Book Title: Agam 31 Chulika 01 Nandi Sutra Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
ज्ञानचन्द्रिका टीका-संज्ञिश्रुतनिरूपणम्.
४५९
ननु यदि संज्ञायाः सम्बन्धात् संज्ञी भवतीत्युच्यते, तर्हि संज्ञासम्बन्धेन सर्वेऽप्येकेन्द्रियादयो जीवाः संज्ञिनः स्युः, न तु केऽप्यसंज्ञिनः, तथा हि सर्वजीवानामेकेन्द्रियादीनामपि प्रज्ञापनादौ दशविधा संज्ञा प्ररूपिता; तद् यथा—
" एगिंदियाणं भंते ! कइविहा सण्णा पण्णत्ता ? । गोयमा ! दसविहा पण्णता; तं जहा - आहारसण्णा १, भयसण्णा २, मेहुणसण्णा ३, परिग्गहसण्णा ४, कोहसण्णा ५, माणसण्णा ६, मायासण्णा ७, लोहसण्णा ८, ओहसण्णा ९, लोगसण्णा १० । "
छाया - एकेन्द्रियाणां भदन्त ! कतिविधा संज्ञा प्रज्ञप्ता ? गौतम ! दशविधा प्रज्ञप्ता; तद् यथा - आहारसंज्ञा १, भयसंज्ञा २, मैथुन संज्ञा ३, परिग्रहसंज्ञा ४, क्रोधसंज्ञा ५, मानसंज्ञा ७, लोभसंज्ञा ८, ओघसंज्ञा ९, लोकसंज्ञा १० ।
शंका- यदि संज्ञा के संबंध से जीव संज्ञी माना जाय तो फिर इस प्रकार से कोई भी प्राणी असंज्ञी नहीं माना जासकता है, कारण प्रज्ञापनाद सूत्र में समस्त एकेन्द्रियादि जीवों के भी दशप्रकार की संज्ञाएँ प्ररूपित की गई हैं, अतः वे भी संज्ञा के संबंध से संज्ञी सिद्ध हो जाते हैं । जैसे
"एगिंदियाणं भंते! कइविहा सण्णा पण्णत्ता ? गोयमा ! दसविहा पण्णत्ता" इत्यादि इस पाठ से कि जिसमें यहीं बतलाया हुआ है कि एकेन्द्रिय जीवों के आहारसंज्ञा १, भयसंज्ञा २, मैथुनसंज्ञा ३, परिग्रहसंज्ञा ४, क्रोधसंज्ञा ५, मानसंज्ञा ६, मायासंज्ञा ७, लोभसंज्ञा ८, ओघसंज्ञा ९, और लोकसंज्ञा १०, ये दश प्रकार की संज्ञाएँ है । इसी प्रकार द्वीन्द्रिय आदि जीवों में भी ये ही दस प्रकार की संज्ञाएँ जाननी चाहिये, अतः जब यह बात है तब 'संज्ञा के संबंध से जीव संज्ञी है ' શકા——જો સંજ્ઞાના સંબંધથી જીવ સત્તી ગણાય તે પછી એ પ્રકારે તા કોઇ પણ પ્રાણી અસગી માની શકાય નહીં, કારણ કે પ્રજ્ઞાપન આદિમાં સમસ્ત એકેન્દ્રિયાદિ જીવાને પણ દસ પ્રકારની પ્રરૂપીત કરેલ છે, તેથી તેએ પણ સંજ્ઞાના સબધથી સરી સિદ્ધ થઈ જાય છે. જેમકે—
સંજ્ઞા
" एगिंदियाण भते ! कइविहा सण्ण। पण्णत्ता ? गोयमा ! दसविहा पण्णत्ता " ઇત્યાદિ. આ પાઠથી કે જેમાં એજ બતાવ્યું છે કે એકેન્દ્રિય જીવાને (१) आडार संज्ञा, (२) लय संज्ञा, (3) मैथुन संज्ञा, (४) परिग्रह संज्ञा, (4) ङोध संज्ञा, (हु) मान संज्ञा, (७) भाया संज्ञा, (८) बोल संज्ञा, (ङ) शोध संज्ञा, मने (१०) बोड संज्ञा से इस प्रारनी संज्ञाओ होय छे. मेन પ્રમાણે દ્વીન્દ્રિય આદિ જીવામાં પણ એજ દસ પ્રકારની સંજ્ઞાઓ જાણવી જોઈએ, તેથી જ્યારે આમ વાત છે ત્યારે “ સંજ્ઞાના સંબંધથી જીવ સત્તી છે ”
શ્રી નન્દી સૂત્ર