________________
ज्ञानचन्द्रिकाटीका - ज्ञानभेदाः ।
१७९
कतिपयपर्यायविशिष्टमनोद्रव्यप्रतिपत्तिरित्यर्थः । विपुला - विशेषग्राहिणी मतिर्विषुलमतिः । घटोऽनेन चिन्तितः, स च सौवर्णः स्थूलो नूतनोऽपवरकस्थितः पयःपूर्ण:' इत्यादिविशेषाध्यवसायहेतुभूता मनोद्रव्यप्रतिपत्तिरित्यर्थः । यद्वा - विपुलमतिः - विपुलं = बहु विशेषसंख्योपेतं वस्तु मन्यते = गृह्णातीति विपुलमतिः । बाहुलकात् कर्तरि क्ति-प्रत्ययः । यदि वा विपुला पर्यायशतोपेता चिन्तितघटादिवस्तुविशेषग्राहिणी मति - र्विपुलमतिः । तद् द्विविधमपि मनः पर्ययज्ञानं समासतः = संक्षेपेण, चतुर्विधं प्रज्ञतं = प्ररूपितम् । तद् यथा - द्रस्यतः द्रव्यमाश्रित्य क्षेत्रतः = क्षेत्रमाश्रित्य, कालतः = कालमाश्रित्य, भावतः = भावमाश्रित्य |
तत्र ऋजुमतिद्रव्यमाश्रित्यानन्तान् अनन्तप्रदेशिकान् अनन्तपरमाणुकान्, स्कन्धान् = विशिष्टैकपरिणतान् परस्परसंयुक्तपुद्गलसमूहान् अर्धतृतीयद्वीपसमुद्रान्तर्वर्तिपर्याप्तसंज्ञिपञ्चेन्द्रियैर्मनस्त्वेन परिणमितान् जानाति = मनः पर्ययज्ञानावरणीय क्षयोपशमसामर्थ्यवशात् साक्षात्करोति पश्यति = तन्मनोग्राह्यं बाह्यमर्थमनुमानतो जानातीत्यर्थः ।
ग्रहण करनेवाला ज्ञान विपुलमति है । जैसे - " इसने घटका चिन्तवन किया है" इस तरह की अध्यवसाय की हेतुभूत जो कतिपय पर्याय विशिष्ट मनोद्रव्य की प्रतिपत्ति है वह ऋजुमति - मन:पर्ययज्ञान है । तथा “ इसने जो घटका चिन्तवन किया है, वह सोने के बने हुए घट का चितवन किया है, तथा वह स्थूल है नवीन है, कोठे में रक्खा हुआ है। " इस तरह जो विशेष ज्ञान की हेतुभूत मनोद्रव्य की प्रतिपत्ति है वह विपुलमति- मनःपर्यय ज्ञान है। अथवा जो ज्ञान विपुल- बहुत विशेषसंख्यासंपन्न वस्तु को ग्रहण करता है, अथवा अनेक पर्याय से युक्त चिन्तित घटादिवस्तुविशेष को जानता है वह विपुलमति- मन:पर्ययज्ञान है यह दोनों प्रकार का मन:पर्यय ज्ञान संक्षेप से चार प्रकार का बत
66
ક્ષમતિ છે. જેમકે તેણે ઘડાના વિચાર કર્યાં '' આ પ્રકારની અધ્યવસાયની હેતુભૂત જે કેટલીક પર્યાયવિશિષ્ટ મનેદ્રવ્યની પ્રાપ્તિ છે તે ઋજુમતિ મન:પય જ્ઞાન છે. તથા “તેણે જે ઘડાના વિચાર કર્યાં છે તે સેાનાના બનેલા ઘડાના विचार यछे, तथा ते स्थूण छे, नवीन छे, भने अटडीमां राभेलो छे" આ રીતે જે વિશેષ જ્ઞાનની હેતુભૂત મનેાદ્રવ્યની પ્રાપ્તિ છે તે વિપુલમતિ भनःयर्यथ ज्ञान छे. अथवा ने ज्ञान वियुद्ध-महु- विशेष -संध्यासयन्न-वस्तुने ગ્રહણ કરે છે, અથવા અનેક પર્યાયવાળી ધારેલી ઘટાદિ વસ્તુવિશેષને જાણે છે તે વિપુલમતિ મન:પર્યય જ્ઞાન છે. એ બન્ને પ્રકારના મન:પર્ય જ્ઞાનને સક્ષપ્તમાં
શ્રી નન્દી સૂત્ર