________________
ज्ञानचन्द्रिकाटीका - ज्ञानभेदाः ।
' खाओवसमियं ' इत्यादि । तदावरणीयानाम् तस्य - अवधिज्ञानस्य, यानि आवरणीयानि - आवरकाणि, तेषां कर्मणां मध्ये, उदीर्णानाम् = उदयावलिकां प्राप्तानां कर्मदलिकानां क्षयेण = क्षयकरणेन, तथा अनुदीर्णानाम् अवधिज्ञानावरणीयकर्मसु यान्यनुदितानि आत्मनि स्थितानि कर्मदलिकानि तेषाम्, उपशमेन - उपशमनकरणेन विपाकोदयनिरोधेन, यदवधिज्ञानं समुत्पद्यते, तदवधिज्ञानं क्षायोपशमिकमित्युच्यते । ear क्षायोपशमिकमवधिज्ञानं प्रति अवधिज्ञानावरणीयकर्मणां क्षयोपशमरूपो हेतुरुक्तः । क्षयोपशमश्च देशघातिरसस्पर्धकानामुदये सति भवति न तु सर्वघातिरसस्पर्धकानाम् ।
४९
मनुष्याणां पञ्चेन्द्रियतिरश्चां चावधिज्ञानं नावश्यंभावि, तस्मात् समानेऽपि, क्षायोपशमिकत्वे भवप्रत्ययिकादिदं भिद्यते । परमार्थतस्तु सकलमप्यवधिज्ञानं
उत्तर -- अवधिज्ञान के आवारक जितने कर्म हैं उनके उदीर्ण दलिकों का क्षय होता है, तथा अनुदीर्ण दलिकों का सदवस्थारूप उपशम रहता है, इस स्थिति में जो अवधिज्ञान होता है वह क्षायोपशमिक अवविज्ञान है । इस तरह अवधिज्ञान के प्रति अवधिज्ञानावरणीय कर्म का क्षयोपशम हेतुरूपसे कहा गया है। अवधिज्ञानमें अवधिज्ञानावरणीय कर्म के देशघातिरसस्पर्धकों ( कर्माशों ) का उदय तथा सर्वघातिरसस्पर्धकों का कुछ का क्षय और कुछ का सदवस्थारूप उपशम रहता है। मनुष्यों के तथा पंचेन्द्रिय तिर्यञ्चों के अवधिज्ञान अवश्यंभावी नहीं होता है, अर्थात क्षायोपशमिक अवधिज्ञान समस्त मनुष्य एवं पंचेन्द्रिय तिर्यश्चों के होता ही है, ऐसा नियम नहीं है किन्तु जिनके अवधिज्ञानावरणीय कर्म का क्षयोपशम होता है उन्हीं के यह होता है, ऐसा नियम है, अतः भवप्रत्ययिक अवधिज्ञान जो समस्त देव और नारकियों के अवश्यंभावी
આવારક જેટલાં કમ છે તેમના ઉત્તીર્ણ લિંકાના ક્ષય થાય છે અને અનુઢીશ્ લિ કાના સત્તવસ્થારૂપ ઉપશમ રહે છે. આ સ્થિતિમાં જે અધિજ્ઞાન થાય છે તે ક્ષાયા પશિમક અવિષેજ્ઞાન છે. આ રીતે અવધિજ્ઞાનની પ્રતિ અવધિજ્ઞાનાવરણીય કના ક્ષયાપશમ હેતુરૂપે કહેવાયા છે. અવિધજ્ઞાનમાં અવિધજ્ઞાનાવરણીયના દેશઘાતિ સ્પર્ધા કા ( કર્યાં શા ) ના ઉદ્ભય તથા સઘાતિરસ૫ કેામાંના કેટલાંકા ક્ષય તથા કેટલાકના સદવસ્થારૂપ ઉપશમ રહે છે. મનુષ્યાનુ તથા પંચેન્દ્રિય તિય ચાનુ` અવધિજ્ઞાન અવશ્યભાવી હાતુ નથી, એટલે કે રક્ષાયેાપમિક અવિષેજ્ઞાન સવે મનુષ્ય તથા પંચેન્દ્રિય તિય ચાને થાય જ છે એવા નિયમ નથી, પણ જેને અવિધજ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષાપશમ થાય છે તેમને તે થાય જ છે એવા નિયમ છે. તેથી ભવપ્રત્યયિક અવધિજ્ઞાન જે સમસ્ત દેવ અને નારકીને
શ્રી નન્દી સૂત્ર
