________________
१९४
मन्दीसूत्रे भवति, मनःपर्ययज्ञानं तु गुणप्रत्ययमेवेति भेदः ६। तस्मादवधिज्ञानान्मनःपर्ययज्ञानं भिन्नम् । एतदेव संक्षेपेण सूत्रकारः प्राह-'जणमण' इत्यादि । जनमन:परिचिन्तितार्थप्रकटनं जनानां मनांसि-जनमनांसि, तैः परिचिन्तितश्चासावर्थश्च जनमनःपरिचिन्तितार्थस्तं प्रकटयतिप्रकाशयतीति तथा भवति । तथा-मनुष्यक्षेत्रनिबद्धं भवति, न तु तद्वहिर्व्यवस्थितपाणिमनोद्रव्यविषयकमित्यर्थः । तथाचारित्रवतः अर्थात्-अप्रमत्तसंयतस्य आमौषध्यादिऋद्धिप्राप्तस्य च मन:पर्ययज्ञानं गुणप्रत्ययिकं भवति । तत्र गुणाःक्षान्त्यादयः, प्रत्ययाकारणं यस्य तद् गुणप्रत्यय, तदेव गुणप्रत्ययिकम् । तदेतन्मनःपर्ययज्ञानं वर्णितम् ॥ सू० १८॥
मूलम्-से किं तं केवलनाणं?, केवलनाणं दुविहं पण्णत्तं । तं जहा-भवत्थकेवलनाणे च, सिद्धकेवलनाणं च॥ होता है । मनःपर्ययज्ञान केवल गुणप्रत्यय ही होता है ।६। इन्हीं निमित्तों से अवधिज्ञान और मनःपर्ययज्ञान में भिन्नता है । इसी को सूत्रकार इस गाथा में संक्षेपरूप से कहते हैं-"जणमण." इत्यादि। मनुष्यों के मनद्वारा चिन्तित अर्थ को प्रकाशित करनेवाला, तथा मनुस्य क्षेत्र में ही रहे हुए संज्ञी पंचेन्द्रिय पर्याप्तक जीवों के मनोद्रव्यों को विषय करनेवाला-इसके बाहिर के प्राणियों के मनोद्रव्यों को विषय नहीं करनेवाला, ऐसा यह मनःपर्ययज्ञान आमशौंषध्यादिलब्धिप्राप्त अप्रमत्तसंयमी सम्यग्दृष्टि जीव के होता है, और वह क्षान्त्यादिगुणकारण वाला है । इस तरह यहां तक यह मनःपर्ययज्ञान का कथन हुआ ॥ सू० १८ ॥
अब सूत्रकार केवलज्ञान का प्रकरण प्रारंभ करते हैं-से किं तं केवलनाणं' इत्यादि। બંને રૂપ હોય છે, પણ મનઃપયજ્ઞાન ફક્ત ગુણપ્રત્યય રૂપ જ હોય છે. આ નિમિત્તાથી અવધિજ્ઞાન અને મન:પર્યયજ્ઞાન વચ્ચે તફાવત છે. તેને સૂત્રકાર આ थामा सक्षित ३ ४ छ-" जणमण" त्यादि.
મનુષ્યોનાં મનદ્વારા ચિંતિત અર્થને પ્રકાશિત કરનાર, તથા મનુષ્ય ક્ષેત્રમાં જ રહેલ સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય પર્યાપ્તક જીવોનાં મને દ્રવ્યોને વિષય કરનાર–તેની બહારના પ્રાણીઓના મનદ્રવ્યને વિષય નહીં કરનારું એવું આ મન:પર્યયજ્ઞાન આમશૌષધ્યાદિલબ્ધિ પ્રાપ્ત અપ્રમત્ત સંયત સમ્યગુષ્ટિ જીવને થાય છે. અને તે ક્ષાત્યાદિગુણકારણવાળું હોય છે. આ પ્રમાણે અહીં સુધી આ મન:પર્યયજ્ઞાનનું વર્ણન થયું. તે સૂ ૧૮ છે हवे सूत्राणज्ञान ५४२५१ २३ ४२ छ-" से किं त केवलनाण" त्याहि.
શ્રી નન્દી સૂત્ર
