________________
ज्ञानचन्द्रिकाटीका - धारणाभेदाः ।
३८९
षस्य धारणम् - अविस्मरणम् । सा पडूविधा प्रज्ञप्ता, तद् यथा - ' श्रोत्रेन्द्रिय धारणा' इत्यादि । श्रोत्रेन्द्रियेण या धारणा सा श्रोत्रेन्द्रियधारणा । एवं चक्षुरिन्द्रियधारणादयः साधनीयाः । तस्याः = धारणायाः । अन्यत् सुगमम् । अत्रापि सामान्यविवक्षया एकार्थानि । विशेषार्थचिन्तायां तु भिन्नार्थानि । तत्रावायानन्तरमवगतस्यार्थस्याविच्युत्या अन्तर्मुहूर्त कालं यावत् धरणं धरणा ||१|| ततस्तस्यैवार्थस्योपयोगाच्च्युतस्य जघन्यतोऽन्तर्मुहूर्तमुत्कर्षतः संख्ये याऽसंख्येय कालपर्यन्तं यत् स्मरणं सा धारणा ॥२॥ तथा-स्थापनं - स्थापना । अवायावधारितस्यार्थस्य हृदि स्थापनं, जलपूर्ण
प्रश्न - पूर्वनिर्दिष्ट धारणा का क्या स्वरूप है ? उत्तर - धारणा छह प्रकार की कही गई है। उसके छह प्रकार ये हैं- श्रोत्र इन्द्रिय से होने वाली धारणा १, चक्षु इन्द्रिय से होने वाली धारणा २, घ्राणेन्द्रिय से होनेवाली धारणा ३, जिह्वा इन्द्रिय से होनेवाली धारणा ४, स्पर्शे इन्द्रिय से होनेवाली धारणा ५, तथा नो इन्द्रिय से होनेवाली धारणा ६ । उस धारणा में ये पांच नानाघोष एवं नाना व्यंजनवाले एकार्थक नाम हैं । जैसे - धरणा १, धारण । २, स्थापना ३, प्रतिष्ठा ४, तथा कोष्ठ ५ ।
निर्णीत अर्थ का नहीं भूलना इसका नाम धारणा हैं । यह छह प्रकार की है । श्रोत्र इन्द्रिय के विषयभूत शब्दरूप पदार्थमें जो अवाय ज्ञान के बाद उस विषय की धारणा होती है कि जिसमें जीव उस विषय को कालान्तर में भी नहीं भूलता है उसका नाम श्रोत्रेन्द्रिय धारणा है १ । इसी तरह उस २ इन्द्रिय के विषयभूत पदार्थों में अवाय ज्ञान के बाद जो उस २ विषय की धारणा जीव को होती है वह चक्षु आदि इन्द्रियों
પ્રશ્ન-પૂર્વ નિષ્ટિ ધારણાનું શું સ્વરૂપછે ? ઉત્તર-ધારણા નીચેપ્રમાણે છ પ્રકારની ખતાવેલછે-(૧) શ્રોત્રેન્દ્રિયથી થનારી ધારણા, (૨) ચક્ષુ ઇન્દ્રિયથી થનારી ધારણા, (૩) ઘ્રાણેન્દ્રિયથી થનારી ધારણા, (૪) જિહ્વા ઇન્દ્રિયથી થનારી धरणा,। (५) स्पर्शेन्द्रियथी थनारी धारणा, भने (१) नो इन्द्रियथी थनारी धारणा. તે ધારણાના આ પાંચ વિવિધ ઘાષવાળાં અને વિવિધ વ્યંજનવાળાં એકાક नाम छे-(१) धरए], (२) धारणा, (४) स्थापना, (४) प्रतिष्ठा, तथा (4) ओष्ठ. નિીત અને ન ભૂલવા તેનુંનામ ધારણાછે. તે છ પ્રકારનીછે શ્રોત્રેન્દ્રિયના વિષયભૂત શબ્દરૂપ પદાર્થમાં જે અવાયજ્ઞાનની પછી તે વિષયની ધારણા થાયછે કે જેથી જીવ તે વિષયને કાલાન્તરે પણુ ભૂલતે નથી તેનુ નામ શ્રોત્રેન્દ્રિયધારણા છે. એજપ્રમાણે તે તે ઇન્દ્રિયાના વિષયભૂત પદાર્થોમાં અવાયજ્ઞાનની પછી તે તે વિષયની ધારણા જીવનેથાયછે તે ચક્ષુ દિ
શ્રી નન્દી સૂત્ર
