Book Title: Pradyumna Charitra
Author(s): Somkirtisuriji, Babu Buddhmalji Patni, Nathuram Premi
Publisher: Bharat Varshiya Anekant Vidwat Parishad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600020/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krn vaaliaaN daa| Jain Education international For Private & Personal use only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnadivAkara, maryAdA ziSyottama, prazAMtamUrti AcAryazrI bharatasAgara jI mahArAja kI svarNajayaMtI varSa ke upalakSa meM zrI somakIrti sUri viracita pradyumnacaritra anuvAdaka zrI bAbU buddhamalajI pATanI paNDita nAthUrAma jI premI bhAratavarSIya anekAnta vidvat pariSad Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratavarSIya anekAnta vidvat pariSad puSpa saMkhyA -115 AcAryazrI bharatasAgara jI mahArAja kI svarNajayaMtI puSpa saMkhyA -41 AzIrvAda svarNa jayaMtI varSa nirdezana AcAryazrI bharatasAgara jI mahArAja AryikA syAdvAdamatI mAtA jI grantha pradyumnacaritra praNetA anuvAda evaM sampAdaka AcArya somakIrti bAbU buddhamala jI pATanI paNDita nAthUrAma jI premI bhA0 a0 vi0 pari0 sarvAdhikAra surakSita saMskaraNa prathama vIra ni0 saM0 2524 san 1998 AcArya zrI bharatasAgara jI mahArAja saMgha pustaka prApti-sthAna I.S.B.N. 81-8583-04-3 mUlya : 60-00 rupaye mudraka varddhamAna mudraNAlaya javAharanagara, vArANasI-10 For Privale & Personal use only Jain Education international Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI vimala sAgara jI tubhyaM namaH parama dharma prabhAvakAya, tubhyaM namaH parama tIrtha suvandakAya / 'syAdvAda' sUkti saraNi pratibodhakAya, tubhyaM namaH vimala sindhu guNArNavAya / / AcArya zrI bharata sAgara jI AcAryazrI bharatasindhu namostu tubhyaM. he bhaktiprApta guruvarya namostu tubhyaM / he kIrtiprApta jagadIza namostu tubhyaM, bhavyAja sUrya guruvarya namostu tubhyaM / / Jain Education international Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Private Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (samarpaNa) pa. pU. vAtsalya ratnAkara AcArya zrI 108 vimalasAgara jI mahArAja ke paTTa ziSya maryAdA-ziSyottama jJAna-divAkara prazAnta- mUrti vANIbhUSaNa bhuvanabhAskara gurudeva AcArya zrI 108 bharatasAgara jI mahArAja kI svarNa jayantI ke upalakSa meM Apake zrI kara-kamaloM meM grantharAja sAdara-samarpita Jain Education international Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ran A. A A A 0 A A A A A 4 Q Q ajJAnatimirAMdhAnAM jJAnAMjanazalAkayA / cakSurunmIlitaM yena tasmai zrIgurave namaH / / e 7 zrIparamagurave namaH paramparAcAryya zrIgurave namaH / sakalakaluSavidhvaMsakaM zreyasAM parivarddhakaM dharmmasaMbandhakaM bhavyajIvamanaH pratibodhakArakamidaM zrI sarvajJadevAstaduttaragraMthakarttAraH zAstraM zrIpradyumnacaritranAmadheyam, etanmUlagranthakarttAraH 7 i * zrIgaNadharadevAH pratigaNadharadevAsteSAM vacanAnusAramAsAdya zrI somakIrti sUriNA viracitam / i & OM namaH siddhebhyaH nityaM dhyAyanti yoginaH / vindusaMyuktaM mokSadaM caiva oMkArAya namo namaH / / 1 / / aviralazabdaghanaughAH prakSAlitasakala bhUtalamalakalaMkAH / munibhirupAsitatIrthA sarasvatI haratu no duritAn / / 2 / / Aaa oMkAraM kAmadaM maMgalaM bhagavAn vIro maMgalaM gautamo gaNI / maMgalaM kundakundAdyau jainadharmo'stu maMgalam / / sarve zrotAraH sAvadhAnatayA zRNvantu / / 3 W OM zu i 5 cha Tha. cha 5. y * 8. OM 8 4 5 * Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / zrIsakalaparamAtmane nmH| pradyumnacaritra ( anuvAdakakA maMgalAcaraNa ) zrI arahanta jiniMdako, vandoM mana vaca kAya / chayAlisa guna jinameM lase, prAtihArya sukhadAya // 1 // aSTakarmako naSTa kari, siddha aSTa gunnsNg| aSTamadharA virAjate, namo nAya aSTAMga // 2 // paMcAcAra pracArate, munijanazAsaka sUri / rAjata guNa chattIsayuta, namoM avara guNabhUri // 3 // dvAdazAGga vANI vimala, pAraMgata uvjhaay| guNa pacIsayuta rAjate, vandoM zIsa navAya // 4 // aTThAisa guNa dhAri jo, sarvasAdhu kahalAhiM / dharai dRSTi sama savanipara, jayavanto jagamAhiM // 5 // he jinavANI bhagavato, nivaso mama ura zrAya / jAteM buddhi vikAsa ho, moha timira miTa jAya // 6 // somakIrtiprAcAryakRta zrIpradyumnacaritra / mandamatI bhASA karana, umagAnoM meM citta // 7 // Jain Edua t emational Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna 2 atha prathamaH sargaH / * mUla graMthakA maMgalAcaraNa * zrImataM sanmati natvA neminAthaM jinezvaram / madano vizvajetApi bAdhituM no zazAMka yam // 1 // varddhamAnaM jinaM natvA varddhamAnaM satAmiha / yadrUpadarzanAjjAtaH sahasranayano hariH // 2 // praNamya bhAratIM devIM jinendravacanodgatAm / caritaM kRSNaputrasya vakSye sUtrAnusArataH // 3 / / arthAt ananta catuSTayarUpa antaraGgalakSmI tathA samavazaraNAdirUpa bAhyalakSmIsaMyukta zrImahAvIrasvAmI aura zrI neminAthasvAmIko jinheM ki trilokavijayI kAmadeva bhI kucha bAdhA na kara sakA, namaskAra karake, tathA satpuruSoM kI puNyarAziko baDhAnevAle, jinake darzanamAtra se saudharma indrake hajAra netra ho gaye aise zrIvaddha mAna svAmIko namaskAra karake, tathA zrIjinendra mukhase pragaTa huI zrI sarasvatI devIko namaskAra karake, maiM pUrva AcAryoM ke kahe anusAra zrIkRSNanArAyaNake putra pradyumnakumArakA caritra kahatA hU~ // 1-3 // yaha caritra zrImahAsenAdi zrAcAryoMne jisaprakAra kahA hai, usaprakArase maiM alpamati kaise kaha sakatA hU~ ? tathApi unake caraNa kamaloMko praNAma karanese mujhe jo puNyakI prApti huI hai, usake dvArA zrIdyumnacaritra grantha racane meM mujhe avazya hI kucha parizrama na hogA / / 4-5 / / sadAkAla nirmala cittake dhAraka, paranindA karane meM mUka ( gUMge ) aura sarva prANiyoMke upakAra karanevAle sajjanoM ko merA bArambAra namaskAra hai // 6 // sAtha hI dUsaroMke dUSaNa nikAlane meM tatpara rahanevAle durjanoM ko AzIrvAda bhI hai ki, ve cirakAlataka zrAnandita raheM kyoMki unake prasAdase loga catura ho jAte haiM // 7 // zrIkRSNa ke putra pradyumna kAmadeva kA caritra to kahA~ aura alpa viSaya ko samajhanevAlI merI buddhi kahA~ ? bhalA donoM bhujAoM se, vistIrNa aura gambhIra samudrako tirake koI pAra pahu~ca sakatA hai ? caritra www.jaelibrary.org Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna 7 3 // 8 // vidvAnoMke sAmane maiM mandabuddhi kavitA karane kI icchAse usI taraha upahAsakA pAtra banUMgA, jaise U~ce vRkSa ke phaloMko tor3ane kI icchA karanevAlA kubar3A ( kubja ) manuSya hAsyapAtra banatA hai // 6 // maiM vyAkaraNa, chanda, alaMkAra, nATakAdi kucha nahIM jAnatA hU~ kevala puNyake udaya se manameM jo utsAha utpanna huA hai, usIse pApakA nAza karanevAlA caritra kahatA hU~ // 10 // zrIjinendradevakI jo pUjA indragaNa uttamottama kalpavRkSoMke phUloMse karate haiM, use kyA manuSya kalhAra (saMdhyA ko khilanevAle zveta kamala) patroMse nahIM karate haiM ? karate hI haiM // / 11 // zrI jinasenAdi pUjya prAcAryoM ne jisa taraha nirUpaNa kiyA hai, usIke anusAra maiM zaktihIna bhI unake caraNAraviMdoMkI sevA ke prasAdase varNana karatA hU~ ||12|| jisa caritra ke bA~cane tathA sunanese pApakA nAza hotA hai, use satpuruSoM ko aura vizeSakara bhavya jIvoMko avazya hI sunanA cAhiye || 13 || maiM mandamati yaha zubha caritra kevala pApa zatruke vinAzArtha aura puNya kI prAptike liye likhatA hU~ || 14 || isa caritrako maiM bhavya jIvoM ke jJAnakI vRddhi ke liye, puNyaphalakA dRSTAMta deneke liye, tathA bAlakoM kI buddhikI bar3havArIke liye bahuta hI sugama racatA hU~ / / 15 / / iti prastAvanA / isa pRthvItalapara jambUvRkSoMke AkArase cihnita eka jambUdvIpa nAmakA dvIpa hai, jisakI suvRtta ( uttama vRttoM ke dhAraNa karanevAle ) rAjAke samAna vAhinInAtha sevA karate haiM / jisa taraha rAjAkI vAhinInAtha arthAt senApati athavA mAMDalika rAjA sevA karate haiM, usI taraha jambUdvIpakI vAhinInAtha arthAt lavaNasamudra sevA karatA hai / jisa taraha rAjA suvRtta arthAt sadAcArI hai, usI taraha jambUdvIpa suvRtta arthAt golAkAra hai // 16 // usameM bharata kSetra nAmakA eka kSetra hai, jo vikhyAta hai tathA tIrthaMkaroM ke paMcakalyANaka ke sthAnoM dvArA pavitra aura pApakA nAza karane vAlA eka tIrtha hI hai Jain Educalon International caritra www. library.org Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 17 // usameM jagavikhyAta magadha nAmakA eka deza hai, jo aneka tarahakI vApikA (bAvar3I) kue aura sarovaroMse zobhAyamAna hai // 18 // usa magadhadezameM eka rAjagRha nAmakA nagara hai, jo dharAtalapara | caritra vikhyAta hai aura jinamandiroMke dvArA svargapurIke samAna sundara hai // 16 // usa nagarameM zroNika nAmakA rAjA rAjya karatA thA jo jagadvikhyAta, zatru oMkA jItanevAlA, nirmala cittakA dhAraka, vivekI, duSToMkA nigraha karanevAlA, satpuruSoMkI rakSAmeM dattacitta, zrAvakoMke prAcArakA pAlanevAlA aura samyakatvase zobhAyamAna thaa||20-21|| usa rAjAkI celanA nAmakI eka rAnI thI, jo sarala svabhAvako dhAraka apane rUpakI sampattise devAMganAtroM ke bhI rUpako jItanevAlI, pApase bhayabhIta, apane guNoMse saMsArameM vikhyAta, guNoMkI khAni, samyaktvavAna, zrAvakAcArake dhAraNase atizaya nirmala, donoM kuloMko vizuddha banAnevAlI patike atyanta snehake bhArase manda gamana karanevAlI, jinamArgameM nipuNa, aura pativratA striyoM ke guNoMko dhAraNa karanevAlI thii||22-24|| usake sAtha rAjA zrINikane rAtridivasa aneka prakArake sukha bhogate aura Ananda sAgarameM magna rahate hue samaya vyatIta kara diyA, kucha jAna na par3A // 25 // eka dina aneka udyAnoMvAle vipulAcala parvatapara zrImahAvIrasvAmIkA samavazaraNa aAyA, jinake caraNAraviMda gaNadharAdi munIndroMse pUjita the, aura jinakI paramaudArika zarIrakI zobhA advitIya thI // 26-27 // usa samaya zrIjinendrake prabhAvase vaha bana phala phUloMse paripUrNa ho gayA aura mRgavyAghAdikakA svAbhAvika vaira bhI dUra ho gyaa| taba upavanako vizeSa vibhavasahita dekhakara banakA rakSaka mAlI cakita ho gayA, aura usake kAraNakA vicAra karatA huA, cAroM ora bhramaNa karane lagA // 28-26 // ghUmate 2 use samavazaraNa dikhAI diyA, jisake darzanamAtrase usakA citta praphullita ho gayA // 30 // Jain Educat international For Privale & Personal Use Only www.jatttprary.org Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna taba mAlIne bagIceke phalapuSpa tor3e aura unheM lekara vaha dvArapAlakI AjJAse rAjA zreNikakI sabhAmeM gyaa||31|| jAte hI usane rAjAko namaskAra kiyA, vinayasahita phalapuSpa bheMTa kiye, aura caritra hAtha jor3akara vaha isa prakAra manohara vacana bolA-he mahAbhAgyazAlI mahArAja !Apake upavanameM kevala jJAna vibhUSita zrIvarddhamAn bhagavAnakA zubhAgamana huA hai| unake prasAdase Apa cirakAla jIyo ! sarvaguNa sampanna bano ! aura dhana dhAnya se maMDita hozro ! // 32-34 // rAjA zroNika vIrabhagavAnakA samavazaraNa pAyA jAnakara tatkAla apane siMhAsanase uThA aura jisa dizAmeM zrIbhagavAn virAjamAna the, usa ora sAta peMDa Age calakara usane bhagavAnako praNAma kiyaa| so ThIka hI hai:-"parokSameM vinaya karanA yaha sajjanoMkA lakSaNa hai" // 35-36 // pazcAt apane sundara siMhAsana para baiThakara rAjA zroNikane vanapAlako apane solahoM prakArake vastrAbhUSaNa utAra kara de diye // 37 // aura Ananda bherI bajavAkara tathA bahutase manuSyoMko ikaTTha karake vaha apane parivArasahita jinadevakI vandanAke liye calA // 38 // samavasaraNako dUrase dekhate hI usane tatkAla hAthIse utarakara sampUrNa rAjasI ThAThako chor3a diyA // 39 // samavasaraNameM jAte hI mAnastaMbhake prabhAvase usakA sarva garva galita ho gayA aura parama bhaktibhAvase usake pariNAma bhIMja gaye / usane hAtha jor3akara mahAvIra svAmIko tIna pradakSiNA dI, tathA atyanta prasannacitta hokara isa prakAra stavana kiyaa-|| 40-41 // ___"he prabho ! Apa tIna jagatake svAmI ho, satpuruSoM karake vaMdita ho, saMsArarUpI ghora samudrameM nAvake samAna ho, kAmazatra ke jItanevAle ho, moha subhaTako vinAza karanevAle ho, ciMtAmaNike samAna ciMtita padArthake dAtA ho, kevalajJAnakI mUrti ho, AdipuruSa ho, paramottama tejamUrti ho, svayaMbhava (arthAt-svayaM hI isa svarUpako prApta honevAle ) ho, svayaMbuddha ho, svAbhAvika Anandase bharapUra ho, duHkhazokAdike nAza karanevAle ho, jarAmaraNAdise rahita ho, samyakdarzana samyakajJAna samyakcAritrarUpI Jain Edullin International www. ibrary.org - Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra ratnatrayase maNDita ho, mAna aura mAyAse varjita ho, prathamAnuyoga karaNAnuyoga caraNAnuyoga dravyAnuyogarUpI cAra vedoMmeM ApakI hI mahimA varNita hai, dhyAnameM vA gAnameM ApakA hI dhyAna vA guNAnuvAda kiyA jAtA hai, koTi sUrya ke prakAzake samAna ApakA teja hai, aura koTi candramAke ujAleke samAna zrApakI kAnti hai, nizcayase Apake darzanamAtrase manuSyoMke pApa nAzako prApta hote haiM, pApahI lokameM zaMkara arthAt zAntike kartA ho, tIna lokameM ApakA jJAna vyApta hai ataeva ApahI viSNu ho, parama brahmasvarUpa AtmasvarUpa hone se brahmA ho, pAparUpI zatru ko nAza karanevAle hara arthAt mahAdeva ho, saMsArabandhanase mukta ho, zaraNAgata bhavya jIvoMke tAranevAle ho, ananta catuSTaya tathA samavasaraNAdilakSmIke Izvara ho, tIna bhuvanake svAmI ho, dharmacakrake calAnevAle ho, saMsArasamudrameM DUbate huye bhavya jIvoMkI rakSA karate ho, ataeva dayAsiMdhu ho, bhavya jIvoMkI sukhaparaMparAko bar3hAnevAle ho ataeva varddhamAna ho aura jina arthAt gaNadharAdike Izvara ho, ataeva jinezvara ho // 42-46 // " isaprakAra jagadguru zrImahAvIra svAmIkI stuti karake rAjA zreNikane bhaktibhAvasa aSTAMga namaskAra kiyA, jala, gandha, akSata, puSpa, naivedya, dIpa, dhUpa, phalarUpa aSTadravyase vidhipUrvaka jinendrakI pUjA kI aura bAraha sabhAtroMmeM jo manuSyoMkA koThA thA, usameM jAkara baiTha gyaa| pazcAt jinezvarakA dharmopadeza prArambha huA-dharma do prakArakA hai, eka sAgAradharma aura dUsarA anAgAradharma / gRhasthiyoMke dharmako sAgAradharma kahate haiM aura yatiyoMke dharma ko anAgAradharma kahate haiM, yatidharmase mokSakI prApti hotI hai, aura gRhasthadharmase svargAdikakI prApti hotI hai / anAgAra arthAt yatiyoMke cAritrake teraha bheda haiM--paMcamahAvrata arthAt ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya aura aparigraha; paMcasamiti arthAt IryA, bhASA, eSaNA, AdAna, nikSepaNa aura tIna gupti arthAt manogupti, vacanagupti aura kAyagupti / isake pIche yatiyoMke vikhyAta aTThAIsa mUlaguNa aura asaMkhyAta uttaraguNa bhI kahe jo Jain Eduen international www.jlalbrary.org Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna caritra mokSa ke sAdhaka haiN| pazcAt gRhasthoMke bArahavrata kahe jo isapakAra haiM:--paMcaaNuvrata tInaguNavrata (digvata, bhogopabhogaparimANa, anarthadaNDatyAga ) aura cAra zikSAvrata ( dezAvakAzika, sAmAyika, proSadhopavAma, vaiyAvRtya ) aura phira zrAvakoMke aSTamUlaguNoMkA arthAt Ubara, kaThambara (aMjIra ) bar3a pIpara, pAkara ina 8 paMcodumbaroMkA tathA madya mAMsa aura madhu ina tIna makAroMke tyAga karanekA varNana kiyaa| isa prakAra gRhasthadharmako khaa| yaha gRhasthadharma svargAdi sukhakA dAtA hai (aura paramparAse mokSakA sAdhaka hai ) isaliye bhavyajIvoMko apane hitAhitakA vicArakarake pahale isIkA pAlana karanA cAhiye / zreNika rAjAko dharma kA svarUpa sunanese apAra Ananda huaa| kyoMki "bhavyAtmAoM ko dharmakathAse hI santoSa hotA hai" // 58-56 // usI samaya prastAvanA karanekA prasaMga pAkara rAjA zreNikane apane hAtha jor3akara isataraha nivedana kiyA ki, he bhagavan ! kRSNa nArAyaNa ke putra pradyumnakA caritra sunanekI merI abhilASA hai / vaha kahA~ utpanna huA, use zatru kaise hara le gayA, usane kaise 2 dharmakRnya kiye, usakI kisa 2 prakArakI zreSTha vibhUti huI, tathA vaha kisa prakAra yukti, zakti, parAkrama, dhairyakA dhAraka huaA, aAeke prasAdase meM ye saba bAteM sunanA cAhatA huuN| Apa saMdeharUpI aMdhakArako dUra karanemeM sUrya ke samAna ho, isaliye mere sandehako dUra kiijiye| taba vIranAtha bhagavAnane kahA-he rAjan ! tumane bahuta acchA prazna kiyA hai| pradyumnakA caritra pApakA nAza karanevAlA hai| pRthvItalapara vinA puNyodayake prANiyoMko aise caritrake sunanekA avasara nahIM milatA hai / isIse bhavya aura abhavya jIvoMkI vAstavika pahicAna hotI hai (arthAtjo bhavyajIva hote haiM, unhIMko yaha caritra sunanekA avasara prApta hotA hai, abhavyoMko nhiiN| jisane aneka AcAryoM ne paMcodumbarake sthAnameM pacaaNuvratako bhI grahaNa kiyA hai| / Jain E lon International www.library.org Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - isa cAritrako sunA ho, samajha lo ki, vaha bhavya hai) ataeva he matimAna ! sAvadhAna hokara aura sthira citta karake zrIkRSNake putra pradyumnakA caritra suno-zrIvarddha mAnasvAmIkI divyadhvanise aise vacana zravaNa- caritra karake bArahasabhAke samasta prANI sthiracitra aura dRDhAsana hokara baiTha gye| kyoMki "satpuruSa uttama manuSyake caritra sunanekI utkaNThA rakhate haiN| __ isaprakAra jaba zroNikarAjAne usa nirmala alaukika aura sarvottama caritrake sunanekI abhilASA prakaTa kI taba zrIvIranAtha bhagavAnne kRSNa putrakA caritra varNana karanA prArambha kiyaa| isake sunanese pANI uttama padako prApta hote haiM, aisA jAnakara bhavyajIvoMko jinadharmameM rucipUrvaka apanI buddhi lagAkara isa caritrako sunanA cAhiye // 66 // iti zrIsomakIrtiAcAryaviracita pradyumnacaritra saMskRtagranthake navIna hindI bhASAnuvAdameM rAjA zreNikake praznake kathanakA prathama sarga samApta huaa| (r) atha dvitIya sarga svayaMbharamaNasamudraparyanta asaMkhyAta dvIpa samudroMke bIcameM jambUvRttoMse cihnita aura pRthvItalapara suprasiddha jambUdvIpa nAmakA eka dvIpa hai / usakI dakSiNa dizAmeM bharatakSetra zobhAyamAna hai| usakA hama vizeSa kyA varNana kreN| tIrthaMkaroMke paMcakalyANaka sthAnoMse vaha eka tIrthasvarUpa hai, aura pApakAnAza karanevAlA hai vahA~ jinakalyANakakI racanA karanevAle devoMkA Agamana huA karatA hai||1-3|| usa bharatakSetrameM eka jagata vikhyAta saurASTa nAmakA deza hai jo puNyAtmAoMke liye svargake samAna hai // 4 // vahA~kI vATikAoMmeM lage hue sarasa ganne (ikSu) pavana dvArA cahu~ orase kampAyamAna honepara bhI bhUmipara girajAnese nIca puruSoMke dvArA bAMdhe jA~yage, aise bhayase pRthvI para nahIM girte||5|| sarovaroMmeM kamala khile hue haiM aura rAjahaMsa zabda kara rahe haiM // 6 // nadiyeM sadAkAla jalase bharapUra rahatI haiM aura unake donoM kinAre puSpoMke samUha se sugaMdhita rahate haiM // 7 // vahAMkI bAvar3I athAha Jain Edigon international For Privale & Personal Use Only www.anelibrary.org Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracamna 6 jalase bharI huI haiM, aura koka (cakravAka) ke zabdoMse mAnoM pravAsiyoM kA svAgata hI kara rahI haiM // 8 // jagaha 2 manohara jalapAnake sthAna ( pyAU ) bane hue haiM aura paiMDa paiMDa para dAnazAlA khulI huI haiN| sundara grAma itane nikaTa 2 haiM ki- murgA eka grAma se ur3akara dUsare grAmameM jA sakatA hai // 6 // aneka bagIce lage hue haiM jo (naMdanavana ke samAna ) bar3e sundara mAlUma hote haiM, mAnoM puNyAtmA jIvoM ke liye brahmAne madhyaloka meM bhI svargakI racanA kI hai || 10|| pada padapara dhAnyake kheta pakakara pIle ho rahe haiM / khetoM meM bhAra ke kAraNa jhuke hue dhAnya ke vRkSa aise zobhita hote haiM, mAnoM pAnI pIneke liye nIce mastaka kara rahe haiM // 11 // jahAM tahAM dhAnyake Dherake Dhera lage hue haiM, isaliye vahAM kabhI durbhikSa (kAla) par3ane kI bAta taka sunAI nahIM par3atI || 12 || vahAM kI bAhirI jamIna harita vA sarasa ghAsase harI ho rahI hai| cAroM ra (zveta) gAyoMke carane se mAnoM sapheda kara dI gaI ho aisI dikhAI detI hai // 13 // vahAM bana 2 meM nAga bela supArIke vRkSoMse lipaTI huI hai isa kAraNa tAmbUla (pAna) ke liye vahAM ke manuSya kevala cUnA (cUrNa) hI lekara jAte haiM // 14 // vahAM keloM tathA tAr3aphaloMse lade hue kadalI tathA tAr3a Adike vRkSa aura drAkSa (aMgUra) vRkSoMke maMDapa jagaha 2 zobhA de rahe haiM jisase vahAM ke yAtrI loga binA kalevAke hI bAhara nikalate haiM ||15|| isa tarahake saurASTra dezameM svargapurIse sundara eka dvArikA nAmakI prasiddha nagarI hai| jisameM vApikA kUpa sarovara, bana, vATikA Adi zobhAyamAna haiM mAnoM amarAvatI (indrapurI) hI logoMke puNya se yahAM A gaI hai / // 16-17 // usameM sAta sAta, ATha ATha khaNDake mahala haiM jinakI suvarNa kI bhIteM ratnoM kI mAlAoM se zobhita ho rahI haiM // 18 // ve mahala cUnese pute hue sapheda ho rahe haiM aura unake jharokhoM meM baiThI huI striyoM ke mukhako dekhanese manuSyoMko zukla pakSakI AzaMkA hotI hai // 16 // usa nagarImeM sthAna 2 para pyAU khulI huI haiM aura Daga Daga para jina maMdira bane hue haiM jinameM bhavyajIva utsava kara rahe haiM | 20|| nagarIke cAroM ora UMce koTa aura samudrakI Jain Educan International 3 caritra www.jaelbrary.org Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna caritra khAtikA (khAI) parama ramaNIka mAluma par3atI hai / deza dezAntarake manuSyoMse vahAM kI zobhA anokhI bana rahI hai // 21 // yaha nagarI uttamottama ratnoMke saMgrahako lekara kahIM calI na jAya isI vicArase mAnoM samudrane khAIke chalase use ghera rakkhA hai // 22 // vaha dvArAvatI ratnajaTita suvarNake mahaloMse bahata hI sundara dIkhatI hai // 23 // vahAMkI dukAnoMmeM ratnoMke Dherake Dhera laga rahe haiM jo pratidina AkAzameM indra dhanuSakI sI AzaMkA utpanna karate haiM // 24 // vahAMke rAjamArga (zrAma sar3ake) madonmatta hAthiyoMke zrAne jAne aura unake madajalake jharanese kIcar3ayukta ho rahe haiM // 25 // vahAM rAjA sadAkAla nivAsa karatA thA isa kAraNa vaha pRthvItala para advitIya rAjadhAnI bana rahI thI aura dravyAdikI icchA karanevAle puruSoMko cintAmaNike tulya priya jAna par3atI thii||26|| vahA~kI striyoMke rUpako dekhakara devAGganAoM ne bhI apane rUpalAvaNyakA dhamaNDa chor3a diyA thA // 27 // vizeSa kahAM taka kahA jAya, dvArikApurI aimI manabhAvanI mAluma par3atI thI mAnoM tInalokake sArabhUta padArthoM ko saMgraha karake hI saSTikartAne use racA thA // 28 // isa dvArikA nagarImeM jagatprasiddha kRSNanArAyaNa nAmakA rAjA rAjya karatA thA, jisake samAna koI bhI dAtA, bhAktA, vivekI aura jJAnavijJAnabhUpita na thA vaha vAstavameM apanI prajAkI pitAke samAna rakSA karatA thaa||26-30|| jisane bAlyAvasthAmeM hI kaMsa Adi aneka zatru oMkA vinAza kiyA thA, govardhana nAmakA parvata uThAkara usake nIce gAyake bachar3oMkI rakSA kI thI, yamunA nadIke bhItara kAle nAgako nAthA thA, nAgazayyA dhanuSya aura zaMkha zatru ke gharase prApta kiye the aura jarAsaMdhake bhAI aparAjitako saMgrAmameM naSTa kiyA thA, usa kRSNa kI zUravIratAko hama kahAM taka varNana kareM ? // 3133 // jisako samudrAkSa nAmake devane samudrako pIche haTAkara bAraha yojanakI manohara bhUmi pradAna kI thI aura jisake balako dekhakara kuverane indrakI AjJAse dvArikApurIkI racanA kI thii| 34-35 // jo lokakA sevakake samAna baMdhu thA, sevakoMkA mitra thA aura zaraNAgatoMkA rakSaka thaa||36|| jo yAcakoMke wwwtelibrary.org Jain Edalon International Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ liye kalpavRkSake samAna, zatru kI vanitAoM ke mukhacandrako malIna karaneke liye rAhuke samAna aura yAdavoM ke kularUpI samudrako bar3hAne ke liye sadAkAla sthira rahanevAle candramAke samAna thA pRthvIpara usa samaya aisA koI bhI rAjA na thA jo usake zubha lakSaNa aura guNoMkI samAnatA kara sake || 37-38 // koTi zilA uThAne meM usake parAkramako dekhakara anya rAjAoM ne apanI zUratAkA ghamaNDa chor3a diyA thA ||36|| use manorathase bhI adhika dAna karate hue dekhakara hI mAnoM gaye hue kalpavRkSa phira lauTakara Ajataka nahIM Aye ||40|| 'he svAmin! Apa guNoMhIkA Adara kyoM karate ho' aisA kahakara aura krodhita hokara hI mAnoM avaguNa usase dUra bhAga gaye the // 41 // nirmalatA, suvRttatA (gulAI ) aura prasannatA (kAnti) jo mujhameM hai, vahI cittakI vA buddhi kI nirmalatA suvRttatA (arthAt uttamottama vrata kA pAlana ) aura prasannatA rAjAne bhI dhAraNa kara lI hai aisA jAnakara hI mAnoM (IrSA bhAva se) candramA kAlA par3a gayA hai || 42 // digvijayako sainyasahita jAte samaya AkAzameM dhUla ur3akara ma~Da rahatI hai vaha aisI jAna par3atI hai mAnoM vizrAma ke liye dUsarI bhUmi bana gaI ho || 43 || jisake nirdoSa mahatvako dekhakara indrane bhI apane aizvaryAdikI prabhutAkA garva chor3a diyA // 44 // jo sajjanoMke pAlane meM tatpara, duSToM ke nigraha karane meM samartha, samudra ke samAna gaMbhIra aura sumeru ke samAna sthira thA / 45 / jisane parastriyoMko apanA vakSasthala, zatru ko yuddha ke samaya pITha aura yAcakoMko nakAra (dene ko nahIM hai aisA vacana) kabhI nahIM diyA // 46 // | aise aneka guNoMkA dhAraka, candrake tulya manohara vaha zrIkRSNa nArAyaNa harivaza ke rAjAoMkA zRGgAra banakara rAjya karatA thA || 47 | usa rAjAkI satyabhAmA nAmakI paTTarAnI thI jo nirmala cittakI dhAraNa karanevAlI zIlavatI striyoM meM ziromaNi puNyavatI lAvaNyake sarva lakSaNoMse maNDita hAva bhAva saMyukta aura apane rUpakI sampadAse devAMganAoM ke bhI rUpako tira skAra karane vAlI thI / 48 - 46 // vaha apane pati se kabhI nivedana karatI thI ki he svAmin! Apa mujhe pradyumna 11 caritra www.jnelibrary.org Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkI upamA kyoM dete haiM ? kAraNa lakSmI to capalA hotI hai parantu maiM capalA kadApi nahIM hU~ // 50 // satyabhAmA vinayAdi guNoMkI dhAraNa karanevAlI apane bhartArakI AjJAnusAra calanevAlI aura donoM kuloMko vizuddha karanevAlI vidyAdharakI putrI thI // 51 // candramA kalaMkasahita hai aura pakhavAr3e ke pIche kSINa hotA jAtA hai parantu rAnI niSkalaMka aura udayarUpa hai ataeva usake mukhako candramAkI upamA kisa prakAra dI jAya ? // 52 // usane apanI veNIse morako, lalATa (mastaka) dvArA STamI candramAko, nAsikA dvArA tote kI coMcako aura netradvArA hiraNiyoMko bhI parAjita kiyA thA / isI kAraNa maiM samajhatA hU~ ki lajjita hokara hiraNiyoMne vanakA zaraNa liyA thA / / 53-54 // usane apane dA~toMse kundapuSpakI kaliyoM ko, oThoMse biMbAphalako (kundarUke pake phalako) kaNThase zaMkhako aura donoM stanoMse nAriyaloMko jIta liyA thA // 55 // vaha mAlatIkI mAlA ke samAna komala bhujAoM aura zubhalakSaNoMvAlI rekhAoMse yukta karakamaloMse bahuta sundara jAna par3atI thI / // 56 // usane apanI kaTidvArA siMhasamUhako, nitamboM se parvatakI saghanatAko aura jaMghAoM se kadalI vRkSa (kele) ke stambhako jIta liyA thA aisA maiM samajhatA hU~ // 57 // usake donoM caraNakamala lAla manohara aura sukomala tathA zubhalakSaNoM kI rekhAoM se maNDita the || 58 // usakA zarIra zirISake phUla ke samAna sukumAra aura cAla madonmatta hAthIke samAna thI / vaha zAstrArtha karanemeM sarasvatI ke samAna nipuNa aura catura thI // 56 // usa satyabhAmA paTTarAnIke sAtha zrIkRSNa mahArAjane sava kaMTakoM se (dveSI rAjAoM kI bAdhAse ) rahita aura rAjya sampadAsahita cirakAla rAjya kiyA ||60 || jisa prakAra kAle meghako bijalI, mayUrako zikhA aura samudrako usakI belA (jvAra) zobhAyamAna karatI hai, usI prakAra rAjAko rAnIne zobhAyamAna kiyA || 61 || jisaprakAra mahAdevako pArvatI aura indrako indrANI priya thI, usI prakAra zrIkRSNako satyabhAmA priya huI || 62 // pradAna G 12 caritra www.jae brary.org Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 13 Jain Educat zrIkRSNa mahArAja jinadharmameM sadA lavalIna the, indrake samAna jinendrakI pUjA karate the, supAtroMko bhalI bhAMti dAna dete the aura kuTumbI janoMke sahita bhoga bhogate the || 63 // isa taraha zrIkRSNa mahArAja prajAkA pAlana karate hue, jinendrakathita zAstroM kA zravaNa karate hue, gurujanoM ko namana karate hue, apanI striyo ke sAtha prItipUrvaka krIr3A karate hue, bandhuoM kA sammAna karate hue, samyaktvako dRr3hatA se pAlate hue aura apane mana meM saMsArako keleke stambhake samAna niHsAra samajhate hue sukhasAgara meM magna rahakara apanA samaya vyatIta karate the / unakA eka balabhadra nAmakA bhAI pRthvImeM atizaya vikhyAta thA, jisakI AjJA hajAroM yAdava mAnate the / zrIkRSNanArAyaNa satyabhAmA ke sAtha aneka bagIcoM meM krIr3A kiyA karate the / / 64-67 / / unake yahA~ madonmatta hAthiyoM, zIghragAmI ghor3oM tathA sevakoM kI gaNanAkA kucha pAra na thA // 68 // sAta tarahakI rAjya vibhUtisahita rAjya karate hue sukha sAgarameM magna hokara unhoMne kitanA samaya vyatIta kara diyA, yaha na jAnA gayA // 66 // unake rAjya meM prajAko Iti, bhIti yAdikA bhaya thA / ve prajAke hita ke liye rAjya karate the // 70 // isataraha zrIkRSNa mahArAjane apanI kulakI bhUmiko chor3akara videza meM pUrNa vinoda se rAjalakSmI bhogI aura apane dhana dhAnyako isa taraha bar3hAyA jaise candramA samudra ko bar3hAtA hai / so ThIka hI hai "jinhoMne pUrvabhavameM puNyakA saMcaya kiyA hai, unheM kaunasI vastu prApta nahIM ho sakatI ? // 71 // iti zrI somakIrti AcArya viracita pradyumnacaritra saMskRtaprantha ke navIna hindI bhASAnuvAdame zrIkRSNakI rAjyavibhUtike varNanakA dvitIyasarga samApta huA atha tRtIyaH sargaH eka samaya rAjya vibhUti se maMDita hokara kRSNa mahArAja apane bandhuvargoM kI eka bar3I sabhAmeM birAje the, rAjya tathA dezasambandhI vArtA kara rahe the aura samasta maMDalIko Anandita kara rahe the / usa samayakI eka ghaTanA sunaneke yogya hai // 1-2 // International caritra www.jaibrary.org Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkAza mArgase eka tejaHpuMjako Ate dekhakara usa sabhAmeM baiThe hue samasta manuSyoMko bar3A Azcarya huA // 3 // yaha sUryamayI teja hai athavA agnisaMbaMdhI teja hai ? sUryakA gamana to tirachA caritra hotA hai aura agnikI jvAlA Uparako jAtI hai parantu yaha to nIce utaratA calA AtA hai| taba yaha kyA padArtha hai ? isa taraha darzakoMke cittameM kautUhala upajA // 4-5 // jaba vaha AkAzase kucha nIce utarA, taba mAluma huA ki yaha koI manuSya sA hai, jaba kucha nikaTa AyA, taba nizcaya huA ki yathArthameM manuSya hai aura jaba bilakula pAsa pA gayA taba sabako jJAna huA ki ye nArada haiM ? isa taraha kramase manuSyoMne nArada munikA nirNaya kiyA // 6-7 // ye nArada kopIna pahane, jaTA rakhAye hue hAthameM kuzAkA Asana liye hue the| ye kautUhalake abhilASI, kalahapriya (lar3AI jhagar3e khar3e karaneke premI) jinamArgameM sadA lavalIna, abhimAnarUpI dhanake dhAraka, pApavarjita hAsya karanemeM Asakta aura jinavaMdanA meM sadA tatpara the // 8-6 // nAradamuniko mamIpa AyA jAnakara sarva sabhAke sajjana aura zrIkRSNa mahArAja prasanna cittase khar3e ho gaye // 10 // kRSNajIne tatkAla sanmukha jAkara unheM namaskAra kiyA. caraNa prakSAlana karake argha car3hAyA, apane siMhAsanapara virAjamAna kiyA aura bhakti bhAvase isa taraha stavana kiyA, jaisA ki gharameM Ane vAle atithikA karanA cAhiye // 11-12 // he mahAbhAgyavAna muni ! Apa tapake dvArA pavitra haiN| isameM sandeha nahIM ki merA bar3A maubhAgya hai jo Apake tulya mahAnubhAvakA Aja mere ghara zubhAgamana huA hai / Aja merA ghara Apake caraNakamalake sparzase pavitra huA hai| jo bhAgyahIna hote haiM, unake gRha para satpuruSoMkA zubhAgamana nahIM hotA hai // 13-14 // isase jAnA jAtA hai ki maiMne pUrvabhavameM mahat puNya saMcaya kiyA hai, jisase iSTa padArthakI prApti huI hai / aba mujhe vizvAsa hogayA hai ki puNyodayase mere pApa bhI vinAzako prApta ho www. Jain E brary.org n International Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAveMge // 15 // he nAtha ! vAstavameM Apane mujhe bhUta-bhaviSyat - vartamAna kAlameM yogyatA kA pAtra banAyA hai / yadi aisA na hotA to bhalA ApakA mere ghara para padhAranA kaise hotA ? // 16 // 15 hI pRthvItalapara vivekI, prazaMsApAtra aura dhanyavAda deneke yogya haiM, jinake gRhapara Apake samAna mahApuruSoM kA zubhAgamana ho / 17 / isataraha kRSNajIne nAradajIkI prazaMsA aura apanA saubhAgya darzAyA / phira muniko AjJA pAkara ve niyamapUrvaka dUsare siMhAsanapara baiTha gaye || 18 || nAradajI bole, rAjan ! merI bAta suno, niHsaMdeha maiM yahA~ tumase milaneke vAste hI AyA hU~ // 16 // jo maiM Apake samAna satpuruSoM ke ghara jAnese hI vaMcita rahU~ to mere avatArase kyA prayojana hai ! ||20|| jinendra, baladeva, nArAyaNa Adi puruSottama darzana karaneke yogya hote haiM / yadi unase na milUM, to merA janma hI niSphala hai ||21|| thor3I dera isa taraha paraspara premasaMvAda hotA rahA, tadanaMtara nAradajIne kRSNa jI ko dezadezAMtara ke tAje samAcAra sunAe aura aneka tIthoM se lAI huI AziSe dI // 22 // jisa samaya nArada muni aura mahArAja kRSNakA isa taraha vArtAlApa ho rahA thA, usI samaya zrIneminAtha svAmI bhI vahA~ pdhaare| jinezvarako AAyA jAna kara samasta sabhAke manuSya aura kRSNa va nArada khar3e ho gaye / / 23-24 // nAradajIne bhagavAnako dUsare siMhAsana para biThAyA aura unakI bhakti pUrva ka isataraha stuti kI || 25 || "he jinezvara ! Apa jayavata raho ! he pApake nAza karanevAle ApakI sadA jaya ho ! Apa jarAmaraNa ke duHkhoM ko nAza karate ho, Apa tIna bhuvanake netra ho, yApa bhavya kamaloM ko sUrya ke samAna praphullita karanevAle ho / Apa kalAvAna aura sadAkAla udayasvarUpa dvitIya caMdramA ho // 26-27 // cAroM prakAra ke devoMse sevita he jinadhIza ! Apako namaskAra ho / he kalyANake karttA aura gaNadharAdike svAmI ! Apako namaskAra ho / he neminAthasvAmI ! Apa kAmarUpI gajako siMha samAna ho, moharUpI sarpako garur3a samAna ho aura janmamaraNa ke nAza karanevAle ho www.jain library.org pradyamna caritra Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra ataeva Apako merA namaskAra ho" // 28-26 // isa taraha stuti karake neminAthasvAmIkI AjJAse nArada vinayapUrvaka kRSNake eka siMhAsana para baiTha gaye pazcAt sabane paraspara kuzalaprazna kiye aura unase neminAtha kRSNa balabhadrAdi sabako prasannatA huI // 30-31 // pazcAt aura saba logoMne bhI nAradako dekhaa| unake darzanoMse sarva sAmAnyako athAha aAnaMda huzrA // 32 // tatpazcAt nAradajI bole, zrIkRSNa ! merI bAta dhyAnase suno| maiM aneka dezoMmeMparibhramaNa karatA huA jinavaMdanA kiyA karatA huuN| mujhe tumhArA sadAkAla smaraNa rahatA hai aura maiM sadA yahI cAhatA rahatA hU~ ki tuma sukhase tissttho| tumhAre sukhase mujhe sukha hotA hai aura tumhAre duHkhase mujhe duHkha hotA hai| 33-35 isaliye aAja maiM tumhAre ranavAsameM (aMtaHpurameM) jAkara tumhArI rAniyoMko dekhanA cAhatA huuN|* kAraNa mujhe yaha dekhanA hai ki tumhArI rAniyoMke samAna anya striye saMsArameM haiM yA nahIM ? [ tathA tumhArI striyA~ tumhAre samAna vinayavAna aura udAracitta haiM athavA nahIM ] // 36 // nAradajI zrIkRSNa kI AjJA pAkara Azcaryasahita aMtaHpura dekhaneke manorathase bhItara gaye // 37 // pahale zrIkRSNakI paTTarAnI satyabhAmAko hI dekhanA cAhiye, aisA vicArakara ve usIke mahala ko gaye // 38 // jisa samaya nAradajIne dUrase usa sunetrA satyabhAmAko dekhA usa samaya vaha majjana karake kRSNajIke siMhAsana para baiThI huI thI aura sAmane darpaNa rakkhe hue apanI manohara rUpa sampadAko nirakhatI huI vastra AbhUSaNa pahana rahI thI aura phira phirakara apane vibhUSita rUpako dekhakara apane bhartArake sanmAnakA smaraNa karatI huI arthAt isa zobhAko dekha kara mahArAja merA bahuta sanmAna kareMge isa vicArameM mana hI mana harpita ho rahI thii||36.41|| usakA citta darpaNameM aimA laga rahA thA ki use bhAna bhI nahIM huA ki nArada jI Aye haiM / jaba nAradajI dhIrese usakI pIThake pIche jAkara khar3e ho gaye aura bhasmase * nArada sakace brahmacArI the| una para isa viSaya meM sabakA vizvAsa thaa| isaliye unheM ranavAsAdi meM jAnekI manAI nahIM thii| international Jain Educa www.jai rary.org Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna aura jaTAse bhayaMkara dIkhanevAle unake mukhakA prativimba satyabhAmAne apane mukhake samIpa dekhA, taba usane apanA mukha tiraskArakI dRSTi se bigAr3A aura ghamaMDameM Akara yaha vicArA ki mere cadramAke samAna sundara mukhake pAsa yaha kisa duSTakI vikarAla chAyA par3I hai ? 42-45 // pITha pIche khar3e hue nArada munine jyoM hI satyabhAmAkI ukta tiraskArako dRSTi dekhI tyoM hI unakA jI jala gayA aura ceharA krodhase lAla par3a gyaa|saaraa jagata jisakA sammAna karatA hai usa nAradakA aAja satyabhAmAne isa taraha apamAna kiyA ? isase duHkhI hokara ve punaH vicArane lage ki mujha mandabhAgyameM aisI buddhi kahA~ se upajI, jo maiM satyabhAmAke gRhapara aayaa| maiMne ucita nahIM kiyaa| kAraNa "vicAravAnoMko jisakA kulazIla (svabhAva) nahIM mAlUma ho usake ghara nahIM jAnA cAhiye" // 46-46 // pazcAt cittameM taraha 2 ke saMkalpa vikalpa karate hue aura kAraNakA vicAra karate hue ve ataHpurase bAhara nikala kara kailAzagirI pahu~ce // 50 // vahA~para cintAgrasita nAradamuni baiTha gaye aura vicArane lage aba maiM kyA karU? kahA~ jAU~? mere duHkhakI upazAMti kisa prakAra ho||51|| maiM to binA bAjeke nAcanevAlA hU~, phira Aja isa bAjeke zabdoMke sunanepara to kahanA hI kyA hai // 52 // jo koI mujhe bhaktise mAnatA hai, use maiM bhI mAnatA hU~ aura jo mujhapara krodha karatA hai, usapara maiM bhI kupita hotA hU~ / jo mUDhabuddhi mujhase dvaSatA rakhatA hai, usakA kabhI bhalA nahIM ho sakatA / 53 / maiM aDhAI dvIpakI samasta bhUmimeM vicaratA hU~ aura saba manuSya mujhe namaskAra karate haiM / parantu pApacittakI dhAraNa karanevAlI satyabhAmAne merA tiraskAra kiyaa||54|| maiM aba isakA kyA karU ? isako kisa prakAra duHsaha duHkha ho ? kisa prakAra isakA mAna galita ho? kaba maiM ise duHkhita dekhuu||55|| aura kisake sanmukha isakI sundaratAkA varNana karake usake dvArA isa pApinIkA haraNa karAU? aisA hogA tabhI isake aMtaraMgameM duHkha vyApegA // 56 // jaba nAradane Jain Educa la interational www.le brary.org Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra 1 isa upAya para gaharA vicAra kiyA, to unake cittameM yaha bAta jhalakI ki satyabhAmA ke viyoga se zrIprayukta kRSNako atyanta duHkha hogA aura yadi zrIkRSNa duHkhita hoMge to mujhe bhI duHkha hogA / kyoMki zrI - 15 kRSNa nArAyaNa mere parama mitra haiM / ataeva aisA karanA ThIka nahIM hai / koI dUsarI hI tadabIra mocanI cAhiye / 57-58 | hA~ ! satyabhAmAko mAyAvizeSase kisI puruSameM Asakta dikhAdenA hI ThIka hogaa| kyoMki loga prANoMse bhI pyArI strIko yadi vaha parapuruSAsakta ho to kSaNabhara meM chor3a dete haiM / so saMsAra meM isake samAna koI acchA upAya nahIM hai / parantu unhoMne isa upAyapara jyoM 2 vicAra kiyA tyoM 2 unake hRdaya meM aneka vismita karanevAle kAraNa uThe / 56-60 / unhoMne socA, satyabhAmA zIlavatI striyoM meM sara hai, ujjvala guNoMkI dhAraNa karanevAlI hai aura kRSNakI prANavallabhA hai / zrIkRSNa jAnate haiM ki vaha vizuddhacittakI dhAraka hai, isa kAraNa ve mere kahanepara pratIti nahIM kareMge / usakI satyabhAmApara vaisI hI kRpAdRSTi banI rahegI aura mujhase viraktI ho jAvegI / 61-63 / phira kabhI zrIkRSNa merI bAtakA vizvAsa nahIM kareMge, kyoMki "caturapuruSa jhUTha bolanevAloMko dUra hI chor3a dete haiM" / 64 | merI satyatA uTha jAyegI aura isa bAtakI zalya sadAkAla mere hRdaya meM baiThI rahegI / isaliye maiM isaprakAra donoM tarapha se bhraSTa honA nahIM cAhatA hU~ / 65 / aisA dRr3havicArakara nAradajI isa yuktiko chor3a koI dUsarA hI upAya cintavana karane lage / 66 / bahuta derataka vicArate 2 unake citta meM eka uttama upAya upajA / so ThIka hI hai "jaba ekAgracitta se vicAra kiyA jAtA hai, taba cittake duHkhako dUra karane ke liye 'ta-karaNa meM jJAnakI jyoti prakAzamAna hotI hai" / 67 | vaha upAya yaha hai ki striyoMko pRthvItalapara sauta ke jaisA duHkha na huA, na hogA, aura na hai / striyoMko jaisA sautakA duHkha hotA hai, vidhavA avasthAse, daridratAse tathA aputradazAse bhI nahIM hotA / 68-66 / bArambAra vicAranepara bhI unakI dRSTi sarvottama eka yahI upAya dIkha par3A / 70 / isIkA unhoMne dRDha saMkalpa kara liyA aura DhAdvIpI Jain Educatic International www.jainbrary.org Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 sundarabhUmimeM kartavyako citta meM dhAraNa kara ve kisI sundara kanyA kI khojameM vahA~ se bAhira nikale / 71-72 / prathama hI nAradajI vijayArdhapara gaye / vahA~ unhoMne vidyAdharoM kI rAjadhAnI dekhI / vidyAdharoM ke rAjAse AdarapUrvaka mile aura unakI AjJA lekara raNavAsameM gaye / parantu vahA~ koI bhI aisI vivA hitA vivAhitA strI na dekhI jo sundaratAmeM satyabhAmAke padake a~gUThe kI bhI samAnatA kara sake / isaprakAra vidyAdharoMkI donoM zreNiyoM ko dekhakara nAradajI bahuta hI kheda khinna hue aura vicArane lage ki maiM kyA karU ? kahA~ jAU aura kahA~ maiM aisI sundarakanyAko dekhUM jo satyabhAmA ke ghamaMDa ko cakacUra karanemeM samartha ho / jaba aisI suMdarI vidyAdharoMke mahaloMmeM hI nahIM hai, to bhUtalapara kahA~ mila sakatI hai / 73-77 / isaprakAra nAradajI cittameM bahuta hI vyAkula huye / pazcAt bhUtalake dezoM meM bhI zodhakara cintAko nivAraNa karanA unhoMne ucita samajhA / 78 / so usIprakAra ve bhUloka meM prApta huye aura bhUmigocarI rAjAoM kI rAjadhAnI bhI unhoMne dekhaDAlI / parantu kahIM bhI aisI kanyA dekhane meM nahIM AI, jo satyabhAmA kI samAnatA kara ske| isa kAraNa nAradamuni atyanta khedakhinna tathA udAsa huye aura pRthvItalapara paribhramaNa karane lage / 76 - 80 / eka dina nAradajI cahu~ora dekhate hue AkAzamArga se jA rahe the / daivavazAt ve kuNDanapura nAmake eka ramaNIka nagarameM prApta hue, jo lakSmIkA nivAsa tathA vidyAvatI rUpavatI guNavatI striyoM kA sthAna thA / isanagara meM bhISma nAmakA rAjA rAjya karatA thA, jo rAjyasaMbaMdhI mukuTa Adi AbhUSaNoMse zobhAyamAna thA / yaha rAjA sarvamAnya, suprasiddha, zatruoMkA jItanevAlA, zaraNAgata prANiyoMkA rakSaka, rUpa saundarya se maMDita aura zArIrika zubha lakSaNoMse suzobhita thA / 81-84 / isa rAjAkI zrImatI nAmakI rAnI thI, jo guNavatI, mAyAcAravarjita sundaratAkI khAni aura jagadvikhyAta thI / 85 / nAradako sabhAke bhItara yA jAnakara rAjA bhISma siMhAsanase uThA aura vinayasahita unake sanmukha gayA | 86 | usane pradyumna 16 caritra www.janelibrary.org Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNoMkA prakSAlanakarake unheM siMhAsanapara tiSTAyA aura thApa vinayase praNAmakarake dUsare siMhAsanapara baiTha gayA / 87| nAradajIne snehadRSTise kuzala prazna kiye, phira paraspara vArtAlApa karate samaya nAradajIne apane sanmukha baiThe hue rAjakumAra ko dekhA aura vicAra kiyA ki yadi isakI bahina hogI to vaha bhI isake samAna sundara hogii| yadi aisA huA, to meresaba manoratha saphala hoNge| aisA vicArakara nArada - jIne bhISmarAja se pUchA | 88- 61 // rAjan ! yaha putra jo sAmhane baiThA huA hai, kisakA hai ? taba rAjA ne apanAmukha nIce jhukAkara kahA he mune ! Apake caraNakamalake prasAdase ye merA hI putra hai / nAradajI bole, bahuta ThIka 62-63 | parantu isakI mAtA ke aura kitanI saMtAneM haiM ? taba rAjAne uttara diyA, merI do saMtAna haiM, eka to yaha putra aura dUsarI putrI / nAradajI bole rAjan ! tuma bar3e bhAgya zAlI ho / 64-65 / para yaha to kaho ki ukta putrI vivAhitA hai yA avivAhitA ( ku~vArI ) ? rAjA bhISma ne uttara diyA bhagavan ! vahakanyA zizupAla rAjAko denI kaha dI hai / yahasunakara nArada ko jaisA AnaMda huA, vaha kahA nahIM jAtA / 66-67 kucha samaya taka donoMkA premasaMlApa hotA rahA / pazcAt nAradajI Asa se uThe | 8 | aura unhone AdarapUrvaka rAjAse kahA, maiM tumhArA raNavAsa (aMtaHpura ) dekhanA cAhatA hU~ / taba rAjAne prasannatA se pratyuttara diyA, he nAtha ! bahuta acchA, Apa mere mahalako pavitra kIjie / 66-100 / taba nAradajI usake sundara raNavAsameM gaye / vahAM bhISmarAjakI eka bAlavidhavA bahana thI / usane muniko AtA dekha vAhyalakSaNoMse jAna liyA ki ye nArada haiM / 101-102 / taba vaha khar3I hogaI / usane munikA yathocita satkAra karake siMhAsana sanmukha rakhake namratA ke sAtha kahA, mahArAja Apa isadivya siMhAsanapara virAjeM / jabanAradajI siMhAsanapara baiTha gaye / 103-104 / taba vaha bolI- bho ! Apanebar3I kRpAkI jo yahA~ padhAre aura apane caraNAviMdase isa sthAnako pavitra kiyA / puNyahIna puruSoM ko Apake samAna narottamoM kA samAgama honA kaThina hai / 105 - 106 / isa www.jaial orary.org: pradyamna 20 caritra Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmna 7 21 prakAra kahake usane rAjA bhISmakI rAniyoMko munike caraNoMmeM praNAma karAyA / nAradajIne rAniyoMko AzIrvAda dekara prasanna kiyA / kucha dera taka puNyamayI vArtAlApa hotA rahA / itane meM hI nAradajI ne apane saMmukha khar3I huI rukmiNIko dekhakara bhISmarAjakI bahinase pUchA, yaha suMdara bAlikA kauna hai / 107 106 / " he nAtha ! yaha rAjA bhISmakI putrI hai" / 110 / aisA kahakara usane apanI bhatIjI ( rukmiNI) se muniko praNAma karAyA / taba nAradajIne use aisA AzIrvAda diyA ki "putrI tU zrIkRSNa mahArAjakI paTTarAnI ho" munike vacanoMko sunakara rukmiNI cakita ho rahI / 111-112 / aura Azcarya se apanI bhuyAkI ( phUphIkI) tarapha jhAMkane lgii| bhuyAne munike vacanoMkI samasyAmAtra sunI thI, isa kAraNa usane pUchA munimahArAja ! ( Apane yaha kyA AzIrvAda diyA ?) jisakA Apane abhI nAma liyA ve zrIkRSNa kauna haiM / 113 114 / unakA nivAsa kahA~ hai kula kaisA hai umara kitanI hai ? rUpa kaisA hai ? Rddhi kaisI hai aura kuTumba parivAra kaisA hai ? so Apa kaho / 115 / taba nAradajIne javAba diyA, he beTI ! maiM zrIkRSNakA paricaya karAye detA hU~, suna // 116 // saurASTra nAmaka dezameM eka dvArikA nAmakInagarI hai| usameM zrIkRSNa mahArAja rAjya karate haiM / ve harivaMzake zRGgAra, yAdavoMke kuTumbake bhUSaNa haiM, nava yauvanake dhAraka haiM, kAmadevake samAna sundara haiM, RddhivRddhikara sampanna haiM, dhanadhAnyakara sahita haiM, sahasroM yAdavavaMzI unake kuTumbI (svajana) haiM, zatruoM ke vaMzakA unhoMne vinAza kiyA hai aura aneka rAjA unakI AjJAko pAlana karate haiM / 117-116 / jinhoMne bAlyAvasthAmeMhI govarddhana parvatako apane hAtha kI aMgulI para uThA liyA / duSTavittA pUtanAkA tatkAla nAza kiyA, yamunA nadIke agAdha jalameM kAle nAgakA mardana kiyA, saMgrAmameM kaMsako tathA cAra mallako naSTa kiyA, samudrake tIra para pahuMcate hI samudrarakSaka devoMko vazIbhUta kiyA aura apane bhujabalase dvArikA purIko basAyA / tathA jinake neminAtha jinezvara sarIkhe bhAI haiM unakI atizayayukta 6 caritra www.jelibrary.org Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - dhIravIratAko hama aura kahAMtaka varNana kareM ? jinakI dhIkhIratA aura aizvaryako vRhaspati bhI varNana nahIM kara sakatA, use he putrI ! maiM eka jihvAse kaise varNana kara sakatA huuN|120-124|| nAradajIke -caritra vacana sunakara bhISmakI bahina bolI rukmiNI tUne jagatake hitAkAMkSI nAradajIke vacana sune ki nahIM? tU yahI satya samajha / 125-1 taba rukmiNI bolI, bhuvAjI ! munike vAkyoMko tumane kisaprakAra satya batAye, mujhe to kisI dUsareko hI denI kara dI hai| nAradajI yoMhIkisIkA nAma le rahe haiN| bhuvAjI! Apane jAnabUjhakara munike kahanemeM hameM hA~ kaise milA dI, taba bhuvAne uttara diyA, putrI ! maiM tujhe batAtI hU~, suna / 126-27 / / ___ pahale dina apane yahA~ eka atimuktaka nAmake bar3e jJAnavAna aura zAstroMke pAragAmI muni AhAra leneke lie Ae the / so tere pitAne (bhISmarAjane) navadhAbhaktise muniko AhAradAna diyA thaa| bhojana karaneke pIche jaba munirAja zrAsanapara virAje aura rAjA bhakti karane ke lie udyata huA, usa samaya tU bhI sAmane khar3I huI thii| terI anupama sundaratAko dekhakara munirAjane tere pitAse pUchA, rAjan ! yaha zreSTha putrI kisakI hai| tabarAjAne jabAba diyA, mahArAja yaha merI putrI hai| pIche tere pitAne vinayasahita prazna kiyA / 128-132 // svAmina ! yaha putrI kisakI prANaballabhA hogI, jisa ko dekhakara maiM sukhI aura kRtakRtya bnuuNgaa|raajaake vacanoMko sunakara yogIzvarane uttara diyA, bhAgyavAna rAjan, jo tumhArI putrIkA pati honahAra hai, usakA vRttAMta suno ||jo yaduvaMziyoMke kularUpI AkAza ko prakAzamAna karane meM sUrya ke samAna hai, jo dharAtala upendra yA nArAyaNake nAmasevikhyAta hai, jisakI guNa sampadA suprasiddha hai / aura jo daityoMke samUhakA naSTa karanevAlA hai, vaha tero lar3akIkA pati hogaa| maiMne jo kucha kahA hai vAstava meM satya samajhanA / isaprakAra kahakara atimuktaka munirAja vanameM tapazcaraNa karane yogya sthAna ko cale gye| unake upayukta vAkya maiMne nikaTa hokara sane the| 133-137 / Jain Education interational For Privale & Personal Use Only www.jahelibrary.org Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cariH 23 / muniyoMke vAkya satya haiM, unakA kathana kabhI asatya nahIM ho sakatA, lokameM bhI prasiddha hai ki muniyoM kA kahA huaA anyathA nahIM hotaa| taba rukmiNI bolI, ye bAta kaise bana sakatI hai ? kAraNa mujhe to zizupAlako denI kara dI hai| taba bhutrAne uttara diyA, beTI tU cittameM vRthA hI kyoM khedakhinna ho rahI hai, merA kahA suna ! tere mAtA pitAne tujhe zizupAlako denI nahIM kI hai, kintu yaha tere rUpyakumAra bhAIkI karatUta hai, jo kAraNavazAt vaha gayA thA aura sanmAnako pAkara saMtuSTa ho denI kara AyA hai|38-41|| isataraha vRttAMtasunakara rAjAzroNikane gaNadharasvAmIse prazna kiyA ki zizupAlake pAsa rUpya. kumAra kisa kAraNase gayA thA ? taba gautamasvAmI bole, zroNika ! maiM isakA vRttAMta sunAtA hU~, dhyAna se suno| eka dina jaba zizupAla zatruoMpara car3hAI karaneko taiyAra huA, taba usane rAjA bhISmake pAsa eka dUta bhejA aura usase yaha saMdezA kahalAyA ki Apako apanI senAsahita mere pAsa bahuta zIghra pAnA cAhiye / dUtakevacana sunakara rAjA bhISma bahuta zIghra kavaca (jirahabakhtara) pahanI huI aura zastra dhAraNa kI huI apanI senAko ikaTThI karake ravAnA honeko udyata huA / 42-45 / calate samaya vaha apane rUpyakumAra putrako rAjyasattA sauMpane lagA, kAraNa yaha buddhivAnoMkI nIti hai|46| taba apane pitAko isa kArya meM udyata hubhA dekha rUpyakumAra bolA, pitAjI ! ye Apa kyA karate ho? itanA kahatehI vaha yauvanazAlI kumAra svayaM senAsahita zizupAlake pAsa jAneko taiyAra hogyaa| taba rAjAbhISmane kahA, beTA! tumheM kulaparamparAse prApta hone aura zatru oMkI bAdhAse rahita aise isa rAjya kI rakSA karanI ucita hai| mujhe senAsahita jaanedo| taba kumArane apanA sira jhukA liyA aura kahA pitAjI ! mujhaputrake vidyamAna honepara bhI Apa kisa taraha jA sakate haiM ? kAraNa putrakA yahI dharma hai ki apane mAtApitAko sukhI rakhe / anyathA zoka saMtApake karanevAle bahutase putroMkI utpattise kyA Jain Educat intemnational For Privale & Personal Use Only www.jailibrary.org Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna 24 Jain Educati lAbha hai / pitAkA ekabhI bhakta suputra ho, to vahI basa hai / 46-51 / tababhISmarAjane kahA beTA ! tU abhI sukumAra hai, tujhe yuddhakarmakA abhI abhyAsa nahIM hai, isakAraNa tujhe zatru ke sammukhajAnA uci nahIM hai / tabakumArane pratyuttara diyA, pitAjI ! pRthvItalapara puruSake zaktizAlIpane kI hI prazaMsA kI jAtI / dekhiye- gajarAja kitanA sthala hotA hai aura siMha kitanA patalA hotA hai, parantu siMha kI garjanAmAtrase saiMkar3oM hastI kSaNamAtrameM bhAga jAte haiM, / 52-54 / ataeva yahI kahanA cAhiye ki " zUravIratAse sarva kArya siddha hote haiM, isameM avasthAkI koI apekSA nahIM hai / " Apake puNyake prabhAvase maiM kSaNamAtrameM zatru kA parAjaya karUMgA / 55 / putrake vacanoMko sunakara pitAko santoSa huA aura usane aneka zakunoMkI preraNA se apane putrako senAke madhya meM bhejakara usake cittako praphullita kiyA / 56 / jabarUpyakumAra senAsahita jAkara canderIkerAjA zizupAlase milA, taba usane kumArakA bahutahI sammAna kiyA / pazcAt rUpyakumAra vA usakI senAsahita rAjA zizupAla yuddhako ravAnA huA, saMgrAmameM usane zatru kA parAjaya kiyA / aura vijayasAmagrIko sAthameM lekara cedipati apane ghara lauTa AyA / 57-58 / rUpyakumArakI senAke balasehI zizupAlane saMgrAma meM jayaprApta kiyA isakAraNa rUpyakumAra usakA premapAtra bana gayA / 56 / cedipatine (caMderI ke rAjA zizupAlane) usakA atyanta cAdara sanmAnakiyA, jisase kumArane bahuta hI santuSTa hokara apanI rukmiNI bahina use denI kaha dii| yaha sunate hI vedipatiko pAra nanda huA aura saMtuSTa hokara unane rUpyakumArako vastrAbhUSaNa savArIsahita vidA kara diyA / kumArane apane ghara Akara mAtApitAdise saba vRttAnta nivedana kiyA, jisase sabaka saMtoSa huA / isa taraha rUpyakumArakA rAjA zizupAla ke pAsa jAne yAdikA vRttAMta hai / 60-63 // tadanantara bhuyAne rukmiNIse kahA, beTI ! batujhe mAluma huA ki mAtApitAne nahIM, kiMtu tere bhAIne tujhe cedirAjako denI kI hai / 64 / saMsAra meM mAtApitAkI dI huI kanyA dUsarekI kahI jAtI hai / International caritra www.jaiellbrary.org Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isalie tU ciMtA matakara, bhavitavya acchA hI hogaa|65| maiM aisA upAya racUMgI, jisase zrIkRSNajI niHsandeha tere bharatAra hoMge / 66 / bhuyAke vacanoMko sunakara rukmiNI dilameM phUlI nahIM smaaii| caritra kRSNajIke honahAra samAgamako sunakara usako bar3A saMtoSa huA / 67 / tadanantara bArambAra aneka prakAra se kRSNanArAyaNakI prazaMsA karake aura use rukmiNIke dilameM ThasAke nAradajI vahA~ se dUsarI jagaha ravAnA ho gye|68| kuNDanapurase calakara nAradajI kailAzazikhara para pahu~ce / vahA~ baiThakara unhoMne rukmiNIke rUpakA eka citrapaTa banAyA / vaha jaba bilkula ThIka banagayA, taba nAradajI bar3I prasannatAse use sAthameM lekara zIghratAse dvArikAko cale / 69-71 / zrIkRSNajI sabhAmeM virAje hue the, vahIMse unhoMne aAkAza mArga se prAte hue nAradajIko dekhA / jaba muniko nikaTa Ate dekhA, taba kRSNajIne khar3e hokara tathA Age bar3hakara unakA satkAra kiyA aura apanA prAsana diyaa| nAradajI AzIrvAdase rAjAko santoSita karake siMhAsana para baiTha gaye kRSNajI bhI dUsare Asana para baiTha gaye, dharma kathA hone lgii| pazcAt kRSNajI aura nAradajIne jinakA ki citta premase bharA huA thA, paraspara kuzala praznAdi vArtAlApa kiyA 172-75 / avasara dekhakara zrIkRSNa bole mahArAja maiM Apase eka dila kI bAta pUchatA huuN| Apa ar3hAI dvIpameM sarvatra paribhamaNa karate haiM, isaliye yadi Apane kahIM koI vinodakI bAta sunI ho athavA koI camatkAra dekhA ho, to mujhe sunAiye / aura yadi mere lAyaka koI navIna vastu lAye ho, to vaha bhI dikhaao| kyoMki Apa mere parama mitra haiM / Apake samAna merA aura koI mitra nahIM hai / 76-78 / kRSNake vAkyoMko sunakara nAradajI prasanna hue, mukhase kucha na bole kevala apane hAthako pasArakara unhoMne kRSNake sAmane rukmiNIke svarUpakA citrapaTa rakha diyaa|76 / kRSNajIne jyoMhI citrapaTa para apanI dRSTi DAlI, tyoM hI ve cakita ho gaye aura vicArane lage ki sacamucameM isa sundarIne jisakI chavi citrapaTa Jain Eduron international www.jalbrary.org Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 26 para khiMcI huI hai, mere cittako curA liyA hai / ve bar3I derataka TakaTakI lagAkara usa manohara rUpako dekhate rahe aura vicArane lage ki nAradako aisI sundarI kahA~ dekhaneko milI, jisakA yaha citrAma khIMca kara utAvalI se leAye / 80 82 / brahmAne aisI rUpavatIko kaise banAyA ? jagatameM kahIM bhI abhI aisI sundarI nahIM hai-na pahale kabhI huI hai aura na Age hovegI / 83 / jisane apanI coTI se (veNIse) kAle nAgoMkI kRSNatA vA naramAI ko, bolI se amRtako, lalATase aSTamI ke candramAko mukhase candramAko, nAsikA se sUvekI coMcako netroMse mRgIko, bhauhoM se kAmadeva ke dhanuSako, kaMThase zaMkhako, svara se kokilAko, stanoMse nAriyalako, bhujA se puSpoM kI mAlAko aura manohara udara sahita kamara se indra dhanuSako jItA hai aura jisakI gaMbhIra nAbhi lAvaNyajalakI vApikAsI jAna par3atI hai / 84-87 / jisakI jAMgha aura puSTa nitamba kadalIstaMbha ke samAna haiM aura jisake caraNa gulAIdAra jAMghoM se bar3e manohara dIkha par3ate haiM | jisane apanI hathelI aura caraNake taluoM se kamaloMko parAsta kiyA hai, jisake zarIrakA raMga tAye huye suvarNa ke samAna hai, jisane apanI kAMti se candramAkA, tejase sUryakA aura gaMbhIratA se samudrakA parAjaya kiyA, jo zubha lakSaNoMkI dhAraNa karane vAlI aura sarvAMga sundara hai / |86-60 / yaha kauna hai kahA~se AI hai kisa prakAra aura kisa hetuse isakI yaha chavi khIMcI gaI hai| nArada ne ise kaise dekhA aura kisa taraha usakI manohara prAkRtiko paTapara utArA / 61 | yaha indrAnI hai ki kAmadevakI patnI rati hai / candramA kI prANa pyArI hai ki sUryakI kAntA hai / kIrtikI mUrti hai ki sAkSAt sarasvatIkA hI rUpa hai / yakSiNI hai ki koI kinnarI hai / yathArthameM yaha rUpa kisakA hai / / 62-63 / isataraha acambhe meM par3akara zrIkRSNane aneka saMkalpa vikalpa kiye aura cirakAlataka vaha usa citrapaTako eka dhyAna se dekhate rahe / pazcAt vicAra kiyA ki maiM itanI ulajhana meM kyoM par3A huA hU~, nAradajIse hI citrapaTapara khiMcI huI sundarIkA vRttAnta kyoM na pUcha lUM / hAthameM pahane hue kaMkaNa Jain Educatic International caritra www.jairitrary.org. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra ko dekhaneke lie darpaNakI kyA AvazyakatA hai / "karakaMghanako pArasI kyA ?" isaprakAra zrIkRSNane bar3I dera taka vicArasAgarameM gote lgaae| pIche jina 2 bAtoMkA dilameM sandeha paiTha rahA thA, ve saba vinayapUrvaka nAradajIse pUchIM ki he svAmin ! ye kisakA rUpa hai ? Apane isa mohanI sUratako kahA~ dekha kara khiiNcii| isakA pUrA 2 paricaya mujhe kRpA karake karAiye / / 4-67 / kAraNa citrAmameM khiMcI haI sundarIko dekhakara merA manamAnoM kIlita hogayA hai, vazIbhUta va mohita karaliyA gayA hai| isako dekhate hI ekadama merA citta calAyamAna ho gayA hai / / 8 / kRSNajIkI bAtako sunakara nAradajI bar3e prasanna haye aura bole rAjan ! apane dilako duHkhI mata kro| yaha kisI devAMganA, gAMdharSI vA vidyAdharIkA rUpa nahIM hai, kiMtu eka bhUmigovarI manuSyanIkA hI rUpa hai / maiM isakA vRttAnta kahatA hUM, suno|166| eka kuDanapura nAmakA nagara hai, jisameM bhISma nAmakA rAjA rAjya karatA hai / usakI jagadvikhyAta sarva rAniyoMmeM zreSTha zrImatI nAmakI priyA hai aura zrImatI rAnIkI eka rukmiNI nAmaka putrI hai usIkA svarUpa isa citrapaTapara khiMcA huA hai / rukmiNI pRthvIpara zobhAyamAna zubhalakSaNoMvA guNoMkI nidhi hI hai| 200-201 / maiMne lavaNasamudra takakI bhUmi dekha ddaalii| vidyAdharoM vA bhUmigocarI rAjAoMkI rAjadhAnI vA mahaloM meM bhI meM ghUma AyA, parantu merI dRSTimeM koI bhI aisIstrI na AI jo sundaratAmeM rukmiNIke aMgUThekI bhI samAnatA kara sake / pRthvItalapara aisI manohara sundarI koI bhI nahIM hai|202-203| rukmiNI jagatprasiddha hai / navayauvana sampanna hai aura sudaratArUpI jalakI bAvar3I hai| Apane usakA nAma sunA hI hogaa|4| use banAkara hI brahmAne apaneko kRtyakRtya samajhA hai / isake pahale striyoMkI racanAse usakA dila nahIM bharA thA / 5 / parantu jaba taka vaha guNavatI yuvatI tumhAre ghara vivAhita hokara na pA jAve taba taka yaha bAta tuma gupta hI rakhanA / 3 / saMsArameM tumhArA avatAra lenA tabhI sArthaka hogA, jaba jagadvikhyAta rukmiNI tumhAre sAtha ramaNa kregii|7| isa www.finelibrary.org Jain Ed on international Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamnA caritra OE prakAra anekavAkyoMse nAradajIne kRSNake cittako mohitakiyA taba / kRSNajIne jI kholakara pUchA yaha bAlA vivAhitA hai yA kuvArI ? saba bAtakA khulAsA hAla Apa sunaayo| taba nAradajIne javAba diyA yaha zreSTha sundarI kuMvArI hI hai / 8-6 / parantu bandhujanAdike binA pUche ise usake bhAIne rAjA zizupAlako denI kara dI hai / kAraNa jaba kumAra usake ghara gayA thA, taba vaha usake zrAdara sanmAnase saMtuSTa ho gayA thaa|10-11| isaliye jabataka tuma saMgrAmameM caMderIke rAjA zizupAlako naSTa na karoge, taba taka rukmiNI na mila skegii| kAraNa zizupAla balavAna hai, usake jItejI ApakA sAmarthya nahIM hai ki rukmiNI ko pA sko| 12 / aisA sunatehI kRSNajIkA mukha kucha kRSNa (udAsa) par3a gyaa| taba nAradajI bole, kRSNajI tuma apane cittako kAtara (bhayabhIta) mata kro| rukmiNI tumheM binA kaThinAIke mila skegii|13| kAraNa "zUravIra puruSoMko saba kucha mila sakatA hai, DarapokoMko kucha nahIM milatA" / isalie kAyaratAko chor3a do aura dhIraja dhAraNa kro|14| he kRSNa ! jisa suMdarIkI chavi para tuma mohita ho gaye ho, use maiMne usIke pitAke ghara (mAtA pitAke pAsa) dekhA hai / vaha abhIse tumhAre ghara A gaI, aisA tuma dilameM nizcaya kara lo|15| tuma vRthA hI citta duHkhI na kro| kAraNa kArya akAryakA vicAra karanevAle "udyogI puruSoMkohI sukha milatA hai, AlasI puruSoM ko kabhI sukha prApta nahIM hotA" / 16 / yadi tumhArI abhilASA striyoMmeM ramaNa karanekI ho to jagatprasiddha sundarI rukmiNIko prAptakaro / 17 / jisa prakAra dvijapati, auSadhipati tathA kalAvaMta candramA ko pUrNamAsIke sivAya dUsarIrAtri zobhAke liye nahIM hotI, usItaraha jaba taka tumhAre ghara vaha sundarI na A jAya, taba taka tumhArI saikar3oM hajAroM vA lAkhoM rAniyeM saba vyartha haiM / 18-16 / aise tarahara ke vAkyoMse zrIkRSNako mohita karake nAradajI prasannacittase apane yathAyogya sthAnako calegaye / inake jAte hI kRSNajIko mUrchA A gaI, parantu bandhujanoMne zItopacAra kiyA jisase ve saceta ho gye| Jain Educo Interational www.jadrary.org Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra paraMtu cintAtura hone lage ki kisa tarahase vaha sundarI mujhe prApta ho| maiM yaha vArtA kisase kahU~ ? isa | prakAra sacinta dazAkA avalaMbana karake kRSNajI apane ghara hI rahane lge| unheM dinako na bhUkha lage aura na rAtriko nIMda Ave / jisa samaya kRSNanArAyaNa rukmiNike liye aise citAgrasita ho rahe the, usI samaya rukmiNIke yahA~ eka dUsarI ghaTanA huI, vaha sunaneke yogya hai / 20-24 / buddhivAn rAjA zizupAlane mujhe (rukmiNiko) vivAhaneke liye lagnapatra zudhavAyA hai aisA sunate hI rukmiNiko bar3I ciMtA vyaapii| usane apanA duHkha apanI bhuprAse nivedana kiyA ki yadi zrI kRSNakA mujhase viyoga huaA arthAt yadi merA unase saMbaMdha na huA, to samajha rakhanA, maiM jIvita nahIM rhuuNgii| taba bhutrA bolI beTI ! tU vRthA hI duHkhI kyoM ho rahI hai ? jaisI terI icchA hogI, maiM use saphala karanekA upAya kruuNgii| taba bhutrA bhatIjIne apane "kuzala" nAmaka dUtako bulAyA, jo sarva kalAmeM kuzala (nipuNa) thA aura yauvana avasthA sampanna thA usase saba rahasya kI bAta kahakara tathA eka uttamatAse likhA huA premasUcaka vAkyoMse bharA huA patra dekara zrIkRSNake pAsa jAne ke liye ravAnA kara diyaa| jyoM hI dUta kuMDanapurase dvArikAko ravAnA huA, tyoM hI use aneka zubha zakuna huye, jinase usakA citta raMjAyamAna huA / 25-30 / "kuzala" dUta ramaNIka dvArikA pahu~cA / vaha use dekhate hI cakita ho gyaa| vicArane lagA ki, yaha indrakI purI amarAvatI pRthvIpara kaise A gaI ? // 231 / phira bar3e Azcaryase cahu~ ora nirakhatA huaA dUta prasanna cittase rAjamArgase Age bddh'aa|232|| rAjadvArapara pahu~cakara usane dvArapAlase kahA ki, zrIkRSNa mahArAjase mere AnekA samAcAra kaho / 233 // dvArapAlane pUchA, tuma kauna ho ? kahA~se Aye ho aura kisane tumheM bhejA hai taba itane sarasatAse uttara diyA-maiM videzase AyA hU~ aura videzI rAjAne mujhe bhejA hai| tuma apane svAmI zrIkRSNake pAsa jAgo aura unase aisA kaho ki "maiM Apake Jain Educh interational For Privale & Personal Use Only www.jabrary.org Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamnA unik cittako prasanna karanevAle eka premasaMbaMdhI kArya ke liye AyA hU~" dUtake vacana sunakara dvArapAla rAjAke pAsa gayA / 234-236 / usane namaskAra kiyA aura dUtasambandhI vArtA kaha sunAI / kRSNajIne AjJA caritra dI ki use sanmAnapUrvaka bahuta jaldI mere pAsa le pAtro / 237-238 / AjJAnusAra dvArapAla da tako sabhAke bhItara le aayaa| zrIkRSNakI sabhAke darzana karake dUtakA hRdaya AnaMdase bhara gyaa| zrIkRSNajI ko praNAma karake vaha batalAye hue sthAna gayA va zrIkRSNajIko kucha saMketa kiyaa| jise samajhakara unhoMne pratihArIko izArese prAjJA dI aura usane sabhAko visarjana kara dii|236-241|| pazcAt zrIkRSNane dUtase AnekA kAraNa pUchA, taba vaha vinayapUrvaka bolA, svAmin ! Apase kucha nivedana karanA hai, jisake zravaNamAtrase Apake hRdayameM pramoda utpanna hogaa| kRSNajIko datake vacanoMse saMtoSa huaa| isa kAraNa ve apane bhrAtA baladevasahita datako lekara mahalameM gaye aura ekAnta sthAnameM jA virAje / dUtabhI yathocita sthAnapara baiTha gyaa|242-245| zrIkRSNajIne dUtase punaH vRttAnta pUchA, taba bolA "nAtha ! mere vAkya pramake kAraNabhUta aura satpuruSoMke mAnanIya haiN| unheM sArabhUta aura yathArtha samajhakara dhyAnase suneM / 46-47 / ramaNIka kuNDanapura nagarameM suprasiddha bhISma nAmakA rAjA rAjya karatA hai, jo aneka rAjAoM dvArA sevita aura zatru samUhako jItanevAlA hai / 248 / usakI zrImatI nAmakI prANapriyA hai, jo jagadvikhyAta aura manohara svarUpakI dhAraNa karanevAlI hai| jisakA mahAzIlavAna va guNavAna rUpyakumAra nAmakA putra hai / jisaprakAra indrakA putra jayanta aura mahAdevakA putra Sar3Anana zUravIra, dhIra aura mAnI hai, usIprakAra bhISmarAjakA rUpyakumAra bhI hai|46-50| isa kumArakI jo choTI bahina hai, vaha rUpavatI guNavatI aura navayauvanasampanna hai / usakA mukha candramAke samAna sundara hai / 51 / jisaprakAra samudrase lakSmI, parvatase pArvatI, brahmAjIse sarasvatI utpanna huI aura jagatameM vikhyAta huI haiM, usIprakAra zrI Jain Educe international www.jagrary.org Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna bhISmakI putrI rukmiNI jagatameM prasiddha hai / 52-53 / use rUpyakumArane saMgrAmase lauTakara sanmAnase santuSTa hokara zizupAla rAjAko denI karadI hai|54| prathama hI gurujanoM va bandhuoMse binA pUche || caritra rUpyakumArane cedirAjako rukmiNI denekA bacana de diyA thA pazcAt jaba vaha ghara AyA aura usane apane kuTumbiyoMse kahA, taba una savane bhI usane jo kucha kiyA svIkAra kara liyaa| kAraNa zizupAla yogya hai aura yogya puruSa kisako pyArA nahIM hai / 55-56 / AMganameM ikaTThe hokara samasta svajana bandhuSoMne rumakNiI aura zizupAlakI lagnatithi nizcaya kI hai| aura mAghazuklA aSTamIke dopavarjita zubhalagnameM unakA vivAha honA niyata ho gayA hai / 57-58 / rAtri vyatIta honepara dUsare hI dina prAtaHkAla nAradajI vahAM padhAre / va prathama hI rAjA bhISmase mile / pazcAt raNavAsameM gaye, jahA~ unheM pahale hI rAjAkI vidhavA bahina milI, jo bar3I catara aura raNavAsameM manmAna pAnevAlI hai nathA jisa kA bhISmarAjabhI satkAra karatA hai| vidhavAne rAjyamAna nAradajIko bhaktipUrvaka praNAma karake zrAsana diyaa| pazcAt usIne rAjAkI rAniyoMse nAradajIke pAMva par3avAye / 56-61 / jaba nAradajI zrAsana para virAjamAna hue aura unhoMne kuzala kSema pUchA, taba rukmiNi sAmhane khar3I huI thii| use dekhakara munine bhISmarAjakI bahinase pUchA, yaha sanmukha khar3I huI vAlA kauna hai aura kisakI putrI hai|62-63| taba usane uttara diyA, nAtha ! yaha rAjA bhISmakI putrI hai aura rUpyakumArakI choTI bahina hai / 64 / aisA kahakara vidhavAne rukmiNIko munike caraNoMmeM namAyA, taba munine use isaprakAra uttama AzIrvAda diyA ki "jo murArI (zrIkRSNanArAyaNa) zatra samUhako jItanevAlA, dvArikA nagarIkA svAmI aura harivaMza kA zRMgAra hai, puNyake udayase putrI ! tU usIkI paTTarAnI ho|" nAradake vacanoMko sunakara rukmiNIko bar3A Azcarya huaa|65-67| nAradajI to vahA~se dUsarI jagaha ravAnA ho gaye, parantu Apake snehavaza rukmiNIkI kaisI dazA ho rahI hai so Apa suniye 68 / usako na kucha anna rucatA hai, na vaha Jain Educa international www.jalibrary.org Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna pAnI pInA cAhatI hai aura na rAtriko (ciMtAtura honeke kAraNase ) use nIMda AtI hai|66| candramA kI cAMdanI use viSake samAna lagatI hai aura zarIrameM lepana kiyA huA candana agnike caritra samAna dAha karatA hai / usakA mana ApameM hI Asakta ho rahA hai| isa kAraNa bArambAra vaha ThanDI zvAsa letI hai / 70 / Apake hI nAmakI gaNanAse athAt Apake hI nAmakI mAlA pherate rahanese vaha jI rahI hai, isameM kucha saMdeha nahIM hai / aisA jAnakara he nAtha ! Apa yathocita prayatna kIjiye. jo parama sukhakA kartA ho / zrApa mere vacana yathArtha aura sAragarbhita samajhe aura kartavyako cittameM ThAnakara yathocita upAya kreN| yahI merI prArthanA hai / 71-72 / zrIkRSNa aura baladevajIne kuzala dUtake vacana dhyAnapUrvaka sune / pazcAt premake atyanta vazIbhUta hokara kRSNajIne dUtase pUchA / 73 / vahA~ jAkara kahA~ to ThaharanA hogA ? merA usake pAsa kaise jAnA hogA ? vaha mujhe kaise milegI ? ye saba vRttAnta tuma mujhase kaho / 74 / taba dUtane vinayapUrvaka nivedana kiyA, mahArAja ! Apa zIghra hI kuMDanapurako padhAreM / vahA~ eka "pramada" nAmakA bagIcA hai, jo aneka prakArake vRkSa latAdikoMse bharapUra hai / usameM eka azoka nAmakA vRkSa hai, jisake tale eka kAmadevakI mUrti hai / vaha rukmiNIne Apako prApta karanekI abhilASAse sthApita kI hai| usa azoka vRkSapara manohara patAkA laga rahI haiM so usI vRkSake pAsa he nAtha ! Apa padhAreM aura pAsake vRkSasamUhakI aoTameM chupakara baiTha jAveM / kAraNa niHsandeha rukmiNI vahA~ kAmadevakI pUjanako aavegii| vaha kumArI pUjAke chalase apanI sakhiyoMko dUrahI chor3akara akelI vahA~ AvegI aura Apase milegii| isaliye apanA hita jAnakara Apako vahA~ avazya padhAranA cAhiye / yaha Apa nizcaya samajhiye ki Apako chor3akara vaha vAlA dUsarA pati na kregii| kyA siMhanI kabhI zyAlake (somAyuke) baccese ramaNa karatI hai ? kabhI nhiiN| usIprakAra kyA vaha Apake sivAya kisI dUsareko aMgIkAra kara sakatI hai? Jain Educat international www.jagelibrary.org Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ pradyumna caritra kadApi nahIM, isI bAta kA usane vrata dhAraNa kara liyA hai / vaha suMdarI Apake hI lie usa bagIcemeM zrAvegI va Apako cahuMora dekhegii| kadAcit usa bAlAko Apake darzana nahIM hoMge, to vahIM apane prANa tyAga degii|75-83| jisase Apako strIhatyA kA pApa lgegaa| isa kArya meM zrApa DhIla na kareM, zIghra hI pramadavanameM padhAreM, yahI prArthanA hai / 84 / isaprakAra kahake, zrIkRSNako praNAma karake dUta vahAM se ravAnA honeko taiyyAra huaa| zrIkRSNane use vastrAbhUSaNa dekara vidA kiyA / 85 / dUta ke cale jAne para zrIkRSNa (jinakA citta rukmiNImeM hI lagA huA thA) aura baladevajI yukti socane lge| 86 / unhoMne vicArA ki koI aisI yukti karanI cAhiye, jo satyabhAmAko mAluma na hone pAve / kAraNa vaha vidyAdharakI putrI hai| kahIM vidyAke balase apane kArya meM koI vighna na kara baiThe / 87 / pazcAt unhoMne kuDanapura jAnekA dRr3ha vicAra kara liyA aura isI abhiprAyase ve donoM bhAI rAtrike pichale praharake samaya kavaca pahanakara apane svarUpako chupAkara aura aneka zastra dhAraNa karake rathameM baiThakara kuNDanapurako ravAnA ho gaye / sivAya cittake dhairyake jinakA koI dUsarA sAthI na thA, rukmiNI meM hI jinakA mana laga rahA thA, jo saba kalAoMmeM kuzala the aura jo bar3e guNavAna the, aise kRSNa balabhadra dilakI daur3ake samAna zIghragAmI rathapara baiThakara kuNDanapurake pramada udyAnake pAsa phuNce|88-61| jaba dUrase hI zrIkRSNane ramaNIka kuNDanapura ko dekhA, taba ve kahane lage, deva jAne kyA hotA hai ? / / 2 / pazcAt kartavyako cittameM ThAnakara ve dharmarUpI dhanake dhAraNa karane vAle sudaramukhavAle niHsahAya zrIkRSNa balabhadra kuNDanapurake pramadaudyAnameM bahuta zIghra pahu~ca gyo263| iti zrIsomakIrti AcAryaviracita pradyumnacaritra grantha ke hiMdI bhASAnuvAdameM zrIkRSNa baladevakA pramadoyAnagamanavRttAntavAlA tIsarA sarga samApta atha caturthaH sargaH / vaha pramada udyAna aisA zobhAyamAna huA, mAnoM nAnAprakArake vRkSoMsahita aura puSpoMke samUhase Jain Ed on international For Privale & Personal Use Only www.nelibrary.org Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zobhita indrakA bagIcA [ nandanavana ] hI kuNDanapurako dekhane kI abhilASAse pRthvIpara AyA hai| 1 | isa upavana meM indra aura upendra ke samAna donoM yAdavoMne arthAt zrIkRSNa aura baladevane praveza kiyA aura ge bar3hakara zokakA nAza karanevAlA azoka vRkSa dekhA, jisake Upara manohara patAkA phaharA rahI thI aura nIce kAmakI mUrti sthApita ho rahI thI / 2 - 3 | usa mUrti ko dekhakara zrIkRSNako santoSa huA / taba ratha ke ghor3e khola diye gaye / 4 / tathA kRSNa aura baladeva jinake cittameM rukmiNI basI huI thI, nikaTavartI vRkSoMke saghana sthAna meM chupakara baiTha gaye / 5 / usI samaya manuSyoM ko Anandita karanevAlA eka dUsarA vRttAMta huA : dvArikA se calakara nAradajI canderIke rAjA zizupAla ke pAsa pahu~ce / 6 / rAjAne unakA sanmAna kiyA / nAradajIne pUchA - saca saca to kaho, kyA kAryavAhI cala rahI hai ? taba rAjA zizupAla muskarAye aura bole, bhagavan ! Apake prasAdase jo kArya cala rahA hai, vaha zubharUpa aura satyArtha hI / taba nAradajIne banAvaTI snehase kahA, tuma mujhe apanI lagnapatrikA to dikhAo, maiM bhI jarA dekhUM / taba rAjAne munike hAthameM apanI lagna patrikA dI / 6 / kalahapriya nArada lagna dekhakara aura bahuta dera taka cintA cakrameM par3akara apanA mastaka dhunane lage / 10 / unakI aisI ceSTA dekhakara zizupAlane pUchA, svAmin! Apane zira kyoM dhunA ? / 11 / taba nAradajI bole rAjan ! mujhe lagna ke samaya Apake zarIra meM kaSTa hone ke kAraNa dIkha par3ate haiM / isaliye Apako kuNDanapura bahuta sAdhanasahita sAvadhAna hokara jAnA cAhiye / 12-13 / aisA kahake aura eka naI kalaha tathA zalya khar3I karake nAradajI hA~se campata huye / nArada munike cale jAnepara rAjA zizupAlako bar3I ciMtA upajI / 14 / zaMkita hokara usane bar3I senA ikaTThI kI aura aneka prakArake sAdhanoM sahita vaha kuNDanapura khAne huA / 15 / pahu~cate hI pradAna 6 34 caritra www.jeetfibrary.org Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra 35 usane kuNDanapurako apanI samasta senAse ghera liyA, jisaprakAra girirAja sumeruparvatako tArAgaNoMne ghera rakhA hai / 16 / jisa samaya zizupAla rAjAne nagarako isa prakAra ber3ha rakhA thA, usI samaya pramada udyAna meM kRSNa aura baladevajI Aye the| 17 / jaba rukmiNIne sunA ki kuNDanapura ghirA huA hai, taba vaha bar3I duHkhitA huI aura vicArane lagI ki kRSNase vibhUSita vanameM aba maiM kaise jA sakatI huuN| 18 / bhutrAne use ciMtAgrasita dekhakara kahA, beTI ! tere mukhapara udAsI kaise chA rahI hai ? / 16 / rukmiNIne uttara diyA, bhuAjI ! zizupAla ne nagarako ghera rakhA hai| aba merA upavana meM jAnA kaise hogaa| taba bhuzrA bolI, beTI! tU duHkhI mata ho, inake dekhate 2 hI terA upavanameM bekhaTake jAnA ho skegaa| bhuSAne rukmiNIko aise mIThe 2 vAkyoM se dhIraja ba~dhAyA / usI samaya usake (bhuyAke) hRdayameM eka upAya dRSTi pdd'aa| so ThIka hI hai, striyoM meM maukA par3anepara tatkAlabuddhi sphurAyamAna hotI hai / usane dAsIsahita rukmiNIko apane sAtha kara liyA aura gIta gAtI huI dhIre 2 nagarake bAhara niklii| zizupAlake sipAhiyoMne usa kanyAko strIsamUhameM jAtI dekhakara vahIM roka dI aura unameMse kucha sipAhiyoMne zizupAlase jAkara kahA, mahArAja! rukmiNI nagarake bAhara nikalI hai aura striyoM sahita saghana vanameM jArahI hai| yaha sunakara zizupAla ne rAjanItise bhare hue vacana kahe ki "phaurana jAo aura rukmiNIko vanameM jAnese roka do" / taba sipAhiyoMne jAkara rukmiNIko roka diyA aura kahA bhayaMkara vanameM tumheM nahIM jAnA cAhiye, aisI hamAre svAmI kI AjJA hai / 20-27 / taba bhunAne kahA, merI bAta suno ! rukmiNIne vanameM kAmadevakI yAtrA manAI hai kyoMki vaha eka dina sakhI saheliyoM sahita vanameM krIr3A karaneko gaI thI aura vahAM usane eka manohara kAmadevakI mUrti dekhI thii| usasamaya mUrtiko praNAma karake rukmiNIne pratijJA kI thI ki yadi zizupAla rAjA merA pati hogA, to maiM lagnake dina terI yAtrAko aaauuNgii| isaprakAra yatheSTa vara Jain Educat interational For Privale & Personal use only www.elebrary.org Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adyamnA varitra 32 kI icchAse rukmiNIne yaha yAtrA banameM manAI hai / aura saubhAgyase rAjA zizupAla hI usake honahAra pati dIkhate haiM, to bhalA kAmadevakI yAtrAko rukmiNI kyoM na jAya ? / 28-32 / usa mUrtikecA sanmukha zizupAla rAjAkI kuzalAdi prArthanA kI jAvegI, so dekhA hI jAtA hai ki striye apane pati putrAdikI kuzalatA haraeka prakArase cAhatI haiM / 33 / ye vacana sunakara sipAhIne rAjA zizupAla ke pAsa jAkara saba vRttAMta kaha sunaayaa| 34 / sunate hI rAjAkA jI pAnI pAnI ho gayA / vaha harSa vA premase rukmiNIkI vAMchA karane lgaa| usane apane sipAhiyoMko hukma dediyA ki, bilakula roka Toka mata kro| rukmiNIko banameM jAne do| sipAhI tatkAla pahuMce aura unhoMne usa strIsamUhako vana kI tarapha jAne diyaa| jaba ve sabakI saba pramada banake pAsa pahuMcI, taba bhuSAne sabako rokakara rukmiNI se kahA, beTI ! yaha hai, jisameM terA devatA sthApita hai / aura jisakI yAtrAko tU AI hai| aba tU hI akelI banameM jA aura apane devakI bhaktipUrvaka upAsanA kara / 35-36 / taba rukmiNI maMda 2 gatise pUjanakI sAmagrI lekara banameM gaI aura vahAM cAroM tarapha isaprakAra dekhane lagI, jaise muDase vichar3I huI mRgI cahuMora jhAMkane laga jAtI hai / 40 / kRSNarAjane vRkSoM ke kujameMse chupe hue usa manohara aMgakI dhAraNa karanevAlI, zubhalakSaNA, ghUgharavAle kezavAlI, kAmavANa ke samAna netroMvAlI, candrake samAna sudara mukhavAlI aura kaMbuke samAna sudara kaNThavAlI rukmiNIko dekhA jisakA zarIra patalA thA,jisake kuca puSTa aura UMce the, jisakI AvAja sAraMgIke samAna surIlI thI,jisakI bhujA mAlatI puSpake samAna komala thI,jisakA varNa tAye hue suvarNake samAna thA, jisakI kamara nAjuka thI aura jisake sthUla nitamba maNDala dizAoMke hAthiyoMke samAna the,mekhalAsahita jisa ke pA~va kAmadevake nivAsasthAna the,jisakI saghana unnata jA~gha kadalI vRkSake stambhake samAna thI,jisake caraNa kamalake samAna sundara the,jisake nUpura baja rahe the aura jisakI cAla haMsanIke samAna thI, usa Jain Educe international www.janorary.org Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carita rukmiNIne vahA~ pukArakara kahA, yadi mere puNyodayase dvArikAnAtha yahA~ Aye hoM, to merI pukAra suna kara mujhe zIghra darzana deveN|41-47| usa kumArIne jyoM hI aise zabda kahe, tyoM hI vRkSoMke kujameMse nikalakara rUpavAna kRSNa baladeva usake sanmukha khar3e hogye|48| apane svAmIko sanmukha khar3A dekha kara vaha apanA mastaka nIce jhukAkara a~gUThese jamIna khuracane lgii|49| zrIkRSNane rukmiNIse kahA suMdarI ! tere vacanAnusAra dvArikAkA svAmI upasthita huA hai / 50 / ataeva tU prasanna hokara usakI ora dekha ! kRSNajIke vAkyoMko sunakara rukmiNIne lajjAvaza apanA mukha namrIbhUta hI rkhaa| usakA kaMdhA kampita hone lgaa| mAno zizupAlake bhayase hI usakA zarIra kampAyamAna ho rahA thaa| / 51-52 / itanemeM ratha ko sajAkara tathA ghor3oMko jotakara baladevajI bole "striyoMko svabhAvase hI lajjA hotI hai / phira kanyAoMko to honI hI cAhie / 53 / isalie kRSNa ! tU kyA dekha rahA hai donoM hAtha pakar3ake ise zIghra rathameM baiThA le / strI caritrako tU nahIM jaantaa| sacamucameM tu pUrA gopAla arthAt gAya bhaiMsa carAnevAlA hI hai" / 54 / taba premapUrita kRSNajIne rathameM baiThA leneke chalase rukmiNIkA AliMgana kiyA / 55 / rukmiNIko biThAkara baladevajI aura kRSNa jI rathameM ArUr3ha ho gye| taba baladevajIne sapATese rathako calAyA aura rathameM zrIkRSNane apanA zaMkha bajAkara bar3I vIratAke zabda kahe. tathA jorase sabako apanA vRttAMta kaha sunAyA ki-56-57| jo koI zizupAlake dalake vA kuNDanapurake rahanevAle hoM, ve mere parAkramake vacana suneM, maiMne arthAt kRSNa nAmake zUravIrane rukmiNa ko haThase haraNa kI hai.so jisa kisIkI zakti ho,vaha mujhase rukmiNIko chur3A leve / 58-59) yadi tuma sabake dekhate 2 rukmiNI harI jAya,to rAjA logoMkI tuma jaise sevakoMse kyA kArya siddhi ho sakatI hai ? 60he zizupAla rAjAdhirAja ! merI bAta suno, bhalA jaba rukmiNIko maiM hara le jAUM,taba tumhAre jIvanase www. l JainEdon intemational ibrary.org 10 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra | kyA hai ? / 61 / he bhISmarAja! tumhArI putrIko dvArikA kA rAjA aura unake bhAI baladevane harI hai|62| he rUpyakumAra ! suno, maiMne tumhArI bahinako harI hai| tumhArI zUratA, tumhArA abhimAna aura tumhArA dhairya kisa kAmakA ? / 63 / yadi tumameM sAmarthya ho, to mere rathake pIche pAtro aura apanI bahanako chur3Ao / yadi tumameM kucha sAhasa nahIM hai, to tumhAre jIvanako dhikkAra hai / 64 / yadi tuma sabake sAmane maiM rukmiNIko harake lejAU to tumhArI zUravIratA, aura sAmarthya sacamuca hI vyartha hai|65| he rAjAbho ! mere sAtha saMgrAmameM yuddha kiye binA tuma sabake saba kisaprakAra kRtArtha ho sakate ho|66| aisA kahake kRSNajI apane uttama rathako yuddha karaneke lie vanake bAhira laMbe caur3e maidAnameM jhapATese le gaye / 67 / usI samaya zizupAlAdika sabake saba kRSNake vacana aura rukmiNIkA haraNa sunakara ghabarAye / 68 / pazcAt bhISmarAja aura rUpyakumArakI saba senA kuMDanapurake bAhara niklii| 69 / zizupAlakI sAgarake samAna senAmeM halacala maca gaI aura usakI zastra kavaca Adise sajI huI senA "usa duSTa, cora, DAkUko pakar3o ! pakar3o !" aisI cillAhaTa macAtI huI zaharase bAhara nikalI jisameM hAthI ghor3e ratha pyAde aura naukara cAkaroMkI TolIkI TolI thii|70-71| bAjoMkI AvAjase hAthiyoM ke cItkArase, ghor3oMke hinahinAnese,bhATa logoMke jayakAreke zabdoMse,rathoMke cakkoMke cItkArase,dhanuSoM kI bhannAhaTase aura subhaToMkI khilakhilAhaTakI ha~sIke mAre kAnoMse sunAI hI nahIM par3atA thA / 72-73 / cAroM tarapha phailI huI, pITha pIche bhAgatI huI aura jorase AtI huI saba senAko baladeva aura kRSNane roka liyA / 74 / jisaprakAra jorazorase UMcI uThI huI nadiyoMke vegako samudra roka letA hai, usI prakAra una donoM bhAiyoMne kSaNamAtrameM saba senAko roka liyA 75 / jaba rukmiNIne eka tarapha to saikar3oM subhaTavAlI sampUrNa senAko aura dUsarI ora akele kRSNa baladeva do hI puruSoMko dekhA, taba usane vicArA ki na mAluma kyA honahAra hai ? abhAgyake vazase ina donoMkI AyukA nAza hotA Jain Education interational For Privale & Personal use only www.relibrary.org Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna caritra dIkhatA hai / 76-77 / itanI bar3I senA to kahA~ aura ye donoM rUpavAna aura guNavAna kahA~ ? mere kAraNase ina donoMkA maraNa hogA, hAya yaha maiMne acchA nahIM kiyaa| 78 / rukmiNI nirAza aura ciMtAtura huI aura duHkhita hokara apanI A~khoMse A~sUkI dhArA bahAne lgii|76 / valadevajIne usa kI aisI dazA dekhakara kRSNase kahA, jarA isa sundarIkI aora to jhAMko ! apane sAmane itanI jaMgI senAko dekhakara yaha kaisI ciMtAtura ho rahI hai / koI ainI tajabIja karo,jisase ise apanA vizvAsa ho jAya aura dhIraja ba~dha jAya / zrIkRSNakA hRdaya rukmiNIko vilApa karate dekhakara karuNArasase bhara aayaa| unhoMne kahA,priye ! merI bAta suna,zatrukI var3I senAko dekhakara tU cintA mata kr|80-82| dekha to sahI, maiM kSaNamAtrameM isa senAke subhaToM tathA unake svAmI rAjAdikoMko yamarAjake ghara bheja detA huuN|83| isa prakAra kahanese rukmiNIke cittako vizvAsa na huA,isalie vaha phira cintA karane lgii| jaba zrIkRSNane rukmiNIko punaH ciMtAgrasita mlAnamukha dekhA, taba kahA he saubhAgyazAlinI ! jarA merI asAmAnya zaktiko to dekha / maiM abhI tujhe apanI zaktikA paricaya diye detA hU~ jisase niHsaMdeza tujhe vizvAsa ho jaaygaa|84-85| yaha kahakara kRSNajIne apanIa~gUThIkA hIrA nikAla kara cuTakIse cUrNakara DAlA aura usake cUrNase rukmiNIke hAthameM eka maMgalIka sA~thiyA banA diyaa| pazcAt unhoMne eka vANa calAyA aura kSaNamAtrameM sAmane ke sAta tAr3ake vRkSa cheda diye / 86-87 / aisI alaukika acaMbhekAraka zaktiko dekhakara bhI rukmiNI punaH vilApa karane lgii| taba kRSNane pUchA, he candrAnane ! kaha to sahI aba bhI tU kisa kAraNa dukhita ho rahI hai ?|888|tb rukmaNIne lajjAko saMkocakara apane hAtha jor3akara vinayase mastaka jhukAkara nivedana kiyA, he prANanAtha ! isameM saMdeha nahIM ki ApakA parAkrama adbhata hai, parantu merI eka prArthanA hai, usapara Apa dhyAna diijiye| vaha yaha hai ki saMgrAmabhUmimeM Apa kRpAkara mere pitA aura bhrAtAko jIvita bacA deveM, nahIM to saMsArameM mujhe www.unelibrary.org Jain Ed on international Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra lokanindA kA daHkha sahanA pdd'egaa|10-12| isaliye dayAdRSTise mere pitA aura bhrAtAko chor3a denaa| rukmiNIke vacana sunakara kRSNajI muskarAye aura bole he devI apane hRdayameMse isa duHkhadAyinI ciMtA ko dUra karade maiM saca kahatA hU~ ki tere pitA aura bhrAtAko saMgrAmameM jIvita chor3a duuNgaa| 93-94 / kRSNa ke vacanoMko sunakara rukmiNI prasanna huI aura bolI, he nAtha ! zatrurAzise bharI isa saMgrAma bhUmimeM ApakI jaya ho / 95 / taba baladevajI lakSmIpati zrIkRSNase bole,-zizupAla bar3A balavAna yoddhA hai| merA sAmarthya nahIM ki usake sAtha yuddha tthaanuu|96| zizupAlako chor3akara,subhaToMse bharIhuI sarva senAko maiM kSaNamAtrameM jIta lUgA aura dazoMdizAoMmeM bhagA duuNgaa|97| tuma zizupAla mahA zUravIrakA saMgrAmameM parAjaya karo, baladevajIke aise vacana sunakara zrIkRSNa bole, zizupAlakI Apa kyA bAta karate haiM ? / 98 / use to maiM kSaNamAtrameM jItalUMgA aura yamarAjake ghara bheja duuNgaa| aisA kahake aura rukmiNIko rathameM chor3akara zatrako jItanemeM lagA hai citta jinakA, dhIravIra, sAhasI, vidyAvizArada ve donoM yoddhA vahAM se Age bar3he aura samudrake samAna zizupAla kI senAkA unhoMne sAmanA kiyA / 99-100 / jisa taraha niDara hokara siMha madonmatta gajarAja para TUTa par3atA hai.usI taraha zrIkRSNane,jinakA mukha krodhase jhalajhalAhaTa kara rahA thA,zizupAla para AkramaNa kiyaa|101shshishupaal bhI kupita hokara kRSNase bhir3a pdd'aa| taba una donoM zuravIra yoddhAoMmeM manuSyoMko bar3e Azcarya kA karanevAlA ghora yuddha huA / 102 / dUsarI tarapha baladevajIne zeSa samasta senAke sAtha teja bANoMkI varSAse bar3A bhayaMkara yuddha kiyaa|103|phaadd'ke samAna madonmatta hAthiyoMko dharAtala para bichA diyA aura bar3e2 zIghragApI ghor3oMko giraadiyaa|104|| hAthI aura ghor3oMpara baiThe hue bar3e 2 adhikAriyoMko cUra kara diyA aura kulIna zaktivAna zUravIroM ko naSTa kara diyaa|105| isataraha ekataraphakI saba senAse baladevane aura dUsarI taraphakI saba senAse zrIkRSNa Jain Educenternational www.jatorary.org Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra ne bar3A bhayaMkara yuddha kiyA / 106 / devatAoMko bhI Azcarya kA karane vAlA aura zatrusamUhake aneka subhaToMkA nAza karanevAlA vaha yuddha cirakAla taka huaa| kisI kI sAmarthya nahIM huI ki, baladevake sAmane Akara (jItA) khar3A ho / 107 / jaba mAra par3ane para saba phauja dazoM dizAoMmeM raphUcakkara huI, taba rUpyakumArane bhI baladevakA sAmanA kiyaa|108| usa subhaTa ziromaNine senAke titaravitara ho jAne se kupita hokara aura krodhase apane mukhakamalako lAla karake baladevake Upara eka tIkSNa vANa calAyA / 10 / parantu baladevajI bajrakA kavaca pahane hue the, isa kAraNa usa teja vANane unheM raMcamAtra bAdhA na kii|110| parantu jisaprakAra lohe kI saMgatise (Takkara khAnese) pASANa meM agni utpanna ho jAtI hai, usIprakAra baladevajIkI krodharUpI agni bhar3aka utthii| taba baladeva aura rUpyakumArameM, jo saMgrAma bhUmi meM aneka yuddha karanepara bhI khedakhinna na hue the, bar3I dera taka lar3AI hotI rhii|111-112| thor3IhI derameM baladevane bhISmarAjake putra rUpyakumArako DhIlA karake usa para nAgapAza bANa chor3A / 113 / so nAgapAza bANane rUpyakumArako nakhase zikhataka rassIke samAna jakar3ake bAMdha diyaa| isaprakAra ba~dhe huye rUpyakumArako baladevajIne uThAyA, tathA upe rukmiNIko lAkara sauMpa diyA aura kahA, "lo ! isakI makkhiyA~ udd'aavo"|114-115| dUsarI tarapha kRSNajIne zizupAlake sAtha nAnAprakArake hathiyAroMse bhayaMkara yuddha kiyaa|116| pahale unhoMne bar3I derataka loheke zastroMse yuddha kiyaa| pazcAt ve devopanIta zastroMko lekara paraspara bhir3a pdd'e|117| jisa samaya yahA~ yaha ghora yuddha maca rahA thA, usa samaya kalahapremI nAradajI AkAzameM tiSThe the aura saMtuSTa hokara bAraMbAra nRtya karate the|118| isaprakAra zrIkRSNa nArAyaNane zizupAlake sAtha bhA~ti 2 kA yuddha karake aMtameM usa dAnI, guNI, vIra, mAnI, bhayaMkara, kulIna,raudrapariNAmI aura krodhI zatra ko saMgrAmameM teja aura zUratAse rahita karake isaprakAra katala kara diyA-jisaprakAra siMha gajarAjako naSTa kara detA hai| so ThIka hI hai, puNyake kSaya hone para sarvaprANiyoM www. Jain Educh Intemational orary.org Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna 42 1 kA vinAza hojAtA hai / 116 - 120 / vaha saMgrAma bhUmi ghor3oMke kaTe hue pAMvoMse ghRNAkAraka aura kabaMdhoM arthAt binA dhar3ake manuSyoMke nRtya se bar3I bhayaMkara mAluma par3atI thI / vahA~ hAthiyoMke kumbhasthalase nIce giratI huI lohUkI dhArAse kIcar3a maca rahA thA aura usameM DUbe huye aneka rathoMse dizAkA mArga ruka rahA thA / 121-123 / isa prakAra yuddha karake aura mahAn madonmatta zatrukA nAza karake zrIkRSNa aura baladevajI prasannatA pUrvaka rukmiNI ke pAsa Aye / 124 / rukmiNI, jisakA mastaka namrIbhUta ho rahA thA aura jisake cittameM bar3I lajjA vyApa rahI thI, apanI kara a~julI jor3akara aura namaskAra karake zrIkRSNa se bolI 1125 / bhujaparAkramake dhAraka svAmin! merI yaha prArthanA hai ki, Apa kRpAkarake mere bhAI ko nAgapAzase chor3a deM - jisameM ki baladevajI use bA~dha lAye haiM / 126 / taba kRSNajIne musakarAke rUpyakumArako chor3a diyA aura usase kahA, hamane nizcaya kiyA hai ki Apa hamAre parama bandhu svajana ho | 127| isaliye nedRSTi rakhake Apa hamAre pAsa Ate jAte rahiye aura yAda rakhiye ki rukmiNI pakI bahana hai | 128 | mere grAma, deza, gRhAdika meM Apa sacce premase AyA jAyA kareM aura rukmiNIse milA kreN| isa prakAra aneka bAra samajhAnepara bhI kumArane lajjAse kucha bhI uttara nahIM diyA aura vahA~ se cala diyA / / 126-131 / athAnantara - kRSNa baladeva rukmiNIko acchI taraha rathameM baiThAkara dvArikA nagarIko ravAnA hue | 132 | prasanna citta se baladevajIne rathako vegase calAyA / kRSNanArAyaNa rukmiNIko pAkara apaneko kRtakRtya samajhane lage / 133 / suMdara rUpake dhAraka, apane vAMchita padArthako prApta karanevAle aura apane kRtArtha samajhanevAle ve saba parampara premase vArtAlApa karane lage / 34 / (prAcArya kahate haiM) jisa kRSNarAjane zatru kA parAjaya kiyA aura rAjA bhISmakI putrI rukmiNIko prApta kI, usake mahAtmyako kauna caritra www.janglibrary.org Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 varNana kara sakatA hai ? | 135 / vana upavanoM kI zobhA ko dekhate huye aura taraha tarahake vinoda karate hue nave raivataka parvatapara phuNce| usa parvatako dekhakara rukmiNI ke cittameM bar3I prasannatA huI / 136 / nandanavana ke caritra samAna vRkSa aura latAoM se bhare hue usa banameM baladevajIne kRSNa aura rukmiNIkA pANigrahaNa (vivAha) karAyA |37| so usI samaya se vaha sthAna pRthvItalapara rukmiNIvana ke nAma se prasiddha hogayA / ThIka hai, bar3e puruSoMkI saMgati se kisameM bar3appana nahIM yA jAtA hai ? | 38 | mahatpuruSa kisI bhI grAma meM vA vanameM kyoM na jAveM, vahA~ bhI puNyodayase saba bAtakA ThATha rahatA hai | 36 | usa nandanavana ke samAna vanameM zrI kRSNa navor3hA rukmiNI ke sAtha krIr3A karane lage |40| tathA ve rukmiNI aura baladevake samIpa rahanese usa banako svajanasamUhase bhare hue nagara ke samAna hI mAnakara vahA~ Thahara gaye |41 // itanemeM dvArikAnagarI meM khabara phaila gaI ki zrIkRSNa zatru ko jItakara aura rukmiNIko sAthameM lekara baladevasahita raivatakagiripara padhAre haiM, isase unheM athAha Ananda huA / 42-43 / unhoMne toraNoM tathA patAkA nagarIko zRMgArita kiyA, mArga meM puSpa vichA diye aura candanake jalakA chir3akAva karA diyA | 44 | jaba nagarI isa prakAra sajA dI gaI taba kRSNarAjake kuTumbI tathA prajAke loga bhAMti 2 ke AbhUSaNa pahanakara aura hajAroM prakArake bAje tathA aneka stutipAThakoM ko (bhAToMko) sAthameM lekara sanmukha (pezavAI meM) gaye aura bar3e utsAhase zrIkRSNanArAyaNa tathA baladevajI se mile / 45-46 / kRSNajI ne Adara sanmAna karake apane samasta mitra va bandhugaNoM ko prasanna kiyA aura zrIkRSNa, rukmiNI tathA baladevajIne rathameM baiThakara dvArikA nagarI meM praveza kiyA / 47 / jaba zrIkRSNane dvArikApurImeM praveza kiyA, taba nagaranivAsI loga bar3I utkaMThA se mArga meM vara aura vadhU ko dekhaneke liye prAye / 48 / nagaranivAsinI kautukAbhilApinI striyoM ke taraha 2 ke vinoda hue / arthAt varavadhU ko dekhanekI umaMga se striyeM apane zarIra kI sudha bhI bhUla gaIM, jaisA ki yahA~ saMkSepa www.jaaporary.org Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna PAR meM varNana kiyA jAtA hai / 146 / eka utsuka strI cUr3AbaMdhanako kamarameM aura mekhalAko (karadaur3Ako) sirapara bA~dhakara dekhaneko caritra AI / 150 / dUsarI strI netroMmeM kukuma prAMjakara aura gAloMpara kajjala lagAkara vicitra rUpa banakara dekhane ko calI bAI // 151 / koI strI apanA mastaka aura kuca ughAr3a karake aaii|152| koI strI gharameM bAlakako dUdha pilA rahI thI, so usIprakAra dUdha pIte hue bAlakako lekara calI AI / 153 / koI strI jisake keza mukhapara bikhara rahe the, jyoMkI tyoM dekhaneko calI AI / 154 / koI strI jo apane bhartArako karachuIse bhojana parosa rahI thI,parosanA chor3akara karachuI liye hue jaldIse dekhaneko calI AI / 155 / do striye manuSyoMke jhaMDameM varavadhUko dekhaneke liye pha~satI jAtI thI jinameMse eka kA to hAra TUTa gayA thA aura dUsarIkA saMgharSaNase kapar3A phaTa gayA thA / 156 / kisI strIne jala lAneke mArga meM khar3I hokara acchI tarahase varavadhUko dekhA aura unapara muktAphala sahita lAI (sike hue dhAnya jo maMgalIka hote haiM) kSepaNa kI / 157 / striyoM ke aise tamAzeko dekhakara loga donoM hAthoMse tAlI pITane lage aura khilakhilAkara ha~sane lge|158| kisIne AvAja lagAI ki vAha ! vAha ! kyA hI adbhuta dRzya hai ! usI samaya gargajAtivAloMne jorase kahA,dekho ! zrIkRSNanArAyaNa navIna strI ko le / Aye haiN| puNyake prabhAvase dekho to sahI, kyA hI baDhiyA saMyoga huA hai |56-60koiiduusrii nArI bolI,yaha kulIna muMdarI dhanya hai, jisane kAmadevake rUpako jItanevAle zrIkRSNa jaise varako pAyA hai / / 161 / itanemeM hI dUsarI yuvatI bolI, kaisA uttama jor3a tor3a milA hai| saca pUcho, to ye donoM varavadhu kAmadeva aura ratiko bhI lajjita karate haiM |16|pshcaat dUsarI kAminI bolI,isa suMdarIne sacamucameM parabhavameM dAna, vrata,dhyAna tIrthayAtrA, japa tapa kiyA hai / isIke puNyodayase isa bhavameM isane aisA suyogya bhartAra pAyA hai| itane meM hI koI jJAnavAna strI bola uThI ThIka aisA hI hai,yathArthameM isane Jain Eduen interational www.library.org Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pragramna 45 dAna puNyatratAdikA AcaraNa kiyA hai, jisase kRSNa jaise tInakhaNDa pRthvI ke rAjAko prApta kiyA hai / yaha bar3I puNyavatI hai / kAraNa "puNyahIna puruSake manoratha kadApi saphala nahIM hote" / 163-165 / rAjamArgase jAte hue zrIkRSNa aura rukmiNIne striyoMke mukha se aise nAnA bhAMti ke vAkya sune / 166 / rukmiNIko dvArikA nagarIke dekhanese jisameM ki jinendra bhagavAna ke aneka mandira zobhAyamAna the atyanta prasannatA huI / 167 / vaha apane mana meM vicArane lagI ki, maiM yAnandase pratyeka dina jinamandiroMkI vandanA karUMgI aura isa manuSya paryAyako saphala karUMgI / 168 / I jyoMhI rukmiNI sahita zrIkRSNa nArAyaNa apane mahala meM pahu~ce, saubhAgyavatI striyoMne AratI utArI aura maMgalIka gIta gAye / jaba kRSNarAja apane mahala meM padhAre taba baladevajI bhI apanI prANaballabhA revatI ke darzanoMkI utkaNThA se apane sthAna para padhAre aura vahA~ jAkara sukhase tiSThe / so ThIka hI hai saMsAra meM kartavyakarma kara cukanepara aisA kauna manuSya hai, jo sukhako nahIM prApta hotA / 66-70 / kRSNajIne rukmiNI adhikAra meM apanA naukhaNDakA mahala sauMpa diyA, jo dhanadhAnyase bharapUra thA, jahA~ dAsI dAsa Tahala cAkarImeM hAjira the, aura jo ratha, pAlakI, hAthI, ghor3e, aneka prakArake lar3AI ke zastra aura kRSNake AbhUSaNoMse sajA huA thA / 71-72 / zrIkRSNajIne usI samayase dUsarI jagaha jAnA banda kara diyA aura bhojana, snAna, Asana zayanAdi samasta nitya kriyA usI rukmiNI ke mahala meM karane lage / 73 / saca pUcho, to zrIkRSNa ke mana, vacana, kArya meM sarvatra vahI guNavatI buddhimati rukmiNI basa gaI / 74 | satyabhAmA vidyAdharI kRSNajIke viyoga kI pIr3Ase dubalI par3a gaI / parantu abhimAna ke mAre usane isakI bilakula paravAha na kI / 175 / jaba zrIkRSNa isa prakAra rukmiNI ke mukhakamala ke bhauMre bana gaye aura dilabhara sukhasAgara meM magna ho gaye / 176 | taba nAradajI satyabhAmA ko kRSNajI kI viyoga agni se dagdha duHkhI dekhakara aura apane manorathako saphala jAnakara bar3e sukhI hue / 77 / ve bArambAra pratidina 12 Jain Educatch International caritra www.jainborary.org: Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra satyabhAmAke pAsa jAyA karate aura use cir3AyA karate ki "kyoM tujhe yAda hai na ? jo tUne merI / tarapha usa samaya apane rUpake ghamaMDameM Akara Ter3hA mukha kiyA thA ?" ThIka hI hai apane zatruko duHkhI dekha kara kisako sukha nahIM hotA ? / 178 / rAtameM dinameM svapnameM tathA jAgrata avasthAmeM zrIkRSNake cittameM rukmiNI sundarIkI hI chavi basa gaI / yahA~ taka ki kRSNajIne dUsarI rAniyoMkA smaraNa karanA bhI chor3a diyaa| so ThIka hI hai, guNoMkA Adara saba koI karate haiN| kevala vidyA aura uttama kulase hI kArya nahIM siddha hotaa| dekho ! vidyAdhara kI putrI satyabhAmA jo vidyAvAna aura uttama kulavAlI thI usakI bhI sudha visAra dI gaI / 176 / ekadina jaba zrIkRSNa kAmakrIr3Ake sukhoMkA anubhava kara rahe the, taba eka parama AnandakArI sunane lAyaka vArtA huI, jo yahAM varNana kI jAtI hai / 180 / ramaNa karaneke pazcAt rukmiNIne apane svAmIse kahA, prANanAtha Apase meM eka bAta pUchatI huuN| maiMne pahale sunA thA ki satyabhAmA nAmakI rAnI Apako prANase pyArI hai| parantu aba to Apa usake mahalameM bilakula nahIM jAte ho, isakA kyA kAraNa hai ? / 81-82 / taba zrIkRSNajIne uttara diyA priye ! suno, isakA kAraNa yaha hai ki, satyabhAmAko abhimAna bahuta rahatA hai aura vaha mujhe pasanda nahIM hai / bhalA aise suvarNa ke gahanoMse kyA lAbha jinase kAna khaNDita ho jA~ya,bhAvArtha-"usa sone ko jAriye jAmoM TUTeM kAna" 83-84 / taba rukmiNIne var3e vinayake sAtha kahA, nAtha bhalA jo vastu jisake hAtha lagI hai, vaha usako kaise chor3a sakatA hai, suvarNa kAnakA khaNDana kare, to kyA koI use tyAga detA hai / 85-86 / rukmiNIke nItiyukta udAra vacana sunakara kRSNajI bahuta saMtuSTa hue aura bole priye maiM tere kahanese usake pAsa jaauuNgaa|87| usasamaya rukmiNIne khaira, cUnA, supArI AdikA eka pAnakA bIr3A cabAyA thA, so usako jaba usane jamIna para thUka diyA, taba kRSNajIne (dRSTi chupA kara) usa ucchiSTa pAnake ugAlako uThAke apane dupaTTe ke chorase bAMdha liyA aura thor3I derake bAda ve www.jabrary.org Jain Educ interational Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - pradyumna carita - vicArI matyabhAmAko, jisake citta meM taraha tarahake vicAra uTha rahe the, Thaganeke liye usake mahala ko gaye / 188-160) java satyabhAmAne dekhA ki, navIna sautake pati zrIkRSNa Aye haiM, taba usane utkaTa dveSabhAvase aise vacana kahe-nAtha ! kyA Apa Aja rAstA bhUla gaye haiM ? yaha tumhArA kiMvA tumhArI prANapyArI kA gRha nahIM hai| zrIkRSNane uttara diyA, priye ! maiM to tere pAsa AnekI icchAse hI AyA huuN| parantu yadi tere kahe anusAra maiM bhUlakara hI yahA~ AyA hU~, to aba dUsarI jagaha jAne meM kyA zobhA hai ? aisI aneka prakArakI cubhatI huI bAtoMse kRSNane aprasanna satyabhAmAko rAjI kiyA aura bar3o naramAIse marma ke bhedanevAle vacana kahe ki he devI! nidrAne mujhe vazameM kara rakhA hai| yadi terI AjJA ho to, maiM yahIM nIMda le lU~ / mujhe bahuta jaldI nIMda A jAyagI / / 1-95 / taba satyabhAmA bolI, ThIka hai, Apako bar3I nidrA prArahI hai| kyoMki vaha navor3hA (nUtana vivAhitA sauta) Apako nIMda nahIM lene detI hogii| use to Apako prasanna karanA hI cAhiye / maiM Apase kucha nahIM kaha sakatI hU~. kyoMki cirakAla Apane mere sAtha bhogavilAsa kiyA hai / 96-97 / rasakeli se thakita hokara hI Apa pratidina mere ghara Akara soyA kro| saca samajho maiM ApakA hita cAhanevAlI hU~ // 198 / taba kRSNajI bole, bhalA tU merA hita kyoM na cAhegI ? navIna striyeM to hotI hI rahatI haiM (arthAt navIna navIna hI hai) paraMtu tU merI saba rAniyoMmeM agrasara prANavallabhA hai / 199 / aisA kahakara zrIkRSNa bichaune para leTa gaye, aura apanA mukha vastrase DhAMkakara kapaTabhAvase (jhUThamUTha) nidrA lene lge|200| zrIkRSNake dupaTTe meM jo rukmiNIke pAna kA ugAla ba~dhA huA thA, usakI sugandhi cahu~ora phaila gaI ! jisase usapara bhaure pAkara ma~DarAne lge| yaha dekha satyabhAmAne cakita hokara dhIrese aMcalakI gAMTha kholI aura vicAra kiyA, ki jo vastu rukmiNIke liye ba~dha rahI hai, usako zrIkRSNane mujhe dikhAyA bhI nahIM ! dekho mohakI lIlA ! mujhe to Jain Educato International For Privale & Personal Use Only www.jainerary.org Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhokhA diyA jAtA hai aura merI sauta rukmiNIko saubhAgyake bar3hAnevAlI aisI 2 sugandhita cIjeM dI jAtI haiN| aisA roSa karake aura kRSNako nidrAvaza jAnakara usane dhIrese vaha pAnakA ugAla nikAla caritra liyA aura candanake cakalepara rakhake use mUThiyese ghisa liyA va saubhAgyavardhaka cUrNa jAnakara satyabhAmA ne usakA apane mukha aura zarIra para lepa kara liyA / 201-206 / aura vicArA ki, aba niHsandeha kRSNajI mere vazameM ho jAyage / 207 / __ jaba ciMtAgrasitA mUDhamatI satyabhAmAkA citta cUrNa saMlepanake kAraNa harSase phUla rahA thA, taba kRSNajIne dhIrese apanA mukha ughAr3A aura khilakhilAkara kahA, mUrkhe ! tUne yaha kyA lokaniMdita kAma karanA prAraMbha kiyA hai ? tU to bar3I pavitra dIkha par3atI thii| bhalA rukmiNIke mukhakA jhUThA tAmbUla tUne apane mukhameM kaise lapeTa liyA ? rukmiNIne supArI-kapUra Adi DAlakara eka pAnakA bIr3A cabAyA thA, jisameM usake mukhakI lAra laga rahI thii| use usane ha~sIke liye mere aMcalameM bA~dha diyA thaa| satpuruSa to aisI jhUThI cIjako chUne taka nahIM haiM / bhalA tUne ise apane mukhapara kaise cupar3a liyA ? aisA kahakara zrIkRSNanArAyaNa jorase tAlI pITa pITa kara bArambAra ha~sane lge|208-211| phira bole, he vizAlanetre ! prathama to tU merI prANase pyArI rAnI hai, dUsare terA pitA vidyAdharoMkA nAyaka hai, tIsare tU merI saba rANiyoMmeM agrasara paTarAnI hai, itane para bhI tUne aisA lokaniMdya karma kaise kiyA ? / 212-213 / yaha nItikI bAta hai ki nadI aura strI inakI svAbhAvika gati nIcekI tarapha hI hotI hai, ataeva striyeM nIca karma karane vAlI hotI haiM, aisA jo manuSyoMkA kathana hai, vaha satya jAna par3atA hai / 214 / isa taraha zrIkRSNajIne gahare gahare tAne mAre aura khUba ThaTThA masvarI ur3AI, jisase satyabhAmA atizaya lajjita huI / apane apamAnake duHkhako jImeM dabAkara vaha vAhyameM (apanI bhUlako chupAne ke liye) caturAIse bolI-mUrkha svAmin ! Apa vRthA hI kyoM muMha phAr3a phAr3a kara ha~sate haiM ? rukmiNI Jain Educato International www.jallrary.org Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 to merI choTI bahina hai, jise Apa rAjA zizupAlako mArake hara lAye haiM ! vaha mere sAmane choTIse // bar3I huI hai, isaliye maiMne to jAna bUjhakara usake jhUThe tAMbUlakA apane mukhapara lepana kiyA hai / caritra kAraNa ki, choTI bahinake mukhake bhogakA jo tAmbUla prApta huA hai, usakA sparza mujhe sukhadAI hogaa| jisa rukmiNIkA maiMne mala mUtra dhoyA hai, aura jise maiMne bAlyAvasthAse bar3I kI hai, usake aGga kI bhogI haI cIjase mujhe kabhI glAni nahIM ho sktii| Apa binA kAraNa kyoM ha~sI ur3A rahe haiM ? / 215. 219 / taba zrIkRSNa bole, devI ! acchA hai| rukmiNI kA ucchiSTa tAMbUla tujhe priya lagatA ho, to maiM nirantara lA diyA karUMgA, so usakA pratidina isI taraha lepa kiyA karanA / 220 // satyabhAmA bolI, bahuta acchA ! Apa aisA priya tAMbUla mere vAste pratidina le AyA kIjiye 1221 // bhalA jisa tAMbUlakI rukmiNIke mukhase utpatti ho aura jo prANanAthake aMcalase ba~dhA ho, vaha mujhe pyArA kyoM na hogA ? isameM kyA ha~sanekI bAta hai / 222 / taba kRSNamahArAja bole, khaira ! aisA hI mahI, maiM aba na ha~sUgA, yaha tuma nizcaya smjho| aisA kahake aura mauna dhAraNakara kRSNa mahArAja vahIM virAje / 223 / kucha samayake pIche satyabhAmAne zrIkRSNase kahA, mere manameM rukmiNIse milanekI abhilASA laga rahI hai / 224 / taba kRSNajIne uttara diyA, devI ! satya samajho, maiM tumhArI icchA pUrNa kruuNgaa| jaba rukmiNI tujhe aisI pyArI lagatI hai, to he vicakSaNe ! usakA milanA koI kaThina kArya nahIM hai / 25 / aisA kahakara thor3I dera vahA~ aura baiThakara kRSNajI dhIrese satyabhAmAke mahalase bAhara nikala Aye aura premake bhArase jhUmate hue ve rukmiNIke mahala ko cale gaye / 226 // kRSNajIko AyA huaA jAna rukmiNI ekadama uThI aura vinayasahita prANanAthake caraNoMmeM jhuka gii| so ThIka hai "kulIna striyoMkI aisI maryAdA hotI hai"|27| kRSNajI bole, priye jarA mere kahe anusAra saja dhajake taiyAra to ho jAyo / sapheda vastra va lAla kaMcukI (kAMcalI) pahana lo| tathA - - Jain Education international www.jairary.org Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna | cari sarva prakArake bhUSaNa zarIrameM dhAraNa kara lo| sArAMza yaha hai ki devAMganAke samAna apanA sundara rUpa banAlo aura satyabhAmAke upavanameM (bagIcemeM) jaise maiM batAU~, usa taraha jAkara baiTha jAo / 28-29 / rukmiNI bolI, jo svAmIkI AjJA ho mujhe pramANa hai / aisA kahakara jaba usane usI prakArakA zrRMgAra kara liyA, taba zrIkRSNajI apanI vibhUSitA prANapriyAko upavanameM le gaye / 30 / vaha nAnA prakArake vRkSoMse bharA huA thaa| sthAna 2 meM phUloMkI rajake Dherake Dhera laga rahe the| unakI sugaMdhase bhauroMkI paMkti ur3a rahI thii| vaha aisI mAlUma hotI thI mAnoM rukmiNIke Agamanako jAnakara toraNa hI bA~dhA gayA ho / 31 // aneka vRtta jinakI zAkhAoMke agrabhAga pavanake calanese kampAyamAna ho rahe the, aise dIkha par3ate the, mAnoM ( khuzImeM Akara ) tANDava nRtya hI karate haiM / bolate hue pakSI aise mAlUma par3ate the | mAnoM bandIjana jayakAramizrita stotra hI par3ha rahe haiM / 32 / aura koyalake kUkaneko sunakara mora nAca rahe the, isa prakArake manohara vanameM rukmiNI kRSNajIke sAtha gaI / 233 / aura aisI zobhAyamAna huI, jaise naMdanavanameM indra ke sAtha indrANI jAtI hai aura zobhAyamAna hotI hai| usa vanameM eka manohara bAvar3I thI, jisakI sIr3hiyA~ suvarNakI banI huI thI, jisameM athAha jala bharA huA thA, rAjahaMsa baiThe hue the, kamalasamUha khina rahe the, aura zveta cakavA cakavIkA jor3A bhI baiThA huA thA / 34-35 / usa bAvar3Ike kinAre ratnoMke bane hue the aura usameM jalacara jIva bhare hue the| usIke pAsa eka azoka nAmakA vRkSa thA / 36 / jisake nIce eka uttama sphaTikakI zilA par3I huI thI usake Upara zrIkRSNajI ne rukmiNIko paryakAsanase baiThA dii| usake bAyeM hAthameM karavIrake (kanerake) vRkSakI eka zAkhA bhramarAdi ur3Aneke liye de dI aura dAhine hAthako mukhapara rakha diyaa| isa taraha zrIkRSNane rukmiNI ko sAkSAt vanadevIke rUpameM sthApita karadiyA aura kaha diyA ki jaba taka maiM phirakara na AU priye ! tuma mauna sahita isI bhA~ti baiThI rahanA apane Asanako kampAyamAna na krnaa| aisA kahakara Jain Educatiemational www.jainprgry.org Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra zrIkRSNa satyabhAmAke pAsa phira gaye / 37-36 / kRSNajIne satyabhAmAke mahalameM jAkara kahA, devI ! kyA terI rukmiNIse milaneko utkaNThA hai|4| satyabhAmAne uttara diyA, prANanAtha ! ApakI bar3I kRpA hogI, yadi rukmiNI bahanase mujhe milA doge|41| taba kRSNajIne jabAba diyA, priye aisA kara, tU bahuta jaldI upavana meM pahu~ca jA, pIche rukmiNI bhI vahIM aA jaaygii|42| maiM usake mahalameM jAtA hU~ aura use bheja detA huuN| aisA kaha kara zrIkRSNa zIghra hI usI banameM cale Aye aura satyabhAmA tathA rukmiNIke rUpayauvana sambandhI abhimAnako dekhane ke liye kautukasahita azoka vRkSake pAsa vRttoMke kujameM chupakara baiTha gye|243 244 // zrIkRSNake cale jAneke pazcAt rUpayauvanasampanna satyabhAmA vastrAbhUSaNoMse zRMgArita hokara usI vanameM phuNcii|45| usa vanake madhya bhAgameM praveza karate hI azoka vRkSake nIce zilApara kisIko baiThA dekhA, jisase usake manameM taraha 2 kI lahareM uchalane lagI ki yaha koI vana devI hai, athavA kisI siddha puruSakI kanyA hai| kinnarI hai ki devAMganA hI svargase utara AI hai| koI nAgakumArakI strI hai ki candramAkI bhAryA rohiNI hai / kAmadevakI strI rati hai ki, sarasvatI hai, athavA lakSmI hI hai / sacamuca meM yaha kumArI kauna hai / 46-48 / mujhe to yaha mAlUma hotA hai ki vAstavameM mere puNyake udayase yaha manohara vanadevI hI pragaTa huI hai / 46 / (sunA bhI hai ki) puNyake udayase deva pragaTa hote haiN| jo puNyahIna puruSa hote haiM, unheM devatAke darzana kabhI nahIM milate / 50 / isa lokameM devatAkA aArAdhana sacamuca meM iSTa vara pAnekA kAraNa hai, isaliye arthAt kRSNajIko apane vazameM karaneke liye meM yadi bhakti bhAva se isa vana devatAkI upAsanA (pUjA) karUM to acchA ho / 51 / isaprakAra vastra-prAbhUSaNoMse suzobhita satyabhAmAne bar3I derataka apane dilameM isI bAtakA vicAra kiyA, pazcAt usane snAna karane ke liye bAvar3ImeM gotA lagAyA / so dekhA hI jAtA hai ki, jise jo kArya siddha karanA hotA hai, vaha usake Jain Educate Interational www.jain Lary.org Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna caritra liye kauna 2 se upAya nahIM racatA // 52 // jala snAna karake aura bahutase kamala lekara satyabhAmA jaldIse bAvar3Ike bAhara nikala aaii| isa zaMkAse ki kahIM rukmiNI na A jAya // 53 // aura usI prakAra (pUjakAke bheSameM) azoka vRkSake nIce jahA~ ki kRSNakI vallabhA (devIke rUpameM) baiThI huI thI, Akara khar3I hogii|54| usane devIkI bhaktipUrvaka aneka tarahake puSpoMse pUjA kI aura jaldIse pA~va par3I(caraNoM meM mastaka lagAyA) aura aise manohara vacana kahe ki / 55 / he vanadevate ! tU mere puNyake prabhAvase pragaTa huI hai, to mujhe uttama varadAna de| kAraNa "devatAoMkA darzana kabhI niSphala nahIM jAtA" / 56 / he devI maiM kevala yahI varadAna mA~gatI hUM ki, kRSNa mere bahuta jaldI kiMkara aura bhakta bana jAveM tathA mujhameM Asakta ho jAveM / unakA citta rukmiNImeMse virakta ho jAya / basa tere prasAdase kRSNakA citta rukmiNImeMse ukhar3a jAya, yahI merI manokAmanA hai / 57-58 / he bhagavatI ! varadAna dene meM vilamba hogA to zrIkRSNa rukmiNI sahita yahA~ prA jAveMge, isaliye kRpAkarake zIghra icchA pUrI kara / 259 / maiM yahI cAhatI hU~ ki kRSNa mere pAsa aise khiMce cale AveM jaise baila usa rassIke khIMcanese khiMcA calA AtA hai, jisase ki usakI nAka nathI rahatI hai / 260 / he mAtA ! rukmiNIko kRSNake hRdaya meM se alaga kara de, basa isI varadAnakI maiM yAcanA karatI huuN| zIghratAse mujha para kRpA kara / 261 / isa prakAra bhaktipUrvaka pralApa karatI huI satyabhAmAne apanA mastaka usa vanadevatAke caraNoMmeM dhara diyA / 262 // satyabhAmAkI yaha lIlA zrIkRSNanArAyaNane vRnoMke kuMjameMse dekhii| ve vahA~ se nikala aaye| aura satyabhAmAkI tarapha dekhate hue khilakhilAkara ha~sane lage, bAramvAra hAthase tAlI pITane lage aura satyabhAmAko cubhanevAle aise vacana bole / 263.264 / priye ! jarA merA kahA suna, sacamucameM rukmiNI ke caraNoMkI pUjA karanese hI saubhAgyakI prApti hogii| jaba rukmiNIko pUjAke prabhAvase manovAnchita padArtha milatA hai, to he mAninI ! usakI ora tU itanA ghamaNDa kyoM rakhatI hai ? yadi rukmiNIko Jain Educat international www.jainistrary.org Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ pradyumna upAsanAse varadAna prApta ho sakatA hai, to tujhe aSTadravyase nitya hI usakI pUjA karanI caahiye| rukmiNIke caraNoMkI pUjA karanese maiM terA kiMkara bana jaauuNgaa| aisA kahake zrIkRSNa khilakhilAkara caritra ha~se, unake peTa meM ha~sI na samAI / 265-268 / / jaba satyabhAmAne zrIkRSNake vacanoMse jAna liyA ki, yaha rukmiNI hI hai, koI vanadevI nahIM hai / taba vaha atyanta lajjita huI / usake pariNAma bahuta saMklezita hue / 266 / vaha krodhako dabAkara bAhya rUpase apanI caturAI baghArane lagI, aura prasannatA dikhAtI huI bolI, he mUrkhaziromaNi ! suno 27 / jisa taraha bAlagopAla tumheM gopAla gopAla kahate haiM, sacamucameM tuma aise hI ho / isameM raMcamAtra saMdeha karanekI bAta nahIM hai / gopAla arthAt gAya baila carAnevAleke zarIrakI ceSTA (cAla DhAla) aisI hI hotI hai / gopAlako chor3akara kauna vivakI aisA niMdanIya aura mUrkhatAkA kAma karegA ? / 7172 / maiM vidhAtAkI isase bar3I kyA bhUla batAU', ki usane aise mUrkhaziromaNi ko tIna khaMDakA rAjya de rakhA hai| 73 / mUr3hanAtha ! ha~sI ur3AnekA tumheM kyA adhikAra hai ? maiMne yadi rukmiNIko apanI bahana jAna namaskAra kiyA, to kaunasA aparAdha kiga ? jo tuma nirbuddhi banakara ha~sI ur3A rahe ho / 74-75 / bhalA yadi kahIM kisI kAraNase striye ikaTThI huI hoM, to kyA vahA~ vivekI puruSako jAnA ucita hai ? kadApi nhiiN|276| jo Apake samAna avivekI hote haiM, ve isa bAtakA vicAra nahIM karate / uma samaya zrIkRSNane satyabhAmAkA mijAja bahuta vigar3A dekhA, isa kAraNa ve cupacApa vahA~ se nikala kara apane gRha cale Aye / 77 / rukmiNI bhI zrIkRSNakI bAtacItase yaha jAnakara ki yaha satyabhAmA hI hai, apanA vanadevIkA rUpa chor3a lajjita hokara khar3I ho gii| aura phira usane satyabhAmAke caraNoMmeM vinayapUrvaka namaskAra kiyA / so ThIka hI hai, "jo sajjana uttama kulameM janma lete haiM, ve svabhAvase hI bar3e vinayavanta hote Jain Edalon International www. library.org Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra haiM" 78-76 / rukmiNI aura satyabhAmAne apanI bhujAoMse eka dUsarekA AliMgana kiyaa| pazcAt satyabhAmAne pUchA, he kalyANi ! tere zarIrameM sAtA to hai ? taba rukmiNIne javAba diyA he sakhI ! ApakI kRpAse maiM kuzalatAse huuN| donoMne eka dUsarekI umara rUpa aura saundarya nihArakara paraspara premakA karanevAlA vArtAlApa kiyaa| pazcAt ve donoM guNavatI rAniyeM vanameMse lauTa AI aura apane 2 mahaloM meM calI gii|80.82| becArI satyabhAmA pahale hI duHkhI ho rahI thii| usake saMklezakA pAra hI kyA thA ? nyAyakI bAta hai / aisI kaunasI strI hai, jisako apane bhartArake apamAnase duHkha na hotA ho ? arthAt sabako hI duHkha hotA hai / isa prakAra jaba ve donoM catura rAniye apane apane sthAna meM tiSThIM, usI samaya eka dUmarI suprasiddha kathAkA silasilA prArambha huaa| 83.84 / ekadina kRSNamahArAja sabhAmeM birAje hue the| usI samaya-vahA~ kurudezake rAjA duryodhanakA eka dUta aayaa| usane Ate hI kRSNajIko vinayapUrvaka namaskAra kiyaa| phira unake sanmukha eka manohara lekha rakhakara vaha ucita sthAnapara baiTha gyaa|85-86| kRSNajIne apane hAthase lekhako utthaayaa| aura use UparI dRSTi se avalokana karake apane maMtrIko dediyaa| taba maMtrIne usa patrako jisakA artha sApha 2 jhalakatA thA, tathA jo kRSNako atyanta AnandakA karanevAlA thA-sabhAmeM baiThe hue zrotA. gaNoMke sAmane par3hakara sunaayaaH-87-88| "svasti zrIjinAyanamaH / zrI dvArikAnagarIke mahArAjA zrIkRSNanArAyaNako, jinake caraNAraviMda aneka rAjAoMkara sevita haiM, hastinApurake rAjA duryodhanakA vinayasahita bhaktipUrvaka praNAma svIkRta ho / aparaMca AdarapUrvaka nivedana hai ki, zrImAnkI kRpAse yahA~ sarva kuzala haiM / ApakI prasannatA aura kuzalatA sadA cAhiye / mahArAja ! yadyapi hama saba Apake parokSa haiM, dUra rahate haiM, tathApi Apa hamAre parama bandhu haiM, imameM mandeha nahIM / zrApa pUrNa hitaiSI haiM, ataeva Apase kucha prArthanA hai / AzA hai ki Jain Ede international www. brary.org Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna caritra Apa use aMgIkAra kareMge / vaha yaha hai ki-zrApa kI vA merI jo zrAAmI saMtAna ho, usakA paraspara vivAha vidhike anusAra mitratAkA sambandha honA cAhiye, jisakI saba sarAhanA kreNge| rAjan ! kadAcit Apa kI paTarAnIke putraratnakI utpatti ho, aura mere yahA~ putrI ho, to ina vara kanyAoMkA vivAha avazya honA caahiye| yadi puNyodayase mere yahA~ putrane avatAra liyA aura ApakI mahArAnIse putrIkA janma huA, to bhI niyamAnusAra vidhisahita vivAha kiyA jAya / saMsArameM samasta prANiyoMkA yathAyogya sambandha hotA hai| so yadi Apake jImeM isaprakAra sambandha karanekI utkaNThA ho, to isa bAtakA nizcaya ho jAnA iSTa hai| iti zam / " 286-67 / / patrako sunake hI zrIkRSNamahArAjakA hRdaya AnaMdase bhara gyaa| unhoMne prasannatAse sabhAke bIca meM kahA, ThIka hai, maiM rAjA duryodhanase isI prakArakA vivAha sambadha kruuNgaa| satyapuruSoMko to yogya sambandha karanA hI cAhiye, isameM koI doSa nahIM hai / / 8-96 / aisA kahakara kRSNajIne usa dUtako pAna supArI vastrAbhUSaNa pradAna kiye aura santuSTa cittase usa dUtake sAtha apane dUtoMko bhI bhUSita kara vidA kiyaa|300-301| zrIkRSNajIke dUta bhI rAjA duryodhanake pAsa pahu~ce / inhoMne rAjAko vinaya sahita namana kiyA, vArtAlApase santoSita kiyA aura upayukta saMbandhakA nizcaya kara liyaa| pazcAt duryodhana rAjAne bhI kRSNajIke dUtoMko vastrAlaMkArAdi de prasanna kara vidA kara diyaa| jaba dUta lauTakara A gaye, unhoMne saba samAcAra sunAye, taba rAjA kRSNanArAyaNako bar3I prasannatA huii| / 302.303 / rukmiNIko dUtake yAne jAneke ye samAcAra pragaTa nahIM hue| kevala satyabhAmAko hI yaha caracA mAlUma huI / anya kisI bhI strIne yaha bAta na jaanii| 304 / isa prakAra yAdavavaMziyoMke sahita zrIlakSmIpati kRSNanArAyaNane jinakI AjJAko aneka rAjA apane mastaka para dhAraNa karate the, rukmiNI prANavallabhAke sAtha bahuta sukha bhoge| apane manorathakI Jain Eden international For Privale & Personal Use Only www.library.org Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna madhu 56 siddhise kise Ananda nahIM hotA hai ? puNyake udayase prANImAtrako sukhakI prApti hotI hai / 305306 / puNya se hI zrIkRSNane rukmiNI prApta kI, zizupAlAdika zatru samUhakA - parAjaya kiyA aura caritra dvArakA rAjyako prApta kiyA / isase kahanA cAhiye ki "bhavya jIvoM ko puNyake prabhAva se hI saba vastuyeM prApta hotI haiM" | 307 | isaliye bhavya prANiyoM ko zrIjinendrapraNIta dharmAnusAra puNya upArjana karanA cAhiye / puNyase hI puNya samUhakI bar3havArI hotI hai aura puNyase hI candramAke samAna manohara ujjvala pariNAma hote haiM / jo naragati aura devagatike sukha tIna bhuvana meM milane kaThina haiM, ve saba puNyake prabhAvase sahajameM prApta hote haiM, aisA jAnakara bhavyajIvoM ko sadAkAla puNya saMcaya karanA cAhiye / 308 / iti zrI somakIrti AcAryaviracita pradyumnacaritra saMskRta granthake navIna hiMdIbhASAnuvAdameM rAjA zizupAlakA vadha, zrIkRSNa aura rukmiNIkA vivAda satyabhAmA kI viDambanA, aura garbhastha santAna ke sambandhakA varNanavAlA cauthA sarga samApta huA / 1 atha paMcamaH sargaH / jaba satyabhAmA kA rukmiNIdvArA mAna galita ho gayA, taba usakA citta atizaya duHkhita huA / vaha ThaNDI sAMsa khIMcane lagI aura mUrkhatAse vicArane lagI ki maiM aisA kaunasA upAya karU, jisase rukmiNIko aimA duHkha upajai, jo usase sahA na jAya / 1-2 rAta dina satyabhAmA isI ciMtAmeM par3I rahatI thI ki, eka dina use acAnaka usa duryodhanake dUnakI yAda AI, jo vivAha sambandhI bAta karane ke liye AyA thA / vaha apane jImeM phUlI nahIM samAI aura vicArane lagI, kyA hI bar3hiyA upAya sujhA hai jisase merA to duHkhase chuTakArA ho jAyagA aura rukmiNIko asahya duHkha hogaa| bAta yaha hai ki, vAstava meM pahale mere hI putra utpanna hogA, pIche rukmiNIke putra hogA athavA nahIM bhI hogaa| kyoMki rukmiNI se umarameM, tathA zarIra ke AkAra meM sarvathA bar3I huuN| anumAnase sambhava hai ki mere putrakI hI utpatti hogI / isa vAste aba mujhe duHkhakA chuTakArA pAne kA upAya avazya kara DAlanA cAhiye / Jain Educal International www.jaibrary.org Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isase kRSNajI vA baladevajI kI bhI sAkSI le lenA cAhiye / isa bAtakA dRr3ha saMkalpa karake apane vicArako kAma meM lAne ke liye satyabhAmAne apanI dUtIko bulAyA, dUtIse apanA vicAra pragaTa kiyA aura rukmiNIke mahalako bheja diyaa| 3.9 / / satyabhAmAkI dUtI rukmiNIke pAsa maMdamaMda. gatise DaratI huI pahu~cI aura rukmiNIse vinayapUrvaka bolI he mAtA ! mere vacana suno, satyabhAmAne mujhe kisI kAraNase bhejA hai isa vAste meM Apake pAsa AI huuN| paraMtu ve asuhAvane vacana mujhase kahe nahIM jaate|10-11| taba bhISmarAjakI putrI rukmiNI ne javAba diyA he dRtike ! tujhase vaha sandezA kyoM nahIM kahA jAtA ? tere samAna cAkaroMkA to yahI kAma hai ki, jo kucha mAlikane kahA ho, vaha nirbhaya hokara sunA deN| maiM tujhe abhayadAna detI huuN| merA kahanA tU anyathA mata samajha // 12.13 / taba dUtI bolI, mAtA ! maiM nivedana karatI hU~, Apa muno-suketu vidyAdharakI putrI satyabhAmAne Apako yaha kahalA bhejA hai ki "rukmiNI ! yadi puNyake udayase pahale tere putra hogA, to prathama dhUmadhAmase usIkA vivAha hogA, usameM saMdeha nahIM hai / 14-15 // aura maiM usakI lagnake samaya usake pAMvake nIce apane sirake keza rakkhUgI pazcAt barAta car3hegI yaha merA dRr3ha saMkalpa hai / aura kadAcit pugyodayase pahale mere hI putrakI utpatti huI, to tujhe bhI mere kahe anusAra apane mastakake bAla mere putrake caraNoMke nIce lagna samaya rakhane hoMge" 116-17 / taba rukmiNIne musakarAke kahA, dUtike ! merI bahana (sauta) satyabhAmAne jo kucha kahA hai, vaha mujhe svIkAra hai / 18 / isa prakAra abhimAnameM Akara satyabhAmA aura rukmiNIne apanI aurakI do dAsiyoMko sabhAmeM bhejA so ThIka haiM "mAna sarvasvakA nAza kara DAlatA hai" / 19 / sabhAmeM jAte hI donoM dUtiyoMne rAniyoMkA praNa pragaTa kiyA aura isameM kRSNa, baladeva tathA sarva yAdavoMkI sAkSI le lii|20| dUtiya sabhAse lauTa aaii| pazcAt mAninI satyabhAmA aura rukmiNI apane mahaloMmeM sukhase tiSThIM / 21 / Jain Eduron international ex www. elibrary.org Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carita eka dina rukmiNI prAnandase eka komala manohara phUloMkI sejapara paur3hI huI thI, taba usane rAtrike pichale paharameM jaganmAnya aura parama Anandake kartA kAmadevakI utpattike sUcaka chaha svapna dekhe / 22-23 / prathama svapnameM-rukmiNIne apaneko vimAnameM baiThe hue aura rAjyavaibhavasahita AkAzamArgameM krIr3A karate hue dekhA dUsare svapnameM-indrake airAvata samAna hastIko apane sanmukha baiThe hue aura garjanA karate hue dekhaa| tIsare svapnameM-udayAcala parvatapara udaya hotehue aura kamaloMko vikasita karatehue sUryako dekhaa| cauthe svapnameM binA dhue~ ke jalatI huI agni dekhii| pA~caveM svapnameM kumudako praphullita karanevAlA candramA dekhaa| cha? svapnameM-apane sanmukha garjate hue samudrako dekhA / 24-27 // aise svapna dekhaneke pazcAt prAtaHkAla turahIkI AvAja aura bhAToMkI viradAvalIse rukmiNI kI nidrA ur3a gaI / vaha saceta hokara seja parase uThI aura vidhipUrvaka snAna karake vastrAbhUSaNa pahanakara apane prANanAtha zrIkRSNa jIke pAsa gaI / 28-26 / jAte hI bhartArako umane namaskAra kiyA aura AjJAnusAra vaha unakI bAI ora siMhAsana para baiTha gii| jaba svAmIne AnekA kAraNa pUchA, taba rukmiNI bolI, he nAtha ! maiMne pichalI rAtameM sUryake udaya honeke pahale kaI svapna dekhe haiN| unhIMke phala sunaneke abhiprAyase AI huuN| aisA kahake usane zrIkRSNako chahoM svapna kaha sunAye / 30-32 / zrIkRSNanArAyaNa svapnAvalI sunakara parama prasanna hue| unhoMne apanI prANavallabhAko unakA phalaM sunA diyaa| jisakA sArAMza yaha hai ki, tere nizcayase AkAzagAmI aura mokSagAmI putra hogA Jain Educerintemational For Privale & Personal Use Only www.jagrary.org Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmna 9 56 hI | 3 3 / nipuNA rukmiNI bhartArake vacanoMko sunakara atyanta santuSTa huI aura AjJA lekara apane mahala ko vApisa calI AI | svAmIke vacanoMse rukmiNIko aisA vizvAsa ho gayA, mAnoM putra usakI goda meM gayA ho | 34 | rAjA madhukA jIva aneka prakArake tapazcaraNa karake solahaveM svargako prApta huA thA, vahAMse cayakara rukmiNI ke garbha meM prApta huA / 35 / use puNyakA prabhAva hI kahanA cAhiye jo cirakAla taka svargakA sukha bhogakara vaha rukmiNI ke udarakA bhUSaNa banA | 36 | satyabhAmAne bhI isI prakAra svapna dekhe aura kRSNajIne use isI prakAra unakA phala kaha sunaayaa| koI kalpavAmI jIva svargase cayakara satyabhAmA ke garbha meM bhI AyA / 37-38 / zrIkRSNajIkI satyabhAmA aura rukmiNI donoM rAniyoM ke garbhake bar3hate samaya jo aGgakI ceSTA huI, vaha prasannatA kAraka hai / saMkSepameM usakA varNana kiyA jAtA hai | 36 | donoM garbhavatI rAniyoMke netra nirmala hogaye, zarIra pIlA par3a gayA / stanoMke agrabhAga bahuta kAle par3a gaye calane phirane meM Alasya yAne lagA, udara sthUla hone lagA / trivalIkA bhaMga hogayA, aura mukhakI sundaratA bar3hane lagI |4041 | isaprakAra zArIrika aneka vikAra hue aura zrIkRSNako AnandadAyaka aneka dohale hue, jinheM rAjA harSase pUrNa kiye |2| garbhakAlake pUre navamAsa vyatIta hone para rukmiNI ke uttama tithi, zubhanakSatra, zubhakaraNa yoga, aura paMcAMgazuddhi meM putraratnakA janma huA / putrakI utpattiko dekhakara rukmiNI ko pramANa Ananda huA / putrako sUrya ke samAna pratApavAna aura zubhalakSaNakA dhAraka jAnakara rukmiNI aura usake kuTumbiyoMko bar3I prasannatA tathA tuSTi huI bandhujanoMne maMgalase zobhAyamAna atrist zrIkRSNa ke pAsa badhAI deneke liye bheje / 43-44 / jisa samaya rukmiNI ke naukara zrIkRSNake pAsa gaye, usa samaya ve sorahe the / mahArAjako nIMda rahI hai, aisA jAnakara ve kRSNake caraNoMke pAsa vinayase mastaka namAkara khar3e ho rahe / yaha caritra www.jithelibrary.org Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samajhakara ki mahArAja uTheMge, to pahale unakI dRSTi sAmanekI ora isI tarapha pdd'egii|46-48| so ThIka hI hai, lokameM jaise mAlika vaise hI naukara dekhane meM Ate haiM / itane meM satyabhAmAke naukara bhI badhAI deneko vahA~ zrA phuNce| unhoMne ghamaMDameM Akara vicAra kiyA ki, hamArI mahArAnI to paTarAnI hai, hama nIce kI tarapha kyoM khar3e raheM ? isaliye ve kRSNajIke mastakake pAsa (sirAne) khar3e ho gaye / 4950 / jaba kRSNajI nidrAse jAge, aura sejapara uThakara baiThe, to prathama hI sAmane khar3e hue rukmiNIke naukaroMne bar3I prasannatAse badhAI dii|51| he narAdhIza ! Apa ciraMjIva raho ! cirakAla jayavaMta raho ! rukmiNI rAnIke putraratnakI utpatti huI hai, usake sAtha Apa cirakAla paryaMta rAjyasukhakA anubhava karo 52 / naukaroMke mukhase putrajanmake suhAvane zabda sunakara kRSNanArAyaNako santoSa aura harSa huaa|53| unhoMne tatkAla guNanidhAna. putra janmakI badhAI denevAloMko rAjacihna chor3akara samasta vastra AbhUSaNa inAmameM de diye / 54 / aura usI samaya aAjJA dI ki, jAgo aura maMtriyoMko mere pAsa bahuta zIghra bulA laanii|55/praajnyaanumaar naukara maMtriyoMko bulA laaye| maMtrIgaNa kRSNajIke pAsa Aye aura praNAma karake sAmane baiTha gaye 56 / taba nArAyaNane matriyoMse AdarapUrvaka kahA ki, mere ghara putrakA janma huA hai| isakI khuzImeM yAcakoMko jo ve mAMgeM, so dAna do, zatruoM ko jelakhAnemeMse chor3a do, zrIjinendrake maMdiroM meM bhaktibhAvase pUjAvidhAna karAtro, dvArikApurImeM utsava karo aura nagarIko siMgAro isaprakAra maMtriyoM ko AjJA dekara jaba zrIkRSNajIne apane kaMdheko murakAke mirAnekI tarapha dekhA, taba vidyAdharI satyabhAmAke naukaroMne badhAI dI ki he deva ! vidyAdharI satyabhAmA mahArAnIke putrakI utpatti huI hai aise vacanoMko sunakara zrIkRSNajI aura bhI prasanna hue aura unhoMne hukma diyA ki inheM bhI inAmameM dhana tathA vastrAbhUSaNa pradAna kro|57 61 / "sarva prANiyoMkI buddhi karmake kSayopazamake anusAra hInAdhika hotI hai aura jo atizaya abhimAna karatA hai, usakA vinAza hotA hai / dekho / tIna khaNDakA Jain E lon international www. library.org Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmI rAvaNa mAna karanese naSTa ho gayA" | 62 // zrIkRSNanArAyaNa ke yahAM do putraratnoM kA janma huA / dvArikApurImeM bar3e 2 utsava hue| yAcakoM ko icchAnusAra dAna diyA gayA / mitravarga vA bandhujanoMkA bahuta Adara sanmAna kiyA gayA / kulIna striyoM ne prakAra bahumUlya vastra bheMTameM diye gaye / nagara meM vidhipUrvaka toraNa (baMdanavAra) bAMdhe ye / aura jinamandiroM ke zikharoM para patAkA lagAI gaI / 63-65 / kahA~taka varNana kiyA jAya, itanA hI kahanA basa hogA ki, saba manuSyoMne apane 2 gharameM mahAn utsava manAyA / ThIka hI hai, "jaba rAjA kehI putra utpanna ho, to prajA utsava kyoM na kare" / 66 / jisa prakAra hastinAgapura meM zrI zAMtinAtha, kunthunAtha, araH nAtha svAmIke janma kalyANakake samaya devoMne mahotsava kiyA thA, usI prakAra kRSNanArAyaNa ke putroMke janma meM nagara nivAsiyoMne mahAn utsava kiyA | 67| jaba prANapyArI rukmiNIko putra utpanna huA, taba zrIkRSNa jI kA citta usameM aura bhI adhika Asakta ho gyaa| unhoMne yAca koMko icchAse bhI adhika dAna diyA |68 | zrIkRSNakI prasannatA aura tuSTikA (saMtoSakA) pAra na rahA / unhoMne gurujanakA bahuta hI sanmAna kiyA aura bhAI bandhugaNoM ko hara eka prakAra se prasanna karake va sukhase rahane lage / 66 / isa prakAra yaduvaMziyoMke rAjA zrIkRSNanArAyaNa ke mahalameM pAMca dina taka vidhianusAra mahotsava hote rahe / TThe dina kyA huA so suniye - 170 / usa dina sUrya asta huA / isakA kAraNa yaha mAlUma hotA hai ki, AjakI rAtri ke samaya zrIkRSNa nArAyaNa ke putrakA haraNa honevAlA hai, jisase kRSNako tathA usake svajanoM ko bar3A duHkha hogA aura yaha duHkha mujhase na dekhA jAyagA, aisA jAnakara mAnoM sUrya asta ho gayA / so ThIka hI hai - satpuruSa apane sanmukha dUsare ko duHkhita nahIM dekha sakate / bhAvArtha-dUsare ko duHkhI dekhanA nahIM cAhate / 71-72 // Jain Educ on International & pradyanna, 61 caritra www.janelibrary.org Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SHARE caritra sUryake asta honepara kyA 2 pheraphAra huzrA, so saMkSepameM varNana kiyA jAtA hai-kamalinI saMkucita ho gii| cAroM ora aMdhakAra phaila gayA / 73 // cakravAkI zabda karatI hai aura kaliyoMparase bhauMre ur3akara par3ate haiM, isase aisA mAlUma par3atA hai ki, kamalinI rUpI strI sUryapatike viyogameM rotI hai, aura A~sU TapakAtI hai| cakravAkIke zabda, usakA ronA aura bhauMroMkA par3anA, usake A~suoMkA par3anA hai / 74 / saMdhyAke samaya cakravAkI viyogakI saMbhAvanAse giragira par3atI hai, patikA mukhacumbana karake bArabAra mUrchita hotI hai, zarIrase cipaTe hue patikA bArambAra avalokana karatI hai aura virahake kAraNa sUryapara krodha karatI hai / 75 / sUryake samudrameM patita honepara arthAt DUba jAnepara saMdhyArUpI strI usake viyogameM kASThakA bhakSaNa karaneke liye arthAt agnimeM praveza karaneke liye vicitrAMvara zobhAkI dhAraNa karanevAlI hogaI / arthAt jisa prakAra satI honevAlI strI nAnA prakArake ambara (vastra) dhAraNa karake sajatI hai usI prakAra saMdhyAkA ambara arthAt aAkAza raMgabiraMgI zobhAkA dhAraNa karanevAlA ho gayA 76-77 / aura apane sUryapatike cale jAne para dizArUpI gaNikA (vezyA) aMdhakArake sAtha ramaNa karaneke liye citravicitra vastra dhAraNa karake taiyAra ho gaI 78 / jaba pRthvI para andhakArakA samUha phailA gayA, taba U~ce nIce saba sthAna sama ho gaye arthAt ekase dIkhane lage, jisa prakAra malinAtmA rAjAke honepara nAnA prakArake AcaraNa karanevAle U~ce aura nIce jAtike sampUrNa logoMmeM samatA ho jAtI hai / 76-80 / usa aMjanake samAna kAle andhakArake cAroM aura phailanepara dizA, latA, AkAza, bhUmi, parvata Adi kucha bhI nahIM rahe, sabakA abhAva dIkhane lgaa| usa samaya lokameM nadI bana Adi kisIkI bhI sImA nahIM dikhatI thI, jisa prakAra malIna rAjAke rAjyameM prajA maryAdAhIna ho jAtI hai / 8182 / usa andhakArasamUhameM rAtriko logoMke jalAye huye teja yukta dIpaka zobhAyamAna hone lage / 83 / ve vimala, sudazAyukta (acchI battIvAle) uttama pAtroM kA sevana karane vAle, dIpaka aise zobhita Jain Educe interational Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra hone lage haiM, jaise vimala logoMmeM rahanevAle bhI tejasvI, malina, sudazAyukta aura uttama pAtroMkA sevana karanevAle puruSa zobhita hote haiM / 84 / aisI rAtrimeM rukmiNI apane putrako lekara prasUtigharameM so rahI thii| usake pAsa maMgalagIta gAnevAlI tathA nAcanevAlI striyA~ bhI so rahI thiiN|85| aura rakSAke liye mahalake cAroM tarapha zastradhAraka sipAhiyoM kA paharA laga rahA thaa|86|kRssnnjii kisI dUsare mahalameM cintArahita sukhase nIMda le rahe the aura aGgarakSaka unakI rakSA kara rahe the|87| praphullita citta hokara rukmiNI hajAra striyoM sahita apane putrakA mukhakamala nihAratI huI paur3hI thii| jaba rAtriko aneka utsava hue, taba use sukha se bharapUra nidrA A gii| usI samaya rukmiNI Adiko kaSTakA denevAlA anya upadrava khar3A huA, jo isa prakAra hai-88-89 / eka samaya mohake vazameM vA durbuddhikI preraNAse rAjA madhune apane sAmanta rAjA hemarathakI strI harI thI, jisase hemaratha apanI strIkA haraNa vA viyoga jAnakara rAjakAja chor3akara sunasAna nirjana vanameM bhramaNa karatA phirA thA aura strIke virahameM pAgala ho gayA thaa| kyoMki "moha bar3A duHkhadAI hotA hai / " nagara vA vanameM ghUmate ghAmate usane anya matAvalambI tApasiyoMkI salAhase paMcAgni kA sAdhana kiyA aura antako tapake prabhAvase marake vaha daitya huA / 60-93 / eka dina jaba yaha daitya vimAnameM baiThakara AkazameM lIlAse vicara rahA thA, taba devayogase usI rAtriko usakA vimAna rukmiNI ke mahalake Upara paayaa|94| pavanake samAna tejase jAnevAlA vimAna jaba rukmiNIke bAlakake Upara AyA aura calate 2 Apase zrApa ruka gyaa|95| taba apane vimAnako aTakA huA jAnakara vaha asura vicArane lagA ki, yA to kisI durbuddhine mere vimAnako roka diyA hai|66| yA nIce koI prAcIna atizayavAna jana pratimA hai| koI zatru hai yA athavA koI mitra Apatti meM par3A huA hai, athavA koI caramazarIrI Jain Edua on International For Privale & Personal use only www.jablebrary.org Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'caritra deha saMkaTameM par3A huA hai| inameMse koI kAraNa avazya hai| anyathA mere vimAnakI gati kisI prakAra nahIM ruka sakatI thii| pRthvI para aisA kauna hai, jo mere calate hue vimAnako kIla deve ? vimAna aTakAnevAlA tIna bhuvanameM mujhase bacakara kaise raha sakatA hai ? jisa durAcArIne mere AkAzameM jAte hue vimAnako aTakAyA hai, use maiM niyamase abhI yamarAjake ghara pahu~cA detA hU~ / 97-100 / jaba detyake antaraMgameM isaprakAra vikalpoMkI lahareM uchala rahI thIM; usI samaya duSTabuddhike karanevAle avadhijJAnase (kuavadhise) usane saba hakIkata jAna lI ki, pUrvabhavameM jisa rAjA madhune pApabuddhise mohameM Akara merI strI candraprabhAkA haraNa kiyA thA aura usake sAtha prAnaMda ur3Ate hue rAjyakA kAravAra calAyA thA, vahI durAcArI usa paryAyako chor3akara (tapazcaraNake yogase) svargako prApta huA thA, jahAM usane devAMganAoM ke sukha bhoge aura phira vahAMse cayakara pUrvapuNyake prasAdase vaha rukmiNIke garbhase utpanna huA hai| pUrvabhavameM jAna bUjhakara isa duSTAtmAne mujhe duHkha diyA thA parantu usa samaya to meM asamartha thA, isase merI kucha na calI thI, parantu aba maiM daitya avasthAmeM hara eka prakArase samartha hU~ aura yaha abhI bilakula asamartha bAlaka hai| isaliye meM isa durAcArIko avazya hI naSTa kruuNgaa| yadi maiM isa bAlakakA vinAza na karU, to mere daityapaneko dhikkAra hai / 101-106 daityane bar3I derataka isa bAtakA AgA pIchA vicAra kiyaa| nidAna vaha nizcaya karake aAkAzase rukmiNIke mahalakI tarapha utraa|107| vaha kyA dekhatA hai ki, mahalake cAroM tarapha zastradhArI subhaTa paharA de rahe haiN| isase vaha ekadama cakita ho gyaa| derataka vicAraneke bAda use sudhi huI ki, maiM to daitya hU~ aura ye manuSya haiN| vRthA hI maiM inase kyoM coMka gyaa| krodhase taptAyamAna hokara vaha subhaToMke pAsa AyA aura unheM tatkAla hI mohakI nidrA se aceta karake mahalake jar3e hue kapAToMke chidrameMse bhItara dhaMsa gyaa| daityane rukmiNIko bhI mohakI nIMda se aceta kara diyA, jisakA ki citta putrake snehase bharA huA thaa| pIche usane bAlakako seja parase Jain Educ. international www.jelobrary.org Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna t caritra uThA liyaa| 108-111 / daityane mahalake kapATa khola liye aura prasannatAse vaha bAlakako bAhara nikAla lAyA / pazcAt vaha dubuddhidhAraka use aAkAzameM le gayA aura krodhase netra lAla karake usakI ora dekha ghur3akake bolA / 112-113 / re re duSTa mahApApI ! tUne pUrva bhavameM ghora pApa karma kiye haiN| usakI tujhe yAda hai yA nahIM? jaba tU rAjA madhu thA aura merI prANapyArI rAnI ( candraprabhA ) ko harake le gayA thA, usa samaya tU sAmarthyavAna thA aura maiM sAmarthyahIna thaa| isase tUne manamAnA anyAya kara DAlA thaa| aba bola maiM tujhe kauna 2 se bhayaGkara duHkhoMkA majA cakhAU? 114-115 / rese cIrakara tilake samAna tere khaMDakhaMDa kara DAlU? athavA jisa samudrameM bar3I 2 UMcI lahareM uThatI haiM aura jo magara macchAdi kra ra prANiyoM se bharA hai, usameM tujhe pheMka dU, tere hajAroM Tukar3e karake dizAoMko balidAna de dUM athavA kisI parvatakI guphAmeM le jAkara caTTAnake nIce dAbakara pIsa DAlU ? re durmati ! maiM tujhe kona 2 se duHkhoMkA bhAjana banAU, pUrvabhavameM dhanayauvanake ghamaMDameM cakacUra hokara tUne ghora anartha kiyA hai, umakI tU yAda kr| re durAcArI ! tU hI kaha de ki meM terA kyA karU aura pUrvakarmake udayase kisaprakAra tujhe tIvra duHkha duuN|116-119| isaprakAra daityane becAre bAlakako bar3I nirdayatAkI dRSTi se dekhaa| use taraha 2 ke kaThora zabdoMke prahArase dhamakAyA, cmkaayaa| phira bar3I dera taka vaha isI ulajhana meM par3A rahA ki, ye duHkha dUM athavA ye duHkha dU, nidAna zilAke nIce dAbanekA hI dRr3ha saMkalpa karake daitya usa bAlakako takSaka nAmaka parvatapara le gayA / 120-12 / usa takSaka parvatapara eka khadirA nAmakI aTavI thI, jo nAnA prakArake vRkSoMse saMkIrNa ho rahI thI jahA~ tahA~ kAMTe phaile hue the, paine 2 kaMkara patthara bicha rahe the, gokharU kAMToMkI bhI jahA~ kamI na thI jahA~ igudI, khadira, bilva, dhava, palAza Adi jAtike vRkSa tathA viSavRkSa lage huye the jisa vikaTa - Jain Educatinternational www.jaiterary.org Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna / caritra - aTavImeM nevale, siMha, vyAghra, sarpa Adi nirdayI jIva vicara rahe the| vizeSa kahAMtaka kahA jAya, itane hImeM samajha lenA cAhiye ki vaha vana itanA DarAvanA thA, ki use dekhakara yamarAjako bhI bhaya utpanna || hotA thA / 122-124 / phira bAvana hAtha lambI aura 50 hAtha moTI daladAra kaThora majabUta caTTAnake nIce usa dayAhIna daityane becAre bAlakako davA diyaa| pIche usane caTTAnako apane donoM pAvoMse khUba davAI (isa abhiprAyase ki vaha bilakula picala jaay)|125-126| tadanantara daitya bolA, re durAtman ! tUne pahale khoTe karma upArjana kiye the, usIkA yaha phala milA hai| isameM merA kucha aparAdha nahIM hai| yaha terI hI karatUtakA vA bhUlakA natIjA hai aisA kahakara aura apane manorathakI siddhi samajhake vaha daitya vahAMse calA gayA / 127-128 / (prAcArya kahate haiM ) itanA ghora upasarga karanepara bhI vaha bAlaka nahIM marA / so ThIka hI hai "puNyAtmA jIvoMko Apatti kucha bhI trAsa nahIM pahuMcA sakatI" bhAvArtha-puNyake mAhAtmyase duHkha bhI sukharUpameM pariNata ho jAtA hai / 126 / isa jIvane pUrva bhavameM dhyAna, japa, tapa kiyA thaa| usIke pratApase isa bhavameM vaha caramazarIrI arthAt tadbhavamokSagAmI huA hai / dekho ? bAvana hAthakI jabaradasta zilAse usa bAlakakA na maraNa huaA aura na use raMcamAtra duHkha huA / vAta sacamucameM yoM hI hai / kyoMki cAhe vana meM ho yA zahara meM ho, pUrvopArjita puNya hI dehadhAriyoM kI rakSA karane vAlA hai / 130-131 / jisa bhavya jIvake palle pUrvabhavakA saMcaya kiyA huA puNya ba~dhA huA hai, usakA kaisA bhI zatru kyoM na ho, bAla bAMkA nahIM kara sktaa|132|| karuNAvAna sUrya udayAcala parvatapara pdhaare| isa vicArase ki dekheM to sahI merI anupasthiti meM duSTa daityane pUrvabhavake bairako citArakara bAlakake sAtha kaisA bartAva kiyA hai ? pUrvapuNyake prabhAvase zilAke tale dabe hue bAlakakI Age kyA dazA huI, so yahAM varNana karate haiM / / 133-135 / jambUdvIpake bharatakSetrameM eka vijayA nAmaka suprasiddha parvata hai| usakI dakSiNa dizAmeM Jain Educh international For Privale & Personal Use Only www.amelibrary.org Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carati meghakUTa nAmakA eka jagat prakhyAta nagara, dhana, dhAnyAdise sampanna aura jina caityAlayoMse suzobhita hai| aisA jAna par3atA hai, mAnoM indrakI nagarI amarAvatI hI A gaI hai / / 136.137 / isa nagarameM kAlasaMvara nAmakArAjA rAjya karatA thA, jo apanI sampadA aura guNase jagadvikhyAt ho rahA thA aura jisane zatruoMke baMzako nimUla kara DAlA thA / 138 / isa rAjAkI kanakamAlA nAmakI rAnI thI jo suprasiddha guNavatI tathA rUpavatI thii| usane apanI sundaratAse devAMganAoMke rUpako bhI jIta liyA thaa|136| rAjA kAlasaMvara kanakamAlA rAnI sahita zatruoMkI bAdhAse rahita (niSkaNTaka) rAjya karatA thaa| eka dina vaha kanakamAlAko lekara tathA vimAnameM baiThakara krIr3Ako bAhara nikalA aura ramaNIka dezoMmeM, bhAMti 2 ke vanoMmeM, manohara meruke zikharoMpara cittapriya gaMgA nadIke taToMpara, manojJa 2 kadalI vRkSoMke vanoMmeM tathA nandanavanAdi bagIcoMmeM tathA aura bhI aneka ramaNIka sthAnoMmeM krIr3A karatA huA daivavazAt usI takSaka parvatapara pAyA, jo bAlaka pradya mnakumArase suzobhita ho rahA thaa|140143|| vahAM Ate hI rAjAkA vimAna jo sapATese AkAzameM jA rahA thA, ekAeka aTaka gyaa| vimAna puNyake prabhAvase aisA kIlita ho gayA ki, tilamAtra vaha Age pIche na haTA / 144 / taba rAjA kAlasaMvarako bar3I ciMtA huI / vaha vicArane lagA, ki kyA ho gayA jo vimAna calatA hI nahIM hai ? kyA kisIne kIla diyA hai ? athavA koI jJAnavibhUSita munIndra nIce virAjamAna haiM ? kisI jinamadirameM atizayavAna pratimA virAjamAna hai ? athavA yahAM merA koI zatra yA mitra vidyamAna hai ? vA koI caramazarIrI kaSTameM par3A huA hai| dekheM to sahI bAta kyA hai ? aisA vicArakara rAjA apanI prANapriyAsahita vimAnameMse utarA aura usa parvatapara gayA, vahAM jAte hI usako khadirA vana dIkha par3A / 145148 / vanameM dhaMsate hI rAjAne eka bAvana hAthakI bar3I zilA dekhI, jo bAlakake mukhakI havAse (sAMsa ke jorase) hila rahI thI / 146 / itanI bar3I lambI zilAko DagamagAtI huI dekhakara rAjAko bar3A Jain E www.lnelibrary.org ton International Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ pradyumna caritra acambhA huaa| vaha vicArane lagA isakA kyA kAraNa hai ? maiMne to Ajataka aisI zilAko kampita hotI nahIM dekhii| taba bar3e kautUhalameM Akara usane kucha to apane zarIrake balase aura kucha vidyAke balase usa zilAko uThAI / 150-151 // jyoMhI rAjAne zilAko dUra kiyA tyoMhI usane usake tale eka sundara bAlakako leTe dekhA jo musakarA rahA thA, caMcala thA, jisake keza ghUgharavAle the, hAtha pAMva calAyamAna ho rahe the, jisakI muTTiyAM ba~dhI huI thI, jisake netra kamalake samAna praphullita ho rahe the, jisake zarIrakI kAnti tAye hue suvarNake samAna thI jisane apane mukhakI sundaratAse pUrNamAsIke candrako bhI lajjita kara diyA thA, jisakI bhujA kamalakI nAlake samAna komala thI, tathA zubhalakSaNoMse cihnita thii|152-154| aise sundara, balavAna, dhIravIra, kAntivAna, prANImAtrake netra vA manako haraNa karanevAle, pUrvabhavake saMcita puNya ko pragaTa karanevAle aura caramazarIrI honeke kAraNa apane kaTTara bairI daityako jItanevAle sarvaguNasampanna bAlakako rAjA kAlasaMvarane dekhA aura use jamInaparase apane hAthoMmeM uThA liyaa| godameM lekara vicArane lagA yaha koI uccakulakA utpanna honevAlA bar3A bhAgyazAlI mAlUma par3atA hai| thor3I dera taka vaha aise hI vicAra karatA rhaa| nidAna usane apanI kanakamAlA rAnIse kahA, devI ! tere koI putra nahIM hai aura tujhe putrakI bar3I lAlasA laga rahI hai, isaliye le isa sarvAMgasundara sarvaguNasampanna bAlakako tU grahaNa kara / rAnIne apane prANanAthake amRtake tulya mIThe vacanoMko sunakara donoM hAtha phailAye / rAjA usake hAthameM bAlakako chor3anevAlA hI thA ki, rAnIne apane hAtha pIche khIMca liye / taba rAjAne pUchA, priye ! tUne apane hAtha pIche kyoM khIMca liye / 155-162 / rAnIkA hRdaya duHkhase bhara AyA usake netroMse AMsUkI dhArA nikalane lgii| vaha hAtha jor3akara bolI, prANanAtha ! hAtha saMkocanekA jo kAraNa hai so maiM batalAtI hU~, suno-Apake gharameM dUsarI rAnizese janme ehu Jain Educat interational For Privale & Personal Use Only www.filibrary.org Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 putra vidyamAna haiM kahIM yaha bAlaka una putroMkA dAsa hokara jIyA, to yaha bAta mere jImeM bAlake samAna sadA cubhatI rahegI aura merA jIvana bhI niSphala ho jAyagA / 163-165 / he prabho ! yadi mujha maMdabhAginIne pUrvabhavameM koI mahat puNya saMcaya kiyA hotA, to kyA merI kukSise (kukha se ) putra kI utpatti na hotI ? maiM bar3I bhAgyahIna hU~, jo mere eka bhI putra nahIM hai / nAtha ! bhalA dUsare ke putrase mujhe kyoM kara sukha ho sakatA hai ? duHkhadAI anyake putrase kyA ? isa prakAra gadgadavANI bolatI huI rAnI kanakamAlA rone lagI / 166-167 / vilApa karatI huI rAnIko dekhakara karuNAvAna rAjAkA hRdaya bhara AyA / vaha bolA devI ! saMklezako utpanna karanevAlA duHkha mata kara, duHkha karane se terA mukhakamala vyartha hI udAsa ho jAyagA, zarIra kRza ho jAyagA aura tejahIna ho jAyagA / dekha ! tere sAmane hI maiM isa putrako yuvarAjakA pada detA huuN| aisA kahakara kA saMvara rAjAne apane mukhase tAMbUla (pAnakI lalAIse) bAlakakA tilaka kara diyA aura kahA beTA ! maiMne vAstava meM sadA ke liye tujhe yuvarAjake pada para sthApita kiyA hai / aba mere rAjyakA svAmI yA to maiM hU~ yA tU hai, dUsarA koI nahIM / 66-72 | aisA kahakara rAjA kAlasaMvarane rAnI kanakamAlAko bAlaka sauMpa diyaa| rAnIne apane donoM hAtha phailAye aura use grahaNa kiyA | 173 | taba rAnIne bAlakake mastaka para hAtha dharake use AzIrvAda diyA ki 'beTA! tU ciraMjIva raha, aura apane mAtA pitAko sukha de" aisA kahakara rAnI kanakamAlA usa bAlaka kA cumbana karake bar3I Anandita huI / 174 // isa prakAra takSaka vanakI khadirA vIse usa bAlaka ko lekara rAjA kAlasaM para vidyAdhara aura kanakamAlA vidyAdharI donoM vimAnameM baiThakara apane meghakUTa nAmA nagarako ravAnA hue| jyoM hI ve apane nagarake pAsa pahu~ce tyoMhI rAjAke sanmukha (pezavAImeM) maMtriyoM sahita nagaranivAsI Aye / rAjA kI AjJAnusAra prajAne bar3A utsava kiyA, aura vibhUti sahita rAjAkA nagara meM praveza karAyA / apane Jain Eduction International pradyamna 66 caritra www.nelibrary.org Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahalako prApta hote hI rAjAne apane maMtriyoM ko bulAyA aura unase kahA, maMtrigaNa ! maiM eka bar3e AzcaryakI bAta kahatA hU~, suno-pahale kisIko bhI mAlUma nahIM thA ki, merI kanakamAlA prANaniyAko garbha hai / kyA tumane pahale kabhI sunA hai ki striyoM ko gUDhagarbha bhI hotA hai ? taba maMtriyoMne rAjAko santoSita karaneke liye kahA, jI hAM mahArAja ! hamane pahale kaIbAra sunA hai ki, striyoMke gUDhagarbha hotA hai| vaidyaka zrAdi zAstroMmeM bhI likhA hai aisA sunate haiM aura pratyakSameM bhI kaIvAra yaha bAta dekhI hai / 175-179 / maMtriyoMke vacana sunakara rAjA prasanna huaa| usane kahA merI rAnI kanakamAlAke bhI aisA hI gUDhagarbha thA, isa kAraNa daivavazAt aAja vanameM hI usake putraratna utpanna huA hai / isa vAste rAnIko bahuta jaldI eka uttama prasUtigRhameM le jAvo / sUtikAko bulavAno aura prasUti samaya jo 2 kArya karanA par3atA hai, use karaneko kaho / tadanusAra maMtriyoMne dAIko bulavAyA aura prasUtikarmakA (jApekA) kArya prArambha karA diyaa| pazcAt AjJA dI ki, maMtrIgaNa ! nagarameM toraNa, dhajA, patAkAdi ba~dhavAzro, jina mandiroM meM utsava karAvo, yAcakoMko icchAnusAra (kimicchita) dAna do, jelakhAnoMmeMse sarva zatru oMko chor3a do aura chatra dhuMvara siMhAsanAdi rAjya cihnoMko chor3akara saba dAna karado / 180-185 / rAjAkI AjJAnusAra maMtriyoMne mahotsavake sAtha dhvajA toraNAdise nagarIko siMgAra dI, satpuruSoMkA Adara sanmAna kiyA, bandhujanoMkI se / cAkarI kI, kahAM taka kahA jAya, samasta prANadhAriyoMkA duHkha dUra kara diyaa| lavalezamAtra kisIko kisI bAtakI ciMtA na rhii|186-187| he bhavya jIvoM ! puNya kI mahimA dekho, "jahAM kahIM puNyAtmA jIva jAte haiM vahAM unheM sahajameM hI iSTamAmagrI hAtha laga jAtI hai"|188| isa prakAra usa dina nagarameM bar3A utsava manAyA gayA aura sAtaveM dina usakA nAma nikAlane ke liye saba kuTumbo sajjana ikaTThe hue, mahotsava kiyA gayA aura sabane yaha jAnakara ki yaha bAlaka www.jaishrary.org Jain Educa international Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna cari "parAna damati" arthAt para zatruoM kA damana karanevAlA dIkha par3atA hai, usakA nAma pradyumnakumAra rakkhA // 189.16 // jyoM 2 pradyumnakumAra bar3A hotA gayA, rAjA kAlasaMvarake kuTumbI janoMko tathA sarva sAdhAraNa manuSyoMko saMtoSa hotA gyaa| rAjAkI Rddhi dhanAdika vRddhiko prApta hotI gii| 161 / jisaprakAra bhramara eka kamalase ur3akara dUsare kamala para aura dUsarese tIsarepara baiThanA hai, usI prakAra pradyumnakumAra manuSyoM ke hAthoM hAtha khelA karatA thaa| bhAvArtha-koI bhI use nIce jamIna para nahIM chor3ate the|192|| usa samaya kisI manuSyane tarka kiyA ki, yaha bAlaka rAjAke kaise hAtha laga gayA ? bAMjha strIke to putra hotA hI nahIM hai / 163 / yaha kauna hai ? kisakA putra hai aura sunasAna jaMgalameM rAjA rAnIke hAtha yaha kaise laga gayA / 164 / taba dUmare manuSyane javAba diyA, isa vArtAse tumheM kyA prayojana hai jo kucha rAjA karatA hai, vaha pramANa hotA hai / mujhe to yaha bAlaka puNyahIna nahIM dikhatA hai| kAraNa yadi yaha puNyahIna hotA, to isake kAraNase aise mahotsava kyoM hote / 95-166 / jisa vastukA citavana karo vaha puNyake prabhAvase prApta hotI hai, isaliye bhavya jIvoMko bhavabhavAntarameM sadAkAla puNyasaMcaya karanA cAhiye / 197 / puNyake mAhAtmyase pradyumnakumAra kevala kanakamAlA rAnIko ho nahIM, kintu rAjA kAlasaMvarakI anyAnya samasta rAniyoMko tathA sarva sAdhAraNa striyoMko atyanta priya ho gyaa| bhAvArtha-strImAtra usakA premase lAr3a karane lgii| isI prakAra svajana tathA parajanoMkA bhI pradya mnakumAra premapAtra bana gayA / 168 / pUrvabhavake bairase duSTa daityane itane choTe bAlakake sAtha kaisA khoTA bartAva kiyA, use mArane meM kamI nahIM kI to bhI dezAntara meghakaTa nagarameM rAjA kAlasaMvara ke yahAM vaha bar3e sukhase bar3hane lagA, isameM kevala puNya hI kAraNa hai / 166 / jinake pAsa vizeSa puNyakA saMcaya hotA hai, unako sahajameM hI aneka prakArake sukha mila jAte haiN| aisA jAnakara he bhavyajIvoM ! sadAkAla Jain Educatinterational www.jalorary.org Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apanA parama hitakA karane vAlA dharma dhAraNa kro|200| dharma hI samasta prakArake sukhoM kA karane vAlA hai, dharma hI jIva kA bhalA karanevAlA hai, dharma hI gurutroM kA guru hai, dharmase hI svarga mokSAdi ke ||caritra aneka prakArake manovAMchita sukha prApta hote haiM aura dharmase hI sadAkAla candramAkI cAMdanI ke samAna nirmala kIrti phailatI hai arthAt yaza dina dUnA rAta caugunA bar3hatA hai| isaliye he buddhivAna bhavya prANiyoM ! jisa jinadharmakI upAsanA munIndrajana karate haiM use tuma dhAraNa kro|201|| iti zrI somakIrtiAcAcaviracitapradyumnacaritra saskRtagranthake navIna hindIbhASAnuvAdameM pradyumnakumAra Adike haraNa AdikA varNanavAlA pAMcavA sarga samApta huaa| SaSTaH sargaH udhara kAlasaMvara vidyAdharake svargake samAna sundara mahaloMmeM pradyumnakumAra apane rakSaka mAtA pitAoMko sukhI kara rahA thA, unakI manovAMchAtroMko bar3hA rahA thA aura svayaM AnaMdameM magna ho rahA thA, idhara dvArIkApurimeM rAnI rukmiNI kI bAlakakA haraNa ho jAnese bar3I burI dazA thI jise sunakara logoMke hRdaya bhara aaaveNge| yahA~ saMkSepameM usakA varNana karate haiM / 1-3 // jaba duSTa daitya bAlakako hara le gayA, taba rukmiNI nidrAse saceta hokara apane sarvaguNa sampanna bAlakako cAroM ora dekhane lgii|4| jaba apanI sejapara bAlakako nahIM pAyA, taba baha cakita hokara naukara cAkaroMse pUchane lagI, naukaroM ! tuma mujhe bahuta jaldI batAno, merA guNavAna putra kahAM hai ? phira cintAgrasita hokara vicArane lagI ki, yaha devakRta mAyA hai, athavA koI indrajAlakA khela hai mujhe yaha svapna ArahA hai, kiMvA merI A~khoMmeM bhI andherA chA rahA hai (jisase bAlaka dikhAI nahIM detA) merA hRdaya hI zUnya ho rahA hai athavA vAta prakRtimeM Akara hI merI buddhi bhraSTa ho rahI hai koI pUrva janmakA bairI daitya mere bAlakako harake legayA hai athavA kisI dAsIkI godameM merA bAlaka khela Jain Educo www.dbrary.org International Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyanna 73 rahA hai dhAya dUdha pilAneke liye use apane pAsa legaI hai athavA naukarause prema se khilAne ke liye kahIM le gaye haiM / / 5 -10 / aise nAnA prakArake saMkalpa vikalpa karake atyanta moha rakhanevAlI usa rukmiNIne phira vicAra kiyA ki, hAya ! nirdayI devane mujha mamalAko jaldI hI naSTa kara diyaa| aba mere jIvana meM kyA sAra hai| aisA socakara ekadama pachAr3a khAkara bhUmipara gira pdd'ii| yaha dekhakara naukaroMne use haricandanAdikake zItopacArase saceta kiyA / 11-13 / so saceta hokara vaha apane putrakI yAda meM chAtI pITane lagI aura mArakara rudana karane lagI usa vijJApako sunakara naukaroM kA citta bhI karuNA se bhara AyA / 14 / hAya hAya mere ghuMgharAle bAloM vAle sundara nAsikAvAle aura pUrNacaMdra ke samAna sundara mukhavAle putra tU kahAM calA gayA beTA tere netra kamalake samAna sundara the, terI bhauMheM vikArayukta arthAt Ter3I thIM, terI sundaratA kAmadevakI phA~sI ke samAna mohaka thI aura sabako bhrama neke liye tU karmakI phA~sI hI thA, tU kahAM calA gayA zaMkhake samAna sundara kaNThavAle aura gajakI sU' Dake samAna dRr3ha bhujAoM ke dhAraNa karanevAle pUtra tU kahAM lopa ho gayA jaba isa prakAra hAhAkAra macAtI huI rukmiNI ucca svarase rone lagI, taba kRSNake raNavAsakI samasta rAniyeM dAsiyeM Adi bhI rudana karane lagIM / 15- 18 / tathA isI prakAra kRSNa putra haraNa ho jAneke duHkhakAraka samAcAra sunakara nagara nivAsI jana bhI vilApa karane lage / 16 / sAre yAdavavaMziyoMkI khoMse sukhoM kI dhArA bahane lagI, unakI dhArA pravAha kI bUMdeM aisI jAna par3atI thIM, mAno unhoMne sUtase poI huI motiyoMkI mAlAyeM hI dhAraNa kara rakkhI hoM // 20 // acAnaka aura pahale kabhI sunA nahIM, aise duHkhadAyI kolAhalako sunakara zrIkRSNa ekadama nIMda se jAga uThe aura pAsa ke naukaroMse bole, dekho to sahI, yaha hAhAkAra zabdoMse milA huA rAtrike pichale bhAga meM kyA kaulAhala ho rahA hai ? jAo ! dekhake, sunake tathA cillAhaTa ke kAraNa ko bhalI bhAMti jAnake mujhe jaldI khabara do / kRSNa mahArAjakI AjJAko pAte hI eka daNDadhArI sevaka tatkAla patri www.jarelibrary.org Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAhara nikalA aura raNavAsameM jAkara usane isakA mUlakAraNa samajhA, jisase bahuta duHkhI hokara vaha | kRSNajIke pAsa loTa aayaa|21.24| aura gupacupa mastaka jhukAke khar3A ho gyaa| jaba kRSNajIne pUchA ki, kaho kisa bAtakA kolAhala ho rahA thA, taba vaha naukara bar3e hI duHkhase aura gadgadvANIse bolA, he prabho ! maiM kyA kahUM kucha kahane yogya bAta nahIM hai| taba kRSNajI bole, tU itanA vyAkula kyoM ho rahA hai vaha vArtA kyA aisI duHkhadAyinI hai ki, use kahake bhI sakucAtA hai paraMtu binA kahe kaise mAlUma ho taba sevaka hAtha jor3akara bolA, nAtha ! kahate hue merA hRdaya vidIrNa hotA hai / 25-27 / kimI duSTane rukmiNImahArAnIke bAlakakA haraNa kara liyA hai / vajrapAtake samAna aise vacana sunate hI zrIkRSNajI, kyA ? kyA ? tU kyA kahatA hai ? itanA kahakara mUchita ho gaye / 28 / jisa prakAra vajrake par3ate hI vRkSa pRthvIpara TUTakara gira jAtA hai, usI prakAra aisI bhayaMkara ghaTanA kI khabara mAtrake sunanese unakA citta ghAyala ho gayA aura ve pachAr3a khAke jamIna para gira par3e, jimase nikaTavartI naukara cAkaroMko aisA mAlUma huA mAno koI parvata hI auMdhA ho gayA hai / 26 / jaba naukaroMne nAnAprakArake zItopacAra kiye, taba mUrchA dUra huii| saceta hokara putra haraNakI bAtake yAda Ate hI ve bahuta zoka aura vilApa karane lge| tathA DhAr3he mArakara rone lge| naukara cAkara bhI ciMtAtura hokara AMsU bahAne lage / 30-31 / hAya hAya ! yaha kyA ho gayA, pyAre putra tU kahA~ calA gayA tere binA merA jIvana niHsAra hai| mere dhana dhAnya, dAsI, dAsa, grAma, nagara, karvaTa, kheTa maTaMvAdika kisa kAmake, mere saikar3oM rAjA sevaka hoM to kyA athavA mere pAsa hajAroM hAthI ghor3e ratha aAdika hoM, to kyA jaba taka tU thA tabhI taka ye saba mere the| aba tere binA mujhe ye to kyA saba saMsAra asAra dIkha par3atA hai| beTA mujha puNyahInako yahIM chor3akara tU kahAM calA gayA meM tere binA dIna aura duHkhI ho gyaa| jaba tU hI nahIM hai, to aba merA isa saMsArameM kauna baMdhu hai putra zIgha A aura dukharUpI sAgara meM DUbate hue apane pitAko bcaa| Jain Educat www.jlelibrary.org international Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 75 beTA tU hamArA kulakamaladivAkara aura guNasamudra thaa| aba tU kahAM lopa ho gayA tU yaduvaMziyoMke kularUpI samudrako bar3hAne ke liye candramAke samAna thA terA zarIra bahuta sundara aura terI AvAja bar3I pyArI vA mIThI thI / aba tU kahAM chipa gayA, priya vatsa tU bar3A bhAgyazAlI thA svajana badhuvarga ke cittarUpa kamaloM para keli karane vAlA parama zobhanIka haMsa thA aba tU kyoM adRzya ho gayA / 32-38 / isa prakAra bhAMtibhAMtike marmabhedI vacanoMko uccAraNa kara kRSNajIne bar3I dera taka vilApa kiyaa| unake hoTha Tapakate hue se dhula rahe the / kuTumbI janoMne bhI bahuta vilApa kiyA | 36 | pazcAt zrIkRSNa bandhuvarga ke sAtha duHkhase apane mastakako dhunate hue rukmiNI ke mahalako cle| rAste meM unhoMne apane mana hI manameM sRSTikartAko ulAhanA diyA ki - he vidhAtA tU kyoM to aise zubhalakSaNayukta cittako vazIbhUta karanevAle sundara nararatnako banAtA hai aura banAkara pIche use kyoM hara letA hai / dhikkAra hai tere pANDityako (paNDitAIko ) jo manohara rUpakI racanA karake use phira haraNa kara letA hai / 40-42 / isa prakAra vicAra karate aura dhIre 2 pAMva bar3hAte hue zrIkRSNajI rukmiNIke mahalameM pahu~ce / 1 apane svAmIko Ate dekha rukmiNI ekadama khar3I ho gaI aura kulInatAkA svAbhAvika lakSaNasvarUpa vinaya karake mUrcchA khAkara gira par3I / so dekhA hI jAtA hai ki, apane hitaiSI svajanoM ko dekhate hI manuSyoM kA duHkha umar3a AtA hai / 43-44 | yaha dekha zrIkRSNajIne zItopacAroMdvArA usakI mUrddhA dUra karane kA prayatna kiyA / usane saceta hokara vaha punaH vilApa karane lagI / 45 / zrIkRSNa bhI duHkhita ho usIke pAsa baiTha gaye aura bAraMbAra putrakI yAda karake usa duHkhako aura bhI bar3hAne lage / 46 / rudana karatI huI rukmiNIne apane prANanAthase kahA; he svAmI / Apake samAna sAmarthyavAna ke vidyamAna hote hue bhI merA putra kahA~ calA gayA ? |47| nAtha ! mere abhAgyavaza merA bAlaka calA gyaa| maiM bar3I mandabhAginI hU~ / "kyA karU ? aba maiM putravatI hogaI" aisA kahakara bhUmipara gira par3I, vihvala Jain Educa on International cari www.elibrary.org Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna carita citta hokara jamIna para loTane lagI. apane hAthoMse chAtI pITane lagI aura kezoMko bikharAye hae vaha duHkhinI bAlA dAr3he mArakara rone lagI-hAya ! hAya ! aba maiM kyA karUM kahAM jAUM aura apane mana ko kaise samajhAUM vilApa karatI huI rukmiNIko dekhakara zrIkRSNa duHkhI hote hue apanI prANavallabhA se bole, devii| mere hI pramAdase bAlakakA haraNa huA hai| maiM mUDhabuddhi aba kyA karU vidhAtAne mujhe bar3A dhokhA diyA / 48 // 52 // jaba kRSNa aura rukmiNI donoM putrake mohase isaprakAra duHkhita ho vilApa karane lage, taba kulaparamparAse cale Aye aise vRddha maMtrIgaNa zoka karate hue unake pAsa aaye| aura rAjA rAnIko bhakti vA vinayase namaskAra karake gadgadvANIse bole-mhaaraaj| zrApa saMsArake svarUpako bhalI bhAMti jAnate ho| jo jIva isa asAra saMsArameM janma lete haiM, unakA Ayuke aMta samaya niyamase maraNa hotA hai / SaTkhaNDa pRthvIko vazameM karanevAle pahale jitane vidyAdhara tathA bhUmigocarI cakravartI aura tIrthaMkara ho gaye haiM, una sabakA Ayuke aMta honepara kAlane kavalAhAra kara liyA hai| pRthvIpara aba unakA nAma mAtra ho sunAI par3atA hai| dharmacakra pravartaka tIrthaGkara bhagavAna jo sura asurakara vaMdita haiM, jinhoMne kevalajJAnarUpI dIpakase tIna lokake padArthoMko kramarahita pratyakSa dekhA hai aura jo saMsArarUpI samudrase svayaM tarane aura anya bhavya jIvoMko tAranemeM samartha haiM, unakA bhI paramau. dArika zarIra Ayuke aMta samaya kAlakA kAlAhAra bana gayA isIprakAra mahAparAkrama aura mahAzakti ke dhAraka aneka baladeva, kAmadeva, nArAyaNa, pratinArAyaNa isa pRthvItala para ho gaye haiM, jinakI rakSA sahasroM hAthI, ratha, subhaTa, ghor3e Adise hotI thI paraMtu ve bhI yamarAjake kaThora dAMtoMse dale gaye aura paralokavAsI bana gye| isI prakAra apanI zaktikA mAna karanevAle anyAnya yoddhA aura mahAsatvake dhAraka zUramA pRthvItala para ho gaye haiM parantu ve bhI apane 2 karmAdhIna antameM prANAnta ho gaye haiM sura asura cakravartI vidyAdharAdhIza siMha ajagara Adi jitane baliSTa aura karatama jIva hue haiM saba yamapura - - Jain Educa www.jalibrary.org international Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varitra ko sidhAre haiM / arahaMta bhagavAnakA pahI kathana hai ki, jo prANI janma letA hai vaha niyamase maraNako prApta hotA hai aura pratyeka jIva apane 2 karmAnusAra sukha duHkha bhogatA hai / 53-65 / he svAmI ! yamarAjakA choTe bar3e sabhIke sAtha samAna tapase vartAva hai aisA jAnakara zoka aura duHkhakA tyAga kiijiye| kyoMki zoka saMsArakA kAraNa hai / 66 / zoka karanese manuSyakA duHkha miTatA nahIM kintu bar3hatA hai| jo buddhimAna puruSa hote haiM ve kisI cIjake kho jAne lopa ho jAne vA kisI svajana parajanake maraNa ho jAnepara zoka nahIM karate haiN| kAraNa zoka bhUkha aura nidrA ina tInoMkI jyoM jyoM cintA kI jAtI hai jyoM jyoM inakA vicAra kiyA jAtA hai tyo tyoM inakI bar3hatI hAtI hai| he tIna khaNDake svAmI yadi Apa hI isa prakAra cintA va zoka karoge to ApakI prajA bhI duHkhita tathA vikala ho jaaygii| aisA jAnake Apako zoka karanA ucita nahIM hai / kyA Apake samAna jJAnavAnoMko jo saMsArake svarUpako bhalIbhAMti jAnate haiM, isaprakAra zoka karanA cAhiye ? kadApi nhiiN|67-70| aura isameM sandeha nahIM hai ki, jo bAlaka yAdavakulameM utpanna hotA hai, vaha prAyaH saubhAgyavAna, balavAna aura dIrghAyukA dhAraka hotA hai / 71 / isaliye he rAjan ! Apake putrako koI bairI harake le gayA hai, to bhI vaha kahIM na kahIM sukhase tiSThA hogA, so kucha dina bAda Apake ghara avazya aAvegA / 72 / maMtriyoMke samajhAnese rAjAne zokakA tyAga karake ciMtAtura rukmiNIse jisakA ki mukha sundara bikhare bAloMse Dhaka rahA thA, kahA-he vicakSaNe ! terA.putra dIrgha Ayu vAlA hai, isa kAraNa usakI akAlamRtyu kadApi nahIM ho sakatI, aisA samajhakara tujhe dhIraja dhAraNa karanA hI ucita hai| he mRganayanI isameM merA hI pramAda huzrA hai, jise ki merA pUrNamAsIke candramAke samAna sundara putra vairIdvArA harA gayA hai / isameM terA koI aparAdha nahIM hai / 73-75 / he sundara mukhe, dekha abhI maiM dazoM dizAoM meM apane subhaToMko tere putra kI khoja karaneke liye bhejatA huuN| aura bahuta jaldI use terI www. brary.org Jain Educah Interational Ro Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna u 50 godameM lAkara biThalA detA hU~ / caritra isaprakAra samajhAke zrIkRSNane rukmiNIkA jisake netra lAla ho rahe the rudana karanA baMda kiyA / aura durbhedya kavacoMko dhAraNa karanevAle teja hathiyAroMvAle navajavAna kulIna aura sacce balavAna ghur3asavAroMko usI samaya senAke sAtha cAroM ora putrakI khoja karaneke liye bheja diyA / so unhoMne sArI pRthvI DhUMr3ha DAlI / parantu jaba kahIM bhI usa bAlakakA patA nahIM lagA, taba khedakhinna hokara ve dvArikA nagarIko lauTA aura kRSNajIke sanmukha mauna dhAraNa kara lajjAse vA zokase mastaka nIcA karake khar3e ho gaye / subhaToMkA mukha malIna dekhakara aura usase yaha samajhakara ki, inako mere putrakA patA nahIM lagA hai kRSNajIne zokako jyoM tyoM dabAkara mukha nIcA kara liyaa| isI prakAra apane pati ke vacanoM ko mAnakara rukmiNIne bhI jyoM tyoM apane zoka ke udbo gako rokaa| dvArikAnagarIke nivAsiyoM kI bhI yahI dazA huI / sArI nagarI utsAha aura utsavahIna ho gii| saca hai rAjAke svAdhIna hI rAjyabhUmikI zobhA zobhA huA karatI hai / 76 - 84 | yahAM taka zobhA naSTa ho gaI ki kahIM bhI koI utsava, bAjoMkA zabda, gIta nRtyAdika sunane vA dekhane meM nahIM Ate the / uma putrake virahameM usa purIkI sArI zobhA naSTa ho gaI | 85 umI samaya nArada muni AkAzamArgase Aye aura dvArikAke upavana meM Thahara gaye / 86 / jaba unhoMne dvArikAkI dazA dekhI to mAlUma huA ki, na yahA~ koI zobhA hI dIkhatI hai aura na utsava hI kahIM hotA hai / taba unhoMne cakita hokara kisI AdamI se pUchA, jisase mAlUma huA ki, rukmiNI ke putrakA haraNa ho jAnese zrIkRSNake zokase nagarIkI yaha avasthA huI hai / ina kaThora duHkhadAI vajraprahArake samAna vAkyoMko sunate hI nArada munikA hRdaya vidIrNa ho gayA, jisase ve pRthvI para gira ke behoza ho gaye / thor3I dera taka muninAyaka jamIna para hI aceta par3e rahe / pazcAt vanakI pavanase unakI www.aelibrary.org Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUrchA jAtI rahI to bhI atizaya duHkhake kAraNase ve guNadoSake vicArakI buddhise zUnya ho gye||| pradyanna | thor3I dera vahIM Thaharake ukta dvArikAkI ora cale aura dhIre 2 vahA~ pahu~ce, jahAM kRSNajI baiThe hue the / cariH zrIkRSNa ne nAradajI ko Ate dekha apane grAsanase khar3e hokara namaskAra karake aAsana diyA va zoka karane lge| aura nAradajI duHkhI hokara maunase baiTha gaye / 87.63 / thor3I derake bAda duHkhako dAbakara, saMkleza sahita, gadgadavANIse nAradajI bole-94|| (prAcArya kahate haiM) dekho jinendradevane jisa syAdavAdavANIkA prarUpaNa kiyA hai, nAradajI usake jJAtA the, usake balase ve apane duHkhake svarUpako pahicAnate the ( ki yaha mohajAla hai) ve sapta tattvoMke pUre jJAtA the aura dUsaroMko sambodhana meM pUre pravINa paNDita the, to bhI kRSNake duHkhako dekha kara duHkhI ho rahe the-mohakI lIlA aparampAra hai / 95-96 // (nAradajI kahate haiM) kRSNarAja merI bAta dhyAnase suno| jo kucha sarvajJa jinezvarane kahA hai, vahI maiM kahatA hU~:-"jitane saMsArI jIva haiM, unakA eka na eka dina vinAza avazya hotA hai, aisA jAnakara zAstrarahasyake jJAtAoMko zoka nahIM karanA caahiye| cintA karanese gaI cIja milatI thor3e hI hai| yadi koI mara jAya aura usakI cintA kI jAya to vaha jIvita pIchA nahIM zrA sakatA hai / jina zreSTha puruSoMne saMsArako asAra jAnakara chor3A hai aura vanameM jAkara tapazcaraNa kiyA hai ve hI dhanya haiN| una satpuruSoMko mAtA pitAke viyogakA, vairIdvArA putrake haraNa honekA, vA kisIke maraNa vA janmakA, na sukha hai na duHkha hai / 97-100 / yadyapi maiMne gharadvAra chor3a rakkhA hai, sAMsArika sukhoMko jalAMjulI de rakkhI hai, tathA maiM vanameM vAsa karatA hU~, dezavrata saMyamakA dhAraka hU~ aura samyaktvase vibhUSita hUM tathApi kevala tumhAre snehake kAraNase tumheM duHkhI aura ciMtAtura dekhakara maiM bhI duHkhI aura sacinta ho rahA huuN| kyoMki jIvadhAriyoMke bandhuvargake nimittase hI sneha hotA hai| Emperi Jain Educa interational www. brary.org Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra / 101-102 he kRSNa ! putrake viyogase tumheM apramANa duHkha ho rahA hai aura tumheM duHkhI dekhakara meM apane jIvanako nirarthaka samajha rahA huuN| kyoMki sivAya kRtaghnI puruSake aisA kauna hai, jisakA citta apane bhAI bandhuoMko duHkhI dekhakara saMklezita na hotA ho ? jisa prakAra maiM tumheM duHkhI dekhakara duHkhI ho rahA hU~, isI prakAra jo 2 tumhAre sacce svajana mitrAdi haiM, ve bhI duHkhita ho rahe haiM, yaha tuma saca samajho / parantu aba yaha jo putraharaNakA duHkha ho rahA hai, use tuma bilakula dUra kara do| / 103-105 / jagatameM aisA kauna hai, jise putrake viyogase duHkha na hotA ho ? yaha duHkha itanA dAruNa hotA hai ki, kisI devase vA maMtrataMtrake ArAdhanase nahIM miTa sakatA hai / 6 / aisA jAnakara isa saMsArake kAraNa bhUta zokako chor3a do| Apa svayaM saba zAstroM ke jJAtA ho / jagatameM aisA kauna hai, jo Apako upadeza denekI sAmarthya rakhatA ho, kAraNa sUryake prakAzako dIpaka kauna dikhAvai ? 76 / aise aneka prakArake vAkyoMse nAradajIne, zrIkRSNako samajhAyA, taba unhoMne pratyuttara diyA, bhagavan ! ApakA kahanA satya hai / kRpA kara Apa rukmiNIke pAsa mahalameM padhAro aura use samajhAkara dhIraja ba~dhAyo / kAraNa usake duHkhako dekhakara merA hRdaya bhara AtA hai / -10 / isa prakAra kRSNajIke duHkhako zamana karake unake duHkhase duHkhI nArada muni rukmiNIke mahalameM gaye / 11 // nArada muniko Aye dekhakara rukmiNI khar3I hogii| usane bhaktibhAvase praNAma kiyA aura sanmukha Asana dhara diyA, jisapara muni virAja gaye / ThIka hI hai, duHkhake jAlameM pha~se rahane para bhI mahatpuruSa vinaya karanA nahIM chor3ate haiN| 2-13 / rukmiNI nAradajIke caraNoMmeM par3akara rudana karane lgii| kyoMki duHkhI avasthAmeM apane iSTa mitrAdikoMke dekhanese duHkhake kapATa khula jAte haiN| bhUlA huA duHkha umar3a uThatA hai / 13-14 / muni bole, putrI ! koI pUrvabhavakA vairI tere prANapriyA putrako harake le gayA hai, isa kAraNa maiM bhI ciMtAke sAgarameM par3A huuN|15| rukmiNI bolI, mahAmune ! maiM kyA karU Jain Educa www.obrary.org international Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 81 merI saba AzA TUTa gii| putrako haranevAle duSTane bar3A dhokhA diyA / Apake vidyamAna rahate hue bhI / mere sirapara aisA duHkha TUTa par3A, aAmaryakI bAta hai| 16 / nAradajIne jyoM tyoM apanA duHkha dAvakara | rukmiNIse kahA beTI khar3I ho jA,.duHkha vA cintA raMcamAtra mata kara / kAraNa jo jJAnavAna hote haiM, ve girI huI gumI huI vA nAzako prApta huI cIjakI ciMtA nahIM karate haiM / 17-18 / tU aisA mata samajha ki, mujhe hI Aja aise dAruNa duHkhane satAyA hai, pahale aisA duHkha kisIko nahIM huaa| aisA vicAra yadi tere cittameM ho, to use nikAla DAla / 19 / prANImAtrako putrake viyogase aisA hI duHkha hotA hai, jo durnivAra hai / 20 / kyA tUne purANoM meM nahIM sunA ki, bar3e 2 rAjA mahArAjAoMko putrake viyogase duHkha huA hai / 21 / jisakA tIna khaMDakA svAmI zrIkRSNa to pitA aura tere jaisI jagadvikhyAta mAtA hai, kimakI sAmarthya hai ki, usa bAlakako mAra DAle, aisA bAlaka choTI umaravAlA bhI kyoMkara ho sakatA hai / 22 / he putrI koI pUrvajanmakA bairI tere putrako harake le gayA hai, to bhI vaha aneka prakArakI vibhUti aura saubhAgyasahita tere pAsa A jaavegaa| jaisA zAstroM meM lekha hai ki, sItA satIkA bhAI bhAmaNDala paidA hote hI pUrvakarmake yogase kisI bairI dvArA harA gayA thA, to bhI usakA vidyAdharake mahaloMmeM pAlanapoSaNa huA thaa| vahIM vaha bar3A huA thA aura pIche vidyA vibhava jJAna vijJAnase vibhapita hokara apane ghara Akara apane mAtA pitAse milA thaa| usItrakAra terA putra bhI tere pAsa kAlAntarameM avazya A jAyagA isameM sandeha nahIM hai / 23-26 / taba rukmiNI zokako dUra karake bolI, mahArAja ! maiM Apase kucha kahanA cAhatI huuN| Apa dhyAna dekara suneM:-mere subhaToMne ghor3oM para savAra hoke bAlakakI nadI vA samudra paryanta talAzI kI paraMtu usakA kahIM bhI patA nahIM lgaa| to bhI mujhe Apake kalyANakArI vacana pramANa haiM / Apane jaisA kahA hai vaisA hI hogA kAraNa Apa mithyAvAdI nahIM haiM / 27-26 / he svAmI Apa mere mAtApitAke ___Jaln EduMon international 21 wwwrelibrary.org Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra samAna hitaiSI haiN| Aja Apake caraNakamalakI rajase merA saba pApa vilA gayA aisA maiM samajhatI huuN| bhagavAna meM isa saMkaTa meM Apake guNoMkA hI smaraNa kara rahI thI aura mujhe Apake darzanoMkI bar3I lAlasA (pipAsA) laga rahI thii| jaise ki garmIke dinoMmeM hariNa pyAse hoke mRgajalakI ora jhAMkate haiM / mere puNyodayase Apa isa nagarImeM padhAre bar3I kRpA kii|30-32naardjiine punaH samajhAyA, putrI ! | ciMtA mtkr| prayatna to kiyA hI jAyagA. pazcAt honahAra balavAna hai ! maiM pRthvIpara saba jagaha talAza karake tere putrako le shraauuNgaa| maiM to bhalA binA kAraNa hI saba jagaha bhramaNa karatA rahatA hU~, jisameM mujhe raMcamAtra kheda nahIM hotA hai / taba yadi tere kAryake liye meM paryaTana karU, to mujhe kaise duHkha ho sakatA hai ? // 33 35 // ar3hAI dvIpameM aisA koI bhI sthAna nahIM hai, jahA~ merI gati na ho| meM samasta bhUmi para tere putrakI talAza kruuNgaa|36| nAradajIke vacana sunakara rukmiNI bolI, mahArAja usakA patA lagAnA kaThina hai| meM bar3I mandabhAginI hU~ jo mujhe putrakI vArtA taka sunane ko nahIM mila sakatI, to bhI prabhu ! Apake vacana mujhe maGgalakArI hoveM / nAradajI rukmiNIko malina aura dIna mukha dekhakara bole, putrI ! merA kahA satya mAna, kimI pUrvabhavake duSTa bairIne hI terA putra harA hai / yadi maiM tere putrakI khabara na lA dUM to tU mere vAkya jhUThe smjhnaa| ataeva tU zoka ciMtAko dUra karake sAvadhAna ho, manameM dhIraja dhAraNa kara / 37-36 / kaMsake choTe bhAI zrIatimuktaka munirAja jo kevalajJAnase vibhUSita the, tathA tInalokake padArthoM ko pratyakSa dekhane jAnanevAle the, ve to aSTakarmarUpI kaTTara zatrayoMko nAzakarake mokSako prApta ho gaye aura jo neminAtha tIrthaMkara matizru taavadhijJAnake dhAraka satya 2 kahanevAle haiM, ve kucha batAveMge nhiiN| isa kAraNa mujhe jagata prasiddha pUrva videhako jAnA hogA, jahAMpara eka ramaNIka puNDarIkinI nAmakI nagarI hai, jisameM zrIsImaMdharasvAmI samavasaraNa meM virAjamAna haiN| vahAM jAkara bhagavAnako maiM prasannatApUrvaka namana karUMgA, unakI bhaktibhAvase tIna pradakSiNA dUMgA aura aSTAMga praNAma Jain wwlanelibrary.org on Interational Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ L -: -- ra caritra . kara unakA stavana karUMgA, pazcAt tere putrakA sampUrNa caritra sunakara maiM tujhe dhoraja ba~dhAneke vAste | bahuta jaldI AUMgA, tU vRthA hI cintA mata kr| saMdeha na kara, maiM avazya paauuNgaa| isa prakAra nAradajIne rukmiNIkA samAdhAna kiyA / 40-45 / usase madhura vArtAlApa karake ve dezAntarako khAnA ho gye| naukara cAkaroMne UMcA muMha uThAkara AkAzakI ora dekhA, to mAlUma huA ki, nAradajI sUrya ke vimAnase bhI dUra nikala gaye haiN| pIche thor3I dera bAda logoMne dekhA, to nAradajI itane dUra nikala gaye the ki, kisIko na dikhAI diye|46-47| muni sumeru parvatapara pahu~ce / rAtrikA samaya nikaTa aAyA jAna unhoMne vahIM saMdhyAvandanA kI, praphullita citta hokara akRtrima caityAlayoMke jinavimboMkI baMdanA kI, jo cAraNa Rddhike dhAraka munIzvara vahAM virAje the, unakI gurubhakti mahita vaMdanA kI / 48-49 / aura sumerugiripara hI rAtri vyatIta kii| prAtaHkAla hone para saMdhyAvaMdanAdi nityakriyA tathA jinamaMdiroMkI baMdanA karake ve vahAMse zIghra ravAnA ho gaye / 50 / aura kSaNamAtra meM ve puNDarIkiNI nagarImeM jA pahu~ce, jise dekhakara ve cakita ho gaye / kAraNa aisI nagarI unhoMne kabhI nahIM dekhI thii|51| jahAM dharmacakra pravartaka tIrthakara sadA kAla virAjamAna rahate haiM jahAM chaha khaMDa pRthvIke svAmI cakravartI aura baladeva, vAsudevAdika sadAkAla virAjate haiM aura jahAM sura asura devAdika jinabhaktiparAyaNatAse sadaiva AyA karate haiM, hama usa nagarI kI zobhAko kahAMtaka varNana kreN| nAradajIne dUrase samavazaraNako dekhA, jisameM zrIsImadharasvAmI virAjamAna the aura jinakI deva, devendra, khagendrAdika, pUjA vaMdanA kara rahe the| samavasaraNako dekhanese nAradajIko mAlUma huA, tInalokakI sArabhUta sAmagrI yahIM Akara ikaTThI huI hai| una aneka pratijJAoM ke pAlaka brahmacArI nAradajIne AkAzase nIce utarakara bhaktipUrvaka samavasaraNameM praveza kiyA / 52-57 / Jain Educatintamational For Privale & Personal Use Only www.l ibrary.org Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra sImaMdharasvAmIke darzanoMse nAradajIko atyanta Ananda hshraa| pradakSiNA Adi karake ve jinezvarakI isa prakAra stuti karane lageH-"he devAdhideva Apako merA bArambAra namaskAra hai| Apa caturnikAyake devoMkara sevita ho, kAmarUpI gajarAjako siMhake samAna tathA bhavyajIvarUpI kamaloMko sUryake samAna ho, Apake karmakalaGka kSINa ho gaye haiM aura moha kSINa ho gayA hai, ataeva Apako namaskAra hai / 58-60 / Apake caraNakamala sura asura devoMkara vandita haiM, Apa moharUpI andhakArako nAza karane ke liye advitIya caMdramA ho aura saMsArarUpI vanako dagdha karaneke liye dAvAnalake samAna ho, isaliye Apako merA namana hai| Apa mokSarUpI phalake abhilASI ho, kevalajJAna netrake dhAraka ho, syAdvAdavANIke prakAzaka ho, dharmatIrthake svAmI ho aura mokSapadako prApta karanevAle ho isaliye Apako merA aSTAMga namaskAra hai / 61.63 / Apa anadhyavasAya ajJAnarUpI samudra ke pAraMgata ho, saMsAra samudrameM DUbane vAle bhavyajIvoMkI rakSA karanevAle ho saptatattvoMke jJAtA dRSTA ho anaMtavIryake dhAraka ho isakAraNa Apako merA savinaya praNAma hai| Apa zAMtike kartA zaMkara ho pApake hartA hara arthAt mahAdeva ho bhavabhavAntarake sacita pApapujakonAzakaranevAleho aura kevalajJAnakImUrti ho isaliyeyApakecaraNAraviMdameM merA namaskAra hai / 64-65 / Apa garbhameM Aye taba ratnoMkI varSA huI ataeva hiraNyagarbha (brahmA) ho Apa hI jJAnadvArA lokameM vyApta honese satyAtha viSNu ho Apa hI bhaktajIvoMko cintita padArtha denevAle kalpavRkSake samAna ho isaliye he jinendra ! aApako namaskAra hai|66| isaprakAra bhAMti 2 ke vacanoMse sImaMdharasvAmIkI stuti karake nAradamuni (vAraha sabhAmeM) manuSyoMke koThekI tarapha baiThane ke liye gye| paraMtu vahAMkI chavi ko dekha karake vicArane lage yahAM to (bar3e lambe caur3e UMce) pAMcasau dhanuSakI kAyavAle manuSya baiThe huye haiM aura merA zarIra kevala daza dhanuSa hI UMcA aura zaktihIna hai| kahIM maiM inake pAMvake nIce Akara daba gayA to merI mautakI nizAnI hai isaliye mujhe jinendrake caraNakamaloMke pAsa hI baiThanA ThIka hai aisA Jain Edue international www.jandlibrary.org Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parita vicAra kara nArada sImaMdharasvAmIke siMhAsanake nIce jAkara nirbhaya baiTha gaye / 67-70 / usI samaya jo cakravartI jinezvarake sAmhane baiThA huA thA, use nAradako siMhAsanake tale baiThA huA dekha bar3A Azcarya huA / usane apanA mastaka bAraMbAra hilAkara aura bar3I derataka soca vicAra karake nAradako uThAkara apanI hathelIpara rakhaliyA / 71-72 / yaha kauna hai ? aura kisa jAtikA kIr3A hai ? jisakI dehakA zrAkAra manuSyake samAna hai aisA vicAra karate 2 usa cakrIko hRdayameM sandehako dUra karanevAlI yathArtha buddhi utpanna huI ki jinezvara samajhameM virAjamAna haiM to bhI mujhe sandeha kyoM ho rahA hai ? hAthameM pahane huye kaMkaNako dekhaneke liye pArasIkI talAzI karanI ucita nahIM hai ( kara kaMganako pArasI kyA ?) / 73-74 / aisA vicArakara padmanAbhI cakravartIne sImaMdharasvAmIko namaskAra karake vinayapUrvaka pUchA, bhagavan ! mere cittameM eka bhArI saMdeha utpanna huA hai vaha yaha hai kiH-Apane cAra gati varNanakI hai, arthAt devagati, manuSyagati tiryaMcagati aura narakagati, so ina cAroMmeMse yaha jIva kisa gatikA dhAraka hai| ? 75-76 / taba devAdhidevakI divyadhvani huI ki buddhimAna rAjan / suno ! yaha manuSya hai aura bharatakSetrameM utpanna huA hai / 77 / isakA nAma nArada hai, yaha pRthvIpara vikhyAta bar3A jJAnavAna aura catura hai, zrIkRSNanArAyaNapara isakA atyanta sneha hai 78 / jinendrakI vANIko sunakara cakravartIne punaH prazna kiyA he nAtha ! kyA bharatakSetrameM isIprakArake manuSya hote haiM ? maiMne to ise eka prakArakA kIr3A samajhA thA aura Apake siMhAsanake tale baiThA dekha kahIM kisIke pAMvake tale aAkara mara na jAya, aisA vicAra kara apane hAthakI hathelIpara uThAkara rakha liyA thA (76.80 / taba jinendrakI divyadhvani khirI kI, he rAjan ! bharatakSetrameM isa samaya avasarpaNIkAla varata rahA hai, isake pIche vahAM jaisA hogA, so suno-8|| ___ bharatakSetrameM utsarpaNI aura avasarpaNI kAlakA parivartana huA karatA hai| inameM pratyekake avAntara Jain Educm, international 22 www.jalrelibrary.org Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayamna 86 ha 2 kAla haiM, jisameM vasarpaNIke pahale kAla meM manuSyoMkA zarIra tIna kosakA aura Ayu tIna palpa kI hotI hai / dUsare kAla meM manuSyoM kA zarIra do kosakA aura Ayu do palyakI hotI hai| tIsare kAla meM zarIra 1 ko UMcA aura Ayu eka palyakI hotI hai / ( vartamAna ) cauthe kAlameM yugakI AAdimeM prathama tIrthaMkara zrI RSabhanAtha jinezvara hue the, jinakI Ayu caurAsIlAkha pUrvakI thI aura zarIra 500 dhanuSa UMcA thA inake pIche bahutamA samaya vyatIta honepara zrI ajitanAthAdi mokSamArga ke paramopadezaka 1 tIrthaMkara hue haiM aura unake pazcAt aba avasarpiNIke cauthe kAlameM jo ki bhAratavarSa meM pravarta rahA hai, harivaMzako zobhAko bar3hAne vAle zrIneminAtha svAmI 22 veM tIrthaMkara janme haiM / inake samaya meM manuSyoM kI deha 10 dhanuSa uMcI hai / 82-86 / he rAjan ! yaha dezavratakA dhAraka nArada vahIMse mere pAsa yA hai| caturthakAla bIta jAnepara pAMcavA~ kAla AvegA, jisase manuSyoMkA zarIra 7 // hAtha UMcA hogA aura Ayu 100 varSakI hogii| pazcAt chaThA kAla yAvegA jisameM manuSyoMkA zarIra 1 hAtha U cA hogA aura Ayu 16 varSakI hogI / 60 92 / yaha saba kAlacakra ke anusAra ghaTA bar3hI huA karatI hai| bhagavAnakI vANI sunakara padmanAbhi cakravartIne punaH prazna kiyA -- bhagavan ! ye nArada itane 2 bar3e parvatAko ullaMghana kara jisakA saMkalpa bhI nahIM kiyA jA sakatA, aise kaThinatA se prApta hone vAle videhakSetrameM kaise kisa kAmake liye aura kisake pAsa AyA hai so Apa dayAkara pragaTa kIjiye / isa prakAra jaba rathAMgake svAmI padmanAbhicakravartIne prazna kiyA, taba sImaMdharasvAmIkI bAraha sabhA ke prANiyoM kI dhArmika ruciko bar3hAnevAlI manohara divyadhvani khirI - - 163-66 / jambUdvIpake bharata kSetra se yaha nArada harivaMzake usakA patA pUchane ke liye mere pAsa AyA hai / citta unake putra ke haraNakI khabara sunakara bahuta hI rAjA kRSNa nArAyaNake putrakI khoja meM nikalA hai zrIkRSNase isakI itanI gAr3hI prIti hai ki, isakA kulita ho rahA hai / isane kRSNaputrakI khoja 1 Jain Educatio International caritra www.janbrary.org Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 87 apaneka jagaha kI hai, parantu kahIM bhI ThikAnA nahIM laganese yaha mere pAsa pUchane ko AyA hai / 67-68 / jinezvara ke vacanoM ko sunakara cakravartIne punaH prazna kiyA, bhagavan! Apane jisa kRSNakA nAma liyA hai, usakA parAkrama, bala, kulAdi kaisA hai ? nivAsasthAna kahAM hai ? usakA putra kahAM hai ? kisa bairIne usakA haraNa kiyA hai ? vaha apane pitAke pAsa lauTakara kaba AyegA ? ye samasta vRttAnta Apa varNana kIjiye / 69-200 / taba ananta lakSmI ke svAmI zrIsImaMdhara jinendra ne divyadhvani dvArA uttara diyA, buddhizAlI rAjan ! tUne bahuta hI acchA prazna kiyA hai, jisake vRttAntako sunane se zrotAkA pApa nAzako prApta hotA hai ataeva ekAgra citta hokara suno, maiM varNana karatA hU~ - |2011 bharatakSetra meM dvArikA nAmakI eka nagarI hai, jisameM tIna khaNDakA svAmI (ddha' cakrI) kRSNa nArAyaNa rAjya karatA hai, yaha rAjA yAdavavaMziyoM kA zrRMgAra hai aura harivaMza meM ziromaNi hai / isakI prANapriyA rukmiNI rAnI hai / itanA sunakara cakravartine punaH nivedana kiyA, bhagavan ! Apa prANiyoMkI vAMchA pUrNa karanemeM kalpavRkSake samAna ho, aura merI abhilASA kRSNanArAyaNa ke putrake caritrako zravaNa karanekI hai / isaliye dayA karake usakA caritra Adise antataka varNana kareM / cakrIkI prArthanA ko suna kara sImaMdharasvAmIne kahA, he bhUpAla ! maiM kRSNaputra ( pradyumna ) kA pApakA nAza karanevAlA caritra varNana karatA hU~, dhyAna se suno-2-6 / dvArikApurImeM yaduvaMziyoMke kulameM vicakSaNa kRSNanArAyaNa rAjya karate haiM, jinakI rukmiNI nAmakI jagadvikhyAta rAnI hai / rAnIko eka putra utpanna huA, jise vaha sAthameM lekara janmase dina rAtri ke samaya mahala meM so rahI thI / usa samaya pUrvabhavakA eka duSTa bairI daitya usa bAlakako harakara le gayA so usane takSaka parvata para khadirA vImeM le jAkara tathA purAtana bairako citArakara eka bar3I bhArI zilA ke nIce dAba diyaa| pIche usI jagaha vidyAdharoMkA rAjA kAlasaMvara apanI Jain Educan International caritra www.janhetibrary.org Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra kanakamAlA rAnI sahita aayaa| so usane zilAko hilatI dekhakara uThAI / usake nIce eka musakarAte hue bAlakako dekhakara rAjAne use apane hAthoMmeM le liyA aura rAnI sahita usako vimAnameM baiThAkara apane ghara le aayaa| vahAM vaha bAlaka bar3A ho rahA hai / 7-11 / jisaprakAra zuklapakSake candramAkI kalA prati dina bar3hatI hai, usI prakAra usa bAlakakA kalA kauzalya dinoMdina bar3hatA jAtA hai / vaha bAlaka pradyumna nAmase jagatameM vikhyAta hai / 12 / jaba vaha zubha lakSaNoMkA dhAraka solaha varSakA ho jAyagA, taba solahaprakArake lAbha aura do vidyAoM sahita dvArikAko AvegA aura apane mAtA pitA se milegaa| pradyumnakumArake ghara Ate hI jo 2 zubhasUcaka ghaTanAyeM hoMgI, so isa prakAra haiMrukmiNIke stanoMmeMse Apa se Apa dUdha jharane laga jAyagA, banake vRkSoMmeM saba jAtike phalaphUla A jAyeMge, kamaloMke samUha praphullita ho jAyage, gharakI bAvar3I jo sUkha rahI hai, jalase bhara jAyagI, gharake sAmhane jo azoka vRkSa sUkhA khar3A huA hai, so bhI Uparase nIce taka harAbharA ho jAyagA puSpoMke gucchoM vA phaloMke bhArase jhuka jAyagA / usapara sugaMdhalolupI bhramaragaNa guMjAra kreNge| isI prakAra dUsare vRkSa bhI jo gharake bagIcemeM laga rahe haiM, apanI 2 RtukA samaya ullaMghanakara ekadama phUla phala uTheMge / koyalake mIThe manohara zabda sunAI deMge, nAcate hue mora aise suzobhita hoMge mAnoM tANDava nRtya karate hoM, upavanameM prAmake vRkSoMmeM mora A jAyagA aura phala bhI laga jaayge| jinako dekhakara sabakA cittapraphullita ho jaaygaa| gUge Azcaryajanaka vANI bolane lageMge kubar3e(kubja)manuSyoMkA zarIra sIdhA ho jAyagA kAne aura aMdhe donoM A~khoMse bhalIbhAMti dekhane laga jAyage kutsita (vikarAla ) netravAlI striyeM mRgalocanI bana jAyagI karkazakaMThavAloMkA galA surIlA ho jAyagA kurUpa puruSa rUpavAna ho jAyage azubha lakSaNadhAraka zubha lakSaNavAle bana jAyage beDaula manuSya suDaula ho jAyage aura bahare sunane laga jAyage aura rukmiNI rAnIke zarIrabharameM romAMva hone lgegaa| he rAjan ! jaba Jain Educa international www.jabrary.org Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varitra ___ pradyumnakumAra apane ghara aAvegA, taba upayukta saba ghaTanA hoMgI ina sUcakoM dvArA samajha lenA ki / 14-25 / usakA samAgama honevAlA hai / aura jo terI manohara hathelIpara baiThA huA hai vaha jaganmunya prasiddha nArada muni hai / yaha navamA adhovadana nAmakA nArada mokSamArgameM nipuNa hai, dezavratakA dhAraka hai aura yahAM kRSNanArAyaNake hitArtha usake putrakI vArtA sunaneko AyA hai, mo meMne saMkSepa meM varNana kI hai / 26.28 // taba padmanAbhi cakravartine sImaMdhara svAmIko namaskAra karake nivedana kiyA, he kRpAsindhu ! zrApa dayA karake kRSNaputra pradyumnakumArakA sampUrNa vRttAnta sunAiye ki, usakA janmAntarameM daityase baira honekA kyA kAraNa hai, aura usane usa samaya kyA 2 puNya pApa upArjana kiye haiN|26-30| taba sImaMdhara svAmIne saptabhaMgIsvarUpa divyadhvanise uttara diyaa-31|| jambUdvIpameM jagatprasiddha bharatakSetra hai jisameM magadha nAmakA ramaNIya deza hai| usa dezameM zAligrAma nAmakA eka vikhyAta nagara hai / eka samaya isI nagarameM somadatta nAmakA eka rUpavAna vipra rahatA thA, jisako apanI jAti aura kulakA bar3A ghamaNDa thaa| usakI agnilA nAmakI suprasiddha rUpavatI strI thii|33-34| inake do putra the jo vedazAstrake pAragAmI, navajavAna, dhanadhAnyasampanna, balavAna, apanI jAti vA kulakA ghamaNDa rakhanevAle, tIna jagatako tRNaka samAna ginanevAle aura vidyAvibhavasaMyukta the / prathama putrakA nAma agnibhUti aura dUsarekA vAyubhUti thaa| ye donoM bhAI mithyAmatAvalambI aura jainadharmase sarvathA parAMgamukha the| 35-37 / inhoMne bahutase ajJAnI bholebhAle jIvoMko bahakA karake apane dharmameM zAmila kara liyA thaa| kAraNa yaha svabhAvase hI padArtho ke svarUpako viparIta ghaTita karanemeM nipuNa the|38| ye donoM bhAI prasannacitta, smRtizAstrake jJAtA aura dharmatIrtha ke pravataka zrIvAsupUjya tIrthakarake samayameM huye the| jaba ye ghamaNDI agnibhUti vAyubhUti www.anelibrary.org Jain Education intemational R3 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna caritra magadhadezameM tiSThe the, usI samaya eka dUsarI manohara ghaTanA huI, jo isa prakAra hai:-39-40|| magadhadezake bAhara ramaNIka vanameM zrInaMdivardhana nAmA munIzvara ziSyavarga sahita padhAre, jo || kAmake nAza karanevAle, sarvazAstroMke pAragAmI, jJAnanetrake dhAraka, gaMbhIra vANIke bolanevAle, aneka prakArakI labdhikara zobhAyamAna aura manogupti vacanagupti kAyaguptike pAlanevAle the / 41.42 / ve yathocita kriyA karma karaneke bAda banamAlIse binA pUche vahAM jo azoka vRkSake nIce eka nirjantu svaccha zilA par3I huI thI usapara virAja gaye aura paThana karane lge|43.44| itane vanamAlI AyA aura bagIce kI adbhuta zobhAko dekhakara acaMbhita ho gyaa| parantu tatkAla hI usane azoka vRkSake nIce virAje hue munirAjako dekhakara nizcaya kara liyA ki, yaha saba inhIMkA prabhAva hai| mAlIne muni mahArAjako praNAma kara gurubhaktisahita unakI pradakSiNA kii|45.47| isaprakAra jaba naMdivarddhana yatIzvara sarva zubha lakSaNoMke dhAraka, samudrake samAna gaMbhIra buddhivAle, sumeruke samAna sthira, pAparUpI vRkSako ukhAr3anevAle aSTamadarUpI gajako siMhake samAna parISaharUpI bar3e 2 vairiyoMko jItaneke liye mahAsubhaTake samAna, sarva parigraha kara rahita, guNasampadAsahita, yathArtha mokSamArgake darzAnevAle, matizrutaavadhijJAna se suzobhita vahIM virAje 48-50 / jaba magadhanivAsiyoMko mAlUma huA ki munimahArAja upavanameM padhAre haiM, taba vahAMke jinadharmadhuraMdhara tathA jina zAsanazraddhAlu sajjana bhaktibhAvase vaMdanAke liye Aye / unake sivAya bahutase loga lokalAjase gaye, bahutase dUsaroMke bulAneke kAraNase gaye aura bahutase mAdhyastha bhAvase (samabhAvase) kautUhala dekhaneke liye gye| so ThIka hI hai, samasta prANiyoMke cittakI vRtti ekasI nahIM rahatI / 51-53 / / acche 2 vastra pahane huye aura aneka prakArake utsava karate hue nagaravAsiyoMko vanakI tarapha jAte dekhakara brAhmaNaputra agnibhUti aura vAyubhUtine vinodake sAtha kisI zrAvakase pUchA, kaho ! aAja Jain Eupen Interational ww. l elibrary.org Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna saba loga bar3hiyA 2 vastrAbhUSaNa pahanakara banakI tarapha kahAM jA rahe haiM ? taba usa zrAvakottamane uttara diyA, kyA tuma abhI AkAzase pRthvIpara par3e ho, yaha nahIM jAnate ki sarva zAstra ke pAragAmI aneka 61 Rddhi dhAraka manuSya vA devoMke pUjane yogya muni mahArAja vanameM padhAre haiM aura unhIM kI vaMdanAko sarva sajjana jA rahe haiM zrAvakake vacanoM ko sunakara dvijaputra bola uThe - are mUrkha ziromaNi ! tU kyA niMdA ke yogya vAkya muhase nikAlatA hai| digaMbara to jagataniMdya hote haiM, unakA zarIra malIna hotA hai, ve mUrkha hote haiM, veda zAstrako bilakula nahIM jAnate haiM, unako sAdhu kaise kaha sakate haiM ? jo viproMke uttama kulameM utpanna huA ho, vedoMkA pAThI ho, buddhivAna ho, taraNatAraNa samartha ho, vahI sAdhu kahA jA sakatA hai / 54-61 / he zaTha ! isaliye pRthvItalapara hama hI pUjya haiM, mUrkha manuSya digambaroMkI vaMdanAko vRthA hI kyoM jAte haiM / 62| taba zrAvakane jisakA hRdaya munibhakti se bhIjA huA thA, uttara diyA- are duSToM ! tuma dharma karmakI kriyAse rahita ho, gRhasthadazAmeM par3e hue ho, striyoM ke moha meM phaMse hue ho, niMdA ke pAtra ho bhalA tuma kaise sAdhu kahalAye jA sakate ho ? 16364 | jinakI caraNakamala jase bhavyajIvoMne apanI deha pavitra kI hai tathA jo niHsaMdeha svargAdikake sukha bhogakara paramparA se mokSako prApta hote haiM ve hI sacce sAdhu jagatapUjya haiM / sarva prANiyoM ke hitake kartA haiM, lokaniMdAmeM mauna dhAraNa karanevAle haiM aura kAmavArtA se rahita haiN| aise sAdhu hI jagatase svayaM tirane aura dUsaroM ko tArane meM samartha haiN| paMcedriyoMke viSayoM meM Asakta tumhAre samAna vipra kadApi sAdhu nahIM kahe jA sakate / 6568 | he dvija putroM ! sAdhukI niMdA karate hue tumhArI jihvAke saikar3oM Tukar3e kyoM nahIM hogaye ? isakA hamako bar3A Arya hai | 68 | zrAvakake aise vacana sunate hI dvijaputra bar3e kupita hue / krodhase unakI AMkheM vA netra lAla ho gaye / jozameM Ake ve bole - " isa mUrkhase vAda vivAda karanemeM kyA phAyadA hai ? hama digambaroMse hI jAkara vAda kareMge" aisA kahake ve to apane ghara Aye aura zrAvaka vanakI ora Jain Edutan International caritra www.nelibrary.org Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna calA gayA / 69-71 // gharameM Ake dvijaputroMne apane mAtApitAke caraNoMmeM praNAma kiyA aura kahA "pitAjI ! apane caritra / zaharake nikaTa vanameM mUrkha digambara Aye haiM, so unase vAda vivAda karaneke liye hama jAte haiN| kAraNa yadi ve jinadharmake prakAzaka veda zAstrake zatru do tIna dina bhI vanameM raheMge to aneka manuSya veda zAstra se vimukha ho jaayge| kyoMki ve jainazAstrako acchI taraha jAnate haiM isase veda zAstroMkI bAtoMko mUlase ukhAr3a deNge| isalie hamArA vicAra hai ki hama veda zAstrake balase vAda vivAdameM harA dekheN| phira ve vanameM kSatramANa bhI nahIM ThahareMge" / 72-75 / taba mAtA pitAne kahA "putroM tuma vanameM mata jAgo kAraNa digambara sAdhu bar3e catura hote haiM nAnA dezoMmeM vihAra karate rahanese ve bar3e anubhavI ho jAte haiM, sarva zAstroMke pAragAmI honese ve zAstrArthameM nipuNa hote haiM, aura pratidina paThana pAThanameM lage rahate haiM / isase jagatameM kisakI sAmarthya hai, jo aise digambara sAdhutroMse vivAda kareM" ? 76. 77 / garvase bhare hue putroMne mAtA pitAke ukta vacanoMpara dhyAna nahIM diyaa| ve mUrkhatAse ghamaNDameM cakacUra hokara bola uThe-"hama donoMko vidyA vA bAdameM jItanevAlA pRthvIpara hai hI kauna ? Apa aise dIna vacana kyoM kahate ho ? dekho ! hama abhI vanameM jAte haiM aura unheM vAdameM jIta lauTakara Ate haiM" aisA kahakara ve donoM dvijaputra mAtA pitAke samajhAne aura manA karanepara bhI gharase bAhara nikalakara vanakI ora cale hI gaye / 78-80 // jo zrInandivaddhana munirAja vanameM virAje hue the aura jinheM ziSyagaNa sundara zrRMkhalAke samAna ghere baiThe hue the, unako vAdameM jItane kI abhilASAse agnibhUti vAyubhUti dvijaputra vanakI tarapha jA rahe the| rAstameM ve paraspara bar3e abhimAnase bAtacIta karate jAte the (ki hama muniyoMse aisA kar3A prazna kareMge, dekheM kaisA uttara dete haiN)|81-82| rAstemeM eka pahAr3I par3atI thI, jisakI talaiTImeM eka . . Jain Educati emational For Privale & Personal Use Only www.jain rary.org Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtvika muni tiSTha e hue the| unhoMne jaba dvijaputroMko ghamaMDa meM bar3abar3Ate hue jAte dekhA, taba pUchA, kaho tuma donoM bar3e abhimAnase kahAM jArahe ho taba brAhmaNoMne bar3e jozase javAba diyA "hama nandi- caritra varddhana nAmake yatiko vAda meM jItaneke liye jArahe haiM" / 83-85 taba sAtvika munine vicArA ki nandivarddhanamunivara dayA ke sarovara haiM, aneka yatirUpI haMsoMkara sevita haiM, aura tapazcaraNakara atyanta nirmala haiN| usa sarovarako ga~dalA karane ke vAste ye donoM bhaiMse ghamaMDa meM cakacUra hokara jArahe haiM, yaha ThIka nahIM hai / inheM kisI tarahase yahIM roka denA cAhiye aisA vicArakara unhoMne kahA, dvijaputroM ! idhara mere pAsa Ao aura kucha vAda vivAda tumheM karanA ho, mujhase kro| maiM bahuta zoghra tumhArI abhilApA pUrNa karUgA 8688 | jaba viSaputroMne munike zAstrArtha karaneke vacana sune, taba ve madonmatta hokara unake pAsa Aye aura bole, are lajjAhIna ! vedazAstraparAGmukha ! tU kyA nidya vacana nikAlatA hai, yadi tU jJAnavAna, guNavAna vidyAvAna ho to hamase vAda vivAda karaneke liye taiyAra ho jA / 8961 / krodhameM lAla tAte hokara brAhmaNa phira bole, re mUr3ha ! garvake vacana muLe hase nikAlane meM kyA sAra hai vidvAnoM kI maMDalI ke tU hameM vivAda meM parAsta karegA aisI kalpanA karanA bhI nirarthaka hai / kAraNa hama pahale hI kaha cuke haiM ki terI kyA sAmarthya hai dUsarI bAta yaha hai ki, jaba apanA vivAda hone hI vAlA hai to jo hAregA usapara kyA daNDa kiyA jAyagA isa bAtakA bhI nizcaya prathama hI sajjana maNDalI meM ho jAnA Avazyaka hai| kAraNa binA kisIkI sAkSI ke vidvajjanoMko vivAda karanA ucita nahIM hai / 9295 / taba sAtvika munine uttara diyA, dvijaputroM ! tumheM jo ruce, so pratijJA vidvAnoM kI sabhA meM karo, mujhe vaha svIkAra hai | 6 | taba dvijoMne jorase uttara diyA, he zaTha ! "yadi vidvAnoM ke sAmane tU hama donoM ko vivAda meM harA degA, to hama isa bAtakA niyama karate haiM ki, tumhAre cele bana jAMyeMge aura yadi hama donoM bhAI tumheM harA deMge, to saca samajho tuma isa dezakI sarahada se bAhara nikAla diye jAoge, www.library.org Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 kSaNamAtra nagarameM nahIM rahane pAyoge," taba sAtviki munirAjane kahA, viproM ! jo kucha tuma donoMne kahA hai, vaha mujhe akSarazaH pramANa hai| isaprakAra dvijaputra aura munirAja sabhAke sAmane vacanabaddha hue || caritra aura spardhA karate hae tisstthe||7-301|| jaba nagaravAsiyoMne sunA ki muni aura dvijaputroMkA vivAda honevAlA hai, taba ve daur3e cale aaye| zAstrArtha ke sunanekI abhilASAse manuSyoMkI bhIr3a laga gii| cahu~ orakI jagaha khUba bhara gii| jaba sabhAmeM saba loga acchI tarahase baiTha gaye taba prasaMga dekhakara munirAja yogyatAse aura sarasatAse bole, dvijaputroM ! uddhatatAko chor3akara prathama tumhIM mujhase koI prazna kro| yadi kisI zAstrameM kahIM bhI kimI prakArakA tumheM saMdeha rahA ho to apanI zaMkA pragaTa karo maiM usakA uttara duuNgaa|2-5|| dvijaputroMne munike vAkya bar3e ghamaNDase sune aura abhimAnake AvezameM Ake muskarAke kahA-re mUr3ha pahale hamako namaskAra kara aura phira yadi tere dilameM kisI padArtha ke svarUpake samajhanemeM sandeha rahA to hamase pUcha / yadi tU hamAre caraNoMmeM jhukegA aura apanA sandeha pragaTa karegA to hama avazya tere praznakA uttara deNge|6-8| munivara ina (asabhyatAke) va vanoMko sunakara raMcamAtra krodhita nahIM hue aura boleH"ThIka hai, maiM tumase pahale eka bAta pUchatA hU~ ki tuma donoM kahAMse Aye ho ?" / / munike praznako sunate hI dvijaputra ha~se aura bole re mUr3ha ! kyA tU itanA bhI na jAna sakA hama grAmase Aye haiM yadi itanI moTI bAta bhI na jAnI to kucha na jAnA / mAlUma hotA hai ki tU sUrya candramAko bhI na jAnatA hai / 10-11 // taba sAtvika munirAjane javAba diyA:-maiM yaha acchI tarahase jAnatA hU~ ki tuma donoM grAmase Aye ho aura somazarmA vipake putra ho ityAdi tuma donoMke viSayameM meM saba kucha jAnatA huuN| parantu merA yaha prazna nahIM hai, meM to yaha pUchA hai ki "parabhavakI kisa paryAyako chor3akara tuma donoM yahAM Aye ho" / 12-13 / taba vipraputra vole-kyA koI aisA jJAnavAna hai jo pUrvabhavakI bAta Jain Educato International www.jabibrary.org Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ batA sake jo tU bharI sabhA ke bhItara aisA prazna karatA hai, isIse jAnA jAtA hai ki, hamAre kahe anupradyumna sAra vAstava meM tU zaTha hI hai / 14-15 / taba munimahArAja bole, viproM! yadi tuma apanI hI bAta nahIM batA sakate ho, to dUsare kI bAta kyA batA sakoge ? hama tumhAre sAtha kyA vivAda kareM | 16 | taba viproMne uttara diyA, hama to parabhavakI bAta kucha kaha nahIM sakate haiM / he mUr3ha ! yadi tU jAnatA hai, to jaldI kaha ! | 17| taba munirAjane kahA, dvijaputroM meM samasta sabhAke samakSa meM tuma donoMke bhavAntara varNana karatA hU~ | taba viprakupita hue aura bole, he digambara zaTha yadi tU yathArtha jAnatA ho, to kaha ? taba sAtvika munirAjane samasta sajjana maNDalImeM kahA ki, maiM ina donoM vipraputroMkI bhavAntarakI vArtA kahatA hU~, jo vizvAsa karane yogya hai, ataeva dhyAna se suno - 18-20 / pahale isa zAligrAma nAmake gAMvameM pravara nAmakA eka dhanADhya brAhmaNa rahatA thA, jisakA khetI karane kA dhandhA thA | 21| usake pAsa eka bar3akA vRkSa ( vaTavRkSa) thA, jisake nIce karma ke yogase do zyAla rahA karate the | 22 | mRtakoM kA mAMsa khAkara ve apanI gujara karate the aura Anandase rahate the / Fa kAla vyatIta honeke pazcAt eka dina pravara brAhmaNa (kisAna) jaba jalavRSTi hone ke AsAra dikhAI par3a rahe the, hala bakhara yadi khetI ke sAmAnakI cIjeM aura naukaroM cAkaroM sameta kheta kI tarapha jA rahA thA / jaba rAstemeM usane AkAza kI ora dRSTi kI, taba bAdala ghaTATopa bA~dhe hue gar3agar3AhaTa AvAja karate hue garaja rahe the aura raMgaviraMge indradhanuSyako khIMca rahe the / mAnoM saMsArako tApa karane vAle zatrusvarUpa grISma Rtuko hI bur3aka rahe haiM / sItkAra zabdamizrita sanasanAhaTa zabda karatI huI pavanane pRthvItala kampAyamAna kara rakkhA thA / itane hI meM meghoMse lagAtAra pAnI barasane lgaa| jisase pravara vipra pAnIse bilakula bhIMja gayA, use bar3A duHkha huA / usake hAtha pAMva DhIle par3a gaye, isakAraNa vaha khetakA sAmAna vahIM paTakake kAMpatA huA apane ghara lauTa aayaa| usI samayase 7 dinataka lagAtAra 65 Jain Educan International caritra www.j elibrary.org Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna 66 Jain Educa mUsaladhAra jalavRSTi hotI rahI / pAnIke mAre AjIvikAke sAdhana ke liye bAhara na nikalane ke kAraNase prANImAtra bhUkha se vyAkula ho rahe the / zyAlakA jor3A bhI bhUkhase atIva duHkhI ho rahA thA / jaba veM dina pAnI kama huA, taba donoM zyAla vahAMse nikle| unhoMne kheta meM par3I huI aura pAnI meM bhI huI kamI dekhii| kar3I bhUkha ke mAre ve use khA gaye, jisase unake udarameM zUlakI bar3I bhArI vedanA uThI aura anta meM cAroM dizAoM meM paira tAnake ve maraNako prApta ho gaye / aura unhIM donoM ke jIva somasarmA viprake yahAM (tuma donoM ) putrarUpa utpanna hue ho / 23 - 33 / isaprakAra pUrvabhava ke zyAla isa bhavameM dvija hue haiM, isIliye kahate haiM ki, saMsArameM na kisI manuSyakI uttama jAti hai aura na kisI kI nIca / ye prANI apanA bhogA huA sukhaduHkha bhI to jAnate nahIM haiM aura jAtikA mada karate haiM, yaha bar3A Azrarya hai / 34-35 / dekho ! pUrvabhavameM zyAla paryAyameM jo azuddha rassIkA bhakSaNa karake prANAnta hue haiM, ve hI dvijaputra vidvAnoMke sanmukha mAna zikharapara car3ha rahe haiM | 36 | he viproM ! jo tumhAre vairAgyakA kAraNa hai, use tumane kyoM visAra diyA ? kyoMki yaha jIva bhavabhavAntara meM jaise puNyakA saMcaya karatA hai, usIke anusAra miSTa phalako bhogatA hai |37| jo jIva samIcIna ( yathArtha ) dharmase vimukha rahatA hai, vaha jAti, rUpa, kula, saubhAgya, dhana, dhAnyase bhI varjita rahatA hai aura use vidyA, yaza, bala, lAbha Adi uttamottama padArthoM kI prApti nahIM hotI / dharmavihIna prANI uttama sukhakA bhAgI nahIM hotA / 38-39 / satyArtha dharmake prabhAva se yaha jIva uttama aMgakA, uccakulameM janma lenevAlA vidyAvAna, dhanavAna, sukhI, devapUjA meM tatpara rahanevAlA, sabajIvoM para dayA karane vAlA, sarvakA hitaiSI aura krodha mAna kaSAyakara rahita hotA hai | 40-41 | isaliye tattvajJAniyoMko prathama hI dharma dharmakA svarUpa bhalI bhAMti samajha lenA cAhiye aura pApako dUra hI se chor3akara apane cittako dharmameM lagAnA cAhiye / 42 / dvijaputroM ! yadi tuma kaho ki parabhavakI vArtA jo varNana kI gaI hai hameM yAda nahIM AtI, to maiM International caritra www.janbrary.org Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saba manuSyoMke sAmhane use pratyakSa kiye detA hU~ | 44 | pravara kimAna, jisakA Upara varNana kara cuke haiM, pAnI barasanA banda honeke pazcAt apane kheta caritra kI dazA dekhane ke liye gayA to use mAlUma huA ki hala Adi khetIkA sAmAna pracaNDa pavanake korese idhara udhara bikharA par3A huA hai aura rassI AdhI kucalI vA khAI huI par3I hai / phira vahIM kucha Age usane gire hue prANarahita do zyAla dekhe / taba vaha vipra nirdayatA se unapara kupita huA aura unakI khAla khiMcAkara tathA bhastrA (bhAtar3I) banAke apane ghara le AyA tathA apane ghara ke chappara kI khUMTIsekasake bAMdha kara nizcinta ho gayA / 44-4 8 / vaha khAla abhItaka vahIM ba~dhI huI hai / yadi kisIko vizvAma na ho, to isa gUMgeke ghara jAkara yaha kautuka dekha Ao |46 | jo pravara nAmakA vipra thA, usane aneka yajJa homa jApyAdi kiye the / isa kAraNa yuke anta meM marakara vaha mohake vazase apane putrakI strIke udarase utpanna huA ! so isa bAlakako apane gharakI jamIna dekhate hI jAtismaraNa ho gayA / pUrva bhavakI bAta yAda Anese vaSAda karake vaha vicArane lagA :- aba maiM kyA karU ? merI saba AzA naSTa ho gaI / mohakI pAza meM pha~sa ke maiM apane hI putrakA putra huA huuN| yaha pApakA hI prabhAva hai| maiM apane hI putrako pitA aura putravadhUko mAtA kaise kahU~ ? aisI bAta bolate mujhe lajjA AtI hai aba kyA karU N aura kyA kahU~, aisI cintA karate 2 use vicAra utpanna huA ki gUMgA banakara maiM apanI lajjAko nibhA sakUMgA / tadanusAra bAlyAvasthAse hI usa bAlakane mauna dhAraNa kara liyA aura vaisI hI gUMgI avasthA meM bar3hate hue vaha yauvana avasthAko prApta huA / 50-57 / he dvijaputroM apanA vAda vivAda sunanekI abhilASAse vahI mRka vipra manuSyoM ke sAtha yahAM AyA hai aura isa sabhA meM dekho, vaha baiThA huA hai / 58 | taba dayAsindhu zrIsAtviki muni mahArAjane saba manuSyoM ke sAmane usa mUka viprako bulAyA - he pravarake putra idhara yA tUne ajJAnatAse vRthA hI kyoM mauna dhAraNa 23 pradyamna 6.7 www.jlibrary.org Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara rakkhA hai ? use chor3a de / 56-60 / aura apane amRtasvarUpa vacanoMse baMdhuvargoM ko AzvAsana de / saMsArakI aimI hI vicitra lIlA hai ki, jo apanI putrI hai vaha mAtA ho jAtI hai, pitA putra ho jAtA hai, mAlika sevaka ho jAtA hai, sevaka mAlika bana jAtA hai, putravadhU putrI bana jAtI hai, putrI mAtA ho jAtI hai, dhanavAna nirdhana ho jAtA hai, daridrI dhanADhya ho jAtA hai / kuttA deva aura deva kuttA ho jAtA hai, yaha saba karmakI vicitratA hai aisA jAnakara buddhivAnoM ko harSa tathA zoka nahIM karanA cAhiye / 61-64 / aba sarvatra sukhakA denevAlA aura saMsArake bhayako naSTa karanevAlA eka dharma hI karanA cAhiye jisase anya janmameM pApake phala se utpanna hone vAle aura baMdhuyoMkA viyoga karanevAle bhayaMkara duHkha phira na dekhanA par3e / 65-55 / zrImAtvika munirAja ke vacana sunake gUMge viprane unakA bahutavAra abhinandana kiyA / usake netroM kI dhArA nikalakara Tapakane lagI / vaha donoM hAtha jor3akara munivara ke caraNoM meM mastaka dhara kara bar3e vinayase bolA :- " he kAmarUpI gajendrako siMhake samAna sAdhu ziromaNi Apa merI prArthanA suniye :- he svAmI saMsAra samudra se pAra karanevAlI jinadIkSA mujhe zIghra grahaNa karAiye | mujhe isa sAra saMsAra ke bandhujana, strI, putra, mitra, dhana, dhAnya se kucha prayojana nahIM hai / he bhagavan! maiMne acchI taraha isa bAta kA anubhava kara liyA hai ki yaha asAra saMsAra tRNake samAna tyAgane yogya hai isaliye jisase bhavavAsa baserA miTa jAya aisI jinadIkSA mujhe pradAna kariye" / 67-71 / sAtvika munirAjane bolate hue mUka vimako dIkSA lene meM tatpara dekhakara kahA - "pahale tuma pane mAtA pitA vA kuTumbiyoMse milo / unakI AjJA le Avo tatpazcAt tumheM dIkSA dI jAvegI" / munirAja ke vacanoM kA ullaMghana karanA ThIka nahIM hai aisA jAnakara tatkAla vaha mUka vipra apane ghara gyaa| apane kuTumbiyoM se milA aura bAta cIta karane lagA | usako dekhakara mAtA pitAdika saba pradyamna 68 caritra www.melibrary.org Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 66 rone lage ki beTA ! tU kisake bahakAne meM yA gayA thA jo Aja paryanta mauna mAdhake gUMgA bana rahA thA ? / 72 74 / taba vaha sabase kSamA mAMgakara bolA ki maiMne mohakarmako utpanna karanevAlI aneka ceSTAyeM kI thIM jisase marake maiM apane putrakA hI putra huA hU~ / jAti smaraNa honese maiMne yaha bAta jAnI taba lajjAvaza maiMne yaha samajhake cupakI mAdha lI ki maiM apane pUrvabhavake putra vA putravadhU ko aba pitA vA mAtA nahIM kaha sakatA / 375 / aba maiM saMsArakA vinAza karanevAlI jinadIttA svIkAra kruuNgaa| kAraNa jaba taka prANI saMsAra ke jAla meM phaMsA rahatA hai tabataka aneka prakAra ke sukha duHkha ucca nIcapana ko prApta hotA hai / 376 | yaha jIva akelA hI apane kamAye hue puNya pApake anusAra saba duHkha pAtA lAhI janma letA hai aura akelA hI maraNako prApta hotA hai aisA jAnakara saMsArakA kAraNa moha kadApi nahIM karanA cAhiye / isaliye maiM apane AtmakalyANa ke liye vItarAga digambarI dIkSA grahaNa karUgA / 377-78 / aisA kahake uma vipra putrane apane kuTumbiyoMse kSamA mAMgI aura usane bhI saba para kSamA kI aura vahAMse vanako ravAnA hogayA / vanameM jAke mUka brAhmaNaputrane mAtvika munirAjake caraNa kamalameM namaskAra kiyA aura usa buddhizAlIne gurukI prajJAse bar3I rucike mAtha vrata grahaNa kiye | 376 | jaba sabhA meM baiThe hue sabhya puruSoMne brAhmaNako jinadIkSA lete dekhA taba kaI bhavya jI ko samyaktva ho gayA, kaI sajjanoMne gAIsthya dharma aGgIkAra kiyA / bhAvArtha :- kaI satpuruSoMne mahAvrata dhAraNa kiyA aura kaI dharmAnurAgiyoM ne bAraha prakArakA gRhasthiyoMkA vrata svIkAra kiyA / kaI bhAiyoMne jinapUjanakI pratijJA aura kaI mahAnubhAvoMne brahmacarya grahaNa kiyA / 80-81 / isaprakAra idhara to aneka sajjanoMne dharma grahaNa kiyA udhara jo kautuka zrAvaka loga munike vAkyoMko sunakara pravara viprake ghara gaye the, ve zIghra hI usake gharase camar3eke bhastre (bhAthar3I) le Aye aura unheM saba manuSyoM ko dikhAye, jinako dekhakara munivAkyoMmeM Jain Edtion International caritra elibrary.org Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna sabako dRr3ha zraddhAna ho gyaa| una bhastrAoMko dekhate hI agnibhUti aura vAyubhUti donoM ghamaNDI dvijaputroMkA mAna galita ho gayA-muMha utara gayA, unhoMne lajjAse apanA mastaka nIcA kara liyA, || caritra unakA kalA kauzalya aura vAmapaca saba ur3a gyaa|82-84| aura saba logoMne unheM dhikkAra ! dhikkAra ! kiyA taba ve apanA muMha chupAkara cupacApa apane ghara cale gye| jaba dvijaputroMke mAM bApane (somazarmA aura agnilAne) apane putroMko prAyA jAnA, taba ve krodhase tatAyamAna hokara jorase bole, re re| pApI kuputroM ! tuma hArakara Aye ho, yahAMse cale jAo, hameM muMha na dikhAvo / 85-86 / hamane tumheM bahuta dravya vyaya karake aneka zAstra par3havAye, to bhI tuma digambarase vanameM zAstrArthameM hAra gaye ? re re mUr3ha kulakSaNadhArI putroM tumhAre nimitcase par3hAne likhAne pAlane toSanemeM jo dravya hamane kharca kiyA hai, vaha saba vyartha hI gyaa| tuma donoMko hamane pahale hI manA kara diyA thA ki, vanameM mata jAyo / parantu tumane hamArA kahA nahIM sunA / yadi vanameM gaye the, to hArake muMha dikhAne isa nagarameM kyoM Aye ? re mUryo yadi tuma muniko zAstrArthameM na jIta sake the, to zastrase (hathiyArase) to jItanA thA ? parantu tumase yaha bhI nahIM banA, dhikkAra hai tumheM / 387. 360 / mAtA pitAke vacanoMko sunakara agnibhUti vAyubhUti lajjita aura kucha saMtoSita hue tathA unake sAmhanese muMha chupAkara alaga cale gaye aura paraspara vicArakarane lage ki, zAstrArthameM hAraneke pazcAt apanA bhI aisA hI vicAra thA ki munikA kAma tamAma kara denA hI ThIka hai, parantu apana vinA mAtA pitAkI sammatike usa samaya aisA na kara sake / aba inakI bhI aisI hI salAha hai, to Aja hI rAtriko vanameM jAkara digambara munikA prANAnta kara DAlanA cAhiye / 361-362 / aisA vicAra kara jaba taka rAtrikA samaya nahIM AyA donoM dvijaputra apane hI ghara Thahare / jyoM hI rAtri par3ane lagI, donoM apanI 2 kamara kasa lI / icchA kI pUrNa karanevAlI eka 2 kAmadhenu talavAra pratyekane apane - Jain Educatinternational For Privale & Personal use only www.unelibrary.org Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAyeM hAthameM le lI aura bAI bAjUke kAnake Upara coTI bAMdha lI tathA krodhase apane netra lAla karake pradyumna ve nagarake bAhara nikala Aye aura jahA~ sAtvikI munirAjase vAdavivAda huA thA, usI dizAkI ora ravAne ho gaye / 363-365 // udhara mAtviki munirAjane dvijaputroMse zAstrArtha karaneke bAda kyA kiyA, so varNana kiyA jAtA hai-jaba dvijaputroMko munivarane vAdameM parAsta kara diyA, taba ve apane guru nandivardhana munIMdrake pAsa Aye / unhoMne unake caraNakamalo meM namaskAra kiyA aura bahuta vinayase kahA, bhagavan merI prArthanA para dhyAna dIjiye / vAda vivAda na karanekA niyama hote sante bhI maiMne vipraputroMse zAstrArtha kiyA, isakA kRpAkara yathocita prAyazcitta batAiye / / 6-98 / taba nandivardhana munirAjane apanA mastaka hilAyA aura kahA he vatsa tumane vAdavivAda kiyA, yaha kAma ThIka nahIM kiyaa| kAraNa isase muniyoMkA saMgha nAzako prApta hogA kyoMki ve duSTa dvijaputra jinakA mAna khaNDana ho gayA hai jinheM mAtA pitAne bhI tiraskRta kiyA hai, aura jinakI saba icchAyeM naSTa ho gaI haiM, ve kupita hokara Aja rAtri ko apane 2 hAthameM talavAra lekara vanameM AveMge aura sarva muniyoM kA vadha kreNge|96-401| guruke vacanoMko sunate hI sAtviki munikA citta kampAyamAna ho gayA aura muniyoMkI honahAra mRtyuko sunakara unakA citta atyanta saMklezita huaa|402| unhoMne zrInandivarddhana muninAyaka se nivedana kiyA ki, he kRpAsiMdhu merI yaha prArthanA hai ki, jimaprakAra munisaMghakI rakSA hotI ho vahI upAya kRpAkara mujhe pragaTa kro| yadi mere aparAdhase hI muniyoMkA vadha hotA ho to mere jIvanako dhikkAra hai| aura marane para bhI kauna gati hogI, nahIM kahA jA sakatA / 3.4 / taba gurune kahA, vatsa ! maiM eka upAya batAtA huuN| vaha yaha hai ki, jisa sthAna meM dvijaputroMse tUne vAda vivAda kiyA ho, vahIM tU rAtrike par3ate ho pahu~ca jA aura usa sthAnake rakSaka kSetrapAlakI ArAdhanA karake usase do peMDa jamIna le le| usImeM Jain Eden interational 26 For Privale & Personal Use Only www.anelibrary.org Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna tU baiTha jA aura maraNa. paryanta sanyAsa dhAraNa kara AtmasvarUpa ke cintavana meM lavalIna hojA / vahAM ke hI . dvijaputra AveMge aura prathama hI bAdameM jItane vAle tumheM dekhakara byAga babUlA ho jAyage aura vadha 102 karane ko tujhapara hI talavAra claaveNge| taba vahI kSetrakA rakSaka deva apanI sAmarthya se una donoM ko jyoM ke tyoM kIla degA arthAt kAThake samAna halana calana kriyAse rahita kara degA / 5-7| aisA karane se niHsaMdeha munisaMghakI rakSA hogI guruke mukhAravinda se ina vacanoM ko sunakara sAtviki muni bar3A prasanna huA / usane bArambAra guruke caraNoM meM namaskAra kiyA aura unase kSamA maaNgii| isI prakAra ...usane samasta munisaMgha se bhaktipUrvaka kSamA yAcanA kI aura niHzalya hokara unapara kSamA kI / pazcAt usane samasta saMghase kahA- yadi merI rAtri kuzalatA se vyatIta jAvegI, to maiM sabere hI kara pa milUMgA / aisA kahakara sAtvika muni vahAMse khAnA ho gaye / 8-10 / zrI dravaddhanamunirAja kI AjJAnusAra sAtvika muni bahuta zIghra usa sthAna para pahu~ca gaye, jahAM dvijaputroMse vivAda huA thA / sandhyAkA samaya thA, isakAraNa prathama unhoMne saMdhyAvandana kiyA / pazcAt kSetrapAlakI ArAdhanApUrvaka unhoMne do paiMDa jamIna le lI aura usameM ve sAvadhAnacitta hokara sanyAsa dhAraNa kara dhyAnameM tiSTha gaye / 1112 / jaba isa prakAra samatA ke dhAraka aura indriyoM ke damana karanevAle yogIzvara dhyAnameM lavalIna ho rahe the, usIsamaya duSTAtmA agnibhUti aura vAyubhUti dvijaputra naMgI talavAra liye huye vahAM A pahu~ce una donoMkI dRSTi sAtvika munipara pdd'ii| unheM baiThA dekhakara duSTa dvijoMkA citta harA bharA ho gayA / ve vicArane lage, ThIka hai aba to apanA manoratha saphala ho gyaa| kAraNa apaneko sahaja meM hI pahale vahImAnakhaMDana karanevAlA zatru mila gyaa| aisA socakara ve donoM munike samIpa Aye aura unheM dhyAnameM nizcala aGga dekhakara bole / 13-16 / re re duSTa ! mahApApI vidvAnoM kI sabhA meM tUne vAdavivAda meM nyAya kiyA / aura hamArA mAna galita kiyaa| usa aparAdhako tU yAda kara aura ava Jain Education international caritra www.jaibrary.org Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usakA phala cakha ! / 17 / bar3e bhAI agnibhUtine apane choTe bhAI vAyubhUtise kahA-bhAI ! kyA dekhatA hai, pradyumna tU jhapATese apanI talavAra calAkara isake prANa le le, jisase apanA citta zAnta ho jAya / taba vAyu- cAra 103 bhUtine javAba diyA-"bhAIsAhaba ! merI bAta suno, ye muni dhyAna kara rahe haiN| maiM inheM hanUMgA to mujhe munighAtakA vajrapApa lgegaa|" naba bar3A bhAI bolA "maiM bhI prathama talavAra nahIM calA sakatA jisase munighAtakA bajrapApakA bhAgI mujhe honA pdd'e|' isaprakAra zAstrake balase donoMmeM bahuta samaya taka vivAda hotA rhaa| so ThIka hI hai "mUrkha hiteSI mitrakI apekSA vidvAna zatru bhI acchA hotA hai|" antameM donoM krodhI viSoMne yahI vicAra kiyA ki-apana donoM jane ekasAtha munipara apanI 2 talavAra calAveM / isa vicArase ve Age bar3he aura muniko donoM tarapha khar3e ho gaye / donoMne durbuddhise apane netra lAla kara liye, bhakuTI ( bhoM haiM ) car3hA lI aura yamarAja kA rUpa dhAraNakara duSToMne munike prANa leneke liye unake mastakapara talavAra sahita hAtha utthaaye| usI samaya AkAzase eka yakSAdhIza kSetrapAla krIr3A karatA huA jA rahA thA / vipraputra munivadha karaneko utArU ho rahe haiM, yaha dekhakara usa kA hRdaya karuNAse bhIMja gyaa| vaha vicArane lagA ki, vicAre munirAja to dhyAnameM tiSThe hue haiN| inhoMne koI aparAdha nahIM kiyA hai parantu ye duSTa, pApI, nIca inheM mAraneko kyoM taiyAra khar3e haiM ? jo yogIzvara zatru mitrako samAna dRSTi se dekhate haiM aura jo prANImAtrake hitakartA haiM, ve hI kyA aAja ina pApI hatyAroM dvArA hate jAveM? yadi maiM aise mahA munikI rakSA na karU, to merA isa kSetrakA rakSaka devatA honA vRthA hI hai| abhI maiM ina pApiyoMke saikar3oM Tukar3e kiye DAlatA huuN| aisA vicArakara vaha yakSarAja unake nikaTa aayaa|418-30| unheM dekhate hI usake cittameM eka vicAra utpanna huA ki, abhI ina putroMkA vadha karanA bhI ThIka nahIM hai| kAraNa inako katala hue sunakara jagatameM apakIrti phaila jaaygii| kyoMki prAtaHkAla hote hI kaI manuSya yahAM AyeMge aura ina donoM ko mare hue Jain Educinemational For Privale & Personal Use Only www. brary.org Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra HERA dekhakara kahane laga jAveMge ki, munine inakA vadha kiyA hai| isaprakAra vRthA hI digambara muniyoMkA apayaza jagatameM phaila jAyagA / yadi maiM ina dvijaputroMke zatakhaNDa karUM to yaha vAdhA khar3I hotI hai| viveka puruSoMko aisA bartAva karanA cAhiye, jisase bilakula badanAmI na hove / isaliye maiM ina donoM duSTAtmAoMko rAjA tathA anya manuSyoM ke sAmhane aAgrahapU ka maaruuNgaa| abhI inakA mAranA ThIka nahIM hai kAraNa inakI duSTatA bhI jagatameM pragaTa honI caahiye| aisA vicArakara agnibhUti vAyubhUti nAmaka duSTa dvijaputroMko talavAra uThAte hue jaiseke taise hI kIla kara vaha yakSAdhIza apane sthAnako calA gayA / 31-35 / dUsare dina sUryodayake samaya kaI zrAvaka vA itara nagara nivAsI munidarzanoMko vanameM gye| taba unhoMne dekhA ki do manuSya apane hAthameM talavAra liye hue munirAjake prANa leneko khar3e haiN| parantu kSetrapAlane inheM hatavIrya karake vahAMke vahAM kIla diye haiM, jisase unakA halanA calanA bhI baMda ho gayA hai / isa Azcarya janaka tamAzeko dekhaneke liye naranArI daur3e cale Ate the, kyoMki grAmameM cAroM ora isa kI khabara phaila rahI thii| dvijaputroMke duSTa karmako dekhakara saba logoMne unakI bar3I nindA kI kiare pApI duSToM tumane yaha kyA asuhAvanA kArya karanA vicArA ? kala to tuma vidvAnoM ke sAmhane zAstrArthameM hAra gaye the aura tumhAre ceharekA pAnI utara gayA thA, aba hatyAroM tumase kucha na bana sakA to inako mArakara badalA lenA cAhate the ? tumheM dhikkAra hai dhikkAra hai ! 36-39 / jaba nagarake bAhara kalakalATa maca rahA thA. rAjAne bhI isakI AvAja sunii| vaha vicArane lagA, kyA bAta hai ? taba kisI sajjanane nivedana kiyA ki he rAjan kala vanameM somazarmA vipake putroMne munise zAstrArtha kiyA thA, ve samasta vidvAnoMke sAmhane zAstrArtha meM hAra gaye the aura lajjita hokara apane ghara lauTa Aye the| pazcAt ve hI duSTa kala rAtako munirAjako mAraneke liye vanameM gaye the| -- -- - - -- Jain Educatie Interational For Private & Personal use only www.jaimeprary.org Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra / jyoM hI unhoMne munipara talavAra uThAI, tyoM hI kSetrapAlane unheM kIla diyaa| yaha vArtA sunate hI azuna rAjA acaMbhita hotA huaA apane svajanoM sahita dekhaneko vanameM gyaa| taba usane dvijaputroMko vaise hI kIlita dekhA, taba cakita ho gyaa| usa samaya vahAM manuSya isaprakAra vacana bolarahe the,--dekho ina duSToMko kyA sUjhI thI, jo sarva prANiyoMke hitakartA, dharmadhurAke AdhAra, jinendrake mukhAravindase samu. tpanna dharmake stambha, dayAmUrti aise munikA hI vadha karaneko utArU ho rahe the| inheM dhikkAra hai| ityAdi / 40-45 / kaI manuSya dvijaputroMke ghara gaye aura unake mAtA pitAse boleH-jarA vanameM jAkara apane putroMkI dazA to dekho unhoMne kaisA ghora anyAya karanA vicArA thA, tumane bhI unake jaganiMdya karmako sunA hogA ? aise vacana sunate hI ve cauMka par3e aura pUchane lage, kaho to sahI hamAre putroMne kyA kiyA hai taba manuSyoMne javAba diyA, lo tuma apane putroM kI karatUta suno;-ve donoM duSTa vanameM gaye aura munipara talavAra calAne lage usI samaya yakSarAjane pApiyoM ko jahAMkA tahAM kIla diyA hai / yaha sunate hI mAtA pitA bahuta ghabarAye aura tatkAla vanako gaye / 46-46 / . apane agnibhUti vAyubhUti putroMko kIlita dekhate hI somazarmA aura agnilAkA citta duHkhase bhara aayaa| unake netroMse dhArA pravAha aA~sutroMkI jhar3I laga gii| ve bole- "hAya hAya putroM tuma kaisI duHkhakI dazAmeM par3e hue ho" itanA kahakara ve mAtA pitA sAtviki munirAjake caraNakamaloM meM par3a gaye aura isaprakAra vinatI karane lageH-he svAmI zrApa jIva mAtra para dayA karanevAle ho kRpA karake mere putroMko jIvanadAna do, yahI bhikSA hama mAMgate haiM / 50-52 / jo apane upakArIpara hI bhalAI karatA hai use sAdhu nahIM kahate kintu jo burAIke badale dUsare kI bhalAI karatA hai, usIko satpuruSa saccA sAdhu kahate haiM / 53 / jaba dvijaputroM ke mAtA pitA isaprakAra rodana kara rahe the usI samaya muni ___ Jain Educatrinternational 27 www.jadibrary.org Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjako dhyAna mudrA samApta huI unhoMne apane netra ughAr3e to dekhA ki, dvijaputra kAThake samAna kIlita / khar3e huye haiN| munivarane isa bAtapara mAtra bhI roSa na kiyA ki ye to merepara hI khaDga prahAra karane caritra vAle the| kintu unhoMne dayAbhAvase apane mukhAraviMdase ye vacana kahe ki-jisa dayAlu yakSarAjane yaha camatkAra kiyA hai, vaha apane rUpako pragaTa kare aura ina dvijaputroMko isa baMdhanase chor3a deve / 54-56 / sAtviki munirAjakI AjJAnusAra unake puNyodayase tatkAla hI yakSarAja hAthameM daNDa lekara pragaTa huA aura praNAma karake bo nA, he mahArAja ! Apa isa viSayameM raMcamAtra ciMtA na kareM, santoSase virAje raheM / yadi maiM binA kAraNa kisI kA vadha karUM to ApakA manA karanA ThIka hai / 57-58 / kala rAtriko jaba ye donoM duSTa brAhmaNa Apapara talavAra calAnevAle the| usI samaya inako naSTa kara DAlane kA merA vicAra thA, parantu Apane hI inakA prANAnta kiyA hai isaprakAra vRthA lokaniMdA na phaila jAve, aisA jAnakara maiMne inheM jyoMke tyoM kIla diyA, jisase ki savereke samaya saba loga inakI duSTatAkA phala pratyakSa dekha lekheM / he nAtha ! aba maiM sabake sAmane ina madonmatta dvijaputroMko mArake vichA detA huuN| itanA kahakara yakSarAja daNDa lekara pahale rAjAko mAraneko Age bar3hA aura volA, are duSTa rAjan ! kyA tere rAjyameM aise 2 hatyAre anAr3I vipra rahate haiM jinake hRdayameM raMcamAtra dayA nahIM hai aura jo munIzvaroMko bhI mAranese nahIM Darate haiM ? // 56-61 / taba rAjA bahuta ghabarAyA aura (hAtha jor3akara) bolA-yakSarAja ! mujhe isa bAtakI bilakula khabara nahIM thI ki, ye duSTAtmA munirAjake vadha karaneko utArU hue haiM / yadi maiM yaha vRttAMta jAnatA hotA aura inheM isa ghora vajrapApa karma se nahIM rokatA, to meM aparAdhI tthhrtaa| taba sAtviki munirAjane yakSase kahAH-rAjAko isaghAtakI khabara taka nahIM thii| isameM inakA koI aparAdha nahIM hai / taba munirAjake vacanoMko sunakara deva rAjAko chor3akara daNDa hAtha meM lekara tathA kupita hokara donoM dvijaputroM ko mAraneke liye jhpttaa| taba muni bole, yakSendra ! tumheM www. Jain Educe ibrary.org international Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna rika mere vAste inake prANa harane ucita nahIM haiN| kAraNa samabhAva se upasarga sahanA, yaha muniyoMkA kartavya hai| yatidharma jinendradevane isIprakAra varNanakiyA hai| upasarga jItanA yahI tapa hai|62-67| upasarga sahane se karmarUpI zatruoMkA vinAza hotA hai| jabataka upasarga na saheMge, taba taka pApakA nAza kisaprakAra ho sakatA hai ? 68 / taba yakSa bolA, he dayAsindhu ! Apase merI yaha prArthanA hai ki, Apa mujhe aparAdhIko daNDa denese na rokeM / Apa apane dharma karma kIjiye, isa ora dhyAna na dIjiye, maiM abhI ina munihiMsaka durAcAriyoMko yamarAjake yahAM bheja detA huuN| jaba munirAjane dekhA ki, yaha dvijaputroMko jItA chor3atA hI nahIM hai taba boleH-yakSarAja! eka bAta aura suno| inako jIvanadAna denekA eka dUsarA kAraNa hai ki, ye donoM zrIneminAtha svAmI vAIsaveM tIrthaMkarake vaMzameM zrIkRSNanArAyaNake putra hoveMge aura usI bhavase kamoM ko nAzakara mokSako prApta hoNge|66-72| isakAraNa inakA vinAza karanA ucita nahIM hai / taba yakSendrane mAraneke saMkalpako chor3akara munirAjako namaskAra kiyA aura rAjA tathA sanasta manuSyoMke sanmukha agnibhUti vAyubhUti dvijaputroMko kIlita dazAse mukta kara diyaa| isaprakAra jainadharmakI prabhAvanA karake yakSarAja vahAM se lopa ho gyaa| rAjAdikoM ko yaha camatkAra dekhakara jainadharmameM bar3I zraddhA ho gaI aura ve atIva praphullita hue| so ThIka hai "dharmako prabhAvanA dekhakara kauna prasanna nahIM hotA hai ?" / 73-75 / / bandhanase chUTate hI dvijaputra agnibhUti vAyubhUti ne zrIsAtviki munirAjake sAmhane khar3e hokara namaskAra karake bar3e vinaya se kahA-"he kRpAsindhu ! hamane ghora anyAya kiyA, Apa kSamA kro| Apake samAna sAdhuoMko hama sarIkhe ajJAnI bAlakoMpara kopa nahIM karanA caahiye|" tava muni- / / rAjane uttara diyA "putroM maiMne prathamahIse kSamA dhAraNa kara rakkhI hai, sadAkAla jIvamAtrase merI kSamA hai aba kaho kaunasI navIna kSamA meM dhAraNa karU~, saMsAra meM yaha jIva apane karmAnusAra sukha duHkha pAtA 4 / Jain Educa interational www.rnelibrary.org Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra 108 hai| jisane jise pUrvajanmameM duHkha diyA hai vaha use isa janmameM (palaTemeM) duHkha detA hai aura jisane pUrvabhavameM jisa jIvakA upakAra kiyA hai vaha isa bhavameM usakA pratyupakAra karatA hai / yaha yathArtha bAta hai| | pUrvabhavameM jo karma upArjana kiyA hai vahI sukha duHkha, lAbha alAbha jaya parAjaya karane meM kAraNabhUta hotA hai, aisA jAnakara kisIprakAra doSa nahIM denA cAhiye / putroM ! tumane merA kucha bhI bigAr3a nahIM kiyA hai, isa kAraNa isa bAtakI tuma raMca mAtra bho citA mata kro|" munirAjake vacanAmRtako sunate hI donoM vipraputra vairAgyase vibhUSita ho gaye unhoMne bArambAra munirAjako namaskAra karake kahA, he dayAsAgara ! hamArI yahI prArthanA hai ki Apa dharmarUpI gRhake sudRr3ha stambha ho, ApakA zarIra dharmasAdhana aura zrAtmakalyANakA sAdhanabhUta hai aura hamane durbuddhise Apake aise pUjya zarIrako vinAza karane kA vicAra kiyA thA, jisakA vajra pApabadha huaA hogA isameM sandeha nahIM isaliye kRpAkara hameM koI aisA vrata, japa, tapa batAo, jisake puNyodayase yaha hamArA karmabandhana zithila ho jAya / 76.90 / taba sAtvikI munirAjane uttara diyA, dvijaputroM ! maiM tumheM dharmake kAraNa vratAdi sunAtA hU~ jo pAparUpI vRkSako kulhAr3Ike samAna kATa DAlate haiM aura jo dharma mahAvRkSake bIjabhata haiM / 91 / ratnatraya dharmameM pradhAnabhUta prathama samyagdarzana hai, jo paccIsa doSoMkara rahita aura niHzaMkA, ni kAMkSA Adi ATha aMgoMsahita hotA hai, aNuvrata pAMca prakArakA hai,-ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya aura aparigrahaparimANa / zikSAvrata cAra prakAra kA hai,:-dezAvakAzika, sAmAyika, proSadhopavAsa aura vaiyAvRttya / guNavrata tIna prakAra kA hai:-digvata anarthadaMDavrata aura bhogopabhogaparimANavrata / isa prakAra gRhasthI zrAvakoMke pAlane yogya sAgAradharma 12 prakArakA hai / isake sivAya rAtribhojanatyAga aura divasamaithunatyAga karanA cAhiye SaTkarma arthAt devapUjA guru upAsanA svAdhyAya saMyama tapa aura dAna bhI pratidina karanA cAhiye / tIna makAra arthAt madya mAMsa mayukA tyAga atIcArarahita karanA cAhiye / prAcAra Jain Educal international www.jailembrary.org Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA kandamUlAdi nahIM khAnA cAhiye / saba prakArake phUla tathA aura bhI jo jainazAsanameM dUSita batalAye haiM aise nidya tathA pApa karanevAle dhune dhAnya aura puSpita vastue~ bhI tyAga karanA cAhiye / buddhimA- | caritra noMko sadAkAla paropakAra karanA cAhiye aura para niMdArUpI pAtakako mana vacana kAya se tyAga denA cAhiye / isI prakAra jinendradevane uttama kSamA mArdava Arjava zauca satya saMyama tapa tyAga AkiMcana brahmacarya ye daza dharma varNana kiye haiM jo bhavya jIvoMko saMsAra samudrase pAra kara dete haiN| aisA jAnakara dvijaputroM ! tuma sarva pApake nAza karane vAle dharmako saMcaya karo yahI sAra vastu hai / 62-66 / munirAja ke mukhAraviMdase dharmakA svarUpa sunakara agnibhUti aura vAyubhUti donoM dvijaputroM ne apane mAtA pitAke sahita bhaktipUrvaka gRhasthadharma dhAraNa kiyA / 500 / aura jinabhASita samyaktva ko pAke ve dvijaputra apane mAtApitAsahita cittameM atIva prasanna hue| so ThIka hI hai "dharmarUpI ratna ko pAkara kisakA citta santuSTa nahIM hotA hai|" jo amRtapAna karate haiM unheM santoSa hotA hI hai / 501-502 / dvijaputra jinakI kaI manuSya to prazaMsA karate the aura kaI niMdA karate the bandhuoM sahita zrIsAtviki munirAja ko namaskAra karake apane ghara cale Aye / 503 / ve jinendra ke caraNakamala kI rajase apanA mastaka pavitra karake aura jinadharma meM apane cittako lavalIna karake sukha se tisstthe|503-504| jinacaityAlayoM meM jina dharmake mahAna utsava karAne vA guruvandanA meM ye donoM dvijaputra nagaravAsI janoM meM agrasara gine jAne lge|506| isaprakAra ye to dharmadhyAnase apane dina vyatIta karane lage parantu mithyAtva pariNatike prabhAva se kucha dinoMmeM unake mAtA pitAoMne apanA citta jinadharma se parAGmukha kara liyaa| eka dina unhoMne apane donoM putroM ko bulAkara kahA, beTA ! aba tunheM vedamArgase viparIta jinadharma ke vratAdika pAlana karanA ThIka nahIM hai / usa samaya aisA hI maukA zrAna par3A thA, jisase Jain Educatinternational RE For Privale & Personal Use Only www.inglibrary.org Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna caritra jinadharma grahaNa karanA par3A thA, parantu aba apanA kArya to siddha ho hI gayA isaliye vedazAstra se biruddha dharmako pAlana karane kI jarUrata nahIM hai, jisase prANiyoM kI nIcagati hotI hai / 506-506 / 110 agnibhUti aura vAyubhUti cupacApa apane mAtA pitA kI bAta sunakara use pI gaye, kucha bhI javAba nahIM diyaa| unhoMne samajha liyA ki, hamAre mAtA pitA kI ruci abhI taka kudharma meM hI lagI huI hai / 510 / ve sacinta ho vicArane lage, aba kyA kareM ? kisase kaheM ? hamAre mAtApitAkA citta pApa meM lipta ho rahA hai / isakAraNa unakA citta kucha samaya vyAkula rahA, parantu pIche unhoMne santoSa lAbha karake gRhasthoM ke bAraha prakAra ke vrata aura samyaktva bhalI bhAMti pAlana kiyA, muni carjikA zrAvaka zrAvikArUpa cAra prakAra ke saMghako navadhA bhaktise dAna diyA, jina mandiroM meM vidhipUrvaka aSTadravyase jinapUjana kI aura anta meM samAdhimaraNa karake svargaloka ko gamana kiyA / 511-13 / agnibhUti vAyubhUti ke jIva svarga meM upapAda zayyApara utpanna hue| vahAM devAMganAoM ke gIta, nRtyAdi sunakara ve zayyA para se ekadama jAga uThe aura vicArane lage, hama kahAM A gaye ? svarga kI vibhUtiko dekhakara cakita hokara ve kahane lage / yaha adbhuta jayajayakAra kA zabda kAhe kA haiM ? itane meM hI unheM avadhijJAnase pragaTa huA ki, hama saudharma nAmake pahale svarga meM indra upendra hue haiM / yaha jinadharma ke dhAraNa karanekA vA vizeSa puNya kA hI mahAtmya hai, jisameM hameM zaiyyA, vimAnAdi aneka prakAra kI bhogopabhogakI sAmagrI prApta huI hai / bhAgyahIna prANiyoM ko svagoMke sukha nahIM mila sakate / 514-517 / isaprakAra vicArakara devagatimeM unhoMne prasanna cittase jainadharmako pAlana kiyA / aura citta meM nirmala samyagdarzanako nirantara dhAraNa kiyA / apane pUrvabhavakI vArtAko smaraNa kara unhoMne jinadharma meM dRr3ha zraddhAna ThAnakara pA~ca palya paryanta vahAMke aise sukha bhoge, jinheM koI upamA nahIM dI jA sakatI / 518 | dharmake prabhAvase manovAMchita upamA rahita padArtha, sundara rUpa, gambhIrabuddhi, vacana - Jain Educand International www.jallibrary.org Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracamna 111 kalA, (vAkpaTutA) caturAI, citta kI nirmalatA, dhanadhAnyAdika tInaloka kI prasiddha 2 vastueM aura candrake samAna nirmala yaza isa prANIko sahaja meM hI prApta hotA hai / yaha saba pUrvabhava ke saMcita puNyakA caritra hI prabhAva hai, aimA jAnakara bhavya jIvoMko rucipUrvaka dharmadhana saMcaya karanA cAhiye / 566 / iti zrIsomakIrtiAcAryAviracita pradyumnacaritra saMskRtagranthake navIna hiMdIbhASAnuvAda meM nAradamunikA mahAvideha meM jAnA, zrI sImaMdhara svAmI ke samavazaraNa meM pahu~canA, cakravartI ke praznAnusAra divyadhvanidvArA pradyumnake pUrvabhavasambandhI agnibhUti vAyubhUtikA svargako prApta honAH ityAdi varNanavAlA baTThA sarga samApta huA / saptamaH sargaH / bharata kSetra meM kauzala nAmakA eka deza hai jo svargake samAna suzobhita hai / kyoMki svarga meM apsarasaH arthAt devAMganAeM haiM aura isa deza meM bhI apsarasaH arthAt svaccha jalake sarovara haiM |1| jahAMke bagIce meM campaka, azoka, puMnAga, nAriMga yadi taraha taraha ke vRkSa lage hue haiM, jo phUloM ke bhArase lada rahe haiM |2| jahAMkI bAvar3I nirmala jalase bharI huI hai jinameM suvarNakI banI huI sundara sIr3hiyeM haiM aura kamala khile hue haiM | 3| jahAMke tAlAba, haMsa vA sArasa pakSiyoMke zabdoMse mAnasarovara ke samAna zobhAyamAna mAlUma par3ate haiM |4| jahAMkI nadiyoMmeM khUba pAnIkA pUra A rahA hai, jinameM gambhIra bha~vareM AtI haiM, jinase ve aisI sundara mAlUma par3atI haiM, jaise manoharabuddhi zobhAyamAna hotI hai | 5 | jinakA madhyabhAga gahare pAnIke zabdAyamAna rahatA hai, aura jinakI kisI ko thAha nahIM milI, aise bar3e bar3e ujjvala jala ke bhare sarovara zobhita ho rahe haiM | 6 | jahAMkI bhUmi sA~ThoMkI (gannoMkI) bAr3iyoM se saghana ho rahI hai, aura sthAna 2 meM dAnazAlAyeM khulI huI haiM |7| vahAMke manohara grAma itane nikaTa 2 haiM ki, murgA (kukuTa) eka gAMva se ur3akara dUsare gAMva meM pahu~ca jAtA hai / jahA~ dhanadhAnyakI kamI va zatrukA upadrava nahIM hai / = jahAM svapnameM bhI durbhita par3ane kI vArtA nahIM sunAI par3atI aura na sAta prakArakI itiyoMkA tathA cora AdikoM kA upadrava hotA hai |9| jahAM koI Jain Educato international www.jairelibrary.org. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra bhI kisIkA tiraskAra nahIM karatA aura AtaMka vyAdhi Adi nAmanizAnako bhI nahIM haiM / 10 / kauza| ladezake nivAsI sajjana kuberake samAna dhanavAna, dharmakarmako bhalIbhA~ti AcaranevAle nyAya mArgase calanevAle aura prabhAvazAlI guNoMke dhAraka the / 11 / aise kauzaladezameM ayodhyA nAmakI eka prakhyAta nagarI hai jo svarNapurIka samAna ramaNIka thI tathA deva pUjAdika puNyakarmo kara bar3I sundara dIkha par3atI thI / 12 / jise zrInAbhirAja ke putra RSabhanAthajI prathama tIrthakarake janmotsavameM kuverane racI thii| jisake cahu~aura majabUta kilA honese usameM zatruoMkA praveza nahIM ho sakatA thaa| jisameM prorase chorataka puNyAtmA jIva basate the tathA koI bhI pApAtmA nahIM dikhAI detA thaa|13-14| jahAMke manuSya pUrNamAsIke candramAke samAna zobhAyamAna the| itanI vizeSatA thI ki candramA suvRtta arthAt gola hotA hai aura vahAMke nivAsI suvRtta arthAt zuddhavratAdikake pAlanevAle the, candramA kalaMka sahita hai aura ve manuSya kiSkalaMka arthAt nirdoSa the, candramA solaha kalAoMkA dhAraka hotA haiM aura ve bahattara kalAke dhAraka the, candramA kRSNa pakSa meM ghaTatA hai, parantu vahAMke manuSyoM ke guNa sadA bar3hate rahate the, candramA doSAkAra arthAt rAtrikA karanevAlA hotA hai, parantu manuSya doSAkAra arthAt avaguNI nahIM the / 15 / jahAMke pratyeka gharoMmeM gIta, nRtya, kalA keli, lIlA, kaTAkSa vikSepatrAdi vibhramase suzobhita aura rUpavatI striyAM thIM / 16 / jahAMkI nipuNa prajA SaTkarmako pAlana karatI thI zroha jahAM tyAgI, guNI, zUravIra, jinadharmaparAyaNa dharmAtmAoM kI bar3I saMkhyA pAyI jAtI thii|17| jisa ayodhyApurImeM tIrthakara cakravartI zrAdi mahAn puruSoMkA janma hotA hai aura jahAM caturnikAyake deva Akara janmakalyANAdi mahotsava karate haiM, unakI zobhA hama kahA~taka varNana kreN|18| isa ayodhyApurImeM ariMjaya nAmakA rAjA rAjya karatA thA, jo yathArthameM 'ariMjaya' arthAt Jain Educat www.anibrary.org interational Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna 113 zatruyoMkA jItanevAlA, vairiyoMkA nAza karanevAlA aura zaraNAgata prANiyoMkI rakSA karanevAlA thA / | 16 | jisake pAsa hajAroM hAthI the aura aneka prakArake ghor3e rathAdika the jinakI saMkhyAkA kucha pAra na thA | 20 | jisake naukara cAkara bhaktivAna, zaktivAna, kulIna, kulaparamparAse kArya karanevAle aura zatrurAzike vidhvaMsa karanevAle the / 21 / vaha rAjA uttamottama guNa vA zubha lakSaNoM ko dhArakara, kubera ke samAna dravyavAna, prajApAlanameM tatpara aura nirdoSa thA | 22 | isake dAna denekI udAratAko dekhakara kalpavRkSa lajjita ho gaye aura isa prakAra mu~ha chipAkara cale gaye ki Aja taka pRthvIpara pIche na Aye | 23 | prajAkA pAlana karanemeM pravINa, striyoMke netra vA mana coranevAle, kAmadeva ke samAna sundara dehavAle isa rAjAne bhalI-bhAMti pRthvIpara rAjya kiyA / 24 | isa rAjAkI priyaMvadA nAmakI guNavatI rAnI thI jo apane bhartArako aisI pyArI thI jaise indrako indrANI aura candramAko rohiNI | 25 | yaha rAnI riMjaya rAjAkI bar3I bhakta thI aura bar3I dharmAtmA premakarma meM Asakta pativratA sarvaguNasampanna zubhalakSaNoM kI dhAraka mRta samAna mIThe vacana bolanevAlI aura sundaratA ke sarvalakSaNoM se maNDita thI / 26-27 / ayodhyApurImeM eka samudradatta nAmakA seTha rahatA thA jo puNyAtmA zrAvakottama nirdoSavaMzase utpanna guNavAna zIlavAna zaMkA kAMcAdi paccIsa doSavarjita samyagdarzana samyagjJAna vA samyakcAritrarUpa ratnatraya se maNDita SaTkarmako nitya pAlane vAlA indrake samAna bhaktise jinapUjA karanevAlA zrAvakoMkI trepana kiyA pAlanevAlA aura kSamA mArdava Arjava Adi daza dharmoM ko dhAraNa karanevAlA thA / 28-30 / vaha gRhasthoMke dezavrata pAlatA mithyAtvako TAlatA aura sarvadA uttama madhyama jaghanya pAtroMko navadhA bhaktisai dAna diyA karatA thA / 31 | isake sivAya vaha seTha gRhasthadharmakI kriyAke AcaraNa meM bar3A catura thA jainazAstroMke rahasya ko jAnanevAlA thA devazAstraguru kA upAsaka aura dayAlu thA |32| usakI caritra www.jain.brary.org Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 dhAriNI nAmakI seThAnI thI, jo rUpavato, zubhalakSaNoMkI dhArikA, sundaratA rUpI jalakI vApikA, ujvala uccakulase utpanna huI, guNoMke bhAra vA vinayase namra rahanevAlI, patike cittako kAmarUpI dhanuSa caritra ke taurase bhedanevAlI, devazAstragurukA Adara karanevAlI saptazIla aura samyaktvakI dhAranevAlI, pativratA uttama AcaraNa vAlI aura donoM kuloMko vizuddha karanevAlI thii| samudradatta seThane dhAriNI seThAnI ke sAtha aneka prakArakI krIr3A karate hue aura sukhasAgarameM magna rahate hue kitanA samaya vyatIta kara diyA yaha nahIM jAnA gyaa|33-36| kucha samaya vyatIta hone para putrakI icchA karanevAle una strIpuruSoMke pUrva meM kahe hue agnibhUti vAyubhUtike jIvoMne jo pahale svargameM indra upendra hue the, puNyake prabhAvase janma dhAraNa kiyaa| svajanarUpI kamaloMko praphullita karanevAle sUrya ke samAna una putroMke janmake samaya samudradatta seThane khuzImeM bar3A bhArI utsava karAyA yAcakoMko jI kholakara dAna diyA svajanoMkA Adara sammAna kiyA jinamaMdiroMmeM pUjA vidhAna karAyA aura nagarabharameM abhayadAna dilavAyA arthAt yathAzakti pazu pakSI manuSyAdika jo baMdhanameM par3e hue the unhe chur3avA diye gaye / isa prakAra chaha dina taka samudradatta seThane apanI zaktike anusAra mahAn utsava kiyA / 37-40 / sAtaveM dina apane kuTumbI vA itara satpuruSoMko AmantraNa dekara bulavAyA aura vidhipUrvaka apane donoM putroMkA nAmakaraNa kraayaa| jo pahale janmA usakA nAma maNibhadra aura jo pIche janmA usakA nAma pUrNabhadra rakkhA gyaa| jisaprakAra zuklapakSameM candramA pratidina vRddhiko prApta hotA hai, usIprakAra candrake samAna sundara mukhavAle ve donoM zreoSThiputra bar3e hone lage / 41-42 / jaba lar3akoMkI avasthA pAMca varSakI huI, taba samudradatta seThane unheM jina mandirameM le jAkara vidhi pUrvaka devazAstragurukI bhaktibhAvase pUjA kii| pazcAt jaina upAdhyAyake pAsa apane donoM putroMko vidyAbhyAsa karAne ke liye viThA diyaa| so pUrvapuNyake prabhAvase una donoMne zrIjinamandirakI pAThazAlAmeM Jain Educa intemational www.jel el brary.org / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra vidyAbhyAsa kiyaa| jaba ve aneka zAstra, purANa, siddhAnta grantha sIkhakara vidyA vA kalAmeM pravINa ho pradyumna gaye aura solaha varSakI avasthAko prApta ho gaye, taba mAtA pitAne apane navayauvana sampanna tathA svaja noMko AnandakArI putroMkA unheM yuvAvasthAko prApta hune dekhakara apane kulake yogya uttama kanyAoMke sAtha vivAha kara diyaa| isase mAtA pitAko bar3I bhArI prasannatA huI / isaprakAra dharma artha aura kAma ina tInoM puruSArthoM ko nirantara pAlana karate hue tathA sukhasAgarameM nimagna rahate hue una donoM putroMne apanA kAla vyatIta hotA na jAnA / 43.48 / kucha dina bAda nagarake nikaTavartI pramada udyAna meM mahendrasUri nAmaka jagatprasiddha munirAja / padhAre. jo nirdoSa the. mati zrata avadhi jJAnake dhAraka the aura aneka kalAoMmeM kuzala the| unake saMga aura bhI bahuta munijana the|46-50| munivarake zubhAgamana se bagIcekI anokhI zobhA ho gaI, taraha 2 ke vRkSa uttama pattoM phUloM aura phaloMse lada gye|51|| jhAr3oMmeM SaTRtuke phala phUla laga gaye, unapara bhramara gujArane lage, mAnoM munirAjake samAgama hone se ve dhanI ho gaye 52 / gAya aura vyAghrake, billI aura haMsake, hiraNI aura siMhake, mora aura sAMpa Adike bacce va isI prakAra aura bhI virodhI jaMtu apanI jAtikA svAbhAvika vairabhAva bhUlakara munimahArAjake saMghake kAraNa hila milakara krIr3A karane lge|53-54| thor3I dera meM usa upavanakI rakSA karanevAlA mAlI vahAM AyA aura Rtusamaya ko ullaMghana kara phUla, phala, vRkSoMko dekhakara cakita ho vicArane lagA ki, ye parivartana kucha na kucha zubha azubha sUcaka haiN|55-56| isake kAraNakI talAzImeM cahuMora ghUmakara dekhane lagA, taba use mAlUma huA ki, eka munirAja saMghasahita virAje hue haiM / mAlIne munivarake darzana kara nizcaya kara liyA ki yaha saba inhIMkA mAhAtmya hai, jisase bagIcekI vicitra zobhAko dekhakara acambhA hotA hai / 57-58 // isa bAtakI khabara deneke liye vaha mAlI zIghra bagIce meMse sarva Rtuke phalaphUla lekara rAjA Jain Educatonemational www.ja orary.org Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra ariMjayake pAsa phuNcaa| rAjadvArapara dvArapAlakI AjJA lekara mAlI bhItara gayA / so pahale usane dUrase hI mahArAjako namaskAra kiyA aura phira dvArapAlakI AjJAse sanmukha jAkara phalaphUlAdi bheMTa kiye / / 59-60 / phira bolA he rAjan ! apane ramaNIka bAgameM, jisameM matta koyale kUkatI haiM eka saMyama ratnase suzobhita mahAsAdhu padhAre haiM / jinake zubhAgamana se vRkSoMmeM sarva Rtuke phalapuSpAdi A gaye haiN| una prabhAvazAlI munirAjakI kRpAse mahArAja ! Apa cirakAla rAjya karo aura sukhase viraajo| mAlIke mukhase aise samAcAra sunate hI rAjA ariMjayakA hRdaya praphullita evaM harAbharA hogyaa| usane usI samaya apane siMhAsanase uTha, jisa dizAmeM muni virAje the, sAta peMDa Age jA vinayapUrvaka parokSarUpa praNAma kiyaa| phira mAlI ko paMcAMga prasAda (pAMcoM kapar3e) tathA Sor3aza AbharaNa utArakara de diye aura use prasanna karake vanako vidA kara diyA / pazcAt rAjAne AnandabherI bajavAkara nagarabhara meM yaha vArtA pragaTa karavAdo / jyoM hI satpuruSoM ko khabara milI, tyoM hI ve bar3I prasannatA se pUjAkI sAmagrI lekara jinabhaktike vazIbhUta ho munivandanArtha rAjA ke daravAje para A gye| jaba rAjAne dekhA ki bahutase bhAI ekatrita ho gaye haiM, taba vaha kuTumbasahita hAthIpara asavAra hokara munivandanA ko ravAnA huaa|61-67| aura saba jinadharma parAyaNa loga rAjA ke sAtha 2 cale / jaba rAjA ariMjaya pramada udyAnake pAsa pahu~cA, tava hAthIse nIce utara aayaa| usane munibhaktise rAjyavibhavako zarIraparase utAra diyA aura namratAse mahendrasUri munirAjake pAsa jAkara namaskAra karake gurubhakti sahita tIna pradakSiNA dI pazcAt saMghake samasta muniyoM ke sahita guruko paMcAMga namaskAra karake sAmane baiTha gyaa|68-70| jaba saba bhavyajIva yathocita sthAnameM baiThagaye, taba rAjA ariMjaya hAtha jor3akara aura mastaka namAkara zrI mahendrasUri munirAja se bole he svAmI ! baMdha aura mokSakA svarUpa kyA hai ? saMsArI jIvoMko www.jainary.org Jain Educatie International Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adyamnA caritra kaise kAraNoM se bandha hotA hai aura kisa upAyase karma bandhanako tor3akara ve atyanta durlabha mokSako prApta karate haiM ? kRpAkara isa viSaya ko samajhAiye 71-72 / / taba zrI mahendrasUri munirAja bole, he bhUpAla ! maiM tumhAre praznakA uttara saMkSepameM varNana karatA hU~, sunoH-jinendra bhagavAnane bandhake mithyAtva, avirata, pramAda, kaSAya aura yoga ye pAMca kAraNa batalAye haiM-tatvoMkA tathA padArthoM kA azraddhAna karanA so mithyAtvanAmA karmake yogase nizcaya karake bandhakA kAraNa hai / usa mithyAtvake jinendra bhagavAnane do bheda kahe haiM eka nisargaja arthAt agRhItamithyAtva aura dUsarA gRhIta-mithyAtva / gRhIta-mithyAtvake ekAntamithyAtva, viparItamithyAtva, saMzayamithyAtva, vinayamithyAtva, aura ajJAnamithyAtva aise pAMca bheda haiN| so mithyAtvanAmA karmake yogase pApAzravakA kAraNa hone se tathA AThoM hI prakArake karmoM ko utpanna karanekA kAraNa honese jinendra bhagavAnane inako baMdhasvarUpa kahA hai / he rAjan ! ina mithyAtvoMke phalasvarUpa isa samaya tInasau taresaTha prakArake mata phaile hue haiM / 73-76 / he narAdhipa ! SaTakAyake jIvoM kI hiMsA kA tyAga nahIM karanA aura pAMca indriya tathA manako vazameM nahIM karanA so bAraha prakArakI avirati hai| strIkathA, rAjakathA, bhojanakathA aura dezakathA ye 4 vikathA aura krodha mAna mAyA lobha ye 4 kaSAya tathA 5 indriyeM nidrA aura rAga isa taraha 15 pramAda haiN| anantAnubaMdhI, apratyAkhyAna, pratyAkhyAna, aura saMjvalanake bhedase krodha, mAna, mAyA, lobharUpa 16 bheda tathA nau hAsya, rati, arati Adi kaSAya, saba milakara 25 kaSAya haiM / cAra manoyoga, cAra vAgyoga, pAMca kAyayoga, eka aAhAraka kAyayoga aura eka AhAraka mizrayoga aise 15 yoga haiN| ye saba hI baMdha ke kAraNa honese baMdhasvarUpa haiN|80| isa jIvako jo karma baMdhana se chur3AtA hai aisA samyagdarzana samyagjJAna aura samyaka cAritrakA samudAya hI eka monakA kAraNa hai| jIva ajIva prAsrava baMdha saMvara nirjarA aura mokSa ina saptatatvoM kA jo 30 www. Jain Educh interational library.org Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra 118 zraddhAna karanA hai usIko samyaktva athavA samyagdarzana kahate haiM ? samyaktva binA na Ajataka kisIkI pradyumna mukti huI aura na hovegI / 81-83 / zukladhyAnarUpI agni ke yogase karmarUpI IMdhanakA kSaya hotA hai / isameM yaha ciMtana karanA par3atA hai ki karma bhinna haiM aura AtmA bhinna padArtha hai, karma jar3a haiN| rAmA caitanyasvarUpa hai| samyagdarzana jinAgamameM do prakArakA kahA gayA hai, eka nisargaja, dUsarA dhigama | nisargaja samyagdarzana use kahate haiM, jo binA guru yAdike upadezake svayaM hotA hai aura adhigama samyagdarzana use kahate haiM, jo upadezAdika sunanese ho jAtA hai / jinendrane samyaktva tIna prakArakA bhI varNana kiyA hai arthAt upazamasamyaktva kSayopazamasamyaktva aura kSAyikasamyaktva isaprakAra vivakSAse samyaktva ekaprakAra, doprakAra, tInaprakAra Adi bhedarUpa varNana kiyA hai / jo navapadArtha arthAt saptatattva aura puNyapApake svarUpa ko (anyUna, yathArtha, adhikatArahita, viparItatArahita) jAne use jinAgamameM samyagjJAna kahate haiM | 84-86 | samyagjJAna pAMca prakAra kA hai arthAt matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryayajJAna aura kevalajJAna / matijJAnAvaraNIke kSayopazamase matijJAna, isIprakAra apane 2 karmake kSayopazamase zruta avadhi aura mana:paryayajJAna hote haiM aura kevalajJAnAvaraNIke sarvathA kSayase athavA cAra ghAtiyA karmake nAza karanese kevalajJAna hotA hai / samyakcAritra jinendra ne teraha prakArakA varNana kiyA hai, jisakA grahaNa prANiyoM ko avazya karanA cAhiye ( vaha isa prakAra hai 5 samiti, 3 gupti, 5 mahAvrata ) isaprakAra jo samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra kA varNana kiyA gayA hai, usIkA samudAya hI mokSakA mArga hai / tattvArtha kA jo zradvAna arthAt ruci vA pratIti usI ko samyagdarzana kahate haiM / 87-86 | bhavyajIvoM ko sadAkAla aisA ciMtavana karanA cAhiye ki ye zarIra bhinna hai aura merA AtmA caitanyaghana isase bhinna hai / yaha grAtmA karmake vazase jaise zarIra ko prApta hotA hai, usI zarIra ke AkAra kA ho jAtA hai / bhAvArtha - AtmA lokAkAzake samAna asaM Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna / caritra khyAta pradezI hai, AkAzake samAna amUrtIka hai aura karmalepakara rahita siddhasvarUpa hai / 90 / prAtmAkA isa prakAra dhyAna karanA cAhiye ki yaha nitya, vinAza rahita, vRddhAvasthA rahita, janma rahita, karmakalaGka rahita, bAdhA rahita, guNa rahita vA guNa sahita / 91 / jaba AtmAko hRdayameM karmoM se rahita dhyAte haiM, taba nizcayase karmoM kA kSaya hotA hai aura jo saba karmoM kA kSaya ho jAnA hai, vahI mokSa hai, isa prakAra he rAjan ! tere praznAnusAra maiMne saMkSepase bandha aura mokSakA svarUpa varNana kiyA hai| isakA bhAvArtha yaha hai ki karmavandhanakI preraNAse yaha jIva narakAdi gatiko prApta hotA hai aura vahAMke ghora duHkha sahatA hai aura jaba karmabandhanase sarvathA chUTa jAtA hai, taba mokSAvasthAmeM vinAza, bhaya, jarA, janma, viyoga, roga, zokAdise varjita ho jAtA hai / 62-65 / isaprakAra zuddha zAnta svabhAvake dhAraka, hitamitabhASI munivara zrInandivardhana mahArAja rAjAke praznoMkA uttara kahake maunase tiSThe / rAjA ko munirAjake vacanoMse apAra Ananda huaaa||6| athAnantara-rAjA ariMjayane prasannacittase apane hAtha jor3e aura munigajase nivedana kiyA, he prabho ! prANImAtrake hitaiSI ! Apake vacanAnusAra maiMne saMsArakA svarUpa spaSTa rotise jAna liyA hai ki, yaha saMsAra kSaNabhaMgura aura sArarahita hai| isameM prIti karanA anucita hai| zarIra saikar3oM rogoM se bharA huA hai, paMcendriya ke viSaya viSa ke samAna haiM, 7-69 / yauvana kSaNasthAyIM hai, saMyoga svapna ke samAna niHsAra haiM aura sukha duHkhamayI jIvana zaradaRtuke meghake samAna tatkAla naSTa ho jAne vAlA hai|100| zarIra sambandhI bhoga kiMpAka (indrAyaNa ) phalake samAna antameM gar3e dukhadAyI haiM aura lakSmI-dhanasampatti hAthIke kAnoMke samAna caMcala hai aisA mujhe nizcaya ho gayA hai / isaliye he mahAmune ! saMsAra zarIrabhogAdise merA citta virakta hogayA hai aura Apake caraNakamalake prasAdase meM jina dIkSA lenA cAhatA hU~ jo sasAra samudra se pAra utArane vAlI hai / 101-102 / hai prabhA ! Apa mujhapara Jain Educa international www.jadibrary.org Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna 120 kRpA karo aura jinadIkSA grahaNa karAo, jisase saMsAra ke janmamaraNakI jhaMjhaTa se chUTakara meM nirAkula avasthA ko prApta ho jAU~ // 103 // rAjA ariMjaya ke vacanoM ko sunakara zrImahendrasUrine kahA he nRpati ! tUne dIkSA grahaNa karanekA bahuta uttama vicAra kiyA hai / 104 | aisA vicAra puNyavAnoMke sivAya dUsaroMke cittameM utpanna nahIM hotA jinadIkSA ke prabhAva se yaha jIva karma kATake mokSa padako prApta kara sakatA hai-- phira svargAdikakI to kathA hI kyA hai ? / 105 | tumheM aisA dRr3ha nizcaya karake jainI digambarI dIkSA grahaNa karanA cAhiye / munirAja ke mukhAraviMda se rAjA ariMjayane aise vacana sunakara apane putrako rAjyakA kArabhAra sauMpa diyA / 106 / aura aneka rAjAoMke sAtha sarvaprANiyoMkI hitakAriNI svargamokSakI denevAlI dIkSA grahaNa kI / 107 / rAjAkI vairAgyapariNati aura munirAjakA dharmopadeza sunakara vicakSaNa buddhi ke dhAraka samudradatta seThako bhI vairAgya utpanna huA / so usane bhI saMsArakI lIlA samajhakara apane donoM putroMko gharakA kArabhAra sauMpa diyA aura sarva parigrahase rahita hokara jinadIkSA dhAraNa kara lI / / 108-106 / tatpazcAt samudradatta seThake maNibhadrAkSa aura pUrNabhadra nAmaka donoM zreSTha tathA catura putroM ne munirAjako namaskAra kiyA aura sarva hitakArI gRhasthoMkA dharma pUchA ki, 10 he mahArAja ! hama abhI ApakI upadezI huI jinadIkSA grahaNa karane ko asamartha haiM, isaliye kRpAkarake gRhasthiyoMkA dharma jo kalpavRkSa ke samAna svargAdika tathA paramparAse mokSakA denevAlA hai, hameM batalAiye | 11 | taba munirAja ne kahA, he zreSThaputroM ! AdarapUrvaka ekacitta hokara suno, maiM saMkSepameM gRhastha dharmakA varNana karatA hU~ | 12 | jo saMsAra kUpameM giranevAle jIvoMko hastAvalambana dekara zIghra hI dhArayati arthAt dhAraNa karatA hai - bacA letA hai, use dharma kahate haiM | 13 | jo sarva prANiyoMko apanI AtmA ke samAna samajhatA hai, para dravyako miTTI ke Dhele ke tulya ginatA hai aura dUsare kI strIko mAtAke sadRza samajhatA hai, usIkA Jain Educatio international caritra www.jaelbrary.org Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAma dharmAtmA hai / 14 / jinendradevane dharma do prakArakA varNana kiyA hai eka anAgAradharma aura dUsarA sAgAradharma / anAgAra dharma tapasviyoMke Acarane yogya hai aura mAgAra dharma gRhasthiyoMke dhAraNa karane varitra yogya hai / 15 / inameMse prathama hI gRhasthoMke dharmakA varNana karatA hUM jo ki samyagdarzana sahita pAMca aNuvrata aura sAta zIloMvAlA hotA hai| gRhasthoMke muni, arjikA zrAvaka zrAvikArUpa cAra prakArake saMgha ko AhAra auSadha zAstra (jJAna) aura abhayadAna denA cAhiye aura samyaktvakA nAza karanevAle mithyAtvako sarvathA tyAga karanA cAhiye / 16-17 / tathA zrIjinendrane jo zrAvakoMke aSTamUlaguNa (pAMca udumbara aura tIna makArakA tyAga) varNana kiye haiM unako dhAraNa karaneke liye udumbarAdikA tyAga karanA cAhiye / 18 / isake sivAya kisI prANIkI nindA nahIM karanI cAhiye, kAraNa yaha durgatiko le jAtI hai| kisIkA vizvAsaghAta nahIM karanA cAhiye, kyoMki yaha bar3A pApakA kAraNa hai / 16 / pratyeka mAsakI 2 caturdazI aura 2 aSTamI ina cAra parvake dinoMmeM upavAsa dhAraNa karanA cAhiye, niHzaMkA, niHkAMkSA, nirvicikitsA, amUDhadRSTi, upagRhana, sthitikaraNa, vAtsalya aura prabhAvanA isa prakAra - aGgasahita candramAke samAna nirmala samyagdarzanako dhAraNa karanA cAhiye / 20 / jisa prakAra samudrameM gire hue ratnakA milanA atyanta kaThina hai, usI prakAra atyanta durlabha dharmaratna jo hAtha lagatA hai, mithyAtvake saMsargase mUlase naSTa ho jAtA hai aura pIche usakA milanA duSkara ho jAtA hai / 21 / isa kAraNa mithyAtvako jar3amUlase ukhAr3akara pheMka denA cAhiye aura sarvotkRSTa samyaktvako hI dhAranA cAhiye / mithyAtvase naraka meM patana hotA hai aura samyaktvake prabhAvase svargakI prApti hotI hai| jahAM sarva prakArake manojJa indriyajanya sukha prApta hote haiM aura aneka devI deva sevA karate haiM bhayaMkara lar3AI meM dharma kavacake samAna rakSA karatA hai aura dustara saMsAra samudra se pAra honeko nAvake samAna hotA hai / 24 / isa lokameM dharma hI kalpavRkSa hai, dharma-hI cintAmaNi ratna hai, dharma hI kAmadhenu hai aura haraeka ciMtita padArthako denevAlA Jain Educal intemational 31 www.library.org Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prahAmnA eka dharma hI hai / 25 / bhavabhavAntarameM paribhramaNa karanevAle pathikasvarUpa saMsArI jIvako mArgameM AzrayabhUta dharma hI eka prakArakA pAtheya (kalevA) hai| dharmase bhavya ko kabhI kaSTa nahIM hotA hai dharmake prabhAvase saMsArameM bhaTakatA huA bhI yaha jIva saba jagaha sukhI hI rahatA hai / 26 / jisakA citta dharmameM lavalIna rahatA hai, usIko graha, bhUta, pizAca, zAkinI sarpAdi kisI prakArakI bAdhA nahIM karate / 27 / dharmake prabhAvase jIva tIrthaMkara, cakravartI, baladeva, nArAyaNa, rAjA tathA carmazarIrI (tadbhavamokSagAmI) hotA hai / 28 / dharmAtmA puruSoMko sAta sAta maMjilavAle UMce sundara mahala hAthI rathAdi prApta hote haiN|29| sevA karanese rUpavAna strI suputra snehI bhAI aura dhanadhAnyAdikI prAptI hotI hai / 30 / jo vastu deza dezAMtaroMmeM tathA samudroMke paralI pAra pAI jAtI hai vaha bhI dharmake prabhAvase apane ghara A jAtI hai // 31 // dharmake samAna koI bandhu nahIM, dharmake samAna koI mitra nahIM aura dharma ke samAna koI svAmI nahIM aisA jAnakara bhavya jIvoMko apanA citta dharmameM lagAnA cAhiye / 32 / / zrImahendrasUri munIndrake mukhAraviMdase dharmakA svarUpa sunakara maNibhadra aura pUrNabhadra donoM zreoSThiputroMko bar3I prasannatA huii| unhoMne munIzvarako namaskAra kiyA, samyaktva dhAraNa kiyA aura gRhasthoMke bAraha prakArake vrata grahaNa kiye // 33 // pazcAt munirAjako namaskAra karake ve donoM vicakSaNa apane ghara lauTa Aye aura jIva dayAko pAlate hue dharma dhyAnase tiSThe / 35 / jinamandiroMmeM unhoMne aSTadravyase pUjA kI tathA bhaktibhAvase prabhAvanA bhI kii|36| uttama pAtroMko cAra prakArakA dAna diyA, isaprakAra unhoMne dharma, artha, kAma tInoM puruSArtha siddha kiye parantu unakA citta pApakAryameM raMcamAtra bhI Asakta na huA / 37 / dharmake prabhAvase lIlAmAtrameM prApta honevAle bhogaupabhogakI sAmagrIse Ananda lUTate huye aura sukhasAgara meM DUbe hue unhoMne apanA vItatA huA samaya na jAnA / 38 / kucha kAla vyatIta honeke pazcAt eka dina vanameM munirAja pdhaare| unakI vandanAke liye Jain Educe international www.library.org Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 - donoM zreSThIputra (bhAI) dharmavAsanAsahita aSTAvya lekara cale / 36-40 / daivayogase unheM mArga meM eka kurUpa cANDAla aura usake sAtha eka kuttI dIkha pdd'ii|41| unako dekhatehI donoMke hRdayameM bar3I prIti caritra utpanna huii| ThIka hI hai antarAtmA bar3A jJAnavAna hotA hai, jisase zubhAzubhakI samajha svayaM utpanna ho jAtI hai / 42 / inako dekhate hI cANDAla aura kuttI donoMkA citta bhI bahuta prasanna huaa| isa prakAra ina cAroM prANiyoMmeM paraspara gAr3hI prIti utpanna huii| yahA~ taka ki, mohake udayase ye apane jImeM eka dUsareko AliMgana karane kI icchA karane lge|43-44| taba ve cAroM jaldIse munirAjake pAsa gaye / vahAM zraddhAvAna seThake putra namaskAra karake munike samIpa baiTha gaye / 45 / aura bhaktisahita bole, he kRpAsindhu ! isa cAMDAla aura kuttIse hama donoMko itanA moha utpanna huaA, so isakA kyA kAraNa hai ? kRpAkara varNana kIjiye / taba munirAja bole, putroM ! ekAgracitta hokara suno, maiM kahatA hU~ 46-47 / kAraNa binA kAryakI utpatti kadApi nahIM hotI hai| ye kuttI aura cAMDAla pUrvabhavameM tumhAre mAtA pitA the, isIse tumheM inako dekhate hI sneha utpanna huA hai| kyoMki sampUrNa dehadhAriyoMkA antarAtmA nizcaya-pUrvaka jJAnI hotA hai / use apane pUrvake sambandhakA anubhava ho jAtA hai / 48-49 / munirAjake aise vacanoM ko sunakara zroSThiputroMne punaHprazna kiyA, ki he prabhu pUrvabhavameM ye hamAre mAtA pitA kisaprakAra the, so bhI Apa sunAiye / taba munizvara bole putroM suno pahale yaha cAMDAla zAligrAma nagarameM vipra kulase utpanna huA somazarmA nAmakA vipa thA aura yaha kuttI agnilA nAmakI usakI strI thii| ye donoM hI vedazAstrake jAnane vAle the // 52 // khoTe devakI ArAdhanAmeM inakA citta lagA rahatA thA, yajJake liye ye pazuvadha karate the jinadharma se bar3A dveSa rakhate the aura hiMsA tathA anya 2. nindita kAryoM meM dattacica rahate the|53| isa janma se pahale tIsare bhavameM tuma donoM inake putra the| usa samaya tumameMse ekakA nAma agnibhUti thA aura dUsare kA -- - Jain Educad interational For Privale & Personal Use Only www.jalMorary.org Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 124 vAyubhUti / 54 / ekabAra kAraNavaza somazarmA va agnilAko jinadharmakA prabhAva pragaTa huA thA aura unakI usa dharma meM pratIti bhI utpanna huI thI / parantu apanI jAtike ghamaMDa meM cakacUra hoke jIvamAtra ko tRNake samAna ginate hue una pApAcAriyoMne durlabhatAse prApta hue jinadharmako tyAga diyA, jisa pApake kAraNa marakara una donoM kA narakameM patana huA / 55-56 / so vahAM unhoMne pAMca palya paryanta chedana, bhedana, tAr3ana, pIlana, tApana Adi nAnAprakArake ghora duHkha sahe / 57| pApakarma se prathama narakake aise duHkha saha yA pUrI hone para jinadharma kI nindA tathA mithyAtva ke udayase kauzala deza meM somazarmA nAmakA tumhArA pUrvabhavakA pitA to cAMDAla huyA aura tumhArI agnilA nAmakI mAtA kuttI huI hai / usa samaya tuma donoM inake putra the, ataeva tumapara inakA agAdha sneha thA / yahI kAraNa hai ki, inheM bhI tumheM isa bhavameM dekhate hI moha utpanna huA / 58- 60| jinadharmakA tiraskAra karanA kAlakUTa viSavRkSa ke samAna hai, jisameM mithyAtvarUpI jalasiMcana hone se aneka azubha 2 phala utpanna hote haiM / 61| tumane pUrvabhavameM bhalI prakAra jinadharmako pAlana kiyA thA, jisase tuma maraNakara svargako prApta hue the| vahAM aneka prakAra ke uttamottama sukha bhoga vahAM se cayakara tuma donoM jinadharma ke prabhAva se seTha ke putra hue ho / he putroM ! ye saba puNya pApake phala haiM, aisA citta meM dRr3ha zraddhAna karo / 62-63 / isa prakAra zreSThaputroMne munirAja ke kathanase apane sneha sambandhakA nizcaya kiyA aura dharmasnehake vazIbhUta hokara unhoMne usa cAMDAla vA kuttIko bhI vrata grahaNa karAyA / 64-65 / dharmako grahaNa karake vaha cAMDAla munirAja se bolA, "he svAmin! ApakI kRpAse Apake kahe anusAra mujhe pUrvajanmakA smaraNa honese sarva vRttAnta pragaTa huA / 66 / so viprakI uttama jAti to kahAM aura cAMDAla kA nIca kula kahAM, isakA vicAra karate hI merA citta zokacintAse grasita ho rahA hai / 67 / isaliye Apa mujhe zoka, roga, bhayase yAkulatA tathA janma, jarA maraNakI vedanAsahita isa saMsAra sAgara se Jain Education international caritra www.jainbrary.org Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || caritra pAra hone kI tadabIra batAyo / 68 / taba munirAjane unheM niHzaMkAdi aSTAMgasahita samyaktva grahaNa | karAyA aura bAraha prakArakA dharma bhI dhAraNa karAyA / 66 / kuttI va cAMDAlane bar3I prasannatAse vrata grahaNa kara liye / pazcAt vaha cAMDAla to dharmavAsanA sahita eka mahine meM hI sanyAsapUrvaka maraNako prApta huzrA 70 / so jinadharma ke prabhAvase nandozvara dvIpameM aneka devoMkara sanmAnita pAMca palyakI AyuvAlA deva huaa|71| aura kuttI sAta dina taka vratapAlana karake marane para usI dezake rAjAkI manohara putrI huI / 72 / vaha aneka prakArake zAstra aura upazAstra par3hakara paNDitA ho gii| usake zarIrake sampUrNa avayava bar3e hI sundara the| eka dina vaha upavanameM krIr3A karaneke liye gii| so vahAM rAjAne usake yauvanasampanna rUpako dekhakara deza dezAntarake rAjAoMke pAsa dUta dvArA sundara patra bhejakara unheM bulAye / 73-74 / aura aneka utsava sahita, svayaMvaramaMDapa sjaayaa| jaba svayaMvaramaMDapa bhara gayA, taba rAjakanyAne solaha prakArake AbhUSaNa pahanakara svayaMvaramaMDapameM praveza kiyaa|75| usI samaya nandIzvaradvIpake devane (cAMDAlake jIvane) jo jinavandanAke liye jA rahA thA, rAjakanyAkA svayaMvara dekhA 76 / jyoM hI vaha vahAM AyA aura rAjakanyAko dekhA, tyoMhI use pUrvabhavakA smaraNa ho pAyA ki yaha to merI hI agnilA nAmakI strI hai, isako aba samajhAnA caahiye| aisA vicArakara usane apane svarUpako gupta rakhake kahA, rAjakanye ! kNa tU apane pUrvabhavakI dazAko bhUla gaI ? jo tUne moha karmake udayase kuttIkI paryAyameM kaSTa bhoge haiM / aba tUne pANigrahaNa karanekI lAlasAse yaha nirarthaka kArya kyoM racA hai ? jo saMsArakA kAraNa hai| kyoMki bhoga saMsArake bar3hAnevAle hI hote haiN|7780| aura kyA tU pahale tIna bhavoMke duHkha bhUla gaI jo narakameM tathA kuttI aura cAMDAlake bhavameM apana donoMne bhoge haiM ? 81 // devake vAkyoMko sunate hI rAjakanyAko pUrvabhavakA smaraNa huA aura vaha usI samaya vairAgya pariNAmasahita svayaMvarase bAhara nikala aaii|2| aura tatkAla hI vanameM jAkara usa vairAgya vibhUSitA ____Jain Educalalinternational For Privale & Personal Use Only www.jalorary.org Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna 126 rAjakanyAne zrIzrutasAgara munirAjake pAsa nirmala jinadIkSA le lii|3| svayambarameM tiSThe hue rAjakumAroM ko bar3A Azcarya huA ki, binA kAraNa udAsIna hokara rAjakanyA kaise calI gaI ? 84 | caritra rAjA bhI apanI putrIke udAsIna honekA kucha bhI kAraNa na jAna skaa| isa prakAra rAjakanyA ko sambodhita karake vaha deva apane manovAMchita sthAna ko calA gayA / 85 / rAjakanyAne cirakAla paryanta arjikA ke mahAvrata pAlana kiye Ayuke antameM zarIrako chor3akara strIliMga chedakara svargalokako prApta kiyaa|86| jinadharmake prabhAvase isa jIvako kyA prApta nahIM hotA ? arthAt manovAMchita sabhI padArtha prApta hote haiM / aisA jAnakara jina bhASita dharmakA sadAkAla pAlana karanA yogya hai / 87 / ___ isaprakAra munirAjane kathAke prasaMgAnusAra kuttI aura cAMDAlakA vRttAMta jo pUrvabhavameM zreSThiputroM ke mAtA pitA the saMkSepase kaha sunAyA / 88 / taba donoM seThake putra munivarako aSTAMga namaskAra karake prasannatA pUrvaka apane ghara gaye aura jinapUjanAdi dharmakRtya karane lge|86| pazcAt samyaktvako pAlate hue ve uttama sanyAsasahita marake saudharma svarga meM deva hue|10| jisa prakAra AkAzameM pavanake sahArese megha utpanna hote haiM, usI prakAra prathama svargameM upapAda zayyAse ve utpanna hue||1| jisaprakAra ekadama AkAzameM indra dhanuSa tathA vijalI sarvAMgasundara pUrNarUpase utpanna hotI hai, usI prakAra puNyodayase seThake putra svarga meM pUrNa avayavasahita vaikriyaka zarIravAle utpanna hogaye / 62-93 / usI samaya devAMganAyeM zrAIM aura bhAratI Adi se pUjA karane lgiiN|64| devatAoMne svargake divya vastrAbharaNa pahanane ko diye aura aneka prakAra kI asavArI Adise unakI sevA kI / / 5 / isa prakAra maNibhadra aura pUrNabhadra zreSThiputra sarva zubha lakSaNoMke dhAraka, sarva vastrAbhUSaNabhUSita aura vimAna asavArI para ArUr3ha aise saudharma svargameM deva hue / 96 / so ThIka hI hai, puNyake prabhAvase yaha prANo svargako prApta hotA hai / vahAM jina caityAlayoM kI vandanA vA jinadharmakI prabhAvanA karatA hai aura devAMganAoMke mukha kamalakA Jain Educatie mational For Privale & Personal Use Only www.jaine bary.org Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna caritra bhramara banatA hai / svargake deva sadAkAla sukha samudra meM magna rahate haiM, nava yauvana avasthA meM bane rahate haiM, carmasaMkoca (balI) tathA sapheda bAlakara rahita, saptadhAtu varjita unakA zarIra rahatA hai, aura padArtha kI icchA hote hI kaNThameMse amRta jharatA hai, jisase tRpti ho jAtI hai / 97-69 / puNyake udayase svargasambandhI bhoga bhogate hue bahutasA samaya vyatIta ho jAtA hai, jo mAlUma bhI nahIM pdd'taa|200| isI puNya ke prabhAvase svarga meM deva hokara vA vahAMse cayakara DhAIdvIpameM rAjAdika hokara samyaktva sahita yaha pANI sukha cainase rahatA hai aura paramparAse mokSakA adhikArI bana jAtA hai / 201 // puNyake prabhAva se uttama paryAyako dhAraNakara yaha pANI kAmadevake samAna sundara, bar3e rAjyakA svAmI, aneka guNoMkA dhAraka, jJAnavAna, pratApavAna, kIrtivAna, kAMtivAna, dhairyavAna bhAgyavAna aura zUravIra hotA hai aura kahAM taka kahA jAya, tInaloka meM jitane uttama padastha vA jitanI zubha sAmagrI haiM, vaha sahajameM hI puNyAtmA jIvako prApta hotI haiM, aisA jAnakara bhavyajIvoMko niraMtara puNyakA saMcaya karanA caahiye|202| iti somakIrtiAcAryaviracita pradyumna caritra saMskRtagrantha ke navIna hindIbhASAnuvAdameM pradyumnakumArake tIsare bhava sambandhI maNibhadra, pUrNabhadra zreSThiputroMkA dharmasvarUpazravaNa, svargalokagamana Adike varNana vAlA sAtavA~ sarga samApta huaa| aSTamaH sargaH jisa suprasiddha kauzala dezakA Upara varNana kara Aye haiM, usI devadAnava-sevita nagarameM padmanAbha nAmakA rAjA rAjya karatA thA, jo rUpavAna aura prakhyAta thA tathA jisane apane pratApase zatruoMko jItakara dazoM dizAoMmeM apanI kIrti phailA dI thI / 1.2 / jisaprakAra svargameM indra aura pAtAlameM zeSanAga rAjya karatA hai usI prakAra yaha balAbya rAjA nyAya nItise bhUtala para rAjya karatA thaa| jisakI rUpavatI zyAmavarNA gajagAminI, navayauvanA, sarvAGgasundara, cittako curAnevAlI dhAraNI nAmakI rAnI thii| jisaprakAra indrako indrANI aura mahAdevako pArvatI atyanta priya thI usI prakAra rAjA Jain Educatiu international www.jahlibrary.org Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 - padmanAbhako dhAraNI atyanta pyArI thii|4-5| isa rAnIke sAtha rAjAne pUrva puNyake prabhAvase icchAnu ___ pradyumna sAra bhoga-upabhogakI sAmagrI pAkara Ananda lUTA aura rAjyakA kArabAra uttama rItise claayaa|6| isa pakAra rAjya karate 2 rAnIke garbhase svargalokase cayakara do putroMne avatAra liyA / 7 / usa rAnIkI kukSise sarva zubha lakSaNoMke dhAraka una do putroMkI utpatti huI, so ThIka hI hai| kyoMki pUrvapuNyake prabhAvase manovAMchita padArthakI prApti hotI hai|8| rAjA padmanAbhane pahale putrakA nAma madhu aura dUsarekA kaiTabha rakkhA / putrotpattikI khuzImeM rAjAne bar3A utsava kiyA / 9 / jaba ve rUpavAna putra sarva zubha lakSaNoM ke dhAraka, sarvAGgasundara yauvana avasthAko prApta hue, taba rAjAne kulavatI, rUpavatI, guNavatI kanyAoM ke sAtha unakA vivAha (lagna) kara diyaa|10-11| eka dina padmanAbha rAjAne apane navayauvanasampanna manohara madhu vA kaiTabha putroMko dekhakara vicAra kiyA ki prathama to manuSya janma hI pAnA durlabha hai, usa meM bhI uttama ucca kulameM janma lenA, rAjyasukha, parAkrama, hAthI, ghor3e, ratha, pyAde, zUratA, strI, putra pautrAdikA pAnA bahuta durlabha hai / isase bhI jainadharmakA pAnA puNyahInoMke liye atyanta kaThina hai / parantu puNyodayase ye saba sAmagrI mujhe prApta huI hai / 12-15 / jo kucha saMsArameM prANiyoMko bhoga upabhogakI vastue~ milatI dIkha par3atI haiM, ve saba puNyake prabhAvase mujhe prApta huI haiM / 16 / isaliye aba mujhe AtmakalyANa karanA cAhiye, jisase maiM ajara amara svarUpa monakI nitya avasthAko prApta kara skuu|17| isapakAra bahuta derataka vicAra karane ke pazcAt rAjA padmanAbhake hRdayameM vairAgyachaTA prakAzamAna huI / usane sAmantoMke sAmhane apane madhu nAmaka pRthamaputrako rAjyAbhiSeka pUrvaka rAjatilaka karA kaiTabhako yuvarAja banA diyA / 18 / tatpazcAt vaha rAjA hajAroM striyoM ke parigrahako chor3akara vairAgya bhUSita aneka rAjaputroMke sAtha zrInintha guruke caraNa zaraNako pApta huA aura vahAM usane AlocanA karake bhaktipUrvaka jinadIkSA le lii| isapakAra padmanAbha rAjA zIladhAraka yatike padasthako prApta huaa| Jain Educak www.janllbrary.org international Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra madhu rAjA aura kaiTabha yuvarAjane kulakramase prApta hue rAjyako candra aura sUryake samAna prajAke amnaH | sukhakI abhilASA karate hue bhalIbhAMti claayaa|21| ve donoM pratApa, zUravIratA, tathA parAkramase zobhAyamAna rAjA, apane anucara logoMke sAtha vandhuke samAna vartAva karate the aura zaraNAgatoM kI rakSA karate the / 22 / inake donoM caraNoMko zatru tathA mitroMke rAjAgaNa bhI apane mastakapara dhAraNa karate the aura inakA parAkrama jagatameM phaila rahA thA / 23 / ekadina sAmantarAjAoMkI maMDalIke bIca meM virAjamAna madhurAjAne ekAeka nagarake bAharase aAte hue kolAhalake zabda sune / 24 / taba usane dvArapAlase pUchA ki yaha kyA kalakalATa sunAI par3a rahA hai / maiMne aisA kolAhala nagara vA dezameM Ajataka nahIM sunA yaha kyA mAmalA hai ? / 25 / taba dvArapAlane vinayase mastaka namAyA aura hAtha jor3ake nivedana kiyA ki, he rAjan ! / 26 / yaha eka duSTa rAjA hai, jisakI bar3I senA tathA majabUta kilA hai / vaha Apake sAre dezako vidhvaMsa kiye DAlatA hai| kyoMki vaha pratidina dhUrtatAse AtA hai aura manuSya tathA pazuoMke jhuNDa ke jhuNDa pakar3ake lejAtA hai| tathA nagara aura grAmoMmeM Aga lagA jAtA hai / 27-28 / jaba kabhI usakA sAmhanA karane ko bar3I senA jAtI hai, taba vaha apane nagarake kilemeM jAkara chipa jAtA hai aura vahIMse nirbhaya hokara garjatA hai / 26 / vaha ayodhyA nagarIke bAharakI saba vastue~ harake le jAtA hai, isI kAraNa vahAMke rahane vAloMko apane-apane prANoM kI ciMtA par3a rahI hai aura ve yaha hallA macA rahe haiM / 30 / sabhAke bIcameM dvArapAlake mukha se kolAhalakA kAraNa sunatehI rAjA madhu kopako prApta huA usane apanI bhauMheM car3hAlI aura lAla mu~ha karake bolA, he kulIna mantriyoM ! tumane Aja paryanta mujhe yaha vArtA kyoM nahIM sunAI ? / 31-32 / taba maMtriyoMne uttara diyA, he rAjan ! ApakI bAlyAvasthA thI aura vaha zatru kilA senAdika kAraNase aneka rAjAoMse bhI jotA nahIM jAtA thA, aisA jAnakara hamane Apake samakSa isakI caracA nahIM kI thii|33| Jain Eduen www. International library.org Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taba madhurAjAne uttara diyA, suno ! kyA sUrya udaya hotehI rAtrike andhakAra ko nAza nahIM kara DAlatA hai ? merI choTI avasthA bhI huI to kyA huzrA, ye tumhArI bar3I besamajhI hai jo isakAraNa caritra se tumane Ajataka mujhe isa bAtakI khabara taka nahIM dI astu ! / 34-35 / aba tuma zatru para car3hAI / karane ke liye apanI sarva senA taiyAra karo, maiM jAte hI kile ko tor3a DAlatA huuN|36| AjJA pAte hI maMtriyoMne saMgrAma ke liye ikaTThe honeke vAste raNabherI ( saMgrAmArtha turahI ) bajavAI, jisase saba senA ekatra hogaI / 37 / taba rAjA madhu senA sahita ravAnA huaA, mArgameM hAthiyoMke dAMtoMse aneka vRkSa TUTa 2 kara gira par3e nAnAprakArake cakroMse mArga meM aAne jAneko rAstA nahIM rahA, ghor3oMke khuroMse pRthvI khaNDita ho calI, jina nadI nAloMkA jala senAkI dRSTimeM agAdha dIkha par3atA thA, unameM senAke usa pAra cale jAnepara kIcar3amAtra dIkhane lagA / 3840 / jisa jisa sthAna kI jamIna U~cI thI, saba senA ke jora se sama hogaI aura jo sthAna sama thA vaha viSama ho gayA / 41 // rAstemeM rAjA madhu vaTapurake pAsa phuNcaa| jyoMhI usa zaharake hemarathanAmaka rAjAko khabara milI, tyoMhI vaha nilaneke vAste pAyA aura usane bar3I bhaktike sAtha mastaka namAke madhuko praNAma kiyaa| taba rAjA madhune bhI prAliMgana karake kuzalAdi pUchA / punaH vinayapUrvaka sira jhukAke rAjA hemaratha bolA, he svAmI ! prasanna hokara Apa apane caraNa kamalakI rajame sevakake gharako pavitra kareM, he kRpAnidhAna ! zrApa eka dina merI rAjadhAnImeM mukAma kareM aura dayAdRSTi se merI rAyavibhUti dekhakara pazcAt dezAntarako gamana kareM / 42-46 / madhurAjAne usake nagarameM praveza karanA svIkAra kiyA, vizeSa prAdarako prAptakara kauna manuSya santuSTa nahIM hotA / 47 / rAjA hemaratha yaha dekhakara ki rAjA madhune mere satkArako svIkAra kiyA hai, zahara zRGgArita karaneke liye nagarameM gayA, sthAna 2 meM dhvajA toraNAdika ba~dhAye, mArgameM puSpasamUha bikharA die aura gAjebAjoMke sAtha tathA bhAToMke jaya jaya ke zabdoMke sAtha pUrNamahotsavase rAjA madhu www.jainistrary.org Jain Educatie mational Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MiORRY AP "4 kA vaTapurameM praveza karAyA 48-50 / pazcAt unheM apane mahalameM le gayA aura ratnoMkA cauka pUrake suvarNa ke siMhAsana para biThAyA / 51 // caritra taba hemaratha rAjAne apanI candraprabhA rAnIse kahA he mRgakSaNe ! tU svayaM jA aura rAjA madhu kA satkAra kara aura maMgala AratI utAra 52 / taba candraprabhA bolI, he nAtha merI prArthanA suno,aisI nIti hai ki, jo apanI manohara cIja ho, use rAjAoMko na dikhalAnA cAhiye, kAraNa usa cIja ko dekhakara rAjAoMkA citta sacamuca meM calAyamAna hojAtA hai isa kAraNa zrApa dUsarI rAnIko vahAM bhejakara yaha kArya karA leveM mujhase yaha kAma na karAveM / 53.54 / taba rAjA hemaratha bolA,-he dezI tU bar3I bholI hai usake yahAM tere samAna rUpavAna maikar3oM dAsI haiM, isaliye he zubhamukhe vaha tujhapara raMca mAtra bhI pApadRSTi na dharegA, tU apane cittakI zalyako nikAla DAla aura tU hI mere sAtha cala aura rAjA madhukI AratI utArakara sanmAna kara / 55-56 / apane bhartArakA atyanta aAgraha dekhakara rAnI candraprabhAne eka suvarNake manohara thAlameM uttamottama bahumUlya motI dhare aura dadhi-akSata motI zrAdi maMgalIka dravya bhI usameM rakhaliye aura rAjA hemaratha kI AjJA se solaha zRMgAra karake vaha madhurAjAke pAsa gaI / rAjA hemaratha candraprabhA rAnIne taMdula mauktika Adise bar3e vinaya aura bhaktise madhurAjAkI bhAratI kI / 57-59 / rAjA madhu apane sAmhane usa sarva zubha lakSaNoM kI dhAraka, sarvAMga sundara, manohara rAnI candraprabhAko dekhakara kAmabANa se ghAyala hogayA / 60-61 / aura manameM vicArane lagA yaha lakSmI hai, ki indrANI hai, pArvatI hai ki candrakI strI rohiNI hai, kAmakI vallabhA rati hai, ki yazakI mUrti hai, ki kIrtikI chavi hai ? yaha kyA hai ? kauna hai ? // 62.63 / logoMkA kahanA hai ki candramA sAgarase / utpanna huA hai, parantu maiM to kevala isake gAloM para pasIneke bindu hI candramA jaise dekhatA hU~ / 64 // Jain Education interational For Privale & Personal Use Only www.janorary.org Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 aisA mAlUma hotA hai ki, brahmA ne candrakA sAra grahaNa karake isakA mukha banAyA hai, kamala se isake hAtha pAMva banAye haiM, hastIke kumbhasthala lekara donoM stana banAye haiM, mRgIke netroMse netra banAye haiM aura hasinakI cAla lekara isakI gati banAI hai / 65-66 / athavA vidhAtAne kisa prakAra isakI racanA kI hai, kucha samajha nahIM aatii| isake samAna rUpavAna sundarAMgI jagata meM na koI hai na koI huI aura na kabhI hovegI / 67 / candraprabhAko isa taraha cintavana karate hue rAjA madhukA citta kAmavANase vedhA gayA aura vaha zUnya hRdaya hokara citrAmake samAna halana calana kriyA se rahita hokara usake saundaryako dekhate hI rahA, mAnoM sundarIne usake cittako curA hI liyA ho / punaH rAjA vicArane lagA ki / 68 / mahIkA janma maphala hai, usIkA manuSya bhava pAnA sArthaka hai, tathA vahI dharAtala para kRtkRtya hai, usIkA pUrNa bhAgyodaya hai aura usake pUrvabhava ke prabala puNyakA isa samaya udaya hai, jisakI yaha manohara sundarI prANavallabhA hai / 66-70 / jisa samaya rAjA madhu isa prakAra mohapAzameM pha~se hue the aura cintAcakra meM gote lagA rahe the usIsamaya rAnI candraprabhA - apane prANanAtha hemaratha ke sAtha rAjA madhukI AratI karake apane sthAnako gaI / parantu apane sAtha rAjA madhakA citta bhI curAye liye gaI / 71 / ayodhyA ke svAmI rAjA madhukA citta ThagAyA jAne se chalA jAnese zUnya jaisA ho gyaa| usake viraha duHkhase ve atizaya ciMtAtura hogaye / zayyAko pAkara usapara par3a gaye / mAnasika duHkhake mAre unhoMne khAnA pInA, sonA, bolanA chor3a diyA / 72-73 | rAjAkI aisI dazA dekhakara eka sacatura maMtrI pAsa AyA / usane rAjAko udAsa dekhakara anumAna kiyA ki ye kisI gupta ciMtA meM par3e hue haiM / 74 / caura snehapUrvaka pUchA, mahArAja ! Apa aise vikala aura ciMtAtura kyoM ho rahe haiM? Apa pUrva ke samAna na to vastrAbhUSaNa zarIra para dhAraNa karate ho aura na ApakI dehakI ceSTA hI jaise pahale thI aba dokha par3atI hai | svAmin! kyA yA cittameM usa duSTa bairIkA khaTakA lagA huA hai ? / 75-76 / zatruviSayaka raMcamAtra Jain Education international caritra www.jainlibrary.org Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI ciMttA Apa mata karo kAraNa maiM Apake zaTha zatruko dekhate 2 kSaNamAtra meM jIta lU~gA / 77 / yadi yApa citta prasanna na rakhoge, to apanI saba senA mana meM yaha samajhegI ki, rAjA madhukA citta zatruse bhayabhIta hokara udAsa ho rahA hai / 7 mantrIke aise vacanoM ko sunakara rAjA madhu bolA, mujhe zatrukA kiMcitamAtra bhI duHkha nahIM hai / 79 // tava maMtrIne phira pUchA, mahArAja ! to phira kaunasA kAraNa hai, jisase Apa itane duHkhita aura sacinta ho rahe haiM / 80 / taba madhune pAsa bulAkara kahA, he maMtrI ziromaNi ! maiM apane duHkhakA kAraNa tumheM kahatA hU~ vaha yaha hai ki rAjA hemarathakI candraprabhA rAnIke liye merA jI tar3apha rahA hai / -1 | jisa ghar3Ise maiMne usa rUpa-yauvanazAlinIko dekhA hai, merA citta kAmAgnise taptAyamAna horahA hai aura mujhe palabhara caina nahIM par3atI hai |2| rAjAke vacana sunakara vaha pradhAna maMtrI bolA, he svAmin Apane apane citta meM yaha bahuta hI anucita vicAra kiyA hai / yaha kArya isa loka aura paraloka donoMke viruddha aura niMdanIka hai| isako sunate hI jagata meM ApakA apayaza phaila jAyagA / senAke subhaToM kA citta bigar3a jaaygaa| nItikA vAkya hai ki "lokaniMditakArya ko mana se bhI nahIM vicAranA cAhiye" | 83 85 / vacanoM ko sunakara rAjAne kahA, (tumhArA kahanA to ThIka hai, parantu isake binA to meM ekakSaNa bhI nahIM jI sakUMgA / 86 / yadi mere jIvanase kucha prayojana ho arthAt yadi tuma cAhate ho ki maiM jItA rahU~ to bane jisaprakAra se aisA upAya karo, jisase yaha sundarI mujhako prApta ho sake / binA candraprabhAke rAjya, dhana, senA, ratna, parivArAdise merA kucha prayojana nahIM / 87-88 / jaba maMtrI ne dekhA ki madhukA citta candraprabhA meM bilakula Asakta ho rahA hai taba apane kartavyako dRr3hatA se hRdaya meM dhAraNa karake rAjAse bAramvAra kahA, ki mahArAja ! citta samAdhAna karake merI bAta suno, isa samaya jo pra ema sambandhI cintA Apake cittameM utpanna huI hai, use abhI chor3a do / kAraNa dUsare sAmaMta rAjAgaNa Apako parastrI abhilASI jAneMge, to unakA citta bigar3a jAyagA aura ve apane apane ghara Jain Educan International madyamna 133 34 caritra www.library.org Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lauTa jAveMge / aura saMgrAma karanekI jo taiyArI kI gaI hai, niSphala ho jaaygii| yadi ye subhaTa mAMDalika rAjAdika vikala citta hone para tumhAre sAtha saMgrAmameM gaye, to kucha prayojana siddha na hogA isaliye caritra Apako yaha bAta apane manameM gupta hI rakhanA ucita hai|89-92| pahale sAmanta rAjAoMkI senAkI sahAyatAse vairIko parAsta karo, pazcAt maiM ApakA manovAMchita kArya siddha karU~gA, isameM sandeha nahIM hai / zatra ke jItanepara jo Apa kahoge vaha bana skegaa| isaprakAra mantrIke manohara vacanoMko sunakara rAjA madhune apane cittameM dhairya dhAraNa kiyA ki, merA manoratha avazya siddha hogaa| rAjAne mantrIse kahA, tumheM mere kAryako sarvathA saphala karanA hogA, mere cittako vizvAsa utpanna karaneke liye tuma mujhe vacana do, jisase mere cittameM caina upaje taba mantrI ne rAjAkI icchAnusAra isa bAtakA vacana diyA / 63-66 / mantrIke manohara vacanoMko sunakara rAjA madhu svasthacitta hokara vairIko parAsta karanekI utkaMThA se sarva senAsahita ravAne honeko taiyAra hogayA / / 7 / mantrIke aAgrahase vaha rAjA hemaratha bhI apanI sampUrNa senAke sAtha vaTapura se cala pdd'aa|6| so mArgameM senAkI saghanatA aura vegase parvata ke zikharoM ko girAte, nadiyoMko sukhAte, aura vRnoMkA nAza karate hue rAtrike samaya rAjA madhune uma mahatI senA me rAjA bhImake nagarako A gherA / 96-100 / bAjoMkI AvAja sunakara usa nagarameM kalakalAhaTa macane lagA-vahAMkI prajAkA zarIra bhayase tharatharAne lagA aura sabako bar3I bhArI ciMtA utpanna hogii|101|| rAjA bhImane yaha kolAhala sunakara maMtrIse pUchA, nagara nivAsI itanA hallA kyoM macA rahe haiN|102|| mantrI bolA,-mahArAja ! madhurAjA var3I senA lekara car3ha AyA hai / 103 / isapara rAjA bhImane kahA, tuma vinA nizcaya kiye kyA bolate ho ? kyA isa jagatameM koI bhI aisA balavAna hai, jo merA sAmhanA kara sake ? // 104 / kyA kimIne kabhI dekhA vA sunA hai ki, siMhake Upara mRgasamUha kUda par3A hai, athavA For Privale & Personal Use Only www.jaintibrary.org Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAka yamarAja para prANadhArI A jhapaTe haiM, athavA garur3ake Upara sarpa ikaTThe hokara A par3e haiN|105| taba mantrIne mastaka namAkara nivedana kiyA mahArAja ! sacamuca meM rAjA madhu bar3I jaMgI senA lekara AyA hai / caritra aura usane nagarako ver3ha liyA hai / 106 / usake bhayase manuSyoMne zahara koTake kapATa jar3a liye haiM aura vaha apanI senA mahita nagarake bAhara DaTA huA hai garja rahA hai, / 107 / yaha samAcAra sunate hI bhImarAja kopAyamAna huA aura ghamaNDameM cakacUra hokara bolA, mantrI ! mere nagarake nivAsI kyA itane kAyara aura Darapoka haiM ? unase kaha do ki, kapATa na jdd'eN|108| aise kSudrake Ane para kapATa jar3adenA nipaTa anAr3IpanA hai ! maiM abhI zaharake bAhara jAkara usase yuddha karatA huuN|106| aisA kaha kara aura tatkAla bar3I senA sAthameM lekara zUravIratAke zabdoMkI garjanA karanevAlA rAjA bhIma jhapATese nagara ke bAhara nikala par3A / 110 / cAra prakArakI senA (hAthI savAra, ghor3esavAra, ratha savAra, aura pyAde) sahita rAjA bhImako bAhara AyA dekhakara mahAparAkramI balavAn rAjA madhu apanI senAsahita taiyAra ho gayA, / 11 / thor3I hI dera meM donoM porakI atizaya uddhata, madonmatta, aura zUravIra ghaTATopa senA susajjita hokara khar3I hogii|12| donoM orake bAjoMke ucca zabdoMse bandijanoM (bhAToM) ke jayajayakArake zabdoMse rathoMke cItkAra zabdoMse ghor3oMke hinahinAnese hAthiyoMkI garjanAse ! subhaToMkI khilakhilAra ha~sIse aura dhanuSoMke TaMkAreke zabdoMse vahAM kAnoMse kucha bhI sunAI nahIM par3atA thA / 13-14 / aise mahAvikarAla yuddhake bhayaGkara zabdoMko sunakara kAyara puruSoMke hAthameMse yuddhake zastra girane lage aura zUravIroMke zarIra meM harSa romAMca uThane lge|15| donoM senAmeM paraspara hu~kAre zabdoM se, vadha karanese tathA coTa mAranese ghora yuddha huzrA / 16 / khaDga, kuta, bANa, tIra, cakra, mudgara, kircA, nArAca, (lohamayIvANa), bhidipAla (gophaNa) gadA, hala, zakti, mUzala, bhAlA, talavAra, lAThI, muSTI Adise bhayAnaka yuddha huaA 17-18 // E Jain Educatie international For Privale & Personal Use Only www.janorary.org Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mna jisameM saMgrAmakI bhUmi samudrakI upamAko prApta huI ! samudrameM manohara jala taraMga uThatI haiM aura saMgrAmameM ghor3e krIr3A karate haiM samudrameM laharoMke uchalanese phena utpanna hotA hai aura saMgrAmameM svaccha zveta-camara / caritra dularahe haiM samudra kinAre parvatoMke Tukar3e 2 karaDAlatA hai aura saMgrAmameM parvatakesamAna unnatahAthiyoM ke zastroM dvArA khaNDa 2 horahe haiM, samudrameM aneka prakArake motI nikalate haiM aura saMgrAmameM hAthiyoMke mastaka khaNDa khaNDa honese gajamuktA (motI) nikala rahe haiM, samudrameM aneka ratna utpanna hote haiM aura saMgrAmameM yoddhAoMke mukuToM meM se TUTakara aneka ratna gira rahe haiM, samudrameM magaramaccha hote haiM aura saMgrAmameM hAthiyoMke kaTe hue pAMva haiM vahI magaramaccha sadRza haiM samudrameM machaliyAM hotI haiM aura saMgrAmameM ghor3oMke chinna-bhinna caraNa haiM vahI mInake samAna haiM, samudrameM kachuve hote haiM aura saMgrAmameM subhaToMke kaTe hue mastaka jo lohameM gira rahe haiM ve hI kachuve haiM samudrameM kAI hotI hai aura saMgAmameM subhaToMkI AMteM mAMsa asthi zrAdi sevAla haiM, samudrameM jala bharapUra rahatA hai aura saMgAmabhUmi rudhirase DabADaba bhara rahI hai|16-22|| ina saba padArtho se samasta senA mahAsamudrakI samAnatAko prApta huI aura usameM aneka subhaToMke prANa vinAzako prApta hue / 23 / isaprakAra mahAyuddha meM ayodhyApati mahArAja madhune bhImarAjakA parAjaya kiyA aura use daivayogase jIvita bAMdha liyA ! cAroM ora jaya jayakAra hone lagA ! rAjA madhu zatruko vaza karake aura phira use dUsare dezameM chor3akara tathA usake sthAna meM apane zUravIra kulAgata sAmantoMko chor3akara apaneko kRtArtha samajhatA huaA ayodhyApurIkI ora ravAne huaA 124-125 / saMgAma bhUmise lauTate samaya mArga meM aneka deza ke rAjA madhu mahArAjA ke puNya ke prabhAva se aneka prakArakI bheTeM le lekara milaneko Aye, so unheM apanA zAsana svIkAra karAke AjJAkArI banAke nija-nija deza meM sthApita karake madhurAjA Age bddh'e| usa samaya rAjA madhune pahalI bAta yAda karake apane mantrI se kahA, ki maiM aba vaTapurako senA sahita avazya jAU~gA, jahAM ki cittako Jain Education remational www.jaineetry.org Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta haranevAlI candraprabhA sundarI vidyamAna hai / 127-126 / taba mantrI cittameM vicArane lagA, kyA kiyA jAve rAjA abhItaka candraprabhA ko nahIM bhUlA hai| aba maiM kyA karUM? vAstavameM yaha parastrIpara atyanta mohita ho rahA hai / 30 / taba mantrIne uttara diyA, mahArAja jo hukma, senAsahita vaTapurako hI calate haiM, Apa cittameM cintA na kreN|31| taba maMtrIne senApatiko alaga bulAkara kahA ki rAtri ko tuma vaTapurako dUra eka bAjUhI chor3akara sIdhe senAko kauzalapurI (ayodhyA) ke tarapha le jAnA / 32 / senApatine vesA hI kiyaa| arthAt rAtrike samaya rAjA madhusahita samasta senA ko vaTapura ke . rAsteko chor3akara kauzalanagarI kI tarapha le gyaa|33| prAtaHkAla hote hI ayodhyA nagarI ke pAsa pahu~ce / jaba nagara nivAsiyoMko madhurAjAke zubhAgamana honeke samAcAra pahu~ce, taba ve toraNa-dhvajAdikase nagarako suzobhita karane lge|34| saba dukAne sajAI gaI aura mArgameM puSpa phelAye gaye / ayodhyAke aneka seTha sAhUkAra maMgalIka sAmagrI bheMTameM lekara rAjAke sanmukha Aye aura nayarUpI lakSmIse yukta madhurAjAse mile / 35-36 / jaba rAjAne unheM apane nagara nivAsI dekhakara vicArA to mAlUma huA ki yaha to ayodhyApurI hai, isase rAjAke citta meM atyanta duHkha ciMtA aura kopa utpanna huA / 37 / unmatta hokara vaha apane mantrIse bolA, he mUr3ha ! tUne mere sAtha yaha kyA chalavAlI bAta duzcaritra kiyaa|38| jo khoTA abhiprAya kara vaTapura ko chor3akara mujhe yahAM le aayaa| yaha tUne bar3A prapaMca racA / tU bar3A asatyavAdI jAna par3atA hai|36 / yaha sunakara pradhAna mantrIne senApatiko bulAkara pUchA ki--tuma vaTapurake rAsteko chor3akara isa rAstese apanI senA binA AjJAke kaise le Aye ? 40 / taba senApati kAMpane lagA aura hAtha jor3akara vinayase bolA svAmin ! kSamA karo meM rAtrike andhakArake kAraNase mArga bhUla gayA / 41 // meM ajAnapanese ayodhyAke rAstese le pAyA maiMne yaha jAna bUjhakara aparAdha nahIM kiyA hai| isaliye merI bhUlako www. jetbrary.org Jain Education international Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAmna zrApa kSamA kro|42|| rAjA senApatike vacana sunakara cupa ho rahA usakA antaraMga cintA jvAlAse dagdha huaa| bAhara bandiyoMkI jaya ! jaya ! dhvani hone lgii| isaprakAra rAjAne mahAna utsava sahita rAjamArgase ayodhyAnagarImeM praveza kara apane mahalameM praveza kiyA / 43 // rAjAko AyA dekhakara nagaravAsinI tathA mahaloMkI suhAgana striyoMne gIta nRtyAdi saikar3oM prakArake utmava kiye| parantu unase zUnyahRdaya rAjAkA mana raMjAyamAna na huA / 44-45 / Asana bhUSaNa zayana asana pAna sugandhI puSpoMkI mAlA tathA aneka prakArake atara phulelAdi aura navayauvana zAlinI sarva zubhalakSaNa dhAriNI hAva bhAva vilAsa vibhrama maNDita unnata kucavAlI, vinayasahita mastaka jhukAI huI striyAMye saba vastue~ rAjA madhuko candraprabhA mohinI ke viyogameM halAhala-viSake samAna dIkha par3atI thIM / 46-48 / isa prakAra rAjA to apane mahalameM tiSThA aura mantrIgaNa apane 2 gharameM cupacApa baiTha gaye / rAjAke pAsa jaaeNge|to vaha usI candraprabhAke gIta gAyegA aura hameM ulahane degA, aimA jAnake usake pAsa na jAnA hI unhoMne ThIka samajhA 46 / cintAke mAre rAjA madhakA zarIra durbala ho gayA aura use rogoMme pIr3A hone lgii| kAma jvarame taptAyamAna hone ke kAraNa use kahIM kSaNamAtra bhI sAtA na huI / 50 // athAnantara sarva RtuoM meM zreSTha vamanta RtukA Agamana huaa| rAjA madhuko candraprabhAke viyogameM yaha Rtu ghAvapara namaka chir3akane ke samAna mAlUma huI / 51 // vanameM mAkanda jAtikaM (grAma) vRkSoMmeM manjarI prA gaI aura kadambake jhAr3oMmeM phUloMke guccheke gucche laTakane lge|52| isI prakAra azoka bakula Adi nAnAvRkSa apane samayAnukUla bhalIbhAMti phUla gaye / 53 / sarovaroM meM kamala khile hue haiM, aura unapara bhramara samUha gujAyamAna ho rahe haiN| ve trilokavijayI kAmadevake chatrake samAna zobhita hote haiM / 5.4 / koyalakA kakanA vahI bAjoMkA zabda hai, bhramaroMkI jhaMkAra vahI gItoMkI surIlI Jain Educat interational www.jailibrary.org Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvAja hai, ora malayAvalakA sugandhita vAyu hai, mo hI gandharva guru banakara mAnoM vanakI zreNiyoMko nRtya karAtA hai / 55-56 / aisA koI bhI vRkSa nahIM dIkha par3atA thA, jisameM puSya na lage hoM, aura aise koI puSpa na the, jinapara bhramara guJjAyamAna na hoM / 57 / imaprakAra jaba vasanta Rtu pRthvIpara phaila rahI thI tava rAjA madhu kAmake vANoMge sarvathA ghAyala ho rahA thA / 58 / usakI kAmAgniko motiyoMke hAra, ghanasAra, kamala, keleke patte tathA tAr3apatrake paMkhekI havA, candana, candramAkI cAMdanI Adi saMsArameM jitane zItopacAra haiM, koI bhI zamana na kara sake / 59-60 / mA ThIka hI hai, kAminIkI virahajvAlAse saMtapta purupake liye kamala-candanAdi kauna 2 auSadhiyAM vipake sadRza nahIM ho jAtI haiM ? 161 / rAjA madhuko candraprabhAkI viyoga agnimeM isaprakAra taptAyamAna dekhakara kuTumba-parivArake saba manuSya zoka karane lge|62| parantu maMtrIne lajjA vA bhayake vazase rAjAko muhataka nahIM dikhAyA udhara rAjAne viyogakI prAgase pIr3ita ho khAnA pInA maba chor3a diyA / 63 / eka dina rAjA madhuke jIvanakI aAzA na dekhakara kuTumbI janoMne use jamIna para sulA diyaa| jaba kisIne jAkara pradhAnamaMtrIse yaha samAcAra kahe / 64 / aura maMtrIne jyoMhI yaha vRttAMta sunA tyoMhi usa sthAna para pAyA, jahAM dharatIpara rAjA baicena par3e hue the|65| nikaTa jAkara maMtrIne vinayase namaskAra kiyA aura sanmukha baiTha gayA yaha de va rAjAne usake galemeM apanI donoM bhujAyeM DAla dI, aura pUchA maMtrI ! mere maranegara tere cinakA samAdhAna kaise hogA ? // 66-67 / taba vaha catura mantrI cintA karane lagA, ki rAjA ghora duHkhameM par3A huA hai, aba maiM kyA karUM? kahAM jAUM? kisase pUchU aura kyA kahU~ ? / 68 / yadi meM chalabala karake hemaratha rAjAkI candraprabhA priyAko ur3Ake le AU, to yaha banI bAta hai ki, rAjA madhukI apakIrti jagatameM phaila jaaygii|66| aura yadi meM usa navayauvanAko lAkara isase na milAU, to rAjA prANa taja degA imameM sandeha nahIM hai 70 / jaba ye Jain Educand interational www.jaimelibrary.org Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna - - donoM hI kArya viruddha haiM, taba mujhe kyA karanA cAhiye isaprakAra bahuna samayataka cintavana karake yaha nizcaya kiyA ki, bane jisa taraha mujhe rAjAko icchA pUrI karanA cAhiye / kyoM ki jaba rAjAkA hI vinAza ho jAyagA, to merA saba kArya bigar3a jAyagA / 71-72 / koI na koI upAya karake mujhe candraprabhAko le AnA hI ThIka hai| isakA pUrA 2 vicAra karake saciva ziromaNIne madhu nRpatise kahA / 73 / mahArAja Apa kyoM itane duHkhita, ciMtAkrAnta aura udAsIna ho rahe ho ? soca phikara chor3o, saceta aura svastha ho jAno, mere vacanoMpara vizvAsa rakAvo meM ApakI manamohanI hRdayavAsinI candraprabhAko avazya milaauuNgaa|74| maiMne yaha samajhA thA ki, apane ghara Ake rAjakAryameM rata hoke Apa isa apayazake kAryako bhUla jAvoge, parantu hemarathakI prANavallabhAko Apa abhItaka nahIM bhUle aura mujhe dikhatA hai ki usake binA Apake prA / para bar3A bhArI vighna upasthita hogA / 75-76 / isase aba maiMne nizcaya kara liyA hai ki, mahArAjakI icchA pUrI karanI hI hogI, jo kucha daivayogase yaza apayaza hogA, saha liyA jaavegaa|77| parantu prabho ! aba Apako dhIraja dhAraNakara sukhase tiSThanA ucita hai, kyoMki jo kArya svasthatAse hotA hai vahIM kucha zobhanIka dIkhatA hai / 78 / mantrIke manohara vacana sunate hI rAjAke cittameM kucha zAnti huI umane candraprabhAke virahase utpanna hue duHkhako davA liyA 79 / mantrIne bhI rAjAke kAryako siddha karanekA dRr3ha saMkalpa karake mArI pRthvImeM apane dUta bheje aura unake dvArA kahalA bhejA ki-jo 2 rAjA madhurAjAdhirAjake zAsanako pAlana karane vAle haiM unheM apanI rAniyoM sahita zIghra pAnA cAhiye kAraNa rAjA madhu isa vasanta RtumeM sastrIka rAjAoM aura apanI rAniyoM sahita upavana meM jAkara krIr3A kreNge|80-82| uma napacandra arthAt madhurAjAke AmantraNako pAkara aura unakI AjJAko sirapara dhAraNa karake sampUrNa rAjAgaNa apanI 2 prANapyAriyoM sahita harSita hRdayase ayodhyA nagarImeM A pahu~ce / / 3 / / Jain Educah interational For Privale & Personal Use Only www.janglibrary.org Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isake pazcAt eka patra pramake sundara akSaroMse likhakara parama vicakSaNa dUtake hAtha rAjA hemarathake pAsa bhejA gayA / 84 / jise par3hakara aura rAjA madhuke svayaM hAthakA likhA huA jAnakara rAjA 141 hemaratha vahuta prasanna huaa| vaha apanI candraprabhA rAnIko bulAkara bolA, dekho ! dekho ! priye rAjAdhirAja madhu nizcaya kara merI bhakti se atyanta santuSTa haiM, isIliye usane mujhapara kRpAdRSTi kara dUtake hAtha yaha premapatra bhejA hai so tuma bhI ise apane hAtha meM lekara vAMco taba rAnI candraprabhAne usa patra ko apane hAtha meM liyA aura vAMcA / 85-87 patra meM isa prakAra likhA thA: "svastizrI vaTapura ramaNIka nagara virAjamAna sarvopamAyogya rAjA hemarathake prati kuzala prazna ke pazcAt (rAjAdhirAja madhu ) likhate haiM ki tumhArI bhakti se hama bahuta prasanna haiM / tuma hamAre priyamitra ho, isameM sandeha nahIM hai / tumhAre samAna hitaiSI mere rAjya meM dUsarA sAmanta nahIM hai / jo merA rAjya hai, use tuma apanA hI smjho| tuma saMkoca chor3o aura hamase raMcamAtra bhI bhedabhAva mata rakkho / aisA jAnakara aura hamapara premabhAva dhAraNakara tumheM apanI prANapriyA ke sAtha yahAM avazya AnA cAhiye / kAraNa hamArA isa vasanta Rtu meM mahotsavake sAtha vanameM jAkara rAjaputroM ke sAtha eka mAsa paryanta krIr3A karane kA pakA vicAra hai / tumhAre darzanoMkI abhilASA se yahAM aneka rAjA apanI 2 prANavallabhA sahita padhAre haiM / isaliye bahuta zIghra apanI candraprabhA priyAko sAthameM lekara Apako yahAM thAnA cAhiye" iti / 88- 94 | patra par3hane para candraprabhAne vinaya ke sAtha rAjA hemarathase vinatI kI ki, he svAmin merI bAta dhyAna se suno, rAjAoM kA sevakoM para atyanta AdarakA dikhAnA bhI ThIka nahIM hotA hai (yaha koI jAla racA gayA hai, rAjA gUr3ha nItimeM gotA mArate haiM, unakA koI bhI kArya binA prayojana nahIM hotA ) / 65 / isaliye he nAtha Apa cAheM to padhAreM parantu mujhe sAtha na le caleM, kAraNa ( AratI utArate Jain Education international 36 caritra www.janbrary.org. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna 142 samaya hI maiM rAjA kI anIti dRSTi jAna gaI hU~ ) maiM vahAM jAU~gI to vaha haraNa kiye binA nahIM chor3egA / 66 / taba rAjA hemarathane uttara diyA, he mUDhamate ! tU kyA nindita vAkya kahatI hai tere samAna sundara rAjA madhuke yahAM hajAroM dAsiyeM haiM / 67 / taba dUradarzI rAnIne pratyuttara diyA, svAmin ! maiMne jo ucita samajhA so kaha diyA / jo bhavitavya meM likhA hai vaha yAge tumheM mAlUma ho jAyagA, aisA kahakara cupa hoI | 18 | taba rAjA bolA he mRgekSaNe ! sava acchA hI hogA; tU vikalpa na kara mere sAtha avazya cala | 9| isaprakAra rAjA hemaratha candraprabhAko samajhA bujhAke aura aneka dAsI dAsa parivAra apane sAtha lekara bahuta jaldI vaTapura se ayodhyAko khAne ho gayA / calate samaya aneka aniSTa zakuna hue, to bhI " vinAzakAle viparIta buddhiH" hone ke kAraNase rAjAne usa ora kucha bhI dhyAna nahIM diyA | 200 | jaba rAjA hemaratha ayodhyA nagarI ke pAsa pahu~ce, taba rAjA madhune bar3e vinaya ke sAtha apane parivAra sahita unake sanmukha jAkara atyanta premase hemarathako gale lagA liyA aura bahuta bar3hiyA saje dhaje sthAna meM use rAnI candraprabhA sahita ThaharA diyA / 201 202 / aura paTrasa ke vyaMjanoMse vA Adara satkArase rAjA hemaratha ko atizaya prasanna kiyA / usake anya sarva logoM kA bhI acchA sammAna kiyA gayA | 3 | rAjA madhune yaha dekhakara ki bahutase rAjA dyA gaye haiM vanako zRGgArita karAyA / rAjAoM ko pha~sAne ke liye yaha saba jAla phailAyA gayA so ThIka hI hai, aisA kaunasA kArya hai jo mAyAke dvArA siddha nahIM hotA ? |4| vaha vana phUloM kI parAga raja se sugaMdhita aura madonmatta koyala kI kUka tathA bhauroM kI jhaMkArase suzobhita ho gayA / siMdUrAdi padArthoM se race hue banAvaTI parvatoMse ramaNIka dIkhane lagA / sugaMdhita raja ke bikharane se usakI zobhA bar3ha gaI / isake sivAya haricandana kI kIcar3ase, kapUra kezarAdi sugaMdhita vastuoM se bharI huI saiMkar3oM vApikAyoMse, sone cAMdI ke raMga viraMge baMdhanavAroMse tathA Jain Education international caritra www.jainrary.org Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura bhI nAnA prakArase vaha uttama vana vibhUSita kiyA gayA / 5-8 / pradyamna de jaba rAjA madhune sunA ki vana saje dhajake taiyAra ho gayA taba vaha apanI ranavAsakI rAniyoM caritra 143 sahita tathA sAmantoM va unakI striyoM sahita prasanna cittase vana krIr3Ako khAne huvA / 6 / so vahAM latAoM ke ramaNIya pattoMse, phUloM ke patanase, bhauMroMkI jhaMkArase, koyaloMkI madhuradhvanise, maMjarI (mora) yukta Amake vRkSoM aura mukulita kaliyoMse, vaha vana rAjA ko AyA jAna vividha rahA hai, aisA jAna par3ane lagA | 10-12 / isI vanameM rAjA madhune kerAra mizrita jala picakAriyoM meM bharakara atizaya manohara krIr3A kI, to bhI usa virahIko kahIM raMcamAtra sukha na huA / 12-13 / anya jo jo rAjA the, ve bhI apanI 2 rAniyoM ke sAtha aneka prakArakI raMgaviraMgI krIr3A karane lage | 14 | isa prakAra rAjA madhu usa vasanta zreSTha samaya meM saba logoM ke sAtha eka mAsa paryanta khUba krIr3A karatA rahA / 15 / pazcAt mahotsava ke sAtha ayodhyA nagarI meM Akara vaha apane mahala meM tiSThA | 16 | aura samasta rAjAoM ko vastra asavArI AbhUSaNAdikase saMtuSTa karake striyoM sahita zIghratA se vidA karane lagA / 17 / antameM usane rAjA hemarathase bulAkara kahA, mitra ! abhI mere pAsa tumhAre tathA tumhArI rAnIke lAyaka gahane taiyAra nahIM haiM, isaliye tuma apane nagarako zIghra cale jAo / kAraNa, binA svAmI ke dezako sUnA dekhakara vairo apanA adhikAra kara lete haiM / 18 - 16 | he mitra ! jaba maiM tumhAre vaTapura meM AyA thA, taba tumane mujhe jI jAnase santoSita vA sammAnita kiyA thA ! isaliye merI bhI aisI icchA hai, maiM tumhAre va tumhArI rAnI ke yogya AbhUSaNAdi bheMTa meM pradAna karU | 20| isaliye tuma bekhaTake apanI candraprabhA rAnIko yahIM chor3a jAvo meM uttama grAbhUSaNa dekara use tumhAre pIche zIghra hI vidA kara dUMgA |21| Apake tathA ApakI priyA ke yogya alaGkAra taiyAra nahIM haiM sunAra ghar3ha rahe haiM so bahuta jaldI bane jAte haiM / 22 / bhole rAjA hemarathane usa kAmIke vacana sacce jAnakara kahA bahuta acchA ! Jain Educa International www.jairitrary.org Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna jaisI ApakI icchA, aura namaskAra karake vaha apanI priyA candraprabhAke pAsa Akara bolA he devI ! merI bAta suna ! rAjA madhune mujhe to vidA kara diyA hai isa kAraNa maiM vaTapura ko jAtA hU~ aura tujhe | caritra vizvAsapAtra vRddha maMtrI naukara cAkaroMkI nigarAnImeM yahIM chor3a jAtA huuN| so he priye ! tU AbhUSaNAdi lekara jaldI calI aanaa| rAjA madhu apanI pahalI bhaktiko dekhakara atyanta prasanna hai| isaliye usane tujhe yahA~ chor3a jAneke liye kahA hai / 23-26 / so tU yahIM Thahara, meM jAtA huuN| rAjAke vacanoMko sunakara rAnI candraprabhAne duHkhita hRdaya hokara uttara diyA / 27 / he nAtha ! maiM samajha cukI ki eka to Apa apane abhAgyake vazase mujhe yahAM le Aye haiM aura dUsare akelI chor3akara ghara jAte haiN| isase aba Apa nizcaya samajha lo ki rAjA madhune mujhe apanI strI banAkara apane mahalameMhI sthApita karalI hai arthAt rAjA madhu balAtkAra mujhe apane raNavAsameM dAkhila karalegA aura apanI strI bnaalegaa| pIche Apa bahuta pachatAoge, tava rAjA hemarathane kahA he mUr3hamati tU bar3I bholI dIkha par3atI hai tU jImeMse aisA sandeha nikAla DAla, jaisA tU samajha rahI hai vaisA unakA duSTa abhiprAya nahIM hai rAjA isa samaya marepara atyanta prasanna ho rahA hai / maiMne isake jIkI khoTI ceSTA Ajataka nahIM dekhI hai / isaliye cintA na karake yahAM sukhase rhnaa| aura mere vaTapura pahu~cate hI zIghra hI aajaanaa|28-32| rAnI candraprabhAne phira kahA he svAmI ! Apa madhuke mIThe 2 bacanoMmeM mata pha~so--isakA phala bahuta hI kaTuka hogA, usa pIche ApakI AMkheM khulegI aura hAtha mala malakara pachatAoge / isaprakAra rAnI candraprabhAne bahuta kucha samajhAyA parantu rAjA hemarathakI buddhi bhraSTa ho gaI vaha rAnIke vacanoM para bilkula dhyAna na dekara use vahIM chor3akara aneka apazaguna honepara bhI vaTapura ko calA gyaa| so ThIka hI hai honahArakA koI pratikAra nahIM hai / 33-35 // rAjA hemarathake cale jAnepara kyA huaA so suno| rAjA madhune apane maMtrIko bulAyA aura mohA - - - Jain Education interational For Privale & Personal Use Only www. j Gibrary.org Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 ndha hokara usase kahA- merI prANapyArI kamalanayanI candraprabhAko le Ao, dera na karo / taba mantrIne uttara diyA, mahArAja ! kucha dera aura Thahariye, jarA rAtrikA samaya to hone dIjiye / taba rAjAke cittameM kucha santoSa huA aura jyoM tyoM usane divasakI ghar3iyAM pUrI kIM / 36-38 / athAnantara sUrya rAjA madhuko duHkhI dekhakara usapara kRpA karake mAnoM vaha dhIre 2 astAcalakI ora calA | 36 | aura ahar cakavIkA viyoga karatA huA kamaloMko saMkocita karatA huA, kAmI janoM ko satoSita karatA huA tathA pazcima dizAko rakta karatA huA, sUrya asta ho gayA / usake asta hone para saMdhyAne AkAzarUpI AMgana meM pAMca raMga dhAraNa kara liye / 4041 | aura jo andhakAra sUrya ke pratApa ke kAraNa Darakara pahAr3akI guphA meM chupa gayA thA, so maukA pAkara rAjya jamAneke liye niHzaMka bAhara nikalA aura dazoM dizAoM meM phaila gayA | 242 | jisase UMcA, nIcA, calAyamAna, sthira, sama, viSama tathA saba prakAra ke varNa andhakAra ke phailAva se samAna ho gaye ekase dikhane lage jaise niMdita rAjAke dhAge bure bhale UMce nIce saba samAna ho jAte haiM / 43-44 / rAtri samaya AkAza meM tArAgaNa dIkhane lage, so aise zobhAyamAna hue mAnoM nIlamaNikI bhUmipara mAlatI ke phUla bikhare hue haiM / 45 / aura candramAkA udaya huA jisane ketakIpuSpa ke samAna zvetatA yukta apanI cAMdanI cahu~ aura phailAkara pRthvIko sapheda kara diyA / candra mahArAjane jagatako andhakAra se pIr3ita dekhakara prajAka hitArtha apane kiraNarUpI bA cahu~ ra chor3e / 46-47 / isaprakAra jaba rAtri ke pahale pahara meM candramAkI cAMdanI khila rahI thI, taba mantrIkI jJAse rAjAne eka dUtIko bulAkara apanI priyA ke pAsa bhejI | 4 | jaba catura dUtI rAjA hemarathakI rAnI candraprabhAke pAsa pahu~cI, taba usane pAsa jAkara vinaya sahita praNAma kiyA aura kahA, he devI! sAvadhAna citta hokara rAjA madhune jo sundara vacana mere dvArA kahalA bheje haiM, so suno / 46-50 / taba rAnI candraprabhA volI- ki jo kucha tere svAmIne kahA ho, 37 Jain Educal International caritra Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ panamna caritra sunAyo / dUtI vinayapUrvaka bolI / 59 / rAjA madhu mahalameM virAje the, ki akasmAt rAjA hemarathake dUtane pAkara savinaya nivedana kiyA ki, rAjA hemarathane mere mukhase kahalAyA hai ki, merI rAnI candraprabhAko bane jisa prakAra mere pichalaga vastrAbharaNa se susajjita karake ravAnA kara do| yadi mujha para ApakA saccA sneha hai to vilamba na kro|52-53| so dUtake vacana sunakara rAjA madhune aApako Aja hI vidA kara denA ucita samajhA hai aura mere sAtha Apako vahAM bulAyA hai, jo gahane Apake liye banavAye haiM, so abhI taiyAra nahIM haiM, isaliye rAjA madhu apanI striyoMke gahane hI ApakI bheMTa meM deMge aura Apako 54 / apane prItamake pAsa sabere hI bheja deNge| isaliye mere sAtha rAjA madhuke mahalameM zIghra clo|55| dUtIke vacana sunakara rAnI candraprabhA ciMtA karane lagI ki aba maiM kyA karU ? yadi maiM rAjA madhuke pAsa jAtI hU~ to vaha apanA manoratha siddha karegA arthAt mujhe apanI strI banA ddaalegaa| aura yadi nahIM jAtI hU~ to rAjA krodha kregaa| isa kAraNa calanA hI ThIka hai| lAcAra ThaNDI sAMsa khIMcatI, aAMsU TapakAtI huI apane vRddha naukaroM tathA usa dUtIke saMga vaha mRgAkSI rAjAke mahalako ravAnA huI / 56-58 / / usa samaya rAjA madhu mahalake sAtaveM khaMDameM tiSThe the isa kAraNa dUtIne rAnIke naukara cAkaroM ko to nIce hI chor3a diyA aura vaha candraprabhAko lekara mahalake Upara gaI aura rAjAse milAkara apane ghara lauTa AI / 56-60 / rAnI rAjAko akelA baiThA dekhakara bar3I cintAtura huI / usakA zarIra thara 2 kAMpane lgaa| lajjAke kAraNa usane rAjAse kucha na kahA / (mauna dhAraNakara khar3I rahI) taba rAjAne svayaM usakA hAtha pakar3a kara jabaradastI apanI seja para biThA liyA / aura manohara parihAsa yukta cApalUsI ke vacana kahanA prArambha kiyaa| he sundarI ! ThaNDI ho ! prasanna ho ! isa samaya tU harSake sthAnameM soca kyoM karatI hai ? / 61-64 / jo terA hemaratha rAjA hai, vaha merA hI AjJAkArI Jain Educate International www.allorary.org Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 147 hai / isa bAta kI to tujhe bar3I khuzI manAnI cAhiye / rAjA madhuke aise vacana sunate hI rAnI candraprabhAne uttara diyA / 65-66 / he mahArAja ! Apa uttama kulake upaje, dharmAtmA nyAyavanta aura jagat prasiddha hokara aisA mahAniMdya kArya kyoM karanA cAhate ho, jaba bAr3a hI khetako khAne lagI, taba kauna rakSA kara sakatA hai | 67 | dUsarekI strIkA sevana jagat nidya hai / aise kAryako jJAnavAna vA nyAyavAna puruSa kadApi svIkAra nahIM krte| aura jo kulIna satI striyeM haiM, ve parapuruSako, (cAhe vaha kAmadeva ke tulya rUpavAna kyoM na ho) kabhI aGgIkAra nahIM kareMgI aura durAcAra kara apane bhartArako kabhI nahIM ThageMgI | 68 | aise nAnA prakAra ke vacanoMse rAnI candraprabhAne rAjA madhuko samajhAyA parantu kAmaarea aur aokara kAmAMdha rAjA jabaradastI rAnI candraprabhAse ramaNa karane lagA / 66 / jaba rAjAne apane manohara vacanoMse ha~sI maskarIse, cumbana, viruta, rata kuTiladRSTi Adi kAmaceSTAoM se rAnI candraprabhAko kAmAsakta kara diyA, taba vaha bhI apane bhartAra hemarathakI yAda bhUla gaI aura Ananda meM magna hokara usane aGgoM ke saMkoca, kiMkiNIke zabda, manohara hAva bhAva vilAsa, vibhrama, gIta, nRtya, kathAdise rAjA madhuke cittako raMjAyamAna kara diyA tathA surata lIlAke gAthA dodhaka yAdi kahakara bhAMti 2 ke vinodase rAjAne bhI usa bhAminIko tallIna kara DAlI / 70-72 | aura mohake vazIbhUta hokara usane candraprabhAko apane mahalameM rakha liyA, tathA isa icchita padArthako prAptakara apane rAjyako sArthaka ginane lagA / 73 / usane candana agaru yAdi zItala padArthoM se jalakI vApikA sugaMdhita karAI ra usameM rAnI candraprabhA ke sAtha manovAMchita manohara krIr3A kI aura isI prakAra inakA aneka vanoM upavanoM meM, nadiyoMke nikaTa parvatoM kI talahaTImeM, vihAra karate, mauja ur3Ate aura sundara phUloM meM jhUlate hue bahutasA samaya vyatIta hogayA / parantu sukhasAgarameM magna hone se unhoMne usa bItate hue kAla ... caritra Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko na jAnA nidAna tI mohita hokara madhurAjAne candraprabhAko apanI paTarAnI banAlI 74-76 / rAjA hemaratha kI kyA dazA huI so sunoH - jina mantrI vA naukaroM ko, rAjA hemaratha 148vaTapurako jAte samaya rAnI candraprabhAke sAtha ayodhyA meM chor3a gayA thA, ve yaha dekhakara ki madhune candraprabhA ko apanI rAnI banA liyA hai, nirAza hokara vaTapurako cale Aye | 77| aura rAjA hemarathako saba vRttAMta kaha sunAyA jaba rAjAne apanI prANapyArI kA haraNa sunA, taba usakA hRdaya vidIrNa hogayA - mUrcchA khAkara pRthvIpara gira par3A aura kucha derataka aceta par3A rahA / taba mantrI AdikoM ne zItopacAra dvArA rAjA ko saceta kiyA / 78-79 / jyoM hI rAjA saceta huA, usane krodha se apane netralAla kara liye aura mantriyoMko hukma diyA, senA taiyAra karo / 80 / maiM abhI ayodhyAko jAtA hU~ aura rAjA madhuko jItakara apanI prANapyArI candraprabhAko le AtA hU~ / 81 / taba maMtriyoMne uttara diyA mahArAja ! ApakA jAnA ThIka nahIM hai kAraNa madhu bar3A balavAna hai, vaha apane se nahIM jItA jA sakatA hai |2| mantriyoMkI bAta sunakara rAjA hemaratha manameM yaha vicAra karake ki sacamuca madhu kA jItanA atyanta kaThina hai / udyama rahita ho gayA, ThaMDI sAMsa khIMcane lagA aura kAma pizAcake vazIbhUta ho rAnI candraprabhAko bArambAra yAda kara kheda khinna ho sejapara jA par3A aura vihvala citta ho gayA / 83-84 / zUnya citta hokara kabhI ha~sane lagA kabhI mahala meM jAne lagA, kabhI sabhAmeM Akara gAne va rone lagA, kabhI jImeM kucha vicAra kara ghara AtA aura khir3akImeMse idhara udhara jhAMkatA, kabhI jharokhepara car3hakara dekhatA, parantu use saba zUnya hI dIkhatA thA / rAnI candraprabhA ke binA ghara sUnA dekha kara vaha galA phAr3a 2 kara rone laga jAtA / hAya hAya ! priye ! dayite ! prANavallabhe ! mere hI pramAda se usa duSTAtmAne tujhe harI hai| aba maiM kyA karU ? kahA~ jAU~ ? kisase pUchUM ? aura kyA kahU~ ? aise taraha 2 ke vikalpoM se usakI buddhi mArI gaI aura vicArahIna pAgala hokara vaha apanI purI meM vA padyamna caritra Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 bhramaNa karane lagA / duSTa kAma pizAca ke vazIbhUta hokara usane apane kuTumba, bandhugaNa, rAjakAjako prathambha chor3a diyA aura lar3akoMkI TolImeM vaha akelA DAvA~Dola phirane lagA / 85-90 / nagarakI galiyoM meM tathA vanameM hAya priye ! hAya priye ! karatA huA cakkara lagAne lagA mRr3habuddhiko vastra vA veSakI raMcamAtra sudhabudha na rahI / yoMhI itastataH bhaTakane lagA | 11 | binA vastrake dhUlise jisakA zarIra malIna rahA hai, jisake bAla rUkhe ho rahe haiN| jisake mukhakI kAMti jAtI rahI hai jisane kaMdhe para phaTe vastra dhAraNa kara rakkhe haiM, aisI dazA ko prApta ho rAjA hemaratha aneka nagaroM meM phirate 2 mohake vazIbhUta hokara daivayoga se ayodhyA meM pahu~cA / 62-63 / vahAM rAstemeM jAtI huI striyoM ko dekhakara unake pIche daur3ane lagatA aura kahane lagatA, he candraprabhA ! jarA Thahara jarA Thahara merI bAta to suna // 64 // aise vacana sunakara use unmatta pAgala jAnakara striyeM kaMkara pheMkakara patthara mArane lagIM aura kaI striyeM Dara kara dUra bhAgane lagIM / jidhara jisake pAsa jAve ve saba ise dUra hI se dutakAra dete the / isa prakAra galI galI meM bAjAra meM pAgala hemaratha DAvA~Dola phirane lagA / 95-96 / eka dina jaba rAnI candraprabhA jharokhe meM baiThI thI, taba usakI dhAyane rAjA hemarathakA rAjamahala kI tarapha daur3ate aura hAya 2 jora jora se cillAte hue dekhA aura pahacAna liyA ki ye to rAjA hemaratha hai / usakI nipaTa burI dazA dekhakara vaha atyanta duHkhita hokara rone lagI / 67-68 | yaha dekha kara candraprabhA bolI, he mAtA maiM tere rudanako dekhakara bar3I vyAkula ho rahI hU~ / isa kAraNa tU mujhe zIghra batA kisa duSTane terA apamAna kiyA hai ? binA kAraNa tU kyoM rotI hai ? / 96 -300 / taba dhAya ne uttara diyA, putrike ! kucha bhI kAraNa nahIM hai / yoM hI mere AkhoM meM AMsU A gaye haiM / jaba rAnIne bahuta Agraha kiyA aura kAraNa pUchA, taba dhAyane gadgad vANIse kahA, putrI ! tU to sukhameM magna hokara ne bhartArako bhUla gaI / parantu tere prANapyAre rAjA hemarathakI yaha dazA huI hai ki vaha tere Jain Education international 3c caritra www.jaibrary.org Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra 150 viyoga meM pAgala hogayA hai aura rAjakAja chor3akara idhara udhara mArA mArA phira rahA hai usake sAthameM nIca jAtike lar3ake haiM mujhase rAjAkI aisI durdazA dekhI sunI nahIM gaI isIse maiM duHkhita hokara rone lagI aura koI kAraNa nahIM hai / 301-303 / rAnI candraprabhA aise vAkyoMko sunakara, jinheM usane pahale kabhI nahIM sune the, kupita huI aura bolI, mAtA ! tUne acchA nahIM kiyA, isaprakArake asuhAvane vAkya jinako sunakara mujhe duHkha upaje, tujhe kahanA ucita na thaa| bhUle hue duHkhakI yAda dilAkara tU mujhe vizeSa duHkhI kyoM karatI hai ? // 304-305 / tU nIca kulako dAsI hai, isameM sandeha nahIM, aisA nahIM hotA to tU bhUle hue duHkhako yAda dilAkara kyoM ubhAr3atI aura mujhe duHkhita karatI ? 306 / tUne mujhe dUdha pilAyA hai, isaliye tU merI mAtAke samAna hai / yadi aisA na hotA to maiM terA bahuta bar3A aniSTa krtii| 7 / jisakA mukha pUrNamAsIke candramAke samAna hai, jisake netra caMcala haiM, jisakI prAkRti sundara hai, jisakI dIrgha aura supuSTa bhujA haiM, jisane apane rUpase kAmadeva ko bhI jItA hai aura aneka rAjA jisakI AjJA sirapara dhAraNa karate haiM, aise mere patikI tU mere sAmane nindA karatI hai|8-9| candraprabhAkI dhAyane samajhA ki, rAnIne merI bAta jhUTha samajha lI hai| aisA samajhane para vaha Age bhI mujhapara santApa karegI, isaliye ise rAjA hemarathako sAkSAt dikhA denA cAhiye, jisase isake cittakA sandeha dUra hojAya / 10-11 / aisA vicArakara usa catura dhAyane candraprabhA se kahA, putrI ! dekha abhI maiM tujhe tere sundara patiko dikhAtI huuN| taba candraprabhA bolI, acchA batA kahAM haiM ? usI samaya jaba pAgala rAjA, rAjamahala ke jharokheke nIce AyA, taba dhAyane usa bure veSa dhAraNa kiye hue rAjAko dikhAyA aura kahA putrI! tUne dekhA, gatise, lakSaNase, ceSTAse yaha rAjA hemaratha hI mAlUma par3atA hai ? rAnIne usake lakSaNoMse aura ceSTAse jAna liyA ki yaha merA pyArA pati hI hai jo pada padapara hAya priye ! hAya priye ! karatA huA cillA rahA hai / 12-15 / apane bhartArakI Jain Educa intemational For Private & Personal use only www.jabrary.org Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra SP - | aisI dazAko dekhakara vaha zoka karane lagI aura usake duHkhako dekhakara svayaM duHkhita hotI huI vicAgunna rane lagI-dhikkAra hai mere jIvanako, maiM mahApApinI hU~ jo mere viyogameM mere patiko aisI dazA ho rahI 151 // hai aura maiM rAjA madhumeM rama rahI hU~ dhikkAra hai isa strIparyAyako jisameM sadAkAla paravaza rahanA par3atA hai| isa prakAra jisa samaya dhAyake sAtha mahalameM rAnI candraprabhA apaneko bArambAra niMda rahI thI usI samaya vahAM rAjA madhu A pahu~cA / 16-16 / rAnI candraprabhA apane gUr3ha duHkhako chupAkara usake sanmukha khar3I ho gaI aura apane hAthoMse usake hAtha pakar3akara prema sambhASaNa kiyaa| rAjA bhI pUrvake samAna snehase usa gauravazAlinI rAnIko lekara mahalake Upara chatapara legayA / 20-21 / jisa samaya rAjA candraprabhA sahita aAnandase zaradaRtu sambandhI cAMdanI kI zobhA dekha rahA thA usI samaya eka dUsarI ghaTanA huI so isa prakAra hai ki-nagara kA caMDakarmA nAmakA koTavAla eka puruSako dRr3hatAse bAMdhakara lAyA aura rAjamahalake Upara jAkara rAjA ko namaskAra karake bolA mahArAja ima yuvA puruSane parastrIkA sevana kiyA hai isakAraNa maiM ise bAMdhakara Apake pAsa lAyA hU~ / isane jaisA aparAdha kiyA hai vaisA ise daMDa milanA caahiye| aisA kahakara aura hAtha jor3akara koTavAla khar3A rahA / 22-25 / taba krodhAyamAna hokara rAjA madhune hukma de diyA, ki koTavAla ! jaldI jAno aura isa pApIko zUlIpara cddh'aado| jo pApoMse DaranevAle rAjAoMke Age to doSa karanA to dUra rahA, doSa karanevAloMkI vArtA bhI vivekI jana nahIM kara sakate haiM / 2627 / rAjAke vacana sunakara aura jImeM atyanta krodhita hokara rAnI candraprabhA vinayase golI, he nAtha ! merI bAta suno| yaha puruSa rUpavAn aura yuvA hai| isako Apa kyoM prANarahita karanekI AjJA dete ho ? isane aisA kyA aparAdha kiyA hai ? // 28-26 / madhune uttara diyA-he vicakSaNa devI, isa pApIne parAI strIkA sevana kiyA hai / aura isa pApakA yahI daMDa hai dUsarA nahIM hai / taba rAnI muskarA kara thi _dain Educapinternational www.library.org Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adyumna caritra vinayase bolI, he svAmI, parastrI gamanameM kaunasA aisA bar3A pApa hai jo yaha becArA rUpayauvanasampanna puruSa zUlI para car3hAyA jAtA hai ? / 30.33 // rAjA madhu apane kukarmakI yAda bhUlakara bolA-priye, yaha mahAna vajrapApa hai| isase bar3hakara koI dUsarA pApa nahIM hai / 33 / yaha sunakara candraprabhAne phira kahA, mujhe to yaha koI pApakA kAma nahIM dIkhatA zrApa vRthA hI becAre ko zUlI dete ho| taba rAjA madhune zAstra pariNAma sahita pratyuttara diyA ki, - zlokaH-parastrIgamanaM nUnaM devadravyasya bhakSaNaM / saptamaM narakaM yAMti prANino nAtra sNshyH|| arthAt-parastrI sevana karanese aura devadravyako hajama karajAnese manuSya sAtaveM narakako prApta hotA hai isameM sandeha nahIM hai / 34-35 / yadi samasta pApa eka tarapha rakkhe jAveM aura parastrIsaMgamarUpa pApa dUsarI bAjU rakkhA jAya, to paradArAsevanakA pApa samasta pApoMkI apekSA vajanadAra nikalegA, aisA zAstrameM likhA hai / isaliye nizcaya jAno ki isase bar3hakara mahAn pApa nahIM hai / parastrIke lampaTI isa lokameM kalaMkita hote haiM, rAjadvArA badha baMdhanake daMDako pAte haiM, aura paralokameM narakako prApta hote haiN| isaliye parAI strI sarvathA tyAgane yogya hai / 36-37 / parAI strI bhogI huI vastu arthAt ucchiSTake samAna hai tathA buddhimAnoMko niMdita dhanadhAnyakA vinAza karanevAlI, pApakI khAna aura lar3AIkI jar3a hai ata. eva paranArIsevana sarvathA tyAgane yogya hai // 38 // rAjA madhuke aise vacana sunakara rAnI candraprabhA bolI:-yadi parastrIsevana karanA sacamucameM pAtaka hai aura Apa puNya pApake svarUpako bhalI bhAMti jAnanevAle haiM, to he nAtha ! mujha parAI strI ko Apane chala karake kyoM harI ? // 36-40 / Apane na merI mere pitAke ghara jAkara kuMvArI avasthA meM maMganI kI / aura na mere sAtha vivAha kiyA phira Apane merA haraNa kyoM kiyA, merA zIlabhaGga kyoM kiyA ? // 41 // candraprabhAke aise vacana sunakara rAjA madhu bahuta lajjita huzrA aura utkRSTa vairAgyako prApta - Jain Educatiemational www.jainedorary.org Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ afea hokara vicArane lagAH-hAya hAya mujha pApIne aisA jaganiMdya karma kyoM kiyA dharmAtmAoMko parastrIharaNa tathA parastrIsevana karanA sarvathA anucita hai / 42-43 / maiM to dharma adharma karmoM ko vA unake phaloM ko acchI tarahase jAnatA thA phira bhI mohake vazIbhUta hokara maiM aMdhA kaise ho gyaa|44| jo asatya hai vaha kabhI satya nahIM ho sakatA aura jo adharma hai vaha trikAlameM kabhI dharma nahIM ho sakatA aisA jAnakara jJAnavAnoMko adhArmika sakala nindanIka kArya kabhI na karanA cAhiye / 45 / yaha zarIra mAtAke rudhira aura pitAke vIrya se utpanna huaA hai| mala mUtrAdi azuci padArthayukta garbhasthAnameM rahA hai / mAtAke ugAlase bar3hA hai, atizaya nindyadvArase bAhara nikalA hai, apavitra saptadhAtumayI hai, aura carma se AcchAdita asthi tathA jAlakA piMDa hai| aise zarIrako dekhakara moha kaise kiyA jAtA hai / 46. 47 // hAya ! yaha jIva saMsArakI dazAko indrajAlake samAna asthira jAnatA bUjhatA huaA bhI mUr3ha hokara kyoM isI meM mohita hotA hai bar3I vicitratA hai / 48 / mere gharameM kyA manohara sundara rAniyA~ nahIM thIM phira mujha jar3amatine isa parAGganAkA haraNa sevana kyoM kiyA ? / 4 / jaisA meMne isa bhavameM pApakarma upArjana kiyA hai vaisA hI mujhe phala bhoganA pdd'egaa| kyoMki jaisA bIja bote haiM, vaisA hI phala utpanna hotA hai / 50 / kyA mere pAsa rUpayauvanasampannA bar3e aura unnata kuca dhAraMNa karanevAlI cittako curAkara vazIbhUta karanevAlI striyAM nahIM thIM, jo maiMne mohake jAlameM pha~sa paravanitA sevanarUpa ghRNita karma kiyA yaha moha hI narakakA le jAne vAlA aura saMsArakA kAraNa hai / 51-52 / dhana, dhAnya, strI, yauvana, paMcendriyake viSaya, senA, bandhuvarga, putra, mitrAdike tathA yaha jIvana koI bhI sthira nahIM hai / / 53 / isaprakAra jisa samaya viSayAbhilASAse virakta hokara rAjA madhu saMsArakI asAratAkA vicAra karate hue uttarottara vairAgya pariNatiko prApta ho rahe the, tathA usa parastrI sevana karanevAle puruSako chor3ane kI AjJA dekara apane mahalameM baiThe the, usI samaya eka munirAja AhAra leneke liye mahala kI - Jain Education Interational 13 www.jhelibrary.org Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamta tarapha aaye| unheM Aye dekhakara rAjA madhu aura candraprabhA harSita hote hue sanmukha gaye / 54-56 / ___ padyumna | RSIzvarakI atizaya bhaktipUrvaka tIna pradakSiNA dekara rAjAne kahA, "bhagavan ! tiSTho tiSTho AhAra caritra pAnI zuddha hai" // 57 / phira unhoMne munirAjako janturahita Asanapara biThAyA, Acamana karAyA, unake bhaktibhAvase caraNa prakSAlana kiye aura caraNodakako namana karake apane mastakapara car3hAyA / 58 / phira mana vacana kAyakI zuddhi sahita munirAjake caraNa kamaloMkI pUjA kI, vaMdanA kI aura apaneko pavitra kiyA / 59 / pazcAt rAjA madhune candraprabhArAnIke sahita kuzIlAdi pApoMkA pratyAkhyAna karake tyAga karake zuddha pariNAmoMse navadhA bhaktipUrvaka munirAjako AhAra dAna diyA aura mahAna puNya upArjana kiyA / 60-61 / jaba antarAyako TAlakara munivarane nirvighna pAraNA kara liyA, taba unhoMne "akSaya dAna ho" aisA AzIrvAda diyaa|62| jisake prabhAvase rAnAke yahAMpara paMcAzcarya hue / so ThIka hI hai "jo kArya bhAvase kiyA jAtA hai, vaha nizcayase saphala hotA hai"|63| dhyAna tathA zAstrAbhyAsameM! parAyaNa rahanevAle tathA para-padArtha mAtrameM mamatva bhAvako na dhAraNa karanevAle ve munirAja aAhAra grahaNa kara leneke bAda vanameM bihAra kara gaye aura vahAM aAtmasvarUpake dhyAnameM dattacitta ho gaye, jisake prabhAvase unhoMne cAra ghAtiyA karmo kA nAzakarake sura asuroMdvArA pUjya divya kevalajJAnako prApta kiyA 164.65 / vanapAlake mukhase yaha zubha saMvAda pAkara rAjA madhune aAnandabherI bajavAkara sAre nagara nivAsiyoM ko saceta kara diyA aura gajapara savAra hokara apane kuTumbI tathA parijanoMke sAtha bhakti. pUrvaka vandanA ke liye cala pdd'aa| jaba usane kevalI bhagavAna ko dekhA, taba hAthIse utara kara aura rAjacinhoMko chor3akara aSTAMga namaskAra kiyaa| jisake uttarameM munirAjane "dharma vRddhi ho" aisA prAzIrvAda diyaa| madhu mahArAjane vinayapUrvaka dharatImeM baiThakara aura hAtha jor3akara nivedana kiyA ki, he prabho mere Upara kRpA karake mujhe jinadharma kA svarUpa samajhAiye / 66-70 / rAjAke praznako sunakara Jain Edalon intemational For Privale & Personal Use Only wwwelibrary.org Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 155 - - - muni mahArAja bole, he mahAmati rAjA ! jina bhagavAna ke kahe hue dazaprakArake dharmako maiM saMkSepameM / / kahatA hU~ jisake prabhAvase bhavya jIvoMko svaga mokSakA sukha sahajameM mila sakatA hai, anya sAmAnya caritra vastutroMkI to vArtA hI kyA hai ? / 71-72 / jo vivekI jIva haiM, unheM samyaktva sahita daza prakArakA dharma tathA bArahoM vrata bar3I bhaktise dhAraNa karanA cAhiye 73 / isa saMsArake caritrako duHkhadAI aura asAra jAnakara jinendrakathita dazaprakAra ke dharmakA hI zaraNa lenA ucita hai| dhana, dhAnya, koza, ratna, kuTumbAdika kisImeM sAra nahIM hai / 74-75 / dharmakA svarUpa sunate hI rAjA madhu parama vairAgyako prApta huaaa| usane apane jyeSTha putrako vidhipUrvaka rAjyakA kAryabhAra sauMpakara digambara muniyoMkI padavI ko prApta kara lI arthAt usane digambarI dIkSA le lI, usakI pariNItA paTTarAnI ne bhI AryakA vrata aGgIkAra kiyA 76-77 / isI prakAra kaiTabhane bhI jo ki madhukA choTA bhAI thA, apanI strIsahita dIkSA dhAraNa kara lI arthAt kaiTabha muni hogayA aura usakI patnI AryikA ho gii|78| jaba candra. prabhAne dekhA ki maiM donoM orase bhraSTa huI merA pati to rAjakAja chor3akara mere virahameM pAgala ho gayA aura rAjA madhu dIkSA dhAraNakara nagna digambara ho gyaa| taba vaha bhI atizaya bhakti bhAvase AryikA ho gaI 76 // isa prakAra ina sarva jIvoMne vairAgyasahita durdhara tapazcaraNa kiyA aura gurubhaktimeM parAyaNa hokara / aneka jaina zAstra paThana kiye, jisase zAstra rahasyake pUrNa vettA hokara puNyayogase samAdhimaraNa karake ve sabake saba svargaloka ko prApta hue|80-81| candraprabhA kA jIva devAMganAkI avasthA rAjA madhuke jIvake sAtha cirakAla taka sukha bhogakara malina karmake yogase acyuta svargase cayakara vijayAddha parvatapara giripattana nAmake nagarameM jo hAra nAmakA rAjA aura harivatI nAmakI rAnI thI, unake kanakamAlA ! nAmakI putrI huii|82-84| so yahI kanakamAlA meghakUTa nAmake ramaNIka nagarake rAjA kAlasaMvarakI / Jain Educal interational For Privale & Personal Use Only www.atelibrary.org Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhAna rAnI huI hai / 85 / aura jo rAjA madhukA jIva tapazcaraNake prabhAvase solahaveM svargameM deva huA thA, vaha devagatike divyasukhako bhogakara aura Ayuke antameM vahAMse cayakara pUrva puNya ke prabhAvase dvArikA || caritra nagarImeM yAdavoMke zreSTha kulameM kRSNanArAyaNakI rAnI rukmiNIke garbha meM AyA hai|86.87| aura kaiTabha kA jIva kucha dina pazcAt kRSNakI jAmbavatI rAnIke garbha meM AyA hai|88| aura jo rAjA hemaratha apanI candraprabhA rAnIke viyogameM pAgala hogayA thA vaha duHkhasAgararUpa saMsArameM cirakAlaparyanta nIca yoniyoMmeM paribhramaNa karatA huaA karmayogase manuSya hokara aura phira kutapase marakara dhUmaketu nAmakA asuroMkA nAyaka deva huaaa|86.90| yahI daitya vimAnameM baiThakara AkAzamArgase krIr3A karatA huA jA rahA thA, so daivayogase rAtrike samaya usakA vimAna dvArikA nagarImeM rukmiNIke mahala para, jisameM ki bAlaka thA, Ate hI kuNThita ho gyaa| taba use jJAnase pragaTa huaA ki, pUrvabhavameM jisa madhurAjA ne chala balase merI strIko harA thA, vahI merA bairI yahAM janmA hai| taba vaira bha~jAneke vicArameM vaha duSTa daitya becAre chahadinake choTe bAlako harakara le gayA, aisA jAnakara he nRpati kisIse baira kadApi nahIM karanA cAhiye / / 1.63 / isa saMsArameM baira bhayaMkara duHkhakA dene vAlA hai isase dharmakA vinAza hotA hai aura narakAdi kugatimeM ghora vedanA sahanI par3atI hai / 94 / jJAnavAnoMko saMsArake kAraNabhUta baira virodhakA aisA kaTuka pariNAma jAnakara use sarvathA tyAgadenA cAhiye / 95 / isaprakAra zrI sImaMdharasvAmIkI divyadhvanise padmanAbhi cakravarti Adi zrotAgaNoMne pradyumnakumArakA sampUrNa vRttAnta sunA, jisase sarva jIvoMke pariNAmoMmeM atizaya zAMti sthApana ho gaI / / 6 / kRSNaputrakA vRttAMta sunakara nArada muni atyanta praphullita hue aura apane kAryakI siddhi huI jAnakara tIrthezvarako aSTAMga namaskAra karake samavasaraNa se bAhara nikala Aye / / 7 / zrIkRSNake premabandhanakI preraNAse unake putrako dekhanekI abhilASAse vijayAddha parvatake meghakUTa nAmaka nagarako prApta hue| aura Jain Educale intemnational For Privale & Personal Use Only www.janorary.org Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra vahAMke rAjA kAlasaMvarakI sabhAmeM jAkara pahu~ce / / 8-99 / nArada muniko AtA dekha rAjAne apane siMhAsanase uTha sanmukha jAkara aura bhaktipUrvaka arghapAdyAdi dekara unakA yathocita sanmAna kiyaa| taba nAradajI AzIrvAda dekara sundara zrAsanapara virAja gaye aura thor3I dera taka pramabhAvase rAjA kAlasaMvara se vArtAlApa karate rahe / pazcAt ve bole:-rAjan ! maiM tumhArA antaHpura (raNavAsa) dekhanA cAhatA hU~ / 400-2 / rAjAne uttara diyA he svAmin ! bahuta acchA, Apa apane caraNakamalakI rajase mere gRhako pavitra kIjiye / 3 / taba nAradajI tatkAla hI kRSNaputrako dekhanekI utkaMThAse raNavAsameM cale gye|4| rAnI kanakamAlAne nArada muniko pAyA dekhakara bhaktipUrvaka namaskAra kiyA, aura arghapAdya tathA Asana dekara unakA satkAra kiyaa| thor3I dera baiThakara muni bole, rAnI : maiMne sunA hai ki tere gUDhagarbhase putrakI utpatti huI hai ? taba vaha bolI, he nAtha Apake caraNakamaloMke prasAdase huA to hai| yaha sunakara nAradajI bole, devI tU apane sukhakArI putrako dikhA to sahI, kahAM hai ? taba rAnI kanakamAlAne pradyumnakumArako lAkara munike caraNoM meM DAla diyaa| munine usake sirapara hAtha rakhakara AzIrvAda diyA ki "he putra tU ciraMjIva raha ! cirakAla sukhI raha ! aura apane mAtA pitAoMke manorathako saphala kara / " / 5-6 / nAradajIne phira rAnI se kahA, he devI! tU bar3I bhAgyazAlinI hai jo tere aisA bhavya aura sarva zubhalakSaNoMkA dhAraka putra utpanna huA hai| merI abhilASAse terA yaha putra cirakAla jIvita rahe / 10 / isaprakAra kRSNaputrako dekhakara praphullitavadana nAradajI antaHpurase bAhara nikala Aye aura rukmiNIke mahalako jAneke manorathase dvArikAko ravAnA ho gaye / 11 / dvArikAmeM pahu~cate hI nAradajI pahale madhusUdana zrIkRSNanArAyaNase mile aura pIche rukmiNIse mile / rukmiNI ko pradyumnaviSayaka sampUrNa vRttAMta, jo sImaMdharasvAmIne divya dhvanise varNana kiyA thA, kaha sunaayaa| arthAt pradyumnakA sthAna, usakI pUrvabhavakI vArtA, vaya, rUpa, lakSaNa, usake AgamanakA kAla vA cihna ___Jain EducaHDHintemational For Privale & Personal Use Only www.jamelibrary.org Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 kaha sunAye aura yaha bhI pragaTa kara diyA ki vaha solaha lAbha tathA do vidyAoM sahita dvArikAmeM prayukta AvegA / 12-14 / yaha vRtAnta sunakara rukmiNIko athAha Ananda huA / isa prakAra putravArtAko sunAkara aura kRSNanArAyaNa tathA rukmiNIko prasanna karake nAradajI apane yathocita sthAnako cale gaye / 15 / nAradajIke vAkyoMse prItiyuktA rukmiNI apane ciraMjIva putrakI yAda karatI huI aura usake AgamanakIbATa dekhatI huI sukhase rahane lagI / 16 / yAcArya kahate haiM: - isa prakAra saMsArI jIva karmake bandhanameM par3e hue cAroM gati sambandhI sukha duHkhAdike yoga se nirantara nAnA yoniyoM meM paribhramaNa karate haiM / isaliye nirmala buddhike dhAraka apane hitAbhilASI bhavyajIvoMko svargamokSakA dAtA jinezvarapragIta soma arthAt candramA ke samAna nirmala 'dharma' sadAkAla dhAraNa karanA cAhiye | 417| iti somakIrti AcArya viracita pradyumnacaritra saMskRtagranthake navIna hindI bhASAnuvAdameM pradyumna kumArake pUrvabhavakI vArtA tathA nAradakathita kRSNaputrakI vArtA se rukmiNIkI prasannatAkA varNanavAlA AThavA~ sarga samApta huaa| navamaH sargaH pUrvapuNya ke prabhAvase zrI pradyumna kumArane rAjA kAlasaMvarake mahalameM apanI sundaratAse manuSyamAtra ke cittako vazIbhUta kara liyA / vaha jyoM 2 bAlyAvasthA se bar3A hotA gayA, tyoM-tyoM usakA kalAkauzalya isaprakAra bar3hatA gayA, jaise doyajake candramAkI kalA dinoMdina bar3hatI jAtI hai | 1 | sarva strIpuruSa usa manohara bAlaka ko bar3I prasannatA se pyAra karane lage aura hAthoMhAtha khilAne lage / kyoMki, puNyavAna jIva sabako pyArA lagatA hai |2| jyoM 2 pradyumnakumAra bar3A hotA gayA, tyoM tyoM rAjA kAlasaMvarakI Rddhisiddhi dhanadhAnyAdika samasta vRddhiko prApta hotI gaI / 3 / yaha kumAra rAjA aura rAnI donoM ko prANase pyArA lagane lgaa| so ThAka hI hai, saubhAgya aura premapAtratA pUrva puNyake udayase Jain Educan International caritra www.jhelibrary.org Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praganna MARATHASE murareATHI prApta hotI hai / 4 / yaha kumAra bAlyAvasthAko ullaMghanakara kramase yauvana avasthAko prApta huaa| parantu yuvAvasthAke sAtha 2 use kAmavikAra utpanna nahIM huaa|5| thor3e kAlameM hI pradyumnakumAra zAstroMmeM va caritra zastravidyA meM pravINa ho gayA, aneka prakArakI kalAmeM kuzala hogayA, guNagaNasampanna ho gayA aura sAhasa dhIratA vIratAmeM saba zUravIroMmeM agrasara hogyaa|6| jo zatrugaNa mahA sAdhanasahita apane balake ghamaNDameM cakacUra hokara jaMgI senA lekara rAjA kAlasaMvarapara car3hAI karaneko aAte the, unase pradyumnakumAra senAsahita svayaM yuddha karatA thaa| aura unheM jItakara unakI senAko dazoMdizAyoMmeM bhagA detA thaa| kyoMki usakA puNya prabala thA aura yaha nizcaya hai ki, puNyake yogase jIta hI hotI hai / 7-8 / isa prakAra pradyumnakumArane car3hAI karake Aye hue aneka zatruoMko parAsta karake ujjvala kIrti sampAdana kI, aura phira bar3I bhArI senA aura sAdhanoMke sahita digvijaya karaneke liye kUca kiyaa|| aura saMgrAmameM dhIratA, vIratAko dhAraNa karanevAlA vA mahatI senAke adhIzvara jo 2 vidyAdhara the, una sabake dezoMmeM senA sahita gamana kiyA / 10 / isaprakAra sampUrNa zatruoMko parAsta karake-digvijaya karake kucha dinoMmeM pradyumnakumAra bar3I bhArI vibhUtike sahita apane nagarako lauTa Aye / 11 / jaba rAjA kAlasaMvarane sunA ki, pradyumnakumAra digvijaya karake prAgayA hai, taba usane apane mantrI zrAdikoM ko aAjJA dekara nagarIko nAnAprakArake dhvajAtoraNAdikoMse zRGgArita karAI / 12 / aura mahotsavasahita kumArakA nagarameM praveza kraayaa| kumArane pitAko dekhakara unheM vinaya vA bhaktisahita namaskAra kiyaa| usa samaya rAjA kAlasaMvarane apane vijayI putrako dekhakara aAnandameM magna hokara vicAra kiyA ki, maiMne pahale ise vanameM yadyapi yuvarAjapada de diyA hai parantu vaha bAta sabako pragaTa nahIM hai| isaliye aba meM ise sarve manuSyoMke sAmhane yuvarAjapada pradAna kara dUM to acchA ho / 13-14 / aisA vicAra kara isa kAryake liye rAjA kAlasaMvarane zubhamuhUrta va zubhayogameM deza dezAntarake rAjAoMko AmantraNa Jain Educa interational www.jahelibrary.org Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cariH - dekara bulavAyA aura samasta maNDalIke samakSameM pradyumnakumArase kahA, he putra ! merI bAta dhyAna dekara suna-jisa samaya tU banameM apanI mAtAke gUDhagarbhase utpanna haA thA. usI samaya maiMne tere zubhalakSaNoM ko dekhakara tujhe prasannatAse yuvarAjapada pradAna kara diyA thA / 16-17 / parantu yaha bAta sabako pragaTa nahIM hai| isakAraNa aba maiM sabakI sAkSose tujhe yuvarAjake padapara sthApita karatA huuN| so tU ise harSase svIkAra kara / 18 / taba pradyumnakumArane pitAkI AjJAnusAra bar3I prasannatAse yuvarAjapada aGgIkAra kiyaa| kyoMki rAjya pAnA kise priya nahIM hotaa|16| isa mahotsavakI khuzImeM rAjA kAlasaMvara ne yAcakoMko bahutasA dAna diyA mvajanoM mitravoM ke tathA anyAnya logoMke saba manoratha pUre kiye / 20 / isase pradyumnakumArakI kIrti pRthvImeM phaila gii| aura vaha nagara to pradyumnakI kathAse hI saba orase paripUrNa ho gayA / 21 // rAnI kanakabhAlAke sivAya, rAjAkAlasaMvarakI anya pAMcau rAniye aura thIM, jinase pAMcaso vidyA vizArada putra hue the|22| ve nitya prAtaHkAla uThakara apanI 2 mAtAko vinayamahita praNAma (pAvA~Dhoka) karate the|23| ekadina mAtAoMne apane putroMse krodhita hokara kahA.he zaktihIna kuputro! tuma hae jaise na hue| tumhArI utpattise kyA lAbha huA ? jaba tumhAre dekhate 2 jisakI jAtipAMtikA kucha patA nahIM hai, uma pApI duSTAtmAne tumhArA rAjya arthAt yuvarAjapada le liyA aura tuma kore raha gaye, taba tumhAre jInese kyA ? isase to mare hI acche the|24-25| tuma sabako cAhiye ki, ekatra hokara use jitanI jaldI ho sake dhokhese mAra ddaalo| kyoMki isake jIte jI tumhArA kucha bhI nahIM hai, arthAt tumheM kucha bhI nahIM milegA / 26 / duSTa putroMne apanI mAtAoMke abhiprAyako samajha liyA aura sabane milakara yaha nizcaya kara liyA ki, bane jisa upAyase pradyumna ke prANa lenA cAhiye / 27 / unhoMne tatkAla apanI mAtAoMse kahA ki, jaisI ApakI AjJA hai, vaisA hI hama zIghra prayatna kareMge aura Jain Educa interational For Privale & Personal Use Only www.jalhalbrary.org Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAra karake ve bAhara nikala Aye |28| pazcAt ve sabake saba duSTa mAyAcAra karake kAmadeva se Akara ke mila gaye aura zIghra hI usase UparI prIti karane lage | 26 | ve sadAkAla pradyumnake khAna, pAna, 161 zayana, zrAsanAdika meM ghAtakA maukA dekhane lage / yahAM taka ki, ve duSTa pradyumnake bhojana, pAnake padArthoM meM viSa milAne lage / parantu daivayoga se vaha viSa amRtarUpa pariNamane lgaa| pUrva puNya ke prabhAvase duHkhakArI padArtha bhI sukhakArI ho jAtA hai / jaba duSToMne dekhA ki, hamane hajAroM upAya race, parantu puNyayoga se pradyumnakA kucha bhI bigAr3a na huA, taba kupita hokara unhoMne use naSTa karanekA eka dUsarA upAya apane manameM sthira kiyA / 32 | tadanusAra ve duSTa bhrAtA vajradaMSTrako apanA aguA banAkara aura vizvAsa dilAkara pradyumna kumArako vijayArddha zikhara para le gaye | 33 | vahAM unhoMne jinendra bhagavAnakA zubhra zaradaRtuke bAdaloMke AkAra ko dhAraNa karanevAlA, hajAra zikharoM vAlA, manohara, ratnasuvarNamayI jinamandira dekhA / usake bhItara jAkara una sabane jina bhagavAnakI vandanA kI / 34-35 / pazcAt ve saba jinamandirase bAhara nikalakara dvAra para khar3e ho gaye | 36 | jaba sabane girizikharapara gopura dekhA, taba vajradaMSTra mahAdhUrta bolA, bhAiyoM ? maiM tumheM eka bar3I acchI bAta batAtA hU~, jise bar3e vidyAdhara kahate cale Aye haiM / vaha yaha hai ki, jo koI isa gopura ke bhItara jAyagA use sukha vA rAjyakA denevAlA manovAMchita lAbha hovegA / pazcAt vaha kuzalatA se lauTa AvegA / yaha bAta kisI sAmAnya puruSakI kahI huI nahIM hai / kintu vRddha vidyA - dharoMkA aisA kathana hai / yaha kadApi satya nahIM hai / so tuma saba yahIM tiSTho maiM jAtA hU~ aura tumhAre liye zIghra lAbha lekara AtA hU~ / 37-40 / tava parAkramI pradyumnakumAra vajradaMSTrase bolA, bhAI ! kRpAkara mujhe AjJA do, to maiM isa gopura meM jAkara lAbha le AtA hU~ | 41| taba kuTila zrAzayakA dhAraka vajradaMSTra bolA, pradyumna ! tU mujhase 41 Jain Educa International caritra www.jaelibrary.org Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko caritra kyA pUchatA he acchI bAta hai tU hI jA / 42 / taba santuSTa hokara saralacitna pradyumnakumAra zIghra hI usa gopurameM calA gyaa| jaise koI niHzaMka hokara apane ghara meM ghusatA hai / 43 // kumAra vegase Age | bar3hA aura bIcameM pahu~cate hI usane jorase zabda kiyA tathA pairoMse dvArako dhakkA diyaa|44|| zabdako sunate hI bhujaMganAmA deva jAga uThA aura krodhase lAla hokara pradyumnakumAra para jhapaTake bolAHare pApI durAcArI adhama manuSya tUne merA divyasthAna kyoM apavitra kiyA ? / 45-46 / kyA tUne nahIM sunA hai ki jo mere gharameM pAMva bhI rakhatA hai, usako maiM dekhate hI mAra DAlatA hU~ ! terI kyA mauta zrA gaI hai athavA kimIne tujhe bahakA diyA hai taba pradyumnakumAra dhIravIratAse bolA, re asurAdhama ! mUr3ha ! tU kyoM vRthA hI garaja rahA hai ? tujhameM kucha bala ho, to mere sAmhane aa aura mujhase yuddha kara, jisase tujhe abhI mAlUma ho jAya ki, zUratA kise kahate haiM aura kAyaratA (Darapokapana) kise kahate haiM / 47-49 / jyoM hI devane aise zabda sune, tyoMhI vaha krodhita hokara pradyumnakumAra para uchalA / taba donoM zUravIroM kA mahAbhayaMkara mallayuddha huaa| donoM ghussA, muTThI, capeTa vA hu~kArakI dhvanise cirakAla taka lar3ate rahe / 50-52 / antameM bhujaMganAmAdeva hAra gayA aura vaha kumArake caraNoM meM girakara namaskAra karake volA, he nAtha ! maiM ApakA cAkara hU~ aura Apa mere svAmI ho| isaliye mujhapara kRpA karo aura merA aparAdha kSamA karo / 52-53 / isaprakAra vinayase prasanna karake devane zrIpradyumnakumAra ko eka suvarNamaya ratnajaTita siMhAsanapara biThA diyaa| usa para virAjamAna hokara unhoMne devase pUchA, tuma kauna ho, aura kisa vAste isa parvatakI guphAmeM rahate ho ? vinayase apane zarIrako jhukAkara deva bolA, svAmI ! maiM satya 2 nivedana karatA hU~, Apa dhyAnase suneM,-maiM yahAM Apake liye hI cirakAla me nivAsa karatA huuN| isakA khulAsA hAla isa prakAra hai ki,-54-56|| isI vijayAddha parva para alaMkAra nAmakA eka uttama nagara hai jo samRddhazAlI logoMse saghana Jain Edual interational www. library.org Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / ho rahA hai / usameM eka guNoMkA sAgara kanakanAbhi nAmakA rAjA rAjya karatA thA, jisakI anilA || pradyumna nAmakI rAnI pativratAkI dhurIko dhAraNa karanevAlI thii|57-58| rAjA rAnI icchAnusAra krIr3A karate carita hue sukhase rAjya karate the, jisase AnandameM magna hokara unhoMne vyatIta hotA huA samaya nahIM jAnA // 56 / kucha dinoMmeM svargase cayakara eka atizaya sundara aura guNavAna putrane jo ki devoMke samAna thA, unake yahAM avatAra liyaa| usakA hiraNyanAbhi nAma rakkhA gyaa| rAjA kanakanAbhi ne cirakAla paryanta rAjya karake aura nirantara sukha bhogakara ekadina rAjyalakSmIko vinAzIka aura yauvanako kSaNabhaMgura jAna kara viSayoMse virakta citta ho vairAgyase apane hRdayako vibhUSita kiyaa| aura apanA sArA rAjya putrako sauMpa diyA tathA parama udAsInatA sahita vanameM jAkara zrIpihitAzrava munirAjako parama bhaktise aSTAMga namaskAra kiyA aura usane digambarI dIkSA le lii|60-63|| pazcAt guruke pAsa dvAdazAGga paThana kiyA aura ghora tapazcaraNa kiyA, jisase ghAtiyA karmoMkA vinAza kara zrIkanakanAbhine kevalajJAnako prApta kiyaa|64| bhavyajIvoMko upadeza diyA aura cAra aghAtiyA karma naSTa kara muktilakSmIke gRhako prApta kiyA, jahAM anante siddha virAje haiM aura ananta prAtmIka sukhakA anubhava karate haiM / 65 / tadanantara rAjA hiraNyanAbhi kaMTakarahita aura zatruse rahita hokara rAjyakA kArabhAra uttamatAse calAne lgaa|66| eka dina jaba hiraNyanAbhi rAjA apane mahalake Upara tiSThA huA thA, usa samaya usane bar3I bhArI vibhUti aura bar3I bhArI senAsahita kisI daityendrake rAjyako dekhaa| usa Azcarya kAraka rAjya sampadAko dekhakara usane apane mana meM socA ki, merI rAjya sampadA isase bilkula hIna hai| isaliye dhikkAra hai, mere jIvanako vA merI rAjya vibhUtiko / 6768 / maiM bhI aisI hI koI vidyA sAdhana karUM, jisase mujhe manovAMchita rAjya vibhava prApta ho / bahuta bAra vicArakara usane isI bAtakA dRr3ha saMkalpa kara liyA aura apane choTe bhAIko rAjyakA kArabhAra samhalAkara Apa vidyA sAdhanArtha www. Jain Educ brary.org Interational Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddha nAmaka vanako calA gayA / aura tapasyA karane ko udyata ho gayA / vahA usane guruke dvArA pAI utkRSTa vidyAoM kA sAdhana kiyA / pazcAt puNyake prabhAvase rohiNI vidyAkA sAdhana karake aura usakI siddhi se atizaya prasanna hokara mahAn utsavake sahita vaha apane alaMkAra nAmaka nagarako lauTa AyA / 66-71 / tathA choTe bhAIse rAjyakA kArabAra apane hAthameM lekara aMkuza rahita svataMtra hokara rAjya karane lagA / vidyAoMke dvArA sAdhana kiye vaibhavase indrake samAna zobhita hotA thA / isaprakAra rAjA hiraNyanAbhane puNya ke prabhAvase cirakAla taka rAjyasukha bhogA / 72 / eka dina vaha rAjA saMsArako niHsAra jAnakara vairAgyako prApta ho gayA / aura tatkAla hI rAjyAbhiSeka pUrvaka apane putrako vibhUtisampanna rAjya sauMpa kara zrInaminAtha svAmIke samavasaraNameM gayA / / 73-74 | usane jinezvarako namaskAra kara parama bhaktise hAtha jor3akara vinatI kI ki : - he bhagavan / yaha saMsAra asAra hai, mujhe isa bAtakA bhalI bhAMti zraddhAna ho gayA hai / maiM anAdikAla se saMsAra meM la rahA hU~ ataeva he tIna bhuvanake nAtha ! saMsArakA nAza karanevAlA koI utkRSTa vrata mujhe pradAna karo / 75-76 / taba naminAtha svAmIne uttara diyA, he bhavya ! tUne bhalA vicAra kiyaa| jinezvarI dIkSA bhAgiyoM ko prApta nahIM hotI hai / isaliye tU saharSa mahAvrata aGgIkAra kara / jisa samaya rAjA hiraNyanAbhi dIkSA grahaNa karaneko tatpara huA, usI samaya vidyAoMne hAtha jor3akara vinatI kI ki, he nAtha! Apa to aba jinendra bhASita dIkSA lete ho, hama Apake binA anAtha ho jAveMgI, batalAo ki, hama kyA kareM / 77-76 / yaha sunakara rAjA hiraNyanAbhine zrInaminAtha svAmise pUchA, he bhagavan / ina vidyAkA kyA karanA cAhiye ? inakA svAmI kauna hogA ? Apa dayAkara pragaTa kIjiye |80| taba jinendra divyadhvani khirI ki, :- he vatsa ! ina vidyA troMkA jo svAmI honahAra hai, use maiM pahale hI batAtA hUM, dhyAna dekara suno / 81-82 1 Jain Educah International dyamna duH www.jagibrary.org Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banna harivaMzaziromaNi zrI neminAtha tIrthakarake jo jyeSTha bhrAnA, navameM nArAyaNa, dvArikAnAtha, zrI kRSNarAja hoMge, tathA unakI jo guNavatI, rukmiNI nAmakI rAnI hogI, usake garbhase puNyake prabhAvase pradyumna nAmakA mahAbalI putra hogA / so jaba vaha maNigopurameM AvegA, taba vahI balavAna, parAkramI, dhIra, gaMbhIra, rUpavAna kumAra ina vidyAproMkA svAmI hogaa| jina bhagavAnake mukhase aisI vArtA sunakara rAjA hiraNyanAbhine mujhase kahA ki, jo koI garvazAlI, balavAna, tathA sarvamAnya puNya, maNigopurameM zrAve aura tujhase yuddha karaneko kamara kasake taiyAra ho jAve, vahI ina saba vidyAoMkA nAyaka hogA, isaliye tuma "gopura" meM jAgo aura vahIM tiSTho / itanA kahakara rAjA hiraNyanAbhine dIkSA grahaNa kara lii| / 83-88 / aneka zAstra paThana kiye, aAtma svarUpakA dhyAna kiyA, ghAtiyA karmoM kA vinAzakara kevalajJAna prApta kiyA aura antameM aghAtiyA karmoM ko nirmUlakarake paramapadako prApta hue|8| ajJAnusAra maMtra maNDalakI rakSA karatA huA aura ApakI vATa dekhatA huA he mahAbhAgya usake kahaneke kAraNa maiM isa gopurameM rahatA huuN|90| aba Apa ina maMtragaNoM ko (vidyAoMko) grahaNa karo ye nidhi tathA koSa bhI aGgIkAra karo kyoMki he vibho mujhe yahAM rahate bahuta samaya bIta gayA hai / pazcAt amolaka ratnoMkA banA huaA mukuTa aura divya AbharaNa dekara aura pradyumnako pUjA karake ve vidyAyeM bolii|9162|| he mahArAja ve zrInaminAtha svAmIkI divyadhvanise hamane jaisI ApakI zobhA sunI thI vaisI hI Aja sAkSAt dekhii| Apa hI hamAre svAmI ho isameM sandeha nhiiN| hama saba ApakI kiMkarI haiM hamAre lAyaka cAkarI ho so kho||3| taba zrIpradyumnakumAra bole-Ajase hamane tumheM apanA kiMkara kiyA yaha nizcaya smjho| aba jaba hama yAda kareM tava hAjira honA / 4 / udhara jaba vajadaMSTra dhUrtane dekhA ki gopura guphAke bhItara pradyumnako bar3I dera laga gaI hai taba | vaha prasanna hokara apane bhAiyoMse bolA-bhrAtAgaNa saca samajho Aja daityake dvArA pradyumna mArA gyaa| Jain Educa international R www. library.org Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ calo aba aAnandake sAtha ghara cleN| aisA kahakara jyoM hI ve loga ghara calaneke liye uThe tyoM hI / pradyumna || unhoMne guphAse nikalate pradyumnako dekhA / / 95-97 / use uttamotama AbhUSaNa pahane hue aura devoMse caritra pUjita dekhakara ve saba rAjakumAra garvagalita ho gye| parantu apane manameM bhAvako chupAkara mAyAcArI se usase mile aura phira usa bhole kintu balavAna pradya mnako kAla guphAkI ora le cale / / 8-66 / guphAse kucha dUra saba khar3e ho gaye taba vajadaMSTra dhUrteza bolA-jo koI isa guphAke bhItara jAvegA | use aneka sukhadAyaka iSTa vastuoMkI prApti hogI isaliye he bhrAtAgaNa tuma kiMcit kAla yahIM Thaharo maiM guphAmeM jAtA hU~ aura abhI kArya siddha karake lauTa AtA huuN|100-101| taba saralasvabhAvI pradhu - mnakumAra bolA bhAI sAhaba kRpAkara mujhe hI guphAmeM bhejo to acchA ho / 2 / yaha sunakara vajadaMSTane khuzIse use jAne kI AjJA de dii| taba bholA pradyumna zIghra hI guphAmeM isaprakAra calA gayA jaise koI manuSya prasannatAse niDara hokara apane ghara meM praveza karatA hai / 3 / kAla guphAke bhItara pha~sate hI zrIpradyumnakumArane eka vajrapAtake samAna atizaya DarAvanA kAnoMko burA lagane vAlA karkaza zabda kiyaa|4| jisake sunate hI guphAnivAsI rAkSasendra cauMka uThA, aura krodhase aruNa netra kiye hue tatkAla pragaTa ho gyaa| pradyamna se bolA are pApI ! durAcArI ! narAdhama ! tUne mere pAvana sthAnako bhraSTa kyoM kiyA ? kyA tUne isa guphAkA hAla pahale nahIM sunA thA, jo yamarAjake ghara jAneke liye yahAM AyA hai / 5-7 / usake ukta vacana sunakara balavAna pradyumna bole, re nIca ! kevala bakanese hI yahAM puruSArtha prApta nahIM hogaa| yadi tujhameM adbhuta zakti hai, to mujhase Akara yuddha kara / re nIca ! jinakA kevala nIca puruSoM meM vyavahAra hotA hai, aisI gAlI vRthA kyoM detA hai ? |99re zaTha yadi tU zUravIra hai, dhIra hai, aura raNakalAmeM catura hai, to zIghra hI mujhase yuddha kara ! vilamba kyoM kara rahA hai ? usaka tejasvI vAkyoMko sunakara vaha rAkSasarAja krodhita hokara || L library.org Jain Educ Interational Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna calA, udhara pradyumna bhI kupita hokara sAmanA karane lgaa| donoM orase balganA tarjanA capeTikA aura / muSTiyoMse cirakAla taka mallayuddha huA / parantu jaba rAkSasane dekhA ki, pradyumna ajeya hai, jItA nahIM || caritra jA sakatA hai, taba usake pUrvapuNyake prabhAvase vaha bhaktipUrvaka caraNoM meM gira par3A / 10-13 / pazcAt usane kamala nAlike taMtuoMke samAna do bArIka caMvara, eka nirmala chatra, eka pavitra ratna, eka sundara talavAra, vastrAbhUSaNa, vA puSpa itane padArtha pradyumnakumAra ko bheMTameM diye aura khaa,-14-15| he nAtha maiM ApakA kiMkara hU~, Apa mere svAmI ho| taba kumAra use vahIM sthApana karake chatra ca~varAdi sAthameM lekara usa vikarAla kAlaguphAse bAhira nikala AyA / 16 / ___ jaba duSTa bhrAtAoMne dekhA ki, pradyumna phira bhI daivayogase baca gayA aura divya vastrAbhUSaNa pahane hue, devase pUjita hokara, sUryake samAna pratApapuMja dikhAtA huaA, prasannatAse calA A rahA hai, taba unakA mukha udAsa par3a gayA / 17 / isaprakAra jaba dvitIya lAbha sahita puNyAtmA pradyumna bhAiyoMke pAsa AyA taba ve UparI prasannatAse phira mile aura usa bhole svabhAva vAle rAjakumArako tIsarI nAga nAmakI guphAkI tarapha le gaye / 18 / guphAse dUra khar3e hokara vajradaMSTra dhUrteza pUrvavat mAyAcArIse bolAjo koI isa guphAmeM zIghratAse praveza karegA use cintita padArtha prApta hogA / 16 / isakAraNa abakI bAra to maiM hI jAtA hU~ aura zIghra devadatta lAbha lekara lauTa AtA huuN| tuma yahIM tthhro|120| taba vinayasahita pradyumna kAmadeva bole bhAImAhaba kRpAkara pahaleke samAna abakI bAra bhI mujhe aAjJA do to lAbhake liye meM isa guphAmeM bhI jaauu|21| taba vajUdaMSTra bolA-isameM kyA pUchate ho? tumase meM kyA kahUM jaise tuma hameM priya ho vaisA koI dUsarA nahIM hai / 22 / ataeva tuma hI khuzIse jAgo aura pUrvapuNyake prabhAvase jayasahita manohara lAbha le pAyo / 23 / taba kumAra prasannatAse tatkAla hI usa guphAmeM nirbhaya hokara calA gyaa| aura vahAM usane guphAke svAmI nAgarAjase bhayaGkara yuddha karake use www Jain Educu leelibrary.org International Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadyamna apane vazameM kara liyA arthAta use jIta liyaa| taba saparAjane namaskAra kiyA aura santuSTa hokara use eka nAgazayyA vINA komala Asana | caritra siMhAgana yastra prAbhUSaNa tathA gRhakArikA aura sainyaratikA ye do vidyAyeM dakSiNAmeM diiN| jinheM kumAra ne grahaNa kI / 23-25 / isaprakAra usa devako apanA mAjJAkArI banAkara use vahIM chor3akara aura bheMTake padAtha sAtha lekara vaha devapUjya pradyumnakumAra guphAmeMse bAhara nikalakara apane bhAiyoMke samIpa aayaa| ise dekhakara ve bhI mAyAcArIse prasannatA pUrvaka mile / 28-29 // isake pIche ve saba pradyumnakumArako eka bhayaGkara devarakSita bAvar3I dikhAneko le gaye / usase kucha dUra khar3e hokara vajUdaMSTra bolA:-jo puruSa zaMkArahita hokara isa vApikAmeM snAna karatA hai, vaha subhaga, rUpa sampanna tathA jagatakA pati hotA hai / 130-131 // bhAIke vacana sunate hI vaha bhayarahita tathA buddhimAna kumAra vegase jAkara bAvar3ImeM kUda pdd'aa| aura gajendrake samAna nirbhaya hokara pAnImeM majjana karane lgaa| usake donoM hAthoMse vApikAke jalake balapUrvaka pAlor3ita tathA tAr3ita honese vApikA rakSaka deva bahuta krodhita huaa| isake mRdaMgake samAna jala tAr3aneke zabdoMko sunakara vaha bAhara nikala AyA aura bolA, are pApI ! narAdhama ! tUne isa surendrakI pavitra jala vApikA jisameM nirmala kamala praphullita ho rahe haiM, apane hAtha pAMvake saMcAlana vA AghAtase kyoM apavitra kI ? 33. 36 / re durAcArI ! tUne yaha anyAya rUpa vRkSakA bIja boyA, aba usakA phala cAkha ! dekha tujhe maiM abhI yamapurIko pahu~cA detA huuN|37| aise nindaya vacana sunate hI krodhame saMtapta hokara pradyumna bole -re asurAdhama ! vRthA hI kyoM bar3abar3AtA hai, tujhe apanI zUravIratAkA ghamaNDa ho to use lar3AI meM pragaTa karanA / yadi tU zUravIra ho, tathA kRtkRtya ho to A mere mAmhane / 38-39 / usake ina vacanoM se krodhita hokara rAkSasa bhI yuddha karaneke liye udyata ho gyaa| donoMkA ghAra yuddha huA antameM RatanArmaan Jain Educa international www. library.org Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumnane asura ko harA dish| vaha caraNoMmeM girakara bolA, mahArAja ! niHsaMdeha maiM ApakA kiMkara hU~, Apa mere svAmI ho / 40-4 // pazcAt devane pradyumnakI pUjA kI aura eka makarakI dhvajA unheM pradAna kii| usI samayase saMsAra meM pradyumnakA makaraketu nAma prasiddha huaa|42|| pradyumnakumArako lAbha lekara AtA dekha bhAiyoMkA muMha kAlA par3a gyaa| to bhI ve UparI prasannatA pragaTa karake mAyAcArIse usase mile aura phira eka jalate hue agnikuNDako dikhAne ke liye le gaye / kuNDase dUra khar3e hokara vajUdaSTra bolA-bhrAtAgaNa ! eka bAta suno| vRddha vidyAdharoMne eka sabako hitakArI bAta batAI hai ki jo koI purupa isa prajvalita agnikuNDameM praveza karegA, usako manogaMchita padArtha milegA, tathA vaha rAjA bhI ho jAyagA / 43.46 / yaha bAta sunate hI pradyumna santuSTa hokara sAhasase niHzaMka hokara agnikuNDake samIpa AyA aura usa asurasevita kuNDameM kUda pdd'aa| jaba pradyumnane use cahu~ orase dalamalita kiyA, taba vahAMkA deva krodha se lAla mukha karake pragaTa huaa|147-149| smara arthAt pradyumna kAmadeva aura daityakA ghora yuddha huaa| antameM devakA parAjaya huaa| vaha santuSTa hokara pradyumna ke pAMva par3ane lagA aura manohara vacana bolA, mahArAja mujhapara prasanna hozro,-aura kRpA karake ye agnike dhoye hue tathA suvarNa tantuke bane hue do vastra zrApa grahaNa karo / 50-51 // he mahAbalI aAjase maiM ApakA dAsa bana gyaa| aisA kahakara jaba devane vidA kiyA, taba kumAra bheTa lekara kuNDake bAhara nikala pAyA / 52 / use dekhate hI ve sabake saba bhAI apane manameM atizaya kra ddha hue aura apanI icchA pUrNa karaneke liye use eka meSAkAra parvatapara le gaye / parvatake nikaTa khar3e / hokara vajadaMSTra bolA, jo koI dhIravIra balavAna puruSa niHzaMka hokara isa parvatapara jAvegA, vaha manovAMchita padArtha pAvegA, aisA anubhavI vidyAdhara kahate haiM / 53-54 / taba bhAIko namaskAra karake puNyavAna pradyumnakumAra prasanna hokara zIghra hI meSAkAra parvatapara gayA / 55 / jaba vaha sarala pariNAmo Jain Educa international 83 www.library.org Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 170 madanakumAra parvata ke donoM zikharoMke bIca meM jAkara khar3A huA, taba ve donoM divyazikhara donoM ora se jhukakara Apasa meM milane lage aura kumArako bIcameM dAbane ( capeTane ) lage / 56 / kumAra samajha gayA ki, yaha koI devakI mAyA hai, isaliye usane donoM zikharoMko apane donoM hAthoMse rokakara apanI kuhaniyoMkA ThUMsA lagAyA / 57| taba eka vahAM rahanevAlA mahA asura pragaTa huaa| vaha karkazadhvani se aDavaNDa bakane lagA jisase pradyumna usake sAtha yuddha karane lagA / antameM hArakara asurane hAtha jor3e aura kahA / 58-56 / he nAtha kSamA karo meM ApakA dAsa huuN| aisA kahakara devane kumArako do ratnoMke kuNDala diye / 60 / jaba kuNDala lekara pradyumnako AtA dekhA, taba duSTa bandhugaNa kupita hue aura vajradaMSTra se bole / 61 / isa duSTa balavAle pradyumnako hama saba maareNge| kyoM ki yaha pApI jahAM jAtA hai, vahIMse mahA lAbha lekara vApisa AtA hai / yadi isa samaya isakA nivAraNa nahIM kiyA jAvegA, to pIche kaThinAI hogii| kyoMki, vyAdhiyAM aura bairI jar3a pakar3a lenepara durjaya ho jAte haiM / 62-63 / tatra vajradaMSTrane uttara diyA, bhAtRgaNa nirAza mata hotro, utsAha bhaMga na karo, abhI to saikar3oM upAya usako mArane ke haiM / 164 | kisI na kisI jagaha lobhayukta pradyumna pha~sa jAyagA aura prANa taja degaa| kyoMki lobhI kisI na kisI saMkaTa meM par3akara maraNako prApta ho jAtA hai aura niloMbhI mukhako prApta hotA hai / itane meM pradyumna yA pahu~cA, saba mAyAvI bhrAtA usase mile / vaha vajradaMSTra ke caraNoM meM namrIbhUta hogayA, taba ve saba milakara use saba ora se ramaNIya aura nAnA kautukoM se bhare hue vijayArddha parvatako dekhane ke liye le gaye / ukta vanameM eka prAmravRkSa (sahakAra ) lagA huA thA / usase dUra khar3e hokara pApAtmA vajradaMSTra bolA / 165 168 / jo koI mahAnubhAva isa AmravRkSake amRtatulya phala bhakSaNa kare, so sadA yauvanayukta rahe, jarAvarjita rahe aura saubhAgyazAlI hove / 69 / taba balI pradyumna bar3e bhrAtA se bole, bhAI ! Jain EducaInternational www.jattelbrary.org Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna taba caritra ( 7 yadi Apa AjJA karo, to maiM vRkSake phala prAsvAdana karU~ 70 / prAjJA milate hI pradyumna zIghra hI vRkSake pAsa gayA, niHzaMkarUpa vRkSapara car3ha gayA aura usakI DAliyAM jorase hilAne lgaa|71| taba vahAM rahanevAlA deva bandara kA rUpa dhAraNa kara pragaTa huA, jisakA mukha lAla ho rahA thA, netra krodhase surkha ho rahe the, bhauMheM Ter3hI ho rahI thIM aura rUpa mahA bhayAnaka dIkha par3atA thaa| vaha pradyumnase niMdya vacana bolane lagA,--are durAcArI nIca mAnava ! tU mere sahakAra vRkSapara kyoM car3hA ? aura DAliyoMko hilAkara tU phaloMko pRthvIpara kyoM girA rahA hai ? 72-74 / bandarake durvacana sunate hI kumAra kupita huA aura usase lar3aneko udyata huaa| donoM meM bahuta samaya taka yuddha huaa| antameM jaba pradyumnane use pUMcha pakar3akara jamIna para paTakanA cAhA, taba vaha bhayabhIta hokara pragaTa hogayA aura bolA, mujhe chor3a do, mujha dIna para kRpA karo / 75-77 / aisA kahakara devane eka mukuTa, eka amRtamAlA aura do AkAzagAminI pAdukA kumArako bheMTa kii|78| usa daityako apanA banAkara aura usase pUjita huA pradyumnakumAra jhAise utarakara thAne lgaa| yaha dekhakara ve saba bhAI krodhita hue aura kahane lage hama ise abhI mAreMge / vajadaMSTra bolA, bhAiyoM utAvalI mata karo, svastha hokara baittho| itanemeM pradyumna A phuNcaa| taba ve saba kuTila abhiprAya dhAraNa karane vAle usase mile aura use kapila nAmake vanameM le gye|| usa kapilavanase kucha dUrI para khar3e hokara vajUdaMSTa bolA, jo manuSya isa sundara vanameM praveza karatA hai, vaha apane icchita padArthoM ko pAkara pRthvIkA svAmI hotA hai| vijayAddha ke rahanevAle vRddha vidyAdharoMke muMhase yaha bAta sunate Ate haiM, isaliye tuma saba yahIM Thaharo, maiM zIghratAse jAkara manaciMtita padArthoM ko prApta karake aAtA hU~ // 176-184 / usake isa vacanase saMtuSTa hokara pradyumnakumAra prasannatAse usa vanameM ghusa gayA aura vRkSa para car3ha gyaa| itanemeM vahAM eka asura aMjanake samAna kAle Jain Educal International www.jhalibrary.org Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradAna . 172 caritra hAthIkA AkAra dhAraNa karake yAyA, usake sAtha pradyumnane bar3A viSama yuddha kiyA / aura use balgana tarjanameM madarahita kara diyaa| taba vaha gaja vinayapUrvaka bolA, he nAtha maiM ApakA sevaka kAmagaja hU~ / samaya par3ane para mujhe smaraNa kIjiye / aisA kahakara usane kAmadeva kI pUjA kii| kAmakumAra isa taraha devapUjita hokara lauTa aaye| taba ve sabake saba rAjakumAra unheM anubAlaka zikhara para le cle| vahAM dUra khar3e hokara vajradaMSTa phira bolA, isa parvatapara jo zUravIra ArohaNa karatA hai, vaha pRthvIkA ekAdhipati hotA hai / isake vacanase saMtuSTa hokara pradyumna kumAra sAhasapUrvaka zikhara para car3ha gayA / vahAM bhI pahale kI taraha caraNoM ke prahAra se sarpake AkArako dhAraNa karanevAlA daitya saceta ho gayA jisase vaha bar3e vega se krodhita hokara sAmhane AyA / usane tAr3anA aura durvacanoMse bar3A bhArI yuddha kiyA / parantu antameM use pradyumnane bahuta hI jaldI jIta liyaa| taba usa daityanAthane saMtuSTa hokara azvaratna (ghor3A) churI, kavaca (jirahavastara) aura mudrikA ye divya cIjeM bheMTa kI aura bhaktipUrvaka pradyumna kI pUjA kii| isaprakAra se vaha navameM lAbhakI prApti karake lauTa aayaa| use AtA dekhakara ve mUrkha vidyAdhara kumAra Apasa meM vicArane lage ki, yaha pApI phira bar3A bhArI lAbha lekara A gyaa| aba isa duSTakA kyA karanA cAhiye ? / 185 -166 / isake pazcAt pradyumna kumArako ve saba zarAvAsya nAmaka mahAparvata para le gaye / usa parvatako dekhakara bar3A bhAI bolA, bhAiyoM ! mere vacana suno, -1 , - 1167 / jo balavAna manuSya niHzaMka aura niDara hokara isa parvata para car3hatA hai, vaha nizcayapUrvaka sampUrNa vidyAdharoM kI rAjyalakSmIko prApta karatA hai / | 16 | isaliye tuma saba bhAI yahIM Thaharo, maiM vahAM jAkara aura apanA icchita lAbha lekara zIghra hI yAtA hU~ / 196 / usake isaprakAra vacana sunakara pradyumna kumAra bar3e bhAIse bolA ki nahIM, Apa na jAveM, zarAvAkAra parvata para meM hI jAtA hU~ |200| bar3e bhAIkI AjJA lekara pradyumnakumAra zIghra hI www.jain terary.org Jain Educationtemnational Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carita 173 gayA aura parvatapara car3hakara sahasA usake zikhara ko kampAyamAna karane lagA / 2011 itane meM vahAMkA / rahanevAlA deva pragaTa huaA aura kupita hokara pradyumna ke sAtha yuddha karane lgaa| lar3AI meM use jItakara vijayI pradyumnane usase kaMThI, bAjUbaMda, do kar3e aura kaTisUtra (karadhanI) ye divya zrAbhUSaNa prApta kiye| isake sivAya usa asurane inakI bhale prakAra pUjA kI isaprakAra sanmAna prApta karake rAjakumAra zIghra hI lauTa aayaa| use dekhakara ve saba rAjaputra jIke jImeM kur3hakara raha gaye aura kupita hokara barAhAkAra parvata para le gaye / dUra khar3e hokara vidyAdhara putra bole / 202-205 / / isa zUkarAkAra parvatameM jisakA AkAra zUkara ke hI samAna hai, jo koI praveza karatA hai, vaha zUravIra pRthvIkA svAmI hotA hai / 2.6 / isa vAkyase utsAhita hokara pradyumnakumAra jaldIse daur3atA huA parvatapara car3ha gyaa| usake car3hanepara parvatakA zUkarake samAna mukha milane lagA, taba use isane apanI kuhaniyoMse vidAraNa kara ddaalaa|207| yaha dekha barAhamukha nAmakA mahAbalI deva pradyumnake sAtha bhayaMkara yuddha karane lgaa|8| so pUrva puNyake balase pradyumnane use bhI jIta liyaa| saMsAra meM jitanI sukhakArI vastue~ haiM, ve saba puNyavAnoMko sulabhatAse prApta ho sakatI haiM / duSkara nahIM haiM / 206 / usa devane jayazaMkha nAmakA zaMkha aura puSpamayI dhanuSya, ye do divya vastue~ pradyumnakI pUjA karake pradAna kii|10| lAbha lekara Ate hue vijayI pradyumnakumArako dekhakara ve mUrkha phira krodhita hue aura use padma nAmake vanameM le cale / 11 / pahalekI taraha dUra khar3e hokara vajadaMSTra bolA yaha padmavana pRthvImeM atizaya prasiddha aura ramaNIya hai / 212 / isameM jo koI jAtA hai aura jaldIse bhayarahita hokara lauTa AtA hai, usake hAthameM nizcaya samajho ki, saMsArakA Adhipatya A jAtA hai / 213 / usake vacanoMse santuSTa hokara balavAna pradyumnakumAra bar3e vegase vahAM gyaa| kyoMki lAbhakI zrAzAse hI udyama hotA hai| padmavanameM jAnese lAbha hogA, isa vicArase usane vahAM jAnemeM kSaNamAtra bhI vilamba na kiyA / 214 / usa Jain Educa www.jelbrary.org international Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanameM pahu~cakara dhIra vIra kumArane dekhA ki, eka manojava nAmakA vikhyAta vidyAdhara eka vRkSake nIce ba~dhA huaA hai / 15 / use dekhakara kumArane niDara hokara pUchA ki, he vidyAdhara ! isa janazUnya vana | caritra meM tujhe kisane bAMdhA hai ? / 16 / manojavane uttara diyA, he nAtha ! mere vacana suniye / vasantaka nAmake vidyAdharane jo ki merA pUrvakA bairI hai, mujhe bAMdhA hai / 17 / he vibho ! aba maiM ApakI zaraNameM AyA huuN| merA zatru isI vRkSapara hai / maiM ApakA kiMkara hU~, isaliye mujhe jaldIse chor3a do|18| yaha sunakara kumArane kahA, he bhAI ! tU vyartha bhaya mata kara, maiM tujhe bahuta jaldI chor3a detA huuN|16| kumArane jyoM || hI vidyAdharako chor3A, tyoMhI vaha inase binA kucha bAtacIta kiye, dhIre 2 zatruke pIche gayA aura jaldI hI use bAMdhakara kumArake sAmane le AyA aura bolAH-upakArasamudrasvarUpa ! Apase binA pUche hI jo maiM yahAMse jalda hI calA gayA thA, so he nAtha ! isa ripuke pakar3aneke liye calA gayA thaa| aba maiM Apake hI prasAda se jItA huuN|20-22| aisA kahakara usa vidyAdharane kumArako do vidyAe~ eka bahumUlya hAra aura eka indrajAla nAmakI vidyA saMtuSTa karaneke liye dii| isake pazcAt pradyumnakumArane manojava aura vasantaka ina donoM vidyAdharoMkA virodha bhiTAkara unameM khUba mitratA karA dii| isase santuSTa hokara vasantaka vidyAdharane kumArako apanI navIna yauvanakI dhAraNa karanevAlI aura sampUrNa zubha lakSaNoM vAlI, eka atizaya sundarI kanyA de dii| prAcArya mahArAja kahate haiM ki, puNyase kyA 2 vastue~ prApta nahIM hotI? arthAt puNyase sabhI kucha prApta ho sakatA hai / 223-225 / isa prakAra aneka lAbhoMko lekara Ate hue pradyumnakumArako dekhakara ve mUrkha rAjakumAra mana hI mana meM jala gaye / aura krodhita hokara pradyumnako kAlavana nAmaka vanako le gaye / vanase kucha dUra khar3e vajadaMSTa ne phira bhI pahalekI taraha kahA, isa vanameM jo koI praveza karegA, vaha uttama lAbhako prApta karegA / 26-27 / taba usake vacana sunakara balavAna kumAra jisakA citta lAbhake lobhase prasanna ho rahA thA, www.janary.org Jain Educatnterational Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna caritra jaldIse usa vanameM paiTha gayA / 28 / aura vahAM pahu~cakara usane vahAMke mahAbala nAmaka duSTa daityako jIta liyaa| jisase saMtuSTa hokara usane madana, mohana, tApana, zoSaNa aura unmAdana nAmaka pAMca vikhyAta puSpavANoMke sahita eka puSpadhanuSya diyaa| pUrva puNyake prabhAvase usI samayase manuSyoMko mohita karane vAlA aura striyoM ko unmAdana karanevAlA vaha kumAra yathArthameM madana arthAt kAmadeva nAmako dhAraNa karane vAlA huaA / 26-31 / isa lAbhako lekara pAte hue dekhakara ve sabake saba vidyAdharakumAra duHkhI huye aura phira krodhake vaza use bhImA nAmako duSTa guphAmeM jo bhayaGkara sarpakA rUpa dhAraNa karane vAlI thI, pahale jaisI chala kapaTakI bAteM karake le gaye / so pradyumnane usa guphAmeM bhI jaldIse jAkara usake adhikArI devako jIta liyA aura usase bhI eka puSpamayI chatra aura eka puSpamayI sundara zayyA ye do cIjeM bheMTa meM prApta kI / 32-34 // usa devane inakI pUjA mAnatA karake aura namaskAra karake inheM vidA kara diyA, so ye jaldIse lauTa aaye| manuSyoM ko puNyake prabhAvase nirantara sukha hI prApta hotA hai / 35 / pradyumnako lAbhasahita lauTA dekhakara ve duSTabuddhi rAjakumAra apane bar3e bhAIse bole, aba hama loga pradyumnako avazya maareNge| kyoMki isa taraha yaha durAcArI jahAM jAtA hai, vahAMse kuzalapUrvaka lAbhasahita lauTa AtA hai| devase bhI yaha nahIM mArA jAtA hai / 36 37 / ataeva aba hama ise khaDga kI coTase mAra DAlate haiM isameM saMzaya nahIM hai / Apa eka aora mauna dhAraNa karake baiThe raheM, aura hama ko na rokeM / 38 / taba vajadaMSTra bolA, merI bAta suno| aba bhI zatrukA ghAta hone yogya do sthAna bAkI haiM / so vahAM lejAkara hama isa duSTako avazya mAra DAleMge taba taka duSTacitta pradyumnake viSayameM kucha bhI nahIM karanA cAhiye / 36-40 / itanemeM pradyumna A gayA aura usase saba bhAI mile| pazcAt use chala karake vipulanAmake vnmeNlegye|411 jahA~ zrIjayantanAmakA nAnAprakArake vRkSoM tathA latAvallIse Jain Educa interational www.jabibrary.org Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna caritra suzobhita atizaya UcA parvata thaa| use dUrase dekhakara vajadaMSTra bolA, jo dhIra vIra isameM praveza karake -tathA ramaNa karake jalda hI lauTa AtA hai vaha cintita padArthoko pAkara devoMke dvArA pUjanIya hotA hai / unake aise vacana sunakara pradyumnakumAra jaldIse calA / 42-44 / aura jyoMhI usa vicakSaNane vana meM praveza kiyA, tyoMhI jayantaka parvatapara usakI dRSTi pdd'ii|45| jisake pasavAr3emeM jalase paripUrNa aura vegase bahanevAlI nadI baha rahI thI aura jisake kinArerUpa kaMTha tamAlAdi vRttoMse zobhAyamAna ho rahe the / 46 / vahAM eka tamAlavRkSake nIce par3I huI zilAke phalakapara eka kAminIzrAsana lagAye hue dhyAna meM magna ho rahI thii| vaha rUpa aura yauvanase labAlaba bharI huI thI, nAsikAke agrabhAgameM apanI dRSTiko jamAye hue thI, nAnAprakArake lakSaNoMse yukta aura guNoMke pAra pahu~cI huI thI, tAMbeke samAna lAla nakhoMse pATalake samAna sphaTikakI mAlAkA dhyAnapUrvaka jApa karatI thI rezamakA sapheda dhoyA huA vastra pahane thI chUTe hue bAloMse usakI donoM bhauheM Dhaka rahI thI mukhakamalase nikalatI huI sugandhike kAraNa bhauMroMke bhuNDake jhuNDa bhramaNa karate hue usake mukhakI sevA karate the| unnata saghana kucoMke bhArase usakA zarIra namrIbhUta horahA thA jaMghAtroMse bAlasayukta thI aura svabhAvase kRza arthAt patalI thii| jisane hAthIkI cAlako apanI gatise jIta lI thI vINAke samAna jisakI AvAja thI zaMkhake samAna jisakA kaMTha thA sundara nukIlI nAsikA thI kamalake samAna sundara aura caMcala jisake netra the adhika kyA kaheM jisane apane rUpase tIna lokakI striyoM ke rUpako jIta liyA thA, usa sarvalakSaNayuktA sarvAGgasundarI sarva vidyAzroMmeM nipuNa aura saMpUrNa uttama guNoM se zobhAyamAna sundarIko dekhakara pradyumnakumAra cakita ho gayA aura vicArane lgaa,-47-55| kyA yaha sUryakI strI hai ? athavA candramAkI kAminI hai ? athavA indrANI hI dekhaneke liye AI hai ? kAmakI strI rati hai, athavA kAnti, kIrti, kinnarI aura dharaNendra kI strI, inameM se koI hai ? // 56. Jain Educato International For Privale & Personal use only www.ja ierary.org Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra - / 57 / loka kI utkRSTa kAnti isI hI meM hai, isImeM manako ramAnevAlA rUpa hai, isImeM bhavyatA hai aura isImeM sArA lAvaNya bhara diyA gayA hai / 58 / imahImeM sAre guNoMkA ghara hai, aura isI meM kalAoM kA samUha hai, adhika kyA kahA jAvai sArI mahimA imImeM mudrita kI gaI hai / 56-60 / isa prakAra dhyAnake yogase nizcala huI usa trailokya sundariyoMke rUpako jItanevAlI sundarIko dekhakara madana (pradyumnakumAra) madana arthAt kAmadevase vihvala ho gyaa| tatkAla hI kAmadevake pAMcoM vANoMse ghAyala hokara vyagracitta ho gayA aura vahIM baiTha gyaa| itane hI meM vasantaka nAmake devakA Agamana huA / 6163 / vaha pradyumna ke caraNa kamaloMko namaskAra karake unake samIpa hI baiTha gyaa| taba kumArane usa sundarI kanyA ke viSaya meM puuchaa-64| he mahAbhAga ! mere AzcaryakA kAraNa zIghra kaho ki yaha paramasundarI isa nirjana vanameM kisaliye rahatI hai / 65 / yaha kisakI putrI hai, aura kisaliye tapasyA karatI hai ? yaha nava yauvana se paripUrNa aura striyoMmeM jitane guNa hone cAhiye unakI ghara hai / 66 / yaha sunakara vasantakane kahA he nAtha ! mere vacana suno,-eka prabhaMjana nAmakA vidyAdharoMkA svAmI hai| usakI vAk nAmakI strI hai, jo guNoMkI sAgara hai| usake udarase rati nAmakI vikhyAta kanyA utpanna huI, jo isa samaya navIna yauvanako dhAraNa kiye huye tapasyA kara rahI hai / yaha sunakara pradyumnane pUchA, yaha kisa kAraNase yaha kaSTa uThA rahI hai, / 6766 / taba vaha deva bolA, isakA kAraNa maiM kahatA hU~, Apa suneM / eka dina isake pitAke ghara eka yogI aayaa| AhAra karane ke bAda rAjAne vinayase pUchA, he svAmin ! merI ratinAmA putrIkA honahAra pati kauna hai ? / 70 / taba munirAjane uttara diyA, gajan ! suno, dvArikA nagarIke rAjA kRSNakI rukmiNI rAnIkA jo pradyumna nAmakA sarvalakSaNa sampanna aura sarvavidyAnidhAna putra hai, vahI terI putrIkA honahAra pati hai / vaha bar3e bhArI sAhasase isa prakAra ke lakSaNoMse yukta hokara vipula nAmake bhayaMkara vanameM aavegaa| vahI terI putrIkA pANigrahaNa karegA -- Jain Educa international ex For Privale & Personal Use Only www.jagelibrary.org Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra pradyumna 178 / 271-273 / so yogIke vacanoMpara vizvAsa karake yaha rati nAmakI kanyA utkRSTa pati ke prApta karane kI icchAse yahAM vanameM tapa kara rahI hai / 274 / jisake viSayameM munirAjane kahA thA, lakSaNoM aura guNoMse ve tuma hI mAlUma hote ho, isameM aba saMzaya nahIM rahA hai / isa kanyAke puNyake prabhAvase Apa yahAM padhAre ho| Apa donoMkA jaisA rUpa hai, vaisA pRthvItalapara dUsarekA nahIM hai| Apa donoMkA sambandha honese hI vidhAtAkA zrama saphala ginA jAyagA / 75-76 / devake aise vacana sunate hI pradyumnakumAra bahuta prasanna hue| harSa aura lajjAse nIceko mukha kiye huye ve aise sundara vacana bole:-maiM to puNyayogase bhramaNa karatA huA yahAM vanameM calA AyA thaa| so isa sundarIko dekhate hI kAmabANoM se bedhita ho gayA huuN|77-78| ataeva tumhAre prasAdase hama donoMkA sambandha ho jAya, to acchA ho| kyoMki uttamoMke saMyogase hI dehadhAriyoM ke duHkhakI zAMti hotI hai / 79 / pradyumnake aise vacana sunakara vasantadhvaja devako saMtoSa huaa| taba usane tatkAla hI donoM kA vidhipUrvaka pANigrahaNa karA diyA / 80-81 / strIke parama lAbhako prApta karake pradyumnakumArako santoSa huaa| usake pazcAt hI unhoMne pUrvake bar3e bhArI puNyake udayase eka dUsarA bhI lAbha prApta kiyA / 82 / jo isa prakAra hai: pANigrahaNa ho cukaneke pazcAt usI manohara vanameM eka sakaTa nAmakA asura, kumArase Akara milaa|83| usane bhI pradya mnako praNAma karake harSake vegameM kAmadhenu aura vasanta ke samAna sundara phUloM kA ratha ye do divya vastue~ bheMTa kii|84| isake pazcAt pradyumnakumArane usI puSparathapara apanI pyAro ratike sahita usa vanase kUca kara diyaa| so tatkAla hI lIlA mAtrameM ve vanase bAhara nikala Aye / 85 / jaba bhAiyoMne solahoM lAbhoMko prApta karane vAle kumArako dekhA, taba ve sabake saba malInamukha ho gye|86| vaha sundara madanakumAra apanI ratike sAtha rathameM ArUr3ha hokara prAnanda se calA ! usake Jain Educatiemational www.jalary.org Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamnaH 176 Age Age ve saba vidyAdhara bhAI cale ! jisa samaya vaha nagara kI ora calA, usa samaya ve saba bhAI bhI jinake ki malina mukha the, nagarakI ora Age daur3ane lage / 87-88 / isa udAharaNa se vidvAnoMke ge puNya aura pApake phala aise pragaTa hue, jaise ve svayaM ( puNyapApa) bola rahe hoM ki, pugyakA phala yaha hai aura pApakA phala yaha hai / yaha dRSTAnta nagaranivAsiyoMne pratyakSa dekhA | 89 | rati sahita kAmadevakA zrAgamana sunakara isa nagarakI striyAM dekhaneke liye bAhara nikala |90| kautuka dekhane ke liye yAkula huI una saba saralA aura capalA dRSTivAlI striyoMne apane mukhacandroMse jharokhoMko Dha~ka diyA / 61 / kAmadeva ke rUpapAza meM biMdhI huI aneka zreSTha vanitAyeM apane 2 gharoM ke kAma kAja chor3akara paraspara jhagar3ane lagIM |2| koI eka strI dUsare se bolI, tU apane khule hue kezoMko phailAkara mujhe Age kI ora kyoM nahIM dekhane detI hai ? mere sAmhanekI dizAko tUne kyoM roka rakkhI hai | 3 | aura tUne ye apanI bhujAyeM mere sAmhane kyoM phailA rakkhI hai ? mere sAmhane se jalda haTa jA aura mujhe dekhane de | 64 | koI eka apanI sakhIse kahatI hai hai khAli ! jaba pradyumnakumArakA nayanoMko amRta ke samAna laganevAlA rUpa hI nahIM dekhA, taba jItavya se aura usa manuSya janmase kyA ? netroMke pAnekI saphalatA tabhI hai, jaba ye darzana hoM, nahIM to inakA pAnA hI vyartha hai| / 95-66 / eka aura strI jo kucoMke bhArase jhuka rahI thI aura nitamboM ke bhArase Alasayukta ho rahI thI aura isIliye ekAeka calaneke liye asamartha thI, pradyumnakumAra ke dekhane ke liye bAI aura apanI sakhI harSita hokara bolI, usa kumArakA zarIra jina paramANuoM se banA hai, ve hI uttama paramAe haiM / 67-68 usI mAtAko dhanya hai jisane use apane udara meM dhAraNa kiyA hogaa| aura koI eka yuvatI rati ke sAtha kAmadevako dekhakara apanI barAbaravAlIse bolI, isa madanAlasA sundarIko dhanya hai, jo isake aGka meM (goda meM) suzobhita hotI hogI / 66-300 / kaI eka aisI striyAM jinake Jain Educatio International caritra www.jaibrary.org Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastra zithila ho gaye the, bAla bikhara rahe the aura kucoMparase hAra TUTakara jhar3a rahe the, apane zarIrakI sudha budha bhUlakara arthAt kapar3e, bAla aura hAra na samhAlakara pradya mnako dekhaneke liye daudd'ii|30|| || caritra kisI kisIne kar3oMko kAnoM meM pahana liye, kisIne kaTisUtrako galemeM pahana liyA, kisIne hArako kamarameM pahana liyA aura mekhalAko sirameM DAla lI, netroMmeM kesara lagAlI kapoloMmeM kajjala lagA liyaa| isaprakAra vihvala hokara apane Apako bhUlakara pradyumnako dekhane daudd'ii| ThIka hI hai, sAkSAt madanake dRSTigocara honepara yogya ayogyakA vicAra kahAM raha sakatA hai ? // 2-3 / koI eka strI rUpa aura yauvanase paripUrNa pradyumnako dekhakara kAmadevake zarase viddha ho gaI, jisase usake sAre zarIrameM romAMca ho paayaa|4| isa prakArase pradyumnakumArake aAnepara nagarakI striyoMne nAnAprakArakI ceSTAyeM kii| ThIka hI hai, jo jIva kAmakI phAMsImeM pha~sa jAte haiM, ve kyA 2 ceSTAyeM nahIM karate haiM / 305 / isaprakAra nagara nivAsinI striyoMko darzana detA huA pradya mnakumAra rAjamahalameM pahu~cA, jahAM ki, kAlasaMvara virAjamAna the|306| usane unake caraNakamaloMko apane mastakake kezoMse mAjana karake bar3I vinaya tathA bhakti ke sAtha praNAma kiyA 7 / pitAne bhI putrakA AliMgana kiyA aura usake mukha tathA mastakako cUmA / phira zarIrAdikI kuzalatA pUchI / / pradyumnakumArane kahA, prabho ! Apa ke caraNakamaloMke prasAdase tathA ApakI kRpAse merI nirantara kuzala hI rahatI hai / / aisA kahakara aura thor3I dera baiThakara pradyumnakumAra apane pitAkI AjJA lekara lIlA karatA huA mAtA maMdira meM gayA / 10 / so jananIkA AliMgana karake aura caraNakamaloMko vinayapUrvaka namaskAra karake sAmhane baiTha gayA 311 / kanakamAlAne bhI solaha lAbhoMko prApta karake Ae hue apane zreSThaputrako AzIrvAda diyaa|312| vaha kumAra sampUrNa lakSaNoM sahita, navIna yauvanakA dhAraNa karane vAlA, apane yazase saMsArako vyApta karanevAlA, aura sampUrNa guNoMkA sthAna thaa| umakA mastaka komala, kAle ghugharAle, tathA vistRta kezoM Jain Educat intemational www.jamlibrary.org Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra % se atyanta sundara thA, netra kAle sapheda lAla aura bar3e bar3e the, candramAke mamAna saumya mukha thA, zaMkhake praganA samAna manohara kaMTha thA, sumerukI bhItake samAna vakSaHsthala thA, siMhake samAna kamara thI, hAthIke samAna 181|| cAla thI, tapAye hue soneke samAna sundara zarIra thA / isa aneka upamA samUhase jo saMyukta thA, aise guNoMvAle usa pradyumna ke rUpako dekhakara kAmakI prarI huI kanakamAlA marmakA bheda karane vAle kAmadevake vANase biddha hokara aisI dInamukha ho gaI, jaise tuSAra lagA huA kamala ho jAtA hai / 313-319 // virahakI Agase usakA zarIra saMtapta hone lgaa| duHkhake mAre vaha apane hAtha para kapAla rakhakara ciMtA karane lgii|20| virahase Ardrita hokara vaha nayanoMse AMsU bahAne lagI aura vicArane lagI, hAya ! maiM kyA karU~ ? kahAM jAU~ / kyA pUch aura kyA kahU~ ? / 2 / lAvaNyase bharA huaA merA yaha navIna yauvana, merA rUpa, merI kAMti aura mere guNa, dhairya, vibhava, kalA Adi taba hI saphala hoMge, jaba maiM isa sarva vidyAoMse yukta aura sundara kumArakA sevana kruuNgii| anyathA ye saba viphala haiM / inakA honA na honA barAbara hai / 22.23 / jisane isake mukha kamalake madhura madhukA pAna na kiyA aura apanI prAMkhoMse isake mukha paMkajako nahIM dekhA, praNayase kupita hokara kamalase ise nahIM mArA, premase isakA AliMgana nahIM kiyA, tirache kaTAkSoMse isako nahIM dekhA aura surati krIr3Ake samaya kiMkiNIkA manohara zabda na kiyA, usa strIke viphala jIvana se kyA ? arthAt isako pAye binA koI bhI strI bhAgyazAlinI nahIM ho sakatI hai / 24-26 / jaba taka kanakamAlA ina vicAroMmeM ulajhI raho, tabataka pradyumnakumAra namaskAra karake apane mahalako calA gayA / 327 / pradyumnake cale jAnepara kanakamAlA duHkhI hotI huI socane lagI, hAya, mujhe yaha kyA hogayA hai ? kAmake vANoMse merA sArA zarIra ghAyala ho gayA hai| mujhase usakI virahavedanA nahIM sahI jAtI hai / 328 / usa samaya kanakamAlA nirlajja hokara nAnAprakArakI vikAra ceSTAyeM karane lgii| bAraMbAra - HTRA Jain Educa international ve www.jagelibrary.org Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra .. apane kucoMko dekhane lagI aura bArambAra jamhAI lene lagI / 26 / zarIrameM jo AbhUSaNa pahane hue thI, una sabako alaga karake apane zarIrakI nindA karane lgii|30| kezoMko kholakara phira bAMdhane lagI, tathA utAre hue bhUSaNoMko phira pahanane lgii|31| kAmadevakI tapanase vaha aisI tapta huI ki, keleke pattoMkI havA, candana, kAjala, candramAkI kiraNeM, zItalahAra aura ghanasAgara candanakA lepa bhI use zAMtidAyaka na huA / usase kAmAgni zAMta nahIM huI / 32-33 / virahase vyAkula huI usa vidyAdharIkI bhUkha pyAsa nidrA jAtI rhii| koI bhI zArIrika sukha nahIM rahA / bahutase vaidayoMne aAkara use dekhI, parantu kucha phala nahIM huaa| kyoMki usakA virahase utpanna huA roga sAdhya nahIM thaa|34-35| eka dina rAja sabhAmeM baiThe hue rAjA kAlasaMvarane pradya mnakumArase kahA, beTA ! merI eka bAta suna / 36 / terI mAtA to rogase atizaya pIr3ita hai, usake jInemeM bhI sandeha ho rahA hai, phira tU usake pAsa abhI taka kyoM nahIM gayA hai ? // 37 / taba pradyumnakumArane vinayapUrvaka apane pitAse kahA, maiMne mAtA kI bImArI kI bAta na to sunI aura na jAnI / imaliye nahIM gyaa| aba Apa kI AjJAse he vibho ! meM mAtAke mahalameM abhI jAtA huuN| aisA kahakara vaha zIghra hI kanakamAlAke mahalameM gayA vahAM jAke usane bar3e duHkhase dekhA ki, vaha khAlI bhUmi para mo rahI hai| usakA zarIra virahase ghAyala ho rahA hai / 3740 / mAtAko duHkhI dekhakara pradyumna vinayapUrvaka praNAma karake aura usake Age nIcA mastaka karake baiTha gyaa|41| usake zarIra kI ceSTA aura svarUpako dekhakara pradyumnakumAra roga kA kAraNa vicArane lagA ki, mujhe yaha roga tI vAta pitta kaphajanita dikhatA nahIM hai| parantu isake zarIrameM vedanA avazya hI bar3I bhArI ho rahI hai|42-43|| mAtA ke zarIrameM yaha roga kisa prakAra utpanna huaA hai, aura isakI zAti kaise hogI ? / 44 / jaba taka kumArane nIcA muMha kiye hue duHkhake sAtha isa prakAra aneka cintAyeM kI, aura rogake kAraNakA vicAra kiyA, taba taka - . " -. mare Jain Edson international www. library.org Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaha kAmavatI kanakamAlA bar3e bAlasyase jamhAI letI huI kSaNabhara meM uTha baiThI, aura parivAra ke logoM ko arthAt dAsadAsiyoM ko dUra karake a~gar3AtI huI pradyumna kumArase mIThe zabdoM meM bolI, 4547 he madana ! ekAgracitta hokara merI bAtako suno| kyA tumheM mAlUma hai ki yathArtha meM tumhAre mAtA aura pitA kauna haiM ? |4 | pradyumnane kahA, tuma mujhase aisA kyoM pUchatI ho ? merI samajhameM to nizcaya karake tumahI merI mAtA ho, dhaura kAlasaMvara mahArAja mere pitA haiM / 46 / yaha sunakara kanakamAlA rAnI bolI, tuma apanI yadi madhya aura antakI saba kathA suno, - 150 1 ekabAra maiM apane svAmI ke sAtha vanakrIr3A karaneke liye gaI thI / so nadI, nada, tAlAba aura kailAza parvata ke zikharoM para bahuta kAlataka ramaNa karake hama khadirA nAmakI bar3I bhArI ghaTavI meM pahu~ce, jisake bIca meM takSaka nAmakA bar3A bhArI parvata zobhita hai / jaba hamArA vimAna ukta parvata ke Upara pahu~cA taba AkAza meM tumhAre puNya ke prabhAvase vaha aTaka rahA / 51-53 / yaha dekha hama donoM parvata para utare, to dekhA ki, eka bar3I bhArI zilA tumhArI svAMsake jorase hila rahI thI / acaraja hone se use uThAI, to sundara AkAra aura sampUrNa zubha lakSaNoMke dhAraNa karanevAle tuma dikhalAI diye / so tumheM maiMne tatkAla hI snehake vaza uThA liyA aura apane hRdaya meM nizcaya karake ki taruNa honepara tumheM hI maiM apanA pati banAUMgI, tumheM ghara le AI aura pAlana poSaNa karake bar3hAne lagI / 54-56 / aba tuma kAma yogya hogaye ho, mere atizaya pyAre ho, isaliye mere sAtha bhogoMko bhogo / yadi aisA na karoge, to maiM mara jAUMgI aura tumhAre sirapara strIhatyAkA bar3A bhArI pApa lagegA / 57| mAtA ke mu~ha se isaprakAra donoM lokoMse viruddha vacana sunakara pradyumnakA mastaka duHkhase Thanaka uThA / vaha bolA, he mAtA ! tUne yaha niMdyase bhI atizaya nindya bAta kyA kahI ? kyA uttama kulameM utpanna hue puruSoM ko aisA kArya zobhA detA hai ? / 58-59 | he mAtA ! kumArga meM gaye hue apane cittako tujhe rokanA Jain Educafi International pradhamna 183 caritra www.jaibrary.org Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna cAhiye, jisase kulamArgameM arthAt zIlavratameM ratta rahate hue, terI prazaMsA hove / 60 / isaprakAra vaha mAtAko bArambAra samajhAkara zIghrahI usake mahalase nikala AyA aura cintita hokara ghara chor3akara vanako calA gyaa| vahAM eka mandirameM munirAja virAjamAna the jo dvAdazAMgake dhAraNa karanevAle avadhijJAnI dhIravIra aura muniyoMke eka saMghake nAyaka the| unakA nAma zrIvarasAgara thA / pradyumnane unake darzana kiye tIna pradakSiNA dekara namaskAra kiyA aura bhaktipUrvaka Age baiThakara duHkhase malIna mukha kiye hue apanI mAtAke cittake vikArakI bAta jo ki atizaya gopya thI ekAntameM muni mahArAjase nivedana kii| aura pUchA he nAtha kRpA karake kaho ki vaha nAnAprakArake vikAroMko prApta hokara aura kAmase pAkulita hokara mujhameM Asakta huI hai|61-66| pradyumnake vacana sunakara yati mahArAja bole he buddhimAna kumAra ! saMsArakI vicitra ceSTAoMkA zravaNa karo / kAraNake binA kabhI koI bhI kArya nahIM hotA hai / sneha athavA vaira saba pUrvajanmake sambandhase hote haiM / 67-68 / he vatsa ! pUrvajanmameM jaba tU madhu nAmakA rAjA thA taba tUne rAjA hemarathakI candraprabhA nAmakI rAnIko mohake vaza haraNa karalI thii| so vaha dIkSA lekara aura utkRSTa tapa karake tere hI sAtha solahaveM svarga meM utpanna huI thii| vahAMpara bAIsa sAgara taka utkRSTa saukhya bhogakara aura Ayuke antameM cayakara vijayAgirimeM kAlasaMvarakI rAnI kanakamAlA huI hai aura tU svargameM apane choTe bhAI kaiTabhake sAtha cirakAlataka sukha bhogakara dvArikAnagarImeM yaduvaMzatilaka zrIkRSNanArAyaNakA putra huA hai / 69.73 / so jisa mamaya tU apanI mAtA rukmiNIke sAtha sotA thA, usa samaya pUrvake merI daityane haraNa karake krodhameM Akara takSaka parvatakI eka zilAke nIce tujhe dabA diyA thaa|374| vahAM rAjA kAlasaMvara aura rAnI kanakamAlAne pahuMcakara zIghra hI nikAla liyA aura snehake sAtha tujhe bar3A kiyA / 75 / isa samaya pUrNa mohake vazase tujhe dekha kara kanakamAlA kAmase atizaya saMtapta huI hai / kyoMki moha bar3I kaThinAIse chor3A jAtA hai / 76 / Jain Educa www.jabrary.org International Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : - . -: yA vaha tujhe mohake vazase do vidyAyeM denA cAhatI hai, so tujhe vahAM jalda hI jAkara chala karake unheM le lenA cAhiye / 77 / yaha sunakara pradyumnane harSita hokara munirAjase kahA, he nAtha ! Apake vacanoMkA maiM pAlana kruuNgaa| Apa jIvadhAriyoMke akAraNabandhu haiM / isaliye mere cittameM jo eka bar3A bhArI vismaya ho rahA hai, usake viSayameM aura bhI kucha pUchatA hU~ ki, merI mAtAke (rukmiNIke) sAtha jo bAlyAvasthAmeM hI atizaya duHsaha viraha huaA hai, vaha merI mAtAke kamoM ke doSase huA hai athavA mere pApake udayase huA hai / 78-80 / yaha sunakara munirAja bole he vatsa ! suno, yaha tumhArA viyoga tumhArI mAtAke hI karma ke doSase huA hai| usakA kAraNa maiM kahatA huuN| kyoMki pUrva meM saMcit kiye hue puNya aura pApase hI sukha aura duHkha bhogane par3ate haiM / 81-82 / jambUdvIpameM bharata nAmakA prakhyAta kSetra hai aura usameM magadha nAmakA uttama deza hai, jo prasiddha 2 manuSyoM se bharA huA hai| usameM eka lakSmI nAmakA grAma hai| vaha pRthvImeM prasiddha hai| usameM somazarmA nAmakA vipra rAjA thA, jo sampUrNa zAstroMkA jAnanevAlA, zrutismRtike anusAra calanevAlA, japa homa Adi karmoM meM tatpara rahanevAlA aura brahmakarmake vicAroMkA jJAtA thA / 83.85 / usakI kamalA nAmakI bhAryA thI, jisake pAsa mAyAcAra bilakula nahIM thA usake udarase rUpa aura guNakI ghara lakSmIvatI nAmakI kanyA utpanna huii|86| lakSmIvatI sabhI lakSaNoMse paripUrNa thii| jaba vaha yauvanabhUpita huI, taba apane rUpake AgetIna jagatako tRNake samAna ginane lgii|7| eka dina usake ghara eka mahInekA upavAsa kiye huye eka yogirAja aAhAra karaneke liye-pAraNA karaneke liye Aye / ve nirmala avadhijJAnake dhAraNa karanevAle, sarva zAstroMke pAragAmI, kAmadevarUpI mahAzatruko jItanevAle aura ratnatrayarUpI vibhUSaNake dhAraNa karane vAle the| parantu unakA zarIra dhUla vagairAse malina horahA / thaa|8889| jisa samaya vaha rUpazAlinI lakSmIvatI apane sarva sundara rUpako darpaNameM dekha rahI thI, Jain Educe interational For Privale & Personal Use Only www.janorary.org Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra - usI samaya ve jJAnI munirAja pIchese Aye aura darpaNameM unakA svarUpa dikhAI diyaa| jaba usane apane rUpake samIpa munike rUpako dekhA, taba bar3e bhArI ghamaNDake sAtha usane apane manameM vicAra kiyA ki kahAM to mega sampUrNa logoMke manako haraNa karanevAlA manojJa rUpa aura kahAM isa munikA niMdanIya rUpa ? munike isa rUpako dhikkAra hai ! dhikkAra hai ! isa prakArase usa pApinIne ukta municandra ke uttamarUpakI nAnAprakAra se nindA karake bar3A bhArI pApa kamAyA / 60-64 / usa pApake udayase vaha pApinI thor3e hI samaya meM kuSTarogase pIr3ita ho gii| usake sAre zarIrameM ghinAvanA kor3ha hogayA / ThIka hI hai, nindA karmake prabhAvase kahIM bhI sukha nahIM milatA hai / 95 66 / usa koDhake kAraNa usake zarIrameM bahuta duHkha hone lage, jisake sahane meM asamartha hokara vaha aAgameM gira pdd'ii| aura vivaza hokara aArtadhyAnase marakara usa bar3e bhArI pApake phalase niMdanIya zarIrako dhAraNa karanevAlI gardabhI (gadhI) huI / mo ghora duHkha sahakara marI aura gRhazUkarI huii| vaha bhI kauTapAlake mAranese prANa chor3akara kuttI huii|768| eka dina zItakAlameM vaha kuttI apane baccoM ke sAtha kisI bagIceke samIpa eka ghAsakI gaMjImeM baiThI huI thii| ghAmameM Aga laganese usImeM jala gii| baccoMke mohake mAre nikalakara bhAga nahIM sakI / vaha marakara pApake phalase bhekanigama nagarameM kisI dhIvarakI putrI huii| usakA zarIra atizaya niMdya aura durgaMdhiyukta huaa| usake zarIrakI burI gandha usake kuTumbake logoMse bhI nahIM mahI gaI, isaliye unhoMne usa pApinIko gharase nikAla dii| ThIka hI hai, pApI puruSako sukha kahAM mila sakatA hai ? // 369-402 / parivArake logoMke dvArA bhI nindya ThaharAI huI vaha dhIvarI gharase nikala kara gaMgA ke samIpa eka saiMkar3oM chedavAlI ghAsakI jhopar3I banA kara rahane lgii|403| aura logoM ko DoMgIke dvArA pAra utAra kara unase pAye hue paisoMse apanA udara poSaNa karane lgii|4| vahAM rahakara vaha apane kamAye hue dravya Jain Educatinternational www.jabrary.org Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM se thor3A bahuta dravya apane pitAke ghara bhI bheja diyA karatI thI ! isa taraha vahAM vaha apane pApakA phala pragaTa karatI huI rahane lagI aura usakA nAma durgandhA par3a gayA / 5 / isa prakArase vaha apane dina kATatI huI rahatI thI ki, eka dina mAgha mahinemeM saMdhyAke samaya jaba ki zIta par3a rahA thA usa nadIke tIrapara vahI munirAja Aye jinakI isane pUrva meM nindA kI thI aura ve jApa karate hue eka mthAnameM virAjamAna ho gaye / 6-7 / usane unheM dekhakara manameM vicAra kiyA ki, ye yogIndra aise jAr3emeM isa nadIke kinAre kaise ThahareMge ? maiM agni jalAkara aura kapar3e or3hakara apanI kuTIrameM baiThatI hU~, to bhI mujhe ThaNDa lagatI hai phira yahAM ye kaise raheMge aimA vicAra karake vaha gatako munirAjake pAsa gaI aura Aga jalAkara tathA vasra aor3hAkara unakA zIta nivAraNa karane lgii|8.10| saverA hone taka vaha umI prakArase zIta nivAraNa karatI huI aura vihvalakI taraha yaha kahatI huI ki, udhara zIta hai ! idhara zIta hai ? baiThI rhii|11| jaba saberA huA, taba yogirAjane dhyAnako chor3akara umase pUchA, zomazarpA brAhmaNa kI putrI beTI lakSmIvatI ! tU kuzala se to hai ? dhIvarIne apanA kuchakA kucha nAma sunakara manameM socA, ye satyavacana ke bolane vAle yogIndra kyA kahate haiM jainazAmana ko dhAraNa karane vAle to kabhI jhUTha nahIM bolate haiM, phira yaha kyA kAraNa hai isa prakAra bahuta vicAra karane se vaha mUchita ho gaI / aura usI samayase use jAtismaraNa jJAna ho gyaa| usake dvArA vaha apane pUrva bhavoMkA ciMtavana karane lgii|12-15| thor3I derameM ThaNDI havAke lagane se usakI mUrchA dUra ho gaI / imaliye usane uThakara munike caraNoMko namaskAra kiyA aura vinayapUrvaka atizaya rodana karate hue kahA, he nAthoMke nAtha ! ima janmameM yaha merI kyA dazA huii| kahAM to viprakA janma aura kahA~ yaha dhIvarakA jnm|16. 17 / he vibho ! muni niMdAke prabhAvase jo maiMne bar3A bhArI pApa kamayA thA, usI pApake phalase maiM bhramaNa kara rahI huuN| 18 / he nAtha ! pUrvabhavameM maiMne bhArI pApake udayase tumhArI hI nindA kI thI, isaliye aba www.alibrary.org Jain Educa international Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / caritra mujhapara kRpA karake kSamA kro|19| aura vaha dharma mujhe sunAyo jisase merA isa pApase chuTakArA ho| zrApa sampUrNa prANiyoMkA hita karane vAle haiM. aura Apa hI jIgoMkA upakAra karane vAle haiN|420| yaha 188] sunakara usa rotI huI dhovarIse ve dayAna yogI bole, he beTI tU duHkha mata kara kyoMki yaha duHkha hI saMsArakA karane vAlA hai / 21 / "yaha bAta saba hI loga jAnate haiM ki, ronese rAjya nahIM milatA hai" isa liye aba tU ronA pUrNa kara, bahuta ro cukI aura jina bhagavAnake kahe hue dharmako dhAraNa kara / 22 / ye prANI pUrva janmake kamAye hue karmoM kA phala bhogate haiN| isalie muninindA karane ke pApase tU nindya kula meM utpanna huI hai / 23 / aba tU gRhastha dharma meM anurakta hokara dayAmayI dharma ko dhAraNa kr| yaha sunakara dhIvarI bolI, he prabho ! usa dhamakA svarUpa mujhe samajhAyo / 24 / taba muni mahArAja ne samyaktvasahita bAraha prakAra kA gRhastha dhama usa dhIvarI ko samajhAyA / 25 taba jinendradevakA bhASaNa kiyA huA vaha saddharma grahaNa karake dhIvarIne pApake nAza karane vAle munirAjake caraNoMko namaskAra kiyA / 26 / isake pazcAt dayAlu muni mahArAja to tapasyAke yogya sthAnako cale gaye aura vaha dhIvarI navIna pApake aAzravase varjita tathA jinadharmameM sadA anurakta rahakara kucha kAla taka usI jhoMpar3I meM rhii| pazcAt vaha jinadharmameM lavalIna rahane vAlI bAlA prasannatA sahita kauzalA nagarIko gaI / 27-28 / vahAM vaha jaba harSake mAtha jinendra bhagavAnake mandira meM gaI taba usakA dharmapAlinI nAmakI arjikAse milApa huA, jo gaNinI arthAt aneka arjikAoMke saMghakI svAminI thii|26| usa ajiMkAne bahutasA dharmopadeza diyA, jisase vaha dhIvarI dharmadhyAnameM aura bhI adhika parAyaNa ho gii|30| vaha usake pIche pIche rahane lagI aura nAnAprakArake tapa karane lagI, jisase usakA zarIra kRza ho gayA / 31 / eka dina vaha dhIrarI arjikAke sAtha rAjagaha nAmake zreSTha ngrkogii| vahAM usane jinamandirameM jAkara namaskAra kiyaa| aura phira rAtako usI Jain Educato International For Privale & Personal Use Only www.jainterary.org Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacamna 18 Jain Educato afar ke sAtha nagara bAhira jo gopura thA, vahAM jAkara jaba vaha arjikA gopurakI guphA meM praveza karake dhyAnastha ho gaI, taba guphA ke bAhira hI eka sthAnameM upavAsa dhAraNa kiye hue jinadevake nAmakA japa karanemeM dhyAna lagA diyA / 432-434 / usI rAtriko daivayoga se vahAM eka bhayaGkara vyAghra AyA aura isa dhIvara kI lar3akI ko bhakSaNa kara gayA / 3 5 / so jinadharmake prabhAva se usakA dhyAna yoga dhAraNa kiye hue hI maraNa ho gayA / usa samaya vaha vratoM kA pAlana bhI karatI thI, isaliye zarIra chor3akara solahaveM svarga meM indrakI indrANI huii| vahAM usane pUrvapuNya ke prabhAva se cirakAla taka sukha bhoge / 36-37| atakA jIvanta meM svarga se cayakara kuMDanapura nAmake zreSTha nagara ke rAjA bhISma ke guNavatI putrI huA / pUrva puNyake prabhAva se usakA rukmiNI nAma huA / rukmilI usake bar3e bhAIne pahale damaghoSa ke putra zizupAla ko denI kahI thI / 38-39 / parantu pIche nArada ke mu~ha se zrIkRSNa nArAyaNakI prazaMsA sunakara vaha unhIM meM anurakta ho gaI / aura isaliye usane apanA dUta zrIkRSNa ke pAsa bhejA / dUta ke vacanoMse saMtuSTa hokara zrIkRSNa apane bhAI balabhadra ke sAtha kuMDanapura Aye aura vahAM lar3AI meM canderI ke rAjA zizupAlako mArakara rukmiNIko le Aye aura eka vanameM usake sAtha svayaM vivAha karake use paTTarANIkA pada dekara dvArikA meM le Aye |4041 / so rukmiNI mahArANI ke udara se tU sampUrNa aMga upAMgoM se sundara pratApI putra utpanna huA hai / jaba tu kevala chaha dina kA thA, taba rAta ko terA pUrva janmakA bairI eka daitya tujhe harAkara le gayA thA / 443 | yaha sunakara pradyumna kumArane vinaya pUrvaka pUchA, he bhagavan ! aba yaha batalAiye ki mujhe mAtA kA viyoga apane kisa pApake udayase huA hai |44 | yati mahArAja bole, vatsa ! isameM terA koI bhI pApa kAraNa nahIM hai / terI mAtA ke pUrvajanmake pApa hI se viyoga huA hai | 445 | jaba vaha dhIvarIke janmase pahale lakSmIvatI nAmakI brAhmaNaputrI thI, taba usane kisI samaya morake ( mayUra ke baccoM ko kautuka International VE caritra www.jangibrary.org Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pragamna caritra ke vaza usase alaga kara diyA thaa| aura unheM solaha ghar3I taka mAtAse sukhapUrvaka alaga rakkhA thaa| pazcAt unheM unakI mAtAko de diyA thA / 46-47 / isI pApake phalase-arthAt usane jo mayUranIke baccoMko mAtAse alaga kiyA thA, usa viyoganita pApase rukmiNI ko yaha terA viyoga huA hai| pApa kahIM para bhI acchA nahIM hotA hai / 48 / yahA~ tujhe solaha varSa mAtAke usI pApake phalase bIte haiN| isaliye kisIkA bhI viyoga nahIM karanA caahiye|49|| he vatsa ! isaprakAra apane cittameM dharma aura adharmakA phala samajhakara pApako dUra hI se chor3anA cAhiye aura dharma karanA cAhiye / 50 / muni mahArAjake vacana sunakara aura unake caraNakamaloMko namaskAra karake pradyumnakumAra Ananda ke sAtha kanakamAlA mAtAke mahalako gye| kanakamAlAke samIpa jAkara pradyumna kumAra vinA namaskAra kiye hue hI baiTha gayA / yaha dekha vaha apane manameM socane lagI / 51-52 / avazya hI yaha mere rUpake pAzameM baddha hokara AyA hai| isIliye isane mujhe namaskAra nahIM kiyA hai| apane hRdayameM se isane merA mAtAbhAva nikAla diyA hai| isa samaya maiM imase jo kucha kahU~gI, vaha avazya kregaa| isameM sandeha nahIM hai / 53 / isaprakAra citavana karake vaha pradyumnase bolI, he mahAbhAga kAmadeva ! mere manohara vacana suno|54| yadi ramaNIya aura manohara vacanoMke anusAra kAma karoge, to maiM tumheM rohiNI Adi samasta mantragaNa sikhalA dU~gI / 55 / yaha sunakara pradyumnakumAra kanakamAlAse ha~sakara bolA, Ajataka kyA kabhI maiMne tumhArI AjJA kA ullaMghana kiyA hai ? kRpA karake mujhe rohaNI Adi matragaNa de do| aura mujhe do, cAhe mata do, parantu tumhArI kahI huI bAta maiM avazya karUMgA / 56-57 / aise vAkyoMse saMtuSTa hokara vaha kanakamAlA rAnI pradyumnase bolI, lo, ina zreSTha maMtroMko vidhipUrvaka grahaNa kro|58| aisA kahakara usa kAmase zrAkulavyAkula huI mUrkhAne bar3I prasannatA aura prItise pradyumnako vaha mantroMkA samUha de diyA / 459 / Jain Edwell on international For Privale & Personal Use Only www.parelibrary.org|| Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacamna 161 1 usakI batAI huI vidyAoMko vidhipUrvaka jAna pradyumnakumAra atizaya saMtuSTa huA aura kanakamAlA se bolA / 60 / he puNyarUpe ! aba mere manohara vacana suna - jisa samaya mujhe zatrune hara karake parvatakI kandarAmeM jAke rakkhA thA, usa samaya na to mere pitA zaraNa hue the aura na mAtA / usa samaya Apa donoM hI zaraNa hue the, dUsarA koI nahIM / isa liye Apa donoM hI mere mAtA pitA haiM / so putra ke yogya jo koI kArya ho, so mujhase kaho, maiM karaneke liye taiyAra hU~ / 61-62 / usake isa prakAra vajrapAtake samAna vacana sunakara vaha krodha se kucha kahanA hI cAhatI thI ki, pradyumnakumAra namaskAra karake apane mahalako calA gyaa| taba vaha apaneko ThagI huI samajhakara ciMtA karane lgii| merI AzA naSTa hogaI / hAya kaba maiM kyA karU~ ? mujhe usa pApIne Thaga lii| merI vidyAyeM bhI le gayA aura merI icchA bhI pUrNa na kara gayA / 6366 / aba to mujhe ThaganevAle isa duSTa pApIkA jisa taraha nigraha ho sake, vahI upAya karanA cAhiye | 67 | isaprakAra bahuta samaya taka manameM vicAra karake usane apane hAthoMke nakhoMse apane zarIrako tathA donoM kucoMko noMca DAlA | 68 | phira vaha bAloMko vikharAkara dhUla meM lapeTakara tathA A~khoMkA kAjala mu~ hameM lagAkara rotI huI rAjAke pAsa gaI aura du:khase gadgad tathA vinayase namra hokara bolI / 66-70 | he mahAbhAga nAtha ! jise Apane vijana vanameM mujhe pAlana karane ke liye diyA thA, dekho Aja usI pApIne yaha merI kyA dazA kI hai / 71 | maiMne jise bAlyAvasthA meM putrake samAna pAlakara bar3hAyA thA aura mere hI kahane se Apane jise yuvarAjapada diyA thA / 72 / Aja usI pApAtmA ne merA yauvana bhUSita rUpa dekhakara kAmadeva ke vazIbhUta ho kuceSTA kI hai / 73 // vaha duSTabuddhi avazya hI nIca kulakA utpanna huA hai| yadi aisA na hotA, to mAtA ke viSaya meM aisI pApabuddhi kyoM karatA ? |74 | usa durjana aura duSTabuddhine mere pAsa Akara apane tIkhe nakhoMse merA yaha zarIra noMca DAlA hai / 75 / Apake puNyake prabhAvase kuladevIke prasAdase aura apane bhAgyake vazase caritra www.jnelibrary.org Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padAmna YER Jain Educa mere zIlakI rakSA huI hai / 76 / yadi pApake udayase kahIM merA zIlabhaMga ho jAtA, to Aja avazya hI merA maraNa ho jaataa| kyoMki kalaGkayukta jIvanase to maranA hI acchA hotA hai / 77 / he nAtha ! Apa ke nirmala kulameM yadi maiM kalaGkinI ho jAtI, to tInoM vaMzoMko kalaMkita karanevAle mere jIvanakA kyA phala hotA ? | 78 | kisI bar3e bhArI puNyake yoga se maiMne usake bhujapaMjarase dhUla meM lipaTA huA apanA zarIra cAkula hokara nikAla pAyA hai | 76 | aba meM to jaba usa duSTakA mastaka rakta meM lathapatha huA pRthvIpara lauTatA huA dekhU~gI, taba hI apane jIvanako saccA samajhUgI |80| kanakamAlAke vacana sunakara rAjA kAlasaMvarane apane sampUrNa putroMko bulAkara ekAntameM kahA ki, he putroM mere vacanoMko Adara pUrvaka suno, - isa pApI pradyumnako tuma jalda hI mAra DAlo / 81-82 / yaha kisI nIca kulameM utpanna huA hai| ise meM eka vanameMse le thAyA thA / nahIM jAnatA hU~, yaha kisa kA putra hai / merI kRpA se yaha itanA bar3A huA hai / -3 / so aba javAnI pAkara tumhArI kIrtikA ghAta karanevAlA hI gayA hai / tuma sabake sAtha vanameM jAkara Apa to ratha meM baiThakara AyA aura tuma saba paidala aaye| jisa samaya maiMne tumheM aura use isa taraha dekhA, usI samaya se vaha zaTha citta se utara gayA hai / 84-85 / isaliye va jisameM koI jAna na pAne, isa tarahase ise mAra DAlanA cAhiye / pitAke aise vacana sunakara ve sava putra bahuta prasanna hue | = 6 | unhoMne apane jImeM kahA, hama pahale hI se usa pApIko mAranA cAhate the, phira aba to puNyake yogase pitA kI AjJA mila gaI hai | 7| pitAko praNAma karake ve pAMcasau bhrAtA vahAMse jaldIhI cale Aye aura pIche kisI tarahakA lokApavAda nahIM hove, isa vicAra se unhoMne pradyumna kumArase kahA, hama loga jalakrIr3A karane ke liye vApikAko (bAvar3Iko jAte haiM isaliye tumase kahane ke liye Aye haiN| kyoMki tumapara hamArA bar3A bhArI moha hai arthAt hama tumheM bahuta cAhate haiM aura tumase pyArA koI nahIM hai / bhAiyoM ke aise mIThe International caritra www.jail Horary.org Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracamna C 163 vacanoMse santuSTa hokara pradyumna bhI unake sAtha nikala par3A | 88-60 pazcAt sabake saba nagara ke bAhara jo jalakI vApikA thI, bar3e zrAnandake sAtha usake pAsa gye| vahAM ve apane saba vastra utArakara tathA caritra dUsare vastra dhAraNa karake vApikAmeM kUdane ke liye vRkSoMpara car3ha gaye / 61-92| itanehImeM pradyumna kumAra ke gora yogase vidyAne Akara tathA usake kAna meM laga kara eka hitakArI bAta kahI / 63 / he mahAbhAga vatsa ! mere kalyANakArI vacanoMko suna; ye saba pApI vaira bhAvake kAraNa tujhe mAra DAlanA cAhate haiM / isaliye merI bAta mAnakara vApikAke jalameM inake sAtha kUdakara tU snAna mata kara / maiM terA hita cAhanevAlI hU~ / 64-65 / vidyA ke aise vacana sunakara pradyumna cakita horahA / tatkAla hI vidyA ke balase apane jaisA dUsarA rUpa banAyA aura Apa adRzya hokara vApikA ke taTapara baiTha kautuka dekhane lagA / itanemeM vRkSake Upara jo pradyumnakA vidyAmayI rUpa car3hA huA thA, vaha vApikA ke jala meM pApAta karake kUda par3A / yaha dekha ve sabake saba vidyAdharaputra, "calo ! jaldI se kUdo ! aura pApIko jaldI mAra DAlo ! saba eka sAtha kUdake ise picala ddaalo|" aisA kahakara kUda par3e / 67-69 | jaba ve sabake saba eka katAra bAMdhakara bAvar3I meM par3e, taba pradyumnako bar3A bhArI krodha utpanna huaa| ve zrAzvaryacakita hokara vicArane lage,- , - 500 / ye loga mujhe kisa uddezyase mAraneke liye taiyAra hue haiM ? pitAkI AjJAse hue haiM, yA binA AjJA ke svayaM hI hue haiM |1| jAna par3atA hai, usa pApinI mAtAne pita ke yA virUpaka banAkara jhUThI saccI bAteM kahI haiM / aura usIke vAkyoMpara vizvAsa karake pitAne kupita ho inheM bulAkara mujhe mArane kI AjJA dI hai / 2-3 | isIliye ye durAcArI mujhe mArane ke liye Aye haiM / ataeva aba maiM inheM nizcayapUrvaka mArU~gA |4| isa prakAra manameM socakara kumAra apanI vidyA prabhAvase eka bar3I bhArI bAvar3Ike barAbara zilAko le Aye aura usase bAvar3Iko Dhaka dii| phira una sabako nIce sira aura Upara paira karake usI meM laTakA diye| kevala ekako www.pelibrary.org. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aAmna caritra pitAke pAsa samAcAra bhejaneke liye chor3a diyaa| usase pradyumnane kahA, ki tuma pitAke pAsa jAo aura maiMne jo kucha kiyA hai, unase ThIka 2 kaha do / taba usa eka putrane rAjA kAlasaMvarake pAsa jAkara jaisAkA taisA hAla kaha diyA / 5.8 / ___apane putroMko vApikAke jalameM zilAse Dhake hue jAnakara kAlasaMvara krodhake mAre Aga babUlA ho gayA / vaha tatkAla hI apane hAthameM khaDga lekara pradyumnake mAraneke liye claa| yaha dekha mantriyoMne rahA he nAtha ! ApakA akelA jAnA ThIka nahIM hai| kyoMki jisane Apake pAMcasau putroMko bAvar3I meM kaida kara rakhe haiM aura jise aneka lAbha prApta hue haiM, vaha Apa akele se kaise jItA jAvegA ? isalie bar3I bhArI senA lekara jAnA cAhiye / 9.12 / mantriyoMkI bAta mAnakara rAjAne raNabhero bajavAI aura bar3I bhArI senA lekara kUca kiyA / 13 / usa samaya pradyumnakumAra bhAiyoMko ullaMghana karake (?) vApikAke dUsare taTa para lajjAse prAkula hokara nIcA mu~ha kiye hue baiTha gayo / 14 / aura caturaMga senAke sahita apane pitAko nagarase nikalA huA dekhakara mocane lagA, pitAkI mUrkhatAkA kucha ThikAnA hai unhoMne usa raMDIkI vAtoMmeM pAkara mere mAranekI taiyArI kI hai| 5-16 / idhara pradyumnakumAra isaprakAra cintA kara rahA thA, udhara rAjA kAlamaMvara rathoMke cakroMse mArgake bar3e 2 parvatoMko dalana karatA huA ghor3oMke pairoMse uThI huI rajako madonmatta hAthiyoM ke madajalase zamana karatA huA tathA paidaloMke samUhase sArI pRthvIko kampita karatA huA bar3I bhArI senAke sAtha nagarase bAhara nikalA / 17-16 / vAjoMke zabdoMme, hAthiyoM kI garjanAme, rathoMke cItkArame, ghor3oMke hinahinAhaTame, dhanuSoMkI bhannAhaTa aura zUravIroMke aTTahAsase kAnoMke chidra vyApta hogaye loga bahare ho gye|20-21| isaprakAra dizAoMko vyApta karane vAlI bar3I bhArI menAko dekhakara pradyumnane kiMcita hAsya kiyA aura apane devoMkA smaraNa karake vidyAke prabhAvame eka bar3I bhArI senA bnaalii| jisameM hAthI ghor3e paidala aura Jain Educatinterational www. j brary.org Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna caritra 16 acche 2 ratha the / 22-23 / usI samaya bandIjanoMke tathA vAditroMke zabda hue| aura donoM krodhayukta senAoMke paidala sipAhiyoMkA saMghaTTa hone lgaa|24| hAthI hAthiyoMke sAtha, ghor3e ghor3oMke sAtha, rathoMke samUha rathoM ke sAtha aura paidala sipAhI paidaloMke mAtha bhir3a gye| isa prakAra jaba donoMhI senAoM kA kaThina yuddha huA, taba nAradamuni AkAza mArgameM aAnandamagna hokara nRtya karane lage / 25.26 / / kAlasaMvarakI senAkI mArase pradyumnakI senA bahuta jaldI trAsita ho gaI, isaliye vaha ekAeka bhAgane lagI apanI bhAgatI huI senAko dekhakara krodhita pradyumnakumAra aMjanagirika samAna bar3e 2 hAthiyoMke samUhamahita mainyako lekara sanmukha gayA aura nAnAprakArake zastroMkI varSA ke samAna varSA karake usane kAlasaMvarakI senAko bhaMga karadI-titara bitara kara dii| gajoMke samUha gajoMse aura ghor3oM ke ghor3oMse mAra DAle, rathoMse ratha tor3a DAle, yoddhAoMse yoddhAoMko dharAzAI kara diye / 27-31 / / isa prakAra jaba pradyumnane sArI senAkA patana kara diyA taba rAjA kAlasaMvarane apane manameM vicAra kiyA, yaha zatru bar3A hI darjaya hai| mere sAmhane khar3A hA garaja rahA hai| isa duSTako meM kaise jItUMgA ? isakA maiM kyA upAya karU~ ? isaprakAra cintA karate 2 rAjAko eka buddhi utpanna huI ki merI rAnIke pAsa jo do vidyAyeM haiM unheM lAkara maiM isa durjaya zatruko bhI jIta skuuNgaa| isa prakAra bahuta dera taka vicAra karake unhoMne maMtrIse khaa,-32-35| he mahAbhAga ! mere vacana suno| tuma thor3I dera taka isa balavAnake sAtha lar3AI karate raho, taba taka maiM nagarameM jAkara apanI rAnI se do vidyAyeM liye AtA hU~ aura unase zIghra hI zatruko jItatA hU~ / 36-37 / mantrIne kahA, mahArAja, zrApa zIghra jAveM, maiM taba taka pradyumna ke sAtha yuddha karatA huuN| usa balavAnake sAtha jo yuddha hotA thA, usameM maMtrIko sthApita karake arthAt lar3AIkA kAma mantrIko sauMpakara vaha alpabuddhi rAjA kAlasaMvara jaldI nagarameM gayA aura rAtrike antameM arthAt saberA honeke pahale rAnI se bolA, priye ! rohiNI Jain Educ. interational For Privale & Personal Use Only www.jane brary.org Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura prajJaptI nAmakI jo do vidyAyeM tere pAsa haiM, unheM mujhe de de, jisase usa mUrkha zatrukA mArakara tere manorathoMko pUrNa karU / 36-40 / yaha sunakara rAnI kanakamAlA strIcaritra banAkara rAjAke Age rone lgii| use rotI huI dekhakara rAjAne apane manameM socA isa vyabhicAriNI ne donoM vidyAyeM kisI ko de dI haiM, isameM sandeha nahIM hai / phira kucha vicAra karake kahA, priya tU rotI kyoM hai ? mujhe ve vidyAyeM zIghra hI de de| kyoMki zatru balavAna hai / use vidyAoM ke prabhAvase maiM kSaNabhara meM mAra DAlU~gA |41-43 / taba vaha mRr3hA rotI huI AMsU bahAtI huI gad gad kaMThase svAmI se bolI, he nAtha ! usa pApIne mujhe eka hI bAra nahIM aneka bAra ThagA hai / isa duSTakI vArtA bhI kahane yogya nahIM hai| 44-45 / maiMne eka dina isa bAlaka ko bolate hue dekhakara manameM vicAra kiyA thA ki, yaha bAlaka vRddhAvasthA meM hama donoM kI pAlanA karegA |46 | aisA vicAra karake mohake vazase isa bholI ne use apanI donoM vidyAyeM stanoM meM praveza karAke pilA dI thIM / 47 / he nAtha! mujha mUrkhAne usa samaya yaha nahIM jAnA thA ki, yaha javAnI meM aisA pApI hogA |48 | maiM to yahAMse bhraSTa huI aura vahAMse bhI bhraSTa huii| aba kyA karU~ ? merI AzA naSTa hogaI usa nirvivekI pApIne mujhe kaI bAra ThagI hai | 49 | aisA kahakara kanakamAlA galA phAr3akara rone lgii| ye DhoMga dekha kara kAlasaMvarane usake sAre duzcaritra jAna liye / strIke kahe hue vacana sunakara unhoMne sira hilAyA aura manameM cintavana kiyA ki 150 - 51 / aho ! striyoMke caritroMko kauna varNana kara sakatA hai ? isane merI donoM vidyAyeM kho dIM aura putra bhI kho diyA / 52 | aisI avasthA meM to jIvana se bhI kucha prayojana nahIM hai / usake sanmukha jAkara jalda hI mara jAU~gA / isameM sandeha nahIM hai aisA vicAra karake rAjA U~cI svAsa letA huA mahala se nikalA aura raNAMgana meM jAkara pradyumna se bolA, tU apane tarakazameM rakkhe hue vANoMko mujhapara zIghratA se calA / maiM pahale hI tujhe 1 isa Jain Educati International pradyamna 166 caritra www.jainalbrary.org Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamna nahIM maaruuNgaa| kyoMki eka to tU bAlaka hai aura dUsare yuddhavidyA se aparicita tathA durAtmA hai / / 54-55 / yaha sunakara pradyumna bolA, he tAta ! merI bAta bhI suna liijiye| strI kI bAtoMmeM / caritra tallIna hue mUrkha pitAko meM bhI nahIM mAra sakatA hU~ / 56 / isaliye pahale tumhIM bANa calAo, pIche merA doSa nahIM rhegaa| yaha sunakara rAjA kAlasaMvara krodhase duHkhI ho gyaa| usane dhanuSa para bANa sthApita karake bar3e vegase mAranA zurU kiyA aura phira ve valase uddhata hue donoM vIra devopanIta tathA sAmAnya zastroMse yuddha karane lage / 57-59 / itanemeM kAlasaMvarane eka bANa aise vaMgase calAyA ki, uma se pradyumnakumAra kA ratha TUTa gayA / 56 apane rathako TUTA dekhakara pradyumnane bhI eka vegazAlI vANa calAkara pitAko apane samAna kara diyA arthAt usakA bhI ratha tor3a DAlA / 60 / aura tatkAla hI usa mugdhacitta pitAko nAgapAzase bAMdhakara, apane samIpa lA rakkhA / pazcAta vaha lajjAke kAraNa kucheka nIcA mu~ha karake ciMtA karane lagA; yuddha meM maiMne itanI senAko mAyAke vazase mUrchita kara diyA hai|61. 62 / aba koI uttama puruSa Akara mere pitAko chur3A deve, to acchA ho ! saca hai, honahAra hotA hai, vaha anyathA nahIM hotA hai / 63 / jisa samaya vaha isa prakAra vicAra kara rahA thA usI samaya nArada mahAzaya AkAzarUpI AMgana meM nRtya karate hue aura harpita hote hue zrA pahu~ce / 64 / unhoMne socA grAja yaha acchA huA, jo pitA hI ke sAtha putrakA bar3A bhArI virodha ho gayA / aba yaha jarUra mere sAtha calaneko taiyAra ho jaavegaa|65| taba nAradajIne darzana dekara uttamottama vacanoMse AzIrvAda diyA aura jAnate hue bhI pUchA ki, yahAM yaha yuddha kyoM huaA ? / 66 / unake vacana sunakara pradyumna bole, he nAtha ! he mahAbhAga ! mere vacana suniye / 67 / mAtAke vacanoM para vizvAsa karake pitAne merA burA cintavana kiyA thaa| saMsArameM barAbarIke lar3ake ko mAranA bar3A hI nindita hai, parantu pitAne usIke liye taiyArI kI thii|68| isake pIche pradyumnane mAtAkA sArA duzcaritra pitAke sunate hue nAradako www.jaikorary.org Jain Educato International Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amna kaha sunAyA / 66 / use sunate hue nArarajI apane donoM kAnoMko banda karake mastaka dhuna karake aura netra banda karake bole, he vatsa ! isa lokanindya caracAko aba mata kaha / nIca puruSoMke sAtha gamana || caritra karane vAlI aura pApa cittavAlI striyoMke caritroMkA varNana kisase ho sakatA hai ? ye duSTa nArakinI kupita hokara cakravAkake samAna prIti karanevAle apane svAmIko, prANapyAre pitAko, putrako, bhAIko, tathA guruko mAra DAlatI haiM, phira dUsare manuSyoMkI to kathA hI kyA hai ? 170-73 / nAradajIke vacana sunakara pradyumnakumAra bole, mahArAja suniye, maiM aba pitA rahita ho gyaa| maiM aba kisakA hoU~gA aura kisake pAsa jaauuNgaa| he mahAmati ! mere jIvanakA upAya aba ApahI batalAveM / 74-75 / ye kAlasaMvara mahArAja nizcayapUrvaka mere pitA haiM aura mujhe dUdha pilAnevAlI kanakamAlA merI mAtA hai 76 / parantu isa samaya inhIM donoMne mere sAtha isaprakArakA karma kiyA hai / isaliye aba batalAiye ki maiM zaraNarahita hokara kahAM jAU~ ? 77 / pradyumnake vacana sunakara nAradajI ramaNIya vacana bole ki, he vatsa ! merA kathana suna 78 / apane manameM kheda mata kara ki, mere koI bandhu nahIM haiN| tere bahuta se bandhu haiM, unakA vRttAnta maiM kahatA hU~ 76 / dvArikAke svAmI zrIkRSNa nAmake nArAyaNa tere pitA haiM, jinakA janma harivaMza nAmake vaMzameM huA hai, aura jo yAdavoM ke ziromaNi haiM / 80 / aura unakI prANa ke samAna pyArI rUpa tathA lAvaNyase yukta sampUrNa guNoMkI pAparahita khAni rukmiNI nAmakI paTTarAnI terI mAtA hai|8| usane mujhe bar3e Adarase tere lAneke liye bhejA hai| usake bulAnekA eka kAraNa hai, so abhI kahatA huuN|2|| he pradyumna ! tero mAtAkI eka satyabhAmA nAmakI mapatnI (mauta) hai usake mAtha usakA bar3A bhArI virodha hai| isaliye mere sAtha terA jAnA bahuta ucita hai / pradyamnakumAra apane vaMzakI matkathA sunakara atizaya prazanna hue aura nAradake prati unheM prItibuddhi utpanna huii| phira ve nAradake pUrva meM - - Jain Educh interational wwww.jalibrary.org Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 kahe hue vacanoM ko bArambAra citavana karane lage / 83-85 / so ThIka hI hai, apane vaMzakI yogyatA pradhAnatA aura bahumUlyatA, sunakara kise santoSa nahIM hotA hai ?, 86 nArada ke hI vacanase usa puNyavAna pAparahita kumArane apane pitA rAjA kAlasaMvarako chor3a diyA, aura sArI senAko uThA diyA, caitanya kara diyA | 87| taba ve sabake saba senA ke yoddhA kaThora zabda karate hue uThe ki, ise pakar3o, isa durjaya zatruko mAro || usa samaya nAradane kahA, he zUravIra yoddhAoM ! ima yuddha meM tuma sabakA parAkrama dekha liyA || va tuma kuzalatA ke sAtha apane nagara meM cale jaao| tumheM pradyumnakumAra ne jIvana dAna diyA |10| taba ve subhaTa lar3AIkA mArA vRttAMta jAnakara aura apanI murcchA vagairaha kA hAla samajhakara caturaMga senAke sAtha apane nagarako cale gaye | 11 | rAjA kAlasaMvara lajjAke mAre na to kucha nAradase kaha sakate the aura na pradyumnakumAra se kahate the |2| antameM dIna aura malInamukha hokara nagarako cale gye| vahAM jAkara kanakamAlAse bole, tumhArA kucha bhI dUSaNa nahIM hai | 13 | jo karma pUrva meM kamAye haiM, unhIM ke phala prApta hote haiM / isaliye isameM na to duHkha karanA cAhiye aura na Ananda mAnanA cAhiye | 64 | isa prakAra jaba rAjA rAnI apane mahala meM baiThe hue cintA kara rahe the, tabhI ve pAMcasau putra bhI garvarahita hokara dInamukha kiye hue gaye unheM dayAlu hRdaya pradyumnane vApikAke jalameMse nikAlakara chor3a diyA thA / 65-96 / nagaranivAsiyoMne kanakamAlA rAnIkA Upara kahA huA sArA caritra jAnaliyA / isaliye loga kahate haiM ki, pApa chupA nahIM rahatA; sarvatra phaila jAtA hai | 67 pApiyoM kI jaya kabhI nahIM hotI dharmAtmA hI jaya hotI hai / isaliye bhavya puruSoMko cAhiye ki, dUrahIse pApakA tyAga kareM / 98 / prANiyoM ko puNyake hI prabhAva se manuSyaloka aura svarga loka sambandhI sukha prApta hotA hai, isaliye bhavya puruSoM ko nirantara dharma karanA cAhiye | 60| aura sarvadA pApakA tyAga karanA caahiye| kyoMki caritra www.library.org Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 200 aisA kaunasA duHkha hai jo pApase utpanna nahIM hotA hai ? arthAt saba hI duHkha pApake phalase hote haiM / isaliye soma arthAt candramAke samAna saumyarUpa puNya hI karaneke yogya hai / bhavyajIvoM ko puNya se hI sukha prApta hotA hai / 600 / zatruoM ke sAtha videza arthAta dUsare bhayaMkara sthAnoM meM jAkara bhI uttama phala ke denevAle lAbha pAye, jagata prasiddha prajJaptI aura rohaNI vidyA pAI, bhAIyoMko bAMdhakara TAMga diye, for yuddha jIta liyA, isa prakArase vaha pradyumnakumAra puNyake phalase sura aura munike (nArada) sahita zobhita hotA huA | 601 | iti zrIsomakIrti AcAryaviracita pradyumnacaritra saMskRtagranthake navIna hindIbhASAnuvAda meM solaha lAbhoMkI aura vidyAoMkI prApti, pitA, bhAiyoMkA virodha, nAradakA Agamana Adi varNanavAlA navamAM sarga pUrNa huaa| ata dazamaH sargaH / athAnantara - nAradajIne pradyumna kumArase kahA, he vatsa ! aba binA vilambake dvArikA nagarIko calanA cAhiye |1| taba kRtajJa kumArane kahA ki mAtA pitAke pUche binA merA jAnA ThIka nahIM hai| isaliye Apa yahIM ThahareM, maiM nagara meM jAtA hU~ aura mAtA pitAme pUchakara abhI Apake pAsa A jAtA hU~ | 2-3 | aisA kahakara aura nAradako vahIM chor3akara pradyumnakumAra vahAM gayA, jahAM para rAjA kAlasaMvara kanakamAlA ke sAtha duHkhAvasthA meM baiThe huye the |4| vahAM jAkara aura mAtA pitAko namaskAra karake pradyumna kumArane kahA, he mahAbhAga pitA ! mere vacana suniye | 5 | maiMne ajJAnatAse jo aniSTa karma kiyA hai, use kRpA karake kSamA kIjiye | 6 | isase adhika mUrkhatA merI aura kyA kahI jA sakatI, jo maiMne apanI mAtA ke viSaya meM (yApakI samajha meM) aisA pApa vicArA | 7| parantu jo dIna haiM, anAtha haiM, tathA parAdhIna haiM, sajjana puruSa unake Upara kabhI kopa nahIM karate || he nAtha ! maiM ApakA kiMkara hU~, kyoMki mujhe Apa hIne jilAyA hai, pAlakara bar3A kiyA hai aura abhI Apase jItA hU~ / isaliye mujhapara kRpA karake mere pApoM caritra www.nalibrary.org Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra pradyamna ko kSamA kro| aura he mAtA ! tU bhI mujha bAlakake pApakAryoMkI kSamA kara / 10 / aba maiM Apa donoMkI AjJAse apane pitAke ghara milane ke liye jAtA huuN| isaliye mujhe AjJA diijiye| maiM binA aAjJAke nahIM jAU~gA / 11 / maiM ApakA bAlaka hU~, isaliye he pitA ! merA nirantara smaraNa rakhiye / vahAM mAtA pitAse milakara maiM jalda lauTa aauuNgaa|12| he nAtha Apa mere vibhAgako sarvadA surakSita rakkheM / maiM nirantarake liye yahIM aAkara rahU~gA / 13 / aura he mAtA ! mujha sevakapara Apako bhI sadA prasannadRSTi rakhanI cAhiye / kyoM ki putra cAhe kuputra ho jAveM, parantu mAtA kabhI kumAtA nahIM hotI hai| aisI saMsArameM prasiddhi hai / aura so bhI mere jaise paratantra putrapara kauna kopa karegA ? / 14-15 / Apako aisA hI samajhanA cAhiye ki, yaha mere udarase utpanna huA hai| kucha bhI antara nahIM mAnanA cAhiye / maiM ApakA putra hU~, / isameM saMzaya nahIM hai / 16 / pradyumnakI ye saba bAteM ve donoM lajjAke mAre nIcA mukha kiye hue sunate rhe| unhoMne kucha bhI uttara na diyaa| to bhI vaha vinayavAna kumAra unheM bAraMbAra namaskAra karake tathA apane bhAiyoM ko, parivArake logoMko, maMtriyoMko phira 2 kara saMtuSTa karake tathA mohayukta hokara praNAma karake usa nagarase nikalakara calA / usa samaya usako loga stuti karate the / 17-16 / nAradake samIpa pahu~cakara pradyumna vinayake sAtha bolA, he tAta ! mujhe batalAzro ki, yahAMse dvArikA kitanI dUra hai / 20 / taba nAradane kahA ki, yaha to vidyAdharoMkA deza hai, aura vaha dvArikA nagarI manuSyoM kI hai / isaliye bahuta dUra hai / kumArane kahA; yadi vaha nagarI dUra hai, to he tAta ! vahAM taka kaise calA jaavegaa|21-22| nAradajI bole he vatsa ! maiM tumheM zIghragAmI vimAna para baiThAkara bahuta vegase le jaauuNgaa| pradyumnane kahA, yadi aisA hai to usa vegagAmI vimAnako jaldI taiyAra karo, jaldI sjaao|23-25| kumArake vacanoMse santuSTa hokara nAradajIne eka bar3A bhArI, sundara, kalyANa Jain Educatinterational For Privale & Personal Use Only www.jabrary.org Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra kArI aura zIghragAmI vimAna banAke taiyAra kara diyA aura kahA, he vatsa yaha vimAna tumhAre yogya banA hai / so isapara jaldI hI baiTha jaao| jisase hama tuma donoM rukmiNIke pAsa pahu~ca jAveM // 26 // nArada ke vacanoM se prasanna hokara kumAra ne kahA, tAta kyA ApakA yaha vimAna mujhe baiThAne ke liye samartha hai ||27| taba nAradajI muskurAke vole, hA~ tumhAre liye to bahuta majabUta hai / tuma zIghra hI baiTha jAo / yaha sunakara kAmadevane usapara bar3e hI jora se apane paira rakha diye / jisase usakI saba sandhiyA~ TUTa gaI saikar3oM chidra ho gaye / 28 - 26 | yaha kautuka karake nIti catura kumAra bolA, dhanya hai ! dhanya hai ! Apa to zilpa vidyAmeM bar3e hI pravINa haiM |30| he vibho thApane yaha vidyA kisake pAsa sIbI thI ? sacamuca isa saMsAra meM Apake samAna zilpakAra na to huA hai, aura na Age hogA / 31 / maiMne to Aja se acchI taraha jAna liyA ki, jagata meM nArada RSike samAna vidyAbalasahita vijJAnI koI bhI nahIM ||32| kumAra ke isa parihAsase lajjita hokara buddhimAna nArada bole, maiM to vRddha ho gayA huuN| merI jarAyukta deha meM caturAI kahAM se thAI ? tuma to saba vidyAoM meM kuzala ho; sampUrNa vijJAnake jJAtA ho aura navIna yauvana sampanna ho, tuma kyoM nahIM banAte ? | 33 34 / he vatsa ! aba tumahI vimAna banA jisase zIghratA se caleM / vyartha hI kyoM mamaya kho rahe ho ? tumhArI mAtA tumhAre liye bahuta duHkhI ho rahI hai | 35 | vratadhArI nArada ke kahane se pradyumnakumArane apane yazorAzike samAna (sapheda) eka vismayakArI vimAna jalda hI banA diyA | 36 | usa vimAna meM bar3e 2 ghaMTe laTaka rahe the. aneka dhvajAyeM ur3a rahI thIM, aura pacaraMge uttamottama ratnoMse banA huA usakA kUTa (zikhara) zobhita hotA thA |37| usakA madhyabhAga (kaTi) kinAre, siMhAsana soneke race gaye the / isake sivAya vaha vimAna bAvar3I, tAlAba zrAdike samUhoMse zobhita kiyA gayA thA, haMsa cakravAkAdi pakSiyoMse yukta thA, kelA supArI tAr3a Adi vRkSoMse alaMkRta thA; ca~varoM chAtroM tathA nAnA prakAra ke vAditroM bamna 202 www.janabrary.org Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se zobhita thA, aura kiMkiNI kI dhvanise ramaNIya thaa| usakI khir3akiyoM meM tathA dUsare sthAnoMmeM motiyoMkI jhAlareM laTaka rahI thIM, aura ina saba sAmagriyoMse vaha dUsare svargalokake samAna mAlUma caritra hotA thA / 38-41 / isaprakAra sundara vegagAmI vimAnako banAkara sArabhUta vijJAnake jAnane vAle pradyumnakumArane nAradajIse kahA, he tAta ! yadi yaha Apake yogya ho, to imapara baiTha jaayo| kyoMki maiMne ise bAlabuddhise banAyA hai / 42-43 / aisA kahane para nAradajI ne usa atizaya sundara vimAnako dekhA, jo ki puNyahInoMko prApta honA bahuta kaThina hai / usase unheM bar3A acambhA huyA / / 4 / nidAna jaba ve vimAna meM baiTha gaye, taba kumArane use dhIre 2 aAkAza para cddh'aayaa| parantu Age kumArake kuTila (hAsyarUpa) prAzayayukta honese jaba vimAnakI gati manda ho gaI, aura usa nArada ne dekhA, tava ve vole, tarI mAtAkA mukhakamala tere viyogarUpI tuSArase aAkrAnta horahA hai, so tujhe sUrya ke samAna jAkara use murajhAnese bacAnA cAhiye / 45 47 / tujhe zIghratAse jAkara apanI duHkhI mAtAko dhIraja ba~dhAnA cAhiye / aise samartha putrake hote hue kyA terI jananI ko duHkha honA acchA hai ? / 48 / nAradake aise vacana sunakara pradyumnakumAra apane vimAnako atizaya teja gatise calAne lgaa|46 / usakI isa krIr3Ase arthAt itane jalda calAnese nAradajI bahuta aAkula vyAkula hogye| unake jaTA bikhara kara ur3ane lage, zarIra kAMpane lagA, hAthoMkI kuhaniyoMmeM, muMhameM, aura dAMtoMmeM lur3hakane pur3akane se coTeM laga gaI aura volate samaya jIbha dAMtoMke nIce Akara kaTa gaI / 50-51 // jeTake mahInemeM jaise samudra meM jahAja Akulita ho jAte haiM, usI prakArase prAkulita ho nAradajI bole, veTA ! tRjhe isa vimAnameM biThAkara itanA aAkula vyAkula kyoM kara rahA hai tU Anandase paripUrNa hai, so tu mujhe sneha ke vazavartI hue apane mAtA pitAko jAkara utkaMThita karanA cAhiye / 52.54 / rukmiNI merI putrI hai, vaha mujhapara bar3A vAtsalya rakhatI hai| isI prakAra terA pitA zrIkRSNa bhI merI bar3I bhArI wwww.jabrary.org Jain Educ interational Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna bhakti karatA hai / 55 / aura bhI jitane yAdava haiM, ve saba merA niraMtara satkAra karate haiM, phira tU dayArahita hokara mujhe kyoM vyAkula karatA hai / 56 / yaha sunakara kumArane kahA, he tAta ! jAna par3atA hai ki tumhArA caritra bhI kuTilatAyukta ho gayA hai / 57 / isoliye meM vimAna ko zIghratAse calAtA hU~, so Apako nahIM rucatA hai aura dhIre 2 calAtA hU~, so acchA nahIM lgtaa| to lo aba maiM nahIM jAU~gA Apa jaano|58aisaa kahakara usane AkAza meM hI apanA vimAna khar3A kara diyaa| taba krodhako mana meM dabAkara nAradajI bole, yaha vidyAdharoM kA sthAna tujhase chor3A nahIM jAsakatA hai| isaliye mere livAne ko pAnese tu jAnemeM itanA vilamba kara rahA hai / 56-60 / tujhe mAlUma nahIM hai ki, yadi terI mAtA kA parAbhava hogayA, aura tR pIchese pahu~cA, to phira tere jAnese bhI kucha prayojana siddha nahIM hogaa|61| aura he vatsa meM aura bhI eka bAta tujhase kahatA huuN| yadyapi usakA kahanA terI mAtAko abhISTa nahIM thA, to bhI maiM kahatA huuN|62| tere mAtA pitAne tere liye bahutasI sundara 2 kanyAoM kI yAcanA kI hai / so yadi tU nahIM pahuMcegA, to una saba kanyAoM ko terA choTA bhAI varaNa legA / 63 / so jaba ve kanyA vivAhI jA cukeMgI, taba phira jAnese kyA lAbha hogaa| nArada ke isaprakAra kAnoMko pyAre lagane vAle vAkya suna pradyumnane apane vimAnako phira bhI vAyu vegase calAnA zurU kara diyA usa vimAnakI ur3atI huI ramaNIka dhvajAyeM mamudrameM uThatI huI caMcala naraMgoM ke mamAna jAna par3atI thii| jisa samaya vaha vimAna AkAza meM bar3e vegase jA rahA thA, uma samaya mArgastha nagaroM kI striyoMke netroMko prasanna karane vAlA, aura muskurAte hue nAradajIke kAraNa zobhita hone vAlA jo / ramaNIya caritra huA, usako he zreNika hama saMkSepase kahate haiN-64-67| vidyAdharoMke vijayA parvatako jaldahI lAMghakara pradyumna aura nAradajIne bhUmigocariyoMkI pRthvI dekhI, jo aneka vanoMse, nagaroMse samudroMse aura parvatoMse saghana ho rahI thii| use kamakramase || Jain Education international Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baghumna 702 dekhate hue jaba ve AkAzarUpI AMgana meM cale jA rahe the, taba nAradajIne vRkSoMke samUha se maghana khadirA nAmakI TavI dekhI jo ki takSaka nAmake parvata para thI aura jisameM bAlaka pradyumnako usake vaidaityane bar3I bhArI zilAke tale dabA diyA thA, 168-71 / jisa samaya nAradamunine ukta TavI pradyumnako dikhAI, usa samaya ve bahuta Anandita hue / 72 / pazcAra vaha vimAna jo ki pRthvIpara atizaya durlabha thA, vegase calane lgaa| thor3I dera meM nArada ne kahA, he kumAra ! apane vimAna ke karNa - priya ghaMToM ke madhura zabda sunakara dekho, ye hiraNiyoM ke samUha apane caMcala baccoM sahita U~cA mukha kiye hue khar3e haiM, manohara krIr3A kara rahe haiM, kabhI calane laga jAte haiM, aura kabhI baiTha jAte haiM, bar3e hI sundara haiM / 73-75 | inheM isaprakArakI krIr3A karate dekhakara mana kyoM na harA jAya ? pradyumna ko unheM dekhanese prasannatA huI / 76 / Age calakara nAradajIne kahA, he kAmadeva ! isa manake coranevAle prasanna mukha, aura ramaNIya paMkheM phailAkara nRtya karate hue tathA manohara zabda karate hue grAsakta-citta mayUrako dekho, yaha kaisA dhIre 2 paira rakhatA hai / isake sAtha bhauroM ke jhuNDa bhI gUMjate hue aise mAlUma par3ate haiM, jaise gIta gA rahe hoM / mayUrako dekhakara kAmakumAra bahuta prasanna hue / 77-76 | tadanaMtara usa zIghragAmI vimAna ke dvArA kucha dUra Age calakara nAradane phira kahA, pradyumna isa raudramUrti kintu manako haraNa karanevAle zArdUlako (siMhako ) bhI dekho, jo apane vikaTa nAdase parvatako kampita kara rahA hai, apanI pUMcha pakI ghorase mor3akara UMcI uThAye hue hai| yaha apanI dAr3hoMse tathA nakhoM se bar3e 2 hAthiyoM ko vidAraNa karane se aura unakA mAMsa bhakSaNa karane se kaisA bhayaMkara dikhatA hai ? siMha ko dekhakara pradyumna harSita hue / taba nAradajIne phira kahA, he mahAbAhu ! aura ina Age khar3e hue lIlAyukta hAthiyoM ko bhI dekho, jo pada padapara lIlA karate haiM / 80-84 / sugandhita mad bahane ke kAraNa unake kapoloM para bhauMroMke jhuNDa ke jhuNDa gujAra kara rahe haiM, tAr3a ke patroMke samAna unake bar3e 2 kAna Jain Educand International cari www.jaihelibrary.org Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiM; pIThakI rIDa (vaMza) bar3I UMcI aura puSTa hai / ye pAnI pIneke liye jalAzayoMke samIpa pAye haiN|| hAthiyoM ko dekhakara kumAra bahuta santuSTa hue / 85-86 / thor3I dUra aura calakara nAradajIne kahA, he yAM kumAra ! tumhAre Age yaha eka vizAla zarIra (bar3A) guruvaMza (bar3e 2 bAMsoM vAlA) tathA UMce kaMdhoMvAlA (UMce zikharoMvAlA) ananta khagiyoMse (geMDoMse) sevita, sthirarUpa, unnatizAlI aura bhUdharoMkA (parvatoM kA) pati mahAparvata zobhita ho rahA hai| yaha tumhAre samAna prAkRtiko dhAraNa karane vAlA hai| arthAt jaisA vaha parvata hai, usI prakArase tuma bhI vizAla zarIra, guruvaMza (uccakulase utpanna) uccakaMgha (sthUla kaMdhavAle) aneka khaDgI arthAt khadga dhAraNa karane vAle zUravIroMse sevita, sthiracitta, unnatizIla aura bhUdharoM arthAt rAjAoMke pati ho| pradyumnakumAra nAradake kahe anusAra usa parvatako dekhakara prasanna huye / 87-86 / usake pIche thor3I dUra calakara nAradajI bole, dekho, yaha eka nadI tumhAre sAmhane vaha rahI hai / 90 / isameM kinArepara lage hue bar3e 2 vRkSoMke phUloMse jo parAgakI dhUla jhar3I hai, usakI sugandhise sugandhita huaA jala baha rahA hai| haMsa aura mArasa pakSiyoMse zobhita athAha aura magaramacchoMme bharI huI usa gaMgAnadIke samAna nadIko dekhakara pradyumnakA vitta prasanna huA / 91-62 / thor3I hI dUra calanepara gaMgAnadI bhI dikhalAI do| ume dekha kara nAradajIne kahA, he manobhava dekho, yaha sampUrNa pRthvImeM prasiddha gaMgA nAmakI nadI hai| jisakA jala atizaya nirmala hai, jo pavitra aura pApa ko nAza karane vAlI hai| jisake bar3e 2 kinAroM ke pRSTha para devakanyAyeM nivAsa karatI haiM / aura jo taTasthita kinnariyoMke manohara gItoMse tathA haMsa aura mArasa pakSiyoM ke zabdoMse tInoM lokoMko vazI. bhUta karatI hai / 63-65 / isaprakArakI suvistRta gaMgAnadIko dekhakara kAmakumArako bar3I bhArI prasannatA huI unhoMne kahA ki-"aho yaha gaMgAnadI bar3I hI ramaNIka hai" 196 / isa prakAra bar3e bhArI ko tumake sAtha usa aAzcaryayukta uttama pRthvIko dekhate hue ve donoM - Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UNRE kitanI hI dUra nikala gye|97| itane meM unhoMne eka jagaha bar3I bhArI caturaMga senA dekhI, jisameM hajAroM rAjA aganita ghor3e, ratha aura payAde the, jo vAditroMke zabdoMme zabdAyamAna ho rahI thii| / caritra cakravartIko senAke samAna usa senAko dekhakara pradyumnakumAra bar3e AzcaryakaM mAtha nAradajIse bole / / 8. 100 / he nAtha ! pRthvItala para yaha kisa rAjAkA zivira par3A huA hai ? aisA zivira to maiMne kabhI vidyAdharoMke dezameM nahIM dekhA / tava nAradajI musakarAte hue bole, tuma isIke liye yahAM para lAye gaye ho / isakA vistRta vRttAnta isa prakAra hai ki, 1.2 // isa samaya hastinApurameM kuruvaMzI rAjA duryodhana jo guNoMkA samudra hai, rAjya karatA hai| zrAdi. nAtha bhagavAnake samayameM jo dAnakI paripATI calAnevAlA vikhyAta aura prajAkA pyArA zreyAMsa nAmakA rAjA huaA hai, vaha isI vaMzameM huaA hai / 3.4 / usa zreyAMsa rAjAke vaMzakA bhUSaNasvarUpa eka kuru nAmakA rAjA huA, jisake nAmase kuruvaMza pRthvImeM atizaya vikhyAta huA / 5) usake pIche usa vaMzameM kramase hajAroM rAjA hue / so aneka rAjAoM ke bIta jAne para usa hastinAgapura nagarameM pRthvI maDalameM vikhyAta eka dhRta nAmakA rAjA huaa| isa rAjAke tIna rAniyAM thiiN| pahalI guNarUpAdiyukta ambA, dUsarI ambikA aura tIsarI ambAlikA / ukta tInoM rAniyoMke udarase rAjA dhRtake kramase tIna putra hue, pahalA dhRtarASTra, dUsarA pANDu aura tImarA vidura / ye tInoM hI bar3e hI kIrtivAna hue| inameM se pahale dhRtarASTrako gAMdhArI nAmakI pyArI rAnI prApta huii| dUsare pANDukI kathA purANoMmeM bhalI bhAMti nirUpaNa kI gaI hai, to bhI he vatsa ! maiM tumheM saMkSepameM sunAtA huuN|6.11|| pahale rAjA dhRtane pAMDukumArake liye sUryapurake rAjA andhakavRSTikI kanyA kuntI mAMgI thii| parantu pIchese kisI pApIne usase jAke kaha diyA ki, pAMDukumArakA zarIra sapheda kAr3hase naSTa ho gayA hai / 12-13 / rAjAne jaba yaha sunA, taba usane kanyA denese inkAra kara diyA / isa vRttAMtako kisI L UES PARIALAHALAHABHARASHARE Jain Educatich international For Privale & Personal Use Only www.janelibrary.org Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padyanna 208 tarahase sunakara pAMDukumAra duHkhase atizaya pIr3ita huA / use nagarameM vanameM kahIM bhI caina nahIM rahA / rAtadina ciMtita rahane lagA / 14-15 / eka dina vaha akelA vanameM gayA huA thA so vahAM use eka keleke bagIce meM phUloMkI zayyA dikhalAI dI | 16 | jo sambhoga karane ke kAraNa kisI dampati ke (puruSa strI) dvArA dalI malI gaI thii| use dekhakara vaha duHkhI pAMDukumAra socane lagA, avazya hI yahAMpara kisI puNyavAnane apanI priyA ke sAtha ramaNa kiyA hai| maiM bar3A puNyahIna hU~, jo mujhe merI pyArI nahIM milii| isa prakAra eka ThaMDI sAMsa lekara vaha vahIM para baiTha gayA, aura usa zayyAko duHkhake sAtha bArambAra dekhane lagA | jisase use samIpa hI par3I huI eka mudrikA (mudarI) dikhAyI dI / taba use usane uThA kara apanI uMgalI meM pahanalI / aura phira vaha usa vijana vanameM yahAM vahAM bhramaNa karane lagA / 17-20 / itane meM usa mudrikA kA svAmI vidyAdhara vyagracitta huA usa zayyA ke dekhane ke liye prAyA / parantu jaba use zayyApara kucha bhI dikhAI nahIM diyA, taba usakA mu~ha malina par3a gayA ! use ciMtita dekhakara pAMDune pUchA, ApakA mu~ha kAlA kyoM par3a gayA hai ? taba usane kahA, merI eka mudrikA khoI hai / 21-23|yaha sunakara pAMDukumArane apanI aMgulImeMse mudrikA nikAlakara use dikhAI / vidyAdhara bolA, yadi Apa de deM, to yaha merI hI hai | 24| taba pAMDune vaha uttama mudrikA tatkAla hI de dI / usake sAhasako tathA saccepanako dekhakara vidyAdharane bhI pUchA he mitra ! tuma bhI kaho ki, isa samaya tumhArA mukha kyoM malina hai ? taba pAMDukumArane apanI sArI duHkha kathA use sunAdI / 25 26 / mitrakA duHkha sunakara vidyAdhara ne vaha mudrikA pAMDukumArako hI de dI, aura kapa, merI yaha mudrikA kAmarUpadA hai, arthAt isake prabhAva se icchAnusAra rUpa prApta ho jAtA hai| so isake dvArA tuma apanA kArya kara lenA, arthAt apane manorathako maphala kara lenA | 27-28 / phira jaba tumhArA kArya saphala ho jAve, taba yaha mudrikA merI mujhako de denA | pAMDukumArane vaha mudrikA le lii| use pAkara vaha harSa se paripUrNa hogayA |29| Jain EducaInternational caritra www.jainrary.org Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usane usI samaya pArAvatakA (kabUtarakA) rUpa banAyA aura zIghra hI ur3akara vahA~ pahu~cA, jahA~ vaha zreSTha / / gamna kanyA rahatI thii| phira gavAkSameMse (khir3akImeMse) mahalake bhItara jAkara usane rAtako kAmadevakA rUpa caritra 206 dhAraNa kiyA aura vahAM gayA, jahAM kuntI akelI so rahI thii| usakI nidrA bhaMga karake jaba vaha milA, taba kuntI apane sammukha eka apUrva puruSako dekhakara ekAeka kAMpa gaI aura bolI, tuma kauna ho jo rAtako mere mahalameM Aye ho ? / 30-32 / pAMDukumAra muskarAke bole, pyArI ! tuma vyartha bhaya mata karo, maiM tumhArA pyArA pAMDukumAra huuN|33| taba vaha usake rUpako dekhakara bolI, maiMne to sunA hai ki, pAMDukumAra kor3hI haiN| parantu tuma to vaise nahIM ho| pAMDune uttara diyA, vaha bAta jhUThI hai| kisI duSTane tumase vyartha hI kaha dI hogii| he sundarI ! merA aisA hI utkRSTa zarIra hai| yaha sunakara kuntI pAMDuke rUpapAzameM ulajha gii| aura taba pAMDukumArane usa kalyANarUpA kAminIke sAtha jisakA ki navIna saMgamake samaya bhayase zarIra kampita hotA thA, saMtuSTa hokara ramaNa kiyaa|34-361 jisake rUpa aura guNoMse pAMDukumAra mohita ho gyaa| aura isIprakArase vaha kAmayukta kAminI bhI pAMDake guNoMse ba~dha gaI / 37 / una donoMkA aisA saghana sneha ho gayA ki, pAMDukumAra vahAM premapUrita hokara sAta dina taka rhaa|38| zrAThaveM dina jaba vaha jAneko icchA karane lagA, taba vicakSaNA kuntI vinaya karake bolI, he mahAbhAga Apa to jAneke liye taiyAra haiM aura maiM Apase kucha kahanA cAhatI thI, so lajjA se vyAkula hokara kaha nahIM sakatI hUM // 36-40 / yaha sunakara pAMDane kahA, he priye ! jo kahanA cAhatI ho, so kaho / apane svAmIse kyA lajjA ? taba vaha apane manakI bAta kahane lagI, he nAtha jisadina Apa yahAM mujhapara kRpA karake Aye the, usa dina merA strIdharmakA cauthA dina thA, arthAt rajasvalA hokara maiMne usa dina caturthasnAna kiyA thaa|41-42| so yadi kahIM maiM garbhavatI hogaI to batalAiye kyA kruuNgii| yaha sunakara pAMDukumAra use apane hAthameMkA eka kar3A (nizAnI) dekara Anandake sAtha www. Jain Educhan intemational 53 library.org Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra - - cale gaye / 43 / aura isa prakAra kArya siddha ho jAne para unhoMne vahAMse jAte hI vaha aMgUThI jisa | vidyAdharase lI thI, usI ko de dii| idhara kuntIko bahutasI sakhiyoMke sAtha rahate hue mahIne bItane lge| jaba chaH mahIne ho gaye, aura garbhakI vRddhi ho gaI arthAt jaba garbha dikhAI dene lagA, taba una sakhiyoMne usakI saba ceSTAyeM mAtAse jAkara kaha dii|44.45| aura mAtAne apane patise usakA vRttAnta kaha diyaa| taba rAjAne lajjita hokara rAnIse kahA, ki tU usase jAkara pUcha ki, he duSTA ! tUne yaha garbha kisakA dhAraNa kiyA hai ? rAnIne jaba lar3akIse pUchA, taba usane kahA "mAtA Apa apanA mukha malina na kareM, yahAM svayaM pAMDukumAra Aye the| aura unhoMne mere hI sAtha sahavAsa kiyA thA / 46-48 / isa bAtakI sAkSIsvarUpa eka kar3A mere pAsa hai|" aisA kahakara kuntIne tatkAla hI kar3A nikAlakara dikhalA diyaa|48| rAnI usa kar3eko lekara mahArAjake pAsa calI gaI / so unhoMne kar3A dekhA, aura vRttAnta jAna liyA, taba cintA chor3a dii| unheM jo duHkha huaA thA, vaha nahIM rahA / 46 / kramakramase jaba pUre mahIne ho gaye, garbha pUrNa ho gayA, taba kuntI ke eka sampUrNa lakSaNoMvAlA putra utpanna huA / 50 / parantu kalaMkake bhayase usa rAjAne use gharameM nahIM rkkhaa| eka peTImeM rakhakara yamunAnadI meM bahA diyA / 51 / aura phira nAnAprakArake utsava karake apanI vaha putrI (kuntI) pAMDukumAra ko hI byAha dI 52 // isake pazcAt usake yudhiSThirAdi tIna vicakSaNa putra hue| aura pahale jo putra kanyAvasthAmeM janA thA, vaha karNa nAmase pragaTa huaa| vaha pRthvImeM bahuta prasiddha huaa|53| rAjA dhRtane kucha samayake pIche apane dhRtarASTra aura pAMDuputrako rAjya dekara jinendra bhagavAnako dIkSA le lii| unake sAtha unake choTe bhAI vidura bhI muni ho gye| rAjA dhRtarASTra ke duryodhanAdi atizaya vikhyAta so Jain Educ Interational www. brary.org Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 211 putra paidA hue / 54-55 / rAjA dhRtarASTra aura pAMDune apane putroMko yauvanayukta dekhakara unameM se do bar3e putroM ko arthAt duryodhana aura yudhiSTirako rAjya sauMpa diyA / parantu duryodhanane thor3e hI dinameM apanI buddhi kI caturAI se pAMDuke putroMse rAjya chIna liyA aura Apa akelA hI rAjya karane lagA / isa samaya rAjA duryodhana hI rAjya karatA hai / usake eka udadhikumArI nAmakI putrI hai| vaha rUpavatI hai, saccaritrA hai, guNavatI hai, lAvaNyayukta hai, madhura vacana bolane vAlI hai, vidyAvatI hai aura vinayavatI hai / usake zarIra meM tathA netroM meM aisI AbhA hai ki usakA eka maNDala sarIkhA banA rahatA hai / unakA vRttAMta tathA caritra loka meM prasiddha tathA sundara hai / vaha lIlA se lalita hai, aura kalAoM ke samUha se yukta hai / usakI prazaMsA kauna kara sakatA hai ? bRhaspati se bhI nahIM ho sakatI hai / 55-60 / vaha udadhikumArI jaba garbha meM thI, aura tuma utpanna nahIM hue the taba hI rAjA duryodhana ne use tumhAre liye denA kara dI thI parantu tumheM jaba utpanna hote hI vaha asura haraNa kara le gayA / 61-62 / aura tumhAre jIte rahane kI kiMvadantI bhI yahAM kahIM sunAI nahIM par3I, taba aba usa udadhikumArIko usake pitAne tumhAre choTe bhAI ko dene ke liye bhejI hai / usIke sAtha meM yaha caturaMga senA AI hai / 63 / nAradake isaprakArake vacanoMse saMtuSTa hokara pradyumna kumAra ne apanI prANavallabhAko dekhane kI icchA kii| usako dekhane kI unheM bar3I utsukatA huI / ve nAradajIse bole he tAta! mujhe isa bar3I bhArI senAko dekhane kI utkaMThA hai, so Apa AjJA deveM, to maiM jAkara dekha U~ / yaha sunakara nAradajI musakurAke bole, vatsa ! tuma bahuta capala ho, vahAM jAkara capalatA karoge, isaliye meM nahIM jAne detaa| vahAM jAne se kucha na kucha vighna khar3A ho jAvegA / 64-67 | pradyumnane kahA, maiM capalatA nahIM karUMgA, dekha kara jalda hI Apake pAsa lauTa AUMgA / 68 / nAradajIne kahA " to jAo aura kautukase senA ko dekha caritra www.gelibrary.org Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara jalda lauTa Ao / " yaha sunate hI pradyumnakumAra apane vimAnako AkAzameM hI khar3A karake pRthvI para utara par3e / 66 / aura eka bhIlakA veSa dhAraNa karake jalada hI vahAM pahu~ce jahAM sArI senA bhojana ke caritra liye baiThI thI / 70 / usa bhIlakA mu~ha sukhAsA thA, dA~ta bar3e 2 the, caur3e lalATase aura kapoloMse bhaya mAlUma par3atA thA, siraparakA jUTa vallarI se (belase) lipaTA huA thA, capala tathA atizaya lAla netroMse vaha kurUpa dikhatA thA, hAthIkI sUMDake samAna usakI praur3ha aura bhIma bhujAyeM thIM, sthUla jaMghAyeM thIM, bar3A bhArI zarIra thA, bhauMheM aura alakeM Ter3hI thI, pITha kaTi aura grIvA bhagna thIM chAtI vizAla thI aura peTa bar3A bhArI thA / isa prakArase vaha bhIla vIbhatsa aura raudrarUpakA dhAraNa karane vAlA thA 7174 / use dekhakara duryodhanakI senAke sevaka, va yauvanapUrNa rAjakumAra ha~mane lage / 75 / aura bole, are pApI ! tU sAmhanekA mArga chor3a de, hama yahAMse Age jAnA cAhate haiM / he durmukha ! tU mArga meM kisa liye khar3A hai| yaha sunakara bhIla vaha kupita hokara bolA, maiM yahAM para zrIkRSNa mahArAjakI AjJA se kara lene ke liye rahatA hU~, so tuma saba mujhe kara dekara yahAMse jAne pAvoge / 76-78 / zrIkRSNakA nAma sunakara unakI prIti se saba subhaTa isaprakAra komala vacana bole ki, he bhAI! tuma kyA lenA cAhate ho so kaho / 79 / hAthI, ghor3e, ratha, dhana dhAnya yAdi saba prakArakI sAmagrI hamAre pAsa hai / unameM se tumheM jo rucai, vaha le lo |80| tumheM icchita vastu dekara hama Age cale jAveMge, aba isameM kucha saMzaya nahIM hai | jaba tuma zrIkRSNa mahArAja ke anucara ho, taba hama tumheM kisaliye duHkha deMge ? hama Ananda ra kuzalatA ke sAtha yahAMse jalda hI jAveMge, / yaha sunakara bhIla bolA, he kauravoM ! mujhe mAlUma nahIM hai ki, tumhArI senAmeM kaunasI vastu sarvottama hai / isaliye tumhAre yahAM jo vastu pratizaya zreSTha ho, aura jo tuma denA kahate ho, mujhe vahI de do, aura jAo | 81-83 | kyoMki mere santoSa karanehIse isa vanameM tumhArI kuzalatA hai / maiM saca kahatA hU~ ki, mere yoddhA bure rAste meM Jain Educatio International For Private Personal Use Only pradyumna 212 www.jatalibrary.org Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuzala karane vAle haiN| arthAt bhUle huoMko rAstA batAne aura rakSA karane vAle haiN| bhIlake vacana pradyumna || sunakara ve kaurava vIra musakurAke bole, he mUrkha ! yadi tU sabase uttama aura sukhadAI vastu cAhatA hai, 213 to hamAre rAjAkI guNavato kanyAko le le kyoMki isa senAmeM uttama aura sukhadAI vastu vahI hai / 8486 / yaha sunakara bhIla ha~sA aura bolA,--yadi vaha putrI hI tumhArI senAmeM acchI hai, to usIko de do|87| he zUravIroM ! yadi tuma use dekara isa banase jAnoge, to tumheM isa banameM kucha bhI bhaya nahIM rhegaa| isake sivAya mujhe santuSTa karanese nizcaya samajho ki zrIkRSNa mahArAja bhI santuSTa ho jaaveNge| kyoMki unhoMne mujhe pUrvameM hI vacana de diyA hai ki, sAre saMsArakI vastoMmeM jo sArabhUta vastu ho, vaha tU le liyA kara / unakI isa prAjJAse hI maiM isa vanameM rahatA huuN|88-60| bhIlake veSa meM jaba pradyumnane uparokta bAteM kahIM, taba ve saba subhaTa krodhita hokara bole-are mUrkha zrIkRSNajIne tujhase aisA bhI kaha diyA to kyA huA ? jo tU udadhikumArIko jabaradastI le lenA cAhatA hai|61. 62 / are pApI ! tU aise pAparUpa aura nirlajjatAke vacana kyoM kahatA hai ? tere sarIkhe mUrkhako vaha vaise milanA to dUra rahA, vicArase bhI nahIM mila sakatI hai / 93 / tere netra lAla lAla aura vikarAla haiM, bAla kapila raMgake haiM, dAMta sapheda haiM, aura zarIra kAlA hai| isaprakArake kurUpa bhIlake dene yogya vaha kanyA nahIM hai / vaha to puNyavAna puruSake yogya hai, tere jaise pApIke yogya nahIM hai / / 4-95 / yadi tU usa lokadurlabha bAlAko pAnekI icchA karatA hai, to zIghra hI jAkara kisI parvata parase girakara mara jA / / 6 / kyoMki terI yaha jAti vratAcaraNoM kI dhAraNa karane vAlI nahIM hai, nindanIya hai / ataeva isa janmameM tujhe nahIM milasakatI hai| hAM dUsare janmameM tujhe isakesamAna koI dUsarIkanyA prApta ho jAvegI / 17 / isIbIcameM kaI eka yoddhA kupitahokara bole, isa pAgalake sAtha bakavAda kyoM bar3hA rahe ho ? calo, ise dUra karake hI cleN| yadi zrIkRSNa apanese nArAja ho jAyeMge to kyA kara leNge|68-96| apane - - - www. Jain Educaintemartal library.org Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghumna 294 jaise rAjaputra aise eka bhIlako kara dedegeM, yaha ThIka nahIM hai / kisI yogya puruSako hI kara denA cAhiye / yadi koI rAjaputra hotA to de dete / 200 / aisA kahakara ve sabake saba rAjaputra utsuka hokara usa bhIlako apane saba tarapha phaile hue dhanuSase rokane lage |1| taba bhIla bheSadhArI balavAna pradyumnane bhI saba senAko jaldI hI apane usI dhanuSase veSTita karalI / isa prakAra se vaha bhIla isa senAko ver3ha kara khUba jorase khilakhilAkara ha~sA, tathA kahane lagA, he sukumAra kumAro tuma saba kuru rAjAkI putrI mujhe kyoM nahIM dete ho? maiM zrIkRSNakA bar3A lar3akA hU~, aura isa vanameM nivAsa karanevAle bhIloMkA rAjA huuN| maiM sundararUpakA dhAraNa karane vAlA nahIM hU~, kyA isIliye tuma saba mUrkha mujhe udadhikumArI nahIM dete ho ? | 2-5 yadi tuma usa jagatprasiddha kumArIko mujhe de doge, to nizcaya samajho ki, zrI kRSNanArAyaNako bhI bahuta santoSa hogA | 6| kyoMki isa saMsAra meM na to usake samAna koI kanyA hai, aura na mere samAna manuSyoM meM koI uttama vara hai | 7| parantu yaha saba kucha bhI na karake tuma saba kaurava yahAM se jabardastI jAnA cAhate ho, to mujhase jalda kahado, jo maiM tumhAre liye kucha yatna karU~ || yaha sunakara ve bole, tujhe jo yatna karanA ho, so kara / hama abhI tujha pApIko mArakara yahAM se cale jAveMge |9| unake isaprakAra kahane para bhIlakA veSa dhAraNa karane vAle pradyumna kumArane apanI vidyAoM kA smaraNa kiyA aura unheM apane samAna balavAna bhIla taiyAra karane kI AjJA dI |10| phira kyA thA vahA~para tatkAla hI bhIloMkI eka bar3I bhArI senA pragaTa hogaI, jisase cAroM dizAyeM vyApta hogaIM / kRSNamUrti bhIloMkI senA nAnAprakAra ke Ayudha aura tIkSNa bANa liye huye thI / lakar3I, kATha, patthara, Adi parigrahakI bhI usake pAsa kamI nahIM thI / 11-13 / usa samaya kaurava yoddhAoMne dekhA ki pRthvI, parvata, vRkSa kaMdarA Adi sArA vizva jahAM tahAM bhIloMmaya hI ho rahA hai | 14 | karor3oM bhIla isa zloka kA artha nahIM lagA- prakaraNa dekhakara sambandha jor3a diyA hai| Jain Educa International caritra www.jarelibrary.org Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pamna caritra isaprakAra kahate hue kauravoM para TUTa par3e ki calo ! pakar3o ! bAMdhalo ! ye durAtmA bhAgakara kahAM jAveMge ? / 15 / ve bhayaMkara bhIla lAla 2 pattoMkI TopiyAM lagAye hue the, nAnAprakArake vRkSoM kI phaloMkI kaMThiyAM galemeM pahane hue, unake sirake bAla kapila, rUkhe aura bikhare hue the, ve maile kapar3oMke cithar3oMko pahane hue the aura unakI AMkheM choTI 2 thiiN| isa prakArake una agaNita kAle bhIloMne Akara sArA pradeza ghera liyA / 16-17 jisa samaya unhoMne senAke sammukha hokara dhAvA kiyA, usa samaya kSaNabhara ke liye sAre kaurava vyAkula ho gaye / 18 / Akhira ve bhI talavAra, bANa, bhAlA, gadA, zakti Adi aneka prakArake zastroM ko lekara sAmhanA karaneko taiyAra ho gaye / 16 / hAthI ghor3oM aura rathoMpara car3he huye zUravIra tathA nAnAprakArake vAhanoM para car3he hue rAjA zIghra hI bhIloMke sanmukha cala pdd'e| rAjA loga apane subhaToMse bole ina bholoMko zIghra pakar3alo, apanA samaya jA rahA hai / 20-21 // rAjAoM aura bhIloMkA paraspara yuddha hone lgaa| bhIloMne pattharoM aura vANoMkI varSAse rAjAoM ko isa taraha mArA ki unake ghor3e apane savAroMko paTakakara senAmeM bhramaNa karate hue dUsare logoMko kucalane lge|22-23| hAthI madarahita hokara ciMghAr3a mArate hue bhayake mAre raNameM bhAgane lage / 24 / bar3e 2 ratha jarjara hokara TUTa gaye aura dharAzAyI ho gaye / isIprakAra se jo rasadakI gAr3iyAM thIM, ve bhI TUTa gii| unameM rakhe hue ghIke kuppe gira pdd'e| gehU~kA pATA, mRgakI dAla tathA cAvala jamInameM bikhara gaye / 25-26 / isake sivAya jitane zUravIra the, sabake saba vastra tathA AbhUSaNoMse rahita hokara gira pdd'e| yaha dekhakara bhIla loga ha~sane lge| aura zUravIra apanI durdazA para soca karane lge|27| usI samaya rassiyAM chUTa jAne se baila idhara udhara daur3ane lage, jinheM kaurava loga bhI pakar3akara nahIM ba~bhA sake / 28 / hAthiyoMke bacce, ghor3e, gadhe, baila, UMTa bhIloMkI mArase karuNA utpanna karanevAlI cillAhaTa karane lge| ve apane Jain Educato Interational www.jairelibrary.org Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra logoMkA bhAra bhI apane Upara nahIM lAdane dete the| isIse kahate haiM ki jaba duHkha pAtA hai, taba duHkha hI duHkha pAtA hai, aura jaba sukha prAtA hai taba sukha hI sukha / arthAt dukhameM dukha aura sukhameM sukha AtA hai / 26-30 / antameM bhIloMke samUhane kauravoMkI senAko jIta lii| zUravIroMne raNabhUmi ko chor3a dii|31|| usa samaya nAradamunike dekhate hue kirAta veSadhArI pradyumna udadhikumArIko apanI donoM bhujAoMse uThAkara AkAzameM ur3a gayA / 32 / bhIloMke bhayase kAMpatI huI kumArIko pradyumnakumAra apane utkRSTa vimAnameM le gayA aura nAradajIke samIpa biThAkara Apa kauravoMkI senAkI ora muMha karake baiTha gyaa| usa samaya vaha bhIlake hI veSameM thaa| usake vikarAla rUpako dekhakara udadhikumArI thara thara kAMpatI huI rotI huI vilApa karatI huI aura apanI bArambAra nindA karatI huI nAdarajIse bolI he pitA ! Apa mere pApakarmake udayako to dekho| mere buddhimAna pitAne pahale mujhe rukmiNIke putrako denI kahI thI so mere pApake vazase unheM to koI bairI haraNakara legyaa| pIche unhoMne satyabhAmAke putra bhAnukumArako denA vicArA so karmake prabhAvase meM svayaM hI ina bhIloMke dvArA harI gaI / 33-38 / itanA kahakara udadhi kumArI atizaya karuNA utpanna karanevAle vacana kahatI huI rone lgii| he pitA tuma merI rakSA kyoM nahIM karate ho ? mujhe yaha vanacara liye jAtA hai| aura he mAtA ! mere bhAgyake vazase tU merI rakSA kyoM nahIM karatI ? duSTa bhIlake bhayase meM vyAkula ho rahI hU~ / 36-40 / aura he kuTumbIjano ! tuma saba mujha duHkhinIkI ora kyoM nahIM dekhate ho, jalda Akara merI isa bholase rakSA kro|41| vikarAla bhIlake darzanase kAMpatI huI, vilApa karatI huI, lambA 2 sAMsa letI huI apane apane zithila vastroMko duHkhase samhAlatI huI, aura mukha para hAtha rakhakara bArambAra rotI huI udadhikumArI bar3e acarajase bolI, "he mahArAja ! merI bAta sunakara kahiye ki, yaha bhIla to durAtmA hai, phira ise Jain Education international www. elibrary.org Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra AkAzameM calane kI zakti kahA~se A gaI ? yaha vikarAla aAkArakA dhAraNa karanevAlA koI deva hai, athavA koI daitya, rAkSasa vA vidyAdharakA putra hai| aura yaha bhI to batAiye ki, Apa jaise munike sAtha isa pApIkA saMga kaise ho gayA ? kahIM mere samAna Apako bhI to isane kaida nahIM karA hai ? / 42-46 / usake isaprakAra kahane para jaba nAradajIne dekhA ki, aba yaha maranekA nizcaya kara cukI hai, taba ve bole, beTI ! tU harSake sthAnameM zoka kyoM karatI hai ? udadhikumArIne pUchA, he tAta ! kaisA harSa ? yahA~ kAhe kA harSa hai ? nAradane uttara diyA, apane mAtA pitAkA puNyasvarUpa yaha vahI rukmiNIkA putra hai, jo terA pati hone vAlA thaa| vidyAdharoMke dezase calakara yaha tere liye hI yahAM AyA hai| isaliye he beTI aba tU zoka ko chor3ade, aura puNyake phalase prApta hue harSako dhAraNa kara / 47.50 / sundarIko isaprakAra AzvAsana dekara arthAt samajhAkara nAradajI pradyumnakumArase bole, krIr3A hamezA acchI nahIM lagatI hai, isI prakArase ha~sIkaranA bhI sadA prazaMsanIya nahIM hotA hai / 51 / isaliye aba kautuka aura ha~sIko chor3akara apane manohara rUpako dikhalAkara he manobhava ! isake bahuta samayase khedakhinna hue netroMko zAMta kara--saphala kara 52 / / nAradajIke vacana sunakara pradyumnakumArane sampUrNa logoMke netroMko Ananda karanevAlA apanA asalI rUpa dhAraNa kara liyA 53 / jo nAnAprakArake ratnoMke bane hue mukaTase, aura puSpamAlAse, sugandhita vastuoMke lepase tathA daidIpyamAna soneke kuNDaloMse zobhita thA / 54 / hAra bAjUbanda, kar3e Adi bhUSaNoMse maMDita thA aura kamalake samAna netroMse manohara thaa| unake usa rUpakI bhAbhA dadIpya mAna suvarNa parvatake samAna thI, vakSasthala kaThora thA bar3I 2 bhujAyeM hAthIke samAna hAthIkI sUDake samAna gola aura puSTa thii| bhauMroMkI rAzike samAna kAle aura cikane keza the isaprakArase kAmakumAra sarva lakSaNoMse lakSita aura sampUrNa AbhUSaNoMse bhUSita, sthira, zAntamukha, dhIra bhayarahita tathA saMsAra Jain Educato International For Privale & Personal Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - caritra ---- - - ke sampUrNa prANiyoMke liye dRSTAntasvarUpa rUpavAlA hogayA / 55-58 / usake aise manohArI rUpako dekhakara vaha mRganayanI prasannamukhI atizaya pramudita aura saMtuSTa huii| isIprakAra se usake darzanamAtrameM kumArakA citta bhI parama prItike vaza hokara usake rUpameM ulajha gayA, baddha ho gayA 59-60 / parasparake premase una donoMke hRdayameM jo anurAgajanya apUrvabhAva utpanna huaA, usakA hama varNana nahIM kara sakate haiM / 61 / eka dUsareke rUpako dekhakara ve donoM anurAgayukta hogye| premase una donoMke mukha ullasita ho gaye / 62 / parantu nAradajIkI lajjAke kAraNa ve kucheka vakradRSTi kiye rahe, jisameM hRdayakA bhAva pragaTa na hone pAvai / vimAna meM baiThA huA vaha jor3A nAradamunike sAtha vahAMse prasannatAke sAtha calane lgaa|63| apanI bhAryA aura munike sahita thor3I dUra calakara pradyumnakumArane nAnAprakArakI ur3atI huI dhvajAroMse zobhita eka ramaNIya nagarI dekhii|64| isaliye nAradajIse pUchA, he nAtha ! yaha kauna nagarI hai taba taparUpI dhanako dhAraNa karanevAle nAradajIne bar3e premase uttara diyA ki he vatsa pRthivImeM atizaya prasiddha dvArikAnAmakI nagarI yahI hai / mAnoM uttama puruSoMke rahaneke liye ise vidhAtAne svayaM banAI hai / 65-66 / athavA indrane logoMke bace hue puNyase yaha svargakA eka kAntimAna khaNDa hI pRthvImeM lAkara rakha diyA hai|67| jisameM zrIkRSNanArAyaNa rahate haiM, jinakI saba loga prazaMsA karate haiM, jisake cAroM ora bar3A bhArI koTa hai, jo gopuroMke samUhase arthAt koTake daravAjoMse zobhita hai, jo eka vistRta khAIse ghirI huI hai, jisakA ki jala snAna karatI huI striyoMke kucoMse dhulI kezara se raMjita hai, jahAMke rAjamArga madonmatta hAthiyoMke kapoloMse bahe hue madajalase kIcar3ayukta tathA durgama ho rahe haiM, cUnese pute hue mahaloMkI chatoMpara baiThI huI striyoMke mukhacandrase jisa nagarIke logoMko donoM pakSoMmeM zuklapakSa aura kRSNapakSa meM Azcarya huA karatA hai / arthAt kRSNapakSameM bhI ve striyoMke mukhacandrakI candrikAse prakAzamAna zveta mahaloMko dekhakara vismita ho jAte haiM ki, ye to kRSNapakSasA Jain Educat international www. brary.org Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhumna 116 nahIM mAlUma par3atA aura zuklapakSa meM socate haiM ki, AkAzake candramAke sivAya ye aura candramA uga rahe haiM, so kyA haiM, jahAMkI caur3I 2 galiyoMkA bhI mArga logoM ke thAne jAne se nirantara duHkhadAyI banA rahatA hai, jo muktAphaloMgoM aura zaMkhAdi nAnAprakAra ke ratnoMse bharapUra hai, jahAM jagaha 2 acche acche sundara tathA ramaNIya vRkSa phUloMse lade hue aura bhauroMkI guMjArase vAcAla sarIkhe horahe haiM, jahAM tAlAboM meM kamalinI khila rahI haiM, jinapara bhauMre jhUma rahe haiM, jahAMkI vApikAyeM nAnAprakArakI maya bhItoM se banI huI haiM, jahAMkI zobhAko dekhakara svarga ke rahane vAle bar3e 2 deva bhI pRthvI meM rahane ke liye svarga chor3a denA cAhate haiM-- arthAt jo nagarI svargapurIse bhI ramaNIya hai aura jise jinendra bhagavAnakI paramabhakti se tathA zrIkRSNanArAyaNakI zakti se indrane banavAI hai, aura kubera ne jise svayaM banAI hai, usa dvArikA purIkA varNana maiM kyA kara sakatA hU~ itanA hI kara sakatA hU~ ki, tInoM lokameM aisI koI dUsarI nagarI nahIM hai / 68-78 / aisA kahakara nAradajIne pradyumna kumArako bar3e harSa ke sAtha nagarIke gharoMkI paMktiyAM dikhalAI; jaba ki unakA vimAna dvArikA ke Upara pahu~ca gayA thA / 76 / nAradajI ke vAkya sunakara nAnAprakAra ke kautuka karatA huA pradyumna kumAra bolA, he nAtha ApakI yAjJA lekara mujhe dvArikA nagarI dekhane kI icchA hai, so yadi Apa kaha deveM, to maiM jAkara dekha AU~ | 80-81 / nAradajI bole, he vatsa ! yAdavoM se bharI huI nagarImeM tumhArA jAnA yogya nahIM hai / kyoMki tumhArI capalatA dekhakara yAdavagaNa bhI upadrava kareMge, yaha bAta nizcita hai / isI samaya kAmakumArako jAneke liye utsuka dekhakara udadhikamArIne nAradajI se samasyA ke dvArA ( izAre se ) kahA he nAtha ! Apako inheM nagarI dekhaneke liye nahIM jAne denA cAhiye / ye atizaya capala haiM isaliye yAdavoMke dvArA inheM kucha na kucha pIr3A pahu~cegI,inheM dukha hogA / 82-85 / usakI samasyA kA abhiprAya samajhake nAradajI bole, he vatsa tujhe maiM apane Jain Educator International caritra www.jaiibrary.org Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra vinA akelA dvArikAmeM nahIM jAne duuNgaa| mujhe eka bAra calakara tujhe terI mAtAko sauMpa dene de phira jo kArya tujhe acche lage so krnaa|86-87| una donoMkA arthAt udadhikumArIkA aura nArada jI kA abhiprAya samajhake pradyumnane kahA, he tAta isa samaya maiM kucha bhI capalatA nahIM kruuNgaa| yadi karUMgA to sAre svajanajanoM kuTumbI logoMse milakara phira maiM sArI dvArikApurIko kaise dekha sakaMgA ? isaliye kSaNabharameM jAkara dvArikApurIko dekhakara maiM abhI Apake samIpa zrA jAUMgA, yaha Apa nizcita samajhaleM / 88-60 / aisA kahakara pradyumnane apane vimAnako AkAzameM sthambhita kara diyaa| usameM nArada aura udadhikumArI baiThI rhii| __jyoM hI pradyumnakumAra utarA, usane dvArikAkI pRthvIpara paira rakkhA tyoMhI use bhAnuke (sUryake) samAna bhAnukumArake darzana hue|91-92| chatra cavaroMse bhUSita, nAnAprakArakI vibhUtise saMyukta, aura rAjaputroMse sevita, usa pratApazAlI vIrako dekhakara kAmadevako Azcarya huzrA / usane tatkAlahI apanI vidyAse pUchA, ki yaha kauna hai; mujhe batalA / taba vidyAne vinayapUrvaka kahA ki, he mahAbhAga suniye yaha ghor3e para car3hA huA aura aneka rAjAoMse veSTita huaA bhAnukumAra tumhArI mAtA rukmiNI kI sapatnIkA (sautakA) putra hai|63-66| yaha udayaikanivAsa arthAt bar3A bhArI pratApazAlI hai, tathA zreSTha puruSoM ke sampUrNa lakSaNoMse yukta hai| he mahAmate isake viSayameM Apako jo rucai, so kro|97| vidyAke vacana sunakara kAmadevane usI samaya prajJaptI nAmakI mahAvidyAkA smaraNa kiyaa| aura usake prabhAvase usane tatkAla hI eka bar3e udara aura zarIravAlA, caMcala vegagAmI, sampUrNa avayavoMse sundara tathA uttama ghor3eke saba lakSaNoMse yukta ghor3A banA liyA aura Apa svayaM bahuta hI bUr3hA, bahuta hI moTA, hAtha paira mastaka Adi sAre aMgoMse kAMpatA huvA, bar3I 2 bhauMhoMse jisakI AMkha DhaMka gayI thIM, aisA ghor3A becanevAlA bana gayA / 98-301 / isa prakArakA apanA rUpa banAkara vaha sonekI jInase Jain Education interational www. library.org Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prapanna 201 kase hue uccaiHzravAke samAna ghor3e ko hAthase pakar3e hue vahAM gayA, jahAM bhAnukumAra apane ghor3oM ko phirA rahA thA / bhAnukumArane isa ghor3e vAleko dekhakara prasannatA se kahA, he buDDhe yaha ghor3A kisakA hai, aura tU ise kyoM liye hai saba saccA saccA kaha / 2 5 / ghor3e vAlA bolA, he zrIkRSNaputra yaha bahuta hI acchA ghor3A hai, yaha merA hai, yahI dekhakara ise maiM becatA hU~ / paraMtu dUsare loga jo ise cAhate haiM, nahIM le leveM, kevala tumhAre hI liye maiM paradeza se lekara AyA hU~ / 6-7 / tuma satyabhAmA ke putra ho, ataeva yaha ghor3A tumhAre hI yogya hai / dUsare logoMko aisA ghor3A durlabha hai / ataeva yadi AvazyakatA ho to svIkAra karo / arthAt ise le lo | 8 | yaha sunakara bhAnukumAra ne kahA ki yadi tU ghor3e ko becanA cAhatA hai to mujhase mUlya kaha de kyA hai || ghor3e vAlA bolA, maiM satya kahU~, yA asatya, bhAnukumArane isa praznase ha~sakara kahA, jo tuma sarIkhe uttama vRddha aura sabhya puruSa hote haiM, unake muhase kabhI satya vacana nahIM nikalate haiM / 10 - 11 / ghor3e vAlene yaha sunakara kahA ki, maiM ghor3ekA mUlya eka karor3a muhara lUMgA / yaha sunakara bhAnukumAra ne kahA, kyA tuma mujhase ha~sI karate ho ? buDDhA bolA, he vatsa ! tuma to zrIkRSNanArAyaNa ke putra ho tumhAre sAtha maiM kaise ha~sI karUMgA ! aura hAsya hai, so nIca puruSoMmeM hI AdarakI vastu hai / arthAt ha~sI karanA nIcoMkA kAma hai / 1213 / aura maiM ha~sI kyoM karUMgA ? merA ghor3A bar3A zaktizAlI hai / Apa isakI acchI tarahase parIkSA kara lIjiye / kyoMki jo vastu lI jAtI hai, loga use saba jagaha parIkSA karate haiM | 14 | bhAnukumAra bolA, yaha bAta tuma saca kahate ho| maiM aisA hI karUMgA arthAt parIkSA karake lUMgA | 15| aisA kahake vaha zrIkRSNakA putra mUDhamati bhAnukumAra ekAeka uThA, aura caMcala ghor3e para savAra hokara use zIghratA se phirAne lagA / so vaha lakSaNazAlI ghor3A bhI apanI lIlAyukta uttama cAlase bhramaNa karane lagA / sIdhe pairoMse aura vakra pairoMse calakara usane kSaNamAtrameM bhAnukumArakA cica www.ja library.org Jain Education internat caritra Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pragAmna castri 222| raMjAyamAna kara diyA / 16-18 / isake thor3I hI dera pIche usane apanI manohara gatiko vegasaMyukta banAI arthAt jaldI calanA zurU kara diyaa| itanI jaldI ki, bhAnukumArake sAre vastra aura prAbharaNa pRthvI para gira par3e aura rokane para bhI arthAt lagAma DAMTane para bhI vaha nahIM ThaharA / Akhira usane apane vilakSaNa vegase usa rAjakamArako pRthvIpara paTaka hI diyA / 16-20 / aura Apa bar3I vinayake sAtha buDDheke samIpa jAkara khar3A ho gayA / usa samaya usameM jarA bhI caMcalatA nahIM mAlUma par3atI thii|21|| aneka rAjaputroMse sevita rAjakumArako ghor3A paTaka aAyA, yaha dekhakara buDDhA khUba khilakhilAkara hNsaa| aura tAlI bajAkara bolA, he kumAra ! mere manohara vacana suno / 22 23 / pRthvImaMDalameM tumhArI ghor3e kI zikSAke sambandhameM jaisI vipula kIti phaila rahI hai, isa samaya vaisI kisIkI bhI nahIM hai / arthAt ghor3ekI savArImeM jaise Apa pravINa haiM vaisA aura koI nahIM hai / ApakI kIrti sunakara maiM ghor3A lekara Apake pAsa AyA thA 24-25 / parantu aba tumheM dekhakara maiMne jAna liyA ki, ghor3e kA calAnA tathA ghor3e para savAra honA tuma jarA bhI nahIM jAnate ho / he kRSNaputra ! tuma azvasaMcAlanakI zikSAmeM bilakula mUrkha ho / aisI nipuNatAse meM saca kahatA hU~ ki, tuma rAjyakA upabhoga nahIM kara skoge|2627| kisI azvazikSAke jAnanevAleko rakhakara tumheM usake pAsa ghor3e calAnekI sampUrNa kalAyeM sIkhanA cAhiye / 28 / pahale maiMne logoM ke muMhase sunA thA ki, satyabhAmAkA putra ghor3e kI zikSAko nahIM jAnatA hai, so aba nizcaya ho gayA / 29 / rAjaputrakI parIkSA karate samaya pahale usakI azvakalA hI dekhI jAtI hai| phira kaho, jo isa kalAko nahIM jAnatA hai, usakI nirmala kIti kaise phaila sakatI hai ? / 30 / yaha sunakara vahAM jitane loga the, ve saba mu~hako DhAMka DhAMka kara ha~sane lge| buDDhe ne bhI tAlI bajAkara uccahAsya kiyaa| yaha dekha bhAnukumAra atizaya krodhita hokara bolA:--are mUrkha buDDhe ! tU vyartha kyoM ha~satA hai ? tU sarva karmarahita hai, arthAt tujhase to kucha bhI nahIM ho sakatA hai / terA Jain Educa international www.jabrary.org Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra zarIra jarAse jarjara aura zithila ho rahA hai / 31-33 / yadi tU svayaM ghor3e ko calA sakatA, to dUsaroMpara hNstaa| anyathA jaba tU svayaM asamartha hai, taba kyoM ha~satA hai ? saMsArameM dUsaroMko doSa lamAnevAle aneka haiM, parantu jo svayaM doSako naSTa karane meM samartha haiM, aise loga bahata thor3e haiM / 34. 35 / yaha sunakara buDDhA bolA, he satyabhAmAke putra ! isa samaya mujhameM sacamuca ghor3A calAnekI sAmarthya nahIM hai / yadi isa vRddhAvasthAmeM bhI mujhameM ghor3A calAnekI zakti hotI, to yaha bahumUlya ghor3A tumheM kyoM denA cAhatA / 36.37 / hAM yadi tumhAre ye saba rAjaputra daivayogase mujhe apanI bhujAoMse uThAkara ghor3epara baiThA sakeM, to avazya hI meM apanA sArA kauzalya tumhAre Age dikhalA sakatA hU~ aura isa uttama ghor3eko zIghratAse calA sakatA hU~ / 38-36 / itanA hI nahIM apanI azvakalAse maiM tumheM balki tumhAre pitA zrIkRSNajIko bhI parAjita kara sakatA hU~ / isa viSaya meM aura adhika kahanese kyA lAbha hai|40| usake isa prakAra ghamaNDase bhare hue vacana sunakara bhAnukumAra prasanna hokara apane subhaToMse isaprakAra ramaNIya vacana bolA ki he zUravIro ! isa vRddha ko apanI bhujAoMse pakar3akara ghor3epara baiThA do| maiM isake ghor3e calAnekA kautuka dekhUgA / aAjJA pAte hI ve saba subhaTa buDDheke pAsa gaye aura use pRthvIparase uThAne lge| jyoMhI unhoMne uThAkara use ghor3epara rakhanA cAhA tyoMhI mAyAse apanA zarIra zithila (vajanadAra) kara diyaa| jisase vaha bhArI zarIra vAlA buDDhA saba zUravIroMkA mardana karake aura unakI kuhaniyoMko dAMtoMko aura mastakoMko coTa pahu~cAkarake jamInapara gira pdd'aa|41. 45 / usakI isa lIlAse kitane hI subhaToMkI ceSTA bigar3a gaI, kitane hI mUchita ho gaye, kitane hI kAMpate hue jamInameM loTane lage, aura kitane hI hAthoMpara mastaka rakha kara baiTha gaye / 46-47 / subhaToM kI aisI durdazA karake vaha ghor3evAlA svayaM lambI 2 sAMseM lene lagA aura jhUThamUTha DhoMga banAkara rone lgaa| hAya ! mujhe ina vinayahIna, duSTa aura mukhoM ne paTaka diyaa| hAya ! merI to kamara TUTa gii| Jain Educe international www. brary.org Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayamna carita isameM bar3I hI vyathA hotI hai / 48-46 / aura he mUrkha bhAnukumAra ! tuma aise duSTacittoMko dhana aura vastrAdika kyoM dete ho ? ye isake yogya nahIM haiM / 50 / isaprakAra vilApa karatA huA vaha buDaDhA bhAnukumArase phira bolA, meM apane ghor3e calAnekI caturAI tumheM kaise dikhalAU ? maiM phira bhI cAhatA hU~ ki yadi tumhAre ye becAre subhaTa mujhe devayogase ghor3epara savAra karA sakeM, to maiM apanA kauzalya tumhAre Age karake dikhAU~ / 51-53 / yaha sunakara bhAnukumArane apane subhaToMse kahA, mere sAmane jo zUravIra haiM, una sabako ekatra hokara isa ghamaNDI buDDheko ghor3e para biThA denA caahiye| jisase meM isakI azvakuzalatA dekha luu|54-55| bhAnukumArake vacana sunakara jitane balavAna subhaTa the ve sabake saba vRddhake pAsa phira gaye / 56 / aura use uThAkara ghor3e para rakhane lge| so Upara jAkara usI prakArase vaha phira bhI una yoddhAoMke Upara gira pdd'aa| usake bar3e bhArI zarIrake par3anese ve becAre phira picala ge| taba Apa pahalekI taraha phira jora jorase cillAkara kahane lagA, he bhAnukumAra tere ye zUravIra jhUThe haiM / ina nIcoMne mujhe ghor3epara ArohaNa nahIM kraayaa| aba yadi tU svayaM apane subhaToMke sAtha mujhe ghor3epara car3hAde to kautuka dikhalAU~ / 57.60 / isa vacanase saMtuSTa hokara nArAyaNakA putra apane rAjaputroMke sAtha svayaM uThA, aura usa buDDhe ko uThAne lagA so uma samaya to vaha vilkula halakA hogyaa| parantu jyoMhI ve saba use ghor3e kI jIna ke pAsa le gaye, tyoMhI khUba bhArI hogayA / isaliye una sabako nIce girAkara Apa Uparase par3a gyaa| aura una sabako vizeSakara bhAnukumArako kucala karake nAnAprakArakA pralApa karatA huA uTha baiThA, aura par3e hue bhAnukumArakI chAtIpara paira rakhake tatkAla ho ghor3e para car3hakara use calAne lgaa|61-65| harSase pUrita hokara dekhate hue rAjaputroMke tathA bhAnukumArake Age usa manohara ghor3e ko vaha eka kSaNabhara manojJa gatise calAkara tathA apanI azvazikSAkI kuzalatA dikhalAkara AkAzameM ur3a gyaa| aura Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna caritra ___ 225 vahAM bhI ghor3e ko sundara gatise calAne lgaa| usa samaya bhAnukumArAdi rAjaputra bar3e vinodake sAtha Uparako mu~ha kiye use dekhate the| parantu thor3IhI derameM vaha mAyApI buDDhA arthAt pradyumnakumAra apane ghor3e sameta AkAzameM hI adRzya hogayA / 66-69 / isaprakArase bhAnukumArAdi sabako camatkRta karake aura "yaha daitya thA, athavA koI vidyAdhara thA" aisI ciMtA utpanna karake tathA aAzcaryayukta karake pradyumnakumAra vahAMse cala pdd'aa| Age use satyabhAmAkA sundara vana dikhalAI diyA 70-71 / use dekhakara pradyumnane karNapizAcA vidyAse pUchA, he vidyA mujhe batalA ki yaha vana kisakA hai ? taba vaha bolI, he nAtha ! yaha satyabhAmA mahArANIkA bagIcA hai / 72 73 / yaha jAnakara pradyumnakumAra vidyAke prabhAvase solaha varSakA yuvA bana gyaa| aura pA~ca sAta bar3e 2 kintu durbala ghor3oMko lekara ghur3asavArake rUpameM bagIce ke samIpa jAkara vahAMkI rakhavArI karanevAloMse bolA; maiM isI bagIce kI prAzAse bahuta dUra dezase AyA huuN| mere ye ghor3e thakAvaTa se durbala ho gaye haiM / so inheM tuma apane isa sundara vanameM kucha dera taka icchAnusAra cara lene do| jisase ye kucha sabala hokara bikaneke yogya ho jAveM / 74-77 / usako bAteM sunakara vanakI rakSA karane vAle bole; tujhe vAtaroga to nahIM ho gayA hai ? athavA koI pizAca to nahIM laga gayA hai ? athavA tU kisIke dvArA lUTA, chalA vA ThagAyA to nahIM gayA hai, jisase vibhrAntacitta hokara aise prANaghAtaka tathA niMdanIya vacana kahatA hai / 78-76 / kyA tU nahIM jAnatA hai ki yaha bhAnukumArakI mAtA satyabhAmA mahArANIkA bagIcA hai, puNyahIna prANiyoMko jisake darzana bhI nahIM ho sakate haiN| jo bana nAgabelase ramaNIya aura latA maMDapoMse sundara ho rahA hai, aura jahAM satyabhAmAke prasAdase kevala usakA putra ramaNa karaneke liye AsakatA hai, dUsarA koI nahIM A sakatA hai, usameM tU apane ghor3e ko caraneke liye le jAnekI icchA karatA hai / 80.82 / yaha sunakara pradyumnakumAra bole; he vanapAlako ! yaha to www. Jain Educate library.org International to Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra kaho ki tuma jo itane niSThura aura vivekahIna hogaye ho, so isameM tumhArA hI doSa hai, athavA tumhAre pradyumna dezakA hI doSa hai ? saurASTra dezake loga niSThura aura duSTacitta hote haiM, aisA jo kahate haiM 226 // so yahAM pratyakSa dikhalAI detA hai / 83-85 / jinheM itanA bhI jJAna nahIM hai ki ye puruSa kaisA hai, aura ye dUsarA puruSa bhI kaisA hai, tathA jo sthAna aura mAna sammAnako nahIM jAnate, una mUrkha puruSoM ke jIvanase kyA, mere ye ghor3e kevala ghAsa khAne vAle haiM / so inheM yahAM para cara lene do| isa bagIce meM jo yaha kRtrima choTIsI nadI (sAraNI) hai, isake cAroM tarapha hI ye creNge| yadi tumhAre cittameM vizvAsa na ho, to lo maiM apanI ramaNIya aMgUThI tumheM detA hU~ so rakha lo| maiMne ina ghor3oMko pahale nyAya nItikI vidhi sikhalAI hai so ye bagIceke phala puSpAdikoM ko kadApi bhakSaNa na kareMge 86. 86 / usake vacana sunakara aura aMgUThI lekara ve vanake rakhavAle bole; he hayapAlaka ! tuma apane ghor3oM ko isa nadIke Asa pAsa carA lo parantu smaraNa rakho ki yadi inhoMne bagIceke phala patrAdi bhakSaNa kiye, to tumhArI yaha aMgUThI calI jaavegii| phira nahIM milegii|60-61| isa bAtako svIkAra karake pradyumnane una ghor3oMko caraneke liye chor3a diyaa| so jabataka vanake rakSaka dekhate rahe taba taka ve nyAya mArgase arthAt jahAM kahA thA vahIM carate rhe| parantu jaba vanake rakhavAre yaha dekhakara ki ye kevala ghAsa hI cara rahe haiM, aMgUThI lekara dhIre dhIre apane ghara khisaka gaye, taba ghor3e svecchAcArI banakara usa sAre vanako vidyAke yogase bhakSaNa karane lge| unhoMne kSaNabharameM vRkSoMko jar3ase ukhAr3akara naSTa kara diye, aura vahAMkI bhUmiko aisI sapATa kara dI ki, mAnoM pahale vahAM koI bagIcA hI nahIM thA / 92-95 / pradyumnakumArake ghor3oMne usa nandanavanake samAna vanako naSTa karake maidAna kara diyA aura usameM jo vATikA thI, usako bhI sApha karadI / / 6 / isake sivAya vahAM para jo satyabhAmAke banavAye hue tAlAba the, unako bhI ghor3oMne zoSaNa karake jalarahita marusthalake samAna kara diya / / 7 / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 mAyAkA kArya karanemeM atizaya catura tathA balavAna vaha pradyumnakumAra yaha saba lIlA karake Age calA / so vahAM use eka nagarakA bagIcA dikhAI diyA, jo ki nAnAprakArake vRkSoMse saghana, tathA phala aura puSpoMse ladA huA thA, tathA jahAM para nAnAprakArake pakSI rahakara vizrAma karate the| pRthvItala para use dekhakara kAmadevane aisA tarka kiyA ki, yaha kyA yahAM svargalokase lAyA gayA hai? maiMne to aisA uttama bagIcA vidyAdharoMke nagaroMmeM bhI nahIM dekhA thaa| isaprakAra vicAra karake aura vismita hokara pradyumnane apanI vidyAse pUchA, mujhase satya satya kaho ki, yaha upavana kisakA hai ? usane kahA, yaha vana bhI tumhArI mAtAse sadA zatrutA rakhanevAlI zrIkRSNajIkI prANapyArI aura bhAnukumArakI mAtA satyabhAmA rAnIkA hai / yaha pRthvItalameM bahuta prasiddha bagIcA hai| aba Apako rucatA ho, so kreN| vidyAke vacana sunakara pradyumnakumArane usI samaya vidyAke balase eka sundara bandara banA liyA, jisakI bar3I pUMcha, bar3A zarIra, vikarAla mukha, sapheda dAMta, patalI kamara, capala netra, caMcala aMga, aura asuhAvanI AvAja thI, aura Apa cAMDAlakA rUpa dhAraNa karake bandarako sAthameM liye hue usa bagIce ke pAsa Aye / / 8-407 / so vahAM Akara bagIceke rakSakoMse bole, merI eka bAta suno-merA yaha bandarakA baccA bhUkhake mAre bahatahI vyAkula ho rahA hai, aura isa banakA eka phala khAnekI icchA karatA hai|8-9| isaliye ise uttama phala khAneke liye de do / use khAkara yaha saMtuSTa ho jaayegaa| bala A jAnese maiM ise isa zreSTha nagarameM le jAU~gA, aura isakI krIr3Ase saba logoMko raMjAyamAna kruuNgaa|10-11| merI yahI jIvikA hai, isIse maiM apanA peTa pAlatA huuN| ataeva eka acchA phala ise de do|12| yaha sunakara ve vanapAlabole, kyA tujhe vAtaroga hogayA hai, athavA koI pizAca laga gayA hai jo bandarako phala khilAnekI icchA karatA hai / 13 / phala aura puSpoMse ladA huA yaha bagIcA satyabhAmA mahArANI kA hai| isase spaSTa hai ki, puNyahIna adhama puruSoMke liye yaha Jain Educailterational www.jain-intorary.org Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 sarvathA durlabha hai / 14 / phira tU isa bagIce ke phalako pAkara bandarake khilAnekI bAta hI kyoM karatA hai ? he mUrkha ! apane bandarako lekara tU yahAMse jalda hI calA jaa|15| yadi kahIM tujhe zrIkRSNamahArAja ke sevaka isa samaya dekha leMge, to he durAzaya ! tU bahuta kaSTa uThAvegA / 16 / hama tujhe pahale hI se saceta kiye dete haiN| phira hamArA doSa nahIM smjhnaa| yaha sunakara cAMDAla bolA; he banapAlako ! tuma kisa kAraNase itane niSThura ho gaye ho, jo mere bandarako eka phala bhI nahIM de sakate ho / 17-18 / meM kahe detA hU~ ki, yadi yaha bandara tIvra sudhAke kAraNa balapUrvaka rassI tor3akara bagIcemeM ghusa jAvegA, to merA doSa nahIM hogA / 16 / aisA kahakara usa cAMDAlane bandarako tatkAla hI chor3a diyA aura ha~sa karake kahA, are kSudra vanapAlako ! aba dekho, mere isa kupita hue bandarakA aura merA bhI tumhAre zrIkRSNa athavA satyabhAmA kyA karatI haiM / 20-21 // aisA kahakara vaha capala cAMDAla bhI vahAMse jalda calA gyaa| taba vanakI rakSA karane vAle bandarako mAraneke lie taiyAra ho gye| unhoMne lakar3I, talavAra, parazu (pharasA) patthara, bANa, tomara (gurja) tathA aura aneka hathiyAroMse bandarako rokaa| parantu to bhI vaha bagIcakI ora calA gayA sAre vanapAloMko lAMghakara bala pUrvaka bhItara ghusa gyaa| usake vahAM pahu~cate hI hajAroM bandara ho gaye / 22-24 / jinhoMne krodhita hokara usa acche 2 vRkSoMse aura latAoMse paripUrita vanako naSTa bhraSTa kara diyA / aisA kiyA ki, vahAM usakA nAmanizAna bhI nahIM rahane diyA / vRkSoMko latAoMko tathA vATikAnoMko ukhAr3a ukhAr3akara samudrameM pheMka diyA isaprakAra saphAyI karake aura apaneko kRtya kRtya samajhakara kAmadevane cAMDAlakA veSa chor3akara nagarI kI ora gamana kiyA / 25.27 / dvArikApurImeM praveza karate hI unhoMne dekhA ki, sAmhanese eka svarNaratna jaTita ramaNIya ratha A rahA hai / jisameM aneka divya tathA maMgalasvarUpa kalaza rakhe hue haiM, jo aneka striyoM karake yukta / ___Jain Educatrinternational For Privale & Personal Use Only www.jainbrary.org Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhamna caritra 226 hai, aneka darpaNoMke kAraNa jisameM udyota ho rahA hai aura jisapara manohara patAkAyeM ur3a rahI haiM use dekhakara pradyumnakumAra vismita ho rahe / unhoMne apanI karNapizAcI vidyAse pUchA ki, yaha ratha kisakA hai ? / 28-30 / vaha bolI, bhAnukumArake vivAhake maMgala kalazoMse bharA huA aura kAhala, mRdaMga, tathA bherIke nAdase zabdAyamAna hotA hA yaha uttama ratha kumbhakArake (kumhArake) gharase kalaza lekara strIjanoMke sahita satyabhAmAke gharapara jA rahA hai, jo ki tumhArI mAtAkI sauta hai| isake viSayameM tumhArI icchA ho, so kro|31-33|| vidyAke vacanoMse saba bAtoMko vizeSatApUrvaka jAnakara tathA rathakI svAminIko apanI mAtAkI vairiNI samajhakara pradyumnakumArane tatkAla hI eka vikRta prAkRti banAI / arthAt vidyAke balase unhoMne eka vicitra ratha banAkara jisameM ki gadhA aura UMTa jute hue the, use sampUrNa logoMko kSobhita karate hue aura agaNita janoMko ha~sAte hue satyabhAmAke rathakI ora calAyA aura dekhate 2 usa rathako cUrNa kara DAlA, kalazoMko paTaka diyA aura toraNa ko tor3a ddaalaa| Age vaha ratha yahAM vahAM bhAgatA huA bhAnukumArake naukaroMko kucalane lgaa| usane striyoM ko girAkara kAna kATa DAle, muMhake dAMta girA diye, kuhanI chIla DAlI, pairoMmeM coTa pahu~cAI aura kapar3e phAr3a DAle jisase ve ughAr3I hogaI / 34.38 / unake mukhameMse jahAM gIta nikalate the, vahAM vilApa nikalane lgaa| aisI lIlA karake Age pradyumnakumAra gadhe aura UMToMse hAsyakArI zabda karAtA huA, DA~sa aura maccharoMko chor3atA huaA, U~cA mukha kiye hue apane rathako galI 2 meM phirAne lagA / 39-40 / use dekhakara nagarIke manuSya paraspara isa prakAra bAtacIta karane lage.-yaha koI manuSya hai. athavA vidyAdhara hai ? nAgendra hai, athavA daityendra hai ? yA koI indrajAla hI hai ? hama yaha svapna dekha rahe haiM, athavA jAgate hue hI koI mAyA dekha rahe haiN|41-42| jo zrIkRSNamahArAjakI nagarImeM isaprakAra nirbhaya hokara krIr3A karatA phiratA hai, avazya hI vaha koI alpa svalpa zaktikA dhAraka nahIM hogaa| VE Jain Education international www.jalary.org Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sn caritra / 43 / isaprakAra kahate hue ha~sate hue aura tAliyAM bajAte hue ve saba phira kahane lage, bhAI ! Aja taka to aisA durlabha kautuka kabhI nahIM dekhA thaa| yaha koI bar3A mahAnubhAva hai, jo nirAkulatAse nagarImeM bhramaNa kara rahA hai|44-45| logoMkI isaprakAra bAtacIta sunate hue pradyumnane Anandake sAtha kucha samaya taka bhramaNa kiyaa| isake pazcAt unhoMne kucha dUsarAhI veSa dhAraNa kara liyA aura nagarImeM Age calakara eka sundara vApikA dekhI; jo camakate hue sonekI banI huI thI aura jisakI sIr3hiyAM ratnamaI thiiN|46-47| usa vApikA kI aneka striyAM rakSA karatI thIM; aura usameM nirmala jala bharA huA thaa| use dekhakara kumArane vidyAse pUchA, mujhe batalAyo ki yaha sundara vApikA kisakI hai ? vaha bolI, yaha bhAnukumArakI mAtA satyabhAmAkI manohara vApikA hai| isakI bahutasI striyAM rakSA karatI haiN| sAmAnya logoMko yaha atizaya durlabha hai| vidyAke vacana sunakara pradyumna prasanna hae aura tatkAla hI eka viprakA veSa banAkara vApikAke pAsa gye| yaha banAvaTI vipra yogapaTTa chatrI, daMDa kuDI, aura harI dUrvA liye huye thaa| zruti smRti aura vedakA jAnanevAlA thA, aura ghuTanetaka laTakanevAlA sapheda vastra pahane thA, kopIna bhI pahane thA, aura buDhApeke kAraNa usakA vistRta tathA sthUla zarIra kAMpatA thA ! isaprakAra vipra vedadhvani karatA huA vApikAkI rakhavAlI karanevAlI striyoMse bolA, he putriyoM ! mere vacana suno, maiM tumase thoDIsI yAcanA karatA huuN| mujhe isa vApikAke manohara jalameM snAna kara lene do aura isa kamaMDaluko jalase bhara lene do| usa jalako maiM nagarImeM le jAUMgA aura zAMti ke liye kimIko dekara usase bhojanakI yAcanA kruuNgaa|48-57| vipake aise vinaya vacana sunakara ve striyAM bolI, are mUrkha ! kyA tUne viSNu kI prANapyArI paTTarAnI aura bhAnukumArakI mAtA suprasiddha satyabhAmAkA nAma nahIM sunA hai ? usI saubhAgyazAlinIkI yaha vApikA hai ! dUsare logoMko isake darzana bhI nahIM ho sakate Jain Education international Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamna 231 haiM, phira jala ke sparza karanekI to bAta hI kyA hai ? / 58-60 / he vipra ! yaha vApikA pyArI strIke samAna pApiyoMko durlabha hai| jaise striyoMke kuca hote haiM, vaise isake cakravAkarUpI kuca haiM, aura jisa prakAra striyoMkA haMsake samAna sundara gamana hotA hai, usI prakAra se isameM sundara haMsa gamana kara rahe haiM | 61 | gaNita yAdava svajanajana aura nagarIke loga jisake caraNoMkI sevA karate haiM aise zrIkRSNajI yadi cAheM to apanI striyoMke sAtha isameM snAna kara sakate haiM athavA satyabhAmAkA putra zrImAna bhAnukumAra majjana kara sakatA hai / parantu ina doke sivAya aura koI bhI isameM praveza nahIM kara sakatA hai / phira yahAM tere sarIkhe bhikhArIkI kaise pahu~ca ho sakatI hai ? ataeva he bhaTTa ! ava tU yahAMse jalda hI calA jA; nahIM to viSNu ke sevaka tujhe mAreMge / 62-64 / striyoM kI vArtA sunakara vipra veSadhArI bolA yadi kRSNajIkA putra isa vApikAmeM snAna kara sakatA hai, to phira tuma mujhe kyoM snAna nahIM karane detI ho ? kyoMki maiM bhI to zrIkRSNajIkA bar3A putra huuN| yaha bAta maiM bilakula saca kahatA hU~ / parantu yadi tumheM Azcarya hotA hai-- kautuka jAna par3atA hai, to mere vacana suno hastinApura meM jo kaurava kulameM utpanna hue suyodhana (duryodhana) nAmake prasiddha rAjA haiM unhoMne apanI rUpavAna aura guNavAna kanyAko jisakA ki nAma udadhikumArI hai, apanI bahutasI senAke sAtha bhAnukumArake sAtha vivAha karane ke liye bhejI thI / so use mArga meM kauravoMke bacAne para bhI bahuta se bhI haraNa karake apane svAmI ke pAsa le gaye / use dekhakara bhillarAjane mana meM socA ki, yaha rUpavatI tathA yauvana bhUSita kanyA kSatriyoM ke kulameM utpanna huyI hai| ataeva yaha mere yogya nahIM hai rAja pUtake hI yogya hai aisA vicAra karake bhillarAjane usa prasiddha kanyAko vahIM apanI rakSA meM rakkhA / itane meM acAnaka hI pRthvI meM bhramaNa karatA huA maiM usI mArgase usI jagaha jA pahu~cA / so mujhe rUpavAna tathA yauvanabhUSita dekhakara bhillarAjane socA ki, yaha kanyA isIke yogya hai| ataeva niHzaMka Jain Educatio International caritra www.jahelibrary.org Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carita - hokara isIko de denA cAhiye aisA vicAra karake usane bhaktipUrvaka caraNaprakSAlana karake usa rUpavatI guNavatI kanyAko mujhe samarpaNa kara dI usa kumArIke samAna na to koI yuvatI jagatameM hai aura na hogI isIprakArase na mere samAna koI vara hai, aura na hogaa|65-76| aba tuma hI soco ki kRSNajI ke putrake liye jo uttama kanyA bhejI gayI thI, vahI jaba mujhe samarpaNa karadI gaI taba maiM kRSNaputra huA ki nahIM ? phira mujhe vApikAmeM kyoM snAna nahIM karane detI ho ? brAhmaNakI vinodayukta bAteM sunakara ve striyAM bolIM, he vipra tU vRddha hogayA hai, rUpa aura yauvanakA tujhameM nAma nahIM hai, to bhI tU rAjakanyAse vivAha karanekA manoratha karatA hai ! yaha nahIM samajhatA hai ki, kahAM to yaha terA nindanIya rUpa aura kahAM vaha rUpa aura guNakI khAni udadhikumArI / 77-76 / isa vRddhAvasthA meM bhI tU javAnImeM utpanna hone vAlI kuTilatA tathA ha~sIko nahIM chor3atA hai, yaha eka bar3e bhArI AzcaryakI bAta hai|80| he brAhmaNa ! tUne jo kucha abhI kahA, kyA vaha saba ghaTita ho jAtA hai? are jarA vicAra to kara ki, kahAM to jarA se jarjara tU aura kahA~ vaha kuru rAjAkI yauvanavatI sundara kanyA aura kahAM rAjaputroMkI rakSAmeMse usakA bhIloMke dvArA harA jAnA isaprakAra asatya vacana tu bur3hApemeM kyoM bolatA hai, isaprakAra ha~sIke vacanoMse rokane para bhI Akhira vaha brAhmaNa dhIre dhIre vApikAke jalameM paiTha gyaa|81-83| yaha dekhakara vaha bAvar3IkI rakSA karanevAlI striyAM kupita hokara usa brAhmaNako mArane lgiiN| parantu jyoMhI unake hAtha usa vRddha vipake zarIra meM lage, tyoMhI usake sparza mAtrase ve sabakI saba jo rUparahita kurUpA thIM, aura rUpavatI guNavatI bana gii|84-85| jaba unhoMne paraspara apanA rUpa dekhA, taba ve apakAra ke badale bhI vipake upakAra karaneke bartAvakI prazaMsA karatI huI kahane lagI, he dvijarAja ! kupitAoM para bhI tumane upakAra kiyA hai / ataeva duniyAM meM tuma sarIkhA dayAlu aura guNI koI nahIM hai|8687| isake pIche ve saba striyAM apanA rUpa dekhaneke liye bar3I prasannatAke sAtha vApikAmeMse bAhara Jain Educa international www.jalibrary.org Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nikala pAyIM / dekhA to jo karNavihIna thI, vaha kAnoMvAlI hogaI / jisake eka prAMkha thI, vaha donoM divya netroMvAlI hogaI / jo gUgI thI, vaha vAcAla hogaI, jisake kuca tucake hue the, vaha pInastanI ho gii| jo kurUpA thI, vaha rUpavatI hogaI, aura jo jAmunake raMga jaisI atizaya kAlI thI, vaha gauravarNa ho gayI / 88-91 / isaprakAra jaba taka ve eka dUsarekA rUpa dekhatI huI bAhara ThaharI taba taka viprane jaladIse apanA kamaMDalu vApikAmeM DAlakara usakA sabakA saba jala bhara liyaa| aura phira vaha bAhara nikalakara una sabake dekhate hue calane lgaa|12.93| usa samaya ve eka dUsareko dekhatI huI parasparake rUpa kAMti tathA guNoMkI prazaMsA karane meM lagI huI thiiN||4| eka bolI, terA rUpa bahuta sundara ho gayA hai| dUsarI bolI, aura terA kAna kyA kama sundara huaA hai ? tIsarI bolI, sakhI, tere zarIrameM to aAja javAnI A gayI hai, cauthI bolI, tere netra to bar3e hI kaTIle aura sundara ho gaye haiN| pAMcavIM bolI, AlI ! tere sikar3e hue kuca to bar3e kaThora ho gaye haiN| aura jo eka sundara strI thI, vaha bolI, bahina terA sthUla udara to bahuta hI kRza hogayA hai-kamara bahuta patalI ho gayI hai / / 5-67 / isaprakAra ve saba vinodake sAtha paraspara bAtacIta kara rahI thIM itanemeM eka strI pyAsa laganese jala pIneke liye bAvar3ImeM gaI / parantu vahAM jAkara dekhA, to bAvar3I sUkhI jalarahita patitA (sIr3hiyAM dIvAleM vagairaha par3I huI) aura sUkhI ghAsase AcchAdita thii| use isa prakAra jIrNa zIrNa dekhakara vaha bAhara nikala AyI aura sAthakI anya striyoMse saba vRttAMta kahakara bolI, aAja usa viprane apane sabako Thaga liyaa| vaha durAtmA chupa karake vApikAkA saba jala kamaMDalu meM bhara le gyaa| yaha sunakara ve saba striyAM apanI zaMkA miTAneke liye svayaM vApikA dekhane ko gyiiN| dekhate hI ve saba krodhake mAre lAla netra karake gAlI detI huI aura isaprakAra kahatI huI ki "are pApI, bola aba tU kahAM jAtA hai ?" vipake pIche 2 daudd'ii| parantu jaba taka ve daur3I taba taka vaha nagarImeM paiThakara www. Jain Education Intern al elibrary.org Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 234 nAnAprakArakI ceSTAyeM karane lagA | 98 - 3 | nagarIke bAjArakI sArI zobhAko haraNa karane lgaa| vahAM jo nAnAprakArake maNi the, aura ratnoMke AbhUSaNa the, tathA jo hathiyAra, kapar3e, sugandhita padArtha, kapUra, namaka dhAnyAdi the, vaha una sabako apanI mAyAse adala badala karatA huA phirane lagA / hAthI, ghor3e Adi vAhanoM tathA gAya bhaiMsAdi pazuoM meM bhI usane hAthake chUnemAtra se vyatyaya kara diyA / rthAta hAthI ghor3A banA diyA, gAyakI bhaiMsa banA dI, kisIkA ghor3A kisIkI dukAna para khar3A kara diyA aura kisI kI gAya kisIke yahAM kara dI / isaprakAra ceSTA karatA huA jaba vaha vipra Upara ko mukha kiye calA jA rahA thA, taba taka kupitA striyAM hajAroM gAliyAM aura saikar3oM zApa detI huI zrA pahu~cIM / aura zIghra hI usa viprako cAroM ora se ghera kara bakane lagIM, are duSTa, tU bAvar3IkA sArA jala kyoM lekara bhAga AyA / 49 / unake isaprakAra bakate hI vipra mahAzayane apane kamaMDaluko tatkAla hI pRthvIpara paTakakara phor3a DAlA, aura usameMse sArA jala jo bAvar3ImeMse apanI vidyA ke balase bhara liyA thA, krodhake kAraNa chor3a diyA / so usake pravAhase bAjArakA caurAstA bahane lgaa| aisA mAlUma hone lagA ki yaha kisI mahAnadIkA pUra AgayA hai athavA koI samudra hI yahAM calakara A gayA hai| / 10-12 / usa pravAhakA jala dukAnoMmeMse bahane lagA, jisase motI, tathA sonA ratna Adi bahane lage nagara ke madhya meM dukAneM, ghara, bagIcA, ghor3A Adi vAhana jo kucha the, ve saba usa jala ke pravAha meM bahe jAne lage / 13-14 / usa samaya logoMne samajhA ki yaha pralayakAla zrAgayA hai, jisameM pRthvI jalamagna ho jAtI hai / anyathA samudra apanI maryAdA ko kyoM chor3a detA arthAt unhoMne samajhA ki, yaha samudra hI nagara meM bar3ha AyA hai / yaha dekhakara ve bAvar3IkI rakSA karanevAlI striyAM pralApa karatI huI apane sthAna ko calI gaI aura pradyumnakumAra kautuka karake lupta ho gayA / 15-16 / isake pazcAt vaha vinoda kumAra eka dUsare javAna viprakA veSa dhAraNa karake usa nagarImeM Age caritra www.jaihelibrary.org Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna ko cala par3A eka coraste para usane dekhA ki, bahutase mAlI nAnAprakAra phUloMko guha rahe haiM / phUloMkA | vahAM bar3A bhArI samUha dekhakara pradyumnako bar3A bhArI Azcarya huA / ataeva usane una phUloMke viSayameM || caritra apanI vidyAse puuchaa| usane kahA ki satyabhAmAke putra bhAnukumArake liye ye saba phUla ika? kiye gaye haiN| yaha sunakara vaha una mAliyoMke pAsa jAkara bolA;--1 17-20 / tuma ina phUloM se mujhe thor3ese sundara sundara phUla de do, jinheM lekara meM satyabhAmAke mandirako jAU~ / 21 / aura vahAM unheM zrAzISa dekara bhojanakI yAcanA karUM aura jo maiM cAhatA hU~, so pAU~ isa samaya mujhe bhUkha bahuta laga rahI hai, ataeva phUla jaldIse de do| vahAM isa samaya bhAnukumArake vivAhakA utsava bhI ho rahA hai, isase merA / manoratha jarUra saphala hogA usakI bAta sunakara mAlI bole, he vipra ! hamAre hitakArI vacana sun| ye saba phUla satyabhAmA mahArAnIke putrake vivAhake liye rakhe hue haiM aura vivAhake liye hI hama inheM guha rahe haiN| inameMse hama eka puSpa kI paMkhur3I bhI nahIM de sakate haiN| tuma yahAM se jaldI hI cale jAo unakI bAteM sunakara pradyumnakumAra bole;-mAlUma par3atA hai mRrkhiNI satyabhAmAke sabahI naukara cAkara mUrkha haiM / aisA kahakara unhoMne una puSpoMko apane hAthase cha diyaa| basa unake chUte hI ve saba mandAra, kumuda, campA, zatapatra (kamala) nAgakezara, jAhI, juhI, Adi ke puSpa prAkake puSpa hogye| yaha kautuka karake pradyumnakumAra lIlA karatA huA Age calA aura bAjArameM pahu~cakara dukAnoM kI vastueM ulaTI sIdhI karane lgaa| vahAM jitane prakArake sugadhita padArtha the, tathA jitane prakArake anAja rakkhe hue the una sabako usane kahIMke kahIM bahumUlyake sthAnameM thor3e mUlyavAle, thor3e mUlyavAloMke sthAnameM bahumUlyavAle, bureke sthAnameM bhale aura bhaleke sthAnameM bure isa prakAra gaTapaTa karadiye // 30-32 / hAthIke sthAnameM gadhe karadiye, ghor3eke khaccara karadiye, kastUrIke sthAnameM hIMga aura hIMgake sthAnameM uttama kastUrI krdii| jahAM namaka thA, vahAM kapUra aura jahAM kapUra thA, vahAM namaka krdiyaa| Jain Educato Interational www.library.org Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _apamna ___236 jitane hAthIke upakaraNa hodA vagairaha the, ve saba gadheke upakaraNa ho gaye aura jitane gadheke the, ve hAthI ke hogaye / pItala sonA hogayA aura sonA pItala hogyaa| ratna kAMca ke Tukar3e aura kAcakhaMDa || caritra uttama ratna hogyaa| yaugaMdharIya (jvAra) motI aura motI yaugandharIya hogaye ghI taila hogayA aura tela ghI ho gyaa| kambala paTTakUla (rezamI kapar3e ?) aura paTTakUla kambala hogye|33-37| isaprakAra nAnAprakArakI adalabadala karanekI krIr3A karate huye pradyumnakumAra dhIre 2 usa sundara rAjamArgapara pahu~ca gaye, jo madonmatta hAthiyoMke jharate hue madajalase kIcar3amaya aura durgama dikhalAyI par3atA thaa|38-39 / rAjamArgapara calate hue kumArane eka sundara mandira (mahala) dekhaa| use dekhakara unheM bar3A bhArI acaraja huaa| ataeva apanI vidyAse pUchA ki yaha manako haranevAlA mahala kisakA hai| vidyAne kahA, he nAtha ! yaha svargake mahaloMse bhI vizeSa sundara Apake pitA zrIkRSNake pitA vasudeva mahArAja kA hai|40-42| yaha sunakara pradyumnane phira pUchA ki inheM kisa bAtapara adhika prema hai arthAt inheM kyA pyArA lagatA hai ? vidyAne kahA, inheM meMDhA (meSa) lar3AnA-meMdoMkI lar3AI dekhanekA bar3A zauka hai / isapara unakI bahuta prIti hai / 43 / vidyAke vacana sunakara kumAra usI samaya eka vidyAmayI mer3hA banAkara vasudevake mahalakI ora le cle| thor3I hI derameM unhoMne soneke toraNoM tathA dhujA patAkAoMse zobhAyamAna, maNiyoM tathA darpaNoMse alaMkRta, kalaza tathA jhAriyoMse yukta siMha, vyAghra, rIcha, aSTApada, cItA Adi jAnavaroMse bhaya utpanna karanevAle usa mahalameM praveza kiyA / 44-46 / aura phATakake Age thor3I dUra galImeM jAkara sabhAke bIca sihAsana para baiThe hue apane pitAke pitAko zastrakalAmeM pravINa hue aneka rAjaputroMke sahita dekhA / 47-48 / unakA zarIra camakate hue soneke samAna thA, mukha pUrNamAsIke candramAke samAna sundara thA, bhujAyeM diggajoMkI sUDake samAna lambI aura bar3I thI, chAtI parvatake pasavAr3eke samAna vistIrNa thI, bAla indramaNike samAna kAle tathA Jain Educe interational For Private & Personal use only www.jaglibrary.org Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamna 237 ghuMgharAle the, kaNTha zaMkhake samAna thA, nAbhi sundara thI, adhara lAla tathA zobhAyamAna the isIprakAra se caraNa aura hAtha kI hathelI bhI lAla aura zobhAyukta thI aura dAMta kunda kI kaliyoMke samAna manohara the| aise sarvAMga sundara dAdAko dekhakara pradyumna kumArako bahuta santoSa huaa| hAthI aura ghor3e calAnekI vidyA meM tathA zastravidyA meM prAraMgata hue usa svabhAvase hI saumya tathA sundara pitAmahako dekhakara kumArane Anandake sAtha dUrase hI praNAma kiyA / vasudevajI bhI usa yuvA puruSako tathA usake meDheko dekhakara prasanna hue / usa mer3hekA zarIra suDaula tathA gola thA, sIMga Ter3he tathA sUkhe the, usake kaMThameM sundara ghuMgharU pahanAyI gayI thIM, tathA vaha bar3A balavAna aura zobhAyamAna thA / 49 / 55 / use dekhakara zaurI arthAt vasudevajIne svayaM Adara ke sAtha pUchA, yaha sundara mer3hA kisakA hai, aura kisa liye yahAM lAyA gayA hai yuvA puruSane kahA, yaha mer3hA merA hai / yaha bar3A hI viSama tathA durjaya hai / isa viSaya meM meM kucha haMsI nahIM karatA hU~ / sacamuca hI yaha bar3A balavAna hai / pahale isane bahuta se yuddha karake bahuta se mer3hoMko jIte haiM / 56-57 / Apako mer3hoMkI lar3AIkA zaukIna tathA catura sunakara maiM yahAM taka mAyA huuN| inakA yuddha dekhaneke hI yogya hotA hai / so yadi dekhanA ho, to Apa hI isakA yuddha dekheN| kyoMki pRthvI meM isake yuddha kI parIkSA karane vAlA catura puruSa yApake sivAya aura koI dUsarA nahIM hai / 58-56 | meDhevAlekI bAta sunakara vasudevajI bole, yadi yaha mer3hA durjaya hai arthAt koI ise nahIM jIta sakatA hai, to merI jAMghapara Takkara lagAneko chor3a de / 60 / yadi yaha merI jAMghako tor3a DAlegA, to samajha liyA jAvegA ki, isake samAna balavAna mer3hA pRthvI meM aura koI nahIM hai / 61 | yaha sunakara mer3he vAlA bolA nahIM maiM apane mer3heko Apa para nahIM chor3a sakatA huuN| kyoMki yaha bahuta capala, balavAna aura majabUta hai / yadi maiM jAna karake bhI Apa para ise chor3a dUMgA, to Apake sevakagaNa mujhe mAre binA nahIM rheNge| kyoMki Apa zrIkRSNa mahArAjake pitA haiM Jain Educat international caritra www.jain... Prary.org Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 238 / 62-63 / ataeva ise Apa vaise hI le liijiye| yadi Apa mujhe balameM girAkara ise lenA cAhate hoM to kaise le sakate haiM ? arthAt harAkara nahIM le sakate haiM / 64 / he nAtha ! merA yaha mer3hA bahuta hI zakti zAlI hai / yaha maiM nizcayapUrvaka jAnatA huuN| phira kahiye ki, ise ApakI jAMgha ke sanmukha kaise chor3a dUM ? | 65 | yadi balavAna mer3hA Apa jaise pUjya puruSoMko pRthvI para girA degA, to ye yAdavagaNa merA kyA nahIM kareMge ? arthAt ye merI khUba hI durdazA kareMge / 66 / usake ukta vacana sunakara vasudevajIne ha~sa kara kahA, apane meDheko merI jAMghapara chor3a do / isameM tumhArA kucha bhI doSa nahIM samajhA jAvegA / 67 / unakA uttara sunakara mer3hevAlene saba yAdavoMse tathA sevakagaNoM se kahA yaha dekho yadi yaha mahArAjako girA degA, to usameM merA raMcamAtra bhI doSa nahIM hogA / 68 / yaha sunakara ve saba bole, are mUrkha ! yaha vicArA mer3hA balavAna vasudeva mahArAjako kaise girA sakatA hai ? // 69 | una sabake vacana sunakara mer3hevAlene usa vajrake samAna kaThora mastakavAle mer3heko jalda hI chor3a diyA, aura kahA, he pUjyavara ! yadi Apa samartha haiM, pradhAna puruSa haiM, to dekho yaha atizaya durjaya mer3hA rahA hai, isakI coTako sahana karo / 7071 isake isaprakAra kahate hI usa mer3hane daur3akara ke vasudevajI ke usa jAMgha meM khUba jorase coTa lagAI, jo unhoMne Takkarake liye sAmhane uThA rakkhI thI / 72 / Thokara lagate hI ve mUrchita hokara pRthvI para gira par3e vasudevajIko girA dekhakara yAdavagaNa cAroM ora se daur3a Aye, aura malaya aguru candanAdise unakA zItopacAra karane lage / 73-74 | vahAM jaba taka yAdava loga vasudevajIko saceta karanemeM lage, taba mer3hevAlene apane mer3he ko lekara vahAMse kUca kara diyA / 75 isaprakAra apane pitAmahako (dAdAko) garvarahita karake pradyumna kumAra ha~satA huA vahAMse nikala pdd'aa| rAste meM calate hue usane eka manohara ghara dekhA, jisameM putravivAhakA bar3A bhArI jalasA ho rahA caritra www.jailembrary.org Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracamna 235 thA, aura jisameM dhujA patAkA toraNa Adi bhUSita hue aneka maMDapa zobhita ho rahe the / 76-78 / use dekhakara pradyumnane apanI karNapizAcI vidyAse pUchA, he vidyA ! yaha sundara mandira (ghara) kisakA hai, jo isa bhuvanameM sabase zreSTha jAna par3atA hai / vidyAne uttara diyA, yaha lokaprasiddha mandira zrIsatyabhAmA mahArANIkA hai / vidyAkI bAta sunakara kumAra bahuta prasanna hue / unhoMne yaha vicAra karake ki, apanI mAtAkI sautA yaha zreSTha ghara dekhanA cAhiye, tatkAla hI sampUrNa vidyAoM ke jAnanevAle eka caudaha varSa ke brAhmaNa bAlakakA rUpa banA liyA / 76 81 / usake netra bar3e 2 the, zarIra pIlA thA. . aura svabhAva bahuta capala thA / vaha bahuta bolatA thA, aura vAdavivAda karane meM catura thaa| khUba jora jora se vedakA pATha karatA huA vaha satyabhAmA ke mahala meM bhojana ke liye gayA / aura satyabhAmA ko siMhAsana para baiThI huI dekhakara bolA, he nArAyaNa ke mAnasarovararUpa hRdaya meM vAsa karanevAlI rAjahaMsanI ! tathA he vistRta puNyakI dhAraNa karanevAlI satyabhAmAdevI svastyastu arthAt terA kalyANa ho / yaha sampUrNa zAstrarUpI samudra ke pAra pahu~cA huA zreSTha brAhmaNa bhUkha se vyAkula huA tujhase bhojana pAnekI icchA karatA hai / ataeva he mAtA, tujhe jitanI merI icchA hai, utanA bhojana karA de| usakI bAteM sunakara satyabhAmA musakurAne lagI / 82-86 / use ha~satI dekhakara brAhmaNa bolA, he zubhe ! tU ha~satI hai, so kyA bhojana karAne kI icchA nahIM hai | 7| usadina dvArikA ke rahanevAle sampUrNa brAhmaNoM kA bhI satyabhAmAne putrake vivAhakI khuzI meM nimaMtraNa kiyA thA / so jaba satyabhAmAse vaha vipra bhojanakI yAcanA kara rahA thA, usI samaya ve saba milakara vahA~ pahu~ca gaye / unhoMne pradyumna kI bAta sunakara kahA, he abhAge vipra ! tU bhojana hI kyoM mAMgatA hai / 88- 90 / satyabhAmA mahArANI jisako apanI najara se dekha letI haiM, vahI bhAgyavAna ho jAtA hai| bhalA zrIkRSNajIkI mahArAnI saMtuSTa hokara kisako kRtArtha nahIM karatI haiM ataeva hAthI, ghor3A, nAnAprakArake ratna, sonA, rezamI vastra, godhana, nagara, dhana, dezAdi caritra www.janeibrary.org Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna caritra aura striyoMke samUhakI yAcanA kyoM nahIM karatA hai, tU bar3AhI bhAgyahIna hai jo kevala bhojana mAMgatA hai| athavA isameM terA hI doSa kyA hai, bhAgyake anusAra hI logoMke muhase zabda nikalA karate haiN| jo loga puNyahIna hote haiM, unake muMhase zabda bhI vaise hI nikalate haiM, jinase kucha prApti na ho 161-64 / isake uttarameM catura kumAra bolA, are vinoM, hAthI ghor3A Adi jo kucha mAMgA jAtA hai, so saba annake liye-bhojanake liye mAMgA jAtA hai / 95 / ataeva meM mahArANIse usI bhojanakI yAcanA karatA huuN| he satyabhAmA apane putrakI maMgalakAmanAke liye mujhe bahutasA bharapeTa aura svAdiSTa bhojana zIghra de mere santuSTa honese sArA jagata santuSTa ho jAvegA, aura mere bhojana karanese sAre viSa bhojana kara cukeNge|66-67| ataeva he mAtA mujhe vidhipUrvaka icchAnusAra bhojana kraade| bhUkhe viprako bAteM sunakara satyabhAmA prasanna huii| usane apane sevakoMse kahA isa bhUkhase vyAkula hue vipra ko rasoIgharameM le jAyo aura jitanA yaha khAve, utanA khilA do yaha sampUrNa zAstroMkA jAnanevAlA bar3A bhArI vivekI vipra hai / ataeva isako Adara satkArase bhojana karAnA / / 8-400 / apane sevakoM se isaprakAra kahakara rAnIne viprase kahA, he dvijottama, mere sevaka Apako yatheSTha bhojana karAveMge, ataeva tuma unake sAtha rasoIgharameM jAo / / satyabhAmAke vacana sunakara vipra veSadhArI bolA, maiM ina mUrkha tathA adhama viproMke sAtha bhojana nahIM kruuNgaa|2| he mAtA, jo pAkhaMDI haiM, kuzIla haiM, strI putrAdimeM ulajhe hue haiM, sandhyAdi kriyA karma nahIM karate haiM, vrata AcaraNa nahIM karate haiM veda aura vedake aMga (smRti zruti Adi) nahIM jAnate haiM kevala nAmamAtrake vipra haiM, viproMkI samAjameM ghusate haiM parantu brahmakarma nahIM karate haiM aura saca bolanA to jAnate hI nahIM haiM aise dvijoMke sAtha meM kaise bhojana karUMgA ataeva ina viproMko bhojana denA cAhate ho to alaga de do, mere sAtha inakA bhojana na banegA / 3.5 / he devI ! ye to saba patita haiM-pApI haiM / viproMke sampUrNa lakSaNoMse rahita aura kevala | ___Jain Educan intemational For Privale & Personal Use Only www.limelibrary.org Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ snd dhana lene kI icchA karanevAle ina viproMse tere abhiprAyakI siddhi kyA hogI, arthAt tujhe kyA phala milegA ? kucha bhI nhiiN|6| viproMke saba lakSaNoMke dhAraNa karanevAle aura sampUrNa vidyAoMke jAnanevAle | caritra viprako hI donoMlokoMmeM sukhakAdenevAlA samajhakara mujhako bhojana karAdenA caahiye| mere tRpta hojAnese go vipra zrAdi saba tRpta ho jAveMge, aura jo tUne yahAM diyA hai, vaha saba paralokameM puNyake liye ho jaavegaa|7-8| ataeva sampUrNa padArthoMko jAnanevAle mujha viprako hI bhojanadAna denekA prayatna kr| kyoM ki maiM svayaM tiranevAlA aura dUsaroMko tAranevAlA pAtra hU~ / ina karor3oM viproMke khilAnese kyA hogA ? jo veda zAstroMke jJAnase rahita haiM, vrata aura zIloMse parAMgamukha haiM, aura adhama arthAt nIca haiM / / . 10 // capala viprakI bAta sunakara satyabhAmAne vismita hote hue tathA harSita hote hue apane sevakoMse kahA he sevakoM ! isa veda ke pAra pahu~ce hue viprako khUba aAdarake sAtha vizeSatAke sAtha bhojana karA do 11.12 / sevaka loga "aisA hI hogA" kahakara use bhojanake liye livA le gaye vahAM paha~cakara usane muskarAte hue viproMke liye jo bahutase pATa (caukI) rakhe hue the una sabake Ageke pATapara dhoneke liye apane paira rakha diye| yaha dekhakara vipragaNa bar3e hI kupita hue aura paraspara isa prakAra bAtacIta karane lage yaha sampUrNa viproMse nIca pApI tathA jAtihIna hai / ise kucha bhI viveka nahIM hai, isIliye sabake aAgeke pATapara baiTha gayA hai / 13-16 / una viproMmeM jo kucha vRddha the, ve bole-isa mUrkhako baiTha jAne do| adhama tathA nindanIya puruSase kalaha nahIM karanA cAhiye / 17 / jaba taka inakI isaprakAra bAtacIta huI taba taka vaha kalikA pyArA vipra apanA pAMva prakSAlana karake mukhya Asanapara jA baitthaa| jaba dUsare vipra pAMva prakSAlana karake pIchese Aye, taba ise mukhya prAsanapara baiThe hue dekhake bar3e hI kupita hue aura ghamaMDase ha~sate hue bole,yaha bar3A pApI hai aura bar3A kalahapriya hai| na to isakI jAti mAlUma hai, aura na kula mAlUma hai / gotra, veda, pravara Adi bhI isa zAkhAhIna tathA adhama vipake mAlUma nahIM www. Jain Education international library.org Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ par3ate haiM umara bhI isakI bahuta thor3I hai / phira isake nIce baiThakara kaise bhojana kiyA jAve ? taba aura aura loga bole bhAI isake sAtha kalaha karanese kyA lAbha hogA ? calo, isa mUrkha pApIko yahAM akelA || caritra chor3akara caleM aura dUsare rasoIgharameM jAkara Anandake sAtha bhojana kreN| aisA kahakarake ve sabake saba vipra manameM lajjita aura krodhita hote hue dUsare gharameM cale gye| parantu jAkara dekhA to vahAM para bhI mukhya prAsanapara vahI vipra baiThA huA hai use vahAM bhI dekhakara ve vipragaNa aura bhI krodhita hue aura | bole; yaha jAtihIna chokarA bar3A hI duSTa hai / yadyapi satyabhAmA mahArANIkI isapara dRSTi par3a gaI hai, arthAt unakI isa para kRpA ho gaI hai, tathApi yaha bar3A kalahapriya hai / isIprakAra se yadyapi yaha vipra kA veSa dhAraNa kiye hai, tathApi viproMse dveSa karatA hai, nIca hai, vedakI sampUrNa vidhiyoMke jAnanevAle smRtizAstroM ke pAra pahu~ce hue uttama jAti vaMza tathA kulavAle, sarva vidyAvizArada, tripAThI (tivArI), caturvedI (caube), dvivedI (dube) aura yAjJika viproMkA tiraskAra karatA hai / bar3A duSTa hai / isa pApIko aba avazya hI mAranA cAhiye / kyoMki vipadvaSI pApIke mAranemeM pApa nahIM hotA hai / viproMko ima prakAra bAtacIta karate hue dekhakara vipraveSadhArI pradyumnakumAra ha~sake bolA, he vipro suno-18-30| tuma saba chahI zAstroMke sahita vedoMko jAnane vAle ho; aisA jo kahate ho so isameM kyA pramANa hai ? kyoMki tuma aAcArahIna bhraSTa ho / yadi vedajJa hote, to zrAcArahIna nahIM hote|31.32| aura manuSyake lakSaNameM vipratva, honekA kyA pramANa hai kyoMki vipratvakA lakSaNa jo dayA hai, so tuma logoMmeM duSpA pya hai arthAt muzkilase bhI tumameM dayA lakSaNa nahIM mila sakatA hai| jina logoMmeM yajJameM ghor3A, manuSya, rAjA, aura mAtA pitA bhI havana kiye jAte haiM, ve kaise samIcIna ho sakate haiM tathA jisameM jIvoMko mAranemeM puNya kahA hai, athavA jo loga jIvavadhako puNya kahate haiM, ve vedazAstra tathA manuSya kaise pramANabhUta ho sakate haiM jisameM madhu, madya (zarAba) aura mAMsako khAne yogya batalAyA hai, yadi Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhAna caritra 243 usameM dharma kahA jAve, to vaha vilakula asatya hogaa| isameM kucha bhI sandeha nahIM hai / 3336 / jisameM nahIM gamana karane yogya striyoMmeM gamana (sahavAsa) karane yogya batalAyA hai, dAsI zrAdikA dAna denA kahA hai, aura nahIM pIne yogya vastuoMko pIne yogya batalAyA hai vaha dharma kaise ho sakatA hai ? ityAdi nAnAprakArake virodhI vAkya jisa vedameM kahe haiM, he viSa ! kaho ki use kaise pramANa mAneMge / 37-381 viprakumAra ke ukta vacana sunakara ve saba vipra atizaya kupita hue aura isa prakAra kahate hue mAraneke liye taiyAra ho gaye, ki isa zrutismRtizAstroMse parAMgamukha hue pApIko mAra ddaalo| yaha viproM kI nindA karanevAlA duSTa hai / isake mAranemeM jarA bhI doSa nahIM hai / 39-40 / aisA kahakara ve apanI bhauMhoMke madhyabhAga ko krodhase kampita karate hue mAraneko jhapaTe / viprakumArane jaba viproMko ekAeka mAraneke liye udyata dekhA, taba apanI vidyAko chor3akara usane una viproMko aApasameM hI lar3AnA zurU kara diyA / krodhita ho hokara ve eka dUsareke zarIrapara ghAta karane lge|41-42| bhujAoM tathA mukkiyoMke ghAtase aura mastaka mastakoMke bhir3anese thor3I ho dera meM unakA zarIra pasInAmaya ho gayA / 43 / parasparakI lar3AI meM ve girane lage, khisakane lage, krodhita hokara daur3ane lage, aura lohU luhAna hokara rone lge| isaprakAra muSTighAta se atizaya bhayaMkara yuddha karake ve sabake saba vipra vismita aura kheda khinna ho gye| kitane hI to mUrchAyukta hokara pRthvIpara so gaye / 44-46 / / yaha kautuka dekhakara satyabhAmA ha~satI huI bolI, are viproM! tuma vyartha hI kyoM lar3a rahe ho ? maiM tuma sabako hI bhojana dUgI,phira mere hI sAmhane tuma kyoM yuddha karate ho? isake pazcAt satyabhAmA usI prakAra ha~satI huI usa viprakumArase bolI, aura he baTuka ! tU bhI ina viproMse kyoM lar3atA hai / 47 48 / yaha sunate hI baTuka apane Asanase uThakara samIpa A gayA, aura bolA, satyabhAmA ! basa, aba maiMne tere manakA duSTa vicAra jAna liyaa| maiM yahAM akelA hU~ aura ye agaNita vipra mujhe mAraneko udyata Jain Educate temational For Privale & Personal Use Only www.jain Lary.org Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra hue haiN| phira batalA, tU inheM kyoM nahIM rokatI hai ? jAna par3atA hai, tUne hI ina mUrkha viproMko mujhe mAraneke liye uThAyA hai| nahIM to mujha viprake mAranekA inheM kyA adhikAra hai ? 50-52 / taba satyabhAmAne kahA, maiMne saba caritra jAna liyA hai / aura maiMne yaha bhI acchI taraha jAna liyA hai ki kisane kisako mArA hai / 53 // he dvijanAyaka ! aba tuma mere sAmhane hI bhojana krlo| are sevakoM ! inheM yahAM mere sAmhane jalda hI bhojana karA do 54 / yaha sunate hI naukara logoMne tatkAla hI bar3e Adarake sAtha vahAM para aAsana sthApita kara diyA aura usapara soneke uttamotama bartana rakha diye jaba taka viprakumAra veSa dhAraNa karanevAlA pradyumna hAtha dhokarake zrAsanaparabaiThA taba taka parosanevAloMne nAnAprakArake pakvAnna aura svAdiSTa phala Adi lAkara parosa diye / usa samaya satyabhAmAne kahA, he, dvija ! amRta karo arthAt bhojana karo / 55-57 / pradyumna bolA he vicakSaNa mAtA ! jaba taka merI tRpti na ho, taba taka mujhe bhojana parosanA cAhiye / arthAt aisA na ho ki, merA peTa bharane na pAvai aura tU bhojana denA vanda karade / 58 / satyabhAmAne kahA hai dvijottama ! bhojana karo meM isa samaya tumhArI AkaMTha tapti na hone taka arthAta jabataka tumhArA peTa galetaka na bhara jAve taba taka prosaauuNgii|5| aimA sunate hI pradyumna jisa taraha bhUkhA hAthI khAtA hai, usa taraha bar3e bar3e kavala jaldI 2 besilasile khAne lgaa| kSudhA kI AkulatAse "lAmo ! lAyo ! paroso ! paroso" kahakara jo kucha bartana meM parosA jAtA thA, vaha use caTa nigala jAtA thA, vartanameM raha hI nahIM pAtA thA / 60-61 / idhara sevaka loga santuSTa hokara utkRSTa pAtrameM nAnA prakAra ke bhojana lA lAkara parosate jAte the| unake parosane kA koI krama nahIM thaa| Age pIche eka sAtha jo pakvAnna unake hAthameM par3atA thA, vaha parosa jAte the / 62 / usa samaya bhAnukumArake vivAhameM yAdavoMkI striyAM nimantraNameM AI thIM, ve bhI kautukake vazase nAnAprakArakA bhojana lA lAkara viprakumArako vinodake sAtha parosane lgiiN| so Jain Educat international For Privale & Personal Use Only www.jainabrary.org Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhamna caritra 245 vipradeva use bhI zIghratAse gilaMkRta karane lge|63-64| anekaprakArake bhUSaNoMse ladI huI, calate samaya nUpuroMkA manohara zabda karatI huyIM, tathA eka dUsareke nitambAdi aMgoMko chIlatI huyIM ve yauvanavatI striyAM viprakumArako bar3e kautuka se maMDaka (phulakA) laDDu , pUrva, bar3e, ghevara, phainI, khIra, pracura (cUramA ?), khAjA, lApasI, bhAta, mUgakI dAla, nAnAprakArake zAka, ghI, tela, dUdha, dahI, taka (chAcha) Adi acche 2 padArtha parosane lgiiN| satyabhAmAke gharameM jitanA pakvAnna thA, una striyoMne vaha saba parosa diyA, aura viprane vaha saba peTa meM rakha liyA / 65.69 / Akhira satyabhAmAke gharameM jo cIjeM pUrI taiyAra nahIM huI, thIM, tathA jo pakI huI nahIM thI, jaise mUga, cAMvala, ATA, dhAna, jau, gehU~, ur3ada kI dAla, Adi ve bhI saba parosa dI gaI, aura mahArAja unheM bhakSaNa kara gye|70-71| isake pazcAt hAthI ghor3oMke liye jo yavAgU (daliyA) banAI gayI thI, vaha bhI parosI gyii| so usa bhUkhase vikala hue viprane vaha bhI udarastha karalI / 72 / / satyabhAmAke gharameM isa bAtakA bar3A bhArI kolAhala maca gayA ki, eka koI bar3A bhArI preta viprakA rUpa dhAraNa karake AyA hai| satyabhAmAke ghara putrake vivAhake liye jitanA bhojana taiyAra huA thA, vaha savakA saba bhakSaNa kara gayA hai / na jAne hararoja vaha kyA khAkara jItA hogaa|73 74 / isa prakAra kahatI huI aneka striyAM eka dUsareke zarIrako chIlatI huyIM tathA nitamboM aura stanoMko pIr3ita karatI huyIM kautuka dekhane ke liye daur3I AyIM aura use bar3I utkaMThAse dekhane lgiiN| taba taka vaha vipra jo kucha parosA gayA thA, usako bhI bhakSaNa karake, 'mujhe jalda bhojana lAyo,' isa prakAra jora jorase bolane lgaa| ye loga merI thAlImeM anna kyoM nahIM parosate haiM / athavA isameM tumhArA kyA doSa hai| satyabhAmA hI bar3I daridrA aura kaMjUsa hai / 75-77 // he satyabhAmA mere manohara vacana suna / dekha bhAnukumAra sarIkhA terA putra hai, nArAyaNa terA pati hai, vidyAdharoMkA rAjA terA pitA hai aura samasta striyoM - www.Melibrary.org Jain Edullin internal Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra prAna 24 kI svAminI-paTTarAnI hai / itane para bhI tU itanI kRpaNatA kyoM karatI hai ? maiM eka svalpabhojI arthAt bahuta kama khAnevAlA hI jaba tujhase tRpta na huaA, to he duSTanI ! dUsare loga terese kaise prItiko prApta hoNge|70-80| maiM samajhatA hU~ ki tere jaisI kRpaNAkA anna mere udarameM ThaharegA hI nahIM, ataeva he pApinI mUrkhA ! apanA yaha saba anna tU le|8| aisA kahakara usa vicitra viprane apanA peTakA saba kA saba anna satyabhAmA Adike sAmane vamana kara diyA, jisase sArA A~gana aura ghara bhrgyaa| usameM satyabhAmA, sabake saba vipra aura sArI striyAM DUba gyiiN| citrasArI, citrAma, vastroMke rakhanekI peTiyAM zItakI rakSA karane vAle vastra, rUIke gadda, aura adhika kyA kahA jAve, sArA gharakA ghara vipake vamana meM (ulTImeM) magna ho gyaa|82.85| tatpazcAt saba jala haraNa karake arthAt pIkarake pradyumnakumAra vahAM se nikala pdd'aa| so galIke bAhara Akara cintA karane lagA ki aba meM kahAM jAU~ ? phira socA, calo, yaha mArga jahAM ko gayA ho vahIM cleN| thor3I dUra Age calakara pradyumnakumArane eka sundara mandira dekhA, jo hAthI, ghor3oM aura manudhyoMse khacA khaca bharA thA tathA jisameM bar3A bhArI utsava ho rahA thaa| use dekhakara usane apanI vidyA se pUchA ki yaha sundara mahala kisakA hai, so mujhe batalA / vidyAne kahA, he nAtha ! yaha tumhArI mAtA rukmiNIkA utsava pUrNa mandira hai / yaha sunakara kAmakumAra bahuta prasanna huaa|86.60| usane usI samaya eka kSullakakA veSa dhAraNa kara liyA, jisakA zarIra dubalA patalA tathA atizaya kurUpa thA, muha durgandhayukta thA, dAMta sapheda the mira choTA thA netra bure the zarIra sUkhA huA thA jo kulakSaNI thA jisake paira bar3e the hAtha choTe the jo bahuta hI kAlA thA, nAka tathA aMguliyAM Ter3hI mer3hI thIM jAMghe sUkhI huI dekhanemeM burI mAlUma hotI thIM sphica arthAt kamarake mAMsapiMDa (kUle) tucake hue the pITha aura jAnu bhagna thIM peTa bar3A thA jo hAthameM daMDa aura nAriyalakI khoparI liye hue thA laMgoTI lagAye thA kapar3e - ___Jain Educanam intemational Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA eka choTAsA govA bhikSApAtra tathA kamaMDalu liye hue thA dIna thA aura jisake paira tathA hAthoM guliyA~ phailI huI thiiN| isaprakAra ke brahmacArI kSullakakA rUpa banAkara vaha apanI mAtA ke mahala meM ghusA / 61-95 / vaha mahala jahAM tahAM nAnAprakArakI maeNNiyoMse jar3A huA bar3A hI sundara thA / bherI dudubhI zaMkha mRdaMga paTaha vINA vA~surI tAla jhallarI paNava (Dhola) Adi bAjoMke nAdase saba ora se zabdAyamAna ho rahA thA / 66-67 / candana tathA kAlAgurukI dhUpake dhU ese vyApta hokara sAre nagara kAzako sugaMdhita kara rahA thA / aise mahala meM praveza karake cullakane jinamaMdira ke Age eka uttama kuzAsanapara baiThI huI rukmiNI devIko dekhA, jise cAroM ora se aneka striyAM ghere hue thIM jo aneka vyApAroMmeM lagI huI thI jo sampUrNa guNoMvAlI thI nIla kamala ke samAna sundara zarIrako dhAraNa karatI thI jisakA mukha pUrNamAsIke candramAke samAna sundara thA bandhUkake (dupahariyA ke) phUla tathA pakI huI kundarU ke samAna jisake hoTha the phUle hue kundake samAna jisake daMtoMkI paMkti thI, kamala ke samAna jisake hAtha tathA paira the, aura jo camakate huye suvarNaM tathA ratnoMke manohara grAbhUSaNa pahane thI / isa prakAra sampUrNa lakSaNoMkI dhAraNa karane vAlI aura sampUrNa avayavoM se sundara usa mahArANI ko dekhakara pradyumna kumAra socane lagA kyA yaha indrANI hai ? athavA kIrti, sarasvatI, sUrya kI strI, mahAdevakI pArvatI, dharaNendrakI indrANI, inameM se koI hai ? maiM to samajhatA hUM jitanI devAMganAyeM haiM, ve saba isake rUpase jItI gaI haiM ? athavA brahmAjI ne sAre jagatakI striyoM ke rUpakA sAra lekara zrIkRSNajI ke santoSa ke liye yaha divya mUrti banAI hai| aisA maiM nizcayapUrvaka samajhatA hU~ / 98-706 / rukmiNI mAtA ko jinendra bhagavAna ke mandirake zrAge maMDapake nIce virAjamAna dekhakara pradyumna kumArane saMtuSTacitta hokara mana hI mana namaskAra kiyaa| so ThIka hI hai, uttama tathA pUjya vaMzameM utpanna huA aisA kauna hai, jo pUjya puruSoM meM vinayavAna hokara prIti nahIM karatA hai arthAt sabhI karate haiM / 7-8 // Jain Educat International padyamna 247 caritra www.jaelibrary.org Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra 248 kSullaka veSa dhAraNa karanevAle usa puruSako AtA huA dekhakara jinadharmakI prabhAvanA karanevAlI rukmiNI apane Asana se uTha baiThI, aura sanmukha jAkara usane pRthvIpara mastaka Tekakara usake caraNa kamalako namaskAra kiyA tathA icchAkAra kiyaa| usakI mahAna vinayako dekhakara brahmacArI kSullakane kahA, he mAtA ! bhavabhavameM tujhe darzanakI zuddhi prApta ho|-11| isake pazcAt vaha mUrkha callaka rukimaNIke diye hue siMhAsanapara jo ki apane ratnoMkI kiraNoMse pRthvIko udyotarUpa kara rahA thA, baiTha gayA / 12 / rukmiNI khar3I rahI ! UMce tathA vizAla stanoMke bhArase usakI kSINa kaTi pIr3ita ho rahI thii| use bar3I dera taka khar3I rahanese duHkhI dekhakara kSallakane isaprakAra manohara vacana kahe ki, mAtA! yahAM mere Age baiTha jA / 13-14 / usake isaprakAra kahanepara dharma ke snehase paripUrita rukmiNI baiTha gayI aura samyaktvasambandhI carcA karane lgii|15| eka dUsarepara prIti karanevAle, jinazAsanakI bhAvanA bhAnevAle, mIThIvANI bolanevAle, catura, tathA saba prakArakI vikAradRSTi se rahita ve donoM kucha samaya taka dharmasambandhI vArtAlApa karate rahe / itanemeM kSullaka veSadhArIne prItipUrvaka kahA, utkRSTa prAzayakI dhAraNa karanevAlI he rukmiNI devI ! meM aneka tIrtha karake aura bahutase dezoMko dekhakarake samyaktvake viSayameM terI suprasiddhi sunakara yahAM AyA hU~, parantu pahale jaisI terI prazaMsA sunI thI vaisI tU isasamaya nahIM dikhatI hai|16-16| maiM rAstA calaneke zramase bahuta hI thaka gayA hU~, duHkhI hU~, paraMtu tUne pAMva dhoneke liye jarAsA garama pAnI bhI nahIM diyaa!|20| aura na bhojanakI hI kucha ciMtA kii| vivekase rahita hokara tUne dharmacarcA karanA zurU kara dI hai|21| mallakakA vacana sunakara rukmiNI vicArane lagI, sacamuca hI meM viveka rahita ho gayI huuN| ye mahArAja jo kahate haiM, so sarvathA saca hai / 22 / yaha socakara usane apane sevakoMse kahA, jaldI thor3A garama jala le prAyo, jisase mahArAjake caraNoMko dho duuN|23|| sunate hI sevaka loga jala leneko gaye, parantu vahAM pradyumnane apanI vidyAkI mAyAse agniko staMbhita Jain Edublon international For Privale & Personal Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna varita 246 kara dI thI, jisase pAnI ThaMDA ho gayA, aura agni jalI nhiiN| phira kSallakajI ne kahA, garama pAnI nahIM hai, to na sahI, parantu meM bhUkhase pIr3ita huuN| isase yadi tere yahAM bhojana hai, to lA jaldIse karAde / maiM kSaNabhara nahIM baiTha sakatA huuN| bola, maiM bhUkhake mAre kyA karUM? // 24-26 / meM prANahIna huaA jAtA hU~ / lA ! mujhe jalda hI bhojana de de / yaha sunakara rukmiNI svayaM hI zIghratA se uThI, aura apane hAthase agni caitanya karanemeM tatpara huii| parantu vaha to stambhita kara dI gaI thI, kaise jale ? rukmiNI dhueM ke mAre aAkula vyAkula ho gaI, bAla bikhara gaye, para Aga nahIM jlii| itanA honepara bhI hRdayameM jinadharmakI vAsanA honeke kAraNa rukmiNI kA citta jarA bhI mailA na huaa|2726| use Aga caitanya karanemeM vyAkula dekhakara callaka mahArAjane kahA, mAtA aba garama jalakA prapaMca rahane de| yadi tere gharameM kucha banAyA pakvAnna ho, to vahI mujhe de de| kyoMki bhUkhake kAraNa mara jAne para tere diye hue bhojanase kyA prayojana siddha hogA ? isa prakAra bhUkhase vyAkula hokara vaha cillAne lgaa|30-32| use sunakara jina bartanameM pakvAnna rakkhA huA thA, rukmiNI unheM dekhane lgii| parantu kucha bhI prApta na huA / pradyumnane apanI vidyAke prabhAvase saba kucha lopa kara diyA thA / 33 / saba jagaha dekha cukanepara rukmiNIko eka bartana meM daza laDDu, mila gaye, jo zrIkRSNamahArAjake liye rakkhe huye the| unheM kRSNajI bar3I kaThinAIse eka khA sakate the / laDDa dekhakara rukmiNI ciMtA karane lagI ki, isa dubale patale brahmacArIko yadi ye modaka de detI hU~, to yaha avazya hI mara jAvegA, aura hatyA mujhe lgegii| aura gharameM dUsarA koI bhojanakA padArtha dikhatA nahIM hai, tathA ye bhUkhase marA jA rahA hai, so yadi laDDU nahIM detI hU~, to yaha gAliyA~ degaa|34-37| yaha socakara usane Darate 2 cullakake aAsanapara eka thAlI rakha dI aura unake hAtha dhulavAye / zallaka zIghratAse hAtha dhokara bole,-lAo, jaldI paroso meM Thahara nahIM sakatA huuN||38-36| rukmiNI eka aura cintA meM par3I Jain Education intemato www.jaintbrary.org Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna caritra ki, yadi AdhA laDDu, parosatI hU~ to ye krodhita hoMge aura pUrA parosatI hU~, to ye pacA nahIM skeNge|4|| use isa prakAra ulajhanameM par3I dekhakara brahmacArI krodhase lAla pIle hokara bole, mAtA ! tU kaMjUsIke kAraNa laDDa nahIM parosatI hai / isameM jarAbhI sandeha nahIM hai ki, tU kaMjUsa hai| Akhira rukmiNIne eka laDDa parosa diyaa| parosanekI dera thI ki, ve use pA gaye aura "parosa ! parosa !" isa prakAra kahakara aura mAMgane lge| rukmiNIne dUsarA laDDa bhI parosa diyA, so brahmacArIne usako bhI khAkara tIsare ke liye cillAnA zurU kara diyaa| isa prakAra rukmiNIne ve sabake saba modaka parosa diye aura vaha una sabako bhakSaNa karake "aura lAo aura lAbho !" kahatA gyaa| taba rukmiNI dazoM laDDU khilAkara dUsare gharameM bhojana DhUMDhaneke liye gaI parantu jaba kucha na milA, aura vyAkula hone lagI taba usako bolA, he mAtA basa, meM santuSTa ho gayA, aba rahane de|41-43| aisA kaha kara tathA prAcamana karake uTha pAyA aura bAhara jahAM rukmiNIne Asana bichA diyA thA, vahAM zrA baiThA / 44 / isa prakAra pradyumnakumAra apanI mAtAke dharmAnurAgakI parIkSA karake bahuta prasanna huaa|45| rukmiNI mahArANI jisa samaya usake Age baiThI huI samyaktvasambandhI carcA vArtA kara rahI thI, usa samaya zrIsImandhara bhagavAnane pradyumnakumArake Agamanake samayake sUcita karane vAle jo cihna batalAye the ve saba pragaTa ho gye|46-47| mahalake Age jo sUkhA huaA azokakA vRkSa lagA thA, vaha puSpoM aura phaloMke gucchoMse lada gayA, gUMge AdamI bolane lage, kurUpavAna surUpavAna ho gaye, kubar3e suDaula ho gaye aura andhe sUjhate ho gye|48-46| sUkhI huI bAvar3I jalase bhara gaI aura usameM kamala khila gaye; bagIcoMmeM koyala aura mayUroMke manohara zabda hone lge|50| binA samayake basaMtaRtu A gii| puSpa aura phaloMse lade hue vRkSoMpara bhauMroMkA jhaMkAra suna par3ane lagA // 51 // ye saba bAteM rukmiNIke cittako bar3I hI pyArI mAlUma hone lgii| harSita hokara usane socA, ye saba lakSaNa Jain Education interational Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamna 251 1 mere putra ke Agamana ke sUcaka haiM, parantu putra nahIM dikhalAI detA hai, isakA kyA kAraNa hai ? / 5253 / mere zarIra meM roMgaTe khar3e ho rahe haiM; mana meM prasannatA ho rahI hai, stanoMse dUdha karatA hai aura dizAyeM nirmala dikha rahI haiM parantu merA putra nahIM dikhatA hai / kahIM yaha brahmacArI hI merA putra na ho / yadi yaha nindita aura kutsitarUpavAlA hI merA putra huA, to satyabhAmA ko maiM apanA mu~ha kaise dikhalAOMgI ? vaha bure grAzaya kI dhAraNa karanevAlI ghamaMDinI avazya hI merI ha~sI karegI / 54-56 / maiM bar3I hI hU~ | merA bar3A bhArI apamAna hogaa| isa prakAra cintA karate 2 rukmiNIko eka dUsarI cintA yaha huI ki merI kUMkha meM zrIkRSNanArAyaNakA putra aisA kaise ho sakatA hai ? kyoMki bIja to kSetra ke sambandhase acchA burA hotA hai / arthAt bure kheta meM par3akara bIja burA ho jAtA hai, aura acche kheta meM par3akara acchA hotA hai / 57-58 / ataeva mere garbha se jisakI utpatti huI, vaha putra to balavAna, rUpavAna, vidyAvAna, guNI, kIrtivAna, prasiddha aura zreSTha honA cAhiye / / 56 / athavA kSetra kI pramANatAkA bhI kyA nizcaya ho sakatA hai ? arthAt yaha bhI to nizcayapUrvaka nahIM kahA jA sakatA ki acche kheta se acchA hI phala hotA hai / jIvadhArI puNya aura pApake prabhAvase rUpavAna tathA kurUpa hote haiM / 60 / yadi prANiyoMke rUpa kurUpa hone meM kSetrakI hI pramANatA ho to bhogabhUmike uttama kSetra meM hariNa, U~Ta, siMha, hAthI Adi jAnavara kyoM utpanna hote haiM / 61 / athavA maiM yaha vikalpa hI kyoM kara rahI hU~ ? pahale maiMne nAradajI ke mu~ha se sunA thA ki meghakUTa nagara meM vidyAdharake yahAM terA putra vRddhiko prApta ho rahA hai / 62 / vaha sampUrNa vidyAoM kA kalAkA tathA vidyAdharoMkA prabhu hogA, isameM saMzaya nahIM hai / kyA Azcarya hai ki vaha hI vidyA ke prabhAvase manohara mAyA karake mere cittakI parIkSA karaneke liye yahAM AyA ho / 63 64 // parantu solaha lAbhoMko prApta karanevAlA, do vidyAoM se vibhUSita aura zatruoM kA jItanevAlA vaha yaha Jain Educaid International caritra www.jaineliorary.org Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhAna kSullaka kaise ho sakatA hai / 65 / isa prakAra bahuta samaya taka soca vicAra karake rukmiNI mahArANI zIlarUpI bhUSaNako dhAraNa karanevAle kSullakase bar3I vinayake sAtha ramaNIya vacana bolI-mahArAja ! maiM Apase kucha pUchanA cAhatI huuN| kRpA karake Apa apane mAtA pitA tathA bhAiyoMkI kathA kahakara mere kAnoMko sukhI kro|66-67| rukmiNIke vacana sunakara brahmacArI veSadhArI bolA, he uttama zrA. vike ! jinhoMne apane gharako chor3a diyA hai, yatiyoMkA vrata dhAraNa kiyA hai, sampUrNa icchAyeM chor3a dI haiM aura rAgadveSa ko taja diyA hai ve samatAse zobhita hone vAle muni yati tathA brahmacArI apanI jAti kula tathA bhAI bandhuoMkI kathA kaise kaha sakate haiM ? 168-66 / aura he mAtA ! tU to samyaktva kI dhAraNa karane vAlI hai tujhe muniyoMse kula jAti sambandhI kuzalatA kA prazna nahIM karanA cAhiye 70 / kyA tUne kabhI jina dharma meM jAti tathA kulase hIna puruSa hue sune haiM, jo he mAtA mujhase aisA prazna karatI hai / 71 / yadi maiM UMce kulakA huA to tU kyA karegI aura nIcekA huA, to tU kyA karegI, nIca aura UMca honese terA kyA upakAra apakAra hogA 72 / itane para bhI he rukmiNI tU mUr3hatAke vaza vyarthahI mujhase pUchatI hai, to suna-hamArA zrIkRSNa nArAyaNa to pitA hai aura tU mAtA hai / 73 / kyoMki zrAvaka hI yati muniyoMke mAtA pitA kahe gaye haiN| ataeva aba kaha ki yati muniyoMke bhAI bandhuoMkI kathA kyA pUchatI hai / 74 / isa prakAra santuSTacitta hokara jaba rukmiNI aura kSullakaveSadhArI pradyumna bAtacIta kara rahe the, usa samaya satyabhAmAko pUrvameM kI huI usa pratijJAkI yAda AI, jo pahale rukmiNI aura satyabhAmA ke bIcameM huI thI, aura jise saba loga jAnate the| isaliye usane jaldI hI nAIke sahita bahutasI dAsiyoMko rukmiNIke ghara usakI coTI leneke liye bhejA, so ve maNiyoMkI thAlI vagairaha liye hue gAtI huI aaii| jaba ve saba rukmiNIke mahalakI galImeM Akara pahu~cI, taba unheM ekAeka AI Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 dekhakara rukmiNI atizaya duHkhI huI aura usake udva gase vaha AMsU bahAne lgii| usakI aisI ceSTA dekhakara kSullakane pUchA, tujhe ekAeka zokakA udvega kaise ho gayA isakA kAraNa mujhe jalda hI bata- || caritra lA 75-80 / kSullakakA prazna sunakara rukmiNI gadgadvANIse bolI he mahArAja isakA kAraNa maiM Apase kahatI huuN| Apa ekacitta hokara suneM / 81 // zrApa jaise yatiyoMse duHkhakA kAraNa nivedana karane se dayAdharmake prabhAvase vaha duHkha naSTa ho jaavegaa;-82|| "mere patikI satyabhAmA nAmakI eka pahalI rAnI hai, jo vidyAdharakI putrI hai, kalAvatI guNavatI aura pAparahita hai|3| aura maiM yadyapi bhUmigocarI rAjA bhISmakI putrI hU~, to bhI mujhapara kisI pUrva puNyake prabhAvase mere pati (zrIkRSNa) prasanna rahate haiN|85| hama donoMne pahale ekavAra ghamaMDameM zrAkara acche 2 sAkSiyoMke sAmhane eka pratijJA kI thI ki, hama donoMmeMse jisake pahale putra hogA, usIke putrakA pahale vivAha hogaa| aura vivAha ke samaya jisake putra nahIM hogA, vaha apanI coTIke bAloMme putravatIke para pUjegI / 85.87 / hama donoMne pUrvameM atizaya garvase yaha pratijJA kI thI, so pahale sampUrNa lakSaNoMvAle putrakA janma merI kUkhase huA aura usake pIche usI dina satyabhAmAke bhI kamaloMke samAna netravAlA bhAnukumAra nAmakA vivakSaNa putra huaaa|8886| parantu maiM aisI puNyahona nikalI ki koI pUrvabhavakA vairI duSTa daitya mere bAlakako hara le gyaa| aura satyabhAmAke puNyase bhAnukumAra krama kramase bar3hane lgaa| so ThIka hI hai, saba sukha puNyase prApta hote haiN| bhAnukumAra aba vivAhake yogya ho gayA hai / aura hastinApurake rAjA duryodhana kI udadhikumArI nAmakI guNavatI kanyA apane pitAkI bhejI huI usa anurAgI bhAnukumArako varaNa ke liye AI hai| Aja una donoMkA vivAha honevAlA hai / so pratijJAke anusAra mujha puNyahInAke mastakake bAla lene ke liye satyabhAmA kI dAsiyAM nAIko lekara AI haiM / 60-64 / www. Jain Educe elibrary.org interational Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra mere sirake bAla liye jAveMge, isa bhayase maiM pahale hI nagarake bAhara marane liye jAnA cAhatI ___ gyamna | thii| parantu usI samaya nAradajIne pAkara putrake AgamanakA zubha samAcAra kahakara mujhe tRpta kara diyA thaa| isase maiMne apane maranekI icchA aAnandake sAtha chor3a dI thI / 95-96 / zrIsImaMdhara bhagavAnane pahale nAradajIse putrake Agamana samayake jo jo sundara cihna kahe the, ve saba isa samaya mere gharapara ho rahe haiM, parantu merA putra abhI taka nahIM aayaa| hAya ! merI aAzA naSTa ho gii| aba maiM kyA karU / 67-68 / nAradane mere sAtha bar3I zatrutA kI, jo ve mere maranemeM bAr3a ho gaye / maiM maranA cAhatI thI, so unhoMne nahIM marane diyA / na merA putra hI pAyA, aura na maiM mara hI pAI / hAya ! maiM donoM orase bhraSTa ho gaI / aba kyA karUM / / 9 / isa prakAra brahmacArI kSullakako apane duHkhakA kAraNa nivedana karake rukmiNI AMsU bahAne lgii| yaha dekhakara pradyumnane kahA, he mAtA ! vyartha hI zoka mata kr| merI bAta suna,-terA putra jo kArya karatA, kyA vaha maiM nahIM kara sakatA huuN|800-80 1 // pradyumnakumAra mAtAko isaprakAra samajhAkara satyabhAmAkI dAsiyoMke Age jo usane keza leneke liye bhejI thIM, isa prakArakI vikriyA karane lge|2| unhoMne eka mAyAmaI naI rukmiNo banAI jo saba prakArake aAbharaNoMse susajjita thI, divya thI, aura siMhAsana para virAjamAna thii| aura asalI rukmiNIko lupta karake zrApa svayaM kaMcukIkA rUpa dhAraNa karake siMhAsanake Age khar3A ho gyaa|3-4| itanemeM satyabhAmAkI saba dAsiyAM nAIke sAtha rukmiNIke samIpa AyIM, aura bar3I namratAse DaratI 2 isaprakAra bolIM; he mAtA ! hamArA isameM kucha bhI doSa nahIM hai / hama to nIca sevikA haiM / svAminIne hamako bhejA hai| hama svAminIkI AjJAse yahAM AI haiN| yadi dUSaNa hai, to satyabhAmAkA hai, jisane hamako bhejA hai / 5-7 / yaha sunakara mAyAmaI rukmiNI bolI, tuma aba AyIM, so acchA kiyaa| aba batalAyo ki, tuma kisaliye AI ho ? apane Jain Edue international www. brary.org Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna 255 1 kA kAraNa nivedana karo | 8 | taba ve saba bolIM, Apane pahale sabhA ke bIca meM baladevajIkI sAkSIpUrvaka koI praNa kiyA thA / so Aja usIkA smaraNa karake satyabhAmAne hamako bhejA hai / hama ApakI coTI lene ke liye AI haiN| Apa deveM yA na deveM, isameM ApakI icchA hai / hamArA jarA bhI doSa nahIM hai / 9-10 / rukmiNIne yaha sunakara kahA, acchA kiyA, jo tuma aaiiN| lo, coTI le jAo / he nAI ! tU idhara, vyartha bhaya mata kara / he striyoMse ghire hue nAI ! le merI manohara veNI kATa le / 11-12 / yaha sunakara striyoMne harSita hokara dahI, dUrvA, akSata Adi maMgalIka padArthoM se yukta caukIko Age rakha dI aura nAI apanA churA nikAla kara samIpa yAyA / so bar3e Anandake sAtha rukmiNI ke Age baiThA / 13-14 | yaha dekha mAyAmaI rukmiNI apanA mastaka ughAr3a kara bolI, lo isameM se jitane keza cAhiye, lo / Daro mata / 15 / nAI bolA, mAtA ! isameM merA doSa nahIM hai / mujhe lAcAra hokara yaha karanA par3atA hai / rukmiNI bolI, saca hai - terA jarA bhI doSa nahIM hai / tU nirbhaya hokara merI sArI koMko mUr3akara le le| yaha sunate hI nAU rukmiNIke sirapara zIghratA se churA calAne lagA aura striyAM caukIko le karake gIta gAne lagIM, tathA bar3A bhArI utsava manAne lagIM / usI samaya aisI lIlA huI ki nAUne apanI nAka kATalI / 16-18 / phira apanI hAtha kI aMguliyAM kAna, veNI tathA isI prakAra se dUsarI striyoMkI bhI nAka aMgulI Adi kATa liiN| pradyumnakI mAyAse ve saba eka dUsare kI ora kautuka se dekhatI thIM, parantu unake cittapara aisI mUrkhatA chA gaI thI ki, na to ve striyAM jAnatIM thIM ki, hamAre nAka kaTa gaye haiM, aura na vaha nAU hI jAnatA thA / 16-20 / 1 isake pazcAt ve saba striyAM tathA nAI vagairaha puruSa Apasa meM rukmiNIko prazaMsA karane lage ki ahA ! isake vacanoM meM kitanI komalatA hai, kaisI sujanatA hai aura kaisI sundara vAkyatA hai| sacamuca hI yaha guNoM kI pavitra ghara hai / rukmiNI ke samAna na to koI strI huI hai aura na hogI / 21 - caritra www.inelibrary.org Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra 22 / isaprakArase guNoMkA gAna karatI huIve striyAM nAIke sAtha caurAhe para calane lgiiN| so unheM prymn| dekha dekhakara nagarake loga ha~sane lage / 23 / ve apane cittameM samajhatI thIM ki ye hamArA manohara rUpa 256 dekhakara aura usameM mohita hokara ha~sate haiM, parantu loga unake nAka kAna kaTe hue vicitra rUpako dekha kara ha~sate the / 24 // harSase paripUrita huyIM ve saba striyAM nAUke sahita nAcatIM gAtIM kucha samayameM satyabhAmAke ghara pahu~ca gyiiN| unheM apane Age khar3e 2 rukmiNIke guNoMkA varNana karatI dekhakara satyabhAmA bolI; tuma saba Anandase ha~satI huI yahAM kisakA stavana kara rahI ho aura kyoM karatI ho| yaha sunakara nAU bolA; he devI ! hama sarvaguNa sampannA rukmiNIkI saccI stuti karate haiM / vaha kRSNakI pyArI bar3I hI priyavAdinI hai| usane hamako apane keza bar3I vinayake sAtha harSapUrvaka le lene diye| yaha sunakara satyabhAmA bolI, he yuvatiyoM ! mujhase kaho ki tumheM aisI vilakSaNa rUpagalI kisane kara dI hai ? aura he nAU ! yaha terI nAka bhI batalA kisane kATa DAlI hai ? aura saboMke kAna, nAka, sirake bAla tathA aMguliyAM kisa pApIne kATa DAlI haiM / 25-31 / satyabhAmAke vacana sunakara nAU aura ve saba striyAM apane 2 hAthoMse apane apane sira, kAna, nAka TaTolane lgiiN| jaba jAnA ki sacamuca hI nAka kAnoMkI saphAI ho gaI hai, taba saba apane 2 aMgoMko DhaMkane lagI aura lajjAse prAkula vyAkula ho gii| kaTe aMgoMmeM raktake giranese bar3I bhArI vedanA hone lagI, jisake duHkhase pIr3ita hokara ve saba jora jorase cillAne lagIM / 32-34 / yaha durdazA dekhakara satyabhAmA krodhase lAla 2 aAMkheM karake bolI, batalAyo kisa pApIne yaha upadrava kiyA hai ? taba una sabane rote 2 javAba diyA ki hama saba kucha nahIM jAnate haiN| rukmiNI ne to hamako santoSake sAtha apane sirake bAla le lene diye the / usake kezoMko dekhakara hamArI buddhi Jain Educatiemational Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra AnandameM magna ho gaI thii| yaha to hamane Apake vacanoMse jAnA hai, nahIM to hamako kucha bhI sandeha nahIM thA / 35-38 / usake yaha vacana sunakara satyabhAmAko bar3A bhArI krodha aayaa| kyoMki sevaka logoM ke parAbhava honemeM svAmIkA ho parAbhava samajhA jAtA hai / 39 / vaha bolI isameM rukmiNIkA kucha doSa nahIM hai / viveka rahita kRSNa gopAlakI (gvAlAkI) hI yaha karatUta hogii|40| svAmIkI AjJA pAkara hI rukmiNIne yaha upadrava kiyA hogaa| kahAvata hai ki binA yamarAjakI AjJAke bAlaka bhI nahIM marate haiM (?) // 41 // yadi vaha apanI beNIke bAla nahIM denA cAhatI thI, to na detii| merI dAsiyoMkI viDa. mbanA-durdazA usane kyoM kI / 42 / yaha to maiM jAnatI hU~ ki rukmiNI zrIkRSNajIkI vallabhA hai / tathApi mere logoMkI to unheM durdazA nahIM karAnI thii|43| aisA kahakara satyabhAmA apane mantriyoMse bolI ki zrIkRSNajIkI sabhAmeM merI ina dAsiyoMko tathA nAUko le jAkara baladevajIke samakSa meM rukmiNIkA yaha caritra kaho / 44-45 / satyabhAmAkI AjJAnusAra mantrigaNa dAsI Adiko lekara zIghratAse yaduvaMziyoMkI sabhAkI ora ravAnA hue| itane meM kRSNajIkI dRSTi satyabhAmAkI dAsiyoM para pdd'ii| unakI nAka kAnakI viDambanA dekhakara ve sArI sabhAke sahita khUba jorase ha~sa pdd'e|46-47| unheM ha~sate hue dekhakara maMtriyoMne apane manameM vicAra kiyA ki avazya inhoMne rukmiNIko sikhalAkara upadrava karAyA hai| ataeva inake Age jo pukAra kI jAvegI, vRthA jAvegI, aisA nizcaya hai| hA~ ! baladevajI se bedhar3aka hokara kahanA cAhiye / 48-46 / aisA vicArakara maMtriyoMne sabhAmeM upasthita hokara rukmiNIke dvArA pahale kI huI pratijJAke anusAra veNI leneke liye gaI huI satyabhAmAkI dAsiyoM kI tathA nAUkI jo durdazA huI usakA saba vRttAnta kaha sunaayaa| use sunakara kRSNajIne pUchA ki usane ina sabake kAna nAka aura bAla kaise kATa liye ? ye to dAsiyAM vagairaha bahutasI dikhatI haiM ? usa akelI ne ina sabakI viDambanA kaise kI ? kRSNajIke aise vacana sunakara baladevajI krodhita hokara - Jain Educentemay www.je i ary.org Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bole, / 50 - 53 / merI jAmina dekara aura sampUrNa yAdavoMkI sAkSI ( gavAha banAkara va rukmiNI jo isa prakAra upadrava karatI hai, so kisakI zaktise karatI hai | 54 | usake ghamaNDako maiM kSaNabhara meM dUra kara dUMgA / mantriyoM ! tuma nizcinta hokara apane ghara jAo, maiM pApinI rukmiNIko usake anyAya rUpI vRkSakA phala zIghra hI dikhalAU~gA / 55 - 56 / aisA kahakara unhoMne mantriyoM ko apane 2 ghara bheja diyA / so ve sevaka janoMke sAtha santuSTa citta hokara cale gaye / isake pIche krodhayukta baladevajIne apane naukaroMko rukmiNIkA ghara lUTaneke liye bhejA / 57-58 / udhara rukmiNI aura pradyumna kumArakA jo kucha vRttAnta huA so kahA jAtA hai / bhavya janoM kodarapUrvaka sunanA cAhiye / satyabhAmAkI striyoMkI viDambanA ho cukane para aura unake cale jAne para pradyumnane kaMcukIkA rUpa badalakara phira cullakakA rUpa dhAraNa kara liyA / use phira se pUrva rUpa meM dekhakara rukmiNI bolI, jo vidyAdhara ke gRhameM vRddhiko prApta huA hai, tU vahI merA pyArA putra hai / aura nAradajI ye haiM isameM kucha bhI sandeha nahIM rahA hai / kyoMki vidyAke bala binA dUsare kI aisI gati nahIM ho sakatI hai / 56-62 / aba tujhe apanI mAtA ke sAtha hAsya nahIM karanA cAhiye / he beTA, apanI mAyAko sameTakara aba tU pragaTa ho jA / 63 / tUne bAlakapanameM sampUrNa vidyAdhara rAjAoM ko apane vazameM kiye haiM, tujhe solaha lAbha prApta hue haiM, tU saba vidyAoM kA svAmI hai, aura sunA hai ki pUrva meM vidyAdhara tathA kinnaroMne terA hita kiyA hai / maiMne tere lene ke liye nAradamuniko bhejA thA / 64-65 / mAtAke yaha vacana sunakara pradyumnakumAra bole, nAradajIke sAtha to maiM hI AyA hU~ / paraMtu jaba maiM aisA kurUpa aura sarva lakSaNoM se rahita hU~, taba he mAtA ! mujha sarIkhe putra se terA kyA kArya siddha hogA ? / 66-67 / kupUta putra se mAtA ko lajjita honA par3atA hai, yaha bAta nizcita hai / ataeva he mAtA ! mujhe jAne de / maiM kahIM dUsarI jagaha calA jAU~gA / 68 / brahmacArIke vacana sunakara rukmiNI pradhumna 258 caritra www.jatedlibrary.org Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 bolI beTA! tU jaisA hai, taisA hI shii| aba mere ghara se mata jA, maiM nahIM jAne dUMgI, tU yahIM Thahara / 69 / mAtAke isaprakAra kahate hI pradyumna kumArane brahmacArI cullakakA rUpa chor3akara apanA utkRSTa rUpa dhAraNa kara liyA / jisakA zarIra tapAye huye sone ke samAna atizaya zobhanIka thA, phUle hue kamalake samAna jisake netra the, pUrNamAsIke candramAke samAna jisakA sundara mukha thA, jo saba prakAra ke grAmaraNa tathA uttamottama lakSaNoMse yukta thA, navayauvana vAlA thA, zaMkhake samAna kaNTha tathA vizAla vakSasthala thA aura jo naranAriyoMke citako curAne vAlA thA, aisA asalI rUpa dhAraNa karake pradyumnane bar3I bhArI vinaya ke sAtha mAtA ke caraNako namaskAra kiyA / 70-73 | kAmakumArako isa prakAra praNAma karate dekhakara mAtA rukmiNIne harSita hokara use jalda hI Upara uThA liyA aura chAtI se lagA liyaa| vaha mohake vaza cirakAla taka usakA AliMgana karake aura mukha tathA mastakakA cumbana karake harSake vega se A~sU bahAne lagI / 74-75 | phira bArambAra - liMgana karake ve donoM mA~ beTe prasanna cittase apane sukha duHkhakI bAta karane lage / 76 / usa samaya vidyAvibhUSita putra ke rUpAtizayako dekha dekhakara tRpti na pAneke kAraNa mAtA bolI, he beTA mujha bhAginIne tere jaise putrakI sabake manako haraNa karanevAlI vAlyAvasthA nahIM dekha pAI / vaha rAjA kAlasaMvarakI rAnI kanakamAlA dhanya hai, jisane terA manohara bAlyakAla dekhA, aura tujhaM puNya ke prabhAvase pAlakara bar3A kiyA : 7776 | mujha abhAginI puNyahInAne to tujhe kaSTapUrvaka nava mahIne garbha meM dhAraNa karake bar3e duHkhase janma diyA / maiM terI bAlalIlA dekhane kA saubhAgya prApta nahIM kara skii| athavA isameM kisIkA doSa hI kyA hai ? saba mere karmoM kA doSa hai, kahA bhI hai, "bhAgyaM phalati sarvatra na vidyA na ca pauruSam " arthAt saba kAmoM meM bhAgya hI phala detA hai / na vidyA kAma AtI hai aura na puruSArtha kAma AtA hai / 80-81 / prathamna 256 caritra www.janbrary.org Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAna caritra mAtA ke duHkhase bhare hue vacana sunakara pradyumnakumAra jisako ki premakI lAlasA laga rahI thI, vinayapUrvaka bolA. mAtA yadi tujhe mere bAlakapanake kautuka dekhanekI icchA hai. to maiM unheM dikhalA sakatA huuN| mujhe koI bhI kAma durlabha nahIM hai / maiM saba kucha kara sakatA huuN|82-84| "lo merA bAlakapana jo dUsare logoMke liye durlabha hai, dekho|" aisA kahakara kAmakumAra kSaNabharameM choTAsA bAlaka bana gayA, jisake aGga upAMga uttama the, AkAra sundara thA, jo saba lakSaNoMvAlA thA, Uparako paira aura muMha karake sotA thA, bholA thA, phUle hue kamalake samAna mukha thA, caMcala hAtha pairoMko hilAtA thA, muTThI ba~dhI huI rakhatA thA aura lIlA karatA huaA tathA thor3A thor3A muskarAtA huA jamInapara sarakatA thaa|84.867| isaprakArake bAlakako dekha mAtA bar3I prasanna huI aura use jalda hI apane hAthoMse uThAkara dUdha pilAne lgii|87| vaha nAnA prakArakI krIr3A karanemeM catura bAlaka apane Apa dharatI meM baiThane lagA, khar3A hone lagA, ghuTanoM tathA pairoM ke bala se thor3A thor3A calane lagA, mAtAke Age uTha uThakara par3ane lagA, hAtha pakar3ake calane lagA aura phira pRthvI para girane lgaa| isake pazcAt maNiyoMke pharza para mAtAke hAthake Asarese pAMvakI paijaniyoMkA 'ruma jhuma ruma jhuma' zabda karatA huA calane lgaa| totalI bolI bolatA huA mAtAkA mana haraNa karane lagA aura kSaNakSaNameM bAlakoMke yogya nAnAprakArake AbhUSaNoMse zobhita hone lgaa|88-61| dhUlase bhare hue sthAnameM bahuta samaya taka khelane para jaba mAtAne bulAyA, tava bAlaka sAre zarIra ko dhUlase bhare hue tathA muTThiyoM meM bhI dhUla liye hue daur3A jAkara gale se lipaTa gayA aura mAtAko apUrva sukha pradAna karane lgaa|62-63| isaprakArase yAdavoMkI lakSmIse vibhUSita kumAra bahuta samaya bAlakrIr3A karake aura phira dUsare * mUla pratimeM yahAM zloka saMkhyAmeM galatI ho gaI hai| 86 aura 67 ke aGka do bAra likha gaye haiN| LEASE ME TOPNE Jain Educa international www.jadaibrary.org Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pranamna 261 1 kAraNakA vicAra karake nAnAprakAra ke bhojana mAMgane lage, krodhita hokara bhojana lekara pheMkane lage, bArambAra rone lage aura jo kucha mAtA detI thI, usako na lekara dUsarI 2 bhojana kI cIjeM mAMgane lage / unheM cIjeM na milanese rote dekhakara mAtAne kahA, beTA ! tU ro mt| maiM terA ronA sahana nahIM kara sakatI hU~ / 6466 / mAtAke ye vacana sunakara kAmadeva ha~sakara ke bole, mAtA ! merA ronA vaha kanakamAlA vidyAdharI to saha letI thI / aisA kahakara pradyumna kumAra tatkAla hI yauvanabhUSita yuvA hokara bar3e bhArI harSase mAtAke caraNa kamaloMmeM par3a gye| yaha dekhakara usa vidyAvibhUSita putrakA AliMgana karake aura mukha cUma karake mAtA rukmiNIne atizaya sukha prApta kiyA / 97-66 / putrake aGga sparzase kisako sukha nahIM hotA hai ? una donoM mA~ beToMne usa samaya isa bAtako dekhA, sunA aura anubhava kara liyA | 100| isake pazcAt rukmiNI aura pradyumnabaiThe hue paraspara vArtAlApa karane lage / aura itanehI meM baladeva ke bheje hue sevaka hathiyAra uThAye hue A pahu~ce |1| unheM galI meMse Ate hue dekhakara pradyumnane apanI mAtA ke caraNa kamaloMkI bhaktipUrvaka vandanA karake pUchA, he mAtA ! yaha sevaka loga kisake haiM, jo zastra uThAye hue A rahe haiM ? inakI ceSTA bhavya nahIM dikhatI hai / isaliye mujhe jaldI batalAo ki, ye kauna haiM ? | 2-3 | rukmiNI bolI, beTA! tere pitA ke bar3e bhAI baladevajIne mujha para krAMdhita hokara ina logoM ko bhejA hai / satyabhAmA kI dAsiyoMkI jo tUne yahAM para viDambanA kI thI - nAka kAna vagairaha kATa liye the, use dekhakara ve krodhita hue hoMge kyoki usa kAmameM arthAt merI aura satyabhAmAkI jo pratijJA huI thI, usameM ve jAnina (pratibhU) the yaha sevakoM kA samUha unhoMne mujhapara bhejA hai | 4-6 | yaha sunakara pradyumnane kahA, mAtA tU yahAM baiThI raha aura merA karttavya dekha / rukmiNI bolI, beTA, yaha valadevajIke sipAhI tujhase nahIM jIte jAveMge / kyoMki inheM dUsare bar3e 2 raNapaMDita bhI nahIM jIta sakate haiN| yaha sunakara pradyumna apanI premAbhilA 66 Jain Educa International caritra . Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra SiNI mAtAse bole, he guNoMkI khAni mAtA, tU isa jhagar3emeM mata pdd'| yahAM para thor3I dera cupacApa baiThI raha / 7-6 / aisA kahakara pradyumnakumArane apanI vidyAko bhejii| so usane galImeM jAkara eka 262 // viprakA rUpa dhAraNa kara liyA, jisake ki sAre aGga mihanatase thaka rahe the, aura peTa sthUla ho rahA thaa| satyabhAmAke mahalase bhojana karake vaha niHsahAtmA arthAt apane zarIrake bojhako bhI nahIM saha sakane vAlA vahAM AyA aura daravAjepara phisalakara gira pdd'aa| itanemeM hI vahAMpara baladevajIke sipAhI jA pahu~ce / 10-12 / so una sabako hI viprane staMbhita-kIlita kara diyaa| kevala ekako khabara deneke liye chor3a diyaa| usane sabhAmeM jAkara saba vRttAnta baladevajIse kaha diyaa| jise sunakara baladevajI rukmiNIpara aura bhI krodhita ho gaye / 13-14 / aura ha~sI karake bole, rukmiNI aba sAmAnya strI nahIM rahI hai| vaha mAMtrikA arthAt maMtravidyAkI jAnane vAlI ho gaI hai| zrIkRSNako usane mantra hIse vazameM kara rakkhA hai / 15 / aba meM usake mantroMkA mahAtmya jAkara dekhatA hU~ jinase usane mere sevakoMko kIla diyA hai / 16 / aisA kahakara ve uThe aura krodhayukta zarIra se rukmiNIke mahalakI ora jaldIse cala pdd'e| mahalakI galImeM pahu~cakara unhoMne dekhA ki eka vipra peTako phulAye huye lambA ho rahA hai / aura rAste ko rokakara sorahA hai / use isataraha par3A dekhakara baladevajIne mIThe 2 zabdoMmeM kahA ki, dvijarAja; yahA~ se uTha baiTho, aura rAstA chor3a do| mujhe isI rAstese jAnekA kAma hai aura vaha bahuta jarUrI hai yadi tuma nahIM uThate ho to batAyo meM tumhAre Uparase kaise jAUM yaha sunakara vipra mahArAja bole, he kSatriyarAja; meM satyabhAmAke ghara bhojana karake abhI AyA huuN| eka to merA zarIra bahuta sthUla hai aura dUsare meM bArambAra hor3a lagAkara bhojana bhI bahuta jyAdA kara AyA hUM, isaliye maiM uTha nahIM sakatA huuN| Apa pIche lauTakara dUsare mArgase cale jAveM / yaha sunakara balabhadra bole, mare nIca vipra merA isI mArgase bar3A bhArI Jain Educa international Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhAna caritra kArya hai| ataeva meM nizcayapUrvaka yahIM se jaauuNgaa| tU parAye ghara khAkara aura mArga rokakara par3a rahA hai / 17-24 / bartana dUsareke the, parantu peTa to dUsaroMkA nahIM thA ? kucha kasara rakha chor3I hotI, ? saca hai brAhmaNoMmeM bhojana kI lolupatA svabhAvase hI adhika hotI hai / 25 / yaha sunakara vipra veSadhArI bolA yadi tuma isaprakAra jAnate ho, to phira kyoM bakavAda karate ho / 26 / balabhadrajI phira bole, are adhama vRthA kyoM baka rahA hai ? yahAMse uTha aura mujhe rAstA de / 27 / vipra bolA, are adhama kSatriya, vyartha hI gAliyAM kyoM detA hai ? tujhe jAnA hai, to mere Uparase kyoM nahIM calA jAtA / 28 / yaha sunakara balabhadra vipake paira pakar3akara nagarake dvAra taka le gaye aura vahAMse chor3akara jyoMhI lauTakara pIche dekhate haiM, tyoMhI usa viprakA zarIra jahAM thA, vahAMkA vahIM par3A huA mAlUma par3atA hai| yaha dekhakara ve rukmiNIse bahuta hI krodhita hue / bole, Aja vaha vadhUTikA (choTe bhAIkI bahu) mere hI Upara mAyAcalAneko utArU hogaI hai| jAnapar3atA hai ki aba vaha sAmAnya rukmiNI nahIM rahI hai| avazya hI koI zAkinI DAkinI hai, // 26-31 / aisA kahakara krodhase vyAkula hue balabhadrajI phira daravAjepara Aye unheM dekhakara pradyumnakumArane mAtAse pUchA, yaha bhArI sUra puruSa kauna hai| aura isake AnekA kyA kAraNa hai ? mujhase jalda kaho / yuddhakI icchA karanevAlA bhauheM aura mukha TeDA kiye hae aAtA hai / so yaha bhI aisA hI (yuddhArthI) mAlUma par3atA hai / 32-34 / yaha sunakara rukmiNI bolI, beTA ! yaha baladeva nAmake bar3e bhArI yoddhA tere pitRvya arthAt bar3e kAkA haiM / ye bar3e bhArI parAkramI haiM, tere pitAke prANoMke samAna haiM zatra samUhake ghAta karanevAle haiM, puruSoMmeM agragAmI haiM aura yAdavoMke pUjya haiN| pRthvImeM inake samAna koI nahIM hai / saMsArameM aisA koI vIra nahIM hai, jo inake sAtha yuddha kara ske| / 35-37 / pradyumnakumAra bole, he mAtA ! inheM kyA pyArA lagatA hai aura kisake sAtha yuddha karanekI inheM icchA rahatI hai| / 38 / mAtA bolI, ye yuddhakI raMgabhUmimeM bar3e 2 bhayaMkara siMhoMke sAtha lIlA karake Jain Education international www.alibrary.org Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra zAnta hote haiM, arthAt inheM siMhayuddha hI pyArA lagatA hai / 39 / mAtAke vacana sunakara kumAra bole, acchA to maiM kSaNabharameM inake balako dekhatA huuN|40| mAtA bolI, tujhe aisA nahIM karanA cAhiye / baladevajI bar3ebhArI balavAna haiM / bhalA unheM kauna jIta sakatA hai ? beTA ! yadi tujhe jIvita rahanekI icchA ho, to jalda hI jAkara aura unake caraNoM meM par3akara unheM santoSa kara / 41-42 // mAtAke isaprakAra vacana sunakara kumAra bole, tuma kSaNabharake liye yahAM cupacApa baiThI raho aura merA parAkrama dekho|43|| vahAM jaba taka baladevajI kopAgnise prajvalita hokara bar3e peTavAle vipake sAtha yuddha karaneke liye galI meM Aye, taba taka yahAM pradya mnakumArane apanI usa mAyAko sameTa karake arthAt brAhmaNako lopa karake apanA veSa badala liyA aura siMhakA rUpa dhAraNa kara liyA / 44-45 / usa siMhakI dAr3heM doyajake candramAke samAna Ter3hI aura sapheda thIM, usakA AkAra caMDa arthAt bhayaGkara thA aura kezarake samAna kezarakA (bAloMkA) samUha usakI gardanapara caMcala hotA huA zobhita ho rahA thaa| sirapara rakhI huI pUMchase vaha bahuta acchA mAlUma hotA thaa| a~bhAI letA huA samasta dizAoMkI ora bhayaGkara dRSTise dekhatA thA / 46-47 / use gharake bhItarase garjanA karate hue Ate dekhakara balabhadrajIko acaraja mAlUma huaaa| yahAM rAjamahalake bhItara jo yaha siMha dikhalAI detA hai, so avazya hI kucha rukmiNIkI mAyA jAna par3atI hai / aba to rukmiNI zrIkRSNajIke yogya nahIM rahI, aisA vicAra karake apane bAyeM hAtha ko sundara uttarIya vastrase arthAt dupaTTe se lapeTa karake aura use Age karake krodhapUrita baladevajI siMha para jhapaTa pdd'e|48-50|tb eka dUsarekA ghAta pratighAta karanemeM, tAr3anemeM, uchalanemeM tarjanA karanemeM aura atizaya catura ve donoM zUravIra apanI icchAnusAra yuddhakrIr3A karane lge| bahuta samaya taka unakI lar3AI hotI rahI, parantu na to kisIne hAra khAI aura na kisIne jIta paaii| Akhira siMhaveSadhArI pradyumnane chalAMga mArake eka paMjekI thappar3ase baladevajIko dharAzAyI kara diyA / 51-53 / aura apanA asalIrUpa Jain Edu International For Privale & Personal Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayamna dhAraNa karake mAtAke pAsa jAkara usake caraNoMko vinayapUrvaka namaskAra kiyaa| isa bIcameM acarajase vyAkula huI rukmiNI mahAparAkramake dhAraNa karanevAle putrako dekhakara || caritra bolI he putra ! tU mujhase nAradamunikI bAta kaha ki, ve mere binA kAraNa ke bandhu kahAM cale gaye ? kumArane kahA, mAtA ! nAradajI vidyAdharoMke parvatase arthAt vijayAgirIse mere hI sAtha Aye haiM aura isasamaya dvArikAnagarIke bAhira aAkAzameM vimAnapara virAjamAna horahe haiN| unake sAtha tumhArI mRga nayanI bahu bhI hai jise maiM unake pAsa chor3a AyA hU~ // 54-58 / yaha sunakara rukmiNI apane guNavAna putrase volI, beTA ! tUne bahU kahAMse pA lI so bhI to mujhase kaha / 59 / pUchane para kAmakumAra apanI mAtA ko sukhI karaneke liye bolA, mAtA ! maiM isakA vRttAMta tumhAre sAmhane saMkSepase kahatA huuN;-60| duryodhana rAjAne zrIkRSNamahArAjakI prasannatA prApta karane ke liye apanI udadhikumArI nAmakI kanyAko bhAnukumArase vivAha karaneko bhejI thI, so use maiMne mArgameM hI bhilla kA rUpa dhAraNa karake haraNa kara liyA hai| vahI udadhikumArI sundarI nAradajIke sAtha vimAnameM baiThI hai / isake pazcAt kumArane bhAnukumArakA tiraskAra, satyabhAmAke bagIcekA tathA vanakA vinAza, rathakA tor3anA, bAvar3IkA zoSaNa kara lenA, sugandhita puSpoMko Akake puSpa banA denA, meMr3hese vasudevajIkI TAMga tur3AnA, aura bhojana vamana karake satyabhAmAkI viDambanA, Adi saba lIlAyeM bhI apanI mAtAko sunA dii| putrako sundarI bahU milanekI tathA zatrakA (satyabhAmAkA) khUba tiraskAra honekI saba bAta sunakara rukmiNI bahuta prasanna huii| aura putrase bolI, veTA mujhe nAradamunike dekhanekI bahuta icchA hai, ataeva una akAraNa bandhu muniko jalda hI dikhalAde, arthAt bulAde / 61-65 / yaha sunakara pradyumnane kahA, maiM unheM kaise le AU~ kyoMki maiM abhI taka kuTumbI janoMse nahIM milA huuN| jabataka meM sabase nahIM milA hU~, tabataka unake pAsa nahIM jaauuNgaa|66| rukmiNI bolI, yadi aisA hai to apane pitAse jAkara mila thaa| Jain Edue n temational www.library.org Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayatna caritra kumArane kahA, mAtA ! isa taraha jAkara kaise mila pAU~ / 67 / mAtA bolI, yAdavoMse pariveSTita (ghire) hue tere pitA rAjasabhAmeM baiThe hue hoMge, so unheM jAkara praNAma karake mila thaa|68| pradyumnakumAra phira bole ki, jo uttama kulameM utpanna hote haiM, cirakAlameM Akara milate haiM, aura guNavAna tathA parAkramI hote haiM ve apanI zaktikA varNana nahIM karate haiM, aura na apane nAmakA kIrtana karate haiN| ataeva he mAtA meM svayaM aisA jAke kaise kahU~ ki maiM "tumhArA putra hU~ !" 169-70 / so mAtA meM pahale pitA aura bandhuoMse yuddha karake, nAnAprakArake vAkyoMse unakI tarjanA karake, aura apane parAkramako dikhalA karake apane nAmako pragaTa karUMgA-arthAt ve saba loga svayaM hI merA nAma jAna jaaveNge| aisA kiye binA arthAt jabataka ve svayaM mujhe na jAnane lageM taba taka merA milanA ucita nahIM hogA 71-72 / ghara ghara jAkara apane Aneko vArtA sabase kahatA phire, yaha bAta isa tere putra ke yogya nahIM hai / 73 / rukmiNIne kahA, tujhe aisA nahIM karanA caahiye| kyoMki yAdavaloga bar3e hI balavAna haiN| he beTA ! ve tujhase kaise jIte jaaveNge| yAduvaMzI bhojavaMzI aura pracaNDa tejake dhAraNa karanevAle pAMDava raNa vijayI haiN| unhoMne aneka yuddhoMmeM vijaya prApta kI hai| unheM tU kabhI nahIM jIta sakegA / 7475 / pradyumna bole, mAtA isa viSayameM bahuta kahanese kyA hai, zrIneminAtha bhagavAnako chor3akara tU abhI dekhegI ki anya saba kaise balavAna haiM / 76 / aisA kahakara aura thor3I dera Thaharakara kumArane mAtAse kahA ki maiM tumase kucha mAMgatA hU~, so mujhe denekI pratijJA kro|77| putrake vacana sunakara mAtA bolI, beTA mAMgo mAMgo ? kyA mAgate ho, maiM, jo mAMgoge, so duuNgii|78| kumArane kahA mAtA tU mere sAtha vimAnameM baiThaneke liye cala, jisameM ki nAradamuni terI bahUke sAtha baiThe hue haiM, aura jo lokameM atizaya sundara hai / mujhapara kRpA karake jalda cala / vahAM tujhe chor3akara phira meM apanI icchAnusAra kAya kruuNgaa| basa tujhase meM yahI yAcanA karatA hU~ 79-80 / For Privale & Personal Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prapamna // caritra putrakI yAcanA sunakara rukmiNI vicAra karane lagI ki yadi meM apane patise (zrIkRSNase) binA pUche, isake sAtha jAtI hU~, to pativratA kaisI aura nahIM jAtI hU~, to yaha krodhita ho jAvegA, aura rUsa karake nizcaya hai ki, phira vidyAdharoMke dezameM calA jaavegaa|81-82| athavA maiM itanA vikalpa kyoM karatI huuN| mere svAmI mujhapara kabhI krodhita nahIM hoNge| ataeva aba to putrakI hI bAta mAnatI huuN| isameM pIche bhalA hI hogaa|83|| aisA vicAra karake rukmiNI ne kahA, acchA calo; maiM tumhAre sAtha calatI huuN| svIkAratA sunate hI pradyumnakumAra harSita hokara apano mAtAko usI samaya hAthoMse AkAzameM le gyaa| rukmiNIke AbhUSaNoMkI prabhA ke teja se dizAyeM kapila raMgakI pIlI pIlI ho gii|84-85| rukmiNIko hAthase pakar3e hue pradyumnakumAra yAdavoMkI rAja sabhAke Upara Thahara gayA aura baladevajI tathA kRSNajIke samakSameM bolA, he yAdavoM ! he bhojavaMziyoM ! he pAMDavoM ! aura jo 2 zUravIra tathA subhaTa hoM, ve saba yadi tuma acche kulase utpanna hue ho, aura yadi lar3AImeM vijaya pAI, to sAvadhAna hokara mere vacana suno / bhISmarAjakI putrI aura zrIkRSNajIkI pyArI sAdhvI strIko jo ki rukmiNIke nAmase sArI pRthvImeM prasiddha hai, jise zrIkRSNa tathA baladevane becAre dIna damaghoSake putrako arthAt zizupAlako lar3AI meM mArakara le Aye the, aura jisake nIlakamalake samAna netra haiM, maiM vidyAdhara kA vIra putra tuma logoMke sAmhane liye jAtA huuN|86-11| yadi maiM akelA vIra rukmiNIko hara le jAU~ to, phira tuma sabake jIvanase kyA prayojana hai ? arthAt tumhArA jInA nirarthaka hai / 92 / yadi tuma saba logoMmeM kucha adbhuta zakti ho, to mere paMjemeM pha~sI huI rukmiNIko chur3Ayo / he uttama zUravIroM tuma saba ikaThTha hokara prayatna karo nizcaya samajho ki tumase yuddha kiye binA maiM nahIM jaauuNgaa||3. 94 / jaba pahale tumhAre sAtha yuddha kara lU~gA, taba zrIkRSNajIkI bhAminIko vidyAdharoMke nagarameM le Jain Educh international For Privale & Personal Use Only www.jabrary.org Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyamna 268 jAU~gA / 95 / parantu maiM cora nahIM hU~ aura viTa arthAt vyabhicArI bhI nahIM hUM - apane zaktike jora se liye jAtA hU~ / 66 / usake vacana sunakara zUravIra logoMse bharI huI yAdavoM kI sabhA ekAeka cobhita ho gayI 67 aura vAyuke pracaNDa AghAtase jaise samudrakI taraMga uchalatI haiM usa prakAra se uchalane lagI / athavA jaise samudra meM bar3avAnaloM kI paMkti prajvalita hotI hai, usa prakArase prajvalita ho uThI / 98 / baladevajI mUrcchita hokara pRthvI para gira pdd'e| sAre yAdavagaNa unake cAroM ora gherakara baiTha gaye / parantu thor3I hI dera meM ve usI pradyumnake jozIle vAkya sunanese saceta ho gaye / mRrcchA nivRtti ho gaI zUravIroM ko bar3A krodha aayaa| ve yadyapi gauravarNa ke the, to bhI usa samaya krodhase lAla lAla ho gaye / 66-1000 / unakI bhauMheM lalATapara car3ha gayIM aura zarIra kAMpane lagA / so ThIka hI hai, aisA kauna manuSya hai jo bhaya tathA krodha ke utpanna hone para apane svabhAvase vyuta na ho jAtA ho / arthAt bhaya tathA krodha hone para sabhI loga vikArayukta ho jAte haiM |1| 1 jisa samaya bhIma arjuna Adi pAMDava krodhita hokara apane 2 AsanoMse uThakara calane lage; usa samaya unheM yudhiSThirane izAre se samajhAyA ki, zatrukA sAmhanA hone para yuddha meM hI tumhArI vIratA dekhI jAvegI! isa samaya vyartha hI kopa karanese kyA lAbha hai ? sthiratA rakhanI cAhiye / 2-4 | kitane hI zUravIra jinakA ki zarIra krodha se Acchanna ho rahA thA - bhara rahA thA, hAthoMse chAtI Thokate hue, kaThora tathA duSTa vacana bolane lage / 5 / kitane hI atizaya krodhI yoddhA hoThoM ko Dasate hue apane bhujabandhana tathA maNiyoMse prakAzamAna bhuja taToMko hAthoMke agrabhAgase pITane lage arthAt tAla Thokane lage | 6 | kitane hI rAjaputra vIra krodhita hokara yuddhakI icchA karate hue aura aGgoM ko calAyamAna karate hue bar3e bhArI ghamaMDa tathA mAnake sAtha ha~sane lage | 7| kitane hI zUra rAjA jinakA ki mAna hI eka dhana Jain Educator international caritra www.jainerary.org Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 266 thA, krodhake mAre andhe sarIkhe hokara bhramaNa karane lge| kitane hI lAla 2 AMkheM karake hI mukhako kampita karane lge| kitane hI krodhase vihvala hokara pASANamayI khambhoMko tor3ane phor3ane lage aura kitane hI myAnase talavAra nikAlakara khar3e hogaye / 8-6 / / ina saba cubhita hue zUroMse kaI loga isa prakAra acche vacana bole ki, tuma sarokhe thor3I zaktivAle thor3ese logoMse yaha nahIM jItA jaavegaa| ataeva zUravIroMke saceta karanemeM-pratibodhita karane meM jo paNDitA hotI hai, uma saMgrAma bherIko bajAo, usase sabako mAlUma hojaavegaa|10.11|| Akhira raNabherI bajAI gii| usakA nAda sunate hI sabake sava zreSTha zUravIra apane hAthakA AdhA kiyA hayA kAma jaisAkA taisA chor3akara nikala par3e / 12 / kaIeka kulavAna zIlavAna aura balavAna zUravIra apanI apanI striyoMko jo bherIke zabdase tatkAla bhayabhIta huI thIM, ekAntameM samajhAkara AzvAsana dekara nikale aura kaI eka garvazAlI mAnI balI vIra apane zarIra kavaca (jirahavakhtara) dhAraNa karake nikale / 13-14 / ve aAge honevAle saMgrAmake harSase aise praphullita hue-itane phUle ki unake zarIrake kavaca TUTa gye-15|| vIragaNa hAthI ghor3oM aura rathoMpara car3he hue dhanuSavANa Adi uttamottama Ayudha dhAraNa kiye hae, zaMkha bherI Adike nAdase dazoM dizAoM ko pUrita karate hue-rAjAke prAMganameM Akara ekatra he| unameM koI koI yoddhA to chatra lagAye hue the aura kisI kisIke mastakapara ca~vara dulate the|1617| rAjAMgaNase senAkA kUca huaa| usake sAtha bar3e 2 bhArI hAthI calane lge| ve aise jAna par3ate the, jaise pralaya kAlakI havAke calAye hue bAdala hI cala rahe hoM / jisa prakAra hAthI bhayaGkara, UMce SaSThihAyina arthAt chaha varSakI umarake kuthaprAptaruco arthAt jhUlase zobhita honevAle aura mada jalakI varSAse pRthvIko kIcar3amaya karanevAle the, usI prakArase bAdala bhI bhayaMkara, kAle kAle, UMce, Jain Educat international For Private & Personal use only www.janelibrary.org Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 'SaSThihAyina' arthAt dhAnyako pakAnevAle 'kuthaprAptaruco' arthAt duvako harI bharI zobhA yukta karanevAle, aura apane madarUpa jalakI varSA se pRthvItalako kocar3ayukta karanevAle hote haiM / 18-19 / tIkhe khuroMke || caritra agrabhAgase sArI pRthvIko khodate hue, apane samUhase dharAko vyApta karate hue, tathA apane AcchAdanoM se saje hue zIghragAmI ghor3e apanI hinahinAhaTase zatruke ghor3oMko bulAte hue, calane lge|2021| zastroM (hathiyAroM) aura divya astroMse jinake madhya bhAga pUrNa manohara the, tathA jinake pahiyoMke zabdoMse saMsAra vadhira (bahirA) ho rahA thA, aise rathoMke samUha bhI pRthvIko vyApta karate hue tathA havAse ur3atI huI dhujAoMse para-zatrako bulAte hue cala par3e / 22-23 / isI prakArase DhAla talavAra bAMdhe hue tathA kavacase zarIrako Dhake hue paidala sArI dharatIko aAcchAdita karate hue nikala pdd'e|24| zatrukI hArake pratibaMdhaka aneka azubha nimita mArgameM dikhalAI diye, arthAt zatrukI hAra nahIM hogI, isake pragaTa karanevAle aneka azubha zakuna mArgameM hue, to bhI sAre yAdava, bhojaka, aura pAMDavAdi uttamottama zUravIra krodhase bhare hue yogya ayogyakA vicAra kiye binA hI calane lge|25-26| udhara pradyumnakumArane bhI apanI mAtAko usa vimAnameM jAkara biThA do, jo nAradamuni aura udadhikumArIse zobhita ho rahA thaa| vahAM mAtAne nAradajIko vinayapUrvaka namaskAra kiyA aura bahUne sAsako praNAma kiyA isa prakAra vimAnameM nArada aura vadhUke sahita guNavatI rukmiNIko chor3akara kAmakumAra pRthvIpara utarA aura vahAM lambe caur3e maidAnako pAkara usane eka hAthI, ghor3oM, rathoM tathA paidaloMse bharI huI acarajakArI senA banAI / 27-30 / jisa prakArase zrIkRSNajIkI senAmeM kezava Adi nAmake dhAraNa karanevAle rAjA the, usI prakArase pradyumnakI senAmeM bhI ve hI saba rAjA ho gye| jisa prakArake cihna kRSNajIkI senAmeM the, usI prakArake saba cihna (dhvajA Adike) yahAM ho gye| veSa tathA rUpa bhI donoM taraphake ekase ho gaye / bAjoMke zabda bhI ekase hone lage, bandIjana bhI ekasI || Jain Educat International Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pamna caritra virada gAne lge|31-32| hAthI ghor3A ratha bhI usI AkArake dhAraNa karanevAle ho gye| aura to kyA isakI senAke sainikoMke nAma bhI vahI kAma, kRSNa, baladeva Adi ho gaye / 33 / isaprakArase lar3AI ke liye utsuka huI aura saba lakSaNoMse lakSita tathA harSita donoM orakI senAko dekhakara usa nagarakI striyAM paraspara isaprakAra vArtAlApa karane lgii|33|| pUrNimAke candramAke samAna mukhavAlI jo eka strI mahalakI chata para khar3I thI, vaha bolI, yadi yaha lar3AI yahIM zAMta ho jAve, to nizcayapUrvaka maiM dhanya hoU~ / 35 / koI dUsarI bolI, he mAtA ! hRdaya meM to aisA nizcayapUrvaka pratibhAsita hotA hai ki yaha zrIkRSNa to grahagrasta ho gayA hai, jo apanI eka strIke liye acche 2 vaMzoMmeM utpanna hue zUravIroM tathA rAjAoMko naSTa karaneke liye taiyAra huA hai / 36-37) koI tIsarI strI kahane lagI, yaha utkRSTa rathameM baiThA huA aura ca~varoM tathA bhAle se yukta merA utsAhI pati hai / 38 / koI cauthI strI apanI sakhIse bolI, aura yaha zUravIra pati merA hai, jisake mastakapara mukuTa zobhAyamAna ho rahA hai aura jo bar3I zIghratAvAlA hai / 39 / aura koI sundarI apanI sakhIse kahane lagI, yaha yoddhA, jisake Upara ca~vara Turate haiM aura jisakI bandIjana stuti karate haiM merA prANapyArA hai / 4 / nAriyoMke isaprakAra zubha vacana sunate hue ve zUravIra jalda hI Age cale / so unameMse kitane hI siMhasarIkhe zUrapuruSa to vIroMkI lIlA karate huye zatrukI senAke samIpa jA pahu~ce, kitane hI nagarI kI galIko prApta ho gye|41-42| aura kitane hI lar3AI ke liye utsuka hue yoddhA daur3akara zatrukI senA meM ghusa gye| unake sAtha aura bhI dUsare yoddhA praveza kara gye|43|| yaha dekha pratihArI arthAt paharedAra rAjAkI AjJAse una pracaMDa balake dhAraNa karanevAle yoddhAvoMko rokane lge|44|| donoM senAoMke hAthiyoMke manohara ghanTA tathA kAhalake ucca zabdoMse cAroM ora kolAhala Jain Educe international www. brary.org Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 272 maca gyaa| aura merI dudubhI tathA turahI yadi bAjoMke zabdoMne dazoM dizAyeM vyApta kara DAlIM / 4546 / usa samaya senAoM ke Age dhUla itanI ur3I ki sArI pRthvI vyApta ho gii| vahAM kucha bhI dikhAI nahIM dene lagA / hamArI samajhameM vaha dhUla zrIkRSNajIko rokane ke liye hI uThI thI ki yaha tumhArA zatru nahIM, kintu putra hai / isake Upara yaha nirarthaka krodha kyoM karate ho / 47-48 / dhUlakA vistAra dekhakara use hAthiyoMke madajalane krodhayukta ho apanI varSAse jalda hI nivAraNa kara diyA arthAt dhUla baiThA dI / so mAnoM madajalane use isa abhiprAya se baiThA dI ki yaha dhUla isa senAko lar3anese rokane ke liye kyoM ur3I hai ? kyoMki isameM prANiyoMkA badha bilakula nahIM hogaa| yaha to eka prakArakA vinoda hai / ise nahIM rokanA cAhiye |46-50 / isaprakAra jaba zrIkRSNa aura pradyumna kI mahAyoddhAoM se nikaTa huI aura balavAnoMse yukta huI senAThaharI huI thI, usasamaya deva aura daitya AkAzameM A kara kautuka dekhane lge| ve pradyumna kI senAko adhika dekhakara bhayabhIta hokara bole, hama nahIM jAnate hai ki, kyA hogA ? isa saMgrAmameM kisakI vijaya hogI ? isaprakAra kautukasaMyukta hue ve deva aura daitya prakAzarUpI AMgana meM sthira ho rahe / 51-53 / zrIpradyumna kumAra ne bhAnukumArakI chAtIpara paira rakhake usakA mardana kiyA, satyabhAmA ke sundara vana upavanoM ko kSaNa bharameM naSTa bhaSTa kara diye aura apanI mAtAke aneka prakAra ke kArya kiye, so sava jainadharma ke prabhAva se kiye haiM / ataeva prANiyoM ko nirantara usI kalyANakArI dharmakA dhyAna karanA cAhiye |54 | dharma se hI sampUrNa maMgala hote haiM, dharma hI se svajana aura baMdhuoM kA saMgama hotA hai, ataeva hai| bhavyajanoM ! soma arthAt candramA ke samAna nirmala aura manohara dharma kA sevana karo / 1055 / iti zrI somakIrti AcAryakRta pradyumnacaritra saMskRtagranthake navIna hindI bhASAnuvAda meM pradyumnakA mAtA se milane aura sainya ke taiyAra hone kA varNanavAlA dasavAM sarga samApta huA / Jain Educatio International caritra www.jain forary.org. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracamnA caritra 273 / ___atha ekAdazamaH srgH| aba zrIkRSNa aura pradyumnakI senAke usa saMgamameM jo 2 vRtta hue una sabakA yahAM varNana karate haiM,-1 una donoM pralayakAlake samudra jaisI pracaNDa senAoMke yoddhAoMkA bahuta jaldI bIca meM hI saMghaTTa ho gyaa| so garjanA karate hue una dhIra vIra subhaToMkA deva aura daityoM ko bhI bhayakA utpanna karanevAlA bar3A bhArI saMgrAma huaA // 2-3 / hAthIsavAra hAthIsavAroMke sAtha juTa gaye, ghur3asavAra ghur3asavAroMse lar3ane lage, paidala paidaloMke sAtha bhir3a gaye aura rathavAle rathavAloMke sAtha ar3a gye| isa prakAra sabake saba zUravIra saMgrAma karane lge| parantu yathArthameM una sabakA baira binA hetukA thA, aura vaha saMgrAma vinA nimittakA thA / 4-5 / bar3e bar3e yoddhA bANoMse chinna bhinna hokara pRthvIpara par3a gaye, hAthI hAthiyoMke mAre hue raNabhUmimeM gira par3e, ratha rathoMkI coTase dharAzAyI ho gaye, aura ghor3e ghor3oMke ghAtase loTa gye| isa prakArase usa raNAMgana meM bar3A bhayaGkara saMgrAma huA / 6-7 / DhAla talavAra vAle yoddhA DhAla talavAra vAloMse ulajha gaye / aura jinake pAsa kucha nahIM thA, kevala vRkSa hI hathiyAra thA, ve vRkSavAloMse bhir3a gye| koI 2 kezAkezI tathA muSTAmuSTi hI karane lage, arthAt eka dUsareke bAla khIMcakara tathA eka dUsareko mAra mArakara saMgrAma karane lge| aura bhAle vAle bhAlevAloM ke sAtha vikaTa lar3AI lar3ane lge|6| kisI zUravIrane jabataka eka hAthoke haudeko chadA, taba taka hAthIke svAmI arthAt mahAvatane dasarA haudA lA diyaa| itane hI meM usane bar3e jorase eka zIghragAmI bANa aisA mArA ka, hAthIke mastakapara jo kalagI thI vaha chida karake gira gayI / 10-11 / taba bar3e 2 hAthI sUDoMse sUDa aura khIsoMse (dAMtoMse) khIMsa bhir3Akara tathA prAgeke paira saMkucita karake dharanIko kampAyamAna karate hue Jain Education international www.jamalibrary.org Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carita pradhamna 274 saMgrAma karane lge| ve apanI lIlAse bar3e hI zobhAyamAna dikhate the / 12-13 / unake sivAya aura bhI jo hAthI hathiyAroMse ghAyala ho rahe the, ve usa raNabhUmimeM rudhirakI dhArA bahAne lge| tathA dhAturUpI jalase parvatoMkI utkRSTa zobhAko dhAraNa karate hue nizcala ho rahe arthAta jIva rahita ho gaye / 1415 / aneka sUravIroM ke hAtha paira cakrameM kaTa gaye the to bhI ve unheM kisI taraha dhAraNa kiye hue unake kATanevAle zatruoM para jA par3e aura unheM mArakara Apa bhI unake sAtha dharatI para so gaye / so ThIka hI hai, jinakA citta kIrti pAnekA lobhI hotA hai aura jo svAmIkA kArya karanemeM tatpara hote haiM, apanI niHsAra dehameM jarA bhI mamatva nahIM karate haiM / zatruko mArakara ho marate haiM / 16-17 / isa prakArake usa mahA saMgrAmameM yAdavoMkI senAne pradayumnakumArakI senAko jalda hI naSTa bhraSTa kara diyA / 18 / yaha dekha pradyumnake balavAna vIroMne zrIkRSNajIkI pracaNDa senAko bhI bAtakI bAtameM titara bitara kara dI / 19 / usa samaya apanI senAko bhAgate hue dekhakara zrIkRSNajIne pAMDavAdi zUravIroMko valadevajIke sAtha bheje / so ve bhI pradyumnakumArakI senAko dhvaMsa karane lge| jaba kumArane apane balako naSTa hote dekhA, usane bhI balabhadra pAMDavAdi bar3e 2 mAyAmayI zUravIra banAkara bheja diye, so ve kRSNakI senAke sAtha saMgrAma karane lge| ve zaravIra apane 2 nAmake dhAraNa karanevAle zaravIroM ko bulAkara-arthAt mAyAmayI balabhadra pAMDavAdi sacce balabhadrAdiko bulA bulAkara paraspara meM lar3ane lge|20-23| usa yuddha meM hAthiyoMkI ciMghAr3ase ghor3oMke hIMsanese, bAjoMke nAdase, dhanuSoMkI TaGkArase, zUravIroMke siMhanAdase aura hathiyAroMke paraspara bhir3aneke zabdoMse dharatI aura AkAza do hone kI icchA karate the, arthAt phaTe jAte the|24-25| aura ardhacandra cakroMse tathA vANoMse jaba rAjAoMke chatroM ke daMDa mUlase kaTa jAte the aura havAke jorase aAkAzameM ur3ane lagate the, taba unheM dekhakara aisI zaMkA Jain Educe international www.jadibrary.org Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hotI thI ki, bahutase candramAnoMke bimba kautukake vaza isa manohara saMgrAmarUpI yajJako dekhaneke liye Aye haiM / 26-27 / usa saMgrAmameM koI eka vIra dUsarese bolA, tU vyartha zaMkA mata kr| yaha jo tujhe bhaya ho rahA hai, tathA ka~paka~pI chUTa rahI hai, mo chor3a de aura mujhapara khUba jorase prahAra kara, tere keza bikhara rahe haiM tathA kapar3e dharatIpara par3a rahe haiM, so inheM sambhAla le, aura hathiyAra dhAraNa kara le taba meM saMgrAma karUMgA, eka aura koI subhaTa dUsarese bolA, he vIra ! saMgrAma karanese na to mvarga prApta hotA hai, aura na mokSa milatA hai| yadi tumheM yazake sAdhanekI icchA ho, to mujhase sacasaca kho| merI samajhameM to tuma apanI candramukhI strIko chor3akara sagrAmameM vyartha hI mata pdd'o|30-31| isa prakAra una paraspara vArtAlApa karanemeM catura tathA mAnI ghamaMDI rAjAoMne pradyumnake mAyAmayI yoddhAoM ke sAtha bar3A bhayaMkara saMgrAma kiyaa| usameM una dhIra mAnI aura sajAvaTa karanemeM catura vIroMne vicitra vicitra prakArake astra zastroMse apane zatruoMko zIghra hI naSTa kara DAlA / 32-33 / bar3e bar3e pahAr3oMke samAna hAthiyoM ke par3anese-dharAzAyI honese tathA bar3e 2 rathoMke TUTakara par3ajAnese usa raNabhUmimeM calane phiraneke liye mArga nahIM rahA / vahAM loga bar3e kaSTase saMcAra kara sakate the|34| rIchoMkI AvAjase, aura prAMtoMke bhUSaNa pahinakara nAcate hue betAloMse vaha raNa bar3A hI raudra aura bhayaMkara ho gyaa|35| Akhira isa mahAyuddha meM pradyumnane apanI mAyAse pAMDavAdi sUravIroMko baladevAdi sahita mAra DAlA // 36 / yaha sunakara tathA dekhakara zrIkRSNajI bar3e krodhita hue aura hAthIko chor3akara rathapara savAra ho raNabhUmike sanmukha hue|37| aura apane bANoMse lokako AcchAdita karate hue zatrakI ora cala pdd'e| strI aura bandhujanoMke viyogase uttejita hokara ve apane zatruko balapUrvaka naSTa karanekI icchA karane lge|38| pitAko vilakSaNa krodha bhAvase AtA huA dekhakara vinayavAna pradyumnakumAra apane ratha Jain Edicion international www.juinelibrary.org Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 ko unakI ora dhIre dhIre calAne lgaa|36| usI samaya zrIkRSNajI kI dAhinI aAMkha aura dAhinI bhujA phar3akane lagI, jo yathArthameM iSTa milApakI sUcanA karanevAlI thii|4| isase unhoMne apane || caritra sArathIse kahA ki sampUrNa senAke kSINa ho jAne para, vandhujanoMke naSTa ho jAne para aura saMgrAmameM catura zatruke sammukha upasthita hone para yaha merI AMkha aura bhujA kyoM phar3akatI hai ? he bhAI, aba bhalA aura kyA bhadra dikhalAI degA ? bhalA aba aura kyA prAzA hai / sArathI bolA, he nAtha ! isakA phala yahI hai ki Apa zatru ko jItakara aura jaya kIrtiko prApta karake apanI pyArI mahArANI rukmiNIko paaveNge| isa viSayameM aba vyartha hI viSAda na kreN|41-44| isa prakAra zrIkRSNa aura sArathI santuSTa cittase paraspara vArtAlApa karate hue zatru ke samIpa pahu~ca gaye / 45 / apane zatru ko bar3e bhArI ADambara sahita dekhakara zrIkRSNajIkA hRdaya snehase bhara aayaa| ataeva ve usase atizaya manohara vacana vole, he vicakSaNa zatra ! mere vacana suna, tU merI strIkA haraNa karane vAlA bandhuoMko mAranevAlA tathA aura bhI aneka duSkarmoM kA karanevAlA hai, to bhI kiyA kyA jAve, tujhapara merA antaraMga sneha bar3hatA hai| ataeva tU merI guNavatI bhAryAko zIghra hI sauMpa de aura mere pAgese jItA huaA kuzalapUrvaka calA jA / 46-46 / yaha sunakara pradyumnakumAra ha~sakara bolA, he subhaTaziromaNi ! yaha kaunasA snehakA avasara hai / yaha to mArane kATanekA samaya hai / 50 / maiM tumhAre bandhutroMkA haMtA aura tumhArI strIkA hartA hU~, aise zatru para bhI yadi tuma sneha karate ho to tumhArA zatru aura kaisA hogA / 51 / yadi tuma yuddha nahIM kara sakate ho, to mujhase kaho ki 'he dhIra vIra' ! mujhe strIkI bhikSA pradAna karo, arthAt merI bhAryA sauMpa do 52 / aise cubhanevAle vacana sunakara zrIkRSNajI krodhase lAla pIle hogye| aura dhanuSako khIMcakara apane madase uddhata hue zatru para TUTa par3e / 53 / bANoMke samUhase unhoMne dharatI, AkAza tathA dizAoMko AcchAdita kara diyA / 54 / yaha dekhakara pradyumnakumArane apane arddhacandra cakrase zrIkRSNa Jain Educe linte rPrivate&Personal us On Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIkA dhanuSa tor3a DAlA / isase krodhita hokara unhoMne jaba taka dUsarA dhanuSa dhAraNa kiyA aura bANa calAnekA udyoga kiyA, taba taka pradyumna usa dhanuSako bhI naSTa karake bolA, Apane aisI acchI dhanuSavidyA kI caturAI kahAMse pAI ? pRthvImeM jitane yaduvaMzI bhojavaMzI tathA pAMDava Adi zUravIra prasiddha haiM, Apa to una sabake svAmI aura zastravidyAke paNDita haiM ! isa yuddhakArya meM ApakA dhanurdharapanA dekha liyA gayA, jo Apa apane dhanuSakI bhI rakSA nahIM kara sake ! / 55-56 / jo rAjAkA veza dhAraNa karatA hai aura grAma karanA nahIM jAnatA hai, vaha svecchAcArI hokara kaise jotA raha sakatA hai ? / 60 / athavA tumheM apane mare hue bandhuoM se kyA prayojana hai ? aura bhAryAkA bhI kyA karoge ? mere Agese jIte hue cale jAo, aura apane ghara jAkara khUba sukha bhogo 61 / jaba pradyumna kumArane isa prakArakI ha~sIkI bAtoMse nArAyaNakI khUba tAr3anA kI, taba ve bhI tIsarA dhanuSa lekara pradyumnapara marmasthaloMko cheda DAlane vAle atizaya tIkhe vANa calAne lage, jinake mAre mAyAvI pradyumnakI sArI senA chinna bhinna hoI / 62-63 / abakI bAra unhoMne kAmakumArakA chatra girA diyA, dhvajA girA dI, sArathIko dhA kara diyA, aura ghor3eko tathA parijanoMko dharAzAyI kara diyA / 64 | yaha dekha pradyumnakumAra jalda hI dUsare ratha para car3ha AyA aura usane tatkAla hI apane pitA ko bhI apane samAna kara diyA. arthAt unake chatra, dhujA, sArathI tathA ghor3eko bhI girA, ratharahita kara diyA / ThIka hI hai, mAyAke balase kyA nahIM ho sakatA hai ? / 65 / taba yaduvaMza ziromaNi zrIkRSNajIne bhI dUsare divya rathapara savAra hokara aura krodhase apanI utkRSTa vidyAko bulAkara agnibANa calAyA / so pralayakAlakI gni ke samAna usa devopanIta bANane kAmadevakI senAko cAroM ora se gherakara jalAnA zurU kara diyaa| vaha na kahIM to apanI dahana zaktise dhAMya dhAMya karane lagI, kahIM phaka phaka karatI huI bar3a e 2 phuliMge ur3Akara dizAoMko AcchAdita karane lgii| usa sphurAyamAna agnikI dIpti Jain Educan International O pradyamna 277 caritra www.janelibrary.org Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaTakake anta taka pahu~ca gaI, yaha dekhakara zarAzanake dhAraNa karane vAle pradyumnakumArane apane vAruNa bANakA smaraNa karake zatru ke use Upara claayaa| so usa mahA meghabANane jo ki indradhanuSa karake yukta thA, tathA jo bijalI sahita garajatA thA, AkAzase vajra girAte hue mUsalAdhAra jaladhArA barasAte hue thor3I hI dera meM agnibANako naSTa kara diyA / 66-72 / madhusUdanane arthAt zrIkRSNajIne apane agnibANako isataraha naSTa huA dekhakara mahAvegakA dhAraNa karanevAlA vAyu bANa calAyA / 73 / so usake calanese kSaNa hI bharameM manuSya, ghor3e, hAthI, ratha Adi apane chatra ketu aura dhujAoMke sAtha pattoM sarIkhe bahuta dUra taka ur3a gaye / 74 | isake pazcAt kAmakumArane mohana karanevAlA tAmasa bANa calAyA, jo bhramaroMke tathA kajjala ke samAna kAlA aura yahAM vahAMse caMcala thA / 75 / usane eka hI sAtha saba pRthvIko khala vRttivAlA banA diyA / kisIko kucha bhI nahIM sUjha par3ane lgaa| so ThIka hI hai, andhakArakI vRtti svabhAvase hI vyAmohakI utpanna karane vAlI hotI hai / 76 / una donoMne isaprakArake aura bhI atizaya pracaMDa divya astra eka dUsare para calAye, jo vidyAdharoM aura devoMko bhI Azcarya utpanna karanevAle the / 77| zrIkRSNajIne pradyumnakumAra ke Upara jo 2 atra calAye, ve yadyapi amogha the, arthAt kabhI khAlI jAnevAle nahIM the, parantu vyartha hI gaye / 78 / kyoMki yaha eka niyama hai ki, jitane devopanIta bANa haiM, ve apane kulake Upara kabhI nahIM calate haiM / 79 / apane bANoM ke vyartha jAnese zrIkRSNa tet pradyumnakI zaktike viSaya meM bar3A bhArI acaraja huaa| apane bANa vyartha honese aura senA ke naSTa ho jAnese ve cintA karane lage ki, binA mallayuddha kie yaha durjana zatru nahIM jItA jA sakatA hai, taba maiM mallayuddha hI karUMgA / aisA nizcaya karake aura baddha parikara hokara balavAna nArAyaNa bAhuyuddha karane kI icchAse rathase pRthvIpara kUda par3e / unake caraNoMke prahAra se dharatI meM gaDDha ho gaye, aura parvatoMkI saMdhiyAM zithila par3a gayIM / 80 - 83 / phUle huye kamalake samAna divya zarIravAle prathamna 278 cari Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 krodhita, aura ugravacana bolanevAle zrIkRSNajIne zatrupara lAla lAla dRSTi ddaalii| arthAt bar3e krodhase apane zatrukI ora dekhA / 84 / pradyumnakumAra bhI pitAko taiyAra dekhakara rathase utara par3A aura zIghra| tAse sAmhanekI ora calA / 5 / una do hAthiyoMke samAna donoM yoddhAoMko mallayuddha ke liye taiyAra dekhakara vimAnameM baiThI huI rukmiNI aura udadhikumArIne nAradajIse kahA, he mahArAja ! aba Apa vilamba na kareM, jalda hI ina donoMko roka deN| he pitA ! ina bApa beToMkI lar3AI se aba hamArI sarvathA hAni hai / 86-88 / rukmiNI aura udadhikumArIke bheje hue nAradajI jalda hI una lar3aneko taiyAra hue zUravIroMke bIcameM A khar3e hue aura bole, he mAdhava ! tumane isasamaya apane putrake hI sAtha yaha kyA kArya prArabha kara rakkhA hai ? yaha vahI pradyumnakumAra apane pitAse harSapUrvaka milane AyA hai, jo rAjA kAlasaMvarake ghara meM vRddhiko prApta huA hai, jise solaha lAbha hue haiM, aura jo guNoMkA ghara hai| yaha to solaha varSake pIche milaneko aAyA hai, aura Apane isase saMgrAma ThAna rakkhA hai| he janA. rdana ! apane beTeke sAtha saMgrAma karanA, Apake liye yogya nahIM hai / 89-62 / zrIkRSNajIko isaprakAra ulahanA dekara nAradajI pradyumnakumArase bole ki, he kAmakumAra ! aura tuma bhI apane pitAke sAtha yaha kyA kara rahe ho ? 63aba tumheM ina jagatke pUjya aura snehake gRhasvarUpa pitAke sAtha dUsarI saba ceSTAyeM chor3akara jo putrakA uttama kartavya hotA hai, vaha karanA cAhie / 94 / nAradamunike vacana sunakara zrIkRSNajI malloMkI ceSTAko chor3akara snehake vaza pradyumna kI orako milane ke liye cle| calate samaya putrake Aneke Anandase aura senAke naSTa honeke zokase unakI gatimeM zIghratA aura mandatA donoM hI dikhalAI detI thI / 95-66 / samIpa pahu~cakara unhoMne kahA, he beTA ! aba jalda Ao, aura mujhe apanI bhujAoMke gAr3ha AliMganakA sukha pradAna kro||7| pitAke snehase bhare hue, kAnoMko sukha denevAle aura ramaNIya vacana sunakara kumArakA citta Anandase khila uThA Jain Educato Intemational For Privale & Personal Use Only www.jahelibrary.org Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 168 / vaha jalda hI apane veSako badalakara vinayase mastaka jhukAye huye pitAke caraNa kamaloMmeM par3a gayA hai| pitAne bhI use tatkAla hI apanI bhujAoMse uThAkara chAtIse lagA liyA aura saMyogasukha meM magna hokara netra banda kara liye|10| donoMke zarIra antaraMgake Anandako sUcita karanevAle cihna se cihnita ho gaye arthAt donoMke zarIra kaMTakita ho gaye aura usI prakAra mile haye nizcala ho rahe / unheM bahuta dera taka isI avasthAmeM dekhakara nAradajI Anandase pUrita ho ha~sate hue isaprakAra santoSadAyaka vacana bole, he vIroM ! yahAMpara binA kAmake kyoM baiThe hue ho ? aba dvArikAko kyoM nahIM calate ho ? 1.3 / nagarIke sAre strI puruSa utsuka ho rahe hoMge, ataeva bar3e bhArI utsavake sAtha apanI utkRSTa nagarImeM praveza kro|4| nAradajIkI nagara pravezakI bAta sunakara zrIkRSNajI eka lambI sAMsa lekara aura duHkhase gadgad hokara bole, mahArAja meM senAse rahita hogayA hU~, arthAt merI sArI senA saMgrAmameM mArI jA cukI hai| isasamaya yaha jo merA putra mila gayA, so hI acchA huA / 5-6 / sArI nagarImeM bandhuoM aura senAoMse rahita hokara kevala do hI jane zeSa raha gaye haiM / eka meM dUsare, bhagavAna neminAtha tIrthaGkara / athavA maiM aura pradyumna / ataeva he muninAyaka batalAyo, nagara pravezake samaya aba maiM kyA zobhA karAUM aura isasamaya kisake Upara chatra dhAraNa kiyA jAvegA arthAt jaba prajA hI nahIM hai, senA hI nahIM hai, taba chatra kisakA ? zrIkRSNajIke muhase isaprakAra dInatAke vacana sunakara nAradajI unakA duHkha nivAraNa karate huye ha~sa karake bole, kumArane isa saMgrAmameM kisI eka jovako bhI nahIM mArA hai aura na hAthI ghor3oM aura paidaloMko kisIko kucha pIr3A pahu~cAI hai / 7-10 / jo kAmakumAra apane zatruoMko bhI nahIM mAratA hai, he viSNumahArAja ! vaha apane pitA kI senAko kaise mAregA ? Apa senA ke naSTa honekA vyartha duHkha na kreN| senA marI nahIM hai / yaha sunakara nArAyaNane pUchA, "to kyA huA hai ?" nAradajI Jain Edun international www.l ibrary.org Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyanna caritra 281 isa praznakA uttara kucha bhI na dekara pradyumnakumArase bole, ! kyoM kumAra tuma abhItaka apane pitA ke sAtha aisI ceSTAyeM karanA nahIM chor3ate ho, jinakA zrAdara kevala bAlakoMmeM hI hotA hai| dekho, bahuta samayakI ha~sI bhI acchI nahIM lagato hai / yogyatA aura ayogyatA ke jAnanevAle logoMkI ha~sI kSaNa bharake liye hotI hai / isaliye aba tuma ha~sI chor3akara manohara ceSTAyeM kro|11.14| aura isa sArI senAko uThAkara kRSNajIko harSase pUrita kro| nAradajIke vacana sunakara pradyumnakumArane vaisA hI kiyaa| hAthI ghor3oM aura paidaloMse bharI huI sArI senAko lIlAmAtrameM uThA dI, usa samaya aisA mAlUma par3atA thA ki saba loga sokarake eka hI sAtha uTha rahe haiM / 15.16 / senAke vIra uThate hue 'mAro ! mAro ! isa pApI zatruko jalda hI pakar3alo !' isa prakAra zabda karate the / 17 / apane vIroMko imaprakAra yuddha karaneke abhilASI dekhakara zrIkRSNajI hasate hue bole, 'basa rahane do, bahuta ho gyaa| subhaToM ! tumhArI sArI zUravIratA dekhalI gaI, mere akele eka putra pradyumnakumArane tuma sabako mAra DAlA thA / / 18 / nArAyaNake yaha manohara vacana sunakara yAdava pAMDavAdi sabako bar3A bhArI acaraja huaa|16| unake vismita honepara zrIkRSNajI phira bole, yaha merA putra vidyAdharoMkA svAmI sampUrNa vidyAoMkA nidhAna aura apanI mAyAse sAre jagatako jItanemeM zUravIra hai| isa samaya mujhase milane ke liye AyA hai|20-21| nArAyaNake ye vacana sunate hI bhIma arjuna Adi subhaTa hAthI ghor3oM aura rathoMse utara par3e aura pradyumnakumArase snehapUrvaka mile| kumArane bhI saba bAMdhavoMko yathAyogya rItise namaskAra kiyaa| samudravijaya tathA balabhadra Adi jo gurujana the, unheM mastakako dharatImeM lagAkara praNAma kiyA aura jo agaNita rAjA namIbhUta hue the| unako hRdayase lagAkara tathA kuzalaprazna pUchakara saMtuSTa kiyaa| pradyumnakumArako dekhakara sampUrNa bandhujanoMko bahuta hI prasannatA huii| ThIka hI hai apane yogya svajanoMko dekhakara kise santoSa nahIM hotA hai sabhIko hotA hai / 22-27 / Jain Education Interational For Privale & Personal Use Only www.anelibrary.org Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra 282 jisa samaya yahAMpara yaha mela milApa ho rahA thA, usI samaya bhAnukumAra senAmeMse nikalakara zIghra hI apane ghara gayA aura mAtAse pradyumnakumArakA saba caritra kahane lagA / 28 / jaba taka bhAnu kumArane pradyumnakA Agamana vRtAMta kahA taba taka ina donoMke aura jo naukara cAkara tathA sahAyaka loga the ve bhI saba sunaneke liye A gaye / apane bagIcekA, vanakA, rathakA, vApikAkA aura phUloMke DherakA satyAnAza karanA tathA udadhikumArIkA haraNa karanA sunakara satyabhAmA apane putrake sahita atizaya duHkhita huii| usake duHkhakA varNana kevalIke binA aura kauna kara sakatA hai / 26-31 / / vahAM premapUrita zrIkRSNajI pradyumnakumArase bole, beTA ! aba tuma apanI mAtAko yahAM le aaro| yaha sunakara pradyumnakumAra nIceko dRSTi karake kucha socane lge| uttara na pAkara pitAne phira kahA ki tuma apanI mAtAko kyoM nahIM lAte ho, nIcA sira karake kyA socate ho ? taba nAradajI bole, pRthvImeM apanI apanI strI sabako pyArI hotI hai, tumane isaprakArase kyoM nahIM kahA ki apanI mAtA aura strIko le praayo| yaha isIliye nIceko dRSTi karake socatA hogA ki akelI mAtAko kaise le pAU~ aura strIko lAnekI pitA AjJA nahIM dete haiM / 32.36 / yaha sunakara zrIkRSNajI bole, mahArAja ! ise bahu kahAMse prApta ho gaI ? mujhe to usake viSaya meM kucha jJAna bhI nahIM hai| nAradajI kahane lage, he janArdana ! duryodhanane apanI jo udadhikumArI nAmakI putrI bhAnukumArake sAtha vivAha karaneke liye bhejI thI, use isane bhIlakA veSa dhAraNa karake aura kauravoMko jItakara haraNa kara lI thI vaha isa samaya vimAnameM rukmiNIke sAtha baiThI hai / 37-39 / yaha sunakara zrIkRSNajI santuSTa hue aura pradyumnase bole, vatsa ! jalda jAgo aura apanI mAtA tathA bahUko le aao|40| pitAkI AjJAnusAra kumArane vimAnako jalda dharatIpara utAra liyaa| usameM usakI mAtA aura bhAryA donoM baiThI huI thiiN|41| usa vimAnako dekhakara sabake saba yAdava bahuta prasanna hue| kyoMki vaha eka apUrva Jain Education international For Privale & Personal Use Only www.jarelibrary.org Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracamna 283 vastu thI |42 | rukmiNIne apanI vadhUke sAtha AkAzarUpI yAMganase utarakara vinaya aura bhakti ke sahita caritra zrIkRSNajIke caraNoM ko namaskAra kiyA | 43 | unheM dekhakara nArAyaNa bahuta prasanna hue aura rukmiNI se bole, tuma apane maMtriyoM ke sAtha jAkara nagarIko utsavayukta tathA zobhAyukta karo / 44 / taba rukmiNI prasanna hokara mantriyoM ke sAtha gaI aura putrake zrAgamanakA sUcaka mahotsava karane lagI / sArI nagarI zRGgArita kI gaI, candanake pAnIse chir3akI gaI aura sundara 2 phUloMse gulphaparyanta arthAt paira kI gAMThoMtaka pUra dI gaI / 45-46 / dhvajA patAkA toraNoM aura nAnAprakAra ke vaiSoMse sajAkara bAjAroM kI zobhA kI gaI | 47| nagarIkI sajAvaTa ho cukane para maMtriyoMne zrIkRSNa mahArAjako vinayase mastaka jhukAkara bhaktipUrvaka sUcita kiyA ki he nAtha ! nagarIkA zRGgAra ho cukA / 48 / unake vacana sunakara nArAyaNa bar3e prasanna hue aura teja bajanevAle nagArA Adi nAnAprakAra ke vAditroM aura nRtya karatI huI gaNikAoM ke sAtha bar3e bhArI utsavase nagarIkI ora cale / unake sAtha mahArAja samudravijaya Adi bahuta se rAjA the / nagarameM praveza karate samaya agaNita strI aura puruSa dekhaneke liye Aye, striyoMne to dekhane kI utAvalI meM apane rUpakI ceSTAyeM viparIta prakArakI kara lIM / 46-51 / muhameM kAjala lapeTa liyA, AMkhoM meM kesara Aja lI, kAnoM meM bichue aura pairoM meM karNaphUla pahina liye / 52 / isaprakAra usa nagarI kI striyAM nAnA prakArakI ceSTAyeM karatI huI aura hAthoM kA adhUrA kiyA huA kAma chor3akara bAhara gayIM / 53 / bahutasI striyAM kAmadevakA rUpa dekhakara aura apane cittameM santuSTa hokara Apasa meM isa prakAra bAtacIta karane lagIM - 54 | eka bolI, yadi kAmadeva ke samAna sundara rUpavAlA pati nahIM milA, to anya kAThake samAna Jain Educatio international www.jaibrary.org. Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prapanna 284 - - puruSoMse kyA prayojana hai ? dUsarI prauDha avasthA kI strI bolI, yadi mere putra ho, to kAmadeva sarIkhA ho nahIM to putrakA na honA hI acchA hai / 55-56 / usa rukmiNIko dhanya hai, jisane ise apane udara meM dhAraNa kiyA hai aura isa zrIkRSNako dhanya hai, jisake gharameM aise putrakA janma huA hai / 57 / koI tIsarI kAminI bolI, usa kanakamAlA vidyAdharIko dhanya hai, jisane ise lAlana pAlana karake tathA dUdha pilAkara bar3hAyA hai / 58 / yAdavoMke kulakA yaha eka jagatprasiddha puNya hI hai, jisameM isakA avatAra huA hai, aura dvArikA nagarIkA bar3A bhArI bhAgya hai, jisameM yaha vicaraNa karegA / 56 / aura sabase adhika prazaMsAke yogya to udadhikumArIkA puNya hai, jo isake aGkameM prArUr3ha hokara ramaNa kregii|60| aura eka kAminI apanI saMgavAlIse bolI, he sakhI ! dekha dekha, yaha pradyumnakumAra shraayaa| yaha zrIkRSNajIkA vahI putra hai, jise choTepana meM koI zatru hara le gayA thA aura khadirA aTavImeM zilAke nIce DhaMka gayA thaa| tathA jise eka vidyAdharoMkA rAjA apanI vidyAke balase nikAla le gayA thA aura ghara le jAkara usane lAlana pAlanakara bar3A kiyA thA, tathA vidyAoMse bhUSita kiyA thaa|61-63| aba yaha solaha prakArake lAbha aura vidyAdharoMkI vidyAnoMko lekara rukmiNoke pUrvapuNyake prabhAvase apane pitAke ghara AyA hai / 64 / isake puNyake yoga se zatru bhI parama bandhu ho gaye haiN| kahAM to isake solaha prakArake lAbha, kahAM isakI AkAzacAriNI gati, kahAM isakI prIti aura kahAM pRthvImeM phailI huI kIrti, dvArikApurImeM acche kulase utpanna hue bahutase yaduvaMzo haiM, parantu unameMse kisI ekakA bhI nAma kisIko (itanA) jJAta nahIM hai|65-67| yaha sunakara eka aura strI bolI, arI mUrkhA tU isa prakAra bArambAra kyA prazaMsA karatI hai, vidyA dhana, koSa, aura yaza saba puNyase prApta hote haiM / 68 / isane pUrva janmameM durdhara tapa kiyA hai, satpAtroMko bhAvapUrvaka utkRSTa dAna diyA hai, bhAva lagAkara zrIjinendracandrakI pUjA kI hai, aura nirmala cAritra dhAraNa kiyA hai / Jain Educatiemational www.jarrary.org Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bsus caritra ataeva yaha kAmadevakA janma pAyA hai, nahIM to kahAM thA ! isaprakArakI pAparahita vidyA, zUravIratA, manoharatA. gurujanoM ke caraNoM meM bhakta aura ramaNIya lakSmI ise kaise milatI ? / 69-71 / / isaprakAra striyoMkI nAnAprakArakI bAteM sunate hue pradyumnakumAra jo ki hAthIpara ArUr3ha the, jinake mastakapara sapheda chatra thA, cavara dura rahe the, aura jo striyoMke netrarUpI kumudoMko vikasita karaneke liye candramAke samAna the, apane pitAke sAtha apanI mAtAke utsavayukta mahala meM pahu~ce / 72-73 / apane sarva lakSaNoMse lakSita putrako AyA huA dekhakara mAtAne arghapAdya Adi lekara maMgala kriyA kI / 74 / usa samaya kAmakumArake Anepara eka satyabhAmA aura bhAnukumArako chor3ake sArI dvArikAke logoMne utsava manAyA / satyabhAmAke yahAM utsavake sthAnameM zoka huA / 75 / baladeva, zrIkRSNa, pradyumna tathA aura bhI aneka rAjA kitane hI dina rukmiNIke mahala meM AnandapUrvaka Thahare / eka dina nArAyaNa ne apane mantriyoM se kahA ki, aba pradyumnakA vivAha bar3e bhArI utsabake sAtha karanA caahiye| yaha sunakara kumArane vinayapUrvaka kahA ki, mahArAja kAlasaMvara aura rAnI kanakamAlAke samakSameM merA vivAha hogA, nahIM to maiM vigaha nahIM kruuNgaa| vaM mere pAlana karanevAle sacce mAtA pitA haiM / 76-76 / kumArakA ucita vicAra sunakara nArAyaNane usI samaya eka dUta kAlasaMvara mahArAjake pAsa bhejaa| usane nikaTa jAkara pradyumnakI pratijJA sunAI ki, Apake upasthita hue binA ve apanA vivAha nahIM kreNge| use sunakara vidyAdharapati apanI rAnIke sAtha vicAra karake calane ko taiyAra hogyaa| parantu umakA hRdaya apanI pUrvakRtipara lajjAse vyAkula hone lgaa|80-81| zrAkhira vaha bar3I bhArI senAke sAtha bahutasI kanyAoMko aura ratikumArIko usake pitAke sAtha lekara dvArikAmeM jA pahu~cA / 2 / vidyAdharoMke rAjAko AyA sunakara pradyumnakumAra apane pitAke sahita bar3I bhArI senA lekA sanmukha gayA / aura vahAM usane bar3e bhArI snehase kAlasaMvara aura kanakamAlAke Jain Education international www. library.org Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acamna 286 caraNoMko namaskAra kiyaa| zrIkRSNajIbhI unase bar3I pramannatAse mile|83-84| usI samaya mohake vaza rukmiNIne bhI vanameM Akara rAnI kanakamAlAse binayapUrvaka bheMTa kii|85| usake pazcAt zrIkRSNa jIne AgantukoMkA bar3e bhArI utsavake sAtha nagara praveza karAyA aura bhakti se unheM khUba santuSTa kiyaa|86| nagarImeM usasamaya bajate hue bAjoMse manohara, aura nRtya karatI huI striyoMke ramaNIya gItoMse bar3A bhArI sundara utsava huaaa|87| kahIM to manuSyoMke bajAye huye bAjoMkA zabda suna par3atA thA, kahIM striyoMkA kiyA huA nRtya dikhalAI detA thA, 88 / kahIM patAkAyeM ur3atI thIM, kahIM ratnoMke toraNa laTakate the aura kahIM ghor3oMke samUha, hAthiyoMke jhuNDa, rathoMke thoka tathA chatravRnda dikhalAI dete the| isa prakAra nAnA bhAMtike utsavoMse vaha nagarI suzobhita ho rahI thii|89-60|| isaprakAra ciMtita vibhUtike upasthita honepara pradyumnakumAra zrIjinendradevakI ATha prakAra pUjA karake saba rAjAoMke samIpa gyaa| unase milane para usane kahA ki, mujhe satyabhAmA mahArANIke sirakI veNI ma~gA do, maiM usa para paira rakhakara ghor3e para cddhuugaa| kyoMki isa bAtakI pratijJA zrIbaladevajI mahArAja ke samakSa meM ho cukI hai / satyabhAmAne yaha bAta svIkAra kI thI / 91-93 / logoMke muMhase yaha bAta sunakara ki pradyumnakumAra rAjAoMke sAmane veNI mAMganeke liye kaha rahA hai, rukmiNI mahArANI svayaM aAkara bolI, beTA tujhe aisA nahIM kahanA cAhiye / zreSThapuruSoMkA yaha kAma nahIM hai / tU veNI hI kyA mA~gatA hai ? tere dvArikAmeM Ate hI satyabhAmAkA to siramuNDana ho cukA, aura vaha sau bAra gadhe para car3ha cukI / aba pragaTa huI bAtako aura kyA pragaTa karanA hai ? 64-65 / ___ mAtAke rokanese pradyumna cupa ho rahA, aura ghor3epara car3hakara yAcakoMkI icchAoMko kalpavRkSake samAna pUrNa karatA huA, kAlasaMvara baladeva aura zrIkRSNajIke sAtha nAnAprakArake utsavoMsahita, vanameM gyaa|96-97| so usI sundaravanameM kAmadeva (pradyumna) aura ratikA vivAha huaa| jisase svajanajanoMko / Jain Edalon intemational www elibrary.org Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | caritra 287 atisaya thAnanda huaa|98| usIsamaya udadhikumArI Adi pAMcaso pATha kanyAyeM bhI jo devAMganAoM ke samAna rUpavato guNavatI thIM, pradyumnakumArako byAhI gyiiN|66| unheM vivAha karake usane bar3I bhArI vibhUtike sAtha nagarI meM praveza kiyaa| zrIkRSNajI ke kahane se vidyAdharoMne hI pradyumnakA vivAha vihita kiyA / 200 / vidyAdhara loga svajanoM aura parijanoMse bhalI bhAMti Adara satkAra pAte hue kitane hI dina dvArikAmeM rahe / eka dina kAlasaMvara mahArAjane bar3I bhArI vinayase hAtha jor3akara kahA ki, viSNumahArAja ! yadi Apa mujhe kRpA karake AjJA deveM, to maiM apane svajana parijanoMke sAtha apane nagarako jAU / 1-3 / vidyAdharanarezako jAneke liye utsuka dekhakara zrIkRSNajIapane vandhujanoMke sahita atizaya sneha pragaTa karake bole, he mitra ! Apane pradyumnako apane mandirameM le jAkara vRddhiko prApta kiyA hai, isaliye yaha pahile ApakA hI putra hai, pIche merA hai / 4-5 / aisA vicAra karake he vidyAdharapati ! Apako bhI ima putrake viSayameM jaisA ucita ho, vaisA karanA cAhiye / zrIkRSNajIke pazcAt rukmiNI ne bhI aimA hI kahA ki, ise Apako apanA putra samajhanA cAhiye / aura kanakamAlA ko vidhipUrvaka nAnA bhAMtike vastra prAbharaNa Adi dekara saMtuSTa kiyA / 6-7 / phira zrIkRSNajIne sampUrNa vidyAdharoMko AdarapUrvaka saMtuSTa karake kAlasaMvarako apane nagarIkI ora vidA kiyaa| unheM pahu~cAkara zrIkRSNajI to rukmiNI ke sahita vidyAdharoMkI carcA karate hue apane mahalako lauTa Aye, parantu pradyumnakumAra mohake mAre apane una mAtA pitAoM ke sAtha calA gyaa| so kucha dUra jAkara unake caraNa kamaloMko namaskAra karake unheM apanI vinayase santuSTa karake lauTa par3A aura yAdavoMse bharI huI nagarI meM thA pahu~cA / 8-11 // pradyumnakumAra kA vivAha dekhakara yaduvaMzI bhojavaMzI Adi saba hI zubhacintaka sukhI hue| Jain Educa. International ate & Personal Use Only www. brary.org Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - marwaroo --- pragamna 288 ps s i-HDHE PANENTERTAINDECENTROLmana mAtA pitAke sukhakA to kahanA hI kyA hai ? rukmiNIko prasannacitta dekhakara aura apanA manoratha, saphala huzrA samajhakara nAradajI bho sukhI hae / 12-13 / satyabhAmAke duHkhako dekhakara to unheM aura || caritra bhI adhika saMtoSa huyA ! vivAhAdi kArya hojAnepara ve prasannatAse apane icchita sthAnako cale gye|14| isake pazcAt pitAkI bhaktike bhArase namra, sukhasAgarake madhyameM virAjamAna, devoMdvArA sevanIya devapUjA gurusevA prAdi chaha karmoM meM tatpara aura striyoM ke mukharUpI kamaloMpara bhramaroMke samAna gujAra karanevAlA pradyumnakumAra zrAnandayukta rahakara apane jAte hue samayako nahIM jAna skaa| arthAt sukha hI sukhameM use nahIM mAlUma huA ki kitanA samaya bIta gayA / 15-16 / tadanantara satyabhAmAne jo ki, pradyumnakumArake vivAhako dekhakara duHkhase bahuta prAkula huI || thI-duHkhake samudra meM DUba rahI thI, sundara rUpa guNa Adi saba lakSaNoMvAlI aneka kanyAoMko maMganI karake vulavAyIM aura unakA bhAnukumArake sAtha vivAha kara diyaa| so mAtAkA paramabhakta tathA guNavAna bhAnukumAra bhI una striyoM ke sAtha utkRSTa sukha bhogane lgaa|17-19| sArI pRthvImeM pradyumnakI kIti phaila gii| nagara meM, caurAhe meM jahAM tahAM pradyumnakI kathA sunAI par3atI thii|20| yaha kIrti usa balavAnane apane puNyake prabhAvase prApta kI thii| kyoMki saMsAra meM jo kucha cintanIya tathA amUlya padArtha haiM, ve saba puNya hetuja haiM, arthAt puNyase hI prApta hote haiM / 21 / svajanoMse milApa honA, cintita pAparahita tathA uttama arthakI prApti honA, aura rAta dina deva tathA manuSyoMse saMvita honA, ye saba puNyarUpa vRttake phala haiM / 22 / dhamase aneka prakArake pavitra sukha milate haiM, dharmase nirmala kIrti hotI hai, dharmase hI svajanoM kI majjanatA, riputroMkA kSaya, vidyA vivekAdi prApta hote haiM, aura dharma hI saMmArake kleza Adi tApoMke haraNa karaneke liye soma arthAt candramAke mamAna saumya hai, isaliye he buddhimAnoM! jina bhagavAnake kahe hue atizaya kalyANarUpa Jain Educat international For Private & Personal use only www.janglibrary.org Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prAmna 28 - dharmakI sevA karo / 223 // iti zrIsomakIrti AcAryakRta pradyumna caritra saMskRtapranthake navIna hindIbhASAnuvAdameM pradyumnakA yuddha, svajanoMkA milApa, tathA vivAhotsabake varNanavAlA gyArahavAM sarga samApta huaa| dvAdazamaH srgH| pradyumnakumAra dvArikAnagarImeM sukhasAgarameM nimagna ho rahe the| aisA pUrvameM kahA jA cukA hai| aba usake anantara kIrtizAlI zambukumArakA divya caritra varNana karate haiN-|1|| pradyumnakumArakA pUrva bhavakA choTA bhAI kaiTabha solahaveM svargameM indra huA thaa| usakI aneka deva sevA karate the| eka dina nirmala vimAnameM baiThe hue usa mahAmatiko aisI mati huI ki, jinezvara bhagavAnakI vandanA karanA cAhiye / 2-3 / isaprakArake zubhabhAvoMke vazavartI hokara bar3I bhArI bhaktise sumeruparvatakI pUrva dizAmeM jo videha kSetra hai, usakI puNDarIkinI nAmaka prasiddha nagarImeM gyaa| usa nagarIko padmanAbhi nAmake rAjA pAlana karate the| vahAM jAkara usane zrIjinendradevake caraNa kamaloMko bhaktipUrvaka namaskAra kiyA aura unake kahe hue duHkhake nAza karanevAle dharmakA svarUpa sunA 4-6 / isake pazcAt usa indrane avasara pAkara aura phira namaskAra karake apane pUrvabhavoMkA vRttAnta pUchA ki, he vizvanAtha ! he jagatpAlaka ! he vizvavallabha ! aura he guNAkara ! kRpAkarake mere bhavAntaroMkA caritra kahiye 7-8 / yaha sunakara jinendrabhagavAnane kahA, he devendra ! suno, tumhAre pUrvabhavoMkA varNana saMkSepa se karate haiN| nidAna bhagavAnane brAhmaNake bhavase lekara indrake bhavatakakA saba vRtAnta kahA, jisaprakAra ki pUrvameM nAradajIse kahA thA / 9-10 // apane pUrvabhavakA varNana sunakara vaha devoMkA svAmI bolA, he jinarAja ! yaha batalAiye ki, mere bhAI madhukA jIva kahAM hai ? jina bhagavAnane kahA ki, isasamaya vaha dvArikAnagarImeM zrIkRSNanArAyaNakA Jain Educatinternational 13 www.helibrary.org Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamna 260 rukmiNI mahArANIke garbhase utpanna huA putra pradyumna kumAra hai / 11-12 / devarAjane phira pUchA ki, merA usase milApa hogA yA nahIM ? bhagavAnane pratyuttara diyA ki, tuma donoMkA avazya vahA~ hI saMyoga hogA / 13-14 | kyoMki tuma bhI zrIkRSNa ke putra hovoge / isameM sandeha nahIM hai / jinadeva ke vacana suna kara devarAja bar3A prasanna huA aura tIrthaMkarako utkRSTa bhaktise bArambAra namaskAra karake vahAMse dvArikA nagarIko cala par3A / 15-16 / zrIkRSNa kI sabhA meM pahu~cakarake usane apane kamalake samAna netroMko praphullita kiye hue unheM bhaktipUrvaka namaskAra kiyA aura kahA, he prabho ! mere vacana sAvadhAnI ke sAtha suno| maiM thor3e hI dinoM meM manuSyoM ko kAmadeva ke samAna pyArA aura striyoMke cittako curAne vAlA tumhArA putra hoU~gA / isameM kucha bhI saMzaya nahIM hai / so tuma amuka pakSa meM amuka dina mahArANI ke sAtha zayana karanA / 17-19 / isake pazcAt usane zrIkRSNajIko eka maNiyoMkA hAra diyA, jo atizaya daidIpyamAna thA, jisakI karor3a sUryo' sarIkhI prabhA thI / aura kahA ki, yaha manohara hAra jo ki anya manuSyoMko durlabha hai, usI muhUtameM merI mAtAko denA / 2021 | aisA kahakara vaha devarAja bar3e yAnanda se apane vimAna meM baiThakara calA gayA / 1 usake cale jAne para zrIkRSNajI harSita hue aura usa kArya ke viSaya meM cintA karane lage ki, isa pradyumnake choTe bhAIko jo ki guNoMkA sAgara hai, jisake garbha meM avataraNa karU~ / vicAra karate karate unheM eka buddhi utpanna huI ki pradyumna kumArakA aura satyabhAmAkA paraspara bar3A bhArI dveSa rahatA hai / tava yadi satyabhAmAke udarase ho isakA avatAra karAyA jAvegA, to choTe bhAI ke sambandha se pradyumnakI aura satyabhAmA kI utkRSTa prIti ho jAvegI / yaha vicAra unhoMne apane mana meM hI pakkA kara liyA / pradyumnakumAra ke bhaya se yaha gupta vicAra unhoMne kisI se bhI nahIM kahA / 22-26 / parantu Jain Educatio International ca www.jahelibrary.org Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daivayogase yaha bAta chupI nahIM rhii| pradyumnakumArako bhAIke utpanna honekI tathA hAra dene AdikI saba bAteM mAlUma ho gayI / 27 / / taba pradyumnane utsavameM mohita honevAlI apanI mAtAke mahalameM jAkara usase ekAntameM bar3I vinayase nivedana kiyAki, he mAtA ! merA bhAI kaiTabha jo sAta bhavase mere sAtha bhramaNa kara rahA hai, isa samaya solahaveM svargameM devoMkA svAmI indra hai / aura thor3e hI dinameM mere pitA zrIkRSNa mahArAjake yahAM putra rUpameM avatAra legaa| yaha bAta jinendrabhagavAnakI kahI huI hai, so jhUTha nahIM ho sakatI hai| yadyapi mere pitA vaha putra satyabhAmA mahArAnIko denA cAhate haiM / 28-31 / parantu yadi usI saba guNoM kI khAni putrake pAneko tujhe icchA ho to maiM tere udarameM hI usakA avataraNa karA sakatA huuN| isameM kucha bhI saMzaya nahIM hai / 32 / yaha sunakara ru kmaNo bolI, yaha tujhase kaise hogA ? kyoMki yaha kArya tere adhikArameM kadApi nahIM hai / 33 / pradyumna, bolA, nahIM mere adhikAra meM hai| jisa dina satyabhAmAke saMyogakA dina hogA, usadina maiM tujhe hI kRtrima satyabhAmA banAkara pitAke samIpa bhejadU~gA jisa se saba kArya siddha ho jaavegaa|34| rukmiNI putrake vacanase saMtuSTa hokara muskarAtI huI bolI; beTA ! aba meM anya kaSTarUpa putroMko nahIM cAhatI hU~, mujhe tU hI bahuta hai| saMsAra meM tere samAna tU hI hai / sUryake samAna dUsarA kauna ho sakatA hai ? / 35-36 / hAM yadi tU merA putra hai, to jo maiM kahatI hU~ so kara / yaha jAmbuvatI rAnI merI sauta hai, to bhI mujhako pyArI hai| isakA tere pitAke sAtha bar3A bhArI virodha hai / ve isako nahIM cAhate haiM ataeva tU usa devakA avatAra isake udarameM karAnekA prayatna kr| uttama puruSoMkI vibhUti parAye upakAra karaneke liye samartha hotI hai| ataeva jisa taraha ho, usa taraha se isakA duHkha nivAraNa kara / 37-36 / "mAtAke saba vacana mAnUMgA aura nizcayase unhIMke anusAra | kAma karUMgA" aisA kahakara aura namaskAra karake pradyumna jAMbuvatIke mahalameM gyaa|4| Jain Educatie international For Privale & Personal Use Only ___www. alibrary.org Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 vahAM jAkara usane apanI mAtAse jo bAta kahI thI, vahI ekAntameM jAMbuvatIse kaha dI, vaha bolI, tumhAre pitAse merA virodha hai / phira mere udarase putra kaise ho sakatA hai ? mere to tU hI putra hai| yaha sunakara pradyumnane apanI vidyAse rUpa badala dene AdikA saba vicAra kaha diyA / 41-42 / use sunakara jAMbuvatIko bahuta santoSa huaa| vaha bolI, beTA ! tU uttama hai, buddhimAna hai jaisA tujhe rucatA ho, vaisA kara / / 43 / isaprakAra svIkAratAkA uttara sunakara pradyumna prasanna hokara apane mahalako calA gyaa| vahAM jAMbuvatI usa sukhasamayakI eka cittase pratIkSA karatI huI rahane lgii|44|| isI vIcameM saMsArake pyAre vasanta RtukA Agamana huaa| zrAmoMke bagIce maura gaye / unapara koyale kuhU kuhU zabda karane lgiiN| saMyogiyoM ke cittoMke samAna TesU phUla gye| mAninI striyoMkA mAna bhaMjana karanevAlI bhramaroMkI jhaMkAra sunAyI par3ane lgii|45| caitake mahinekI sudI dazIkA dina AyA zrIkRSNajI apanI pUrva icchAke anusAra satyabhAmAse pAnekA nivedana karake vanakrIr3A karaneke liye gye|46-47| so raivataka (giranAra ) parvatapara phUloMkA gRha banAkara vahAM putrakI vAMchAse tIna dina taka rhe|48| usa samaya satyabhAmA atizaya Anandita huyii| tIna dina bIte jAnakara vaha bhI banakrIr3Ake liye jAneke liye udyata huyii|46| ___ yahAM pradyumnakumArane bhI jAMbuvatIke ghara jAkara usakA rUpa badalanevAlI devopanIta mudrikA (aMgUThI) de dI, jisake prabhAvase usane apanA rUpa badalakarake satyabhAmAkA acaraja karanevAlA rUpa dhAraNa kara liyA / usa rUpako darpaNameM dekhakara aura Apako ThIka satyabhAmAkI AkRti jAnakara vaha bahuta prasanna huyii| pradyumnakumArako bhI santoSa huyA / vaha bolA, he mAtA! jisa samaya tumhArA kArya siddha ho jAve, usa samaya apanA prakRtarUpa dhAraNa kara lenA / 50-53 / aisA kahakara kumArane use pAlakI meM biThAI aura thor3ese sevakoM ke sAtha vanameM bheja dI, jahAM ki zrIkRSNanArAyaNa puSpagRha Jain Education international Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banAye hue virAjamAna the| jAMbuvatI unase jAkara milI, aura caraNakamaloM ko namaskAra karake khar3I ho rahI / 54-55 / use dekhakara nArAyaNa bahuta prasanna hue aura satyabhAmA samajhakara usase musakurAte hue bole, he devI! tumane bahuta acchA kiyA, jo yahAM AgayIM / nizcaya samajho ki aba pradyumnakA choTA bhAI tumhAre hI udarameM avatAra legA / 56-57 / pradyumnane tumhAre isa vanameM AnekA vRttAMta nahIM jAnA hogA / usane solahaveM svarga ke usa devake (indra ke) yAnekA vRttAMta bhI nahIM jAnA thA yaha acchA hI huA / nahIM to usakI mAyAkA bar3A Dara thA / 58 / aisA kahakara nArAyaNa usa satyabhAmA ke sAtha ratikrIr3A karane lage / aura vaha bhI apane hAva bhAva vibhramavilAsoM se mohita karake ramaNa karane lagI / 56 / so surata ke anta meM vahI solahaveM svargakA deva cayakara jAMbuvatI ke garbha meM sthita ho gayA / Thoka hI hai, puNya se aisA kaunasA padArtha hai, jo prApta ho nahIM sake ? / 60 / isake pazcAt zrIkRSNa jIne dUsare ko nahIM mila sakai, aisA vaha hAra jo ki deva de gayA thA, usa banAvaTI satyabhAmAko samarpaNa kara diyA / so usane use prasannatA se apane kaNThameM dhAraNa kara liyA / hAra pahina cukane ke pIche usane apanI aMgulIse mudrikA utAra lI aura apanA asalI rUpa pragaTa kara diyA / 61-62 / 1 jAMbuvatIkA rUpa dekhakara kRSNajI bar3e vismita hue| aura bArambAra vicAra karane lage ki, yaha kyA kautuka huA ? yAkhira jAMbuvatI se pUchA, kyA tujhako pradyumnakumAra mila gayA thA, jisane apanI vidyA prabhAva se yaha satyabhAmAkA rUpa banA diyA thA ? / 63-64 / jAMbuvatI nArAyaNake caraNa kamaloMko namaskAra karake bolI, he kRpA dhAra ! mujha para kRpA karo, aura purAne krodhako chor3a do / 65 / unhoMne bhI prasanna hokara uttara diyA, priye ! tuma para jo krodha thA, vaha naSTa ho gyaa| Aja se tuma mere prANoMse bhI atizaya pyArI rAnI huI / 66 / maiMne yaha putra jo aba tere garbha meM AyA hai, satyabhAmAko denekA nizcaya kiyA thA / parantu daivane ( bhAgyane ) kSaNabhara meM kuchakA kucha kara diyA / jaba prathamna 263 74 caritra www.ainelibrary.org Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264| karmoM kI preraNA hotI hai, taba buddhimAna puruSa bhI kyA kara sakatA hai ? usakA daiva usakI saba kriyAoM ko balapUrvaka vyartha kara DAlatA hai|67-68| aba tere puNyake prabhAvase vaha devoMkA rAjA tere hI garbha | caritra se. janma legaa| vaha zaMbukumAra nAmakA vikhyAta aura jagadvandha putra hogaa|69| aisA kahakara aura santuSTa karake zrIkRSNajIne jAMbuvatIko jalda hI usake mahaloMko bheja dii| ve isa bhayase vyAkula ho rahe the ki yadi isa samaya satyabhAmA A jAvegI to kaThinAI hogii|70| udhara pramodako dhAraNa karatI huI satyabhAmAne bar3e ghamaMDase snAna majjana Adi karake apanA zRGgAra kiyaa| zekhara Adi AbhUSaNoMse apaneko yathAzakti vibhUSita kiyA, aura sundara pAlakImeM baiThakara vaha bahutase naukara cAkaroMke sAtha banakI ora calI 71-72 / Age calakara use mArgameM hI jAmbuvatI pAtI huI mila gii|73|| satyabhAmAne apane sevakoMse pUchA ki yaha pAlakImeM ArUr3ha huI mere Agese kauna A rahI hai ? unhoMne uttara diyA ki, jAMbuvatI mahArAnI haiM / satyabhAmAne kahA, are yaha vinA nAmakI kahAM gaI thI ? 74-75 / phira jAmbuvatIse kahA, he pApinI ! merI bAMyI taraphase jA ! usane uttara diyA, he ghamaMDinI ! jaba bhare huyeko rItA huA sAmhane milatA hai, taba jo rItA hotA hai vaha eka orako haTa jAtA hai, vaha apane sthAna hI para rahatA hai / tAtparya yaha hai ki, tU khAlI AI hai so eka morako tU jA, maiM nahIM haha~gI, maiM bharI huI hU~ 76-77 // vyartha samaya khoneke bhayase satyabhAmAne adhika vivAda nahIM bddh'aayaa| jAmbuvatIko chor3akara vaha apane pati ke samIpa ravAnA hogii| jisa samaya zrIkRSNajI ratigRhameM baiThe huye bATa dekha rahe the, usI samaya satyabhAmA bahutase naukara cAkaroMke sAtha pahuMca gaI / 78-79 / so vaha bhI phUloMkI divya zayyApara apane manohara vacanAlApase, ratikUjanase, maNiyoMke zrAbhUSaNoMke madhura 2 zabdoMse, kAmavikAra, yukta sI sI zabdase, aura thakAvaTakI zvAsase, patiko rijhAtI huI indra aura indrANIke samAna saMbhoga Jain Educat international Of Private & Personal Use Only www. library.org Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carita prazamna 215 krIr3A karane lgii| suratake samaya usake netra madhupAnake madase lAla ho rahe the, aura zarIra pasIneke binduoMse sarAbora ho rahA thaa| ThaNDI 2 havAse usakI thakAvaTa miTa jAtI thii|80.82| isaprakAra surata lIlA samApta honepara puNyake yogase usIsamaya koI deva svargasecayakara satyabhAmA ke garbhameM aagyaa| phira zrIkRSNajIne koI ekadUsarA sundarahAra stybhaamaakodiyaa| so usako lekara aura galemeM pahinakara vaha bahuta santuSTa huii|83|| so ThIka hI hai, bhAgyake anusAra hI saba kucha milatA hai / jAmbavatIko vaha devakA diyA huaA hAra milA aura satyabhAmAko usake badale eka dUsarA sAdhAraNa hAra milA / isake anantA zrIkRSNajI satyabhAmAke sahita dvArAvatImeM A gaye / inake nagara pravezake samaya bar3A bhArI utsava kiyA gyaa|84| zrIkRSNajIkI una donoM pyArI rAniyoMke bar3hate hue garbha sampUrNa yaduvaMziyoMke manako haraNa karane vAle hue| arthAt unase sabakA citta prasanna huaa|85| satyabhAmA aura jAMbuvatIko garbhavRddhise jo aneka prakArake manoratha ( dohale ) hote the, unheM bhAnukumAra aura pradyumnakumAra pUrNa karate the / 86 / unake garbho kI bar3hatIke sAtha sAtha yAdavoMke mahaloMmeM vibhUtikI bhI atizaya bar3hatI hone lgii| dhanadhAnya sukha zAnti Adi saba kucha vRddhiko prApta hone lge|87-88| jaba satyabhAmAne sunA ki, jAMbuvatI bhI garbhavatI hai, taba usane ghamaMDase socA ki, usake garbha meM AyA hogA koI ! mujhe usase kyA ? jo solahaveM svargase cyuta huA hai, vaha to nizcayapUrvaka mere hI garbha meM AyA hai| phira kisI dUsare sAmAnya putroMse kyA prayojana hai ? 189-90 / usane yaha bhI socAki, jaba mere garbha meM pradyumnakumArakApUrvabhavakA choTAbhAI AyA hai, taba vaha merI bhakti kyoMnahIMkaregA arthAt apane choTe bhAIke sambandhase pradyumna bhI merA bhakta ho jaavegaa|91| idhara satyabhAmA isaprakAra ke vicAra kara rahI thI, udhara jAMbuvatIke garbhake no mahIne pUre ho gaye / / 2 / ataeva usane zubhamuhUrta, zubhayoga, zubhalagna aura zubhadinameM eka manohara kalyANarUpa putra janA / / 3 / usa sundara bAlakakA Jain Educatinterational www. elibrary.org Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ papanna parita zrAkAra prakAzamAna maNike samAna thA, zarIra sAMvalA thA aura aMgopAMga bar3e hI sundara the| jisasamaya vaha sampUrNa zubhalakSaNoMse yukta bAlaka huA, ThIka usI samaya kRSNamahArAjake sArathI padmanAbhike sudAska nAmakA putra huA, vIranAmake mahAmaMtrIke buddhisena nAmakA putra huA aura garur3aketu nAmake senApatike jayasena nAmakA putra huA / isaprakAra jAMbuvatIke putrake sAtha hI tIna putra aura hue, jinake sAtha vaha kumAra vRddhiko prApta hone lgaa| isake liye khUba jalasA kiye gaye / dAna kiyA gayA, jinamandiroMmeM pUjA kI gayI, aura kaidI chor3a diye gye| sampUrNa svajana janoMne isa bAlakakA nAma zambukumAra rakha diyaa|64-66| isake pazcAt satyabhAmAne bhI eka zubha lakSaNa vAle putrako jnaa| usakA nAma jitabhAnu rakkhA gayA / 100 / saba logoMke pyAre, sundara veSake dhAraNa karanevAle, pUrNa candramAke samAna mukhavAle, kamaloMke samAna netra vAle aura netra tathA cittako haraNa karanevAle ve donoM bAlaka sArI yaduvaMziyoMkI striyoMke karakamaloM para nivAsa karanevAle bhramaroMke samAna dikhAyI dene lage / 12 / nirantara eka hAthase dUsare hAtha para saMcAra karane vAle, sundara lakSaNoMvAle, pradyumna tathA bhAnukumArake diye nAnA prakArake bhUSaNoM se zobhita, ruma jhuma ruma jhuma bajatI huI paijaniyoM tathA kiMkaNiyoMse yukta, sundara komala paira rakhane ke liye taiyAra ve donoM kumAra kramakramase bar3hane lge| pradyumnakumAra apane choTe bhrAtA zaMbukumArako prati dina par3hAne lagA aura bhAnukumAra subhAnukumArako apanI vidyA kalA kauzalyAdi sikhAne lgaa|3-6| jisase donoM hI kumAra vidyAkalAoM meM kuzala ho gaye tathA kucha samayameM sundara bAlyAvasthA pArakara yuvAvasthAmeM praveza karane lge| eka dinakI bAta hai ki ve apane sAthameM paidA hue mitroMse veSTita hokara krIr3A karate hue zrIkRSNajIkI sabhAmeM Aye, jo citra vicitra puSpamAlAyeM pahane aneka rAjAoMse paripUrNa thI aura Jain Educatiointemational www.jamel brary.org Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 267 I baladeva pAMDava Adi zUravIroMse zobhita ho rahI thI / 7-6 / zrIkRSNajIke aura dUsare pUjya puruSoMke caraNoMko namaskAra karake ve donoM catura kumAra yathocita sthAnaparajA ke baiThagaye / 10 / eka to pradyumnakumAra ke nikaTa baiThA aura dUsarA bhAnukumAra ke nikaTa / unheM sarva sabhAjanoMne prasannatA ke sAtha dekhA / 11 / usa samaya baladevajI pAMDavoMke sAtha dyUtakrIr3A kara rahe the arthAt jUA khela rahe the aura zrIkRSNajI dekha rahe the / una sundara rAjakumAroMko dekhakara pAMDavoMne tathA baladevajI ne kahA ki he kumAroM, thA tuma bhI khelo / 12 - 13 / bAlakoMne namaskAra karake kahA, Apa jaise pUjya puruSoMke khelate hue hama logoMkI yogyatA nahIM hai ki khela sakeM | 14 | tatpazcAt jaba una logoMne bahuta Agraha kiyA, taba donoM kumAra pradyumna aura bhAnukumAra ke muhakI ora dekhane lage / isa abhiprAya se ki inakI kyA icchA hai / 15 / jaba unhoMne AjJA de dI, taba ve saba yaduvaMziyoMke sAtha zrIkRSNajo ke sAmhane khelane lage / 16 / pahale unhoMne eka karor3a muharakI bAjI lagAI, so zaMbukumArane jIta lii| subhAnukumAra hAra gayA / 17 / usa samaya pradyumna kumAra ne kahA ki dravya le Ao aura phira khelo| kyoMki dhAkA yaha niyata mArga hai ki dravya lekara ke phira khelate haiM / 18 / yaha sunakara bhAnukumArane satyabhAmA ke pAsa tatkAla hI eka karor3a muhareM lAkara de dI | 19| karor3a muhareM gaI yaha dekhakara satyabhAmA lajjita huii| usane bar3e bhArI ghamaMDase apanA eka murgA sabhAmeM bhejA aura kahalA bhejA ki yadi zaMbukumAra mere isa murge ko jIta legA, to maiM do karor3a muhareM dUMgI / 20-21 / usa samaya zaMbukumAra ne apane bar3e bhAI muhakI ora dekhA / abhiprAya samajhakara pradyumnakumAra eka vidyAmayI murgA banAkara le Aye / 22 / satyabhAmAkA murgA murgIke virahase vyAkula ho rahA thA / sabhAke sAmhane hI usake sAtha meM zaMbukumArake murgekI lar3AI hone lagI / so antameM usake murgene hI satyabhAmAke murge ko harA diyaa| usane do karor3a muhareM jItIM aura unheM lekara pradyumnakI AjJAse tatkAla hI yAcakoM ko - bhikSukoM ko Jain Education international caritra www.jainbrary.org Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamna 268 bAMTa dI / 23-25 / abakI bAra vismita huI satyabhAmAne sundara sugandhita tathA durlabha phala bhejA aura kahA ki yadi vaha isa phalako jIta sakegA, to maiM cAra karor3a muhareM dUMgI / 26-28 / kumArane pradyumnakumAra kI sahAyatA se isa phalako bhI jalda hI jIta liyA aura cAra karor3a svarNamudrA usI samaya logoM ko bAMTa dIM / 28 / satyabhAmAne Azcaryayukta hokara phira do vastra bheje aura inake jItane para ATha karor3a muhareM dUMgI, aisA vacana diyA / 26 | zaMkukumArane kAmakumAra ke muhakI ora dekhA, taba unhoMne bhI do sundara vastra diye, jinake taMtu suvarNake the aura jo agnikuNDameM DAle jA cuke the| inase satyabhAmA ke vastra jIta liye gaye | 30-31 / isa bAjImeM satyabhAmAse ATha karor3a svarNa mudrAyeM (muhareM ) milIM, ve bhIkumArane logoM ko bAMTa dIM / 32 | satyabhAmAne isake pIche eka hAra bhejA aura solaha karor3a muhareM denA kahIM / so kAmakumArake prasAdase eka dUsare hArase kumArane use bhI jIta liyA |33| tadanantara satyabhAmA ne battIsa karor3a muharoM ke sAtha do kuNDala bheje / so kumArane unheM bhI jIta liye| aura jo dhana milA, usakA dAna kara diyA / 34-35 / kuNDaloMke jIte jAnepara satyabhAmAne sabhAmeM eka kaustubhamaNi bhejA aura usake sAtha hI causaTha karor3a muhareM bhI pahu~cA dIM / kAmakumArake buddhibala se unhoMne vaha bAjI bhI jItI aura dhana milA, use bhI kIrtikI icchA se logoM meM vitaraNa kara diyA / 3637| isa udAratA se zambukumAra saba logoMko pyArA hogayA / bhalA isa jagatameM dAtA kisako pyArA nahIM hotA hai ? sabhI ko hotA hai / 38 | kaustubhake pazcAt satyabhAmA ne sabhAmeM eka sundara ghor3A dUne dhanake sAtha - arthAt 128 karor3a muharoMke sAtha sabakI sAkSIse bhejA | 36 | yaha dekhakara pradyumna kumAra apanI vidyA ke balase eka sampUrNa sundara lakSaNoMse yukta manohara ghor3A le Aye / so isa ghor3e se satyabhAmAkA ghor3A jIta liyA gayA, aura usakA sArA dhana zambukumAra ko diyA gayA / 40-41 | isake anantara satyabhAmAne apanA dUta bhejakara sabhA meM baiThe hue pradyumna kumArase kahalAyA ki, aba zambukumArako merI I caritra Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAna | mAyAmayI senA bhI jItanA cAhiye / yaha sunakara zambakumArakA mukha kucha malIna hogyaa| yaha dekhakara | pradyumnakumArane use apanI zreSTha vidyA de dii| isake anantara zambukamAra aura subhAnukumAra donoM || caritra hI senAke dekhane ke liye nagarIse bAhira gye| unake sAtha aura bhI bahatase loga the| vahAM subhAnukI mAyAmayI senAko dekhakara jo ki pahalehIse taiyAra thI, zambukumArane bhI vaisIhI eka senA bnaayii| 4245 / jisakA vistAra itanA hogayA ki, hAthI ghor3oM aura rathoMkA kahIM anta nahIM dikhAyI detA thaa| zUravIroMkI aura vimAnoMkI ginatI nahIM ho sakatI thii|46| aura subhAnukI senA usameM aisI DUba gaI thI ki-jAna nahIM par3atI thii| isake pIche donoM senAoMmeM mAyAmayI jIvoMkA kSaya karanevAlA ghanaghora yuddha haa47|| hAthI savAroMne hAthIsavAroMke sAtha, ghur3asavAroMne ghur3asavAroM ke sAtha, rathiyoMne rathiyoM ke sAtha aura paidala subhaToMne paidala subhaToMke sAtha khUba yuddha kiyA / Akhira subhAnukI banAI huI senAko zambukumArane jIta lI, isameM jaba koI sandeha nahIM rahA / 48-49 / taba pradyumnakI AjJAnusAra pahale jItI huyI muharoMkI apekSA dUnI muhareM arthAt 256 karor3a muhareM satyabhAmAse maMgAyI gayIM aura logoMne ve saba zambukumArako de dii|50| isaprakAra jaba sArA dhana hArakara satyabhAmA baiTha rahI / aura gAMva nagara tathA vanameM jahAM tahAM zambukumArake dAnakI kathA sunAyI par3ane lgii| kyoMki isa satyabhAmAke vivAdameM usane jo kucha jItA thA, vaha sabakA saba dAna kara diyA thaa| taba usa saba logoMke pyAre aura dAtAra zambakamArane satyabhAmAse kahA, kyA tumhAre pAsa aba bhI aura kucha dhana hai ? prazna sunakara satyabhAmA cupa ho rahI ! kyA karai ! hAra aura jIta pApa aura puNyake udayake anusAra hotI hai| isaprakAra pradyumnakumArake prasAdase zambukumArakI khUba zobhA huyI / usakI kIrti cAroM ora phaila gayI 51. | 53 // tadanantara balabhadra, yudhiSThira tathA bhImAdi saba rAjAoMne milakara zrIkRSNajIko samajhAyA | Jain Education international Fiwww.jahelibrary.org Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3D pradyamna carita . 300 ki he janArdana ! zambukumArane bar3e 2 amAnuSika kRtya kiye haiM' arthAt aise kArya kiye haiM, jo manu| pyoMse nahIM ho sakate haiN| ataeva kRpA karake aba isako praur3ha banAiye / aura apane samAna isako bhI sukha pradAna kIjiye / sabake isa Agrahako sunakara zrIkRSNajI vicAra karane lage ki, isako kyA denA cAhiye ? yaha saba kucha kara sakatA hai / antameM nizcaya karake unhoMne zambukumArako eka mahIne ke liye apanA rAjya sauMpa diyA / 54-57 / dUsare dina zambakamAra saMpUrNa rAjAoMke sahita rAjyasabhAmeM AyA aura Anandake sAtha siMhAsana para virAjamAna huaa| balabhadra kAmadeva, pAMDava, Adi saba rAjAoMne tathA bhAnu subhAnune use namaskAra kiyaa| isaprakAra vaha tIna khaNDa pRthvIkA svAmI hokara rAjya karane lagA / 58-56 / - aAge vaha apane sAtha hI janme hue mitroMke sAtha dUsaroM ko atizaya durlabha aise indriyajanya sukha bhogatA huA eka pApakArya meM pravRtta hogyaa| apane mitroMke sAtha kulastriyoMke gharoMmeM jAkara unakA balAtkArase zIla bhaMga karane lgaa|60-61| zrAdamiyoMko bhejakara, aura unake dvArA striyoMkA acchA burA rUpa nirNaya karAke vaha pApI rAtako gharoMmeM jAtA thA aura striyoMkA zIla naSTa karatA thA 162 / isaprakArake durAcaraNase nagarameM rahanevAle saba hI loga atizaya dukhI hogye| striyoMkA zIlabhaMga honA, isase bar3A aura kyA duHkha ho sakatA hai ? / 63 / nidAna saba loga ekatra hokara rAjamahala ko gaye / aura zrIkRSNa mahArAjase namaskAra karake isaprakAra kahane lage ki he nAtha ! zambukumArane jo karatUta kI hai, so suniye / ve aba kula striyoMkA balapUrvaka zIla haraNa karane lage haiM / ataeva aba hama dvArikAko chor3akara kahIM anyatra jAkara rheNge| jisa samaya Apako rAjya prApta ho jAvegA usa samaya phira lauTa aaveNge|64 66 / nArAyaNane kahA, he mahAjanoM ! thor3e dina aura Thaharo / jabataka maiMne apane vacanase diyA huA rAjya phira nahIM pA liyA hai, taba taka tuma loga apane gharoMmeM khUba Jain Educato International www.jaidelibrary.org Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carita REE bandobastake sAtha rho| jaba maiM rAjasabhAmeM jAnelagUMgA, taba tumhArA sabakA kalyANa hogaa| AzvAsanake vacana sunakara loga apane ghara jAkara prabandhake sAtha rahane lge| jaba eka mahInA ho cukA, taba zrIkRSNajI rAjasabhAmeM pahu~ce aura apanA rAjya prApta karake zaMbakumArase bole, he pApI ! tujhe mere rAjyameM kSaNabhara bhI nahIM ThaharanA cAhiye / tujhe aisI jagaha calA jAnA cAhiye, jahAMse terA nAma bhI nahIM sunAyI deve|70-71 aisA kahakara nArAyaNane tAmbUla ke tIna bIr3e diye / zaMbukumAra unheM lekara aura sabhAse nikala kara calA gayA / 72 / usI samaya pradyu - mnane pUchA he tAta ! zaMbakumArakA Agamana kisI bhI samaya ho sakegA, yA nahIM ? pitAne uttara diyA, hAM ! yadi satyabhAmA hathinIpara baiThakara, usake sanmukha jAvegI, aurabhaktipUrvaka gAje bAjeke sAtha le AvegI, to mere sammukha pA sakegA, nahIM to nahIM 73-75 / zaMbUkumAra rAjasabhAse nikalakara apanI mAtAke pAsa gayA aura use namaskAra karake pradyumnakumArake Adezake anusAra satyabhAmAke vanameM gyaa| vahAM jAkara usane eka yuvatI strIkA rUpa banAyA jo saMpUrNa zubha lakSaNoMse yukta thIM, rUpavatI tathA saubhAgyavatI thI, navIna yauvanase bhUSita thI suDaula thI, aura saba prakArake AbhUSaNoMse zobhAyamAna thI / 76-78 / isa prakArakA sundara rUpa banAkara zaMbukumAra usa nirjana vanameM jA baiThA / usake baiThate hI vahAM satyabhAmA bhI pahu~ca gaI / isa anokhI strIko dekhakara use bar3A bhArI acaraja huzrA / ataeva vaha samIpa Akara bolI, he beTI ! mujhe batalA ki, tU aise nirjanavanameM akelI kyoM baiThI hai ? tU to devakanyAke samAna sundarI kanyA hai / 76-81 / yaha sunakara yuvatI bolI, he mAtA ! meM eka rAjAkI putrI huuN| so apane mAmAke ghara rahatI thii| vahAM mujhe yauvanAvasthA prApta ho gayI thI, ataeva mere pitA mujhe vivAha karaneke hetu livAne ke liye gaye the|82.83|| so ve mujhe vahAMse pAlakI meM prArUr3ha karAke cale the, aura bar3I bhArI senAke sAtha Aja rAtriko isI sthAnameM Akara Thahare the|4| rAtako nidrA Jain Education Interational For Privale & Personal Use Only www.jainiorary.org Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sn caritra meM vyAkula hokara saba loga so gaye, parantu mAmAkI yAda Anese nidrA calI gii| jaba mujhe nIMda nahIM AI, taba maiM pAlakImeMse utarakara dharatIpara leTa gii| so pichalI rAtameM jaba merI AMkha laga gaI, taba vizrAma kara cukane para mere pitA apanI senAke sAtha na jAne kaba cale gye| unhoMne yaha nahIM jAnA ki, maiM pAlakImeMse utarakara dharatImeM par3I huuN| aba isa nirjanavanameM akelI raha gayI huuN| maiM yaha bhI nahIM jAnatI hU~, ki, ve kisa mArga se gaye haiN| ataeva he mAtA ! lAcAra hokara maiM yahAM baiThI hU~ abhI taka maiM anUDhA hI huuN| arthAt merA vivAha nahIM huA hai / 85-88 / usa anUDhA kanyAko rUpavatI aura lakSaNavatI dekhakara satyabhAmA samIpa baiTha gayI aura isa prakAra mIThe vacana bolI, he anaghe ! yadi tU mere subhAnukumArake sAtha vivAha karanA svIkAra kare, to meM apane mahalameM le jAkara terI khUba bhakti kruu|89-60| isake uttarameM kanyAne lajjita hokara isa prakAra vacana kahe ki, yaha to nizcaya hai ki mere pitA bhI mujhe kahIM na kahIM dete / phira jaba Apa zrIkRSNa nArAyaNakI paTTarAnI haiM, taba Apake putrake sAtha merA vivAha honemeM kyA doSa hai ? ||1-62 / kanyAke vacana sunakara satyabhAmA use apane mahalameM le AyI, aura usakI dinoMdina adhikAdhika suzraSA karane lgii|63| zrAsana, zayana, bhojana, vilepana Adi ke sampUrNa sukhoMse use isa taraha rakkhA ki usane apanA jAtA huaA samaya nahIM jaanaa|64|| kitane hI dina bItane para pRthvImeM kAmIjanoMke hRdayameM kAmake bar3hAnevAle vasantaRtukA bhAgamana huaa|95| vasantake utsavameM kAmakI prabalatA ho gaI / AmoMmeM maura A gaye / TesU phaloMse lada gaye / bhoroMkI jhaMkAra aura koyaloMkI kUkase viyoginI striyoMko viraha duHkha niraMkuza hokara satAne lgaa| malayakI madhura havA mAno viyogiyoMke tApako zAnta karaneke liye hI calane lgii| kAmAgnike prajvalita honese logoMkI lajjA calI gyii| saba unmatta ho gaye / 96-98 / Jain Educatinternational www. j brary.org Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ panna | carita 303 jaba vasantaRtukA isaprakAra rAjya ho rahA thA, taba subhAnukumAra apane mitroMke sAtha savArI sahita vanakrIr3A karaneke liye gayA / bandI usakI stuti karate the / vasantakA vaibhava dekhaneke liye jyoM hI vaha vanameM jAkara baiThA, tyoMho vahAMpara bahutasI striyoMne jhUloMmeM baiThakara kAmoddIpaka gItoMkA gAnA prArambha kara diyaa| nAnAprakArake vikAroMse yukta, UMce aura bArIka aAvAjase manohara aura mAnI nAyaka nAyikAoMke mAnako khaNDana karanevAle, una striyoMke mukhase nikale huye manohara gItoM ko sunakara subhAnukumAra kAmake bANoMse ghAyala ho gayA / 99-203 / usakA citta curA liyA gayA-chala liyA gyaa| jaba vaha mUJchita hokara gira par3A, taba sevaka loga use satyabhAmAke mahalameM le gye| aura vahAM unhoMne usakA saba vRtAnta kaha diyaa| use acetana dekhakara satyabhAmAne bhI jAna liyA ki, merA putra aba vivAhake yogya ho gayA hai|4-5/ nidAna apane manameM bahuta derataka soca vicAra karake usane apane mantriyoMse kahA ki, tuma eka kapaTalIlA isa taraha kI raco ki, kanyAkI yAcanA karaneke liye jAno, aura isa taraha se A jAo, jisameM koI bhI na jAnane pAvai / AjJAnusAra maMtriloga gaye aura kArya siddha karake A gaye / 6-7 / unake A jAne para saba logoMne jAnA ki, satyabhAmAke putrakA vivAha ThIka ho gayA hai| maMtrI loga kanyAkI yAcanA karaneko gaye the, so le Aye haiN| subhAnukumAra bar3A puNyavAna hai|| tadanantara nagara ke bAhara eka sthAnameM usa zreSTha kanyAko guptarUpase pahu~cA dI aura Apa svayaM hathinIpara baiThakara usake lene ke liye gaI / use bhaya thA ki kahIM yaha bAta pradyumnako mAlUma na ho jAve / nidAna usa kanyA ko apanI godameM baiThAkara vaha bar3e bhArI utsavake sAtha caurAhe se hotI huI apane mahalameM le aaii| galImeMse hokara mahalake bhItara le gii| lagnakA samaya ho gayA thA, ataeva subhAnukumAra toraNake liye gyaa| vahAM dAsiyoMne usa kanyAkI jo jo mAMgalika kriyA hotI haiM, so kI / usa samaya taka ___ Jain Educauth intemational For Private & Personal use only www. a library.org Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracanna 304 Jain Educatio to vaha kanyA jaisI cAhiye vaisI thI / parantu jyoM hI pANigrahaNa kA samaya AyA, tyoMhI, usane vyAghra kA (bAghakA rUpa dhAraNa kara liyA / 10-12 / aura subhAnukumAra ko paMjeke yAghAta se aisA paTakA ki, vaha mUrchita hokara dharatI meM gira pdd'aa| aura jitane loga vahAM the, ve saba bhayabhIta hokara girate par3ate bhAge / yaha kautuka karake vyAghraveSadhArI zambukumAra ha~satA huA zrIkRSNakI sabhA meM jA pahu~cA / 13-14 / use dekhakara zrIkRSNajIko acaraja huaa| pIche unhoMne pradyumna kumAra kI lIlA samajhakara use prasannatA ke sAtha zrAzvAsana dekara biThAyA | 15 | isa caritra se zambukumArakI mAtA bar3I zrAnandita huI aura satyabhAmA madarahita hogaI lajjAke mAre usakA mukhakamala kumhalA gayA | 16 | satyabhAmAne isa ghaTanA se duHkhI hokara eka dUtako apane pitAke pAsa bhejA, aura yahAMkA saba samAcAra kahalA bhejA / use sunakara satyabhAmA ke pitAne jo ki vidyAdharoMke rAjA the, sau sundara kanyAyeM bheja dIM / so unake sAtha subhAnukumAra kA vivAha kara diyA gayA / vivAha bar3e utsava aura dhUmadhAma ke sAtha huaa| sau striyoM ko pAkara subhAnukumArako bar3A bhArI garva huaa| unake sAtha vaha rAtadina zrAnandakIr3A karane lagA // 17-19 // subhAnukumArako vivAhita dekhakara pradyumna kumAra ne zambukumAra ke liye apane mAmAkI kanyAyoM kI yAcanA kI / kyoMki logoMke muMha se sunA thA ki ve bar3I hI sundarI haiN| parantu mAmAne kanyA denese inkAra kara diyA | 20| isase pradyumnakumAra rukmaNa nareza arthAta rUpyakumAra para bahuta krodhita hue| donoM bhAI cAMDAlakA veSa dhAraNa karake kuNDanapurako gaye aura rukmaNamahArAjakI sabhA meM pahu~ce / donoMkA rUpa bahuta hI sundara thA / donoMne pinAkI (?) bajAte hue gIta gAnA prArambha kiye, so jalda hI sampUrNa logoMko mohita kara liye / rAjA rUpyakumAra to aisA prasanna huA ki, unheM manamAnA dAna deneto taiyAra ho gayA / jisasamaya loga isaprakAra raMjAyamAna hokara tanmaya ho rahe the, 1 caritra www.jaulibrary.org Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamna 305 usI samaya pradyumnakumArane rAjAke antaH purameM apanI vidyA ko bhejI, aura usake dvArA una kanyAoM kA haraNa karA liyA / pIchese Apa sabhAmeMse nikalakara aura una kanyAoMko AkAza meM le jAkara bole, he bhISmaputra rUpyakumAra ! suno ye tumhArI kanyAyeM haiN| inakA maiMne haraNa kiyA hai / maiM dvArikA dhIza zrIkRSNanArAyaNakA putra hU~ / tumane mAMgane para mujhe ye kanyAyeM nahIM dI thIM, ataevaM maiMne inheM hara( hai | aba tumheM apanI senAsahita Akara inheM mere pAsase chur3A lenA cAhiye | 21-26 / yaha sunate hI rUpyakumAra sArI senA lekara yuddha karane ke liye nikala par3A / parantu maMtrI tathA dUsare vRddha loga use samajhA bujhAkara nagara meM lauTA lAye / yuddha nahIM karane diyA / idhara pradyumna aura zambukumAra una kanyAoM ko lekara dvArikA meM A gaye / 30-31 / dvArikA meM pahu~cakara pradyumna kumArane bhI bar3A bhArI utsava karake una do sau kanyAoM kA vivAha zaMbukumAra ke sAtha kara diyaa| bhAIkA vivAha vidhipUrvaka kara cukanepara pradyumna kumAra bahuta sukhI huA / honA hI cAhiye / kAryake siddha hone para saba hI ko sukha hotA hai / 32-33 | sampUrNa logoM ke cittako haraNa karatA huA aura darzanamAtra se hI striyoMko santuSTa karatA huA pradyumna kumAra saba logoM kA prANapyArA bana gayA / kucha dinoMmeM usake rati nAmakI strIse eka anuruddha nAmakA putra huA, jo atizaya sundara thA samasta vidyAoMse zobhita hokara vaha krama kramase yauvana avasthAko prApta hogayA / 34-36 / idhara zaMbukumArake bhI sau putra utpanna hue / so kAmadeva unake sAtha aura apane putroMke sAtha icchAnusAra sukha bhogane lage / 37 / ve nadI, nada, tAlAba aura vana Adi aneka sthAnoM meM apanI striyoMke sAtha jAte the aura vahAM cintA karate hI upasthita hone vAle zreSTha sukhoM ko bhogate the / 38-36 / hemanta, zizira, vasanta, grISma, varSA aura zaradaRtuoM meM ve yathAkramase yathAyogya cintita sukhoM kA anubhava karate the / rati samaya meM kAminiyoMke cittako curAnevAle pradyumna kumAra jaba hemanta Rtu Jain Education international 77 caritra www.jalbrary.org Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 306 bAtI thI, khUba jAr3A par3atA thA, taba aise uttama sthAnameM jahAM ki havA nahIM AtI thI, zIta nahIM hotA thA, kAlAguru, kapUra aura dhUpakA garama dhuA~ vyApta rahatA thA, apanI striyoMke sAtha zrAnandakrIr3A karate aura dUsare logoM ko puNyakA phala dikhalAte the |40-43 | jaba ziziraRtu AtI thI, taba ruI bhare huai vastroMse, uSNa bhojanoMse, sugandhita vastuoM se, agni ke tApase aura rUpayauvanase unmatta huI tathA kAmavANoMse ghAyala huI striyoMke nirantara sevanase zItakA nivAraNa karake javAnIke sukha bhogate the / mAnoM ve prANiyoMko batalAte the ki ye saba sukha puNyase prApta hote haiM / 44-46 / jaba mAninI striyoMkA mAna bhaMjana karanevAlA vasanta uttamottama phUloMkI bheMTa lekara pradyumnakI sevAmeM upasthita hotA thA, arthAt jaba vasantaRtu AtI thI, taba maulasirI, kamala, campA, azoka, TesU Adi aneka vRttoM sebhUSita hue manohara vanameM jAkara sugandhita jalase bharI huI vApikAoM meM apanI pyArI striyoMke sAtha jalavihAra karate the / 47 46 / grISmaRtumeM zItala I ToMke bane hue mahaloMmeM candana, kezara, bArIka vastra, manohara zItala bhojana, pAna, tAr3ake paMkhe aura nAnAprakAra ke sugandhita padArthoM kA sevana karate hue apanI kAminiyoM ke sAtha utkRSTa bhoga bhogate the / 50 51 / aura jaba varSA Rtu prApta hotI thI, taba jahAM vAyukA vega nahIM hotA thA, aise ramaNIya tathA vizAla bhavanoM meM nRtya karatI huI striyoMke manohara gIta sunate hue puNyakA phala bhogate the / 52-53 / isIprakAra se zaradaRtu meM aneka striyA~ jisakI sevA karatI thIM, aisA pradyumna U~ce 2 mahaloMmeM rahakara gannA, dhAnya, mUMga, tAlAboM kA jala aura rAta ko candramA kI cAMdanIkA sevana karate hue logoMko puNyakA phala dikhalAte the / 54-55 / sArAMza yaha hai ki pradyumnakumAra chahoM RtuoM meM icchAnusAra sukha bhogate the / pradyumnakumArake mastakapara zveta chatra rahatA thA aura manohara caMvara durate the / vidvAna loga, devoMke samUha, vidyAdhara aura bhUmigocarI rAjA snehake bhArase vazavartI huye unakI sevA karate the / baMdI For Private Personal Use Only Jain Educatie international caritra www.jahelibrary.org Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna caritra 307 jana "jaya jaya" Adi mAMgalika zabdoM aura stutimayI vAkyoMse prabhAva pragaTa karate the aura siyAra sAraMgI bINA Adi bAje unheM prasanna karate the / 56-58 / he bhavyajanoM ! tumheM ina saba sukhoMko puNyake phala samajhakara pApakArya karanA chor3a denA cAhiye, aura dharmakA saMgraha karanA cAhiye / 56 / pradyumnakumArane apanI kAmavatI striyoMke sAtha bahutase dhanakA bahutase vaibhavakA aura bahutase bhAI bandhuoMkA sukha upabhoga kiyaa| saMsArameM jitane bhI sArabhUta sukha the, ve saba unheM prApta ho gaye / kyoMki unakA puNya bahuta prabala thaa| aura tInoM lokoMmeM aisA koI bhI padArtha nahIM hai, jo puNyase prApta na ho sakatA ho / 60-61 / tathA pApase, koI duHkha nahIM haiM jo nahIM bhogane par3ate hoN| aise loga pApa karane hI se hote haiM, jo apanA peTa bharaneke liye hI rAtadina ciMtita rahate haiM, vastra aura bhojanake binA dharatImeM par3e rahate haiM, zarIra chila jAtA hai, dUsaroMke ghara naukarIcAkarI karate haiM, rUpa lAvaNyarahita hote haiM, dIna hote haiM, bina bAndhavoMke hote haiM, dhUpa aura vAyukI sardI garmI sahA karate haiM, bhAI bandhuoMkI niMdA aura jagaha 2 tiraskAra sahate haiM / 62-64 / isaprakAra pradyumnakumAra pUrvapuNyake phalase prApta hue nAnAprakArake paMcendriyajanya sukhoMkA anubhava karate the| unhoMne jo sukha bhoge, unakA varNana karaneke liye bRhaspatike samAna aisA kauna vidvAna hai jo samartha ho ? dharmase sukha, nirmala sajjanatA aura saumyatA prApta hotI hai, aisA samajhakara bhavya. janoMko nirantara hI jina dharmakA sevana karanA cAhiye / 65-267 / / iti zrIsomakIrti bhAcAryakRta pradyumnacaritra saskRtaprandhake navIna hindIbhASAnuvAdamai pradyumna ke puNyaphalakA varNana karane vAlA bArahavAM sarga samApta huaa| * dUsarI mUla pratimeM yaha zloka nahIM hai, aura bArahaveM sargakI samApti bhI yahAM nahIM hai| pahalI pratimeM jahAM terahavAM sarga samApta huA hai vahAM dUsarI bArahavAM samApta huA hai| isa taraha eka sargakA antara par3a gayA hai| Jain Educat International For Privale & Personal Use Only www.Melibrary.org Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna caritra atha trayodazaH srgH| zrIkRSNanArAyaNa, vidyAdhara aura manuSya jinakI sevA karate the aise jarAsaMdha rAjAko yuddha meM | mArakara aura sudarzana cakra prApta karake niSkaMTaka rAjya karane lge| kauravapAMDavoMkA bhArata yuddha bhI ho cukA / usameM kauravoM kA kSaya hogyaa| isake pazcAt zrIkRSNamahArAjake rAjyakAlameM jo kucha vRttAMta huA, so saba yahAM para varNana karate haiN;-11-3|| eka dina zrIkRSNajI baladeva tathA pradyumnakumAra Adike sAtha sabhAmeM virAjamAna the, sabhA bhara rahI thI, itanemeM zrIneminAtha bhagavAna apane mitroMke sAtha jo ki unake sAtha eka hI samaya meM utpanna hue the, zrA pahu~ce, unheM dekhate hI jinabhagavAnakI bhakti karane vAle sAre subhaTa uTha khar3e hue| zrIkRSNajIne baiThaneke liye utkRSTa siMhAsana diyA, so jinabhagavAna bar3e bhArI harSase baiTha gye| siMhAsana nArAyaNake bilakula samIpa rakhA huA thaa| jaba sava rAjA loga yathAkramase baiTha gaye, taba zUravIroMke balakI carcA calane lgii|4-7|| kaI eka subhaTa bole, mahArAja vasudeva bar3I bhArI zaktike dhAraNa karanevAle haiN| koI pAMDavoM ke balakA varNana karane lgaa| koI kahane lagA, yaha pradyumnakumAra nizcayase bar3A balavAna hai| kisIne zambukumArakI prazaMsA kI aura koI bhAnukumArakI kIrti gAne lgaa| kisIne kahA, nahIM; zrIkRSNajo bar3e balavAna haiM / unake samAna pRthvIpara na koI vIra huA hai aura na hogaa| aura kisIne balabhadrajI ke balakI prazaMsA kii| sArAMza yaha ki, jisake cittameM jisakI zUravIratA jamI huI thI, sabhAmeM usane usakI prazaMsA kii|8-11| sabakI kIrti sunakara baladevajI mastaka hilAte hue bole, are mUkhoM ! tuma dUsare zUravIroMkI kyA prazaMmA kara rahe ho ? jahAM zrIneminAtha tIrthaMkara svayaM virAjamAna haiM vahAM dUsare zUravIroMkI prazaMsA karanA yogya nahIM hai / meruparvata aura sarasoMke dAnoMmeM jitanA antara hotA ___www.jndibrary.org Jain Educa interational Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carita hai, ThIka utanA hI antara zrIneminAthameM aura saMpUrNa zUravIroM meM hai ! jaba saMsArameM unake samAna zUravIra tathA zreSTha subhaTa dUsarA koI hai hI nahIM, taba hama, zrIkRSNa athavA dUsare to kisa ginatImeM haiM ? / 12-15 / isaprakAra jaba baladevajIne bArambAra prazaMsA kI, taba zrIneminAthajI lajjAse nIcekI ora dekhane lge|16| usa samaya zrIkRSNajIne neminAthajIse musakarAte hue kahA, prAyo, hama aura zrApa yahIM para mallayuddha kreN| aisA kahakara zrIkRSNajI dhotIkI kAMcha kar3I bAMdhakara khar3e hogaye / yaha dekha kara nemikumAra bole, yaha kArya sajjanoMke yogya nahIM hai / hAM ! yaha merA paira jo siMhAsanapara rakkhA huA hai, yadi Apa uThAkara alaga kara deveM, to he janArdana ! samajha lenA ki, maiM Apase saba yuddhoMmeM hAra cukA / 17-16 / jinendrakumArake ye vacana sunakara zrIkRSNajI kamara kasakara uThe, aura bar3e bhArI vegase apanI sArI zakti lagAkara usa vIraziromaNikA paira haTAne lage; parantu jIta nahIM sake / paira nahIM haTA, taba balavAna zrIkRSNajIne krodhita hokara phirase prayatna kiyA, parantu isabAra bhI unakA paira jarA bhI na TasakA / isase ve bar3e hI vyAkula hue| bhAIko khedakhinna dekhakara nemikumArane kahA, he janArdana ! pairako jAne do, yaha mere bA~yeM hAthakI kaniSThikA (choTo uMgalI) hai, isIko claao| taba zrIkRSNajI phira bhI sArI zakti lagAkara apane donoM hAthoMse usa uMgalIpara jhUma gaye / parantu kucha phala nahIM huaa| nemikumArane vinodase UMcA hAtha uThA kara unheM jhUlA jhulA diyA / 20 27 zrIkRSNajI isa lIlAse kheda khinna to ho gaye the, unheM krodha bhI AyA thaa| parantu usa samaya ve use dabAkara ha~sate hue bole, "hamAre bhAIkA pracaNDa bala dekho ! inake balakA kyA pAra hai ? aura phira apane mahaloMmeM cale gye| nemikumAra bhI svajana mitroM ke sAtha apane sthAnako cale gaye / 28-29 / zrIkRSNajI cale to Aye, parantu unakA kheda dUra nahIM huaaa| unheM ciMtA huI ki zrInemikamAra bahuta balavAna haiM / ve merA rAjya chIna leMge / tatkAla hI eka nimitta zAstra jAnanevAlA jyotiSI www. Jain Edalen interational elibrary.org 5 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra bulAyA gyaa| zrIkRSNa aura baladevajIne ekAntameM lejAkara usase zrInemikumArakA saba vRttAMta puuchaa| usane kahA he nArAyaNa ! vyartha hI ciMtA mata kro| zrInemikumAra rAjya nahIM kreNge| ve jaldI hI dIkSA leNge| jIvoMkA vinAza dekhakara ve rAjya aura paricchedako chor3a deMge aura giranAra parvatapara jAkara mokSa prApta kareMge, isameM sandeha nahIM hai / 3033 / vasanta RtukA uttama samaya thA phuNcaa| amarAI maura gaI / kokilAoMke zabda sunAyI par3ane lge| nagAroMke zabdase saba logoMkI vasantake zrAgamanakI sUcanA dekara zrIkRSNajI vanakrIr3Ake liye jAneko utsuka hue| pahale unhoMne apanI rAniyoMke pAsa jAkara unheM zrIneminAthake viSayameM kucha izArese samajhAyA aura phira hAthIpara car3hakara bahutase sevakoMko lekara vanako gamana kiyaa|34-36| unake cale jAnepara zrIkRSNakI satyabhAmA rukmiNI Adi rAniyoMne zrInemikumArake samIpa jAkara kahA, he jinarAja ! uTho, isa vasantake samayameM tumheM ramaNa karaneke liye vanako calanA caahiye| tumhAre bhAI (zrIkRSNa) to kabhIke cale gaye haiN| sunakara unhoMne kahA, merA jAnA ucita nahIM hai, maiM nahIM jaauuNgaa| parantu rukmiNI Adi rAniyoMne nahIM mAnA, ve unheM jabardastI vanameM livA le gaI / 37-39 / zrIkRSNajI usa vana meM pahale hI se pahu~ca gaye the| gopiyoMke sAtha bahuta samaya taka krIr3A karate 2 jaba unhoMne nemikumArake AnekA samaya nikaTa samajhA, taba kisI dUsare vanako cale gaye aura jAte samaya zrIneminAtha ke viSayameM gopiyoMko kucha sikhAvana de gye| unake cale jAne para gopiyAM nemikumArake sAtha manohara krIr3A karane lgiiN| koI kezara ulIcane lagI, koI candana DAlane lagI, koI picakArI mArane lagI, aura premake bhArase unmatta huI aneka sundariyAM vRkSake phUla tor3aneke misase neminAthako apane kucoMke zrAghAtase tAr3ita karane lgii|40-42| isaprakAra zrIkRSNajIkI gopiyoMne aura rAniyoMne apane devarake sAtha lajjArahita hokara bahuta Jain Educal international www.jadrjebrary.org Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra | samaya taka hAsya kiyA aura hAvabhAvapUrvaka jala krIr3A Adi lIlAyeM kii| antameM zrInemikumArane vApikAse nikalakara apanI jalase bhIgI huI dhotI utAra dI aura jAmbuvatI se kahA, he devI ! tuma yaha merI dhotI nicor3a do| isase jAMbuvatI bar3I ruSTa huii| vaha bolI, tuma bar3e mUrkha ho, tumheM mujha para aisI AjJA nahIM calAnA cAhiye kyoMki maiM zrIkRSNamahArAjakI rAnI hU~ / yadi isaprakAra Adeza karanekI tumhArI icchA rahatI hai, to kisI uttama kanyAkI ma~ganI karake vivAha kyoM nahIM kara lete ho ! aisA kAma karanekI AjJA to mujhe mere svAmI bhI kabhI nahIM dete haiM jo tIna khaNDake svAmI haiM, aura sudarzana nAmaka cakrako hAthase phirA sakanemeM samartha haiM tathA jinhoMne sAraMga nAmaka dhanuSako khIMcakara golAkAra kara diyA thA aura nAgazayyApara ArUr3ha hokara pAMcajanya nAmaka zakhako bajAyA thaa| jAMbuvatIke ye uddhatatAke vacana sunakara neminAtha ruSTa ho gaye / 43-50 / rukmiNIne usako rokA ki, arI duSTanI ! aisA mata kaha / isa sacarAcara tIna lokameM inake samAna koI balavAna nahIM hai| aisA kahakara rukmiNIne usa dhotIko lekara svayaM nicor3a dii| parantu nemikumAra zAnta nahIM hue| ve jAMbuvatIkA garva jAnakara yAyudhazAlAmeM phuNce| bar3e krodhase usakA daravAjA kholakara bhItara gaye aura cakra tathA dhanuSa lekara nAgazayyA para car3ha gaye / phira unhoMne usa dhanuSako golAkAra karake sokA mardana karake aura cakrako phirA karake zaMkhako apanI nAsikAke surase bjaayaa| usake pracaMDa zabdoMko sunakara zrIkRSNa jI daur3e huye Aye aura zrInemakumiArako ukta avasthAmeM dekhakara bole, he jinezvara ! Apane na kucha strIke vAkyase ruSTa hokara yaha kyA karanA prArambha kiyA hai ? uTho aura krodhako chor3a do| aisA kahakara zrIkRSNajI bhagavAnako vahAMse uThAkara bhalI bhA~ti santuSTa karake apane mahaloMmeM le gaye. aura vahAM bar3e Adara se unheM bhojanAdi karAke cintA karane lage ki aba kyA karanA caahiye|51. 57 / phira saba kAraNa samajha karake ve zivA devIke mahala meM gaye aura unheM namaskAra karake vinayapUrvaka Jain Educate www.indibrary.org. Interational Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanna * 312 bole, he mAtA ! zrInemikumArajI javAna ho gaye haiM, vivAhake yogya ho gaye haiM, tuma abhI taka unakA vivAha kyoM nahIM karatI ho ? isakA kyA kAraNa hai ? zivAdevIne uttara diyA, he janArdana hamAre vaMza to tumhIM sabase pradhAna ho, phira isa viSaya meM mujhase kyA pUchate ho ? yaha saba kartavya to tumhArA hI hai / yaha sunakara nArAyaNa apane mahalako lauTa Aye / 58-61 / mahala meM Akara zrIkRSNajIne pahale baladevajI ke sAtha isa viSaya meM vicAra kiyA aura rAjA ugrasenake yahAM jAkara unase unakI zreSTha kanyA kI ma~ganI kI / phira vahA~para kucha kapaTa racakara ve apane arrata, tathA neminAtha bhagavAna ke vivAhakA utsava karane lge| usI samaya unhoMne samasta yaduvaMzI aura bhojavaMzI Adi rAjAoM ko bulavAyA, so ve saba apanI apanI striyoM ke sahita dvArAvatI nagarI meM pahu~ce / 62-64 / jagaha jagaha yAdavoMkI striyAM nRtya karane lagIM, taba vitata yadi bAjoM ke samUha jagaha 2 bajane lage, ghara ghara vicitra 2 prakAra ke baMdhanavAre ba~dha gaye aura maMDapa khar3e ho gaye / aisA koI bhI ghara nahIM dIkhatA thA, jisameM kucha utsava na hotA ho / zrInemikumAra kA mardana ubaTana karake snAna karAyA gayA aura phira striyoMne unheM nAnA prakAra ke zRMgAra karAye, aura maMgalagIta gAye / 65-67 / vahAM ugrasena mahArAjake ghara bhI khUba utsava hone lage / unhoMne bhI apane svajanabandhuyoMko bulAye, mo ve saba jUnAgar3hameM yA pahu~ce / isa taraha donoM ghora prAnanda hI zrAnanda dikhane lagA / jisameM zrIneminAtha tIrthaMkara sarIkhe vara aura trailokyasundarI rAjImatI sarIkhI kanyA hai, usa vivAha utsavI aura adhika prazaMsA kyA kI jAve ? | 68-69 | tadanantara ugrasenane varako livAneke liye uttama 2 savAriyAM lekara apane bahuta se acche 2 aria uttamottama bhUSaNoMse saja dhaja karake bheje / so ve saba Anandake sAtha samudravijaya ke ghara para pahu~ce / unakA yAdavoMne khUba satkAra kiyA aura yAdavoMkI striyoMne unheM gAyana bhojanAdise prasanna Jain Educan International caritra www.telibrary.org Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna caritra kiyaa| isake pazcAt ve nAnAprakArake vAhanoMke sahita bArAtakesAtha ho liye| zivAdevI, devakI, rohiNI, satyabhAmA, rukmiNI, zrAdi saba rAniyoMne dvArikAmeM hI saba maMgala vidhAna kiye arthAt ve barAtake sAtha nahIM cliiN| jisa samaya maMgala AratI utArI jArahI thI, usamamaya zivAdevIkI aor3hanI dIpakase lagakara jalane lagI mAno sabako rokaneke liye hI vaha jalane lagI ki, yaha mahotsava mata kro|70-74| isI prakArase jaba zrInemikumAra sthapara ArUr3ha hue taba billI rAstA kATakarake Age calI gii| parantu yaha apazakuna jAnakara bhI ve Thahare nahIM, cala par3e / calate samaya bAjoMke ghoSase, bandI janoMke jaya 2 zabda se aura suhAgina striyoMke maMgala gItoMse bar3A ho kolAhala huaaa| varake sAtha sAtha samudra vijaya, vasudeva, baladeva, zrIkRSNa, pradyumna, bhAnu, subhAnu Adi aneka rAjA calane lge| java toraNa ke samIpa paha~ce, taba nemikumAra yAcakajanoMko yatheccha dAna dene lge| usa samaya jharokhemeM baiThI huI rAjI matIne unheM dekhA / usakI sakhiyoMne batalAyA ki, jinake Upara chatra camara dura rahe haiM ve hI zrInemikumAra haiN|75-76| toraNake dAhine aura bAMyeM aurake sthAnoMmeM aneka pazu baMdha rahe the| ve atizaya dInatAse bhare hae zabda karate the| nemikumArako bhI unake zabda suna pdd'e| usIsamaya bahutasI striyAM ugrasenake mahalase maMgala kalaza liye hue koI ucita kriyA karane ke liye AI thiiN| jIvoMke zabda sunakara dayA. mUrti nemikumArane yahAM vahAM dekhakara sArathIse pUchA, rAjAne yaha jIvoMkA samUha kisa kAraNa bAMdha rakkhA hai ? mujhe zIghra batalAyo / sArathI bolA he nAtha ! suno ye saba pazu Apake liye tathA Apake vivAhake liye ikaTThe kiye gaye haiM ! aAja aAdhI rAtako ye saba mAre jaaveNge| aura sabere Apake satkArake liye inakA bhojana taiyAra kiyA jAvegA, jisako saba yAdava loga khaaveNge| ye saba zrIkRSNa jIkI AjJAse bAMdhe gaye haiN|80.85| sArathIke vAkya sunakara zrInemikumAra apane hRdaya meM cintavana Jain Educe international For Privale & Personal Use Only www. l ibrary.org Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karane lage ki 'yaha gRhabandhana-gRhasthamArga pApakA kAraNa hai| ye jIvoMke ghAta karanevAle duSTa loga isa hiMsA karma se usa narakameM par3eMge, jahAM ki bar3I bhArI vedanA hotI hai / isa niraparAdhI pazuoMko | jo becAre jaMgaloMmeM rahate haiM, aura ghAsa khAkara apanA samaya vyatIta karate haiM, ye kyoM mArate haiM / jo zUravIra kAMTe na laga jAve, isa bhayase pairoMkI rakSAke liye jUte pahanate haiM, ve hI pApI dayArahita hokara apane bANoMse jIvoMko kaise mArate haiM, ? isa utsavase jAna liyA ki, vivAhakA phala saMsAra bar3hAnA hai| pApoMke prAraMbha karanevAle asAra saMsArako dhikkAra hai|8610' aisA vicAra karake zrInemikumArane sthako calAyA aura jitanepazu bAr3emeM ghire hue the, jAkara una sabako hI chor3a diyaa| zrIneminAthako jAte hue dekhakara loga bahuta aAkula hue| zrIneminAtha vahAMse calakara laukAntika devoMke sAtha dvArikAmeM pahu~ca gaye arthAt usI samaya lokAntika deva bhI apane niyogakI pUrtike lie A gaye / bhagavAnako calate samaya zrIkRSNajI ne bahuta rokA ki, he mahAbala ! Thaharo, aura vivAha karo ! jisameM merA kalaMka miTa jAve / mAtA pitA ne bhI isIprakArase bArambAra rokaa| parantu kucha phala nahIM huaa| bhagavAna una sabako sambodhita karake siMhAsanapara virAjamAna hogaye / / 1-64 / bhagavAnake vairAgyase indrakA Asana kampAyamAna huA isaliye ve bhI jinabhaktike prerita hue dvArikAmeM Aye aura unhoMne bar3e bhArI utsava ke sAtha bhagavAnakA abhiSeka kiyA, sugandhita malayAgara candanase anulepana kiyA, kalpavRttoMke pArijAtAdi phUloMse pUjana kiyA, aura saikar3oM stutiyoMse stavana kiyaa| isake pazcAt solaha prakArake AbharaNoMse zobhAyamAna zrI jinendrabhagavAna svayaM calakara zivikAmeM (pAlakImeM) ArUr3ha hue| usa pAlakIko pahale to sAta paiMDa taka rAjA lekara cale aura phira devagaNa AkAzamArga se le gaye dvArAvatIke loga tathA aura bhI jo vidyAdhara tathA bhUmigocarI the, ve saba zivikAke pIche pIche raivataka parvata arthAt giranAra parvatakI www. Jain Educ library.org international Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra ora cale / idhara jaba rAjamatIne sunA, taba vaha bhI padapada para nAnAprakArase aAkrandana karatI huIvilApa karatI huI pIche 2 clii|95-100| jina bhagavAnane raivataka parvatapara pahu~cakara use saba borase dekhA, phira sahasrAsravanameM jAkara unhoMne mahAna sAhasa kiyaa| arthAt mastakake sAre kezoMko unhoMne pAMca muTThiyoMse loMcakara ukhAr3a liyA aura "namaH siddha bhyAH" aisA kahakara sampUrNa prAbharaNAdika chor3a diye / sura asuragaNa dhanya 2 kahakara stuti karane lge| isaprakAra jinendradeva munIMdra ho gaye, aura dhyAna lagAkara eka sthAnameM sthira ho rahe / unake sAthameM eka hajAra rAjAoMne bhI dikSA le lii| ve bhI saba muni hokara tapa karane lage / 1-3 / bhagavAnane jo mastakake keza ukhAr3e the, unheM indrane kSIramAgarameM le jAkara giraaye| isa prakAra tIsarA tapakalyANaka karake indra apane sthAnako calA gayA / / / jina bhagavAnane tIsare dina dhyAnase uThakara aura dvArikAmeM zrAkara brahmadattake yahAM pAraNA kiyaa| khIrake bhojanase vidhipUrvaka pAraNA ho jAnese devoMne brahmadattake ghara yathAkramase pAMca AzcayoM kI varSA kii| isake pazcAt yogirAja bhagavAna raivatakaparvatapara lauTa Aye aura phira ghAtiyA karmoM kA kSaya karaneke liye dhyAna lagAkara virAjamAna hue / 5.7 / udhara vilApa karatI huI aura neminAthakA dhyAna karatI huI rAjImatI apane gharako lauTI! jaba vaha dekha cukI ki, bhagavAna dIkSita ho gaye, taba usane bhI apane manameM saMyama lenekA spaSTa nizcaya kara liyaa| ghara Anepara use pitAne samajhAyA ki, beTA! aba tU duHkha mata kara / maiM kisI dUsare rAjAke sAtha terA pANigrahaNa karA duuNgaa| parantu rAjImatI bolI, pitA ! maiM zrInemikumArako chor3akara dUsare puruSako Apake samAna samajhatI hU~ arthAt aura saba mere pitAke tulya haiN| nemikumArake sivAya merA koI pati nahIM ho sktaa| yaha sunakara ugrasena duHkhI hokara raha gaye / rAjImati bhI neminAthakA dhyAna karatI huI dina vyatIta karane lgii|8-11| udhara Jain Educate temational For Private & Personal use www.jabrary.org Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna caritra ___ 316 zrIneminAtha yogI dhyAnameM sthira ho rahe / unhoMne AtmAmeM zrAtmAkA dhyAna karate hue kSapakazreNI para ArohaNa kiyaa| aura usa dhyAnake prabhAvase jalda hI ghAtiyA karmoM ko naSTa kara diyA / jJAnAvaraNI, darzanAvaraNI, mohanIya aura antarAya karmoM kA vinAza hote hI loka aura alokakA prakAza karane vAlA kevalajJAna utpanna ho gyaa| yaha dhyAnastha honeke 56 dina pIche huaa|12-13|| kevalajJAnake prabhAvase indroMke Asana kampAyamAna hue| usase unhoMne jAna liyA ki, zrIneminAtha bhagavAnako kevalajJAna utpanna huA hai / ataeva ve vimAnoMpara tathA nAnAprakArake bAhanoMpara aArohaNa karake dundubhIke zabdoMse dazoMdizAoMko pUrita karate hue, phUloMkI varSA karate hue aura devAMganAoMkA nRtya karAte hue raivataka parvata para Aye / 14-16 / taba taka indrakI AjJAse kuverane sarva lakSaNoMse lakSita aura manake haraNa karanevAle samavasaraNakI racanA kii| pahale pRthvIse pAMca hajAra dhanuSa Upara eka lambI caur3I pIThikA banAyI jisakI bhUmikA vajrakI banI huI thI, aura jisake cAroM ora bIsa hajAra sIr3hiyAM thii| isa pIThikAke Upara ratna suvarNa grAdise bane hue tIna prAkAra arthAt | koTa the, aura cAra mAnastambha the| inake sivAya khAI, puSpavATikA (bAgIcA) nATakazAlA, vana, vedikA, bhavana aura nirmala jalase bhare hue sarovara the pIThikAke ThIka bIca meM eka tIna siMhAsanoMvAlA kalyANarUpa siMhAsana thA, jisake cAroM ora azokavRkSa Adi pAThoM pratihAya the| nigranthamuni tathA zrAvaka zrAdise bhare hue bAraha koThe the| aura bahutase stUpa the vahAMkI saba pRthivI ratnamayI thii| siMhAsana ke Upara jinendra bhagavAna virAjamAna the| unake Upara 64 cavara darate the aura mastakapara tIna chatra zobhAyamAna the| sura aura asura unakI vandanA karate the aura unake brahmadatta Adi gyAraha gaNadhara the| isaprakAra indrakI AjJAse samavasaraNa kI racanA huI / 17-25 / ___ zrI jinabhagavAnako kevalajJAna huA hai, aisA sunakara dvArAvatIke samasta loga vandanAke liye aaye| Jain Ed o n International wwLinelibrary.org Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamna 317 kRSNa, samudravijaya, Adi yAdava zivAdevI, devakI devI, rukmiNI, satyabhAmA Adi rAniyAM aura ugrasenAdi anya saba rAjA loga bhI Aye / samavasaraNako dekhakara sabako bar3A acaraja huA / saba loga tIna pradakSiNA dekara, bhAvapUrvaka stuti karake, namaskAra karake, aura vidhipUrvaka pUjA karake manuSyoM ke koThe meM yathAsthAna baiTha gye| rAjImatI bhI pAMcahajAra striyoMke sAtha samavasaraNa meM AI aura bhagavAna ko namaskAra karake dIkSita ho gii| jitanI striyAM yAryikA huI thIM, rAjImatI una sabakI mahattarA arthAt svAminI ho gaI / 26-31 / isake pazcAt sunane kI icchA karanevAle logoMke liye zrIvaradatta gaNadhara jinabhavAnase bole, prabho ! bhavyarUpI cAtakako santuSTa karaneke liye dharmarUpI meghako pragaTa kro| ye prANI anAdikAla se mithyAtvako tRSA atizaya pIr3ita ho rahe haiM / taba meghake svarUpako dhAraNa karane vAle jinendradeva bhavyarUpI cAtakoM ke liye saptabhaMgamayI, atizaya gambhIra aura madhura vANI bole / usa vANImeM cAroM anuyoga, bArahoM aMga, ratnatraya aura sAtoM tatvoM kA sAra tathA svarUpa thA / 32-35 / bhagavAna bole, saMsArake bhramaNakA naSTa karanevAlA dharma do prakArakA hai, eka muniyoMkA aura dUsarA gRhasthoM kA / jisameM se digambara muniyoMkA cAritra teraha prakArakA hai| pAMca mahAvrata, pAMca samiti aura tIna gupti | isake sivAya muniyoMke aTThAIsa mUlaguNa, hajAroM (84 lAkha) uttaraguNa, aura pratidina karane yogya chaha chaha Avazyaka karma haiN| muni isa prakArake nirmala cAritrakA pAlana ara motake zAzvat sukhako prApta karate haiM / 36-40 / aura gRhasthoMkA cAritra bAraha prakArakA hai / pAMca aNuvrata, tIna guNavata, aura cAra zikSAvrata / zrAvakoM ke yahI bAraha vrata kahalAte haiM / bhavyajanoM ko ye uttama zrAvakoM ke AcAra samyagdarzana, samyakjJAna aura samyak cAritrarUpa ratnatraya ke sahita nirantara pAlanA caahiye| muniyoMke samAna gRhasthoM ke bhI mUlaguNa hote haiM / ve ye haiM, madya, mAMsa, madhu, aura Jain Educatio International 80 caritra www.jehelibrary.org: Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamna 318 pAMcaprakAra ke udumbara phaloMkA tyAga / inake sivAya gRhasthoMko binA jAne hue bartana meM bhojana nahIM karanA cAhiye, bure phala, bure phUla, bAjArakA ATA tathA kandamUlAdi tyAga karanA cAhiye / makkhana sarvathA chor3ane yogya hai / aisA anna jisapara phUla phaphUMdA yA gayA ho, tathA jo dvidala ho, arthAt gorasa (dUdha dahI tathA bAlase) milA huA do dAloMvAlA ho, nahIM khAnA cAhiye, kyoMki vaha anantakAya hotA hai arthAt usameM ananta jIvoM kI rAzi hotI hai / 41-45 // kAMjI, takra (bAla-maThA) aura pakA huA zAka ye do dinake rakkhe hue nahIM khAnA cAhiye, kyoMki inase zrahiMsAtratameM atIcAra lagatA hai / vivekI zrAvakoMko camar3eke bartana meM (kuppe vagairaha meM ) rakkhe hue ghI tela, aura jalako grahaNa nahIM karanA cAhiye / kyoMki inake grahaNa karanese mAMsakA doSa lagatA hai / 46-47 / tatkAlakA gAlA huA doSa rahita prAsuka jala pInA cAhiye / binA jAnA huA phala bhI nahIM khAnA cAhiye / mithyAtvako aura sAtoM vyasanoMko dUrahIse tyAga kara denA cAhiye / rAtakA bhojana aura dinakA maithuna tyAjya hai / kuguru, kudeva, kuzAstra aura kudharma jo saMsAra ke bar3hAnevAle hote haiM, unakA kabhI manameM bhI cintavana nahIM karanA cAhiye / buddhimAnoM ko devapUjA, gurusevA, svAdhyAya, saMyama, tapa, aura dAna ye karma pratidina karanA cAhiye / tIna loka meM sabase durlabha padArtha jinadevakA kahA huA dharma hai / |48-51 | jinendra bhagavAnakA yaha dharmopadeza sunakara vahAM jitane manuSya tathA deva the, atizaya santuSTa hokara bhagavAnako namaskAra karane lage / vAditroM kA ghoSa, dhaura gItoMkI madhura dhvani hone lagI / arita sunakara kitane hI bhavyoMne dIkSA le lI, kaiyoMne jinendrakI pUjA kI tathA kaiyoMne mauna yAdikA niyama dhAraNa kiyA, kisIne samyaktva aura kisIne aNuvrata grahaNa kiye| isa taraha apane 2 bhAvoM ke anusAra bhagavAna ke vAkyoMkI preraNA se aneka bhavyoMne aneka prakAra ke niyama liye / 52-55 / isa upadeza se karor3oM manuSya, deva, aura asura saMbodhita hogaye aura namaskAra karake apane 2 caritra www.library.org Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carita 316 | sthAnako cale gaye / isIprakArase saba yaduvaMzI bhI jinabhagavAnako praNAma karake dvArikA nagarIko lauTa gaye aura jinadharmameM rata ho gye| jinabhagavAnakI carcA karate hue agaNita bhavyajIva pratidina Ate the aura unheM namaskAra karate the / 56-58 / isake anantara zrIneminAtha tIrthaMkara raivataka parvatase vihAra karaneke liye utre| unake sAtha deva aura asuroMkA samUha bhI claa| jisa samaya bhagavAna calate the, usa samaya unakI bhaktikI preraNAse vAyukumAra zrAge 2 tRNa tathA kAMToMko ur3Ate jAte the aura meghakumAra gandhodakakI varSA karate the| jahAM jahAM bhagavAnake caraNa par3ate the vahAM 2 devagaNa soneke kamaloM kI racanA karate the| jisa sthAnameM bhagavAna gamana karate the, usake cAroM ora AThasau kozataka subhikSa rahatA thA, arthAt kahIM akAla nahIM par3atA thaa| kisI jIvakA ghAta nahIM hotA thaa| zIta, AtApa, pIr3A, choTe choTe upadrava Adi kucha bhI nahIM hote the| jahAM jahAM jinendradeva calate the, devagaNa aAge Age jaya jaya zabda karate jAte the| zAli aAdi dhAnyoMse pRthvI khUba harI bharI sohatI thI, saba dizAyeM nirmala rahatI thiiN| manda sugandha pavana calatI thI indrakI AjJAse devagaNa sampUrNa logoMko jinezvarakI vandanAke liye bulAte the| Age 2 pApakA kSaya karanevAlA, jinadharmakA prabhAva pragaTa karanevAlA aura mithyAtvako naSTa karanevAlA dharmacakra calatA thA / 56-67) isa prakArase jinendradevakA sArI pRthvImeM vihAra huA / jahAM 2 unakA gamana hotA thA, vahAM vahAM ve kalyANakArI upadeza dete the| mahArASTra, tailaMga, karNATaka, dravir3a, aMga, baga (baMgAla), kaliMga, sUrasena, magadha (bihAra), kanUja (kannoja), kuMkaNa (koMkaNa), saurASTra (soraTha), uttara, mAlavA, gujarAta, pAMcAla (paMjAba) aura mahezvara Adi aneka dezoMko saMbodhita karake ve bhadilapura nagarameM padhAre vahAM alakAke gharameM vasudeva mahArAjake tIna yugala (jor3I) arthAt chaha lar3ake the, jinheM kaMsake upadravake mAre deva rakha Aye the| bhagavAnake vahAM pahu~canepara ve bhI samavasaraNameM aaye| ye chahoM lar3ake yuvA Jain Educatie intemational www.jagelibrary.org Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ the aura pratyekane battIsa 2 zreSTha striyAM vivAhI thiiN| bhagavAnakA upadeza sunakara ukta yuvAoMko aisA ___ pradyumna || | vairAgya huA ki saboMne tatkAla hI jinadIkSA le lii| paThana pAThana dhyAna, yoga, pAraNA, proSadha Adi 320 saba hI kArya ve chahoM bhAI eka sAtha karane lge|68-75| unako saMbodhita karake jina bhagavAna phira raivataka parvatapara Agaye / sAtha hI zrIkRSNa zrAdi yaduvaMzI puruSa aura unakI satyabhAmA Adi striyAM bhI samavasaraNameM aaii| bhagavAnako namaskAra karake aura bhaktipUrvaka pUjA karake ve saba manuSya deva asura Adi apane 2 koThoMmeM yathAsthAna baiTha gye| usa samaya jinarAjane bhavyarUpI pyAse cAtakoMke liye dharmake svarUpakA nirUpaNa kiyA, jise sunakara saba hI loga santuSTa hue / avasara pAkara devakI mahArANIne jo ki eka ghaTanAse vismita ho rahI thIM, bar3I vinayake sAtha pUchA, he bhagavan ! Aja mere ghara do muni Aye the, so unhoMne vidhipUrvaka kaI bAra aAhAra liyaa| ve donoM muni eka hI dina mere ghara tIna bAra bhojanake liye Aye aura maiMne unheM putrake mohase bhaktike sAtha tIna hI bAra bhojana karA diyaa| so jinabhagavAnake zAsana meM jo digambara muni ho jAte haiM, kyA ve eka hI dinameM kaI bAra AhAra lete haiM ? isake javAbameM bhagavAnane kahA ki digambara muni bAra bAra bhojana nahIM karate haiM, yaha ThIka hai, parantu tumhAre yahAM jo tIna bAra bhojana ko Aye, ve jude jude tIna yugala muni the| aura yathArtha meM ve chahoM bhAI haiM, jinakI janmake samaya devoMne le jAkara unakI rakSA kI thii| bhagavAnakI bANI sunakara devakI mahArANIne kuTumba sahita uThakara chaha muniyoMko namaskAra kiyA 76-86 / bhagavAnakI vANIse muniyoMkA saba sandeha dUra ho gyaa| mAtA aura chahoM beTe paraspara apanI 2 vArtA karane lge| zrIkRSNajIke sage bhAiyoMko (muniyoMko) dekhakara sampUrNa yAdava prasanna hue| usa saMgamameM bar3A bhArI harSa huaaa|87-88| tatpazcAt satyabhAmA prAdi pAThoM paTarAniyoMne apane 2 pUrvabhavoMkA vRttAMta pUchA aura tadanusAra | - - Jain Educatiemational Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra ___ prAmna sne 321 jinabhagavAnane una sabake bhavoMkA varNana kiyaa| unheM sunakara saba yAdava loga santuSTa hue aura phira apane 2 ghara cale gaye jinendra bhagavAna bhI phirase vihAra karaneke liye nikale / aura aneka dezoMko sambodhita karanemeM tathA bhavyajIvoMko mokSa prAptike liye jinadIkSA denemeM tatpara hue|89-91|| jo bhavyajIva jinezvara bhagavAnakA yaha pavitra caritra prAdarapUrvaka sunate haiM, jisameM ki vivAhAdi mahotsavoMkI carcA kI hai, aura nirmala vairAgya, dIkSA, dhyAna, kevalajJAna tathA dezanA (upadeza) AdikA varNana hai unake ghara meM nirantara hI somatA, vidvattA caturAI nivAsa karatI hai / 192 / iti zrIsomakIrti AcAryakRta pradyumnacaritra saMskRtagranthake navIna hindI bhASAnuvAdameM zrIneminAthakA vivAha, vairAgya, dIkSA, jJAna, samavasaraNa, dezanA, vihArAdikA varNanavAlA terahavAM sarga samApta huaa| atha caturdazaH srgH| zrIneminAtha bhagavAna pallava dezameM vihAra karake ujjayantagirI arthAt giranAraparvatapara phira pdhaare| sura aura asura jinako namaskAra karate the, una tIrthaMkara devake Ane para kuberane indrakI prAjJA se samavasaraNakI phira racanA kI / sarvajJa bhagavAna vahAM virAjamAna ho gaye haiM, aisA jAnakarake bhaktike bhArase jhukA huvA aura mastakapara hAtha rakhake namaskAra karatA huA indra tatkAla hI vahA~ pahu~ca gyaa| isI prakArase unheM aAyA huA jAnakara zrIkRSNajI bhI bandanAke liye cle| apane nagarameM unhoMne isa bAtakI ghoSaNA karA dI ki, bhagavAna pAye haiM / unake sAtha pradyumnakumAra zambukumAra bhAnukumAra Adi bahutase yaduvaMzI rAjA cale, tathA satyabhAmA Adi saba rAniyAM bhI apanI apanI pAlakiyoMmeM baiThakara calIM / 1.5 / turahI ke zabdoMse dizAoMko guMjAyamAna karate hue, hAthiyoMke madajalase pRthvIko plAvita karate hue ghor3oMkI TApoMse uThI huI dhUlako saba dizAoMmeM ur3Ate hue, chatroMse saMsArake saghana aAtApa ___ Jain Educatrinternational Et www.jurelibrary.org Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhAna varitra 322 ko zoSaNa karate huye, kSaNa kSaNameM duranevAle agaNita caiMbaroMse dizAoMko DhaMkate hue, bandIjanoM | kI viradadhvani se sArI dizAoMko vyApta karate hae, paidala sevakoMse pRthvIko kampita karate hue || aura apanI vibhUtise jagatako tinakAke samAna dikhalAte hue usa tIna khaNDake svAmI zrIkRSNanArAyaNane dUra hI se giranAra parvatako dekhA / 6-6 / vaha ramaNIya parvata madonmatta koyaloMkI kUkase aisA mAlUma par3atA thA, mAnoM pAlApa hI kara rahA hai, aura phaloMse lade hue vahAMke vRkSa aise jAna par3ate the, mAnoM use bhaktipUrvaka namaskAra hI karate haiN| nirantara aAkAzameM bhramaNa karate hue, sUryake ghor3e jisa parvatake zikharapara thaka kara vizrAma lete the, aura jo aAlavAloMse prAkula thA arthAt jahAMke vRkSoMke cAroM ora jala bharaneke khandaka bane hue the| aise giranAra parvatapara zrIkRSNajI pahu~ce / yaha parvata unhIMke samAna thA arthAt jisa prakAra vaha parvana, unnatavaMzavAlA arthAt bar3e 2 bAMsoMvAlA, saumya bahutase sattva arthAt jIvoMse bharA huA aura aneka patroMse saghana thA, usI prakAra zrIkRSNajI bhI unnatavaMzavAle (kulIna), saumya, bahusatvasamAkula arthAt parAkramI aura aneka patrasaMkIrNa arthAt hAthI ghor3A ratha Adi vAhanoM se saghana the / 10-12 / zrIkRSNanArAyaNa chatra camara hAthI ghor3A ratha Adi rAjacihnoMko dUrahIse chor3akara kitane hI zreSTha rAjAoMke sAtha jo vinIta aura vismita ho rahe the, bhagavAnake samavasaraNameM phuNce| mAnasthabhoM, sarovaroM, nATyazAlAoM, ca~dovoM, chatroM, jhAriyoM, puSpamAlAoM, siMha Adike cihnoMvAlI dhujAoM aura aneka mahotsavoMse ukta samavasaraNa zobhAyamAna ho rahA thA / 13-16 / vahAM siMhAsana para baiThe hue aura tIna chatroM tathA durate hue ca~varoMse yukta neminAtha bhagavAnako dekhakara nArAyaNane tIna pradakSiNA dI, vidhipUrvaka pUjA kI aura utkRSTa bhaktise namaskAra karake isaprakAra stuti kI, he bhagavan ! zrApa tIna jagatake svAmI haiM, jJAnavAna haiM, tRSNArahita haiM, kSamA zrI hI dhRti kIrti Adise niraMtara zobhita haiM, vidyAdhara bhUmigocarIdevazrAdi Apake caraNakamaloMko www. j or Privat & Personal use Jain Educatiemational brary.org Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamna 323 sadA namaskAra karate haiM aura pratidina bhaktipUrvaka stuti karate haiN| he nAtha ! hama bhaktihIna ApakI stuti || kaise kara sakate haiM ? parantu svArthakI siddhike kAraNa arthAt apane kalyANakI icchAse lajjita nahIM hote haiM || caritra stuti karate haiM / 17-21 // Apane jagatake vandhanako naSTa karake nirmala kevalajJAna prApta kiyA hai, rAjImatI Adi priya janoMko tathA rAjyako Apane dUrahIse chor3a diyA hai, mAyA moha kAma krodha aura lobhAdi zatruoMko he prabho ! Apane dhyAnake yogase jIta liyA hai / Apa sAre loka aura alokako prakAzita karanevAle sUrya haiM aura nirdoSa jar3atArahita, dhIra tathA niSkalaMka candramA haiM / Apane AtmA aura zarIrako pRthaka cintavana karake Atmatattvako jAnA hai aura isI utkRSTa tattvako Apane sapta bhaMgI vANImeM varNana kiyA hai / 22-25 / ajJAnarUpI andhakAra se andhe hue puruSoMke cakSuoMko Apa jJAnarUpI aMjanakI salAIse ughAr3anevAle sUjhate karanevAle aura bhavyoMko jagatarUpI samudrase tAranevAle ho / isaprakAra aneka guNoMke dhAranevAle he neminAtha ! he tIna lokake guru zrApako maiM bArambAra namaskAra karatA huuN|26-27| isa prakAra stuti karake aura hAtha jor3akara namaskAra karake zrIkRSNajIne bhagavAnase dharmakA svarUpa puuchaa| taba unhoMne jagase pAra karanevAlA dharma do prakArakA hai, eka tapasviyoMkA aura dUsarA gRhsthoNkaa| jIva, ajIva pAzrava Adi sAta tattva jainadharmameM kahe gaye haiN| inameM puNya aura pApako milAnese nava padArtha ho jAte haiN| lokameM ye nava padArtha bhI prasiddha aura mAnanIya haiN| jIva pudgala dharma, adharma aAkAza aura kAla ye chaha dravya hote haiN| inameMse kAla dravyako chor3akara pAMcako astikAya kahate haiN| prAtmA nyArA hai, karma nyAre haiM aura zarIra nyArA hai / parantu saMsArameM AtmA karmakI phAMsImeM pha~sa rahA hai, isaliye tatva aura atatvako sacce aura jhUTheko nahIM jAna sakatA hai| jaiseki bAdaloMke A jAnese sUrya aura candramA / lezyA chaha prakArakI haiM, jinameMse pahalI pIta padma aura zukla ye tIna zubha haiM, tathA bhavya jIvoMke hotI haiM aura zeSa kRSNa nIlA aura - Jain Eduen www.unelibrary.org International Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | caritra | kApotI ye tIna azubha haiM tathA abhavya jIvoMke hotI haiN| ve saba lezyA jIvoMke vizeSa 2 prakArake ___ pradyumna / bhAvoMse hotI haiM / dhyAna cAra prakArake haiM mArgaNA caudaha prakArakI haiM dharma daza prakArakA hai aura tapa antaraMga tathA bahiraMgake yogase bAraha prakArakA hai / 28-37 / isa prakAra bhagavAnakI vANI sunakarake zrIkRSNajIne tresaThazalAkA puruSoMkA caritra pUchA, taba unhoMne pAMcoM kalyANa, guru, pura, nAma, jina svargoM se caya karake Aye unake nAma, janmake nagara, mAtA, pitA, nakSatra, zarIra kI U~cAI, varNa, (raMga) vaMza, rAjyakAla, tapa, jJAna aura nirvANake sthAna, aura jitane rAjAoMke sAtha dIkSA lI; unakI saMkhyA, Adi chayAlIsa 2 bAteM pratyeka tIrthakarakI khiiN| phira chaha khaMDa pRthvIke svAmI bAraha cakravartiyoMke, nava nArAyaNoMke, nava pratinArAyaNoMke, aura nava bala. bhadroMke nagara, vaMza, mAtA, pitA, jina jina tIrthaMkaroMke tIrthameM utpanna hue unake nAma, utpatti, buddhi aura maraNa Adi saba viSayoMkA pratipAdana kiyA jise sunakara sArI sabhA vairAgyase bhUSita ho gii| arthAt saba logoMke cittapara vairAgya chA gayA / 38-44 // samavasaraNa sabhAse zrIkRSNajIke bhAI gajakumAra bhI baiThe hue the| unheM aisA vairAgya huA ki, ve tatkAla hI uThe aura bhagavAnase dIkSA lekara parvatake zikharapara cale gaye, aura vahAM apane hAthase apane keza ukhAr3akara dhyAna dhAraNa karake virAjamAna ho gaye / eka somazarmA nAmakA brAhmaNa gajakumArakA zvasura thaa| vaha dIkSA lenekI khabara pAkara gajakumAra munike samIpa gayA aura unheM nAnAprakArake vacanoMse samajhAne lagA ki, isa munidIkSAko chor3akara ghara clo| parantu jaba munirAjapara usake vacanoM kA kucha bhI asara nahIM huA taba vaha bahuta hI kupita huaA agnimayI dagdhikAko (?) usa pApIne unake sira para rkhdii| parantu itane para bhI arthAt zarIrake jalane lagane para bho ve yogirAja apane dhyAnase jarA bhI cyuta nahIM hue| Akhira zarIrake bahuta jala jAnese jaba kaNThagata prANa ho Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gae taba unheM una apUrva dhyAnake yogase kevalajJAna utpanna hogayA aura usIsamaya arthAt kevalajJAna hote hI padyamna | unakA zarIra chUTa gayA-mokSa prApta ho gyaa| yaha jAnate hI bhagavAnake samavasaraNa meM jo deva baiThe hue the, ve saba uTha khar3e hue aura gajakumArakI ora cale / 45-51 / zrIkRSNajIne pUchA he bhagavan ! yahAM se yaha devagaNa jaya jaya zabda karate hue kyoM uTha rahe haiM ? bhagagana bole zrIgajakumAra muniko zukladhyAnake yogase kevalajJAna utpanna huA hai, tathA upasargake jItanese tatkAla hI unakA mokSa bhI ho gayA hai / isaliye ve saba deva aura manuSya vahAM jA rahe haiM / 51-54 / yaha sunate hI saba logoMne zrI gajakumArako bar3e acarajameM yahAM vahAM dekhA, aura itanI jaldI yaha saba kaise hogayA, isakA kAraNa puuchaa| taba jinendradevane bhI upamarga AdikA vRttAnta kaha sunaayaa| gajakumArakA isaprakAra nirvANa dekhakara tathA bhagavAnakI vANI sunakara aneka logoMko vairAgya ho gayA / isaliye unhoMne jinadIkSA le lii| jo dIkSA nahIM le sake, unameM se bahutoMne aNuvrata grahaNa kara liye, bahutoMne saptazIla dhAraNa kiye aura bahutoMne gRhasthoMke chaha karma pAlana karanekA niyama liyA / 55-57 / nidAna bhagavAnakI vANIse saba hI deva manuSya santuSTa aura mithyAtvake naSTa karanevAle samyaktvako prApta ho gaye arthAt saba hI samakitI ho gaye / 58 / / zrIkRSNajIne bhI jAnaliyA ki yaha saMsAra asAra hai| kyoMki jitane tresaThazalAkA puruSa aAja taka hue haiM, una sabako naSTa hue sune haiN| kAnarUpI aMjuliyoMse jinendradevake vAnarUpI amRtakA pAna karake saba loga harSita hue| tadanantara balabhadrajIne isaprakArase apane mana kI bAta pUchI ki he nAtha ! jo padArtha anAdi haiM, ve to akRtrima haiM, isaliye unakA kabhI nAza nahIM hotA hai, paraMtu jo padArtha utpanna hote haiM, ve avazya hI naSTa hote haiM, aisA mujhe pakkA vizvAsa hai / isaliye batalAiye ki dvArikAkA nAza kaba aura kaise hogA tathA zrIkRSNakI mRtyu kaise hogI ? kyoMki aisA to ho hI Jain Education international www.janelibrary.org Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhumna nahIM sakatA ki dvArAvatI kabhI naSTa nahIM hogI aura zrIkRSNa sadA jIte rheNge|56-61| nemibhagavAna ne kahA ki dvArikA nagarI bAraha varSake pIche dvIpAyana munike kopase naSTa hogI, aura usa krodhakA kAraNa madya (zarAba) hogaa| tathA zrIkRSNajIkI mRtyu jaratkumArake bANase hogii| vaha zikArake vyasanameM pha~sakara kozAMba vanameM jAvegA aura vahAM bANa claavegaa| vahI bANa nArAyaNakI mRtyukA kAraNa hai / 62-63 / yaha sunakara saba hI loga bhayase vyAkula ho gaye / ThIka hI hai, sampattimeM jisa prakArase sukha hotA hai, usI prakArase vipatti meM duHkha bhI hotA hai| dvArikAke naSTa honekA tathA zrI kRSNakI mRtyukA bhaviSya sunakara kaI loga to Darake mAre dUsare nagarako cale gaye aura kaI loga vairAgI hokara sarvajJadevakI zaraNako prApta hue arthAt dIkSita ho gaye / aura dvIpAyana muni bhagavAnake vacanoMko mithyA karaneke liye dUne nairAgyayukta pariNAma karake videzako cale gye| vahAM dvArikA ke samIpa nahIM rahe / isI prakAra jaratkumAra yaha socakara kisI nirjana vanako calA gayA ki jinake caraNoM kI samasta zUravIroMke mukuToMse pUjA hotI hai, ve hI zrIkRSNajI jaba mere dvArA mAre jAveMge, taba maiM yahAM rahakara kyA karU~gA ? bhAiyoMne use rokA, parantu vaha nahIM rukA; dvArikA chor3akara calA gayA 164-68 / isake pazcAt zrIkRSNajIne dvArikA jalaneke Darase nagarImeM munAdI piTavAI ki jitane madya pIne vAle haiM, ve madyakA sarvathA sambandha chor3a deveM / aura yaha bhI pragaTa kiyA ki yadi hamArI koI pyArI strI, putra, bhAI Adi jinadIkSA lenA cAheM, tapa karanA cAheM, to kareM, hama kabhI nahIM rokeNge|61-7|| dvArikAko isa prakAra bhaviSyake bhayase vyAkula dekhakara sUryadeva rakta honepara bhI apanI udaya lakSmIkI nindA karake parAGa mukha ho gaye / nArAyaNake duHkhako tathA bhAvIko dekhanemeM asamartha hokara ve astAcala parvatake taTase samudrameM gira pdd'e| sArAMza yaha ki sUrya asta ho gyaa| usake samudrameM patana - - - Jain Educati emational www.jaikliprary.org Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra honekA samAcAra sunakara kamalinI duHkhase malinamukha ho gaI aura bhauroMke zabdoMke misase mAnoM rone prayamna hI lgii| saMdhyA, sindUra kusumbha tathA TesUke phUloMkI zobhAko dhAraNa karane lagI arthAt lAla ho gii| mAnoM vaha dvArikAke jalanekI pahalehIse sUcanA dene lagI 71-74 / sUryake paraloka ho jAneke zokase lAla ambara (vastra tathA aAkAza) ko dhAraNa karanevAlI saMdhyA rotI 2 naSTa ho gii| dina asta hone para pakSiyoM kA jo kolAhala hotA hai, vahI usa saMdhyArUpI strIkA ronA thA / 75 / saMdhyAke bIta jAne para andhakArake paramANu dazoM dizAoMmeM phaila gaye / ve aise mAlUma par3ate the, mAnoM Age jo Aga lagane vAlI hai, usake dhueMke aMzahI ur3a ur3akara phaila gaye haiN|76| ajJAnako tathA nirutsAhako bar3hAtA huA aura kumArgameM manako bharamAtA huA andhakAra mithyA zraddhAna karAne vAle mohajAlake samAna vizvavyApI ho gayA / 77 / phira kyA thA, kSaNabharameM tArAgaNa dikhalAI dene lge| alpa buddhivAle loka prAyaH andhakArameM hI zobhA dete haiM, arthAt jahAM ajJAna hotA hai, alpa buddhivAle vahIM pratiSThA pAte haiM / 78 / thor3I derameM andhakArako naSTa karate hue aura kumudoMko praphullita karate huye nizAnAtha arthAt candradeva udita hue, jinake pati paradeza gaye the, una striyoMke liye ve bar3e hI bhayaGkara the|7| saMyoginI striyoMne zarIrakA zrRMgAra karanA patike aparAdhase rUsanA aura datiyoM ko bhejanA athavA dUtiyoM ke AnekI bATa dekhanA Adi kArya prAraMbha kara diye / krama kramase strI puruSoM meM rati krIr3A hone lgii| bahutase loga kAmabhogoM meM nimagna ho gaye / parantu kaI vicAravAna puruSa isaprakAra cintA karake kAmabhogoM se virakta hogaye ki jisako sAkSAt indrakI prAjJa se kuberane banAI thI, vahI dvArikA nagarI yadi naSTa honevAlI hai, to isasaMsArake udara meM aura kyA zAzvat sthAyI ho sakatA hai ? kaMsa Adi matta hAthiyoM ke liye jo siMhake samAna thA, usI zrIkRSNanArAyaNakI nagarIko koI jalA degA, yaha bar3A acaraja hai|80-83| saca hai, sampUrNa jIvadhAriyoM kA jIvana aura vaibhava svapnake Jain Educatiemational For Privale & Personal Use Only www.jabrary.org Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mhul indrajAlake samAna aura pAnImeM uThanevAle phenake samAna kSaNasthAyI mRgatRSNAke samAna bhramarUpa hai / manuSyoMkA zarIra rogakA ghara hai, bhoga bhayaMkara haiM, striyAM aneka doSoMse bharI huI haiM, artha (dhana) ana- || caritra rtho kA karanevAlA hai, mitratA sadA sthira nahIM rahatI hai aura jisakA saMyoga hotA hai, usakA viyoga | hotA hai, aisA dhyAna karake logoMko tapovanakI sevA karanI cAhiye arthAt dIkSA lekara muni ho jAnA cAhiye / saMsArameM yahI sAra hai| isaprakAra cintavana karate hue puruSoMse rAga dveSa karake hI mAnoM candradeva bhI rAtrike sAtha 2 saMsArase vimukha hokara cale gaye, jaise ki sUrya calA gayA thaa| arthAt rAta bIta gaI, candramA DUba gyaa|84-87| prabhAtakI sUcanA karanevAle mugoM ke zabdoMke sAtha 2 nagAr3e bajane lge| jo ki jAge hue logoMko bahuta pyAre lagate the / gandharvo ke gIta hone lage, aura bandI janoMkI jayajaya dhvani hone lgii| saba loga ina nAnAprakArake zabdoMko sunakara jAga uThe / sUryadeva rAtriko naSTa karake aura aMdhakArakA nirAkaraNa karake udayAcala parvatake zikharapara aagye| sindUrake samAna lAla varNa, loga jisakI bandanA karate haiM, jyotiSI devoMkA nAtha, aura saumyarUpa vaha bAlasUrya parvatake mastakapara aisA mAlUma par3atA thA, mAnoM AgAmI dAhake mAre bhayabhIta ho rahA hai-kAMpa rahA hai|88-917 iti zrIsomakIrtiAcAryakRta pradyumnacaritra saMskRtagranthake navIna hindIbhASAnuvAdameM balabhadra prazna aura jinendradevakRta bhaviSyanirUpaNa nAmaka caudahavAM sarga samApta huaa| atha paMcadazaH srgH| eka dina zrIkRSNanArAyaNa rAjasabhAmeM divya siMhAsanapara indra ke samAna virAjamAna ho rahe the yAdavoMkI bhIr3ase sabhA saba orase bhara rahI thii| sAmantoM, maMtriyoM, vidyAdharoM, aura balabhadrAdi rAjA * dUsarI pratimeM 61 nambarakA zloka nahIM hai aura yahAM sargakI samApti bhI nahIM hai| pandrahaveM sagake antameM sarga samApta kiyA hai| .. - Jain Educatinternational www.linelibrary.org Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oMse ghire huye ve sUrya ke samAna mAlUma hote the| gaMgAkI dhavala taraGgoMke samAna camara dura rahe the| ___ pradyumna | solahoM AbharaNa unake zarIrakI zobhA bar3hA rahe the / hRdayameM kaustubha nAmakA maNi daidIpyamAna ho rahA || caritra thaa| mastakapara sapheda chatra zobhita hotA thaa| aura unakA mukha phUle huye kamalake samAna thaa| loga nAnAprakAra kI kalA aura vinodoMse unakA citta raMjAyamAna kara rahe the| parantu unake hRdayameM thor3I sI zaMkAkI chAyA jAna par3atI thii|1-5| itane meM zAMtazIla, guNavAna aura vidyAvAna pradyumnakumAra rAjasabhAmeM AyA aura apane pitAko namaskAra karake sundara siMhAsana para baiTha gyaa| usa samaya usakA citta viSayavAsanAtroMse virakta ho rahA thaa| thor3I dUra baiThakara jaba kisI calatI huI caracAkA anta huA, taba usane kaThinAIse bhI jo nahIM chor3A jA sakatA hai, aise mohako chor3a karake, mastakapara aMjulI rakhake arthAt hAtha jor3a kara aura abhayakI yAcanA karake kahA, he pitA ! Apake prasAdase maiMne jAti rUpa kula Adi tathA sampUrNa bhogakI sukhakArI vastueM pAI haiM / parantu bhoga karake jAna liyA ki, koI bhI vastu zAzvata sadA rahanevAlI nahIM hai / he prabho ! saMsArakI sthiti nityatArahita arthAt kSaNabhaMgura hai|6-11| isaliye aba prasanna hUjiye, aura mujhe AjJA dIjiye, jo maiM ApakI kRpAse mokSa sukhakI prAptike liye jo ki sadA zAzvata hai, koI acchA upAya kruu| yaha sArA saMsAra asAra aura duHkhakAraka hai isaliye he pitA ! maiM saMsAra bhramaNakI miTAne vAlI jina bhagavAnakI dIkSA letA hU~ // 12-13 // pradyumnakumArake vacana sunakara vasudeva, zrIkRSNa Adi sabake saba yAdava zokameM magna ho gye| mUchita hokara kAThake samAna ho rhe| usa mU se hI una sabakA maraNa ruka gayA, yaha bAta hama nizcit samajhate haiM / arthAt mUrchA na AtI, to koI bhI na bctaa| mU ke dUra hone para una sabane sneha vaza hokara kahA, he beTA ! Aja tU itanA kaThora kyoM ho gayA hai ? kyoM aba tU pahalekA pradyu Jain Educato International Jaw.jabrary.org // Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra prapanna mnakumAra nahIM rahA hai ? aise sneharahita aura bandhuvargoM ko duHkhita karanevAle kaThora vacana tere mukha se kaise nikalate haiM ? he vIra ! he guNoM ke AdhAra ! saMyamakA yaha kaunasA samaya hai ? tU abhI yuvA hai, rUpavAna hai, isaliye bhogoMke bhogane yogya hai| dIkSA lene yogya nahIM hai / 14-18 / isake sivAya jinendra bhagavAnane jo kahA hai, use kauna jAnatA hai ki, hogA yA nahIM ? tU vyartha hI kyoM bhayabhIta hotA hai ? tU vIroMmeM vIra hai, dhIroMmeM dhIra hai, yoddhAoMmeM yoddhA hai, matriyoMmeM mantro hai, vidvAnoMmeM vidvAna hai, bhogiyoMmeM bhogI hai, saba jIvoMkI dayA karanevAlA hai, bandhujanoMmeM prIti karanevAlA hai, paMDita hai, catura hai, yogya ayogyakA jAnane vAlA hai, sArAMza yaha hai ki, saba prakArase zreSTha hai kisI guNa meM kama nahIM hai, isaliye isa samaya tere dIkSA leneke vacana yuktiyukta nahIM jAna par3ate haiN|19:22|| apane malInamukha bandhuoMko mohake vazIbhUta jAnakara pradyumnakumAra bolA, he pUjya puruSoM ! kevalI bhagavAnake vacana kabhI anyathA nahIM ho sakate haiN| jo samyagdarzanase vibhUSita haiM. unheM isa viSayameM jarA bhI sandeha nahIM karanA cAhie / maiM bhayabhIta nahIM huA huuN| sArI pRthvImeM mujhe kisIkA bhI bhaya nahIM hai / jIvadhAriyoM ko apane purAne bAMdhe hue karmoM ke sivAya aura kisIkA kucha bhI Dara nahIM hai / saMsArameM na koI sajjana baMdhu hai, aura na koI durjana tathA zatru hai| na koI kisIko kucha (sukha dukha) de sakatA hai, aura na koI kisIkA kucha le sakatA hai / isa asAra saMsArameM jIva anAdi nidhana hai| agaNita bhavoMmeM isake agaNita baMdhu hue haiN| phira batalAo, kina kina bandhuoMke sAtha sneha kiyA jAya ? sabhI bandhu haiM aisA samajhakara Apa saba pUjya puruSoMko zoka nahIM karanA cAhiye / zoka bar3A dukhadAI hai / pradyumnakumArake aise vacana sunakara zrIkRSNajIkA hRdaya duHkhase bhara AyA ! unheM zokase gadgad dekhakara vidvAna kAmakumArane kahA, he tAta ! Apa kyA zoka karate haiM ? Apa to sabako upadeza dene vAle haiM ! kyA prakAzavAna sUryako bhI dIpaka dikhalAnekI AvazyakatA hotI Jain Educatio international For Privale & Personal Use Only www.Melibrary.org Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyanna 331 Jain Educati hai ? | 23 - 30 | kyA Apa nahIM jAnate haiM ki yaha mRtyu Ayuke kSINa hone para saba jIvoMkA bhakSaNa kara jAtI hai / na bAlakako dekhatI hai, na kumArako dekhatI hai, na vidvAnako chor3atI hai, na mUrkhako chor3atI hai, na rUpavAnako bacAtI hai, na kurUpako bacAtI hai / isIprakAra se suzIla, zIlarahita, guNI, nirguNI, zUra, kAyara, aura javAna bUr3hA yadi jisako pAtI hai, le jAtI hai| phira maiM javAna hU~, bhoga bhogane ke yogya hU~, guNavAna hU~, isaliye kyA mauta mujhe bacA degI ? / 31-32 / yadi aisA hai, to batAo bharata cakravartIkA putra tathA sulocanAkA pati meghezvarakumAra kahAM gayA, jo striyoM kA pratizaya pyArA thA AdinAtha bhagavAna ke bharata cakravartI tathA prAdityakIrti yadi pratApI putra kahAM gaye ? balavAna bAhubalI bhI kahAM gaye ? nami yadi vidyAdhara rAjAoM kA kyA patA hai, isa prakAra aneka vairAgya utpanna karane vAle vacanoMse pitAko samajhAkara aura zambukumAra ko apane padapara sthApita karake pradyumna kumAra apanI mAtAke mahalako gaye / 33-36 // rukmiNI mAtA ke caraNakamaloMko namaskAra karake pradyumna kumAra bolA, he mAtA ! bAlakapana se lekara abhItaka maiMne jo kucha aniSTa kiye hoM isasamaya prasanna hokara una sabako kSamA pradAna kro| maiM bAlaka huuN| aura pUjyapuruSa jitane hote haiM, ve kSamAke karanevAle hote haiM / bAlakoM para ve sadA kSamA karate haiN| maiM aba digambarI muniyoMke vrata grahaNa karatA hU~, jo sampUrNa karmarUpI tinakoM ko jalAne ke liye dAvAnala ke samAna haiM, zIlAdi bar3e 2 ratnoMke ratnAkara haiM, guNoMke mandira haiM aura jinheM pUrva puruSoMne vanameM jAkara grahaNa kiye haiM / he mAtA ! isa viSaya meM aba tujhe kucha bhI nahIM kahanA cAhiye arthAt rokanA nahIM cAhiye / 37-40 / putrake isa prakAra dIkSA lene ke vacana sunakara mAtA atizaya du:khI huI aura mUrchita hokara dharatI meM gira par3I jaise ki jar3ake kaTa jAnese vallarI (bela) prabhAhIna hokara gira par3atI hai thor3I dera meM jaba cetanA huI taba rukmiNI bolI, he beTA ! 1 / International caritra www.nelibrary.org. Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isasamaya kyA tujhe aisA karanA yogya hai / apanI mAtAko duHkhinI chor3akara jAnA kyA tujhe ucita _ pradyumna / hai ? yadi dharmake liye udyata huA hai, to he dayAdharmake pAlanevAle ! apanI mAtAko kyoM dukhI karatA || caritra hai ? / 41-44 // mAtAko isaprakAra zokAkulita dekhakara zAstroMke nAnA dRSTAntoMko jAnanevAlA pradyumnakumAra phira bolA, he mAtA ! tU saMsArake svarUpako nitya (sthAyI) samajha rahI hai| aura yaha nahIM jAnatI hai ki jIvadhArI akelA utpanna hotA hai aura akelA hI maratA hai| akelA karma bAMdhatA hai aura akelA hI usakA phala bhogatA hai| isaliye jo viveka Adi guNoMke dhAraNa karanevAle haiM, unheM kisIke sAtha zoka nahIM karanA caahiye| prANiyoM ko pratyeka bhavameM duHkhakA denevAlA moha hI hai| jaba taka moha hai, tabhI taka adhikAdhika duHkha hai| janmake pIche maraNa lagA huA hai, yauvanake pIche bur3hApA lagA huA hai aura snehake pIche duHkha lagA huA hai / indriyoMke viSayabhoga haiM, so viSake samAna dukhadAI haiN| vivekI jIva isa mohako chor3akara sukRta karanekA yatna karate haiM ! unheM jo koI rokatA hai, vaha mUrkha hai tathA zatru hai| isameM sandeha nahIM hai / 45.50 / aisA samajhakara soca chor3a do aura mujhapara prasanna hokara dIkSA lenekI zrAjJA do| maiM tumhArI AjJAnusAra calanevAlA hU~ // 51 // putrake vacana sunakara rukmiNIkA moha dUra ho gyaa| viSayoMkA pariNAma samajhakara bolI he putra ! maiM bahU aura beTeke mohase mohita ho rahI thii| tUne mujhe pratibodhita krdii| he guNAdhAra ! isa viSayameM tU mere guruke samAna hai / pradyumna ! jisa taraha sUkhe pattoMkA samUha havAke laganese ur3a jAtA hai usI prakArase kuTumbI janoMkA saMyoga hai / arthAt kAlarUpI havAke calane se yaha bhI jahAM tahAM ur3a jAte haiM, jaise bAdaloMke samUha AkAzameM dikhalAI dete haiM aura thor3I hI derameM havAke prabhAvase naSTa ho jAte haiM, usI prakArase sampatti bhI bAtakI bAtameM nahIM rahatI hai / 52. 55 / eka tapa tathA saMyama hI saMsArameM dhra va hai| viSayoMkI prIti avazya hI vinAza honevAlI hai| Jain Education interational wwwleelibrary.org Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamna 333 sukhake sAtha duHkha lagA huA hai| aura viSayabhoga viSake samAna paripAkameM dukha dene vAle haiM / yadi saMsAra ke viSayoM meM kucha sAratA hotI, to zrI AdinAtha tIrthaMkara Adi mahApuruSa unheM kyoM chor3a dete mo ke liye kyoM prayatna karate ? kuTumbIjanoMkI saMgati yadi nitya hotI arthAt hamezA banI rahatI, to bharata Adi mahArAja tapasyA karaneke liye kaise tatpara hote / 56-58 / isaprakAra saMsArakI nityatA tathA asAratA jAnakara tujhe mokSakA zAzvata sukha prApta karaneke liye hI prayatna karanA cAhiye | sanmArga ke caraNa meM rakta hue tathA kRtrima kSaNasthAyI sukhoMse virakta hue tujhako maiM niyamA nusAra roka bhI nahIM sakatI hU~ ki dIkSA mata le / 56-60 / balki maiM svayaM hI snehako chor3akara tapovana meM praveza karatI hUM, jo saMsArarUpI samudra se pAra karane ke liye jahAjake samAna hai / he vatsa ! itane samayataka maiM sukhameM lavalIna hokara ghara meM rahatI thI, so kevala tere moha hI se rahatI thI aura dUsarA kAraNa nahIM thA / 61-62 / mAtAke Upara kahe hue vacana sunakara pradyumna kumAra ko santoSa huyA / phira usane apanI striyoM se kahA, he striyoM ! mere hitakArI vacana suno| yaha jIva duHkhase bhare hue saMsAra meM cirakAla taka bhramaNa karake kisI prakAra daivayogase manuSyajanma pAtA hai / aura usameM bhI uccakula meM janma pAnA to bahuta hI kaThina hai | karor3oM bhavoMmeM bhI nahIM milatA hai| isake sivAya sukulameM janma pAkara bhI rAjyakA tathA dhana vaibhavakA pAnA atizaya kaThina hai / so saMsAra meM jitanI bAteM durlabha thIM, maiMne una sabako pA lI haiM arthAt manuSyaparyAya, yaduvaMza jaise zreSTha kulameM janma, bar3I bhArI rAjyavibhUti, vidyA, bala Adi saba kucha maiM pA cukA hU~ / aba merA jo yathArtha kartavya hai, usake karanekA yatna karatA hU~ / arthAt mosukhakI denevAlI jinabhagavAna kI dIkSA letA hU~ / so isa viSaya meM aba tumheM mujhako rokanA nahIM cAhiye / 63-68 | yaha prANI striyoMke liye aisA kaunasA kArya hai, jo nahIM karatA hai ? nirantara Jain Educatio international caritra www.jakalibrary.org Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 / viSayoMmeM vihvala rahakara Akhira vaha mautake muMhameM jA par3atA hai / striyoMke liye dhanakI AvazyakatA hotI hai aura dhana pAnekI icchAse loga aise yuddha meM bhI praveza karanese nahIM Darate haiM, jo hAthI, ghor3oM | aura rathoMse saghana hotA hai tathA jisameM raktakI nadiyA~ bahatI haiM / dhanake lobhase aneka loga vyAghra siMha Adi hiMsaka jAnavaroMse bhare hue bhayaMkara vanoMmeM tathA viMdhyAcala jaise parvatoMmeM praveza karanemeM nahIM hicakate haiN| aura usI dhanake liye jo ki striyoM ke liye Avazyaka hotA hai, loga atyanta gahare tathA macchakaccha Adi jIvadhAriyoMse bhare hue samudra meM bhI praveza karate haiN| adhika kahanese kyA ? sArAMza yaha hai ki, aisA koI bhI duSkara karma nahIM hai, jise manuSya, strI aura dhanake liye nahIM karatA hai / 69-73 / tumhAre sabake sAtha maiMne nirantara aneka prakArake bhoga bhoge, to bhI unase tRpti nahIM huii| aisI avasthAmeM jaba ki viSaya tRpti hI nahIM hotI hai, adhika adhika abhilASA bar3hatI hai, gharameM kisaliye rahU~, aba maiM jinendrabhagavAnake tapovana meM jAnA cAhatA hU~ / so tuma sabako mujhapara kSamAbhAva dhAraNa karanA caahiye| merI sabake prati kSamA hai / 74 75 / . pradyumnake isa prakAra gagarahita vacana sunakara rati Adi rAniyAM duHkhake mAre vyAkula ho gaIM / saMsArase kiMcit virakta hokara aura vinayapUrvaka hAtha jor3akara ve bolIM, he nAtha ! Apa hI hama sabake zaraNa haiM / Apa hI hamAre AzrayabhUta haiM, aura Apa hI hamAre mitra tathA hitakArI bandhuvarga haiM / sukha duHkha jo kucha hai, hama saba Apake sAtha ho bhoganevAlI haiN| jaba Apake sAtha hamane bhoga bhoge haiM, taba Apake hI sAtha dIkSA lekara pavitra tapa bhI kareMgI jisake prabhAvase he vibho ! devalokameM utpanna hoveMgI, aura Apake prabhAvase vahAMke apUrva sukha bhogeNgiiN| he nAtha Apa prasannatAse karmoM kA vinAza karanevAlI jinadIkSA grahaNa kreN| Apake sAtha hama bhI jinabhagavAnake diye hue vrata grahaNa karatI haiM / aura yadi bhogoMmeM lubdha hokara he rAjan Apa gharameM rahanA cAheM, to rahiye, hama bhI Jain Educa international www.icelibrary.org Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 235 Apake sAtha rahakara sukha bhogeM aura Apake prasAdase neminAthabhagavAnakI vandanA kareM / parantu he prabho ! yaha saMsAra asAra hai / isakA svarUpa samajhakara ise chor3a dIjiye / hama saba jisakA jaya nahIM ho sakatA hai, aise vibhUtimeM matsara hue rAgako chor3a karake, kAma zatruko naSTa karake, svarUpameM cittako lagA karake aura zrImati rAjImatI ke nikaTa zuddha eka vastrako dhAraNa karake AryikAoMkA utkRSTa tapa kareMgI / 76-86 / isa prakAra zAMtatA ke sAtha vairAgyake vacana sunakara pradyumna kumAra bahuta saMtuSTa hue / unhoMne apanI striyoMse chuTakArA pAkara mAnoM usI samaya samajha liyA ki, hama saMsArarUpI piMjare se nikala Aye / jina bahuta se rAjaputroM ko pradyumna ne svayaM apane sAtha rakhakara bAlakapanase bar3e kiye the, unake sAtha hAthI para ArUr3ha hokara ve ghara se nikala pdd'e| nagara ke logoMne unheM bar3e pramase dekhA / nAnAprakAra ke vAkyoMse ve saba unakI prazaMsA karane lage / koI bolA ki, sarva zatruoM kA mardana karane vAlA zrI kRSNa nArAyaNa sarIkhA jisakA pitA hai, tIna lokakI sundarI striyoMke rUpako jItanevAlI jagatprasiddha rukmiNI mahArANI jimakI mAtA hai, saurASTra dezakA indrake samAna jisakA rAjya hai, deva durlabha aura upamArahita jisakA rUpa hai, rUpa tathA lAvaNya se bharI huI sulakSaNA tathA kalA vijJAnakI jAnanevAlI jimakI aneka striyAM haiM vaha pradyumna kumAra isa prakAra sampUrNa sukhoMke upasthita hote hue bhI tapasyA karane ko udyata huA hai, so aba isase adhika kyA cAhatA hai ? 8762 / yaha sunakara koI catura puruSa bolA, suno, yaha sampUrNa zAstroM kA pAragAmI pradyumnakumAra kRtrima sukhoM ko chor3akara lokAtIta, sArabhUta, aura janma jarA maraNarahita, mokSa prApta karanekI icchA se tapa karaneko udyata huA hai| isakA hRdaya vairAgyase zobhAyamAna horahA hai| avinAzI sukhake pAnekI vAMchA kara rahA hai / isaprakAra paraspara vArtAlApa karate huye loga pradyumna kumAra se bole "he guNasAgara ! jayavaMta hoo ! cirakAla taka jiyo ! caritra www.jattelbrary.org Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prava caritra bar3hI ! aura saMsArakI anityatAkA nirantara smaraNa karate hae apanI AtmAkA kalyANa karo" logoM ke isaprakAra AzIrvAdarUpavacana sunate hue pradyumnakumAra giranAra parvata para pahu~ca gaye / 93-68 / vahAM para unhoMne mAnastaMbhoMse yukta bhagavAnakA samavasaraNa dekhA / usake A~ganake pAsa pahuMcate hI unhoMne hAthI parase utarakara rAjavaibhavakI chatra ca~vara Adi vibhUtiyA~ chor3a diiN| pUrvameM pAye hue solaha lAbhoMko tathA saba vidyAoMko striyoM ke samAna tyAga dii| vidyAnoMko chor3ate samaya usane kSamA mAMga lii| isake pazcAt pradyumnane apane saba iSTajanoMse bArambAra kSamA karAke samavasaraNameM praveza kiyA, jo Ate hue sura aura asuroMse saMkIrNa ho rahA thaa| vahAM bhagavAnako namaskAra karake hAtha jor3e hue kahA, "he nAtha ! Apa bhavya puruSoMko saMsArarUpI samudrase tAranevAle ho, varadAnake dene vAle ho aura bhaktajanoMke kaSTako dUra karanevAle ho / he jinendra ! mujhe kRpA karake janma maraNako nAza karanevAlI dIkSA do|" yaha kahakara pradyumnakamArane jo kucha AbhUSaNa pahana rakkhe the. ve bhI saba utAra diye, pAMca muTTiyoMse apane sirake keza ukhAr3akara pheMka diye / aura samasta sAvadya yogake utpanna karane vAle parigrahako chor3akara bahutase rAjAoMke sAtha digambarI dIkSA le lii| mokSake prApta karanekI icchA karanevAlA vaha guNavAna kumAra saMsArase atizaya virakta ho gayA / 96-108 / usI samaya bhAnukumAra ne bhI vairAgyake raMgameM raMgakara mAtA, pitA tathA baMdhunoMse AjJA lekara aura apanI samasta rAjyavibhUti ko chor3akara aneka rAjaputroMke sahita nirmala jinadIkSA le lii| bhAnukumArake dIkSA lenese zrIkRSNa jI Adi sabahI duHkhI hue / 6-61 // isake anantara satyabhAmA, rukmiNI, jAMbuvatI Adi rAniyoMne bhI bhagavAnakI sabhAmeM jAkara zrImati rAjImatI AryikA samIpa dIkSA le lii| una saba striyoMke hRdayase rAgabhAva dhula gaye the| zveta sAr3I dhAraNa karake ve ghora tapasyAke liye tatpara hogaIM / 12 15 / pradyumnakumAra cAritra dhAraNa Jain Educa international www.jaglibrary.ofg Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra pradyumna 337 // karake utkRSTa tapa karane lgaa| svajana aura parijana usakI vandanA karane lge| jagatakA hita karane ke liye vaha soma arthAt candramAke samAna saumya guNakA dhAraka huA / 115 / iti zrIsomakIrti AcAryakRta pradyumnacaritra saMskRtagranthake navIna hindI bhASAnuvAdameM pradyumnakumAra bhAnukumAra aura ___ ATha paTTarAniyoMkI dIkSAkA varNanavAlA pandrahavAM sarga samApta huaa| atha SoDazaH srgH| pradyumnamuniko vairAgyase vibhUSita, taparUpa lakSmose zobhita aura ghora tapasyA karate hue dekhakara zrIkRSNa baladeva Adi mohake vaza duHkhI hokara dvArikA ko lauTa Aye aura apane kAmakAjameM laga gaye / 1-2 / idhara kAmadeva muni muniyoMse bhI jo kaThinAIse kiye jAte the, aise tapa karane lge| samyagdarzana jJAna aura cAritra saMyukta hokara deva guru zAstrakI tridhA bhakti karate hue unhoMne aneka labdhiyAM prApta kara liiN| unake pAraNe eka dinake antarase do dinake tIna cAra pAMca pATha pandraha dina aura mahine 2 ke antarase hote the| arthAt ve ekase lekara mahine 2 takake upavAsa karate the| ve rAgadveSase rahita the, parantu guNarUpI sampattise rahita nahIM the| kAma krodhAdi kaSAyoMko unhoMne naSTa kara diyA thA; viSayoMse ve sarvathA niSpRha the| jinAgamameM jo muniyoMke AhArake liye 32 grAsa kahe haiM, unheM ghaTAte bar3hAte hue nAnA bhedarUpa Unodara tapa karate the / arthAt kabhI eka grAsa lete the, kabhI do grAsa lete the, isa tarahase tIna cAra Adi 32 grAsa paryanta zrAhAra karate the| isake sivAya jainazAstroM meM jo siMhavikrIr3ita, hArabaMdha, bajrabaMdha, dharmacakra, bAla ? Adi nAnAprakArake kAyakleza tapa kahe haiM, unako bhI ve pavitra muni karate the| gur3a, ghI, tela, dahI, zakkara, namaka Adi rasa unhoMne chor3a diye the| sampUrNa doSoMse rahita aura pApArambhavajita zuddha AhAra, viraktacittase kevala zarIra kI rakSA karaneke abhiprAya se karate the| pradyumnakumArane jaisA tapa kiyA, usakA varNana nahIM kiyA / Jain Education remational 85 www.janorary.org Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna jA sakatA hai / 2-12 / jahAM para mRgAdi jIvadhArI nahIM hote the, aise uttama aura prAsuka sthAnameM pradyumnakumAra muni | viviktazayyAsana nAmaka tapa karate the| varSAkAlameM jaba ghora varSA hotI thI, vRkSake nIce dussAdhya sthAna | meM tIna prakArakA yoga dhAraNa karake nizcala ho jAte the| jaba zItakAla aAtA thA, kaThina jAr3A par3atA thA, taba rAtako nadIke kinAre ve dhIra vIra dhyAnameM sthira ho jAte the| isIprakArase jaba grISma kA samaya AtA thA, dussaha garmI par3atI thI, taba parvatake zikhara para jAkara jalatI huI zilA para baiTha kara tapa karate the aura kaThina tApa sahana karate the / 14-17 // pramAda sahita mana vacana kAyase tathA unake bhedAbhedoMse arthAt mana vacanase mana kAyase kAyavacana Adise jo pApa tathA atIcAra hote the, unake rokane ke liye una pramAdarahita munIzvarane bAhya kAyaklezAdi yogase aura antaraMga manonigraha Adise ghora tapazcaraNa kiyA / arahaMta siddha prAcArya upAdhyAya tathA sAdhuoMkI aAlasarahita hokara bhakti kI / samyaktvase zobhita aura vinayase vibhUSita hokara RSi muniyoMkA bhaktipUrvaka daza prakArakA vaiyAvRtya kiyaa| jinendra bhagavAnake mukhase nikalA huA, pada akSarAdi saMyukta aura bar3e vistAra vAlA dvAdazAMga zra tajJAna dayA saMyama aura kSamAke dhAraNa karanevAle una pradyumnamunine gurubhaktimeM tatpara rahakara yuktipUrvaka par3hA / 18-23 // bAhya aura antaraMgarUpa saba parigrahako chor3akara zarIrakA kisI bhI prakArakA saMskAra unhoMne nahIM kiyaa| zarIra meM unakI aisI nirAdara buddhi ho gaI ki, usakI ora unakA kiMcit bhI lakSya nahIM rhaa| Arta raudrAdi dhyAnoMko unhoMne sarvathA chor3a diyA aura dharmadhyAna zukladhyAnako ve AdarapUrvaka karane lge| pratikramaNa vandanA Adi chaha prakArake AvazyakoMko unhoMne niyamapUrvaka kiyaa| rAtako ve nirantara maunapUrvaka kAyotsarga dhAraNa karake rahe / logoMke bhayaGkara AkSepoMse, tAr3anAoMse, Jain Educato International www.jnelibrary.org Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra 336 Adararahita vacanoMse, aura apamAnase una kSamAdhArI vivekI munizvarakA antaHkaraNa jarA bhI calita nahIM huaA-meruke samAna acala rahA / 24-28 / calanemeM, leTanemeM, baiThanemeM, bhojanameM, dekhanemeM, vicArane tathA paThana pAThanameM ve zAMtahRdaya vAle tathA uttama ceSTAke dhAraNa karanevAle yogI utkRSTamArdavako dhAraNa karate hue zobhita hue| arthAt unake sampUrNa bartAoMmeM komalatA nirabhimAnatA dikhalAI detI thI / 26-30 / ve utkRSTa Arjava guNake dhAraNa karanevAle muni mana vacana aura kAyase pRthakapanekA citavana karate the| arthAt zrAtmAko mana vacana kAyase pRthaka dhyAna karate the| dhIra puruSoMke ague, parAkramI aura bar3e 2 yogI jinakI bandanA karate the, aise ve yogI nirantara vicAra karate the| ki AtmA nyArA hai zarIra nyArA hai| aura uttama zauca, uttama saMyama, tapa, tyAga, satya, zarIrameM bhI nirlobhitA (AkiMcana), aura brahmacarya ina jinendra bhagavAna ke kahe hue dharmo ko jo ki mokSamArgakA Adeza karane vAle, saMsArasamudrake sokhane vAle, sacce aura sampUrNa guNoMvAle haiM, dhAraNa karate the|31-35|| jisaprakAra rAjyAvasthAmeM sampUrNa riputroMko jIta liyA thA, usIprakArase unhoMne nadhA tRSAdi aisI kaThina pariSahoMko jItIM, jinhoMne ki anya logoMko jIta liyA thA, jo viSaya thIM, kSudra logoMko Thagane vAlI thIM- aura pApI tathA chalI logoMkI pyArI thiiN|36-37| jo kAmakumAra pahale vRnta rahita phUloMkI komala mazaharIdAra zayyApara takiyA lagAkara zayana karate the, ve hI pradyumnamuni aba sAdhuvRttise tinake aura kaMkar3a cubhAnevAlI khAlI jamInakA sevana karate haiN| pahale sapheda chatrAdikoMse jinheM dhUpa nahIM lagane pAtI thI, tathA uSNatAke nivAraNa karaneke liye jo candanakA lepa karate the, ve hI aba dhyAnI tathA yogI hokara parvatake mastaka para khar3e hokara saMsArakA kSaya karaneke liye sUryakI tIvra kiraNoM kA AtApa sahana karate the| jo pahile kAminiyoM ke komala hAthoMke banAye hue, chaha rasayukta, atyanta svAdiSTa uttamottama vyaMjanoMkA bhojana karate the, Jain Educatio international www. library.org Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracamna 340 vehI upavAsase apane zarIrako kSINa karake kodoMkA (kodravakA) bhI AhAra lete haiM / pahale jinakI aneka rAjA sevA karate the, aura jinhoMne sampUrNa rAjalakSmIko chor3akara tapovanakA Azraya liyA thA, ve hI mAnI dhyAnI aba muniyoMke nAtha hokara pRthvIpara bihAra karate haiM / devoMke rAjA bhI unakI bandanA karate haiM / aura jinhoMne vidyAdhara tathA bhUmigocarI rAjAoM kI aneka kanyAoMke sAtha vivAha karake unake sAtha cirakAla taka bhoga bhoge the, aura udvegase usakA tyAga karake dIkSA lI thI, unhoMne kAnti, kIrti, kSamA, buddhi aura dayArUpa striyoMkA tyAga nahIM kiyA ! AcArya kahate haiM ki, isameM hamako acaraja mAlUma par3atA hai / 38-47 / jo rasika kAmakumAra sampUrNa rAjAoM ke zRGgArarUpa acarajakArI solahoM zrAbharaNa dhAraNa karate the, ve hI aba dvAdazAMgarUpI zRGgArase vibhUSita aise vItarAga ho gaye haiM, ki unakI kAmaceSTA ke astitvakA loga anumAna bhI nahIM kara sakate haiM - nahIM jAna sakate haiM / jinhoMne apane pahale dina sundara striyoM ke gIta nRtyoM meM tathA tatase lekara supira paryanta nAnAprakAra ke bAjoM meM mohita hokara bitAye the, ve hI yogIzvara aba dhamadhyAnake rasa meM magna hokara aise gahana vanoM meM samaya vyatIta karate haiM, jahAM zyAla siMha yAdi jAnavaroM ke zabdoM se bhaya mAlUma hotA hai / jo pahile hAthiyoM, ghor3oM, candraratha samAna rathoM aura sevakoM se sevita hokara apanI lIlAse bhramaNa karate the ve hI gupti parAyaNa yogIzvara hokara yAtmadhyAna meM atizaya lavalIna hue pavitra pRthvIpara vihAra karate haiM / jo caturA paMDitA striyoM ke sAtha gAthA dohA Adi manohara chandoM meM sarala snehayukta satyAsatya bhASaNa karate the, ve hI aba saba jIvoM para dayA karanevAle yogI hokara zAstrAnusAra hitakArI parimita upadeza dete haiM / 48-55 / jo pahile sone tathA ratnAdi ke pAtroM meM strI putrAdiko ke sahita SaTrasa bhojana bar3e vinodake sAtha karate the, ve hI aba saba prakAra ke doSoM se rahita, trizuddhisahita, jinabhaaaraat kahI huI ke anusAra, kevala zarIra piNDakI rakSA ke liye AhAra lete haiM / jo pahale caritra Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyanna -5 341 sarvaguNasampanna, manake haranevAle, prANapyAre caMcala, aura bhole putro ke sAtha snehapUrvaka ramaNa karate the, ve hI aba ekAkI, niSpRha, tathA zAnta hokara parama vairAgyako dhAraNa karate hue nirjanavanameM nivAsa karate haiM jahAM eka citta hI sahAyaka hai / jo kAmakumAra madonmatta tathA agaNita senAyukta zatruoMkA karate the, ve hI aba dayAvAna aura jitendriya hokara chaha kAyake jIvoMko rakSA karane meM tatpara rahate haiM aura saMsAra ko apane samAna dekhate haiN| rAjamArgake zrAzrayase jo pahale prANiyoM ke ghAta karanevAle bhayakArI satyatArahita ( sAvadya vacanako bhI asatya mAnA hai ) vacana bolate the, ve hI ba cAra prakAra ke satyase pavitra hue, manohara, hitakArI aura jinendradeva ke mukhase utpanna hue sadvacana bolate haiM / pahale rAjya karate samaya pApake bhaya se rahita tathA unmatta hokara jo balapUrvaka dUsaroM kI dravya tathA kanyA Adi chIna lete the, ve hI aba dUsareke dhanako tinake ke samAna samajhate haiM / use mana vacana kAyase kabhI grahaNa nahIM karate haiM / gRhasthAvasthA meM jinhoMne striyAdikoM ke sAtha meM paMcendriyoM ko sukhake denevAle nAnAprakArake manohara bhoga bhoge the, ve hI aba rAgarahita hokara una bhogasukhoMkA mana se bhI kabhI smaraNa nahIM karate haiM / unake cintavanako bhI zIlakA nAza karanevAlA samajhate haiM / pUrvase jo prabhutAke rasameM chake hue dhana, dhAnya, ratna, hAthI, ghor3A, tathA suvarNAdise tRpta nahIM hote the, ve hI aba saba jhagar3oMse mukta hokara aura samasta parigraha chor3akara, antarAtmA ke rasameM raMge huye rahate haiM / apane zarIra meM bhI unheM moha nahIM hai / 56-69 / 1 tIna prakAra kI gupti aura pAMca prakArakI samitiyoM ko pAlate hue ve dhIra yogIzvara gaMbhIra samudrake samAna zobhita hote haiM / yazake bar3e bhArI gRhasvarUpa una kAmakumAra munine dussaha tapa kiyA aura cAritrakA pAlana kiyA / jo dhIravIra tathA buddhimAna haiM, tapovanakA sevana unhIMke liye yukta hai kAyara tathA kubuddhiyoMke liye nahIM / 7072 | zrI pradyumnakumAra yogIndra jo ki zuddhabuddhi aura 86 caritra www.jaelbrary.org Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carita pradhAna pAparahita the, gyArahaveM dina giranAra parvatake eka dhyAnayogya vanameM phuNce| vahAMpara unhoMne apane samyagdarzanakI sAmarthyase darzanake nAza karanevAle darzana mohanIya karmakA ghAta kiyaa| phira usI ramaNIkavanake eka Ama vRkSake nIce jantu rahita nirmala zilApara ve pRthvIke samAna kSamAvAna muni paryakAsana yogase virAjamAna hue aura cittako nirodha karake dhyAna karane lge| narakake kAraNabhUta raudra dhyAnako aura tithaMca gatike kAraNabhUta ArtadhyAnako chor3a karake ve munirAja dharmadhyAnake balase manako sthira karake aura nAsikAke agrabhAgameM dRSTi jamA karake AmAke vicArameM lavalIna hue| phira kramakramase jaise 2 karmazuddhi hotI gaI, taise 2 pramattAdi guNasthAnoMse nikalakara Upara cddh'e| tathA cittakA nirodha karake ve mahAmuni unake Upara zreNI prArohaNa karaneke liye udyata hue| AThaveM apU. rvakaraNa guNasthAnameM Akara aura kramase usako bhI ullaghana karake navameM anivRttikaraNameM sthira hue| usake pahale prAdhe bhAgameM unhoMne solaha karmaprakRtiyoMkA kSaya kiyA 8 ve prakRtiyAM ye haiM:-1 nidrAnidrA, 2 pracalApracalA, 3 styAnagRddhi, 4 narakagati, 5 narakagatyAnupUrvI, 6 tiryaMcagati, 7 tiryaMcaga tyAnupUrvI, 8 udyota, 9 aAtapa, 10 ekendrI, 11 sAdhAraNa, 12 sUkSma, 13 sthAvara, 14 dvIndriya, 15 trendriya, aura 16 caturindriya / dUsare bhAgameM pratyAkhyAnAvaraNI krodha mAna mAyA lobha aura apatyAkhyAnAvaraNI krodha mAna mAyA lobha ina ATha prakRtiyoMkA ghAta kiyaa| tIsare bhAgameM napuMsaka veda prakRtikA, cauthe meM strIveda prakRtikA, pAMcaveMmeM hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, tathA puruSaveda * Upara kahA hai ki, pradyumna munine garmI meM, varSAmeM, zItameM, kaThina pariSaheM sahI aura yahAM gyArahaveM hI dina kevalajJAna honA kahA hai| so hamArI samajhameM Upara kA kathana sAmAnya muniyoM kI apekSA hai ki, muni zIta, varSAkI aisI aisI pariSaha sahate haiM / pradyumname to kevala 11 dina hI tapasyA kI hai| ina zlokoMmeM prakRtiyoMkA krama ThIka 2 nahIM diyA thaa| isaliye hamane granthAntaroMse spaSTa karake likhA hai| - Jain Educati emational For Privale & Personal Use Only www.jaarnalibrary.org Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carika pradyumna 343 kA aura chaThe sAtaveM AThaveM bhAgameM kramase saMjvalana krodha mAna mAyAkA nAza kiyaa| isake pazcAt sUkSmasAmparAya guNasthAnameM saMjvalana lobha prakRtikA ghAta kiyA, aura bArahaveM tINakaSAya guNasthAna meM sampUrNa ghAtiyA karmoM kA nAza kiyaa| isameM jJAnAvaraNIkI 5, darzanAvaraNIkI 4, antarAyakI 5, nidrA aura pracalA isaprakAra solaha prakRtiyoM kA viccheda hotA hai / 73-87 / isake anantara, Adi antarahita, ajJAnahIna, aura sarvAGgasundara terahaveM guNasthAnameM praveza kiyA-tathA jisakA kabhI nAza nahIM ho sakatA hai, aise lokAlokako prakAza karanevAle sundara kevalajJAnako prApta kiyA-iMdriyagocara sukhakA kAraNa aura AtmAkA saccA hita jisameM hai, aisA yaha kevalajJAna puruSoMko nahIM hotA hai / 188-60 / kevalajJAna sUrya kA udaya hote hI eka chatra, do ca~vara, aura eka manohArI siMhAsana, aisI tIna divya vastueM devoMkI banAI huI prApta huii| aura indrakI AjJA pAkara kuberane bar3I bhaktise jJAnakalyANake lie eka gaMdhakuTIkI racanA kii|61-62| pradyumnakumArakA kevala kalyANa jAnakara asurakumAra, nAgakumAra Adi bhavanavAsI. kinnara Adi vyaMtara deva, indrAdi svargavAsI deva, aura sUrya prAdi jyotiSI deva, Ananda, bhakti aura dharma prItise bhare hue giranAra parvatapara Aye / isIprakArase aneka vidyAdhara aura bhUmigocarI rAjA apanI apanI striyoMsahita tathA zrIkRSNa, Adi yaduvaMzI rAjA sundara lIlA nathA sundara veSake dhAraNa karane vAle zambukumAra Adi rAjaputroM sahita aAye / sabane aAnandake sAtha kevalI bhagavAnako praNAma kiyA aura jala, gandha, akSata, puSpa, naivedya, dIpa, dhUpa, aura sundara phalAdi dravyoMse gaMta, nRtya, vINA, bAMsurI, mRdaMga Adike sAtha 2 bhaktipUrvaka pUjA kii| inake pazcAt bahutase yAdava bhakti ke prere hue savAriyoMmeM ArUr3ha ho hokara Aye, paMcAMga namaskAra karake baiTha gaye aura dharma zravaNa karane lge| phira jinendrakathita dharmakA zravaNa karake aura yathA yogya niyama lekara yAdavagaNa apane apane gharoMko lauTa www.jade brary.org Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papamna 344 / / gaye / / 3.100 / tadanantara yogirAja zrIpradyumnakumAra jo ki aneka devoMse athavA vidvAnoMse ghire hue the, zrIneminAtha bhagavAnake sAtha vihAra karaneke liye cale aura pallava dezameM jAkara pahu~ce / unake || caritra sAtha rukmiNI arjikA bhI apanI putravadhU aura rAjImatI sahita ukta dezameM phuNcii| zIlavatI rukmiNI aura usakI bahU ekAdaka zrutajJAnakI dhAraNa karanevAlI hogaI thiiN| neminAtha bhagavAna bar3e bhArI saMghake sAtha vihAra karane lge| yahAM para eka dUsarI kathAkA sambandha hai:-1-3|| dvIpAyana muni jo ki anya dezako cale gaye the jitanI avadhi batalAI thI, utanI bItI huI jAnakara dvArikAko dekhanekI icchAse aura yaduvaMziyoMse yaha kahane ke liye ki, aba tumheM Dara nahIM rahA, lauTa aaye| unhoMne bhUlase samajha liyA ki, bAraha varSa bIta cuke haiN| parantu yathArthameM usa samaya bAraha varSa pUre honemeM kucha dina bAkI the|4-6| grISmaRtukA samaya thA / dvIpAyana muni yAdavoMko apanA tapa dikhAne ke liye dvArikA nagarI ke bAhara eka zilApara virAjamAna ho rahe the| daivayogase usa dina yAdavoMke zambukumAra, bhAnukumAra Adi putra giranAra parvatapara krIr3A karaneke liye gaye the| vahAM grISmake tApameM tapanese unheM pyAsane aisA satAyA ki ve jalakI khojameM cAroM ora bhramaNa karane lge| jisa samaya neminAtha bhagavAnane dvArikA ke naSTa honekI bAta kahI thI, usa samaya logoMne rAjAkI AjJAse jo zarAbake bartana pheMka diye the, ve parvatakI eka khohameM par3e the varSA RtumeM jaba pAnI barasatA thA, taba ve jalase bhara jAte the| aura unameM vRkSoMke nAnAprakArake phUla havAke jhakoroMse jhar3akara par3A karate the aura sar3ate rahate the| isase vaha jala samaya pAkara zarAbake samAna unmatta karane vAlA ho gayA thA! pyAsase vyAkula hue rAjaputroM ne kucha bhI na socakara vaha jala pI liyaa| jisase thor3I derameM ve sabake saba matavAle ho gaye / unake netra naze ke mAre lAla lAla ho gaye / nAnAprakArake gIta gAte hue, jhUThA bakavAda karate hue, paraspara Jain Educate Interational www.janlibrary.org Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamna 345 lar3ate jhagar3ate hue, jamInapara loTate hue, bAla vikharAye hue aura eka dUsareke kAnameM lagakara jhUThI bar3abar3a karate hue ve sabake saba dvArikAkI ora cle| jisa samaya dvArikAke dvArapara pahuMce, usa samaya || caritra unakI dRSTi vahAM para virAjamAna hue kSINa zarIra munirAjapara par3I so daivayogase una sabane unheM zIghra hI pahacAna liyaa| zroneminAtha bhagavAnake vacana smaraNa karake ki isa munike dvArA dvArikA bhasma hogI, ve krodhase unmatta ho gaye / 7-16 / aura lAla aAMkhe karake bole, neminAthane dvArikAkA jalAnevAlA jise batalAyA thA, vaha yahI hai isaliye isa durAcArIko dvArikAkA kucha aniSTa karaneke pahile hI mAra DAlanA cAhiye / aisA kahakara una duSToMne patthara mAranA zuru kiyA, so taba taka mArA, jaba taka dvIpAyana muni jamInapara nahIM gire| parantu itanA kaSTa sahanepara bhI munine jarA bhI krodha nahIM kiyaa| apane pariNAmoMko samhAlakara zAnta ho rhe| rAjakumAra itanepara bhI nahIM mAne unhoMne muni ke mastakapara mAtaMgase (cANDAlase) pezAba karavAI / 17-20 / usa nIca kRtyase munirAjako bar3A hI krodha aayaa| pattharoMkI coTase ve pRthvIpara gira par3e the| aura prANa kaMThagata ho rahe the| unheM aisI avasthAmeM chor3akara rAjakumAra nagarIko cale gaye / 21 // isa anarthakI khabara zrIkRSNa tathA balabhadra ke pAsa phuNcii| sunate hI ve zIghra hI vahAM daur3e hue Aye, jahAM dvIpAyana muni par3e hue the| unheM bhaktipUrvaka namaskAra karake ve bole, he bhagavan ! hama logoMse jo kucha hInakarma ho gayA hai usake liye kSamA karo! kSamA kro| Apa kSamAke dhAraNa karanevAle yogIndra haiM, isaliye he prabho ! mUrkha bAlakoMne jo kucha duSkarma kiyA hai, usake liye kSamA kro|22-24| yaha sunakara dvIpAyana munine do aMguliyoMke izArese batalAyA ki sArI dvArikAmeM tuma donoMko arthAt zrIkRSNa aura balabhadrako chor3akara koI nahIM bacegA, saba bhasma ho jaayeNge| munike netra krodhake kAraNa lAla ho rahe the| usase unake cittakI duSTatAko samajhakara balabhadra aura Jain Educal international 59 For Privale & Personal Use Only www. library.org Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 346 nArAyaNa bhayase vyAkula hote hue nagarImeM gaye aura saba logoMse bole, jo jahAM kahIM jAkara apane jIvana kI rakSA kara sakeM, vaha vahAM calA jAvai / yahAM koI rahegA, to usakA avazya hI vinAza hogA / 25-27 / 1 zambukumAra subhAnukumAra tathA pradyumnakA putra anuruddhakumAra ye tInoM nArAyaNa balabhadrake vacanoMse pratibodhita ho gaye / so usI samaya neminAtha bhagavAnake caraNa kamaloM ko zarIra se tathA vacanase namaskAra karake giranAra parvatapara cale gaye aura vahAM apane hAthoMse mastaka ke keza ukhAr3akara tathA lokadurlabha vastrAbhUSaNa utAra karake unhoMne vairAgyapUrvaka atizaya ujjvala cAritra dhAraNa kara liyA 28-30 / isake pazcAt dvIpAyanamunike azubha taijasa zarIrake nikalanese dvArikAke jalanekA tathA jaratkumArake vANa se zrIkRSNajIke marane AdikA jo vRttAnta huA hai, so saba zrI ' harivaMzapurANa" meM vistAra se kahA hai / hamane yahAMpara use asundara tathA duHkhakara samajhake nahIM likhA hai| vahAM zrI zambukumAra Adi tapa karanemeM tatpara hue| ArtadhyAna tathA rodradhyAnako chor3akara ve dharmadhyAna tathA zukladhyAna meM lavalIna the aura nAnAprakArake tapa karate the ki, itanehI meM zrIneminAtha bhagavAna vihAra karake giranAra parvata para gaye / so una tInoMne unake hAthase phira dIkSA grahaNa kii| aura chaha prakArakA antaraMga tathA bAraha prakArakA bAhya tapa grahaNa kiyA / 31-34 | ve guNoMke ghara, zIloMkI lIlAse prakAzamAna, aura icchArahita muni dussaha tapa karane lage / jahA~ sUsta hojAtA thA, vahAM para prAsuka bhUmi dekhakara virAjamAna ho jAte the arthAt rAtriko kahIM mana nahIM karate the | aura jaina muniyoMkI sampUrNa kriyAoM kA pAlana karate the / hemanta Rtu arthAt jAr3e ke dinoM meM bAhara khulI jagaha meM athavA vAyu aura zItake sthAnameM sthira rahakara ve vairAgI muni rAta vyatIta karate the, grISmaRtu meM jaba loga pasIne se vyAkula hote haiM parvata ke mastakapara car3hakara For Private Personal Use Only Jain Educato International caritra www.jnelibrary.org Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apamna yoga dhAraNa karake sukhase samaya vitAte the, aura varSAkAlameM vRkSake nIce sthira hokara dharmarasakA AsvAdana karate hue kaSTa nahIM mAnate the| isake sivAya ve dhIra vIra guNI, tathA yogI muni muktAvalI, || caritra ratnAvalI, dvikAvalI, siMhavikrIr3ana, sarvatobhadra, Adi nAnAprakArake tapa karate the|35-41| una muniyoMne nidAna caudahaveM varSameM paryakAsana yogase ghAtiyA karmoM kA kSaya kiyaa| aura kSapaka zreNIpara ArUDha hokara tathA karmoM ke bar3e bhArI samUhako naSTa karake loka alokakA prakAza karanevAlA kevalajJAna prApta kiyA / 42-43 / neminAtha bhagavAnane ina tInoM kevaliyoMke sAtha pRthvItalameM bahuta samayataka vihAra kiyaa| aura bhavya jIvoMko pratibodha karake jinadharmakA prakAza karake. logoMke hRdayameM paiThe hue mohAndhakArako naSTa karake, aura svarga mokSake denevAle dharmakA upadeza karake sura asuroMse pUjanIka giranAra parvatako apane caraNoMse phira pavitra kiyaa| sura, asura, vidyAdhara, bhUmigocarI zrAdi pada padapara unakI vandanA karate the vahAM para arthAt giranAra parvatapara aAkara ve siddhazilApara virAjamAna hue aura paryaMkAsana yogase cAra adhAtiyA karmoM aura unakI prakRtiyoMko naSTa karake janmamRtyu jarA rahita siddha svarUpa ko prApta hue| unake sAtha zaMbukumAra, bhAnukumAra aura anuruddhakumAra bhI mokSako prApta ho gye|44-48| giranAra parvatapara tIna zikhara haiN| unameMse pahale zikharako anuruddhakumArane dUsareko, zambukumAra ne aura tIsareko pradyumnakumArane pavitra kiyaa| arthAt ukta zikharoMparase unakA nirvANa huaaa| isaprakArase giranAra parvatake tInoM zikhara zobhita hue / ukta muniyoM ke mokSa honeke dinase hI giranAra parvata siddhakSetrake nAmase prasiddha huA aura sura asuroMke dvArA pUjA jAne lgaa|46-51|| zrI neminAtha, pradyumnakumAra Adi muni jahAM jahAMse mukta hue the, vahAM para indra Adi devoM ne pAkara unake bace hue zarIrako (nakhakeza Adiko) pavitra candanake saMyogase dagdha kiyaa| isake pazcAt mokSa kalyANako Aye hue ve saba deva parvatake tInoM zikharoMpara harSa bhakti aura zraddhApUrvaka Jain Educato International For Privale & Personal Use Only www.Malibrary.org Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna 348 bhagavAna kI pUjA karake tathA gIta nRtyAdika karake bar3I bhArI vibhUtike sAtha apane apane sthAnako cale gaye / 52-55 / antamaMgala / jo kevalajJAnase zobhAyamAna haiM, jinheM devagaNa namaskAra karate haiM, jo nirmala siddhiko prApta hue haiM, jo kSudhA, tRSA, rAga, roSa, Adi doSoMse rahita haiM, bhAva manakA abhAva ho jAne se jinakA dravyamana nizcala hai, aura jo janma, jarA, maraNa, viyoga, trAsa dise rahita haiM, ve arahanta bhagavAna nirantara maGgala kareM aura mere pApoMkA nAza kareM / 56 / jahAM AzAkI phAMsI nahIM hai, ghara dvAra nahIM hai, janma mRtyu nahIM hai, strI, bandhu, svajana, parijana nahIM hai, sukha nahIM hai, dukha nahIM hai, rUpa varNa, choTApana bar3Apana, aura sthUlatA zUkSmatA nahIM hai, usa mokSasthAnakA Azraya lenevAle arthAt mo prAta hue muniga mujhe sukha pradAna kareM / 57| jinhoMne dazavAM avatAra lekara tIrthaMkara pada pAyA, jo saMsAra samudrase tArane vAle haiM, jo yaduvaMziyoMmeM guNarUpI ratnoMke hAra hue haiM aura jo kRSNavarNa hokara bhI moha andhakArakA nAza karate haiM, ve zrIneminAtha bhagavAna zAMti kareM / 58 | janma hote hI jinheM zatru hara le gayA, aura eka viSama sthAnameM zilAke nIce dabA diyA gayA, phira kAlasaMvara vidyAdharane apane ghara lejAkara jinheM pAlA, tathA javAna hone para aneka vidyA tathA lAbha prApta karake jo puNya prabhAva se apane kuTumbase mile, aura anta meM jinhoMne mokSa kI prApti kI, ve zrI pradyumna kumAra hamako vipula saukhya deveM / 59 | zrIkRSNanArAyaNa ke putra aura pradyumnakumAra ke anuyAyI zrIzambukumAra bhI jo ki kevalajJAna prApta karake giranAra parvatake zikhara se mokSako sidhAre, mere pApoMko naSTa kareM / 60 / pradyumna kumArake rUpavAna putra anuruddhakumAra jinake guNoMkI utkRSTa kIrti devoMne bhI saMsAra meM vikhyAta kI, aura jinhoMne giranAra parvata ke zikhara ko apane mokSagamana se prasiddha kiyA, mujhe caritra www.ainelibrary.org Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna zAstrakA maahaatmy| parita 346 sukha pradAna kareM / 61 // isa guNoMke samudra aura AnandakArI pradyumnacaritra nAmake granthako jo buddhimAna bhavya jIva aAdarake sAtha sunate haiM, ve manuSyaparyAya tathA devaparyAya ke dhana, saubhAgya, rAjya prAdi sukhoMko pAkara ke aura phira muniyoM meM zreSTha hokarake kevalajJAna prApta karate haiM, tathA anta meM pavitra siddhalokako sidhArate haiM / 62 / ___pranthakartA kI praathnaa| ___na meM nirmala vyAkaraNa zAstrako jAnatA hU~, na kAvya jAnatA hU~, na tarka Adi jAnatA hU~, aura na alaMkArAdi guNoMse alaMkRta chandoMko bhI jAnatA huuN| maiMne yaha pavitra caritra banAyA hai, so kisI prakAra kI kIrti AdikI vAMchAse athavA mAnake vazase nahIM banAyA hai, kintu pApoMke nAza karaneke liye banAyA hai / 63 / jo vizuddha buddhivAle haiM, zAstroMke pAra pahu~ce hue haiM, paropakAra karanemeM kuzala haiM, pApase rahita haiM, aura bhavya haiM, unheM mujha mandabuddhike banAye hue, guNasamudra kAmadevake isa nirmala caritrako saMzodhana karake pRthvIpara vistRta karanA cAhiye arthAt isakA pracAra karanA caahiye| pranthakartAkA pricy|| kASThAsaMghake nandItaTa nAmake pavitra gacchameM guNoMke samudra zrIrAmasena nAmake AcArya hue| phira unake paTTako zobhita karanevAle aura pApoMke nAza karane vAle ratnakIrti AcArya hue| inake ziSya lakSmaNasena jo ki zIlakI khAni aura sarvaguNasampanna hue the, aura unake paTTako dhAraNa karane vAle dhIravIra tathA guNI bhImasenasUri hue| inhIM bhImasena guruke caraNoMke prasAdase somakIrtisUrine yaha ramaNIya caritra apanI bhakti ke vaza se banAyA hai| bhavya jIvoM ko ise saMzodhana karake par3hanA www.jabrary.org Jain Educati emational Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra 350 cAhiye / 65-674 pauSa sudI trayodazI budhavAra saMvat 1531 ko isa zAstrakI racanA pUrI huI 68 / ___jabataka pRthvI hai, sumeru parvata hai, jabataka sUryakA maNDala hai, jaba taka grahAdi tAre haiM, aura jaba taka sajjanoMkI ceSTA hai, taba taka zAntinAthake caityAlayameM bhaktipUrvaka banAyA huA yaha sukhakArI tathA nirmala zAstra sthira rahai / 66 / jabataka sumeru parvata, pRthvI, candramA, sUrya, aura tArAgaNa haiM, tabataka yaha pApakA nAza karanevAlA caritra jayavanta rahai 70 / cAra hajAra sADhe ATha sau zloka jisameM haiM, aisA yaha pradyumnacaritra zrI sarvajJadevake prasAdase nirantara jayavanta rahai / 71 // iti zrIsomakIrti AcAryakRta pradyumnacasvi saMskRtagranthake navIna hindI bhASAnuvAdameM zrI neminAtha, pradyumna zAMba, tathA anuruddha, Adike nirvANakA solahavAM sarga samApta huaa| [samApto'yaM granthaH] * dUsarI pratimeM 65-66 aura 68 nambarake zloka nahIM haiN| Jain Education international For Privale & Personal Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Private & Personal use only