________________
१७४
नन्दीसूत्रे ____टीका-'जइ अप्पमत्तसंजय० ' इत्यादि । व्याख्या स्पष्टा, नवरम्-ऋद्धी:आमौंषध्यादिलक्षणाः प्राप्ता ऋद्धिमाप्ताः, तद्विपरीताः अनृद्धिप्राप्ताः। विशिटमुत्तरोत्तरपूर्वार्थप्रतिपादकं श्रुतमवगाहमानाः श्रुतसामर्थ्यतस्तीनां तीव्रतरां शुभमावनामधिरोहन्तोऽप्रमत्तसंयता ऋद्धीः प्राप्नुवन्ति । आमौंषध्यादीनामन्यतमामृद्धिमवधिऋद्धिं वा प्राप्तस्य मनःपर्ययज्ञावमुत्पद्यते. नत्ववृद्धिप्राप्तस्येति भावः ।
'जइ अप्पमत्तसंजय०' इत्यादि ।
गौतम मनःपर्ययज्ञान की प्राप्ति का यह पूर्वोक्त सब निमित्त सुनकर प्रभु से पुनः पूछते है कि-हे भदन्त ! यदि यही बात है कि मनःपर्ययज्ञान पर्याप्तक, संख्येय वर्षायुष्क, कर्मभूमिज-गर्भव्युत्क्रान्तिक अप्रमत्तसंयत सम्यग्दृष्टि मनुष्यों को ही उत्पन्न होता है तो क्या जो ऋद्धि प्राप्त-ऋद्धिवाले उक्तविशेषणविशिष्ट मनुष्यों को उत्पन्न होता है ? अथवा अनृद्धिप्राप्त ऋद्धिरहित पूर्वोक्त विशेषणवाले मनुष्यों को उत्पन्न होता है ? भगवान् ने कहा-हे गौतम ! यह मनःपर्ययज्ञान ऋद्धिप्राप्त पूर्वोक्त विशेषणवाले मनुष्यों को ही उत्पन्न होता है किन्तु अऋद्धिप्राप्त-ऋद्धिरहित को नहीं होता है।
भावार्थ-प्रभुने गौतम को इस सूत्र द्वारा यह समझाया है कि जो अप्रमत्त संयत सम्यग्दृष्टि मनुष्य ऋद्धिप्राप्त-आमर्श-औषधि आदि लब्धिसंपन्न होते हैं उन्हीं को यह मनःपर्ययज्ञान उत्पन्न होता है । जिनके आमर्श-औषधि आदि लब्धियां प्राप्त नहीं हुई हैं उनके नहीं होता है ।
" जइ अप्रमत्तसंजय०" त्याहि
ગૌતમ મન:પર્યય જ્ઞાનની પ્રાપ્તિના પૂર્વકથિત સર્વ નિમિત્ત સાંભળીને પ્રભુને ફરીથી પૂછે છે-“હે ભદન્ત! જે આજ વાત છે કે મનઃ પર્યયજ્ઞાન પર્યાપ્તક, સંખેય વર્ષના આયુવાળાં, કર્મભૂમિજ, ગર્ભવ્યુત્કાન્તિક અપ્રમત-સંયત સમ્યગદષ્ટિ મનુષ્યને જ ઉત્પન્ન થાય છે તે શું જે ઋદ્ધિવાળા, ઉપર કહેલ વિશેષણવાળા મનુષ્યને ઉત્પન્ન થાય છે કે નાદ્ધિરહિત પૂર્વોકતવિશેષણવાળા મનુષ્યને ઉત્પન્ન થાય છે?” ભગવાને કહ્યું-“હે ગૌતમ! આ મન:પર્યય જ્ઞાન ઋદ્ધિવાળા પૂર્વોકતવિશેષણવાળા મનુષ્યને જ ઉત્પન્ન થાય છે પણ ઋદ્ધિરહિત મનુષ્યને પ્રાપ્ત થતું નથી.
- ભાવાર્થ–પ્રભુએ ગૌતમને આ સૂત્ર દ્વારા એ સમજાવ્યું કે જે અપ્રમત્ત સંયત સમ્યગદષ્ટિ મનુષ્યો અદ્ધિવાળા આમ–ઔષધિ આદિ લબ્ધિવાળા હોય છે તેમને જ આ મન:પર્યયજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે. જેમને આમ–ઔષધિ આદિ લબ્ધિ પ્રાપ્ત થઈ નથી તેમને થતું નથી. કેટલાક અપ્રમત-સંયત-સમ્યગ
શ્રી નન્દી સૂત્ર
