________________
नन्दी सूत्रे
तथा - क्षेत्रतः खलु पञ्च भरतानि पञ्च ऐरखतानि प्रतीत्य, सादि सपर्यवसितम् । तथाहि -तेषु क्षेत्रेषु अवसर्पिण्यां सुषमदुःषमापर्यवसाने, उत्सर्पिण्यां तु दुःषमसुषमाप्रारम्भे तीर्थकरधर्मसंघानां तत्प्रथमतयोत्पत्तेः सादि भवति, एकान्तदुःषमादौकाले च तदभावात् सपर्यवसितं - अन्तसहितं भवति । तथा महाविदेहान् प्रतीत्य अनाद्यपर्यवसितं तत्र प्रवाहरूपेण तीर्थकरादीनां व्यवच्छेदाभावादिति भावः 'महाविदेहाई' इत्यत्र सौत्रत्वान्नपुंसत्वम् ।
४९४
इस प्रकार से भूत, भविष्यत् एवं वर्तमानकालमें कोइ न कोइ पुरुष इस सम्यकश्रुत का धारक बना ही रहता है, अतः प्रवाहरूप से वर्तमान रहने के कारण काल की तरह यह अनादि अनंत रूप माना जाता है । इस तरह द्रव्य की अपेक्षा सम्यक्रश्रुतमें कथंचित् सादि सांतता और कथंचित् अनादि अनंतता सूत्रकारने प्रकट की है १ ।
अब क्षेत्र की अपेक्षा वे इसे स्पष्ट करते हैं-पांच भरतक्षेत्र, एवं पांच ऐरवत क्षेत्रमें अवसर्पिणीकाल के सुषमदुष्षमा आरा के अन्तमें, तथा उत्सर्पिणी के दुष्षम सुषमा आरा के प्रारंभमें तीर्थंकर, धर्म एवं संघ की सर्वप्रथम उत्पत्ति होती है, इस अपेक्षा यह सम्यक्रश्रुत सादि है और एकान्ततः दुःखस्वरूप दुष्षमादि कालमें तीर्थकर आदिका सर्वथा अभाव हो जाता है इस कारण यह सम्यकश्रुत पर्यवसित-अन्त सहित भी है। तथा पांच महाविदेह क्षेत्रों में सदाचतुर्थकाल वर्तमान रहता है । इस अपेक्षा वहां तीर्थंकर आदिका सदा सद्भाव माना गया है, इसलिये આવે છે. તે આ પ્રકારે ભૂત, ભવિષ્ય અને વર્તમાનકાળમાં કોઈને કોઈ પુરુષ
આ સમ્યક્તના ધારક બની રહે છે જ, તેથી પ્રવાહરૂપે વમાન રહેવાને કારણે કાળની જેમ તે અનાદિ મનરૂપ મનાય છે. આ રીતે દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સભ્યશ્રુતમાં કંઈક સાદિ સાંતતા અને કઈક અનાદિ અનંતતા સૂત્રકારે अगर डुरी छे. (१)
હવે ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ તેને સ્પષ્ટ કરે છે-પાંચ ભરતક્ષેત્ર અને પાંચ ઐરવત ક્ષેત્રમાં અવસર્પિણીકાળના સુષમદુષમા આરાના અંતે, તથા ઉત્સર્પિ - થ્વીના દુષમ સુષમા આરાના પ્રારંભમાં તીથ કર, ધમ અને સધની સર્વ પ્રથમ ઉત્પત્તિ થાય છે, તે અપેક્ષાએ આ સભ્યશ્રુત સાહ્દિ છે. અને એકાન્તતઃ દુઃખ સ્વરૂપ દુખમાદિ કાળમાં તીથ કર આદિના સર્વથા અભાવ થઈ જાય છે. તે કારણે
આ સમ્યક્શ્રુત-પર્યવસિત-અત સહિત પશુ છે, તથા પાંચ મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં સદા ચતુર્થકાળ વર્તમાન રહે છે. એ અપેક્ષાએ ત્યાં તીર્થંકર આદિના સદા
શ્રી નન્દી સૂત્ર
