAdiguNavidhAto navati ? tadudaye hyavaiyaM samyaktvAdilAnaH sanna'pyapagati, tathA sAsAdanasamyagdRSTeriti. naiSa doSaH, pradezato'. nunavasya maMdAnulAvAta, maMdAnunAvo hyudayo na svAcAryaguNavighAtamAdhAtumalaM, yathA catujhAnino matijJAnAvaraNAdonAM vipAkato'pyudayaH, tathAhi-matijJAnAvaraNAdikaM karma dhruvo ee|| Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAgara idio dayaM, dhruvodayatvAcA'vazyaM vipAkato'nunavanIya, vipAkAnunavA'pekSayaiva dhruvodayakarmatvAnnidhA- nAta. atha ca tatsakalacaturhAnino na matyAdijJAnavighAtantravati, ta'dayasya maMdAnunnAvatvATIkA t, tadyadi vipAkato'pyanunUyamAnaM maMdAnunAvodayatvAnna svAcAryaguNavighAtAya pranavati, ta taH pradezato'nunUyamAnamatAnubaMdhyAdi sutarAM na naviSyati, ta'dayasyA'tIvamaMdAnunnAvatvAasata. tathA cAha nASyakRt-kihadasaNAghAna / na ho| saMjoyaNA veyayana // maMdANunAva pAe / jahANunAvaM mivi kadiMvi // 1 // nicokapi jahA / sakalacanaNAgiNo tadAvaraNaM // navidhAyamaMdayAe / paesakammaM tahA neyaM // 2 // napazAMtakaSAyavItarAgadmasthaguNasthAnaM ca jaghanyataH samayamAtramutkarSatazcAMtarmuhUrne kAlaM yAvat, tata UrdhvaM niyamApratipAtaH, sa Ica vidhA, navadayeNAkSAdayeNa vA, tatra navadayo mriyamANasya akSAdayaH, napazAMtAkSAyAM sa mAptAyAM vidyApi ca pratipAto'gre svayamevAcAryeNa vakSyate. natkarSatazcaikasmin nave hauvA- rAvupazamazreNiM pratipadyate, yazca hauvArAvupazamazreNiM pratipadyate, tasya niyamAtasmin nave pakazreNyannAvaH, yaH punarekavAraM pratipadyate tasya kapakanivedapIti kArmagraMbhikAnniprA. 60 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM yaH, saijJAMtikAniprAyeNa tvekasmin nave ekAmeva zreNiM pratipadyate, yata naktaM kalpAdhyayane- samami na lohe / paliyapuhatteNa sAvana dojA // caraNovasamakhayANaM / sAgarasaMkhaMta rA hoti // 1 // evaM apparivaDie / sammatte devamaNuyajammesu // anayarase DhivaLaM / eganave. // 6 // VNaM ca savAI // // anyatrApyuktaM-mohopazama ekasmin / nave viH syAdasaMtataH // ya smin nave tUpazamaH / kayo mohasya tatra na // 3 // tathA vINA annAvamApannAH kaSAyA yasya sa koNakaSAyaH, tatrA'nyeSvapi guNasthAnakeSu vakSyamANayuktyA kApi kiyatAmapi kapAyANAM ko gatvasaMnnavAt kI kaSAyavyapadezaH saMnavati, tatastakSyavacchedArtha vItarAgagrahaNaM, kINakaSAyavItarAgatvaM ca kevalino'pyastIti tadhyavadArtha udmasthagrahaNaM, yakSa prasthaH sarAgo'pi navatIti tadapanodArtha vItarAgagrahaNaM; vItarAgazcAsau badmasthazceti vItarAgadmasthaH, sa copazAMtakaSAyo'pi navatIti tadhyavachadArtha dIpakavAyagrahaNaM. dIkaSAyazcAsau vIta rAgadmasthazca vINakaSAyavItarAgaudmasthaH, tasya guNasthAnaM dIpakaSAyavItarAgadmasthaguNara sthAnaM, idaM ca yathA'vApyate tathA mUlata eva nAvyate. iha yaH kapakazreNiprasthApakaH so'va Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMca nAga 1 zyaM manuSyo varSASTakasyopari vartamAna natnamasaMhananI zudhyAnArpitamanA aviratasamyagdRSTi- dezaviratapramattApramattasaMyatAnAmanyatamaH, Ada ca pabhivattIe aviraya-desapamattApamattavirayANaM // anayaro panivaja / suSprANo susaMgha. yaNo // 1 // tatra kRpakazreNimArohana prathamato'naMtAnubaMdhinaH kRpayati, tato mithyAtvaM, tataH samyagmithyAtvaM, tanaH samyaktvaM, eteSAM ca kRpaNaM svayamevAcAryeNAgre savistaramannidhAsyate, tata iha na vistAryate. iha yadi bajhAyuH kaipakazreNimAranate, anaMtAnubaMdhikSayAnaMtaraM ca marapasaMnnavato vyuparamate, tataH kadAcinmithyAdarzanodayato nUyo'pyanaMtAnubaMdhina napacinoti, tabIjasya mithyAtvasyA'vinAzAta, koNamithyAdarzanastu nopacinoti bIjA'nnAvata, kINasaptakastvapratipatitapariNAmo'vazyaM tridazeSu madhye samutpadyate, pratipatitapariNAmastu nAnAmatisaMnnavAdyApariNAmaM sarvagatinAgnavati. yata naktaM-bahAka pamivanno / paDhamakasAyakaeja marejA // to mibattodayana / viNeUnUna na khIgaMti // 1 // tami mana jAi divaM / tappariNAmAyasattae khIro // navarayapariNAmo puNa / panA naannmshmn||2|| bakSayuSko // 6 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 sIkA paMcasaMospi yadi tadAnIM kAlaM na karoti, tathApi saptake vINe niyamAdavatiSTate, na cAritramohaka paNAya yatnamAdadhAti, ata pAha-bajApamivanno / niyamA khIrAmi sattae gai ' atrA ha-janu yadi darzana trikamapi dayamupagataM tarhi kimasau samyagdRSTirutA'samyagdRSTiH ? navyate-samyagdRSTiH, samyagdarzanA'nAve samyagdRSTitvamanupapannamiti cet tadasat, antiprAyA'parijJAnAta; iha nirmadanIkRtamadanakozva kalpA apagatamithyAtvannAvA mithyAtvapujalA eva, yatsamyagdarzanaM tadeva vINaM, yatpunarAtmapariNatisvannAvaM tatvAzrIjJAnalakaNaM samyagdarzanaM tanna kINaM, api ca tadatIvazlakazunAvapaTalavigame manuSyasya dRSTiriva vizutarasvarUpaM navati. prAha ca khIgaMmi damaNatie / kiM hoza tannatidasaNAina // nanna sammaThiI / sammattakhae kuna sammaM // 1 // nicaliyamayaNakoddava-rUvaM mittameva sammattaM // khINaM na na jo nAvo / saddadaNAla rakaNo tassa // 2 // visuiyaro jAya / sammattapoggalaskayana // diThiva saeha sui- - pragamavigame maNussa // 3 // yadi punarabahAyuH kapakazreNimAranate, tataH saptake vINe niya- mAdanuparatapariNAma eva cAritramohanIyakapaNAya yatnamAranate. yahAha- iyaro aNuvarana // 63 // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM ciy| sayalaM seTiM samANe // ' cAritramohanIyaM ca kapayituM yatamAno yApravRttAdIni nAga 1 1 karoti, tadyathA-yathApravRtnakaraNamapUrvakaraNamanivRttikaraNaM ca, eSAM ca svarUpamAcAryo'gre TIkA OM vakSyatIti na nAvyate. kevalamida yathApravRttakaraNamapramattaguNasthAnake dRSTavyaM, apuurvkrnnm||65|| pUrvakaraNaguNasthAnake, anivRttikaraNamanivRttivAdarasaMparAyaguNasthAnake. tatrA'pUrvakaraNe sthi tighAtAdinnirapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakaSAyASTakaM tathA kRpayati, yathA anivRnikaraNA samaye tatpalyopamA'saMkhyeyatnAgamAtrasthitikaM jAtaM; anivRttikaraNAyA asaMkhyeyeSu ra nAgeSu gateSu satsu styAnahicikanarakagatitiryaggatinarakAnupUrvItiryagAnupUryekakSitricaturiMthijAtisthAvarApodyotasUmasAdhAraNAnAM SoDazaprakRtInAmulanAsaMkrameNolpamAnAnAM pa. yopamA'saMkhyeyatnAgamAtrA sthitirjAtA, 1 tato baddhyamAnAsu prakRtiSu tAni SoDazApi karmANi guNasaMkrameNa pratisamayaM pratipya- // 6 // mANAni niHzoSato'pi vINAni navaMti. ihA'patyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakaSAyASTakaM pUrvameva kapayitumArabdhaM, paraM tannA'dyApi kINaM, kevalamapAMtarAla eva pUrvoktaM prakRtiSoDazakaM ka Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM pitaM, tataH pazcAttadapi kaSAyASTakaM muhUrtamAtreNa kRpayati; eSa sUtrAdezaH, anye punarAhuH- SomahA karmANyeva pUrva kapayitumAranate, kevalamapAMtarAle aSTau kaSAyAn kRpayati, pazcAtyo TIkA - DazakarmANIti. tatotarmuhUrttamAtreNa navAnAM nokaSAyANAM caturNAM ca saMjjvalanAnAmaMtarakaraNaM 65 karoti. aMtarakarae vidhizcAgre vakSyate. aMtarakara gaM ca kRtvA napuMsakavedadalikamuparitanasthi tigatamughalanavidhinA kapayitumAratnate, taccAMtaramuhUrnamAtreNa pakhyopamAsaMkhyeyatnAgamAtraM jA te; tataHpranRti baddhyamAnAsu prakRtiSu guNasaMkrameNa taddalikaM pratipati, taJcaivaM pradipyamANa- maMtarmudUrnamAtreNa niHzeSa kANaM, adhastanasthitidalikaM ca yadi napuMsakavedena kapakazreNimA rUDhastato'nunnavataH kRpayati, anyathA tvAvalikAmAtraM tat. tacca vedyamAnAsu prakRtiSu sti bukasaMkrameNa saMkramayati, tadevaM kapito napuMsakavedaH, tatotarmuhUrtamAtreNa kAlena strIvedo'pya- nenaiva krameNa kRpyate, tataH paDUnokaSAyAn yugapadapayitumAratnate, tataH prannati ca teSAmupa- hai ritanasthitigataM dalikaM na puruSavede saMkramayati, kiM tu saMjvalanakodhe te'pi ca pUrvoktavidhi nA tipyamANA aMtarmuhUrnamAtreNa kAlena niHzeSAH vINAH, tatsamayameva ca puruSavedasya baM. // 65 // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM dhodayodIraNAvyavacchedaH, samayonAvalikAhikabaI muktvA zeSadalikasya kRyazca. tato'sAvidA- 1 nImavedako jAtaH, evaM puruSavedena kapakazreNipratipannasya dRSTavyaM. yadA tu napuMsakavedena kapakazreNiM pratipadyate, tadA prathamataH strIvedanapuMsakavedau yugpd|| 66 // payati, strIvedanapuMsakavedakSayasamakAlameva ca puruSavedasya baMdho vyavavidyate, tadanaMtaraM ca puru vedahAsyAdiSaTke yugapatkRpayati. yadA tu strIvedena pratipadyate, tadA prazramato napuMsakavedaM.ta. taH strIvedaM, strIvedakayasamakAlameva ca puruSavedasya baMdhavyavavedaH, tato'vedakaH puruSavedahAsyAdiSaTkaM yugapadapayati, saMprati puruSavedena kapakazreNiM pratipannamadhikRtya prastutamannidhIyatekrodhaM vedayamAnasya satastasya krodhAyAstrayo vinAgA navaMti, tadyathA-azvakarNakaraNAcA kiTTikaraNAA kiTTivedanAhA ca. tatrAzvakarNakaraNAjhAyAM vartamAnaH pratisamayamanaMtAni aparva1skAni caturNAmapi saMjvalanAnAmaMtarakaraNasyoparitanasthitau karoti. asyAM cAzvakarNaH karaNAsAyAM vartamAnaH puruSavedamapi samayAnAvalikAhikena kAlena krodhe guNasaMkrameNa saMkra. mayana caramasamaye sarvasaMkrameNa saMkramayati, tadevaM vINaH puruSavedaH, azvakarNakaraNAkSAyAM ca // 66 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 61 // samAptAyAM kiTTikaraNAyAM varttate, tatra ca varttamAnaH san caturNAmapi saMjvalanAnAmuparitana sthitigatasya dalikasya kiTToH karoti tAzca kiyaH paramArthato'naMtA api sthUrajAtidApekSA dvAdaza kalpayaMte, ekaikasya kaSAyasya tisrastisraH, tadyathA prathamA dvitIyA tRtIyA ca evaM krodhena rUpakazreNiM pratipannasya dRSTavyaM yadA tu mAnena pratipadyate, tadA nacalana vidhinA krodhe kapite sati zeSANAM trayANAM pUrvakrameNa nava kiTTI: karoti; mAyayA cetpratipannastarhi krodhamAnayoruddalana vidhinA kRSitayoH satoH zeSahikasya pUrvakrame paTU kiTTI : karoti; yadi punarlojena pratipadyate, tata naghulanavidhinA krodhAditrike rUpite sati lojasya kiTTitrikaM karoti. eSa kiTTIkaraNavidhiH - kiTTIkaraNAyAM niSThitAyAM kodhena pratipannaH san krodhasya prathamakiTTidalikaM dvitIya sthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca tAvat yAvatsamayAdhikAvalikAmAtraM zeSaH, tato'naMtarasamaye dvitIya kiTTidalikaM dvitIya sthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca tAvat, yAvatsamayAdhikAvalikAmA vaM zeSaH, tato'naMtarasamaye tRtIya kaTTidalikaM dvitIya sthitigatamAkRSya prathama sthitiM karoti nAga // 63 // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 68 // 'vedayate ca tAvat, yAvatsamayAdhikAvalikAmAtraM zeSaH, tisRSvapi cAmUSu kiTTivedanAdAsUparitanasthitigata mAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca tAvat yAvatsamayAdhikAvalikAmAtraM zeSaH, tisRSvapi cAmUSu kiTTivedanAdvAsUparitana sthitigataM dalikaM guNasaMkrameNApi pratisamaya masaMkhyeya guNa vRddhilakSaNena saMjvalanamAne prakSipati tRtIya kiTTavedanAdAyAzcaramasamaye saMjvalanakrodhasya baMdhodayodIraNAnAM yugapacyavacchedaH, satkarmApi ca tasya samayonAvalikAdikaba muktvA anyannAsti, sarvasya mAne prakSiptatvAt. tato'naMtarasamaye mAnasya prathamakiTTidalikaM dvitIya sthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti ve dayate ca tAvat, yAvadaMtarmuhUrtaM krodhasyApi ca baMdhAdau vyavachinne sati tasya saMbaMdhi dalikaM samonAlikA dikamAtreNa kAlena mAne guNasaMkrameNa saMkramayan caramasamaye sarva saMkramayati. mAnasyApi ca prathamakiTTidalikaM prathamasthitIkRtaM vedyamAnaM samayAdhikAvalikA zeSaM jAtaM. tato'naMtarasamaye mAnasya dvitIyakiTTidalikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca tAvat, yAvatsamayAdhikAvalikAmAtraM zeSaH tato'naMtarasamaye tRtIya ki dili nAga 1 // 68 // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAsya sa paMcasaM hitIyasthitigatamAkRSya prazrama sthitiM karoti vedayate ca tAvata, yAvatsamayAdhikAvalikAmA- nAga / Ka zeSaH, tasminneva ca samaye mAnasya baMdhodayodIraNAnAM yugapadhyavacchedaH, satkarmApi ca ta. sya samayonAvalikAdhikabaimeva, zeSasya, krodhazeSasyeva mAne, mAyAyAM prakSiptatvAt. tato 65 // mAyAyAH prazrama kahidalikaM hitIyasthitigatamAkRSya prazrama sthitiM karoti vedayate ca tAvat yAvadaMtarmuhUrtamAnaM saMjvalanamAnasya ca baMdhAdau vyavachinne tasya saMbaMdhi dalikaM samayonAvali kAhikamAtreNa kAlena guNasaMkrameNa mAyAyAM sarva prakSipati; mAyAyA api ca prazramakiTTidalikaM kSitIyasthitigataM prathamasthitIkRtaM vedyamAnaM samayAdhikAvalikAzeSaM jAtaM, tato'naMtara rasamaye mAyAyA ThitIyakihidalikaM kSitIyasthitigatamAkRSya prazramasthitiM karoti vedayate ca tAvata, yAvatsamayAdhikAvalikAmAnaM zeSAH, tasminneva ca samaye mAyAyA baMdhAdayodIra. | NAnAM yugapadhyavavedaH, satkarmApi ca tasyAH samayonAvalikAdhikabAimAtrameva, zeSasya guNa- // 6 // saMkrameNa lonne prakSiptatvAta. tato'naMtarasamaye lonnasya prathamakiTTidalikaM tiIya sthitigatamAkRSya prathamasthiti ka Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA || 30 || zeti vedayate ca tAvat yAvadaMtarmuhUrta, saMjvalanamAyAyAzca baMdhAdau vyavacinne sati tasyAH saMbaMdhi dalikaM samayonAvalikA dikamAtreNa kAlena guNasaMkrameNa lone sarva saMkrAmayati; saMjvalanalojasya ca prathamakiTTidalikaM dvitIya sthitigataM prathamasthitIkRtaM vedyamAnaM samayAdhikAlikAmAtrazeSaM jAtaM; tato'naMtarasamaye lonasya dvitIyakiTTidAlikaM dvitIyasthitigatamAkRSya prathamasthitiM karoti vedayate ca tAM ca vedayamAnastRtIyakiTTidalikaM gRhItvA sUkSmakiTTIH karoti tAvat yAvad dvitIya kiTTidalikasya prathamasthitIkRtasya samayAdhikAvalikAmAtraM zeSaH, tasminneva ca samaye saMjvalanalojasya baMdhavyavacchedo bAdara kaSAyodayodIraNAvyavacchedo'nivRttivAdara saMpa rAyaguNasthAnaka kAlavyavacchedazca yugapajjAyate tato'naMtarasamaye sUkSmakihidalikaM dvitIya sthitigatamAkRSya prazramasthitiM karoti vedayate ca tadAnImasau sUkSmasaMparAyanacyate; pUrvoktAzvAvalikAstRtIyatRtIyakiTTigatAH zeSIbhUtAH sarvA api vedyamAnAsu paraprakRtiSu fergrism saMkramayati, prathamahitIya kiTTigatAJca yathAsthaM dvitIya kivyaMtargatA vedyaMte, sUkSmasaMparAyazca lojasya sUkSma kiTTIrvedayamAnaH sUkSma kihridalikaM samayonAvalikAdi nAga 1 // 70 // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 71 // kaba ca pratisamayaM sthitighAtAdinistAvatkapayati yAvatsUkSmasaMparAyAAyAH saMkhye yA jAgA gatA javaMti, eko'vaziSyate tatastasmin saMkhyeyajAge saMjvalana lonaM sarvApavarttanayA - pava sUkSma parAyAdAsamaM karoti; sA ca sUkSmasaMparAyAdA zradyApyaMtarmuhUrtapramANA, tataH prabhRti mohasya sthitighAtAdayo nivRttAH, zeSakarmaNAM tu pavarttata eva tAM ca lojasyApavarttitAM sthitimudayodoraNAcyAM vedayamAnastAvadvato yAvatsamayAdhikAvalikAmAtraM zeSaH, tatoSnaMtarasamaye nadIraNA sthitA. tata nadayenaiva kevalena tAM vedayato yAvaccaramasamayaH, tasmiMzca caramasamaye jJAnAvaraNapaMcakadarzanAvaraNacatuSkayazaH kIryuccairgotrAMtarAya paMcakarUpANAM poza karmaNAM baMdhavyavacchedaH, mohanI yasyodayasattAvyavacchedazca jevati tato'sAvanaMtarasamaye kIlakapAyo jAyate; tasya ca zeSakarmaNAM sthitighAtAdayaH pUrvavatpravarttate, yAvatkINakaSAyAdvAyAH saMkhyeyajAgA gatA javaMti, ekaH saMkhyeyo jAgo'vatiSTate. tasmiMzca jJAnAvaraNapaMcakAMtarAya paMcakadarzanAvaraNacatuSTaya nizadvikarUpANAM SomazakarmayAM sthiti satkarma sarvApavarttanayA apavartya kIlakapAyAdAsamaM karoti; kevalaM nizaddikasya (bhAga 1 // 71 // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM ____TIkA // 7 // svasvarUpAdepayA samayanyUnaM, sAmAnyataH karmarUpatayA tu tulyaM. sA ca kINakaSAyAhA a- dyApyaMtarmudatapramANA, tataH prati ca teSAM sthitighAtAdayaH sthitAH, zeSANAM tu navaMtyeva, tAni ca SoDazakarmANi nijJahikahInAni nadayanadIraNAnyAM vedayamAnastAvato yAvatsamayAdhikAvalikAmAnaM zeSaH, tato'naMtarasamaye nadIraNA nivRttA, tata AvalikAmAnaM yAvadayenaiva kevalena tAni vedayate, yAvat kI kayAyAyA vicaramasamayaH, tasmizca hicaramasamaye nizahikaM svarUpasattApekapA kIgaM, caturdazAnAM ca prakRtInAM caramasamaye kayaH, tato'naMtarasamaye kevalI jAyate. // sayogikeva liguNasthAnamiti-yogo vIryaparispaMda ityanItaraM, saha yogena vana te ye te sayogA manovAkAyAH, te yasya vidyate sa sayogI. tatra nagavataH kAyayogazca krameNa nimeSonmeSAdiH, vAciko dezanAdiH, mAnasiko manaHparyAyajJAni niranunarasurAdinirvA manasA pRSTasya sato manasaiva dezanA. te hi nagavatprayuktAni manAi vyANi manaHparyAyajJAnenA'vadhijJAnena ca pazyaMti; dRSTvA ca te vivakSitavastvAlocanAkArA'. nyathA'nupapattyA alokasvarUpAdikamapi bAhyamayaM pRSTamavagaLaMti. naktaM ca-' jANa bapreNu // 32 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA mANAna' kevalaM jJAnaM darzanaM coktasvarUpaM vidyate yasya sa kevalI, sayogI cAsau kevalIca sayogikevalI, tasya guNasthAnaM sayogikevaliguNasthAnaM, sayogikevalI ca jaghanyanAMtarmuhUnai - kAlaM yAvadhati, nato dezonAM pUrvakoTiM. sarvazca sayogikevalI samudrAtAdarvAk Ayo. jikAkaraNamAranate, tathA ca kevalisamudghAtaprakriyAM vitaNiSuH samudghAtaDazabdavyAkhyAnapurassaramAha nASyakRt-tavAna yasAhiya-kammasamugghAyaNaM samugdhAna // taM gaMtumaraNo puvaM / AnaniyakaraNamapre // 1 // aya AyojikAkaraNamiti kaH zabdArthaH ? nacyate-'AG maryAdAyAM' A maryAdayA kevalidRSTayA yojanaM vyApAraNaM, zunnAnAM yogAnAmiti gamyate, prAyojikA; tasyAH karaNa- mAyojikAkaraNaM. kecidAvarjitakaraNamityAhustatrAyamanvazraH-prAvarjito nAmAnimukhIka taH, tathA ca loke vaktAra:-zrAvarjito'yaM mayA, saMmukhIkRta ityarthaH, tatazca tathAntavyatve nAvarjitasya, mokSagamanaMpratyanimukhIkRtasya karaNaM kriyA zunnayogavyApAraNaM prAvarjitakaragaM. apare AvazyakakaraNamityUcuH, tatrApyayamanvarthaH-AvazyakenA'vazyaMnAvena karaNamAva // 3 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 74 // iyakakaraNaM, tathAhi -- samudghAta kecitkurveti kecicca na kurveti idaM tvAvazyakakaraNaM sarveSpi kevalinaH kurveti AyojikAkaraNAnaMtaraM ca kazcitkarmaNAM samIkaraNArthaM samudghAtaM ka roti, yasya vedanIyAdikamAyuSaH sakAzAdadhikataraM javati; anyastu na karotyeva, naktaM caAyuSi samApyamAne - zeSANAM karmaNAM yadi samAptiH // na syAtsthitivaiSamyA - tisa tataH samudrAtaM ||1|| sthityA ca baMdhanena ca / samIkriyArthaM hi karmaNAM teSAM // aMtarmuhUrtazeSe / tadAyuSi samujighAMsati saH // 2 // nanu pranasthitikasya vedanIyAMderAyuSA saha samIka raNArthaM samudghAtaraMja iti na yuktyupapannaM, kRtanAzAdidoSaprasaMgAt tathAhi - prabhUtakAlopAyasya vedanIyAMderArAdevApagamasaMpAdanAtkRta nAzaH, vedanIyAdivacca kRtasyApi karmakSayasya punarnAzasaMjJavAnmokSe'pyanAzvAsaprasaMgaH, tadasat kRtanAzAdidoSA'prasaMgAt tathAhi-- yathA pratidivasa setikAparijogena varSazatopanogasya kalpitasyAhArasya nasmakavyAdhinA tatsAmarthyAtstoka divasairniHzeSataH parijogAnna kRtanAzopagamaH, tathA karmaNo'pi vedanIyAdestathAvidhazunAdhyavasAyAnubaMdhADupakrameNa sAkalyato jogAnna kRtanAzarUpa doSaprasaMgaH, chi nAga 1 // 74 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaMvidho di karmaNo'nutnavaH, pradezato vipAkatazca; tatra pradezataH sakalamapi karmAnunUyate. tada nAga 1 Jo sti kiMcitkarma ? yatpradezato'pyanunUtaM sanna kayamupayAti ? tatazca kutaH kRtanAzadoSApattiH ? vipAkatastu kiMcidanunnUyate, kiMcitra, anyathA nirmokaprasaMgAta. tathAhi___yadi vipAkAnunUtita eva sarvaM karma kapaNIyamiti niyamaH, tasaMkhyAteSu naveSu ta. thAvidhavicitrAdhyavasAyavizeSairyannarakagatyAdikaM karmopArjitaM, tasya naikasmin manuSyAdAveva nave'nunnavaH, svasvannavanibaMdhanatvAttapiAkAnunnavasya; krameNa ca svasvannavAnugamanenAnunavena nArakA dinaveSu cAritrA'nAvena pranUtatarakarmasaMtAnopacayAttasyApi svasvannavAnugamanenAnuna. bopagamAtkuto mokSaH ? tasmAtkarma vipAkato nAjyaM, pradezato'vazyamanutnavanIyamiti prati. patnavyaM, evaM ca na kazciddoSaH, nanvevamapi dIrghakAlanogyatayA tadanIyAdi karmopacitaM, a. zraca pariNAma vizeSAupakrameNArAdeva tanu navati, tataH kathaM na kRtanAzadoSaprasaMgaH ? tadapyama // 5 // sata. baMdhakAle tazrAvidhAdhyavasAyavazAdArAdupakramayogyasyaiva tena baMdhanAt. api ca jinavacanaprAmANyAdapi vedanoyAdikarmaNAmupakramo maMtavyaH, yadAda nASyakRt -nadayarakayakhanavasa Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAgara TIkA // 6 // mo-vasamA jaM ca kammuNo naliyA // davAipaMcagaM paz-junasuvakkamaNamanavi // 1 // atra i. - vyAdipaMcakaM pratIti vyaketrakAlanAvAnAzritya. na caivaMmokopakramahetuH kazcidasti, yena ta. trA'nAzvAsaprasaMgaH, taheturAgAdyannAvAt. tato yauktaM ' vedanIyAdivaJca kRtasyApi karmakSayasyetyAdi / na tatsamIcInamiti sthitaM. nUyo'pyAha-nanu kuto niyamo? yadinIyAdyavAyuSaH sakAzAdadhikasthitikaM navati ? na tu kadAcidapi vedanIyAderAyuriti ? nacyate--tathArUpajIvapariNAmasvAnnAvyAt. tazrAhi baMjUta evAtmanaH pariNAmo yenA'syAyurvedanIyAdeH samaM navati nyUnaM vA; na tu kadA. canApyadhikaM yathA tasyaivAyuSaH khasnadhruvabaMdhaH, tathAhi-jhAnAvaraNAdIni karmANyAyurvarjAni saptApi sarvadaiva baddhyate, Ayustu pratiniyata eva kAle svanavatrinAgAdizeSarUpe; tatra caivaM baMdhavaicitryaniyamane svannAvAdRte'paraH kazcidasti hetuH? evamihApi svannAvavizeSa eva ni- yAmako dRSTavyaH, prAda ca nAdhyakRt-asamaThiNa niymo| ko zrevaM AnayaM na sesaMpi // pariNAmasahAvAna / aDavabaMdhova tassava // 1 // atha samudghAta iti kaH zabdArthaH ? navya // 6 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaMga TIkA 19911 te samyak punarjIvena utprAbalyena ghAto vedanIyAdikarmaNAM vinAzo yasmin kriyatrizeSe sa samudghAtaH, taM ca samudghAtaM kurvan prathamasamaye bAhalyataH svazarIrapramANa mUImaghazca lokAMtaparyaMtamAtmapradezAnAM daMrumAcarati; dvitIyasamaye pUrvAparaM dakSiNottaraM vA kapATaM, tRtIye maMthAnaM, caturthe'vakAzAMtarapUraNaM, paMcame'vakAzAMtarANAM saMhAraM, paSTe maMtraH, saptame kapATazva aSTame svazarIrastho bhavati tatra daMrusamayAtprAkU yA palyopamA'saMkhyeyanAgamAtrA vedanIyanAmagotrANAM sthitirAsIt, tasyA buddhyA asaMkhyeyajAgAH kriyate; tato daMgasamaye daMDaM kurvannasaMkhyeyAna jAgAn daMti, eko'saMkhyeyanAgo'nutiSTate. yazca prAkU karmatrayasyApi rasastasyApyanaMtA nAgAH kriyaM te; tatastasmin daMDasamaye prasAtAvedanIyaprathamavarja saMsthAnapaMcakaprathamavarja saMhananapaMcakA'prazastavarNAdicatuSkopaghAtA'prazastavihAyogatya paryApta kA'sthirA'zunadurbhagaduHsvarA'nAdeyA'yazaH kIrttinIcairgotrarUpANAM paMcaviMzatiprakRtInAmanaMtAna jAgAn daMti, eko'naMtanAgo'vaziSyate tasminneva ca samaye sAtAvedanIyadevagatimanuSyagatidevAnupUrvI manuSyAnupUrvI paMceM diyajAtizarIrapaMca kAMgopAMgatrayaprathama bhAga 1 11 9911 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMca nAga ! saMsthAnaprazramasaMhananaprazastavarNAdicatuSTayA'gurulaghuparAghAtocvAsaprazastavihAyogatitrasabAda- raparyAptapratyekAtapodyota sthirazunasutnagasusvarAdeyayaza kIrtinirmANatIrthakaroccairgotrarUpANAmeS konacatvAriMzatprakRtInAmanunAgo'prazastaprakRtyanunAgamadhye pravezanenopahanyate, samudghAtamAhAtmyametata; tasya coharitasya sthiterasaMkhyeyatnAgasyAnunnAgasya anaMtatamannAgasya punarbuddhyA yathAkramamasaMkhyeyA anaMtAzca nAgAH kriyate, tato hitIye kapATasamaye sthiterasaMkhyeyAn nAgAna haMti, eko'vaziSyate, anunAgasya cA'naMtAna nAgAna haMti, ekaM muMcati. atrApyazastaprakRtyanunAgamadhyapravezanena prazastaprakRtyanunnAgaghAto dRSTavyaH, punarapyetasmin samaye avaziSTasya sthiterasaMkhyeyanAgasyA'nunnAgasya cAnaMtatamenAgasya punarbuddhyA yathAkramamasaMkhye yA anaMtAzca nAgAH kriyate. tatastRtIye samaye sthiterasaMkhyeyAn nAgAn haMti, ekaM muMcati; 29 anunAgasya cAnaMtAna nAgAn iMti, ekamanaMtaM nAgaM muMcati. atrApi prazastaprakRtyanunnAgaghAto'prazastaprakRtyanunnAgamadhyapravezanenAvaseyaH, tataH punarapi tRtIyasamayAvaziSTasya sthiterasaMkhyeyatnAgasya anunnAgasya cAnaMtatamannAgasya buddhyA ya // 7 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM yAkramamasaMkhyeyA anaMtAzca nAgAH kriyate. tatazcaturthasamaye sthiterasaMkhyeyAna nAgAn daMti, 1 ekastiSTati. anunAgasyApyanaMtAna nAgAn daMti, eko'vaziSyate. prazastaprakRtyanunAgaghAtaTIkA zca pUrvavadavase yaH, evaM ca sthitighAtAdikurvatazcaturthasamaye svapradezApUrita-(graMthAgraMtha 1000) ||nnaa samastalokasya nagavato vedanIyAdikarmatrayasthitirAyuSaH saMkhyeyaguNA jAtA, anunAgastva. dyApyanaMtaguNaH, caturthasamayAvaziSTasya ca sthiterasaMkhyeyatnAgasyA'nunAgasya cAnaMtatamannAgasya nUyo'pi buddhyA yathAkrama saMkhyeyA anaMtAzca nAgAH kriyate, tato'vakAzAMtarasaMhArasamaye sthiteH saMkhyeyAna nAgAna haMti, eka saMkhyeyatnAgaM zeSIkaroti; anunAgasya cA'naMtAna nAgAna haMti, ekaM muMcati. evameteSu paMcasu damAdisamayeSu pratyekaM sAmayikaM kaMDakamutkI. , samaye samaye sthitikaMmakAnunAgakaMDakaghAtanAta. ataH paraM SaSThasamayAdArabhya sthitikaMDa. kamanunAgakaMmakaM cAMtarmuhUrnena kAlena vinAzayati. SaSTAdiSu ca samayeSu kaMjhakasya pratisama. hai yamekaikaM zakalaM nAvakirati yAvadaMtarmuhUrtacaramasamaye sakalamapi tatkaMjhakamutkIrNa navati evamAMtarmodUrtikAni sthitikamakAnyanunAgakaMmakAni ca ghAtayan tAvaditavyo yAvatsayo // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 80 // gyavasthAcaramasamayaH, sarvANyapi cAmUni sthityanunAga kaMDakAnya saMkhyeyAnya va gaMtavyAni zrayaM ca samudghAtavidhirAvazyakacUrNyanusArato'nihitaH, yasya punaH kevalino vedanIyAdikarmatrayamAyuSA saha samasthitikaM, sa samudghAtaM na gacchati yata zrAha bhagavAnAryazyAmaHprajJApanAyAMjassAnae tullAI / baMdhaNehiM ThiIi ya || javovaggaha kammAI / na samugdhAyaM sg|| 1 // prAgaMtU samugdhAya - marAMtA kevalI jilA || jaramaraNavippa mukkA / siddhiM varagaI gayA // 2 // atra ' baMdhaNehiM ti' pradezaiH sthityeti vedanakAlena gatvA cA'gatvA ca samudrAtaM lezyAnirodhArthaM yoganimittabaMdha nirodhArthaM ca yoganirodhamavazyaM kurute yada casa tato yoganirodhaM / karoti lezyA nirodhamanikAMna // samayasthitiM ca baMdhaM / yoganimitaM sa nirurutsan || 1 | samaye samaye karmA - dAne sati saMtatena mokSaH syAt // yadyapi hi vimucyaMte / sthitikayAtpUrvakarmANi || 2 || no karmaNA hi vIryaM / yogavyeNa navati jI - vasya // tasyAvasthAnena tu / siddhaH samayasthiterbaMdhaH // 3 // atra baMdhasya samayamAtrasthitikatA baMdhasamayamatiricya veditavyA, yoganirodhaM kurvan prathamato bAdarakAyayogabalA daMtarmuhUrta bhAga 1 || 00 || Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 81 // mAtreNa bAdaravAgyogaMniruAhi, tannirodhAnaMtaraM cAMtarmuhUrta sthitvA bAdarakAyayogopaSTaM nAdeva bAdara manoyogamaMtarmuhUrtamAtreNa niruladi naktaMca - bAdaratatvApUrvI / vAGmanase bAdare saniruddhi ( krameNaiveti zeSaH ) // prAlaMbanAya karaNaM / tadiSyate tatra vIryavataH // 1 // atra ca taditi vAdaratanurUpaM, bAdara manoyoganirodhAnaMtaraM ca punarapyaMtarmuhUrtta sthitvA ta tacchrAsaniHzvAsAvaMtarmuhUrtamAtreNa nirupAdhi, tataH punarapyaMtarmuhUrtta sthitvA sUkSmakAyayogalAhAdara kAyayogaM nirupadhi; bAdarayoge sati sUkSmayogasya niroDumazakyatvAt grAha cabAdaratanumapi niruNa - hi tataH sUkSmeNa kAyayogena // na niruddhyate hi sUkSmo / yogaH sati bAdare yoge // 1 // kecidAhuH - bAdarakAyayogabalAdvAdara kAyayogaM nirupAdhi, yuktiM cAtra vadaMti - yathA kArapatrikaH staMnoparisthitastameva staMnaM vinatti, tathA bAdarakAyayogopaSTaMnAdvAdarakAyayogaM nihaMtIti tadatra tatvamatizayino vidaMti bAdaraM ca kAyayogaM niraMdhAnaH pUrvaspardhakAnAmadhastAdapUrvaspardhakAni karoti spardhakasvarUpaM cAgre svayameva vakSyati tatra yAni tasmin paryAptaparyAyapariNatena satA jIvana pUrva kAyAdivyApAra niSpAdanArthaM kRtAni, 11 bhAga 1 11 G? 11 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 82 // tAni pUrvaspardhakAnyanidhIyate tAni ca sthUlAni yAni punaradhunA karttumArabhate tAni sUkSmAli. na caivaM jUtAnyanAdau saMsAre kRtAni, tato'pUrvANItyucyate; tatra pUrvaspardhakAnAmadhastanyo prathamAdivargaNAH saMti, tAsAM ye vIryAvijJAgaparicchedAsteSAmasaMkhyeyAnnAgAnAkarSati, ekama saMkhyeyanAgaM muMcati, jIvapradezAnAmapi caikamasaMkhyeyaM nAgamAkarSati, zeSaM sarva sthApayati eSa bAdarakAyayoganirodhaprazramasamayavyApAraH, tathA ca karmaprakRtiprAnRtaM - ' paDhamasamaye aphagANa kare; puvaphaDUmugANaM deThA prAivaggaNAeM pravibhAgapariSTheyANamasaMkheU jAge na kaTTara, jIva esANaM vA saMkhenAgamo kaTTara iti ' tato dvitIyasamaye prathamasamayAkRSTajIvapradezA'saMkhyeyanAgAdasaMkhyeyaguNaM jAgaM jIvapradezAnAmAkarSati, jAvato'saMkhyeyAna jAgAnAkarSatItyarthaH, vIryAvijJAgaparichedAnAmapi prathamasamayAkRSTAnnAgAdasaMkhyeyaguNahInaM jAgamAkarSati evaM pratisamayaM samAkRSya tAvadda pUrvarUpa IkAni karoti yAvadaMtarmuhUrta caramakiyaMti punaH spardhakAni karotIti cet ucyate -- zreNivargamUlasyA saMkhyeyanAgamAtrANi pUrvaspardhakAnAmasaMkhyeyanAgamAtrAlIti yAvat, pUrvaspardhakakaraNAnmUhUrnAnaMtarasamaye eva samayaH, nAga 1 // 82 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA // 3 // ca kiTTIraMtarmuhU. yAvatkaroti. naktaM ca nAzayati kAyayogaM / sthUlaM so'pUrvaphaDDukAkRtya // zeSasya kAyayogasya / tathA ki. - TIzca sa karoti // 1 // atha kimidaM kiTTiriti ? nacyate-ekottaravRddhiM cyAvayitvA'naMta guNahInaikaikavargaNAsthApanena yogasyA'lpIkaraNaM, tatra pUrvaspAIkAnAM ca yAH prazramAdivargaNAstAsAM ye avinAgaparicchedAH, teSAmayamasaMkhyeyAna nAgAnAkarSati, ekamasaMkhyeyatnAgaM sthA. payati. jIvapradezAnAmapi caikamasaMkhyeyatnAgamAkarSati, zeSaM sarva sthApayati. eSa kiTTIkara. NaprathamamamayavyApAraH / tato iitIyasamaye prathamasamayAkRSTavIryAvinnAgaparivedanAgAdasaMkhyeyaguNahInaM vIryAvinnAgaparivedAnAM nAgamAkarSati. jIvapradezAnAM punaH prazramasamayAkRSTajIva pradezAsaMkhyeyannAgAdasaMkhyeyaguNaM nAgaM, tAvato'saMkhyeyAna nAgAnAkarSatItyarthaH, evaM tAvat ma kiTTIH karoti, yaavdNtrmuduurncrmsmyH| / tatra prazramasamayakRtAnyaH kihinyo hitoyasamayakRtAH kiTTayo'saMkhyeyaguNahInAH, gu kArazca pakhyopamA'saMkhyeyannAgaH, evaM zeSeSvapi samayeSu nAvanIyaM. tathA coktaM karmapraka " Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMca tiprAnute-caM aMto muhuttaM kiTTIna karei asaMkhejaguNahINAe seDhIe jIvapaese ya asaM- jaay| 3 khejaguNAe seDhIe kaTTara, kiTTIguNakAro palinavamassa asaMkheja nAgoti. prazramasamayakRtATIkA - zca kiyaH zreNyasaMkhyeyatnAgapramANAH, evaM hitIyAdisamayeSvapi pratyekamavagaMtavyAH, sarvA // // api ca kiTTayaH zreNyasaMkhyeyatnAgapramANAH, pUrvaspAIkAnAmapUrvaspAIkAnAM ca saMyarUpannAga-) mAtrAH, kiTTikaraNAvasAnAnaMtaraM ca pUrvaspAIkAnyapUrvaspAIkAni ca nAzayati, tatsamayAdArajya cAMtarmuda yAvat kiTTigatayogo navati, tathA coktaM-kiTTikaraNe niThie tato se kA. le puva phADugANi apuvaphaDDugANi ca soseza, aMtomuhuttaM kiTTigayajogo navati. na cA. tra kiMcidapi karoti, tato'naMtarasamaye sUkSmakAyayogopaSTaMnAdatarmuhUrnamAtreNa sUkSmavAgyo gaM niruNadi. ana tato nirupasUkSmavAgyogoMtarmuhurtamAste, nA'nyasUkSmayoganirodhaprati prayatnavAn navati. // 7 // tato'naMtarasamaye sUdamakAyayogopaSTaMnnAtsUkSmamanoyogamaMtarmuhUrttamAtreNa niruNahi, tataH punarapi aMtarmuhUrnamAste, tataH sUkSmakAyayogabalAtsUkSmakAyayogamaMtarmuhUrtena niruNadi. taM ca Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM niraMdhAnaH sUkSmakriyAyAH pratipAtidhyAnamArohati. tatsAmarthyAcca vadanodarAdivivarapUraNana nAga 1 1 saMkucitadehavinAgavartipradezo navati. Aha ca-sUkSmeNa kAyayogena / tato niruNahi sU. TIkA mavAGmanase // navati tato'sau sUkSma-kriyastadA kiTigatayogaH // 1 // tamapi sa yogaM // 5 // sUdamaM / nirutsan sarvaparyAyAnugataM // sUkSma kriyamaprati-pAtyupayAti dhyAnamatamaskaM // 2 // ityAdi. sUdamakAya yogaM ca niruMdhAnaH prazramasamaye kiTTInAmasaMkhyeyAna nAgAnAzayati, ekastiSTati, vitIyasamaye tasyaivaikasya nAgasyoharitasya saMbaMdhino'saMkhyeyAn nAgAnAzayati, ekamuharati, evaM samaye kiTTIstAvannAzayati, yAvatsayogyavasthAcaramasamayaH, tasmizcaka caramasamaye sarvANyApi karmANyayogyavasthAsamasthitikAni jAnAti, yeSAM ca karmaNAmayogyavasthAyAmudayA'nnAvasteSAM sthitisvarUpaM pratItya samayonAM vidhatte. sAmAnyataH sattAkAlaM pratItyA yogyavasthAsamAmiti. tasmiMzca sayogyavasthAcaramasamaye sUkSma kriyApratipAtidhyAnaM, // 5 // sarvAH kiTTayaH sadhdyabaMdho nAmagotrayorudIraNAyogaH zuklaleNyAsthityanunAgaghAtazceti sapta padAbhI yugapakSyavavidyate, tato'naMtarasamaye ayogikevalI navati. / 44 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM ayogikevaliguNasthAnamiti-yogaH pUrvokto vidyate yasyAsau yogI, na yogI ayo- gI, ayogI cAsau kevalI ca ayogikevalI, tasya guNasthAnamayogikevaliguNasthAnaM; tasmiTokAzca vartamAnaH karmakapaNAya vyuparatakriyamanivRttidhyAnamArohati. Aha ca-sa tato dehtry||6|| mokSArthamanivRttisarvavastugataM / napayAti samuchinna-kriyamatamaskaM paraM dhyAnaM // // evamasA vayogikevala sthitighAtAdirahito yAnyudayavaMti karmANi, tAni sthitikayeNAnunnavana kRpa. yati, yAni punarudayati tadAnIM na saMti, tAni vedyamAnAsu prakRtiSu stibukasaMkrameNa saMkra mayana, vedyamAnaprakRtirUpatayA vA vedayamAnastAvadyAti yAvadayogyavasthAdhikacaramasamayaH, ta8 smiMzca hicaramasamaye devagatidevAnupUrvIzarIrapaMcakabaMdhanapaMcakasaMghAtapaMcakasaMsthAnaSaTakAMgopAM gatrayasaMhananaSaTkavarNAdiviMzatiparAghAtA'gurulaghUcvAsaprazastA'prazastavihAyogatisthirA'sthirazannA'zunasusvaraduHsvarapurtagapratyekAnAdeyAyaza kIrtinirmANAparyAptakanIcairgotrasAtAsA- tAnyatarAnuditavedanIyarUpANi hisaptatisaMkhyAni svarUpasanAmadhikRtya kayamupagati. caramasamaye stibukasaMkrameNodayavatISu prakRtiSu madhye saMkramyamANatvAt, saMkramazca sa // 6 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA || 09 || rvo'pyuktasvarUpo mUlaprakRtyabhinnAsu paraprakRtiSu dRSTavyaH, ' mUlaprakRtya jinnAH / saMkramayati gu* gata uttarAH prakRtI:' iti vacanAt, caramasamaye ca sAtAsAtAnyataravedanIyamanuSyagatimanudhyAnupUrvImanuSyAyuHpaMceMdiyajAtitrasasunagAdeyayazaH kIrttiparyAptavAda ratIrthakarocairgotrarUpANAM trayodazaprakRtInAM sattAvyavacchedaH anye punarAhurmanuSyAnupUrvyA vicaramasamaye vyavacchedaH, nadayAnAvAta; nadayavatInAM di stibukasaMkramA'nAvAt svasvarUpeNa caramasamaye dalikaM dRzyate eveti yuktastAsAM caramasamaye sattAvyavacchedaH, zrAnupUrvInAmnAM tu caturNAmapi kSetravipAkatayA javApAMtarAla gatAvevodaya:, tena javasthasya taDudayasaMbhavaH, tadasaMjavAccAyogyavasthAdicaramalamaye eva manuSyAnupUrvyAH sattAvyavaccheda iti tanmatena vicaramasamaye trisapratiprakRtInAM satAvyavacchedaH, caramasamaye dvAdazAnAmiti tato'naMtarasamaye kozabaMdha mokalakaNasahakArisamusvabhAvavizeSAderaMmaphalamiva jagavAnapi karmasaMbaMdhavimokSalakSaNa sahakArisamuha svabhAvavizepAdUrdhva lokAMte gachati sa cordhvaM gacchan rujuzreNyA yAvatsvA kAzapradezeSvihAvagADhastAvata eva pradezAnUrdhvamapyavagAhamAno vivakSitasamayAccAnyatsamayAMtaramaspRzan gacchati naktaM nAga 1 // 87 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 * __ TIkA // cAvazyakacUrgau-' janie jIvovagADho tAvazyAe nagAhaNAe nahU~ najjugaM gavara, navakaMbi- iyaM ca samayaM na phusai ' iti. tatra ca gataH san nagavAn zAzvataM kAlamavatiSTate. atha ka. zramavasIyate? tatra gataH san zAzvataM kAlamavatiSTate iti ? nacyate-iha rAgAdayo muktiparyAyAcyAvayitumIzAH, te ca sarvAtmanA vINAH, na ca vINA api punaH prAdurjAvamabhu. vate, tatkAraNakaraNapulAnAmannAvAta. na ca te pujalA nUyo baddhyate, saMklezamaMtareNa tadvaMdhA. 'nAvAt. na ca sarvAtmanA rAgAdiklezavipramuktasya nUyaH saMklezochAnamityuktamanaMtarameva. ta. taH saMklezA'nAvAttatra gatasya nagavataH zAzvataM kAlamavasthAnamiti, tadevamuktAni guNasthAnakAni, sAMpratameteSu yogAnupadarzayitumAha- . // mUlam ||-jogaahaarguunnaa| miche sAsAyaNe avirae ya / / apuvAisu paMcasu / navanarAlo maNavaI ya // 16 // vyAkhyA-AhArakazkeina AhArakAhArakamizrarUpeNa - nAH zeSAstrayodaza yogA mithyAdRSTau sAsAdane avirate ca aviratasamyagdRSTau ca navaMti, AdArakachikAnAvazcaiteSu caturdazapUrvAdhigamA'manavAta. tathA apUrvAdiSvapUrvakaraNA'nivRtnibAda 10 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 TIkA paMcasaM rasaMparAyasUkSmasaMparAyopazAMtamohavINamohalakaNeSu paMcasu guNasthAneSu nava yogA navaMti. te ke ? ityAha-audArikaM caturkI, manazcatu , vAk, caH samuccaye // 16 // // mUlam ||-venvinnaa juyA / te mIse sAhArageNa apamatte // dese 'vinajjuyA / aa||nhaa hArageNa ya pamatte // 17 // vyAkhyA-ta evA'naMtaroktA audArikAdayo nava yogA vaikriye. Na yutAH saMto daza samyag mithyAdRSTau navaMti, vaikriyamidaM tvaparyAptAvasthAyAM lanyate naca tadAnI samyagmithyAdRSTiteti tatra tadanAtaH, nanu mA nUdaparyAptAvasthAlanyadevanArakasaMnnadhi vaikriyamizraM, yatpunaH paryAptAnAM manuSyatirazcAM vaikriya labdhimatAM samyagmithyAdRzAM satAM vai. kriyakaraNaM sannaveta, tadAraMjakAle vaikriyamizraM navati, tatkasmAdiha noktaM ? ucyate-teSAM vaikriyAkaraNalAvato'nyato vA kutazcitkAraNAdAcAryeNAnyaizca tanAnyupagamyate, tanna samyagavagalAmaH, tathAvidhasaMpradAyA'nAvAt. tapA taevAnaMtaroktA nava vaikriyeNa AhArakasahitena yu- tAH saMto'pramane ekAdaza yogA navaMti; yattu vaikriyamizramAhArakamizraM ca, tattadAraMnakAle 27 tadAnIM ca pramAdannAvaH, iti nA'pramatte tatsaMnavaH. 12 e|| Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 TIkA paMcasaM0 tathA ta eva nava pUrvoktA hivai kriyega vaikriyahikena vaikriyamizrarUpeNa yutAH saMto deza- Joad virate ekAdaza navaMti. ta eva caikAdaza AhArakacikena AhArakAhArakamizralakSaNena yu. tAH saMtastrayodaza pramatte pramattasaMyate navaMti. caH samuccaye // 17 // (e // // mUlam ||-ajogo ajogii| satta sajogaMmi hoti jogA na || do do maNavazjo. gaa| narAladugaM sakamma igaM // 17 // vyAkhyA-atra 'aUogo ajogI' tyatra jakArasya tvaM sevAdiSu ceti ' prAkRtalakSaNAt. tato'yamarthaH-ayogo yogavarjito ayogI ayogikevalI navati, yogA'nAva nibaMdhanatvAdayogitvA'vasthAyAH, tuH punararpo, jinakramazca, sa caivaM yojyaH, sayogini sayogikevalini punaH sapta yogA navaMti. ke te? ityAha- manasI satyA'satyA'mRSArUpe eva; nadArikaThikamaudArikaudArikamizralakSaNaM, sakArmaNaM, kAmaNasa hitamiti. tatraudArikamizrakArmaNe samudghAtAvasthAyAM, zeSA yogAH supratItAH // 17 // ta- * devaM guNasthAnakeSu yogAnanidhAya sAMpratamupayogAnAha mUlam ||-ackhkhuckhkhuudmnn-mnnaanntigN ca micaasaasaanne||viryaavire samme / nANa // e|| Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 1 // tigaM desaNatigaM ca // 10 // vyAkhyA-acakSurdarzanaM cakSurdazanamajJAnatrikaM ca matyajJAnazrutAzA- nAga' navinaMgalakSaNaM caH samuccaye, mithyAdRSTau sAsAdane copayogA navaMti. yattu avadhidarzanaM, tatkutazcidanniprAyAviziSTazrutavido necaMti, tanna samyagavagavAmaH, ana ca sUtre mithyAdRSTayAdInAmavadhidarzanaM pratipAdyate. yata naktaM prAptau-nAhidamaNa aNagAro navattANaM naMte nANI a.) nANI ? yoyamA nANIvi anANIvi, jaya nANI, achegazyA tinANI, acchegazyA cananANI, je tinANI te AniNIvohiyanANI suyanANI mahinANI; je cananANI te AniNIbohiyanANI suyanANI mahinANI maNapajavanANI; je annANI te niyamA mazannANI suyaannA. NI vinaMganANI iti' atra hi ye ajJAninaste mithyAdRSTaya eveti, mithyAdRSTInAmapyavadhidarzanaM sAkSAdatra sUtre pratipAditaM. yadA tvavadhijJAnI sAsAdanannAvaM mizrannAvaM vA gati, tadA tatrApyavadhidarzanaM prApyate; tathA viratA'virate 'sammeti' aviratasamyagdRSTau matizrutAe vadhilakSaNaM jJAnatrikaM, cakSuracakSuravadhidarzanatrikamiti SaT upayogA navaMti // 15 // // mUlam ||-missNmi vAmissaM / maNanAgajuyaM pamanapuvANaM / kevalinAgadasaNa-nu / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM TIkA // 2 // vanaga ajogajogIsu // 30 // vyAkhyA-mizre samyagmithyAdRSTau tadeva jJAnatrikaM darzana- trikaM cA'naMtaroktamajhAnavyAmizraM dRSTavyaM. matijJAnaM matyajJAnamizramityAdi kevalaM, kadAcisamyaktvabAhulyato jJAnabAhulyaM, kadAcicca mithyAtvabAhulyenA'jJAnabAhulya; samatAyAM tu samyaktvamithyAtvayorunayorapi samateti. tathA tadeva pUrvoktamupayogaSaTkaM manaHparyAyajJAnayuta, pramattaH pUrvo yeSAM te pramanapUrvAsteSAM pramattA'pramanApUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasaMparAyopazAtamodakINamohAnAmavaseyaM. tathA kevalajhAna kevaladarzanalakaNau dhAvupayogau sayogyayogike valiSu dRSTavyau, na zeSAH, ' kevalAge na sesA' iti vacanAt // 20 // tadevaM guNasthAnake napayogAnannidhAya, sAMprataM mArgaNAsthAneSu jIvasthAnAdivivakSustAnyeva tAvadAha ||muulm ||-gdie ya kAe / joge vee kasAyanANe ya // saMjamadasaNalesA / na. vasamme sanni AhAre // 21 // vyAkhyA-zyaM ca gAthA prAgeva vyAkhyAtA,idAnImeteSu jI. vasthAnAni ciNtyvaah-|| 1 // || mUlam ||--tiriyagae coddasa / nArayasuranaragaIsu do gaNA // egidiesu cnro| e|| TREE Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 83 // vigalapasiMdI va caro // 22 // vyAkhyA - tiryaggatau caturdazApi jIvasthAnAni javaMti, yatastatraikeMdiyAdayaH sarve'pi prApyaMte; nArakasuranaragatiSu ca paryAptAparyAptasaMjhipaMceMziyala kale he jIvasthAne. iha nArakasurasAhacaryAnnarAH karaNA'paryAptakA evaM vivakSitAH samanaskAzva tatasteSAmapi yathoktameva jIvasthAnakahikaM navati yadi punaH sAmAnyato narA vivakSyaMte, tarhi aparyAptA'piMceMDiyalakSaNamapi tRtIyaM jIvasthAnakaM dRSTavyaM, vAMta pittAdisaM mUrtimamanuSyANAmasaMjJilabdhyaparyAptakatvAt tathA coktaM praptau - 'kadiNaM jaMte saMmumimaNussA saMmukhaMti ? goyamA tomaNussakhette paNayAlIsAe joyAlaya sahassesu zrAsu dIvasa - muddesu, pannarasasu kammabhUmIsu, tIsAe kammabhUmIsu, uppannAe aMtaradovesu, ganavakaMtiyamaNussAeM ceva naccAresu vA pAsavalesu vA, khelesu vA, siMghAlesu vA, vaMtesu vA, pitsu vA, sukkesuvA, soliesu vA sukkapoggala parisAmesu vA, vigayajIvakalevaresu vA nagarani6maNesuvA, besu caiva prasuiesa suiAlesu, evaNaM saMmunimamaNussA saMmucaMti, aMgula - |ssa prasaMkhejjaznAgamettAe nagAhalAe prasannI mitrAdiThI annANI savvAhiM pajattI hiM prapaka nAga 1 11 23 11 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // // tagA aMtomuhuttAna yA ceva kAlaM karaMtiti' tathA ekezyeiSu paryAptAparyAptasUkSmabAdaralakSanAga 1 gAni catvAri jIvasthAnAni navaMti; vikaleMzyeiSu paryAptAparyAptahitricaturiMziyalakSaNAni SaD jIvasthAnakAni, paMceMzyeiSu punaraparyAptA'paryAptA'saMjhisaMjhirUpANi catvAri jIvasthAnAni. // mUlam ||-ds tasakAe cana cana / pAvarakAesu jIvagaNAI // cattAri aSTha doniya / kAyavaI mANasesu kamA // 23 // vyAkhyA-traseSu paryAptAparyAptahitricaturizyiAsaM. paMceMziyalakSaNAni daza jIvasthAnakAni navaMti. tathA sthAvareSu pRthivyaptejovAyuvanaspati" pratyekaM paryAptA'paryAptasUkSmabAdaraikeDiyalakaNAni catvAri catvAri jIvasthAnAni. etAnye va catvAri kevalakAyayoge vAgyogamanoyogavirahite, vAgyoge punarmanoyogavirahite paryAptAparyAptahitricaturiMDiyA'saMjhipaMceMzyilakSaNAni aSTau jIvasthAnakAni. mAnase ca yoge paryAtAparyAptasaMjhipaMceMziyalakaNe jIvasthAnake // 23 // || e // // mUlam ||-cn cana pumivivee / savANi napuMsasaMparAesu // kiehAi tigAhAraga -navAnave ya mice ya // 25 // vyAkhyA-puMvede strI vede ca pratyekaM paryAptA'paryAptA'saMjhi Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM pa TIkA ||e // saMjhipaMceMjhyilakSaNAni catvAri catvAri jIvasthAnAni navaMti. yadyapi cA'saMjhI paryApto'pa- ryApto vA sarvathA napuMsaka evoktaH, tathA coktaM prajJaptau-teNaM naMte asaMNi paMceMdiyatirikajogiyA kiM icchiveyagA purisaveyagA napuMsagaveyagA? goyamA no viveyagA no purisave. yagA, niyamA napuMsagaveyagA iti' tathApIha strIpuMsaliMgAkAramAtramaMgIkRtya strI vede puMvede coktaH, naktaM ca mUlaTIkAyAM-yadyapi cA'saMjhiparyAptA'paryAptau napuMsakau, tathApi strIpuMsa. liMgAkAramAtramaMgIkRtya strI vede pusAvuktAviti, tathA napuMsakavede saMparAyeSu krodhamAnamAyAlogneSu, lezyAtrike kRSNanIlakApotarUpe, AhArake lavye annavye, ca zabdAdasaMyame ca 'mi. yati' mithyAdRSTau, ca zabdaH samuccaye, sarvANyapi jIvasthAnAni navaMti. nAvanA sujhAnA. // mUlam // teka lesAsu donni| saMjame ekamahamaNahAre // saNI sammaMmi ya donni / sayAjJa asaMnimi // 25 // vyAkhyA-tejolezyAdiSu tejaHpadmazuklalezyAsu he paryA- tAparyAptasaMjhipaMceMziyalakaNe jIvasthAnake navataH, gAyottarArdhe ca zabdasyA'nuktasamuccAyakatvAnejolezyAyAmaparyAptabAdaraikeMdiyo'pi dRSTavyaH, yato navanapativyaMtarajyotiSkasaudharmezA // 5 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Host nadevAH pazrivyapavanaspatiSu madhye samutpadyate, te ca tejolezyAvaMtaH, yallezyazca mriyate, agre- nAga 1 Jospi tallezya evopajAyate. 'jallese mara tallese navavakAza' iti vacanAtU. tato bAdaraikeMdiTIkA E yasya pRthivyapavanaspatilakSaNasyA'paryAptAvasthAyAM kiyatkAlaM tejolezyA'vApyate. tathA saM. // e|| yame sAmAyikAdau, dezasaMyame ca, ekaM paryAptasaMjhipaMceMziyalakSaNaM jIvasthAnaM anAdArake - Tau jIvasthAnAni; tatra saptA'paryAptakAH, aSTamaH saMjhI paryAptaH, sa ca kevalisamudghAtAvasthAyAM. tathA saMjhini samyaktve ca kAyikadAyopazamikaupazamikarUpe paryAptasaMjhipaMceMzyilakSaNe he jIvasyAne. nanu aparyAptaH saMjJI kathamopazamike samyaktve'vApyate ? yato nae tAvadasyAmevAparyAptAvasthAyAmidamupajAyate, tadAnIM tasya tathAvidhavizuddhyannAvAt. ayocyeta mA tadAnImetadutpAdayatu, pArana vikaM tantravatkena nivArya te ? tadapyayuktaM, yato yo mithyAdRSTistatprathamatayA samyaktvamaupazamikamavApnoti, sa tAvattanAvamApannaH san kAlaM na ka- // e6 // rotyeva, yata naktamAgame___ apabaMdhodayamAyuga-baMdhaM kAlaM ca sAsaNo kuNa // navasammasamadichI / canaehamekaMpi Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA kA // // no kuza // 1 // yastUpazamazreNimArUDhaH san mRtvA'nuttarasureSUtpadyate, tasya prazramasamaye e. nAga 1 va samyaktvapulodayAtkAyopazamikaM samyaktvaM navati, na tvaupazamikaM. naktaM ca zatakabRhacUrNI-' jo navasamasammadiThThI navasamaseDhIe kAlaM kare, so paDhamasamaye ceva sammattapuMjaM nadayAvaliyAe gehaNa sammanapuggale veei, teNa na navasamasammadichI apaUttago lagAe iti' naiSa doSaH, saptaticUrNAvaparyAptasyApyaupazamikasamyaktvAnidhAnAt. tathAhi saptaticUrNau guNasthAnakeSu nAmakarmaNo baMdhodayAdimArgaNAvasare'viratasamyagdRSTerudayasthAnaciMtAyAM paMcaviMzatyudayaH saptaviMzatyudayazca devanArakAnadhikRtyoktaH, tatra nArakAH dAyikavedasamyagdI Taya naktAH, devAzca trividhasamyagdRSTayo'pi. tathA ca tadgraMthaH-'paNuvIsasattAvIsodayA devaneraie paDucca. nerago khagaveyagasammadichI, devo tivihasammadiThThIvi iti ' paMcaviMzatyudayazca zarIra paryApti nirvarnayataH, saptaviMzatyudayazca zarIraparyAptyA paryAptasya, zeSaparyAptinniH // // punaraparyAptasya, tato'paryAptAvasthAyAmapIhaupazamikaM samyaktvamuktaM, tatvaM punaH kevalino vi. daMti. paryAptA'paryAptasaMjhipaMceMziyavarjitAni zeSANi hAdaza jIvasthAnAni asaMjhini navaM 13 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a // e ra ti. // 25 // saMprati sAmAnyena jJAnAdau yati jIvasthAnAni prApyate tati pratipAdayati- nAga 1 // mUlam ||-su naagdsnnaaii| save agANiyo ya vineyA // sannimi ayogievamAi mugeyatvaM // 26 // vyAkhyA-kSyoH saMjhipaMceMzyiparyAptAparyAptayoH sAmAnyena jJAnadarza nAni saMnnati, na zeSeSu, ajJAninazca sAmAnyena sarvANyapi jIvasthAnAni, yattu ayogitva) maveditvamevamAdizabdAdalezyatvamakavAyatvamanizyitvaM ca, tatsaMjhini paryApte veditavyaM. athA'yogitve sati saMjhitvaM kathaM ? nacyate-vyamanaHsaMbaMdhAta, navati ca ivyamanaHsaMbaMdhAtsaMjhi vyapadezaH, yazrA sayogakevalini. naktaMca-'malakaraNaM kevaligovi anci, teNa saniNona naMti iti ' // 26 // tatra yauktaM ' usu nANadaMsaNAI' ityAdi, tavizeSato nAvayatisa // mUlam ||-domsuynaadiduge / ekaM maNanANa kevala vinaMge // utigaM va cakhkhudaMsasaNa-canadasa gaNAgi sesatiMge // 27 // vyAkhyA-matijJAne, zrutajhAne, avadhidhike avadhi- // // jJAnA'vadhidarzanarUpe, he paryAptA'paryAptasaMjhipaMceMziyalakaNe jIvasthAne. tathA eka paryAptasaMjhipaMceMziyalakaNaM manaHparyAyajhAne, kevalahike kevalajJAnakevaladarzanarUpe, vinaMge ca. hI Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga TIkA paMcasaM vinaMge yadekaM paryAyasaMjhilakSaNaM jIvasthAnakamuktaM, tattiryaGmanuSyApekSayA asaMjhinArakApekSa- yA ca dRSTavyaM. tathAhi-na saMjhipaMceMkhyitirazcAM manuSyANAM cAparyAptAvasthAyAM vinaMgamupa jAyate. tayA ye asaMjhimadhyAztrapranAyAM nArakA natpadyate, te asaMjhina ti vyavahiyaMte, te. ||eessaampi cA'paryAptAvasthAyAM na vinaMga, kiMtu paryAptiparisamApterUcaM, tata etadapekSayA vi. naMge saMjhiparyAptalakarAmekaM jIvasthAnakaM, sAmAnyaciMtAyAM punaH api, paryAptA'paryAptasaM. jhilakaNe jIvasthAnake, saMjhimadhyA'tpadyamAnAnAM nArakANAM devAnAM cA'paryAptAvasthAyAmapi vinaMgasaMnnavAt. tazrA cakSurdarzane paryAptA'paryAptacaturiMDiyA'saMjhisaMhilakSaNAni SaD jI. vasthAnakAni. aparyAptAvasthAyAmapi iMzyaparyAptau kaizcicakSurdarzanopayogasyeSTatvAt, anye tu na manyate, tatastanmatApekSayA Aha--'tigaM vani' trikaM jIvasthAnatrikaM, paryAptacaturiMdi. - yA'saMjhisaMjhilakaNaM veditavyaM. vA zabdo matAMtarasUcane. zeSatrike matyajJAnazrutA'jJAnA'ca kSudarzanarUpe caturdazApi jIvasthAnAni navaMti. tathA sAsAdane SaTU bAdaraikeMjhyiAdayo'paryAptAH paryAptazca saMjhIti sapta jIvasthAnAni, mizre caikaM paryAptasaMjhilakSaNamiti svadhiyA nAva ||nnnnaa Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 100 // nIyaM // 27 // tadevamuktAni mArgaNAsthAneSu jIvasthAnAni, saMprati guNasthAnakAnyAha - || mUlam || - suranAraesu cattAri / paMcatiriesu cohasa maNUse || igivigalesu juyalaM / sacANi piidasu havaMti || 20 || vyAkhyA - - sureSu nArakeSu ca pratyekaM mithyAdRSTisvAdana mizraviratasamyagdRSTilaruNAni catvAri guNasthAnakAni javaMti tAnyeva deza viratisahitAni paMca guNasthAnakAni tiryakSu javaMti caturdazApi manuSye, tatra mithyAtvAdyayogitvaparyaMta sarvajJAvasaMjavAt tathA ekaidiyeSu vikaleSu vikaleMyeiSu dvitricaturiMdhiyarUpeSu miyA - STisAsAdanalakSaNaM guNasyAnakayugalaM navati. sAsAdanatvaM labdhiparyAptAnAM karaNA paryAptAnAM karaNA'paryAptAvasthAyAmvaseyaM tathA paMceMziyeSu paMceMzpidvAre sarvANi caturdazApi guNasthAnakA ijavaMta, manuSyeSu sarvajJAvasaMjavAt // 28 // || mUlam || - suvimico / vAntena sumatigaM pamottUrA // sAsAyaNo na sammo / sannipuge sesasannimi // 25 // vyAkhyA - sarveSvapi traseSu sthAvareSu ca mithyAdRSTilakSaNaM gusthAnakamavizeSeNAvaseyaM, tathAgnivAyusUkSmatrikaM ca sUkSmalabdhyaparyAptakasAdhAraNarUpaM vi nAga 1 || 200 || Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga' paMcasaM mucya zeSaSu labdhiparyApteSu karaNaizvA'paryApteSu, saMjhini paryApte ca sAsAdanaH, sAsAdanasamyagda- ISTiguNasthAnaM navati.tuzabdo labdhiparyAptedhityAdivizeSaNasUcakaH, tathA ' sammotti' aviraTIkA tasamyagdRSTiguNasthAnaM saMjhidike paryAptA'paryAptalakSaNe. zeSANi punaH smygmithyaadRssttideshvi||10|| ratAdInyekAdaza guNasthAnakAni saMjhini paryApte dRSTavyAni. // zae / // mUlam ||-jaa bAyaro tA veesu / tisuvi taha saJcasaMparAe / lonaMmi jAva suhumme / ballesA jAva sammoni // 30 // vyAkhyA-yAvahAdaro'nivRtibAdarasaMparAyatvaM, tAvajjIvAH sarve'pi triSu vedeSu strIpunapusakalakaNeSu, tathA triSvapi ca saMparAyeSu krodhamAnamAyArUpeSu dRSTavyAH, kimuktaM navati ? triSu vedeSu, triSu ca krodhamAnamAyArUpeSu saMparAyeSu mithyAdRSTyAdInyanivRttivAdarasaMparAyaparyaMtAni nava guNasthAnakAni navaMti. evamanyatrApi nAvanA dRSTavyA. tathA lone yAvatsUkSmaH sUkSmasaMparAyastAvatsarve'pi jIvA mithyAdRSTipranRtayo veditavyAH. tathA yAvat sammoti' aviratasamyagdRSTistAvat SaDapi lezyA navaMti // 30 // OM // mUlam ||-aputvaaisu sukkA / navi ajogimmi tinni sesANaM // mIso ego canaro // 10 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM a TIkA // 10 // asaMjayA saMjayA sesA // 31 // vyAkhyA-apUrvAdiSu apUrvakaraNAdiSu guNasthAnakeSu nAga 1 mukkAni ' ekA zuklalezyA navati, na zeSA lezyAH, tathA ayogini ayogikevaliguNasthAnake sApi zuklalezyA nAsti, alezyatvAdayogikevalinAM, tathA zeSANAM dezaviratapramattasaMyatA'pramattasaMyatAnAM tisrastejaHpadmazuklarUpA lezyA navaMti. sUtre tu 'tiniti' napuMsakanirde zaH prAkRtalakaNAta. yadAha pANiniH svaprAkRtalakaNe-'liMgaM vyanicAryapi' idaM ca le. iyAtrayaM dezaviratAdInAM dezaviratyAdipratipattikAle dRSTavyaM, anyathA SaDapi lezyAH. naktaM cara ---samyaktvadezaviratisarvaviratInAM pratipattikAleSu zujalezyAtrayameva, tauttarakAlaM tu sarvAapi lezyAH parAvarta te'pIti. tathA yoge manovAkAyarUpe'yogikevalivarjAni zeSANi trayoda. za guNasthAnakAni. matizrunAvadhijJAneSvaviratasamyagdRSTayAdIni koNamohaparyaMtAni nava gu. sthAnakAni. // 10 // manaHparyAyajhAne pramattasaMyatAdIni kINamohAMtAni sapta guNasthAnakAni. kevalajJAnakevaladarzanayoH sayogyayogikevalilakSaNaM guNasthAnakakiM. matyajJAnazrutA'jJAnavinaMgajhAne OM Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 103 // mithyAdRSTisAsAdanamizralakSaNAni trINi guNasthAnakAni cakSuracakSuravadhidarzaneSu mithyAdRSTyAdIni kI mohAMtAni dvArA guNasthAnakAnIti svadhiyA jAvanIyaM tathA mizro vyAmizraH saMyamaM pratyeko dezavirata ityarthaH, catvAro mithyAdRSTyAdayo'saMyatAH, zeSAzca saMyatAH, tatna pramattA'pramattasAmAyikavedopasthApana parihAra vizuddhikasaMyamasaMjJavinaH prapUrvakaraNAni - vRttibAdarau sAmAyikave dopasthApana saMyamasaMjJavinau, sUkSmasaMparAye sUkSmasaMparAyasaMyamaH, nRpazAMta mohakIla mohasayogyayogikevalino yathAkhyAtacAritriNaH // 31 // // mUlam // - praviesu paDhamaM / savAliyaresu do asannIsu // salIsu bAra kevali no salI no prasaNIvi || 32 || vyAkhyA - anavyeSu prazramaM mithyAdRSTiguNasthAnakaM, itareSu ca vyeSu sarvANi mithyAdRSTyAdInyayogikeva liparyaMtAni caturdazApi guNasthAnakAni javaMti. tathA'saMjhiSu saMvirjiteSu he midhyAdRSTisAsAdanalakale guNasthAnake tatra sAsAdanasamyagdRSTiguNasthAnakaM labdhaparyAptasya karaNA'paryAptAvasthAyAM veditavyaM tathA saMjJini sayogyayogikevalivarjInizeSANi dvAdaza guNasthAnakAni ye tu sayogyayogikevaliguNasthAnake te nAga 1 11 203 11 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na nAga 1 TIkA // 10 // tatra na saMnnavataH, sayogyayogikevalinoH saMjhitvA'yogAtU, ta'dayogazca manovijJAnA'nnAvAt. na cApyekAM tena tayorasaMjhitvaM dRSTavyaM, yamano'pekSayA saMjhitvasyApi vyavahArAt. tathA cAha-kevalinI na saMjhino manovijJAnA'nAvAt, nApya'saMjhinau yamanaHsaMbaMdhApekSayA saMjhitvavyavahArAta; naktaM ca saptatikAcUrNau-maNakaraNaM kevaligovi / ani teNa saniNo vuH ra caMti // magovinnANaM paDucca / te satriNo na havaM titti // 1 // 3 // // mUlam ||-apmnuvstt ajogi / jAva savi avirayAIyA // veyaganavasamakhAiya-dichI kamaso muNeyo / / 33 / / vyAkhyA-ida yathAsaMkhyena padayojanA kartavyA, sA cai -aviratAdayo'pramattAMtA vedakasamyagdRSTayaH, aviratodaya napazAMtamohAMtA aupazamikahara yaH, aviratAdayo'yogiparyaMtAH kAyikasamyagdRSTayaH, kramazaH krameNa yathAsaMkhyarUpeNoktala. kaNena maMtavyAH, kimuktaM navati ? vedakasamyaktve'viratasamyagdRSTayAdInyapramattaparyaMtAni catvA- ra guNasthAnakAni. aupazamikasamyaktve tvaviratAdInyupazAMtamohaparyaMtAni aSTau guNasthAnakAni, kAyikasamyaktve aviratAdIni ayogiparyaMtAni ekAdaza guNasthAnakAni. mithyAha // 10 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM TisAsAdana mizreSu punaH svaM svameva guNasthAnaM, etaccA'nuktamapi sAmarthyAdavasIyate iti noktaM. ||muulm ||-aahaargesu terasa / paMca aNAhAragesuvi navaMti // naliyA joguvayogATNa / maggaNA baMdhage naNimo // 34 // vyAkhyA-AhArakeSvayogikevalivarjAni zeSANi // 15 // trayodaza guNasthAnakAni. anAhArakeSu mithyAdRSTisAsAdanA'viratasamyagdRSTisayogyayogike. valilakSaNAni paMca guNasthAnakAni, tatra sayogikevaliguNasthAnakamanAhArake samudrAtAva OM sthAyAM, zeSANi supratItAni. tadevaM naNitA yogopayogamArgaNA, saMprati baMdhakAn naNAmaH, varnamAnasAmIpye vartamAnavati ' naviSyati vartamAnAta; tato'yamarthaH-naliSyAmaH pratipAdayiSyAmaH, pratijJAtameva nirvaahyti-|| 34 // // iti zrImalayagiriviracitAyAM paMcasaMgrahaTIkAyAM yogopayogamArga NAnidhAnaM prazramaM hAra samAptaM // zrIrastu / / // 15 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 16 // // atha hitIyaM dhAraM prAracyate // nAga 1 // mUlam ||-cndsbihaavi jIvA / vibaMdhagA tesimaMtimo lena // coddasahA saMvavi hu| kimAisaMtApayaneyA // 1 // vyAkhyA-caturdaza vidhA api caturdazaprakArA api jIvAH prAguktasvarUpA aparyAptasUdamaikejhyiAdayo vibaMdhakA jheyAH, vizeSeNa baMdhakA vibaMdhakA aSTaprakArasya karmaNa iti zeSaH, teSAM caturdaza vidhAnAM jIvAnAmaMtimo nedaH paryAptasaMjhipaMceMDriyAkhyazcaturdazadhA caturdazaprakAro miNyAdRSTyA dinedAdavaseyaH, sarve'pi caite'naMtaroktA aparyApta sUkSmaikeMjhiyAdayo mithyAdRSTyAdayazca, kimAdikaiH padaiH satpadAdikaizca prarUpyamANA yAvara jJAtavyAH // 1 // tatra -- yathoddezaM nirdezaH' iti nyAyAtprathamataH kimAdipadaiH prarUpaNAM ci. kIrSurAha // mUlam ||-kiN jIvA navasamamA-ehi nAvehiM saMjuyaM datvaM // kassa sarUvassa e. // 16 // da / keNaMti na keNa kayAna // 2 // vyAkhyA-kiM jIvAH? kiM nAma jIvA ityannidhIyate? evaM pareNa prabha kRte sati sUriruttaramAha-napazamAdinirupazamaudayikadAyikadAyopazamika EYO Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA // 10 // pAriNAmikainIvaiH saMyutaM sanmibhaMyaM. Ada-audayikAdIna nAvAn parityajya kimitIhaupa- zamikasya nAvasya sAkSAnupAdAnaM ? nucyate-iha jIvasya svarUpaM pRSTena satA tadeva vaktavyaM yadasAdhAraNaM svarUpaM, evaM hi padArthAtarasvarUpecyo vaiviktyena tatpratipAditaM navati, nAnyathA, audayikapariNAmikau ca nAvAvajIvAnAmapi navataH, atastau sAkSAnopAttau, kAyiko'pi ca nAva aupazamikannAvapUrvakaH, na khalvaupazamikanAvamanAsAdya kazcidapi kAyikaM nAva mAsAdayati, kAyopazamiko'pi ca nAvo naupazamikAnAvAdatyaMtannedI, tata iha sAdAdopazamikasya nAvasyopAdAnamiti. tataH 'kasya pranavaH svAmino jIvAH? ' iti prazne kRte sati nanaraM-svarUpasya AtmIyasya rUpasya, nizcayanayamatametat, tathAhi-karmavinirmuktasvarUpA AtmAno na keSAmapi pratnavaH, kiMtu svarUpasyaiva, tathA svAnnAvyAt, yastu svasvAminAvaH saMsAre, sa karmopAdhijanitatvAdaupAdhiko, na pAramArthika iti. tayA kena kRtA jI. vAH? iti prazne kRte sati samAdhina kenacitkRtAH, kiMtu nannasvadakRtrimA eva, yathA cA'katrimatA jIvAnAM, tathA dharmasaMgrahaNITIkAyAM saprapaMcamannihitamiti neha nUyo'nidhIyate graM // 10 // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 108 // gauravanayAt // 2 // // mUlam // sarIre loeva / huMti kevacira saGghakAlaM tu // kai jAvajuyA jIvA | vigatigacana paMcamI sehiM // 3 // vyAkhyA - kutra jIvA avatiSTaMte ? iti prabhe kRte satyutaramAcArya ha - zarIre loke vA, tatra sAmAnyaciMtAyAM loke, nA'loke, aloke svanAvata eva dharmA'varmAstikAya jIvapulAnAmasaMjavAt vizeSaciMtAyAM zarIre, nAnyatra, zarIparamANunireva saha grAtmapradezAnAM kIranIravadanyo'nyAnugamajAvAt. naktaM ca-' grannonnamaNugAi / imaM ca taM cani vijayaNamajuttaM // jaha khIrapAlIyAiti ' tathA ' keva cirati kiyaciraM kiyatkAlaM jIvA jayaMtIti prabhe kRte satyuttareM - sarvakAlameva, turevakArArthaH, ida ' keti na keA kayA na ' ityanena graMthena pUrva jIvAnAmanAditvamAveditaM, idAnIM tvanidhanatvaM tatazvAnAdinidhanA jIvA iti dRSTavyaM tathA ca sati muktyavasthAmadhigatA api jIvA na vinazyati, kiMtu jJAnAdike svasvarUpe'vatiSTaMte iti zraddheyaM tena yatkaizvicyate - dIpo yathA nirvRttimacyuta / naivAvaniM gacchati nAMtarikSaM // dizaM na kAMcidvidizaM na kAMci -snehakayAtkevala nAga 1 // 108 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM0 meti zAMti // 1 // jIvastazrA nivRtimnyupeto| naivAvaniM gati nAMtarihaM // dizaM na kAMci- dizaM na kAMci-snehakayAtkevalameti zAMti // 2 // tathA-aInmaraNacittasya / pratisaMdhirna TIkA vidyate // pradIpasyeva nirvANaM / vimokSastasya cepsitaH // 3 // // 10 // iti tadavAstamavaseyaM. sataH sarvazrAvinAzA'yogAta, tathA darzanAditi kRtaM prasaMgena, mAnU graMthagauravamiti kRtvA. tazrA katinirupazamAdini vairyutAH saMyuktA jIvAH? iti pra zre kRte sati nattaramAha-katrikacatuHpaMcamitraiH, nanu ke napazamAdayo nAvAH? kiMvA te. JSAM cikAdikamiti ? nacyate-iha nAvAH SaT, tadyanA-audayika aupazamikaH kAyikA dAyopazamikaH pAriNAmikaH sAnipAtikazca, tatraudayiko dhiA, nadaya nadayaniSpanazca. tatrASTAnAM karmaNAM yathA svamudayaprAptAnAmAtmIyAtmIyarUpeNAnunnavanamudayaH, nadaya eva audayikaH 'vinayAderAkRtigaNatayodayazabdasya tanmadhyapAganyupagamAta, vinayAdicya iti svA- | kaNpratyayaH' evamuttaratrApi dRSTavyaM. nadayaniSpanno hidhA, jIvaviSayo'jIvaviSayazca. tatra ceyaM zabdavyutpattiH, nadayena nivRtta audayikaH, jIvaviSayazcaudayiko nAvo nArakatvAdiparyA LOT // 1 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM yapariNatirUpaH, tathAhi-nArakatvAdayo nAvA jIvasya narakagatyAdikodayasaMpAditasattA- kAH, na svAnnAvikAH, tathA coktamArSe-se kiMtaM nadaie ? nadaie duvihe pannatte, taM jahA-- TIkA nadaie nadayaniSphane ya, se kiM taM nadae ? ahaM kammapagamINamudae se taM nadaie. se kiMta // 11 // nadayanipphanne ? taM duvihe pannatte, taM jahA-- ____jIvodaya niSphanne ajIvodaya nipphanne ya. se kiM taM jIvodayaniSphane ? jIvodaya niSphanne arogavihe pannatte, taM jadA-neraie, tirirakajogie, maNUse, deve, puDhavikAie, AnakAie, tenakAie, vAnakAie, vastazkAie, tasakAie, kohakasAI, mANakasAI, mAyAkasAI, lonakasAI, chiveyae, purisaveyae, napuMsakaveyae, kapahalese, nIlalese, kAnalese, tenalese, H. pamhalese, sukkalese, mitrAdiThIavirae, annANIpAhArae, unamache, sayogisaMsArache, asi iti ' atra jIvodayaniSpanna iti jIve AdhAranUte karmaNAmudayena niSpano jIvodayaniSpanna iti dRSTavyaM. ajIvaviSayastvaudArikAdizarIraviSayaH, tathAhi-audArikAdizarIraprAyogyapujalagrahaNamaudArikAdizarIrarUpatApariNatiH, zarIre varNAdipariNatizca na karmodayamaMtareNa // 11 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 nAga 1 TIkA navatAtyaudArikAdipariNatiraudayiko nAvaH / tathA aupazamiko nAvo hiMdhA, napazama na- pazamaniSpannazca. tatropazamo mohanIyasyaiva karmaNaH, na zeSasya, savvuvasamamA mohassevana' iti vacanaprAmANyAta. tatra caivaM zabdavyutpattiH-napazama eva aupazamikaH 'svArthika ika pratyayaH, napazamaniSpannastu krodhAdyudayA'nAvaphalarUpo jIvasya paramazAMtAvasthAladaNaH pariNAmavizeSaH, tatra caivaM zabdavyutpattiH-napazamena nirvRna aupazamikA, sa cA'nekaprane. dastadyathA--napazAMtavedaH, napazAMtakrodhaH, napazAMtamAnaH, napazAMtamAyaH, napazAMtalonaH, napazAMtadarzanamohanIyaH, npshaaNtcaaritrmohniiyH| kAyiko'pi nAvo hiMdhA, dayaH kayaniSpannazca. tatra kayaH karmaNAmannAvaH, kaya eva kAyikaH, dayaniSpannastu tatkarmA'nAvaphalarUpo vicitro jIvasya pariNatavizeSaH, tadyathA kevalajJAnitvaM, kevaladarzanitvaM, kImatijhAnAvaraNatvaM, kI gazrutajhAnAvaraNatvaM, yAvavIlavIyaryAtarAyatvaM muktatvamiti. / kAyopazamiko'pi nAvo hiMdhA, tadyathA-kSayopazamaHda. - yopazamaniSpannazca. tatrodIrNasyAMzasya cayaH, anudIrNasya cAMzasya vipAkamadhikRtyopazamaH, Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 112 // sa ca caturNAMghAtikarmaNAM jJAnAvaraNadarzanAvaraNa mohanI yAMtarAyarUpANAmavaseyaH, nAnyeSAM kSayopazama eva kSAyopazamikaH kSayopazamaniSpannastu ghAtikarmakSayopazama saMpAdyo matijJAnA dilabdhirUpa zrAtmanaH pariNAmavizeSaH, tathA coktamA-' se kiM taM khanuvasamaniSphanne ? navasamaniphanneogavihe pannatte taM jahA - khanavasamiyA pranilivodiyanAlalar3I, evaM suyanANala dI, nahinAla dI, marApajavanArAlI, khanavasamiyA maiannANala dI, khanavasamiyA sunnANala dI, khanuvasamiyA vinaMganAegaladhI, khanuvasamiyA sammadaMsaNalI, khanavasAmayA sammamidaM sAla dI, khanuvasamiyA sAmAiyalar3I, khanuvasamiyA benavaDAvAlI, evaM parihAravisuyilAr3I, suhumasaMparAyalAhI, khanuvasamiyA carittAca rittalahI, khanavasamiyA dAlI, khanavasamiyA lAjalI, evaM jogalar3I, navajogaladI, khanavasamiyA vIriyalar3I, khanvasamiyA paMDiyavIriyalar3I, evaM bAlavI riyalar3I, bAlapaMmiyavI riyalar3I, khanavasamiyA soiMdiyalar3I, evaM cakhkhuIdiyalar3I, ghAliM diyalar3I, jiniMdiyalar3I, phAsiMdiyala dI, ityAdi / tathA pariNamanaM pariNAmaH kathaMcidavasthitasya vastunaH pUrvAvasthA parityAgenotta nAga 1 / / 112 / / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 113 // rAvasthAgamanaM, naktaM ca - pariNAmo hyarthaMtara - gamanaM na ca sarvathA vyavasthAnaM // na ca sarvaprA vinAzaH / pariNAmastadvidAmiSTaH || 1 || pariNAma eva pariNAmikaH, sa ca sAdhanAdidAdU vidhA, tatra ye gurughRtataMDulAsavaghaTAdInAM navapurANatvAdayo'vasthAvizeSAH, ye ca varSadharaparvatajavanavimAnakUTaratnapranAdInAM punalavicaTanacaTanasaMpAdyA avasthAvizeSAH, yAni ca gaMdharvanagarANi yacca kapihasita mulkApAto garjitaM mahikA digdAho vidyut caMDapariveSaH sUpariveSaH caMdasUryagrasanamiMdhanurityAdi, sa sarvaH sAdiH pAriNAmiko jAvaH / anAdipAriNAmikastu lokasthitiraloka sthitirbhavyatvamavyatvaM jIvatvaM dharmAstikAyatvamityAdirUpaH. tathA sannipatanaM sannipAto milanaM tena nirvRttaH sAnnipAtikaH, zradayikA dinAcyA disaMyoga niSpAdyo'vasthAvizeSa ityarthaH tatra ca sAmAnyataH SaDviMzatiraMgA nRtpadyate, tadyathA-- daza vikasaMyoge, daza trikasaMyoge, paMca catuHsaMyoge, ekaH paMcakasaMyoge iti atha kadaza chikasaMyoge gaMgA nRtpadyate ? nRcyate -- audayika aupazamika ityeko jaMgaH, audayikaH kAyika iti dvitIyaH, praudayikaH kSAyopazamika iti tRtIyaH, zrayikaH pAriNAmika 15 nAga 1 // 113 // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 114 // iti caturthaH, aupazamikaH kSAyika iti paMcamaH, aupazamikaH kAyopazamika iti SaSTaH, aupazamikaH pAriNAmika iti saptamaH, kAyikaH kSAyopazamika ityaSTamaH, kAyikaH pAriNAmika iti navamaH, kAyopazamikaH pAriNAmika iti dazamaH / atha kathaM daza trikasaMyoge gaMgA nRtpadyate ? navyate -- zradayika aupazamikaH kAyika ityeko jaMgaH, audayika aupazamikaH kSAyopazamika iti dvitIyaH, zradayika aupazamikaH pAriNAmika iti tRtIyaH, audayikaH kAyikaH kSAyopazamika iti caturthaH, zradayikaH kAyikaH pAriNAmika iti paMcamaH, audayikaH kAyopazamikaH pAriNAmika iti paSTaH, aupazamikaH kAyikaH kSAyopaza mika iti saptamaH, aupazamikaH kAyikaH pAriNAmika ityaSTamaH, aupazamikaH kSAyopaza mikaH pAriNAmika iti navamaH, kSAyikaH kSAyopazamikaH pAriNAmika iti dazamaH / atha kathaM paMca catuSkasaMyoge jaMgAH ? iti ceDucyate -- zradayika aupazamikaH kAyikaH kAyopazamika ityeko jaMgaH, audayika aupazamikaH kAyikaH pAriNAmika iti dvitIdayika aupazamikaH kAyopazamikaH pAriNAmika iti tRtIyaH, audayikaH kAyikaH yaH, nAga 1 // 114 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 kAyopazamikaH pAriNAmika iti caturthaH, aupazamikaH kAyikaH kAyopazamikaH pAriNA- mika iti paMcamaH, SaviMzatitamastu naMgaH paMcakasaMyoge jAyamAnaH supratIta eva. ete ca SaviMzatinaMgA laMgavAcanAmAtramadhikRtya darzitA veditavyAH, saMnavinaH punareteSu naMgeSu madhye paramArthataH Sameva. tadyathA-eko hikasaMyoge, hau trikasayoge, hau catuSkasaMyoge, ekaH paMcakasaM. yoge. zeSAstu viMzatirapyasaMnnavinaH, tatra chikasaMyoge eko naMgo navamaH saMnavati, tadyathAdAyikaH pAriNAmika iti. eSa ca sijhanadhikRtya veditavyaH, tatra dAyiko nAvaH kAyika samyatabakevalajJAnAdi, pAriNAmiko jIvatvaM / trikasaMyoge ekonaMgaH paMcamaH saMnavati, tadyathA-audayikaH dAyikaH pariNAmikaH, tatraudayikaM manuSyatvAdi, kAyikaM kevalajJAnAdi, pAriNAmi. ke jIvatvannavyatve; eSa naMgaH kevalino veditavyaH, vitIyastu trikasaMyoge naMgaH SaSTaH saMnavati, tadyathA-audayikaH kAyopazamikaH pAriNAmika iti; eSa naMgazcaturgatikAnapi saMsAriNo'dhikRtya veditavyaH, tatraudayiko nArakatvAdiparyAyaH, kAyopazamika iMDiyamatyajJAnAdi, pAriNAmiko jIvatvaM navyatvamannavyatvaM ca. ata evaiSa naMgo gatinedAccaturdhA nidyate, tadya. // 11 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 116 // thA-- nirayagatAvaudayikaM nairayikatvaM, kAyopazamikamiMDiyAdi, pAriNAmikaM jIvatvAdi evaM devamanuSyagatyorapi jJAvanA kAryA. zramISAmeva trayANAM jAvAnAM madhye yadA kAyiko jAvazcaturthaH pradiSyate, tadA catuSkasaMyogo javati. evaM cApi lapanIyaH, audayikaH kAyikaH kAyopazamikaH pAriNAmikaH, eSa catuSkasaMyoge catu jaMgaH, zrayaM cAsya jAvArtha : - pradayikaM manuSyatvAdi, kAyikaM samyaktvaM, kAyopazamikAdiyAdi, pAriNAmikaM jIvatvAdi eSo'pi gatibhedAtprAgvaccaturghA'vagaMtavyaH. athavA kAyikajJAvasthAne aupazamiko jAvaH prakSipyate, evaM cAnilApa:- audayika aupazamikaH kSAyopazamikaH pAriNAmikaH eSa catuSkasaMyoge tRtIyo jaMgaH, eSo'pi gatibhedAtprAgiva caturdhA jAvanIyaH, navaramaupazamikaM samyaktvamavagaMtavyaM. paMcakasaMyoge tu jaMga upazamazreNyAmevopapadyate, nAnyatra sa caivamanilapanIyaH - pradayika aupazamikaH kAyikaH kSAyopazamikaH pAriNAmikaH asyAyaM jAvArtha:-zradayikaM manuSyatvAdi, aupazamikamupazAMtakaSAyatvaM, kAyikaM samyaktvaM, kAyopazamikAmeMDriyAdi, pAriNAmikaM jIvatvAdi, tadevamavAMtarabhaMgajedApekSa nAga 1 // 116 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA 1122911 yA sarve jaMgAH saMjJavinaH paMcadaza tathA coktaM - nadazya khanavasamiya- pariNAmekvekku gaicanakkeva // khayajogevi canaro / tadajAve navasame ca // 1 // navasamaseTiM ekko / kevaligoviya tadeva siddhassa || aviruddhasannivAzya-neyA eme pannarasa // 2 // tadevaM paMcadazanaMgApekSayA vikatrikacatuSka paMcakarUpairapi sannipAtikai jIvairyutA jIvAH prApyate tathA cAha' DugatigacanapaMcamIsehiM ' ThikatrikacatuHpaMcarUpAzca te mizrAzca sAnnipAtikA ThikatrikacatuHpaMcamizrAstaiH // 3 // iha prAkU zarIre jIvA avatiSTaMte ityuktaM, tatra ye jIvA yAvatsu zarIreSu saMjavaMti, tAn tAvatsu pratipAdayannAha-- // mUlam // uranerazyA tisu tisu / vAnupasiMdI tiriska canacanasu // maNuyA paMcasu sesA / tisu taNusu viggahA siddhA // 4 // vyAkhyA - purA nairayikAzca pratyekaM tisRSutanuSu zarIreSu varttate, tadyathA-- taijase kArmale vaikriye ca tathA vAyavo vAtakAyAstathA paMcayitiryacaH pratyekaM catasRSu tanuSu saMjJavaMti, tatra trINi zarIrANi pUrvoktAnyeva, caturtha tvaudArikamava gaMtavyaM; vaikriyaM ca vAyukAyikAnAM paMceMDyitirazcAM vaikriyalabdhimatAmavaseyaM sarveSA nAga 1 // 117 // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA paMca mavizeSaNa. tathA manujA manuSyAH paMcasvapi tanuSu saMnavaMti. tadyathA-audArike vaikriye AhArake nAga ! Ko taijase kArmaNe ca. tatra vaikriyaM vaikriyalabdhimatAM, AhArakaM caturdazapUrvavedinAM, audArikataija-1 sakArmaNAni supratItAni, zeSAstvekakSitricaturasaMjhipaMceMzyitiryaMcaH pratyekaM tisRSu tisRSu // 117 // audArikataijasakArmaNarUpAsu tanuSu veditavyAH. sikSA vyapagatasakalakarmamalakalaMkAH punaravi ra grahA vigraharahitA azarIrA ityarthaH // 4 // tadevaM kimAdipadaiH prarUpaNA kRtA, saMprati satpa. ra dAdipadaiH prarUpaNA kartavyA, satpadAdIni ca padAnyamUni-saMtapayaparUvaNayA / davapamANaM ca khinaphusaNA ya // kAlo ya aMtaraM nAga-nAvaappA bahuM ceva // 1 // tatra prathamataH satpadapra. rUpaNAM vidadhAti // mUlam ||-puddhvaaiicn canahA-sAhAravaNaMpi saMtataM sayayaM // patteya pajapajjA / 5. vihA sesA na navavannA // 5 // vyAkhyA-iha ye pRzrivyAdayazcatvAraH pRthivyaptejovAyurU- // 11 // pAH pratyeka sUkSmavAdaraparyAptAparyAptannedAcaturdA catuHprakArAH, sarvanedasaMkhyayA SomazasaMkhyAH, tato nUyaH sarve'pi pratyekaM dhdhiA, hiprakArAstadyathA-prAgutpannA natpadyamAnAca, prAgutpa Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga ! TIkA paMcasaMnnotpadyamAnatA ca prajJApakApekSayA veditavyA. te sarve'pi satatamanavarataM saMtayaMti yathAyoga sarvatra vacanaliMgapariNAmena saMbadhyate, saMto vidyamAnAH sarvakAlaM saMtaH prApyate ityarthaH, tathA - sAdhAraNavanamapi sAdhAraNavanaspatayo'pi paryAptasUkSmabAdaranedanninnAH pratyekaM dhiA, praagu||11|| tpannA nutpadyamAnAzca satataM saMto vidyamAnAH sarve'pi sarvadaiva saMta ityathai, tathA 'paneya ityAdi' pratyekabAdaravanaspatayaH paryAptA'paryAptAzca pratyekaM vidhA, prAgutpannA natpadyamAnAca. satataM saMtaH sarvakAlaM sataH prApyate iti yAvat. zeSAstu kSitricaturiMDiyA'saMjhipaMceMzyiAH pratyekaM paryAptA a. paryAptAzca, saMjhipaMceMkSyiAH punaH paryAptAH prAgutpannAH satataM saMtaH, natpadyamAnakAstu nAjyAH, tuzabdasyA'nekArthatvAt saMjhino labdhyaparyAptakAH ptAgutpannA nutpadyamAnAJca nAjyAH, kazrametadavasIyate ? iti cekucyate-ha saMjhinAM labdhyaparyAptakAnAmavasthAnamaMtarmuhUrnamAtraM, teSA mAyuSoMtarmuhUrnamAtratvAt, aMtaraM caiteSAmutpattimadhikRtyotkarSato hAdazamuhUrtAH, tataste prAgu- *tpannA api sattAyAM nAjyAH. nanu citricaturasaMjhipaMceMDiyA api labdhyaparyAptakA aMtarmuhUrtA yuSaH, aMtaramapi ca teSAmaMtarmuhUrnamAtramanyatro Syate, tataH kanaM te'pi prAgutpannA nAjyA // 11 // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 120 // na javaMti ? naiSa doSaH, tepAmavasthAnasya bRhattarAMtarmuhUrtapramANatvAt, tadAyuSastAvanmAtratvAtU. kathamidamavasitamiti ceDucyate-- graMthAMtare nityarAjyadhikAre nityarAzibhiH saha teSAM yaugapadyenAnivAnAt tadevaM caturdazavidhAna satpadaprarUpaNayA prarUpya sAMpratameteSAmevAMtimo dazcaturdazaprakAraH satpadaprarUpaNayA prarUpayitavyaH, sa ca caturdazadhA guNasthAnaka dAnavati, tato guNasthAnakAnyeva satpadaprarUpaNayA prarUpayati // 5 // // mUlam // mA virayadesA / pamattApamattayA sajogI ya // sabadhaM iyaraguNA / nANAjIsuvina hoMti // 6 // vyAkhyA -- mithyAdRSTaya viratadezaviratapramattA'pramattasayogikevalilakaNAni paD guNasthAnakAni sarvAddhaM sarvakAlaM vidyate; itarANi zeSANi 'guNatti ' sthAnakAni sAsvAdanasamyagmithyAdRSTyapUrva karaNA'nivRttivAda ra sUkSma saMparAyopazAMta mohakI mohA'yogikevalilakaNAnyaSTasaMkhyAkAni nAnAjIveSvapi zrAstAmekasmin jIve 5tyapizabdArthaH, na sarvakAlaM javaMti, na sarvakAlaM vidyamAnAni prApyaMte ityarthaH, kiMtu kadAcideva. yadApi ca sAsAdanAdayaH prApyaMte, tadApi kadAcidekakAH, kadAcihnahnavaH, bahutvaM ca pratini nAga 1 // 120 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM0 yataM pratyekamagre vakSyati, eteSAM ca sAsAdanAdInAmaSTasaMkhyAkAnAM yAvaMto nedA ekachikAdi- IO saMyogataH sarvasaMkhyayA navaMti, tAvataH pratipipAdayiSuH sAmAnyataH karaNagAthAmAha // 5 // TIkA // mUlam ||-igdugjogaaiinnN / naviyamaho egaNega 32 juyalaM // iti jogA . // 11 // guNA / guNiyavimissA nave naMgA // 6 // vyAkhyA-ekakiyogAdInAM ekakaThikatrikA / saMyogAdInAM pratyekamadhastAdekA'nekarUpaM yugalaM hikamavasthApyate; tata ekakayogAdAracya '5. duguNatti' higuNA hAnyAM sahitA vihiguNAH, tathAhi-pAzcAtyA naMgA higuNAH kriyate, ta. to hisahitA vidheyAH, tataH punarapi guNitavimizrA ye naMgAH prAcInA hAnyAM guNitAstaiH kevalaiH sahitAH kriyate, tata ipsitapade iSTasaMkhyAkA naMgA navaMti. iyamatra nAvanA-iha yAvaMtaH padArthA vikaTapena navaMto nedasaMkhyayA jJAtumiSTAstAvaMto'satkalpanayA biMdavaH sthApyaMte, iha ca prakRtA aSTau sAsAdanAdayaH, tato'STau biMdavaH sthApyaMte, teSAM cA'dhastAtpratyekaM kaH sthApyaH, sthApanA ceyaM-33333333 tatraikapade au naMgau, tadyathA-eko bahavo veti padadhye naMgA aSTau, tadyathA-pAzcAtyo jhau laMgau jJAnyAM guNitI, jAtAzcatvAraH, // 11 // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA / / 122 / / , te dvitIyasthAne sthApyaMte; tato'vastano ThikaH prakSipyate, jAtAH paTU, tato 'guliyavimi slA' iti vacanAt yo pAzcAtyo ho maMgau dvAbhyAM guNitau tau SaTsu madhye prakSipyete, tato jAtA hau, etAvaMtaH padaiye jaMgAH nanu padaiye jaMgAzcatvAra evaM prApyaMte, tathAhikila ekaH sAsAdana eko mizra ityeko jaMgaH, ekaH sAsAdano bahavo mizrA iti dvitIyaH, bahavaH sAsAdanA eko mizra iti tRtIyaH, bahavaH sAsAdanA bahavo mizrA iti caturthaH, a taH parameko'pi jaMgo na saMbhavati, tatkazramucyate padadhye jaMgA aSTau javaMtIti ? tadayuktamaniprAyAparijJAnAt iha hi yadi sAsAdanamizrau sadaivA'vasthitau javetAM, jajanA tu tayorekA'nekatvamAtrakRtaiva kevalA javet, tadoktaprakAreNa 'iyoH padayogAzcatvAra eva javaMti, yAvatA sAsAdanamizrau svarUpeNApi vikalpanIyo, tathAdi kadAcitsAsAdano javati, kadAcinmizraH, kadAcidunau; tatra sAsAdanaH kevalo jAyamA naH kadAcidekaH kadAcidaneka iti hau jaMgau, evaM mizre'pi dvAviti catvAraH, unau ca yugapajjAyamAnau javaduktaprakAreNa caturnaigikatayA jAyate, tataH padaiye jaMgA aSTau navaMti, eva nAga 1 // 122 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 nAga 1 TIkA // 13 // muttaratrApi naMgArthanAvanA nAvanIyA. saMprati padatrayanaMgA dazyate-tatra pAzcAtyAH padakSyannaM gA aSTau guNyaMte, jAtAH SoDaza, te tRtIyabiMdusthAne sthApyaMte, tato'dhastano kiH prakSipyate, jAtA aSTAdaza. tato nUyaH pAzcAtyA aSTau prakSipyaMte jAtAH SaDviMzatiH, etAvaMtaH pada traye naMgAH, tataH saiva pavizatirvAnyAM guNyate, jAtA piMcAzat, sA caturthabiMdusthAne ra sthApyate, tato'vastano vikaH prakSipyate, tato jAtAzcatuHpaMcAzata, tataH punarapi pAzcAtyAH pavizatiH pradipyate, jAtA azItiH, etAvaMtaH padacatuSTaye naMgAH. tataH sA azItiyAM guNyate, jAtaM SaSTayadhikaM zataM, tatpaMcamabiMdusthAne sthApyate, tato'dhastano kiH pratipyate, jAtaM dviSaSTayadhikaM zataM, tataH punarapi prAktanI azItiH prakSipyate, tato jAte the zate hicatvAriMze. etAvaMtaH padapaMcake naMgAH, tataste he zate chicatvAriMze hAnyAM guNyete, jAtAni catvAri zatAni caturazItyadhikAni, tAni SaSTabiM'sthAne sthApyaMte, tato'dhastano hikaH pra kSipyate, jAtAni catvAri zatAni pamazItyadhikAni. tato nUyaH prAktane zate citvArizadadhi ke pratipyate, jAtAni saptazatAnyaSTAviMzatyadhikAni. etAvaMtaH SaTsu padeSu naMgAH, ta // 13 // Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM0 TIkA // 12 // taH saptazatAnyaSTAviMzatyadhikAni hAnyAM guNyaMte, jAtAni caturdazazatAni SaTpaMcAzadadhikA- ni, tAni saptamabiMdusthAne sthApyaMte, tato'vastano vikaH prakSipyate, jAtAni caturdazazatAni aSTapaMcAzadadhikAni, tataH punarapi prAktanAni saptazatAnyaSTAviMzatyadhikAni prakSipyate, tato navaMtyekaviMzatizatAni SamazItyadhikAni. etAvaMtaH saptapadAnaMgAH, amUni caikaviMzatizatAni SaDazItyadhikAni dhAnyAM guNyaMte, jAtAni tricatvAriMzatAni visaptatyadhikAni, tAnyaSTamabiMdusthAne sthApyaMte, tato'vastano cikaH pratipyate, tato jAtAni tricatvAriMzatAni catuHsaptatyadhikAni. tato nUyo'pi prAktanAnyekaviMzatizatAni SaDazItyadhikAni prakSipyate, jAtAni SaSTayadhikAni paMcaSaSTizatAni. etAvato'STapadalaMgAH // 6 // // mUlam || ahavA ekapaIyA / do naMgA gibahuttasannA je // eecciya payavuTTIe / tiguNA dugasaMjuyA naMgA // 7 // dhAkhyA-athaveti prakArAMtaropadarzane, ekapadiko ekapadAnavau sau naMgau navataH, kau tau ? ityAha-yo ekabahutvasaMjhau, kadAcidaneka ityevaMrUpau, tatastAveva hau naMgAvAdau kRtvA padavRkSa prAktanAH prAktanAstriguNAH kriyate, tato cikena saMyu // 12 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaMtA vidheyAH, tatastattatpadannaMgA navaMti. iyamatra nAvanA-tAvevaikapadiko naMgau padadhye tri. guNI kriyate, tato jAtAH SaT , te cikena saMyujyaMte, tato jAyate'STau etAvaMtaH padadhye naMgAH. TIkA tataste'STau triguNAH kriyate, jAtA caturvizatiH, sA cikena saMyuktA jAtAH SaDviMzatiH, etaa||15|| vaMtaH padatraye naMgAH. tataH sApi SaDUviMzatistriguNI kriyate, jAtA aSTasaptatiH, tato kipra kepaH, tato navatyazItiH, etAvaMtaH padacatuSTaye naMgAH. evaM tAvakSAdhyaM yAvatsaptapadalaMgAH SaDazItyadhikAnyekaviMzatizatAni. tAni nUyastriguNI kriyate, tato kiH pratipyate, jAtAniSaTayadhikAni paMcaSaSTizatAni. etAvaMto'STasu sAsAdanAdipadeSu naMgA. // 7 // tadevaM kRtA sa. tpadaprarUpaNA, saMprati dhyapramANamAha // mUlam ||-saahaarnnaa neyA / canaro azaMtA asaMkhayA sesA // mitrANaM tA canakaro / paliyAsaMkhaM sasesasaMkhejA // // vyAkhyA-sAdhAraNAnAM sAdhAraNavanaspatikAyikA. nAM catvAro nedAH, paryAptA'paryAptasUkSmabAdararUpAH, pratyekamanaMtA anaMtasaMkhyAH , anaMtalokA. kAzapradezapramANatvAneSAM tathA zeSAH pRthivyaMbutejovAyavaH pratyekaM paryAptA'paryAptasUkSmabA // 12 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA / / 126 / / darabhedAccaturbhedAH, tathA paryAptA'paryAptabhedabhinnAH pratyekavAdaravanaspatikAyikAH paryAptAparyAvitricaturasaM siMjJino'saMkhyAtA asaMkhyAtasaMkhyAH zrathA'paryAptA'saMjJinaH kathamasaMkhyAtA gIyaMte ? na hi te sadaiva prApyaMte, kiM tu kadAcideva, tataH kayamasaMkhyAtA ghaTate ? naiSa doSaH, yato yadyapi te sadaiva na javaMti, tathApi yadA javaMti, tadA jaghanyenaiko hauvA, natkarSato'saMkhyeyAH, naktaM ca- ' ego va do va tinniva / saMkhamasaMkhA va egasamaevaM' iti tathA mithyAdRSTayo anaMtA anaMta lokAkAzapradezapramANAH, tathA catvAraH sAsAdanasamyagmithyAdRSTayaviratasamyagdRSTidezaviratarUpAH pratyekaM pabyopamA'saMkhyeyajJAgavarttipradezarAzipramANA ityarthaH, iha sAsAdanAH samyagmithyAdRSTayazcA'dhruvatvAtkadAcilloke prApyaMte, kadAcinna yadA prApyate tadA jaghanyenaiko hauvA, utkarSataH kSetrapalyopamA'saMkhyeyajAgatulyAH, aviratasamyagdRSTidezaritAH punaH sadaiva prApyaMte, dhruvatvAtteSAM kevalaM kadAcitstokAH kadAcidvahavaH, tatra jaghanyapade'pi te iye api pratyekaM kSetrapalyopamA'saMkhyeyanAgavarttipradezarAzitulyAH, natkarSato'pyetAvaMta eva, navaramasaMkhyAtasya tasyA'saMkhyAtanedabhinnatvAjjaghanyADutkRSTama saMkhyAtamasaMkhyAta bhAga 1 // 126 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga! TIkA // 17 // guNaM dRSTavyaM. dezaviratezcA'viratasamyagdRSTayo jaghanyapade natkRSTapade ca pranUtatarA avaseyAH, zeSAH pramattAdiguNasthAnavarttino jIvAH pratyeka saMkhyeyAH pratiniyatasaMkhyAkAH, sA ca pratiniyatA saMkhyA svayameva vakSyate / / 7 // tadevamannihitaM sAmAnyato cyapramANaM. sAMpratametadeva vizeSato'nnidhitsurAda // mUlam ||-pttey paUvaNakAzyA / napayara haraMti logassa | aMgulaasaMkhannAgeNa / nAzyaM nUdagataNUya // 5 // vyAkhyA-paryAptapratyekabAdaravanaspatikAyikA nUkAyikA nadaka kAyikAzca paryAptabAdarAH pratyekaM lokasya ghanIkRtasya saptarajjupramANasya naparitanA'vastanapradezarahitaikaikapradezaprastarAtmakaM maMmakAkAraM prataramaMgulamAtrakSetrA'saMkhyeyatnAMgai jitaM khaMmi taM sakalamapi haraMti. zyamatra nAvanA-sarve'pi pratyekavAdaraparyAptavanaspatikAyikA jaMtavaH ra prataramekakAlamapaharnumudyatA vivakSitAH saMto yadi yugapadekaikamaMgulA'saMkhyeyatnAgamAtraM khNg| mapasArayaMti. tata ekenaiva samayena te sakalamapi prataramapadaraMti. tata idamAyAtaM-ghanIkRta lokasyaikasmin pratare yAvatyaMgulA'saMkhyeyannAgamAtrANi khaMDAni navaMti, tAvatpramANAH pa // 12 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 128 // ryAptapratyekavAdaravanaspatayaH evaM paryAptabAdaranUkAyikodakakAyikAnAmapi pratyekaM jAvanA kAryA. yadyapi cAmISAM trayANAmapIcaM samAnapramANatvamanihitaM tathApyaMgulA'saMkhye yajJAgasyA'saMkhyAtanedannitvAtparasparamidamalpabahutvamavaseyaM. stokAH pratyekabAdaraparyAptavanaspatayaH, teyaH paryAptabAdaranUkAyikA asaMkhyeyaguNAH, tebhyo'pi bAdaraparyAptArakAyikA asaMkhyeyaguNAH // 5 // // mUlama // - zrAvalivaggoLaNA - balIe gulina hu bAyarA teU // vAU ya logasaMkhaM / sesatigamasaMkhiyA logA || 10 || vyAkhyA - AvalikA asaMkhyeyasamayAtmikApyasakalpanayA dazasamayAtmikA kalpyate, tatastasyA darzasamayAtmikAyA zrAvalikAyA zrAvalikAvargaH, sa ca kila kalpanayA zatasamayapramANaH, tata zrAvalikAvarga kanAvalikayA ka tipaya samayanyUnayA prAvalikayA katipaya samayanyUnairAvalikAsamayairaSTanirityarthaH, guNyate, gune ca kRte sati yAvaMto vargA navaMti teSu ca vargeSu yAvataH samayAstAvatpramAlA bAdaraparyAptatejaskAyikAH tathA vAkaya logasaMkhaMti ' vAyavo bAdaraparyAptavAyavo lokasaMkhyeya 6 nAga 1 // 128 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 12 // jAgatulyAH, dhanIkRtasya lokasyA'saMkhyeyeSu pratareSu saMkhyAtamajJAgavarttiSu yAvaMta AkAzapra dezAstAvatpramAlA ityarthaH zramISAM pRthivyaM butejovAyupratyekavanaspatInAM bAdaraparyAptAnAM pa rasparamabpabahutvamidaM--sarvastokAH paryAptabAdaratejaskAyikAH, tebhyaH paryAptapratyekabAdaravanaspatikAyikA asaMkhyeyaguNAH, tebhyo'pi paryAptabAdaranUkAyikA asaMkhyeyaguNAH, tebhyoSpi paryAptavAdakAyikA asaMkhyeyaguNAH, tebhyo'pi paryAptabAdaravAyukAyikA asaMkhyeyaguNAH. 'sesatigamasaMkhiyA logAiti' zeSatrikaM pRthivyaM bute jovAyukAyikAnAmaparyAptabAdaraparyAptAparyAptasUkSmalakSaNamasaMkhyeyA lokAH, asaMkhyeyeSu lokeSu yAvaMta AkAzapradezAstAvatpramAlAH, kimuktaM bhavati ? asaMkhyeyalokAkAzapradezapramANAH pRthivyaMbutejovAyUnAM pratyekamaparyAtA bAdarAH paryAptA aparyAptAzca sUkSmA jayaMtIti idaM sAmAnyenAktaM, vizeSaciMtAyAM punaH pRthivyaM butejovAyUnAM svasthAne pratyekaM trayANAmapi rAzInAmidamalpabahutvaM - sarvastokA pa ryAptabAdarAH, tebhyo'paryAptasUkSmA asaMkhyeyaguNAH, tebhyo'pi paryAptasUkSmAH saMkhyeyaguNAH, zeSatrikagrahaNaM copalakSaNaM: tenA'paryAptabAdarapratyeka vanaspatayo 'saMkhyeyalokAkAzapradezapramA 17 nAga 1 // 12 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 NA avagaMtavyAH, sAdhAraNavanaspatInAM ca prAgeva paryAptAparyAptasUkSmabAdararUpAzcatvAro'pine- jAga 1 dAH sAmAnyato'naMtalokAkAzapradezapramANA naktAH, yadi punasteSAmapi vizeSaciMtA kriyate,.. TIkA tadedamapabahutvamavaseyaM-bAdaraparyAptasAdhAraNAH sarvastokAH, tecyo baadraa'pryaaptsaadhaar||130|| NA asaMkhyeyaguNAH, tenyo'pi sUdamA'paryAptasAdhAraNA asaMkhyeyaguNAH, tenyo'pi sUkSma paryAptasAdhAraNAH saMkhyeyaguNAH // 10 // ra ||mlm ||-pjttaapjttaa / biticana asaniNo avaharaMti // aMgulasaMkhAsaMkha-paJesanazyaM puDho payaraM // 11 // vyAkhyA-tricaturasaMjhino hIiiyatrIziyacaturijhyiA'saMjhi. - paMceMjhyiAH pRthak pratyekaM paryAptA adaryAptAzca yathAsaMkhyamaMgulasaMkhyeyA'saMkhyeyatnAgapradezai - jitaM khaMmitaM prataramapaharaMti. zyamatra nAvanA-sarve'pi paryAptA hIzyiA yadi yugapadekaikamaMza gulamAtraketrasaMkhyeyatnAgamAtraM khaMDaM pratarasyApaharaMti, tata ekenaiva samayena te sakalamapi pra. // 130 // taramapaharaMti. idamuktaM navati-ghanIkRtasya lokasya saptarajjupramANasyaikasminpratare yAvaMtyagulasaMkhyeyatnAgamAtrANi khaMmAni tAvaMtaH paryAptA hIDiyAH, evaM paryAptAstrIMzyicaturiMzyiA Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 nAgara TIkA // 131 // saMjhipaMceMziyA api pratyekamavagaMtavyAH, yAvaMti punarekasminpratare aMgulamAtrakSetrA'saMkhyeyanAgapramANAni khaMjhAni tAvato'paryAptA hayitrIMghiyacaturiMDiyA'saMjhipaMceMDiyAH pratyekama- vaseyAH, yadyapi ca sarve paryAptAH sarve'pi cA'paryAptA hIMzyiAdayaH sAmAnyataH samAnapramANAnuktAstathApi vizeSaciMtAyAmidamapabahutvamavaseyaM-sarvastokAH paryAptAzcaturiDiyAH, pa. ptiA asaMjhipaMceMDiyA vizeSAdhikAH, paryAptA hIDiyA vizeSAdhikAH, paryAptAstrIMDiyA vi. zeSAdhikAH, aparyAptA asaMjhipaMceMjhyiA asaMkhyAtaguNAH, tenyo'paryAptAzcaturiMkhyiA vizeSAdhikAH, tenyo'pyaparyAptAstrIMDiyA vizeSAdhikAH, tenyo'pyaparyAptA hIDiyA vizeSAdhikAH. tadevamasaMjhipaMceMkSyiparyaMtAH sarve'pi jIvAH saMkhyayA prarUpitAH // 11 // saMprati saMjhiprarUpa. NArthamAha__ // mUlam ||-snnii canasu gaIsu / paDhamAe asaMkhase DhineraiyA // seDhi asaMkhenaM so| sesAsu jahottaraM taha ya // 12 // vyAkhyA-saMjhinazcatasRSvapi gatiSu vartate, tato gatIravikRtya tatprarUpaNA kartavyA; tatra prazramato narakagatimadhikRtyAha-prathamAyAM narakapRthivyAM // 13 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 nAga 1 TIkA // 13 // ratnapranAnidhAnAyAM ghanIkRtasya lokasya saptarajjupramANasya asaMkhyeyA ekaprAdezikyaH zre- yaH, etAvatpramANA nArakAH, asaMkhyAtAsu ekaprAdezikISu zreNiSu yAvaMta AkAzapradezAstAvatpramANA nArakA ityarthaH, gAAte cazabdasyA'nuktArthasaMsUcanAt navanapatayo'pyetAvatpra mANA veditavyAH, zeSAstu hitIyAdiSu narakapRthivISu pratyekaM ' se DhiasaMkhejasatti' ghanI. ra kRtasya lokasyaikasyA apyekaprAdezikyAH aNerasaMkhyeyatamo nAgo nArakAH, asaMkhyeyatame nAge yAvaMtaH pradezAstAvatpramANA nArakA ityarthaH / jahottaraM tahayatti' tathAceti samuccaye, yonaraM ca yathA yathA uttarA pRthvI tathA tathA pUrvapRthvIgatanArakApekSayA asaMkhyAtatamA'saMkhyAtatamannAgamAtrA dRSTavyAH, tadyathA-itI. yapRthvIgatanArakApekSayA tRtIyapRthivyAM nArakA asaMkhyAtatamannAgamAtrAH, tRtIyapRthivIgata- nArakA'pekSayA caturthapRthivyAM nArakA asaMkhyAtanAgamAtrAH, evaM saptasvapi pRthivISu dRSTa vyaM. kayametadavaseyamiticekucyate-yuktivazAt. tathAhi-sarvastokAH saptamapRthivyAM nA. rakAH pUrvottarapazcimadigvinAganAvinaH, tenyo'pi tasyAmeva saptamapRthivyAM dakSiNadignAga J // 32 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 133 // nAvino'saMkhyeyaguNAH, kamiti ceducyate-iha dhiA jaMtavaH, zuklapAlikAH kRSNapAlikA- nAga 1 zva, teSAM cedaM lakSaNaM-iha yeSAM kiMcidUnapujalaparAvartAImAtraH saMsAraste zuklapAkSikAH, adhikatarasaMsAranAjinamtu kRSNapAkSikAH, naktaM ca-jesimavaTTho poggala-pariyaTTo sesana ya saMsAro // te sukkaparikayA khalu / ahIe puNa kaehaparakIna // 1 // ata eva stokAH zukla.) pAkSikAH, bahavaH kRSNapAkSikAca. kRSNapAdikAstu prAcuryeNa dakSiNasyAM dizi samutpadyate, na zeSAsu dikSu, tathAsthAnAvyAta. tacca tathAsvAnnAvyaM pUrvAcA revaM yuktinirupabRdyate-tathA ka pAdikA dIrghatarasaMsAranAjina nacyaMte, dIrghatarasaMsAranAjinazca bahupApodayA navaMti, bahu. pApodayAzca krUrakarmANaH krUrakarmANazca prAyastazrAsvAnnAvyAnanavasikSikA api dakSiNasyAM dizi samutpadyate na zeSAsu; yata naktaM-pAyamiha kUrakammA / navAijhyAvi dAhiNalesu // nerazyatiriyamaNuyA-surAgaNesu garchati // 1 // tato dakSiNasyAM dizi baDhUnAM kRSNapAdikA. NAmutpAdasaMnavAt saMnavaMti pUrvottarapazcimenyo dAkSiNAtyA asaMkhyeyaguNA iti. tebhyo'pi SaSTapRthivyAM tamaHpranAnidhAnAyAM pUrvottarapazcimadignAvino'saMkhyeyaguNAH, kazramiti ceducya // 133 // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM TIkA // 13 // te-iha sarvotkRSTapApakarmakAriNaH saMjhipaMceMzyitiryaGmanuSyAH saptamanarakapRthivyAmutpadyate. kiMcihihInahInatarapApakarmakAriNazca SaSTyAdiSu pRthivIpu. sarvotkRSTapApakarmakAriNazca sarvasto kAH, vahavazva yottaraM kiMcidInahInatarAdipApakarmakAriNastato yuktamasaMkhyeyaguNatvaM. saptamapR. zrivIdAkSiNAtyanArakApekSayA SaSTapRzrivyAM pUrvonarapazcimanArakANAmevamunaronarapRthivIrapyadhira kRtya nAvitavyaM. tebhyo'pi tasyAmeva SaSTapRzrivyAM dakiNadigvanino nArakA asaMkhyeyaguNAH, yuktiratrApi prAguktA'nusanavyA. tebhyo'pi paMcamapRthivyAM dhUmapranAnidhAnAyAM pUrvottarapazcimadignAvino'saMkhyeyagugAH, tebhyo'pi tasyAmeva paMcamapRthivyAM dakSiNa digvartino'saMkhyeyaguNAH, tecyo'pi caturthapRzrivyAM paMkapranAnidhAnAyAM pUrvottarapazcimadignAganAvino'saMkhyeyaguNAH, tecyo'pi tasyAmeva caturthapRthivyAM dakSiNasyAM dizi asaMkhyeyaguNAH, tenyo'pi tRtIyapazrivyAM vAlukAnidhAnAyAM pUrvottarapazcimadignAvino'saMkhpeyaguNAH, tenyo'pi tasyAmeva tRtIya- pRzrivyAM dAkSiNAtyA asaMkhyeyaguNAH, tenyo'pi hitIyapRthivyAM zarkarApranAnidhAnAyAM pUrvotarapazcima dignAvino'saMkhyeya guNAH, tebhyo'pi tasyAmeva hitIyapRthivyAM dAkSiNAtyA asaM // 13 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 TIkA paMcasaMkhye yaguNAH, tenyo'pi ratnapanApRprivyAM pUrvottarapazcima dignAvino'saMkhyeyaguNAH, tenyo'pi ta- - syAmeva ratnapranAyAM pRthivyAM dakSiNasyAM dizi nArakA asaMkhyeyaguNAH tathA ca prajJApanAgraMthaH disANuvAeNaM satro vA ahe sattamapuDhavinerazyA puravimapaJcachimananareNaM dAhiNeNaM // 13 // asaMkhejaguNA; dAdiNehiMto ahe sattamapuDhavinaraiehiMto uThAe tamAe puDhavIe nerazyA pura vimapaJcalimana nareNaM asaMkhejaguNA, dAhiNeNaM asaMkhejaguNA; dAhiNilehiMto tamApuDhavinera ehiMto paMcamAe dhUmappannApuDhavinerazyA purachimapaJcavimanattareNaM asaMkhejaguNA, dAhiNeNaM asaMkhejaguNA, dAhiNIllehiMto dhUmappannApuDhavinera edito canabIe paMkappanAe puDhavIe nerazyA puravimapaJcacimananareNaM asaMkhejaguNA, dAhiNANaM asaMkhejaguNA. dAhiNiljehiMno paMkapannApuDhavineraiedito tazyAe vAluyappannAe puDhavIe nerazyA purachimapaJcacimanattareNaM asaM. khejaguNA, dAhiNeNaM asaMkhejjaguNA. dAhiNillehiMto vAluyappannApuDhavineraehiMto duzyAe * sakarappannAe puDhavIe nerazyA purachimapaJcacimanuttareNaM asaMkhejaguNA, dAhiNaNaM asaMkhejagu. NA, dAhiNillehito sakkarappannApuDhavinera ehiMto imIse rayaNappanAe puDhavIe nerazyA pura // 135 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA navI // 136 // cimapaJcacimanattareNaM asaMkhejaguNA, dAhiNeNaM asaMkhejaguNA iti ' ye ca yecyo'saMkhyeyagu- nAga 1 NAsteSAM te asaMkhya yatame nAge varta te, tato ratnapranApRthivyAM pUrvottarapazcimanArakenyo'pi za rApranAnArakA asaMkhyeyatame nAge vartete. kiM punaH ? sakalanArakenya evamadho'dhaH pRthivI. dhvapi nAvanIyaM. tato yuktamuktaM 'jahottaraM tahayatti' // 1 // saMprati vyaMtarANAM pramANamAha // mUlam ||sNkhejjoynnaannN / sUpaesehiM nAina payaro // vaMtarasurehiM hIra / evaM ekkaneeNaM // 13 // vyAkhyA saMkhyeyAnAM yojanAnAM yA sUcirekaprAdezikI zreliH, kimuktaM navati ? saMkhyeyayojanapramANA yA ekaprAdezikI paMktistatpradezainaktaH prataro vyaMtara. surairapahiyate, ayamatra tAtparyArthaH-yAvati saMkhyeyayojanapramANaikaprAdezikazreNimAtrANyAkAzakhaMDAnyekasmin pratere navaMti, tAvatpramANA vyaMtarasurAH, aveyaM kalpanA saMkhyeyayojanapramANaikaprAdezikazreNimAtraM khaMmamekaikaM yugapadyadi sarve'pi vyaMtarasurA apaharaMti, tarhi sa- // 16 // kalamapi prataramekasminneva samaye te'paharaMti, atrApi sa evArthaH, evamekaikasmin neve vyaMtaranikAye dRSTavyaM. kimuktaM navati ? yathA sakalavyaMtarasurANAM parimANamuktamevamekaikasmin / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM vyaMtaranikAye parimANamavaseyaM. na caivaM sarvasamudAyaparimANavyAghAtaprasaMgaH, zreNipramANahetu- ra yojanasaMkhyeyatvasya vaicicyAt. // 13 // TIkA ma // mUlam ||-uppnndosyNgul-suushpesiN nAina payaro // josiehiM dIra3 / s||13|| ThANebIyasaMkhaguNA // 15 // vyAkhyA-SaTpaMcAzadadhikazatakSyasaMkhyAMgulapramANasUcipradezai. jitaH khaMDitaH pratara naktasvarUpo jyotiSkadevairapahiyate, zyamatra nAvanA-paTapaMcAzadadhikazatakSyasaMkhyAMgulapramANaikaprAdezikazreNimAtrANi yAvaMtyekasmin pratare navaMti, tAvatpramA. lA jyotiSkadevAH, azveyaM kalpanA-paTapaMcAzadadhikazataghyasaMkhyAMgalapramANakaprAdezika NimAtraM khaMDamekaikaM yadi yugapatsarve'pi jyotiSkadevA apaharaMti, tarhi te sakalamapi pratarame. kasminneva samaye apaharaMti; tathA svasthAne caturvapi devanikAyeSu svasvanikAyagatadevApekayA devyaH saMkhyeyaguNA dRSTavyAH, prajJApanAyAM mahAdaM tathApAgata, mahAdaMDakazcAgre darzayiSyate. // mUlam ||-assNkhse Dhikhapaesa-tullayA paDhamazyakappesu // seDhi asaMkhaM ssmaa| navAre tu jahottaraM taha ya // 15 // vyAkhyA-dhanIkRtasya lokasya yA madhi AyatA e. // 13 // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA / / 138 / / kapradezikyaH zreNayo'saMkhyAtAstAsAM yAvAn pradezarAzistattulyAstAvatpramANAH prathame kalpe saudharmAkhye, dvitIye ca kalpe IzAnAkhye pratyekaM devA javaMti kevalaM saudharmakalpagatadevAkayA IzAnakalpagatA devAH saMkhyeyanAgamAtrA dRSTavyAH, prajJApanAyAmIjJAnadevApekSayA saudharmakalpadevAnAM saMkhyeyaguNatayA'bhidhAnAt ' seDhi asaMkhaM sasamA navariMtu tti ' turvAkyane, napari punaH saudharmezAna kalpayorupariSTAtpunaH sanatkumAramAdeM brahmalokalAMtaka mahAzukrasahasrAralakaNeSu kalpeSu pratyekaM devA ghanIkRtasya lokasya ekaprAdezikyA ekasyAH zreNe'rasaMkhyeyAMzasamAH, asaMkhyeyatame jAge yAvaMto najaH pradezAstAvatpramANAH, 'jahottaraM tahani ' tathA ceti samuccaye, yathA uttare uttare devAH, uttarottaraikalpagatA devAstathA tathA pUrvakalpa - tadevA'pekSayA asaMkhyeyanAgamAtrA dRSTavyAH idamuktaM bhavati yAvataH sanatkumArakalpagatA devAstadapekSayA mAikalpe asaMkhyeyanAgamAtrAH, mAMheMkalpagatadevApekSayA sanatkumArakalpagatA devA asaMkhyeyaguNA ityarthaH, evaM mAikalpagatadevApekSA brahmalokakalpagatadevA asaMkhyeyajJAgamAtrAH, evaM lAMtakamahAzukrasahasrAra kalpeSva bhAga 1 // 138 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM0pi nAvanIya. ' tahaya ' ityatra ca zabdasyA'nuktArthasamuccAyakatvAdAnataprANatAraNAcyutaka- TIkA speSu ayastanamadhyamoparitanauveyakeSu anuttara vimAneSu ca pratyeka kSetrapakhyopamasyA'saMkhyeyatame nAge yAvaMto nannaHpradezAstAvatpramANA devA avagaMtavyAH, pUrvapUrvadevA'pekSayA cottarottaradevAH saMkhyeyaguNahInAH, tathA prajJApanAyAM mahAdaMjhake paThitatvAt. mahAdaMbhakazcAyaM-'ahA naMte saJjIvaappAbahumadAdamayaM vanayislAmi, savatro vA gappravakkaMtiyamaNussA maNussIna saMkheUguNAna vAyaratenakAzyA pajattayA asaMkhaUguNA, aNunarovavAzyA devA asaMkheUguNA, navarimagaveGagA devA saMkheGaguNA, manimagevegA devA, saMkheGaguNA, degimagevegA devA saMkhe5 guNA, accue kappe devA saMkheUguNA, pAraNe kappe devA saMkheUguNA, pANae kappe devA ra saMkheLaguNA, pArAe kappe devA saMkhaUguNA, ahe sattamAe puDhavIe nerazyA asaMkheUguNA, uThAe tamAe puDhavIe nerazyA asaMkheGaguNA, sahassAre kappe devA asaMkhaUguNA, mahAsuke kappe devA asaMkhaUguNA, paMcamAe dhUmappannAe puDhavIe nerazyA asaMkhaUguNA, laMtae ka. ppe deza asaMkheUguNA, canacchIe paMkappannAe puTavIe neraiyA asaMkheGaguNA, banaloe kappe ma // 13 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 // 10 // paMcasaM devA asaMkheUguNA, taccAe vAluyappanAye puDhavIe nerakyA asaMkheguNA, mAhiMde kappe de. vA asaMkheUguNA, saNaMkumAre kappe devA asaMkhejaguNA, doccAe sakkarappannAe puDhavIe nera.. TIkA yA asaMkhejaguNA, saMmuchimamaNussA asaMkhejaguNA, IsANe kappe devA asaMkhejaguNA, IsANe kappe devIna saMkhejaguNAna, sohamme kappe devA saMkheGaguNA, sohamme kappe devIna saMkheUguNAna, navaNavAsI devA asaMkheUguNA, navaNavAsiNIna devI saMkheGaguNAna. zmIse rayaNappanAe puDhavIe narazyA asaMkheUguNA, khahayarapaMceMdiyatiriskajogiyA purisA asaMkhejaguNA, khahayarapaMceMdiyatiriskajogina sNkheuugunnaan| pralayarapaMceMdiyatiriskajoNiyA purisA saMkhejaguNA, zralayarapaMceMdiyatiriskajogiNIna saMkhijaguNAna, jalayarapaMceMdiyatirirakajogiyA purisA saMkhejaguNA, jalayarapaMceMdiyatirirakajogiNIna saMkhaUguNAna, vANamaMtarA devA saMkheUguNA, vANamaMtarIna devIna saMkheGaguNAna, josiyA devA saMkhaUguNA, jo'siNIna devIna saMkheUguNAna, khahayarapaMceMdiyatirikajopaNiyA napuMsayA saMkhejaguNA, zralayarapaMceMdiyatiriskajoNiyA napuMsayA saMkhejaguNA, jalayara // 14 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 141 // paMceMdriyatirikkajoliyA napuMsayA saMkheUguNA, canariMdiyA pajjatayA saMkheUgulA, paMceMdiyA patattayA visesAhiyA, beiMdiyA pajjattayA visesAdiyA, teIdiyA pajjattayA visesAhiyA, be. iMdiyA pajjattayA visesAhiyA, patteyasarIrabAyaravaNapphaikAiyA pattagA asaMkhejjagulA, bAyara nigoyA pattA asaMkhejjagulA, bAyarapuDhavikAzyA pajjattayA asaMkhejjagulA, bAyaraAnakAzyA pajjattayA asaMkhejjaguNA, bAyaravAnakAiyA pajjattayA asaMkhejjagulA, bAyaratenakAiyA apajjattagA asaMkhejjaguNA, patteyasarIravaNapphaikAiyA appajjattagA asaMkhejjaguNA, bAyaranigoyA pajjattagA asaMkhejjaguNA, bAyarapuDhavikAiyA prapajjattagA asaMkhejjaguNA. bAyakAiyA apajjattagA asaMkhejagulA, bAyaravAnakAiyA prapattagA asaMkheUgulA, hutenakAiyA apajattagA asaMkheUguNA, suhumapuDhavikAiyA apattagA visesAhi yA, humaprAkAzyA apattagA visesAhiyA, suhumavAnakAiyA apattagA visesAhiyA, suhutenakAiyA panagA saMkhekagulA, suhumapuDhavikAiyA pattagA visesAdiyA, suhumazrAkAiyA pajjattagA visesAdiyA, suhumavAnukAzyA pajjattagA visesAhiyA, suhumanigoyA nAga 1 // 141 // Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 142 // apajjattagA asaMkhejjaguNA, suhumanigoyA pajjattagA saMkhejjaguNA, anavasiddhiyA prAMtagulA, parivaDiyasamma diDI aAMtaguNA, siddhA aAMtaguNA, bAyaravaNassaikAiyA pajjattagA ataguNA, bAyarA pajjatagA visesAdiyA, bAyaravalassaikAiyA apajjattagA asaMkhejjaguNA, bAyarA apajjattagA visesAdiyA, bAyarA visesAhiyA, suhumavaNapphaikAiyA apajjattagA - saMkhejjaguNA, suhuma pajjattagA visesAhiyA, suhumavaNassaikAiyA patagA saMkhekagulA, suhumajjattagA visesAhiyA, suhumA visesAhiyA, javasiddhiyA visesAdiyA, nigoyajIvA visesAdiyA, valassaijIvA visesAhiyA, egiMdiyA visesAhiyA, tirirakajoliyA visesAhiyA, mitrAdiThThI visesAdiyA, avirayA visesAhiyA, sakasAI visesAdiyA, nama visesAhiyA, sajogI visesAhiyA, saMsAraThA visesAdiyA, saGghajIvA visesAdiyA iti ' // 15 // iha pUrva ratnaprajAnArakANAM javanapatidevAnAM saudharmakalpagatadevAnAM ca parimAma saMkhyeyagitAkAzapradezarAzi pramANaM sAmAnyenoktaM, tatra na jJAyate ke bahavaH ke stokA iti tatra parasparaM vizeSamAda -- nAga 1 // 142 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 143 // // mUlam // - seThI ekkekkapaesa - raiyasUIela maMgulappamiyaM // dhammAe javaNasohamma-yAmANaM imaM hoi // 16 // vyAkhyA - gharmAyAM gharmAnidhAnAyAM prathamapRthivyAM nArAkAH, tepAmiti zeSaH, tathA javanapatInAM saudharmajAnAM ca saudharmakalpagatAnAM ca devAnAM parimANAvadhAraNAya yA asaMkhyeyAH zreNayaH pUrvamuktAstAH prati pratyekamekaikaM pradezaM zreNivyatiriktaM gRhavA yA racitAH sUcaya ekaprAdezikyaH zreNayaH, kimuktaM bhavati ? ratnaprajJAnArakAdiparimA aiSu pratyekaM yAvatyaH zreNayastAvataH pradezAn zreNivyatiriktAn gRhItvA ekaprAdezikyaH sUcayaH kriyate, tAsAM ca sUcInAmaMgulapramitamaM gulanAgamitamidaM vakSyamANaM mAnaM pramANaM, tadevaM darzayati // 16 // -- // mUlam // --uppannadosa yaMgula - nUna nUna vigana mUlatigaM // guliyA chuttrkhaa| rAsIkamerA sUna // 17 // vyAkhyA-paTpaMcAzadadhikazatazyapramANasyAMgulamAtra syAMgula kSetragatapradezarAzerbhUyo bhUyo vAraMvAraM vigRhya, mimuktaM javati ? vargamUlAnayanakaraNena ekavAraM vigRhya vargamUlamAnIya bhUyo vigRhyate, tato dvitIyaM vargamUlamAgacchati, tato bhUyo'pi vigRhyate, tata bhAga 1 // 143 // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 14 // stRtIyaM vargamUlamAgavati, evaM nUyo nUyo vigRhya mUlatrikaM vargamUlatrayamAnIya yazronarasthAnAga 1 rAzayo guNyaM te, tato guNitAH saMtaste krameNa yathAkrama sUcayo navaMti, etAvatpradezarAzipramANA yathAkramaM ratnaprannAnArakAdiSu zreNiparimANahetavaH sUcayo navaMtItyarthaH, zyamatra lAvanA-aMgulamAtre kSetre ekaprAdezikazreNirUpe asaMkhyAtA api pradezAH kilA'satkalpanayA SaTpaMcAzadadhikazatadhyapramANAH kalapyaMte, teSAM prathama vargamUlaM Somaza, hitIyaM catvAri, tu. tIyaM I, ete ca rAzaya naparyadhonAvena krameNa vyavasthApyaMte. tatra prathamavargamUlena SoDazalakara na naparitanaH SaTpaMcAzadadhikazatakSyapramANo rAzigulyate, guNite ca sati tasmin jAtAni SalavatyadhikAni catvAri sahasrANi, etAvatyaH kila zreNayo ratnaprannAnArakANAM parimANAya dRSTavyAH, etAvatpramANazreNigatAkAzapradezarAzipramANAH prazramapRthivInArakA navaMtI. tyartha, tathA hitIyena vargamUlena catuSkalakaNenoparitanaH pomaza kalakSaNo rAzirguNyate, guNi- // 14 // te ca sati jAtA catuHSaSTiH, etAvatyaH zreNayo navanapatInAM parimANAvadhAraNAya dRSTavyAH. tathA tRtIyena vargamUlena kilakSaNenoparitanazcatuSkalakaNo rAzirguNyate, tato jAtA aSTau, Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 nAga 1 TIkA // 15 // etAvatyaH zreNayaH saudharmadevAnAM parimANAya jJAtavyAH // 17 // ratnapranAnArakAdInAmeva vi- Saye prakArAMtareNa nUyaH zreNiparimANamAha // mUlam // ahavaMgulappaesA / samUlaguNiyA na nerazyasUI // paDhamaduzyApayAI / samUlaguNiyAI iyarANaM // 10 // vyAkhyA-azraveti prakArAMtarasUcane, prakArAMtaraM cadaM--pU. vamaMgulamAtrakSetrapradezarAzirasatkalpanayA SaTpaMcAzadadhikazatadhyapradezapramANakalpitaH, iha tu na tazrA kaTapyate, kiM tu yathAvasthita eva vivayate iti. aMgule ekaprAdezikazreNirUpe aMgulamAtre ye pradezAste svakIyena vargamUlena guNitAH saMto yAvataH saMnavaMti, etAvatpramANA nai. rayikasUciH, naira yikaparimANahetUnAM zreNInAM vistaraH, kimuktaM navati ? etAvatpramANAH prazramapRthivInArakANAM parimANAvadhAraNAya zreNayo'vagaMtavyAH, tathA aM. gulamAtraketrapradezarAzeryatprazramaM padaM vargamUlaM, tatsvakIyena mUlena vargamUlenAMgulamAtraketrapradeza- | rAzyapekSayA hitIyena vargamUlena guNyate, guNite ca sati yAvAn pradezarAzinavati, etAvatpramANA navanapatInAM parimANAvadhAraNAya zreNayo dRSTavyAH, tathA aMgulamAtraketrapradezarAzereva // 15 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM yad hitIyaM padaM vargamUlaM, tatsvamUlena svakIyena vargamUlena aMgulamAtrakSetrapradezarAzyapekSayA tR- ___TIkA tIyena ca vargamUlena guNyate, guNite sati yAvAn pradezarAzivati tAvatpramANAH saudharmade vAnAM parimANAvadhAraNAya zreNayo jheyAH, etAvatpramANazreNigatAkAzapradezarAzitulyAH sau||16|| dharmadevA navaMtIti nAvanA. evaM pUrvatrApi nAvanA dRSTavyA. // 17 // saMpratyunaravaikriyasaMjhitipara yakpaMceMzyiparimANAvadhAraNArthamAha // mUlam // -- aMgulamUlAsaMkhiya-nAgappamiyA na hoti seDhIna // uttaravina ciyANaM / tariyANa ya sanipajjANaM // 17 // vyAkhyA-aMgulasyAMgulapramANasya ketrasya pradezarAzaryanmUlaM vargamUlaM prazrama, tasya yo'saMkhyeyo nAgastena pramitAstatpramANAstirazcAM saMjhipaMceMDi yANAmuttaravaikriyANAM parimANAvadhAraNAya zreNayo'vagaMtavyAH, zyamatra nAvanA-ekaprAdezira ke aMgulamAtre kSetre yaH pradezarAziH, tasya yatprathamaM vargamUlaM, tasyA'saMkhyeyatnAge yAvaMto na " yAvatA na- naHpradezAstAvatpramANAsu zreNiSu yAvAn pradezarAzistAvatpramANA nanaravaikriyazarIralabdhisaMpannAH paryAptasaMjhipaMceMzyitiryaMco veditavyAH, naktaM ca-paMceMdiyatiriskajoNiyANaM kevazyA // 16 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM0 venaviyasarIrA pannattA ? goyamA asaMkhaDA, kAlana asaMkhekAhiM nassappiNInasappiNIhiM a. vahIraMti, khenana payarassa asaMkhejaznAge asaMkhajAna seDhIna, tAsiNaM seDhINaM viskaMnasUI aMgulapaDhamamUlavaggassa asaMkheUra nAgo iti ' uttaravaikriyazarIralabdhisaMpannAH pryaaptsNjhi|| 17 // tiryapaMceMziyA asaMkhyeyeSu dIpasamuSu gajamatsyahaMsAdayo dRSTavyAH // 17 // saMprati manu dhyaparimANapratipAdanArthamAha // mUlam ||-nkospe maNuyA / saDhIrUvAhiyA avaharaMti // tazyamUlAhaedi / aM. gulamUlappaesehiM // 17 // vyAkhyA-iha ye manuSyA garnavyutkrAMtAH saMmUrbimAzca. tatra ga navyutkrAMtAH paryAptA aparyAptAzca navaMti, saMmUrvimAstu aMtarmudUrghAyuSo'paryAptA eva mriyate; etacca prAgeva prazramAdhikAre'nnihitaM, tataste paryAptA na navaMti. tatra ye garnavyutkrAMtAH paryA. kA ptA manuSyAste sadaiva lanyate; dhruvatvAneSAM, te ca saMkhyeyAH, saMkhyA ca teSAM jaghanyato'pi * paMcamavargaguNitaSaSTavargapramANA dRSTavyA. atha vargaH kimucyate? kiM svarUpazca paMcamo vargaH? kiMnUtaH SaSTaH? kIdRgvA paMcamavargaguNitaH sa SaSTo vargo navatIti ? ucyate-iha vivakSito // 14 // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 148 // rAzistenaiva rAzinA guNito varga ityabhidhIyate, tatraikasya varga eka eva javati, tato vRddhirahitatvAdeva varga eva na gaeyate, iyozva vargazvatvAro javaMti ityeSa prathamo varga: ( 4 ) catuff varga: poDazeti dvitIyo vargaH (16) pomazAnAM vargo dve zate SaTpaMcAzadadhike, iti tRyo varga: ( 256 ) iyoH zatayoH SaTpaMcAzadadhikayorvargaH paMcaSaSTisahasrANi paMcazatAni patriMzadadhikAni eSa caturtho vargaH ( 65536 asya ca rAzervargaH sAIgAzrayA procyate ' cattAriya kosiyA / anuttIsaM ca hoMti komIna // anuNAvannaM laskA / sattahi cevaya sahassA // 1 // doyasayA unnanayA | paMcamaggo imo vinidiThTho || ' aMkato'pi sthApanA--( 4274761276 ) asyApi rAzervargo gAthAtrayeNa pratipadyate, tadyathA -- rakaM komAkoDI | canarAsII jave sadassAI // cattAriya sattaThThA / hoMti sayA komikomIlaM // // 1 // coyAlA laskAI / koDI satta caiva ya sahassA // tinni ya sayA ya sayarA / komIgaM hoMti nAyavA || 2 || paMcAlanaI larakA / egAvannaM jave sadassAI || bassola suttarasayA | eso baho ya dava vaggo // 3 // aMkataH sthApanA - ( 184 461440 73709551616 ) eva nAga 1 // 148 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 14 // SaSTo vargaH pUrvoktena paMcamavargeNa guNyate, guNite ca sati yAvAn rAzinavati, tAvatpramANAnAga 1 - jaghanyato'pi paryAptagarnajamanuSyAH , sa ca rAziretAvAn nabati-(ue3271625152643. 37543543550336 ) ayaM ca rAzirekonatriMzadakasthAnena koTAkoTyAdiprakAreNAnidhAtuM kathamapi zakyate, tataH paryaMtavartinoMkasthAnAdAracyAMkasthAnasaMgrahamAnaM pUrvapuruSapraNotena gA. thAkSyenAnidhIyate-utitritinnisunna / paMceva ya nava ya tini cattAri // paMceva tininavapaMca / satta tinneva tineva // 1 // canabadocanaeko / paNadoukkago ya aTheva // do do nava sa. neva ya / aMkaThANA guNatIsaM // 2 // eSa ca rAziH pUrvasUrinnistriyamalapadAdUrdhvaM caturyamakhapadasyAdhastAdityupavarya te, tatra hau au vargoM yamalapadaM, tathA coktamanuyogadhAracUrNI- dobinivaggA jamalapati nannai ' iti. tataH pam vargAH samuditAstriyamalapadaM, triyamalapadasamAhArastasmAdUImeva rAziH, SaSTavargasya paMcamavargeNa guNitatvAt. aSTavargasamudAyazcaturyama- // 14 // lapadaM, caturNA yamalakapadAnAM samAhAra ityarthaH, tasyAdhastAtsaptamavargasyApyaparipUrNatvAt, eSa ca rAziH paramavativedanakadAyI, tagrAhi Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 nAga 1 kA TIkA // 15 // prazramo vargoM ke bedanake dadAti, tadyathA-prazramaM danakaM dau, dvitIyamekaM. hitIyo va- gazcatvAri vedanakAni, tatra prazramamaSTI, iitIyaM catvAri, tRtIyaM he caturthamekaM. evaM tRtIyavago'Tau vedanakAni, caturthaH pomaza, paMcamo hAtriMzataM, SaSTazcatuHSaSTiM, sa eva paMcamavargeNa gu. NitaH paramavatiM. kayametadavaseyamiti cekucyate- (graMthAgraMtha-2000 ) iha yo yo vargoM yena sa yena vargeNa guNyate, tatra tatra yodhyorapi vedanakAni prApyaMte, tathA prathamavargeNa hitIyavarge guNite SaT, tathAdi-ditIyo vargaH SomazalakSaNaH prathamavargeNa catuSkarUpeNa guNyate, guNigite ca sati jAtA catuHSaSTiH, tasyAH prazramadanakaM jJAtriMzat, hitIyaM SoDaza, tRtIyamaTo, caturtha catvAri, paMcamaM , SaSTamekamiti. evamanyatrApi nAvanIya. tatra paMcamavarge chAtriM. zacchedanakAni, SaSTe catuHSaSTiH, tataH paMcamavargeNa SaSTe varge guNite paramavatidanakAni prApyate. evamekarAzivineyajanamAtiprakarSAdhAnAya triprakAra prAgame paramagurunnirupadarzitaH, tathA cA- nuyogakSArasUtraM jadamapade maNussA / saMkheLAsaMkhejAna komIna // timalapayassa navariM / nanajamalapa 29 // 15 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 152 // yassa dekA ||1|| grahavAM baDI vaggo / paMcamavaggapaDuppanno grahavaNa // zravaNannanaI | beyAgadAyI rAsI iti ||2|| ye tu gavyutkrAMtAH saMmUrtimAcAparyAptAste ujjaye api kadAcitprApyaM kadAcinna. yato garnavyutkrAMtAnAmaparyAptAnAM jaghanyataH samayamAtraM, utkarSato dvAdazamuhUrtA - taraM saMmUrtimAnAM tvaparyAptAnAM jaghanyataH samayamAtra mutkarSatazcaturviMzatiraMtarmuhUrtAH, aparyAptAzvAMtarmuhUrtAyuSaH, tatarmuhUrnAnaMtaraM sarve'pi nirlepamapagati; tasmAdamI iye aparyAptAH kadAcita kadAcinna, yadA punaramI iye api aparyAptA garnavyutkrAMtAzca paryAptAH samuditAH sarvotkarSeNa javaMti, tadA teSAmidaM parimANaM nakkosapaetyAdi natkRSTapade sarvotkRSTasaM mUrtimagavyutkrAMtasamudAyagrahaNarUpe manujA manuSyA rUpAdhikA ekena rUpeNa paramArthatotA'pi kalpitenAdhikAH saMta ekaprAdezika zreNirUpe aMgulamAtre kSetre yaH pradezarAzirasatkalpanayA paTpaMcAzadadhikazatadvayapramANastatprathamaM vargamUlaM SoDazalakaNaM tRtIyena vargamUlenalikana guNyate, tato jAtA dvAtriMzat; tatastairaMgulaprathamavargamUlapradezaistRtIya vargamUlapradezairAitairgulita ra satkalpanayA dvAtriMzatsaMkhyaiH pratarasyaikAM zreNiM sakalAmapyapaharati i nAga 1 // 151 // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA // 1 // yamatra nAvanA-ekaprAdezike zreNirUpe aMgulamAtre ketre yaH pradezarAzistasya yatprathamavarga- mUlaM tattRtIyavargamUlaguNitaM sat yAvanavati, tAvanmAtraM khamaM pratyekaM yadi sarve'pi paryAptAparyAptasaMmUmigajamanuSyA gRhaMti, tataH sakalAmapi zreNimekasminneva samaye te apaharaMti, paramekaM manuSyarUpaM na prApyate. sarvotkarSe'pi teSAmetAvatAmeva kevalavedatopalabdhatvAta. tathA coktamanuyogadhAracUrgau 'nakosapae je maNussA havaMti, te ekami maNuyarUve parikaThe samANe tehiM maNussehiM seDhI avahIra, tIse ya seDhAe kAlakhenehiM avahAro maggiUza, kAlana tAva asaMkheke kAhiM nasappoNIhiM nasappINIhiM, khenana aMgulapaDhamevaggamUlaM taiyavaggamUlapaDuppannaM, kiM naNiyaM hoi ? tIse seDhIe aMgulAyae khete jo ya paesarAsI, tassa jaM paDhamaM vaggamalapa / esarAsimANaM, taM tazyavaggamUlapaesarAsiyA paDuppAikara, paDuppAie samANe jo paesarA- sI havaH, evaIehiM khaMDehiM avahIramANI avahIramANI jAva nihAi, tAva maNussAvi a. vahIramANA niThaMti, Aha-kahamegaseDhIe dahamenehiM khaMmehiM avahIramANI avahIramANI // 15 // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM asaMkhejA na lappiNInasappiNIhi avahIra ? Ayarina Aha-khettassa suhumattaNana sune- 1. vimaM naNiyaM-suhumo ya ho kAlo / tatto suhumayaraM havA khenaM // aMgulaseDhImene / nasaTIkA piNIna asaMkhejA // 1 // iti. ttshcedmaayaatN-kaalto'sNkhyeyotspinnyvsppinniismy||15|| samAnAH, kSetrataH punarekasyAmekaprAdezikyAM zreNAvaMgulamAtraketrapradezarAzeH prathamavargamUlaM tR. kara tIyavargamUlaguNitaM sad yAvatpradezaparimANaM navati, tAvanmAtrANi khaMDAni yAvaMti navaMtyeka ra khaMmahInAni, tAvaMtaH sarvotkRSTapade manuSyAH, tadevamaparyAptasUdamaijhyiAdinnedena caturdaza vidhAnAmapi jIvAnAM parimANamuktaM / / saMprati guNasthAnakanedena caturdaza vidhAnAM parimANamAha // mUlam ||-saasaaynnaashcnro / hoti asaMkhA aNatayA milA / / kohisahastapuhu1 / pamattazyare na bhovayarA // 10 // vyAkhyA-sAsAdanAdayaH sAsAdanasamyagdRSTisamyagmi zyAdRSTayaviratadezaviratarUpAzcatvAraH pratyekamasaMkhyAtAH, sAsAdanAdInAM caturNAmapi pratyeka mutkarSapade ketrapazyopamA'saMkhyeyannAgavartipradezarAzipramANatvAt. tathA anaMtA anaMtasaMkhyA mithyAdRSTayaH, teSAmanaMtalokAkAzapradezarAzipramANatvAta. tathA pramattA'pramattasaMyatA jaghanya // 15 // Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA // 15 // to'pi koTisahasrapRthaktavaparimANAH prApyaMte, natkarSato'pi koTisahasrapRthaktavamAnAH, iha pRtha- tavaM prinatyAnavakoTisahasrANIti. tathA itare apramattasaMyatAH stokatarAH pramattasaMyatecyaH - svalpatarAH // 17 // // mUlam ||--egAi canapaNA samagaM / navasAmagA ya navasaMtA // ahaM paDucca seddhiie| hoti savevi saMkhejA // 20 // vyAkhyA-ihopazamakA upazAMtAzca kadAcitravaMti kadAcina, napazamazreNaratarasya nAvAta; tatazca yadA napazamakA apUrvakaraNA'nivRttibAdarasUkSmasaMparAyA napazAMtA napazAMtamohA navaMti, tadA jaghanyata eko au trayo vA, natkarSatazcatuHpaMcAzata. idaM pramANaM pravezanakamadhikRtyoktaM; etAvaMta ekasminsamaye'pUrvakaraNAdiSu guNasthAnake Su pratyekamupazamazreNimadhikRtya pravizaMtaH prApyate ityarthaH, zreyerupazamazreNera kAlaM pratI. tya punarnavaMti sarve'pi saMkhyeyAH, idamuktaM navati-sakale'pyaMtarmuharnalakSaNe upazamazreNikAle- nye'nye pravizaMtaH sarve'pi saMkhyeyAH prApyate. Aha-nanvaMtarmuhUrtapramANe'pyupazamazreNikAle asaMkhyeyAH samayAH prApyaMte, tatra yadi pratisamayamekaikaH pravizati, tathApi sakalaM zreNikA // 15 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM0 lamadhikRtyA'saMkhyeyAH prApnuvaMti, kiM punahitrAderAranyotkarSatazcatuHpaMcAzataH pravezane ? a. trocyate-syAdiyaM kalpanA, yadi sakaleSvapi zreNisamayeSu pravezo naveta, yAvatA sa eva na TIkA navati, kiM tu keSucideva samayeSu. aautadapi kazramavasIyate ? iti cekucyate-hopazamazreNiM pratipadyate paryAptagarnajamanuSyA eva, na zeSa jIvAH, te'pi cAritriNaH, na ye kecana, cAritriNazcotkarvato'pi koTisahasrapRthaktvamAnAH, te'pi ca na sarve'pi zreNiM pratipadyate, kiM tu katipayA eva, tato jJAyate na sarveSvapyupazamazreNisamayeSu pravezo navati, kiMtu keSucideva, tatrApi kadAcitkutracitsamaye paMcadazApi karmabhUmIradhikRtyotkarSatazcatuHpaMcAzatpravizaMtaH prApya te, nAdhikAH, tataH sakale'pi zreNikAle saMkhyayA eva nati. saMkhyeyAste'pi ca zatAni dRSTavyAH, na sahasrANi, tathA pUrvasUrinirAveditatvAt // 20 // // mUlam ||-khavagA khiinnaajogii| egAi jAva hoti aThasayaM // ahAe sayapuhuttaM / OM komipuhuttaM sajogIna // 21 // vyAkhyA-hApi kapakAH dIpamohA ayoginazca kadAci navaMti, kadAcitra. kapakaNerayogikAlasya cAMtarasaMnnavAt. tato yadA kapakA apUrvakaraNA'. // 155 // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga, paMcasaM TIkA // 156 // nivRtivAdarasaMparAyasUkSmasaMparAyAH, kIgAH dIgamohA ayogino ayogikevalinazca navaMti, tadA jaghanyata eko chau vA, natkarSato'STazataM aSTAdhikazatapramANAH, idamapi pramANaM pravezanamadhikRtyoktamavase yaM. etAvaMta ekasmin samaye kapakatve kINamohatve ayogitve cotkarSataH pravizaMtItyarthaH. 'akSAe sayapuhunaMti' azA kapakazreNikAlo'yogikAlazca. tasyAmAyAM sakalAyA. mapi pratyekamanye'nye pravizaMtaH sarvasaMkhyayA zatasaMkhyAH prApyate, zyamatra nAvanA-sakale'. pi kapakavegikAleMtarmuhUrtapramANe paMcadazasvapi karmannUmiSvanye'nye pravizaMto yadi sarve'pi saMkhyAyaMte, tathApyutkarSato'pi zatapRthaktvasaMkhyA eva lanyate, nAdhikAH, evamayogikevalino'pi nAvanIyAH, 'komipuhuttaM sajogInatti ' sayoginaH sayogikevalinaH punaH koTizratavaM koTipRthaktvasaMkhyAH , iha sayogikevalinaH sadaiva navaMti, dhruvatvAtteSAM, te ca jaghanyapade'pi koTipRthaktvamAnAH, natkarato'pi koTipRthaktvamAnA eva, kevalamutkarSapade koTipRtha- tavaM bRhattaramavaseyaM. // 1 // tadevamuktaM vyapramANaM, sAMprataM kSetrapramANamAha // mUlam ||-apuuttaa donivi / suhumA egidiyA jae savve // sesA ya asNkhejaa|| // 156 // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 nAga 1 // 15 // bAyarapavaNA asaMkhesu // 22 // vyAkhyA-ye apyaparyAptA labdhyaparyAptAH karaNA'paryApta- kAzca, apizabdasyA'nuktArthasamuccAyakatvAt paryAptAzca, sUdamA ekeMjhyiAH pRthivyaMbutejovAyuvanaspatayaH pratyekaM sarve'pi sarvasminnapi jagati navaMti, ' sudumAna sabaloe ' iti vacanaprAmANyAta. Aha-sUkSmAH sarve'pi pathivyAdayaH paryAptAdinedanninnAH pratyekaM sarvalokavyApina ityaMjasaivA'ttISTArthatiH, tataH kimarthamiha mukhyayA vRtyA aparyAptagrahaNaM kRtamapiza. bdAttu paryAptagrahaNamiti? nucyate-paryAptApekSayA stokAnAmapyaparyAptAnAM svarUpato'tibAduvyakhyApanArtha. tazrAhi-yadyapi aparyAptennaH saMkhyeyaguNahInAH paryAptAstathApi te sarva sminnapi jagati vanaM te, ityucyamAne niHsaMzayamatibAdulyaM teSAM khyApitaM navati. atha katha paryAptA aparyAptApekSyA saMkhyeyaguNahInAH? nucyate-prajJApanAyAmaparyAptApekSayA paryAptA. nAM saMkhyeyaguNatayA'nnidhAnAta. tathA ca tadgraMthaH- savayovA suhumA apajattA pajattA saMkhe- yaguNani' anyatrApyuktaM jIvANamapajattA / bahutaragA bAyarANa vineyA // suhamANa apajatAnA deNana kevalI // 15 // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA // 15 // viti // 1 // zeSAstu zeSAH punaH paryAptAparyAptannedaninnA bAdaraikeMjhyiAH pRthivyaMbutejovana- nAgara spatayazca pratyekaM lokasyA'saMkhyeyatame nAge'vatiSTaMti, 'bAyarapavaNA asaMkhesuni' bAdarapavanAbAdaravAyukAyikAH paryAptA aparyAptAzca pratyekaM lokasyA'saMkhyeyeSu nAgeSu vartate, lokasya hi yatkimapi sudhiraM, tatra sarvatrApi vAyavaH prasapa'ti, yatpunaratinibiDanicitA'vayavatayA suSirahInakanakagirimadhyanAgAdi, tatra na, tacca sakalamapi lokasyA'saMkhyeyannAgamAtra, tata e. kamasaMkhyeyAnAgaM muktvA zeSeSu sarveSvapyasaMkhyeyeSu nAgeSu vAyavo vata iti. // 22 // // mUlam ||-sAsAyaNA savva / loyassa asaMkhayaMmi nAgammi // milA na sabaloera / ho sajogIvi samugghAe // 23 // vyAkhyA-sAsAdanAdayaH sAsAdanasamyagdRSTisamyagamithyAdRSTyAdayo mithyAdRSTisayogikevalivarjAH pratyekaM sarve'pi lokasyA'saMkhyeyatame nAgeza vatiSTaMte, samyagmithyAdRSTyAdayo hi saMjhipaMceMzyeiSveva prApyaMte, sAsAdanAstu kecitsvalpAH // 15 // karaNA'paryAptabAdaraikeMzyicitricaturiMDiyA'saMjhipaMceMiiyeSvapi, te ca saMjhipaMceMDiyAdayaH svapatvAllokasyA'saMkhyeyatnAge vartata iti sAsAdanAdayoM lokA'makhyeyannAgavartina naktAH, ta Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaMzrA mithyAdRSTayaH sarvaloke sarvasminnapi loke navaMti; sUkSmaikeMjhyiA hi sakalalokavyApinaH te ca mithyAdRSTaya iti. tathA sayogyapi sayogikevalyapi, AstAM mithyAdRSTaya ityapizabdA. TIkA SH, samudrAte samudrAtagataH sana sarvaloke navati, sakalalokavyApI navati. tathAhi-sa // 15 // mudyAtaM kurvan prathame daMDasamaye, hitIye ca kapATasamaye lokasyA'saMkhyeyatame nAge vartate, ma tRtIye mathasamaye punarasaMkhyeyatnAgeSu, caturthe sarvaloke. tathA coktaM-caturthe lokapUraNamaSTame sahAra iti. ' do sajogIvi samugghAe' ityuktaM. // 23 // tataH samudghAtaprastAvAdazeSAna samudghAtAn prarUpati. // mUlam // ceyaNakasAyamAraNa-venaviyatenahArakevaliyA // saga paNa cana tini kamA maNusuranerazyatiriyANaM // 24 // vyAkhyA-samudghAtazabdaH pAzcAtyo'tanagAthAgato vA pratyakamanisaMbadhyate. tadyathA-vedanAsamudghAtaH, kaSAyasamuddhAtaH, mAraNasamudghAtaH, vaikri- / yasamudghAtaH, taijasasamudghAtaH, AhArakasamudghAtaH, kevalisamudghAtazca. tatra vedanayA samu dghAto vedanAsamudghAtaH, sa cA'sAtavedanIyakarmAzrayaH, kaSAyeNa kaSAyodayena samudghAtaH ka // 15 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA // 16 // pAyasamudghAtaH; sa ca kapAyacAritramohanIyAzrayaH, tathA maraNe maraNakAle navo mAraNaH, mAraNazcAsau samudghAtazca mAraNasamudghAtaH, sotarmudUIvazeSAyuH karmaviSayaH, tathA vaikriye prArajyamANe samudghAto vaikriyasamudghAtaH, sa ca vaikriyazarIranAmakarmaviSayaH, tathA tejasiviSaye navastaijasaH, sa cAsau samudghAtazca taijasasamudghAtaH, sa ca tejolezyAvinirgamakAlannAvI taijasazarIranAmakarmAzrayaH, zrAhArake prAracyamANe samudghAta AhArakasamudghAtaH, sa cAhArakazarIranAmakarmaviSayaH, kevalinyaMtamuhUrnanAviparamapade navaH samudghAtaH kevalisamudghAtaH, atha samudghAta iti kaH zabdArthaH ? nacyate samityekInAvaH, natprAbalye, ekInAvena prAbalyaina ghAtaH, samughAtaH, kena saha ekI. nAvagamanaM ? iti cekucyate-arthAdinAdiniH, tathAhi-yadA AtmA vedanAdisamudrAtaga. to navati, tadA vedanAdyanunnavajJAnapariNata eva navati, nAnyajJAnapariNataH, prAbalyena ghAtaH kathaM ? iti cekucyate-iha vedanAdisamudghAtapariNato bahUna vedanIyAdikarmapradezAn kAlAtarAnunnavanayogyAna nadIraNAkaraNenAkRSyodayAvalikAyAM pratipyAnunUya ca nirjarayati, prA. // 16 // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 16 // tmapradezaiH saha saMzliSTAna zAtayatItyarthaH, tatra vedanAsamudghAtagata AtmA vedanIyapujalapari- nAga 1 zAtaM karoti. tagrAhi-vedanAkarAlito jIvaH svapradezAnanaMtAnaMtakarmaskaMdhaveSTitAn zarIrA-4 bahirapi vikSipati, taizca pradezairvadanajaTharAdiraMdhrANi karNaskaMdhAdyaMtarAlAni cApUryAyAmato vi. staratazca zarIramAtraM ketramannivyApyAMtarmuhUrte yAvadavatiSTate.tasmiMzcAMtamuhUrne pranUtAsAtavedanI- yakarmapujalaparizAtaM karoti. kavAyasamudghAtasamuztaH kaSAyAkhyacAritramohanIyakarmapujalaparizAtaM karoti. tanAhi-kaSAyodayasamAkulo jIvaH svapradezAn bahirvikSipya taiH pradezairvadanodarAdiraMdhrANi karNaskaMdhAyaMtarAlAni cApUryAyAmavistarAnyAM dehamAtraM detramannivyApya vanate, tabhAnUtazca pranUtakaSAyakarmapujalaparizAtaM karoti. evaM mAraNasamudghAtagata AyuHpujalazAtaM, vaikiyasamudghAtagataH punarjIvaH svapradezAna zarIzadvadiniSkAsya zarIraviSkanabAhalyamAnamAyAmataH saMkhyeyayojanapramANaM daM nisRja- // 16 // ti, nisRjya ca yathAsthalAn vaikriyazarIranAmakarmapujalAn prAgvat zAtayati, tathA coktaMvenaviyasamugghAeNaM samohannara, samohaNitA saMkhejAI joyagAI daMDaM nisira, nisirattA Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM TIkA // 16 // ahAbAyare puggale parisAmez iti ' taijasAhArakasamudghAtau vaikriyasamudghAtavadavagaMtavyau. ke. valaM taijasasamudghAtagatastaijasazarIranAmakarmapujalaparizAtaM, AhArakasamudghAtagatastvAhAra- kazarIranAmapujalaparizAtaM karoti. pAhArakasamudghAtazcAhArakazarIraprAraMnakAle veditavyaH. kevalisamudghAtasamuitastu kevalI sadasadyazunAzunanAmoccanIcairgotrakarmapujalaparizAtaM kA roti. kevalisamudghAtavarjAH zeSAH pamapi samudghAtAH pratyekamAMtadUrtikAH, kevalisamudaghAtaH punaraSTasAmayikaH. naktaM ca prajJApanAyAM-'veyaNAsamugghAeNaM naMte kA samayae panna ne? goyamA asaMkhejasamaie aMtomuhuttie patratte, evaM jAva AhArasamugghAe. kevalisamu. + gghAeNaM naMte kA samaie pannane ? goyamA aThasamAe' pannate iti.' etAnyeva samudghAtA. na gatiSu ciMtayati. 'sagetyAdi ' manuSyatau saptApi samudghAtA navaMti. manuSyeSu sarvannAva / saMnavAta. suragatAvAdyAH paMca samudghAtAH, AhArakasamudghAtakevalisamudghAtayostatrA'saMnna- vAt, punareSu caturdazapUrvAdhigamadAyikajJAnadarzanacAritralabdhyasaMnnavAta. nirayagatAvAdyAzcatvAra samudghAtAH, tatra taijasasamudghAtasyA'pyasaMnnavAt, tadasaMnnavazca nairayikANAM tejolezyA // 12 // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA / / 163 // labdherajAvAt tiryaggatau vaikriyalabdhimatsaMjJipaMcai diyapavanavarjAnAM zeSajIvAnAmAdyAstrayaH samudghAtAH, , teSAM vai kriyalabdherapyasaMjavAt. | 24| vaikriyalabdhimatsaMjhipaMceMyi pavana yorvishessmaad|| mUlam // - paMceMdiyatiriyANaM / devAlava hoMti paMca sannIyaM // venaciyavAkAM / paDhamA caro samugdhAyA // 25 // vyAkhyA - paMceMriyatirazcAM saMjJinAM devAnAmiva prathamaH paMca samudghAtA javaMti paMceMziya tiryakvapi saMjhiSu keSuci hai kriyatejolezyAlabdhisaMjavAta. vaikrilabdhatAM punarvAyUnAM vAyukAyAnAM prathamA vedanAkapAya mAraeNavai kriyarUpAzcatvAraH samudghA tAH // 25 // gataM kSetra dvAramadhunA sparzanAdvAramAda- // mUlam // canadasa vidAvi jIvA / samugghAeNaM phusaMti saddajagaM || rinaseDhIeva keI / evaM milA sajAgIyA // 26 // vyAkhyA - caturdazavidhA api aparyAptaparyAptasUkSmaikeMziyA dijedAccaturdazaprakArA api jIvAH sarve jagatspRzaMti kathamityAha - samudghAtena marasamudghAtena iyamatra jAvanA - ida sUkSmaikeMdiyAH paryAptA aparyAptAzca pratyekaM sakalalokavarttinastataste svasthAnato'pi sakalalokasparzina nRpaparyaMte, kiM munamaraNAMtikasamudghAta bhAga 1 // 163 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 TIkA paMca yogataH? vArA'paryAptaiDiyAdayaH svasthAnamadhikRtya pratyekaM lokA'saMkhyeyannAgavartina eva - samudghAtamadhikRtya punaH sakalalokasparzino'pi navaMti. tathAhi . samudghAta iha maraNasamudghAta nucyate, maraNasamudghAtasamuitastu jIvaH svshriirvi||15|| kanabAhalyaM jaghanyato daiyeNAMgulA'saMkhyeyatnAgamAtramutkarSeNa saMkhyayAni yojanAni svapra dezadaMjha nisRjati. nisRjya ca yatra sthAne tananave samutpatsyate, tatra sthAne taM svapradeza prakripati tanotpattisthAnaM jagatyA ekena samayena svapradezamA prApnoti. vigrahagatyAta patkarSatazcaturthe samaye, yato maraNasamudghAtamadhikRtya nAnAjIvApekSayA bAdarA'paryAptaizyiA dayo hAdazannedAH pratyekaM sarve 'pi sarva jagatspRzaMtaH prApyate iti. 'rinaseDhIe va keti' kecitpunarjIvAH sUdamaikezyilakSaNA jhajuzreNyA rujugatyA, vAzabdaH pakSAMtarasUcane, na ke valaM samudghAtena jhajuzreNyA vA ityarthaH, sarva jagatspRzaMti. tathAhi-adholokAMtAdurbalo kAMte natpadyamAnAzcaturdazApi rajjaH spRzaMti. evaM sarvAsvapi dikSu nAvanIya, tato nAnAjIvApekSayA rujuzreNyApi sUdamaikeziyAH sakalalokasparzinaH, saMprati guNasthAnake sparzAnAM // 16 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM TIkA // 16 // sasAna katAta OSBE ciMtayati-' evaM miThAsajogitti' evaM sarvajagatsparzitayA mithyAdRSTayaH sayoginazcAvaga- tavyAH. tatra mithyAdRzaH sUkSmaikezyiAdayaH, sUkSmaikezyiAzca sakalalokasparzinaH, sayogikevalinaH punaH kevalisamudghAtagatAzcaturthasamaye sarvalokasparzinaH prAgevopadarzitAH // 26 // zeSaguNasthAnakeSu sprshnaamaah|| mUlam ||-miisaa ajayA apha am| ama bArasa sAsAyaNA ba desajaI // saga gA asaMkhaMsaM // 27 // vyAkhyA-mizrAH samyagmithyAdRSTayaH, a. yatA aviratasamyagdRSTayaH pratyekamaSTAvaSTau rajjUH spRzaMti, hAdaza punaH sAsAdanAH, dezayata. yo dezaviratAH SaT , zeSA naktavyatiriktAH dIgamohavarjAH pramattAdyAH pratyekaM sapta sapta ra jjUH spRzaMti. koNAH kIgamohAH punarasaMkhyeyAMzaM rajorasaMkhyeyaM nAgaM // 27 // enAmeva gAyAM svayameva nAvayati // mUlam // sahasAraMtiyadevA / nArayanedeNa jati tazyabhuvaM / nijaMti accuyaM jA / accuyadeveNa iyarasurA // 20 // vyAkhyA-iha sahasrArAMtakAH sahasrAraparyavasAnA devA nA. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM rakasnedena pUrvasAMgatikanArakasnehena tasya vedanopazamanArtha, napalakaNametat, pUrvavairikasya nA- K rakasya vedanodIraNArtha vA tRtIyAM bhuvaM narakapRthivIM gavati. AnatAdayo devAH punaraspasnehATIkA dinnAvAH snehAdiprayojanenApi narakaM na gavaMtIti sahasrArAMtagrahaNaM, tathA acyutadevena jnmaaN||16|| tarasnehatastannavasnehato vA itare surAH zeSasurA acyutadevalokaM yAvanIyate, tataH samyagmi cyAdRSTInAmaviratasamyagdRSTInAM ca pratyekamaSTASTarajjusparzanA ghaTate. zyamatra nAvanA-ha ra yadA samyagmithyAdRSTilavanapatyAdiko devaH pUrvasAMgatikenA'cyutadevalokavAsinA devenA'cyutadevaloke snehAnIyate, tadA tasya dhamajjusparzanA navati. 'u accue ' iti vacanAt. tathA kazcidamaraH sahasrArakalpavAsI samyagmithyAdRSTiH pUrvasAMgatikasya vedanopazamanAya, pU. vairikasya vedanodIraNAya vA vAlukApranAnidhAnAmapi narakapRthivImupagabati, tadA navana- patinivAsasyA'vastAdanyadapi rajjukSyamadhikaM prApyate, iti pUrvoktAH SaT rajavo rajjudhyena sahitA aSTau navaMti. evaM nAnAjIvApekSayA samyagmithyAdRSTayo'STarajjusparzakAH prApyaMte. athavA ko'pi sa. 166 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA I // 16 // hasrArakalpa nivAsI devaH samyagmithyAvRSTiH pUrvoktakAraNavazAttRtIyAM narakabhuvaM gabana saptara- jjUH spRzati, sa eva ca sahasrAradevo yadA'cyutadevena snehAdacyute devaloke nIyate, tadA'. nyAmapyekAmadhikAM rajjuM spRzatItyaSTarajjusparzanA. evamaviratasamyagdRSTInAmapyaSTarajjuspa rzanA nAvanIyA. nanvaviratasamyagdRSTayastanve vartamAnAH kAlamapi kurvati, tatasteSAmanyathApi kathaM na nAvanA kriyate ? nacyate-anyathA teSAmaSTarajjusparzanAyA asaMnavAt. tathAhi-tiryaGmanuSyo vA sasamyaktvo hitIyAdiSu narakapRthivISu na gavati, nApi tata Aga ti, tato'nuttarasuranavaM gataH, tato vA vyutvA manuSyannavamAgataH sarvotkRSTA saptarajju sparzanA'vApyate, nAdhikA kvApyanyatra tato'viratasamyagdRSTayo'pi mithyAdRSTivadativizeSepASTarajjusparzakAH pratipattavyAH, na prakArAMtareNa. apare punarAhuraviratasamyagdRSTInAmutkarSa to navarajjusparzanA. kathamiti ceducyate iha tanmatena kAyikasamyagdRSTayastRtIyasyAmapi narakapRthivyAM gacaMti, tato'nuttarasuranavaM gacatAM, tato vA vyutvA manuSyanavamAgavatAM saptarajjusparzanA. tRtIyasyAM pRthivyAmutpa Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM dyamAnAnA, tato vA nabRtya manuSyannavamAgabatA rajjuspazanAMta sAmAnyatA'Avaratasamya- Ka dRSTInAM navarajjusparzanA. vyAkhyAprajJaptyAdyanniprAyeNa punaramISAM hAdazarajjusparzanApi prA. TIkA TAkA pyate. tathA hyanuttarasuranavaM gavatAM, tato vA vyutvA manuSyatnavamAgavatAM saptarajjusparzanA. t||16|| thA naratirazcAmanyataro'viratasamyagdRSTiH pUrvabajJAyuH kAyopazamikasamyaktvena gRhItena vyA khyAprajJaptyAdyanniprAyataH SaSTanarakapRthivyAmapi nArakatvenotpadyate. tato vA na kRtya kAyopazamikasamyaktvavAnatra manuSyeSu madhye samutpadyate. tato'viratasamyagdRSTiH SaSTanarakapRthivIM gana paMca rajjUHspRzati, tataH sAmAnyato'viratasamyagdRSTInAM sarvasaMkhyayA bAdazarajjusparzanA. saptamapRzrivyAM punaH samyaktvasahitasya gamanAgamanaM vA prAptyAmapi niSi, tataH Sa. pTanarakaparivIgrahaNaM. // 2 // saMprati sAsAdanAnAM hAdazarajjusparzanaM nAvayati // mUlam ||-utthaae nerazna / sAsaNanAveNa ei tirimaNue // logaMtanikhkhumesu jaM tatte sAsANaguNavA // 2 // vyAkhyA-paSTanarakapRthivyAM vartamAnaH kazcinnArakaH svanavAM te aupazamikasamyaktvamavApya sAsAdanannAvaM gataH san kAlaM karoti, kAlaM ca kRtvA tiryakSu // 16 // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA ||16nnaa manuSyeSu vA samutpadyate, tatastasya paMcarajjusparzanA javati ida saptamapRthivInArakaH sAsAdAvaM parityajyaiva tiryakkRtpadyate iti SaSTapRthivIgrahaNaM. tathA tiryaglokAdapi kecittiryaMco manuSyA vA sAsAdanaguNasthAH sAsAdanasamyagdRSTiguNasthAnavarttinaH saMta napari lokAMtaniSkuTeSu trasanADIparyaMtavarttilokAMtapradezeSUtpadyate, tatasteSAM saptarajjusparzanA. tataH sAmAnyataH sAsAdanaguNasthAnasthAnAM sarvasaMkhyayA dvAdazarajjusparzanA samutpadyate nokaM jIvamadhikatyeyaM sparzanA ciMtyate, kiMtvekaM guNasthAnaM, tato na kazciddoSaH, iha prAyaH sAsAdanajAvamApannAnAmaghoga tirnopajAyate, tato dvAdazarajjusparzanA pratipAditA. yadi punaradhogatiH sAsAdanAnAM javeta, tato'gholoka niSkuTAdiSvapi teSAmutpAdasaMjJavAccaturdazarajjusparzanAnidhIyate. // 27 // saMpratyapUrva karaNAdInAM sparzanAmanidhitsurAha - // mUlam // - navasAmagan2avasaMtA / sabane apamattavirayA ya // gacchaMti rinagaIe / puMdesajayAna bArasame || 30 || vyAkhyA - upazamakA upazamazreNyArUDhAH, apUrva karaNA'nivRnivAdara sUkSma saMparAyA nRpazAMtA nRpazAMtamodAstathA apramattaviratA zrapramattasaMyatAH, caza 22 bhAga 1 // 165 // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 ROINT bdAtpramattannAvAnimukhAH, sarvArthe sarvArthasihe mahAvimAne jhajugatyA gacaMti natpadyate. tataste TIkA saptarajjusparzinaH, iha pakazreNyArUDhA apUrvakaraNAdayo na niyaMte, na ca mAraNasamudghAtamAranaMte. tatasteSAmasaMkhyeyatnAgamatraiva sparzanA ghaTate, nA'dhikA; ata eva dIpamohasyA'. saMkhyeya nAgamAtrasparzanA prAganyadhAyi; tato'pUrvakaraNAdInAmupazamazrelimadhikRtya saptarajjusparzanA pratyapAdi. para zrAda nanu manuSyannavAyuSaH kaye, paranavAyuSa nadaye paralokagamanaM, tadAnIM cA'viratatA, nopazamakatvAdi, tatkazramapUrvakaraNAdInAM saptarajjusparzaneti ? naiSa doSaH, iha dhiA gatiH, kaMra ukagatirilikAgatizca, tatra kaMDukasyeva gatiH kaMdukapatiH, kimuktaM navati? yayA kaMdukaH bhAsvapradezasaMpiMDita maz2a gati, tathA jIvo'pi kazcitparatnAvayuSa nadaye paralokaM gabana sva pradezAnekatra saMpiMDya gavati. tathA ilikAyA zva gatirilikAgatiH, yathA ilikA pucadezama- parityajaMtI, mukhenAtanaM sthAnaM zarIraprasAraNena saMspRzya tataH puvaM saMharati; evaM jIvo'pi kazcitsvanavAMta kAle svapradezairutpattisthAnaM saMspRzya paranavAyuHprathamasamaye zarIraM parityaja // 10 // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM ti. tata ili kAgatimadhikRtyA pUrvakaraNAdInAM saptarajjusparzanA na vihanyate. tathA jugatyai- va puMdesajayA iti' atra pugrahaNena manuSyagrahaNaM, tato'yamarthaH-manuSyarUpA dezayatA deTIkA zaviratA hAdaze'jyutAnnidhAne devaloke gachaMti natpadyate; tatasteSAM SaTrajjusparzanA, tiry||17|| lokamadhyAdacyutadevalokasya SaTrajjumAnatvAt. // 30 // tadevamuktaM sparzanAdhAraM, saMprati kAlakSAraM vaktavyaM, kAlazca vidhA, navasthitikAlaH, kA. yasthitikAlaH, guNasthAnavinAgakAlazca. tatra nave ekasmin sthitistasyAH kAlo navasthi| tikAlaH, tathA kAye pRthivIkAyAdInAmanyatamasmin mRtvA mRtvA tatraiva nUyo nUyaH sthitirutpattiH kAyasthitiH, tasyAH kAlaH kAyasthitikAlaH, tathA guNasthAneSu vinAgena pArthakyena tanAvA'parityAgaviSayaH kAlo guNasthAna vinAgakAlaH, tatra prathamato navasthitikAlamAnamAharAma // mUlam ||-snhnmpjjaannN / aMtamuhuttaM uhAvi sudumANaM // sasANaMpi jahannA / - vAI hoi emeva // 31 // vyAkhyA-saptAnAM sUkSmavAdayihIMyitrIMiiyacaturiMDiyAssaMjhipaMceMDiyAkhyAnAmaparyAptAnAM labdhyaparyAptakAnAM sUkSmANAM sUdamaijhyiANAM paryAptAnAma // 17 // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___TIkA paMcasaM pi ca, dhApi jaghanyata natkarSatazca navasthitirekanavAyuHpramANamaMtarmuhUrnamaMtarmuhUrnamAtraM, ke nAga 1 valaM jaghanyapade tadevAMtarmuhUrte laghu dRSTavyaM, natkRSTapade tu tadapi bRhattaramiti, tathA zeSANAma-TY zanibAdaraikeMziyahIyitrIMiiyacaturiMDiyA'saMjhisaMjhipaMceMkSyiANAM paryAptAnAM jaghanyA nvsthi||13|| tirevAMtarmudapramANena navati // 32 // saMpratyeteSAmeva paryAptabAdaraikeMzyiAdInAmutkRSTAM na vasthitimAharomalam ||-baaviisshssaa / bArasa vAsAI aNapanadiNA // bmmaaspuvkomii| tettIsayarA nakosA // 33 // vyAkhyA-iha paryAptabAdaraikezyiAdInAM kSAviMzativarSasahasrAdintiH saha yathAsaMkhyena saMbaMdhaH, tatra paryAptabAdaraikeMkSyiANAM dhAviMzativarSasahasrANyutkRSTAnavasthitiH, sA ca bAdarapRthvIkAyikaikeMjhyiA'pekSayA dRSTavyA, na zepaikeMjhyiApekSayA, zepaikeMdi. yANAmetAvatyA navasthitaratnAvAt. tathAhi-nutkRSTA navasthiti daraparyAptapRthivIkAyikA- // 17 // nAM dhAviMzativarSasahasrANi, bAdaraparyAptA'pkAyikAnAM saptavarSasahasrANi, bAdaraparyAptateja1 skAyikAnAM trayodaza ahorAtrAH, paryAptabAdaravAyukAyikAnAM trINi varSasahasrANi; paryApta Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 TIkA paMcasaMvAdarapratyekavanaspatInAM dazavarSasahasrANi, naktaM ca-bAvIsa satta tini ya / vAsasahaslANi dasa ya nakosA // puDhavidagAnilapatneya-tarusu tekatirAyaM ca // 1 // tataH paryAptabAdaraikeMdi yANAM hAviMzativarSasahasrapramANotkRSTA navasthiti daraparyAptapRthvIkAyikApekSyaiva ghaTate, // 17 // nAnyathA; tathA paryAptahIziyANAmutkRSTA navasthitidizavarSANi, paryAptatrIMziyANAmekonapaMcAzadivasAH, paryAptacaturiMDiyANAM SaNmAsAH, paryAptA'saMjhipaMceMkSyiANAM pUrvakoTI, eSA ca pUrvakoTI paryAptasaMmUrDimajalacarApekSayA dRSTavyA, na saMmUrbimasthalacarakhacarApekSayA, teSAJK metAvatyA navasthitaranAvAt. tazrAhi paryAptasaMmUrvimajalacarANAmutkRSTA navasthitiH pUrvakoTI, paryAptasaMmUrbimacatuSpadasthalacarANAM caturazItivarSasahasrANi, naraHparisa'paryAptasaMmUrbimasthalacarANAM tripaMcAzarSasaha srANi, paryAptabhujaparisarpasaMmUrtimasthalacarANAM hicatvAriMzarSasahasrANi, paryAptasaMmUrvimakha- 8 carANAM hisaptativarSasahasrANi, tathA coktaM-sammukhapuvakomI-canarAsII nave sahassAI tevaNA bAyAlA / bAvattari ceva parakINaM // 1 // tataH saMmUrbimajalacarApekSyaiva paryAptA' // 13 // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 nAga, TIkA // 14 // saMjhipaMceMkSyiANAM pUrvakoTipramANotkRSTA navasthitiH prApyate, na zeSajIvApekSayA. tathA paryA- ptasaMjhipaMceMkSyiANAmutkRSTA navasthitistrayastriMzatlAgaropamANi, sA cA'nuttarasurApekSayA, saptamaparivInArakApekSayA vA veditavyA. no zeSasaMjhijIvApekSayA; zeSasaMjhijIvAnAmetAva. tyA navasthiteraprApyamANatvAt. tathAhi-caturdhA saMjJo, tadyathA nArakastiryaGmanuSyo devazca. nArakazca pRthivInedAtsaptadhA, tatra ratnapranAnArakANAM jaghanyA navasthitirdazavarSasahasrANi, natkRSTA sAgaropamamekaM. zarkarAprannAnArakANAM jaghanyA sAgaropamamekamutkRSTA ca trINi sAgaropamANi, vAlu kAprannAnArakANAM jaghanyA trINi sAgaropamANi, natkRSTA ca sapta. paMkaprannAnArakANAM jagha. nyA sapta sAgaropamANi, natkRSTA ca daza. dhUmapranAnArakANAM jaghanyA daza sAgaropamANi, natkRSTA ca saptadaza. tamaHpratnAnArakANAM jaghanyA saptadaza sAgaropamANi, natkRSTA ca hAviMzatiH. mahAtamaHpranAnArakANAM jaghanyA kSAviMzatisAgaropamANi, natkRSTA trayastriMzaditi. tiryaMcaH saMjhipaMceMzyiAH paMcadhA. tadyathA-jalacarAzcatuSpadasthalacarAnaraHparisarpasthalacarA // 17 // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM bhujaparisarpasthalacarAH khacarAzca. tatra jalacarANAmutkRSTA navasthitiH pUrvakoTI, catuSpada- ra sthalacarANAM trINi paDhyopamAni, naraHparisarpasthalacarANAM pUrva TI, bhujaparisarpasthalacarA. MNAM pUrvakoTI, khacarANAM par3hayopamA'saMkhyeyatnAgaH, naktaM ca-gapraMmi puvakoko / tinni ya // 17 // palinavamA paramAna // narabhuyagapuvakokI / palinavamaasaMkhannAgo ya // 1 // manuSyasaMjhipaM. ceMjhyiANAmutkRSTA navasthitistrINi paDhyopamAni. devAzcaturvidhAH, tadyathA-navanapatayo vyaMtarA jyotiSakA vaimAnikAca. tatra navanapatayo dazadhA. tadyathA-asurakumArA nAgakumArA vidyutkumArAH suvarNakumArA agnikumArA vAyukumArAH stanitakumArA nadadhikumArA hI. pakumArA dikkumArAzca. ete ca sarve'pi pratyekaM kiMdhA, tadyathA maMdaragiridakSiNa digvarjina uttaradigvartinazca. tatra dakSiNa digNArtinAmasurakumArANAmutkaaSTA navasthitirekaM sAgaropamaM, nattaradigvartinAM tvekaM sAgaropamaM kiMcitsamadhikaM. nAgakumA- * rAdInAM dakSiNa digvarninAM sarveSAmapi pratyekamutkRSTA navasthitiH sAIpayopamaM, nanaradigva ninAM tu dezonaM paTyopamadhyaM. tathA dakSiNa digvartya surakumArezvara camaradevInAmutkRSTA navasthi // 175 / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 116 // tiH sArddhaM pabyopamatrayaM, uttaradigvarttyasurakumArAdhipabalIMidevInAM tu sAIni catvAri paDhyopamAni nAgakumArAdinava nikAyadevInAM dakSiNA digvarttinInAmutkRSTA javasthitiH sAIpalyomaM, uttaradigvarttinAM tu dezonaM pabyopamadhyaM sarveSAM ca javanapatInAM devAnAM devInAM ca jaghanyA javasthitirdazavarSasahasrANi vyaMtarA aSTavidhAH, tadyathA - pizAcAH, nUtAH, yakSAH, rAkasAH, kinnarAH, kiMpuruSAH, mahoragAH, gaMdharvAzvaH eteSAM cASTavidhAnAmapyutkRSTA navasthiti: palyopamaM, jaghanyA dazavarSasahasrANi vyaMtarINAM jaghanyA javasthitirdazavarSasahasrANi utkRTAI palyopamaM jyotiSkAH paMcavidhAH, tadyathA caMdamasaH, sUryAH, grahAH, nakSatrANi, tArAzca tatraM caMDavimAnavAsidevAnAM jaghanyA navasthitiH pabyopamacaturthAMzaH, utkRSTA varSalAdhikaM palyopamaM caMDavimAnavAsidevInAM jaghanyA javasthitiH pabyopamacaturthIzaH, natkRSTA paMcAzavarSasahasrAdhikaM pabyopamAI. sUryavimAnavAsinAM devAnAM jaghanyA navasthitiH pabyopamacaturthAMzaH, utkRSTA ca varSasahasrAdhikaM palyopamaM. sUryavimAnavAsidevInAM jaghanyA navasthitiH pabyopamacaturthIzaH, natkRSTA ca paM nAga 1 // 176 // Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaMcavarSazatAdhika paDhyopamAI. grahavimAnavAsidevAnAM jaghanyA navasthitiH pakhyopamacaturthI- zaH, natkRSTA ca paDhyopamaM. grahavimAnavAsidevInAM jaghanyA pakSyopamacaturkIzaH, natkRSTA ca TIkA palyopamAI. nakSatravimAnavAsidevAnAM jaghanyA pakSyopamacaturthAMzaH, natkRSTA ca pkhyopmaa||17|| hai. nakSatravimAnavAsidevInAM jaghanyA pakSyopamacaturthIzaH, natkRSTA ca sAdhikapalyopamacatu yIzaH. tArakavimAnavAsidevAnAM jaghanyA palyopamasyASTamozaH, natkRSTA ca palyopamacatu. zrIzaH, tArakavimAnavAsidevInAM jaghanyA palyopamASTAMzaH, natkRSTA ca sAdhikaH palyopamASTanAgaH, naktaM ca-caMdAzcagahANaM / narakanANaM ca devisahiyANaM / / aTalaMpi jahamaM / prA. na paliyassa canannAgo // 1 // pasinavamannAgo / tArayadevANa tadaya devANaM | doza jahanaM AlaM / eno nakosagaM voLa // 2 // paliyaM ca vrislrkN| caMdAgaM sUriyANa paliyaM tu // va. risasahasseNahiyaM / gahANa palinavamaM puNaM // 3 // naskatte paliyAI / tArayadevANa paliya- cantAgo // sasidevINaM pAnaM / nakosaM hoza paliyAI // 4 // pannAsasahassehiM / vAsANahiyaM tadeva paliyA / / paNavAsasayapradiyaM / ravidevINaM paraM AnaM // 5 // palinavamassa aii| // 17 // Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa ra nAga 1 TIkA // 17 // J gahadevINaM tadeva saviseso // palimvamacananAgo | Ana naskanadevINaM // 6 // tAragadevINa- pi hu / nakosaM AnayaM viNidilaM / palinavamannAgo / ahina kiMcI viseseNa // 7 // vai. mAnikA vividhAstadyathA-kalpopapannAH kalpAtItAzca. tatra hAdazasu devalokeSu jAtAH ka. popapannAH, greyeyakA'nuttaravimAnavAsinaH kalpAtItAH. tatra saudharmakalpe devAnAM jaghanyA navasthitireka palyopamaM, natkRSTA he sAgaropame. parigRhItadevInAM jaghanyA palyopamaM, natkR. TAsapta palyopamAni. aparigRhItadevInAM jaghanyA palyopamaM, natkRSTA paMcAzatpalyopamAni.I. zAnakalpe devAnAM jaghanyA navasthitirekaM sAdhikaM par3hayopamaM, natkRSTA he sAtireke sAgaropa. me. parigRhItadevInAM jaghanyA sAtireka palyopamaM, natkRSTA nava palyopamAni, aparigRhIta. devInAM jaghanyA sAtireka pakhyopamaM, natkRSTA paMcapaMcAzatpalyopamAni. sanatkumArakalpe devA. nAM jaghanyA sAgaropame, natkRSTA sapta sAgaropamANi. mAhezkaTape devAnAM jaghanyA sAtireke sAgaropame, natkRSTA sAtirekANi sapta sA. garopamANi. brahmalokakaLape devAnAM jaghanyA sapta sAgaropamANi, natkRSTA daza, lAMtakaka. // 13 // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA // 17 // pe devAnAM jaghanyA daza sAgaropamANi, natkRSTA caturdaza. mahAzukrakalpe devAnAM jaghanyA caturdaza sAgaropamANi, natkRSTA saptadaza. sahasrArakalpe devAnAM jaghanyA saptadaza sAga- ropamANi, natkRSTA'STAdaza. Anatakalpe devAnAM jaghanyA aSTAdaza sAgaropamANi, nala STA ekonaviMzatiH. prANatakaTape devAnAM jaghanyA ekonaviMzatiH sAgaropamANi, natkRSTA viMzatiH. AraNakalpe devAnAM jaghanyA viMzatiH sAgaropamANi, natkRSTA ekaviMzatiH. acyu. takalpe devAnAM jaghanyA ekaviMzatiH sAgaropamANi, natkRSTA jhAviMzatiH. kalpAtItadeveSu madhye adhastanapraiveyakavimAneSu devAnAM jaghanyA hAviMzatiH sAgaropamANi, natkRSTA trayoviM. zatiH. adhastanamadhyamaveyakavimAneSu jaghanyA trayoviMzatiH sAgaropamANi, natkRSTA catuvizatiH, adhastanoparitanauveyakavimAneSu jaghanyA caturviMzatiH sAgaropamANi, natkRSTA paM. caviMzatiH, madhyamAdhastanauveyakavimAneSu jaghanyA paMcaviMzatiH sAgaropamANi, natkRSTA Sa. viMzatiH. madhyamamadhyamauteyakavimAneSu jaghanyA SaDviMzatiH sAgaropamANi, natkRSTA saptaviMzatiH, madhyamoparitanagraiveyakavimAneSu jaghanyA saptaviMzatiH sAgaropamANi, natkRSTA'STA 13e| Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 180 // viMzatiH nRparitanAdhastanayaiveyakavimAneSu jaghanyA'STAviMzatiH sAgaropamANi; utkRSTA ekonatriMzat paritanamadhyamagraiveyaka vimAneSu devAnAM jaghanyA ekonatriMzatsAgaropamAli, nRtkRSTAtriMzat paritanoparitanagraiveyaka vimAneSu devAnAM jaghanyA triMzatsAgaropamANi, utkRSTA ekatriMzata. vijayavaijayaMtajayaMtAparAjita vimAneSu devAnAM jaghanyA ekatriMzatsAgaropamANi, utkRSTA trayastriMzat, sarvArthasiddhamahAvimAne devAnAM navasthitirjaghanyotkRSTA trayastriMzatsAgaropamapramANA. tadevaM saptamapRthivInArakAnanuttarasurAn vA vihAyA'nyatra trayastriMzatsAgaropapramANA navasthitirna prApyate iti tAnavAdhikRtya saMjJinAM trayastriMzatsAgaropamapramANotkRSTA sthitiravaseyA // 33 // tadevaM navasthitikAla uktaH, saMpratyekasmin jIve guNasthAneSu vijJAna kAlamAnamAha - // mUlam // -- hoi lAi prAMto / aAi saMto ya sAisaMto ya || desUlapoggalAI / tamuhuttaM carimamiDo || 34 // vyAkhyA - iha mithyAdRSTiH kAlatazciMtyamAnastridhA prApyate tadyathA - anAdyanaMtaH, anAdisAMtaH, sAdisAMtazca tatrA'navyo navyo vA kazcittathAvidho nAga 1 // 180 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 TIkA paMcasaM prAptavyaparamapado anAdyanaMtaH, tasyA'nAdikAlAdAracyA'AgAminaM sakalamApa kAlaM yAvanmi- Jla thyAtvA'pagamasaMnavA'nAvAta. yastu navyo'nAdimithyAdRSTiravazyamAyatyAM samyaktvamavApsya. - ti sa mithyAdRSTiH kAlamAzrityA'nAdisAMtaH, yastu tathA javyatvaparipAkavazAdavApya smy||17 tavaM, tataH kenApi kAraNena punaH samyaktvAtparivraSTo mithyAtvamanulavati, sa nUyaH kAlAMtare niyamataH samyaktvamavApsyati, tataH sa mithyAdRSTiH sAdisAMtaH tathAhi-samyaktvalAnA. naMtaraM mithyAtvamAsAditamiti sAdiH, punarapi kAlAMtare niyamato mithyAtvamapagamiSyatIti sAMtaH eSa ca sAdisAMto mithyAdRSTirjaghanyatAtarmuhUrta kAlaM yAvanavati, samyaktvapratipAtAnaM. taramaMtarmuhUrnena kAlena nUyo'pi samyaktvaprApteH. natkarSato dezonaM kiMcinnyUnaM pujalaparAvartA I pratipatitasamyagdRSTeH, dezonapujalaparAvartAIparyaM te niyamataH samyaktvalAnnasaMcavAta. atama eva ca sAdyanaMtarUpo mithyAdRSTina navati, sAditAyAM satyAmutkarSataH kiMcidUnapujalaparAva- Iparya te niyamato mithyAtvA'pagamasaMnavAt // 34 // iha dezonapujalaparAva ImityuktaM, tatra kiMsvarUpaH pujalaparAvartaH ? iti pujalaparAvartasvarUpamAha // 11 // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAma / na TIkA // 12 // // mUlam ||-pogglpriytttto iha / davAi canavido muNeyavo // ekeko puNa 'viho / bAyarasuhumananeeNaM // 35 // vyAkhyA-hA'smin pAramezvare pravacane pulaparAvoM cyAdito cyakSetrakAlanAvanedatazcaturvidhazcatuHprakAro jJAtavyaH, tadyathA-vyapujalaparAvartaH, ketrapulaparAvartaH, kAla punalaparAvartaH, nAvapujalaparAvartazca. ' muNeyavo' ityatra ' jo jANamuNAviti' prAkRtalahaNAjAnAtarmuNa ityAdezaH. punarapyakaikaH pujalaparAvattoM bAdarasUkSmatvannedena chiyA hiprakAraH, tadyathA-bAdaraH sUmazca. // 35 // tatra bAdaramUkSmavyapujalaparAva vAha ||muulm ||-sNsaarNmi amaMto / jAvaya kAleNa phusiya savANU // gu jIva muya bAyara / annayarataNugni suhumo // 36 / / vyAkhyA-saMsaraMti prANino'sminniti saMsArazcaturdazarajjvAtmakaM ketraM, tasmina saMsAre aTana paribhramanneko jIvaH, sakale'pi saMsAre ye ke- cana paramANavastAn sarvAnapi yAvatA kAlena spRSTvA muMcati, audArikAdirUpatayA paribhujya paribhujya parityajati, tAvAn kAlavizeSo bAdaravyapuslaparAvartaH.. kimuktaM navati ? yAva. // 12 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 183 // tA kAlenaikena jIvena sarve'pi jagadvarttinaH paramANavo yathAyogamaudArikavai kriyataijasakArmAjApAprAlApanamanastvena paribhujya paribhujya parityaktAstAvAn kAlavizeSo bAdaravya pulaparAvarttaH sUkSmavyapulaparAvarttamAda - annayarataNuTTina suhamo' audArikAdInAM zarIrANAmanyatamasyAM tanau zarIre sthitaH san yAvatA kAlenaiko jIvaH saMsAraM paribhraman sarvAnavyaNUna spRSTvA paribhujya muMcati, tAvAn kAlavizeSaH sUkSmavyapulaparAvarttaH iyamatra jAvanA-pAvatA kAlena sarve'pi lokAkAzanAvinaH paramANava zradArikAdyanyatamaikavivakSitazarIrarUpatayA paribhujya niSTAM nIyate tAvAn kAlavizeSaH sUkSmavyapulaparAvarttaH, pujalAnAM paramANUnA maudArikAdirUpatayA vivahitaikazarIrarUpatayA vA sAmastyena parAvarttaH pariNamanaM yAvati kAle sa tAvAn kAlaH puphalaparAvarttaH, idaM na zabdasya vyutpattinimittaM, anena ca vyutpattinimittena svaikArthasamavAyipravRttinimittamanaM totsarpieyavasarpiNI mAnatvarUpaM lakSyate, tena kSetra pulaparAvarttAdau pulaparAvarttanA'nAve'pi pravRttinimittasyA'naM totsarpieyavasarpiNImAnatvarUpasya vidyamAnatvAtpula parAvarttazabdaH pravarttamAno na viruddhyate yathA gozabdaH pUrva nAga 1 // 103 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 184 // gamane vyutpAditaH, tena ca gamanena vyutpattinimittena svaikArthasamavAyikhuraka kulAMgUla sAsnAdimattvarUpaM pravRttinimittamupalakSyate, tato gamanarahite'pi gopiMne pravRttinimittasannAvAd gozabdaH pravartate iti asmiMzca sUkSme ivyapulaparAvartte vivadditaikazarIravyatirekeNA'nyazarItayA ye parinujya parinujya parityajyaMte te na gaeyaMte, kiMtu prabhUte'pi kAle gate sati vivahitaikazarIrarUpatayA pariNamyaMte, te eva gaeyaMte, tadevamuktaH sUkSmabAdaranedaninno vyapuphalaparAvarttaH || 36 || saMprati bAdara sUkSmajedabhinnaM kSetra pula parAvarttamAda // mUlam // --logassa paesesu / aAMtara paraMparAvijattIhiM // khenaMmi bAyaro so | suhumo na prAMtaramayassa // 33 // vyAkhyA - lokasya caturdazarajjvAtmakasyAnaMtara paraMparAvi ktiyAM, anaMtara prakAreNa paraMparAprakAreNa ca, sarveSu pradezeSvekasya jIvasya mRtasya yAvAn kAlavizeSa javati, sa tAvAn kSetra viSayo bAdarapulaparAvarttaH kimuktaM javatti ? yAvatA kAlenaikena jIvena krameNotkrameNa vA, yatra tatra mriyamANena sarve'pi lokAkAzapradezA maraNasaMspRSTAH kriyate sa tAvAn kAlavizeSaH kSetravAdarapulaparAvarttaH, saMprati kSetrasUkSmapujalaparA nAga 1 // 184 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 kA bati. paMcasaM vartamAha-'suhumo na asaMtaramayassa ' caturdazarajjvAtmakasya lokasya sarveSu pradezeSvanaMta- JA ramRtasyaikasya jIvasya yAvAna kAlavizeSaH sa tavAn sUkSmaH sUkmakSetrapudgalaparAvartoM na vati. iyamatra nAvanA-yadyapi jIvasyA'vagAhanA jaghanyApi asaMkhyeyapradezAtmikA navati, // 15 // tathApi vivakSite kasmiMzciddeze mriyamANasya vivakSitaH kazcidekaH pradezo'vadhinUto vivakSya te, tatastasmAtpradezAdanyatra dezAMtare ye nannaHpradezA maraNenA'vApyate, te na gaNyaMte, kiM tvanaM. te'pi kAle gate sati, vivakSitAtpradezAdanaMtaro yaH pradezo maraNena vyApto navati, sa gaNyate; tasmAdapyanaMtaro yaH pradezo maraNena vyAptaH sa gaeyate. evamAnaMtaryaparaMparayA yAvatA kAlena sarve'pi lokAkAzapradezA maraNena spRSTA navaMti, tAvatkAla vizeSaH sUkSmakSetrapudgalaparAvartaH, nakto vAdarasUdamannedanninaH ketrapudgalaparAvartaH ||37||sNprti bAdarasUkSmannedanninaM kA. lapudgalaparAvarnamAha7 ||muulm ||-nsppinnismesu / aNaMtaraparaMparAvinatIhi // kAlammi bAyaro so / suhumo na aNaMtaramayassa // 30 // vyAkhyA-hotsarpiNIgrahaNenA'vasarpiNyapyupalakSyate, // 15 // For Private 8 Personal Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 106 // tato'yamarthaH - nRtsarpieyavasarpiNIsamayeSu sarveSvapi anaMtara paraMparAvijJaktiyAM, anaMtara prakAreNa paraMparAprakAreNa ca mRtasya yAvAn kAlo javati, tAvAn bAdaraH kAlapula parAvarttaH, etaduktaM bhavati yAvatA kAlenaiko jIvaH sarvAnapyutsarpieyavasarpiNIsamayAn krameNotkrameNa vA maraNena vyAptAn karoti, tAvAnkAlavizeSo bAdarapulaparAvarttaH sUkSmakAla pudgalaparA varttamAha ---- suhumo na prAMtaramayassa ' samasteSvapyutsarpiNyavasarpiNIsamayeSvanaMtara mRtasya, utsarpiNI prathamasamayAdArabhya tataH paraM krameNa mRtasyaikasya jIvasya yAvAn kAlavizeSo javati, tAvAn sUkSmaH sUkSmakAla pudgalaparAvarttaH atrApIyaM jAvanA - ihotsarpiNIprazramasamaye kazviIvo mRtyumupAgataiH, tato yadi samayonaviMzatisAgarokoTI niratikrAMtA nirbhUyo'pi sa eva jaMturutsarpilI dvitIyasamaye mriyate, tadA sa dvitIyaH samayo maraNaspRSTo gaeyate, zeSAstu samayA maraNaspRSTA api saMto na gaeghaMte. yadi punastasminnutsarpila dvitIyasamaye na mriyate, kiMtu samayAMtare, tadA so'pi na gRhyate; kiMtvanaMtAsvasaciva sarpiSu gatAsu yadotsarpilI dvitIyasamaye eva mariSyati tadA samayo gaeyate; nAga 1 // 286 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM0 TIkA // 17 // evamAnaMtaryaprakAreNa yAvatA kAlena sarve'pyutsarpiNyavasarpiNIsamayA maraNavyAptA navaMti, tA- vAn kAla vizeSaH sUdamakAlapudgalaparAvarttaH, nakto bAdarasUdamannedanninaH kAlapudgalaparAvanaiH // 30 // sAMprataM bAdarasUkSmannedanninaM nAvapudgalaparAvartamAha // mUlam ||--annunaaggnnesu / aNaMtaraparaMparAvinatIhiM // nAmi bAyaro so| su. humo savesaNukamaso // 35 // vyAkhyA-ihAnunnAgasthAnAni karmaprakRtisaMgrahAdhikAre baMdha. nakaraNe anunAgabaMdhavicAre 'ekanavasAyasamajhiyasta / daliyassa kiM raso tullo' ityAdinA graMthrena svayameva vakSyati, tAni cA'saMkhyeyalokAkAzapradezapramANAni. teSAM cAnunnAgasthAnAnAM niSpAdakA ye kaSAyodayarUpA adhyavasAyavizeSAste'pyanunAgasthAnamityucyate, kAraNe kAryopacArAta. te cA'pyanunAgabaMdhAdhyavasAyA asaMkhyeyalokAkAzapradezapramANAH. saM. pratyakSarayojanA-anunAgasthAneSu anunnAgabaMdhAdhyavasAyasthAneSu asaMkhyeyalokAkAzapradezapramANeSu sarveSvapi yAvatA kAlenaiko jIvo'naMtaraparaMparArUpe ye vinatI vinAgau, tAnyAmAnaMtaryeNa pAraMparyeNa cetyarthaH, mRto navati, tAvAna kAlavizeSo bAdaranAvapudgalaparAvartaH, ki // 17 // Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMca muktaM navati ? yAvatA kAlena krameNotkrameNa vA sarveSvapyanunAgavaMdhAdhyavasAyasthAneSu varna- - mAno mRto navati, tAvatkAlo bAdaratnAvapudgalaparAvataH. sUdamaM nAvapudgalaparAvarttamAhaTIkA suhumo save saNukamaso' sarveSvanunAgabaMdhAdhyavasAyasthAneSvanukramazaH paripATyA yAvatA // 1 // kAlena mRto navati, tAvatkAlaH sUkSmaH, sUkSmannAvapudgalaparAvataH. zyamatra nAvanA kazcijaMtuH sarvajaghanye kaSAyodayarUpe adhyavasAye vartamAno mRtaH, tato yadi sa eva jaM. turanaMte'pi kAle gate sati prazramAdanaMtare hitIye'dhyavasAyasthAne vartamAno mriyate, tanmara SNaM gaNyate, na zeSAeyutkramannAvInyanatAnyapi maraNAni. tataH kAlAMtare nayo'pi yadi kitI yasmAdanaMtare tRtIye'dhyavasAyasthAne vartamAno mriyate, tadA tRtIyaM maraNaM gaNyate. na zeSAeyapAMtarAlanAvInyanaMtAnyapi maraNAni. evaM krameNa sarvANyapyanunAgabaMdhAdhyavasAyasthAnAni yAvatA kAlena maraNena spRSTAni navaMti, tAvAn kAla vizeSaH sUdamannAvapudgalaparAvartaH. i. ha sarvApi bAdarapudgalaparAvartaprarUpaNA vineyAnAM sUkSmapudgalaparAvartaprarUpaNAsukhAdhigatinimittaM kRtA, na hi ko'pi bAdarapujalaparAvataH kvacidapi sihAMtapradeze prayojanavAnupalakSyate, // 17 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM kevalaM tasmin prarUpite sati sUkSmapudgalaparAvartaH prarUpyamANo vineyaiH sukhenAdhigamyate, i- - ti tatprarUpaNA kriyate. tathA iha caturNAmapi sUkSmapudgalaparAvartAnAM paramArthato na kazcihiTIkA - zeSastathApi jIvAnigamAdau pudgalaparAvataH ketrato bAhulyena gRhItaH, ketrato mArgaNAyAM // 16 // tasyopAdAnAt. tayA ca tatsUtra-je se sAie sapajjavasie midiThI, se jahameNaM aM tomuhunaM, nakoseNaM aNaMtaM kAlaM, aNaMtAnanassappiNInasappiNIna kAlana khettana avaDhaM pogalapariyae desUNamityAdi' tata ihApi pudgalaparAvarttagrahaNe tripudgalaparAvoM grAhya iti. tadevamuktamekajIvasya mithyAdRSTiguNasthAnakAlamAnaM // 3 // saMprati sAsAdanamizraguNasthAnakayoraupazamikasamyaktvasya dAyikasamyaktvasya ca kAlamAnamAda // mUlam ||-zrAvaliyANaM ukkaM / samayAdArana sAsaNo ho // mIsuvasama aNtmuhuu| khAiyadichI ayaMtahA // 40 // vyAkhyA-ekasmAtsamayAdArabhya yAvadAvalikAnAM SaTkaM, OM tAvatsAsAdano navati, zyamatra nAvanA-ekaH sAsAdano jIvaH pUrvaM guNasthAnakavicArani. rdiSTanyAyena prAptasAsAdanannAvaH kazcitsamayamekamavatiSTate, anyastu au samayau,aparastu trI // 10 // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 1 // na samayAna; evaM yAvatko'pi SamAvalikAH, tata UrdhvamavazyaM mithyAtvamupagabati; tata eva- nAga 1 mekasya jIvasya sAsAdanaguNasthAnakakAlo jaghanyataH samayaH prApyate, natkarSataH SaDAvali kAH, tathA mizropazamau mizraguNasthAnakopazamikasamyaktve jaghanyata natkarSatazcAMtarmuhUrtapramANe. tathAhi-samyagmithyAdRSTiguNasthAnakaM jaghanyata natkarSatazcAMtarmuhUrnapramANaM suprasi.I. ' sammAmichAdichI aMtomuhunaM ' ityAdivacanaprAmANyAt. kevalaM jaghanyapade tadaMtarmudata laghu dRSTavyaM, natkRSTapade tu tadeva bRhattaramiti. aupazamikasamyaktvamapi prAthamikamupazamazreNisaMnavaM vA jaghanyata natkarSatazcAMtarmuhUrtapramANaM. tatra prAthamikamaMtarmuhUrtapramANaM pratItaM. tathAhiyadi tadAnI dezaviratyAdikamapi spRzati, tathApi tasyAMtarmuhartameva kAlaM yAvadavasthAnaM, tataH paraM kAyopazamikasamyaktvannAvAt. dezaviratyAdipratipattyannAve tu ko'pi sAsAdanannAvaMga gati, ko'pi kAyopazamikaM samyaktvaM. napazamazreNisaMnavamapyaupazamikaM samyaktvamAMtau- re|| durtikamupazamazreNeraMtarmuhUrtapramANatvAta. tathA dAyikadRSTiH kAyikasamyagdRSTiranaMtAkSa anaMtakAlaM yAvannati. kAyikaM hi samyaktvaM prAdurbhUtaM na kadAcidapyapaiti, jIvasya tathAsvanAtvAt. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga' paMcasaMtatastatsamyaktvavAna sakalamapi paryavasita kAlaM yAvanavati. // 40 // // mUlam ||-veyg avirayasammo / tettIsayarAiM sAregAI // aMtamuhuttAna / puvakoTIkA mIdesona desUNA // 41 // vyAkhyA-vedakA'viratasamyagdRSTiH kaayopshmikaa'virtsmyre|| gdRSTirjaghanyatotarmuhU yAvanavati, tatotarmuhUrtAdArabhya tAvallanyate, yAvadutkarSatastrayastriMzat sAgaropamANi sAtirekANi navaMti, kathaM sAtirekANi trayastriMzatsAgaropamANi yAvadakA'viratasamyagdRSTilanyate? iti cekucyate-iha kazciditaH sthAnAnkRSTasthitiSvanuttaravimA. neSUtpannaH, tatra cA'viratasamyagdRSTitvena trayastriMzatsAgaropamANi sthitiH, tatastasmAtsthAnAcyutvA'trApyAyAto yAvadadyApi sarvaviratyAdikaM na pratipadyate, tAvadavirata evetyekasya veda. kA'viratasamyagdRSTermanuSyatnavasaMbAda iti katipayavarSAdhikAni trayastriMzatsAgaropamANi prApyaMte. tathA 'puvakomidesonadesUNA' dezasaMyataH punaH, turvAkyannede, uktaM ca-'tuH syAnade'. vadhAraNe' jaghanyatotarmuhUrnamutkarSato dezonA pUrvakoTI. tatrAMtarmuhUrta nAvanA iyaM-ko'pyaviratAdiraMtarmuhUrtamekaM dezaviratiM pratipadya, punarapyaviratAditvameva pratipadyate. dezonapUrvakoTi. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 15 // nAvanAtveSA-iha kila ko'pi pUrvakoTyAyuSko garnastho navamAsAnsAtirekAn gamayati, nAga 1 jAto'pyaSTau varSANi yAvaddezaviratiM sarvaviratiM vA na pratipadyate, varSASTakAdadho vartamAnasya sarvasyApi tathAsvAnnAvyAta, dezataH sarvato vA viratipratipatteranAvAt. nagavachajasvAminA vyannicAra iticeta, tathAhi-nagavAn vajasvAmI pAemAsiko'pi nAvataH pratipannasarvasAvadyaviratiH zrUyate. tathA ca sUtraM- ummAsiyaM usu jayaM mAjhae samaniyaM vaMde ' iti. satyametat, kiMtviyaM zaizave'pi nagavachajasvAmino nAvatazcaraNapratipanirAzcaryanUtA kAdAcikIti na tayA vyannicAraH, atha kazramavasIyate? yeyaM vajasvAminaH zaizave'pi caraNapratipa. tiH, sA kAdAcitkIti ? nacyate-pUrvamUrikRtavyAkhyAnAta. tayA ca paMcavastuke pravrajjyApratipanikAlaniyamavicArAdhikAre gAyA-tayahoparihavakhenaM / na caraNanAvovi pAyamee. siM // pAhacca nAvakahagaM / sutnaM puNa hoi nAyavaM // 1 // asyA vyAkhyA-teSAmaSTAnAM va // 15 // KNAmadho vartamAnA manuSyAH paritnavakSetraM navaMti, yena tena vApi zizutvAtparinnUyaMte. tayAra caraNannAvo'pi caraNapariNAmo'pi prAya eteSAM varSASTakAdadho vartamAnAnAM na navati, yatpunaH Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 153 // sUtra' bammAsi basu jayaM mAUe samanniyaM vaMde ' ityevaMrUpaM, tat 'grahaccajAvakahagaM' kA dAcitkajAvakathakaM tato varSASTakAdadhaH paribhavadetratvAccaraNapariNAmA'nAvAcca na dIkSyaMte iti. // 41 // saMprati pramattA'pramattasaMyata guNasthAnakayorekaM jIvamadhikRtya kaalmaanmaad|| mUlam // - samayAna aMtamuhU / pamattamattayaM jayaMti mulI || desUNapucakomiM / annona cihi jayaMtA // 42 // vyAkhyA - samayAdekasmAdAratrya munayaH pramattatAmapramattatAM vAtAvanajaMti, yAvadutkarSatatarmuhUrta, tataH paramavazyaM pramattasyA'pramattatAvijJAvAt zrapramattasya ca pramattatAdijJAvAt iyamatra jAvanA - pramattamunayo'pramattamunayo vA jaghanyata ekaM samayaM javaMti, tadanaMtaraM maraNanAvenA'viratatvabhAvAt; nRtkarSatastvaMtarmuhUrta, tataH paramavazyaM pramattajJAvo dezaviratatvaM vA maraNaM vA; zrapramattasyApi pramattatAzreNyAdau dezaviratatvAdikaM ceti. tadeva kathamavatitarmuhUrttAdUrdhvaM pramattasyA'pramattAdinAvo'pramattasya vA pramattAdijAvo, yAvatA deza viratAdivatprabhUtamapi kAlaM kasmAdetau na javataH ? ucyate - iha yeSu saMklezasthAneSu varttamAno muniH pramatto bhavati, yeSu ca vizeodhisthAneSu varttamAno'pramattastAni saMkleza - 25 nAga 1 // 103 // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 104 // sthAnAni vizodhisthAnAni ca pratyekamasaMkhyeyalokAkAzapramANAni bhavaMti sunizca yathAvasthitamuninAve varttamAno yAvadupazamazreNiM rUpako vA nArohati tAvadavazyaM tathAsvAnAvyAtsaMklazesthonaSvaMtarmuhUrtta sthitvA vizodhisthAneSu gacchati, vizeodhisthAneSvapyaMtarmuhU sthitvA nUyaH saMklezasthAneSu gachati evaM niraMtaraM pramattA'pramattayoH parAvRttIH karoti tataH pramattA'pramattanAvAtkarSato'pyaMtarmuhUrttaM kAlaM yAvallabhyete, na parataH, tathA coktaM zatakavRhaccUlasaMkilisns visuna vA virana aMtamuhurta jAva kAlaM, na parana, telaM saMkilissaMto saMkilesAsu tomuhuttaM kAlaM jAva pamattasaMjana hoi, visutovi sohigaNesu tomuhuttaM kA laM jAva apamattasaMjana hoi ' iti zratha pramattA'pramattenAvaparAvRttIH kiyataM kAlaM yAvanniraMtaraM karotItyata zrAha -- ' desUNetyAdi ' dezonAM pUrvakoTiM yAvadimau pramattA'pramattajJAvAvanyonyaM parasparaM jajaMtau tiSTataH pramattanAvoMtarmuhUrttAnaMtaramapramattajJAvaM jajana, apramattAvoMtarmuhUrttAnaMtaraM pramattajjJAvaM bhajan niraMtaraM tAvannavati, yAvaddezonAM pUrvakoTI mityarthaH, dezonatA ca pUrvakoTyA bAlatvajJAvivarSASTakApekSayA dRSTavyA // 42 // saMprati zeSaguNasthAnakAnA -iJa nAga 1 // 194 // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAga paMcasaM0 mekaM jIvamadhikRtya kAlamAnamAha1 // mUlam ||-smyaan aMtamuhU / apuvakaraNAna jAva navasaMto // khiinnaajogiiraaNto| desasseva jogiNo kAlo // 3 // vyAkhyA-apUrvakaraNAdArabhya yAvaupazAMtaH, kimuktaM na. ||1e vati ? apUrvakaraNA'nivRttivAdarasUdamasaMparAyopazAMtamohAH pratyekaM samayAdArajyotkarSato aM. tarmuhUna yAvannavaMti; tatra samayamAtranAvanA-kazciupazamazreNyAmapUrvakaraNatvaM samayamAtramanunUyA'paraH ko'pi anivRttibAdarasaMparAyatvaM prApya tatsamayamAtramanulUya, tadanyaH ko'pi sUkSmasaMparAyatvaM saMprApya, tadapi samayamAtramanunaya, paraH ko'pi punarupazAMtamohatvamavApya, tadapi samayamAtramanunUya, ditIye samaye'nutnarasureSUtpadyate, tatra cotpannAnAM prathamasamaya evA'viratatvamityapUrvakaraNAdInAM samayamAtratvaM, aMtarmuhUrttannAvanA tu sugamA; apUrvakaraNAdInAmaMtarmuda naMtaramavazyaM guNasthAnakAMtarasaMkramAnmaraNAcA, kapakazreNyAM tvapUrvakaraNAdInAM pratyekamajaghanyotkRSTamaMtamurtamavase yaM. dapaka zreNyAmArUDhasyA'kRtasakalakarmakSayasya maraNA'ra saMlavAta. tathA 'khINA jogIrAMto iti' vINAnAM dIpakaSAyANAmayoginAM navasthA'yo // 1 // Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 TIkA paMcasaMgikevalinAmajaghanyotkRSTamaMtarmuhUrtamavasthAnaM, tathAhi-kIkaSAyANAM na maraNamaMtarmuhartAJan naMtaraM ca jJAnAvaraNAdighAtikarmatrayakSayAtsayogikevaliguNasthAnake saMkramaH, navasthA'yogi kevalinAM tu hRsvapaMcAkSarokiraNamAtrakAlAvasthAyitayA, parataH siAhatvaprAptiH, ato dhyaanaa6|| mapyajaghanyotkRSTamaMtarmudUrnamavasthAnaM. tathA 'desasseva jogiNo kAlo' dezasyeva dezavirata syeva yoginaH sayogikevalinaH kAlo veditavyo, jaghanyoMtarmuhUrta, natkarSato dezonA pUrvakoTItyarthaH. atrAMtarmuhUrtamaMtakRtkevalino vijJeyaM, dezonA ca pUrvakoTiH sarvotkRSTA saptamAsajAtasya varSASTakAdUdha caraNapratipattyA zIghramevotpAditakevalajJAnasya pUrvakoTyAyuSo veditavyA. tadevamuktaM guNasyAnakeSu vitnAge kAlamAnaM. // 43 // saMprati kAyasthitikAlamAnamAha // mUlam ||-egiNdiyaannnnNtaa / doNi sahassA tasANa kAyaliI // ayarANa igapaNiMdisu / naratiriyANaM sagaThannavA // 44 // vyAkhyA--ekeMziyANAM kAyasthitiyonUyastasmi- nevaikeMzyinnave natpattiratarANAM sAgaropamANAmanaMtAH sahasrAH, anaMtasAgaropamasahasrapramANAH, anaMtotsarpiNyavasarpiNIpramANA ityarthaH. tathA coktaM prajJApanAyAM- egidieNaM naMte egi. // 15 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM diyattikAlana keciraM hoi ? goyamA jahanneNaM aMtomuhattaM, nakoseNaM azaMtaM kAlaM, aNaMtAranAga nassappiNinasappiNI kAlana, khetana ayaMtA logA asaMkhejA poggalapariyaTTA, teNaM pogaTIkA lapariyaTTA prAvaliyAe asaMkheja nAgo iti' iyaM cA'naMtasAgaropamasahasrapramANA kaay||1e|| sthitirekeMziyANAmavaseyA vanaspatyapekSayA, na zeSapRthivyAdyapekSayA. pRthivyAdiSu sarvaSvapi / pratyekamasaMkhyeyameva kAlamavasthAnAta. tathA coktaM prajJApanAyAmeva-'puDhavikkAieNaM naMte pura DhavikkAieti kAlana keciraM hoi ? goyamA jahameNaM aMtomuhunaM, nakoseNaM aNaMtaM kAlaM, a-05 J tAnanassappiginasappiNIna kAlana, khettana aNaMtA logA asaMkhejjA poggalapariyaTTA, teNaM poggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkheja nAgo iti' atra 'khenana asaMkhejjA logA' ityasyAyamarthaH-asaMkhyayeSu lokAkAzeSu pratisamayapradezApadAre kriyamANe yAvatyo'saMkhyeyA natsardiNyavasarpiNyo nati, tAvatIryAvatpRthivIkAyaH pRthivIkAyatvenA'vatiSTate, evaM ca va // 19 // naspatikAya sthitivicAre'pi. yaduktaM ' khettana ayaMtA logA iti' tadapi nAvanIyaM. tathA sAnAM nUyonUyastrasakAyatvenotpadyamAnAnAM kAyasthitirjaghanyenAMtarmudUrnamutkarSa Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA // 1 // to'tarANAM sAgaropamANAM hau sahasro, sihasrasAgaropamapramANA, navaraM katipayavarSAdhikA veditavyA. yauktaM prajJApanAyAM-'tasakAieNaM naMte tasakAznatti kAlana kiJciraM hoi ? goyamA jahanneNaM aMtomuhuttaM, nakoseNaM dosAgarovamasahassAI saMkhejavAsasahiyAI' tathA paMceM yeSu, 'paSTisaptamporarthapratya'nedAt ' paMceMDiyANAM kAyasthitirjaghanyatotarmunamutkarSata eka sAgaropamasahasraM, kevalaM kiMcitsamadhikaM tadavaseyaM. prajJApanAyAM tathoktatvAt. tathA ca tadgraM. thaH- paMciMdieNaM naMte paMceMdiyati kAlana kiJciraM ho? goyamA jahanneNaM aMtomuhuttaM, nakoseNaM sAgarovamasahassaM sAirega' tathA ' naratiriyANaM sagantavA' iti narANAM manuSyANAM tirazcAM saMjhipaMceMziyANAM paryAptanAmakarmodayavartinAM saptASTau vA navAvutkRSTA kAyasthitiH, tatra sapta navAH saMkhyeyavarSAyuSo'STamastvasaMkhyeyavarSAyureva. tathAhi paryAptA manuSyAH paryAptasaMjhipaMceMzyitiryaMco vA niraMtaraM yathAsaMkhyaM paryAptamanuSyannavA saptaparyAptasaMjhipaMceMzyitiryagnavAna vA'nunUya yadyaSTame nave nUyaH paryAptamanuSyAH paryAptasaMjhipaMceMziyatiryaMco vA samutpadyate; tato niyamAdasaMkhyeyavarSAyuSa eva, na saMkhyeyavarSAyuSaH, a. na // 1 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA ?uu] saMkhyeyavarSAyuSazca mRtvA niyamato devalokeSUtpadyate, tato navamo'pi manuSyanavaH saMjhipaMceMdi yatiryagjavo vA niraMtaraM na labhyate, ata eva pAzcAtyAH sapta navA niraMtaraM navaMtaH saMkhye yavarSAyuSa evopapadyaMte, naiko'pyasaMkhyeya varSAyurasaMkhyeya varSAyurbhavAnaMtaraM bhUyo manuSyanavasya tiryagnavasya vA asaMbhavAt // 44 // saMpratyeteSAmeva manuSyasaMjJipaMceMziya tirazvAM saptASTajavAnAmutkarSa taH kAlamAnamAha // mUlam ||-puko DipudutaM / pallatiyaM tirinarANakAleAM // nAlAigapajjata- maNUlapallasaMkhaMsa aMtamuddU // 45 // vyAkhyA - paryAptanarANAM paryAptasaMjhipaMceMpriya tirazcAM vA, pratyekamaSTAnAmapi javAnAM samudAyamAzritya kAlena sarvotkRSTa kAla saMkhyayA kAya sthitiH pUrvakoTipRthaktvaM pabyopamatrikaM ca tathAhi - yadA manuSyAH saMjhipaMcaidiyatiryatro vA saptasvapi pUrvajJatreSu pUrva koTyAyuSkeSUtpadyaMte, aSTame tu jave tripalyopamAyuSkeSu tadA javati teSAM pUrvakoTipRthaktvA'bhyadhikA paDhyopamatrayapramAlA kAya sthitiH tathA ' nANetyAdi ' iha yathAsaMkhyena padaghaTanA, tato'yamarthaH - nAnAjIvAnAmaparyAptamanuSyANAM niraMtaramutpadyamAnAnAmavi nAga 1 // 15 // Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 ____TIkA TokA // 300 // chedena kAla natkarSataH paDhyopamA'saMkhyeyatnAgaH, ekasya punaraparyAptamanuSyasya nUyo nUya nAgara tpadyamAnasyA'vicchedena kAlo jaghanyato'pyaMtarmuhUrnamutkarSato'pyaMtarmuhUrtaM // 45 // // mUlam ||-puris sanittaM / sayapuhuttaM tu do ayarANaM // zrIpaliyasaya puhuttaM / napuMsagattaM aNunA // 46 // vyAkhyA-puruSatvaM puruSavedo niraMtaraM navana jaghanyatAtarmuhartamutkarSato'tarANAM sAgaropamANAM zatapRthaktavaM navati, kevalaM tuzabdasyA'dhikAryasaMsUcanAttadapi sAgaropamazatapRthaktvaM manAk sAtirekaM dRSTavyaM. tathA coktaM prajJApanAyAM-purisaveeNaM naMte purisaveetti kAlana kevaciraM ho? goyamA jahanneNaM aMtomuhutaM, nakoseNaM sAgarovamasayapuhuttaM sArega' tathA saMjhI paMcezyio garnajo jIvaH, tanAvaH saMjhitvaM, tadapyavavedena jaghanyenAMtarmuhUrta kAlaM, natkarSataH sAgaropamazatapRthaktvaM navati. atrApi sAgaropamazatapRthaktvaM sAtirekamavagaMtavyaM, tathA prajJApanAyAmannihitatvAt. ta- // 20 // thA ca prajJApanAgraMthaH-' sannIgaM te sanniti kAlana keciraM hoza ? goyamA jahanneNaM aMtomuhuttaM, nakoseNaM sAgarovamasayapuhuttaM sAregaMti ' tathA 'zrIpaliyasayapuhuttaMti ' strI strIve. va Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 TIkA paMcasaM do jaghanyata ekasamaya, natkarSataH palyopamazataM pUrvakoTipRthaktvaM ca. tatra samayamAtratAvanA KO kriyate-kAcit yuvatirupazamazreNyAM vedatrayopazamenA'vedakatvamanunUya, tataH zreNeH pratipa tI strIvedodayamekaM samayamanunUya hitIyasamaye kAlaM kRtvA deveSUtpadyate, tatra ca tasyAH // 21 // puMstvameva, na strItvaM. tata evaM jaghanyataH strIvedaH samayamAtraM navati. natkarSataH strI vedAvasthA 2 naciMtAyAM punarnaMgavatA AryazyAmena pUrvapUrvatanasUrimatannedamupadarzayatA paMcAdezAH prAptAH, * tadyathA-'bIveeNaM naMte zlIveetti kAla kevaciraM hoza ? goyamA egeNaM AeseNaM jaha neNaM egaM samayaM, nakoseNaM dasottaraM palinavamasayaM pukkoDipuhunamAnadiyaM 1 egeNaM AeseNaM jahanneNaM ekaM samayaM, nakoseNaM aThArasa palinavamAI puvakoDipuhuttamanadiyAI egeNaM prAeseNaM jahanneNaM egaM samayaM, nakoseNaM coisapalinavamA putvakoDipuduttamapnahiyAI 3 egeNaM AeseNaM jahanneNaM egaM samayaM, nakkoseNaM palinavamasayaM puvakomipuhunamAnadiyaM 4 egeNaM A * eseNaM jahameNaM egaM samayaM, nakkoseNaM pasinavamapuhuttaM puvakomipuhunamaprAhiyaMti 5 ' amISAM cAdezAnAmiyaM nAvanA ) // 21 // Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 202 // kazviturnArISu tirazvISu vA pUrvakoTyAyuSkAsu madhye paMcapAna javAnanunUya IzAnakabye paMcapaMcAzatpajyopamapramAsotkRSTAyuSkA svaparigRhItadevISu madhye devItvenotpannaH, tataH svAyuH tatazcyutvA bhUyo'pi nArISu tiravISu vA pUrvakoTyAyuSkAsu madhye strItvenotpannaH, tato bhUyo dvitIyaM vAramIzAnadevaloke paMcapaMcAzatpabyopamapramANotkRSTAyuSkA svaparigRhItAsu devI madhye devatvenotpannaH, tataH paramavazyaM vedAMtarameva gachati evaM dazottaraM palyopamazataM pUrvakoTipRthaktatvAbhyadhikaM prApyate zratra para AAda - nanu yadi deva kurUttarakuryAdiSu palyopatrasthitikAsu strISu madhye samutpadyate, tato'dhikApi strIvedasyA'vasthitiravApyate, tataH kimetAvatyeopadiSTA ? tadayuktamajiprAyA'parijJAnAta. * tathAhi - iha tAvadevI yazcyutvA prasaMkhyeyavarSAyuSkA strISu madhye strItvena notpadyate, devayonezcyutAnAmasaMkhyeyavarSAyuSkeSu madhye natpAtapratiSedhAt nApyasaMkhyeyavarSAyuSkA satI yoSitkRSTAyuSkAsu devISu madhye jAyate. yata naktaM prajJApanATIkAkRtA - ' janaM asaMkhevAsAnayA nakkosaTiI na pAvei ' iti tato yazroktapramANaiva strIvedasyotkRSTA sthitiravApyate dvitIyAdezavAdinaH punarevamAhuH - nAga 1 // 202 // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM jAgara TIkA // 3 // nArISu tirazcISu vA pUrvakoTyAyuSkAsu madhye paMcaSAn lavAnanunUya pUrvaprakAreNezAnadevaloke vAradhyamutkRSTasthitikAsu devISu madhye samutpadyamAnA niyamataH parigRhItAsve. votpadyate, nA'parigRhItAsu, tatastanmatena strIvedasyotkRSTamavasthAnamaSTAdaza pasyopamAni pU. koTipRthaktvaM ca. tRtIyAdezavAdinAM tu matena saudharma devaloke parigRhItadevISu saptapasyopamapramANotkRSTAyuSkAsumadhye vArakSyaM samutpadyate, tatastanmatena caturdazapalyopamAni pUrvakoTipRthaktvAcyadhikAni strIvedasya sthitiH caturthAdezavAdinAM tu matena saudharma devaloke paMcAzatpa. lyopamapramANotkRSTAyuSkAsvaparigRhItadevISvapi madhye pUrvaprakAreNa vAraghyaM devItvenotpadyate, tatastanmatena palyopamazataM pUrvakoTipRthaktvA'nyadhikamavApyate. eSa eva cAdezo graMthakatA pa. rigRhItaH, prAyo'syaiva bahuniH sUriniH parigRhItatvAta. paMcamAdezavAdinaH punaricamAhuH-- nAnAnavabhramaNadhAreNa yadi strIvedasyotkRSTamavasthAnaM ciMtyate, tarhi paDhyopamapRthaktvameva pUrva- koTipRthaktvAnyadhikaM prApyate, na tato'nyadhikaM, tatra nArISu tirazvISu vA pUrvakoTyAyuSkAsu madhye sapta navAnanunUyA'STame nave devakurvAdiSu tripakSyopamasthitikAsu strISu madhye strItvena / 203 // Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMca nAga 1 TIkA // 20 // samutpadya, tato mRtvA saudharma devaloke jaghanyasthitikAsu devISu madhye devItvenopajAyate. ta- danaMtaraM cAvazyaM vedAMtaramadhigacatIti. eteSAM paMcAnAmAdezAnAM madhye'nyatamAdezasamIcInatAnirNayo'tizayajJAninniH pUrvo. tkRSTazrutalabdhisaMpannairvA kartuM zakyata. te ca nagavadAryazyAmapratipatnau nAsIrana, kevalaM tatkAlApekSayA pUrvapUrvatanAH sUrayastatkAla nAvigraMthapaurvAparyaparyAlocanayA yathAsvamati strIvedasya sthiti prarUpayaMtisma. na ca teSAM mataM kimapi mithyA jJAtuM zakyate, tatasteSAM sarveSAmapi prAvacanikasUrINAM matAni lagavAnAryazyAma upadiSTavAna. te'pi prAvacanikasUrayaH svamatena sUtraM paThato gautamapraznanagavanirvacanarUpatayA pati. taptastadavasthAnyava sUtrANi likhitAni, goyamA' ityuktaM, anyathA nagavati gautamAya sAhAnirdeSTari na saMzayakathanamupapadyate, na- gavataH sarvasaMzayAtItatvAta. tata 'egeNaM AesaNaMti ' vacanaM AryazyAmasya pratipattavyaM, na nagavaImAnasvAmina iti. tathA napuMsakaM jaghanyata ekaM samayamutkarSato'naMtAzA. tatra e. kasamayatA strIvedasyeva nAvanIyA, anaMtAtA ca sAMvyAvahArikajIvAnavikRtyA'saMkhyeyapuja 205 // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA // 205 // laparAvarnasvarUpA dRSTavyA. tayA coktaM-'napuMsagaveeNaM naMte napuMsagaveyatti kAlana kicciraM ho- ? goyamA jahannaNaM eka samayaM, nakoseNaM azaMtaM kAlaM, azaMtAna nassappiNInassappiNI kAlana, khettana aNaMtA logA asaMkhejA poggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkheja nAgo' asA. vyAvahArikajIvAnadhikRtya punadhiA'naMtAkSa, kAMzcidadhikRtyA'nAdiraparyavasAnA, kecana kadAcidapyasAMvyAvahArikarAzerunya sAMvyAvahArikarAzau patiSyaMti. kAMzcidadhikRtya punaranAdisaparyavasAnA, ye asAMvyAvahArikarAzerukRtya sAMvyAvahArikarAzAvAgamiSyaMti. prAgamiSyatIti ca prajJApakakAlanAvino'sAMvyAvahArikarAzau vartamAnAn jIvAnadhikRtyocyate; anyathA ye asAMvyavahArikarAzernirgatya sAMvyAvahArikarAzAvAgaman AgacaMti AgamiSyati vA, teSAM sarveSAmapi napuMsakavedAkSA'nAdisaparyavasAnA. atha kimasAMvyavahArikarAzernirgatya sAMvyavahArikarAzA vAgaLaMti? yenaivaM prarUpaNA kriyate. nacyate-AgacaMti. kazramavasIyate? iti ce tu, pUrvAcAryopadezAta. tathA cAha duHkhamAMdhakAranimama jinapravacana pradIpo nagavAna jinanagakaNikamAzramaNo vizeSaNavatyAM-sinaMti janiyA kira / iha saMvavahArajIvarAsona ||eNti a / 205 // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaMlAzvaNassa-rAsI, tattiyA taMmi // 1 // ayaM ca vicAro vizeSataH prajJApanATIkAyAma- TIkA nidhAsyate, iti neha vistArya te, iti kRtaM prsNgen.|| 6 // // mUlam ||-baayrpjogiNdiy-viglaann ya vAsasahassa saMkhejA // apuuNtsuhum||206|| sAhA-raNeNa panegamaMtamud // 47 // vyAkhyA-bAdaraparyAptAnAmekezyiANAM nUyonUyaH pa ryAptabAdaraikeMzyitvenotpadyamAnAnAM kAyasthitighanyatotarmuhUrta, utkarSataH saMkhyeyAni varSasahasrANi. naktaM ca-bAyaregiMdiyapaUnaeNaM naMte bAyaregiMdiyapajanazati kAlana keciraM ho? goyamA jahameNaM aMtomuhunaM, nakoseNaM saMkhajAI vAsasahassAI iti ' zyaM ca bAdaraparyApta. kezyikAyasthiticiMtA bAdaraparyAptaiyitvaM sAmAnyamAtramadhikRtya kRtA, yadi punarvinAgato vAdaraparyAptapRthivIkAyakatvAdyadhikRtya kAyasthitizcityate, tadaivamavaseyA-bAdaraparyApta. vivIkAyikasya nUyonUyaH paryAptabAdarapRthivIkAyikatvenotpadyamAnasya jaghanyatotarmuhUrnamu. tkarSataH saMkhyeyAni varSasahasrANi. evaM bAdaraparyAptApkAyikavAyukAyikapratyekazarIravanaspatikAyikAnAmapi dRSTavyA. bAdaraparyAptatejaskAyikAnAM punarjaghanyatotarmudUrnamutkarSataH saM // 206 // Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA paMcasaMkhye yAni rAtriMdivAni. naktaM ca prajJApanAyAM bAyarapuDhavikAzyapajattaeNaM te bAyarapuDhavikAzyapajjatta iti kAlana kiJciraM hoi ? go" yamA jahanneNaM aMtomuhuttaM, nakoseNaM saMkhaGAI vAsasahassAI, evaM AnakkAzevi. baayrten||20|| kAzyapajanaeNaM naMte bAyaratenakkAzyapajatnaeti kAlana kiJciraM ho? goyamA jahanneNaM aM tomuhuttaM, nakosaNaM saMkhejAI rAIdiyA. vAnakAiepaneyasarIrabAyaravaNapphazkAipaya putrA, ra goyamA jahannaNaM aMtomuhuttaM, nakoseNaM saMkhejAI vAsasahassA iti ' tathA vikalAnAM vi. kaleMzyiANAM zyitrIMzyicaturiMkhyirUpANAM pratyekaM kAyasthitighanyatotarmuhUrtamutkarSataH saM. khyeyAni varSasahasrAzi. tathA coktaM prajJApanAyAM-'beiMdiyaeNaM naMte bediyatti kAlana kiciraM ho? goyamA jahanneNaM aMtomuhutaM, nakoseNaM saMkheUM kAlaM, evaM teiMdiyacanaridievi iti. yadi puna: paryAptahI yAdiciMtA kriyate, tadaivaM teSAM kAyasthitiravagaMtavyA-paryAptI bha yasya nUyonUyaH paryAptahIDiyatvenotpadyamAnasya kAyasthitirjaghanyatotarmuhUrta, natkarSataH saMkhyeyAni varSANi; paryAptatrIziyasya jaghanyatAtarmuhUrnamutkarSataH saMkhyeyAni rAtriMdivAni; // 20 // Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 208 // paryAptacaturiMziyasya jaghanyatatarmuhUrtamutkarSataH saMkhyeyA mAsAH naktaM ca- beI diyapaUnaeNaM te beIdiyapattae puchA, goyamA jahanneNaM aMtomuhuttaM, nakkoseNaM saMkhejAI vAsAI. teI. diyapattae puchA, goyamA jahantreNaM aMtomuhuttaM, nakkoseNaM saMkheDAI rAIdiyAI. canariMdiyapaUttaeNaM pucchA, goyamA jahanneNaM aMtomuhuttaM nakkoseNaM saMkheDA mAsA iti ' tathA aparyA tAnAM sUkSmaikeMdiyAdInAM saMjhipaMceMzyiparyaMtAnAM saptAnAmapi pratyekaM jaghanyenotkarSeNa vA kAyasthitiraMtarmuhUrta. yaduktaM - ' apaUnaeNaM naMte prapattaeti kAlana kiJciraM doi ? goyamA jahanneNavi aMtomuhuttaM, nakkoserAvi aMtomuDutaM ' tathA sUkSmANAM sAmAnyataH sUkSmajIvAnAM pRthivyAdi sUkSmANAM sAdhAraNAnAM sUkSmanigodAnAM bAdara nigodAnAM ca paryApta vizeSalenA'paryAptavizeSaNena ca pRthag viziSya mAlatayA vivakSitAnAM pratyekakAya sthitirjaghanyatoMtarmuhUrtamutkarSato'pyaMtarmuhUrtta tathA coktaM prajJApanAyAM-- 'suhuNaM naMte apajjattae suhuma apajjattaeti kAlana kiJciraM hoi ? goyamA jahanneNaM - tomuhuttaM, nakkosevitomuhutnaM, puDhavikkAzyaprAnakkAzyate nakkAzyavAnakkAzyavalastarakA jAga ? // 208 // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __paMcasaM nAga 1 TIkA // sh|| zyANavi evaM ceva pajattayANavi, evaM bAyaranigoyapajattae bAyara nigoyaapajattae puchA, goya. mA nivi jahanneNa nakkoseNavi aMtomuhuttaM ' yadi punaH paryAptA'paryAptarUpe vizeSaNe anapekSya sAmAnyataH sUkSmANAM kAyasthitizciMtyate tadaivamavaseyA-sUkSmapRthivIkAyasya nUyonUyaH sUkSmapRthivIkAyatvenotpadyamAnasya jaghanyatotarmuhUrta kAyasthitiH, natkarSato'saMkhyeyA natsarpiNyavasarpiNyaH. evaM sUkSmApkAyikataijaskAyikavAyukAyikavanaspatikAyikAnAmapi nAvanIyA. tathA cAha- suhamapuDhatikAieNaM naMte muhumapuDhavikAznatti kAlana kevaciraM ho ? goyamA jahanneNaM aMtomuhu, nakkoseNaM asaMkhijaM kAlaM asaMkhijjAna nassappiNInasappiNIna kAlana, khettana asaMkhijjA logA. evaM suhumAnakAe suhumatenakAie, suhumavaNa. ssshkaaie.||47|| // mUlam ||-ptteyvaayrss na / paramAdariyassa hoi kAyaThiI // nasappiNI asaMkhA sAhArataM rinagaiyattaM // 40 // vyAkhyA-iha pratyekamiti ninnaMpadaM, na samastaM, samaste sati pratyekavanaspatipratipatiprasaktaH, na ca pratyekavanaspateradhikRtagAyoktA kAyasthitiH, prA // 20 // * 27 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM __ ___TIkA 10 // game tathA'nanidhAnAt, kiMtu vakSyamANA, tato'yamarthaH-bAdarasya bAdarakAyasya tathA dari- tasya vanaspatikAyasya, bAdarasyeti padamatrApi saMbadhyate, sAmAnyato vanaspatikAyasthiteH prA. gevA'nidhAnAt. tato bAdaravanaspatikAyasya ca pratyekaM paramA natkRSTA kAyasthitirasaMkhyA asaMkhyeyA natsarpiNyavasarpiNyaH, jaghanyA tUnayatrApyaMtarmuhUrtapramANA. tathA coktaM-'bAyare naMte bAyarati kAlana kevaciraM hoi ? goyamA jahannaNaM aMtomuhuttaM, nakoseNaM asaMkhijaM kAlaM asaMkhijAna nastappiNInasappiNIna kAlana, khittana aMgulassa asaM khijaza nAga, bA. yaravaNassazkAie pubA, goyamA jahanneNaM aMtomuhutaM, nakoseNaM asaM khijAna nasappiNInasappiNIna kAlana, khittana aMgulasta asaMkhijaznAgaM'. ityatra aMgulasyA'saMkhyeyannAgamiti, - asyAyaM nAvArthaH-aMgulasyA'saMkhyeyatamannAgamAtre kSetre pratisamayaM pradezApahAre kriyamA Ne yAvatyo'saMkhyeyA natsarpiNyavasarpiyo navaMti, tAvaMtaM kAlamiti. tathA ' sAhArattaM rina gazyattamiti ' saha AhAreNa vartata iti sAhAraH, tanAvaH sAhAratvaM, tadapi niraMtaraM jaghanya totarmuhUrtta isamayonakSullakannavapramANaM, natkarSato'saMkhyeyA natsarpiNyavasarpiNyaH, naktaM ca // 10 // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 111 // ' prAdAraNaM naMte zrAhAraiti kAlana kevaciraM hoi ? goyamA prahArae Duvihe pannatte, taM jahA -nama prahArae kevalizrAhArae ya. banamannAhAraeNaM naMte banamAhAraeti kAlana ke vaciraM hoi? goyamA jahaseAM khuruganavaggaNaM dusamanaNaM, nakkoseNaM asaM khijjaM kAlaM asaM khijAna nasappiNI na sappilIna kAlana, khittana aMgulassa asaM khijjaijAgaM ' idaM ca sAhAratvaM niraMtarameva tAvaMtaM kAlaM yAvallabhyate rujugatyA parajavagatau na vigrahagatyA, vigrahagatAvanAhArakatvajAvAt, tad rujugatitvamapi niraMtaramutkarSataH sAhAratvamivA'saMkhyeyotsarpieyavasarpiNIyAvallabhyate // 48 // // mUlam // - moha vizvAyarANaM / suhumANa asaMkhyA nave logA // sAdAraNesu dosa6 - puggalA nivise sAyaM // 45 // vyAkhyA - atra mohazabdena darzanamohanIyakarma vivakSitaM, bAdarANAmiti ca yadyapi sAmAnyenoktaM, tathApi pRthivyaptejovAyupratyeka sAdhAraNabAdaravanaspatInAmiti dRSTavyaM, na tu sAmAnyato bAdarANAM bAdaravanaspatikAyikAnAM vA, teSAM kA yasthiteH prAgevA'bhidhAnAt tata evamakarArthaH - bAdarANAM pRthivyaptejovAyupratyeka sAdhAraNa nAga 1 // 111 // Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMca nAga 1 TIkA // 1 // vanaspatInAM nirvizeSANAM, paryAptA'paryAptavizeSaNarahitAnAM kAyasthitirjaghanyatoMtarmuhUrta, na. karSato mohasthitipramANA saptatisAgaropamakoTIkoTIpramANA ityarthaH, naktaMca-'bAyarapuDhavikAieNaM te bAyarapuDhavikAiti kAlana keciraM ho? goyamA jahameNaM aMtomuhutaM, nako. seNaM sattIreM sAgarovamakomAkomIna, evaM bAyarAnakkAievi, evaM jAva bAyaravAnakAe vi.pa. teyavAyaravaNastazkAieNaM naMte putrA, goyamA jahameNaM aMtomuhuttaM, nakkoseNaM sattaraM sAgarovamakomAkomIna. tathA bAyaranigoeNaM naMte bAyaranigoetti kAlana kiJciraM hoi ? goyamA jahanneNaM aMtomuhattaM, nakoseNaM sattara sAgarovamakomAkoDIna ' iti. tathA sUkSmANAM nUyonUyaH sUkSmatvenotpadyamAnAnAM nirvizeSANAM paryAptA'paryAptavizeSa. garahitAnAM kAyasthitirjaghanyatotarmuhUrta, natkarSato'saMkhyeyA lokAH, asaMkhyeyeSu lokAkA zeSu pratisamayaM pradezApahAreNA'pahriyamANeSu yAvatya nasapiNyavasarpiyo navaMti tAvatya . tyarthaH, naktaM ca- suhumeNaM naMte sudumetti kAlana kiJciraM ho? goyamA jahaneNaM aMtomu. duttaM, nakoseNaM asaMkhenaM kAlaM, asaMkhejjAna nasappiNInasappiNIna kAlana, khettana asaMkhejA // 1 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 13 // logA' paryAptAdivizeSaNaviziSTAnAM kAyasthitiH prAgeva ciMtitA, tathA sAdhAraNAnAM nigo- nAga 1 dAnAM nirvizeSANAM sUkSmavAdaraparyAptA'paryApta vizeSaNarahitAnAM jaghanyena kAyasthitiraMtarmuhUrta, natkarSato au sAtai pujalaparAvattau. naktaM ca-nigoeNaM te nigoeti kAlana kicciraM ho. 5? goyamA jahanneNaM aMtomuhutaM, nakoseNaM ataM kAlaM asaMtAna nasappiNInasappiNI kA.) lana, khetana avAzkA pogglpriyttttaa'| ___etacca sAMvyAvahArikajIvAnadhikRtyoktamavaseyaM, asaMvyAvahArikajIvAnAM tu nUyo nUyo nigodatvenotpadyamAnAnAM kAyasthitiranAdiravaseyA. tathA coktaM vizeSaNavatyAM-achi aNaM. tA jIvA / jehiM na patto tasAe pariNAmo // tevi agatAgaMtA / nigoyavAsaM aNuvasaMti // 1 // yadA tu sUkSma nigodatvena ciMtA, tadotkarSataH kAyasthitirasaMkhyeyA lokAH, yadA pu. | narbAdaranigodatvena, tadA saptatisAgaropamakoTIkoTyaH, yadA tu sUkSmanigodA api paryAptatve // 13 / / nA'paryAptatvena vA vivakSyate tadA jaghanyato'pyaMtarmuhUrtamutkarSato'pyaMtarmuhUrte. evaM bAdaranigodA api. tathA vanaspatisAmAnyapade asaMkhyAtapujalaparAvartaH, etacca sabai prAgevoktaM. iha mU Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM0 TIkA // 14 // laTIkAyAmanyatra ca graMthAMtare kAyasthitiranyathA'nyathA'AgamavirodhinI dRzyate, tatastAmupe daya prajJApanAsUtrAnusArataH sUtragAyA vivRtAH, ata eva graMthagauravamanAkRtya sarvatra prajJApanAsUtramupAdarzi. naktaH kAyasthitikAlaH, zda pUrvaguNasthAnakeSu ciMtyamAnaM kAlamAnamekajIvA. zritamuktaM ! // bhae // saMprati tadeva nAnAjIvAzritamAha // mUlam ||-saasnnmiisaan havaMti / sattayA paliyasaMkhaDgakAlA || navasAmaganavasaMtA / samayAna aMtaramuhuttaM // 50 // vyAkhyA-sAsAdanAH samyagmithyAdRSTayazca pratyekamutkarSataH saMtatA niraMtarA navaMti palyopamA'saMkhyeyatnAgaM ketrapalyopamA'saMkhyeyannAgaM kAlaM.ja. ghanyatastvekakAlAH, ekasya jIvasya yo jaghanyaH kAla naktaH, sAsAdanasya samayaH, samya. mithyAdRSTeraMtarmuhUrta, sa eva nAnAjIvasaMtatAvityarthaH, zyamatra nAvanA-sAsAdanasamyagdR. Tayo jaghanyataH samayamAtraM prApyaMte, napazamasamyaktvAAyAzcaramasamaye sAsAdanannAvapratipa tito dvitIyasamaye'pagamanAdapareSAM ca tasmin hitIye samaye sAsAdanapratipatRNAmannAvAtu, utkarSataH devapalyopamA'saMkhyeyatnAgavartipradezarAzeH pratisamayaM pradezApahAreNa yAvAn 114 // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga TIkA paMcasaM kAlo navatyasaMkhyeyotsarpiNyavasarpiNImAnastAvaMtaM kAlaM, parato'vazyamaMtara navati. samya. mithyAdRSTayaH punarjaghanyatotarmuhUrtta kAlaM yAvaniraMtaraM prApyate, tadguNasthAnakasya jaghanyato pyaMtarmurnapramANatvAt, natkarSataH ketrapalyopamA'saMkhyeyanAgA'pahAropalakSitaM kAlaM. tathA 15 // napazamakA upazamazreNyaMtargatA apUrvakaraNA'nivRttivAdaramUkSmasaMparAyA napazAMtA upazAMtaisa mohAH pratyekaM sarve'pi niraMtaraM jaghanyataH samayamAnaM lanyate, yadA'pUrvakaraNAdau pravizya ha. tIye samaye mriyaMte, anye ca na pravizaMti, natkarSatotarmuhUrtaparato'vazyamaMtarasaMnnavAt // 50 // // mUlam ||khvgaa khINA jogI / hoti aNiJcAvi aMtaramuhuttaM // nANAjIve taM - ciya / sattahiM samaehiM anadiyaM // 1 // vyAkhyA-kSapakAH rupaka zreNyaMtargatA apUrvakara NA'nivRttibAdarasUkSmasaMparAyAH vINAH dIgamohA ayogino navasthA'yogikevalinaH, ete - anityA api sve sve guNasthAnake asthirA api saMto niyamatoMtarmuhUrne kAlaM yAvannavaMti, parato nAnAjIvAnapyadhikRtyAmI apUrvakaraNAdayaH satataM navaMtotarmuhUrtameva kAlaM veditavyAH, parato'vazyamaMtaraM. kapakazreNerapi sakalAyA niraMtaraM navatyA aMtarmuhUrnameva kAlaM lanyamAnatvAt. // 15 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 216 // 3 navaramekajIvAzritAMtarmuhUrtAt nAnAjIvA'pekSayAMtarmuhUrtaM saptabhiH samayairadhikamavagaMtavyaM tatathA cAha - ' nANetyAdi nAnAjIvAnadhikRtya tadevaikaikajIvAzritamaMtarmuhUrtta saptabhiH sa mayairadhikamavaseyaM, etacca sUtrakAravacanaprAmANyAt pratyeyaM nAtra kAmapi yuktimavyAhatAM vayaM pazyAmaH, na ca graMthAMtarasaMvAdamiti mithyAdRSTyaviratapramattA'pramattasayogikeva listhAnakAni nAnAjIvAnAzritya sadaiva prApyate yata naktaM-miThA avirayasammA / desavirayA pamaiyareya // nAlAjI ve paDuccA na / saGghakAlaM sajogI iti // 1 // tato naiSAM kAlamAnaM graM. cakraduktavAn, supratItatvAditi tadevaM jave kAye caikaikajIvasya guNasthAna kaikAnekajIvAnAmatrasthAnakAlamanidhAya sAMprataM nAnAjIvApekSayA niraMtarotpattikAlamAnamAha // 51 // // mUlam // - aigiMditaM sayayaM / tasattaNaM sammadesacArittaM // zrAvaliyAsaMkhaMsaM / zramamayacaritasiyA // 52 // vyAkhyA - satatamanavarataM nAnAjIvAnadhikRtyai ke diyatvame ke diyavanotpattiH prApyate kimuktaM javati ? ekeMyitvenotpadyamAnAH sakalamapi kAlaM jaMtava prApyaMte, tathAhi ekeMdiyAH paMcavidhAH, tadyathA - pRthivokAyikA prakAyikAstejaskAyikA vAyu bhAga 1 // 216 // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 17 // kAyikA vanaspatikAyikAzca. ete ca pratyekamapi sakala kAlasamutpadyamAnAH prApyate, kiM pu- nAga 1 naH sAmAnyata ekeMzyiA:? atha pRthivyAdayaH pratyekaM sakalamapi kAlamutpadyamAnAH prApyaMte, iti kathamavaseyaM ? nacyate-sUtraprAmANyAt, taccedaM sUtraM-puDhavikkAzyANaM naMte keva kA avirahiyA navavAeNaM pannatA ? goyamA aNusamaya avirahiyA navavAeNaM pannattA, evaM prA.) nakkAyAvi tenukAyAvi vAnakAyAvi vaNastazkAyAvi aNusamayaM avirahiyA navavAeNaM pannanA iti' nanu yadi pRznivyAdayaH pratisamayamutpadyate, tahi samaye samaye kiyaMta utpadyate ? nacyate-pRthivyaptejovAyavaH pratyekamasaMkhyayA asaMkhyeyalokAkAzapradezarAzipramANAH, vanaspatayastvanaMtA anaMtalokAkAzapradezarAzimAnAH, naktaM ca-vayaNuvavAna egi-diesu avi. rahiyameva aNusamayaM // hariyANaMtA logA / sesA kAyA asaMkher3A // 1 // prajJApanAyAmapyuktaM-'puDhavikkAzyA naMte egasamaeNaM kevazyA navavaUMti ? goyamA aNusamayaM avira. // 17 // hiyA asaMkher3A navavaUMti, evaM jAva vAnakkAzyA. vaNassazkAzyANaM te egasamaeNaM ke vazyA navavaUMti ? goyamA sagaNovavAyaM paDucca aNusamayamavirahiyA aNaMtA navavaUMti, pa. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 228 // , raThAlovavAyaM paDuzcca aNusamayamavirahiyA asaMkhekA iti tathA trasatvaM trasatvenotpattiH sa tatamanavarataM jaghanyata ekaM samayamutkarSata AvalikA saMkhyeyaM jAgaM kAlaM, parato'vazyamaMtaraM. api cAstAM sAmAnyena trasatvaM, kiMtu hIMdiyAstrIM diyAzcaturiMDiyA stiryakpaMceMziyAH saMmUrbanajamanuSyAH, apratiSThAnanarakAvAsanArakavarjAH zeSAH pratyekaM nArakAH, anuttarasuravarjAH zeSAH pratyekaM devAzva, niraMtaramutpadyamAnA jaghanyata ekaM samayaM, utkarSata AvalikAyA asaMkhyeyajAgakAlaM, tathA samyaktvaM dezatazcAritraM ca niraMtaraM nAnAjIvAH pratipadyamAnA jaghanyata ekaM samayaM natkarSata zrAvalikAyA asaMkhyeyaM jAgaM kAlaM yAvatprApyate, tadanaMtaramavazyamaMtaraM. tathA cAritraM sarvasAvadya pratyAkhyAnarUpamAtmapariNAmasvanAvaM mUlaguNottara guNa sevanAliMgagamyaM siddhatvaM sakalakarmavinirmuktayathAsthitajIvasvarUpaM nAnAjIvAH pratipadyamAnA jaghanyata ekaM samayaM pratipadyate, natkarSato'STau samayAna, parato niyamAdaMtaraM // 52 // // mUlam // - navasamaseDhInavasaMta- yA yamaNuyattaNaNuttarasurataM // parivate samayAsaMkheyA khavagaDhI ya // 53 // vyAkhyA -upazamazreNimupazAMtatAM ca, manujatvaM paMceMdiyaga bhAga 1 // 118 // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA samayAn yAvA // 1 // jamanuSyatvaM, tA'nunarasuratvaM, upalakSaNametat, apratiSTAnanarakAvAsanArakatvaM, tathA kapa- kazreNiM ca, nAnAjIvA niraMtaraM pratipadyamAnAH, jaghanyataH samayamAtraM, natkarSataH saMkhyeyAna samayAna yAvatpratipadyate, parato'vazyamaMtaranAjaH, ida prAgidamutkarSato'STau samayAnyAvanniraM. taraM siitvaM pratipadyamAnAH prApyate // 53 // tatra katisaMkhyA niraMtaramaSTau samayAna yAvatprANa pyate ? kati vA saptAdisamayAniti vinayapraznamAzaMkya vizeSanirdhAraNArthamAha // mUlam ||-bniisaa amayAlA / sahI bAvattarI ya culasII // bannana aThasayaM / egAe jahuttare samae // 54 // vyAkhyA-ekAdayo dhAtriMzatparyaMtA niraMtaramaSTau samayAn yAvatprApyate, iyamatra nAvanA-prazramasamaye jaghanyata eko au vA natkarSato hAtriMzatsiddhyaM. ti. kSitIyasamaye'pi jaghanyata eko hau vA siddhyataH, natkarSato jJAtriMzat. evaM tRtIyacatu. yasamaye'pi yAvadaSTame'pi samaye jaghanyata eko au vA siddhyataH, natkarSato jJAtriMzata, parato. 'vazyamaMtaraM. tathA trayastriMzadAdayo'STacatvAriMzatparyaMtA niraMtaraM siddhyaMtaH saptasamayAna yAvatprApyaM te, parato niyamAdataraM. evamekonapaMcAzadAdayaH SaSTiparyaMtA niraMtaraM siddhyaMta natkarSataH SaT sama. ||1e| Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMca nAga 1 TIkA TAkA // 20 // yAna, paratoMtaraM, ekaSaSTyAdayo chisaptatiparyaMtA niraMtaraM siddhyaMta natkarSataH paMcasamayAna, ka- va niyamAdataraM. trisaptatyAdayazcaturazItiparyaMtA niraMtaraM siddhyata natkarSatazcaturaH samayAna. paMcAzotyAdayaH SahamavatiparyaMtA niraMtara siddhyaMta natkarSatastrIna samayAn. tathA saptanavatyAdayo ghyuttarazataparyaMtA niraMtara siddhyaMta natkarSato au samayau, paratoMtaraM. vyuttarazatAdayo'STottarazataparyaMtAH siddhyaMto niyamata ekameva samayaM yAvatprApyaMte, na triAdisamayAn. tathA cAha-'egA jahottare samae iti ' ekAdIn yazrottarAna samayAna yAvat. idaM ca pazcAnupU aa samayasaMkhyApratipAdanaM, tato'yamarthaH-vyuttarazatAdayo'STottarazataparyaMtA ekaM samayaM yAvata; saptanavatyAdayo cyuttarazataparyaMtA hau samayau. evaM yAvadekAdayo hAtriMzatparyatA aSTau sa. - mayAniti. tadevamuktaM saprapaMcaM kAlaghAraM // 54 // saMpratyaMtaracAramAha ||muulm ||-gprytirimnnusur-naaryaann viraho muhuttabArasagaM // muchimanarANa cana- vIsa / vigala amaNANa aMtamuhu // 55 // vyAkhyA garnajAnAM tiryagmanuSyANAM, tathA surANAM devAnAM nArakANAM niraMtaramutpadyamAnAnAmutpAdamadhikRtya virahoMtaramutkarSato bAdaza // 20 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA // 21 // muhUrtAH, zyamatra nAvanA-garnavyutkrAMtAnAM paMceMzyitirazcAM manuSyANAM cotpAdamadhikRtyAM- taraM jaghanyata eka samayamutkarSato hAdaza muhUrtAH, naktaM ca-' gapravakatiyapaMciMdiyatiriska joNiyANaM te kevara kAlaM virahiyA uvavAeNaM pananA ? goyamA jahanneNaM egaM samayaM, na. koseNaM bArasa muhunA. gapravakkaMtiyamaNussANaM pubA-goyamA jahanneNaM eka samayaM, nakoseNaM bArasamuhunA' tathA devAnAM sAmAnyato devagatAvutpadyamAnAnAmutpAdamadhikRtyAMtaraM jaghanyataH samayamAtramutkarSato hAdaza muhUrnAH. naktaM ca-devagaINaM te kevaH kAlaM virahiyA nava. yAeNaM pananA ? goyamA jahameNaM egaM samayaM, nakkosero bArasa muhunA' yadi punarasurakumA. rAdinedena devagatau vizeSaciMtA kriyate, tadaivamaMtaramavaseyaM asurakumAranAgakumArasuvarNakumAravidyutkumAravAyukumArAgnikumArastanitakumArodadhikumAradipakumAradikkumAravyaMtarajyotiSkasaudharmakalpezAnakalpadevAnAM pratyekamutpAdamadhika- kI tya jaghanyata eka samayamutkarSatazcaturviMzatimuhUrnAH, sanatkumArakalpadevAnAM jaghanyata eka sa mayamutkarSato nava rAtriMdivAni viMzatimudUrnAH, mAhezkalpadevAnAmutkarSato hAdaza rAtriMdi // 21 // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 222 // cAni dazamuhUrttAH brahmaloka kalpadevAnAM sAIjhaviMzatirAtriMdivAni, lAMtakakalpadevAnAM paMcacatvAriMzAtriMdivAni, mahAzukrakalpadevAnAmazItirAtriMdivAni, sadasrArakalpadevAnAM rAtriMdivazataM, AnatakalpadevAnAM saMkhyeyamAsAH prANatakalpadevAnAmapi saMkhyeyamAsAH, kevalamAnatakalpadevApekSayA prasUtA veditavyAH, AraNakalpadevAnAM saMkhyeyAni varSANi, acyutakaupadevAnAmapi saMkhyeyAni varSANi, navarasAraNakalpadevApekSayA prabhUtAni avastana graiveyakadevAnAM saMkhyeyAni varSazatAni madhyamagraiveyakadevAnAM saMkhyeyAni varSasahasrANi, uparitanayaiveyakadevAnAM saMkhyeyAni varSazatasahasrANi, vijayavaijayaMtajayaMtA'parAjitadevAnAmasaMkhyeyaM kAlaM, sarvArthasiddhamahAvimAnadevAnAM pabyopamasaMkhyeyajAgarUpaM kAlaM, jaghanyataH sarvatrApi eka samayaM naktaM ca- asurakumArANaM te kevai kAlaM virahiyA navavAeAM pannatA ? goyamA jaimeNaM evaM samayaM, nakkoseNaM canavIsaM muhuttA, nAgakumArANaM naMte kevaikAlaM viradiyA navavAeNaM pannattA ? goyamA jahanneNaM evaM samayaM, nakkoseAM canavIsaM muhutA. evaM suvannakumArAgaM, vijjukumArANaM, aggikumArANaM, vAyukumArANaM, dIvakumArANaM, nayadikumArANaM, disA jAga 1 // 225 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 23 // kumArANaM, aNiyakumArANaM, jahaNaM egaM samayaM nakkoseNaM canavIsaM muhunA. vANamaMtarANaM nAga 1 pucA-goyamA jahanneNaM egaM samayaM, nakkoseNaM canavIsaM muhuttA. josiyANaM putrA-goyamA jahaNaNaM egaM samayaM, nakkoseNaM canavIsaM muhunA. sohamakappe devANaM naMte kevazyaM kAlaM virahiyA navavAeNaM? goyamA jahanneNaM egaM sI mayaM, nakosaNaM canavIsaM muhunA. IsANakappe devANaM punA-goyamA jahanneNaM egaM samayaM, nakkoseNaM canavIsaM muDuttA. saNakumArakappe devANaM punA-goyamA jahanneNaM egaM samayaM, na. koseNaM navarAiMdiyA ya vIsA ya muhunA. mAheMdadevANaM puvA-goyamA jahanneNaM egaM samayaM, nakoseNaM bArasa rAiMdiyAI dasa mudunA. baMnaloyadevANaM pubA-goyamA jahanneNaM egaM samaya, nakoseNaM aAitevIsaM rAidiyA. saMtayadevANaM punA-goyamA jahameNaM egaM samayaM, nakkoseNaM paNayAlIsaM rAiMdiyAI. mahAsukkadevANaM puchA-goyamA jahanneNaM egaM samayaM, nakko- // 2231 seNaM asII rAiMdiyAI. sahassAradevANaM puchA-goyamA jahanneNaM egaM samayaM, nakkoseNaM rAiMdiyasayaM. prANayadevANaM puccA-goyamA jahanneNaM egaM samayaM, nakkoseNaM saMkhakkA mAsA. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 224 // pANayadevANaM putrA - goyamA jahasegaM egaM samayaM, nakkoseNaM saMkhejA mAsA. AraNadevArAM putrA - gomA jale evaM samayaM, nakkoseNaM saMkhekA vAsA. accuyadevANaM puchA - goyamA jahanneNaM evaM samayaM, nakkoseNaM saMkheDA vAsA. devimavijJANaM puchA - goyamA jahAM egaM samayaM, nakkoseNaM saMkhejAI vAsasayAI. - mamivejjA puchA -- goyamA jahantreNaM evaM samayaM, nakkoselaM saMkhejjAI vAsasadassAI. natrarimavejjANaM puchA - goyamA jahaseNaM egaM samayaM, nakkoseNaM saMkhejjAI vAsasya sadasAiM. vijayavaijayaMtajayaMta aparAjitadevANaM puchA - goyamA jahaseNaM evaM samayaM, nakkoselaM asaMkhetaM kAlaM. saGghaThThasi devANaM jaMte kevaikAlaM viradiyA navavAeAM pannatA ? goyamA jadaneNaM evaM samayaM, nakkoseNaM palinavamassa saMkhejjaznAgaM. ' tathA nArakANAM sAmAnyato narake niraMtaramutpadyamAnAnAmutpAdamadhikRtyAMtaraM jaghanyata ekaM samayamutkarSato dvAdaza muhUrtA: utaMca - nirayagaINaM aMte kevazkAlaM virahiyA navavAeAM pannattA ? goyamA jahaneNaM egaM samayamukko seNaM bArasa muhuttA ' idamaMtaraM sAmAnyato narakagatAvutpAdamadhikRtya ciMtitaM yadi nAga 1 // 224 // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA // 25 // punaratrApi ratnapranAnArakAdivizeSaciMtA kriyate, tadaivamavaseyaM-ratnapranAnArakANAmutpAdamadhi- kRtyotkRSTamaMtaraM caturviMzatimudUrnAH, zarkarApranAnArakANAM sapta rAtriMdivAni. vAlukApranAnA- rakANAM paMcadazadinAni. paMkanAnArakANAM mAsaH, dhUmaprannAnArakANAM au mAsau, tamaHpranA nArakANAM catvAro mAsAH, tamastamaHprasnAnArakANAM SaNmAsAH, jaghanyataH sarvatrA'pyekaH sa. - mayaH, naktaM ca-' rayaNappannApuDhavinerazyANaM te kevazyaM kAlaM virahiyA navavAeNaM pannatnA? goyamA jadanneNaM egaM samayaM, nakkoseNaM canavIsa muhuttA. sakkarappannApuDhavinerazyANaM naMte kevazyaM kAlaM virahiyA navavAeNaM pannattA ? goyamA jahanneNaM egaM samayaM, nakkoseNaM sa. na rAiMdiyA. vAluyappannApuDhavinerazyANaM te kevazyaM kAlaM virahiyA navavAeNaM panattA ? goyamA jahanneNaM egaM samayaM, nakkoseNaM azmAsa. paMkappannApuDhavinerazyANaM naMte kevazyaM - kAlaM virahiyA navavAeNaM pannatnA? goyamA jahameNaM egaM samayaM, nakkoseNaM mAso. dhUmappa- nApuDhavinerayANaM naMte kevazyaM kAlaM virahiyA navavAeNaM pannattA ? goyamA jahanneNaM egaM samayaM, nakkoseNaM do mAsA. tamappannApuDhavineraiyANaM naMte kevazyaM kAlaM virahiyA navavA. 24 // 25 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 256 // evaM pannatA ? goyamA jahame egaM samayaM, nakkoseNaM cattAri mAsA. sattamapuDhavinerayANaM jaMte kevazyaM kAlaM virahiyA navavAeAM pannattA ? goyamA jahanneNaM egaM samayaM, nakkoseNaM bammAsA ' tathA saMmUrtimanarANAM saMmUrtimamanuSyANAM niraMtaramutpadyamAnAnAmutpAdamadhikRtya sakale'pi manuSyakSetretaraM jaghanyata ekaH samayaH, natkarSatazcaturviMzatimuhUrttAH naktaMca--' saMmuhimamaNussA naMte kevaiyaM kAlaM viradiyA navavAeAM pannatA ? goyamA jahanneAM egaM samayaM, nakkoserAM canavIsaM muhuttA' tathA vikalAnAM vika laiMDiyANAM hayitrIMdiyacaturiMdiyAlAM tathA zramanaskAnAM saMmUrtimatiryakpaMceMdiyANAM pratyekaM niraMtaramutpadyamAnAnAmutpAdamadhikRtyAMtaraM jaghanyata' ekaH samayaH, natkarSatatarmuhUrtaH, - da ca jagavAnAryazyAmaH - ' beiMdiyANaM naMte keva kAlaM virahiyA navavAeAM pannatA ? goyamA jahanne evaM samayaM, nakkoseNaM aMtomuhuttaM, evaM teIdiyacanariM diyasaMmucimapaMciMdiyatiriskajoliyA ya patteyaM jahanneNaM evaM samayaM, nakkoseNaM aMtomuhuttaM, tadevaM jIvasthAneSvanekajIvAzrayamutpAdamadhikRtyAMtaramuktaM // 55 // sAMprataM teSveva jIvasthAneSu tadevAMtara mekajI nAga 1 / / 226 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 vAzritaM pratipipAdayiSurAha // mUlam ||-tsbaayrsaahaarnn-asnni apumANa jo nikAlo // so zyarANaM vi. raho / evaM hariyeyarANaM ca // 56 // vyAkhyA-trasabAdarasAdhAraNA'saMjhinapuMsakAnAM pratyekaM yaH sthitikAlaH, sa yathAsaMkhyamitareSAM pratipakSANAM sthAvarasUkSmapratyekazarIrasaMjhistrISu ve. dAnAmutpAdamadhikRtyotkarSato viraho virahakAlaH, zyamatra nAvanA-sthAvaratnAvaM parityajya nUyaH sthAvaratnAvaM pratipadyamAnAnAmaMtaraM jaghanyatotarmuhUrta, natkarSatastrasakAyasthitikAlaH, sa cotkarSataH katipayavarSAdhikasAgaropamasahasradhyamAnaH, tathA sUdamannAvaM parityajyA'nyatrotpadya nUyaH sUmanAvaM pratipadyamAnAnAmaMtaraM jaghanyatotarmuhUrtamutkarSato bAdarakAyasthitikAlaH, sa cotkarSataH saptatisAgaropamakoTAkoTImAnaH, tathA pratyekazarIratvaM parityajyA'nyatrotpadya nUyaH kAlAMtare pratyekazaroratvaM pratipadyamAnAnAM jaghanyatotaramaMtarmuhUrta, natkarSataH sAdhAraNa kAyasthitikAlaH, sa cotkarSato'tRtIyapujalaparAvarttamAnaH, tathA saMjhinAM saMjhitvaM paritya* jyA'nyatrotpadya nUyaH saMjhitvamAgavatAmaMtaraM jaghanyatotarmuhUrta, natkarSato'saMjhikAyasthitikA // 22 // Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga / paMcasaM laH, sa cotkarSato'saMkhyeyapujalaparAvartamAnaH, asaMjhI hi saMjhivyatiriktaH sarvo'pyekeMDiyA- TIkA dirucyate, tato vanaspatInAmutkarSato yaH kAyasthitikAlo'saMkhyeyapujalaparAvarttapramANaH, so 'pyasaMjhinaH kAlaH, ityasaMjhikAyasthitikAlo'saMkhyeyapumalaparAvartamAnaH, // 22 // tathA puruSavedaM strovedaM vA parityajyAnyatra vedAMtare gatvA nUyaH puruSavedaM strIvedaM vA pratipa. dyamAnAnAM, puruSavedasya strIvedasya cAMtaraM jaghanyatAtarmuhUrta, natkarSato yorapyutkRSTo napuMsakavedakAyasthitikAlo'saMkhyeyapujalaparAvarttamAnaH, na varaM puruSavedaciMtAyAM strIvedakAyasthitikAlAdhikaH, strIvedaciMtAyAM puruSavedakAyasthitikAlAdhiko maMtavyaH, sUtragAthAyAM tu stokatvAnnoktaH, napuMsakavedakAlApekSayA strIvedakAlaH pUrvakauTipRthaktvAbhyadhikapalyopamazatapramA. gaH, puruSavedakAlo vA katipayavarSAdhikasAgaropamazatapRthaktvamAnaH stoka eva. yahA mAthAM. te ca zabdasyA'nuktasamuccAyakatvAdetadapyuktaM veditavyaM. tadevaM sthAvarasUdamapratyekazarIrisaMjhi* strIpuruSavedAnAmaMtaramuktaM, saMprati trasabAdarasAdhAraNA'saMjhinapuMsakavedAnAmaMtaramanenaiva gAthA padatrayagocyate-itareSAM sthAvarasUkSmapratyekazarIrasaMjhistrIpuMsavedAnAM pratyekaM yaH kAyasthi va // 2 // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaMtikAlaH, sa yathAsaMkhyaM trasavAdarasAdhAraNA'saMjhinapuMsakAnAM virahakAlaH, atrApIya nAvanA- - prasannAvaM parityajyA'nyatra gatvA nUyastrasatvamApadyamAnAnAM jaghanyenAMtaramaMtarmuhUrna, na / tkarSataH sthAvarakAyasthitikAlaH, sa caavlikaa'sNkhyeynnaagvaartsmyraashiprmaannaa'sNkhyey||22|| pujalaparAvartarUpo jJeyaH, tathA bAdaratnAvaM parityajya sUkSmaikeMzyeiSu madhye gatvA nUyo bAdara nAvaM pratipadyamAnAnAmaMtaraM jaghanyatotarmuhUrna, natkarSataH sUkSmakAyasthitikAlaH (graMthAgraMtha 3000 ) sa cotkarSato'saMkhyeyalokAkAzapradezarAzipratisamayA'pahAraniSpannA'saMkhyeyotsarpieyavasarpiNImAnaH tathA nigodeSu madhye'vasthAnaM parityajya pratyekazarIriSu madhye gatvA nUyaH kAlAMtare nigodeSu madhye samutpadyamAnAnAmaMtaraM jaghanyatotarmuhUrtamutkarSata natkRSTaH pratyekazarIrakAyasthitikAlo'saMkhyeyalokAkAzapradezarAzipratisamayApadAraniSpAdyA'saMkhyeyotsarpiNya. vasarpiNImAnaH, tathA asaMzitvaM parityajya saMjhiSu madhye gatvA punarapyasaMjhitvaM pratipadyamAnA- * nAM jaghanyatAtaramaMtarmuhUrne, natkarSata natkRSTaH saMjhikAlaH katipayavarSAdhikasAgaropamazatapRtha. tavamAnaH, tathA napuMsakatvamapahAyAnyatra vedAMtare gatvA nUyo'pi napuMsakavedaM gavatAmaMtaraM ja ||22e| Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 230 // ghanyatotarmuhUrta, nRtkarSata utkRSTau strIpuruSavedakAlau, tatrotkRSTaH strIvedakAlaH pUrvako TipRthaktvA 'nyadhikapabyopamazatarUpaH, puruSavedakAlaH samadhikasAgaropamazatapRthaktvamAnaH tathA ' evaM hariyeyarANaM ca ' evaM pUrvoktaprakAreNa ya ekasya sthitikAlaH, sa itarasya virahakAla ityevaMrUpeNa daritAnAM vanaspatInAM itareSAmavanaspatInAM viraho vAcyaH iyamaMtra bhAvanA - vanaspatitvaM parityajyA'nyatra pRthivyAdiSu gatvA bhUyo vanaspatitvaM pratipadyamAnAnAmaMtaraM jaghanyatAtarmuhUrta, natkarSata utkRSTo vanaspatikAya sthitikAlo'saMkhyeyalokAkAzamadezarAzipratisamayApahAranirvRttA'saMkhyeyotsarpiNyavasarpilIrUpaH tathA itareSAmavanaspatInAvanaspatijJAvaM parityajya vanaspatimadhye gatvA bhUyo'pyavanaspatitvaM pratipadyamAnAnAM jaghanyatoMtaramaMtarmuhUrte, utkarSata natkRSTo vanaspatikAlo'saMkhyeya pujala parAvartarUpaH ' hariyeyarA ca' ityatra cazabdo'nuktasamuccayArthaH, tena sarvatrApi jaghanyamaMtaramaMtarmuhUrtamavaseyaM tacca tathaiva pratyekaM jAvitaM evaM paMceMdiyAlAmapaMceMziya kAya sthitikAlamapaMceMdiyAlAM paMceMdiyakAya sthitikAlaM, tathA manuSyANAmamanuSya kAya sthitikAlama manuSyANAM manuSyakAya sthitikAlaM graMthapau bhAga 1 // 230 // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM paryaparyAlocanayA samyak paritnAvyotkRSTaM virahakAlaM svayamevAnnidhyAta, jaghanyaM sarvatrA- - pyaMtarmuhUrta. // 56 / / tadevaM manuSyaikajIvAzritamaMtaramannidhAya saMprati devagatau tadAhaTIkA ||muulm ||-aaiisaannaa amarassa / aMtaraM hIlayaM muhutto // prAsahasAre accuy||231|| NunaraviNa mAsa vAsa nava / / 57 // vyAkhyA-AIzAnAt AIzAnaM, IzAnadevalokaM parya tIkRtyA'marasya devasya svadevanikAyAccyutasya nUyo'pi tatraivotpadyamAnasya hInakaM jaghanyamaMtaraM mudUna taraM muhUrta, iyamatra nAvanA-navanapatinyo vyaMtarenyo jyoti kenyaH saudharmakalpAdIzAnakalpAcA vyutvA matsyAdiSu madhye samutpadya sarvAniH paryAptinniH paryAptaH, tatastIvrayopazamannAvataH samutpannena jAtismaraNAdinA pUrvannavaM vedayamAno'nyena vA kAraNena 'aciMtyatvAjIvazakteH ' dharmAnuSaktazujannAvanAM nAvayana, natpattyanaMtaramaMtarmuhUrtena mRtvA nUyastasminneva svadevanikAye galati. tata evaM jaghanyamaMtaramaMtarmuhUrta, natkRSTaM tvaMtaraM vanaspa- * tyAdiSu paryaTata valikA'saMkhyeyanAgartisamayapramANA'saMkhyeyapujalaparAvarnarUpaM, tacca sva. yameva ditIyagAthAyAM graiveyakAn yAvakSyati, jaghanyaM tUcyate- AsahasAra ityAdi // 231 / / 12 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM 'AsahasAre' ityatra paMcamyarthe saptamI. navati ca prAkRtalakSaNavazAtpaMcamyarthe saptamI. ya- dAha pANiniH- paMcamyarthe saptamI ' yathA 'aMtenare raminamAgana rAyA iti' tato'yamarthaH AsahasrArAtsanatkumAradevalokAtsahasrAradevalokaM paryatIkRtya ya etenyacyutaH, tasya // 13 // nUyo'pi svakIyadevaloke yavato jaghanyamaMtaraM nava dinAni, navasaMkhyaihi dinairmanaso jaraThatvA dativizumAdhyavasAyasaMnnavataH saMnnavatyativizudRSTeH satastasya sahasrAradevalokaM yAvamanaM.tathA AnatakalpAdArabhya yAvadacyutadevalokastAvadetebhyazcyutasya manuSyeSu madhye samAgatasya nUyastatraiva svadevaloke natpadyamAnasya jaghanyamaMtaraM nava mAsAH, navamAsopacitasya hi viziTaviziSTatarAdhyavasAyAgamanasaMnnavataH saMnavatyacyutadevalokaM yAvajamanaM. tazrA prazramauveyakAdArabhya sarvArthasihamahAdhimAnavarjAni anuttarasuravimAnAni yAvadetebhyazcyutasya manuSyeSu ma. dhye samutpannasya nUyastatraiva svadevaloke natpadyamAnasya jaghanyamaMtaraM nava varSANi, navanirdi %2 varSeH prakRSTavya nAvacaraNapratipattinnAvataH saMnnavatyanunaravimAnAni yAvajamanaM. // 57 // saMpra tyeteSveva sthAneSUkRSTamaMtaramAha // 23 // ka Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM0 TIkA // 233 // // mUlam ||-shraavrkaalukkoso / sabachebIyana na navavAna // do ayarA vijayAi-sura- naraesuvi yANumAgaNaM // 50 // vyAkhyA-navauveyakadevAn yAvatsarvatrApi nUyaH svadeva. nikAye natpadyamAnasyotkRSTamaMtaraM sthAvarakAlaH, zrAvalikA'saMkhyeyanAgavarnisamayarAzipramANA'saMkhyeyapujalaparAvartamAnaH, tathA sarvArthasiimahAvimAne hitIya natpAdo na navati, ekAvatAratvAtsarvArthasijhamahAvimAnavAsinAM devAnAM. tatastatra jaghanyamutkRSTaM cAMtaraM na kimapi navatIti nocyate. tayA vijayAdiSu vijayavaijayaMtajayaMtAparAjitaSUtkRSTamaMtaraM he sAgaropame; vijayAdinyacyuto nUyo'pi yadi vijayAdidhUtpadyate,, tata natkarSato manuSyasaudharmAdinaveSu sAgaropamadhyaM gamayitvotpadyate. jIvAnigame tu navanavAsina AranyA'AsahasrArAjaghanyamaM. taramaMtarmuhUrta, AnatakalpAdAracyA'AsarvArthasikSmadAvimAnavarjazeSavijayAdivimAnacatuSTayA harSapRthaktvaM, natkarSata AnatatraiveyakAtsarvatra vanaspatikAlo, vijayAdiSu tu saMkhyeyAni sAgaropamANi; tathA ca tadgraMthaH-'navaNavAsidevapurisANaM jAva sahassAro, tAva jahanneNaM aMtomuhuttaM, nakoseNaM vaNassazkAlo, ANayadevapurisANaM naMte kevazyaM kAlaM aMtaraM ho? go // 233 // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMca TIkA // 35 // yamA jahanneNaM vAsa puduttaM, nakoseNaM vaNastakAlo, evaM gevejadevapurisastavi; aNunarovavA- nAga 1 yadevapurisassa jahanneNaM vAsapuhuttaM, nakoseNaM saMkhijA sAgarovamAI iti ' tatvaM punaH ke valino vidaMti. tathA narakeSvapi anenaivopamAnena prakAreNa jaghanyamutkRSTaM cAMtaraM vijAnIhi ? tatra jaghanyaM sarvAsvapi pRthivISu pratyekamaMtarmuhUrta, natkarSataH sthAvarakAlo'maMkhyeyapujalaparAvarUpaH // 50 // saMpratyekajIvAzritamevAMtaraM guNasthAnakeSu ciMtayati // mUlam ||-pliyaasNkho sAsA-yaNaMtara sesayANa aMtamuhU / miccassa beshii| iyarANaM poggalAI to // 1 !! vyAkhyA-sAsAdanasya sAsAdanannAvasyAMtaraM jaghanyaM pacyopamA'saMkhyaH paDhyopamA'saMkhyeyanAgaH, idamuktaM navaz-iiha sAsAdananAvamanunnUya nUyo'pi yadi sAsAdanannAvaM najate, tarhi niyamAjaghanyato'pi pakhyopamA'saMkhyeyatnAge'tikrAMte / sati, nA'rvAk, kazrametadavaseyaM ? iticekucyate-iha sAsAdananAvamAsAdayati niyamAdau // 23 // pazamike samyaktve vartamAno, nAnyathA. sAsAdanannAvAnunnAvatazca mithyAtvaM gato'vazyaM nUyaH samyaktvamAsAdayati, SaDviMzati satkarmA san karaNatrayapUrvamaupazamikaM, nAnyaH, SaDviMzati Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMca[saM0 TIkA 5 / / 234 // satkarmA ca vati mizrasamyaktva puMja yorudda litayoH, taduddalanA ca pabyopamA'saMkhyeyajAgarUpeNa kAlena nAnyathA, tato bhUyaH sAsAdanajJAvapratipatteraMtaraM jaghanyato'pi pabyopamA'saMkhyeyajjAgaH, tathA zeSakANAM mithyAdRSTisamyagmithyAdRSTayaviratapramattA'pramattopazama ligatA 'pUrvakaraNA'nivRttivAdara sUkSmasaMparAyopazAMta moharUpaNAM jaghanyamaMtarmuhUrta, tathAhi- mithyAdRSTyAdayaH svaM svaM guNasthAnakaM jaghanyatoMtarmuhUrte gate sati pratipadyaMte, upazamazreNyaMtargatAnAmapUrva karaNAdInAM kathamaMtarmuhUrtamAtra maMtaraM ? iti ceducyate - iha sakalo'pyupazama kAlotarmuhUrtta pramANaH, upazama (lapratipAtAnaMtaraM ca bhUyo'pi kazvidaMtarmuhUrtAnaMtaramupazamazreNiM pratipadyate; aMtarmuhUrttasya vA'saMkhyeyA jedAH, tato'pi vivaditAdapUrvakaraNAdi sthAnakAdanaMtara zeva nivRttivAda ra sUkSma saMparAyAdiguNasthAnakeSu pratyeka maMtarmuhUrtamavasthAne'pi zreNipratipAtAnaMtaramaMtarmuhUrte'pi ca gate bhUyaH pratyekamAMta madUrttikAni trINi karaNAnyapi yathAyogaM kRtvA vivakSitama pUrvakaraNAdikaM guNasthAnaM pratipadyamAnasya yadi paribhAvyate aMtaraM tadA tadaMtarmuhUrta mAtrameva labhyate, nAdhikamiti atha kasmAdidA'pUrvakaraNAdaya upaza bhAga 1 // 234 // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 236 // mazreNyaMtargatA vivakSitAH ? ucyate - kapaka zreNyaMtargatAnAM pratipAtA'nAvato bhUyaH pratipattyanAvAdaMtarA saMjavAt, ata eva kI modasayogikevalyayogikevalinAmaMtaraM na ciMtitamasaMjavAt na caikavelamupazamazreNiM pratipadya dvitIyavelAyAM rUpakazreNimArabhate, ekasmin jave sUtrAbhiprAyeNa zreliyA'maMjavAt ' annayarasoDhavaUM eganaveNaM ca savAI' iti vacanaprAmANyAt. tato vailAiye'pyapUrvakaraNAdaya upazamazreNyaMtargatA vivakSitAH, natkRSTamaMtaramAdamitrassetyAdi ' mithyAdRSTeH parityakta mithyAtvasya nUyastannAvapratipattAvutkRSTamaMtaraM he SaTSaSTI atarANAM sAgaropamAlAM. kathaM dveSaTSaSTI sAgaropamANAM ? iti ceDucyate kazcinmi thyAdRSTiH samyaktvamAsAdya SaTSaSTisAgaropamAliyAvatsamyaktvavAnavatiSTate, tatastadanaMtaramaMtazatarmuhUrtakAlaM samyagmithyAtvamanunnUya nUyo'pi SaTSaSTisAgaropamANi yAvatsamyaktvamanunavati tata etadanaMtaraM ko'pi mahAtmA muktipadavImAsAdayati ko'pi punaradhanyo mithyAtvaM pratipadyate tatra yo mithyAtvaM pratipadyate, tasya mithyAtvaparibhraMzakAlAdAratrya nUyo mithyAtvaM pratipadyamAnasyAMtaraM dve pradUSaSTI sAgaropamANAM bhavataH nanvevaM samyagmithyAtva saMbaMdhinA mu 6 nAga 1 / / 236 / / / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 nAga 1 TIkA // 23 // dUrnenAdhike he paTpaSTI sAgaropamANAM prApyete, tatkathamadhikRtasUtre te paripUrNe nakte ? navya- te-stokatvAttadaMtarmuhUna na vivakSitamityadoSaH, tathA itareSAM sAsAdanAdInAmupazAMtamohAMtAnAmutkRSTamaMtaraM punalAhItaH kiMcidUna pujalaparAvAI. tadevamuktamekajIvAzrayaM guNasthAneSvaM. taraM // ee // sAMprataM tadevA'nekajIvAzrayamAha // mUlam ||-vaaspuhuttN navasAma-gANa viraho mAsa khavagANaM // nANAjIesu sAsANa-mIsANaM pllsNkhNso||6|| vyAkhyA-upazamakAnAmupazamazreNyaMtargatAnAmapUrvakaragAdInAmupazAMtamohAMtAnAM nAnAjIveSu nAnAjIvaviSayamaMtaramutkRSTaM varSapRthaktvaM navati; ki. muktaM navati ? napazamakeSu jagatyekadA sarvathA vyavacinneSu nUyo'pyupazamakA natkarSato varSa pRthaktve gate sati prApyate iti. tathA kapakANAM dapaka zreNyaMtargatAnAmapUrvakaraNAdInAM koNa- mohaparyaMtAnAM, upalakSaNametata, ayogikevalinAM ca, nAnAjIvApekSayA natkRSTamaMtaraM SaNmA- sAH, SaNmAsAna yAvat sakale'pi jIvaloke kadAcitdapakAH dIgamohA ayogikevalino vA na prApyate ityarthaH, tathA sAsAdanAnAM mizrANAM pratyekamutkRSTamaMtaraM pasyopamA'saMkhyeya. // 237 / / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 // 33 // nAgaM. kadAcitsarvasminnapi loke pasyopamA'saMkhyeyatnAgamAtraM yAvat sAsAdanA mizrA vA na prApyate ityarthaH. mithyAdRSTiaviratasamyagdRSTidezaviratapramattA'pramattasaMyatasayogikevalinA sadaiva loke saMnavAdataraM na navatIti na pratipAditaM // 60 // sAMpratamaviratasamyagdRSTyAdiguNasthAnakeSu pratipattimadhikRtyAMtaraM nirUpayati // mUlam ||-smmaaii tini guNA / kameNa saga coda panara diNANi || ummAsa ajogitaM / na kovi pamivajae sayayaM // 6 // vyAkhyA-samyaktvAdIni aviratasamyagdRSTayAdIni trINi guNasthAnakAni kadAcitkramazaH krameNa yathAsaMkhyaM saptacaturdazapaMcadazadinAniyAvaniraMtaraM na ko'pi pratipadyate. zyamatra nAvanA-aviratasamyagdRSTiguNasthAnaM kadAcitka. pataH sarvasminnapi jIvaloke saptadinAni yAvat na kenApi pratipadyamAnaM prApyate, dezaviratiguNasthAnakaM caturdazadinAni, sarvaviratiguNasthAnakaM paMcadazadinAni, ayogikevaliguNasthAna kaM SaNmAsAna yAvaditi. tadevamuktamaMtaraM, saMprati nAgadhArAvasaraH, taccAlapabahutvahArAMtargatami. ti na pRthagucyate // 6 // sAMprataM nAvakSaramAda // 23 // Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM // mUlam ||-smmaashcnsu tiya cana / navasamaguvasaMtayANa cana paMca // canakhIlaa- ra puvANaM / tiNi unnAvAvasesANaM // 6 // vyAkhyA-samyaktvAdiSu aviratasamyagdRSTyAdi TIkA dhvapramattasaMyatapaya teSu caturpu guNasthAnakeSu trayazcatvAro vA nAvA navaMti. tatra traya audaay||23|| kapAriNAmikajhAyopazamikarUpAH, caturthastvaupazamikaH kAyiko vA. tatraudayiko yathAyogaM manuSyatvAdikA gatirvedaH kaSAyA AhArakatvamityAdirUpaH, pAriNAmiko navyatvajIvatve. kAyopazamiko matijJAnAdijJAnaM, cakSurdarzanAdidarzanaM, vedakasamyaktvaM, dAnAdilabdhipaMcakami. tyAdirUpaH, dAyikaH dAyika samyaktvaM. aupazamika aupazamikaM samyaktvaM, navaraM dAyika aupazamiko vA nAvo yadA pradipyate, tadA dAyopazamikannAvaciMtAyAM vedakasamyaktvaM na 1vaktavyamiti. tathA upazamakAnAmupazamazreNyaMtargatAnAmapUrvakaraNA'nivRtivAdarasUkSmasaMparA yANAmupazAMtAnAmupazAMtamohAnAM catvAraH paMca vA nAvAH, tatra catvAra audAyikaupazamikapAriNAmikadAyopazamikarUpAH, te ca prAgvad dRSTavyAH, navaraM sUkSmasaMparAyasyaudAyikannAvaciMtAyAM vedAH kaSAyAzca na vaktavyAH, upazAMtatvena tasya teSAmudayA'nAvAta. MON // 23 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 250 // kAyopazamikanAvaciMtAyAM tu vedakasya samyaktvaM na vaktavyaM; aupazamikanAva ciMtAyAM punaraupazamikaM cAritramadhikaM vaktavyamiti yadA punaH kAyikasamyagdRSTirupazamazreNiM pratipadyate, tadA kAyikaM samyaktvamaupazamikaM cAritramiti kAyikanAvaprakepAtpUrvoktAzcatvAro jAvAH paMca javaMti tathA kIlasya kI mohasya apUrvANAmapUrvakaraNA'nivRttivAdara sUkSmasaMparAyANAM rUpakatheeyaMtargatAnAM catvAro jAvAH, teSAmaupazamikanAvA'nAvAtU avazeSANAM tu mithyAdRSTisAsAdanasamyagmithyAdRSTInAM sayogyayogikevalinozca trayo jAvAH, tatra mi thyAdRSTisAsAdana samyagmithyAdRSTInAmamI trayaH, tadyathA - zradayikaH pAriNAmikaH kAyopazamikazca tatraudayikaH prAgvat, pAriNAmiko bhavyatvaMjIvatve, keSAMcinmithyAdRSTInAmanavyatva jIvatve, kSAyopazamiko matyajJAnazrutA'jJAnavinaMgajJAnadarzanatrikadAnAdilabdhipaMcakAdirUpaH sayogyayogikevalinostvamI trayaH, tadyathA-- zradayikaH pAriNAmikaH kAyikazca. tacaudayako manuSyatvAdiH, pAriNAmiko janyatvajIvatve, kSAyikaH kevalajJAna kevaladarzanasamyaktvadAnAdilabdhipaMcakAdirUpaH tadevaM guNasthAnakeSu ciMtitA jAyAH, etadanusAreNa jIvasthA nAga 1 // 240 // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM neSvapi svayameva ciMtanIyAH, tatrAyeSu hAdazasu jIvasthAneSvaudAyakavAyopazamikapAriNA- hIkA . mikarUpaM nAvatrayaM, tacca mithyAdRSTayAdiguNasthAnakoktamiva nAvanIya, etadeva nAvatrayaM saM " jhinyapi labdhyaparyApte, karaNamAtrA'paryApte tu tasmin vINasaptakAnAM dAyikasamyaktvasya, // 21 // keSAMciddevAnAmaurazamikatvasyApi saMnnavAdaudayikadAyikakSAyopazamikapAriNAmikarUpamau. pazamikaudayikakAyopazamikapAriNAmikarUpaM vA nAvacatuSTayamavaseyaM, paryApte tu saMjhini prAguktena guNasthAnakakrameNa sarve nAvA nAvanIyAH, tadevamannihitaM nAvahAraM // 62 / / saMpra- tyalpabahutvadhAramAha // mUlam ||-shrovaa gapprayamaNuyA / tato zchI na tighaNaguNiyAna // bAyaratenukAyA / tAsimasaMkheU pajattA // 63 // vyAkhyA-stokAH sarvastokA garnajamanuSyAH, teSAM saMkhye yakoTIkoTImAtrapramANatvAt. ' tatto iti' tenyo garjajamanuSyebhyaH puruSarUpebhyaH striyo * manuSyarUpAstrighanaguNitAH, trayANAM dhanastrighanaH saptaviMzatiH, tena guNitAH saptaviMzatirU pAdhikA iti dRSTavyaM, naktaM ca vRkSAcAryaiH-tiguNA tirUvaahiyA / tiriyANaM ijiyA muNe // 21 // 31 For Private 8 Personal Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 TIkA paMcasaM0 yavA // sattAvIsaguNA puNa / maNuyANaM tadahiyA ceva // 1 // battIsaguNA battIsa-rUvaahi- yA na hoti devANaM // devI pannattA / jiNehiM jiyarAgadosahi // // tathA 'tAsimiti vyatyayo'pyAsAmiti ' prAkRtalakaNavazAtpaMcamya] SaSTI, tato'yamarthaH-tAnyo mnussy||22|| rUpAnyaH strIcyaH paryAptavAdaratejaskAyikA asaMkhyeyaguNAH, katipayavarganyUnAvalikAdhanasa- mayapramANatvAneSAM. // 63 // // mUlam ||-tttonnuttrdevaa / tato saMkheU jANana kappo // tatto asNkhguliyaa| sattamabachI sahassAro // 65 // vyAkhyA-tatastenyo bAdaraparyAptatejaskAyikecyo'nuttaradevA anuttaravimAnavAsino devA asaMkhyeyaguNAH, tripakSyopamA'saMkhyeyatnAgavartinannaHpradeza rAzipramANatvAneSAM, tathA tatastenyo'nuttaravimAnavAsidevenyo, yAvadAnataH kalpastAvatkra- meNa saMkhyeya guNA vaktavyAH, tadyathA-anunaravimAnavAsidevenya uparitanapraiveyakaprastaTadevAH saMkhyeyaguNAH, bRhattarakSetrapakhyopamA'saMkhyeyatnAgavartinannaHpradezarAzipramANatvAneSAM, etadapi kazramavaseyaM ? iti ceDucyate-vimAnabAhulyAta, tazrAdi // 24 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 53 // anuttaradavAnAM paMca vimAnAni, vimAnAta tUparitanagraiveyakaprastaTe, prativimAnaM cA'saM- nAga 1 khyeyaMdevAH, yA yazA cA'dhA'dhAvartIni vimAnAni, tathA tathA devA api prAcuryeNa lajyaMte, tara to'vasIyate'nuttavimAnavAsiMdavApekSayA bRhattara 73 paTyopamA'saMkhyeyannAgavartinAnaHpradezarAzipramANA naparitanaveyakaprastaTadevA iti, prajJApanAyAM mahAdaMjhake tathA paThitatvAta. evamuttaratrApi nAvanA kAryA. naparitanauveyakaprastaTadevenyo madhyamaveyakaprastaTadevAH saMkhyeyaguNAH, tenyo'pyadhastanapraiveyakaprastaTadevAH saMkhyeyaguNAH, tenyo'pyacyutadevAH saMkhyeyaguNAH, yadyapyAraNA'cyutakalpau samazreNIko samavimAnasaMkhyAko ca, tathApi kRSNapAkikAstathAsvAnAvyAtprAcuryeNa dakSiNasyAM dizi samutpadyate, kRSNapAdikAzca bahavaH, stokAH zuklapAkSikAH, lakaNaM caiteSAmanaMtaramevoktaM, tato'cyutakalpadevA'pekSayA AraNakalpadevAnAM saMkhyeyaguNatvaM, evamAnatakalpe'pittAvanA nAvyA.AraNakalpadevenyo'pi prANatakalpadevAH saMkhyeyaguNAH, tenyo- // 43 // pyAnatakalpadevAH saMkhyeyaguNAH, sarve caite'nuttaravimAnavAsyAdaya prAnatakalpavAsiparyaMtA devAH pratyeka kSetrapaDhyopamA'saMkhyeyannAgavarti nannaHpradezarAzipramANA dRSTavyAH 'ANayapANayamAI. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM TIkA TAkA pallassAsaMkhannAgona' iti vacanaprAmANyAt. ' tatto ityAdi' tatAnatakalpavAsinyo deve- nyaH saptamapRthivInArakA asaMkhyeyaguNAH, ghanIkRtasya lokasya ekaprAdezikyAH zreNarasaMkhyeyatame nAge yAvaMtaH pradezAstAvatpramANatvAneSAM; tenyo'pi SaSTapRthivInArakA asaMkhyeyaguNAH, SaSTapRthivInArakApekSayA sapramapRthivInArakANAmasaMkhyeyatamannAgamAtratayA prAgeva pratipAditatvAt.tecyo'pi sahasrArakalpadevA asaMkhyeyaguNAH, SaSTapRthivInArakaparimANahetuzreNyasaMkhyeyannAgApekSayA sahasrArakaTyadevaparimANahetoH zreNyasaMkhyeyatnAgasyA'saMkhyeyaguNatvAt ||dyaa ||muulm ||-sukNmi pNcmaae| laMtayacobIe banatacAe // mAhiMdasaNaMkumAre / doccA. e mucimA maNuyA // 65 / / vyAkhyA-sahasrAradevenyaH zukre mahAzukrAnidhe kalpe devA a. saMkhyeyaguNAH, vimAnabAhulyAta. tazrAhi-paTsahasrANi vimAnAnAM sahasrArakalpe, catvAriMzatsahasrA mahAzuke. anyaccAdho'dho vimAnavAsino devA bahubahutarAH, stokastokatarAzco- paritana vimAnavAsinaH, kazrametadavasIyate ? iti cekucyate-hottarottaraguNayogatazcAdho'dho vimAnanivAsaH, nattarottaraguNaprakarSayoginazca svannAvato'pi stokAH stokatarA nUrayo nari // // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 25 // tarAzca hInahInataraguNayoginaH, tato'dho'dho vimAneSu bahubahutarasaMnnavAdupapadyate; sahasrAra- nAga 1 devenyo mahAzukrakalpaMdavA asaMkhyeyaguNAH, tenyo'pi paMcamanarakapRthivyAM nArakA asaMkhyeya. E guNAH, bRhattamazreNyasaMkhyeyatnAgavartinannaHpradezarAzipramANatvAtteSAM. tenyo'pi lAMtakekaLape , devA asaMkhyeyaguNAH, atibRhattamazreNyasaMkhyeyatnAgagatananaHpradezarAzimAnatvAtteSAM tenyo'- pi caturthapRthivyAM paMkapranAnnidhAnAyAM nArakA asaMkhyeyaguNAH, lAMtakadevaparimANahetuzreNyasaMsaMkhyeyannAgApekSayA, amISAM parimANahetoH zreNyasaMkhyeyannAgasyA'saMkhyeyaguNatvAta. tenyo'pi brahmaloke kalpe devA asaMkhyeyaguNAH, yuktiH prAgiva nAvanIyA. tenyo'pi tRtIyanarakapRthivyAM nArakA asaMkhyAtaguNAH, atrApi yuktiH prAgiva. tebhyo'pi mAhezkalpe devA asaM. khyeyaguNAH, atrApi nAvanA tatraiva. tenyo'pi sanatkumArakalpe devA asaMkhyeyaguNAH, vimAnabAhulyAt. tathAhi hAdaza sahasrANi sanatkumArakalpe vimAnAnAM, aSTau mAhezkalpe; anyaJca dakSiNa di. | gnAgavartI sanatkumArakalpo, mAhezkalpazcottaradignAgavartI, dakSiNasyAM ca dizi samutpadyaM // 45 // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM te kRSNapAdikAH, zuklapAdikA uttarasyAM dizi, svannAvatazcAtibahavaH kRSNapAkSikAH, tato TIkA ghaTate mAhezkalpadevA'pekSayA sanatkumArakalpe devA asaMkhyeyAH, tenyo'pi hitoyasyAM nara kapRthivyAM nArakA asaMkhyeyaguNAH, atibRhattamazreNyasaMkhyeyanAgamAnatvAtteSAM. ete ca saptama. // 36 // pRthivInArakAdayo hitIyanarakapRthivInArakaparyaMtAH pratyekaM svasthAne ciMtyamAnAH sarve'pi gha. nIkRtalokazreNyasaMkhyeyatnAgavartinannaHpradezarAzipramANA dRSTavyAH, kevalaM zreNyasaMkhyeyatnAgo saMkhyeyanedanninaH, tata bamasaMkhyeyaguNatayA'lpabahutvamannidhIyamAnaM na viruddhyate. tathA te. jyo'pi kSitIyanarakapRthivInArakenyo mUrbimAH saMmUrbimA manuSyA asaMkhyeyaguNAH, te hi - aMgulamAtraketrapradezarAzeH saMbaMdhini tRtIyavargamUlena guNite prathamavargamUle yAvAna pradezarAzi retAvatpramANAni khaMjhAni yAvaMtyekasyAmekaprAdezikyAM zreNau navaMti, tAvatpramANAH katipaya - koTipramANagarjajamanuSyahInAH // 5 // !! mUlam ||-iisaanne savaccavi / battIsaguNA na hoti devI // saMkhejA sohamme | ta. asaMkhA navaNavAsI / / 66 // vyAkhyA-saMmUrtimamanuSyenya IzAnakaLape devA asaMkhyeya // 56 // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 247 // yaguNAH, yatoMgulamAtra kSetra pradezarAzeH saMbaMdhini dvitIye vargamUle tRtIyena vargamUlena guNite yA vAn pradezarAzirbhavati tAvatpramANAsu ghanIkRtasya lokasyaikaprAdezikIpu zreNiSu yAvaMto nanaHpradezAstAvatpramANa IzAnagatadevadevIsamudAyaH, tataikarUpadInadvAtriMzaGguNatvAt tathA cAda---- sarvvancavItyAdi ' sarvatrApi saudharmakalpajyotiSkAdau dvAtriMzakulA devyo javaMti, tuzabdo'dhikArthasaMsUcakaH, tato dvAtriMzaDUpAdhikA iti dRSTavyaM tathA coktaM jIvA nigame - ' tiriraka jo liya purisehiMto tirirakajoziya iva / na tiguNAna tirUvAdiyAna, tathA massa purisehiMto maguslIna sattAvIsaguNAnanu sattAvIsarUvAhiyAna ya, devapurisehiMto dead battI saguNAna battIsaruvuttarAna ya iti ' IzAnadevI jyo'pi saudharmakalpe devAH saMkhye yaguNAH, tatra vimAnabAhulyAt, tathAdi - aSTAviMzatizatasahasrANi vimAnAnAmIzAnakalpe, dvAtriMzat saudharmakalpe, api ca dakSiNadigvarttI saudharmakalpaH, IzAnakalpazcottara digvarttI, dahietri ca dizi bahavaH kRSNapAkSikA utpadyate, tata IzAnadevIcyaH saudharma devyaH saMkhye yaguNAH nanviyaM yuktirmAisanatkumAra kalpayorapyuktA, paraM tatra mAikalpApekSayA sanatku nAga 1 // 247 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TokA // // mArakalpe devA asaMkhyeyaguNA naktAH, iha tu saudharmakaTape saMkhye yaguNAH, tadetatkathaM ? nacya- nAga' te-prajJApanAyAM mahAdaMmake tathA darzanAta. mahAdaMjhakazca prAgevoktaH, saudharma devenyo'pi tanivAsinyo devyo chAtriMzatruNAkSAtriMzapAdhikAH ' savanavi banIsaguNA na huMti devIna' - ti vacanAt. tatastAnyaH saudharmadevInyo'saMkhyA asaMkhyeyaguNA navanavAsino devAH. tayANa hi-aMgulamAtraketrapradezArAzisaMbaMdhini prazramavargamUle hitI yena vargamUlena guNite yAvAna pra. dezarAzinavati, tAvatpramANAsu ghanIkRtasya lokasyaikaprAdezikISu zreNISu yAvaMto nannaHpradezAstAvatpramANo navanapatidevadevIsamudAyaH, tataikarUpahInadhAtriMzattamannAgakalpAzca navanapatayo devAH, tato ghaTate saudharmadevIcyaste'saMkhyeyaguNAH, tecyo'pi tanikAyavAsinyo devyo hAtriMzad guNA kSatriMzadrUpAdhikAH // 66 // // mUlam ||-rynnppniyaa khahayara-paNidisaMkheU tattiriskIna // saba tana zralaya- // ra-jalayaravaNajozsA cevaM // 6 // vyAkhyA-navanavAsidevInyo'saMkhyeyaguNA ratnaprannikA ratnaprasnAnAvino nArakAH, aMgulamAtraketrapradezarAzau prazramavargamUlena guNite yAvAn pradeza Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM0 rAzinavati, tAvatpramANAsu zreNiSu yAvaMta AkAzapradezAstAvatpramANatvAtteSAM tenyo'pyasaM. khyeyaguNAH khacarapaMceMzyitiryagyonikAH puruSAH pratarA'saMkhyeyannAgavartyasaMkhyeyazreNigatanannaH pradezarAzimAnatvAtteSAM; tenyo'pi tattiracyaH khacarapaMceMziyatiryagyonikyo yuvatayaH sNkhyey||shve| guNAstriguNAstrirUpAdhikA ityaH, evaM sarvatrApi svajAtiSu puruSA'pekSayA tiracyaH saMkhye. 14 yaguNA vaktavyAH, tathaiva vakSyaMte, tatastAcyaH khacarapaMceMzyiyuvatiyaH saMkhyeyaguNAH puMvedo dayinaH sthalacarAH, bRhattarapratarA'saMkhyeyatnAgavartyasaMkhyeyazreNigatAkAzapradezarAzipramANatvA teSAM tebhyo'pi tadyuvatayastriguNAstrirUpAdhikAH, tAnyo'pi vedodayino jalacarA matsyama - karAdayaH saMkhyeyaguNAH, bRhattarapratarA'saMkhyeyannAgavartyasaMkhyeyazreNigatAkAzapradezarAzipramA NatvAta; tebhyastAvatayastriguNAstrirUpAdhikAH, tAnyo'pi vyaMtarAH puvedodayinaH saMkhyeyagugAH, yataH saMkhyeyayojanakoTIkoTIpramANAni sUcirUpANi khamAni yAvatyekasmin pratare na bhavati, tAvaMtaH sAmAnyato vyaMtarAH, kevalamida puruSA vivakSitA iti te sakalasamudAyasaMkhyA pekSayA ekarUpahInahAtriMzanamannAgakalpA veditavyAH, tato ghaTate jalacarayuvatinyo vyaMtarAH vaae| 32 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA // 25 // saMkhyeyaguNAH, tenyo'pi vyaMtayoM jJAtriMzadguNA dhAtriMzadrUpAdhikAH, tenyo'pi jyotiSkade- vAH puruSAH saMkhyeyaguNAH, jyotiSkadevA hi sAmAnyataH SaTpaMcAzadadhikazatakSyAMgulapramA. NAni sUcirUpANi khaMDAni yAvaMtyekasmin pratare navaMti, tAvatpramANAH kevalamiha puruSarUpA jyotiSkA vivakSitAH, tataste sakalasamudAyasaMkhyApekSayA ekarUpahInahAtriMzattamannAgakalpA dRSTavyAH, tato navaMti vyaMtarInyo jyotiSkapuruSAH saMkhyeyaguNAH, tenyo'pi jyoti. kadevyo hAtriMzadguNA kSatriMzadrUpAdhikAH ' sabanavi banIsaguNAna hoMti devIna' iti va. canaprAmANyAt // 6 // // mUlam ||-ttto napuMsakhahayara-saMkhejA zralayarajalayaranapuMsA // canaridi tana paNabiti-iMdiyapaUtta kiMcahiyA // 6 // vyAkhyA-tAnyo jyotiSkadevIcyaH khacarapaMceMDiyatiryagyonikA napuMsakAH saMkhyeyAH saMkhyeyaguNAH, kvacittu ' tatto ya saMkha' iti pAThaH, tatra cazabdaH samuccayArthI vyAkhyeyaH, ye tu vyAkhyAnayaMti jyotiSkadevInyaH khacaranapuMsakA asaMkhyeyaguNA iti, tanAvagabAmaH, yata ita UrdhvaM ye paryAptacaturiMjhyiA vakSyate, te'pi jyo. // 25 // Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA / / 151 / / tiSkadevApekSayA saMkhyeyaguNA evopapadyate, tathAhi - paMcAzadadhikazatachyAMgulapramANAni sUcIrUpANi khaMmAni yAvatyekasmin pratare javaMti, tAvatpramAlA jyotiSkAH tathA ca prAguktaM ' bappanna dosayaMgula - sUipaesehiM jAina payaro || joisiehiM dIrai ' iti aMgula - khyeyanAgamAtrANi sUcIrUpANi khaMDAni yAvaMtyekasmin pratare navaMti, tAvatpramANAH paryAtacaturiMziyAH, tathA ca prAgevoktaM ' paDattApakatA | biticana prasanniyo avadati // aMgulasaMkhAsaMkha-paesanaiyaM puDho payaraM ' iti aMgula saMkhyeyanAgApekSayA SaTpaMcAzadadhikamaMgulazatakSyaM saMkhyeyaguNaM, tato jyotiSkadevApekSayA parijJAvyamAnAH paryAptacaturiMDiyA api saMkhyeyaguNA eva ghaTate, kiM punaH paryAptacaturiMDiyApekSayA saMkhyeyanAgamAtrAH khacarapaMceMDiyanapuMsakA iti ? thocyeta sAmAnyato jyotiSkApekSayA ciMtyamAnAH khacarapaMcairiyanapuMsakAH saMkhyeyaguNA ghaTate, kevalaM jyotiSkadevyapekSayA tu te asaMkhyeyaguNA eva tadayuktaM, zUnyapralApamAtratvAt tathAhi -- yadi devApekSayA devyaH asaMkhyeyaguNA naveyustato devAyanayane ke valadevyapekSayA khacarapaMceMriyanapuMsakAnAmasaMkhyeya guNatvamupapadyeta yAvatA devyapekSayA dvAtriM bhAga 1 11242 10 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM TIkA // 15 // zatamannAgakalpA eva devAH, tatastadayanayane'pi saMkhyeyaguNatvameva, nA'saMkhyeyaguNatvamiti. khacarapaMceMziyanapuMsakenyo'pi sthalacarapaMceMDiyanapuMsakAH saMkhyeyaguNAH, tenyo'pi jalacarapaM. ceMDiyanapuMsakAH saMkhyeyaguNAH, tebhyo'pi paryAptacaturiMkhyiAH saMkhyeyaguNAH, tenyo'pi paryAtasaMjhinnedanninapaMceMzyiAH kiMcidadhikA vizeSAdhikAH, tebhyo'pi paryAptahIMzyiA vizeSAdhikAH, tenyo'pi paryAptIMDiyA vizeSAdhikAH, yadyapi paryAptacaturiMkhyiAdInAM paryAptahIzyipayaMtAnAM pratyekamaMgulasaMkhyeyannAgamAtrANi sUcIrUpANi khaMjhAni yAvatyekasmin pratare navaMti, tAvatpramANatvamavizeSeNa vayete, tathApyaMgulasaMkhyeyannAgasya saMkhye yatnedanninatvAdicha vizeSA. dhikatvamucyamAnaM na viruddhyate // 6 // // mUlam ||-assNkhaa paNa kiMcahiya / sesa kamaso apajana nayana // paMceMdiya vi. sesa diyA / canatiyabeiMdiyA tatto // 65 // vyAkhyA-tecyo'pi paryAptatrIM zyeicyo'paryA- ptAH paMceMDiyA asaMkhyeyaguNAH, tebhyo'pyaparyAptacaturiMkhyiA vizeSAdhikAH, tebhyo'paryAptatrIdi. yA vizeSAdhikAH, tebhyo'paryAptahIDiyA vizeSAdhikAH, yadyapi vAparyAptapaMceMDiyAdayo'paryApta // // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 TIkA paMcasaMhIzyiparyaMtAH pratyekamaMgulAsaMkhyeyatnAgamAtrANi sUcIrUpANi khaMmAni yAvaMtyekasmin pratare 4 navaMti, tAvatpramANAH prAgavizeSeNoktAH, tathApyaMgulA'saMkhyecanAgasya vicitratvAdilaM vize NE SAdhikatvamucyamAnaM na virodhamAskaMdati, naktaMca-eesiNaM naMte saiMdiyANaM egiMdiyANaM // 253 // beiMdiyANaM teiMdiyANaM canariMdiyANaM paMceMdiyA pajattApajattANaM kayarekayaredito appA vA bahuyA vA tulA vA visesAhiyA vA ? goyamA savayovA canariMdiyA pajattagA, paMceMdiyA pajattagA visesAhiyA, beiMdiyA pajanagA visesAdiyA, paMceMdiyA apajanagA asaMkhejaguNA, canAraMdiyA apaUttagA visesAhiyA, teiMdiyA apajjanagA visesAhiyA beiMdiyA apajattagA visesAhiyA' ityAdi. tata nannaye paryAptA'paryAptarUpAH paMceMDiyA gizeSAdhikAH, tenyo'pi paryAptA'paryAptacaturiMDiyA vizeSAdhikAH, tenyo'pi paryAptA'paryAptatrIMDiyA vizeSAdhikAH, / tenyo'pi paryAptAparyAptazyiA vizeSAdhikAH, naktaM ca paryAptA'paryAptapaMceMDiyAdyalpabahu- * tvAvasare-paMceMdiyA ya thovA vivajaeNa viyalA visesAhiyA iti' // 6 // // mUlam ||-pjttbaayrptney-tru asaMkheja iti nigoyAna // puDhavI grAmavALa / // 253 // -Mon Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 TIkA // 25 // bAyaraapajattatena tana // 70 // vyAkhyA-'tatto iti ' pUrvagAyAparyaMtoktamiha saMbadhyate, ta. taH paryAptA'paryAptahIDiyebhyaH paryAptabAdarapratyekavanaspatikAyikA asaMkhyeyaguNAH, yadyapi ca prAgaparyAptajhIMzyiAdivadvAdarapratyekavanaspatikAyikA api, aMgulA'saMkhyeyannAgamAtrANi sUcI. rUpANi khaMmAni yAvaMtyekasmin pratare navaMti, tAvatpramANA naktAH, tathApyaMgulA'saMkhyeyanA. gasyA'saMkhyeyannedanninatvAdvAdaraparyAptapratyekavanaspatikAyikaparimANaciMtAyAmagulA'saMkhyeyanAgo'saMkhyeyaguNahInaH parigRhyate, tato na kazcizirodhaH, cha caitadaMgIkartavyaM, prajJApanAyAmapi mahAdemake'paryAptahIDiyAnaMtaraM bAdaraparyAptapratyekatarUNAmasaMkhyeyaguNatayA'nnidhAnAta. nanu yuktaM tatra bAdaraparyAptapratyekatarUNAmasaMkhyeyaguNatvamaparyAptahIDiyenyo'naMtaraM ciMtyamAnatvAt, iha tvaparyAptahIDiyAnaMtaraM pUrva paryAptA'paryAptarUpAH paMceMjhyiAzciMtitAH, tatazcaturiMziyAstatastrIMzyiAstato hIDiyAstebhyazcAnaMtaraM paryAptabAdarapratyekataravaH, tataH kathaM teSAmasaM- khyeyaguNatvamiti ? naiSa doSaH, yato yadyapyapAMtarAle paryAptA'paryAptapaMceMzyiAdaya naktAH, tathApi te vizeSAdhikA evoktAH, vizeSAdhikAzca vizeSaNa kiMcinmAtreNAdhikA nucyate, na saM // 25 // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaMkhye yAdiguNAdhikAH, tato'paryAptadIDiyApekSayA bAdaraparyAptapratyekataravo'saMkhyeyaguNA naktAH / nAga 1 saMtaH paryAptA'paryAptahIDiyApekSayApyasaMkhyeyaguNA evoktA dRSTavyA iti. tenyo'pi bAdaraparyAptarUpA nigodA anaMtajIvazarIrANi asaMkhyeyaguNAH, tenyo'pi pa. // 55 // ryAptabAdarapRthivIkAyikA asaMkhyeyaguNAH, tenyo'pi paryAptabAdarA'pkAyikA asaMkhyeyagu. yaNAH , iha yadyapi paryAptapratyekavAdaravanaspatipRthivIkAyikApkAyikA aMgulA'saMkhyeyatnAga mAtrANi sUcIrUpANi khaMmAni yAvaMtyekasmin pratare navaMti, tAvatpramANA avizeSoktAH, ta. thApyaMgulA'saMkhyeyatnAgo'saMkhyeyatnedanninaH, tatogulA'saMkhyeyatnAgasya krameNA'saMkhyeyaguNahI. natayA gRhyamANatvAnidhAne na kazciddoSaH, itazca na doSaH, mahAdaMjhake'pyasaMkhyeyaguNatayA'ni. dhAnAt. mahAdaMDakazca prAgeva darzitaH, bAdaraparyAptApkAyikenyo'pyasaMkhyeyaguNAH bAdaraparyAptA vAyukAyikAH, ghanIkRtalokA'saMkhyeyannAgavartyasaMkhyeyaprataranantaHpradezarAzipramANatvAtteSAM. te // 55 // nyo'pyaparyAptabAdaratejaskAyikA asaMkhyeyaguNAH,asaMkhyeyalokAkAzapradezarAzipramANatvAta.. // mUlam // bAdaratarUnigoyA / puDhavIjalavAnatenato suhumA // tano visesaahiyA / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM puDhavIjalapavaNakAyA na ! 71 // vyAkhyA-aparyAptA iti vartate. aparyAptavAdaratejaskA- yikenyo'paryAptapratyekabAdarataravo'saMkhyeyaguNAH, tenyo'pyaparyAptabAdaranigodA asaMkhyeyaguTIkA vAH, tecyo'pyaparyAptavAdarapRthivIkAyikA asaMkhyeyaguNAH, tenyo'pyaparyAptabAdarA'pkAyikA // 56 // asaMkhyeyaguNAH, tenyo'pyaparyAptabAdaravAyukAyikA asaMkhyeyaguNAH, tenyo'pyaparyAptasUkSmate. jaskAyikA asaMkhyeyaguNAH, 'tatto visesaahiyA ityAdi' tenyo'pyaparyAptasUkSmapRthivIra kAyikA vizeSAdhikAH, tenyo'pyaparyAptasUkSmA'pkAyikA vizeSAdhikAH, tebhyo'pyaparyApta- sUkSmavAyukAyikA vizeSAdhikAH, tuH samuccayArthaH // 1 // // mUlam // saMkheUsuhumapaUtta / tena kiMcahiya nUjalasamIrA // tato asNkhgunniyaa| suhumanigoyA apaUttA // 72 // vyAkhyA-aparyAptasUkSmavAyukAyikenyaH paryAptasU mataijaskAyikAH saMkhyeyaguNAH, aparyAptasUkSmenyaH paryAptasUkSmANAM sadaiva prAcuryeNa nAvA- t. tenyo'pi paryAptasUkSmapRthivIkAyikAH kiMcidadhikA vizeSAdhikAH, tenyo'pi paryAptasUmApkAyikA vizeSAdhikAH, tenyo'pi paryAptasUkSmavAyukAyikA vizeSAdhikAH, tenyo // 256 // Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 // 25 // pyaparyAptasUkSma nigodA asaMkhyeyaguNAH // 7 // // mUlama ||-sNkheuugunnaa tano / paUttANaM tayA tana navA // parivamiyasammasihA / vaNabAyarajIvapajattA // 33 // vyAkhyA-tenyo'paryAptasUkSma nigodebhyaH paryAptasUkSmanigodAH saMkhyeyaguNAH, iha yadyapyaparyAptatejaskAyikAdayaH paryAptasUkSma nigodaparyaMtA avize. peNAnyatrA'saMkhyeyalokAkAzapradezarAzipramANAH paThyate, tathApi lokA'saMkhyeyasyA'saMkhyeyanedaninnatvAdibamaLapabahutvamanidhIyamAnamupapannaM dRSTavyaM, itazca dRSTavyaM, mahAdemake tApAgaditi. paryAptasUkSma nigodenyo'pyanaMtaguNA annavyAH, teSAM jaghanyayuktAnaMtakapramANatvAt. ta. thA coktamanuyogadhArasUtre- nakosae parittANaMtae rUve paskitte jahannayaM juttAgatayaM hoza, annavasijhyiAvi tatniyA ceva iti ' tebhyo'pyanaMtaguNAH pratipatitasamyaktvAH, tenyo'pyanaM. taguNAH sihAH, tenyo'pyanaMtaguNAH paryAptabAdaravanaspatijIvAH // 73 // // mUlam ||-kiNchiyaa sAmanA / ee u asaMkhavaNaapajattA ee sAmaneNaM / visesaahiyA apaUttA // 7 // // vyAkhyA-paryAptabAdaravanaspatijIvenyaH paryAptabAdarAH sA // 5 // Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 258 // mAyA eDiyAH kiMcidadhikA vizeSAdhikAH, bAdaraparyApta pRthivI kAyikAdInAmapi tatra pra kepAt. tebhyo'pi ete bAdarAH ' vasatti ' vanaspatayo'paryAptA asaMkhyeyaguNAH, tebhyo'pi ete bAdarAH sAmAnyena vanaspatyAdivizeSaNA'jAvena, kimuktaM javati ? sAmAnyenaikeziyA bAdarA paryAptA vizeSAdhikAH // 74 // // mUlam // - suhumA valA asaMkhA / visesa diyA ime na sAmannA // sudumavalA saMrakejjA | pajjatA saGgha kiMcihiyA // 75 // vyAkhyA - aparyAptabAdaraikeM diyebhyaH sUkSmA - paryAptAH 'vaNA iti vanaspatayo 'saMkhyeyaguNAH, tebhyo'pi ime'paryAptasUkSmAH sAmAnyA vizeSAdhikAH, aparyAptasUkSma pRthvI kAyikAdInAmapi tatra pradepAt. tebhyo'pi paryApta sUkSmavanaspatayaH saMkhye yaguNAH, paryAptasUkSmANAmaparyAptasUkSmebhyaH svajAvataH sadaiva saMkhyeyaguNatayA prApyamANatvAt, tathA kevalavedasyopalabdheH tebhyo'pi sarve sUkSmAparyAptA vizeSAdhikAH, paryApta pRthivIkAyAdisRmANAmapi tatra prapAt na caivamasaMkhyeyAdiguNatAprasaMgaH; paryAptasUkSmavanaspatikAyApekSayA sUkSmaparyAptapRthivyAdInAM sarveSAmapi kiMcinmAtratvAdanaM - nAga 1 // 25 // Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM tA'naMtalokAkAzapradezarAzipramANA hi paryAptasUkSmavanaspatayo'saMkhyeyalokAkAzapradezapra- nAga 1 TIkA mANAzca. sarve'pi sUkSmaparyAptAH pRzrivyAdaya iti // 5 // // mUlam ||-pjttaapjttaa | suhumA kiMcahiyA navasihIyA // tatto bAyarasuhumA / // 25 // nigoyavassa jiyA tatto // 76 // vyAkhyA-sarvaparyAptasUkSmaikezyeinyaH paryAptA'paryA ptAH sarve'pi sUdamAH kiMcidadhikAH, tebhyo'pi navasikSikA navyA vizeSAdhikAH, jaghanya. yuktA'naMtakamAtrAnnavyaparihAreNa sarvajIvAnAM navyatvAta, tenyo'pi bAdarasUdamAnagodajIvAda vizeSAdhikAH kathamiti ceDucyate-iha navyA annavyaparihAreNa ciMtitAH, annavyAzca yuktAnaMtakasaMkhyAmAtraparimANAH, bAdarasUkSma nigodajIvarahitAzca zeSajIvAH sarve'pi militA asaM khyeyalokAkAzapradezarAzimAtrapramANAH, tato navyA annavyAzcAtiprAcUryeNa bAdarasUkSmanigoda1jIvarAzAveva prApyate, nAnyatra, annavyAzca navyApekSayA kiMcinmAtrAH, tato navyarAzyapekSayA // 25 // sAmAnyato bAdarasUkSmanigodajIvAzciMtyamAnA vizeSAdhikA eva lanyate, tebhyo'pi sAmAnyato vanaspatijIvA vizeSAdhikAH, pratyekazarIriNAmapi vanaspatijIvAnAM tatra prahapAt. // Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 260 // // mUlam // - egaMdiyA tirirakA | canagaramitrA ya avirajyA ya // sakasAyA banamA / sajogasaMsAri saMvavi // 77 // vyAkhyA vanaspatikAyajIvebhyaH sAmAnyata ekeMziyA vizeSAdhikAH, bAdarasUkSmapRthivyAdInAM tatra prakSepAt. tebhyaH sAmAnyata stiryaco vizeSAdhikAH, paryAptA'paryAptahIMdiyAdInAM tatra pradepAt. tebhyo'pi caturgatikA midhyAdRSTayo vi zeSAdhikAH, iha katipayA'viratasamyagdRSTayAdisaMjJipaMceMyivyatirekeNa zeSAH sarve'pi tirya-co mithyAdRSTayaH, caturgatikamidhyAdRSTiciMtAyAM cA'saMkhyeyA nArakAdayo mithyAdRSTastatra prakSipyate, tastiryagjIvarAzyapekSayA caturgatikA mithyAdRSTayazciMtyamAnA vizeSAdhikAH prApyaMte; teyo'pyaviratiyutA viratihInA vizeSAdhikAH, aviratasamyagdRSTInAmapi tatra prakSepA tU. teyo'pi sakapAyA vizeSAdhikAH, dezaviratapramattA'pramattasaMyatA'pUrvakara lA'nivRttibAdarasUkSmasaMparAyANAM tatra prapAt. tebhyo'pi brahmasthA vizeSAdhikAH, upazAMta modakSINamohayorapi tatra pradeSAt tenyo'pi sayogA'yogasahitA vizeSAdhikAH, sayogikevalinAmapi tatra prakSepAt. tebhyo'pi saMsArilo vizeSAdhikAH, ayogikevalinAmapi tatra prakSepAt. tebhyo. nAga 1 // 26 // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM pi sarve jIvA vizeSAdhikAH, simAnAmapi tatra prahapAt. tadevaM sAmAnyataH sarvajIvAnAma- spabahutvamannihitaM // 7 // saMprati guNasthAnakAnyadhikRtya tadAha // mUlam ||-nvsNtkhvgjogii| apamattadesasAsANA // mIsA virayA cana cana / jaduttaraM saMkhasaMkhaguNA // 70 // vyAkhyA-ihopazAMtagrahaNenopazamakA napazAMtAzca gRhyate, kSapakagrahaNena kapakAH koNamohAzca. upazAMtAca pare catvAro yathonaraM saMkhyeyaguNA vaktavyAH, tebhyazca pare catvAro'saMkhyeyaguNAH, tadyathA-sarvastokA upazamakA upazAMtamohAH, sakalamapi zreNikAlamadhikRtyotkRSTapade'pi teSAmekatriAdisaMkhyayA prApyamANatvAt. tenyaH saMkhyeyaguNAH kapakahINamohAH, sakalaM zreNikAlamadhikRtyotkRSTapade teSAM zatapRthaktvasaMkhya. yA prApyamANatvAt. etaca jhyAnAmapyutkRSTapade sattAyAM lanyamAnAnAmalpabadutvamavaseyaM, a. yA nyadA tu kadAcidamI ye'pi navaMti, kadAcina navaMtyapi; kadAcidupazamakAH stokAH, baha* vaH kapakAH; kadAcitpunaH stokAH kapakAH, bahava napazamakA iti. kapakenyo'pi yoginaH sayogikevalinaH saMkhyeyaguNAH, teSAM jaghanyapade'pi koTipRthaktvena prApyamANatvAt. tebhyo' 261 // Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMca TIkA // 26 // pyapramattayatayaH saMkhyeyaguNAH, teSAmeva koTIsahasrasaMkhyayA prApyamANatvAta. tenyo'pi pra- - matnayatayaH saMkhyeyaguNAH, koTIsahasrapRthaktvena prApyamANatvAt. tecyo'pi dezaviratA asaM. khyeyaguNAH, asaMkhyeyAnAM tirazcAM dezaviratisaMnnavAt. tathApi kiyadasaMkhyeyatvamAnamiti ce. phucyate-ketrapalyopamA'saMkhyeyannAgaH, tenyo'pi sAsAdanA asaMkhyeyaguNAH, etaccotkRSTapade satvamadhikRtya procyate, te hi kadAcitsarvathaiva na prApyaMte, yadA tu prApyate tadA jaghanyata eko chau vA, natkarSato dezavirataparimANahetuketrapalyopamA'saMkhyeyanAgApekSayA saMkepaguNaketrapakhyopamA'saMkhyeyatnAgavartinannaHpradezarA zipramANA iti. tebhyo'pi mizrA asaMkhyeyaguNAH, teSAM sAsAdanaparimANahetuketrapabyopamA'saMkhyeyatnAgApekSayA'saMkhyeyaguNadevapalyo. pamasyA'maMkhyeyatame nAge yAvato nannaHpradezAstAvatpramANatvAt, ete'pi kadAcinnavaMti, kadAcitra, tatra yadA navaMti tadA jaghanyapade eko au vA, natkRSTapade yathoktapramANA iti. te jyo'viratasamyagdRSTayo'saMkhyeya guNAH, mizrApekSayA teSAmasaMkhyeyaguNakSetrapalyopamA'saMkhyeyanAgavaninannaHpradezarAzimAnatvAt. // 7 // // 1 // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 nAga 1 163 // // mUlam // nakosapaesaMtA / milA tisu gaIsu dotasaMkhaguNA // tiriesaNaMtaguNi- yaa| sannisu maesu saMkhaguNA // 7 // // vyAkhyA-tenyo'pyaviratasamyagdRSTibhyo'saMkhyagujAstisRSu nArakamanuSyadevarUpAsu gatiSUtkRSTapade vartamAnA mithyAdRSTayaH, tebhyo'pi tiryaggatau mithyAdRSTayo'naMtaguNAH, tathA saMjhiSu garnavyutkrAMteSu manuSyeSu sajAtIyA'viratasamyagdRSTinyo mithyAdRSTayaH saMkhyeyaguNAH, ye tu navasthA'yogikevalinaste kapakatulyAH, teSAmapyu tkRSTapade zatapRthaktvasaMkhyayA labdhamAnatvAt.annavasthA'yogikevalinastvaviratasamyagdRSTinyo'pyanaMtaguNAH, simAnAmanaMtatvAditi. tadevamuktamalpabadutvaM, tadanidhAnAca kRtA satpadAdiprarUpaNA. atIvagahanApyeSA / satpadAdiprarUpaNA // prajJApanAprasAdena / vivRtA lezato mayA // // 1 // yAditamalpamatinA / kimapi viruI jinAgamavaconiH !! vikssnisttvH| prasAda mAdhAya tabodhyaM // 2 // e // sAMprataM yaduktaM 'canadasavidAvi jIvA' iti, tacaturdazavidha tvaM jIvAnAM pratipAdayannAha // mUlam ||-egidiysuhumiyraa / saniyara paNiM diyA sabiticaka // pajattApajattA // 263 // Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA // 16 // neeNaM cohasaggAmA // 70 // vyAkhyA-sUdamAH sUkSmanAmakarmodayinaH, itare bAdarA bAda- ranAmakarmodayinaH, ekeMjhyiAH , tathA saMjhyasaMjhinnedanninnAH paMceMkSyiAH , 'sabiticaka' sahIyitrIMzyicaturiMkhyiAH , evaM sapta jIvasaMghAtA navaMti. ete ca prAgeva saprapaMcaM prarUpitAH, i. ti neha nUyaH prarUpyate // 7 // saMpratyaMtimannedasya paryAptasaMjhilakSaNasya caturdazannedAnAda // mUlam ||-michaa saasnnmissaa| avirayadesA pamattaapamattA ||aputvvaayrsuhmovsNtkhiinnaa sajogiyarA // 1 // vyAkhyA-amUnyapi guNasthAnakAni prAgeva saprapaMcaM vyA. khyAtAnIti neda nUyo vyAkhyAyaMte; eteSu ca guNasthAnakeSu vartamAnA ye jIvAbaMdhakAstAnu padarzayati // 1 // // mUlam ||-tersvibNdhgaa te / aThavihabaMdhiyavayaM kammaM // mUluttaranneyaM te / sAhimo te nisAmeha // 2 // vyAkhyA-te guNasthAnakavarttino jIvAstrayodazavayodazaguNasthAnakavartino mithyAdRSTyAdayaH sayogikevaliparyaMtA ityarthaH, kiM ? vividhaM yathAyoga saptavidhA'STavidhAdirUpatayA'nekaprakAra baMdhakA vibaMdhakAH, ayogikevalI tu hetvanAvAdabaMdhakaH, baMdhakAzca // 16 // Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA " // 65 // baMdhavyamaMtarega na kathaMcanApi navaMti, sato baMdhavyamAha-kriyate iti karma, vakSyamANasvarU- inAga 1 paM, mUlottaranedaM mUlanedottaranedanninaM baMdhavyaM baMdhanIyaM, mUlanedaM saMkhyAvizeSaNAreNAhaaSTavidhamaSTaprakAraM mUlanedasaMkhyApekSayA, nuttaratnedasaMkhyApekSayA aSTapaMcAzataprakAraM. tAMzca mUlannedAnuttaranedAMzca krameNa sAdhayAmaH kathayAmaH, tAMzca kathyamAnAna nizamayata AkarNayata? // iti zrImalaya giriviracitAyAM paMcasaMgrahaTIkAyAM hitIyaM baMdhakaprarUpa pAnidhaM dhAraM samAptaM // zrIrastu // // atha tRtIyaM hAraM prArabhyate // tadevamuktaM baMdhakaprarUpaNAnidhaM dhAraM, saMprati tRtIyaM baMdhavyaprarUpaNAnidhaM dhAraM vaktavyaM, ta. na ca mUlottarannedAn vaktumupakrAMtA mUlannedeSu jhAteSu satsUttarannedAH sukhena jJAtuM zakyaMte, tataH prazramato mUlanedAnupadarzayaMti // mUlam ||-naagst saNassa ya / AvaraNaM veyaNIyamohaNIyaM // Ana ya nAma go. // 26 // Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM yaM / tadaMtarAyaM ca payamIna // 1 // vyAkhyA-jJAyate parividyate vastvaneneti jJAnaM, sAmA- nyavizeSAtmake vastuni vizeSagrahaNAtmako bodhastasya; tathA dRzyate'neneti darzanaM, sAmATIkA nya vizeSAtmake vastuni sAmAnyagrahaNAtmako bodhaH. naktaM ca-jaM sAmanaggahaNaM / nAvANaM // 66 // neva kaTThAgAraM // avisesakaNa acche / dasaNamii vuccae samae // 1 // iti, tasya, caH sa muccaye, Aviyate zrAbAdyate'nenetyAvaraNaM, mithyAtvAdisacivajIvavyApArAhRtakarmavargaNAMtaHpA. tI viziSTapulasamUdaH, tathA vedyate AhlAdAdirUpeNa yadanunUyate tadanIyaM 'karmaNyanIyaH' / yadyapi ca sarva karma vedyate, tathApi paMkajAdizabdavat vedanIyazabdasya rUDhiviSayatvAtsAtA'. sAtarUpameva karma vedanIyamityucyate, na zeSa. tathA mohayati sada'sahivekavikalaM karotyA. mAnamiti mohanIyaM 'kRbahulamiti vacanAtkartaryanIyaH ' tathA eti Agati pratibaMdhakatAM 1 svakRtakarmA'vAptanarakAdikugatiniHkramitumanaso jaMtorityAyuH. tazrA nAmayati gatyAdiparyA- bhayAnulavanaprati pravaNayati jIvamiti nAma. tathA gUyate zabyate nacAvacaiH zabdairyata tajJotraM, uccanIcakulotpattilakSaNaH paryAyavizeSaH, tahipAkavedyaM karmApi gotraM, kAraNe kAryopacArAta. // 26 // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM yahA karmaNo'pAdAnavivakSA, gUyate zabdyate naccAvacaiH zabdairAtmA yasmAtkarmaNa nadayaprAptAna- jotraM, tathAzabdaH kramasaMsUcanArthaH, jIvaM dAnAdikaM cAMtarAyavyavadhAnApAdanAya eti galatI TIkA tyaMtarAyaM, jIvasya dAnAdikaM kartuM na dadAtItyarthaH. ca zabdo'vadhAraNe, etA evASTau prakRtayo // 26 // mUlaprakRtayaH, prakRtizabdazceha nedaparyAyaH, vyavahriyate ca prakRtizabdo nedavAcI, yadAha nA. - vyakRt-'ahavA payamI nena iti' tato'yamarthaH, ata evASTau mUlannedAH, atrAha-nanvi. jhAnAvaraNAdyupanyAse kiMcidasti prayojanaM ? nata yathAkathaMcideSa pravRttaH? astIti brUmaH, kiM taditi ceducyate-iha jJAnaM darzanaM ca jIvasya svatatvanUtaM, tadannAve jIvatvasyaivA'yogAta, cetanAlakSaNo hi jIvaH, tataH sa kathaM jJAnadarzanA'nAve navet ? jJAnadarzanayorapi ca madhye pradhAnaM jJAnaM, tazAdeva sakalazAstrAdiviSayavicArasaMtatipravRtteH, api ca sarvA api palabdhayo jIvasya sAkAropayogayuktasyopajAyate, na darzanopayogayuktasya -- savvA na lAhI sAgArovanagovanuttassa, na aNAgArovanagovanattasseti ' vacanaprAmANyAt.. ___ anyacca yasmin samaye sakalakarmavinirmuktasvarUpo jIvaH saMpadyate, tasmin samaye sa // 267 / / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 268 // jJAnopayogopayukta eva javati, na darzanopayogayuktaH, darzanopayogasya dvitIyasamaye jAvAta; tato jJAnaM pradhAnaM, tadAvArakaM ca jJAnAvaraNaM karma, tatastatprazramamuktaM; tatastadanaMtaraM darzanAvaraNaM, jJAnopayogAccyutasya darzanopayoge 'vasthAnAt ete ca jJAnadarzanAvarale svavipAkamupadarzayaMtI yathAyogyamavazyaM sukhaduHkharUpavedanIyavipAkodayanimitte bhavataH, tathAhi - jJAnAvaramupacayotkarSamadhirUDhaM vipAkato'nujavana sUkSmasUkSmataravastu vicArA'samarthamAtmAnaM jAnAnaH khidyate nUrizokaM. jJAnAvaraNakarmakSayopazamapATavopetazca sUkSmasUkSmatarANi vastUni nijaprajJayA jiMdAno bahujJAnAtizAyinamAtmAnaM pazyan vedayate sukhaM tathA niviDadarzanAvaravipAkodaye jAtyaMdhAdiranujjavati duHkhamanutaM, darzanAvaraNakSayopazamapaTiSTatAparikaritazva spaSTacakSurAdyupeto yathAvastUni pazyan vedayate pramodaM tata etadarthapratipattyartha darzanAvaraNAnaMtaraM vedanIyagrahaNaM. vedanIyaM ca sukhaduHkhe janayatyanISTA'najISTaviSaya saMbaMdhAtU, anISTAnabhISTaviSayasaMbaMdhe cAvazyaM saMsAriNAM rAgadveSau tau ca mohanIyaM, tata etadarthapratipattyarthaM vedayAnaMtara mohanIyagrahaNaM. mohanIyamUDhAzca jaMtavo bahvAraMbhaparigrahAdyAsaktA narakAdyAyuSka nAga 1 // 268 // Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM mAva_ti, tato mohanIyAnaMtaramAyurgrahaNaM. narakAdyAyuSkodaye cA'vazyaM narakagatyAdIni nA- nAga 1 I mAnyudayamAyAMti, tatazcAyuSkAnaMtaraM nAmagrahaNaM, nAmakarmodaye ca niyamAducanIcAnyataragoTIkA " trakarmavipAkodayena navitavya, ato nAmagrahaNAnaMtaraM gotragrahaNaM; gotrodaye coccaiH kulotpanna. // 26 // sya prAyo dAnalAnAMtarAyAdikSayopazamo navati, rAjapranRtInAM prAcuryeNa dAnalAnAdidarza nAt. nIcaiHkulotpannasya tu dAnalAnAMtarAyAdyudayaH, aMtyajAdInAM tathA darzanAtU. tata etada. rthapratipattyartha govAnaMtaramaMtarAyagrahaNaM. tadevamuktA mUlaprakRtayaH, sAMpratamuttaraprakRtIH saMkhyAhAreNAha // mUlam ||-pNc nava doni aThA-vIsA canaro tadeva bAyAlA // donni ya paMca yanagiyA / payamIna uttarA ceva // 2 // vyAkhyA-iha yathAsaMkhyena jJAnAvaraNAdInAmuttarapra.) kRtisaMkhyA, sA caivaM-paMca jJAnAvaraNasyottaraprakRtayaH, nava darzanAvaraNasya, vedanIyasya, // 6 // * aSTAviMzatirmodanIyasya, catasra AyuSaH, tathaiveti krameNa yaprAsaMkhyasUcane. nAno citvA riMzat, he ca gotrasya, paMca punaraMtarAyasya nANatAH pratipAditAH, pUrvasUriniruttarAH prakRtayaH, Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 // 7 // paMcasaM tatra 'yatroddezaM nirdeza ' iti nyAyAtprazramato jJAnAvaraNasyocaraprakRtInAM vyAkhyAna yati. TIkA kara ||muulm ||-mshsuynhiimnnkev-laann AvaraNayaM nave paDhamaM // (gAthAI) vyAkhyA-pratha. maMjhAnAvaraNaM matizrutAvadhimanaHparyAyakevalAnAmAvaraNaM. kimuktaM navati? prathamaM jJAnAvaraNaM paM. caprakAraM, tadyathA-matijJAnAvaraNaM, zrutajhAnAvaraNaM, avadhijJAnAvaraNaM, manaHparyAyajJAnAvaraNaM kevalajJAnAvaraNaM ceti matizrutAdisvarUpaM ca prAgeva saprapaMcamannihitaM; tadevaM jhAnAvaraNasyottaraprakRtIranidhAya saMprati tulyanedatayA tulya sthitikatayA cAMtarAyasyonaraprakRtIranivane - ||muulm ||-th dANalAnanogova-nogaviriyaMtarAyayaM carimaM ( gaathaaii)|| 3 // vyAkhyA-caramamaSTamamaMtarAyakarma dAnalAnanogopannogavIryAtarAyaka, aMtarAyazabdaH pratyekamannisaMbadhyate. tadyathA-dAnAMtarAyaM lAnAMtarAyaM nogAMtarAyaM napannogAMtarAyaM vIryAtarAyaM ca; evaM cedaM paMcaprakAraM navati. tatra yadudayavazAtsati vinave, samAgate ca guNavati pAtre, dattama * smai mahAphalamiti jAnanapi dAtuM notsahate tadAnAMtarAyaM. tathA yaudayavazAhAnaguNena prati dapi dAtude vidyamAnamapi deyamarthajAtaM yAzcAkuzalo'pi guNavAnapi yAcako na lAnate // 3 // samata Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 __paMcasaM tallAnAMtarAyaM. tathA yadudayavazAtsatyAmapi viziSTAhArAdiprAptAvasati ca pratyAkhyAnapari- ___ TIkA .. khAme vairAgye vA, kevalakArpaNyAnotsahate noktuM tanogAMtarAyaM. evamupajogAMtarAyamapi nA. va vanIyaM. navaraM nogopannogayorayaM vishessH|| 21 // sakaDhujyate iti logaH, punaH punarbhujyate ityupatnogaH. naktaM ca-sa nuUtti logo / so puNa AhArapupphamAzna // navanogo na puNo puNa / navabhuja banavilayA // 1 // ta thA yadudayavazAtsatyapi nIji zarIre, yauvanikAyAmapi vartamAno'paprANo navati; yahA para balavatyapi zarIre, sAdhye'pi prayojane hInasatvatayA na pravarga te tahI-tarAyaM, tadevamuktAMta. rAyaprakRtayaH // 3 // saMprati samAnasthitikatayA ghAtikamatayA ca pratyAsannatvAddarzanAvaraNasyottaraprakRtIH pratipAdayati ||muulm ||-nynneyrodikevl-dsnn AvaraNayaM nave canahA // nidApayalAhiM uhA / niddAzruttathIgAhI // 4 // vyAkhyA-iha darzanAvaraNaM baMdhe nadaye sattAyAM ca tridhA prApyate, tadyathA-kadAciccaturdhA, kadAcit SoDhA, kadAciJca navadhA. tatra kathaM caturdhA ? kadhe So // 7 // Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA // 27 // DhA? kathaM navadhA ? iti tInapi prakArAn darzayan prathamatazcaturdhA darzayati-darzanAvaraNaM catu. rdhA catuHprakAraM navati. kathamityAha--nayanetarAvadhikevaleSu, nayanetarAvadhikevala viSayaM sat, se sUtre tu saptamyA adarzanaM lopAt, lopazca prAkRtatvAt, eSa cAtra nAvArtha:-darzanAvaraNaM ya dA caturdhA baMdhe nadaye sattAyAM vA vivakSyate, tadevaMrUpaM tadA'vagaMtavyaM. yathA nayanadarzanAvaramitaradarzanAvaraNamavadhidarzanAvaraNaM kevaladarzanAvaraNaM ceti. tatra nayanAnyA darzanaM nayanada. rzanaM, tasyAvaraNaM nayanadarzanAvaraNaM, itarairnayanavariMiiyairmanasA ca darzanamitaradarzanaM, tasyAvaraNaM itaradarzanAvaraNaM, acakSurdarzanAvaraNamityarthaH, avadhireva darzanamavadhidarzanaM, tasyAvaraNamavadhidarzanAvaraNaM, kevalameva darzanaM kevaNadarza naM, tasyAvaraNaM kevaladarzanAvaraNaM. tathA tadeva darzanAvaraNacatuSTayaM nikSapracalAbhyAM saha SoDhA navati, tatra jJa kutsAyAM, niyataM zati kutsitatvamavispaSTatvaM gati caitanyaM yasyAM svApAva- sthAyAM sA niza, nakhachoTikAmAtreNa yasyAM prabodha napajAyate, sA svApAvasthA nijJa. tadipAkavedyA karmaprakRtirapi nijJa, kAraNe kAryopacArAt. tathA upaviSTa Urdhvasthito vA praca // // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaMlati ghUrNate yasyAM svApAvasthAyAM sA pracalA, tapiAkavedyA karmaprakRtirapi pracalA. darzanA- 2. varaNaSaTkagrahaNe ca sarvatrApIdameva darzanAvaraNaSaTkaM grAhya. etadeva darzanAvaraNaSaTkaM niza TIkA dichiktaprakRtistyAnahiniH sahitaM navadhA dRSTavyamiti zeSaH, sUtre ca vinaktilopa paarsstvaa||27|| t. nizadI nijJapracalAzabdau hiruktau vAcakatvena yayoste nizadivirukte nizaniza. pracalA. zabdau hiruktau vAcakatvena yayoste nizadidhikte nijJanijJa pracalApracalA cetyarthaH. tatra nizato'tizAyinI nijJa nijJanijJa, madhyapadalopI samAsaH, tasyAM hi caitanyasyA'tyaMtamasphu. TInUtatvAdvahunnirgholanAprakAraiH prabodho navati. tataH sukhaprabodhahetunizato'syA atizAyinItvaM. tahipAkavedyA karmaprakRtirapi nizAnizA, napacArAt, tathA pracalAto'tizAyinI pracalA. pracalA. sA hi caMkramaNAdikamapi kurvata nadayamadhigati; tataH sthAnasthitasvastRnavapracalApekayA asyA atizAyinItvaM. tathA styAnA piMmInUtA jhahirAtmazaktirUpA yasyAM svApAva. sthAyAM sA styAnahi, tanAve hi prazramasaMhananasya kezavAIbalasadRzI zaktirupajAyate. tathA ca zrUyate pravacane // 23 // 35 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAgara paMcasaM vacitpradeze ko'pi kSullako vipAkaprAptastyAnahinizasahito hiradena divA khalIkRtaH, Joad tatastasmin hirade bAnninivezo rajanyAM styAnayudaye vartamAnaH samudAya tadaMtayugalamu. TIkA pATya svopAzrayAri ca prakSipya punaH prasuptavAnityAdi. naktaM ca-suhapamiboho nidA / // 7 // hapamibodo ya niniddA ya // payalA ho gyissa na / payalApayalA ya caMkamato // 1 // zrINahI puNa azsa-kiliSThakammassa veyaNe hoza // madanidA diNaciMtiya / vAvArae sAda. NI pAyaM // 1 // iti. styAnarmivipAkavedyA karmaprakRtirapi styAnAdiH, kAraNe kAryopacArAt. idaM ca nizapaMcakaM prAptAyA darzanalabdhepaghAtakRta, darzanAvaraNacatuSTayaM tu mUlata eva darzanalabdheriti. tadevamuktA jJAnAvaraNadarzanAvaraNAMtarAyANAmuttaraprakRtayaH, jJAnAvaraNAdIni ca ghAtikarmANi, tato ghAtikarmaprastAvAtsaMprati mohanIyasyottaraprakRtIrupadarzayati // 4 // ||muulm ||-solasa kasAya navano-kasAyadaMsatigaM ca mohaNIya // suranaratiri- nirayAka-sAyAsAyaM ca nInacaM // 5 // vyAkhyA-iha mohanIyaM vidhA, darzanamohanIya cAritramohanIyaM ca, tatra bahuvaktavyatvAtprathamatazcAritramohanIyaM nirdizati. Somaza kaSAyA na // // Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMca saM0 TIkA // 275 // va nokaSAyAH prAnirUpitazabdArthAH krodhamAnamAyAlonAH, te ca pratyekamanaMtAnubaMdhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNa saMjvalanabhedAccaturdhA, tataH Somaza tatrAnaMtaM saMsAramanubabhaMtItyevaMzI - anaMtAnubaMdhinaH naktaM ca- anaMtAnyanuvanaMti / yato janmAni nUtaye // tato'naMtAnubaMdhyAkhyAH / krodhAdyeSu niyojitAH // 1 // eSAM ca saMyojanA iti dvitIyaM nAma, tatrAyamanvarthaHsaMyojyaMte saMbaMdhyate'naMta saMkhyairnavairjatavo yaiste saMyojanAH, naktaM ca- saMyojayaMti yannara - manaMtasaMkhyairbhavaiH kaSAyAste // saMyojanatAnaMtA - nubaMdhitA cArthatasteSAM // 1 // tathA na vidyate svalpamapi pratyAkhyAnaM yeSAmudayAtte apratyAkhyAnAH naktaM ca- nAlpamapyutsadedyeSAM / pratyAkhyAnamihodayAt || pratyAkhyAnasaMjJA'to / dvitIyeSu nivezitA // 1 // tathA pratyAkhyAnaM sarvaviratirUpamAtriyate yaiste pratyAkhyAnAvaraNAH zrAha ca - sarvasA vadyaviratiH / pratyAkhyAnamudAhRtaM // tadAvaraNasaMjJA'ta - stRtIyeSu nivezitA // 1 // tathA papadopasargasannipAte sati cAritriNamapi sam ISat jvalayaMtIti saMjvalanAH, naktaM ca-saMjvalati yatiM ya-tsaMvignaM sarvapApaviratamapi / tasmAtsaMjvalanA i-tyaprazamakarA nirucyate // nAga 1 // 175 // Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 276 // // 1 // anyatrApyuktaM zabdAdIn viSayAn prApya / saMjvalaMti yato muhuH // ataH saMjvalanAhvAnaM / caturthAnAmihocyate // 1 // tathA nokapAyA iti nozabdaH sAhacarye, tataH kaSAyaiH sahacAriNaH sadavarttino ye te nokaSAyAH, kaiH kaSAyaiH sahacAriNaH ? iti cemucyate - zrA dazaniH tathA nAyeSu dvAdazasu kaSAyeSu kIleSu nokapAyANAmavasthAnasaMjJavaH, tadanaMta rameva teSAmapi kRpaNAya rUpakasya pravRtteH, athavA ete prAdurbhavato'vazyaM kaSAyAnuddIpayaMti, tataH kaSAyasahacAriNaH uktaM ca- kaSAya sadavarttitvA-tkaSAyapreraNAdapi // dAsyAdinavakasyoktA / nokaSAyakaSAyatA // 1 // te ca nokaSAyA nava, tadyathA - vedatrikaM, dAsyAdiSaTkaMca. tatra vedatrikaM strIvedaH puruSavedo napuMsakavedazva taMtra yadudaye striyAH puMsya jilAba, pi. todaye madhurAnilApavat sa strIvedaH yamudayavazAtpuMsaH striyAmanilApaH zleSmodayAdamlAjilApavat sa puruSaveda:, yaDudayavazAtpunaH strIpuMsayoruparyabhilASaH, pittazleSmodaye majjikA. jilApavat sa napuMsaka vedaH. dAsyAdiSaTkaM dAsyaratyara tinayazokajugupsAlakSaNaM, tatra yadayavazAtsanimittaM zranimittaM vA dasati smayate vA tad hAsyamohanIyaM yadudayAdvAhyAbhyaMtareSu bhAga 1 // 276 // Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 277 // vastuSu viSaye pramodamAvate tat ratimohanIyaM yadudayavazAtpunarbAhyAbhyaMtareSu vastuSvaprItimAghate tat aratimohanIyaM yaDudayAtmiyaviprayogAdau svorastAmamAkraMdati, bhUpIThe ca luTati, dIrgha niHzvasiti tat zokamohanIyaM yaDudayavazAtsanimittamanimittaM vA tathArUpasvasaM kalpato bijJeti tad jayamohanIyaM yaDudayavazAtpunaH zunamazunaM vA vastu jugupsate tad jugupsAmohanIyaM. darzanamohanIyaM darzana trikaM, tadyathA-- mithyAtvaM samagmithyAtvaM samyaktvaM ca tatra yaDudayavazAjinapraNitatatvA'zrAnaM tanmithyAtvaM yadayavazAtpunarjinapraNItaM tatvaM na samyak te, nApi niMdati tatsamyagmithyAtvaM. yadudayavazAtpuna rjinapraNitatatvaM samyak zrate tatsamyaktvaM tadevamuktA mohanIyottaraprakRtayaH saMprati mUlakramaprAmANyAnumaraNAdAyuSkasyottaraprakRtI darzayati- ' suranara tirinirayAU i. ti AyuSazcatasraH prakRtayaH, tadyathA- surAyurnarAyustiryagAyurnirayAyuriti sAMpratamalpavaktavya - tvAchedanIya gotrayoruttaraprakRtI rAha -' sAyAsAyaM ca nInacaM ' vedanIyasya dve prakRtI, tadyathAsAtamAsataM ca, sAtavedanIyamasAta vedanIyaM cetyarthaH tatra yaDudayavazAdArogya viSayopogA nAga 1 / / 277 // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAgara paMca TIkA // 20 // dijanitamAlAdarUpaM sAtaM sukhaM vedayate tatsAtavedanIyaM, tapirItaM cA'sAtavedanIyaM. gotrasyA- pi uttaraprakRtI zme, tadyathA-naccaigotraM nIcairgotraM ca. tatra yajudayavazAuttamajAtikulataporUpaizvaryazrutasatkArA'nyubAnAsanapradAnAMjalipragrahasaMlavastadubairgotraM. yadudayavazAtpunAnAdisaMpanno'pi niMdAM banate hInajAtyAdisanavaM ca tatrIcairgotaM. // 5 // sAMprataM gotreNa saha samAnasthitikatvAdetadanaMtaraM nAmakarmaNaH prakRtayaH prarUpayitavyAH, tAzca dhiA, piMmaprakRtayaH pratyekaprakRtayazca. tatra prathamataH piMmaprakRtIH prarUpayati // mUlam ||-gjaaisriirNgN / baMdhaNasaMghAyaNaM ca saMghayaNaM // saMgaNavanagaMdharasa-phAsaaNupuzvividagagaI // 6 // vyAkhyA--gamyate tazrAvidhakarmasacivairjI vaiH prApyate iti gatiH, nArakatvAdiparyAyapariNatiH, sA caturdhA, tadyathA-narakagatistiryaggatirmanuSyagatirdevagatizca. tahipAkavedyA karmaprakRtirapi gatiH, sApi caturdhA, tathA ekezyiAdInAmekezyitvAdirUpasa- mAnapariNAmalakSaNamekeDiyAdizabdavyapadezanAk yatsAmAnyaM, sA jAtiH, tahipAkavedyA kamaprakRtirapi jAtiH. idamatra tAtparya-vyarUpamizyimaMgopAMganAmeMziyaparyAptinAmasAma // // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM t si.I. nAvarUpaM tu sparzanAdIDiyAvaraNahayopazamasAmarthyAta, kAyopazamikAnIMziyANIti nAga 1 vacanAta. yatpunarekezyiAdizabdapravRttinibaMdhanaM tazrArUpasamAnapariNatilakSaNaM sAmAnyaM tadana-ra TIkA HE nyasAdhyatvAjAtinAmanibaMdhanamiti, naktaM ca-avyannicAriNA sAdRzyenaikIkRto'rthAtmA // 7 // jAtiriti; tanniminaM jAtinAma, tacca paMcadhA. tadyathA-ekeMyijAtiH, hIyijAtiH, trI. yijAtiH, caturiMzyijAtiH, paMceMzyijAtiriti. tathA zIryate iti zarIraM, tacca paMcadhA, ta. dyathA-audArikaM vaikriya AhArakaM taijasaM kAmaNaM ca. etAni ca prAgeva vyAkhyAtAni. etadi. pAkavedyaM karmApi zarIranAma paMcadhA. tatra yaudayavazAdaudArikazarIraprAyogyAnpujalAnAdAyau. dArikazarIrarUpatayA pariNamayya ca jIvapradazaiH sahA'nyo'nyAnugamarUpatayA saMbaMdhayati tadaudArikazarIranAma. evaM zeSazarIranAmasvapi nAvanA kAryA. tathA 'aMgati' padaikadeze padasa. mudAyopacArAdaMgopAMgaM, tatrAMgAni aSTau ziraHpratIninaktaM c-siirmuroyrptthii|do bA- // 2 // dU karuyA ya aThaMgA'. tadavayavanUtAnyaMgulyAdInyupAMgAni; zeSANi tu tatpratyavayavanUtAni aMguliparva rekhAdIni aMgopAMgAni. aMgAni ca napAMgAni ca aMgopAMgAni ca aMgopAMgAni. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ho TIkA - syAhAvasaMkhyeya ityekazeSaH ' tanimittaM nAmakarma aMgopAMga; tabidhA-audArikAMgopAMga, nAga 1 - vaikriyAMgopAMga, AhArakAMgopAMga ca. tatra yajudayavazAdaudArikazarIratvena pariNatAnAM pujalA.. nAmaMgopAMgavinAgapariNatirupajAyate tadaudArikAMgopAMmanAma. evaM vaikriyAhArakAMgopAMganAnI api nAvanIye. taijasakArmaNazarIrayostu jIvapradezasaMsthAnAnurodhitvAnnAstyaMgopAMgasaMnavaH, tathA badhyate'neneti baMdhanaM, yaudayavazAdaudArikAdipujatAnAM gRhItAnAM gRhyamANAnAM ca yaH parasparaM saMbaMdha napajAyate, Aha ca prajJApanAmUlaTIkAkAra:- vidyate tatkarma, yAnimittAd dhyAdisaMyogApatirAvinavati, yathA kASTakSyaikatvakaraNe jatu kAraNamiti. tacca paMcaprakAraM vadayamANasvarUpaM. tathA saMghAtyaMte piMDIkriyate audArikAdipujalA yena tatsaMghAtanaM, yaudayavazAdaudArikAdiSu pujalA audArikAdizarIraracanAnukArisaMghAtarUpA jAyaMte. tacca paMcadhA va. kyamANasvarUpaM. tathA 'saMghayaNaMti' saMhananaM nAma asthiracanAvizeSaH, sa caudArikazarIra // 7 // eva, nAnyeSu zarIreSu, teSAmasthirahitatvAt. tacca SoDhA-vajarSananArAcaM, rupananArAcaM, nA. rAcaM, aAInArAcaM, kIlikA, sevArna ca. tatra vajaM kIlikA, ruSannaH pariveSTanapaTTaH, nArAca Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ paMcasaM TIkA // 1 // munnayato markaTabaMdhaH, tatazca kSyorasthanorunayato markaTabaMdhena bakSyoH, paTTAkRtinA tRtIyenAsthnAnAga 1 pariveSTitayorupari tadasthitrayannedi kIlikAkhyaM vajanAmakamasthi yatra navati tavarSannanArAcasaMjhakaM prazramaM saMhananaM. yatpunaH kIlikArahitaM saMhananaM tahaSannanArAcaM hitIyaM saMhananaM. tamA yatra asthanomarkaTabaMdha eva kevalastanArAcasaMjhaMtRtIyaM saMhananaM.yatra punarekapAdhai markaTabaMdho hitI. yapAceca kIlikAbaMdhastadaInArAcasaMjhaMcaturtha saMhananaM.tathA yatra asthIni kAlikAmAtrabahAnye. va navaMti, tatkAlikAkhyaM paMcamaM saMhananaM, yatra punaHparasparaM paryaMtamAtrasaMsparzalakaNAM sevAmA gatAnyasthIni navaMti, nityameva ca snehAnyaMgAdiparizIlanAmAkAMti, tatsevA khyaM SaSTaM saMhananaM. etanibaMdhanaM saMhanananAmApi SoDhA. tadyathA-vajarSannanArAcasaMhanananAma, patnanA. | rAcanAma, nArAcanAma, aAInArAcanAma, kIlikAnAma sevArttanAma ca. tatra yaudayavazAhaja. patnanArAcasaMhanana navati, tavarSananArAcasaMhanananAma, evaM zeSasaMhanananAmasvapi nAva- // 3 // nIyaM. tathA saMsthAnamAkAravizeSaH, teSveva gRhItasaMghAtitabaheSvaudArikAdiSu pujleSu saMsthA. navizeSo yasya karmaNa nadayAtprAdurbhavati tatsaMsthAnanAma. tacca SoDhA, tadyathA-samacaturasraM, Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 2 // nyagrodhaparimaMjhalaM, sAdi, kujaM, vAmanaM, huM ceti. tatra yadudayAdasumatAM samacaturasra saMsthAna. nAga 1 mupajAyate, tatsamacaturasrasaMsthAnanAma, yadudayAnnyagrodhaparimaMDalaM saMsthAnaM tannyagrodhaparimaME DalanAma, evaM zezaNyapi vAcyAni. tatra samacaturasramiti samAH sAmuzkizAstroktapramANaladANA'visaMvAdinyazcatasro'srayazcaturdigvinAgopaladitAH zarIrAvayavA yasya tatsamacaturasraM saMsthAnaM, 'samAsAMtAtpratyayaH' nyagrodhavatparimaMmalaM yasya tannyagrodhaparimaMmalaM. yathA nyagrodha napari saMpUrNapramANo'vastu hInaH, tathA yatsaMsthAnaM nAnnerupari saMpUrNapramANaM, adhastu na tayA, ra tannyagrodhaparimaMmalaM. tazrA AdiridotsedhAkhyo nAnneradhastano dehAnAgo gRhyate, tataH saha AdinA nAnneradhastanannAgena yatroktapramANalakSaNena vartata iti sAdi, yadyapi ca sarvamapi zarI. ramAdinA saha varnate, tathApi sAditvavizeSaNA'nyathA'nupapattyA viziSTa eva prmaannlkssnno| papanna Adiriha banyate; tata naktaM yathoktapramANalakSaNeneti. idamuktaM navati-yasaMsthAnaM // 2 // nAneradhaH pramANopapatraM, napari ca hInaM tatsAdIti. apare tu sAcIti pati. tatra sAcIti pravacanavedinaH zAlmalItarumAcarate, tataH sAcIva yatsaMsthAnaM tatsAci. yathA zAlmalItaroH Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 283 // riasis matipuSTamupari ca na tadanurUpA mahAvizAlatA, tadasyApi saMsthAnasyAvojAgaH paripUrNo bhavati, uparitananAgastu neti bhAvaH tathA yatra ziro grIvaM hastapAdAdikaM ca yathoktapramANalakSaNopetaM, naranadarAdi ca maMDanaM tatkujasaMsthAnaM yatra punarurandarAdi pramANalakSaNopetaM, hastapAdAdikaM ca dInaM, tahAmanaM saMsthAnaM yatra tu sarve'pyavayavAH pramANalakSaNaparibhraSTAstat huM saMsthAnaM. tathA vate kriyate zarIramaneneti varNaH, sa ca paMcaprakAraH, zvetapItaraktanIlakRSNadAt tannibaMdhanaM nAmApi paMcadhA tatra yadudayavazAjjaMtuzarIre zvetavarNaprAdurbhAvo, yathA balAkAdInAM tat zvetavarNanAma. evaM zeSANyapi varNanAmAni jAvanIyAni tathA ' vastagaMdha aI'gaMdhyate prAyate iti gaMdhaH, sa ca divA. suranigaMdho duranigaMdhazca tannibaMdhanaM nAmApi dvidhA. tatra yaDudayavazAUMtuzarIreSu suranigaMdha napajAyate, yathA zatapatramAlatI kusumAdInAM tatsura jigaMdhanAma; evametadviparItaM duranigaMdhanAmApi jAvanIyaM tathA ' rasa AsvAdanasnehanayoH ' rasyate prAsvAdyate iti rasaH, sa ca paMcadhA - tiktakaTukaSAyAmlamadhurajedAt ta jAga 1 // 283 // Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMca saM0 TIkA // 284 // nibaMdhanaM nAmApi paMcadhA, tatra yaDudayavazAjaMtuzarIreSu tikto raso javati, yathA maricAdInAM, tatiktarasanAma. evaM zeSANyapi rasanAmAni jAvanIyAni tathA ' yupaspRza saMsparze ' spRzyate iti sparzaH, sa ca karkazamRDulaghu guru snigdharUkazItoSNa ne dAdaSTaprakAraH, tannibaMdhanaM nAmApyaSTajedaM tatra yadudayAUMtuzarIreSu karkazasparzo bhavati, yathA pASANavizeSAdInAM takarkaza sparzanAma. evaM zeSANyapi sparzanAmAni jAvanIyAni. tathA kUrparalAMgala gomUtrikAkArarUpeNa yathAkramaM dvitricatuHsamayapramANena vigraheNa javAMtarotpattisthAnaM gato jIvasyA'nuzre liniyatAgamanaparipATI prAnupUrvI, tahipAkavedyA karmaprakRtirapi kAraNe kAryopacArAt zrAnupUrvI sA ca caturdhA tadyathA - narakagatyAnupUrvI, tiryagatyAnupUrvI, manuSyagatyAnupUrvI, devagatyAnupUrvI ca tathA vihAyasA gatirgamanaM vihAyogatiH, nanu sarvagatatvAdvihAyasastato'nyatra gatirna saMbhavatIti kimarthaM vihAyasA vizeSaNaM ? vyavacchenAvAt satyametat kiMtu yadi gatirityevocyate tato nAmnaH prathamaprakRtirapi gatirastI - ti paunaruktyAzaMkA syAt, tatastacyavacchedArtha vihAyasA vizeSaNaM vihAyasA gatirna tu nA nAga 1 // 384 // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaMrakatvAdipariNatirUpati vihAyogatiH. sA dhiA-prazastA aprazastA ca. tatra prazastA haMsaga- nAga 1 TIkA _ javRSannAdInAM, aprazastA kharoSTramahiSAdInAM. tahipAkavedyA karmaprakRtirapi dhiprakArA vihA-2 - yogatiH. tadevamuktAH piMDaprakRtayaH, etAsAM cAvAMtaranedAH sarvasaMkhyayA paMcaSaSTiH // 6 // sN||25|| prati pratyekaprakRtayo vaktavyAH, tAzca hiMdhA, sapratipadA apratipadAzca. tatrAlpavaktavyatvAtpratha. 27 mato'pratipakSapratyekaprakRtIrupadarzayati // mUlam ||-aguruyalahu navaghAyaM / paraghAnassAsa prAyavujoyaM // nimmANaticanAmaM ca / coisa amapiMjhapaneyA // 7 // vyAkhyA-agurulaghunAma, yaudayavazAdasumatAM zarIrANi na gurUNi nApi laghUni, nApi gurulaghUni, kiMtvagurulaghupariNAmapariNatAni navaMti. 'navaghAyati ' yadayavazAtsvazarIrAvayavaireva zarIrAMtaH parivaImAnaiH pratijihnAgalavRMdalakacorodaMtAdinnirupadanyate, yakSA svayaMkRtodvaMdhana nairavaprapAtAdinistapaghAtanAma. tathA yadudayavazA- // 5 // dojasvI darzanamAtreNa vAksauSTavena vA mahAnRpasanAyAmapi gatiH, satyAnAmapi trAsamutpAdayati, prativAdinazca pratinnAvighAtaM karoti tatparAghAtanAma. tathA yadudayavazAdAtmana nacchA Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 saniHzvAsalabdhirupajAyate tacchAsanAma, tathA yadudayAUMtuzarIrANi svarUpeNA'nuSNAnyapi nAga 1 uSNaprakAzalakaNamAtapaM kurvati tadAtapanAma; tahipAkazca nAnumaMjhalagatanUkAyikeSveva, na. TIkA vahnau, pravacanapratiSedhAta; tatroSNatvamuSNasparzanAmodayAt, natkaTalohitavarNanAmodayAcca pr||6|| kAzakatvamiti, tathA yadudayavazAUtuzarIrANyanuSNaprakAzarUpamudyotaM kurvati, yathA yatide. ra vottaravaikriyacaMgrahanakSatratArA vimAnaratnauSadhayaH, tadyotanAma. tathA yadudayavazAUtuzarIreSu bhAra svajAtyanusAreNAMgapratyaMgAnAM pratiniyatasthAnavarttitA narati tanirmANanAma, tacca sUtradhArakaJlpaM, tadanAve hi tatakalpairaMgopAMganAmAdigninirvanitAnAmapi ziranadarAdInAM sthAnavRttera niyamo navet, tathA ya'dayavazAdaSTamahAprAtihAryapramukhAzcatustriMzadatizayAH prA:paMti tattI karanAma. 'codasaamapiMDateyA iti' atra yathAsaMkhyena yojanA, prAgukta gAthAnirdiSTAzcatudaza piMprakRtayaH, avAMtarannedapiMjhAtmikAH prakRtayaH piMmaprakRtaya iti vyutpatteH, imAstvaSTau // 26 // pratyekaprakRtayaH. tadevamuktA apratipadAH pratyekaprakRtayaH // 7 // saMprati parasparapratipakSAH pra. tyekaprakatIranidhatte Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 ___TIkA // 27 // // mUlam ||-tasabAyarapajanaM / patteyadhiraM sunnaM ca nAyavaM // sussarasunnaggapajaM / ja- sakittI seyarA vIsaM // 7 // vyAkhyA-trasabAdaraparyAptapratyekasthirazunasusvarasunagAdeyayazAkIyaH sapratipakSaprakRtisahitAH sarvasaMkhyayA viMzatiprakRtayo navaMti. tatra trasaMti naSNAdyannitaptAH saMto vivakSitasthAnA'jite, gati ca gayAdyAsevanArtha sthAnAMtaramiti tra. sA hIMjhiyAdayaH, tahipAkavedyA karmaprakRtirapi trasa nAma; tahiparItaM sthAvaranAma, yadudayava. zAduSNAdyannitApe'pi tatsthAnaparidArA'samarthAH pRzrivyaptajovAyuvanaspatayaH sthAvarA jAyaMte. tathA bAdaranAma, yadayALIvA bAdarA navaMti, bAdaratvaM pariNAma vizeSaH, yazAtpRthivyAdere- kaikasya jaMtuzarIrasya cakSurgrAhyatvA'nAve'pi bahUnAM samudAye cakSuSA grahaNaM navatti; tapirI taM sUdamanAma, yajudayAvahUnAmapi samuditAnAM jaMtuzarIrANAM cakSurgrAhyatA na bhavati. paryA. takanAma, yaudayavazAtsvayogyaparyAptinirvanasamoM navati. taviparItamaparyAptanAma, ya. dayavazAtsvayogyaparyAtinirvartanasamartho na navati. tathA yadayAGIvaM jIvaM prati ninnaM za. rIramupajAyate tatpratyekanAma; tasyodayaH pratyekazarIriNAM, pratyekazarIriNazca nArakA'marama. mara // // Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga' paMcasaM Y TIkA // nuSyahIMzyiAdayaH pRzrivyAdayaH kapiJchAditaravazva, nanu yadi pratyekanAmna nadayaH kapichAdivRkSAdInAmiSyate tarhi teSAM jIvaMjIvaMprati ninaM zarIraM naveta, na ca tavati, yataH kapicAzvacapIlusekhvAdInAM mUlaskaMdhatvazAkhAdayaH pra tyekamasaMkhyeyajIvA iSyaMte, yata naktaM prajJApanAyAM ekAsthikabahuvIjavRkSaprarUpaNAvasare-'e esi mUlA asaMkhijajIviyA kaMdAvi khaMdhAvi tayAvi sAlAvi pavAlAvi ettA patteyajIvi. yA ityAdi ' mUlAdayazca phalaparyaMtAH sarve'pyekazarIrAkArA napalanyate, devadattazarIravat, ya. pAhi devadattazarIramakhamamekarUpamupalabhyate, tanmUlAdayo'pi, tata ekazarIrAtmakAH kapichAdayaH, te cA'saMkhyeyajIvAH, nataH kathaM te pratyekazarIriNaH ? nacyate-pratyekazarIriNa eva te, teSAM mUlAdiSvasaMkhyeyAnAmapi jIvAnAM ninanninazarIrasaMnnavAt, kevalaM zleSavyavimizritasakalasarSapavariva prabalarAgaddeSopacitatazrArUpapratyekanAmakarmapujalodayataste tathA parasparavi- mizrazarIrA jAyate. tathA coktaM prajJApanAyAmeva-'jaha sagalasarisavANaM / silesamissAvaTiyA vaTTI // paneyasarIrANaM / tada huMti sarIrasaMghAyA // 1 // jaha vA tilapappamiyA / // shnn|| B.. Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___paMcasaM0 bahupahiM tilehiM mIsiyA saMtI // paneyasarIrANaM / tada hoti sarIrasaMghAyA // 2 // gAthA- nAga 1 ___TIkA yasyApyayamakarArthaH-yA sakalasarSapANAM zleSavyeNa mizrIkRtAnAM vartitA valitA va tiH, yathA bahunnistilairvimizritA satI tilaparpaTikA navati, tathA pratyekazarIrANAM shriir||shyaa saMghAtAH. iyamatra nAvanA-yathA tasyAM vattauM sakalasarSapAH parasparaM ninAH, nA'nyo'nyAnumana vedhanAjastA pradarzanAtU, ata eva sakala grahaNaM, yena spaSTamevA'nyonyAnuvedhA'nAvaH pratI yate. evaM vRkSAdAvapi mUlAdiSu pratyekamasaMkhyeyA api jIvAH paraspara vilinazarIrAH, yathA ca te sarSapAH zleSayasaMparkamAhAtmyAtparasparaM viminA jAtAstathA pratyekazarIriNo'pi pra. tyekanAmakarmapujalodayataH parasparasaMhatA jAtA iti. tathA yaudayavazAdanaMtAnAM jIvAnAmeke zarIraM navati tatsAdhAraNanAma. nanu kazramatAnAM jIvAnAmekaM zarIramutpadyate ? tathAhika -ya eva prazramamutpattimAgatastena taharIraM niSpAditaM, anyo'nyAnugamanena ca sarvAtmanA // // kroDIkRta, tataH kathaM tatrAnyeSAM jIvAnAmavakAzaH? na khalu devadattazarIre devadatta iva saka. lazarIreNa sahA'nyonyAnugamapurassaramanye'pi jIvAH prApaMti, tathA darzanAt. 37 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA 2 // api ca satyapyavakAze yenaiva tavarIraM niSpAdyA'nyonyAnugamena kromIkRtaM sa eva tatranAga 1 pradhAna iti tasyaiva paryAptA'paryAptavyavasthA prANApAnAdiyogyapujalopAdAnaM vA naveta, na zepANAmiti. tadetada'samyak , jinavacanaparijJAnA'nAvAt. te hyanaMtA api jIvAstagrAvidha karmodayasAmarthyataH samakamevotpattidezamadhitiSTaMti, samakameva taharIrAzritAH paryAptInirva yitumAranaMte, samakameva ca paryAptA navaMti, samakameva ca prANApAnAdiyogyAnpujalAnAdayate. yaccaikasya pujalAnyavaharaNaM, tadanyeSAmanaMtAnAmapi sAdhAraNaM, yaccAnaMtAnA, tasvikSita syApi jIvasya; tato na kAcidanupapattiriti. uktaM ca prajJApanAyAM-samayaM vakratANaM / sa- mayaM tesiM sarIranipphattI // samayaM ANuggahaNaM / samayaM nassAsanissAsA // 1 // egasta najaM gahaNaM | badUNa sAhAraNANaM taM ceva // jaM bahuyANaM gahaNaM | samAsana taMpi egassa // // // sAhAraNamAdAro / sAhAraNamANapANagahaNaM ca // sAdAraNajIvANaM / sAdAraNala- // 2 // kaNaM eyaM // 3 // iti. tathA yadayAt zarIrAvayavAnAM ziro'sthidaMtAnAM sthiratA navati tasthiranAma. tahiparItamasthiranAma, yajudayavazAGgiAhvAdInAM zarIrAvayavAnAmasthiratA, yadu Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA .. // 31 // dayavazAnAnneruparitanA avayavAH zunA jAyate tat zunanAma. taviparItamazunaM nAma, yamunAga 1 dayavazAnnAnneradhastanAH pAdAdayo'vayavA azunnA navaMti, tathAhi-zirasA spRSTastuSyati, - pAdena tu ruSyati. kAminyAH pAdenApi spRSTastuSyati, tato vyannicAra iti cet na tasya paritoSasya mohanIyanibaMdhanatvAt, vastusthitizceda ciMtyate, tato'doSaH, tathA yajudayavazAjI. vasya svaraH zrotRNAM prItiheturupajAyate tatsusvaranAma. tahiparItaM dusvaranAma, yadayavazAsvaraH zcotRNAmaprItiheturnavati. tathA yamudayavazAdanupakRdapi sarvasya manaHpriyo navati tatsu. naganAma. tahiparItaM durlaganAma, yaudayavazAdupakArakudapi janasya deSyo navati. naktaMca aNuvakaevi badUNaM / jo hi pina tassa sulaganAmudana / navagArakAragovi hu / na ruccae dUnagassudae // 1 // sunagudaevi hu koI / kaMcI Asaja dUnago javi // jAya thosaan| jahA annavANa tibayaro // 3 // tathA yaudayavazAt yacceSTate nApate vA tatsarvaM lokaH // 21 // pramANIkaroti, darzanasamanaMtarameva ca jano'nyucAnAdi samAcarati, tadAdeyanAma. tahiparI1 tamanA deyanAma, yaudayavazA'papannamapi bruvANo nopAdeyavacano navati, nApyupakriyamANo'pi / Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 292 // janastasyA'nyuThAnAdi samAcarati. ' jasakittitti ' tapaHzauryatyAgAdinA samupArjitena yazasA kIrttanaM saMzabdanaM yazaHkIrttiH, yahA yazaH sAmAnyena khyAtiH kIrttirgulotkIrtanarUpA prazaMsA, athavA sarva diggAminI parAkramakRtA vA sarvajanotkIrttanIyaguNatA, yazazcaikadiggAmi, dAnapuNyakRtA vAkIrttiH, te yadudayAnatratastadyazaH kIrttinAma, tadviparItamayazaH kIrttinAH ma, yadayavazAnmadhyasthasyApi janasyA'prazasyo bhavati naktAH sapratipakSAH pratyeka prakRtayaH, AsAM ca pratipANAM trasAdiprakRtInAmicaM yannidarzanaM tadamUSAM saMjJAdiddikamapi dhvanayati tadyathA-- sAdayo dazaprakRtayastrasAdidazakaM, sthAvarAdayo daza sthAvarAdidazakamiti tenAnyatra sAdigrahaNe etA eva prasAdayo daza prakRtayaH pratipattavyAH, sthAvarAdidazakagrahaNe catrasAdipratipakSabhUtAH sthAvarAdayo daza tadevamanihitA nAmakarmaNa uttaraprakRtayaH // 8 // saMprati pUrvoktAveva gatyAdiSu piMruprakRtiSu yatra yAvaMto jedAH pratyekaM varttate, sarva saMkalana yA ca yAvaMto javaMti tAvataH pratipipAdayiSurAda - // mUlam || - gaIyAIyANa jJeyA / cana paNa paNa ti paNa paMca bakabakkaM // paNa duga pa bhAga 1 // 252 // Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM cala ga / piMDunaratneya paNasahI // e|| vyAkhyA-gatyAdInAM gatijAtipranRtInAM ca- TIkA turdazasaMkhyAnAM piMkaprakRtInAM yathAkramaM caturAdayo kiparyaMtA uttaratnedA navaMti. tadyathA" gatezcatvAraH, jAteH paMca, zarIrasya paMca, aMgopAMgasya trayaH, baMdhananAmnaH paMca, saMghAtanAmnaH paM. // 3 // ca, saMhananasya SaT, saMsthAnasya SaT, varNasya paMca, gaMdhasya hau, rasasya paMca, sparzasyASTI, | AnupUrvyAzcatvAro, yihAyogateviti, ete ca gatyAdInAM piMDaprakRtInAmuttaratnedAH sarve'pi, prAgeva gatyAdisvarUpanirUpaNAvasare yathAkramaM prapaMcenAnnihitAH, iti na nUyo'nidhIyate. saS vasaMkhyayA ca piMprakRtyuttaranedAH paMcaSaSTiH paMcaSaSTisaMkhyA navaMti. pratyekaprakRtayaH sanasaMkhya yA aSTAviMzatiH, sarvamIlane ca trinavatirnAmottaraprakRtayaH. iha baMdhe prakRtInAM viMzatyuttaraM zatamadhikriyate, nadaye hAviMza, sattAyAmaSTacatvAriMzadadhikamaSTapaMcAzadadhikaM vA.tatra yato vi. yasa vakSAtaH kAraNAMtarato vA baMdhAdAviLa prakRtyupAdAnavaicitryaM tatpratipAdanArthamAha ||e||- // mUlam // ssriirNtrnnuuyaa| baMdhaNasaMghAyaNA na baMdhudae // varamA vigappAvi hu| baMdhe no sammamIssAI // 10 // vyAkhyA-baMdhe nadaye ca ciMtyamAne yAni baMdhanAni saMghAta 5 // Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAga, paMca nAmAni vA, tAnyapi svazarIrAMtarbhUtAni svazarIrAMtargatAni vivakSyate. tadyathA-audArika- zarIrabaMdhanasaMghAtanAnI audArikazarIreMtaHpraviSTe vivasyete, vaikriyabaMdhanasaMghAtanAnI vaikriyazaTIkA rIre, AhArakazarIrabaMdhanasaMghAtanAnI AhArakArI re, taijasarIrabaMdhanasaMghAtanAnI taijs|| zarIre, kArmaNazarIrabaMdhanasaMghAtanAnI kArmaNazarIre. tazrA ye varNAdInAM varNagaMdharasasparzA. nAM vikalpA nanarannedA yathAkramaM paMca hipaMcASTasaMkhyAH , te'pi hunizcitaM baMdhe nadaye ca na vi. vayate, kiM tu varNAdaya eva catvAraH, tathA baMdhe ciMtyamAne ye darzanamohanIyottaraprakRtI sa. 1 myaktvasamyagmithyAtve, te api na gRhyete, tayorbadhA'saMnnavAt. tathAhi-mithyAtvapujalA evaM madanakozvasthAnIyA gomayAdyauSadhavizeSakalpena samyaktvAnuguNavizodhivizeSeNa tridhA kri. hA yaMte, tadyathA-zukSA aIvizukSA avizuHjhAzca. tatra ye samyaktvarUpatApanilakaNAM zuhimApA ditAste zukSAH, te ca samyaktvamiti vyavahiyete. ye tvIpazizuiimApAditAste aIvizuhAH, te meca samyagmithyAtvavyapadezanAjaH, yeSAM tu manAgapi na zubhirApAditA, kiM tu mithyAtvarUpa tayaiva sthitAste avizukSAH, naktaM ca-samyaktvaguNena tato / vizodhayati karma tatsa mithyA // Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 255 // tvaM // yatkRtaprabhRtibhiH / zodhyaMte kovA madanAH // 1 // yatsarvadyApi tadvi-zuddhaM tadbhava ti karma samyaktvaM // mizraM tu daravizuddhaM / javatyazuddhaM ca mithyAtvaM // 2 // tato na javati samyaktvasamyagmithyAtvayorbaMdhaH, tathA ca sati baMdhaciMtAyAM baMdhanapaMcakaM, saMghAta paMcakaM, varNAdipazemazakaM ca nAmnastrinavaterapanIyaM, zeSA saptaSaSTiH parigRhyate, mohanIyaprakRtayazca samyaktvasamyagmithyAtvahInAH zeSAH SaDviMzatiH, tataH sarvaprakRtisaMkhyAmIlane baM. ve viMzatyuttaraM prakRtInAM zataM javati nadaye ca ciMtyamAne samyaktvasamyagmithyAtve prapyudayamAyAtaH iti api parigRhyete tata udaye dvAtriMzaM prakRtizataM sattAyAM ciMtyamAnAyAM baMdhanapaMcakaM saMghAtapaMcakaM varNAdiSoDazakaM ca pUrvApanItaM parigRhyate, tataH sarvasaMkhyayA prakRtInAmaSTacatvAriMzaM zataM javati naktaM ca karmastave - ' zramayAlaM payasi / khaviyajiNaM nivvuyaM vaMde // ' yadA punargargatriMziva zarmapranRtyAcAryataramatenASTapaMcAzadadhikaM prakRtizataM sattAyAkriyate, tadA baMdhanAni paMcadaza vivakSyate, tato'STacatvAriMzadadhikasya prakRtizatasya pUrvotasyopari baMdhanagatA daza prakRtayo'dhikAH prApyaMte, iti javatyaSTapaMcAzadadhikaM prakRtizataM // jAga 1 // 25 // Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga paMcasaM TIkA // 26 // // 10 // atha kaNaM baMdhanAni paMcadaza navaMtIti ziSyaprabhAvakAzamAzaMkya baMdhanapaMcadazaka- prarUpaNArthamAha // mUlam ||-venavAdArorA-liyANa lagateyakammajuttANaM // nava baMdhaNANi iyara / uju. nANaM tiNi tesiM ca // 11 // vyAkhyA-vaikriyAhArakaudArikANAM pratyekaM svakataijasakArmaNayuktAnAM, svakamAtmIya, kimAtmIyamiti ceducyate-vaikriyasya vaikriya, AhArakasyAhAra* kaM, audArikasyaudArikaM tena svakena taijasena kArmaNena ca, pratyekaM sahitAnAM baMdhanAni ciM. tyamAnAni navanavasaMkhyAni navaMti. tadyathA-vaikriyavaikriyabaMdhanaM, vaikriyataijasabaMdhanaM, vaikriyakArmaNabaMdhanaM, AhArakAhArakabaMdhanaM, AhArakataijasabaMdhanaM, AhArakakArmaNabaMdhanaM, audArikau. dArikabaMdhanaM, audArikataijasabaMdhanaM, audArikakArmaNabaMdhanaM ceti. tatra pUrvagRhItavaikriyapujalA. nAM svaireva vaikriyapujalairgrahyamANaiH saha saMbaMdho vaikriyavaikriyabaMdhanaM, teSAmeva vaikriyapujalAnAM pU. gRhItAnAM gRhyamANAnAM ca taijasapujalairgrahyamANaiH pUrvagRhItaizca saha saMbaMdho vaikriyataijasabaMdha naM. tathA teSAmeva vaikriyapujalAnAM parigRhItAnAM gRhyamANAnAM ca kArmaNapujalairgRhyamANaiH pU. // 16 // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 207 // rvagRhItaizca saha saMbaMdho vaikriyakArmaNabaMdhanaM. tathA pUrvagRhItAnAmAdArakapuphalAnAM svairevAdAra - kapulairgRhyamANaiH saha yaH saMbaMdhaH, sa zrAhArakAhArakabaMdhanaM teSAmevAhArakapuphalAnAM pUrvagR dInAM gRhyamANAnAM ca taijasapurulairgRhyamANaiH pUrvagRhItaizca saha saMbaMdha AhArakataijasabaMdhanaM. tathA teSAmevAhArakapujalAnAM pUrvagRhItAnAM gRhyamANAnAM ca kArmaNapulairgRhyamANaiH pUgRhItaizva saha saMbaMdha prahArakakArmaNabaMdhanaM tathA pUrvagRhItAnAmaudArikapulAnAM svairevaudArikapujalairgRhyamANaiH saha yaH saMbaMdhaH, sa audArikaudArikabaMdhanaM teSAmevaudArikapujalAnAM pUgRnAM gRhyamANAnAM ca taijasapulairgRhyamANaiH pUrvagRhItaizva saha saMbaMdha zradArikatai jasarvadhanaM. tathA teSAmevaudArikapulAnAM pUrvagRhItAnAM gRhyamANAnAM ca kArmaNapulairgRhyamANaiH pUgRhItaizva saha saMbaMdha audArikakArmaNabaMdhanaM, tathA ' iyaraDujuttANaM tilitti ' itarANAM tejakArmaNAbhyAM samuditAbhyAM yuktAnAM vaikriyAhArakaudArikANAM trINi baMdhanAni javaMti tadyathA -- vaikriyatai jasakArmaNabaMdhanaM, zrAhArakataijasakArmaNabaMdhanaM, audArikataijasakArma baMdhanaM, tavaikriyapuphalAnAM taijasapuphalAnAM kArmaNa puphalAnAM ca pUrvagRhItAnAM gRhyamANAnAM vA yaH pa 38 nAga 1 // 257 // Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 TIkAjavaMti, tathA paMcasaM rasparasaMbaMdhastakriyataijasakAmaNabaMdhanaM. evamAhArakataijasakAmaNabaMdhanaudArikataijasakArmaNava- J dhanayorapi nAvanA'nusanavyA. anena ca baMdhanatrikeNa saha pUrvoktAni nava baMdhanAni hAdaza navaMti, tathA ' tesiM catti' tayozca taijasakArmaNayoH svasthAne parasparaM ca baMdhanaciMtAyAM trii|| ze Ni baMdhanAni navaMti. tadyathA-taijasataijasabaMdhanaM, taijasakArmaNabaMdhanaM, kArmaNakArmaNabaMdhanaM. tatra taijasapugatAnAM pUrvagRhItAnAM svaireva taijasapujalaihyamANaiH saha yaH parasparasaMbaMdhastanaijasataijasabaMdhanaM. teSAmeva taijasapujalAnAM pUrvagRhItAnAM gRhyamANAnAM ca kArmaNapujalaiJ hyamANaiH pUrvagRhItaizca saha saMbaMdhastaijasakArmaNabaMdhanaM. tathA kArmaNapujalAnAM pUrvagRhItAnAM svai. reva kArmaNapujalaihyamANaiH saha saMbaMdhaH kArmaNakArmaNabaMdhanaM. etaizca trinibaMdhanaiH sahitAni pUrvoktAni hAdaza baMdhanAni paMcadaza navaMti. etanimittanUtAni ca yAni baMdhananAmakarmANi, tAnyapi paMcadaza. // 11 // ye tu paMcadazabaMdhanAni na vivadaMte, kiMtu paMcaiva, tanmatena saMprati baMdhanapaMcaka, tatsamAnavaktavyatvAtsaMghAtapaMcakaM ca vyAkhyAnayanAha // mUlam ||-nraaliyaashyaannN / saMghAyA baMdhaNANi ya sajoge // (gAthAI) vyAkhyA em|| Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA suu audArikAdInAmaudArikavai kriyAdAra katai jasakArmaNAnAM svayoge svaiH svaiH purulairyoge saMghAtA baMdhanAni ca javaMti; na parapudgalayoge, tasyAvivakSaNAt iyamatra jAvanA - yadyapyaudA rikAdipudgalAnAM parapudgalairapi taijasAdisaMbaMdhibhiH saha saMyogo bhavati, saMyogazcAtra baMdhanamucyate, baMdhanaM ca na saMghAta maMtareNa, nA'saMhatasya baMdhanamiti nyAyAt tathApi sa parapudgalaiH sada saMyogaH sannapi na vivakSyate, tena paMcaiva saMghAtAH paMcaiva ca baMdhanAni javaMti zrAdananu ye paMcadaza baMdhanAni manyaMte, tanmatena nA'saMhatasya baMdhanamiti nyAyAtsaMghAtanAmAnyapi paMcadaza prApnuvaMti, tatkathaM na teSAM pUrvAparavyAhatiH ? naiSa doSaH taiH saMghAtanAmno'nyathAlakakaraNAt ( maMtrAmaM 4000 ) tathAhi - te vyAvarNayaMti-na pujalasaMdatimAtranimittaM saMghAtanAmakarma, pula saMhatimAtrasya grahaNamAtrAdeva siddhatvAt kiM tvaudArikAdizarIraracanAnukArisaMghAta vizeSanimittaM, tena paMcaiva saMghAtanAmAni bhavaMti tadyathA-- zradArikasaMghAtanAma, vaikriya saMghAtanAma, AhArakasaMghAtanAma, taijasasaMghAtanAma, kArmala saMghAtanAma, tatra yadaudArikazarIraracanAnusAri saMghAtavizeSanimittaM tadaudArikazarIrasaMghAtanAma evaM vaikriya saMghAtanAmA - bhAga 1 // iNA Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMca dInyapi nAvanIyAni. yuktaM caitallakSaNaM, tato na kazciddoSaH, tadevaM nAmakarmavaktavyatAmannidhA- ya saMprati tapasaMhAramAhaTIkA // mUlam ||-bNdhsutnsNtndyaa / AsaU aNegadA nAma // ( gAthAI ) // 12 // // 30 // vyAkhyA-baMdhaM prAguktasvarUpaM. ' sunnatti' padaikadeze padasamudAyopacArAta zunA'zunnatvaM. saM. tamiti sattAM, nadayaM cAzritya vinajyamAnaM nAmakarma anekadhA, anekaprakAraM navati, tathAhi-baMdha nadayaM cAzritya varNAdiSomazakabaMdhanapaMcakasaMghAtapaMcakA'panayanAtsaptaSaSTayunaraprakatisaMkhyaM. tathA zunnA'zunnatvaciMtAyAM vidhA varNAdicatuSkaM prApyate, tadyadyA-zunamazunnaM ca, tataH zunaprakRticiMtAyAmazunaprakRticiMtAyAM ca pratyekaM varNAdicatuSkaM prakSipyate, iti sarva zunA'zunaprakRtimIlane ekasaptatyuttaraprakRtisaMkhyaM. sattAyAM ca ciMtyamAnAyAM varNAdiviMzateH ra saMghAtapaMcakasya baMdhanapaMcakasya ca parigrahAbinavatyuttaraprakRtisaMkhyaM. ata caM saMkhyAnedamadhi kRtyA'nekaprakAraM nAma navati. iha varNAdicatuSkaM zunaprakRticiMtAyAmazunaprakRticiMtAyAM cAvatarati, etaccAnaMtaramevAnnihitaM, na ca yenaiva rUpeNa zunaM tenaivA'zunaM navitumarhati, virodhA // 30 // Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 301 // tU; kiMtUttara vibhAgApekSayA // 12 // tatastAnevottara bhedAn vibhAgataH zubhAzubhAn prruupyti|| mUlam // - nIlakasI DugaMdhaM / tittaM kaDuyaM guruM kharaM rurakaM // sIyaM ca asujanavagaM / egArasagaM sunaM sesaM // 13 // vyAkhyA - varNanAmamadhye nIlaM nIlavarNanAma, kRSNaM kRvarNanAma. gaMdha nAmamadhye duranigaMdhaM puranigaMdhanAma. rasanAmamadhye tiktaM tiktarasanAma, kaTukaM kaTukarasanAma, sparzanAmamadhye guru gurusparzanAma, kharaM karkazasparzanAmetyarthaH, rUkSa rUkasparzanAma, zItaM zItasparzanAma. caH samuccaye. etat azujanavakaM azubhavarNAdinavakaM. ze zuklapItaraktavarNanAma suranigaMdhanAma madhurAmlakaSAyarasanAma laghumRdusnigdhoSNasparzanAma aamhardazakaM zubhaM zunarUpaM dRSTavyaM tadevamuktAH sarvakarmaNAmuttaraprakRtayaH // 13 // saMprati tAsAmeva dhruvabaMdhitvAdivibhAgapratipAdanArtha hAragAthAmAha // mUlam // dhuvabaMdhi dhuvodaya saba-ghAipariyatnamANa prasujAna // paMca ye sarpamivarakA | pagaI vivAna candA || 14 || vyAkhyA - idaM prakRtayaH sAmAnyato jedasaMkhyayA ciMtyamAnA dazavidhA javaMti tadyathA - dhruvabaMdhinyo, dhruvodayAH, sarvaghAtinyaH parAvarttamAnA nAga 1 / / 301 // Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 302 // azunAzca etAzca paMcApi sapratipakSA adhruvabaMdhyAdiprakRtisahitAH tato nedasaMkhyayA parijAyamAnA dazavidhA javaMti. 'paMca ya' ityatra ca zabdAt dhruvasattAkA api sapratipakSA ve ditavyAH tatra dhruva AbaMdhakAlavyavacchedAdava sarvakAlAvasthAyI; baMdha naktasvarUpaH, tato vizeSaNasamAsaH, sa dhruvabaMdho vidyate yAsAM tA dhruvabaMdhinyaH tadviparItA adhruvabaMdhinyaH tathA dhruva udayakAlavyavavedAdarvAkU sarvakAlA'vasthAyI nadayo vipAkAnujavanalakSaNo yAsAM tA dhruvodayAH tadviparItA adhruvodayAH tathA sarvamAtmaghAtyaM jJAnAdirUpaM guNaM ghAtayaMtItyevaMzIlAH sarvaghAtinyaH tatpratipakSabhUtA dezaghAtinyaH, sarvaghAtipratijJAgA vA tatrAtmaghAtyasya jJA nAderguNasya dezaM ghAtayaMtItyevaMzIlA dezaghAtinyaH, tathA sarvaghAtiprakRtisaMparkataH sarvadhAtiprakRtInAM pratijAgaH sAdRzyaM javati yAsAM tAH sarvaghAtipratijJAgAH kimuktaM javati ? svarUpeghAtinyo'pi yaH sarvaghAtI saMparkataH svavipAkamatI vadAruNamAdarzayaMti, tAH sarvadhAtiniH saha dAruNavipAkatayA sAdRzyaM jajaMte, iti sarvaghAtipratijJAgAH tathA yAsAM prakRtInAM baMdhanadayo vA anyayA prakRtyA badhyamAnayA vedyamAnayA vA nirudhyate, prakAzeneva tamaH, tAsta. nAga 1 // 302 // Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 303 // dA tadA pratipakSaprakRtibaMdhodayasaMjJave yathAyogaM svabaMdhodaya hetu saMnidhAnato baMdhamudayaM vADAtyaparAvarttate bhUyo javaMtIti parAvarttamAnAH tadviparItA aparAvarttamAnAH tathA na vidyate jo vipAko yAsAM tA prazunAH, tadviparItAH zubhAH tathA dhruvA AAvyavacchedakAlAdarvAk sakala kAlajAvinI sattA yAsAM tA dhruvasattAkAH tadviparItA adhruvasattAkAH etAH sarvA api yathAyogamuttaratra vaktavyAH tathA vipAkato vipAkamadhikRtya caturdhA catuHprakArAH, tadyathApula vipAkinyo javavipAkinyaH kSetravipAkinyo jIvavipAkinyazca eSa dvAragAthAsaMkSepArthaH // 14 // saMpratyenAmeva vivarItukAmaH prathamato ' yathoddezaM nirdezaH ' iti nyAyAd dhruvabaMdhinoH prakRtIrAha - // mUlam // - nAtarAyadaMsaNa | dhuvabaMdhikasAyamivanayakuDA || agurulaghuni milateyaM / navadhAyaM vasa canakrammaM // 15 // vyAkhyA - dhruvabaMdhinyaH prAguktazabdArthAH prakRtayaH saptacatvAriMzadravaMti tadyathA - ' nANatti ' jJAnAvaraNaM, tacca sAmAnyanirdezAtpaMcaprakAramapi gRhyate. evamaMtarAyaM paMcaprakAraM ' daMsatti darzanAvaraNaM navaprakAraM, bomaza kaSAyAH, mithyAtvaM, ja nAga 1 // 303 // Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcaya, jugupsA, etA aSTatriMzatsaMkhyA ghAtiprakRtayo dhruvabaMdhinyaH. saMprati nAmakarmaNo dhruvabaMdhi nAga 1 manIH pRthag nirdizati-'agurulaghu ityAdi ' agurulaghu nirmANaM taijasaM upaghAtaM varNAdicaTAkA tuSkaM varNarasagaMdhasparzalakSaNaM kArmaNaM ca. etAH sarvasaMkhyayA nava. etAsAM ca pRthag nirdezo, // 304 // yatra kutrApi sAmAnyato nAmadhruvabaMdhinI prakRtiH kiM guNasthAnaM yAvaniraMtaraM badhyamAnA prA." pyate ? nacyate-mithyAtvaM mithyAdRSTiguNasthAnakaM yAvat dhruvabaMdhi parato mithyAtvodayA: nAvatastadvaMdhAnAvAta. mithyAtvaM hi yAvadyate tAvadvadhamAyAti 'je veya se banA ' iti | vacanaprAmANyAta. na ca mithyAdRSTiguNasthAnakAtparato mithyAtvasya vedanamato baMdhA'nAvaH anaMtAnubaMdhicatuSTayaM styAniitrakaM ca sAsAdanasamyagdRSTiguNasthAnakaM yAvat, parato'naMtAnu baMdhinAmudayA'lAvatastadvaMdhA'nAvAt. apratyAkhyAnA aviratasamyagdRSTiM yAvat, paratasteSAyA mudayA'nAvato baMdhA'nAvAt. // 30 * evaM pratyAkhyAnAvaraNA dezaviratiM yAvat, nijJapracale apUrvakaraNasya prathamannAgaM yAvata, paratastadvaMdha yogyA'dhyavasAyA'sanavAt. evamaguruladhvAdayo nava nAmadhruvabaMdhinyo'pUrvakaraNaca // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM __TIkA // 30 // ramasamaya, saMjvalanakrodhamAnamAyAlonA anivRttibAdarasaMparAyaguNasthAnakaM, parato bAdaraka- nAga 1 pAyodayA'nAvatastadvaMdhA'saMnnavAta. jJAnAvaraNapaMcakAMtarAyapaMcakadarzanAvaraNacatuSkANi sUdama- saMparAyaguNasthAnakaM, parataH kaSAyodayA'nAvena tadvaMdhA'nAvAta. zeSAstu trisaptatiprakRtayogaticatuSTayA'nupUrvIcatuSTayajAtipaMcakavihAyogatihikasaMsthAnaSaTkasaMhananaSadkavaikriyahikAhA. rakadikaudArikahikatrasAdiviMzatitIrthakarAtapodyotaparAghAtocvAsasAtAsAtoccanIcairgotrahA. / syAdicatuSkavedatrayAyuzcatuSTayarUpA adhruvabaMdhinyaH, tAsAM svabaMdhahetusaMnave'pi navAdipratyayataH kadAciDhaMdhA'saMnavAt. tadevamuktAH sapratipadA dhruvabaMdhinyaH // 15 // saMprati dhruvodayA Ada // mUlam ||-nimminnthiraashrir / teyakammavaNA agurusuhamasuhaM / nANaMtarAyadasagaM / dasaNavanamica niccudayA // 16 / vyAkhyA-nityaM nadayakAlavyavajedAdarvAka sadaivodayo yAsAM tA nityodayA dhruvodayA ityarthaH, tA imAstadyathA-nirmANaM sthiramasthiraM taijasaM kArma- // 35 // gaM varNAdicatuSkamagurulaghu zunnamasunnaM ca, etA dvAdazasaMkhyA nAmakarmaNo dhruvodayAH, etAsAM ca pRthagnirdezo'nisaMdhipUrvakaH, sa ca sAmAnyato'nyatra nAmadhruvodayagrahaNe sukhenAsAM pa.. Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA rigrahAzraH. ghAtiprakRtInAM dhruvodayA pAha-nANaMtarAyetyAdi ' jJAnAMtarAyadazakaM, jJAnAva- nAgara raNapaMcakamaMtarAyapaMcakaM cetyarSaH. darzanacatuSkaM cakSuracakSuravadhikevaladarzanAvaraNacatuSTayaM, mi. yasa cyAtvaM ceti paMcadaza. sarvasaMkhyayA saptaviMzatiprakRtayo dhruvodayA navaMti. zeSAstu paMcanavati saMkhyAH prakRtayo'dhruvodayAH, tAzca sugamA iti nopadayaM te. azra kA dhruvodayA prakRtiH kiM guNasthAnakaM yAvat dhruvodayatvena prApyate ? nucyate-mithyAtvaM mithyAdRSTiguNasthAnakaM yAvara t. jJAnAvaraNapaMcakadarzanAvaraNacatuSTayAMtarAyapaMcakAni kINamodacaramasamayaM, aguruladhvAdayo nAmadhruvodayA dvAdaza prakRtayaH sayogikevalicaramasamayaM // 16 // saMprati sarvaghAtiprakRtI. rupadizAti ||muulm||-kevliynaanndsnn-aavrnnN bArasAzmakasAyA // mittaM nidaan| iya vIsa * sabadhAina // 17 // vyAkhyA-sarvaghAtinya naktazabdAH prakRtaya iti evamamunA prakAreNa viMza tirvizatisaMkhyA navaMti. tadyathA-kaivalikajJAnadarzanAvaraNamiti kevalajJAnAvaraNaM kevaladarzanAvaraNaM. tazrA AdimA AdyA anaMtAnubaMdhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNarUpA hAdaza kaSAyAH, Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 ___ paMcasaM TIkA // 30 // mithyAtvaM nijJazca nizapracalAdayaH paMcasaMkhyAH. zeSAstu ghAtikarmaprakRtyaMtargatAH prakRtayo deza. ghAtinyo, vedanIyanAmagotrAyuraMtargatAstvaghAtinyaH // 17 // azya karamuktarUpANAM prakRtInAM sarvaghAtitvaM zeSANAM dezaghAtitvaM ceti prabhAvakAzamAzaMkya tatprarUpaNArthamAha // mUlam ||-smmttnaanndNsnn-critnghaashttnnaa na ghAina // tassa desaghAi-taNA na - puNa desaghAIna // 17 // vyAkhyA-nuktarUpAH kevalajhAnAvaraNAdayaH prakRtayo yathAyogamA. tmaghAnyaM samyaktvaM jJAnaM darzanaM cAritraM vA guNaM sarvAtmanA ghAtayaMti. tadyathA-mithyAtvAnaMtAnubaMdhinaH samyaktvaM, kevalajJAnAvaraNakevaladarzanAvaraNe . yathAkrama kevalajJAnakevaladarzane, ni. zaH paMcApi prAptAM darzanalabdhi, dezato'pi cAritramapratyAkhyAnAH, sarvaviratirUpaM cAritraM pra. tyAkhyAnAvaraNAH, ata etAH sarvAtmanA samyaktvAdiguNaghAtitvAtsarvaghAtinyaH. ' tassesetyAdi' tAsAmuktarUpANAM viMzatisaMkhyAnAM sarvaghAtiprakRtInAM yAH zeSA ghAtikarmacatuSTayaprati- nedarUpA matijJAnAvaraNIyAdiprakRtayaH paMcaviMzatisaMkhyAH, tA dezaghAtitvAd jJAnAdiguNaikadezaghAtitvAddezaghAtinyaH. zyamatra nAvanA-iha yadyapi kevalajJAnAvaraNIyaM karma jJAnalakSaNaM // 30 // Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rio nAga 1 TIkA // 30 // guNaM sarvAtmanA haMtuM pravartate, tathApi na tena sa samUlaghAtaM daMtuM zakyate, tathA svannAvatvAt. yathA'tibahalenApi jImUtapaTalena dinakararajanikaratiraskAra'pi sarvazrA tatpanA nAvarItuM za. kyate, anyathA pratiprANipratidinarajanIvinAgA'nAvaprasaMgAt. naktaMca 'sukhavi mehasamudae / hoi pahA caMdasUrANaM' tataH kevalajJAnAvaraNIyenAvRte'pi sarvA, tmanA kevalajhAne yaH ko'pi tajatamaMdaviziSTaviziSTatarapranArUpo jJAnaikadezo matijJAnAdi. saMjhitaH, taM yathAyogaM matizrutAvadhimanaHparyAyajJAnAvaraNA nighnaMti, tatastAni dezaghAtIni. evaM kevaladarzanAvaraNenAvRte'pi sarvAtmanA kevaladarzane yAvatA maMdamaMdatamaviziSTAdirUpA pra. nAca kSudarzanAdisaMjhA, tAM yathAyogaM cakSuracakSuravadhidarzanAvaraNAnyAvRNvaMti, tatastAnyapi da. InidezaghAtitvAddezaghAtIni. nizadayastu paMca prakRtayo yadyapi kevaladarzanAvaraNA'nAvRtakevaladarzanagatapranAmAnaM darzanaikadezamupaghnaMti, tathApi tAzcakSurzanAvaraNAdikarmakSayopazamasamu- bAM darzanalabdhi samUlakAkaSaMtIti sarvaghAtinya naktAH, tathA saMjvalanakaSAyA nokaSAyAzcAjhAdazakaSAyakayopazamasamubAM cAritralabdhi dezato naMti, teSAmatIcAramAtrasaMpAdanasamartha // 3 // Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 30 // tvAt. nakaM ca-savevi ya azyArA / saMjalaNANaM tu nadayana hoti // mUlacheU puNa ho / nAga 1 bArasaehaM kasAyANaM // 1 // tataste'pi dezaghAtinaH. tathA iha yaistu jIvo grahaNadhAraNayogyaM na dadAti, na lanate, na bhukte vA, tahAnAMtarAyAdiviSayaH, tacca sarvavyANAmanaMtatamo nA. gaH, tatastatrArUpasarvavyaikadezaviSayadAnAdivighAtakAritvAt dezaghAtidAnAMtarAyAdIni. tuzabdasyA'dhikAryasaMsUcanAnAmagotravedanIyAyuraMtargatAH prakRtayo iMtavyA'nAvAt na kimapi naMti, tA aghAtinya iti dRSTavyaM // 10 // saMprati dezaghAtinI reva prakRtI mata natkIrtayati. ||muulm ||-naannaavrnncnkN / dasatiganokasAyavigdhapaNaM // saMjalaga desghaaii| tazyavigappA mo anno // 15 // vyAkhyA-jJAnAvaraNacatuSkaM matijJAnAvaraNazrutajJAnAvaraNA'vadhijJAnAvaraNamanaHparyAyajJAnAvaraNalakSaNaM, 'daMsatigaMti' padaikadeze padasamudAyopa.) cArAt darzanAvaraNatrikaM, cakSuracakSuravadhidarzanAvaraNalakSaNaM. nokapAyA vedatrikahAsyAdiSaTka- // 3 // rUpAH, vighnapaMcakamaMtarAyapaMcakaM dAnAMtarAyAdi, saMjvalanAH krodhamAnamAyAlonAH. etAH sarvasaMkhyayA paMcaviMzatiprakRtayo dezaghAtinyaH, dezaghAtitA cAmUSAM prAgeva nAvitA, ' tazya vi. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA 11 320 11 go imo annoti ' sarvaghAtyaghAtinInAmayamanyo dezaghAtilakSaNastRtIyaH prakAraH, tadevamuktaM sarvaghAtihAraM // 15 // idAnIM parAvarttamAnadhAramAha || mUlam || - nAtarAyadaMsaNa - canakkaM paraghAyatinassAsaM // micanayakuladhuvatraM-dhilIna nAma parivattA // 20 // vyAkhyA -' nANatti ' jJAnAvaraNapaMcakaM, aMtarAyapaMcakaM, ' daMsaNacanakkaMti ' darzanAvaraNacatuSkaM parAghAtanAma, tIrthakaranAma, ucchUvAsanAma, mithyAsvaM, jayaM, jugupsA nAmno dhruvabaMdhinyo'gurulaghu nirmANatai jasopaghAta varNa catuSka kArmaNalakalA nava prakRtayaH, etAH sarvasaMkhyayA ekonatriMzatprakRtayo baMdhamudayaM cAzrityA'parAvarttamAnAH zrA sAM baMdhasyodayasya vA zeSaprakRti nirbadhyamAnAnirvedyamAnAnirvAvidaMtumazakyatvAt. zevA baMdhamadhikRtyaikanavatisaMkhyAH, nadayamadhikRtya tA evaM samyaktvasamyagmithyAtvasahitAstrinavatisaMkhyAH parAvarttamAnAH, naktaM parAvarttamAnadvAraM // 20 // sAMpratamazunadvAramadhikRtyAha // mUlam // - maNuyatigaM devatigaM / tiriyAnusAsa ataNuyaMgaM // vidagai valAi sunaM / tasAidasa ti nimmANaM // 21 // canaraMsanasana prAya ca / parAghAyapasiMdigragurusAnacaM // bhAga 1 // 310 // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM najoyaM ca pasanhA / sesA bAsI apasanhA // 22 // yugmaM // vyAkhyA-manuSyatrikaM manu vyagatimanuSyAyurmanuSyAnupUrvIlakaNaM. devatrikaM devagatidevAnupUrvI devAyurlakaNaM. tiryagAyurubb. vAsanAma. 'aThataNuyaMgati ' audArikAdizarIrapaMcakamaMgopAMgatrayaM, tathA zunA vihAyogatiH, 1 // zulaM varNAdicatuSkaM varNagaMdharasasparzalakSaNaM, trasAdidazakaM trasabAdaraparyAptapratyekasthirazunasu nagasusvarAdeyayaza kIrtilakSaNaM, tIrthakaranAmanirmANaM, samacaturasrasaMsthAnaM, vajarSananArAca* saMhananaM, AtapanAma, parAghAtanAma, paMceMzyijAtiH, agurulaghu, sAtavedanIyaM, naccairgotraM, nadyoga tanAma ca. etA citvAriMzatprakRtayaH prazastAH zunAH zunasaMjJA ityarbhaH. varNAdicatuSkaM di zunaprakRtisaMkhyAyAM ca parigRhyate, tasya dhiA saMnnavAt. ataH zeSA ghyazItisaMkhyA azu. nAH. ye tu samyaktvasamyagmithyAtve, te nadayameva kevalamAzrityA'zunne, na baMdhamapi, tayobadhA'sannavAt. ataste pRthageva purastAtkarmaprakRtisaMgrahAdhikAre'nunAgodIraNA'vasare'nidhAsye- te. tadevamuktamazunaM hAraM // 1 // 22 // saMprati yaukta vivAgana canadatti' tahivarISuH pra. mataH pujalavipAkinIH prakRtInirUpayati / / 311 // Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 312 // // mUlam // - yAvaM saMgalA | saMghayaNa sarIra aMga najjoyaM // nAma dhuvodaya navaparaghAyaM patteya sAhAraM // 22 // udaya jAvA poggala - vivAgilo anubhava vivAgIlI // khevivAgapuddI | jIvavivAgA na sesAna // 23 // yugmaM || vyAkhyA - iha vipAkamadhikatya prakRtayazvaturvidhAH, tadyathA - pujalavipAkinyo javavipAkinyaH kSetravipAkinyo jIvavipA kinyazca. etacca prAgevoktaM tatra putreSu punaviSaye vipAkaH phaladAnAnimukhyaH pujalaviSAkaH, sa vidyate yAsAM tAH putravipAkinyaH, tAzca patriMzatsaMkhyAH, tadyathA - prAtapanAma, pa TU saMsthAnAni, paT saMhananAni, taijasakArmaNavarjAni trINi zarIrANi taijasakArmaNe hinAmadhuvodagrahaNena grahISyete, tata iha zarIragrahaNe taddarjanaM trINi aMgopAMgAni, nadyotaM, nAmadhutrodayA nirmANa sthirA'sthiratai jasakArmA va gaMdha rasasparzA'gurulaghuzunA'zunalakSaNA - daza prakRtayaH, nRpaghAtaM, parAghAtaM, pratyekaM sAdhAraNamiti etA hi svavipAkaM punaleSu darzayaMti, tathA spaSTaM lakSyamANatvAt, ataH pujalavipAkinyaH etAzca jAve ciMtyamAnA zradayikajAvAH, nadaya evAdayikaH, sa jAvaH svabhAvo yAsAM tA audayikanAvAH, idaM ca vizeSaNaM sva nAga 1 // 312 // Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM0 rUpamAtrakhyApanaparaM, vipAkaciMtAyAmaudayikannAvasyopayujyamAnatvAt, nadayamaMtareNa vipA- ___TIkA kA'yogAt, na punaravadhAraNaparaM, yathA audAyakannAvA evaitA iti, kAyikapAriNAmikayora Epi nAvayorAsAM vakSyamANatvAt. naktAH pujalavipAkinyaH prakRtayaH, saMprati nvvipaakiniiraa||33|| ha-'Ana navavivAgINa' AyUpi catvAryapi navavipAkIni, nave nArakAdirUpe svasvayo. 4 gye vipAkaH phaladAnAnimukhatA navavipAkaH, sa vidyate yeSAM tAni navavipAkIni. tathAhi bAmapyAyuryAvannAdyApi pUrvannavakSyeNa svayogyo navaH pratyAsatro navati, tAvannodayamAyAti, tato navavipAki. saMprati kSetravipAkAH prakRtIrAha-'khetavivAgaNupurI 'AnupUyo narakAnupUryAdayazcatasro'pi kSetravipAkAH, ketre gatyaMtarasaMkramaNadetau nannaHpathe vipAkaH phaladAnAnimukhyaM yAsAM tAH ketravipAkAH, etA hi pUrvasyA gaterukRtya gatyaMtare saMkrAmato apAMtarAle nadayamAyAMti, na zeSa kAlaM,ataH ketravipAkAH. sAMprataM jIvavipAkAH prakRtInirdizati- 'jIvavivAgA na sesAna ' zeSA naktavyatiriktA viMzatyuttarazatamadhikRtya SaTsaptatisaMkhyAH prakRtayo jIvavipAkAH. jIve jIvagate jJAnAdilakSaNe svarUpe vipAkasta'paghAtAdisaM // 313 // Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaMpAdanAnimukhatAlakSaNo yAsAM tA jIvavidhAkAH, tAzcemAstadyathA-jJAnAvaraNapaMcakaM, darzanAga 1 nAvaraNanavakaM, sAtA'sAtavedanIye, samyaktvasamyagamithyAtvavarjAH zeSAH SaDviMzatirmohanI.. TIkA yaprakRtayaH, aMtarAyapaMcakaM, gaticatuSTayaM, jAtipaMcakaM, vihAyogatihikaM, sAditrikaM, sthaav||31 // rAdivikaM, susvarapuHsvarasulaganagAdeyA'nAdeyayaza-kIrtyayazaHkIrtitIrthakaranAmocchvAsanA. ra mAni nIceotramuccairgotraM ca. etA hi jIve eva svavipAkamAdarzayaMti, nAnyatraH tatrAhi jhAnAvaraNapaMcakaM jIve jJAnaguNamupahaMti, darzanAvaraNanavakaM darzanaguNaM, mithyAtvamodanIyaM samyaktvaguNaM, cAritramohanIyaprakRtayazcAritraguNaM, dAnAMtarAyAdayaH paMcaprakRtayo dAnalAnAdilabdhIH, sAtA'sAtavedanIye yathAkramaM sukhaduHkhe janayataH, gaticatuSTayAdikAstu prakRtayo gatyAdiparyAyAniti. Aha-nanu navavipAkAdayo'pi prakRtayaH paramArthatazciMtyamAnA jIvavipAkA eva; yata aAyUMSi svayogye nave vipAkaM darzayati tanavadhAraNalakSaNaM, tacca tasmin nave dhAra- // 31 // karaNaM jIvasyaiva, na tadhyatiriktasya; AnupUrkopi ketre vipAkaM darzayatyo jIvasyAnuzreNigama naviSayaM svanAvamAdadhati; pujalavipAkinyo'pyAtapasaMsthAnanAmAdaya nudayaprAptAstathArUpAM Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM0 - TIkA // 31 // ma jIvasya zaktimupajanayaMti, yena jIvastathArUpAneva pujalAn gRhNAti, gRhItAnAM vA taM taM ra- canAvizeSaM vidadhAti, tataH sarvA api jIvavipAkA eva. satyametat, kevalaM navAdiprAdhAnyavivakSyA tathA vyapadizyate ityadoSaH // 22 // 23 // iha pujalavipAkinInAmaudayikannAvatvamuktaM, tatastatprasaMgena zeSaprakRtInAmapi yathAsaMna nAvAnannidhitsurAha // mUlam ||-mohssev navasamo / khAnavasamo canaeghAINaM / khayapariNAmiyanada. yA / aThAeda vieDAMti kammANaM // 24 // vyAkhyA-aSTAnAM karmaNAM madhye mohasyaiva mo. hanIyasyaivopazamo vipAkapradezarUpatayA vividhasyApyudayasya viSkaMnnaNaM, nAnyeSAM; napazamazveda sarvopazamo vivakSito, na dezopazamaH, tasya sarveSAmapi karmaNAM saMnnavAt. tathA nadayAvalikApraviSTasyAMzasya dayeNa, anudayAvalikApraviSTasyopazamanavipAkodayanirodhalakSaNena nivRttaH kAyopazamikaH. sa ca caturNAmeva ghAtikarmaNAM jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAMtarAya- rUpANAM navati, na zeSakarmaNAM; caturNAmapi ca kevalajJAnAvaraNakevaladarzanAvaraNarahitAnAM, tayorvipAkodayaviSkaMnnA'nAvataH kayopazamA'sanavAt. hayapAriNAmikaudayikanAvA aSTA // 315 // Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM ____TIkA TAkA // 316 // nAmapi karmaNAM navaMti, tatra kaya AtyaMtikobedaH, sa ca mohanIyasya, sUkSmasaMparAyaguNa- . sthAnakasya caramasamaye; zeSANAM tu trayANAM ghAtikarmaNAM kSINakaSAyaguNasthAnasya, aghAti karmaNAmayogikevalinaH, tathA pariNamanaM pariNAmaH, pariNAma eva pAriNAmikaH, jIvapradezaiH saha saMbaitayA mizrInavanamiti nAvaH. yA tattadvyaketrakAlAdhyavasAyApekSayA tazrAtathAsaMkramAdirUpatayA yatpariNamanaM sa pAriNAmiko nAvaH. nadayastu pratIta eva, sarveSAmapi saMsArijIvAnAmaSTAnAmapi karmaNAmudayadarzanAt. eSa cAtra tAtparyArthaH-mohanIyasya kAyikakAyopazamikaupazamikaudayikapAriNAmikalakSaNAH paMcApi nAvAH saMnnavaMti. jJAnAvara. gadarzanAvaraNAMtarAyANAmaupazamikavarjAH zeSAzcatvAraH. nAmagotravedanIyAyuSAM dAyikaudayikapAriNAmikalakaNAstraya iti. // 24 // saMprati yasmin nAve ye guNAH prAduHSaMti, tatra tAnupadarzayannAha // mUlam ||-smmttaa nvsme| khAnavasame guNA carittAI // khAe kevalamAI / tabavaeso na nadaIe // 25 // vyAkhyA-nupazame mohanIyasyaupazamike nAve jAte samya Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM tvAdi, samyaktvamaupazamikaM, AdizabdAcAritraM ca sarvaviratirUpamaupazamikaM navati. catu- yA~ ghAtikarmaNAM kAyopazamike nAce vartamAne guNAzcAritrAdayo jJAnadarzanadAnalAnAdayaH ____TIkA na prAmuSaMti. tatra cAritraM dezaviratirUpaM sarvaviratirUpaM vA; sarvaviratirUpamapi sAmAyikaM vedo||31|| pasthApanaM parihAravizukiM sUkSmasaMparAyaM vA; na yAkhyAtaM, tasyopazame kaye vA saMnnavAt. jJAnaM matizrutAvadhimanaHparyAyalakaNaM; na kevalajJAnaM, tasya dAyikatvAt. darzanaM cakSuracakuravadhidarzanarUpaM trinedaM na kevaladarzanamapi, tasya dAyikatvAt. samyaktvaM kAyopazamikaM supratItaM, dAnalAnAdayo dAnalAnalogopanogavIryANi. pAha-zAnadarzane parityajya kimiti cAritrAdayo guNA ityannihitaM ? nacyate-cAritrasannAve jJAnadarzanayoravazyaM nAva iti jhApanArtha. tathA dAyike nAve jAte sati kevalAdayaH kevalajJAnakevaladarzanacAritradAnalabdhyAda yaH tatra jJAnAvaraNakaye kevalajJAnaM, darzanAvaraNakSaye kevaladarzanaM, mohanIyakaye cAritraM, aM* tarAyakaye dAnAdilabdhayaH, sakalakarmakaye parinirvRtatvamiti. audayike punarnAve vijRnamA tena tenaudayikena nAvena vyapadezo navati. yathA prabalajhAnAvaraNodaye ajJAnI, prabalada. Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaMorzanAvaraNodaye aMdho badhira ekAMgacetanAvikala ityAdi. vedanIyodaye sukhI duHkhI vA. konAga 1 dhAyudaye krodhI mAnI mAyI lonItyAdi. nAmodaye nArakastiyaGmanuSyo deva ekeMjhiyo hI. TIkA yastrIMiiyazcaturiMzyiH paMceMziyastraso bAdaraH paryApta ityAdi. naccairgotrodaye kSatriyaputro'yaM shre||31|| STasuto'yamityevamuccaiHkAraM prazaMsAganoM vyapadezaH. nIcairgotrodaye vezyAsuto'yaM zvapAko'ya-) mityAdirUpatayA niMdAganoM vyapadezaH. aMtarAyodaye adAtA alAnI anogItyAdi. // 25 // saMprati pAriNAmikannAvagatavizeSapratipAdanArthamAhaJ // mUlam ||-naannNtraaydNsnn-veynniyaannN tu naMgayA donni || sAisapajavasANo-vi hoza sesANa pariNAmo // 26 // vyAkhyA-jJAnAvaraNAMtarAyadarzanAvaraNavedanIyAnAM pravAhA pekSayA sAmAnyataH pAriNAmika nAve ciMtyamAne au naMgau lanyete, tadyathA-anAdyaparyava. ma sAno'nAdisaparyavasAnazca. tatra navyAnadhikRtyA'nAdisaparyavasAnaH, tathAhi-jIvakarmaNora- // 31 // nAdiH saMbaMdhaH, ityAderanAvAdanAdiH, muktigamanasamaye ca vyavavedAtsaparyavasAnaH. annavyA. nadhikRtyA'nAdyaparyavasAnaH, tatrA'nAditvannAvanA prAgvata, aparyavasAnatvaM kadAcidapi vyavale. HAR Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ paMcasaM hI ___TIkA // 31 dA'nAvAt. zeSakarmaNAM modanIyAyurnAmagotrANAM pariNAmaH sAdisaparyavasAno'pi navati, nAga 1 prAstAmanAdyaparyavasAno'nAdisaparyavasAnarUpa ityapizabdArthaH. iha gAyApUrvAI tuzabdo ninakramatvA'ttarAI ' sesANe ' tyatra yojyate, sa ca vizeSArthasaMsUcakatvAdamuM vizeSa sUcayati -mohanIyAyurnAmagotrANAM kAzcidevottaraprakRtIradhikRtyAyaM sAdisaparyavasAnalakaNastRtIyo | jaMgaH prApyate. kAzcitpunaradhikRtya pUrvoktAveva hau naMgau. tAhi aupazamikasamyaktvA'vAptau samyaktvasamyagmithyAtvayoH saMnavaH; paMceMiiyatvaprAptau vaikriyaSaTkasya, samyaktvaprAptau tIrthakaratvanAmnaH, saMyamAvAtAvAhArakahikasya. iti sAdisaparyavara sAnatA, anaMtAnubaMdhimanuSyadhikaucairgotrAdInAmudalitAnAmapi nUyo'pibaMdhasaMnnavAta, AyuHprakRtInAM ca paryAyeNa navanAtsphuTaiva sAdisaparyavasAnatA; apratyAkhyAtakrodhAdyaudArikazarI.) rAdinIcairgotralakSaNAH punaruttaraprakRtIradhikRtya navyAnAmanAdisaparyavasAno'navyAnAmanAdi // 31 // aparyavasAna iti zaveva naMgau; yadApi mUlaprakRtiviSayA pratyekaM ciMtA, tadApyetAveva haunagAviti. pAha-kAyopazamiko jAvaH karmaNAmudaye sati navatyanudaye vA ? na tAva'daye, Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 320 // virodhAt tathAhi -- kAyopazamiko jAva nadayAvalikApraviSTasyAMzasya kaye satyanuditasya copazame vipAkodaya viSkaMbhalakSaNe prAdurbhavati, nAnyathA, tato yadyudayaH kathaM kayopazamaH ? kSayopazamazcet kathamudayaH ? iti athA'nudaya iti pakSaH - tathA sati kiM tena kAyopaza mikena jAvena ? nadayA'nAvAdeva vivakSitaphala siddheH, tathAhi -- matijJAnAdIni matijJAnAvaraNAdyudayA'nAvAdeva setsyaMti, kiM kSAyopazamikanAvaparikalpanena ? nRjyate--nadaye kahAyopazamiko jAvaH, na ca tatra virodhaH, yata Aha daci viru | khAnavasamo praganenatti || jai javai tieha eso / paMdesa na. dami mohassa || 1 || iha jJAnAvaraNIyAdIni karmANyA sarvakSayAt dhruvodayAni, tatasteSAmudaye eva kayopazamo ghaTate, nA'nudaye, nadayA'nAve teSAmevA'saMjavAt tata nadaye evAviruddhaH kSAyopazamiko jAvaH yadapi virodhonAvanaM kRtaM ' yadyudayaH kathaM kSayopazamaH ? ityAdi ' tadapyayuktaM, dezaghAtispardhakAnAmudaye'pi katipayadezaghAtispardhakApektayA yathoktayopazamA'virodhAta; sa ca dayopazamo'nekanedaH, tatra vyakSetrakAlAdisAmagrIto vaicitryasaMna nAga 1 // 320 // Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAgara paMcasaM TIkA // 31 // vAdanekaprakAraH, nadaya eva vAviru6 eSa kAyopazamiko nAvo yadi navati tarhi sarvaprakRtI. nAM, kiMtu trayANAmeva karmaNAM jJAnAvaraNadarzanAvaraNAMtarAyANAM, mohanIyasya tarhi kA vAte. ti cedata prAha-mohasya mohanIyasya pradezodaye kAyopazamiko lAvo virudaH, na vipA. kodaye, yato'naMtAnubaMdhyAdiprakRtayaH sarvaghAtinyaH, sarvaghAtinInAM ca rasaspAIkAni sarvANyapi sarvaghAtInyeva, na dezaghAtIni; sarvaghAtIni ca rasaspAIkAni svaghAtyaguNaM sarvAtmanA naMti, na dezataH, tatasteSAM vipAkodaye na kayopazamasaMnavaH, kiMtu pradezodaye. nanu pradezodaye'pi kazraM kAyopazamikannAvasaMnnavaH ? sarvaghAtirasaspAIkapradezAnAM sarva- svaghAtyaguNaghAtanasvannAvatvAta, tadayuktaM, vastutatvA'parijhAnAta, te hi sarvaghAtirasaspAIka. vizeSAstathAvidhAdhyavasAyavizeSato manAgmaMdAnunAvIkRtya viralaviralatayA vedyamAnadezaghA. tirasaspAIkeSvaMtaH pravezitA na yathAvasthitamAtmamAhAtmyaM prakaTayituM samarthAH, tato na te kSayopazamahaMtAraH, iti na virudhyate pradezodaye dAyopazamiko nAvaH, 'aNegannedotti ' . tyotizabdasyA'dhikasyAdhikAryasaMsUcanAnmithyAtvAdyavAdazakaSAyarahitAnAM zeSamodanIyapra // 321 / / Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMca TIkA // 322 // kRtInAM pradezodaye vipAkodaye vA kyopazamo'viruH iti dRSTavyaM, tAsAM dezaghAtitvAta; ta- nAgara vApyayaM vizeSaH-tAH zeSA mohanIyaprakRtayo'dhruvodayAH, tato vipAkodayA'nAve kAyopaza-5 mike nAve vijRnamANe pradezodayasaMnnave'pi na tA manAgapi dezavighAtinyo navaMti. vipAko. daye tu pravartamAna kAyopazamikannAve manAgmAlinyamAtrakAritvAddezaghAtinyo navaMti. // 26 // ida prakRtInAmaudayiko nAvo hidhA navati, tadyathA-zuH kAyApazamikAnuvi-izca. tata etakSyaktikaraNAya prathamataH spAIkaprarUpaNAmAha // mUlam ||-cntignnrsaaii / sabadhAINi hoti phamAI // gaNiyANi mIsANi / desaghANi sasAgi // 27 // vyAkhyA-rasaspaIkAni karmaprakRtisaMgrahAdhikAre baMdhanakaraNe. nunnAgabaMdhAvasare svarUpato'nidhAsyaMte. tAni caturdhA, tadyathA-ekasthAnakAni, chisthAna. kAni, tristhAnakAni, catuHsthAnakAni ca. atha kimidaM rasasyaikasthAnakatvahisthAnakatvA- // 32 // di? navyate-iha zunaprakRtInAM rasaH kIrakhaMDAdirasopamaH, azunaprakRtInAM tu nimbaghoSAtakyAdirasopamaH, vakSyati ca-ghosAmazaniMbuvamo / asunANa sunnANa khIrakhaMDuvamo' Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA / / 323 / / kIrAdirasazca svAbhAvika ekasthAnaka nRcyate, iyostu karSayorAvarttane kRte sati yo'vazi ya ekaH karSaH, sa histhAnakaH trayANAM karSANAmAvarttane kRte sati ekaH karSo'vaziSTastristhAnakaH, catu karSANAmAvarttane kRte sati narito ya ekaH karSaH sa catuHsthAnakaH. ekasthAnako'pi ca raso jalalavAvaMDaculukaprasRtyaM jalikara kakuMjajJeNAdiprakepAnmaMdamaMdatarAdibhedatvaM pratipadyate, evaM sthAnakAdayo'pi tathA karmaNAmapi catuHsthAnakAdayo rasA jAvanIyAH, pratyekamanaMtajJedaninnAzca karmaNAM caikasthAnakarasAdU disthAnakAdayo rasA yathottaramanaMtaguNAH vakSyati ca - anaMtaguliyA kameliyare ' tanna sarvaghAtinInAM dezaghAtinInAM vA pra kRtInAM yAni catuHsthAnakarasAni tristhAnakahisthAnakarasAni vA spardhakAni tAni sarvaghA - tinInAM sarvaghAtInyeva, dezaghAtinInAM tu mizrANi kAnicitsarvaghAtIni kAniciddezaghAtIniH zeSANi tvekasthAnakarasAni spAIkAni sarvANyapi dezaghAtInyeva tAni ca dezaghAtinInAM saMjavaMti, na sarvaghAtinInAM kRtA spardhakaprarUpaNA // 27 // saMprati yathaudayiko jAvaHzu do javati, yathA ca kSayopazamAnuvidhastazropadarzayati nAga 1 // 323 // Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 32 // // mUlam ||--nidemu saghAi-rasesu phosu desaghAINaM // jIvassa guNA jAyaM- tinAga 1 na hi maNacakhkhumAIyA // // vyAkhyA-avadhijJAnAvaraNapranRtInAM dezaghAtinAM karmaNAM saMbaMdhiSu sarvaghAtirasaspAIkeSu tathAvidhavizujhAdhyavasAyavizeSabalena nihateSu dezaghAtirUpatayA pariNamiteSu dezaghAtirasaspAIkeSvapi cAtisnigdheSvalparasIkRteSu, teSAM madhye katipayarasaspAIkagatasyodayAvalikApraviSTasyAMzasya haye, zeSasya copazame vipAkodayaviSkaMnarUpe sati jIvasyAvadhimanaHparyAyajJAnacakSurdarzanAdayo guNAH kAyopAmikA jAyaMte prAunnati. kamuktaM navati ? yadA avadhijJAnAvaraNIyAdInAM dezaghAtinAM karmaNAM sarvaghAtIla rasaspaI. kAni vipAkodayamAgatAni vartate, tadA taSiya audayika eva nAvaH kevalo navati; yadA tu dezaghAtirasaspAIkAnAmudayastadA tadudayAdaudayiko nAvaH katipayAnAM ca dezaghAtirasaspakAnAM saMbaMdhina nadayAvalikApraviSTasyAMzasya daye, zeSasya cA'nuditasyopazame, kAyopaza- // 324 // mika iti kRyopazamAna vi audayikannAvaH, matizratAvaraNacakSadarzanAvaraNAMtarAyaprakRtInAM tu sadaiva dezaghAtinAmeva rasaspAIkAnAmudayaH, na sarvaghAtinAM; tena sarvadApi tAsAmaudayika Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM ___TIkA . dAyopazamikau nAcau sammizrI prApyate, na kevala audayikaH // 27 // iha prAk prakRtInAM nAga 1 rasazcaturAdisthAnaka naktaH, tatprasaMgena saMprati yAsAM prakRtInAM yAvaMti baMdhamadhikRtya rasaspaI. E kAni saMnnavaMti, tAsAM tAvati nirdidikSurAha // mUlam ||-AvaraNamasavagdhaM / puMsaMjasaNaMtarAyapayamAna // canagaNapariNayAna / du.) ticanagaNA na sesAna // 30 // vyAkhyA-AvaraNaM jJAnAvaraNaM darzanAvaraNaM ca, tat kaNaMnUtamityAda-asarvaghnaM, sarvaM jJAnaM darzanaM vA haMtIti sarvaghAti, tacceda prakRmAtkevalajJAnAvaraNaM, kevaladarzanAvaraNarahitamityarthaH. etaduktaM navati, kevalajJAnAvaraNavarjAni zeSANi ma. tizrutAvadhimanaHparyAyajJAnAvaraNalakSaNAni catvAri jJAnAvaraNAni, kevaladarzanAvaraNavarjAni zeSANi cakSuracakSuravadhidarzanAvaraNarUpANi trINi darzanAvaraNAni; tathA -- puMsaMjalatarAyatti / puruSavedaH, catvAraH saMjvalanAH krodhAdayaH, paMcavidhamaMtarAyaM dAnAMtarAyAdi, sarvasaMkhyayA saptama // 325 daza prakRtayazcatuHsthAnapariNatAH, ekacitricatuHsthAnakarasapariNatAH prApyaMte; baMdhamadhikRtyA. sAmekasthAnako histhAnakasvisthAnakazcatuHsthAnako vA rasaH prApyate iti nAvaH, tatra yA Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 _ TIkA // 356 // vanAdyApi zreNiM pratipadyate jaMtavastAvadAsAM saptadazAnAmapi prakRtInAM yathAdhyavasAyasaMnavaM sthAnakaM catuHsthAnakaM vA rasaM babhraMti; zreNiM tu pratipannA anivRttibAdarasaMparAyAAyAH saM. khyeyeSu nAgeSu gateSu satsu, tataH pranRtyetAsAM prakRtInAmazutnatvAdatyaMtaM vizuHkSAdhyavasAyayo. gata ekasthAnakaM rasaM babhraMti. tata eva baMdhamadhikRtya catuHsthAnapariNatAH prApyate; zeSAstu sadazavyatiriktAH zunnA azunnA vA 'iti ca nagaNanani' baMdhamadhikRtya histhAnakarasAstristhAnakarasAzcatuHsyAnakarasAzca, na tu kadAcanApyekasthAnarasAH kathametadavaseyamiti cet i. da dhiA prakRtayastadyathA-zunA azunAzca. tatrA'zunaprakRtInAmekasthAnakarasabaMdhasaMnnavo'ni. ra vRttibAdarasaMparAAyAH saMkhyeyebhyo nAgenyaH parataH, nA'rvAk, tadyogyAdhyavasAyasthAnA'saM. navAta; parato'pyuktarUpAH saptadazaprakRtIya'tiricya zeSA azunaprakRtayo baMdhameva nAyAMti, ta. dhahetuvyavazvedAta, ye api kevalajhAnAvaraNakevaladarzanAvaraNe baMdhamAyAtaH, tayorapi sarvaghA- titvAd visthAnaka eva raso baMdhamAgabati, naikasthAnakaH, sarvaghAtinInAM jaghanyapade histhAnakarasabaMdhasaMjavAtU. yAstu zunnAH prakRtayastAsAmatyaMta vizuddhau vartamAnazcatuHsthAnakameva rasa // 36 // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 327 // bAti, na tristhAnakaM disthAnakaM vA. maMdamaMdataravizuH tu varttamAna stristhAnakaM vA vanAti visthAnakaM vA; yadAtyatA'vizuddhasaMklezAddAyAM varttate tadA tasya zunaprakRtayo baMdhameva nAyAMti, kutastatarasasthAnaciMtA ? yA api ca narakagatiprAyogyaM baghato'tisaMkliSTasyApi vaikriyataijasAdikAH prakRtayo baMdhamAyAMti, tAsAmapi tathAsvAnAvyAt histhAnakasyaiva rasasya baMghaH, naikasthAnakasya; etaccAgre svayameva vakSyati, paramida prastAvADuktaM tata ivaM zeSaprakRtInAmekasthAnakarasabaMdhA'saMjavAtsamIcInamuktaM dvitricatuHsthAna pariNatAH zeSAH prakRtaya iti. saMdevamuktAni vijJAgazaH prakRtInAM rasasthAnAni // 28 // saMprati yAni rasasthAnAni yenyaH kaSAyebhya upajAyaMte tAni tathaivopadarzayati // mUlam // nappalabhUmIvAlaya - jalaredAsa risasaMparAesu || canAlAI asujANa / sesayANaM tu vaccAso || 25 || vyAkhyA - zubhAnAmazunaprakRtInAM catuHsthAnAdikazvatuHsthAnaka tristhAnako sthAnaka ekasthAnakazca raso baMdhamAyAti yathAkramamupalabhUmivAlukAjalarekhAsadRzeSu saMparAyeSu kaSAyeSu iyamatra jJAvanA - upalaH pASANastarekhAsaha zairanaM tAnu nAga 1 // 323 // Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na TIkA // 31 // baMdhisaH saMparAyaiH sarvAsAmazunaprakRtInAM catuHsthAnakarasabaMdhaH kriyate. dinakarAtapazoSita- nAga 1 tamAganUrekhAsahazairapratyAkhyAnasaMjJaistristhAnakarasabaMdhaH. sikatAkaNasaMhatigatarekhAsadRzaiH pra. tyAkhyAnAvaraNasaMsthAnakarasabaMdhaH, jalagatarekhAsadRzaiH saMjvalanasaMjJairekasthAnakarasabaMdhaH saMlavati. caturthapAde tuzabdasyAdhikAryasaMsUcanAt pUrvoktAnAmeva saptadazasaMkhyAnAmavaseyaH, na sarvA'zunaprakRtInAM. 'sesayANaM tu vaccAso iti' zeSANAM zunaprakRtInAM vyatyAso vi. paryAso bodhavyaH. sa caivaM-napalarekhAsadRzaiH saMparAyaihisthAnakarasabaMdhaH, dinakarAtaparekhAsahazaisvisthAnakarasabaMdhaH, sikatAjalarekhAsadRzaizcatuHsthAnakarasabaMdhaH // 25 // saMprati rasa.. svarUpameva zunA'zunaprakRtInAmupamAcAreNa prarUpayati // mUlam ||-ghosaamshniNbuvmo / asunANa sunnANa khIrakhaMDuvamo // egaThANo na r| so / aNaMtaguNiyA kameNiyare // 30 // vyAkhyA-azunAnAmazunaprakRtInAmekasthAnako // 32 // raso ghoSAtakIniMbopamo ghoSAtakIniMbarasopamo'tIvavipAkakaTuka iti nAvaH. zunnAnAM zu. naprakRtInAmekasthAnakarasatulyaH prAthamiko sthiAnakarasaH, zunaprakRtInAM hyekasthAnakarasa Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaMbaMdho na navati, etaca prAgeva nAvitaM. ato yadyapyekasthAnako rasa ityutnayatrApi sAmAnye- noktaM, tathApi zunaprakRtInAmekasthAnakarasatulyaH prAthamiko histhAnaka ekasthAnakazabdeno___TIkA to veditavyaH. sa dorakhaMmopamaH kIrakhaMgarasopamaH, paramamanaHprahlAdaheturiti yAvat. tasmA. // 32 // ca ekasthAnakAt rasAditare histhAnakAdayo rasAH krameNa anaMtaguNitA avagaMtavyAH, tadya thA-ekasthAnakAd histhAnako'naMtaguNaH, tasmAdapi tristhAnako'naMtaguNaH, tato'pi catuH sthAnako'naMtaguNaH. iyamatra nAvanA-ihaikasthAnako'pi raso maMdamaMdatarAdinedAdanaMtannedatvaM pratipadyate, evaM pratyekaM chisthAnakAdayo'pi, etacca prAgapi saprapaMcamuditaM. tatrA'zunaprakRtInAM yaH sarvajaghanya ekasthAnako rasaH, sa nivaghoSAtakIrasopamaH, yazca zunaprakRtInAM sarvajaghanyo sthAnakarasaH sa kIrakhaMmAdirasopamaH, zeSANi tvazunaprakRtInAmekasthAnakarasopetAni, zulaprakRtInAM tu histhAnakarasopetAni spAIkAni yathonaramanaMtaguNAnyavaseyAni. tato'pyazu naprakRtInAM histhAnakatristhAnakacatuHsthAnakAni, zulaprakRtInAM tristhAnakacatuHsthAnakAni rasaspAIkAni krameNA'naMtaguNAni nAvanIyAni. tadevamuktaM sakalamapi prasaktAnusaktaM // 30 // // 32 // Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAga' TIkA // 330 // saMprati hAragAyAcazabdasUcitaM yatprakRtInAM dhruvA'dhruvasattAkatvaM, tadannidhitsurAha // mUlam ||-ncN tivaM sammaM / mIsaM venadhibakkamAUNi // maNudugAhAradugaM / a. ThArasa adhuvasatnAna // 31 // vyAkhyA-naccairgotraM, tIrthakaranAma, samyaktvaM, samyagmithyAtvaM, devagatidevAnupUrvInarakagatinarakAnupUrvIvaikriyazarIravaikriyAMgopAMgalakSaNaM vaikriyaSaTka, narakAyuH. pranRtIni catvAryA!Si, manuSyahikaM manuSyagatimanuSyAnupUrvIlakaNaM, AhArakahikamAhAraka zarIrAhArakAMgopAMgarUpaM, ityetA aSTAdaza prakRtayo'dhruvasattAkA adhruvAH, kadAcinavaMti kadAcinna navaMti, ityevamaniyatA sattA yAsAM tA adhruvasattAkAH, tatrAhi-nacairgotraM vaikriyaSaT kamityetAH sapta prakRtayo'prAptatrasatvAvasthAyAM na navaMti, satve tu prApte navaMti; yadivA trasatvAvasthAyAM labdhA api sthAvaratnAvaM gatenA'vasthAvizeSaM prApyolyaMte, tato'dhruvasattAkAH tathA samyaktvaM samyagmithyAtvaM ca yAvatrAdyApi tayAnnavyatvaM paripAkamAyAti tAvanna navati tathAnavyatvaparipAkasaMnave ca navati; prAptaM vA sat mithyAtvaM gatena nUyo'pyulyate; annavyAnAM ca tatsarvathA na navati, tatastadapyadhruvasattAkaM. tIrthakaranAma samyaktve tathA vidhavizeSa // 33 // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 // 331 // paMcasaM samanvite navati. AhArakahikamapi tathArUpe saMyame sati baMdhamAyAti, na tadanAve. api ca bakSmapi tadaviratipratyayato nUyo'pyuThalyate. manuSyadhikamapi tejonavaM vAyutnavaM vA gateno byate, tatastIrthakaranAmAdInyapyadhruvasatnAkAni. devanave nArakAyuH, nArakanave devAyuH, prA. natAdidevAnAM tiryagAyuH, tejovAyutnave saptamapRthivInArakanave vA manuSyAyurna sattAyAmiti catvAryapyA!dhi adhruvasattAkAni. zeSAstu triMzaduttarazatasaMkhyAkAH prakRtayo dhruvasattAkAH. prA. ha-anaMtAnubaMdhinAmapi kaSAyANAmughalanA'sanavAdadhruvasattAkataiva yujyate, kathamuktA dhruva K sattAkatA ? tadetadayuktamanniprAyA'parijhAnAt. ida yAni karmANi pratiniyatAmevA'vasthAmA dhikRtya baMdhamAyAMti, na sarvakAlaM; yAni ca viziSTaguNA'vAptimaMtareNa tathAvidhanavapratyayA. dikAraNavazata nahalanayogyAni navaMti, tAnyadhruvasattAkAnyannipretAni, viziSTaguNapratipatnitaH sattvA'kSayAt. viziSTaguNapratipattyA sarveSAmapi karmaNAM sattobedasaMnavAta. anaMtAnubaMdhinazcA'navAtasamyaktvAdiguNAnAM sarvajIvAnAmapyavizeSeNa sakalakAlaM vidyate, nahalanA ca teSAM vi. ziSTasamyaktvAdiguNapratipattinivaMdhanA, na sA sAmAnyannavAdipratyayA, tato na te adhruvasattA Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM kAH. zhoccaigotrAdIni karmANi viziSTA'vasthApratipattau baMdhasaMtnavAta, tathAvidhaviziSTaguNapra- tipattimaMtareNa cochalanayogAdadhruvasattAkAni navaMti, nAnyathA. // 31 // tata etatprasaMgataH zre. __ TIkA # eyArohA'nAve yA naghalanayogyAH prakRtayastAsAM primaannmaah||332|| // mUlam ||-pddhmksaaysmeyaa / eyAna AnatibavajAna // snrsuvvlnnaan| tige su gANuputvAna // 32 // vyAkhyA-etA evA'naMtaroktA aSTAdaza prakRtaya AyuzcatuSTaya. tIrthakaranAmavarjAH prazramakapAyasametA anaMtAnubaMdhicatuSTayasahitAH saptadaza nahalanA'yogyA veditavyAH, yAstu zeSAH SaTtriMzatprakRtaya nahalanayogyAstAH zreNyAroha eva, nAnyatra, tato ra neha pratipAditAH, kiMtvagre pradezasaMkramAdhikAre vadayaMte.' tathA yatra kutrApi devatrikaM manuSyatrikamityevaM trikamupAdIyate, tatra tajatistadAnupUrvI tadAyuriti trikamavagaMtavyaM tadevamuktAH sapratipadA dhruvasattAkAH prakRtayaH // 35 // saMprati hAragAzropanyastAnAM dhruvabaMdhyAdipadAnAma thai spaSTayitukAma Aha3 ||muulm ||-niynsNnvevi hu / nayaNijjo jANa hoza payamINaM // baMdho tA adhu // 332 // Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaMvA / dhuvA annayaNijjabaMdhAna // 33 // vyAkhyA-yAsAM prakRtInAM nijabaMdhahetusaMnnave'pi baMdho najanIyo vikalpanIyo navati, yathA kadAcitravati kadAcina, tA adhruvA adhruvabaMdhiTIkA - nyaH, tAzcemAstadyathA-nadArikachikaM, vaikriyachikaM, AhArakakiM, gaticatuSTayaM, jAtipaMcakaM, // 333 // vihAyogatihikaM, AnupUrvIcatuSTayaM, saMsthAnaSaTkaM, saMhananaSaTkaM, trasAdiviMzatiH, naccvAsanAma, tIrthakaranAma, AtapanAma, nadyotanAma, parAghAtanAma, sAtA'sAtavedanIye, AyuzcatuSTayaM, vividhaM gotraM, hAsyaratyaratizokAH, vedatrayamiti. etA hi trisaptatisaMkhyAkAH prakRtayo nijabaMdhahetusaMnave'pi nAvazyaM baMdhamAyAMti. tagrAhi-parAghAtocchvAsanAmnoraviratyAdinijabadhahetusaMnave'pi yadA paryAptakanAma badhyate, tadA baMdhamAyAtaH, nA'paryAptakanAmabaMdhakAle. prAtapanAmApyezyiprAyogyaprakRtibaMdhe baMdhamAgacchati, na zeSakAlaM. tIrthakarasyAhArakadhikasya ca yayAkramaM samyaktve saMyame ca sAmAnyato nijabaMdhadetau vidyamAne'pi kadAcideva baMdhaH, zeSA*NAmapi nadArikachikAdInAM saptapaSTiprakRtInAM svabaMdhahetusannAve'pyavazyaM baMdhA'nAvaH supratIta 4 eva. tadetAH sarvA'apyadhruvabaMdhinyaH, yAH punarnijabaMdhahetusanAve satyanajanIyabaMdhA avazyaM Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA ' // 33 // nAvibaMdhAstA dhruvabaMdhinyo matijJAnAvaraNIyAdayaH, tAzca prAgeva pratipAditAH // 33 // saMpra- ti dhruvodayAnAM prakRtInAmazramAcikhyAsuH prathamata nadayahetUnupadarzayati ||muulm ||-dvN khenaM kAlo / navo yanAvo ya heyavo paMca // hena samAseNudana / jAya sabAga pagaINaM // 34 // vyAkhyA-iha sarvAsAM prakRtInAM sAmAnyataH paMca nadayadetavaH, tadyathA-vyaM kSetra kAlo navazca nAvazva. tatra vyaM karmapujalarUpaM, yadi vA bAhya kimapi tathAvidhamudayaprAdurbhAvanimittaM, yathA zrUyamANaM durnASitanASApujalazvyaM krodhodayasya, kSetramAkA, kAlaH samayAdirUpaH, navo manuSyAdinavaH, nAvo jIvasya pariNAma vizeSaH, ete ca naikaikaza nazyahetavaH, kiMtu samuditAH, tathA coha-hetusamAsena, naktasvarUpANAM i. vyAdInAM hetUnAM samAsena samudAyena jAyate sarvAsAM prakRtInAmudayaH, kevalaM kApi cyAdi. sAmagrI kasyAzcitprakRterudayaheturiti na hetutvavyanicAraH, naktA nadayahetavaH // 34 // saMpra- ti dhruvA'dhruvatvamudayamadhikRtya ciMtayannAha // mUlam ||-abochinno nadana / jANaM pagaINa tA dhuvodazyA // vobinovi hu saMnnava HD // 33 // Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho paMcasaM jANa adhuvodayA tAna // 35 // vyAkhyA-yAsAM prakRtInAM svodayakAlA'vyavachinno'- nAga 1 TIkA nusaMtata nudayastA dhruvodayA matijJAnAvaraNAdayaH, yAsAM punaH prakRtInAM vyavachinno'pi vinA zamupagato'pi hu nizcitaM tathAvidhavyAdisAmagrIvizeSarUpaM hetuM saMprApya nUyo'pyudaya up|| 335 // jAyate, tA adhruvodayAH sAtavedanIyAdayaH // 35 // sAMprataM sarvaghAtyasarvaghAtizunAzunala2 daNamAha // mUlam ||-asulsunttnnghaai-tnnaaii rasaleya mugijAhi // savisayaghAyaNanee-e vA vighAzttaNaM neyaM // 36 // vyAkhyA-azulatvaM zulatvaM ghAtitvaM ca sarva dezAnedaninaM prakRtInAM rasannedato manvIyAH? tapAhi-yA vipAkadAruNakaTukarasAH prakRtayastA azunnAH, yAstu jIvapramodaheturasopetAstAH zunnAH, tathA yAH sarvathA sarvaghAtirasaspAIkAnvitAstAH sarvaghAtinyaH, yAstu dezaghAtirasaspAIkAnvitAstA dezaghAtinyaH prakArAMtareNa sarva // 335 // ghAtitvaM ca pratipAdayati-svaviSayo jJAnAdilakSaNo guNaH, tasya yad ghAtanaM, tasya yo neS do dezakA viSayastena, vAzabdaH padAMtaradyotane, apiH samuccaye. ghAtitvaM sarvaghAtitvaM de. Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM ____TIkA // 336 // zaghAtitvaM ca jheyaM. sarvasva viSayaghAtinyaH sarvaghAtinyaH, svaviSayaikadezaghAtinyo dezaghAtinyaH. nAga etacca prAgeva nAvitamiti na nUyo nAvyate. // 36 // iha rasannedataH prakRtInAM sarva dezaghAlaya titvamuktaM, ato rasameva sarva dezaghAtitvena prarUpayati // mUlam ||-jo ghAe savisayaM / sayalaM so hoi sabaghADa rso|| so nivilo niho / taNuna phalihapahara vimalo // 37 // vyAkhyA-yaH svaviSayaM jJAnAdikaM sakalamapi ghAtayati, svakAryasAdhanaM pratyasamartha karoti, sa rasaH sarvaghAtI navati. sa ca tAmrajAjanavat nivize, ghRtamivA'tizayena snigdhaH, zadAvattanukastanupradezopacitaH, sphaTikAbaharavaJcAtIvanirmalaH, vaha rasaH kevalo na navati, tato rasaspAIkasaighAta evaMrUpo dRSTavyaH // 37 // dezaghAtirasasvarUpamAha ||muulm ||-desvighaaittnnn | iyaro karakaMbalaMsumaMkAso // vivihabahunnirina / // 336 // appa siNeho avimalo ya // 30 // vyAkhyA-itaro dezaghAtI dezaghAtitvAtsvaviSayaikadezaghAtityAnavati, sa ca vividhabahuviznRtastadyathA-kazcidaMzadala nirmApitakaTa zvAtisthUravi MEE Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA // 33 // zatasaMkulaH, kazcitkaMbala zva madhyama vivarazatasaMkulaH, ko'pi punastathAvidhamasRNavAsova- datIvasUkSma vivarasaMvRtaH 'kamakaMbalaMsusaMkAsa iti ' kaTo vaMzadalanirmApitaH, kaMbala kAmayaH, aMzukaM vastraM, tatsaMkAzaH, tathA svarUpato'pasnehaH stokasnehA'vinAgasamudAyarUpaH, avimalazca nairmabyarahitazceti gAthArthaH // 30 // aghAtirasasvarUpamAda // mUlam ||-jaann na visana ghAi-tami tANaMpi savvaghAiraso // jAya ghAisagA. sesa / corayAveva corANa // 30 // vyAkhyA--yAsAM prakRtInAM ghAtitve ghAtitvamadhikRtya na - ko'pi viSayaH, na kimapi yAH prakRtayo jJAnAdikaM guNaM ghAtayatItyarthaH, tAsAmapi ghAtisakAzena sarvaghAtiprakRtisaMparkato jAyate sarvaghAtI rasaH. atraiva nidarzanamAha-yathA svayamacaurANAM satAM caurasaMparkatazcauratAH // 35 // saMprati yauktaM prAk dezaghAtitvaM, tatsaMjvalananokaSAyANAM vinAvayannAha ||muulm ||-ghaakhnvsmennN / sammacarittAI jAI jIvassa // tANaM haNaMti desaM / saMjalagA nokasAyA ya // 40 // vyAkhyA-mithyAtvA'naMtAnubaMdhyAdInAM kSayopazamena ye Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 ' jAte jIvasya samyaktvacAritre, tayAdezamekadezaM vipAkodayaprAptAH saMtaH saMjvalanAH krodhAda- - yaH, nokaSAyA hAsyAdayo naMti mAlinyamAtramutpAdayaMtIti nAvaH, tataH saMjvalanA nokaSATIkA yAzca dezaghAtinaH, evaM jJAnadarzanadAnAdilabdhyaikadezaghAtitvAnmatijJAnAvaraNIyAdayo'pi pr||330 // kRtayo dezaghAtinyo nAvanIyAH // 40 // saMprati parAvartamAnaprakRtInAM lakSaNamAha // mUlam ||-vinnivaariy jA gai / baMdha nadayaM ca annapagAe // sAhu pariyatnamANI / aNIvAreMtI apariyattA // 41 // vyAkhyA-yA prakItiranyasyAH prakRtebaMdhamudayaM vA nivAJ svayaM baMdhamudaya vA gati, sA hu nizcitaM parAvartamAnAH, tAzca sarvasaMkhyayA ekanavatiH, - tadyathA-nijJapaMcakaM, sAtAsAtavedanIyau, pomaza kaSAyAH, vedatraya, hAsyaratyatizokAH, zrA yuzcatuSTayaM, gaticatuSTayaM, jAtipaMcakaM, audArikahikaM, vaikriyachikaM, AhArakakiM, paT saMhana* nAni, SaT saMsthAnAni, catara AnupUrvyaH, vihAyogatihikaM, AtapanAma, nadyotanAma, sA. diviMzatiH, naccaigotraM nIcairgotraM ca. kazrametAH parAvarttamAnAH? iti cekucyate-iha yadyapi SoDaza kaSAyAH paMcanizazca dhruvabaMdhitvAdyugapadapi baMdhamAyAMti, na parasparasajAtIyaprakRtibaMdhanirodhapu // 33 // Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM rassara; tathApi yadodayamayaMte, tadA sajAtIyaprakRtyudayaM vinivAyaiva nAnyathA, tata etA ekaviM ___TIkA dala zatirapi prakRtaya nadayamadhikRtya parAvartamAnAH sthirazunnA'sthirA'zunaprakRtayo yugapadapyuda yamabhuvate, paraM sthirazune asthirA'zunabaMdha, asthirA'zunne sthirazunabaMdha nirudhya, tamapekSyaiH // 33 // tAH parAvartamAnAH, zeSAstu gatyAdayo baMdhamudayaM vA sajAtIyaprakRtibaMdhodayanirodhataH prapadyaM. te, tatastA nannayatrApi parAvartamAnAH // 1 // saMprati vipAkatazcaturdheti yaduktaM taDyAkhyA. nayannAha // mUlam ||-'vidaa vivAgana puNa / hena vidhAgAma sasavivAgAna // ekkAvi ya canahA / jananasaddo vigappeNaM / / 42 // vyAkhyA-vipAkato vipAkamAzritya prakRtayo jhivi. dhA prikArA navaMti, tadyathA-hetuvipAkA rasavipAkAzca. tatra hetuto hetumadhikRtya vipAko nirdizyamAno yAsAM tA detuvipAkAH, rasato rasamurarIkRtya vipAko nirdizyamAno yAsAM tA rasavipAkAH api punazcaturdhA catuHprakArAH, tatra puladevanavajIvahetuledAccaturvidhA hetuvipAkAstadyathA-pujalavipAkAH ketravipAkA navavipAkA jIvavipAkAzca. tAzca prAgevoktAH, // 33 // Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 tathA catusvidhyaikasthAnakarasannedAzcaturvidhA rasavipAkAstadyathA-catuHsthAnakarasAH, tristhA. nAga 1 nakarasAH, chisthAnakarasA ekasthAnakarasAzca. ekasthAnakAdinedaninazca rasaH prAgevoktaH, naTIkA nu vipAkato divA prakRtayo navaMtIti hAragAthAyAM nopAtta, tatkathamidAnI viviyate ? tadA // 34 // yuktamanupAnatvA'ti, tathA cAha--yatazcazabdo'pi vikalpena, yato yasmAd dhAragANAyAM) prakRtayazcetyatra cazabdo vikalpena vikaTapalakaNenArthena bodhavyaH, tato'yamarthaH-vipAkatazvaturdhA navaMtyanyathA vA, tatrAnyayAtvaM hetu rasannedAd haividhyarUpaM dRSTavyamiti // 42 // saMprati hetuvipAkatvameva nAvayannAha // mUtram ||-jaa jaM samecca heveN| vivAganadayaM naveMti pagaIna // tA tavivAgasannA / se. sannihAgAI sugamAI // 43 // vyAkhyA-yAH prakRtayaH saMsthAnanAmAdikA ye pujalAdilakSaraNaM hetuM kAraNaM sametya saMprApya vipAkodayamupayaMti, tAstachipAkodayamupayaMti. tAstahipAka- // 34 // saMjJAH pujalAdivipAkasaMjhAH, yathA saMsthAnanAmAdikAH prakRtaya audAyakAdIn pujalAn saM. prApya vipAkodayamadhizrayaMte, tatastAH pujalavipAkAH, AnupUrvyazcatasro'pi ketraM saMprApya vi. Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 31 // pAkodayaM gacaMtIti ketravipAkA ityAdi. zeSAnnidhAnAni tu dhruvasatkarmA'dhruvasatkohalanAdI- nAga 1 ni sugamAni, tato na vizeSato vinAvyate. ||shaa evamukte sati pujala vipAkatvamadhikRtya ya. tparasya vaktavyaM, tadanUya dUSayati // mUlam ||-arazraINaM nadana / kinnanave poggalANi saMpappa // appuThe hi vikino| evaM kodAzyApi // 4 // vyAkhyA-nanu yadi yAH prakRtayaH pumalAn saMprApya vipAkodayamadhizrayaMti tAH pujalavipAkAH, tarhi ratyaratyorapyudayaH kiM na puslAna saMprApya navati ? tayorapi pujalAneva saMprApyodayo navatIti nAvaH. tathAhi-kaMTakAdisaMsparzAdaretarvipAko- dayaH, puSpAdisaMsparzAttu rateH, tataste api pudgala vipAkinyau yukte, na jIvavipAkinyAvi. ti. evaM pareNa kAkAprazne kRte satyAcAryo'pi kAkApratyuttaramAda- appuThe hi vi kinno'2 atra saptamyarthe tRtIyA, aspRSTeSvapi pujaleSu kiM tayoratyaratyorvipAkodayo na navati ? nava- // 31 // tyeveti nAvaH, tathAhi-kaMTakAdisparzavyatireke'pi priyA'priyadarzanasmaraNAdinA dRzyate ra. tyaratyorvipAkodayaH, tataH pujalavyannicArAna te pujalavipAkinyau, kiM tu jIvavipAkinyau.. 25 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FE paMcasaM evaM paropanyastapUrvapadavyudAsena krodhAdInAmapi jIvaviSAkitvaM nAvanIya. saMprati navavipA- nAga / kitvamadhikRtya paro brUte-nanvAyuSAM yathA svasvannave eva vipAkodayo navati, nAnyatra, ta. TIkA TokAyA gatInAmapi, na khalu gatayo'pi svasvannavavyatirekeNAnyatra viSAkodayamadhizrayaMtIti su. // 34 // pratItametat jinapravacanatatvavedinAM, tato gatayo'pyAyurvannavavipAkAH kiM nAnnidhIyate ? / evaM pareNokte sati sUriH paroktamanUdya pratiSedhayati // mUlam ||-aanv navavivAgA / gaI na Anassa paranave jamhA // to sabahAvinadana / gaINa puNa saMkame pachi // 45 // vyAkhyA-Ayurvatayo'pi navavipAkA na navaM ti, yasmAdAyuSaH paranave sarvazrApi saMkrameNApyudayo na navati, tataH sarvazrA svannavavyanicArA'nAvAdAyUMSi navavipAkAni vyapadizyate, gatInAM punaH paranave'pi saMkrameNodayo'sti, tatha taH svannavavyannicArAna tA navavipAkinyaH // 45 // saMprati kSetravipAkitvamadhikRtya paraprabha // 34 // mapAkartumAha // mUlam ||-annupuviinnN nadana / kiM saMkamaNeNa nahi saMtevi // jada khena henana tA Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM0 / na tahA annANasavivAgo // 46 // vyAkhyA-nanu yadi gatInAM svasvannavavyatirekeNA- pyanyatra navAMtare saMkrameNodayo'stIti kRtvA svanavavyannicArAna tA navavipAkinya nacyate, TIkA kiMtu jIvavipAkinyaH, tAnupUrvINAM svayogyaketravyatirekeNAnyatra kimudayaH saMkrameNa nA. // 343 // sti ? na vidyate ? yena tA niyamataH ketravipAkinyo vyavahiyaMte; anyatrApyasti saMkramaNoda yaH, tataH svaketrayanicArAna tAH ketravipAkinyo vaktumucitAH, kiMtu jIvavipAkinya eve. ti parasyA'nniprAyaH. atrottaramAha-saMtevItyAdi ' satyapi svayogyaketravyatirekeNAnyatra saMkramodaye yathA tAsAM ketradetukaH svavipAkaH svavipAkodayaprAdu vaH, tathA nA'nyAsAM prakatInAmityasAdhAraNakSetralakaNahetukhyApanArtha ketravipAkinya nucyate / / 46 // jIvavipAkitvamadhikRtya parapraznamapanudannAda // mUlam ||-sNppp jIyakAle / udayaM kAna na jati pagaIna // evamiNamohadenaM / * pAsavavisesayaM nahi // 7 // vyAkhyA-nanu kAstAH karmaprakRtayaH? yA jIvaM kAlaM cA zritya nodayamadhigacaMti. sarvA api jIvakAlAva'dhikRtyodayamadhigacaMtIti nAvaH, jIvakAlA // 33 // Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMca vaMtareNodayA'sanavAt. tataH sarvA api jovavipAkA eveti praSTuraniprAyaH. atrAcArya pAha- evamiNamityAdi 'naghataH sAmAnyena hetu hetutvamAtramAzritya, evametata. yathA tvayoktaM taTokAcaiva. vizeSitaM tu asAdhAraNaM tu detumAzritya etanna navati, jIvaH kAlo vA sarvAsAmapi TIkA // 34 // prakRtInAmudayaMprati sAdhAraNaH, tatastadapekSayA cetprakRtInAM ciMtA kriyate, tarhi sarvA api jIvavipAkA eva, kAlavipAkA eva vA. nAstyatra saMdehaH. paraM kAsAMcitprakRtInAM devAdikamapyasAdhAraNamudayaMprati heturasti, tatastadapekSayA detravipAkatvAdivyapadeza ityadoSaH // 7 // saMprati rasamadhikRtya paraH pUrvapadayati // mUlam // kevala'gassa suhmo| dAsAisu kaha na kuNa apuvo // sunnamAINaM micho / kiliTana egagaNirasaM // 40 // vyAkhyA-nanu yathA zreNyArohe anivRttibAdarasaM. parAyAjJayAH saMkhyeyeSu nAgeSu gateSu satsu parato'tivizujhisaMjavAnmatijhAnAvaraNIyAdInA mazunaprakRtInAmekasthAnakarasaM baghAti. tathA rupaka zreNyArohe sUkSmasaMparAyazcaramadhicaramAdiSu samayeSu vartamAno'nIvazudatvAtkevala kisya kevalajJAnAvaraNakevaladarzanAvaraNarUpasya // 34 // Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM kiM naikasthAnakaM rasaM nirvatayati ? kevalakiM hyazunnamativizukazca baMdhakeSu kapakazreNyArU- nAga 1 ADhaH sUkSmasaMparAyaH, tato matijJAnAvaraNIyAderiva saMnavati kevalakSikasyApyekasthAnakarasaba-4 TIkA dhaH, sa kiM noktaH ? iti praSTuraniprAyaH, tathA hAsyAdiSu ' SaSTIsaptamyorarthapratya'nedAt ' haa||35|| syAdInAM hAsyaratinayajugupsAnAmazutnatvAt, apUrvo'pUrvakaraNo hAsyAdibaMdhakAnAM madhye ta. syA'tivizuprikarSaprAptatvAta; zunnAdInAM ca zunaprakRtInAM mithyAdRSTiratisaMkliSTaH, saMkleza. prakarSasaMnave hi zunaprakRtInAmekasthAnako'pi rasabaMdhaH saMnnAvyate, iti kamekasthAnakaM ra. saM na banAti ? yena pUrvoktA eva saptadaza prakRtayazcatusvikSyekasthAnakarasA nacyate, na zeSAH prakRtayaH ? // 40 // atra sUrirAha // mUlam ||-jlredsmksaaevi / egagaNI na kevalagassa // jaM aNuyaMpi hunara piyaM / AvaraNaM sabaghAI se // 4 // vyAkhyA-jalarekhAsame'pi jalarekhAtulye 'pi kaSAye // 15 // saMjvalanalakaNe nadayamAgate na kevala kisya kevalajhAnAvaraNakevaladarzanAvaraNarUpasyaikasthAniko raso navati, kuta ityAha-yat yasmAt se tasya kevaladhikasya tanukamapi sarvaja Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___TIkA ila ghanyamapi AvaraNaM rasalakaNaM hu nizcitaM sarvaghAti naNitaM, tIrthakaragaNaidharaH sarvajaghanyo'pi ra nAga, sastasya sarvaghAtI naNita iti nAvArthaH. sarvaghAtI ca raso jaghanyapade'pi visthAnaka evara navati, naikasyAnakaH, tato na kevala kisyaikasthAnarasabaMdhasaMnnavaH // 45 // saMprati haasyaa||356 // diprakRtIradhikRtyottaramAda // mUlam ||-sesaasulaannvi na jaM / khavagiyarANaM na tArisA sukhI // na sunnANaMpi hu jamhA / tANaM baMdhovi supraMti // 50 // vyAkhyA-zeSA'zunAnAmapi prAguktamatijhAnA. 46 varaNIyAdisaptadazaprakRtivyatiriktAnAmazunaprakRtInAM naikasthAnakarasabaMdhaH, yadA tvekasthA nakarasabaMdhayogyA paramaprakarSaprAptA vizuhiranivRttibAderasaMparAyAkSAyAH saMkhyeyecyo nAgenyaH parato jAyate, tadA baMdhameva na tA AyAMtIti nAtAsAmekasthAnako rasaH. tayA zunnAnAmapi mithyAdRSTiH saMkliSTo hu nizcitaM naikasthAnakaM rasaM banAti, yasmAttAsAM zunaprakRtInA- // 34 // / matisaMkliSTo mithyAdRSTau baMdho na navati, kiMtu manAga vizudhyamAne saMklezotkarSe ca zatapra. kRtInAmekasthAnakarasabaMdhasaMnnavo, na tadannAve, tatastAsAmapi jaghanyapade'pi histhAnaka evara Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM - / / 35 // rasaH, naikasthAnakaH, yAstvatisaMkliSTe'pi mithyAdRSTau narakagatiprAyogyA vaikriyataijasAdikAH nAga 1 zunaprakRtayo baMdhamAyAMti, tAsAmapi tathAsvAnnAvyAjaghanyato'pi visthAnaka eva raso baMdhama. dhigacchati, naikasyAnakaH // 50 // atra paraH praznayati // mUlam ||-nkostthiii anava-sANehiM egagaNina hohI // sunniyANa tanna jNdhi| asaMkhaguNiyAna aNunAgA // 51 // vyAkhyA-nanu sarvAsAmapi zunnAnAmazunnAnAM vA prakRtInAmutkRSTA sthitirutkRSTa saMkleze vartamAnasya navati, nAnyathA. naktaM ca- sabaThiNamukkosago / nakosasaMkileseNaM ' tato yairevAdhyavasAyaiH zunaprakRtInAmutkRSTA sthitinavara ti, tairevAdhyavasAyairekasyAnako'pi raso naviSyati, tataH kazramucyate na zunnAnAmapi prakRtI. nAmakasthAnakarasabaMdhaH? atrottaramAha-'tannetyAdi' yadeta'ktaM tanna, yasmAsthiterasaMkhyeyaguNA evAnunAgAH, turevakArArthaH, kAtra nAvaneti ceducyate-iha prazramasthiterAracya samaya- // 4 // samayavRddhyA sarvasaMkalanena paritnAvyamAnA asaMkhyeyAH sthitivizeSAH, ekaikasyAM ca sthitA. vasaMkhyeyA rasapAIkasaMghAtavizeSAH, tata natkRSTasthitI baddhyamAnAyAM pratisthitivizeSamasaM Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcataM TIkA // 348 // khyeyA ye rasaspaHIkasaMghAtavizeSAH, te tAvato visthAnakasyaiva ghaTate, naikasthAnakasyeti na zunaprakRtInAmutkRSTasthitibaMdhe 'pyekasthAnakara sabaMdhaH // 1 // saMprati satkarmAdhikRtya paraprabhamapAkartumAha || mUlam // - vihamida saMtakamaM / dhuvAdhuvaM sUzyaM ca sadeA // dhuvasaMtaM ciya paDhamA / janana niyamAvi saMjogo // 52 // vyAkhyA -- dvAragAzropanyastena zabdeneha satkarma ha vidhaM, chiprakAraM sUcitaM tadyathA - dhruvamadhruvaM ca tatra yatsarva saMsAriNAmanavAptottaraguNAnAM sA tatyena javati tat dhruvasatkarma, etacca prAgevoktaM, dhruvasatkarmaprakRtayazca caturuttarazatasaMkhyAkAH, tAzvemAstadyazrA -- jJAnAvaraNapaMcakaM, darzanAvaraNanavakaM, sAtA'sAtavedanIye, mithyAtvaM, poruzakaSAyAH, navanokaSAyAH, tiryagUhikaM jAtipaMcakaM, praudArikahikaM, taijasakArmaNe, saMsthAnabaTUkaM, saMhananapaTUkaM, varNAdicatuSkaM vidAyogatidhikaM parAghAtocchrAsAdAtapodyotA 'gurulaghunirmANopaghAta nAmAMni, trasAdiviMzatinacairgotra maMtarAya paMcakamiti yatpunaravAptaguNAnAmapi kadAcinvati kadAcinna, tadadhruvasatkarmA, evaM ca sati yatpareNocyate nanvanaM tAnubaMdhinAma nAga 1 // 348 // Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM pyuThalanA sannavatIti kaaM teSAmadhruvasatkarmatA nAnidhIyate ? iti tadapAstamavagaMtavyaM. tathA cAha-dhuvasaMtamityAdi ' yato yasmAtkAraNAnna prathamAnAmanaMtAnubaMdhinAM kaSAyANAM ni. TIkA - yamAguNaprAptimaMtareNAvazyaM nAvitayA visaMyogo visaMyojanA navati, kiMtUttaraguNaprAptivazA. ||dhaatu, na cottaraguNaprAptivazataH sattoparamaH prakRtInAmadhruvasatkarmavyapadezahetuH, anyathA sarvA sAmapi karmaprakRtInAM tattadutnaraguNayogataH sattoparamo'stIti sarvA apyadhruvasatkarmavyapadeza. yogyA naveyuH, na caitadasti, tasmAtprathamA anaMtAnubaMdhinaH kaSAyA dhruvalaMta eva. samyaktvasaJ myagmiNyAlAtIrthakarAhArakachikAni tUttaraguNaprAptAveva sattAM lanaMte, atastAni supratItAnye vA'nuvasattA kAni. // 55 // iha vakSyamANaprakRtisvarUpapratipAdakamanya kartRkaM hAragAyAdhya. masti, taca maMdamatInAM sukhAvabodhaheturatastadapi likhyate // mUtam ||-annudyndnnny-bNdhnniinnnnbNdh udayavoccheyA // saMtarananayaniraMtarabaMdhAnadasaMkamukkosA // 53 // aNudayasaMkamajeThA / nadaeNudae ya baMdhanakkosA / / nadayANuH dayavaIna / titicanaduina sabAna // 55 // ( prakSiptagAthe ) vyAkhyA-iha prakRtayasvidhA, ta. // 4 // Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAga 1 TIkA paMca yathA-svAnudayabaMdhinyaH svodayabaMdhinya nannayabaMdhinyazca. tatra svasyA'nudaye eva baMdho vidyate yAsAM tAH svAnudayabaMdhinyaH, svasyodaya eva baMdho vidyate yAsAM tAH svodayabaMdhinyaH, tathA | nannayasmin nadaye anudaye vA baMdho'sti yAsA tA nannayabaMdhinyaH. punarapyanyathA tridhA prkRt||35|| yaH, tadyathA-samakavyavavidyamAnabaMdhodayAH, kramavyavavidyamAnabaMdhodayAH, nakramavyavavidya mAnabaMdhodayAzca. tatra samakamekakAlaM vyavavidyamAnau baMdhodayau yAsAM tAH samakavyavabidyamA nabaMdhodayAH, tAzca nanna ityanena padena gRhItAH. tathA krameNa pUrva baMdhaH pazcAdaya ityevaMrUpe. SNa vyavavidyamAnau baMdhodayau yAsAM tAH kramavyavavidyamAnabaMdhodayAH, tAzca baMdha ityanenAMzena parigRhItA. tazrA natkrameNa pUrvamudayaH pazcAbaMdha ityevaMtakaNena vyavacchidyamAnau baMdhodayau yAsAMtA nukramavyavacchidyamAnabaMdhodayAH. tAzca udaya ityanenA'vayavena saMgrahItAH. punarapyanyathA tridhA prakRtayastadyathA-'saMtaraunnayaniraMtarabaMdhAnatti' sAMtarabaMdhAH, nannayabaMdhA iti sAMtara. niraMtarabaMdhAH, niraMtarabaMdhAzca, etAsAM ca lakSaNaM svayamevAcAryo'gre vakSyatIti nAnnidhIyate. punaranyA caturdhA prakRtayastathA cAha- nadasaMkamukkosA ityAdi ' nadayasaMkramotkRSTA 'a. Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 351 // gudayasaMmajeThA iti ' anudayasaMkramotkRSTAH ' nadaeNudae ya baMdhanakkosA iti ' nadayabaMdho kRSTA anudayabaMdhotkRSTAzca tathA punaranyathA dvidhA prakRtayastadyathA - nadayavatyo'nudayavatyazca. ' titi ityAdi ' etAH sarvA api prakRtayo yathAkramaM tritricaturvidhA javaMti tAzca tathaiva pUmuddiSTAH saMpratyetAH sarvA api krameNa vaktavyAH, tatra prathamataH svAnudayodayojayabaMdhinIH ma kRtIrnirdidikSurAda -- || mUlam // - devariyAnavena vi-bakkaprAhArajuyalaticANaM // baMdho aNudayakAle / dhuvodayANaM tu nadayam // 55 // vyAkhyA - devAyurnarakAyurdevagatidevAnupUrvInarakagatinarakAnupUrvI vaikriyazarIravaikriyAMgopAMgalakSaNaM vaikriyapaTUkamAdArakAdhikamAhArakazarIramAhArakAMgopAMgarUpaM tIrthakaranAmetyesAmekAdazaprakRtInAM baMdhaH svasvAnudayakAla eva tathAdi -- devagatitrikasya devagatau varttamAnasyodayo, narakatrikasya narakagatau, vaikriyaddikasyojayatra, na ca devA nArakA vA etAH prakRtIrvanaMti tathAsvAjAvyAt tIrthakaranAmApi ca kevalajJAnaprAptAvudayamAgati, na ca tadAnIM tasya baMdhaH, apUrvakaraNa guNasthAnaka eva tasya baMdhavyavacchedAt prahAraka nAga 1 1184200 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga paMcasaM karaNavyApRtazca labdhyupajIvanena pramAdanAvataH, tattarakAlavartI tu tathAvidhavizuddhyannAvato 3maMdasaMyamasthAnavartitvAnnAhArakachikabaMdhamAranate, tata etAH sarvA api svAnudayabaMdhinyaH. dhru. TIkA vodayAnAM punjhnaavrnnpNckdrshnaavrnnctussttyaaNtraaypNckmithyaatvnirmaanntaijskaarmnn||35|| sthirAsthiravarNAdicatuSkAgurulaghuzunnA'zunalakaNAnAM saptaviMzatiprakRtInAmudaya eva sati baM dha napajAyate, dhruvodayatayA tAsAM sarvadodayatnAvAt; ato dhruvodayAH svodayabaMdhinyaH, zeSAstu nizapaMcakajAtipaMcakasaMsthAnaSaTkasaMhananaSaTakakaSAyaSomazakanavanokapAyaparAghAtopaghAtAta. 1 podyotocchvAsasAtA'sAtavedanIyoJcanIcairgotramanuSyatrikatiryatrikaudAri kahikaprazastApraza. stavihAyogatitrasabAdaraparyAptapratyekasthAvarasUkSmA'paryAptasAdhAraNasusvarasunnagAdeyayazaHkIrti svaraunagA'nAdeyA'yaza-kIrtirUpA kSyazItisaMkhyAH svodayAnudayabaMdhinyaH, tathA hyetAH prara kRta yastirazcAM manuSyANAM vA yathAyogamudaye'nudaye vA baMdhamAyAMti; tataH svodayAnudayabaMdhi- nya najyaMte. // 55 // saMprati samakavyavacidyamAnabaMdhodayAdiprakRtIrannidhitsurAha // mUlam ||-gycrimloldhuvbNdhi-mohhaasrshmnnuypuviinnN // suhumatigAyavANaM // 352 // Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 353 // - | sapurisaveyA baMdhuyA || 6 || votriti samaM ciya / kamaso sesAla nakkamelaM tu // majamasuratiga | vedavAhArajuyalAeM // 57 // vyAkhyA - gato'panItazvaramo lonaH saMjvalanarUpo yasya sa gatacaramalojaH, sa cAsau dhruvabaMdhiprakRtyAtmako mohazva gataca ramalonagratmohaH mohanIyarasatkAH saMjvalana lonahInAH paMcadazakapAya mithyAtvajaya jugupsArUpA aSTAdaza dhruvabaMdhinya ityarthaH, tAsAM tathA hAsyaratyaratimanujAnupUrvINAM tathA sUkSmA'paryA - tasAdhAraNarUpasUkSmatrikA tapanAmnoH sapuruSavedayoH puruSavedasahitayoH sarvasaMkhyayA paveiMzatiprakRtInAM samameva samakAlameva baMdhodayau vyavadvidyate tathAhi sUkSma kriyAtapamithyAtvAnAM mithyAdRSTau, anaMtAnubaMdhinAM sAsAdane, manuSyAnupUrvI dvitIyakapAyANAmavirate, pratyAkhyAnAvaraNakapAyANAM dezavirate, hAsyaratijJayajugupsAnAmapUrvakaraNe, saMjvalana trikapuMve - dayora nivRttivAdaralaMparAye, baMdhodayau samakameva vyavacchedamApnutaH, tata etAH samavyavavidya mAnabaMdhodayAH zaSANAM tUktavakSyamANavyatiriktAnAM SaDazItiprakRtInAM krameNa baMdhodayau vyava vidyete, tadyathA- pUrva baMdhasya vyavacchedaH, pazcAdudayasya tathAhi bhAga 1 / / 353 / / Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM TIkA // 35 // J jJAnAvaraNapaMcakAMtarAyapaMcakadarzanAvaraNacatuSTayAnAM sUdamasaMparAyacaramasamaye baMdhavyava- nAga 1 bedaH, nadayavyavavedaH dIpakaSAyacaramasamaye, nikSapracalayobaidhavyavacchedo'pUrvakaraNaprathamannAge, nadayavyavavedaH koNakaSAyachicaramasamaye, tathA asAtavedanIyasya pramane, sAtavedanIyasya sayogicaramasamaye baMdhavyavavedaH, nadayavyavavedaH punarutnayorapi sayogikevalicaramasamaye ayogikevalicaramasamaye vA, tathA caramasaMsthAnasya mithyAdRSTI, madhyasaMsthAnacatuSTayA prazasta vihAyogatiduHsvaranAmnAM sAsAdane, audArikahikaprazramasaMhananayoraviratasamyagdRSTau, asthirA* zutnayoH pramanasaMyate, taijasakArmaNasamacaturasrasaMsthAnavarNAdicatuSkAgurulaghucatuSTayapratyeka sthirazunasusvaranirmANAnAmapUrvakaraNaSaSTe nAge baMdhavyavavedaH, nadayavyavacchedaH punarAsAM sarvAsAmapi prakRtInAmaSTAviMzatisaMkhyAnAM sayogikevalicaramasamaye; tathA manuSyatrikasya baMdha. vyavacchedo'viratasamyagdRSTau, paMceMziyajAtitrasabAdaraparyAptasunagAdeyatIrthakaranAnAmapUrvakaraNaSa- // 35 // nAge, yaza kIJcairgotrayoH sUkSmasaMparAyacaramasamaye; udayavyavavedaH punarAsAM hAdazAnAmapi prakRtInAmayogikevalicaramasamaye. tazrA sthAvaraikahitricaturiMghiyajAtInAM narakatrika Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM syAMtimasaMhananasya napuMsakavedasya mithyAdRSTau baMdhavyavacchedaH, nadayavyavavedaH punaryathAkramaM sA- nAga 1 1 sAdane, aviratasamyagdRSTau, apramattasaMyate, anivRttibAdarasaMparAye.. ma tathA tiryagAnupUrvIuz2agA'nAdeyAnAM tiryaggatitiryagAyurudyotanIcairgotrANAM styaaniiitri||355|| kasya caturthapaMcamasaMhananayoIitIyatRtIyasaMsthAnayozca baMdhavyavachedaH sAsAdanasamyagdRSTau, nada. yavyavavedaH punaryathAsaMkhyamavirate, dezavirate, pramattasaMyate, apramatnasaMyate, upazAMtamohe. tathA aratizokayobaidhavyavacchedaH pramattasaMyate, nadayavyavacchedo'pUrvakaraNe. saMjvalanalonasya baMdhavyavavedo'nivRttivAdarasaMparAyacaramasamaye,nadayavyavacchedaH sUkSmasaMparAyAMtimasamaye.tata etA pamazItirapi prakRtayaH kramavyavavidyamAnabaMdhodayAH, tathA aSTAnAmayazaH kIrtisuratrikavai kriyahikAhArakahikarUpANAmukrameNa prAgudayasya vyavavedaH, pazcAdvaMdhasyetyevaMrUpeNa vyavavidyete baMdhodayau. ta-) zrAhi-ayazakIrteH pramatte, devAyuSo'pramatte, devahika kriyadhikayorapUrvakaraNe baMdhavyavavedaH, // 35 // 8 nadayavyavacchedastu SAmAmapyaviratasamyagdRSTau. AhArakisya punarapUrvakaraNe baMdhavyavavedaH, nadaya vyavacchedo'pramattasaMyate. tata etA aSTAvapi nakamavyavacidyamAnabaMdhodayAH // 5 // sAMprataM sAM Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAgara paMcasaMtarAdiprakRtIH prarUpayati |-dhuvbNdhnnii na tibagara-nAma Ana ya canakka bAvannA // eyA niraMtarAna ___TIkA |sgviisunsNtraa sesA // 5 // vyAkhyA-jhAnAvaraNapaMcakAMtarAyapaMcakadarzanAvaraNanavakakaSAyaSomazakamithyAtvanayajugupsA'gurulaghunirmANataijasakArmaNopaghAtavarNAdicatuSTayarUpAH saptacatvAriMzat dhruvabaMdhinyaH, tIrthakaranAmazrAyuzcatuSTayamiti hipaMcAzasaMkhyAH prakRtayo ni. raMtarA vakSyamA zabdArthA veditavyAH. tayA vakSyamANAH saptaviMzatiprakRtaya 'nanna iti' na. nayAH sAMtaraniraMtarA ityaH zeSAstu ekacatvAriMzatprakRtayaH sAMtarAH // 57 // adhunA pUvoddiSTAH saptaviMzatiprakRtIrupadarzayati- . // mUlam ||-canaraMsanasanaparaghA / nasAsapuMsagalasAyasunakhaga // venavinaralasuranara 20 -tirigoyasusaraticaka / / 55 // vyAkhyA-samacaturasrasaMsthAnaM, vajarSananArAcasaMhananaM, parAghAtanAma, nacchvAsanAma, puruSavedaH, paMceMkSyijAtiH, sAtavedanIya, zunavidAyogatiH, vaikriyadhikamaudArikakiM, surakiM, manuSyahikaM, tiryagkiM, gotrakiM, 'susarati canatti' // 356 // Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM nAga 1 TIkA yathAkramamatra saMkhyAsaMkhyeyayojanA. susvaratrikaM susvarasunnagAdeyarUpaM, trasacatuSkaM trasabAdara- ra paryAptapratyekalakaNaM. ityetAH saptaviMzatiH prakRtayaH sAMtaraniraMtarAH, // 55 // sAMprataM sAMtaraniraMtarAdivyapadezanibaMdhanamAha // mUlam ||-smyaan aMtamuhU / nakkoso jANa sattarA tAna // baMdhehiyami unnyaa| ra niraMtarA tammi na jahanne // 60 // vyAkhyA-yAsAM prakRtInAM jadhanyataH samayamAtraM baMdhaH, natkarSataH samayAdArabhya yAvadaMtarmuhUrta, na parataH, tAH sAMtarAnnidhAnAH baMdhamadhikRtyAMtarmudUrtamadhye'pi saha aMtareNa vyavadhAnena vyavacchedalakaNena vartate yAstAH sAMtarA iti vyutpanibalAtu. tAzcemAstadyathA-asAtavedanIyastrIvedanapuMsakavedahAsyaratyaratizokanarakahikAhArakahikAdyarahitasaMsthAnapaMcakAdyarahitasaMhananapaMcakAdyajAticatuSTayAtapodyotA'prazastavihAyogatisthirazunayazAkIrnayaH sthAvarAdidazakaM ca. etA hi jaghanyataH samayamAtraM baddhyate, natkarSa totarmudUrna; paratastu nijabaMdhahetusanAve'pi tathAsvAnnAvyatastadyogyAdhyavasAyaparAvarttanena ni. yamataH pratipakSaprakRtInAti. tataH sAMtarA annidhIyate. tathA yAsAM prakRtInAM jaghanyataH sa. // 35 // Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o nAga 1 TIkA // 35 // mayamAtraM baMdhaH, natkarSataH samayAdArabhya nairaMtaryaNAMtarmuhUrtasyoparyapi asaMkhyeyaM kAlaM yAvat tA nannayAH sAMtaraniraMtarA ityarthaH. baMdhamadhikRtyAMtarmuhUrtamadhye sAMtarAzca niraMtarAzceti kRtvA, tAzca prAgukAH samacaturasrAdayaH saptaviMzatiprakRtayaH, tA hi jaghanyataH samayamAtraM badhyate, tataH sAMtarAH, natkarSato'nuttarasurAdinnirasaMkhyeyamapi kAlaM, tatotarmuhUrnamadhye vyavacchedA'ttAvAniraMtarAH 'tami na jahanne iti' jaghanye iti jaghanyenApi yAH prakRtayoMtarmudnaM yAvat nairaMtaryeNa badhyate tA niraMtarAH, nirgataM baMdhamadhikRtyAMtarmuhUrnamadhye aMtaraM vyavacchedo yakAyastA niraMtarAH, iti vyutpatteH, tAzca prAguktA dhruvabaMdhinyAdayaH, tA hi jaghanyenApyaMtarmuhUrte yAvadavazyaM nairaMtaryeNa vadhyate iti. tadevamuktA niraMtarAdiprakRtayaH // 60 // saMpratyudayabaMdhotkRSTAdiprakRtIvivakSuH prazramato'nidhAnamAha // mUlam ||-ndev aNudae vA / baMdhAna annasaMkamAna vA || vi saMtaM jANa nave / nakosaM tA tadarakAna // 61 // vyAkhyA-yAsAM prakRtInAmudaye vA'nudaye vA baMdhAdanyaprakRtiOM dalikasaMkramato vA sthitimatkarmotkRSTa navati, tAstadAkhyAstadanurUpasaMjhakA veditavyAH, ta. // 35 // Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM yathA-yAsAM prakRtInAM vipAkodaye sati baMdhAdutkRSTaM sthitisatkarmAvApyate tA nadayabaMdhotka- nAga 1 ___TIkA saMjJAH, yAsAM tu vipAkodayA'nAve baMdhAukRSTasthitisatkarmAvAptistA anudayabaMdhotkRSTAH. yAsAM punarvipAkodaye pravarttamAne sati saMkramata natkRSTaM sthitisatkarma labhyate, na baMdhatastA // 35 // nadayasaMkramotkRSTAnidhAnAH. yAsAM punaranudaye saMkramata natkRSTasthitilAjastA anudayasaMkrama24 totkRSTAkhyAH. // 61 // tatrA'nAnupUryapyastIti khyApanAya prathamata nadayasaMkramotkRSTAH pra zrayati. // mUlam ||-mnnugi sAyaM sammaM / birahAsA. veyasutnakhagaI // risahacanaraMsagA. / paNucanadasaMkamukkosA // 6 // vyAkhyA-manuSyagatiH, sAtavedanIyaM, samyaktvaM, sthirAdiSaTka sthirazunasutlagasusvarAdeyayaza kInilakaNaM, hAsyAdiSadkaM hAsyaratyaratizokanayaju-tha gupsAlakaNaM, vedatrikaM strIpunapuMsakavedarUpaM, zuttavihAyogatiH, vajarSananArAcAdIni saMhananA. | ni, samacaturasrAdIni paMca saMsthAnAni, nacairgotramityetAstriMzatprakRtaya nadayasaMkramotkRSTAH, / AsAM hi prakRtInAmudayaprAptAnAM yA vipakSanUtA narakagatyasAtavedanIyamithyAtvAdayaH prakR Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 paMcasaM ___TIkA // 360 // tayastAsAmutkRSTAM sthitiM vadhdhvA, nUya AsAmevodayaprAptAnAM baMdhamAratnate, badhyamAnAsu cai- tAsu anaMtarabAinarakagatyAdivipakSaprakRtidalikaM saMkramayati; zunaprakRtInAM ca sthitiH svadhena stokaiva navati, azunAnAM tUtkRSTA, tataH saMkramata AsAmutkRSTA sthitiravApyate, ityetA nadayasaMkramotkRSTAnnidhAnAH // 6 // sAMpratamanudayasaMkramotkRSTAH pratipAdayati // mUlam ||-mnnuyaannuputimiisg / zrAhAragadevajugala vigalANi // suhumAitigaM tiLa / aNudayasaMkamaNa nakosA / / 63 // vyAkhyA-manuSyAnupUrvI, samyagmithyAtvamAhArakayuga. samAhArakAMgopAMgalakSaNaM, devayugalaM devagatidevAnupUrvIlakaNaM, vikalatrikaM vikaleMziyajAtitri- kaM jhIMDiyatrIMzyicaturiMdiyajAtirUpaM, sUkSmatrikaM sUdamA paryAptasAdhAraNalakSaNaM, tIrthakaranA ma. etAstrayodaza prakRtayo'nudayasaMkramotkRSTAH. yata etAsAmutkRSTA sthitiH svabaMdhato nA'vA. pyate, kiMtu saMkramataH, saMkramato'pyutkRSTA sthitistadA'nApyate, yadA etApakSaprakRtIrutkRSTasthitIbadhdhvA tadanaMtarametAsu badhyamAnAsu tadalikaM saMkramayati; etapittaprakRtInAM ca nakasthitibaMdhakaH prAyo mithyAdRSTayAdirmanuSyaH, na ca tapAnImAsAmudayo'stItyanudayasaMkramo. // 36 // Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA // 369 // tkRSTAH || 66 || saMpratyanudaya baMdhotkRSTodaya baMdhotkRSTa prakRtIrAda // mUlam // - nArayatirinaralaDugaM / bevaDegiMdizAvarAyAvaM || niddApraNudaya jeThA | nadanakosAparAlAU || 64 || vyAkhyA -narakatiryagUhikaudArika dikase vArtta saMdananaikeM diyajAtisthAvaranAmAtapanAmAni paMcanizaH ityetAH paMcadaza prakRtayo'nudayabaMdhotkRSTAH, zeSAH punaranAyuSa AyuzcatuSTayarahitAH, paMceMdriyajAtivai kriyAdhika huMru saMsthAnaparAghAtocchvAsodyota zunavidAyogatayo'gurulaghutaijasakA nirmANopaghAtavarNAdicatuSkAeya sthirAdiSaTkaM trasAdicatuSkaM asAvedanIyaM nIcairgotraM SomazakavAyA mithyAtvaM jJAmAvaraNapaMcakamaMtarAya paMcakaM darzanAvaraeNacatuSTayamityetAH SaSTiH prakRtaya nadayabaMdhotkRSTAH, etAsAM hyudayaprAptAnAM svabaMdhanaprAptAnAM svata natkRSTa sthitiravApyate, tata etA udayabaMdhotkRSTAnidhAnAH AyuSAM tu na parasparasaMkramo, nApi badhyamAnamAyurdalikaM pUrvavadasyAyuSa nRpacayAya prajjavati, tata ekenApi prakArela tiryagmanuSyAyuSorutkRSTA sthitirnAvApyate iti te anudayabaMdhotkRSTAdisaMjJAcatuSTayAtIte, devanakApI tudyapi paramArthato'nudayabaMdhotkRSTe, tathApi prayojanA'nAvataH pUrvasUrijiH saMjJAca 45 nAga 1 / / 361 // Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcarsa0 TIkA / / 362 // tuSTayAtIte vivakSite iti tayorapi pratiSedhaH ||64 // saMpratyudyavatyanudayavatI prkRtilkssnnmaah|| mUlam // - carimasamayaM mi daliyaM / jAsi annasaMkame tAna || aNudayavaza iyarIna / nadavaI hoMti pagaIna // 65 // vyAkhyA - yAsAM prakRtInAM dalikaM caramasamaye'ntasamaye, anyAnyAsu prakRtiSu stibukasaMkrameNa saMkramayet, saMkramayya cAnyaprakRtivyapadezenAnubhavet, na svodayena, tA anudayavatyo'nudayavatIsaMjJAH, itarAstu prakRtaya nadayavatyo javaMti, yAsAM dalikaM caramasamaye svavipAkena vedayate ! 65 // saMprati tA evodayavatIH prakRtIranidhAtukAma grAha // mUlam // - nAtarAyazrAnuga / daMsaNacanaveyalIyamapuminI // carimudayanazcayaga | nadayavaI carimalojoya ||66 || vyAkhyA - jJAnAvaraNapaMcakamaMtarAya paMcakamAyuzcatuSTayaM sAtA'sAtavedanIye strI napuMsakavedau caramodayA nAmanavakarUpAH, tAzcemAH - manuSyagatiH paMceMzyijAtitrasanAmabAdaranAmaparyAptakanAmazumanAma susvaranAmagrAdeyanAmatIrthakara nAmaH, tathA naccairgotraM vedekasamyaktvaM caramalojaH saMjvalanalojaH ityetAzcatustriMzatprakRtaya nRdayavatyaH, tathAhi - jJAnAvaraNapaMcakAMtarAya paMcakadarzanAvaraNacatuSTayarUpANAM caturdazaprakRtInAM kSINakaSAyatyasamaye, caramoda nAga 1 // 362 // Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaM0 TIkA / / 663 / / yAnAM ca nAmanavakalakaNAnAM sAtAsAtAvedanIyayoruccairgotrasya ca sarvasaMkhyayA dvAdazaprakRtInAmayogikevalicaramasamaye, saMjvalanalojasya sUkSmasaMparAyatyasamaye, vedakasamyaktvasya svapaparyavasAnasamaye, strInapuMsakavedayoH rUpakazreNyAmanivRttivAdara saMparAyAjJayAH saMkhyeyeSu nAgeSvatikrAMteSu tadayAMtarasamaye, AyuSAM ca svasvajavacaramasamaye svavedanamasti. tata etA udayavatyo'nidhIyate yadyapi sAtA'sAta vedanIyayoH strInapuMsaka vedayozvA'nuyavatItvamapi saMbhavati, tathApi pradhAnameva guNamavalaMbya satpuruSA vyapadezaM prayatIti nadayavatyaH pUrvapuruSairupadiSTAH, zeSAstu caturdazottarazatasaMkhyA anudayavatyaH, tAsAM dalikasya caramasamaye anyatra saMkramaNataH svavipAkavedanA'nAvAt tathAhi -- caramodayasaMjJAnAmanavakanarakakiti kivicaturidiya jAtisthAvara sUkSma sAdhAraNAtapodyotavarjAH zeSA nAmna ekasaptatiprakRtayo nIcaigataM cetyetA dvisaptatiprakRtIH sajAtIyAsu paraprakRtiSUdaya mAgatAsu caramasamaye stibukasaMkrameNa prakSipya paraprakRtivyapadezenAnujavatyayogikevalI. evaM nizapraca le kIlakapAyaH tathA mithyAtvaM samyagmithyAtve tadapi samyaktve prakSipya saptakakayakAle'nu bhAga 1 // 366 // Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga 1 TIkA paMcasaM navati, anaMtAnubaMdhinAM kRpaNasamaye tahalikaM vadhyamAnAsu cAritramohanIyaprakRtiSu guNasaM kameNa saMkramayya nadayAvalikAgatamudayavatISu prakRtiSu stibukasaMkrameNa saMkramayati. sthAvarasUkSmasAdhAraNAtapodyotaikahitricaturijhyijAtinarakachikatiryagahikarUpAnAmatrayodazaprakRtIbadhyamAnAyAM yazaHkIauM guNasaMkrameNa saMkramayya, tAsAmudayAvalikAgataM dalikaM nAmna nadayamAgatAsu prakRtiSu mitabukasaMkrameNa pratipya takSyapadezenAnunavati. styAnahitrikamapi darzanAvaraNacatuSTaye prazramato guNasaMkrameNa saMkramayati, tata nadayAvalikAgataM stibukasaMkrameNa saMkramayati. evamaSTau kaSAyAn hAsyAdiSaTkaM puruSavedaM saMjvalanakrodhAditrikamunarottaraprakRtiSu madhye prakSipati, tata etAH sarvA api caturdazottarazatasaMkhyAH prakRtayo'nudayavatyaH // 6 // // iti zrImalayagiriviracitAyAM paMcasaMgrahaTokAyAM baMdhavyAnidhAnaM tRtIyaM vAraM samAptaM, ta. samAptau ca zrIpaMcasaMgrahaTIkAyAH prazramo nAgaH samAptaH // zrIrastu / / A graMtha zrIjAmana* garanivAsI paMmita zrAvaka hIrAlAla haMsarAje potAnA ane paranA zreyamATe potAnA jainannA- skarodaya gapakhAnAmAM gapI prasiH karyo. ||smaapto'yN guruzrImaccAritravijayasuprasAdAt // Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti zrIpaMcasaMgrahaTIkAyAM prathamo nAgaH samAptaH //