Book Title: Agam 31 Chulika 01 Nandi Sutra Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
शानचन्द्रिकाटीका - ज्ञानभेदाः ।
२०५
अतीर्थसिद्धाः तीर्थस्याभावोऽतीर्थ, तीर्थस्याभावश्च - अनुत्पत्तिरूपः, अपान्तराले व्यवच्छेदो वा, तस्मिन् ये सिद्धास्तेऽतीर्थसिद्धाः । तत्र मरुदेव्यादयोऽतीर्थसिद्धा उच्यन्ते, तदा तीर्थानुत्पत्तेः । तथा तीर्थस्य व्यवच्छेदश्चन्द्रप्रभस्वामि- सुविविस्वाम्यपान्तराले, तत्र ये जातिस्मरणादिना मोक्षमार्ग प्राप्य सिद्धास्तेतीर्थव्यवच्छेदसिद्धा अतीर्थसिद्धा उच्यन्ते २ । तीर्थकरसिद्धाः - तीर्थकरा एव ३ । अतीर्थकरसिद्धा अन्ये सामान्यकेवलिनः ४ । स्वयंबुद्ध सिद्धा: - ये स्वयम् = आत्मनैव बुद्धास्तन्वं ज्ञातवन्तः । परोपदेशं विना सम्यग्वरबोधिप्राप्त्या मिथ्यात्वनिद्रा पगमेन सम्यग्धं प्राप्तास्ते स्वयंबुद्धाः, तथाविधाः सन्तो ये सिद्धास्ते स्वयं बुद्धकर होते हैं । यह प्रवचनरूप तीर्थ निराधार नहीं होता है । इसके आधार - या तो गणधर होते हैं या चतुर्विध संघ होता है । इसतीर्थ के प्रवृत्त होने पर, अर्थात् तीर्थकर के शासनकाल के चालू रहने पर जो सिद्ध होते हैं - निर्वाणपद पाते हैं वे तीर्थसिद्ध हैं । जैसे वृषभसेन गणधर आदि १ ।
तीर्थ का अभाव - अनुत्पत्ति अथवा अन्तरालकाल में तीर्थ का व्यवच्छेद अतीर्थ है। इस अतीर्थ में जो सिद्ध हुए हैं वे अतीर्थसिद्ध हैं, जैसे मरुदेवी आदि। इनके समय तीर्थ की उत्पत्ति नहीं थी । तथा तीर्थ का व्यवच्छेद चन्द्रप्रभस्वामी एवं सुविधि स्वामी के अन्तराल में हुआ था । ऐसे समय में जो जातिस्मरण आदि के द्वारा मोक्षमार्ग को प्राप्तकर सिद्ध हुए हैं वे तीर्थव्यवच्छेदसिद्ध अतीर्थसिद्ध कहे गये हैं २ | तीर्थकरसिद्ध तीर्थकर ही हैं ३ । सामान्यकेवली अतीर्थंकरसिद्ध हैं ४ । जो स्वयं ही तत्वों के ज्ञाता बने हैं, अर्थात् पर के उपदेश बिना ही
કરા હોય છે. આ પ્રવચનરૂપ તીર્થ નિરાધાર હાતુ નથી. તેના આધાર કાંતા ગણધરો હાય છે કે ચતુર્વિધ સંઘ હેાય છે. આ તીથ પ્રવૃત્ત થતાં, એટલે કે તીર્થંકરના શાસનકાળ ચાલુ રહેતાં જે સિદ્ધો થાય છે—નિર્વાણપદ પામે છે. तेथे। तीर्थं सिद्ध छे-भेवां वृषलसेन गणधर वगेरे (१). तीर्थना अभाव-अनुત્પત્તિ અથવા વચગાળાના કાળમાં તીના વ્યવચ્છેદ અતી છે. આ તીમાં જે સિધ્ધ થયા તેઓ અતી સિદ્ધ છે, જેવાં કે મરૂદેવી વગેરે. તેમના સમયમાં તીની ઉત્પત્તિ થઈ ન હતી. તથા તીના વ્યવચ્છેદ ચંદ્રપ્રભસ્વામી અને સુવિધ સ્વામીના વચગાળાના સમયમાં થયા હતા. એવા સમયમાં જે જાતિસ્મરણુ વગેરે દ્વારા મેાક્ષમાને પ્રાપ્ત કરીને સિદ્ધ થયાં છે, તેમને તી વ્યવચ્છેદસિદ્ધ અતીસિદ્ધ કહેવાય છે (૨). તીર્થંકરસિદ્ધ તીર્થંકર જ છે (૨). સામાન્ય કેવળી તીર્થ"કરસિદ્ધ છે (૪). જે જાતે જ તત્ત્વાના જાણકાર બન્યાં છે, એટલે કે
શ્રી નન્દી સૂત્ર
