Book Title: Agam 35 Chhed 02 Bruhatkalpa Sutra Part 03
Author(s): Bhadrabahuswami, Chaturvijay, Punyavijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002512/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // arham // zrI AtmAnanda- jaina-grantharatnamAlA-ratnam 84 niryukti-laghubhASya-vRttyupetaM bRhat kalpasUtram tRtIyo vibhAgaH pITikA 3 Xin : prakAzaka : zrI AtmAnanda jaina sabhA khArageTa, bhAvanagara (sau.) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAtmAnanda-jainagrantharatramAlAyAH caturazItitama ratnam (84) sthavira-AryabhadrabAhusvAmipraNItasvopajJaniryuktayupetaM bRhat kalpasUtram zrI saGghadAsagaNikSamAzramaNasaGkalitabhASyopabRMhitam / jainAgama-prakaraNAdyanekagranthAtigUDhArthaprakaTanaprauDhaTIkAvidhAnasamupalabdha 'samarthaTIkAkAre'tikhyAtibhiH zrImadbhirmalayagirisUribhiH prArabdhayA vRddhapozAlikatapAgacchIyaiH zrIkSemakIrtyAcAryaiH pUrNIkRtayA ca vRttyA samalaGkRtam / tasyAyaM tRtIyo vibhAgaH prathama uddezaH / [ pralambaprakRta-mAsakalpaprakRtAtmakaH / ] tatsampAdakausakalAgamaparamArthaprapaJcapravINa-bRhattapAgacchAntargatasaMvignazAkhIya-AdyAcAryanyAyAmbhonidhi-zrImadvijayAnandasUrIza (prasiddhanAmazrIAtmArAmajI mahArAja) ziSyaratnapravartaka-zrImatkAntivijayamunipuGgavAnAM ziSya-praziSyau caturavijaya-puNyavijayau / prakAzaM prApayitrIbhAvanagarasthA zrIjaina-AtmAnandasabhA / prathama AvRtti : vIra saMvata 2463, IsvIsana - 1936, vikrama saMvata 1992, AtmasaMvata 40, prata - 500 dvitIya AvRtti : vIra saMvata 2528, IsvIsana - 2002, vikrama saMvata 2058, AtmasaMvata 105, prata - 600 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka: bRhat kalpasUtram / mUlya : rU. 200/ prakAzaka: "pramodakAMta khImacaMda zAha - pramukha zrI jaina AtmAnaMda sabhA bhAvanagara - 364 001." SIST * dhanya bhakti dhanya dAtA * . dAdara jaina pauSadhazAlA TrasTa ArAdhanA bhavana, dAdara, muMbaI " zrI hIrasUrIzvarajI jagadguru zve. mU. pU. tapa. jaina saMgha TrasTa, malADa, muMbaI " mahuvA jaina saMgha, mahuvA, ji. bhAvanagara >> zAhIbAga gIradharanagara jaina saMgha, ahamadAbAda "bhUtIbena jaina upAzraya, zAhIbAga, ahamadAbAda " zrI jaina zve. ma.pU.saMgha, ziva, muMbaI YASE * PRINTERS Tejas Printers 403, Vimal Vihar Apartment, 22, Saraswati Society, Nr. Jain Merchant Society, Paldi, AHMEDABAD - 380007..Ph. : (079)6601045 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arpaNa jaina cheda AgamonA prakAzananI mahattAne samajanAra ane e AgamonA gambhIra rahasyone ukelanAra vidvAn munigaNanA karakamalamAM li. muni caturavijaya tathA muni punyavijaya Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandana pUjyapAda, prAtaHsmaraNIya, zAntamUrti, nirmalajJAna-cAritrAdi sadaguNa vibhuSita, dezavidezamA paribhramaNa karI jainazAsananI abhivRddhi karanAra, aneka prAcIna jaina tIrthonA jIrNoddhAra karAvanAra, prabhAvasaMpanna, khyAtakIrti, punItanAmadhyeya, puNyapuruSa zrI 1008 zrI haMsavijayajI mahArAjazrI nA pavitra guNapUrNa maMgalanAmanuM niyukti-bhASya-vRttivibhUSita bRhat kalpasUtranA tRtIya vibhAgamA smaraNa karI ame kRtakRtya thaie chIe. caraNopAsaka zizuo muni caturavijaya ane muni puNyavijaya Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhattapAgacchAntargata saMvignazAkhIya AdyAcArya nyAyAmmonidhi zrI 1008zrI vijayAnandasUri praziSyaratna zAntamUrti mahArAja D cccccCCCCCC cccccccc DB3) ( an zrI 1008 zrI haMsavijayajI mahArAja :janma : vikrama saMvata 1914.al :dIkSA: vikrama saMvata 193YUSTOnly svargagamana: vikrama saMvat 1990 phAgaNa sudiprathama 10 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ punaNakhiIlIlA zivamastu sarvajagataH carama tIrthapati zrI mahAvIra svAmine namaH zrI Atma-vallabhasUrIzvarajI sadgurubhyo namaH pU. pravartaka munirAja zrI kAMtivijayajI ma. sAhebanA ziSya praziSya pU. munirAja zrI caturavijayajI ma. tathA pU. munirAja zrI puNyavijayajI mahArAje AjathI 69 varSa pahelAM pUrNa kALajIthI saMpAdana karela bRhatkalpasUtranAM bhAga 1 thI 6 amArI saMsthAe chapAvela te ghaNAM vakhatathI aprApya hatA. tenuM punarmudraNa pUjyonI kRpAthI aneka saMghonAM sahakArathI ame karI rahyAM chIe teno amane apUrva AnaMda che. prathama AvRti pragaTa thayA pachI Agama prabhAkara muni zrI puNyavijayajIe anya hastapratonA AdhAre chApelI nakalamAM ja aneka sthaLoe zuddhivRddhi karI hatI te nakalo amadAvAda sthita lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiramAM surakSita che tenA AdhAre ahIM zuddhi patraka umeravAmAM AvyuM che. tethI jijJAsuone adhyayanamAM saraLatA raheze. zuddhivRddhiyukta nakalo upalabdha karAvI ApavA badala ame upayukta saMsthAnA AbhArI chIe. A graMthanAM vAcanathI pUjya saMyamamArganAM vadhu jANakAra banI ane muktipaMthamAM AgaLa vadhe eja prArthanA. - zrI AtmAnaMda sabhA bhAvanagara Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRhatkalpasUtrasaMzodhanakRte saGgahItAnAM pratInAM saGketAH / bhA0 pattanasthabhAbhApATakasatkacitkozIyA pratiH / ta0 pattanIyatapAgacchIyajJAnakozasatkA pratiH / De0 amadAvAdaDelAupAzrayabhANDAgArasatkA pratiH / pattanAntargatamAMkAmodIbhANDAgArasatkA pratiH / le0 pattanasAgaragacchopAzrayagataleheruvakIlasatkajJAnakozagatA pratiH / pravartakazrImatkAntivijayasatkA prtiH| tA0 tADapatrIyA mUlasUtrapratiH TIkApratiH bhASyapratirvA / (sUtrapAThAntarasthAne sUtrapratiH, TIkApAThAntarasthAne TIkApratiH bhASyapAThAntarasthAne ca bhApyapratiriti jJeyam / ) pra. pratyantare ( TIppaNImadhyoddhRtacUrNipAThAntaH vRttakoSThakagatapAThena saha yatra pra0 iti syAt tatra pratyantare iti jJeyam , dRzyatAM pRSTha 2 paMkti 27-32 ityAdi / ) mudyamANe'smin granthe'smAbhirye'zuddhAH pAThAH pratiSUpalabdhAste'smatkalpanayA saMzodhya ( ) etAhagvRttakoSThakAntaH sthApitAH santi, dRzyanAM pRSTha 10 pati 26, pR0 17 paM0 30, pR0 25 paM0 12, pR0 31 paM0 17, pR0 40 paM0 24 ityAdi / ye cAsmAbhirgalitAH pAThAH sambhAvitAste [ ] etAdRkcaturasrakoSThakAntaH paripUritAH santi, dRzyatAM pRSTha 3 paMkti 9, pR0 15 paM0 6, pR0 28 paM0 5, pR0 49 paM0 26 ityAdi / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyo0 AcA0 zru0 a0 u0 Ava0 hAri0 vRttau Ava0 ni0 gA0 7 Ava 0 niryu0 gA0 S Ava0 mU0 bhA0 gA0 u0 sU0 utta0 a0 gA0 oghani0 gA0 kalpabRhadbhASya gA0 cUrNi jIta0 bhA0 gA0 tattvArtha0 daza0 a0 u0 gA0 daza0 a0 gA0 dazavai0 a0 gA0 daza0 cU0 gA0 devendra0 gA0 paJcava0 gA0 piNDani0 gA0 prajJA0 pada prazama0 A0 mala0 mahAni0 a0 vize0 gA0 vizeSacUrNi vya0 bhA0 pI0 gA0 vyava0 u0 bhA0 gA0 TIkAkRtA'smAbhirvA nirdiSTAnAmavataraNAnAM sthAnadarzakAH saGketAH / anuyogadvArasUtra AcArAGgasUtra zrutaskandha adhyayana uddeza Avazyaka sUtra- hAribhadrIya vRttau Avazyaka sUtra niyukti gAthA Avazyaka sUtra mUlabhASya gAthA uddeza sUtra uttarAdhyayanasUtra adhyayana gAthA o niyukti gAMthA bRhatkalpabRhadbhASya gAthA bRhatkalpacUrNi jItakalpabhASya gAthA tattvArthAdhigamasUtrANi * dazavaikAlikasUtra adhyayana uddeza gAthA dazavaikAlikasUtra adhyayana gAthA dazavaikAlikasUtra cUlikA gAthA devendra-nara kendraprakaraNagata devendraprakaraNaM gAthA paJcavastuka gAthA piNDaniryukti gAthA prajJApanopAGgasaTIka pada prazamarata AryA malayagirIyA TIkA mahAnizIthasUtra adhyayana vizeSAvazyakamahAbhASya gAthA bRhatkalpavizeSacUrNi vyavahArasUtra bhASya pIThikA gAthA vyavahArasUtra uddeza bhASya gAthA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ za0 u0 zataka uddeza zru0 a0 u0 zrutaskandha adhyayana uddeza si0 / siddhahemazabdAnuzAsana siddha si0 he0 au0 sU siddhahemazabdAnuzAsana auNAdika sUtra haimAne0 dvisva0 haimAnekArthasaGgraha dvikharakANDa yatra TIkAkRgrinthAbhidhAnAdikaM nirdiSTaM syAt tatrAsmAbhirullikhitaM zrutaskandha-adhyayana-uddeza-gAthAdika sthAnaM tattadnthasatkaM jJeyam , yathA pRSTha 15 paM0 9 ityAdi / yatra ca tannollikhitaM bhavet tatra sUcitamuddezAdikaM sthAnametanmunyamANabRhatkalpagranthasatkameva jJeyam , yathA pRSTha 2 paMkti 2-3-4, pR0 5 paM0 3, pR0 8 paM0 27, pR0 11 paM0 27, pR0 67 paM0 12 ityAdi / pramANatvenoddhRtAnAM pramANAnAM sthAnadarzaka granthAnAM prtikRtyH| zeTha devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaMDa surata / ratalAma zrIRSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA / zeTha devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaNDa surata / Agamodaya samiti / ratalAma zrIRSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA / Agamodaya samiti / anuyogadvArasUtraanuyogadvArasUtra cUrNIanuyogadvArasUtra saTIka maladhArIyA TIkA AcArAGgasUtra saTIkaAvazyakasUtra cUrNIAvazyakasUtra saTIka / (zrImalayagirikRta TIkA) AvazyakasUtra saTIka (AcArya zrIharibhadrakRta ttiikaa)| Avazyaka niyuktioghaniyukti saTIkakalpacUrNikalpabRhadbhASyakalpavizeSacUrNikalpa-vyavahAra-nizIthasUtrANi Agamodaya samiti / Agamodaya samiti prakAzita hAribhadrIya TIkAgata / Agamodaya samiti hastalikhita / jainasAhityasaMzodhaka samiti / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvAjIvAbhigamasUtra saTIka - dazavekAlika niyukti TIkA saha dazAzrutaskandha aSTamAdhyayana | ( kalpasUtra ) devendra narakendra prakaraNa saTIka - nandI sUtra saTIka (RefgarikRta TIkA) nizIthacUrNi - piNDaniryukti prajJApanopAGga saTIka -- bRhatkarmavipAka mahAnizIthasUtrarAjapranIya saTIka - vipAkasUtra saTIka-- vizeSaNavatI vizeSAvazyaka saTIka - vyavahArasUtra niyukti bhASya TIkA siddhaprAbhRta saTIka - - siddhahemazabdAnuzAsanasiddhAntavicArasUtrakRtAGga saTIka-- sthAnAGgasUtra saTIka 9 Amodaya samiti / zeTha devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaNDa surata / zeTha devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaMDa surata / zrIjaina AtmAnanda sabhA bhAvanagara / Agamodaya samiti / hastalikhita / zeTha devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaMDa surata / Agamodaya samiti / zrIjaina AtmAnanda sabhA bhAvanagara / hastalikhita / Agamodaya samiti / 27 ratalAma zrI RSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA / zrIyazovijaya jaina pAThazAlA vanArasa / zrI mANekamunijI sampAdita / zrIjaina AtmAnanda sabhA bhAvanagara / zeTha manasukhabhAI bhagubhAI amadAvAda / hastalikhita | Amodaya samiti | 17 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 // aham // prAsaMgika nivedana / niyukti-bhASya-vRttisahita bRhatkalpasUtranA A agAu ame ve vibhAgo prakAzita karI cUkyA chIe / Aje eno, "prathama uddeza saMpUrNa" sudhIno trIjo vibhAga prasiddha karavAmAM Ave che / prathamanA ve vibhAgomAM ame bRhatkalpasaTIka-prathamakhaMDanI judA judA bhaMDAromAMnI cha prationo upayoga ko hato, jemano paricaya ame prathama vibhAgamA Apyo che / A vibhAgathI ame enA dvitIyakhaMDanI e ja bhaMDAromAMnI cha pratio ane te uparAMta eka tADapatrIya pratino upayoga karyo che, jemano paricaya A nIce ApIe chIe / dvitIyakhaNDanI pratio 1 bhA0 prati-A prati pATaNanA bhAbhAnA pADAmAMnA vimaLanA jJAnabhaMDAranI cha / tenAM pAnAM 286 cha / dareka pAnAnI eka bAjue 18 lITIo lakhelI che, paNa 217 thI 286 pAnA sudhImAM 19 lITIo lakhavAmAM AvI che / dareka lITImA 48 thI 50 akSaro cha / pratinI laMbAI sADAagIAra iMcanI ane pahoLAI sADAcAra iMcanI che / pratinA aMtamAM nIce pramANe lekhakanI puSpikA che iti zrIkalpAdhyayanaTIkAyAM dvitIyapaMDaM samAptamiti bhadramastu // // cha / ||ch|| ||ch // shrii|| saMvat 1607 varSe phAlgunamAse zuklapakSe pratipadAtithau zukravAsare // zrI ................gacche // bha0 zrIzrIzrIzrIzrIzrIzrI......... ................."liSApitAM siddhAntakalpasya TIkAyAM dvitIyapaMDaM samAptaM // graMthAna sahasrANi caturdaza // cha / ......... .........siMharAjye // jAdRzaM pustake dRSTvA / tAdRzaM likhitaM mayA / yadi zuddhamazuddhaM vA / mama doSo na dIyatAM // liSi...." A ullekhamAM jyAM khAlI mIDAM mUkyAM che te akSarone e pratinA koI uThAugIre bhUsI nAkhyA cha / pratinI sthiti sAdhAraNa che / A prati bhAbhAnA pADAnA jJAnabhaMDAranI hoI enI ame bhA0 saMjJA rAkhI che / A prati ame bhaMDAranA vahIvaTadAra zeTha uttamacaMda nAgaradAsa dvArA meLavI che|| 2 ta0 prati-A prati pATaNanA phophalIyAvADAnI AgalIserImAMnA tapagacchIya jJAnabhaMDAranI che / A bhaMDAra atyAre paMcAsarAnA poLiyA upAzrayamA rAkhavAmAM Anyo che / A pratinAM pAnAM 189 che / dareka pAnAnI puThIdITha 17 lITIo che ane e dareka lITImA 70 thI 75 akSara cha / pratinI laMbAI 13 / iMcanI ane pahoLAI 5 iMcanI che / enA aMtamAM lekhanasamayane sUcavatI lekhakanI puSpikA Adi kadegya nI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsaMgika nivedana | 11 te chatAM pratinuM rUpa jotAM te soLamI sadImAM lakhAI hoya tema lAge che / prati sAdhAraNa sthitimAM che / lipi suMdara che / prati tapagacchIya bhaMDAranI hoI enI ame ta0 saMjJA rAkhI che / A prati ame bhaMDAranA saMrakSaka zeTha malukacaMda dolAcaMda dvArA meLavI che / 3 De0 prati - A pratino paricaya ame prathama vibhAganA "prAsaGgika nivedana mAM Apyo che te uparAMta ahIM amAre eTalaM ja umeravAnuM che ke A pratinAM pAnAM 611 che ane tenA aMtamAM A pramANe lekhakanI puSpikA che // saMvat 1627 varSe vaizApa vadi 3 zanau / adyeha zrIahammadAbAda rAjanagaramadhye | dvijadIkpAlajJAtIya / mahaM ravadAsa suta rAmacaMdra svayaM haste lakSitaM // cha // // cha // // cha // // graMthAnaM 42590 // // cha // // cha // zrIstaMbhanaka pArzvanAthaprakaTakazrInavAMgIvRttikArazrI abhayadevasUriprabhuprAptapratiSThe zrIbRhatkharataragacche zrIpUjya zrIjinarAjasUripaTTAlaMkArazrIjinabhadrasUri saMtAne zrIjinacandrasUrivijayarAjye // zrIzaMkhavAlagotre / sA0 tejA vIrapAla jJAnapuNyArthe sA0 / sahasUkena amIpAlayutena iyaM zrIvRhatkalpavRttirlekhitA // // cha // // kalyANamastu // // cha // // cha // // cha // // cha // 9 // cha // 4 mo0 prati - Aprati pATaNanA sAgaragacchanA upAzrayamAM mUkela zeTha moMkA modInA bhaMDAranI che / enAM pAnAM 134 che / dareka pAnAnI puThIdITha sattara sattara lITIo che ane e dareka lITImAM 66 thI 70 akSaro che / pratinI laMbAI 13 || iMcanI ane pahoLAI 5 | iMcanI che / pratine cheDe nIce pramANenI puSpikA che // cha // // cha // iti zrIkalpavRtti dvitIyakhaMDa samAptaM // cha // saMvat 1574 varSe bhAdrapadamAse kRSNapakSe tRtIyA bhArgave likhitaM pratinI sthiti jIrNaprAya che / prati modInA bhaMDAranI hoI enI saMjJA mo0 rAkhI che / 5 le0 prati--A prati pATaNanA sAgaragacchanA upAzrayamAM rahela leheru vakIlanA bhaMDAranI che / enAM pAnAM 136 che / dareka pAnAnI pUThIdITha sattara sattara lITIo che ane dareka lITImA 69 thI 74 akSaro che / pratinI laMbAI 13 // iMca ane pahoLAI 5 iMca che / pratinA aMtamAM lekhakanI puSpikA Adi kaya nathI / pratinI sthiti jIrNaprAya che / prati leheru vakIlanA bhaMDAranI hoI enI ame le0 saMjJA rAkhI che / 1 uparokta banneya pratio ame hemacaMdrasabhA dvArA meLavI che / 6 kAM0 prati - Apratino paricaya ame prathama vibhAgamAM Apyo che eTale AnA saMbaMdhamAM amAre ahIM kazuM ja vizeSa kahevAnuM nathI / 7 tA0 prati - Aprati pATaNa-cakhatajInI serImA rahelA saMghanA bhaMDAranI che / enAM pAnAM 420 che, je paikI patra 9 dhI 198 sudhInAM guma dhayAM che / pAnAnI puTIdITha 4 thI 6 lITIo che ane e dareka lITImAM 120 dhI 130 akSaro che / pratinI laMbAI 31 // // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 prAsaMgika nivedana / icanI ane paholAI 2 // iMcanI che / prati lAMbI hoI traNa vibhAgamA lakhAela che / enA aMtamA lekhakanI puSpikA vagere kazuMja nathI / A prati tADapatrIya hoI tenI saMjJA ame tA0 rAkhI che / pustaka bAMdhavAnI vekALajIne pariNAma prati vaLI gaela chatAM tenI sthiti ekaMdara sArI che / A prati ame bhaMDAranI saMrakSaka zeTha-dharmacaMda-abhecaMdanI-peDhI dvArA meLavI ch| dvitIyakhaMDano vibhAga upara jaNAvela dvitIyakhaMDanI sAta prationo ame prastuta saMzodhanamA upayoga karyo cha / A sAta prato paikI bhA0 prati sivAyanI badhIye pratiomAM dvitIyakhaMDanI zaruAta mAsakalpaprakRta pUrNa thayA pachI vagaDAprakRtathI thAya che, jyAre bhA0 pratimAM dvitIyakhaMDano prAraMbha mAsakalpaprakRta pUrNa thavA pahelAthI thAya che (juo mudrita vibhAga 2 pRSTha 593 TippaNI 1) ane dvitIyakhaMDanI samApti A sAte pratomA jude jude ThekANe karavAmAM AvI che / ta0 De0 ane tA0 pratimAM dvitIyakhaMDanI samApti mudrita caturtha vibhAganA patra 1192 mAM tRtIya uddezanA 17 mA sUtra ane bhASyagAthA 4413 nI TIkA pachI thAya che (juo pR0 1192 di01), mo0 le0 pratimAM dvitIyakhaMDanI samApti mudrita caturtha vibhAganA 1015 pAnAmAM dvitIya uddezanA 20 mA sUtra ane 3354 mI gAthAnI TIkA pachI mULasUtranI vyAkhyA pachI thAya che (juo pR0 1015 Ti0 5), kAM0 pratimAM dvitIyakhaMDanI samApti mudrita caturtha vibhAganA patra 1191 mAM tRtIya uddezanA 17 mA sUtra ane 4412 gAthAnI adhUrI TIkAe thAya che (juo patra 1191 Ti0 3) ane bhA0 pratimA 1203 pAnAmAM tRtIya uddezanA 18 mA sUtra ane 4458 gAthAnI adhUrI TIkAe thAya che (juo pR0 1203 Ti0 1) / __ A pramANe hastalikhita pratonA lakhAvanArAoe dvitIyakhaMDanI pUrNatA jude jude ThekANe karI che je paikI sAmAnyatayA ta0 De0 ane tA0 pratinA lakhAvanArAoe dvitIyakhaMDano vibhAga ekaMdara ThIka pADyo gaNAya / bAkInA lakhAvanArAoe je vibhAga pADyA che e kevaLa nirvivekapaNe ja pADyA che, jemAM sUtrane ke koI adhikArane pUrNa nathI thavA dIdhAM eTalaM ja nahi paNa cAlu gAthAnI TIkAne paNa pUrNa thavA dIdhI nathI / astu game tema ho te chatAM eTalI vAta cokasa che ke A graMthanA khaMDo pADanArAoe buddhimattApUrvaka khaMDo pADyA nathI / prationI samaviSamatA _prastuta tRtIyavibhAganA saMzodhana mATe upara jaNAvyA mujaba dvitIyakhaMDanI kula sAta prato ekatra karavAmAM AvI che je cAra vargamAM vaheMcAI jAya che / arthAt mo0 le0 tA0 pratino eka varga che, ta0 De0 pratino vIjo varga che, bhA0 trIjo varga che ane kAM0 cotho varga che / A cAre varganI pratio eka vIjA varganI pratio sAthe pAThabhedavALI Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsaMgika nivedn| 13 chatA mo0 le0 tA0 varganI pratio ane ta0 De0 varganI pratio paraspara ghaNuM kharaM maLatI ja rahe che jyAre bhA0 prati ane kAM0 prati paraspara judA varganI temaja atizaya pAThabhedavALI chatAM paraspara ghaNI vAra maLatI rahe che / Ama chatAM pAThabhedanI bAbatamAM keTalIe vAra eka vIjA varganI pratio seLabheLa paNa thaI jAya che / arthAt keTalIka vAra amuka sarakhA pATho athavA pAThabhedo ta0 De0 kAM0 pratimAM hoya to keTalIe vAra bhA0 mo0 le0 pratimAM ekasarakhA pATho hoya che; keTaloka vakhata bhA0 ta0 De0 pratimAM sarakhA pAThabhedo hoya jyAre keTaloka vakhata mo0 le0 kAM0 pratimA samAnatA dharAvatA pATho hoya che / A badhuM chatAM ghaNI vAra ema paNa banyuM che ke keTalAka pATho badhIye pratiomA ekasarakhA hoya te chatAM mAtra amuka eka varganI pratomA ja tyAM pAThabheda hoya che / A badhAya samavipama pAThabhedone ame pAne pAne noMghelA che jene vidvAno svayaM joI zakaze / A badhA pAThabhedo paikInA keTalAka pAThabhedone kyAreka cUrNino to koika vAra vizeSacUrNino ane keTalIka vAra ubhayano Teko hoya che; te uparAMta keTalIka vAra amuka eka ja sthaLanA judA judA pAThabheda paikI amuka pAThane cUrNino Teko hoya ane amuka pAThane vizeSacUrNino Teko hoya ema paNa banavA pAmyuM che; A badheya ThekANe ame cUNi vizeSacUrNinA pATho sarakhAmaNI mATe TippaNamAM noMdhyA cha / prastuta granthamA vidvAnoe potAnI icchAnusAra hastakSepa karavAne lIdhe enI judI judI hastalikhita pratiomAM aneka prakAranA pAThabhedo vadhI paDyA che / jevA ke-keTalIka vAra avataraNo umerAyAM che, kyAreka gAthAnA pAThabhedo karAyA che, keTaloka vakhata cUrNI AdinA pATho umerAyA che, koika vAra gAthAone niyuktigAthA purAtanagAthA vagere judA judA' nirdezo karAyA che, keTalIka vAra vRttimA vizadatA lAvavAmATe pAThabhed ane umero karAyela che ane keTaleka ThekANe gAthAono kramabheda karAyo che. A badhAyane aMge amAre ghaj ghaNuM kahevAnuM che je ame prastuta granthanA chellA vibhAgamA spaSTatA pUrvaka jaannaaviishuN| ___ A sivAya sUtronI saMkhyAdarzaka aMko, prakRtono vibhAga vagere je je navIna bAbatono ame umero karyo che teviSe paNa amAre je je kahevAnuM che te aMtima vibhAgamA spaSTarIte kahIzuM / ahIM mAtra ame eTaluMja nivedana karIe chIe ke aneka vidvAnonA manasvI hastakSepane pariNAme janmelA pAThabhedono viveka karavAmAM atyaMta sAvadhAnI tema ja taTasthatA jALavavA chatAM amArI skhalanA thaelI jaNAya to sujJa vidvAno kSamA kre| nivedaka-guru-ziSya muni caturavijaya-puNyavijaya Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 // aham // prathamoddezakaprakRtAnAmanukramaH / sUtram prakRtanAma patram sUtram prakRtanAma patram - 1-5 pralambaprakRtam 255 30-31 pratibaddhazayyAprakRtam 727 6-9 mAsakalpaprakRtam / 341 32-33 gAthApatikulamadhyavAsa10-11 vagaDAprakRtam 611 prakRtam 738 12-13 ApaNagRha-rathyAmukhA 34 vyavazamanaprakRtam 751 diprakRtam 651 35-36 cAraprakRtam 300 14-15 apAvRtadvAropAzrayaprakRtam 659 37 vairAjya-viruddharAjyapraka16-17 ghaTImAtrakaprakRtam tam 18 cilimilikAprakRtam 672 38-41 avagrahaprakRtam 788 19 dakatIraprakRtam 676 42-43 rAtribhaktaprakRtam 801 20-21 citrakarmaprakRtam 44 rItrivastrAdigrahaNaprakRtam 839 22-24 sAgArikanizrAprakRtam 691 45 hariyAhaDiyAprakRtam 848 25-29 sAgArikopAzrayaprakRtam 695 46 adhvaprakRtam 47 saGkhaDiprakRtam 1 yadyapi vRttikRtA 3249-42 bhASyagA- | thAvyAkhyAyAmetatprakRtasUtraM rathyAmukhApaNagRhA 48-49 vicArabhUmI-vihArabhUmidisUtralena nirdiSTaM ( dRzyatAM patra 906) tathApya prakRtam 897 smAbhiridaM prakRtaM 12-13 sUtra-2297-98- 50 AryakSetraprakRtam bhASyagAthA-tayAkhyAprAmANyamadhikRtya ApaNagRha-rathyAmukhAdiprakRtatayollikhitam // 1 bhASyakRtA etat prakRtaM prAbhRtasUtralena 2 etatprakRtAbhidhAnasthAne'smAbhirvismRlyA apA nirdiSTam ( dRzyatAM gAthA 3242), cUrNikRtA punaH vRtadvAropAzrayaprakRtam iti mudritaM vartate prAbhRtasUtrasamAnArthakena adhikaraNasUtraleno. tathApi tatra ApaNagRharathyAma llikhitam (dRzyatAM patra 906 TippaNI 2) // iti vAcanIyam // 2 yadyapyatra vastraprakRtam iti mudritaM tathApyatra 3 etatprakRtasyArambhaH 2325 bhASyagAthAvRtterana rAtrivastrAdigrahaNaprakRtam iti boddhavyam // ntaraM sUtram ityasya prAg vijJeyaH / atrAntare- 3 hariyAhaDiyAprakRtam ityasmin nAmani // ApaNagRha-rathyAmukhAdiprakRtaM samAptam // hatAhatikAprakRtam haritAhRtikAprakRtam apAvRtadvAropAzrayaprakRtam iti jJeyam // ityubhe api nAnI antarbhavataH // 881 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 // arham // vRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / prathama uddesh| gAthA viSaya patra 611-50 611-49 611 612 612 612-13 2125-2294 vagaDAprakRta sUtra 10-11 2125-2287 10 pahelaM vagaDAsUtra eka parikSepa-killAvALA ane nIkaLavA-pesavAnA eka ja daravAjAvALA gAma, nagara vageremAM nirgrantha nirghandhIoe eka sAthe na rahe, 2125-26 vagaDAsUtrano pUrvanA sUtra sAthe saMbaMdha ___ pahelA vagaDAsUtranI vyAkhyA 2127 vagaDA, dvAra ane nirgama-pravezapadanI vyAkhyA 2128-31 dvAra ane nirgama-pravezapada samAnArthaka chatAM vemAthI eka padanuM grahaNa na karatA banneya padonuM grahaNa zA mATa ? e prakAranI ziSyanI zaMkA ane tenuM samAdhAna karavAmATe vagaDA ane dvArapadanI catubhaMgI 2132-2231 vagaDA ane dvArapadanI caturbhaGgI paikI 'ekavagaDA-ekadvAra'rUpa pahelA bhAMgAvALA gAma, nagara AdimAM nigrentha-nigraM nthIone samakALe rahevAthI lAgatA doSonuM vistRta varNana ane vividha prAyazcitto 2132-34 ekavagaDA-ekadvAravALA kSetramA nirgrantha ke nirgranthI paikI koI samudAya rahyo hoya tyAM vIjo varga AvIne rahe temAMnA AcArya, pravartinI vagerene lAgatA dopo ane prAyazcitto 2135-53 gacchane rahevA lAyaka kSetranI paDilehaNA-tapAsa karavAmATe mokalelA zramaNonI uttejanAthI-preraNAthI sAdhvIoe avagRhIta karelA kSetrane dabAvavA mATe 613-14 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / gAthA 614-18 2154-56 618 2157-62 618-19 2163-72 viSaya vicAra karanAra, temaja e kSetramA javAno nirNaya karanAra AcArya, upAdhyAya, vRSabha, bhikSu vagerene lakSIne prAyazcitto ane tethI utpanna thatA vedodaya Adi doSonuM agninA dRSTAnta dvArA samarthana dehazobhAthI rahita, nIrasabhojI temaja svAdhyAyadhyAna AdimAM racyApacyA sAdhuone vedodaya Adi doSo lAge ja kyAMthI ? e prakAranI ziSyanI zaGkA ane tenuM samAdhAna vedodayanA atiprabalapaNAnuM samarthana ane te viSe yoddhAnuM ane gAruDikanuM dRSTAnta zramaNa ane zramaNIo judI judI vasatimAM vasatA hoI eka vIjAnA sahavAsane tajI zake parantu gAmamA vasanAra zramaNomATe gRhastha strIono sahavAsa anivArya hoI, ziSyadvArA zramaNomATe vanavAsanuM samarthana ane te sAme AcAryano prativAda cUtaphaladoSadarzI rAjAnuM dRSTAnta temaja zramaNIonA sahavAsavALA gAma AdinA tyAganAM kAraNo ekavagaDA-ekadvAra AdivALA gAma, nagarAdimAM sAthe vasatA zramaNa-zramaNIone vicArabhUmI, bhikSAco, vihArabhUmI, yati-caityavandana Adi nimitte lAgatA doSo eka daravAjA Adi vALA grAma, nagara AdimAM sAthe rahetA zramaNa-zramaNIone vicArabhUmIe-sthaMDilabhUmIe jatAM rastAmAM paraspara bhegA thavAthI utpanna thatA vividha doSo ane tene lagatAM prAyazcitto ekadvAravALA gAma-nagara AdimAM sAthe vasatA zramaNa-zramaNIone bhikSAcaryAmATe jatAM serI devaLa vageremA aNadhArI rIte paraspara bhegA thaI javAthI lAgatA doSo ane serI devaLa vageremAM zramaNazramaNIonA pesavA-nIkaLavAne lagatI caturbhaGgI ane e caturbhaGgIne AzrI prAyazcittonA pAMca Adezo 620-22 2173 622 2174-80 622-24 2181-93 624-27 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / 17 gAthA patra 628-30 630-33 viSaya 2194-2204 eka daravAjAvALA gAma-nagara AdimAM zramaNIo rahelI hoya tyAM zramaNonA rahevAthI zramaNIone vicArabhUmI-bhikSAcaryA Adi nimitte paDatI harakato ane te viSe bhogikanuM dRSTAnta 2205-17 ekadvAra AdivALA gAma-nagarAdimAM zramaNIo rahelI hoya tyAM rahelA zramaNone kulasthaviro dvArA rahevAnA kAraNano prazna ane kAraNasara ekakSetramA sAthe vasatA nirgrantha-nirgranthIonI vicArabhUmI bhikSAcaryA Adi viSayaka vyavasthA 2218-31 judA judA samudAyanA zramaNa zramaNIo eka kSetramA ekI sAthe rahelA hoya tyAM ekavIjA samudAyanI zramaNIone parasparamAM laDI paDavAnAM kAraNo ane tenI zAntimATe AcArya, pravartinI vageree zuM kara teno vidhi temaja ethI ulaTA vartanAra AcAryAdine prApta thatA kalaMkAdidoSo ane prAyazcitto 2232-77 vagaDA-dvArapadanI caturbhaGgI paikI 'eka vagaDA-anekadvAra'rUpa vIjA bhAMgAvALA gAma-nagara AdimAM samakALe sAthe rahevAthI nirgrantha-nirgranthIone lAgatA doSo 2232-34 'ekavagaDA-anekadvAra'rUpa vIjA bhAMgAmAM lAgatA doSonA varNanamAde pratijJA ane dvAragAthA 2235-40 1 ekazAkhikAdvAra vADanA AMtarAvALA eka oLamAM rahelA gharamAM sAthe vasatA nimrantha-nirgranthIone paraspara vArtA lApa, kuzalaprazna Adi nimitte lAgatA dopo 2241-44 2 sapratimukhadvAradvAra 3 'pArzvato mArgato vA' dvAra nimranthInA upAzrayanI sAme, bAjue agara pAchaLa daravAjAvALA upAzrayamA nigraMthonA vasavAthI saMbhavatA doSo 633-36 639 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 gAthA 2245-63 2264-71 2272-77 2278-87 2288-94 2288-89 2290-94 bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama | viSaya 4 uccanIcadvAra zramaNa zramaNIo ekabIjAnI ekabIjA upara ke sAme najara paDe tevA upAzrayamAM rahyA hoya tethI udbhavatA doSo ane tene lagatAM vividha prAyazcitto [ gAthA 2258- 61- - daza kAmAvasthAnuM - vikAranA AvegonuM svarUpa ] 5 dharmakathAdvAra -kAma nirmantha-nirgranthIo jyAM eka vIjAnI najIkamAM vatA hoya tyAM rAtrinA vakhate dharmakathA svAdhyAya vagere karavAno vidhi nirgrantha- nirmanthIo aziva durbhikSa Adi kAraNone laI ekAeka aNadhArI rIte ekavagaDA - anekadvAravALA gAma-nagarAdimAM bhegA AvI paDe tyAM upAzraya meLavavAne lagatI tema ja yogya upAzraya na maLatAM ekabIjAnA upAzrayanI najIkamAM vasavAno prasaMga prApta thatAM eka bIjAe kema varttatuM tene lagatI jayaNAo vagaDA-dvArapadanI caturbhaGgI paikI 'anekavagaDAekadvAra ' rUpa trIjA bhAMgAvALA gAma-nagarAdimAM nirgrantha-nirmanthIone samakALe rahevAthI lAgatA doSo ane te viSe kasuMbalavakhanI rakSAnimitte nagna thanAra agArI, azva, phumphuka ane pezInAM dRSTAnto 11 bIjuM vagaDAsUtra nirmantha- nirmanthIoe 'anekavagaDA - anekadvAra' vALA gAma - nagarAdimAM vasavuM joie je gAma-nagarAdimAM nirgrantha-nirgranthIonI bhikSAbhUmI, sthaMDilabhUmI, vihArabhUmI vagere judAM judAM hoya tevA kSetramAM teoe raddevuM gAma-nagarAdimAM vasatA nirmantha-nirgranthIomATe strIpuruSano sahavAsa anivArya hoI ziSyadvArA temanA patra 639-43 643-44 645-46 647-49 649-50 649 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 2295-2325 2295-2324 2304-24 2295-96 aasisUtra sAtha ApaNagRhAdisUtrano saMbaMdha prathama ApaNagRhAdisUtranI vyAkhyA 2297 - 2303 ApaNa gRha, rathyAmukha, zRGgATaka, catuSka, catvara, aMtarApaNa Adi padonI vyAkhyA ane A sthAnomAM rahelA upAzrayamAM vasanAra zramaNIone prAyazcitto ApaNagRha, radhyAmukha Adi sArvajanika sthAnomAM AvelA upAzrayomAM vasatI zramaNIone juvAna puruSo, vezyAstrIo vivAha vagerenA varaghoDAo, rAjA Adi alaGkRta-vibhUSita puruSo vagerene jovAthI udbhavatA doSo tema ja sariyAma rastA upara ratI sAdhvIone joI lokomAM thatA avarNavAdAdi doSonuM vistRtavarNana ane yogya upAzrayanA abhAmAM tevA upAzrayomAM vasavuM paDe tene lagatI jayaNAo 2325 bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama | viSaya araNyavAsanuM samarthana ane te sAme prativAda karavAmATe muruNDarAjanA dUtanuM udAharaNa ApaNagRha- rathyAmukhAdiprakRta sUtra 12-13 12 prathama ApaNagRhAdisUtra je upAzrayanI comera ke paDakhAmAM dukAno hoya tyAM athavA je upAzraya aNa rastA, cAra rastA ke cha rastA jevA dhorI rastA uMpara Avyo hoya tyAM nirmathIoe rahevuM nahi 13 bIjuM ApaNagRhAdisUtra nirgrantho ApaNagRha, rathyAmukha Adi jAhera sthAnomAM AvelA upAzrayomAM kAraNasara yatanApUrvaka basI zake 19 patra 649-50 651-59 651-59 651 651 651-53 1 pRSTha 651 ne mathALe amArI vismRtine lIdhe apAvRtadvAropAzrayaprakRtam ema chapAyela che tene badale ApaNagRha-rathyAmukhAdiprakRtam ema samaja // 653-58 659 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 gAthA 2326-61 2326-52 2326 2327 2328-30 bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / viSaya patra apAvRtadvAropAzrayaprakRta sUtra 14-15 659-69 14 pahelaM apAvRtadvAropAzrayasUtra 659-66 nirgandhIoe daravAjA vinAnA khullA upAzrayomAM na rahe. daravAjAvALo upAzraya na maLe to chevaTe tevA upAzrayamA paDado bAMdhIne rahevU apAvRtadvAropAzrayaprakRtano pUrvasUtra sAthe sambandha 659 pahelA apAvRtadvAropAzrayasUtranI vyAkhyA nimranthIviSayaka apAvRtadvAropAzrayasUtrane AcArya pravartinIne na samajAve, pravartinI potAnI zramaNIone na saMbhaLAve tema ja zramaNIo e sUtrane na sAMbhaLe tene lagatAM prAyazcitto daravAjA vinAnA upAzrayamA rahetI pravartinI, gaNAvacchedinI, abhiSekA ane zramaNIone lagatA prAyazcitto ane tyAM rahevAthI saMbhavatA doSo 660 apavAdapade daravAjA vinAnA upAzrayamA zramaNIone rahevAno vidhi 661-66 daravAjA vinAnA upAzrayamAM kaTanA daravAjAne bAMdhavAnI yukti 661-62 daravAjAnI rakSA karanAra pratihArasAdhvI-dvArapAlikA zramaNI ane tenA guNo 662 daravAjA vinAnA upAzrayamAM gaNinI, pratihArasAdhvI ane bAkInI sAdhvIone rahevAnA sthAnano nirdeza 663 prasravaNAdimATe bahAra javA-AvavAmAM vilamba karatI nirmandhIone Thapako ApavAno tema ja nirgranthIne badale koI bIjo manuSya upAzrayamAM pesI na jAya temATe temanI parIkSA karavAno vidhi 663-64 pratihArasAdhvIdvArA upAzrayanA daravAjAnI rakSA 664 2331-52 2331-33 2334-35 2336 2337-40 2341 1 A prakRtanI zaruAta patra 659 mAM bhASyagAthA 2325 nI vRtti pachI sUtram nA pahelAthI thAya ch| A tthekaanne-|| ApaNagRha-rathyAmukhAdiprakRtaM samAptam // apAvRtadvAropAzrayaprakRtam eTalaM umerI levuu|| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 2342-44 2345-49 2350-52 2353-61 2353 - 61 2362-70 2362-64 2362 2363 2364 2365-10 bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / viSaya daravAjA vinAnA upAzrayamAM rahetI nirgranthIonI mAtraka viSayaka temaja suvAne lagatI yatanAo nirgranthIoe, temanA upAzrayamAM rAtrinA samaye koI manuSya pesI gayo hoya tene kADhI mUkavAno vidhi vihAra Adi prasaMge mArgamAM AvatAM gAmomAM surakSita dvAravALo upAzraya na maLe tyAre tema ja tevA upAzrayamAM aNadhAryo bhayajanaka prasaMga AvI paDe tyAre taruNa vRddha sAdhvIoe kema varttatuM teno vidhi 15 bIjuM apAvRtadvAropAzraya sUtra nirmathane daravAjA vinAnA upAzrayamAM rahevuM kalpe bIjA apAvRtadvAropAzrayasUtranI vyAkhyA utsargathI nirmantho upAzrayanAM dvAra bandha na kare. apavAdapade je kAraNasara daravAjA baMdha karI zake te kAraNonuM nirUpaNa ane te kAraNasara dvAra baMdha na kare tene lagatAM prAyazcitto ghaTImAtraka prakRta sUtra 16 - 17 16 paheluM ghaTImAtraka sUtra nirgranthIone ghaTImAtraka rAkhavuM ane teno upayoga karavo kalpe ghaTImAtrakaprakRtano pUrvasUtra sAthai sambandha pahelA ghaTImAtraka sUtranI vyAkhyA nirgranthIviSayaka ghaTImAtra kasUtrane AcArya pravartti - nIne na samajAve, pravarttinI potAnI ziSyAone na saMbhaLAve temaja nirmandhIo e sUtrane na sAMbhaLe tene lagatAM prAyazcitto nirmanthIonA ghaTImAtrakanuM svarUpa 17 vIjuM ghaTImAtraka sUtra nirmanthone ghaTImAtraka rAkha ke vApara kalpe nahi patra 21 664 665-66 666 667-69 667 667-69 669-72 669 669 669 670 670 670-72 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 gAthA patra bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / viSaya 2365-66 nimrantho niSkAraNa ghaTImAtraka rAkhe tene lagatA prAyazcitto, tenAM kAraNo ane tene aMge apavAda 'dhArayituM parihattuM' padanI vyAkhyA 2368-70 nirgrantha-nirgranthIone ghaTImAtraka rAkhavAnAM kAraNo ane ghaTImAtrakanA abhAvane lagatI yatanAo 670-71 2367 671-72 2371-82 cilimilikAprakRta sUtra 18672-76 nimrantha-nirgranthIone kapaDAnI cilimilikA paDado rAkhavo ane teno upayoga karavo kalpI zake 2371 cilimilikAprakRtano pUrvasUtra sAthe saMbaMdha 672 cilimilikAsUtranI vyAkhyA 672 2372 'dhArayituM parihartum'padanI vyAkhyA ane sUtramA celacilimilikAne grahaNa karavAnuM kAraNa 673 2373 cilimilikAnuM svarUpa varNavavAmATenI dvAragAthA 673 2374 1 bhedadvAra ane 2 prarUpaNAdvAra 1 sUtaranI 2 rajunI-dorInI 3 valkanI-jhADanI chAlanI 4 daMDanI ane 5 kaTanI ema pAMca prakAranI cilimilikA ane tenuM svarUpa 2375-77 3 dvividhapramANadvAra 673 nimrantha-nimranthIoe pAMca prakAranI cilimilikA paikI kaI kevaDI ane keTalI rAkhavI tenuM pramANa 2378-82 4 'upabhogo dvipakSe dvAra 674-76 niphraMtha-nigraMthIo je je kAraNasara cilimilikAono upayoga kare te kAraNonuM varNana 676-89 2383-2425 dakatIraprakRta sUtra 19 nirgrantha-nirgranthIone jalAzaya, nadI Adi pANInAM sthAnonI najIkamAM athavA kinAre UbhA rahevU, besabu, ADe paDakhe tharbu, uMcI javU, azana-pAna Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / gAthA viSaya patra 676 677 677-85 677 678-81 Adi AhAra karavo, svAdhyAya-dhyAna-kAusaga vagere kazuM ya karavU kalpe nahi 2383 dakatIraprakRtano pUrvasUtra sAthe sambandha 19 dakatIrasUtranI vyAkhyA 2384 dakatIrasUtranI vistRta vyAkhyAmATe dvAragAthA 2385-2412 1dakatIradvAra 2385-86 'dakatIra kyAM sudhI kahevAya ?' tene lagatA sAta Adezo-mato ane te paikInA prAmANika matono nirNaya 2387 pANInA kinAre UbhA raheQ, besa, suq, svAdhyAya dhyAna vagaire karavAthI lAgatA adhikaraNAdi doSo 2388-98 adhikaraNadoSanuM svarUpa jalAzaya vagerenA najIkamAM zramaNa-zramaNIone UbhelA, veThelA, sutelA, svAdhyAya-dhyAna-kAusaga vagaire karatA joI strI, puruSa, pazu, jaMgalI mANaso, jaMgalI pazu vagere taraphathI utpanna thatA adhika raNadoSanuM svarUpa 2399 pANInI najIkamAM UbhA raheg, besa, vagere daza sthAnone lagatuM sAmAnya prAyazcitta 2400 nidrA nidrAnidrA pracalA pracalApracalAnuM svarUpa 2401-12 saMpAtima tathA asaMpAtima ema ve prakAranA pANInA kinAre besa, vagere daza sthAna sevanAra AcArya, upAdhyAya, bhikSu, sthavira, kSullaka e pAMca nirgrantha ane pravartinI, abhiSekA, bhikSuNI, sthavirA, kSullikA e pAMca nirgranthIone lakSIne prAyazcittanA vividha Adezo [gAthA 2402-sampAtima asampAtima dakatI ranuM svarUpa] 2413-15 2 yUpakadvAra yUpakanuM svarUpa ane tene lagatAM prAyazcitto 682 682 682-85 685-86 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / gAthA viSaya ___ gAthA 2416-19 patra 686-87 3 AtApanAdvAra pANInA kinAre AtApanA levAthI lAgatA doSo dakatIradvAra, yUpakadvAra ane AtApanAdvArane lagato apavAda ane jayaNAo 2420-25 687-89 2426-33 689-91 2426-27 689 690 2428 2429-30 2431 citrakarmaprakRta sUtra 20-21 nirgrantha-nirgranthIone citrakarmavALA upAzrayamAM rahevU na kalpe paraMtu citrakarma rahita upAzrayamAM rahe, kalpe citrakarmaprakRtano pUrvasUtra sAthe sambandha 20-21 citrakarmasUtranI vyAkhyA citrakarmasUtranA vyAkhyAnamATe dvAragAthA nirdoSa sadoSa citrakarmanuM svarUpa AcArya, upAdhyAya, vRSabha Adine AzrI citrakarmavALA upAzrayamA rahevAne lagatAM prAyazcitto citrakarmavALA upAzrayamA rahevAthI lAgatA vikathA, svAdhyAyavyAghAtAdi doSo apavAdapade nirgrantha-nirgranthIone citrakarmavALA upAzrayamA raheQ paDe tene lagatI jayaNAo 690 690 2432 691 2433 691 2434-48 2434-45 sAgArikanizrAprakRta sUtra 22-24 691-95 22-23 sAgArikanizrAsUtra 691-94 nirgranthIone zayyAtaranI-vasatinA svAminI nizrAtemanI saMbhALa rAkhavAnI kabUlAta sivAya koI paNa ThekANe rahevaM kalpe nahi kintu zayyAtaranI nizrAe ja raheQ kalpe sAgArikanizrAsUtrano pUrvasUtra sAthe sambandha 691 22-23 sAgArikanizrAsUtranI vyAkhyA 693 sAgArikanizrAsUtrane AcArya pravartinIne na samajAve, 2434 2435 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 692 2436 692 2437-42 692-93 2443-45 bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnujAcArya viSaya pravartinI bhikSuNIone na samajAve, bhikSuNI te na sAMbhaLe tene lagatAM prAyazcitto ane dopo sAgArikanI-zayyAtaranI nizrAe na rahenAra nirgranthIone prAyazcitto sAgArikanI nizrA sivAya rahenAra nirgranthIone lAgatA doSo ane tenA samarthanamATe gavAdipazuvarga, ajikA-bakarI, pakvAnna, ikSu, ghI Adi dRSTAnto apavAdapade sAgArikanI nizrA sivAya rahe, paDe tyAre kevI vasatimAM-upAzrayamA raheQ ? yogya vasatinA abhAvamAM vRSabho kevI rIte nirghandhIonI rakSA kare ane te vRSabho kevA sadguNothI vibhUpita hoya ? tenuM svarUpa 24 sAgArikanizrAsUtra nirgrantho sAgArikanI nizrAe ke anizrAe rahI zake ___24 sAgArikanizrAsUtranI vyAkhyA nirgrantho utsargathI sAgArikanI nizrAe na rahe paNa kAraNasara teo sAgArikanI nizrAe rahI zake vinAkAraNe sAgArikanI nizrAe rahenArane prAyazcitta ane lAgatA doSo apavAdapade nirgranthone sAgArikanI nizrAe rahevAnAM kAraNo 693-94 394 2446-48 694 2446 694 2447 695 2448 695 2449-2582 sAgArikopAzrayaprakRta sUtra 25-29 695-726 2449-2550 25 pahelaM sAgArikopAzraya sUtra 695-718 nimrantha-nirgranthIone sAgArikanA sambandhavALA upAzrayamA rahevaM kalpe nahi sAgArikopAzrayaprakRtano pUrvasUtra sAthai sambandha 25 pahelA sAgArikopAzrayasUtranI vyAkhyA 2450-2550 sAgArikanuM svarUpa 696-718 sAgArikapadanA nikSepo 2449 2450 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 696-99 696-97 697-99 699-718 699 bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / viSaya 2451-64 sAgArikapadano dravyanikSepa 2451-54 sAgArikapadanA dravyanikSepanA rUpa, AbharaNavidhi, vastra, alaMkAra, bhojana, gandha, Atodya, nATya, nATaka, gIta Adi prakAro, tenuM svarUpa tathA tene lagatAM prAyazcitto 2455-64 dravyasAgArikanA sambandhavALA upAzrayamA nivAsa karavAthI nirgrantha-nirgranthIone lAgatA doSonuM varNana 2465-2550 sAgArikapadano bhAvanikSepa 2465-66 bhAvasAgArikanuM svarUpa 2467 abrahmacaryanA kAraNarUpa sAmAnyaprajA, kauTuMvika ane daMDikanI mAlakIvALA bhAvasAgArikanu arthAt divya manuSya ane tiryaca saMbaMdhI rUpay-pratimA tathA rUpasahagatanuM svarUpa ane tenA jaghanya madhya mAdi prakAro 2468-2515 divyapratimAnuM svarUpa 2468-69 divyapratimAnA prakAro 2470-86 nirgranthone abrahmacaryanA kAraNarUpa divyapratimAyukta upAzrayomA vasavAthI sthAna ane pratisevanA nimitte lAgatAM prAyazcitto ane tene lagatI ziSyAcAryanI praznottarI nirgrantha-nirgranthIone divyapratimAyukta upAzrayamAM vasavAthI lAgatA AjJAbhaMga, anavasthA, mithyAtva, virAdhanA, vikathA Adi dopo ane tenuM vyAkhyAna [gAthA 2489 mAM-avikopya AjJA viSe mauryotuM dRSTAnta ] 2494-2503 nirgrantha-nirgranthIone devAdikanA sAnnidhyavALI abrahmacaryanA kAraNarUpa divyapratimAyukta upAzrayamAM vasavAthI temanA taraphathI parIkSA, pratyanIkapaNuM tema ja bhogecchAnimitte thatI harakato ane tene lagatAM prAyazcitto 699-700 700-11 700-4 2487-93 706-8 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / 27 gAthA patra 708 708-9 709-11 712-15 712-14 viSaya 2504 devatAnA sAnnidhyavALI pratimAonA prakAro 2505-8 pratimAnuM sAnnidhya karanAra devatAnA 1 sukhavijJapya sukhamocya 2 sukhavijJapya-duHkhamocya vagere cAra prakAro ane tene lagatAM akaranaigama, ratnadevatA, vidyAdevatA ane mAtaMgavidyAdevatAnAM dRSTAnto 2509-15 sAmAnyajanatA, kauTuMbika ane daMDikanI mAlakI vALI divyastrIpratimAnu, temanI strIonuM tema ja tene lagatAM prAyazcittonuM utaratA-caDhiyAtApaNuM ane tenAM kAraNo 2516-33 . manuSyapratimAnuM svarUpa 2516-26 sAmAnyajanatA, koTumbika ane daMDikanA svAmitva vALI manuSyapratimAnA jaghanya-madhyamAdi prakAro ane teno vibhAga tema ja AvI pratimAvALA upAzrayamAM vasavAthI nirgrantha-nirgranthIone lAgatAM sthAna ane pratisevanAviSayaka prAyazcitto tathA doSonuM svarUpa 2527-33 1 sukhavijJapya-sukhamocya 2 sukhavijJapya-duHkhamocya vagere manuSya strInA cAra prakAro ane tenAM udAharaNo, tene lagatAM prAyazcitto ane doSo tathA tenA utaratA-caDhiyAtApaNAno vibhAga ane kAraNo 2534-46 tiryacapratimAnuM svarUpa 2534-43 sAmAnyaprajA, kauTuMbika ane daMDikanA Adhipatya vALI tithaMcapratimAnA jaghanya madhyamAdi prakAro ane A jAtanI pratimAvALA upAzrayamAM vasavAthI nirgrantha-nirgranthIone lAgatAM sthAna ane pratisevanA viSayaka prAyazcitto ane dopo 2544-46 sukhavijJapya-sukhamocya Adi tiryaMcalInA cAra prakAro ane tene lagatAM udAharaNo [gAthA 2546-manuSya sAthe maithunaprasaMga sevanAra siMhaNa- dRSTAnta ] nirgranthIone AzrI divya, manuSya, tiryaMca strInI pratimAne badale puruSapratimA samajavAnI bhalAmaNa 714-15 715-17 715-16 716-17 2547 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 gAthA 2548-50 2551-82 2551 2552-55 2556-77 2578-82 vRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama | viSaya ane kutarA sAthe maithunaprasaMga sevanAra agArInuM dRSTAnta sAgArikApAzrayasUtra lagato apavAda ane tene aMgenI jayaNAo 26 - 29 sAgAriko pAzrayasUtro nirgrantha-nirgranthIviSayaka vibhAgavAra sUtro 26-29 sAgArikopAzrayasUtrono 25 mA sAgAriko pAzraya sUtra sAthai sambandha 26 - 29 sAgArikApAzrayasUtronI vyAkhyA 25 mA sUtramAM kahelI hakIkata ja 26 thI 29 sUtromAM kahebAnI hoI A sUtronI racanA nirarthaka che e prakAranI ziSyanI zaMkA ane tenuM samAdhAna nirgrathaviSayaka 26 - 27 sAgArikopAzrayasUtranI vistRta vyAkhyA savikAra puruSa ane puruSaprakRti tema ja strIprakRti napuMsakanuM svarUpa, temanA 1 madhyastha 2 AbharaNapriya 3 kAMdarpika ane 4 kAthika e cAra prakAronuM svarUpa, tenA bheda-prabhedo ane temanA saMbaMdhavALA upAzrayomAM niSkAraNa vasavAthI lAgatA saMyamavirAdhanAdi dopo ane prAyazcitto tathA kAraNasara sAgArikA saMbaMdhavALA upAzrayomAM rahevuM paDe tene lagatI jayaNAo ane apavAdo nirgranthIviSayaka 28-29 sArika sUtro vyAkhyAnI nirgranthasUtronI vyAkhyAnI jema bhalAmaNa 2583 - 2628 pratibaddhazayyAprakRta sUtra 30-31 2583-2615 30 paheluM pratibaddhazayyAsUtra je upAzrayanI najIkamAM gRhastho rahetA hoya tyAM nirmanthone rahe kalpe nahi patra 718 718 719-26 719 719 719-20 720-25 725-26 727-38 727-35 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / gAthA patra 727 727 727 727-29 729-34 viSaya 2583 pratibaddhazayyAprakRtano pUrvasUtra sAthai sambandha pahelA pratibaddhazayyAsUtranI vyAkhyA 2584-86 'pratibaddha' padanA nikSepo, bhAvapratibaddhanA prasravaNa sthAna rUpa ane zabda e cAra prakAro, dravyapratibaddhabhAvapratibaddhapadanI caturbhaMgI ane tene lagato vidhi niSedha 2586-91 nimranthone 'dravyataH prativaddha-bhAvataH apratibaddha'rUpa pahelA bhAMgAvALA upAzrayamAM vasavAthI lAgatA adhikaraNAdidoSo, tenuM svarUpa ane tene lagatI yatanAo 2592-2613 nigraMthone 'dravyataH apratibaddha-bhAvataH prasravaNa sthAna-rUpa-zabdapratibaddha rUpa bIjA bhAMgAvALA upAzrayamAM vasavAthI lAgatA doSo, tenuM svarUpa ane tene lagatI vividha yatanAo [gAthA 2593-prasravaNa, sthAna, rUpa ane zabda pratibaddhapadanI SoDazabhaMgI] 2614-15 nigraMthone 'dravya-bhAvaprativaddha'rUpa trIjA bhAMgAvALA upAzrayamAM vasavAthI lAgatA doSo vagerenI bhalAmaNa ane 'dravya-bhAvaapratibaddha' bhAMgAvALA upAzrayonI nirdoSatArnu kathana 2616-28 31 bIjuM pratibaddhazayyAsUtra je upAzrayanI najIkamAM sAgArika rahetA hoya tyAM nimranthIone raheQ kalpe 2616 nirgranthIviSayaka pratibaddhazayyAsUtranI vyAkhyAmATe nirgranthasUtranA vyAkhyAnanI bhalAmaNa 2617-20 dravyapratibaddha upAzrayamAM vasavAthI nirghandhIone lAgatA doSo yatanA vagere 2621-28 bhAvapratibaddha upAzrayamAM vasavAthI nirgranthIone lAgatA doSo yatanA vagere ane pUpalikAkhAdakanuM udAharaNa 735-38 735-36 736-38 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / viSaya gAthA 2629-75 gRhapatikulamadhyavAsaprakRta sUtra 32-33 738-50 2629-67 32 pahelaM gRhapatikulamadhyavAsasUtra 738-48 nirgranthone gRhapatikulanA vaccovaca raheq kalpe nahi 2629 gRhapatikulamadhyavAsaprakRtano pUrvasUtra sAthe sambandha 738 pahelA gRhapatikulamadhyavAsasUtranI vyAkhyA 738 2630-67 madhyapadanI vistRta vyAkhyA 739-48 2630-32 madhyapadanA nirvAhi-anirvAhi sadbhAvamadhya ane nirvAhi-anirvAhi asadbhAvamadhya e cAra prakAro ane te darekanA zAlA, madhya, chiMDI e traNa prakAro ane tene lagatAM prAyazcitto 739 2633-44 1 zAlAdvAra 739-42 nigraMthone zAlAmAM vasavAthI thatI harakato ane lAgatA doSonuM 1 pratyapAya 2 vaikriya 3 apAvRta 4 Adarza 5 kalpastha 6 bhakta 7 pRthvI 8 udaka 9 agni 10 vIja ane 11 avahanna e agIAra dvArathI varNana 2645-52 2 madhyadvAra 742-44 nirgranthone zAlAnA madhyamAM AvelA oraDA vageremA vasavAthI thatI harakato ane lAgatA doSonuM uparokta pratyapAyAdi agIAra dvAra uparAMta 1 atigamana 2 anAbhoga 3 avabhASaNa 4 majana ane 5 hiraNya e pAMca dvArathI nirUpaNa 2653-58 3 chiMDIdvAra 745-46 nimranthone chiMDImAM vasavAthI lAgatA doSo 2659-67 zAlA, madhya ane chiMDIdvArane lagatI yatanAo 746-48 2668-75 33 bIjaM gRhapatikulamadhyavAsasUtra 749-50 nirghandhIone gRhapatikulanA vaJcovaca vasavU kalpe nahi 1 A ThekANe mULamAM gAthApatikulamadhyavAsaprakRtam ema chapAyuM che tene badale gRhapatikulamadhyavAsaprakRtam e rIte vAcavU // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 gAthA patra bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / viSaya nirbandhIone zAlA AdimAM vasavAthI lAgatA doponuM varNana ane prastuta sUtranI sArthakatA 2668-75 749-50 2676-2731 vyavazamanaprakRta sUtra 34 751-69 bhikSu, AcArya, upAdhyAya, bhikSuNI Adie ekavIjA sAthe keza thayo hoya to paraspara upazama dhAraNa karIne klezanI zAnti karI levI joie. koI bhikSu, AcAryAdi pote zAnta thAya paNa sAmI vyakti zAnta na thAya to je zAnta thAya te ArAdhaka che ane je zAnta na thAya te virAdhaka che ema samajabuM 2676 vyavazamanaprakRtano pUrvaprakRta sAthe sambandha 751 34 vyavazamanasUtranI vyAkhyA 751 2677 sUtramA mAtra bhikSuzavda hoI cazabdadvArA AcArya, upAdhyAdinuM grahaNa 752 2678-79 vyavazamita ane prAbhRtazabdanA ekArthiko tathA icchA ane ADhAzabdano artha 752-53 2680-92 'adhikaraNa'padanA nikSepo 753-58 2680-81 dravyaadhikaraNa- svarUpa 753 dravyaadhikaraNanA nirvartanA, nikSepaNA, saMyojanA ane nisarjanA e cAra prakAro ane tenuM svarUpa tema ja prasaMgopAta yoniprAbhRtAdi graMtha dvArA azvotpAdaka siddhasenAcArya ane dravyayogano upadeza karanAra itara AcAryanAM dRSTAnto 2682-92 bhAvAdhikaraNanuM svarUpa 754-58 2682-84 bhAvAdhikaraNa-kaSAyadvArA jIvo kevI rIte judI judI gatimAM jAya che tenuM svarUpa 754-55 1A prakRtane bhASyakAre gA. 3242 mAM prAbhRtasUtra tarIke ane cUrNikAra-vizeSacUrNikAroe adhikaraNasUtra tarIke jaNAvela che (juo mudrita pRSTha 906 Ti. 2) te chatAM prastuta sUtranA vAstavika Azayane dhyAnamA laI ame A prakRtanuM nAma vyavazamanaprakRtam evaM Apyu cha / prAta ane adhikaraNa zabda ekArthika ch| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32. gAthA patra 755-56 758-59 bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / viSaya 2685-88 nizcaya vyavahAranayanI apekSAe dravyonA gurutva, laghutva, gurulaghutva ane agurulaghutyanuM svarUpa jIvo svAdhInapaNe karmo kare che chatAM temanI uMcanIca gati svAdhInapaNe na thatAM karmone AzrIne ja thAya che tenuM | kAraNa e zaMkAnuM samAdhAna 2692 jIvo je karmo khapAve che te udIrNa hoya ke anu dIrNa tenuM svarUpa 2693-97 1 sacitta 2 acitta 3 mizra 4 vacogata 5 parihAra ane 6 dezakathA e pAMca dvAro vaDe bhAvA dhikaraNa utpanna thavAnAM kAraNonuM nirUpaNa 2698-2705 nirgrantha-nirgranthIomAM paraspara adhikaraNa-kleza thato hoya tyAre upekSA, upahAsa, uttejanA ane sahAyapaNuM karanArane prAyazcitto ane upekSA upahA sAdi padonI vyAkhyA 2706-7 nirgrantha-nirgranthIo paraspara adhikaraNa karatA hoya tenI upekSA karanAra athavA tene zAnta nahi karanAra AcAryA dine lAgatA dopo ane tene lagatuM sarovaravAsI jalacaro ane hastiyUthanuM dRSTAnta / 2708-12 nirgrantha-nirgranthIo paraspara keza karatA hoya tenI upekSA karavAthI AcAryAdine vyavahAra ane nizca yanayanI apekSAe lAgatA doSonuM svarUpa 2713-17 nirgrantha-nirgranthIomAM paraspara thatA adhikaraNa klezane zAnta karavAnI rIta ane tene lagato upadeza 2718-30 nirgrantha-nirgranthIo paraspara adhikaraNa karatA hoya tyAre AcAryAdinI samajAvaTI eka jaNa zAnta thAya paNa para-vIjo zAnta na thAya tyAre zuM karavU tene lagato vidhi batAvavAnA prasaMgamA 'para'zabdanA nAma sthApanA dravya kSetra kAla Adeza krama bahu pradhAna ane bhAvanikSepo ane tenuM rahasyapUrNa vivecana 2731 adhikaraNa-keza karavAne lagatuM apavAdapada 760-61 762 763 764-65 766-69 769 % 3D Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano vipayAnukrama / mAthA viSaya patra 770-74 770 770 2732-58 cAraprakRta sUtra 35-36 2732-47 35 pahelaM cArasUtra nimrantha-nirgranthIone comAsAmAM eka gAmathI vIje gAma jadUM kalpe nahi 2732-33 cAraprakRtano pUrvasUtra sAthe sambandha pahelA cArasUtranI vyAkhyA 2734 varSAvAsanA prAvRT ane varSA e ve prakAro ane temA vihAra karavAthI temaja varSARtu pUrNa thayA pachI vihAra nahi karavAthI lAgatAM prAyazcitto 2735-37 nimrantha-nirgranthIone varSAvAsamAM vihAra karavAthI - lAgatA AjJA-virAdhanAdi doSo 2738-47 nimrantha-nirgranthIone varSAvAsamAM vihAra karavAne lagatAM ApavAdika kAraNo ane tene aMgenI yatanAo 2748-58 36 bIjaM cArasUtra nimrantha-nirgranthIone hemaMta ane prISmaRtumA vihAra karavo kalpe 2748 vIjA cArasUtrano pUrvasUtra sAthe saMbaMdha bIjA cArasUtranI vyAkhyA 2749-50 nirgrantha-nirgranthIone hemaMta-grISmaRtumA vihAra nahi karavAthI lAgatA doSo ane vihAra karavAthI thatA lAbho 2751-58 nirgrantha-nirgranthIone hemaMta-grISmaRtumA vihAra karatAM mArgamAM AvatAM mAsakalpane yogya gAmanagarAdi kSetrone caityavandanAdi nimitte choDI devAthI lAgatA doSo ane tene lagatuM apavAdapada 772-74 774-78 775 2759-91 vairAjya-viruddharAjyaprakRta sUtra 37 778-87 nirgrantha-nirgranthIone vairAjya-viruddharAjyamAM turatAturata jaq Avaq kalpe nahi vairAjya-viruddharAjyaprakRtano pUrvasUtrasAthe sambandha 2759 778 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 gAthA 2760-61 2762 2763-64 2765 2766-83 2784 - 91 2792-93 2794-95 2792-2835 2792-2813 2796 bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama | viSaya vairAjyaviruddha rAjya sUtranI vyAkhyA vairAjya, viruddharAjya, sadyogamana, sadyoAgamanAdi padonI vyAkhyA 'vaira' padanA nikSepa ane bhAvavairane lagatuM mahipavRSabha - vyAghra - siMhAdizabdothI sUcita caurasenAdhipati ane grAmamahattaranuM dRSTAnta vairAjyapadanA arAjaka, yauvarAjya, vairAjya ane dvairAjya e cAra prakAro ane tenuM svarUpa viruddha rAjyapadanI vyAkhyA vairAjya - viruddharAjyamAM gamanAgamanane lagatA atrANadivA-patha-dRSTapadavaDe 64 bhAMgAo ane te dvArA thatA saMyama-AtmavirAdhanAdidoSonuM vistRta svarUpa vairAjya - viruddharAjyamAM javA-AvavA aMgenA apavAdo ane jayaNAo avagrahaprakRta sUtra 38-41 38 paheluM avagrahasUtra gRhapatine tyAM bhikSAcaryAmATe gaelA nirbaMdhane koI vastra, pAtra, kAMbaLa Adi mATe vijJapti kare to te nithane te upakaraNa AcArya thakuM laine AcArya samakSa hAjara karI temanI AjJA lIdhA pachI ja rAkha ke vApakhuM kalpe avagrahaprakRtano pUrvasUtra sAthai saMbaMdha pahelA avagrahasUtranI vyAkhyA vastranA yAcJAvastra ane nimantraNAvastra e ve prakAro ane yAcyAvanA svarUpamATe pIThikAmAMnI 60348 gAthAnI bhalAmaNa ane nimaMtraNAvastranuM svarUpa nimaMtraNAvastrane lagatI pRcchAdi sAmAcArI ane tethI viruddha varttavAthI lAgatA prAyazcitta ane AjJAdi doSo patra 778 779 779 780 780 781-85 785-87 788-801 788-94 788 788 789 790 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 2797-2802 pRcchAdisAmAcArIviruddha nimaMtraNAvarukhane grahaNa karatAM lAgatA doponuM midhyAtva, zaMkA ane virAdhanA dvAravaDe varNana pRcchAdisAmAcArIviruddha nimaMtraNAvastrane grahaNa karyA pachI lAgatA doSo 2803-7 2808-9 2810 - 13 2814 2815-35 2815 - 19 2820 2821 bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / viSaya nimaMtraNAvarunI zuddhatAnuM svarUpa bhikSAcaryAmATe gaelA nirmantho pRcchAdisAmAcArIzuddha rIte je nimaMtraNAvastrane grahaNa kare te vastra te nirgrantho AcArya pAse na pahoMce tyAM sudhI konI sattAmA rahe tenuM nirUpaNa 39 bIjuM avagrahasUtra sthaMDilabhUmI Adie jatA nirgrathane koI vastrAdinI vijJapti kare to te upakaraNAdi te nirgrathane AcAnI nizrAe laI temanI pAse hAjara karI temanI AjJA lIdhA pachI ja rAkhavuM temaja vAparavuM kalpe 40-41 trIjuM codhuM avagrahasUtra gRhapatine tyAM bhikSAcaryAmATe athavA sthaMDilabhUmi AdimATe gaelI nirmanthIne koI gRhapati vastrapAtrAdi upakaraNanI vijJapti kare to te vastra - pAtrAdi te nirmanthIne pravarttinI thakuM laI pravarttinI samakSa hAjara karI pravarttinInI AjJA lIdhA pachI ja rAkha temaja vApavuM kalpe nirbaMdhI pote vastra grahaNa kare tene lagatAM prAyazcitto ane tethI saMbhavatA midhyAtva, zaMkA, abhiyoga Adi doSo ane paTTakanuM dRSTAnta nirgranthImATenAM vastranI parIkSAno ane temane vastra ApavAno vidhi nirmanthIe pote vastra levAmATe niSedha karAto hovAthI prastuta sUtranI sArthakatA zI e zaMkAnuM samAdhAna 35 patra 790-91 792-93 793 794 795 795-801 796-97 797 797 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / gAthA patra ___ gAthA 2822-29 viSaya nigraMthIoe vastragrahaNamATe varjanIya avarjanIya sthAno ane temaNe vastra vAparavAmATeno vidhi lAbha-hAnisUcaka vastronI parIkSA ane zubhAzubha phaLano nirdeza 798-99 2830-35 799-801 801-39 801-28 801 801 802 802 2836-2968 rAtribhaktaprakRta sUtra 42-43 2836-2923 42 paheluM rAtribhaktasUtra nimrantha-nirgranthIone rAtrimA ke vikALa veLAe azana-pAnAdi grahaNa karavU kalpe nahi 2836-37 rAtribhaktaprakRtano pUrvasUtra sAthe sambandha pahelA rAtribhaktasUtranI vyAkhyA 2838 'rAtri' ane 'vikAla' padanI vyAkhyA ane tadviSa yaka itara AcAryonA mato 2839-40 paMcamahAvrata ke bhikSAcaryAnA beMtAlIsa doSomAM rAtribhaktagrahaNano niSedha nahi hovA chatAM ahIM teno niSedha kema karavAmAM Ave che e zaMkAnuM samAdhAna 2841-48 rAtrimA bhakta grahaNa karavAthI lAgatA AjJA, ana vasthA, mithyAtva, saMyamAtmavirAdhanAdi doSo tathA prANavadha, mahAvratAdi viSayaka zaMkAdi doSo [gAthA 2841-rAtribhakta grahaNa karavAthI mithyAtvagamanadoSaviSaye bhikSurnu dRSTAnta ] 2849-71 rAtribhojanaviSayaka 'divA gRhItaM divA bhuktam , divA gRhItaM rAtrau bhuktam' ityAdi caturbhagI, tenuM vistRta svarUpa ane tene lagatAM sAmAnya prAyazcitto tathA nausaMsthita prAyazcitto arthAt prAyazcittonI cAra cAra nAvAo 2872-2923 rAtribhaktagrahaNane lagatAM ApavA dika kAraNo 2872 rAtribhaktagrahaNane lagatA apavAdapadavarNanaviSayaka dvAragAthA 802-5 805-14 814-28 814 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / 37 gAthA patra 814 81 815 815-28 816-28 viSaya 2873-74 1 glAnadvAra glAnane AzrI rAtribhaktagrahaNaviSayaka caturbhagI ane tene lagatuM apavAdapada 2875 . 2 prathama, 3 dvitIya ane 4 asahiSNudvAra kSudhita, pipAsita ane asahiSNune AzrI rAtri bhaktagrahaNaviSayaka apavAdapada 2876 5 candravedhadvAra candravedhaanazanane AzrI rAtribhaktagrahaNaviSayaka apavAdapada 2877-2923 6 adhvadvAra 2877-81 adhvadvArane lagatI Urddhadara ane subhikSa padane AzrI caturbhagI ane te paikI prathama tRtIya bhaMge jJAna darzana cAritra nimitte adhvagamananI arthAt dezA ntaragamananI anujJA 2882-2923 adhvagamanopayogI upakaraNonuM svarUpa 2882-83 adhvagamanopayogI arthAt vihAramArgopayogI upa karaNa viSayaka dvAragAthA ane pratidvAragAthA 2884-87 1 carmadvAra talikA, puTa, vardha, kozaka, kRtti, sikkaka, kApotikA Adi carmanAM upakaraNo, tenuM svarUpa ane teno upayoga 2888-89 2 lohagrahaNadvAra piSpalaka, sUcI, ArI, nakharadana Adi lohopa karaNa ane zastrakozanuM svarUpa ane teno upayoga 2890 3 nandIbhAjanadvAra ane 4 dharmakarakadvAra nandIbhAjana ane dharmakarakanuM svarUpa ane teno upayoga 2891 5 paratIrthikopakaraNadvAra paratIrthikopakaraNanuM svarUpa ane teno upayoga 2892 6 gulikAdvAra ane 7 kholadvAra gulikA ane kholanuM svarUpa ane teno upayoga 817-18 818 818 819 819 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / gAthA patra 819-20 820 820-21 821 822-27 822 823 viSaya 2893-95 adhvagamanopayogI upakaraNa nahi lenArane prAyazcitto ane prayANa karatAM zakunAvalokana 2896 siMhaparSadA, vRSabhaparSadA ane mRgaparSadA e traNa parSa dAnuM svarUpa 2897-2900 je sArthanI sAthe mArgamAM gayA hoya te sArthano adhipati sAdhuone adhavacce rakhaDAvI mUke tene samajAvavAno upAya temaja bhikSA vagaire na maLe tene lagato vidhi Adi 2901-5 vihAra karatAM mArgamA siMhAdiparSadAone AgaLa pAchaLa cAlavAno krama Adi 2906-23 mArgamAM anna-pANI na maLe tene lagato vidhi mArgamA anna pANI vagere na maLe tyAre tene meLa vavAne lagatA vidhiviSayaka dvAragAthA 2907-8 1 pratisArthadvAra rastAmAM AvI maLelA vIjA sArthamAMthI gItArtha saMvinoe bhikSA levAno vidhi 2909-10 2 stenapallIdvAra corapallImAM maLatA AhArane grahaNa karavAno vidhi ane avidhithI bhikSA levA aMgenAM prAyazcitto 2911-17 3 zUnyagrAmadvAra khAlI paDelA gAmamAMthI bhikSA levAno vidhi ane avidhithI bhikSA grahaNakaratAM lAgatAM prAyazcitto [gAthA 2912-utkRSTa, madhyama, jaghanya dravyonuM svarUpa] 2918-19 4 'rukkhAINa paloyaNa' dvAra 2920 5 nandidvAra 'nandi' padanI vyAkhyA 2921-23 6 dvividhadravyadvAra AhAra-pAnaviSayaka yatanAo 823-24 824-25 825-26 826 827-28 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgaMno vipayAnukrama / gAthA 2924-68 828 2924-26 2927-34 2935-42 2943-57 viSaya 43 bIjaM rAtribhaktasUtra pUrvapratilikhita vasati saMstArakAdi sivAya rAtrimA vIjuM kazu ja levu kalpe nahi vIjA rAtribhaktasUtranI vyAkhyA utsargI rAtrimA saMstAraka, vasati Adi grahaNa karanArane lAgatAM prAyazcitto ane dopo rAtrimA vasati Adi grahaNane lagatA apavAdo rAtrimA gItArtha nirgranthomATe vasati grahaNano vidhi agItArthamizrita gItArtha nirgranthoe rAtrimA vasati grahaNa karavAno vidhi tema ja aMdhArAmAM vasatinI pratilekhanAmATe prakAza maMgAvavAne lagatI yatanAo grAmAdinI bahAra vasati grahaNane lagatI yatanAo, kula, gaNa, saMghAdinI rakSA nimitte lAgatA aparAdhonI nirdoSatA ane tene lagatuM siMhatrikaghAtaka kRtakaraNa zramaNa- udAharaNa 828 829-31 831-33 833-36 2958-68 836-39 2969-3000 rAtrivastrAdigrahaNaprakRta sUtra 44 839-47 nirgrantha-nirgranthIone rAtrisamaye athavA vikALa veLAe vastrAdi levAM kalpe nahi 2969 rAtrivastrAdigrahaNaprakRtano pUrva sUtrasAthe sambandha 839 rAtrivastrAdigrahaNasUtranI vyAkhyA 2970-73 rAtrimA vastrAdi grahaNa karavAthI lAgatAM prAyazcitto ane tene lagato apavAda 839-40 2974-75 cauraviSayaka saMyatabhadra gRhibhadra ane saMyataprAnta gRhiprAnta padanI caturbhaMgI 2976-78 saMyatabhadra-gRhiprAnta coradvArA gRhastho luTAyA hoya tyAre temane vastrAdi ApavAne lagato vidhi 840-41 1 A ThekANe mULamAM vastraprakRtam ema chapAyuM che tene badale rAtrivastrAdigrahaNaprakRtam ema vAMcaq // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 gAthA 2979-81 3001-37 3001 2982 - 3000 zramaNa gRhastha, zramaNa zramaNI, samanojJa amanojJa ke saMvigna asaMvigna e ubhaya pakSa luMTAyA hoya tyAre eka vIjAne vastra ApavA- levAne lagato vidhi 3002-4 3005-37 3005-7 3008 3009-13 3014 - 22 3023 - 37 3038-3138 3038-39 bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama | viSaya gRhibhadra- saMyataprAnta coradvArA nirgrantha nirgranthI paikI koI eka luMTA hoya temaNe paraspara vastra levA-devAno vidhi hariyAhaDiyAprakRta sUtra 46 hariyAhaDiyAprakRtano pUrvasUtrasAtha saMbaMdha hariyAha DiyAsUtranI vyAkhyA adhvagamananAM kAraNo adhvagamanano vidhi mArgamAM AcAryane gupta rAkhavAno vidhi ane tenAM kAraNo saMyataprAnta gRhibhadra Adi cAra prakAranA cora coroe corelA zramaNa- zramaNIonAM vastrAdine temano bhadrika senAdhipati pAchAM mokalAve ane te coro te vastrAdine jyAM tyAM nAkhI jAya tene rAkhavA Adine lagato vidhi pApI coro athavA corasenApati AcAryane mArI nAkhavA icche tyAre AcAryane gupta rAkhavAno vidhi coroe corelAM vastrone pAchAM meLavavAne lagato vistRta vidhi adhvagamanaprakRta sUtra 46 nirmantha-nirgranthIone rAtrimAM agara vikALa veLAe adhvagamana kalpe nahi adhvagamanaprakRtano pUrvasUtra sAtha saMbaMdha patra 841-42 842-47 848-56 848 848 848-49 849-56 849 849 849-50 851-52 852-56 856-80 856 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 gAthA patra 3040 3041-42 857 857-59 3043-50 859-61 3051-60 3051-52 859 3053-60 bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / viSaya adhvagamanasUtranI vyAkhyA sAmAnya rIte nirgrantha-nirgranthIomATe adhvagamanano niSedha hoI rAtrimA emATe savizeSa niSedha adhvanA paMtha ane mArga e be prakAra ane 'rAtri'viSayaka mAnyatAne aMge be Adezo 1 mArgadvAra rAtrimA mArgarUpa adhvagamanathI lAgatA mithyAtva, uDDAha, mUlaguNa-uttaraguNarUpa saMyamavirAdhanA, Adi doSonuM varNana ane tene lagato apavAda / 2 pathidvAra panthanA chinnAdhvA ane acchinnAdhvA e be prakAra rAtrimA paMtharUpa adhvagamanathI lAgatA mithyAtva, uDDAha, saMyamavirAdhanA Adi doSonuM svarUpa ane adhvopayogI upakaraNa nahi rAkhavAthI lAgatA doSo apavAdapade adhvagamanane lagatAM kAraNo ane adhyopayogI upakaraNono saMgraha tema ja yogya sArthanI tapAsa karavAno vidhi 1 bhaMDI 2 bahilaka 3 bhAravaha 4 audarika ane 5 kArpaTika e pAMca prakAranA sArtho ane kayA sArtha sAthe nirgrantha nirgranthIoe jaq teno vidhi nirgrantha-nirgranthIoe adhvagamanane yogya sArtha kevo che ? sArthavAha kevo che ? AtiyAtrika arthAt sArthanA vyavasthApako kevA che ? sArtha khAdya padArtha vagere kevAM kariyANAM laine jAya che ? sArtha rastAmA rojanA kevaDA paDAva karaze ? sArtha kaye vakhate cAlI kaye vakhate paDAva karaze ? ityAdi bAvatonI tapAsa karavAno vidhi ATha prakAranA sArthavAho ane ATha prakAranA AtiyAtriko sArthavyavasthApako adhvagamanaviSayaka 5120 bhAMgAo 859-61 3061-65 861-62 3066-68 862-63 3069-79 3080 3081-85 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 gAthA 3086-91 nirmantha-nirmanthIoe sArthavAhanI anujJA levAno vidhi ane bhikSA, bhaktArthanA, vasati, sthaMDila Adine lagatI yatanAonuM svarUpa adhvagamanopayogI adhyakalpanuM svarUpa 3092-98 3099-3103 adhvakalpano upayoga nirdoSa ? ke AdhAkarmika piNDAdinuM levaM nirdoSa ? e prakAranI ziSyanI zaMkA ane tenuM samAdhAna Adi 3104-38 3139-3206 3139 3140-41 3142-48 3149-50 3151-54 3155-57 3158-67 bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama | viSaya adhvagamanane lagatA aziva, durbhikSa, rAjadriSTa Adi vyAghAto - aDacaNo ane tene lagatI yatanAo vistRta varNana saMkhaDIprakRta sUtra 47 nirgrantha-nirgranthIone rAtrisamaye saMkhaDimAM athavA saMkhaDine lakSyamA rAkhI kyAMya javaM kalpe nahi saMkhaDiprakRtano pUrvasUtra sAthai saMbaMdha saMkhaDisUtranI vyAkhyA 'saMkhaDi' padanI vyAkhyA ane temAM janAra nirmanthanirgranthIone prAyazcitta divasa ane puruSasaMkhyA dvArA saMkhaDinA prakAro ane tene lagatAM prAyazcitto saMkhaDi - jamaNa jyAM dhatuM tevAM zailapuranuM RSitaDAga, bharucanA kuNDalameNTha vyantaranI yAtrA, prabhAsa, arbudAcala, prAcInavAha Adi purAtana aitihAsika sthAnonuM varNana mAyAkapaTa, lolupatA Adi kAraNone lIdhe saMkhaDimAM janArane lAgatAM prAyazcitto saMkhaDivALA gAma AdimAM jatAM rastAmAM lAgatA midhyAtva, uDDAha, virAdhanA Adi doSonuM svarUpa saMkhaDivALA gAmamAM pahoMcyA pachI vasati, paratIthiMkatarjanA, biladharma, vAditrazabda, gItazabda, patra 867-69 869-70 871-72 873-80 881-97 881 881 881 881-83 883 884 884-85 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / gAthA 885-87 viSaya savikArastrIzabda nimitta lAgatA doponuM tema ja Avazyaka, svAdhyAya, pratilekhanA, bhojana, bhASA, vIcAra, glAna viSayaka doSonuM varNana vasati, paratIrthikatarjanAdi tema ja Avazyaka, svAdhyAya Adi viSayaka doponA bacAva khAtara saMgvaDivALA gAmamA dAkhala na thatAM gAmanI bahAra rahevAthI lAgatA doSonuM varNana ane tene aMge ziSya-AcAryanI praznottarI 3177-82 saMkhaDimAM javAthI kayAM kAraNasara dopo lAge ane kayAM kAraNasara doSo na lAge tenuM nirUpaNa 3183-89 yAvantikA, pragaNitA, sakSetrA, akSetrA, bAhyA, AkIrNA Adi anAcIrNa saMkhaDionA prakAro, tenuM svarUpa ane tene lagatAM prAyazcitto 3190-3206 saMkhaDimAM javA yogya ApavAdika kAraNo ane tene lagatI jayaNAo-doSathI vacavAnA prakAro 888-89 890-91 891-92 893-97 3207-39 897-905 897-900 3207-21 HTTAR vicArabhUmI-vihArabhUmIprakRta sUtra 48-49 48 paheluM vicArabhUmI-vihArabhUmI sUtra nimranthone rAtrimA vicArabhUmIe ke vihArabhUmIesvAdhyAyabhUmIe ekalA javU kalpe nahi paNa bIjAne sAthe laIne javU kalpe vicArabhUmI-vihArabhUmIprakRtano pUrvasUtra sAthe saMbaMdha pahelA vicArabhUmI-vihArabhUmI sUtranI vyAkhyA vicArabhUmInA kAyikIbhUmI ane uccArabhUmI e be prakAro ane tene aMge rAtrimA ekalA janAra nirmanthane lAgatA doponuM varNana tathA tene lagato apabAda ane yatanAo vihArabhUmIviSayaka vidhi ane yatanAo 897 897 3208-17 898-99 3218-21 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 bRhatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / gAthA 3222-39 3222-24 viSaya 49 bIjUM vicArabhUmI-vihArabhUmI sUtra nirgranthIne ekalIne rAtre vicArabhUmIe ke svAdhyAyabhUmIe jaQ kalpe nahi paNa ve traNa cAra Adi bhegA maLIne jarbu kalpe vicArabhUmIe ekalI janAra nirgranthIne prAyazcitta ane strIsvabhAvanuM varNana nirgranthIne yogya upAzrayo ane tene lagatI yata. nAo ane apavAda nirgranthIne yogya vihArabhUmIviSayaka yatanAo ane apavAda 901 3225-34 902-3 3235-39 904-5 3240-89 905-21 3240-43 3244-89 3244-58 907-21 AryakSetraprakRta sUtra 50 nirgrantha-nirgranthIonA vihArayogya kSetranI maryAdA AryakSetraprakRtano pUrvasUtra sAthe saMbaMdha prathama uddezAnAM 50 sUtro paikI kayAM kayAM sUtro dravya, kSetra, kALa, bhAva sAthe saMbaMdha dharAve che tene lagato vibhAga AryakSetrasUtranI vyAkhyA AryakSetrasUtranI vistRta vyAkhyA AryakSetraviSayaka prastuta sUtrane athavA saMpUrNa kalpAdhyayana chedazAstrane nahi jANanAra athavA jANavA chatAM tene AcAramA nahi mUkanAra AcAryanuM ayo. gyapaNuM ane te viSe sAparnu,-tenA mAthAnA ane tenI pUMchaDInA ramujI saMvAdarUpa,-dRSTAnta ane teno upanaya-ghaTanA [gAthA 3251-khasadrumazRgAlanu AkhyAnaka gAthA 3252-vAnara ane sugRhikA (sugharI) cakalInuM saMvAdAtmaka kathAnaka ] kalpAdhyayanane nahi jANanAra AcArya- ayogyapaNuM darzAvavA vaidyaputranuM udAharaNa ane tenI ghaTanA 507-11 3259-60 912 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 3261-62 3263-65 3266-70 3271-74 3275-89 hatkalpasUtra tRtIya vibhAgano viSayAnukrama / viSaya AryakSetrasUtranA AviSkAranuM sthAna ane teno viSaya Apano nAma, sthApanA, dravya, kSetra, jAti, kula, karma, bhASA, zilpa, jJAna, darzana, cAritra e bAra prakAre nikSepa ane tenuM svarUpa [ gAthA 3263 - Aryadeza ane tenAM mukhya nagaranAM nAma ] nirgrantha-nirgranthIoe AryakSetramAM vicaravAnAM kAraNo sUtrokta AryakSetranI maryAdA bhagavAn mahAvIranA jamAnAne AzrI hovAnuM nirUpaNa ane AryakSetranI bahAra vicaravAthI lAgatA doSo ane tene lagatuM skandakAcAryanuM dRSTAnta jJAna-darzana- cAritrAdinI rakSA ane vRddhi mATe AryakSetranI bahAra vicaravAnI AjJA ane tene lagatuM saMpratirAjanuM dRSTAnta 45 patra 912-13 913-14 914-15 915-16 917-21 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham // pUjyazrIbhadrabAhukhAmivinirmitakhopajJaniyuktayupetaM bRhat kalpasUtram / zrIsaGghadAsagaNikSamAzramaNasUtritena laghubhASyeNa bhUSitam / AcAryazrImalayagiripAdaviracitayA'ardhapIThikAvRttyA tapAzrIkSemakI.. cAryavarAnusandhitayA zeSasamagravRttyA samalaGkRtam / prathama uddeshH| [prlmbprkRt-maasklpprkRtaanntrvyNshH|] Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // Namo tthu NaM goyamAigaNaharANaM tassIsa-pasIsANa y|| sthavira-AryabhadravAhukhAmisandRbdhaM khopajJaniyuktisametaM bRhat kalpasUtram / * zrIsaGghadAsagaNikSamAzramaNasUtritena laghubhASyeNa bhUSitam / tapAzrIkSemakIrtyAcAryavihitayA vRttyA samalaGkRtam / -42 prathama uddeshH| [pralambaprakRta-mAsakalpaprakRtAnantaravartyazaH / ] va ga DA prakRtam1 vyAkhyAtAni mAsakalpaviSayANi catvAryapi sUtrANi / sampratyagretanasUtramArabhyate--- se gAmaMsi vA jAva rAyahANisi vA egavagaDAe egaduvArAe eganikkhamaNa-ppavesAe no kappai niggaM thANa ya niggaMthINa ya egatao vatthae 1-10 // athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha gAma-nagarAiesuM, tesu u khettesu kattha vasiyanvaM / jattha na vasaMti samaNImabbhAse niggapahe vA // 2125 // grAma-nagarAdiSu teSu' pUrvasUtrokteSu kSetreSu kutra vastavyam ? iti cintAyAmanena sUtreNa pratipAdyate---yatra 'abhyAse' svapratizrayAsanne 'nirgamapathe vA' nirgamadvAre zramaNyo na vasanti tatra vastavyamiti // 2125 // // atha prakArAntareNa sambandhamAha ahavA niggaMdhIo, daTTa ThiyA tesu gAmamAIsu / mA pillehI koI, teNima suttaM samudiyaM tu // 2126 // athavA nirgranthIsteSu prAmAdiSu sthitA dRSTvA mA 'kazcid' AcAryAdistatrAgatya 'prerayet' niSkAzayediti etena kAraNenedaM sUtraM 'samuditaM' samAyAtam // 2126 // ~ 11 etaccihnAntargatapAThasthAne bhA0 pustake sUtram ityetAvadeva vartate // 2degNI ammA tA0 // 3- etacihnAntargatamavataraNaM gAthA taTTIkA ca bhA0 pustake na vidyante / cUrNI vizeSacUrNAvapi ca neyaM gAthA vyAkhyAtA varIvRtyata iti / gAthaiSA bRhadbhASye vartate / 4 pillejihi ko taa0|| 5degti / ata idaM sUtraM tA0 mo0 le0 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [vagaDAte sUtram 10 anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA - atha grAme vA yAvad rAjadhAnyAM vA yAvatkaraNAd nagare vA kheTe vA ityAdipadaparigrahaH / ekavagaDAke ekadvArake ekaniSkramaNa - pravezake ca kSetre no kalpate nirgranthAnAM ca nirgranthInAM ca ekato militAnAM 'vastum' avasthAtumiti sUtre - saGkSepArthaH // vistarArthaM tu bhASyakRdAha vagaDA u parikkhevo, puvvatto so udavvamaIo / dAraM gAmasta muhaM, so ceva ya niggama-paveso // 2127 // 'vagaDA nAma' grAmAdeH sambandhI parikSepaH / sa tu' sa punaH parikSepaH 'dravyAdikaH ' dravya-kSetra -kAla- bhAvabhedabhinnaH, yathA pUrvam - "pAsANiTTaga-maTTiya-khoDa - kaDaga kaMTigA bhave dave / " ( gA0 1123 ) 10 ityAdinA > mAsakalpaprakRte uktastathaivAtrApi draSTavyaH / 'dvAraM nAma' grAmasya mukham, grAmapraveza ityarthaH / sa eva ca nirgamenopalakSitaH pravezo nirgama-pravezo'bhidhIyate // 2127 // itthaM sUtre vyAkhyAte sati zipyaH prAha 5 dArassa vA vi gahaNaM, kAyavvaM ahava niggamapahassa / jai egaTThA dunni vi, egayaraM bUhi mA do vi // 2128 / / 15 yadi tadeva dvAraM sa eva ca nirgama-pravezastato he AcArya ! dvArapadasya vA grahaNaM karttavyam athavA nirgama-pravezapathapadasya, yadi nAma dve api pade amU ekArthe tataH 'ekataram' ekadvArapadam ekaniSkramaNa-pravezapadaM vA sUtre 'brUhi' bhaNetyarthaH, mA dve api // 2128 // evaM ziSyeNokte sUrirAha 20 carimo aNegavagaDA, aNegadArA ya bhaMgo u // 2129 / / ha bagaDA -dvArayozcatvAro bhaGgAH, tadyathA - ekA vagaDA ekaM dvAram, yathA parvatAdiparikSipte 1 -1 * etaccihnAntargataH pAThaH bhA0 kAM0 nAsti // 2 'trasamudAyArthaH kAM0 // 3 'mAIsu tA0 // 4 ta0 De0 kAM0 vinA'nyatra - 'ma' vRtyAdikaH parideg bhA0 / ma parideg tA0 mo0 0 // etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 5 6 ekataraM brUhi mA dve, tadyathA-se gAmaMsi vA jAva rAyahANisi cA egavagaDAe ega dubArA no kappai niggaMthANa ya niggaMdhINa ya egayao vatthae; athavA - se gAmaMsi vA jAva rAyahANisi vA egavagaDAe eganikkhamaNa-pavesAe no kappai niggaMthANa ya niggaMdhINa ya egayao vatthae; evaM ca kRte sUtraM laghutaramupajAyate, artho'pi sa eva bhavati // 2128 // itthaM ziSye bhA0 / egavagaDegadArA, egamaNegA aNega egA ya / "dArassa0 gAdhA / yadi tadeva dvAraM tadeva ca nirgama-pravezaH ato dvayorapyekArthatvAdekatarasya grahaNaM kartavyam na dvayorapi kathaM punaH ? - se gAmaMsi vA nagaraMsi vA jAvarAyahANisivA ] egavagaDAe egaduvArAe no kappai niggaMthANaM niggaMdhINa; ahavA - egavagaDAe eganikkhamaNa-ppavesAe no kappar3a niggaMthANaM niggaMthINaM; evamukte laghu ca sUtraM bhavati sa evArthaH // evamukte AcArya Aha - egavagaDe0 gAhA // " iti cUrNo vizeSacUrNo ca // 7 atra catvAro bhaGgAH, tadyathA - ekavagaDA ekadvArA 1 ekavagaDA anekadvArA 2 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2127-33] prathama uddezaH / 613 kacida grAmAdau 1 / ekA vagaDA anekAni dvArANi, yathA prAkArAdiparikSipte catuAranaga. rAdau 2 / anekA vagaDA ekaM dvAram , yathA padmasaraHprabhRtiparikSipte vahupATake grAmAdau 3 / anekA dagaDA anekAni dvArANi, yathA puppAvakIrNagRhe grAmAdau 4, eSaH 'caramaH' caturtho bhaGgaH // 2129 // yadi nAmavaM catvAro bhagAntataH prastute kimAyAtam ? ityAha taiyaM par3acca bhaMgaM, paumasarAIhiM saMparikkhitte / annonnaduvArANa vi, haveja egaM tu nikkhamaNaM / / 2130 // atra bhaGgacatuSTaye tRtIyaM bhaGgaM pratItya ekadvAragrahaNamekaniSkramaNa-pravezagrahaNaM ca sUtre kRtam / kutaH ? ityAha-padmasarasA AdizabdAd gartayA parvatena vA samparikSipte grAmAdau anyAnyadvArakANAmapi pATakAnAmekameva niSkramaNaM bhavet , tisRSu dikSu padmasaraHprabhRtivyAghAtasambhavAdekasyAmeva dizi niSkramaNa-pravezau bhavata iti bhAvaH // 2130 // tataH kim ? ityAha- 10 tattha vi ya hoti dosA, vIyAragayANa ahava paMthammi / saMkAdIe dose, egaviyArANa vocchihiI // 2131 // tatrApi ca' tRtIyabhaGge sapRthakpATakeSu sthitAnAmapi, kiM punaH prathamabhaGge dvitIyabhaGge vA sthitAnAmityapizabdArthaH, >> 'vicAragatAnAM' saMjJAbhUmau samprAptAnAm athavA tasyA eva 'pathi' mArge gacchatAM 'doSAH' zaGkAdayo bhavanti / tA~zca zaGkAdIn doSAn 'ekavicArANAm' 15 ekasaMjJAbhUmIkAnAM nirgranthAnAM nirgranthInAM ca sUriH svayameva niyuktigAthAbhiryathAvasaramuttaratra (gAthA 2174-77) 'vakSyati' bhaNiSyati // 2131 // tatra prathamabhaGge tAvad doSAnupadidarzayiSurAha egavagaDaM paDuccA, doNha vi vaggANa garahito vaaso| jai vasai jANao U, tattha u dosA ime hoMti // 2132 // 20 ekavagaDam upalakSaNatvAdekadvAraM ca kSetraM pratItya 'dvayorapi vargayoH' sAdhu-sAdhvIlakSaNayorekatra vAsaH 'garhitaH' ninditaH, na kalpata ityarthaH / yadi saH 'jJAyakaH' 'saMyatyo'tra santi' iti jAnAnastatrAgatya vasati tataH 'ime' vakSyamANA doSA bhavanti // 2132 // idame savizeSamAhaegavagaDegadAre, egayara Thiyammi jo tahiM ThAi / 25 gurugA jai vi ya dosA, na hoja puTTo taha vi so u|| 2133 // ekavagaDe ekadvAre ca kSetre yatra pUrvamekataraH-saMyatavargaH saMyatIvargoM vA sthito vartate tatra anekavagaDA ekadvArA 3 anekavagaDA anekadvArA 4 / eSaH 'caramaH' caturtho bhagaH // 2129 // bhaa0|| 1 "tattha vi ya0 gAdhA kaMThA / ato'thaM ca 'egaduvArAe eganikkhamaNa-pavesAe' kataM sUtram / yathA doSA bhavanti tathA niyuktigAthAbhirvakSyatyAcAryaH / " iti cUrNI vizeSacUrNAM ca // 2 // etaccinAntargataH pAThaH bhA0 nAsti // 3degTakasthi tA. mo0 le0 // 4 saMyata-saMyatIladeg bhA0 // 5'taH, pratikRSTa ityarthaH bhaa0|| 6 yadi tatra 'jhAyakaH' jAnAnaH san vasati bhA0 // 7degvasphuTataramAha bhA0 // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 614 saniryukti-laghubhASya-vRttikai bRhatkalpasUtre [vagaDAprakRte sUtram 10 'yaH' AcAryAdiH pravarttinyAdirvA pazcAdAgatya tiSThati tasya catvAro gurukAH / yadyapi ca tatra 'doSAH ' vakSyamANA na bhaveyuH tathApyasau bhAvatastaiH spRSTo mantavyaH // 2133 // tatra pUrvasthitasaMyatIvargaM kSetramaGgIkRtya tAvadAha-- soUNa ya samudANaM, gacchaM ANi deule ThAi | ThAyaMtagANa gurugA, tattha vi ANAiNo dosA / / 2134 / / zrutvA cazabdAdavadhArya ca 'samudAnaM' bhaikSaM sulabhaprAyogyadravyam, tato gacchamAnIya devakule upalakSaNatvAdaparasmin vA sabhA - zUnyagRhAdau tiSThati / tatra ca tiSThatAmAcAryAdInAM catvAro gurukAH / tatrApyAjJAdayo doSA draSTavyAH || 2134 // nAmeva niryuktigAthAM vyAkhyAnayatiphaDDagapaipesaviyA, duvihova hi - kajaniggayA vA vi / uvasaMpajiukAmA, aticchamANA va te sAhU || 2135 // saMjaibhAviyakhette, samudANeUNa bahuguNaM naccA | saMpunnamAkappaM, viMti gaNiM puDupuTThA vA / / 2136 // kenApi sparddhakapatinA khasAdhavaH kSetrapratyupekSaNArthaM preSitAH, yadvA dvividhaH - aughikaupagraha - kabhedabhinno ya upadhistasyotpAdanArthaM kAryeSu vA - kula-gaNa- saGghasambandhiSu nirgatAH 'upasampattu15 kAmA vA' upasampadaM jighRkSavaH adhvAnaM vA atikrAmantastatra te sAdhavaH prAptAH || 2135 // ete sparddhakapatipreSitAdayaH saMyatI bhAvite kSetre 'samudAnayitvA ' bhaikSaM paryaTya pracuraprAyogyalAbhena bahuguNaM tat kSetraM jJAtvA gurUNAM samIpamAyAtAH sampUrNamAsakalpaM 'gaNinam ' AcArya pRSTA apRSTA vA bruvate // 2136 // kiM tat ? ityAha tumbha vi puNNo kappo, na ya khettaM pehiyaM meM jaM joggaM / jaM piya ruiyaM tubbhaM, na taM bahuguNaM jai imaM tu // 2137 // 'kSamAzramaNAH !" yuSmAkamapi mAsakalpaH pUrNo vartate, na ca tat kSetraM pratyupekSitaM yad bhavatAM 'yogyam' anukUlam, yadapi ca kSetraM yuSmAkaM 'rucitam ' abhipretaM na tad bahuguNaM yathedamasmatpratyupekSitaM kSetram // 2137 // param egottha navari doso, maM par3a so vi ya na bAhae kiMci / yaso bhAvo vijai, adosavaM jo aniyayassa / / 2138 / / navarameka evAtra doSo vidyate paraM so'pi 'mAM prati' madIyenAbhiprAyeNa na kiJcid bAdhate / na cAsau 'bhAvaH' padArtho jagati vidyate yaH 'aniyatasya' anizcitasyAnudyamavato vA puruSasyAdoSavAn bhavati, kintu sarvo'pi sadoSa iti bhAvaH // 2938 // ahavaNa kiM siTTeNaM, siTThe kAhiha na vA vi eyaM ti / khuDamuhA saMti ihaM, je kovijA jiNavaI pi // 2139 / / athavA kimasmAkamanenArthena 'ziSTena' kathitena kAryam ? na kiJcidityarthaH, yato yUyaM ziSTe 5 10 20 25 30 1 etadeva vyA0 bhA0 // 2 kecana svasAdhavaH kenApi spardhakapatinA kSetra' ta0De0 kAM0 // 3 'gyabhakta pAnalA bhA0 // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2134-43] prathama uddezaH / sati kariSyatha vA na vA 'enam' asmadabhipretamarthamiti vayaM na vidmaH / kutaH ? ityAha'kSaudramukhAH' madhumukhA madhurabhASiNa ityarthaH 'santi' vidyante 'iha' asmin gacche bhavatAM vallabhezvarAH ye jinavAcamapi 'kopayeyuH' anyathA kuryuH, AstAM tAvadasmadAdivacanamityapizabdArthaH // 2139 // ii saparihAsa nibbaMdhapucchio vei tattha smnniio| baliyapariggahiyAo, hoha daDhA tattha vaccAmo // 2140 // 'iti' evaM saparihAsaM tenokte AcAryaiH sa mahatA nirbandhena pRSTaH-kathaya bhadra ! kIdRzastatra doSo vidyate ? tataH sa bravIti-tatra zramaNyo balinA-balavatA AcAryAdinA parigRhItA vidyante, paraM tathApi yUyaM 'dRDhA bhavata' mA kAmapi zaGkAM kurudhvam , atrArthe sarvamapyahaM bhalipyAmi, atastatra bajAmo vayam // 2140 // evaM bhaNataH prAyazcittamAha 10 bhikkhU sAhai souM, va bhaNai jai vaJcimo tahiM maaso| __ lahugA gurugA vasabhe, gaNissa emevuvehAe // 2141 // yadi bhikSuranantaroktaM vacanaM kathayati zrutvA vA yadi bhikSureva bhaNati 'bADham , jAmastatra vayam' tato mAsalaghu prAyazcittam / atha 'vRSabhaH' upAdhyAya evaM bravIti pratizRNoti vA tatastasya catvAro laghavaH / 'gaNinaH' AcAryasyetthaM bhaNataH pratizRNvato vA catvAro guravaH / evamevope-15 kSAyAmapi draSTavyam / kimuktaM bhavati ?-itthaM tenokte 'vrajAmo vayam' iti vA pratizrute yadi bhikSurupekSAM karoti tadA tasya laghumAsikam , vRSabhasyopekSamANasya caturlaghu, AcAryasyopekSA kurvANasya caturguru // 2141 // athavA sAmatthaNa parivacche, gahaNe payabheda paMtha sImAe / gAme vasahipavese, mAsAdI bhikkhuNo mUlaM // 2142 // 20 bhikSuH 'tatra gantavyam ? na vA?' iti "sAmatthaNaM" dezIzabdatvAt paryAlocanaM karoti mAsalaghu / "parivacchi" tti dezIzabdo'yaM nirNayArthe vartate, tato 'gantavyameva tatra' iti nirNaya karoti mAsaguru / "gahaNe" tti niNIya yApadhiM gRhNAti tatazcaturlaghu / padabhedaM kurvatazcaturgurukam / pathi vrajataH SaDlaghukam / grAmasImAyAM prAptasya SaDgurukam / (granthAgram-3500 / sarvagranthAgram-15720) grAmaM prAptasya cchedaH / vasatau pravezaM kurvato mUlam / evaM bhikSolaghumAsAdA-25 rabhya mUlaM yAvat prAyazcittamuktam // 2142 // gaNi Ayarie sapadaM, ahavA vi visesiyA bhave gurugaa| bhikkhUmAicauNhaM, jai pucchasi to suNasu dose // 2143 // 'gaNinaH' upAdhyAyasya mAsagurukAdArabhya khapadamanavasthApyaM yAvat , AcAryasya tu caturlaghukAdArabhya khapadaM pArAJcikaM yAvat prAyazcittaM jJeyam / athavA bhikSu-vRSabho-pAdhyAyA-''cAryANAM 30 caturNAmapi tapaH-kAlavizeSitAzcaturgurukAH / tadyathA-bhikSobhyAmapi laghavaH tapasA kAlena ca, vRSabhasya kAlena guravastapasA laghavaH, upAdhyAyasya tapasA guravaH kAlena laghavaH, AcAryasya 1degsya catudeg bhA0 tA. mo. le. // 2degttaM mantavyam ta. De. kAM // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ in saniyukti-laghubhASya-vRttikai hatkalpasUtra / vagaDAprakRte sUtram 10 tapasA kAlena ca dvAbhyAmapi guravaH / atha ke punastatra tiSTatAM doSAH ? iti yadi pRcchasi tataH 'zRNu' nizamaya doSAn mayA'bhidhIyamAnAn // 2143 // tAnevAbhidhitsurAha annatarassa niogA, savvesi aNuppieNa vA te tu / deula sabha sunne vA, nioyapamuhe ThiyA gaMtuM // 2144 // 5 'anyatarasya bhikSu-vRSabhAderniyogAt 'sarveSAM vA sAdhUnAm 'anupriyeNa' anumatyA 'te' AcA stitra gatvA devakule vA sabhAyAM vA zUnyagRhe vA niyogasya- grAmasya mukhe-praveza eva sthitAH tato nirgranthAnAM nirghandhInAM cobhayeSAmapi parasparadarzanena bahavo doSA bhavanti / / 2144 // atra cAmidRSTAntaM sUrayo varNayanti-- duviho ya hoi aggI, davyaggI cava taha ya bhaavggii| 10 davyaggimmi agArI, puriso va gharaM palI-to // 2145 // dvividhA bhavatyagniH, tadyathA--dravyAmizcaiva tathA ca bhAvAgniH / dravyAnI cintyamAne agArI' aviratikA puruSo vA gRhaM pradIpayan yathA sarvakhaM dahati, evaM sAdhvI vA sAdhurvA khajIvagRhaM madanabhAvAgninA pradIpathan cAritrasarvasvaM dahatIti' niyuktigAthAsaGkepArthaH // 2135 ! atha vistarArthamabhighilsurdravyAnimAha--- tattha puNa hoi dabbe, DahaNAdINegalakSaNo aggii| nAmodayapaccaiyaM, dippai dehaM samAsajja // 2146 / / ___ 'tatra' tayordvavyAbhi-bhAvAgyormadhye dravyAmiH punarayaM bhavati-yaH khalu 'dahanAdyanekalakSaNo'gniH dahanaM--bhasmIkaraNaM tallakSaNaH, AdizabdAda pacana-prakAzanaparigrahaH, 'deham' indhanaM kASThAdikaM samAsAca' prApya 'nAmodayapratyayam' upNamparzAdinAbhakarmodayAd dIpyate sa dravyA20 gnirucyate // 2146 // kimarthaM punarayaM dravyAniH ! iti ced ata Aha davvAisannikarisA, uppanno tANi ceva DahamANo / davyaggi tti pavuccai, AdimabhAvAijutto vi / / 2147 // dravyam-Udhiovyavasthite araNikASThe tasya AdizabdAt puruSaprayatnAdezca yaH sannikarSa:samAyogastasmAd utpannaH 'tAnyeva' kASThAdIni dravyANi dahan yadyapi Adimena-audayika25 lakSaNena bhAvena agninAmakarmodayenetyarthaH, AdizabdAt pAriNAmikAdibhAvena ca yukto vartate tathApi dravyAmiH procyate, 'dravyAdutpanno dravyANAM vA dAhako'mirdravyAmiH' iti vyutpattisamAzrayaNAt / / 2147 // sa punaH kathaM dIpyate ? ityAha so puNa iMdhaNamAsajja dippatI sIdatI ya tadabhAvA / nANattaM pi ya labhae, iMdhaNa-parimANato ceva // 2148 // 1degnavahninA bhA0 ||2degti saGke bhaa0|| 3 tA. mo0 le. vinA'nyatra-vyAgniM tAvad vivR. Noti ta0 de0 kAM0 / degvyAgniM vyAkhyAnayati bhA0 // 4 nalakSaNazca, 'de ta0 De0 ko0 // yapyodayikena bhAvena yaktaH sa punarAtapanAmakarmodayAda dravyAdInAM dAhako bhavati / " iti co vizeSacUrNau ca // 6 AdimaH-prathama audayikalakSaNo yo bhAvastena agni bhA0 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 2144-52] prathama uddezaH / 617 'sa punaH' dravyAgniH 'indhana' tRNa-kASThAdikamAsAdya dIpyate 'sIdati ca' vinazyati 'tadabhAvAd' indhanAbhAvAt / 'nAnAtvaM' vizeSastadapi ca labhate indhanataH parimANatazca / tatrendhanato yathA-tRNAgniH tuSAgniH kASThAnirityAdi / parimANato yathA-mahati tRNAdAvindhane mahAn bhavati, alpe cendhane svalpa iti // 2148 // ukto dravyAgniH / atha bhAvAgni vyAcaSTe bhAvammi hoi vedo, itto tiviho npuNsgaadiio| jai tAsi tayaM atthI, kiM puNa tAsiM tayaM natthI / / 2149 // 'bhAve' bhAvAgnirvedAkhya ita Urddha vaktavyo bhavati / sa ca vedastrividho napuMsakAdiko jJAtavyaH / atra paraH prAha-yadi 'tAsAM' saMyatInAM 'takat' strIvedAdirUpaM mohanIyaM syAt tarhi yuSmadukto'gnidRSTAnto'pi saphala: syAt 'kiM punaH' paraM tAsAM 'takat' mohanIyaM nAsti, ataH kutastAsAM bhAvAneH sambhavo bhavet ? iti bhAvaH / etaduttaratra (gA0 2154 ) bhAvayipyate 10 / / 2.149 // athAnantaroktameva bhAvAgnikharUpaM spaSTayati udayaM patto vedo, bhAvaggI hoi taduvaogeNaM / bhAvo carittamAdI, taM DahaI teNa bhAvaggI // 2150 // __'vedaH' strIvedAdirudayaM prAptaH san tasya-strIvedAdeH sambandhI ya upayogaH-puruSAbhilASAdilakSaNastena hetubhUtena bhAvAgnirbhavati / kutaH ? ityAha-bhAvazcAritrAdikaH pariNAmaH 'taM' bhAvaM 15 yena kAraNena dahati tena bhAvAgnirucyate, 'bhAvasya dAhako'gnirbhAvAmiH' iti vyutpatteH // 2150 // kathaM punardahati ? iti ced ucyate jaha vA sahINarayaNe, bhavaNe kAsai pamArya-dappeNaM / DajhaMti samAditte, aNicchamANassa vi vasUNi // 2151 // iya saMdasaNa-saMbhAsaNehi~ saMdIvio mayaNavaNhI / 20 baMbhAdIguNarayaNe, Dahai aNicchassa vi pamAyA // 2152 // yathA vA 'khAdhInaratne' padmarAgAdibahuratnakalite bhavane pramAdena darpaNa vA 'samAdIpte' prajvAlite sati 'kasyacid' ibhyAderanicchato'pi 'vasUni' ratnAni dahyante, "iya' evaM sandarzanamavalokanaM sambhASaNaM-mithaH kathA tAbhyAM 'sandIpitaH' prajvAlito madanavahiranicchato'pi sAdhusAdhvIjanasya 'brahmAdiguNaratnAni' brahmacarya-tapaH-saMyamaprabhRtayo ye guNAsta eva daurgatyaduHkhApa-25 hAritayA ratnAni tAni pramAdAd 'dahati' bhasmasAt karoti // 2151 // 2152 / / amumevArtha draDhayati sukkhidhaNa-cAuvalA'bhidIvito dippate'hiyaM vaNhI / 1deggniM niyuktigAthayA tAvad vyA ta0 De0 kAM0 // 2 degvAgnirita UI vaktavyo bhavati / sa ca bhAvAgnistrividho napuMsakAdiko vedo jJA' bhA0 // 3 san tadupayogena bhAvAgnirbhavati, tasya-strIvedAdeH sambandhI ya upayogaH-puruSAbhilASAdilakSaNaH tena hetubhUtenetyarthaH / kutaH punarayaM bhAvAgnivyapadezaM labhate ? ityAha-bhAvazcArideg bhA0 // 4degyadoseNaM bhA0 // 5degsyApyaniccha bhA0 mo0 le.|| 6 brahmAdayaH-brahma bhA0 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [vagaDAprakRte sUtram 10 dididhaNa-rAgAnilasamIrito Iya bhAvaggI // 2153 // zuSkandhanena vAyubalena vA'bhidIpito yathA vahiradhikaM dIpyate "Iya" evaM dRSTirUpaM yadindhanaM yazca rAgarUpo'nila:-vAyustAbhyAM samIritaH-uddIpito bhRzaM bhAvAmirapi dIpyate // 2153 / / atha "kiM puNa tAsiM tayaM natthi" ( gA0 2149) tti padaM bhAvayan ziSyeNa praznaM kArayati lukkhamarasuNhamanikAmabhoiNaM dehabhUsavirayANaM / sajjhAya-pehamAdisu, vAvAresuM kao moho // 2154 // rUkSaM-niHsneham "arasoNhaM" iti naJ pratyekamabhisambadhyate arasaM-hiMgvAdibhirasaMskRtam anuSNaM-zItalam anikAmaM-parimitaM bhaktaM bhoktuM zIlameSAM te rUkSA-'rasA-'nupNA-'nikAmabho. jinasteSAm , makArAvalAkSaNikau, tathA dehabhUSAyAH-sAnAdirUpAyA viratAnAM pratinivRttAnAm , 10 khAdhyAyaH-vAcanAdirUpaH prekSA-pratyupekSaNA tayoH AdizabdAd vaiyAvRttyAdiSu ca vyApAreSu vyApUtAnAM sAdhu-sAdhvIjanAnAM kutaH 'mohaH' puruSavedAdhudayarUpaH sambhavati ? // 2154 // atra prativacanamAha niyaNAiluNaNamaddaNa, vAvAre bahuvihe diyA kAuM / sukkha suDhiyA vi ratti, kisIvalA kiM na mohaMti // 2155 // 15 "niyaNaM" ti nidAnaM niddiNaNamityarthaH, Adizabda uttaratra yokSyate, lavanaM mardanaM ca pratI tam , evamAdIn bahuvidhAn vyApArAn divA kRtvA 'zuSkAH' snAnAdyabhAvena zItoSNAdibhizca parimlAnAH "suDhiA" zrAntA evaMvidhA api kRSIvalAH 'kim' iti pariprazne bhavAnevAtra pRcchayate kathaya kiM te rAtrau 'na muhyanti' na mohamupagacchanti ? muhyantyeveti bhAvaH // 2155 / / jai tAva tesi moho, uppajai pesaNehiM sahiyANaM / avvAvArasuhINaM, na bhavissai kiha Nu virayANaM // 2156 // ___ yadi tAvat 'teSAM kRpIvalAnAM preSaNaiH' vyApAraiH sahitAnAM moha utpadyate tataH 'viratAnAM' saMyatAnAm 'avyApArasukhinAM' tathAvidhavyApArarahitatayA sukhinA satAM kathaM nu nAma na mohodayo bhaviSyati // 2156 // 2 athAtraiva parAbhiprAyamAzaGkaya pariharati-~ koI tattha bhaNijA, uppanne raMbhiuM samattho tti / so u pabhU na vi hoI, puriso va gharaM palIvaMto // 2157 // kazcit 'tatra' anantarokte'rthe brUyAt-yadyapi moha utpatsyate tathApyahamutpanne'pi mohe AtmAnaM niroddhaM samartha iti / gururAha-sa punarevaM vaktA tAdRze'vaMsare niroddhaM 'prabhuH' samarthoM na bhavati, puruSa iva gRhaM pradIpayan // 2157 // athainAmeva niyuktigAthAM vyAkhyAnayati kAmaM akhINavedANa hoi udao jahA vadaha tubbhe / taM puNa jiNAmu udayaM, bhAvaNa-tava-nANavAvArA // 2158 // uppattikAraNANaM, sabbhAvammi vi jahA kasAyANaM / 1 pyate 'iti' edeg bhA0 // 2 >> etacihnAntargataH pAThaH bhA0 nAsti / / 3 degyaniti // 2157 // asyA eva pUrvArddha vyA bhA0 // 30 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2153-63] prathama uddezaH / nahu niggaho na seo, emeva imaM pipAsAmo // 2159 // ziSyaH prAha-'kAmam' avadhAritamasmAbhiryathA yUyaM vadatha akSINavedAnAM mohasyodayo bhavati, paraM 'taM punaH' mohodayaM jayAmo vayaM 'bhAvanA-tapo-jJAnavyApArAt' bhAvanA-strIkaDevarasatattvacintanAdikA tapaH-caturthAdikam jJAnavyApAraH-sUtrArthacintanAtmakaH, api ca-"cauhiM ThANehiM kohuppattI siyA, taMjahA--khetaM paDucca vatthu paDucca sarIraM paDucca uvahiM paDucca" ityA-5 dinA sthAnAGgAdau (4 sthAne patra 193-1 ) prajJaptAnAM kapAyotpattikAraNAnAM kSetra-vAstvAdInAM sadbhAve'pi yathA kaSAyANAM nigraho na na zreyAn api tu zreyAneva, evameva 'idamapi' prastutaM pazyAmaH, mohodayakAraNAnAM sadbhAve'pi tannigrahaM karipyAma iti bhAvaH // 2158 // 2159 // atra sUriH parihAramAhapaharaNa-jANasamaggo, sAvaraNo vi hu chalijaI joho| 10 vAleNa ya na chalijai, osahahattho vi kiM gAho // 2160 // praharaNaM-khaDgAdi yAnaM-hastyAdi tAbhyAM samagraH-sampUrNaH tathA 'sAvaraNaH' sannAhasahitaH apizabdAd yuddhakauzalAdiguNayukto'pi yathA yodhaH samarazirasi praviSTaH prayatnaM kurvANo'pi yodhAntareNa 'chalyate' chalaM labdhvA hanyate ityarthaH, yadvA 'grAhaH' sarpagrAhako gAruDikAdiH auSadhahasto'pi kiM vyAlena' duSTasarpaNa na cchalyate ? chalyata evaM, evaM yadyapi bhavAn 15 bhAvanA-tapo-jJAnavyApArayuktastathApi strINAM sandazanAdi kurvan mohodayena cchalyata eveti // 2160 // api ca udagaghaDe vi karagae, kimogamAdIvitaM na ujjalai / ___ aiiddho vi na sakai, vinivvaveuM kuDajaleNaM // 2161 // udakaghaTe 'karagate'pi' hastasthite'pi kim 'okaH' gRham 'AdIpitaM' prajvAlitaM sad 20 'nojvalati' na dIpyate ?, athAsau 'artAddhaH' atidIpto'gnistataH kuTajalena prakSiptenApi nAsau nirvApayituM zakyate, evaM yadyapi jJAnavyApArAdikaM jalaghaTakalpaM svAdhIna tathApi mohodayAminA prajvalitaM cAritragRhaM kiM na pradIpyate ?, atipravalo vA moho yAdIyeta tato ghaTajalakalpena bahunA'pi jJAnavyApArAdinA nA'sau vidhyApayituM zakya iti // 2161 // kiJca rIDhAsaMpattI vi hu, na khamA saMdehiyAmma atthmmi| nAyakae puNa atthe, jA vi vivattI sa nidosA / / 2162 / / saMyatIkSetre gatAnAM mohodayanirodhAdiko yaH sandehitaH-saMzayAspadIbhUto'rthastasmina rIDayAyadRcchayA ghuNAkSaranyAyena sampattirapi 'na kSamA' na zreyasI / yaH punaH sAdhvIrahitakSetragamanAdiko'rthaH pUrva jJAtaH-nirdoSatvena nirNItastataH kRtaH kartumArabdhaH jJAtakRtastamin evaMvidhe'rthe yA'pi kuto'pi vaiguNyato vipattirbhavati sA api nirdoSo mantavyA // 2162 // atha paraH prAha-30 dUreNa saMjaIo, assaMjaiAhi uhimaahaaro| jai melaNAe~ doso, tamhA ranammi basibavvaM // 2163 // 1 veti bhAvaH, evaM bhA0 // 2 degn saMzayAspadIbhUte'rthe kriyamANe gaDha bhA0 // 25 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620 saniryukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [ bagaDAprakRte sUtram 10 saMyatyaH 'dUreNa' pRthagbasatyAdau vasantyaH parihartuM zakyante, yAstu 'asaMyatyaH' aviratikAstAH parihartumazakyAH, yatastAbhya upadhirAhArazca labhyate, ato yadi ' mIlanAyAH' saMsargasya doSaH saMyatIkSetre tiSThatAM bhavati tataH sAdhubhiraraNye gatvA vastavyam // 263 // sUrirAharanne vitirikkhIto, parinna dosA asaMtatI yAvi / labbhIya kUlavAlo, guNamaguNaM kiM va sagaDAlI / / 2164 // araNye'pi vasatAM tairazcastriyo hariNIprabhRtayo dopAnupajanayanti / tathA 'parijJA' bhaktapratyAkhyAnaM taddoSAzca bhavanti / tathAhiM - tatrAhArAdyabhAvAd bhaktapratyAkhyAnaM karttavyam, tacca prathamata eva kartuM na yujyate, viratisahitasya jIvitasya duSprApatvAt ; na ca tadAnIM tat kartuM zakyate, kurvatAmapyArttadhyAnasambhavAt kudevatvagamana- pretyavodhidurlabhatvAdayo doSAH / 'asantatizca' 10 pravAjanAdyabhAvAnna ziSya-praziSyAdisantAna upajAyate, yadvA - "asaMtaIe" rtti sarvathaiva strINAmasattAyAM vanavAsamaGgIkRtya yat kila brahmacaryaM dhAryate tanna bahuphalaM bhavati, B ~< "thaMbhau kohA aNAbhogA, aNApucchA asaMtaI / " ( Ava0 mU0 bhA0 gA0 257 ) iti vacanAt / na cAtrAraNyaM janAkulaM vA pramANam, yataH kUlavAlakosTavyAmapi vasan kaM guNaM labdhavAn ? ' zAkaTAli:' sthUlabhadrakhAmI sa janamadhye gaNikAyA gRhe'pi tiSThan 15 kamaguNaM labdhavAn ? na kamapIti bhAvaH // 2164 // kiJca - 25 kassara vivittavAse, virAhaNA dunnae abhedo vA / jaha sagaDAli maNo vA, taha viio kiM na ruMbhiMsu / / 2165 / / kasyacid 'vivikte' strI- pazu-paNDakavirahite'pi vAse vasataH prabalavedodayAd virAdhanA brahmacaryasya bhavati, kasyApi punaH 'durnaye' rUyAdisaMsaktapratizrayavAse'pi vedamohanIyakSayopazama20 prabalatvena 'abheda: ' na brahmacaryavilopo bhavati / vAzabdaH prakArAntaradyotanArthaH / Aha yadyevaM tarhi karmodaya-kSaya-kSayopazamAdireva pramANaM na strIsaMsargAdi, naivam, karmaNAmudeya-kSaya kSayopazamAdayo'pi prAyastathAvidhadravya-kSetrAdisahakArikAraNasAcivyAdeva tathA tathA samupajAyante nAnyathA / yathA vA 'zAkaTAli:' sthUlabhadrasvAmI svakIyaM manaH strIsaMsarge'pi niruddhavAn tathA 'dvitIya: ' siMhaguhAvAsI kiM na niruddhavAn ? yena strIsaMsargAdikamapramANaM gIyate // 2165 // yatazcaivamataH hoja navA vi pabhuktaM, dosAyayaNesu vaTTamANassa / cUyaphaladosadarisI, cUyacchAyaM piba || 2166 / / // 1 'thaka kSetrAdI bhA0 ta0 De0 kAM0 // 2 striyo bhavanti / tathA tatrAhArAdyabhAvAt 'parizA' bhaktapratyAkhyAnaM kartta mo0 le0 3nti, araNye hi balatAmAhArAdyabhAvAd bhaktameva pratyAkhyAtavyam, tacca bhA0 // datta 'asA' sarvathaiva strINAmasadbhAve vana bhA0 // 5 etacihnagataH pAThaH bhA0 nAsti // 6naprAmANyena sadoSatvAt ta0De0 kAM0 // 7 idamevAha bhA0 // 8 'daya-kSayopazamAveva pra0 bhA0 // 9 daya kSayopa bhA0 // 10 kArisAci' ta0 De0 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2164-69] prathama uddezaH / 621 bhaved vA na vA 'doSAyataneSu' brahmavirAdhanAdidoSasthAneSu vartamAnasya mano niroddhaM 'prabhutvaM' sAmarthya tathApi doSAyatanAni dUrataH pariharaNIyAni / dRSTAntazcAtra cUtaphaladopadI cUtacchAyAmapi varjayati jahA ego rAyaputto aMbagapio / tassa aMbagehiM aikhaiehiM vAhI uDhio / so vejehi yApyAkRtaH aMbagA ya paDisiddhA / so annayA pAraddhiM gao aMbacchAyAe vIsamai / amaJceNa / puNa paDisiddho taha vi na ThAi / tAhe teNa vArijaMteNa vi taM phalaM gahiyaM / bhaNei a-~mae na khAiyatvaM, ko doso gahie ? tti / teNa. pasaMgadoseNa khaiyaM viNaTTho ya / esa diluto / ___ ayamatthovaNao---jahA tassa rAyaputtassa vejjehiM aMbagA apattha ti kAuM paDisiddhA tahA bhagavayA vi sAhUNaM abbabhapaDisevA iha parattha ya apattha tti kAuM paDisiddhA, tappariharaNovAo a 'itthI-pasu-paMDagasaMsattAe vasahIe saMjaIkhette ya na ThAyavaM' iccAI uvaiTTho / jo tesu 10 ThAi so niyamA pasaMgadoseNa viNassai carittarajassa ya aNAbhAgI bhavai, jahA so rAyaputto / ___ anno pasattho rAyaputto so cUtaphaladosadarisI cUyacchAyaM pi pariharaMto ihaloiyANa kAmabhogANaM AbhAgI jAto, evaM jo sAhU titthayarapaDisiddhaitthipaDisevAdosadarisI itthisaMsattAo vasahIo saMjaIkhettaM ca pariharai so niyamA iha parattha ya sabasukkhANaM AbhAgI bhavai tti // 2166 // atha "dUreNa saMjaIo" (gA0 2163) ityAdi yat pareNAkSiptaM tadetat 16 parijihIrgharAha itthINaM parivADI, kAyavvA hoi ANupuvIe / parivADIe gamaNaM, dosA ya sapakkhamuppannA // 2167 // 'strINAm' ekakhurAdInAM paripATiH' paddhatirAnupUrvyA karttavyA bhavati, prarUpaNIyetyarthaH / tataH 'paripATyAM' yathA tAsu gamanaM bhavati tathA vAcyam / doSAzca svapakSata utpannA bhavantIti 20 vaktavyamiti niyuktigAthA saGkepArthaH // 2167 // athainAmeva gAthAM vyAkhyAnayati egakhura-dukhura-gaMDI-saNapphaitthIsu ceva privaaddii| baddhANa caraMtINaM, jattha bhave vaggavaggesu // 2168 // tattha'natamo mukko, sajAimeva paridhAvaI puriso| pAsagae vi vivakkhe, carai sapakkhaM avekkhaMto // 2169 // 25 ekakhurA vaDavAdayaH, dvikhurA go-mahipyAdayaH, gaNDIpadA hastinyAdayaH, sanakhapadAH zunIprabhRtayaH, etAsu SaSThI-saptamyoratha pratyabhedAt etAsAM strINAM 'vargavargeSu' pRthakpRthaksajAtIyasamUharUpeSu baddhAnAM vA carantInAM vA yatra vApi kuTI-vATakAdau paripATIrbhavet tatrA'zva-go-hastizunakAdInAmanyatamaH puruSo muktaH san dUrasthitAmapi 'svajAtimeva' vaDavAdikAM paridhAvati, 'vipakSe tu' vijAtIye gavAdipakSe 'pArzvagate'pi' pratyAsannasthite'pi khapakSamapekSamANazcarati, na 30 punarvipakSamanudhAvatIti bhAvaH, evaM zramaNo'pi vapakSa iti kRtvA vizvastaH san saMyatIbhiH saha saMsarga karoti, nai punaraviratikAsu // 2168 // 2169 // yataH1 tAhe NeNa vA bhA0 // 2. etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 3 nAviradeg bhaa0|| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 AgaMtuyadavvavibhUsiyaM ca orAliyaM sarIraM tu / asamaMjaso u tamhA'nAritthisamAgamo jaiNo // 2170 // AgantukadravyaiHpaiH-vastrA -''bharaNAdibhirvibhUSitam- alaGkRtaM cazabdAdudvartana-snAnAdiparikarmayuktaM ca yasmAdagArastrINAmaudArikaM zarIraM tatmAd 'asamaJjasaH' visadRzastAbhiH saha 'yateH ' 5 sAdhormalamalImasazarIrasya samAgamaH- mIlakaH // 2170 // api ca saniryukti-laghubhApya-vRttike vRhatkalpasUtre [ vagaDAprakRte sUtram 10 avibhUsio tavassI, nikAmo'kiMcaNo mayasamANo / iyagArIsuM samaNe, lajjA bhaya saMthavo na raho || 2171 // 'avibhUSitaH' vibhUSArahita eSaH, tathA ' tapakhI' tapaHkSINadehaH, 'niSkAmaH' zubharasagandhAdyapabhogarahitaH, 'akiJcanaH ' niSparigrahaH, tataH 'mRtasamAnaH' zabakalpa eSaH, 'iti' eva10 magArINAM zramaNe'vajJA bhavati / zramaNasya punaragArIbhiH saha vipakSatayA yA lajjA yaccAgAribhyo bhayaM tena tAbhiH saha na 'saMstavaH ' paricayaH na vA 'rahaH ' ekAnta iti // 2171 // 15 25 nibbhayayA ya siNeho, vIsatthattaM paroppara niroho / dANakaraNaM pi jujai, laggai tattaM ca tattaM ca // 2172 // saMyatasya saMyatyAM 'nirbhayatA' na bhayamutpadyate, snehazvobhayorapi bhavati svapakSatvAt, 'vizvastatvaM' ca vizvAsaH parasparagugopanaviSayaH pratyaya ityarthaH, 'parasparam ' ubhayorapi 'nirodhaH' basti nigrahAtmakaH, tathA 'dAnakaraNamapi' vastra - pAtrAdidAnalakSaNaM saMyatIM prati tasya 'yujyate' sambhavatItyarthaH, tato yathA taptaM ca taptaM ca lohaM 'lagati' sambadhyate tathA saMyatI - saMyatau dvAvapi nirodhasantaptau raho labdhvA lagata iti // 2172 // Aha dRSTAstAvat svapakSasamutthA doSAH, 20 paramete kutra sambhavanti ? iti nirUpyatAm, ucyate svapakSe tu katham ? ityAha vIyAra- bhikkhacariyA - vihAra - jai - ceivaMdaNAdIsuM / kajjesuM saMpaDitANa hoMti dosA ime dissa / / 2173 // ekavagaDe ekadvAre ca grAmAdau vicArabhUmi - bhikSAcaryA - vihArabhUmi - yati caitya vandanAdiSu kAryeSu pratizrayAnnirgatAnAM rathyAdau 'sampatitAnAM' militAnAmanyo'nyaM dRSTvA ete doSA bhavanti // 2173 // dUrammi diTThi lahuo, amugo amugi tti caulahU hoMti / fasammammiya gurugA, micchatta pasajaNA sese / / 2174 // yadi dUre'pi saMyataH saMyatyA dRSTaH saMyatI vA saMyatena tadA laghuko mAsaH / pratyAsannapradeze 1 AgantukadravyANi vastrA''maraNAdIni tairvibhUSitam- alaGkRtam, cazabdasya vyavahitasambandhatvAda 'audArikaM ca' udArarUpaM jJAna dhAvanAdiparikarmaNA saJjAtarUpAtizayamityarthaH / evaMvidhamagArastrINAM yataH zarIraM tatmAd 'asamaJjayaH' visadRzastAbhiH saha 'yateH' sAdhoH samAgamaH || 2170 // bhA0 // 2 zarIramanyAdRzamitra pratibhAti, tasmAd ta0 De0 kAM0 // 3 dUre saMyataH saMyatyA saMyatI vA saMyatana yadi dRSTo dRSTA vA tadA ladeg bhA0 // 4 na yadi dRSTA tadA ta0 De0 kAM0 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2170 - 78 ] prathama uddezaH / 623 samAyAtaM saMyataM samyagupalakSya saMyatI yadyamuko'yaM jyeSThArya iti brUte, saMyato vA saMyatImupalakSya amukA saMyatIti bravIti tadA catvAro lavavaH / atha sA 'kRtikarma' vandanaM karoti tadA catvAro gurukAH / ye cAbhinavadharmANaste tathA vandamAnAnupalabhya vakSyamANanItyA mithyAtvaM gaccheyuH / 'zeSe' bhojikA-ghATikAdau zaGkAM kurvANe sati 'prasajanA' prAyazcittasya vRddhirdraSTavyA // 2174 // tAmevAha-- 5 diTThe saMkA bhoiya, ghADiya nAI ya gAma bahiyA ya / " cattAri cha cca lahu gurU, chedo mUlaM taha dugaM ca // 2175 // saMyatasya saMyatyA kRtikarma kriyamANaM kenacid dRSTam dRSTe sati tasya 'zaGkA' vakSyamANA saJjAyate tatazcatvAro guravaH / atha 'bhojikAyAH ' bhAryAyAH kathayati tatazcaturlaghukAH / ghATikaHmitraM tasyAgrataH kathane caturguravaH / ' jJAtInAM' svajanAnAM kathane SaD laghavaH | ajJAtInAM katha- 10 yati SaD guravaH / grAmasya kathayati cchedaH / grAmavahirnirgatya kathayati mUlam / grAmasImAyAM kathane'navasthApyam / sImAnamatikramya kathayati pArAJcikam // 2175 // kIdRzI punaH zaGkA bhavati ? ityAha ___________ kuviyaM nu pasAdetI, Ao sIseNa jAyae virahaM / Ao talapannaviyA, paDicchaI uttimaMgeNaM // 2176 / / ii saMkAe gurugA, mUlaM puNa hoi nivvisaMke tu / sohI vA'sannatare, lahugatarI gurutarI iyare / / 2177 // 'nu:' iti vitarke, kimeSA saMyaMtI kupitaM santamenaM saMyataM prasAdayati ? Ahozcit 'zIrSeNa' mastakena 'virahaH' ekaunte yAcate ? utAho anena sAdhunA talena - cappuTikAdikaraNena prajJApitA satI prArthanAmuttamAGgena pratIcchati ? || 2176 // 'iti' evaM zaGkAyAM catvAro gurukAH / atha nirvizaGka-kupita-prasAdanAdyarthameva karotIti manyate tato dvayorapi mUlam / bhojikAdizca yo yastasya sambandhenAsannatarastatra tatra zodhilaghukatarA / 'itarasmin' ghATika - jJAtyAdauM dUratare gurukatarA // 2277 // atha kimiti jJAtInAM prathamaM na kathayati : ityAha vissasaha bhoi-mittAie to nAyao bhave pacchA / jaha jaha bahujaNanAyaM, karei taha vaDDhae sohI // 2178 // bhojikA - mitrAdiSu zarIramAtra bhinneSu na kimapi gopanIyamastIti kRtvA yato'sau vizvasiti tataH 'jJAtIn' khajanAn pazcAd jJApayati / yathA yathA cAsau bahujanajJAtaM karoti tathA tathA 'zodhiH" prAyazcittaM varddhate // 2178 // - athAsau jJApyamAno janaH pratiSedhayati tataH prAyazcittamapyuparamate / tathA cAha-- 15 20 25 30 1 'nAM' bhrAtrAdInAM bhA0 // 2 tI evaM vandamAnA ku ta0De0 kAM0 // 3 'kAntaM yA bhA0 // 4degva vandanakaM kadeg ta0 De0 kAM0 // 5degdau samvandhena dUradeg ta0 De0 kAM0 // 6 ucyate bhA0 // 7 etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 624 paDiseho jammi paDhe, pAyacchittaM tu ThAi purimapae / nissaMkiyammi mUlaM, micchatta pasajaNA sese / / 2179 // tena puruSeNa bhojikAyA AkhyAtam -- mayA saMyatI saMyataM zIrSapraNAmenAvabhASamANA dRSTA, tataH sA pratiSedhayati--na bhavatyevam, maibamasamaJjasaM voca iti; tataH prAyazcittamapyuparatam / athAsau 5 tayA na pratiSiddhastataH prAyazcittaM varddhate / evaM ghATikAdiSvapi vaktavyam / tato yasmin bhojikAdo pade pratiSedhastataH 'pUrvapade' zaGkAdau prAyazcittaM tiSThati, norddha varddhate / tathA 'kupita-prasAdanAdyarthameva karoti' iti niHzaGkate mUlam / evaM mithyAtvaM 'zeSasya ca ' bhojikAdiviSayaprAyazcittasya prasajanA bhavatIti // 2179 // kathaM punarbhojikAdayaH pratiSedhayanti ? ityAhakikammaM tIeN kathaM, mA saMka asaMkaNijacittAiM / 15 saniryukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ bagaDAprakRte sUtram 10 na vibhUyaM na bhavissai, erisagaM saMjamadharesuM // 2180 // 'kRtikarma' vandanakaM ' tayA' saMyatyA kRtam, mA azaGkanIyacitte amU zaGkiSThAH, nApi bhUtam apizabdAd na bhavati na ca bhaviSyati IdRzaM bhavatparikalpitaM kupita - prasAdanAdikamasamaJjasaceSTitaM 'saMyamadhareSu' sAdhu-sAdhvIjaneSu // 2180 // evaM vicArabhUmau gacchatAM doSA uktAH / atha bhikSAcaryAyAM tAnevAha-- paDhama- biiyAturo vA, saikAla tavassi muccha saMto vA / racchAmuhAi pavisaM, nito va jaNeNa dIsikhA / / 2181 // " racchAmuhAi " tti tasmin grAme rathyAmukhe AdizabdAdanyatra vA tathAvidhe sthAne devakulaM vA zUnyagRhaM vA bhavet tatra prathamaparISahAturaH prathamAlikArthaM dvitIyaparISahAturazca dravapAnArthaM pravizet, yadvA yAvanna 'satkAla : ' bhikSAyA dezakAlo bhavati tAvadatraivopaviSTastiSThAmi, athavA 1 dRSTA, yadvA saMyatIvandane saMyatena yat prativandanaM kRtaM tad dRSTrA brUyAt - mayA saMyataH saMyatIM ziraHpraNAmena yAcamAno dRSTa iti / tataH sA pratiSedhayati na bhavatyevam, mA zaGkAM kArSIH / evaM ghATikAdayo'pi yadi pratiSedhayanti tataH 'yasmin pade' ghATikAdau pratiSedhastataH pUrve pade' bhoginyAdau prAyazcittamapi tiSThati, no varddhate / niHzaGkate sati mUlam / evaM mithyAtvaM zeSasya ca prasajanA bhavati / 2279 // kathaM punarbhoginyAdayaH bhA0 / "paDiseho jammi0 gAhA / teNa bhoiyAe akkhAyaM, jahA me saMjao saMjaI sIsapaNAmakaraNeNaM obhAsaMto diTTho // tAhe sA bhoiyA se bhai-vaMdaNayaM tIya kayaM0 gAhA kaNThyA // " iti vizeSacUrNo / "paDiseho 0 gAdhA // jAdhe teNa bhoiyAe kadhitaM, jadhA - mae saMjataM saMjatI sIsapaNAmeNaM obhAsaMtI diTThA // tA sA bhajjA se bhaNejjA - kitikrammaM0 gAdhA kaMThA / " iti cUrNo / bhA0 pratI TIkA vizeSacUrNyanusAriNI, zeSapratigataTIkA punaH cUrNyanusAriNIti // 2 vizeSacUrNikRtA - vaMdaNayaM tIya kathaM iti pATha Ahato'sti / dRzyatAM TippaNI 1 // 3 'madvitIyaparI pahAturaH prathamAlikAdyarthaM pravizet, bhA0 / "paDhama-biti0 gAhA / chudhAito paDhamAliyaM karemi tti vitiyaparIsaheNa vA AturaH- tRSita ityarthaH, adhavA jAva Na tAva satikAlo bhavati tAva ettha acchA mi" iti cUrNo / "paDhamabiiyA0 gAhA / tammi gAme nagare vA racchAmuhe devaule sunnadharaM vA tattha 'paDhama- biiyAturo' chuhAtio paDhamAliyaM karemi tti tisio vA pANaM pibAmi tti, ahavA jAva na tAva saikAlo bhavai tAva ettha uvaviTTho acchAmi / " iti vizeSacUrNo // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 2179-85] prathama uddezaH / 'tapasvI' kSapakaH sa vizrAmagrahaNArtham , yadvA'tyupNena kasyApi mUcchauM samutpannAgarikArakSapAyanArtham , yadi vA bhikSATanena zrAnto'hamato'tra vizrAmaM gRhNAmi evamebhiH kAraNaistatra pravizet , sa ca pravizan tato nirgacchan vA janena dRzyeta; saMyatyapi tatraitaireva kAraNaiH pravizet sA'pi pravizantI janena dRSTA syAt // 2181 / / atra caturbhaGgImAha-- saMjaoM diTTho taha saMjaI ya doNNi vi taheva sNpttii| racchAmuhe va hojA, sunaghare deule vA vi // 2182 // saMyatastatra pravizan dRSTo na saMyatI ? saMyatI dRSTA na saMyataH 2 saMyataH saMyatI ca dvAvapi dRSTau na dRSTau vA 3-4 / "taheva saMpatti" tti yaiH kAraNaiH saMyataH praviSTastaireva saMyatyA api tatra samprAptirabhUt , evamanantaroktacaturbhaGgayA rathyAmule vA zUnyagRhe vA devakule vA darzanaM syAt // 2182 // tataH kim ? ityAha vaiNI puvvapaviTThA, jeNAyaM pavisate jaI ittha / emeva bhavati saMkA, vaiNi daTTaNa pavisaMtiM // 2183 // saMyataM tatra pravizantaM dRSTvA zaGkA bhavet-nUnaM vratinI pUrvapraviSTA varttate yenAyaM yatiratra pravizati / evameva vratinIM pravizantIM dRSTvA zaGkA bhavati-nUnaM saMyataH praviSTo'sti yeneyaM pravizati // 2183 // 15 ubhayaM vA duduvAre, daTuM saMgArau tti mannati / te puNa jai annonna, pAsaMtA tattha na visaMtA // 2184 // dvidvAre vA devakule 'ubhayaM' saMyataH saMyatI ca pravizet , tatraikena dvAreNa saMyataH praviSTo dvitIyena tu saMyatI, tau ca dRSTvA 'saGgAraH' saGketo'trAnayoriti gRhasthA manyante / 'tau ca' saMyatIsaMyatau yadyanyonyamadrakSyatAM tatastatra 'nAvekSyatAM' pravezaM nAkaripyatAm // 2184 // 20 ItthaM praveze caturbhaGgI darzitA / atha nirgamane'pi tAmatidizannAha-~ emeva tato Nite, bhaMgA cattAri hoti nAyavvA / carimo tullo dosu vi, adiTThabhAveNa to satta // 2185 // 'evameva' pravezavat 'tataH' zUnyagRhAdernirgacchatorapi tayozcatvAro bhaGgA bhavanti jJAtavyAH / tadyathA-saMyato nirgacchan dRSTo na saMyatI 1 saMyatI nirgacchantI dRSTA na saMyataH 2 saMyataH 25 saMyatI dvAvapi dRSTau 3 dvAvapi na dRSTau 4 / atra ca 'dvayorapi' praveza-nirgamayoH 'caramaH' caturtho bhaGgastulyaH / kutaH ? ityAha---'adRSTabhAvena' dvayorapi saMyata-saMyatyoradRSTatvena, tatazca dvAbhyAmapyeka eva gaNyate, evaM sapta bhaGgA bhavanti // 2185 // eteSu doSAnAha 1zana janena 60 ta0 De0 kAM0 // 2 mo0 le. vinA'nyatra-dRSTau 3 tathA dvAvapina dRSTau 4 / "ta ta. De. kAM0 / dR 3 na saMyato na vA saMyatI dRSTeti 4 / "tadeg bhA0 // 3degraNaiH prathama. dvitIyAdiparISahAturatAdibhiH saMyataH De0 ta0 / "taheva saMpatti ti jehiM kAraNehiM saMjao paviTro tehiM kAraNehiM saMjaI vi" iti vizeSacUrNI // 4degSTvA zaGkate-nUnaM ta0 De. kAM. // 5ca tathA ht.0|| 6 // etanmadhyagataH pAThaH bhA. nAsti / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 626 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [vagaDAprakRte sUtram 10 ekkikammi ya bhaMge, TThiAIyA ya ghnnmaadiiyaa|| sattamabhaMge mAso, AubhayAI a savisesA // 2186 // ekaikasmin bhaGge 'dRSTAdayaH' dRSTe sati zaGkA bhojikAdayo doSA bhavanti / tatra zaGkA nAma kiM vizrAmaNArthamatra pravizati ? uta pratisevanArtham ? iti tatra caturguru / pratisevanArthameveti 5 niHzaGkite mUlam / zeSa bhojikAnivedanAdi saprAyazcittaM prAgvad draSTavyam / tathA ubhayorapi rAjapuruSaistatra praveze dRSTe sati grahaNA-''karSaNAdayo doSAH / saptame bhaGge mAsalaghu, tatra cAtmobhayAdisamutthAH savizeSA doSAH / tathAhi-tatrobhayorapyadRSTatvAdanyonyadarzane dvayorekatarasya vA cittabhedaH sambhavet-kenApyAvAM pravizantau na dRSTAviti kRtvA tatraikAnte ghaTanaM bhavet / Adi zabdAccaturthavrataM virAdhitamAvAbhyAmiti matvA vaihAyasamaraNA-'vadhAvanAdIni kuryAtAm // 2186 // 10 atha pravezaviSayeSu bhaGgakeSu paJcabhirAdezaiH prAyazcittamabhidhitsuH prathamAdezatastAvadAha-~ carame paDhame biie, taie bhaMge ya hoimA sohI / __ mAso lahuo guruo, caulahu-gurugA ya bhikkhussa // 2187 // caramo nAma-yatra dve api na dRSTe 1 prathamaH-yatra saMyata eva dRSTaH 2 dvitIyaH-yatra saMyatI dRSTA 3 tRtIyaH-yatra dve api dRSTe 4, eteSu bhaGgeSu yathAkramaM bhikSoriyaM zodhirmantavyA / 15 tadyathA-mAso laghukaH, mAso gurukaH, caturlaghukAH, caturgurukAH // 2187 // vasabhe ya uvajjhAe, Ayarie egaThANaparivuDDI / / mAsaguruM ArambhA, nAyavyA jAva chedo u / / 2188 // vRSabhasyopAdhyAyasyAcAryasya ca yathAkramamekaikasthAnaparivRddhiH kartavyA, tatazca mAsagurukAdArabhya cchedaM yAvat prAyazcittasthAnAni jJAtavyAni / tadyathA-vRpabhasya caturthe bhaGge mAsaguru, 20 prathame caturlaghu, dvitIye caturguru, tRtIye SaDlaghu; evamupAdhyAyasya caturlaghukAdArabdhaM SaDguruke tiSThati, AcAryasya caturgurukAdArabdhaM chedAntaM draSTavyam // 2188 // eSa eka AdezaH / atha dvitIya ucyate __ ahavA carime lahuo, caugurugaM sesaesu bhaMgesu / bhikkhussa dohi vi lahU, kAla tave dohi vI gurugA // 2189 // __ athavA carame bhaGge laghuko mAsaH, 'zeSeSu' triSvapi bhaGgeSu pratyekaM caturgurukam / etAni prAyazcittAni bhikSoH 'dvAbhyAmapi' tapasA kAlena ca laghukAni, vRSabhasya kAlagurukANi, upAdhyAyasya tapogurUNi, AcAryasyobhayagurUNi // 2182 // eSa dvitIya AdezaH / atha tRtIya ucyate mAso visesio vA, taiyAdesammi hoi bhikkhussa / gurugo lahugA gurugA, visesiyA sesagANaM tu / / 2190 // 1tatra cobhayorapyadRSyatvAd AtmobhayAdisamutthAH 'savizeSAH' samadhikA dossaaH| tatrAnyonyadarzane dvayorekatarasya vA cittabhedaH / bhinnacittayozca tatraikAnte bhA0 // 2a> etaccihnamadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti // 3ta0 De0 kA vinA'nyatra ---degSu tAvataprAyazcittamAha mo0 le.|| 30 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2186-93] prathama uddezaH / 627 'vA' iti athavA tRtIyAdeze caturSvapi bhaGgeSu laghumAsastapaH - kAlavizeSito bhikSorbhavati / tadyathA- - caturthe bhane dvAbhyAmapi tapaH- kAlAbhyAM laghukaM laghumAsikam prathame tadeva tapasA laghukaM kAlena gurukam, dvitIye kAlena laghukaM tapasA gurukam, tRtIye dvAbhyAmapi tapa:kAlAbhyAM gurukam / 'zeSANAM tu' vRSabhopAdhyAyAcAryANAM yathAkramaM guruko mAsaH catvAro laghukAzcatvAro gurukAH caturSvapi bhaGgeSvevameva tapaH- kAlavizeSitAH prAyazcittam // 2190 // - aiSa tRtIya AdezaH / atha caturthamAha- ahavA cauguruga cciya, visesiyA huMti bhikkhumAINaM / mAsAi jAva gurugA, avisesA huMti savvesiM // 2191 // athavA ceturgurukA eva bhikSuprabhRtInAM caturNAmapi tapaH - kAlavizeSitA bhavanti / tadyathAbhikSordvAbhyAmapi tapaH- kAlAbhyAM laghavaH, vRSabhasya tapolaghavaH kAlaguravaH, upAdhyAyasya tapo - 10 gurukAH kAlalaghukAH, AcAryasya dvAbhyAmapi tapaH- kAlAbhyAM guravaH / eSa caturtha AdezaiH / yadvA mAsAdArabhya caturgurukaM yAvad bhikSu-vRSabhAdInAM prAyazcittAni / tadyathA-1 - bhikSormAsalaghu, vRSabhasya mAsaguru, upAdhyAyasya caturlaghukam, AcAryasya caturgurukam / etAni ca prAyazcittAni sarveSAM bhaGgacatuSTaye'pi tapaH - kAlAbhyAmavizeSitAnIti paJcama AdezaH // 2191 // evaM tAvat pravezapratyayaM zuddhapade prAyazcittamuktam / atha tatra praviSTAnAM ye doSAH sambha- 15 vanti tatpratyayaM prAyazcittamAha diTThobhAsa paDissuya, saMthAra tuaTTa calaNaukkheve / phaMsaNa paDisevaNayA, caulahugAI u jA carimaM // 2192 // evaM praviSTayoH saMyata-saMyatyoH parasparaM 'dRSTe' darzane sajAte sati caturlaghavaH / saMyataH saMyatI vA yadyavabhASate tatazcatvAro guravaH / avabhASite sati yadi pratizRNoti tadA SaD laghavaH / 20 saMstArake kRte SaD guravaH / tvagvarttane kRte cchedaH / calana :- pAdastasyotkSepe mUlam / sparzane'navasthApyam / pratisevane pArAJcikam // 2192 // evaM praviSTAnAM prAyazcittamuktam / atha nirgamanaviSayamAha pavite jA sohI, causu vi bhaMgesu vanniyA esA / nikkhamANe sacciya, savisesA hoi bhaMgesu // 2193 // saMyatI-saMyatayoH pravizatoryA zodhizcaturSvapi bhaGgeSu 'eSA' anantarameva varNitA saiva zUnyagRhAderniSkrAmatorapi savizeSA caturSvapi bhaGgeSu bhavati // 2193 // evaM tAvad grAmAderantarvicArabhUmau gacchantInAM bhikSAcaryAyAM ca doSAH pratipAditAH / adhunA grAmAderbahirvicArabhuvaM 5 1 <> etanmadhyagataH pAThaH bhA0 mo0 le0 nAsti // 2 caturguravasta eva mo0 0 // 3zaH / atha paJcamamAha - "mAsAi jAva" ityAdi / yadvA mAsAdArabhya caturgurukaM yAvad 'avizepitAni' tapaH- kAlavizeSarahitAni bhikSu ta0 De0 kAM0 // 4 pAmapi avizeSitAni, na tapaH-kAlAbhyAM vizeSayitavyAnIti bhAvaH // 2191 // bhA0 // 5degSu paJcabhirAdezaiH 'eSA' ta0 De0 // 6degmAdInAM bahi bhA0 // 25 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [vagaDAprakRte sUtram 10 gacchantInAM doSAnupadarzayitumAha aMto viyAra asaI, aciyatta sagAra dujaNavate vaa| bAhiM tu vayaMtINaM, apatta-pattANime dosA // 2194 // 'antaH' grAmAderabhyantare vicArabhUmerabhAve, aprItikaM vA 'sAgArikaH' zayyAtarastatra vyutsa5jane kuryAt , 'durjanavRtaM vA' duHzIlajanaparivRtaM tat purohaDaM tato grAmAdevahijantInAM sthaNDilamaprAptAnAM prAptAnAM vA ime doSAH // 2194 // vIyArAbhimuhIo, sAhuM daTTaNa sniyttaao| lahuo lahuyA gurugA, chammAsA cheda mUla dugaM // 2195 // vicArabhUmerabhimukhaM gacchantyaH sAdhuM tatra yAntaM dRSTvA yadi sannivartante tadA laghuko mAsaH / 10 sannivRttAH satyaH saMjJAM dhArayantyo yadyanAgADhaM paritApyante tadA caturlaghavaH / AgADhaparitApanAyAM caturguravaH / mahAduHkhe SaD laghavaH / mUrchAyAM SaD guravaH / kRcchprANe cchedaH / kRcchrocchAse mUlam / samuddhAte'navasthApyam / kAlagamane pArAJcikam // 2195 // - enAmevaM niyuktigAthAM vyAkhyAnayati __eso vi tattha vaccai, niyattimo Agayammi gcchaamo|| lahuo ya hoi mAso, paritAvaNamAi jo carimaM // 2196 / / ___ 'eSo'pi' saMyataH 'tatra' sthaNDile brajati ato nivartAmahe vayam 'Agate' pratinivRtte sati gamiSyAma iti kRtvA yadi saMyatyo nivartante tadA laghumAsaH / atha saMjJAnirodhanAdanAgADhaparitApanAdikaM bhavati tatazcaturlaghukAdikamanantaragAthoktaM .'caramaM' pArAJcikaM yAvat prAyazcittam / / 2196 // 20 gaDDA kuDaMga gahaNe, giridari ujANa aparibhoge vaa|| pavisaMte ya paviTe, nite ya imA bhave sohI // 2197 // atha tAn sAdhUn dRSTvA yadi 'ga yAM' pratItAyAM 'kuDaGge vaMzajAlikAyAM 'gahane' bahuvRkSanikuJje 'giridA~' parvatakandarAyAM 'udyAne vA' aparibhogye saMyatyaH pravizeyuH tataH pravizantISu praviSTAsu nirgacchantISu ceyaM zodhiH sAdhUnAM bhavati // 2197 // dUrammi diTTe lahuo, amuI amuo tti caugurU hoMti / te ceva satta bhaMgA, vIyAragae kuDaMgammi // 2198 / / yadi dUre saMyatyA saMyataH saMyatena vA saMyatI dRSTA tato laghuko mAsaH / athAmukA saMyatI amuko vA ayaM jyeSThArya iti te tadA caturmuravaH / tatra ca kuDaGge yadi ko'pi saMyataH vicArArtha gataH-pUrvapraviSTo vartate tadA ta eva sapta bhaGgAH, tadyathA-saMyataH pravizan dRSTo 30 na saMyatI 1 saMyatI pravizantI dRSTA na saMyataH 2 dvAvapi dRSTau 3 dvAvapi na dRSTau 4, evaM nirgamane'pi caturbhaGgI, navaraM caturtho bhaGgaH praveza-nirgamayorubhayorapi tulya iti kRtvA dvAbhyA mapyeka eva gaNyata iti sapta bhaGgA bhavanti / eteSu ca prAyazcittaM prAgiva draSTavyam // 2198 // Jain Education inter degva gAthAM bhA0 ta0 De0 // 2 jA sapadaM tA0 // 3 degvo bhavanti / tatra ta0 ke0 kAM0 // 25 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 bhASyagAthAH 2194-2203] prathama uddezaH / 629 atha tatra grAme dvAre sthiteSu teSu yastAsAM saMyatInAM nirodho bhavati tadutthadoSadarzanAya dRSTAntamAha AbhIrANaM gAmo, gAmadAre ya deulaM ramma / AgamaNa bhoiyassa ya, ThAi puNo bhoio tahiyaM // 2199 // AbhIrANAM kazcid grAmaH, tasya ca grAmasya dvAre devakulaM ramyam , anyadA ca 'bhogikasya / grAmasvAminastatrAgamanam , tataH 'tatra' devakule bhogikastiSThati // 2199 // mahilAjaNo ya duhito, nikkhamaNa pavesaNaM ca siM dukkhaM / sAmatthaNA ya tesiM, go-mAhisasanirodho ya // 2200 // tataH 'teSAm' AbhIrANAM mahilAjano duHkhito'bhUt , niSkramaNaM pravezanaM ca "siM" tAsAM vicArAdau gacchantInAM 'duHkha' duSkaramabhavat , tatasteSAM "sAmatthaNa" ti paryAlocanamabhUt , 10 yathA--mahilAjanasyAtIvAbAdhA vartate, ata enaM bhogikamupAyenAnyatra sthApayAma iti / tatastairgo-mAhiSasya-go-mahiSIsamUhasya vavavatsaviyojanasya grAmAd bahirnItvA grAmadvArabandhanena rAtrau sannirodhaH kRta iti // 2200 // idameva sphuTataramAha viguruviyaboMdINaM, kharakammINaM tu ljjmaanniio| bhaMjati aNitIo, govADa-purohaDe mahilA // 2201 // iti te goNIhi samaM, ghiimalabhaMtA u baMdhiuM dAraM / gAmassa vivacchAo, bAhiM ThAviMsu gAvIo // 2202 // vikurvitA-vastrAdibhiralaGkatA bondiH-zarIraM yeSAM te vikurvitabondayasteSAmevaMvidhAnAM bhogikasambandhinAM kharakarmikANAM lajjamAnAH satyo mahelA bahiranirgacchantyo govATaka-purohaDAni 'bhaJjanti' purISavyutsargAdinA vinAzayantItyarthaH // 2201 // 20 'iti' evaM vicArya 'te' AbhIrA dhRtimalabhamAnA gobhirAtmanA sArddha saJcAritAbhiH saha bahinirgatya grAmasya dvAraM baddhavA 'vivatsAH' vatsarahitAH kevalA eva gAH upalakSaNatvAd mahiSIzca grAmasya bahiH sthApitavantaH, tAzca tatra sthitAH savatsaviyojitA mahatA zabdena sakalAmapi rAtriM vikharamAraTitavatyaH, vatsakA api nAmAntaH sthitAstathaiva zabdAyitavantaH // 2202 // tataH kimabhUt ? ityAha vacchaga-goNIsaheNa asuvaNaM bhoie ahaNi pucchaa| sabbhAve parikahie, annammi Thio niruvarohe // 2203 // teSAM vatsakAnAM gavAM ca yaH zabdaH-vikharAraTanalakSaNastena bhogikasya 'akhapana' nidrA na samAyAtetyarthaH / tataH 'ahani' divase udgate sati tena pRcchA kRtA, yathA-kimevaM rAtrau go-mAhiSaM vikharamAraTat ? / tairAbhIrastataH sarvo'pi sadbhAvaH parikathitaH / tato'sau bhogikos-30 nyasmin devakule 'niruparodhe' nirvyAghAte gatvA sthita iti // 2203 // atropanayamAha evaM ciya niravikkhA, vaiNINa ThiyA niogapamuhammi / 1tvA taddAra mo0 le0 // 25 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 630 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [vagaDAprakRte sUtram 10 jA tAsi virAdhaNayA, nirodhamAdI tamAvaje // 2204 // 'evameva' bhogikavat kecid nirapekSAH saMyatA vratinInAM sambandhI yo niyogaH-grAmaH kSetramityarthaH tasya pramukhe-nirgama-pravezadvAre sthitAH tairyA tAsAM nirodhAdikA virAdhanA AdizabdAdanAgADhaparitApanAdikA tAmApadyante, tanniSpannaM teSAM prAyazcittaM bhavatIti bhAvaH // 2204 // ahavaNa therA pattA, daheM nikAraNadviyaM taM tu / bhoiyanAyaM kAuM, AuTTi visohi nicchumaNA // 2205 // 1 "ahavaNa" tti akhaNDamavyayapadamathavetyasyArthe / - athavA 'sthavirAH' kulasthavirAdayatatra kSetre prAptAstamAcAryAdikaM grAmadvAra eva sthitaM dRSTvA pRcchanti-Arya ! kimatra saMyatIkSetre bhavAnIdRze pradeze sthitaH ? iti / yadi niSkAraNikastato bhogikajJAtamanantaroktaM kurvanti, 10 yathA tena mahilAjanena mahAn klezarAziranubabhUve, evametAbhirapi saMyatIbhirbhavatA atra sthitena mahad duHkhamanubhavanIyam / evamukte yadi 'AvRttaH' pratinivRttastato 'vizodhiM' prAyazcittaM dattvA tataH kSetrAniSkAzanA karttavyA // 2205 // evaM tA dappeNaM, puTTho va bhaNija kAraNa Thio mi / tahiyaM tu imA jayaNA, kiM kajaM kA ya jayaNAo // 2206 // 15 evaM tAvad 'darpaNa' AkuTTikayA sthitAnAM doSA uktAH / atha kulAdisthaviraiH pRSTo bhaNet-kAraNe sthito'smyaham / tataH puSTakAraNasadbhAve na prAyazcittaM na vA niSkAzanA / tatra tu kAraNe sthitAnAm 'iyaM' vakSyamANA yatanA / ziSyaH prAha-kiM punaH 'kArya' kAraNam ? kA vA yatanAH ? // 2206 // ucyate addhANaniggayAI, aggujANe bhave paveso ya / puno UNo va bhave, gamaNaM khamaNaM ca savvAsiM // 2207 // ___ adhvano ye nirgatA vasimaM prAptAste'dhvanirgatAH, AdizabdAdazivAdikAraNeSu vartamAnAH saMyatIkSetre praaptaaH| tatra cArodyAne sthitvA gItArthAH saMyatIpratizraye praheyAH / taizca vidhinA tatra pravezaH karttavyaH / saMyatInAM ca mAsakalpaH pUrNa Uno vA bhavet / yadi pUrNastato gamanaM karttavyam / atha nyUnastataH sarvAsAmapi kSapaNaM bhavatIti niyuktigAthAsamAsArthaH // 2207 // 1 - etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti ||2degti / tato nirvacane pradatte yadi ni ta* De0 // 3degtvA saMyatIpratizraye pravezaH bhA0 // 4 bhavatIti samAsArthaH / atha vistarArtha ucyate-te sAdhavo'dhvanirgatAdayaH tatra kSetra prAptAH svayaM saMyatIbhiH sahitA rahitA vA bhveyuH| tatra saMyatIvirahitAnAM vidhirabhidhIyate-yadi na tAvada bhikSAyA dezakAlastato na tatra sthAtavyam, yaH purovartI grAmastatra gatvA bhaikSaM grahItavyam // 2207||[ath] tatrAmUni kAraNAni bhaveyuH-ubvAyA0 gAthA 2208 / te sAdhavaH 'udvAtAH' atIva parizrAntAH, bhaa0| "addhANa. dAragAdhA // te sAdhU addhANaNiggatAdI tattha pattA jattha saMjatIo tthitelliyaao| te puNa saMjatisahitA vA saMjatirahitA vaa| tattha saMjativirahitANaM tAva vidhi bhaNNati-jati Na tAva bhikkhAvelA to voletanvaM, aggato jo gAmo tattha bhikkhaM ghettavvaM // aha ime kAraNe Na volejA-uvAyA* gAhArddha kNtthN| 20 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2204 - 10 ] atha vistarArthamAha-- evaM pRSTra kiM kurvanti ? ityAha prathama uddezaH / ucyA velA vA, dUruTTiyamANoM va paragAme / iya thera'JjAsijaM, visaMta'NAvAhapucchA ya / / 2208 // adhvanirgatAdayaH sAdhavaH saMyatIkSetre prAptAH santo yadi na tAvad mikSAyA dezakAlastato yaH purovartI grAmastatra gatvA bhaikSaM gRhNantu / atha te 'udvAtAH ' atIva parizrAntAH, velA vA tadAnImatikrAmati, paragrAme vA dUrotthitAdayo doSAH: - tatra dvaire sa grAmo na tadAnIM gantuM zakyate, utthito vA - udvasIMbhUto'sau, AdizabdAt kSullako vA abhinavAvAsito vA bhaTAkrAnto vA ityAdiparigrahaH / 'iti' evaM vicintyAgrodyAne sthitvA yaH sthaviro gItArthaH sa AtmadvitIyaH saMyatIpratizraye prepyate / sa ca tatra gatvA bahirekapArzve sthitvA naiSedhikIM karoti / yadi tAbhiH zrutaM tataH sundaram atha na zrutaM tataH zayyAtarINAM nivedyate, tAbhi- 10 rAyakANAM nivedite yadi sarvA apyAyikA vRndena nirgacchanti tatazcatvAro guravaH / tataH pravarttinI prauDhAbhyAM vayaH pariNatAbhyAmAyikAbhyAM sahitA nirgatya 'anujAnIta' iti bhaNati / tatastau sAdhU 'AryAzayyAM' sAdhvIpratizrayaM pravizataH / tatazca tAbhiH kRtikarmaNi vihite sa gItArthasAdhuradhomukhamavalokamAna AcAryavacanena tAsAmanAbAdhapRcchAM karoti -- kaccidutsarpanti saMyamayogA nirAbAdhaM bhaivatInAm ? glAnA vA na kAcid varttate ? // 2208 // 231 amuttha gamissAmo, puTThA'puTThA va Iya vottUrNaM / iha bhikkhaM kAhAmo, ThavaNAghare parikaheha // 2209 // sthavirA gItArthA pRSTA apRSTA vA 'amuka vayaM gamiSyAmaH' ityuktvA idaM bhaNanti -- vayamiha grAme bhikSAM kariSyAmaH, tataH sthApanAdigRhANi parikathayata, Adizabdo mAmAkAdi - 20 kulasUcakaH // 2209 // tatasteSu kathiteSu yo vidhiH karttavyastamAhasAmAyArikaDA khalu, hoi avaDDA (DDhe ) ya egasAhIya / 15 sIunhaM paDhamAdI, purato samagaM va jayaNAe / / 2210 // he AryAH ! kRtasAmAcArIkA yUyam ? uta na ? iti tAsAM samIpe praSTavyam / "avaDhe" ti ekasmin grAmArddha saMyatAH paryaTanti dvitIyasmin saMyatyaH / " egasAhIya" ci ekasyAM sAhi - 25 kAyAM-gRhapatayAM sAdhavaH paryaTanti dvitIyasyAM sAdhvya iti / yadvA zItamuSNaM vA yathAyogaM gRhNanti / tathA "paDhamAi" tti prathamAlikAm AdizabdAt pAnakasya vA pAnaM zUnyagRhAdisthAnAni varjayitvA kurvanti / saMyatInAM ' purataH ' prathamaM samakaM vA yatanayA paryaTanti / eSa niryu - ktigAthAsamAsArthaH // 2210 || atha vistarArthaM pratipadamAha tAhe aggujjANe ThAtuM jo thero gIto so appavitio saMjatiuvastayaM atIti, vidhiNA NisIdhiyAdi, egapAse ThAti, aNAvAhAdi pucchati / esa paveso / " iti cUrNo vizeSacUrNau ca // 1 'vvANA ve mo0 le0 // 2 dvAnAH' adeg mo0 le0 // ta0De0 kAM0 // 4deg te, tA AryikANAM nivedayanti, nive kAM0 // 6degvA punarapi sa gItArtho bhaNati - amu bhA0 // 3 dUraH- dUravartI sa grA0 bhA0 bhA0 ta0 De0 kAM0 // 5 bhagava Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 632 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [vagaDAprakRte sUtram 10 kaDamakaDa tti ya merA, kaDamerA mitti viti jai putttthaa| tAhe bhaNaMti therA, sAhaha kaha gihimo bhikkhaM // 2211 // sthaviraistAH praSTavyAH-AryAH ! yuSmAbhiH 'maryAdA' sAmAcArI 'kRtA' zikSitA ? uta akRtA ? iti pRSTA yadi bruvate-'kRtamaryAdA vayaM' kRtasAmAcArIkAH, vidhiM jAnIma ityarthaH / 5 tataH sthavirA bhaNanti-kathayata kathaM bhikSAM gRhNImo vayam ? // 2211 // tA beMti amha puNNo, mAso vaccAmu ahava khamaNaM Ne / saMpatthiyAu amhe, pavisaha vA jA vayaM nImo // 2212 // tA AryikA bruvate--pUrNo'smAkaM mAsakalpaH, ataH sUtrArthapauruSyau kRtvA brajAmo vayam , sAdhavo yathAsukhaM paryaTantu / athavA na pUrNastathApi kSapaNamadya "Ne" asmAkaM sarvAsAmapi tataH 10 paryaTata yUyam / atha na kSapaNaM tatastA brUyuH-samprasthitA vayaM bhikSATanArtham , yUyaM pazcAt paryaTata / athavA-'pravizata' bhikSAmavatarata yUyaM yAvad vayaM nirgacchAma iti // 2212 // yadA ca tAsAM kSapaNaM bhavati tadA beyu: vicchinno ya purohaDoM, aMto bhUmI ya Ne viyArassa / sAgArio va sannI, kuNai asArakkhaNaM amhaM // 2213 // 15 vistIrNa purohaDaM vartate, gAthAyAM prAkRtatvAt puMstvanirdezaH, "Ne" asmAkam 'antaH' grAmamadhye vicArabhUmirastaii, yazcAsmAkaM sAgArikaH saH 'saMjJI' zrAvakastataH saMrakSaNamasmAkaM karoti, bahirvicArabhuvaM gantuM na dadAtItyarthaH / evaM saMyatIbhirukte sAdhavastatra yathAsukhaM paryaTanti / atha tAbhiH pUrva kSapaNaM na kRtaM tato yadi subhikSaM vartate pracuraM ca prApyate tataH saMyatyaH kSapaNaM kurvantu / api ca yadyapi tAsAM sAdhubhyo bhakta-pAnaM pradAtuM na kalpate tathA20 pyevaM kurvantIbhistAbhiH prAghuNyaM kRtaM bhavati / atha na zaknuvanti kSapaNaM kartuM tataH saMyatyaH prAgeva paryaTantyo doSAnnaM gRhNanti saMyatA bhikSAyA dezakAle uSNaM gRhNanti / atha saMyatInAM doSAnnamakArakaM tataH saMyatA doSAnnamitarAH punaruNaM gRhNanti // 2213 // ubhayassa'kAragammI, dosINe ahava tassa asiie| saMthara bhaNaMti tumhe, aDiesu vayaM aDIhAmo // 2214 // 25 'ubhayasya' saMyatI-saMyatavargasya doSAnne akArake athavA 'tasya' doSAnnasya 'asati' abhAve saMstaraNe sati saMyatyo bhaNanti-yUyaM tAvadaTata tato yuSmAsu aTiteSu vayamaTiSyAmaH // 2214 // athaika eva tatra deza-kAlastataH krameNa paryaTane velAyA atikramo bhavati tataH kiM karttavyam ? ityAha tubbhe giNhaha bhikkhaM, imammi pauranna-pANa gAmaddhe / 30 cADaga sAhIe vA, amhe sesesu ghecchAmo // 2215 // 1 'bajAmo vayam' grAmAntaraM vajiSyAma iti sAdhavo bhA0 // 2 sti, 'sAmAriko vA' zayyAtaraH 'saMkSI vA' zrAvakaH sa saMrakSaNamasmAkaM karoti ato yathAsukhamatra paryaTantu bhavanta iti / atha tAbhiH bhA0 // Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2211-20] prathama uddezaH / 633 - saMyatyo trubate-nyUyaM gRhIta bhikSAmasmin pracurAnnapAnasya grAmasyA?, asmi~stu mAmAddhe vayaM grahISyAmaH; yadvA-asmin pATake'syAM vA sAhikAyAM yUyaM gRhIta vayaM zeSeSu gRheSu grahIpyAma iti // 2215 // __ olI nivesaNe vA, vajettu aDaMti jattha va pavidvA / na ya vaMdaNaM na namaNaM, na ya saMbhAso na vi ya diTThI / / 2216 // "oli" ti grAmagRhANAmekA patiH, nivezanaM-ekaniSkramaNa-pravezAni yAdIni gRhANi, tato yasyAM patau nivezane vA saMyatyaH paryaTanti tAM varjayitvA anyasyAM paGkAvanyasmin vA nivezane saMyatA mikSAmaTanti / atha laghutaro'sau grAmastataH paGktayAdivibhAgo na zakyate kattuM tato yatra gRhAdau praviSTA rathyAyAM vA gacchanta ekatra milanti tatra 'ma ca' naiva 'vandanaM' kRtikarma na vA 'namanaM ziraHpraNAmamAtraM na ca 'sambhASaH' parasparAlApo nApi ca 'dRSTiH' sammukhama-10 valokanam , mA prApat pUrvoktazaGkAdidoSaprasaGga iti // 2216 // puvvabhaNie ya ThANe, sunogAdI caraMti vajeMtA / paDhama-viiyAturA vA, jayaNA Aina dhuvakammI // 2217 // 'pUrvabhaNitAni ca' zaGkAviSayabhUtAni zUnyaukaH-zUnyagRhaM tadAdIni sthAnAni dUreNa varjayantazcaranti, prathama-dvitIyaparIpahAturA vA yatanayA janAkINe 'dhruvakarmikA vA' kASThasUtradhArAdayo 15 yatra pazyanti tatra prathamAlikAM dravapAnaM vA kurvanti // 2217 // evaM saMyatIkSetre sAdhUnAmAgatAnAM vidhiruktaH / athobhayeSu pUrvasthiteSUbhayeSAmevAgamane vidhimAha donni vi sasaMjaIyA, egaggAmammi kAraNeNa tthiyaa| tAsiM ca tucchayAe, asaMkhaDaM tatthimA jayaNA // 2218 // 'dvaye'pi' vAstavyA AgantukAzca sAdhavo yadi sasaMyatIkA ekasmin grAme kAraNena sthitAH, 90 'tAsAM ca' saMyatInAM tucchatayA yadyasaGkhaDamupajAyate tatra 'iyaM' vakSyamANA yatanA / / 2218 // -Aha tiSThatu tAvad yatanA, kathaM punastAsAmasaGkhaDamutpannam ? iti satAvad vayaM jijJAsAmahe,>> ucyate--tAbhirvAstavyasaMyatIbhirAgantukasaMyatyaH pRSTAH-AryAH ! kiM yUyaM yadRcchayA bhakta-pAnaM labhadhve na vA ? iti, tAH prAhuH cuNNAi-viMTalakae, garahiyasaMthavakae ya tunbhAhiM / tAi~ ajANaMtIo, phavvIhAmo kahaM amhe // 2219 // - cUrNa-vazIkaraNAdiphalaM dravyasaMyogarUpaM tena AdizabdAda jyotiSa-nimittAdinA ca viNTalena kRte-bhAvite, tathA garhitaH-pUrva-pazcAtsambandharUpo yaH saMstavaH-paricayastena vA kRte-bhAvite yuSmAbhiH kSetre 'tAni' cUrNAdIni kartumajAnAnAH kathaM vayamatra "phanvIhAmo" ti 5 'dezIpadatvAd / yadRcchayA bhakta-pAnaM labhAmahe ? // 2219 // vAstavyasaMyatyaH pratibruvate seNANumANeNa paraM jaNo'yaM, ThAvei dosesu guNesu ceva / / pAvassa logo paDihAi pAvo, kallANakArissa ya sAhukArI // 2220 // 1-2 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 mo. le. nAsti // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 634 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [vagaDAprakRte sUtram 10 ___ 'khena' svakIyenAnumAnena 'param' anyam Atmavyatiriktam 'ayaM' pratyakSopalabhyamAno jano doSeSu guNeSu ca sthApayati, avidyamAnAnAmapi teSAM tatrAdhyAropaM karotIti bhAvaH / etadeva vyaktIkaroti-'pApasya' pApakarmakAriNo janasya lokaH sarvo'pi pApaH pratibhAti, kalyANakAriNaH punaH sarvo'pi sAdhukArI // 2220 // tatazca nUNaM na taM vaTTai jaM purA bhe, imammi khette jaibhAviyammi / aveyavaccANa jato karehA, amhAvavAyaM aipaMDiyAo / / 2221 // 'nUnaM' nizcitaM yat kuNTala-viNTalaM purA "bhe" bhavatyaH kRtavatyastadatra kSetre yatibhAvite na varttate kartum / kuta etad jJAyate yad vayaM kuNTala-veNTalaM kRtavatyaH ? iti ced ata Aha--'apetavAcyAnAM' vacanIyatArahitAnAM yata evaM yUyam 'atipaNDitAH' atIva durvidagdhA 10 asmAkam 'apavAdam' asadoSoddhoSaNaM kurutha // 2221 // itthamasaGkhaDe utpanne kiM karttavyam ? ityAha tattheva aNuvasaMte, gaNiNIi kahiMti taha vi hu aThaMte / gaNahArINa kaheMtI, sagANa gaMtUNa gaNiNIo // 2222 // yadi tatraiva parasparamupazAntaM tadasaGkhaDaM tataH sundarameva / atha nopazAntaM tataH 'gaNinyAH' 15 svasyAH khasyAH pravartinyAH kathayanti / yadi na kathayanti tatazcaturguravaH / tataste pravartinyau madhurayA girA prajJApyopazamayataH / tathApi 'atiSThati' anuparate 'dve api' gaNinyau gatvA kheSAM kheSAM gaNadhAriNAM kathayataH / yadi na kathayatastatazcatvAro gurukAH // 2222 // tataH pravartinyA kathite gaNadhareNa kiM vidheyam ? ityata Aha-~ uppanne ahigaraNe, gaNahArinivedaNaM tu kAyarva / jai appaNA bhaNejjA, cAummAsA bhave gurugA // 2223 // ___ 'adhikaraNe' asaGkhaDe utpanne sati pravartinImukhAdAkarNya tena gaNadhareNa dvitIyasya gaNadhAriNo nivedanaM karttavyam / yadi sa gaNadhara Atmanaiva gatvA dvitIyagaNadharasatkAM vratinIM 'bhaNet' upAlambheta tatazcaturmAsA gurukA bhaveyuH // 2223 // Idameva savizeSamAha-~ vatiNI vatithi vatiNI, va paraguruM paragurU va jai vaiNiM / 25 jaMpai tIsu vi gurugA, tamhA sagurUNa sAhejA // 2224 // __ yadi vatinI vratinI jalpati' upAlabhate, vratinI vA yadi 'paragurum' anyasaMyatIgaNadharaM jalpati, paragururvA yadi vratinI jalpati tata eteSu triSvapi caturgurukAH, tasmAt svagurUNAM kathayet , upalakSaNatvAt khatinI copAlambheta // 2224 // ___atha paravratinImupAlambhamAnasya ko doSaH syAt ? ityatrocyate jANAmi damiyaM bhe, aMgaM aruyammi jattha akaMtA / ko vA eaMna muNai, vArehiha kittiyA vA vi // 2225 // sA paravratinI bhaNyamAnA brUyAt-jAnAmyahaM yad dUnaM bhavatAmaGgam , 'yatra' yasmina 'aruSi' 1-2 * etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 3degn aGge 'adeg bhA0 vinA // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2221-29] prathama uddeshH| beNe yuSmadIyasaMyatI pratibruvANayA mayA yUyamAkrAntAH, ko vA enamartha na jAnAti ? kiyato vA avato nivArayipyatha ? yadyahaM vAritA satI na jalpipyAmi taddanye'pi jalpipyantIti // 2225 // api ca niggaMdhaM na vi vAyai, alAhi kiMvA vi teNa bhaNieNaM / chAeuM ca pabhAyaM, na vi sakA paDasaeNAvi // 2226 // nahi nirgandhaM vAyurvAti, kintu yAdRzasya vanakhaNDAdemadhyena samAyAti tAdRggandhasahita eva, evaM bhavatAmapyasyA upari' ya IzaH pakSapAtaH sa na niHsambandha iti bhAvaH / athavA "alAhi" ti alamanena vacanenAbhihitena, marmAnuvedhitvAt / kiM vA tena bhaNitena kAryameM ? yataH prabhAtaM saJjAtaM sad na paTazatenApi cchAdayituM zakyam / itthaM tanmukhAda nirgate asaddhRtArthe'pi dUSaNe jale patite iva tailabindau sarvataH prasarpati sUrINAM mahAn chAyAghAto jAyate, sa 10 ca tattvata AtmakRta eveti // 2226 / atra dRSTAntamAha ___ majjhatthaM acchaMtaM, sIhaM gaMtUNa jo vivohei / - appavahAe hoI, veyAlo ceva dujutto // 2227 // 'madhyastham' udAsInaM tiSThantaM siMhaM gatvA upetya yaH kazcid 'vibodhayati' vizepeNa-pANiprahArAdinA bodhayati sa vibodhitaH san tasyAtmavadhAya bhavati / betAla iva vA duppayukto 15 yathA sAdhakamevopahanti, evamiyamapyAcAryeNa prabodhitA satI tasyeva cchAyAghAtamupajanayati // 2227 // yatazcaivamataH-- uppanne ahigaraNe, gaNahAri payattiNi nivArei / * aha tattha na vAreI, cAumbhAsA bhave gurugA // 2228 // utpanne'dhikaraNe gaNadhArI pravartinI nivArayati / atha tatra gaNadhArI na vArayati tatazca- 20 turmAsA gurukA bhaveyuH / aMto gaNadharau dvAvapi militvA saMyatIpratizrayaM gatvA pravartinI purataH kRtvA vasvasaMyatIrupazamayataH // 2228 // tatra vAstavyasaMyatya itthamupazAmyante pAhunnaM tANa kayaM, asaMkhaDaM deha to aljaao| puvyATThiya iya ajjA, ubAlabhatA'NusAsaMti // 2229 // 'prAghuNyam' AtitheyaM 'tAsAm' AgantukasaMyatInAM zobhanaM kRtam yadevamalajjAH satyo'saGkhaDaM:5 'dattha' kurutha / pUrvasthitA AcAryAH svakIyA AryA upAlabhamAnAH 'iti' evamanuzAsate // 2229 / / 1 vraNe yUyamAkrAntAH, yuSmadIyasaMyatI pratitruvANAyAM mayi yad yUyamale vraNapradeze vA upapIjyamAne'tIva dUnA tadahaM savesapi jAnAmIti bhAvaH, ko vA enadeg bhA0 // 2degri kharataraH pakSa bhA0 // 3 degm ? na kiJcidityarthaH, yataH bhA0 // 4degm, kintu balAdeva tat prakaTIbhavatIti / itthaM mahAn chAyA bhA0 // 5 kazcidAtmavairiko videg bhA0 // 6 ato gaNadhareNa dvitIyagaNadharaM gRhItyA saMyatIpratizrayaM gatvA pravartinI purataH kRtvA khalasaMyatInAmupazamanaM karttavyam // 2228 // bhA0 // 7degvamajJAH satyo bhA0 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 636 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre vagaDAprakRte sUtram 10 AgantukasaMyatInAmupazamanopAyaH punarayam egaM tAsiM khettaM, maleha viiyaM asaMkhaDaM deha / AgaMtU iya dosaM, jhavaMti tikkhAi-mahurehiM / / 2230 // ekaM tAvat 'tAsAM' vAstavyasaMyatInAM satkaM kSetraM 'malayatha' vinAzayatha, dvitIyaM punarasaGkhaDaM 5 'dattha' kurutha / AgantukA AcAryAH 'iti' evaM 'doSam' adhikaraNalakSaNaM tIkSNa-madhurAdibhirvacanaiH "jhavaMti" tti vidhyApayanti, upazamayantIti yAvat // 2230 // tatazca avarAha tuleUNaM, puvvavaraddhaM ca gaNadharA miliyaa| bohittumasAgArie~, diti visohiM khamAveuM // 2231 // dvAvapi gaNadharau militAvaparAdhaM 'tolayitvA' yasyA yAvAnaparAdhastaM parasparasaMvAdena samyag 10 nizcitya yA pUrvAparAddhA-pUrvamaparAddhaM yayA sA tathA tAm 'asAgArike' ekAnte bodhayitvA tato dvitIyAM tasyAH pArthAt kSamApayataH / kSamApayitvA cobhayorapi yathocitAM 'vizodhi' prAyazcittaM prayacchata iti / / 2231 // gataH prathamo bhaGgaH / atha dvitIyaM bhaGgaM vibhAvayiSurAha abhiniduvAra['bhi] nikkhamaNapavese egavagaDi te ceva / jaM itthaM nANattaM, tamahaM vocchaM samAseNaM // 2232 / / 15 dvitIyabhaGgo nAma yad grAmAdikam abhinidvAram-anekadvAram ata evAbhiniSkramaNa-pravezaM paramekavagaDaM tatra ta eva dopA bhavanti ye prathamabhaGge proktAH / yat punaH 'atra' dvitIyabhaGge nAnAtvaM tadahaM vakSye samAsena // 2232 // pratijJAtameva nirvAhayati taha ceva annahA vA, vi AgayA ThaMti saMjaIkhette / bhoiyanAe bhayaNA, sesaM taM cevimaM ca'nnaM // 2233 // 20 'tathaiva' "soUNa ya samudANaM gacchaM ANittu deule ThAi / " (gA0 2134 ) ityAdinA prathamabhaGgoktaprakAreNaiva anyathA vA saMyatIkSetre AgatAH santastiSThanti / tatra ca sthitAnAM teSAM bhogikajJAte bhajanA kAryA, yadi saMyatInAM vicArabhUmyAdimAgeM sthitAstato bhavati bhogikajJAtam anyathA tu na bhavatIti bhAvaH / 'zeSa' sarvamapi prAyazcittAdi 'tadeva' prathamabhaGgoktaM jJAtavyam / idaM ca 'anyad' abhyardhikadvArakadambakamabhidhIyate // 2233 // 25 egA va hoja sAhI, dArANi va hoja sapaDihuttANi / pAse va maggao vA, ucce nIe va dhammakahA / / 2234 / / tatrAnekadvAre ekavagaDe grAmAdau sAdhu-sAdhvIpratizrayayorekA vA 'sAhikA' gRhapatirbhavet / dvArANi vA parasparaM 'sapratimukhAni' abhimukhAni bhaveyuH / athavA sAdhvIpratizrayasya pArzvato vA mArgato vA ucce vA nIce vA sthAne sthitA bhaveyuH / tatra ca sthitAnAM dharmakathAM ko'pyazubhena 30 bhAvena kuryAditi niyuktigAthAsaGkepArthaH // 2234 // atha vistarArthamAha (granthAgram-4000 / sarvagranthAgram-16220) 10dhikamabhi bhA0 ta0 De. kAM0 / / 2degti dvAragA bhA0 ta0 De0 kA0 // 3degsamA. sArthaH // 2234 // atha vistarArthamabhidhitsurAha bhA0 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 2230-38] prathama uddezaH / 637 vaiaMtariyANaM khalu, doNha vi vaggANa garahio vaaso| AlAve saMlAve, carittasaMbheiNI vikahA // 2235 // ekasyAM sAhikAyAM vRtyA antaritayoH saMyata-saMyatIrUpayordvayorapi vargayorekatra vAsaH 'garhitaH' ninditaH, tIrthakaraiH pratikruSTa ityarthaH' / yatastatra saMyata-saMyatyoH kAyikyAdivyutsarjanArtha nirgatayoH parasparam 'AlApe' sakRjalpe 'saMlApe' punaH punaH sambhASaNe saJjAte sati cAritrasambhe-5 dinI vikathA vakSyamANarItyA bhavet // 2235 // athaikasAhikAyAmeva doSAnAha ubhayegayaraTThAe, va niggayA daTTa ekkamekaM tu / / saMkA nirohamAdI, pabaMdha AtobhayA vA''su // 2236 // ubhayaM-saMjJA-kAyikIrUpaM tasya ekatarasya vA vyutsarjanArthaM nirgatayoH saMyatI-saMyatayorekaikaM dRSTvA zaGkA bhavati / tathAhi-saMyataH kAyikyAdivyutsarjanAtha nirgataH saMyatIM dRSTvA pratinivRttaH, 10 punarapi kAyikI-saMjJAbhyAmuDhAdhyamAno nirgataH, tataH saMyatI taM dRSTvA zaGkAM karoti-nUnameSa mAM kAmayate; evaM saMyatasyApi saMyatI pravizantI nirgacchantI ca dRSTvA zaGkA bhavati; athavA lokasya zaGkA bhavati, yathA--eSa eSA vA yadevaM paunaHpunyena pravizati nirgacchati ca tanUnamenAmenaM vA abhilapatIti / nirodho vA kAyikI-saMjJayorbhavet / AdizavdAdanAgADhaparitApanAdiparigrahaH / kathAprabandho vA vakSyamANalakSaNo bhavet / tatazcAtmasamutthena ubhayasamutthena vA vAzabdAt 15 parasamutthena vA doSeNa 'Azu' kSipraM saMyamavirAdhanA bhavet // 2236 // kumArapravrajitasya vA itthaM kautukamupajAyate paissAmi tAva chidaM, vana pamANaM va tAva se dacchaM / iti chiDDehi kumArA, jhAyaMtI kouhalleNaM // 2237 // pazyAmi tAvat kimapi cchidram yena 'varNa' gauratvAdikaM 'pramANaM vA' zarIrocchyarUpaM "se" 20 tasyAH-vivakSitasaMyatyAH satkaM tAvadahaM drakSyAmi iti kRtvA cchidraiH 'kumArAH' abhuktabhoginaH kutUhalena 'dhyAyanti' avalokante, tatasteSAM pratigamanAdayo doSAH // 2237 / / kathAprabandhaM vyAkhyAnayati dubalapucchegayare, khamaNaM kiM taM ti mohabhesajaM / taha vi ya vAriyavAmo, baliyataraM bAhae moho // 2238 // 25 'ekataraH' saMyataH saMyatI vA durvalo bhavet / tatra saMyataM saMyatI pRcchati-kimevaM durbalo'si ? / sa brUte-kSapaNaM karomi / tatra saMyatI prAha--'kiM' kimarthaM 'tat' kSapaNaM jyeSThAyeNa kriyate / saMyataH prAha-'mohabhaiSajyaM' mohacikitsanArthamauSadhamidamAsevyate tathApyasau 1rthaH / kutaH? ityAha-tatra saMyatasya kAyikyAdivyutsarjanArtha nirgatasya saMyatyA saha 'AlApe' sakRjalparUpe 'saMlApe' punaH punaH sambhASaNalakSaNe cAritrasambhedinI vikathA bhavet / etaduttaratra bhAvayiSyate // 2235 // athaikasAhikAyA doSAnupadarzayati bhA0 // 2degvati / katham ? iti ced ucyate-saMdeg bhA0 // 3 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 mo0 le0 nAsti // 4 pecchAmi tAva tA0 cUrNau ca // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlatigicchaM na kuNaha, na hu taNhA chijae viNA toyaM / amhe vi veyaNAo, khaiyA eA na vi pasaMto // 2239 // 5 mUla cikitsAM yUyaM na kurutha, nahi tRSNA 'toyam' udakaM vinA chidyate, asmAbhirapi 'etAH ' evaMvidhAH kSapaNaprabhRtikA vedanAH 'khAditAH' asakRdAsevitAH paraM tathApyasau moho na prazAntaH // 2239 // 638 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ vagaDAprakRte sUtram 10 moho vAritaH san vAmaH-pratikUlo vAritavAmaH ' balikataram' atizayena mAM bAdhate // 2238|| saMyatI prativakti - mohaggahuinibhAhi Iya vAyAhi~ ahiyavAyAhiM | 10 dhaMtaM pi dhiisamatthA, calati kimu dubbalathiIyA || 2240 // mohAgneH 'AhutinibhAbhiH' ghRtAdiprakSepakalpAbhiH 'iti' etAdRgbhirvAgbhiH adhikam - atyartham ahite vA-narakAdau pAtayantIti adhikapAtA ahitapAtA vA tAbhiH evaMvidhAbhiH "dhaMtaM pi" tti atizayenApi ye dhRtisamarthAste'pi 'calanti' kSubhyanti, kiM punaH 'dhRtidurbalA:' tathAvidhamAnasAvaSTambhavikalAH ? / evaM saMyatImapi durbalAM pratItyedameva vaktavyam // 2240 // gatamekA sAhiketi dvAram / atha sapratimukhAni dvArANIti dvAramAhasapaDiduvAreM uvassae~, niggaMINaM na kappaI vAso / daNa ekamekaM caritabhAsuMDaNA sajjo / / 2241 // 15 20 'sapratidvAre' abhimukhadvArayukte nirgranthInAmupAzraye vidyamAne sAdhUnAM na kalpate vAsaH / yadi vasanti tatastatrAbhimukhadvArayorupAzrayayoH 'ekaikam' anyo'nyaM dRSTvA cAritrabhraMzanA saMyatIsaMyatayoH 'sadyaH' tatkSaNAdevopajAyate // 2241 // kiJca - dhammammi pavADA, niMtA dahuM paropparaM do vi / lajjA visaMti niti ya, saMkA ya nirikkhaNe aMhiyaM // 2242 // grISmakAle "dhammammi" ti vibhaktivyatyayAd dharmeNodvAdhyamAnaH saMyataH pravAtArthaM vahinirgacchati, saMyatyapyevaM nirgacchati / tato dvAvapi parasparaM dRSTvA lajjayA bhUyaH pravizataH, tataH saMyataH praviSTa iti kRtvA saMyatI bhUyo'pi nirgacchati, evaM saMyato'pi / tata evaM dvitIyaM OM tRtIyaM vA vAraM nirgacchatoH pravizatozca zaGkA bhavati - nUnameSa epA vA mAmabhidhArayati 1 ekAgrayA ca dRSTyA nirIkSaNe'dhikaM zaGkA bhavet // 2242 // vIsattha'vAuDa'nnonnadaMsaNe hoi lajavocchedo / te caiva tattha dosA, AlAbullAva mAdIyA || 2243 // abhimukhadvAraprayukta yo rupAzrayayoH vizvastau santau saMyatI-saMyatau kadAcidapAvRtau bhavataH / tata 30 evamanyonyadarzane lajjAyA vyavacchedo bhavati / tatazca tatrAlA pollA pAdayo doSAsta eva mantavyAH // 1 "carittabhAsuMDaNa tti cAritrabhraMzanA sayo bhavati / " iti cUrNo vizeSacUrNo ca // 2 "ahitaM ti satataM" iti cUrNe // 3 nyaM parasparaM darza ta0 0 kA 0 // 4 pa cAritravirodhikathAdayo do ta0 De0 kAM0 // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2239-47] prathama uddezaH / gataM dvArANi vA sapratimukhAnIti dvAram / atha pArzvato vA mArgato veti dvAraM bhAvayati emeva ya ekatare, ThiyANa pAsammi maggao vA vi / vaiaMtara eganivesaNe ya dosA u puvvuttA // 2244 // evameva saMyatIpratizrayasyaikatarasmin pArthe 'mArgato vA' pRSThato vRtyantare ekasmin nivezane vA sthitAnAM doSAH 'pUrvoktAH eva' AlApa-saMlApAdayo mantavyAH // 2244 // athocca-nIcadvAraM bhAvayati ucce nIe va ThiA, daguNa paropparaM duvaggA vi / saMkA va saIkaraNaM, carittabhAsuMDaNA cayaI // 2245 // ucce nIce vA sthAne sthitau 'dvAvapi vargo' sAdhu-sAdhvIlakSaNau bhavetAm , taMtra sAdhuH sAdhvI vA parasparaM dRSTvA 'kimepa [ eSA vA ] mAmabhidhArayati ?' iti zaGkAM vA kuryAt , smRtikaraNaM 10 vA bhuktabhoginAm , cAritrasya vA bhraMzanA brahmavratavirAdhanayA bhavet , "cayai" tti sarvathaiva vA saMyamaM tyajati, avadhAvanaM kuryAdityarthaH // 2245 // idamevocca-nIcapadadvayaM vyAcaSTe-- mAle sabhAvao vA, uccammi Thio nirikkhaI heDheM / veTTho va nivanno vA, tattha imaM hoi pacchittaM // 2246 // kadAcit te saMyatAH 'mAle' dvitIya bhUmikAdau svabhAvato vA ucce devakulAdau sthitA bhaveyuH, 15 saMyatyastu tadviparIte nIce, tato'sau tatroddhasthita upaviSTo vA 'nipanno vA' vagvartita ityarthaH yadi saMyatImadhastAd nirIkSate tatredaM prAyazcittaM bhavati // 2246 // saMtara niraMtaraM vA, nirikkhamANe saI pakAmaM vaa| kAla-tavehi~ visiTTo, bhinno mAso tuyaTTammi // 2247 // 'sAntaraM nAma' yad viNTikayA hastAdinA vA ucco bhUtvA ziraH zarIraM vA uccaistaraM kRtvA 20 pazyati / 'nirantaraM nAma' viNTikAdikaM vinA khabhAvastha eva prekSate / tatra tvavartitaH san nirantaraM 'sakRd' ekavAraM saMyatI pazyati bhinnamAso dvAbhyAmapi tapaH-kAlAbhyAM laghuH / tvagvartita eva nirantaraM 'prakrAmam' asakRt prekSate bhinno mAsaH kAlagurustapolaghuH / atha svabhAvasthaH prekSamANastAM na pazyati tataH 'sAntaraM' viNTikAmanyadvA kiJciducchIrSake kRtvA sakRt pazyati bhinno mAsastapoguruH kAlalaghuH / sAntarameva prakrAmaM prekSate bhinno mAso dvAbhyAmapi tapaH- 25 kAlAbhyAM gurukaH / evaM tvagvarttanaM kurvANasya bhaNitam // 2247 // __eseva guru niviTe, TThiyammi mAso lahU u bhikkhussa / 1degSThataH sthitAnAM vRtyantare ekasmin vA 'nivezane' pATake sthitA ta. De0 kaa0|| 2 atra mo0 le0 prayoH granthAnam 500 iti vartate // 3 tatra saMyatI-saMyaMtI paradeg bhaa0|| 4AtAm , smR bhA0 // 5 degnA bhavati, "cayai" ti saMyama vA sarvathaiva parityajati, avadhAvanaM saMyataH saMyatI vA kudeg bhA0 // 6 tatra "Thio" [tti] UsthitaH "beTova"tti upaviSTaH "nivanno va" tti nipannaH-tvagva ta. De. kAM // 7degyatI nirIkSate minna ta0 De0 kaaN0|| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 ekeka ThANa buDDI, cauguruaMtaM ca Ayarie || 2248 // niviSTo nAma-niSaNNastasyApi prekSamANasya eSa eva nirantara - sAntarAdiko'bhilApo vaktavyaH, navaraM prAyazcittaM sa eva bhinnamAso gurukazcaturSvapi sthAneSu tapaH- kAlavizeSitastathaiva kAryaH / sthito nAma - UrddhasthastasyApyevamevAbhilApaH, navaraM prAyazcittaM laghumAsastapaH - kAlavizeSitaH / B evaM bhikSoH prAyazcittamuktam, vRSabhopAdhyAyAcAryANAM yathAkramamekaikasthAnavRddhiH karttavyA yAva - dAcAryasya caturgurukam / tadyathA - vRSabhasya gurubhinnamAsAdArabdhaM gurumAse, upAdhyAyasya mAsalaghukAdArabdhaM caturlaghuke, AcAryasya gurumAsikAdArabdhaM caturguruke niSThAmupayAtIti // 2248 // eSa prathama AdezaH / atha dvitIya mAha 10 saniryukti-laghubhApya vRttike bRhatlpasUtre [ vagaDAprakRte sUtram 10 dohi virahi sakAmaM, pakAma dohiM pi pekkhaI jo u / cauro ya aNugghAyA, dohi vi carimassa dohi guru // 2249 // "dohi vi" tti dvAbhyArmaMpi nayanAbhyAM yannirIkSate tadarahitam, rahitaM tu yadekena locanena nirIkSate / etadubhayamapi pratyekaM dvidhA - sakAmaM prakAmaM ca / tatra sakAmamekazaH prakAmamanekazaH / "dohiM pi pekkhaI jo u" tti dvAbhyAmapi rahitA - rahitAbhyAM sakAma - prakAmAbhyAM vA yaH prekSate tasya catvAro mAsA anuddhAtAH 'dvAbhyAmapi ' tapaH - kAlAbhyAM vizeSitAH 15 prAyazcittam / 'caramasya' caturthabhaGgavartinaH 'dvAbhyAmapi ' tapaH- kAlAbhyAM gurukAH karttavyAH / evaM niryuktigAthAsamAsArthaH || 2249 || athAsyA eva bhApyakRd vyAkhyAnamAha ---------- pAyaThioM dohi~ nayaNehi picchaI rahiya motu ekkeNaM / taM puNa saI sakAmaM, niraMtaraM hoi u pakAmaM // 2250 // pAdAbhyAM bhuvi sthito dvAbhyAM nayanAbhyAM yat prekSate tadarahitam, yat punarekena nayanena 20 'muktatvA' parityajya nirIkSate tad rahitam / 'tat punaH' ubhayamapi 'sakRd' ekavAraM nirIkSaNaM sakAmam, 'nirantaram' anekazastadeva prakAmaM bhavati // 2250 // avaNa samatalapAdo, dohiM vi rahiaM tu aggapAehiM / DAlAdI virahaM, ekeka sakAmaga pakAmaM / / 2251 / / "ahavaNa" tti athavA samatalapAdo yad nirIkSate tad arahitam, yat punaragrapAdAbhyAM 25 dvAbhyAmapi sthito nirIkSate tad rahitam / athavA yadiTTAla - leSTukAthArUDhaH pazyati tad arahitam, tadaparaM rahitam / etadarahitaM rahitaM ca ekaikaM sakAmaM prakAmaM ca mantavyam || 2251 // - 1 sthitastasyApyeSa evAbhi mo0 le0 vinA // 2deg taM mAsalaghu tapaH- kAlavizeSitam bhAM0 // 3 abhiSekopA bhA0 // 4 abhiSekasya guru bhA0 // 5 degya ucyate bhA0 // 6 mapi padbhyAM sthito nayanadvayena yanni' bhA0 / "dohi viti pAdehiM Thito gayaNadugeNaM nirikkhati" iti cUrNau / "dohi vitti padbhyAM sthitaH nayanadvayenApi nirIkSate" iti vizeSacUrNau // 7deg purAtanagA bhA0 ta0De0 kAM0 / "dohi vi0 gAdhA purAtanA" iti cUrNo vizeSacUrNau ca // 8 " ahavaNa samatala 0 'gAthA 2251 "ahavaNa uccAveuM " gAthA 2252 iti gAthAdvayaM vizeSacU Na pUrvAparakramaviparyayeNa vyAkhyAtA'sti // " Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2248-55 ] prathama uddezaH / ahavaNa uccAve, kara-viTaya - pIDhagAdisuM kAuM / tAI vA vi motuM, rahiyaM viTTho puNa nisijaM // 2252 // athavA yadi saMyatA nIcaiH pradeze sthitAH saMyatyastUce tataH ziraH zarIraM vA 'uccayitvA ' uccaiHkRtya yannirIkSate, yadvA kare - haste viNTikAyAM pIThakAdiSu vA zIrSaM kRtvA yannirIkSate tad rahitam ; athavA yatayaH ucce sthitA yatinyastu nIce tataH karAdiSu pUrvanyaste zirasi atyu- 5 catvAdanavalokamAno yat 'tAni' kara - viNTikAdIni ' pramucya' utsArya pazyati tad rahitam / etat tvagvarttanaM kurvato rahitamuktam / "biTTo puNa nisijjaM" ti - upaviSTaH punarniSadyAM muktvA yat pazyati tad rahitam / dviparItaM triSvapi sthAneSvarahitaM draSTavyam // 2252 // disaMbaMdho vA, doha vi rahiyaM tu annataragatte / appo doso rahie, gurukataro ubhayasaMbaMdhe / / 2253 // athavA 'dvayorapi' saMyata- saMyatyoyoM dRSTeH dRSTezca sambandhastadarahitam / rahitaM punaranyataragAtre nirIkSaNam / atra cAlpataro doSaH 'rahite' ekataradRSTisambandhe, arahite tUbhayadRSTi sambandhe gurutaro doSaH || 2253 / / atra prAyazcittamAha 641 dohiM vi arahiya rahie, ekkeka sakAmae pakAme ya / gurugA dohi vilahugA, lahu guruga taveNa dohiM pi / / 2254 // dvAbhyArmepi nayanAbhyAM nirIkSaNamityAdikaM yadanekavidhamarahitaM bhaNitaM ( gA0 2249 Adi) tatra sakAme catvAro guravaH 'dvAbhyAmapi' tapaH - kAlAbhyAM laghavaH, tatraiva prakAme catvAro guravaH tapolaghukAH / rahite tu sakAme caturgurukAH tapasA guravaH, tatraiva prakAme caturguravo dvAbhyAmapi guravaH / yattu dRSTisambandharUpamarahitam anyataragAtranirIkSaNarUpaM tu rahitaM vyAkhyAtaM tatraivaM prAyazcittayojanA-rahite sakAme caturguru ubhayalaghukam, prakAme caturguru kAlagurukam, 20 arahite sakAme caturguru tapogurukam, arahite prakAme caturguru ubhayagurukam || 2254 // ekekA payAo, sAhImAIsu ThAyamANANaM / nikAraNadviyANaM, savvattha vi avihie dosA / / 2255 // 1-2 etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 3 etasyA gAthAyAH prAg vizeSacUrNo - "dohi vi arahiya rahie." iti 2254 gAthAsamAnA gAthA adhikA varttate / atra vizeSacUrNirevam -- " dohi vi arahiya0 gAhA / dohiM pAdehiM bhUmIe ThiehiM sakAmaM Nirikkhai : dohi vi lahuyaM, aha pakAmaM nirikkhai :: kAlagurU tavalahu / dohiM pAehiM bhUmIrahio aggapAdehiM TAiUNa veMTiyAdI vA vilaggiUNa sakAmaM Nirikkhai :: tavagurU kAlalaDu, pakAmaM Nirikkhas :: dohi vi guruM / " iti // 4 mapi yadarahitaM tatra bhA0 // 5Ne sthitAnAM kAradeg bhA0 // 10 arahita-rahita-sakAma-prakAmanirIkSaNAnAmekaikasmAt padAt sAhikAyAm AdizabdAt sapratimukhadvAreSu purato vA mArgato vA ucca vA nIce vA sarvatrApi niSkAraNe" tiSThatAM kAraNe vA 25 'avidhinA' ayatanayA sthitAnAmamI doSA bhaveyuH / / 2255 // 15 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [vagaDAprakRte sUtram 10 diTThA avAuDA haM, bhayalajjA thaddha hoja khittA vA / paDigamaNAdI va kare, nicchakkAo va AubhayA / / 2256 // kAcit saMyatI vicArabhUmau prAptA saMyatamAgacchantaM dRSTvA cintayet-aho ! ahaM jyeSThAyeNApAvRtA dRSTA, tataH sA bhayena lajjayA vA stabdhA kSiptacittA vA bhavet / yadvA kAzcidapAvRtA dRSTAH satyaH 'kathamamISAM murataH sthAsyAmaH ?' iti kRtvA pratigamanAdIni kuryuH / athayA 'dRSTaM yad draSTavyam' ityabhisandhAya 'nicchakAH' nirlajjAH kAzcid bhaveyuH / tatazcAtmasamusthAstadubhayasamutthAzca doSA bhavanti // 2256 // yadi vA tAsiM kakkhaMtara-gujjhadesa-kuca-uda-UrumAdIe / niggahiyaiMdiyassa vi, da8 moho samujjalati // 2257 // 10 tAsAM' saMyatInAM kakSAntara-guhyadeza-kucodaroruprabhRtIn avayavAn dRSTvA nigRhItendriyasyApi mohaH samujjvalati "kiM punaritarasya ? iti // 2257 // tatazvAmI daza kAmavegA utpadyante ciMtA ya 1 daDumicchai 2, dIhaM nIsasai 3 taha jaro 4 dAho 5 / bhattaaroyaga 6 mucchA 7, ummattA 8 na yANaI 9 maraNaM 10 // 2258 // 18 'cintA nAma' zocannAste 1 draSTumicchati 2 dIrgha niHzvasiti 3 tathA jvaro 4 dAhaH 5 bhaktasyArocakaH-aruciH 6 mUrchA 7 unmattaH saJjAyate 8 na jAnAti kizcidapi 9 maraNamupajAyate 10 // 2258 // enAme niyuktigAthAM vivRNoti paDhame soyai vege, daTuM taM icchaI viiyvege| nIsasai taiyavege, Aruhai jaro cautthammi // 2259 // Dajjhai paMcamavege, chaTe bhattaM na royae vege / sattamagammi ya mucchA, aTThamae hoi ummatto // 2260 / / navameM na yANai kiMcI, dasame pANehi~ muccaI maNUso / eesiM pacchittaM, vocchAmi ahANupubIe // 2261 // prathame zocati vege-hA ! kathaM tayA saha sampattirbhaviSyati ? iti vicintayatItyarthaH 1 / 25 draSTuM tAM pUrvadRSTAM punarapIcchati dvitIyavege 2 / niHzvasiti tRtIyavege dIrghAnniHzvAsAn muJcati 3 / Arohati jvarazcaturthe 4 / dahyate'Gga paJcamavege 5 / SaSThe bhaktaM na rocate vege 6 / saptame vege mUrchA 7 / aSTame unmatto bhavati 8 / navame na jAnAti kiJcidapi, nizceSTo 1degdvA 'dRSTA tAvadahametairapAvRtA, ataH kathamamISAM purataH sthAsyAmi ?' iti vicintya pratigamanAdIni kuryAt / athadeg bhA0 / "ahavA eehiM ahaM apAuDA diTTA kidha etesiM purao ThAissAmi? paDigamaNAINi karejA" iti vizeSacUrNI // 2 kA' nirlajA bhaveta / ttbhaa0||30pvmaa kaaN0|| 4 etadantargataH pATaH bhA0 mo0 le0 nAsti ||5ciNtaai 1da ta. De. kAM. tA. cau~ vizeSacUrNau ca / ciMtei 1 dadeg bhaa0|| 6 cintayA zoca kAM / cintayati 1 draSTa bhaa0|| 7degva gAdeg mo0 le0 vinA / / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAra 2256-66] prathama uddeshH| 643 bhavatItyarthaH 9 / dazame vege prANairmucyate manuSyaH 10 / eteSAM dazAnAmapi vegAnAM prAyazcittaM yathA''nupU. 'vakSye' abhidhAsye // 2259 // 2260 // 2261 // tadevAha mAso lahuo guruo, cauro mAsA havaMti lhu-gurugaa| chammAsA lahu-gurugA, chedo mUlaM taha dugaM ca // 2262 // prathame vege laghuko mAsaH / dvitIye guruko mAsaH / tRtIye catvAro mAsA laghukAH / / caturthe catvAro mAsA gurukAH / paJcame SaNmAsA laghavaH / SaSThe SaNmAsA guravaH / saptame cchedaH / aSTame mUlam / navame'navasthApyam / dazame pArAJcikam // 2262 // ekammi dosu tIsu va, ohAvitesu tattha aayrio| mUlaM aNavaThThappo, pAvai pAraMciyaM ThANaM // 2263 // atha mohodayenaikaH 'avadhAvati' utpravrajati tata AcAryo mUlaM prApnoti, dvayoravadhAvatorana-10 vasthApyo bhavati, triSvavadhAvamAneSu pArAJcikaM sthAnaM prApnoti // 2263 // gatamuccanIcadvAram / atha dharmakathAdvAramAha dhammakahAsuNaNAe, aNurAgo bhikkhasaMpayANe ya / saMgAre paDisuNaNA, mokkha rahe ceva khaMDIe // 2264 // dharmakathAyAH zravaNena saMyatyA anurAgaH snyjaayte| tataH snigdha-madhurabhaikSasya sampradAnaM saMyatAya 15. kArayati / tataH 'saGgArasya' saGketasya pratizravaNaM karoti / kaH punaH saGketaH ? ityAha"mokkha rahe ceva" ti amuSmin divase retho hiNDiSyate tatrAsmAkaM rakSyamANAnAM mokSo bhaviSyati / "khaMDIe" tti khaNDI-chiNDikA tasyA vA dvAramudghATaM rAtrau bhavitA, yadvA dIrghasyAlAkSaNikatvAt khaNDitaM-zrAmaNyasya khaNDanA tayoH pratisevamAnayorjAyate / eSa niyuktigAthAsamAsArthaH / / 2264 // athainAmeva vivarISurAha asumeNa ahAbhAveNa vA vi rattiM nisaMtapaDisaMte / vattei kinnaro iva, koI pucchA pabhAyammi // 2265 // ko'pi sAdhurazubhena vA bhAvena yathAmAvena vA rAtrau 'nizAntapratizrAnte' atyantabhramaNAduparate yaddhA nizAntepu-sveSu sveSu gRheSu pratizrAnte vizrAnte jane kinnara iva madhurayA girA dharmakathAM kAJcit parivartayati tad AkarNya saMyatyaH prabhAte pRcchanti // 2265 // yathA- 25 kataro so jeNa nirsi, kannANe pUriyA va amayassa / so mi ahaM ajAo!, Asi purA sussaro kiM vA // 2266 // 1degvaNamanudinaM karodeg bhA0 // 2 'rahaH' ekAntaM bhaviSyati tatrAsmAkaM rakSyamANAnAM mokSaNaM bhaviSyati / tatazca zrAmaNyasya 'khaNDitaM' khaNDanaM jAyate / gAthAyAM dIrghatvaM prAkR. tatvAt / eSa saMgrahagAthAsamAsArthaH // 2264 // bhA0 // 3degpa saGgrahagA bhA0 ta0 De0 kA / "idANi dhammakahi tti-tatra porAtanA gAhA-dhammakahA suNaNAe0 gaahaa|" iti vizeSacau~ / 4 pratizAnte jane kinnara iva dharmakathAM kurvan madhurayA girA parivarttayati tada AkarNya saMyatyA prabhAte pRcchA kRtA // 2265 // bhA0 // 20 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 644 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [vagaDAprakRte sUtram 10 ___ kataro'sau sAdhuryena 'nizi' rAtrI karNAH "Ne" asmAkamamRtasya pUritA iva kRtAH ? / sa prAha-so'hamasmi AryAH ! 'purA' pUrvamahaM sukhara AsaM tadapekSayA kiM vA saukharyamidAnIM mama vidyate ? // 2266 // yataH rukkhAsaNeNa bhaggo, kaMTho me uccasaddapaDhao ya / saMthuya kulammi neha, dAvemi kae puNo pucchA // 2267 // rUkSArzanenoccazabdena paThatazca me kaNTho bhagnastato nedAnI tathA sutkhara iti / tatastadIyasaukhayeNAtIvAnuraJjitA kA'pi saMyatI prAha--'saMstute' bhAvite kule 'sehaM' ghRtAdikamahaM dApayiSyAmi yena bhavatAM svarapATavamupajAyate / tatastathAkRte sati 'punaH' bhUyo'pi taM durbalaM dRSTvA pRcchA kRtA, yathA-jyeSThArya ! kimevaM durbalo dRzyase ? // 2267 // 10 evaM ca kurvatostayoH kiM bhavati ? ityAha saMdaMsaNeNa pII, pIIu raI raIu viisNbho| vIsaMbhAo paNao, paMcavihaM vavae pimmaM // 2268 // sandarzanenobhayorapi prathamataH prItirupajAyate / tataH prItyA ratiH cittavizrAntiH / ratezca 'vizrambhaH' vizvAsaH / vizvAsAcca mithaH kathAdi kurvatoH 'praNayaH' azubho rAgo jAyate / evaM 15 'paJcavidhaM' paJcabhiH prakAraiH prema varddhate // 2268 / / tatazca sa tayA durvala iti pRSTo brUyAt jaha jaha karesi neha, taha taha neho meM vaDDai tumammi / teNa naDio mi baliyaM, jaM pucchasi dubbalataro tti // 2269 // yathA yathA 'karoSi' sampAdayasi 'sneha' ghRtaM tathA tathA mama tvayi sneho varddhate / 'tena ca' nehena 'naTitaH' viDambito'smyaham / yat tvaM pRcchasi durbalatara iti tadetena hetunA 20 durbalo'ham // 2269 // evamukte sA brUyAt amugadiNe mukkha raho, hohii dAraM va vojjhihii rattiM / taiyA Ne pUrissai, ubhayassa vi icchiyaM eyaM // 2270 // amuSmin dine 'rathaiH' rathayAtrA bhavitA tasyAM sAdhu-sAdhvIjaneSu gateSvasmAkaM rakSyamANAnAM mokSo bhaviSyati, dvAraM vA chiNDikAyA amukasyAM rAtrau 'vakSyate' vahamAnakaM bhaviSyati tadA 25"Ne" AvayorubhayasyApi yathepsitametat pUriSyate // 2270 // evaM saGketaM pratizrutya pratisevanAM kurvatostayoH zrAmaNyasya khaNDanaM bhavati, tatazca 'bhamatrato'ham' iti kRtvA yadyavadhAvati tataH egammi dosu tIsuva, ohAvaMtesu tattha aayrio| mUlaM aNavaTThappo, pAvai pAraMciyaM ThANaM // 2271 // 1degsam , idAnIM tu na tatheti bhAvaH // 2266 // saMyatI brUte-kiM vA kAraNaM yenedAnIM na tathA susvaro'si ? saMyataH mAha-rukkhA bhA0 // 2degzanena' sneharahitabhojanena ucca ta. De. kaaN0|| 3degtA satI saMya bhA0 // 4 tiH' AsthAbandhanarUpA / rate. bhA0 // 5ratho (raho) rathaM vA bhaviSyati tadA asmAkaM bhA0 // 6 dvAraM ca rAtrau bhA0 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 645 bhASyagAthAH 2267-74] prathama uddezaH / ekasminnavadhAvati mUlam , dvayoranavasthApyam , triSvavadhAvamAneSu pArAJcikamAcAryaH prApnoti, kasmAt tAdRze kSetre sthitaH ? iti kRtvA / dvitIyapade eteSvapi sthAneSu tiSThet // 2271 // katham ? ityAha--- ___ addhANaniggayAI, tikkhutto maggiUNa paDilomaM / gIyatthA jayaNAe, vasaMti to abhiduvArAe // 2272 // adhvano nirgatAH AdizabdAdazivAdiSu vartamAnAH sahasaivaikavagaDAkamainekadvAraM saMyatIkSetraM prAptAH / tatastatra 'trikRtvaH' trIn vArAn nirupahatAM vasatiM mArgayitvA yadi na prApnuvanti tataH 'pratilomaM' pratIpakrameNa gItArthA yatanayA 'abhidvAre' anekadvAre saMyatIkSetre vasanti / kaH punaH pratIpakramaH ? iti ced ucyate-yAni pUrvamekasAhikAdIni dharmakathAparyantAni dvArANyuktAni teSu prathamato yasyAM dharmakathAzabdaH sAdhvIbhiH zrUyate tasyAM vasatau vastavyam // 2272 // 10 taMtra ceyaM yatanA siMgAravaja bole, aha ego vijapADha'NuccaM ca / / __ saDDhAdInibaMdhe, kahie vi na te parikahiMti // 2273 // dharmakathAM parivartayantaH zRGgArarasarja 'bolena ca' vRndazabdena parivarttayanti yathaikasya kasyApi vyaktaH svaro nopalakSyate / athAnyena saha guNayatastasya na saJcarati tata eko'pi vaidyapAThena 15 guNayati, kharavarjitamiti bhAvaH, tadapi 'anuccaM' nocaistareNa zabdena / atha 'sukharo'yam' iti jJAtvA zrAddhA AdizabdAd yathAbhadrakAdayo vA nirbandhaM kuryuH tato yathAvareNa dharma kathayati / tataH kathite'pi madhurakhareNa dharme prabhAte saMyatInAM pRcchantInAM na 'te' sAdhavaH parikathayanti, yathA-amu~kenetthaM dharmaH kathita iti / IdRzyA vasateralAme ucce vA nIce vA sthAtavyam // 2273 // tatreyaM yatanA kaDao va cilimilI vA, tatto therA ya ucca-nIe vA / pAse tato na ubhayaM, mattaga jayaNA''ula sasadA // 2274 // vizanto nirgacchanto vA yasmin pArzve parasparaM pazyanti tataH kaTakaH vaMzAdimayo ghano 1 triSu pArA mo0 le0 vinA // 2degdhvA-mArgaH tato ni bhA0 // 3degmabhidA bhA0 // 4 tatra tiSThatAmiyaM yatanA bhA0 // 5degvarja parivartayanti / tadapi 'bolena' vRndena, na ekaikaH parAvarttayatItyarthaH / athaika eva kAraNavizeSAdasau bhavet tato vaidyapAThena parivarttayati, svaravarjitadeg bhA0 // 6 tato dharmakathAmapi madhurayA girA kurvIta, paraM kathite sati dharme bhA0 // 7degmukena dharmakathAM kurvatA itthaM madhurakhareNa parivartitamiti // 2273 // IdRzyA vasateralAme yatrocce vA nIce vA sthAtavyaM bhavati tatreyaM yatanA bhaa0|| 8 no udeg bhA0 tA. vinA // 9 kaTako vaMzAdimayastato dhano dIyate yathA pravizanto nirgacchanto vA parasparaM na pazyanti / atha kaTako bhA0 / "kaDato tato ghaNo dijjati jadhA atita-NitA paroppara Na pecaMti" iti cUrNI vizeSacUrNau ca // 20 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 646 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ vagaDAprakRte sUtram 10 dIyate / atha kaTakona prApyate tadA cilimilI vastramayI dAtavyA, sthavirAzca tatastasmin pArzva tiSThanti, saMyatInAM tu kSullikAH / evamucca - nIce yatanA / athocca - nIcamapi na labhyate tato yaMtra pArzvato vA mArgato vA pratizrayastatraM tiSThatAM yatanA - kAyikyAdivyutsarjanArthaM nirgacchanto yatra parasparaM pazyeyuH 'tataH' tasyAM dizi 'nobhayaM' na saMjJAM na vA kAyikIM vyutsRjanti / 6 tAdRzasya sthaNDilasyAprAptau mAtrakeSu yatainte, athavA AkulAH sazabdA vA tatra vrajanti, tadabhAve sapratimukhadvAre tiSThanti // 2274 // tatra ceyaM yatanA pidArakaraNa abhimuha, cilimili velA sasadda bahu niMti / sAhIe annadisiM, niMtI na ya kAiyaM tatto // 2275 // yatra dvArANi parasparamabhimukhAni tatrAnyasyAM dizi pRthag dvAraM kurvanti / atha na labhyate10 'nyasyAM dizi dvAraM kartuM tato dvAre cilimilI nityabaddhA sthApanIyA kaTako vA apAntarAle dAtavyaH, kAyikyAH saMjJAyAzca velAM parasparaM sthApayitvA asadRzavelAyAM nirgacchanti, 'sazabdAzca' kAzitAdizabdaM khAgamanasUcakaM kurvanto bahavaH 'niryanti' nirgacchanti / yatraikA sAhikA tatrAnyasyAM dizi yasya dvAraM tatra pratizraye tiSThanti / yatazca saMgatInAM pratizrayastataH kAyikyA na nirgacchanti, tAsAM vA kAyikIbhUmiM na vrajanti / evaM saMjJAbhUmyAmapi draSTavyam // 2275 // kiyadvA'tra bhaNiSyate :-- 15 jatthasppatarA dosA, jathaM ya jayaNaM taraMti kAuM je / tattha vasaMti jayaMtA, aNulomaM kiM pi paDilomaM // 2276 // yatropAzraye'lpatarAH pUrvoktA doSA bhavanti, yatra ca ' yatanAM' yathoktAM kartuM 'taranti' zaknu vanti, "je" iti pAdapUraNe, tatrAnulomaM vA pratilomaM vA kirmapyekasAhikAdikaM sthAnaM tya 30 yathoktanItyA yatamAnA vasanti, nAtra ko'pi pratiniyamaH kintu gItArthenAlpabahutvavedinA bhavitavyamiti bhAvaH // 2276 // kathaM punaralpatarA doSA bhavanti ? iti ucyate Aya- samaNINa nAuM, kiTi kappaTTI samANayaM vaje / bahupADivesiyajaNaM, ca khamayaraM erise hoi / / 2277 // AtmanaH zramaNInAM ca svabhAvaM dRDhadharmatvAdikaM jJAtvA tathA yatitavyam / "kiDhi kappaTThi" 25 tti sthavirazramaNyaH kSullakAzcobhayapArzvataH karttavyAH, vayasA samAnAM ca saMyatIM sandarzanAdau 1 yatra saMyatIvasateH pAdeg ta0 De0 kAM0 // 2deg tra sthAtavyam / tatra ca tiSThatAM yatanA"pAse tato na ubhayaM" ti kAyi ta0 De0 kAM0 // 3 deg tanayA vyutsRjanti / atha ta0 De0 kAM0 / "asati mattaeSu jataMti, adhavA AlA sasaddA ya" iti cUrNo vizeSacUrNo ca // 4 bdAzca kAyikyAdibhuvaM vraja' ta0 De0 kAM* // 5 kAyikI bhUmiM na nideg mo0 le0 vinA // 6 'ttha va jadeg tA0 // 7 yatraikAhi kAdAvalpatarA doSA bhA0 // 8 'kiJcid' anirdhAritaM kramaM pratItya 'yatamAnAH' yathoktAM yatanAM kurvANA va bhA0 // 9 vyAH / samAnavayasAM ca saMyatInAM sandarzana- sambhASaNAdi dUrataH pariharaNIyam / yacca bahuprAtivezikajanaM ca IDaze bhA0 // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthA: 2275-81] prathama uddezaH / 647 dUrato varjayet / yacca gRhaM bahuprAtivezikajanamIdRze pratizraye'vasthAnaM 'kSamataram' atizayena yuktaM bhavati, vijane tu vizvastatayA bahavo dopA bhaveyuriti // 2277 // gato dvitIyabhaGgaH / atha tRtIyabhaGgamAha paumasara viyarago vA, vAghAto tammi abhinivagaDAe / tammi vi so ceva gamo, navaraM puNa deule melo / / 2278 // tRtIyabhako nAma anekavagaDAkamekaniSkramaNapravezaM ca grAmAdi, tatra ca 'abhinivagaDAke' anekavagaDe ekadvAre ca kSetre padmasaro vA 'vidarako vA' gartA 'vyAghAtaH' vyAghAtakAraNaM bhaved yenAneke niSkramaNa-pravezA na bhavanti tasminnapi sa eva 'gamaH' prakAraH sarvo'pi jJAtavyaH / 'navaraM' kevalaM punardevakule 'mIlaMkaH' dRzyAdibhiH kAraNaiH sAdhu-sAdhvInAM saGgamo bhavet // 2278 // katham ? ityata Aha aMto viyAra asaI, ajANa havija tiybhNgmmi| saMkiTThagavIyAre, va hoja dosA imaM nAyaM // 2279 // anekavagamake prakaniSkramaNa-praveze ca grAmAdau sthiteSu sAdhu-sAdhvIjaneSu AryikANAmantaH 'tRtIyabhaGge' ApAtAsaMlokAkhye vicArabhUmerasattA bhavet tato bahirnirgacchantInAM saMkliSTavicArabhUmerdoSA bhaveyuH / saMkliSTavicArabhUmI nAma ekadvAratayA anyA saMjJAbhUmirna vidyate. ataH 15 saMyatA api tatraivAyAnti, Asanne vA parasparaM saMjJAbhUmI, sa tatazca nirgamane praveze vA devakule melako bhavet / - idaM cAtra 'jJAtaM' dRSTAnta ucyate // 2279 // vAsassa ya AgamaNaM, mahilA kuDa NaMtage va rattaTThI / deulakoNe va tahAsaMpattI melaNaM hojA // 2280 // kasyAzcid mahelAyAH kusumbharaktavastrayugalanivasanAyAH prathamaprAvRSi ghaTaM gRhItvA jalAharaNArtha 20 nirgatAyAH 'varSasya' vRSTerAgamanam / tato'sau mahelA 'raktArthinI' raJjanaM raktaM kusumbharAga ityarthaH tadarthinI 'mA varSoMdakena patatA kusumbharAgo vilIyatAm' iti kRtvA 'kuTe' ghaTe 'NaMtake' vastre dve api prakSipya khayamapAvRtIbhUya kvApi devakule praviSTA / tasya ca koNake yAvadasau pravizati tAvat tatra kazcidagAraH pUrvapraviSTa AsIt tena sA apAvRtA dRSTA, jAtazca tasya mohodayaH, tatastena sA yuktA, dRSTaM ca tadanyaiH puruSaiH / evaM tathAsampattyA tathAvidhavarSapatanAdisamAyogenai-25 kasyA eva vicArabhUmeH pratinivRttayoH saMyatI-saMyatayorekatra devakulAdau varSAvastrANi parityaktavatormIlanaM bhavediti // 2280 // atha tasyAgArasya kiM saMvRttam ? ityAha gahio aso varAo, baddho avaoDao dvdvss| saMpAvioM rAyakulaM, uppattI ceva kajjassa // 2281 // 1degsaro virago vA taa0|| 2 bhaveta, tena ca vyAghAtenAneke bhA0 // 3 mo0 le0 vinA'nyatra-lako bhavati // 2278 // kathadeg ta* De. kA0 / deglako bhavati / etaduttaratra bhAvayiSyate // 2278 // aMto bhA0 / / 4degdhuSu Adeg mo0 le0 vinA // 5 / etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti // 6 sA bhuktA bhaa0|| Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [vagaDAprakRte sUtram 11 - gRhItazca sa varAko rAjapuruSaiH, baddhazca 'avakoTakaH' adhonItakRkATikaH pazcAnmukhIkRtabAhuyugalaH, "davadavassa" ti zIghraM samprApitazca rAjakulamayam , tatra ca prastutakAryasyotpattiH kAraNikaiH pRSTA, tena cAgAreNa yathAvasthitaM sarvamapi tatpurato vijJaptam / / 2281 // tatazca jANaMtA vi ya itthi, dosavaI tIeN nAivaggassa / paJcayaheuM sacivA, kareMti AseNa didvaMtaM // 2282 // 'nahi mahatyapi vRSTyAdhupadrave striyA nirAvaraNatvaM ziSTAnAmanumatam' iti kRtvA striyaM doSavatI jAnanto'pi tasyAH sambandhI yo jJAtivargaH-khajanasamudAyastasya pratyayahetoH 'sacivAH' kAraNikA azvena dRSTAntaM kurvanti // 2282 // tamevAha . vammiya kavaiya valavA, aMgaNamajjhe taheva Aso ya / __ valavAe~ avaMguNaNaM, kajassa ya chedaNaM bhaNiyaM // 2283 // varma-laghustanutrANavizeSaH, tadasyAH saJjAtamiti varmitA, evaM kavacitA'pi, navaraM kavacaMmahA~stanutrANavizeSaH, evaMvidhA yathA kAcid vaDavA kasyacid nRpatyAderaGgaNamadhye tiSThati, azvazca tathaiva, tatastAM dRSTvA pradhAvito'pi varmita-kavacitAM tAM na pratisevituM zaknoti / yadA tu tasyA vaDavAyA apAvaraNaM-varmAderapanayanaM kriyate tadA sukhenaiva pratisevitumISTe / evamiyamapi 15 yadyapAvRtA nAbhaviSyat tato nAsau pratyaseviSyata iti / ata iyamevAparAdhinIti taiH kAraNikaiH 'kAryasya' vyavahArasya 'chedanaM' paricchedakAri vaco bhaNitamiti // 2283 // evaM khu loiyANaM, mahilA avarAhi na puNa so puriso| __ iha puNa doNha vi doso, saviseso saMjae hoi // 2284 // 'evam' amunA prakAreNa 'khuH' avadhAraNe laukikAnAM mahilA aparAdhinI saMvRttA na puna20 rasau puruSaH / 'iha punaH' asmAkaM lokottare vyavasthitAnAM 'dvayorapi' saMyatI-saMyatayordoSaH, api ca 'savizeSaH samadhiko doSaH saMyate bhavati // 2284 // kutaH? iti ced ucyate purisuttario dhammo, purise ya dhiI sasattayA ceva / pelava parajjha itthI, phuphuga-pesIeN dittuNto|| 2285 // 'puruSottaraH' puruSapradhAno yataH pAramezvaro dharmaH, puruSe ca 'dhRtiH' mAnasakhAsthyalakSaNA 'sa25 sattvatA ca' sattvasampannatA bhavati, atastasya pratisevamAnasya savizeSo doSaH / strI tu pelavA' niHsattvA "parajjha' tti paravazA ca / atra ca phamphukena pezyA ca dRSTAntaH- yathA phusphukaHkarISAgnizcAlitaH sanuddIpyate evaM strIvedo'pi, yathA ca pezI sarvasyApyabhilaSaNIyA evamiyamapi / ato na tasyAH samadhiko doSa iti // 2285 // Aha yadi saMyatInAmantastRtI. yabhaGge vicArabhUmirbhavet tataH kiM na varttate sthAtum ? ucyate jai vi ya hoja viyAro, aMto ajANa taiyabhaMgammi / tattha vi vikiMcaNAdIviniggayANaM tu te dosA // 2286 // yadyapyAryANAmantaH 'tRtIyabhaGge' ApAtAsaMlokalakSaNe vicAro bhavet tathApi vivecanA1degphuma-pedeg tA0 // 30 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mASyagAthAH 2282-90] prathama uddezaH / uddharitabhakta-pAnAdipariSThApanikA tatprabhRtiSu kAryeSu vinirgatAnAM sAdhu-sAdhvInAM parasparamilitAnAmekadvAre kSetre ~ ta eva' pUrvoktA doSA bhaveyuH, atastatrApi na vartate sthAtum // 2286 // upasaMharannAha ete tinni vi bhaMgA, paDhame suttammi je smkkhaayaa| jo puNa carimo bhaMgo, so biie hoi suttammi // 2287 // ekA vagaDA ekaM dvAram 1 ekA vagaDA anekAni dvArANi 2 anekA vagaDA ekaM dvAram 3 ete trayo'pi bhaGgA ye samAkhyAtAste prathame vagaDAsUtre pratyetavyAH / tacca prAgeva vyAkhyAtam / yaH punaH 'caramo bhaGgaH' anekA vagaDA anekAni dvArANIti lakSaNaH sa dvitIye vagaDAsUtre draSTavyaH // 2287 // taccedam se gAmaMsivAjAva rAyahANisi vA abhinivvagaDAe 10 abhiniduvArAe abhinikkhamaNa-ppavesAe kappar3a niggaMthANa ya niggaMthINa ya egayao vatthae 2-11 // atha grAme vA yAvad rAjadhAnyAM vA 'abhinivagaDAke' nipAtAnAmanekArthatvAda abhi itianekA ni iti-niyatA vagaDAH-parikSepAH [yatra, yadvA ] 4 'abhi-nizabdau pRthagarthadyotako draSTavyau, tatazca pRthag-anekA vagaDA - yatra tadabhinivagaDAkaM tatra / evamabhinidvArake-15 'bhiniSkramaNa-pravezake ca kalpate nirgranthAnAM nirgranthInAM ca ekato vastumiti sUtrArthaH / / / atha bhASyam eyaddosavimukke, vicchinna viyArathaMDilavisuddhe / ___ abhinivvagaDa-duvAre, vasaMti jayaNAe~ gIyatthA // 2288 // etaiH-prathamasUtroktairdoSairvimukte vistIrNe mahAkSetre 'vicAra-sthaNDilavizuddha' yatra bhikSAcaryA 20 saMjJAbhUmizca parasparamapazyatAM bhavati tatraivaMvidhe'bhinivagaDAke'bhinidvAre ca saMyatIkSetre yatanayA gItArthI vasanti // 2288 // katham ? ityAha-~ pihagoara-uccArA, je anbhAse vi hoMti u nioyA / vIsuM vIsu vutto, vAso tatthobhayassAvi // 2289 // ye 'abhyAse' mUlakSetrapratyAsattau 'niyogAH' grAmA bhavanti te'pi sAdhu-sAdhvInAM pRthaggocara-25 caryAkAH pRthaguccArabhUmikAzca parasparaM bhavanti, AstAM mUlagrAma ityapizabdArthaH / 'ubhayasyApi ca' saMyatAnAM saMyatInAM ca tatra 'viSvag viSvag' pRthakpRthagupAzraye vAsaH prokta iti // 2289 // - atra nodakaH prerayannAha taM natthi gAma-nagaraM, jatthiyarIo na saMti iyare vA / puNaravi bhaNAmu ranne, vassau jai melaNe dosA // 2290 // 11 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti // 2degd 'abhini'zabdaH pRthagarthe, tatazca bhA0 // 3saetacihnagataH pAThaH mo0 le. nAsti // 4 - etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 650 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [vagaDAprakRte sUtram 11 prAmAzca nagarANi ceti grAma-nagaram , tad nAsti grAma-nagaraM yatra 'itarAH' pArzvasthAdisaMyatyaH 'itare vA' pArzvasthAdayo na santi, tataH punarapi vayaM bhaNAmaH, yathA-araNye 'upyatAM' vAsaH kriyatAM yadi mIlanAyAmevaMvidhA doSAH // 2290 // sUrisaha diTuMto purisapure, muruDadUteNa hoi kAyavyo / jaha tassa te asauNA, taha tassitarA muNeyavyA // 2291 // dRSTAnto'tra puruSapure raktapaTadarzanAkIrNe muruNDadUtena bhavati karttavyaH / yathA 'tasya muruNDadUtasya 'te' raktapaTA azakunA na bhavanti, tathA 'tasya' sAdhoH 'itarAH' pArzvasthyAdayo muNitavyAH, tA doSakAriNyo na bhavantItyarthaH // 2291 // idameva bhAvayati pADali muruDadUte, purisapure scivmelnnaa''caaso| bhikkhU asauNa taie, diNammi ranno sacivapucchA // 2292 // pATaliputre nagare muruNDo nAma rAjA / tadIyadUtasya puruSapure nagare gamanam / tatra sacivena saha mIlanam / tena ca tasya AvAso dApitaH / tato rAjAnaM draSTumAgacchataH 'bhikSavaH' raktapaTA azakunA bhavanti iti kRtvA sa dUto na rAjabhavanaM pravizati / tatastRtIye dine rAjJaH sacivapAdhaiM pRcchA-kimiti dUto nAdyApi pravizati ? // 2292 // tatazca niggamaNaM ca amacce, sabbhAvA''ikkhie bhaNai dUyaM / aMto bahiM ca racchA, na'rahiMti ihaM pavesaNayA // 2293 // amAtyasya rAjabhavanAnnirgamanam / tato dUtasyAvAse gatvA sacivo militaH / pRSTazca tena dUtaH -kiM na pravizasi rAjabhavanam ? / sa prAha-ahaM prathame divase prasthitaH paraM taccani kAn dRSTvA pratinivRttaH 'apazakunA ete' iti kRtvA, tato dvitIye tRtIye'pi divase prasthitaH 20 tatrApi tathaiva pratinivRttaH / evaM sadbhAve 'AkhyAte' kathite sati dUtamamAtyo bhaNati-ete iha rathyAyA antarbahirvA nApazakunatvamarhanti / tataH pravezanA dUtasya rAjabhavane kRtA / evamasAkamapi pArzvasthAdayastadIyasayatyazca rathyAdau dRzyamAnA na doSakAriNyo bhavanti / / 2293 / / api ca jaha ceva aMgArINaM, vivakkhabuddhI jaIsu puvvuttaa| taha ceva ya iyarINaM, vivakkhabuddhI suvihiesu // 2294 // yathaiva 'agArINAma' aviratikAnAM pUrvam "AgaMtugadavvavibhUsiyaM" (gA0 2170) ityAdinA yatiSu vipakSabuddhiruktA tathaiva 'itarAsAM' pArzvasthAdisaMyatInAM hasta-pAdadhAvanAdinA vibhUSitavigrahANAM suvihiteSu snAnAdivibhUSArahiteSu vipakSabuddhirbhavatIti draSTavyam // 2294 // // va ga DA pra kR taM sa mA ptam // 16 25 - 1degjavacanA mo0 le. // 2 degkunA gRhyante / tataH bhA0 // 3degm' patrA-''bharaNAdi vibhUSitAnAmavira ta0 De0 kAM0 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2291-98] prathama uddezaH / ra thyA mu khA pa Na gR hA di pra kR tamanA. sUtram no kappai niggaMthINaM AvaNagihaMsi vA racchAmuhaMsi vA siMghADagaMsi vA caukaMsi vA caccaraMsi vA aMtarAvaNaMsi vA vatthae 1-12 // athAsya sUtrasya sambandhamAha eyArisakhettesuM, niggaMthINaM tu saMvasaMtINaM / kerisayammi na kappai, vasiUNa uvassae jogo // 2295 // etAdRzeSu-pRthagvagaDAkeSu pRthagdvAreSu ca kSetreSu nirgranthInAM saMvasantInAM kIdRze upAzraye vastuM na kalpate ? iti anena sUtreNa cintyate, eSaH 'yogaH' sambandhaH // 2295 // prakArAntareNa sambandhamAha 10 diTThamuvassayagahaNaM, tatthajANaM na kappai imehiM / vuttA sapakkhao vA, dosA parapakkhiyA iNamo // 2296 // dRSTamanantarasUtre upAzrayagrahaNam , tatrA''ryANAmamISu pratizrayeSu vastuM na kalpate ityanena sUtreNa pratipAdyate / uktA vA 'vapakSataH' khapakSamAzritya saMyatAnAM saMyatInAM ca parasparaM doSAH, idAnIM tu 'parapAkSikAH' gRhasthAkhyaparapakSaprabhavA doSA vyAvarNyante iti // 2296 // 15 . [evam ] anekaiH sambandhairAyAtasyAsya sUtrasya vyAkhyA-no kalpate 'nirgranthInAM' sAdhvInAmApaNagRhe vA rathyAmukhe vA zRGgATake vA catuSke vA catvare vA antarApaNe vA vastumiti sUtrasa pArthaH // atha vistarArthaM pratipadamabhidhitsuH prAyazcittamAha AvaNagiha racchAe, tie caukaMtarAvaNe tivihe| .. ThAyaMtigANa gurugA, tattha vi ANAiNo dosA // 2297 // 20 ApaNagRhe rathyAmukhe trike catuSke'ntarApaNe vA 'trividhe' triprakAre vakSyamANakharUpe 1 upalakSaNatvAt catvare ca >> tiSThantInAM saMyatInAM pratyekaM catvAro gurukAH prAyazcittam / tatrApyAjJAdayo doSA draSTavyAH // 2297 // ApaNagRhAdInAM vyAkhyAnamAha jaM AvaNamajjhammI, jaM ca gihaM AvaNA ya duhao vi / taM hoi AvaNagiha, racchAmuha racchapAsammi // 2298 // 1 gAtheyaM cUrNikRtA vizeSacUrNikRtA ca nAsti vyAkhyAtA // 2 khyA-na kadeg mo0 le.|| 3 >> etanmadhyagataH pAThaH bhA0 ta0 De0 kA0 nAsti // 4 etadanantaraM cUrNikRtA "AvaNa racchagihe vA." iti 2302 gAthA vyAkhyAtA'sti // 5 jassa va duhao ci AvaNA hoti / taM bhA0 / etadanusAreNa bhA0 ttiikaa| dRzyatAM patra 652 TippaNI 1 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 10 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ apAvRtadvAropAzrayapra0 sU0 12 yad gRham 'ApaNamadhye' samantAdApaNe : parikSiptam athavA madhyabhAge yada gRhaM dvAbhyAmapi ca pArzvabhyAM yasyApaNA bhavanti tad ApaNa gRhaM bhavati / rathyAmukhaM rathyAyAH pArthe bhavati // 2298 // taca trividham taM puNa racchamuhaM vA, bAhimuhaM vA vi ubhayatoMmuhaM vA / ahavA jatto pavahai, racchA racchAmuhaM taM tu // 2299 // __ 'tat punaH' gRhaM rathyAyAH pArthe vartamAna rathyAyA abhimukhaM vA bhaved 'bahirmukhaM vA' rathyA tasya pRSThato vartate ityarthaH, 'ubhayatomukhaM vA' yasyaikaM dvAraM rathyAyAH parAGmukhamekaM tu rathyAyA abhimukhamityarthaH, athavA yato gRhAd rathyA pravahati tad rathyAmukhamucyate // 2299 // siMghADagaM tiyaM khalu, cauracchasamAgamo caukkaM tu / chaha racchANa jahi, pavaho taM caccaraM vitI // 2300 // zRGgATakaM nAma yat 'trikaM' rathyAtravamIlanasthAnam / kvacit tu sUtrAdarze "tiyaMsi vA" ityapi padaM dRzyate, tatraivaM vyAkhyA--'zRGgATakaM' siGghATakAkAraM trikoNaM sthAnam , 'trikaM' rathyAtrayamIlakaH / catuSkaM tu catasRNAM rathyAnAM samAgamaH / tathA yatra SaNNAM rathyAnAM 'pravahaH' nirgamastat catvaraM bruvate tIrthakaramANadharAH // 2300 // 15 aha aMtarAvaNo puNa, vIhI sA egao va duhao vA / tattha giha aMtarAvaNa, gihaM tu sayamAvaNo ceva / / 2301 // _ 'artha' ityAnantarye / antarApaNo nAma 'vIthI' haTTamArga ityarthaH, sA 'ekato vA' ekapArzvana "duhao va" ti dvAbhyAM vA pArzvabhyAM bhavet tatra yad gRhaM tad antarApaNagRham / yad vA gRhaM khayamevApaNastadantarApaNaH / kimuktaM bhavati ?--yatraikena dvAreNa vyavahriyate dvitIyena 20tu gRhaM tadantarApaNagRham / eteSu pratizrayeSu saMyatInAM na kalpate sthAtum // 2301 // athaiteSveva tiSThantInI prAyazcittamAha AvaNa racchagihe vA, tigAi sunnaMtarAvaNujANe / caugurugA challahugA, chaggurugA cheya mUlaM ca / / 2302 // ApaNagRhe tiSThanti caturgurukAH / rathyAgRhe tiSThanti SaDlaghavaH / "tigAi" ti trika-ca1 mo0 le. vinA'nyatra-kSiptaM tadApaNagRham , yad vA madhye gRhaM "duhato yi" tti dvAbhyAmapi ca ta* De0 / kSiptaM yadvA yasya gRhasya dvAbhyAmapi pArvAbhyAmApaNA bhavanti tad Apadeg bhaa0|| 2degm, tadyathA-taM puNa ta* De0 // 3 yasya dvAradvayaM rathyAyAH parAGmukhamabhimukhaM cetyarthaH bhA0 // 4 tu "tiyaMsi vA" ityapi padaM paThyate bhA0 // 5degNo jo tu bhA0 / vRttistu No jo ya iti pAThAnusAreNa vartate, dRzyatAM TippaNI 6 / cUrNikRtA'pi-degNo jo ya iti pATha Adato'sti // 6 yadvA "sayamAvaNo jo ya" tti yad gRhaM svayamevApaNaH / kimu bhA0 // 7degtum / atha tiSThanti tadA prAguktameva caturgurukAkhyaM prAyazcittaM prAmuvanti // 2301 // athAtraiva prakArAntareNa prAyadeg ta0 De0 kAM0 // 8degnAM prakArAntareNa prA bhA0 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2299-2305] prathama uddezaH / 653 tuSka-catvareSu tiSThantInAM SaD guravaH / "sunna" tti aparigRhIte zUnyagRhe antarApaNe vA cchedaH / udyAne tiSTantInAM mUlam / evaM bhikSuNIviSayamuktam / gaNAvacchedinyAH SaDlaghukAdArabdhaM navame tiSThati / pravarttinyAH paDgurukAdArabdhaM prAyazcittaM dazame paryavasyati / etaccApattimaGgIkRtyoktam , anyathA sarvAsAmapi mUlameva bhavati, parataH saMyatInAM prAyazcittasyaivAbhAvAt // 2302 // savvesu vi caugurugA, bhikkhuNimAINa vA imA sohii| cauguruvisesiyA khalu, gurugAdi va chedaniTThavaNA // 2303 // athavA 'sarveSvapi' ApaNagRhAdiSu >> sthAneSu caturgurukA avizeSitaM prAyazcittam / sa ayaM ca prakAraH prAgukto'pi saGgrahArthamiha bhUyo'pyukta iti na punaruktatA / >> yadi vA bhikSuNIprabhRtInAmiyaM zodhirdraSTavyA, tadyathA---caturgurukAstapaH-kAlAbhyAM vizeSitAH / tatra - bhikSuNyAzcaturgurukamubhayalaghu, abhiSekAyAstadeva tapasA laghu kAlena gurukam , gaNAvacchedinyAH 10 kAlena laghu tapasA guru, pravarttinyAstapasA kAlena ca gurukam / yadi vA caturgurukAdArabhya cchede niSThApanA kartavyA, tadyathA--bhikSuNyAH sarvepvapi sthAneSu caturgurukam , abhiSekAyAH SaDlaghukam , gaNAvacchedinyAH SaDgurukam , pravarttinyAzchedaH // 2303 // athAtraiva doSAnupadarzayituM dvAragAthAmAhataruNe vesitthi vivAha rAyamAdIsu hoi saikaraNaM / 15 icchamaNicche taruNA, teNA uvahiM va tAo vA // 2304 // A ApaNagRhAdipu sthitAnAM sAdhvInAM >> taruNAn vezyAstrIH vivAhaM ca dRSTvA rAjAdInAM ca darzane bhuktabhogAnAM smRtikaraNaM bhavati, itarAsAM kautukam / taruNAMzca prArthayamAnAn yadIcchanti tataH saMyamavirAdhanA, atha necchanti tata uDDAhAdikaM kuryuH / stenAzca tatropadhiM vA 'tA vA' AryikA apahareyuriti dvAragAthAsamAsArthaH // 2304 // atha vistarArthaM pratipadamAha- 20 cauhAlaMkAraviuvie tahiM dissa salalie taruNe / laDahapayaMpiya-pahasiya-vilAsagai-NegavihakiDDe // 2305 // caturdA-vastra-puSpa-gandhA-''bharaNabhedAt caturvidho yo'laGkArastena vikurvitAn-alaGkatAn taruNAn 'tatra' ApaNagRhAdiSu dRSTvA mohodayo bhavatIti vAkyazeSaH / kathambhUtAn ? 'salalitAn' lalitaM nAma-hasta-pAdAGgavinyAsavizeSaH, uktaJca hasta-pAdAGgavinyAso, bhrU-netrauSThaprayojitaH / sukumAro vidhAnena, lalitaM tat prakIrtitam // (nATya0 a0 22 zlo0 22) tena sahitAn / tathA laDabhaM-manojJaM prajalpitaM-prakRSTavacanaM prahasitaM-hAsyaM vilAsazca sthAnA-''sana-gamanAnAM, hasta-bhrU-netrakarmaNAM caiva / utpadyate vizeSo, yaH zliSTaH sa tu vilAsaH syAt / / (nATya0 a0 22 zlo015)30 ityevaMlakSaNaH gatizca-sulalitapadanyAsarUpA anekavidhAzca-chUtA-''ndolanAdikAH krIDA yeSAM 1.2.3 2>> etacihnamadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti // 4 yadvA bhA0 // 50 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti / 25 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 654 te tathAvidhAstAn // 2305 || atha vezyAstrIdvAramAha daDuM viubviyAo, kulaDA dhuttehi~ saMparivuDAo / vibboya-pahasiyAo, AliMgaNamAiyA moho || 2306 // 'vikurvitAH' alaGkRtAH 'kulaTA H ' khairiNyaH vezyAstriya ityarthaH 'dhUrte : ' SiGgaiH 'samparivRtAH' 5 samantato veSTitAH 'bibboka - prahasitAH' bibboko nAmaiSTAnAmarthAnAM prAptAvabhimAnagarvasambhUtaH / wr 15 saniryukti-laghubhAya-vRttike bRhatkalpasUtre [ apAvRtadvAropAzrayapra0 sU0 12 strINAmanAdarakRto, bibboko nAma vijJeyaH // (nATya0 a0 22 zlo0 21) prahasitaM nAma - hAsyAbhidhAno rasavizeSaH, asya ca lakSaNamidam hAsyo hAsaprakRtiH, hAso vikRtAGga-veSa - ceSTAbhyaH / bhavati parasthAbhyaH sa ca, bhUmnA strI-nIca bAlagataH // (ru0 kA 0 laM0 a0 15 zlo0 11) -prahasite vidyete yAsAM tA bibboka - prahasitavatyaH / gAthAyAM prAkRtatvAd matupratyayalopaH / evaMvidhAH maNAGganA dRSTvA tAsAM cAliGganAdikAzceSTAH kriyamANA nirIkSya mohaH samuddIpyate // 2306 // atha vivAhadvAramAha-- tattha cauraMtamAdI, ibbhavivAhesu vittharA rahayA / bhUsiyasa yaNasamAgama, raha- AsAdIya nivvahaNA || 2307 // 'tatra' ApaNagRhAdau sthitAnAM saMyatInAmibhyavivAheSu ye caturantAdayoM vistarA racitAH, caturantaM nAma caturikA, AdizabdAd vendana- kalaza - toraNAdivivAhavistara parigrahaH, tathA yasta bhUSitAnAM-vastrAdibhiralaGkRtAnAM khajanAnAM samAgamaH, yacca rathena vA'zvena vA AdizabdAt zibikayA vA 'nirvahaNaM' vadhvAH sarva zvazuragRhe nayanaM taddarzane bhuktabhoginInAM smRtikaraNamabhu20 ktabhoginInAM tu kautukamupajAyate, tataH pratigamanAdayo doSAH // 2307 // atha rAjadvAramAhabalasamudayeNa mahayA, chattasiyA viyaNi- maMgalapurogA / dIsaMti rAyamAdI, tattha atiMtA ya niMtA ya // 2308 // mahatA balasamudayena 'atiyantaH' pravizantaH 'niryanto vA' nirgacchantaH 'rAjAdayaH' rAjezvara - talavaraprabhRtayastatra dRzyante / kathambhUtAH ? " chattasiya" ti prAkRte pUrvAparanipAtasya tatratvAt 25 sitaM-zvetaM chatraM yeSAM te sitacchatrAH, tathA "viyaNi" tti vAlavIjanikA maGgalAni -darpaNa - patAkAdIni etAni purogANi - puratogAmIni yeSAM rAjAdInAM te tathA // 2308 // dvAragAthAyAM "rAyamAdIsu" ( gA0 2304 ) tti yad AdigrahaNaM kRtaM tallabdhamarthamAhate nakkhi-vAli-muhavAsi jaMghiNo dissa aTThiyA'NaTThI / ho Ne erisagA, na ya pattA erisA itarI // 2309 // 30 tAn puruSAn naikhi-vAli-mukhavAsi - jaGghino dRSTvA bhuktabhoginyo'bhUvan "Ne" asmAkamapIdRzAH pataya iti smRtim 'itarAstu' abhuktabhoginyo nAsmAbhirIdRzAH pUrvaM prAptA ityevaM kautukaM 1 "cauraMtao peDhaM caukkoNaM kIrai, tassuvariM potehiM sobhA kIraha" iti vizeSacUrNo // 2 vaJjana mo0 le0 // 3 nakhiprabhRtivizeSaNaviziSTAn dRSTvA bhA0 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 655 bhASyagAthAH 2306-12] prathama uddezaH / kuryuH / tatra nakhAH-karajAH snigdhA-''tAmrottuGgatAdiguNopetA yeSAM te nakhinaH, prazaMsAyAmatra matvarthIyaH, yathA rUpavatI kanyetyAdiSu / evaM vAlA:-kezAnte zyAmala-nicita-kuJcitAdiguNopetA yeSAM te vAlinaH / mukhavAsaH-karpUrAdibhirmukhasya saurabhyApAdanaM tadasti yeSAM te mukhavAsinaH / javinaH-vartula sthUlajaGghAyugalakalitAH / ete 'arthinaH' maithunAbhilASiNaH 'anarthino vA' yathAbhAvena samAgaccheyuH, tA~zca dRSTvA bhuktA-'bhuktasamutthA doSA bhavanti // 2309 // - tAnevaM darzayati eyArisae mottuM, erisayavivAhitA ya sai bhutte / iyarINa kouhallaM, nidANa-gamaNAdayo sajaM // 2310 // etAdRzAn muktvA'smAbhirdIkSA gRhItA IdRzairvA saha vivAhitA vayamapi pUrvamiti smRtikaraNaM bhuktabhoginInAm , 'itarAsAm' abhuktabhoginInAM punaH 'kautUhalaM' kautukaM bhavet , tatazco-10 bhayoSAmapi sadyo nidAna-gamanAdayo doSAH / nidAnam-'asya tapo-niyamAdeH prabhAvAd bhavAntare IdRzameva puruSaM labheya' iti lakSaNam , gamanaM-khagRhaM prati bhUyaH pratyAvartanam // 2310 // api ca AyANaniruddhAo, akmmsukumaalvigghdhriio| tesi pi hoi dardU, vaiNIoM samubbhavo mohe // 2311 // .. AdAnAni-indriyANi niruddhAni yAsAM tA niruddhAdAnAH, gAthAyAM vyatyAsena pUrvAparanipAtaH prAkRtatvAt / akarmaNA-karmakaraNAbhAvena sukumAraM--komalaM vigrahaM-zarIraM dhArayantItyakamasukumAravigrahadharAH / evambhUtA pratinIdRSTvA 'teSAmapi' nakhi-vAliprabhRtInAM mohasya samudbhavo bhavati // 2311 // atha "icchamaNicche taruNa" ( gA0 2304 ) tti padaM vivRNoti saMjamavirAhaNA khalu, icchAe~ aNicchayaM va bahi ginnhe| 20 teNovahinipphanA, sohI mUlAi jA carimaM // 2312 // ___ yadi tatrApaNagRhAdau taruNAn avabhASamANAn icchati tataH saMyamavirAdhanA / atha necchati tato'nicchatI balAdapi saMyatI bahirgRhIyuH / "teNA uvahiM va tAo vA" (gA0 2304) iti padaM vyAkhyAyate-"teNovahinipphannA" ityAdi / zUnyagRhAdiSu sthitAnAM sAdhvInAM stenA yApadhimapahareyuH tata upadhiniSpannA zodhiH / tadyathA-jaghanyamupadhimapaharanti paJcakam , 25 madhyamamapaharanti mAsikam , utkRSTamapaharanti caturlaghu / saMyatIharaNe mUlAdikaM caramaM yAvat prAyazcittamAcAryasya mantavyam , tadyathA--ekAM saMyatImapaharanti mUlam , dve apaharantyanavasthApyam , tisro'paharanti pArAJcikam // 2312 // athAtraiva prakArAntareNa doSAn didarzayiSurAha niyuktikAraH1jA vidyante yeSAM te nakhinaH, sarveSAmapi ca nakhAH santIti vizeSaNAnyathAnupapattyA snigdhAtAmrottuGgatAdiguNopetA viziSTA eva nakhA yeSAM te ta. De0 kAM0 // 2degsaH-paJcasaugandhikatAmbUlAdinA mukhasya bhA0 // 3 degva bhAvayati bhA0 ta0 De0 // 4 degm // 2312 // api ca-obhAvaNA bhA0 ta0 De0 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniryukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [ apAvRtadvAropAzrayapra0 sU0 12 obhAvaNA kulaghare, ThANaM vesitthi - khaMDaravANaM / uddhaMsaNA pavayaNe, carittabhAsuMDaNA sajo || 2313 // tatra sthitAnAmapabhrAjanA 'kulagRhe' kulagRhasva bhavati / vezyAstrINAM khaNDarakSANAM caArakSikANAM sthAnaM tadApaNagRhAdi bhavet / uddharSaNA ca pravacane / tathA savazcAritrAt paritra5 zanA copajAyate ' // 2313 // tatra kulagRhasthApabhrAjanA bhAvyate - ApaNagRhAdau sthitAstA dRSTvA kazcit tadIyajJAtInAmantike gatvA brUyAt sasipAyA vi sasaMkA, jAsiM gAyANi sanniseviMsu / kulaphuMsIra tA bhe, donni vi pakse vidhasiti // 2314 / / yAsAM yuSmadIyasutA-snupAdInAM prayatnena saMrakSyamANAnAM gAtrANi ' zazipAdA api' candramarI10 cayo'pi 'sazaGkAH' cakitA iva sanniSevitavantaH, tAzcedAnImevamApaNagRhAdo vasantyaH "bhe" bhavatAM 'kulaspRzinyaH' kulamAlinyakAriNyaH 'dvAvapi pakSI' paitRka zvazurapakSalakSaNo 'vighayanti' vinAzayantItyarthaH / evaM kulagRhasyApabhrAjanA bhavati // 2314 // atha "sthAnaM vezyAstrI - khaNDarakSANAm " ( gA0 2313 ) iti padaM vivRNotichinnAibAhirANaM, taM ThANaM jattha tA parivati / iya souM daNava, sayaM tu tA gehamANiti / / 2315 / / 15 656 20 yatra 'tAH' zramaNyaH parivasanti tat chinnAdivAdyAnAM sthAnam, chinnI :- chinAlaH, AdizabdAd vezyA-khaNDarakSa-viTa - dyUtakArAdayo ye bAhyAH - viziSTajanavahirvartinaH teSAM sthAne yadi tiSThanti tatastadIyAH saMjJAtakAH 'iti' evaM vRttAntaM zrutvA dRSTvA vA 'tA' sambandhisaMgatIH khakaM gRhamAnayanti, alamanayA pratrajyayA yatraivaMvidhe sthAne vAso vidhIyate // 2315 | atha " uddharSaNA pravacane" ( gA0 2313 ) iti padaM vyAkhyAti - ---- 1 mo0 le0 vinA'nyatra - 'nAM 'kulagRhe' SaSThIsaptamyorarthaM pratyabhedAt kulagRhasthApabhrAjanA bhavati / vezyA' ta0 De0 // 2 NAM yatra sthAnaM tatropAzraye bahavo doSAH / uddharSaNA pravacanasya / tathA bhA0 // 3 mo0 le0 vinA'nyatra - deg te / eSa dvAragAthAsaGkSepArthaH // 2313 // athainAmeva vivRNoti - sasipAdeg bhA0 / 'te / eSA dvAragAthA || 2313 // atheyameva vyAkhyAyate - tatra kuladegta0De0 // 4 't / kim ? iti ata Aha-sasi ta0De0 // 52 seveDaM tA0 // 6 zazipAdA api 'sazaGkAH ' cakitA yAsAM gAtrANi 'saMjJAyavantaH' sevAM kRtavanta ityarthaH / iyamatra bhAvanA - IdRzena mahatA prayatnena pUrvamagAravAle saMrakSyamANA Asan yathA candramarIcayo'pi tadaGgeSu na niHzaGkaM laganti sma / tAzcedAnImevamApaNagRhAdA saMvasantyaH 'kulaspRzinyaH' kulamAlinyakAriNyaH 'dvAvapi pakSI' paitRka zvazurapakSalakSaNI 'vidharSayanti' vinAzayantItyarthaH // 2314 // gatam 'apabhrAjanA kulagRhatya' iti dvAram / atha 'sthAnaM vezyAstrI - khaNDarakSANAm' iti dvAramAha- bhA0 // 7 degti dvAramAha bhA0 ta0 De0 // 8nA nAma - ye'gamyagamanAdyaparAdhakAritvena cchinna hasta-pAda-nAsAdayaH kRtAH, AdizabdAd dyUtakArAdayo bhA0 // 9 degti dvAramAha-bhA0 ta0De0 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 657 bhASyagAthAH 2313-20] prathama uddezaH / pecchaha garahiyavAsA, vaiNIu tavovaNaM kira siyAo / kiM manne erisao, dhammo'yaM satthagarihA ya // 2316 // sAhUNaM pi ya garihA, tappakkhINaM ca duJjaNo hasai / abhimuhapuNarAvattI, vaccaMti kulappasUyAo // 2317 // tAstatrApaNagRhe dRSTvA kazcid brUyAt-pazyata bho lokAH! yadevaM 'garhitavAsAH' ziSTajana-5 jugupsite sthAne sthitA vatinyastapovanaM kila 'zritAH' AzritavatyaH, kiM manye etattIrthakRtA IdRzo'yaM dharmo dRSTaH ? ityevaM zAstuH-tIrthakarasya gahIM bhavati // 2316 // sAdhUnAmapi ca gardA jAyate--aho ! sadAcArabahirmukhA amI ye svakIyAH saMyatIritthamasthAne sthApayanti / tathA tatpAkSikAH-sAdhupakSabahumAnino ye zrAvakAsteSAM ca purataH 'durjanaH' mithyAdRSTilokaH 'hasati' upahAsaM karoti / yAzca pravrajyAyAmabhimukhAstAsAM punarAvRttirbhavati, 10 pravrajyApariNAmAnnivartanamityarthaH / tathA kulaprasUtAzca yAH prabajitAstAH tAdRzasthAnAvasthAnenAbhAvitAH satyo bhUyaH khagRhANi vrajanti // 2317 // atha cAritrabhraMzanApadaM vivRNoti taruNAdIe daTuM, saikaraNasamunbhavehi~ dosehiM / / paDigamaNAdI va siyA, carittabhAsuMDaNA vA vi // 2318 // ApaNe taruNAdIn dRSTvA smRtikaraNasamudbhavaiH upalakSaNatvAt kautukasamudbhavaizca doSaiH 'pratiga-15 mainaM' gRhavAsagamanaM tadAdIni vA padAni 'syuH' bhaveyuH, AdizabdAdanyatIrthikagamanAdiparigrahaH, svaliGge vA sthitAnAM taruNAdibhiH pratisevanAyAM cAritrabhraMzanA bhavet // 2318 // ete ApaNagRhe tiSThantInAM doSA draSTavyAH / atha rathyAmukhAdiSu tAnatidizannAha ee ceva ya dosA, savisesatarA havaMti sesesu / [pi.ni. 320] racchAmuhamAdIsuM, thirA-thirehiM thire ahiyA // 2319 // 20 'eta evaM' anantaroktA doSAH 'zepeSu' rathyAmukha-zRGgATaka-trikAdiSvapi bhavanti / navaraM savizeSatarA uttarottareSu draSTavyAH yAvadudyAnam / te ca taruNAdayo dvidhA-sthirA asthirAzca / sthirA nAma-yeSAM tatraiva gRhANi, asthirAH yeSAmanyatra gRhANi / atra ca sthireSvadhikatarA doSAH pratipattavyAH / dvitIyapade tiSTheyurapi / / 2319 // katham ? ityAha addhANaniggayAdI, tikkhutto maggiUNa asaIe / racchAmuhe caukke, AvaNa aMto duhiM bAhiM // 2320 // adhvanirgatAdayaH 'trikRtvaH' trIn vArAn nirdoSAM vasatiM mArgayitvA 'asatyAm' alabhyamAnAyAM viviktavasatau vRpabhAH prathamato rathyAmukhe saMyatIH sthApayanti, tatrApi prathamam 'anta 1 'punarAvRttiH' vipariNAmo bhavati / tathA kudeg ta0 De0 // 2tA api ca pravajitA abhAvitatvAt punarapi svagRdeg bhA0 // 3degnAdvAramAha-bhA0 ta0 De0 // 4degdbhavairdoSaiH pratigamAdIni vA 'syuH' bhA0 // 5degmanAdIni vA padAni tAsAM 'syuH' ta0 De0 // 6 degva' taruNAdayo do bhA0 ta0 De0 // 25 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 658 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ apAvRtadvAropAzrayapra0 sU0 13-14 muMkhe' yasya pRSThato rathyA vartate ityarthaH, tasyAprAptau "duhiM" ti 'dvidhAmukhe" ubhayadvAre ityarthaH, tasyApyabhAve "bAhiM" ti 'bahirmukhe' rathyAbhimukhadvAre ityarthaH / "caukke AvaNa" tti upalakSaNatvAt zRGgATakAdInAmapi grahaNam , tato'yamarthaH-rathyAmukhasyAbhAve ApaNagRhe'pi saMyatIbhiH sthAtavyam , tadaprAptau zRGgArTake trike vA, tasyApyasattve catuSke, tasyAlAbhe catvare, tadaprAptau antarApaNe'pi sthAtavyamiti // 2320 // atha "aMto duhiM bAhiM" ti padatrayaM vyAcaSTe aMtomuhassa asaI, ubhayamuhe tassa bAhiraM pihae / tassa'sai bAhiramuhe, sai Thaie theriyA bAhiM // 2321 // pUrvam 'antarmukhe' rathyAmukhagRhe sthAtavyam / antarmukhasyAsatyubhayamukhe / tasya ca yad bahi10raM rathyAbhimukhaM tat 'pidadhati' kaTAdinA sthagayanti dvitIyena dvAreNa nirgama-pravezau kurvanti / >> 'tasya' ubhayamukhasyAbhAve 'bahirmukhe' rathyAbhimukhadvAre tiSThanti, tatra ca dvAraM sadA sthagitameva kurvanti, sthavirasAdhvyazca tatra "bAhiM" ti 'bahiH' dvArapratyAsattau tiSThanti // 2321 // athAtraiva vidhimAha jattha'ppayarA dosA, jattha ya jayaNaM taraMti kaauNje| niccamavi jaMtiyANaM, jaMtiyavAso tahiM vutto // 2322 // __ yatrAlpatarAH pUrvoktA doSAH, teSAM ca doSANAM pariharaNe yatra yatanAM kartuM zaknuvanti 'tatra' ApaNagRhA~dau nityaM yantritAnAmapi yantritavAsaH prokta iti / kimuktaM bhavati?--yadyapi saMyatIprAyogyopakaraNa-prAvaraNAdinA tAH sarvadaiva suyantritAstathApi tatrApaNagRhAdau vizeSato yathoktayatanayA yantraNA karttavyA // 2322 // kA punaryatanA ? iti ced ucyate boleNa jhAyakaraNaM, ThANaM catdhuM va pappa bhaiyaM tu / vaMdeNa iMti niti va, aviNIyanihoDaNA ceva // 2323 // 'bolena' samudAyazabdena khAdhyAyakaraNaM yena pUrvoktAH (gA0 2264) doSA na bhavanti / sthAnaM vA vastu vA prApya 'bhAjyaM' svAdhyAyakaraNaM na karttavyamapItyarthaH / vRndena ca kAyikIsaMjJAvyutsarjanArthamatiyanti niryanti vA / avinItAnAM ca-duHzIlAnAM taruNAdInAM niheThanA 25 karttavyA, na tatra praveSTuM dAtavyamiti bhAvaH // 2323 // eesiM asaIe, sunne bahi rakkhiyAu vasahehiM / tesa'satI gihinIsA, vaimAisu bhoie nAyaM // 2324 // 1degkhe, yasyAM ca dizi rathyA tAM kaTakAdinA sthagayanti, tasyA bhA0 / "asai duhaomuhe, tassa jao racchA taM Thaeti" iti vizeSacUrNau // 2 degtyarthaH / tadalAbhe "cadeg ta* De0 // 3tti sUcanAt sUtramiti kRtvA zRGgA bhA0 // 4degTake, tasyAbhAve trike, tasyA bhA0 // 5 >> etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti // 6 mo0 le0 vinA'nyatra-atha sAmAnyata ApaNagRhAdividhimAha ta0 De0 / atha ApaNagRhAdiSu tiSThantInAM vidhimAha bhA0 // 7deghAdau tisstthntiityaashyH| tatra ca sthitAnAM tAsAM nityaM ta0 dde.|| 20 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 bhASyagAthAH 2321-26] prathama uddezaH / 'eteSAm' ApaNagRhAdInAmasati avapratipannAdayo vratinyaH 'vRSabhaiH' samarthasAdhubhiH 'bahiH' samantato rakSitAH satyaH zUnye'pyupAzraye vaseyuH / atha vRSabhA na bhavanti tatasteSAmabhAve gRhiNAm-agAriNAM nizrayA vRtyAdibhiH sugupte zUnye'pi pratizraye vasanti / katham ? ityAha'bhojikasya' grAmavAminaH 'jJAta' vidinaM kRtvA, yathA-vayamatra bhavadIyabAhucchAyAparigRhItAH sthitAH smaH, ato bhavatA asmAkaM sArA karaNIyeti / / 2324 // sUtram kappai niggaMthANaM AvaNagihaMsi vA jAva aMta rAvaNaMsi vA vatthae 13 // 1 asya vyAkhyA prAgvat // atha bhASyam eseva kamo niyamA, niggaMthANaM pi navari caulahugA / suttanivAto aMtomuhammi taha ceva jayaNAe // 2325 // aiSa eva kramo niyamAd nirgranthAnAmapi bhavati, teSAmapyApaNagRhAdiSu vasatAM pUrvoktA dIpA bhavantIti bhAvaH / navaraM caturlaghukAH prAyazcittam / Aha yayevaM tarhi sUtraM nirarthakam, tatra sAdhUnAmApaNagRhAdiSu vastumanujJAtatvAt, naivam, kAraNika sUtram, yadyanya upAzrayo na prApyate / tato'ntarmukhe rathyAgRhe sthAtavyam, atra 'sUtranipAtaH prakRtasUtramavataratIti bhAvaH / tasyAbhAve zeSeSvapi tiSThatAM tathaiva yatanA draSTavyA // 2325 // // rathyAmukhApaNagRhAdiprakRtaM samAptam // apA vR ta dvA ro pA zra ya pra kR ta m sUtram - no kappai niggaMthINaM avaMguyaduvArie uvassae vatthae / ega patthAraM aMto kiccA egaM patthAraM bAhiM kiccA ohADiyacilimiliyAgaMsi evaM NaM kappar3a vatthae 14 // asya sUtrasya sambandhamAha-. paDisiddhavivakkhesuM, uvassaehi~ u saMvasaMtINaM / baMbhavayagutti pagae, vAriMta'nesu vi aguttiM // 2326 // pUrvasUtre pratiSiddhAnAm-ApaNagRhAdInAM vipakSA ye upAzrayAH kalpanIyA ityarthaH, teSu saMvasantInAM 25 vratinInAM brahmacaryagaptiH prakRtA, tadarthaM teSu tAbhirvastavyamiti bhAvaH / atastasyAH prakRte prakrame 'anyeSvapi apratiSiddheSu pratizrayeSvapAvRtadvAratArUpAmaguptiM vArayanti bhagavanto bhadrabAhusvAmina iti // 2326 // 12 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 ta0 30 nAsti // 2 atra bhA. bhA0 ta0 De0 // 3 'eSa eva kramaH' pUrvoktadopavaktavyatAparipATirUpo nirgranthAnAmapyApaNagRhAdiSu vasatAM bhavati / navaraM caturlaghukAH prAyazcittam / athAnyo nirdoSaH pratizrayo na prApyate tataH kAraNe sthAtavyam / tatra ca sUtranipAtaH 'antarmukhe' rathyAmukhagRhe / tasyAbhAve bhA0 // 4degtaH' sUtramavatarati / tasyAbhAve ApaNagRhAdipu zeSevapi tiSThadbhiH 'tathaiva' tenaiva vidhinA yatanayA sthAtavyam // 2325 // sUtram-ta. De0 // 5 degnAM sAdhvInAM brahma bhA0 // 20 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 660 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ apAvRtadvAropAzrayapra0 sU0 14 anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA no kalpate 'nirgranthInI' tinInAm 'apAvRtadvArake' udghATadvAre upAzraye vastum / sakapATopAzrayAlAbhetu tatrApi vasantIbhiritthaM vidhividheyaH-eka 'prastAraM' kaTam 'antaH' prati zrayAbhyantare kRtvA ekaM prastAraM bahiH kRtvA tataH 'avaghATitacilimilikAke' avaghATitAubaddhA cilimilikA yatra sa tathA IdRze upAzraye 'evam' anantaroktena vidhinA "gaM" iti vAkyAlaGkAre kalpate vastumiti sUtrasaGkepArthaH // vistarArthaM tu bhASyakRdAha dAre avaMguyammI, niggaMthINaM na kappae vAso / cauguru AyariyAI, tattha vi ANAiNo dosA // 2327 // 'apAvRte' udghATite dvAre, ra udghATadvAre upAzraye ityarthaH / nirgranthInAM na kalpate vAsaH / 10 atra caitat sUtramAcAryaH pravartinyA na kathayati caturguru, pravartinI saMyatInAM na kathayati caturguru, AryikA yadi na pratizRNvanti ( granthAgram-4500 / sarvagranthAnam-16720 / ) tadA tAsAM mAsalaghu / 'tatrApi' akathane'zravaNe cAjJAdayo doSA draSTavyAH // 2327 // dAre avaMguyammI, bhikkhuNimAdINa saMvasaMtINaM / gurugA dohi visiTThA, caugurugAdI va chedaMtA // 2328 // 15 rAuMpAzrayasambandhini >> dvAre'pAvRte sa~ti >> bhikSuNyAdInAM saMvasantInAM 'dvAbhyAM' tapaH-kAlAbhyAM viziSTAzcaturgurukAH / prAyazcittam / tadyathA-bhikSuNyAzcaturgurukaM tapasA kAlena ca laghu, abhiSekAyAstadeva kAlaguru tapolaghu, gaNAvacchedinyAstapoguru kAlalaghu, pravatinyA dvAbhyAmapi gurukam / caturgurukAdayo vA chedAntAH 1 prAyazcittavizeSA >> bhavanti, tadyathA- bhikSuNyA apAvRtadvAre vasantyAzcaturgurukam , abhiSekAyAH SaDlaghukam , gaNAvacche20 dinyAH SaDgurukam , pravartinyAzcheda iti // 2328 / / atra dopAnAha taruNe vesitthIo, vivAhamAdIsu hoi saikAraNa / icchamaNicche taruNA, teNA tAo va uvahiM vA // 2329 // asyA vyAkhyA anantarasUtravad (gA0 2304 ) draSTavyA // 2329 // 1degnAM' sAdhvInAm ta* De0 // 2degbhe ca tadeg ta0 De0 // 3 degyaH, tadyathA-ekaM ta* De0 // 4 mo0 le0 vinA'nyatra-kRtvA tatazcilimilikayA avaghATite-pihine sati dvAre, sUtre ca avaghATitazabdasya pUrvanipAtaH prAkRtatvAt , 'evam ananta bhA0 ta0 De0 // 5 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 ta0 De. nAsti // 6 trApyAjJA bhA0 // 7-8-9-10 etacihnamadhyagataH pAThaH bhA0 ta0 De. nAsti // 11 degvyA / tatra gamanikAmAtraM tUcyate-tatrApAvRtadvAre upAzraye tiSThantInAM saMyatInAM taruNAn vezyAstriyo vA dRSTvA vivAha-nRpati pravezAdiSu vA dRSTeSu smRtikaraNam upalakSaNatvAt kautukaM nidAnagamanaM vA bhavet / taruNAn vA'vabhApamANAn yadi sA pratisevitumicchati tato vatavirAdhanA, atha necchati tato balAdapi te sNytiigunnhiiyuH| tathA stenA vA saMyatIrapahareyuH upadhi vA tAsAmapahareyuriti // 2329 / kiJca-ta. De0 // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2327-32 ] prathama uddezaH / ane vi hoMti dosA, sAvaya teNe ya mehuNaTThI ya / vaNI agArIsu ya, docaM saMchobhaNAdIyA || 2330 // anye'pyabhyadhikA atra doSA bhavanti / tatrApAvRtadvAre upAzraye zvApado vA steno vA cazabdAt zvAno vA pravizeyuH, taizca yadvirAdhanAM prApnuvanti tanniSpannaM prAyazcittam / 'maithunArthI vA' udbhAmakaH pravizet sa balAdapyudArazarIrAM saMyatIM gRhNIyAt / vratinISu vA madhye 5 kAcid vratinI mohodbhavena kasyApi gRhiNI gRhI vA tasyAH saMyatyAH prasuptAsu zeSasAdhvISu rAtrau kAJcidagArIM preSya dautyaM kArApayet / agArISu vA madhye kAcit saMchobhaNaM - parAvarttaM kuryAt, saMyatIsaMstArake sA agArI saMyatI satkAni vastrANi prAvRtya zayIta saMyatI tu tadIyAni vastrANi prAvRtyAgArasya sakAzaM gacchedityarthaH / yasmAdevamAdayo doSAstasmAdapAvRtadvAre pratizraye sAdhvIbhirna sthAtavyam // 2330 // dvitIyapade tiSThetAM ( tiSThantInAM ) vidhimAha - 661 patthAro aMto bahi, aMto baMdhAhiM cilimili uvariM / paDihAri dAramUle, mattaga suvaNaM ca jayaNAe / / 2331 // prastIryata iti prastAraH, sa ca dvidhA - antarbahizca / 'antaH' abhyantaraprastAre "baMdhAhi "nti 'badhAna' niyantraya cilimilImupairiSTAt / tataH pratihArI dvAramUle tiSThati / 'mAtrakaM' mokavyu - tsarjanaM vapanaM ca yatanayA karttavyamiti" niryuktigAthAsamAsArthaH // 2331 // 15 atha vistarArthamAha asaI ya kavADassA, bidalakaDAdI a do kaDA ubhao / pharamuTThiyassa sariso, bAhirakaDayammi baMdho u // 2332 // yadi dvAraM kapATasahitaM bhavati tataH sundarameva / atha kapATaM nAsti tataH kapATasyAsati 1 mo0 le0 vinA'nyatra - gRhiNaH pArzve dUta prakSepayet, gRhI vA kazcit tasyAH ta0 De0 / gRhiNa dUtapreSayet, 'agAriSu vA' gRhastheSu kazcit prasuptAsu zeSasAdhvISu rAtrau kasyAzcid vratinyA dautyaM kArApayet, dUtIM preSayedityarthaH / "saMchobhaNa" ti parAvarttaH, sa cAyam - saMyatI saMstArake anyA kAcidaviratikA saMyatIsatkAni vastrANi prAvRtya zayet ( zayIta ) saMyatI tu tadIyAni vastrANi prAvRtyAgAriNaH samIpaM gacchet, agAro vA saMyatI sakAzamAgacchet // 2330 // yasmAdevamAdayo doSAstasmAt kiM karttavyam ? ityAha- patthAro gAthA bhA0 / " saMjatI kAi mohubbhaveNa gihiNo dUtIM pesejjA, agAro vA ratiM pAsuttAsu dUtIM pesejjA / 'saMchoma' tti saMjati saMthArae annA gihatthI saMjatizciyANi vatthANi pAuNittA tattha nivajejjA saMjatI gacchejA, agAro vA saMjetisagAsa ejjA | jamhA ete dosA tamhA " eyaM patthAraM anto kRtvA " sUtramuccArayitavyam // patthAro aMto 0 gAdvA" iti cUrNau vizeSacUrNau ca // 2SThatAM kiM karttavyam ? ityAha- ta0 De0 // 3 bhA0 vinA'nyatra - 'prastAraH' kaTaH / sa ca dvayoH sthAnayorvidhAtavyaH, tadyathA--anta ta0 De0 // 4 mo0 le0 vinA'nyatra - pari / pratideg mA0 / pari / vidhinA kAyikI vyutsarjanIyA / prati ta0 De0 // 5degti dvAragAthA' bhA0 // 10 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 662 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ apAvRtadvAropAzrayapra0 sU014 prastAraH kriyate / prastAraH-kaTaH, sa ca 'dvidalakaTAdiH' dvidalaM-vaMzadalaM tanmayaH kaTo dvidalakaTaH, AdizabdAt zarakaTaH parigRhyate / IdRzau dvau kaTau dvArasyobhayataH kriyete, eko'bhyantare dvitIyo bahirityarthaH / tataH spharakasya yA muSTi:-grahaNasthAnaM tasya sadRzo bandho bAhyakaTe'bhyantarato dAtavyaH // 2332 // sa ca bandhaH kimmayaH kartavyaH ? ityAha suttAiraJjubaMdho, duchiDDa abhitarillakaDayammi / heTThA majjhe uvariM, tini va do vA bhave baMdhA // 2333 // ___ sUtrasya AdizabdAd valkasya vA UrNAyA vA yA rajjuH-davarakaH paristhUro dRDhazca tasya bandho bAhakaTe spharamuSTikasadRzo dAtavyaH, abhyantarakaTe ca dve chidre kartavye / katham ? iti ata Aha-"heTThA majjhe uvariM" ti madhye spharakamuSTeranuzreNyAmevAdhastAdupari ca cchidradvayaM 10 karttavyam, tato bAhyakaTasya spharakamuSTau davarako dRDhaM pravezya pazcAdabhyantarakaTasya dvayorapi cchidrayoH prakSipya tato'bhyantareNa niSkAzya nibiDaM bandhanIyaH, IzA dvau vA trayo vA bandhA badhyante / abhyantaraprastArasya copari cilimilI badhyate, sA ca tAn bandhAn gopayati / tathA ca te bandhA badhyante yathA pratihArI muktvA anyA kAcinna jAnAti // 2333 // Aha sA pratihArI kIDagguNAnvitA sthApanIyA ? iti ucyate kAraNa uvaciyA khalu, paDihArI saMjaINa gIyatthA / pariNaya bhutta kulINA, abhIru vAyAmiyasarIrA // 2334 // kAyenopacitA na kRzazarIrA, 'gItArthA' samyagadhigatasUtrArthA, pariNatA vayasA buddhyA ca, "bhutta" tti bhuktabhoginI, 'kulInA' vizuddhakulotpannA, 'abhIruH' na kutazcidapi stenodbhAmakA dervividhAM bibhISikAM darzayato'pi bibheti, "vAyAmiyasarIra" ti vyAyAmaH-khedastatsahazarIrA 20 samarthadehA ityarthaH, IdRzI khalu saMyatInAM pratihArI sthApayitavyA // 2334 // sA ca kiM karoti ? ityAha AvAsagaM karittA, paDihArI daMDahattha daarmmi| tini u appaDicariuM, kAlaM ghettUNa ya pavee // 2335 // 'Avazyaka' pratikramaNaM kRtvA pratihArI daNDakahastA agradvAre tiSThati / tatazca "tinni u" 25 ti tisraH saMyatyaH kAlapratyupekSaNArtha nirgacchanti / "appaDicariyaM" ti prAdoSikaM kAlaM yathA sAdhavaH pratijAgaritaM gRhanti tAstathA na iti gRhItvA ca kAlaM tataH pravartinyA nivedayanti / nivedya ca khAdhyAye prasthApite sarvA api khAdhyAyaM kurvanti // 2335 // katham ? ityAha 15 1degstAro nAma 'dvidalakaTAdikaH kaTaH' dvidalaM bhA0 // 2degndho'bhyantarakaTe dAta bhA0 // 3 degyaH kathaM vA karttavyaH? ityucyate bhA0 // .4 sautraH-sUtramayaH paristhUro draDhIyAMzca yA rajuH-davaraka AdizabdAd valkalamaya aurNiko vA tasya bandhaH sphara bhA0 // 5degdhA dAtavyA bhavanti / abhya bhaa0|| 6'ti / sA ca pratihArI dvAramUle saMstArayati // 2333 // Aha mA0 / "sAM ya paDihArI dAramUle suvatIti vAkyazeSaH" iti cUrNau / "paDihArI dAramUle ThAha" iti vizeSacUrNau // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 663 bhASyagAthAH 2333-40] prathama uddezaH / ohADi yadArAo, porisi kAUNa paDhamae jAme / paDihAri aggadAre, gaNiNI u uvassayamuhammi // 2336 // avaghATita-cilimilikayA pihitaM dvAram-agradvAraM yAsAM tA avaghATitadvArAH sarvA api prathame yAme sUtrapauruSIM kRtvA tato madhye pravizantIti vAkyazeSaH / pauruSI kurvANAnAM ca pratihArI agradvAre tiSThati, 'gaNinI tu' pravartinI upAzrayasya mukhe-mUladvAre sthitA khAdhyAyaM 5 karoti // 2336 // ubhayavisuddhA iyarI, pavisaMtIo pavattiNI chivai / sIse gaMDe vacche, pucchai nAmaM ca kA si tti // 2337 // ubhayaM-saMjJA kAyikI ca tad vizuddhaM vyutsRSTaM yAbhistA ubhayavizuddhAH, AhitAnyAderAkRtigaNatvAt pUrvAparanipAtavyatyayaH, 'itarAH' saMyatyo yadA pravizanti tadA pravizantIreva tAH 10 pravartinI 'kimeSA saMyatI ? uta na ?' iti parijJAnArthaM 'zIrSe' zirasi 'gaNDe' kapole 'vakSasi' hRdaye evaM triSu sthAneSu parispRzati nAma ca pRcchati-'kA?' kiM nAmAsi tvam ? iti // 2337 // sa yA' ca tatra pravezasamaye vilambate yA vA suptAnAmaprastAve nirgacchati sA vaktavyA kiM tujjha ikkiyAe, dhammo dAraM na hoi itto u| na ya niDharaM pi bhannai, mA jiyagaddattaNaM hujA // 2338 // 15 kiM tavaikasyA eva ghoM yenaivaM nirgacchasi vilambase vA! dvAramito na bhavati, evamanyavyapadezena madhuravacanaiH sA vaktavyA / na ca "nihuraM" kaThoraM sphuTameva bhaNyate, "mA jiyagadattaNaM" ti 'jitalajjatvaM' nirlajjatA mA bhUditi hetoH // 2338 // tatazca->> savvAsu paviTThAsuM, paDihAri pavissa baMdhae dAraM / _ majjhe ya ThAi gaNiNI, sesAo cakkavAleNaM // 2339 // . sarvAsu saMyatISu praviSTAsu pratihArI pravizya dvAra pUrvoktavidhinA badhnAti / 'madhye ca' madhyabhAge 'gaNinI' pravartinI 'tiSThati' saMstArakaM prastRNAtItyarthaH, zeSAstu saMyatyaH 'cakravAlena' maNDalikayA pravartinI parivArya saMstRNanti yathA parasparaM suptAnAM na saGghaTTo bhavati // 2339 // Aha kimarthaM na saGghaTTaH kriyate ? ucyate saikaraNa kouhallA, phAse kalaho ya teNa taM muttuM / kiDhi taruNI kiDhi taruNI, abhikkha chivaNA ya jynnaae||2340|| 'sparze' anyo'nyaM saGghaTTane bhuktA-'bhuktAnAM smRtikaraNa-kautUhale bhavataH / 'kalahazca' asasaDaM ca parasparaM bhavati, yathA-ahaM tvayA hastena vA pAdena vA saGghaTTitA / tena hetunA 'ta' sparza muktvA 'kiDhI' sthavirA sA prathamataH saMstArakaM karoti, tatastadantaritA taruNI, punaH sthavirA, punastaruNI ityevaM saMstArakaprastaraNavidhiH / 'yatanayA ca' yathA tAsAM smRtikaraNAdi so 1-pradattacilimilIkaM dvAraM yAsAM bhA0 // 20bhA0 pratAvetacihnagatamavataraNaM gAthA taTTIkA ca "saikaraNa." 2340 gAthAnantaraM vrtnte| dRzyatAM patra 664 TippaNI 1 / cUrNikRtA'pIyaM gAthA "saikaraNa." gAthAnantaraM vyAkhyAtA'sti / 23 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ apAvRtadvAropAzrayapra0 sU014 nopajAyate tathA 'abhIkSNaM' punaH punaH sparzanA pravarttinyA kartavyA / pratihArI ca dvAramUle saMstArayati // 2340 // katham ? iti ata Ah taNunidA paDihArI, goviya ghettuM ca subai taM dAraM / jaggaMti vAraeNa va, nAuM Amosa-dussIle // 2341 // 5 tanvI-stokA nidrA yasyAH sA tathA evaMvidhA pratihArI tad dvAraM baddhvA tathA pranthi gopayitvA svapiti yathA anyAH saMyatyo na jAnantyuddhATayitum / hastena vA tad davarakaprAntaM gRhItvA khapiti / atha tatra AmoSAH-stenA duHzIlA vA abhipatanti tatastAn jJAtvA vArakeNa rAtrI jAgrati // 2341 / / atha mAtrakayatanAmAha __kuDamuha Dagalesu va kAu mattagaM iTTagAiduruDhAo / 10 lAla sarAva palAlaM, va choTu moyaM tu mA saddo // 2342 // 'kuTamukhe' ghaTakaNThake DagaleSu vA mAtrakaM 'kRtvA' sthApayitvA tasya mAtrakasyopari 'zarAvaM' mallakaM sthApyate, tasya ca budhne cchidraM kriyate, tatra cchidre vastramayI 'lAlA' lambamAnA cIrikA palAlaM vA prakSipyate, 'mA mokaM vyutsRjantInAM zabdo bhavatu' iti kRtvA / tata ubhayapArzvata iSTakAH kriyante, AdizabdAt pIThakAdiparigrahaH, tatrArUDhAH satyo rAtrau mAtrake mokaM 16 vyutsRjanti // 2342 // atha svapanayatanAmAha soUNa doni jAme, carime ujjhettu moyamattaM tu / kAlapaDileha jhAto, ohADiyacilimilI tammi // 2343 // suptvA dvau 'yAmau' praharau carame yAme utthAya mokamAtrakam 'ujjhitvA' pariSThApya tataH kAlaM-vairAtrikaM prAbhAtikaM ca pratyupekSya svAdhyAyo yatanayA kriyate / 'tasmaeNizca' carame yAme 20 'avaghATitacilimilIka' cilimilikaoNpihitaM dvAraM bhavati, zeSaM tu kaTadvayamapanIyata iti bhAvaH // 2343 // tAzca kAlaM gRhItvA na pratijAgrati, kutaH ? ityAha saMkApadaM taha bhayaM, duvihA teNA ya mehuNaTTI ya / deha-dhiidubbalAo, kAlamao tA na jaggaMti // 2344 // yadi tAH pratizrayadvAre sthitvA kAlaM pratijAgRyuH tataH sAgArikasyAnyasya vA zaGkApadaM 25 bhavati--kiM manye eSA kaJcidudrAmakaM pratIkSate yadevamatropaviSTA jAgarti? iti / 'tathA' 1 Iti kAraNAntarasamuccaye, >> bhayaM ca tAsAmalpasattvatayopajAyate / 'dvividhAzca stenAH' zarIra 1 kartavyA // 2340 // yA ca tatrAprastAMve nirgacchati yA vA prathamataH pravezasamaye vilabate sA vaktavyA bhA0 / enadanantaraM "kiM tujya ekyAe." 2338 iti gAthA taTTIkA ca vrtte| TIkAsamanantaraM ca "taNuniddA." gAthA vartate // 2 ~ etanmadhyagataH pAThaH bhA0 pustake 2333 gAthAntaH vartate / dRzyatA patra 662 TippaNI 6 // 3 etadanantaraM mo0 le pratyoH granthAnam-1000 iti vartate // 4 tasmiMzca yAme cili milikA avaghATitA-pradattA bhavati bhA0 // .5 degkayA avaghATitaM-pihideg ta* De0 // 6 // etanmadhyagataH pAThaH bhA0 ta0 De0 nAsti // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 2341-48] prathama uddezaH / 665 stenopadhistanabhedAstatrAgaccheyuH, te saMyatImupadhiM vA apahareyuH, maithunArthino vA saMyatImupasargayeyuH / dehena-zarIreNa dhRtyA ca-mAnasAvaSTambhena durbalAstA ataH saMyatyaH kAlaM 'na jAgrati' na praticarantIti // 2344 // kica kammehi mohiyANaM, abhivaMtANa ko ti jA bhaNai / saMkApadaM va hojA, sAgAria teNae vA vi // 2345 // 5 yadi rAtrau 'karmabhirmohitAH' ghanakarmakarkazatayA samudIrNamohAH kecana pApIyAMsaH saMyatIH zIlAt cyAvayitumabhidraveyustataH ko vidhiH ? iti ata Aha-teSAmabhidravatAM yA saMyatI 'ko'yam ?' iti brUte tasyAzcaturgurukAH prAyazcittam, AjJAdayazca doSAH, zaGkApadaM vA sAgArikasya stenakasya vA, apizabdAd maithunArthino vA bhavet / / 2345 // idameva bhAvayati anno vi nUNamabhipaDai ittha vIsatthayA tadaTThINaM / sAgAri sejjhagA vA, saitthigAo va saMkejA / / 2346 // tadarthino nAma tad-vivakSitaM stanyaM maithunaM vA sevituM ye samAyAtAsteSAM saMyatImukhAt 'kaH ?' iti vacanaM zrutvA zaGkApadamupajAyate-nUnamanyo'pi kazcidatrodbhAmakaH steno vA'bhipatati yenaivameSA 'kaH ?' iti praznayati / tatazca teSAM tatra pravizatAM vizvastatA bhavati-na bhayamutpadyate / yastu 'sAgArikaH' zayyAtaraH "sejjhagA vA" prativezmikAste ekakA vA 15 sastrIkA vA zaGkAM kuryuH-kiM manye etAsAM saMyatInAM dattasaGketaH ko'pyuddhAmako'trAyAti // 2346 // teNiyaraM va sagAro, giNhe mAreja so va sAgariyaM / paDisehe chobha jhAmaNa, kAhiMti padosato jaM ca / / 2347 // athavA 'kaH ?' iti vacanaM zrutvA sAgArika utthAya stenam 'itaraM vA' maithunArthinaM gRhNI-20 yAd mArayedvA, 'sa vA' mteno maithunArthI vA sAgArikaM mArayet / sAgArike ca mArite sati tadIyAH saMjJAtakAH 'pratiSedhaM tadravyA-'nyadravyavyavacchedaM kuyuH / stenAdayaH zayyAtareNa gRhItAH santaH saMyatInAM "chobhaM" ti abhyAkhyAnaM dadyuH--asmAkaM bhATiretAbhirgRhItA AsIt / "jhAmaNa" tti pradviSTA vA santaH zayyAtaragRhaM saMyatInAM vA pratizrayaM pradIpayeyuH / pradveSato vA yadanyadapi te kariSyanti tannippannamApadyate / tasmAt 'kaH ?' iti na vaktavyam // 2347 / / 25 kathaM punastarhi vaktavyam ? ityAha-- saMkiyamasaMkiyaM vA, ubhayaTTi naca beMti ahiliMtaM / chu tti haDi tti aNAhA!, natthi te mAyA piyA vA vi // 2348 // ubhayaM-stainyaM maithunaM ca tadarthinaM zaGkitamazaGkitaM vA 'jJAtvA' avagamya 'abhilIyamAnam' AyAntamevaM bruvate-"chu tti haDi ti" anukaraNazabdAvetau, chuchuriti vA haDiriti vA 30 1 kecidabhiveyuH teSAmabhidra bhA0 ||2degh khetta jhA tA0 // 3 te tadIyasaMjJA ta0 De0 // 4 ryuH / "chobha"tti itare zayyAtareNa gRhItAH saMyatInAmabhyAkhyAnaM bhaa0|| 5saya etadantargataH pAThaH bhA0 ta0 De0 nAsti // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 666 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ apAvRtadvAropAzrayapra0 sU014 vaktavyamityarthaH / yadvA 'he anAtha!' niHkhAmika! kiM te nAsti mAtA vA pitA vA yadevamasyAM velAyAM paryaTasi ! iti // 2348 // bhaMjaMtuvassayaM Ne, chinnAla jaraggagA sgorhgaa| natthi ihaM tuha cArI, nassasu kiM khAhisi ahannA! // 2349 // / 'bhaJjanti' vidhvaMsante "Ne" 'asmAkamupAzrayaM 'chinnAlAH' tathAvidhA duSTajAtIyAH 'jaradvAH' jIrNabalIvardAH 'sagorathakAH' kalhoDakayuktAH, ato nAstyatra tvadyogyA cAriH, 'nazya' palAyakha, kimatra khAdiSyasi 'adhanya!' he nirbhAgya ! tvam ? / prAkRtatvAd gAthAyAM dIrghatvam / etenAnyavyapadezabhajayA tasya pravizataH pratiSedhaH kRto bhavati // 2349 // dvitIyapadamAha addhANaniggayAdI, tikkhutto maggiUNa asiie| davvassa va asaIe, tAo va apacchimA piMDI // 2350 // ___ adhvanirgatAdayaH saMyatyaH 'trikRtvaH' trIn vArAn vasatiM mArgayitvA 'asati' alabhyamAne guptadvAre upAzraye'pAvRtadvAre'pi vasanti / tatra yadi kapATamavApyate tataH sundarameva, atha na prApyate tataH 'dravyasya' kapATasyAsati kaNTikAdikamapyAnIya dvAraM pidhAtavyam / yAvad 'apazcimA' sarvAntimA yatanA "tAo va piMDi" ti tAH sarvA api piNDIbhUya parasparaM karabandhaM 11 kRtvA daNDakavyagrahastAstiSThantIti // 2350 / / enAmeva niyuktigAthAM vyAcaSTe anatto va kavADaM, kaMTiya daMDa cilimili bahiM kiDhiyA / piMDIbhavaMti sabhae, kAUNa'nnonnakarabaMdhaM // 2351 // kapATayuktasya dvArasyAbhAve'nyato'pi kapATaM yAcitvA dvAraM pidhAtavyam / atha yAcyamAnamapi tanna labdhaM tato vaMzakaTo yAcitavyaH / tasyAlAme 'kaNTikAH' kaNTakazAkhAH / tAsA20 maprAptau daNDakaistirazcInaizcilimilikA kriyate / tAvatAM daNDakAnAmabhAve vastracilimilikA badhyate / bahiramUle 'kiDhikAH' sthavirAH kriyante / atha ko'pi tatra tAsAmabhidravaNaM karoti tatastAdRze sabhaye' sopasarge satyanyonyaM karabandhaM kRtvA piNDIbhavanti // 2351 // kathaM punaH ? ityata Aha aMto havaMti taruNI, sadaM daMDehi te patAliMti / aha tattha hoMti vasabhA, vAriMti gihI va te houM // 2352 // 'antaH' madhye taruNyo gRhItadaNDakahastAstiSThanti, bahistu sthavirAH, tAzcobhayyo'pi 'zabda' bRhadbhaninA bolaM kurvanti yena bhUyA~lloko milati, tA~zca stena-maithunArthina upadravato daNDakaiH pratADayanti / atha tatra vRSabhAH sannihitA bhavanti tataste gRhiNo bhUtvA tAn vArayanti // 2352 // 1 kiM kAhisi tA0 vinA // 2 "davvaM ti kavADaM" iti cUrNau vizeSacUrNau ca // 3degnA tAH sarvA api "piMDi"tti piNDIbhUya tiSThanti yena tAH ko'pyabhidrotuM na zakuyAditi niyuktigAthAsamAsArthaH // 2350 // athainAmeva vyAcale kAM0 / degnA tAH sarya api "piMDi" tti sUcakatvAt sUtrasya piNDIbhavanti // 2350 // etadeva vyAcaSTe bhA0 // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2349-56] prathama uddezaH / 667 sUtram kappai niggaMthANaM avaMguyaduvArie uvassae vatthae 15 // kalpate nirgranthAnAmapAvRtadvAre upAzraye vastumiti sUtrArthaH // atha bhASyavistaraH niggaMthadArapihaNe, lahuo mAso u dosa aannaadii| __ aigamaNe niggamaNe, saMghaTTaNamAi palimaMtho // 2353 / / nirgranthA yadi dvArapidhAnaM kurvanti tato laghuko mAsaH prAyazcittam , AjJAdayazca doSAH / virAdhanA tviyamU-ko'pi sAdhuH 'atigamanaM' pravezaM karoti, anyena ca sAdhunA dvArapidhAnAya kapATaM preritam , tena ca tasya ziraso'bhighAte paritApAdikA glAnAropaNA / evaM nirgamane'pi kenacid bahiHsthitena pazcAnmukhaM kapATe prerite zIrSa bhidheta / tathA sajantUnAM saTTanam, AdizabdAt paritApanamapadrAvaNaM vA dvAre pidhIyamAne'pAtriyamANe vA bhavet / 10 'parimanthazca' sUtrArthavyAghAto bhUyobhUyaH pidadhatAmapAvRNvatAM ca bhavati // 2353 // ainAmeva niyuktimAthAM vyAkhyAnayati gharakoiliyA sappe, saMcArAI ya hoti hiduvari / Dhakita vaMgurite, amighAto nita-iMtANaM // 2354 // dvArassAdhastAdupari vA gRhakokilA vA so vA 'saJcArimA vA' kITikA-kunyu kaMsAri-15 kAdayo jIvA bhaveyuH, AdizabdAta kokilAdayo vA sampAtimasattvAH, tato dvAraM DhakayatAm 'apAvRNvatAM ca' udghATayatAM "nita-iMtANaM" ti nirgacchatAM pravizatAM vA gRhakokilAdivANyamighAto bhavet , sarpa-vRzcikAdimirvA sAdhUnAmevAmighAto bhavet / dvitIyapade dAraM pidadhyAdapi // 2354 // katham ? ityAha siya kAraNe pihijA, jiNa jANaga gacchi icchimo naauN| 20 AmADhakAraNammi u, kappai jayaNAi uThaeuM // 2355 // 'syAt' kadAcit 'kAraNe' puSTAlambane pidadhyAdapi dvAram / "kiM punastat kAraNam ! ityAha->> 'jinAH' jinakalpikAH 'jJAyakAH' tasya kAraNasya samyaga vettAraH paraM dvAraM na pidadhati / ziSyaH prAha-'gacche' gacchavAsinAmicchAmo vayaM vidhi jJAtum / sUrirAhaAgADhaM-pratyanIka-stenAdirUpaM yat kAraNaM tatra 'yatanayA' vakSyamANalakSaNayA gacchavAsinAM dvAraM 25 sthagayituM kalpate / eSa niyuktigAthAsamAsArthaH // 2355 // athainAmeva vivRNoti jANaMti jiNA kajaM, patte viu taM na te nisevNti| therA viu jANaMtI, aNAgayaM kei pattaM tu // 2356 // 1 manaM kurvato'pi kena kaa0|| 2 etadeva vyAkhyA bhA0 ko0 // 3 degnthumakoTakAda bhA0 // 4 etacihnamadhyavartI pATha kA pustaka evaM vartate / 5 samyag vedinaH paraM te dvArapidhAnaM nAsevante / "gaccha"tti yo gacchavAsI sa kAraNe yatanayA dvAraM pidadhAti / ziSyaH prAha-icchAmo vayaM kAraNaM hAtum / sUrirAhaAgADhaM-pratyanIka-stenAdirUpaM yat kAraNaM tatra yatanayA sthagayituM kalpate / eSa saMprahagAthAsamAsArthaH bhaa0|| 6 pattaM piu taa.|| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ghaTImAtrakaprakRte sU016 'jinAH' jinakalpikAstat kAryamanAgatameva jAnanti yena dvAraM pidhIyate, tacca pratyanIkastenAdikaM vakSyamANalakSaNam , tasmiMzca prApte'pi 'tad' dvArapidhAnaM te bhagavanto na niSevante, nirapavAdAnuSThAnaparatvAt / 'sthavirA api ca' sthavirakalpikAH sAtizayazrutajJAnAdhupayogabalena kecidanAgatameva jAnanti, 'kecit tu' niratizayAH prAptameva tat kAyeM jAnate, jJAtvA ca 6 yatanayA tat pariharanti // 2356 // ahavA jiNappamANA, kAraNasevI adosavaM hoi| therA vi jANaga cciya, kAraNa jayaNAe sevaMtA / / 2357 // athavA "jiNa jANama" ti (gA0 2355) niyuktigAthApadamanyathA vyAkhyAyatejinaH-tIrthakarastasya prAmANyAt kAraNe dvArapidhAnasevI adoSavAn bhavati / jinAnAM hi bhaga10vatAmiyamAjJA-kAraNe yatanayA dvArapidhAnaM sevamAnAH sthavirakalpikA api 'jJAyakA aiva' samyagvidhijJA eva // 2357 // Aha kiM tat kAraNaM yena dvAraM pidhIyate ? ucyate paDiNIya teNa sAvaya, ubbhAmaga goNa sANa'Nappajjhe / sIyaM ca duradhiyAsaM, dIhA pakkhI va sAgarie // 2358 // udghATite dvAre pratyanIkaH pravizyAhananamapadrAvaNaM vA kuryAt / 'stenAH' zarIrastenA upa16 ghistenA vA pravizeyuH / evaM 'zvApadAH' siMha-vyAghrAdayaH 'udbhAmakAH' pAradArikAH 'gauH' balIvardaH 'zvAnaH' pratItAH, ete vA pravizeyuH / "aNappajjhe" tti 'anAtmavazaH' kSiptacittAdiH sa dvAre'pihite sati nirgacchet / zItaM vA duradhisahaM himakaNAnuSaktaM nipatet / 'dIrghA vA' sarpAH 'pakSiNo vA' kAka-kapotaprabhRtayaH pravizeyuH / sAgAriko vA kazcit pratizrayamuddhATadvAraM dRSTvA tatra pravizya zayIta vA vizrAmaM vA gRhIyAt // 2358 // 20 ekkakammi u ThANe, cauro mAsA havaMti ugghaayaa| ANAiNo ya dosA, virAhaNA saMjamA-''yAe // 2359 // dvAramasthagayatAmanantarokte 'ekaikasmin' pratyanIkapravezAdau sthAne catvAro mAsAH 'uddhAtAH' laghavaH prAyazcittaM bhavati, AjJAdayazcAtra doSAH, virAdhanA ca saMyamA-''tmaviSayA bhAvanIyA // 2359 // yaduktam "catvAro mAsA uddhAtAH" iti tadetad bAhulyamaGgIkRtya draSTavyam , 25 ato'pavadannAha ahi-sAvaya-paJcatthisu, gurugA sesesu hA~ti caulahugA / teNe gurugA lahugA, ANAi virAhaNA duvihA // 2360 // 1degkA adhItasAtizayazrutAstat kA0 // 2 ta* De. kA. vinA'nyatra-'te' jinakalpikA na niSevante, nirapavAdAnuSThAnaparatvAt teSAM bhagavatAm / 'sthavirA bhaa0|| 3tti pada mo. le0 vinA // 4degti / kutaH? ityAha-"therA vi" ityAdi / jinAnAM kAM // 5eva // 2357 // atra ziSyaH pRcchati-icchAmo vayaM tat kAraNaM zAtuM yena dvArapidhAnamAsevyate, ucyate bhaa0|| 6 anantarokte ekaikasmin sthAne'kAraNe yadi dvAraM na sthagayanti tadA catvAro kAM0 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2357-62 ] prathama uddezaH / 669 ahiSu zvApadeSu pratyarthiSu ca - pratyanIkeSu dvAre'pihite satyupAzrayaM pravizatsu pratyekaM catvAro gurukAH / ' zeSeSu' umakAdiSu sAgArikAnteSu caturlaghukAH / steneSu gurukA laghukAzca bhavanti / tatra zarIrasteneSu caturgurukAH, upadhisteneSu caturlaghukAH / AjJAdayazca doSAH / virAdhanA ca dvividhA - saMyamavirAdhanA AtmavirAdhanA ca / tatra saMyamavirAdhanA stenairupadhAvapahRte tRNagrahaNamagnisevanaM vA kurvanti, sAgArikAdayo vA taptAyogolakalpAH praviSTAH santo niSadana zayanAdi kurvANA bahUnAM prANajAtIyAnAmupamardaM kuryuH / AtmavirAdhanA tu pratyanI kAdiSu parisphuTaiveti // 2360 // Aha jJAtamasmAbhirdvArapidhAnakAraNaM paraM kA'tra yatanA ? iti * nadyApi vayaM jAnImaH, D. ucyate uvaogaM heDuvariM, kAUNa Tharvita vaMguraM a / 10 pehA jattha na sujjhai, pamajiuM tattha sAriMti // 2361 // zrotrAdibhirindriyairadhastAdupari copayogaM kRtvA dvAraM sthagayanti vA apAvRNvanti vA / yatra cAndhakAre 'prekSA' cakSuSA nirIkSaNaM na zudhyati tatra rajoharaNena dArudaNDakena vA rajanyAM pramRjya 'sArayanti' dvAraM sthagayantItyarthaH, upalakSaNatvAdudghATayantItyapi draSTavyam // 2361 // // apAvRtadvAropAzrayaprakRtaM samAptam // ghaTI mAtra ka kR ta m sUtram - sues niggaMthINaM aMto littaM ghaDimattayaM dhArita vA pariharitae vA 16 // asya sUtrasya sambandhamAha ohADiyacilimilie, dukkhaM bahuso ahaMti niMti viya / AraMbho ghaDimatte, nisiM va vRttaM imaM tu divA // / 2362 / / 1 dvAramasthagayatAM pratyedeg kAM0 // 2 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti // 3 kSaNamaprakAzatvAnna zudhyati tatra rajoharaNena dArudaNDakena vA pramRjya bhA0 // 4 avaghATitA-baddhA cilimilI yatra tad avaghATitacilimilIkaM tatra mAtra bhA0 // 5 pihite sati kAM0 // 6 'pravezAH karttavyAH, tato duHkhamArthikA atiyAnti nirgadeg kAM0 // 15 cilimilikayA upalakSaNatvAt kaTadvayena ca 'avaghATite' pinaddhe sati dvAre rajanyAM mAtrakamantareNa bahiH kAyikyAdivyutsarjanArthaM bahuzo nirgama-pravezeSu duHkhamArthikA nirgacchanti pravizanti ca, ato'yaM ghaTImAtrakasUtrasyArambhaH / yadvA 'nizAyAM' rAtrau mAtrake yathA kAyikI vyutsRjyate tathA anantarasUtre'rthataH proktam idaM tu sUtraM divA mAtraka vidhimadhikRtyo- 25 cyata iti // 2362 // 20 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 670 saniryukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ ghaTImAtrakaprakRte sU0 17 anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA - kalpate 'nirgranthInAM ' tratinInAmantarliptaM 'ghaTImAtrakaM' ghaTIsaMsthAnaM mRnmayabhAjanavizeSaM dhArayituM vA pariharttu vA / 'dhArayituM nAma' svasattAyAM sthApayitum / 'parihartuM' paribhoktam / eSa sUtrArthaH // aMtha niryuktiH ghaDimacaMto littaM, niggaMthINaM agiNhamANINaM / caugurugA''yariyAdi, tattha vi ANAiNo dosA / / 2363 // 'antaH' madhye 'liptaM' lepenopadigdhaM ghaTImAtrakaM nirmanthInAmagRhNatInAM caturgurukAH / " AyariyAi" ti AcArya etat sUtraM pravarttinyA na kathayati caturguru, pravarttinI AryikANAM na kathayati caturguru, AryikA na pratizRNvanti mAsalaghu / ' tatrApi' ghaTImAtrakasyAgrahaNe dvivipratipAdakasya ca prastutasUtrasya akathane'pratizravaNe cAjJAdayo doSAH // 2363 // 5 10 20 Aha sa ghaTImAtrakaH kIdRzo bhavati ? ityAha 'saH' iti ghaTImAtrakaH pAnakenAtyantabhAvitatvAdavazyaM na parizravatItyaparizrAvI, 'masRNaH' sukumAraH, prakAzaM prakaTaM vadanaM mukhamasyeti prakAzavadanaH, 'mRnmayaH' mRttikAniSpannaH, 'laghukaH' 15 khalpabhAraH, zuci-pavitraM cokSamityarthaH sitaM zvetaM na kRSNavarNAdyupetaM dardarapidhAnaM - vastramayaM bandhanaM yasya sa zuci - sita-dardarapidhAnaH / evaMvidhaH 'arahasi' prakAzapradeze vasatyAM tiSThati // 2364 // aparissAI masiNo, pagAsavadaNo sa mimmao lahuo / sui- siya- daddarapihaNo, ciTThaha arahammi vasahIe // 2364 // sUtram -- no at aaus niggaMthANaM aMto littaM ghaDimattayaM dhAritae vA pariharitae vA 17 // asya vyAkhyA prAgvat // atra niryuktiH sAhU giNhai lahugA, ANAi virAhaNA aNuvahiti / viiyaM gilANakAraNa, sAhUNa vi soavAdIsu // 2365 / / yadi sAdhurghaTImAtrakaM gRhNAti tadA catvAro laghukAH, AjJAdayazca doSAH, virAdhanA ca saMyamA-''tmaviSayA / tatra " aNuvahi" tti sAdhUnAmayamupadhirna bhavati / kimuktaM bhavati : - 25 yat kila sAdhUnAmupakAre na vyApriyate tad nopakaraNaM kintvadhikaraNam, jaM jujjai uvayAre, uvagaraNaM taM si hoi uvagaraNaM / airegaM ahigaraNaM, (oghaniryukti gA0 741 ) iti vacanAd, yaccAdhikaraNaM tatra parisphuTaiva saMyamavirAdhanA / AtmavirAdhanA tvatirikto - paghibhAravahanAdanAgADhaparitApanAdikI / "biiyaM" ti dvitIyapadamatra bhavati / kiM punaH tat ? 1 atha mASyam mA0 kAM0 // 2 44 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 ta0 De0 kAM0 nAsti // 3 atra bhASyam bhA0 kAM0 // 4 kA / atra dvitIyapadaM bhavati - glAnakAraNe sAdhUnAM zaucadAdiSu vA sAgArikeSu ghaTImAtrakagrahaNaM bhavati / etaduttaratra kAM0 bhA0 // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2363-68] prathama uddezaH / 671 ityAha-glAnakAraNe samutpanne sAdhUnAmapi ghaTImAtrakagrahaNaM bhavet , athavA zaucavAdiSu ziSyeSu dezavizeSeSu vA / etaduttaratra bhAvayiSyate // 2365 // atha kimarthamatra caturlaghu prAyazcittamuktam ? atrocyate duvihapamANatirege, suttAdeseNa teNa lahugA u / majjhimagaM puNa uvahi, paDucca mAso bhave lahuo // 2366 // dvividhaM-dviprakAraM gaNanA-pramANabhedAd yat pramANaM tato'tirikte upaghau sUtrAdezena caturlaghukA bhavanti / yata uktaM nizIthasUtre je bhikkhU gaNaNAirittaM vA pamAmAirittaM vA uvahiM dharei se Avajai cAummAsiyaM parihAraTThANaM ugyAiyaM ( u0 16 sU0 39) iti / ' ataH sUtrAdezena caturlaghukam / yadA tUpadhiniSpannaM cintyate tadA ayaM ghaTImAtrako madhya-10 mopadhibhedeSvavataratIti kRtvA madhyamaM punarupachi pratItya laghuko mAso bhavati / / 2366 // atha "dhArayituM vA parihatuM vA" iti padadvayavyAkhyAnamAha dhAraNayA u abhogo, pariharaNA tassa hoi pribhogo|| duviheNa vi so kappai, parihAreNaM tu paribhottuM // 2367 // iha dvidhA parihAraH, tadyathA-dhAraNA pariharaNA ca / tatra dhAraNA 'abhogaH' avyApAraNam , 15 saMyamopabRMhaNArtha khasattAyAM sthApanamityarthaH / pariharaNA nAma 'tasya' ghaTImAtrakAderupakaraNasya 'paribhogaH' vyApAraNam / etena dvividhenApi parihAreNa sa ghaTImAtrako nirgranthInAM paribhoktuM kalpate / 1 sa ca divasaM yAvat pAnakapUrNastiSThati // 2367 // atha kimarthamayaM gRhyate ? ityAha-- uhAho vosiraNe, gilANaArovaNA ya dharaNammi / biiyapayaM asaIe, bhinno'vaha addhalitto vA / / 2368 // saMyatImirutsargato dravyapratibaddhAyAM vasatau sthAtavyam / tatra ghaTImAtraikAgrahaNe sAgArikANAM pazyatAM bahiH kAyikIvyutsarjane 'uDDAhaH' pravacanalAghavamupajAyate / atha kAyikyA vegaM dhArayanti tato dharaNe 'glAnAropaNA' paritApa-mahAduHkhAdikA bhavati / >> yata evamato grahItavyo ghaTImAtrakaH saMyatIbhiH / dvitIyapadamatra- 'asati' avidyamAne ghaTImAtrake yadi vA 25 vidyate ghaTImAtrakaH paraM 'bhinnaH' bhannaH arddhalipto vA ata eva 'avahaH' avyApriyamANaH tato bahirgatvA kAyikI yatanayA vyutsarjanIyA / nimranthAH punarapratibaddhopAzraye tiSThanti ataste ghaTImAtrakaM na gRhanti, kAraNe tu gRhantyapi // 2368 // yata Aha1 bhavedapi, zauca ta0 De0 // 2 De0 vinA'nyatra-Su zaikSeSu mo0 // 3 etanmabhyagataH pAThaH bhA0 nAsti // 4degtrakaM na gRhanti tadA sAgA bhA0 // 5 etadantargataH pAThaH ko0 pustaka eva vartate // 6 alabhyamAne bhaa0|| 7degnaH 'avaho vA' avyApriyamANaH 'arddhaliso vA' nAdyApi paripUNoM liptastato bahirgatvA kAyikI yatanayA vyutsarjanIyAM // 2368 // atha sAdhUnAM dvitIyapadamAha bhA0 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 saniyukti-laghumApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ cilimilikApra0 sU0 18 lAuya asai siNeho, ThAi tahiM puvvabhAviya kaDAho / sehe va soyavAyI, dharaMti desi va te pappa // 2369 // 'alAbupAtrakasyAbhAve glAnArthaM ca snehe grahItavye pUrvabhAvitaM kaTAhakaM ghaTImAtrakaM vA grahItavyam / yatastatra gRhItaH 'snehaH' ghRtaM 'tiSThati' na parizravati / zaikSo vA kazcit sAdhUnAM 5madhye'tyantaM zaucavAdI sa zaucArtha ghaTImAtrakaM gRhNIyAt / 'dezI vA' dezavizeSaM zaucavAdibahulaM prApya ghaTImAtrakaM dhArayanti, yathA gollaviSaye / / 2369 // athAsyaiva grahaNe vidhimAha gahaNaM tu ahAgaDae, tassa'saI hoi appaparikamme / tassa'sai kuMDigAdI, ghettuM nAlA viujaMti // 2370 // prathamato yathAkRtasya ghaTImAtrakasya grahaNaM karttavyam / tasyAsatyalpaparikarmaNi grahaNaM bhavati / 10 athAlpaparikarmApi na prApyate tataH 'kuNDikA' kamaNDalum AdizabdAdaparamapi tathAvidhaM bahuparikarmayogyaM gRhItvA nAlAni viyojyante // 2370 // // ghaTImAtrakaprakRtaM samAptam // ci li mi li kA prakRtam sUtram15 kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA celacilimi liyaM dhArittae vA pariharittae vA 18 // asya sambandhamAha sAgAripaccayaTThA, jaha ghaDimatto tahA cilimilI vi| rattiM va heTTa'NaMtara, imA u jayaNA ubhayakAle // 2371 // 20. sAgArikaH-gRhasthastasya pratyayArtha yathA ghaTImAtrakastathA cilimilikA'pi dhArayitavyA / yadvA yadadhastAt sUtraM tataH 'anantaraismin' apAvRtadvAropAzrayasUtre rAtrau cilimilikAdipradAnalakSaNA yatanA bhaNitA, 'iyaM tu' prastutasUtropAttA yatanA asmin 'ubhayakAle' rAtrau divA ca karttavyA iti // 2371 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA kalpate nimranthAnAM nirgranthInAM vA celacilimilikAM dhArayituM vA parihatuM vA / eSa sUtrA25 kSarArthaH // atha bhASyavistaraH 1 desaM va bhA0 tA0 // 2 alAbumAtrakamanyadatiriktaM nAsti glAnanimittaM ca sneho grahItavyastato'lAbukasyAbhAve yat pUrvabhAvitaM kaTAhakaM tatra ghRtaM grahItavyam / yatastatra gRhItaM sat tad ghRtaM tiSThati na parizravati / zaikSo vA kazcit sAdhUnAM madhye'tyantaM zaucavAdI ghaTImAtrakaM dhArayet dezaM vA zaucavAdinaM prApya ghaTImAtrakaM dhArayati yathA gollaviSaye // 2369 // gahaNaM bhA0 // 3 rasUtre yatanA bhaNi bhA0 // 4 dhArayituM' svasattAyAM sthApayituM parihattuM' paribhoktuM vA / eSa kAM0 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2369-75 ] prathama uddezaH / dhAraNayA u abhogo, pariharaNA tassa hoi paribhogo / celaM tu pahANAraM, to gahaNaM tassa na'nnAsi / / 2372 / / dhAraNatA nAma 'abhogaH' avyApAraNam, pariharaNA tu 'tasya' cilimilikA khyasyopakaraNasya 'paribhogaH' vyApAraNamucyate / Aha vastra - rajju -kaTa valka- daNDabhedAt paJcavidhA cilimili kA vakSyate tat kathaM sUtre celacilimilikAyA eva grahaNam ? ityAha- 'celaM tu' vastraM rajvAdInAM 5 madhye bahutaropayogitvAt pradhAnataraM tatastasyaiva sUtre grahaNaM kRtam, na 'anyAsAM' rajju cilimili - kAdInAm || 2372 || atha cilimilikAyA eva bhedAdisvarUpanirUpaNAya dvAragAthAmAha - bhedo ya parUvaNayA, duvihapamANaM ca cilimilINaM tu / ---- upabhogo u dupakkhe, agahaNa'dharaNe ya lahu dosA / / 2373 // prathamatazcilimilInAM bhedo vaktavyaH / tatastAsAmeva prarUpaNA karttavyA / tato dvividhapra - 10 mANaM gaNanA- pramANabhedAt cilimilikAnAmabhidhAtavyam / tatazcilimilikAviSaya upabhogaH 'dvipakSe' saMyata-saMyatIpakSadvayasya vaktavyaH / cilimilikAyA agrahaNe'dhAraNe ca caturlaghukAH prAyazcittam, doSAzcAjJAdayo bhavanti / eSa dvAragAthAsaGkSepArthaH || 2373 // athainAmeva pratidvAraM vivarISurAha - suttamaI rajumaI, bAgamaI daMDa - kaDagamayaI ya / [ ni. 651-58] paMcaviha cilimilI puNa, uvaggahakarI bhave gacche // 2374 // sUtramayI rajjumayI valkamayI daNDakamayI kaTakamayI ceti paJcavidhA cilimilI / eSA punaH 'gacche' gacchvAsinAmupagrahakarI bhavati / / 2374 // 673 ukta bhedaH / atha prarUpaNA kriyate - sUtrasya vikAraH sUtramayI, sA ca vastramayI vA kambalamayI vA pratipattavyA / rajjorvikAro rajjumayI, UrNAdimayo davaraka ityarthaH / valkaM nAma - 20 zaNAdivRkSatvagrUpam, tena nirvRttA valkamayI / daNDakaH - vaMza - vetrAdimayI yaSTistairnirvRtA daNDakamayI / kaTaH - vaMzakaTAdi:, tanniSpannA kaTakamayI // gatA prarUpaNA / athasyAH paJcavidhAyA api cilimilikAyA yathAkramaM gAthAtrayeNa dvividhapramANamAha- hatthapaNagaM tu dIhA, tihattha ruMdoniyA asai khomA / eta pamANa gaNaNekameka gacchaM va jA veDhe / / 2375 / / pramANa - gaNanAbhedAd dvividhaM pramANam / tatra pramANapramANamAzritya sUtramayI cilimilikA hastapaJcakaM dIrghA trIn hastAn 'rundA' vistIrNA bhavati / eSA cotsargatastAvadaurNikI / aurNikyAH 'asati' alAbhe kSaumikI grahItavyA / valkacilimilikAyA apyetadeva pramANam / gaNanApramANaM punaradhikRtyaikaikasya sAdhorekaikA yAvatyo vA gacchaM veSTayanti tAvatyo bhavanti / " 1 'yasyopagrahakopaka bhA0 // 2. kaDagamaI vAga- daMDagamaI ya tA0 // 3 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti // 4 thAsAmeva paJcAnAmapi yathAkramaM kAM // 5 kA bhavati / athavA yAvatyo gacchaM sakalamapi veSTayanti tAvatyo gRhyante, na pratyekamekaikasyA grahaNaniyama iti / yadvA "gacchaM va jA veDhe" tti yA prAtihArikI bhA0 // 15 25 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [cilimilikApra0 sU0 18 yadvA yA prAtihArikI gacchaM sakalamapi veSTayati sA gaNanayaikA, pramANena tvaniyatA // 2375 // asatoNNi khomirajU, ekapamANeNa jAu veDhei / kaDahUvAgAdIhiM, potta'sai bhae va vAgamaI // 2376 // rajjucilimilikA pUrvamaurNikadavarakarUpA / tasyA abhAve kSaumikadavarakAtmakA'pi kartavyA / 5 sA ca serveSAmapi sAdhUnAM pratyekaM >> gaNanayaikaikA, pramANena tu hastapaJcakadIrghA bhavati; gaNAbacchedikahaste vA eka eva davarako bhavati yaH sakalamapi gacchaM / zItAdirakSAyai - veSTayati / kaDahUrnAma-vRkSavizeSaH, tasya yad valkam AdizabdAt palAza-zaNAdisambandhIni valkAni, tairnirvRttA valkamayI, sA ca "potta'saI" tti vastra cilimilikAyA abhAve 'bhaye vA' stenAdisamutthe gRhyate // 2376 // dehAhio gaNaNeko, duvAraguttI bhaye va daMDamaI / saMcArimA ya cauro, bhaya mANe kaDamasaMcArI / / 2377 // dehaM-zarIraM tasya pramANAdadhiko yo daNDakaH sa dehAdhikaH, sa ca samayaparibhASayA dehAt caturaGgulAdhikapramANA nAlikA bhaNyate, etAvatA pramANapramANamuktaM draSTavyam / sa ca dehAdhiko daNDako gaNanayaikaikasya sAdhorekaiko bhavati / taizca daNDakaiH zvApadAdibhaye 'dvAraguptiH' dvArasya 16 sthaganaM kriyate / eSA daDamayI draSTavyA / etAzcAdimAzcatasrazcilimilikA vasatervasarti kSetrAt kSetraM sacarantIti saJcArimA ucyante / kaTakamayI tu asaJcArimA / 'mAne ca' pramANe dvividhe'pi to kaTakamayIM cilimilIM 'bhaja' vikalpaya, aniyatapramANetyarthaH / tatra pramANamaGgIkRtya yAvatA vakSyamANaM kArya pUryate tAvatpramANA kaTakacilimilI, gaNanayA tu yokaH kaTaH kArya na pratipUrayati tato dvinyAdayo'pi tAvatsaGkhyAkAH kaTA grahItavyA yAvadbhistat kArya pUryate 20 // 2377 // gataM dvividhapramANam / atha 'upabhogo dvipakSe' iti padaM vivRNoti sAgAriya sajjhAe, pANadaya gilANa sAvayabhae vA / addhANa-maraNa-cAsAsu ceva sA kappae gacche // 2378 // sAMgArike pazyati khAdhyAye vidhAtavye prANadayAyAM vidheyAyAM glAnArtha zvApadabhaye vA utpane'dhvani maraNe varSAsu caiva 'sA' cilimilikA kalpate 'gacche' gacchavAsinAM sAdhUnAM paribho3B tum / eSa niyuktimAthAsamAsArthaH // 2378 // athainAmeva pratipadaM vivRNoti paDilehobhayamaMDali, itthI-sAgAriyaTTha sAgarie / ghANA-''loga jjhAe, macchiya-DolAipANesu // 2379 // 1deggAdIhi va, po. bhA. kAM0 tA0 // 2-3 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 kA0 nAsti // 4degyA nAlikA bhaNyate / etat pramANapramANamuktam / gaNanApramANena tvekaikasya sAdhorekaiko nAlikAdaNDako bhavati / taizca daNDakaiH zvApadAdibhaye vAzabdAd anyasmin vA tathAvidhe kArye 'dvAra' kaaN*|| 5 tAvAn kaTo grahItavyaH, gaNadeg kAM // 6 sAgArike svAdhyAye prANadayAyAM glAnArtha zvApadabhaye vA'dhvani bhA0 // 7ca sahagAthA bhA0 kAM // 8degya-TolA tA0 // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2376-81] prathama uddezaH / pratilekhanAM kurvanto dvAre cilimilikAM kurvate, mA sAgArikA utkRSTopadhi drAkSuH mA vA uDDaJcakAn kAryuriti kRtvA, "ubhayamaMDali" tti samuddezanamaNDalyAM khAdhyAyamaNDalyAM coDDAharakSaNArtham, "itthIsAgAriya?" tti strIrUpapratibaddhAyAM ca vasatau 'strIsAgArikANAmAloko mA bhUt' ityetadartha cilimilI dIyate, "sAgArie" ti sAgArikadvAre cintyamAne etat kAraNajAtaM cilimilikAgrahaNe draSTavyam / "ghANA''loga jjhAe" ti svAdhyAyadvAre yatra mUtra-5 purISAderazubhA ghrANirAgacchati, zoNita-carbikANAM vA yatrAlokaH, ceTarUpANi vA yatra kutUhalenAlokante tatra cilimilIM dattvA svAdhyAyaH kriyate / makSikA-DolAdayo vA prANino yatra bahavaH pravizanti, DolAH-tiDDakA ucyante, tatra prANadayArthametAsAmeva cilimilikAnAmupabhogaH karttavya iti // 2379 // ubhaosahakajje vA, desI vIsatthamAi gelanne / 10 __ addhANe channAsai, bhaovahI sAvae teNe // 2380 // ubhayaM-saMjJA-kAyikIlakSaNaM cilimilikayA AvRto glAnaH sukhaM vyutsRjati, 'auSadhakArye vA' auSadhaM vA tasya pracchanne dAtavyam , 'mA mRgo avalokantAm' iti kRtvA, atazcilimilikA dAtavyA / evaM "desi" ti yatra deze zAkinyA upadravaH sambhavati tatra glAnaH pracchanne dhArayitavyaH / vizvasto vA glAnaH pracchanne sukhamapAvRtastiSThati / AdizabdAd dugdhA- 15 dikaM glAnArthameva gItArthena sthApitam , taca dRSTvA glAno yadA tadA vA abhyavaharediti kRtvA tatrAntare cilimilikA dIyate yathA'sau tanna pazyati / evamAdiko glAnatve cilimilikAnAmupabhogaH / adhvani pracchannasthAnasyAbhAve cilimilikAM dattvA samuddizanti vA sAropadhiM vA pratyupekSante / zvApadebhyo vA yatra bhayaM stenebhyo vA yatropadherapaharaNazaGkA tatra daNDakacilimilikayA kaTakacilimilikayA vA dRDhaM dvAraM pidhAya sthIyate // 2380 // channa-vahaNaTTha maraNe, vAse ujjhakkhaNI ya kaDao ya / ullubahi viralliMti ka, aMto bahi kasiNa itaraM vA // 2381 // 'maraNe' maraNadvAre yAvad mRtakaM na pariSThApyate tAvat pracchanne cilimilikayA AvRtaM dhriyate / tathA daNDakacilimilikayA mRtakamutkSipya vahanaM karttavyam / tathA varSAsu jImUte varSati yasyA dizaH sakAzAt "ujjhakkhaNIya" ti pavanapreritA udakakaNikAH samAgaccheyuH 25 tasyAM kaTakacilimilI kartavyA, varSAsu vA bhikSAcaryAdau gatAnAM vRSTikAyenArdIkRtamupadhiM rajjucilimilikAyAM 'virallayanti' vistArayantItyarthaH / tatra yaH kRtsnaH-sAropadhistam 'antaH' madhye vistArayanti, itaraH-akRtlaH svalpamUlya upadhistaM bahirvistArayanti / enAM paJcavidhAM cilimilikAmagRhRto'dhArayatazcaturlaghukAH, yA ca tAbhirvinA saMyamA-''tmavirAdhanA tanniSpanamapi prAyazcittam // 2381 // tathA ___30 1 "TolA tiDDayA" iti cUrNI vizeSacUrNau ca // 2 gAH pazyeyuH' iti bhA0 kA0 // 3 "desi tti jadhA gollavisae DAiNibhaeNa gilANo Na pAyaDijaI" iti vizeSacUrNI / / 4degvAH sambhavanti tatra De0 // 5 atha sAdhvIradhikatyAtraiva vizeSamAha kA0 // 20 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ dakatIraprakRte sUtram 19 vaMbhavyayasma guttI, duhatthasaMghADie muhaM bhogo| vIsatthaciTThaNAdI, durahigamA duviha rakkhA ya // 2382 // upAzraye vartamAnA AryikAzcilimilikayA nityakRtayA tiSThanti, yato brahmavratasya guptirevaM kRtA bhavati / dvihastavistarAyA api saGghATikAyAH sugvaM bhogo bhavati / kimuktaM bhavati ?---- 5 pratizraye hi tiSThantyastA dvihastavistarAmeva saGghATikAM prAvRNvate na nihastAM na vA caturhastAm / tatazcilimilikAyAM vahirbaddhAyAM tayA'pi prAvRtayA vizvastAH-niHzaGkAH satyaH sukhaM sthAnanipadana-tvagvartanAdikAH kriyAH kurvanti / 'duradhigamAzca' duHzIlAnAmagamyA bhavanti / dvividhA ca rakSA kRtA bhavati, saMyama AtmA ca rakSito bhavatIti bhAvaH // 2382 // // cilimilikAprakRtaM samAptam // MEANIma da ka tI ra pra kRtam sUtram no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA dagatIraMsi ciTTittae vA nisIittae vA tuyaTTittae vA nidAi. ttae vA payalAittae vA, asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA AhArittae, vA uccAraM vA pAsavaNaM vA khelaM vA siMghANaM vA pariTravittae, sajjhAyaM vA karittae, dhammajAgariyaM vA jAgarittae, kAussaggaM vA ThANaM ThAittae 19 // athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha__ mA meM koI dacchii, dacchaM va ahaM ti cilimilI teNeM / dagatIre vi na ciTTai, tadAlayA mA hu saMkejA // 2383 // mA mAM 'ko'pi' sAgAriko drakSyati, ahaM vA taM sAgArikaM mA drAkSamiti. kRtvA cilimilI kriyate / atrApi dakatIre'nenaiva kAraNena na tiSThati yat 'tadAlayAH' dakatIrAzritA jantavo mA zaGkantAmiti // 2383 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA25 no kalpate nimranthAnAM vA nimranthInAM vA 'dakatIre' udakopakaNThe 'sthAtuM vA' Urddhasthita syAsituM 'niSattuM vA' upaviSTasya sthAtuM 'tvagvarttayituM vA' dIrgha kAyaM prasArayituM 'nidrAyituM vA' sukhapratibodhAvasthayA nidrayA zayituM 'pracalAyituM vA' sthitasya khaptum , azanaM vA pAnaM vA khAdimaM 1 vA nipannasya sthAtuM 'ni bhA0 / vA tiryakpatitasya vA sthAtuM 'ni kAM0 // 2 vA' utthitasya nidrAyitum , azanaM bhA0 // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2382-86] prathama uddezaH / 677 vA svAdimaM vA''hArayitum , uccAraM vA prazravaNaM vA khelaM vA siGghAnaM vA pariSThApayitum , 'svAdhyAyaM vA' vAcanAdikaM kartum , 'dharmajAgarikAM vA' << dharmadhyAnalakSaNAM >> 'jAgarituM' ra kartum dhAtUnAmanekArthatvAt , atra pAThAntaram --"jhANaM vA jhAittae" dharmadhyAnamanusmartumiti, I>> 'kAyotsarga vA' 5 ceSTA-'bhibhavabhedAd dvividhakAyotsargalakSaNaM >> sthAnaM 'sthAtuM' kartumityarthaH / eSa sUtrArthaH // atha niyuktivistaraH dagatIra ciTThaNAdI, jUyaga AyAvaNA ya bodhavyA / lahuo lahuyA lahuyA, tattha vi ANAiNo dosA // 2384 // dakatIre sthAnAdIni kurvataH pratyekaM laghuko mAsaH / 'yUpake' vakSyamANalakSaNe vasatiM gRhNAti caturlaghukAH / 'AtApanoM' pratItAmapi dakatIre kurvatazcaturlaghukAH prAyazcittaM boddhavyAH / tatrApi pratyekamAjJAdayo doSAH // 2384 // atra dakatIrasya pramANe bahava AdezAH santi tAneva darzayati nayaNe pUre ditu, taDi siMcaNa vIimeva puDhe ya / acchaMte AraNNA, gAma pasu-maNussa-itthIo // 2385 // nodakaH prAha-'nayaNi" tti udakAkarAd yatrodakaM nIyate tad dakatIram , yadi vA yAvanmAnaM nadIpUreNAkramyate tad dakatIram , yadvA yatra sthitairjalaM dRzyate tad dakatIram , 15 athavA yAvannadyAstaTI bhavati, yadi vA yatra sthito jalasthitena zRGgakAdinA sicyate, athavA yAvantaM bhUbhAgaM vIcayaH spRzanti, yadi vA yAvAn pradezo jalena spRSTa etad dakatIram / sUrirAha-yAni tvayA dakatIralakSaNAni pratipAditAni tAni na bhavanti, kintvAraNyakA grAmeyakA vA pazavo manupyAH striyo vA jalArthina AgacchantaH sAdhuM yatra sthitaM dRSTvA tiSThanti nivartante vA tad dakatIramucyate / / 2385 // etadeva savizeSamAha 20 siMcaNa-vII-puTThA, dagatIraM hoi na puNa tammattaM / otariuttariumaNA, jahi daTTa tasaMti taM tIraM // 2386 // nayana-pUraprabhRtInAM saptAnImAdezAnAM madhyAccaramANi trINi siJcana-vI ci-spRSTalakSaNAni dakatIraM bhavanti, na punastAvanmAtrameva, kintvAraNyakA grAmeyakA vA tiryaG-manuSyA jalapAnAdyarthamavatarItumanasaH pItvA vA uttarItumanaso jalacarA vA yatra sthitaM sAdhuM dRSTvA 'trasyanti' bibhyati 5 calanti vA tadavyabhicAri dakatIramucyate // 2386 // tatra ca sthAna-niSadanAdikaraNe doSAn darzayati ahigaraNamaMtarAe, chedaNa UsAsa aNahiyAse a / 1-2 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti // 3 etacihnagataH pAThaH bhA0 nAsti / "dhammajAgariyaM NAma jhANaM / kAussaggo duvidho-ceTThAe abhibhave ya // eSa sUtrArthaH, adhunA niyuktivistaraH" iti cUrNau // 4degnAM karoti caturlaghu / tatrA bhA0 // 5 degSAH, AjJAdidoSaniSpanna pRthak prAyazcittamiti bhaavH||2384 // kAM0 // 6degnAM padAnAM madhyAt tAvadAdyAni catvAri dakatIrameva na bhavanti, caramANi tu trINi kA0 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 678 saniyukti-laghubhApya-vRttike vRhatkalpasUtre [ dakatIraprakRte sUtram 19 __ AhaNaNa siMca jalacara-khaha-thalapANANa vinAso // 2387 // dakatIre tiSThataH sAdhoH 'adhikaraNaM' vakSyamANalakSaNaM vahUnAM ca prANinAmantarAyaM bhavati / tathA sAdhoH sambandhinInAM pAdareNUnAM 'chedanakAH sUkSmAvayavarUpA uDDIya pAnIye nipateyuH, yadvA 'chedanaM nAma' te prANinaH sAdhuM dRSTvA pratinivRttAH santo haritAdicchedanaM kurvanto vrajanti / 5 "ussAse"ti ucchvAsavimuktAH pudgalA jale nipatanti tato apkAyavirAdhanA, yadi vA teSAM prANinAM tRSArtAnAm 'ucchAsaH' cyavanaM bhavet maraNamityarthaH / "aNahiyAse ya" ti 'anadhisahAH' tRSAmasahiSNavaste'tIrthena jalamavatareyuH, sAdhurvA kazcid 'anadhisahaH' tRSArtaH pAnIyaM pivet / duSTagavA-'zvAdinA vA tasyAhananaM bhavet / dakatIrasthitaM vA anukampayA pratyanIkatayA vA kazcid dRSTvA siJcanaM kuryAt / jalacara-khacara-sthalacaraprANinAM ca vitrAso bhavet // 2387 / / 10 tatrAdhikaraNaM vyAcityAsurAha-- daTThaNa vA niyattaNa, abhihaNaNaM vA vi annatUheNaM / gAmA-''rannapasUNaM, jA jahi ArovaNA bhaNiyA // 2388 // sAdhuM dRSTvA''raNyakAdiprANinAM nivartanaM bhavati, abhihananaM vA parasparaM teSAM bhavet , "annanUheNaM" ti anyatIrthena vA te jalamavatareyuH, teSAM ca grAmA-''raNyapazUnAM nivartanAdau 1 paTakA. 15 yopamardasambhavAt "chakkAya causu lahugA" (gA0 461 gA0 879 ca ) ityAdinA - yA yatrAropaNA bhaNitA sA tatra draSTavyA / evaM niyuktigAthAsamAsArthaH // 2388 / / athainAneva vivRNoti-- paDipahaniyanamANammi aMtarAyaM ca timaraNe carimaM / sigghagaitanimittaM, abhighAto kAya-AyAe / 2389 // 30 AraNyakAH tiryaJcaH tiryastriyo vA 'pAnIyaM pibAmaH' ityAzayA tIrthAbhimukhamAvAntaH sAdhu dakatIrasthitaM dRSTvA pratipathenaM nivartante, nivartamAne ca tatrAraNyakaprANigaNe sAdhoradhikaraNaM bhavati / teSAM ca tRSArtAnAmantarAyaM cazabdAt paritApanA ca kRtA bhavati / tatraikasmin paritApite cchedaH, dvayostu mUlam , trivanavasthApyam , caturyu paritApiteSu pArAJcikam , >> etenAnta rAyapadaM vyAkhyAtam / "timaraNe carimaM" ti yadyekastRSAtoM mriyate tato mUlam , dvayorpiyamA25 NayoranavasthApyam , triSu mriyamANeSu sAdhoH pArAJcikam , etenocchAsapadaM vivRtam / tathA taM 1 'khahavarapANANa tA. vinA // 2 degndhinA calitotkSepeNa yaduddhataM rajastasya 'cheda bhA0 / 3 yadvA "UsAse"ti sUcakatvAt sUtrasya 'uccAsa' cyavanaM prANavyapagamaspA prANinAM tRSArtAnAM bhavatItyarthaH / "aNahiyAse ya" ti kazcidasahiSNustRSito dhRtidulaH pAnIyaM bhA0 // 4 degsAt vyadeg bhA0 vinA // 5 // etadantargataH pAThaH bhA0 kA . nAsti / 6deg saGgrahagA bhA0 kA0 // 7degna-yataH pathA AgatAH tenaiva pathA niva' kaaN0|| 8degnte tato teSAmantarAyaM bhaa0|| 9triSu paritApineSu anavasthApyam / etenAntarAyadvAraM vyA bhA0 // 10cUrNoM vizeSacUrNA ca etacihnamadhyavayasUcakaH pATho na vartate / 11 sadvAraM vi bhA0 / / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAyyagAthAH 2387--91] prathama uddezaH / 679 sAdhuM dRSTvA te tiryaJca bhItAH zIghragatyA palAyamAnA anyo'nyaM vA abhighAtayeyuH, paTakAyAnAM vA tannimittaM zIghraM dhAvamAnA abhighAtaM viyuH, tatra "chakkAya caulu lahugA" ( gA0 461 gA0 879 ca ) ityAdikaM kAyavirAdhanAniSpannaM prAyazcitam / dRptA vA tiryaJcastasyaiva sAdhorAhacanAdinA''tmavirAdhanAM kuryuH / anenAhananapadaM vyAkhyAtam // 2389 // " aNahiyA se ( gA0 2387 ) annatuheNaM ( gA0 2388 ) " ti padadvayaM bhAvayati--- ata-pavAto so caiva ya maggo aparibhuktta hariyAdI / ovaga kUDe magarA, jaI ghuTe tase ya duhato vi / / 2390 // arthaM tRSAmasahiSNavaste gavAdayo ataTena vA atIrthena anyatIrthena vA'vatareyuH chinnaTake vA prapAtaM dadyuH tataH paritApanAdyutthA sevAropaNA / athavA 'sa eva' abhinavo mArgaH pravartate tatra cAparibhuktenAvakAzena gacchanto haritAdInAM chedanaM kuryuH tatra tanniSpannaM prAyazcittam 110 etena cchedanapadaM vyAkhyAtam / " ovaga" tti garttA tasyAM vA atIrthenAvatIrNAH santaH - te pateyuH, atIrthe vA kenacilubdhakena kUTaM sthApitaM bhavet tena kUTena baddhA vinAzamabhuvate, atIrthena vA jalamavatIrNA markarAdibhiH kavalIkiyante, tathA "jai ghuTe" ci anyatIrthenAtIrthena vA sAdhunimittamavatIrNAstrasavirahite'kAye yAvato ghuNTAn kurvanti tAvanti caturladhUni / "tase ya" tti acitte'kAye yadi dvIndriyamaznAti tataH paDlaghukam, trIndriye pa- 15 caturindriye cchedaH, paJcendriye ekasmin mUlaM dvayoranavasthApyaM triSu paJcendriyeSu pArAcikam / "duhao vi" ti yatrApkAyo'pi sacittaH dvIndriyAdayazca tatra sAstatra dvAbhyAmaSkAya-trasavirAdhanAbhyAM nippannaM prAyazcittam / sarvatrApi ca dvIndriyeSu SaTsu trIndriyeSu paJcasu caturindriyeSu caturSu vendriyeSu triSu pArAJcikam || 2390 // ete tAvadAraNyakatiryakmutthA doSA uktAH / atha grAmeyakatiryaksamutthAn doSAnupadarzayati rukam, gAmeya kucchriyA'kucchiyA ya ekeka duDuduDDA ya / duTThA jaha AraNNA, duguMchiya'duguchiyA neyA / / 2391 // kAstiryaJca dvividhAH - 'kutsitAH ' jugupsitAH 'akutsitAH' ajugupsitAH / jugupsitA gardabhAdayaH, ajugupsitA gavAdayaH / punarekaike dvividhAH - duSTA aduSTAzca / tatra 1 kuryuH tatra paritApa mahAduHkhAdikA glAnAropaNA || 2389 // atha "annatUheNaM" ti padaM bhAva bhA0 / " dittA tiriyA abhihaNejjA sAdhu, tattha AtavirAdhaNA " pariyAva mahAdukkhe" ( gA0 1899 ) / kAya. virAdhaNAe "chakkAya causu lahuyA" / " aNahiyAse ya annatUheNaM" ti - ata* gAdhA // " iti cUrNo // 2 ja ghoDe bhA0 tA0 // 3 taM tatra sthitamavalokya te gadeg bhA0 // 4] etanmadhyagataH pAThaH bhA0 ta0De0 kAM nAsti // 5 'kara-suMsumArAdi bhA0 // 6 NyakAnAM doSA uktAH / atha grAmeyakANAM doSA bhA0 / " ete tAva AraNyamANaM dovA bhaNitA / iyAgiM gAmeyagANaM dosA bhaNNaMti - gAmeya0 gAdhA" iti cUrNau vizeSacUrNo // 7 degcchikucchie ya bhA0 ta0 de0 tA0 // 20 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ dakatIraprakRte sUtram 19 ye jugupsitA ajugupsitA vA duSTAste dvaye'pi yathA AraNyakAstathaiva doSAnAzritya jJeyAH / ye ajugupsitA aduSTAsteSvapi yathAsambhavaM doSA upayujya vaktavyAH // 2391 // _ye punarjugupsitA aduSTAsteSu doSAnAha- . bhuttiyaradosa kucchiya, paDiNIya cchobha giNhaNAdIyA / AraNNamaNuya-thIsu vi, te ceva niyattaNAIyA // 2392 // yena sAdhunA mahAzabdikAdyA jugupsitA tirazcI gRhasthakAle bhuktA tasya tAM tatra dRSTvA smRtiH, itarasya kautukam , evaM bhuktA-'bhuktasamutthA dopA bhavanti / athavA tAsu jugupsitAsu tirazcISu pArzvavartinISu pratyanIkaH ko'pi "chobha" tti abhyAkhyAnaM dadyAt-mayaiSa zramaNako mahAzabdiko pratisevamAno dRSTa iti, tatra grahaNA-''karSaNaprabhRtayo doSAH / evaM grAmeyakA10''raNyakeSu tiryakSu doSA upadarzitAH / atha manuSyeSvabhidhIyante--"AraNNa" ityAdi, manuSyA dvividhAH-AraNyakA grAmeyakAzca / tatrAraNyakeSu puruSeSu ta eva doSAH, strIpvapyAraNyakAsu ta eva nivarjanA-'ntarAyAdayo doSA ye tiryakSu bhaNitAH // 2392 // ete cAnye'bhyadhikAH pAyaM avAuDAo, sabarAIo taheva nitthakkA / 16 Ariyapurisa kutUhala, AubhayapuliMda Asuvaho / / 2393 // ___ 'prAyaH' bAhulyena zabarIprabhRtaya AraNyako anAryastriyaH 'apAvRtAH' vastravirahitAH "nitthakkA" iti nirlajjAzca bhavanti, tataH sAdhuM dRSTvA Ayo'yaM puruSa iti kRtvA kautUhalena tatrAgaccheyuH, tAzca dRSTvA sAdhorAtmobhayasamutthA doSA bhaveyuH, tadIyapulindazca tAM sAdhusamIpAyAtAM vilokya IrSyAbhareNa preritaH sAdhoH pulindyA ubhayasya vA Azu-zIghraM vadhaM kuryAt // 2393 // 20 thI-parisaaNAyAre, khobho sAgAriyaM ti vA phnne|| gAmitthI-purisehi vi, te ciya dosA ime anne // 2394 // athavAsa pulindraH pulindyA sahAnAcAramAcaret tataH strIpuruSAnAcAre dRSTe cittakSobho bhavet , kSubhite ca citte pratigamanAdayo doSAH / yadvA sa pulindrastAM pratisevitukAmaH 'sAgArikaM' vakSyamANalakSaNamiti kRtvA taM sAdhuM prahaNyAt / ete AraNyakeSu strI-puruSeSu doSA uktAH / 25 grAmeyakastrI-puruSepvapi ta eva doSAH / ete cAnye'dhikA bhavanti // 2394 // caMkamaNaM nillevaNa, ciTThittA tammi ceve tUhammi / acchaMte saMkApada, majaNa daTuM satIkaraNaM // 2395 // cakramaNaM nirlepanaM vA tatra gRhasrthaH kartukAmo'pi sAdhuM dRSTvA kazcidanyatra gatvA karoti, kazcicca tatraiva tIrthe sAdhusamIpe gatvA karoti / tathA "ciTThitta" tti kazcid gRhasthaH sAdhunA 30 saha goSThInimittaM sthitvA pazcAdanyatra gacchati / evamadhikaraNaM bhavet / tathA dakatIre tiSThati 1degsu kutsitA mo0 le0 // 2 degNyakAnAM puruSANAM strINAM ca ta eva bhA0 // 3 degkamanuSyastri bhA0 // 4degNyakAnAM do bhA0 // 5 degva kuharammi tA0 // 6 degsthaH kRtvA gantukAmo'pi sAdhuM dRSTvA tatraiva tIrthe sAdhusamIpe sthitvA pazcA bhA0 kA0 // 7degti / tatra ca Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAyagAthAH 2392- 981 prathama uddezaH / 681 sAdho 'zApa' vakSyamANalakSaNamagAriNAM jAyate / majjanaM ca vidhIyamAnaM dRSTvA smRtikaraNaM bhuktabhoginAm, upalakSaNatvAdabhuktabhoginAM ca kautukamupajAyate || 2395 // athainAmevaM niryuktigAdhAM vivRNoti annattha va caMkramatI, AyamaNa'NNattha vA vi vosirai / konAlI cakamaNe, parakUlAo vi tatthei / / 2396 // kazcid 'dakatIre caGkramaNaM kariSyAmi ityabhiprAyeNAyAtaH sAdhuM dRSTvA tataH sthAnAdanyatra caGkramyate, vAzabdAt kazcidanyatra caGkramyamANaH sAdhuM vilokya tatrAgatya caGgamyeta / evam 'AcamanaM ' nirlepanaM tat kartukAmaH saMjJAM vA vyuttraSTukAmaH sAdhuM dRSTvA anyatra gatvA anyato vA tatrAgatya nirlepayati vyutsujati vA / tathA kazcidagAro gantukAmaH parakUle camyamANaM sAdhuM nirIkSya "konAli" tti goSThI tAM sAdhunA saha kariSyAmIti matvA tadarthaM caGkramaNaM kartu parakU - 10 laudapi tatrAgacchati / sarvatra sAdhunimittamAgacchannAgatastiSThazca SaT kAyAn virAdhayet // 2396 // "acchaMte saMkApaya" tti padaM vyAkhyAnayati--- 1 ga- mehuNakAe, lahugA gurugA u mUla nissaMke / dagatUra koMcavIraga, pavaMsa kesAdalaMkAre / / 2397 / / sAdhuM dakatIre tiSThantaM dRSTvA kazcidagAraH zaGkAM kuryAt -- kimeSa udakapAnArthaM tiSThati / 15 uta maithune dattasaGketAM kAJcidAgacchantIM pratIkSate / tatrodakapAnazaGkAyAM caturlaghu, niHzaGkate caturguru; maithunazaGkAyAM caturguru, niHzaGkite mUlam / "majjaNa dahuM saIkaraNaM" ti ( gA0 2395) padaM vyAkhyAyate ko'pi majjanaM kurvan tathA kathaJcid jalamAsphAlayati yathA 'dakatUryam' udake mukhAditUryANAM zabdo bhavati / yadvA ko'pi kroJcavIrakeNa jalamAhiNDate / kroJcavIrako nAma peTAsadRzo jalayAnavizeSaH / "paghaMsa" tti srAtvA paTavAsAdibhiH khazarIraM ko'pi 20 pradharSayati / yadvA "kesAdalaMkAre" tti keza-vastra-mAlyA ''bharaNA - 'laGkArairAtmAnamalaGkaroti / etad majjanAdikaM dRSTvA bhuktA-bhuktasamutthAH smRtyAdayo doSAH // 2397 // evaM puruSeSu bhaNitam / atha strISu doSAn darzayati -- maJjaNavahaNAsa acchate itthi ti gahaNAdI | emeva kucchitetara, itthi savisesa mihuNesu / / 2398 / / saparigrahastrINAM vasantAdiparvaNyanyatra vA yA jalakrIDA yadvA sAmAnyato mala-dAhopazamanArthaM snAnaM tad majjanamucyate, tasya jalavahanasthAneSu strINAM sambandhiSu tiSThantaM sAdhuM dRSTvA tadIyo tiSThati sAdhau zaGkApadmagAriNAM jAyate / majjanaM ca vidhIyamAnaM dRSTvA smRtikaraNamupajAyate / / 2395 // athainAmeva gAthA bhA0 // 1 'va dvAragAthAM kAM0 // 2 lAt tatrAgacchati, tannimittaM ca paT kAyAnupagRhAti // 2396 // " acchaMtre saMkApaya" ti padaM vyAcaSTe -- dagadeg bhA0 // 3tti candanAdibhiH svazadeg bhA0 // 5 4 deg tacca dRSTvA bhA0 // 25 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ dakatIraprakRte sUtram 19 jJAtivargazcintayati---asmadIyastrINAM majjanAdisthAne eSa zramaNaH paribhavena kAmayamAno vA tiSThati, tato duSTazIla iti kRtvA grahaNA - ''karSaNAdIni kuryAt / yAH punara parigraha striyastAH 'kutsitAH' rajakyAdayaH 'itarAH ' akutsitA brAhmaNyAdayaH tAvapyevamevAtmaparobhayasamutthAdayo doSAH / 'mithuneSu' strI-puruSayugmeSu maithunakrIDayA ramamANeSu savizeSatarA doSA bhavanti, ye ca ' caGkramaNAdayo doSAH pUrvamuktAste'pyatra tathaiva draSTavyAH / yata ete doSA ato dakatIre'mUni sUtroktAni padAni na kuryAt // 2398 // ciTThaNa nisIyaNe yA, tuyaTTa niddA ya payala sajjhAe / jhANA''hAra viyAre, kAussagge ya mAsalahU || 2399 // sthAne 1 niSadane 2 tvagvarttane 3 nidrAyAM 4 pracalAyAM 5 svAdhyAye 6 dhyAne 7 AhAre 8 10 vicAre 9 kAyotsarge 10 ceti dazasu padeSu dakatIre vidhIyamAneSu pratyekaM mAsalaghu, asAmAcArIniSpannamiti bhAvaH || 2399 // atha nidrA pracalayoH svarUpamAha - 682 suhapaDiboho niddA, duhapaDiboho u niddaniddA ya / payalA hoi ThiyassA, payalApayalA ya caMkamao // / 2400 // sukhena-nakhacchoTikAmAtreNApi pratibodho yasmin sa sukhapratibodhaH, evaMvidhaH khApavizeSo to nidretyucyate / yatra tu duHkhena mahatA prayatnena pratibodhaH sa nidrAnidrA / tathA sthito nAmaupaviSTa Urddhasthito vA tasya yA khApAvasthA sA pracalA / yA tu 'caGkramataH ' gatipariNatasya nidrA sA pracalApracalA / atra ca nidrA pracalayoradhikAre yannidrAnidrA - pracalApracalayorvyAkhyAnaM tadanayorapyatraivAntarbhAvo draSTavya iti jJApanArtham || 2400 // arthaM vistarataH prAyazcittaM varNayitukAma Aha 20 saMpAme asaMpAme va diTThe taheva aTThei / I paNa lahu guru lahugA, guruga ahAlaMda porusI ahiyA / / 2401 // dakatIre 'sampAtime'sampAtime' vA' ubhayasminnapi vakSyamANalakSaNe dRSTo'dRSTo vA tiSThati / kiyantaM punaH kAlam ? ityAha--- yathAlandaM pauruSImadhikaM vA pauruSIm / tatra yathAlandaM tridhA-- jadhanyaM madhyamamutkRSTaM ca / tatra striyA ArdraH karo yAvatA kAlena zuSyati tad jaghanyam, utkRSTaM 25 pUrvakoTipramANam, tayorapAntarAle sarvamapi madhyamam / atra jaghanyena yathAlandenAdhikAraH / evaM yathAlandAdibhedAt trividhaM kAlaM dakatIre tiSThataH paJcakaM laghuko guruko mAsaH laghukA gurukAzcatvAro mAsAH prAyazcittam / etadupariSTAd ( gA0 2403 ) vyaktIkariSyate // 2401 // 1 degti - yatrAsmAkaM striyo majjanAdi kurvanti tatraiSa zradeg bhA0 // 2 pAH / " itthI savisesa mihuNesu" tti ye sastrIkAH puruSAsteSu maithu' bhA0 // 3 ciTThittu nisIittA tuyaha tA0 // 4 tha vibhAgataH prA bhA0 // 5 me vA dRSTo'deg bhA0 // 6 mo0 le0 vinA'nyatra -- landamiti kAla ucyate / sa ca tridhA - jaghanyo madhyama utkRSTazca / taruNastriyA udakAIH karo yAvatA kAlena zuSyati sa jaghanyaH, utkRSTaH pUrvakoTipramANaH, tayorapAntarAle sarvo'pi madhyamaH / bhA0 // 7deg taruNastriyA udakAIH ka ta De0 kAM // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2399-2405] prathama uddezaH / atha sampAtimA-'sampAtimapade vyAkhyAti jalajA u asaMpAtI, saMpAtima sesagA u pNciNdii| ahavA muttu vihaMge, hoti asaMpAtimA sesA // 2402 // ye 'jalajAH' matsya-maNDUkAdayaste'sampAtimAH, tairyuktaM dakatIramapyasampAtimam / zeSAH 'paJcendriyAH' sthalacarAH khecarA vA ye sthAnAntarAdAgatya sampatanti te sampAtimAstaiyada yuktaM tat / sampAtimam / athavA 'vihaGgAH' pakSiNaste yatrAgatya sampatanti tat sampAtimam / tAn muktvA 'zeSAH' sthalacarA jalacarA vA sarve'pyasampAtimAH, tadyuktaM dakatIramasampAtimam // 2402 // atha pUrvoktaM prAyazcittaM vyaktIkurvannAha asaMpAi ahAlaMde, addiDhe paMca diTThi mAso u / porisi adihi diTe, lahu guru ahi guruoM lahuA u // 2403 // 10 asampAtime dakatIre jaghanyaM yathAlandamadRSTastiSThati paJca rAtrindivAni, dRSTastiSThati mAsalaghu, asampAtime pauruSImadRSTastiSThati mAsalaghu, dRSTastiSThati mAsaguru, adhikAM pauruSImadRSTastiSThati mAsaguru, dRSTamtiSThati caturlaghu / evamasampAtime dakatIre bhaNitam // 2403 // saMpAime vi evaM, mAsAdI navari ThAi cugurue| bhikkhU-vasabhA-''yarie, taba-kAlavisesiyA ahavA // 2404 // 15 sampAtime'pyevamevArdhapakrAntyA prAyazcittaM draSTavyam / navaraM laghumAsAdArabdhaM caturguruke tiSThati, etadoghataH prAyazcittam / athavaitAnyeva bhikSu-vRSabhA-'bhiSekA-''cAryANAM tapaH-kAlavizeSitAni bhavanti / tathAhi-pUrvoktaM sarvamapi prAyazcittaM bhikSostapasA kAlena ca laghukam , vRSabhasya kAlaguru tapolaghu, abhiSekasya tapoguru kAlalaghu, AcAryasya tapasA kAlena ca gurukm| atra cAbhiSekapadaM gAthAyAmanuktamapi "tanmadhyapatitastadrahaNena gRhyate" iti nyAyAt pratipatta- 20 vyam / eSa dvitIya AdezaH // 2404 // ___ ahavA bhikkhusseyaM, vasabhe lahugAi ThAi chllhue| abhisege gurugAdI, chagguru lahu chedoM Ayarie // 2405 // athavA yadetat prAyazcittamuktaM tad bhikSordraSTavyam / vRSabhasya tu mAsalaghukAdArabdhaM SaDlaghuke tiSThati, tatrAsampAtime yathAlanda-pauruSI-samadhikapauruSISu dRSTA-dRSTayormAsalaghukAdArabdhaM caturgu- 25 ruke tiSThati / sampAtime eteSveva sthAneSu mAsagurukAdArabdhaM SaDlaghuke paryavasyati / 'abhiSekasya' upAdhyAyasyAsampAtime mAsagurukAdArabdhaM SaDlaghuke tiSThati, sampAtime caturlaghukAdArabdhaM SaDguruke tiSThati / AcAryasya caturlaghukAdArabdhamasampAtime paguruke sampAtime caturgurukAdArabdhaM (granthAam-5000 / sarvagranthAnam-17220) chede niSThAmupaigacchati / eSa tRtIya AdezaH // 2405 // atha caturthamAdezamAha 1degmAH, tatraiva vAstavyatvAt, te kA0 // 2 'ti / athavA etadeva bhikSu-vRSabhA. 'bhiSekA-''cAryANAM tapaHkAlavizeSitaM tad dAtavyam / tatra bhikSostadeg bhA0 // 3degttamuktam / ta0 De. kAM. // 4degpayAti ta0 De, // 30 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 yaniyukti-laghubhASya-vRttike bRhankalpasUtre [dakratIraprakRte sUtram 19 ahayA paMcaNhaM saMjaINa samaNANa ceva paMcaNhaM / paNagAdI AraddhaM, NeyavyaM jAva carimapadaM // 2406 // athavA kSullikAdibhedAt paJcAnAM saMyatInAM zramaNAnA kSetra paJcAnAM paJcakAdarArabdha prAyazcittaM tAvada netavyaM yAvata 'caramapadaM' pArAJcikam / / 2406 // etadeva savizeSamAha saMjai saMjaya taha saMpa'saMpa ahalaMda porisI ahiyA / ciTThAI addiTTe, diTTe paNagAi jA carimaM / / 2407 // saMvatyaH kSulikA sthavirA bhikSuNI abhipekA pravartinI ceti paJcavidhAH, saMyatA api kSullaka-sthavira-bhikSuko-pAdhyAyA-''cArya bhedAt paJcadhA, "saMpa'saMpa' tti sUcakatvAt sUtrasya sampAti bhamasampAtimaM vA dakatAram , yathAlanda-popI-adhikapArupalakSaNaM kAlatrayam , sthAna-niSadanAdIni 10 ca daza padAni, adRSTe dRSTe ceti padadvayam / eteSu padeSu paJcakAdikaM caramaM prAyazcittaM yAvad netanyam // 2407 // kiyanti punaH prAyazcittasthAnAni bhavanti ? iti darzayati paNa dasa panarasa vIsA, paNavIsA mAsa caura cha cceva / lahu gurugA samvete, chedo mRlaM dugaM deva / / 2408 / / paJcarAtrindivAni dazarAtrindivAni paJcadazarAtrindivAni viMzatirAtrindivAni paJcaviMza16 tirAtrindivAni mAsikaM catvAro bhAsAH paNmAsAzca, etAni sarvANi ladhukAni gurukANi ca, tadyathA---laghupaJcarAtrindivAni gurupaJcarAtrindivAni ityAdi, etAni SoDaza saJjAtAni, chedo mUla 'dvikaM caiva' anavasthApya-pArAJcikayugam , evaM viMzatiH prAyazcittasthAnAni bhavanti // 2408 // athAmISAmeva padAnAM cAraNikAM kurvannAha---. paNagAi asaMpAima, saMpAima'diTTameva diTTa ya / caugurueN ThAi khuDDI, sesANaM vuTi ekekaM // 2409 // asampAtime yathAlandamadRSTA allikA tiSThati laghupaJcakam , dRSTA tiSThati gurupaJcakam , pauruSImadRSTA tiSTati gurupaJcakam , dRSTA tiSThati laghudazakam , adhika paurupImadRSTA tiSThati laghudazakam , dRSTAyAM gurudazakam / sampAtime yathAlandamadRSTA tiSThati gurupaJcakam , dRSTA tiSThati laghudazakam , paurupImadRSTA tiSThati laghudazakam , dRSTAyAM gurudazakam , samadhikAM 25 paurupImadRSTAyAM tiSThantyAM gurudazakam , dRSTAyAM laghupaJcadazakam / evamUrddhamyAnamAzrityoktam / niryAdantyAstu gurupaJcarAtrindivebhyaH prArabdhaM gurupaJcadazarAtrindiveSu, tvagvarttanaM kurvatyA laghudazarAtrindivAdArabdhaM laghuviMzatirAtrindiveSu, evaM nidrAyamANA guruviMzatirAtrindiveSu, pracalAyamAnAyA laghupaJcaviMzatirAtrindiveSu, azanAdyAhAramAharantyA gurupaJcaviMzatirAtrindiveSu, uccAraprazravaNe AcarantyA laghumAse, svAdhyAyaM vidadhAnAyA mAsaguruke, dharmajAgarikayA jAgratyAzcatule3. dhuke, kAyotsa~ga kurvatyAzcaturguruke tiSThati / evaM bhullikAyAH prAyazcittanuttam / zeSANAM tu sthavirAdInAmekaikaM sthAnamupari varddhate adhannAcanakaM sthAnaM hIyate / tadyathA--sthavirAyA guru1 vaDhate keka bhA0 kA0 tA0 // 2'garikAyAM catu bhA0 // 3 ta0 De0 mo0 le0 vinA'nyatra-tsarge catu bhA0 / 'tsargeNa tiSThantyAzcatu kAM0 // cara Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 2406-13] prathama uddezaH / paJcakAdArabdhaM SaDlaghukaM yAvad , bhikSuNyA laghudazakAdArabdhaM SaDgurukAntam , abhiSekAyA gurudazakAdArabdhaM chedaparyantam , pravartinyA laghupaJcadazakAdArabdhaM mUlAntamavasAtavyam // 2409 // etadevAha challahue~ ThAi therI, bhikkhuNi chaggurueN cheda gaNiNI u / mUle pavattiNI puNa, jaha bhikkhuNi khuDDae evaM // 2410 // sthavirA SaDlaghuke, bhikSuNI SaDguruke, gaNinI' abhiSekA sA chede, pravartinI punarmUle tiSThatIti / yathA ca bhikSuNyAM evaM kSullake'pi draSTavyam , dazabhyo laghurAtrindivebhyaH SaDgurukAntamasampAtima-sampAtimAdiSu prAyazcittaM bhavatItyarthaH // 2410 // gaNiNisariso u thero, pavattiNivibhAgasarisao bhikkhU / aDDokaMtI evaM, sapadaM sapadaM gaNi-gurUNaM / / 2411 // gaNinI-abhiSekA tasyAH sadRzaH sthaviraH, yathA abhiSekAyA gurudazakamAdau kRtvA cchedAntaM bhaNitaM tathA sthavirasyApi bhaNanIyamiti bhAvaH / pravartinyAH prAyazcittavibhAgena sadRzo bhikSubhavati, laghupaJcadazakAt prabhRti mUlAntaM prAyazcittaM tasyApi jJeyamiti hRdayam / evam 'arddhApakrAntyA' adhastanaikapadahAsoparitanapadaikavRddhyAtmikayA gaNI-upAdhyAyo guruH-AcAryastayorapi vapadaM svapadaM yAvat prAyazcittaM netavyam / tatropAdhyAyasya gurupaJcadazakamAdau 15 kRtvA khapadamanavasthApyam , AcAryasya laghuviMzatirAtrindivAdArabhya svapadaM pArAJcikaM yAvad draSTavyam // 2411 // evaM tu ciTThaNAdisu, savvesu padesu jAva ussaggo / pacchitte AdesA, ikvikapayammi cattAri // 2412 // 'evam' amunA prakAreNa sthAna-niSadanAdipu sarveSvapi padeSu kAyotsarga yAvadekaikasmin pade 20 prAyazcittaviSayAzcatvAra AdezA bhavanti / tadyathA--ekaM tAvadaudhikaM prAyazcittam , dvitIyaM tadeva tapaH-kAlavizeSitam , tRtIyaM chedAntam , caturthaM cAraNikAprAyazcittam // 2412 // gataM dakatIradvAram / atha yUpakasyAvasaraH, tamevAbhidhitsurAha saMkama jUve acale, cale ya lahugo ya huMti lahugA ya / tammi vi so ceva gamo, navari gilANe imaM hoi / / 2413 // 25 yUpakaM nAma-beTakAkhyaM jalamadhyavarti taTam , tatra devakulikA vA gRhaM vA bhavet tatra vasatiM gRhNatazcaturlaghukAH / tacca yUparka saGkrameNa vA gamyeta jalena vA / saGkramo dvividhaHcalo'calazca / acalena gacchato mAsalaghu / calo dvividhaH---sapratyapAyo niSpratyapAyazca / sapratyapAyena gacchatazcaturgurukam , niSpratyapAyena vrajatazcatvAro laghukAH / tasminnapi yUpake 'sa eva gamaH' saiva vaktavyatA yA dakatIre bhaNitA "adhikaraNamantarAyaH" ( gA0 2387) 30 ityArabhya yAvad "ekaikasmin pade catvAra AdezAH" (gA0 2412) iti / navaraM glAnaM pratItya idamabhyadhikaM doSajAlaM bhavati // 2413 // 1 etadagre tadevAha ityavataraNaM kAM0 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [dakatIraprakRte sUtram 19 datRRNa va saikaraNaM, obhAsaNa virahie ya AiyaNaM / paritAvaNa caugurugA, akappa paDiseva mUla dugaM // 2414 // glAnasya tadudakaM dRSTvA 'smRtikaraNam' IdRzI smRtirutpadyate---pibAmyahamudakam / tato'sAvavabhASaNaM karoti, yadi dIyate tataH saMyamavirAdhanA, atha na dIyate tato glAnaH parityaktaH / 5 virahite ca kAraNataH sAdhubhiH pratizraye udakasya "AiyaNaM" ti pAnaM kuryAt , yadi khaliGgenApibati tatazcaturlaghukam / atha "durga" ti gRhiliGgamanyatIrthikaliGgaM ca tena 'akalpam' apkAyaM pratisevate tato mUlam , tena cApathyenAnAgADhaparitApanAdayo doSAH, tanniSpannamAcAryasya prAyazcittam / athavA "akappa paDiseva mUla dugaM" ti akalpaM pratisevya bhagavato'hamiti kRtvA yadyeko glAno'vadhAvate tata AcAryasya mUlam , dvayoranavasthApyam , triSu pArA10Jcikam // 2414 // AukkAe lahugA, pUyaragAdItasesu jA carimaM / je gelane dosA, dhiidubbaleM seheM te ceva // 2415 // apkAye pratisevite caturlaghukAH / pUtarakAditraseSu 'caramaM' pArAJcikaM yAvannetavyam / tatra pUtarakAdiSu dvIndriyeSu SaDlaghukam , trIndriyeSu SaDgurukam , caturindriyeSu cchedaH, paJce15ndriye matsyAdau 2 u~dakena saha gilite>> ekasmin mUlam , dvayoranavasthApyam , triSu pArAzcikam / ye ca glAnye glAnasya smRtikaraNA-pkAyapAnAdayo doSA uktAH 'dhRtidurbale' mandazraddhe zaikSe ta eva draSTavyAH // 2415 // ___ gataM yUpakadvAram / athAtApanAdvAramAha niyuktikAraH-- AyAvaNa taha ce u, navari imaM tattha hoi nANattaM / __ manjaNa siMcaNa pariNAma vitti taha devayA paMtA // 2416 // ye dakatIre'dhikaraNA-'ntarAyAdayo doSA uktAste yathAsambhavaM dakatIre yUpake vA AtApanAM kurvatastathaiva bhaNitavyAH, navaramidaM 'nAnAtvaM' vizeSo bhavati-tatrAtApayato majjanaM vA siJcanaM vA kazcit kuryAt , pariNAmo vA tasya snAnAdiviSayo bhavet , 'vRttirvA' AjIvikA marukANAM vyavacchidyeta, prAntA vA devatA lokenApUjyamAnA sAdhorupasarga kuryAt // 2416 // 28 tatra majjana-siJcana-pariNAmadvArANi vyAkhyAnayati majaMti va siMcaMti va, paDiNIya'NukaMpayA va NaM keI / taNhuNhaparigayassa va, pariNAmo NhANa-piyaNesu // 2417 // "Na" iti tamAtApakaM pratyanIkatayA anukampayA vA kecid 'majayanti vA' svapayanti 'siJcanti vA' zRGgacchaTAdibhiraJjalIbhirvA nirvApayanti / yadvA tasyAtApakasya 'tRSito'ham' 1 atha "akappa paDiseva mUla durga" ti gRhiliGgamanyatIrthika liGgaM ca tadvikaM tena kaaN0|| 2degthyena sevitena glAnasyAnAgADhaparitApanAdayo doSAH, taniSpannaM caturgurukAdikaM prAyaM kAM0 // 3 etadane kAM0 pustake udakapAna eva savizeSaM prAyazcittamAha ityavataraNaM vartate // 4-5 etacihnagataH pAThaH bhA0 kAM0 naasti,|| 6cevaM, na taa|| 20 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 2414-20] prathama uddezaH / 687 ityevaM tRSNAparigatasya 'dharmAbhibhUtagAtro'ham' ityevamupNaparigatasya vA snAna-pAnayoH pariNAmaH saJjAyate // 2417 // vRttidvAraM prAntadevatAdvAraM cAha AuTTa jaNe marugANa adANe khari-tirikkhichobhAdI / paJcakkhadevapUyaNa, khariyA''varaNaM va khittAI // 2418 // . tasyAtApanayA AvRttaH-Avarjito jano marukANAM dAnaM na dadAti, tatasteSAmadAne kharI-5 yakSarikA tirazcI-mahAzabdikAprabhRtikA tadvipayaM chobham-abhyAkhyAnaM tadAdayo doSA bhaveyuH / tathA 'pratyakSadevatA'yam' iti kRtvA tasya sAdhoH pUjanaM devatAyAzcApUjanam , tataH "khariyA''varaNaM" ti saMyatavepamAvRtya tatpratirUpaM kRtvA yakSarikAM pratisevamAnaM devatA darzayet , kSiptacittAdikaM vA taM zramaNaM sA devatA kuryAditi // 2418 // athainAmeva niyuktigAthAM spaSTayati AyAvaNa sAhussA, aNukaMpaM tassa kuNai gAmo u / maruyANaM ca paoso, paDiNIyANaM ca saMkA ye // 2419 // tasya sAdhordakatIre AtApanAM kurvato grAmajanaH sarvo'pyAvRttaH, tatazcAnukampAM tasya karoti, pAraNakadivase bhaktAdikaM savizeSaM dadAtItyarthaH, 'ayaM pratyakSadevaH, kimasmAkamanyeSAM marukAdInAM dattena ? etasya dattaM bahuphalaM bhavati' iti kRtvA / tato marukANAmadIyamAne pradveSaH 15 saJjAtaH, tataste vyakSarikA-mahAzabdikAdiviSayamayazaH pradadyuH, yathA--eSa saMyaMto'smAbhidyakSarikAM mahAzabdikAM vA pratisevamAno dRSTa iti / tatra ye pratyanIkAsteSAM zaGkA bhavati tatra caturguru, niHzaGkita mUlam ; athavA ye pratyanIkAste zaGkante-kasmAdeSa tIrthasthAne AtApayati ? kiM stainyArthI ? uta maithunArthI ? iti // 2419 // gataM vRttidvAram / atha "paJcakkhadeva" ityAdi pazcAI bhAvyate-yatrAsAvAtApayati tatra 20 pratyAsannA devatA varttate tasyA lokaH sarvo'pi pUrvaM pUjApara AsIt / taM ca sAdhu tatrAtApayantaM dRSTvA ayaM pratyakSadaivatamiti kRtvA lokastaM pUjayituM lagnaH / tataH sA devatA apUjyamAnA pradviSTA satI ghyakSarikAdyabhyAkhyAnaM dadyAt / athavA sAdhurUpamAvRtya tatpratirUpaM vyakSarikAM tirazcI vA pratisevamAnaM darzayet , kSiptacittaM vA kuryAt , aparAM vA akalpapratisevanAdikAmakriyAM darzayet / yasmAdiyanto doSAstasmAd dakatIre yUpake vA na sthAnAdIni padAni 25 kuryAt , dvitIyapade kuryAdapi / katham ? ityAha paDhame gilANakAraNa, bIe vasahIeN asaie vasai / rAyaNiyakajakAraNa, taie viDyapaya jayaNAe // 2420 // prathama-dakatIraM tatra glAnakAraNAt tiSThet / dvitIyaM-yUpakaM tatra nirdoSAyA vasateH 'asati' abhAve 'vasati' tiSThati / 'tRtIyam' AtApanApadaM tatra rAnikaH-rAjA tadAyattaM yat 30 1degtto yo janastasmAd marukANAmadAne 'kha' bhA0 ||2degkaayaaH paribhogaM deva bhA0 kAM0 // 3 athaitadeva spadeg bhA0 kAM // 4u tA0 // 5degtaH, tena ca vyadeg bhaa0|| 6 yato mayA dvaya bhA. // 7 vyAkhyAyate bhaa0|| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 688 saniyukti-laghubhApya-vRttike vRhatkalpasUtre [ dakatIraprakRte sUtram 19 kula-gaNa-saGghakArya tatkAraNe tiSThet / evaM niSvapi ikatIrAdiSu 'yatanayA' vakSyamANalakSaNayA 'dvitIyapadaM' tatrAvasthAnalakSaNaM seveta / / 2420 // athainAmeva niyuktigAthAM bhAvayati vija-daviyaTThayAe, nijaMtoM gilANoM asati vshiie| joggAe vA asatI, ciTTha dagatIra'NoyAre // 2421 // 5 glAno vaidyasya samIpaM nIyamAno dravyam-auSadhaM tadartha vA'nyatra nIyamAno'nyatra vasaterabhAve dakatIre'pi tiSThet / athavA vidyate vasatiH paraM na glAnayogyA tato yogyAyA vasaterasati tatra vaset / athavA vizrAmaNArtha dakatIre muhUrtamAnaM glAnastiSThet / tamapi manupya-tirazcAm 'anavatAre' apravezamArge'vatArayet // 2421 // tatra ca sthitAnAmiyaM yatanA udagaMteNa cilimiNI, paDiyarae mottu sesa annattha / 10 paDiyara paDisaMlINA, karija savyANi vi payANi // 2422 // udakaM yenAntena-pArzvena bhavati tatazcili milI kaTako vA dIyate, ye ca glAnasya praticarakAstAn muktvA zeSAH sarve'pyanyatra tiSThanti / praticarakA api pratisaMlInAstathA tiSThanti yathA sampAtimA-'sampAtimasattvAnAM santrAso na bhavati / evaM sarvANyapi sthAna-niSadanAdIni padAni kuryAt // 2422 // gatA dakatIrayatanA / atha yUpakayatanAmAha addhANaniggayAdI, saMkama appAbahaM asunnaM ca / gelanna-sehabhAvo, saMsaTTasiNaM va nivvaviuM / / 2423 // adhvanirgatAdayaH sAdhavo'nyasyA vasaterabhAve yUpake tiSThanti / tatrAlpabahutvaM jJAtvA ya. ekAGgiko'calo aparizATI niSpratyapAyazca saGkramamtena gantavyam / divA ca rAtrau ca vasatimazUnyAM kurvanti / tatra sthitAnAM glAnasya vA zaikSamya vA yadi 'pAnIyaM pibAmaH' ityazubho 20 bhAva utpadyate tatastau prajJApyete / tathApyasthite bhAce tayoH saMsRSTapAnakamupNodakaM vA 'nirvApya' suzItalaM kRtvA dAtavyam // 2423 // athAtApanAyatanAmAha - oloyaNa niggamaNe, sasahAo dagasamI AyAve / ubhayadaDho bhogajaDhe, je AuTTa pucchaNayA / / 2424 // caityavinAza-tadravyavinAzAdivipayaM kimapi kArya rAjAdhInaM tato rAjJa AvarjanArtha dakasa25 mIpe AtApayet / tacca dakatIraM rAjJo'valokanapathe nirgamanapathe vA bhavet / tatra cAtApayan 'sasahAyaH' naikAkI 'ubhaya dRDhaH' dhRtyA saMhananena ca balavAn "bhogajaDhe" ti grAmeyakA-''raNyakAnAM tiryaG-manuSyANAmavataraNamArga manujAnAM ca snAnAdibhogasthAnaM varjayitvA aparibhogye pradeze AtApayati / tataH sa rAjA taM mahAtapoyuktamAtApayantaM dRSTvA AvRttaH san kArya pRcchet-bhagavan ! kimevamAtApayasi ? AjJApaya, karomyahaM yupmadabhipretaM kAryam , bhogAn 38 vA bhagavatAM prayacchAmi / munirAha-mahArAja ! na me kArya bhogAdibhivare :, idaM saGghakArya 1 raNena yatanayA dvitIyapada seveta // 2420 / / athaitadeva bhA. bhA0 kAM // - 2 caityavinAzastadravyavinAzo vA saMyatIcaturtha[bata bhaGgo vA anyadvA kimapi TaGga nAditaM kArya rAjAdhInaM tasyAvartanArtha dakadeg bhA0 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2421-27] prathama uddezaH / 689 caityavinAzaniva-nAdikaM vidadhAtu mahArAja iti // 2424 // atha tasya kIdRzaH sahAyo dIyate ? ityAha bhAviya karaNo taruNo, uttara-siMcaNapahe ya muttaNaM / majaNamAinivAraNa, na ya hiMDai puppha vArei // 2425 // __'bhAvito nAma' pariNatajinavacanaH tasya hyapkAyapAne pariNAmo na bhavati, "karaNu" ti iSuzAstre saMyame vA kRtakaraNaH, 'taruNaH' samarthaH, IdRzaH sahAyastasya nAtidUre vRkSacchAyAyAmupaviSTamtiSThati / sa cAtApakastiryaG-manuSyANAmuttaraNapathaM siJcanapathaM ca muktvA AtApayati / tathApyAtApayantaM yadi ko'pi majayati vA siJcayati vA tatastaM sahAyo nivArayati / sa cAtApakastasmin grAme nagare vA bhikSAM na hiNDate, 'mA marukAdayaH pradviSTA abhyAkhyAnaM viSa-garAdi vA dadyuH' iti kRtvA / yazcAtApakasya puSpAdInyAlagayati tamapyasau sahAyo vArayati // 2425|| 10 // dakatIraprakRtaM samAptam // citra ka ma pra kR tam 15 sUtram no kappai niggaMdhANa vA niggaMthINa vA sacittakamme uvassae vatthae 20 // kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA acittakamme uvassae vatthae 21 // asya sUtrasya sambandhamAha paDhama-cautthavayANaM, aticAro hoja dagasamIvammi / iha vi ya hunja cautthe, sacittakammesa saMbaMdho // 2426 // prathama-caturthavratayorapkAyapAna-strIpazusaMsargAdibhiraticAro dakasamIpe tiSThatAM bhavediti kRtvA tatra na tiSThatItyuktam / ihApi ca sacitrakarmaNi pratizraye tiSThatAM caturthavratasyAticAro bhavediti kRtvA tatra na tiSThatItyanena pratipAdyate / eSa sambandhaH // 2426 // prakArAntareNa tamevAha no kappai jAgariyA, ciTThaNamAI payA ya dagatIre / cittagayamANasANaM, jAgari-jhAyA kuto ahavA // 2427 // anantarasUtre no kalpate 'jAgarikA' dharmadhyAnaM sthAnAdIni ca padAni dakatIre kartumityu1rthaH svasamaya-parasamayagRhItArthatayA vottarapradAne pragalbhaH / AtmanA'pi ca AtApaka IdRzo bhavati / sa ca siJcanapathaM muktyA Adeg bhA0 // 25 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 690 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ citrakarmaprakRte sU020-21 ktam / iha tu citragatamAnasAnAM kuto jAgarikA-svAdhyAyau sambhavataH ? ityayam 'athavA' dvitIyaH sambandhaH // 2427 // anena sambandhadvayenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA 'sacitrakarmaNi' citrakarmaNA saMyukta upAzraye vastum // 5 kalpate nimranthAnAM vA nirgranthInAM vA acitrakarmaNi upAzraye vastumiti sUtrArthaH // atha bhASyavistaraH nidosa sadose vA, sacittakamme u dosa ANAdI / saikaraNaM vikahA vA, viiyaM asatIeN vasahIe // 2428 // nirdoSe vA sadoSe vA sacitrakarmaNi pratizraye tiSThatAmAjJAdayo doSAH / ye ca tAdRze 10 citrakarmakhacite vezmani pUrvaM bhogAn bubhujire teSAM smRtikaraNam , upalakSaNatvAditareSAM kautu kamupajAyate, vikathA vA tatra vakSyamANalakSaNA bhavet / dvitIyapadaM cAtra-vasatAvasatyAM tatrApi vaset // 2428 // athainAmeva niyuktigAthAM vyAkhyAti taru giri nadI samuddo, bhavaNA vallI layAviyANA ya / nidosa cittakamma, punakalasa-sotthiyAI ya // 2429 // 15 taravaH-sahakArAdayaH, girayaH-himavadAdayaH, nadyaH-gaGgA-sindhuprabhRtayaH, samudraH-lavaNo dAdikaH, bhavanAni-catuHzAlAdIni gRhANi, vallayaH-nAgavalyAdayaH, latAH-mAdhavI-campakala. tAdayaH tAsAM vitAnaM-nikurumbam , tathA pUrNakalaza-svastikAdayazca ye. mAGgalikAH padArthAH, eteSAM rUpANi yatrAlikhitAni taccitrakarma nirdoSaM jJAtavyam // 2429 // atha sadoSamAha tiriya-maNuya-devINaM, jattha u dehA bhavaMti bhittikyaa| savikAra nivikArA, sadosa cittaM havai eyaM // 2430 // ___tiryaG-manuja-devInAm' iti tirazcInAM mAnuSINAM devInAM cetyarthaH, etAsAM dehAH savikArA nirvikArA vA yatra bhittau kRtAH-AlikhitA bhavanti etat citrakarma sadoSaM bhavati // 2430 // athAtraiva tiSThatAM prAyazcittamAha lahu guru cauNha mAso, visesito gurugoM Adi chllhugaa|| caulahugAdI chagguru, ubhayassa vi duvihacittammi // 2431 // nirdoSe citrakarmaNi tiSThatAM caturNAmapi tapaH-kAlavizeSito laghumAsaH / tadyathA-AcAyasya dvAbhyAmapi tapaH-kAlAbhyAM gurukaH, upAdhyAyasya tapogurukaH kAlalaghukaH, vRSabhasya kAlagurukastapolaghukaH, bhikSobhyAmapi laghukaH / nimranthInAmapi nirdoSacitrakarmaNi tiSThantInAM pravartinI-gaNAvacchedinI-abhiSekA-bhikSuNInAmevameva tapaH-kAlavizeSito guruko mAsaH / 30 nirgranthAH sadoSacitrakarmaNi yadi tiSThanti tadA guruko mAsa Adau kriyate, paDlaghukAzca 1degramAha ta0 De0 // 2 tatra nidoSaM citrakarma tAvadAha bhaa0|| 3 degyAdIyA tA0 // 4degtaM mAsagurukam / nirgranthAH sadoSacitrakarmaNi yadi tiSThanti tadA caturNAmapi mAsagurukamAdau kRtvA SailaghukAntaM draSTavyam / tatra bhikSodeg bhA0 // 20 25 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASkgAyAH 2428-34) prathama uddeshH| paryante / tadyathA-bhikSormAsagurukam , vRSabhasya caturlaghukam , upAdhyAyasya caturgurukam, AcAyasya SaDlaghukam / nirgranthInAM tu sadoghe citrakarmaNi tiSThantInAM caturlaghukamAdau kRtvA SaDgurukAntaM prAyazcittam / tadyathA-bhikSuNyAzcaturlaghukam , abhiSekAyAzcaturgurukam , gaNAkcchedinyAH SaDlaghukam , pravartinyAH SaDgurukam / evam 'ubhayasyApi' nirgrandha-nimnyIvarmasa dvividhe citrakarmaNi prAyazcittaM jJAtavyam / / 2431 // atha vikathApadaM vyAkhyAnayati- / diTuM annattha mae, cittaM taM somaNaM na eaNti| iti vikahA palimaMtho, sajjhAyAdINa kalaho ya // 2432 // tatra citrakarma dRSTvA kazcit sAdhurcyAt-mayA pUrvamanyatra citrakarma dRSTaM tacca 'zobhanaM' varNaka-rekhAdizuddhyA ramaNIyaM na punaH etat pratyakSopalabhyamAnam / tadAkarNya dvitIyaH sAdhu--yAt-mugdhabuddhe ! kiM jAnI tvam ? idameva ramaNIyamiti / evaM vikathA sajAyate / tatazca 10 khAdhyAyAdInAM parimanthaH kalahazcobhayorapyuttarapratyuttarikAM kurvatorutpadyate / yata ete doSAstasmAnna sthAtavyam / / 2432 // dvitIyapadaM vasatAvasatyAmiti dvAraM bhAkyati addhANaniggayAI, tiparirayA asai annvshiie| taruNA kariti dUre, niccAvarie ya te rUve / / 2433 / / adhvanirgatAdayastrIn parirayAn-paribhramaNAni kRtvA yadyanyA nirupahatA vasatirna prApyate tataH / / sacitrakarmake'pyupAzraye tiSThanti / tatra ca prathamaM nirdoSe pazcAt sadoSe'pi / ye ca taruNAstAn citrakarmaNo dUrataH kurvanti / tAni ca rUpANi 'nityAvRtAni' sadaiva cilimilikayA pracchAditAni kurvanti, nApAvRtAni sthApayantItyarthaH // 2433 // ||citrkrmprkRtN samAptam // 20 sA gA ri ka ni zrApa kRtam ---- - sUtram no kappai niggaMdhINaM sAgAriyaanissAe vatthae 22 // kappai niggaMthINaM sAgAriyanissAe vatthae 23 // assa skssa sambandhamAha erisadosavimukkammi Alae saMjaINa nIsAe / kappai jaINa bhaio, vAso aha suttasaMbaMdho // 2434 // IdRzaiH-anantaroktairdoSairvimukto ya AlayaH-upAzrayastasmin saMyatInAM sAgArikanizrayA V parigRhItAnAM vAsaH kalpate / yatInAM tu 'bhaktaH' vikalpitaH, nizrayA vA anizrayA vA 1degti niyuktigAthApadaM bhAva kAM0 // 2 degyaH trayaH parirayAH-paribhramaNAni samAhRtA. striparirayam , trIn vArAn paryaTanaM kRtvA yadeg bhA0 // 3 // etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti // 25 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 692 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sA0 ni0 pra0 sU0 22-23 teSAM vAsaH kalpata ityarthaH / etena dvitIyasUtrasyApi vakSyamANasya sambandhaH pratipAditaH / 'atha' eSa sUtrasambandha iti // 2434 // ___ anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyAno kalpate nirgranthInAM 'sAgArikAnizrayA' zayyA tareNAparigRhItAnAM vastum / / 5 kalpate nirgranthInAM 'sAgArikanizrayA' zayyAtareNa parigRhItAnAM vastum / eSa sUtrasaGkepArthaH // atha bhASyakAro vistarArthaM bibhaNiSurAha sAgAriyaM anIsA, niggaMthINaM na kappae vAso / cauguru AyariyAdI, dosA te ceva taruNAdI // 2435 // sAgArikaH-zayyAtarastam 'anizrAya' nizrAmakRtvA / kimuktaM bhavati ?-zayyAtarasya yA 10 nizrA-'mayA yuSmAkaM cintA karaNIyA, na bhavatIbhiH kuto'pi bhetavyam' ityabhyupagamaH, tAmantareNa nirgranthInAM na kalpate vAsaH / ata evaitat sUtramAcAryoM yadi pravarttinyA na kathayati tatazcatvAro gurukAH / sA na pratizRNoti catvAro gurukAH / AcAryamukhAdAkarNya sA saMyatInAM na kathayati tadApi caturgurukAH / yadi tA na pratizRNvanti tadA tAsAM laghuko mAsaH / tatra cAparigRhIte upAzraye vasantInAM ta eva 'taruNAdayaH' "taruNA vesitthi vivAha" (gA02304) 15 ityAdayo doSAH ye ApaNagRhAdau tiSThantInAmuktAH // 2435 // sAgAriyaM anissA, bhikkhuNimAdINa saMvasaMtINaM / gurugA dohiM visiTThA, caugurugAI va chedaMtA // 2436 // sAgArikam 'anizrAya' nizrAmakRtvA bhikSuNyAdInAM saMvasantInAM 'dvAbhyAM' tapaH-kAlAbhyAM viziSTAzcaturgurukAH / tatra bhikSuNyAstapasA kAlena ca laghukAH, abhiSekAyAH kAlena gurukAH, 20 gaNAvacchedinyAstapasA gurukAH, pravarttinyAstapasA kAlena ca gurukAH / athavA caturgurukAdIni cchedAntAni prAyazcittAni / tadyathA--bhikSuNyAzcaturgurukam , abhiSekAyAH SaDlaghukam, gaNAvacchedinyAH SaDgurukam , pravartinyAzcheda iti / AjJAdayazca doSAH // 2436 // api ca kaMpai vAeNa layA, aNissiyA nissiyA u akkhobhaa| ___ iya samaNI akkhobhA, sagArinisseyarA bhaiyA // 2437 // 25 'latA' vallI 'anizritA' vRkSAdyAlambanarahitA vAtena preryamANA satI kampate, 'nizritA tu' sAlambanA 'akSobhyA' vAtena cAlayitumazakyA / "iya" evaM zramaNI sAgArikanizritA satI akSobhyA, 'itarA' anizritA 'bhaktA' vikalpitA, yadi sA khayaM dhRti-balayuktA tadA -taruNAdInAmakSobhyA dhRtidurbalA tu kSobhaNIyeti bhAvaH // 2437 // __ Aha zramaNI na khalvAcArya-pravartinInizrAvirahitA kadApi bhavati, ataH kiM kAryaM tasyAH 30 sAgArikanizrayA ? ityucyate dohi vi pakkhehiM susaMvuyANa taha vi gihinIsamicchati / bahusaMgahiyA ajjA, hoi thirA iMdalaTThI vA // 2438 // 1 susaMgahANa tA0 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhApyagAthAH 2435-42] prathama uddezaH / 693 ___ 'dvAbhyAmapi' AcArya-pravartinIlakSaNAbhyAM pakSAbhyAM yadyapyAryAH susaMvRtA vartante tathApi tAsAM gRhiNaH-sAgArikasya nizrAmicchanti bhagavantaH / kutaH ? ityAha--'bahusaGgRhItAH' bahubhiHAcAryAdibhizcintakaiH parigRhItA AryA sthirA bhavati indrayaSTiriva / yathA khalvindrayaSTirbahIbhiH indrakumArikAbhirvaddhA satI niSkampA bhavati evamiyamapi // 2438 // kiJca patthito vi ya saMkai, patthijaMto vi saMkatI baliNo / seNA vaha ya sobhai, balavaiguttA taha'jA vi // 2439 // prArthayannapyA- samarthasAgArikanizritAM taruNAdijanaH 'zaGkate' bibhetItyarthaH / tathA prArthyamAno'pi saMyatIjanaH 'balinaH' samarthasya zayyAtarasya zaGkate / api ca yathA senA balapatinAsenAnAyakena yathA vA vadhUrbalavatA zvazurapakSeNa pitRpakSeNa ca guptA-rakSitA zobhate tathA AryA'pi balavatA zayyAtareNa parigRhItA satI virAjate // 2439 // amumevArthaM vyatirekabhanyA va dRSTAntena - draDhayati sunnA pasusaMghAyA, dubbalagovA ya kassa na vitakA / iya dubbalanissA'nissiyA va ajA vitkaao|| 2440 // 'zUnyAH' rakSapAlavirahitAH 'durbalagopA vA' asamartharakSapAlaparigRhItAH 'pazusaGghAtAH' gavAdipazuvargAH kasya na 'vitAH ' abhilaSaNIyA bhavanti ? / 'iti' amunA prakAreNa durbala-1b zayyAtaranizritAH sarvathaivAnizritA vA AryAH sarvasyApi 'vitAH ' prArthanIyA bhavanti // 2440 // atraivArthe dRSTAntAntarANi darzayati aiyA kulaputtagabhoiyA u pakkanameva sunnammi / icchamaNicche taruNA, teNA uvahiM va tAo vA // 2441 // 'ajikA' chagalikA, kulaputrakANAM ca bhojikA-mahilA, 'pakvAnnaM' modakA-'zokavAdi, 20 yathaitAni zUnye vartamAnAni sarvasyApi spRhaNIyAni bhavanti evaM zramaNyo'pi / tathA "icchamaNicche taruNa" tti taruNAn prArthayamAnAn yadi tA icchanti tato brahmavratabhaGgaH, atha necchanti tataste balAdapi tAsAM grahaNaM kuyuH / stenA upadhiM vA 'tA vA' saMyatIrapahareguH // 2441 // ucchuy-dhy-gul-gors-elaalug-maauliNgphlmaadii| pupphavihI gaMdhavihI, AbharaNavihI ya vatthavihI // 2442 // ikSu-ghRta-guDa-gorasAH pratItAH, 'elAlukAni' cirbhaTAni, 'mAtuliGgaphalAni' bIjapUrANi, AdizabdAdAmrAdiparigrahaH, tathA 'puSpavidhiH' campakAdikA puSpajAtiH, gandhAH-koSThapuTapAkAdayasteSAM vidhiH-prakAro gandhavidhiH, evamAbharaNavidhirvastravidhizca / ete ikSuprabhRtayaH zUnyA durbalaparigRhItA vA yathA sarvasyApi spRhaNIyAstathA saMyatyo'pyanizritA durbalasAgArikanizritA vA taruNAdInAM spRhaNIyAH / ato'nizrayA durbalanizrayA vA na sthAtavyam / bhavet kAraNaM 30 yenAnizrayA'pi tiSTheyuH // 2442 // katham ? iti ced ucyate ___ addhANaniggayAdI, tikkhutto maggiUNa asaIe / 1degjaMtA vi tA0 // 2-3 etacihnagataH pAThaH bhA0 taDe. nAsti // HHHHHHHHHHHHI Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 694 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sA0 ni0 pra0 sU0 24 saMcaraNaM vasabhA vA, tAo va apacchimA piMDI // 2443 // adhkno nirgatA AdizabdAdadhvani vahamAnakA adhvazIrSe prAptA vA trikRtvaH parigRhItAM basarti mArgayitvA yadi na prApyate tataH sAgArikasyAnizrayA'pi tiSTheyuH / tatra ca 'saMvara' kapATaM tadanyato'pi mArgayitvA dAtavyam / atha kapATaM na prApyate tato vRSabhA gRhIbhUya yaH 5 kazcit taruNAdiH saMyatIrupadravati taM praharaNAdibhirnivArayanti / atha vRSabhA na santi tatastA eva saMyatyo daNDakavyagrahastAH piNDIbhUya tiSThanti, yastatropadravaM cikIrSati taM daNDakamudyamya nivArayanti, bolaM ca mahatA zabdena kurvanti / eSA apazcimA yataneti // 2443 // athavA moiya-mahataramAI, samAgayaM vA bhayaMti gAmaM tu / nivaguttANaM vasahI, dijau dosA u me uvariM // 2444 // 10 tatra grAmAdau yo bhogiko mahattaro vA AdizabdAdanyo vA pramANabhUtastam athavA grAmamekatra sabhAdau 'samAgataM' militaM dRSTvA sAdhavo bhaNanti-nRpaH-rAjA tena guptAH-rakSitAH santo vayaM vavratAcAraM paripAlayAmaH, ato nRpaguptAnAmasmAkaM vasatirdIyatAm, anyathA ye zUnye pratizraye tiSThantInAM saMyatInAM taruNa-stenAdyupadravadoSA bhaveyuH te sarve'pi "bhe" yuSmAkamupari bhaviSyanti / evamukte te bhogikAdayaH saMyatIprAyogyAM parigRhItAM vasatiM dApayanti 15 svayaM vA prayacchanti // 2444 // atha ye vRSabhA bahiH praharaNAdivyagrahastAstiSThanti te IdRzAH kartavyA iti darzayati kayakaraNA thirasattA, gIyA saMbaMdhiNo thirasarIrA / jiyanirdeidiya dakkhA, tabbhUmA pariNayavayA ya // 2445 // 'kRtakaraNAH dhanurveda kRtAbhyAsAH, 'sthirasattvAH' nizcalamAnasAvaSTambhAH, 'gItAH' sUtrArtha20 vedinaH, 'sambandhinaH' tAsAmeva saMyatInAM nAlabaddhA bhrAtrAdisambandhayuktA ityarthaH, 'sthirazarIrAH' zArIrabalopetAH, jitAH-vazIkRtA nidrA indriyANi ca yaiste jitanidrendriyAH, 'dakSAH' kuzalAH, 'tadbhaumAH' tasyAmeva bhUmau bhavAstadbhUmivAstavyalokaparicitA ityarthaH, 'pariNatavayasazca' atikrAntyauvanA madhyamavayaHprAptAH, evaMvidhA vRSabhAstatra sthApayitanyA iti // 2445 // sUtram25 kappai niggaMthANaM sAgAriyanissAe vA anissAe vA vasthae 24 // kalpate nirbanthAnAM sAgArika nizrAya vA anizrAya vA vastumiti // atra bhASyam sAhU nissamanissA, kAraNi nissA akAraNi anissA / nikAraNammi lahugA, kAraNe gurugA anissAe // 2446 // 30 sAdhavaH sAgArikasya nizrayA anizrayA vA vasanti / tatra kAraNe nizrayA akAraNe 1degbhA bahiHsthitAH santo yaH bhaa.|| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2443-49] prathama uddezaH / tvanizrayA vastavyam / yadi niSkAraNe sAgArikanizrayA basanti tatazcallAse laghukAH / atha kAraNe'nizrayA vasanti tatazcatvAro gurukAH // 2446 // artha niSkAraNe sAgArikanizrayA tiSThatAM doSAnAha uddheta nivesiMte, bhojaNa-pehAsu sAri moe a| sajjhAya vaMbhagucI, asaMgatA tittha'vaNyo ya // 2447 // ko'pi sAdhuruttiSThan vA nivizamAno vA apAvRtIbhavet taM dRSTya puruSAH striyo vA hasanti uDDaJcakAn vA kurvanti / bhojana-samuddezanaM tatra maNDalyAM tumbakeSu vA samuddizato dRSTvA bravIran-aho! amI azucaya iti / prekSA-pratyupekSaNA tasyAM vidhIyamAnAyAM "sAri" ti te sAgArikA uDDazcakAn kuryuH / "moe" tti nizi mokenAcamane kAyikIvyutsarjane voDDAhaM kuryuH / 'khAdhyAyam' adhIyamAnaM parAvartyamAnaM vA zrutvA karNAhRtenAgamamanti / strINAM cAGgapratyanAdau 10 vilokyamAne brahmacaryasyAguptiH / tathA loko'pi brUyAt---"asaMgaya" ti yaiH kilAsaGgatA pratipannA taiH strIrahite pratizraye sthAtavyamityetadapyete na jAnanti / tIrthasya cAva! bhavati, sarve'pyete etAdRzA iti / yata ete doSA ata utsargataH sAgArikasyAnizrayA bastavyam / kAraNe tu nizrayA'pi kalpate vastum // 2447 // taccedam teNA sAvaya masagA, kAraNa nikAraNe ya ahigaraNaM / eehiM kAraNehi, vasaMti nIsA anIsA vA // 2448 // stenAH zvApadA vA yatropadravanti tatra ye gRhasthAH paritrANaM kurvate tatra tannizrayA vastavyam / mazakA bA'nyatrAbhidravanti tato nizrayA'pi vastavyam / niSkAraNe tu nizrayA vasatAmapkAyayantravAhanAdikamadhikaraNaM bhavet / etaiH kAraNairnizrayA vA anizrayA vA yathAyogaM casantIti // 24483 // sAgArikanizrAmakRtaM samAptam // 15 20 sA gA ri ko pA zra ya prakR ta m sUtram no kappai niggaMthANa vA nigaMthINa vA sAgArie uvassae vatthae 25 // asya sambandhamAha nissa tti aipasaMgeNa mA hu sAgAriyammi u vasijA / te ceva nissadosA, sAgArie~ nivasato mA hu||2449|| 'nirgranthInAM sAgArikanizrayaiva nirgranthAnAmapi kAraNe nizrayA vastuM kalpate' ityukte'tiprasaGga1 bhuMja ta* De0 taa0|| . 25 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 696 saniyukti-laghubhapyavRttike bRhatkalpasUtre [ sAgArikopA0 sU0 25 doSeNa mA sAgAMrike'pi pratizraye vaseyuH / kutaH ? ityAha- sAgArikApAzraye nivasatomA 'ta eva' utthAna-nivezanAdiviSayA nizrAdoSA bhaveyuH, ataH sAgArikasUtraM prArabhyata iti // 2449 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA - no kalpate nirmanthAnAM vA nirmanthInAM vA 'sAgArike' sIgArikaM-dravyato bhAvatazca vakSyamANalakSaNaM tadatrAsti iti vyutpatteH abhrAditvAd b apratyaye sAgArikaH, IdRze upAzraye vastumiti sUtrasaGkSepArthaH // atha niryuktivistaraHsAgAriyanikkhevo, cauvviho hoi ANupuvvIe / nAmaM ThavaNA davie, bhAve ya caunviho bhedo // 2450 // sAgArikapadasya nikSepazcaturvidha AnupUrvyA bhavati, tadyathA - nAmni sthApanAyAM dravye bhAve ceti / eSa caturvigho medaH || 2450 // tatra nAma - sthApane gatArthe, dravyato noAgamato 10 jJazarIra - bhavyazarIravyatiriktaM dravyasAgArikamAha rUvaM AbharaNavihI, vatthAlaMkAra bhoyaNe gaMdhe / Auja naTTa nADaga, gIe sayaNe ya davvammi / / 2451 // rUpamAbharaNavidhirvastrAlaGkAro bhojanaM gandhA AtodyaM nRttaM nATakaM gItaM zayanIyaM ca etad dravyasAgArikem || 2451 // tatra rUpapadaM vyAkhyAti -- jaM kaTukammamAisu, rUvaM saTTANeM taM bhave davvaM / jaM vA jIvavimukaM, visarisarUvaM tu bhAvammi // 2452 // yat 'kASThakarmAdiSu' kASThakarmaNi dA citrakarmaNi vA lepyakarmaNi vA puruSarUpaM strIrUpaM vA nirmitaM tat khasthAne dravyasAgArikaM bhavet / svasthAnaM nAma - nirgranthAnAM puruSarUpaM nirgranthInAM turUpam / yattu visadRzarUpaM tad bhAvasAgA rikam, nirgranthAnAM strIrUpaM nirgranthInAM tu puruSa20 rUpaM bhAvasAgArikamityarthaH / yad vA jIvavipramuktaM puruSazarIraM strIzarIraM vA tadapi svasthAne dravyasAgArikaM parasthAne tu bhAvasAgArikamiti // 2452 // 15 atha "AbharaNavihI" ityAdi vyAkhyAyate - AbharaNaM - kaTakAdi tasya vidhiH - bhedA AbharaNavidhiH / vastramevAlaGkAro vastrAlaGkAraH; yadvA vastrANi cInAMzukAdIni, alaGkAro dvidhA kezAlaGkAra-mAlyAlaGkArabhedAt / bhojanamazana-pAna - khAdya - svAdyabhedAccaturvidham / gandhaH-va :-koSTha25 puTpAkAdiH / AtodyaM caturvidham -- tataM vitataM dhanaM zuSiraM ca / tatra -- tasaM vINAprabhRtikaM, vitataM murajAdikam / ghanaM tu kAMsyatAlAdi, vaMzAdi zuSiraM matam // nRttamapi caturvidham tadyathA-- aJcitaM ribhitam ArabhaDaM bhasolam, ete catvAro'pi bhedA nATyazAstraprasiddhAH / nATakam - abhinayavizeSaH / athavA nahaM hoi agIyaM, gIyajuyaM nADayaM tu nAyavvaM / AbharaNAdI purisovabhoga davvaM tu saTTANe / / 2453 // 30 1 sAgArikayukte upAzraye vastu' bhA0 kAM0 // 2 'kamiti niryuktigAthAsamAsArthaH // 2451 // athainAmeva vivarISuH prathamato rUpa kAM0 // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2450-57 ] prathama uddezaH / 697 iha 'agItaM' gItavirahitaM nRttaM bhavati / yat punargItayuktaM tad nATakaM jJAtavyam / gItaM punazcaturkI-tantrIsamaM 1 tAlasamaM 2 grahasamaM 3 layasamaM 4 ceti / 'zayanaM' palyaGkAdi / etadAbharaNAdikaM yat puruSopabhogayogyaM tat svasthAne 'dravyaM' dravyasAgArikaM nirgranthAnAmiti bhAvaH / atra ca bhojana-gandhA-''todya-zayanAni dvayorapi strI-puruSapakSayoH sAdhAraNatvAd dravyasAgArikameva, zeSANi tu sAdhu-sAdhvInAM svasthAnayogyAni dravyasAgArikaM parasthAnayogyAni tu bhAvasAgA-5 rikam // 2453 // eteSu prAyazcittamAha ekikammi ya ThANe, bhoaNavaje ya caulahU iMti / cauguruga bhoaNammi, tattha vi ANAiNo dosA // 2454 // 'ekaikasmin' rUpA-''bharaNAdau 'sthAne' dravyasAgArike bhojanavarje tiSThatAM caturlaghavaH, bhojanasAgArike caturguravaH / keSAJcinmatenAbharaNa-vastrayorapi caturguravaH / tatrApyAjJAdayo doSAH, 10 tanniSpannaM pRthak prAyazcittamiti bhAvaH // 2454 // tathA ko jANai ko kiriso, kassa va mAhappayA samatthatte / dhiidubbalA u keI, Deviti tao agArijaNaM // 2455 // ko jAnAti nAnAdezIyAnAM sAdhUnAM madhye kaH kIdRzaH kIdRkpariNAmaH ?, kasya vA kIdRzI 'mahAtmatA' mahAprabhAvatA 'samarthatve' sAmarthya lobhanigrahaM brahmavrataparipAlanaM vA pratItya 16 vidyate ?, paracetovRttInAM niratizayairanupalakSyatvAt / tato ye kecid dhRtidurbalAste tatra rUpA''bharaNAdibhirAkSiptacittAH parityaktasaMyamadhurA agArIjanaM 'DeviMti' gacchanti, paribhuJjate ityarthaH // 2455 // tathA keittha bhuttabhogI, abhuttabhogI ya kei nikkhaMtA / ramaNija loiyaM ti ya, amhaM petArisA AsI // 2456 // 20 kecid atra' gacchamadhye bhuktabhogino niSkrAntAH kecittvabhuktabhoginaH, teSAM cobhayeSAmapyevaM bhAvaH samutpadyate-ramaNIyamidaM laukikaM caritaM yatraivaM vastrA-''bharaNAni paridhIyante, vividhakhAdyakAdIni yathecchaM bhujyante, asmAkamapi gRhAzrame sthitAnAmetAdRzA bhogA AsIran // 2456 // idameva vyanakti erisao uvabhogo amha vi Asi Nha iNhi ujallA / dukkara karemu bhutte, kougamiyarassa daTTaNaM // 2457 // IdRgeva gandha-mAlya-tAmbUlAdyupabhogaH pUrvamasmAkamapyAsIt , "ha" iti nipAtaH pAdapUraNe, idAnIM tu vayaM 'ujjallAH' ut-prAbalyena malinazarIrA alabdhasukhAkhAdAzca 'duSkaraM' kezazmazuluzcana-bhUmizayanAdi kurmahe / ityaM bhuktabhogI cintayati / itaraH-abhuktabhogI tasya rUpA-''bharaNAdikaM dRSTvA kautukaM bhavet // 2457 // 1 tataH ko doSaH ? ityata Aha-0-30 sati-kougeNa duNNi vi, parihija laija vA vi AbharaNaM / 1etacihasthaH pAThaH kAM* pustaka eva ||2degnaamiidRshN khAdana-pAnAdikamAsIt // 2456 // kiJca bhaa0|| 3etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti // 4degtaH kim ? ityAha kaa.|| Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 698 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sAgArikopA0 sU0 25 anesi uvabhogaM, karija vAeja vuDDAho // 2458 // smRtizca kautukaM ceti dvandvaikavadbhAvaH, tena smRti-kautukena dvAvapi bhuktA-'bhuktabhoginau vastrANi vA paridadhIyAtAm , AbharaNaM vA svazarIre lagayetAm , 'anyeSAM vA' ganva-zayanIyA ''sanAdInAmupabhogaM kuryAtAm , AtodyaM vA vAdayetAm / asaMyato kA saMyatamalaGkRtavibhUSitaM dRSTvA 5 lokamadhye uDDAhaM kuryAt // 2458 // kiJca taccittA tallesA, bhikkhaa-sjjhaaymukktttiiyaa| vikahA-visuttiyamaNA, gamaNussuya usmuyambhUyA // 2459 // tadeva-strIrUpAdicintanAtmakaM cittaM yeSAM te tacittAH / lezyA nAma-tadaGgaparibhogAdhyavasAyaH, saiva lezyA veSAM te tallezyAH / bhikSA-khAdhyAyayormuktA taptiH-vyApAro yaiste bhikSA-svAdhyAya10 mutttptikaaH| tathA saMyamArAdhanIyA vAmyogapravRttiH sA kathA, tadvipakSabhUtA vikathA, vizrota. sikA nAma-strIrUpAdismaraNajanitA cittaviplutiH, tayormano yeSAM te vikathA-vizrotasikAmanasaH / evaMvidhAste kecid gamane-avadhAvane utsukIbhavanti, kecica 'utsukIbhUtAH' utpravrajitA ityarthaH // 2459 // tatra vikathA kathaM bhavati ? ityAha suTTa kayaM AbharaNaM, viNAsiyaM na vi ya jANasi tuma pi / 16 mucchuDDAho gaMdhe, visuttiyA gIyasadesu // 2460 // ekaH sAdhurbravIti-'suSTu' zobhanaM kRtamidamAmaraNam ; dvitIyaH prAha -vinAzitametat , tvamapyavizeSajJo na jAnAsi / evamuttarapratyuttarikAM kurvatostayorasaGkhaDamupajAyate, mUcchI vA tatra rUpAdau ko'pi kuryAt , tayA cAsau saparigraho bhavati / "uDDAho gaMdhe" tti candanAdinA gandhenAtmAnaM yadi ko'pi vilimpati paTavAsAdibhirvA vAsayati tata uDDAho bhavati, nUnaM 20 kAmino'mI anyathA kathamitthamAtmAnaM maNDayanti ? iti / >> Atoca-gItazabdeSu ca zrUyamAgeSu vizrotasikA jaayte| anena vizrotasikApadamapi vyAkhyAtam // 2460 // api ca nicaM pi davvakaraNaM, avahiyahiyayassa gIyasaddehi / paDilehaNa sajjhAe, AvAsaga bhuMja verattI // 2461 // 'nityamapi' sarvakAlaM gItAdizabdairapahRtahRdayasya pratyupekSaNAyAM khAdhyAye Avazyake bhojane vairAtrike upalakSaNatvAt prAmAtikAdikAleSu ca dravyakaraNameva bhavati na bhAvakaraNam , maNasahieNa u kAraNa kuNai vAyAe~ bhAsaI jaM c| eaMtu bhAkkaraNaM, maNarahitaM dabakaraNaM tu|| (Ava0 ni0 gA0 1486) iti vacanAt // 2461 // te sIditumAraddhA, saMjamajogesu vasahidoseNaM / galai jatuM tappaMta, eva carittaM muNevavvaM // 2462 // 1 etadantargataH pAThaH bhA0 kAM* nAsti // 2 >> etanmadhyamaH pAThaH kAM* pustaka evaM vartate // 3degNam / dravyakaraNaM nAma cetaHzUnyA vAkAyayoH prvRttiH| taduktamAvazyakemaNasahieNa0 mAthA iti // 2461 // tataH kim ? ityAha-te sIditu kAM0 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2458-67] prathama uddeshH| 699 'te' sAdhava evaM vidhena vasatidoSeNa 'saMyamayogeSu' AvazyakavyApAreSu sIditumArabdhAH / tatazca 'jatu' lAkSA yathA tadaminA tapyamAnaM galati evaM rAgAminA tapyamAnaM cAritramapi parigalatIti jJAtavyam // 2462 // __ unikkhaMtA keI, puNo vi sammelaNAe~ doseNaM / vacaMti saMbharaMtA, bhaMtUNa carittapAgAraM // 2463 // tasyAM vasatau strIrUpAdisammelanAyA doSeNa 'kecid' mandabhAgyAH 'unniSkrAntAH' utpatrajitAH, tatazcAritrameva prAkAraH-jIvanagararakSAkSamatvAcAritraprAkArastaM bhaktvA tAnyevastrIrUpAdIni saMsmarantaH punarapi gRhavAsaM vrajanti // 2463 // tataH kimabhUt ? ityAha egammi dosu tIsu va, ohAvitesu tattha aayrio| mUlaM aNavaTuppo, pAvai pAraMciyaM tthaannN.|| 2464 // 10 yadyeka unniSkAmati tato mUlam , dvayoravadhAvatoranavasthApyam , tripvavadhAvamAneSu tatrAcAryaH pArAzcikaM sthAna prApnoti, yasya vA vazena tatra sthitAstasyedaM prAyazcittamiti // 2464 // gataM dravyasAgArikam / atha bhAvasAgArikamAha aTThArasaviha'bhaM, bhAvau orAliyaM ca divvaM ca / / maNa-vayasa-kAyagacchaNa, bhAvammi ya rUva saMjuttaM // 2465 // 15 aSTAdazavidhamabrahma bhavati / tasya caudArika-divyalakSaNau dvau mUlabhedau / tatraudArikaM navavidham-audArikAn kAmabhogAn manasA gacchati manasA gamayati gacchantamanyaM manasaivAnujAnIte, evaM vAcA'pi trayo bhedAH prApyante, kAyenApi trayaH, etaistribhistrikainava bhedA bhavanti / evaM divye'pyabrahmaNi nava bhedA labhyante / evametadaSTAdazavidhamabrahma bhAvasAgArika bhavati / athavA rUpaMvA 'saMyuktaM vA' rUpasahagataM yadabrahmabhAvotpattikAraNaM tadapi bhAvasAgArikam // 2465 / 30 etadeva spaSTayati ahava abhaM jatto, bhAvo rUvAu sahagayAo vaa| bhUsaNa-jIvajuyaM vA, sahagaya tavyajiya rUvaM // 2466 / / athavA yato rUpAdvA rUpasahagatAdvA abrahmarUpo bhAva utpadyate tadapi kAraNe kAryopacArAd bhAvasAgArikam , yathA "naDalodakaM pAdarogaH" iti / tatra yat strIzarIraM bhUSaNasaMyuktamabhUSitaM 23 vA yad jIvayuktaM tad rUpasahagataM mantavyam / yat punaH strIzarIrameva 'tadvarjitaM' bhUSaNavirahitaM jIvaviyuktaM vA tad rUpamucyate // 2466 // taM puNa rUvaM tivihaM, divvaM mANussayaM tirikkhaM c| pAyAvacca-kuDuMbiya-daMDiyapAriggahaM ceva // 2467 // 'tat punaH' anantaroktaM rUpaM trividham -divyaM mAnuSyaM tairazcaM ca / punarekaikaM vidhA- 30 prAjApatyaparigRhItaM kauTumbikaparigRhItaM daNDikaparigRhItaM ceti / prAjApatyAH prAkRtalokA 1degti / atha kimidaM rUpaM rUpasahagataM vA? ityata Aha-"bhUsaNa" ityAdi, tatra kaaN0|| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 700 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sAgArikopA0 sU0 25 ucyante / etat trividhamapi pratyekaM tridhA jaghanyamadhyamotkRSTabhedAt // 2467 // tatra divyasya jaghanyAdibhedatrayamAha vANaMtariya jahannaM, bhavaNavaI joisaM ca majjhimagaM / vemANiya ukkosaM, pagayaM puNa tANa paDimAsu // 2468 // 6 divyeSu yad vAnamantarikaM rUpaM tad jaghanyam , bhavanapati-jyotiSkayormadhyamam , vaimAnikarUpamutkRSTam / atra ca teSAM' vAnamantarAdInAM yAH pratimAstAbhiH 'prakRtam' adhikAraH, sAgArikopAzrayasya prastutatvAt , tatra ca pratimAnAmeva sadbhAvAt // 2468 / / prakArAntareNa divyapratimAnAM jaghanyAdibhedAnAha ___ kaDhe putthe citte, jahannayaM majjhimaM ca daMtammi / [Ava.ni. 135] 10 selammi ya ukkosaM, jaM vA rUvAu nipphanaM // 2469 // ____ yA divyapratimA kASThakarmaNi vA pustakarmaNi vA citrakarmaNi vA kriyate tad jaghanyaM divyarUpam / yA tu hastidante kriyate tad madhyamam / yA punaH zaile cazabdAd maNiprabhRtiSu ca kriyate tadutkRSTam / yadvA rUpAd niSpannaM jaghanyAdikaM draSTavyam-yA divyapratimA virUpA tada jaghanyaM divyarUpam , yA tu madhyamarUpA tanmadhyamam , yA punaH surUpA tadutkRSTam / atra 16 caughataH pratimAyute upAzraye tiSThatazcatvAro laghukAH prAyazcittam // 2469 // athaughavibhAgataH prAyazcittamAha ThANa-paDisevaNAe, tivihe vI duvihameva pacchittaM / lahugA tinni visiTThA, aparigahe ThAyamANassa // 2470 // 'trividhe'pi' jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinne divye pratimAyute tiSThato dvividhaM prAyazcittam20 sthAnaniSpannaM pratisevanAniSpannaM ca / tatra sthAnaniSpannamidam-divye pratimAyute'parigRhIte tiSThatastrayazcaturlaghukAstapaH-kAlaviziSTAH, tadyathA-jaghanye catvAro laghukAstapasA kAlena ca laghukAH, madhyame ta eva kAlagurukAH, utkRSTa ta eva tapogurukAH // 2470 // atha parigRhIte prAyazcittamAha cattAri ya ugdhAyA, paDhame biiyammi te aNugdhAyA / chammAsA ugghAyA, ukkose ThAyamANassa // 2471 // pAyAvaccapariggaheM, dohi vi lahu hoMti ete pacchittA / kAlagurU koDaMbe, daMDiyapAriggahe tavasA // 2472 / / prathama-jaghanyaM tatra tiSThatazcatvAraH 'uddhAtimAH' laghavo mAsAH / dvitIyaM-madhyamaM tatra 'ta eva' catvAro mAsAH 'anuddhAtA' gurukA ityarthaH / utkRSTa tu tiSThataH SaNmAsA uddhAtAH, SaD38 laghava ityarthaH // 2471 / / etAni ca prAyazcittAni prAjApatyaparigRhIte 'dvAbhyAmapi' tapaH-kAlAbhyAM madhukAni draSTa1t / gAthAyAM "paDimAsu" tti tRtIyArthe saptamI // 2468 // kAM0 2 athAtraiva vibhAdeg bhA0 kA* vinA // 3deghe duvihaM tu hoti pacchittaM tA0 // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2468-77 ] prathama uddezaH / 701 vyAni / kauTumbikaparigRhIte etAnyeva kAlagurukANi / daNDikaparigRhIte etAnyeva tapasA gurukANi // 2472 // __idaM ca yasAjaghanyAdivibhAgena nirdiSTaM sannihitA-'sannihitabhedena na vizeSitaM tasmAdetadopavibhAgaprAyazcittamabhidhIyate / atha vibhAgaprAyazcittaM nirUpayitavyam , tatra caitAnyeva jaghanyamadhyamotkRSTAni sannihitA-sannihitabhedAbhyAM vizeSyamANAni SaT sthAnAni bhavanti, 5 eteSu prAyazcittamAha cattAri ya ugdhAtA, paDhame biiyammi te annugghaayaa| taiyammi aNugghAyA, cauttha chammAsa ugdhAtA // 2473 // paMcamagammi vi evaM, chaTe chammAsa hot'nnugghaayaa| asanihie sannihie, esa vihI ThAyamANassa // 2474 // 10 prathamaM nAma-jaghanyamasannihitaM dvitIyaM-jaghanyaM sannihitaM tRtIyaM-madhyamamasannihitaM caturthamadhyamaM sannihitaM paJcamam-utkRSTamasannihitaM SaSTham-utkRSTaM sannihitam / atrAyamuccAraNavidhiHjaghanyake'sannihite prAjApatyaparigRhIte tiSThati catvAra uddhAtA mAsAH, sannihite tiSThati 'ta evaM catvAro mAsA anuddhAtAH, madhyamake'sannihite catvAro mAsA anuddhAtAH, sannihite SaNmAsA uddhAtAH, utkRSTe'sannihite SaNmAsA uddhAtAH, sannihite SaNmAsA anuddhAtAH / / // 2473 // 2474 // eSo'sannihite sannihite ca tiSThataH prAyazcittavidhiruktaH / atha prAjApatyAdivizeSata enameva vizeSayati paDhamillugammi ThANe, dohi vi lahugA taveNa kAleNaM / biiyammi a kAlagurU, tavagurugA hoti taiyammi // 2475 // 'prathame sthAne' prAjApatyaparigRhIte etAni prAyazcittAni dvAbhyAmapi laghukAni, tadyathA-20 tapasA kAlena ca / 'dvitIye' kauTumbikaparigRhIte tAnyeva kAlagurukANi / 'tRtIye' daNDikaparigRhIte etAnyeva tapogurukANi // 2475 // sthAnaprAyazcittameva prakArAntareNAha __ ahavA bhikkhusseyaM, jahannagAimmi ThANapacchittaM / gaNiNo uvariM chedo, mUlAyarie padaM hasati // 2476 / / athavA yadetad jaghanyAdau caturlaghukAdArabhya SaDgurukAvasAnaM sthAnaprAyazcittamuktaM tad bhikSo-25 reva draSTavyam / gaNI-upAdhyAyastasya SagurukAdupari cchedAkhyaM prAyazcittapadaM varddhate, ekaM padaM caturlaghukAkhyamadho isati, caturgurukAdArabhya cchede tiSThatItyarthaH / AcAryasya SaDlaghukAdArabdhaM mUlaM yAvat prAyazcittam , atrApyekaM padamupari varddhate adhastAdekaM padaM hasatIti // 2476 // gataM sthAnaprAyazcittam / atha pratisevanAprAyazcittamAha cattAri cha ca lahu guru, chammAsitoM chedoM lahuga gurugo y| 30 mUlaM jahannagammi, sevaMti pasajaNaM mottuM // 2477 // prAjApatyaparigRhIte jaghanye'sannihite'dRSTe pratisevamAne catvAro laghavaH, dRSTe catvAro 1 athAmUnyeva prAyazcittAni tapa kAlAbhyAM vizeSayannAha kA0 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 802 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sAgArikopA0 sU0 25 guravaH, sannihite'dRSTe caturguravaH, dRSTe SaDlaghavaH / kauTumbikaparigRhIte jaghanye'sannihite'dRSTe pratisevite SaDlaghavaH, dRSTe SaDguravaH, sannihite'dRSTe SaDguravaH, dRSTa laghuvANmAsikacchedaH / daNDikaparigRhItaM jaghanyakamasannihitamadRSTaM pratisevitaM laghuSANmAsikacchedaH, dRSTe muruSANmAsikacchedaH, sannihite'dRSTe guruSANmAsikacchedaH, dRSTe mUlam / etad jaghanyaM divyapratimArUpaM sevamAnasya prAyazcittaM bhaNitam / prasajanA nAma-dRSTe sati zaGkA-bhojikA-ghATikAdInAM grahaNA-''karSaNaprabhRtInAM vA doSANAM paramparayA prasaGgaH, tAM muktvA etad prAyazcittaM draSTavyam, tanniSpannaM tu pRthagApadyata ityarthaH // 2477 // atha madhyame prAyazcittamAha cauguruga cha ca lahu guru, chammAsioM chedoM lahuoM gurugo ya / mUlaM aNavaTuppo, majjhima' pasajaNaM mottuM // 2478 / / / 1. madhyame prAjApatyaparigRhIte'sannihite'dRSTe pratisevite caturguravaH, dRSTe SaDlaghavaH, sannihite'dRSTe SaDlaghavaH, dRSTe SaDguravaH / kauTumbikaparigRhIte'sannihite'dRSTe SaDguravaH, dRSTe laghupANmAsikacchedaH, sannihite'dRSTe laghuSANmAsikacchedaH, dRSTe guruSANmAsikacchedaH / daNDika parimRhIte'sannihite'dRSTe muruSANmAsikacchedaH, dRSTe mUlam , sannihite'dRSTe mUlam , dRSTe'navasthApyam / etad madhyamake prasajanAM muktvA prAyazcittaM draSTavyam // 2478 // utkRSTaviSayamAha16 taka chedo lahu gurugo, chammAsitoM mUla sevamANassa / aNavaThThappo pAraMci, ukkose pasajjaNaM mottuM / / 2479 // utkRSTa prAkRtaparigRhIte'sannihite'dRSTe pratisevite laghupANmAsikaM tapaH, dRSTe muruSANmAsika tapaH, sannihite'dRSTe guruSANmAsikaM tapaH, dRSTe laghuSANmAsikacchedaH / kauTumbikaparigRhIte'sanihite'dRSTe laghuSANmAsikacchedaH, dRSTe guruSANmAsikacchedaH, sannihite'dRSTe guruSANmAsika28cchedaH, dRSTe mUlam / daNDikaparigRhIte'sannihite'dRSTe mUlam , dRSTe'javasthApyam , sanihite'. haTe'navasthApyam, dRSTe pArAzcikam / evamutkRSTe divyapratimArUpe prasajanAM mutya prAyazcittamavasAtavyam // 2479 // atha yathA cAraNikAyA abhilApaH karttavyastoM bhASyakRdupadarzayati pAyAvaccapariggaheM, jahana sanihiyae asanihie / divAdidve sevai, esA''lAvo u savvattha // 2480 // 28 prAjApatyaparigRhIte jaghanye'sannihite sannihite'dRSTe dRSTe ca sevate, gAthAyAmasannihitA'dRSTapadayorbandhAnulomyAt pazcAnnirdezaH, 'eSaH' IdRzaH 'AlApaH' uccAraNavidhiH 'sarvatra' kauTumbikaparigRhItAdau madhyamAdau ca kartavyaH // 2480 // atra nodakaH prAha jamhA paDhame mUlaM, viie aNavaTThoM taieN paarNcii| tamhA ThAyaMtassA, mUlaM aNavaTTha pAraMcI // 2481 // 30 yasmAt 'prathame' jaghanye pratisevamAnasya caturlaghukAdArabdhaM mUlaM yAvat prAyazcittaM bhavati, _ 'dvitIye' madhyame caturgurukamAdau kRtvA anavasthApyam , 'tRtIye' utkRSTe SaDlaghukAdArabdhaM pArAzvikaM yAvad bhavati, tasmAt tiSThata eva sthAnaniSpannAni jaghanyamadhyamotkRSTeSu yathAkrama 1degvaTThA pAraMcI, udeg tA0 // 2 degthA darzadeg bhA0 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 mASyagAthAH 2478-85] prathama uddezaH / 703 mUlA-'navasthApya-pArAJcikAni bhavantu // 2481 // sUrirAha paDisevaNAe~ evaM, pasajaNA tattha hoi ekeke / carimapade carimapadaM, taM pi ya ANAinipphannaM // 2482 // jaghanyAdipratisevanAyAm 'evaM' mUlA-'navasthApya-pArAJcikAni dIyante / yadi punaH sthitaH san naiva pratisevate tataH kathaM tAni bhavantu ? / atha prasaGgamicchati tata ekaikasmin prAya- 5 zcittasthAne 'tatra' anantarokte prasajanA bhavati' / tathAhi-taM sAdhuM tatra sthitaM dRSTvA kazcidaviratikaH zaGkAM kuryAt , nUnaM pratisevanAnimittamatraiSa sthita iti, tato bhojikA-ghATikAdidoSaprasaGga iti / tathA caramapedaM nAma-adRSTapadAd dRSTapadaM tatra 'caramapadaM' pArAzcikaM yAvad bhavati / yaccAjJAdidoSaniSpannaM caturgurukAdi tadapi draSTavyamiti saGgrahagAthAsamAsArthaH // 2482 // athainAmeva vivarISurAha jai puNa savyo vi Thito, sevijA hoja carimapacchittaM / tamhA pasaMgarahiyaM, jaM sevai taM na sesAI // 2483 // punaHzabdo vizeSaNe / kiM vizinaSTi ? yadyeSa niyamo bhaved yastiSThati sa sarvo'pi sthitaH san pratisevate tato nodaka ! bhavet tiSThata eva tvaduktaM caramaprAyazcittam , tacca nAsti, sarvasyApi sthitastra pratisevakatvAbhAvAt / tasmAt prasaGgarahitaM yat sthAnaM sevate taniSpannameka prAyazci / bhavati, na 'zeSANi' mUlAdIni // 2483 // atha "caramapade caramapada"miti padaM bhAkyati addiTThAo diTuM, carimaM tahi saMkamAi jA carimaM / ahavaNa carimA''rovaNa, tato vi puNa pAvae carimaM // 2484 // adRSTapadAd dRSTapadaM caramam , tatra caramapade zaGkA-bhojikA-ghATikAdikrameNa caramapadaM pArAJcikaM yAkt prAmoti / Aha yadi dRSTaM tataH kathaM zaGkA nanu niHzaGkitameva ? ucyate-dUreNa " gacchato dRSTe'pi padArthe samyagavibhAvite zaGkA bhavati / athavA yA yatra 'caramA''ropaNA' yayA jaghanye caramaM mUlaM madhyame caramamanavasthApyaM utkRSTe caramaM pArAzcikaM tat tatra caramapadam / 'tato'pi' caramapadAt zaGkAdibhiH padaiH 'carama' pArAJcikaM punaH prApnoti // 2484 // ahavA ANAivirAhaNAu ekkikiyAu carimapadaM / pAvai teNa u niyamo, pacchittiharA aipasaMgo // 2485 // 25 athavA AjJA-'navasthA-mithyAtva-virAdhanApadAnAM madhye yad virAdhanApadaM taccaramam / sA ca virAdhanA dvidhA-Atmani saMyame ca / tasyA ekaikasyAH sakAzAt 'caramapadaM' pArAzcika prAmoti / tatra pratimAyA yaH khAmI tena dRSTvA pratApitasyAtmavirAdhanAyAM paritApanAdikrameNa pArAJcikam / saMyamavirAdhanAyAM tu tasyAH pratimAyA hastAdyavayave bhane bhUyaH saMsthApyamAne sati "chakkAya causu lahugA" (gA0 461) ityAdikrameNa pArAJcikam / yata evaM prasaGgato 30 1ti / katham ? iti cet ucyate-taM sAdhu bhA0 // 2degpada-dRSTaM tatra 'caramapadaM pArAJcikaM yAvad bhavati / tatrApi ca prAyazcittamAzAdidopaniSpannaM pRthag draSTavyamiti saGga bhA0 // 3degti niyukti gAthA kAM0 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 saniyukti-laghubhAgya-vRnike bRhatkalpasUtre [sAgArikopA0 mU0 25 bahuvidhaM prAyazcittaM tenAyaM niyamaH-tiSThataH sthAnaprAyazcittameva na pratisevanAprAyazcitam , itarathA atiprasaGgo bhavati // 2485 / / katham ? iti ced ucyate natthi khalu apacchittI, evaM na ya dANi koi muccijA / kAri-akArIsamayA, evaM sai rAga-dosA ya // 2486 // 5 yadyapatisevamAnasyApi mUlAdIni bhavanti tata evaM nAsti ko'pyaprAyazcittI, na cedAnIM kazcit karmabandhAnmucyeta, yaH pratisevate tasya kAriNo'kAriNazca samatA bhavati, evaM ca prAyazcittadAne sati rAga-dveSau prAmuta iti / / 2486 // tadapi cAjJAdiniSpannamiti (granthAam-5520 / sarvagranthAnam-17720) padaM vyAkhyAnayati muriyAdI ANAe, aNavattha paraMparAe~ thirikaraNaM / micchatte saMkAdI, pasajjaNA jAva carimapadaM // 2487 / / aparAdhapade vartamAnastIrthakRtAmAjJAbhaGgaM karoti tatra caturguru / atra ca mauryaH-mayUrapoSakavaMzodbhavaiH AdizabdAdaparaizcAjJAsArai rAjabhidRSTAntaH / tasmi~zca kAle'sAvanavasthAyAM vartate tatra caturladhu / anavasthAtazca paramparayA 'sthirIkaraNaM' tadevAparAdhapadamanyo'pi karotItyarthaH, tadA cAsau dezato mithyAtvamAsevate tatra caturlaghu / aparAdhapade vartamAno virAdhanAyAM sAkSAdeva 15 varcate, parasya ca zaGkAdikaM janayati yathaitad mRSA tathA'nyadapi sarvamamISAM mRSaiva / prasajanA cAtra bhojikA-ghATikAdirUpA / tatra caramaM-pArAJcikaM yAvat prAyazcittaM bhavati // 2487 // atha nodakaH prAha avarAhe lahugayaro, kiM Nu hu ANAe~ gurutaro dNddo| _ANAe cciya caraNaM, tabbhaMge kiM na bhaggaM tu // 2488 // 20 paraH prAha-jaghanyake'parigRhIte parigRhIte vA tiSThati prAjApatyaparigRhItaM vA jaghanyama sannihitamadRSTaM pratisevate ubhayatrApi caturlaghu, evaM sthAnataH pratisevanatazcAparAdhe laghutaro daNDa uktaH, AjJAbhaGge caturgurukamiti, ataH 'kim' iti pariprazne, 'nuH' iti vitakeM, 'huH' iti gurvAmantraNe, kimevaM bhagavan ! AjJAyAM bhamAyAM gurutaro daNDo dIyate ? / sUrirAha-AjJayaiva caraNaM vyavasthitam , tasyA bhaGge kRte sati kiM na bhagnaM caraNasya ? sarvamapi bhagnameveti bhAvaH, 25 api ca laukikA apyAjJAyA bhaGge gurutaraM daNDaM pravartayanti // 2488 // tathA cAtra pUrvoddiSTaM mauryadRSTAntamAha--- bhattamadANamaDate, ANaDhavaNaMca chettu vNsvtii| gavisaNa patta darisae, purisavai sabAlaDahaNaM ca // 2489 // pADaliputte nayare caMdagutto rAyA / so ya moraposagaputto tti je khattiyA abhijANaMti 30 te tassa ANaM paribhavaMti / cANakassa ciMtA jAyA-ANAhINo keriso rAyA ? tamhA jahA eyassa ANA tikkhA bhavai tahA karemi tti / tassa ya cANakkassa kappaDiyatte bhikkhaM aDaM 1vate yazca na pratisevate tasya kAM0 // 2 gAtheyaM cUrNikRtA"avarAhe" 2488 gAthA'nantaraM vyAkhyAtA'sti // 3degsthApye va bhA. kAM. vinA // 4parapradeg bhA0 ta0 De0 // Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASTagAthAH 2486-22] prathama uddezaH / tassa egammi gAme bhattaM na laddhaM / tattha ya gAme bahU aMbA vaMsA ya atthi / tao tassa gAmamsa paDiniviTeNaM ANATavaNanimittaM imeriso leho pesio-AmrAn chittvA vaMzAnAM dRti zIghra kAryeti / tehi agAmeagehiM 'dullihiyaM' ti kAuM vaMse chettuM aMbANa vaI kayA / gavesAviyaM cANakeNa-kiM kayaM ti ? / tao tatthAgaMtUNa uvAladdhA te gAmeyagA-ete vaMsagA rohagAdisu uvaratnaMti, kIsa bhe chinna ? tti / daMsiyaM lehacIriyaM-annaM saMdiheM annaM / ceva kareha tti / tao purisehiM adhosirehiM vaI kAuM so gAmo sabo dddddo|| atha gAthAkSaragamanikA-cANakyasya bhikSAmaTataH kApi grAme bhaktasya 'adAnaM' bhikSA na labdhetyarthaH / tata AjJAsthApanAnimittamayaM lekhaH preSitaH -"aMba chettuM vaMsavaI" ti AmrAn chittvA vaMzAnAM vRtiH karttavyA / tato gaveSaNe kRte prAmeNa ca patre darzite 'anyadAdiSTaM mayA anyadeva ca bhavadbhiH kRtam' ityupAlabhya te puruSairvRtiM . kArayitvA sabAla-vRddhasya grAmasya dahanaM 10 kRtam // 2489 // eSa dRSTAntaH / arthopanayastvevam __ egamaraNaM tu loe, ANa'iAruttare aNaMtAI / avarAharakkhaNaTThA, teNANA uttare baliyA // 2490 // loke AjJAyA aticAre-atikrame ekameva maraNamavApyate, lokottare punarAjJAyA aticAre'nantAni janma-maraNAni prApyante / tena kAraNenAparAdharakSaNArthaM lokottare AjJA balIyasI 15 // 2490 // athAnavasthA-mithyAtva-virAdhanApadAni vyAcaSTe aNavatthAeN pasaMgo, micchane saMkamAiyA dosA / duvihA virAhaNA puNa, tahiyaM puNa saMjame iNamo / / 2491 // 'yadyeSa bahuzruto'pyevaM sAgArike pratizraye sthitastataH kimahamapi na tiSThAmi ?' ityevamanavasthAyAmanyasyApi prasaGgo bhavati / mithyAtve zaGkAdayo doSAH, zaGkA nAma-kiM manye yathA vAdina- 20 stathA kAriNo'mI na bhavanti ?, AdizAda viratyAdidharma pratipadyamAnAnAM vipariNAma ityAdidopaparigrahaH / virAdhanA punardvividhA-saMyame Atmani ca / tatra saMyamaviSayA tAvadiyam // 2491 // aNahAdaMDo vikahA, vakkhevoM visottiyAe~ saikaraNaM / / AliMgaNAidosA, asannihie ThAyamANassa // 2492 // arthaH-prayojanaM tadabhAvo'narthaH tena daNDo'narthadaNDaH, sa ca dravyato yadakAraNe rAjakule 20 daNDyate, bhAvatastu niSkAraNaM jJAnAdInAM hAniH sAgArike pratizraye sthitAnAM bhavati / 'vikathA' vakSyamANarUpA / 'vyAkSepo nAma' tAM pratimA prekSamANasya dvitIyasAdhunA sahollApaM kurvataH sUtrArthaparimanthaH / vizrotasikA dravya-bhAvabhedAd dvidhA / dravyataH sAraNIpAnIyaM vahamAnaM tRNAdikacavareNa puraHsthitena niruddhaM yadanyataH kuzArAdiSu gacchati tatazca sasyahAnirupajAyate / bhAvatastu jJAnAdijale jIvakulyAyAM vahamAnatRNAdikacavarasthAnIyayA cittaviplutyA niruddhe 30 sati cAritrasasyavinAzo jAyate sA vizrotasiketyucyate / tayA smRtikaraNaM bhuktabhoginAma , ..1 tao tasseva gAmassa savAlavuDehiM purideg kAM0 // 2 yA samutpannayA smR kAM0 // 3degm , upalakSaNatvAdabhu ko0 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sAgArikopA0 sU0 25 abhuktabhoginAM tu kautukamAliGganAdayazca doSA bhavanti / ete'sannihite pratimArUpe tiSThato doSAH // 2492 // atha vikathApadamAliGganAdipadaM ca vivRNoti---- suTTa kayA aha paDimA, viNAsiyA na vi ya jANasi tumaM pi / __ iya vikahA ahigaraNaM, AliMgaNe bhaMgeM bhahitarA // 2493 / / 6 ekaH sAdhurbravIti- suSTha kRteyaM pratimA, dvitIyaH prAha-vinAziteyaM nApi ca jAnAsi tvamapi ityevaM vikathA / tatazcottarapratyuttarikAM kurvatastayoradhikaraNaM bhavati / atha ko'pyudIrNamohastAM pratimAmAliGget tata AliGgane pratimAyA hasta-pAdAdibhaGgo bhavet / saparigrahAyAM ca pratimAyAM bhadraketaradoSAH-bhadrako hasta-pAdAdibhaGge saJjAte sati punaH saMsthApanaM vidadhyAt, prAntastu grahaNA-''karSaNAdIni kuryAt // 2493 // 10 ete'sannihite doSA uktAH / sannihite'pi ta eva vaktavyAH, ete cAbhyadhikAH vImaMsA paDiNIyaTThayA va bhogatthiNI va sannihiyA / / kANacchI ukaMpaNa, AlAva nimaMtaNa palobhe // 2494 // yA tatra sannihitA devatA sA tribhiH kAraNaiH sAdhuM pralobhayet-vimarzAdvA pratyanIkArthatayA vA bhogArthitayA vA / vimarzo nAma-'kimegha sAdhuH zakyaH kSobhayituM na vA?' iti jijJAsA 1B tayA pratimAyAmanupravizya kANAkSikaM vA utkampanaM vA stanAdInAM vidadhIta, AlApaM vA kuryAt amukanAmadheya ! kuzalaM tava ? ityAdi, nimantraNaM vA vidadhyAt-mayA saha khAmin ! bhogAnupa kSva, pralobhanaM vA kakSAntarorudarzanena kurvIta // 2494 // kANacchimAiehiM, khobhiya uddhAiyassa bhaddA u| nAsaha iyaro moha, suvaNNakAreNa diTuMto // 2495 // 20 yadA kANAkSiprabhRtibhirAkAraiH kSobhitastadA 'gRhNAmyenAm' ityabhiprAyeNoddhAvitastatastasya sA devatA yadi bhadrA tato nazyati / 'itaraH' sAdhustasyAmadarzanIbhUtAyAM mohaM gacchati, sammUDhazca tAM draSTumicchati, hA kutra gatA'si ? dehi sakRdAtmIyaM darzanam' ityAdipralApA~zca karoti / atra ca 'suvarNakAreNa' campAnagarIvAstavyena anaGgasenAkhyenaM dRSTAntaH, sa ca AvazyakAdigrantheSu suprasiddhaH (Ava0 hAri0 TIkA patra 296) // 2495 // 25 atha pratyanIkArthatayeti vyAcaSTe vImaMsA paDiNIyA, viddarisaNa-'kkhittamAdiNo dosaa| asaMpattI saMpattI, laggassa ya kaDhaNAdINi // 2496 // pratyanIkA'pi 'vimarzAt' kANAkSiprabhRtibhirAkAraiH kSobhayitvA yadA'sau udghAvitastadA "asaMpatti" ti yAvadasau hastAdinA naiva gRhNAti tAvad 'vidarzanaM' vikRtaM rUpaM darzayati, athavA 30'vidarzanaM nAma' alamameva loko lagnaM pazyati / yadvA sA tasya sAdhoH kSiptacittAdidoSAn 1degna hAsA-prahAsAvyantarIlubdhena dRSTA kA0 // 2 degsau kSubhita uddhAvitazca tadA bhaa0|| 3 sA devatA taM sAdhuM kSiptacittAdikaM kuryAt / yAvadvA na gRhNAti tAvad mArayet / athavA bhaa0|| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 2453--2501 prathama uddezaH / 707 kuryAt / athavA paribhogasampattiM kRtvA tatraiva tasya sAgArikaM lApayet zvAnAdivat / lagnasya ca tasya lepyakasvAmI anyo vA dRSTvA grahaNA-''karSaNAdIni kuryAt / / 2496 // etadeva vyAcaSTe paMtA u asaMpattIi ceva mArija khettamAdI vaa| saMpattIi vi lAetu kaDDaNAdINi kArejA / / 2497 // prAntA punaH 'asampattyAmeva' yAvadadyApyasau hastAdinA na gRhNAti tAvanmArayet , 'vA' athavA / kSiptacittam AdizabdAd yakSAviSTaM vA kuryAt / sampattyAmapi sAgArikaM lApayitvA grahaNA''karSaNAdIni kArayet // 2497 // atha bhogArthinIpadaM vivRNoti bhogatthiNI vigae kougammi khittAi dittacittaM vA / daTTaNa va sevaMtaM, deulasAmI kareja imaM // 2498 // bhogArthinI devatA kANAkSikAdibhirAkArairupapralobhya kSubhitena saha bhogAn bhuttvA vigate 10 bhogaviSaye kautuke 'mA aparayA saha bhogAn bhutAm' iti kRtvA taM 'kSiptacittaM vA' yakSA. viSTaM vA dRptacittaM vA kuryAt / athavA tAM devatAM sevamAnaM taM sAdhuM dRSTvA devakulakhAmI yathAbhAvenedaM kuryAt / / 2498 // __ taM ceva niveI, baMdhaNa nicchubhaNa kaDagamadde a| Ayarie gacchammi ya, kula gaNa saMghe ya patthAro // 2499 // 15 tameva sAdhu kruddhaH san devakulakhAmI 'niSThApayati' mArayatItyarthaH / yadi vA prabhurasau tataH khayameva taM sAdhu badhnIyAt , aprabhurapi prabhuNA bandhApayet / athavA vasateAmAd nagarAd dezAd rAjyAdvA niSkAzayet / kaTakaM-skandhAvAraH sa yathA paraviSayamavatIrNaH kasyApyekasya rAjJaH pradveSeNa niraparAdhAnyapi grAma-nagarAdIni sarvANi mRdAti, evamekena sAdhunA'kAryaM kRtaM dRSTvA yo yatra dRzyate sa tatra bAla-vRddhAdirapi sarvo mAryate evaMvidhaM kaTakamadaM kuryAt / yadvA yasta- 20 syAcAryo gacchaH kulaM gaNaH saGgho vA tasya 'prastAraH' vinAzaH kriyeta // 2499 // tathA giNhaNe gurugA chammAsa kaDaNe chedoM hoi vavahAre / pacchAkaDammi mUlaM, uDDahaNa-viruMgaNe navamaM // 2500 // uddAvaNa nidhisae, egamaNege padosa paarNcii| aNavaThThappo dosu u, dosu u pAraMcio hoi / / 2501 // 5 sa sAdhuH pratisevamAno yadi devakulasvAminA gRhItaH tato grahaNe catvAro gurukAH / atha haste vA vastre vA gRhItvA rAjakulAbhimukhamAkRSTastata AkarSaNe SaDlaghavaH / tena sAdhunA sa pratyAkarSitastataH SaNmAsA guravaH / vyavahAre prArabdhe cchedaH / 'pazcAtkRte' parAjite mUlam / 'uDDahane' rAsabhAropaNAdike 'virUpaNe vA' nAsikAdikarttanena virUpaNAkaraNe 'navamam' anavasthApyam / ekasminnanekeSu vA sAdhuSu pradveSato'padrAvaNe kRte nirviSaye vA''jJapte pratisevaka 30 AcAryo vA pArAzcikaH / evaM ca 'dvayoH' uDDahana-virUpaNayoranavasthApyaH, 'dvayostu' apadrAvaNa1 ca pratyanIkadevatAprayogata eva lepyadeg bhA0 // 2 kAM0 pratI kiM tat ? ityAha ityavataraNaM vartate // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 708 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sAgArikopA0 0 25 niviSayAjJapanayoH pArAJciko bhavatIti // 2500 // 2501 // athavA pradviSTaH sannidaM kuryAt - eyassa natthi doso, aparikkhiyadikkhagassa aha doso / iti paMto nivvisae, uddavaNa virucaNaM va kare // 2502 // 5 'etasya' pratisevakasAdho sti doSaH kintvenamaparIkSitaM yo dIkSitavAn tasyaivoparIkSitadI kSakasyAcAryasya 'atha' ayaM doSa iti vicintya prAnta AcArya nirviSayaM kuryAt apadrAvayedvA, karNa-nAsA-nayanAdyutpATanena virumpanaM vA kuryAt // 2502 // athAsannihite ete doSAH tattheva ya paDibaMdho, adigamaNAi vA aNitIe / . ee anne ya tahiM, dosA puNa hoMti sannihie // 2503 // 10 'tatraiva' tasyAmeva devatAyAM saMyatasya pratibandho bhavet , athavA sA vyantarI vigatakautukA satI nAgacchati tatastasyAmanAyAntyAM sa pratigamanAdIni kuryAt / ete'nye caivamAdayo doSA lepyakakhAminA'dRSTe'pi sannihite pratimArUpe bhavanti // 2503 // ___tAzca sannihitapratimA IdRzyo bhaveyuH kaTTe putthe citte, daMtakamme ya selakamme ya / diTippatte rUve, vi khittacittassa bhaMsaNayA // 2504 // kASThamayI pustamayI citramayI dantakarmamayI zailakarmamayI pratimA bhavet / etAsAM rUpe'pi dRSTyA prApte AkSiptacittasya pramattatayA saMyamajIvitAd bhavajIvitAdvA paribhraMzanA bhavet , kiM punastAsAmAzrayasthAne pratisevane vA ? // 2504 // tAsAM punaH sannihitadevatAnAmime prakArAH suhavinavaNA suhamoyagA ya suhavinavaNA ya hoti duhamoyA / duhavinnappA ya suhA, duhavinnappA ya duhamoyA // 2505 // vijJapanA nAma-prArthanA pratisevanA vA sA sukhena yAsAM tAH sukhavijJapanAH sukhavijJapyA vA, tathA sukhena mocyanta iti sukhamocAH suparityajA ityarthaH, eSa prathamo bhaGgaH / sukhavijJapanA duHkhamocA iti dvitIyaH / duHkhavijJapyA sukhamocA iti tRtIyaH / duHkhavijJapyA duHkhamocA iti caturthaH // 2505 // tatra prathamabhaGge dRSTAntamAha25 sopArayammi nagare, rannA kira maggito u nigmkro| akaro tti maraNadhammA, bAlatave dhuttasaMjogo // 2506 / / paMca saya bhoi agaNI, apariggahi sAlibhaMji siMdUre / tuha majjha dhutta puttAdi avanne vijakhIlaNayA // 2507 // sopArayaM nagaraM / tattha negamA akarA parivasanti / tANa ya paMca kuTuMbasayANi / tattha ya 30 rAyA maMtiNA vuggAhito / teNa te negamA karaM maggitA / te 'puttANuputtio karo esa bhavissai' tti kAuM na diti / raNNA bhaNiyA-jai na deha to imammi gehe aggipavesaM kareha / tato te sabe aggiM paviTThA / tesiM negamANaM paMca mahilAsayAI tANi vi aggiM paviTANi / 1 visvaNaM kAM0 // 2 degvaiSa doSa iti vi. bhA0 ta0 De0 // 3 virUpaNaM vA ta0 De0 kAM0 // 20 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2502-9) prathama uddezaH / tAo a tIe akAmanijjarAe paMca vi sayA apariggahiyAo vANamaMtariyAo jAyAo / tehi ya nigamehiM tammi ceva nagare devaulaM kAriyaM / atthi tattha paMca sAlibhaMjiyAsayA / te tAhiM devatAhiM pariggahiyA / tAo a devatAo na koi appiDDio vi devo icchai tAhe dhuttehiM samaM saMpalaggAo / te dhuttA tassaMbaMdheNa bhaMDaNaM kAumADhattA---esA majjhaM na tujjhaM / itaro vi bhaNai-majhaM na tujhaM / jA ya jeNa dhutteNa saha acchai sA tassa sabaM / putvabhavaM sAhai / tato te bhaNaMti-hare amukanAmadheyA ! esA tujhaM mAyA bhagiNI vA iyANiM amugeNa samaM saMpalaggA / tA ya egammi pIiM na baMdhati, jo jo paDihAi teNa saha acchaMti / taM ca souM tAsiM pukhabhaviehiM puttAIhiM 'amhaM esa ayaso' ti kAuM vejjAvAieNa khIlAviyAu ti // __ atha gAthAdvayasyApyakSarayojanA-sopArake nagare rAjJA kila mArgitaH 'nigamAnAM' vaNi-10 vizeSANAM samIpe karaH / taizca 'akara iti' apUrvaH karo mA bhUditi kRtvA maraNadharmo vyavasitaH / tAsAM (teSAM) ca 'bhojikAH' mahelAH paJcApi zatAnyamipravezalakSaNena bAlatapasA devatA aparigRhItAH saJjAtAH / dhUrtezca saha saMyogaH / katham ? ityAha-'sindUra' sindUrAruNaM yad devakulaM tatra zAlabhaJjikAnAM pazca zatAni tAbhirdevatAbhiH parigRhItAni / tatra sthitAzca dhUrteH samaM sampralamAH / "tuha majjhe"ti 'neyaM tava, mameyam' ityevaM te dhUrtAH kalahAyitavantaH / 15 tatastAsAM pUrvabhavavRttAntaM zrutvA 'avarNo'yamasmAkam' iti kRtvA putrAdibhirvidyAprayogeNa tAsAM kIlanA kAriteti // 2506 // 2507 / uktaH prathamo bhaGgaH / atha zeSabhaGgatrayaM bhAvayati biiyammi rayaNadevaya, taie bhaMgammi suigvijaao| gorI-gaMdhArAi, duhaviNNappA ya duhamoyA // 2508 // dvitIyabhaGge ratnadevatA nidarzanam , sA hyalparddhikatvAt kAmAturatvAcca sukhavijJapanA sarva-20 sukhasampAdakatayA ca duHkhamocA / tRtIye bhaGge zucayo vidyAdevyo nidarzanam , tA hi zucitayA maharddhikatayA ca duHkhavijJapanA ugratayA nityamatyantApramatairArAdhanIyatvAt paryante sApAyatvAca sukhmocaaH| caturthe bhane gaurI-gAndhArIprabhRtayo mAtaGgavidyAdevatA draSTavyAH, tathAhitAH sAdhanakAle lokagarhitatayA duHkhavijJapyA yatheSTakAmasamprApakatayA ca duHkhamocA iti // 2508 // bhAvitAzcatvAro bhaGgAH / atha prAjApatyAditrividhaparigRhIte gurulAghavamAha- 25 tiNha vi kataro guruto, pAgai koDubi daMDie ceva / sAhasa aparikkha bhae, iyare paDipakkha pabhu rAyA // 2509 // ziSyaH pRcchati-'trayANAM' prAjApatya-kauTumbika-daNDikaparigRhItAnAM madhyAt kartarada gurutaram ! / gAthAyAM prAkRtatvAt puMstvanirdezaH / ziSya evAha-ahaM tAvad bhaNAmi 1 "sabhA vA devakulo ti vA seMdUro tti" iti vizeSacUrNau // 2 bhaGge ratnadvIpavAstavyA hAtAdharmakathAGgaprathamazrutaskandhAntargatamAkandIdArakazAtAbhihitakharUpA [rata devatA kA // 3 dakArAnantaraM bhA. prati vihAya sarvAkhapi pratiSu granthAnam-2000 iti vartate // 4degtaro gurutaro dossH| zideg bhA0 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 710 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sAgArikopA0 sU0 25 prAjApatyaparigRhItaM. gurukam, kauTumbika-daNDikaparigRhItaM laghutaram , yataH "sAhasa" ti prAkRtajano mUrkhatayA sAhasiko'parIkSitakArI ca bhavati, anIzvaratayA ca tasya tathAvidhaM bhayaM na bhavati, ato'sau maraNamapyadhyavasya taM sAdhuM mArayet , tenAsya gurutaro doSaH / 'Itarau nAma' kauTumbika-daNDiko tau prAkRtikasya pratipakSabhUtau / kimuktaM bhavati ?-tau na sAhasikau, nApyaparIkSitakAriNau, bhayaM ca tayorbhavati / atrAcAryaH prAha-daNDika-kauTumbiko gurutarau, prAkRto laghutaraH, yato rAjA upalakSaNatvAt kauTumbikazca prabhuH, prabhutvAca sa ekasya ruSTaH saGghasya prastAraM kuryAditi // 2509 // ... atha kauTumbika-daNDikAnAM yad bhayamutpadyate tad darzayan paraH khapakSaM draDhayannAha IsariyattA rajA va bhaMsae mannupaharaNA riso| 10 te ya samikkhiyakArI, aNNA vi ya siM bahU atthi // 2510 // __ete RSayaH 'manyupraharaNAH' zApAyudhA ataH kopitAH santo mA maizvaryAd bhraMzayeyuriti kauTumbikazcintayet , rAjA tu mAmamI rAjyAd bhraMzayeyuriti cintayati / te ca' rAjAdayaH 'samIkSitakAriNaH' nAvimRzya kArya kurvanti / anyacca teSAmanyA api bahavaH pratimAH santi atastasyAmekasyAmeva teSAM nAdaraH // 2510 // evaM pareNa svapakSe bhAvite sati suMrirAha patthAradosakArI, nivAvarAho ya bahujaNe phusai / pAgaio puNa tassa va, nivassa va bhayA na paDikujA // 2511 // prastAraH-kaTakamadaH, ekasya ruSTaH sarvamapi yatra vyApAdayatItyarthaH, taddoSakArI rAjA, nRpAparAdhazca 'bahujanAn spRzati' bahujanamadhye prakaTIbhavatIti bhAvaH / evaM kauTumbikasyApi draSTa__vyam / ata etau dvAvapi gurutarau / prAkRtakAparAdhastu bahujanaM na spRzati / api ca prAkRtakaH 20 'tasya vA' saMyatasya nRpasya vA bhayAd 'na pratikuryAd' na pratyapakAraM karoti // 2511 // avi ya hu kammaddaNNo, na ya guttI o si neva daartttthaa| teNa kayaM pi na najai, itarattha puNo dhuvA dosA / / 2512 // 'api ca' ityabhyuccaye, prAkRtakaH kSetra-khalAdikarmabhiH addannaH-akSaNikaH tatastAsAM pratimAnAmudantaM na vahati, na ca tatsambandhinISu devadroNISu 'guptiH' AtyantikI rakSA, na vA 25 'dvArasthAH' dvArapAlAH tataH kRtamapi pratimApratisevanaM na jJAyate / 'itaratra tu' daNDika-kauTumbi 1 'itare nAma' kauTumbika daNDikAH te prAkRtikasya prtipkssbhuutaaH| kimuktaM bhavati?tena sAhasikAH, nApyaparIkSitakAriNaH, bhayaM ca teSAM bhavati / atrAcAryaH prAha-daNDikakauTumbikA gurutarAH, prAkRto laghutaraH / kutaH ? ityAha-rAjA prabhuH, prabhutvA bhaa0|| 2 tadevAha bhaa0|| 3degnyu:-kopaH sa eva praharaNam-AyudhaM yeSAM te tathA evaMvidhA mA mAmaizvaryA rAjyAdvA bhraMzayeyuH / api ca 'te' rAjAdayaH samIkSitaM kArya kartuM zIlaM yeSAM te tathA, nAvimRzya kArya kurvantItyarthaH / anya bhA0 // 4sUriH khAbhipretamartha samarthayannAha bhA0 // 5 ca "se" tasya sambadeg kAM // 6 'guptayaH' rakSAprakArAH, na vA kAM0 / "guptiH-atyarthaM rakSaNaM" iti cUrNau // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2510-15 ] prathama uddezaH / 711 keSu punaH 'bhruvAH' avazyambhAvinaH prastArAdayo doSAH, dvArapAlAdirakSAsadbhAvAt // 2512 // - ataeva teSAM pratimAsu pUrvaM prabhUtataraM prAyazcittamuktam, na kevalaM pratimAsu kintu strIvapi tadIyAsu gurutaraM prAyazcittaM bhavatIti prasaGgato darzayitumAha no ya ithiyAra, saMpattIkAraNammi pAraMcI / amaccI aNavaThappo, mUlaM puNa pAgayajaNammi / / 2513 // 'rAjJaH striyAm' agramahiSyAM yad maithunasaMpattilakSaNaM kAraNaM tatra pArAJciko bhavati / amAtyAyAmanavasthApyaH / prAkRtajanastriyAM punarmUlam || 2513 // ziSyaH prAhatule mehuNabhAve, nANattAssrovaNAya kIsa kayA / jeNa nive patthAro, rAgo vi ya vatthumAsaja / / 2514 // daiNDikAdiparigRhItAsu pratimAsu strISu vA tulye maithunabhAve kasmAd 'AropaNAyAH prAya- 10 zcittasya 'nAnAtA' visadRzatA kRtA ? / sUrirAha - yena kAraNena 'nRpe ' rAjJi 'prastAraH ' kaTakamardo bhavati, atastatrAdhikataraM prAyazcittam / tadapekSayA kauTumbike prAkRte ca yathAkramaM khalpAH svalpatarA doSAstatastayoH prAyazcittamapi hInaM hInataram / rAgo'pi ca vastu AsAdya bhavati, yAdRzaM jaghanyaM madhyamamutkRSTaM vA vastu rAgo'pi tatra tAdRzo bhavatIti bhAvaH / / 2514 // idameva bhAvayati jaibhAgagayA mattA, rAgAdINaM tahA cao kamme / rAgAivihurA vi hu, pAyaM vatthUNa vihurattA || 2515 // rAgAdInAM 'mAtrI' jaghanyAdirUpA yatiSu - yAvatsaGkhyAkeSu bhAgeSu gatA - sthitA 'karmaNyapi ' jJAnAvaraNAdau 'cayaH' bandhastathaiva draSTavyaH / atha rAgAdInAM mAtrAnAnAtvaM kathaM bhavati ? 20 ityAha--rAgAdInAM 'vidhuratA'pi' mAtrAvaiSamyamapi prAyaH 'vastUnAM' strIprabhRtInAM 'vidhuratvAt' sundara-sundaratara-sundaratamavibhAgAd bhavati / prAyograhaNaM kasyApi kadAcid vastuvaisadRzyama 1 etaccihnagatamavataraNaM gAthA taTTIkA ca bhA0 pratAvatra na vartate kintu vizeSacUrNAviva "jabhAgagayA mattA0" 2515 gAthAnantaraM kiJcidrUpAntareNa vartate, dRzyatAM patraM 712 TippaNI 1 / cUrNau punaH "raNo ya itthiyAe0 " ityAdi 2513-14-15 gAthAtrikaM "tericchaM piya0 2534 gAthAyAH prAgvyAkhyAtaM dRzyate // 2 yA khalu, saMdeg tA0 // 3NA kI tA0 bhA0 pratAvetadanusAreNaiva TIkA, dRzyatAM TippaNI 4 // 4 prAkRta-kauTumbika daNDikaparigRhIteSu tulye maithunabhAve kasmAd 'nAnAtvAropaNA' tapaH- kAlavizeSopalakSitaprAyazcittarUpA kRtA ? | sUri0 bhA0 // 5 mbakaparigRhIte khalpadoSaM tatastatra prAyazcittamapi hInam / prAjApatyaparigRhItaM tu tato'pyalpadoSataram, tena tatra hInataraM prAyazcittam / rAgo'pi ca bhA0 // 6deg trA' parimANaM yati bhA0 // 7 'karmaNAmapi' jJAnAvaraNAdInAM 'caya:' bhA0 // 8 strIrUpAdInAM 'vi' bhA0 // 16 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 712 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sAgArikopA0 sU0 25 ntareNApi rAgAdivasadRzyaM bhavatIti jJApanArtham / yatazcaivamato yuktiyuktaM daNDikAdiparigRhItAsu strISu pratimAsu vA prAyazcittanAnAtvam // 2515 // tadevamuktaM divyaM pratimAyutam / atha divyasyaiva dehayutasyAvasaraH-taccAcittaM na sambhavati, jIvacyutasya divyazarIrasya tatkSaNAdeva vidhvaMsanAt / yattu sacittadevIzarIrarUpaM dehayutaM 5 tatra sthAnaprAyazcittaM yathA pratimAyute, pratisevanAprAyazcittaM tu yathA manuSyastrISu bhaNiSyate / gataM divyarUpam / atha mAnuSyarUpamAha--- mANussaM pi ya tivihaM, jahannagaM majjhimaM ca ukkosaM / pAyAvacca-kuTuMbiya-daMDiyapAriggahaM ceva // 2516 // mAnuSyamapi rUpaM trividham -'jaghanyaM madhyamamutkRSTaM ca / punarekaikaM trividham-prAjApatya10 parigRhItaM kauTumbikaparigRhItaM daNDikaparigRhItaM ceti // 2516 // taMtrotkRSTAdivibhAgamAha ukkosa mAu-bhajA, mamaM puNa bhagiNi-dhUtamAdIyaM / / khariyAdI ya jahannaM, pagayaM sajitetare dehe // 2517 // iha gRhiNo mAtaraM bhAyA~ vA nAnyasya kasyApi prayacchanti, ato mAtA bhAryA cotkRSTaM mAnuSyarUpam / yAstu bhaginI-duhitR-pautryAdayo'nyasmai khAbhirucitAya dIyante tAH punarmadhya16 mam / kharikA-dAsI tadAdaya itarAH striyo jaghanyam / etat trayamapi pratyekaM dvidhA-pratimAyutaM dehayutaM ca / pratimAyutaM divyavad vaktavyam / dehayutena tu sajIvena itareNa vA-ajIvena 'prakRtam' adhikAraH, tadviSayaM prAyazcittamabhidhAsyata ityarthaH / / 2517 // tatra khAnaprAyazcittaM tAvadAha paDhamillagammi ThANe, cauro mAsA hvNt'nnugdhaayaa| 20. chammAsA'NugghAyA, biie taie bhave chedo // 2518 // 1degyuktaM prAkRta-kauTumbika-daNDikeSu prAyazcittanAnAtvam // 2515 // atha prakArAntareNa vastunAnAtvaniSpannaM prAyazcittanAnAtvamAha raNo ya itthiyAe, saMpattIkAraNammi paarNcii| ___ amaccI aNavaThappo, mUlaM puNa pAgayajaNammi // rAkSaH striyAM yA maithunasaMpattistallakSaNaM yat kAraNaM tatra pArAzcikaH / amAtyAyAM maithunasampattAvanavasthApyaH / prAkRtajanastriyAM punarmUlam / yathaitat prAyazcittanAnAtvaM tathA pUrvoktamapi mantavyam // gataM divyasAgArikam / atha maanussysaagaarikmaah-bhaa0| "ayamanyaH prakAra:--raNNo ya0 gAhA // " iti vizeSacUrNau // 2degssayaM piti tA0 // 3 tatra yat pratimAyutaM tad divyavadabhidhAtavyam / atha dehayute utkRdeg bhA0 // 4 iha gRhiNAM yA 'mAtA' jananI yA ca teSAmeva bhAryA tadviSayaM yadabrahma tad utkRSTam / tadIyabhaginI-duhita-pautryAdiviSayaM madhyamam / kharikA-dAsI tadAdikhIviSayaM jaghanyam / iha ca sajIvena itareNa vA-ajIvena dehayutena 'prakR bhA0 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya gAthAH 2516-23 ] prathama uddezaH / prathamaM nAma- jaghanyaM mAnuSyarUpaM tatra prAjApatyaparigRhItAdau bhedatraye'pi tiSThatazcatvAro'nuchAtA mAsA, gurava ityarthaH / dvitIyaM - madhyamaM tatrApi triSvapi bhedeSu SaNmAsA anuddhAtAH / tRtIyam - utkRSTaM tatra bhedatraye'pi tiSThatazchedo bhavet // 2518 // atha kIdRzazchedaH ? iti jJApanArthamAha paDhamassa taiyaThANe, chammAsugghAio bhave chedo / umAso chammAso, biie taie aNugdhAo / / 2519 / / prathamaM-prAjApatyaparigRhItaM tasya yat tRtIyaM sthAnam - utkRSTamityarthaH tatra SANmAsika udghAtikazchedaH / dvitIyaM-kauTumbikaparigRhItaM tasya tRtIyasthAne caturgurukazchedaH / tRtIyaM - daNDakaparigRhItaM tatrApi yat tRtIyaM sthAnaM tatra SANmAsiko'nuddhAta chedaH // 2519 // tathApaDhagimmitavasriha, dohi vi lahu hoMti eteM pacchittA / biiyammiya kAlagurU, tavagurugA hoMti taiyammi / / 2520 / / prathamillukaM - prAjApatyaparigRhItaM tatra jaghanya - madhyamayorye tapo'heM prAyazcitte caturguru- SaGgururUpe ete 'dvAbhyAmapi' tapaH-kAlAbhyAM laghuke karttavye / 'dvitIye' kauTumbikaparigRhIte te eva kAlaguruke / 'tRtIye' daNDikaparigRhIte te eva tapasA guruke kAlena laghuke || 2520 // uktaM sthAnaprAyazcittaM / atha pratisevanAprAyazcittamAha caugurukA chaggurukA, chedo mUlaM jahaNNae hoi / chagguruka chea mUlaM, aNavaTTappo a majjhimae // 2521 // chedo mUlaM ca tahA, aNavaTTappo ya hoi pAraMcI / evaM diTThamadiTThe, sevaMteM pasajaNaM mottuM / / 2522 // jamhA paDhame mUlaM, bii aNavaTThoM tahaeN pAraMcI / tamhA ThAyaMtassA, mUlaM aNavaTTha pAraMcI || 2523 // atrAcAryaH parihAramAha 713 1 prathamaM nAma - jaghanyaM tatra tiSThati catvAro gurumAsAH / dvitIyaM madhyamaM tatra tiSThati SaNmAsA guravaH / tRtIyam utkRSTaM tatra tiSThati cchedaH // 2518 // atha bhA0 // 2 'turmAsa kAM0 // prAjApatyaparigRhItaM jaghanyamadRSTaM pratisevate catvAro guravaH, dRSTe SaNmAsA guravaH / kauTu - 20 mbikaparigRhItaM jaghanyamadRSTaM pratisevate SaNmAsA guravaH, dRSTe chedaH / daNDikaparigRhItaM jaghanyamadRSTaM pratisevate chedaH, dRSTe mUlam / prAjApatyaparigRhIte madhyame'dRSTe SaNmAsA guravaH, dRSTe chedaH / kauTumbikaparigRhIte madhyame'dRSTe chedaH, dRSTe mUlam / daNDikaparigRhIte madhyame'dRSTe mUlam, dRSTe'navasthApyam / prAjApatyaparigRhIte utkRSTe'dRSTe chedaH, dRSTe mUlam / kauTumbikaparigRhIte utkRSTe'dRSTe mUlam dRSTe'navasthApyam / daNDikaparigRhIte utkRSTe'dRSTe'navasthApyam, 25 dRSTe pArAJcikam / evaM dRSTAdRSTa pratisevamAnasya 'prasajanA' zaGkA - bhojikAdilakSaNAM muktvA prAyazcittaM mantavyam || 2521 || 2522 // atra nodakaH prAha 3 5 10 15 30 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 714 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sAgArikopA0 sa0 25 paDisevaNAe~ evaM, pasajjaNA tattha hoi ikikke / carimapade carimapadaM, taM pi ya ANAinipphannaM / / 2524 // anayorvyAkhyA prAgvat ( gA0 2481-82 ) // 2523 // 2524 // te caiva tattha dosA, moriyaANAe~ je bhaNiya pudhi / AliMgaNAi mottuM, mANusse sevamANassa // 2525 // 'ta eva' anavasthA-mithyAtvAdayaH 'tatra' mAnuSyakastrIrUpe doSA ye pUrva "muriyAI ANAe" (gA0 2447) ityAdigAthAyAM bhaNitAH / navaraM divyapratimAyA AliGgane ye pratimAbhaGgadoSA bhadraka-prAntakRtA uktAstAn muktvA zeSAH sarve'pi mAnuSyakaM dehayutaM sevamAnasya bhaNitavyAH // 2525 // idameva sphuTataramAha AliMgate hatthAibhaMjaNe je u pacchakammAdI / te iha natthi ime puNa, nakkhAdivicheaNe sUyA // 2526 // lepyapratimAmAliGgamAnasya tasyAH pratimAyA hasta-pAdAdyavayavabhaGge sati ye pazcAtkarmAdayo doSA uktAste 'iha' mAnuSyake dehayute na bhavanti / ime punardoSA atra bhavanti--sA strI kAmAturatayA taM sAdhu nakhairvicchindyAt , AdizabdAd dantakSatAni vA kurvIta / taizca tasya 15 zramaNakasya khapakSeNa vA parapakSeNa vA sUcA kriyeta--yadevamasya vapuSi nakha-dantakSatAni dRzyante tadeSa nizcitaM pratisevaka iti // 2526 // atha mAnuSISu caturo vikalpAn darzayati suhavinappA suhamoigA ya suhavinnappA ya hoMti duhamoyA / duhavinnappA ya suhA, duhavinnappA ya duhamoyA // 2527 // 1 manuSyastriyazcaturvidhAH, tadyathA->> sukhavijJapyAH sukhamocyAH 1 sukhavijJapyA duHkha - 20 mocyAH 2 duHkhavijJapyAH sukhamocyAH 3 duHkhavijJapyA duHkhamocyAH 4 ceti // 2527 // caturdhvapi bhaGgeSu yathAkramamamUni nidarzanAni. khariyA mahiDDigaNiyA, aMtepuriyA ya rAyamAyA ya / ubhayaM suhavinavaNA, sumoya dohiM pi ya dumoyA // 2528 // 'kharikA' yakSarikA sA sarvajanasAmyatayA sukhavijJapyA, pariphalgusukhalavAsvAdanahetutvAcca 25 sukhamocyA 1 / yA tu maharddhikA gaNikA sA'pi sAdhAraNastrItvenaiva sukhavijJapyA, yauvana-rUpavikramAdibhAvayuktatvena tu duHkhamocyA 2 / yA punarantaHpurikA sA varSadharAdirakSapAlakairduHprA. patayA duHkhavijJapyA, pratyapAyabahulatayA ca sukhamocyA 3 / yA tu rAjJaH sambandhinI mAtA sA surakSitatayA sarvasyApi ca gurusthAne pUjanIyatayA ca duHkhavijJapyA, prAptA ca satI sarva. saukhyasampattikAriNI pramANabhUtatvAcca rAjJA vidhIyamAnAn pratyapAyAn rakSituM zaknotIti duHkha30 mocyA 4 / "ubhaya"miti prathamA sukhavijJapyA sukhamocyA 1 "suhavinnavaNa'' tti dvitIyA sukhavijJapanA paraM duHkhamocyA 2 "sumoya" tti tRtIyA sumocA paraM duHkhavijJapanA 3 caturthI 11 etadantargataH pAThaH bhA0 ta0 De0 nAsti // 2degkA dAsItyarthaH sA kAM0 // 3 kAM0 mo. le. vinA'nyatra-sAdhyatayA ta. De0 / sAmAnyatayA bhA0 // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2524-36] prathama uddezaH / 715 dvAbhyAmapi 'duHkhA' duHkhavijJapanA duHkhamocyA ceti // 2528 // athAkSepa-parihArau prAha tiNha vi kayaro guruo, pAgaMya koDuMci daMDie ceva / sAhasa asamikkha bhae, iyare paDipakkha pabhu rAyA // 2529 // IsariyattA rajA, va bhaMsae mannupaharaNA riso| te ya samikkhiyakArI, annA vi ya siM bahU atthi // 2530 // 5 patthAradosakArI, nivAvarAho ya bahujaNe phusai / pAgaio puNa tassa va, nivassa va bhayA na paDikujA // 2531 // avi ya hu kammaddaNNA, na ya guttIo si neva dAraTThA / teNa kayaM pi na najai, itarattha puNo dhuvo doso // 2532 // tulle mehuNabhAve, nANattA''rovaNA u kIsa kyaa| 10 jeNa nive patthAro, rAgo vi ya vatthumAsajjA // 2533 // idaM gAthApaJcakamapi divyadvAravad draSTavyam (gA0 2509-14) // 2529 // 2530 // 2531 // 2532 // 2533 // gataM mAnuSyakam / atha tairazcamAha tericchaM pi ya tivihaM, jahannayaM majjhimaM ca ukkosaM / pAyAvacca-kuTuMbiya-daMDiyapAriggahaM ceva // 2534 // 15 tairazcamapi rUpaM trividham-jaghanyaM madhyamamutkRSTaM ca / punarekaikaM tridhA-prAjApatyaparigR. hItaM kauTumbikaparigRhItaM daNDikaparigRhItaM ceti // 2534 // tatra aiya amilA jahannA, khari mahisI majjhimA vlvmaadii| goNi kareNukkosA, pagayaM sajitetare dehe // 2535 // 'ajikAH' chagalikAH 'amilAH' eDakAH etAH 'jaghanyAH' jaghanyaM tairazvarUpamityarthaH / 20 evaM kharI-mahiSI-vaDavAdayo madhyamam / gAvaH-pratItAH kareNavaH-hastinyastAH 'utkRSTAH' utkRSTaM tiryagrUpaeNn / etat trayamapi dvidhA-pratimAyutaM dehayutaM ca / iha sajIvena 'itareNa' ajIvena dehayutena prakRtam , tadviSayaM prAyazcittamabhidhAsyata ityarthaH // 2535 // tatra sthAnaprAyazcittamAha-- cattAri ya ugdhAyA, jahannae majjhime annugdhaayaa| 5 chammAsA ugghAyA, ukkose ThAyamANassa // 2536 // prAjApatyaparigRhItAdau jaghanyake tirazcIdehayute tiSThati catvAra uddhAtAH, madhyame tiSThati catvAro'nuddhAtAH, utkRSTe tiSThataH SaNmAsA udghAtAH // 2536 // A athaitadeva prAyazcittaM tapaH-kAlAbhyAM vizeSayati-~ paDhamillugammi ThANe, dohi vi lahugA taveNa kAleNaM / 30 1gatiya ku9 tA0 // 2 degcchagaM pi ti taa0|| 3degpam / atra ca sajIvenAjIvena ca dehayutena bhA0 // 4 etadantargatamavataraNaM bhA0 nAsti // 5 // etacihnamadhyagatamavataraNaM bhA0 ta0 De0 nAsti / / HTHHHHHH Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 716 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sAgArikopA0 sU0 25 viiyammi u kAlagurU, tavagurugA hoti taiyammi // 2537 // 'prathamilluke sthAne' prAjApatyaparigRhIte yAni prAyazcittAni tAni 'dvAbhyAmapi' tapasA kAlena ca laghukAni / 'dvitIye' kauTumbikaparigRhIte tAnyeva kAlagurukANi / 'tRtIye' daNDikaparigRhIte tapogurukANi // 2537 // gataM sthAnaprAyazcittam / atha pratisevanAprAyazcittamAha cauro lahugA gurugA, chedo mUlaM jahannae hoi / cauguruga cheda mUlaM, aNavaThThappo ya majjhimae // 2538 // chedo mUlaM ca tahA, aNavaTuppo ya hoi paarNcii| evaM diTThamadiTe, sevaMteM pasajjaNaM mottuM // 2539 // prAjApatyaparigRhItaM jaghanyamadRSTaM pratisevate catvAro laghavaH, dRSTe catvAro guravaH / kauTumbi10 kaparigRhIte jaghanye'dRSTe catvAro guravaH, dRSTe cchedaH / daNDikaparigRhIte jaghanye'dRSTe cchedaH, dRSTe mUlam / prAjApatyaparigRhIte madhyame'dRSTe catvAro guravaH, dRSTe cchedaH / kauTumbikaparigRhIte madhyame'dRSTe cchedaH, dRSTe mUlam / daNDikaparigRhIte madhyame'dRSTe mUlam , dRSTe'navasthApyam / prAjApatyaparigRhIte utkRSTe'dRSTe cchedaH, dRSTe mUlam / kauTumbikaparigRhIte utkRSTe'dRSTe mUlam , dRSTe'navasthApyam / daNDikaparigRhIte utkRSTe'dRSTe'navasthApyam , dRSTe pArAJcikam / evaM 16 dRSTA-'dRSTayoH 'prasajanAM' zaGkA-bhojikAdirUpAM muktvA prAyazcittaM jJAtavyam // 2538 // 2539 // atra prAguktamevAkSepa-parihArabaddhaM gAthAdvayamAha jamhA paDhame mUlaM, biie aNavaTThoM taieN paarNcii| tamhA ThAyaMtassA, mUlaM aNavaTTha pAraMcI // 2540 // paDisevaNAe~ evaM, pasajaNA tattha hoi ikkeke / carimapade carimapadaM, taM pi ya ANAinipphannaM // 2541 // gatArtham ( gA0 2481-82 ) // 2540 // 2541 // te caiva tattha dosA, moriyaANAe~ je bhaNiya puci / AlAvaNAi motuM, tericche sevamANassa // 2542 // mauryadRSTAntadvAreNa yA bhagavatAmAjJA balIyasI prasAdhitA tasyA bhaGge ye doSAH 'pUrva' divya25 dvAre (gA0 2487) manuSyadvAre ca (gA0 2525-26) bhaNitAH te'pi tathaivAtra draSTavyAH / paramAlApanAdIn muktvA zeSA atra tairazce dehayute sevamAnasya bhavanti // 2542 // etadevAlApanAdiMpadaM vyAcaSTe jaha hAsa-kheDDa-AgAra-vinbhamA hoti maNuyaitthIsu / AlAvA ya bahuvidhA, taha natthi tirikkhaitthIsu // 2543 // 30 yathA manuSyastrISu hAsya-krIDA-AkAra-vibhramA AlApAzca bahuvidhA bhavanti na tathA tiryastrISu / etAvAn manuSyastrIbhyastiryakstrINAM vizeSaH // 2543 // atha caturbhaGgImAha suhaviNNappA suhamoigA ya, suhaviNNappA ya hoMti duhamoyA / 1rbhaGgaracanAmA bhaa0|| Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2537-46 ] prathama uddezaH / duhaviSNappA ya suhA, duhaviNNappA ya duhamoyA / / 2544 // tArthA ( gA0 2527 ) || 2544 // atrodAharaNAni - amilAI ubhayasuhA, arahaNNaga mAimakkaDi dumoyA / goNAI tahayabhaMge, ubhayaduhA sIhi-vagghIo / / 2545 / / amilAH - eDakAH tA AdizabdAd ajA-kharikAdayazca tiryakstriya ubhayasukhAH, tatra 5 niSpratyapAyatayA sukhavijJapyAH, lokagarhitatayA tucchasukhAkhAdamAtra hetutvAcca sukhamocyAH 1 / "arahannagamAimakkaDi" tti arahantrakasya bhrAtRjAyA tadanurAgAd mRtvA yA markaTI jAtA tadAdayastiracyo duHkhamocyAH paraM sukhavijJapyAH, arahannakadRSTAntazcAvazyakA davasAtavyaH (patra ) 2 / tRtIyabhaGge tu go - mahiSyAdayaH, tAH svapakSe'pi duHkhena saGgamaM kAryante kiM punaH parapakSe manujeSu ? ato duHkhavijJapanAH, lokajugupsitazca tAsu saGgama iti kRtvA sukha - 10 mocyAH 3 / yAstu siMhI vyAghrIprabhRtayastA ubhayaduHkhAH, tatra jIvitAntakAriNItvAd duHkhavijJapanAH, anuraktAzca satyaH pratibandhabandhuratayA duHkhamocyAH || 2545 // atra nodakaH praznayati -- ko nAma prAkRto'pyetAstirya striyo lokajugupsitAH pratiseveta ? vizeSato jinavacanaparimalitamatiH ? iMti, atrocyate 717 jai tA saNa phaI, mehuNabhAvaM tu pAvae puriso / jIviyadoccA jahiyaM, kiM puNa sesAsu jAI || 2546 // yadi tAvat 'sanakhapadISu' siMhISu puruSo maithunabhAvaM prApnoti yatra "jIvitadocca" ti jIvitabhayaM prANasandeho yAsu bhavatItyarthaH, kiM punaH zeSAsu kharikAdijAtiSu ? | . tathA cAtra dRSTAntaH - ekkA sIhI riukAle mehuNatthI sajAipurisaM alabhamANI satthe vahaMte ikkaM purisaM ghittuM guhaM paviTThA cAhuM kAumAdattA / sA ya teNa paDisevitA / tattha tesiM 20 doha va saMsArANubhAvato aNurAgo jAto / guh|pddiyss tassa sA diNe diNe poggalaM AuM dei / so vi taM paDisevai / jai evaM jIvitaMtakarIsu vi saNapphaIsu puriso mehuNadhammaM paDi sevai kimaMga puNa jAsu jIviyabhayaM natthi tAsu na paDisevissai ? tti // yaccoktam "vizeSato jinavacanaparimalitabuddhiH" iti tadapyayuktam, yataH kimeSo'pi loko bhavato na karNakoTaramadhyamadhyAsiSTa :-- mAtrA svasrA duhitrA vA, na viviktAsano bhavet / balavAnindriyagrAmaH, paNDito'pyatra mudyati // // / 2546 // 4 uktaM tairazcaM rUpam, taduktau ca samarthitaM bhAvasAgArikam / evaM nirgranthAnAmuktam / atha nirgranthInAmetadevAtidizannAha 2 ityAzaGkAvakAzamavalokya idamAhaM kA0 // 3 'hAe Thiyassa ta0De0 kAM0 // 4 etacihAntargataH pAThaH bhA0 nAsti // 1 cyAH ? / dvitIyabhaGge markaTIprabhRtayaH, tAzca RtukAle kAmAturatayA sukhavijJapyAH, anuraktAzca satyo duHkhamocyAH / arahanakadRSTAntazca bhA0 // 15 25 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 718 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sAgArikopA0 sU0 26-29 eseva kamo niyamA, niggaMthINaM pi hoi nAyavyo / purisapaDimAu tAsiM, sANammi ya jaM ca aNurAgo // 2547 // 'eSa eva' dravya-bhAvasAgArikaviSayaH kramo niyamAd nirgranthInAmapi bhavati jJAtavyaH / navaraM divyadvAre tAsAM puruSapratimA draSTavyAH, mAnuSyadvAre manujapuruSAH, tairazcadvAre tiryakpuruSA iti / * tairazce ca zvAna viSayo yadanurAgo babhUva tadRSTAnto bhavati / jahA--egA aviraiyA avAuDA kAiyaM vosiraMtI virahe sANeNa diTThA / so ya sANo pucchaM lolito cADUNi kareMto allINo / sA agArI ciMtei-pecchAmi tAvai esa kiM karei ? tti / tassa purato sAgAriyaM abhimuhaM kAuM jANuehiM hatthehi ya ahomuhI ThiyA / teNa sA paDiseviyA / tIe agArIe tattheva sANe aNurAgo jAto / evaM miga-chagala-vAnarAdI vi 10 agAriM abhilasaMti // yata ete doSAstataH sAgArike pratizraye na vastavyam // 2547 // atha dvitIyapadamAha addhANaniggayAdI, tikkhutto maggiUNa asaIe / gIyatthA jayaNAe, vasaMti to davasAgarie // 2548 // adhvanirgatAdayaH 'trikRtvaH' trIn vArAnanyAM nirdoSAM vasatiM mArgayitvA yadi na labhante 15 tato'nyasyAM vasatAvasatyAM gItArthA yatanayA dravyasAgArike'pyupAzraye vasanti // 2548 // yatanAmevAha jahi~ appatarA dosA, AbharaNAdINa dUrato ya migaa| cilimili nisi jAgaraNaM, gIe sajjhAya-jhANAdI // 2549 // 'yatra' rUpA-''bharaNAdAvalpatarA doSAH tatra tiSThanti / mRgA iva mRgAH-ajJatvAdagItArthA20stAnAbharaNAdInAM dUrataH kurvanti / cilimilikAM ca rUpAdInAmapAntarAle badhnanti / 'nizi' rAtrau tatra jAgaraNaM karttavyam , mA stenAdirAbharaNAdikamapaharediti kRtvA / gItazabde ca zrUyamANe mahatA zabdena khAdhyAyaM kurvanti, dhyAnalabdhisampanno vA dhyAnaM dhyAyati, AdizabdAd nRtte nATake vA vidhIyamAne tadabhimukhaM nAvalokante // 2542 // bhAvasAgArike dvitIyapadamAha addhANaniggayAdI, vAse sAvayabhae va teNabhae / AvariyA tivihe vI, vasaMti jayaNAe~ gIyatthA // 2550 // __ adhvanirgatAdayo grAmAdInAmantaH zuddhAM vasatimalabhamAnA bahirapyudyAnAdau vasanti / atha bahirvasatAmime doSAH- "vAsa" tti varSe nipatati, siMha-vyAghrAdInAM vA zvApadAnAM bhayam , stenAnAM vA zarIropadhiharANAM bhayam / tato grAmAderantarbhAvasAgArike jaghanyamadhyamotkRSTabhedAd prAjApatyAdiparigRhItabhedAdvA trividhe'pi vasanti / tatra ca pratimA vastrAdibhirAvRtAH kriynte| 30 manuSya-tiryastriyazca kaTakacilimilikAmapAntarAle dattvA yathA na vilokyante tathA''vRtAH 'santo gItArthA yatanayA vasanti // 2550 // sUtram 1 neyavyo tA0 // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2547-53] prathama uddezaH / - 719 no kappai niggaMthANaM itthisAgArie uvassae vatthae 26 // kappai niggaMthANaM purisasAgArie uvassae vatthae 27 // tathA no kappai niggaMthINaM purisasAgArie ubassae vatthae 28 // kappai niggaMthINaM itthisAgArie uvassae vatthae 29 // asya sUtracatuSTayasya sambandhamAha avisiDhe sAgariyaM, vuttaM taM puNa vibhAgato iNamo / majjhe purisasagAraM, AdI aMte ya itthIsu // 2551 // pUrvasUtre 'aviziSTaM' strI-puruSavizeSarahitaM sAgArikamuktam / adhunA punaH tadeva sAgArika 'vibhAgataH' strI-puruSavizeSAdasmin sUtracatuSTaye'bhidhIyate / atra ca madhyavartisUtradvaye puruSasAgArikamAdisUtre antyasUtre ca strIsAgArikamAzritya vidhirabhidhIyata iti // 2551 // 15 anena sambandhenAyAtasyAsya sUtracatuSTayasya vyAkhyA-no kalpate nimranthAnAM strIsAgArike upAzraye vastum / kalpate nirgranthAnAM puruSasAgArike upAzraye vastum / no kalpate nirgranthInAM puruSasAgArike upAzraye vastum / kalpate nirgranthInAM strIsAgArike upAzraye vastumiti sUtracatuSTayAkSarArthaH // atha bhApyakAro vistarArthaM bibhaNiSurAhaitthIsAgarieN uvassayammi sa cceva itthiyA hoi|. 20 devI maNuya tiricchI, sa caiva pasajaNA tattha // 2552 // strIsAgArike upAzraye vastuM na kalpate, sA cAnantarasUtre yA devI mAnupI tirazcI ca pratipAditA saivAtrApi draSTavyA / saiva ca 'prasajanA' mithyAtva-zaGkA-bhojikAdirUpA / tatra ca prAyazcittamapi tadeva mantavyam // 2552 // atra paraH prAha jai sa ceva ya itthI, sohI ya pasajjaNA ya sa ceva / suttaM tu kimAraddhaM, codaga! suNa kAraNaM itthaM // 2553 // yadi saiva strI saiva 'zodhiH' prAyazcittaM saiva ca prasajanA tarhi kimarthamidaM strIsAgArikasUtramArabdham ? punaruktadopaduSTatvAnnedamArabdhaM yujyata iti bhAvaH / sUrirAha-nodaka ! kAraNamatrAsti yenedaM sUtramArabdham , taccAvahitaH 'zRNu' nizamaya // 2553 // 1 oheNa tu sAgariyaM tA0 // 2' sUtrataH sAkSAdaviziSTaM-sAkSAt strI-pudeg kA0 // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 720 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sAgArikopA0 sU0 26-29 puvvabhaNiyaM tuM puNaravi, jaM bhaNNai tattha kAraNaM asthi / paDiseho'NunnA kAraNaM visesovalaMbho vA // 2554 // tuzabdo'pizabdArthe / pUrvabhaNitamapi punarapi yad bhaNyate tatra kAraNamasti / kim ? ityAha--"paDiseho" tti ye pUrvamanujJAM kurvatA arthA uktAsta eva bhUyaH pratiSedhadvAreNa bhaNyante / 5 "aNunna' tti ye'rthAH pUrvaM pratiSedhaM kurvatA bhaNitAstAnevAnujJAM kurvan bhUyo'pi darzayati / tathA 'kAraNaM' nimittaM taddarzanArtha bhUyo'pi sa evArtho bhaNanIyaH / athavA pUrva sAmAnyena yaH pratipAdito'rthastasyaiva vizeSopalambhArtha prAg bhaNitamapi bhUyaH pratipAdanIyam / evaM prAguktabhaNane catvAri kAraNAni santIti // 2554 // Aha yadyevaM tataH prastute kimAyAtam ? ityAha. ohe savvaniseho, sarisANunA vibhaagsuttesu| . jayaNAheuM bhedo, taha majjhatthAdao vA vi // 2555 // "no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA sAgArie uvassae vatthae" (sU0 25) ityasmin - oghasUtre sarvasyApi sAgArikasya niSedhaH kRtaH, iha tu vibhAgasUtreSu sadRzAnujJA kriyate, yathA-puruSANAM puruSasAgArike strINAM strIsAgArike vastuM kalpate / tathA yatanA yathA puruSeSu strISu vA kartavyA tadarzanahetorvibhAgasUtrANAM bhedaH / madhyasthAdayo vA strI-puruSANAM 15 bhedA arthato darzayiSyante (gA0 2562) iti vibhAgasUtrANAM pRthagArambhaH kriyate // 2555 // atha dvitIyasUtre vizeSopalambhaM darzayannAha purisasAgArie uvassayammi, cauro lahugA ya dosa ANAdI / te vi ya purisA duvihA, savikArA nivikArA ya // 2556 // "kalpate nimranthAnAM puruSasAgArike upAzraye vastum" (sU0 27) ityevaM yadyapi sUtre'nu20 jJAtaM tathApyutsargato na kalpate / yadi vasanti tatazcatvAro laghukAH prAyazcittam >> AjJAdayazca doSAH / te'pi ca puruSA dvividhAH-savikArA nirvikArAzca // 2556 // tatra savikArAn vyAkhyAnayati rUvaM AbharaNavihiM, vatthA-'laMkAra-bhoyaNe gaMdhe / Aujja naTTa nADaga, gIe a maNohare suNiyA // 2557 // 25 A iha ye puruSAH / rUpaM udvartana-snAna-nakhadantakezasaMsthApanAdinA khazarIre janayanti, 'AbharaNavidhi' maNi-kanakAdimayAnAbharaNabhedAn 'vastrANi vA' cInAMzukAdIni paridadhate, 'alaGkAreNa vA' keza-mAlyAdinA''tmAnamalaGkurvanti, bhojanaM vA mahatA vistareNa bhuJjate, candana-karpUrAdibhiH koSThapuTapAkAdibhirvA gandhairAtmAnamAlimpanti vAsayanti vA, tata-vitatAdikaM vA caturvidhamAtodyaM vAdayanti, nRtaM vA kurvanti, nATakaM vA nATayanti, madhuradhvaninA vA gIta30 muccaranti, ete savikArA ucyante / eteSAM rUpAdIni manoharANi dRSTvA gItAdizabdA~zca zrutvA' 1 tu jaM ettha bhaNNate tattha tA0 // 2 > etaccihnagataH pAThaH bhA0 ta0 De0 nAsti / 3 sUtrAnu bhA0 ta0 De0 // 4-5 etacihnAntasthaH pAThaH bhA0 ta0 De0 nAsti // 6degnti, zravyakAkalIdhvani bhaa0|| 7degni dRSTA gandhAMzca manoharAnAghrAya gItA bhA0 // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2554-61] prazrama uddezaH / 721 nizamya bhuktA-'bhuktasamutthA doSAH // 2557 // eteSu tiSThataH prAyazcittamAha ekekkammi u ThANe, cauro mAsA havaMti ugdhaayaa| ANAiNo ya dosA, virAhaNA saMjamA''yAe // 2558 // eteSu rUpA-''bharaNAdiSu ekaikasmin sthAne tiSThatazcatvAro mAsA uddhAtA bhavanti, laghava ityarthaH / AjJAdayazca doSAH, virAdhanA ca saMyame Atmani ca draSTavyA // 2558 // evaM tA savikAre, nivvIkAre ime bhave dosA / saMsaddeNa vibuddhe, ahigaraNaM suttaparihANI // 2559 // evaM tAvat savikArapuruSeSu doSA uktAH / nirvikArapuruSeSu tvamI doSA bhaveyuH--sAdhUnAM khAdhyAyasatkenAvazyikI-naSedhikIsambandhinA vA saMzabdena vibuddhAste puruSAH sAdhubhiH saha 'adhikaraNam' asaGkhaDaM kuryuH / tatrAtmavirAdhanA sUtraparihANizca bhavati // 2559 // 10 saMyamavirAdhanA tviyam Au jovaNa vaNie, agaNi kuTuMbI kukamma kummarie / teNe mAlAgAre, unbhAmaga paMthie jaMte // 2560 // sodhUnAM gRhasthAnAM ca sambandhinA asaGkhaDazabdena vibuddhAH striyaH "Au" ti apkAyAharaNArtha vrajanti / "jovaNaM" ti rathakArAdayaH zakaTe gavAdIn yojayitvA kASThAdihetoraTavIM 1 gaccheyuH / vaNijo ghRtakutupAdikaM gRhItvA prAmAntaraM vrajanti / "agaNi' tti lohakArAdaya utthAyAgniprajvAlanAdikarmaNi laganti / kuTumbino halAdIni gRhItvA kSetrANi gacchanti / 'kukarmANaH' matsyabandha-vAgurikAdayo matsyAdyartha gcchnti| kutsitaH-mAraNIyasattvasyAtIvavedanotpAdakatvAnnindyo yo mAraH-mAraNaM sa vidyate yeSAM te kumArikAH-saukarikA ityarthaH te'pi khakamaNi laganti / stenaH prabhAtamiti kRtvA panthAnaM banjhuM gacchet / mAlAkAraH karaNDaM gRhItvA''- 20 rAmaM gacchati / 'uddhAmakaH' pAradArikaH sa dattasaGketa undrAmikAM gRhItvA palAyeta / pathiko bibuddhaH pathi pravarttate / yatrikA vibuddhAH santo yantrANi vAhayanti / yasmAdete doSAstasmAt puruSeSvapi na sthAtavyam // 2560 // nodakaH prAha evaM suttaM aphalaM, suttanivAo u asai vasahIe / gIyatthA jayaNAe, vasaMti to davvasAgarie // 2561 // 25 yadi 'evaM' puruSeSvapi nimranthAnAM vastuM na kalpate tarhi sUtraM "kalpate puruSasAgArike vastum" (sU0 27) ityevaMlakSaNamaphalaM prApnoti / gururAha-'sUtranipAtaH' sUtrasyAvasaro vizu 1degna rAtrau suptAH santaste puruSAvudhyeran , vivuddhAzca santaH SaTkAyavirAdhanAM kurvanti tato'dhikaraNama / athAdhikaraNamayAta sUtrArthapauruSyau na kurvanti tataH satrArthapari. hANiH // 2559 // athAdhikaraNapadaM vyAcaSTe bhA0 // 2 sAdhUnAM zabdenAgAriNo vibuddhA akAyayatrANi yojayanti, athavA "Au"tti akAyAharaNArtha yoSito vrajanti / "jovaNaM" bhaa0|| 3 etanmadhyamataH pAThaH bhA0 ta0 he. nAsti // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 722 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sAgArikopA0 sU0 26-29 ddhAyAM vasatAvasatyAM mantavyaH, tathA ca yadyasAgArikA vasatirna prApyate tato gItArthA yatanayA dravyasAgArike vasanti, puruSasAgArike ityarthaH // 2561 // te vi ya purisA duvihA, sannI assanniNo ya bodhvyaa| majjhatthA''bharaNapiyA, kaMdappA kAhiyA ceva // 2562 // 5 te'pi ca puruSA dvividhAH-saMjJino'saMjJinazca / saMjJA nAma-deva-guru-dharmatattvAnAM yathAvat parijJAnaM sA vidyate yeSAM te saMjJinaH, zrAvakA ityarthaH / tadviparItA asaMjJinaH / ete pratyekaM caturvidhAH-madhyasthA AbharaNapriyA kAndarpikAH kAthikAzca // 2562 // etAneva vyAcaSTe AbharaNapie jANasu, alaMkarite u kesamAdINi / sairahasiya-ppalaliyA, sarIrakuiNo ya kaMdappA // 2563 // 10 akkhAiyAu akkhANagAi~ gIyA chliykvvaaii| kahayaMtA ya kahAo, tisamutthA kAhiyA hoti // 2564 // eesiM tihaM pI, je u vigArANa bAhirA purisA / veraggaruI nihuyA, nisaggahirimaM tu majjhatthA // 2565 // kezAdIni mAlyAdibhiralaGkArairalaGkurvataH puruSAnAbharaNapriyAn jAnIhi / ye tu khairahasita15 pralalitAH' khecchayo parasparamaTTahAsAdinA hasanti, dyUtAndolanAdinA ca krIDanti, ye ca 'zarIrakucayaH' vividhaSigaceSTAkAriNaH te kAndarpikAH 2563 // tathA 'AkhyAyikAH' taraGgavatI-malayavatIprabhRtayaH, 'AkhyAnakAni' dhUkhyiAnakAdIni, 'gItAni' dhruvakAdicchandonivaddhAni gItapadAni, tathA 'chalitakAvyAni' zRGgArakAvyAni, 'kathAH' vasudevacarita-ceTakakathAdayaH, 'trisamutthAH' dharma-kAmA-'rthalakSaNapuruSArthatrayavaktavya20 tAprabhavAH saGkIrNakathA ityarthaH / etAnyAkhyAyikAdIni kathayantaH kAthikA ucyante, kathayA carantIti vyutpatteH // 2564 // . 'eteSAm' AbharaNapriyAdInAM trayANAmapi sambandhino ye vikArAstebhyaH 'bAhyAH' vahirvatino ye puruSAH 'vairAgyarucayaH' kevalavairAgyazraddhAlavo na zRGgArAdirasapriyAH 'nibhRtAH' karacaraNendriyeSu saMlInAH nisargeNa-khabhAvenaiva hImantaH-salajjAH IdRzA madhyasthA jJAtavyAH 25 // 2565 // punarapyamISAM pratyekaM bhedAnAha- . ekekA te tivihA, therA taha majjhimA ya taruNA ya / evaM sannI bArasa, bArasa assanniNo hoMti // 2566 // ekaike madhyasthAdayastrividhAH-sthavigastathA madhyamAzca taruNAzca / tato madhyasthAdayazcatvAraH sthavirAdibhedatrayeNa guNyante jAtA dvAdaza bhedAH / evaM 'saMjJinaH' zrAvakAste dvAdazavidhAH / 1 yadi vizuddhA vasa' bhA0 // 2 degyA-mAtApitrAdigurujanenAnivAryamANA aTTahAsAdinA hasanazIlA dyUtAndolanAdikrIDanazIlAca, ye ca 'zarIradeg bhA0 // 3 dikrIDayA ca prakarSeNa lalayanti, ye kAM0 // 4 degvatI-vAsavadattAdayaH, 'Adeg bhA0 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2562-70] prathama uddezaH / 723 asaMjJino'pi dvAdazavidhA bhavanti / / 2566 // eteSveva prAyazcittamAha kAhIyAtaruNesuM, causu vi cauguruga ThAyamANassa / sesesuM caulahugA, samaNANaM purisavaggammi // 2567 // saMjJinAmasaMjJinAM ca yaH kAthikastaruNaH etau dvau bhedau, ye ca vakSyamANA napuMsakAH puruSanepathyAsteSAmapi saMjJinAmasaMjJinAM caikaikaH kAthikastaruNaH, ete catvAro bhedAH, eteSu catuSu / tiSThataH pratyekaM catvAro gurukAH / zeSeSu bhedeSu tiSThataH pratyekaM caturlaghu / etat prAyazcittaM zramaNAnAM puruSavarge bhaNitam // 2567 // kAraNe punastiSThatAM vidhimAha sannIsu paDhamavagge, asatI assannipaDhamavaggammi / teNa paraM sannIsuM, kameNa assannisuM ceva // 2568 // vasatau nirdoSAyAmasatyAM saMjJiSu yaH prathamavarga:-madhyasthAH puruSAstatra tiSThanti / tatrApi 10 prathama sthavireSu, teSAmabhAve madhyameSu, tadalAme taruNeSvapi / atha saMjJinAM prathamavargoM na prApyate tato'saMjJinAmapi prathamavarge sthavira-madhyama-taruNeSu yathAkramaM tiSThanti / 'tataH paraM' teSAmabhAve dvitIyAdivargeSu krameNa tiSThanti / dvitIyavargo nAma AbharaNapriyAH / teSu prathamaM saMjJiSu sthaviramadhyama-taruNeSu, tata eteSvevAsaMjJiSu / tadabhAve saMjJinAM tRtIyavarge kAndarpikapuruSeSu, teSAmalAbhe'saMjJinAM tRtIyavarge sthavirAdiSu yathAkramaM sthAtavyam // 2568 // 15 evaM ekeka tigaM, vocatthakameNa hoi nAyavyaM / mottUNa carima sannI, emeva napuMsaehiM pi // 2569 // evaM madhyasthAdiSu ekaikasmin pade trikaM 'viparyastakrameNa' prathamaM sthavireSu tato madhyameSu tatastaruNeSu ityevaMlakSaNena sa vairItyavidhinA bhavati / jJAtavyam , paraM muktvA caramaM saMjJinam / kimuktaM bhavati ?--caramo bhedaH kAthikaH, tatra saMjJini prathamatastrikaM na cArayitavyaM 20 kintu dvikam , tadyathA-yadA tRtIyavargo na prApyate tadA caturthavarge prathamaM saMjJiSu kAthikasthavireSu, tadalAbhe kAthikamadhyameSu, tadaprAptAvasaMjJiSu kAthikasthavireSu, tadabhAve kAthikamadhyameSu tiSThanti; atha te'pi na prApyante tataH saMjJipu kAthikataruNepu, tadabhAve'saMziSvapi kAthikataruNeSu tiSThanti, te cobhaye'pi prajJApanIyA yathA kathAM na kathayanti / evaM puruSeSu sthAtavye vidhiruktaH / evameva ca napuMsakeSvapi vaktavyaH // 2569 // idameva bhAvayati emeva hoMti duvihA, purisanapuMsA vi sanni assannI / majjhatthA''bharaNapiyA, kaMdappA kAhiyA ceva // 2570 // puruSasAgArikAlAbhe kadAcinnapuMsakasAgArikaH pratizrayo labhyate tatrApyevameva bhedAH kartavyAH / tatra napuMsakA dvidhA-strInepathyikAH puruSanepathyikAzca / ye puruSanepathyikAste dvidhA-pratisevino'pratisevinazca / ye tu strInepathyikAste niyamAt pratisevinaH / tatra 30 1degm / etadaprAptau caturthavarge kAthikapuruSalakSaNe anenaiva krameNa stheyam // 2568 // tathA cAmumeva kizcidvizeSayuktamatidezamAha-evaM kAM0 // 21 etadantargataH pAThaH kAM0 pustaka eva vartate // 25 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 724 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [sAgArikopA0 sU0 26-29 puruSanapuMsakA api na kevalaM puruSA ityapizavdArthaH saMjino'saMjJinazceti dvividhA bhavanti / ubhaye'pi pratyekaM caturvidhAH-madhyasthA AbharaNapriyAH kAndarpikAH kAthikAzceti // 2570 // ekekA te tivihA, therA taha majjhimA ya taruNA ya / evaM sannI vArasa, vArasa assanniNo hoti // 2571 // 5 ekaikAH 'te' madhyasthAdayastrividhAH-sthavirA madhyamAstaruNAzca / evaM saMjJino dvAdaza asaMjJino'pi dvAdaza bhavanti // 2571 // eteSu prAyazcittamAha jaha ceva ya purisesuM, sohI taha ceva purisavesesu / terAsiesu suvihiya !, paDisevaga-apaDisevIsu // 2572 / / yathaiva puruSeSu zodhirupavarNitA tathaiva puruSaveSeSvapi trairAzikeSu' napuMsakeSu he suvihita ! 10pratisevakeSu apratisevakeSu vA zodhi jAnIhItyupaskAraH / sA ceyam-puruSanapuMsakAnAM ye kAthikAstaruNAsteSu catvAro guravaH, zeSeSu bhedeSu caturlaghukAH / kAraNe punaradhvanirgatAdInAM vasateralAbhe tiSThatAM tathaiva puruSanapuMsakepvapi yatanAkramo yathA puruSeSu pratipAditaH // 2572 // jaha kAraNe purisesuM, taha kAraNe itthiyAsu vi vsejaa| addhANa-cAsa-sAvaya-teNesu va kAraNe vasatI // 2573 // 15 yathA kAraNe puruSeSu puruSaveSanapuMsakeSu vA vasanti tathA strISu strIveSadhAriSu vA napuMsakeSu kAraNe vaseyuH / kiM punastat kAraNam ? ityAha-adhvAnaM pratipannAstato nirgatA vA zuddhAmalpataradoSaduSTAM vA vasatiM na labhante tata udyAnAdau tiSThanti / atha varSe patati bahivA zvApadabhayaM zarIropadhistenabhayaM vA tata IdRze kAraNe strIsAgArike tadabhAve strIveSadhAriSu vA napuMsakeSu pUrvoktakrameNa vasanti // 2573 // niSkAraNe tu tatra tiSThatAmidaM prAyazcittam 1degSu sthIyate tathA 'strISvapi' strIsAgArike'pi kAraNe vaset / yadvA yathaiva 'puruSeSu' puruSaveSeSu napuMsakeSu kAraNe vasanti tathA strISu strIveSadhAriSu napuM. bhA0 // 2dhvA-mArgaH taM pratideg bhA0 // 3 napuMsakeSu sthAtavyam / / 2573 // bhAvitaM nirgranthasUtradvayam / atha nirgranthIsUtradvayaM vibhAvayiSurAha eseva kamo niyamA, niggaMthINaM pi hoi vinneo / jaha tesi itthiyAo, taha tAsi pumo muNeyavvo // eSa eva kramo niyamAd nirgranthInAmapi bhavati, paraM yathA teSAM nirgranthAnAM striyo gurutaradoSasthAnaM tathA tAsAM puruSo jJAtavyaH // iha zramaNAnAM strIsAgArike tiSThatAM prAka prAyazcittaM moktam ataH samprati tadAha-kAhIyAtaruNIsuM0 gAthA bhaa0| gAthaiSA taTTIkA ca bhA* pratAvatrAdhikA vartate / neyaM gAthA cUrNI vizeSacUrjI bRhadbhASye vA varttate kintu tA. saMjJake laghubhASyapratyAdarze vartata iyaM gaathaa| etadgAthAnantaraM laghubhASyasatke tA0 saMjJake Adarza "iti ohavibhAgeNaM." iti 2583 gAthAparyavasAnA gAthAH kramamedena vartante / tathAhi-eseva kamo niyamA0 ( adhikA gaathaa)| kAhIyAtaruNIsuM0 2574 / therAditie ahavA0 2581 / sannI-assanINaM0 2582 / kAhIyAtaruNesu vi0 2580 / jaha ceva ya itthIsu. 2575 / emeva hoMti itthI0 2576 / evaM ekeka vigaM0 2577 / eseva kamo niyamA0 2578 / kAhIyAtaruNIsuM0 2579 / iti ohavibhAgeNaM0 2583 // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 725 10 bhASyagAthAH 2571-78 ] prathama uddezaH / kAhIyAtaruNIsuM, causu vi mUlaM tu ThAyamANANaM / sesAsu vi caugurugA, samaNANaM itthivaggammi // 2574 // strIpu strIveSadhAripu vA napuMsakeSu yAzcatasraH kAthikataruNyastAsu tiSThatAM nimranthAnAM mUlam / zeSAsu saMjJinISu asaMjJinISu vA strISu caturgurukAH / evaM zramaNAnAM strIvarge tiSThatAM prAyazcittamuktam // 2574 // jaha cerauM ya itthIsuM, sohI taha ceva itthivesesu / terAsiesu suvihiya !, te puMNa niyamA u paDisevI / / 2575 // yathaiva zramaNAnAM strISu tiSThatAM zodhirabhihitA tathaiva strIveSeSu trairAzikeSu he suvihita ! zodhimavabudhyakhetyupaskAraH / 'te punaH' strInapuMsakA niyamAt 'pratise vinaH' pratisevanAkArApaNazIlA iti // 2575 // atha kAraNe tiSThatAM yatanAmAha emeva hoMti itthI, bArasa sannI taheva assanI / sannINa paDhamavagge, asai asannINa paDhamammi / / 2576 // 'evameva' puruSavat striyaH strIveSadhAriNazca napuMsakA madhyasthAdibhiH sthavirAdibhizca bhedaidaza saMjJinyo dvAdaza cA'saMjJinyaH pratyekaM bhavanti / tatra prathamaM saMjJinInAM 'prathamavarge' madhyasthastrIlakSaNe tadabhAve asaMjJinInAM prathamavarge sthavirAdikrameNa sthAtavyam // 2576 // 15 evaM ekeka tigaM, vocatthakameNa hoi neyavvaM / mottUNa carima sanni, emeva napuMsaehiM pi // 2577 // evam 'ekaikasmin' AbharaNapriyAdau varge 'trikaM' taruNyAdibhedatrayaM viparyastakrameNa netavyam-prathama sthavirAsu, tato madhyamAsu, tatastaruNISu, paraM muktvA 'caramAM' kAthikAkhyA saMjJinIm / tatra hi prathamaM saMjJinISu sthavirAsu, tato madhyamAsu, tadalAbhe'saMjJinISu sthavirA-20 madhyamAsu, tataH saMjJinISu taruNISu, tadaprAptAvasaMjJinISu taruNISu tiSThanti / evameva strIve. SadhArISu, napuMsakeSvapi draSTavyam // 2577 // 4 bhAvitaM nimranthasUtradvayam / samprati nirgranthIsUtradvayaM bhAvayati-~ eseva kamo niyamA, niggaMthINaM pi hoi nAyavyo / (granthAnam-6000 / sarvagranthAgram-18220 / ) jaha tesi itthiyAo, taha tAsi pumA muNeyavvA // 2578 // 1degsu catasRSvapi ti kaa0|| 2 zeSAsvapi' madhyasthA-''bharaNapriyAprabhRtiSu saMkSi bhA0 // 3degva itthiyAsuM kAM0 // 4 degThatAmanantaroktagAthAyAM mUlacaturgurukAkhyA zo' kA // 5 striyo'pi dvAdaza saMzinyo dvAdaza cAsaMhinyo bhavanti / prathama saMjhinInAM prathamavarga madhyasthastrISu, tadadeg bhA0 // 6degm / viparyastakamo nAma pratha kaa.|| 7 etacihnagatamavataraNaM bhA0 pratAvatra na vartate, kintu kiJcid rUpAntareNa 2573 gAthATIkAnantara vartate / dRzyatA patra 724 TippaNI 3 // 8neyamvo tA0 // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 726 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sAgArikopA0 sU0 26-29 eSa eva kramo niyamAnnirgranthInAmapi bhavati jJAtavyaH / paraM yathA 'teSAM' nirgranthAnAM striyo gurukatarAstathA nirgranthInAmapi pumAMso gurukatarA jJAtavyAH || 2578 // kAhI yA taruNIsuM, causu vi cauguruga ThAyamANINaM / sAsu vicaulagA, samaNINaM itthavaggami // 2579 // 5 strINAM strIveSanapuMsakAnAM ca madhye kAthikataruNISu catasRSvapi tiSThantInAM caturgurukAH / 'zeSAsvapi' madhyasthAdiSu dvAviMzatisaGkhyAkAsu strISu dvAviMzatau ca strInapuMsakeSu caturlaghukAH / evaM zramaNInAM strIvarge prAyazcitaM jJAtavyam || 2579 // kAhI taruNevi, causu vi mUlaM tu ThAyamANINaM / sesesu u caugurugA, samaNINaM purisavaggammi / / 2580 // puruSANAM puruSanapuMsakAnAM ca saMjJyasaMjJinAM ye pratyekaM catvAraH kAthikAstaruNAsteSu tiSThantInAM nirgranthInAM mUlam / 'zeSeSu' puruSeSu puruSanapuMsakeSu ca pratyekaM catvAro gurukAH / evaM zramaNInAM puruSavarge prAyazcittaM mantavyam || 2580 // athAparaM prAyazcittAdezamAha - 10 theiesa ahavA, paMcaga panarasa mAsalahuo ya / chedo majjhatthAdisu, kAhiyataruNesu. caulahuo // 2581 // sannI - assanINaM, purisa - napuMsesa esa sAhUNaM / eesuM ci thIsuM, guruo samaNINa vivarIo // 2582 // athavA sthavirAdiSu triSu padeSu paJcakaH paJcadazako mAsalaghukazca chedo dAtavyaH / tadyathAmadhyastheSu sthavireSu tiSThanti laghupaJcakazchedaH, madhyastheSu madhyameSu laghupaJcadazakaH, madhyastheSu taruNeSu laghumAsikacchedaH / evamAbharaNapriyeSu kAndarpikeSu ca trividheSvapi ' mantavyam / kAkA 20 api ye sthavirA madhyamAzca teSvapyevamevAvasAtavyam / vizeSacUrNikRt punarAha - kAhIe saNNithere pannarasa rAidiyANi lahuo chedo, majjhime mAsalahuo chedo ti / ye tu kAkAstaruNAsteSu caturlaghumAsikacchedaH // 2581 // evaM puruSAH puruSanapuMsakA vA ye: saMjJino ye cAsaMjJinasteSAM samuditAnAM ye'STacatvAriMzatsa chyAkA bhedAsteSu yathoktakrameNa 'eSaH ' paJcakAdikacchedaH sAdhUnAM bhavati / strISu strInapuMsakeSu ca 25 'eteSveva' madhyasthasthavirAdibhedeSu sAdhUnAmeSa eva cchedo gurukaH karttavyaH, tadyathA ---- gurupaJcako gurupaJcadazako gurumAsiko gurucaturmAsikazceti / zramaNInAM punareSa eva cchedo viparIto dAtavyaH, kimuktaM bhavati ? -- zramaNInAM strIvarge tiSThantInAM laghupaJcakAdikacchedaH, puruSavarge tu gurupaJcakAdikaH / zeSaM sarvamapi prAgvad draSTavyam || 2582 // // sAgArikApAzrayaprakRtaM samAptam // 15 1 atha nirgranthInAmeva strISu tiSThantInAM prAyazcittamAha ityavataraNaM kAM0 // 2 atha zramaNInAmeva ca puruSeSu tiSThantInAM prAyazcittamAha ityavataraNaM kAM0 // 3 "ahavA dhammagaNikhamAsamaNAdeseNaM savvesu vi padesu imA sohI -- therAIsuM ahavA0 gAhrAdvayam / " iti vizeSacUrNau // 4 therAditie ahavA tA0 // 5degpi prAyazcittaM madeg kAM0 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2579-86] . prathama uddezaH / prativaddha za vyA prakRtam 10 sUtram no kappai niggaMthANaM paDibaddhasejjAe vatthae 30 // asya sambandhamAha iti oha-vibhAgeNaM, sejA sAgArikA smkkhaayaa| __ taM ceva ya sAgariyaM, jassa adUre sa paDibaddho / 2583 // 'iti' evamoghena vibhAgena ca 'sAgArikA' sAgArikayuktA 'zayyA' pratizrayAparaparyAyA samAkhyAtA / tadeva ca sAgArikaM yasyopAzrayasya 'adUre' Asanne sa pratibaddha ucyate / tatra nirgranthAnAmavasthAnamanena pratiSidhyate // 2583 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA--no kalpate nirgranthAnAM 'prativaddhazayyAyAM' dravyato bhAvatazca pratibaddhe upAzraye vastumiti sUtrArthaH // atha niyuktivistaraH nAma ThavaNA davie, bhAvammi cauviho u paDibaddho / davvammi paTThivaMso, bhAvammi cauvviho bhedo // 2584 // nAma-sthApanA-dravya-bhAvabhedAccaturvidhaH pratibaddhaH / tatra nAma-sthApane gatArthe / dravyataH punara-15 yam---'pRSThavaMzaH' balaharaNaM sa yatropAzraye gRhasthagRheNa saha sambaddhaH sa dravyapratibaddha ucyate / 'bhAve tu' bhAvapratibaddhe cintyamAne caturvidho bhedo bhavati // 2584 // tadyathA pAsavaNa ThANa rUve, sadde ceva ya havaMti cattAri / [ni.bhA. 520-49] davveNa ya bhAveNa ya, saMjogo hoi caubhaMgo // 2585 // prazravaNe sthAne rUpe zabde ceti catvAro bhedA bhAvapratibaddhe bhavanti / tatra yasmin sAdhUnAM 20 strINAM ca kAyikIbhUmirekA sa prazravaNapratibaddhaH / yatra punarekamevopavezanasthAnaM sa sthAnapratibaddhaH / yatra tu strINAM rUpamavalokyate sa rUpapratibaddhaH / yatra sthitairbhASA-bhUSaNa-rahasyazabdAH zrUyante sa zabdapratibaddhaH / atra ca dravyeNa ca bhAvena ca saMyoge caturbhaGgI bhavati / tadyathA--- dravyato nAmaikaH pratibaddho na bhAvataH, bhAvato nAmaikaH pratibaddho na dravyataH, eko dravyato'pi bhAvato'pi, eko na dravyato na bhAvataH // 2585 // evaM caturbhaGgayAM viracitAyAM vidhimAha-25 cautthapadaM tu vidinnaM, davve lahugA ya dosa aannaadii| saMsaddeNa vibuddhe, ahikaraNaM suttaparihANI // 2586 // caturthapadamatra 'vitIrNam' anujJAtam , caturthabhaGgavartini pratizraye sthAtavyamityarthaH / dravyapratibaddhe tiSThatAM catvAro laghukAH, AjJAdayazca doSAH / sAdhUnAM sambandhinA AvazyikI-naiSe. 1degna-oghasUtreNa vibhAgena ca-vibhAgasUtraiH 'sAgA kA0 // 2degddhe vakSyamANalakSaNe udeg kAM0 // 3 degti / gAthAyAM puNstvnirdeshHpraakRttvaat|tdeg kaaN0|| 4 degye ubhayato'pratibaddhe sthA' kAM0 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 728 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ pratibaddhazayyApra0 sU0 30 dhikIprabhRtinA saMzabdena vibuddheSu gRhastheSvadhikaraNaM bhavati / athAdhikaraNabhayAnnissaJcArAstRSNIkAzcAsate tataH sUtrArthaparihANiH // 2586 // athAdhikaraNapadaM vyAkhyAnayati Au jovaNa vaNie, agaNi kuDuMbI kukamma kummarie / teNe mAlAgAre, ubbhAmaga paMthie jaMte // 2587 // asyA vyAkhyA prAgvat (gA0 2560) // 2587 // athAdhikaraNabhayAt tUSNIkAstiSThanti tata ete doSAH Asajja nisIhI vA, sajjhAya na kariti mA hu bujhijA / teNAsaMkA laggaNa, saMjama AyAe~ bhANAdI // 2588 // mA gRhasthA vibudhyantAmiti kRtvA "Asaja" iti zabdaM noccaranti mAsalaghu / naiSedhikI. 10 mAvazyikI vA na kurvanti paJca rAtrindivAni / khAdhyAye sUtrapauruSIM na kurvanti mAsalaghu / arthapauruSIM na kurvanti mAsaguru / sUtraM nAzayanti caturlaghu / artha nAzayanti caturguru / etena sUtraparihANiriti padaM vyAkhyAtam / tathA sAdhUnAmAvazyikIzabdaM padanipAtazabdaM vA zrutvA te gRhasthAH steno'yamityAzaGkayA sAdhunA samaM yuddhAya lageyuH / tatazca yudhyamAnayoH saMyamAtmabhAjanAnAM virAdhanAdayo doSAH / yata evamato dravyapratibaddhAyAM vasatau na sthAtavyaM / dvitIyapade 15 tiSTheyurapi // 2588 // / katham ? ityata Aha-~ addhANaniggayAdI, tikkhutto maggiUNa asaIe / gIyasthA jayaNAe, vasaMti to davvapaDibaddhe // 2589 // __ adhvanirgatAdayaH 'trikRtvaH' trIn vArAn dravyato bhAvato'pi cApratibaddhamupAzrayaM mArgayitvA yadi na labhante tato gItArthA yatanayA dravyapratibaddhe upAzraye vasanti // 2589 // yatanAmevAha20 ApucchaNa AvAsiya, asijja nisIhiyA ya jayaNAe / verattI AvAsaga, jo jAhe. ciMdhaNa dugammi // 2590 // yadA ko'pi sAdhuH kAyikIbhUmau gantumicchati tadA dvitIyaM sAdhumApRcchaya nirgacchati, sa ca dvitIyaH pRSTamAtra evotthAya daNDakahasto dvAre tiSThati yAvadasau pratyAgacchati, eSA ApracchanayatanA / AvazyikImAsAdyazabda naiSedhikI ca yatanayA yathA gRhasthA na zRNvanti tathA 25 kurvanti / vairAtrikavelAyAmapi yaH pUrvamutthitastena dvitIyaH sAdhuryatanayA hastena spRSTvA pratibodhayitavyaH, sa ca spRSTamAtra eva tRSNImbhAvenottiSThati, tato dvAvapi kAlabhUmau gatvA vairAtrikaM kAlaM yatanayA gRhItaH yathA pArzvasthito'pi na zRNoti / AvazyakaM yo yadA yatra sthito vibudhyate sa tadA tatra sthita eva karoti, vandanakaM stutIzca hRdayenaiva prayacchanti, yadvA yadA te gRhasthAH prabhAte khayamevotthitAH tadA''vazyakaM kurvanti / "ciMdhaNa dugammi" ti parAvarttayatAM yatra 1ta. De0 mo0 le. vinA'nyatra-zva saMya bhA0 / degzva taiH samaM yudyamAnasya saMya kAM0 // 2 ta0 De0 mo0 le0 vinA'nyatra-dhanA / yata ete doSA atodra bhaa0| dhanA, AdizabdAt pravacanoDDAhAdayo'neke dossaaH| yata evamato kaa.|| 3degchedapi bhaa0|| 4 etanmadhyagataH pAThaH kAM0 pratAveva vartate // 5 tato'satyAM vasatIgI kA0 // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 729 bhASyagAthAH 2587-94] prathama uddezaH / sUtre'rthe vA rAtrau zaGkitaM bhavati tasya cihnam-abhijJAnakaraNam , yathA amukasminnoM zrutaskandhe'dhyayane uddezake vA idaM zaGkitamastIti, tat sarvaM divA praznayitvA niHzaGkitaM kurvanti // 2590 // tathA jaMNarahie vujANe, jayaNA bhAsAe~ kimuya paDibaddhe / DhaDDarasara'NuppehA, na ya saMghADeNa verattI // 2591 // yadi tAvajjanarahite'pyudyAne vasatAM rAtrau bhASAyAM yatanA 'mA catuSpada-pakSi-sarIsRpAdayo jantavo vibudhyantAm' iti kRtvA, tataH kiM punaH dravyapratibaddha pratizraye !, tatra sutarAM yatanA karttavyeti bhAvaH / yastu 'DhaDDaravaraH' bRhatA zabdena bhASaNazIlaH sa vairAtrikaM khAdhyAyamanuprekSayA karoti, manasevetyarthaH / ye'pi ca sAdhavo na DhaDDarakharAste'pi saGghATakena na parivartayanti kintu pRthak pRthagiti // 2591 // 10 gataH prathamo bhaGgaH / atha dvitIyabhaGgaM bhAvataH pratibaddho na dravyata ityevaMlakSaNaM nirUpayati bhAvammi u paDibaddhe, cauro gurugA ya dosa aannaadii| te vi ya purisA duvihA, bhuttabhogI abhuttA ya // 2592 // 'bhAve' bhAvataH pratibaddha pratizraye tiSThatAM caturgurukAH AjJAdayazca doSAH / ye punaste bhAvapratibaddhe vasanti te puruSAH' sAdhavo dvividhAH-kecid 'bhuktabhogimaH' ye strIbhomAm 15 bhuktvA pravrajitAH, kecittu 'abhuktabhoginaH' kumArapravrajitAH / eSA purAtanA mAthA // 2592 // athAsyA eva vyAkhyAnamAha bhAvammi u paDibaddhe, panarasasu padesu caugurU hoti / ___ ekkekAu payAo, havaMti ANAiNo dosA // 2593 // bhAvapratibaddhe caturbhiH prazravaNAdibhiH padaiH SoDaza bhaGgAH kartavyAH / tadyathA---prazravaNapati- 20 baddhaH sthAnapratibaddho rUpapratibaddhaH zabdapratibaddhazca 1 prazravaNapratibaddhaH sthAnapratibaddho rUpapratibaddho na zabdapratibaddhaH 2 ityAdi / atra prathamabhaGgAdArabhya paJcadazasu 'padeSu' bhaGgeSu caturguravaH prAyazcittam / AdezAntareNa vA prathame bhane catvArazcaturguravaH, caturNAmapi padAnAM tbaashuddhtvaat| dvitIye bhaGge trayazcaturguravaH, trayANAM padAnAM tatrAzuddhatvAt / evamanayA dizA yatra bhane yAnti padAnyavizuddhAni tatra tAvantazcaturguravaH / ekaikassAca 'padAd' bhaGgakAdAjJAdayo doSA 2 bhavanti, yastu SoDazo bhaGgaH sa caturvapi padeSu zuddha iti na tatra prAyazcittam // 2593 // prazravaNAdInAmevAnyo'nyaM sambhavamAha ThANe niyamA rUvaM, bhAsAsaddo ya bhUsaNe bhio| kAiya ThANaM natthI, sadde rUve ya bhaya sese // 2594 // yatra sAdhUnAM strINAM caikamevopavezanasthAnaM tatra niyamAt parasparaM rUpamavalokyate bhASAzabdaca 30 1 vijaNammi vi ujjANe iti vizeSacUrNau pAThaH // 2degkSayaiva karoti / ye'pi bhaa0|| 3degbaddha upAzraye bhaa0|| 4 "bhAvammi u0 gAhA puraatnaa| asyA vyAkhyA-bhAvammi u0 gAhA / " iti vizeSAno / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 730 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [pratibaddhazayyApra0 sU0 30 zrUyate bhUSaNazabdastu bhAjyaH, sAbharaNAnAM strINAM bhavati itarAsAM na bhavatItyarthaH / 'kAyikI' prazravaNaM tatra sthAnaM nAsti, lokajugupsitatayA kAyikIbhUmAvupavezanAbhAvAt ; bhASA-bhUSaNazabdarUpANi tu bhavantyapIti bhAvaH / zabda rUpe ca 'zeSANi prazravaNAdIni 'bhaja' vikalpaya / kimuktaM bhavati ?-zabde prazravaNa-sthAna-rUpANi bhavanti vA na vA, rUpe'pi prazravaNa-sthAna-zabdA bhavanti 5 vA na veti // 2594 // aiteSveva doSAnupadarzayati AyaparobhayadosA, kAiyabhUmI ya iccha'NicchaMte / saMkA egamaNege, voccheda padosato jaM ca // 2595 // .. yatra saMyatAnAmaviratikAnAM caikA kAyikIbhUmistatrAtmaparobhayasamutthA doSAH / tatra saMyata evAviratikAM rahasi dRSTvA yadAtmanA kSubhyati eSa Atmasamuttho doSaH, yastu sA strI tasmin 10 saMyate kSubhyati sa parasamutthaH, yastu sAdhuraviratikAyAmaviratikA'pi sAdhau kSobhamupagacchati sa ubhayasamuttho doSaH / "iccha'NicchaMte" tti yadi striyA prArthitaH sAdhustAM pratisevitumicchati tato vratabhaGgaH, atha necchati tataH sA uDDAhaM kuryAt / "saMka" tti aviratikA kAyikIbhUmau praviSTA pazcAt saMyatamapi tatra gacchantaM dRSTvA ko'pi zaGkAM kuryAt-yadevamamU dve apyatra tvaritaM praviSTe tannUnaM maithunArthamiti / tata ekasyAnekeSAM vA sAdhUnAM vyavacchedaM kuryAt / "pado15 sato jaM ca" ti tadIyAH pati-devarAdayaH pradveSato yad grahaNA-''karSaNAdikaM kariSyanti tanniSpannaM prAyazcittam // 2595 // yatrAviratikAnAM sAdhUnAM caikamevopavezanasthAnaM tatra doSAnAha-- duggUDhANaM channaMgadaMsaNe bhuttabhogi saikaraNaM / veuvviyamAIsu ya, paDibaMdhuDuMcayA''saMkA // 2596 // 'durguDhAnAM' duSprAvRtAnAM strINAM yAni cchannAGgAni UrukucoraHprabhRtIni teSAM darzane bhukta20 bhoginAM - smRtikaraNaM abhuktabhoginAM >> tu kautukamutpadyate / tathA vaikriyaM-vAtAdivikriyAvizeSAd mahApramANaM sAgArikam , athavA vikurvitaM nAma-mahArASTraviSaye sAgArikaM viddhavA tatra viNTakaH prakSipyate, sA cAviratikA tAdRzenAGgAdAnena pratisevitapUrvA, tataH vaikriyaM vikurvitaM vA AdigrahaNAt paittikaM vA sAgArikaM dRSTvA sA strI tatra sAdhau pratibandhaM kuryAt , uDDaJcakaM vA kazcidagAraH kuryAt , AzaGkA vA lokasya bhavati-ete zramaNakA na sundarA yenaivaM mahelAbhiH 25 samamAsate // 2596 // sarveSvapi prazravaNAdisthAneSu sAmAnyata ime doSAH baMbhavayassa aguttI, lajjAnAso ya pIiparivuDDI / / sAhu tavovaNavAso, nivAraNaM titthaparihANI // 2597 // strIbhiH sahaikatra tiSThatAM sAdhUnAM brahmacaryasya 'aguptiH' bhaGgo jAyate, lajjAnAzazca parasparaM bhavati, abhIkSNaM sandarzanAdinA prItiparivRddhirupajAyate, lokazyopahAsoktibhaGgayA bravIti30 aho! amI sAdhavastapovane vasanti, nivAraNaM ca rAjAdayaH kurvanti-mA eteSAM madhye ko'pi 1degyate 'bhUSaNe' bhUSaNaviSayastu zabdo bhA' kAM0 // 2 tu bhAjyAnIti bhA bhA0 // 3 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 pratAveva // 4 etacihnagataH pAThaH bhA0 nAsti // 5 aguttI ya baMbhacere, lajA bhA0 // 6 syAguptiH, lajjA bhA0 ta0 De0 // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2595-2601 ] prathama uddezaH / pravrajyAM gRhNAtu, tatazca 'tIrthaparihANiH' tIrthasya vyavacchedo bhavati || 2597 // rUpapratibaddhe doSAnAha- 731 cakammiyaM ThiyaM moDiyaM ca vippekkhiyaM ca savilAsaM / AgAre ya bahuvihe, dahuM bhutteyare dosA / / 2598 // 'caGkramitaM' rAjahaMsIvat salIlaM padanyAsaH, 'sthitaM' kaTIstambhe norddhasthAnam, 'moTitaM ' gAtra 5 moTanam vividham- arddhAkSi- kaTAkSAdibhirbhedaiH prekSitaM viprekSitam, tacca 'savilAsaM ' bhrUvikSepasahitaM vismitamukhaM vA, evamAdInAkArAn bahuvidhAn dRSTvA bhuktAnAm 'itareSAM ca' abhuktAnAM smRtikaraNa kautukAdayo doSAH / 2598 // aviratikAnAM punarnAnAdezIyAn sAdhUn dRSTvetthamadhyupapAto bhavet - jalla-malapaMkiyANa vi, lAyannasirI jahesi dehANaM / , sAmannamma suruvA, sayaguNiyA Asi gihavAse / / 2599 / / jallaH - kaThinIbhUtaH, mala:- punarudvartitaH sannapagacchati, jallena malena ca paGkitAnAmapyeSAM sAdhUnAM deheSu abhyaGgodvarttana - khAnavirahiteSvapi yathA 'lAvaNyazrIH' kamanIyatAlakSmIH zrAmayespi surUpA upalabhyate tathA jJAyate nUnamamISAM gRhavAse zataguNitA lAvaNyalakSmIrAsIt // 2599 // zabdapratibaddhe doSAnAha- 10 1 yaM jaMpiyaM ca videg tA0 // 2 sAdhusambandhinAM dehAnAmabhyadeg kAM0 // 3ra:- hRdayaGgamaH, sphu' bhA0 // 4 vizabdaH sphuTAbhivacaH grAhako'rthagrahaNasamarthaH, sukhena - anAyAsena svaryate-uccAryata iti susvaraH evaMvi0 bhA0 // 15 gIyANi ya paDhiyANi ya, hasiyANi ya maMjulA ya ullAvA / bhUsaNasa rAhassie a soUNa je dosA / / 2600 // strINAM samvandhIni bhASA-zabda-rUpANi, yAni gItAni ca paThitAni ca hasitAni ca, 'maJjulAzca' mAdhuryAdiguNopetA ullApAH, ye ca valaya- nUpurAdInAM bhUSaNAnAM zabdAH, ye ca rahasi bhavA rAhasikAH- puruSeNa paribhujyamAnAyAH striyAH stanitAdayaH zabdA ityarthaH, tAn zrutvA ye 20 bhuktA-bhuktasamutthA doSAstanniSpannaM prAyazcittamAcAryastatra bhAvapratibaddhe tiSThan prApnoti // 2600 // atha striyaH sAdhUnAM svAdhyAyazabdaM zrutvA yaccintayeyustad darzayati gaMbhIra - mahura - phuDa - visayagAhao sussaro saro jaha siM / sajjhAyassa maNaharo, gIyassa Nu keriso AsI // 2601 // gambhIro nAma-yataH pratizabda uttiSThate, madhuraiH - komalaH, sphuTa: - vyaktAkSaraH, viSaiyagrAhakaH - 25 arthaparicchedapaTuH, sukharaH - mAlava kauzikyAdikharAnuraJjitaH, evaMvidhaH svaro yathA 'eSAM' sAdhUnAM sambandhI svAdhyAyasyApi manoharaH zrUyate tathA jJAyate yadA gRhavAse vizvastAH santo gItamete vihitavantastadA gItasya kIdRzo nAma zabda AsIt ? kinnaradhvanayastadAnImabhUvanniti bhAvaH // 2601 // uktAzcaturSvapi prazravaNAdipratibaddheSu doSAH / atha " te puNa purisA duvihA" ( gA0 2592 ) ityAdi pazcArddha vyAkhyAnayati 30 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 732 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ pratibadbhazayyApra0 sU0 30 purisA ya bhuttabhogI, abhuttabhogI ya kei nikkhaMtA / koUhala-saikaraNubbhavehi~ dosehimaM kujA // 2602 // te punaH saMyatapuruSA dvividhAH---kecid bhuktabhoginaH kecittvabhuktabhogino niSkrAntAH / te ca tatropAzraye smRtikaraNa-kautUhalodbhavA doSA ye utpadyante tairidaM kuryuH // 2602 // paDigamaNamannatithiga, siddhI saMjai saliMga hatthe ya / addhANa-vAsa-sAvaya-teNesu va bhAvapaDibaddhe / / 2603 // pratigamanaM nAma-te sAdhavo bhUyo'pi gRhavAsaM gaccheyuH, yadvA kazcit pArzvasthAdibhyaH samAgataH sa tepveva vrajet , anyatIrthikepu vA gacchet , siddhaputrikAM vA saMyatI vA skhaliGgasthitaH pratiseveta, hastakarma vA kuryAt / yata ete doSA ato na bhAvapratibaddhe sthAtavyam / bhavedvA 10 kAraNaM yena tatrApi sthAtavyaM bhavati / kiM punastat ? ityAha-"addhANa" ityAdi / adhvaprati pannAste sAdhavaH, na cAnyAM vasatiM labhante, varSa vA nirantaraM patati, zvApadAH stenI vA grAmAdervahirupadravanti / etaiH kAraNabhAvapratibaddhe'pyupAzraye tiSThanti // 2603 // __ etadeva vyAcaSTe vihaniggayA u jaiuM, rukkhe joi paDibaddha ussA vA / ThAyati aha uvAsaM, sAvaya-teNAdao bhAve // 2604 // viham-adhvA, tato nirgatAstaM pratipannA vA trikRtvaH zuddhAyA vasateranveSaNe yatitvA yadi na labhante tato vRkSasyAdhastAdvA jyotiryutAyAM vA dravyapratibaddhAyAM vA vasatau tiSThanti / "aha u" tti atha punarvRkSasyAdhastAdavazyAyo vA varSa vA nipatati zvApada-stenAdayo vA tatropadravanti tato bhAvapratibaddhAyAM vasatau vasanti // 2604 // tatra ceyaM yatanA __ bhAvammi ThAyamANA, paDhamaM ThAyaMti rUvapaDibaddhe / tahiyaM kaDaga cilimilI, tassa'satI ThaMti pAsavaNe // 2605 // bhAvapratibaddhe upAzraye tiSThantaH prathamaM rUpapratibaddhe tiSThanti / tatra cApAntarAle kaTakaM cilimilikAM vA prayacchanti / 'tasya' rUpapratibaddhasyAbhAve prazravaNapratibaddhe'pi tiSThanti / tatrApi kAyikI mAtrake vyutsRjyAnyatra pariSThApayanti // 2605 // asaI ya mattagassA, nisiraNabhUmIi vA vi asaIe / vaMdeNa bolakaraNaM, tAsiM velaM ca varjiti // 2606 // mAtrakasya 'asati' abhAve'nyasyA vA kAyikInisarjanabhUmerabhAve 'vRndena' tricatuHprabhRtisAdhusamUhena mahatA zabdena bolaM kurvantastasyAmeva kAyikIbhUmau pravizanti / 'tAsAM ca' agA rINAM kAyikIvyutsarjanavelAM varjayanti // 2606 // 30 prazravaNapratibaddhasyAbhAve zabdapratibaddhe'pi tiSThanti, tatra 1degnAdayo grA bhA0 vinA // 2 tato vRkSaprativaddhAyAM jyoti prativaddhAyAM vA vasatau tiSThanti / tasyAbhAve grAmAdevahivRkSasyAdhastAt "ussA batti abhAvakAze vA tisstthnti| atha tatra varSodakaM nipatati bhA0 // 3degsargabhU bhA0 // 20 25 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAgyagAthAH 2602-8] prathama uddezaH / bhUsaNa-bhAsAsade, sajjhAya jjhANa niccmuvogo| ubagaraNeNa sayaM vA, pellaNa annattha vA ThANe // 2607 / / prathamaM bhUSaNazabdaprativaddhe tadabhAve bhASAzabdapratibaddhe'pi tiSThanti / tatra cobhayatrApi mahatA zabdena samuditAH santaH svAdhyAyaM kurvanti, dhyAnalabdhimanto vA 'dhyAna' dharma-zuklabhedabhinnaM dhyAyanti, etayoreva svAdhyAya-dhyAnayornityamupayogaH karttavyaH / bhUSaNa-bhASAzabdapratibaddhA- 5 bhAve sthAnapratibaddhe tiSThanti / tatropakaraNena svayaM vA viprakIrNAH santastathA mAlayanti yathA tAsAM preraNaM bhavati, avakAzo na bhavatIti bhAvaH / anyatra vA sthAne gatvA divase tiSThanti // 2607 // sthAnaprativaddhasyAbhAve rahasyazabdapratibaddhe tiSThanti / va taMtra tiSThatAM yatanAM krama ca darzayati pariyArasaddajayaNA, sadda vae ceva tiviha tivihA ya / 10 uddANa-pauttha-sahINabhoiyA jA jassa vA gurugI // 2608 // puruSeNa strI paribhujyamAnA yaM zabdaM karoti sa paricArazabda ucyate, tatra 'yatanA' svAdhyAyaguNanAdikA krttvyaa| 'sadda vae ceva tiviha" tti zavdato vayasA ca sA strI trividhA, tadyathAmandazabdA madhyamazabdA tInazabdA ca, vayasA tu sthavirA madhyamA taruNI ceti trividhA / "tivihA ya" ti punarekaikA trividhA-apadrANabhartRkA proSitabhartRkA svAdhInabhoktakA ceti| 15 evaM bhedepu viraciteSu yatanAkrama ucyate-tatra pUrvamapadrANabhartRkAyAM sthaMvirAyAM mandazabdAyAM sthAtavyam , tataH proSitabhartRkAyAM sthavirAyAM mandazabdAyAm , tadabhAve'padrANabhartRkAyAM sthavirAyAM madhyazabdAyAm , tadasambhave proSitabhartRkAyAM sthavirAyAM madhyamazabdAyAm , tadalAbhe'padrANabhartRkAyAM sthavirAyAM tIvrazabdAyAm , tadaprAptau proSitabhartRkAyAM sthavirAyAM tIvrazabdAyAM sthAtavyam / evameva madhyamAsu taruNISu ca apadrANa-proSitabhartRkAsu kramo draSTavyaH / tataH svAdhInabha- 20 rtRkAyAmapi prathama sthavirAyAM tato madhyamAyAM tatastaruNyAM yathAkramaM manda-madhyama-tIvrazabdAyAM sthAtavyam / athavA "jA jamsa gurugi" ti yasya sAdhoryo mandAdikaH zabdo rocate tena yA yuktA sA tasya gururAgahetutvAd gurukA, tena ca sarvaprayatnena tayA gurukastriyA pratibaddhaH pratizrayaH parihartavyaH / / 2608 // athavA'yamaparaH krama ucyate11 etadantargataH pAThaH kA0 pustaka eva // 2 "pariyAra0 gAhA porANA" iti vizeSacUrNau // 3 bhA0 vinA'nyatra-ti / athaitAsu tiSThatAmayaM kramaH-pUrva kAM0 / ti / tatra pUrva ta. De0 mo. le0|| 4 sthavirAyAM sthAtavyam, tadasambhave proSitabhartRkAyAM sthavirAyAm, tadaprAtAvapa. drANa-proSitabhartRkayoreva prathamamadhyamayoH, tatastaruNyorapi krameNa sthAtavyam / tataH svAdhInabhartRkAyAM sthavirAyAM mandazabdAyAm, tatastasyAmeva madhyamazabdAyAm, tatastIva. zabdAyAm , tadabhAve madhyama-taruNyorapi yathAkramaM manda-madhyama-tIvrazabdayoH sthAtavyam / athavA "jA jassa bhA0 vinA // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 734 uddANa pariviyA, pauttha kannA sabhoiyA caiva / therI majjhima taruNI, tivvakarI maMdasaddA ya // 2609 // kanyAzabdo bandhAnulomyAd madhye'bhihito'pyAdau karttavyaH, tataH pUrvaM 'kanyAyAm' apariNItastriyAm, tadabhAve'padrANabhartRkAyAm, tataH 'bhartRpariSThApitAyAM' daurbhAgyAt patinA paritya - 5 ktAyAm, tadalAbhe proSitabhartRkAyAM sthavirAyAM sthAtavyam / tadaprAptA vetAkheva prathamaM madhyamAsu, tatastaruNISu, tataH sabhoktRkA - khAdhInabhartRkA tasyAmapi sthavirAdikrameNa stheyam / navaraM sA tIvrazabdakarI mandazabdA cazabdAd madhyamazabdA ceti trividhA / tatra pUrvaM mandazabdAyAM tato madhyamazabdAyAM tatastItrazabdAyAmapi sthAtavyam // 2609 // "sadda vae ceva tiviha" ( gA0 2608 ) tti vyAkhyAnayati 10 the majjhima taruNI, varaNa tivihitthi tattha ekkekA / tivvakarI majjhakarI, maMdakarI caiva saddeNa / / 2610 // sthavirA madhyamA taruNI ceti vayasA trividhA strI / tatraikaikA trividhA-- tItrazabdakarI madhyamazabdakarI mandazabdakarI ceti zabdena trividhA || 2610 // atha prazravaNapratibaddhAdiSu caturSvapi yA bhASyakRtA savistaraM yatanA proktA tAmeva nirmuktikRdekagAthayA saGgRhyAhapAsavaNa mattaNaM, ThANe annattha cilimilI rUve / sajjhAe jhANe vA, AvaraNe saddakaraNe vA / / 2611 // kAyikI pratibaddhe pratizraye prazravaNaM mAtrakeNa pariSThApayitavyam / sthAnapratibaddhe'nyatra gatvA sthAtavyam / rUpapratibaddhe cilimilI dAtavyA / zabdapratibaddhe khAdhyAyo dhyAnaM vA 'AvaraNaM vA' karNayoH sthaganaM vidheyam / tathApi zabde zrUyamANe ' zabdakaraNaM' tathA zabdaH karttavyo yathA 20 tayorlajjitayormoha upazAmyati // 2611 // athAsyA eva pazcArddha vyAcaSTe 4 vegakaraMjaM vA viparijiyaM bAhiraM va iaraM vA / so taM guNei sAhU, jhANasaladdhI ujhAejA / / 2612 // 'vairAgyakaram' uttarAdhyayanAdi, yad vA'pi 'parijitaM ' svabhyastaM parAvarttyamAnamaskhalitamAgacchatIti bhAvaH, tacca 'aGgabAhyaM vA' prajJApanAdi 'itaradvA' aGgapraviSTamAcArAdi yad yasya 25 sAdhorAgacchati sa tat sUtraM tathA guNayati yathA paricAraNAzabdo na zrUyate / yastu dhyAnasalabdhiH ' dhyAnalabdhisampannaH sa dhyAnaM dhyAyati // 2612 // do vi aladdhi kaNNe, Thaei taha vi savaNe kare sadaM / jaha lajjiyANa moho, nAsa jaNanAyakaraNaM vA / / 2613 // 'dvayorapi' svAdhyAya-dhyAnayoryaH sAdhuralabdhikaH sa karNau sthagayati / tathApi zabdazravaNe 30 zabda tathA kuryAt yathA tayorlajjitayomoMho nazyati, yathA - kimevaM bhoH ! na pazyasi tvamasamAnatra sthitAn yadevaM lajjanIyAni ceSTitAni kuruSe / yadyevamapyukto na tiSThati tato janajJAtaM kurvanti, yathA-- pazyata pazyata bho indradatta ! yajJadatta ! somazarman ! ayaM vigupta itthamasmAkaM purato'nAcAraM sevate // 2613 // gato dvitIyabhaGgaH / atha tRtIyabhaGgamAha - 15 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ pratibaddhazayyApra0 sU0 30 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2609-17] prathama uddezaH / ubhao paDibaddhAe, bhayaNA pannarasiyA u kAyavyA / / davve pAsavaNammi ya, ThANe rUve ya sadde ya // 2614 // 'ubhayataH' dravyato bhAvatazca yA pratibaddhA vasatiH tasyAM paJcadazakA 'bhajanA' bhaGgakaracanA karttavyA / tadyathA-dravyataH pratibaddhA bhAve ca prazravaNa-sthAna-rUpa-zabdaiH pratibaddhA 1 dravyataH pratibaddhA bhAvatazca prazravaNa-sthAna-rUpaiH pratibaddhA na zabdena 2 dravyataH pratibaddhA bhAvataH prazra-5 vaNa-sthAna-zabdaiH pratibaddhA na rUpeNa 3 dravyataH pratibaddhA bhAve ca prazravaNa-sthAnAbhyAM pratibaddhA na rUpa-zabdAbhyAm 4 ete catvAro bhaGgAH sthAnapratibaddhapadena labdhAH / evaM sthAnApratibaddhapadenApi catvAro labhyante jAtA aSTau bhaGgAH / ete prazravaNapratibaddhapadena labdhAH, evaM prazravaNApratibaddhapadenApyaSTau labhyante, jAtAH SoDaza bhaGgAH // 2614 // atra ca poDazo bhaGgaH 'dravyataH pratibaddhA na punaH prazravaNAdibhiH' ityevaMlakSaNo nAdhikriyate, 10 ubhayataH pratibaddhAyA adhikArAt, atra ca bhaGge bhAvataH pratibaddhAyA abhAvAt / tato ye AdyAH paJcadaza bhaGgakAsteSu tiSThato doSAnAha ubhao paDibaddhAe, ThAyaMte ANamAiNo dosaa| te ceva puvvabhaNiyA, taM ceva ya hoi biiyapayaM // 2615 // ubhayataH pratibaddhAyAM vasatau tiSThata AjJAdayo doSAH / ye ca prathamadvitIyabhaGgayoH pUrvama-15 dhikaraNAdaya AtmaparobhayasamutthAdayazca doSA bhaNitAsta evAtrApi samuditA vaktavyAH / yacca prathama dvitIyabhaGgayodvitIyapadamuktaM tadevAtrApi jJAtavyam / gatastRtIyo bhaGgaH / caturthastu bhaGgo na dravyataH pratibaddhA nApi bhAvata ityevaMlakSaNaH sa cobhayathA'pi nirdoSa iti na kAcit tadIyA vicAraNA // 2615 // sUtram - kappai niggaMthINaM paDivaddhasijjAe vatthae 31 // 20 atra bhASyam eseva kamo niyamA, niggaMthINaM pi navari caulahugA / suttanivAo nidose, paDibaddhe asai u sadose // 2616 // 'eSa eva kramaH' dravyabhAvobhayataHpratibaddhavyAkhyAparipATirUpo niyamAd nirgranthInAmapi vaktavyaH / navaraM pratibaddhe tiSThantInAM tAsAM caturlaghukAH / nodakaH prAha--yadyevaM tarhi sUtraM 25 nirarthakam , 1 taMtra nirgranthInAmavasthAnasyAnujJAtatvAt / >> AcAryaH prAha-sUtranipAto nirdoSapratibaddhe pratizraye bhavati, prAyazcittaM tu sadoSapratibaddhe draSTavyam / atha nirdoSapratibaddho na prApyate tatastasya 'asati' abhAve sadoSapratibaddhe sthAtavyam // 2616 // AujjovaNamAdI, davammi taheva saMjaINaM pi| nANattaM puNa itthI, na'cAsanna na dUre ya // 2617 // dravyapratibaddhe saMyatInAmapyapkAya-zakaTayojanAdayo doSAstathaiva bhavanti, paraM tAsAM sAgA1ND etanmadhyagataH pAThaH kAM0 pratAveva vartate // 30 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 736 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ prativaddhazayyApra0 sU0 31 rikanizrayA tiSThantInAM na doSaH / "nANattaM puNa ithi" ti sa punaH pratibaddhaH strIbhireva vasantIbhitivyo na purupaiH / etad nirgranthebhyo nirgranthInAM nAnAtvam / sa ca saMyatInAM pratizrayaH sAgArikagRhasya nAtyAsanne na cAtidUre bhavati // 2617 // tadyathA-- ajiyamAdI bhagiNI, jA ya'nna sgaaranbhrhiyaao| 6 vihavA vasaMti sAgAriyassa pAse adUrammi // 2618 // _ AryikA-pitAmahI mAtAmahI vA, AdizabdAd jananyAdiparigrahaH, bhaginI pratItA, yAzcAnyA api bhrAtRjAyAprabhRtayaH sAgArikasya-zayyAtarasyAbhyarhitAH-pUjyA vidhavAH sAgArikagRhasya pArzve'dUre vasanti, tAbhirdravyataH prativaddha pratizraye vantavyamiti // 2618 // Aha ca . eyArisa gehammI, vasaMti vaiNIu davvapaDibaddhe / pAsavaNAdI ya payA, tAhi samaM hoMti jayaNAe // 2619 // ___ etAdRze gehe strIbhirdravyataH pratibaddhe vatinyo vasanti / tatra ca sthitAH prazravaNAdIni padAni 'yatanayA' vArakagrahaNAdirUpayA tAbhiH samaM kurvanti / etad nirdoSaM dravyapratibaddhamucyate // 2619 // nodakaH prAha-yadyatrApyapkAya-zakaTayojanAdInyadhikaraNAni bhavanti tataH kathaM nirdoSa bhavati ? ityucyate kAmaM ahigaraNAdI, dosA vANINa itthiyAsu pi / te puNa havaMti sajjhA, aNissiyANaM asajjhA u||2620|| 'kAmam' anumatamasmAkaM yadadhikaraNAdayo doSA vratinInAM 'strIpvapi' strIpratibaddhe bhavanti paraM te punardoSAH sAdhyAH, "ApucchaNa AvAsiya, Asajja nisIhiyA ya jayaNAe" (gA0 2590) ityAdigAthoktayA yatanayA teSAM parihattuM zakyatvAt / ye tu tAsAmanizritAnAM taru20 NAdisamutthA doSA bhavanti te'sAdhyAH, asAdhyadoSaparihAreNa ca sAdhyadoSAnAdriyamANAnAM yatanayA ca tatparihAraM kurvantInAM na kazciddoSa iti // 2620 // ukto dravyaprativaddhe vidhiH / atha bhAvapratibaddhe vidhimAha--- pAsavaNa-ThANa-rUvA, saddo ya pumaMsamassiyA je u / bhAvanibaMdho tAsiM, dosA te taM ca viiyapadaM // 2621 // 25 ye ca prazravaNa-sthAna-rUpa-zabdAH 'pumAMsaM' puruSamAzritAstaiH pratibaddhA yA zayyA tasyAM 'tAsAM' sAdhvInAM 'bhAvanibandhaH' sA bhAvapratibaddheti bhAvaH / atra ca dopAsta eva pUrvoktAH, dvitIyapadamapi tadeva mantavyam // 2621 // yastu vizeSastamupadarzayati viiyapaya kAraNammI, bhAve sammi puuvliykhaao| tatto ThANe rUve, kAiya savikArasade ya // 2622 // 30 dvitIyapade 'kAraNe' adhyanirgamanAdau nirdoSopAzrayasyAprAptau bhAvapratibaddhe tiSThantyaH prathama pUpalikAkhAdasya-vakSyamANalakSaNasya zabdaprativaddhe tiSThanti, tatastasyaiva sthAnapratibaddhe, tato 1degrdoSAyA vasateraprAptI bhA0 // 2 maM "pUvaliyakhAu" tti pUpalikAM khAdatIti pUpalikAkhAdaH tasya pUpa kA0 // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 737 10 bhApyagAthAH 2618-26] prazrama uddezaH / rUpapratibaddhe, tataH kAyikyA vAyukAyasya vA yo vyutsRjataH zabdo bhavati tena 'savikAre' sadope tasyaiva prazravaNaprativaddhe tiSThanti // 2622 // pUpalikAkhAdakasya svarUpamAha nauI-sayAugo vA, khaTTAmallo ajaMgamo thero| aneNa udyavijai, bhoijai so ya anneNaM // 2623 // yaH sthaviro navativArSiko vA zatAyuSko vA-sampannazatavarSa ityarthaH, 'khaTrAmallo nAma' 3 prabalajarAjarjaritadehatayA yaH khaTAyA utthAtuM na zaknoti, ata evAsau 'ajaGgamaH' gamanakriyAsAmarthya vikalaH, khavAyA api cAnyena paricArakAdinotthApyate anyena cAsau 'bhojyate' bhojanaM kAryate epa pUpalikAkhAdakaH // 2623 // asyaiva vyutpattimAha pUvaliyaM khAyaMto, cabbaccabasadda so paraM kunni| erisao vA saddo, jArisao pUvabhakkhissa // 2624 // pU~palikA 'khAdan' bhakSayan dantAnAmabhAvAd yasmAdasau 'paraM' kevalaM cabbaccavAzabdaM karoti sena pUpalikAkhAdakaH / yAdRzo vA pUpabhakSiNaH zabdo bhavati IdRzo yasya bhASamANasya zabdaH sa pUpalikAkhAdakaH // 2624 // so vi ya kuTuMtarito, khAhutthUbhAu kuNai jatteNaM / paridevai kicchAhi ya, avitakaMto vigayabhAvo // 2625 // 15 'so'pi ca' pUpalikAkhAdakaH sthaviraH saMyatIpratizrayasya kuDyAntarito vartamAnaH "khAhudRbhAu' ti kAzita-niSThIvane te dve api 'yatnena' kaSTena karoti, kRcchrAccAsau paridevate' karaNatIti bhAvaH, 'avitarkamAnaH' vitarkamakurvan 'vigatabhAvaH' nirabhisandhihRdayaH supta-matta. mUcchitAdirivAvyaktacetanAka ityarthaH, IdRzena pUpalikAkhAdakazabdena pratibaddhe nirgranthIbhiH prathamaM sthAtavyam / tadabhAve tasyaiva sthAnapratibaddhe, tato rUpapratibaddhe, tataH prazravaNapratibaddhe'pi 20 // 2625 // Aha kimatra pUpalikAkhAdakapratibaddhe rAgodbhavo na bhavati ? ucyate avi hoja virAgakaro, sado rUvaM ca tassa tadavatthaM / ThANaM ca kucchaNijaM, kiM puNa rAgobhavo tammi // 2626 // 'api' ityabhyuccaye, 'tasya' pUpalikAkhAdakasya sthavirasya sambandhI yaH kAzita-paridevanAdikaH zabdaH, yacca 'tadavasthaM' tasyAmavasthAyAM vartamAnaM valI-palita-khalatyAdikaM rUpam , yacca tasya 25 1 ta0 De0 mo0 le0 vinA'nyatra-tataH kAyikIprativaddhe, tatastasyaiva vyutsRjato yaH savikAro vAyukAyazabdo bhavati tatrApi tiSThanti bhA0 / tataH kAyikI vyutsRjataH tasyA evaM kAyikyA kA0 / "asati tasseva rUvapaDibaddhe, asati tasseva pAsavaNapaDibaddhe, savikAre tti bosirato vAukAyasadaM kareti ||"i 2 pUpalikAM 'khAdan' bhakSayan zeSabhASaNe zaktivikalatvAd yasmAdasau'paraM' kevalaM cabaccayAzabdaM karoti tena ca zabdena pUpalikAM khAdan zAyate ataH pUpalikAkhAdaka ucyate / athavA yAdRzaH pUpabhakSiNaH zabdo bhavati IdRzo yasya sthavirasyAvyaktavarNavibhAgaH zabdaH sa pUpalikAkhAdakaH // 2624 // kAM0 // 3 "paridevavi tti kaNati" iti cUrNau // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 738 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ gAthApatikula0 sU0 32 viNmUtra-zleSmAdyazucipaGkilaM 'kutsanIyaM' jugupsAspadaM sthAnaM tAni pratyuta strINAM virAgakarANyeva, kutaH punastatra rAgodbhavo bhaviSyati ? / atha pUpalikAkhAdakapratibaddhaM nAvApyate tato yathA nirgranthAnAM kaTakacilimilikAdikA yatanA bhaNitA ( gA0 2605) tathA nirgranthInAmapi draSTavyA // 2626 // atra paraH prAha __ eyArisammi rUve, sadde vA saMjaINa ji'nnunnnnaa|| samaNANa kiMnimittaM, paDiseho erise bhaNio // 2627 // yadi 'etAdRze' pUpalikAkhAdakasambandhini rUpe zabde vA saMyatInAmanujJA kriyate tarhi zramaNAnAM kiMnimittam 'IdRze' sthavirastrIsaMzrite rUpAdipratibaddhe pratiSedho' bhaNitaH ? teSAmapi tatra vastuM yuktamiti bhAvaH // 2625 // sUrirAha mohodaeNa jai tA, jIvaviutte vi itthidehammi / diTThA dosapavittI, kiM puNa sajie bhave dehe // 2628 // yadi tAvad mohodayena jIvaviyukte'pi strIdehe puruSANAM pratisevanAdoSapravRttirdRSTA tarhi kiM punaH sajIve dehe sthavirAyAH sambandhini ? tatra sutarAM bhaviSyatIti bhAvaH, atasteSAM tatrApi pratiSedhaH kRtaH / nirgranthInAM tu pUpalikAkhAdakapratibaddhe khalpa eva doSaH anizritAnAM tu mahA15 niti tAsAM tatra vastumanujJAyate // 2628 // // pratibaddhazayyAprakRtaM samAptam // 10 gR ha pa ti ku la ma dhya vA sa prakRtam sUtram no kappai niggaMthANaM gAhAvaikulasta majjhaMmajjheNaM 20 gaMtuM vatthae // 32 // atra sambandhagAthAmAha jaha ceva ya paDibaMdho, nivArio suvihiyANa gihiesu / tesiM ciya majjheNaM, gaMtUNa na kappae jogo // 2629 // yathaiva pUrvasUtre 'gRhiSu' gRhasthaviSayo dravyato bhAvatazca pratibandhaH 'suvihitAnAM' sAdhUnAM 25 nivAritastathaivAtrApi 'teSAmeva' gRhiNAM madhyena gatvA yatra nirgama-pravezau kriyete tatra vastuM na kalpata iti nivAryate / eSaH 'yogaH' sambandhaH // 2629 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyAno kalpate nirgranthAnAM gRhapatikulasya madhyammadhyena gatvA yatra nirgama-pravezau kriyete tatropAzraye vastum / upalakSaNamidam tena gRhasthA yatra saMyatopAzrayasya madhyammadhyena nirgacchanti vA pravizanti vA tatrApi na kalpate vastumiti sUtrArthaH // 1degdho nirgranthamUtre bhaNi kA0 // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2627-33] prathama uddezaH / 739 atha vistarArtha bhASyakRt pratipAdayati majjheNa tesi gaMtuM, gihI va gacchaMti tesi majjheNaM / pavisaMta niMta dosA, tahiyaM vasahIeN bhayaNA u // 2630 // 'teSAm' agAriNAM madhyena gatvA yatra pravizyate nirgamyate vA, gRhiNo vA 'teSAM' saMyatAnAM madhyena yatra gacchanti tatra na kalpate vastum / kutaH ? ityAha -'tatra' tAdRze upAzraye / saMyatAnAM gRhiNAM vA pravizatAM nirgacchatAM ca doSA bhavanti, te copariSTAdabhidhAsyante ( gA0 2640) / tathA vasatiM praviSTAnAM saMyatAnAM vasativiSayAH pUrvoktA doSAstatra bhaveyurvA na vetyevaM bhajanA kAryA- yadi pratibaddhA vasatistadA prativaddhazayyAsUtroktA doSA bhavanti, atha na pratibaddhA tataste na bhavanti // 2630 // atha madhyapadaM vyAkhyAtisabbhAvamasabbhAvaM, majjhamasambhAvato u pAseNaM / 10 nivyAhimanivvAhi, okamaiMtesu sabbhAvaM / / 2631 // madhyaM dvidhA-sadbhAvamadhyamasadbhAvamadhyaM ca / tatra sadbhAvamadhyaM nAma-yatra gRhapatigRhasya pArthena gamyate Agamyate vA chiNDikayetyarthaH, "okamaiMtesu" ti gRhasthAnAm okaH-gRhaM saMyatAH saMyatAnAM ca gRhasthA madhyena yatra 'atiyanti' pravizanti upalakSaNatvAd nirgacchanti vA tadetadubhayamapi sadbhAvataH-paramArthato madhyaM sadbhAvamadhyam / tacca pratyekaM dvidhA-nirvAhi anirvAhi 15 ca / tatra gRhapatigRhasya saMyatopAzrayasya ca yatra pRthak phalihakaM tad nirvAhi / yatra punastayorekameva phalihakaM tadanirvAhi // 2631 // asya caturvidhasyApi trayaH prakArA bhavanti, tadyathA sAlA ya majjha chiMDI, niggaMthANaM na kappae vaaso| cauro ya aNugghAyA, tattha vi ANAiNo dosA // 2632 // zAlA 1 madhyaM 2 chiNDikA 3 ceti trayo bhedAH / eteSu triSvapi nimranthAnAM na kalpate 20 vAsaH / atha vasanti tatazcatvAro'nuddhAtA mAsA bhavanti / tatrApyAjJAdayo doSAH // 2632 // tatra zAlApadaM vyAcikhyAsuH prathamato dvAragAthAmAha sAlAe~ paccavAyA, veubdhiya'vAuDe ya adAe / kappaTTha bhatta puDhavI, udagagaNI bIya avahanne // 2633 // zAlAyAM tiSThatAM 'pratyapAyAH' doSA vaktavyAH / tathA vaikriye'pAvRte cAGgAdAne uDDaJcakAdayo 25 doSAH / "adAe" ti sAdhumapAvRtaM dRSTvA gRhasthA Adarzo dRSTa ityamaGgalaM manyante / kalpasthAni vA tatra nirgama-pravezapathe bhaveyuH teSAM hasta-pAdAgrupaghAto bhavet / tathA bhaktaM-bhojanaM tatrAvaSva. kaNAdayo doSAH / tathA pRthivyudakAgnibIjAnAM virAdhanA / "avahanne" ti udUkhalaM tatra bIjakArya kaNDayantyaH striyaH zRGgAragItAni gAyeyuH tadAkarNane vizrotasikA samutpadyate iti dvAragAthAsamAsArthaH // 2633 // atha vistarArthe pratidvAramabhidhitsurAha1degtastadviSayA doSA na bhadeg bhA0 kAM0 // 2 "adhunA niyuktivistara:-sabbhAva0 gAdhA" iti cUrNau vizeSacUrNau ca // 3 sAlA majjhe chiMDI tA0 // 30 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ gAthApatikula0 sU0 32 sAlAe kammakarA, ghoDA pesA ya dAsa govAlA / peha pavaMcuTuMcaya, amahaNa kalaho ya nicchumaNaM // 2634 // gRhapateH zAlAyAM ye 'karmakarAH' bhRtakAH, ye ca 'ghoTAH' caTTAH, 'prepyAH' preSaNayogyA AjJaptikarA ityarthaH, 'dAsAH' gRhajAtakAH krItA vA, gopAlAH' pratItAH / ete zAlAyAM tiSThantaH / 5 zayAnA vA 'prekSA' pratyupekSaNAM kurvANAnAM sAdhUnAM prapaJcaM kurvanti, tathaiva pratyupekSante ityarthaH / yadvA prapaJco nAma-upahAsavacanam ---aho! bahvaH prANajAtIyA eteSu cIvareSu patitA ityAdi / sUtrArthaparAvartanAdau vA 'uDDaJcakAH' udveTakAstAn kurvanti, AlApakAn karNAghATakena paThitvA tathaivoccarantItyarthaH / tatra kazcidasahanaH sAdhustaiH karmakarAdibhiH saha kalahaM karoti tatrAsthibhaGgAdayo doSAH / sa ca gRhapatistaiH karmakarAdibhiruttejitaH sAdhUna niSkAzayet / 10 niSkAzitAnAM ca vasatyarthaM paryaTatAM loko brUyAt-yAdRzamamISAM ceSTitaM tAdRgevAmISAM phalamupanatamityAdi // 2634 // kiJca AvAsaga sajjhAe, paDilehaNa bhuMjaNe ya bhAsA ya / uccAre pAsavaNe, gelanne je bhave dosA / / 2635 // AvazyakaM khAdhyAyaM pratilekhanAM ca yadi sAgArikAH pazyantIti kRtvA na kurvanti avi15 dhinA vA kurvanti tadA tannippannaM prAyazcittam / bhojana-samuddezanaM tacca maNDalyAM tumbakeSu vA kriyamANaM dRSTvA sAgArikA jugupsAM kuryuH / "bhAsa" ti saMyatabhASAH zrutvA sAgArikA gRhNIyuH / uccAraM prazravaNaM vA kriyamANaM dRSTvA prapaJcAdikaM kurvanti / atha tayonirodhaH kriyate tata AtmavirAdhanA / glAno vA kazcid bhavet sa sAgArikeSu pazyatsu mahatyA duHkhAsikayA tiSThati, tatastasya yA paritApanA tanniSpannaM prAyazcittam / evamAvazyakAdiSu ye yatra doSAH 20 sambhavanti te tatra vaktavyA iti zeSaH // 2635 // tathA--- AhAre nIhAre, bhAsAdose ya codaNamacode / kiDDAsu ya vikahAsu ya, vAuliyANaM kao jhAo // 2636 // AhAre nIhAre ca doSavibhASA yathA'nantaragAthAyAm / "bhAsAdose ya" ti DhaDvarabhASAbhirbhASyamANAbhirapkAya-yojana-vaNijAdayo doSAH / "codaNaM" ti yadi sAdhUnAM sAmAcArISu sIdatAM 25 nodanA kriyate tadA sAgArikAstathaiva prapaJcaM kuryuH / "acoe" ti anodayatAM tu sAmAcArIbhaGgo bhavet , AjJA-'navasthAdayazca doSAH / tathA te karmakarAdayastatra nAnAvidhAbhiH krIDAbhiH krIDanti, strIkathAprabhRtikAzca vividhAH kathAH kathayanti, tAsu ca yathAkramaM vilokyamAnAsu zrUyamANAsu ca vyAkulitAnAM sAdhUnAM kutaH khAdhyAyo bhaviSyati // 2636 // gataM pratyapAyadvAram / atha vaikriyadvAramapAvRtadvAraM cAha30 vaMdAmi uppalajaM, akAlaparisaDiyapehuNakalAvaM / dhammaM kiha Nu na kAhii, kannA jassettiyA viddhA // 2637 // kasyApi sAdhoH svabhAvato vikriyAto vA sAgArikaM tvacAvirahitaM bhavet , tatastadapAvRtaM dRSTvA karmakarAdayaH prapaJcena bruvate-vande'hamamumutpalArya sAdhum , akAle-anavasare parizaTitaH Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .741 bhASyagAthAH 2634-41] prathama uddezaH / pehuNaM-picchaM tadeva kalApo yasya sa tathA tam / yadvA kasyApi mahArASTrAdiviSayotpannasya sAdhoraGgAdAnaM veNTakaviddham , tatastad dRSTvA bruvate-kathaM nu nAmAsau sAdhurdharmaM na kariSyati yasyeyantaH karNA viddhAH ? // 2637 // evaM ca taiH prapaJcenokte sati kiM bhavati ? ahigaraNaM tehi samaM, ajjhovAyo ya hoi mahilANaM / / takammabhAvitANaM, kutUhalaM ceva itarINaM // 2638 // ___ yaH kopanaH sAdhuH sa taiH samamadhikaraNaM karoti, tatazcAsthibhaGgAdayo doSAH / tathA yA mahelAstAdRzena vikurvitAGgAdAnena yat karma-pratisevanaM tena bhAvitAstAsAM tasmin sAdhAvadhyupapAto bhavati / itarAsAM kutUhalamupajAyate // 2638 // athAdarzadvAraM vyAkhyAyate / tAn sAdhUnapAvRtAn pratimAsthitAn dRSTvA karmakarAdayaH prapaJcena bravIranadAiya ne vayaNaM, baccAmo rAulaM sabhaM vA vi / 10 gose ciya adAe, pecchaMtANaM suhaM katto // 2639 // 'Adarzitam' Adarzadarzanena pavitrIbhUtaM tAvadasmAkaM vadanam , ato bajAmo rAjakulaM vA sabhAM vA / yadvA te prabhAta eva sAdhUnAM putAvapAvRtau dRSTvA prakupitAH santo bruvate-aho ! "gose" prabhAta evAdI pazyatAmasmAkamadya kutaH sukhaM bhaviSyati ? / evaM tairukte ta evAdhikaraNAdayo doSAH // 2639 // atha kalpasthadvAraM vyAcaSTe 15 hatthAIakamaNaM, upphusaNAdI va ohue kujaa| gelana maraNa Asiya, viNAsa garihaM diya nisi vA // 2640 // tatrAgamana-nirgamanapathe ceTarUpANi bhaveyuH teSAM sAdhubhirAgacchadbhirnirgacchadbhizca hasta-pAdAdyAkramaNaM bhavet / athAsau kalpasthaH sAdhunA kenApi 'avadhutaH' ullavita ityarthaH, tatastadIyA mAtA tasyApkAyenotsparzanam AdigrahaNAd lavaNottAraNaM vA kuryAt / yadi vA sa kalpastho 20 glAnIbhavedvA mriyeta vA tadA tadIyA mAtA-pitrAdayaH khajanA bravIran manyesn vA-tena zramaNakenAsmadIya eSa dArakastadAnImullavitaH tata itthaM glAnatvaM paJcatvaM vA prAptavAn / tataH pradviSTAste "Asiya" tti zAlAyAH sAdhUnAM nirdhATanaM kuryuH / "viNAsa" ti yena sAdhunA sa kalpastha ullavitastasya 'vinAzaM' mAraNaM kuryuH, yadvA te sAdhavastena zayyAtareNa niSkAzitAH stenazvApadAdibhirvinAzamAmuyuH / "garihaM" ti lokato garhAmAsAdayeyuH-kimete [5] zobhanaiH karma-25 bhirniSkAzitAH ? iti / sarvamapyetad nirdhATanAdikaM divA vA nizAyAM vA kuryuH / yadi divA niSkAzayanti tadA caturlaghu, rAtrau niSkAzayanti caturguru // 2640 // atha bhaktadvAramAha--- bhottavvadesakAle, osakkAhisakkaNaM va te kujA / darabhutte vAciyattaM, Agaya Nite ya vaaghaao|| 2641 // bhoktavyaM-bhojanam , / avivakSitakarmakatvena bhAve tavyapratyayasya samAnItatvAt , - tasya 30 dezakAle 'te' gRhasthA avaSvaSkaNamabhiSvaSkaNaM vA kuryuH / tatrAvaSvaSkaNaM nAma-yAvanirgacchanti sAdhavastAvad vayaM bhojanaM kurmahe, abhiSvaSkaNaM-nirgacchantu tAvad bhikSArtha sAdhavastato 11 etacihnamadhyagataH pAThaH kAM0 pratAveva dRzyate // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 742 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ gAthApatikula0 sU0 32 bhokSyAmahe / atha te 'darabhuktAH' arddhasamuddiSTAstataH sAdhuSu gamanA''gamanaM kurvANeSu mahadaprItikaM kurvanti / athAprItikabhayAda bhikSAyA AgatA bhikSAM nirgacchanto vA gRhasthAn samuddizataH pratIkSante tataH samuddeza-khAdhyAyAdInAM bhikSAyAzca vyAghAto bhavati // 2641 // atha pRthivyudakA-'mi-bIjA-'vahannadvArANi vyAkhyAti kuDDAiliMpaNaTThA, puDhavI dagavArago ya uddittaa| kayavikkayasaMvahaNe, dhannaM taha ukkhala taDe ya // 2642 // kuDyasya bhUmyA vA limpanArthaM tatra 'pRthvI' mRttikA 'dakavArakazca' pAnIyaghaTaH sthApito bhavet tatra gacchatAmAgacchatAM vA pRthivyapkAyavirAdhanA / "udditta" tti amikAyaH zItakAle uddIpito bhavet tatrApariNatAdayaH pratApayeyuH / "dhannaM" ti vibhaktivyatyayAd / dhAnyasya vA 10 krayavikrayAtha tatra saMvahanaM bhavet tasya saGghaTTanAdinippannaM prAyazcittam / tathA tatrodUkhalaM 'taTe' pratyAsannapradeze sthApitaM bhavet , tatra cAviratikA bIjakArya kaNDayantyaH zRGgAragItAni gAyanti, teSu ca zrUyamANeSu vizrotasikA samupajAyate // 2642 // _evaM tA pamuhammI, jA sAlA kodvato aliMdo vA / bhUmIi va mAlammi va, ThiyANa mAlammi savisesA // 2643 // 15 evaM tAvat 'pramukhe' gRhadvAre yA zAlA vA koSThako vA alindako vA tatra doSA uktAH / ete ca zAlA-koSThakA-'lindakA bhUmau vA mAle vA bhaveyuH / tatra bhUmau tiSThatAM doSA bhaNitAH / atha mAloparivartiSu zAlAdiSu tiSThanti tata eta eva doSAH savizeSA draSTavyAH // 2643 // tathA ca tameva vizeSaM darzayati-- __ duruhaMta orubhaMte, hiTThaThiyANa aciyatta reNU ya / saMkAya saMkuDaMte, paDaNA bhatte ya pANe ya // 2644 // tasmin mAle yadA sAdhurArohati vA avarohati vA tadA tasya ye pAdareNavastairadhaHsthitAnAM gRhasthAnAmupari prapatadbhisteSAM mahadaprItikamutpadyate / tathA sa sAdhurArohannavarohan vA adhaHsthitAnAM gRhasthAnAm 'apAvRto darzanapathaM mA gamam' iti zaGkayA dvAvapyUrU saGkocayan vastraM ca 25 saMyamayan prapatet / patitasya ca pAdAdivirAdhanA, bhaktasya ca pAnasya ca bhUmau parigalanA bhavati // 2644 // gataM zAlAdvAram / atha madhyadvAramAha udharae valabhIi va, aMto annattha vA vasaMtANaM / / te ceva tattha dosA, savisesatarA ime anne // 2645 // catuHzAlAdigRhasya yad 'antaH' madhyaM tatrApavarake vA valabhikAyAM vA 'anyatra vA' avi30 zeSite gRhamadhye vasatAM ye zAlAyAM pratyapAyAdayo doSA uktAH (gA0 2633 ) ta evAtrApi draSTavyAH, paraM savizeSatarAH / te ca vizeSadoSAH 'ime' anantarameva vakSyamANAH // 2645 // tAnevAha1 etacihnamadhyagataH pAThaH kA. pratAveva dRzyate // 20 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2642-48 ] prathama uddezaH / aMgamaNa maNAbhoge, obhAsaNa majaNe hirane ya / te caiva tattha dosA, sAlAe chiMDimajjhe ya || 2646 // gRhamadhye tiSThatAmanAbhogenAnyasminnapavara ke 'atigamanaM ' pravezo bhavet / tatra praviSTasya cAviratikA avabhASaNaM kuryAt / majjanaM ca zayyAtarAdinA kriyamANaM dRSTvA smRti - kautuke jAyete / hiraNyaM - rUpyaM cazabdAd bhojanAdi ca tatra viprakIrNaM bhavet tatra mandadharmaNaH kasyA - 5 pyAkAGkSA bhavati / ete vizeSadoSAH / zeSAstu prastute madhyadvAre vakSyamANe ca chiNDikAdvAre ta eva mantavyA ye zAlAdvAre pUrvamuktAH || 2646 // athatigamanamanAbhoge iti dvAraM vyAcaSTe - ubhayadvAya viNiggaeN, ahaMti saM paI ti mannaejgArI / aNuciyadharatpavese, paDaNA-''vaDaNe ya kuiyAdI || 2647 // ko'pi saMyata ubhayaM-kAyikI - saMjJe tadyutsarjanArthaM rAtrau nirgataH, sa ca pratyAgacchan 'AtmI- 10 yo'yamapavarakaH' iti manyamAno'paramapavarakam 'atiyAt' pravizet, tatra cAgArI kAyikAdyarthanirgatabhartRkA taM saMyatamandhakAranikaraniruddhalocanA khaM patiM manyeta tatazca paripvajet, saca bharttA praviSTastaM saMyataM tatra sthitaM matvA grahaNA -''karSaNAdIni kArayet, yadvA tatkSaNAdeva taM tatraivApadrAvayet, sarveSAM vA sAdhUnAM niSkAzanaM kuryAt / ' anucite vA' ajJAte gRhe pravezaM kurvato rAtrau stambhAdiSvApatana - prapatanAdayo doSAH / yadvA tasyA agAryAH patistatra na svAdhInaH, 15 sa ca saMyataH praviSTastasyAH zayanIyaM spRSTavAn tayA ca 'kUjitaM ' mahatA zabdena pUtkRtamityarthaH, tatastatra bhUyAn loko militaH, tayA ca vRttAnte nivedite bhavati mahAnuDDAhaH pravacanasya, AdizabdAd grahaNA-''karSaNAdayo doSAH || 2647 // athAvabhASaNadvAramAhaaTThagamaNaTTigI vA, uDDAhaM kuNai savvanicchubhaNaM / dyobhAme manna, gihiAvaDio va chikko vA // 2648 // yasyA aviratikAyAH patirna svAdhInaH sA yadi svayam 'arthikA' maithunArthinI tatastaM sAdhumavabhASeta - - mayA samamupabhuGkSva bhogAniti / yadIcchati tataH saMyamavirAdhanA, atha necchati tataH sA uDDAhaM kuryAt / athAsau svayaM nArthikA paraM saMyataH kSubhitacittastAmavabhASate tato'pyeSA pravacanoDDAhaM karoti, sarveSAM vA sAdhUnAM niSkAzanaM kuryAt / yadvA aviratikastadAnImaviratikayA saha tiSThati, saMyatazca pravizya tasya gRhiNa upariSTAdApatito vA hastAdinA vA taM "chikko" tti spRSTavAn tato'sau ' steno'yam, udghAmako vA'yam' iti manyete, tatazca taM sAdhu paritApayedvA vinAzayedvA / athAsau jJAto yathA 'saMyato'yam' tataH zaGkAM kuryAt - 'kiM manye pratisevanArthamAyAtaH ? uta khopAzrayadvAramajAnAnaH ?' ityevaM zaGkAyAM caturguru, pratisevanArthameveti > niHzaGkite mUlam || 2648 // atha majjanadvAramAha 25 --- - 1 abhigamadeg tA0 // 2 eSA dvAragAthA / athainAM vivarIpura tigadeg kAM0 // 3 ca ubhayamapi vyutsRjya pratyA bhA0 // 4 cAviratikAyA bharttA pUrvameva kAyikayAdyartha nirgato vidyate sA cAviratikA taM saMyatamandha bhA0 // 5 nyamAnastaM sAdhuM bhA0 // 6 etadantargataH pAThaH bhA0 ta0 De0 nAsti // 743 20 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 744 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtra [ gAthApatikula0 sU0 32 majaNavihimajaMtaM , damu sagAraM saIkaraNamAdI / sijAyarIu amha vi, erisayA Asi gehesu // 2649 // tAsiM kucoru-jaghaNAidaMsaNe khippa'ikkamo kIve / itthInAi-suhINa ya, aciyattaM chedamAIyA // 2650 // 5 maMjana vidhirnAma-snAnayogyA mahatI prakriyA tayA majjantaM sAgArikaM tatra catuHzAlAdigRhamadhye dRSTyA bhuktabhoginAM smRtikaraNamabhuktabhoginAM tu kautukamupajAyate / zayyAtarIrapi tathaiva majantIdRSTvA bhuktabhominAmIdRzyo'smAkamapi geheSu gRhavAse vasatAmAsanniti smRtirutpadyate // 2649 // ___ tathA 'tAsAM' zayyAtarastrINAM majjantInAM kucorujaghanAdidarzane 'klIvasya' dRSTiklIvAkhyasya 'kSipraM' zIghram 'atikramaH' brahmavratavirAdhanA bhavati / tatazca ye strINAM jJAtayaH-mAtApitRprabhRtayaH 1 khajanA ye ca suhRdaH-mitrANi te mahadaprItikaM tadravyAnyadravyavyavacchedaM vA kuryuH, AdizabadAd grahaNA-''karSaNAdipratyapAyanikurambaM rAjapuruSaiH kArApayeyuH // 2650 // api ca AsaMkito va vAso, dukkhaM taruNA ya saniyatteuM / dhaMtaM pi dubbalAso, khubbhai valavANa majjhammi // 2651 // taMtra strIprabhRtipratyapAyAzaGkayA sadaivAzaGkito vAso bhavati / ye ca taruNAste zayyAtarINAM 15 majantInAmaGga-pratyaGganirIkSaNAderduHkhena 'sannivartayitum' uparamayituM zakyante / tathA "ghetaM miti atyantamapi durbala:-kSINavapurazvo vaDavAnAM madhye vartamAnaH kSubhyati, evaM taruNA atyantataponiSTaptavapuSo'pi strINAM madhye tiSThantaH kSobhamupagacchantIti // 2651 // gataM majjanadvAram / atha hiraNyadvAramAha tattha u hiraNNamAI, samaMtao daTTa vippkimaaii| lobhA hareja koI, anneNa hie va saMkejA // 2652 // 'tatra' catuHzAlAdigRhamadhye 'hiraNyaM' rUpyam AdizabdAt suvarNa-maNi-mauktikAdi samatatto viprakIrNam-itastato vikSiptam AdizabdAdanyathA vA mutkalaM zUnyaM ca dRSTvA kazcid nirdharmA lobhAdapaharet , apahRtya cotpravrajediti bhAvaH / anyena vA kenacidapahRte sa zayyA1yarIsu amha bhA0 / etadanusAreNaiva bhA0 prato TIkA, dRzyatAM TippaNI 3 // 2 majanaM-snAnaM tasya vidhiH-prakAraH varNakhacitasnAnapIThopavezanAdirUpA mahatI snAnayogyA prakriyeti bhAvaH, tena majanavidhinA majantaM bhA0 // 3 tarISkalaGkata vibhUSitAsu dRSTAsu bhuktadeg bhA0 // 4degdarzane "kIbe" ti SaSThIsaptamyorartha pratyabhedAt 'klI kA0 // 5 tatra AzaGkita eva vAso bhavati, strIprabhRtipratyapAyAzaGkayA sadaiva tatra bhayAkulitahRdayaiH sthAtavyamiti bhaavH| ye ca taruNAste yadyapi tapasA kSINavapuSastathApi tatra strINAM madhye duHkhena 'sannivartayituM' tadaGga-pratyaGga nirIkSaNAderuparamayituM zakyante / amumevArtha prativastUpamayA draDhayati-"dhaMtaM pi" ityAdi / atyadeg bhA0 // 6 gataM saprasaGgaM majadeg bhA0 // 7degrNAdi dRSTvA kazcideg bhA0 ta0 De0 // 00 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 745 bhASyagAthAH 2649-55] prathama uddezaH / taraH saMyatAn zaGketa // 2652 // gataM madhyadvAram / atha chiNDikAdvAramAha chiMDIi paJcavAto, taNapuMja-palAla-gumma-ukkuruDe / . micchatte saMkAdI, pasajaNA jAva carimapadaM // 2653 // iha yasyAzchiNDikAyA madhyena gatvA purohaDe pravizyate tasyA dvAramUle yaH pratizrayaH, yadvA chiNDikA-purohaDaM tatra yasyA vasateAraM tatra tiSThatAM pratyapAya ucyate / tatra purohaDe tRNapuJjo vA palAlapuJjo vA 'gulmA vA' navamAlikA-koraNTakaprabhRtayaH 'utkuruTA vA' iSTakA-kASThAdirAzirUpA bhaveyuH tatra vakSyamANA doSAH / tatra copAzraye sthitAn sAdhUn dRSTvA kecidabhinaSadharmANo mithyAtvamupagaccheyuH / athavA 'kiM manye maithunArthina ete'tra sthitAH ?' evaM zaGkAyAm AdizabdAd bhojikA-ghATikAdiparamparayA nivedane ca 'caramapadaM' pArAJcikaM yAvat prAyazcittasya prasajanA prAgvad draSTavyA // 2653 // tRNapuJjAdiSu doSAnAha 10 ekkatare pugvagate, Aubhae~ gabhIra gummmaadiisu| aha tattheva uvassao, niroha'sajjhAya uDDAho // 2654 // 1 "gummamAIsu" ti vibhaktivyatyayAda / gulma-tRNapuJjAdibhiH 'gabhIre' gupile tatra purohaDe saMyatA-'viratikayorekatarasmin 'pUrvagate' pUrvameva praviSTe pazcAditarat pravizet satrAtmobhayasamutthA upalakSaNatvAt parasamutthA vA doSA bhaveyuH / atha 'tatraiva' purohaDe upAzrayastato'vi-18 ratikAnAM nirodho bhavati, sAdhUnAM lajjayA tatra tAH kAyikyAdikaM kartuM na zaknuvantIti bhAvaH / tasyAM ca chiNDikAyAmAgacchantISu nirgacchantISu vA aviratikAsu taruNA dRSTIH pAtayanti, tatazca teSAM tAbhirapahRtahRdayAnAM khAdhyAyahAnirbhavati / yadi 'karNAghATakena prahISyantyamA' iti kRtvA na paThanti tatastanniSpannaM prAyazcittam / atha paThanti tato lokasteSAM khAdhyAyazabda zrutvA brUyAt-aho! strI-pazu-paNDakavivarjitaM viviktavAsamAsevante sAdhavaH / evamasUvayA 20 bruvANeSu teSu pravacanasyoDDAho bhavati // 2654 // athavA tatreme doSA bhaveyuH chiMDIeN avaMguyAe, ubbhAmaga-teNagANa aigamaNaM / vasahIe vocchedo, uvagaraNaM rAule dosA // 2655 // saMyatai rAtrau kAyikIvyutsarjanArthaM 'apAvRtAyAm' udghATitAyAM chiNDikAyAM kasyApyuDrAmakasya stenasya vA 'atigamanaM' pravezo bhavet / sa sa ca pravizya kiJcidapaharet agArI vA pratiseveta tannippannaM sAdhUnAM prAyazcittam / - zayyAtarazcintayet---kuto phnanirichadre stenakA praviSTaH ? nUnaM saMyateMzciNDikA rAtrAvudghATitA / tato'sau pradviSTo vasatervyavacchedaM kuryAt / yadvA sa stenakaH saMyatAnAM gRhasthAnAM vA 'upakaraNaM' vastrAdikamapaharet tataH sAgAriko rAjakule nivedayet , yathA-saMyatairuddhATitAyAM chiNDikAyAM stenakaH praviSTaH / tatazca grahaNA''karSaNAdayasta eva doSAH / / 2615 // athavA zayyAtarabhrUNikA kenacidundrAmakeNa saha sampra- 30 1 >> etanmadhyagataH pAThaH kAM0 pratAveva // 2 gulmAdibhiH 'gabhI bhA0 // _ - etacihnagataH pAThaH ta0 De0 mo0 le. nAsti // 4'gAriNI vA tagoDAmavet tadhi SpannaM bhA0 / "pavisituM kiMci harejjA ubhAmeja vA tagippaNa" iti cUmau vizeSaNe va Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 746 ___ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ gAthApatikula0 sa0 32 lagnA, tayA ca 'rAtrau bhavatA samAgantavyam' iti tasya saGketaH kRtaH, sa coddhAmaka AyAtaH, saMyataizca chiNDikA sthagitA, tataH sA dvitIyadine taM praznayati kiM nAgao si samaNehi DhakkiyaM dosa kUyarA jNtu| eteha'vaMgueNa va, aja paiTTho sairacArI // 2656 // 5 kalye kiM nAgato'si ? / sa prAha-Agato'haM paraM kiM karomi ? zramaNaiH sthagita chiNDikAdvAram / tataH "dosa kUyarA jaM tu" tti kutsitaM ziSTajanajugupsitaM carantIti kucarAHudrAmakA udbhAmikA vA, te yad 'dveSAt' pradveSataH sAdhUnAM prAntApanA-'bhyAkhyAnadAnAdi karipyanti tanniSpannaM prAyazcittam / athavA 'etaiH' zramaNeH 'apAvRtena' udghATitena chiNDikAdvAreNa 'khairacArI' stena uddhAmako vA adyAsmAkaM gRhe praviSTa iti kRtvA sAgAriko yad vasatyAdi10 vyavacchedaM kuryAt tanniSpannam // 2656 // athavA stenaH praviSTaH sannidaM kuryAt avahAre caubhaMgo, pasaMga eehi saMpadinnaM tu / saMjayalakkheNa pare, harija teNA diya nisiM vA // 2657 // apahAre caturbhaGgI / tadyathA-eke stenAH praviSTAH santaH saMyatAnAM haranti na gRhasthAnAm 1 apare gRhasthAnAM na saMyatAnAm 2 kecid gRhasthAnAmapi saMyatAnAmapi 3 kecinna gRhasthAnAM na 15 saMyatAnAmityeSa caturtho bhaGgaH zUnyaH / tatra yatra saMyatAnAmapaharanti tatrotkRSTa-madhyama-jaghanyopadhiniSpannam / yatra tu gRhasthAnAmapaharanti tatra 'etaireva sAdhubhizciNDikAmudghATayadbhirasmadIyaM suva rNAdi stenebhyaH sampradattam' iti vicintya te gRhasthA rAjakule grahaNA-''karSaNAdiprasaGgaM kArApayeyuH / tathA 'apare' kecid mAyAvinaH stenAH 'saMyatalakSyeNa' sAdhuveSavyAjena divA vA nizAyAM vA tatra pravizya kathaJcit pramattAnAmagAriNAM suvarNAdikamapahareyuH / / tRtIyabhaGge tu 20 prathamadvitIyabhoktA doSA draSTavyAH / >> yata ete doSA ataH (granthAnam-6500 / sarva granthAnam-18720) zAlAyAM vA madhye vA chiNDikAyAM vA na sthAtavyam / bhavet kAraNaM yena tatrApi tiSTheyuH // 2657 // kiM punastat ? ityAha addhANaniggayAI, tikkhutto maggiUNa asaIe / sAlAe~ majheM chiMDI, vasaMti jayaNAe~ gIyatthA // 2658 // 25 adhvanirgatAdayaH 'trikRtvaH' trIn vArAn zuddhAM vasatiM mArgayitvA yadi na labhante tataH prathamaM zAlAyAM tasyA alAbhe catuHzAlAdigRhamadhye tasyApyabhAve chiNDikAyAM yatanayA gItArthA vasantiH // 2658 // tatra zAlAviSayAM yatanAM tAvadAha boleNa jhAyakaragaM, tahA vi gahie'NusaTThimAINi / veuvyi khaddhavAuDi, chiDDA cole ya paDale ya // 2659 // 30 yatra khAdhyAyaM kurvatAmAlApakAn karNAghATayanti tatra 'bolena' sarve'pi samuditAH svAdhyAyaM kurvanti yena te vyaktaM kimapyAlApakapadaM na zRNuyuH / atha tathApi te tadekAgracittatayA zRNvanto dakSatvAdAlApakapadAni gRhNIyuH tatasteSAmanuziSTiH karttavyA-bho bhadrAH! na vartate yupmA1 etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti / Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 2656-63] prathama uddezaH / 747 kamitthaM karNAghATakenAlApakAn grahItum , itthaM gRhyatAmihaivonmAdAdayo bahavo'narthA bhvntiiti| AdigrahaNAd vidyayA mantreNa vA te tathA vazIkriyante yathA karNAghATakena grahaNAduparamante / tathA 'vikurvite' viNTakaviddha 'khaddhe' mahApramANe 'apAvRte' vyapagatatvaci sAgArike sati iyaM yatanA--paTalakAnAM colapaTTakasya vA caturasrIkRtasyaikasmin puTe chidraM kRtvA sAgArikaM gopAyitavyam // 2659 // yatrAdarzadoSA bhavanti tatreyaM yatanA adAgadosasaMkI, jA paDhamA tAva pAuyA Niti / uTThaNa-nivesaNesu ya, tatto paDhi na kuvvaMti // 2660 // __ AdarzadoSazakinaH santo yAvat prathamA pauruSI tAvat prAvRtA eva nirgacchanti / utthAnopavezanayozca 'tataH' gRhasthAbhimukhaM pRSThaM na kurvanti, mA putau dRSTvA te'maGgalaM manyantAmiti kRtvA // 2660 // yatra kalpasthakadoSAH samuddezadoSAzca bhavanti tatreyaM yatanA avaNAviMti'vaNiti va, kappaTe parirayassa asaIe / appatte saikAle, bAhi viyaTRti niggaMtuM // 2661 // parirayo nAma-mArgAntareNa gamanam , tatazca yadyanyasya mArgasya sambhavastataH kalpasthAdhiSThitaM mArga vihAya tena gantavyam / atha nAstyaparo mArgastataH kalpasthAni zayyAtarAdibhistato mArgAdapanAyayanti, 'vayaM bhikSAdau gamiSyAmastata etadapatyabhANDaM ni-bAdhamanyatra nayata' ityevaM bhaNa-15 ntIti bhAvaH / atha na tatra ko'pi sannihitaH tataH svayameva yatanayA tato mArgAt tAnyapanayanti / teSAM ca gRhasthAnAM yadA samuddezanavelA tadA sAdhavo'prApte eva bhikSAsatkAle pAtrakA. NyudrAhya nirgatya ca bahirgatvA 'vyAvarttayanti' bhikSAvelAM pratIkSante, yenAvaSvaSkaNAdayo doSAH parihRtA bhavanti // 2661 // yatra saMyatAnAM bhuJjAnAnAM sAgArikaM tatreyaM yatanAnIuccA uccatarI, cilimili bhujaMta sesae bhynnaa| 20 puDhavI-dagAiesuM, sAraNa jayaNAe~ kAyavvA / / 2662 // yadi sarve'pi sAdhavaH 'bhuJjAnAH' bhaktArthinastadA tisrazcilimilikA dAtavyAH, tadyathAprathamA nIcA, dvitIyA tasyAH sakAzAduccA, tRtIyA tu tato'pyuccatarA / zeSA nAma-yadi kecidabhaktArthinastadA tisRNAM cilimilikAnAM bhajanA, kadAcidekA kadAcid dve kadAcit tisro'pi dAtavyA iti bhAvaH / yatra ca pRthivI-dakA-'gni-bIjAnAM sambhavastatra gRhasthAnAM yatanayA 25 'sAraNA' anuziSTiH karttavyA, yathA sAdhUnAM pRthivyudakAmibIjAnAM virAdhanA na bhavati tathA yatitavyamiti // 2662 // yatra bIjakArya kaNDayantyo gAyanti tatreyaM yatanA jai kuTTaNIu gAyaMti vissaraM sAiyAu muslehi| vilavaMtIsu sakaluNaM, hayahiyaya! kimAlIbhavasi // 2663 // bIjakAyaM kuTTayantIti kuTTanyaH-kaNDanakAriNya ityarthaH, tAsu gAyantISu sAdhubhiH khace-30 tasi cintanIyam-yadi nAmaitAH kuTTanyo muzalairanavaratamutkSipyamANa-nikSipyamANaiH 'sAditAH' 1degtasya yaH sarvAbhyantaravartI puTastatracchidaM bhA0 // 2'taH parirayasthAsati kadeg kA // 3 // etadantargataH pAThaH bhA0 kA0 pustakayoreva // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 748 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ gAthApatikula0 sU0 32 kheditAH satyastaduHkhApanodArthamitthaM vikharaM rudantya iva gAyanti tarhi paramArthato vilapitamevaitAH kurvanti, "sarva gItaM vilapitam" iti vacanAt ; tataH sakaruNaM vilapantIpvetAsu he hatahRdaya ! kimevam 'AkulIbhavasi' vizrotasikAmupagacchasi ? naivaM bhavato yujyata iti bhAvaH // 2663 // gatA zAlAviSayA yatanA / atha madhyaviSayAM yatanAmAha majjhe jaggaMti sayA, niMti sasadA ya AulA rattiM / phiDie ya jayaNa sAraNa, ehehi io imaM dAraM // 2664 // yatra catuHzAlAdigRhamadhye vasanti tatra vRSabhA rAtrau 'sadaiva' caturvapi yAmeSvityarthaH vArakeNa jAgrati / kAyikyAdivyutsarjanArthaM ca rAtrau 'sazabdAH' kAzitAdizabdaM kurvantaH 'AkulAzca' svaramANAH 'niryanti' nirgacchanti yathA pUrvoktAH zaGkAdayo doSA na syuH / yazca rAtrau 10 'sphiTitaH' mArgAt paribhraSTo >> bhavati tasya yatanayA yathA gRhasthA na vibudhyante tathA sAraNA kartavyA, yathA- ehi ehi ita idaM dvAraM varttate // 2664 // avijANaMtoM paviTTho, bhaNai paviTTho ajANamANo mi / ehAmi vae ThaviuM, na pavattai atthi me icchA // 2665 // yastatrAnyamapavarakamavijAnan praviSTaH sa pRSTo'pRSTo vA zaGkApanodArtha bhaNati-'ajAnAnaH' 15 mArgamanavabudhyamAno'hamatra praviSTaH / yadi aviratikA tamavabhASate-mayA samamupabhukSva bhogAn anyathoDDAhaM kariSyAmIti, tato vaktavyam-yeSAM gurUNAM samIpe mayA vratAni gRhItAni santi teSAmeva sannidhau sthApayitvA eSyAmi, mamApi tvadviSayA icchA'sti paraM kiM karomi ? 'na pravartate' na budhyate (yujyate) gurUNAM samIpe vratAnyasthApayitvA evaM kartum ityabhidhAya tato nirgantavyam // 2665 // yatra majjana-hiraNye bhavatastatreyaM yatanA20 kaDao va cilimilI vA, majatisu theragA ya tatto u / Ainahiranesu ya, thera ciya sikkhagA dUre // 2666 // zayyAtarastrISu majjantISu upalakSaNatvAt zayyAtare vA majjati apAntarAle kaTako vA cilimilikA vA dAtavyA, tatazca tena pArthena sthavirAH sthApayitavyAH / yena ca pArzvena hira NyAdInyAkIrNAni bhavanti tataH sthavirA eva kartavyAH / zikSakAstu tato dUre sthApanIyAH 25 // 2666 // gatA madhyaviSayA yatanA / atha chiNDikAviSayAmAha dAramasunnaM kAuM, niti aiMtI ThiyA u chiMDIe / kAiyajayaNA sa ciya, vagaDAsuttammi jA bhaNiyA // 2667 // chiNDikAyAM sthitAH santo dvAramazUnyaM kRtvA nirgacchanti vA pravizanti vA yena stenAdayo doSA na bhavanti / 'kAyikIyatanA tu' mAtrakavyutsarjanAdikA saiva draSTavyA yA pUrva vagaDAsUtre 30 bhaNitA (gA0 2272-2277) // 2667 // , "savaM vilaviyaM gIyaM" uttarAdhyayane a0 13 gA0 16 // 2 etanmadhyagataH pAThaH ko. eva vartate // 3 vataM Thadeg tA0 // 4degtvA AgamiSyAmi bhA0 // Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2664-72 ] sUtram kappar3a niggaMdhINaM gAhAvaikulassa majjhaMmajjheNaM gaMtuM vatthae // 33 // asya vyAkhyA prAgvat // atha bhASyam - esevaM kamo niyamA, niggaMthINaM pi navari caulahugA / navaraM puNa nANattaM, sAlAe chiMDi majjhe ya / / 2668 // 'eSa eva' nirgranthasUtroktaH kramo nirmanthInAmapi jJAtavyaH | navaraM tAsAM tatra tiSThantInAM caturlaghukAH prAyazcittam, vaikriyA - prAvRtA ''darzaviSayAzca doSA na bhavanti / zeSaM sarvamapi prAgvad draSTavyam / navaraM punaH 'nAnAtvaM' vizeSaH zAlAyAM chiNDikAyAM madhye ca triSvapi sthAneSu vaktavyam || 2668 // tatra zAlAyAM tAvadAha prathama uddezaH / sAlAe kammakarA, uhuMcaya gIyae ya ohasaNA / ghara khAmaNaM ca dANaM, bahuso gamaNaM ca saMbaMdho || 2669 // zAlAyAM sthitAnAmAryikANAM karmakarA uDDaJcakAn kuryuH, yathA - yAdRzI iyamAryikA tAdRzI mama zyAlikA vA mAtuladuhitA vA vidyate / gItena vA te karmakarAdayaH prapaJcante, yathAvaMdAmu khaMti ! paDapaMDurasuddhadaMti !, racchAe jaMti ! taruNANa maNaM haraMti ! | ityAdi / upahasanaM vau kazcit karoti / tatazca bhikSArthaM gRhaM gatAyAstasyAH kSAmaNam, dAnaM ca vastra-pAtrAdeH, gamanaM ca bahuzastasyAH samIpe karoti / tatazcaivaM 'sambandhaH ' tayoH parasparaM ghaTanaM bhavati // 2669 // athAmUnyevopahasanAdIni padAni gAthAtrayeNa bhAvayati - 749 1 'va gamo tA0 vinA // 2 ta sAgArikaviSa kAM0 // 3 vA kAJcidarthikAmuddizya mitreNa samaM kazcit kAM0 // 5 pANasamA tujjha mayA, imA ya sarisI sarivvayA tIse / saMkhe khIraniseo, jujai tatteNa tattaM ca / / 2670 // so tattha tI annAhi vA vi nibbhatthio gao gehaM / khAmito kila suDio, akkhunnai aggahatthehiM // 2671 // pAsu ceDarUve, pADeta bhai esa me mAtA / jaM iccha taM dijaha, tumaM pi sAija jAyAI // 2672 // tatra zAlAdau kAJcidudArarUpAM saMyatIM dRSTrA kazcit puruSaH khasuhRdaM vipannapatnIkaM sopahAsa - 25 mitthaM bravIti - vayasya ! yA kila tava prANasamA patnI sA tAvanmRtA, aparA ca tathAvidhA na vilokyate, 'iyaM tu' saMyatI 'tasyAH' tvatpatlyAH 'sadRzI' sadRgrUpA sadRgvayAzca, atastavAnayA saha sambandha vidhIyamAnaH zaGkhe kSIraniSeka iva, taptaM ca lohamapareNApi taptena saha saMyojyamAnamiva 'yujyate' suzliSTIbhavati / evaM bruvANo'sau tayA saMyatyA anyAbhirvA saMyatIbhirgADhaM nirbhasitaH san savayasyo'pi svagehaM gataH / anyadA ca sa tadIyavayasyaH saMyatIM bhikSArthaM 30 4 pADeMto bhaNadeg tA0 // 10 15 20 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 750 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ gAthApatikula0 sU0 33 khagRhamAgatAM zaThatayA "suDhito" ti suSTu-atIvAhataH-prayatnaparaiH kila kSAmayanniva agrahastaiH 'AkSuNati' tasyAH pAdau vilikhatItyarthaH, ceTarUpANi ca prAktanapalyAH sambandhIni tasyAH saMyatyAH pAdayoH pAtayitvA bhaNati- eSA "bhe" bhavatAM mAtA, yatkimapIyamicchati tat sarvamAhArAdijAtamasyai dAtavyam / saMyatImapi bhaNati-etat tvadIyaM gRham , amUni ca bhavatyAH 5 sambandhIni 'jAtAni' apatyAni, atastvametAni 'sautayeH' snggopaayeH| evamuktvA vastrA-'nna-pAnAdIni bahuzastasyAH prayacchati / sA ca strIsvabhAvatayA tucchenApyAhArAdinA vazI kriyata ityato bhUyo bhUyastadIyagRhe gamanAgamanaM kurvatyAstasyAstena saha sambandho bhavati / yata ete doSA ato na tatra sthAtavyam // 2670 // 2671 // 2672 // Aha yadyevaM tataH sUtramapArthakam ?, - taMtra sAdhvInAM vastumanujJAtatvAt / sUrirAha->> naivam--- 10 suttanivAo pAseNa gaMtu viiyapaya kAraNajAe / sAlAe~ majheM chiMDI, sAgAriya niggahasamattho // 2673 // yatra pArzvena gatvA nirgamana-pravezau kriyete tatra nirgranthIbhirdvitIyapade'dhvanirgamanAdau kAraNajAte vastavyamityevamatra sUtranipAtaH / tatra ca zAlAyAM vA madhye vA chiNDikAyAM vA yadi sAgArikaH 'nigrahasamarthaH' jitendriyastaruNAdInAM vA saMyatIrupasargayatAM kharaNTanAdinA zikSA15 karaNadakSo bhavati tatastatra sthAtavyam // 2673 // etadeva vyAkhyAtumAha pAseNa gaMtu pAse, va jaMtu tahiyaM na hoi pacchittaM / majjheNa va jaM gaMtuM, piha uccAraM gharaM guttaM // 2674 // dujaNavajA sAlA, sAgAraavattabhUNagajuyA vA / emeva majjha chiDI, niya-sAvaga-sajjaNagihe vA // 2675 // 20 yatra pArzvana gatvA nirgamyate pravizyate vA, yad vA gRhaM gRhapatikulasya pArthe bhavati tatra tiSThatAM prAyazcittaM na bhavati / >> yad vA gRhaM gRhapatikulasya madhyena gatvA pravizyate tad yadi pRthaguccAra-kAyikIbhUmikaM 'guptaM ca' kuDya-kapATAdibhiH susaMvRtaM tatastatrApi prAyazcittaM na bhavati / tatra yadi zAlAyAM sthAtavyaM syAt tadA sA 'durjanavarjA' duHzIlarahitA yadvA sAgArikasya sambandhino ye avyaktAH-adyApyapariNatavayaso bhrUNakAH-bAlakAstairyutA yA zAlA tasyAM 25 sthAtavyam / evameva catuHzAlakAdigRhamadhye chiNDikAyAM vA yatra nijakAH-tAsAmeva saMyatInAM nAlabaddhAH pitR-bhAtrAdayaH zrAvakA vA-mAtA-pitRsamAnA jinavacanabhAvitA bhavanti yAni vA sajjanAnAM-khabhAvata eva suzIlAnAM yathAbhadrakANAM gRhANi tatra sthAtavyam // 2674 // 2675 // gRhapatikulamadhyavAsaprakRtaM samAptam // 1degraH kSititalanyastamastakaH kSAmayati, kSAmaNAvyAjena ca agra bhA0 // 2 'sAdayeH' khedayeH, zikSApradAnAdinA kSuNNatAM prApayerityarthaH / eva kaa0|| 31- etacihnagataH pAThaH kAM0 eva vartate // 4 etacihnagataH pAThaH bhA0 kAM* pustakayoreva // Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2673-76 ] prathama uddezaH / vya va za ma na pra kR ta m sUtram - bhikkhU ya ahigaraNaM kaTTu taM ahigaraNaM viosavittA viosaviyapAhuDe, icchAe paro ADhAijA icchAe paro no ADhAijA, icchAe paro abbhuTThejA icchAe paro no abbhuTTejA, icchAe paro vaMdijA icchAe paro no vaMdijA, icchAe paro saMbhuMjejjA icchAe paro no saMbhuMjejjA, icchAe paro saMvasijjA icchAe paro no saMvasijjA, icchAe paro uvasamijjA icchAe paro no uvasamijA / jo uvasamai tassa asthi ArAhaNA, jo na uvasamai tassa natthi ArAhaNA, tamhA appaNA ceva uvasamiyavvaM / se kimAhu bhaMte ! ? uvasamasAraM sAmannaM 34 // athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAzaGkAvyudAsAyAha egattha kahamakappaM, kappaM ettha sahato | paDisiddhe va vasaMte, nivAraNa vaikame kalaho / / 2676 // 751 5 1 'ekatra' nirgranthapakSe gRhapatikulasya madhye kathamavasthAnamakalsyam ? 'ekatra tu' nirbha nthIpakSe kathaM tatraivAvasthAnaM kalpyam ? 'iti' kAM0 // 10 'aikatra' gRhapatikulasya madhye kathaM nirmanthAnAmakalpyam ? nirgranthInAM tu katham 'ekatra ' tatraiva kalpyam ? 'iti' evama zraddadhataH kalaha upajAyate / yadvA pratiSiddhe pratizraye vasataH kenacinnivAraNaM kRtam, tataH pratiSiddhopAzrayasthAtA tadIyavacanasya vyatikramaM - vikuTTanaM karoti evaM kalaho bhavet / utpanne ca kalahe jhagityeva vyavazamanaM karttavyamityatra sUtre pratipAdyata 20 iti // 2676 // 15 anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA -- 'bhikSuH ' sAmAnyaH sAdhuH, cazabdasyAnuktasamuccayArthatvAdAcAryopAdhyAyAvapi gRhyete, adhikriyate narakagatigamanayogyatAM prApyate AtmA anenetyadhikaraNaM kalahaH prAbhRtamityeko'rthaH, tat 'kRtvA' tathAvidhadravya-kSetrAdisAcivyopabRMhitAt kaSAyamohanIyodayAd dvitIyasAdhunA saha vidhAya tataH khayamanyopadezena vA paribhAvya tasyaihikA - 25 muSmikApAyabahulatAM tad adhikaraNaM vividham- anekaiH prakAraiH khAparAdhapratipattipuraHsaraM mithyA Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 752 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [nyavazamanaprakRte sU0 34 duSkRtapradAnene 'avazamathya' upazamaM nItvA tato vizeSeNAvasAyitam-avasAnaM nItaM prAbhRtakalaho yena sa vyavasAyitaprAbhRtaH-vyutsRSTakalaho bhavet / kimuktaM bhavati?--gurusakAze khaduzcaritamAlocya tatpradattaprAyazcittaM ca yathAvat pratipadya bhUyastadakaraNAyAbhyuttiSThet / Aha yena saha tadadhikaraNamutpannaM sa yadyupazamyamAno'pi nopazAmyati tataH ko vidhiH ? ityAha"icchAe paro ADhAejjA" ityAdi sUtram / 'icchayA' yathAsvarucyA 'paraH' anyo dvitIyaH .sAghurAdriyeta icchayA paro nAdriyeta, prAgiva sambhASaNAdibhirAdaraM kuryAdvA na veti bhAvaH / evamicchayA parastamabhyuttiSThet , icchayA paro nA'bhyuttiSThet / - icchayA parastaM sAdhuM vandeta, >> icchayA paro na vandeta / icchayA parastena sAdhunA saha 'sambhuJjIta' ekamaNDalyAM bhojanaM dAna. grahaNasambhoga vA kuryAt , icchayA paro na sambhuJjIta / icchayA parastena sAdhunA saha 'saMvaset' 10 sam-ekIbhUyaikatropAzraye vaset , icchayA paro na saMvaset / icchayA para upazAmyeta, icchayA paro nopazAmyeta / paraM yaH 'upazAmyati' kaSAyatApApagamena nirvRto bhavati tasyAsti samyagdarzanAdInAmArAdhanA, yastu nopazAmyati tasya nAsti teSAmArAdhanA / 'tasmAt' evaM vicintya Atmanaiva 'upazAntavyam' upazamaH karttavyaH / ziSyaH prAha--"se kimAhu~ bhaMte !" atha kimatra kAraNamAhu~H 'bhadanta!' paramakalyANayogin ! tIrthakarAdayaH ? / sUrirAha-upazamasAraM zrAma15 Nyam , tadvihInasya tasya niSphalatayA'bhidhAnAt / uktaJca va dezavaikAlikaniyuktI --- sAmannamaNucaraMtassa kasAyA jassa ukkaDA hoti / mannAmi ucchupupphaM, va nipphalaM tassa sAmannaM // (gA0 301) iti sUtrArthaH // artha viSamapadAni bhASyakRda vivRNoti gheppaMti casaddeNaM, gaNi AyariyA ya bhikkhuNIo ya / 20 ahavA bhikkhuggahaNA, gahaNaM khalu hoi savvesi // 2677 // iha sUtre bhikSuzceti yazcazabdastena 'gaNI' upAdhyAyastathA AcAryo bhikSuNyazca gRhyante / athavA 'bhikSugrahaNAt' bhikSupadopAdAnAt sarveSAmapyAcAryAdInAM grahaNaM draSTavyam , "ekagrahaNe tajjAtIyAnAM sarveSAM grahaNam" iti vacanAt // 2677 // khAmiya vitosiya viNAsiyaM ca jhaviyaM ca hoMti egaTThA / 25 pAhuDa paheNa paNayaNa, egaTThA te u nirayassa // 2678 // AmitaM vyavazamitaM vinAzitaM kSapitamiti caikArthAni padAni bhavanti / tathA prArbhUtaM prahe1degna upazamayya vyupazamitaprAbhRto bhavediti kriyAdhyAhAraH / kimuktaM bhA0 // 2 etaccihnamadhyagataH pAThaH bhA0 pustakAntareva vartate // 3deghu bhaMte !" sezabdo athazabdArthe, kimiti pariprazne, atha kAM0 // . 4deghuH bhagavantaH yadevamupazama eva mokSamArgArAdhanAnibandhanamupavarNyate ? / sUri bhaa0|| 5 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti // 6degtha vistarArtha bhASyakRt pratipAdayati bhA0 // 7 kSAmitamiti vA vyavazamitamiti vA vinAzita miti vA kSapitamiti vaikA bhaa0|| 8degbhRtamiti vA praheNakamiti vA praNadeg bhA0 // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2677-81] prathama uddezaH / 753 NakaM praNayanamiti vA trINyapyekArthAni / tAni tu prAbhRtAdIni 'nirayasya' narakasya mantavyAni, yata etadadhikaraNaM narakasya-sImantakAdeH prAbhRtamiva prAbhRtamucyate, evaM praheNaka-praNayanapade api bhAvanIye // 2678 // icchA na jiNAdeso, ADhA uNa Adaro jahA pravi / / bhuMjaNa vAsa maNunne, sesa maNunne va itare vA // 2679 // / icchA nAma na 'jinAdezaH' tIrthakRtAmupadezo'yamiti kRtvA nAdarAdIni padAni karoti kintu svacchandena / tathA ADhA nAma-AdarastaM yathA pUrvamucitAlApAdibhiH kRtavA~stathA kuryAdvA na vA / zeSANi tvabhyutthAnAdIni sugamAnIti kRtvA bhASyakRtA na vyAkhyAtAni / atra ca sambhojana-saMvAsanapade 'manojJeSu' sAmbhogikeSu bhavataH / zeSANi tu' AdarA-'bhyutthAna-vandanopazamanapadAni 'manojJeSu vA' sAmbhogikeSu 'itareSu vA' asAmbhogikeSu bhaveyuH // 2679 / / 10 kRtA bhASyakRtA viSamapadavyAkhyA / atha niyuktivistaraH nAma ThavaNA davie, bhAve ya caunvihaM tu ahigaraNaM / [sU.niH167] davvammi jaMtamAdI, bhAve udao kasAyANaM / / 2680 // nAmAdhikaraNaM sthApanAdhikaraNaM dravyAdhikaraNaM bhAvAdhikaraNaM ceti caturvidhamadhikaraNam / tatra nAma-sthApane gatArthe / dravyAdhikaraNamAgamato'dhikaraNazabdArtha prarUpayannanupayukto vktaa.| noA-15 gamato jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktaM dravyAdhikaraNaM yantrAdikaM draSTavyam / yatraM nAma dalanayatrAdi / 'bhAve' bhAvAdhikaraNaM 'kaSAyANAM' krodhAdInAmudayo vijJeyaH // 2680 // .. . tatra dravyAdhikaraNaM vyAkhyAnayati davvammi u ahigaraNaM, caunvihaM hoi ANupuvIe / nivvattaNa nikkhivaNe, saMjoyaNa nisiraNe ya tahA // 2681 // 20 'dravye' dravyaviSayamadhikaraNaM caturvidhaM bhavati 'AnupUrvyA' paripATyA, tadyathA-nirvartanAdhikaraNaM nikSepaNAdhikaraNaM saMyojanAdhikaraNaM nisarjanAdhikaraNaM ceti / tatra yoniprAbhRtAdinA yadekendriyAdizarIrANi nirvarttayati, yathA siddhasenAcAryeNAzvA utpaaditaaH| ___ jahA vA egeNAyarieNa sIsassa jogo uvadiTTho jahA mahiso bhavati / taM ca sutaM AyariyANaM bhAiNijeNa / so niddhammo unnikkhaMto mahisaM uppAeuM soyariyANa hatthe vikkiNai / 25 AyarieNa sutaM / tattha gato bhaNei-kiM eteNaM? ahaM te rayaNajogaM payacchAmi, dave Aha1Ani' adhikaraNaparyAyanAmAni, yata bhA0 // 2degcchndsaa| tathA bhaa0|| 3 yuH // 2679 // athAdhikaraNapadaM vyAcikhyAsuH prathamataH tannikSepamAha-nAma bhA0 / . "eSa sUtrArthaH, adhunA niyuktivistara:-NAmaM ThavaNA* gAdhA" iti cuurnnau| . - "eSa sUtrArthaH / adhunA sUtrasparzikaniyuktivistara ucyate-NAma ThavaNA0 gAhA" iti vizeSacUrNau // 4 "NinnasaNAdhikaraNaM joNipAhuDeNaM egidiyAdINaM sarIrANi Nivatteti" cUrNI vizeSacUrNau ca // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 754 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ vyavazamanaprakRte sU0 34 rAhi / te a AhariyA / AyarieNa saMjoiyA egate nikkhittA bhaNito-ettieNa kAleNa ukkhaNijjAsi, ahaM gacchAmi / teNa ukkhatto / diTThIviso sappo jAto / so teNa maarito| evaM ahigaraNacchedo' / so vi sappo aMtomuhutteNa mao tti // ___ yadvA vaikriyA-''hArakazarIre api yanniSkAraNe nivartayati, parazu-kuntAdIni vA karoti 5 tannivanAdhikaraNamucyate / nikSepaNAdhikaraNaM dvidhA-laukikaM lokottarikaM ca / tatra yada matsyagrahaNArtha galanAmA lohakaNTakaH kUTaM vA mRgAdInAM grahaNAya jAlaM vA lAvakAdI nAmarthAya nikSipyate, zatanyAdIni gharaTTA-'raghaTTAdIni vA yatrANi sthApyante tadetad laukikaM nikSepaNAdhikaraNam / yattu lokottarikaM tat SaDvidham-yatra pAtrAdyupakaraNaM nikSipati tatra na pratyupekSate na pramArjayati 1 na pratyupekSate pramArjayati 2 pratyupekSate na pramArjayati 3; yattu pratyupekSate 10 pramArjayati ca tad duSpratyupekSitaM duHpramArjitaM 4 duHpratyupekSitaM supramArjitaM 5 supratyupekSitaM duSpramArjitaM 6 karoti; evamete SaDnaGgA nikSepaNAdhikaraNam / yastu saptamo bhaGgaH supratyupekSitaM supramArjitaM karotIti lakSaNaH sa nAdhikaraNam , zuddhatvAt / yadvA yad bhaktaM pAnakaM vA'pAvRtaM sthApayati tannikSepaNAdhikaraNam / saMyojanAdhikaraNamapi dvidhA laukika-lokottarikabhedAt / tatra laukikaM rogAdyutpattikAraNaM viSa-garAdiniSpattinibandhanaM vA dravyasaMyojanam / lokottarikaM tu 15 bhaktopadhizayyAviSayasaMyojanam / nisarjanAdhikaraNamapi laukikaM zara-zakti-cakra-pASANAdInAM nisarjanam / lokotarikaM tu sahasAkArAdinA yat kaNTaka-karkarAdInAM bhaktapAnAntaHpatitAnAM nisarjanam // 2681 // gataM dravyAdhikaraNam / atha bhAvAdhikaraNamAha aha-tiriya-uddakaraNe, baMdhaNa nivvattaNA ya nikkhivaNaM / uvasama-khaeNa uDDe, udaeNa bhave ahegaraNaM // 2682 // 20 iha krodhAdInAM kaSAyANAmudayo bhAvAdhikaraNamityuktam (gA0 2680), atasteSAmeva 'apastiryagU karaNe' adhogatinayane tiryaggatinayane Urddhagatinayane ca svarUpaM vaktavyam / tathA 'bandhanaM nAma' saMyojanaM 1 nirvartanA 2 nikSepaNaM 3 cazabdasya vyavahitasambandhasyAtra yojanAd nisarjanA 4 ceti caturvidhaM dravyAdhikaraNam / Aha anantarapratipAditamidaM kimarthamidA 1degdo AyaripahiM kao / so kAM // 2 tad caturvidham-yatra pAtrAdyupakaraNaM nikSipati tatra na pratyupekSate na pramArjayati 1na pratyupekSate pramArjayati 2 pratyupekSate na pramArjayati 3; yattat pratyupekSate pramArjayati ca tad duSpratyupekSitaM duSpramArjitaM 1 duSpratyupekSitaM supramArjitaM 2 supratyupekSitaM duSpramArjitam 3, ete trayo bhaGgA eka eva caturtho vikalpaH / yastu supratyupekSitaM supramArjitaM kRtvA nikSipati sa nAdhikaraNam, zuddhatvAt / saMyojanA bhA0 // 3 itaH prabhRti "kammaM viNaMti savasA." 2689 gAthAntA gAthA vizeSacUrNikRtA kramabhedena vyAkhyAtAH santi / tathA ca tatkramaH-aha-tiriya-upakaraNe. 2682 / guruyaM lahuyaM mIsaM0 2685 / jA teyagaM sarIraM0 2686 / ahavA bAyaraboMdI. 2687 / vavahAraNayaM pappa u0 2688 / tivvakasAyasamudayA. 2683 / sIhi u nimbANaM0 2684 / kammaM ciNaMti savasA. 2689 // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2682-85] prathama uddezaH / 755 nImabhidhIyate ? ucyate- yat prAg gAthAyAM caturvidhaM dravyAdhikaraNamuktaM tad "dabammi jaMtamAdI" (gA0 2680) iti padaM vyAkhyAnayatA bhASyakRtA darzitam , idaM tu niyuktikAraH saGgrahagAthayA dvayorapi dravyabhAvAdhikaraNayoH kharUpaM sUcayatIti / ___ athAsyA eva prathamapAdaM pazcAna vyAcaSTe-"uvasama' ityAdi / kapAyANAmupazamena kSayeNa corddhagatiH-svargA-'pavargalakSaNA'vApyate / teSAmeva ca tIvrapariNAmAnAmudayena 'adhaHkaraNaM 5 bhavati' narakagatigamanaM bhavatIti bhAvaH / upalakSaNamidam , tena nAtitItraiH kaSAyaistiryaggatirmadhyamaistu manuSyagatiravApyata iti purAtanagAthAsamAsArthaH // 2682 // ' athAsyA eva bhApyakAro vyAkhyAnaM karoti--- tivvakasAyasamudayA, gurukammudayA gatI bhave hitttthaa| nAikiliTTha-miUhi ya, upavajjai tiriya-maNuesu // 2683 // 10 tIvrAH-sakiSTapariNAmA ye kaSAyAH-krodhAdayasteSAM sambandhI yaH sam-ekIbhAvenodayastena jIvA gurUNAM-jJAnAvaraNIyAdikarmaNAmupacayaM kurvanti / gurukarmodayAcca teSAm 'adhaH' saptamanarakapRthivyAdinarakeSu gatirbhavati / ye tu kaSAyA nAtikliSTAH-nAtIvAzubhapariNAmAstai tikliSTaH karmopacayo bhavati tatazca tiryasUtpadyante / ye tu mRdavaH-pratanupariNAmAstaima'duH karmopacayo bhavati tato manupyeSUtpadyante // 2683 // khINehi u nivvANaM, uvasaMtehi u aNuttarasuresu / jaha niggaho taha lahU, samuvacao teNa sesesu // 2684 // 'kSINaiH' abhAvatAM gataiH kaSAyairnirvANamAsAdayati / 'upazAntaiH' vikambhitodayaiH tuzabdAt kSINopazAntaizvAnuttaravimAnavAsiSu surepUtpadyate / evaM yathA prakRSTaH prakRSTataraH kaSAyANAM nigrahaH tathA'yaM jIvaH 'laghuH' laghubhUto bhavati / atha na tathAvidhaH kaSAyANAM nigrahaH kRtastataH karmaNAM 20 samupacayo bhavati, tena zeSeSu' anuttaravimAnavAsivarjeSu deveSUtpadyate / Aha gurulaghukamagurulaghukaM vA dravyaM bhavati naikAntagurukaM na vA ekAntalaghukamityAgame'bhidhIyate tataH karmaNAM gurutayA jIvA adho gacchanti laghutayA tUrddhamiti kathaM na virudhyate ? ucyate-iha hi yad Agame gurulaghukamagurulaghukaM vA dravyamuktaM tannizcayanayamatA tazreyaNena, idaM tu karmaNAM gurutvaM laghutvaM ca vyavahAranayamatA zrayaNAd ucyate // 2684 // tathA cAmumevArtha jJApayitumidamAha- 25 guruyaM lahuyaM mIsaM, paDiseho ceva ubhayapakkhe vi / tattha puNa paDhamaviiyA, payA u savvattha paDisiddhA // 2685 // gurukaM 1 laghukaM 2 'mitha' A gurulaghukamiti 3 'pratiSedhazcaivobhayapakSe'pi' na gurukaM nApi >> laghukamityarthaH 4, evaM vyavahAratazcatuddhI dravyam / 'tatra punaH' eteSAM madhye ye prathama 1 etadagre ta. De. mo0 le. granthAgrama-3000 iti vattate // 20>> etacihnamadhyagataH pAThaH bhA0 kAM0 pustakayoreva vidyate // 3 iha vyavahAranayAbhiprAyatazcaturvidhaM dravyaM bhavati, tadyathA-gurukaM kAM0 // 4 etanmadhyagataH pAThaH bhA.kAM. pustakayoreva vartate // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 756 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [vyavazamanaprakRte sU0 34 dvitIye pade te 'sarvatrApi nizcayanayamatAzriteSu sUtreSu pratiSiddhe / tathAhi sa nizcayanayo bravIti-nAstyekAntena gurukhabhAvaM kimapi vastu, parAbhiprAyeNa gurutvenAbhyupagatasyApi leTvAdeH paraprayogAdR digamanadarzanAt ; evamekAntena laghusvabhAvamapi nAsti, atilaghorapi bAppAdeH karatADanAdinA adhogamanAdidarzanAt ; tasmAdiyaM vastunaH paribhASA----yatkimapyatra 5 jagati vAdaraM vastu tat sarvaM gurulaghu, zeSaM tu sarvamapyagurulaghukamiti // 2685 // idamevaM vyaktIkurvannAha jA teyagaM sarIraM, gurulahu davyANi kAyajogo y| maNa-bhAsA agurulahU, arUvidavyA ya savve vi // 2686 // audArikazarIrAdArabhya taijasazarIraM yAvad yAni dravyANi, yazca teSAmeva sambandhI 'kAya10 yogaH' zarIravyApAraH etat sarva gurulaghukamiti nirdezyam / yAni tu mano-bhASAprAyogyANi, upalakSaNatvAd AnapAna-kArmaNaprAyogyANi tadapAntarAlavatIni ca dravyANi, yAni ca sarvANyapi dharmA-'dharmA-''kAza-jIvAstikAyalakSaNAnyarUpidravyANi tadetat sarvamagurulaghukamiti paribhASyam // 2686 // ahavA vAyaraboMdI, kalevarA gurulahU bhave savve / suhumANaMtapadesA, agurulahU jAva paramANU // 2687 // 'athavA' iti prakArAntaradyotane / bAdarA bondiH-zarIraM yeSAM te 'bAdarabondayaH' bAdaranAmakarmodayavartino jIvA ityarthaH, teSAM sambandhIni yAni kaDevarANi, yAni cAparANyapi bAdarapariNAmapariNatAni bhU-bhUdharAdIni zakracApa-gandharvapuraprabhRtIni vA vastUni tAni sarvA Nyapi gurulaghUnyucyante / yAni tu sUkSmanAmakarmodayavartinAM jantUnAM zarIrANi, yAni ca 20 sUkSmapariNAmapariNatAni anantaprAdezikAdIni paramANupudgalaM yAvad dravyANi tAni sarvANyapyagurulaghUni // 2687 // 1 dezitaM nizcayanayamatam / atha vyavahAranayamatamAha--- vavahAranayaM pappa u, guruyA lahuyA ya mIsagA ceva / laTTaga padIya mAruya, evaM jIvANa kammAI // 2688 // vyavahAranayaM punaH prApya' aGgIkRtya trividhAni dravyANi bhavanti, tadyathA-gurukANi 25 laghukAni 'mizrakANi ca' gurulaghUnItyarthaH / tatra yAni tiryagU? vA prakSiptAnyapi svabhAvAdevAdho nipatanti tAni gurukANi, yathA-leSTuprabhRtIni / yAni tUrddhagatikhabhAvAni tAni laghukAni, yathA-pradIpakalikAdIni / yAni tu nAdhogatikhabhAvAni na vA UrddhagatikhabhAvAni, kiM tarhi ? khabhAvAdeva tiryaggatidharmakA Ni tAni gurulaghUni, yathA--'mArutaH' vAyustatprabhRtIni / evaM jIvAnAM karmANyapi tridhA bhavanti-gurUNi laghUni gurulaghUni ca / tatra yairamI 1degva nizcayanayamataM vyadeg kAM0 // 2 >> etacihnagataH pAThaH kAM0 pustaka eva vartate // ___3 ta0 De0 mo0 le0 vinA'nyatra-ni / evaM jIvAnAM karmANyapi draSTavyAni, kimuktaM bhavati ?-yaiH karmabhiramI jIvAH svabhAvAdUgatigamanazIlA api valAdevAdhogati Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2686-91] prathama uddezaH / 757 jIvA adhogatiM nIyante tAni gurukANi, yaistu ta eborddhagatiM prApyante tAni laghukAni, yaiH punastiryagyonikepu vA manupyeSu vA gatiM kAryante tAni gurulaghukAnIti // 2688 // tadevaM vyavahAranayAbhiprAyeNa samarthitaH karmaNAM gurutva-laghuttrapariNAmaH / atha paraH prAhananu jIvAstAvat svavazA eva jJAnAvaraNAdikaM karmopacinvanti tato gatirapi teSAM svavazatayA kiM na pravartate ? yadevaM karmodayavalAdUrddhamadhastiryag vA nIyante ? ucyate kammaM ciNaMti savasA, tassudayammi u paravyasA hoti / rukkhaM duruhai savaso, vigalai sa paravyaso tatto / / 2689 // jIvAH 'khavazAH' svatantrA eva mithyAtvA-'viratyAdibhiH karma 'cinvanti' vadhnantItyarthaH, paraM 'tasya' karmaNa udaye te jIvAH paravazA bhavanti / dRSTAntamAha-yathA kazcit puruSo vRkSamArohan 'svavazaH' svAbhiprAyAnukUlyenArohati, sa ca kutazcid duHpramAdAt tato vigalan 10 'paravazaH' khakAmamantareNaiva vigalati // 2689 // Aha yadyevaM tataH kiM saMsAriNo jIvAH sarvathaiva karmaparavazA eva ? ucyate-nAyamekAntaH, yata Aha kammavasA khalu jIvA, jIvavasAI kahiMci kmmaaii| katthai dhaNio valavaM, dhAraNio katthaI balavaM // 2690 // karmavazAH khalu prAyeNAmI saMsAriNo jIvAH, paraM 'kutracit' prabaladhRti-balAdisadbhAve karmA-18 Nyapi jIvavazAni / amumevArtha dRSTAntena draDhayati-yathA 'kutracid' janapadAdau 'dhanikaH' vyavahAriko balavAn , 'kutracit punaH' pratyantaprAmAdau 'dhAraNikaH' RNadhArako'pi balavAn / iyamatra bhAvanA-yadi janapadamadhyavartI vidyamAnavibhavo vA dhAraNikastadA dhaniko valIyAn , atha dhAraNikaH pratyantagrAme vA pallyAM vA gatvA sthitaH na vA tasya tathAvidhaM kimapi dravyamasti tato dhAraNiko balavAn bhavati // 2690 // eSa dRSTAntaH / athArthopanayamAha- 20 dhaNiyasarisaM tu kamma, dhAraNigasamA u kammiNo hoti / saMtA'saMtadhaNA jaha, dhAraNaga dhiI taNU evaM // 2691 // iha dhanikasadRzaM karma, dhAraNikasamAnAH 'karmiNaH' sakarmakA jIvA bhavanti, sukha-duHkhopabhogAdiRNadhArakatvAt teSAmiti bhAvaH / yathA ca 'saddhanAH' vidyamAnavibhavAH 'asaddhanAzca' avidyamAnavibhavA dhAraNikA bhavanti / tatra ca vidyamAnavibhave dhAraNike dhaniko yadi kArya 25 bhavati tadA rAjakulabalena taM dhAraNikaM dhRtvA khalpaM dravyaM valAdepi gRhNAti, sa ca dhAraNikastasmin dravye datte saMti anRNIbhavati / athAsAvavidyamAnavibhavastatastena dhanikena sa vazI. kriyate, vazIkRtazca tatpAratantryeNa vartamAno dussahaM dAsatvAdimahAduHkhopanipAtamanubhavati / nIyante bhA0 / ni / vyomAdirUpamagurulaghunAmakaM tu caturtha dravyaM prastute'nupayogitvAdatra ma vivakSitamiti / evaM' leSTAdidRSTAntena jIvAnAM karmANyapi kAM0 // 1 valio tA0 // 2deglAdisampanne dRDhaprahAriprabhRtike puruSe karmA' kAM // 3degmAstu 'ka' kAM0 // 4degnti, karmaNaH prati sukhadeg kAM0 // 5 'dapi dApayati; sa ba bhAH // 6 kAti AnayeM pratipadyate / athAsA' bhA0 // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 758 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [vyavazamanaprakRte sa0 34 ekmatrApi "dhii" tti dhRtibalaM "taNu" tti zArIraM ca balaM vidyamAnavibhavatAkalpamavaseyam / idamuktaM bhavati-yasya jIvasya vajrakuDyasamAnaM viziSTaM manaHpraNidhAnabalaM vajrarSabhanArAcasaMhananalakSaNaM ca zArIraM balaM bhavati sa dhanikasadRzaM karma kSapayitvA sukhenaivAnRNIbhavati; yasya tu dhRtibalaM zArIrabalaM vA na bhavati sa tena karmaNA vazIkriyate, vazIkRtazca tatparatantratayA vartamAno vividhazArIra-mAnasaduHkhopanipAtamanubhavati // 2691 // Aha dhRti-saMhananabalopeto yat karma kSapayati tat kimudIrNamanudIrNa vA kSapayati ? iti ucyate sahaNo'sahaNo kAlaM, jaha dhaNio evameva kammaM tu / udiyA-'Nudie khavaNA, hoja siyA Auvajesu // 2692 // dhaniko dvidhA-sahiSNurasahiSNuzca / yaH sahiSNuH sa vivakSitaM kAlaM pratIkSate, itarastu ona pratIkSate / evameva karmApi' kiJcit svakAlapUrtI kiJcit punastAmantareNApi khavipAkaM darzayatIti / evamudIrNasyAnudIrNasya vA karmaNaH kSapaNA dhRti-saMhananabalopetasya bhavet , "siya" tti 'syAt' kadAcit kasyApyevaM bhavati na sarvasya / yastu saMhanana-balavihInaH sa navaramanudIrNa karma dezataH kSapayet na sarvataH / "Auvajesu" ti AyuHkarmavarjAnAM zeSakarmaNAmanudIrNA nAmapi kSapaNaM bhavati, AyuSaH punarudIrNasyaiva kSapaNamiti bhAvaH / tadevaM dhanika-dhAraNika1 dRSTAntena jIva-karmaNorubhayorapi tulyameva yathAyogaM balIyastvaM draSTavyam / uktaJca hemAzo brahmadatte bharatanRpajayaH sarvanAzazca kRSNe nIcergotrAvatArazcaramajinapatermallinAthe'balAtvam / nirvANaM nArade'pi prazamapariNatiH sA cilAtIsute'pi itthaM karmA-''tmavIrye sphuTamiha jayatAM sparddhayA tulyarUpe // // 2693 / / 20 . uktaM saprapaJca bhAvAdhikaraNam / atha kathaM tadutpadyate ? ityAzaGkAvakAzamavalokya tadutthAnakAraNAni darzayati saccitte aJcitte, mIsa vaogaya parihAra desakahA / sammamaNAuTTate, ahigaraNamao samuppajje // 2693 // 'sacitte' zaikSAdau 'acitte' vastra pAtrAdau 'mizrake' sabhANDa-mAtrakopakaraNe zaikSAdAvanA25 mAvye'pareNa gRhyamANe, tathA 'vacogataM' vyatyAneDitAdi tatra vA vidhIyamAne, parihAraH-sthApanA tadupalakSitAni yAni kulAni tepu vA praveze kriyamANe, dezakathAyAM vA vidhIyamAnAyAm, eteSu sthAneSu pratinodito yadi samyag nAvarttate-na pratipadyate ato'dhikaraNamutpadyate iti niyuktigAthAsamAsArthaH // 2693 // athainAmeva vivRNoti AbhavyamademANe, giNhaMta taheva maggamANe ya / saccittetaramIse, vitahApaDibattio kalaho // 2694 / / 1degpi tuzabdasyApizabdArthatvAt kiJcit kAM // 2 AndhyaM yad vradeg bhA0 kAM0 // 3NataH syAccilAtIsuto'pi ta0 De0 // 4degni zrAddhAdIni teSu kAM0 // 5 iti gAthA bhA0 // Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2692-97] prathama uddezaH / 759 'AbhAvyaM nAma' zaikSaH zaikSikA vA kasyApyAcAryasyopatasthe / 'yuSmadantike - pravrajyAM gRhNAmi' iti / tamupasthitaM matvA vipariNamayya paraH kazcidAcAryoM gRhNAti tato maulAcAryoM bravIti-kimevaM madIyamAbhAvyaM gRhNAsi ?, pUrvagRhItaM vA zaikSAdikaM yAcitaH-madIyamAbhAvyaM kiM na prayacchasi ? iti / evamAbhAvyaM sacittam 'itarad' acittaM mizraM vA tatkAlaM gRhyamANaM pUrvagRhItaM vA mAryamANamapi yadA vitathapratipattito na dadAti tadA kalaho bhavati / vitatha-5 pratipattirnAma-parasyAbhAvyamapi zaikSAdikamanAbhAvyatayA pratipadyate // 2694 // vacogatadvAramAha viccAmelaNa sutte, desIbhAsA pavaMcaNe ceva / annammi ya vattavve, hINAhiya akSare ceva // 2695 // 'sUtre' sUtraviSayA yA 'vyatyAneDanA' aparAparoddezakA-'dhyayana-zrutaskandheSu ghaTamAnakA-10 nAmAlApaka-zlokAdInAM yojanA, yathA--"savvajIvA vi icchaMti, jIviuM na marijiuM" (dazavai0 a0 6 gA0 10) ityatra idamapyAlApakapadaM ghaTate "sace pANA piyAuyA" (AcA0 a0 2 u0 3) ityAdi / tathAbhUtaM sUtraM parAvartayan 'kimevaM sUtraM vyatyAneDayasi ?' iti pratinodito yadi na pratipadyate tadA'dhikaraNaM bhavati / dezIbhASA nAma-marumAlava-mahArASTrAdidezAnAM bhASA sAmanyatra dezAntare bhASamANa upahasyate, upahasyamAnazcAsaGkhaDaM karoti / yadvA prapaJcanaM 15 vacanAnukAreNa vA ceSTAnukAreNa vA ko'pi karoti tataH prapaJcayamAnasAdhunA sahAdhikaraNamutpadyate / anyasmin vA vaktavye ko'pyanyad vakti / yadvA hInAkSaramadhikAkSaraM vA padaM vakti / tatra hInAkSaram-bhAskara iti vaktavye bhAkara iti vakti, adhikAkSaram-suvarNamiti vaktavye susuvarNamiti bravIti // 2695 // parihArikadvAramAha parihAriyamaThaveMte, ThaviyamaNaTThAe nivisaMte vaa| kucchiyakule va pavisai, coIya'NAuTTaNe kalaho // 2696 // guru-glAna-bAlAdInAM yatra prAyogyaM labhyate tAni kulAni parihArikANyucyante, ekaM gItArthasaGghATakaM muktvA zeSasaGghATakAnAM parihAramahantIti vyutpatteH / tAni yadi na sthApayati, sthApitAni vA 'anartha' niSkAraNaM 'nirvizati' pravizatItyarthaH, yadvA 'parihArikANi nAma' kutsitAni jAtyAdijugupsitAnIti bhAvaH, teSu kuleSu pravizati / eteSu sthAneSu nodito yadi nAvartate 25 na vA teSu pravezAduparamate tataH kalaho bhavati // 2696 // 1 dezekathAdvAramAha desakahAparikahaNe, eke ekke va desarAgammi / mA kara desakahaM ti ya, coIMya aThiyammi ahigaraNaM // 2697 // dezakathAyA upalakSaNatvAd bhakta-strI-rAjakathAnAM ca parikathanaM kurvANo dvitIyena sAdhunA 1 / etadantargataH pAThaH kAM0 vinA nAsti // 2 padamAcArAGgAntargataM ghadeg kAM // 3degti / tato'nyairupahasyamAnaH so'pyasaGkhaDaM kuryAditi // 2695 // parideg kA0 // 4 coyaNa'NAudeg taa0|| 5>> etadantargataH pAThaH ta0 De. mo0 le. nAsti // 6 codiNo aThideg tA0 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 760 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [ vyavazamanaprakRte sU0 34. noditaH-mA dezAdikathAM kArSIH, na varttate sAdhUnAmIdRzI kathA kathayitum / sa prAhako'si laM yenaivaM mAM vArayasi ? / tathApi 'asthite' anuparate satyadhikaraNaM bhavati / yadvA "ekke ekke va desarAgammi" tti ekaH sAdhuH surASTrAM varNayati, yathA-ramaNIyaH surASTrAviSayaH; dvitIyaH prAha-kUpamaNDUkastvam , kiM jAnAsi ? dakSiNApatha eva pradhAno dezaH; evamekaika5 dezarAgeNottarapratyuttarikAM kurvANayostayoradhikaraNaM bhavati / / 2697 // evamutpanne'dhikaraNe kiM karttavyam ? ityAha jo jassa u uvasamaI, vijjhavaNaM tassa teNa kAyavyaM / jo u uvehaM kujA, Avajai mAsiyaM lahugaM // 2698 // yaH sAdhuryasya sAdhoH prajJApanayopazAmyati tasya tena sAdhunA 'vidhyApanaM' krodhAgninirvApaNaM 10 karttavyam / yaH punaH sAdhurupekSAM kuryAt sa Apadyate mAsikaM laghukam // 2698 // sa idamevAnuvadan zeSAnapi vizeSAn saprAyazcittAn darzayati->> lahuo u uvehAe, guruo so ceva uvahasaMtassa / uttuyamANe lahugA, sahAyagatte sarisadoso // 2699 // upekSAM kurvANasya laghuko mAsaH prAyazcittam / upahasataH sa eva mAso gurukaH / atha ut15 prAbalyena tudati uttudati-adhikaraNaM kurvantaM vizeSata uttejayatItyarthaH tatazcatvAro lghukaaH| atha kalahaM kurvataH 'sahAyakatvaM' sAhAyyaM karoti tato'sAvadhikaraNakRtA saha sadRzadoSa iti kRtvA sadRzaM prAyazcittamApadyate, catugurukamityarthaH // 2699 // tathA cAha cauro cauguru ahavA, visesiyA hoti bhikkhumAINaM / ahavA caugurugAdI, havaMti U cheda niTThavaNA // 2700 // 20 bhikSu-vRSabhopAdhyAyA-''cAryANAmadhikaraNaM kurvatAM pratyekaM caturgurukam , tatazcatvArazcaturgurukA bhavanti / athavA ta eva caturgurukAstapaH-kAlavizeSitA bhavanti, tadyathA-bhikSozcaturgurukaM tapasA kAlena ca laghukam , vRSabhasya tadeva kAlagurukam , upAdhyAyasya tapogurukam , AcAryasya tapasA kAlena ca gurukam / athavA caturgurukAdArabhya cchede niSThApanA kartavyA, tadyathAbhikSuradhikaraNaM karoti caturgurukam , vRSabhasya SaDlaghukam , upAdhyAyasya paGgurukam , AcAryasyA25 dhikaraNaM kurvANasya ccheda iti / yathA cAdhikaraNakaraNe AdezatrayeNa prAyazcittamuktaM tathA sAhAyyakaraNe'pi draSTavyam , samAnadoSatvAt // 2700 // athopekSAvyAkhyAnamAha parapattiyA na kiriyA, motu parahUM ca jayasu aaytte| avi ya uvehA vuttA, guNo vi doso havai evaM / / 2701 // ihAdhikaraNaM kurvato dRSTvA mAdhyasthyabhAvena tiSThan anyeSAmapyupadezaM prayacchati-parapra30 tyayA yA 'kriyA' karmabandhaH sA asmAkaM na bhavati, parakRtasya karmaNa Atmani saGkamAbhAvAt / tathA yadyetAvadhikaraNakaraNAdupazAmyete tataH parArthaH kRto bhavati / taM ca parArtha muktvA 1 etacihnamadhyagataH pAThaH kAM0 pratAveva vartate // 2 adhikaraNakAriNi upekSAM kAM // 3 tatrAdhikaraNakAriNattAvata praayshcittmaakaaN0||4krmsmbndh: bhA0 vinA // ' Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 2698-2705] prathama uddezaH / 761 yadi mokSArthinastadA 'AtmArtha eva' svAdhyAya-dhyAnAdike 'yatadhvaM' prayatnaM kuruta / api cetyabhyuccaye / opaniyuktizAstre'pyupekSA saMyamAGgatayA proktA, "uvehittA saMjamo vutto" ( pehettA saMjamo vutto, uvehittA vi saMjamo / bhA0 gA0 170) iti vacanAt / yahA "maitrI-pramoda-kAruNya-mAdhyasthyAni sattva-guNAdhika-klizyamAnA-'vineyeSu' (tattvA0 a0 7 sU0 6) iti vacanAd avineyeSu >> mAdhyasthyAparaparyAyA upekSaiva proktA, tataH saiva 5 sAdhUnAM kartumuciteti bhAvaH / atra sUrirAha--"guNo vi doso havai evaM" ti yadidamavineyeSu mAdhyasthyamupadiSTaM tadasaMyatApekSayA na punaH saMyatAnaGgIkRtya; yasmAdasaMyateSviyamupekSA kriyamANA guNaH, saMyateSu tu kriyamANA mahAn doSo bhavati / uktazcaudhaniyuktAvapi saMjayagihicoyaNa'coyaNe ya vAvAraovehA / (bhA0 gA0 171) // 2701 // atha "parapattiyA na kiriya' tti padaM bhAvayati jai paro paDisevijA, pAviyaM paDisevaNaM / majjha moNaM caraMtassa, ke aTThe parihAyaI // 2702 // yadi 'paraH' AtmavyatiriktaH 'pApikAm' akuzalakarmarUpAmadhikaraNAdikAM pratisevanAM pratiseveta tato mama maunamAcarataH ko nAma jJAnAdInAM madhyAdarthaH parihIyate ? na ko'pItyarthaH // 2702 // atha "mottu paraTuM va jayasu Aya?" iti padaM vyAcaSTe 13 AyaDhe uvauttA, mA ya parahammi vAvaDA hoha / haMdi parahAuttA, AyaTTaviNAsagA hoti // 2703 // AtmAoM nAma-jJAna-darzana-cAritrarUpaM pAramArthikaM svakArya tatropayuktA bhavata, mA ca 'parArthe' parakArye'dhikaraNopazamanAdau vyApRtA bhavata / handIti hetUpadarzane / yasmAt parArthAyuktAH 'AtmArthavinAzakAH' svAdhyAya-dhyAnAdyAtmakAryaparimanthakAriNo bhavanti // 2703 // 20 gatamupekSAdvAram / athopahasanottejanAdvAre yugapad vyAcaSTe eso vi tAra dammau, hasai va tassomayAe ohasaNA / uttaradANaM mA osarAhi aha hoi uttuaNA // 2704 // dvayoradhikaraNaM kurvatorekasmin sIdati AcAryo'nyo vA bravIti-eSo'pi tAvadadAntapUrvo damyatAmidAnImanena; yadi vA-tasya 'avamatAyAM' pazcAtkaraNe ityarthaH khayamaTTaTTahAsairupahasati, 25 etadupahasanamucyate / tathA tayormadhyAd yaH sIdati tasya 'uttaradAnaM' amukamamukaM ca brUhi ityevaM zikSApaNam ; yadvA-mA'muSmAdapasarastvam , dRDhIbhUya tathA laga yathA naitena parAjIyase, athaiSottejanA'bhidhIyate // 2704 // atha sahAyakatvaM vyAkhyAnayati vAyAe hatthehi va, pAehi va daMta-lauDamAdIhiM / jo kuNai sahAyattaM, samANadosaM tayaM veti // 2705 // 1 - etacihnAntargataH pAThaH ta. De. mo. le. nAsti // 2 guNo mantavyaH, saMyateSu tu kriyamANA eSA 'guNo'pi guNarUpA'pi mahAn kAM0 // 3 upekSAM kurvannanyebhya upadezamitthaM prayacchati-AtmArtho nAma kA // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 762 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [vyavazamanaprakRte su0 34 dvayoH kalahAyamAnayormadhyAdekasya pakSe bhUtvA yaH ko'pi vAcA hastAbhyAM vA padbhyAM vA dantairvA laguDAdibhirvA 'sahAyatvaM' sAhAyyaM karoti taM tenAdhikaraNakAriNA saha samAnadoSaM tIrthakarAdayo bruvate // 2705 // athAcAryANAmupekSAM kurvANAnAM sAmAnyena vA'dhikaraNe'nu pazAmyamAne doSadarzanArthamidamudAharaNamucyate5 arannamajjhe egaM agAhajalaM sabato vaNasaMDamaMDiyaM mahaMtaM saraM asthi / tattha ya bahUNi jalacara-thalacara-khahacarasattANi acchaMti / tattha ega mahallaM hathijUhaM parivasai / annayA ya gimhakAle taM hatthijUhaM pANiyaM pAuM hAuttinnaM majjhaNhadesakAle sIyalarukkhacchAyAe suhaMsuheNaM ciTThai / tattha ya adUradese do saraDA bhaMDiumAraddhA / vaNadevayAe a te 8 savesiM sabhAsAe AghosiyaM / 'kiM tat ? ityAha-~ 10 nAgA ! jalavAsIyA!, suNeha ts-thaavraa!| saraDA jattha bhaMDaMti, abhAvo pariyattaI // 2706 // 'bho nAgAH !' hastinaH ! tathA 'jalavAsinaH !' matsya-kacchapAdayaH ! apare ca ye trasAH!mRga-pazu-pakSiprabhRtayaH! sthAvarAzca-sahakArAdayo vRkSAH! ete sarve'pi yUyaM zRNuta madIyaM vacanam-yatra sarasi saraTau 'bhaNDataH' kalahaM kurutaH tasya 'abhAvaH parivartate' vinAzaH 15 sambhAvyata iti bhAvaH // 2706 // __ tA mA ete saraDe bhaMDate uvekkhaha, vAreha tubbhe / evaM bhaNiyA vi te jalacarAiNo ciMtaMti-kiM amhaM ete saraDA bhaMDatA kAhiMti ? / tattha ya ego saraDo bhaMDato pillito / so dhADijaMto suhapasuttassa egassa jUhAhivassa hatthissa 'bilaM' ti kAuM nAsApuDaM paviTTho / biio vi tassa piTThao ceva paviTTho / te sirakavAle juddhaM saMpalaggA / tassa hathissa 20 mahaMtI araI jAyA / tao veyaNaTTo mahaIe asamAhIe vaTTamANo utRRttA taM vaNasaMDaM cUrei, bahave tattha vissaMtA sattA ghAiyA, jalaM ca ADohiMteNa jalacarA ghAiyA, talAgapAlI ya bheiyA, talAgaM viNaTuM, tAhe jalacarA vi satve viNaTTA // amumevArthamAha vaNasaMDa sare jala-thala-khahacara vIsamaNa devayA kahaNaM / vAreha saraDuvekSaNa, dhADaNa gayanAsa cUraNayA // 2707 // 25 vanakhaNDamaNDite sarasi jalacara-sthalacara-khacarANAM vizramaNam / tatra ca saraDabhaNDanaM dRSTvA vanadevatayA "nAgA ! jalavAsIyA !" ityAdi (2706) zlokakathanaM kRtvA "vArayata saraTau kalahAyamAnau" ityupadiSTam / tatazca tairnAgAdibhiH saraTayorupekSaNaM kRtam / ekasya ca saraTasya dvitIyena dhATanam / tato'sau dhATyamAno gajanAsApuTaM praviSTavAn / tatpRSThato dvitIye'pi praviSTe tayozca yuddhe lagne mahAvedanArtena hastinA vanakhaNDasya cUraNaM kRtamiti / eSa dRSTAntaH, ayamoM30 panayaH-yathA teSAmupekSamANAnAM tat padmasaraH sarveSAmapyAzrayabhUtaM vinaSTam , tasmi~zca vinazyamAne te'pi vinaSTAH, evamatrApyAcAryAdInAmupekSamANAnAM mahAn doSa upajAyate / katham ? iti ced ucyate-iha tAvadhikaraNakAriNAvupekSitau parasparaM muSTAmuSTi vA daNDAdaNDi vA 1 etanmadhyagataH pAThaH kAM0 eva vartate / / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sApyagAthAH 2706-11.] prathama uddezaH / 62 yudhyetAm, tatazca paramparayA rAjakulajJAte saJjAte sati sa rAjAdisteSAM sAdhUnAM bandhanaM vA Ama-nagarAderniSkAzanaM vA kaTakamardaM vA kuryAt // 2707 // kiJcAnyat- tAmro bhedo aso, hANI daMsaNa- caritta nANANaM / sAhupadoso saMsAravaNo sAhikaraNassa / / 2708 // tApo bhedo'yazo hAnirdarzane - jJAna- cAritrANAM tathA sAdhupradveSaH saMsAravarddhano bhavati / ete sAdhikaraNasya doSA bhavantIti niyuktigAthA - samAsArthaH // 2738 // 8. athainAmeva gAthAM vivRNoti - aibhaNiya abhaNie vA, tAvo bhedo u jIva caraNe vA / rUvasarisaM na sIlaM, jimhaM va maNe ayasa evaM // 2709 // tApo. dvidhA - prazasto'prazastazca / tatrAtibhaNite sati cintayati - dhig mAM yena tadAnIM 10 sa sAdhurbahuvidhairasadabhyAkhyAnairabhyAkhyAtaH itthamitthaM cAkruSTaH, eSa prazastastApa ucyate / atha abhaNitaM-na tathAvidhaM kimapi tasya sammukhaM bhaNitaM tatazcintayati - hA ! mandabhAgyo vismara zoshaM yad mayA tadIyaM jAtyAdimarmanikurumbaM na prakAzitam, eSa aprazastastApo mantavyaH / tathA 'bhedo nAma ' kalahaM kRtvA jIvitabhedaM caraNabhedaM vA kuryuH, pazcAttApataptacetaso vaihAyasAdimaraNamabhyupagaccheyuH unniSkramaNaM vA kuryuriti bhAvaH / tathA loko brUyAt - aho ! amISAM 15 zramaNAnAM 'rUpasadRzaM' yAdRzaM bahiH prazAntAkAraM rUpamavalokyate tAdRzaM 'zIlaM ' manaHpraNidhAnaM nAsti / yadvA - kiM manye 'ji' lajjanIyaM kimapyanena kRtaM yenaivaM pramlAnavadano dRzyate ! | evamAdikamayazaH samucchalati // 2702 // * akkuTTa tAlie vA, pakkhApakkhi kalahammi gaNabhedo / eyara sUyaehiM va, rAyAdIsiDeM gahaNAdI || 2710 // 20 jakAra-makArAdibhirvacainairAkuSTe 'tADite vA' capeTA-daNDAdibhirAhate sati' ' pakSApakSi' para - sparapakSaparigraheNa sAdhUnAM kalahe jAte sati gaNabhedo bhavati / tathA tayoH pakSayormadhyAdekatarapakSeNa rAjakulaM gatvA 'ziSTe' kathite sati 'sUcakairvA' rAjapuruSavizeSai rAjAdInAM jJApite grahaNA - sskarSaNAdayo doSA bhavanti // 2710 // vattakalaho vi na paDhai, avacchalatte ya daMsaNe hANI / jaha kohAivivaDI, taha hANI hoi caraNe vi // 2711 // 'vRttakalaho'pi ' kalahakaraNottarakAlamapi kaSAyakaluSitaH pazcAttApataptamAnaso vA yanna paThati 1t / evaM ca devatAsthAnIyena tIrthakareNa niSiddhAmupekSAM kurvANeSvAcArya prabhRtiSu vanakhaNDasthAnIyasya gacchasya padmasaraHsthAnIyasya ca saMyamasya vinAzaH saJjAyate ||2707 // adhAdhikaraNakAriNAmeva vizeSadoSAn darzayati - tAvo kAM0 // 2 na cAritra - jJAnAnAM tathA kAM* // 3 etacihnamadhyagaH pAThaH kAM0 eva vartate // 4 atha bhedapadaM prakArAntareNa vitrRNoti ityatrataraNaM kAM0 // 5 'canaiH zapite 'tA' bhA0 // 6degti dvitIyasAdhau 'pa' kAM0 // 7 atha jJAna-darzana-cAritrANAM hAniM vyAkhyAti ityavataraNaM kAM0 // 25 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 764 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ vyavazamanapakRte sU0 34 eSA jJAnaparihANiH / sAdhupradveSataH sAdharmikavAtsalyaM virAdhitaM bhavati, avAtsalye ca darzanaparihANiH / yathA ca krodhAdInAM kaSAyANAM vRddhistathA 'caraNe'pi' cAritrasya parihANirbhavati, vizuddhasaMyamasthAnapratipAtenAvizuddhasaMyamasthAneSu gamanaM bhavatItyarthaH // 2711 // etacca vyavahAramAzrityoktam / nizcayatastu akasAyaM khu carittaM, kasAyasahito na saMjao hoi| sAhUNa padoseNa ya, saMsAraM so vivaDDhei // 2712 // khuzabdasyaivakArArthatvAd 'akaSAyameva' kaSAyavirahitameva cAritraM bhagavadbhiH prajJaptam / ato nizcayanayAbhiprAyeNa kaSAyasahitaH saMyata eva na bhavati, cAritrazUnyatvAt / tathA sAdhUnAmupari yaH pradveSastenAsau sAdhikaraNaH san saMsAraM varddhayati, dIrghataraM karotIti bhAvaH / 10 yata ete doSAstata upekSA na vidheyA // 2712 // kiM punastarhi karttavyam ? ityAha AgADhe ahigaraNe, uvasama avakaDaNA ya guruvayaNaM / uvasamaha kuNaha jjhAyaM, chaDDaNayA sAgapattehiM // 2713 // 'AgADhe' karkaze'dhikaraNe utpanne sati dvayorapyupazamaH karttavyaH / katham ? ityAha-kalahAyamAnayostayoH pArthasthitaiH sAdhubhiH 'apakarSaNam' apasAraNaM karttavyam / gurubhizcopazamanA16 rthamidaM vacanamabhidhAtavyam-AryAH ! upazAmyatopazAmyata, gAthAyAmanuktamapi dvivacanaM prakramAd dRzyam , anupazAntAnAM kutaH saMyamaH ? kuto vA khAdhyAyaH ?, tasmAdupazamaM kRtvA khAdhyAyaM kuruta, kimevaM dramakavat kanakarasasya zAkapatraiH 'chardanAM' parityAgaM kurutha ? // 2713 / / kaH punarayaM dramakaH ? ucyate jahA ego parivAyago damagapuri cintAsogasAgarAvagADhaM pAsatti, pucchati ya-kimevaM 20 ciMtAparo? / teNa se sambhAvo kahito 'dAridAbhibhUto mi' ti / teNa bhaNitaM-issaraM tuma karemi, jato nemi tato gacchAhi, jaM ca bhaNAmi taM sacaM kAyavaM / tAhe te saMbalaM ghettuM pacayaniguMjaM paviTThA / parivAyageNa ya bhaNito--esa kaNagaraso sIta-vAtA-''tava-parissamaM agaNintehiM tisA-khudhAveyaNaM sahatehiM baMbhacArIhiM acittakaMda-mUla-patta-puppha-phalAhArIhiM samIpattapuDaehiM bhAvato arussamANehiM ghettabo, esa se uvacAro / teNa damageNa so kaNagaraso uva25 cAreNa gahito', tuMbayaM bharitaM / tato niggatA / teNa paribAyageNa bhaNitaM-suruTeNa vi tume esa sAgapatteNa na chaDDiyayo / tato so paricAyago gacchaMto taM damagapurisaM puNo puNo bhaNai-mama pabhAveNa Isaro bhavissasi / so ya puNo puNo bhannamANo ruTo bhaNati-jaM tujjha pasAeNa IsarattaNaM teNa me na kajaM / taM kaNagarasaM sAgapatteNa chaDDeti / tAhe parivAya geNa bhannati-hA hA durAtman ! kimeyaM tume kayaM ? / 30 jaM ajjiyaM samIkhallaehiM tava-niyama-cabhamaiehiM / taM dANi paccha nAhisi, chaDiMto sAgapattehiM // 2714 // RA>> etanmadhyagataH pAThaH kAM0 eva vartate // 2degto, kaDuyaduddhiyaM bhari' mA Private & Personal use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2712-17] prathama uddezaH / 765 -- yadarjitaM zamIsambandhibhiH khallakaiH-patrapuTaistapo-niyama-brahmayuktaiH tadidAnIM zAkapatraiH parityajan 'pazcAt' parityAgakAlAdUI paritapyamAno jJAsyasi, yathA-duSThu mayA kRtaM yaccirasazcitaH kanakarasaH zAkapatrairutsicya parityaktaH / evaM parivrAjakeNa dramaka upAlabdhaH / athAcAryastAvadhikaraNakAriNAvupAlabhate-AryAH ! yaccAritraM kanakarasasthAnIyaM tapo-niyama-brahmacayamayaiH zamIkhallakairarjitaM parISahopasargAdizramamagaNayadbhizcirAt kathaM kathamapi mIlitaM tadidAnI / zAkapatrasadRzaiH kaSAyaiH parityajantaH pazcAt paritapyamAnAH svayameva jJAsyatha / yathA-hA! bahukAlopArjitena saMyamakanakarasena tumbakasthAnIyaM khajIvaM bahupUrNa kRtvA pazcAt kalahAyamAnaH zAkavRkSapatrasthAnIyaiH kaSAyairutsicyotsicyAyamAtmA riktIkRtaH, zirastuNDamuNDanAdizca pratrajyAprayAso mudhaiva vihita iti // 2714 // Aha kathamekamuhUrtabhAvinA'pi krodhAdinA cirasaJcitaM cAritraM kSayamupanIyate ? ucyate 10 jaM ajiyaM carittaM, dekhaNAe vi puSvakoDIe / taM pi kasAiyametto, nAsei naro muhutteNa // 2715 // yadarjitaM cAritraM 'dezonayA'pi' aSTavarSanyUnayA'pi pUrvakoTyA tadapi, AstAmalpatarakAlopArjitamityapizabdArthaH, 'kaSAyitamAtraH' udIrNamAtrakrodhAdikaSAya ityarthaH 'nAzayati' hArayati 'naraH' puruSaH 'muhUrtena' antarmuhUrteneti bhAvaH / yathA prabhUtakAlasaJcito'pi mahAn tRNarAziH 15 sakRtmajvAlitenApyaminA sakalo'pi bhasmasAda bhavati, evaM krodhAnalenApi sakRdudIritena cirasazcitaM cAritramapi bhasmIbhavatIti hRdayam // 2715 // evamAcAryeNa sAmAnyatastayoranuziSTitavyA, na tvekameva kaJcana vizeSya bhaNanIyam / yata Aha Ayariya egu na bhaNe, aha egu nivAri mAsiyaM lhugN| rAga-dosavimukko, sIyagharasamo u Ayario // 2716 // 20 AcAryo naikamadhikaraNakAriNaM 'bhaNati' anuzAsti / athAcArya ekameva 'nivArayati' anuzAsti na dvitIyaM tato mAsikaM laghukamApadyate, asAmAcArIniSpannamiti bhAvaH / tasmAdAcAryoM rAga-dveSavimuktaH zItagRhasamo bhavet / zItagRhaM nAma-varddhakiratnanirmitaM cakravartigRham , tacca varSAsu nivAtapravAtaM zItakAle soSmaM grISmakAle zItalam / yathA ca taccakravartinaH sarva kSama tathA dramakAderapi prAkRtapuruSasya tat sarva kSamameva bhavati, evamAcAryairapi nirvizeSairbhavitavyam 25 // 2716 // atha vizeSaM karoti tata ime doSAH vArei esa eyaM, mamaM na vArei pakkharAgeNaM / bAhirabhAvaM gADhataragaM ca maM pekkhasI ekaM // 2717 // eSa AcAryaH 'AtmIyo'yam' iti buddhyA amuM vArayati, mAM tu parabuddhyA pazyanna vArayati, evaM pakSarAgeNa kriyamANena ananuziSyamANaH sAdhurbAhyabhAvaM gacchati / yadvA so'nanuziSyamANo 30 gADhataramadhikaraNaM kuryAt / athavA tamAcArya parisphuTameva brUyAt-tvaM mAmevaikaM bAhyatayA 1 lamayaiH tadupacArasaMyuktarityarthaH tadidA kA0 // 2-3 degnuzAsyamA bhA0 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 766 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [vyavazamanaprakRte sU0 34 prekSase / tatazcAtmAnamuddadhya yadi mArayati tata AcAryasya pArAJcikam / athonniSkAmati tato mUlam / tasmAd dvAvapyanuzAsanIyau // 2717 // anuziSTau ca yadyupazAntau tataH sundaram / athaika upazAnto na dvitIyaH, tena copazAntena gatvA sa khAparAdhapratipattipurassaraM kSAmitaH paramasau nopazAmyati / Aha kathametadasau jAnAti 6 yathA'yaM nopazAntaH ? ucyate-yadA vandyamAno'pi na vandanakaM pratIcchati, yadi vA'vamaratnAdhiko'sau tatastaM ratnAdhikaM na vandate, AdriyamANo'pi vA nAdriyate / evaM tamanupazAntamupalakSya tato'sau kiM karoti ? ityAha uvasaMto'NuvasaMtaM, tu pAsiyA vinavei AyariyaM / tassa u paNNavaNaTThA, nikkhevoM pare imo hoi // 2718 // 10 upazAntaH sAdhuranupazAntamaparaM dRSTvA''cArya vijJapayati-kSamAzramaNAH ! upazAnto'ham parameSa jyeSThAryo'muko vA nopazAmyati / tata AcAryAstasya prajJApanArtha paranikSepaM kurvanti / sa ca paranikSepaH 'ayaM' vakSyamANo bhavati // 2718 // tamevAha nAma ThavaNA davie, khette kAle tadanamanne a / [u.ni. 385] Aesa kama bahu pahANa bhAvao u paro hoi // 2719 // 15 nAmaparaH sthApanAparo dravyaparaH kSetraparaH kAlaparaH / ete ca dravyaparAdayaH pratyeka dvidhA, tadyathA-"tadannamanne ya" ti tadravyAnyo'nyadravyAnyazca, tadravyaparo'nyadravyaparazcetyarthaH / evaM tarakSetraparo'nyakSetraparazca, tatkAlaparo'nyakAlaparazca / tathA''dezaparaH kramaparo bahuparaH pradhAnaparo bhAvaparazceti dazadhA mUlabhedApekSayA paranikSepo bhavatIti niyuktigAthAsamAsArthaH // 2719 // athAsyA evaM bhASyakAro vyAkhyA kartukAmo nAma-sthApane kSuNNatvAdanAdRtya jJazarIra-bhavya20 zarIravyatiriktaM dravyaparaM tAvadAha paramANupuggalo khalu, taddavyaparo bhave aNusseva / anaddavvaparo khalu, dupaesiyamAiNo tassa // 2720 // dravyaparo dvidhA, tadyathA-tadravyaparo'nyadravyaparazca / taMtra 'aNoH' paramANu-( granthAnam7000 / sarvagranthAnam-19220) pudgalasyAparaH paramANupudgalaH paratayA cintyamAnastadravya25 paro bhavati / 'tasyaiva' paramANupudgalasya dvipradezikAdayaH skandhAH paratayA cinsyamAnA anyadravyaparA bhavanti // 2720 // emeva ya khaMdhANa vi, taddavyaparA u tullsNghaayaa| je u atullapaesA, aNU ya tassa'nnadavvaparA // 2721 // 'evameva ca' paramANupudgalavad vyaNukaprabhRtInAM skandhAnAmapi ye 'tulyasaGghAtAH' parasparaM samA30 napradezasaGkhyAkAH skandhAste tadravyaparAH, ye punaH 'atulyapradezAH' visadRzapradezasaGkhyAkAH skandhAH 'aNavazca' ekANukAste sarve'pyanyadravyaparA bhavanti / tadyathA-vyaNukaskandho vyaNukaskandhasya tadravyaparaH, tryaNukAdayastu skandhAH paramANavazca tasyAnyadravyaparAH; evaM vyaNukAdayo tatra paramANupudgalaH khalvaparasya 'aNoreva' paramANupudgalasyaiva paratayA kAM0 // Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2718-24] prathama uddezaH / 767 'pyanantANukaparyantAH skandhAH parasparaM tulyapradezasaGkhyAkAstadravyaparAH, visadRzapradezasaGkhyAkAstvanyadravyaparA mantavyAH, yAvat sarvotkRSTANuko mahAskandhaH // 2721 // - atha kSetra-kAlaparau pratipAdayati egapaesogADhAdi kheleM emeva jA asaMkhejjA / egasamayAiThiiNo, kAlammi vi jA asaMkhejA / / 2722 // 'kSetre' kSetraviSaye'pi paradvAre cintyamAne 'evameva' tatkSetraparA-'nyakSetraparabhedena pudgalA ekapradezAvagADhAdayo'saGkhyeyapradezAvagADhaM yAvad draSTavyAH / tadyathA-ekapradezAvagADhaH paramANuH skandho vA ekapradezAvagADhasya tatkSetraparaH, dvitripradezAvagADhAdayaH punastasyAnyakSetraparAH; tathA dvipradezAvagADhaH skandho- dvipradezAvagADhasya skandhasya tatkSetraparaH, ekavyAdipradezAvagADhAstu tasyAnyakSetraparAH; evaM vistareNa sarvA'vagAhanA draSTavyA / kAle'pyekasamayAdisthitayaH pudgalA 10 yAvadasaGkhyeyasamayasthitayastAvat tatkAlaparA-'nyakAlaparabhedAdvaktavyAH-tatraikasamayasthitikAnAM pudgalAnAmekasamayasthitikAstatkAlaparAH, dvivyAdisamayasthitikAH punaranyakAlaparAH; evaM yAvadasaGkhyeyotsarpiNyavasarpiNIgatAsaGkhyeyasamayasthitikAnAM pudgalAnAM tAvatsaGkhyAkasamayasthitikA eva tatkAlaparAH, zeSAstvekasamayasthitikAdayaH sarve'pyanyakAlaparA avasAtavyAH // 2722 // athAdezaparaM vyAcaSTe-- 15 bhoaNa-pesaNamAdIsu egakhittaTThiyaM tu jaM pcchaa| __ Adisai bhuMja kuNasu va, Aesaparo havai esa // 2723 // bhojana-pratItaM preSaNaM-vyApAraNaM tadAdiSu kAryeSu kaJcana puruSamekasmin kSetre sthitamapi 'pazcAt' paryante Adizati-yathA 'bhukSva' bhojanaM vidhehi, 'kuru vA' kRSyAdikarma vidhehi, eSa Adezaparo bhavati, Adeza:-AjJapanaM tadAzritya paraH-pAzcAtya Adezapara iti vyutpatteH 20 // 2723 // atha kramaparamAha davvAi kamo cauhA, davve paramANumAi jA'NaMtaM / eguttaravuDDIe, vivaDDiyANaM paro hoi // 2724 // - kramaH paripATIrityeko'rthaH, tamAzritya paraH kramaparaH / sa caturdA-dravya-kSetra-kAla-bhAvabhedAt / tatra 'dravye' dravyataH paramANumAdau kRtvA anantapradezikaskandhaM yAvadekottarapradezavRddhyA 25 vardhitAnAM pudgaladravyANAM yo yadapekSayA paraH sa tasmAd dravyakramaparo bhavati, tadyathA-paramANupudgalAd dvipradezikaskandhaH, dvipradezikaskandhAt tripradezikaskandhaH, evaM yAvadasaGkhyeyapradezikaskandhAdanantapradezikaskandho dravyakramaparaH / kSetrakramaparo'pyevameva; navaramekapradezAvagADhA dvipradezAvagADhaH, dvipradezAvagADhAt tripradezAvagADhaH, evaM yAvat saGkhyeyapradezAvagADhAdasaGkhyeyapradezAvagADhaH kSetrakramaparaH / kAlakramaparastvevam-ekasamayasthitikAd dvisamayasthitikaH, 36 dvisamayasthitikAt trisamayasthitikaH, evaM yAvat saGkhyeyasamayasthitikAdasaGkhyeyasamayasthitikaH 1 etacihnAntargataH pAThaH bhA0 eva vartate // 2 kAraNeSu kadeg ta0 se. mo0 le.|| 3degpara ucyate, Adedeg bhA0 // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [vyavazamanaprakRte sU0 34 kAlakramaparaH / bhAvakramaparaH punarevam-ekaguNakAlakAd dviguNakAlakaH, dviguNakAlakAt triguNakAlakaH, evaM yAvadasoyaguNakAlakAdanantaguNakAlako bhAvakramaparaH / evaM nIla-lohitahAridra-zuklarUpeSu zeSeSvapi caturpu varNapu, surabhi-durabhilakSaNe ca gandhadvaye, tikta-kaTu-kaSAyA'mla-madhurAtmake ca rasapaJcake, guru-laghu-mRdu-kaThina-snigdha-rUkSa-zItoSNalakSaNe ca sparzASTake dhyathAkramaM bhAvakramaparatA mAvanIyA // 2724 // atha bahuparaM bhAvayati jIvA 1 puggala 2 samayA 3, davya 4 paesA ya 5 pajavA 6 ceva / thobA 1 gaMtA 2 NaMtA 3, visesamahiyA 4 duve'NaMtA 5-6 // 2725 // iha pUrvArddha-pazcArddhapadAnAM yathAkrama yojanA kAryA / tadyathA - 'jIvAH' saMsAri-muktabhedabhinnAste sarvastokAH, jIvebhyaH pudgalA anantaguNAH, pudgalebhyaH samayA anantaguNAH, samayebhyo 10dravyANi vizeSAdhikAni, dravyebhyaH pradezA anantaguNAH, pradezebhyaH paryAyA anantaguNAH / uktazca vyAkhyAprajJaptau eesi NaM maMte ! jIvANaM poggalANaM addhAsamayANaM savadavANaM sabapaesANaM savapajjavANa ya kamare katarehito apma vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! sabathovA jIvA, poggalA aNaMtaguNA, addhAsamayA aNaMtaguNA, sabadabA visesAhiyA, sabapaesA aNaMtaguNA, 15 sabapajjavA aNaMtaguNA (za0 25 u0 3 sU0 733) / atrAmISAmitthamalpabahutve hetubhAvanA bhagavatITIkAyAM vRddhairupadarzitA''ste, atastadarthinA saivAvalokanIyA // 2725 // atha pradhAnaparamAha duvve sacicamAdI, sacittadupaesu hoi titthyro| - sIho cauppaesuM, apayapahANA bahuvihA u // 2726 // 20 pradhAna eva paraH pradhAnaparaH, sa ca dvidhA-dravyato bhAvatazca / tatra 'dravye' dravyatastridhA sacittAdi, AdizabdAd mizro'cittazca / tatra sacittapradhAnastridhA-dvipada-catuSpadA-'padabhedAt / tatra dvipadeSu tIrthakaraH pradhAno bhavati, catuSpadeSu siMhaH pradhAno bhavati, apadeSu bahuvidhAH sudarzanAbhidhAnajambUvRkSaprabhRtayaH panasAdayo vA pradhAnAH / acittaH pradhAnaparo'nekadhA, tadyathA-dhAtuSu suvarNam , vastreSu cInAMzukam , gandhadravyeSu gozIrSacandanamityAdi / 25 mizrapradhAnaparANi tu suvarNakaTakAdyalaGkRtavigrahANi tIrthakarAdidravyANyeva draSTavyAni // 2726 // bhAvapradhAnaparamAha vaNNa-rasa-gaMdha-phAsesu uttamA je u bhU-daga-vaNesu / maNi-khIrodagamAdI, puSpha-phalAdI ya rukkhesu // 2727 // "vaSya-rasa-gaMdha-phAsesu" ti tRtIyArthe saptamI, tato varNena rasena gandhena sparzena vA 374 varNAdilakSaNairbhAvairityarthaH / ye 'bhU-daka-vaneSu' pRthivIkAyA-'pkAya-vanaspatikAyeSu uttamAne bhAvapradhAnaparAH / tAneva pazcA?nodAharati-"maNi-khIrodaga" ityAdi / pRthivIkAyeSu 1degtA'sti adeg bhA0 kaaN0|| 2pradhAnaparo dvidhA-dravya bhA0 // 3 - etadantargataH pAThaH kAM0 eva varttate // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mASyagAthAH 2725-31] prathama uddezaH / 769 padmarAga- vajra-vaiDUryAdimaNayaH pradhAnAH, apkAyeSu kSIrodakAdipAnIyAni 'vRkSeSu' vanaspatiSu puSpa - phalAdIni pradhAnAni // 2727 // gataH pradhAnaparaH / atha bhAvaparo vyAkhyAyate -- bhAvaH - kSAyopazamikA distadapekSamA para:bhAvAntaravartI bhAvaparaiH / sa ca ihauda kimAvartI gRhyate / tathA cAhaADhaNamabhuvANaM, vaMdaNa saMbhuMjaNA ya saMvAso / yA jo kuNaI, ArAhaNa akuNao natthi / / 2728 / / akasAyaM nivvANaM, savvehi vi jiNavarehi~ pannattaM / so labbhai bhAvaparo, jo uvasaMte aNuvasaMto // / 2729 // Adaro abhyutthAnaM vandanaM sambhojanaM saMvAsazcetyetAni padAni ya upazAnto bhUtvA karoti tasyArAdhanA asti, yastvetAni na karoti tasyArAdhanA nAsti / etena "jo uvasamai tassa 10 asthi ArAhaNA" ityAdikaH sUtrAvayavo vyAkhyAtaH / atha kimarthamAdarAdipadAnAmakaraNe ArAdhanA nAsti ? ityAha - 'akaSAyaM ' kaSAyAbhAvasambhavi 'nirvANa' sakalakarmakSayalakSaNaM sarvairapi jinavaraiH prajJaptam / ato yaH kazcidupazAnte'pi sAdhAvanupazAnta AdarAdipadAnAmakaNena sakaSAyaH sa bhAvaparo labhyate, audayikabhAvavarttitvAt // 2728 // 2729 // athAcAryastamupazAntasAdhuM prajJApayan prastutayojanAM kurvannAha - so vaTTa odaie, bhAve taM puNa khaovasamiyammi | jaha so tuha bhAvaparo, emeva ya saMjama-tavANaM // 2730 // bhobhadra ! 'saH' dvitIyaH sAdhuradyApyaudayike bhAve varttate', svaM punaH kSAyopazamike bhAve varttase / ato yathA'sau 'tava' tvadapekSayA bhAvaparastathA saMyama - tapobhyAmapyayaM paraH - pRthagbhUta iti / atastvayA na kAcit tadIyA cintA vidheyA // 2730 // dvitIyapade kuryAdapyadhikaraNam, yata Aha 1 degraH / atra cAnenaivAdhikAraH, zeSAstu ziSyamativikAzanArthe prarUpitAH / sa ca bhAvaparaH ihaudayika' bhA0 // 2 degte, ataH svecchayAssdarAdIni padAni kuryAdvA na veti / svaM kAM 5 15 khettAda koviovA, analavirgicaTTayA va jANaM pi / ahigaraNaM tu karettA, kareja savvANi vi SayANi // 2731 // kSiptacittaH AdizabdAd dRptacitto yakSAviSTo vA anAtmavazatvAdadhikaraNaM kuryAt / 'akovido vA' adyApyapariNatajinavacana: zaikSaH so'pyajJatvAdadhikaraNaM vidadhyAt / madvA 'jAna - 25 nnapi' gItArtho'pItyarthaH analasya - pravrajyAyA ayogyasya napuMsakAdeH kAraNe dIkSitasya tatkAraparisamAptau vivecanArthaM - pariSThApanAya tena sahAdhikaraNaM karoti, kRtvA cAdhikaraNaM sarvANyapyanAdarAdIni padAni kuryAt // 2731 // // vyavazamanaprakRtaM samAptam // 20 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [cAraprakRte sUtram 35 cA ra prakRtam 15 sUtram no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA vAsAvAsAsu cArae 35 // asya sambandhamAha ahigaraNaM kAUNa va, gacchai taM vA vi uvasameuM je / . puvvaM ca aNuvasaMte, khAmessaM vayai saMbaMdho // 2732 // adhikaraNaM kRtvA vAzabdaH pakSAntaradyotakaH kaSAyAnubaddhamanA anyatra grAmAdau gacchati / yadvA 'tat' adhikaraNamutpannaM zrutvA kazcid dharmazraddhAvAn tadupazamayitumAgacchati / "je"10 zabdaH pAdapUraNe / yadi vA pUrvamanupazAntaH sannanyatra grAmAdau gataH, tatra ca svayamanyopadezena vA 'kSamayiSyAmyahaM taM sAdhum' itipariNAmamupagato bhUyastatraiva grAme vrajati / taca gamanamanena sUtreNa varSAsu pratiSidhyata ityayaM pUrvasUtreNa sahAsya sUtrasya sambandhaH // 2732 // amumeva tRtIyasambandhaprakAraM vyAkhyAti ahavA akhAmiyammi tti koi gacchejja osvnnkaale| subhamavi tammi u gamaNaM, vAsAvAsAsu vArei // 2733 // athavA'nupazAnta evAnyatra gataH, tatra ca varSAsu paryuSaNAkAle samAyAte sati 'adhikaraNaM mayA na kSamitam , ataH kathaM me sAMvatsarikapratikramaNaM vidhIyamAnaM zuddhimeSyati ?' iti paribhAvya yatra dvitIyaH sAdhuzcaturmAsyAM sthito'sti tatrAdhikaraNaM kSamayituM kazcid gacchati, tacca tadIyaM tatra gamanaM zubhamapi varSavarSAsu anena sUtreNa vArayatIti // 2733 // 20 anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA varSAMpalakSitA varSA varSavarSAstAsu 'carituM' "cara gati-bhakSaNayoH" iti dhAturatra gatyartho gRhyate, grAmAnugrAmaM paryaTitumityarthaH / yadvA bhakSaNArtho'pyatra gRhyate, tathAhi-bhakSaNaM-samuddezanaM tacca yathA Rtubaddhe sAdhUnAM tathA varSAsu kartuM na kalpate, tadAnIM hi caturthabhaktAdipratyAkhyAnaparAyaNairbhavitavyam , vikRtInAM cAbhIkSNaM grahaNaM na kartavyamiti sUtrArthaH // atha niyuktivistaraH vAsAvAso duviho, pAusa vAsA ya pAuse gurugaa| vAsAsu hoti lahugA, te cciya puNNe aNitassa / / 2734 // vasanti-ekatra grAmAdau tiSThanti lokAH prAyo'sminniti vAsaH, varSA eva vAso varSAvAsaH / sa dvidhA-prAvRD varSArAtrazca / tatra zrAvaNa-bhAdrapadamAsau prAvRDucyate, azvina-kArtiko tu varSArAtraH / Aha ca cUrNikRt 1 etanmadhyagaH pAThaH kAM* eva varttate // 2 degsu osavaNaM-kaSAyANAM vyavazamanaM tasya kAlaH paryuSaNAparvasamaya ityarthaH tasmin samAyAte kAM // 26. For Private & Personal use only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2732-37] prathama uddezaH / 771 pAuso sAvaNo bhaddavao a, vAsAratto assoo kattiyao atti / vizeSacUrNikRt punarAha___pAuso AsADho sAvaNo a, vAsAratto bhaddavao amsoo a ti / >> tatra yadi prAvRSi grAmAnugrAmaM caranti tadA caturgurukAH, varSAsu vicaratazcaturlaghukAH, 'ta eva' catvAro laghukAH pUrNe varSArAne 'aniryataH' anirgacchataH prAyazcittam / / 2734 // tatra prAvRSi viharatastAvad doSAnAha vAsAvAsavihAre, cauro mAsA hvNt'nnugghaayaa| ANAiNo ya dosA, virAhaNA saMjamA''yAe // 2735 // ___ iha varSAvAsaH zrAvaNo bhAdrapadazcAbhidhIyate, tatra vihAraM kurvatazcatvAro mAsAH 'anuddhAtAH' guravaH prAyazcittaM bhavati, AjJAdayazca doSAH, virAdhanA ca saMyamAtmaviSayA // 2735 / / 10 tAmeva bhAvayati chakAyANa virAhaNa, AvaDaNaM visama-khANu-kaMTesu / vubhaNa abhihaNa rukkholla, sAvaya teNe gilANe ya // 2736 // varSAsu viharataH SaTkAyAnAM virAdhanA / tathA 'ApatanaM' varSe nipatati varSAkalpAditImanabhayAd vRkSAderadhastiSThatastadIyazAkhAdinA zirasyabhighAto bhavet ; yadvA 'ApatanaM' kardamapi-15 cchile pathi skhalanam / viSame vA bhUpradeze nipatet / 'sthANuH' kIlakaH saH / kardame jale vA'dRzyamAnaH pAdayorAsphalet / kaNTakairvA pAdatale vidhyet / udakavAhena vA girinadyA vA 'vAhanam' urikSapyAnyatra nayanaM bhavet / tathA girinadItaTikayA mArge gacchato'bhighAto bhavet / "rukkholla" ti yadyArdIkaraNabhayAd vRkSamAlIyate, sa ca vRkSaH prabalavAtapreritatayA patet tatrAtma-saMyamavirAdhanA / tathA yasya vRkSasyAdhastiSThati tasyopari citrakAdikaH zvApada 20 ArUDho bhavet tenAnAgADhamAgADhaM vA paritApyeta / "teNe'' tti avahamAneSu mArgeSu dvividhAH stenA vizvastAH saJcareyuH, tairupadhervA tasya vA sAdhorapahAraH kriyeta; akAle vA paribhraman stenaka iti zayeta / "gilANe" tti tImitenopadhinA prAtriyamANena bhakte'jIryamANe glAno bhavet / evamApatanAdipvAtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA vA yA yatra sambhavati sA tatra yojanIyA // 2736 // atha paTkAyavirAdhanAM vyAkhyAnayati akkhunnesu pahesuM, puDhavI udagaM ca hoi duhao vi / ullapayAvaNa agaNI, iharA paNago hariya kuMthU / / 2737 / / akSuNNAH-amarditAH panthAnaH prAvRSi bhavanti, tepu viharan pRthvIkAyaM virAdhayati / tathA 'dvividhamapi' bhaumA-'ntarikSabhedAd dviprakAramapyudakaM tadA sambhavati tato'pkAyavirAdhanA / varSeNa ArdIbhUtamupadhiM yadyaminA pratApayati tadA'gnivirAdhanA / yatrAgnistatra vAyuravazyaM bhavatIti 30 1 - etanmadhyagataH pAThaH kAM0 eva vartate // 2 degtastasya doSA bhA0 kAM. vinA // 3deglanam , philasanakamityarthaH / "visameM"ti viSadeg kAM / "AvaDaNaM phellasaNaM apphiDitaM vA" iti cUrNI // 4 - etacihnagataH pAThaH kAM0 eva vartate // 25 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [cAraprakRte sUtram 35 vAyuvirAdhanA'pi / 'itarathA' yadyupadhiM na pratApayati tadA panakaH sammUrcchati, tatsaMsaktaM copadhiM prAvRNvataH paridadhataH pratyupekSamANasya vA'nantakAyasaGghaTTanAdinippannaM prAyazcittam ; 'haritAni vA' dUrvAdIni tadAnImacirodgatAni nirantarANi ca bhaveyuH tato vanaspativirAdhanA / apratyupekSamANe upadhau kunthuprabhRtayo jantavaH sammUrcchanti, mArge gacchatAmindragopa5 zizunAga-kuttikAdayastrasaprANino bahvo bhavanti tatastrasakAyavirAdhanA / evaM SaNNAmapi kAyAnAM virAdhanA yataH prAvRSi viharatAM bhavati ato na viharttavyam / dvitIyapade viharedapi // 2737 // katham ? ityAha asive omoyarie, rAyahaDhe bhae va gelane / . AvAhAIesu va, paMcasu ThANesu rIijA // 2738 // 10 'azive' ra azivagRhIteSu prabhUteSu kuleSu asaMstarannanyatra gacchet / - parapakSato vA avamaudarye saJjAte sati asaMstaran gacchet / rAjadviSTe virAdhanAbhayAd gacchati / 'bhaye vA' bodhika-stenasamutthe 'yadyamI mAM drakSyanti tato'pahariSyanti' iti matvA gacchati / glAno vA kazcidanyatra saJjAtastasya prati caraNArthaM gacchati / AbAdhAdiSu vA paJcasu sthAneSUtpanneSu prAvRSyapi 'rIyeta' grAmAntaraM gacchet // 2738 // tAnyevAbAdhAdIni sthAnAni darzayati AvAhe va bhaye vA, dubbhikkhe vAha vA daohaMsi / pavvahaNe va parehiM, paMcahi~ ThANehi rIijjA // 2739 // AvAdhaM nAma-mAnasI pIDA, bhayaM-stenAdisamuttham , durbhikSaM-pratItam , eteSu samutpanneSu, athavA 'dakaughe' pAnIyapravAheNa pratizraye grAme vA vyUDhe sati, 'parairvA' pratyanIkairdaNDikAdibhiH 'pravyathane' paribhave tADane vA vidhIyamAne, eteSu paJcasu sthAneSu prAvRSyapi rIyeta // 2739 // etaM tu pAusammI, bhaNiyaM vAsAsu navari caulahugA / te ceva tattha dosA, viiyapadaM taM cimaM va'nnaM // 2740 // 'etad' anantaroktaM prAyazcittaM doSajAlaM dvitIyapadaM ca prAvRSi bhaNitam / atha 'varSAsu' varSArAtre'zvina-kArtikarUpe carati tatazcaturlaghukAH prAyazcittam / 'ta eva ca' tatra viharataH SaTkAyavirAdhanAdayo doSAH, tadeva ca dvitIyapadam / idaM vA 'anya' aparaM dvitIyapadamabhi25 dhIyate // 2740 // asive omoyarie, rAyaDuDhe bhae va gelanne / nANAditigassa'TThA, vIsuMbhaNa pesaNeNaM vA // 2741 // azive'vamaudarye rAjadviSTe bhaye vA glAnakAraNe vA samutpanne varSAsu grAmAntaraM gacchet , etAvat prAguktameva dvitIyapadam / athedamaparamucyate-jJAnAditrayasyArthAyAnyatra varSAsu gacchet / 30 tatrApUrvaH ko'pi zrutaskandho'nyasyAcAryasya vidyate, sa ca bhaktaM pratyAkhyAtukAmo vartate, sa ca zrutaskandhastata AcAryAdagRhyamANo vyavacchidyate, atastadadhyayanArthaM varSAkhapi gacchet / evaM 1 > etanmadhyagataH pAThaH bhA0 ta0 De. nAsti // 2degcchediti bhAvaH // bhA0 // 3'Si zrAvaNa-bhAdrapadarUpAyAM viharatAM bhaNideg kAM0 ||4aann gRhyate tato vyavadeg bhA0 // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2738-44] prathama uddezaH / 773 darzanaprabhAvakazAstrANAmapyadhyayanArtha gacchet / cAritrArtha nAma-tatra kSetre strIsamutthadoSareSaNAdopairvA cAritraM na zudhyatIti tannimittamanyatra varSAsu gacchet / "vIsuMbhaNa" ti 'viSkambhanaM' maraNam , tatra yasyAcAryasya te ziSyAH sa AcAryo maraNadharmamupagataH, tasmaeNizca gacche'para AcAryoM na vidyate, ataste varSAsvapi anyaM gaNamupasampattuM gaccheyuH / athavA "vIsuMbhaNa" tti 'viSvagbhavanaM nAma' kazciduttamArtha pratipattukAmastasya vizodhikaraNArthaM gacchet / "pesaNeNaM va" / tti kazcidAcAryeNAnyatarasmin autpatti ke kAraNe varSAvapi preSito bhavet , sa ca tasmin kAraNe samApite bhUyo'pi gurUNAM samIpe samAgacchet / / 2741 // athavedaM dvitIyapadam AU teU vAU, dubbala saMkAmie a omANe / pANAi sappa kuMthU , uTThaNa taha thaMDilassa'satI / / 2742 // apkAyena vasatiH plAvitA bhavet sthaNDilAni vA vyUDhAni, agnikAyena vA pratizrayo 10 grAmo vA dagdhaH, "vAU" itti vAtena vA tatra vasatirbhamA, "dubala" tti varSeNa tImyamAnA vasatiH 'durvalA' patitukAmA sajAtA, "saMkAmie ya" ti sa grAmo dhigjAtIyAdeH kasyApi pratyanIkasya saGkrAmitaH-datta ityarthaH, athavA "saMkAmie ya" ti tAni zrAddhakulAnyanyatra grAme saGkrAmitAni, "omANe" tti indramahAdiSu bahavaH pANDurAGgaprabhRtaya AgatAstairavamAnaM saJjAtam , 'prANAdibhirvA' markoTakoddehikAdibhirvasatiH saMsaktA bhavet , sarpo vA vasatau samAgatya 15 sthitaH, anuddharinAmakairvA kunthujIvairvasatiH saMsaktA samajAyata, grAmo vA sakalo'pi 'utthitaH' udvasIbhUtaH, 'sthaNDilasya vA' vicArabhUmilakSaNasya haritakAyAdibhirabhAvaH samajani, evamAdikastatra vyAghAto bhavet // 2742 // ata eva te sAdhavaH prAgevAmuM vidhiM vidadhati mUlaggAme tini u, paDivasabhesu pi tinni vasahIo / ThAyaMtA pehiMti u, viyAra-vAghAyamAiTThA / / 2743 // __ mUlagrAmo nAma-yatra sAdhavaH sthitAH santi tasmin tisro vasatIH pratyupekSante / prativRSabhagrAmA nAma-yeSu bhikSAcaryayA gamyate teSvapi pratyekaM tisro vasatIstiSThanta evaM pratyupekSante / kimartham ? ityAha-mUlagAme yadi vicArabhUmervasatervA vyAghAto bhavati tatasteSu prativRSabhanAmeSu tiSThanti // 2743 // tatrApkAyAdivyAghAte samutpanne yatanAmAhaudagA-'gaNi-vAyAisu, annassa'satIi thaMbhaNuddavaNe / 25 saMkAmiyammi bhayaNA, uTThaNa thaMDilla annattha // 2744 // udakena vA aminA vA vAtena vA AdizabdAt trasaprANAdijantusaMsaktyA vA vyAghAte samutpanne'nyasyAM vasatau tiSThanti / atha nAstyanyA vasatistata udakA-'mi-vAtAn stambhanI 1degvanamucyate, tacca jIvAccharIrasya pRthagbhavanam , tatra pratyAsannIbhUte sati kazcidutta kA0 // 2 dvitIyapadamAha ityavataraNaM bhA0 // 3 tAni nidhAkulAnyadeg bhA0 kAM0 / "adhavA 'saMkAmite ya' tiNIsAgharANi aNNammi gAme saMkaMtANi / " i 4 vA' prAzukavicA kAM. // 5 varSAvAse tiSThantaH prathamata eva tisro kAM // 6 degca prathamataH 'prekSante' pratyu' kAM0 // 20 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 774 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [cAraprakRte sUtram 36 vidyayA stananti / yatra ca sarpaH samAgatya tiSThati tatra tasya sarpasya 'apadrAvaNaM' vidyayA'nyatra nayanaM kurvanti / yatra ca grAmasvAmI kulAni vA anyAni saGkrAntAni tatra bhajanA kartavyAyadi sa grAmakhAmI kulAni vA bhadrakANi tatastatraiva tiSThanti, atha prAntAni tato'nyatra gacchanti / athAsau grAma utthitaH sthaNDilAnAM vA vyAghAtaH samajAyata tato'nyatra grAme 5 gacchanti // 2744 // avamAna-durbalazayyayoryatanAmAha iMdamahAdI va samAgatesu parautthiesu ya jayaMti / paDivasabhesu sakhitte, dubbalasenjAe desUNaM // 2745 // indramahotsavAdau vA bahuSu paratIrthikeSu samAgateSu khakSetre ye prativRSabhaprAmAsteSu antarapallikAsu ca bhikSAgrahaNAya yatante / atha teSvapi na saMstaranti tato'nyatra gacchanti / 'durbala10 zayyAyAM' varSeNa tImyamAnatayA vasatau durbalAyAM saJjAtAyAM sthUNAM dadyAt // 2745 // atha vasatipramArjane vidhimAha donni u pamajaNAo, uDummi vAsAsu taiya majjhaNhe / vasahiM bahusoM pamajeNa, aisaMghaTTa'nnahiM gacche // 2746 // vasateraSTasu RtubaddhamAseSu dve prAmArjane kartavye, tadyathA-pUrvAhe'parAhne ca / varSAsu punastR15 tIyA pramArjanA madhyAhne vidheyA / atha kunthuprabhRtibhistrasaprANaiH saMsaktA vasatistata Rtubaddhe varSAvAse ca yathoktapramANAdatiriktamapi bahuzaH pramArjanaM kuryAt / atha bahuzaH pramArjane trasaprANAnAmatIva saGghaTTo bhavati atibahavo vA trasAstato'nyatra grAme gaccheyuH // 2746 // gacchatAM ca mArge yatanAmAha uttaNa sasAvayANi ya, gaMbhIrANi ya jalANi vajeMtA / taliyarahiyA divasao, anbhAsatare vae khette // 2747 // __'uttRRNAni nAma' UrdhIbhUtAni tRNAni dIrghANIti yAvat tAni yatra mArge bhavanti, 'sazvA. padAni ca' siMha-vyAghrAdizvApadopetAni yatra tRNAni bhavanti, 'gambhIrANi ca' astAghAni jalAni yatra bhavanti, tAn mArgAn varjayantaH 'talikArahitAH' anupAnakA divasato gacchanti na rAtrau / yaccAbhyAsataram-atipratyAsannaM kSetraM tatra vrajanti // 2747 // 25 sUtram kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA hemaMta-gimhAsu cArae 36 // asya sambandhamAha1 'svakSetre' sakrozayojanapramANe ye prati kA0 // 2 jaha, aideg tA0 // 3 etadane granthAnam-3500 iti mo0 le0 // 4 evamAdau kAraNe varSAsvapyanyaM grAmaM gacchatAM mArge kA // 5 ud-UobhUtAni dIrghANIti yAvad yAni tRNAni tAni uttRNAni ucyante, tAni ca yatra mArge bhavanti tena na gacchanti / 'sazvA bhA0 // 20 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2745-50 ] prathama uddezaH / dussaMcara bahupANAdi kAu vAsAsu jaM na vihariMsu / tassa u vivajayammI, caraMti aha suttasaMbaMdho // 2748 // varSAsu kardamAkulatayA duHsaJcaraM bahuprANa-haritAdisaGkulaM vA medinItalaM bhavatIti kRtvA yat tadAnIM na vihRtavantaH, tata eva 'tasya' varSAvAsasya 'viparyaye' Rtubaddhe kAle susaJcaramalpaprANajAtIyaM vA matvA 'caranti' grAmAnugrAmaM viharanti / 'atha' eSa pUrvasUtreNa sahAsya : sUtrasya sambandha iti // 2748 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA hemanta-grISmayoraSTasu RtubaddhamAseSu 'carituM' grAmAnugrAmaM paryaTitumiti sUtrArthaH // atha niyuktivistaraHpuNNe aniggameM lahugA, dosA te ceva uggmaadiiyaa| 10 dubala-khamaga-gilANA, gorasa uvahiM paDicchaMti // 2749 // yadi pUrNa varSAvAse tataH kSetrAnna nirgacchanti tatazcatvAro laghukAH / ta eva codgamAzuddhistrIsamutthAdayo doSA ye mAsakalpaprakRte (gA0 2027) darzitAH / apare cAmI doSAH-- "dubbala'' ityAdi / ye sAdhava AcAmlena 'durbalAH' kRzIbhUtazarIrAste 'kadA varSAvAsaH pUripyate ?' ityevaM nirgamanaM pratIkSamANA yat paritApanAdikamavApnuvanti tannippannaM prAyazcittam / 15 kSapakA vA vikRSTataponiSTaptavapuSo nirgamanaM pratIkSante; glAno vA adhunotthito duHkhaM tatra tiSThati, caturmAsAdUrddhamapyavasthAnena kSetrasya camaDhitatayA tathAvidhapathyAdyabhAvAt ; gorasadhAtuko vA kazcit sindhudezIyaH pravrajitaH so'pi gorasAbhAvAnna tatra sthAtuM zaknoti; upadhirvA pUrvagRhItaH parikSINo'tastamabhinavamutpAdayituM sAdhavo nirgamanaM pratIkSante; tatastena vinA yat paritApyante tanniSpannamanirgacchatAM prAyazcittam // 2749 // atha nirgacchanti tataH kiM bhavati ? ityAha ee na hoMti dosA, bahiyA sulabhaM ca bhikkha uvahI ya / __ bhavasiddhiyA u vANA, biiyapaya gilANamAdIsu // 2750 // 2 varSAvAse pUrNe - nirgacchatAm 'ete' anantaroktA doSA na bhavanti / 'bahizca' bahiryAmeSa viharatAM bhaikSaM sulabhaM bhavati, tena ca durbala-kSapakAdInAmApyAyanA syAt / upadhizca bahiH, prApyate / bhavasiddhikAzca sattvA bodhamAsAdayanti / kecidvA tadAnImAcAryANAM darzanamabhilaSanti teSAM sarvaviratyAdipratipattiH / AjJA ca bhagavatAM tIrthakRtAM kRtA bhvti| yata evamato ra varSAvAsAnantaraM - nirgantavyam / dvitIyapade glAnAdiSu kAraNeSu na nirgacchanti, AdizabdAdavamaudaryAdiparigrahaH / atra ca yatanA yathA mAsakalpaprakRte "caubhAga tibhAga'ddhe, 1degNajAtIyasaGka bhA0 // 2degNaH, bahizca teSu divaseSu sulabho'sau pazcAd durlabho bhavati, tatastena vinA bhA0 / "uvadhI vA puvvagahito parikkhINo, bahitA ya tehiM divasehiM sulabho pacchA dullabho, jaM teNa viNA pAvihiMti taNNiphaNaM / " iti cUrNI // 3-4 etanmadhyagataH pAThaH kAM. eva vartate // 20 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ cAraprakRte sUtram 36 jayaMta'nicche alaMbhe vA / " (gA0 2028) ityAdinA darzitA tathaiva draSTavyA // 2750 / / ___ tamhA u vihariyavvaM, vihiNA je mAsakappiyA gAmA / chaDDei baMdaNAdI, tai lahugA maggaNA patthA // 2751 // yadi glAnAdikAraNaM na syAt tato'vazyaM vidhinA mAsakalpaprakRtoktena (gA0 1480) 5 ye mAsakalpaprAyogyA grAmAsteSu viharttavyam / atha mAsakalpaprAyogyANi kSetrANi 'caityavandanAdibhiH' vakSyamANaiH kAraNaiH chardayati tadA yAvanti kSetrANi parityajya gacchati tAvanti caturlaghukAni / "maggaNA pattha" tti dvitIyapade mAsakalpaprAyogyakSetrANAmapi parityAge ye guNAsteSAM 'mArgaNA' anveSaNA 'pathyA' hitA // 2751 // atha vandanAdInyeva kAraNAni pratipAdayati Ayariya sAhu vaMdaNa, ceiya nIyallae tahA sannI / . gamaNaM ca desadasaNa, vaigAsu ya evamAINi // 2752 / / [ni.bhA. 1055] AcAryANAM sAdhUnAM caityAnAM vA vandanArtha gacchati / 'nijakAH' saMjJAtakAH saMjJinaH' zrAvakAsteSAmubhayeSAmapi darzanArtha dezadarzanArthaM vA gamanaM karoti / vajikAsu vA 'kSIrAdikaM lapsye'ham' iti kRtvA gacchati / evamAdIni' kAraNAni mAsakalpayogyakSetraM parityajannavala. mbate / / 2752 / / athAmUnyeva vyAkhyAnayati appuvya vivitta bahussuyA ya pariyAravaM ca aayriyaa| pariyAravaja sAhU, ceiya puvvA abhinavA vA // 2753 // [ni.1056] gAhissAmi va nIe, saNNI vA bhikkhumAi buggAhe / / bahuguNa apuvya deso, vaigAisu khIramAdINi // 2754 / / [ni.1057] 'apUrvAH' adRSTapUrvAH 'viviktAH' niraticAracAritrAH 'bahuzrutA nAma' yugapradhAnAgamA 20 vicitrazrutA vA 'parivAravantazca' bahusAdhusamUhaparivRtAH, evaMvidhA AcAryA amukatra naga. rAdau tiSThanti tAnahaM vandiSye / sAdhavo'pyevaMvidhaguNopetA eva, navaraM parivAravarjAste bhavanti / caityAni 'pUrvANi vA' cirantanAni jIvantasvAmipratimAdIni 'abhinavAni vA tatkAlakRtAni, 'etAni mamAdRSTapUrvANi' iti buddhyA teSAM vandanAya gacchati // 2753 // ___ tathA 'nijakAn vA' saMjJAtakAn 'grAhayiSyAmi' bodhayiSyAmItyarthaH, 'saMjJino vA' zrAva25 kAn 'bhikSukAdiH' taccannika-parivrAjakAdiparapASaNDI vyurAhayati teSAM sthirIkaraNArtham , dezo vA 'bahuguNaH' sulabhabhaikSatAdiguNopeto'pUrvazca vartate, vajikAyAM-gokule AdizabdAt pracuradravyapatiprAmAdiSu vA kSIra-dadhi-ghRtA-'vagAhimAdIni labhyante, evamAdibhiH kAraNairmAsakalpaprAyogyANi kSetrANi parityajati // 2754 // atra doSAn darzayati addhANe uvvAtA, bhikkhovahi sANa teNa paDiNIe / omANa abhoja ghare, thaMDila asatIi je jattha // 2755 / / [ni.1058] te sAdhavo'dhvani vrajantaH 'udvAtAH' parizrAntAH santazcintayanti-aprai grAme guravaH 1degni apuSTAlambanarUpANi kAra' kA0 // 2 athainAmeva niyuktigAthAM vyA kA0 // 3jIvitakhA ta0 he.|| 4degtra sthAne gudeg bhA0 // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -777 bhASyagAthAH 2751-57 ] prathama uddezaH / sthAsyanti / AcAryAzca taM grAmaM vyatItyAgrato gatAH, tataste chinnAyAmAzAyAM vajanto yadanAgADhamAgADhaM vA paritApyante tanniSpannaM sUrINAM prAyazcittam / bhaikSaM vA tatra sphiTitAyAM velAyAM na prApyeta, atyantaparizrAntA vA mArga evopadhi parityajeyuH / akAle ca paryaTatAM zvAna upadravaM kuryuH, stenA vA teSAmupadhiM tAneva vA'pahareyuH, pratyanIko vA tadAnIM vijanaM matvA hanyAdvA mArayedvA, avamAnaM vA svapakSataH parapakSato vA bhavet , 'abhojyagRheSu vA' rajakAdisambandhiSu / bhikSAM gRhNIyuH tatraiva vA tiSTheyuH, tatazca pravacanavirAdhanA / sthaNDilAni vA tatra na bhaveyuH, teSAmabhAve saMyamAtmavirAdhanA / evaM ye yatra doSAH sambhavanti te tatra yojayitavyAH // 2755 // atha dvitIyapadamAha biiyapae asivAI, uvahissa u kAraNA va levo vaa|| bahuguNataraM va gacche, AyariyAI va AgADhe // 2756 // dvitIyapade'zivAdIni kAraNAni vijJAya vyativrajeyurapi / tatra yadapAntarAle kSetraM tadazivagRhItam , AdizabdAdavamaudarya-rAjadviSTAdidoSayuktaM khAdhyAyo vA tatra na zudhyatItyAdiparigrahaH / upadhiH-vastra pAtrAdirUpastatra na labhyate, purovartini tu grAmAdau labhyate, atastasya kAraNAt / lepo vA agratovartini prAme labhyate na tatra / gacchasya vA bahuguNataraM tat kSetram , zvAna-pratyanIkAdyabhAvAd bhikSAtrayavelAsadbhAvAcca / AcAryAdInAM vA prAyogyaM tatra vidyate; yadvA 15 "AyariyAI va" ti samyaktvaM grahItukAmAH kecidAcAryANAM darzanaM kAhanti; AdizabdAt parapravAdI vA kazciduddhoSaNAM kArayet , yathA- zUnyAH parapravAdA ityAdi; te cAcAryA vAdalabdhisampannAH atastannigrahArthaM gaccheyuH / "AgADhe" ti AgADhayogavAhinAM vA prAyogyamarvAg na prApyate, parasmin prAme tu prApyate / yadvA AgADhaM saptadhA, tadyathA-dravyAgADhaM kSetrAgADhaM kAlAgADhaM bhAvAgADhaM puruSAgADhaM cikitsAgADhaM sahAyAgADham / tatra dravyAgADhameSaNIyaM dravyaM tatra 20 na labhyate / kSetrAgADhaM nAma tadatIva khalu(khula)kSetram , khalpabhaikSadAyakamityarthaH / kAlAgADhaM tat kSetraM na RtukSamam / bhAvAgADhaM glAnAdiprAyogyaM tatra na labhyate / puruSAgADhamAcAryAdipuruSANAM tadakArakam / cikitsAgADhaM vaidyAstatra na prApyante / sahAyAgADhaM sahAyAstatra na santIti // 2756 // eehi kAraNehiM, eka-dugaMtara tigaMtaraM vA vi| saMkamamANo khettaM, puTTho vi jao na'ikamai // 2757 // 'etaiH' azivAdibhiH kAraNairekaM vA dve trINi vA apAntarAlakSetrANyatikramyAparaM kSetra saGkAman pUrvoktairdeSaiiH spRSTo'pi na doSavAn bhavati / 'yataH' yasmAt tIrthakarAjJAmasau nAtikAmati, yadvA 'yato nAma' yatanAyuktaH // 2757 // 1 grAmaM mAsakalpayogyamapi vyatI kAM0 // 206H, atastaM grAmaM vyatItyAgretanaM gaccheyuH / yadvA upadeg kAM0 / / 3degmAdau sulabhataraH / lepo bhA0 // 25 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ vairAjya prakRte sUtram 37 nikAraNagamaNammi, je ciya AlaMvaNA u paDikuTThA / kajammi saMkamaMto, tehiM ciya sujjhaI jayaNA / / 2758 // 'niSkAraNe' azivAdyabhAve yad gamanam-apAntarAlakSetraparityAgena kSetrAntarasaGkramaNaM tatra 'yAnyeva' AcArya-sAdhu-caityavandanAdInyAlambanAni 'pratikuSTAni' pratiSiddhAni, 'kArye' dvitIyapade jJAna-darzanAdivizuddhinimittaM saGkrAman 'taireva' AcAryAdibhirAlambanaiH yatanAyuktaH 'zuddhyati' adoSabhAga bhavati // 2758 // // cAraprakRtaM samAptam // vai rAjya vi ru ddha rAjya prakR ta m 15 sUtram10 no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA veraja-vi ruddharajaMsi sajaM gamaNaM sajja AgamaNaM saja gamaNAgamaNaM karittae / jo khalu niggaMtho vA niggaMthI vA veraja-viruddharajaMsi sajja gamaNaM sajaM AgamaNaM sajaM gamaNAgamaNaM karei, karitaM vA sAijai, se duhao viikkamamANe Avajjai cAummAsiyaM parihAraTThANaM aNugghAiyaM 37 // athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha cAro tti aipasaMgA, viruddharaje vi mA carijAhi / iya eso uvaghAo, verajaviruddhasuttassa // 2759 // 20 anantarasUtre hemanta-grIpmayo mAnugrAmaM 'cAraH' gamanaM kattuM kalpate ityukte'tiprasaGgato viruddharAjye'pi vartamAne mA cArIdityabhiprAyeNedaM sUtramArabhyate / eSa vairAjyaviruddharAjyasUtrasya 'upoddhAtaH' sambandhaH // 2759 // anenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA vairAjya-viruddharAjye 'sadyaH' tatkAlaM gamanaM sadya AgamanaM sadyo gamanAgamanaM kartum / yaH khalu nimrantho vA nirgranthI vA 23 vairAjya-viruddharAjye sadyo gamanaM sadya AgamanaM sadyo gamanAgamanaM karoti, kurvantaM vA 'svAdayati' anumodayati, saH 'dvidhA'pi' tIrthakRtAM rAjazva sambandhinImAjJAmatikrAman 'Apadyate' prAmoti cAturmAsikaM parihArasthAnamanuddhAtikam , caturgurukamityarthaH / iti sUtrasaGkepArthaH / / 1degvAdikAraNAbhAve kA0 // 2 degcArya-sAdhu-caityavandanAdibhi kA0 // 3 "epa sUtrArthaH / adhunA niyuktivistaraH / " iti cUgo // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2758-62 ] prathama uddezaH / .. atha vistarArthaM bhASyakRdAha veraM jattha u raje, veraM jAyaM va verarajaM vA / jaM ca virajai rajaM, rajeNaM vigayarAyaM vA // 2760 // . yatra rAjye pUrvapuruSaparamparAgataM vairaM tad vairAjyamucyate, nairuktI zabdanippattiH / yadvA na pUrvapuruSaparamparAgataM paraM samprati yayo rAjyayorvairaM 'jAtam' utpannaM tad vairAjyam / athavA para-5 kIyagrAma-nagaradAhAdIni kurvan yatra rAjAdiH vaire-virodhe rajyate tAdRzaM DamaraM vairAjyamucyate / yadi vA yad rAjyamamAtyAdipradhAnapuruSasamUharUpaM "rajeNaM" ti vivakSitena rAjJA saha 'virajyate' viraktIbhavati tad vairAjyam / iSTarUpanippattiH sarvatrApi niruktivazAt / yadvA vigataH-mRtaH proSito vA rAjA yatra tad vigatarAjakam-arAjakamityarthaH, tadeva vairAjyam / yatra tu dvayorapi rAjJo rAjye parasparaM gamanAgamanaM viruddhaM tad viruddharAjyamucyate // 2560 // .. 10 atha sadyaHprabhRtIni zeSapadAni vyAvaSTe sajjaggahaNA tIyaM, aNAgayaM ceva vAriyaM veraM / panavaga paDucca gayaM, hojA''gamaNaM va ubhayaM vA // 2761 // sadyaH-vartamAnakAlabhAvi yad vairaM tatra gamanAdikaM na kalpate, evaM sadyograhaNAdatItamanA. gataM ca vairaM nivAritaM bhavati, yatra vairaM pUrvotpannamasti yatra vA bhaviSyattayA sambhAvyamAnaM 15 tatrApi kSetre gamanAdIni na kartavyAnIti bhAvaH / tathA prajJApakaM pratItya 'gataM' gamanamAgamanam 'ubhayaM vA' gamanAgamanamatra bhavati / tatra yatra prajJApakastiSThati tato yadanyatra gamyate tad gamanam, anyataH sthAnAt prajJApakasammukhaM yadAgamyate tadAgamanam , gatvA pratyAgamane vidhIyamAne gamanAgamanam // 2761 // atha vairazabdasya nikSepamAha nAma ThavaNA davie, khette kAle ya bhAvavere ya / taM mahisa-vasabha-bagghA-sIhA naraesu sijjhaNayA // 2762 / / [ni.bhA. 3359] nAmavairaM sthApanAvairaM dravyavairaM kSetravairaM kAlavairaM bhAvavairaM ceti SaDvidhaM vairam / tatra nAma-sthApanAvaire sugame / dravyavairaM tu yad dravyanimittaM gotrajAdInAM vairamutpadyate / kSetravairaM yasmin kSetre yasya vA kSetrasya heto(ramutpadyate / kAlavairaM tu yasmin kAle vairamutpadyate, yAvantaM vA kAlaM vairaM varttate / bhAvavairaM tu pazcAHnAha-"taM mahisa" ityAdi / 'tad' iti bhAvavairaM "mahiSa-vRSabha" 25 ityAdinA tu dRSTAntasUcA / sa cAyam___ egattha gAme gAvIo corehiM gahiyAo / tao jo gAmassa mayarago so kuDheNa niggo| ammiyAo gAvIo / juddhaM saMpalaggaM / corAhivo seNAvaI mahattareNa saha saMpalaggo / te rudajjhANovagayA ekamekaM vaheuM mayA paDhamapuDhavIe nAragA uvavannA / tao ujvaTTA te do 1 cyate, pRSodarAditvAd vairazabdasambandhino rakArasya lopaH / yadvA na bhA0 // 2degm / "verarajaM va tti athavA kA0 // 3 athavA yaH pareSAM nRpatInAM grAma-nagaradAhAdIni karoti sa khalu vairotpAdane rajyata iti kRtvA yat tAdRzaM DamaraM tad vairA bhA0 // 4 evaM:sUtre sadyograhaNAdatItamanAgataM ca vairamupalakSaNatvAd nivAdeg kAM0 // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ vairAjya prakRte sUtram 37 15. vi'mahisA jaayaa| annamannaM pAsittA AsurattA jhujjhiuM mayA duccaM puDhaviM gayA / tao ubaTTittA vasabhA jAyA / teNeva vereNaM annamannaM mArittA puNo duccaM puDhaviM gayA / tao upaTTittA do vi vagghA jAyA / tattha vi annonnaM pahittA mayA tacaM puDhavi gyaa| tato ubaTTittA do vi sIhA uvavannA / tastha vi ekamekaM vahittA mayA cautthapuDhavIe nAragA uvavannA / tato ubaTTA do 5 vi maNuesu uvavannA / tattha jiNasAsaNaM pavannA, siddhA ya // 1 etad bhAvavairaM mantavyam / atra cAnenaivAdhikAra iti // 2762 // vairAjyagrahaNAdete'pyarthAH sUcitA bhavantIti darzayati aNarAe juvarAe, tatto verajae aberaje / etto ekikammi u, cAummAsA bhave gurugA // 2763 // 10 arAjake yauvarAjye tatazca vairAjye dvairAjye ceti caturNA bhedAnAmekaikasmin bhede gacchata stapaH-kAlavizeSitAzcaturmAsA gurukA bhaveyuH / tatra prathame dvAbhyAmapi tapaH-kAlAbhyAM laghavaH, dvitIye kAlaguravaH, tRtIye tapoguravaH, caturthe dvAbhyAmapi guravaH // 2763 // arAjakAdInAmeva caturNA vyAkhyAnamAha__aNarAyaM nivamaraNe, juvarAyA jAva doca nn'bhisitto| verajaM tu paravalaM, dAiyakalaho u berajaM / / 2764 // nRpasya-prAktanasya rAjJo maraNe saJjAte sati yAvadadyApi rAjA yuvarAjazcaitau dvAvapi nAbhiSiktau tAvadarAjakaM bhaNyate / prAcInanRpatinA yo yauvarAjye'bhiSikta AsIt tenAdhiSThitaM rAjyam pairamanena yAvannAdyApi dvitIyo yuvarAjo'bhiSiktaH tAvad yauvarAjyamucyate / yatra tu 'paravalaM' paracakramAgatya viDvaraM karoti tad vairAjyam / yatra tu dvayordAyakayoH-sagotrayorekarA20 jyAbhilASiNoH khakhakaTakasanniviSTayoH parasparaM kalahaH-vigrahastad dvairAjyamucyate // 2764 // vyAkhyAtaM vairAjyam / atha viruddharAjyaM vyAkhyAnayati aviruddhA vANiyagA, gamaNA-''gamaNaM ca hoi aviruddhaM / nissaMcAra viruddhe, na kappae baMdhaNAIyA // 2765 // 1 vi mahisajUhesu mahisabasahA uvavannA, jUhAhivA ityarthaH / tattha vi annamannaM pAsittA AsuruTTA juddha saMpalaggA annonnaM vahittA mayA doccapuDhavIe nAragA uvvnnaa| tao uvvaTTittA do vi vagghA jAyA bhA0 / "tatya coraseNAvaiNA samaM hatAhatiM mayA paDhamapuDhavIM gyaa| tao uvvahitA mahisA vasabhA ya jAyA, saMDa tti bhaNiyaM hoi / anamannaM pAsittA punvabhavaverANubaMdheNaM aIva roso samuppano / hatAhatiM mayA doccapuDhavIM gatA / to uvva hittA vagghA jaayaa|" iti vizeSa 2>> etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti // 3 degde vihAraM kurvata AcAryAdestapaH kAM0 // 4 paramasau yAvannAdyApi dvitIyaM yuvarAjamabhiSiJcati tAvad yauvarAjyamucyate / yattu 'parabalena' paracakreNAgatya samantato vilopitaM tad vairAjyam / yatra tudva bhA0 // 5 atha vairAjye yAdRze kalpate yAdRze ca na kalpate tadetad darzayati bhA0 / "etaM veracaM niryuktAyuktam / viruddharAjyamaviruddharAjyamapekSya bhavati tena taducyate-aviruddhA0 / " iti cUrNau // Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2763-67] prathama uddezaH / 781 yatra vairAjye vANijakAH parasparaM gacchanto'viruddhAstatraM sAdhUnAmapi gamanAgamanaM viruddhaM na bhavati, kalpate tatra gantumiti bhAvaH / yatra tu vaNijAM zeSajanapadasya ca nissaJcAraM kRtaMgamanAgamananiSedho vihitaistad vairAjyaM viruddhamucyate, tasmin viruddharAjye gamanAdikaM na klpte| kutaH ? ityAha- "baMdhaNAIya" tti nRpativihitAH bandhanAdayo doSAstatra bhavantIti // 2765 // tat punargamanAgamanaM kathaM bhavati ? ityAha attANa cora meyA, vaggura soNiya palAiNo pahiyA / paDicaragA ya sahAyA, gamaNAgamaNammi nAyavvA // 2766 // ___ iha viruddharAjye gacchatAmaneke prakArAH-tatra >> "attANa" tti saMyatA Atmanaiva caurAdisahAyavirahitA gacchanti, eSa cUrNyabhiprAyaH; nizIthacUrNyabhiprAyastu-"attANa" tti atrANA nAma-skandhanyastalaguDadvitIyA ye dezAntaraM gacchanti kArpaTikA vA sa taiH saha 10 sAdhavo'pi gacchantIti prathamaH prakAraH, evamuttaratrApi bhAvanA kAryA >> 1 / tathA 'caurAH' gavAdihAriNaH 2, 'medA nAma' gRhItacApA divA rAtrau ca jIvahiMsAparA mlecchavizeSAH 3, 'vAgurikAH' pAzaprayogeNa mRgaghAtakAH 4, zaunikAH' zunikAdvitIyA lubdhakAH 5, 'palAyino nAma' ye bhaTAdayo rAjJaH pRcchAM vinA sakuTumbAH praNazya rAjyAntaraM gacchanti 6, 'pathikAH' nAnAvidhanagara-grAma-dezaparibhramaNakAriNaH 7, 'praticarakA nAma' ye pararASTra svarUpaM pracchannacAri-13 tayA gaveSayanti, herikA ityarthaH 8 / ete AtmAdayo'trANAdayo vA'STau bhedA bhavanti / keSAzcidAcAryANAM vAgurikAH zaunikAzca dvaye'pyeka eva bhedastanmatenASTamA ahimarakA bhavanti / ahiH-sarpastadvadakRte'pyapakAre paraM mArayantItyahimarakAH / ete sahAyAH sAdhUnAM vairAjyagamanAgamane jJAtavyAH // 2766 // eteSveva bhaGgopadarzanAyAhaattANamAieK, diya paha diTe ya adviyA bhynnaa| 20 etto egayareNaM, gamaNAgamaNammi ANAI // 2767 // __ AtmAdibhedeSu atrANAdiSu vA sahAyepvekaikasmin divA-patha-dRSTapadaiH sapratipakSaraSTikA bhajanA bhavati, aSTAvaSTau bhaGgA bhavantItyarthaH / tathAhi-AtmanA sahAyavirahitA divA mArgeNa rAjapuruSaidRSTA gacchanti 1 AtmanA divA mArgeNa rAjapuruSairadRSTAH 2 AtmanA divA unmArgeNa rAjapuruSaidRSTAH 3 AtmanA divA unmArgeNa rAjapuruSairadRSTAH 4 AtmanA rAtrau mArgeNa dRSTAH 5 25 1degtra zeSasyApi janapadasya gamanAgamanamaviruddham, tatra sAdhUnAM kalpate gantumiti vAkyazeSaH / yatra ta bhaa0|| 2degta iti bhAvaH tada viru0bhaa0|| 3 katibhiH prakArairbhava kAM0 // 4-5N etanmadhyagataH pAThaH bhA0 ta* De0 nAsti // 6degcchAmantareNa putra dAra-dhanasametArAjyA bhA0 // 7degrASTrIya grAma-nagara-senAdInAM pracchannacAritayA svarUpaM gave bhA0 // 8degkAH, "pRSodarAdayaH" (si0 3-2-155) iti rUpaniSpattiH, ghAtakA ityarthaH / ete ko0 // 9 "bhattaNA divA paMtheNa adiTTho 1, bhattaNA divA paMtheNa diTTho 2, attaNA divA uppaMtheNa adiTTho 3, attaNA divA uppaMtheNa diTTho eka, attaNA rAo paMtheNa adiTTho rla, attaNA rAo paMtheNa diTTho phrI, bhattaNA rAo uppaMtheNa aviTTho prA, attaNA rAo uppatheNa diTTho haa|" iti cUrNI vizeSacUrNau ca // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 782 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [vairAjya0 prakRte sUtram 37 AtmanA rAtrau mArgeNAdRSTAH 6 AtmanA rAtrI unmArgaNa dRSTAH 7 AtmanA rAtrAvunmArgeNAdRSTA gacchanti 8 / evaM caurAdibhiH dvitIyavyAkhyAnApekSayA tvatrANAdibhiH praticarakAntaiH sahAyairapi sArddha gacchatAM pratyekamaSTau bhaGgAH karttavyAH / "etto ega" ityAdi pazcArddham --eteSAmaSTAnAM bhedAnAM pratyekamaSTavidhAnAM madhyAdekatareNApi prakAreNa yo gamanAgamanaM karoti tasyA''jJA-'nava5 sthAdayo doSA bhavanti // 2767 // prAyazcittaM cedam __ attANamAiesuM, diya-paha-diDesu caulahU hoti / rAo apaha adiDhe, caugurugA'ikkame mUlaM // 2768 // __ AtmAdiSvatrANAdiSu vA padeSu ye divAviSayAH prathame catvAro bhaGgakAsteSu patha-dRSTapadAbhyAM sapratipakSAbhyAmupalakSiteSu tapaH-kAlavizeSitAzcatvAro laghukAH / ye tu rAtriviSayAH pAzcAtyA10zcatvAro bhaGgakAsteSu apathA-'dRSTapadAbhyAM sapratipakSAbhyAmupalakSiteSu tapaH-kAlavizeSitAzcatvAro gurukAH / yato rAjyAt pradhAvitastasya 'atikrame' atilaGghane kRte sati mUlam // 2768 // atha sarvabhaGgaparimANajJApanArthamAha attANamAiyANaM, aTThaNha'Dhahi paehi~ bhaiyANaM / causahie payANaM, virAhaNA hoimA duvihA // 2769 // 15 AtmAdInAmatrANAdInAM vA aSTAnAM padAnAmaSTabhiH 'padaiH' bhaGgaiH pratyekaM 'bhaktAnAM' guNi tAnAM catuHSaSTisaGkhyAni bhaGgakapadAni bhavanti / catuHSaSTezca padAnAmanyatareNa gacchata iyaM 'dvividhA' saMyamA-''tmalakSaNA virAdhanA bhavati // 2769 // tAmevAha chakkAya gahaNakaDDaNa, paMthaM bhittUNa ceva aigamaNaM / - sunnammi ya aigamaNe, virAhaNA duNha vaggANaM // 2770 // 20 apathe-azastropahatapRthivyAM gacchan pRthivIkAyam , nadyAdisantaraNe'vazyAyasambhave vADa kAyam , davAnalasambhave sArthikaprajvAlitAgnipratApane vA tejaHkAyam , "yatrAgnistatra niyamAd vAyubhavati" iti kRtvA vAyukAyam , haritAdimardane pralambAsevane vA vanaspatim , pRthivyudakavanaspatisamAzritatrasAnAM paritApanAdau trasakAyam , evaM SaT kAyAn virAdhayati iti saMyamavirAdhanA / tathA rAjapuruSA grahaNAkarSaNAdikaM vidadhyurityAtmavirAdhanA / atha te sAdhavaH 25 panthAnaM' mArga bhittvotpathena parajanapade 'atigamana' pravezaM kurvanti tato gADhatare'parAdhe laganti / 'zUnye vA' sthAnapAlavirahite mArge'tigamane vidhIyamAne 'dvayorapi vargayoH' saMyatAnAM sahAyAnAM ca virAdhanA bhavatIti // 2770 // - atha SaTkAyavirAdhanAyAM tAvat prAyazcittamAha chakkAya causu lahugA, paritta lahugA ya guruga saahaare| saMghaTTaNa paritAvaNa, lahu guruga'ibAyaNe mUlaM // 2771 // asyA vyAkhyA prAgvat (gA0 461) // 2771 // atha grahaNAkarSaNApadaM vyAcaSTe1degnAM bhaGgAnAM pratyekamaSTavidhAnAM sarvasaGkhyayA catuHSaSTisaGkhyAnAM bhedAnAM madhyA' kAM // 2 athAtmavirAdhanAM bibhAvayiSurgrahaNAkarSaNAdvAraM vyA bhA0 // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 783 bhASyagAthAH 2768-75] prathama uddezaH / saMjaya-gihi-tadubhayabhaddayA ya taha tadubhayassa vi ya paMtA / caubhaMgoM gommiehi, saMjayabhaddA visajeti // 2772 / / gaulmikA nAma-ye rAjJaH puruSAH sthAnakaM baddhA panthAnaM rakSayanti teSu caturbhaGgI-saMyatabhadrakA gRhasthaprAntAH 1, gRhiNAM bhadrakAH saMyataprAntAH 2, saMyatabhadrakA api gRhasthabhadrakA a~pi 3, na saMyatabhadrakA na gRhasthabhadrakAH kintu tadubhayasyApi prAntAH 4 / atra ye saMyatabhadrakA 5 gaulmikAH prathamatRtIyabhaGgavartina ityarthaH te sAdhUn gacchato visarjayanti na nirundhte||2772|| saMjayabhaddagamukke, vIyA ghettuM gihI vi giNhaMti / je puNa saMjayapaMtA, giNhaMti jaI gihI muttuM // 2773 // saMyatabhadrakairmuktAnapi sAdhUna 'dvitIyAH' dvitIyabhaGgavartinaH sthAnapAlakAste saMyataprAntatvAd gRhNanti, gRhItvA ca te 'gRhiNo'pi' prathamasthAnapAlakAn gRhNanti, 'kasmAd bhavadbhiramI saMyatA 10 muktAH' iti kRtvA / yadvA te sAdhavo gRhasthasahitA gacchantaH saMyatabhadrakairmuktAH, gRhasthA api taiH 'amISAM sAdhUnAmete sahAyAH' ityabhiprAyeNa muktAH, paraM ye dvitIyabhaGgavartinaH sthAnapAlakAste saMyataprAntatayA saMyatAn gRhItvA gRhasthAnapi gRhNanti, yasmAd 'amIbhiH samaM yUyaM gacchatetyato yUyamapyaparAdhinaH' iti kRtvA / ye punaH saMyataprAntAH, punaHzabdo vizeSaNe, kiM vizinaSTi ? ye gaulmikAH saMyatAnAmevAtIva pradviSTAste gRhiNo muktvA yatIn gRhNanti, gRhItvA ca bandhanA-15 dikaM kuryuH // 2773 // parama-taiyamukANaM, rajje diTThANa doNha vi vinnaaso| pararajapavesevaM, jao vi NitI tahiM pevaM // 2774 // prathamatRtIyabhaGgayoH saMyatabhadra kairmuktAH santaH sAdhavaH pararAjye praviSTA dRSTAzca rAjapuruSaiH, tataH pRSTAH-kimutpathenAyAtAH ? uta pathA ? / yadi sAdhavo bhaNanti 'utpathena' tata 20 unmArgagAmitvAt 'cArikA ete' iti kRtvA grahaNAkarSaNAdikaM prAmuvanti / atha bruvate 'pathA vayamAgatAH' tato dvayorapi vargayorvinAzo bhavati, saMyatAnAM sthAnapAlakAnAM ceti bhAvaH / evaM pararAjyapraveze doSA abhihitAH / yato'pi rAjyAd nirgacchanti tatrApyeta eva doSA bhavanti // 2771 // atha "paMthaM bhittUNa" (gA0 2770) ityAdidaM vyAkhyAnayatirakkhijjai vA paMtho, jai taM bhittUNa jaNavayamaiMti / 25 gADhataraM avarAho, sute sunne va doNhaM pi // 2775 // atha caura-herikAdibhayAt panthA rakSyate, na vA kasyApi gamanAgamanaM kartuM sthAnapAlakAH prayacchanti, tatastaM panthAnaM bhittvA yadyutpathena paranRpaterjanapadam 'atiyanti' pravizanti tato gADhataramaparAdho bhavati, mahAn doSasteSAM lagatIti bhAvaH / atra sAdhUnAmeva doSo na sthAnapAlakAnAm / atha sthAnapAlakAH suptA bhavanti zUnyaM vA tat sthAnakaM vartate, sthAnapAlakAnAma- 30 1degnakabaddhAH padeg mo0 le0 // 2degGgI bhavati, gAthAyAM puMstvaM prAkRtatvAt , tadyathA-saMyadeg ko0 // 3 api, ete tadubhayabhadrakA ucyante 3, tathA na saMdeg kA0 // 4 padatrayaM vyA bhA0 kA 0 // For Private & Personal Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 784 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [vairAjya prakRte sUtram 37 nyatra kutrApi gamanAt , tatra yadi sAdhavo gacchanti tadA 'dvayorapi vargayoH' sthAnapAlakAnAM saMyatAnAM cetyarthaH grahaNAkarSaNAdayo doSA bhavanti // 2775 // tAneva saprAyazcittAn darzayati geNhaNeM gurugA chammAsa kaDDaNe chaioM hoi vavahAre / pacchAkaDe ya mUlaM, uDDahaNa viruMgaNe navamaM // 2776 // uddAvaNa nivisae, egamaNege paosa paarNcii| aNavaTuppo dosu ya, dosu ya pAraMcio hoi / / 2777 // gAthAdvayasyApi vyAkhyA prAgvat (gA0 904-5) // 2776 // 2777 // evamAtmanaivAsahAyAnAmatrANasahAyAnAM vA gacchatAM doSA abhihitAH / atha caurAdisahAya- yuktAnAM doSAnatidizannAha emeva sesaehi vi, corAIhi samagaM tu vaccaMte / savisesayarA dosA, patthAro jAva bhaMsaNayA // 2778 // evameva caura-praticarakAdisahAyaiH zeSairapi samakaM vrajatAM doSAsta eva grahaNAkarSaNAdayo vaktavyAH, paraM savizeSatarAH / tathAhi teSAM sAdhUnAM doSeNa yadanyeSAmapi tadgacchIyAnAM paragacchIyAnAM vA kulasya vA gaNasya vA saGghasya vA grahaNAkarSaNAdikam eSa prastAra ucyate / 15 sa vA bhaved jIvitasya vA caraNasya vA bhraMzanaM syAt / yAvacchabdopAdAnAt zarIravikatanabhedA draSTavyAH // 2778 // savizeSadoSadarzanArthamAha teNaTThammi pasanaNa, nissaMkieN mUla ahimare carimaM / / jai tAva hoMti bhaddaya, dosA te taM cimaM ca'naM // 2779 // stenAdibhiH saha gacchan stainyArthe prasajanaM karoti, stainyAdikaM karoti kArayati anumanyate 20 vA ityarthaH / tathA yadi steno'yam' iti zayate tadA catvAro gurukAH / niHzaGkite mUlam / 'abhimaro'yam' iti niHzaGkite 'caramaM' pArAJcikam / api ca yadi tAvat te sthAnapAlakA bhadrakA bhavanti tathApi vairAjyaM saGkrAmataH sAdhUn dRSTvA cintayanti-ete'pi yadIdRzAni kurvanti tarhi na kimapyamISAM madhye zobhanam , tIrthakareNa vA kiM na pratiSiddhaM vairAjyasakramaNam ? ityAdi / evaM ca te'pi prAntIbhavanti / athavA yadi te sthAnapAlA bhadrakA bhavanti tadA tairvisarjitAnAM 25 pararASTraM praviSTAnAM ta eva doSAH, tadeva ca caturgurukAdikaM prAyazcittam , idaM cAnyat prAyazcicAvahaM doSajAlam // 2779 // 1 tadeva darzayati Ayariya uvajjhAyA, kula gaNa saMgho ya ceiyAiM ca / savve vi pariccattA, verajaM saMkamaMteNaM // 2780 // 'AcAryAH' arthadAtAraH 'upAdhyAyAH' sUtrapradAH 'kulaM' nAgendrAdi 'gaNaH' parasparasApe30 kSAnekakulasamudAyaH 'saGghaH' gaNasamudAyaH 'caityAni' bhagavadvimbAni jinabhavanAni vA / ete AcAryAdayaH sarve'pi vairAjyaM saGkAmatA parityaktAH // 2780 // etadeva bhAvayati kiM Agaya ttha te biti saMti Ne ittha AyariyamAdI / >> etacihagatamavataraNaM kA0 // 2 raje saMdeg tA0 // 3 ttha beMtI, saMtI Ne taa.|| Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2776-84] prathama uddezaH / ugyAemo ruskhe, mA eMtu phalatthiNo sauNA // 2781 // 'te' sAdhavo rAjapuruSaiH pRcchayante-kimarthaM yUyamihAgatAH stha ? / sAdhavo bruvate-'santi' vidyante "Ne' asmAkamihAcAryAdayaH ato vayamAgatAH / tato rAjapuruSA dRSTAntaM vadantiyasmAt phalArthinaH 'zakunAH' pakSiNo vRkSAnAgacchanti tasmAt tAneva vRkSAnuddhAtayAmaH, mA phalArthinaH zakunA Agacchantu / etena dRSTAntasAmarthena tAnevAcAryAdInuddhAtayAmo yena tadarthamiha 5 ko'pi nAgacchati // 2781 // yata ete doSA ataH eyArise vihAro, na kappaI samaNasuvihiyANaM tu / do sIme'ikkamaI, jiNasImaM rAyasImaM ca // 2782 // etAdRze vairAjye viruddharAjye vihAraH zramaNAnAM suvihitAnAM na kalpate / yastu karoti sa dve sImAnAvatikrAmati, tadyathA-'jinasImAnaM' 'na kalpate vairAjyasaGkramaNaM kartum' iti lakSaNAM 10 'rAjasImAnaM ca' 'nakartavyo madIyarAjyAt pararAjye gamAgamaH' iti rUpAm // 2782 // kiJca baMdhaM vahaM ca ghoraM, Avajai erise viharamANo / tamhA u vivajejA, veraja-viruddhasaMkamaNaM // 2783 // 'bandhaM' nigaDAdiniyantraNaM 'vadhaM ca' kazAghAtAdikaM 'ghoraM' bhayAnakamIze viharamANo yata Apadyate tasmAd vairAjya-viruddharAjyasaGkramaNaM vivarjayet / / 2783 // atha dvitIyapadamAha--15 dasaNa nANe mAtA, bhattavisohI gilaannmaayrie| adhikaraNa vAda rAya kulasaMgate kappaI gaMtuM // 2784 // darzanArtha jJAnArtha vairAjyasaGkramaNamapi kuryAt / "mAya" tti mAtApitarau kasyApi pravrajitukAmau zokena mriyete tayoH samAdhAnArthaM gacchet / "bhattavisohi" ti kazcit sAdhubhaktaM pratyAkhyAtukAmaH sa vizodhim-AlocanAM dAtukAmo gItArthasya pArthe gacchet , ajaGgamasya vA 20 tasya pArzve gItArthA gacchanti / "gilANa" ti glAnasya vA praticaraNArtha prAyogyauSadhahetave vA gacchet / "Ayariya" tti AcAryasamIpe AcAryANAmAdezena vA gacchati / "adhikaraNa" ti kasyApi sAdhoH kenApi gRhiNA sahAdhikaraNamutpannam , sa ca gRhI nopazAmyati, tataH prajJApanAlabdhimAn tasyopazamanAya gacchati / "vAda" tti anyarAjye parapravAdI kazcidutthitaH tasya nigrahArthaM vAdalabdhisampannena gantavyam / "rAya" ti rAjA vA kazcit pararASTrIyaH sAdhUnAmulaka pari pradviSTastasyopazamanArtha salabdhikena gantavyam / "kulasaMgaya" ti upalakSaNatvAt kula-gaNasaGghasaGgataM kimapi kAryamutpannaM kulAdiviSayamityarthaH / athavA "rAyakulasaMgata" ti ekameva 1degmaH, yena te phalArthinaH zakunA nAgacchanti / etena bhA0 // 2degthA-jinasImAnaM rAjasImAnaM ca / tatra jinasImA nAma-'na kalpate pairAjyasakramaNaM kartum' iti lakSaNA bhagavatAmAzA, rAjasImA tu-'na karttavyo madIyarAjyAt pararAjye gamAgamaH' iti rUpA, ume api sImAnAvevamatikAmatIti // 2782 // kaaN0|| 3 "Ayario tti so bhattaM pacakkhAiukAmo tassa NijavaNaTThAe gcchejaa| mahikaraNaM vA kula-gaNa-saMpANaM samuppanaM tassa uvasamaNaTThA gacchena / " iti vizeSacUrNau // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 786 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [vairAjya0 prakRte sUtram 37 padam , rAjakulena saha saGgataM-sambaddhaM kenApi sAdhunA adhikaraNaM kRtaM tadupazamanAya gacchati / evamAdiSu kAryeSu vairAjye'pi gantuM kalpate // 2784 // / atha darzana-jJAnapadadvayaM bhASyakRd vyAkhyAnayati sutta-'ttha-tadubhayavisArayammi paDiyanna uttimaTThammi / __ etArisammi kappai, veraja-viruddhasaMkamaNaM // 2785 // darzanaprabhAvakazAstrANAmAcArAdizrutajJAnasya vA sambandhi yadanyatrAvidyamAnaM sUtrArthatadubhayaM tatra vizAradaH kazcidAcAryaH sa cottamArthamanazanaM pratipannaH / yasmi~zca kSetre'sau sthitastatra apAntarAle vA vairAjyaM vartate, 'tau ca sUtrArtho mA vyavacchedaM prApatAm' iti kRtvA etAdRze kAraNe vairAjya-viruddhe saGkramaNaM kartuM kalpate // 2785 // 10 atha yena vidhinA tatra gantavyaM tamabhidhitsurAha Apucchiya Arakkhiya-sehi-seNAvaI-amacca-rAINaM / aigamaNe niggamaNe, esa vihI hoi nAyavyo / 2786 // ApRcchayArakSikaM tataH zreSThinaM tataH senApatiM tato'mAtyaM tato rAjAnamapyApRcchaya nirgantavyaM praveSTavyaM vA / eSa vidhiH 'atigamane' pararAjyapraveze nirgamane ca' pUrvasmAd rAjyAd 15 nirgamane ca jJAtavyo bhavati // 2786 // amumevArtha prakaTayannAha-- Arakkhito visajai, ahava bhaNijA sa pucchaha tu seTiM / jAva nivo tA neyaM, muddA puriso va dRteNaM // 2787 // vairAjya-viruddhaM gacchatA prathamata evArakSikaH praSTavyaH / yadyasau visarjayati tato laSTam / athAsau bhaNet-nAhaM jAnAmi, 'zreSThinaM' zrIdevatA'dhyAsitaziroveSTanavibhUSitottamAGgaM pRcchata / 20 tataH zreSThI praSTavyaH, evaM yAvad 'nRpaH' rAjA tAvad 'neyaM' netavyaM vaktavyamityarthaH / tacaivam - zreSThI pRSTo yadi visarjayati tataH sundaram , athAsau brUyAt-ahaM na jAnAmi, senApati prabhayata / tataH senApatiH pranito yadyanujAnIte tataH zobhanam , athAsau brUyAt -amAtyaM pRcchata / tato'sAvamAtyaH pRSTo yadi visarjayati tato laSTam , atha brUyAt-rAjAnaM pRcchata / tato rAjA'pi praSTavyaH / ete ca rAjAdayo yadi visarjayanti tadA mudrApaTTakaM dUtapuruSaM vA 25 mArgayitavyAH, yena 'rAjAdinA visarjitA ete' iti sthAnapAlakAH pratyayataH pathamavatArayanti; yo vA dUtastatra rAjye vrajati tena sAI gacchanti // 2787 // evaM tAvad yato rAjyAnnirgacchanti tatra vidhiruktaH / atha yatra rAjye gantukAmAstatra pravizatAM vidhimAha-- jattha vi ya gaMtukAmA, tattha vi kAriti tesi nAyaM tu| ArakkhiyAi te vi ya, teNeva kameNa pucchaMti // 2788 // 30 yatrApi rAjye gantukAmAstatrApi ye sAdhavo vartante teSAM lekhapreSaNena sandezakapreSaNena vA prAgeva jJAtaM kurvanti, yathA-vayamito rAjyAt tatrAgantukAmAH, ato bhavadbhistatrArakSikAdayaH 1'rAjya viruddharAjye'pi kaaN0|| 2degzAnalakSaNamAdyaM pada kA0 // 3degdhiratigamane nirgamane ca jJAtavyo bhA0 ta* De0 // Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2785-91] prathama uddezaH / praSTavyAH / tataste'pi tenaiva' pUrvoktena krameNa ArakSikAdIn pRcchanti / yadA tairanujJAtaM bhavati tadA tAn sAdhUn jJApayanti-ArakSikAdibhiratrAnujJAtamasti, bhavadbhiratrAgantavyam // 2788 // eSa nirgamane praveze ca vidhiruktaH / atha "Ayariya" ti padaM vizeSato bhAvayannAha rAINa doNha bhaMDaNa, Ayarie AsiyAvaNaM hoi|| kayakaraNe karaNaM vA, niveda jayaNAe~ saMkamaNaM // 2789 // dvayo rAjJoH parasparaM 'bhaNDanaM' kalaho varttate, tatraikasya rAjJaH ko'pyAcAryo'tIva pUjA-satkArasthAnam , tatazca dvitIyo nRpatistat parijJAyA''tmIyadakSapuruSaiH "AsiAvaNaM" ti tasyAcAryasyApaharaNaM kArayati 'asmin hi gRhIte sa pratipanthipArthivo gRhIta eva bhavati' iti / atra ca yaH 'kRtakaraNaH' dhanurvedAdau gRhavAse kRtaparizramastasya tatra karaNaM bhavati, tenAcAryApahAriNA saha yuddhaM kartumupatiSThata ityarthaH / atha nAsti ko'pi kRtakaraNastato yasya rAjJaH sakAzAdapaDha-10 tastasya nivedanaM kRtvA yatanayA zeSasAdhavaH saGkramaNaM kurvanti // 2789 // idameva sphuTataramAha-(granthAnam-7500 / sarvagranthAgram-19720) abbharahiyassa haraNe, ujjANAIThiyassa guruNo u / uvvaTTaNAsamatthe, dUragae vA vi savi bolaM // 2790 // pesaviyammi adeMte, ratnA jai viu visajiyA sissA / 15 guruNo niveiyammi, hAriMtagarAiNo puci // 2791 // 'abhyarhitasya' rAjamAnyasya 'guroH' AcAryasyodyAna-sabhA-prapAdiSu sthitasya haraNaM bhavati / yadi ca ko'pi yuddhakaraNena vidyAprayogeNa vA tasyodvartanAyAH-vAlanAyAH samartho bhavati tataH sa taM nivAryAcArya pratyAharati / atha nAstyudvartanAsamarthaH tataH kSaNamAtraM sAdhavastUSNIkA Asate / yadA AcAryApahArI dUraM gato bhavati tadA "savi" tti sarve'pi sAdhavo bolaM kurvanti-asmAkamA- 20 cAryoM hRto hRtaH, dhAvata dhAvata lokAH ! iti / Asannasthite tu volaM na kurvanti 'mA bhUt parasparaM bahujanakSayakArI yuddhaviplavaH' iti / tatazca rAjA sAdhubhirabhidhAtavyaH-anAthA vayamAcAryavinA, ata AcAryA yathA'trAgacchanti tathA kuruta / evamukto'sau dvitIyasya rAjJo dUtaM visarjayatizIghramAcAryaH preSaNIya iti / yadi tena prasthApitastato laSTam / athAsau dUte preSite'pyAcArya na dadAti-na visarjayatItyarthaH tataH sAdhavo dve trINi vA dinAni rAjAnaM dRSTvA bruvate-asmAn 25 visarjayata yena gurUNAmupakaNThaM gacchAmaH, kIdRzA vayaM guruvirahitA atra tiSThantaH? khAdhyAyAdikaM vA'tra na kimapi nirvahatItyAdi / evamukte yadyapi te ziSyA rAjJA visarjitAstathApi gurUNAM sandezakapreSaNena nivedayanti-vayamAgacchantaH smaH / tato guravaH "hAriMtagarAiNo puviM" ti apahartRrAjJaH pUrvameva nivedayanti-ahaM ziSyAnapyAnayAmi, ataH sthAnapAlAnAmAdezaM prayacchata yena te tAnna gRhNanti / evaM nivedite sati yatanayA saGkramaNaM kurvanti // 2790 // 2791 // 30 // vairAjyaviruddharAjyaprakRtaM samAptam // 1 athAcAryadvAraM vizedeg bhaa0|| 2degtyarthaH / vAzabdAdanyo vA vidyAprayogeNa taM nivArayati / atha nAsti kAM0 // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [avagrahaprakRte sU0 38 a va graha prakRtam sUtram niggaMthaM ca NaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe aNuppavihaM kei vattheNa vA paDiggaheNa vA kaMbaleNa vA pAya-puMchaNeNa vA uvanimaMtijA, kappai se sAgArakaDaM gahAya AyariyapAyamUle ThavittA doccaM pi uggahaM aNuNNavittA parihAraM pariharittae 38 // asya sUtrasya sambandhamAha __ aviruddha bhikkhagataM, koi nimaMteja vatthamAIhiM / 10 kAraNa viruddhacArI, vigiMcito vA vi geNhejA // 2792 // ___ 'aviruddhe' viruddharAjyavirahite grAmAdau 'bhikSAgataM' bhikSAyAM praviSTaM sAdhu kazcidupAsakAdirvastrAdibhirnimantrayet , yadvA 'kAraNe' darzana-jJAnAdau viruddharAjyacArI stenAdibhiH 'viviktaH' muSitaH san vastrANi gRhNIyAt , ato vastragrahaNa vidhiH pratipAdyate // 2792 // ___ ahavA loiyateNaM, nivasIma aicchie imaM bhaNitaM / doccamaNaNunnaveDaM, uttariyaM vatthabhogAdI // 2793 // athavA nRpasImAnamatikramya viruddharAjyasaGkramaNe laukikastainyam , idamanantarasUtre bhaNitam / atra tu sUtre dvitIyaM vAramavagrahamAcAryasamIpe'nanujJApya yadA vastraparibhogam AdizabdAd dhAraNaM vA karoti tadA lokottarikastainyaM bhavatIti pratipAdyate // 2793 // ___ ebhiH sambandhairAyAtasyAsya vyAkhyA-nirgranthaM' pUrvoktazabdArtha cazabdo'rthAntaropanyAse 20 "Na"miti vAkyAlaGkAre gRhasya patiH-svAmI gRhapatistasyai kulaM-gRhaM 'piNDapAtapratijJayA' piNDa:-odanAdistasya pAtaH-pAne pravezastatpratijJayA-tatpratyayamanupraviSTaM 'kazcid' upAsakAdirvastreNa vA pratigraheNa vA kambalena vA pAtra-proJchanena vA upanimantrayet / vastraM sautrikamiha gRhyate, pratigrahaH-pAtrakam , kambalam-orNikaH kalpaH, pAtrazabdena tu pAtrabandha-pAtrakesarikAprabhRtikaH pAtraniyogaH, proJchanazabdena tu rajoharaNamucyate, Aha ca cUrNikRt--- pAyaggahaNeNaM pAyabhaMDayaM gahiyaM, puMchaNaM rayaharaNaM ti / 1degruddha' pUrvasUtraniSiddhavirudeg kA // 2degnAdau vA''lambane sAte sati virudeg kaaN0|| 3 atha dvitI kAM0 vinA // 4degndo vAkyAntadeg bhA0 // 5 ta. De. mo0 le. vinA'nyatra-"sya yat kulaM-gRhaM tat piNDadeg bhA0 / sya yat kulaMgRhaM gRhapatikulaM tat 'piNDa kA / "gAdhAvati gAdhA gRhamityeko'rthaH tasya gRhasya patiH gRhapati tasya kulaM gRhmityeko'rthH|" iti 25 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2792-95] prathama uddezaH / 789 1 tatazca pAtraM ca proJchanaM ceti pAtra-proJchanam , samAhAradvandvaH, - etaiH upa-sAmIpye Agatya nimantrayet / upanimantritasya ca "se" tasya nirgranthasya 'sAkArakRtaM' 'AcAryasatkametad vastraM na mama, ato yasmai te dAsyanti anyasmai vA mahyaM vA AtmanA vA paribhokSyante tasyaitad bhaviSyati' ityevaM savikalpavacanavyavasthApitaM sad gRhItvA tata AcAryapAdamUle tad vastraM sthApayitvA yadi te tasyaiva sAdhoH prayacchanti tadA 'dvitIyamapyavagraham' ekastAvad gRhasthAdavagraho- 5 'nujJApito dvitIyaM punarAcAryapAdamUlAdavagrahamanujJApya dhAraNA-paribhogarUpaM dvividhamapi parihAra tasya vastrasya 'parihattuM' dhAtUnAmanekArthatvAd AcarituM kalpate iti sUtrasaGkepArthaH // atha vistarArthaM bibhaNiSurAha duvihaM ca hoi vatthaM, jAyaNavatthaM nimaMtaNAe y| . nimaMtaNavatthaM ThappaM, jAyaNavatthaM tu vocchAmi // 2794 // 10 dvividhaM ca bhavati vastram-yAcvastraM nimantraNAvastraM ca / tatra nimantraNAvastraM 'sthApyaM / pazcAdabhidhAsyate ityarthaH / yAcyAvastraM punaH sAmpratameva vakSyAmi // 2714 // yathApratijJAtameva nirvAhayati nAma ThavaNAvatthaM, davvavvatthaM ca bhAvavatthaM ca / eso khalu vatthassA, nikkhevoM cauvviho hoi / / (gA0 603) 13 ItyAdikAH evaM tu gaviDhesuM, AyariyA deMti jassa jaM natthi / samabhAgesu kaesu va, jaharAiNiyA bhave biio|| (gA0 648) iti paryantAH SaTcatvAriMzad gAthA yathA pIThikAyAM vastrakalpikadvAre (patra 174) tathaivAtra draSTavyAH // upasaMharannAha eyaM jAyaNavatthaM, bhaNiyaM etto nimaMtaNaM vocchaM / pucchAdugaparisuddhaM, puNaravi pucchejimA merA // 2795 // etad yAcyAvastraM bhaNitam / ita UI nimantraNAvastraM vakSyAmi / tacca yadA 'kasyaitad vastram ? kiM vA nityanivasanIyAdikamidamAsIt ?' iti pRcchAdvayena parizuddhaM bhavati tadA 'punarapi' tRtIyayA pRcchayA pRcchet / tatra ca 'iyaM' vakSyamANA 'maryAdA' sAmAcArI // 2795 // tAmevAha-27 20 1 >> etacihnagataH pAThaH bhA0 kA0 eva vartate // 2 "pariharittae tti Ayarittae // eSa sUtrArthaH / adhunA niyuktivistara:-"duvidhaM ca0 gAdhAdvayaM" iti cUrNau // ___3 'yAcyAvastraM tu yAcmA-prArthanA tayA prAptaM yad vastraM tad yAtrAvastram, zAkapArthivAditvAd madhyamapadalopI samAsaH, tat punaH sAmpra kAM0 // 4 ita Aramya-evaM kAM0 / / 5degdvAre vyAkhyAtAstadavasthA evAtrApi tathaiva draSTavyAH kAM // 6 tadapi yadA 'pRcchAdvayaparizuddhaM' 'kasyaitad vastram ? kiM vA nityanivasanIyAdikamidamAsIt ?' iti dvAbhyAM nirdoSamiti nizcitaM tadA 'punarapi' bhA0 // 7 degyA kimarthaM dadAsi ?' iti lakSaNayA pRcchet kA // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 790 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ avagrahaprakRte sU0 38 viusagga joga saMghADaeMNa bhoiyakule tiviha pucchaa| kassa imaM kiM va imaM, kassa va kaje lahuga ANA // 2796 // 'vyutsagoM nAma' upayogasambandhI kAyotsargastaM kRtvA, 'yasya ca yogaH' iti bhaNitvA, saGghATakena bhikSArtha nirgataH / tato bhogikakule upalakSaNatvAdanyatrApi yathApradhAne kule praviSTaH / kayAcidIzvasyA mahatA sambhrameNa bhakta-pAnena pratilAbhya vastreNa nimantritaH, tatra trividhA pRcchA prayoktavyA / tadyathA-'kasya satkamidaM vastram ? kiM vA idamAsIt ?' anena pRcchAdvayena parizuddhaM yadA bhavati tadA praSTavyam-kasya vA kAryasya hetoH prayacchasi ? iti / yadyevaM na pRcchati tatazcatvAro laghavaH AjJAdayazca doSAH // 2796 // atha vizeSadoSAnabhidhitsurAha micchatta soca saMkA, virAhaNA bhoie tahi~ gae vaa| 10 cautthaM va viMTalaM vA, veMTala dANaM ca vavahAro // 2797 // bhoginyA dIyamAnaM vanaM yadi 'kana kAryeNa prayacchasi ?' iti na pRcchyate tadA bhogiko mithyAtvaM gacchet / athAsau dezAntaraM gatastata Agatasya mahattarAdimukhAcchrutvA zaGkA bhavati / bhogike tatra sthite 'gate vA' dezAntaraprApte pazcAdAyAte sati 'virAdhanA' vakSyamANA bhavati / sA cAviratikA 'caturthaM vA' maithunamavabhASeta 'veNTalaM vA' vazIkaraNAdiprayogaM pRcchet tatazca 15 vaktavyam-veNTalamahaM na jAnAmi, upalakSaNatvAt caturtha ca pratisevituM na kalpate / tato yadi sA vastraM yAcate tadA dAnaM karttavyam , bhUyo'pi tad vastraM tasyA eva samarpaNIyamiti bhAvaH / atha tad vastraM chinnaM vA prAghuNakAdInAM dattaM vA bhavet sA ca tadeva vastraM mArgayet tadA rAjakulaM gasvA vyavahAraH karttavya iti dvaargaathaasmaasaarthH||2797||athainaamev vivarISurAha vatthammi nINiyammi, kiM dalasi apucchiUNa jai geNhe / / annassa bhoyagassa va, saMkA ghaDiyA Nu kiM puTviM // 2798 // __ vastre bhoginyA niSkAzite sati yadi kiM' kimarthaM dadAsi ? ityapRSTvaiva gRhNAti tadA 'bhoktuH' tadIyasyaiva bhartuH 'anyasya vA zvazura-devarAdeH zaGkA bhavet / nuriti vitarke, kiM manye etau parasparaM pUrvameva ghaTitau yadevaM tUSNIko dAna-grahaNe kurutaH ? athavA kimeSA maithunArthinI bhUtvA vastramasmai prayacchati ? uta veNTalArthinI ? iti // 2798 // micchattaM gacchejA, dijaMtaM dadu bhoyao tIse / voccheda paosaM vA, egamaNegANa so kujA // 2799 // tad vastraM dIyamAnaM dRSTvA tasyAH sambandhI 'bhojakaH' bhartA mithyAtvaM gacchet , yathAnissAraM pravacanamamISAmityAdi / pratipannamithyAtvazca tasya vaikasya sAghoranekeSAM vA sAdhUnAM tadvyAnyadravyavyavacchedaM kuryAt pradveSaM vA gacchet // 2799 // 1deg5 a bhodeg tA. vinA // 2 'saGghATakaH' sAdhuyugmalakSaNo bhikSArthe nideg kAM0 // 3 dam ? kasya vA kAryasya arthAya prayacchasi / tatrAdyapRcchAdvayaparizuddhaM yadA bhavati tadA praSTavyam-kena kAryeNa prayacchasi ? bhaa0|| 4degm-na kalpate maithunaM pratisevitum, veNTalaM vA ahaM na jAnAmi / tato yadi bhA0 // 25 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 791 bhASyagAthAH 2796-2802) prathama uddezaH / gataM mithyAtvadvAram / atha 'zrutvA zaGkA' dvAraM virAdhanAdvAraM cAha->> emeva pautthe bhoiyammi tusiNIyadANa-gahaNe tu / / mahataragAdIkahie, egatara patosa vocchedo // 2800 // mehuNasaMkamasaMke, gurugA mUlaM ca veMTale lahugA / saMkamasaMke gurugA, savisesatarA pautthammi // 2801 // evameva 'proSite' dezAntaragate'pi bhogike doSA vaktavyAH / tathAhi-tena bhogikena dezAntaraM gacchatA ye mahattarakAH sthApitAstaiH AdizabdAd mahattarikayA byakSarikayA karmakareNa vA tayoraviratikA-saMyatayostUSNIkadAna-grahaNaM dRSTvA bhogikasya bhUyaH samAgatasya kathitam / tatazcai saH 'ekatarasya' saMyatasyAviratikAyA vA upari pradveSaM gacchet , pradviSTazcAviratikAM saMyataM vA hanyAd niSkAzayedvA bannIyAdvA nirundhyAdvA vimAnayedvA, vyavacchedaM vaikasyAnekeSAM vA kuryAt / 10 atra ca maithunazaGkAyAM catvAro gurukAH, niHzaGkite mUlam / veNTalazaGkAyAM catvAro laghukAH, niHzaGkite catvAro guravaH / savizeSatarAzca doSAH proSite bhogike bhavanti, te ca yathAsAnaM prAgevoktAH (gA0 2799) // 2800 // 2801 // evaM tA geNhate, gahie dosA puNo ime hoti / / gharagayamuvassae vA, obhAsai pucchae vA vi // 2802 // 15 evaM tAvad vastraM gRhNato doSA uktAH, gRhIte punarvastre 'ete' vakSyamANA doSA bhavantitasmin gRhe yadA sa eva sAdhuranyasmin divase gato bhavati sA vA aviratikA tasya sAdhorupAzraye AgatA bhavati tadA maithunamavabhASate-tvaM mamojhAmako bhava / veNTalaM vA sA pRcchati 1 etanmadhyagataH pAThaH ta0 De0 mo0 le. nAsti // 2 ca tacchutvA bhogiko maithunaviSayAM veNTalaviSayAM vA zaGkAM kuryAt / ata eva saH 'eka kAM* // 3 degke vaktavyAH , te bhA0 // 4 ito'gre bhA0 vinA'nyatra micchattaM gacchinA, dijaMtaM daTTha bhoyao tiise| voccheya paosaM vA, egamaNegANa so kujA // tad vastraM dIyamAnaM dRSTvA tasyAH sambandhI 'bhojakaH' bhartI mithyAtvaM gacchet, yathAnissAraM pravacanamamISAm ityAdi / pratipannamithyAtvazca tasya vA ekasya sAdhorane. keSAM vA sAdhUnAM tadravyA-'nyadravyavyavacchedaM kuryAt pradveSaM vA gacchet // evaM tA0 gAthA ta0 De0 mo0 le| atha caturthAvabhASaNa-veNTalapRcchAdvAre vivRNoti-evaM tA0 gAthA kA0 / "NissaMkie micchatta tti asya vyAkhyA-micchattaM gacchejjA0 gAdhA kaMThA // " iti cUrNau / micchattaM gacchijjA0 gAthA ta0 De. mo0 le0 cUrNau ca vyAkhyAsahitA punarAvartitA vartate, bhA0 ko. vizeSacUrNau bRhadbhASye ca sarvathA nAsti, 2801 gAthAvyAkhyAnte "te ca yathAsthAnaM prAgevoktAH" iti TIkAkRdullekhadarzanena neyaM gAthA'tra TIkAkarturabhimateti vayaM manyAmaha iti neyaM gAthA taTTIkA ca mUla AhatA // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 792 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ avagrahaprakRte sU0 38 kathaya kimapi tAdRzaM vazIkaraNaM yena bhogiko me vazIbhavati // 2802 // idameva spaSTayati - pucchAhINaM gahiyaM, AgamaNaM pucchaNA nimittassa / chinnaM pi hu dAyavvaM, vavahAro labbhae tattha // 2803 // grahaNakAle 'kena kAryeNa me prayacchasi ?' ityevaM pRcchayA hInaM vastraM gRhItam / gRhIte ca b tasyAH saMyatapratizraye Agamanam AgatA ca sA 'putro me bhavitA ? na vA ?' ityAdikaM nimittaM pRcchati', yena vA'haM bhogikasyAbhirucitA bhavAmi tat kimapyupadiza / tataH sAdhunA vaktavyam --na kalpate maithunaM pratisevituM sAdhUnAm, veNTalaM nimittaM vA nAhaM jAnAmi / evamukte yadi sA vastraM bhUyo'pi mArgayet tataH pratidAtavyam / atha tena vastreNa cchittvA pAtradhAdikaM kimapyaparaM kRtaM tatazchinnamapi tadeva dAtavyam / atha vyavahAradvAraM vyAkhyAyate10 tatra yadi sA chinnaM na gRhNAti, bravIti ca - mama sakalameva prayaccha / tato rAjakulaM gatvA vyavahAre prArabdhe kAraNikA abhidhAtavyAH, yathA - kenacid vRkSakhAminA vRkSo vikrItaH, RyikeNa ca mUlyaM dattvA chittvA ca khagRhaM nItaH, tataH sa vikrayikaH pazcAttApito bhaNati - pratigRhANa mUlyam pratyarpaya madIyaM vRkSam ; krayikaH prAha - mayA sa vRkSazchittvA pRthakkASThAni kRtaH, ataH kathaM tameva vRkSamakhaNDamahaM te samarpayAmi ?; evaM vivadamAnau tau rAjakulamupasthitau, 15 tataH kathayata kAraNikAH ! kiM sa krayiko yuSmAbhirvRkSaM dApyate ? atha dApyate tataH kASThAnyeva, na pUrvAvasthaM vRkSamiti vyavahAro labhyate // 2803 // 3 pAhuNaeNa'NNeNa va, nIyaM va hiyaM va hoi daGkaM vA / tahiyaM aNuTThAI, annaM vA daDDha mottUNaM / / 2804 // atha vastraM prAghuNakenAnyena vA sAdhunA'nyatra nItaM bhavet stenena vA hRtaM pradIpanena vA dagdha 20 tatra cAnuziSTyAdikaM karttavyam / anuziSTirnAma - sadbhAvakathanapuraHsaraM prajJApanA / tathA'pyanuparatAyAM dharmakathA karttavyA, vidyayA maMtreNa vA nirAkaraNIyA / tadabhAve'nyad vastraM tasyAdAta vyam, paraM dagdhaM vastraM muktvA, dagdhe hRte vA na kiJcid dIyata iti bhAvaH / yadi sA rAjakulamupatiSThate tatastatrApi vyavahAro labhyate, "dattvA dAnamanIzvaraH" iti // 2804 // atha dAnakAle sAdhunA pRSTam - kiMnimittaM dadAsi ? tatra sA tUMSNikA sthitA, bahizce25 STayA na tathAvidhaH ko'pi bhAva upadarzitaH, paraM grahaNAnantaraM kAcidupAzrayamAgatya veNTalaM pRcchati caturthamavabhASate vA tatrAbhidhAtavyam - na vi jANAmoM nimittaM, na ya Ne kappai pauMjiuM gihiNo / paradAradosakahaNaM, taM mama mAyA ya bhagiNI ya // 2805 // vayaM nimittaM na jAnImaH, na ca "Ne" asmAkaM jAnatAmapi gRhiNaH purato nimittaM prayoktuM 1 degti, upalakSaNamidam, tena caturthamavabhASate vazIkaraNaM vA pRcchati yenAhaM bho' kAM0 // 2 mo0 le0 vinA'nyatra --m / etena dAnadvAramapi vivRtam / atha vyava' kAM0 | 'm / atha sA chinnaM bhA0 ta0 De0 // 3 etadagre atraiva prakArAntaramAha ityavataraNaM kAM0 // 4 bhavati hRtaM vA stenena pradIpanakena vA kAM0 // 5 deghiNAM pudeg kAM vinA // Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2803-9] prathama uddezaH / 793 kalpate, tapaH-saMyamAdikSatiprasaGgAt / yA ca caturthamavabhASate tasyAH paradAradoSakathanaM kriyate, yathA-- parapuruSa-paradAraprasaktayoH strI-puMsayorihaiva bhave daNDana- muNDana - tarjana- tADanAdayaH, parabhave tu narakagatau gatAnAM taptAyaH puttalikAliGganAdayaH, tata udvRttAnAM tiryagmanuSyabhavagrahaNeSu bhUyo bhUyo napuMsakatva - daurbhAgyaprabhRtayo bahavaH pratyapAyAH / api ca tvaM mama mAtA vA bhaginI vA varttase ataH kRtamanayA vArttayeti / / 2805 / / vastradAnasyaiva kAraNAntaramAha - ekkassa va ekassa va, kaje dijaMta giNhaI jo u / te caiva tessa dosA, bAlammi ya bhAvasaMbaMdhI || 2806 // 'ekasya vA ' pUrvasambandhasya 'ekasya vA' pazcAtsambandhasya kArye dIyamAnaM vastraM yaH sAdhurgRhAti tasya 'ta eva' prAguktAH zaGkAdayo doSAH / 'bAle ca' bAlaviSayo bhAvasambandho vakSyamANo bhavatIti' samAsArthaH // 2806 // athainAmeva gAthAM vivRNoti 10 ahavaNa puTThA puveNa pacchabaMdheNa vA sarisamAha / saMkAiyA u tattha vi, kaDagA ya bahU mahiliyANaM / / 2807 // athavA sA dAtrI pRSTA sa~tI ' pUrvasambandhena' yAdRzo mama bhrAtA tAdRza eva tvaM varttase, 'pazcAtsambandhena tu' zvazurasya devarasya bharturvA sadRzastvaM vilokyase ato'haM bhavate vastraM prayacchAmItyAha, evamanyatareNa sambandhakAryeNa dIyamAnaM yadi gRhNAti tadA ta eva zaGkAdayo doSAH / 15 yadi ca tasyA aviratikAyA bAlamapatyaM kimapi vidyate tadA sa sAdhustayA bhrAtRbhAvena pratipannaH san cintayati -- idaM me bhAgineyam; atha bhartRtayA pratipannastatazcintayati -- idaM me putrabhANDam ; evamAdiko bhAvasambandho bhavati, tatazca pratigamanAdayo doSAH / kiJca maheli - kAnAM bahUni 'kRtakAni' kaitavAni bhavanti, terne devarAdigrahaNopAyena sambandhamAnIya cAritrAt paribhraMzayantIti bhAvaH // 2807 // yata evamataH 20 eyaddosa vimukkaM, vatthaggahaNaM tu hoi kAyavvaM / khamautti dubbalo tti ya, dhammo tti ya hoti niddosaM // 28-8 // etai:- :- anantaroktairdeSairvimuktaM vastragrahaNaM sAdhunA karttavyaM bhavati / katham ? ityAha"khamau tti" ityAdi / yadi sA dAtrI pRSTA satI brUyAt - 'kSapakaH' tapasvI tvam, athavA durbalo'si kSapakatayA svabhAvena vA tataste prayacchAmi, yadvA 'tapakhine dIyamAne dharmo bhavati' iti 25 kRtvA dadAmIti, evaM bruvati dAyake tad vastraM labhyamAnaM nirdoSaM bhavati || 2808|| kiJcaAraMbhaniyattANaM, akiNaMtANaM akAraviMtANaM / dhammaTThA dAyavvaM, gihIhi dhamme kayamaNANaM / / 2809 / / 1 tattha do tA0 // 2 degti niryuktigAthAsamA kAM0 // 3 satI pUrvasambandhena vA pazcAtsambandhena vA yadi 'sadRzaM' sambandhinaM taM sAdhum 'Aha' brUte / tatra pUrvasambandhena yathA - yAdazo kAM0 // 4degna patyAdigrahaNoM bhA0 // ArambhaH-SaTkAyopamardaH tasmAnnivRttAnAM tathA 'akrINatAM' vastrAdikrayamakurvANAnAm 'akArayatAM' Arambha-krayakaraNe paramavyApArayatAmevaMvidhAnAM 'dharme' zruta cAritrabhedabhinne kRtamanasAM 30 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 794 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [avagrahaprakRte sU0 38 sAdhUnAM gRhimiH sarvArambhapravRttaiH 'dharmArtha' kuzalAnubandhipuNyopArjanAtha vastra-pAtrAdikaM yathAyogyaM dAtavyam iti buddhyA ya upAsakAdirvastreNopanimantrayati tasya grahItavyamiti prakramaH // 2809 // tadevaM vastramutpannaM yAvad gurUNAM samIpe na gamyate tAvat kasyAvagrahe bhavati ? iti ucyate5 saMghADae paviDe, rAyaNie taha ya omarAyaNie / jaM labbhai pAoggaM, rAyaNie uggaho hoi // 2810 // upayogakAyotsarga kRtvA bhikSArtha saGghATakaH praviSTaH, tatraiko rAniko dvitiiyo'vmraalikH| tatra ca yat prAyomyaM saGghATakena labhyate tad yAvadAcAryapAdamUlaM na gamyate tAvat sarvaM 'rAni. kasya' jyeSThAryasyAkgraho bhavati, jyeSThAryastasya svAmIti bhAvaH // 2810 // atha yaduktam-- 10 "kappai se sAgArakaDaM gahAya docaM pi uggahaM aNunnavittA parihAraM pariharittae" (u01 sU0 38) tadetad yathA kecidAcAryadezIyAH khacchandabuddhyA vyAcakSate tathA pratipAdayati-- docaM pi uggaho ci ya, kei gihatthesu doccamicchati / / sAga ! guruNo nayAmo, aNicche pccaahrissaamo|| 2811 // 'dvitIyamapi vAramavagraho'nujJApayitavyaH' iti sUtre yaduktaM tat kecidAcAryA gRhasthaviSayaM 16 dvitIyamavagrahamicchanti / katham ? ityAha--"sAga" ityAdi / yaH zrAvako vastraM dadAti sa vaktavyaH-he zrAvaka ! vayametad vastraM gRhItvA gurUNAM samIpe tAvannayAmaH, yadyAcAryA etad grahISyanti tato bhUyo'pyAgamya bhavataH samIpe dvitIyaM vAramavagrahamanujJApayiSyAma iti, athAcAryA vastraM na grahISyanti tatasteSAM vastrasyAnicchAyAM bhavata evedaM pratyAhariSyAmaH // 2811 // 4 amumeva pakSaM paraH samarthayannAha-~ 20 iharA pariTThavaNiyA, tassa va paJcappiNaMti ahigaraNaM / gihigahaNe ahigaraNaM, so vA daTTaNa vocchedaM // 2812 // 'itarathA' yadyevaM na vidhIyate tato darzitamapi vastraM yadA''cAryA na gRhNIyustadA pAriSThApanikAdoSaH / atha na pariSThApayanti tato'prAtihArikaM gRhItvA bhUyastasyaiva gRhasthasya pratyarpayatAM paribhoga-dhAvanAdikamadhikaraNamupajAyate / atha tat pariSThApitaM vastraM ko'pi gRhI gRhNAti 26 tato'pyadhikaraNameva / 'sa vA' dAtA tad vastraM pariSThApitaM zrutvA anyagRhasthagRhItaM vA dRSTyA tadravyAnyadravyavyavacchedamekasyAnekeSAM vA sAdhUnAM kuryAt // 2812 // atha sUriH paroktaM dUSayannAha coyama ! gurupaDisiddhe, tahiM pautthe dharita dinnaM tu / ' dharaNujjhaNe ahimaraNaM, geNheja sayaM va paDiNIyaM // 2813 // 30 he nodaka ! evaM kriyamANe ta eva tvaduktA doSA bhavanti / tathAhi-tad vastramAnIya gurUNAmarpitam , tena cAcAryANAM na prayojanaM tatastaiH pratiSiddham , tacca vastraM yAvat tasya dAya 12 etacihnagataH pAThaH bhA0 ta0 De0 nAsti // 2'doSo bhavati / 'vA' iti athavA cenna prikaaN0|| 3 etadaprai granthAnama-4000 iti bhA0 vinA // Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2810-14] prathama uddezaH / 795 kasya pratyarpyate tAvadasau grAmAntaraM proSitaH, proSite ca tasmin yadi tad vastraM dhArayati-paribhujhe ityarthaH tadA adattAdAnam / atha tasya satkaM bhaNitvA dhArayati tadA'dhikaraNam / athAtmArthitaM kRtvA dhArayati tathApyadhikaraNam , atiriktopakaraNasyAparibhogyatayA adhikaraNatvAt / atha tad vastramujjhati-pariSThApayatItyarthaH tathApi gRhigRhIte'dhikaraNaM pariSThApanAdoSAzca / athavA pratinItaM tad vastraM 'khayameva' AtmanA gRhNIyAd, na pratidadyAditi bhAvaH / tasmAdeSa tvadukko 5 dvitIyAvagraho na bhavati, kintu gRhasthahastAd vastraM gRhItvA gurumUlamAgamya teSAM samarpya yadi te tasyaiva prayacchanti tadA yat te bhUyo'pyavagrahamanujJApyante eSa dvitIyAvagrahaH // 2813 // sUtram niggaMthaM ca NaM bahiyA viyArabhUmi vA vihArabhUmi vA nikkhaMtaM samANaM kei vattheNa vA paDiggaheNa vA 10 kaMbaleNa vA pAyapuMchaNeNa vA uvanimaMtejjA, kappar3a se sAgArakaDaM gahAya AyariyapAyamUle ThavittA doccaM pi uggahamaNunnavettA parihAraM pariharittae 39 // asya vyAkhyA prAgvat // atha bhASyambahiyA va niggayANaM, jAyaNavatthaM taheva jayaNAe / 15 nimaMtaNavattheM taheva, suddhamasuddhaM ca khamagAdI // 2814 // 'bahiH' vicArabhUmau vA vihArabhUmau vA nirgatAnAM yAcyAvastraM tathaiva yatanayA grahItuM kalpate yathA bhikSAcaryAyAmuktam (gA0 2794) / nimantraNAvastramapi tathaiva zuddhamazuddhaM ca vaktavyam (gA0 2795 aadi)| zuddhaM nAma-yat kSapaka iti vA dharma iti vA kRtvA dIyate / azuddhaMyat caturtha-veNTalAdikAryeNa dIyate // 2814 // 20 sUtram niggaMthiM ca NaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe aNuppaviTaM kei vattheNa vA paDiggaheNa vA kaMbaleNa vA pAyapuMchaNeNa vA uvanimaMtejA, kappai se sAgArakaDaM gahAya pavattiNipAyamUle ThavittA docaM pi uggahama- 25 guNNavittA parihAraM pariharittae 40 // tathA niggaMthiM ca NaM bahiyA viyArabhUmi vA vihArabhUmi . 1 'vahiH' vicArabhUmau-saMjJAbhuvi vihArabhUmau vA-svAdhyAyabhUmikAyAM nirgatAnAM bhA0 vinA // 2 grahItavyaM yathA bhA0 // . Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ avagrahaprakRte sU0 40-41 vA nikkhaMtiM samANiM kei vattheNa vA paDiggaheNa vA kaMvaleNa vA pAyapuMchaNeNa vA uvanimaMtejA, kappar3a se sAgArakaDaM gahAya pavittiNipAyamUle ThavettA doccaM pi uggahamaNuNNavittA parihAraM pariharittae 41 // asya sUtradvayasyApi vyAkhyA prAgvat // atha bhApyavistaraH niggaMthivatthagahaNe, cauro mAsA hvNt'nnugghaayaa| micchatte saMkAI, pasajaNA jAva carimapadaM // 2815 // nimranthInAM gRhasthebhyo vastragrahaNaM kurvantInAM catvAro mAsA anuddhAtAH prAyazcittam / tAzca vastraM gRhNantIdRSTvA kazcidabhinavazrAddho mithyAtvaM gacchet-aho! nirgranthyo'pi bhATiM gRhNantIti / 10 athavA zaGkAM kuryAt-kiM manye dharmArthaM dattamiyaM gRhNAti ? uta bhATinimittam ? / evaM zaGkAyAM caturguru / niHzaGkite mUlam / prasajanA nAma-bhojikA-ghATikAdiprasaGgaparamparA, tatra 'caramapadaM' pArAJcikaM yAvat prAyazcittam // 2815 // idameva bhAvayati purisehiMto vatthaM, giNhaMtiM dissa saMkamAdIyA / obhAsaNA cautthe, paDisiddha kareja uDDAhaM // 2816 15 puruSebhyaH sakAzAd vastraM gRhNantI nirgranthIM dRSTvA zaGkAdayo doSAH / zaGkA nAma-kimeSA bhATiM gRhNAti ? / evaM zaGkAyAM caturguru, bhojikAyAH kathite SaDlaghu, ghATikasya kathane SaDguru, jJAtInAM kathane cchedaH, ArakSikeNa zrute mUlam , zreSThi-sArthavAha-purohitaiH zrute'navasthApyam , amAtya-nRpatibhyAM zrute pArAJcikam / sa vA gRhastho vastrANi dattvA caturthaviSayAmavabhASaNAM kuryAt , tayA ca pratiSiddhe uDDAhaM kuryAt-eSA madIyAM bhATiM gRhItvA samprati 20 maduktaM na karotIti // 2816 // kiJcAnyat lobhea Abhioge, virAhaNA paTTaeNa dittuNto| dAyavya gaNahareNaM, taM pi paricchittu jayaNAe // 2817 // "lobheya" tti yena vA tena vA vastrAdinA strI sukhenaiva pralobhyate / "Abhioge" tti ko'pyudArazarIrAM saMyatI dRSTvA tasyA vazIkaraNArthamabhiyogaM kuryAt / tatazcAritravirAdhanA / atra 25 ca paTTakena dRSTAntaH / yata evamataH saMyatInAM gaNadhareNa vastrANi dAtavyAni / 'tadapi' vastradAnaM sapta divasAni 'parIkSya' parIkSAM kRtvA 'yatanayA' vakSyamANalakSaNayA kartavyamiti saGgrahagAthAsamAsArthaH / / 2817 // atha vistarArthamAha pagaI pelavasattA, lobhijai jeNa teNa vA itthii| avi ya hu moho dippar3a, saharaM tAsiM sarIresu // 2818 // 20 'prakRtyA' khabhAvenaiva strI prAyaH 'pelavasattvA' tucchadhRtibalA tato yena vA tena vA 1degru / AdizabdAd bhATinimittameva gRhNAtIti niHzaGkite kA0 // 2 'paTTakena' vakSyamANalakSaNena dRdeg kAM0 // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2815-21) prathama uddezaH / 797 vastrAdinA lobhyate / api ca tAH svabhAvenaiva bahumohA bhavanti atastAsAM puruSaiH saha saMlApaM kurvatInAM dAnaM ca gRhNatInAM 'khairaM' khecchayA zarIreSu moho dIpyate / abhiyogaM vA tasyA vidyAbhimantritavastrapradAnavyAjena kuryAt , abhiyogitA ca satI cAritraM virAdhayet // 2818 // tathA cAtra paTTakadRSTAntamAha viyaraga samIvArAme, sasarakkhe pupphadANa paTTa kyaa| nisi vela dArapiTTaNa, pucchA gAmeNa nicchumaNaM // 2819 // egattha gAme kUviyA, sA ya ArAmasamIve / tato ya ithijaNo pANiyaM vahai / tammi ArAme ego sasarakkho / so kUviyAtaDe urAlaM aviraiyaM daTuM tIe vijAbhimaMtiyANi pupphANi dei / tIe gharaM gaMtuM nIsApaTTae tANi ThaviyANi / tato te pupphA paTTagaM AvisiuM aDarattavelAe gharadAraM piTTeti / tato agAro niggao pecchai paTTagaM sapupphagaM / teNa agArI 10 pucchitA / tIe sabbhAvo khio| teNa vi gAmassa kahiyaM / gAmeNa so sasarakkho nicchuuddho|| __ athAkSaragamanikA-'vidarakaH' kUpikA, sA cArAmasya samIpe / tataH sarajaskaH kUpikAtaTe kAJcidaviratikAM dRSTvA vidyAbhimantritapuSpadAnaM karoti / tayA ca gRhe gatvA tAni paTTake kRtAni / tato 'nizi' rAtrau 'velAyAm' arddharAtre gRhadvArasya piTTanaM taiH kRtam / tatastena tasyAH pRcchA kRtA / sadbhAve ca kathite grAmasya kathayitvA tena niSkAzanaM sarajaskasya kRtam / 15 yata ete doSA ato nirgranthI bhirAtmanA gRhasthebhyo vastrANi na grahItavyAni, kintu gaNadhareNa tAsAM dAtavyAni // 2819 // kaH punaratra vidhiH ? iti ata Aha satta divase ThavettA, theraparicchA'paricchaNe gurugaa| dei gaNI gaNiNIe, gurugA saya dANa aTThANe // 2820 // saMyatIprAyogyamupadhimutpAdya sapta divasAn sthApayati-parivAsayati / tataH sthApayitvA kalpaM 20 ca kRtvA sthaviro dharmazraddhAvAn prAvAryate / yadi nAsti ko'pi vikAraH sundaram / evaM parIkSA karttavyA / yadyaparIkSya prayacchati tatazcatvAro guravaH / evaM parIkSite 'gaNI' gaNadharaH 'gaNinyAH' pravartinyAH vastrANi prayacchati / sA'pi gaNinI saMyatInAM yathAkramaM dadAti / athAcArya AtmanA prayacchati tatazcaturgurukam / kAcid mandadharmA brUyAt etasyAH sundarataraM dattaM na mama, tannUnamiyamasyAbhISTA / evaM svayaM dAne vidhIyamAne AcAryasyAsthAne sthApanaM bhavati / 25 yata evamato nAtmanA dAtavyaM kintu pravartinyA tAsAM dApayitavyam / / 2820 // nodakaH prAha-yadyevaM tarhi sUtraM nirarthakam , tatra nirgranthyA vastragrahaNasyAnujJAtatvAt / AcAryaH prAha asai samaNANa coyaga! jAiya-nimaMtaNavattha taha ceva / jAyaMti theri asaI, vimissiyA mottime ThANe // 2821 // he nodaka ! sUtraM nirarthakaM na bhavati, kintu zramaNAnAmasati yadA sthavirA niryanthyo vastrANi 30 1 'gaNI' AcAryaH saH 'gaNinyAH' pravartinyAH prayacchati / sA'pi gaNinI pUrvoktena vidhinA dadAti / athA bhA0 // 2degmataH pravartinyA tAsAM dAtavyam ta* De0 mo0 le0 // 3 degya-nemaMtavattha tA0 // Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 798 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [avagrahaprakRte sU0 40-41 gRhNanti tadviSayametat sUtram / tatra yAcyAvastre nimantraNavastre ca tathaiva sarvo'pi vidhidraSTavyaH / tAzca prathamataH sthavirA eva kevalA yAcante / tAsAmasati taruNIvimizritAH sthavirAH, parametAni sthAnAni muktvA // 2821 / / tAnyeva darzayati kAvAlie ya bhikkhU, suivAdI kubie a vesitthii| vANiyaga taruNa saMsaha mehuNe bhoie ceva // 2822 // mAtA piyA ya bhagiNI, bhAuga saMbaMdhie ya taha sannI / bhAvita kulesu gahaNaM, asaI paDiloma jayaNAe // 2823 // _ 'kApAlikaH' asthisarajaskaH, bhikSukaH' saugataH, 'zucivAdI' dakasaukarikaH, 'kUrcikaH' kUrcendharaH, vezyAstrI vANijakAzca pratItAH, 'taruNaH' yuvA, 'saMsRSTaH' pUrvaparicita udbhAmakaH, 10 maithunaH' mAtulaputraH, 'bhoktA' bhartA, mAtA pitA bhaginI bhrAtA ete catvAro'pi prasiddhAH, _ 'sambandhI' sAmAnyataH sajJAtikaH, 'saMjJI' zrAvakaH / etAn kApAlikAdIn muktvA yAni bhAvitAni yathApradhAnAni madhyasthAni kulAni teSu saMyatIbhirvastragrahaNaM karttavyam / atha bhAvitakulAni na prApyante tatasteSAmabhAve 'pratilomaM' pratIpakrameNa pratiSiddhasthAneSveva yatanayA yathA kanyamANA doSA na bhavanti tathA gRhNIyuriti saGgrahagAthAdvayasamAsArthaH // 2822 // 2823 // 15 athaitadeva pratipadaM bhAvayati aTThI vijA kucchita, bhikkhu niruddhA u lajjae'NNattha / eva dagasoya kucciga, suiga ti ya vaMbhacArittA // 2824 // "aTTi" tti asthisarajaskAH, te vidyayA mantreNa vA saMyatInAM vastradAnavyAjenAbhiyogaM kuryuH, api ca te 'kutsitAH' jugupsitA bhavanti / ye tu 'bhikSukAH' saugatAste prAyo niruddhabastayaH 20 'anyatra ca' yakSarikAdiSu gacchanto lajjante, gAthAyAM prAkRtatvAdekavacananirdezaH / evaM 'dakasaukarikAH' parivrAjakAH 'kUrcikAzca' kUrcandharA vaktavyAH, te cobhaye'pyevaM manyanteetAH zramaNyo brahmacAritvAdaprasavAH, aprasavatvAcca 'zucayaH' pavitrA etA iti // 2824 // annaThavaNa junnA, abhioge jA va rUviNI gaNiyA / bhoiga coriya dinnaM, daTuM samaNIsu uDDAho // 2825 // 25 yA jIrNA gaNikA sA svayaM vivapayitumasamarthA rUpavatI saMyatIM dRSTvA 'anyasthApanArtham' aparagaNikAsthApanArthamabhiyogayet / yA vA rUpavatI gaNikA sA'pyevamevAbhiyogaM kuryAt / tathA yo mAtulaputrashere svabhojikAyA vastraM caurikayA saMyatyAH dattam , tacca tayA prAvRtaM dRSTvA sA bhoginI bahujanamadhye uDDAhaM kuryAt-eSA me gRhabhaGgaM karoti // 2825 // desiya vANiya lobhA, saI dineNa u ciraM pi hohitti / 30 taruNubbhAmaga bhoyaga, saMkA AtobhayasamutthA // 2826 // 'dezikaH' dezAntarAyAto vANijazcintayati-'sakRd' ekavAraM 'dattena' dAnena mameyaM 1hIyAditi ta0 De0 mo0 le0 // 2degna AtmIyAyA bhoginyAzcaurikayA vastraM dattam, tacca zramaNyA prAvRtaM bhA0 // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2822 - 30 ] prathama uddezaH / 799 ciramapi bhaviSyati iti vicintya lobhAd bhUyAMsi vastrANi dattvA pralobhayet / yastu taruNaH sa vikAra bahula utkaTamohazca bhavati, saMsRSTaH pUrvodrAmaka:, 'bhoktA' prAktano bharttA, eteSAM hastAdAdIyamAne vastre zaGkAdaya AtmobhayasamutthAzca doSA bhavanti / / 2826 // dAhAmo NaM kassa, niyayA so hohiI sahAo Ne / sannI vi saMjayANaM, dAhi iti viSparINAme // 2827 // 5 mAtR-pitRprabhRtayaH 'nijakAH' khajanAzcintayanti - ya[sya ka ] syApyenAM vayaM dAsyAmaH saH asmAkaM sahAyo bhaviSyati ; yastu 'saMjJI' zrAvakaH so'pi - eSA me dharma sahAyA bhaviSyati, anyacca saMyatAnAmeSA vipulaM bhaktapAnaM madIye gRhe varttamAnA dAsyati ; 'iti' evaM cintayitvA vipariNAmayet, vipariNAmya conniSkramaNaM kArayet / yata evamata etAni sthAnAni varjayitvA yAni bhAvitakulAni teSu grahItavyam / bhAvitakulAnAmabhAve pratiSiddhasthAneSveva pazcAnupUrvyA gRhNI- 10 yAt--prathamaM yaH sabhoginIkaH zrAvakastasya sakAzAd grahItavyam, tasyAbhAve'bhoginI kazrAvakahastAdapi, evaM pratIpakrameNa tAvad vaktavyaM yAvad bhikSukANAmabhAve kApAlikAnAM sakAzAdapi yatanayA vastragrahaNaM karttavyam || 2827 // yatanAmevAha-maggati theriyAo, laddhaM pi ya theriyAja gevhaMti / AgAra daTTu taruNINa va deMte taM na giNhaMti / / 2828 // yAH sthavirA dharmazraddhAlavo gItArthAzca tA vastrANi mArgayanti / labdhamapi ca vastraM dAyakasakAzAt sthavirA eva gRhNanti / athAsau dAtA kANAkSiprabhRtInAkArAn karoti, sthavirayA vA haste prasArite bhaNati - - tava na dadAmi etasyAstaruNyAH prayacchAmIti / evamAkArAn dRSTvA taruNInAM vA dadataM dAyakaM vijJAya tad vastraM na gRhNanti / / 2828 // evamAdidoSavipramuktaM vastramutpAdya vasatiM prAptAnAmayaM vidhiH- , 1 ye tu mAtR-pitRprabhRtayo 'nijakAH' svajanAste cintayanti - "NaM" iti enAM saMyata kasyApi vayaM dAsyAmaH, saH "Ne" asmAkaM kAM0 // satta divase ThavittA, kappeM kate theriyA paricchaMti / suddhassa hoi dharaNA, asuddha chetuM parivaNA / / 2829 // sapta divasAn vastraM sthApayanti / yadyasthApayitvA paribhuJjate tadA catvAro gurava AjJAdayazca doSAH / yata evaM tataH sthApayitvA kalpaM - - prakSAlanaM kurvanti / kRte ca kalpe sthavirAstad vastraM prAvRtya parIkSante / yadi zuddhaM tatastasya dhAraNam, atha 'azuddham' azuddhabhAvotpAdakaM tad vastraM 25 tatastat chittvA pariSThApanaM karttavyam || 2829 // atha vastrotpAdanavinirgatAnAM nirmanthAnAM nirmanthInAM ca sAmAnyato lAbhA -'lAbhAdinimittaparijJAnopAyamAha jaM puNa paDhamaM vatthaM, caukoNA tassa hoMti lAbhAe / vitiricchaMtA majjhe, ya garahiyA caugurU ANA / / 2830 // yat punaH prathamaM vastraM labhyate tasya ye catvAro koNakAste vakSyamANAJjana- khaJjanalepAdi - 30 cihnopalakSitA lAbhAya bhavanti, upalakSaNamidam tena yau aJcalamadhyabhAgau tAvapi lAbhAya 15 20 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ avagrahaprakRte sU0 40-41 bhavataH / yau tu vitirazcInau karNapaTTikAyA antyau vibhAgau yazca tayormadhyavartI vibhAgaH ete trayo'pyaJjanalepAdicihopalakSitAH 'garhitAH' aprshstaaH| eteSu cAtmavirAdhanAsadbhAvAccaturgurukamAjJA ca bhagavatAM virAdhitA bhavati // 2830 // ayamevArtho'nyAcAryaparipATyA'bhidhIyate navabhAgakae vatthe, causu vi koNesu hoi vtthss| lAbho viNAsamanne, aMte majjhe ya jANAhi // 2831 // ___iha yato vastramAyataM tataH prathamatastrayo bhAgAH kalpyante, bhUyo'pyekaiko bhAgastridhA vibhajyate, evaM navabhAgIkRte vastre ye catvAraH koNakA apizabdAt koNakamadhyavartinau ca dvau bhAgau teSu vastrasyAJjanalepAdisambhave lAbho bhavati / ye punaH 'anye' apare vastramadhyavartinastrayo bhAgAH, tadyathA-dvAvantyavibhAgau ekaH sarvamadhyavartI vibhAgaH, teSu 'vinAzaM' glAnatvA10 dikaM jAnIhi // 2831 // .. atha yaizcikaisteSu vibhAgeSu lAbho vinAzo vA'numIyate tAnyevAha __aMjaNa-khaMjaNa-kaddamalitte, mUsagabhakkhiya aggividaDDhe / tunniya kuTTiya pajjavalIDhe, hoi vivAga suho asuho vA // 2832 // aJjanaM-sauvIrAJjanAdi khaJjanaM-dIpamalaH kardamaH-paGkastairlipte-kharaNTite, tathA mUSakaiH upala15 kSaNatvAt kaMsArikAdibhizca bhakSite, agninA vA vizeSeNa dagdhe, tathA tunnakAreNa 'tunnite' khakalAkauzalataH pUritacchidre, 'kuTTite ca' rajakakuTTanena patitacchidre, paryavaiH-purANAdibhiH paryAyai-Dhe-yukte, atijIrNatayA kutsitavarNAntarAdisaMyukte sphaTite vA ityarthaH / evaMvidhe vastre gRhIte sati zubho'zubho vA vipAkaH pariNAmo bhavati / tatra ye zubhA vibhAgAsteSu zubho vipAko ye tvazubhAsteSvazubha iti // 2832 // 20 atha navAnAmapi vibhAgAnAM khAminaH pratipAdayati cauro ya diyiyA bhAgA, duve bhAgA ya mANusA / AsurA ya duve bhAgA, majjhe vatthassa rakkhaso // 2833 // catvAraH koNakAH 'daivyAH' devasambandhino bhAgAH / 'dvau' aJcalamadhyabhAgI 'mAnuSau' manuSyasvAmikau / 'dvau ca bhAgau' karNapaTTikAmadhyalakSaNau 'Asurau' asurasambandhinau / sarvamadhyagataH 25 punareko bhAgaH 'rAkSasaH' rAkSasakhAmika iti // 2833 // arthateSu vibhAgeSu zubhA-'zubhaphalamAha divvesu uttamo lAbho, mANusesu ya majjhimo / Asuresu ya gelannaM, majjhe maraNamAise // 2834 // daivyeSu bhAgeSu yadyaJjanAdibhirdUSitaM vastraM bhavati tadA tasmin gRhIte sAdhUnAmuttamo vastra-pAtrA30 dInAM lAbho bhavet / mAnuSabhAgayoraJjanAdyupadUSite ca vastre madhyamo lAbho bhavati / AsurabhAgayoraJjanAdidUSitayorlAnatvaM bhavati / rAkSasabhAge punaraJjanAdiyukte yatInAM maraNamAdizediti // 2834 // athAkhaNDasyaiva vastrasya lakSaNamAha-~ 1 do ya bhA. taa0|| 2 >> etanmadhyagataH pAThaH bhA0 ta0 De. nAsti // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 2831-37 ] prathama uddezaH / jaM kiMci hoi vatthaM, pamANavaM sama ruiM thiraM niddhaM / paradose niruvahataM, tArisagaM khU bhave dhannaM // 2835 yatkiJcid vastraM 'pramANavat' sUtroktapramANopetaM 'samaM nAma ' nAnyatra sthUlamanyatra lakSNaM 'ruci nAma' rucikArakaM 'sthira' dRDhaM 'strigdhaM' satejaH, ebhiH paJcabhiH padairdvAtriMzad bhaGgA bhavanti, evaM prathamo bhaGgo gRhItaH / tathA paradoSAH - Asura - rAkSasabhAgeSvaJjana-khaJjanaprabhRta- 6 yastaiH 'nirupahataM' varjitam, yadvA paraH -dAyakastasya ye doSAH krIta - kRtAdayastairvivarjitaM tAdRzaM vastram, khuravadhAraNe, tAdRzameva 'dhanyaM' jJAnAdidhanaprApakalakSaNopetamityarthaH // 2835 // // avagrahaprakRtaM samAptam // sUtram no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA rAo vA viyAle vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDigAhittae 42 // asya sambandhaM ghaTayannAha rAtri bhakta prakRta m -50:0:8 801 ahigAre pagae, rAIbhattavayapAlaNA iNamo / sutaM udAhu therA, mA pIlA hoja savvesiM // 2836 // pUrvasUtre dvitIyAvagrahAnujJAmantareNa vastraM na paribhoktavyamiti tRtIyavratasyAdhikAraH prakRtaH / tasmi~zca prakRte rAtribhaktavratapAlanArthamidaM sUtraM 'sthavirA:' zrIbhadrabAhusvAmina udAhRtavantaH / kutaH ? ityAha- mA tasmin SaSThatrate bhane 'sarveSAmapi ' mahAvratAnAM 'pIDA' virAdhanA bhavediti kRtvA // 2836 // prakArAntareNa sambandhamAha - anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA - no kalpate nirmanthAnAM vA nirmanthInAM vA rAtrau vA vikAle vA 'azanaM vA' odanAdi 'pAnaM vA' AyAmAdi 'khAdimaM vA' phalAdi 'khAdimaM vA ' zuNThyAdi pratigrahItumiti sUtrAkSarArthaH || atha bhASya vistaraH 1 pa navamo bhadeg ta0 De0 mo0 le0 / "esa paDhamo bhaMgo gahito" iti cUrNau // 10 15 ahavA piMDo bhaNio, na yAvi tassa bhaNio gahaNakAlo / tassa grahaNaM khapAe, vArei aNaMtare sutte // 2837 // athavA "niggaMthaM ca NaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe" ( u0 sU0 38-41 ) ityAdiSu sUtreSu piNDo bhaNitaH / naM ca tasya piNDasya apizabdAd vastrAdervA grahaNakAlo bhaNitaH 'kadA gRhyate ? kadA ca na ?' iti, ataH pUrvasUtrebhyo yadanantaramidameva sUtraM tatra 'tasya' 25 piNDasya grahaNaM 'kSapAyAM' rAtrau nivArayatIti // 2837 // 20 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ rAtribhaktaprakRte sU0 42 rAto va viyAle vA, saMjjhA rAI u kesi vikAlo / cauro ya aNugdhAyA, codagapaDighAya ANAdI || 2838 || "rAtrau vA vikAle vA" iti yaduktaM sUtre tatra sandhyAM rAtrirucyate, rAjate - zobhate iti niruktivazAt / zeSA sarvA'pi rajanI vigataH sandhyAkAlo'treti kRtvA vikAla ucyate / keSAJcidAcAryANAM divasa lakSaNakAlavigamAt sandhyA vikAlaH, zeSA tu rAtriH, rajjaMti ( raJjanti ) stena - pAradArikAdayo'treti kRtvA / etayo rAtri - vikAlayoH sUtroktaM caturvidhamAhAraM gRhato bhuJjAnasya ca catvAro'nuddhAtA mAsAH prAyazcittam / nodakaH prerayati - kimiti rAtribhojanaM parihiyate ? ucyate-- bahudoSadarzanAt / punarapi paraH prAha - yuSmAkaM dvAcatvAriMzaddoSaparizuddhaH piNDaH paribhujyate iti samayasthitiH, teSu ca dvAcatvAriMzaddoSeSu rAtribhojanaM na kApi 10 pratiSiddham, apratiSiddhatvAccAvazyameva nirdoSamiti me matiH / asya nodakavacanasya pratighAtaM - pratiSedhamAcAryaH karoti -- nodaka ! bhavata evaM bruvANasyAjJAbhaGgAdayo doSAH, tathAhi --yat tvayA pratipAditaM 'rAtribhojanapratiSedhaH kvApyasmAbhirna dRSTa:' ityAdi tadetadajJAnapralapitamiva lakSyate // 2838 // yataH - jai vi ya na paDisiddhaM, bAyAlIsAeN rAibhattaM tu / chaTThe mahavvayammI, paDiseho tassa naNu vRtto // 2839 / / yadyapi ca dvAcatvAriMzati doSeSu rAtribhaktaM na pratiSiddhaM tathApi paSThe mahAtrate paDjIvani - kAyAM nanu tasya pratiSedha ukta eva / tathA ca sUtram - ahAvare chaTTe bhaMte! va rAibhoyaNAo veramaNaM / ( dazavai0 a0 4 ) ityAdi / // 2839 // api ca 20 jai tA diyA na kappara, tamaM ti kAUNa koTTayAIsu / kiM puNa tamassaIe, kappissai savvarIe u || 2840 // yadi tAvat 'tamaH' andhakAramiti kRtvA nIcadvArakoSThakAdiSu divA'pi bhaktapAnaM grahItuM na kalpate, 15 802 "nIyaduvAraM tamasaM, koTTagaM parivajjae / " ( dazavai0 a0 5 u0 1 gA0 20 ) 25 iti vacanAt ; tataH kiM punaH 'tamakhatyAM' bahalatamaH paTalakalitAyAM 'zarvayyA' rAtrau kalpi - pyate ? naiveti bhAvaH // 2840 // yaccoktam- 'rAtribhakte doSA na santi ' iti tadapyaparibhAvitabhASitam, yataH sAkSAdevAmI doSAstatropalabhyante-- 30 micchattammI bhikkhU, virAhaNA hoi saMjamAyAe / pakkhalaNa khANu kaMTaga, visama darI vAla sANe ya / / 2841 / / goNe ya teNamAdI, unbhAga evamAi AyAe / 1ndhyA, yena rAjate- zobhate tato niryuktayA rAtrirucyate / zeSA sarvA'pi rajanI vikAlaH / keSAJcidAcAryANAM divasavigamAt sandhyA vikAla ityucyate, zeSA tu sarvA'pi rAtririti / etayo rAtri bhA0 // 2 degte ! mahatvae bhA0 // Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2838-43] prathama uddezaH / saMjamavirAhaNAe, chakkAyA pANavahamAdI // 2842 // bhagavatA pratiSiddhaM rAtribhojanaM kurvatA AjJAbhaGgaH kRto bhavati / taM dRSTvA'nye'pi rAtribhakte pravartante ityanavasthA'pi syAt / mithyAtve tu bhikSudRSTAnto vaktavyaH 'jahA-kAlodAI nAma bhikkhugo rayaNIe egassa mAhaNassa gihaM bhikkhaTTA paviTTho / tao mAhaNI tassa bhikkhAnimittaM jAva majjhe pavisai tAva aMdhayArabahalayAe aggao khIlao na diTTo / tatthAvaDiyAe tIse khIlaeNa kucchI phaaddio| sA ya guviNI Asi / gambho phuraphuraMto paDio mao ya / sA vi ya mayA / taM daTuM logeNa bhaNiyaM-adiTThadhammANo ee ti // ___ evaM sAdhurapi rAtrau bhikSAmaTan bhagavatyasarvajJatvazaGkAmutpAdayati / tathA >> virAdhanA dvividhA-saMyame Atmani ca / tatrAtmavirAdhanA bhAvyate-rAtrau mArgamapazyataH praskhalanaM bhavati, 10 sthANu-kaNTakAbhyAM vA pAdayoH paritApyeta, viSama-nimnonnataM darI-rtA tayorvA prapatet , vyAlaH-sarpastena vA dazyete, zvAno vA rAtrAvupadravaM kuryAt // 2841 // ___ 'gauH' balIvardastena abhihanyeta, stenA AdizabdAdArakSikAdayo vA tamakAle paryaTantaM gRhIyuH / yadvA sa.eva sAdhurakAle paryaTana stena AdizabdAcAriko vA abhimaro vA udrAmako vA ArakSikapuruSaiH zaGkayeta, tatazca prAntApanAdayo doSAH / evamAdayo doSA AtmavirA-15 dhanAviSayA bhavanti / saMyamavirAdhanAyAM tu SaT kAyA nizi tamasyadRzyamAnAH sphuTameva virAdhyante, athavA prANavadhAdayo doSA rAtrau piNDaM gavepayato bhavanti // 2842 // tAneva bhAvayati pANavaha pANagahaNe, kappaTThoddANae a saMkA u / . bhaNio na ThAi ThANe, mosammi u saMkaNA sANe // 2843 // 20 "divA bIjasaMsaktodakAdIni supratyupekSatayA sukhenaiva sAdhuH parihartumISTe, rAtrau tu duHpratyupekSatayA teSAM parihAraH kattuM na zakyate, ataH prANigrahaNe prANavadho bhavati / kalpasthake cApadANe'gAriNo vakSyamANanItyA zaGkA bhavet-nUnametenApadrAvita iti / tathA ko'pi sAdhuragAriNA bhaNitaH-rAtrau mA madIyaM gRhamAyAsIriti / tataH 'zvAnaste gRhamAyAsyanti' iti pratijJAM kRtvA gataH, paramasau 'sthAne' svavacane na tiSThati tatazca mRSAvAdamasau brUta iti zaGkA 25 gRhasthasya syAt / etaduttaratra bhAvayiSyate // 2843 // 11 eccihnAntarvatI pAThaH bhA0 nAsti // 2degta, yadvA markoTakAdinA'pi dayaH sarpa zaGketa tataH zaGkAviSaM samullalati, zvA bhA0 / / 3degzca te vadha-bandhAdika vidhyuH / eva kaoN. // 4 iha divA trasaprANisaMsaktAdIni kAM0 / "pANivadho pANigahaNe bhavati, kadhaM ? udaullavIyasaMsattaM, pANA NivatitA mahiM / divA etANi vajeMto, rAto tattha kadhaM care ? // " cUrNI vizeSacUrNau ca // 5'pANigrahaNe trasaprANisaMsaktAdInAmAdAne 'prANavadhaH' prathamamahAvatavirAdhanAlakSaNo bhavati kAM0 // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkarupasUtre [ rAtribhaktaprakRte sU0 42 atha kalpasthake'padrANe yathA zaGkA bhavati tadetadupadarzayati hatuM savittiNisuyaM, paDiyaraI kAuma'ggadArammi / samaNeNa NolliyammI, pavedaNa jaNasta AsaMkA // 2844 // kAcidaviratikA rajanyAM sapatnIsutaM hatvA tatastamAdvAre kRtvA kapATasya pRSThatastamavaSTabhya 'praticarati pratijAmatI tiSThati / zramaNazca tadAnI bhikSArthamAyAtaH tena kapATaM preritam , sa ca dArakaH sahasaiva bhUmau patitaH / tatastayA pravedanaM kRtaM pUtkRtamityarthaH, yathA-AH ! kaSTaM saMyatena dArako vyApAdita iti / tatazca janasyAzaGkA bhavati-kiM manye satyamevedam ? iti / tatra grahaNAkarSaNAdayo doSAH // 2844 // atha mRSAvAde virAdhanAmAzaGkAM cAha mA nisi mokaM ejjasu, bhaNAi ehiMti te gihaM sunngaa| puNaritaM saDDipaI, bhaNAi suNao si kiM jAto // 2845 // evaM ciya me ratti, kusaNaM dijAhi taM ca suNaeNa / khaiyaM ti ya bhaNamANe, bhaNAi jANAmi te suNae // 2846 // kAcidaviratikA kasyApi sAdhorupazAntA, sA tasya rAtrAvapyAgatasya bhakta-pAnaM prayacchati, tad dRSTvA tadIyena bharnA sa sAdhurabhihitaH-mA 'nizi' rAtrau madIyam 'okaH' gRhamAyAsIH / 15 tataH sAdhurbhaNati-eSyanti tvadIyaM gRhaM zunakA iti / tataH sa sAdhurjihvAdaNDadoSeNAkRSyamANaH punastadIyaM gRhamAgatavAn / taM punarAyAntaM sa zrAddhikApatirbhaNati-kimevaM tvaM zvA no jAtaH ? / evaM mRSAvAdadoSamApadyate / athavA evameva kenacidagAriNA sAdhurnizi samAgacchan pratiSiddhaH 'zvAnaste gRhamAgamiSyanti' iti pratijJAM kRtavAn / anyadA ca tenAviratikena divA bhuJjAnena mahilA bhaNitA-mannimittamadya kusaNaM sthApayeH, pazcAcca mama rAtrau bhuJjAnasya 20 'dadyAH' pariveSayeH / tatastayA sthApitam / tacca zunakena bhakSitam / rAtrau ca sA bhaNitApariveSaya mama tat kusaNam / tayA bhaNitaM-zunakena bhakSitam / sa aivaM bhaNantyAM tasyAM gAthAyAM puMstvanirdezaH prAkRtatvAt / sa prAha-jAnAmyahaM 'te' tvadIyAn zunakAn / evaM mRSAvAdaviSayA zaGkA bhavet // 2845 // 2846 // __ atha tRtIyacaturthavratayovirAdhanAmAzakAM ca pratipAdayati __ sayameva koi luddho, avaharatI taM paDucca kammakarI / vANigiNI mehunnaM, bahuso va ciraM va saMkA yA // 2847 // kazcillubdho bhikSArthaM praviSTo rajanyAmAkIrNaviprakIrNa vastra-hiraNyAdi dRSTvA khayamevApaharet / athavA taM saMyataM pratItya karmakarI kAcidapaharet , 'saMyatena hRtaM bhaviSyatIti gRhapatiprabhRtayazcintayiSyanti' iti buddhyA sA suvarNAdikaM corayediti bhAvaH / tathA kAcid vANijikA 1degvaM bhavAn zvA bhA0 / "aviratao bhaNati-tuma sA No jAto?" iti cUrNI vizeSacUrNau ca // 20 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 ta0 De* nAsti / 3degmyahaM tad mAnuSaM yena zunakena bhUtvA bhakSitam / evaM bhA0 / "so bhaNai-jANAmi taM mANusasANaM jeNa khaDyaM" iti vizeSacUrNau // Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2844-49] prathama uddezaH / 805 proSitabhartRkA maithunamavabhASeta, tadvacanAbhyupagame caturthavratavirAdhanA / tathA AhAranimittaM bahuzaH praveza-nirgamau kurvANazciraM cAlApa-saMlApAdibhistiSThan maithunapratisevAyAM janaiH zaGkayeta // 2847 // atha paJcamavrataviSaye virAdhanA-zaGke darzayati aNabhogeNa bhaeNa va, paDiNIommIsa bhattapANaM tu / [o.ni.483] dijA hiranamAdI, AvajaNa saMkaNA diTTe // 2848 // kazcidanAbhogena bhakta-pAnonmizritaM hiraNyAdi dadyAd bhayena vA / yathA- kayAcid yakSarikayA hiraNyAdikamapahRtam , sA ca taM na zaknoti saGgopayituM vA pratyarpayituM vA, tataH saMyatasya bhaikSeNa samaM dadyAt / pratyanIkatayA vA dadyAt , yathA kASThazreSTisAdhorvajAnAmikayA prAktanabhAryayA iti / evaM ca hiraNyAdike gRhIte sati kazcit tatraiva samUcchI kuryAt , >> mUrcchayA caikAnte saGgopya dhArayataH parigrahadoSasyApattirbhavati / tathA tat suvarNAdikaM bhaktapAnasammizraM 10 dIyamAnaM dattaM vA pratigrahe jAjvalyamAnaM kazcit pazyet , dRSTe ca tasya zaGkA jAyeta-kiM manye'yaM jAnAno lubdhatayA gRhNAti ? utAjAnAnaH pramAdAt ? ityAdi / yata ete doSA ato rAtrau na paryaTitavyam // 2848 // atha rAtribhaktameva bhedataH prarUpayannAha taM pi ya caunvihaM rAibhoyaNaM colpttttmirege| pariyAvanna vigiMcaNa, dara guliyA rukkha sunnaghare // 2849 // 16 tadapi ca rAtribhojanaM caturvidham , tadyathA-divA gRhItaM divA bhuktaM 1 divA gRhItaM rAtrau bhuktaM 2 rAtrau gRhItaM divA bhuktaM 3 rAtrau gRhItaM rAtrau bhuktaM ca 4 iti / eteSu caturdhvapi bhaGgeSu yathAkramaM tapaHkAlalaghu 1 kAlaguru 2 tapoguruko 3 bhayagurukarUpAzcatvAro guravaH / tatra prathamabhaGgo bhAvyate--"colapaTTa" tti kasyApi saMyatasya saMjJAtakAnAM saGkhaDirupasthitA, sa ca tasmin divase prAtarevAbhaktArtha pratyAkhyAtavAn , tataH 'mA mAmete'bhaktArthinaM na jJAsyanti' iti 20 kRtvA pAtrakairanudrAhitaizcolapaTTakasahito gataH saMjJAtakagRhaM pRSTazca-kiM bhavadbhirbhAjanAni nAnItAni ?; tatastenAnyena vA sAdhunA bhaNitam --adyAbhaktArthika iti; tataste saMjJAtakAH 'kalye vayaM dAsyAmaH' iti kRtvA yat tadartha sthApayanti dvitIyadine ca yadyasau tad gRhItvA bhuGkte tadA prathamabhaGgo bhavati / "airege" ti saGkhaDyAmanyatra vA kacidatiriktamavagAhimAdi labdham , tacca 'paryApannaM pariSThApanAyogyatAM prAptam, tatastasya 'vigiJcaNaM' pariSThApanaM tadartha nirgataH, 25 taccotkRSTamavinAzi dravyaM matvA dvitIyadine samuddezanArtha dara-gulikA-vRkSa-zUnyagRhe sthApayati / daraH-bilam , gulikA nAma-piTakaM busapuJjo vA, vRkSazabdena vRkSakoTaramucyate, yadvA "guliyA rukkha" ti gulikAH-piNDakAstAn kRtvA vRkSakoTare sthApayati, zunyagRha-pratItam / eteSu sthApayitvA dvitIyadivase muJjAnasya prathamabhaGgo bhavatIti niyuktigaathaasmaasaarthH||2849|| 1 >> etanmadhyagataH pAThaH ta. De. mo. le. nAsti / "paDiNIyatAe jadhA kaTussa / saMjato ya tattheva lubmejA, evaM pariggahe AvajaNA" iti cUrNI vizeSacUrNau ca // .2degSu tapA-kAlavizeSitAzcatvAro gurvH| tatra bhaa0|| 3pikaNTakaM mo. le.|| 4degti gAthA bhA0 ta* De0 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 806 atha bhASyakAra evainAM vyAkhyAnayati saniryukti-laghubhApya vRttike bRhatkalpasUtre [ rAtribhaktaprakRte sU0 42 khamaNaM mohatigicchA, pacchittamajIramANa khamao vA / gaccha sacolapaTTo, puccha duvaNaM paDhamabhaMgo / / 2850 // ekena sAdhunA kSapaNaM kRtaM upavAsa ityarthaH, tacca mohacikitsArthaM vA prAyazcittavizuddhiheinorvA ajIryamANabhaktapariNatinimittaM vA, 'kSapako vA' ekAntaritAdikSapaNakarttA'sau; taddine ca tasya saMjJAtakAnAM saGkhaDirupasthitA, taizca sAdhavo bhikSAgrahaNArthamAmantritAH, kSapaka sAdhuzcAnudrAhitapAtrakaH 'sacolapaTTaH' colapaTTakadvitIyo 'mAmete'tra sthitamabhaktArthinaM na jJAsyanti, ajAnAnAzca na madarthaM saMvibhAgaM sthApayiSyanti' iti buddhyA prasthitaH, AcAryAn pratibravIti ca - te svabhAvata evAtiprAntA mAM vinA na paryAptaM pradAsyanti, na vA avagA himAdInyutkRSTadravyANi 10 DhaukayiSyanti, tato'haM gacchAmIti / sa ca tatra gataH sannanugrAhitapAtrako dRSTvA taiH pRSTaHkimadyopavAsI jyeSThAryaH ? iti / sa prAha - Amam / tatastadarthamavagAhimAdisaMvibhAgamabhaNitA api sthApayanti 'kalye pAraNa kadivase dAsyAmaH' iti kRtvA / yadyapi te na sthApayanti tathApi kSapakasya catvAro gurukAH, bhAvatastena sannidhisthApanAyAH kAritatvAt / dvitIya divase ca tad gRhItvA bhuJjAnasya prathamabhaGgo bhavati // 2850 / / athAtiriktAdipadAni vyAcaSTe - kAraNagahiuvvariyaM, AvaliyavihIeN pucchiUNa gao / 15 bhokkhaM sue darAisu, Thavei sAbhiggahano vA // 2851 // 30 iha sAdhUnAM bhikSAmaTatAM kacidatarkitaH prabhUtabhaktasya lAbho'bhavat saGkhaDyAM vA pracuramavagAhimAdi labdham, anupacitakSetre vA guru-glAnAdInAM prAyogyagrahaNAya sarvairapi saGghATakairmAtrakANi vyApAritAni, evamAdibhiH kAraNaiH prAyogyadravyamatiriktaM gRhItaM taccodvaritam / tata 20 AvalikA[ m]-AcAmlikA-'bhaktArthikA diparipATirUpAM vidhinA - pratyAkhyAna niryuktatyAdizAstraprasiddhena prakAreNa 'pRSTvA' nimantrya tathApyatiriktaM pariSThApanAya gata ekAntamanApAtaM bahuprAzukaM sthaNDilam / tatra ca prApta utkRSTAvinA zidravyalobhena "sue" tti vaH' kalye bhokSye'hamiti cintayitvA dare AdizabdAd gulikA - vRkSako Tara-zUnyagRheSu sthApayati / sa ca sAbhigraho vA _syAd 'anyo vA' anabhigrahaH / sAbhigraho nAma - 'yat kiJcidAhAropakaraNAdikaM pariSThApanA yogyaM 25 bhavati tat sarvaM mayA pariSThApayitavyam' ityevaM pratipannAbhigrahaH, tadviparIto'nabhigraha iti // 2851 // athaiteSu sthApayataH prAyazcittamAha bileM mUlaM gurugA vA, anaMteM guru lahuga sesa jaM cannaM / theya u nikkhitte, pAhuNa-sANAikhaie vA // 2852 // ArovaNA u tassA, baMdhassa parUvaNA ya kAyavvA / kula nAma gamAuM, maMsA'jinnaM na jA''uTTo // 2853 // bile sthApayato mUlaM gurukA vA -- yadi vasime bile sthApayati tadA mUlam, udvase catvAro guravaH / anantavanaspatikoTare sthApayatazcaturguravaH / 'zeSeSu' pratyeka vanaspati koTara - gulikA-zUnyagRheSu sthApayatazcaturlaghavaH, yacca 'anyad' Atma-saMyamavirAdhanAdikamApadyate tanniSpannaM prAya Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 807 bhASyagAthAH 2850-55] prathama uddezaH / zcittam / atha sthavirAgRhe sthApayati tatastatra nikSipte catvAro laghavaH / atha tayA tat prAghuNakAya dattaM khayameva vA prAghuNakena bhuktaM zvAna-gavAdibhirvA bhakSitaM tadA 'tasya' sthApakasyAropaNA kartavyA, caturlaghukAdikaM yathAyogyaM prAyazcittaM dAtavyamiti bhAvaH / tatra ca prAghuNakAdinA bhukte kiyantaM kAlaM yAvat karmabandho bhavati? ityAzaGkAyAM bandhasya prarUpaNA karttavyA / sA ceyam - "kula" ityAdi / kecidAcAryadezIyAH bruvate-yAvat tasya prAghuNakasya saptamaH kulavaMzaH tAvadanusamayaM tasya sthApakasya sAdhoH karmabandho mantavyaH / apare prAhuH-yAvat tasya nAma-gotraM nAdyApi prakSINam / anye bhaNanti-yAvat tasyAsthIni dhriyante / itare bruvateyAvadasAvAyurdhArayati / tadapare kathayanti-yAvat tasya tatpratyayo mAMsopacayo dhriyate / anye. pratipAdayanti-yAvat tasya tad bhaktamadyApi na jIrNam / AcAryaH prAha-ete sarve'pyanAdezAH, siddhAntasadbhAvaH punarayam -yAvadasau sthApakasAdhuradyApi tasmAt sthAnAd 'nAvRttaH' 10 nAlocanApradAnAdinA pratikrAntaH tAvat tasya karmabandho na vyavacchidyate // 2852 // 2853 / / __ gataH prathamo bhaGgaH / atha zeSabhaGgatrayIM bhAvayati saMkhaDigamaNe vIo, vIyAragayassa taiyao hoi| sannAyagamaNa carimo, tassa ime vanniyA bhedA // 2854 // aparAhe yA saGkhaDI tasyAM gamane 'divA gRhItaM rAtrau bhuktam' iti dvitIyabhaGgo bhavati / 15 anudgate sUrye bahirvicArabhUmau gatasya balinA nimantritasya 'rAtrau gRhItaM divA bhuktam' iti tRtIyo bhaGgaH / saMjJAtakakulagamane saMjJAtakAnAmeva vacanenAtmIyalaulyena vA rAtrau gRhItvA rAtrAveva bhuJjAnasya 'caramaH' caturtho bhaGgaH / tasya ca caturthabhaGgasya 'Ime' vakSyamANAH prAyazcittabhedA varNitA iti niyuktigAthAsamAsArthaH // 2854 // athainAmeva gAthAM vyAkhyAnayati girijanagamAIsu va, saMkhaDi ukkosalaM. viio u| aggihi maMgalaTThI, paMthiga-vaigAisU taio // 2855 // giriyajJo nAma-kokaNAdidezeSu sAyAhnakAlabhAvI prakaraNavizeSaH / Aha ca cUrNikRt giriyajJaH koGkaNAdiSu bhavati ussUre ti / vizeSacUrNikAraH punarAha__'girijano matabAlasaMkhaDI bhannai, sA lADavisae varisAratte bhavai ti / [ girijana tti bhUmidAho tti bhaNitaM hoi|] __tadAdiSu saGkhaDiSu vA zabdAdanyatra vA kApi >> sUrye dhriyamANe utkRSTam-avagAhimAdi dravyaM labdhvA yAvat pratizrayamAgacchati tAvadastamupagato raviH tato rAtrau bhuta iti dvitIyo 1 'nAvarttate' nA bhA0 // 2 kAmati tAva bhA0 / "gA''ui Na paDikamati" iti cUrNau // 3 ime bhedA bhavanti / te cAgrato vakSyante // 2854 // athainAmeva gAthAM vivRNotigiri bhA0 // 4 girinatijannAtIsu va tA0 // 5girikannA matta iti vizeSacUrNipratau // 6 // etanmadhyagataH pAThaH bhA0 ta0 De0 nAsti / 20 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 808 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ rAtribhaktaprakRte sU0 42 bhaGgaH / tathA dakSiNApathe kuDavArddhamAtrayA samitayA mahApramANo maNDakaH kriyate, se hemanta - kAle'ruNodayavelAyAM agniSTikAyAM paktvA dhUlIjaGghAya dIyate, taM gRhItvA bhuJjAnasya tRtIyo bhaGgaH / zrAddho vA prAtargantukAmaH sAdhuM vicArabhUmau gacchantaM dRSTvA maGgalArthI anudgate sUrye nimantrayet, pathikA vA panthAnaM vyatitrajanto nimantrayeyuH, vrajikAyAM vA'nudgate sUrye uccali - tukAmAH sAdhuM pratilAbhayeyuH, evamAdiSu gRhItvA bhuJjAnasya tRtIyo bhaGgo bhavati // 2855 // atha caturthabhaGgaM vyAkhyAnayati chandiya- sayaMgayANa va sannAyagasaMkhaDIi vIsaraNaM / divase gate saMbharaNaM, khAmaNa kallaM na ihi ti // 2856 // keSAJcit sAdhUnAM saMjJAtakagRhe saGgha DirupasthitA, tatra te chanditAH - nimantritAH svayaM vA10 animantritA gatAH / tataH saMjJAtakaiste saMyatA abhihitAH - adya yUyaM mA bhikSAM paryaTata, vayameva paryAptaM pradAsyAma iti / te ca saMyatA bhojanakAle pariveSaNAdikRtyavyamANAM teSAM vismaraNapathamupAgaman / tato yadA lokasya yad dAtavyaM tad dattam, yacca karttavyaM tat kRtam, tataH kSaNikIbhUtaistairdivase 'gate' vyatIte sati saMyatAnAM saMsmaraNaM kRtam / tataste rAtrau prAJjalipuTAH pAdayoH patitvA kSAmaNAM kurvanti - pariveSaNavyayairasmAbhiryUyaM na saMsmRtAH, kSamadhyamasmadaparAdham gRhNIdhva15 masmadanugrahAya bhaktapAnamiti / saMyatA bruvate - kalye grahISyAmaH, nedAnIM rAtrAviti // 2856 // gRhasthAH praznayanti -- kiM kAraNam ? / saMyatAH pratibruvate -- I saMsattA na sujha, naNu joNhA avi ya do vi usinAI / kAle anbha rae vA maNidIbuddittae beMti // 2857 // (granthAgram - 8000 / sarvagranthAgram - 20220 ) rAtrau bhaktapAnaM kITikAdibhiH saMsakta20 masaMsaktaM veti na zuddhyati, AdizabdAd yUyamasmadarthaM bhikSAmAnayanto mArge kITikAdijantUnAmAkramaNaM kurutha tacca yUyaM vayaM ca na pazyAmaH / tadA ca candrajyotsnA varttate tataste gRhasthA zruvate - nanviyamIdRzI jyotsnA yA divasamapi vizeSayati, api ca ' dve api' kUra - kusaNe bhakta-pAnake vA uSNe, nAsti saMsaktidoSa iti / athai 'kAla : ' kRSNo'sau pakSo varttate, zuklapakSe vA. abhracchanno rajazchanno vA candro bhavet, tataste gRhasthAH "biMti" ci bruvate - asmAkaM 25 maNiralamasti tena divaso'pi viziSyate, pradIpo vA uddIptaM vA - jyotiH pUrvakRtaM vidyate tena parisphuTaH prakAzo bhavati / evamukte yadi gRhNanti bhuJjate vA tata idaM nausaMsthitaM prAyazcittam // 2857 // - taideva darzayati -- 1sa guDa-ghRtonmizro'ruNodayavelAyAM dhUlIjaGghAya dIyate, eSo'gniSTikAbrAhmaNa ucyate, taM gRhI bhA0 // 2 ta0 De0 mo0 le0 vinA'nyatra - maH, mAtrakasya cotkSepaNa-nikSepaNAdi na zuddhyatItyAdi / tadA mA0 / maH ityAdidoSaparigrahaH / tadA kAM0 // 3 "thavA "kAla" ti sa kRSNaH pakSo varttate, jyotsnApakSe bhA0 // 4 bhavitA bhA0 kAM0 // etanmadhyagataH pAThaH kAM* eva varttate // 5 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 802 bhASyagAthAH 2856-59] prathama uddezaH / joNhA-maNI-padIvA, udditta jahannagAi~ ThANAI / caugurugA chaggurugA, cheo mUlaM jahaNNammi // 2858 // jyotsnAyA udyote bhuJjAnasya catvAro guravaH, maNiprakAze pahuravaH, pradIpaprakAze cchedaH, uddIptodyote mUlam / amUni prAyazcittAni jyotlAdipadopalakSitAni yathAkramamagho'dhaH sthApanIyAni / >> etAni jaghanyAni sthAnAni / kimuktaM bhavati'?--prasaGgamantareNa jaghanyato'pyetAni prAyazcittAni draSTavyAni // 2858 // atha prasaGgato yat prAyazcittaM bhavati tad bibhaNiSurAha ___ bhottUNa ya AgamaNaM, gurUhi vasabhehi kula gaNe saMghe / ArovaNa kAyavvA, biiyA ya abhikkhagahaNeNaM // 2859 // rAtrau jyotsnAprakAzAdiSu bhuktvA gurUNAM samIpe teSAmAgamanam / AgataizcAlocanApariNatairanyathA vA gurUNAM kathitam / tato gurubhiruktam-dukSu kRtaM bhavadbhiryannizAbhaktamAsevitam 110 ityukte yadi samyagAvRttAH-'mithyAduSkRtam , na bhUya evaM kariSyAmaH' iti tatazcaturguravaH / atha nAvRttAH kintu guruvacanAtikramaM kurvanti-'ko nAma doSo yadi jyotsvAprakAze divasasaGkAze bhuktam ?' iti tataH SaDgurukAH / vRSabhairabhihitAH-'AryAH ! kimevaM gurUNAM vacanamatikAmatha ! yadi (iti) vRSabhavacane samyagAvRttAstataH SaDgurukA eva, atha vRSabhavacanAtikramaM kurvanti tatazchedaH / evaM kulena kulasthavirairvA pratinoditAnAM samyagAvRttAnAM cheda eva, anAvRttAnAM mUlam / 15 gaNena gaNasthavirairvA noditA yadyAvRttAstato mUlameva, atha nAvRttAstato'navasthApyam / saGghana saGghasthavirairvA noditAH 'kimiti gaNaM gaNasthavirAn vA atikrAmatha ?' ityukte yadyAvarttante tato'navasthApyameva, anAvartamAnAnAM pArAJcikam / eSA ca 'AropaNA' prAyazcittavRddhirguru-vRSabhAdivacanAtikramaniSpannA prAguktajaghanyaprAyazcittasthAnebhyo dakSiNataH kartavyA / dvitIyA tu rAtribhaktasyaiva yad abhIkSNagrahaNaM-punaHpunarAsevA tanniSpannA vAmapArzvataH karttavyA / tadyathA--eka vAra 0 jyotsnAprakAze bhuJjatazcatvAro guravaH, dvitIyaM vAraM SaDguravaH, tRtIyaM vAraM chedaH, caturtha vAraM mUlam , paJcamaM vAramanavasthApyam, SaSThaM vAraM bhuJjAnasya pArAzcikam , eSA jyotsAprakAze prAyazcittavRddhiruktA / evaM maNiprakAze'pi, navaraM gurubhiH pratinoditA yadyAvRttAstataH SaDgurukam, atha guruvacanamatikAmanti tatazchedaH; evaM vRSabhavacanAtikrame mUlam , kulasthavirAtikrame'navasthApyam , gaNasthavira-saGghasthavirAtikrame pArAzcikam , abhIkSNasevAyAM tu paJcabhivAraiH pArAJci-25 kam / evaM pradIpe'pi dakSiNato vAmatazvAropaNA, navaramAcAryAtikrame mUlam , vRSabhAtikrame'navasthApyam , kula-gaNa-saGghasthavirAtikrame pArAJcikam , abhIkSNasevAyAM tu caturbhiIraiH pArAzcikam / evamuddIptaprakAze'pi, navaramAcAryAtikrame'navasthApyam , vRSabha-kula-gaNa-saGghasthavirANAM caturNAmapyatikrame pArAccikam , abhIkSNasevAyAM tu tribhivAraiH pArAJcikam , eSA prathamA nauravasAtavyA / dvitIyAdayo'pi vakSyamANA evameva sthApyAH // 2859 // 11 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti // 2degti? ityAha-"jahannammi" ti paJcamyarthe saptamI, tataH prasa' kAM0 // 3degnA tebhya eva jaghanyaprAyazcittasthAnebhyo vAma kaa.|| 4degdayastu purato'bhidhAsyante // 2859 // atha ziSyaH pRcchati-kula-gaNa maa0|| 30 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 810 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ rAtribhaktapakRte sU0 42 ___ ziSyaH prAha-kula-gaNa-saGghasthaviravacanamatikAmatAM yad gurutaraM prAyazcittamuktaM tadatra kiM kAraNam ? atrocyate-ete trayo'pi sthavirA AcAryAdapi garIyAMso mantavyAH, pramANapuruSatayA sthApitatvAt / kathaM punarete pramANapuruSAH ? ucyate tihiM therehi~ kayaM jaM, saTANe taM tigaM na volei / heTThillA vi uvarime, uparimatherA u bhaiyavyA // 2860 // 'tribhiH' kula-gaNa-saGghasthaviraiH yad AbhavayavahArAdiviSayaM kArya kRtaM tat kArya khasthAne 'trikaM' kula-gaNa-saGghalakSaNaM 'na volayati' na vyatikrAmatItyarthaH / kimuktaM bhavati ?-kulastha. vireNa kRtaM kulaM nAtikAmati, gaNasthavireNa kRtaM gaNo nAtikAmati, saGghasthavireNa kRtaM saGgho nAtikAmati' / "heTThillA vi uvarime" ti 'adhastanAH' kulasthavirAste'pyuparitanaiH-gaNastha10 viraiH saGghasthaviraizca kRtaM nAtikAmanti, tathA gaNasthavirAH saGghasthavirebhyo'dhastanAstato yat saGghasthaviraiH kRtaM tad gaNasthavirA nAtikAmanti / uparitanAstu sthavirAH 'bhaktavyAH' vikalpayitavyAH / katham ? iti ced ucyate-kulasthavirairaraktadviSTairyat kRtaM tad gaNasthavirAH saGghasthavirAzca nAnyathA kurvanti, athAgamoktavidhimantareNa raktadviSTaiH kRtaM tatastanna pramANayanti / evaM gaNasthavirairapi yadaraktadviSTaiH kRtaM tat saGghasthavirA nAtikAmanti, atha raktadviSTaiH kRtaM tato 15 na pramANayanti / ata eteSu gurutaraM prAyazcittam // 2860 // ... atha dvitIyatRtIyacaturthanaudarzanArthamAha caMdujorve koM doso, appappANe ya phAsue dave / . bhikkhU vasabhA''yarie, gacchammi ya aTTha saMghADA // 2861 // - jyotsnAprakAze bhuktvA samAgatya gurUNAmAlocayanti tato bhikSubhiH pratinoditA yadi 20 samyagAvartante tatazcaturgurukameve / atha bruvate-'candrodyote ko nAma doSaH ? ko vA alpaprA Ne'vagAhimAdau prAzuke dravye ?' evaM bhaNatAM SaDlaghavaH / tato vRSabhairabhidhIyante-'AryAH ! mA bhikSUNAmatikramaM kuruta' yadyAvartante tataH SaDlaghukA eva, atha vRSabhAnatikAmanti tataH SaDrukAH / tata AcAryairabhihitA yadyAvRttAstataH SaDgurukA eva, anAvRttAnAM chedaH / "gacchammi ya" ti kula-gaNa-saGghA iha gacchazabdenocyante, tataH kulena bhaNitA yadi samyaguparatAstatazcheda 26 eva, atha noparamante tato mUlam / gaNenApyabhihitA yadyAvRttAstato mUlam , atha nAvRttAstato' navasthApyam / tataH saGghanAbhihitA yadhuparamante tato'navasthApyam , atha noparamante tataH pArAJcikam / eSA prAyazcittavaiddhidakSiNataH karttavyA / abhIkSNasevAyAm--dvitIyaM vAraM jyotsnAprakAze bhuJjAnasya SaDlaghukam , tRtIyaM vAraM SaDgurukam , caturthaM chedaH, paJcamaM mUlam , SaSThamanavasthApyam , saptamaM vAraM pArAJcikam , eSA prAyazcittavRddhirvAmataH sthApayitavyA / evaM maNi-pradI 1degti / athavA "tattiyaM" ti pAThaH, tAvanmAtrameva kArya kulAdayo vyavaharanti yAvamAtraM kulasthavirAdibhiH kRtaM nopariNAd vyavahAraM saMvarddhayanti / "heTThi' bhA0 // 2degva, rAtribhakta pratisevanAniSpanna miti bhAvaH / atha kAM0 // 3. vRddhistathaiva prAguktajaghanyaprAyazcittasthAnebhyo dakSi kAM0 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama uddezaH / 811 bhASyamAthAH 2860-63 ] poddIptaprakAzeSvapi bhikSu-vRSabhAdyatikramaniSpannA dakSiNato'bhIkSNasevA niSpannA tu vAmato yathAkramaM prAyazcittavRddhiH sthApanIyA / eSA dvitIyA naurabhidhIyate / tRtIyA'pi naurevameva karttavyA, navaraM tasyAM jyotsnAdiprakAzeSu bhuktvA na kasyApyAcAryAdeH kathayanti kintu bhikSuprabhRtayasteSAM parasparaM saMlApaM zrutvA'nyasya vA zrAvakAdermukhAdA karNya tAn pratinodayanti, zeSaM sarvamapi dvitIyanavad draSTavyam / caturthI punariyam -- bhikSUNAmatikrame caturguru, vRSabhANAmati-5 krame SaDlaghu, AcAryANAmatikrame SaDguru, gacchasya sAdhusamUharUpasyAtikrame chedaH, kulasyAtikrame mUlam, gaNasyAtikrame'navasthApyam, saGghasyAtikrame pArAJcikam eSA dakSiNataH prAyazcittavRddhiH / dvitIyA tvabhIkSNasevAniSpannA caturgurukAdArabhya saptabhirvIraiH pArAJcikaM yAvad vAmataH sthApanIyA, evaM jyotsnA yAmuktam / maNi- pradIpoddIpteSvapi yathAkramaM paDlaghuka-SaDgurukacchedAnAdau kRtvA pArAJcikAntA dakSiNato vAmatazcaivameva prAyazcittavRddhirdraSTavyA, eSA caturthI 10 naurucyate / "aTTha saMghADa" tti ekaikasyAM ca nAvi dve dve prAyazcittalate bhavataH, tadyathA - dakSiNapArzvavarttinI vAmapArzvavarttinI ca tatazcatasRSu nauSu sarvasaGkhyayA'STau latA labhyante, tAzcASTau saGghATakA mantavyAH / yata Aha cUrNikRt - "aTTa saMghADa" tti jo johA-maNi-padIvuddittemu mUlapacchittapatthAro tassa ito vi cattAri pacchittalayAo ito vi cattAri, savvete aTTha saMvADagA / saMghADa tti vA laya tti vA pagAro 15 ti vA ega ti / // 2861 // atha jyotsnAdivivakSArahitaM sAmAnyataH prAyazcittamAha " sannAyaga AgamaNe, saMkhaDi rAo a bhoyaNe mUlaM / fare tragpo, tayammi ya hoi pAraMcI || 2862 // saMjJAtakakule AgamanaM kRtvA saGkhaDyAM vA gatvA rAtrau yadi bhuGkte tadA mUlanatavirAdhanAni - 20 ppannaM mUlaM nAma prAyazcitam, dvitIyaM vAraM rAtrau bhuJjAnasyAnavasthApyam, tRtIyaM vAraM pArAJcikam / athavA bhikSo rAtrau bhuJjAnasya mUlam, dvitIyaH - upAdhyAyastasyAnavasthApyam, tRtIyaHAcAryastasya rAtrau bhuJjAnasya pArAJcikam || 2862 // atha yaduktam 'alpaprANe prAzukadravye ko doSaH ?' iti tadetat pariharannAha-- jai viyaphAsugadavvaM, kuMthU-paNagAi taha vi duSpassA | pacakkhanANiNo vi hu, rAIbhattaM pariharati / / 2863 // yadyapi tat prAzukadravyamavagAhimAdi tathApi 'kunthu - panakAdayaH' Agantuka tadudbhavA jantavo rAtrau durdarzA bhavanti / kiJca yespi tAvat 'pratyakSajJAninaH ' kevaliprabhRtayaste yadyapi jJAnAlokena tadudbhavA ssgantukasattvavirahitaM bhaktapAnaM pazyanti tathApi 'hu' nizcitaM rAtribhaktaM pariharanti, mUlaguNavirAdhanA mA bhUditi kRtvA / / 2863 // 1 taM prakArAntarataH prAya' kAM0 // 2 vAraM rAtrau bhuJjAnaH pArAJciko bhavati / athavA kAM0 // 3 degyaM padamAcAryatvalakSaNaM tatra varttamAno rAtrau bhuJjAnaH pArAJciko bhavati // kAM0 // 25 30 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 812 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ rAtribhaktaprakRte sU0 42 atha yaduktam 'candra-pradIpAdiprakAze ko doSaH ?' iti tatra parihAramAha jaha vi ya pipIliyAI, dIsaMti paiIva-joiujjoe / taha vi khalu aNAinna, mUlavayavirAhaNA jeNaM / / 2864 // yadyapi pradIpa-jyotiSoH upalakSaNatvAt candrasya codyote pipIlikAdayo jantavo dRzyante 5 tathApi 'khalu' nizcayena anAcIrNamidaM rAtribhaktam / kutaH ? ityAha- mUlavatAnA-prANAti. pAtaviramaNAdInAM mahAvratAnAM prAguktanItyA virAdhanA yena rAtribhakte bhavati ato rAtrau na bhoktavyam // 2864 // atha "gacchammi ya" ti padaM vyAcaSTe gacchagahaNeNa gaccho, bhaNAi ahavA kulAio gccho| gacchaggahaNe va kae, gahaNaM puNa gacchavAsINaM // 2865 // 10 gacchagrahaNena 'gacchaH' sAdhusamUharUpo rAtribhaktapratisevakAn 'bhaNati' nodayatIti mantavyam , yathA caturthyAM nAvi caturthe pade / athavA gacchagrahaNena 'kulAdikaH' kula-gaNa-saGgharUpo gaccho nodayatIti mantavyam , yathA sarvAkhapi nauSu / yadvA gacchagrahaNe kRte gacchavAsinAM grahaNaM vijJeyam , teSAmevedaM prAyazcittanikurumbaM na jinakalpikAdInAm // 2865 // iha pUrva bhASyakAreNa prathamA nauH parispaSTamupadarzitA na dvitIyAdayaH, ato yathAkramaM tAsAM vyAkhyAnamAha biiyAdese bhikkhU, bhaNaMti duTTha meM kayaM ti voleMti / challahu vasabhe chagguru, chedo mUlAi jA carimaM // 2866 // 'dvitIyAdezo nAma' dvitIyanausaMsthitaH prAyazcittaprakAraH, tatra tathaiva rAtrau bhuktvA gurUNAM nivedite bhikSavo bhaNanti-duSThu "bhe" bhavadbhiH kRtamiti / tacca vacanaM yadi te 'volayanti' na pratipadyante tadA SaDlaghukam , vRSabhavacanAtikrame SaDgurukam , AcAryANAmatikrame cchedaH, 20 kulasthavirasyApramANIkaraNe mUlam , gaNasthavirasyApramANane'navasthApyam, saGghasthavirasyAtikramaNe pArAJcikam / evaM maNiprakAzAdiSvapi mantavyam , navaraM maNiprakAze SaDgurukAt pradIpaprakAze chedAd uddIpte mUlAdArabdhavyam / abhIkSNasevAyAM tu saptabhivAraiH pArAJcikam / bhAvanA tu prAgeva kRteti // 2866 // tRtIyA bhAvyate taiyAdese bhottUNa AgayA neva kassai kahiMti / tesa'nato va socA, khisaMta'ha bhikkhuNo te u // 2867 // 'tRtIyAdeze' tRtIyAyAM nAvi tathaiva bhuktvA samAgatAH santo naiva kasyApi kathayanti / navaraM bhikSavasteSAM parasparaM saMlApaM zrutvA, tairvA'nyasya kasyApi zrAvakAdeH kathitaM tato vA 1 paIvamAiujjoe bhA0 / etadanusAreNaiva bhA. TIkA / dRzyatAM TippaNI 3 // 2 mUlaguNavirAhaNA bhA0 / etadanusAreNaiva bhA0 TIkA / dRzyatAM TippaNI 4 // 3 pradIpAdyudyote pipIlideg bhA0 // 4 'mUlaguNAnAM' prANA bhA0 // 5m, punaHzabdo gacchavAsinAmeva rAtribhaktapratisevanAsambhava iti vizeSaNArthaH, tatazca teSAmeve kA // 6 kRteti na bhUyo bhAvyate // 2866 // tahayA bhA* kAM0 // 25 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 bhASyagAthAH 2864-71] prathama uddezaH / 813 zrutvA bhikSavastAn 'atha' zravaNAnantaraM 'khisaMti' kharaNTayantItyarthaH // 2867 // kharaNTitAzca yadyatikrAmanti tata iyaM prAyazcittavRddhiH bhikkhuNoM atikamaMte, challahugA vasameM hoti chggurugaa| guru-kula-gaNa-saMghAikkame ya chedAi jA carimaM // 2868 // bhikSUnatikrAmati paDlaghukAH, vRSabhANAmatikrame SaDgurukAH, gurUNAmatikrame chedaH kula-5 syAtikrame mUlam , gaNasyAtikrame'navasthApyam , saGghasyAtikrame pArAJcikam // 2868 // atha caturthI nAvamupadarzayati- . bhikkhU vasabhA''yarie, vayaNaM gacchassa kula gaNe saMghe / gurugAda'ikkamaMte, jA sapada cauttha Adeso // 2869 // 5 jyotlAprakAzAdiSu bhuktvA gurUNAmAlocite bhikSubhinoMditA yadyAvRttAstatazcaturgurukAH / 10 atha >> bhikSUNAM vacanamatikAmanti tato'pi caturguru, vRSabhANAM vacanamatikAmataH SaDlaghukAH, AcAryAnatikAmataH SaDgurukAH, gacchamamanyamAnasya cchedaH, kulamapramANIkurvato mUlam , gaNama. pramANayato'navasthApyam , saGgha vyatikrAmataH 'khapadaM' pArAJcikam / abhIkSNasevAyAmapi prathame dvitIye ca vAre caturgurukam , tRtIyAdipvaSTamAnteSu vAreSu SaDlaghukAdi pArAJcikAntam / eSaH 'caturtha AdezaH' caturthI nauH ityarthaH / / 2869 // atha pUrvoktAneva prAyazcittavRddhihetUne sandarzayati pecchaha u aNAyAraM, rattiM bhuttuM na kassai kahati / evaM ekekaniveyaNeNa vuDDI u pacchitte / / 2870 // 'pazyatAmamISAmanAcAraM yadevaM rAtrau bhuktvA na kasyApi kathayanti' evaM bhikSubhiH kharaNTitA yadi nAvartante tato bhikSavo vRSabhANAM kathayanti, vRSabhA gurUNAm , guravo'pi kulasyetyAdi / 20 evamekaikasya-vRSabhAdenivedanena prAyazcittasya vRddhirbhavati // 2870 // ko doso ko doso, tti bhaNaMte laggaI biiyaThANaM / ahavA abhikkhagahaNe, ahavA vatthussa aiyAro // 2871 // 1ta. De* mo0 le0 vinA'nyatra-thUNAmatikrame SaD' bhA0 / zikSA prayacchato'tikrame SaD kAM0 // 2 atra bhA0 pustake-atha yathA bhikSavastAn kharaNTayanti tathA pratipAdayati ityavatIrya pecchaha u aNAyAraM0 iti 2870 gAthA vyAkhyAtA'sti / tadanantaraM atha caturthI nAvaMmupadarzayati ityavatIrya bhikkhU vasabhA''yarie0 iti 2869 gAthA vyAkhyAtA'sti // 3- etaccihnAntargataH pAThaH bhA0 nAsti / 4degmatazcatvAro gurukAH, vRSabhAnatikAmataH paha' bhA0 // 5degcAryANAM vacanamati kaaN0|| 6 mapi caturgurukAdArandhamaSTabhirvAraiH svapadam / eSaH bhaa0|| 7degn saMgRhya sanda bhaa0|| 8deglasya, kulamapi gaNasya, gaNo'pi sakasya nivedayati / evame bhaa0|| 9 AyArA bhA0 / etadanusAreNaiva bhA. TIkA / dRzyatAM patraM 814 TippaNI 3 // - Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 814 16 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [rAtribhaktapakRte sU0 42 candrodyotAdiSu ko dopaH ? ko doSaH ? ityuttarapradAnena dvitIyaM prAyazcittasthAnaM 'lagati' prApnoti / athavA 'abhIkSNagrahaNe' punaHpunarAsevAyAm , athavA 'vastunaH' AcAryopAdhyAyAdirUpasya yaH 'aticAraH' rAtribhaktalakSaNastasmAt prAyazcittavRddhirbhavati / yata evaM prAyazcittajAlam ato na kalpate caturvidhamapi rAtribhaktam / kAraNasadbhAve punaH kalpate // 2871 // 6 tAnyeva kAraNAni darzayati viiyapayaM gelanne, paDhame biie ya aNahiyAsammi / phiTTai caMdagavejhaM, samAhimaraNaM va addhANe // 2872 // 'dvitIyapadaM nAma' 'divA gRhItaM divA bhuktam' ityAdicaturbhaGgIpratisevanAtmakaM tadAgADhe glAnatve Asevitavyam / prathamadvitIyaparISahAturatAyAM vA, "aNahiyAsammi" ti asahiSNu10 tAyAM vA, candrakavedhaM nAmAnazanaM tadasamAdhimupagatasya 'sphiTati' na nirvahatIti bhAvaH, ata. stasya yathA samAdhimaraNaM bhavati tathA caturbhaGgayA'pi yatitavyam / adhvani vA caturkhapi bhaGgeSu grahaNaM kartavyamiti dvAragAthAsamAsArthaH // 2872 // _athainAmeva vivarISuglAnatvadvAraM vyAkhyAnayati paidiNamalabbhamANe, visohi samaicchiuM paDhama bhNgo| dullabha divasaMte vA, ahi-mUlaruyAisuM viio // 2873 // emeva taiyabhaMgo, Ai tamo aMtae pagAso u / / duhao vi appagAso, emeva ya aMtimo bhaMgo // 2874 // ___yadA glAnasya pratidinaM vizuddhaM bhaktapAnaM na labhyate tadA paJcakaparihANyA ye vizodhiko vyAdayo doSAsteSu pratidivasaM grahItavyam , yAvacaturlaghukAH prAyazcittam ; yadA tadapi samati20 krAntastadA prathamabhaGgo bhavati', rAtrau parivAsya divA dAtavyamityarthaH / tathA 'durlabhaM' glAnaprAyogyamazanAdi dravyaM tacca gRhItvA yAvat pratizrayamAgacchati tAvadamtamupagataH savitA ato divA gRhItvA rAtrau glAnasya dAtavyam ; athavA kazcid divasAnte 'ahinA' sarpaNa khAyeta, zUlarug vA kasyApi tadAnImuddhAveta, AdigrahaNAd viSa-visUcikAdiSvAgADhepu samutpanneSu sarpaDaGkAdyupazamanalabdhapratyayamagadAdyauSadhamAnIya yAvada dIyate tAvadastaM gato raviH ato rAtrAvapi 23 dAtavyam , eSa dvitIyo bhaGgaH / evameva tRtIyo bhaGgo vaktavyaH, yAni prathama-dvitIyabhaGgayoH 1 agni-candro ta0 De0 // 2degttarottaraM bhaNan dvitIdeg ko // 3 degnaH' bhikSu-vRSabhAdeH 'aticArAda' atikramaNAd uttarottaraprAyazcittavRddhirbhavati / yata etAvat prAyazcittajAlamupaDhaukate ato na bhA0 // 4degzodhikAdayo do bhA0 kAM0 vinA / "visohi tti visohi koDI" iti cUrNI // 5degti, divA gRhItvA divA bhuGkte ityarthaH bhA0 / "jatA patidivasaM Na lammati tadA 'visohi' ti visohikoDI paNagAto Arambha jAva caulahugA jattha pacchittaM taM pati divasaM geNhati; jAdhe caulahagaM volINo tAdhe paDhamabhaMgeNaM diyA ghettuM diyA muMjati, parivAsitamityarthaH / " iti cUrNI vizeSacUrNau ca // 6 AdizabdAd viSadeg bhaa0|| Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2872-78] prathama uddezaH / 815 kAraNAni tAni tRtIyabhaGge'pi bhavantIti bhAvaH / atra ca bhaGge Adau 'tamaH' andhakAraM rAtripadamityarthaH, ante ca 'prakAza' divApadam / 'antimaH' caturtho bhaGgaH so'pi 'evameva ' ahidaSTAda|vAgADhakAraNe prati sevitavyaH, navaramasau dvidhA'pyaprakAzo mantavya iti // 2873 // // 2874 // gataM glAnadvAram / atha prathama dvitIyA - sahiSNupadAni vyAcaSTe - paDhamabiyA rassA, asahussa haveja ahava jualassa / kAlammi durahiyAse, bhaMgacaukkeNa gahaNaM tu // 2875 / / prathamaH- kSudhA parISaho dvitIyaH - pipAsAparIpahastAbhyAmAturasya, 'asahiSNorvA' sthUlabhadrasvAmilaghubhrAtRzrIyakakalpasya yugalaM-vAla-vRddharUpaM tasya vA asahiSNoH, kAle vA 'duradhisahe' avamaudaryalakSaNe bhaGgacatuSkeNApi grahaNaM karttavyam // 2875 // emeva uttimaDe, caMdagavejjhasarise bhave bhaMgA | ubhayavagAso padama, AdI aMte ya savvatamo // 2876 // candrako nAma - cakrASTako parivartinyAH puttalikAyA vAmAMkSigolakaH tasya vedhaH - tADanaM tatsadRze - tadvad durArAdhe 'uttamArthe' anazane pratipanne sati yadi kadAcidasamAdhirutpadyate tadA 'mA namaskAraM nArAdhayiSyati, asamAdhimRtyunA vA mA mriyatAm' iti kRtvA catvAro'pi bhaGgAH prayoktavyA bhaveyuH / tatra ca prathamo bhaGga ubhayaprakAzaH, dvitIyo bhaGga Adau prakAzavAn ante 15 tamakhAn, tRtIyo ante prakAzavAn Adau tamakhAn, caturtho bhaGgaH 'sarvatamaH' ubhayathA'pi tamoyuktaH, rAtrau gRhItvA rAtrAveva bhogabhAvAditi // 2876 // athAdhvadvAraM savistaraM vyAcikhyAsurAha- 1 'AdI' Adye grahaNAkhyapade 'tamaH' kAM0 // 2 'ante ca' bhuktalakSaNe pade 'pra' kAM0 // 3 'dvidhA'pyaprakAzaH' grahaNa- bhogayorubhayorapi rAtripadayukto manta' kAM0 // advANamiva hojA, bhaMgA cauro u taM na kappai u / duvihA u hoMti udarA, poTTe taha dhannabhANe ya // 2877 // adhvani vA varttamAnAnAM catvAro'pi bhaGgA bhaveyuH paraM 'teMd' adhvagamanaM kartumUrddhadare sAdhUnAM na kalpate / te ca durA dvividhAH, tadyathA - pohadarA dhAnyabhAjanadarAzca / tatra poTTam - udaraM tadrUpA darAH podarAH, dhAnyabhAjanAni - kaTapalyAdayastAnyeva darA dhAnyabhAjanadarAH / terA Urddha yatra pUryante tadUrddhadaramucyate // 2877 // << a~mumevArthaM savizeSaM bhaNan prAyazcittaM ca darzayannAha - uddaddare subhikkhe, addhANapatrajaNaM tu dappeNa | lahugA puNa suddhapae, jaM vA AvajaI jattha // 2878 // Urddhadaram-anantaroktaM subhikSaM - sulabhabhaikSam / atra catvAro bhaGgAH - - Urddhadaramapi subhakSamapi 1 UrddhadaramasubhikSaM 2 subhikSaM norddhadaraM 3 norddhadaraM na subhikSam 4 / atra dvitIya 4deg kAzo bhavati, grahaNa- bhoga padayorubhayorapi divApadayukta iti bhAvaH, evaM dvitI ko 0 // 5 'tam' adhvAnaM gantumUrkhadare na ka bhA0 // 6 etavigatamavataraNaM ko eva varttate // 5 10 20 25 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 816 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ rAtribhaktaprakRte sU0 42 caturthabhaGgayoradhvagamanaM karttavyam / atha prathamatRtIyabhaGgayoradhvapratipattiM darpataH karoti tadA zuddhapade'pi catvAro laghukAH / yad vA yatra saMyamavirAdhanAdikamApadyate tanniSpannaM tatra prAyazcittaM draSTavyam // 2878 // prathamatRtIyabhaGgayorapyetaiH kAraNairgantuM kalpata iti darzayati nANaTTha dasaNaTThA, caritaTThA evamAi gaMtavvaM / uvagaraNapuvvapaDilehieNa satyeNa gaMtavyaM // 2879 // [ni.bhA.3427] jJAnAtha darzanArtha cAritrArthamevamAdibhiH kAraNairgantavyam / gacchadbhizca talikAdikamupakaraNaM grahItavyam / pUrvapratyupekSitena ca sArthena saha gantavyamiti niyuktigAthAsamAsArthaH // 2879 // athainAmeva vyAkhyAnayati saguru kula sadese vA, nANe gahie saI ya sAmatthe / baccai u annaMdese, daMsaNajuttAiattho vA // 2880 // jJAnam-AcArAdizrutaM tad yAvat khagurUNAM samIpe sUtrato'rthatazca vidyate' tAvati sampUrNe'pi gRhIte, sa yadyaparasyApi zrutasya grahaNe sAmarthyamasti / tataH khaMdeze yadAtmIyaM kulaM tatra, tadabhAve parakule vA gatvA zeSazrutagrahaNaM karttavyam / atha nAsti khadeze tathAvidhaH ko'pi bahu zruta AcAryastato'nyadezaM gacchati / tatrApi ye AsannatarA ekavAcanAkAzcAcAryAsteSAM samI16 pe'vaziSyamANaM zrutaM gRhNAti / yadA ca paripUrNamapi vivakSitayugasambhavi zrutaM gRhItaM tadA yadyAtmanaH pratibhAdikaM sAmarthyamasti tataH "daMsaNajuttAiattho va" ti darzanavizuddhikAraNIyA govindaniyuktiH AdizabdAt samma(nmoti-tattvArthaprabhRtIni ca zAstrANi tadarthaH-tatprayojanaH pramANazAstrakuzalAnAmAcAryANAM samIpe gacchet // 2880 // atha cAritrArthamiti dvAramAha paDikuTTha desa kAraNa gayA u taMduvarami niti caraNaTThA / asivAI va bhavissai, bhUe va vayaMti paradesaM // 2881 // sindhudezaprabhRtiko yo'saMyamaviSayaH sa bhagavatA 'pratikruSTaH' na tatra vihartavyam / paraM taM pratiSiddhadezamazivAdibhiH kAraNairgatAH tato yadA teSAM kAraNAnAm 'uparamaH' parisamAptirbhavati tadA cAritrArtha tato'saMyamaviSayAd nirgacchanti, nirgatya ca saMyamaviSayaM gacchanti / yadvA tatra kSetre vasatAM nimittabalena jJAtam , yathA--azivAdikamatra bhaviSyati, athavA 'bhUtam' utpa25 nnamatrAzivAdi, ataH paradezaM vrajanti / evamAdibhiH kAraNairadhvAnaM gantavyatayA nizcitya gacchopagrahakaramidamupakaraNaM gRhNanti // 2881 // sakiM punastat ? iti ata Aha-~ cammAilohagahaNaM, naMdIbhANe ya |mmakarae ya / parautthiyauvakaraNe, guliyAo kholamAINi // 2882 // dharmazabdena carmamayaM talikAdyupakaraNaM gRhyate, AdizabdAt sikkakAdiparigrahaH / lohagraha 1etadane ta. De. mo. le0 pratiSu granthAnama-4500 iti vattate // 20 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 ta0 De. naasti| 4 etanmadhyagatamavataraNaM kAM. eva vartate // 4 prasyantareSu kacit cammakarae iti dRzyate / evamapre'pi bodavyam // Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhANyagAthAH 2879-85] prathama uddezaH / Nena pippalakAdilohamayopakaraNAnAM ca grahaNamadhvAnaM gacchatA karttavyam / nandIbhAjanaM dharmakarakandha tathA 'paratIthikopakaraNaM' vakSyamANarUpaM tathA 'gulikA nAma tuvaravRkSacUrNaguTikAH kholA:gorasabhAvitAni potAni / evamAdInyupakaraNAni grahItavyAnIti dvAragAthAsamAsArthaH // 2882 // athAsyA evAdyapadaM vyAcikhyAsuH pratidvAragAthAmAha taliya puDaga vajjhe yA, kosaga kattI ya sikkae kaae| / pippalaga sUi Ariya, nakkhacaNi satthakose y|| 2883 // talikAH-upAnahaH, puTakAH-khallakAni, varbhaH-pratItaH, kozakaH-nakhabharakSArtha yatrAkulyaH prakSipyante, kRttiH-carma, sikkakaM -pratItam , kAyo nAma-kApotikA, pippalakaH sUcI ArikA ca pratItAH, nakhArcanI-nakhaharaNikA, 'zastrakozaH' zirAvedhAdizastrasamudAya iti pratidvAragAthAsaGkepArthaH // 2883 // athainAmeva gAthAM pratipadaM vivRNoti taliyAu rattigamaNe, kaMTuppahateNa sAvae asahU / puDagA vivaci sIe, vajjho puNa chinnasaMdhaTThA // 2884 // talikAH-kramaNikAstAzca rAtrI gamane kaNTakarakSaNArtha pAdeSu badhyante / sArthavazAdvA panthAnaM muktvotpathena gacchatAM stena-zvApadabhayena vA tvaritaM gamyamAne divA'pi badhyante / 'asahiSNuH' sukumArapAdaH sa kaNTakasaMrakSaNArtha kramaNikAH pAdayodhnAti / tAzca prathamamekatalikAH, tadaprAptI 15 yAvaJcatustalikA api gRhyante / 'puTakAni' khallakAni tAni zItena pAdayoH 'vivarnikAsu' vipAdikAsu sphaTantISu badhyante / 'varbhaH' punastalikAdInAM chinnAnAM-truTitAnAM sandhAna-saGkadRnaM tadarthaM gRhyate // 2884 // kosaga naharakvaTThA, himA-'hi-kaMTAisU ukhpusaadii| kattI vi vikaraNaTThA, vivitta puDhavAirakkhaTThA / / 2885 // "kosaga" ti aGgulIkozako nakhabhaGgarakSArtha gRhyate, tatra pAdayoramulyo'GguSThakazca prakSipyante / tathA hima-zItam ahi-kaNTako-pratItau tadAdipratyapAyarakSaNArtha khapusA AdizabdAdarddhajacikA-jacikAdayazca gRhyante / 'kRttiH' carma tat pralambAdivikaraNArtha gRkhate, mA dhUlyA lolIbhAvamanubhUya malinAni bhUvanniti kRtvA / tathA "vivitta" ci te sAdhavaH kadApi senaiH 'viviktAH' muSitA bhaveyustato vastrAbhAve kRttiM prAvRNvanti / yatra vA pRthilIkAyo bhavati satra 25 kRttiM prastIrya samuddizanti, evaM pRthivIkAyarakSA / AdizabdAt pratilome vanadave tRNarahitapradezAbhAve kRttiM prastIrya tiSThantIti kRtvA tejaHkAyarekSA'pi kRtA syAt // 2885 / / gataM carmadvAram / athAdigrahaNalabdhe sikka-kApotike vyAkhyAnayati tahi~ sikaehi~ hiMDati, jattha vivittA va palligamaNaM vA / 1 pratyantareSu kvacit carmakaraka iti vartate / evamagre'pi jJAtavyam // 2degti gAthAdvayasamA ta* De0 mo0 le0 // 3degsArthaH / etAni carmamayAdInyupakaraNAni grahItavyAni // 2882 // athAmA ka. 4 degrakSaNArthamapi kaviyate // 2885 // kA* // 20 - - - Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 818 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [rAtribhaktaprakRte sU0 42 paraliMgaggahaNammi vi, nikkhivaNaTThA va annattha // 2886 // yatra 'viviktAH' muSitAstatra pAtrabandhAbhAve caurapalyAM vA bhikSArtha gamanaM vidadhAnA alAbukAni sikkakeSu kRtvA hiNDante / cakracarIdisambandhiparaliGgena vA bhakta pAnagrahaNe prApte sikkakrena paryaTitavyam / avakalpAdervA sikkake nikSepaNaM kAryam / pralambAdikaM vA sikakepyAnIya 5 'anyatra' sthavirAgRhAdau nikSipyate / sa tadartha sikakaM grahItavyam / // 2886 / / je ceva kAraNA sikkagassa te ceva hoMti kAe vi / kappuvahI bAlAiva, vahaMti tehiM palaMve vA // 2887 // thAnyeva kAraNAni sikkakasyoktAni tAnyeva 'kAye'pi' kApotikAyAmapi bhavanti / yadvA sikkaka-kApotikayorayamupayogaH-'kalpam' adhyakalpam upadhimAcAryA-'sahiSNuprabhRtInAM 18 bAlAdIn vA pralambAni vA upalakSaNatvAdAkasmikazUlaviddhaM vA tAbhyAM' sikkaka-kApotikAbhyAM vahanti // 2887 // atha lohagrahaNadvAraM bhAvayati pippalaoM vikaraNahA, vivitta junne va saMdhaNaM sUI / Ari talisaMdhaNaTThA, nakkhaccaNa nakkha-kaMTAI // 2888 // 'pippalakaH' pralambavikaraNArthaM gRhyate / tathA 'viviktAnAM' muSitAnAM yadavaziSyamANaM vastraM 15 yad vA khabhAvajINe tasya sandhAnArtha sIvanArtha vA sUcI grahItavyA / truTitatalikAnAM sandhAnArthamArA gRhyate / 'nakhArcanaM' nakhaharaNikA sA nakhacchedanArtha kaNTakAdizalyoddharaNArthaM vA gRhyate // 2888 // zastrakozaH punarayam -zirAvedhazastrakaM pacchaNazastrakaM kalpanazastrakaM lohakaNTikA sandezakaH / evamAdikasya zastrakozasyopayogaM darzayati kosAhi-salla-kaMTaga, agadosahamAiyaM tu cgghnnaa| __ ahavA khette kAle, gacche purise ya ja joggaM // 2889 // "kosa" ti zastrakozenedaM prayojanam ---ahiH-sarpastena yAvanmAtramaGgaM daSTaM tAvacchidyate, zalyaM vA kaNTako vA nakhahariNakayA harjumazakyastena driyate / iha pratidvAragAthAyAM "satthakose ya" (gA0 2883) tti yazcazabdastadrahaNAdagadauSadhAdikaM grahItavyam / tatra yadanekadravyairnippannaM tadagadam , yat punarekAGgika tat sarvamapyauSadham / athavA cazabdopAdAnAt 'kSetre' dakSiNA25 pathAdau yad yatra durlabham , 'kAle' grISmAdau yat saktuprabhRtikaM zItaladravyamupayogi, mahati gacche vA yat kevaiyAdikaM sAdhAraNam , 'puruSasya vA' AcAryAderyasya yad yogyaM tad yathAyogaM grahItavyam // 2889 // nandIbhAjana-dharmakarakayorupayogamAha ekaM bharemi bhANaM, aNukaMpA NaMdibhANa darisaMti / niti va taM vaigAisu, gAliMti davaM tu karaeNaM / / 2890 // 30 - "aNukaMpa" ti adhvapratipannAnAM ko'pyanukampayA yAt-ahaM yupmabhyaM dine dine eka bhAjanaM 'bibharmi' pUrayAmi, tatastatra nandIbhAjanaM darzayanti / athavA 'tad' nandIbhAjanaM bhikSA1.nte, gAthAyAmekavacanaM prAkRtatvAt / cakra' kAM0 // 2 degrAdiliGge bhA0 kAM0 vinA // 3 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 ta0 De0 nAsti / / 4 pUrvagAthAyAM yAnye kAM0 // 20 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2886-93 ] prathama uddezaH / 819 caryayA trajikAdiSu nayanti / tathA prAmukamaprAmukaM vA 'dravaM' pAnakaM 'karakeNa' dharmakarakeNa gAlayanti // 2890 // paratIrthikopakaraNamAha - parautthiyauvagaraNaM, khette kAle ya jaM tu aviruddhaM / taM yaNi- laMbA, paDiNIeN diyA va koTTAdI || 2891 // parayUthikAH - taccannikAdayasteSAM sambandhi yad upakaraNaM yatra kSetre kAle vA 'aviruddham' 5 arcitaM tad rajanyAM bhakta-pAnagrahaNArthaM pralambAnayanArthaM vA karttavyam / yatra vA pratyanIkA bhavanti tatra paratIrthikaveSacchannA gacchanti bhaktapAnaM votpAdayanti / mlecchakoTTaM vA gatAH paratIrthikaveSeNa divA pudgalAdikaM gRhNanti / AdizabdAt pratyantakoTTAdiparigrahaH // 2891 // atha gulikA-kholadvAre vyAkhyAnayati gorasabhAviya potte, puvvakaya davassa'saMbhave dhove / asaI uguliya miya, sunne navaraMgadaiyAdI || 2892 // gorasabhAvitAni 'potAni' vastrANi kholAni bhaNyante / teSu pUrvakRteSvadhvAnaM praviSTAnAM yadA prAzukadravasyAsambhavastadA tAni potAni 'dhAveyuH' prakSAlayeyuH / agItArthapratyayotpAdanArthaM ca Alocyate - gokulAdidaM saMsRSTapAnakamAnItam / atha na santi kholAni tato gulikA:tuvaravRkSacUrNaguTikAstadbhAvanayA pAnakaM prAzukIkRtya 'mRgAH' agItArthAsteSAM cittarakSaNArthaM 'zUnye 15 grAme pratisArthikAdInAM navaraGgadRtikA deridaM gRhItam' ityAlocayanti / vizeSa cUrNau tu gulikA- kholapade itthaM vyAkhyAte - jattha pabayakoTTAisu paMDaraMgAdI pujjaMti saMjayANa te paDiNIyA hojja tattha 'guliya' tti vakkalANi gheppaMti / 'khola' tti sIsakholA, tI siraM veDhiyavaM jahA na najjai loyahayaM sIsaM, sIsa saMrakkhaNaTTAe vA // 2892 // athaiSAmupakaraNAnAM grahaNaM na karoti tataH --- ekammiya ThANe, cauro mAsA havaMta'NugdhAyA / ANaNo ya dosA, virAhaNA saMjamA''yAe // 2893 // 'ekaikasmin sthAne' ekaikasyopakaraNasyAgrahaNe ityarthaH catvAro mAsAH 'anuddhAtAH guravo bhavanti, AjJAdayazca doSAH, virAdhanA ca saMyamA''tmaviSayA / / 2893 // amumevArthaM spaSTataramAha 1degnti / athavA "guliyA khola" tti anyathA vyAkhyAyatete - yatra parvatakoTTAdau pANDurAGgAH pUjyante te ca saMyatAnAM pratyanIkAH tatra gulikA nAma-valkalAni tAH paridhAtavyAH, yena pANDurAGgavezo bhavati / kholA nAma-zIrSaveSTanaM tayA zIrSa veSTayitavyaM yathA na jJAyate lovahataM zIrSamiti, zIrSarakSaNArtha vA kholA grAhyA / na caitat svamanISikAvijRmbhitam, yata Aha vizeSacUrNikRt - paJcaya koTTAisu paMDaraMgAdI pujaMti, saMjayANa te paDiNIyA hojA, teNa diyA vi 'guliya' tti vakkalANi ghe paMti, 'khola' tti sIsakhoyA, jahA na najjai loyadayaM sIsaM, sIsasaMrakkhaNaTThAe vA // 2892 // adhAmIpA0 bhA0 // 2 athAmISA bhA0 kAM0 // 3 'vArtha niyuktigAthoktaM bhASyakAraH spaSTudeg kAM0 // 10 20 25 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 820 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ rAtribhaktaprakRte sU0 42 emAi aNAgayadosarakkhaNaTThA ageNhaNe gurugaa| aNukUle niggamao, pattA satthassa sauNeNaM // 2894 // evamAdInAmupakaraNAnAmanAgatameva saMyamAtmavirAdhanAdidoSarakSaNArthaM grahaNaM karttavyam / atha na gRhNAti tataH pratyekaM catvAro guravaH / gatamupakaraNadvAram / atha pUrvapratyupekSitena sArthena 5 gantavyamiti vyAkhyAti-"aNukUle'' ityAdi / anukUlaM candrabalaM tArAbalaM vA yadA sUrINAM bhavati tadA 'nirgamakaH' prasthAnaM kriyate / nirgatAzcopAzrayAd yAvat sArthaM na prApnuvanti tAvadAtmanaiva zakunaM gRhNanti / sArtha prAptAstu sArthasatkena zakunena gacchanti // 2894 // idameva savizeSamAha . appattANa nimittaM, pattA sasthammi tini parisAo / 10 suddhe tti patthiyANaM, addhANe bhikkhapaDiseho // 2895 // sArthe'prAptAnAM 'nimittaM' zakunagrahaNaM bhavati / prAptAnAM tu yaH sArthasya zakunaH sa saMyatAnAmapi bhavati / sArtha ca prAptAH santastisraH pariSadaH kurvanti, tadyathA-siMhaparpadaM vRSabhaparpadaM mRgaparSadam / tathA sArthaH 'zuddhaH' nirdoSa iti kRtvA prasthitAH paraM yadA 'adhvani' aTavI prAptA bhavanti tadA ko'pi pratyanIko bhikSAyAH pratiSedhaM kuryAditi 'niyuktigAthAsamAsArthaH 15 // 2895 // atha enAmeva vivarISuH prathamapadavyAkhyAnaM sugamatvAdanAdRtya >> siMhAdInAM parSadAM vyAkhyAnamAha kaDajogi sIhaparisA, gIyattha thirA ya vasabhaparisA u / suttakaDamagIyatthA, migaparisA hoi nAyavvA // 2896 / / / kRtayogino nAma-gItArthAH paraM na to samarthAste siMhaparSaducyante, ye tu gItArthA aparaM 20 ca 'sthirAH' balavantaste vRSabhaparSad , ye tu 'kRtasUtrAH' sUtre'dhItinaH paramagItArthAste mRgaparSaditi jJAtavyA bhavati // 2896 // atha "suddhi tti patthiyANaM" ti padaM vyAkhyAyate-sAdhumiH prathamata eva sArthAdhipatirabhidhAtavyaH-vayaM yuSmAbhiH samaM vrajAmo yadyasmAkamudantamudvahatha / evamukte yadyasAvabhyupagacchati tataH zuddhaH sArtha iti matvA prasthitAH, paramaTavIprAptAnAM ko'pyevaM kuryAt siddhatthaga pupphe vA, evaM vuttuM pi nicchubhai pNto|| bhattaM vA paDisehai, tiNha'NusaTThAi tattha imA // 2897 // yathA 'siddhArthAH' sarSapAzcampakapuSpANi vA zirasi sthApitAni kAJcidapi pIDAM na kurvanti, evaM yUyamapi mama kamapi bhAraM na kurutha / evamuktvA'pi kazcit 'prAntaH' bhikSUpAsakAdiraTavImadhye sArthAd niSkAzayati--mA yUyamasmAbhiH sArddhamAgacchateti; bhaktapAnaM vA pratiSedhayati30 mA'mISAM ko'pi kiJcidapi dadyAt ; tataH 'trayANAM' sArtha-sArthavAhA-''yattikAnAmanuziSyAdikA iyaM yatanA kartavyA // 2897 // tAmevAha aNusaTThI dhammakahA, vija nimitte pabhuttakaraNaM vA / 1 etacihAntargataH pAThaH kA0 eva vartate // 2degthA balavantaste bhA0 // 25 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2824-2900] prathama uddezaH / 821 parautthigA va vasabhA, sayaM va therI va caubhaMgo // 2898 // yad ihalokApAyapradarzanaM kriyate sA'nuziSTirucyate, yat punariha paratra ca saprapaJcaM karmavipAkopadarzanaM sA dharmakathA, tayA'nuziSyA dharmakathayA vA sArthaH sArthavAha AyattikA vA upazamayitavyAH, vidyayA mantreNa vA te vazIkartavyAH, nimittena vA AvarttanIyAH / yo vA sAdhuH prabhuH-sahasrayodhI balavAn sa sArthavAhaM bavA svayameva sArthamadhiSThAya prabhutvaM karoti / / eSA niSkAzane yatanA / bhikSApratiSedhe punariyam --sarvathA bhikSAyA alAbhe vRSabhAH parayUthikA bhUtvA bhaktapAnamutpAdayanti, sArthavAhaM vA prajJApayanti / yadi ca sarve'pi gItArthAstataH 'svayaM vA' khaliGgenaiva rAtribhaktaviSayayA caturbhaGgayA yatante / athAgItArthamizrAstataH sthavirAyA gRhe nikSipanti // 2858 // amumevAntyapAdaM vyAkhyAnayati paDiseha alaMbhe vA, gIyatthesu sayameva caubhaMgo / therisagAsaM tu mie, pese tatto va ANIyaM // 2899 / / sArthAdhipatinA bhaktapAnasya pratiSedhaH kRtaH, yadvA na kRtaH pratiSedhaH paraM stenaiH sArthaH sarvo'pi vilulitaH ato bhaktapAnaM na labhyate, tato yadi sarve'pi gItArthAstadA 'svayameva' paraliGgamantareNa rAtribhaktacaturbhaGgI yatanayA pratisevitavyA / gAthAyAM puMstvaM prAkRtatvAt / athAgItArthamizrAstato yadi tatra sArthe bhadrikA sthavirA vidyate tadA tasyAH samIpe nikSipanti / 15 tataH sthavirAyAH sakAzaM mRgAn preSya teSAM pAzcIdAnAyayet , 'tato vA' sthavirAsamIpAdAnItamityagItArthAnAM purato bhaNanti // 2899 // athavA kuoM evaM pallIo, saDDhA theri paDisatthigAo vaa| nAyammi ya pacavaNA, na hu asarIro bhavai dhammo // 2900 // vRSabhaiH sthavirAsamIpAdAnIte sati yadi te mRgAH praznayeyuH-----kuta etadAnItam ?, tato 20 vaktavyam -palyAH sakAzAdidamAnItam , dAnAdizrAddhairvA dattam , sthavirayA vA vitIrNam , pratisArthikAd vA labdham / evamapi yadi tairmRgaitiM bhavati tatasteSAM prajJApanA kartavyAbho bhadrAH ! nAsti 'azarIraH' zarIravirahito dharmaH ata idaM zarIraM sarvaprayatnena rakSaNIyam , uktazca zarIraM dharmasaMyuktaM, rakSaNIyaM prayatnataH / zarIrAcchvate dharmaH, parvatAt salilaM yathA // ataH pratisevadhvamidam ,>> pazcAdidaM cAnyacca prAyazcittena vizodhayiSyAma iti // 2900 // atha pUrvoktAnAM tisRNAmapi parSadAM gamanavidhimAha1degnti / 'svayaM vA' svaliGgenaiva rAtrau bhaktamutpAdayanti yadi sarve'pi gItArthAH / athAgItArtha mizrAstataH sthavirAyA gRhe nikSipanti / evaM caturbhadyA'pi yatante // 2898 // bhaa0|| 2 dA "gIyatthesu" tti vibhakti vyatyayAd gItAthaiH svayadeg kAM0 // 3"virAmUlAdvA''nItam, pradeg bhA0 // 4 ti yathA-sannidhisthApitamiti, tata' kaa0|| 54 etanmadhyagataH pAThaH kAM. pratAveva vartate // 25 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ rAtribhaktaprakRte sU0 42 purato vaccaMta migA, majjhe vasabhA u maggao sIhA / piTThaoM vasabha'nnesiM, paDiyA'sahurakkhagA dohaM // 2901 // adhvani gacchatAM purataH 'mRgAH' agItArthA madhye 'vRSabhAH ' samartha - gItArthAH 'mArgataH ' pRSThataH 'siMhAH' gItArthA vrajanti / anyeSAmAcAryANAM matena pRSThato vRSabhA vrajanti / kiM 5 kAraNam ? iti ata Aha-- 'dvayAnAM' mRga-siMhAnAM bAla-vRddhAnAM vA ye 'patitAH' parizrAntA ye ca 'asahiSNavaH' kSudhA pipAsAparISahAbhyAM pIDitAsteSAM rakSakA vRSabhAH pRSThataH sthitA vrajanti // 2901 // athavA 10 822 purato ya pAsato pito ya vasabhA havaMti addhANe / gaNavaipAse vasabhA, migamajjhe niyama vasabhego / / 2902 // adhvani vrajatAM vRSabhAH purataH pArzvataH pRSThatazca vrajanti / tathA gaNapatiH - AcAryastasya pArzve niyamAdeva vRSabhA bhavanti / mRgANAM ca madhye niyamAdeko vRSabho bhavati // 2902 // te ca vRSabhaH kiM kurvanti ? ityAha - vasabhA sIhesu migesu caiva thAmAvahAravijaDhA u / 15 jo jattha hoi asahU, tassa taha uvaggaha kuNaMti // 2903 // vRSabhAH 'sthAmApahAravimuktAH' anigUhitabala-vIryAH santo mRgeSu siMheSu vA yo yatra yeSAM madhye asahiSNurbhavati tasya tathopagrahaM kurvanti // 2903 // katham ? ityAhabhatte pANe vissAmaNe ya uvagaraNa - dehavahaNe ya / thAmAvahAravijaDhA, tinni vi uvagiNhae vasabhA / / 2904 // mRgANAM siMhAnAM vRSabhANAM ca madhye yaH kSudhArtto bhavati tasya bhaktaM prayacchanti, pipAsitasya 20 pAnakaM dadati, parizrAntasya vizrAmaNAM kurvanti / ya upakaraNaM dehaM vA voDhuM na zaknoti tasya tayorvahanaM kurvanti / evaM sthAmApahAravimuktA vRSabhAH 'trInapi' mRga-siMha- vRSabhAnupagRhNanti // 2904 // jo so uvagaraNagaNo, pavisaMtANaM aNAgayaM bhaNio / saTTA saTThANe, tassuvaogo ihaM kamaso / / 2905 // adhvani pravizatAM yo'sau talikAdirUpakaraNagaNo'nAgataM grahItavyo bhaNitaH tasyeha svasthAne 25 svasthAne acakSurviSayagamanAdAvupasthite 'kramazaH ' krameNopayogaH karttavyaH, yena yadA prayojanaM bhavati tat tadA tatra prayoktavyamiti bhAvaH / / 2905 // * athAdhvani gacchatAmeva bhaktapAnAlAbhe vidhimAha - - asaI ya gammamANe, paDisatthe teNa - sunnagAme vA / 1 migA ya majjhammi vasabhANaM bhA0 tA0 / etadanusAreNaiva bhA0 TIkA / dRzyatAM TippaNI 2 // 2 degnti / ye tu mRgAste vRSabhANAM madhye bhavanti // 2902 // vasabhA bhA0 // 3 madhye purataH pArzvataH pRSThatazcAsahi" `kAM0 // 4 evaM bhaktapAnAdiviSayaM vaiyAvRttyaM sthAmA kAM0 // 5 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 ta0 De0 nAsti // Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama uddezaH / rukkhAINa paloyaNa, asaI naMdI duviha davve // 2906 // tatrAdhvani gamyamAne bhaktapAnasya 'asati' alAbhe pratisArthe vA stenapallayAM vA zUnyagrAme vA bhaktapAnAdi gaveSayanti, vRkSAdInAM vA pralambAdinimittaM pralokanaM karttavyam / sarvathA vA saMstaraNasyAsati dvividhaM-parIttAnantAdibhedAd dviprakAraM yad dravyaM tena yathA 'nandiH ' tapaHsaMyamayogAnAM sphAtirbhavati tathA vidheyamiti' niryuktigAthAsamAsArthaH // 2906 // athainAmeva vivarISurAha - bhatte va pANeNa va, nimaMtae'Nuggae va atthamie / Aico udaya ttiya, gahaNaM gIyatthasaMvigge // 2907 // adhvAnaM gacchatAM yadi ko'pi pratisArtho militaH, tatra ca kecid dAnarucayo bhaktena vA pAna vA rAtrAnute vA'stamite vA sUrye nimantrayeyuH tato yadi sarve'pi gItArthAstadA gRhNanti; 10 athAgItArthamizrAstato gItArthA bruvate - gacchata yUyam, vayamudita evAditye bhaktapAnaM gRhItvA pazcAdAgamiSyAma iti / tataH prasthiteSu mRgeSu gItArthAstatkSaNameva gRhItvA sArthamanugacchanti / sthite sArthe mRgANAM zRNvatAmAlocayanti - Aditya udita iti matvA vayaM grahaNaM kRtvA samAgatAH / evaMvidhAM yatanAM gItArthaH saMvignaH karoti // 2907 // - atha kimarthaM gItArthasaMvignagrahaNam ? ityAha bhASyagAthAH 2901-9] 1 degti saGgrahagAthA' bhA0 // 3 evetyuktaM bhadeg bhA0 ta0De0 // 5 tadutkrameNa grahItavyam // bhA0 // gItthaggaNeNaM, sAmAe giNhae bhave gIo / saMviggaggahaNeNaM, taM gehaMto vi saMviggo / / 2908 // 'gItArthagrahaNenedamAveditam -- yo gItArtho bhavati sa eva ' zyAmAyAM' rAtrau gRhNAti nAgItArthaH / saMvignagrahaNena tu tad rAtribhaktaM gRhNannapyasau saMvigna evai yathoktayatanAkAritvena mokSAbhilASyeva mantavya ityuktaM bhavati // 2908 // gataM pratisArthadvAram / atha stenapallIdvAram - tasyAM ca pizitaM sambhavati tatrAyaM vidhi:beiMdiyamAINaM, saMtharaNe caulahU u savisesA / te caiva asaMtharaNe, vivirIya sabhAva sAhAre / / 2909 // - yadi 'saMstaraNe' ~< irterabhaktapAnanirvAhe sati dvIndriyAdInAM pudgalaM gRhNanti tadA caturlaghavaH 'savizeSAH' tapaH-kAlavizeSitAH / tadyathA -- dvIndriyapudgalaM gRhNAti catvAro laghavastapasA 25 kAlena ca laghukAH, trIndriyapudgale ta eva kAlena gurukAH tapasA laghukAH, caturindriyapule tapogurukAH kAlalaghukAH, paJcendriyapudgale dvAbhyAmapi tapaH - kAlAbhyAM gurukAH / athAsaMstaraNaM bhavati tato yadi dvIndriyAdikramamullaGghaya 'viparItam' utkrameNa gRhNAti tatasta eva catvAro laghavaH / athApavAdasyApyapavAda ucyate -- dvIndriyAdInAM pudgalamadhikatarendriyapudgalAdalpatarabalaM tato yat khabhAvenaiva sAdhAraNaM tad gRhNanti // 2909 // 2 etanmadhyagataH pAThaH kAM0 eva varttate // etanmadhyagataH 4 pAThaH bhA0 ta0 De0 nAsti // 6 amumevArtha savizeSamAha ityavataraNaM ko0 // 823 A Do 15 20 30 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 824 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ rAtribhaktaprakRte sU0 42 jattha visesaM jANaMti tattha liMgeNa caulahU pisie / abhAeNa u gahaNaM, satthammi vi hoi eseva / / 2910 // yatra grAme vizeSaM jAnanti yathA 'sAdhavaH pizitaM na bhuJjate' tatra yadi skhaliGgena pizitaM gRhanti tadA caturlaghavaH / ato'jJAtenaiva tatra grahNa kAryam , paraliGgenetyarthaH / stenapalyAdI5 nAmabhAve sArthe'pi pudgalagrahaNe eSa eva kramo vijJeyaH // 2910 // atha zUnyagrAmadvAramAha-- addhANAsaMtharaNe, munne davmammi kappaI gahaNaM / lahuo lahuyA gurugA, jahannae majjhimukkose // 2911 // adhvapratipannAnAmasaMstaraNe jAte 'zUnyagrAme' taM sArthamAyAntaM dRSTvA 'caurasenA samAgacchati' iti zakkayodvasite grAne / jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnasya 'dravyasya' AhArAdebrahma kattuM 10 kalpate / / atra "davanmi" ti SaSThyarthe saptamI / - atha saMstaraNe gRhNAti tata idamoghataH prAyazcittam-jaghanye mAsalaghu, madhyame catvAro laghavaH, utkRSTe catvAro guravaH // 2911 // Aha jaghanyamadhyamotkRSTAnyeva vayaM na jAnImaH ato nirUpyatAmetatsvarUpam , ucyate ukosaM vigaIo, majjhimagaM hoi kUramAINi / dosINAi jahannaM, giNhate AyariyamAdI / / 2912 // 15 utkRSTaM dravyaM 'vikRtayaH' dadhi-dugdha-ghRtAdayaH, madhyamaM dravyaM kUra-kusaNAdIni, jaghanyaM dravyaM doSAnnAdi / etAni gRhNatAmAcAryAdInAmAjJAdayo doSAH // 2912 // atha puruSavibhAgena prAyazcittama Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 bhASyagAthAH 2910-18] prathama uddezaH / 825 asaMstaraNe gRhNatAM yatanAmAha vilaolae va jAyai, ahavA kaDavAlae aNunavae / ___ iyareNa va satthabhayA, annabhayA buTTite koTTe // 2915 // "vilaolaga" ti dezIpadatvA, luNTAkAH, yaiH sa grAmo muSita ityarthaH, tAn vA tatra zUnyagrAme vikRtyAdidravyaM yAcate / athavA kaTapAlakAH-ye tatra vRddhAdayo'jaGgamA gRhpaalkaaH| sthitA na naSTAstAnanujJApayet / "iyareNa va" tti skhaliGgenAlabhyamAne 'itareNa' paraliGgenApi gRhNanti / tathA koTheM nAma-yadaTavyAM caturvarNajanapadamizraM bhilladurga vasati tasminnapi sArthamayAdvA 'anyabhayAdvA' paracakrAgamAdilakSaNAd 'utthite' udvasIbhUte sati jaghanyAdidravyasya grahaNaM kalpate // 2915 // tatreyaM yatanA uddaDhasesa bAhiM, aMto vI paMta gihamaTTi / bahi aMta tao diTuM, evaM majjhe tahukose // 2916 // "udRDhaM" ti dezIvacanatvAda muSitaM tasya yat zeSa-luNTAkairmuktvA prAmAderbahiH parityaktaM tad jaghanyamadRSTaM prathamato gRhNanti, tasyAsati prAmAderantaH prAntamevAdRSTam , tadabhAve prAmAderbahiH prAntaM dRSTam , tato grAmAderantarapi prAntaM dRSTaM gRhNanti / tadabhAve madhyamamapyevameva cAraNIyam / tadamAptAvutkRSTamapyanayaiva cAraNikayA grahItavyam // 2916 // athavA kimanena jaghanyAdivikalpapradarzanena ? tullammi adattammI, taM giNhasu jeNa AvaI tarasi / tullo tattha avAo, tucchabalaM vajae teNaM // 2917 // jaghanyamadhyamotkRSTeSu 'tulye' samAne'dattadoSe sati 'ta' vikRtyAdikaM dravyaM gRhANa yena 'Apadam' asaMstaraNalakSaNAM 'tarasi' pAraM prApayasi, yatastulya eva tatra saMyamAtmavirAdhanADhUpo'-20 pAyaH tena hetunA 'tucchabalaM' doSAnnAdidravyaM varjayet // 2917 // gataM zUnyagrAmadvAram / atha "rukkhAINa paloyaNa" tti (gA0 2906) padaM vyAkhyAnayati phAsuga joNiparitte, egahi abaddha bhinnAbhinne ya / baddhahie vi evaM, emeva ya hoi bahubIe // 2918 // 'prAzukam' acittIbhUtam , parIcA yonirasyeti parIttayonikam , gAthAyAM prAkRtatvAd 25 1degda luNTAkA ucyante, luNTAkA nAma-yaiH kAM0 // 2 jJApya gRhNAti / "iyadeg bhA0 // 3degnti / yadvA sa grAmaH kathaM zUnyo jAtaH ? ityAha-"itareNaM" ti itaranAmacaurabhayaM tena tathA mahataH sArthasya bhayAdvA 'anyabhayAdvA' paracakrAgamAdilakSaNAdutthite grAme, "koTTe" tti yadaTavImadhye bhilla pulindra-caturvarNa-janapadamidhaM durga vasati tat koTTa mucyate, tasminnapi zUnye jaghanyAdidravyasya grahaNaM kalpate bhA0 // 4degSaM tadui~DhazeSam , luNTAkAnAM muSNatAM yadannAdikamuddharitamityarthaH, tad jagha kaa|| 5 tucchaphalaM bhaa0|| 6degSu tulya eva tAvadadattAdAnadoSaH, atastulye'dattaM bhA0 // 7degrUpo grahaNAkarSaNAdiko vA'pAyaH bhaa0|| 8 tucchaphalaM bhA0 // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 826 10 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ rAtribhaktaprakRte sU0 42 vyatyAsena pUrvAparanipAtaH, 'ekAsthikam' ekabIjam , 'abaddhAsthikaM nAma' adyApyabaddhabIjam aniSpannamityarthaH, 'bhinnaM vidAritam , etena prathamo bhaGgaH sUcitaH, "abhinne ya" tti 'abhinam' avidAritam , anena dvitIyo bhaGga upAttaH / uccAraNavidhiH punarevam-prAzukaM parIttayonikamekAsthikamabaddhAsthikaM bhinnam 1, prAzukaM parIcayonikamekAsthikamabaddhAsthikamabhinnam 2, 5 evaM baddhAsthike'pi dvau bhaGgo vaktavyau 4 / ete ekAsthike catvAro bhaGgA labdhAH, bahubIje'pyevameva catvAro labhyante, jAtA aSTau bhaGgAH / ete parIttayonipadamamuJcatA labdhAH, evamevAnantayonipadenApyaSTau bhaGgAH prApyante, jAtAH SoDaza bhaGgAH / ete prAzukapadena labdhAH, evamevAprAzukapadenApi SoDazAvApyante, sarvasaGkhyayA jAtA dvAtriMzad bhaGgAH / ete ca vRkSasyAdhastAt patitaM pralambamadhikRtya mantavyAH // 2918 // emeva hoi uvariM, egaTThiya taha ya hoi bahuvIe / sAhAraNaM sabhAvA, AdIeN bahuguNaM jaM ca // 2919 // evameva vRkSasyoparyapi ekAsthikapade tathaiva bahubIjapade upalakSaNatvAt prAzukAdizeSapadeSu ca dvAtriMzad bhaGgAH karttavyAH / atra ca yo yaH pUrvo bhaGgakaH sa sa prathamamAsevitavyaH / sarvathA vA'dhastAt patitAnAM pralambAnAmaprAptau vRkSoparivartipralambaviSayA api dvAtriMzad bhaGgakA yathA15 kramamevAsevitavyAH / athApavAdasyApyapavAda ucyate - 'svabhAvAt' prakRtyaiva 'sAdhAraNaM' zarIropaSTambhakArakaM dravyamekAsthikamanekAsthikaM vA baddhAsthikamabaddhAsthikaM vA parIttamanantaM vA tad utkrameNApi 'Adate' gRhNAti, 'yad' yasmAt tasyAmavasthAyAM tadeva 'bahuguNaM' saMyamAdInAM bahUpakArakamiti // 2919 // atha dvAragAthA(2906)'ntargataM nandipadaM vyAkhyAnayati naMdaMti jeNa tava-saMjamesu neva ya dara tti khijati / jAyaMti na dINA vA, naMdi ato samayato sannA // 2920 // adhvani vartamAnAH sAdhavo yena dravyeNAbhyavahRtena tapaH-saMyamayoH 'nandanti' samA 1degraNasabhA bhA0 / etadanusAreNeva bhA0 TIkA / dRzyatAM TippaNI 3 // 2degpi dvAtriMzad bhaGgAH kartavyAH / katham ? ityAha-"egaTThiya taha ya hoi bahuvIe" tti upalakSaNamidaM prAzukAdInAM zeSapadAnAm / atra ca yo yaH bhA0 // 3 ta0 De0 mo0 le0 vinA'nyatra-te-"sAhAraNa" ityAdi / sAdhAraNaH-zarIropaSTambhakArI yaH svabhAvastasmAt, yaccetizabdaH prakArAntaropanyAse svagatAnekabhedasUcane vA, yad dravyamekAsthikamanekAsthikaM vA baddhAsthikamabaddhAsthikaM vA parIttamanantaM vA yasyAmavasthAyAM [yat] sAdhAraNasvabhAvAd 'bahuguNaM' saMyamAdInAM bahUpakArakaM tadA tadeva 'Adatte gRhNAti na kramAkramavicAraNaM vidadhAti // 29.19 // atha bhA0 / te-tAdRze'dhvani vahamAnAnAM 'svabhAvAt' prakRtyaiva 'sAdhAraNaM' zarIropaTambhakAri "jaM ca" tti yadeva dravyamekAsthika kAM0 / "sAhAraNasabhAva tti appaNo sabhAvaM gAuM jeNa khaieNa sAhArijai so taM geNii" vizepacUrNau // 4 atha niyuktigAthA kAM // 5>>>> etadantargataH pAThaH bhA0 ta0 De0 nAsti // Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2919-22] prathama uddezaH / 827 dhisamRddhimanubhavanti tad nandiH / yadvA yena dravyeNopabhuktena naiva "dara" tti drutaM 'kSIyante ' na kRzIbhavantItyarthaH tad nandiH / athavA yenopayuktena na dInA jAyante tadapi niruktivazAd nandi: / atra pAThAntaram - "jAyaMti naMdiyA va " ti nandyA - jJAna-darzana- cAritrAtmikayA samRddhyA yuktAH sAdhavo yetastena dravyeNa jAyante atastasya nandiriti 'samayataH saMjJA' Aga -: mataH paribhASA // 2920 // tacca dravyaM dvividham, tadyathA 6 pariniTThiya jIvajaDhaM, jalayaM thalayaM acittamiyaraM ca / parittetaraM ca duvihaM, pANagajayaNaM ato vocchaM / / 2921 // dvidhA dravyam - pariniSThitaM jIvavipramuktaM ca / pariniSThitaM nAma - yat praarthmcittiikRtm| jIvavipramuktaM tu-sAdhvarthamacitcIkRtam, AdhAkarmeti hRdayam / Aha ca cUrNikRt -- pariniTThiyaM ti jaM parakaDamacittaM, jIvajaDhaM ti AhAkammaM / yadvA dvividhaM dravyam - jalajaM sthalajaM ceti / athavA acitetara bhedAd dvidhA / tatrAcitaM nAma-yad na parArthamacittIkRtaM nApi saMyatArthaM kevalamAyuH kSayeNAcittIbhUtam / * tathA cAha cUrNikRt -- acittaM ti jaM nAvi paraTThAe acittIbhUyaM, nAvi saMjayaTTAe, kevalaM AukkhaeNaM acittaM ti 14 yat punarAyurdhArayati tat sacittam / athavA 'parItaM ' pratyekam ' itarad' anantamiti vA 15 dvividham / evamAdikaM dvividhaM dravyamasaMstaraNe grahItavyam / tadevamuktA tAvadAhArayatanA / atha pAnakayatanAmata Urddha vakSye // 2921 // yathApratijJAtameva nirvAhayatituvare phale apatte, rukkha - silA-tuppa - maddaNAIsu | pAsaMda pavAe, Ayavatatte vahe avahe / / 2922 // tadyathA- adhvani varttamAnaiH kAJjikAdiprAzukapAnakAprAptA vIdRzAni pAnakAni grahItavyAni 120 -- tuvaraphalAni - haritakI prabhRtIni tuvarapatrANi - palAzapatrAdIni taiH pariNAmitaM pAnakaM prathamato grAhyam / tathA "rukkhe" tti vRkSakoTare kaTukaphala- patrAdipariNAmitam, evaMvidhasyAbhAve '"sila" ti silAjatubhAvitam, tadabhAve "tuppa" tti mRtaka - kaDevara -vazA-ghRtAdibhiH pariNAmitam, tadaprAptau " maddaNAI su" ti hastyAdimardanenAkrAntam, Adizabdo hastyAdInAmevAnekabhedasUcakaH, tadabhAve prasyandanaM - nirjharaNaM tatpAnakam, tataH prapAtodakam, prapAto 25 nAma-yatra parvatAt pAnIyaM nipatati, yathA ujjayantAdigirau, tadabhAve Atapena yat taptaM tat prathamam 'avahaM' avahamAnakaM pazcAt tadeva 'vaha' vahamAnakaM grAhyam / gauthAyAM bandhAnulomyAd vahapadasya pUrvaM pATha iti // 2922 // atha "maddaNAIsu" tti padaM vyAcaSTe 1 yato jAyante'taH saMstaraNasya nandiriti 'samayasaMjJA' AgamaparibhASA, yathA yathA saMstaraNaM bhavati tathA tathA vidheyamiti bhAvaH // 2920 // atha dvividhaM dravyaM vyAcaSTe - parideg bhA0 // 2 'kSapaNAdacittI' mo0 le0 // 31 etaccihagataH pAThaH bhA0 kAM * vinA nAsti // 4-5 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 ta0 De0 nAsti // 6-7 etanmadhyagataH pAThaH kAM0 eva varttate // 10 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ rAtribhaktaprakRte sU0 43 jaDDe khagge mahise, goNe gavae ya sUyara mige ya / uparivADI gahaNe, cAummAsA bhave lahugA / / 2923 // 'jaDDaH' hastI, khaDgo nAma-ekazRGga ATavyatirya vizeSaH, 'go-mahiSau' prasiddhau, 'gavayaH' mayAkRtirATavyajIvavizeSaH, 'sUkara-mRgau' prasiddhau / etairjaDDAdibhirmardanena pariNAmitaM pAnaka iyathAkramamadhvani grahItavyam / atha 'utsaripATyA' yathoktakramamullaGghaya grahaNaM karoti tatazcatvAro mAsA laghukA bhaveyuH / / 2923 // sUtram na'nnattha egeNaM puvvapaDilehieNaM sejjA-saMthAraeNaM 43 // "ma kalpate rAtrI vA vikAle vA" (sUtraM 42) iti yo'yaM pratiSedhaH sa ekasmAt 10 pUrvapratyupekSitAt zayyA-saMstArakAdanyatra / ihAnyatrazabdaH parivarjanArthaH, yathA anyatra droNa-bhISmAbhyAM, sarve yodhAH parAGmukhAH / droNa-bhISmau varjayitvetyarthaH / tatazcaikaM zayyA-saMstArakaM vihAyAparaM kimapi rAtrau grahItuM na kalpata iti sUtrasaGkepArthaH // atha niyuktivistaraH rAto sijjA-saMthAraggahaNe, cauro mAsA havaMti ugdhaayaa| ANAiNo ya dosA, virAhaNA saMjamA''yAe // 2924 // zerate'syAmiti zayyA-vasatiH, saiva saMstArakaH zayyAsaMstArakaH; yadvA zayyA-vasatireva, saMstArako dvidhA-parizATI aparizATI ceti, tataH zayyopalakSitaH saMstArakaH zayyAsaMstArakaH, zayyA ca saMstArakazcetyarthaH / - tasya ca yadyapi sUtre rAtrau grahaNamanujJAtaM tathApyutsargato na kalpate / yadi gRhNAti tatazcatvAro mAsA udghAtAH prAyazcittam , AjJAdayazca 20 doSAH, virAdhanA ca saMyamAtmaviSayA // 2924 // tAmeva bhAvayati __ chakAyANa virAhaNa, pAsavaNuccArameva saMthAre / / pakkhalaNa khANu kaMTaga, visama darI vAla goNe ya // 2925 // rAtrAvapratyupekSitAyAM bhUmAvuccAraM prazravaNaM vA vyutsRjataH 'SaTakAyAnAM' pRthivyAdInAM virAdhanA / athaitaddoSabhayAnna vyutsRjati tata AtmavirAdhanA / yatra vA vyutsRjati tatra bilAnnirgatya dIrghajAtIyena bhakSyeta, evamapyAtmavirAdhanA / "saMthAre" tti apratyupekSitAyAM bhUmau saMstAraka prakSipataH 'evameva' SaTkAyavirAdhanA, bilAdAvAtmavirAdhanA'pi / tathA 'sthANuH' kIlakastatra praskhalanaM bhavet , kaNTakairvA vidhyeta, 'viSame' nimnonnate 'darISu' vA bileSu praskhalet prapatedvA, 'vyAlAH' sastaiirdazyeta, 'gauH' balIvardastenAbhighAto bhavet // 2925 // kiJca eraMDaie sANe, gommiya Arakkhi teNagA dubihA / 30 ee havaMti dosA, vesitthi-napuMsaesuM vA // 2926 // 11 etadantargataH pAThaH kAM0 eva vartate / / 2degm, caturlaghava ityrthH| AjJA kAM0 // _Jain Education Internatio3 evamutsa jana'pyAtma bhAorlvate & Personal use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2923-29) prathama uddezaH / 829 "eraMDaie sANe" ti haDakayitaH zvA tena khAyeta / 'gaulmikaiH' baddhasthAnakai rakSapAlaiH 'ArakSakairvA' cauragrAhairguhyeta / stenakA dvividhAH-zarIrastenA upadhistenAzca, tairupadhirapahriyeta sAdhavo vA hiyeran / ete dopA rAtrau zayyA-saMstArakagrahaNe bhavanti / tathA 'vezyAstrI-napuMsakeSu vA' vezyApATake napuMsakapATake vA sthitAnAM rAtrau parivartayatAM khAdhyAyazabdaM zrutvA lokaH pravacanAvarNavAdaM kuryAt - aho ! sAdhavastapovanamAsevante / yata ete doSA ato na rAtrau zayyA-saMstArako grahItavya iti // 2926 / / Aha yadyevaM tataH-- suttaM niratthagaM kAraNiyaM, iNamo addhANaniggayA sAhU / marugANa koDhagammI, puvvaddiTTammi saMjjhAe // 2927 // sUtraM nirarthakaM prApnoti / sUrirAha-na bhavati sUtraM nirarthakaM kintu kAraNikam / kiM punastat kAraNam ? ityAha-'idam' anantaramevocyamAnam-adhvanirgatAH kecana sAdhavo'sta-10 manavelAyAM grAmaM prAptAH, tatra tairmarukANAM 'koSThakaH' adhyayanApavarako dRSTaH paraM tadIyaH khAmI tatra sannihito na vidyate, tataste sAdhavastaM marukakoSThakamuccAra-prazravaNabhUmikAzca pratyupekSya khAminam-adhyApakaM samAgataM yAcante; yAcayitvA ca tatra koSThake pUrvadRSTe sandhyAyAM gRhyamANe sUtranipAto draSTavyaH // 2927 // evaM sandhyAlakSaNAM rAtrimaGgIkRtyoktam , na kevalaM sandhyAyAM kintu vikAle'pi zayyA-saMstArakasyAmIbhiH kAraNairgrahaNaM kalpate 18 dUre va annagAmo, ubAyA teNa sAvaya nadI vA / dullabha vasahi ggAme, rukkhAiThiyANa samudANaM // 2928 // yato grAmAt prasthitAH tato yatra gantumIpsitaM so'nyagrAmo dUre, athavA 'udvAtAH' parizrAntAstato vizrAmyantaH samAyAtAH, stena-zvApadabhayAdvA sArthamantareNAgantuM na zakyate sa ca sArthazcireNa labdhaH, nadI vA pravyUDhA; etaiH kAraNairyasmin grAme prasthitAstamasamprAptA apAntarAla-20 grAme bhikSAvelAyAM prAptAH, tatra ca vasatiH durlabhA, ato mArgayadbhirapi tatkSaNaM na labdhA, tato vRkSAdimUle bahiH sthitvA sarve'pi 'samudAnaM' bhaikSaM hiNDitavantaH // 2928 // taizca hiNDamAnairamUSAM vasatInAmekatarA dRSTA bhavati kammAra-NaMta-dAraga-kalAya-sama bhujamANi diya diTThA / tesu gaesu visaMte, jahi~ diTThA ubhayabhomAI // 2929 // karmArA:-lohakArAsteSAM zAlA karizAlA, nantakAni-vastrANi tAni yatra vyUyante sA nantakazAlA, dArakAH-bAlakAste yatra divasataH paThanti sA dArakazAlA lekhazAletyarthaH, kalAdAH-suvarNakArAsteSAM zAlA kalAdazAlA, sabhA-bahujanopavezanasthAnam / yadvA sabhAzabdaH zAlAparyAyo'taH pratyekamabhisambadhyate-kArasabhA nantakasabhA ityAdi / etAsAmekatarA divA mu~jyamAnA dRSTA, tato vyatItAyAM sandhyAyAM 'teSu' lohakArAdiSu gateSu tAnanujJApya tatra 30 1 "eraMDaio haDakathitamityarthaH" iti cUrNau / "alakaDao ereDaio" iti vizeSacUrNau // 2 ato durlabhavasatike tatra grAme sA mArgadeg kA0 // 3 'bhujyamAnA' upabhogyatAmAnIyamAnA dRSTA kA0 // 25 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 830 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [rAtribhaktapakRte sU0 43 kArazAlAdau pravizanti / tatrApi yatra divasata eva ( granthAnam-8500 / sarvagranthApram-20720) 'ubhayabhUmike' uccAra-prazravaNabhUmikAlakSaNe AdizabdAt kAlabhUmizca yatraM 'dRSTAH' pratyupekSitA bhavanti tatra rajanyAmapi gantuM kalpate, ana ca sUtranipAtaH // 2929 / / ___ evamApavAdike sUtre bhUyo'pyarthato dvitIyapadamucyate-pUrvamapratyupekSitAkhapi saMstArakocAraprazravaNabhUmiSu tiSThanti / katham ? ityAha majjhe va deulAI, bAhiM va ThiyANa hoi aigamaNaM / 'sAvaya makoDaga teNa vAla masayA'yagara sANe // 2930 // 'madhye vA' grAmAdemadhyabhAge yad devakulam AdigrahaNAt koSThakazAlA vA tatra divasato vidhinA sthitAH, athavA prAmAdeH 'bahiH' devakulAdau sakalamapi divasaM sthitAH, tato loka18statra sthitAn dRSTvA brUyAt- "sAvaya" ityAdi, atra devakulAdau rAtrau zvApadaH-siMha-vyA ghrAdistadbhayaM bhavati ato nAtra bhavatAM vastuM yujyate; athavA-markoTakA atra rAtrAvuttiSThante, stenA vA dvividhA atra rajanyAmabhipatanti, vyAlo vA sarpaH sa khAdati, mazakA vA nizAyAmatrAbhidravanti, ajagaro vA'tra rAtrau gilati, zvAno vA samAgatya dazati; etairvyAghAtakAraNa rAtrAvanyasyAM vasatau 'atigamanaM pravezo bhavati // 2930 // idameva sphuTataramAha divasaTThiyA vi rasiM, dose makkoDagAie nAuM / aMto vayaMti anna, vasahiM bahiyA va aMto u|| 2931 // devakulAdau divasataH sthitA api rAtrau markoTakAdIn doSAn jJAtvA yadi 'antaH' prAmAbhyantare sthitAstato grAmAntarvartinImevAnyAM vasatiM vrajanti, tadaprAptau bAhirikAyAM gacchanti / atha divasato bahirdevakulAdiSu sthitAH tatastatrApi rAtrau pUrvoktAn doSAn matyA 20 'bahiH' bAhirikAyA antaH samAgacchanti // 2931 // . athoktamevArthamanyAcAryaparipATyA pratipAdayati puvaTThie va rati, daTTaNa jaNo bhaNAi mA etthaM / nivasaha itthaM sAvaya-takaramAi u ahiliMti // 2932 // devakulAdau pUrvasthitAn sAdhUna rAtrau dRSTvA jano bhaNati, yathA-mA'tra nivasata, yato'tra 2 rAtrau zvApada-taskarAdayaH 'abhilIyante' samAgacchanti // 2932 // itthI napuMsao vA, khaMdhAro Agato tti aigamaNaM / gAmANugAmi ehi vi, hoja vigAlo imehiM tu // 2933 // loko brUyAt-atra devakulAdau rAtrau strI vA napuMsako vA samAgatyopasarga karoti, skandhAvAro vA AgataH, evamAdibhiH kAraNairbAhirikAyAH sakAzAdantaH 'atigamanaM' pravezaM kuryuH 30 grAmAbhyantarAdvA bhirgccheyuH| evaM tAvadadhvanirgatAnAM yatanoktA / atha viharatAM pratipAdyate"gAmANugAmi" ityAdi, ye mAsakalpavidhinA grAmAnugrAmaM viharanti teSAmapi 'ebhiH' vakSya. 1deglpate / evaMvidhe pUrvapratyupekSite zayyA-saMstArake sandhyAsamaye tiSThatAM prastutasUtranipAto draSTavyaH // 2929 // kAM0 // Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2930-37] prathama uddezaH / mANaiH kAraNairvikAlo bhavet // 2933 // tAnyevAha vitigiDa teNa sAvaya, phiDiya gilANe va dubbala naI vA / paDaNIya seha satthe, na u pattA paDhamaviiyAI || 2934 // yatra kSetre mAsakalpaH kRtastasmAd yamanyaM grAmaM prasthitAH saH 'vyatikRSTaH ' dUradezavartI, stenA vA dvividhAH zvApadA vA pathi varttante tadbhayAt ciralabdhasArthena saha AgatAH, 'sphiTitA vA' 5 sArthAt paribhraSTAstato yAvanmArgamavatIrNAstAvadutsUraM samajani, yadvA sAdhuH ko'pi sphiTitaH sa yAvadanveSitastAvaccirIbhUtam, glAno vA sAdhuradhunotthitaH zanaiH zanaiH samAgacchati, durbalo vA svabhAvenaiva kazcit so'pi na zIghraM gantuM zaknoti, nadI vA pUrNA yAvadavaricyate tAvat pratIkSamANAH sthitAH, yadvA nadI yAvat parirayagamanena parihiyate tAvad vilambo lagnaH, pratyanIkairvA panthAH samantato ruddhaH tato yAvadapareNa mArgeNAgamyate tAvadutsUraM jAtam, zaikSo vA kazcidu- 10 tpannaH sa pathi pratIkSitaH, athavA tasya divA vrajataH sAgArikaM sArtho vA zanaiH zanairAgacchati, yadvA taM sArthaM pratIkSamANAnAM vikAlaH saJjAtaH / etaiH kAraNaiH prathamadvitIyapauruSyoH AdigrahaNAt tRtIyacaturthyorapi pauruSyoH 'na tu' naiva prAptA bhaveyuH, arthAdApannaM vikAle rAtrau prAptAH, tatazca tadAnIM prAptaistairvidhinA grAme praveSTavyaM nAvidhinA // 2934 // yata AhaagamaNe avihIe, caugurugA puvvavanniyA dosA / ANAiNo virAhaNa, nAyavvA saMjamA''yAe // 2935 // yadyavidhinA 'atigamanaM' pravezaM kurvanti tataJcatvAro gurukAH 'pUrvavarNitAzca' SaTkAyavirAdhanA- preskhalana-prapatanAdayo doSA atrAvasAtavyAH, AjJAdayazca doSAH, virAdhanA ca saMyamAtmaviSayA jJAtavyA, yata evamato vidhinA praveSTavyam // 2935 // kaH punarvidhiH ? iti ata Aha 831 15 savve vA gIyatthA, mIsA vA ajayaNAeN caugurugA / ANaNo virAhaNa, putri pavisaMti gIyatthA / / 2936 / / te sAdhavaH yadi sarve'pi gItArthAstataH sarva eva pravizanti / atha mizrAstato yadi 'ayatanayAM' rvekSyamANayatanAmakRtvA pravizanti tadA caturgurukAH; AjJAdayo doSAH, virAdhanA ca saMyamA-''tmaviSayA / kA punaryatanA ? iti ata Aha--- 'pUrva' prathamaM tAvad gItArthAH 25 pravizanti, pazcAdagItArthI iti saGgrahagAthAsaGkSepArthaH || 2936 // athainAmeva vivRNoti - jai savve gIyatthA, savve pavisaMti te vasahimeva / 2 1 stato yamanyaM bhA0 // etaccidgataH pAThaH bhA0 ta0 De0 nAsti // 3 'vaH sarve gItArthA vA bhaveyuH mizrA vA, tatra yadi sarve'pi kAM0 // 4- etadantargataH pAThaH bhA0 ta0 De0 nAsti // 5 samAsArthaH bhA0 kI 0 // 20 vihi avihIeN paveso, misse avihIi gurugA u // 2937 // yadi te sAdhavaH sarve gItArthAstataH sarve'pi te samakameva vasatiM pravizanti / athAgItArtha - mizrAste tato dvidhA pravezaH - vidhinA avidhinA ca / yadyavidhinA pravizanti tatazcaturgurukAH / 30 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 832 saniyukti-laghubhASya-vRtti ke bRhatkalpasUtre [rAtribhaktapakRte sU0 43 avidhirnAma-yadyagItArthamizrAH sarve'pi pravizanti // 2937 // kaH punastatra doSo bhavati ? iti ucyate vippariNAmo appaccao ya dukkhaM ca codaNA hoi| purato jayaNAkaraNe, akaraNe savve vi khalu cattA // 2938 // / yadi mRgANAM purato jyotirAnayanAdikAM vakSyamANAM yatanAM kurvanti tatasteSAM vipariNAmo bhavet--na vartate agnikAyasamArambhaH kartumityupadizya samprati tameva svayaM samArabhante iti / apratyayo'pi teSAmupajAyeta-yathaitadalIkaM tathA sarvamapyamISAmevaMvidhamiti; tatazca pratigamanAdayo doSAH / tathA teSAM mRgANAM pazcAdagnikAyasaGghaTTAdi kurvatAmaparAM vA sAmAcArI vitathAmAcaratAM duHkhaM nodanA bhavati, 'tadA khayamanyena vA agnikAyasamArambhaM kRtvA sampratyasmAn 18 vArayata' ityAdi sammukhavalanataH samyak zikSA na pratipadyanta ityarthaH / athaitaddoSabhayAdenAM jyotiryatanAM na kurvanti tataH 'sarve'pi' AcAryAdayaH parityaktA bhavanti, teSAM sarpa-zvAnAdibhirAtmavirAdhanAsadbhAvAt / tasmAd vidhinA praveSTavyam // 2938 // tameva vidhimAha bAhiM kAUNa mie, gIyA pavisaMti puMchaNe ghettuM / deula sabha paribhutte, maggaMti sajoie ceva // 2939 // 15 mRgAn bahiH 'kRtvA' sthApayitvA 'proJchanAni' dArudaNDakAni gRhItvA gItArthAH sa prathamato grAma pravizanti / pravizya ca devakula-sabhAdIni 'paribhuktAni' paribhujyamAnAni 'sajyotIMSi ca' khayogenaiva jyotiHsahitAni mArgayanti / atha pUrvakRtaM jyotistatra na prApyate tataH khayameva tadAnayanti AnAyayanti vA / evamuccArAdibhUmikAH pratyupekSya mRgAnAnayanti // 2939 // paribhujamANa asaI, sunnAgAre saMti saarvie| 20 ahuNuyAsiya sakavADa nibile niccale ceva // 2940 // paribhujyamAnA vasatiryadi na labhyate tadA 'zUnyAgAraM' zUnyagRhaM gaveSayanti / tacca 'adhunodvAsitaM' sAmpratamevodvasIbhUtaM 'sakapATaM' kapATayuktaM nirvilaM' sarpAdibilarahitaM 'nizcalaM' dRDhaM na patitukAmam / evaM vidhaM gaveSaNIyam / atra caturbhiH padaiH SoDaza bhaGgA bhavanti / eSAM ca madhye yaH prathamo bhaGgastadupete zUnyagRhe 'sAravite' pramArjite vasanti // 2940 // 25. atra sarveSu gItArtheSu tAvada vidhimAha jai nANayaMti joI, gihiNo to gaMtu appaNA ANe / ___ kAlobhayasaMthArANa bhUmio pehae teNaM // 2941 // yadi gRhiNaH preritA api jyoti nayanti tata AtmanA'pi gatvA gItArthA Anayanti / tatastena jyotiSA kAlobhayasaMstArANAM bhUmIH pratyupekSeta, kAlabhUmI saMjJAbhUmI kAyikIbhUmI 38 saMstArakabhUmI cetyarthaH // 2941 // _asaI ya paIvassA, govAlAkaMcu dArudaMDeNaM / 1jyotirAnayanAdikAM yatanAM kAM0 // 2-3 N> etanmadhyagataH pAThaH bhA0 ta0 De. nAsti // 4 atrApi sarveSAM gItArthAnAM sa eva vidhistathApi vineyajanAnugrahArtha punarapyAha bhaa0|| Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama uddezaH / bila puMchaNeNa DhakaNa, maMteNa va jA pabhAyaM tu / / 2942 // atha pradIpo na prApyate tataH pradIpasyAsati gopAlakacukaM paridhAya tena khazarIraM susthagita kRtvA dArudaNDakena vasatiM pramArjayanti / yAni ca tatra vilAni teSAM pAdaproJchanena " DhakkaNaM"ti sthaganaM kurvanti, mantreNa vA tAnyabhimantrayanti yAvat prabhAtaM saJjAtam / prabhAte tu pAdaprochanAdikamapanayanti // 2242 // B * evaM sarveSAM gItArthAnAM vidhiruktaH / atha gItArthamizrANAM tamevAtidizati -- emeva ya bhUmitie, hariyAI khANu-kaMTa- bilamAI / dodugavaTThA, pehiya iyare pavesaMti // 2943 // 1 * yathA sarveSAM gItArthAnAM vidhiruktastathA agItArthamizrANAmapyevameva jJAtavyaH / navaraM tAnagItArthAn bahiH sthApayitvA gItArthAH pravizya vasatiM gRhIlA tatra - 'bhUmitrike' saMjJA - 10 kAyikI-kAlabhUmilakSaNe harita- bIjAdIn jantUn sthANu- kaNTaka- bilAdIMzca pratyapAyAn ' doSadvayavarjanArthaM' saMyamA-''tmavirAdhanAlakSaNadoSadvaya parihArArthaM pratyupekSya tataH 'itarAn mRgAn vasatiM pravezayanti / / 2943 // ThANAsa ya bAhiM, teNagadoccA va savveM pavisaMti / 15 gurugA u ajayaNAe, viSpariNAmAi te caiva / / 2944 // yadi bahiH sthAnaM nAsti yatra mRgAH sthApyante "teNagadoccA va" ti stenakabhayaM vA bahitataH sarva eva pravizanti / praviSTAzca yadyayatanAM kurvanti tatazcaturgurukAH, ta eva ca zeSAH // 2944 // bhASyagAthAH 2938-45 ] ti praznAvakAzamAzaGkaya tatsvarUpamAha - - mA tattha aMdhakArammi | " 2945 // 833, .." yathA te 20 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 834 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ rAtribhaktaprakRte sU0 43 . ANei ihaM joI, ayagolaM mA nivAreha // 2946 // yadA gRhI dakSatayA khayameva jyotirAnayati taM ca ko'pyagItArtho vArayati tadA sa vaktavyaH-asmAbhirabhaNitaH svayogena yadyeSa gRhastha Atmano'rtha 'nuH' iti saMzaye utAho nu asmadartha 'iha' asmin sthAne jyotirAnayati tataH kimasmAkametadIyayA cintayA ? / ata 5 enamayogolakalpaM mA nivArayateti // 2946 // gihiNaM bhaNaMti purao, aitamasamiNaM na passimo kiMci / ANati jai avuttA, taheva jayaNA nivAraMte // 2947 // atha te gRhasthAH svayaM nAnayanti tato gItArthA anyavyapadezena teSAM gRhiNAM purato bhaNanti-'atitamaH' atIvAndhakAramidam , na pazyAmo vayaM kiJcidapIti / yadyevam 'anuktAH' 10sAkSAdabhaNitAH santo jyotirAnayanti tataH sundarameva / yazca tatra nivArayati tasya 'yatanA' tathaiva nodanA kAryA // 2947 // atha te gRhasthA anyavyapadezenoktaM nAvabudhyante tataH kiM karttavyam ? ityAha gaMtUNa ya pannavaNA, ANaNa taha ceva pudhabhaNiyaM tu / bhaNaNa adAyaNa asaI, pacchAyaNa mallagAIsu // 2948 // 15 gItArthairgatvA cazabdAdagatvA'pi tatra sthitairgRhiNAM prajJApanA vidheyA, yathA-na pazyAmo vayamatra bilAdikaM sthANu-kaNTakAdikaM vA, ata udyoto yathA bhavati tathA kuruta / evaM parisphuTamabhihitAH santaste pradIpasyAnayanaM kurvanti / yazcAgItArtho nivArayati tasya 'tathaiva' nodanAyAm "ayagolaM mA nivAreha" (gA0 2946) ityAdikaM pUrvabhaNitameva draSTavyam / "bhaNaNa" ti gRhiSu 'pradIpamAnaya' iti prajJApyamAneSu yo bravIti 'kimevaM sAvadhapravRttiM kAra20 yasi ?' iti tasyAgre mithyAduSkRtabhaNanaM karttavyam / "asaI" ti atha gRhasthaH pradIpamAnetuM necchati tataH "adAyaNa pacchAyaNa mallagAIsu" tti mRgANAmadarzanAya mallakAdibhiH pracchAya pradIpaH khayamAnetanyaH // 2948 // athedamevottarAddha vivarISurAha gihi joiM maggaMto, migapurao bhaNai coio innmo| NAbhogeNa mauttaM, micchAkAraM bhaNAmi ahaM // 2949 // 25 gRhiNAM samIpe 'jyotiH' pradIpaM 'mRgapurataH' mRgANAM zRNvatAM mArgayen yadi kenacinnoditaH-kimevaM sAvadhaM kArayasi ? iti; tato'sau gItArtha itthaM bhaNati-anAbhogena mayedamuktam , ato'haM mithyAkAraM bhaNAmi, mithyAduSkRtaM prayacchAmItyarthaH // 2949 // emeva jai parokkhaM, jANaMti migA jaheiNA bhnnio| tattha vi coijaMto, sahasA'NAbhogao bhaNai // 2950 // 30 evameva yadi mRgANAM parokSaM gRhe gatvA gRhastho bhaNitaH tadA'pi yadi te mRgAH kathamapi __jAnanti, yathA-etena sAdhunA gRhasthaH 'bhaNitaH' pradIpAnayanAya preritaH; tatrApyapareNa nodyamAnaH san bhaNati--sahasAkAreNAnAbhogato vA mayedamuktam , mithyA me duSkRtamiti // 2950 // 1degtitAmasam' atIva sAndha bhA0 // 2degyan agItArthena kena bhA0 // Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2946-55] prathama uddeshH| 835 gihigammi aNicchaMte, sayamevANei AvarittANaM / jattha dugAI dIvA, tatto mA pacchakammaM tu // 2951 // atha gRhI pradIpamAnetuM necchati tataH svayameva mallakasampuTena vA kapareNa vA kalpena vA pradIpamAvRtyAnayati / tatrApi yatra gRhe 'dvikAdayaH' dvitriprabhRtayaH dIpAH tato gRhAdAnayati / kutaH? ityAha-"mA pacchakammaM tu" tti yatraika eva dIpo bhavati tatrAparapradIpakaraNalakSaNaM / pazcAtkarma mA bhUditi kRtvA tataH pradIpo nAnetavyaH // 2951 // tatazca ujoviya Ayario, kimidaM ahagaM mi jiiviytttthiio| Ayarie panavaNA, naTTho ya mao ya pabaio // 2952 // udyotite pratizraye sati AcAryo bhaNati hanta ! kimidaM bhavatA kRtam ? / sa prAhakSamAzramaNAH ! ahamadyApi jIvitArthI ato bilAdiparijJAnArtha mayetthaM kRtam / tata AcAryoM 10 mAtRsthAnena tasya prajJApanAM karoti-hanta ! mRta eva tvam , kuto bhavato jIvitam ? yata evaM kurvan pravrajitaH 'naSTazca' sanmArgaparibhraSTo 'mRtazca' saMyamajIvitavirahito bhavatIti // 2952 // . . atha pUrvoktamevArtha vizeSayannAha-- tasseva ya maggeNaM, vAraNalakkheNa niMti vasabhA u| bhUmitiyammi u didve, paJcappiya mo imA merA // 2953 // 15 'tasyaiva' jyotirAnetuH sAdhoH 'mArgeNa' pRSThataH 'vAraNAlakSyeNa' nivAraNavyAjena vRSabhA nirgacchanti / tataH 'bhUmitrike' uccAra-prazravaNa-kAlabhUmilakSaNe dRSTe sati pradIpe pratyarpite "mo". iti nipAtaH pAdapUraNe iyaM 'maryAdA' sAmAcArI // 2953 // tAmevAha-- kharaMTaNa veMTiya bhAyaNa, gahie nikkhivaNa bAhi paDilehA / vasabhehi gahiyacittA, iyareM pasAiMti kallANaM // 2954 // 20 . yena pradIpAnayanAyAviratakaH prerito yena vA pradIpa AnItaH tasya gurubhiH kharaNTanA krtvyaa| tato'sau veNTikAM bhAjanAni ca gRhItvA "nikkhivaNa" ti bahiH sthApyate, nirgacchAsmAkaM gacchAd na tvayA kAryamiti / tato'sau kaitavaniSkAzito bahiHsthitaiH pratilekhayati pratikramaNaM ca vidadhAti / tato vRSabhairgRhItacittAH 'itare' mRgA guruM 'prasAdayanti' prasannaM kurvanti / tato guravastaM bhUyo'pyAnAyya paJcakalyANakaM prAyazcittaM prayacchanti // 2954 // atha kathaM vRSabhA mRgANAM cittagrahaNaM kurvanti ? ityAha tumha ya amha ya aTThA, esamakAsI na kevalaM sabhayA / khAmemu guruM pavisau, bahusuMdarakArao amhaM // 2955 // AryAH ! yuSmAkamasmAkaM ca sarpAdipratyapAyarakSaNArthameSa evamakArSIt , na kevalaM khabhayAdeva, ata Agacchata yena sarve'pi 'guru' kSamAzramaNaM kSamayAmaH, pravizatu 'bahusundarakArakaH' pratyapAya-20 rakSakatayA bahukalyANakaro'smAkaM bhUyaH pratizrayam / evamuktA mRgA vRSabhaiH saha samAgatya guru 1 etadantargataH pAThaH bhA0 ta0 De. nAsti // 2ND etanmadhyagatamavataraNaM kAM. eva vartate // 3degtaH pratyupekSate pratikramaNaM bhA0 // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anne vi viddavehii, alamajo ! ahava tubbha marisemi / siM pi hoi baliyaM, akajameyaM na ya tudaMti // 2956 // eSa evaM kurvannanyAnapi sAdhUn 'vidrAvayiSyati' vinAzayiSyati ata AryAH ! 'alaM' paryAptamasmAkametena / sAdhavo bruvate - kSamAzramaNAH ! na bhUya evaM kariSyati, ekavAramaparAdhaM kSamayantu bhagavantaH / guravo bhaNanti - yadyevaM tato'haM yuSmAkaM marSayAmi, parametasya paJcakalyANakaM prAyazcittaM pradIyate / evamukte 'teSAmapi' agItArthAnAM 'balikam' atyarthaM hRdaye bhavati, yathA-- nUnamakAryametaditi / na ca pazcAd jyotiHsparzanAdau nodyamAnAstudanti, pratinodanayA na 10 vyathAmutpAdayantItyarthaH // 2956 // eso vihI u aMto, bAhi niruddhe imo vihI hoi / 5 836 saniryukti-laghubhApya vRttike bRhatkalpasUtre [ rAtribhaktaprakRte sU0 43 prasAdayanti tato guravaH kSAmyamANA bruvate - AryAH ! yUyamapi nirddharmANaH saJjAtAH ? // 2955 // ---- yataH -- sAvaya teNaya paDiNIya devayAe vihI ThANaM / / 2957 / / eSa vidhiH 'antaH ' grAmAbhyantare praviSTAnAmuktaH / atha bahistiSThatAM vidhirucyate- taMtrAdhvapratipannAste sAdhavo vikAle taM grAmaM prAptAH paraM dvArANi tatra sthagitAni, tato 13 'niruddhe' sthagitadvAre grAmAdau vikAle vA tatrApUrvaH pravezaM na labhate ityAdikAraNasambhave bahiHsthitAnAM yadi zvApadabhayaM stenakabhayaM pratyanIkabhayaM vA bhavati tadA vakSyamANo vidhiH karttavyo bhavati, yAvad devatAyA AkampanArthaM vidhinA 'sthAnaM' kAyotsargalakSaNaM kSapakeNa karttavyamiti. // 2957 // yatanAmevAha bhUmighara deule vA, sahiyAvaraNe va rahiyaAvaraNe / rahie vijA aMcita mIsa sacitta guru ANA / / 2958 / / hastiSThatAM yadi zvApadAdibhayaM tadA bhUmigRhe devakule vA AvaraNaM - kapATaM tena sahite tiSThanti / gAthAyAM prAkRtatvAd vyatyAsena pUrvAparanipAtaH / atha sakapATaM na prApyate tata AvaraNarahite'pi tiSThanti 1 taMtra vidyayA dvAraM sthagayanti, dizAM vA vidyAprayogeNa bandha vidadhati yathA zvApadAdayo na pravizanti / vidyAyA abhAve acittakaNTikAbhiH, tadaprAptau 25 mizrakaNTikAbhiH, tadalAbhe sacittakaNTikAbhirapi sthagayanti / tadabhAve "guru ANa" ciguravo rUpayanti, yathA - AcAryAdInAM mAraNAntike upasarge upasthite sati yaH tannivAraNe parAkramaNIyamiti' niryuktigAthAsamAsArthaH 1 - 20 * la kavADaM / -59 // yata Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2956-64 ] prathama uddezaH / 837 Anayanti / atha nAsti kapATaM tato vidyayA dvAraM sthagayanti / tadabhAve kaNTikAbhiH prathamamacittAbhiH tato mizrAbhiH tataH sacittAbhirapi sthagayanti / / 2959 // eesa asaIe, pAgAra vaI va rukkha nIsAe / parikheva vija accitta mIsa saccitta guru ANA / / 2960 / / 'eteSAM ' bhUmigRhAdInAmasati prAkAraM vA vRtiM vA vRkSaM vA 'nizrAya' nizrAM kRtvA tiSThanti / OM tatrApi vidyayA parikSepaM kurvanti / tadabhAve kaNTikAbhiryathAkramamacitta - mizra - sacitAbhiH parikSipanti / guravazcAjJAprarUpaNAM vakSyamANAM kurvanti // 2960 // giri - nai talAgamAI, emevAgama ThaeMti vijAI / ega duge tidisiM vA, ThaeMti asaIeN savvatto / / 2961 / / giriM vA nadIM vA taDAgaM vA AdigrahaNAd garttAdikaM vA nizrAM kRtvA tiSThanti / teSAM ca 10 yaMtraka eva pravezastatra prathamatastiSThanti tadabhAve yatra dvayordizoH pravezaH, tadaprAptau yatra tisRSu dikSu pravezastatrApi tiSThanti / teSAM ca 'AgamaM' pravezamukham 'evameva' vidyAdibhiH sthagayanti / " asaIya sabatto" ttiM prAkArAdinizrAyA ekapravezAdInAM vA giriprabhRtInAmaprAptAvAkAze vasantaH sarvato vidyAprayogeNa sthagayanti dizAM vA bandhaM kurvanti / vidyAyA abhAve kaNTikAbhiH sarvatovRtiM kurvanti / tadabhAve gurava AjJAprarUpaNAM kurvanti / / 2961 // kena vidhinA ? iti ced ucyate nAumagIyaM baliNaM, avijANaMtA va tesi balasAraM / ghore bhayamma therA, bhaNati avigIyathetthaM / / 2962 // jJAtvA kamapyagItArthaM 'balinaM' samartham, yadvA avijAnantaH 'teSAM' svasAdhUnAM 'balasAraM ' parAkramamAhAtmyam, kasya kIdRzaH parAkramo vidyate ityevamajAnanta ityarthaH, 'ghore' raudre zvApadA - 20 dibhaye 'sthavirA:' AcAryAH 'avigItasthairyArtham' agItArthasthirIkaraNArthaM bhaNanti / / 2962 // katham ? ityAha Ayarie gacchami ya, kula gaNa saMghe ya ceiya viNAse / Aloya paDikato, suddho jaM nijarA viulA / / 2963 // SaSThIsaptamyorarthaM pratyabhedAd AcAryasya vA gacchasya vA kulasya vA gaNasya vA saGghasya vA 23 caityasya vA vinAze upasthite sati sahasrayodhiprabhRtinA khavIryamahApayatA tathA parAkramaNIyaM yathA teSAmAcAryAdInAM vinAzo nopajAyate / sa ca tathA parAkramamANo yadyaparAdhamApannastathApyAlocitapratikrAntaH zuddhaH, gurusamakSamAlocya mithyAduSkRtapradAnamAtreNaivAsau zuddha iti bhAvaH / 'kutaH ? ityAha - 'yad' yasmAt kAraNAd 'vipulA' mahatI 'nirjarA' karmakSayalakSaNA tasya bhavati, puSTAlambanamavalambya bhagavadAjJayA pravarttamAnatvAditi // 2963 // soUNa ya panavaNaM, kayakaraNassA gayAiNo gahaNaM / sIhAI caiva tigaM, tavabalie devayaTThANaM / / 2964 // 1 etada granthAnam - 5000 ivi ta0 De0 mo0 le0 // 15 50 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [rAtribhaktaprakRte sU0 43 evaMvidhAM prajJApanAM zrutvA yaH kRtakaraNaH-sahasrayodhiprabhRtikastasya gadAyA AdizabdAda laguDasya vA grahaNaM bhavati / gRhItvA ca gadAdikamasau gurUn bravIti-bhagavan ! zeratAM vizvastAH sarve'pi sAdhavaH, ahaM siMhAdInAM nivAraNAM kariSyAmi / tataH suptAH sAdhavaH / sa punarekAkI gadAhastaH pratijAgradavatiSThate / tasya ca pratijAgrataH siMhatrikaM samAgacchet , AdizabdAd 5.vyAghrAdiparigrahaH / tatra ca vRddhasampradAya:.. so sAhU gayAhattho paDiyaramANo ciTThai / navaraM sIho Agato / teNa Isi tti Ahato nAidUraM gaMtuM mo| anno sIho aago| so ciMtei-so ceva puNo Agao / tao gADhataraM Ahao / so nassaMto paDhamassa Arao mao / anno vi sIho aago| so ciMteitaiyaM pi vAraM so ceva puNo aago| tAhe biiyAo baliyayaraM Ahao / nassaMto bIyassa 10 Arao mo| tao voliyA khemeNa rayaNi ti // IdRzasya kRtakaraNasyAbhAve yaH 'tapobalikaH' vikRSTatapasA balIyAn kSapakaH sa devatAyA AkampananimitaM 'sthAna' kAyotsarga karoti / etadagrato bhAvayiSyate // 2964 // atha tena kRtakaraNasAdhunA prAbhAtikapratikramaNavelAyAM yathA gurusamakSamAlocitaM tathA pratipAdayati haMta mmi purA sIha, khuDuyAi iyANi maMdathAmo mi / tinnA''vAe sIho, ratti pahao mayA na mo|| 2965 // kSamAzramaNAH ! 'purA' pUrvamahaM prabalazarIratayA khuDukkAmAtreNaiva siMhaM hantA'smi, idAnIM tu mandasthAmA'smi tataH "tinnA''vAe" tti vibhaktivyatyayAt 'triSvApAteSu' AgamaneSu gadAghAtena siMho rAtrau mayA prahataH paraM 'na mRtaH' nApadrANaH / evamAlocya mithyAduSkRtaM dattavAn / etAvataiva cAsau zuddhaH, aduSTapariNAmatvAt // 2965 // nitehiM tini sIhA, Asanne nAidUra dUre ya / niggayajIhA divA, sa cAvi puTTho imaM bhaNai // 2966 // prabhAte nirgatya panthAnaM gacchadbhiH te trayaH siMhA nirgatajihvA dRSTAH / tatraika Asanne, dvitIyo nAtidUre, tRtIyastu dUre / sa ca AcAryaiH pRSTaH-Arya ! kimevaM siMhatrayaM vipannamavalokyate / tataH sa idaM bhaNati // 2966 // mA marihii ti gAda, na Ahao teNa paDhamao dre| gADhatara viiya taio, na ya me nAyaM jaha'nanno // 2967 // bhagavan ! yadA prathamaH siMha AyAtastadA mayA 'mA mariSyati' iti kRtvA gADhaM nAhatastenAsau dUre gatvA vipannaH / dvitIyastu 'sa evAyaM bhUyo'pyAyAtaH' iti buddhyA gADhataramAhataH tenAsau nAsanne nAtidUre / tRtIyastu dvitIyAdapi gADhataramAhatastenAsau pratyAsanna evaM bhUbhAge gatvA 30 mRtaH / na ca mayA jJAtam , yathA-ayamanyAnyaH siMhaH samAgato na sa eveti // 2967 // IdRzasya kRtakaraNasyAbhAve devatAyAH kAyotsargaH kartavyaH, sa ca kena kiyantaM vA kAlaM yAvat ! iti atrocyate1degmAyAtam, Adi bhA0 // 20 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama uddezaH / khamao va devayAe, ussagga karei jAva AuTTA | rakkhAmi jA pabhAyaM, survaMtu jaiNo suvIsatthA / / 2968 // kSapako vA devatAyA AkampananimittaM kAyotsargaM karoti yAvadasau ' AvRttA' ArAdhitA satI brUte - bhagavan ! pAraya kAyotsargam, yAvat prabhAtaM tAvadahaM zvApadAdyupasarga rakSAmi, khapantu yatayaH suvizvastA iti // 2968 // rAtrivastrAdigraha Na prakRtam bhASyagAthAH 2965-71 ] yatra prakRtam sUtram no kappar3a niggaMdhANa vA niggaMdhINa vA rAto vA viyAle vA vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA paDigAhittae 44 // athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha jaha seANAhAro, vatthAdemeva mA aipasaMgA | didivatthagahaNaM, kujA u nisiM ato sutaM / 2969 // yathA zayyA- vasatiH anAhAra iti kRtvA rAtrau kalpiSyate ityatiprasaGgAd divAdRSTasya vastrasya 'nizi' mArabhyata iti // 2969 // -- 839 S anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA -no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA rAtrau vA vikAle vA vastraM vA pratigrahaM vA kambalaM vA pAdaproJchanaM vA pratigrahItumiti sUtrAkSaragamanikA // atha bhASyavistaraH 5 grahItuM kalpate, evameva vastrAdikamapi 15 rAtrau grahaNaM mA kuryAdityata idaM sUtra - 1 etadantargataH pAThaH bhA0 ta0 De0 nAsti // 2 vizyammi viha vivittA bhA0 tA0 / etadanusAreNaiva bhA0 ttiikaa| dRzyatAM patra 840 TippaNI 1 // 10 20 rAto batthaggaNe, cauro mAsA havaMti ughAyA / ANaNo ya dosA, AvajaNa saMkaNA jAva / / 2970 // rAtrau vastragrahaNe catvAro mAsA uddhAtAH prAyazcittaM AjJAdayazca doSAH / tathA yathA rAtrau bhaktagrahaNe mithyAtva-SaTkAyavirAdhanAdayo doSA uktAH yAvat paJcakhapi prANAtipAtAdiSvApattistadviSayA ca zaGkA etat sarvamapi doSajAlaM rAtrau vastragrahaNe'pi tathaiva vaktavyam // 2970 // 25 -1 yatazcaivamato na grahItavyaM rAtrau vastram, kAraNe tu gRhNIyAdapIti darzayati-biiyaM vihe vivittA, paDisatthAI samicca rayaNIe / teya para cciya satthA, calihiMtubhae va iko vA // 2971 // Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 840 saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre vastraprakRte sU0 4 4 dvitIyapaMdamatrocyate-'vihe' adhdhani 'viviktAH' muSitAH santaH pratisArthAdikaM sametya' prApya rajanyAmapi vastra-pratigrahAdikaM gRhNanti / tatrApi katham ? ityAha-tAvubhAvapi sArtho 'prage' prAtarevAnudgate sUrye caliSyataH, 'eko vA' anyataraH sArthapratisArthayormadhye caliSyatIti matvA rAtrAvapi grahaNaM kurvanti / ata eva cotsargapade'dhvA gantumeva na kalpate yatraite doSA utpadyante 5 // 2971 // tathA cAha uddaddare subhikkhe, addhANapavajaNaM tu dappeNa / lahugA puNa suddhapade, jaM vA AvajaI jattha // 2972 // IyaM rAtribhaktasUtre >> vyAkhyAtArthA (gA0 2878 ) // 2972 // dvitIyapadamAha nANaTTha daMsaNaTThA, carittaTThA evamAi gaMtavvaM / 10 uvagaraNa putrapaDilehieNa sattheNa gaMtavvaM // 2973 // iyamapi gatArthI (gA0 2879) // 2973 // satthe viviccamANe, asaMjae saMjae tadubhae ya / maggaMte jayaNa dANaM, chinnaM pi hu kappaI ghettuM // 2974 // jJAnAdyarthamadhvAnaM pratipannAnAmapAntarAle caturvidhAH stenA bhaveyuH-eke asaMyataprAntAH 1 18 anye saMyataprAntAH 2 apare tadubhayaprAntAH 3 anye tadubhayabhadrakAH 4 / tatrAsaMyataprAntaiH stenaiH sArthe 'vivicyamAne' muSyamANe'ta eva sAdhUnAM pArthAd vastrANi mArgayati yatanayA dAnaM kartavyam / pratyaryamANaM ca cchinnamapi tadeva vastraM grahItuM kalpate nAnyaditi saGgrahagAthAsamAsArthaH // 2974 // athainAmeva vivarISurAha saMjayabhaddA gihibhaddagA ya paMtobhae ubhayabhaddA / 20 teNA hoti cauddhA, vigicaNA dosu tU jaiNaM // 2975 // ___ eke stenAH saMyatabhadrakAH paraM gRhasthaprAntAH, apare gRhasthabhadrakAH paraM saMyataprAntAH, anye ubhayeSAmapi prAntAH, apare ubhayeSAmapi bhadrakAH, evaM stenAzcaturvidhA bhavanti / atra ca dvitIyatRtIyayordvayorbhaGgayoryatInAM 'vivecanaM' vastrebhyaH pRthakkaraNaM bhavati // 2975 // atha yatra saMyatA na viviktAH sa gRhasthAstu viviktAH / tatra vidhimAha-- jai deMta'jAiyA jAiyA va na vi deti lahuga gurugA ya / sAgAra dANa gamaNaM, gahaNaM tasse na'nnassa / / 2976 // sAdhavo yadyayAcitAH santo vastrANi gRhiNAM prayacchanti tadA caturlaghu / atha yAcitAH santo na prayacchanti tadA catvAro guravaH / ataH 'sAkAra' prAtihArikaM bhaNitvA prayacchanti, yathA-bhavadbhiH pratyarpaNIyamidamasmAkaM yadyagvirtamAnA gRhaM vA gatA anyad vastraM labhadhve / 1degpade vihe' bhaa0|| 2 // etadantargataH pAThaH kAM0 eva vartate // 3 kAH 4 / yatra ca gRhasthA viviktAstatra teSAM vastrANi mArgayatAM yatanayA bhA0 // 4degti niyuktigAthA kaaN0|| 5eke gRha ta* De* mo0 le0 // 6 / etadantargataH pAThaH bhA0 kAM0 eva vartate // 7degva vatthassa bhA0 ko0 vinA // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2972-79] prathama uddezaH / 841 'gamanaM nAma' yeSAM gRhasthAnAM tad vastraM pradattaM te yadyanyena pathA gacchanti tataH sAdhubhirapi tenaiva pathA gantavyam ; yadyanyena vrajanti tatazcaturlaghu / yadA te'dhvano nirgatA bhavanti tadA chinnasyApi tasyaiva vastrasya grahaNaM karttavyaM nAnyasya // 2976 // tataH punarvastraM kIdRzaM dAtavyam ? ityAha--- daMDapaDihAravajaM, cola-paDala-pattabaMdhavajaM ca / parijuNNANaM dANaM, uDDAha-paosapariharaNA // 2977 // mahatI jIrNakambalikA daNDaparihAra ucyate, tadvarjam , colapaTTa-paDalaka-pAtrabandhavarja ca yAni zeSANi parijIrNavastrANi teSAmuDDAha-pradveSapariharaNArtha dAnaM karttavyam / uDDAho nAmaaho ! amISAmanukampA ye viviktAnAmapyasmAkaM cIvarANi na prayacchanti, pradveSo nAma-aprItikam ; tadvazAca prAntApanAdayo doSAstatpariharaNArthaM dAtavyam // 2977 // atha "chinnaM pi" tti ( gA0 2974 ) yo'yamapizabdastatsUcitamidamaparamAha dhoyassa va rattassa va, annassa va'giNhaNammi culhugaa| taM ceva ghettu dhouM, paribhuMje juNNamujjhejA // 2978 // yadi tairgRhasthaistad vastraM dhautaM vA raktaM vA tathApi tasyaiva grahaNaM karttavyam / athAsAdhuprAyogyaM kRtamiti matvA na gRhNanti anyasya vA grahaNaM kurvanti tadA caturlaghavaH / atastadeva 15 vastraM gRhItvA kSArAdinA dhauvA ca sAdhuprAyogyaM kRtvA pribhunyjte| athAtIva jIrNa tataH 'ujjheyuH' pariSThApayeyurityarthaH // 2978 // . gataH prathamo bhaGgaH / atha 'gRhasthabhadrakAH saMyataprAntAH' iti dvitIyo bhaGgo bhAvyate tatra bhUyazcaturbhaGgI-saMyatyo viviktA na saMyatAH 1 saMyatA viviktA na saMyatyaH 2 saMyatyo'pi viviktAH saMyatA api viviktAH 3 na saMyatyo nApi saMyatA viviktAH 4 / atra vidhima-20 bhidhitsurAha saTThANe aNukaMpA, saMjaya paDihArie nisiTe ya / asaIa tadubhae vA, jayaNA paDisatthamAIsu // 2979 // yaMtra saMyatA gRhiNazca viviktA na saMyatyaH tatra saMyatInAM khasthAnaM sAdhavaH tatrAnukampA kartavyA, sAdhUnAM vastraM dAtavyamityarthaH, sAdhubhirapi tat prAtihArikaM grAhyam / yatra saMyatyoM gRhasthAzca muSitA na saMyatAH tatra sAdhUnAM saMyatyaH khasthAnaM tAsAM vastradAnenAnukampA kartavyA, tacca 'nisRSTaM' nide dAtavyaM na prAtihArikam / "asaIya" ti athAtmano'pyadhikamupakaraNaM nAsti tataH prAtihArikamapi tAsAM dAtavyam / tathA tadubhayaM-sAdhusAdhvIvargaH tasya viviktasya vastrAbhAve pratisArthAdiSu 'yatanA' vastrAnveSaNaviSayA karttavyeti snggrhgaathaasmaasaarthH||2979|| athainAmeva vivRNoti na vivittA jattha muNI, samaNI ya gihI ya jattha uddddhaa| 1 tadeva grahItavyam / athA bhA0 // 2 sAdhu-sAdhvIjanaiH stenaviviktaiH sadbhiH svasthA ne'nukampA krtvyaa| tatra yatra saMyatA kA0 // 3 niyuktigAthA kaaN.|| 30 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 842 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre vastrapakRte sU0 44 saTThANa'NukaMpa tahiM, samaNuniyarAsu vi taheva // 2980 // yatra munayo na viviktAH zramaNyazca gRhiNazca yatra "uDha' tti muSitAH tatra 'svasthAne' saMyatIvarge'nukampA karttavyA / tAzca saMyatyo dvividhAH-saMvinA asaMvinAzca / yadi santi tataH sarvAsAmapi dAtavyAni / atha na santi tAvanti vastrANi tataH saMvimasaMyatInAM deyAni / tA 5 api dvividhAH-samanojJAH-sAmbhoginya itarAzca-asAmbhoginyaH / yadi pUryante tato dvayorapi vargayostathaiva dAtavyAni / atha na pUryante tataH svasthAne dAtavyAni, smnojnyaanaamityrthH| 1 apizabdAd yA dhRtidurbalAstAH saMvimA asaMvimA vA sthavirAstaruNyo vA bhavantu niyamAt tAsAM dAtavyam // 2980 // yatra sAdhavo viviktAstatreyaM yatanA10 liMgaTTa bhikkha sIe, giNhatI pADihAriyamimesu / amaNunniyaragihIsuM, jaM laddhaM tannibhaM diti // 2981 // liGgArtha tAvadavazyaM rajoharaNa-mukhavastrike grahItavye, bhikSArtha tu pAtrabandha-paTalakAdi, zItatrANArthaM tu prAvaraNAdi, etat sarvamapi prAtihArikameteSu gRhNanti / tadyathA-amanojJAH asAmbhogikAH itare-pArzvasthAdayaH gRhiNaH-pratItAH, 1 eteSu yadi prApyate tataH sundarameva, >> 18 arthateSu na prApyate tataH saMyatInAmapi hastAt prAtihArikaM grAhyam / tato ra a~dhvottIrNaiH |yt colapaTTAdikaM yadA labdhaM bhavati tadA 'tannibhaM' tatsadRzaM prAtihArikam / asAmbhogikAdInAM >> 'dadati' pratyarpayanti / iha dvitIyabhaGge vyAkhyAyamAne prathama-tRtIya-caturthabhaGgA api lezataH spRSTA avagantavyAH // 2981 // gato dvitIyabhaGgaH / atha tRtIyabhaGgaM vyAkhyAnayati uDUDhe va tadubhae, sapakkha parapakkha tadubhayaM hoi / ahavA vi samaNa samaNI, samaNuniyaresu emeva // 2982 // tadubhaye vA 'uddaDhe' muSite satyevameva yatanA jJAtavyA / atha tadubhayamiti kimucyate ? ityAhA ba~pakSaH parapakSazceti tadubhayaM bhavati, >> svapakSaH-saMyatAH parapakSaH-gRhasthAH / athavA tadubhayaM nAma zramaNAH zramaNyazca / yadvA tadubhayaM samanojJAH 'itare' amanojJAzca / * aMpizabdAd vyavahitasambandhAdatra yojitAd ! yadi vA saMvinA asaMvinAzceti tadubhayama 25 // 2982 // tatra muSite sati vidhimAha amaNunnetara gihi-saMjaIsu asai paDisattha-pallIsu / tiNha'TThAe gahaNaM, parihAriya etare ceva // 2983 // 1degdhA:-"samaNunna" tti samanojJayA-parasparasadRzayA sAmAcAryA vartanta iti samanohA:-kAM0 // 2 etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 3-4-5 etadantargataH pAThaH kA. eva vartate // 6 etadantargataH pAThaH ta. De0 mo0 le0 nAsti // 7 etadantargataH pAThaH kAM* eva vartate // 8degm / eteSvapi muSiteSu 'evameva' anantarokto vidhidraSTavyaH // 2982 // yastu vizeSastamupadarzayati-amaNunne kA0 // 9 samaNunne bhA0 vizeSacUrNau ca / dRzyatAM patra 843 TippaNI 1|t. De. kA. mo.le. pratiSu cUrNI vRhadbhASye ca amaNunnedeg iti vattete // Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2980-87 ] prathama uddezaH / 843 amanojJAH-asAmbhogikoH itare-pArthasthAdayaH, gRhiNaH saMyatyazca pratItAH, eteSu viviktatayA vastrAbhAve pratisArthe vA palyAM vA paJcakaparihANyA vastraM mArgayitavyam / saMyatInAM tu nAsti paJcakaparihANiH, yadaiva labhyate tadaiva gRhItvA gAtrAcchAdanaM tAbhiH karttavyam / tacca vastraM 'trayANAM' liGga-bhikSA-zItatrANAnAmarthAya prAtihArikaM vA 'itarad vA' nisRSTaM grAhyam // 2983 // evaM tu diyA gahaNaM, ahavA rattiM mileja pddisttho| gIesu ratti gahaNaM, mIsesu imA tahiM jayaNA // 2984 // evaM divA grahaNamabhihitam / atha rAtrI pratisArthoM milet tatra ca yadi sarve'pi gItArthAstato rAtrAveva gRhNanti / athAgItArthamizrAstatasteSu mizreSviyaM yatanA // 2984 // tAmevAha vattheNa va pAeNa va, nimaMtae'Nuggae va atthamie / Aicco udiu ti ya, gahaNaM gIyatthasaMvigge // 2985 // 10 pratisAthai kazcid dAnazrAddhAdiranudgate vA'stamite vA sUrye vastreNa vA pAtreNa vA nimantrayet , tatra ca yadi sArtho rAtrAveva calitukAmastadA gItArthA gurUn bhaNanti-yUyaM vrajata, vayamudite Aditye gRhItvA samAgamiSyAmaH / tato rajanyAmeva gRhItvA sArthasya pRSThato nAtidUrAsanne samAgacchanti / sthite ca sArthe gurUNAmAlocayanti-udite sUrye vastragrahaNaM kRtvA smaayaataaH| evaM gItArthAH saMvimA gRhNanti // 2985 // 15 atha pratisArthe palyAM vA na labhyeta na vA pratisArthAdikaM dRzyeta tataH kim ? ityAha khaMDe patte taha dabbhacIvare taha ya hatthapihaNaM tu / ___addhANavivittANaM, AgADhaM sesa'NAgAI // 2986 // carmakhaNDAni saMyatInAM viviktAnAM paridhAnAya dAtavyAni / tadabhAve zAkAdipatrANi / tadaprAptau darbhazcIvaraM ghanaM grathitvA samarpayanti / sarvathA paridhAnAbhAve hastenApi guhyadezasya 20 pidhAnaM tAbhiH karttavyam / evamadhvani viviktAnAmAgADhaM kAraNaM mantavyam / zeSaM tu sarvamapyupakaraNAbhAve'nAgADham // 2986 // asaIya niggayA khuDDagAi pesaMti causu vggesu| appAhiMti vagAraM, sAhuM va viyAramAigayaM // 2987 // pratisArthapallyAdau vastrANAm 'asati' aprAptau adhvano nirgatA udyAnaM prAptAH santaH 'kSullakAdi' 25 kSullakaM kSullikAM vA vivakSitaM grAma nagaraM vA catvAraH-saMyata-saMyatI-zrAvaka-zrAvikAlakSaNA ye vargAsteSu-teSAM samIpe preSayanti; yadvA sAmbhogikAH saMyatA eko vargaH, anyasAmbhogikA iti dvitIyaH, sAmbhogikAH saMyatya iti tRtIyaH, anyasAmbhogikA iti caturthaH, eteSAM vA samIpe 1 samanojJAH-sAmbho bhA0 / "samaNunnA asamaNunnA vi avivittA Natthi, saMjaIo vi Natthi, tAhe paDisatthapallIsu maggiyadhvaM / " iti vizepacUrNI // 2degkAH teSu tathA itareSu-pArzvasthAdiSu gRhiSu saMyatISu vA tadubhayavivi kA // 3 sato mA sArthAt sphiTAmeti heto rajanyA' kAM0 // 4 kAryam / eva mo0 le.|| 5 "AdiggahaNeNaM theraM theri vA pesaveMti" iti cUrNI vizeSacUrNau ca // . Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 844 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [vastraprakRte sU0 44 preSayanti / atha nAsti kSullakaH kSullikA vA tato yastato grAmAda nagarAdvA 'agAraH' gRhasthaH samAyAtaH yo vA sAdhurvicArabhUmyAdAvAgatastaM "appAhiti" sandizanti, yathA-sAdhu-sAdhvIprabhRtInAM sAmbhogikasaMyatAdInAM vA bhavatA kathayitavyam-sAdhavaH sAdhvyazca bahiragrodyAne sthitAH santi, te cAdhvani stenairviviktAH, atasteSAM yogyAni cIvarANi preSaNIyAni / atra 5 cAyaM vidhiH-saMyataiH saMyatAnAM vastrANi dAtavyAni, saMyatInAM tu saMyatIbhiH / atha tatra saMyatAH saMyatyo vA na santi tadA zrAvakAH zrAvikA vA prayacchanti / / 2987 // yatra tu saMyatyaH saMyatAnAM saMyatA vA saMyatInAM prayacchanti tatra vidhimAha khuDDI therANa'ppe, AlogitarI Thavittu pavisaMti / te vi ya ghettumaigayA, samaNunnajaDhe jayaMtevaM // 2988 // 10 kSullikA udyAnaM gatvA sthavirasAdhUnAM vastrANyarpayanti; atha na santi kSullikAH tataH 'itarAH' madhyamAstaruNyo vA gatvA sthavirANAmAloke sthApayitvA bhUyo'pi grAmaM pravizanti / yatra saMyataiH saMyatInAM dAtavyaM tatra kSullakAH sthavirasAdhvInAmarpayanti; kSullakAbhAve zeSA api sAdhavaH sthavirAyA Aloke sthApayanti / 'te'pi ca' saMyatAH saMyatIdattAni vastrANi gRhItvA prAvRtya nagaram 'atigatAH' praviSTAH santa AtmayogyamupakaraNamutpAdya saMyatIsatkavastrANi pratyarpayanti / 15 evaM samanojJeSu vidhiruktaH / "samaNunnajaDhe jayaMtevaM" ti yatra samanojJAH-sAmbhogikA na bhavanti tatra 'evaM' vakSyamANanItyA yatante // 2988 // addhANaniggayAI, saMviggA sanni duviha assaNNI / saMjai esaNamAI, asaMviggA doNNi vI vaggA // 2989 // adhvano nirgatA yatra grAmAdau prAptAstatreme bhaveyuH-'saMvinAH' udyatavihAriNaH, te cehA20 nyasAmbhogikA gRhyante / 'saMjJinaH' zrAvakAste dvividhAH-saMvimabhAvitA asaM vignabhAvitAzca / asaMjJino'pi dvividhAH-AbhigrahikA-'nAbhigrahikamithyAdRSTibhedAt / "saMjai" ti amanojJasaMyatyaH / asaMvimA api dvau vargoM, tadyathA-sAdhuvargaH sAdhvIvargazca / atra vidhirucyate"esaNamAi" ti saMjJiprabhRtiSu zuddhaM vastramaprApnuvantaH paJcakaparihANikrameNaiSaNAdoSeSu yatanta iti // 2989 // athaitadeva savistaraM vyAkhyAnayati25. saMviggetarabhAviya, sannI micchA u gAhaNAgADhe / asaMvigga migAharaNaM, abhiggahamicchesu visa hIlA // 2990 // saMjJino dvividhAH-saMvimabhAvitA itarabhAvitAzca / mithyAdRSTayo'pi dvividhAH--AgADhA anAgADhAzca / tatra prathamaM saMvignabhAviteSu saMjJiSu, tadeprAptAvanAgADhamithyAdRSTiSu zuddhaM vastramanveSaNIyam / asaMvimabhAviteSvAgADhamithyAdRSTiSu ca na gRhNanti, kutaH ? ityAha -asaMvigna30 bhAvitAH 'mRgAharaNaM' lubdhakadRSTAntaM (gA0 1607) cetasi praNidhAya sAdhunAmakalpyaM 1 yatanAmevAha ityavataraNaM kAM* // 2 adhvanirgatAH AdizabdAd vasime vartamAnA upadherabhAve vakSyamANAM yatanAM kurvanti / tatra te sAdhavo'dhvano nirgatA kA 0 // 3 degnte, sAmbho. gikeSu vidheruktatvAt / 'saMkSinaH' kAM* // 4 athainAmeva niyuktigAthAM savi kAM0 // Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 2988-93] prathama uddezaH / 845 prayacchanti / ye tvAbhigrahikamithyAdRSTayaste sAdhudarzanapradveSato viSaM prayuJjIran hIlA vA kuryu:aho ! adattadAnA amI varAkA itthaM klizyantItyAdi // 2990 // athAnAgADhamithyAdRSTiSu zuddhaM na prApyate tataH kiM vidheyam ? ityAha asaMviggabhAviesuM, AgATesuM jayaMti paNagAdI / uvaeso saMghADaga, pubaggahiyaM va annesu // 2991 // asaMvimabhAviteSu yad udgamAdidoSavizuddhaM vastraM tad grahItavyam / tadabhAve AgADhamithyAdRSTipvapi yadyAtma-pravacanopaghAto na syAt / atha tepvapi zuddhaM na prApyate tataH saMvignabhAvitAdiSveva paJcakAdiparihANyA tAvad yatante yAvad bhinnamAsaM prAptA bhavanti / tato anyasAmbhogikairyeSu kuleSupadezo dattaH teSu yAcitavyam / tathApyaprAptau teSAM saGghATakena / evamapyalAbhe teSAmeva yat pUrvagRhItaM vastrAdi tad grahItavyam // 2991 // amumevArtha savizeSajJApanAya punarapyAha uvaeso saMghADaga, tesiM aTTAe puvvagahiyaM tu / abhinava purANa suddhaM, uttara mUle sayaM vA vi // 2992 // anyasAmbhogikopadezena prathamataH paryaTanti / tatastadIyasaGghATakena / tathApyaprAptau teSAmayAnyasAmbhogikAH paryaTanti / tathApi yadi na labhyate tatasteSAmeva yat pUrvagRhItaM vastraM tad 15 grahItavyam / taccAbhinavaM vA syAt purANaM vA, pUrvamabhinavaM pazcAt purANamapi gRhyate / tadapi yadyuttaraguNa-mUlaguNazuddhaM tata upAdeyaM nAnyathA / atha sarvathA'pi na prApyate tato yaH kRtakaraNo bhavati tena khayameva vyUtavyam / etacca yathAvasaramuttaratra bhAvayiSyate // 2992 // tadevamanyasAmbhogikAnAmapi pUrvagRhItaM yadA na prApyate tadA mAsalaghukAdArabhya tAvad yatante yAvat caturlaghukaM prAptAH / tataH kiM karttavyam ? ityAha uvaeso saMghADaga, puvvaggahiyaM va niiyamAINaM / abhinava purANa suddhaM, puvyamabhuttaM tato bhuttaM // 2993 // caturlaghuprAptAH santo nityavAsi-pArzvasthAdInAmupadezena vastramutpAdayanti / tadabhAve teSAmeva saGghATakena / tathA'pyalAbhe yat teSAM pUrvagRhItaM mUlottaraguNazuddhamabhinavamaparibhuktaM tat prathamato grahItavyam , tataH paribhuktamapi / tadaprAptau purANamapi mUlottaraguNazuddhamaparibhuktam , tataH pari-25 bhuktamapi grAhyam / iha nizIthacUrNyabhiprAyeNAsyaiva kalpasya vizeSacUrNyabhiprAyeNa cAnyasAmbhogikAn yAvannAsti paJcakaparihANiH kintu tata Urddha paJcakaparihANyA yatitvA yadA mAsalaghuprAptAH tadA pArzvasthAdInAmupadezAdinA gRhNantIti dvayorapi cUryorabhiprAyaH; parametaJcUrNikRtA bhinnamAsaprAptA anyasAmbhogikAnAM caturlaghuprAptAzca pArzvasthAdInAmupadezAdinA vastra. grahaNe yatanta iti pratipAditam ; atastadanurodhenAsmAbhirapi tathaiva vyAkhyAtamityavagantavyam 30 // 2993 // athoktamapyarthaM vizeSajJApanArthaM bhUyo'pyAha1 degmbhogikairupadiSTeSu kuleSu mArgayitavyam / bhA0 // 2 degvArtha vidhizeSa ta0 De0 // 3 padezo yeSu kuleSu jAtasteSu pratha' kA0 // 20 * Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 846 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [vastraprakRte sU0 44 uttara mUle suddhe, nave purANe caukkabhayaNevaM / parikammaNa paribhoge, na hoMti dosA abhinavammi // 2994 // sa IMha mUlottaraguNazuddhayozcaturbhaGgI, tadyathA-- mUlaguNazuddhamapyuttaraguNazuddhamapi 1 mUlaguNazuddhaM nottaraguNazuddham 2 na mUlaguNazuddhamuttaraguNazuddham 3 na mUlaguNazuddhaM nottaraguNa5 zuddham 4 / eteSu caturyu bhaGgeSu pratyekaM nava-purANapadaviSayaM yad bhaGgacatuSkaM tasya bhajanA-sevA yathAkramamevaM krtvyaa| tathAhi-yat tAvad mUlottaraguNavizuddhaM tat prathamato navamaparibhuktaM grahItavyam , tadabhAve navaM paribhuktam / tadaprAptau purANamaparibhuktam , tadalAbhe purANaM paribhuktam / evaM dvitIyatRtIyacaturtheSvapi bhaGgeSu catvArazcatvAro vikalpA bhavanti, yathAkrama caite AsevitavyAH / kutaH ? ityAha-parikarmaNAdoSAH-avidhisIvanAdayaH paribhogadoSAzca10 malinIbhUta-prakSita sugandhigandhabhAvitvAdayo'bhinave'paribhukte ca vastre na bhavanti / atha pArzvasthAdiSvapi na prApyate tato'manojJasaMyatInAmapyupadezena gRhNAti, teSAM vA arthAya tAH paryaTanti, pUrvagRhItaM vA tAsAM grahItavyam / tadabhAve'saMvignasaMyatInAmapyupadezAdinA gRhNanti // 2994 // athaivamapi na prApyate tataH kiM kartavyam ? ityAha asaIya liMgakaraNaM, pannavaNaTThA sayaM va gahaNaTThA / AgAr3he kAraNammI, jaheva haMsAiNo gahaNaM // 2995 // evamapi 'asati' alabhyamAne zAkyAdiveSeNa tadIyopAsakAnAM yatibhyo vastradApanAya prajJApanArtha svayaM vA grahaNaM-vastrasyotpAdanaM tadarthaM paraliGgaM karttavyam / kiM bahunA ? IdRze AgADhe kAraNe yathaiva haMsatailAderanujJApitasyApi grahaNaM dRSTaM tathaiva vastrasyApi draSTavyam / tathApyalAbhe sUtraM mArgayitvA'nyairvAyayati / tadabhAve khayamevAlpasAgArike vayati // 2995 // 20 atha sUtraM na labhyate tataH ko vidhiH ? ityAha seDuya rUe piMjiya, pelu ggahaNe ya lahuga dappeNaM / tava-kAlehi visiTThA, kAraNe akameNa te ceva // 2996 // . 'seDago nAma' karpAsaH, sa eva loDhitaH san vIjarahito rUtam , tadeva rUtaM piJjanikayA tADitaM piJjitam , tadeva pUNikayA valitaM peluriti bhaNyate / eteSAM yadi darpaNa grahaNaM karoti 2 tadA catvAro laghukAstapaH-kAlAbhyAM viziSTAH / tatra seDuke ubhayagurukAH, rUte tapogurukAH, piJjite kAlagurukAH, peluke dvAbhyAM laghukAH / kAraNe punaH prathamaM pelukaM pazcAt piJjitaM tato rUtaM tataH seDukamapi gRhNAti / athAkrameNa gRhNAti tatasta eva catvAro laghukAH / seDukaM ca trivarSAtItaM vidhvastayonikameva grahItuM kalpate na sacittam // 2996 // ... tatazca seDukAdIni gRhItvA kiM karoti ? ityAha-~ 30 kaDajogi ekaovA, asaIe nAlabaddhasahio vA / nipphAe uvagaraNaM, ubhaopakkhassa pAoggaM // 2997 // 11- etaccihnagataH pAThaH kA* eva vartate // 2deglAdInAmanujJApitAnAmapi graha bhA0 // 3 >> etaccidagatamavataraNaM kAM0 eva vartate // Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2994-3000] prathama uddezaH / 847 kRtayogI nAma-yo gRhavAse karttanaM vayanaM vA kRtavAn / sa gacchasya vastrAbhAve ekako vA nAlabaddhasaMyatIsahito vA vijane bhUbhAge karttanaM vayanaM ca kRtvA 'ubhayapakSasya' saMyata-saMyatIlakSaNasya prAyogyamupakaraNaM va niSpAdayati / tataH saMyatAH saMyatyazca yathAyogamupakaraNaM / paribhuJjate // 2997 // tataH kim ? ityAha agIyatthesu vigice, jahalAbhaM sulabhaubahikhettesu / pacchittaM ca vahaMti, alaMmeM taM ceva dhAreti // 2998 // yadyagItArthamizrAstataH sulabhopadhikSetreSu gatAH santaH 'yathAlAbhaM' yad yad vastraM labhante tattatsadRzamaparaM vyUtavastraM 'vivicanti' pariSThApayantItyarthaH, agItArthapratyayanimittaM ca yathAlaghu prAyazcitaM vahanti / athAparaM na labhyate tataH 'tadeva' svayaMvyUtaM vastraM dhArayanti / atha sarve'pi gItArthAstato'parasya lAbhe prAktanaM parityajanti vA na vA, na ko'pi niyamaH // 2998 // 10 __ atha "addhANaniggayAI" (gA0 2989) ityatra yo'yamAdizabdastasya phalamupadarzayannAha emeva ya vasimammi vi, jhAmiya oma hiya bUDha parijunne / puvvuTThie va satthe, samaicchaMtA va te vA vi // 2999 // na kevalamadhvani viviktAnAmeSa vidhiH, kintu grAmAdau vasime'pi vasatAM yatropadhira-15 mikAyena 'dhyAmitaH' dagdhaH, avamaudarye vA vikrItaH, caurairvA hRtaH, varSAsu vA pAnIyapUreNa vyUDhaH, 'parijIrNo vA' purANatayA durbalIbhUto vivakSitaM kAryaM kartumasamarthaH, tatrApi 'evameva' Amantarokto vidhirmantavyaH / atra cAparo vizeSa upadaryate-yatra grAme sAdhavaH sthitAH santi tatra sArthaH kazcit prAptaH, sa cAdityodayAt pUrvamevotthitaH-uccalitumArabdho varttate, yatra ca getasya tasya ravirudeSyati tatra gacchatAmapAntarAle stenabhayam , "samaicchaMtA va te vA vi" 20 tti 'te vA' sAdhavo dagdha hatAdyupadhayaH samatikAmantaH-gacchantaH taM sAtha rAtrau prAptAH, ato rAtrAveva tatra vastrAdikaM yatanayA gRhanti // 2999 // athedamevottarArddha vyAcaSTe so vi ya nattaM patto, nattaM ciya caliumicchai bhayaM c| . te vA nattaM pattA, giNhija pae caliukAmA // 3000 // 'so'pi ca' sArthaH 'naktaM' rAtrau tatra grAme prAptaH, naktameva ca tatazcalitumicchati, apA-25 ntarAle ca stenAdibhayam ; 'te vA' sAdhavo davAyupadhayaH taM sArtha 'naktaM' rAtrau prAptAH, 'prage' prabhAte'nudgata eva sUrye'gratazcalitukAmAH, ato rAtrAveva yathoktanItyA vastrAdi gRhIyuH // 3000 // // rAtrivastrAdigrahaNaprakRtaM samAptam // 1 etaccihnagataH pAThaH kAM. bhA0 eva vartate // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 848 saniryukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [ hariyAhaDiyApra0 sU0 45 hariyA haDiyA prakRtam sUtram - na'nnattha egAe hariyAhaDiyAe / sAviya paribhuttA vA dhoyA vA rattA vA ghaTTA vA maTThA vA saMpadhUmiyA vA 45 // asya sambandhamAha --- sutteNeva ya jogo, hariyAhaDi kappae nisiM ghetuM / hariUNa ya AhaDiyA, chUDhA harie vA''haDDa / / 3001 // 'sUtreNaiva' sUtrasya 'yogaH' sambandho'trAsti / anantarasUtre rAtrau vastrAdikaM grahItuM na kalpate 10 ityuktam / atra tu yA hRtAhRtikA sA 'nizi' rAtrau grahItuM kalpate iti pratipAdyate / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA - "na kalpate rAtrau vastraM grahItum" iti pratiSedhaH anyatraikasyA hRtAhRtikAyA haritAhRtikAyA vA / tatra pUrvaM hRtaM pazcAdAhRtam - AnItaM vastraM hRtAhatam, tadeva hatAhatikA, khArthe kapratyayaH, "ativarttante khArthikapratyayAH prakRti-liGga-vacanAni" iti vacanAd atra rUDhitaH strIliGganirdezaH / evaM hariteSu - vanaspatiSvAhRtaM haritAhRtaM vastram, 15 tadeva haritAhRtikA / 'sA'pi ca ' hRtAhRtikA 'paribhuktA' paridhAnAdau vyApAritA, 'dhautA' apkAyena prakSAlitA, 'raktA' vicitravarNakairuparaJjitA, 'ghRSTA' ghaTTakAdinA ghaTTitA, 'mRSTA' sukumArIkRtA, 'sampradhUmitA' dhUpadravyeNa samantataH prakarSeNa dhUpitA / vAzabdAH sarve'pi vikalpArthAH / evaMvidhA'pi sA khIkarttavyA, na punarasAdhuprAyogyA kRteti kRtvA pariharttavyeti sUtrArthaH // atha bhASyam -"hariUNa ya" ityAdi pazcArddham / stenaiH pUrvaM hatvA pazcAd yad vastramA20 hRtam - AnItaM tadeva hRtAhRti ketyucyate / yadvA hRtvA hariteSu prakSiptA yA sA haritAhatikA // 3001 // sA punaH kathaM bhavati ? ityAha- addhANamaNaddhANe, va vivittANaM tu hoja AhaDiyA | avihe vasaMti kheme, vihaM na gacche sai guNesu / / 3002 // adhvani anadhvani vA 'viviktAnAM' muSitAnAM hRtAhRtikA sambhavati / tatra 'avihe' ana25 dhvani mAsakalpena viharantaH 'kSeme' nirupadrave grAmAdau vasanti / ataH 'satsu ' vidyamAneSu jJAnAdiguNeSu 'viham' adhvAnaM 'na gacchet' nAnupravizet // 3002 // tathA cAha 1- 3 etacihnamadhyavartI sUtrAMzaH savRttikaH bhA0 pratau nAtra varttate, kintu "puDhavI AukkAe0 " iti 3028 gAthAvRttyanantaraM sUtram ityavatIrya pRthaksUtratvena savRttiko varttate / dRzyatAM patra 854 TippaNI 1 / cUrNo vizeSacUrNo vRhadbhASye tu atraiva samagraM sUtraM vyAkhyAtaM varttate // 2ndhaH kriyate / ana bhA0 // 4 atraiva prAyazcittaM dvitIyapadaM ca darzayannAha ityavataraNaM kAM0 // Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 849 bhASyagAthAH 3001-8] prathama uddezaH / uddaddare subhikkhe, addhANapavajaNaM tu dappeNaM / lahugA puNa suddhapae, jaM vA AvajaI jattha // 3003 // nANaTTha daMsaNaTThA, carittaTThA evamAi gaMtavyaM / uvagaraNa puvapaDilehieNa sattheNa gaMtavvaM // 3004 // gAthAdvayamapi prAg (gA0 2878-79) vyAkhyAtam // 3003 // 3004 // 5 tatrAdhvani pravizatAM vidhimAha addhANa pavisamANA, guruM pavAditi te gatA purato / aha tattha na vAdeMtI, cAummAsA bhave gurugA // 3005 // adhvAnaM pravizantaH prathamameva 'gurum' AcArya pravAdayanti, guroH pravAdamutthApayantItyarthaH / yathA-'te' asmAkamAcAryAH 'purataH' pUrvamevAnyena sArthena saha gatAH ata eva vayaM tvarAmahe, 10 kathaM nAma teSAM samIpaM kSiprameva prApnuyAma ? / atha tatrAdhvani pravizanta evaM na pravAdayanti tatazcaturmAsA gurukAH prAyazcitam // 3005 // gurusArakkhaNaheuM, tamhA thero u gaNadharo hoi / viharai ya gaNAhivaI, addhANe bhikkhubhAveNaM // 3006 // tasmAd gurUNAM saMrakSaNahetoryaH 'sthaviraH' vayovRddhaH sa gaNadharo bhavati, gaNadharAkAradhArakaH 15 kriyata ityarthaH / yastu gaNAdhipatiH saH 'adhvani' mArge khayaM 'bhikSubhAvena' sAmAnyasAdhuveSaNa viharati // 3006 // kutaH ? iti ced ucyate--kadAcidadhvani sAdhavaH stenakairviviktAH kriyeran tataste stenakAzcintayeyu: hayanAyagA na kAhiMti uttaraM rAule gaNe vA vi| amhaM Ahipaissa va, nAyaga-mittAiehiM vA // 3007 // hato nAyakaH-AcAryoM yeSAM te hatanAyakAstathAbhUtAH santa ete vratino rAjakule vA gaNe vA gatvA na kimapi 'uttaram' upakaraNApahArarAvAtmakaM kariSyanti, akhAmikatayA nirAzIbhUtatvAt / tathA'smAkaM yo'dhipatiH tasya vA tadIyA vA ye jJAtakAH-khajanA yAni ca tadIyAni mitrANi tadAdInAM-tatprabhRtInAmantike gatAstaiH pRSTAH santo na kimapyuttaraM pradAsyanti, AcAyasyaiva tatpadAnapragalbhatvAditi bhAvaH / tasmAdAcAryamevApadrAvayAma iti vicintya tathaiva kuryuH / 25 tato yathoktanItyA guravaH pravAdayitavyAH // 3007 // te ca stenAzcaturvidhAH saMjayapaMtA ya tahA, gihibhaddA ceva sAhubhaddA ya / tadubhayabhaddA paMtA, saMjayabhaddesu AhaDiyA // 3008 // eke saMyatapAntA gRhasthabhadrakAH 1 anye sAdhUnAM bhadrakA gRhasthaprAntAH 2 apare tadubhayabhadrakAH 3 apare tadubhayaprAntAH 4 / atra ye saMyatabhadrakAsteSu hRtAhRtikA bhavet , hRtvA'pi 30 te bhUyo vastramarpayeyurityarthaH // 3008 // // idameva spaSTayati-- satthe viviccamANe, AhipaI bhaddao va paMto vaa| 1 etanmadhyagatamavataraNaM kA vartate // Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniryukti-laghubhASya-vRttikai bRhatkalpasUtre [ hariyA haDiyApra0 sU0 45 bhaddo 'daTThUNa nivAraNaM va gahiyaM va pesei / / 3009 // sArthe stenaiH 'vivicyamAne' muSyamANe sAdhavo'pi vivicyeran / tatra ca yaH 'adhipatiH ' caurasenAdhipatiH sa sAdhUnAM bhadrako vA syAt prAnto vA / yadi bhadrakastadA sAdhUn vivicyamAnAn dRSTvA nivAraNaM karoti, 'maiteSAM vastrANyapaharata' iti / atha nAsau tatra sannihitastataH 5 stenaigRhItaM sadupakaraNaM bhUyo'pi preSayati / 3009 || amumeva gAthA'vayavaM vyAcaSTe - nIyaM da bahiM, chinnadasaM sivvaNIhi vA nAuM / pese uvAlabhittANa takare bhaddao ahivo || 3010 // sa caurasenAdhipatiH sAdhUnAmupadhiM 'nItam' upaDhaukitaM dRSTvA chinnadazAkatvena sAdhusambandhinIbhiH sIvanIbhiH sIvitatvena vA 'sAdhUnAM satkametad vastram' iti jJAtvA tAnU taskarAnupAlabhate10 AH pApAH ! vinaSTAH stha yUyaM yadevaM mahAtmanAM sAdhUnAM vastrANyapahRtAnItyAdi / evamupAlabhya bhUyo'pi tasyopadheH sAdhUnAmarpaNArthaM tAneva taskarAn sAdhUnAmantike preSayati // 3010 // vIsatthamapite, bharaNa chaDDittu ke vaccati / bahiyA pAsavaNa uvassae va divammi jA jayaNA // 3011 // stenA dvividhAH -- AkrAntikA anAkrAntikAzca / tatra ye AkrAntikAste kuto'pi na 15 bibhyati, ata eva te caurasenApatinA vastrapratyarpaNArthaM preSitAH santaH 'vizvastAH' nirbhayA divasata eva AnIya vastraM saMyatAnAmarpayanti / anAkrAntikAstu bhayena ' mA kenApyArakSakAdinA grahISyAmahe' iti paribhAvya rAtrAvAnIyopAzrayAd bahiH prazravaNabhUmAvupAzrayamadhye vA vastraM chardayitvA 'vrajanti' palAyante / tasmin vastre dRSTe sati yA vakSyamANA yatanA sA karaNIyA // 3011 // tAmevAha 850 20 freegIyA avigIyapaccayaTThA kariti vIsuM tu / jara saMjaI vi tahiyaM, vigiMciyA tAsi vi taheva / / 3012 / / yadi sarve'pi gItArthAstatastadupakaraNaM maulopakaraNena saha mIlayitvA yathAsvaruci taM paribhuJjate / atha te kecid gItArthAH keciccA gItArthAH tato gItArthA avigItapratyayArthaM hRtAhRti kopakaraNaM 'viSvak' pRthak sthApayanti / te hyagItArthA evaM cintayeyuH - eSa stena pratyarpita upadhi25 stAvadupahataH, upahatena ca saha mizrita itaro'pyupahata eva, atasteSAM pratyayArthaM hRtAhRti kopakaraNaM pRthak sthApayanti / atha saMyatyo'pi viviktAH tatastAsAmapyukaraNaM tathaiva pRthak kurvanti // 3012 // I jo viya tesiM uvahI, ahAgaDa'ppo ya saparikammo ya / piya kariti vIsuM, mA avigIyAi bhaMDejA // 3013 yo'pi ca ' teSAM' sAdhUnAM yathAkRto'lpaparikarmA saparikarmA copadhistamapi viSvak parasparaM 1 'hItvA tatsamIpamupanItaM sad bhUyo bhA0 // 2STvA "chinnadasaM" ti hetau dvitIyA, bhAvapradhAnazca nirdezaH, tato'yamarthaH - chinna kAM // 3 yA ubhaMdeg tA0 bhA0 bhA0 pratAvetadanusAreNaiva TIkA | dRzyatAM patra 851 dippaNI 1 // 30 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 15 bhASyagAthAH 3009-18] prathama uddezaH / kurvanti / kutaH ? ityAha-mA 'avigItAdayaH' agItArthAdayaH parasparaM 'bhaNDeyuH' kalahaM kuryuH, yathA-kimiti tvayA maMdIyo yathAkRtopadhiH saparikarmaNA saha mIlitaH ? ityAdi // 3013 // evaM tAvad bhadrakasenApatau vidhirabhihitaH / atha prAntaviSayaM vidhimAha (granthAgram ---9000 / sarvagranthAnam-21220 / ) paMtovahimmi luddho, Ayarie icchae vivAdeuM / kayakaraNe karaNaM vA, AgAheM kiso sayaM bhaNai // 3014 // prAntazcaurasenApatiH 'upadhau' upakaraNe lubdhaH san AcAryAn vyApAdayitumicchati / tato yastatra 'kRtakaraNaH' dharmakathAlabdhimAn dhanurvedAdikRtAbhyAso vA sa tatra karaNaM karoti, dharmakathAdinA khabhujabalaprakaTanena vA tamupazamayatItyarthaH / athavA IdRze AgADhe kArye yaH 'kRzaH' durbaladehaH saH 'vayam' AtmanaivAtmAnamAcArya bhaNati // 3014 // ainAme gAthAM bhAvayati-10 ko tubbhaM Ayarito, evaM paripucchiyammi addhANe / jo kahayai AyariyaM, laggai gurue caummAse // 3015 // prAntaH senApatiH pRcchati-ko yuSmAkaM madhye AcAryaH ? / evamadhvani gacchatAM paripRSTe sati yaH kazcidAcArya nirdhArya kathayati saH 'lagati' prApnoti caturo mAsAn gurukAniti // 3015 // kiM tarhi vaktavyam ? ityAha sattheNa'ntreNa gayA, ehiMti va maggato gurU amhaM / sathillae va pucchaha, hayaM palAyaM va sAhiti // 3016 // ye'smAkaM guravaste'nyena sArthena saha prAgeva gatAH, 'mArgato vA' pRSThataste eSyanti, yadi vA na pratItirbhavatAM tataH sArthikAn pRcchata, yadvA 'hato'sAvasmAkamAcAryaH palAyito vA, vayaM sAmpratamanAthA va mahe' evaM kathayanti // 3016 // atraiva prakArAntaramAha-- 20 jo vA dubbaladeho, juMgiyadeho a~sabbhavako vaa| guru kila eesi ahaM, na ya mi pagambho guruguNehiM // 3017 // athavA yo durvaladeho yo vA 'juGgitadehaH' vikalAGgaH yo vA 'a~sabhyavAkyaH' asamaJjasapralApI sa senApatiM prati vakti-aMhaM kilaiteSAM sarveSAmapi guruH paraM 'na ca' naivAsmyahaM 'pragalbhaH' sampUrNaH 'guruguNaiH' zarIrasampadAdibhiH // 3017 // 25 vAhINaM va abhibhUto, khaMja kuNI kANao va haM jaato| mA me bAhaha sIse, jaM icchaha taM kuNaha majhaM // 3018 // 'vyAdhinA vA rogeNAhamatIvAbhibhUtaH tathA 'khaJjaH' pAdavikala: 'kuNiH' pANivikalaH 1degtAH' agItArthAH para' bhA0 // 2 madIyamanupahatamupakaraNamupahatena saha mIlitam ? yathAkRtaM vAsaparikarmaNA saha ? ityAdi bhA0 // 3 etadeva bhA bhA0 ||4degv niyuktimA kaa0|| 5 / etadantargatamavataraNaM kAM. eva varttate // 6 asaJcavako ta0 De. mo0 le0 / TIkA'pyatraitadanusAreNaiva / dRzyatAM TippaNI // 7 'asatyavAkyaH' ta0 De0 mo0 le0 // 8 ahamevaitepAM bhaa0|| 9degNa mi ya'bhi taa0|| 10 va mI jAto bhA0 kAM0 // Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 852 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [hariyADiyApra0 sUtram 45 'kANaH' cakSurvikalaH IdRzo vA'haM jAto'smi, ato mA madIyAn ziSyAn bAdhadhvam, yad mAraNAdikaM kartumicchatha tad mamaiva kurudhvam // 3018 // yataH iharA vi mariumicchaM, saMtiM sirasANa deha maM haNaha / mayamAragattaNamiNaM, jaM kIrai muMcaha sute me // 3019 // 5 itarathA'pi tAvadahaM martumicchAmi ato madIyaziSyANAM zAnti prayacchata, mAM punaH yathA kharuci 'hata' vinAzayata; yato yadidaM mama mAraNaM bhavadbhiH kriyate tad mRtasyaiva mArakatvaM bhavati, ato muJcata madIyAn 'sutAn' ziSyAn // 3019 // api ca eyaM pi tAva jANaha, risivajjhA jaha na suMdarI hoi / iha ya parattha ya loe, muMcaMta'NulomiyA evaM // 3020 // 10 bho bhadrAH ! etadapi tAvad yUyaM jAnItha, yathA--RSihatyA vidhIyamAnA iha ca paratra ca loke sundarA na bhavati / evam 'anulomitAH' prajJApitAH santaste taskarAH sAdhUn muJcanti // 3020 // athaivamapi na mucyeran tataH kiM karttavyam ? ityAha dhammakahA cuNNehi va, maMta nimitteNa vA vi vijAe / nitthArei baleNa va, appANaM ceva gacchaM ca // 3021 // 15 yo dharmakathAlabdhimAn sa dharmakathayA taM senApatimupazamayati, cUrNairvA mantreNa vA nimittena vA vidyayA vA tamAvarttayet / yo vA dhanurvedAdau kRtaparizramaH sa bhujabalena taM senApatiM nirjityAtmAnaM gacchaM ca nistArayati // 3021 // athaiSAmekamapi na vidyate. tataH vIsajiyA va teNaM, paMthaM phiDiyA va hiMDamANA vaa| gaMtUNa teNapalliM, dhammakahAIhi~ pannavaNA // 3022 // 20 'tena' prAntena senApatinopadhimapahRtya sAdhavaH 'visarjitAH' muktA ityarthaH, muktAzca yadhu padhiM na gaveSayanti tatazcaturlaghukAH / tataH stenapallIM gatvA gaveSayitavya upadhiH / gacchatAM cApAntarAle yadi ko'pi praznayet-kuto bhavanta ihAgatAH ? tato vaktavyam-'pathaH' mArmAt paribhraSTAH 'hiNDamAnA vA' vihArakrameNa viharanta eva vayamiha samprAptAH / tatazca stenapallI gatvA dharmakathAdibhiH senApateH prajJApanA karttavyA // 3022 // athedameva bhAvayati __bhaddamabhaI ahivaM, nAuM bhadde visaMti taM palliM / phiDiyA mutti ya paMthaM, bhaNaMti puTThA kahiM palliM // 3023 // stenapallI gacchadbhiH prathamata evaitad jJAtavyam-kimatra senApatirbhadrako'bhadrako vA ? / yadi bhadrakastatastAM pallIM pravizanti / athAbhadrakastataH 'mA prAntApanA-upadrAvaNAdIni kArSId' iti kRtvA na tatra gantavyam / atha gacchanti tatazcatvAro guravaH / atha ko'pyupazamanAyotsahate 30 tatastaM gRhItvA gantavyam / gacchantazca 'kutaH kimarthaM bhavanta ihAyAtAH ? kutra vA brajiSyatha ?' iti pRSTA bhaNanti-pathaH 'sphiTitAH' paribhraSTA vayamiha pallyAmAhArAnveSaNaM kurmahe // 3023 // musiya tti pucchamANaM, ko pucchai kiM va amha musiyavyaM / ahivaM bhaNati puci, aNicche sannAyagAdIhiM // 3024 // .25 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 3019-28 ] prathama uddezaH / 853 'kiM muSitA yUyam ?' iti pRcchantaM bruvate - ko nAmAsmAn pRcchati ? kiMvA nirgranthAnAmasmAkaM muSitavrvyam ? iti / tatazca stenapallIM gatvA yastatra senAyA adhipastaM 'pUrva' prathamataH 'bhaNanti' dharmakathAdinA prajJApayanti / prajJApitazca yadyAvRttastato vaktavyam -- asmAkamupi prayaccheti / yadi prayacchati tataH sundaram / atha necchati pradAtuM tato ye tasya saMjJAtakA:svajanAH AdizabdAd mitrAdayazca te tathaiva dharmakathAdinA prajJApayitavyAH / tatastadvAreNa sa senApatirupazamayitavyaH || 3024 // uvasaMto seNAvara, uvagaraNaM dei vA davAve | gattthe yahaNaM, vasuM vasuM ca se karaNaM // 3025 // upazAntaH san senApatiH svayamevopakaraNaM dadAti, svamAnuSairvA dApayati, tato yadi te sarve'pi gItArthAstata upakaraNaM mizrayanti vA na vA / athAgItArthamizrAstato gItArthaistasyopaka- 10 raNasya grahaNaM karttavyam / yacca saMyata- saMyatInAmupakaraNaM tad 'viSvag viSvak' pRthak pRthag vidheyam // 3025 // atha senApatirbrUyAt-- sattho bahU vivitto, giNhaha jaM jattha pecchaha aDatA / iha paDipallI ya, rUseha biijao haM bhe || 3026 // sArtho'smanmAnuSaiH 'bahu:' prabhUto viviktaH ato na jJAyate kasya kutra vastrAdikamasti ? 15 iti, tato gRhNIta yUyaM svakIyamupakaraNaM yad yatra paryaTantaH pazyatha / tataH sAdhubhirvaktavyam - yadyevaM tataH khamAnuSamasmAbhiH saha visarjayata / tatastadIyamAnuSeNa saha gacchanti / tacca brUte - 'iha' asyAmeva palyAM pratipallISu vA yad yad bhavatAmupakaraNaM tat tad "rUseha" tti dezIvacanatvAd gaveSayata, ahaM bhavatAM dvitIyo'smIti / tato yad yatra pazyanti tat tatra senAnuziSTyAdibhiH prajJApya gRhNanti || 3026 // 20 ahaM tAva na jAto, jaha eesi pi pAvai na hatthaM / taha kuNimo mosamiNaM, chubhaMti pAvA aha imesu / / 3027 // asmAkaM tAvadayaM 'moSaH' muSitavastrAdilakSaNo na jAtaH, ato yathaiteSAmapi hastaM na prApnoti tathA vayamenaM moSaM kurmahe iti vicintya kecit 'pApAH' stenakAH 'atha' iti cintAnantarameteSu prakSipanti / / 3027 // tadyathA 25 puDhavI AukkAe, agaDa- vaNassa tasesu sAharaI / suttatthajANaeNaM, appAbahuyaM tu nAyavvaM / / 3028 // pRthivIkAye vA apkAye vA agaDe vA garttAyAmityarthaH vanaspatiSu vA traseSu vA 'saMharanti ' nikSipantIti yAvat, gAthAyAmekavacananirdezaH prAkRtatvAt, eteSu nikSiptamamISAM grahItuM na kalpata iti buddhyA / atra ca 'sUtrArthajJena' gItArthena 'pRthivyAdinikSipte tatropakaraNe gRhya - 30 mANe khalpataramevAdhikaraNam, agRhyamANe tu bahutaramasaMyataparibhogA-'pkAyaprakSAlanAdikam ' [ iti ] evamapabahutvaM jJAtavyam, jJAtvA ca grahItavyaM tad vastram / atha na gRhNAti tatazcatu1 "vyam ? yena muSitA yUyamiti praznasyAvakAzo bhavediti / tatazca bhA0 // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 854 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ hariyAhaDiyApra0 sUtram 45 laghukAH, anavasthA caivaM bhavati, bhUyo'pi hRtvA te vA anye vA evameva pRthivyAdiSu nikSipantIti bhAvaH // 3028 // atha "sA vi ya paribhuttA vA" ityAdi sUtrAvayavaM vivRNoti hariyAhaDiyA suvihiya!, paMcavannA vi kappaI ghettuM / paribhuttamaparibhuttA, appAbahugaM viyANittA // 3029 // 5 he suvihita ! hatAhRtikA yadyapi taiH stenakaiH paJcavarNA kRtA tathApi grahItuM kalpate / tathA paribhuktA aparibhuktA vA, upalakSaNatvAda dhautA ghRSTA mRSTA sampradhUmitA vA bhavatu paraM tathApyalpabahutvaM vijJAya khIkarttavyaiva, na pariharttavyA // 3029 // atraiva vizeSamAha-~ Adhatte vikkIe, paribhutte tassa ceva gahaNaM tu / / annassa giNhaNaM tassa ceva jayaNAe~ hiMDaMti // 3030 // 10 stenakaistad vastraM 'AdhattaM' grahaNake muktaM bhaved vikrItaM vA paribhuktaM vA tataste brUyuHvayamanyad vastraM prayacchAma iti / tato vaktavyam-tadevAsmAkaM prayacchata nAnyena kenApi prayojanamiti bhaNitvA tadeva grahItavyam / yadi na labhyate tato'navasthApasaGganivAraNArthamanya. syApi grahaNaM kurvanti / tacca yadi saMstarati tataH pariSThApayitavyam , asaMstaraNe tu paribhoktavyam / tathA 'tasyaiva' senApatermAnuSaiH saha vastrAnveSaNAya yatanayA 'hiNDante' paryaTanti // 3030 // 15 idameva bhAvayati ___ annaM ca dei uvahiM, so vi ya nAto taheva annaato|| suddhassa hoi gahaNaM, asuddhi ghettuM pariTThavaNA // 3031 // athAsau senApatiH 'anyam' anyasAdhusambandhinamupadhiM dadAti tataH 'so'pi ca' upadhiH 'jJAto vA syAt' saMvinA- saMvimasambandhitayopalakSitaH 'ajJAto vA' tadviparItaH / tatra yaH 20 zuddhaH-vidhiparikarmito yathoktapramANopetazca sa saMvimasambandhI taM gRhItvA teSAmeva saMvimAnA marpayanti / atha te dezAntaraM gatAstato yadi saMstarati tataH pariSThApayanti / atha na saMstarati tataH paribhuJjate / yaH punaH 'azuddhaH' etadviparItaH so'saMvimAnAM sambandhI tamapyanavasthA'dhikaraNapariharaNArtha gRhItvA pazcAt pariSThApayanti // 3031 // idameva vyAcaSTe taM sivvaNIhi nAuM, pamANa hINAhiyaM viraMgaM vaa| itarovahiM pi giNhai, mA ahigaraNaM pasaMgo vA // 3032 // __ 'tad' upakaraNamavidhisIvanikAbhiH sIvitaM pramANatazca hInAdhikaM tathA 'viraGga' vicitravarNakaraktam evaMvidhaM dRSTvA jJAtavyam, yathA-eSa itareSAm-asaMvimAnAmupadhiH, tamapi jJAtvA gRhAtyeva / kutaH ? ityAha-mA tasminnagRhyamANe'dhikaraNamasaMyataparibhogAdinA 'prasaGgo vA' bhUyo'pyupakaraNaharaNalakSaNo bhavatviti kRtvA // 3032 // 1 etadanantaraM bhA0 pratau sUtram ityavatIrya paJcacatvAriMzatsUtrAntargataH / etacihAntarvartI sUtrAMzaH tavRttizcAtra vrtete| dRzyatAM patra 848 TippaNI 1-3 / tadanantaram atha bhASyam ityavatIrya "hariyAhaDiyA." iti 3029 gAthA vyAkhyAtA'sti // 2 // etaccihnagatamabataraNaM kAM0 eva vartate / / 3dhI tasya ca grahaNaM bhavati, gRhItvA ca taM teSAmeva kaaN0|| 25 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 855 bhApyagAthAH 3029-36] prathama uddezaH / annassa va pallIe, jayaNA gamaNaM tu gahaNa taha ceva / gAmANugAmiyammi ya, gahie gahaNe ya jaM bhaNiyaM // 3033 // athAnyasya senApateH palyA hRtopakaraNasyAI nItaM bhavet tatastatrApi yatanayA gamanaM grahaNaM ca tathaiva' anuziSTi-dharmakathAdinA vidheyam / evamadhvani viviktAnAM vidhiruktaH / 1 athAnadhvani tamevAtidizati-'gAmANugAmi' ityAdi, >> prAmAnugrAmike'pi vihAre mAsakalpa-5 vidhiM kurvanto yadA viviktA bhavanti tadA 'gRhIte' svahastacaTite "gahaNe" ti gRhyamANe copakaraNe upadhipRthakkaraNAdikaM dharmakathAdikaM ca yat pUrva bhaNitaM tadevAtrApi draSTavyam // 3033 // iMdameva vyAcikhyAsurAha tattheva ANavAvei taM tu pesei vA jahiM bhaddo / sattheNa kappiyAraM, va dei jo NaM tahiM nei // 3034 // yadhupakaraNamanyasyAM pallyAM nItaM tadA yadi mUlapallIpatirbhadrakastata upakaraNaM tatraiva' Atmano mUle tatpallIvAstavyamAnuSairAnAyayati / athavA 'tam' ityAtmIyamanuSyaM tatra preSayati yatrAsAvanyasya senApateH palyAmupadhirvartate / athAsau na samarthaH khasamIpe AnAyayituM tataH sArthena saha tasyAM pallyAM gantavyam / atha sArtho na prApyate tato mUlapallIpatirmAnuSaM mArgayitavyaH / sa ca 'kalpitAraM' mArgadarzayitAraM khamanuSyaM dadAti yaH 'tatra' pallyAM "Na"miti tAn sAdhUna 15 nayati // 3034 // aNusaTThAI tattha vi, kAu sapalli itarIsu vA ghettuM / sattheNeva jaNavayaM, uviti aha bhadae jayaNA // 3035 // _ 'tatrApi' pallyAmanuziSTi-dharmakathAdiprayogaM kRtvA gRhItvA ca svakIyamupakaraNajAtam , yadi tataH sArtho na labhyate tatastenaiva manuSyeNa saha khapalyAmAgacchanti, mUlapallyAmityarthaH / tatra 20 cAgatya sArthena saha janapadamupayAnti / atha tasyAH pallyAH sakAzAditarAsAM janapadapratyantapallInAM sArthoM labhyate tAsu copakaraNaM nItaM bhavet tatastadarthe tatra gatvA tacca gRhItvA tata eva sArthena sArddha janapadamupayAnti / 'atha' eSA bhadrake'nyapallIpatau yatanA bhaNitA // 3035 // ___ atha prAntaviSayAM tAmevAha phaDDagapaie paMte, bhaNaMti seNAvaI tahiM paMte / uttarauttara mADaMbiyAi jA pacchimo rAyA // 3036 // iha mUlapallI muktvA yA anyAH pallyastAsAmadhipatayo mUlapallIpativazavartinaH sparddhakapataya ucyante / teSAmekatareNa sAdhavo viviktAH, sa ca prakRtyaiva prAntaH, tatastasmin prAnte bahuzo'pi mArgite upakaraNamaprayacchati mUlasenApatiM 'bhaNanti' dharmakathAdinA prajJApayanti, sa ca prajJApitaH san dApayati / atha so'pi prAntaH tato yaH ko'pi mADambikaH-chinnamaDambAdhi-30 patiH sa prajJApyate / tata uttarottaraM tAvannetavyaM yAvad 'apazcimaH' sarvAntimo rAjA, tamapi 12 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 ta0 De0 nAsti // 2 enAmeva niyuktigAthAM vyAci kA0 // 3 etanmadhyavartyavataraNaM bhA0 ta0 De. nAsti / / 25 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-dhRttike vRhatkalpasUtre [adhvaprakRte sUtram 46 prajJApyopakaraNaM grahItavyamiti bhAvaH / atha pramAdAdyupahato na mArgayati na vA dhauta-raktAdikamasaMyataprAyogyamiti kRtvA gRhNAti tatazcaturlaghavaH // 3036 // vasime vi vivittANaM, emeva ya vIsukaraNamAdIyA / vosiraNe caulahugA, jaM ahigaraNaM ca hANI jA // 3037 / / 5 na kevalamadhvani viviktAnAM kintu 'vasime'pi' janapade viviktAnAmupakaraNaviSvakkaraNAdIni kAryANyevameva mantavyAni / yastu khopakaraNaM vyutsRjati, 'ko nAmAtmAnamAyAsayiSyati ? iti kRtvA na gaveSayatIti bhAvaH, tasya catvAro laghavaH / yacca 'adhikaraNam' apkAyaprakSAlanAdikaM yA ca tenopakaraNena vinA sUtrArthayoH saMyamayogAnAM vA parihANistanniSpannamapi prAyazcittam / yata evamataH sarvaprayatnena gaveSaNIyam // 3037 // // hariyAhaDiyAprakRtaM samAptam // a dhva ga ma na pra kR ta m sUtram no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA rAo vA viyAle vA addhANagamaNaM ettae 46 // 15 athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha hariyAhaDiyaTThAe, hoja vihemAiyaM na vAremo / jaM puNa rattiM gamaNaM, tadaTTa abaha vA suttaM // 3038 // vihe-adhvani gacchatAM hRtAhRtikArtham 'evamAdikaM' pallIgamanaprabhRtikaM bhaved na vayaM tad vArayAmaH / yat punA rAtrAvadhvani gamanaM 'tadartha' hRtAhRtikAnimittam athavA 'anyArtham' 20 anyeSAM-jJAnAdikAraNAnAmarthAya tatra sUtramavatarati, tad na kalpata iti bhAvaH // 3038 // ahavA tattha avAyA, vaccaMte hoja ratticArissa / jai tA vihaM pi ratti, vAretavihaM kimaMga puNo // 3039 / / athavA 'taMtra' adhvani vrajatAM yo rAtricArI-rAtrau gamanazIlastasya saMyamA-''tma-pravacanaviSayA bahavaH pratyapAyA bhaveyuriti rAtrau gamanaM vAryate / yadi ca 'vihamapi' adhvAnamapi rAtrI 30 gantuM vArayati tataH kimaGga punaH 'aviham' anadhvAnam ? janapade sutarAM rAtrau gantuM vArayati iti bhAvaH // 3039 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA rAtrI vA vikAle vA'dhvagamanaM 'etuM' gantumiti sUtrArthaH // atha bhASyavistaraH 1degya, taniSedhArtha prastutasUtramArabhyata iti // 3038 // amumeva sambandhaM prakArAntarejAha-ahavA0 gAthA kA // 2 'tatra' hatAhatikAsUtrokte adhva kA0 // Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 3037-44] prathama uddezaH / iharA vi tA na kappai, addhANaM kiM tu rAivisayammi / atthAvanI saMsai, kappar3a kaje diyA nUNaM / / 3040 // itarathA'pi tAvanna kalyate'dhvAnaM gantuM 'kintu' kiM punA rAtriviSaye ? tatra sutarAM na kalpate / yatazca sUtraM rAtriviSayaM pratiSedhaM vidhatte ataH 'arthApattiH' sAmarthyagamyatA saiva 'zaMsati' kathayati-nUnaM jJAyate divA 'kArye' jJAnAdau samutpanne'dhyAnamapi gantuM kalpate / // 3040 // athAdhvAnameva bhedataH prarUpayannAha addhANaM pi ya duvihaM, paMtho maggo ya hoi nAyavyo / paMthammi natthi kiMcI, maggo saggAmoM guru ANA / / 3041 // "addhANaM" ti napuMsakanirdezaH prAkRtatvAt , tato>> adhvA dvividhaH, tadyathA-panthA mArgazca / panthA nAma-yatra grAma-nagara-pallI-vajikAnAM 'kizcid' ekataramapi nAsti / yatra puna-10 grAmAnugrAmaparamparayA vasimaM bhavati sa sagrAmo mArga ucyate / dvayorapi rAtrI gacchatazcatvAro gurukAH; divA tu pathi caturguravaH, mArge caturlaghavaH, AjJAdayazca doSAH // 3041 // taM puNa gammija divA, rattiM vA paMtha gamaNa magge vA / rattiM AesadugaM, dosu bi gurugA ya ANAdI // 3042 / / sa punaradhvA divA gamyeta rAtrau vA, taccobhayamapi gamanaM pathi vA mArge vA syAt / tatra 15 rAtrizabde Adezadvayam / kecidAcAryA bruvate-sandhyA yato rAjate-zobhate tena niruktizailyA rAtrirucyate, yastu sandhyAyA apagamaH sa vikAlaH / anye tu bruvate--yataH sandhyAyA apagame caura-pAradArikAdayo ramante tato'sau rAtririti paribhASyate, sandhyAyAM tu yata ete viramanti tataH sA vikAlaH / panthAnaM vA mArga vA yadi rAtrau vikAle vA gacchati tadA dvayorapi catvAro guravaH AjJAdayazca doSAH / iyamanyAcAryaparipATyA gAthA tato na paunarutyam 20 // 3042 // tatra mArge tAvada doSAnupadidarzayiSurAha micchatte uDDAho, virAhaNA hoi saMjamA-''yAe / rIyAi saMjamammI, chakAya acakkhuvisayammi // 3043 // rAtrau mArge gacchataH sAdhUna dRSTvA kazcidabhinavadharmA mithyAtvaM gacchet / uDDAho vA pravacanasya bhavati / virAdhanA vA saMyamA-''tmaviSayA bhavet / tatra saMyamavirAdhanAyAmIryAsamiti-25 prabhRtikAH samitIna zodhayati, rAtrau vA'cakSurviSaye SaTakAyA virAdhyante / eSa dvAragAthAsaGkepArthaH // 3043 // sAmpratamenAmeva savistaraM vivRNoti kiM maNNe nisi gamaNaM, jatINa sohiMti vA kahaM iriyaM / jaiveseNa va teNA, aDaMti gahaNAi uDDAho // 3044 // amISAM paralokakAryodyatAnAM yatInAM kimarthaM 'nizi' rAtrau gamanam ? kiM manye duSTacittA 30 amI ? kathaM vA rAtrAvaTanto'mI I- zodhayanti ? yathA caitadasatyaM tathA sarvamapyamISAmasatyamiti mithyAtvaM sthirIkRtamutpAditaM vA bhavati / tathA 'yativeSeNa nUnamamI stenAH paryaTanti' 11 etacihnagataH pAThaH bhA0 ta0 De. nAsti // Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 858 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ adhvaprakRte sUtram 46 iti kRtvA grahaNA-''karSaNAdiSu padeSu vidhIyamAneSu mahAn pravacanasyoDDAho bhavet // 3044 // saMjamavirAhaNAe, mahanvayA tattha paDhama chkkaayaa| viie ateNa teNaM, taieN adinnaM tu kaMdAI // 3045 // 'saMyamavirAdhanA dvividhA-mUlaguNaviSayA uttaraguNaviSayA ca / 'tatra' mUlaguNaviSayAyAM 5 mahAvratAni virAdhyante / tatra prathame mahAvrate rAtrAvacakSurviSayatayA 'SaTakAyAH' pRthivyAdayo vinAzamaznuvate, dvitIye rajanyAmastenamapi stenamiti bhASeta, tRtIye kandamUlAdikam 'adattaM' khAminA avitIrNa gRhNIyAt // 3045 // athavA diyadinne vi sacitte, jiNatennaM kimuya savvarIvisae / jesiM va te sarIrA, avidinnA tehiM jIvehiM // 3046 // 10 yadyapi kandAdikaM khAminA dattaM gRhNAti tathApi sacittamiti kRtvA 'jinaiH' tIrthakarairnAnujJAtamiti divA'pi stanyaM bhavati kiM punaH zarvarI-rAtristadviSaye-tadgocare gRhNataH ? / yeSAM vA jIvAnAM tAni kandAdIni zarIrANi tairavitIrNAni gRhNatastRtIyavratabhaGgo bhavati // 3046 // paMcama aNesaNAdI, chaTe kappo va paDhama biDyA vaa| bhaggavau tti ya jAto, apariNato mehuNaM pi vae // 3047 // 15 paJcame mahAvrate aneSaNIyam , AdizabdAdAkIrNa vikIrNa hiraNyAdikaM ca gRhNataH parigraho bhavati / SaSThe' rAtribhaktavate - "kappo va" tti vibhaktivyatyayAd / adhyakalpaM bhuJjIta, "paDhama bIyA va" tti prathama-dvitIyaparISahAturo vA rajanyAM bhuJjIta vA pibedvA, evaM SaSThavratavirAdhanA / tatazca 'bhagnavato'ham' iti buddhyA maithunamapi 'bajet' seveta, yadvA yo'dyApyapari NataH sa sArthe vrajati sati kAyikyAdinimittamapasRtaH san kAJcidaviratikAmapyapasRtAM vilo20 kyAlpasAgArike pratiseveta // 3047 // bhAvitA mUlaguNavirAdhanA / athottaraguNavirAdhanAM bhAvayati. rIyAda'sohi ratti, bhAsAe uccasaddavAharaNaM / na ya AdANussagge, sohaeN kAyAi ThANAI // 3048 // rAtrAvIryAdInAM samitInAm 'azodhiH' zodhina bhavati / tatrAcakSurviSayatveneryAsamitim , 25 patho vipraNaSTAnAM sAdhUnAmuccazabdena vyAharaNaM kurvan bhASAsamitim , upalakSaNatvAdudakArdAdikamapazyanneSaNAsamitim , tathA'patyupekSite bhUbhAge "ThANAi'' tti sthAna-niSadanAdIni kurvannAdAnanikSepasamitim , asthaNDile "kAyAI" ti kAyikyAdi vyutsRjan utsargasamitiM ca na zodhayati // 3048 // eSA sarvA saMyamavirAdhanA / athAtmavirAdhanAmupadarzayati __ vAle teNe taha sAvae ya visame ya khANu kaMTe ya / akamhAbhayaM AyasamutthaM, rattiM magge bhave dosA // 3049 // 1 rAtrau gacchatAM saMyamavirAdhanA dvividhA bhavati, tadyathA-mUla kAM0 // 2 tIrNa 'sAndhakAratayA kenA'pi na dRzye'ham' iti vuddhyA gRhNI kAM0 // 3degte sAndhakAratayA anedeg kAM // 4 etacihnagataH pAThaH bhA0 ta0 De0 nAsti // 5degbhayaM ahe usamu tA0 / "akamhAbhayaM ahetukaM" iti cUrNI vizeSacUrNau ca // 130 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3045-53 ] .. prathama uddezaH / 859 rAtrau mArge gacchata ete doSAH- 'vyAlena' sarpAdinA dazyeta, stenairupakaraNaM saMyato vA hiyeta, siMhAdibhirvA zvApadairupadryeta, 'viSame vA' nimnonnate prapatet , sthANunA vA kaNTakairvA vidhyeta, athavA 'AtmasamutthaM' stenAdibAhyahetuviraheNa svacittakalpanotprekSitamakammAdbhayaM rAtrI mArge gacchato bhavet // 3049 // athAtraiva dvitIyapadamAha kappai gilANagaTThA, rattiM maggo taheva sNjhaae| paMtho ya puvadiTTho, ArakkhioM puvvabhaNio ya // 3050 // atha glAnaH-rogAtaH sa ekasmAd grAmAd grAmAntaraM netavyaH, yadvA glAnaH kazcidaparatra grAmAdau saJjAtaH tadartha tatra gantavyam , evaM glAnAtha rAtrau vA sandhyAyAM vA mArgo gantuM kalpate / yena ca pathA gantavyaM sa pUrvameva-arvAgdine dRSTaH-pratyupekSito yathA bhavati tathA karttavyam / ArakSikazca pUrvameva bhaNito vidheyaH, >> yathA-vayaM glAnakAraNena rAtrau gamipyAmaH, bhava-10 dbhirna kimapi cchalaM grahItavyam / evamukte tenAnujJAte sati gacchanti // 3050 // gataM mArgadvAram / atha pathidvAramAha duviho ye hoi paMtho, chinnaddhANaMtaraM achinnaM ca / chinnammi natthi kiMcI, achinna pallIhiM vaigAhiM // 3051 // dvividhazca bhavati panthAH, tadyathA-chinnAdhvAntaramacchinnAdhvAntaraM ca / chinnaM-grAmAdira-15 hitamadhdhalakSaNaM yadantaram-apAntarAlaM tat chinnAdhyAntaram , tadviparItamacchinnAdhvAntaram / tatra cchinne pathi grAma-nagara-pallI-bajikAnAM kiJcidekataramapi nAsti, sarvathaiva zUnyatvAt / yaH punaracchinnaH panthAH sa pallIbhirvajikAbhirvA yukto bhavati // 3051 // chinneNa achinneNa va, rattiM gurugA ya divasato lhugaa| uddaddare pavajaNa, suddhapade sevatI jaM ca // 3052 // anantaroktena cchinnenAcchinnena vA pathA banato rAtrau caturgurukAH, divA gcchtshcturlghukaaH|| ata eva yatro darAH pUryante tatra yadyadhvAnaM pratipadyante tadA zuddhapade'pyetat prAyazcittam , yaccAkalpanIyAdikaM kimapi sevate tannippannaM pRthak prAyazcittamApadyate // 3052 // idameve sphuTataramAhauddaddare subhikkhe, kheme nirubave suhavihAre / 23 jai paDivaJjati paMthaM, dappeNa paraM na anneNaM // 3053 // 'Urddhadare' anantarokte 'subhikSe' sulabhabhakSe 'kSeme' stena-paracakrAdibhayarahite 'nirupadrave' azivAyupadravavarjite 'sukhavihAre' sukhenaiva mAsakalpavidhinA vihartuM zakye, evaMvidhe janapade sati yadi panthAnaM chinnamacchinnaM vA pratipadyate / katham ? ityAha-'paraM' kevalaM 'darpaNa' deza. darzanAdinimittaM na 'anyena' jJAnAdinA puSTAlambanena // 3053 // tataH kiM bhavati ? ityAha--30 ANA na kappai tti ya, aNavattha pasaMgatAe gaNaNAso / 1 ito'gre granthAgraM 5500 iti bhA0 vinA // 2 etanmadhyagataH pAThaH kA. eva vartate // 3degkAH prAyazcittam , divasato gacchadeg kAM // 4degva spaSTatara bhaa0|| Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ adhvaprakRte sUtram 46 basaNAdisamAvaNNe, micchattArAhaNA bhaNiyA // 3054 // 'AjJA' 'na kalpate'dhvAnaM gantum' iti lakSaNA bhagavatAM virAdhitA bhavati / 'anavasthA' 'yadyapa bahuzruto'pyevamadhyAnaM pratipadyate tataH kimahaM na pratipadye ?' evamanavasthA / ataH 'prasaGgena' paramparayA sarvasyApi gaNasya 'nAzaH' cAritravyavacchedaH prAmoti / tathA'dhyAnaM pratipannaH san 5 yadA 'vyasanaM' dravyAdyApadam AdizabdAdaparaM vA kamapi pratyapAyaM samApannaH-prApto bhavati tadA mithyAtvasyArAdhanA-anusajanA bhaNitA / tathAhi-sAdhUnadhvani vyasanAdisamApannAn dRSTvA loko brUyAt -- aho ! amISAM tIrthakareNaitadapi na dRSTam , yadevaMvidho bahupratya pAyaH panthA na pratipattavyaH // 3054 // atha virAdhanA bhAvyate, sA ca dvidhA-Atmani saMyame ca / tatrAtmavirAdhanAmAha10 vAya khalu vAya kaMDaga, AvaDaNaM visama-khANu-kaMTesu / vAle sAvaya teNe, emAi havaMti AyAe / 3055 / / adhvAnaM gacchataH 'khalukAH' jAnukAdisandhayo vAtena gRhyante, "vAya kaMDaya" ti jaGghAyAM vAtena kaNDakAnyuttiSThante, viSame vA sthANau vA 'ApatanaM' pramkhalanaM bhavati, kaNTakA vA pAdayorlageyuH, vyAlA vA zvApadA vA stenA vA upadraveyuH / evamAdikA AtmavirAdhanA mantavyA 16 / / 3055 // saMyamavirAdhanAmAha chakAyANa virAhaNa, uvagaraNaM bAla-vuDDU-sehA y| paDhameNa va viieNa va, sAvaya teNe ya micchA ya // 3056 // asthaNDile sthAna-niSadanAdi kurvan pRthivyAdInAM SaNNAM kAyAnAM virAdhanAM karoti / 'upakaraNam' adhvaprAyogyaM nandIpratigrahAdi yadi gRhNanti tato bhAreNa vedanAdayo doSAH / atha 20 na gRhNanti tata upakaraNena vinA yat prApnuvanti tannippannaM prAyazcittam / bAla-vRddha-zaikSAzca pratha mena vA dvitIyena vA parISaheNa paritApyante / sAdhayo vA zvApadairbhakSyante / stenairupakaraNamapahiyate / mlecchA vA kSullakAdInapahareyurjIvitAdvA vyaparopayeyuH // 3056 // ___athopakaraNapadaM vizeSato vyAkhyAnayati uvagaraNageNhaNe bhAra vedaNA teNa gummi ahigaraNaM / 23 rIyAdi aNuvaogo, gommiya bharavAha uDDAho // 3057 // ___ upakaraNaM-nandIpratigrahA-'dhvakalpa-gulikAdi yadi gRhNanti tato bhAreNa mahatI vedanA jAyate / bahUpakaraNAzca stenAnAM gaulimakAnAM vA gamyA bhavanti / hRteSu copakaraNepvasaMyatena paribhujyamAneSvadhikaraNam / bhArAkAntAnAM ceryAdAvanupayogo bhavati / bahUpakaraNAn vA dRSTyA 'gaulmikAH' sthAnapAlA upadraveyuH / loko vA yAt---aho ! bahulobhA bhAravAhAzcaite evamuDDAho 80 bhavati / athaitadoSabhayAdupakaraNamujjhanti tato yat tena vinA prAmuvanti tannippannam // 3057 // 1degnAdoSA bhavanti // 3055 // kA0 // 2ryAdau nopayogo bhavati / bahupakaraNAn vA dRSTrA gaulimakA bruvate-aho ! bhA0 // 3 naM prAyazcittam // 3057 // tathA-camma kAM // Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3054 - 62] prathama uddezaH / cammakaraga satthAdI, duliMga kappe a cilimiNiagahaNe / tasa vipariNamuDDAho, kaMdAivadho ya kucchA ya / / 3058 / / iha pUrvArddha-pazcArddhapadAnAM yathAsatyena yojanA kAryA / tadyathA - carmakarakaM yadi na gRhNanti tataH 'trasAnAM' pUtarakAdInAM virAdhanA bhavati / zastrakozasya AdizabdAd gulikA - kholAdInAmagrahaNe kaNTakAdizalyaviddhAnAM zaikSAdInAM ca vipariNAmo bhavati / "duliMga" ti liGgadvayaM-gRhiliGgaM anyapASaNDikaliGgaM ca, tayorupakaraNe'gRhyamANe khaliGgenaiva rAtrau bhaktagrahaNe pizitAdigrahaNe vA uDDAhaH syAt / adhvakalpaM vinA kandamUlAdInAM vadho bhavati / cilimilikAyA agrahaNe maNDalyA bhuJjAnAn vilokya janaH 'kutsAM ' jugupsAM kuryAt // 30 58 // aSpariNAmagamaraNaM, aipariNAmA ya hoMti nitthakA / 1 niggaya gahaNe coDya, bhaNati taiyA kahaM kappe / / 3059 / / 1 tatrAdhvani gacchatAmeSaNIyAlAbhe paJcakAdiyatanayA'neSaNIyamapi gRhyate taccApariNAmako na gRhNAti, agRhNAnasya ca tasya maraNaM bhavet / ye punaratipariNAmakAste'kalpanIyagrahaNaM dRSTvA 'nitthakkA:' nirlajjA bhavanti, tatazcAdhvano nirgatAH santo'kalpyagrahaNaM kurvANA gItArthaiH pratinoditAH-'AryAH ! mA gRhNIdhvamakalpyam' tataste bruvate - tadA'dhvani varttamAnAnAM 'kathamakalpyata ?' kathaM kalpanIyamAsIt ? || 3059 // teNabhayodakakaje, ratiM sigghagati dUragamaNe ya / vahaNAvahaNe dosA, bAlAdI sallaviddhe ya || 3060 // stenabhaye daNDaka cilimilikAM vinA, udakakArye carmakarakaM gulikAM kholakA ni vA vinA yat prApnuvanti - tennippannaM prAyazcittam / rAtrau sArthavazena zIghragatau dUragamane bopasthite talikAbhirvinA bAla-vRddhAdayaH prapatanti tAn yadi kApotikayA vahanti tadA svayaM paritApyante, 20 atha kApotikAyA abhAvAnna vahanti tataste paritApyante / zalyaviddhAH zastrakozakena vinA zalye 'nuddhiyamANe yat paritApanAdikaM prApnuvanti tanniSpannam // 3060 // yataevamato niSkAraNe'dhvA na pratipattavyaH / kAraNe tu pratipadyamAnAnAmayaM kramaH -- viyapaya gammamANe, magge asatIya paMtheM jataNAe / paripucchiUNa gamaNaM, ahiNeM pallIhiM vaigAhiM // 3061 / / 25 dvitIyapade adhvani gamyamAne prathamaM mArgeNa, mArgasyAsati pathA'pi yatanayA gantavyam / tatra ca janaM paripRcchya ya: pallIbhirvajikAbhirvA acchinnaH panthAstena gamanaM vidheyam / tadabhAve chinnenApi / / 3061 / / atha yaiH kAraNairgantuM kalpate tAni darzayati asive omodarie, rAyahuTThe bhaye va AgADhe / gelana uttimaTTe, NANe taha daMsaNa carite // 3062 // 1 'adhvakalpaM ' vakSyamANalakSaNaM vinA kAM0 // 2 etanmadhyagataH pAThaH kAM0 eva varttate // 3 pade vakSyamANaiH kAraNaiH adhva' kAM0 // 861 4 degpi vakSyamANalakSaNayA yata kAM0 // 10 15 30 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 862 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ adhyaprakRte sUtram 46 AgADhazabdaH pratyekamabhisambadhyate-AgADhe'zive'vamaudarye rAjadviSTe hodhika-stenAdibhaye vA; yadvA AgADhaM nAma-zaikSa-sAgArikAdikamanyatarakAraNam , tathA glAna uttamArthapratipanno vA kacid dezAntare zruto'pAntarAle ca tatra cchinnaH panthA atastatpraticaraNArtha gantavyam , uttamArtha vA pratipitsuH saMvignagItArthasamIpe cchinnenApi pathA gacchati / 'jJAnam' AcArAdi 5 'darzana' darzanavizuddhikArakANi zAstrANi tadarthamadhvAnaM gacchet / cAritrArtha nAma-yatra deze strIdoSA eSaNAdoSA vA bhavanti taM parityajya dezAntaraM gantavyam / / 3062 // eehi kAraNehiM, AgATehiM tu gammamANehiM / uvagaraNa puvyapaDilehieNa sattheNa gaMtavyaM // 3063 // 'etaiH' azivAdibhiH kAraNairAgADhereva 'gamyamAnaiH' prApyamANairupakaraNamadhvaprAyogyaM gRhItvA 10pUrva-gamanAt prAk pratyupekSitaH-samyak zuddhAzuddhatayA nirUpito yaH sArthastena saha gantavyam // 3063 // athedameva spaSTayati asive agammamANe, gurugA niyamA virAhaNA duvihA / tamhA khalu gaMtavyaM, vihiNA jo vanio hiTThA // 3064 // azive samutpanne sati yadi na gamyate tatazcatvAro guravaH / tatra ca tiSThatAM niyamAda 15 dvividhA' saMyamA-''tmanoH athavA''tmanaH parasya ceti virAdhanA / yata evaM tasmAt 'khalu' nizcitaM vidhinA gantavyam / kaH punarvidhiH ? ityAha-~-yaH 'adhastAda' opaniyukto"saMvaccharabArasaraNa, hohI asivaM ti te tao niti / " (bhA0 gA0 15) ityAdigAthAbhivarNitaH / zeSANyapyavamaudaryAdIni padAni yathaivaudhaniyuktau tathaiva vaktavyAnIti // 3064 // uvagaraNa pudhabhaNiyaM, appaDilehite caugurU ANA / omANa paMta satthiya, atiyattiya appapatthayaNo // 3065 // upakaraNaM 'pUrvabhaNitaM' rAtribhaktasUtroktaM nandIbhAjana->> carmakarakAdikaM tadagRhAnasya caturgurukAH / sArthaM vA yadi na pratyupekSante tadApi caturguravaH AjJAdayazca doSAH / tathA sArthaH kadAcidavamAnena svapakSa-parapakSakRtenAtIvodvejito bhavet , yadvA sAthikAH 'AtiyAtrikA vA' sArthacintakAH prAntA bhaveyuH, 'alpapazyadano vA' svalpazambalaH sa sArthaH // 3065 // 25 ata etadoSaparihArArtha sArthaH pratyupekSitavyaH / kathaM punaH ? iti atrocyate rAga-dosa vimuko, satthaM paDileheM so u paMcaviho / bhaMDI bahilaga bharavaha, odariyA kappaDiya sattho // 3066 // 'rAga-dveSavimukto nAma' yasya gantavye na rAgo na vA dveSaH sa sArtha pratyupekSate / sa ca sArthaH paJcavidhaH, tadyathA-bhaNDI-gantrI tadupalakSitaH prathamaH saarthH| bahilakAH--karabhI-vesara-balIvarda30prabhRtayaH tadupalakSito dvitIyaH / bhAravahAH-poTTalikAvAhakAsteSAM sArthaH tRtIyaH / auda 1 degve AgADhe'vamaudarya AgADhe rAjadviSTe AgADhe vodhika-stenAdibhaye vA chinnenApi pathA gantavyam / yadvA AgADhaM nAma kAM0 // 2 gyaM nandIbhAjanAdikaM prAguktanItyA gRhI kAM // 3 // etadantargataH pAThaH bhA0 ta0 De. nAti // 4 sArakSakAH kAM0 // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhApyagAthAH 3063-70] prathama uddezaH / , 863 rikA nAma-yatra gatAH tatra rUpakAdikaM prakSipya samuddizanti, samuddezanAnantaraM bhUyo'pyagrato gacchanti, eSa caturthaH / kArpaTikAH-bhikSAcarAste bhikSAM bhramanto vrajanti teSAM sArthaH paJcamaH // 3066 // athainAmevaM gAthAM vivRNoti gaMtavyadesarAMgI, asattha satthaM pi kuNati je dosaa| iaro satthamasatthaM, karei acchaMti je dosA // 3067 // yo gantavye deze rAgI sa sArthapratyupekSakaH kRto'sArthamapi sArtha karoti, tataH kusArthena gacchatAM ye doSAstAnApadyante, tannippannaM prAyazcittaM sUrayaH prAmuvantIti bhAvaH / >> 'itaro . nAma' gantavyadezadveSavAn sa sArthamapyasArtha karoti, tatastatrAzivAdiSu santiSThamAnAnAM ye doSAstAna prApnuvanti / / tasmAd rAga-dveSavimuktaH sArthapratyupekSakaH sUribhiH prasthApanIyaH // 3067 // atha sArthapaJcake'pi gamanakramaM guNAguNavibhAgaM ca darzayati-- upparivADI gurugA, tisu kaMjiyamAdisaMbhavo hojaa| parivahaNaM dosu bhave, vAlAdI salla gelane // 3068 // 'utparipATyA' yathoktakramamullaGya yadi sArthena saha gacchanti tadA caturgurukAH / kimuktaM bhavati ?-bhaNDIsArthe vidyamAne yadi bahilakasArthena gacchanti tadA caturgurukAH, atha bhaNDIsArtho na prApyate tato bahilakasArthenApi gantavyam , tatra vidyamAne bhAravahasArthena gacchanti 15 tadApi caturguravaH, evaM bhAravahAdisArthepyapi bhAvanIyam / atra cAyeSu 'triSu' bhaNDI-bahilakabhArravaha sArtheSu kAJjikoMdipAnakAnAM sambhavo bhavet , 'dvayostu' bhaNDI-bahilakasArthayorvAlAnAm AdizabdAd vRddhAnAM durbalAnAM zalyaviddhAnAM glAnAnAM ca parivahanaM bhavet // 3068 // kiM punaH sArthe pratyupekSaNIyam ? ityAha-- satthaM ca satthavAha, satthavihANaM ca AdiyattaM ca / 20 davyaM khettaM kAlaM, bhAvomANaM ca paDilehe // 3069 // . sArthaM sArthavAhaM sArthavidhAnam AtiyAtrikaM dravyaM kSetraM kAlaM bhAvam avamAnaM ca pratyupekSeta iti dvAragAthAsa pArthaH // 3069 // sAmpratamenAmeva vivRNoti . satthi ti paMca bheyA, satthAhA aTTha AiyattIyA / satthassa vihANaM puNa, gaNimAI cauvihaM hoi // 3070 // sArtha iti padena bhaNDIsArthAdayaH pUrvoktAH paJca bhedA gRhItAH / sArthavAhAH punaraSTau, AtiyAtrikA apyaSTau, ubhaye'pyuttaratra vazyante / sArthavidhAnaM punargaNimAdibhedAccaturvidhaM bhvti| 1degva niyuktigAthAM kAM0 // 2 rAgo bhA0 / etadanusAreNaiva bhA0 TIkA / dRzyatAM TippaNI 3 // 3 yasya gantavya deza rAgaH sa sArtha bhA0 // 4-5 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 ta. 3. nAnti // 6 ravAha kA* vinA // 7 ravAha' ka*i // 8 'ravAha' mo0 le // ____9 kAyAmoSNodakAdi krA0 // 10 kathaM punaH sArthaHpratyupekSaNIyaH? bhaa0|| 11 tAH, te ca vidhinA pratilekhanIyAH / tathA sArdhavA" kA // 12 'AtiyAtrikAca' sArtharakSakAH te'yaSTI, ubhayeSAmapi bhedA vakSyamANalakSaNAH ptilekhniiyaaH| sArdhavidhAnaM kaaN| Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 864 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ adhvaprakRte sUtram 46 tatra gaNimaM - yadekavyAdisaGkhyayA gaNayitvA dIyate, yathA - harItakI - pUgaphalAdi / dharimaM - yat tulAyAM dhRtvA dIyate, yathA - khaNDa-zarkarAdi / meyaM yat palAdinA setikAdinA vA mIyate, yathA -- ghRtAdikaM tandulAdikaM vA / pAricchedyaM nAma - yaccakSuSA parIkSyate, yathAvastra - ratna - mauktikAdi / etaccaturvidhamapi dravyaM bhaNDIsArthAdiSu pratyupekSaNIyam / tathA dravya-kSetra5 kAla - bhAvairapi sArthaH pratyupekSaNIyaH 3070 // tatra dravyataH pratyupekSaNAM tAvadAha- anuraGgA nAma - ghaMsikAstadAdIni yAnAni gaveSaNIyAni, AdizabdAt zakaTAdiparigrahaH / vAhanAni 'guNThAdIni' guNTho nAma - ghoTako mahiSo vA, AdizabdAt karabha-vRSabhAdipari10 grahaH / eteSAM yAnAnAM vAhanAnAM cAnujJApanA karttavyA, yathA - asmAkaM ko'pi bAlo vRddho durbalo glAnaH zalyaviddho vA gantuM na zaknuyAt sa yuSmAbhiranuraGgAdau vA turaGgAdau vA ArohayitavyaH / yadi 'evam dharmaH' iti kRtvA'nujAnanti tataH sundaram / atha nAnujAnanti tataH 'bhRtyA' mUlyenApi yathA''rohayanti tathA prajJApayitavyAH / atha mUlyenApi bAlAdInAmArohaNaM necchanti tataH 'pratikruSTAH' pratiSiddhAH, taiH saha na gantavyamityarthaH // 3071 // " api ca--- 15 aNuraMgAI jANe, guMThAI vAhaNe aNuNNavaNA / dhammutti vA bhaI va bAlAdi aNicche paDikuTThA // 3071 // daMtika- gora- tila-gula - sappiemA dibhaMDabharie / aMtaravAghAtamiva taM ditiharA u kiM deti // 3072 // modaka-maNDakA 'zokavartyAdikaM yad bahuvidhaM dantakhAdyakaM tad dantikam, "gora" tti godhUmAH, 'taila-guDau' pratItau, 'sarpiH' ghRtam, evamAdInAM bhakSyabhANDAnAM yatra zAni 30 bhRtAni prApyante sa sArtho dravyataH zuddhaH / yata evamAdibhANDabhRteSu zakaTAdiSu satsu yadyapi antarA - apAntarAle vyAghAtaHtaH - varSA - nadIpUrAdika utpadyate tathApi 'tad' dantikAdikaM te sArthikAH svayamapi bhacayanti sAdhUnAmapi ca prayacchanti / 'itarathA' teSAmabhAve kiM dadati ?, na kimapItyarthaH // 3072 || vyAghAtakAraNAnyeva darzayati vAseNa nadIpUreNa vA vi teNabhaya hatthi rodhe ya / khobhe va jattha gammati, asivaM vemAdi vAghAtA // 3073 || sArthasya gacchato'pAntarAle ArgeDhavarSeNa vA nadIpUreNa vA bahutaradivasAn vyAghAta upasthitaH, agrato vA stenAnAM bhayamutpannam duSTahastinA vA mArgoM niruddha:, 'yatra vA' nagarAdau 'gamyate' gantumiSyate tatra rodhako vA rAjyakSobho vA azivaM vA utpannam, evamAdayo gamanasya vyAghAtA bhavanti / teSUpasthiteSu yadyapAntarAle sArthaH sannivezaM kRtvA tiSThati tathApi dantikA - 30 dibahuvidhakhAdyadravyabhRtAsu gantrISu sukhenaiva sAdhavaH saMstaranti / atastena saha gantavyam // 3073 // na punarIdRzena 25 1 'bha-hastyAdiparideg bhA0 // 2etadantargataH pAThaH bhA0 kAM0 eva varttate // 3degntikAdi' mA0 kAM0 // 4 'gADhaM varSa patitumArabdham, caturmAsavAhinI vA nadI pUreNa samAyAtA, agra0 bhA0 // Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 865 bhASyagAthAH 3071-77] prathama uddezaH / kuMku aguruM pattaM, coyaM katthUriyA ya hiMguM ca / saMkhaga-loNabhariteNa, na teNa sattheNa gaMtavvaM // 3074 // ___ kuMkumaM aguruH tagarapatraM "coyaM" ti tvak kastUrikA hiGgurevamAdikamakhAdyadravyaM yatra bhavati, yazca zaGkhana lavaNena vA bhRtaH-pUrNaH, tatrAntarA vyAghAte samutpanne niSThitazambalAH sArthikAH kiM prayacchantu ? yata evamataH 'tena' tAdRzena sArthena saha na gantavyam // 3074 // gatA dravyataH pratyupekSaNA / atha kSetra-kAla-bhAvaistAmAha khette jaM vAlAdI, aparissaMtA vayaMti addhANaM / kAle jo puvvaNhe, bhAveM sapakkhAdaNomANaM // 3075 // yAvanmAtramadhvAnaM bAla-vRddhAdayo'parizrAntAH 'bajanti' gantuM zaknuvanti tAvanmAnaM yadi sArthoM vrajati tadA sa sArthaH 'kSetre' kSetrataH zuddhaH / tathA yaH sUryodayavelAyAM prasthitaH pUrvAhne tiSThati 10 sa kAlataH zuddhaH / yatra tu khapakSa-parapakSabhikSAcarairanavamAnaM sa bhAvataH zuddhaH // 3075 // ekikko so duviho, suddho omANapellito ceva / / micchattapariggahito, gamaNA''diyaNe ya ThANe a|| 3076 // bhaNDIsArtha-bahilakasArthayormadhyAdekaiko dvividhaH-zuddho'zuddhazca / zuddho nAma-yo nAvamAnapreritaH, avamAnaprerito'zuddhaH / tathA sArthavAha AdiyAtriko vA yo vA tatra pradhAnaH sa yadi 15 mithyAdRSTistadA sa sArtho mithyAtvaparigRhIta iti kRtvA nA gantavyaH / "gamaNA''iyaNe ya ThANe ya" ti gamane yaH sArthaH mRdugatiH acchinnena vA pathA vrajati, AdanaM-bhojanaM tadvelAyAM yastiSThati, 'sthAne ca' sthaNDile yo nivezaM karoti IdRzaH zuddhaH // 3076 // atha khapakSa-parapakSAvamAnaM vyAkhyAnayati samaNA samaNi sapakkho, parapakkho liMgiNo gihatthA ya / 20 AyA-saMjamadosA, asaIya sapakkhavajeNa // 3077 // svapakSaH zramaNAH zramaNyazca draSTavyAH / parapakSo liGgino gRhasthAzca / iha liGgino'nyatIthikA draSTavyAH / IdRzena bhikSAcaravargeNAkIrNe paryAptamalabhamAnAnAmAtma-saMyamadoSA bhavanti / tatrAtmadoSAH paritApanAdinA, saMyamadoSAstu kandAdigrahaNeneti / athAnavamAnaM sarvathaiva na prApyate tato'navamAnasyAsati 'svapakSavarjana' svapakSAvamAnaM varjayitvA yatra parapakSAvamAnaM bhavati 25 tena gantavyam / tatra jano bhikSAgrahaNe vizeSaM jAnAti-ime zramaNAH, ete tu taccannikAdaya iti // 3077 // "gamaNA''diyaNe ya ThANe ya" tti padatrayaM vyAcaSTe1degma tagaraM pattaM taa0|| 2 yatra kuGkamA-guru-tagarapatra-tva-kastUrikA-hiGgvAdikamakhAdya bhA0 // 3degvantIti bhAvaH, tAva bhA0 // 4sArthaH kSetrazaddhaH kAM. vinA // 5tu 'svapakSAdyanavamAnaM svapakSa kA 6 zuddho mantavyaH // 3075 // athAvamAnapratyupekSaNAM bhAvayati-ekiko kAM // 7degsArthAdInAmekaikaH sArtho dvivideg bhA0 / "ekeko ti bhaMDio bahilago ya, esa duviho vi suddho asuddho ya" iti cUrNI vizeSacUrNau ca // 8degnumantavyaH bhA0 mo0 le0 // * Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 866 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ adhvaprakRte sUtram 46 gamaNaM jo juttagatI, vaigA-pallIhiM vA achiNNeNaM / thaMDillaM tattha bhave, bhikkhaggahaNe ya vasahI ya / / 3078 // AdiyaNe bhottUNaM, Na calati avaraNheM teNa gaMtavyaM / teNa paraM bhayaNA U, ThANe thaMDillaThAI u // 3079 // 5 gamanazuddho nAma yaH sArthaH 'yuktagatiH' mandagamanaH, na zIghraM gacchatItyarthaH; yo vA baji. kA-pallIbhiracchinnaH panthAstena gacchati, yatastatrAcchinne pathi sthaNDilaM bhavati, vajikAdau ca sukhenaiva bhikSAgrahaNaM vasatizca prApyate // 3078 // ___ AdanaM-bhojanaM tadvelAyAM yastiSThati, bhuktvA cAparAhne na calati' tena saha gantavyam / "teNa paraM bhayaNA u" tti prAkRtatvAt paJcamyarthe tRtIyA, 'tataH paraM' bhojanAdanantaramaparAhne 10 yazcalati tatra bhajanI karttavyA-yadi sarve'pi sAdhavaH samarthAstadAnIM gantuM tataH zuddhaH, atha na zaknuvanti tato'zuddha iti / sthAnaM nAma-gamanAduparamya nivezaM kRtvA kvacit pradeze'vasthAnam , tatra yaH sthaNDilasthAyI sa zuddhaH, asthaNDile tiSThannazuddha iti // 3072 // atha yaduktam 'aSTau sArthavAhA AdiyAtrikAzca' (gA0 3070 ) iti tadetad vyAkhyAnayati purANa sAvaga sammadihi ahAbhadda dANasaDDhe ya / 15 aNabhiggahie micche, abhiggahe aNNatitthI ya // 3080 // 'purANaH' pazcAtkRtaH 1 'zrAvakaH' pratipannANuvrataH 2 'samyagdRSTiH' aviratasamyagdarzanI 3 'yathAbhadrakaH' sAmAnyataH sAdhudarzanapakSapAtI 4 'dAnazrAddhaH' prakRtyaiva dAnarucimAn 5 anabhigRhItamithyAdRSTiH 6 abhigRhItamithyAdRSTiH 7 anyatIrthikaH 8 ete trayo'pi pratItAH / evamaSTau sArthAdhipatayaH / AdiyAtrikA apyevamevASTau bhavanti // 3080 // 20 sAmpratamadhvAnaM pratItya bhaGgAnupadarzayati satthapaNae ya suddhe, ya pellio kaal'kaalgm-bhogii| kAlamakAlaTThAI, satthAha'hA''diyattIyA / 3081 // sArthapaJcake bhaNDIsArtho bahilakasArthazcAvamAne zuddho vA syAt prerito vA, yaH zuddhastena gantavyam / tathA kAlagAmino'kAlagAmino vA kAlabhojino'kAlabhojino vA kAlanivezi25 no'kAlanivezino vA sthaNDilasthAyino'sthaNDilasthAyino vA te paJcApi sArthA bhaveyuH / tathA aSTau sArthavAhA aSTau cA''diyAtrikAH // 3081 // eMbhiH padaiH kiyanto bhaGgA uttiSThante ? ityAha->> etesiM tu payANaM, bhayaNAe~ sayAi~ ekkapanaM tu / vIsaM ca gamA neyA, etto ya sayaggaso jayaNA // 3082 // 1degcchati sa gamanazuddho mantavyaH, yata' kAM // 2degti sa bhojanazuddhaH kAM0 // 3 mo. le0 vinA'nyatra-nA kAryA-yadi bhA0 ta0 De0 / degnA kAryA, tuzabdaH pAdapUraNe, yadi kAM0 // 4degzvakaM zuddhamanveSyam , katham ? ityAha-'apreritaM' sapakSa-parapakSAbhyAmanuDhejitam , tathA kAladeg bhaa0|| 5 - etanmadhyagatamavataraNaM bhA0 nAsti / Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 867. bhASyagAthAH 3078-86] prathama uddezaH / eteSAM padAnAM saMyogena 'bhajanAyAM' bhaGgaracanAyAM vidhIyamAnAyAmekapaJcAzatsaGkhyAni zatAni vizatizca 'gamAH' bhaGgakA jJeyAH / "etto ya sayaggaso jayaNa" ti ApatvAd eSu' sArtheSu zuddhA-'zuddheSu sArthavAhA-''diyAtrikeSu ca bhadraka-prAnteSu alpabahutvacintAyAM 'zatAyazaH' zatasaGkhyabhedA yatanA bhavati // 3082 // amumevArtha bhApyakAraH prakaTayannAha kAluTThAI kAlanivesI, ThANahAtI ya kAlabhogI ya / uggata'Natthami thaMDila, majjhaNha dharaMta sUre ya // 3083 // iha pUrvArddha-pazcArddhapadAnAM yathAsaGkhyaM yojanA, tadyathA-kAlotthAyI nAma sa sArthoM ya udgate sUrye uttiSThate, calatItyarthaH / kAlanivezI yo'nastamite ravau prathamAyAM vA pauruSyAM nivezaM kRtvA tiSThati / sthAnasthAyI yaH sthaNDile vajikAdau tiSThati / kAlabhojI yo madhyAhe sUrya vA dhriyamANe bhute // 3083 // . 10 etesiM tu payANaM, bhayaNA solasavihA u kAyavyA / satthapaNaeNa guNiyA, asitI bhaMgA tu NAyavyA // 3084 // 'eteSAM' caturNA padAnAM SoDazavidhA bhajanA kartavyA, tadyathA-kAlotthAyI kAlanivezI sthAnasthAyI kAlabhojI 1 kAlotthAyI kAlanivezI sthAnasthAyI akAlabhojI 2 kAlotthAyI kAlanivezI asthAnasthAyI kAlabhojI 3 kAlotthAyI kAlanivezI asthAnasthAyI akAlabhojI 15 4 / evamakAlanivezipadenApi catvAro bhaGgA avApyante, labdhA aSTau bhaGgAH / ete'kAlotthAyipadenApyaSTau prApyante, jAtAH SoDaza bhaGgAH / ete ca sArthapaJcake'pi prApyanta iti paJcabhirguNyante, guNitAzcAzItirbhaGgakA bhavanti // 3084 // - satthAha aTThaguNiyA, asIti cattAla chassatA hoti / te AiyattiguNiyA, sata ekAvaNNa vIsahiyA // 3085 // 30 pUrvalabdhA azItibhaGgakAH pratisArthavAhaM prApyante iti kRtvA azItiraSTabhiH sArthavAhegeM NitAH SaT zatAni catvAriMzAni bhavanti / etAni cASTabhirAdiyAtrikairguNyante jAtAni bhaGgakAnAmekapaJcAzacchatAni viMzatyadhikAni / eSAmanyatarasmin sAthai yathAyogamalpabahutvaM paribhAvya yatra bahutarA guNA bhavanti tamabhirocya gurupAdamUlamAgatya sArthapratyupekSakA Alocayanti // 3085 // atha sArthavAhasyAnujJApanAyAM vidhimAha doNha vi ciyatta gamaNaM, egassa'ciyatta hoti bhayaNA u / appattANa NimittaM, patte satthammi prisaao|| 3086 // yatraikaH sArthavAhastaMtra tamanujJApayanti, ye vA pradhAnapuruSAste'nujJApayitavyAH / atha dvau. sArthAdhipatI tato dvAvapyanujJApayitanyau, yadi prItikaM tato gamanaM kartavyam / athaikasyAprItikam .. 1 'viMzatizca' viMzatyadhikAni 'gamAH' kaaN0|| 2degdhyAhnavelAyAM sUrye vA 'dhriyamANe' anastamayamAne bhu ko0 // 3 degdhA' SoDazabhaGgapramANA bhajadeg kA0 // 4jI 4 / ete kAlanivezipadena labdhAH, evamakA kA0 // 5 ete kAlotthAyipadena labdhAH, akAlo bhA0 kaaN0|| 6degzvakena guNya bhA0 ta* dde.|| 7degdi dvayorapi prI kaa0|| Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 868 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [adhvaprakRte sUtram 46 1 aparasya prItikaM tato bhajanA bhavati, yastayoH prerakaH pramANabhUtastasya prItike gantavyam - aprItike na gantavyam - / sArtha cAprAptAnAM 'nimitra' zakunagrahaNaM bhavati / sAthai prAptAH punaH sArthasyaiva zakunena gacchanti / sArthaprAptAzca tisraH pariSadaH kurvanti, tadyathA-purato mRgapariSadaM madhye siMhapariSadaM pRSThato vRSabhapariSadam // 3086 // 5. atha 'doNha vi" tti padaM vivRNoti doni vi samAgayA satthigo ya jassa va vaseNa vaccati tu / aNaNuNNa vite gurugA, emeva ya egatarapaMte // 3087 // sArthavAha AdiyAtrikazca dvAvapi militau samAgatau samakamanujJApayanti / athavA 'sArthikaH' sArthoM vidyate yasyeti vyutpattyA sArthavAha eka evAnujJApyate / yasya vA vazena sArtho vrajati 10 so'nujJApyaH / athAnanujJApite sArthavAhAdau vrajanti tadA catvAro gurukAH / atha dvau sArthA vekatra militau syAtAm , tatra ca dvau sArthAdhipatI, dvAvapyanujJApayitavyau / athaikamanujJApayanti tatra 'evameva' caturgurukAH / athaikataraH prAntaH tatazcintanIyam-sa prerako vA / syAd aprerako vA >> / yadi prerakastato na gantavyam / atha gacchanti tataH 'evameva' caturgurukAH // 3087 // kathaM tarhi gantavyam ? ityAha jo hoi pellato taM, bhaNaMti tuha baahuchaaysNghiyaa| vaccAma'Nuggaho tti ya, gamaNaM iharA u guru ANA // 3088 // yastatra 'prerakaH' pramANabhUto bhavati taM dharmalAbhayitvA bhaNanti-yadyanujAnIta tato vayaM yuSmAbhiH samaM yuSmadvAhucchAyAsaGgrahItA vrajAmaH / evamukte yadyasau brUyAt-bhagavan ! anugraho'yaM me, ahaM sarvamapi bhagavatAmudantamudvahAmIti; evamanujJAte gamanaM vidheyam / 'itarathA' 20 yadyasau tUSNIkastiSThati bravIti vA 'mA samAgacchata' iti tato yadi gacchanti tatazcatvAro gurava AjJAdayazca doSAH // 3088 // yadi sArthavAhasyAparasya vA prerakasyAprItike gamyate tata ete doSAH paDisehaNa NicchubhaNaM, upakaraNaM bAlamAdi vA haare| ___ atiyatta gummiehi va, uDubhaMte Na vAreti // 3089 // 25 sa sArthavAhAdiH prAntaH sannaTavImadhyaprAptAnAM sAdhUnAM bhakta-pAnapratiSedhaM sArthAdvA niSkAzanaM vidadhyAt , upakaraNaM vA bAlAdIn vA anyena stenAdinA 'hArayet' apaharaNaM kArayedityarthaH, 'AdiyAtrikairvA' sArthArakSakaiH 'gaulmikairvA' sthAnarakSapAlaiH 'uddahyamAnAn' muSyamANAn sAdhUn 'na vArayati' udAsIna Aste ityarthaH // 3089 // yata evaM tataH kiM karttavyam ? ityAha 1 etacihnagataH pAThaH bhA. kAM. eva vartate // 2 etadantargataH pAThaH bhA0 eva vartate // 3 cAdyApyaprA kAM0 // 4 'dvau' sArthavAhA-''diyAtriko 'samAgatau' militau samaka bhaa0|| 5 'sArthikaM' sArtho vidyate yasyeti vyutpattyA sArthavAhamekamevAnuzApayanti / yasya vA bhA0 // 6deghaH sa eka kAM0 // 7 // etadantargataH pAThaH bhA0 kAM0 eva vartate // 8 jo vA vi pelladeg taa.||9 uDecaMte tA0 // 10 degntaH mahATa De0 // Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama uddezaH / bhagavaNe gamaNaM, bhikkhe bhattaTThaNAeN vasadhIe / thaMDila asati mattaga, vasabhA ya padesa vosiraNaM // 3090 // sArthavAhAdirbhadrako brUyAt- yad yUyamAdizata tadahaM sarvamapi sampAdayiSyAmi, siddhArthakavat campakapuSpavadvA zirasi sthitA api me bhAraM na kurutha / evaM vacane bhaNite sati gamanaM karttavyam / gacchadbhizcAdhvani bhaikSaviSayA bhaktArthanA - samuddezanaM tadviSayA vasativiSayA ca yatanA 5 karttavyA / saMjJAM kAyikIM vA 1 sthaNDile vyutsRjeyuH / sthaNDilasyAsati mAtra ke vyutsRjya tAvad vahanti yAvat sthaNDilaM prApnuvanti, evaM vRSabhA yatante, yadvA vRSabhAH purato gatvA yatra sthaNDilaM tatra prathamata eva tiSThanti / atha sarvathaiva sthaNDilaM na prApyate tato dharmA-dharmAsskAzAstikAya pradezeSvapi vyutsRjanti // 3090 || amumevArthamatidezadvAreNAha bhASyagAthAH 3087 - 93] 869 puvvaM bhaNiyA jayaNA, bhikkhe bhattaTTha vasahi thaMDille / sau caiva ya hoti ihaM, NANattaM Navari kappammi // 3091 // bhikSA-bhaktArtha-vasati-sthaNDilaviSayA yatanA yA 'pUrvam' adhastanasUtreSu oghaniryuktau vA bhaNitA saivehAdhvani varttamAnAnAM mantavyA sthAnAzUnyArthaM tu kiJcidatrApi vakSyate / tatra bhaikSadvAre 'navaraM' kevalamiha 'kalpe' adhvakalpaviSayaM nAnAtvam // 3091 // tadevAha - aggahaNe kappassa u, gurugA duvidhA virAhaNA NiyamA / purisaddhANaM satthaM, gAuM vA vINa givhijA // 3092 // chinne'cchinne vA pathi yadyadhvakalpaM na gRhNanti tadA caturguravaH, 'dvividhA ca' Atma-saMyamabhedAd virAdhanA - niyamAd mantavyA / tatrAtmavirAdhanA bhaktAdyalAbhe kSudhArttasya paritApanAdinA, saMyamavirAdhanA tu kSudhArttaH sannadhvakalpaM vinA kandAdigrahaNaM kuryAt / ato grahItavyo'dhvakalpaH / ebhiH kAraNairna gRhNIyAdapi - yadi puruSAH sarve'pi saMhanana - dhRti balavantaH, adhvA'pye- 20 kadaivasiko * dvidairvaisikovA, sArthe'pi prabhUtabhaikSamavApyate tadapi dhruvalAbham 1 sArthazca bhadrakaH kAlabhojI kAlasthAyI ca / evamAdIni kAraNAni jJAtvA cchinnapathe kalpaM na gRhNIyAt // 3092 // sa punaradhvakalpaH kIdRzo grahItavyaH ? ityucyatesakkara- ghata- gulamIsA, agaMThimA khajUrA va tammIsA / sattU piNNAgo vA, ghata-gulamisso khareNaM vA // 3093 // 'pyadhva 25 zaMrkarayA ghRtena ca mizrANi 'agranthimAni' kadalIphalAni khaNDAkhaNDIkRtAni gRhyante / 1 etaccihnAntargataH pAThaH bhA0 kAM0 eva varttate // 2 enAmeva niryuktigAthAM vyAkhyAtumAha ityavataraNaM kAM0 // 3 sazcaiva bhA0 // 4 bhaikSaviSayA bhaktArtha- vasati - sthaNDilaviSayA ca yatanA kAM0 // 5 -* etaccihnamadhyagataH pAThaH kAM0 eva varttate // 6 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 kAM0 eva varttate / "addhANaM jai egadevasiyaM dudevasiyaM vA" iti cUrNo vizeSacUrNo ca // etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti / "bhaddago ya satyo kAlabhoI kAlaTThAI ya" iti cUrNo vizeSa8 etadantarvatta pAThaH bhA0 ta0 De0 nAsti // 9deg sA'gaMThima khajUragAva tA* // 10 adhvAnaM pravizadbhiH zarka kAM0 // 11 " agaMThiyA NAma marahaTTavisae phalANi - 'kayalassa 7 cUrNau ca // 10 15 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 870 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [ adhvaprakRte sUtram 46 atha zarkarI na prApyate tato guDena ghRtena ca mizritAni / teSAmabhAve khajUrANi ghRtaguDamizrANi / tadaprAptau saktakAn ghRta-guDamizrAn / tadalAbhe piNyAko'pi / ghRta-guDamizro grahItavyaH / atha >> ghRtaM na prApyate tataH kharasaMjJakena tailena mizritaH piNyAkaH // 3093 // eteSAM grahaNe guNamupadarzayati thovA vi haNaMti khuhaM, na ya taNha kareMti eteM khjNtaa| sukkhodaNaM va'laMbhe, samitima daMtika cuNNaM vA // 3094 // 'etAni' agranthimAdIni khAdyamAnAni stokAnyapi kSudhaM nanti, na caitAni bhuktAni santi tRSNAM kurvanti, ata IdRzo'dhvakalpo gRhyate / IdRzasyAlAbhe 'zuSkaudanaH' zuSkakUraH, tadalAbhe 'samitimAH' zuSkamaNDakAH, taidaprAptau 'dantikacUrNaH' tandulaloTTaH, yadvA dantikaM-tandulacUrNaH, 16cUrNa tu-modakAdikhAdyakacUriH; etat sarvamapi ghRta-guDena mizrayitvA sthApanIyam / yadi zuddhaM bhaktaM labhante tato nAdhvakalpaM bhuJjate, yAvanmAtreNa vA nyUna zuddhaM labhante tAvanmAtramadhvakalpAt paribhuJjate, anupasthApitebhyo vA prayacchanti // 3094 // adhvAnaM pravizadbhiraparamapi yad grahItavyaM tad darzayati-- tivihA''mayamesajje, vaNabhesaLe ya sppi-mhu-ptttte| suddhA'sati tiparirae, jA kama NAumaddhANaM // 3095 // trividhAH-triprakArA vAtaja pittaja-zleSmajabhedAd ye AmayAH-rogAsteSAM yAni bhaiSajyAni, yAni ca vraNasya bhaiSajyAni sarpimizrANi madhumizrANi vA vraNeSu dattvA paTTaibadhyante tAni gRhanti / sarvamapyetadadhvakalpAdikaM prathamataH zuddham tadabhAve'zuddhamapi 'triparirayayatanayA' paJcakaparihANyA grahItavyaM yAvadAdhAkarmeti / pramANataH punaradhvAnaM stokaM vA bahuM vA jJAtvA tadanusAreNAdhvaka20 lpo'pi grahItavyaH // 3095 // evaM yadA sarvamapyutpAditaM bhavati tadA kiM vidheyam ? ityAha addhANa pavisamANo, jANaganIsAeN gAhae gacchaM / aha tattha na gAhijA, cAummAsA bhave gurugA // 3096 // adhvAnaM pravizan sUriH prathamata eva jJasya-gItArthasya nizrayA-taM puraskRtya gacchamadhvakalpaM grAhayati / atha 'tatra' adhvapraveze gacchaM na grAhayati tatazcaturmAsA gurukA bhaveyuH / ato kappaNAo, paDio ekammi ( pakkammi ) DAle bhuiio|' tANi phalANi khaMDAkhaMDikayANi" iti vizeSacUrNau / "agaMThimAI ti kayalagANi khaMDAkhaMDikayANi" iti cUrNau // .12 etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // .. 1 kA mo0 le. vinA'nyatra-rA yadi na bhA0 / rayA na tA0 ta0 De0 // .2 etacihAntargataH pAThaH bhA0 kA0 eva vartate // .3"thovA vi. gAdhA kaMThA / piNNAgassa alaMme kuro sukvito| tadalaM'samiimA' mNddolliyaao| tadalaMbhe 'daMtika' tti azokavAdi / tadame modakacUrNAdi ghettuM ghayagulehiM mIsijaMti / " iti cUrNau // . 4 degm / tato'dhvAnaM vahamAnA yadi kA0 // 5etadantargatamavataraNaM kAM0 eva vartate // 6 jyAni, yad vraNabhaGgArtha ghRta-madhu, yazca vraNabandhArthaH ciivrpttttH| sarvama bhA0 // Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3094-3100] prathama uddezaH / gItArtha puraskRtyAgItArthapratyayanimittamantarA'ntarA kAnicidarthapadAni parityajan sUrirgacchamadhvakalpaM grAhayet // 3096 // sa evaMvidhena vidhinA nirgatAnAmayaM vidhiH-- sabhae sarabhedAdI, liMgaviogaM ca kAu gIyatthA / kharakammiyA va houM, kareMti guttiM ubhayavagge // 3097 // yatra sabhayaM tatra vRSabhAH svarabheda-varNabhedakAriNIbhirgulIkAbhiranyAdRzaM varaM varNa ca kRtvA gacchanti / athavA yathA 'ete saMyatAH' iti na jJAyate tathA liGgaviyogaM kRtvA gItArthI gacchanti / kharakammikA vA sannaddhaparikarA yathAsambhavaM gRhItAyudhA bhUtvA vRSabhAH 'ubhayavarge' sAdhu-sAdhvIlakSaNe 'gupti' rakSAM kurvanti // 3097 // kiJca je puvvi uvakaraNA, gahiyA addhANa pavisamANehiM / jaM jaM joggaM jattha u, addhANe tassa paribhogo // 3098 // 10 yAni pUrva dharmakarakAdInyupakaraNAni adhvAnaM pravizadbhigRhItAni teSAM madhye yad yasmin kAle yogyaM tasya tadA adhvani paribhogaH karttavyaH // 3098 // // athAdhvakalpabhoge vidhimAha-- sukkhodaNo samitimA, kaMjusiNodehi uNhaviya bhuNje| mUlattare vibhAsA, jatiUNaM Niggate vivego // 3099 // .. 15 "kaMjusiNodehi" tti iha ca lATadeze'vazrAvaNaM kAJjikaM bhaNyate / yadAha cUrNikRt avasAvaNaM lADANaM kajiyaM bhaNNai ti / / tato'vazrAvaNenoSNodakena vA zuSkaudanaM zuSkasamitimA~zca 'upNayitvA' mRdubhavanArthamuSNIkRtya bhuJjIta / "jaiUNaM niggae~ vivego" ti evamAdikayA yatanayA yatitvA yadA adhvano nirgatAstadA tamadhvakalpamabhuktaM bhuktodvaritaM vA vivicanti, pariSThApayantItyarthaH / "mUluttare 20 vibhAsa" ti ? mUlottaraguNaviSayA vibhASA kartavyA / tadyathA--->>> ziSyaH pRcchati-yo adhvakalpa AdhAkarmikaH parivAsitazca sa tAvadAdhAkambhikatvenottaraguNopaghAtI parivAsitatvena tu mUlaguNopaghAtI tataH kimeSa bhujyatAm ? uta pratidivasaM labhyamAnamAdhAkarma ? aMtrocyateavakalpo bhujyatAM nAdhAkarma // 3099 // nanu doSadvayaduSTo'sau ? sUrirAha kAmaM kammaM tu so kappo, NisiM ca privaasito|| tahA vi khalu so seo, Na ya kammaM diNe diNe / / 3100 // 'kAmam' anumatam-yadasAvadhvakalpa ekaM tAvadAdhAkarma aparaM ca 'nizi' rAtrau parivA11 etadantargatamavataraNaM bhA0 nAsti // 2degnAmadhvani vahamAnAnAM vidhiM darzayati kAM0 // 3 degcarmakarakA mo0 le0 // 4 etanmadhyagatamavataraNaM kAM0 eva vartate // 51- etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 6 atra kecidAcAryadezIyAH pratyuttarayanti-AdhAkarma bhokta. vyam, na punarAdhAkarmikaH parivAsito'dhvakalpaH, yato doSadvayaduSTo'sau, tataH kathamekadoSaduSTamAdhAkarma parihRtyAsau bhujyate? // 3099 // sUrirAha kAM0 // 7 avadhAritamasmAbhiH-yadaH kAM // 25 - Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 872 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ adhvaprakRte sUtram 46 sitaH, tathApi 'khalu' nizcitaM 'sa eva' adhvakalpaH zreyAn na cAdhAkarma dine dine labhyamAnaM varam // 3100 // kutaH ? iti ced ucyate je te kammamicchaMti, nigviNA te na me matA // 3101 // yadAdhAkarma dine dine labhyate tatra 'asakRd' anekavAraM jIvopaghAtaH, adhvakalpe tu yadAdhAkarma tatra 'sakRd' ekameva vAraM jIvopaghAtaH, pUrvahatAzca te jIvA na dine dine hanyante, ato'dhvakalpa eva varaM nAdhAkarma / ye punaH 'te' aviditapravacanarahasyAM adhvakalpaM mUlottaraguNopaghAtinaM matvA na bhuJjate, AdhAkarma tu kevalottaraguNopaghAtakamiti matvA dine dine 10 bhoktumicchanti, te'tyantanirghRNAH sattveSu, ata eva na te mama sammatA iti // 3101 // * bhaikSadvAra evaM vizeSaM darzayati - AdhAkammA'sati dhAto, saI puvvahate ttiya / ( granthAgram -- 9500 / sarvagranthAgram - 21720 ) kAluTThAImAdisu, bhaMgesu jataMti vitiya gAdI | liMgavivegokate, cuDalIe maggato abhae / / 3102 // kAlotthAyiprabhRtiSu bhaGgeSu dvitIyabhaGgamAdau kRtvA yatante / tathAhi -- kAlotthAyI kAla15 nivezI sthAnasthAyI kAlabhojI ityatra prathamabhaGge nAsti yatanA, sarvathA'pi zuddhatvAt ; dvitIyAdiSu tu sambharveti / tatra dvitIyabhaGge akAlabhojItiM kRtvA khaliGgavivekaM vidhAya rAtrau paraliGgena gRhNanti / tRtIyacaturthabhaGgayo rasthAnasthAyIti kRtvA yad gavAdibhirAkrAntaM sthAnaM tatra tiSThanti / paJcamAdiSu caturSu bhaGgeSvakAlanivezIti kRtvA kAlikAyAM tiSThantazcuDalikayA saMstAraka bhUmyAdiSu bilAdikaM gaveSayanti / navamAdiSu SoDazAnteSvaSTasu bhaGgeSu akAlotthAyIti 20 kRtvA rAtrau gantavye upasthite 'mArgataH' pRSThataH sthitA gacchanti / va sati ? ityAha - 'abhaye ' yadi pRSThato gacchatAM stenAdibhayaM na bhavet / bhaktArthanaM tu yaH sArtho'kAlasthAyI tatra nirbhaye purato gatvA tathA samuddizanti yathA samuddiSTe sArthastatra prApnoti, vasatiM ca madhye gRhNanti // 3102 // tathA 25 sAvaya aNNaTukaDe, aTThA sukkheM saya joi jataNAe / teNe vayaNacaDagaraM tatto va avAuDA hoMti // 3103 // zvApadabhaye'nyaiH- sArthikairAtmArthaM yo vRtiparikSepaH kRtastatra tiSThanti / tadabhAve "aTTa" ci sAdhUnAmarthAya kRte vRtiparikSepe tiSThanti / tadabhAve "sukkhe saya" ti zuSkakaNTakAbhiH svayameva vRtiparikSepaM kurvanti / " joi jayaNAe " ti yadi zvApadabhaye jyotiSA - aminA kArya tataH parakRtamagniM sevante / atha te taM sevituM na prayacchanti tataH parakRtamevAgniM gRhItvA 30 prAzukadArubhiH prajvAlayanti / yatra tu stenabhayaM tatra tathA 'vacanacaTakaraM ' vAgADambaraM kurvanti 1syA AcAryadezIyA adhyadeg kAM // 2etadantargatamavataraNaM bhA0 nAsti // 3deg pUrvoktabhaGge kAM0 // 4 'vati / tAmeva darzayati - "liMgavivega" ityAdi, tatra kAM0 // 5 na bhaktapAnaM gRdeg kAM0 // 6deg kaDe, sukkhe sayameva joi tA0 // Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3101-8] prathama uddezaH / 873 yathA te stenA bhayAdeva zIghraM nazyanti / athavA yataH - yasyA dizaste samAgacchanti tadabhi mukhIbhUya aprAvRtA bhavanti // 3103 // * evaMvidhaM vidhiM kurvANA adhvano nistaranti / athAyaM vyAghAto bhavet - sAvaya- teNaparaddhe, satthe phiDiyA tato jati havejA / aMtimagA viMTiya, yiTTaNaya goulaM kahaNA || 3104 // mahATavyAM siMhAdibhiH zvApadaiH stenairvA sArthaH prArabdhaH san dizodizi vipraNaSTaH, sAdhavo'pyekAM dizaM gRhItvA vipraNaSTAH 'tataH' sArthAt sphiTitA yadi bhaveyuH, tato digbhAgamajAnanto vanadevatAyAH kAyotsargaM kurvanti sA ca vrajikA vikurvati, antimAyAM ca brajikAyAmupakaraNaviNTikAM vismArayati, tasyA grahaNArthaM sAdhUnAM nivartanam yAvat tatrAgatAH tAvad gokulaM na pazyanti, tato gurUNAM samIpe kathanam, yathA-- nAsti sA jiketi // 3104 // 10 idameva spaSTayati aANammi mahaMte, vahU'to aMtarA tu aDavIe / sattho teNaparaddho, jo jatto so tato naTTho / / 3105 / / saMjayajaNo ya savvo, kaMcI satthillayaM alabhamANo / -paMthaM ajANamANo, paviseja mahADaviM bhImaM / / 3106 // adhvani mahati varttamAnaH sArthaH sarvo'pyantarA mahATavyAM stenaiH prArabdhaH, tatazca yo yatra varttate sa tata eva 'naSTaH ' palAyitaH || 3105 // 15 saMyatajanazca sarvaH kaJcidapi sArthikamalabhamAnaH panthAnaM cAjAnan bhImAM mahATavIM pravizet // 3106 // tataH kiM kartavyam ? ityAha savvatthAmeNa tato, vi savvakajuJjayA purisasIhA / vasabhA gaNIpurogA, gacchaM dhAriti jataNAe / / 3107 // tataH 'srvsthaamn|' sarvAdareNa vRSabhAH 'sarvakAryodyatAH' sakala gaccha kAryaikabaddhakakSAH 'puruSasiMhAH' sAtizayaparAkramRtayA puruSANAM madhye siMhakalpAH 'gaNipurogAH' AcAryapurassarA IdRzyAM viSamadazAyAM prapatantaM gacchaM yatanayA dhArayanti // 3107 // tAmevAha jai tattha disAmUDho, haveja gaccho sabAla- buDDo u / vaNadevayAeN tAhe, NiyamapagaMpaM taha kareMti / / 3108 // yadi 'tatra' aTavyAM sabAla-vRddho'pi gaccho diGmUDho bhavet tato niyamena - nizcayena prakampaHdevatAyA Akampo yasmAditi niyamaprakampaH - kAyotsargastaM vanadevatAyA AkampanArthaM tathA kurvanti yathA sA AkampitA satI digbhAgaM vA panthAnaM vA kathayati // 3108 // yataH - 1 etadantarvavataraNaM bhA0 nAsti // 2 vidhiM vidadhAnA adhya kAM0 // 3 't / kIdRza: ? iti ata Aha-- addhANammi kAM0 / nAstyasyAM pratau " sAvayateNa paraddhe . " 3104 gAthA taTTIkA ca / cUrNikRtA vizeSacUrNikRtA bRhadbhASyakRtA cApi neyaM gAthA'GgIkRtA dRzyate // 4 athavA kAM0 // 5 20 25 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 874 15 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [adhvaprakRte sUtram 46 sammaddiTThI devA, veyAvaccaM kareMti sAhUNaM / / gokulaviuvvaNAe, AsAsa paraMparA suddhA // 3109 // ye samyagdRSTayo devAste sAdhUnAM 'vaiyAvRttyaM' bhaktapAnopaSTambhAdinA dravyApadAyuddharaNAtmakaM kurvantIti sthitiH / tataH samyagdRSTidevatA kAcid gokulaM vikurvati / sAdhUnAM tadarzanenA5zvAsaH / tatastayA devatayA sAdhavo gokulaparamparayA tAkd nItA yAvajjanapadaM prAptAH / tayA evaM nItA api te 'zuddhAH' nirdoSAH // 3109 // amumevArtha savizeSamAha sAvaya-teNaparaddhe, satthe phiDiyA tao jai havijA / ____ aMtimavaigA viMTiya, niyaTTaNaya goulaM kahaNA // 3110 // zvApadaiH stenaizca prArabdhe naSTe ca sArthe 'tataH' sArthAt sphiTitA yadi bhaveyuH tataH kAyotsargeNa 10 devatAmAkampayet / AkampitA ca kAcit panthAnaM kathayet , kAcid vajikAH paramparayA vikuLa janapadaM prApayet / antimAyAM ca bajikAyAmupakaraNaviNTikAmupadhiM [vA] vismArayet / tadarthaM sAdhUnAM nivartanA / yAvat tatrAgatAstAvad gokulaM na pazyanti / tato gurUNAM samIpe kathanam , yathA-nAsti sA jiketi / gurubhizca jJAtam , yathA-etat sarva devatAkRtamiti // 3110 // bhaMDI-bahilaga-bharavAhigesu esA tu vaNiyA jtnnaa| odariya vivittesu ya, jayaNa imA tattha NAtavyA // 3111 // bhaNDI-bahilaka-bhAravAhisArtheSu 'eSA' anantaroktA yatanA varNitA / athaudarikeSu 'viviteSu ca' kArpaTikeSviyaM yatanA jJAtavyA // 3111 // tAmevAha odaripatthayaNA'sai, patthayaNaM tesi kanda-mUla-phalA / aggahaNammi ya rajja , valiMti gahaNaM ca jayaNAe // 3112 // AgADhe rAjadviSTAdikArye audarikAdibhiH saha gamyamAne 'pathyadanasya' zambalasyA'bhAve yadi 'teSAm' audarikAdInAM kanda-mUla-phalAnyAhAro bhavet tataH 'sAdhUnAmapi tamevAhAraM vayaM prayacchanti / ye ca tatrApariNatAste kandAdi na gRhNanti / agrahaNe ca te sArthikA apariNatAnAM bhISaNArtha rajjUvalayanti, tato yatanayA grahaNaM kurvanti // 3112 // idameva spaSTayati kaMdAi abhuMjate, apariNae satthigANa kahayaMti / / pucchA vedhAse puNa, dukkhiharA khAiuM purato / / 3113 // apariNate kandAdikamabhuJjAne vRSabhAH sArthikAnAM kathayanti-etAn tathA bhApayata . 1 prAptAH / tatra cApazcime gokule tayA sAdhUnAsupakaraNaviNTikA vismAritA / tadartha ca pratinivRttA yAvad gokulaM na pazyanti / tato viNTikAM gRhItvA pratyAgatya gurUNAmantike yathAvadAlocayanti / tato jJAtaM gurubhiH, yathA-etat sarva devatAkRtamiti / atra ca 'zuddhAH' nirdoSAH, na prAyazcittamAja iti // 3109 // bhaMDI-vahilaga bhA0 / nAstyasyAM pratau "sAvaya-teNaparaddhe." 3110 gAthA tadvRttizca / / 2degSAH, azaThatvAt // 3109 // amu kA0 // 3degbhirapi saha bha0 kA0 // 25 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3109-19] prathama uddezaH / yathA khAdanti / tataste sArthikA rajjuvalanaM kurvanti / tato gItArthAH kRtasahetAH pRcchantikathayata, kimetAbhI rajjubhiH prayojanam / / sArthikA bhaNanti-vayamekanAvArUDhAH, ato yo'smAkaM kandAdIni na bhakSayati taM vayametAbhirvihAyasi lambayAmaH, 'itarathA' tasya bubhukSArtasya purataH khAdituM 'duHkhaM' duSkaram , na vayaM bhakSayituM zaknuma iti bhAvaH // 3113 // iharA vi marati eso, amhe khAyAmoM so vi tu bhenn| kaMdAdi kajagahaNe, imA u jataNA tahiM hoti // 3114 // kandAdInyabhakSayannitarathA'pyasyAmaTavyAmavazyame mriyate ato vihAyasi lambanena taM mArayitvA sukhenaiva vayaM bhakSayAmaH ityukte 'so'pi' apariNato bhayena kandAdibhakSaNaM karoti / evamAdiSu kAryeSu kandAdigrahaNe prApte iyaM yatanA bhavati // 3114 // tAmevAhaphAsuga joNiparitte, egaDigabaddha bhinnabhiNNe a| 10 baddhaTTie vi evaM, emeva ya hoi bahubIe // 3115 // emeva hoi uvariM, egaTThiya taha ya hoi bahubIe / sAhAraNasabhAvA, AIe bahuguNaM jaM ca // 3116 // dve api ( gA0 2918-19) vyAkhyAtArthe // 3115 // 3116 ||paankytnaamaahtuvre phale ya patte, rukkha-silA-tuppa-maddaNAdIsu / 15 pAsaMdaNe pavAte, Atavatatte vahe avahe // 3117 // eSA'pi (gA0 2922) gatArthA // 3117 // matA azivaviSayA yatanA / abhAvamaudaryaviSayAM yatanAmAha ome esaNasohiM, pajahati paritAvito digicchaae| alabhate vi ya maraNe, asamAhI titthavocchedo // 3118 // 20 avamaudarikaM vijJAyAnAgatameva dvAdazabhirvaH nirgantavyam / atha na nirgacchanti tatazcaturguru AjJAdayazca doSAH / tatra ca tiSThan 'diginchayA' kSudhA paritApitaH sanneSaNAzuddhi prejahAti, athavA bhakta-pAnamalabhamAno maraNamAmoti / 1 a~samAdhinA ca mriyamANo devadurgatiM durlabhabodhikatvaM ca prAmoti / >> evaM cAnyA'nyasAdhuSu mriyamANeSu tIrthasya vyavacchedo bhavati // 3118 // yata evamataH omodariyAgamaNe, magge asatI ya paMtheM jayaNAe / paripucchiUNa gamaNaM, cauvihaM rAyaduTuM ca // 3119 // avamaudarikAyAM gamane prApte pUrva mArgeNa gantavyam / mArgasyAbhAve pathA'pi 'kiM chinno'cchinno vA'yaM panthAH ?' iti paripRcchya 'yatanayA' azivadvAroktayA gamanaM vidheyam / atha 1 meva kriya bhA0 kA vinA // 2 degpi gAthe rAtribhaktasUtraprastAve vyA kA0 // 3 atha pAna kAM* // 4degpi rAtribhaktasUtraprastAva eva gatA kAM0 // 5'prajahAti' parityajati, aneSaNIyamapi gRhAtIti bhAvaH / athavA kAM // 60 etadantargataH pAThaH bhA0 kA. eva vattate / / 25 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 876 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [adhvaprakRte sUtram 46 rAjadviSTadvAram-tacca nirviSayAdibhirvakSyamANabhedaizcaturvidham // 3119 // tatra sa rAjA kathaM pradveSamApannaH ? ityAzaGkAvakAzamavalokyedamAha orohadharisaNAe, abbharahitasehadikkhaNAe vaa| ahimara aNiTThadarisaNa, vuggAhaNayA aNAyAre // 3120 // / avarodhaH-antaHpuraM tasya liGgasthena kenApyAdharSaNA kRtA, rAjJo vA'bhyarhitaH-gauraviko rAjA-'mAtyAdiputraH zaikSo dIkSito bhavet , sAdhuveSeNa vA kecidabhimarAH praviSTAH, aniSTaM vA sAdhudarzanaM svayameva purohitaprabhRtibhirvA vyudrAhito manyate, saMyato vA kayAcidaviratikayA samamanAcAraM pratisevamAno dRSTaH / evamAdibhiH kAraNaiH pradviSTa itthaM caturvidhaM daNDaM prayuJjIta // 3120 // nidhisau ti ya paDhamo, bitio mA deha bhatta-pANaM se / tatito uvakaraNaharo, jIya carittassa vA bheto // 3121 // prathamo rAjadaNDo nirviSayA''jJApanalakSaNaH / dvitIyo mA bhaktapAnamamISAM prayacchatetyevaMlakSaNaH / tRtIyaH punaruMpakaraNaharaH / caturtho jIvitasya cAritrasya vA bhedaH karttavyaH // 3121 // * evaMvidhe caturvidhe rAjadviSTe AjJAtikramaM kurvANAnAM prAyazcittamAha gurugA ANAlove, baliyataraM kuppeM paDhamae doso| giNhata-deMtadosA, vitiya-tie carime duviha bheto // 3122 // yena rAjJA nirviSayA AjJaptAstadAjJAlopaM vidhAya tiSThatAM catvAro gurukAH / anyaccAjJAtikrame rAjA 'balikataraM' gADhataraM kupyati, eSa prathamabhede doSo'bhihitaH / dvitIyatRtIyabhedayoryena rAjJA grAma-nagarAdiSu bhakta-pAnamupakaraNaM vA vAritaM tatra ye sAdhavo gRhNanti ye ca gRha20 sthAsteSAM prayacchanti teSAmubhayeSAmapi doSAH-grahaNA-''karSaNAdayo bhavanti / caramaH-caturtho bhedaH sa taMtra dvividho bhedo>> bhavati, jIvitabhedazcAritrabhedazcetyarthaH / / 3122 // atha nirviSayAjJaptAnAM gamanavidhimAha sacchaMdeNa ya gamaNaM, bhikkhe bhattaTThaNe ya vasahIe / dAre va Thito raMbhati, egaTTha Thito va ANAve // 3123 // 25 yatra rAjJo bhaNitAH-svacchandaM gacchantu bhavantaH, nAhaM gacchatAM kamapi nirodhaM kurve; tatra bhaikSe bhaktArthane vasativiSayAM ca sAmAcArI na parihApayanti / atha 'dvAre' prAmAdipravezamukhe sthito rAjapuruSavargaH sAdhUna bhikSAgatAn niruNaddhi 'ekatra vA' sabhA-devakulAdau sthitaH sAdhU bhoktumAtmasamIpe AnAyayati tato vakSyamANAM yatanAM kurvantIti niyuktigAthAsamAsArthaH // 3123 // sAmpratamidameva vyaktIkurvannAha sacchaMdeNa u gamaNaM, sayaM va sattheNa vA vi puvvuttaM / 1 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 kAM0 eva vartate // 2degjJA svacchandena gamanamanujJAtam, kimuktaM bhavati ?-yatra nirviSayAkSapane nRpatinA bhaNitAH kAM0 // 3 bhaikSavipayAM bhaktArthanaM-bhojanaM tadviSayAM vasa kA0 // 4degn bhikSAmAtma bhA0 // 5 saGgrahagAthA bhA0 // 30 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 3120-27] prathama uddezaH / tatthuggamAdisuddhaM, asaMthare vA paNagahANI // 3124 // yatra rAjJA svacchandena gamanamanujJAtaM tatra svayaM vA sArthena vA sahitA gacchantaH 'pUrvoktam' ihaivAzivadvAre ( gA0 3105-10) opaniyuktau vA bharNitaM bhaikSa-SaTkAyayatanAdikaM. kartavyam / navaraM tatra khacchandagamane udgamAdizuddhaM bhaktapAnaM grAhyam / asaMstaraNe paJcakaparihANyA gRhNanti / atha rAjA 'mA atraiva janapade kacit pradeze nilIya sthAsyanti' iti buddhyA puruSAn sahAyAn prayacchati, tataste puruSA bhaNanti-yUyaM grAmaM pravizya tatra bhikSAmaTitvA bhuktvA ca pratyAgacchata, vayamihaiva grAmadvAre sthitAH pratIkSAmahe; tataste tatra sthitA yo yathA sAdhuH samAgacchati taM tathA nirundhate yAvatA sarve'pi militAH / athavA te rAjapuruSAH sabhAyAM devakule vA sthitA bruvate-yUyaM bhikSAmaTitvA gRhItvA ceha samAgacchata, asmAkaM samIpe samuddizateti // 3124 // tatazca tiNhegayare gamaNe, esaNamAdIsu hoti jatiyavvaM / bhattaTThaNa thaMDille, asatI vasahIeN jaM jattha // 3125 // traiyANAM prakArANAmekatarasmin gamane eSaNAyAm AdizabdAdudgamotpAdanayozca yatitavyam / bhaktArthanaM tu dvayorAdyagamanayormaNDalyAdividhinaiva kurvanti, tRtIye tu gamane rAjapuruSasamIpe bhuJjAnAnAM na maNDalyAdiniyamaH / sthaNDilasAmAcArI tu triSvapi na hApayanti, rAjapuruSasamI-15 pasthitA vA kurukucAM kurvanti / yadi te bravIran- 'asmatsamIpe vastavyam' tato vasatAvasatyAM yad yatrAlpadoSataraM kArya tat tatra karttavyam // 3125 // atha prakAratrayameva vyaktIkurvannAha sacchaMdao ya ekaM, vitiyaM aNNattha bhottihaM eha / / tatie bhikkhaM ghettuM, iha bhuMjaha tIsu vI jataNA // 3126 // ekaM svacchandato gamanam , dvitIyaM punaranyatra bhuktaveha samAgacchata, tRtIyaM bhikSAM gRhItvA 20 iha samAgatya bhojanaM kuruta, eSu triSvapi bhaikSAdiyatanA karttavyA // 3126 // 1 atraiva vizeSaM darzayati-~ sabiijae va muMcati, ANAvettuM va collae deti / amhuggamAisuddhaM, aNusahi aNicche jaM aMtaM // 3127 // vAzabdAH prakArAntaropanyAse / kazcidatiprAntaH sadvitIyAn sAdhUna muJcati / kimuktaM 25 bhavati ?-sAdhUnAM bhikSAmaTatAM rAjapuruSAnaM pRSThataH sthitAn hiNDApayati, te ca yadyutsukAyamAnA aneSaNIyaM grAhayanti; yadi vA sa rAjapuruSa ekatra sthAne sAdhUna nirudhya 'collaka' bhojanamAnAyya dadAti, yathA-sarve'pyetadAhArayata; tato'sau vaktavyaH-asmAkamudgamAdi 1degtaM bhaikSaviSayamadhvakalpagrahaNAdikaM SaTkAyayatanAdikaM vA sarvamapi vidhiM kurvanti / navaraM kAM0 // 2 degm / atha zuddhaM na labhyate tataH 'vA' iti athavA asaM kA0 // 3 anantaroktAdInAM svacchandagamanAdInAM trayANAM mo0 le0 kAM0 // 4 'yatitavyaM' paJcakaparihANyA yatanA karttavyA bhavati / bhaktA' kA // 5 etadantargatamavataraNaM kA0 eva vartate // 6 degna dvitIyAn pRSThadeg bhA0 kA // Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puvaM va uvakkhaDiyaM, khIrAdI vA aNicche jaM diti / kamaDhaga bhutte saNNA, kurukuya duviheNa vi daveNa // / 3128 / / athavA collake AnIte tanmadhyAd yat pUrvamAtmArthaM taiH 'upaskRtaM ' rAddhaM kSIra- dadhyAdi vA tad bhuJjate / yadi pUrvarAddhaM necchati pradAtum, bravIti ca - yadahaM bhojayAmi bhaNAmi vA tat samuddizata; tataH zuddhamazuddhaM vA yat te prayacchanti tad bhuJjate / tatra ceyaM yatanA - kamaDhakeSu parasparaM sAntaramupaviSTAH santo bhuJjate, bhuktottarakAlaM saMjJAnyutsarjanAnantaraM ca prAzukamRttikayA 10 draveNa ca 'dvividhenApi ' sacittA - 'cittabhedabhinnena kurukucAM kurvanti / tatra pUrvamacittena, pazcAt sacittenApi pUrvaM mizreNa, pazcAd vyavahArasaicitteneti [vA ] // 3128 // gataM nirviSayAjJapanadvAram / atha bhakta- pAnanivAraNAdvAraM vyAcaSTe 5 292 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ adhvaprakRte sUtram 46 zuddhaM grahItuM kalpate / evamukto yadyutsaGkalayati tato bhikSAM hiNDante / atha notsaGkalayati tato'nuziSTiH kartavyA / tathApi moktamanicchati yat colakaM 'antaM' piNyAka- doSAnnAdi tad gRhNanti // 3127 // fare vi hoi jayaNA, bhatte pANe alabbhamANammi / dosI taka- piMDI, esaNamAdIsu jatitavyaM / / 3129 // 15 dvitIye'pi rAjadviSTe bhakta - pAne'labhyamAne iyaM yatanA bhavati - yAvadadyApi jano na saJcarati tAvat pratyUSavelAyAM doSAnnaM takraM ca gRhNanti, piNyAka piNDikAM vAyasapiNDikAM vA gRhanti, tataH paJca parihANikrameNa - eSaNAdiSu yatitavyam || 3129 // keSu punastad gRhyate ? ityAha purANAdi paNNave, NisiM pi gItatyeM hoti gahaNaM tu / aggIteM divA gahaNaM, suNNaghare vA imehiM vA // 3130 // purANaM vA zrAvaka vA sAdhusAmAcArIkuzalaM prajJApya yadi sarve'pi gItArthAstataH 'nizyapi ' rAtrAvapi grahaNaM kurvanti / agItArthamizreSu tu purANAdiH prajJApitaH san zUnyagRhe vAzabdAd devakulAdau balinivedanalakSyeNa paudgalikAdikaM sthApayati tasya divA grahaNaM karttavyam / eteSu vA sthAneSu sthApitaM gRdanti // 3130 // tAnyevAha 20 25 uMbara ko Dibe va, devaule vA NivedaNaM raNNo / katakaraNe karaNaM vA asatI naMdI duvihadavve || 3131 // devakulAdiSu ye udumbarAsteSvarcanikA lakSyeNopaDhaukitaM kUrAdikaM gRhNanti / koTTimbA nAmayatra gobhaktaM dIyate tatra gobhaktalakSyeNa sthApitaM gRhNanti / araNye vA yad devakulaM tatra balinivedanaM gRhNanti / - [jAnaM ca sadaiva svayaM pareNa vA bhaNanto bhANayantazca tiSThati (nti), 30 yadi rAjA bahubhirapyupAyairupazamyamAno'pi nopazAmyati tato yaH saMyataH 'kRtakaraNa:' ipuzAstre 3 1 sacittenApIti bhA0 // 2 'NAlakSaNe dvitIye rAjadviSe vidhi vyAcaSTe kAM0 // etadantargataH pAThaH tA0 bhA0 ta0 De0 nAsti // etadantargataH pAThaH tA0 bhA0 ta0 De0 nAsti // 4 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 31.28-35 ]. prathama uddezaH / 879 1 kRtAbhyAsaH sahasrayodhI vA sa karaNaM karoti, taM rAjAnaM baddhA zAstItyarthaH / vidyAbalena vA vaikriyalabdhisampanno vA viSNukumArAdiriva tasya zikSAM karoti / "asai " tti yadA kRtakara - NAdayo na prApyante tadA'dhvAnaM gacchadbhiH 'nandi:' pramodo yena dravyeNa gRhItena syAt tad dvividhamapi grahItavyam / tadyathA - prAzukamaprAzukaM vA, parIttamanantaM vA, parivAsitamaparivAsitaM vA, eSaNIyamaneSaNIyaM veti // 3131 // gataM bhakta - pAnapratiSedhadvAram / athopakaraNaharadvAraM vyAkhyAnayati ase va hoti jataNA, vatthe pAde alabbhamANammi / ucchuddha vippaiNNe, esaNamAdIsu jatitavyaM / / 3132 // 'tRtIyaM rAjadviSTaM nAma' yatra rAjJA pratiSiddham - 'mA'mISAM vastraM pAtraM vA ko'pi dadyAd apaharttavyaM vA; tatra vastre vA pAtre vA alabhyamAne yatanA karttavyA / katham ? ityAha - devaku - 10 lAdiSu kArpaTikairyad vastrAdikam 'ucchuddhaM' parityaktaM yacca 'viprakIrNam' utkuruTikAdisthApitaM tad gRhNanti / eSaNAdidoSeSu vA yatitavyam, vastragrahaNe paJcakaparihANyA yatanA kartta - vyeti // 3132 // 5 hiyasesa gANa asatI, taNa agaNI sikkagA va vAgA vA / pehuNa-cammaggahaNaM, bhattaM tu palAsa pANisu vA / / 3133 // rAjJA sAdhUnAmupakaraNAni hRtAni, tataH taccheSANAM taduddharitAnAmabhAvaH saMvRttaH kiJcidapyava ziSyamANaM nAstIti bhAvaH / tataH zItAbhibhUtAH santastRNAni gRhNanti agniM vA sevate / pAtrakabandhAbhAve - sikkekAni, prAvaraNAbhAve tu zaNAdivalkAni gRhNanti / "pehuNaM" ti mayUrAGgamayI picchikA rajoharaNasthAne karttavyA / carmaNo vA prastaraNa- prAvaraNArthaM grahaNaM kAryam / bhaktaM tu palAzapatrAdiSu, teSAmabhAve pANiSvapi gRhNIyAdvA bhuJjIta vA // 3133 // asaI ya liMgakaraNaM, paNNavaNaDDA sayaM va gahaNaTThA / AgADheM kAraNammi, jaheva haMsAdiNaM gahaNaM / / 3134 // 20 etadantargataH pAThaH kAM0 eva varttate // 1 vA'mISAM vastra pAtrAdikamitiH tatra kAM0 // 2 3 masattA saMvRttA, kideg kAM0 // 4deg / tathA sikkakAni vA calkAni vA gRhNIyuH / tatra pAtraka kAM0 // 5etadantargataH pAThaH tA0 bhA0 kAM0 eva varttate // yadi rAjA svaliGgenopazAmyamAno'pi nopazAmyati, upakaraNaM vA khaliGgena mRbhyamANaM na labhyate, tataH paraliGgaM kurvanti / kimartham ? ityAha- prajJApanArthaM svayaM vA grahaNArtham / kimuktaM bhavati ? - bauddhAdinA rAjJo'numatena paraliGgena sthitAH svasamaya-parasamayavedino vRSabhA 25 yuktiyuktairvacobhistaM rAjAnaM prajJApayanti, tena vA paraliGgena sthitA upakaraNaM svayamevotpAdayanti / Ize AgADhe kAraNe yathaiva haMsatailAdInAM grahaNaM tathA vastra -pAtrAderapyavakhApana- tAlodghATanAdiprayogaiH karttavyamiti // 3134 // gatamupakaraNaharaMdvAram / atha jIvita cAritrabhedadvAraM bhAvayatiduvihamma bheravami, vija Nimit ya cuNNa devI ya / seTThimmi acammiya, esaNamAdIsu jatitavyaM // 3135 / / 15 30 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 880 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [adhvaprakRte sUtram 46 'dvividhe' jIvita-cAritravyaparopaNAtmake bhairave samutpanne taM rAjAnaM vidyayA nimittena vA cUrNairvA vazIkuryAt , yA vA devI tasya rAjJa iSTA sA vidyAbhirAvaya'te / evamapyanupazAntau zreSThinamamAtyaM vA upalakSaNatvAt pASaNDigaNaM vA prajJApayanti, tatastadvAreNopazamayanti / athavA yAvad nRpatimupazamayanti tAvat zreSThino'mAtyasya vA avagrahe tiSThanti / eSaNAdiSu ca praagv| deva yatitavyam // 3135 // AgAr3he aNNaliMgaM, kAlakkhevo va hoti gamaNaM vA / kayakaraNe karaNaM vA, pacchAdaNa thAvarAdIsu // 3136 // AgADhe rAjadviSTe'nyaliGgaM vidhAyAjJAyamAnastatraiva kAlakSepaH karttavyaH viSayAntaragamanaM vA karttavyam / yo vA kRtakaraNaH sa karaNaM karoti, viSNukumArAdiriva nRpateH zikSA 10 karotItyarthaH / atha tadapi nAsti tataH sthAvarAH-vRkSAsteSAM gahaneSu 1 oNdizabdAt / padmasaraHprabhRtiSu vA AtmAnaM pracchAdya divA nilInA Asate rAtrau ca vrajanti // 3136 // gataM rAjadviSTadvAram / atha bhayAdidvArANi yugapadAha bohiya-micchAdibhae, emeva ya gammamANa jataNAe / doNha'TThA va gilANe, NANAdaTThA va gammaMte // 3137 // 15 bodhikAH-mAlavastenAH, mlecchAH-pArasIkAdayaH, tadAdInAM bhaye samupasthite / zIghra dezAntaraM >> gantavyam / tatra ca gamyamAne 'evameva' azivAdidvAravad bhaikSAdikaM yatanayA kartavyam / AgADhaM tu kiJcidautpattikaM kAryam , yathA saMjJAtakaiH sandiSTam-idaM kulaM pratrajyAmabhyupagacchati yadi yUyamAgacchatha, atha nAgamiSyatha tato vipariNaMsyati anyasmin vA zAsane pravrajiSyati; IdRze AgADhe gantavyam / glAnatve vA dvayorarthAya gamyate, vaidyasyauSadhAnAM 20 ca hetorityarthaH / uttamArthe tu niryApaNArthaM praticarako gacchet / uttamArtha pratipitsurvA vizodhikaraNArtha gItArthasamIpaM gacchet / jJAna-darzana-cAritrArtha vA gantavyam / etaiH kAraNairgamyamAne pUrva mArgeNa pazcAdacchinnena cchinnena vA pathA'pi gantavyam // 3137 // atra yatanAmAha egApannaM ca satA, vIsaM ca'ddhANaNiggamA nneyaa| etto ekekkammi ya, sataggaso hoi jtnnaao|| 3138 // 25 sArthapaJcakena kAlotthAyiprabhRtibhizcaturbhiH padairaSTabhiH sArthavAhairaSTabhizcAdiyAtrikairekapaJcA zacchatAni viMzatyadhikAni avanirgamaprakArA bhavanti / ete ca prAk saprapaJcaM bhAvitAH (gA0 3082-85) / eteSu bhaGgakepvekaikasmin bhaGgake'zivAdikAraNe'dhvani gacchatAM zatAgrazaH prAguktanItyA yatanA bhavanti // 3138 // // adhvagamanaprakRtaM samAptam // 1 "devI ya tti jA vA tassa mahAdevI iTThA sA vijAdIhiM Auhijjati, pacchA sA taM bhAuTeti raayN|" // 2-31>> etadantargataH pAThaH mo0 le. kA. eva vartate // 4degyaH, teSAM bhaye bhA0 // 5 // etadantargataH pAThaH mo0 le. kA. eva vartate // Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3136-42 ] sUtram prathama uddezaH / saMkha DiprakRtam ias vA saMkhaDipaDiyAe ittae 47 // 881 athAsya sUtrasya kaH sambandha: ? ityAha- duvihAyAtA u vihe, buttA te hoja saMkhaDIe tu / tattha diyA vina kappati, kimu rAtiM esa saMbaMdho // 3139 // 'vihe' adhvani gacchatAM saMyamA''tmavirAdhanAbhedAd dvividhAH pratyapAyA uktAH / saGkhaDyAmapi gacchatAM ta eva pratyapAyA bhaveyuH / atastatra divA'pi gantuM na kalpate kimuta rAtrau ! eSa sambandhaH // 3139 // 6 anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA - "saMkhaDiM vA " iti vAzabdAd "na kalpate " 10 ityAdipadAnyanuvarttanIyAni / tadyathA- na kevalamadhvAnaM rAtrau vA vikAle vA gantuM na kalpate, kintu saGkhaDimapi rAtrau vA vikAle vA saGkhaDipratijJayA 'etuM' gantuM na kalpate / eSa sUtrasapArthaH // atha bhASyakAro vistarArthaM bibhaNiSurAha - saMkhaMDijaMti jahiM, AUNi jiyANa saMkhaDI sa khalu / 15 tappaDitAeN kappati, aNNattha gate siyA gamaNaM / / 3140 // sam-iti sAmastyena khaNDyante - troTyante 'jIvAnAM' vanaspatiprabhRtInAmAyUMSi prAcuryeNa 'yatra ' prakaraNavizeSe sA khalu sasaDirityucyate, "kharebhya i: " ( si0 he0 au0 sU0 606) ityauNAdika ipratyayaH, pRSodarAditvAdanukhAralopaH, tI saGghaDiM 'tatpratijJayA' 'saGkhaDimahaM gami - pyAmi' ityevaMlakSaNayA gantuM na kalpate / evaM bruvatA sUtreNedaM sUcitam - 'anyArtham' aparakAnimittaM saGkhaDigrAmaM gatasya saGghaDyAmapi gamanaM syAditi // 3140 // *1 athAtraiva prAyazcittamAha - 1 Na gammati tA0 // 2 tAM saMkhaMDijaMti jahiM AUNi jiyANa saMkhArDa iti lekhakapramAdapraviSTaH pAThaH bhA0 kAM0 vinA sarvAsvapi pratiSu vartate // 3 etadantargataH pAThaH mo0 le0 kAM0 eva varttate // 4 // etanmadhyagataH pAThaH kAM0 eva varttate // 20 rAo va divasato vA, saMkhaDigamaNe havaMta'NugdhAyA / saMkhaDi gamaNegA, divasehiM taheva purisehiM / / 3141 // rAtrau vA divasato vA saGkhaDyAM- 1 saGkhaDigrAmamuddizya gamane catvAro'nuddhAtAH prAyazcittam / sA ca saGkhaDI divasaiH puruSaizcaikA anekA ca bhavati // 3141 // idameva spaSTayatiego egadivasiyaM, ego gAhiyaM va kujAhi / - 25 gA va egadivasiM, NegA va aNegadivasaM tu // 3142 // ekapuruSa ekadaivasikIM saGkhaDIM kuryAt, ekaH 'anekAhikAm' anekadaivasikrIm, aneke puruSAH sambhUyaikadaivasikIm, aneke puruSA anekadaivasikIM saGkhaDIM kurvanti // 3142 // Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 882 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [saMkhaDiprakRte sUtram 47 ekkekkA sA duvihA, purasaMkhaDi pacchasaMkhaDI ceva / puvA-'varasUrammi, ahavA vi disAvibhAgeNaM // 3143 // 'ekaikA' ekadaivasikI anekadaivasikI ca 'sA' saGkhaDiH pratyeka dvidhA-puraHsaGkhaDI pazcAtsaGkhaDI ca / yA 'pUrvasUrye' pUrvadigvibhAgamadhyAsIne ravau kriyate sA puraHsaGkhaDI, yA 5 punaraparasUrye sA pazcAtsaGkhaDI / athavA digvibhAgenAnayoH puraH-pazcAdvibhAgo vijJeyaH-yA vivakSitagrAmAdeH sakAzAt pUrvasyAM dizi bhavati sA pUrvasaGkhaDI, yA tu tasyaivAparasyAM dizi sA pazcAtsaGkhaDI // 3143 // atra prAyazcittamAha duvihAe vi caugurU, visesiyA bhikkhumAdiNaM gamaNe / gurugAdi va jA sapadaM, purisegA-'Nega-diNa-rAto // 3144 // 10 dvividhAyAmapyanantaroktAyAM saGkhaDyAM gamane caturgurukAH / ete ca bhikSuprabhRtInAM tapaH kAlavizeSitAH-bhikSostapasA kAlena ca laghavaH, vRSabhasya tapasA laghavaH, upAdhyAyasya kAlena laghavaH, AcAryasya tapasA kAlena ca guravaH / athavA caturgurukamAdau kRtvA ekAnekapuruSakRtaikAnekadaivasikasaGkhaDISu rAtrau gacchataH 'svapadaM' chedAdikaM yAvannetavyam / tadyathA-bhikSureka puruSakRtAmekadaivasikI saGkhaDI vrajati caturguravaH, ekapuruSakRtAnekadaivasikyAM SaDlaghavaH, 15 +4 anekapuruSakRtAyAmekadaivasikyAM SaDguravaH, >> anekapuruSakRtAnekadaivasikyAM chedaH / evaM bhikSuviSayamuktam / vRSabhasya SaDlaghukAdArabdhaM mUle, upAdhyAyasya SaDgurukAdArabdhamanavasthApye, AcAryasya cchedAdArabdhaM pArAzcike niSThAmupayAti // 3144 // prakArAntareNa prAyazcittamevAha AyariyagamaNe gurugA, vasabhANa avAraNammi culhugaa| doNha vi doNNi vi gurugA, vasabha balA tetare suddhA // 3145 // 20 AcAryasya 'saGkhaDyAM gacchAmaH' iti bruvANasya catvAro guravaH / tamevaMbruvANaM vRSabhA na vArayanti caturlaghukAH / athAcAryeNa 'saGkhaDI bajAmaH' ityukte vRSabhA api 'vrajAmaH' iti bhaNanti tataH 'dvayorapi' vRSabhA-''cAryayorye catvAro mAsAste dvaye'pi gurukAH karttavyAH, vRSabhANAmapi caturgurukA bhavantIti bhAvaH / atha vRSabhaiAritA apyAcAryAH balAmoTikayA gacchanti tataH 'te' AcAryAH prAyazcitte lagnAH, 'itare' vRSabhAste 'zuddhAH' na prAyazcittabhAja iti // 3145 // savvesi gamaNe gurugA, AyariyaavAraNe bhave gurugaa| vasabhe gItA-gIe, lahugA gurugo ya lahugo ya // 3146 // yadi sarve'pi sAdhavo bhaNanti 'saGkhaDyAM gacchAmaH' iti tatasteSAM catvAro gurukAH / AcAryAstAnna vArayati caturguravaH / vRSabho na vArayati caturlaghavaH / gItArtho bhikSurna vArayati / guruko mAsaH / agItArtho na vArayati >> laghuko mAsaH // 3146 // egassa aNegANa va, chaMdeNa pahAviyA tu te saMtA / vattamavattaM socA, niyattaNe hoMti caugurugA // 3147 / / 1degvanmantavyam bhA0 ta0 De0 kA0 // 2 etadantargataH pAThaH bhA. kAM. eva vartate // 3 atra granthAnam-6000 iti bhA0 vinA // 4 etadantargataH pAThaH bhA0 kAM0 evaM vartate // 25 80 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3143-50] prathama uddezaH / 983'ekasya' AcAryAdeH 'anekeSAM vA' bahUnAM 'chandena' abhiprAyeNa 'te' saGkhaDyA upari pradhAvitAH santo vRttAmavRttAM vA saGkhaDI zrutvA yadi nivartante tatazcaturgurukA bhavanti / / 3147 // idameva bhAvayati velAe divasehiM va, kattamavattaM nisamma paJceti / hohii amugaM divasaM, sA puNa aNNammi pakkhammiH // 3148 // 'velayA divasairvA pratiniyatAM saGkhaDI zrutvA prasthitAH, gacchadbhizcApAntarAle zrutam , yathA-sA saGkhaDI 'vRttA' samAptA 'avRttA vA' anyasyAM velAyAmanyasmin divase bhAvinI; evaM vRttAmavRttAM vA 'nizamya' zrutvA 'pratyAyAnti' pratinivartante / sa taMtra velAmaGgIkRtya >> yathA kaizcidapi sAdhubhiH zrutam-adyAmukagRhe pUrvAhavelAyAM saGkhaDI bhaviSyati tataste pAtrANyudrAhya tasyAM gantuM prasthitAH, apAntarAle ca taiH zrutam , yathA-atikrAntAH sA savaDI 110 sa evamaparAhmavelAbhAvinI saGkhaDI zrutvA >> prasthitAH, apAntarAle cAkarNitam, yathAnAdyApi tatra velA; evaM zrutvA pratinivartante / divasamadhikRtya punarittham - "hohii" ityAdi pazcArddham / kacid grAme sthitaiH zrutam-amukagrAme 'amukadivase' paJcamIprabhRtike saGkhaDirbhaviSyati; ityAkarNya te taM grAma prasthitAH, tatra ca gacchadbhirantarA zrutam , yathA-vRttA sA saGkhaDI bhaviSyati vA / katham ? ityAha-"sA puNa annammi pakkhammi" ti yasyAM paJcamyAM 15 bhAvinI saGkhaDI sAdhubhiH zrutA sA punaH 'anyasmin' atIte'nAgate vA pakSe bhUtA vA bhaviSyati vA, na tatpakSavartinIti bhAvaH // 3148 // atha saGkhaDI kathaM kutra vA bhavati ? ityucyate Adeso selapure, AdANa'TThAhiyAe~ mahimAe / tosalivisae viNNavaNaTThA taha hoti gamaNaM vA // 3149 // 'AdezaH' saGkhaDiviSaye dRSTAnto'yam 20. tosaliviSaye zailapure nagare RSitaDAgaM nAma saraH / tatra varSe varSe bhUyAn loko'STAhikAmahimAM kroti.| tatrotkRSTAvagAhimAdidrvyasyAdAnaM-grahaNaM tadartha ko'pi lubdho gantumicchati / tataH sa gurUNAM vijJapanAM saGkhaDigamanArtha karoti / AcAryA vArayanti / tathApi yadi gamanaM karoti tatastasya prAyazcittaM doSAzca vaktavyA iti purAtanagAthAsamAsArthaH // 3149 // athainAmeva vivRNoti selapure isitalAgammi hoti aTTAhiyA mahAmahimA / koMDalameMDha pabhAse, abbuya paadiinnvaahmmiH|| 3150 // tosalideze zailapure nagare RSitaDAge sarasi prativarSa mahatA vicchadenA'STAhikAmahAmahimA bhavati / tathA kuNDalameNThanAmno vAnamantarasya yAtrAyAM bharukacchaparisaravartI bhUyAn . 1 velAyAM divase vA pratiniyate pravartiSyamANAM saGkha bhA0 // 22 etadantargataH pAThaH kAM0 eva vartate // 3 // etadantargataH pAThaH bhA0 kAM0 eva vartate // 4degdidhAnyasyAH tA. bhA0 kAM. vinA // 5'dAnArtha ko'pi bhA0 // 6 tA0 bhA0 kA vinA'nyatra-lameta pabhA mo.. le / 'lameMta pabhA ta0 De0 // 7deglamaitanAno bhA0 kA vinaa| "ahavA koMDalamiDe koM 25 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 884 saniryukti-laghubhApya vRttike bRhatkalpasUtre [ saMkhaDiprakRtaM sUtram 47 lokaH saGkhaDaM karoti / prabhAse vA tIrthe arbude vA parvate yAtrAyAM saGkhaDiH kriyate / 'prAcInavAhaH' sarasvatyAH sambandhI pUrvadigabhimukhaH pravAhaH, tatrA''nandapuravAstavyo loko gatvA yathAvibhavaM zaradi saGghaDiM karoti // 3150 // evamAdiSu saGkhaDISu ko'pyutkRSTadravyalubdho gurUn saGghaDigamanArthaM vijJapayati / guravo 6 bruvate - Arya ! na kalpate saGghaDiM gantum, tato'sau mAyayA bravIti --- asthi ya meM puvvadiTThA, ciradiTThA te avassa daTThavvA / mAyAgamaNe gurugo, taheva gAmANugAmammi / / 3151 / / santi me tatra grAme 'pUrvadRSTAH pUrvaparicitAH suhRdAdayaH, te ca 'ciradRSTAH' prabhUtakAla - steSAM militAnAmabhavaditi bhAvaH, ata idAnImavazyaM draSTavyAste mayA / evaM mAyayA gurUnA10 pRcchaya yadi gacchati tadA guruko mAsaH / grAmAnugrAme'pi viharatAM saGghaDiM zrutvA gacchatAM tathaiva mAsagurukam || 3151 // idameva vyAcaSTe - gAmAzugAmiyaM vA, rIyaMtA sou saMkhaDiM turiyaM / char3eti va sati kAle, gAmaM tesiM pi dosA u || 3152 // grAmAnugrAmikaM vA 'rIyamANAH' viharantaH kvApi grAme saGghaDiM zrutvA ye tvaritaM gacchanti; 15 sati vA bhikSAkAle taM grAmaM parityajanti, parityajya ca saGghaDigrAmaM gacchanti teSAmapi 'doSAH ' vakSyamANA bhavanti // 3152 // gaMtumaNA annadisiM, annadisi vayaMti saMkhaDiNimittaM / mUlaggAme va aDaM, paDivasabhaM gacchati tadaTThA // 3153 / / bhikSAcaryAyAmanyasyAM dizi gantumanasaH saGkhaDiM zrutvA tannimittamanyasyAM dizi vrajanti / 20 mUlagrAme vA aTan saGkhaDimAkarNya prativRSabhagrA me 'tadarthaM' saGghaDihetorgacchati // 3153 // eteSu sarveSvapi gamanaprakAreSu doSAnupadi darzayiSurAha gAhi agAhiM, diyA va rAto va gaMtu paDisiddhaM / ANAdiNo ya dosA, virAhaNA paMthi patte ya // 3154 // ekAhikImane kAhikIM vA tAM saGghar3IM gantuM divA rAtrau vA pratiSiddhAM yadi gacchati tata 25 AjJAdayo doSAH, virAdhanA ca saMyamA - sstmaviSayA pathi vartamAnAnAM tatra prAptAnAM ca bhavati // 3154 // tatra pathi varttamAnAnAM tAvad doSAnabhidhitsuMrAha micchatte uDDAho, virAhaNA hoti saMjamA''yAe / rIyAdi saMjamammi ya, chakkAya acakkhuvisayammi / / 3155 // saGkhaDiM gacchataH sAdhUn dRSTvA yathAbhadrakAdayo midhyAtve sthiratarIbhaveyuH, uDDAho vA bhavet / DalameMDho vANamaMta / devadroNI bharuyacchAharaNIe, tattha yAtrAe bahujaNo saMkhaDiM karei / pabhAse abbura ya pavvae jattAe saMkhaDI kIrati / pAyINavAho sarasvatIe, tattha ANaMdapuragA jadhAvibhaveNaM baccati sarae / " iti cUrNau vizeSacUrNau ca // 1 mANalakSaNA midhyAtvaprabhRtayo bhava' kAM0 // Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3151-59] prathama uddeshH| 885 tathA saMyamA-''tmavirAdhanA bhavati / tatra saMyamavirAdhanA ra bhAvyate-'mA saGkhaDidivaso vyatikrAmatu' iti kRtvA >> rAtrI gacchan IryAdisamitIna zodhayati / acakSurviSaye ca gacchatAM SaTkAyavirAdhanA / AtmavirAdhanA tu purastAd vakSyate // 3155 // atha mithyAtvoDDAhadvAre vyAcaSTe jIhAdosaniyattA, vayaMti lUhehi tajiyA bhoje / thirakaraNaM micchatte, tappakkhiyakhobhaNA ceva // 3156 // loko brUyAt-aho ! amI zramaNAH 'jihvAdoSanivRttAH' rasagRddhirahitA api 'rUH' valla-caNakAdibhirAhAraistarjitAH santaH samprati 'bhojyArtha' saGkhaDihetorgacchanti ityuDDAho bhavet / tathA yathaitadamISAmasatyaM tathA anyadapi mithyA pralapitamiti mithyAtve sthirIkaraNaM bhavati / ye ca tatpAkSikAH-sAdhupakSabahumAninaH zrAvakAsteSAM kSobhanA-mithyAdRSTibhiH samyaktvAccAlanA 10 bhavati // 3156 // athA''tmavirAdhanAmAha vAle teNe taha sAvate ya visame ya khANu kaMTe ya / akamhAbhayaM AtasamutthaM, rattemAdI bhave dosA // 3157 // rAtrau saGkhaDigamane 'vyAlaH' sarpastena dazyeta, stenairupakaraNamapahiyeta, 'zvApadaiH' siMhAdibhirupadyeta, 'viSame ca' nimnonnate prapatet, sthANunA vA kaNTakena vA vidhyeta, akasmAdbhayaM 15 cAtmasamutthaM bhavati / rAtrAvevamAdayo doSA bhaveyuH // 3157 // evaM tAvat pathi gacchatAM doSA abhihitAH / atha tatra prAptAnAmAha vasahIe je dosA, parautthiyatajjaNA ya biladhammo / Atoja-gItasadde, itthIsadde ya savikAre // 3158 // vasateH sambandhino ye AdhAkarmAdayo doSAsteSu laganti / paratIrthikAzca tatra gatAnAM tarjanAM 20 kurvanti / 'biladharmo nAma' ekasyAmeva vasatau gRhasthaiH samaM saMvatyaikatrAvasthAnam , tatrAsaGkhaDaM syAt / tatra ca saGkhaDyAmAtodya-gItazabdAdyAn strIzabdA~zca savikArAn zrutvA cazabdAdaviratikA alaGkatA dRSTvA smRtikaraNAdayo doSA iti dvAragAthAsamAsArthaH // 3158 / / sAmpratamenAmeva vivRNotiAhAkammiyamAdI, maMDavamAdIsu hoti aNumaNNA / 25 rukkhe abbhApAse, uvari dose parUvessaM // 3159 // saGkhaDIkartA dAnazrAddho yathAbhadrapo vA sAdhUnAM nimittamAdhAkarmikAn maNDapAn kArayet , AdizabdAd yAvantikAdiparigrahaH / teSu maNDapeSu AdizabdAt paTakuTIprabhRtiSu ca A tiSThatAmanumatidoSaH prAmoti / athaitaddoSabhayAnna tatra tiSThanti tato'nyatra vasatimalabhamAnA vRkSa >> mUle'bhAvakAze vA vasanti / tatra ca vasatAM ye doSAstAnupariSTAdasminneva sUtre prarUpayi-30 15 etadantargataH pAThaH mo0 le0 kA0 eva vartate // 2 saGkhaDi bajataH sAdhUn dRSTrA loko kA0 // 3 // etadantargataH pAThaH bhA0 kAM* eva vartate // 4degtAM sAdhUnAm "aNumana" tti anumatideg kA // . Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 846 saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ saMkhaDiprakRte sUtram 47 SyAmi // 3159 // pastIrthikatarjanAdvAramAha iMdiyamuMDe mA kiMci veha mA Ne Daheja sAveNaM / pehA-soyAdIsu ya, asaMkhaDaM heuvAdo yaH // 3160 // ye tatra saGkhaDI zrutvA zAkya-bhauta-bhAgavatAdayaH paratIrthikAH samAyAtAste sAdhUna tarjayanta 5 itthaM bruvate-indriyamuNDA amI saGkhaDiprAptAH zramaNAH, 'mA kiJcidamUn brUta' na kimapyamIpAM sammukhaM virUpakaM bhASaNIyam , mA "Ne" yuSmAn amI tapakhina AkruSTAH santaH zApena daheyuH / evaM tarjanAmasahamAnA apariNatAstaiH sahAsaGkhaDaM kuryuH / tathA prekSA-pratyupekSaNA tAM kurvato dRSTyA zaucaM vA svalpakaluvAdinA pAnakena vidhIyamAnaM dRSTvA AdizabdAt saMyatabhASayA bhASamANAn zrutvA paratIthikA uDDaJcakAn kurvanti, tatra tathaivAsaGkhaDaM bhavet / hetunA vA te paratIrthikA 10vAdaM mArgayeyuH / yadi dIyate tatasteSAmAtmano vA parAjaye yathAkramaM pradveSagamana-pravacanalAghavAdayo doSAH / atha na dIyate tataste lokasamakSamavarNavAdaM kuryuH-baTharaziraHzi(ze)kharA ete na kimapi jAnantItyAdi // 3160 // biladharmadvAramAha bhiMgAreNa Na diNNA, Na ya tujhaM petigI sabhA esA / ativahuo ovAso, gahito Nu tue kalahoM evaM // 3161 // 15 sAdhAraNe sabhAdau piNDIbhUya sAdhavo gRhasthAzca yadekatrAvatiSThante sa biladharmaH / tena vasatAM sAdhubhiH prabhUte'vakAze mAlite sati gRhasthA bruvate-bho zramaNa ! eSA sabhA tubhyaM na bhRGgAreNa dattA, udakena na kalpiteti bhAvaH; na ca taveyaM 'paitRkI' pitRparamparAgatA, ataH kintu nAma atibahuko'vakAzastvayA gRhItaH ? evaM kalaho bhavati // 3161 // tattha ya atita Neto, saMviTTho vA chiveja itthiio| icchamaNicche dosA, bhuttamabhutte ya phAsAdI // 3162 // ___ 'tatra ca' sabhAdau ko'pi sAdhuratigacchan nirgacchan vA samupaviSTo vA strIH spRzet tata AtmaparobhayasamutthA doSAH / tatra ca yadi tAmaviratiko pratisevitumicchati tadA saMyamavirAdhanA / atha necchati tataH sA uDDAhaM kuryAt / strINAM ca sparzAdiSu tathA Atodya-gItazabdAn strIsambandhinazca hasita-kUjitAdizabdAn zrutvA bhuktA-'bhuktasamutthA doSAH // 3162 // 25 bhUyo'pi doSadarzanArthamAha AvAsaga sajjhAe, paDilehaNa bhuMjaNe ya bhAsAe / vIyAre gelaNNe, jA jahiM ArovaNA bhaNiyA // 3163 // Avazyake 1 khAdhyAye 2 pratyupekSaNAyAM 3 bhojane 4 ca bhASAyAM 5 vicAre 6 glAnatve ca 7 yA yatrAropaNA bhaNitA sA tatra jJAtavyeti dvAragAthAsamAsArthaH // 3163 // 30 sAmpratamenAmeva pratipadaM vivRNoti AvAsagaM tattha kareMti dosA, sajjhAya emeva ya pehaNammi / uhuMca vAreMtamavAraNe ya, ArovaNA tANi akuvvao jA // 3164 // 1 sparzana-darzanAdiSu bhA0 // Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3160 - 67 ] prathama uddezaH / 'tatra' sabhAdau gRhasthaiH saha vasanto yadyAvazyakaM svAdhyAyaM vA kurvanti tadA te karNAghATakenAgamayanti uDDuJcakAn vA kurvanti, evamAdayo doSAH / pratyupekSaNAyAmapi 'evameva' uDDuJcakAn kurvanti / yadi vAryante tadA sAdhubhiH sahAsaGghaDaM kuryuH / atha na vAryante tato bhagavatpravacanasya bhaktiH kRtA na syAt / athaitaddoSabhayAdAvazyakAdIni na kurvanti tatastAnyakurvato yA kAcidAropaNA sA draSTavyA / tadyathA-- kAyotsargaM na karoti, vandanakaM na dadAti, stutipradAnaM naka karoti, sUtrapauruSIM na karoti, sarveSvapi mAsalaghu / arthapauruSIM na karoti mAsaguru / jaghanyamupadhiM na pratyupekSate rAtrindivapaJcakam / madhyamaM na pratyupekSate mAsalaghu / utkRSTaM na pratyupekSate caturlaghu // 3164 // vyAkhyAtamAvazyaka- svAdhyAya- pratyupekSaNAlakSaNaM dvAratrayam / atha bhojanabhASAdvAre vivRNoti - 880 jaM maMDaliM bhaMjai tattha mAso, gauratthibhAsAmu ya evameva / cattAri mAsA khalu maMDalIe, uDDAhoM bhAsAsamie vi evaM / / 3165 / / bhojanaM kurvan sAgArikamiti matvA yad maNDalI bhanakti tatra mAsalaghu / aMgArasthabhASAsu ca bhASyamANAsu 'evameva' mAsalaghu / athaitatprAyazcittabhayAd maNDalyAM samuddizanti tadA catvAro mAsA laghavaH, 'uDDAhazca' pravacanopaghAto maNDalyAM samuddezane bhavati / evaM bhASAsamite'pi mantavyam, saMyatabhASayA bhASamANasya catvAro laghumAsA bhavantIti bhAvaH // 3165 / / 15 - atha vicAradvAraM vivRNoti -> thove ghaNe gaMdhajute abhAve, davassa vIyAragatANa dosA / AvAyasaMlogagayA ya dosA kareMta'kutrvaM paritAvaNAdI / / 3166 vicArabhUmau gatAnAM 'stoke' khalpe 'ghane' kaluSe 'gandhayute' durgandhini drave'bhAve vA sarvathaiva dravasya 'doSAH' avarNavAda - bhaktapAnapratiSedhAdayo bhavanti / tathA puruSAdInAmApAte saMloke 20 vA saMjJAM kAyikIM vA kurvanti tadA tadgatA doSA yathA pIThikAyAM vicArakalpikadvAre ( gA0 430-37) uktAstathA draSTavyAH / athaitaddoSabhayAt kAyikIM vA saMjJAM vA na karoti kintu dhArayati tadA paritApanA-mahAduHkha- mUrcchAdayo doSAH || 3166 // - a~tha glAnadvAraM vyAkhyAti -- 10 gilANato tattha'tibhuMjaNeNa, uccAramAdINa va saNirodhA / aguttasijA va saNNivAsA, uDDAha kuvvaMtimakuvvato ya // 3167 // 'tatra' saGkhaDyAmutkRSTadravyalobhAdatimAtrabhojanena yadvA sAgArikAkIrNatayA tatroccArAdInAM sannirodhAd glAno bhavet / athavA aguptAH - asaMvRtA yAH zayyAH - vasatayastAsu sannivAsAd 1nti, tatastaiH samaM kalahe bhojanabhedAdayo doSAH kAM0 // . 2 tathA ityetAvadevAtrataraNaM kAM vinA // 3 giddatthabhAsA bhA0 / etadanusAreNaiva bhA0 ttiikaa| dRzyatAM TippaNI 4 // 4 gRhasthabhASA bhA0 // 5 etadantargata mavataraNaM kAM0 eva varttate // 6 tA0 ta0 De0 vinA'nyatra -- atha purudeg bhA0 / tathA sthaNDile sAgArikasamAkulatayA purudeg mo0 le0 kAM0 // 7 etadantargata mavataraNaM kAM0 eva varttate // 25 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 888 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [saMkhaDiprakRte sUtram 47 glAnatvamupajAyate, pratizrayazItalatayA bhaktasyAjIryamANatvAt / sa ca glAno yadi tatroccAraprazravaNAdi karoti tadA sAgArikA uDDAhaM kuryuH / atha na karoti tataH paritApanAdayo doSAH // 3167 // athaitaddoSabhayAd grAmAd bahirvasanti tataH ko doSaH syAt ? iti praznAvakAzamAzaGyAha bahiyA ya rukkhamUle, chakkAyA sANa-taNa-paDiNIe / mattummatta viuvvaNa, vAhaNa jANe satIkaraNaM // 3168 // grAmAderbahirvRkSamUle AkAze vA pRthivIkAyaH sacittarajaHprabhRtikaH, apkAyaH snehakaNikAdiH, tejaHkAyo vidyudAdiH, vAyukAyo mahAvAtAdiH, vanaspatikAyo vivakSitavRkSasatkapuppa-phalAdiH, trasakAyo vRkSanizritadvIndriyAdirUpaH sambhavati; ete SaTkAyAstatra tiSThatAM virA10 dhyante / asaMvRte ca tatra zvAno bhAjanamapaharet , stenA vA upadraveyuH, pratyanIko vA vijanaM matvA hanyAdvA mArayedvA / tathA 'mattAH' madirAmadabhAvitAH 'unmattAH' manmathonmAdayuktA viTA ityarthaH te 'vikurvaNAM' bhUSaNAdibhiralaGkaraNaM vidhAya tatrAgacchanti, 'vAhanAni' hastyazvAdIni 'yAnAni' zibikA-rathAdIni, tAni dRSTvA bhuktabhoginAM smRtikaraNamabhuktabhoginAM tu kautukamu pajAyata iti niyuktigAthAsamAsArthaH // 3168 // athainAmeva ra bhASyakAro- vivRNoti15 mA hoja aMto iti dosajAlaM, to jAti dUraM bahi rukkhmuule| abhuJjamANe tahiyaM tu kAyA, avAute teNa suNA ya Nege // 3169 // 'antaH' grAmAbhyantare sabhAdau vasatAm 'iti' anantaroktaM doSajAlaM mA bhUdityabhisandhAya 'tataH' grAmAd bahirdUre vRkSamUle yAti / tatra ca 'abhujyamAne' avyApriyamANe pradeze pUrvoktanItyA SaDapi kAyA virAdhyante / apAvRte ca tatra stenAH zvAnazcAneke upadravaM vidadhati // 3169 // 20 ummattagA tattha vicittavesA, par3hati cittA'bhiNayA bahUNi / . kIlaMti mattA ya amattagA ya, tatthitthi-puMsA sutalaMkitA ya // 3170 // _ 'tatra' udyAne 'unmattAH' viTAH 'vicitraveSAH' vividhavastrAdinepathyadhAriNaH 'citrAbhinayAH' nAnAprakArahastAdyabhinayA bahUni zRGgArakAvyAni paThanti / tathA mattA amattA vA tatra strI-puruSAH suSThu-vastrA-''bharaNairalaGkRtAH santaH krIDanti // 3170 // 25 Ase rahe gorahage ya citte, tatthAbhirUDhA DagaNe ya kei / vicittarUvA purisA lalaMtA, haraMti cittANavikovitANaM // 3171 // 'tatra' udyAne kecit puruSA azvAn apare rathAn tadanye 'gorathakAn' kalhoDakAn kecit 'citrANi' nAnAprakArANi yugyAdIni yAnAni 'DagaNAni ca' yAnavizeSarUpANyadhirUDhAH santo vicitrarUpAH puruSAH zreSThiputrAdayaH 'lalantaH' krIDanto 'avikovidAnAm' agItArthAnAM cicAni 20 haranti / tatazca bhuktA-'bhuktasamutthA doSAH // 3171 // sAmiddhisaMdasaNavAvaDeNa, vippassatA tesi paresi mokkhe / 1 iti saGgrahagAthA bhaa0|| 2 >> etadantargataH pAThaH kAM0 eva vartate // 3degmUlaM tA0 // 4 taM vasatidoSaprabhRtikaM doSa kA0 // 5degsi riddhI tA0 // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 889 15 bhASyagAthAH 3168-76] prathama uddezaH / tatthotapotammi samaMtateNaM, bhikkhA-viyArAdisu duppayAraM // 3172 // samRddhyAH-vastrA-''bharaNAdirUpAyAH sam-iti sAmastyena yad darzanam-avalokanaM tatra vyApRtena-'idaM pazyAmi, idaM vA pazyAmi' iti vyAkSiptacetasA, tathA 'teSAM pareSAM' zreSThiprabhRtInAM yAna-vAhanAdIni 'mukhyAni' pradhAnAni vividham-anekaprakAraM pazyatA sUtrArthayoH parimanthaH kRtaH syAditi zeSaH / tatra ce strI-puruSaiH samantataH 'uapote' dezIpadatvAd -5 AkIrNe bhikSAyAM vicArabhUmau AdizabdAd vihArabhUmyAdau ca duSpracAraM bhavati / yata ete doSA ataH saGkhaDyAM na gantavyam // 3172 // atha paraH prAha dosehi~ ettiehiM, ageNhaMtA ceva laggimo amhe| gehAmu ya muMjAmu ya, Na ya dosa jahA tahA suNasu // 3173 // saGkhaDigamane yAvanta ete bhavadbhirdoSA uktA etAvadbhirvayaM saGkhaDibhaktamagRhNAnA eva lagAmaH, 10 tato na kAryamasmAkaM prAmAdimadhyAdhyAsanena / sUrirAha-vayaM saGkhaDibhaktaM gRhImo vA bhuJjamahe vA na ca 'doSAH' pUrvoktA yathA bhavanti tathA'bhidhIyamAnaM zRNu / iyaM purAtanA gAthA // 3173 // athainAmeva vyAkhyAnayati apariggahiya abhutte, jati dosA ettiyA psjNtii| itthaM gate suvihiyA, vasaMtu raNNe aNAhArA / / 3174 // paraH prAha-aparigRhIte'bhukte'pi ca saGkhaDibhakte yadyetAvanto doSAH pathi gacchatAM prAmAdemadhye bahizca tiSThatAM bhavanti, tataH 'ittham' evaM 'gate' sthite samprati suvihitA anAhArAH santo'raNye vasantu // 3174 // gururAha hohiMti na vA dosA, te jANa jiNo Na ceva chumttho| pANiyasaddeNa uvAhaNAu NAvinbhalo muyati // 3175 // 20 he nodaka ! nAyaM niyamo yat saGkhaDiM gacchatAmavazyamanantaroktA doSA bhavanti, kAraNe yatanayA gacchatasteSAmasambhavAt ; tataH 'te doSA bhaviSyanti vA na vA' ityevaM jino jAnAti naiva chadmastho bhavAdRzaH / ato yaduktaM bhavatA-"itthaM gate suvihitA araNye gatvA vasantu" (gA0 3174 ) tadetadajJAnavijRmbhitam , yataH pAnIyazabdenopAnahI na 'avihvalaH' amUkhoM muJcati, yo mUl bhavati sa eva muJcatIti bhAvaH; evaM bhavAnapi saGkhaDigamanamAtre doSopapradarzanaM 25 zrutvA yadevaM grAmAdIn parityajyAraNyavAsamabhyupagacchati tad nUnamabudhacakravartIti hRdayam // 3175 // api ca dose ceva vimaggaha, guNadesitteNa nnicmujuttaa| Na hu hoti sappaloddhI, jIviukAmassa seyAe // 3176 // he nodaka ! << yadyapi kAraNe vakSyamANayatanayA saGkhaDigamane pratyuta bahavo guNA bhavanti 30 tathApi >> guNadveSitvena yUyaM nityamudyuktAH santo guNAnveSaNabuDyA doSAneva vimArgayatha na 1ca mattonmattAdibhiH strI bhA0 // 2- etaccihnagataH pAThaH bhA0 nAsti // 3 - etadantargataH pAThaH mo0 le0 kA. eva vartate // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 890 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ saMkhaDiprakRte sUtram 47 guNAn ; bhavanti cedRzA api kecidasmin jagati ye doSAneva kevalAn pazyanti na guNanivaham / uktaJca guNoccaye satyapi suprabhUte, doSeSu yatnaH sumahAn khalAnAm / kramelakaH kelivanaM pravizya, nirIkSate kaNTakajAlameva / / yataH 'na hi' naiva 'sarpalubdhiH' sarpagrAhakatvaM jIvitukAmasya puruSasya zreyase bhavati, kintu pratyuta maraNAya; evaM bhavato'pi saMyamaguNAnveSaNabuddhyA araNyavasanaM tanna zreyase sampadyate, pratyutAhArAbhAvenArtadhyAnAdipariNAmasambhavAt kanda-mUla-phalAdibhakSaNAdvA tasyaiva saMyamasyopaghAtaM janayati // 3176 // Aha yadyevaM tato nirUpyatAM kathamatra doSA bhavanti ? kathaM vA na bhavanti ? iti ucyate bhaNNati uvecca gamaNe, iti dosA dappado ya jahi gNtuN| kama gahaNa muMjaNe yA, na hoMti dosA adappeNaM // 3177 // .. bhaNyate'tra prativacanam-yadi 'upetya' AkuTTikayA saGkhaDyAM gacchati, 'darpatazca' guruglAnAdikAraNAbhAvena yatra gatvA gRhNAti bhuGkte vA tatrAnantaroktA doSA mantavyAH / atha 'krameNa' gRhaparipATyA saGkhaDigRhaM prAptaH tatastatra grahaNaM bhojanaM vA kurvANasya na doSA bhavanti / 'ada15 LNa vA' puSTAlambanena saGkhaDipratijJayA'pi gacchato na doSA bhavanti // 3177 // idameva bhAvayati paDilehiyaM ca khettaM, paMthe gAme va bhikkhavelAe / gAmANugAmiyammi ya, jahi~ pAyoggaM tahiM labhate // 3178 // mAsakalpasya varSAvAsasya vA yogyaM kSetraM pratyupekSitam , tatra ca gantuM prasthitAnAM 'pathi' mArge 20 vartamAnAnAM yadvA tasminneva grAme prAptAnAM saGkaDirupasthitA, ubhayatrApi yadi bhikSAvelAyAM bhaktapAnaM prApyate tadA kalpate gantum / grAmAnugrAmike'pyaniyatavihAre viharatAM yatra bhikSAvelAyAM prAyogyaM prApyate tatra grahItuM labhate nAnyatreti // 3178 // athainAmevaM gAthAM vyAcaSTe-- vAsAvihArakhettaM, vacaMtA'NaMtarA jahiM bhojaM / attaTTaThitANa tahiM, bhikkhamaDaMtANa kappejA // 3179 // 25 varSAvihAro nAma-varSAvAsastatprAyogyaM kSetraM vrajatAm 'antarA' pathi yatra 'bhojyaM' saGkhaDI bhavati / Aha ca cUrNikRt ___ bhojaM ti vA saMkhaDi tti vA egaDheM / 'tatra' grAmAdau 'AtmArthasthitAnAM' svArthamavasthitAnAM na tu saGkhaDinimittaM gRhaparipATyA ca bhikSAmaTatAM saGkhaDiM gatvA bhakta-pAnaM grahItuM kalpate // 3179 // kutaH ? iti ced ucyate natthi pavattaNadoso, parivADIpaDita mo Na yA''iNNA / parasaMsaTTha avilaMbiyaM ca geNhaMti aNisaNNA / / 3180 // 1saMyamajIvitAbhilASiNo yadetadaraNya bhA0 // 2 degpaNA'vu tA0 ta0 De0 // 3 jaNesu ya, na tA0 // 4degva niyuktigAthAM kAM0 // 50 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3177-84] prathama uddezaH / nAsti tatra saGkhaDyAM gamane pravartanAdoSaH, 'paripATyApatitaM' prAptAvasaraM yatastatra bhakta-pAnaM gRhNAti, na tadevaikaM gRhamuddizya gatveti / "mo" iti pAdapUraNe / na ca sA saGkhaDI 'AkIrNA' janAkulA, 'parasaMsRSTaM ca' gRhasthAdipariveSaNanimittaM hasto vA mAtrakaM vA saMsRSTam , avilambitaM ca tatrAniSaNNAH santo gRhNanti, bhikSAvelAyAM gamanAt tatkSaNAdeva bhakta-pAnaM labhante, na punarupaviSTAH pratIkSante iti bhAvaH // 3180 // kiJca saMta'nne va'varAdhA, kajammi jato Na dosavaM jesu / jo puNa jataNArahito, guNo vi dosAyate tassa // 3181 // 'santi' vidyante 'anye'pi' aneSaNIyagrahaNAdayo'parAdhA yeSu 'kArye' jJAnAdau 'yataH' prayatna kurvan pratisevamAno'pi na doSavAn bhavati, yaH punaryatanArahitaH pravartate tasya guNo'pi 'doSAyate' doSa iva mantavya / ityarthaH // 3181 // idameva savizeSamAha-~ 10 asaDhassa'ppaDikAre, atthe jatato Na koi avarAdho / sappaDikAre ajato, dappeNa va dosu vI doso // 3182 // 'azaThasya' rAga-dveSarahitasya 'apratikAre' pratisevanAM vinA nAstyanyo yasya pratikAra itye. valakSaNe 'arthe saGkhaDigamanAdau yatamAnasya' yatanAM kurvato na ko'pyaparAdho bhavati / yastu 'sapratikAre' parihattuM zakye'rthe 'ayataH' na yatanAM karoti darpaNa vA pratisevate tasya 'dvayorapi' 15 ayatanA-darpayodoSo bhavati, karmabandha ityarthaH // 3182 // yata evamataH nidosA AdiNNA, dosavatI saMkhaDI aNAiNNA / suttamaNAiNNAte, tassa vihANA ime hoMti // 3183 // 'nirdoSA' vakSyamANadoSarahitA saGkhaDI 'AcIrNA' sAdhUnAM gantuM kalpanIyA / yA tu doSavatI sA anAcIrNA / tatra sUtramanAcIrNAyAmavatarati, na tatra saGkhaDipratijJayA rAtrau vA vikAle vA 20 gantavyam / 'tasyAzca' anAcIrNAyA amUni 'vidhAnAni' bhedA bhavanti // 3183 // tAnevAha jAvaMtiyA pagaNiyA, sakkhittA'khitta bAhirA''iNNA / avisuddhapaMthagamaNA, sapaJcavAtA ya bhedAya // 3184 // __ 'yAvanto bhikSAcarA Agamipyanti tAvatAM dAtavyam' ityabhiprAyeNa yasyAM dIyate sA yAvantikA / 'daza zAkyA daza parivrAjakA daza zvetapaTAH' evamAdigaNanayA yatra dIyate sA praga-25 NitA / "sakkhette"ti sakrozayojanakSetrAbhyantaravartinI / "akkhette"ti sacittapRthivyAdAvakSetre-asthaNDile sthitA / "bAhira' ti sakrozayojanakSetrabahirvartinI / 'AkIrNA nAma' caraka-parivrAjakAdibhirAkulA / avizuddhena-pRthivyapkAyAdisaMsaktena pathA gamanaM yasyAM sA'vizuddhapathagamanA / tathA yatra stena-zvApadAdayo darzanAdiviSayAzca pratyapAyA bhavanti sA sapratya 1 nAdau puSTAlambane 'yataH' kA0 // 2ND etadantargataH pAThaH kA0 evaM vartate // 3degssa apaDi tA0 // 4 'tA, prakarSaNa-vakSyamANalakSaNajAti-nAmavizeSanirdhAraNena pApaNDinAM gaNanaM-gaNanA yasyAM sA pragaNiteti vyutpatteH / "sakkhe kAM ||5degdaadiktaa darzana-brahmavratAdivirAdhanAlakSaNAzca pratyadeg kA0 // 6degnApAyAdayazca pratyadeg bhaa0|| Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sekhaDiprakRte sUtram 47 pAyA / sA ca jIvitabhedAya caraNabhedAya vA bhavediti' dvAragAthAsamAsArthaH // 3184 // ... athainAmeva pratipadaM vivRNoti AcaMDAlA paDhamA, vitiyA pAsaMDajAti-NAmehiM / sakkhete jA sakosaM, akkhitte puDhavimAIsu // 3185 // 5 'prathamA' yAvantikI sA 'AcaNDAlA' yAvantaH kecana taTikA-kArpaTikAdayo bhikSAcarA yAvadapazcimazcANDAlastAvatAM dAtavyamiti lakSaNA / 'dvitIyA' pragaNitA prakarSeNa pASaNDino jAtyA nAnnA vA gaNayitvA yatra dIyate / tatra jAtiM pratItya gaNanA yathA-daza bhautA daza bhAgavatA daza zvetAmbarA ityAdi / nAma pratItya gaNanA yathA--amukaH zvetapaTo'mukazca rakta__paTa ityAdi / khakSetrasaGkhaDI nAma yA sakrozayojanakSetrAbhyantare bhavati / akSetrasaGkhaDI tu yA 10 sacittapRthivI-vanaspatikAyAdiSvanantaraM paramparaM vA pratiSThitA // 3185 // etAsu gacchataH prAyazcittamAha jAvaMtigAe~ lahugA, cauguru pagaNIeN lahuga sakkhette / mIsaga-sacitta-'NaMtara-paraMpare kAyapacchittaM // 3186 // yAvantikAyAM caturlaghavaH / pragaNitAyAM caturguravaH / khakSetrasaGkhaDyAM gacchatazcaturlaghu / akSe15 saGkhaDyAM mizra-sacittA-'nantara-paramparapratiSThitAyAM kAyaprAyazcittam / tatra pRthivyAdiSu pratyeka vanaspatiparyanteSu mizreSu paramparapratiSThitAyAM laghupaJcakam , anantarapratiSThitAyAM mAsalaghu; eteSveva sacitteSu paramparapratiSThitAyAM mAsalaghu, anantarapratiSThitAyAM caturlaghu; anantavanaspatiSvetAnyeva prAyazcittAni gurukANi karttavyAni // 3186 // ra atha sakrozayojanabahirvartinIprabhRtiSu saGkhaDISu prAyazcittamAha-~ 20 bahi buDDhi addhajoyaNa, gurugAdI sattahiM bhave sapadaM / caragAdI AiNNA, cauguru hatthAibhaMgo ya // 3187 // kSetrAd bahiH saGkhaDyAM gacchatazcaturlaghu, tataH paramarddhayojanavRddhyA caturgurukamAdau kRtvA saptabhivRddhibhiH 'svapadaM' pArAJcikaM bhavet / tadyathA-kSetrAd bahirarddhayojane caturguru, yojane SaDlaghu, sArddhayojane SaDguru, dvayoryojanayozchedaH, arddhatRtIyayojaneSu mUlam , triSu yojaneSu navamam', 25 arddhacaturthayojaneSu pArAJcikam / tathA yA caraka-parivrAjaka kArpaTikAdibhirAkulA sA AkIrNA tAM gacchatazcaturgurukam / tatra cAtisammana hasta-pAda-pAtrAdibhaGgo bhavet // 3187 // athAvizuddhapathagamanAdIni dvArANi vyAkhyAti kAeha'visuddhapahA, sAvaya-teNA pahe avAyA u / daMsaNa-baMbhavatA-''tA, tividhA puNa hoMti pattassa // 3188 // daMsaNavAde lahugA, sesAvAdesu caugurU hoti / jIviya-carittabhedA, visa-carigAdIhi gurukA u // 3189 // 1degyaa| tathA "medAya" tti jIvi kAM0 // 2 ti niyuktigA kAM0 // 3 etacihagatamavataraNaM mo. le. ko. eva vartate // Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3185-92] prathama uddezaH / 893 'kAyaiH' pRthivyAdibhiravizuddhaH panthAH-mAgoM yasyAH saGkhaDeH sA tathA, asyAM ca kAyaniSpannaM prAyazcittam / pratyapAyAzca dvividhAH-pathi vartamAnasya tatra prAptasya ca / tatra pathi vartamAnasya zvApada-stena-kaNTakAdayaH / tatra prAptasya tu trividhAH pratyapAyA bhavanti-darzana-brahmavatA-''tmApAyabhedAt / tatra saGkhaDiM gatasya caraka-zAkyAdimiyugAhaNA darzanApAyaH / carikA-tApasIprabhRtibhiranyAbhirvA mattapramattAbhiH strIbhirbrahmavatApAyaH / AtmApAyastu pUrvokta eva hastabhaGgAdikaH / / evaMvidhApAyasahitA sapratyapAyA // 3188 // ___ atra ca darzanApAye caturlaghukAH / zeSeSu-stenazvApadAdiSu brahmavatA-''tmaviSayeSu pratyapAyeSu caturguravo bhavanti / tathA saugatopAsakAdiH saGkhaDikartA viSaM vA garaM vA pradadyAt, evaM jIvitabhedaH / carikAdibhizcAritrabhedaH / etayorjIvita-cAritrabhedayoH pratyekaM caturguravaH / eSA yAvantikAdidoSaduSTA saGkhaDiranAcIrNA / etadviparItA AcIrNeti // 3189 // 10 dvitIye pade etaiH kAraNaiH saGkhaDimapi gacchet - ___ kappai gilANagaTThA, saMkhaDigamaNaM diyA va rAto vA / davvammi labbhamANe, guruuvadeso tti vattavvaM // 3190 // glAnArtha saGkhaDigamanaM diyA rAtrau vA kalpate / tatra ca dravye glAnaprAyogye labhyamAne yAvanmAnaM glAnasyopayujyate tAvati pramANaprApte sati pratiSedhayanti / yadyasau dAtA brUyAt-kimiti 15 na gRhNItha ? tataH 'vaktavyaM' bhaNanIyam-guruH-vaidyastasyopadezo'yam-yadetAvataH pramANAdUrddha glAnasya pathyAdikaM na dAtavyam // 3190 // Idameva bhAvayati puvi tA sakkhette, asaMkhaDI saMkhaDIsu vI jatati / paDivasabhamalabhaMte, tA vaJcati saMkhaDI jattha // 3191 // glAnasya prAyogyaM pUrva tAvat 'svakSetre' svagrAme'saGkhaDyAM gaveSayitavyam / yadyasaGkhaDyAM na 20 prApyate tataH svagrAma eva yAH saGkhaDyastAsu A glAnaprAyogyagrahaNAya >> yatate / tadabhAve (granthAnam-10000 / sarvagranthAgram-22220) prativRSabhagrAmeSvapi prathamamasaGkhaDyAM tataH saGkhaDyAmapi / atha tatrApi na labhyate tato yatra grAmAdau saGkhaDI bhavati tatra vrajanti // 3191 // __ tAzca saGkhaDayo dvidhA--samyagdarzanabhAvitatIrthaviSayA mithyAdarzanabhAvitatIrthaviSayAzca / tatra prathamamAdyAsu gantavyam , yata Aha ujeMta NAyasaMDe, siddhasilAdINa ceva jattAsu / sammattabhAviesuM, Na huMti micchattadosA u // 3192 // ujjayante jJAtakhaNDe siddhazilAyAmevamAdiSu samyaktvabhAviteSu tIrtheSu yAH prativarSa yAtrAH-saGkhaDayo bhavanti tAsu gacchato mithyAtvasthirIkaraNAdayo doSA na bhavanti / / 3192 // etesiM asaIe, itarIu vayaMti tatthimA jataNA / [o. ni. 419] 30 1 atha glAnArtha saGkhaDigamane vidhi darzayati ityevaMprakAramavataraNaM kAM0 // 2 enAmeva niyuktigAthAM bhASpakAro bhAva kAM0 // 3degm / athAsaladeg bhaa0|| 4 etadantargataH pAThaH mo0 le0 kA? eva vartate // '25 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 894 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ saMkhaDiprakRte sUtram 47 puTTho atikamissaM, kuNati va aNNAvadesaM tu // 3193 // 'eteSAM samyatavabhAvitAnAmabhAve 'itarA api' mithyAtvabhAvitatIrthaviSayAH saGkhaDI - janti / tatra ca gacchata iyaM yatanA - yadi kenApi pRcchayate ' kiM saGkhaDIM gamiSyatha ?" iti / tataH pRSTaH savaM brUyAt -- atikramiSyAmyahaM saGkhaDIm, agrato gamiSyAmItyarthaH; athavA // anyApadezaM karoti, anyat kimapi prativacanaM brUta iti bhAvaH // 3193 // tahiyaM puvvaM gaMtuM, appovAsAsu ThAti vasahIsu / je ya aviSakadosA, Na NeMti te tattha agilA // 3194 / / 'tatra' saGkhaDiyA pUrvameva gatvA yA alpAvakAzA vasatayastAsu tiSThanti / - gAthAyAM "TAi" tti ekavacananirdezaH prAkRtasvAt evamanyatrApi vacanaHpratyayo yathAyogaM draSTavya iti / 10 vistIrNAvakAzA punaH sthitAnAM gRhasthAdibhiH pazcAdAgataiH saha ta evAsAdayo doSAH / ye ca tatra 'avipakkadoSAH' indriya- kaSAyAn nigrahItumasamarthA avikovidA vA sAdhavaH, 30 Aha ca cUrNikRt - avipakkadosA nAma je asamasthA nigihiuM iMdiya-kasAe avikoviyA vA / te tatrAlaGkRtastrIdarzanAdisamutthadoSaparijihIrSayA 'aglAne' glAnakAryAbhAve na nirgacchanti 15 // 3194 // atha glAnasya prAyogyagrahaNe vidhimAha - viNA u obhAsita-saMthavehiM, jaM labbhatI tattha u joggadavvaM / gilANabhutuvvariyaM vagaM tu, na bhuMjamANA vi atikamati / / 3195 / / avabhASaNamavabhASitaM--yAcanamityarthaH, saMstavanaM saMstavaH - dAturguNavikatthanaM tena sahAtmanaH sambandhavikatthanaM vA, tAbhyAM vinA'pi 'tatra' saGkhaDyAM yat prAyogyadravyaM labhyate tat prathamato 20glAnasya dAtavyam / tato glAnena tanmadhyAd yad bhuktaM tata udvaritaM bhuJjAnA api sAdhavaH 'nAtikrAmanti' na bhagavadAjJAM vilumpanti // 3195 // obhAsiyaM jaM tu milANagaTThA, taM mANapattaM tu NivAsryati / tubbhe va aNNe va jayA tu beMti, bhuMjettha to kappati Na'NNahA tU / / 3196 // 'yattu' yat punaH prAyogyadravyaM glAnArthamavabhASitaM tad yadA 'mAnaprAptaM' vaidyopadiSTapathyamA26 trAprAptaM bhavati tadA 'nivArayanti' paryAptamAyuSman ! etAvatA ataH paraM glAnasya nopayokSyate / evamukte yadA te gRhasthA evaM bruvate - 'yUyaM vA anye vA sAdhvo bhuJjIdhvam' tadA glAnaprAyogyapramANAdadhikamapi grahItuM kalpate nAnyathA / tuH pAdapUraNe // 3196 // idameva sphuTataramAha - didiNe dAhisi thotra thovaM, dIhA ruyA teNa Na gihimo'mhe / Na hAvayassAmoM gilANagassA, tumbhe va tA giNhaha giNhaNevaM / / 3197 // bhoH zrAvaka ! glAnasya 'dIrghA' cirakAlasthAyinI 'rug' rogaH samasti, ato dine dine stokaM stokamidaM glAnayogyaM dravyaM dAsyasi, tena kAraNena vayamidaM na gRhNImaH / tato yadi te gRhasthA bruvate - vayaM pratidinaM glAnasya prAyogyaM na hApayiSyAmaH, yUyamapi ca tAvat prasAdaM kRtvA 1 etadantargataH pAThaH kAM* eka vartate // 2 trAtmasamutthaparobhayadoSa bhA0 // Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3193-3201] prathama uddezaH / gRhIta / evamukte pramANaprAsAdadhikasyApi grahaNaM karttavyam // 3197 // evaM tAvat sAdhUnAM praveze labhyamAne vidhiruktaH / atha yatra sAdhavaH pravezaM na labhante tadviSayaM vidhimAha ne vi lagabhaI paveso, sAdhUNaM labbhaettha ajANa / vAvAraNa parikiraNA, paDicchaNA ceva ajANaM // 3198 // yatrAntaHpurAdau 'nApi' naiva sAdhUnAM pravezo labhyate kintu labhyate tatrAryikANAM pravezaH, / karmakartaryayaM prayogaH tataH SaSThI vibhaktiraduSTA, tatrAryikANAM vyApAraNA vidheyA / tatastA antaHpurAdau pravizya prajJApayanti / tathApi cenna pravezo labhyate tataH "parikiraNa" tti tA AryikA glAnaprAyogyaM gRhItvA sAdhUnAM pAtreSu parikiranti-prakSipanti / tata AryikANAM hastAd glAnaprAyogyaM pratIcchanti // 3198 // idameva spaSTayatialabhamANe jatiNaM pavese, aMtepure inbhagharesu vA vi| 10 ujANamAIsu va saMThiyANaM, ajjAu kAriti jatippasaM // 3199 // rAjAdInAmantaHpure vA ibhyagRheSu vA yatInAM praveze'labhyamAne udyAnAdiSu vA saMsthitAnAM sAdhUnAmanAgantukAnAmityarthaH, AryAstatra yatIn pravezaM kArayanti / katham ? iti ced ucyatetA AryikA antaHpurAdau gatvA prajJApayanti yathaite bhagavanto mahAtapakhino niHspRhAH, etebhyo dattaM bahuphalaM bhavati / evamAdiprajJApanayA yadA tAni kulAni bhAvitAni bhavanti tdaa| sAdhavaH pravizanti // 3199 // atha tathApi pravezo na labhyate tataH kiM karttavyam ? ityAha purANamAIsu va NINavaiti, gihatthabhANesu sayaM va taao| agArisaMkAe~ jaticaehI, hiTThovabhogehi a ANatI // 3200 // AryikA gRhasthabhAjaneSu glAnaprAyogyaM gRhItvA purANAdibhirgRhasthaiH sAdhusamIpaM 'nAyayanti' prApayantItyarthaH / atha tAdRzo gRhastho na prApyate tataH khayameva tA AryikA gRhibhAjaneSu 30 gRhItvA sAdhusamIpaM nayanti / athAgAriNaH zaGkAM kuryuH-'nUnametA gRhasthabhAjaneSvevaMvidhamuskRSTadravyaM gRhItvA keSAzcidaviratikAnAM prayacchanti' tato yatInAM satkAni yAni adhastAdupabhogyAni-asambhogyAni bhAjanAni upahatAnItyarthaH teSu gRhItvA sAdhUnAM samIpamAnAyayanti Anayanti vA // 3200 // atha na santi sAdhUnAmasambhogyAni bhAjanAni tataH->> tesAmabhAvA ahavA vi saMkA, giNhaMti bhANesu saesu taao| 25 abhoibhANesu u tassa bhogo, gAratthi teseva ya bhogisU vA // 3201 // 'teSAM' saMyatabhAjanAnAmabhAvAt , athavA teSu gRhyamANe gRhasthAnAM 'zaGkA bhavet' 'etAni saMyatabhAjanAni, tadavazyametAH saMyatAnAM prayacchanti' tataH 'tA:' AryikAH svakeSu bhAjaneSu gRhNanti / tataH sAdhavo'sambhogyabhAjaneSu gRhItvA tasya prAyogyadravyasya bhogaM kurvate / asa. mbhogyabhAjanAbhAve gRhasthabhAjaneSu / atha tAnyapi na santi tataH 'tepveva' saMyatIbhAjaneSu 30 1 "Na vi la0 gAhA purAtanA" iti vizeSacUrNau // 2dege u adeg tA0 // 3 panAmeva niryaktigAthAM spaSTa kAM // 4etadantargatamavataraNaM mo0 le0 kAM0 eva vartate // 5 tesi bho tA0 // 6degpAm' asambhogyAnAM saMyadeg kA / "tesiM ti saMjatabhAyaNANaM" iti cUNoM // Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 896 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [saMkhaDiprakRte sUtram 47 bhuJjate / atha saMyatInAM tairbhAjanaiH zIghraM prayojanaM tataH sAmbhogikeSvapi bhAjaneSu prakSipyate / evaM tAvad glAnanimittaM yathA gRhyate tathA bhaNitam // 3201 // atha saGkhaDIgamane kAraNAntarANyAha_addhANaniggayAdI, pavisaMtA vA vi ahava omammi / uvadhissa gahaNa liMpaNa, bhAvammi ya taM pi jayaNAe // 3202 // adhvano nirgatAH AdizabdAdazivAdinirgatA vA, adhvani vA pravizantaH, athavA 'avame' durbhikSe vartamAnAH saGkhaDiM gaccheyuH / athavA yatra grAmAdau saGkhaDistatra 'upadhiH' vastrapAtrAdikaH sulabhastasya grahaNArtha gantavyam ; pAtrakANi vA lepanIyAni santi, tatra ca lepaH pracuraH suprApazca; bhAvo vA zaikSasya saGkhaDigamane samutpannaH; etaiH kAraNaiH 'tadapi' saGkhaDigamanaM 10 yatanayA karttavyamiti saGgrahagAthAsamAsArthaH // 3202 // sAmpratamenAmeva vivRNoti paviTThakAmA va vihaM mahaMtaM, viNiggayA vA vi tato'dhavome / appAyaNaTThAya sarIragANaM, attA vayaMtI khalu saMkhaDIo // 3203 // 'viham' adhvAnaM 'mahAntaM' viprakRSTaM praveSTukAmAH, 'tato vA' adhvano nirgatA janapadaM prAptAH, athavA 'avame' durbhikSe ciramaTanto'pi na paryAptaM labhante, ataste zarIrANyeva durbalA15 hAradagdhAntratayA kutsitatvAt zarIrakANi teSAmApyAyanArtham ; 'ArtAH' prathama-dvitIyaparISahapIDitAH, athavA 'AptAH' rAga-dveSarahitAH, yadvA "bhImo bhImasenaH" iti nyAyAt AttaHgRhItaH sUtrArtho yaiste AttAH-gItArthAH saGkhaDIjanti // 3203 // vatthaM va pattaM va tahiM sulaMbha, NANAdisi piNddiyvaanniesu| pavattisaM tattha kulAdikaje, levaM va ghecchAmoM ato vayaMti // 3204 // 20 'tatra' kSetre nAnAprakArAbhyo dakSiNApathAdirUpAbhyo digbhyo vastrAdivikrayArtha samAgatya piNDitAH-militA ye vaNijasteSu vastraM vA pAtraM vA sulabham / athavA tatra kSetre prAptAH 'kulAdikAryANi' kulaM-gaNa-saGghaprayojanAni pravartayiSyAmaH, lepaM vA tatra prAptAH santo grahISyAmaH / ata evaMvidhaM puSTAlambanamavalambya saGkhaDIM vrajanti // 3204 // 1 atha "zaikSasya saGkhaDigamane bhAvaH samutpannaH" (gA0 3202) iti padaM vivRNoti-r 25 sehaM vidittA atitivvabhAvaM, gIyA guruM viNNavayaMti tattha / je tattha dosA abhaviMsu puci, dIvettu te tassa hitA vayaMti // 3205 // 'zaikSam' abhinavapravrajitam 'atitIvrabhAvaM' saGkhaDigrAme gamane'tIvatIvrAbhilASaM viditvA gItArthA guruM vijJapayanti, tata AcAryAstaM zaikSaM bhaNanti-ete vRSabhAste sahAyAH samarpitAH, etaiH samaM bhavatA saGkhaDyAM gantavyamiti / tataste vRSabhAH 'tatra' saGghaDyAM gacchatAM pathi vartamA30 nAnAM tatra prAptAnAM ca doSAH pUrvamabhavan abhihitA iti bhAvaH tAn 'tasya' zaikSasya 'hitAH' mAtRvadanukUlAH santo dIpayanti / dIpayitvA ca tatastaM gRhItvA vrajanti // 3205 // 1 "ni niyuktigA kAM0 // 2 sa>> etacihnamadhyagatamavataraNaM mo0 le kAM0 eva vartate // 3 "pacchA te vasabhA teNa seheNa sahiyA vayaMti" iti cUrNiH / / Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3202-3207] * taMtra ca prAptAH kiM kurvanti ? ityAha- -Do puvoditaM dosagaNaM ca taM tU, vajeMti sejjAijutaM jetAe / saMpuNamevaM tu bhave gaNittaM, jaM kaMkhiyANaM paviNeti kakhaM / / 3206 / / prathama uddezaH / 'pUrvoditaM' prAgbhaNitaM zayyA- vasatiH tadAdibhiryutaM - sambaddhaM doSagaNaM 'yatanayA' prAguktalakSaNayA varjayanti / Aha kimevaM zaikSasyAnuvarttanAM kRtvA saGgha DigamanamAcAryA anujAnanti : ityAha'sampUrNam' akhaNDamevaMvidadhAnasyAcAryasya 'gaNitvam' AcAryakaM bhavati, yat 'kAGkSitAnAM' saGghaDigamanAdyabhilASavatAM ziSyANAM kAGkSAM prakarSeNa-tadIptisampAdanalakSaNena vinayati - spheTa - yati / uktaJca dazAzrutaskandhe gaNisampadvarNanAprakrame kaMkhiyamsa kakhaM paviNittA bhavai ti ( caturthI dazA ) / // saMkhaDiprakRtaM samAptam // vicArabhUmI vihAra bhUmI prakR ta m 897 sUtram no says niggaMthasa egANiyassa rAo vA viyAle vA bahiyA viyArabhUmiM vA vihArabhUmiM vA nikkhamitta vA pavisittae vA / kappar3a se appa biiyassa vA appataiyassa vA rAo vA viyAle vA bahiyA viyArabhUmiM vA vihArabhUmiM vA nikkhamittae vA pavisittae vA 48 // athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? iMtyAha // 3206 // AhArA nIhAro, avassameso tu suttasaMbaMdho / taM puNaNa paDisiddhaM, vAre egassa nikkhamaNaM / / 3207 // pUrvasUtre saGkhaDiprarUpaNAdvAreNAhAra uktaH, tasmAccAhArAdavazyambhAvI nIhAraM ityatastadviSayo vidhiranena sUtreNopavarNyate / katham ? ityAha - 'tat punaH' nIhArakaraNamAhArAnantaramavazyambhAvitvAnna pratiSiddham, kintu tadarthaM yad 'ekasya' ekAkino niSkramaNaM tadatra sUtre vArayatIti / eSa sUtrasambandhaH // 3207 // 5 1 etanmadhyagatamavataraNaM kAM0 eva varttate // 2 juyAe tA0 // 3 tA0 ta0 De0 mo0 le0 vinA'nyatra - tathA yutaM bhA0 / tadAdibhiH- tatprabhRtibhirdvAraiH yutaM kAM0 // 10 15 20 23 anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA - no kalpate 'nirgranthasya' sAdhorekAkino rAtrau vA vikAle vA bahirvicArabhUmiM vA vihArabhUmiM vA uddizya pratizrayAd niSkramituM vA praveSTuM vA / Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 868 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ vicAra0prakRte sUtram 48 kalpate "se" tasya nimranthasyAtmadvitIyasya vA AtmatRtIyasya vA rAtrau vA vikAle vA bahi. vicArabhUmi vA vihArabhUmi vA niSkramituM vA praveSTuM vA iti sUtrasamAsArthaH // atha niyuktivistaraH ratiM viyArabhUmI, NiggaMthemANiyassa paDikuTThA / lahugo ya hoti mAso, tattha vi ANAiNo dosA // 3208 // rAtrau upalakSaNatvAd vikAle vA vicArabhUmI nirgranthasyaikAkino gantavye pratikuSTA / sA ca dvividhA-kAyikIbhUmiH uccArabhUmizca / kAyikIbhUmiM yadi rAtrAvekAkI gacchati tato laghumAsaH prAyazcittam , tatrApyAjJAdayo doSAH // 3208 // tathA teNA-''rakkhiya-sAvaya-paDiNIe thI-NapuMsa-tericche / ohANapehi vehANase ya vAle ya mucchA ya // 3209 // stenairupadhiH saMyato vA hiyeta / ArakSikA ekAkinaM dRSTvA caura iti buddhyA grahaNA-''karSaNAdikaM kuryuH / zvApadA vA-siMha-vyAghrAdayo bhakSayeyuH / pratyanIko vA tamekAkinaM matvA prAntApanAdikaM kuryAt / strI vA napuMsako vA tamekAkinamudArazarIraM dRSTvA balAdapi gRhNIyAt / tiryaJco vA duSTagavAdayastamabhighAtayeyuH, tiryagyonikAM vA sa ekAkI pratiseveta / yo vA 15 avadhAvanaprekSI sa ekAkI nirgataH san tata eva palAyeta / striyA vA paNDakena vA pratiskhalitaH san 'bhamavrato'haM jAtaH' iti bujhyA 'vaihAyasam' udbandhanaM kuryAt / 'vyAlena vA' sarpaNa vA dazyeta / mUrchA vA tatra gatasya bhavet, tadvazena bhUmau prapatitasya paritApa-mahAduHkhaprabhRtayo doSAH // 3209 // asyA eva gAthAyA lezato vyAkhyAnamAha thI paMDe tirigIsuva, khalito vehANasaM va odhAve / 20 sesovadhI-sarIre, gahaNAdI mAraNaM joe // 3210 // sesovadhImI striyAM paNDake tiryagyonikAyAM vA 'skhalitaH' maithunapratisevanayA aparAdhamApannaH san 'bhagnapratasya kiM me jIvitena ?' iti buddhyA vaihAyasamabhyupagacchet / yo vA avadhAvanaprekSI sa tata evAvadhAvet / 'zeSANi' sapta dvArANi teSu yathAkramamete doSAH / tadyathA---steneSUpadhi-zarIraharaNam , ArakSikeSu grahaNA-''karSaNAdi, zeSeSu tu zvApadAdiSu 'mAraNam' upaghAtaH saMyatasya 23 bhavatIti 'yojayet' yojanaM kuryAt // 3210 // yata evamataH-- duppabhiI u amammA, Na ya sahasA sAhasaM samAyarati / vAreti ca NaM vitio, paMca ya sakkhI u dhammassa // 3211 // dviprabhRtayaH sAdhavo rAtrau kAyikIbhUmau gacchantaH stenA-''rakSikAdInAmagamyA bhavanti / na ca dvitIye sAdhau taTasthe sati sahasA 'sAhasa' maithunapratisevana-vaihAyasAdi samAcarati / samA30 caritukAmamapi ca "NaM" enaM dvitIyaH sAdhurvArayati / yataH 'dharmasya' paJcamahAvratarUpasya paJca sAkSiNo bhavanti, tadyathA-arhantaH siddhAH sAdhavaH samyagdRSTayo devA AtmA ceti / ataH sAdhau tRtIyasAkSiNi pArzvavartini na sahasA sAhasaM samAcarati // 3211 // evaM tAvat kAyikIbhUmimaGgIkRtyoktam / athoccArabhUmimadhikRtyAha Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 899 bhASyagAthAH 3208-17] prathama uddezaH / ee ceva ya dosA, savisesuccAramAyaraMtassa / sabitijagaNikkhamaNe, parihariyA te bhave dosA // 3212 // 'eta eva' stenA-''rakSikAdayo doSAH saprAyazcittAH 'savizeSAH' samadhikA rajanyAmekAkinamuccAramAcarato mntvyaaH| yadA tu vicArabhUmo gacchan sadvitIyaH pratizrayAd niSkramaNaM karoti tadA 'te' stenAdayo doSAH parihRtA bhaveyuH // 3212 // katham ? ityAha jati doNNi to Nivedittu aiti teNabhaeN ThAti dAreko / sAvayabhayammi ekko, Nisirati taM rakkhatI bitio // 3213 // yadi dvau saMyatau kAyikIbhUmau nirgacchataH tadA yastatra jAgarti tasya nivedya dvAvapi nirgacchataH / tenabhaye tu tayoyormadhyAdeko dvAre tiSThati dvitIyaH kAyikI vyutsRjati / atha zvApadabhayaM tata ekastatra kAyikI nisRjati, dvitIyo daNDakahastaH 'taM' kAyikI vyutsRjantamA-10 tmAnaM ca rakSati // 3213 // athaikAkino yatanA pratipAdyate sabhayA'sati mattassa u, ekko uvaoga DaMDao hatthe / vati-kuTuMteNa kaDI, kuNati ya dAre vi uvayogaM // 3214 // yadi sabhayaM dvitIyasya ca saMyatasya tatrAbhAvastato mAtrake vyutsarjanIyam / atha mAtrakaM na vidyate tata upayogaM kRtvA daNDakaM haste gRhItvA vRtervA kuDyasya vA antena-pArzvana kaTIM kRtvA 13 kAyikI vyutsRjati / dvAre'pi ca stenAdipravezaviSayamupayogaM karoti // 3214 // 1 idameva savizeSamAha vitiyapade u gilANassa kAraNA ahava hoja egAgI / puvva dviya nidose, jataNAe~ NivediuccAre // 3215 // dvitIyapadena tu glAnasya kAraNAdeko'pi nirgacchet , athavA sa sAdhurazivAdibhiH kAraNai- 20 rekAkI bhavet , yadvA tatra pUrva nirdoSa-nirbhayamiti matvA sthitAH pazcAt sabhayaM saJjAtaM tatrApi yatanayA nivedya tathaivoccArabhUmau prazravaNabhUmau vA gacchanti // 3215 // atha "glAnasya kAraNAt" iti padaM vyAkhyAnayati__ ego gilANapAse, vitio ApucchiUNa taM nIti / ciragate gilANamitaro, jaggaMtaM pucchiuM NIti // 3216 // 25 iha te trayo janAH, teSAM ca madhye eko glAno vidyate, ekazca tasya glAnasya pArzve tiSThati, dvitIyastamApRcchaya kAyikyAdibhUmau nirgacchati / sa ca yadi ciragato bhavati tataH 'itaraH' glAnapAvasthito glAnaM jAgratamApRcchaya nirgacchati // 3216 // aivaM stenAdInAM sambhave vidhiruktaH / atha tadasambhave vidhimAha->> jahitaM puNa te dosA, teNAdIyA Na hoja puvvuttaa| 30 ekko vi NivedeveM, Nito vi tahiM Na'tikamati // 3217 // yatra punaH 'te' pUrvoktAH stenAdayo doSA na bhavanti tatraiko'pi zeSasAdhUnAM jAgratAM nivedya 1-2 etanmadhyagatamavataraNaM kAM0 eva varttate // Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 900 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [vicAra0prakRte sUtram 48 nirgacchan nai bhagavadAjJAmatikAmati // 3217 // __ evaM vicArabhUmiviSayo vidhiruktaH / atha vihArabhUmi viSayamAha bahiyA viyArabhUmI, dosA te ceva adhiya chkkaayaa| puvvaddiDhe kappar3a, vitiyaM AgADha saMviggo // 3218 // 5 pratizrayAd bahiH 'vihArabhUmau' khAdhyAyabhUmau rAtrAvekAkino gacchataH 'ta eva' stenA''rakSikAdayo doSA bhavanti, 'adhikAzca' atiriktAH SaTkAyavirAdhanAniSpannAH / 'dvitIyam' apavAdapadamatrocyate-kalpate rAtrAvapi khAdhyAyabhUmau 'pUrvadRSTAyAM' divApratyupekSitAyAM gantum / gAthAyAM puMstvanirdezaH prAkRtatvAt , evamanyatrApi liGgavyatyayo draSTavya iti / tatrApyAgADhe __ kAraNe yaH 'saMvignaH' / mokSAbhilASI ata eva vakSyamANajitendriyAdiguNopetaH sAdhuH >> sa 18 gacchati // 3218 // athAgADhapadaM vyAcaSTe te tiNi doNNI aha vikato u, navaM ca suttaM sapagAsamassa / sajjhAtiyaM Natthi rahaM ca suttaM, Na yAvi pehAkusalo sa sAhU // 3219 // 'te' sAdhavo rAtrau vihArabhUmau gacchanta utsargatastrayo janA gacchanti / trayANAmabhAve dvau gacchataH / atha glAnAdikAryavyApRtatayA dvitIyo'pi na prApyate evamekAkyapi gacchet / 10 kimartham ? ityAha--'asya' vivakSitasAdhoH 'navam' adhunA'dhItaM [ sUtraM ] 'saprakAzaM' sUtrasparzikaniyuktirUpeNArthena sahitaM parAvartanIyaM varttate, khAdhyAyikaM ca vasatau tadAnIM nAsti / athavA 'rahasyasUtraM' nizIthAdikaM tad yathA dvitIyo na zRNoti tathA parAvartayitavyam , na cAsau sAdhuranuprekSAkuzalaH / etenAgADhakAraNena rAtrAvapi vihArabhUmau gantuM kalpate // 3219 // tatra kIdRze gRhe kIdRzena vA sAdhunA gantavyam ? iti darzayati Asannagehe diyadiTThabhomme, ghettaNa kAlaM tahi jAi dosN| vassidio dosavivajito ya, NidA-vikArA-''lasavajitappA // 3220 // kAlaM gRhItvA "dosaM" ti prAdoSikaM khAdhyAyaM kartumAsannagehe 'divAdRSTabhaume' divApratyupekSitoccAra-prazravaNabhUmike 'yAti' gacchati / sa ca 'vazyendriyaH' iSTA-'niSTaviSayeSu vartamA nAnAmindriyANAM nigrahItA, doSAH-krodhAdayastairvivarjitaH, tathA nidrayA vikAreNa ca-hAsyA28 dinA Alasyena ca varjita AtmA yasya sa tathA evaMvidhastatra gantumarhati nAnIdRzaH // 3220 // A atraiva vidhiM darzayati tabbhAviyaM taM tu kulaM adUre, kiccANa jhAyaM Nisimeva eti / vAghAtato vA ahavA vi dUre, soUNa tattheva uvei paado|| 3221 // yasmin zrAvakAdikule sa gacchati tat tasyAM velAyAM pravizadbhiH sAdhubhirbhAvitaM tadbhAvi 1 na 'atikrAmati' bhagavadAzAmaticarati // 3217 // bhA0 // 2 tA0 ta0 De0 mo0 le vinAs. nyatra-Saya ucyate-bahi bhA / degSayaM tamevAha kA0 // 3-4 / etadantargataH pAThaH mo0 le0 kAM0 eva vartate // 5 kiM punaratrAgADhakAraNam ? ityA kA0 // 6degvA asti khAdhyAyika vasatau paraM 'rahaH zrutaM' rahasya kA0 // 7 // etadantargatamidamavataraNaM kA0 eva vartate // 20 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 901 bhASyagAthAH 3218-24] prathama uddezaH / tam , tadapi 'adUre' na dUradezavarti, evaMvidhe gRhe prAdoSikaM khAdhyAyaM 'kRtvA' parivartya nizAyAmeva pratizrayamAgacchati / atha rajanyAmAgacchato'pAntarAle duSTazvAna-gavAdibhiH stenAdibhirvA vyAghAtaH athavA 'dUre' dUradezavartinI sA vihArabhUmiH tatastatraiva gRhe suptvA 'prAtaH' prabhAte pratizrayamupaiti // 3221 // sUtram no kappai niggaMthIe egANiyAe rAo vA viyAle vA bahiyA viyArabhUmi vA vihArabhUmi vA nikkhamittae vA pavisittae vA / kappai se appabiiyAe vA appataiyAe vA appacautthIe vA rAo vA viyAle vA bahiyA viyArabhUmi vA vihArabhUmi vA 10 nikkhamittae vA pavisittae vA 49 // asya vyAkhyA prAmvat // atha bhASyam -- so ceva ya saMbaMdho, navari pamANammi hoi NANataM / je ya jatINaM dosA, savisesatarA u ajANaM // 3222 // 'sa eva' nimranthasUtroktaH sambandha ihApi sUtre jJAtavyaH / 'navaraM' kevalaM pramANe nimranthebhyo 15 nirgranthInAM nAnAtvam , nimranthAnAM dvayostrayANAM vA nirgantuM kalpate, nirgranthInAM tu dvayostisRNAM catasRNAM vA ityayaM saGkhyAkRto vizeSa iti bhAvaH / 'ye ca' tenA-''rakSikAdayo yatInAmekAkinirgamane doSAH pUrvasUtre uktAH AryANAmapi ta eva savizeSatarA mantavyAH, taruNAgrupadravasahitA iti bhAvaH // 3222 // bahiyA viyArabhUmI, NiggaMthegANiyAe~ paDisiddhA / 20 caugurugA''yariyAdI, dosA te ceva ANAdI // 3223 // .. rAtrau bahirvicArabhUmau gamanamekAkinyA nirgranthyAH pratiSiddham / ata evaitat sUtramAcAryaH pravarttinyA na kathayati caturguravaH / pravartinI bhikSuNInAM na kathayati caturguravaH / bhikSuNyo na pratizRNvanti mAsalaghu [sarvagranthAnam-22420] / pravartinIvacanamatikramya bhikSuNyo balAmoTikayA ekAkinyo gacchanti caturguravaH / doSAzca ta evAjJAdayo draSTavyAH // 3223 // 25 bhIrU pakicceve'balA calA ya, AsaMkitegA samaNI u rAto / mA pupphabhUyassa bhave viNAso, sIlassa thovANa Na deti gaMtuM // 3224 // iha strI 'prakRtyaiva' svabhAvenaiva 'bhIruH' alpasattvA, puruSaM ca prApya sA 'abalA' akizci1 etadane bhA0 pratiM vihAya sarvAsu pratiSu granthAnam-6500 iti vartate // 2degva'balAbalA ya bhA0 ta0 De* mo0 le.|| 3 degvA, athavA 'calA' capalA puruSaM ca prApya sA 'abalA' akizcitkarI, ekAkinI Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 902 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ vicAra0prakRte sUtram 49. karI, ata eva tasyA abaleti nAma, abalA ca svabhAvAdeva caJcalA, ata eva ekAkinI zramaNI rAtrau vicArabhUmau gacchantI AzaGkitA syAt-avazyameSA vyabhicAriNIti / ato mA 'puSpabhUtasya' zirISapuSpasukumArasya zIlasya vinAzo bhavediti kRtvA stokAnAmAryANAM rAtrau vicArabhUmau gantuM bhagavantaH 'na dadati' nAnujAnantItyarthaH // 3224 / / / upAzraye'pi tAbhirIdRze vastavyamiti darzayati gutte guttaduvAre, kulaputte itthimajjhai nidose / bhItaparisa maddavide, ajjA sijjAyare bhaNie // 3225 // 'gupto nAma' vRtyAdiparikSiptaH, 'guptadvAraH' sakapATaH, IdRze upAzraye sthAtavyam / zayyAtarazca tAsAM kulaputrako gaveSaNIyaH / tasyaiva zayyAtarasya yA bhaginIprabhRtayaH striyastAsAM sambandhi 10 yad gRhaM tanmadhyavartI saMyatInAmupAzrayo bhavati / so'pi 'nirdoSaH' puruSasAgArikAdidoSarahitaH / kulaputrakazca bhItaparSad mArdavikazcAnveSaNIyaH / bhItaparSada nAma-yadbhayAt tadIyaH parivAro na kamapyanAcAraM kartumutsahate / mArdaviko nAma-madhuravacanaH / IdRza AryAyAH zayyAtaro bhaNitaH // 3225 // rAtrau ca pratizraye tAbhiriyaM yatanA karttavyA . patthAro aMto bahi, aMto baMdhAhi cilimilI uvariM / 15 taM taha baMdhati dAraM, jaha NaM aNNA Na yANAI // 3226 // ___ 'prastAraH' kaTaH sa ekaH pratizrayAbhyantare dvitIyastu pratizrayAd bahiH kartavyaH / 'antazca' abhyantare kaTasyopari cilimilikAM 'badhAna' niyantraya / tatra ca pratihArI tathA badhnAti dvAraM yathA "gaM" iti 'tAn' bandhAn nAnyA saMyatI moktuM jAnAti // 3226 // saMthAregaMtariyA, abhikkhaNA''ujaNA ya taruNINaM / paDihAri dAramale, majjhe apavattiNI hoti // 3227 // 'saMstArakaH' prastaraNamekAntaritAnA taruNI-vRddhAnAM bhavati / amIkSNaM ca taruNInAM yatanayA pravartinyA pratihArikayA ca 'upayojanA' saGghaTanA karttavyA / pratihArI ca dvAramUle khapiti / 'madhye sarvamadhyavartini pradeze pravartinI bhavati // 3227 // nikkhamaNa piMDiyANaM, aggaddAre ya hoi paDihArI / dAre pavattiNI sAraNA ya phiDitANa jayaNAe // 3228 // ___ rAtrau vicArabhUmau niSkramaNaM 'piNDitAnAM' samuditAnI tri-catuHprabhRtInAmityarthaH / pratihArI dvAramuddhATya prathamata evAgradvAre tiSThati / pravartinI punAre sthitA saMyatI yA yadA pravizati tAM zirasi kapolayorvakSasi ca spRSTvA pravezayati / yAzca tatra sphiTitAH dvAravipranaSTA 90 va rAtrau vicAra bhA0 / bhA0 pratigateyaM TIkA "bhIrU pakicceva calA'valA ya" iti pAThAnusAriNI vartate / "bhIru0 vRttam-puruSaM prApya sA abalA, ata eva tasyAH paryAyanAma abaleti / prAyeNa ca strI capalakhabhAvA / egAgiNI NiggaMdhI AsaMkitA bhavati-avazyameSA vyabhicAriNIti // " iti cUrNI vizeSacUrNau ca // 1degmAM catuH-pazcapramR bhA0 // Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3225-33 ] prathama uddezaH / 903 itastataH paribhramanti tAsAM yatanayA yathA aprItikaM na bhavati tathA smAraNA kartavyA, yathAArye ! ihAgaccha, ito na bhavati dvAram // 3228 // atha dvitIyapadamAha - biyapada gilANAe, tu kAraNA ahava hoja egAgI / AgA kAraNami, gihiNIsAe vasaMtINaM // 3229 // dvitIyapade glAnAyAH saMyatyAH kAraNAdekAkinyapi vicArabhUmau gacchet / katham ? iti ced ucyate - iha pravarttinI yadA AtmatRtIyA bhavati, tatrApyekA glAnA tata ekA glAnAyAH pArzve tiSThati, dvitIyA tu nivedya nirgacchati / athavA sA azivAdibhiH kAraNairekAkinI bhavet / tatra ca 'AgADhe' Atyantike kAraNe gRhinizrayA vasantInAmekAkinInAM saMyatInAM vidhirabhidhIyate // 3229 // gAu kAraNa ThiyA, avikArakulesu itthibahulesu / tunbha vasIhaM NIsA, ajA sejAtaraM bhaNati // 3230 // ekA AryikA ' kAraNena' puSTAlambanena 'avikArakuleSu' hAsyAdivikAravirahiteSu strI bahuleSu kuleSu sthitA satI zayyAtaramitthaM bhaNati - ahaM yuSmannizrayA vasAmi yacca mama kiJcit kSUNamAyAti tatrAhaM bhavadbhiH smaraNIyAM // 3230 // idameva sphuTataramAha - apuvvapuMse avi pehamANI, vAresi dhUtAdi jaheva bhajaM / tA'varAhesu mamaM pi pekkhe, jIvo pamAdI kimu jo'valANaM / / 3231 // bhoH zrAvaka ! yathA tvam 'apUrvapuMsaH' adRSTapUrva puruSAn pazyantImapi, AstAM taiH saha sambhASaNAdi kurvANAmityapizabdArthaH, duhitaram AdizabdAd bhaginIprabhRtikAM bhAryAM vA yathA vArayasi ; tathA 'aparAdheSu' skhaliteSvanucitasandarzanAdiSu 'mAmapi prekSakha' ahamapi tathaiva vAraNIyA, yato jIvaH sarvo'pi prAyaH 'pramAdI' anAdibhavAbhyastapramAdabahulaH, kiM punarya : 20 'abalAnAM' strINAM sambandhI ? sa capalakhabhAvatayA sutarAM pramAdIti bhAvaH // 3231 // kiJcapAyaM sakajaggahaNAlaseyaM, buddhI paratthesu u jAgarUkA / tamAuro passati Neha kattA, dosaM udAsINajaNo jaMgaM tu || 3232 // yeyaM pratiprANi svasaMvedanapratyakSA buddhiH sA prAyaH svaM - svakIyaM yat kAryaM - hitA - 'hitapravRttinivRttirUpaM tadgrahaNe-tatparicchede'lasA - jaDA, 'parArtheSu tu' paraprayojaneSu 'jAgarUkA' jAgaraNa - 25 zIlA, ata eva 'taM' doSam 'iha' jIvaloke 'kartA' AtmIyakArya sAdhako janaH 'AturaH ' utsukaH san na pazyati, yakaM doSam 'udAsInajanaH ' madhyasthalokaH taTasthaH pazyati / ato'haM bhavatAM pArzvAdAtmAnamahiteSu pravarttamAnaM nivArayAmIti prakramaH // 3232 // 1 yA, nopekSaNIyA bhA0 // teNicchie tassa jahiM agammA, vasaMti NArItoM tahiM vasejA / 30 tA veti ratiM saha tumbha NIhaM, aNicchamANIsu vibhemi veti / / 3233 evamukte sati yadyasau zrAvaka icchati taduktaM pratipadyate tadA 'tasya' zayyAtarasya yatra 'agamyAH' mAtA-bhaginIprabhRtayo nAryo vasanti tatra sA ekAkinI saMyatI vaset / tAzca striyo 2 jayaM tu tA0 // 10 15 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 904 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ vicAra 0 prakRte sUtram 49 brUte -- rAtrau yuSmAbhiH sahAhaM kAyikyAdyarthaM nirgamiSyAmi, ato yadA bhavatya uttiSThante tadA mAmapyutthApayata / yadi tA icchanti tato laSTam, atha necchanti tateH 'ahaM rAtrA - aaraat nirgacchantI bibhemi' ityevaM bravIti // 3233 // evamapyuktA yadi tA dvitIyA nAgacchanti tadA kiM karttavyam : ityAhamattasaIe apavattaNe vA, sAgArie vA nisi NikkhamaMtI | tAsaM Nivedetu sasadda daMDA, atIti vA NIti va sAdhudhammA / / 3234 / / rAtrau mAtra kAyikI vyutsarjanIyA, taita ugate sUrye sA mAtrakakAyikI bahicharda Ding nayA / - atha mAtrakaM nAsti, yadvA tasyA mAtrake kAyikyAH pravarttanam - AgamanaM na bhavati, sAgArikabahulaM vA tad gRham, etaiH kAraNaiH 'nizi' rAtrAvekAkinI niSkrAmantI ' tAsAM ' 10 zayyAtarINAM nivedya sazabdA- kAsitAdizabdaM kurvatI daNDakaM haste kRtvA 'sAdhudharmA' zobhana - samAcAroM ' atyeti vA' pravizati vA 'nireti vA' nirgacchati vA // 3234 // evaM tAvad vicArabhUmiviSayo vidhiruktaH / atha vihArabhUmiviSayamAhagAhi agAhi va, diyA va rAto va gaMtu paDisiddhaM / cauguru AyariyAdI, dosA te ceva je bhaNiyA / / 3235 / / 15 ekAkinInAm 'anekAkinInAM vA' bahvInAmapi, gAthAyAM SaSThyarthe tRtIyA, divA vA rAtrau vA vihArabhUmau saMyatInAM gantuM 'pratiSiddhaM' na kalpate / ata eva yadyenamarthamAcAryAH pravarttinyA na kathayanti tadA caturguravaH / pravarttinI bhikSuNInAM na kathayati caturguravaH / bhikSuNyo na pratizRNvanti laghumAsaH / doSAzca ta eva draSTavyA ye pUrvaM vicArabhUmau bhaNitAH // 3235 // dvitIyapade gantavyamapIti darzayati 20 gutte guttaduvAre, dujaNavaje NivesaNa saMto / saMbaMdhi Ni saNNI, bitiyaM AgADha saMvigge / / 3236 / / gupte guptadvAre 'durjanavarje' duHzIlajanarahite gRhe svAdhyAyakaraNArthaM gantavyam, tacca gRhaM yadi 'nivezanasya' pATakasya 'antaH' abhyantaravarttiM bhavati / atha nivezanAntarna prApyate tato'nyasminnapi pATake yaH saMyatInAM pitR-bhrAtrAdirazaGkanIyaH sambandhI, yo vA zayyAtarasya 'nijaH ' 26. suhRdAdiH, yo vA 'saMjJI' zrAvako mAtA- pitRsamAnastasya gRhe gantavyam / etacca dvitIyapadamA - . gADhe saMvimAyA AryikAyA mantavyam / kimuktaM bhavati ? - vyAkhyAprajJaptiprabhRtizrutasambandhinamAgADhayogaM kAcidAryikA pratipannA, sA ca yadi 'saMvignA' hAsyAdivikAravarjitA, tatastasyA AtmatRtIyAyA AtmacaturthAyA AtmapaJcamAyA vA pUrvoktaguNopetaM gRhaM gatvA svAdhyAyaH kartuM kalpate // 3236 // tatraiva gamane vidhiM darzayati 4 1 etadantargataH pAThaH bhA0 ko 0 eva varttate // 2 tato'nicchantISu tAsu 'ahaM kAM0 // 3 etadantargataH pAThaH mo0 le0 kAM0 eva varttate // 4 mo0 le0 kAM vinA'nyatra - rA 'atiyAti vA' pravizati vA nirgadeg tA0 / 'rA atiyAti vA nirga' ta0 De0 / 'rA pravizati vA nirgadeg bha0 // 5 pade tu IdRze gRhe ganta kAM0 // 6 etadantargatamavataraNaM kAM0 eva varttate // Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3234-39] prathama uddezaH / paDivattikusala ajA, sjjhaayjjhaannkaarnnujuttaa| mottUNa abbharahitaM, ajANa Na kappatI gaMtuM // 3237 // pratipattiH-uttarapradAnaM tatra kuzalA-nipuNA yA kAcidAryA sA tasyAH sahAyA smrpnniiyaa| tathA yA sA AgADhayogaM pratipannA sA khAdhyAyasya yad dhyAnam-ekAgratayA karaNaM tatredRze kAraNe udyuktA bhavet / "mottUNa anbharahiyaM" ti yeSu kuleSu yathAbhadrakAdiSu saMyatInAmAga-5 manam 'abhyarhitaM' gauravAha tAni muktvA'nyatra kule AryikANAM na kalpate gantum // 3237 // ___ evaMvidhe kule gatvA svAdhyAyaM kurvatInAM yadyasau gRhapatiH praznayet -kimarthaM bhavatya ihA. gatAH ? tataH pratipattikuzalayA vaktavyam sajjhAiyaM natthi uvassae'mhaM, AgADhajogaM ca imA pavaNNA / tareNa sohaddamidaM ca tubhaM, saMbhAvaNijAtoM Na aNNahA te // 3238 // 10 he zrAvaka ! yo'yamasmAkamupAzrayaH tatra svAdhyAyikaM nAsti / iyaM ca saMyatI AgADhayogaM pratipannA vartate / "tareNa" tti zayyAtareNa saha yuSmAkam 'idam' IdRzaM sakalajanapratItaM sauhArda tad matvA vayamatra samAgatAH / ato nAnyathA tvayA vayaM sambhAvanIyAH // 3238 // api ca khuddo jaNo Natthi Na yAvi dUre, pacchaNNabhUmI ya ihaM pakAmA / tumbhehi loeMNa ya cittametaM, sajjhAya-sIlesu jahojamo Ne // 3239 / / 'kSudro janaH' durjanaloka iha nAsti, na cedaM yuSmadgRhaM 'dUre' asmatpratizrayAd dUravarti, pracchannabhUmizca 'iha' yuSmadgRhe 'prakAmA' vistRtA, ato'trAsmAkaM svAdhyAyo nirvyAghAtaM nirvahati / kiJca yuSmAkaM lokasya ca 'cittaM' pratItametat , yathA--"Ne" asmAkaM khAdhyAya-zIlayorgADhataraH 'udyamaH' prayatno bhavati // 3239 // // vicArabhUmi-vihArabhUmiprakRtaM samAptam // A rya kSetra prakRtam 25 sUtram kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA purasthimeNaM jAva aMga-magahAo ettae, dakkhiNeNaM jAva kosaMbIo, paJcatthimeNaM jAva thUNAvisayAo, uttareNaM jAva kuNAlAvisayAo ettae / etAva tAva kappai / etAva tAva Arie khette| No se kappai etto bAhi / 1degehi ya vinameyaM tA0 / "viNNaM vijJAtaM" iti cUrNau // Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 906 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ AryakSetraprakRte sUtram 50 teNa paraM jattha nANa-dasaNa-carittAI ussappaMti 'tti bemi 50 // athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha iti kAle paDiseho, parUvito aha idANi khettammi / caudisi samaNuNNAyaM, mottUNa pareNa paDiseho // 3240 // 'iti' amunA prakAreNa rAtrilakSaNo yaH kAlastadviSayaH pratiSedhaH pUrvasUtre prarUpitaH, 'atha' anantaramidAnI kSetraviSayaH prarUpyate / katham ? ityAha-catasRSu dikSu yAvat kSetramatra sUtre samanujJAtaM tAvad muktvA 'pareNa' bahiHkSetreSu vihArasya pratiSedho mntvyH|| 3240 // kiJca / hevA vi ya paDiseho, davAdI dace AdisuttaM tu / 10 ghaDimatta cilimiNIe, vatthAdI ceva cattAri // 3241 // vagaDA racchA dagatIragaM ca viha caramagaM ca khittammi / sAriya pAhuDa bhAve, sesA kAle ya bhAve ya // 3242 // aMdhastanasUtreSvapi 'dravyAdiH' dravya-kSetra-kAla-bhAvaviSayaH pratiSedho mantavyaH / tatra dravyapratiSedhaparam 'AdisUtra' pralambaprakRtamityarthaH (sU01-5) tathA ghaTImAtrasUtraM (sU0 16, 1517) cilimilikAsUtraM ca (sU0 18) / vastrAdipratiSedhakAni ca catvAri sUtrANi ekaM tAvat "niggaMthaM ca NaM gAhAvaikulaM0 aNuppavirse kei vattheNa vA pAeNa vA0" (sU0 38) ityAdilakSaNam, dvitIyamidameva "bahiyA viyArabhUmi vA vihArabhUmi vA0" (sU0 39) iti vizeSitam , tRtIya-caturthe tvevameva nimranthIviSaye (sU0 40, 41), etAnyapi dravyapratiSedhaparANi / tathA vagaDAsUtraM (sU0 10,11) rathyAmukhA''paNagRhAdisUtraM 20(sU0 12,13 ) dakatIrasUtraM (sU019) 'vihaM' adhvA tadviSayaM sUtraM (sU0 46) >> etadeva ca prastutaM caramasUtraM (sU0 50) etAni kSetrapratiSedhaparANi / tathA yAnyoghato vibhAgatazca sAgArikasUtrANi (sU0 22-29) yaca 'prAbhRtam' adhikaraNaM tadviSayaM sUtraM (sU0 34 ) etAni bhAvapratiSedhaparANi / 'zeSANi tu' mAsakalpaprakRtaprabhRtIni (sU0 6-9) sarvANyapi 1tti bemi iti pAThaH kevalaM kAM0 pratAveva vartate / nAnyAvasmatsamIpasthitAsu TIkApratiSu mUlasUtrapra. tiSu vA dRzyate / vyAkhyAtazcAyamaMzaH TIkAkRtetyasmAbhirmUla evAhataH // 2 "heTThA vi. gAdhA / davyato khettato kAlato bhaavto| 'vatyAdi' tti vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM / ee cattAri suttA-paDhamo-"gAhAvaikulaM" (sU0 38 ) biio-"bahiyA viyArabhUmi" (sU0 39) taio-gAmANuggAma, cauttho-vAsAvAsaM, eyaM davve / sAgAriyasuttaM (sU0 22-29) ahikaraNasuttaM (sU * 34) va bhAve / sesaM kaNThyam // " iti vizepacUrNiH // "heTThA vi. gAdhA / dabato khetato kAlato bhaavto| vatyAdi tti vatthaM paDiggahaM kaMvalaM pAyapuMchaNaM / etesi hINAtiregapaDiseho // vagaDA0 gaadhaa| carimagaM ti idameva muttaM (sU0 50) / ahigaraNasuttaM ca (sU0 34) bhAve / sesaM kaMThaM // " iti cUrNiH // __3 degSayANAM pratiSedhAnAmanyatamaH ko'pi kvApi sUtre pratiSedho kA0 // 4 - etadantargataH pAThaH bhA0 kA. eva vartate // Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 907 bhASyagAthAH 3240-45] prathama uddezaH / sUtrANi 'kAle ca bhAve ca' ubhayorapi pratiSedhakAni bhavanti // 3241 // 3242 // ahavaNa sutte sutte, davvAdINaM cunnhmoaaro| so ya adhINo vattari, sotari ya ato aNiyamo'yaM // 3243 // athavA na pRthag dravyAdiviSayANi sUtrANi, kintu sUtre sUtre 'caturNA' dravya-kSetra-kAlabhAvAnAmavatAraH pradarzayitavyaH / 'sa ca' avatAro vaktari zrotari ca 'adhInaH' AyattaH, yadi 5 vaktA tathAvidhapratipAdanazaktisamanvitaH zrotA ca grahaNa-dhAraNAlabdhisampannaH tadA bhavati sUtre sUtre caturNA dravyAdInAmavatAraH, anyadA tu neti bhAvaH / ato nAyaM niyamo yadavazyaM pratisUtraM dravyAdicatuSTayamavatAraNIyamiti // 3243 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA pUrvasyAM dizi yAvadaGga-magadhAna 'etuM' vihartum / aGgA nAma-campApratibaddho janapadaH / magadhA-rAjagRha- 10 pratibaddho dezaH / dakSiNasyAM dizi yAvat kauzAmbImetum / pratIcyAM dizi sthUNAviSayaM yAvadetum / uttarasyAM dizi kuNAlAviSayaM yAvadetum / sUtre pUrva-dakSiNAdipadebhyastRtIyAnirdezo liGgavyatyayazca prAkRtatvAt / etAvat tAvat kSetramavadhIkRtya vihAM kalpate / kutaH ? ityAhaetAvat tAvad yasmAdArya kSetram / no "se" tasya nirgranthasya nirgranthyA vA kalpate' 'ataH' evaMvidhAd AryakSetrAdU bahirvihartum / 'tataH paraM' bahirdezeSu / api sampratinRpatikAlAdA- 15 rabhya >> yatra jJAna-darzana-cAritrANi 'utsarpanti' sphAtimAsAdayanti tatra viharttavyam / 'itiH' parisamAptau / bravImi iti tIrthakara-gaNadharopadezena, na tu svamanISikayeti sUtrArthaH // atha niyuktivistaraH jo etaM na vi jANai, paDhamuddesassa aMtimaM suttaM / ahavaNa savva'jjhayaNaM, tattha u nAyaM imaM hoi // 3244 // 20 'yaH' AcAryaH 'etat' prastutaM prathamoddezakasyAntyaM sUtraM na jAnAti, athavA sarvamapIdaM karUpAdhyayanaM yo na jAnAti, 'tatra' AcArya tadviSayamityarthaH 'idaM' vakSyamANaM 'jJAtam' udAharaNaM bhavati // 3244 // Aha kimarthaM prathamoddezakasyAntyaM sUtraM na jAnAtItyuktam ? ucyate ujjAlito padIvo, cAussAlassa majjhayArammi / pamuhe vA taM savvaM, cAussAlaM pagAseti // 3245 // 'catuHzAlasya' gRhasya 'madhyakAre' madhyabhAge 'pramukhe vA' praveza-nirgamamukhe pradIpa ujjvAlitaH san 'tat' catuHzAlaM sarvamapi prakAzayati; evamatrApi sakalAdhyayanamadhyavartini prastutasUtre yadidaM prathamoddezakasyAntyasUtraM na jAnAtItyuktaM tad madhyadIpaMkamavagantavyam / yadvA yasmAdatra prathamoddezake samAsataH sarvA'pi sAmAcArI samarthitA tatazcatuHzAlapramukhojvAlitapradIpa 1degte 'itaH' evaMdeg bhA0 // 2 >> etadantargataH pAThaH mo0 le0 kAM0 eva varttate // 3 sUtrasaGkepArthaH // atha vistarArtha bhASyakRd bibhaNiSurAha-jo etaM bhA0 // 4degmartha prathamAdhyayanamadhyavartini prastutasUtre yadidaM prathamo kA0 // 5degpakaM sakalAdhyayanaviSayamava kA0 // 25 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 908 saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ AryakSetraprakRte sUtram 50 ivedamantyadIpakamavasAtavyam / tatazcedamuktaM bhavati ?-etat kalpAdhyayanaM prathamoddezakaM vA na jAnAti sa gaNaparivartI bhagavadbhirnAnujJAtaH // 3245 // idameva pracikaTayipuH "tatrAcArye jJAtamidaM bhavati" (gA0 3244) iti padaM vyAkhyAnayati jo gaNaharo na yANati, jANaMto vA na desatI maggaM / so sappasIsagaM piva, viNassatI vijaputto vA // 3246 // yaH kazcid gaNadharaH 'mArga' yathoktasAmAcArIrUpaM na jAnAti, jAnAti vA paraM na ziSyANAM taM mArgamupadizati sa sarpazIrSakamiva vaidyaputra iva vA vinazyati // 3246 // tatthaM imaM kappiyaM udAharaNaM--ego sappo niccaM paloeMto appaNo jahAsuhaM viharai / 10 tAhe se puMchaDA bhaNati--tumaM niccameva purato gacchasi / anyacca sI-uNha-vAse ya tamaMdhakAre, NicaM pi gacchAmi jato mi NesI / gaMtavvae sIsaga! kaMci kAlaM, ahaM pitA hoja purassarA te / / 3247 // bhoH zIrSaka ! nityamAmyahaM bhavatpRSThalagnA satI yato yato mAM nayasi tatra tatra zIte vA uSNe vA varSe vA nipatati 'tamo'ndhakAre vA' bahalatamaHpaTalavilupte pradeze gacchAmi, kiM karomi ? 15 paraM sAmprataM kaJcit kAlaM 'gantavye' gamane'hamapi tAvat 'te' tava purassarA bhaveyam // 3247 // zIrSakaM prAha sasakkare kaMTaile ya magge, vajemi more NaulAdie ya / / bile ya jANAmi aduTTa duDhe, mA tA visUrAhi ajANi evaM // 3248 // he pucchike ! aMhaM purassaraM gacchan sn| 'sazarkarAn' karkarayuktAn kaNTakAkulA~zca mArgAn 20 varjayAmi / yatra ca mayUrAn nakulAdIMzcAtmopadravakAriNaH pazyAmi tatra na gacchAmi / bilAni cAmUni aduSTAni amUni ca duSTAni ityevamahaM samyag jAnAmi / tvaM punareteSAM madhyAdekamapi na jAnAsi / atastvamevamajJA satI mA tAvat "visUrAhi" ti "khiderjUra-visUrau" ( siddha0 8-4-132) iti prAkRtalakSaNabalAd mA khedamanubhavetyarthaH // 3248 // pucchikA prAha taM jANagaM hohi ajANigA haM, purassaraM tAva bhavAhi anja / 25 esA ahaM gaMgalipAsaeNaM, laggA duaM sIsaMga! vacca vacca // 3249 // ___ zIrSaka ! tvaM jJAyakaM bhava, ahahmajJAyikA'pi sthAsyAmi, 'purassaram' agragAmukaM tAvat tvamadya bhava, ahaM punareSA naGgalipAzakena lagnA atraiva sthitA, tvaM punaH 'dvataM' zIghraM vraja brajeti 1degpakaM sakalaprathamoddezakaviSayamava kA0 // . 2 tA0 ta0 De. mo0 le0 vinA'nyatra-ya enAM prathamoddezakabhaNitAM sAmAcArI na jAnAti bhA0 / ya etadakhilamapi kalpAdhyayanamekameva vA prathamoddezakamarthato na jAnAti kA0 // 3 iti niyuktigAthApadaM kAM0 // 4 'mArga' prastutazAstroktasAmA kA0 // 5 degtha sappasIsagodAharaNaM tAva bhannai-ego kAM0 // 6 degto maNe mo0 le. kAM0 vinA // 7degvye kAle'hama bhA0 // 8 >> etadantargataH pAThaH kAM0 eva vartate // Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAyagAthAH 3246-52 ]. // 3249 // zIrSakamAha- prathama uddezaH / akovie ! hohi purassarA me, alaM viroheNa apaMDitehiM / sassa chedaM amuNe ! imassa, dahuM jatiM gacchasi to gatA si / / 3250 / / 'akovide !" mUrkhe ! bhava 'me' mama purassarA, alamapaNDitaiH saha virodhena calitena, paraM 'he amuNe !' ajJe ! asya madIyavaMzasya cchedamapi dRSTvA yadi gacchasi tatastvamapi 'gatA'si' 5 vinaSTA'sItyarthaH asya kAryasya paryavasAnaM pazcAt tvamapi drakSyasIti bhAvaH || 3250 // api ca kulaM viNA se sayaM payAtA, nadIva kulaM kulaDA u nArI / nibbaMdha eso hi sobhaNo te, jahA siyAlassa va gAitanve / / 3251 // 'vayam' Atmacchandena 'prayAtA' pravRttA 'kulaTA' khairiNI nArI 'kulaM' pitRkulaM dhazurakulaM 10 ca vinAzayati / keva kim ? ityAha- nadIva kulam, yathA nadI khairaM mahApUrapravRttA satI kulamubhayamapi pAtayati tathaiSA'pi kuladvayamityarthaH / na cAyamIdRzaH 'nirbandha : ' kadAgrahaH 'te' tava 'zobhanaH' pariNAmasundaro bhavitA / yathA zRgAlasya 'gAtavye' unnaditavye nirbandho na zobhanaH saJjAta iti / atra khasadrumAkhyAnakam - ekko siyAlo ratiM gharaM paviTTo / gharamANusehi cetito nicchubhiumADhato / so suNagAIhiM 15 pAraddho nIlIrAgaraMjaNe paDito, kiha vi tato uttiNNo, nIlavaNNo jAto / taM anne sarabhatarakkha-siyAlAI pAMsiuM bhAMti -- ko tumaM eriso ? / so bhai - ahaM savAhiM migajAIhiM khasaddumo nAma girAyA kato, tato ahaM etthamAgato, pAsAmi tAva ko maM na namati ? / te jANaMti - aputro eyassa vaNNo, avassaM esa devehi aNuggahito / tao bhAMti - amhe ta kiMkarA, saMdisaha, kiM karemo ? / khasaddumo bhaNati -hatthivAhaNaM deha / diNNo, vilaMggo 20 viyarati / aNNayA siyAlehiM uNNaIyaM / tAhe khasaddumeNaM taM siyAlasahAvamasahamANeNa uNNaIyaM / tato hatthA 'so siyAlo' tti nAuM soMDAe ghettuM mArito / jahA so siyAlo unnaIyaM souM unnaIe viTTo evaM tumaM pi viNassihisiti || 3251 // kiJca -- ullattiyA bho ! mama kiM karesI, thAmaM sayaM suThu ajANamANI / sutaM tayA kiNNa katAI mUDhe !, jaM vANaro kAsi sugehiyAe / / 3252 / / pucchi ! yadi nAma tvaM 'ullattitA' mama sammukhaM valitA tataH khakaM 'sthAma' vIryamajAnatI mama kiM kariSyasi ? na kimapIti bhAvaH / paraM mUDhe ! tvayA kiM na kadAcidapyetat saMvidhAnakaM zrutaM yad vAnaraH sugehikAyAH zakunikAyAH sammukhamAvRttaH san kRtavAn ? | atra kathAnakam-- 909 vAseNaM jhaDijjaMtaM, rukkhagge vAnaraM tharathareMtaM / sugharA nAma sauNiyA, bhaNati tayaM niDDae saMtI // 1 vilajjo viyadeg bhA0 ka0 // 2 tathApi sva' bhA0 // 3 bhA0 vinA'nyatra - 'Na saDi' tA0 mo0 kAM0 / 'Na paDi' ta0 De0 le0 // 25 30 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 910 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ AryakSetraprakRte sUtram 50 chettUNa me taNAI, ANeUNaM ca rukkhasiharammi / vasahI katA NivAtA, tattha vasAmi nirubiggA // ettha hasAmi ramAmi ya, vAsArate ya Na vi ya ullAmi / aMdolayAmi vAnara !, vasaMtamAsaM vilaMbemi // hatthA tava mANusagassa jArisA hidayae ya viNNANaM / hatthA viNNANaM jIvitaM ca mohapphalaM tujjha // visahasi dhArapahAre, na ya icchasi gehamappaNo kAuM / vAnara ! tume asuhite, amhe vi ratiM na viNdaamo|| taha doccaM taha taccaM, rosavito tIeN vAnaro pAvo / 10 roseNa dhamadhameMto, upphiDito taM gato sAlaM // AkaMpitammi to pAdavammi phiraDi ti niggatA sugharA / aNNammi dumammi ThitA, jhaDijate sIta-vAteNaM // itaro vi ya taM jeDDu, ghettUNaM pAdavassa siharAo / taNayaM ekeka aMchiUNa to ujjhatI kuvito // bhUmIgatammi to NiDDayammi aha bhaNati vAnaro pAvo / sughare ! avahitahidae !, suNa tAva jahA ahiriyA si // Na va si mamaM mayahariyA, Na va si mamaM sohiyA va NiddhA vA / sughare ! acchasu vigharA, jA vaTTasi logatattIsu // jahA so vAnaro sugharAe paDicoio samANo tIse ceva paDiNIIbhUo, evaM tumaM pi 20 mae hitovaeseNANusAsiyA vi mama cevopari bhUya tti / ata evoktam upadezo na dAtavyo, yAdRze tAdRze jaine / pazya vAnaramUrkheNa, sugRhI nigRhI kRtA // // 3252 // kizcAnyat na cittakammassa visesamaMdho, saMjANate NAvi miyaMkakaMti / 25 kiM pIDhasappI kaha dUtakammaM, aMdho kahiM kattha ya desiyattaM // 3253 // ___ yathA andhazcitrakarmaNaH 'vizeSa' rAmaNIyakaM na jAnIte, nApi mRgAkasya-candramasaH kAntim , evaM tvamapi cakSurahitatayA mArge gantuM na jAnAsIti bhAvaH / tathA ka pIThena sarpituMgantuM zIlamasyeti pIThasapI-paGguH ? ka ca 'dUtakarma' sandezahArakatvam ?, ka cAndhaH ? ka ca 'dezakatvaM' mArgadarzakatvam !, yathA sarvathaivAghaTamAnakamidaM tathA bhavatyA api niSpratyUhaM gamanamiti 38 bhAvaH // 3253 // evaM zIrSakeNokte sati sA bravIti buddhIbalaM hINavalA vayaMti, kiM sattajuttassa karei buddhI / kiM te kahA Neva sutA katAyI, vasuMdhareyaM jaha vIrabhojA // 3254 // 1 nare bhA0 // 2 degbalaM bhA0 / etadanusAreNaiva bhA0 TIkA / dRzyatAM patra 911 TippaNI 1 // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3253-58 ] prathama uddezaH / 911 buddhilakSaNaM yad balaM tad 'hInabalI' niHsattvA eva vadanti / yataH sattvayuktasya buddhiH kiM karoti ? sattvenaiva sarvakAryasiddheH / kiM vA tvayA kadAcidiyaM kathA naiva zrutA - yathA vasundhareyaM vIrabhojyA / taduktam neyaM kulamAyAtA, zAsane likhitA na vA / khaGgenAkramya bhuJjIta, vIrabhojyA vasundharA // atha zIrSakamAha asaMsayaM taM amuNANa maggaM gatA vidhANe duratikamammi | imaM tu me bAhati vAmasIle !, aNNe vi jaM kA hisi ekaghAtaM / / 3255 / / 'asaMzayaM' nissaMdehaM tvam 'ajJAnAM' mUrkhANAM 'mArgam' AtmopaghAtarUpaM gatA / vasati ? ityAha-- vidhAne duratikrame sati / vidhAnaM nAma - yad yena yadA prAptavyaM tad duratikramam, 10 nAnyathA karttuM zakyate / uktaJca -- buddhirutpadyate tAdRg, vyavasAyazca tAdRzaH / sahAyAstAdRzA jJeyAH, yAdRzI bhavitavyatA | // / 3254 // ata eva tad avazyambhAvitayA nAsmanmano dunoti, paraM 'vAmazIle !' pratikUlapathagAmini ! mAmidameva bAdhate yad 'anyAnapi ' AtmavyatiriktAnasmAdRzAnekadhAtaM kariSyasi, AtmanA 15 saha mArayasIti bhAvaH || 3255 // 5 sA maMdabuddhI aha sIsakassa, sacchaMda maMdA vayaNaM akAuM / purassarA hotu muhuttametaM, apeyacakkhU sagaDeNa khuNNA || 3256 / / 'sA' pucchikA 'mandabuddhiH' sadbuddhivikalA 'atha' anantaraM zIrSakasya vacanamakRtvA 'svacchandA' svamatipravRttA 'mandA' gamanakriyAyAmalasA balAmoTikayA purassarA bhUtvA gantuM 20 pravRttA / tataH kimabhUt ? ityAha- 'apetacakSuH ' locanarahitA sA puro gacchantI muhUrtamAtreNa zakaTena 'kSuNNA' AkrAntA vipattimupAgatA || 3256 // eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH je majhase khalu desa- gAmA, atiSpitaM tesu bhayaMtu ! tujhaM / lakkhaNNa- hiMDIhiM sutAviyA mo, amhaM pi tA saMpara hou chaMdo || 3257 // 'ye' agItArthAH ziSyAste AcAryAn bhaNanti -- bhadanta ! ye khalu 'madhyadeze' AryakSetre ' 25 dezAH - magadhAdayo grAmAzca - tatpratibaddhAsteSu bhagavatAm 'atipriyam' atIva vihartuM rocate, paraM vayameSu divaseSu rUkSAnnamAtralAbhena hiNDyA ca - itastataH paribhramaNarUpayA suSThu - atizayena tApitAH - dagdhAnnadehAH saJjAtAH, ato'smAkamapi tAvat samprati cchando bhavatu, svacchandena yatra yatra rocate tatra tatra vihariSyAma iti || 3257 // guravo bruvate - deho vahI teNaga-sAvatehiM, paduTThamecchehi ya tattha tattha / jatA paribbhassadha aMtadese, tadA vijANissaha me visesaM / / 3258 / 1 lam' akiJcitkaraM vada bhA0 // 2 'lu bhikkhagA bhA0 / etadanusAreNaiva bhA0 TIkA / dRzyatAM TippaNI 3 // 3 tre bhaikSagrAmAsteSu bhavatAm bhA0 // 30 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 912 saniyukti-laghubhApya-vRttike vRhatkalpasUtre [ AryakSetraprakRte sUtram 50 bho bhadrAH ! yUyaM pratyantadeze viharanto yadA dehastenaiH-zarIraharaiH upadhistenaiH-upakaraNaharaiH zvApadaiH-siMha-vyAghrAdibhiH pradviSTamlecchaizca tatra tatropahRtAH santaH saMyamA-''tmavirAdhanAdinA paribhraMzamApsyatha tadA vijJAsyatha 'me' madIyaM vizeSam , yathA-hA ! na zobhanaM kRtamasmAbhiH yadevaM gurUNAM vacanamavagaNayya khacchandasA vihAraH kRta iti / yastu gaNadharo na jAnAti, 5 jAnAno vA ziSyANAM mArga nopadizati, sa teSAmanuvRttyA sanmArgamatikramyAnAryadeze viharan taireva ziSyaiH saha vinAzamAvizati; yathA sarpazIrSakaM pucchikAsahitaM vinaSTamiti // 3258 // atha vaidyaputradRSTAntamAha vejassa egassa ahesi putto, matammi tAte anndhiiyvijo| gaMtuM videsaM aha so silogaM, ghetUNamegaM sagadesameti // 3259 // 10 ekasya vaidyasya putra AsIt / sa ca 'tAte' pitari mRte sati anadhItavidya iti kRtvA rAjJaH sakAzAd vRttiM na labhate / tato vaidyakazAstrapaThanAtha videzaM gatvA tatra kasyApi vaidyasya pArthe eka zlokaM zRNoti sma pUrvAle vamanaM dadyAdaparAhe virecanam / vAtikeSvapi rogeSu, pathyamAhurvizoSaNam / / 15 tatastena cintitam-huM jJAtaM vaidyakarahasyam , ataH kimarthamatra tiSThAmi ? iti / 'atha' anantaramasau zlokaM gRhItvA svakam' AtmIyaM dezamupaiti // 3259 // ahA''gato so u sayammi dese, lakSNa taM ceva purANavittiM / raNNo NiyogeNa sute tigicchaM, kuvvaMtu teNeva samaM viNaTTho // 3260 // 'atha' anantaraM 'saH' vaidyaputraH khake deze samAgataH san rAjJaH samIpe tAmeva purANAM vRttiM 20labdhvA anyadA rAjJo niyogena 'sutasya' rAjJaH putrasya pUrvoktazlokapramANena cikitsAM kartumArabdhavAn / tato'sau rAjaputrastadIyayA apaprayogakriyayA vinaSTaH / rAjJA cApare vaidyAH pRSTAH-- kimetena samyakprayogeNa kriyA kRtA ? utApaprayogeNa ? / tairuktam-apaprayogeNeti / tato'sau tena rAjJA zArIreNa daNDena daNDitaH / evamasAvapi 'tena' rAjaputreNa samaM vinaSTa iti uktam / eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH--yathA'sau vaidyaputra ekamavikaM maraNamanuprAptaH evaM ya AcArya idaM 25 kalpAdhyayanaM na jAnAti ekadezaM vA jAnan gaNaM parivartayati sa gambhIrasaMsArasAgaraM paribhramannanekAni janitavya marttavyAni prAmoti // 3260 // athedaM sUtraM bhagavatA yatra kSetre yaM ca kAlaM pratItya prajJaptaM tadevAha-- . sAeyammi puravare, sa~bhUmibhAgammi vaddhamANeNa / suttamiNaM paNNattaM, paDuca taM ceva kAlaM tu // 3261 // 30 sAkete puravare sabhUmibhAge udyAne samavasRtena bhagavatA varddhamAnakhAminA sUtramidaM 'tameva' vartamAnaM kAlaM pratItya nirgrantha-nirgranthInAM purataH prajJaptam // 3261 // katham ? ityAha 1 etadanantaraM mo0 le0 pratau granthAgram-7000 iti vartate // 2degyanaM sampUrNamajAnan gaNaM bhA0 // . 3 subhUmi bhA0 taa.|| Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3259--64] prathama uddezaH / 913 magahA kosaMvI yA, thUNAvisao kuNAlavisao ya / emA vihArabhRmI, etAvaMtA''riyaM khettaM // 3262 // pUrvasyAM dizi magadhAna dakSiNasyAM dizi kauzAmbI aparasyAM dizi sthUNAviSayaM uttarasyAM dizi kuNAlAviSayaM yAvad ye dezA etAvadAryakSetraM mantavyam / ata eva sAdhUnAmeSA vihArabhUmI / itaH paraM nirgrantha-nirgranthInAM vihartuM na kalpate // 3262 // athAryapadasya nikSepanirUpaNAyAha nAma ThavaNA davie, khette jAtI kule ya kamme ya / ___ bhAsAriya sippAriya, NANe taha daMsaNa caritte // 3263 // nAmAryAH sthApanAryA dravyAryAH kSetrAryA jAtyAryAH kulAryAH kAryAH bhASAryAH zilpAryA jJAnAryA darzanAryAzcAritrAryAzceti / tatra nAma-sthApane supratIte / dravyAryA nAmanAdiyomyAH 10 tinizavRkSaprabhRtayaH / kSetrAryA arddhaSaDviMzatirjanapaidAH tadvAsino vA / te ca janapadA rAjagRhAdinagaropalakSitA magadhAdayaH / uktaJca rAyagiha magaha 1 caMpA, aMgA 2 taha tAmalitti vaMgA ya 3 / kaMcaNapuraM kaliMgA 4, vANArasi ceva kAsI ya 5 // sAketa kosalA 6 gayapuraM ca kuru 7 soriyaM kusaTTA ya 8 / 15 kaMpillaM paMcAlA 9, ahichattA jaMgalA ceva 10 // vAravaI ya suraTThA 11, videha mihilA ya 12 vaccha kosaMbI 13 / naMdipuraM saMDibbhA 14, bhadilapurameva malayA ya 15 // verADa vaccha 16 varaNA, acchA 17 taha mattiyAvai dasanA 18 / suttIvaI ya cedI 19, vIyabhayaM siMdhusovIrA 20 // mahurA ya sUraseNA 21, pAvA bhaMgI ya 22, mAsapuri vaTTA 23 / sAvatthI ya kuNAlA 24, koDIvarisaM ca lADhA ya 25 // seyaviyA vi ya nagarI, kegaiaddhaM ca AriyaM bhaNiyaM / / jatthuppatti jiNANaM, cakkINaM rAma-kaNhANaM // // 3263 // samprati jAtyAryAnAha 25 aMbaTThA ya kalaMdA, videhA vidakA ti ya / ___ hAriyA tuMtuNA ceva, cha etA inbhajAtio // 3264 // iha yadyapyAcArAdiSu zAstrAntarepu bahavo jAtibhedA upavarNyante tathApi loke etA evAmbaSTha-kalinda-vaideha-vidaka-hArita-tuntuNarUpAH 'ibhyajAtayaH' abhyarcanIyA jAtayaH prasiddhAH / tata etAbhirjAtibhirupetA jAtyAryAH, na zeSajAtibhiriti // 3264 // 1 asmAt sAketAt pUrcasyAM dizi kauzAmbI bhA0 vinA // 2 pdvaasinH| te ca bhaa0|| 3 lADA ya bhA0 kAM0 // 4 degyA cuMcuNA bhA0 ko0 / TIkA'pyatraitadanusAreNaiva vartate / dRzyatAM TippaNI 5 // 5degta-cucaNadeg bhA0 kAM0 // 30 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 914 . saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ AryakSetraprakRte sUtram 50 atha kulAryAn nirUpayati uggA bhogA rAiNNa khattiyA taha ya NAta koravyA / ikkhAgA vi ya chaTThA, kulAriyA hoMti nAyavvA // 3265 // 'ugrAH' upadaNDakAritvAdArakSikAH / 'bhogAH' gurusthAnIyAH / 'rAjanyAH' vayasyAH / 5'kSatriyAH' sAmAnyato rAjopajIvinaH / 'jJAtAH' udArakSatriyAH, 'kauravAH kuruvaMzodbhavAH, ete dvaye'pyeka eva bhedaH / 'ikSvAkava:' RSabhanAthavaMzajAH SaSThAH / ete kulAryA jJAtavyAH // 3265 // ___ 'bhAghAryAH' ardhamAgadhabhASAbhASiNaH / 'zilpAryAH' tuNNAka-tantuvAyAdayaH / jJAnAryAH paJcadhA-Abhinibodhika-zrutA-'vadhi-manaHparyaya-kevalajJAnAryabhedAt / darzanAryA dvidhA-sarAga10 vItarAgadarzanAryabhedAt / tatra sarAgadarzanAryAH kSAyopazamikaupazamikasamyagdRSTibhedAd dvidhA / vItarAgadarzanAryA upazAntamohAdayaH / cAritrAryAH paJcavidhAH-sAmAyika-cchedopasthApya-parihAravizuddhika-sUkSmasamparAya-yathAkhyAtabhedAt / atra ca kSetrAryaradhikAraH // athAryakSetravihAre kAraNamAha jammaNa-nikkhamaNesu ya, titthakarANaM kareMti mahimAo / bhavaNavai-vANamaMtara-joisa-vemANiyA devA // 3266 // ihAryakSetre bhagavatAM tIrthakRtAM janma niSkramaNayoH cazabdAd jJAnotpattau ca bhavanapati-vAnamantara-jyotiSka-vaimAnikA devAH 'mahimAH' sAtizayapUjAH kurvanti / tAzca dRSTvA bahavo bhavyA vibudhyante, pravrajyAM ca pratipadyante, cirapravrajitA api sthiratarA bhavanti // 3266 // uppaNNe NANavare, tammi aNate pahINakammANo / to uvadisaMti dhamma, jagajIvahiyAya titthakarA // 3267 // 'tasmina' taddeze 'anante' aparyavasite 'jJAnavare' mati-zrutAdizeSajJAnapradhAne kevalAkhye 'utpanne' tadAvArakakarmakSayAdAvirbhUte sati 'prahINakarmANaH' prakSINaghAtikauzAstIrthakarAH 'tataH' jJAnotpattyanantaraM 'dharma' zruta-cAritrarUpaM jagajjIvahitAyopadizanti // 3267 // logaccherayabhUtaM, ovayaNaM nivayaNaM ca devANaM / saMsayavAkaraNANi ya, pucchaMti tahiM jiNavariMde // 3268 // ___ lokasya-manuSyalokasya AzcaryabhUtaM-vismayakAri devAnAmutpatanaM nipatanaM ca dRSTvA vahvo jIvAH pratibudhyante / tathA deva-manupya-tiryagrupA asaGkhyeyAH saMjJinaH svasvasaMzayAnAM vyAkaraNAni-nirvacanAni jinavarendrAn 'tatra' Aryajanapade pRcchanti / bhagavanto'pi ca sAtizayatvAt teSAmasaGkhyeyAnAmapi yugapadeva saMzayAnunmUlayanti // 3268 // api ca30 samaNaguNavidu'ttha jaNo, sulabho uvadhI sataMtamaviruddho / Ariyavisayammi guNA, NANa-caraNa-gacchavuDDI ya // 3269 / / 1 'aizvA bhA0 // 2 havo vuddhA vitru tA0 bhA0 kAM0 vinA // stomasAkSAtkaraNadakSe 'anante' kaaN|| 23 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3265-74] prathama uddezaH / zramaNaguNAH-mUlottaraguNarUpAH, tatra paJca mahAvratAni mUlaguNAH, udgamotpAdanaiSaNAdoSavizuddhiH aSTAdaza zIlAGgasahasrANi cottaraguNAH, tAn vetti--jAnAtIti zramaNaguNavid , IdRzaH 'atra' Aryajanapade 'janaH' lokaH / atra ca 'upadhiH' audhika aupagrahikazca 'khatantreNa' khasiddhAntoktena prakAreNa 'aviruddhaH' adUSitaH 'sulabhaH' sukhenaiva labhyate / ete AryaviSaye viharatAM guNA bhavanti / tathA jJAnasya caraNasya upalakSaNatvAd darzanasya cAtra vRddhirbhavati, vyAghA-5 tAbhAvAd jJAna-darzana-cAritrANi sphAtimupagacchantIti bhAvaH / gacchasya cAtra vRddhirbhavati, bahUnAM bhavyajantUnAM pravrajyApratipattiH(teH) // 3269 // ettha kira saNi sAvaga, jANaMti abhiggahe suvihiyANaM / etehi kAraNehiM, bahigamaNe hoMti'NugghAyA // 3270 // 'atra kila' AryakSetre saMjJAnaM saMjJA-deva-guru-dharmaparijJAnaM sA vidyate yeSAM te saMjJinaH-10 aviratasamyagdRSTayaH, 'zrAvakAH' pratipannANuvratAH, ete 'suvihitAnA' sAdhUnAmabhigrahAn jAnanti / abhigrahA nAma yathetthamAhArAdikamamISAM kalpate itthaM ca na kalpate, athavA abhigrahA:-dravyakSetra-kAla-bhAvaviSayAH prAguktakharUpAH tAn jJAtvA te saMjJi-zrAvakAstathaiva pratipUrayanti / etaiH kAraNairAryajanapade vihAraH kartavya iti vAkyazeSaH / yadyAryakSetrAd bahirgacchati tatazcatvAro anudAtA mAsAH prAyazcittam // 3270 // 15 ANAdiNo ya dosA, virAhaNA khaMdaeNa didvNto| eteNa kAraNeNaM, paDucca kAlaM tu pnnnnvnnaa||3271 // AjJAdayazca doSAH / virAdhanA cAtma-saMyamaviSayA / tatra ca skandakAcAryeNa dRSTAntaH kartavyaH / ata etena kAraNena bahina gantavyam / etad bhagavadvardhamAnakhAmikAlaM pratItyoktam / idAnIM tu sampratinRpatikAlaM pratItya prajJApanA kriyate yatra yatra jJAna-darzana-cAri-20 trANyutsarpanti tatra tatra viharttavyam // 3271 // atha skandakAcAryadRSTAntamAha doceNa Agato khaMdaeNa vAde parAjito kuvito| khaMdagadikkhA pucchA, NivAraNA''rAdha tavvajA // 3272 // uANA''yudha NUmaNa, NivakahaNaM kova jaMtayaM puvvaM / baMdha cirika NidANe, kaMbaladANe rayoharaNaM // 3273 // aggikumAruvavAto, ciMtA devIya ciNha rayaharaNaM / khijaNa saparisadikkhA, jiNa sAhara vAta DAho ya // 3274 // sAvatthI nayarI | jiyasattU rAyA / dhAriNI devI / tesiM putto khaMdato kumAro juvarAyA / bhagiNI se puraMdarajasA / so ya khaMdato sAkto abhigato / io ya uttarAvahe 30 pacaMte kuMbhakArakaDaM nagaraM / daMDatI raayaa| tassa purohito pAlato / sA puraMdarajasA daMDa1degdAnIntanaM tu kAlaM pradeg bhA0 / / - Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 916 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ AryakSetraprakRte sUtram 50 tissa raNNo diNNA / annayA pAlao dUto Agato / khaMdayakumAreNa rAyaparisAe vAe parAjio paTTho savisayaM gato / khaMdato paMcahiM saehiM saddhiM pabatio muNisuvvayasAmiNo aMtie / tasseva te sIsA jAyA / annayA titthayaraM Apucchati-paMcahiM saehiM saddhiM kuMbhakArakaDaM vaccAmi ? / bhagavayA vArito 'sovasagaM' ti / puNo pucchati-ArAyA ? virAhayA ? / 5 tumaM mottuM sesA ArAhayA / evaM so gato kuMbhakArakaDaM / tassa aggujANe Thito / pAlageNa ya diTTho / tAhe teNaM pubavereNaM daMDatI vuggAhito-esa parIsahaparAtito paMcahiM saehiM saddhiM tava rajaM ghecchihiti / so ya na pattiyAi / tAhe NeNa AuhANi aggujANe ThaviyANi daMseUNa buggaahito| tao bhaNati-tumaM ceva se jaM jANasi taM karehi / teNa purisajaMtaM kayaM / save AraddhA pilliuM / khaMdaeNa bhaNiyaM-mamaM paDhamaM mArehi / tAhe so bhaNati--tuma picchAhi tAva 10 sIse vahijaMte / evaM te save vahiyA siddhA ya / pacchA khaMdayassa baddhassa ruhiracirikkAhi ya siccamANassa sIsesu ya khaMDijaMtesu asuho pariNAmo jAto / teNa niyANaM kayaM / aggikumAresu uvavanno / bhagiNIya se kaMbalarayaNaM dinnayaM, tatohiMto rayaharaNaM kayaM / taM ruhirAvalitaM seNAya 'maMsaM' ti kAuM gahiyaM / devIe aggato paDiyaM / 'kato eyaM rayaharaNaM ? kiM mama bhAyA mAriu ?' ti tAe rAyA bhaNito-aho ! viNaTTho si / tAhe so aggikumAresu pajatto 15 jAto / tAhe nagaramsa sabato joyaNaparimaMDale jaM kiMci taNaM vA kaTuM vA taM sAhariuM da8 saja NavayaM nagaraM / so ya pAlao aNeNa saputta-dArao saha suNaeNaM kuMbhIe pakko / puraMdarajasA ya muNisuvvayatitthayarapAyamUle sAhariyA saparisA / / ___ atha gAthAtrayasyAkSarayojanA-zrAvastyAM pAlako dautyenAgataH / sa ca vAde skandakena parAjitaH / tato'sau tasyopari kupitaH / itazca skandakasya suvratasvAmipAdhai dIkSA / adhI20 tasUtrArthasya ca tasyAnyadA bhagavataH samIpe pRcchA-vrajAmyahaM kumbhakArakRtaM nagaram / bhagavatA tu 'sopasargam' iti bhaNitvA nivAraNA kRtA, tathA 'tvadvarjAH sarve'pyArAdhakAH' iti ca bhaNitam / tatastaM kumbhakArakRtapuramAgacchantaM pAlakena zrutvA yatrodyAne'sau sthitaH tatrAyudhAnAM "NUmaNa" ti pracchannaM sthApanA / tato nRpasya kathanA, yathA-eSa parISahaparAjitastvAM mArayitvA tvadIyaM rAjyamadhiSThAsyatItyAdi / tato rAjJaH kopo'bhavat , bhaNitaM ca-yat te rocate 25 tadamISAM kurupveti / tatastena puruSayanaM kRtvA pIDayitumArabdhAH sAdhavaH / skandakenoktam-pUrva mAM yantramadhye prakSipa / tatastena pApAtmanA skandakasya stambhe gADhataraM bandhanam / tato nippIDyamAnasAdhusambandhinIbhiH zoNitacirakkAbhiH siktena skandakena nidAnaM kRtam / bhaginyA ca tasya kambalaratnadAnaM kRtamAsIt , tena ca rajoharaNaM kRtam / skandakasya ca vipadyAgnikumAreSUpapAtaH / tato rajoharaNaM zoNitaliptaM cihnamavalokya devyAzcintA-nUnamapadrAvitAH sAdhavaH 30 pApAtmaneti / tataH prabhUtaM rAjJaH purataH khedanam / tataH 'sapariSadaH' saparivArAyAstasyA dIkSA 1 mo0 leta. De. vinA'nyatra-bhArakaDaM bhA0 / bhakArakakkhaDaM tA. kA0 // 2degttaM sauNIya 'masaM' mo0 le0|| Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 917 bhASyagAthAH 3275-78 prathama uddezaH / dApanArthaM jinasamIpe 'saMharaNaM' nayanam / saMvartakavAtaM vikuLa sakalasyApi purasya 'dAhaH' dahanam / yata evamAdayo doSAstato nAnAryakSetre viharttavyam // 3272 / / 3273 // 3274 // atha "yatra jJAna-darzana-cAritrANyutsarpanti tatra viharttavyam' (gA0 3271) iti yaduktaM tadviSayamabhidhitsuH sampratinRpatidRSTAntamAha-- kosaMvA''hArakate, ajasuhatthINa dmgpvvjaa|| avvatteNaM sAmAieNa raNNo ghare jAto // 3275 // kauzAmbyAmAhArakRte AryasuhastinAmantike dramakeNa pravrajyA gRhItA / sa tenA'vyaktena sAmAyikena mRtvA rAjJo gRhe jAta ityakSarArthaH / bhAvArthastu kathAnakagamyaH // 3275 // taccedam kosaMbIe naiyarIe ajasuhatthI samosaDhA / tayA ya aMcitakAlo / sAdhujaNo ya hiMDamANo phavati / tattha egeNa damaeNa te diTThA / tAhe so bhattaM jAyati / tehiM bhaNiyaM-amhaM 10 AyariyA jANaMti / tAhe so gato AyariyasagAsaM / AyariyA uvauttA / tehiM NAyaM-esa pavayaNauvaggahe vaTTihiti / tAhe bhaNio-jati paJcayasi to dijjae bhattaM / so bhaNai-patrayAmi tti / tAhe paJcAito, sAmAiyaM kArio / teNa atisamuddiTuM, tao kAlagato / tassa avattasAmAiyassa pabhAveNa kuNAlakumArassa aMdhassa raNNo putto jAto // .. ko kuNAlo? kahiM vA aMgho ! ti-pADaliputte asogasirI rAyA / tassa putto 15 kuNAlo / tassa kumArabhutIe ujjeNI diNNA / so ya aTThavariso / raNNA leho visajjitozIghramadhIyatAM kumAraH / asaMvattie lehe raNyo uTTitassa mAisavattIe kataM-andhIyatAM kumAraH / sayameva tattasalAgAe acchINi aMjiyANi / sutaM raNNA / gAmo se diNNo / gaMdhabakalAsikkhaNaM / puttassa rajjatthI Agato pADaliputtaM / asogasiriNo javaNiyaMtario gaMdhavaM karei / AuTTo rAyA bhaNai-maggamu jaM te abhiruiyaM ti / teNa bhaNiyaM- 20 caMdaguttapaputto ya, biMdusArassa nttuo| asogasiriNo putto, aMdho jAyati kAkaNiM // 3276 // . candraguptasya rAjJaH prapautro bindusArasya nRpateH 'naptA' pautro'zokazriyo nRpasya putraH kuNAlanAmA andhaH 'kAkaNIM' rAjyaM yAcate // 3276 // tao rAiNA bhaNito-kiM te aMdhamsa rajeNaM ? / teNa bhaNiyaM--puttassa me kajaM ti / rAiNA 23 bhaNiyaM-kahiM te putto ? ti / teNa ANittA dAio-imo me saMpai jAo putto ti / taM ceva nAmaM kayaM / tao saMvaDio / dinnaM rajaM / teNa saMpairAiNA ujeNiM AI kAuM dakkhiNAvaho sabo tattha TieNaM oavio| save paccaMtarAyANo vasIkayA / tao so viulaM rajasiriM muMjai / kiJca- . ___ aJjasuhatthA''gamaNaM, da8 maraNaM ca pucchaNA kahaNA / pAvayaNammi ya bhattI, to jAtA saMpatIraNNo // 3277 // 1 "nayarIe mahAgirI ajamahatthI ya samosaDhA" vizeSacUrNau // 30 For Private & Personal use only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 918 10 saniyukti-ladhubhASya-vRtti ke bRhatkalpasUtre [ AryakSetraprakRte sUtram 50 jIvantasvAmipratimAvandanArthamujayinyAmAryasuhastina Agamanam / tatra ca rathayAtrAyo rAjAGgaNapradeze rathapurataH sthitAnAryasuhastigurUn dRSTvA nRpaterjAtismaraNam / tatastatra gatvA gurupadakamalamabhivandya pRcchA kRtA-bhagavan ! avyaktasya sAmAyikasya kiM phalam ! / sUrirAharAjyAdikam / tato'sau sambhrAntaH pragRhItAJjalirAnandodakapUrapUritanayanayugaH prAha-bhagavan ! / evamevedam , paramahaM bhavadbhiH kutrApi dRSTapUrvo na vA ? iti / tataH sUraya upayujya kathayantimahArAja ! dRSTapUrvaH, tvaM pUrvabhave madIyaH ziSya AsIdityAdi / tato'sau paramaM saMvegamApannastadantike samyagdarzanamUlaM paJcANuvratamayaM zrAvakadharma prapannavAn / tatazcaivaM pravacane sampratirAjasya bhaktiH saJjAtA // 3277 // kiJca javamajha muriyavaMse, dANe vaNi-vivaNi dArasaMloe / tasajIvapaDikkamao, pabhAvao samaNasaMghassa // 3278 / / - yathA yavo madhyabhAge pRthula AdAvante ca hInaH evaM mauryavaMzo'pi / tathAhi-candraguptastAvad bala-vAhanAdivibhUtyA hIna AsIt , tato bindusAro bRhattaraH, tato'pyazokazrIvRhatamaH, tataH sampratiH sarvotkRSTaH, tato bhUyo'pi tathaiva hAniravasAtavyA, evaM yavamadhyakalpaH sampratinRpatirAsIt / tena ca rAjJA 'dvArasaMloke' caturkhapi nagaradvAreSu dAnaM pravartitam / 15 "vaNi-vivaNi" ti iha ye bRhattarA ApaNAste paNaya ityucyante, ye tu daridrApaNAste vipaNayaH; yadvA ye ApaNasthitA vyavaharanti te vaNijaH, ye punarApaNena vinA'pyUrddhasthitA vANijyaM kurvanti te vivaNijaH / eteSu tena rAjJA sAdhUnAM vastrAdikaM dApitam / sa ca rAjA vakSyamANanItyA sajIvapratikrAmakaH prabhAvakazca zramaNasaGghasyAsIt / / 3278 // atha "dANe vaNi-vivaNidArasaMloe" iti bhAvayati odariyamao dAresu, causu pi mahANase sa kAreti / NitA''Nite bhoyaNa, pucchA sese abhutte ya // 3279 // audarikaH-dramakaH pUrvabhave'haM bhUtvA mRtaH san ihAyAta ityAtmIyaM vRttAntamanusmaran nagarasya catulapi dvAreSu sa rAjA satrAkAramahAnasAni kArayati / tato dInA-'nAthAdipathikaloko yastatra nirgacchan vA pravizan vA bhoktumicchati sa sarvo'pi bhojanaM kAryate / yat taccheSa25 muddharati tad mahAnasikAnAmAbhavati / tato rAjJA te mahAnasikAH pRSTAH-yad yuSmAkaM dInAdibhyo dadatAmavaziSyate tena yUyaM kiM kurutha ? / te bruvate-asmAkaM gRhe upayujyate / nRpatirAha-yad dInAdibhirabhuktaM tad bhavadbhiH sAdhUnAM dAtavyam // 3279 // etadevAha- . sAhUNa deha eyaM, ahaM meM dAhAmi tattiyaM mollaM / 30 NecchaMti ghare ghettuM, samaNA mama rAyapiMDo tti // 3280 // ____ sAdhUnAmetad bhaktapAnaM prayacchata, ahaM "bhe" bhavatAM tAvanmAnaM mUlyaM dAsyAmi, yato mama ___gRhe zramaNA rAjapiNDa iti kRtvA grahItuM necchanti // 3280 // Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3278-84 ] prathama uddezaH / emeva teli - goliya- pUrviya moraMDa - dussie caiva / jaM deha tassa mola, dalAmi pucchA ya mahagiriNo / / 3281 // evameva tailikAstailam, golikAH - mathitavikrAyikAstatrAdikam, paupikA apUpAdikam, moreNDakAH - tilAdimodakAH tadvikrAyikAkhilAdimodakAn, daudhyikA vastrANi ca dApitAH / katham ? ityAha-yat taila takrAdi yUyaM sAdhUnAM dattha tasya mUlyamahaM bhavatAM prayacchAmIti 15 tatazcAhAra-vastrAdau kimIpsite labhyamAne zrImahAgirirAryamuhastinaM pRcchati - Arya ! pracuramAhAra-vastrAdikaM prApyate tato jAnISva mA rAjJA lokaH pravartito bhavet / / 3281 // asuhatthi mamatte, aNurAyAdhammato jaNo detI / saMbhoga vIsukaraNaM, takkhaNa AuTTaNeM niyatI // / 3282 // AryasuhastI jAnAno'pyaneSaNAmAtmIyaziSyamamatvena bhaNati kSamAzramaNAH ! 'anurAja- 10 dharmataH' rAjadharmamanuvarttamAna eSa jana evaM yathepsitamAhArAdikaM prayacchati / tata AryamahAgiriNA bhaNitam - Arya ! tvamapIdRzo bahuzruto bhUtvA yadyevamAtmIyaziSyamamatvenetthaM bravISi, tato mama tava cAdyaprabhRti viSvaksambhogaH - naikatra maNDalyAM samuddezanAdivyavahAra iti; evaM sambhogasya viSvakkaraNamabhavat / tata AryasuhastI cintayati -- ' mayA tAvadekamaneSaNIyamAhAraM AnatA'pi sAdhavo grAhitAH, svayamapi cAneSaNIyaM bhuktam, aparaM cedAnImahamitthamapalapAmi, 15 tadetad mama dvitIyaM bAlasya mandatvamityApannam ; athavA nAdyApi kimapi vinaSTaM bhUyo'pyahametasmAdarthAt pratikramAmi' iti vicintya tatkSaNAdevAvarttanamabhavat / tato yathAvadAlocanAM dattvA khAparAdhaM samyak kSAmayitvA tasyA akalpapratisevanAyAstasya nivRttirabhUt / tato bhUyo'pi tayoH sAmbhogikatvamabhavat // 3282 // atha "trasajIvapratikrAmakaH " ( gA0 3278 ) ityasya bhAvArthamAha - sorAyA'vaMtivatI, samaNANaM sAvato suvihitANaM / paJcatiyarAyANo, savve saddAviyA teNaM / / 3283 // 919 'saH' sampratinAmA rAjA avantIpatiH zramaNAnAM 'zrAvakaH' upAsakaH paJcANuvratadhArI abhavaditi zeSaH / te ca zAkyAdayo'pi bhavantItyata Aha- 'suvihitAnAM' zobhanAnuSThAnAnAm / tatastena rAjJA ye kecit prAtyantikAHgaH - pratyantadezAdhipatayo rAjAnaste sarve'pi ' zabdA- 25 pitAH' AkAritAH // 3283 // tataH kiM kRtam ? ityAha - 1 "moraMDA nAma rohamayA golayA jArisayA kIrati / " iti vizeSacUrNo // 2 'bhRti visambho' mo0 ke0 binA // kahio ya tesi dhammo, vistharato gAhitA ya sammattaM / appAhitA ya bahuso, samaNANaM bhadagA hoha / / 3284 // kathitazca 'teSAM' prAtyantikarAjAnAM tena vistarato dharmaH / grAhitAzva te samyaktvam / tataH 30 20 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 920 saniyukti ladhubhASya-vRttike. bRhatkalpasUtra [ AryakSetrAvRtte sUtram 50 khadezaM gatA api te bahuzastena rAjJA sandiSTAH, yathA-zramaNAnAM 'bhadrakAH' bhaktimanto bhavata // 3284 // atha kathamasau zramaNasaGghaprabhAvako jAtaH ! ityAha-- aNujANe aNujAtI, pupphAruhaNAi ukirnngaaii|| pUyaM ca veiyANaM, te vi sarajesu kAriMti // 3285 // 5 anuyAnaM-rathayAtrA tatrAsau nRpatiH 'anuyAti daNDa-bhaTa-bhojikAdisahito. rathena saha hiNDate / tatra ca puSpAropaNam AdizabdAda mAlya-gandha-cUrNA-''bharaNAropaNaM ca karoti / 'ukiraNagAI" ti rathapurato vividhaphalAni khAdyakAni kapardaka-vastraprabhRtIni cokiraNAni karoti / Aha ca nizIthacUrNikRt rahagato va vivihaphale khajage ya kabaDDaga-vatthamAdI ya okiraNe karei ti // 10 anyeSAM ca caityagRhasthitAnAM 'caityAnAM' bhagavaTimbAnAM pUjAM mahatA vicchadeMna karoti / te'pi ra rAjAna evameva svarAjyeSu rathayAtrAmahotsavAdikaM kArayanti / idaM ca te rAjAnaH sampratinRpatinA bhaNitAH / / 3285 // . jati maM jANaha sAmi, samaNANaM paNamahA suvihiyANaM / davveNa meM na karja, eyaM khu piya kuNaha majhaM / / 3286 // 15 yadi mAM vAninaM yUyaM 'jAnItha manyadhve tataH zramaNebhyaH suvihitebhyaH 'praNamata' praNatA bhavata / 'dravyeNa daNDadAtavyenArthena me na kAryam , kinsvetadeva zramaNapraNamanAdikaM mama priyam , tadetad yUyaM kuruta // 3286 // vIsajiyA ya teNaM, gamaNaM ghosAyaNaM sarajesu / sAhUNa muhavihArA, jAtA pacaMtiyA desA // 3287 / / 20. evaM 'tena' rAjJA zikSA dattvA visarjitAH / tatasteSAM kharAjyeSu gamanam / tatra ca taiH khadezeSu sarvatrApyamAghAtaghoSaNaM kAritam , caityagRhANi ca kAritAni / tathA prAtyantikA dezAH sAdhUnAM sukhavihArAH rAjAtAH / katham ? iti ceducyate-tena sampratinA sAdhavo bhaNitAHbhagavantaH ! etAn pratyantadezAn gatvA dharmakathayA pratibodhya paryaTata / sAdhubhiruktam-rAjan ! ete sAdhUnAmAhAra-vastra-pAtrAdeH kalpyA-'kalpyavibhAgaM na jAnanti tataH kathaM vayameteSu viha25 rAmaH / tataH sampratinA sAdhuvepeNa sabhaTAH zikSA dattvA teSu pratyantadezeSu visarjitAH // 3287 // tataH kimabhUt ! ityAha samaNagaDabhAviesuM, tesU rajesu esnnaadiisu|| sAhU suhaM vihariyA, teNaM ciya bhaddagA te u // 3288 // zramaNaveSadhAribhirbhaTerepaNAdibhiH zuddhamAhArAdigrahaNaM kurvANaiH sAdhuvidhinA bhAviteSu teSu 0 rAjyeSu sAdhavaH sukhaM vihRtAH / tata eva ca sampratinRpatikAlAt 'te' pratyantadezA bhadrakAH satrAtAH / / 3288 // 1 masau pAramezvarapravacanaM prabhAvayati ? iti ucyate-aNu' bhA0 // 2 pUjanAM ma tA0 ta0 de0 // 3degmaNAnAM suvihitAnA 'maNadeg bhA* // Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3285-89) prathama uddeshH| idameva spaSTayati udiNNajohAulasiddhaseNo, sa patthivo nnijiysttusenno| samaMtato sAhusuhappayAre, akAsi aMdhe damile ya ghore // 3289 // udIrNAH-prabalA ye yodhAstairAkulA-saGkIrNA siddhA-pratiSThitA sarvatrApyapratihatA senA yasya sa tathA, ata eva ca 'nirjitazatrusenaH' khavazIkRtavipakSanRpatisainyaH evaMvidhaH sa sampratinAmA / pArthivaH andhAn draviDAn cazabdAd mahArASTra-kuDukkAdIn pratyantadezAn 'ghorAn' pratyapAyabahulAn samantataH 'sAdhusukhapracArAn' sAdhUnAM sukhaviharaNAn 'akArSIt' kRtavAn // 3289 // // AryakSetraprakRtaM samAptam // // iti zrIkalpAdhyayanaTIkAyAM prathama uddezakaH parisamAptaH // kalpe mANikyakoze jinapatinRpateH sUribhistanniyuktai stasyaivA katAnairnayapathanipuNaizcintyamAnAdhikAre / peTA uddezakAH syuH SaDiha gahanatAmudritA artharalaiH, pUrNAstatrA''dyapeTAprakaTanavidhaye kuJcikaiSA'stu TIkA // // sarvagranthAnam-22875 // 1raNIyAna 'bhakA bhA0 kaa0|| Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra kalpe prathama uddezaka by'H Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiMmata jena AtmAnaMda sabhA prApya pustako krama vigata 1 trizaSTi zalAkA purUSa parva 2-3-4 pustaka * 2 trizaSTi zalAkA purUSa parva ..... 3 dvAdazAre nayacakra" bhAga-1.. 4 dvAdazAre nayacakram bhAga-2..................... 5 dvAdazAre nayacakram bhAga-3. 6 strInirvANa kevaLI bhukti prakaraNa ............. 7 jinadatta AkhyAna. sAdhu-sAdhvI Avazyaka kriyA sUtra prata.... kumAra vihAra zataka pratAkAre. prAkRta vyAkaraNa ....... 11 AtmakrAMti prakAza ............. 12 navasmaraNAdi stotra saMdoha. 13 jANyuM ane joyuM............. 14 supArzvanAtha caritra bhAga-2 . 15 kathAra- koSa bhAga-1 .......... 16 jJAna pradipa bhAga 1-2-3 sAthe. 17 sumatinAtha caritra bhAga-1.... 18 sumatinAtha caritra bhAga-2... 19 zatruMjaya girirAja darzana 20 vairAgya jharaNA ..... 21 upadezamALA bhASAMtara... 22 dharma kauzalya... 23 namaskAra mahAmaMtra........ 24 puNyavijaya vizeSAMka 25 Atmavizuddhi .. 26 jainadarzana mImAMsA .... 27 zatruMjaya tIrthano 15mo uddhAra .. 28 AtmAnaMda covisI............. 29 brahmacarya cAritra pUjAditrayI saMgraha. 30 AtmavallabhapUjA ......... 31 navapadajI pUjA.... 32 gurubhakti gahuMlI saMgraha... 33 bhakti bhAvanA. 34 jaina zAradApUjana vidhi... 35 jaMbusvAmI caritra 36 cAra sAdhana ....... 37 zrI tIrthakara caritra (sacitra) .......... ... 50-00 ... pa0-00 500-00 ..... 350-00 3pa0-00 .... 25-00 . 15-00 ... 20-00 20-00 pa0-00 .. pa-00 .. 7-00 1000 20-00 30-00 40:00 40-00 . 80-00 ... 10-00 . 3-00 30-00 10-00 . pa-00 10-00 1000 10-00 .. 2-00 2-00 pa-00 *. 5-00 pa-00 2-00 2-00 *.. pa-00 . 1pa-00 .......... 20-00 .......... 1pa0-00 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Veneeeaaaoo Tejas Printers AHMEDABAD PH. (079) 6501045