Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Scoteotointortootooooooooooooleofenleooooooooooolers nyAyAcArya zrIyazovijayajIkRta graMthamALA // adhyAtmasAra, devadharmaparIkSA, adhyAtmo pad, adhyAtmikamata khaMDana saTIka, tilakSaNasamuccaya, nayarahasya, nayapradIpa, nayopadeza sAvacUri, jainatarkaparibhASA, mAnabiMda-A daza graMthono saMgraha.' kapoor coleolencoleaders zrInAvanagara nivAsI gRhastha zA. zrANaMdajI puruSottamadAsanI sahAyavaDe chapAvI prasiddha karanAra zrIjainadharmaprasAraka sajA. bhAvanagara. tukArAma jAvajIcA nirNayasAgara chApakhANAmoM maLakRSNa rAmacaMdra dhAnekare chApI prasiddha kIdhaiM. vikrama saMvata 1965. vIra saMvata 2435. jajajajajajajajajajajajajajajaja
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ khAsa // 1 // khAsa sUcanA. vArANasI vibudhavijayAvAta nyAyavizArada biruda nyAyasudhAsudhAdIdhitigraMthaMzatI graMthenAvApta nyAyAcAryapada zrI madyazovijaya mahAmahopAdhyAyakRta yA graMthamALA: saMskRta prAkRtanA anyAsI dareka sAdhu sAdhvI ne temaja dareka pustakajaMkAra mATe jeTa thApavAnI be, tethI tenA jIjJAsue maMgAvI levA kRpA karavI. jainalAibrerI vALAuMe posTeja mokalIne maMgAvavI. zrI jainadharmaprasAraka sanA. jAvanagara. sUcanA. // 1 //
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA. s graMthamALA eka evA uttama zrane mahAn puruSanI karelI bahAra pAruvAmAM zrAvI be ke je puruSanA vacananI prAmAeyatA mATe dareka vidhAnane ghaNoja uco mata be. e mahApuruSanA samakAlIna zrImAnavijaya upAdhyAyajIe zrIdharmasaMgraha nAmano atyupayogI graMtha svopajJavRtti sameta sumAre paMdarahajAra zloka pramANa saMvata 1738 mAM racyo che. te graMthanI praza| stimAM zrA graMthamALAnA karttA viSe te sAheba lakhe be ke satarka karkaza dhiyAkhiladarzaneSu, mUrddhanyatAmadhigatAstapagannudhuryAH / harti vijitya pakiparSado'yyA, vistAritapravarajainamataprabhAvAH // tarkapramANanayamukhya vivecanena, prodbodhitAdimamunizrutakevalitvAH / cakruryazovijayevAcakarA jiMmukhyA, graMthe'tra- mayyupakRtiM parizodhanAdyaiH // bAla va maMdagatirapi, sAmAcArI vicAra urgamye / atrAnUvaM gatimAMsteSAM hastAvalaMbena || " je satya tarkathI utpanna thapalI tIkSNa buddhivame samagra darzanomAM agresarapaNuM pAmyA be, jeo tapa gannumAM mukhya be, jemaNe kAzImAM anya darzanIyonI samAcane jItIne zreSTha jainamatanA prajAvane vistAryo ke ane jee
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastA vanA // // tarka, pramANa ane nayAdikanA vivecanavaDe prAcIna muniyonuM zrutakevaLIpaNuM (A kALamAM) pragaTa batAvI Apyu | te vAcaka samUhamA mukhya zrIyazovijayajIe yA graMthana parizodhanAdi karIne mArA upara upakAra karelo . sAmAcArI vigerenA vicArathI murgama evA A graMthamA hu~ bALakanI jevo maMdagativALo utAM paNa tezro (zrIyazovijayajI) nAja karakamaLanA avalaMbanathI gativALo thayo , arthAt temanAja prasAdayI A graMtha racavAne samartha thayo buM." upara pramANe je mahApuruSanI kIrtino yazapaTaha temanA samakAlIna dhuraMdhara graMthakartA vagAmI gayA , teno yazavAda karavA mATe have amAre kAMI paNa vizeSa kahevAnI jarura nathI. e mahApuruSanA karelA aneka graMtho paikI hAlamA ghaNAja thomA hastagata thAya be. AgaLa ApelA upodghAtamA jaNAvelI hakIkata uparathI jANIzakAze ke tezro sAhebe rahasya zabdAMkita 107 graMtho banAvyA . A hakIkata nApArahasya graMthanA prAraMjamA tezro sAhebeja jaNAvI ne ane nyAyanA so graMtho banAvyAnI hakIkata teo sAhebaja pratimAzataka graMthanI prastAvanAmAMsAvyA be.Abe samUha zivAya bIjA paNa aneka graMtho mAgadhI temaja saMskRta bhASAmAM tezro sAhebe racyA haze ebuM atyAre labdha yatA rahasya zabda vinAnA ane nyAyanA viSaya vinAnA anya graMthothI temaja temaNe sAdI tarIke jalAmaNa karelA ghaNA graMthothI pUravAra thAya . zrA mahApuruSay buddhikauzaTya koi evA vicitra prakAraceM hatuM ke e nyAyakhaLakhAdya jevA urghaTa graMtha banAvavA zakti dharAvatA hatA, te sAthe gujarAtI lASAmAM ghaNI sarala padyaracanA paNa karI zakatA hatA. emaNe 'jagajIvana jagavAlaho' evA Adya padavALI covIzI ghaNIja sarala nASAmAM banAvI be. gujarAtI bhASAmAM paNa avyaguNaparyAyanA rAsa jevI urghaTa racanA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ banAvavAne te zaktimAna ayA je. emanI zaktino zranujava karanArA zraAdhunika vidhAno emane apUrva zakti dhAraNa karanArA mAne ne ane te akSarazaH satya ne. | AvA uttama mahApuruSanuM janmacaritra Apaq te khAsa AvasyakatAvALu kArya ke paraMtu te zreNibaMdha upalabdha attuM va hovAthI je prakAraceM upalabdha az zakyu ne te prakAre zrA prastAvanAne aMta ApavAmAM Avyu be. AvA mahApuruSonA graMtho prakAzamAM lAvavAthI jainazAsananI apUrva prajAno anya matavALAUne paNa nAsa tha zake je. A sajAe e kArya bahu varSathI hAtha dharyu je. te khAte mahAn upagAra zrImanmunirAja mahArAja zrIvRdhicaMdajIno be. te sAhebanI khAsa preraNAzrI prathamaM kaLikALasarvajJa zrI hemacaMAcAryajInI kRti bahAra pAsavAnI dhAraNA amalamAM mukIne te , mahAtmAnuM karelu zrItriSaSTizalAkA puruSa caritra bahAra pAmavAnuM zaru karyu. hAlamAM te mahAgraMtha saMpUrNa zravA Avyo be.y daramyAnamA tezro sAhebano karelo anidhAnaciMtAmaNi graMtha avacUri temaja zabdonA akSarAnukrama sAthe bahAra pADyo ne temaja te sAhebanIja prasAdI tarIke zrIvinayavijayajI upAdhyAye banAveluM laghu haimaprakriyA vyAkaraNa bahAra pADyu ne hAlamAM zrIharijana sUri mahArAja ane zrIsiddhasena dIvAkarajInI kRti tarIke temanA karelA traNa traNa graMthonI graMthamALA bahAra pAmIne ane umAsvAtI vAcaka mahArAjAne paNa nUlI javAmAM zrAvyA nathI. e sAhebanI uttama kRtivAlo prazamarati graMtha avacUri tathA TIkA sahita upAvavA mATe taiyAra karavAmAM zrAve . ' 1 zrIsiddhasena dIvAkarajIkRta graMthamALA thoDA vakhatamA bahAra paDanAra che. chapAya che.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prstaa||3|| dhuraMdhara pUrvAcAryo apUrva graMtho racIne ApaNA upara je mahAn upakAra karI gayA ne teno paripUrNa lAla temanA racelA | vanA. graMtho zudharIte, suMdara TAipathI, UMcA kAgaLa upara upAvIne bahAra pADyA zivAya jainavarga ke anya lazzake ema nazrI. tethIla jainadharmanI dareka jAhera saMsthAonI khAsa ane prathama pharaja eja be ke temaNe A kArya upAmI le. te sAthe zrImaMta gRhastho ke jemane pUrva nave karelA puNyodayazrI lakSmI prApta thane temaNe te kAryamA pUratI sahAya ApavI. jJAnadAna e sarvotkRSTa dAna de ane tena mATe A eka parama sAdhana . AvA graMtho lakhAvavAmAM je kharca thAya ne te karatAM upAvavAmAM karatAM paNa uge kharca thAya be. te paNa jaMcA kAgaLa upara ne sArA presamAM upAve tyAre. tauparAMta eka bIjo lAla e thAya be ke prato lakhavAmAM lahIyA azubhatAnI vRddhi karyA kare , jethI tenI lakhelI dareka prata zuddha karavI pake , tyAre pAvavA mATe eka vakhata jo pUrato prayAsa ko hoya ne to panI tenAparathI jeTalI nakalo kADhavAmAM Ave temAM pharIne tevo prayAsa karavo pamato nazrI. je zrImaMto AvA ati lAnakArI kAryamA potAnA avyano upayoga karatA nathI temanuM| javya niSphalatAne pAme. A ane bIjI graMthamALA vigere pragaTa karavAno yA sattA taraphazrI betraNa varSathI je prayatna zaru karavAmAM Avyo ne temAM khAsa preraNA ane dareka graMthanI prato meLavI ApavAnI temaja tenI presakopI tapAsI ApavA vigerenI dareka // 3 // prakAranI madada panyAsajI zrI ANaMdasAgarajI mahArAje ApI. ane Ape ne temaja ApavA kabula karyu ne tethI A sajA te khAte temanA saMpUrNa AjAra tale be.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ yA sajA taraphathI pragaTa thatA graMthamAM judA judA gRhastho taraphathI pravya saMbaMdhI sahAyo ApavAmAM zrAvI e te paikI zra graMthamAlAnI 500 nakalo pragaTa karavA mATe tamAma kharca zrI jAvanagara nivAsI gRhastha zA zrANaMdajI puruSottamadAsa taraphathI ApavAmAM Avela be. te saMbaMdhamAM paNa upadezAdino prayAsa sadarahu panyAsajI mahArAjeja karelo be. graMthamALAmAM zrImadyazovijayajI upAdhyAyaviracita aneka graMthoMpaikI daza graMtho pragaTa karavAmAM zrAvyA be. temAM prathama ApalA adhyAtmasAra nAmanA graMtha upara hAlamAM panyAsajI zrIgaMjIravijayajI mahArAje sumAre 1000 zloka pramANa TIkA racI be, te zivAya bIjI koi TIkA nathI. cotho graMtha AdhyAtmika mataparIkSA nAmano svopajJa TIkA sahita Apelo be tenuM bIjuM nAma AdhyAtmikamatakhaMruna be. emAM kevaLIne kavaLAhAra na hoya evI digaMbarInI mAnyatAnuM khaMkana be. Aja nAmano Aja karttAno karelo bIjo moTo graMtha be tenApara paNa temaNeja pote TIkA karelI be. tenI aMdara digaMbaronI kevaLI saMbaMdhI bIjI paNa mAnyatA vigerenuM khaMruna be. AThamo graMtha nayopadeza nAmano avacUri sahita Apalo be, te avacUri zrI jAvaprasUrinI banAvelI e. yA graMtha upara emaNe poteja nayAmRtataraMgiNI nAmanI vistAravALI TIkA racI be, tenA uparathIja saMdepamAM yA avacUri banAvavAmAM zrAvI be. yA traNa graMtho zivAya vAkInA sAta graMtho upara TIkA ke avacUri kAMi paNa banela jANavAmAM nathI. yA daza graMthomAM pAMcamo graMtha ya tilakSaNa samuccaya nAmano Apelo ve te mAgadhI gAthAbaMdha be. bAkInA nava graMtho saMskRta be. temAM paNa adhyAtmasAra, adhyAtmopaniSad, AdhyAtmikamata
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastA vanA // 4 // a parIkSA ane nayopadeza e cAra padyabaMdha le ane bAkInA pAMca graMtho (devadharmaparIkSA, nayarahasya, nayapradIpa, jainatarka pari-|| nASA, jJAnabiMDa) gadyabaMdha . A daze graMtho bahuja upayogI . A zivAya Aja graMthakartAe batrIza batrIzI (dhAtriMzat phAtriMzikA) svopATIkA sahita racelI te paNa amArA taraphathIja upAvavAnuM zaru karavAmAM AvekhaM be. yA graMthakarttAne lagabhaga baseM varSa zrayAM ne utAM temanA graMthono moTo jAga alanya ajha paDyo re tenu cokasa kAraNa kahI zakAtuM nathI topaNa je kAraNa kaTpanAmAM AvI zakyuM ne te zrA sAthe ApelA e mahApuruSanA janmacaritramA batAvavAmAM Avyu be. eonA karelA graMthopaikI vartamAnamA keTalA graMtho maLI zakene ane keTalAnAM nAma jANavAmAM AvyAM ne tenuM lIsTa temanA caritrane aMte zrApavAmAM AvyuM . te uparAMta koi paNa graMtha lanya ke alanya koi paNa munimahArAjanA jANavAmAM hoya to te sAhebe te graMtharnu nAma vigare amane| lakhI mokalavA kRpA karavI ke jethI evI hakIkatano saMgraha karIne jainavarganA jANavAmAM Ave tema pragaTa karazuM. __ bATalI hakIkata rozana karIne prastAvanAnuM laMbANa na karatAM have panI te mahApuruSarnu janmacaritra tathA yA graMthamALAmAM AvelA daze graMthomAM zuM zuM hakIkata samAvelI ne te saMbaMdhI panyAsajI zrIzrAeMdasAgarajI mahArAje khakhAvelo upodghAt ApavAmAM Avyo re te tarapha lada ApavA vAMcakavargane vinaMti karIne prastAvanA samApta karavAmAM Ave je. saMvat 1965. ? zrIjainadharmaprasAraka sajA. ' kArtikazudi pUrNimA. bhAvanagara. // 4 //
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyavizArada nyAyAcArya zrImayazovijayajInuM TuMka janmacaritra. mahAtmAno janma kyAre ne kayA zaheramAM zrayo ? temanA mAta pitA koNa hatA ? ne kaI jJAtinA hatA ? e koi paNa sAdhanavame cokkasa thai zakatuM nathI. zrImAn sudharmAsvAmIthI cAhayA zrAvatA mULapATe evaM thayelA na hovAthI temaja jainAcAryomAM potAnAM caritra lakhavAnI ruDhI AtmaprazaMsAdi kAraNothI pracalita nahIM hovAthI e saMbaMdhamAM vizeSa hakIkata cokkasapaNe maLI zakatI nathI. jo mULapATe evaM thayA hota to paTTAvaLI vigeremAMthI keTalIka hakIkata nIkaLI zakata, temaja jo temanA ziSya koi parAkramI nIvaDyA hota to te potAnA gurunuM caritra avazya lakhata; kAraNa ke evI| rIte potAnA gurunuM caritra lakhavAnI pravRtti to prAcInakAlazrI zrapaNAmAM cAlI AAvatI dekhAya be. zrI hI rasaubhAgya kAvya | vijayaprazasti kAvya ityAdi aneka caritrAtmaka kAvyo tenAM sAkSIbhUta be. yA mahAtmAnA caritra saMbaMdhI kAMi kAMi hakIkata khAdyakhaMkana, pratimAzataka ne battIsA battIsInI prazasti vigeremAMthI maLI Ave ke paraMtu te evI zRMkhalA baddha nathI ke jethI emanuM zrAkhuM caritra jomI zakAya temaja temanA karelA saMkhyAbaMdha graMthoMpaikI je je lacya be te saghaLA ekatA karI tenI prazasti temaja racanA vigere tapAsI koie pae evI hakIkata saMpUrNa ekatra karI nathI ke jethI zra | caritra lakhavAmAM e sahAyabhUta thai pare temaja kRtimAM paNa pahelI kai ane pInI kaz te jANI zakAya.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadya0 // 5 // pramANe batAM paNa eTaluM to cokkasa kahI zakAya be ke e mahAtmA zraDhAramA saikAnA pUrvavibhAgamAM vidyamAna hatA, ane temanI keTalIka gujarAtI padyaracanAmAM mAravAmI jASAnA zabdo dRSTigata thatA hovAthI te sAhebanI janmabhUmi mAravArumAM hoya athavA te tarapha vizeSa vihAra hoya ema paNa jaNAya be. bIjAM sAdhano tapAsatAM emano vihAra gujarAta ane kAThIyAvArumAM to jarura thayelo be, e paNa cokkasa nIkalI Ave che. zrIzAMtidAsa zeThanA AgrahathI dharmasaMgraha graMtha zrImAnavijayajI upAdhyAye racelo ke ane zrImadyazovijayajI mahArAje zodhI Apyo be. te graMthanI prazastimAM e racanA amadAvAdamAM karelI hovAnuM jaNAvyaM be tethI e bAta siddha thAya ve. vaLI eka vakhata zrIpATaNamAM zrImadyazovijayajI, mAnavijayajI ne rAmavijayajI eka sAthe jude jude upAzraye caturmAsa rahyA hatA, temAM upAdhyAyajInuM vyAkhyAna to dravyAnuyogagarjita cAlataM hovAthI temanA vyAkhyAnamAM zrotAnI saMkhyA thomI thatI hatI ane zrIrAmavijayajInI vyAkhyAnakaLA janamanaraMjanakArI hovAthI tyAM zrotArjunI jIma yatI hatI. eka divasa temanI vyAkhyAnakaLA jovA | sAru upAdhyAyajI mahArAja pote tyAM padhAryA hatA, ityAdi cAlI AvatI daMtakathA uparathI euno vihAra gujarAtamAM vizeSa thayo che ema paNa pUravAra thai zake be. zrI mahAvIra svAmI jagavaMte dIrghAyuSa Adi kAraNothI zrI sudharmAsvAmI ne gAnI anujJA zrApI na soMpyo temanI ekasaThamI pATe zrIvijayasiMha sUri thayA be. temanI anujJAthI munivargamAM praveza pAmelI zithilatA dUra karavA sAru zrI satyavijayajI mahArAje kriyA uccAra karyo temanI sAthe yA mahApuruSa paNa sahAyaka hatA tevo ulekha " jAsa hita janmaca0 // 5 //
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIkhadhI mArga e anusaryo" ityAdi vAkyodhI nIkaLI zake le. tethI ane zrIvijIyasiMhasUri saMvata 1707 mA svargavAsa zrayelA hovAthI sattaramA saikAnA prAMtanAgamAM zrA mahApuruSano janma ane aDhAramA saikAnA pUrvArdhamA emano vihAra hovA- puravAra thara zake be. | emanI paTTaparaMparA tapAsavAmATe vadhAre dUra javAnI jarura rahetI nathI. kAraNake e zrIhIravijayajIsUrinA saMtAnamAMja zrayelA . zrIhIravijayajIsUrinA ziSya upAdhyAya zrIkalyANavijayagaNi, temanA mukhya ziSya paMmita zrIlAnavijayagaNi, temanA mukhyaziSya paMmita zrIjItavijayagaNi, temanA gurulAi paMmita zrInayavijayagaNi ane temanA caraNakiMkara mahAmahopAdhyAya zrIyazovijayajI zrayA . ena sAhebe dIdA kyAre lIdhI ane emane upAdhyAyapada kyAre zrApavAmAM / zrAvyu eno saMvata koi jagyAe maLI zakato nathI. paraMtu emaNe bAlyAvasthAmAM brahmacArIpaNeja cAritra aMgIkAra karyu haze evaM emanI puSkaLa camatkAravALI kRti sUcave . | e sAheba zrIsatyavijayagaNi, zrIvinayavijaya upAdhyAya ane AnaMdaghanajI mahArAjanA samakAlIna hatA e to kisa be. zrIvinayavijaya upAdhyAya emanA kAkAguru yatA hatA. cAritra lIdhA bAda dharmazAstranuM jJAna meLavatAM saMskRta lASAno ane nyAyazAstrano vizeSa anyAsa karavAnI utkaMga zratAM te sAheba kAzImAM abhyAsa karavA gayA hatA. e hakIkata to aneka lekho uparathI nIkaLI zake je. te vakhate temanI sAthe zrIvinayavijaya upAdhyAya hatA ema keTalAka kahe je ane keTalAka temanA guruja sAthe hatA ema batAve . Abe hakIkatamAM kA hakIkata satya je te cokkasa kahI
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadya janmaca // 6 // || zakAtuM nathI. kAzImAM zranyAsa karAvanArA paMmito brAhmaNajAtinA hatA ane te jainamati pratye pheSabuddhi dharAvatA hatA. batAM tIvrabuddhi, gurunakti temaja vinayaguNanI prAdhAnyatA vigere kAraNothI emaNe potAnA adhyApakanI sArI prIti saMpAdana karI hatI ane tene pariNAmeja eje sAheba pUrato anyAsa karI zakyA hatA. kAzImA prathama temane || 'nyAyavizArada' eq biruda zrApavAmAM Avyu hatuM ane nyAyasaMbaMdhI so graMtho racyA bAda anya matanA sarva vidhAno trphthii| 'nyAyAcArya' nuM bIruda maLyuM hatuM. A hakIkata jainatarkaparilASA graMthanI prazasti uparathI spaSTa rIte nIkaLI Ave je. __kAzImAM anyAsa karIne AvyA bAda temaNe dharmazAstrano atyutkRSTa zranyAsa ko hato paraMtu temane adhyayana karAvanAra dhuraMdhara guru koNa hatA te jANI zakAyuM nathI. khAsa karIne kyopazamanA baLavaMtapaNAthI temaja vinayAdi guNanA atizayapaNAthI tezronuM jJAna atyaMta sphurAyamAna ayuM hatuM. temanI prabaLa jJAnazaktinA kAraNathI jainavargamAM paNa temana mahatva bahu vRddhi pAmyuM hatuM, tevA vakhatamAM kAzImAM jenI pAse anyAsa karelo te vidyAguru Arthika sthitinI maMda tAnA kAraNathI khannAtamA temanI pAse AvyA hatA te vakhate temano bahu satkAra karavA uparAMta temane eka sArI rakama MI(36000) paNa gurudakSiNA tarIke zrIsaMghe ApI prasanna karyA hatA. A vakhatamAM jinapratimAne nahi mAnanAra DhuMDhakamatanI sthiti kAMka prabaLa jaNAtAM upAdhyAyajI mahArAje pratimA zataka nAmano graMtha svopajJa TIkAvALo racI temanA upara prabaLa asara karI hatI, jethI te temanApara bahu gusse zrayA hatA. upAdhyAyajI mahArAje temanAthI kiMcit paNa mara na khAtA bIMbamInA rahIza zA meghajI dozI vigere gujarAtI
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ jApAnA zranyAsI mATe vIrastutirUpa daMgIna stavana (150 gAthArnu) banAvyu hatuM tenA upara zrIpadmavijayajI mahArAje ghaNAja vistArathI bALAvabodha karelo ne ane te zrIprakaraNaratnAkara jAga trIjAmA upAyela paNa ve. / DhuMDhakonI prabaLatA sAthe e samayamA kriyAmArgamA zithiLa thayelA yatinI saMkhyA ane prabaLatA paNa vizeSa jaNAya ke. eje sAhebanA dikhamA AthI bahuja kheda ayo jaNAya ne ane tethIja zrIsImaMdhara svAmInI stutirUpa savAso gAthArnu stavana banAvIne temaNe potAnA hRdayano utjaro bahAra kADhyo be. sAmAtraNaseM gAthAnA stavanano Tabo zrIjJAnavimaLasUrie temaja zrIpadmavijayajI mahArAje baMnee purelo . te paikI zrIpadmavijayajIvALA TavA sahita e stavana upAyeluM . savAso gAthA- stavana paNa artha sahita upAyela je. zudha mArganA khapIne mATe e stavana bahu vAMcavA lAyaka . | zrIsatyavijayajI panyAsanI sAthe eje sAhebe paNa kriyAnamAra karelo jaNAya .. yatino samudAya ane DhuMDhaka matavALA emanApara eTalA badhA aMtaraSa dharAvanArA hatA ke tele koi paNa prakAre temanA mahatvanI vRddhi joza zakatA nahotA. emane mAtra baseM varSa thayoM vatAM eje sAhebanA karelA saMkhyAbaMdha graMthomAMthI bahu juja graMthoja hastagata thAya ne tenuM kAraNa paNa emano kSeSaja jaNAya be. adhyAtmarasanA rasIyA zrIAnaMdaghanajI mahArAja temanA samakAlIna hatA eTaluMja nahIM paNa temanAthI upAdhyAyajIne adhyAtma saMbaMdhI keTaloka lAna paNa maLyo hato ema jaNAya ne ane tethIja temanI kRti tarIke gaNAtI zrIAnaMdaghanajInI stutirUpa aSTapadI te sAhebe racI haze ema jaNAya je. zrAne mATe vizeSa khAtrIlAyaka hakIkata maLI zakatI nathI.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadya janmaca. // 7 // zrA mahAtmA zrIvinayavijaya upAdhyAyanA samakAlIna hatA tenI pUravArI to zrIvinayavijayajI mahArAje racavA mAMmelozrIzrIpALarAjAno rAsa temanA kALadharma pAmavAthI apUrNa rahelo te upAdhyAyajI mahArAje pUro karyo , tethI cokkasa maLI zrAve . zrIvinayavijayajI mahArAja paNa prabaLa vidhAna hatA. temanA karelA zrI lokaprakAza, zAMta sudhArasa, kaTapasUtranI sukhabodhikA TIkA ane khaghuhaima prakriyA vyAkaraNa svopana TIkA (35000 zloka pramANa) sahita vigere graMtho dRSTigocara zrAya be. gujarAtI jApAmAM paNa temaNe puNyaprakAza-stavana ane upara jaNAvela zrIpALarAjAno rAsa racelo . upAdhyAyajI mahArAjanA racelA graMtho paikInyAyakhamakhAdya, nyAyAloka ane kammapayamInI TIkAnI prato temanA hAthanI lakhelI maLI zrAve . vairAgya kaTpalatAnI prata temaNe hAthe sudhArelI maLI zrAve , dharmasaMgraha graMtha zrImAnavijaya upAdhyAye racelo temaNe sudhArI prApyo ne te asala prata maLI zakI je. zrI lokaprakAza graMthanI prata nIkorAnA jaMDAramA hatI te temaNe lakhelI athavA sudhArelI ema sAMjaLyu je. jJAnasAranA TabAno khekha paNa eka jagyAe ve te temanA hAthano khakhekho kahevAmA zrAve . TuMkI jIMdagImAM paNa emaNe zAsanano upakAra to pArAvAra karelo anunavavAmAM Ave ke. / upAdhyAyajImahArAjanuM saMskRta ane mAgadhInApArnu temaja naya, nidepa, pramANa, saptanaMgI vigerenuM dharma saMbaMdhI sUkSma jJAna eTaluM badhuM uMcA prakAraceM hatuM ke jenI sAkSI temanA racelA apUrva graMthoja Ape je. jainanyAyamAMto te antiIya pravINa hatA. zrAvIrIte yugapradhAna tuTya apUrva vidhAna hovAzrIja temane zrutakevaLInI upamA zrApavAmAM zrAvI ,ane te upamA // //
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAstavika ne aivaM temamA graMthanA anyAsIno atyAre paNa kahe je. vyavahAra ane nizcaya svarUpa eu sAhebe potAnA graMthamA bahuja sArI rIte spaSTa kareluM je. emanA racevA graMthonI aMdara apUrva kavitvazakti, vAkpaTutA, padalAlitya, arthagaurava, rasapoSaNa, alaMkAranirUpaNa temaja paraparkhana ane svapakSamAna sthAne sthAne dRSTigocara thAya je. emanI tarkazakti temaja samAdhAna karavAnI zakti apUrva jaNAya le. pUrvAcAryapraNIta aneka graMthomA temaja sUtra zrane TIkA vigeremA 5 judI patI aneka bAbatonAM samAdhAna emaNe bahu yukti pUrvaka karelA be; tathA tee sijhatanI zaMkAunu samAdhAna karavA mATe 'sidhAMta tarka pariSkAra' graMtha karyo kahevAya ne ane emanAMvacana atyAre khAsa pramANabhUta mAnavAmAM Ave ne.. zramadAvAda, pATaNa, sidhapura, khaMjAta, rAMdera, bharuca, majo vigare sthaLoe emaNe vihAra karyAnI hakIkata maLI zrAve . e pramANe sumAre be khAkha zlokapramANa aneka graMtho racI, aneka jIvone pratibodha pamAmI, aneka paravAdIune jItI, jainazAsanano jayadhvaja sarvatra pharakAvI e mahAtmA saMvat 1745 nA mAghazudi 5 vasaMtapaMcamIe zrIDanomA svargavAsI thayA je. enI nizAnI tarIke tyAM temanI caraNapAekA sthApelI . hAlamAM teno jIrNodvAra paNa karAvavAmAM zrAvyo be. AvA jainazAsanamA staMna tuTya mahAtmAnI pAukA paNa vaMdana karavA sAyaka le. jainabaMdhuoe avasara pAmIne teno khAna khevo yogya le. e mahAtmAnA racelA graMtho paikI atyAre khanya temaja ananya je je graMthonAM nAmo jANavAmAM zrAvyAM ve te zrA nIce
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadya |janmaca // 7 // prakaraNa) 12 mATIkA sahita nyAyA saTIka adhyAtma : batAvyAM je. temAM gujarAtI nApAnI padyaracanAvALA je stavano sakAyo vigare batAvavAmAM AvyAM te vAM vanyaja , temaja anya zrAcAryakRta graMthopara te sAhebe TIkA racI le te paNa je khanya ne teja khakhekha le. labhya graMtho. 1 adhyAtmasAra 2 adhyAtmopaniSad 3 adhyAtmika matakhaMmana saTIka 4 adhyAtma mataparIkSA saTIka 5 nayarahasya 6 nayapradIpa, 9 nayopadeza nayAmRtataraMgiNI TIkA sahita nyAyAloka e jainatarka parinASA 10 jhAnabiMdu 11 nyAya khaMkhAdha (mahAvIrastavana prakaraNa) 12 mArgaparizuddhi 13 upadezarahasya saTIka 15 vairAgyakaTpalatA, 15 batrIza batrIzI saTIka 16 jJAnasAra (aSTaka) 17 devadharmaparIkSA 10 yatikhakSaNa samuccaya 1e gurutattvanirNaya saTIka 20 samAcArI 1 pratimAzataka saTIka 22 jApArahasya. AmAM sAta graMtho svopajJa (potAnIja karetI) TIkAyukta je. anyAcAryakRta graMthopara temanI karelI TIkA. 1 zAstravArtA samuccayanI TIkA 2 karmaprakRti (kammapayamI ) nI TIkA 3 SomazakavRtti / aSTasahasrI vivaraNa. alabhya-durlabhya graMtho. . 1 adhyAtmopadeza 2 syAghAdarahasya 3 pramANarahasya / siddhAMta tarka pariSkAra 5 anekAMta matavyavasthA 6 pAtaMjala yogazAstra caturthapAdavRtti. AtmakhyAti jJAnArNava e vicArabiMdu 10 trisUtryAlokavidhi 11 maMgalavAda 15 zavaprakaraNa.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI bhASAmAM karelI racanAo. 1 zrIpALarAjAnA rAsano pAkho jAga. digapaTa corAzI bokha (padyamAM)3 jaMbUsvAmIno rAsa. 4 vyaguNaparyAbanorAsa 5 samAdhizataka.6samatAzataka. 7 tattvArthano Tabo. jJAnasArano Tabo. e jasavikhAsa (pada 75) 10 AnaMdaghanajInI stutirUpa aSTapadI. 11 samyakzAstra vicArasAra (patra). sajhAyo. | 1 aDhArapApasthAnakanI samAya. 2 zrAdRSTinI sakAya. 3 pratikramaNa garna hetunI sakAya.4 samakitanA samasaTha bokhanI sakAya. e pAMca kugurunI sakAya. 6 agyAra aMganI sakAya. pAMca mahAvratanI jAvanAnI sajhAya. amRtavekhInI sakAya e saMyamazreNInI sakAya 10 cAra zrAhAranI sakAya. stavano. | 1 zrI sImaMdharasvAmInI stutirUpa 350 gAthArnu stavana. 1 zrIvIrastutirUpa dumI stavana (150 gAyAnuM ). 3 savAso || gAthA- stavana. 4 nizcaya vyavahAratuM stavana (pAMca DhALarnu) 5 mauna ekAdazInA doDhaso kalyANakarnu stavana (15 DhALa-)| -- vartamAna covIza tIrthakaronAM stavanonI covIzI 3 eviharamAna jinastavana (vIzI). zrA zivAya koi paNa graMtha koI paNa munimahArAjanA ke zrAvakanAznA jANavAmAM hoya athavA jANavAmAM Ave to temaNe amane khakhI mokakhavAnI kRpA karavI.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ upod upodghAta. ghAta. zrA mahApuruSe kayA kayA viSayanA keTalA graMtho khakhyA ve te saMbaMdhamA hajusudhI cokasa nirNaya thayo nayI. temanA|| pInA saikAmAM thayekhI nyAyavidyAnA zranyAsanI hAnine sIdhe phakta koi koI jagopara temanA graMtho upalabdha thAya | ne, temAM keTasAka graMtho tejezrInA hastAkSaranA paNa maLe je Ane keTavAka graMtho khahIAe jema tema utArelA ane| tyAra par3I zranyAsamAM nahi vaparAyekhA hovAthI koi paNa prakAranA saMskAra vagaranA maLe be. Ama hovAthI zrA graMthamALA upAvatAM ghaNA graMthomA eka eka prata upara paNa zrAdhAra rAkhI kAma khevaM paGayu je. upara japAvelAM kAraNothI banatI| mahenate sudhAro karatAM batA paNa azuddha khAgatA pAgene sthale kA~samA zuddha tarIke khAgatAM pada dAkhala karavAmAM AvyAM je. je mahAzayone yA graMthamALA vAMcatAM je je azuddhi lAge te amane khakhI japAvavAno ame zrAgraha karIe bIe ke jethI bIjI zrAvRtti vakhate athavA tenI pahelA paNa pustaka khenArana khIsTa rAkhekha hovAthI tenA grAhakane zuddhipatraka mokalAvI sudhAro karavAnI goThavaNa karavAno prasaMga maLI zake. | tezrInA banAvelA upalabdha graMthomAMthI nAnA ane upayogI graMthono eka samudAya zrA graMthamAlAmAM pragaTa karavAnoHI // hetu te sarvane eka sAthe jALavI rAkhI tenI upayogitAmAM vadhAro karavAno ke. yA graMthamALAmAM nIcenA graMtho prakaTa|| kAkaravAmAM zrAvyA .
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 devadharmaparIkSA. 5 yatilakSaNa samuccaya. 3 adhyAtma upaniSad. 6 nayarahasya. jainatarka paribhASA. 10 jJAnabiMdu. prathama zrapavo bahu jarurano be. tethI 1 adhyAtmasAra. 0 nayopadeza (sAvacUri ). 4 zradhyAtmika matakhaMmana-saTIka. 7 nayapradIpa. graMthomAM kayA kayAviSayo kevI rIte carcavAmAM zrAvyA ne teno khyAla pratyeka graMthano sAra anukrame kAmAM hIM ApavAmAM zrAvyo be. adhyAtmasAra - graMtha vyutpatti karavAnI ivAvALArjune adhyAtma jJAnanI sAthe kAvyano paNa ghaNoja sAro bodha kare tevo be, ane te vidhAn vAMcanAMrane sahaja mAlUma pake tevuM che. tejazrI adhyAtmanA viSayamAM keTalA DaMkA utarelA haze te vAta temanA graMtha uparathI sArI rIte mAlUma pamI zake tema be. zaruvAtamAM maMgaLAcaraNa karIne adhyAtmanI jarura batAvatAM adhyAtma vagaranuM bIjuM jJAna, vagara salepATavAlA rastApara gati zrApelA enjina jevuM be. kahevAnuM tAtparya e be ke te sAdhya vagaranA kArya jevuM be, ema batAvI adhyAtmathI utpanna thatA lAno jaNAvI, bIjA zRMgArAdi raso karatAM adhyAtmamAM rahelI uttamatA bahu zreSTha zabdomAM batAvI be, ane tema karIne pahelo mAhAtmya adhikAra pUrNa karyoche. bIjA adhyAtmasvarUpa adhikAramAM ziSyadhArAe prazna jo karI adhyAtmano artha, adhyAtmanuM svarUpa, adhyAtma viruddha kriyA, adhyAtmane yogya tathA ayogya mANasonAM lakSaNo ane tenA anukramane jaNAvI vyavahAra ne nizcayathI adhyA- | tmanuM nirUpaNa karI, jJAna ane kriyAnuM paMkhInI ve pAMkhanI mAphaka upayogI pazuM batAnyuM be. AgaLa adhyAtmazrI yatI
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodUna ghAta. azukriyAunu paNa kAryasAdhakapaNuM jaNAvI viSayAnuSThAna, AtmAnuSThAna ane anubaMdhAnuSThAnanu nirUpaNa ghaNI saraLa rIte karavAmAM AvyuM . trIjA daMbhatyAga adhikAramAM daMlatyAganA saMbaMdhamAM vistArathI vivecana karavAmAM zrAvyuM ,IN bhane temAM daMjarahitaneja adhyAtma thai zake ema spaSTa samajAvavAmAM Avyu je. cothA bhavasvarUpa adhikAramA saMsArane samuja, dAvAnaLa, kasAzkhAnu, rAkSasa, aTavI, phAMso (pAza), kedakhAnu, smazAna ane viSavRkSanI upamAthI varNavIne |temAM rahetA prANInI vicitra sthiti, sukharahitapaNuM dekhAmI adhyAtmIneM AdhyAtmika kuTuMba ane moha rAjAnA raMgamaMjhapanuM varNana karI moha rAjAe karekhAM nukasAno ane mohAdhIna prANIune ahoniza cAkhatI kaTpanAzreNI samajAvI temAMthI virati karanArane atI AtmaramaNatA samajAvavAmAM zrAvI . atra prathama prabaMdha pUrNa thAya ne. | pAMcamA vairAgya adhikAramAM vairAgyanu svarUpa, tenI jarUra, vairAgya thavAnA upAya,tenAM guNasthAnako, tenAthI thatIcittanI | prasannatA, sarvatra baMdharahitapaNuM ane nAmadhArI vairAgInAM lakSaNo jaNAvavAmAM AvyAM be. baghA vairAgya bheda adhikAramA mu:khagarjita vairAgyavALAUno zuSka tyAga, zuSka anyAsa ane tenI zvA jaNAvI, bIjA mohagalita vairAgyanI utpattinuM kAraNa, tenI sthitti, tenuM hInapaNuM ne te vairAgyavALAnAM lakSaNo jaNAvavAmAM AvyAM je. panI jJAnagarmita vairAgyanA adhikArI, teunI buddhi, samyaktvanI jarurIyAta, teunu zuddha jJAna, vyaparyAyano teuno vicAra, jJAnagarnevairAgyAjAsatuM svarUpa, teunAM lakSaNo vigere viSayo jaNAvavAmAM zrAvyA be. sAtamA vairAgya viSaya adhikAramA viSayavairAgya ane guNavairAgya, koi paNa jAtanA zabda, rUpa, gaMdha, rasa ne sparza yogInAM cittane cakhAyamAna karatAM nathI te bAbatanuM nirUpaNa ||
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane jogIunI viSayone aMge thatI purdazA jaNAvavA sAdhe zyopazamAdiyI atI sandhiuMnA guNomA paNa viraktatA jaNAvavAmAM zrAvI ke. atra bIjo prabaMdha pUrNa zrAya . ___ zrApamA mamatA tyAga adhikAramA tenI jarura ane mamatAne rAkSasa, strI ane vyAdhinI upamA, tene lIdhe thatI zrAraMjAdikamAM pravRtti, jAtyaMdha karatAM paNa tenuM savizeSapaNuM, mamatA karanAranI strIputrAdi sAthe ceSTA, tenu apavitrane pavitra mAnavApaNuM tathA duniyAnA saMbaMdhamAM nityano nama jaNAvI, AtmA ane pudgaLo judA ne ane teno saMbaMdha nAzajavaMta ne e jANavAthI mamatAno nAza thavAnA kAraNabhUta jijJAsA unI thAya ne ane te mamatA jijJAsA ane viveka bannethIja rokI zakAya ne e samajAvyu be. navamA samatA adhikAramA samatAnuM svarUpa, te rAkhavAnI jarura, tenI uMcI te vinA bIjI kriyAuna niSphaLapaeM, tenAthI ucitanI prApti, avaguNono nAza, sAmAnya lokonuM te viSayamA ajJAta hovAthI zvArahitapaNuM, karmanA nAzanuM te mukhya kAraNa ityAdi batAvI tene cAritranA prANa tarIke uLakhAvI adhyAtma prasAdathI temAM thatI talAlInatA jaNAvavAmAM AvI je. dazamA sadanuSThAna nAmanA adhikAramA sadanuSThAnanI samatAthI prApti jaNAvI tenA viSa, garala, anyonyAnuSThAna, tahetu ane amRta evA pAMca leda japAvyA be. pAMca paikI prazramanA traNa anuSThAna asadle ane bekSA ve sadU je. je anuSThAnano Adara karavAmAM prIti, nirvighnatA, saMyoga, tattvajijJAsA ane paMmitonI sevA hoya te sadanuSThAna kahevAya. agyAramA manaHzuddhi adhikAramA manaHzudhivALAne rAgaSa nathAya e spaSTa samajAvyuM . iSTa padArthAdinamaLavAthI zoka ane maLavAthI AnaMda thAya ne tenuM kAraNa mananI caMcaLatAja
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodU ghAta. 3. caMcaLa manane vAnara, azva, pavana, hAthI ane agninI upamA devAmAM AvI . anigrahita mana kevA kevA prakAranAM mAgaM pariNAmo nipajAve ne teno khyAla ApI niyamita mana kevAM suMdara pariNAma nipajAve te jaNAvavAmAM zrAvyu ne. bAramA samyaktva adhikAramA manaHzuddhi phakta samyaktva hoya teneja thAya ne e jaNAvI bAkInI kriyAu~nu mokSamA sahacArIpaNuM batAvyu ke. sarva dharmano sAra samyaktvaja ne ane te samyaktva nava tattvanI zradhAthIja thAya . ahiMsAnI zuddha buddhi e paNa samyaktva ce, te ahiMsA jAgavata, pAzupata, sAMkhya, baucha ane vaidika vigeree paNa mAnelI , utAM te sarvanA ekAMtavAda pramANe te ghaTatI nathI te jaNAvIne syAghAda siddhAMta pramANeja te ahiMsA (dayA) ghaTI zake ne ane satyAdinuM pAlana tene mATeja je ema jaNAvI zamAdika khakSaNovALAne samyaktvanI sthiratA thAya beema jaNAvavAmAM zrAvyu . teramA mithyAtvatyAga adhikAramA AtmA nathI, te nitya nathI, kartA nathI, joktA nathI, mode jato nathI zrane mokSe javAnA upAya nathI, e mithyAtvanAM va sthAnakodhArAe nAstika, baucha, sAMkhya, mImAMsaka vigerenA matonuM| khaMgana jaNAvI jJAna ane kriyAthI zrAtmAno mokSa thavAnA upAyo jaNAvyA be. caudamA asadgrahatyAga adhikAramAM| kadAgrahathI karmano baMdha ane dhUrtapaNuM thAya ne ema jaNAvI te kadAgrahanI amAvAsyAnI rAtri sAthe tulanA karI tenuM| tyAjyapaNuM aneka rIte bahu yukti pUrvaka batAvyu ke. paMdaramA yoga adhikAramA puNya rUpI karmayoga ne AtmaramaNatA rUpa jJAnayoga e bane jaNAvI karmayogavALAne jJAnayoganI jarura zrane jJAnayogavALAne karmayoganI jarura batAvI , sAthe yajJAdi karmayogano niSedha karI, jJAna yogavALAnu aliptapaNuM, rAgaSarahitapaNuM, karma bedavAmAM samarthapaNuM jaNAvI // 11 //
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ niraMjana devamAM anedapaNe talAsIna thavAno upadeza karI yoganI rIti batAvI je. soLamA dhyAna adhikAramA dhyAnalakSaNa, tenA mukhya ledo temaja avAMtara jedo, tenAM siMgo ane tenAM guNasthAnako jaNAvI dharmadhyAna ane zukladhyAnanAM bAlaMbano, dhyAna thavAnI rIti ane tenAthI yAvat mokSaprApti sudhInA yatA lAlo jaNAvavAmAM zrAvyA . sattaramA dhyAnastuti adhikAramA dhyAnamuMja mokSadAyakatva, viSayavAMgArahitva, saMtuSTacittatva, paramArthahetutva, kaSAyarahitatva, ajJAnarahitatva, samatAlInatva, sukhahetutva ane apUrva AilAdakatva jaNAvavAmAM AvyuM be. zraDhAramA AtmajJAna adhikAramAM zrAtmajJAnane mATe navatattvanuM jANapaNuM ke je nisarga ane upadezathI thAya ne tenI jarura batAvI, jJAna darzana ane cAritranuM zrAtmAthI aninnapaNuM sAbIta karI, nizcayathI AtmAnuM siddha svarUpapaNuM jaNAvI, kathaMcit tamAma AtmAnuM ekapaNuM nirUpaNa karIne dharmAstikAyAdika vyothI zrAtmAnuM judA guNone lIdhe jinnapaNuM pratipAdana karI, puNya ane| pAparnu nirUpaNa karatAM naigamAdika nayonI apekSAe zrAtmAnuM kharekhalaM svarUpa vistArathI batAvavAmAM AvyuM ve. tyArapatI zrAzrava ane saMvara AtmAthI judA ema batAvI, vyavahArathI te banenuM svarUpa nirUpaNa karI, nirjarA ane tapa kevI rIte / thAya te dekhAmavA pUrvaka baMdha ane modanuM svarUpa jaNAvatAM vyaliMga ane nAvaliMganuM svarUpa jaNAvIne vyavahAra ane| nizcaya pUrvaka AtmajJAnamAM talAlIna AtmA sAmya pAme ve ema batAvavAmAM Avyu . ogaNIzamA jinamata stuti adhikAramAM tene samuna, kaTapavRda, meru, sUrya ane caMjanuM rUpaka ApI, sarva nayasahitapaNuMjaNAvI jinamata zivAya bIjI koI paNa jagyAe sarva nayanuM gaurava nathI ema spaSTa karavAmAM zrAvyu , te jainazAsana sAmAnya vizeSamaya ane arpita
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ upod|| 12 // anarpitamaya padArthonuM jJAna karAve ve ane vyutpattinuM kAraNa teja be. vidvAno teno rasa jAeyA pabI bIjI jagopara rati karatA nathI, chAne te jinazAsana aMgIkAra karanArane AtmakalyANanI prApti thAya be ema jaNAvavAmAM AvyuM ve. vIzamA anubhava adhikAramAM kSipta, mUDha, vikSipta, ekAgra ne niruddha e pAMca prakAranA cittanuM lakSaNa batAvI yogane aMge yogyAyogyapaNAnuM vivecana karI nirAlaMbana dhyAnanI utpattimAM sAlaMbana dhyAnanuM kAraNapaeM jaNAvI bAhyAtmA aMtarAtmA ane paramAtmAnuM svarUpa nirUpaNa karI paramAtmapaNAne prApta thavAnuM kAraNa brahmAdhyayana jaNAvI yogInI sevAthI saMsArasamudranuM sutarapaNuM, jaktithI te padavInI prApti, zujAnubaMdhavyApI yatanA, zAstranuM parama zrAlaMbanapaNuM ne vidhivanA Adi jaktinuM lakSaNa jaNAvI, bAhya kriyAvALAnuM pariNatirahitapaNuM batAvI, bAla madhyama ane budhanuM lakSaNa jANAvatAM guNalezapara rAgadhAraNa, lokasaMjJAno tyAga, zraddhA, hitagrahaNa, parAzAno anabhilASa, stutiniMdAnuM samapaNuM, sthiratA, vairAgya, doSa ne dehAdinA svarUpano vicAra, jagavAnamAM jakti, ekAMtasthAnasevA, samyaktvamAM sthiratA, pramAda ripumAM avizvAsa, AtmabodhanI parAkASThA, zrAgamanuM pradhAnapaNuM, vikalpano tyAga, vRddhAnusAri vRtti ane tattvano | sAkSAtkAra e sarva anubhava jANvAnA prakAro ve ema batAvavAmAM AvyuM che. ekavIzamA graMthaprazasti adhikAramAM zrA graMthano mahimA, sajana durjanano svabhAva jaNAvI gurunI stuti karIne adhyAtmaruci jIvone AnaMda thAya te sAru | graMtha tene arpaNa karyo . chAtra graMtha ane teno trIjo prabaMdha pUrNa thAya be. bIjA devadharmaparIkSA graMthamAM pratimAjIne pUjya tarIke nahi mAnanArA pratimAnI pUjA karanAra devatArjune paNa adharmI || ghAta. // 11 //
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahI vagovatA hatA, temane samajAvavA mATe zrA graMtha racatAM upAdhyAyajIe dareka jagopara sUtrothI samarthana ApavA IT sAthe nIcenA muddAupara graMtha lakhyo . 1 devatAne asaMyata kahevA te niSThura . 2 devatA zrutadharmavALA hovAthI paNa tane adharmI na kahevAya. 3 sUtra ane artha dareka samyagdRSTine hoya tethI zrutadharma paNa teune beja. 4 teune adharmasthita kadevAnaM tattva eTalaMja ke te saMyamadharma aMgIkAra karI zakatA nathI. 5 bodhavizeSa nahi hovAnI apekSAeja tene 'bAla' kahevAmAM Ave be. 6 samyaktvane paNa ekaluM hoya to niSphaLa kahevAmAM Avyu ke, tethI te uparanI mAphaka saMyamanuM apekSita vAkya ne ema jaNAvyu ke. nArakI ane devatAu~nI lezyA judI hoine samyagdRSTi devatAune sArI lezyAzro hoya . samyagdRSTi devatAune sAdhu.Adikano vinaya (tapavizeSa ) karavApaNuM hoya . e te sAdhu AdinuM vaiyAvacca karI java saphaLa kare . 10 iM'mahArAja samyagravAdIce ane te niravadya nASA bolene ema jaNAvyu . 11 mahArAja sAdhuune avagraha de . 12 camareMjAdi iMsro ane tenA lokapAlo jagavAnanA asthinI zrAzAtanAno tyAga karI vinayarUpa dharma sAcave be. 13 harikezInu vaiyAvacca yadoe kayu je. 14 devatAune samyaktvarUpa saMvara hoya be. 15 sUryAja devatAe dharmavyavasAya grahaNa karIne zrI jinapratimAnI pUjA karI je. 16 vijaya devatAe paNa temaja karyu je. 17 janmAbhiSekano paNa tevoja adhikAra ke. devatAunI pUjA vAstavika dharma ane AgaLa ne patrI kaTyANa karavAvALI . 17 'paThI' zabdathI te javano pAulo nAgaja levo ema nahi paNa paranava levo, kemake tapasyAdikathI tevUja phaLa vatAvyu je. 15 sthiti paNa dharmaja kahevAya. 20 jJAnIno lokopacAra paNa karma khapAvavA mATeja
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ upod ghAta. // 13 // hoya . 21 devatAe karela vaMdanAdi paNa pUrva ane panI hitakArI kahyAM be. 22 vaMdanAdhikAramA pUjA adhikAra lAi tene zuja tarIke japAvela . 23 lagavAne devatAnI vaMdanAne anumodana Apyu je. anya azula kAmonI mAphaka nATakano niSedha na karyo teja anumati je. 24 nATakane nakti tarIke jaNAvela ane naktithI murgatino aTakAva thara, sugatino baMdha thai, paryaMte sidhigatinI prApti thAya be. 25 dAnanA upadeza ke niSedhanI peThe jinapUjAno upadeza ke niSedha na karavo ema nahi, kAraNake te anubaMdhahiMsA beja nahi. 26 caitya ke pratimAne aMge atI vyahiMsA artha ke anarthadaMgamAM gaNavAmAM AvI nathI. 27 pUjA AdimAM dharma adharma banne thAya ne ema nahi, kemake teno upadeza ke tene mATe kAsagga hoya nahi. e jaNAvI dayA ane hiMsAnu kharekhalaM svarUpa pratipAdana karyu be. A dareke dareka muddA upara|| mULa sUtrono AdhAra batAvavA tenA ALAvA TAMkavAmAM AvyA . trIjA adhyAtmopaniSad graMthamAM adhyAtmanI vyAkhyA ApIne tene yogya mANasa ane tene yogya mananuM svarUpa jaNAvI tumhAgrahInI durvyavasthA jaNAvatAM atIMpriya padArthone jANavA mATe zAstranu sAmarthya batAvyu ke ane te zAstranI parIkSA, mATe kaSa, beda ane tAparnu svarUpa batAvI, tenI zuddhi bahu vistArathI jaNAvI, ekAMtavAdI paNa syAhAda kaz rIte mAne va te samajAvyuM be. sAthe sAthe nayanI zuddhi paNa sArI rIte samajAvI je. pachI zruta, ciMtA ane lAvanAmaya jJAna- vivecana, karI, dharmavAdane lAyaka mANasanuM svarUpa jaNAvI zAstrayogazuddhi nAmano adhikAra pUro karyo be. bIjA jJAnayoga adhikAramA prAtinanuM svarUpa, AtmajJAnI muninI sthiti, brahmarnu anujavIja vedyapaNuM ane jJAnInu nirlepapaNuM jaNAvatAM // 13 /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ vratAdika karIne cittanI zuddhijaNAvI vyavahArathI zrane nizcayazrI jJAnayoga samajAvyo be. trIjA kriyA adhikAramA kriyA rahita jJAna- niSphaLapaNuM batAvI, patItajAvadhI karelI kriyAthI paNa nAvanI vRddhi thAya ne ema jaNAvI, jJAnIne paNa kriyAzrIja karmano nAza karavAno ne e samajAvI, te adhikAra pUrNa karyo be. cothA sAmyAdhikAramA samatAvALo prANI kevo hoya re te jaNAvI, samatA vagaranA sAmAyikane mAyika kahetAM samatAthIja paramAtmatattva mAlUma par3e ne ema batAvyuM je. samatAthI naratAdi rAjA kevalajJAna pAmyA , ane krodhathI caMDakozAdika sAdhue paNa azula gati prApta karI ke. damadaMta zaSi, namirAjarSi, skaMdaka sUrinA ziSyo, metArya muni, gajasukumALa, arNikAputra, dRDhaprahArI ane marudevA mAtAnA zrayelA kaTyANamA je samatA sAdhana tarIke thayelI ne tene kayo mumuku Adaraze nahi ? e batAvI caturtha adhikAra ane graMtha pUrNa karyo . | cothA adhyAtmamata khaMDana athavA adhyAtmamata parIkSA graMtha lakhavAno prasaMga kartAne eka kAraNathI prApta thayo . digaMbara lokonI mAnyatA evI ke kevaLAnIne kavaLAhAra hoya nahi. A hakIkata khoTI, ane kevaLajhAna ane kavaLAhArane koi paNa prakArano virodha nathI e hakIkataja mAtra yA AkhA graMthamAM batAvI . A graMthanI TIkA paNa poteja racI De ke je graMtha sAthe pavAmAM AvI . jinezvara mahArAjanA cotrIza atizayamA AhAranihAranI vidhinuM adRzyapaNuM e paNa eka atizaya gaNAto hovAthI kevaLIne AhAranI siddhi jaNAvI, kavaLAhAra vyApaka nathI ema ghaNA vikaTapothI siddha karI, zarIradhAraNanI mAphaka pAtradhAraNa, dhyAna te vakhate na hovAthI tenA vighnano annAva
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ upod ghAta. // 14 // ane dAyika guNavALA hovAthI mohano anAva jaNAvI, paramaudArika zarIra temane hoya ne ane te dhAturahita hoya ne evA kuvikalpanuM khaMmana karatAM janmazrIja eka zarIra hoya be e siddha vAtamA zaMkAno anudnava jaNAvI, dhyAnavALA sAtame guNasthAnake AhAra nahi hovAthI dhyAna vinAnA terame guNasthAnake teno niSedha thato nathI, temaja zukla khezyAne sIdhe zrAhArarahitapaNuM kahI zakAya nahi, kemake te to ghaNA jIvone ke ane tattvArthamAM kevalIne je agiyAra parIsaha kahelA le te AhAra vagara ghaTI zake nahi AhAranI kathAyI sAdhunuM pramAdIpaNuM utAM paNa vedanInI udIraNA ne udayanI mAphaka lojana- kartApaNuM moha nathI ema jaNAvI, TIkAmAM digaMbaronI utpatti, rIti ane tenuM upakaraNarahitapaNuM avArnu kAraNa jaNAvI graMtha saMpUrNa karyo je. TIkA svopana hovAthI navIna nyAyapachati pramANe temAM temaNe apUrva vichattA batAvI . pAMcamA yatilakSaNasamuccaya prakaraNamA sAdhunAM sAta lakSaNonuM vivecana karavAmAM Avyu je je graMtha te vakhatanA sAdhuUnA vartananA sudhArA mATe zrane sAdhudharmanuM kharaM svarUpa samajAvavA mATe lakhAyelo manAya be. 1 mArgane anusaratI kriyA. 2 zikSA grahaNa karavAnI yogyatA. 3 uttama zraddhA. 4 kriyAmAM pramAdarahitapaNuM. 5 zakya kriyAno Adara. 6 guNa upara tIvra rAga ane 9 mana vacana kAyAthI gurumahArAjanI AjJAnuM zrArAdhana thA sAta ladANo samajAvyAM . pahelA mArga khadANamAM mArganI vyAkhyA karatAM sidhAntanI rIti ane AcaraNAnuM svarUpa batAvI sat ane asat AcaraNAnu sArI rIte vivecana karI gurunI AjJA pramANe vartanAranu kevI rIte kalyANa thAya ne te pratipAdana kareluM . bIjA zikSAyogyatva (prajJApanIyatva) lakSaNamAM vidhi, udyama, stuti, naya, utsarga, apavAda ane utsargApavAda sUtronuM // 14 //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarUpa samajAvI dezanAnI rIti jaNAvelI be. trIjA zraddhA lakSAemAM vidhinuM bahumAna, vidhinuM jJAna, paccakhANa pALavAnI yogyatA, vadha ane dayAnI tAratamyatA vigere para vivecana karavAmAM zrAvyuM ve. cothA kriyAmAM apramAda e| nAmanA ladaNamAM modanA dareka anuSThAnanI tIvra anilASA, upadeza karavAne yogya guNo, dAna, pAtra vigere viSayopara pUrato prakAza pAmavAmAM Avyo . pAMcamA zakya kriyA Adara lakSANamA saMghayaNAdikanI hInatAthI kA rIte anuThAna karavU, zula adhyavasAya kai rIte rAkhavA e viSayapara sArI rIte vicAra batAvyo be. baghA guNAnurAga lakSaNamA guNavAnnI prazaMsA karIte karavI e viSayapara vivecana karyu be. sAtamA guruAjJA ArAdhana lakSaNamA ganuvAsa keTalo Avazyaka ne tenI vicAraNA, ekAkI vihAra karanArane lAgatAM dUSaNo, vihAranI rIti, guru ane ziSyanA yogya guNo, satya prarUpakanI prazaMsA, suSamA kALamAM sAdhuunuM astitva vigere viSayo savistara jaNAvyA be. banA nayarahasya graMthamAM nayono adhikAra vistArathI japAvyo . A graMthane aMge eka hakIkata bahu jANavA lAyaka be. zrImadyazovijayajI mahArAje dareka viSayanA rahasyanUta 'rahasya' zabdathI aMkita ekaso zrAu graMtha karavAno nizcaya karyo hato, ane saMpradAyathI sAMnaLyuM ne ke tee te pramANe 100 graMtho banAvyA paNa hatA. A hakIkata temanA potAnAja zabdothI paNa samajAya be. te nApArahasya nAmanA graMthanI zaruAtamAM lakhe be ke bhASAvizusvartha rahasyapadAMkitatayA cikIrSitASTottarazatagraMthAntargatapramArahasya syAdvAdarahasyAdi sajAtIyaM prakaraNamidamArabhyate / tejezrIno A nizcaya atra pragaTa thAya je. kamanasIbe te graMtho paikI hAlamA mAtra nayarahasya, nApArahasya ane upadezarahasya e
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ upod|| 15 // traNaja graMtho lanya thara zake be. te pote musalamAnI julamanA samaya pachI thayA be, batAM terjanA graMthonI ekeka kopI paNa meLavavI muzkela thai pake be; tethI anumAna thAya che ke tejazrI nA koI gheSIe teja'nA graMthono nAza karavAno dhaMdho Adarelo hovo joie. mAM naya zabdanuM lakSaNa varAvara jaNAvI tenA paryAyo ane te mAnavAnI jarura jaNAvavA sAthe nayonuM anyonya virodhapaNuM nathI e vAta bahu sArAM dRSTAMto ne hetuyuktithI sArI rIte batAvI be. nayanA ve jedo paikI darekanuM lakSaNa bAMdhatAM zaju sUtra nayane jina gaNakSamAzramaNa vigere pravyArthikanA jeda tarIke ne siddhasena divAkara paryAyArthikanA jeda tarIke jAve ve tenuM samAdhAna karI, sAta prakAre nayanI vyAkhyA karatAM pradeza, prasthaka ane vasatinAM dRSTAMto anyonya zaMkAsamAdhAna sahita uttarottara nayanI vizuddhatA darzAvavA pUrvaka jaNAvyA be. pachI dareka nayanAM lakSaNo tattvArtha, anuyogadvArAne vizeSAvazyakanI aMdara jaNAvelAM lakSaNAne avirodhapaNe jaNAvI dareka naye mAnelA nikSepA ane tenAM kAraNo jaNAvyAMbe, ane temAM eka eka nayathI utpanna thayelA matonA abhiprAyonuM sArI rIte vivecana karI sApekSapaNuM sAbIta karyu be, ane jusUtra nayanuM vivecana karatAM saptaraMgInuM svarUpa batAvI te mAnavAnI jarura ane tenuM | zaMkAsamAdhAna sArI rIte jaNAnyuM ve; temaja jusUtranA vivecanamAM 'jIva' zabdanI sArI rIte nayane zrIne vyAkhyA ApavAmAM zrAvI be ne bevaTe nizcaya vyavahAranI vyAkhyA samajAvI caraNaguNanI prAptine mATe prayatna karavAno upadeza | devA sAthe graMtha pUrNa karavAmAM Avyo ve. ghAta. // 15 //
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtamA nayapradIpa graMthamA pahelA saptabhaMgI samarthana sargamAM saptanaMgI karIte bane, syAphAda zI vastu , syAt zabda na hoya topaNa teno adhyAhAra karavAnuM kAraNa savizeSapaNe samajAvI sAtaja nAMgA banavAno hetu gaMjIra ane sIdhAM vAkyomAM sArI rIte samajAvyo je. bIjA nayasamarthana sargamAM nayanI jarura, nayanI maryAdA, vyarnu svarUpa svajAva ane vilAva paryAyo ane tenuM svarUpa, vyAthikanA daza muddA jaNAvavA sAthe pravyArthika nayanuM svarUpa sArI rIte nirUpaNa kayu ke. AgaLa paryAyArthika nayanI vyAkhyA karatAM paryAya ane guNonA nedo ane tenuM svarUpa barAbara vyAkhyA sAthe kahevAmAM Avyu , ane sAmAnya tathA vizeSa banneno samAveza paNa temAMja thAya ne ema jaNAvI, pahelA naigama nayana svarUpa jaNAvatAM dharma, dharmI ane dharmadharmI viSe naigama naya zuM bole ne ane te keTaluM yuktivALu meM te batAvI naigamAjAsana svarUpa batAvyuM . bIjA saMgraha nayanuM vivecana karatAM tenuM lakSaNa, tenA ledo ane te nedornu paNa lakSaNa ane tenA AnAso jaNAvyA be. trIjA vyavahAra nayanuM svarUpa jaNAvatAM sadUjUta, zuddha sadUta, upacarita sadjUta, anupacarita sadbhUta, azuddha sadbhUta, svajAtyasadUnUta, vijAtyasadUnUta, unnayAsadUnUta, svajAtyupacaritAsa jUta, vijAtyupacaritAsadjUta, unnayopacaritAsadUlUta, asadUnUta, upacaritAsadUnUta, anupacaritAsadlUta vyavahAro jaNAvI, nava prakAranA upacAro ane saMbaMdho jaNAvavAmAM AvyA be. paryAyArthika nayanA cAra nedamAM prathama RjusUtra nayanuM lakSaNa, tenA jedo, bIjA zabda nayanuM lakSaNa temaja kALa, kAraka, puruSa, upasarga AdikathI jinnAthanI vyavasthA jaNAvI, trIjA samabhirUDha nayana khadaNa kahevA sAthe 'paryAya' zabdamA rahelA judA judA artho samajAvI evaMbhUta
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ japodU ghAta. nayarnu svarUpa ane zabdono vAstavika artha jaNAvyo be. AgaLa jatAM nayonA ledo keTalA, kevI rIte bane te sArI rIte jaNAvI bIjo sarga pUrNa karI graMthasaMpUrti karelI be. __ aAumA nayopadeza graMthamAM nayanu lakSaNa, dIrghatAdinI peThe tenAthI thato sApekSabodha jaNAvI, saMzayAdika dUSaNonuM nirAkaraNa karI nayanA vyArthika ane paryAyArthika e be neda jaNAvI vistArathI sAta neda batAvatAM te darekanAM lakSaNo, pradeza, prasthaka ane vasatinAM dRSTAMto samajAvIne nayo kA rIte, kyAre ane kyAM lagAmAya tenuM svarUpa bahu vistArathI| samajAvyu je. AgaLa cAlatAM dareka naye mAnelA nidepAno vicAra karatAM pratimA, pratiSThA vigereno vicAra graMthakartAe vistArathI karyo . AgaLa kayA nayathI kayA matanI utpatti ke ane tee keTalo aMza grahaNa karyo ce ane boDyo ne te jaNAvI mithyAtvanAM u sthAnakomA kayAM sthAnako dharmI aMzamAM nAstika ane kayAM sthAnako dharmI aMzamAM nAstika | e samajAvI kriyA ane jJAna nayanI maMtavyatA darzAvI sarva nayano siddhAMta batAvyo be. | navamA jainatarka paribhASA graMthamA pahelA pramANa paricchedamA pramANanuM lakSaNa, pramANa ane tenA phaLano kathaMcit / abheda, pramANanA do, pratyakSanA sAMvyavahArika ane pAramArthika evA be nedo jaNAvavA sAthe matijJAnanA svarUpamA catu ane manathI vyaMjanAvagraha nahi banavAnuM spaSTa rIte samajAvI avagraha, ihA, apAya ane dhAraNAnuM svarUpa nirUpaNa karI temAM thatI zaMkAunu yukti pUrvaka samAdhAna bahu uttama rIte karI, darekanA bAra bAra do samajAvI matijJAnano vistAra bahu spaSTa rIte karyo . bIjA zrutajJAna- nirUpaNa karatAM saMjJA, vyaMjana ane labdhi evA traNa prakAranA ada // 16 //
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ ronuM svarUpa samajAvI zrutajJAnanA cauda jedo sArI rIte samajAvyA be. pAramArthika pratyakSmAM va prakAranA avadhi ( anugAmI, ananugAmI, vardhamAna, hIyamAna, pratipAtI ne pratiprAtI) nuM ane manaHparyAyanA rujumati ne vipulamati e be nedonuM svarUpa jaNAvI, kevalajJAnanuM svarUpa samajAvatAM yogaja dharmazrI thatA jJAna karatAM tenuM judApaNuM jaNAvI pratyakSa pramANanuM svarUpa sArI rIte nivedana kartuM che. Agala parokSanuM lakSaNa kahI tenA smaraNa, pratyanijJA, tarka, anumAna | Agama evA pAMca jedomAM smaraNa pramANabhUta kai rIte thai zake, tene mAnavAnI keTalI jarura be te samajAvI, pratya| nijJAnuM lakSaNa, tene juDuM mAnavAnI jarura ne anumAna Adino temAM samAveza kevI rIte thAya be te sArI rIte | samajAvyaM be. trIjA tarka nAmanA bhedano aMgIkAra vyAptigrahamAM upayogI be ane te zivAya sAmAnya lakSaNA temaja | zabdArthano vAcyavAcaka jAvasaMbaMdha mAlUma pame nahi, mATe tarkanuM svataH pramANapaNuM ve ema jaNAvyuM ve. yAgala svArtha ane | parArtha e ve prakAranA anumAna ne hetunuM lakSaNa jaNAvatAM trilakSaNa Adi hetu na bane ema jaNAvI sAdhyanuM svarUpa, | pahanI siddhi vigere samajAvI dRSTAMta dikanI jarura maMdabuddhine mATe ve te samajAvyaM be. hetunA vidhisAdhaka, pratiSedhasAdhaka, upalabdhi ane anupalandhinA do bahu vistArapUrvaka samajAvI siddha, virUddha ane anekAMtika evA traNa | hetvAbhAsonuM svarUpa samajAvatAM bIjArjae mAnelA tethI adhika hetvAbhAsonuM khaMruna karyu be. AgamapramANaM nirUpaNa karatAM anumAnathI tenuM judApaNuM sAbIta karI, saptajaMgI, darekanuM svarUpa, darekanuM pArthakya jaNAvI sakalAdeza ne vika
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodU ghAta lAdezanA hetujUta kAla, AtmarUpa, artha, saMbaMdha, upakAra, guNIdeza, saMsarga ane zabdanuM svarUpa samajAvyuM be. atra prathama pramANa pariccheda pUrNa thAya . / bIjA nayaparicchedamAM nayanuM lakSaNa ane tenA ledo jaNAvatAM zabdanI paMcatayI pravRtti evaMnUta nayavAlo kevI rIte mAnato nayI te jaNAvI arpita, anarpita,vyavahAra,nizcaya,jhAnakriyA Adi ledo ane sarva nayanA nedonA AnAsa jaNAvI A pariccheda pUrNa karyo ve. trIjA nikSepaparicchedamAM nAma, sthApanA, avya ane nAva evA cAra neda nidepanA jaNAvI cArenu svarUpa, cArenu prayojana, dareka nidepA, maMtavya ane cAre mATe siddhAnta jaNAvI kayo naya kayA nikSepA mAne ne, nidepA kA rIte aza zake ane jIvanA nidepA kA rIte zrAya te vistArathI batAvyu be. A graMtha tarkanA anyAsI ne prAthamika graMtha tarIke bahu upayogI ne ane pravezaka graMtha je. prazastimAM te lakhene ke A graMtha ziSyanI prArthanAthI tee banAvyo be. A prazastithI eka vIjI paNa hakIkata jaNAya je ane te e ke tee nyAyanA so graMtha banAvyA tyAre teune nyAyAcAryanI padavI malI hatI. AviSe prazastimAM nIcepramANe jaNAvela - pUrvanyAyavizAradatvabirudaM kAzyAM pradattaM budhAyAcAryapadaM tataH kRtazatagranthasya yasyArpitam // dazamA jJAnabiMdu graMthamAM jJAna- lakSaNa ane temAM dezaghAtI prakRtinI apekSAe matijJAnAdikanuM gadmasthika guNapaNuM|| ghaNAja vistAra ane yuktipUrvaka samajAvyu je. jJAnanA mati, zruta, avadhi,manaHparyAya ane kevala evA pAMca ledo gaNAvI I
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ matijJAnanuM lakSaNa, tenuM zrutajJAnathI judApaNuM, zrutanizrita azrutanizrita jedo, padArtha, vAkyArtha, mahAvAkyArtha ane aidaMparyArtha rUpI bodhanuM zrutapaNuM, te cAre prakAranA bodhanI ghaTanA ne caudapUvIMnA padsthAnapatita bodhanaM zrutapaNuM jaNAvyaM bai. agala avagrahAdikanA anukramanI jarura, avagrahanA jedo, tenuM svarUpa, tenA prAmANya aprAmANyapaNAnA svatastva paratastvano nirNaya, samyaktvane aMge jJAnanI prAmANyatA, syAdvAdane aMge eka padArthanA jJAnathI sarva padArthanuM jJAna ane avagrahAdika bhedomAM jJAna darzananI vyavasthA jaNAvI matijJAnanuM svarUpa atyaMta gahana rIte sUkSma bodha thAya tema jaNAnyuM be. zrutajJAnA vivecanamAM tenuM svarUpa, matizrutano taphAvata ane mahAvAdInA mate te bannenuM aikya samajAvavAmAM zrAvyaM be. trIjA avadhijJAnanA viSayamAM tenuM lakSaNa ne paramAvadhino viSaya sArI rIte samarthana karI manaH paryAyazrI tenI ji nnatA sAbIta karI be. cothA manaHparyAya jJAnanA svarUpamAM tenuM lakSaNa jaNAvI ciMtita jANavAnI rIti temaja manaHparyAya mAM darzanano aMgIkAra ne anaMgIkAra, temaja manaHparyAyathI jANavA lAyaka mananuM svarUpa samajAvyaM be. pAMcamA kevalajJAnanA viSayamAM tenuM lakSaNa, sarvajJatAnI siddhi, tenuM pramANikapaNuM, kevalajJAnAvaraNanA nAzanI AvazyakatA, karmanuM zrAvArakapaNuM, khojAdikanI kaphAdizrI temaja zukrAdizrI utpatti mAnanArAuMnA matanu khaMkana, nairAtmyanAva mAnanAra baudhanA matamAM sarvajJatAnuM avyavasthitapaNuM, ekarasa brahmajJAnane kevalajJAna tarIke mAnanAranuM nirAkaraNa, paramArthA - dika RNa zaktinuM khaMmana, dRSTi sRSTivAdanuM khaMmana, brahmaviSaya ne brahmAkAra vRttinuM khaMDana, adhyAsanuM nirAkaraNa, vyArthika paryAyArthika nayanI apekSAe sUkSma vicAra zreNI ne ajJAna kapanAnA nirAsapara vistArathI vivecana karyu
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ upod ghAta. ne ane bevaTe zrImalavAdIjI, zrIsighasena divAkarajI tathA zrIjinajAgaNikSamAzramaNajInA kevalajJAna darzana ane tenA upayoga saMbaMdhI mato jaNAvI saMmati tarkanI te viSayanI gAthAunuM sArI rIte vivecana karI te tamAma matonuM naya apedAe ekIkaraNa kayu be. zrA pramANenA rahasyovAlA daza graMthothI yA graMthamAlA pUrNa karavAmAM zrAvI . | joke thA daza graMthono upodghAta saMdepathI jaNAvyo ne to paNa sAmAnya rIte jema bIjA sAmAnya graMthonA upodUghAtathI samagra graMthanu hArda ApI zakAya ne tema ahIM banI zake tevU nathI, tenuM kAraNa A graMthornu atizaya gahanapaNuMja je. utAM taddana sAmAnya budhinA jIvone kaMzka uddeza mAtra mAlUma pake mATe A upodghAta lakhavAmAM Avyo bAkI to zrImannyAyAcArya mahArAjanAM atyaMta gahana vAkyono TuMkANathI bodha karavAno udyama hAsyane pAtra banAve tevu ne. to paNa zakti pramANe je manuSya jema bodha pAme tema prayatna karavAnI jarUra jANI A udyama karyo be. . keTalAka javyo taraphathI jApAntara sAthe A graMtho bahAra pAvA sUcanA thatI hatI paNa vartamAna samayamAM nyAyaviSayanA graMthono bodha bhASAMtaro uparathI asaMjavita nahi to azakya to jarura ne ema jANavAthI te tarapha udyama karavAno vicAra karyo nathI, utAM mUla pustako sArI rIte bahAra AvyA palI bIjI saMsthA tenAM nASAntaro karI bahAra pAmaze e paNa saMjavita je ema dhArI mUla graMthanoja udhAra karavAnI apekSA rAkhI A graMthonuM mUlamAtra bahAra |pAmavAmAM Avyu be. // 18 //
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ // nyAyAcArya zrIyazovijayopAdhyAyakRta // // adhyAtmasAragraMtha // // eNprazreNinataH zrImAnnaMdatAnnAjinaMdanaH // uddadhAra yugAdau yo jagadajJAnapaMkataH // 1 // zrI zAMtistatinidbhUyAnnavinAM mRgalAMbanaH // gAvaH kuvalayollAsaM kurvate yasya nirmalAH // 2 // zrIzaiveyaM jinaM staumi nuvanaM yazaseva yaH // mArutena mukhovena pAMcajanyamapUpurat // 3 // jIyAt phaNiphaNaprAMta saMkrAMta nurekadA // uddhartumiva vizvAni zrIpArzve bahurUpajAkU // 4 // jagadAnaMdanaH svAmI jayati jJAtanaMdanaH // upajIvaMti yadvAcamadyApi vibudhAH sudhAm // 5 // etAnanyAnapi jinAnnama|skRtya gurUnapi // zradhyAtmasAramadhunA prakaTIkartumutsahe // 6 // zAstrAtparicitAM samyaksaMpradAyAcca dhImatAM // ihAnujavayogAcca prakriyAM kAmapi bruve // 7 // yoginAM prItaye padyamadhyAtmarasapezalaM // joginAM jAminIgItaM saMgItakamayaM yathA | // 8 // kAMtAdharasudhAsvAdAdyUnAM yajAyate sukham // biMdu: pArzve tadadhyAtmazAstrAsvAdasukhodadheH // e // zradhyAtmazAstrasaMnUtasaMtoSasukhazAlinaH // gaNayaMti na rAjAnaM na zrIdaM nApi vAsavam // 10 // yaH kilAzikSitAdhyAtmazAstraH pAMDityamiti // utpityaMgulIM paMguH sa svaphala lipsayA // 11 // daMjaparvatadaMjoliH sauhAdabudhicaMdramAH // zradhyAtmazAstramuttAlamoha
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmasAra // 1 // | jAlavanAnalaH // 12 // zradhvA dharmmasya susthaH syAtpApacauraH palAyate || adhyAtmazAstra saurAjye na syAtkazcipaplavaH // | // 13 // yeSAmadhyAtmazAstrArthatattvaM pariNataM hRdi // kaSAyaviSayAvezaklezasteSAM na karhicit // 14 // nirdayaH kAmacaMDAlaH | paMkitAnapi pImayet // yadi nAdhyAtmazAstrArthabodhayodhakRpA javet // 15 // viSavalisamA tRSNAM vardhamAnAM manovane // | adhyAtmazAstradAtreNa biMdaMti paramarSayaH // 16 // vane vezma dhanaM dausthye tejo dhvAMte jalaM marau // durApamApyate dhanyaiH | kalAvadhyAtmavAGmayam // 17 // vedAnyazAstravit klezaM rasamadhyAtmazAstravit // jAgyanRnogamApnoti vahati caMdanaM kharaH // 10 // jAsphAlanahastAsyavikArAniyAH pare // zradhyAtmazAstra vijJAstu vadaMtya vikRtekSaNAH // 19 // adhyAtmazAstra| hemA mithitAdAgamodadheH // nUyAMsi guNaratnAni prApyaMte vibudhairna kim // 20 // raso jogAvadhiH kAme sadbhakSye noja| nAvadhiH // zradhyAtmazAstrasevAyAM raso niravadhiH punaH // 21 // kutarkayaM zrasarvasvagarvajvaravikAriNI // eti dRGgirmalI - jAvamadhyAtmagraMtha bheSajAt // 22 // dhaninAM putradArAdi yathA saMsAravRddhaye // tathA pAMDityadRptAnAM zAstramadhyAtmavarjitam // 23 // zradhyetavyaM tadadhyAtmazAstraM jAvyaM punaH punaH // anuSTheyastadarthazca deyo yogyasya kasyacit // 24 // // ityadhyAtmasAre mAhAtmyAdhikAraH // 1 // // bhagavan kiM tadadhyAtmaM yadivamupavartyate // zRNu vatsa yathAzAstraM varNayAmi purastava // 1 // gatamodAdhikArANAmAtmAnamadhikRtya yA // pravartate kriyA zuddhA tadadhyAtmaM jagurjinAH // 2 // sAmAyikaM yathA sarvacAritreSvanuvRttimat // zradhyAtmaM sarvayogeSu tathAnugatamiSyate // 3 // apunabaMdhakAdyAvadguNasthAnaM caturdazam // kramazuddhimatI tAvat kriyAdhyAtmamayI matA adhikAra. 5. // 1 //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrAhAropadhipUjarDigauravapratibaMdhataH // javAjinaMdI yA kuryAt kriyAM sAdhyAtmavairiNI // 5 // duSo khojaratidIno matsarI jayavAn zavaH // ajJo navAjinaMdI syAnniSphalAraMjasaMgataH // 6 // zAMto dAMtaH sadA gupto mokSArthI vizva-IN vtslH|| nirdanA yA kriyAM kuryAt sAdhyAtmaguNavRdhaye // 7 // ata eva janaH pRthvotpannasaMjJaH pipRzliSuH // sAdhupAca jigamiSurdharma pRcana kriyaasthitH|| // pratipitsuH sRjana pUrva pratipannazca darzanam // zrAkho yatizca trividho'naMtAMzapakastathA // e|| dRGmohadapako moDazamakaH zAMtamohakaH // pakaH kSINamohazca jino'yogIca kevlii||10|| yathA kramamamI proktA asaMkhyaguNanirjarAH // yatitavyamatodhyAtmavRSye kalayApi hi // 11 // jJAnaM zuddhaM kriyA zubhetyaMzI ghAviha saMgatau // cakre mahArathasyeva pakSAviva patatriNaH // 12 // tatpaMcamaguNasthAnAdArajyaivaitaditi // nizcayo vyavahArastu pUrvamapyupacArataH // 13 // caturthepi guNasthAne zuzrUSAdyA kriyocitA // aprAptasvarNajUSANAM rajatAcaraNaM ythaa||1|| apunarbadhakasyApi yA kriyA zamasaMyutA // citrA darzananedena dharmavinazyAya sA // 15 // azuzApi hi zujhAyAH kriyA hetuH sadAzayAt // tAnaM rasAnuvedhena svarNatvamadhigacchati // 16 // ato mArgapravezAya vrataM mithyAdRzAmapi // vyasamya-12 ktvamAropya dadate dhIrabuSyaH // 17 // yo budhvA navanarguNyaM dhIraH syAdratapAlane // sa yogyo jAvadastu murlayo nopayujyate // 10 // nocennaavaaprijhaanaatsiddhysiddhipraahteH|| dIkSA'dAnena navyAnAM mArgochedaH prasajyate // 15 // azughAnAdare'nyAsAyogAnno darzanAdyapi // sidhyennisargajaM muktvA tadapyAcyAsikaM ytH|| 20 // zudhamArgAnurAgaNAzAnAM yA tu zuddhatA // guNavatparataMtrANAM sA na kvApi vihanyate ||1||vissyaatmaanubNdhairhi tridhA zuddhaM yathottaraM // brUvate karma
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra adhyAtma- sAra // 2 // tatrAdyaM muktyartha patanAdyapi // 2 // ajJAninAM vitIyaM tu lokadRSTyA yamAdikam // tRtIyaM zAMtavRttyA tattattvasaMvedanAnugam M // 23 // zrAdyAnnAhAnabAhuTyAnmobAdhakabAdhanaM // sannAvAzayalezenocitaM janma pare jaguH // 24 // vitIyAddoSahAniHsyAtkAcinmaMDUkacUrNavat // AtyaMtikI tRtIyAttu gurulAghavaciMtayA // 25 // api svarUpataH zucA kriyA tasmAdhizuddhikRt // maunIMvyavahAreNa mArgabIjaM dRDhAdarAt // 26 // gurvAjJApArataMtryeNa avyadIkSAgrahAdapi // vIryobAsakramAprAptA bahavaH paramaM padam // 27 // adhyAtmAcyAsakAlepi kriyA kApyevamasti hi|| zujaughasaMzAnugataM jJAnamapyasti kiMcana // 20 // atojJAnakriyArUpamadhyAtma vyavatiSThate // etatpravardhamAnaM syAnnirdanAcArazAlinAm // she|| // ityadhyAtmasvarUpAdhikAraH // 2 // // dano muktilatAvanhilo rAhuH kriyAvidhau // dauAgyakAraNaM daMlo daMno'dhyAtmasukhArgalA // 1 // daMno jJAnAbhidaMnotirdanaH kAmAnale hviH|| vyasanAnAM suhRdaMlo daMnazcoro vrtshriyH||2|| daMjena vratamAsthAya yo vAMti paraM padam // lohanAvaM samAruhya so'bdheH pAraM yiyAsati // 3 // kiM vratena tapojirvA denazcenna nirAkRtaH // kimAdarzana kiM dIpairyadyAMdhyaM na dRzorgatam // 4 // kezalocadharAzayyAtidAbrahmavratAdikam // daMna duSyate sarva trAseneva mhaamnniH||5|| sutyaja rasalApavyaM sutyajaM dehanUSaNam // sutyajAH kAmajogAdyA mustyajaM dajasevanam // 6 // svadoSaninhavo lokapUjA syAjauravaM tathA // zyataiva kadarthyate daMnena bata baalishaaH||7|| asatInAM yathA zIlamazIlasyaiva vRdhaye // danenAvratavRddhyartha vrata veSanRtAM tathA // 7 // jAnAnA api daMnasya sphuritaM bAkhizA jnaaH|| tatraiva dhRtavizvAsAH praskhakhaMti pade pade // e|| %3D
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ aho mohasya mAhAtmyaM dIkSAM jAgavatImapi // daMlena yaghilupaMti kajAkheneva rUpakam // 10 // zrane hima tanau rogo vane vanhirdine nizA // graMthe maukhyaM kaliH saukhye dharme daMna upplvH|| 11 // ata eva na yo dhartu mUlottaraguNAnatam // yuktA suzrAvatA tasya na tu daMnena jIvanam // 12 // parihartuM na yo liMgamapyalaM dRDharAgavAn // saMvijhapAdikaH sa syAnnidainaH sAdhusevakaH // 13 // nirdanasyAvasannasyApyasya zudhArthanASiNaH // nirjarAM yatanA datte svaTpApi gunnraaginnH||14|| vratajArAsahatvaM ye vidaMtopyAtmanaH sphuTam // danAdyatitvamAkhyAti teSAM nAmApi pApmane // 15 // kurvate ye na yatanAM samya kAlocitAmapi // tairaho yatinAmnaiva dAMjikairvacyate jagat // 16 // dhIMtikhyAtilonena pravAditanijAzravaH // tRNAya manyate vizva hInopi dhRtakaitavaH // 17 // AtmotkarSAttato daMnI pareSAM cApavAdataH // bannAti kaThinaM karma bAdhaka yogjnmnH|| 10 // zrAtmArthinA tatastyAjyo daMlo'narthanibaMdhanam // zuddhiH syAdRjunUtasyetyAgame pratipAditam ||1e| jinanAnumataM kiMcinniSiI vA na sarvathA // kArye nAvyamadaMnenetyeSAjhA pAramezvarI // 20 // adhyAtmaratacittAnAM daMjaH svaspo|'pi nocitH|| jilezo'pi potasya siMdhuM laMghayatAmiva ||21||dnleshopi maDhyAdeH strItvAnarthanibaMdhanam // atastaparihArAya yatitavyaM mahAtmanA // 22 // // // // // // // iti daMbhatyAgAdhikAraH // 3 // | // tadevaM nirdanAcaraNapaTunA cetasi lava-svarUpaM saMciMtyaM kSaNamapi samAdhAya sudhiyaa|iyN ciMtA'dhyAtmaprasarasarasInIralaharI satAM vairAgyAsthApriyapavanapInA sukhakRte ||1||shtH kAmaurvAgnivalati parito musaha itaH pataMti grAvANo viSaya
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma sAra // 3 // girikUTA vighaTitAH // itaH krodhAvarto vikRtitaTinI saMgamakRtaH samudre saMsAre tadiha na jayaM kasya javati // 2 // priyAjvAlA yatrodhamati ratisaMtApataralA kaTAkSAn dhUmaughAn kuvalayadalazyAmala rucIn // athAMgAnyaMgArAH kRtabahuvikArAzca viSayA dahaMtyasminvahnau javavapuSi zarma va sulajam // 3 // gale datvA pAzaM tanayavanitAsnehaghaTitaM nipIDyaMte yatra prakRti| kRpaNAH prANipazavaH // nitAMtaM duHkhArttA viSamaviSayairghAtakanadairbhavaH sUnAsthAnaM tadahaha mahAsAdhvasakaram // 4 // avidyAyAM rAtrau carati vahate mUrdhni viSamaM kaSAyavyAlaughaM kSipati viSayAsthIni ca gale // mahAdoSAn daMtAn prakaTayati vakrasmaramukho na vizvAsArho'yaM javati javanaktaMcara iti // 2 // janA labdhvA dharmma' viNalavanikSAM kathamapi prayAMto vAmAkSIstana viSamadurgasthitikRtA // viluvyaMte yasyAM kusumazara jilena balinA javATavyAM nAsyAmucitamasahAyasya gamanam // 6 // dhanaM me gehUM | me mama sutakalatrAdikamato viparyAsAdAsAditavitataduHkhA zrapi muduH // janA yasmin mithyAsukhamadanRtaH kUTaghaTanAma | yo'yaM saMsArastadiha na vivekI prasajati // 7 // priyAsneho yasminnigamasadRzo yAmikanaTopamaH svIyo vargo dhanamajinavaM baMdhanamiva // madAmedhyApUrNa vyasana bila saMsargaviSamaM javaH kArAgehaM tadiha na ratiH kvApi viduSAm // 8 // mahAkrodho gRdhroSnuparatizRgAlI ca capalA smarolUko yatra prakaTakaduzabdaH pracarati || pradIptaH zokAgnistatamapayazojasma paritaH smazAnaM | saMsArastada niramaNIyatvamiha kim // e // dhanAzA yahAyApyativiSamamUrgapraNayinI vilAso nArINAM guruvikRtaye yatsuma| rasaH // phalAsvAdo yasya prasaranarakavyAdhinivahastadAsthA nI yuktA javaviSatarAvatra sudhiyAm // 10 // kvacit prAjyaM rAjyaM | vacana dhanalezopyasulanaH kvacijJAtisphAtiH kvacidapi ca nIcatvakuyazaH // kvacilAvaNya zrIratizayavatI kvApi na vapuHsva adhikAra. // 3 //
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ | rUpaM vaiSamyaM ratikaramidaM kasya nu jave // 11 // ihodAmaH kAmaH khanati paripaMthI guNamahImavizrAmaH pArzvasthita kupariNA| masya kalahaH // bilAnyataH krAmanmadaphaNanRtAM pAmaramataM vadAmaH kiM nAma prakaTajavadhAma sthitisukham // 12 // tRSArttAH khidyate viSayavivazA yatra javinaH karAlakrodhArkAhamasarasi zoSaM gatavati // smarasvedakvedaglapitaguNamedasyanudinaM javagrISme bhISme kimiha zaraNaM tApaharaNam // 13 // pitA mAtA cAtApyabhilaSita siddhAva jimato guNagrAmajJAtA na khalu dhanadAtA ca | dhanavAn // janAH svArthasphAtAvanizamavadAtAzaya nRtaH pramAtA kaH khyAtAviha javasukhasyAstu rasikaH // 14 // paNaiH prAgRhAtyadaha mahati svArtha iha yAn tyajatyuccairlokastRNavadaghRNastAnaparathA // viSaM svAMte vaktre'mRtamiti ca vizvAsahatikRdbhavAdityugo yadi na gaditaiH kiM tadadhikaiH // 15 // dRzAM prAMtaiH kAMteH kalayati mudaM kopakalitairamI niH khinnaH syAdvanadhana nidhInAmapi guNI // upAyaistutyAdyairapanayati roSaM kathamapItyaho mohasyeyaM javajavanavaiSamyaghaTanA // 16 // | priyA prekSA putro vinaya iha putrI guNaratirvivekAkhyastAtaH pariNatiraniMdyA ca jananI || vizuddhasya svasya sphurati hi kuTuMbaM sphuTimidaM jave tanno dRSTaM tadapi bata saMyogasukhadhIH // 17 // purA premAraM tadanu tadavicchedaghaTane tamucchede duHkhA| nyatha kaThinacetA viSahate // vipAkAdApAkA hitakalazavattApabahulAnoyasminnasminkacidapi sukhaM daMta na jave // 18 // | mRgAkSI hagbANairiha hi nihataM dharmmakaTakaM viliptA hRddezA iha ca bahulai rAgarudhiraiH // bhramaMtyUrdhvaM krUrA vyasanazatagRbhrAzca | tadiyaM mahAmohadoSI ramaNa raNabhUmiH khalu javaH // 19 // hasaMti krIDaMti kSaNamaya ca khidyaMti bahudhA rudaMti RdaMti kSaNa 1 mohasyaivamiti pAThAMtaram /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma- sAra adhikAra, mapi vivAdaM vidadhate // palAyaMte modaM dadhati parinRtyaMti vivazA nave mohonmAdaM kamapi tanujAjaH prigtaaH||20|| apUrNA vidyeva prakaTakhalamaitrIva kunayapraNAlIvAsthAne vidhavavanitAyauvanamiva // aniSNAte patyo mRgadRza iva snehalaharI navakrIDAtrImA dahati hRdayaM tAttvikadRzAm // 1 // pranAte saMjAte navati vitathA svApakalanA vicaM'jJAnaM vA timiravirahe nirmasadRzAm // tathA mithyArUpaH sphurati vidite tattvaviSaye navo'yaM sAdhUnAmuparatavikaTapasthiradhiyAm // 2 // priyAvANIvINAzayanatanusaMbAdhanasukhainavoyaM pIyUSairghaTita iti pUrva matiranUt // akasmAdasmAkaM parikalitatattvopaniSadAmidAnImetasminna ratirapi tu svAtmani ratiH // 23 // dadhAnAH kAvinyaM niravadhikamAvidyakanavaprapaMcAH pAMcAlIkucakalazavannAtiratidAH // galatyajJAnAce prasRmararucAvAtmani vidhau cidAnaMdasyadaH sahaja iti tecyostu viratiH // 24 // nave yA rAjyazrIgajaturagagosaMgrahakRtA na sA jJAnadhyAnaprazamajanitA kiM svamanasi // bahiryAH preyasyaH kimu manasi tA nAtmaratayastataH svAdhInaM kastyajati sukhamivatyatha param // 25 // parAdhInaM zarma kSayi viSayakAMdaughamalinaM nave jIteH sthAnaM tadapi kumatistatra ramate // budhAstu svAdhIne'kSayiNi karaNautsukyarahite nilInAstiSThati pragalitajayAdhyAtmikasukhe // 26 // tadetadbhASate jagadajayadAnaM khalu javasvarUpAnudhyAnaM zamasukhanidAnaM kRtdhiyH|| sthirIjUte yasminvidhukiraNakarpUravimalA yazazrIH prauDhA syAGinasamayatattvasthitividAm // 27 // // // iti bhavasvarUpacitAdhikAraH // 4 // iti zrInayavijayagaNiziSyanyAyavizAradazrIyazovijayopAdhyAyaviracite'dhyAtmasAraprakaraNe prathamaH prabaMdhaH // ||
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||jvsvruupvijnyaanaaddepaanrgunnydRssttijaat // tadiyocedarUpaM prAga vairAgyamupajAyate // 1 // siddhyA viSayamAkhyasya pairAgyaM || varNayaMti ye // mataM na yujyate teSAM yaavdaaprsiddhitH||2|| apraaptvnnmaauccrvaaptessvpynNtshH|| kAmanogeSu mUDhAnAM|| samIhA nopazAmyati // 3 // viSayaiH dIyate kAmo nedhanairiva pAvakaH // pratyuta prosasaktiya evopavardhate // // saumyatvamiva siMhAnAM pannagAnAmiva damA // viSayeSu pravRttAnAM vairAgyaM khalu ulanam // 5 // akRtvA viSayatyAgaM yo vairAgyaM | didhIti // apathyamaparityajya sa rogocedamivati ||6||n citte viSayAsakte vairAgyaM sthAtumapyalam // ayodhana zyottapte niptnvipurNjsH||9|| yadIMmuH syAt kuharAtrau phalaM yadyavakezini // tadA viSayasaMsargicitta vairaagysNkrmH||8|| navahetuSu tadvapAviSayeSvapravRttitaH // vairAgyaM syAnnirAvA, navanairguNyadarzanAt // // caturthepi guNasthAne nanvevaM tat prasajyate // yuktaM khalu pramAtRNAM navanaiguNyadarzanam // 10 // satyaM cAritramohasya mahimA kopyayaM khalu // yadanyahetuyoge'pi phalAyogo'tra dRzyate // 11 // dazAvizeSe tatrApi nacedaM nAsti sarvathA // svavyApArahatAsaMgaM tathA ca stavanApitaM // 1 // yadA marunnareM'zrIratvayA nAyopattujyate // yatra tatra rati ma viraktatvaM tadApi te // 13 // navecA yasya vivinnA pravRttiH karmanAvajA // ratistasya viraktasya sarvatra shunvedytH|| 14 // atazcAdepakAnAt kAMtAyAM nogasannidhau // na zucinakyo yasmAhArilamidaM vacaH // 15 // mAyAMnastattvataH pazyannanuvignastato drutam // tanmadhyena prayAtyeva yayA vyaaghaatvrjitH||16|| logAna svarUpataH pazyaMstathA mAyodakopamAn // nuMjAnopi hyasaMgaH san prayAtyeva paraM padam // 17 // nogata 1durvajamiti vA paatthH| % 3D
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma- adhikAra. tvasya tu punarna navodadhilaMghanam // mAyodakadRDhAvezAttena yAtIha kaH payA // 17 // sa tatraiva navodino yathA tiSThatyasaM- zayaM // mokSamArgepi hi tathA jogajaMbAlamohitaH // 15 // dharmazaktiM na ityatra logayogo balIyasIM // haMti dIpApaho vAyurvalaMtaM na dabAnalam // 20 // badhyate bADhamAsakto yathA zleSmaNi makSikA // zuSkagolavadazliSTo viSayenyo na badhyate / // 1 // bahudoSanirodhArthamanivRttirapi kvacit // nivRttiriva no puSTA yogAnunavazAlinAm // 2 // yasminniSevyamANepi yasyAzudhiH kadAcana // tenaiva tasya zuddhiH syAt kadAciditi hi zrutiH // 23 // viSayANAM tato baMdhajanane niyamosti lAna // ajJAninAM tato baMdho jJAninAM tu na kahiMcit // 24 // sevate'sevamAnopi sevamAno na sevate // kopi pArajano na syAcchrayan parajanAnapi // 25 // zrataeva mahApuNyavipAkopahitazriyAm // godArajya vairAgyaM nottamAnAM vihanyate // 26 // viSayecyA prazAMtAnAmazrAMtaM vimukhiikRtaiH|| karaNaizcAruvairAgyameSa rAjapathaH kila // 27 // svayaM nivrtmaanstairnudiiryNtritaiH|| tRptaiAnavatAM tatsyAdasAvekapadI matA // 20 // balena preryamANAni karaNAni vanenavat // na jAtu vazatAM yAMti pratyutAnarthavRSye // e|| pazyati khayA nIcarDAnaM ca prayuMjate // AtmAnaM dhArmikAjAsAHkSipati narakAvaTe // 30 // vaMcanaM karaNAnAM tariktaH kartumarhati // sadbhAvaviniyogena sadA svAnyavinAgavit // 31 // pravRttervAnivRttervA na saMkaTapo na ca shrmH|| vikAro hIyate'kSANAmiti vairAgyamajutam // 32 // dAruyaMtrasthapAMcAlInRtyatuTyAH prvRttyH|| yogino naiva bAdhAyai zAnino khokavartinaH // 33 // zyaM ca yogamAyeti prakaTa gIyate praiH|| lokAnugrahahetutvAnnAsyAmapi ca dUSaNam | //
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 34 // siddhAMte zrUyate ceyamapavAdapadeSvapi // mRgaparSatparitrAsanirAsaphala saMgatA // 35 // zradAsInyaphale jJAne paripA kamupeyuSi // caturthepi guNasthAne saghairAgyaM vyavasthitam // 36 // // iti vairAgya saMbhavAdhikAraH // 5 // // tadvairAgyaM smRtaM duHkhamodajJAnAnvayAtridhA // tatrAdyaM viSayAprApteH saMsArogalakSaNam // 1 // catrAMgamanasoH khedo jJA|namApyAyakaM na yat // nijAjIpsitalAne ca vinipAtopi jAyate // 2 // duHkhAdviraktAH prAgeveAMti pratyAgateH padam // adhIrA iva saMgrAme pravizato vanAdikam // 3 // zuSkatarkAdikaM kiMcidvaidyakAdikamapyaho // paThaMti te zamanadIM na tu siddhAMtapaddhatim // 4 // graMthapalavabodhena garvoSmANaMca binati / tattvaM te naiva gachaMti prazamAmRta nirjaraM // 5 // veSamAtranRto'pyete | gRhasthAnnAtizerate // na pUrvoSThAyino yasmAnnApi pazcAnnipAtinaH // 6 // gRhe'nnamAtra daurlacyaM labhyaMte modakA vrate // vairAgyasyAyamartho hi duHkhagarbhasya lakSNam // 7 // kuzAstrAnyAsasaMbhUtaM javanairguNyadarzanAt // mohagarne tu vairAgyaM mataM bAlata|pasvinAm // 8 // siddhAMtamupajIvyApi ye viruddhArthajASiNaH / teSAmapyetadeveSTaM kurvatAmapi duSkaraM ||| saMsAramocakAdInAmivaiteSAM na tAttvikaH // zuno'pi pariNAmo yAtA nAjJArucisthitiH // 10 // zramISAM prazamo'pyuccairdoSapoSAya kevalam // aMtarnilIna viSamajvarAnudbhavasanniH // 11 // kuzAstrArtheSu dakSatvaM zAstrArtheSu viparyayaH // svachaMdatA kutarkazca guNavatsaMstavozanam // 12 // zrAtmotkarSaH paraprohaH kalaho daMnajIvanam // zrAzravAbAdanaM zaktyubaMdhanena kriyAdaraH // 13 // guNAnurAgavaidhuryamupakArasya vismRtiH // anubaMdhAdyaciMtA ca praNidhAnasya vicyutiH // 14 // zrAmRdutvamau tyamadhairyyamaviveki
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma sAra // 6 // tA || vairAgyasya dvitIyasya smRteyaM lakSaNAvalI // 15 // jJAnagarja tu vairAgyaM samyak tattvaparividaH // syAdAdinaH zivo| pAyasparzinastattvadarzinaH // 16 // mImAMsA mAMsalA yasya svaparAgamagocarA // buddhiH syAttasya vairAgyaM jJAnagarjamudaMcati | // 17 // na svAnyazAstravyApAre prAdhAnyaM yasya karmaNi // nAsau nizcayasaMzuddhaM sAraM prApnoti karmmaNaH // 18 // samyaktva - maunayoH sUtre gatapratyAgate yataH // niyamo darzitastasmAt sAraM samyaktvameva hi // 19 // anAzravaphalaM jJAnamavyuvAnama | nAzravaH // samyaktvaM tadabhivyaktirityekatvavinizcayaH // 20 // bahirnirvRttimAtraM syAccAritrAdvyAvahArikAt // aMtaHpravRtti - | sAraM tu samyakprajJAnameva hi // 21 // ekAMtena hi SaTkAyazraddhAne'pi na zuddhatA || saMpUrNaparyayAlAjAd yanna yAthAtmya ni| zvayaH // 22 // yAvataH paryayA vAcAM yAvaMtazcArthaparyayAH // sApratAnAgatAtItAstAvadravyaM kilaikakam // 23 // syAtsarvamayami| tyevaM yuktaM svaparaparyayaiH // anuvRttikRtaM svatvaM paratvaM vyatirekajam ||24|| ye nAma paraparyAyAH svAstitvAyogato matAH // svakI yA apyamI tyAgasva paryAya vizeSaNAt // 25 // atAdAtmyepi saMbaMdhavyavahAropayogataH // teSAM svatvaM dhanasyeva vyajyate | sUkSmayA dhiyA // 26 // paryAyAH syurmunerjJAnadRSTicAritragocarAH // yathA jinnA api tathopayogAghastuno hyamI // 27 // no cedajAva saMbaMdhAnveSaNe kA gatirbhavet // zrAdhArapratiyogitve dviSThe na hi pRthag yoH // 28 // svAnyaparyAyasaMzleSAt sUtrepyevaM nidarzitam // sarvamekaM vidanveda sarva jAnastathaikakam ||2|| yatipATavAcyA sasvakAryAdinirAzrayan // paryAyamekamapyartha vetti jAvAda budho'khilam // 30 // aMtarA kevalajJAnaM prativyaktirna yadyapi // kApi grahaNamekAMzadhAraM cAtiprasa| timat // 31 // anekAMtAgamazraddhA tathApyaskhalitA sadA // samyagdazastathaiva syAt saMpUrNArtha vivecanam // 32 // zrAgamA | adhikAra. 6 // 6 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrapanayanAd jJAnaM prAjJasya sarvagaM // kAryyAdervyavahArastu niyatollekhazekharaH // 33 // tadekAMtena yaH kazciktisyApri kugrahaH // zAstrArthabAdhanAtso'yaM jainAnAsasya pApakRt // 34 // utsarge vApavAde vA vyavahAre'tha nizcaye // jJAne karmmaNi vAyaM cenna tadA jJAnagarjatA // 35 // svAgame'nyAgamArthAnAM zatasyeva parArdhyake // nAvatArabudhatvaM cenna tadA jJAnagarjatA // 36 // nayeSu svArthasatyeSu mogheSu paracAlane || mAdhyasthyaM yadi nAyAtaM na tadA jJAnagarjatA // 37 // yajJayAgamikArthAnAM | yauktikAnAM ca yuktitaH // na sthAne yojakatvaM cenna tadA jJAnagarjatA // 38 // gItArthasyaiva vairAgyaM jJAnagarne tataH sthitam // upacArAdagItasyApyabhISTaM tasya nizrayA // 3 // sUjhedikA ca mAdhyasthyaM sarvatra dvitaciMtanam // kriyAyAmAdaro jUyAn dharme lokasya yojanam // 40 // ceSTA parasya vRttAMte mUkAMdhabadhiropamA // utsAhaH svaguNAbhyAse duHsthasyeva dhanArjane // 41 // madanonmAdavamanaM madasaMmardamardanam // zrasUyAtaMtuvicchedaH samatAmRtamAnam // 42 // svajAvAnnaiva calanaM cidAnaMdamayA| tsadA // vairAgyasya tRtIyasya smRteyaM lakSaNAvalI // 43 // jJAnagarjamihAdeyaM ghayostu svopamardataH // upayogaH kadAcit | syAnnijAdhyAtmaprasAdataH // 44 // 11 // // // 11 // // iti vairAgyabhedAdhikAraH // 6 // // viSayeSu guNeSu ca dvidhA nuvi vairAgyamidaM pravarttate // aparaM prathamaM prakIrtitaM paramadhyAtmabudhairdvitIyakam // 1 // viSayA upalaMjagocarA zrapi cAnuzravikA vikAriNaH // na javaMti viraktacetasAM viSadhAreva sudhAsu makatAm // 2 // suvizAla | rasAlamaMjarI vicaratko kilakAkakhI naraiH // kimu mAdyati yoginAM mano nitAnAhatanAdasAdaram // 3 // ramaNI mRpANikaM
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmasAra // 7 // kaNakaNa nAkarNanapUrNaghUrNanAH // anubhUtinaTI sphuTIkRta priyasaMgItaratA na yoginaH // 4 // skhalanAya na zuddhacetasAM lalanApaMcamacA gholanA // yadiyaM samatApadAvalI madhurAlAparaterna rocate // 5 // satataM yi zukrazoNitaprabhavaM rUpamapi priyaM na hi // zravinAzinisarga nirmmala prathamAnasvakarUpadarzinaH // 6 // paradRzyamapAyasaMkulaM viSayo yatkhalu carmacakSuSaH // na hi | rUpamidaM mude yathA nirapAyAnubhavaikagocaraH // 7 // gativijramahAsya ceSTitairlalanAnAmiha modate'budhaH // sukRtApiviSvamISu no viratAnAM prasarati dRSTayaH // 8 // na mude mRganAnimalikAlavalI caMdana caMdra saurajam // viduSAM nirupAdhibAdhitasmara| zIlena sugaMdhivarSmaNAm // e // upayogamupaiti yacciraM harate yanna vijAvamArutaH // na tataH khalu zIlasaurajAdaparasminniha yujyate ratiH // 10 // madhurairna rasairadhIratA kvacanAdhyAtmasudhAlihAM satAm // zrarasaiH kusumairivAlinAM prasaratpadmaparAgamo - dinAm // 11 // viSamAyatinirnu kiM rasaiH sphuTamApAtasukhairvikAriniH // navame'navame rase mano yadi manaM satatAvikAriNi | // 12 // madhuraM rasamApya niSpate'sanAto rasalojinAM jalam // paribhAvya vipAkasAdhvasaM viratAnAM tu tato dRzorjalam | // 13 // iha ye guNapuSpapUrite dhRtipatnImupaguhya zerate || vimale suvikapata pake va bahiHsparzaratA javaMtu te // 14 // hRdi nirvRtimeva vicatAM na mude caMdanalepanA vidhiH // vimalatvamupeyuSAM sadA salilasnAna kalApi niSphalA // 15 // gaeyaMti januH svamarthavatsuratollAsa sukhena joginaH // madanAdiviSomUnAmayatulyaM tu tadeva yoginaH // 16 // tadime viSayAH | kilaidikA na mude kespi viraktacetasAm || paralokasukhe'pi niHspRhAH paramAnaMdarasAlasA mI // 17 // madamoha viSAdamatsarajvarabAdhAvidhurAH surA api // viSamizritapAyasAnnavat sukhameteSvapi naiti ramyatAm // 18 // ramaNIviraheNa vahninA | ka adhikAra. 9 119 11
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahubASpAniladIpitena yat // tridazaidivi duHkhamApyate ghaTate tatra kathaM sukhsthitiH||1e||prshrmaanvimaansNpdaaN cyavanasyApi divo viciMtanAt // hRdayaM na hi yahidIyate dhusadAM tatkulizANunirmitam // 20 // viSayeSu ratiH zivArthino nagatiSvasti kilAkhilAsvapi // ghananaMdanacaMdanArthino girinamiSvaparadrumeSviva // 1 // iti zudhamatisthirIkRtA'paravairAgyarasasya yoginH|| svaguNeSu vitRSNatAvahaM paravairAgyamapi pravartate // 22 // vipulapuilAkacAraNaprabalAzIviSamukhya khbdhyH|| na madAya viraktacetasAmanuSaMgopanatAH palAlavat // 23 // kalitAtizayo'pi ko'pi no vibudhAnAM mdkRdguvnnvrjH|| adhikaM na vidaMtyamI yato nijanAve samudaMcati svataH // 24 // hRdaye na zive'pi lubdhatA sadanuSThAnamasaMgama gati // puruSasya dazeyamiSyate sahajAnaMdataraMgasaMgatA // 25 // iti yasya mahAmatenavediha vairaagyvilaasjRnmnH|| upayaMti varItumuccakaistamudAraprakRtiM yshHshriyH||26|| // // // // iti vairAgyaviSayAdhikAraH // 7 // // iti zrInayavijayagaNiziSyazrIyazovijayena viracite'dhyAtmasAraprakaraNe dvitIyaH prbNdhH|| nirmamasyaiva vairAgyaM sthiratvamavagAhate // parityajettataH prAjJo mamatAmatyanarthadAm // 1 // viSayaiH kiM prityktairjaagti|| mamatA yadi // tyAgAtkaMcukamAtrasya nujaMgo na hi nirviSaH // 2 // kaSTena hi guNagrAma praguNIkurute muniH|| mamatArAkSasI sarva jayatyekahelayA ||3||jNtukaaNtN pazUkRtya bhAgavidyauSadhibalAt // upAyairbahubhiH patnI mamatA krIDayatyaho // 4 // ekaH paranave yAti jAyate caika eva hi // mamatokataH sarva saMbaMdha kaTpayatyatha // 5 // vyAmoti mahatIM nUmiM vaTavIjA
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra. adhyAtma dyathA vaTaH // tathaikamamatAbIjAtprapaMcasyApi kalpanA // 6 // mAtA pitA me trAtA me naginI vakSanA ca me // putrAH sutA sAra me mitrANi jJAtayaH saMstutAzca me // 7 // ityevaM mamatAvyAdhi varSamAnaM pratikSANam // janaH zaknoti nobettuM vinA jJAnama hauSadham // 7 // mamatvenaiva niHzaMkamAraMjAdau pravarttate // kAlAkAlasamunnAyI dhanalonena dhAvati // e|| svayaM yeSAM ca poSAya khidyate mamatAvazaH // ihAmutra ca te na syustrANAya zaraNAya vA // 10 // mamatvena bahUn lokAn puSaNAtyeko'rjitairdhanaiH // soDhA narakapuHkhAnAM tIvrANAmeka eva tu // 11 // mamatAMdho hi yannAsti tatpazyati na pazyati // jAtyaMdhastu yadastyetaneda ityanayormahAn // 15 // prANAnajinnatAdhyAnAt premajUmnA tato'dhikAM // prANApahAM priyAM matvA modate mama taavshH|| 13 // kuMdAnyasthIni dazanAn mukhaM zleSmagRhaM vidhuM // mAMsagraMthI kucau kuMno hemno vetti mamatvavAn // 14 // thamanasyanyavacasyanyat kriyAyAmanyadeva ca // yasyAstAmapi kholAhI sAdhvIM vetti mamatvavAn // 15 // yA ropayatyakArye'pi rAgiNaM prANasaMzaye // vRttAM strI mamatvAMdhastAM mugdhAmeva manyate // 16 // carmAcAditamAMsAsthiviemUtrapiTharISvapi // vanitAsu priyatvaM yattanmamatvavijRjitam // 17 // lAlayan bAlakaM tAtetyevaM brUte mamatvavAn // vetti ca zleSmaNA pUrNAmaMgulImamRtAMcitAm // 17 // paMkAmapi niHzaMkA sutamaMkAnna muMcati // tadamedhye'pi medhyatvaM jAnAtyaMbA mamatvataH // 15 // mAtApitrAdisaMbaMdho'niyato'pi mamatvataH // dRDhanUmInamavatAM naiyatyenAvanAsate // 20 // jinnAH pratyekamAtmAno vininnAH pujalA api / / zUnyaH saMsarga ityevaM yaH pazyati sa pazyati // 21 // ahaMtAmamate svatvasvIyatvajramahetuke // nedajJAnApalAyete rajjujhAnAdivAhinIH // 22 // kimetaditi jijJAsA tattvAMtajJAnasaMmukhI // vyAsaMgameva nocAtuM datte va mamatA
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthitiH|| 23 // priyArthinaH priyAprApti binA kApi yathA rtiH||n tathA tattvajijJAsostattvaprAptiM vinA kvacit // 24 // ata eva hi jijJAsAM viSTaMnnati mmtvdhiiH|| vicitrAbhinayAkrAMtaH saMtrAMta zva sadayate // 25 // dhRto yogo na mamatA hatA na samatA''hatA // na ca jizAsitaM tattvaM gataM janma nirarthakam // 26 // jijJAsA ca vivekazca mamatAnAzakAvunI // atastAnyAM nigRhNIyAdenAmadhyAtmavairiNIm // 27 // // // // iti mamatAtyAgAdhikAraH // 8 // // tyaktAyAM mamatAyAM ca samatA prathate svataH // sphaTike galitopAdhI yathA nirmalatAguNaH // 1 // priyApriyatvayoryAtharvyavahArasya kaTpanA // nizcayAttavyudAsena stamityaM samatocyate // 2 // teSveva vipataH puMsasteSvevArtheSu rajyataH // nizcayAkiMcidiSTaM vA'niSTaM vA naiva vidyate // 3 // ekasya viSayo yaH syAtsvAbhiprAyeNa puSTikRt // anyasya veSyatAmeti sa eva mtiledtH||4||vikttpkttiptN tasmAdyametanna tAttvikam // vikalpoparame tasya hitvaadiv'pkssyH||5|| svaprayojanasaMsiddhiH svAyattA nAsate yadA // bahirartheSu saMkalpasa mulAnaM tadA hataM // 6 // vadhe svajAve kaMThasthasvarNanyAyAzramadaye // rAgaSAnupasthAnAt samatA syAdanAhatA // 7 // jagajIveSu no jAti vaividhyaM karmanirmitam / / yadA zudhanayasthityA tadA sAmyamanAhatam // 7 // svaguNenyopi kauTasthyAdekatvAdhyavasAyataH // AtmArAmaM mano yasya tasya sAmyamanuttaram e|| samatAparipAke syAviSayagrahazUnyatA // yayA vizadayogAnAM vAsIcaMdanatuTyatA // 10 // kiM stumaH samatAM sAdho yA svArthapraguNIkRtA / vairANi nityavairANAmapi haMtyupatasthupAm // 11 ||kiNdaanen taponirvA yamaizca niyamaizca kim //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma sAra // ee // | ekaiva samatA sevyA tariH saMsAravAridhau // 12 // dUre svargasukhaM muktipadavI sA davIyasI // manaHsaMnihitaM dRSTaM spaSTaM tu samatAsukham // 13 // dRzoH smaraviSaM zuSyet krodhatApaH dayaM vrajet // zrautyamalanAzaH syAt samatAmRtamAnAt // 14 // jarAmaraNadAvAgnijvalite navakAnane // sukhAya samataikaiva pIyUSaghanavRSTivat // 15 // zrAzritya samatAmekAM nirvRtA jaratA - | dayaH // na hi kaSTamanuSThAnamabhUtteSAM tu kiMcana // 16 // zrargalA narakadhAre mokSamArgasya dIpikA // samatA guNaratnAnAM saMgrahe | rohaNAvaniH // 17 // mohAcchAditanetrANAmAtmarUpamapazyatAm || divyAMjanazalAkeva samatA doSanAzakRt // 10 // kSaNaM | cetaH samAkRSya samatA yadi sevyate // syAttadA sukhamanyasya yavaktuM naiva pAryate // 19 // kumArI na yathA vetti sukhaM dayitajogajam // na jAnAti tathA loko yoginAM samatAsukham // 20 // natistutyAdikAzaMsAzarastItraH svamanit // samatAvarmaguptAnAM nArttikRtsopi jAyate // 21 // pracitAnyapi karmANi janmanAM koTikoTiniH // tamAMsIva prajA jAnoH | kSiNoti samatA kSaNAt // 22 // zranyaliMgAdisivAnAmAdhAraH samataiva hi // ralatrayaphalaprApteryayA syAdbhAva jainatA || 23 || jJAnasya phalameSaiva nayasthAnAvatAriNaH // caMdanaM vahnireva syAt kugraheNa tu jasma tat // 24 // cAritrapuruSaprANAH sama| tAkhyA gatA yadi // janAnudhAvanAvezastadA tanmaraNotsavaH // 25 // saMtyajya samatAmekAM syAdyatkaSTamanuSThitam // tadIpsi takaraM naiva bIjamutamivoSare // 26 // upAyaH samataivekA mukteranyaH kriyAnaraH // tattatpuruSajedena tasyA eva prasiddhaye // 27 // 1 jJAnasAphalyameSaiva iti pAThAMtaram / adhikAra. Ba // e //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||diGamAtradarzane zAstravyApAraH syAnna duurgH|| asyAH svAnunavaH pAraM sAmAkhyo'vagAhate // 20 // parasmAt parameSA yannigUDhaM tttvmaatmnH|| tadadhyAtmaprasAdena kAryo'syAmeva nirH||2e // // // iti samatAdhikAraH // 9 // ||prishubhmnusstthaanN jAyate samatAnvayAt // katakadodasaMkrAMteH kaluSaM salilaM yathA // 1 // viSaM garo'nanuSThAnaM tacheturamRtaM param // gurusevAdyanuSThAnamiti paMcavidhaM jaguH ||2||aahaaropdhipuujprinRtyaashNsyaa kRtam // zIghaM saccittaraMtRtvAdiSAnuSThAnamucyate // 3 // sthAvara jaMgamaM cApi tatkSaNaM jakSita viSam // yathA haMti tathedaM sccittmaihiknogtH|||| |divyatnogAjilASeNa kAlAMtaraparidayAt // svAdRSTaphalasaMpUrtergarAnuSThAnamucyate // 5 // yathA kuSavyasaMyogajanitaM garasaMjhitam // viSaM kAlAMtare haMti tathedamapi tttvtH||6|| niSedhAyAnayoreva vicitraanrthdaayinoH|| sarvatraivAnidAnatvaM jineMH pratipAditam // 7 // praNidhAnAdyanAvena kaandhyvsaayinH|| saMmUrbimapravRttyAjamananuSThAnamucyate // 7 // ughasaMzAtra sAmAnyajJAnarUpA nibaMdhanam // lokasaMjJA ca nirdosssuutrmaargaanupekssinnii|| e||n lokaM nApi sUtraM no guruvAcamapekSate // anadhyavasitaM kiMcitkurute caughasaMjhayA // 10 // zucasyAnveSaNe tIrthochedaH syAditi vAdinAm // lokAcArAdarazramA lokasaMjheti gIyate // 11 // zikSitAdipadopetamapyAvazyakamucyate // vyato nAvanirmuktamazuJjasya tu kA kathA // 1 // tIrtholedaniyA haMtAvizudhasyaiva cAdare // sUtrakriyAvilopaH syaajtaanugtiktvtH|| 13 // dharmodyatena karttavyaM kRtaM bahunireva cet // tadA mithyAdRzAM dharmo na tyAjyaH syAtkadAcana // 14 // tasmAjatAnugatyA yat kriyate sUtravarjitam //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmasAra // 10 // uMghato lokato vA tadananuSThAnameva hi // 15 // prakAmanirjarAMgatvaM kAyaklezAdihoditam // sakAmanirjarA tu syAt sopa - yogapravRttitaH // 16 // sadanuSThAnarAgeNa taddheturmArgagAminAm // etacca caramAvartte'nAjogAdervinA javet // 17 // dharmayauvanakAlo'yaM javabAladazAparA // atra syAtsakriyArAgo'nyatra cAsatkriyAdaraH // 18 // jogarAgAd yathA yUno bAlakrI| DA'khilA hiye || dharme yUnastathA dharmmarAgeNAsakriyA hiye // 17 // caturtha caramAvartte tasmAddharmAnurAgataH // anuSThAnaM | vinirdiSTaM bIjAdikramasaMgatam // 20 // bIjaM ceha janAn dRSTvA zuddhAnuSThAnakA riNaH // bahumAnaprazaMsAcyAM cikIrSA zuddha| gocarA // 21 // tasyA evAnubaMdha zcA kalaMkaH kIrtyate'kuraH // tadetvanveSaNA citrA skaMdhakarUpA ca varNitA // 22 // pravR|ttisteSu citrA ca patrAdisadRzI matA // puSpaM ca guruyogAdihetu saMpattilakSaNam // 23 // jAvadharmasya saMpattiryA ca sade| zanAdinA // phalaM tadatra vijJeyaM niyamAnmokSasAdhakam // 24 // sahajo nAvadharmo hi zucazcaMdanagaMdhavat // etaUrjamanuSThAnamamRtaM saMpracakSate // 29 // jainImAjJAM puraskRtya pravRttaM cittazuddhitaH // saMvegagarbhamatyaMta mamRtaM tadvido viduH // 26 // | zAstrArthAlocanaM samyak praNidhAnaM ca karmmaNi // kAlAdyaMgA viparyAso'mRtAnuSThAnalakSaNam // 27 // iyaM hi sadanuSThAnaM trayamatrAsadeva ca // tatrApi caramaM zreSThaM mohograviSanAzanAt // 28 // zrAdaraH karaNe prItiravighnaH saMpadAgamaH // jijJAsA tajJasevA ca sadanuSThAnalakSaNam // 27 // dairbhinnaM navediSThApravRttisthira siddhiniH // caturvidhamidaM mokSayojanAdyogasaMtim // 30 // icchA tatkathA prItiyuktA vipariNAminI // pravRttiH pAlanaM samyak sarvatropazamAnvitam // 31 // satyopazamotkarSAda ticArAdiciMtayA // rahitaM tu sthiraM siddhiH pareSAmarthasAdhakam // 32 // jedA ime vicitrAH syuH kSayopa adhikAra. 10 // 10 //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ zamajedataH // acApItyAdiyogena navyAnAM mArgagAminAm // 33 // anukaMpA ca nirvedaH saMvegaH prazamastathA // etepAmanunAvAH syuricAdInAM yathAkramam // 34 // kAyotsargAdisUtrANAM zrajhAmedhAdijAvataH // zvAdiyoga sAphaTyaM dezasarvavrata-16 zRzAm // 35 // gumakhaMDAdimAdhuryajedavat puruSAMtare // jede'pIvAdinAvAnAM dopo nArthAnvayAdiha // 36 // yeSAM nevAdikhezopi teSAM tvetatsamapaNe // sphuTo mahAmRpAvAda ityAcAryAH pracakSate // 30 // nanmArgotyApanaM bADhamasamaMjasakAraNe // jAvanIyamidaM tattvaM jAnaniryogaviMzikAm // 38 // tridhA tatsadanuSThAnamAdeyaM zukScetasA // jJAtvA samayasadbhAva lokasaMjJAM vihAya ca // 3 // // // // // // // iti sadanuSThAnAdhikAraH // 10 // | ||citmaacrnnN zujamicatAM prathamato manasaH khalu shodhnm||gdvtaaN hyakRte malazodhane kamupayogamupetu rasAyanam // 2 // parajane prasannaM kimu rajyati vipati vA svamano yadi nirmalam // virahiNAmaraterjagato raterapi ca kA vikRtivimale vidhau // 2 // rucitamAkalayannanupasthitaM svamanasaiva hi zocati maanvH|| upanate smayamAnamukhaH punarnavati tatra parasya kimupacyatAm // 3 // caraNayogaghaTAnpraviloThayan zamarasaM sakalaM vikirtydhH|| capala eSa manaHkapiruccakai rasavaNig vidadhAtu munistu kiM // 4 // satatakuTTitasaMyamajUtalotthitarajonikaraiH prathayaMstamaH // atiDaizca manasturago guNairapi niyaMtrita eSa na tiSThati // 5 // jinavacoghanasAramalimbucaH kusumasAyakapAvakadIpakaH // ahaha kopi manaHpavano balI zulamatidrumasaMtatijaMgakRt // 6 // caraNagopurajaMgaparaH sphuratsamayabodhatarUnapi pAtayan // namati yadyatimattamanogajaH va kuzalaM ziva
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra. adhyAtma sAra // 11 // rAjapathe tadA // 7 // vratatarUnpraguNIkurute jano dahati uSTamanodahanaH punH|| nanu parizrama eSa vizeSavAna va navitA suguNopavanodaye // // anigRhItamanA vidadhatparAM na vapuSA vacasA ca zukriyAm // guNamupaiti virAdhanayA'nayA bata| raMtajavajramamaMcati // e|| anigRhItamanAH kuvikaTapato narakamRti taMbulamatsyavat // zyamajadapajA tadajIrNatA'nupanatArthavikaTapakadarthanA // 10 // manasi lolatare viparItatAM vacananetrakareMgitagopanA // brajati dhUrtatayA hyanayAkhilaM |niviDadaMnaparairmuSitaM jagat // 11 // manasa eva tataH parizodhanaM niyamato vidadhIta mhaamtiH|| idamaneSajasaMvananaM muneH parapumartharatasya shivshriyH||12|| pravacanAbjavilAsaravipranA prazamanIrataraMgataraMgiNI // hRdayazudhirudIrNamadajvaraprasaranAzavidhau paramauSadham // 13 // anujavAmRtakuMDamanuttaravratamarAlavilAsapayojinI // sakalakarmakalaMkavinAzinI manasa| eva hi zudhirudAhRtA // 14 // prathamato vyavahAranayasthito'zunavikaTapanivRttiparo navet // zunavikaTapamayavratasevayA harati kaMTaka eva hi kaMTakam // 15 // viSamadhItya padAni zanaiH zanairharati maMtrapadAvadhi mAMtrikaH // navati dezanivRttirapi sphuTA guNakarI prathama manasastathA // 16 // cyutamasahiSayavyavasAyato lagati yatra mano'dhikasauSThavAt // pratikRtiH padamAtmavadeva vA tadavalaMbanamatra zujaM matam // 17 // tadanu kAcana nizcayakaTpanA viglitvyvhaarpdaavdhiH||n kimapIti vivecanasaMmukhI javati sarvanivRttisamAdhaye // 17 // iha hi sarvabahirviSayacyutaM hRdayamAtmani kevalamAgatam // caraNadarzanabodhaparaMparAparicitaM prasaratyavikaTapakam // 15 // tadidamanyaupatyadhunApi no niyatavastuvilAsyapi nizcayAt // kSaNamasaMgamudatanisargadhIhatabahirgrahamaMtarudAhRtA // 20 // kRtakaSAyajayaHsaganIrima prkRtishaaNtmudaattmudaardhiiH|| samanu-|
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ gRhya mano'nujavatyaho galitamohatamaH paramaM mahaH // 21 // galitapuSTavikaTapaparaMparaM dhRtavizuddhi mano navatIdRzam // dhatimupetya tatazca mahAmatiH samadhigati zujrayazaHzriyam // 2 // // // iti manaHzuddhyadhikAraH // 11 // | // manazuddhizca samyaktve satyeva paramArthataH // tabinA mohagarjA sA pratyapAyAnubaMdhinI // 1 // samyaktvasahitA evazudhA dAnAdikAH kriyaaH|| tAsAM mokSaphale proktA yadasya sahakAritA // 2 // kurvANo'pi kriyAM jhAtidhananogAMstyajannapi // muHkhasyoro dadAno'pi nAMdho jayati vairiNam // 3 // kurvannivRttimapyevaM kAmajogAMstyajannapi // duHkhasyoro dadA no'pi mithyAdRSTina sidhyati // 4 // kanInikeva netrasya kusumasyeva saurajam // samyaktvamucyate sAraH sarveSAM dharmakarmapAm // 5 // tattvajJAnametacca gaditaM jinazAsane // sarve jIvA na haMtavyAH sUtre tattvamitISyate // 6 // zuddho dharmo'yamityetaddharmarucyAtmakaM sthitam // zucAnAmidamanyAsAM rucInAmupalakSaNam // 7 // athavedaM yathA tattvamAjhayaiva tathA'khilam // navAnAmapi tattvAnAmiti shrddhoditaarthtH|| 7 // deva procyate zuddhA'hiMsA vA tttvmitytH|| samyaktvaM darzitaM sUtraprAmANyopagamAtmakam // e // zuddhA'hiMsoktitaH sUtraprAmANyaM tata eva ca // ahiMsAzudhIrevamanyonyAzraya nInanu // 10 // naivaM yasmAdahiMsAyAM sarveSAmekavAkyatA // tanutAvabodhazca saMjavAdivicAraNAt // 11 // yayA'hiMsAdayaH paMca vrtdhrmymaadintiH|| padaiH kuzaladharmAdyaiH kathyaMte svasvadarzane // 12 // prAdurjAgavatAstatra vratopavratapaMcakam // yamAMzca niyamAna pAzupatA dharmAn dazAnyadhuH // 13 // ahiMsA satyavacanamastainyaM cApyakaTpanA // brahmacarya tAkrodho
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma-1 sAra adhikAra. dyArjavaM zaucameva ca // 14 // saMtoSo guruzuzrUSA ityete daza kiirtitaaH|| nigadyate yamAH sAMkhyairapi vyAsAnusAriniH // 15 // ahiMsA satyamastainyaM brahmacarya turIyakam // paMcamo vyavahArazcetyete paMca yamAH smRtAH // 16 // akrodho garu zuzrUSA zaucamAhAralAghavam // apramAdazca paMcaite niyamAH parikIrtitAH // 17 // bauddhaH kuzaladharmAzca dazeSyaMte ymucyte| hiMsAsteyAnyathAkAmaM paizunyaM paruSAnRtam // 10 // saMjinnAlApavyApAdamanidhyAdRg viparyayam // pApakarmeti dazadhA kAyavADmAnasaistyajet // 15 // brahmAdipadavAcyAni tAnyAhuvaidikAdayaH // ataH sarvaikavAkyatvAdharmazAstramado'rthakam // 20 // va caitatsaMjavo yukta iti ciMtyaM mahAtmanA // zAstra parIkSamANenAvyAkulenAtarAtmanA // 21 // pramANalakSaNAdestu nopa. yogo'tra kazcana // tnnishcye'nvsthaanaadnythaarthsthiterytH||22|| prasipAni pramANAni vyavahArazca tatkRtaH // pramANalakSaNasyoktI jJAyate na prayojanam // 23 // tatrAtmA nitya eveti yeSAmekAMtadarzanam // hiMsAdayaH kathaM teSAM kathamapyAtmano'vyayAt // 24 // manoyogavizeSasya dhvaMso maraNamAtmanaH // hiMsA tacenna tattvasya sipherArthasamAjataH // 25 // naiti buddhigatA muHkhotpAdarUpeyamaucitIm // puMsi jedAgrahAttasyAH paramArthA'vyavasthiteH // 26 // na ca hiMsApadaM nAzaparyAyaM kazramapyaho / jIvasyai kAMtanityatve'nunavAbAdhakaM navet // 27 // zarIreNApi saMbaMdho nityatve'sya na saMjavI // vinatve naiva saMsAraH kalpitaH syAdasaMzayam // 27 // AtmakriyAM vinA ca syAnmitANugrahaNaM katham // kathaM saMyogaledAdikaH spanA cApi yujyate // e||adRssttaaddehsNyogH syAdanyatarakarmajaH // janmopapattizcanna tadyogAvivecanAt // 30 // kathaMcinmUrtatApattivinA vapurasaMkramAt // vyApArayogatazcaiva yatkiMcittadidaM jaguH // 31 // niHkriyo'sau tato haMti yo nityatve'sya ca saMyogajedAdikaH // 12 // // 13 //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ | hanyate vA na jAtucit // kaMcitkenacidityevaM na hiMsAsyopapadyate // 32 // anityakAMtapade'pi hiNsaadiinaamsNjyH|| nAzahetorayogena kSaNikatvasya sAdhanAt // 33 // na ca saMtAnaledasya janako hiMsako navet // sAMvRtatvAdajanyatvAt jAvatvaniyataM hi tat // 34 // narAdiH kSaNahatuzca sUkarAdena hiMsakaH // sUkarAMtyakANenaiva vybhicaarprsNgtH|| 35 // anaMtarakSaNotpAde bublubdhakayostulA // naiva taditiH kvApi tataH shaastraadysNgtiH|| 36 // ghaTate na vinA'hiMsAM satyAdInyapi tttvtH|| etasyA vRttijUtAni tAni yannagavAn jagau // 37 // maunIMje ca pravacane yujyate sarvameva hi // nityAnitye sphuTaM dehAdbhinnAjinne tathAtmani // 30 // AtmA vyArthato nityaH paryAyAdhinazvaraH // hinasti hanyate tattatphalAnyapyadhigavati ||3e|| iha cAnunavaH sAdI vyaavRttynvygocrH|| ekAMtapakSapAtinyo yuktayastu mitho hatAH ||40||piiddaakrtRtvto dehavyApattyA mussttlaavtH||tridhaa hiMsAgame proktA nahIbamapahetukA // 1 // haMturjAgrati ko dopo hiMsanIyasya karmaNi // prasaktistadanAve cAnyatApIti mudhA vacaH // 2 // hiMsyakarmavipAkeyaM pussttaashynimitttaa|| hiMsakatvaM na tenedaM vaidyasya syAniporiva // 43 // icaM samupadezAdestannivRttirapi sphuTA // sopakramasya pApasya naashaatsvaashyvRddhitH||44|| apavargatarobIjaM mukhyA'hiMseyamucyate // satyAdIni vratAnyatra jAyaMte pakhavA navAH // 45 // ahiMsAsajavazcevaM dRzyate'traiva zAsane // anubaMdhAdisaMzudhirapyatraivAsti vAstavI // 46 // hiMsAyA jJAnayogena smygdRssttemhaatmnH|| taptalohapadanyAsatulyAyA nAnubaMdhanam // 4 // satAmasyAzca kasyAzcid yatanAjaktizAlinAm // anubaMdho hyahiMsAyA jinapUjAdikamaNi // 40 // hiMsAnubaMdhinI hiMsA mithyAdRSTastu purmateH // ajJAnazaktiyogena tasyAhiMsApi
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ zradhyAtma adhikAra. sAra // 13 // tAdRzI // e|| yena syAnnihnavAdInAM diviSadurgatiH kramAt // hiMsaiva mahatI tiryaGnarakAdinavAMtare // 50 // sAdhUnA- mapramattAnAM sA cAhiMsAnubaMdhinI // hiMsAnubaMdhavicchedAdguNotkarSoM yatastataH // 51 // mugdhAnAmiyamajhatvAt sAnubaMdhA na kahiMcit // jJAnokApramAdAnyAmasyA yadanubaMdhanam // 22 // ekasyAmapi hiMsAyAmuktaM sumahadaMtaram // nAvavIryAdivaicitryAdahiMsAyAM ca tattathA // 53 // sadyaH kAlAMtare caitadhipAkenApi jinnatA // pratipadAMtarAlena tathAzaktiniyogataH // 54 // hiMsApyuttarakAlInaviziSTaguNasaMkramAt // tyktaavidhynubNdhtvaadhiNsaivaatinktitH|| 55 // IdRgnaMgazatopetA'hiMsA yatropavarNyate // sarvAMzaparizuddhaM tatpramANaM jinazAsanam // 56 // artho'yamaparo'nartha iti nirdhAraNaM hRdi // zrAstikyaM paramaM cinhaM samyaktvasya jagurjinAH // 57 // zamasaMveganirvedAnukaMpAniH pariSkRtam // dadhatAmetadachinnaM samyaktvaM sthiratAM brajet // 5 // // iti samyaktvAdhikAraH // 12 // // mithyAtvatyAgataH zuddhaM samyaktvaM jAyateM'ginAm // atastatparihArAya yatitavyaM mahAtmanA // 1 // nAsti nityo na kartA ca na noktAtmA na nirvRtH|| tamupAyazca netyAhurmithyAtvasya padAni SaT // // etairysmaanvenughvyvhaarvilNghnm|| zayameva ca mithyAtvadhvaMsI samupadezataH // 3 // nAstitvAdigrahe naivopadezo nopdeshkH|| tataH kasyopakAraH syaatsNdehaadivyudaastH||4|| yeSAM nizcaya eveSTo vyavahArastu sNgtH|| viprANAM mlebanASeva svArthamAtropadezanAt // 5 // yathA kevalamAtmAnaM jAnAnaH zrutakevalI // zrutAnnizcinuyAtsarvaM zrutaM ca vyvhaartH||6|| nizcayArtho'tra no sAdAtuM kenApi | // 13 //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAryate // vyavahAro guNadhArA tadarthAvagamadamaH // 7 // prAdhAnyaM vyavahAre cettatteSAM nizcaye katham // parArthasvArthate tujhye, | zabdajJAnAtmanordhayoH // 8 // prAdhAnyAdvyavahArasya tatastacchedakAriNAm // mithyAtvarUpataiteSAM padAnAM parikIrttitA // e // nAstyevAtmeti cArvAkaH pratyakSAnupasaMnataH // zrahaMtAvyapadezasya zarIreNopapattitaH // 10 // madyAMgecyo mavyaktiH pratye| kamasatI yathA // militebhyo hi nUtebhyo jJAnavyaktistathA matA // 11 // rAjaraMkA divaicitryamapi nAtmabalAditam // svA| jAvikasya jedasya grAvAdiSvapi darzanAt // 12 // vAkyairna gamyate cAtmA parasparavirodhibhiH // dRSTavAnna ca ko'pyenaM | pramANaM yadvaco javet // 13 // AtmAnaM paralokaM ca kriyAM ca vividhAM vadan // jogecyo bhraMzayatyuccairlokacittaM pratArakaH | // 14 // tyAjyAstannaihikAH kAmAH kAryA nAnAgataspRhA / jasmInUteSu bhUteSu vRthA pratyAgatispRhA // 15 // tadetaddarzanaM | mithyA jIvaH pratyakSa eva yat // guNAnAM saMzayAdInAM pratyakSANAmabhedataH // 16 // na cApratyayAdInAM zarIrasyaiva dharma| tA || netrAdigrAhyatApatterniyataM gauravAdivat // 17 // zarIrasyaiva cAtmatve nAnujUtasmRtirbhavet // bAlatvAdidazAne dAttasyaikasyAnavasthiteH // 18 // nAtmAMgaM vigameSyasya talabdhAnusmRtiryataH // vyaye gRhagavAdasya talandhArthAdhigatRvat // 15 // na doSaH kAraNAtkArye vAsanAsaMbhramAcca na // bhrUNasya smaraNApatteraMbAnunavasaMkramAt // 20 // nopAdAnAdupAdeyavAsanAsthairyadarzane // karAderatathAtvenAyogyatvApterasthitau // 21 // madyAMgecyo madavyaktirapi no melakaM vinA // jJAnavyaktistathA | jAvyA'nyathA sA sarvadA javet // 22 // rAjaraMkA divaicitryamapyAtmakRtakarmajam // sukhaduHkhAdisaMvittivizeSo nAnyathA javet // 23 // zrAgamAgamyate cAtmA dRSTeSTArthAvirodhinaH // taktA sarvaviccainaM dRSTavAnvItakazmalaH // 24 // zrAMtAnAM |
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma sAra // 14 // ca viphalA nAmuSmikyaH pravRttayaH // parabaMdhana hetoH kaH svAtmAnamavasAdayet // 25 // siddhiH sthANvAdivazyaktA saMzayA| deva cAtmanaH // sau kharaviSANAdau vyastArthaviSayaH punaH // 26 // jIva iti zabdazca jIvasattA niyaMtritaH // asato na | niSedho yatsaMyogAdiniSedhanAt // 27 // saMyogaH samavAyazca sAmAnyaM ca viziSTatA || niSidhyate padArthAnAM ta eva na tu sarvathA // 20 // zuddhaM vyutpattimatIvapadaM sArtha ghaTAdivat // tadarthazca zarIraM no paryAyapadabhedataH // 29 // zrAtmavyavasthitestyAjyaM tatazcArvAkadarzanam // pApAH kilaitadAlApAH savyApAravirodhinaH // 30 // jJAnakaNAvalI rUpo nityo nAtmeti saugatAH // kramAkramAcyAM nityatve yujyate'rthakriyA na hi // 31 // svajAvahAnito dhauvyaM krameNArtha kriyAkRtau // chAtra| meNa ca tadbhAve yugapatsarva saMjayaH // 32 // RSike tu na doSo'smin kurvaDUpa vizeSite // dhruveNotyatRSNAyA nivRttezca | guNo mahAn // 33 // mithyAtva vRddhikRnnUnaM tadetadapi darzanam | kSaNike kRtadA niryattathAtmanya kRtAgamaH // 34 // ekavyAnvayAjAvAdvAsanAsaMkramazca na // paurvAparyyaM hi nAvAnAM sarvatrAtiprasaktimat // 35 // kurvadrUpavizeSe ca na pravRttirna | vA'numA || nizcayAnna vAdhyakSaM tathA codayato jagau // 36 // na vaijAtyaM vinA tat syAnna tasminnanumA bhavet // vinA | tena na tatsiddhirnAdhyakSaM nizcayaM vinA // 37 // ekatApratyabhijJAnaM kSaNikatvaM ca bAdhate // yo'hamanvajavaM so'haM smarAmItyavadhAraNAt // 30 // nAsminviSayabAdho yat daNike'pi yathaikatA // nAnAjJAnAnvaye taghat sthire nAnAdAnvaye || 3 || nAnAkAryaikya karaNasvAjAvye ca virudhyate // syAdvAdasannivezena nityatve'rthakriyA na hi // 40 // nIlAdAvapyatadbhedazatayaH suvacAH katham // pareNApi hi nAnekasvabhAvopagamaM vinA // 41 // dhruvekSaNe'pi na prema nivRttamanupalavAt // grAhyA - adhikAra. 13 // 14 //
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAra va jJAne guNastannAtra darzane // 42 // pratyutAnityajAve hi svataH dajanurddhiyA // devanAdarataH sarvakriyAviphalatA javet // 43 // tasmAdidamapi tyAjyamanityatvasya darzanam // nitya satya cidAnaMdapadasaMsargamicatA // 44 // na karttA nApi joktAtmA kApilAnAM tu darzane // janyadharmAzrayo nAyaM prakRtiH pariNAminI // 45 // prathamaH pariNAmo'syA buddhirdharmASTa kA'nvitA // tato'haMkAratanmAtraiSiyajUtodayaH kramAt // 46 // cidrUpapuruSo buddheH sidhyai caitanyamAnataH // siddhistasyA viSayA'vaccheda niyamAccitaH // 47 // hetutve puMsprakRtyarthetriyANAmatra nirvRtiH // dRSTAdRSTavibhAgazca vyAsaMgazca na yujyate // 48 // svapne vyAghrAdisaMkalpAnnaratvAnanimAnataH // ahaMkArazca niyatavyApAraH parikahapyate // 49 // tanmAtrAdikramasta| smAtprapaMcotpattihetave // ivaM buddhirjagatkartrI puruSo na vikArajAkU // 90 // puruSArthoparAgau dhau vyApArAveza eva ca // chAtrAMzI vedayahaM vastu karomIti ca dhIstataH // 51 // cetano'haM karomIti buddherbhedAgrahAtsmayaH // etannAze'navachinnaM | caitanyaM mokSa iSyate // 92 // kartRbuddhigate duHkhasukhe puMsyupacArataH // naranAthe yathA nRtyagatau jayaparAjayau // 53 // karttA joktA ca no tasmAdAtmA nityo niraMjanaH // zradhyAsAdanyathA buddhistathA coktaM mahAtmanA // 24 // prakRteH kriyamANAni guNaiH karmANi sarvathA // ahaMkAravimUDhAtmA karttAhamiti manyate // 99 // vicAryamANaM no cAru tadetadapi darzanam // kRticaitanyayorvyaktaM sAmAnAdhikaraNyataH // 96 // buddhiH katrI ca notrI ca nityA cennAsti nirvRtiH // nityA cenna | saMsAraH prAgdharmAderayogataH // 7 // prakRtAveva dharmAdisvIkAre buddhireva kA // suvacazca ghaTAdau syAdI ddagdhamrmmAnvayastathA 1 'vaccheda niyamAnvita iti vA pAThaH /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmasAra 11 3 2 11 | // 98 // kRtijogau ca buddhezcedvaMdho modazca nAtmanaH // tatazcAtmAnamuddizya kUTametadyaducyate // ee // paMcaviMzatitattvajJo | yatra yatrAzrame rataH // jaTI muMDI zikhI cApi mucyate nAtra saMzayaH // 60 // etasya copacAratve mokSazAstraM vRthAkhilam // anyasya hi vimokSArthe na ko'pyanyaH pravartate // 61 // kApilAnAM mate tasmAdasminnaivocitA ratiH // yatrAnujavasaMsiddhaH | karttA joktA ca lupyate // 62 // nAsti nirvANamityAdurAtmanaH ke'pyabaMdhataH // prAkUpazcAdyugapadyApi karmmabaMdhAvyavasthiteH // 63 // nAdiryadi saMbaMdha iSyate jIvakarmaNoH // tadAnaMtyAnna modaH syAttadAtmAkAzayogavat // 64 // tadetadatyasaMbaUM yanmiyo hetukAryayoH // saMtAnAnAditA bIjAMkuravat dehakarmaNoH // 65 // karttA karmAnvito dehe jIvaH karmaNi dehayuk // | kriyAphalopabhukuMne damAnvitakulAlavat // 66 // anAdisaMtaternAzaH syAdvIjAMkurayoriva // kukuvyaMmakayoH svarNamalayoriva vAnayoH // 67 // javyeSu ca vyavastheyaM saMbaMdho jIvakarmaNoH // nAdyanato'javyAnAM syAdAtmAkAzayogavat // 68 // avyajAve samAne'pi jIvAjIvatvanedavat // jIvanAve samAne'pi javyAnavyatvayorjidA // 67 // svAjAvikaM ca janyatvaM kalazaprAgabhAvavat // nAzakAraNasAmrAjyAvinazyanna viruddhyate // 70 // vyomchedo na caivaM syAdgurvAnaMtyAnnajoMzavat // | pratimAdalavat kApi phalAnAvepi yogyatA // 71 // naitadvayaM vadAmo yadbhavyaH sarvo'pi sidhyati // yastu sidhyati so'vazyaM javya eveti no matam // 72 // nanu mode'pi janyatvAdvinAzinI javasthitiH // naivaM pradhvaMsavattasyAnidhanatvavyavasthiteH | // 73 // zrAkAzasyeva vaiviktyA murAderghaTaye // jJAnAdeH karmaNo nAze nAtmano jAyate'dhikam // 74 // na ca karmA 1 bhavabaMdhanAt iti vA pAThaH / 03 adhikAra. 13 // 15 //
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ NusaMbaMdhAnmuktasyApi na muktatA // yogAnAM baMdhahetUnAmapunarbhavasaMjavAt // 15 // sukhasya tAratamyena prakarSasyApi sNjvaat|| anaMtasukhasaMvittirmokSaH sidhyati nirbhayaH // 76 // vacanaM nAstikAnAnAmAtmasattA niSedhakam // prAMtAnAM tena nAdeyaM para| mArthagaveSiNA // 99 // na mokSopAya ityAddurapare nAstikopamAH // kAryamasti na hetuzcetyeSA teSAM kadarthanA // 78 // thaka| smAdeva javatItyalIkaM niyatAvadheH // kAdAcitkasya dRSTatvAdvabhASe tArkiko'pyadaH || || hetubhUti niSedho na svAnupAkhyA| vidhirna ca // svanAvavarNanA naivamavadherniyatatvataH // 80 // na ca sArvatriko modaH saMsArasyApi darzanAt // na cedAnIM na taghayaktirvyajako hetureva yat // 81 // mokSopAyo'stu kiMtvasya nizcayo neti cenmatam // tanna ratnatrayasyaiva tathA jAva - | vinizcayAt // 82 // javakAraNarAgAdipratipakSmadaH khalu // tadvipakSasya mokSasya kAraNaM ghaTatetarAm // 83 // zratha ratnatrayaprApteH prAkkarmmalaghutA yathA // parato'pi tathaiva syAditi kiM tadapekSayA // 84 // naivaM yatpUrvasevaiva mRddI no sAdhana| kriyA // samyaktvAdikriyA tasmAd dRDhaiva zivasAdhane // 85 // guNAH prAdurbhavatyuccairathavA karmalAghavAt // tathAjavyatayA teSAM kuto'pekSAnivAraNam // 86 // tathAnavyatayAdepAhuNA na ca na hetavaH // anyonyasahakAritvAd daMDacakrabhramAdivat // 87 // jJAnadarzanacAritrANyupAyAstapravakSye // etanniSedhakaM vAkyaM tyAjyaM mithyAtvavRddhikRt // 88 // mithyAtvasya | padAnyetAnyutsRjyottamadhIdhanaH // jAvayetprAtilomyena samyaktvasya padAni SaT // 8 // 11 // // iti mithyAtvatyAgAdhikAraH // 13 // // mithyAtvadAvAnalanIravAhamasaddha ityAgamudAharati // to ratistatra budhairvidheyA vizuddhabhAvaiH zrutasAravaniH // 1 //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma adhikAra. sAra 14 // 16 // asahAgnijvalitaM yadaMtaH kva tatra tttvvyvsaayvliH|| prazAMtipuSpANi hitopadezaphalAni cAnyatra gaveSayatuM // 2 // adhItya kiMcicca nizamya kiMcidasaddhahAtpaMDitamAnino ye // mukhaM sukhaM cuMbitamastu vAco lIlArahasyaM tu na tairjagAhe| | // 3 // asaddhahotsarpadatucarbodhAMzatAMdhIkRtamugdhalokaiH // viDaMvitA haMta jamairvitamApAMDityakaM DUlatayA trilokI // 4 // vidhovivekasya na yatra dRSTistamoghanaM tttvrviviliinH|| azuklapadasthitireSa nUnamasaGgrahaH ko'pi kuhUvilAsaH // 5 // kutarkadAtreNa khunAti tattvavaTjI rasAtsiMcati doSavRkSam // vipatyadhaH svAkuphalaM zamAkhyamasadbhahanchannamatirmanuSyaH // 6 // asadahanAvamaye hi citte na kvApi sadbhAvarasapravezaH // ihAMkurazcittavizudhabodhaH siddhAMtavAcAM bata ko'praadhH||7|| vratAni cIrNAni tapo'pi taptaM kRtA prayatnena ca piMDazuddhiH // anUtphalaM yattu na ninhavAnAmasadbhahasyaiva hi so'parAdhaH // 8 // sthAlaM svabuddhiH sugurozca dAturupasthitA kAcana modakAlI // asadbhahaH ko'pi galegrahItA tathApi joktuM na| dadAti puSTaH // e|| guruprasAdI kriyamANamartha gRhNAti nAsadahavAMstataH kim // jAdA hi sAdApanIyamAnAH kramalekaH| kaMTakanuina cuMkte // 10 // asaddhahAtpAmarasaMgatiM ye kurvati teSAM na ratirbudheSu // viSTAsu puSTAH kila vAyasA no miSTAnaniSThAH prasannaM navaMti // 11 // niyojayatyeva matiM na yuktau yuktiM mato yaH prasanaM niyukta // asadahAdeva na kasya | hAsyo'jale ghaTAropaNamAdadhAnaH // 12 // asaho yasya gato na nAzaM na dIyamAnaM zrutamasya zasyam // na nAma vaikaTyakalaMkitasya prauDhA pradAtuM ghaTate nRpazrIH // 13 // Ame ghaTe vAri dhRtaM yathA sadvinAzayetsvaM ca ghaTaM ca sdyH|| asabrahagrastamatestathaiva zrutAtpradattAunnayorvinAzaH // 15 // asadgrahagrastamateH pradatte hitopadezaM khalu yo vimUDhaH // zunI
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarIre sa mahopakArI kastUrikAlepanamAdadhAti // 15 // kaSTena labdhaM vizadAgamArthaM dadAti yo'sahadUSitAya // sa khidyate yattrazatopanItaM vIjaM pazUvarabhUmideze // 16 // zRNoti zAstrANi gurostadAjJAM karoti nAsaGgrahavAn kadAcit // vivecakatvaM manute tvasAragrAhI bhuvi svasya ca cAlanIvat // 11 // daMjAya cAturyamaghAya zAstraM pratAraNAya pratibhApaTutvam // garvAya dhIratvamaho guNAnAmasahasthe viparItasRSTiH // 10 // zrasaddhahasthena samaM samaMtAtsauhArda nRduHkhamavaiti tAdRg // | upaiti yAdRkadalI kuTTakSasphuTatkaMTaka koTikIrNA // 115 // vidyA viveko vinayo vizuddhiH siddhAMtavAllabhyamudAratA ca // asahAdyAMta vinAzamete guNAstRNAnIva kaNAdavAgneH // 20 // svArthaH priyo no guNavAMstu kazcinmUDheSu maitrI na tu tattvavitsu // saGgrahApAditavizramANAM sthitiH kilAsAdhamAdhamAnAm // 21 // idaM vidaMstattvamudAravuddhirasadbhahaM | yastRNavAhAti // jahAti nainaM kulajeva yopinuNAnuraktA dayitaM yazaH zrIH // 23 // 11 // ityasagrahatyAgAdhikAraH // 14 // // // zrasamUhavyayAghAMta mithyAtvavipavipruSaH // samyaktvazAlino'dhyAtmazuddheryogaH prasidhyati // 1 // karmajJAna vinedena sa | dvidhA tatra cAdinaH || chAvazyakAdivihitakriyArUpaH prakIrttitaH // 2 // zArIraspaMdakarmAtmA yadayaM puNyalakSaNaM // karmAta - noti saprAgAtkarmayogastataH smRtaH // 3 // zrAvazyakAdirAgeNa vAtsalyAnagavajirAM // prApnoti svargasaukhyAni na yAti paramaM padam // 4 // jJAnayogastapaH zuddhamAtmaratyekalakSaNaM // iMdriyArthonmanInAvAtsa mokSasukhasAdhakaH // 9 // na parapratibaM dho'sminnapo'pyekAtmavedanAt // zuddhaM karmApi naivAtra vyAdepAyopajAyate // 6 // na hyapramattasAdhUnAM kriyApyAvazyakA
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra. adhyAtma- dikA // niyatA dhyAnazumcatvAdyadanyairapyadaH smRtaM // 7 // yastvAtmaratireva syAdAtmatRptazca maanvH|| Atmanyeva ca saMtuSTastasya | sAra kArya na vidyate // // naivaM tasya kRtenArtho nAkRteneha kazcana // na cAsya sarva jUteSu kshcidrthvypaashryH|| e|| avakAzo niSiyo'sminnaratyAnaMdayorapi // dhyAnAvaSTaMnataH vAstu takriyANAM vikaTapanam // 10 // dehanirvAhamAtrArthA yApi nidATa nAdikA // kriyA sA jhAnino'saMgAnnaiva dhyAnavighAtinI // 11 // ratnazidAdRganyA hi tanniyojanadRg yathA // phalannedApattAcArakriyApyasya vinnidyate // 12 // dhyAnArthA hi kriyA seyaM pratyAhRtya nijaM manaH // prArabdhajanmasaMkaTapAdAtmajhAnAya kaTapate // 13 // sthirInUtamapi svAMtaM rajasA calatAM vrajet // pratyAhRtya nigRhNAti jhAnI yadidamucyate // 14 // zanaiH zanairuparamebuddhyA dhRtigRhItayA // AtmasaMsthaM manaH kRtvA na kiMcidapi ciMtayet // 15 // yato yato niHsarati manazcaMcalamasthiram // tatastato niyamyaitadAtmanyeva vazaM nayet // 16 // ata evAdRDhasvAMtaH kuryAtrAstroditAM kriyAm // sakalAM viSayapratyAharaNAya mhaamtiH|| 17 // zrutvA paizAcikI vArtA kulavadhvAzca rakSaNaM // nityaM saMyamayogeSu vyApRtAtmA nvedytiH|| 10 // yA nizcayaikalInAnAM kriyA nAtiprayojanAH // vyavahAradazAsthAnAM tA evAtiguNAvahAH // 15 // karmaNo'pi hi zucasya zraghAmedhAdiyogataH // adataM muktihetutvaM jJAnayogAnatikramAt // 20 // anyAse sakriyApekSA yoginAM cittazudhaye // jJAnapAke zamasyaiva yatparairapyadaH smRtaM // 21 // ArurukSormuneryogaM karmakAraNamucyate // yogArUDhasya | tasyaiva zamaH kAraNamucyate // 22 // yadA hi nepiyArtheSu na karmasvanuSajyate // sarvasaMkaTapasaMnyAsI yogArUDhastadocyate nyaas| yAgArUDhastadAcyata // 23 // jJAnaM kriyAvihInaM na kriyA vA jJAnavarjitA // guNapradhAnannAvena dazAnedaH kilainyoH||24|| jJAninAM karmayo // 17 //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ gena cittazudhimupeyuSAM // niravadyapravRttInAM jJAnayogaucitI ttH||25|| ataeva hi suzrAdhacaraNasparzanottaraM // suppAlazramaNAcAragrahaNaM vihitaM jinaiH|| 26 // ekoddezena saMvRttaM karma yatpaurvajamikaM // doSocchedakara tatsyAd jJAnayogapravRdhye // 27 // ajhAninAM tu yatkarma na tatazcittazodhanaM // yAgAderatathAjAvAn mlebAdikRtakarmavat // 20 // na ca tatkarmayoge'pi phalasaMkaTapavarjanAt // saMnyAso brahmabodhAcA saavdytvaatsvruuptH||25||no cedityaM javebudhiohiMsAderapi sphuTA // zyenAkA vedavihitAvizeSAnupaladaNAt // 30 // sAvadyakarma no tasmAdAdeyaM budhiviplavAt // karmodayAgate tvasminasaMkapAdabaMdhanam // 31 // karmApyAcarato jJAturmuktinAvo na hIyate // tatra saMkaSTapajo baMdho gIyate yatparairapi // 32 // karmaNyakarma yaH pazyedakarmaNi ca karma yaH // sa buddhimAnmanuSyeSu sa yuktaH kRtsnakarmakRt // 33 // karmaNyakarma vA'karma krmnnysminnuapi|| none vA naMgavaicitryAdakarmaNyapi no mate // 34 // karma naiSkarmya vaiSamyamudAsIno vijAvayan // jJAnI na lipyate jogaiH padmapatramivAMjasA // 35 // pApAkaraNamAtrAdhina maunaM vicikitsayA // ananyaparamAtsAmyAt jJAnayogI nvenmuniH||36|| viSayeSu na rAgI vA SI vA maunamaznute // samaM rUpaM vidasteSu jJAnayogI na lipyate // 37 // satattvaciMtayA yasyAjisamanvAgatA ime // AtmavAn jJAnavAnveda dharmabrahmamayo hi sH|| 30 // vaiSamyabIjamajhAnaM nighnaMti jJAnayoginaH // viSayAMste parijhAya lokaM jAnaMti tattvataH // 35 // itazcApUrva vijJAnAccidAnaMdavinodinaH // jyotiSmaMto javaM tyete jJAnanidhUtakahamapAH // 40 // tejolezyAvivRddhiryA paryAyakramavRddhitaH // nASitA jagavatyAdau sevanUtasya yujyate // 41 // viSame'pi samekI yaH sa jhAnI sa ca pNmitH|| jIvanmuktaH sthiraM brahma tathAcoktaM parairapi // 3 // vidyAvinayasaMpanne brAhmaNe
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma sAra 130 11 | gavi hastini // zuni caiva zvapAke ca paMkitAH samadarzinaH // 43 // ihaiva tairjitaH sargo yeSAM sAmye sthitaM manaH // nirdoSaM hi samaM brahma tasmAd brahmaNi te sthitaaH|| 44 // na prahRSyetpriyaM prApya nodvijetprApya cApriyaM // sthirabuddhirasaMmUDho brahmavidbrahmaNi sthitaH | // 45 // avagdazAyAMdopAya vaiSamye sAmyadarzanam // nirapekSamunInAM tu rAgadveSayAya tat // 46 // rAgadveSayAdeti jJAnI vi|payazUnyatAM // vidyate jidyate vA'yaM hanyate vA na jAtucit // 47 // anusmarati nAtItaM naiva kAMdatyanAgatam // zItoSNasukhaduH- OM | kheSu samo mAnApamAnayoH // 48 // jiteMdriyo jitakrodho mAnamAyAnupadrutaH // bonasaMsparzarahito vedakhedavivarjitaH // 4e // saMnirudhyAtmanAtmAnaM sthitaH svakRtakarmanit // prayaloparataH sahajA cArasevanAt // 50 // lokasaMjJAvinirmukto mithyAcAraprapaMcahRt // ullasatkaMkakasthAnaH pareNa paramAzritaH // 51 // zrAvAnAjJayA yuktaH zastrAtIto hyazastravAn // gato dRSTeSu nirvedamanindutaparAkramaH // 52 // nikSiptadaMDo dhyAnAgnidagdhapApeM dhanavrajaH // pratisroto'nugatvena lokottaracaritranRt | // 93 // labdhAn kAmAnvahiSkurvanna kurvanvadurUpatAm // sphArIkurvan paraM cakuraparaM ca nimIlayan // 94 // pazyannaMtargatAn | jAvAn pUrNajAvamupAgataH // nuMjAno'dhyAtmasAmrAjyamavaziSTaM na pazyati // 55 // zreSTho hi jJAnayogo'yamadhyAtmanyeva yagau // baMdhapramodaM jagavAn lokasAre sunizcitam // 56 // upayogakasAratvAdAzvasaMmohabodhataH // mokSApteryujyate caita | tathAcoktaM parairapi // 57 // tapasvinyo'dhiko yogI jJAnijyo'pyadhiko mataH // karminyazcAdhiko yogI tasmAdyogI | javArjuna // 58 // samApattiriha vyaktamAtmanaH paramAtmani // zrajedopAsanArUpastataH zreSThataro hyayam // 5 // upAsanA jAgavatI sarvenyo'pi garIyasI // mahApApakSayakarI tathA coktaM parairapi // 60 // yoginAmapi sarveSAM matenAMtarAtmanA // adhikAra. 15 // 18 //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ zraddhAvAna jajate yo mAM sa me yuktatamo mtH|| 61 // upAste jJAnavAn devaM yo niraMjanamavyayam ||s tu tanmayatAM yAti dhyAna nirdhtkhmssH||6|| vizeSamapyajAnAno yaH kugraha vivrjitH|| sarvajJa sevate so'pi sAmAnyayogamAsthitaH // 63|| sarvako mukhya ekastatpratipattizca yAvatAm // sarvepi te tamApannA mukhyaM sAmAnyato budhaaH||65|| na jJAyate vizeSastu sarvathA srvdrshiniH|| ato na te tamApannA viziSya nuvi kecana // 65 // sarvajJapratipattyaMzAttulyatA sarvayoginAm // darAsannAdiledastu tadnRtyatvaM nihaMti na // 66 // mAdhyasthyamavalaMbyaiva devatAtizayasya hi // sevA sarvairbudhairiSTA kAlAtIto'pi yaUgau // 65 // anyeSAmapyayaM mArgo muktA vidyAdivAdinAm // anidhAnAdinedena tattvarItyA vyvsthitH||6|| mukto buyorhanvApi yadaizvaryeNa samanvitaH // tadIzvaraH sa eva syAt saMjhAledo'tra kevalam // 6 // anAdizuddha ityAdiyoM ledo yasya kaTapyate // tattattaMtrAnusAreNa manye so'pi nirarthakaH // 70 // vizeSasyAparijJAnAd yuktInAM jaativaadinH|| prAyo virodhatazcaiva phalAjedAcca jAvataH // 71 // avidyAkvezakarmAdi yatazca navakAraNam ||ttH pradhAnamevaitatsaMjJAnedamupAgatam // 12 // asyApi yo'paro nedazcitropAdhistathA tathA // gIyate'tItahetunyo dhImatAM so'pyapArthakaH // 13 // tato 'sthAnaprayAso'yaM yattanedanirUpaNam // sAmAnyamanumAnasya yatazca viSayo mtH|| 4 // saMkSiptarucijijJAsorvizeSAnavalaM vanam // cArisaMjIvinIcArajhAtAdatropayujyate // 15 // jijJAsApi satAM nyAyyA yatpare'pi vdNtydH|| jijJAsurapi yogasya zabdabrahmAtivarttate // 6 // zrA" jijJAsurarthArthI jJAnI ceti cturvidhaaH|| upAsakAstrayastatra dhanyA vastavizeSataH 1 tattvanItyA iti vA paatthH|
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ zradhyAtma sAra // 19 // | jJAnI tu zAMtavikSepo nityanaktirviziSyate // zratyAsanno hyasau narturaMtarAtmA sadAzayaH // 70 // karmayogavizuddhastaj jJAne yuMjIta mAnasam // zrazcAzraddadhAnazca saMzayAno vinazyati // 7 // nirbhayaH sthiranAsAgradattadRSTirvate sthitaH // sukhAsanaH | prasannAsyo dizazcAnavalokayan // 80 // dehamadhyazirogrIvamavakraM dhArayanbudhaH // daMtairasaMspRzan daMtAn suzliSTAdharapacavaH | // 81 // zrArttarau parityajya dharmye zukle ca dattadhIH // zrapramatto rato dhyAne jJAnayogI javenmuniH // 82 // karmayogaM samanyasya jJAnayogasamAhitaH // dhyAnayogaM samAruhya muktiyogaM prapadyate // 83 // 11 11 // // iti yogAdhikAraH // 15 // sthiramadhyavasAnaM yattaddhyAnaM cittamasthiram // jAvanA cApyanuprekSA ciMtA vA tatridhA matam // 1 // muhUrttAtarbhavetyA| namekArthe manasaH sthitiH // bahvarthasaMkrame dIrghApyanA dhyAnasaMtatiH // 2 // zrArtta rauSaM ca dharmyaM ca zuklaM ceti caturvidham // tat syAnedAvida dhau dhau kAraNaM javamokSayoH // 3 // zabdAdInAmaniSTAnAM viyogAsaMprayogayoH // ciMtanaM vedanAyAzca vyAku | satvamupeyuSaH // 4 // iSTAnAM praNidhAnaM ca saMprayogAviyogayoH // nidAnaciMtanaM pApamArttamitraM caturvidham // 5 // kApotanIlakRSNAnAM lezyAnAmatra saMjavaH // zranatikliSTajAvAnAM karmmaNAM pariNAmataH // 6 // kraMdanaM rudanaM proccaiH zocanaM paridevanam // tAmanaM luMcanaM ceti liMgAnyasya vidurbudhAH // 9 // moghaM niMdannijaM kRtyaM prazaMsan parasaMpadaH // vismitaH prArthaya| netAH prasaktazcaitadarjane // 8 // pramattazveMdriyArtheSu gRddho dharmmaparAGmukhaH // jinoktamapuraskurvannArttadhyAne pravarttate // e // prama | tAMtaguNasthAnAnugataM tanmahAtmanAM / sarvapramAdamUlatvAttyAjyaM tiryyaggatipradam // 10 // nirdayaM vadhabaMdhAdiciMtanaM nibima adhikAra. 16 // 15 //
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ krudhA // pizunAsanya mithyAvAk praNidhAnaM ca mAyayA // 11 // cauryyadhIrnirapekSasya tIvrakrodhAkulasya ca // sarvAnizaMkAkaluSaM cittaM ca dhanarakSaNe // 12 // etatsadoSakaraNakAraNAnumatisthiti // dezaviratiparyaMtaM rauSadhyAnaM caturvidham // 13 // kApotanIlakRSNAnAM lezyAnAmatra saMbhavaH // zratisaMkliSTarUpANAM karmaNAM pariNAmataH // 14 // utsannabaddudoSatvaM nAnAmA| raNadoSatA || hiMsAdiSu pravRttizca kRtvAghaM smayamAnatA // 19 // nirdayatvAnanuzayau bahumAnaH parApadi // liMgAnyatretyado dhIreM| styAjyaM narakaduHkhadam // 16 // prazaste ime dhyAne purate cirasaMstute // prazastaM tu kRtAcyAso dhyAnamAroDhumarhati // 17 // jAvanA dezakAlau ca svAsanAvanakramAn // dhyAtavyadhyAtranuprekSAlezyAliMgaphalAni ca // 18 // jJAtvA dharmya tato dhyAye - |ccatasrastatra jAvanAH // jJAnadarzanacAritravairAgyAkhyAH prakIrtitAH // 19 // nizcalatvamasaMmoho nirjarA pUrvakarmaNAm // saMgA| zaMsAyocchedaH phalAnyAsAM yathAkramam // 20 // sthiracittaH kilaitA niryAti dhyAnasya yogyatAm // yogyataiva hi nAnyasya tathAcoktaM parairapi // 21 // caMcalaM hi manaH kRSNa pramAthi balavat dRDham // tasyAhaM nigrahaM manye vAyoriva suduSkaram | // 22 // zrasaMzayaM mahAbAho mano durnigrahaM calam // zranyAsena tu kauMteya vairAgyeNa ca gRhyate // 23 // zrasaMyatAtmano yogo duHprApya iti me matiH // vazyAtmanA tu yatatA zakyo'vAptumupAyataH // 24 // sadRzapratyayAvRttyA vaitRSNyAdvahirarthataH // etacca yujyate sarva jAvanAbhAvitAtmani // 25 // strIpazukIbaduHzIlavarjitaM sthAnamAgame // sadA yatInAmAjJaptaM dhyAnakAle vizeSataH // 26 // sthirayogasya tu grAme'vizeSaH kAnane vane // tena yatra samAdhAnaM sa dezo dhyAyato mataH // 27 // yatra yogasamAdhAnaM kAlospISTaH sa eva hi / dinarAtrikSaNAdInAM dhyAnino niyamastu na // 20 // yaivAvasthA jitA jAtu
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma sAra // 20 // na syAkhyAnopaghAtinI / tayA dhyAyenniSaso vA sthito vA zayito'thavA // 25 // sarvAsu munayo dezakAlAvasthAsu keva lam // prAptAstanniyamo nAsAM niyatA yogasusthatA // 30 // vAcanA caiva pRvA ca parAvRtyanuciMtane // kriyA cAlaMbanAnI ha | saddharmAvazyakAni ca // 31 // zrarohati dRDhavyAlaMbano viSamaM padam // tathArohati sakhyAnaM sUtrAdyAlaMbanAzritaH // 32 // zrAlaMbanAdarodbhUtapratyUhakSyayogataH // dhyAnAdyArohaNAMzI yoginAM nopajAyate // 33 // manorodhAdiko dhyAnapratipattikramo jine // zeSeSu tu yathAyogaM samAdhAnaM prakIrtitam // 34 // zrAjJApAyavipAkAnAM saMsthAnasya ca ciMtanAt // dharmadhyAnopayuktAnAM dhyAtavyaM syAccaturvidham // 39 // nayajaMgapramANADhyAM hetUdAharaNAnvitAm // zrAjJAM dhyAyejineMdrANAmaprAmAyAkalaMkitAm // 36 // raagdvesskssaayaadip| mitAnAM januSmatAm // aihikAmuSmikAMstAMstAnnAnApAyAnviciMtayet // 37 // dhyAyetkarma vipAkaM ca taM taM yogAnubhAvajam // prakRtyAdicaturbhedaM zubhAzubha vibhAgataH // 38 // utpAda sthitinaMgAdiparyAyai|rlakSaNaiH pRthak // nedairnAmAdinirlokasaMsthAnaM ciMtayed nRtam // 3 // ciMtayettatra karttAraM jotAraM nijakarmaNAm // aru| pamavyayaM jIvamupayogasvalakSaNam // 40 // tatkarmajanitaM janmajarAmaraNavAriNA // pUrNa mohamadAvarttakAmauvanalajI SaNam | // 41 // zrAzAmahAnilApUrNakaSAyakalazocalat // savikalpakolacakraM dadhatamuddhatam // 42 // hRdisrotasikAvelAsaM| pAtaduratikramam // prArthanAvalisaMtAnaM duSpUraviSayodaram // 43 // ajJAnapurdinaM vyApavidyutpAtonavanayam // kadAgrahakuvA| tena hRdayotkaMpakAriNam // 44 // vividhvyaadhisNbNdhmtsyknnupsNkulm||ciNtyecc javAMnodhiM cldossaaduirgmm||45|| trini| vizeSakam // tasya saMtaraNopAyaM samyaktvadRDhabaMdhanam // duzIlAMgaphalakaM jJAna niryaamkaanvitm||46|| saMvarAstAzravaciSaM guptiguptaM adhikAra. 16 // 20 //
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ le muhuH // 51 mdhaaH||10||pNcnikaat cAritravahanaM zritAHdyogarUpastaMnnAnanya-/ smNttH|| AcAramaMjhapoddIptApavAdotsargajUSyam // 4 // asaMkhya dharyodhairghaSpradhRSyaM sadAzayaiH // sadyogakUpastaMnAgranya-|| stAdhyAtmasitAMzakam // 40 // tpo'nukuulpvnodbhuutsNvegvegtH|| vairAgyamArgapatitaM cAritravahanaM shritaaH||nnaa sannAvanAkhya mNjssaanystsccittrtntH||ythaa'vighnen gati nirvANanagaraM budhaaH||||pNcnniH kulakam // yathA ca mohapalIze labdhavyatikare sati // saMsAranATakochedAzaMkApaMkAvile muhuH // 51 // sajIkRtasvIyatnaTe nAvaM va'chinAmikAm // zrite punItinAvRMdArUDhazeSanaTAnvite // 52 // Agavatyatha dharmezanaToghe raNamarupam // tattvaciMtAdinArAcasajIjUte samAzrite // 53 // migholane raNAveze smygdrshnmNtrinnaa||mithyaatvmNtrii viSamAM prApyate caramAM dshaam||5||ctunniH kulakam ||liilyaiv nirudhyate kapAya carATa api // prazamAdimahAyodhaiH zIlena smarataskaraH // 55 // hAsyAdiSaTkaluMTAkavRMdaM vairAgyasenayA // nijAdayazca tADyaMte shrutodyogaadinirjttH||56|| naTAnyAM dharmyazuklAcyAmArtaraujAnnidhau jttau| nigraheNejiyANAM ca jIyate praagsNymH|| // 54 // kssyopshmtshckssurdrshnaavrnnaadyH|| nazyatyasAtasainyaM ca puNyodayaparAkramAt // 5 // saha kSeSagajeMNa rAgakesa|riNA tathA // sutena mohanUpo'pi dharmajUpena hanyate // ee // tataH prAptamahAnaMdA dharmAnUpaprasAdataH // yathA kRtArthA jAbhayaMte sAdhavo vyvhaarinnH||6|| viciMtayettathA sarva dhrmdhyaannivissttdhiiH|| IdRganyadapi nyastamarthajAtaM yadAgame // 6 // manasazcepriyANAM ca jayAdyo nirvikAradhIH // dharmadhyAnasya sa dhyAtA zAMto dAMtaH prkiirtitH|| 6 // parairapi yadiSTaM ca sthitaprajJasya lakSaNam // ghaTate hyatra tatsarvaM tathA cedaM vyavasthitam // 63 // prajahAti yadA kAmAn sarvAn pArtha manogatAn // AtmanyevAtmanA tuSTaH sthitaprajJastadocyate // 64 // suHkheSvanuvignamanAH sukheSu vigtspRhH|| vItarAganayakrodhaH
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmasAra adhikAra16 sthitadhIrmunirucyate // 65 // yaH sarvatrAnanisnehastattatprApya zujAzanam // nAjinaMdati na pheSTi tasya prajJA prtisstthitaa||66|| yadA saMharate cAyaM kUrmo'gAnIva srvshH|| ijiyANIDiyArthenyastasya prajJA pratiSThitA // 67 // zAMto dAMto lavedIgAtmArAmatayA sthitH|| sighasya hi svajAvo yaH saiva sAdhakayogyatA // 6 ||dhyaataaymev zuklasyApramattaH paadyopyoH|| pUrvavid yogyayogI ca kevalI pryostyoH|| 6e|| anityatvAcanuprekSA dhyAnasyoparame'pi hi // nAvayennityamantrAMtaHprANA dhyAnasya tAH khalu // 70 // tIvAdijedanAjaH syurkhezyAstisra ihottraaH|| siMgAnyatrAgamazrajhA vinayaH sshunnstutiH||1|| zItasaMyamayuktasya dhyAyato dharmyamuttamam // svargaprAptiM phalaM prAhuH prauDhapuNyAnubaMdhinIm // 7 // dhyAyebulamaya jhaaNtimRngtvaarjvmuktiniH|| udmastho'Nau mano dhRtvA vyapanIya mano jinaH // 13 // savitarka savicAraM sapRthaktvaM tadAdimam // nAnAnayAzritaM tatra vitarkaH pUrvagaM zrutam // 7 // arthavyaMjanayogAnAM vicaaro'nyonysNkrmH|| pRthaktvaM vyaparyAyaguNAMtaragatiH punaH // 15 // triyogayoginaH sAdhorvitarkAdyanvitaM hyadaH // IpaccasataraMgA'bdheH chojAnAvadazAninam // 6 // ekatvena vitarkeNa vicAreNa ca saMyutam // nirvAtasthapradIpAnaM mitIyaM tvekaparyayam // 7 // sUkSma kriyAnivRttyAkhyaM tRtIya tu jinasya tat // ardharupAMgayogasya rukSyogaSyasya ca // 7 // turIyaM tu samucinna kriyamapratipAti tat // zaikSavanniSpaka-| pasya zailezyAM vizvavedinaH // e|| etaccaturvidhaM zukladhyAnamatra ghayoH phalam // zrAdhayoH surakhokAptiraMtyayostu mahodayaH // 0 // zrAzravApAyasaMsArAnusAvanavasaMtatIH // arthe vipariNAmaM vAnupazyemuktavizrame // 1 // dhyoH zuklA tRtIye ca | khezyA sA paramA matA // caturthazuklanedastu khezyAtItaH prkiirtitH||2|| liMga nirmakhayogasya shukldhyaanvto'vdhH|| zikajyAnamatraraNAma bAnupazyebaga nirmavaya
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 05 // asaMmoho vivekazca vyutsargazcAnidhIyate // 73 // avadhA'pasargenyaH kaMpate na bijeti ca // asaMmohAnna sUmArthe mAyAsvapi ca muhyati // 7 // vivekAtsarvasaMyogAgninnamAtmAnamIkSate // dehopakaraNAsaMgo vyutsargAjAyate muniH // 45 // eta-y myAnakramaM zucha matvA jagavadAjhayA // yaH kuryAdetadanyAsaM saMpUrNAdhyAtmavinavet // 6 // // iti dhyAnAdhikAraH // 16 // yatra gati paraM paripAkaM pAkazAsanapadaM tRNakapam // svaprakAzasukhabodhamayaM tamyAnameva javanAzi jajadhvam // 1 // // Aturairapi jamairapi sAkSAt sutyajA hi viSayA na tu raagH|| dhyAnavAMstu paramadyutidazI tRptimApya na tamRti nuuyH||2|| yA nizA sakalajUtagaNAnAM dhyAnino dinamahotsava essH|| yatra jAgrati ca te'niniviSTA dhyAnino javati tatra suSuptiH // 3 // saMplutodakamivAMdhujalAnAM sarvataH sakasakarmaphalAnAm // sidhirasti khalu yatra ta'ccaiAnameva paramArthanidAnam // 4 // bAdhyate na hi kaSAyasamuccaiAnasaine tetjuupnmbhiH||atynissttvissyairpi mukhaiAnavAnninRtamAtmani sInaH // 5 // spaSTadRSTasukhasaMtRtamiSTaM dhyAnamastu zivazarmagariSTham // nAstikastu nihato yadi na syAdevamAdinayavAGmayadaMmAt // 6 // yatra nArkavidhutArakadIpajyotiSAM prasaratAmavakAzaH // dhyAnajinnatamasAM muditAtmajyotiSAM tadapi jAti rahasyam // 7 // yojayatyamitakAlaviyuktAM preyasI zamaratiM tvaritaM yat // dhyAna mitramidameva mataM naH kiM parairjagati kRtrimmitraiH||7|| vAritasmarabalAtapacAre zIkhazItakhasugaMdhiniveze // ulite prazamatarUpaniviSTo dhyAnadhAni khanate sukhamAtmA // e|| zIla 1 natanUpanamadbhiH iti pAThAMtaram /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma-OM viSTaradamodakapAdyaprAtilArghazamatAmadhupakaiH ||dhyaandhaamni navati sphuTamAtmAhUtapUtaparamAtithipUjA // 10 // zrAtmano hiadhikAra. sAra paramAtmani yo'jUnedabuddhikRta eva vivaadH|| dhyAnasaMdhikRdamuM vyapanIya prAgannedamanayorvitanoti // 11 // vAmRtaM viSanRte 17 // 22 // phaNiloke va kSayiSyapi vidhau tridive vA // kvApsaroratimatAM tridazAnAM dhyAna eva tadidaM budhapeyam // 12 // gostanISu na sitAsu sudhAyAM nApi nApi vanitAdharabiMbe // taM rasaM kamapi vetti manasvI dhyAnasaMjavadhRtau prayate yH|| 13 // ityavetya manasA paripakvadhyAnasaMjavaphale garimANam // tatra yasya ratirenamupaiti prauDhadhAmanRtamAzu yshHshriiH||14|| // // // iti dhyAnastutyadhikAraH // 17 | ||aatmjnyaanphlN dhyAnamAtmajJAnaM ca muktidam / AtmajJAnAya tannityaM yatnaH kAryo mahAtmanA ||1||jhaate hyAtmani no nUyo jJAtavyamavaziSyate // ahAte punaretasmin zAnamanyannirarthakam // 2 // navAnAmapi tattvAnAM jJAnamAtmaprasidhye // yenAjIvAdayo jAvAH svnedprtiyoginH||3|| zruto hyAtmaparAnnedo'nujUtaH saMstuto'pi vA // nisargA'padezAdhA vetti jedaM tu kazcana // 4 // tadekatvapRthaktvAnyAmAtmAnaM hitAvaham // vRthaivAniniviSTAnAmanyathA dhIbinA // 5 // eka eva hi tatrAtmA svanAvasamavasthitaH // zAnadarzanacAritralakSaNaH prtipaaditH||6|| pranAnairmavyazaktInAM yathA ratnAnna jinaMtA // jJAnadarzanacAritralakSaNAnAM tathAtmanaH // 7 // zrAtmano lakSaNAnAM ca vyavahAro hi ninnatAm // SaSThayA divyapadezena manyate na tu nishcyH|| // ghaTasya rUpamityatra yathA ledo vikttpjH|| zrAtmanazca guNAnAM ca tathA nedo na tAttvikaH // 12 // e|| zucha yadAtmano rUpaM nizcayenAnujUyate // vyavahAro nidAghArAnunAvayati tatparam // 10 // vastutastu guNAnAM namA svanAvasamavasthitaH zayAmAtmajJAnaM hitAvahama do'nantaH saMstuto'pi vA
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadrUpaM na svAtmanaH pRthak // zrAtmA syAdanyathA'nAtmA jJAnAdyapi jaruM javet // 11 // caitanyaparasAmAnyAt sarveSAmekatAtmanAm // nizcitA karmajanito jedaH punarupaplavaH // 12 // manyate vyavahArastu nUtagrAmAdijedataH // janmAdezca vyava| sthAto mitho nAnAtvamAtmanAm // 13 // na caitannizcaye yuktaM nUtagrAmo yato'khilaH // nAmakarmaprakRtijaH svabhAvo nAtmanaH punaH // 14 // janmAdiko'pi niyataH pariNAmo 'karmaNAm // na ca karmakRto nedaH syAdAtmanyavikAriNi // 15 // zrAropya kevalaM karma kRtAM vikRtimAtmani // bhramaMti STavijJAnA jIme saMsArasAgare // 16 // upAdhibhedajaM nedaM vettyajJaH sphaTike yathA // tathA karmakRtaM nedamAtmanyevAnimanyate // 17 // upAdhikarmajo nAsti vyavahArastvakarmaNaH / ityAgamavaco luptamAtmavairUpyavAdinA // 18 // ekatra sthito'pyeti nAtmA karmaguNAnvayam // tathAnavyasvajAvatvAhuko dharmAsti - kAyavat // 15 // yathA taimirikazcaMmapyekaM manyate dvidhA // anizcayakRtonmAdastathAtmAnamanekadhA // 20 // yathAnubhUyate hyekaM svarUpAstitvamanvayAt // sAdRzyAstitvamapyekamaviruddhaM tathAtmanAm // 21 // sadasaghAda pizunAt saMgopya vyavahArataH // darzayatyekatAratnaM satAM zunayaH suhRt // 22 // nRnArakAdiparyAyairapyutpannavinazvaraiH // ninnairjahAti naikatvamAtmapravyaM sadAnvayi // 23 // yathaikaM hema keyUrakuMmalAdiSu varttate // nRnArakAdinAveSu tathAtmaiko niraMjanaH // 24 // karmaNaste hi paryAyA nAtmanaH zuddhasAkSiNaH // karma kriyAsvanAvaM yadAtmAtvajasvanAvavAn // 25 // nANUnAM karmaNo vAsau javasargaH svbhaavjH|| ekaikavirahe'nAvAnna ca tattvAMtaraM sthitam // 26 // zvetapravyakRtaM zvaityaM nittinAge yathA dvayoH / jAtyanaMtarbhavatrUnyaM prapaM - co'pi tathedayatAm // 27 // yathA svapnAvabuddho'rtho vibuddhena na dRzyate // vyavahAramataH sargo jJAninA na tathekSyate // 20 //
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma sAra // 23 // madhyAhne mRgatRSNAyAM payaHpUro yathekSyate // tathA saMyogajaH sargo vivekAkhyAtiviplave // 29 // gaMdharvanagarAdInAmaMbare naMbaro yathA // tathA saMyogajaH sarvo vilAso vitathAkRtiH // 30 // iti zunayAyattamekatvaM prAptamAtmani // zraMzAdikalpanApyasya neSTA yatpUrNavAdinaH // 31 // eka zrAtmeti sUtrasyApyayamevAzayo mataH // pratyagjyotiSamAtmAnamAduH zudhanayAH khalu // 32 // prapaMcasaMcaya kliSTAnmAyArUpAdvinemi te // prasIda jagavannAtman zuddharUpaM prakAzaya // 33 // dehena samamekatvaM manyate vyavahAravit // kathaMcinmUrtatApattervedanAdisamuGgavAt // 34 // tannizcayo na sahate yadamUrtto na mUrttatAm // aMzenApyavagA - deta pAvakaH zItatAmiva // 35 // uSNasyAgneryathA yogAd ghRtamuSNamiti namaH // tathA mUtIgasaMbaMdhAdAtmA mUrtta iti | maH // 36 // na rUpaM na raso gaMdho na na sparzo na cAkRtiH // yasya dharmo na zabdo vA tasya kA nAma mUrttatA // 37 // dRzAdRzyaM hRdAgrAhyaM vAcAmapi na gocaraH // svaprakAzaM hi yadrUpaM tasya kA nAma mUrttatA // 38 // AtmA satyacidAnaMdaH sUkSmAtsUkSmaH parAtparaH // spRzatyapi na mUrttatvaM tathA coktaM parairapi // 39 // iMdriyANi parANyAduriMDiyenyaH paraM manaH // manaso'pi parA buddhiryo buddheH paratastu saH // 40 // vikale daMta loke'sminnamUrtte mUrttatAmAt // pazyatyAzcaryavad jJAnI vadatyAzcaryavacaH // 41 // vedanApi na mUrttatvanimittA sphuTamAtmanaH // purulAnAM tadApatteH kiM tvazuddhasvazaktijA // 42 // kSadvArA yathA jJAnaM svayaM pariNamatyayam // tatheSTAniSTaviSayasparzaghAreNa vedanAm // 43 // vipAkakAlaM prApyAsau vedanApariNAmajAka || mUrtta nimittamAtraM no ghaMTe daMruvadanvayi // 44 // jJAnAkhyA cetanA bodhaH karmmAkhyA viSTaraktatA // jaMtoH | karmaphalAkhyA sA vedanA vyapadizyate // 45 // nAtmA tasmAdamUrttatvaM caitanyaM cAtivartate // to dehena naikatvaM tasya mUrttena adhikAra. 18 // 23 //
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahiMcit // 46 // sannikRSTAnmanovANIkarmAderapi puzalAt // viprakRSTAnAdezca nAvyaivaM jinntaatmnH||47|| pujalAnAM guNo mUrtirAtmA jJAnaguNaH punH|| pujalelyastato jinnamAtmapravyaM jgurjinaaH|| 40 // dharmasya gatihetutvaM guNo zAnaM tathAtmanaH // dharmAstikAyAttanninnamAtmatravyaM jagurjinAH // 4e|| adharme sthitihetutvaM guNo jJAnaguNo'sumAn // tato'dha mAstikAyAnyAtmavyaM jagurjinAH // 50 // avagAho guNo vyomno jJAnaM khaTvAtmano gunnH|| vyomAstikAyAttanninnamAtmavyaM jgurjinaaH||51|| zrAtmA jJAnaguNaH sidhaH samayo vrttnaagunnH|| tabhinnaM samayapavyAdAtmavyaM jagurjinAH // 5 // AtmanastadajIvenyo vijinnatvaM vyavasthitam // vyaktinedanayAdezAdajIvatvamapIpyate // 53 // ajIvA janminaH zunAvaprANavyapekSyA // sidhAzca nirmalajhAnA 'vyaprANavyapekSyA // 55 // ijiyANi balaM zvAsocAso hyAyustathA param // vyaprANAzcaturnedAH paryAyAH pujlaashritaaH|| 55 // ninnAste hyAtmano'tyaMtaM tadetairnAsti jiivnm||jnyaanviirysdaashvaasnitysthitivikaariniH||56|| etatprakRtinUtAniH zAzvatInistu shktibhiH|| jIvatyAtmA sadetyeSA zudhanavyanayasthitiH // 57 // jIvo jIvati na prANairvinA taireva jIvati // idaM citraM caritraM ke haMta paryanuyuMjatAm // 8 // nAtmA puNyaM navA pApamete yatpujalAtmake // zrAdyabAkhazarIrasyopAdAnatvena kaTipate // ee|| puNyaM karma zulaM proktamazunaM pApamucyate // tatkathaM tu zunaM jaMtUn yat pAtayati janmani // 6 // na hyAyasasya baMdhasya tapanIyamayasya ca // pArataMtryAvizeSeNa phalajedo'sti kazcana // 61 // phasAnyAM sukhaphuHkhAnyAM na jedaH puNyapApayoH // duHkhAnna nidyate ta yataH puNyaphalaM sukham // 6 // sarvapuNyaphalaM duHkhaM karmodayakRtatvataH // tatra duHkhapratIkAre vimUDhAnAM sukhatvadhIH // 63 // pariNAmAcca tApAcca saMskArAcca
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra. adhyAtma sAra // 24 // 17 6 // tIvrAgnisaMgala iMDiyANAM gaNataH // 6 // svAso'pi guNa budhairmatam // guNavRttivirodhAcca duHkhaM puNyanavaM sukham // 65 // dehapuSTenarAmartyanAyakAnAmapi sphuTam // mahAjapoSaNasyeva prinnaamo'tidaarunnH||65|| jalUkAH sukhamAninyaH pibatyo rudhiraM yathA // nuMjAnA viSayAn yAMti dazAmaMte'tidAru-I NAm // 66 // tIvAgnisaMgasaMzuSyatpayasAmayasAmiva // yatrautsukyAtsadAkSANAM taptatA tatra kiM sukham // 67 // prAkpazcA|ccAratisparzAtpuTapAkamupeyupi // ipriyANAM gaNe tApavyApa eva na nivRtiH||60 // sadA yatra sthito peSollekhaH svapratipaMthiSu // sukhAnulavakAle'pi tatra tApahataM mnH|| 6e|| skaMdhAt skaMdhAMtarArope jArasyeva na tttvtH|| adATahAde'pi duHkhasya saMskAro vinivarttate // 70 // sukhaM duHkhaM ca mohazca tisro'pi guNavRttayaH // virughA api varttate phuHkhajAtyanatikramAt // 71 // krudhanAgaphaNAnogopamo logonvo'khilH|| vilAsazcitrarUpo'pi nayaheturvivekinAm // 12 // itthamekatvamApannaM phalataH punnypaapyoH|| manyate yo na mUDhAtmA nAMtastasya navodadheH // 73 // duHkhaikarUpayorjinnastenAtmA puNyapApayoH // zujAnazcayataH satyacidAnaMdamayaH sadA // 14 // tata turIyadazAvyaMgyarUpamAvaraNadayAt ||jaatyussnnodyotshiilsy | ghananAzAjveriva // 15 // jAyaMte jAgrato 'kssecyshcitraadhisukhvRttyH|| sAmAnyaM tu cidAnaMdarUpaM sarvadazAnvayi // 76 // sphuliMgarna yathA vahnirdIpyate tApyate'thavA // nAnutiparAjUtI tathaitAntiH kilAtmanaH // 7 // sAkSiNaH sukharUpasya suSuptau / nirahaMkRtam // yathA jAnaM tathA zubhaviveke tadatisphuTam // 7 // taccidAnaMdalAvasya noktAtmA zucanizcayAt // azudhanizcayAtkarmakRtayoH sukhaphuHkhayoH // e|| karmaNo'pi ca nogasya srgaadervyvhaartH|| naigamAdivyavasthApi jAvanIyA- 'nayA dizA // 70 // kartApi zudhajAvAnAmAtmA zudhanayAdinuH ||prtiity vRttiM yabudANAnAmeSa manyate // 1 // // // |
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ anupalavasAmrAjye visajAgaparikSaye // zrAtmA zuddhasvabhAvAnAM jananAya pravarttate // 82 // cittameva hi saMsAro rAgAdi| klezavAsitam // tadeva tairvinirmuktaM javAMta iti kathyate // 83 // yazca cittakSaNaH viSTo nAsAvAtmA virodhataH // ananya vikRtaM rUpamityanvarthe hyadaH padam // 84 // zrutavAnupayogazcetyetanmithyA yathA vacaH // tathAtmA zuddharUpazcetyevaM zabdanayA jaguH // 85 // zuddhaparyAyarUpastadAtmA zuddhaH svabhAvakRt // prathamAprathamatvAdinedo'pyevaM hi tAttvikaH // 86 // ye tu dikpaTadezIyAH zuddhavyatayAtmanaH // zuddhasvabhAvakartRtvaM jaguste'pUrvabuddhayaH // 81 // avyAstikasya prakRtiH zuddhA saMgrahagocarA // yenoktA saMmatau zrImatsiddhasena divAkaraiH // 88 // tanmate ca na kartRtvaM jAvAnAM sarvadAnvayAt // kUTasthaH kevalaM | tiSThatyAtmA sAkSitvamAzritaH // 89 // karttuM vyApriyate nAyamudAsIna iva sthitaH // zrAkAzamiva paMkena lipyate na ca | karmaNA // 90 // svarUpaM tu na karttavyaM jJAtavyaM kevalaM svataH // dIpena dIpyate jyotirna tvapUrva vidhIyate // 1 // zranyathA | prAganAtmA syAtsvarUpAnanuvRttitaH // na ca hetusahasreNApyAtmatA syAdanAtmanaH // 92 // naye teneD no karttA kiM tvAtmA zuddhabhAvanRt // upacArAttu lokeSu tatkartRtvamapISyatAm // 93 // utpattimAtmadharmANAM vizeSagrAhiNo jaguH // avyaktirAvRtesteSAM nAjAvAditi kA pramA // 94 // sattvaM ca parasaMtAne nopayuktaM kathaMcana // saMtAninAmanityatvAtsaMtAno'pi na ca dhruvaH // 95 // vyomApyutpattimattattadavagAhAtmanA tataH // nityatA nAtmadharmANAM taddRSTAMtabalAdapi // e6 // rujusUtranayastatra kartRtAM tasya manyate // svayaM pariNamatyAtmA yaM yaM jAvaM yadA yadA // 9 // kartutvaM parajAvAnAmasau, nAnyupagacchati // kriyASayaM hi naikasya pravyasyAnimataM jinaiH // e8 // nRtiryA hi kriyA saiva syAdekadravyasaMtatau // na sAjAtyaM vinA ca
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma sAra // 25 // adhikAra. 10 syAt parajanyaguNeSu sA // ee|| nanvevamanyanAvAnA na cetkartA paro janaH // tadA hiMsAdayAdAnaharaNAdyavyavasthitiH N // 10 // satyaM parAzrayaM na syAt phalaM kasyApi yadyapi // tathApi svagataM karma svaphalaM nAtivarttate // 11 // hinasti na paraM kopi nizcayAnna ca rakSati // tadAyuHkarmaNo nAze mRti vanamanyathA // 1.2 // hiMsAdayAvikaTapAnyAM svagatAnyAM tu kevalam // phalaM vicitramAmoti parApekSAM vinA pumAn // 103 // zarIrI mriyatAM mA vA dhruvaM hiMsA prmaadinH|| dayaiva yatamAnasya vadhe'pi prANinAM kvacit // 104 // parasya yujyate dAnaM haraNaM vA na kasyacit ||n dharmasukhayoryatte kRtnaashaadidosstH|| 105 // ninnAnyAM jaktavittAdipujalAnyAM ca te kutaH // svatvApattiryato dAnaM haraNaM svatvanAzanam // 106 // karmodayAcca taddAnaM haraNaM vA zarIriNAm // puruSANAM prayAsaH kastatropanamati svataH // 107 // svagatAnyAM tu jAvAnyAM kevalaM daancauryyoH|| anugrahopaghAtau staH parApekSA parasya na // 10 // parAzritAnAM nAvAnAM krtRtvaadyjimaantH|| karmaNA badhyate'jJAnI jJAnavAMstu na lipyate // 10 // katrtavamAtmA no puNyapApayorapi krmnnoH|| rAgadheSAzayAnAM tu karteSTAniSTavastuSu // 11 // rajyate peSTi vArtheSu ttttkaaryvikruuptH|| AtmA yadA tadA karma namAdAtmani yujyate // 111 // snehAnyaktatanoraMga reNunAzliSyate yathA // rAgadeSAnuvidhasya karmabaMdhastathA mataH // 11 // AtmA na vyApRtastatra rAga-4 SAzayaM sRjan // tannimittopanameSu karmopAdAnakarmasu // 113 // lohaM svakriyayAnyeti nAmakopalasaMnidhau // yathA karma tathA citraM raktapiSTAtmasaMnidhau // 114 // vAri varSan yathAMnodo dhAnyavarSI nigadyate // jAvakarma sRjannAtmA tathA pujasa- karmakRt // 115 // naigamavyavahArau tu brUtaH karmAdikartRtAm // vyApAraH phalaparyaMtaH paridRSTo yadAtmanaH // 116 // zranyo // 25 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAnugatAnAM kA tadetaditi vA nidA // yAvaccaramaparyAyaM yathA pAnIyamugdhayoH // 117 // nAtmano vikRtiM datte tadeSA nayakaTpanA // zuddhasya rajatasyeva zuktidharmaprakalpanA // 11 // muSitatvaM yathA pAMthagataM pathyupacaryate // tathA pujasakarmasthA vikriyAtmani bAlizaiH // 11 // kRSNaH zoNo'pi copAdhe zuddhaH sphaTiko yathA // rakto viSTastathaivAtmA saMsargAtpuNyapApayoH // 10 // seyaM naTakalA tAvad yAvadividhakaSTapanA // yadrUpaM kaTpanAtItaM tattu pazyatyakahapakaH // 11 // kahapanAmohito jaMtuH zuklaM kRSNaM ca pazyati // tasyAM punarvilInAyAmazuklAkRSNamIdate // 12 // takhyAnaM sA stutiktiH saivoktA paramAtmanaH // puNyapApavihInasya yadrUpasyAnuciMtanam // 153 // zarIrarUpalAvaNyavaprachatradhvajAdibhiH // varNitaivIMtarAgasya vAstavI nopavarNanA // 15 // vyavahArastutiH seyaM vItarAgAtmavartinAm // jJAnAdInAM guNAnAM tu varNanA nishcystutiH||125 // purAdivarNanAjAjA stutaH syaaupcaartH|| tattvataH zauryagAMnIryadhairyAdiguNavarNanAt // 126 // mukhyopacAradharmANAmavilAgena yA stutiH ||n sA cittaprasAdAya kavitvaM kukaveriva // 127 // anyathAlinivezena pratyutAnarthakAriNI // sutIdaNakhaDgadhAreva pramAdena kare dhRtA // 12 // maNiprajAmaNizAnanyAyena zujakahapanA // vastusparzitayA nyAyyA yAvannAnaMjanaprathA // 12e|| puNyapApavinirmuktaM tattvatastvavikaTapakam // nityaM brahma sadA dhyeyameSA zudhanayasthitiH // 130 // zrAzravaH saMvarazcApi nAtmA vijnyaanlkssnnH|| yatkarmapujalAdAnarodhAvAzravasaMvarau // 131 // AtmAdatte tu yai vaiH svataMtraH karmapujavAn // mithyAtvAviratI yogAH kaSAyAste'tarAzravAH // 13 // jaavnaadhrmcaaritrpriisshjyaadyH|| Azravodino dharmA Atmano jaavsNvraaH|| 133 // zrAzravaH saMvaro na syAtsaMvarazcAzravaH kvacit // javamokSapha
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma adhikAra sAra // 26 // khAnedo'nyathA syAtusaMkarAt // 134 // karmAzravaM ca saMvRNvannAtmA ninnarnijAzayaH // karoti na parApedAmalaMjUSNuH svataH sadA // 135 // nimittamAtranUtAstu hiNsaa'hiNsaadyo'khilaaH|| ye paraprANiparyAyA na te svaphalahetavaH // 136 // vyavahAravimUDhastu hetUMstAneva manyate // bAhyakriyAratasvAMtastattvaM gUDhaM na pazyati // 137 // hetutvaM pratipadyate naivaite'niymspRshH|| yAvaMta zrAzravAH proktAstAvato hi parizravAH // 138 // tasmAdaniyataM rUpaM bAhyahetuSu sarvathA // niyatau jAvavaicitryAdAtmaivAzravasaMvarau // 13 // ajJAnAviSayAsakto badhyate viSayaistu na // jJAnAdhimucyate cAtmA na tu zAstrAdipujalAt // 140 // zAstraM gurozca vinayaM kriyAmAvazyakAni ca // saMvarAMgatayA praadurvyvhaarvishaardaaH|| 11 // viziSTA vAkta nusvaaNtpujlaaste'phlaabhaaH|| ye tu jJAnAdayo nAvAH saMvaratvaM prayAMti te // 15 // jJAnAdilAvayukteSu zunayogeSu tajJatam // saMvaratvaM samAropya smayaMte vyavahAriNaH // 143 // prazastarAgayukteSu cAritrAdiguNeSvapi // zujAzravatvamAropya phalanedaM vadaMti te // 14 // navanirvANahetUnAM vastuto na viparyayaH // ajJAnAdeva tanAnaM jJAnI tatra na muhyati| tA // 14 // tIrthakRnnAmahetutvaM yatsamyaktvasya varNyate // yaccAhArakahetutvaM saMyamasyAtizAyinaH // 146 // tapaHsaMyamayoH svargahetutvaM yacca puurvyoH|| upacAreNa tadyuktaM syAd ghRtaM dahatItivat // 147 // yenAMzenAtmano yogastenAMzenAzravo mtH|| yenAMzenopayogastu tenAMzenAsya sNvrH|| 14 // tenAsAvaMzavizrAMtI binnadAzravasaMvarau // nAtyAdarza zva svAsvavanAgaghyaH sadA // 14e|| zudhaiva jJAnadhArA syAtsamyaktvaprAptyanaMtaram // hetunedAdicitrA tu yogadhArA pravarttate // 15 // samyagdRzo vizudhatvaM sarvAsvapi dazAsvataH // mRDamadhyAdinAvastu kriyAvaicitryato navet // 151 // yadA tu sarvataH zuddhi
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ rjAyate dhaaryoiiyoH||shaileshiisNjhitH sthairyAttadA syaatsrvsNvrH|| 155 // tato'rvAg yacca yAvacca sthiratvaM taavdaatmnH|| saMvaro yogacAMcayaM yaavttaavkilaashrvH|| 153 // azudhanayatazcaivaM saMvarAzravasaMkathA // saMsAriNAM ca siddhAnAM na zuddhanayato jidA // 15 // nirjarA karmaNAM zATo nAtmA'sau krmpryyH|| yena nirjIyate karma sa jaavstvaatmlkssnnm||15|| sattapo bAdazavidhaM zudhajJAnasamanvitam // zrAtmazaktisamubAnaM cittavRttinirodhakRt // 156 // yatra rodhaH kaSAyANAM brahmadhyAnaM jinasya ca ||jnyaatvyN tattapaH zudhamavaziSTaM tu khaMghanam // 157 // bunudA dehakArya vA tapaso nAsti khakSaNam // titikSAbrahmaguptyAdisthAnaM jJAnaM tu tachapuH // 15 // jJAnena nipuNe kyaM prAptaM caMdanagaMdhavat // nirjarAmAtmano datte tapo nAnyAdRzaM kvacit // 15 // tapasvI jinanaktyA ca zAsanonnAsanecayA // puNyaM badhnAti bahusaM mucyate tu gtspRhH|| // 160 // karmatApakaraM jJAnaM tapastannaiva vetti yH||praapnotu sa hatasvAMto vipulAM nirjarAM katham // 161 // ajJAnI tapasA janmakoTinniH karma yannayet // aMtaM jJAnatapoyuktastat kSaNenaiva saMharet // 16 // jJAnayogastapaHzudhamityAhurmunipuMgavAH // tasmAnnikAcitasyApi karmaNo yujyate dyH|| 163 // yadihApUrvakaraNaM zreNiH zuza ca jAyate ||dhruvH sthitikSyastatra sthitAnAM prAcyakarmaNAm // 16 // tasmAd jJAnamayaH zucastapasvI jAvanirjarA // zucanizcayatastveSA sadA zugdhasya kApi na // 165 // baMdhaH karmAtmasaMzleSo 'nyataH sa cturvidhH|| takSetvadhyavasAyAtmA lAvatastu prkiirtitH||166 // veSTayatyAtmanAtmAnaM yathA sarpastathAsumAn // tattanAvaiH pariNato banAtyAtmAnamAtmanA // 167 // badhnAti svaM yathA kozakArakITaH svtNtuniH|| zrAtmanaH svagatai vebadhane sopamA smRtA // 160 // jaMtUnAM sAparAdhAnAM baMdhakArI na hIzvaraH // tadvaM
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma sAra // 27 // |dhakAnavasthAnAdabaMdhasyApravRttitaH // 169 // na tvajJAnapravRttyarthe jJAnavannodanA dhruvA // zrabuddhipUrvakAryeSu svapnAdau tadadarza nAt // 170 // tathAjavyatayA jaMturnoditazca pravarttate // banan puSyaM ca pApaM ca pariNAmAnusArataH // 171 // zuddhanizcayatastvAtmA na baddho baMdhazaMkayA / jayakaMpAdikaM kiMtu rAva himateriva // 112 // rogasthityanusAreNa pravRttI rogiNo yathA // javasthityanusAreNa tathA baMdhe'pi varNyate // 173 // dRDhAjJAnamayIM zaMkAmenAmapaninISavaH // adhyAtmazAstramiti zrotuM vairAgyakAMkSiNaH // 174 // dizaH pradarzaka zAkhAcaMdranyAyena tatpunaH / pratyakSaviSayAM zaMkAM na hi iMti parokSadhIH | // 175 // zaMkhe vaityAnumAne'pi doSAtpI tatvadhIryathA // zAstrajJAne'pi mithyAdhI saMskArAdvaMdhadhIstathA // 176 // zrutvA matvA muduH smRtvA sAkSAdanuvaMti ye / tattvaM na baMdhadhIsteSAmAtmAbaMdhaH prakAzate // 117 // pravyamodaH kSayaH karmapravyANAM nAtmalakSaNam // jAvamokSastu taddheturAtmA ratnatrayAnvayI // 178 // jJAnadarzanacA ritrairAtmaikyaM labhate yadA // karmANi kupitAnIva javaMtyAzu tadA pRthak // 179 // ato ratnatrayaM mokSastadajAve kRtArthatA // pASaMkiga siMgaizca gRhisiMgaizca kApi na // 100 // pApaMkigAliMgeSu gRhiliMgeSu ye ratAH // na te samayasArasya jJAtAro bAlabuddhayaH // 101 // jAvaliMgaratA ye | syuH sarvasAravido hi te / liMgasthA vA gRhasthA vA sidhyaMti dhUtakaDamaSAH // 102 // jAvaliMgaM hi mokSAMgaM pravyaliMgama - kAraNam / avyaM nAtyaMtikaM yasmAnnApyekAMtikamiSyate // 103 // yathAjAtadazAliMgamarthAdavyabhicAri cet // vipakSabAdhakAbhAvAt tacetutve tu kA pramA // 184 // vastrAdidhAraNecchA cedvAdhikA tasya tAM vinA // dhRtasya kimavasthAne karA| dekhi bAdhakam // 185 // svarUpeNa ca vastraM cetkevalajJAnabAdhakam // tadA dikpaTanItyaiva tattadAvaraNaM javet // 106 // adhikAra. 18 // 27 //
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ itthaM kevalinastena mUrdhni kSiptena kenacit / / kevalitvaM palAyatetyaho kimasamaMjasam // 17 // nAvaliMgAttato mokSo jinnaliMgeSvapi dhruvH|| kadAgrahaM vimucyatannAvanIyaM manasvinA // 18 // azubhanayato hyAtmA baDo mukta iti sthitiH|| na zudhanayatastveSa badhyate nApi mucyate // 17 // anvayavyatirekAnyAmAtmatattvavinizcayam // navanyo'pi hi tattvenyaH kuryAdevaM vicakSaNaH // 10 // idaM hi paramadhyAtmamamRtaM hyada eva ca // idaM hi paramaM jJAnaM yogo'yaM paramaH smRtH||11|| guhyAdguhyataraM tattvametatsUkSmanayAzritam // na deyaM svaTpabuddhInAM te hyetasya vimbkaaH|| 15 // janAnAmahapabuddhInAM naitattattvaM hitAvaham // nirbalAnAM kudhArtAnAM nojanaM cakriNo yathA // 153 // jJAnAMzapurvidagdhAnAM tattvametadanarthakRt // azudhamaMtrapAThasya phaNiratnagraho yathA // 1eca ||vyvhaaraavinissnnaato yo jhIpsati vinizcayam // kAsArataraNAzaktaH sAgaraM sa titIrSati // 155 // vyavahAra vinizcitya tataH shudhnyaashritH|| AtmajJAnarato nUtvA paramaM sAmyamAzrayet // 156 // // ityAtmanizcayAdhikAraH / / 18 // utsarpadvyavahAranizcayakathAkalokhakolAhavatrasya(nayavAdikalapakulatrazyatkupadAcalam // udyadhuktinadIpravezasujagaM syAghAdamaryAdayA yuktaM zrIjinazAsanaM jalanidhiM muktvA paraM nAzraye // 1 // pUrNaH puNyanayapramANaracanApuSpaiH sadAsthArasaistattvajJAnaphalaH sadA vijayate syAphAdakalpadrumaH // etasmAt patitaiH pravAdakusumaiH SaTdarzanArAmajUyaH saurjmumtyjimtairdhyaatmvaartaalvaiH||2|| citrotsargazujApavAdaracanAsAnuzriyAlaMkRtaH zrajhAnaMdanacaMdanadrumaninnaprajholasatsaurajaH // trAmyanniH paradarzanagrahagaNairAsevyamAnaH sadA tarkasvarNazilocchrito vijayate jainAgamo mNdrH||3|| syAddoSApagamastamAMsi ja
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra. adhyAtma- gati dIyaMta eva daNAdadhvAno vizadInavaMti nibimA nitA dRzorgacchati // yasminnanyudite pramANa divasaprAraMjakaTyANinI sAra prauDhatvaM nayagIrdadhAti sa ravijainAgamo naMdatAt // 4 // adhyAtmAmRtavarSiniH kuvakhayojhAsaM vilAsairgavAM taapvyaapvinaashi||20|| nirvitanute labdhodayo yaH sadA // tarkasthANuziraHsthitaH parivRtaH sphArairnayastArakaiH so'yaM zrIjinazAsanAmRtaruciH kasyaiti no rucyatAm // 5 // baughAnAmRjusUtrato matamadhedAMtinAM saMgrahAtsAMkhyAnAM tata eva naigamanayAd yogazca vaishessikH|| zabdabrahmavido'pi zabdanayataH sarvairnayairguphitA jainI dRSTiritIha sArataratA pratyakSamughIyate // 6 // USmA nArkamapAkaroti dahanaM naiva sphuliMgAvalI nAbdhi siMdhujalaplavaH suragiri grAvA na cAnyApatan // evaM sarvanayakannAvagarimasthAnaM jinAgamaM / tattadarzanasaMkathAMzaracanArUpA na haMtuM kSamA ||7||5:saadhyN paravAdinAM paramatadepaM vinA svaM mataM tatpe ca kaSAyapaMkaka-I luSaM cetaH samApadyate // so'yaM niHsvanidhigrahavyavasito vetAlakopakramo nAyaM sarvahitAvahe jinamate tattvaprasidhyarthinAm // // vArtAH saMti sahasrazaH pratimataM jJAnAMzabapakramAzcatastAsu na naH prayAti nitamA lInaM jineMAgame // notsarpati latAH kati pratidizaM puSpaiH pavitrA madhau tAnyo naiti ratiM rasAlakatikAraktastu puskokilH|| e|| zabdo vA matirartha N|eva vasu vA jAtiH kriyA vA guNaH zabdArthaH kimiti sthitA pratimataM saMdehazaMkuvyathA // jaineM tu mate na sA pratipadaM jAtyaMtarArthasthiteH sAmAnyaM ca vizeSameva ca yathA tAtparyamanviJcati // 10 // yatrAnarpitamAdadhAti guNatAM mukhyaM tu vastvaerpitaM tAtparyAnavalaMbanena tu navedbodhaH sphuTaM laukikaH // saMpUrNa tvavanAsate kRtadhiyAM kRtsnAdhivadAkramAt tAM lokottaranaM- gapatimayIM syAghAdamutrAM stumH|| 11 // AtmIyAnunnavAzrayArthaviSayo'pyuccairyadIyakramo mlebAnAmiva saMskRtaM tanudhi // 20 //
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaamaashcrymohaavhH|| vyutpattipratipattihetuvitatasyAghAdavAgguMphitaM taM jainAgamamAkalayya na vayaM vyAdepanAjaH kvacit // 1 // mUlaM sarvavacogatasya viditaM jainezvaraM zAsanaM tasmAdeva samuvitairnayamataistasyaiva yatkhananam // etatkiMcana kauzalaM kalimalabanAtmanaH svAzritAM zAkhAM bettumivodyatasya kaTukodarkAya taarthinH|| 13 // tyaktvonmAdavinajyavAdaracanAmAkarNya karNAmRtaM siddhAMtArtharahasya vit kva banatAmanyatra zAstre ratim // yasyAM sarvanayA vizati na punarvyasteSu teSveva yA mAlAyAM maNayo lugaMti na punarvyasteSu mAlApi sA ||14||anyonyprtipdnaavvitthaan svasvArthasatyAnnayAnnApekSAviSayAgrahairvinajate mAdhyasthyamAsthAya yH|| syAghAde supathe nivezya harate teSAM tu diGmUDhatAM kuMdeM'pratimaM yazo vijayinastasyaiva sNvrdhte||15|| // iti jinamatastutyadhikAraH // 19 zAstropadarzitadizA galitAsagrahakaSAyakaluSANAm // priyamanulavaikavedyaM rahasyamAvirjavati kimapi ||1||prthmaanyaasvilaasaadaaviyaiv yatdaNAlInam // caMcattaruNI vicamasamamuttarakhaM manaH kurute // 2 // suviditayogairiSTaMkSiptaM mUDhaM tathaiva vikSiptaM // ekAgraM ca niruI cetaH paMcaprakAramiti // 3 // viSayeSu kaTipateSu ca puraHsthiteSu ca nivezitaM rajasA // sukhaduHkhayugbahirmukhamAmnAtaM kSiptamiha cittam // 4 // krodhAdijiniyamitaM viruSkRtyeSu yattamojUmnA // kRtyAkRtyavinAgAsaMgatametanmano mUDham // 5 // satvokAparihatamuHkhanidAneSu sukhanidAneSu // zabdAdiSu pravRttaM sadaiva cittaM tu vikssiptm||6|| apeSAdiguNavatAM nityaM khedAdidoSaparihArAt // sadRzapratyayasaMgatamekAgraM cittamAmnAtam // 7 // uparatavikaTpavRttikamavana-| hAdikramacyutaM zudham // AtmArAmamunInAM navati niruI sadA cetaH // 7 // na samAdhAvupayogaM tinazcetodazA iha khanaMte // yalaNAdhInam // prakAramiti ||3aadinjiniymitN (zabdAdiSu pravattalA uparatavikAiha sajate /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra adhyAtma sAra ||2e|| IC c|| puruSavizeSAnaM dadhyAt // padArtha yadA na ki hAyaMte zAMtahadAyameti // satvotkarSAt sthairyAne samAdhisukhAtizayAt // e|| yogAraMjastu javedidipte manasi jAtu sAnaMde // hipte mUDhe cAsmin / vyudhAnaM javati niyamena // 10 // viSayakaSAyanivRttaM yogeSu ca saMcariSNu vividheSu // gRhakheladvAlopamamapi calamiSTaM mano'jyAse // 11 // vacanAnuSThAnagataM yAtAyAtaM ca sAticAramapi // ceto'nyAsadazAyAM gajAMkuzanyAyato''STam // 1 // jJAnavicArAnimukhaM yathA yathA navati kimapi sAnaMdam // arthaiH pralojya bArinugRhNIyAttathA cetH|| 13 // anirUpajinapratimAM viziSTapadavAkyavarNaracanA ca // puruSavizeSAdikamapyata evAlaMbanaM bruvate // 14 // AlaMbanaiH prazastaiH prAyo jAvaH prazasta eva yataH // iti sAkhaMbanayogI manaH zujAlaMbanaM dadhyAt // 15 // sAkhaMbanaM kSaNamapi Namapi kuryAtmano nirAlaMbam // ityanunavaparipAkAdAkAlaM syAnnirAlaMbam // 16 // AlaMvyaikapadArtha yadA na kiMcimiciMtayedanyat // anupanateMdhanavahniva'pazAMtaM syAttadA cetH||17|| zokamadamadanamatsarakalahakadAgrahaviSAdavairANi // dIyaMte zAMtahRdAmanujava evAtra sAhI naH // 1 // zAMte manasi jyotiH prakAzate zAMtamAtmanaH sahajam // jasmInavatyavidyA mohadhyAMtaM vilayameti // 15 // bAhyAtmano'dhikAraH zAMtahRdAmaMtarAtmanAM na syAt // paramAtmAnudhyeyaH sannihito dhyAnato javati // 20 // kAyAdibahirAtmA tadadhiSThAtAMtarAtmatAmeti // gataniHzeSopAdhiH paramAtmA kIrtitastajhaiH // 21 // viSayakaSAyAvezaH tattvAzraghA guNeSu ca ssH|| AtmAjJAnaM ca yadA bAhyAtmA syAttadA vyaktaH // // tattvazraddhA jJAnaM mahAvratAnyapramAdaparatA ca // mohajayazca yadA syAt tadAMtarAtmA jvekssvktH|| 23 // jJAnaM kevalasajhaM yoganirodhaH samagrakarmahatiH // silinivAsazca yadA paramAtmA syAttadA vyaktaH // 24 // AtmamanoguNavRttI vivicya yaH pratipadaM vijAnAti // kuzakhAnubaMdhayuktaH prA // 3 //
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ moti brahmajayamasau // 25 // brahmastho brahmajho brahma prAmoti tatra kiMcitram // brahmavidAM vacasApi brahmavilAsAnanalavAmaH // 26 // brahmAdhyayaneSu mataM brahmASTAdazasahasrapadalAvaiH // yenAptaM tat pUrNa yogI sa brahmaNaH paramaH // 27 // dhyeyo'yaM sevyo'yaM kAryA jaktiH sukRtadhiyA'syaiva // asmingurutvabudhyA sutaraH saMsArasiMdhurapi // 20 // avalaMbyebAyogaM pUrNAcArAsahiSAvazca vayam // jatyA paramamunInAM tdiiypdviimnusraamH||| aTpApi yAtra yatanA nirdalA sA zujAnubaMdhakarI // ajJAnaviSavyayakRtivacanaM cAtmajAvAnAM // 30 // siddhAMtatadaMgAnAM zAstrANAmastu paricayaH zaktyA // paramAlaMbanajUto darzanapado'yamasmAkam // 31 // vidhikathanaM vidhirAgo vidhimArgasthApana vidhIcUnAM // avidhiniSedhazceti pravaca nanaktiH prsidhaanH||3||adhyaatmnaavnojvlcetovRttyocitN hi naH kRtyam // pUrNakriyAnilASazceti SyamAtmazuddhikaram N // 33 ||dhymih zulAnubaMdhaH zakyAraMjazca zuddhapadAzca // ahito viparyayaH punarityanulavasaMgataH paMthAH // 34 // ye tvanu jvaavinishcitmaargaashcaaritrprinntintrssttaaH|| bAhyakriyayA caraNAnimAnino jhAnino'pi na te // 35 // lokeSu bahirbudhiSu vigopakAnAM bahikriyAsu rtiH|| zrayAM vinA na caitAH satAM pramANaM yato'nnihitam // 36 // bAlaH pazyati liMga madhyamabuddhirvicArayati vRttam ||aagmtttvN tu budhaH parIdate sarvayatnena // 37 // niMdyo na kopi loke pApiSTheSvapi javasthitizciMtyA // pUjyA guNagarimADhyA dhAryo rAgo guNalave'pi // 30 // nizcityAgamatattvaM tasmAutsRjya lokasaMjJAM ca // zraddhA vivekasAraM yatitavyaM yoginA nityam ||3e| grAhyaM hitamapi bAlAdAlApai'rjanasya na veSyam // tyaktavyA ca parAzA pAzA zva saMgamA jnyeyaaH||40|| stutyA smayo na kAryaH kopo'pi ca niMdayA janaiH kRtayA // sevyA dharmAcAryAstattvaM bAhyakriyayA caraNAnimAnino jJAninanavasaMgataH paMthAH // 34 // ye tvana nAM bahiSkriyAsu ratiH //
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ R adhyAtmasAra adhikAra 11 jijJAsanIyaM ca // 41 // zaucaM sthairyamadaMlo vairAgyaM cAtmanigrahaH kaaryH|| dRzyA javagatadoSAzciMtyaM dehAdivarUSyam // 4 // naktinagavati dhAryA sevyo dezaH sadA viviktazca ||sthaatvyN samyaktve vizvAsyo na pramAdaripuH // 43 // dhyeyAtmabodha niSThA sarvatraivAgamaH purskaaryH|| tyaktavyAH kuvikaTapAH stheyaM vRkSAnuvRttyA ca // 44 // sAkSAtkArya tattvaM cidrUpAnaMdamekApuraiAvyam // hitakArI zAnavatAmanunavavedyaH prakAro'yam // 4 // // // // // // itynubhvaadhikaarH|| 20 / | // yeSAM kairavakuMdavRMdazazatRtkarpUrazuJA guNA mAlinyaM vyapanIya cetasi nRNAM vaizadyamAtanvate // saMtaH saMtu mayi prasannamanasaste ke'pi gauNIkRtasvAryA mukhyaparopakAravidhayo'tyuccaMkhalaiH kiM khlaiH||1|| graMthArthAn praguNIkaroti sukaviyattena teSAM prathAmAtanvaMti kRpAkaTAdalaharIlAvaNyataH sajanAH ||maakNddrummNjrii vitanute citrA madhuzrIstataH saujAgyaM prathayaMti paMcamacamatkAreNa puNskokilaaH||2|| doSollekhaviSaH khalAnanavilAJcAya kopAjjvalan jihvA hirnanu kaM guNaM na guNinAM bAlaM dayaM prApayet // na syAcceprabalapranAvajavanaM divyauSadhIsannidhau zAstrArthopaniSadhidAM zulahRdAM kAruNyapuNyaprathA // 3 // uttAnArthagirAM svato'pyavagamAnniHsAratAM menire gaMjIrArthasamarthane bata khalAH kAvinyadoSaM ddhuH|| tatko nAma guNo'stu kazca sukaviH kiM kAvyamityAdikAM sthityunjedamatiM harati niyatAM dRSTA vyavasthAH satAm // 4 // adhyAtmAmRtavANImapi kathAmApIya saMtaH sukhaM gAhaMte viSamuniti tu khalA vaissmymettkutH|| nedaM cAdbhutamiMdIdhitipivAH prItAzcakorA nRzaM kiM na syurvata ckrvaaktrunnaastvtyNtkhedaaturaaH||5|| kiMcitsAmyamavekSya meM vidadhate kAceMnIlAjidAM teSAM na pramadA-16 // 30 //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ vahA tanadhiyAM gUDhA kavInAM kRtiH|| ye jAnaMti vizevamapyaviSame rekhoparekhAMzato vastunyastu satAmitaH kasi mhaanutsvH||6|| pUrNAdhyAtmapadArthasArthaghaTanA cetazcamatkAriNI mohabannadRzAM navettanudhiyAM no paMmitAnAmiva // kAkavyAkulakAmagarvagahanaproddAmavAkcAturI kAminyAH prasanaM pramodayati na grAmyAn vidagdhAniva // 7 // snAtvA siddhAMta vidhukaravizadAdhyAtmapAnIyapUraistApaM saMsAraphuHkhaM kalikaluSamalaM khojatRSNAM ca hitvA // jAtA ye zudharUpAH zamadamazucitAcaMdanAliptagAtrAH zIlAlaMkArasArAH sakalaguNanidhInsajanAMstAnnamAmaH // 7 // pAyodaH padyabaMdhairvipularasannaraM varSati graMthakartA premNAM pUraistu cetaHsara iha suhRdAM plAvyate vegvnniH|| truTyaMti svAMtabaMdhAH punarasamaguNaSiNAM urjanAnAM citraM jAvAnetrAt praNayarasavazAnniHsaratyazrunIram // e|| uddAmagraMthanAvaprathananavayazaHsaMcayaH satkavInAM kSIrAbdhirmathyate yaH sahRdayavibudhairmeruNA varNanena // etaDmiIrapimAnavati vidhurucemamalaM vipluSastAstArAH kailAsazailAdaya iha dadhate vIcivi-| holalIlAm // 10 // kAvyaM dRSTvA kavInAM hRtamamRtamiti svaHsadAM pAnazaMkI khedaM dhatte tu mUrdhA mRtarahRdayaH saGano vyAdhutena // jJAtvA sarvopatnogyaM prasRmaramatha tatkIrtipIyUSapUraM nityaM rakSApidhAnAniyatamatitarAM modate ca smitena // 11 // niSpAdya zlokakuMnaM nipuNanayamRdA kuMjakArAH kavIMnA dALa cAropya tasmin kimapi paricayAtsatparIkSArkanAsam // pakvaM kurvati bADhaM guNaharaNamatiprajvaladdoSadRSTijvAlAmAlAkarAle khalajanavacanagyAlajihve nivezya // 12 ||shcmaadaarsaughH kavijanavacanaM urjanasyAgniyaMtrAnnAnArthavyayogAtsamupacitaMguNo madyatAM yAti sdyH|| saMtaH pItvA yauccaidadhati hRdi mudaM ghUrNayaMtyadiyugmaM svairaM harSaprakarSAdapi ca vidadhate nRtyagAnaprabaMdham // 13 // navyo'smAkaM prabaMdho'pyanaNuguNanRtAM sajanAnAM
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAra adhyAtmasAra. prajAvAvikhyAtaH syAditIme hitakaraNavidhau prArthanIyA na kiM nH|| niSNAtA vA svataste ravirucaya zvAMjoruhANAM guNAnAmuhAse'pekSaNIyo na khalu pararuceH kvApi teSAM svnaavH||1|| yatkIrtisphUrtigAnAvahitasuravadhUvRMdakolAhalena prakSubdhasvagasiMdhoH patitajalanaraiH dAkhitaH zaityameti // azrAMtatrAMtakAMtagrahagaNakiraNaistApavAn svarNazaikho jAjate te munIMnA nayavijayabudhAH sjnvaatdhuryaaH|| 15 // cakre prakaraNametattatpadasevAparo yazovijayaH // adhyAtmadhRtarucInAmidamAnaMdAvahaM javatu // 16 // // iti zrImadadhyAtmasAragraMthaH smaaptH|| 31 //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha devdhrmpriidaapraarNbhH|| // aindhavRndanataM natvA vIra tattvArthadarzinam / nirAkaromi devaanaamdhrmvcnntmm||1|| iha kecinmUDhamatayo devA adhamiNa iti niSThuraM jAte tattulam / devAnAmasaMyatatvavyapadezasyApi siddhAMte niSiJcatvAt / tathAcoktaM jagavatyAM paMcamazate caturthoddezake-devANaM te saMjayatti vattavaM siyA goyamA no iNa samaantarakANameyaM devANaM / devANaM te asaMjayattivatavaM siyA no iNa sama niThuravayaNameyaM devAeM / devANaM jaMte saMjayA'saMjayatti vattavaM siyAgoyamA nozNa sama asablUameyaM devaaeN| se kiMkhAieNa naMte devattivattavaM siyAgoyamA devANaM nosaMjayatti vattavaM siyaa|atr yadi devAnAmasaMyatatvavyapadezo'pi niSidhastadA kathamadharmitvavyapadezaH sacetasA kartavya iti paryAlocanIyam // 1 // nanu tarhi nosaMyatAitivannodharmiNaiti vktvym| n|devaanaaN saMyamasAmAnyAjAve'pi niSThuranApAparihArArtha nosaMyatatvavyapadezavidhAvapi dharmasAmAnyAnAvA-y jAvena ttpryuktnodhrmitvvypdeshaasijheH|dhrmsaamaanyaanaavstessu kathaM nAstIti cet "'vihe dhamme pannatte suadhammeya carittadha mme ya" iti sthAnAMgavivecitazrutadharmasya teSAmajAvAsijheH // 3 // syAtkeSAMcidAzaMkA-sUtrApaThanAcchutadharmo'pi kA teSAM na naviSyatIti ayuktA sA"suyadhamme suvihe pannatte taM suttasuyadhamme ceva atthasuadhamme ceva" iti vinAgaparyAlocanayA samyagdRSTimAtre zrutadharmasannAvasyAvazyakatvAt // 3 // atha nerajhyANaM puncA "goyamA nerazyA nodhamme chiyA adhamme chiyAno dhammAdhammevi ThiyA evaM jAva cariMdiyA paMciMdiyatiriskajoNiyA nodhamme chiyA adhamme liyA dhammAdhammevi ciyA
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ devdhrm||3 // parI maNussA jahA jIvA vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahAnerazyA" iti jagavatIsaptadazazatakaSitIyoddezakavacanasya kA gatiriti ceddevAzAtanayA bargatikarmaNAM navatAM na kAcidasti gatiH asmAkaM tu samyagupAsitagurukulAnAmasti samIcInaiva gatiH / tathAhi-upakrame cAtra dharmazabdaH saMyamaparyAyo dharmAdharmazabdazca dezaviratiparyAyaH "sthA"dhAtvarthazcAnanyupagama ukto'dharmasthitatvaM ca tadanyatarapratijJAnAvAdaviratipratipattimAtramuktam yathAzrutazca sthAdhAtvarthaH kaMThata evAkSipya niSiddha iti kimanupapannam / evaM hi saMmugdhArthavivaraNena sAdhAraNopadezena ca deveSu niSThurajASAprasaMgo'pi na lavati / sacAyaM pATha:- "se nUNaM naMte saMjayavirayapamihayapaccarakAyapAvakamme dhamme vite asaMjayaavirayaappamihayaapaccarakAyapAvakamme adhamme gite saMjayAsaMjae dhammAdhamme vite haMtA goyamA saM jAva / eyaMsi te dhammaMsi vA adhammaMsi vA dhammAdhammaM| |si vA cakkiyA ke pAsazttae vA jAva tuyaTTittae vA no iNache samache se keNaM khAyaNaM naMte evaM vuccaI jAva dhammAdhamme lie goyamA saMjayaviraya jAva dhamme lie dhamma ceva uvasaMpattiANaM vihara asaMjaya jAva pAMvakamme adhamme rite adhammaM ceva javasaMpattiANaM viharai saMjayAsaMjae dhammAdhamme lie dhammAdhamma uvasaMpatittANaM vihara se teNaNaM jAva vietti"||4|| etena "nerajhyANaM punnA goyamA nerajhyA bAlA no paMmiyA no bAlamiyA evaM jAva cariMdiyANaM paMciMdiyatirirakajoNiyANaM punhA goyamA paMciMdiyatirikajoNiyA bAlA no paMmiyA bAlapaMmiyA vi maNussA jahA jIvA vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA nerajhyA" ityagretanasUtramapi vyAkhyAtam / pUrvasUtrAdasyArthato'jedAt vyavahAramAtre ca paraM nedAt / tathA ca vRttiH-prAguktAnAM saMyatAdInAmihoktAnAM ca paMmitAdInAM yadyapi zabdata eva ledo nApyarthatastathApi 3 //
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyatatvAdivyapadezaH kriyAsavyapekSaH paMmitatvAdivyapadezastu bodhavizeSApekSa iti / itthaM ca vratakriyApekSayA samyagdazA devAnAM bAlatve'pi samyagjJAnApekSyA kathaM bAlatvamiti paryAlocanIyam // 5 // yadi ca bAlAdizabdazravaNamAtreNa tAtpArthAnAlocanenAtra tava vyAmohastadA "je a buddhA mahAjAgA vIrA sammattadaMsiNo / sucha tesiM parakaMtaM aphalaM ho savaso // 1 // " iti vIryAdhyayanoktagAthAyAM samyaktvasyAphalatvazravaNena tava puruttara eva vyAmohaH syAt / tAtparyaparyAlocanAyAM tu na kAcidanupapattiriti jAvanIyaM gurukulavAsinA // 6 // etena nArakAtidezena tAdRzA eva devA iti jAimapralapitamapAstam / tasadRzyasyApi sUtre bahuzo darzanAt / tathoktaM nagavatyAM tRtIyazatake turyoddezake-"jIveNaM naMte je navie airae javavakrittae seNaM naMte kiMlesesu uvavaUti goyamA jalessAI davAiM pariyAzttAM kAlaM karei talesesu uvavati / taM0 kaehalessesu vA nIlalessesu vA kAulessesu vA / evaM jassa jA lessA sA tassa nApiyavA jAva jIveNaM je javie josiesu navavaGittae punhA goyamA jalessAI davAI pariyAzttA kAlaM kare tossesu uvavaUti taM0 teulessesu vaa|jiivennN naMte je javie vemApiesu navava jittae seNaM naMte kiMlessesu uvavajAi jalessAI davAiM pariyAzttA kAlaM kare talessesu uvavaU taM teulessesu vA paumalessesuvA sukkalessesu veti" / athAtra sAmAnyoktAvapi mithyAhaSTisamyagdRzorvizeSo'nveSaNIyati cettvapadarzitasthale'pi kimityasau nAnveSaNIya iti madhyasthadRzA vicAraNIyam // 7 // evaM caturdazazatakatRtIyoddezake-"asthiNaM naMte nerajhyANaM sakkAreti vA sammANeti vA kitikammeti vA apnughANeti vA| aMjalipaggaheti vA AsaNAjiggaheti vA AsaNapadANeti vA gatassa paJcugganuNatA AgavaMtassa pachuvAsaNatA gavaMtassa
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ devadharma // 33 // parisaMsA haNatA ko iADe samahe / zratthi jaMte asurakumArANaM sakkAreti jAva parisaMsAhAtA 5 haMtA asthi evaM jAva thapiyakumArANaM" ityatrAbhyutthAnAdikaM nairayikANAM niSiddhaM devAnAM coktaM tacca sAdhvAdigocaraM tapovizeSa eva bhaviSyati zuzrUSAvinayarUpatvena tasya paMcaviMzatitamazatake'STamoddeze pratipAdanAdityayamapi vyavahAra vinaya kriyArUpo vizeSaH samyagdR| STidevAnAM kuto manasi jAyate // 8 // anyAnyapi samyagdRzAM devAnAM samyaktvadharmodyotakAni bahUnyakSarANi dRzyaMte / tathoktaM sanatkumArendramAzritya tRtIyazatake prathamoddezake - "sAMkumAreNaM jaMte deviMde devarAyA kiM navasiddhie va siddhie sammadidhI mitrAdiDI parittasaMsAra saMsArae sukhanavohie phullanavohie ArAhae virAhae carime arime goyamA OM sakumAreNaM deviMde devarAyA navasiddhie evaM sama0 pari0 sulana0 rA0 cari0 pasatthaM aiyavaM / se keANaM jaMte goyamA sakumAreNaM deviMde bahUNaM samaNAeM bahUNaM samaNI bahUNaM sAvagANaM bahUNaM sAvigANaM diyakAmae suhakAmae pasatyakAmae ANukaMpie hisseya sie hiyasaha pisseyasakAmae seteAheNaM goyamA sakumAreNaM navasiddhie jAva carimae" zratra hetupraznottarAcyAM devajavasya sAdhuvaiyAvRttyAdikriyayA'pi sAphalyaM darzitam / na ca samyagdarzanAdau svata eva siddhestadanupa yogaH zaMkanIyaH, sato guNasyotpAdanAya satazca sthairyAdhAnAya kriyAvyApAropayogasya tatrazsaMmatatvAt anyathA guNasthAne | siddhayasiddhiyAM bAhya kriyAvilopaprasaMgAditi dik // e // tathA zakrendramAzritya pozazate dvitIyodezake'nihitam "sakke jaMte deviMde devarAyA kiM sammAvAI milAbAI goyamA sammAvAdI no miLAvAdI / sakkeNaM jaMte deviMde devarAyA kiM saccaM jAsaM jAsati, mosaM jAsaM jAsati, saccAmosaM jAsaM jAsati, asaccAmosaM jAsaM jAsa / goyamA saccapi jAsaM jA parIkSA. // 33 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ | sai jAva saccAmosaMpi jAsaM jAsai / sakeNaM jaMte deviMde devarAyA kiM sAvaUM jAsaM jAsai aNava jAsaM jAsa goyamA | sAvaUMpi jAsaM jAsai zraNavapi jAsaM jAsai, jAva se keNaNaM aMte evaM vuccai sAvaUM pi jAva praNavaUMpi jAsaM jAsai / | goyamA jAhe sakke deviMde devarAyA suhamakAzyaM Nijju hittANaM jAsaM jAsa tAheAM sakke deviMde devarAyA sAvaUM jAsaM nAsara, jAheNaM sakke deviMde devarAyA suDumakAiyaM nijjahittANaM jAsaM jAsati tAheAM sakke deviMde devarAyA aNavaUM jAsaM jAsai, se te jAva0 jAsai / sakkeNaM jaMte deviMde devarAyA kiM navasiddhie anavasiddhie sammadidhie milAdihie evaM jahA | mouddesae sakumAro jAva No acarimetti" atra zakrendrasya pramAdAdinA jASAcatuSTayajApitvasaMprave'pi samyagvAdIti praNitinA svarasataH samyagvAdazIlatvamuktam sudumakAyaM aNuvizeSaM vA saMbhavatIti bodhyam // 10 // " Nijja hittANaM" ityatra sUkSmakArya hastAdikaM vastraM vA'dattvetyarthAddhastAdyAvRtamukhatvena bhASamANatayA jIvasaMrakSaNato'navadyabhASAbhASitvamuktam / etacca dharmakathAvasare jinapUjAvasare c| tathA tatraiva - "kati videNaM jaMte uggahe patte sakkA paMcavihe patte taMjahA deviMdoggahe 1 rAyAvaggahe 2 gAhAvazuggahe 3 sAgAriuggahe 4 sAhammiyauggahe e je ime naMte attAe samaNA niggaMthA viharaMti eesi ahaM uggahaM zraNujANAmi" ityanena zakrasyAvagrahadAtRtvamuktam sa ca sAdhUnAM vasatidAnarUpo mahAneva dharma iti // 11 // | tathA dazamazate paMcamoddezake - " pannU jaMte camare suriMde asurakumArarAyA camaracaMcArAyahANI e sajAe suhammAe camaraMsi siMhAsAMsi tukieNaM saddhiM divA jogajogAI muMjamANe viha rittae No iADe sama se keNTheAM naMte evaM vucca No panU
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ devadharma // 34 // | camare asura0 camaracaMcAe rAyahANIe jAva viharittae ako camarassA asuriMdassa asurakumAraranno camaracaMcAe rAyahANIe sajAe muhammAe mAvae ceie khaMje va rAmaesa golavaTTasamuggaesu bahuI jisakA saMkhittArja jAeM camarassa asuriMdassa asurakumAraralo asesiM ca bahU surakumArANaM devANa ya devIe ya accaNikArDa vaMda zikArDa narmasaNikA pUryAekA sakAraNikArDa saMmANikA kallANaM maMgalaM devayaM cezyaM pazuvAsa vikAu javaMti se te ko evaM bucca No panU camare suriMde jAva rAyA camaracaMcAe jAva viharittae" ityAdisUtrakadaMbakena camarendrasya tada|tidezena balIMprAdInAmIzAnendraparyatAnAM tallokapAlAnAM ca jagavadasthyAzAtanAparihAra uktaH / sa ca jagavaniyarUpadharma | eva paryavasyatIti bodhyam // 12 // tathottarAdhyayaneSu harikezIye - "putriM ca isiMha ca NAyaM ca maNappaDa'so na me sthi koI / jarakA du veyAvamiyaM kareMti tamhA huee hiyA kumArA" ityatra maharSiNopasargakartRzikSAdAtRyakSasya vaiyAvRttyaguNa maiM unAvitaH sa ca tapovizeSa eva / atha hiMsArUpe'smin yakSavyApAre kathaM vaiyAvRttyakRtyoktiriti cedetattvayA vaktuH samIpa | eva gatvA praSTavyam anyatrAnAzvAsAla riNAmaprAdhAnyavAdinAM tu na kazcidatra zaMkAlezo'pi // 13 // kiMca samyaktvaM prathamaH saMvaraneda iti samyagdRSTitvenaiva devAnAmavarjanIyaM dharmitvam / taduktaM sthAnAMge -"paMca AsavadArA pannattA taMjahA mittaM, aviraI, pamA, kasAyA, jogA / paMca saMvaradArA pattA taMjahA sammattaM viraI, apamArTa, akasAyattaM, jo gattam" iti / daMtaivaM mithyAdarzanazasya viramaNena samyagdRSTimAtrasya viratattvaM prasaktamiti caturthaguNasthAnakochedo na ekAzravavattayApi trayodazaguNasthAne'nAznavatvavyapadezavadekasaMvarasattayA caturthaguNasthAne'viratatvavyapadezasyAviruddhatvAt phalaM tu parIkSA. // 34 //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ | hetumAtrAdhInaM na pANipidheyamiti zrayam // 14 // ityameva dharmavyavasAyagrahaNapUrvakaH sUryAjadevasya devAdhidevapratimArca - navidhiratizayitajaktyupabRMhitaH zrI rAjapraznIyasUtroktaH saMgaThate / tathA ca tatpAThaH tAM tassa sUriyAjassa devarasa sAmAyipa risovavannagA devA potyayarayaNaM uvaNAmaMti / tateAM se sUriyAne deve potthayarayaNaM girahai potyayarayaNaM girihattA potthayarayaNaM vighAi potthayarayaNaM vAei potthayarayaNaM vA ttA dhammiyaM vavasAyaM girahati potyayarayaNaM pamirikavati siMhAsaNArDa annu 2 vavasAyasamA purini mile toraNeNaM tisovANapakiruvaeNaM paccorUha 2 hRtthapAdaM parakA |leti 2 yaMte corake paramasuIjUe seyarayayAmayaM vimalasalilapurNa mattagaya mahAmuhAgitisamAeM jiMgAra pagieha 2 jAI | taba uppalAI jAva saya sahassapattAI tAI giehati 2 dAto purakaraNI to paJccoruhati jeNeva siddhAyataNe teNeva pahAretthagamaNAe / tateNaM taM sUriyAnaM devaM cattAri sAmANiyasAhassI jAva solasa Ayararaka devasAhassI an ya bahave sUriyAja jAva devI ya appegatiyA uppalahatthagayA jAva sayasahassapattahatyagayA sUriyAnaM devaM pichato samaNugachaMti / tateAM taM sUriyAnaM devaM bahave nigiyA devA ya devI ya appezyA kalasahatthagayA jAva appezyA dhUvakakucchuyahatthagatA |hatu jAva sUriyAnaM devaM pito 2 samagati tateNaM sUriyAne jAva devehi ya devIhi ya saddhiM saMparivuke sabiTTIe jAva NAtiyaraveNaM jeNeva siyAyataNe teNeva javAgachati sikAyata purivimileNaM dAreNaM aNupavisati 2 jeNeva devanaMde jeNeva jiNaparimArja teNeva uvAgachati jiNaparimANaM Aloya paNAmaM kareti lomahatthagaM giehati 2 jipa mimAto suraniNa gaMdhodae hAeti ehAitA saraseNaM gosIsacaMdaNaM gAyAI aNuliMpittA jieparimANaM zrayAeM devadUsaju
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ devadharma - // 35 // zralAI niyaMsei 2 pupphAruhaNaM mallAruhaNaM cunnAruhaNaM vatthAruNaM maraNAruhaNaM kareti karittA asattosatta vijalavaTTavagghA - riyamaladAmakalAvaM karei karittA kayaggahaga diyakarayalappanacha vippamukkeNaM dasavanneNaM kusumeNaM mukapupphapattovayArakaliyaM | kareti karitA jiAparimANaM purato ahiM sahehiM rayayAmaehiM rasAhiM taMDulehiM amaMgalae liha taMjahA satpriyaM jAva dappAM / tayaMtaraMcaNaM caMdaSpanarayaNavairaveru liya vimaladaMrukaMcaNamaNirayaNana tticittaM kAlAgurupavara kuMdurukkadhUvamaghamaghaMtagaMdhuttamANuviddhaM dhUvavaddhiM viNimmuyaMtaM veruliyamayaM kakuhuyaM paggahiya patteyaM 2 dhUvaM dAUNa jiNavarANaM sayavisuddhagaMyajuttehiM mahAvittahiM saMyuei / sattapayAI paccIsakkai 2 vAmaM jAeM aMce dAhiNaM jANuM dharaNitalaM si nihaTTa tirakutto mudhANaM dharaNitalaMsi nivesei 2 isiM paccannamai 2 karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTa evaM vayAsI namotthuNaM jAva saMpattANaM vaMdai maMsai // 15 // zrayameva pAThaH prAyo vijayadevavaktavyatAyAM jIvA nigame'pi // 16 // zramU| nyakSarANi jaMbUghIpaprajJatyAdAvapyUhyAni / nanu jinapratimAnAmiva dvArazAkhAzAlabhaMjikAdInAmapyarcanazravaNaM "dhammiyaM vavasAyaM vavasaitti" dhArmikaM dharmAnugataM vyavasAyaM vyavasyati kartumanilapatIti jAvaH iti sAmAnyata eva vRttau vyA| khyAnAcca kuladharmAnugata evAyaM vyavasAyo javiSyati "dasavihe dhamme pannatte gAmadhamme, nagaradhamme, rajadhamme, pAsaMrudhamme, kuladhamme, gaNa, saMgha, sutra, carittadhamme, atyikAyadhammetti" sUtre dazadhA dharmapadArthasya vijaktatvAditi cenna dvArazAkhAdyarcanA nipratimArcane lokapraNAmazakrastavASTottarazatavRttastotrAdInAM sphuTatarasya vizeSasya sUtra evopalabhyamAnatvAt / | dharmavyavasAyasya tatra samyaktvAnugatasyaiva saMjavAt / ata evAnivotpannasya sUryAjasya "kiM me pUrva zreyaH kiM me pazcA parIkSA. // 35 //
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ cchreya" iti prazne sAmAnikadevairjinapratimArcanaM jinasaMbaMdhyarcanaM ceti pyameva tathottaritamityunayatra vaidhIyaM pravRttiranyatra ta rAgaprAptA yathA jaratezasya nagavAnotpattau cakrotpattau ceti na kshciddossH| ayaM cAtra pATha:-"taeNaM tassa sariyAjamma devassa paMcavihAe paGattie paUttanAvaM gayassa samANassa ime etArUve anasthie ciMtie patthie maNogae saMkappe samuppakitthA "kiM me puviM karaNikaM kiM me panchA karaNikaM kiM me pudi seyaM kiM me pannA seyaM kiM me puviM paJcAvi hiyAe suhAe khamAe nisseyasAe ANugAmiyattAe navissai taeNaM tassa sUriyAnassa devassa sAmANiyaparisovavannagA devA sUriyAjassa imametArUvamannattriyaM jAva samuppannaM samanijANittA jeNeva sU0 te0 sUriyAnaM devaM karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTa jaeNaM vijaeNaM vaghAti 2 evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyANaM sUriyAle vimANe sicAyataNaMsi jiNapamimANaM jiNussehappamANamittANaM acsayaM sannikhittaM citi sannAeNaM suhammAe mANavae ceie khaMne vazrAmaesu golavaTTasamuggaesu bahuI jiNasakahA sannirikattA citi tAThaNaM devANuppiyANaM annesiM bahUeM vemANiyANaM devANa ya devINa ya accaNijAU jAva pakhuvAsaNijjA taMjahA eyaNaM devANuppiyANaM puci karaNiU eyaNaM devANuppiyANaM pannAkaraNikaM taM eyaNaM devANuppiyANaM pudi seyaM taM eyaNaM devANuppiyANaM pannA seyaM taM eyaNaM devANuppiyANaM puzviM paJcAvi hiyAe suhAe khamAe nisseyasAe ANugAmiyattAe javissaI" iti // 17 // nanvatra pUrvapazcAncabdAnyAM tannavIyakAlatrayavyApizreyohetutAyA eva pratipAdanAtsUryAlAdInAM jinapratimArcanamapi nAmuSmikaphalaheturiti mokSArthinA viratimatA naitadAlaMbana vidheyamiti cenna pazcAbabdena tanavIyAnAgatakAlasyaivAkSepa ityatra mAnAnAvAta-"ammatAya mae
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ devadharma - // 36 // jogA juttA visaphalovamA / paJcA karuyavivAgA aNubaMdha hAvA // 1 // " iti mRgAputrI yAdhyayane pazcAchabdenAmuSmi kAnAgatakAlasya spaSTamevAbhidhAnAt / kiM ca "kiM me putriM karaNikaM kiM me paJcA karaUiM" ityane natanave kAlatraye tasyAvazyakartavyatvameva jijJAsitaM sUryAjAdiniH / tacca nizcitya vyamanihitaM nizcitA tanAvaH sAmAnikai riti kathaM na tasyAmuSmikaphalatA pradezine kezyAptapUrvapazcASamaNIyatAyA zveti vicAraNIyam / javAMtarArjitazubhakarmajogarUpo citapravR|ttimAtreNa taccaritArthamAtroktAvanyatIrthikamatapravezaH / evaM hi tapaH saMyamAdikaSTamapi javAMtarArjitakarmajogasAdhanamAtramiti vadan baurUDha eva / vijayenAmuSmikazunAvahAdRSTArjanena samAdhAnaM tUjayatra tulyam / aihika vidhvaMsahetumaMgalamAtratayA mokSahetutAnirAkaraNaM codyamapyubhayatra suvacaM samasamAdhAnaM ca "dhammo maMgalamukki "mityAdinA tapaHsaMyamAdau maMgalarUpatAyAH spaSTamevoktatvAt // 18 // etena sthitirUpameva jinapratimAdyarcanaM devAnAM na tu dharmarUpamiti dharmazRgAlAdipralapitamapAstam / sthiterapi dharmAdharmarUpatayA vivecane dharmasthitAveva tasyAntarjJAvasya vAcyatvAt / dharme sthitipadaM nAstIti tu mugdhajanadhyAMdhyakaraNamAtram bRhatkalpaSaSThodezake sAdhudharme'pi sthitipadasya spaSTamabhidhAnAt / "bihA kappa hiI pannattA taMjahA sAmAzyasaMjayakappachi 1 bevAvaziyakappasis 2 zivisamANakappachi 3 zivikAzyakappachi 4 jiekappahi e rakappatti 6 // 17 // etena lokasaMgrahArthatAsthitAvapi pratyuktam jJAninAmapi lokasaMgrahasya karmakSapaNArthatayaivA niyuktairvyAkhyAtatvAt / tathA ca prAkRtakarmaphalajogapakSa evamupatiSThate sa ca prAgeva pratibaMdyA nirasta iti // 20 // etenaiva yatra pratyakSa nirdeze pazcAtpUrvazabdAnyAM phalopadezastatraivaihikamAtra phalakatvam / yatra ca paralokavAcizabdena nirdeza parIkSA. // 36 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ statrAmuSmikaphalakatvaM labhyate / yathA skaMdakodezake - "Alitte naMte loe vittapalitte naMte loe jarAe maraNeNa ya se jahA zAma ke gAhrAvatI gAraMsi priyAyamANaMsi je se tattha jaMge navati appAramonagurue taM gahAya AtAe etaM avakkamati esa me zilArie samANe puro hiyAe suhAe khamAe hissesAe zraNugamiyattAe navissati evAmeva devANu ppiyA | eMgejane ihe kaMte pie maNule maNAme thike vesAsie saMmate aNumate bahumate jaMgakaraMmagasamANe mANaM sIyaM mANaM uehaM mANaM khudA mANaM pivAsA mANaM corA mANaM vAlA mANaM daMsA mANaM masayA mANaM vA tiyapettiyasa sivAtiya vivihA rogAtaMkA parissahovasaggA phusaMtuttika esa me pitthArie samANe paralogassa hitAe khamAe hissesAe zraNugAmiyattAe navissatI " tyatra gRhapatenA'maM gRhItvApakramaNasyai hikamAtraphalakatvam skaMdakasya ca svAtmanistAraNasyAmuSmikaphalakatvaM prasiddham / evaM ca | jinapratimArcanAdi sUryAjAdInAmaihikamAtra phalakamevetyapi nirastam anyatra dRSTajanmamAtravedanIyakarmaNo'dRSTajanakasya pretyA| phalajanakatvasyArtha siddhatvAt / anyathA jagavadvaMdanAdikamapi devAnAM pretya hitAvahaM na syAttasya ca tathAtvaM kaMThata evoktaM sUtre / tathA ca rAjapraznIye sUryAjokti:- "taM mahAphalaM khalu tahArUvANaM arihaMtANaM jagavaMtANaM NAmagoyassavi savaNyAe kimaMga puNa nigamaNavaMdaNanamaMsa paripuNapaGkuvAsaNyAe egassavi yariyassa dhammiyassa suvayaNassa savaNyAe | kimaMga pu vijalassa ssa gahaNyAe taM gavAmiSaM samaNaM jagavaM mahAvIraM vaMdAmi emaMsAmi sakkAremi sammANemi kalANaM maMgalaM devayaM cezyaM pahuvAsAmi eyaM me peccA hitAe suhAe khamAe nissesAe zraNugAmiyattAe navissaitti" | // 21 // nanu vaMdanapUjanAdiphalasthale devAnAM pAThavaisadRzyadarzanAdevAsmAkaM bhrama iti cenna vaMdanAdhikAre paryupAsanAvaMdana
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ devadharma parIkSA. // 37 // pUjAyA api grahaNAt ko hyekAdhikArikRtasya vihitakarmaNaH phale vishessH| zradharmiNAM hi devAnAmadharmitve'jyupagamyamAne yamapi teSAM viparItaphalaM vAcyaM dhArmikamUrdhanyaisteSAM dharmitvamanyupagacanizca tujhyajAtIyazujaphasamiti / na ca vaMdanAdhikAre "peccAhiyAe" ityeva sArvatrikaH pAge jagavatyaupapAtikAdau-"eyame iha nave vA paranave vA ANugAmiyattAe javissaitti" pAThasyApi darzanAt / tasmAnvabdabbalanaM jAhmAnAmeva paMmitAstvarthatAtparyaikarasikA iti pratyeyam // 22 // atha svarUpato niravadyaM jagapaMdanaM devAnAM paralokahitam / ata eva sUryAnAniyogikadevAnAM vaMdanAdipratijJA jagavatAnumatA / tathA ca sUtram-amheNaM naMte sUriyAjassa devassa AniyogiyA devANuppiyaM vaMdAmo NamasAmo sakkAremo sammAaimo kalyANaM maMgalaM devayaM cezyaM pazvAsAmo devAti samaNe jagavaM mahAvIre deve evaM vayAsI porANameyaM devA jIyameyaM devA kiccameyaM devA karaNikAmeyaM devA AInameyaM devA jaNaM javaNavazvANamaMtarajosiyavemANiyA devA arihaMte jagavate vaMdati emasaMti vaMdittA namaMsittA. sAiM sAiMNAmagoyAI sAdhiti taM porANameyaM devA jAva anaNunnAyaM devANaM" iti sUryAjavaMdanAdipratijhAyAmapyayameva pAThaH / pUjAdikaM tu svarUpataH sAvadyamiti na taddevAnAM paralokahitavidhyAgatam kiM tu rAgaprAptameva / tathA ca sUryAleNa svasya javasidhikatvAdiprazne kRte ta'ttare vAcAvadhRte jAtaharSeNa triHkRtvo'pi nATakAnujhAyA vacane jagavatA tUSNImeva sthitam / tathA ca sUtram-"ahannaM te sUriyAne navasidhie anavasidhie sammadinI milAdichI parittasaMsAre aNaMtasaMsAre sukhanabohie mukhalabohie zrArAhae virAhae carime acarime sUriyAjAti samaNaM jagavaM mahAvIre sUri yAnaM devaM evaM vayAsI sUriyAnA tumamaM navasidhie no annavasidhie jAva carime po acarime taeNaM sUriyAle deve | // 30 //
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ | samaSeNaM jagavayA mahAvIreNaM evaM vRtte samANe haghtu cittamANaM die paramasomaNa se samaNaM jagavaM mahAvIraM vaMdati nama'sati | 2 evaM vayAsI tujha jaMte jAva savaM jAeha sabaM pAsaha sabaM kAlaM jANaha sabe jAve pAsaha jANaMtiNaM devANuppiyA mama puddhiM vA pachA vA mameyArUvaM divaM deviddhiM divaM devajuI divaM devAnAgaM laddhaM pattaM asimasAgayaM taM ivAmiNaM devANappiyANaM jattipuvagaM goyamA diyANaM samaNANaM niggaMthAeM divaM deviddhiM divaM devajuI divaM devAnAgaM divaM battI satibaddhaM naTTavihaM javadaMsittae taevaM samaNe jagavaM mahAvIre sUriyAneNaM deveNaM evaM vRtte samANe sUriyAjassa devassa eyamahaM no ADhAti No pariyANAti tusiNIe saMciti taeAM se sUriyAne deve samaNaM jagavaM mahAvIraM doccaMpi taccaMpi evaM vayAsItujhe jaMte sabaM jANaha jAva vadasittaetti kaTTu samaM jagavaM mahAvIraM tikhutto yAhINaM payAhI vaMdai" ityAdi iticenmaivam navasiddhikatvAdinA nizcitayogyajAve sUryAne nATakarUpavyapUjAnujJAM yAcamAne jagavato'niSedhasyaivAnumatirUpatvAt " niSiddhamanumatamiti" nyAyAt / kathamanyathA dharmahetumupasthite prathamaM sarvaviratimanupadizya dezaviratyupadeze"gAhAvazcoragAha vimorakAcyAe" ityAdisiddhAMta sicanyAyena kramolaMghanakAriNaH sthAvarahiMsAnumatirapratiSedhAnumatireva hiMsA / evamatrApi yogye praSTa ra pratiSedhAnumatiravAritaiva / tadidamabhipretyoktaM zrIharinavasUribhiH- " jiNanava ekAraNAivi naraheNa na viAriyaM ? teAM / jaha tesiMciya kAmA salasa risAiNAte // 1 // tA esa ma ciya appa kasehA taMtajuttIe / iya sesAvi itthaM aNumomAi aviruddhaM // 2 // zrayaM cAtra prayogaH nATakAdi 5vyArcanaM jagavato'numataM yogyaM pratyaniSiddhatvAt yadbhagavadanumataM na javati tadyogyaM prati pratiSiddhaM javati yathA kAmano -
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ devadharma // 38 // gAdikamiti vyatirekI yadyena yaM prati na niSidhyate tattaM prati tadanumataM yathA'kramajJasya prathamadeza viratyupadeze sthAvarahiMsAdikamiti sAmAnyato vyAptAvanvayI vA // 23 // nanu na vayamanumAnarasikA maunakAraNAbhAvAt sUtre sAkSAtphalAdarzanAcca vyastave vipratipadyAmaha iti cecchRNu maunakAraNaM tAvannATakopakramasya vAraNe sUryAne jagavanaktidhvaMsaH pravartane ca gautamAdInAM svAdhyAyopaghAta iti tulyAyavyayatvameveti vRttikRdabhiprAyaH / vastutastu svarUpataH sAvadye'nubaMdhatazca niravadye bhagavato jApAsvabhAva evAyaM paryanuyogasya viSaye'nyatrApi svataMtrechAyA paryanuyojyatvokteH / ata eva cAritragrahaNavi dhAvapi ziSyaM prati jagavataH kvacidivAnulomA bhASA kaciccAjJApanIti vaicitryaM dRzyate / ivAnulomAnedaprAyaM caitanmaunamiti vicAraNIyamaninivezaM vihAya cetasi / yaccoktam- " phalaM vyastavasya na dRzyate sUtra" iti tatra na hyayaM sthANorapa| rAdho yadenamandhA na pazyaMtIti nyAyaH "devANuppiyANaM jattipuvagaM" ityAdinA jagavaMtaM prati bhaktirUpatvena gautamAdIn prati ca gauravAt prItihetukriyA ArAdhaneti lakSaNAdArAdhanAkhyazuzrUSArUpatvena siddhasya sUryAjanATakasyottarAdhyayaneSu samyaktvaparAkramAdhyayane caturthajapottara eva sAkSAtphaladarzanAt / tathA ca sUtram - "gurusAha mmiyasussUsaNayAeNaM naMte jIve kiM jAi goyamA gurusAhammiyasussUsaNyA viSayaparivattiM jai viSayapamivattievaM jIve aNaccAsAyAsIle neraiya| tiriraka joziyamaNussadevaDuggaI niraMjai vannasaMjala na ttibaDumAyAe maNussadevasugaI nibaMdha siddhisugaI ca visodeza pasatyAI ca NaM viNyamUlAI sabakAI sAde chAnne ya bahave jIve viNaittA javaitti" / atra manuSyadevasatI banAti ityanena samyagdRSTe rivApunarbadhakasya mithyAdRSTerapi jagavanaktiH saphaleti darzitam / na hi samyagdRSTirmanuSyo vaimA parIkSA // 38 //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - nikagati vinAnyAM gatiM badhnAti devakRtajaktiviSayo vAyaM nirdezaH devasya samyagdRzo'pi jagavannaktyA manuSyagatereva baMdhArita dhyeyam // // etena "dANacyAi je pANA hammati tasathAvarA / tesiM sArarakaNacAe tamhA asthitti no vae // 1 // jesiM taM uvakappaMti annaM pANaM tahAvihaM / tesiM lAnaMtarAyati tamhA pasthiti ko vae ||2||je adANaM pasaMsaMti vahamichati pANiNaM / jeSaNaM pamisehati vittiyaM karaMti te // 3 // " ityAdisUtrakRtAMgaikAdazAdhyayanoktadAnAdyapadeza iva jinapUjAdyupadezo'pi sAdhoH puNyapApAnyataradarzanadoSaniyAnucita iti nirastam / uktadAnopadezasyAyogyAnyatIrthikapratibodhitasAmAnyadharmiviSayatayA niSiyatve'pi yogye praSTari vijAganirdhAraNasyAvazyakatvAt anyathA praSTuH |saMdehasamunmajanaprasaMgAt / prakRte ca yogyaprazne jagavato maunamanumatimeva vyaMjayati / na hyayogyasya jamAlevihAraprazne maunatuTyametaditi / dAnAnupadezo'pyavasthAvizeSaviSayo viziSTaguNasthAnAvAptiyogyatAkAraNena ghorApavAdikadAnasyApi zAstrArthatvAdityapyuktamAcAryairaSTakAdau / kiM ca dAnAdau pApapuNyAnyatarAnupadezaH sAdhoH kiM tathAnApAsvajAvAt uta tadanyataraphalAjAvAt Ahozvit saMkIrNaphalalAvAt utAho'nyataropadeze kasyacituviparyastabujhyutpAdanayAt / nAdyo nirvI-|| jasya svajAvasyAnAzrayaNIyatvAt / na dvitIyaH pApapuNyAnyataraphalAjanakasya udmsthkrmnno'prsiddhH| na tRtIyo avya- jAvarUpANAM yogAnAmadhyavasAyAnAM ca zujAzunavyatiriktatRtIyarAzyArUDhAnAmanAvAt saMkIrNakarmabaMdharUpaphalAsijheH / yo'pi vyavahArato'vidhinA dAnAdirUpaH zunAzudhyoga iSyate so'pi pariNAmaprAdhAnyAnnizcayata utkaTaikakoTizeSatayaiva || | paryavasyanna saMkIrNakarmabaMdhAyAlam / avyakoTe rbaTyasya nAvakoTeH prAbaTyasya ca sarvatra saMjavAt / anyathA nadyuttArAdaunA -
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ devadharma // 39 // | yatamAnasya yaterapi pravyahiMsAcAvacAritranimittaka mizrakarmabaMdhaprasaMgAt / tasmAdvaMdhata ekarUpameva karma / saMkramatastu mizra - mohanIyarUpaM saMkIrNa saMjavatyapIti prasiddhaM mahAbhASyAdAviti na saMkIrNabaMdhapakSako jyAyAn / caturthe tu pakSe vizeSadharmavivekAna jijJasya sAmAnyadharmapriyasya vipratyayotpAdanameva vivicyAnupadeze kAraNamAgatamiti yogye mArgavijJe ca vivicya | phalopadeza Avazyako'nyathA karmakarAdInAM niSedho'pi sUtre'nupapannaH syAt / tatrApi vAraNAvAraNayorvRttivivedaprANavadhAnumodanaprasaMgarUpAyA ujayataH pAzArako IrnivAratvAt / tasmAdyogyatayA'niSedhAnumataM jinapUjAdi jagavateti vyavasthitam | // 25 // ata evArthadama kriyAyAM nAganUtayadArthabhUta vidhivanipUjAdyAraMjaH sUtre pratipadoktyA na parigaNitaH / idamapyaMjanaM dattvA mithyAtvamalinA dRSTiH sacetasA nairmadhyamAneyA / tathoktaM dvitIyAMge dvitIyazrutaskaMdhe dvitIyAdhyayane- "paDhame | daMkasamAdANe aAdamavattie tti Ahikai se jahA NAmae keI purise yahejaMvA pAihejaM vA mittahejaM vA sAgaheDaMvA bhUta| dejaM vA jaraka hejaM vA taM damaM tasathAvarehiM pANehiM sayameva pissira asehiM vA pissirAve annaMpi nissaraMtaM sama jAe evaM khalu tassa tappattiyaM sAvaUMti zrahikai paDhame daMrusamAdANe aAdametti Ahie" zratra yadi jinapUjA - |'pi ko'pi vadhaH parigaNanIyaH syAttadA " nAgahecaM" ityAdivat " jiNapakimAhejeM" ityapyavakSyata / tasmAdarthadaMmakriyAyAM pratipadoktaprasaMge'pyanuktatvAnna tasya tAdRza kriyArUpatvamiti na niSidho'yam // 26 // etena jinapUjAdau yAvAnAraMjastAvAnadharmaH yAvatI ca jaktistAvAn dharma iti mizrASApi parAstA / mizranApAyAH sAdhUnAmasatyabhASAyA zva | vaktumayogyatvAt / anyathA "kavilA ityaMpi ihayaMpitti" marIcermizravacanamutsUtraM na syAdata eva zrutajAvanASApi tRtI parIkSA. // 35 //
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ yajedaparityAgena trividhaiva dshvaikaalikniyuktaavuktaa| haMtavaM mizrapakSaH sUtrakRtokta vidyata eveti ce'vidyata eva / tattva-| ciMtAyAM patapaya eva padatrayasyAMtAvanAt / tathA ca sUtram-"aviratiM pamucca bAle pAhijA viratiM pAca paMmie Ahika viratAviratiM pazucca bAlapaMmie Ahijai tatthaNaM jA sA sabato aviratI esa ThANe AraMjANe zraNArie jAva aMsabarakapahINamagge egaMtamile asAhU tatthaNaM jA sA savato viratI esa gaNe aNAraMjANe Ayarie jAva sabapurakappahINamagge sAhU tatthaNaM jA sA sabato viratAviratI esa ThANe AraMjANAraMjANe Arie jAva sabasurakappahINamagge egaMtasamme sAhU evameva samaNugammamANA samogAhiUmANA zmehiM ceva dohiM gaNehiM samoaraMti taMjahA dhamme caiva adhamme ceva uvasaMte ceva aNuvasaMte ceva tatthaNaM je se paDhamassa gaNassa adhammaparakassa vinaMge evamAhiUti tassaNaM zmAI tinni tevAiM pAvAuasayAI lavaMtitti arakAyamityAdi" / atra hyanyatIrthikapada evAdharmarUpo jainapakSastu apunarbandhakAdirvItarAgacAritraparyavasAno dharmarUpa eva kaMThato viratirUpadharmopAdAne'pyarthataH samyaktvAdidharmasyApyaparityAgAt anyathA / caturthaguNasthAnaM kasmin padeM'tAvanIyam / ye tu devAnAMpriyA dezaviratermizrapadatayaiva kaMThoktatvAdekAMtadharmatAM na zraddadhate / te sUtrapazavaH kriyAlezavatAM tApasAdInAmapi mArga mizrapadatayoktaM jAtyaMtaraM kimiti nazraddadhIran / tathA ca sUtram-"ahAvare taccassa gaNassa mIsagassa vinaMge evamAhiti je ime navaMti AramiyA AvasahiyA gAmaMtiyA kamuz rAhassiyA jAva tato vippamuccamANA nuko elamUyattAe paccAyati esa gaNe aNArie akevale jAva asabapurakappahIsamagge egataminche asAhU esa khalu taccassa gaNagassa vinaMge evamAhietti" tasmAtpareSAmadharma va jinAzAvatAM mizrapado'pi dhrm|
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ devadharma parIkSA. // 4 // eveti dhyeyam / anekAMtAMzaprakAreNaiva vyavacchedanIya iti tattvam ! // 27 // AstAmanyat paraM jinapUjAdiSavyastavasya dharmakarmatve'nyupagamyamAne hiMsAyA dUSaNatvaM va gatamiti cet kayA vidhayA tasyA dUSaNatvaM-aviratividhayA, pramAdavidhayA, kaSAyavidhayA, yogavidhayA vA / nAdyo'saMyatAnAmaviratiM pratItyAtmAghAraMjakatvasya sadAtanatvena tattadhamakriyAkAlInAnupaMgikahiMsAyA aviratividhayA vizeSyAnanupravezAt / na dvitIyo naktiyatanAnubaMdhazudhau pravRttasyApi dharmakarmaNi pramAdakAryAnutpatteH / anyathA pramattasaMyatAnAM zunnAzujayogaledena aatmaadynaarjktvtdnaarNjktvjedlnnnaanupptteH| zrayamatidezo hi saMyatAsaMyatAdAvapi aSTavyaH pRthak tatra mizrayogakAryAnupadezAt / ata eva tejolezyAdidaMgakatraye'pi saMyatAsaMyatapramattApramattanedajinnAnyeva sUtrANi jagavatyAmatidiSTAnIti dik / nApi tRtIyacaturthI laktiyatanAnyAmeva kApAyikAnAmadhyavasAyAnAM yogAnAM ca zujAnAmeva jananAt / svarUpato doSatvAsaMnave "zrAsavA te parissavA" ityAdisUtranyAyenaivAnaikAMtikatvAt / tasmAdidhijaktizuddhe dharmakarmaNyAraMjo na doSAvaha iti sthitam / yattu-"akasiNapavattagANaM vira yAvirayANa esa khalu jutto / saMsArapayaNukaraNe davathae kUvadito // 1 // " ityanenAvazyakaniyuktau mahAnizIthe ca bhavyava stave kUpakhananaM dRSTAMtIkRtam / tatkUpakhananaM yathA svaparopakArAya navatyevaM snAnapUjAdikaM karaNAnumodanaphAreNa svaparayoH puNyakAraNaM syAdityevaMparatayA vyAkhyeyam / ye tu prAMco naitaghyAkhyAnamAgamAnupAti dharmArthapravRttAvapi AraMjajanitasya pApasyeSTatvAt / kathamanyathA jagavatyAmuktam-"tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA pamihayapaccarakAyapAvakammaM aphAsueNaM aNesaNioNaM asaNa va pamilAjemANe naMte kiM kahA goyamA appe pAvakamme kA bahutariyA se bikarA kAtti"tathA % E // // 4 //
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ glAnapraticaraNAnaMtaraM paMcakalyANakaprAyazcittapratipattirapi kathaM syAt / tasmAdyathA kUpakhananaM zramatRSNAkardamopalepAdido aSTamapi jalotpattAvanaMtaroktadoSAnapohya svopakArAya paropakArAya ca navati / evaM snAnAdikamapyAraMjadoSamapohya zujAdhyavasAyotpAdanena viziSTAzulakarmanirjaraNapuSyabaMdhakAraNaM navatyevaM vyAkhyeyamiti vadaMti teSAmAzayaM ta eva jAti / pUjArtha snAnAdikaraNakAle'pi nirmalajalakaTapazulAdhyavasAyasya vidyamAnatvena kardamalepAdikaTapapApAjAvAdityamudAharaNavaiSamyApAtAt / na cedevaM kathaM kriyamANaM kRtamiti nagava'ktanayopagrahaH / kathaM vA tanmUlakamApariNatasya gurusamIpaM pratiSThAsamAnasyAntaraiva kRtakAlasyArAdhakatvavacanaM jagavatyAdAvupapadyate / yaccAprAsukadAne'patarapApArjanamuktaM tanubdhakadRSTAMtena dAyakasyAvyutpannatvAt avyakSetrAdikAraNavidhyanalijJatvAghA tadAdarasya vyutpannAnijJAdarajanitanirjarApekSyA prakRSTanirjarApemAjhyA vA'nyathA bahutaranirjarAnAMtarIyakapuSyabaMdhakaTpe'TpasyApi pApasya baMdhahetorvaktumazakyatvAt saMkramApekSyA tu yathoktaM / / yadivA'mAsukadAne AraMjajanitAhapataropArjanamAvazyakam / tadAha-"ahAgamAI ga~jati annamanne sakammuNA / uvakhitte viyANijANuvalittetti vA puNo // 1 // etehiM dohiM gaNehiM vavahAro na vikai / etehiM dohiM ThANehiM zraNAyAraM tu jANae // 2 // " iti sUtrakRtokto'prAsukadAtRlokorupalepAnupalepAnekAMtaH kathaMkAraM saMgamanIyaH / ata evAtrApi kiMcidaMgavaiguNya eva hi svasthAnucitanirjarApakarSo na tu sarvasAguNye anuvaMdhazucauca svarUpahiMsAmAtreNa tasyAH svakArye upAdAnatAratamyapArataMtryAcca-"jA jayamANassa nave virAhaNA suttavihisamaggassa sA hoi NijaraphalA anatyavisohiGguttasse"| tyatrApavAdapadapratyayAyA hiMsAyA eva nirjarAhetutvaM vyAkhyAtaM malayagiricaraNaiH / yadapi glAnapraticaraNe paMcakalyANakapA-||
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ devadharma - // 41 // yazcittadAnamuktaM tadapi gItArthayatanAkRtayo gikAraNAnyatarapadavaikasyaprayuktaM sarvapadasAguNye'pavAdapratiSeviNo'pi nirdoSatva| syaivAbhidhAnAt / tadAhuH saMghadAsagaNikSamAzramaNAH kalpanApye- " gIyatyo jayaNAe kamajogI kAraNaMmi zidoso / egesiM gIyakako ratto zrajayAetti" // 1 // tathA "hicchAvivi pAvayaNI gaNighyAi athire u / kamajogI jaM seivai dideisaMva so puotti // 2 // " adhaH sthAnasthitatvaM cAtra tAdRgapavAdapratiSevAdhikA rivizeSaNamuktam / na tu tenAdhastanasthAnaprAptyA hetubhUtayA dRSTAMtAnupapatterityavaseyam / yacca kvacit "Alozya parikkato suddho jaMjirA vijale" tyuktaM tadanyataravaiguNyaprayuktamekatra caritArthamAlocanApratikramaNamanyatra sAdhvAcAraparipAlanArthamAtreNopayujyate vaiyAvRtye parAjya rthitasyApi sAdhoradhikAre - "tatyavi so ichaM se karei mAyamUlIya" mitivadityabhiprAyeNeti jJeyam / nanvapavAde'pa - | syApi pApasyAnAdare vaidyaka vihitadAhadRSTAMtena tatrotsarga niSedhaphalAvarjanAnidhAnAnupapattiriti cenna "na hiMsyAt sarvANi jUtAnI" tyAdilaukikotsarganiSedhe svarUpahiMsAyA viSayatve'pi "sadhe pApA sabe nUyA" ityAdi lokottarotsarga niSedhe pramAdayogena prANavyaparopaNarUpAyA hiMsAyA eva viSayatve doSabhAvAt / anyathA locAnazanAdInAmapi svarUpato puSTatvApatteH / parahiMsAyA zvAtmahiMsAyA api niSiddhatvAdityuktamAcAryaiH padavAkyArthAdivicArAdhikAre upadezapadAdau / vivecitaM cAsmAnirjJAnabiMdhAdAviti tata evaitattattvamavadhAryam / tasmAdyathAguNasthAnamanubaMdhazuddhyA nirjarAsAmagryAmanupravizannikhadyameva jinapUjAdyanuSThAnamiti siddham / etena puSyaikAMtapo'pi nirastaH / sarAgacAritra iva jAvazuddhyA puNyajanakasyApi | pApaprakRti nirjarAjanakatvAvirodhAt / itthaM ca jinapUjA jinavaMdanasAdhu hitakAmanAdyucitAcAralakSaNa cittapuSTizuddhizAlinAM parIkSA. // 41 //
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ devAnAmadharmavAdaM vadaMto devAnAMpriyA purkhanabodhikA eveti zradheyam / tayuktaM sthAnAMge paMcamasthAnake "paMcahiM gaNehiM| jIvA mubalabohiyattAe kammaM pakariti taMjahA arihaMtANaM avamaM vayamANe arihaMtapamattassa dhammassa zravasaM vayamANe AyariyanavanAyANaM avamaM vymaanne| cAubamassa samasaMghassa avamaM vayamANe / vivikkatavabaMjacerANaM devANaM zravannaM vayamANetti" atra yathoktavizeSaNena samyagdRSTayo devA upAttAstena bahujananetRvaddevAnAmavarNavAdo'narthahetutvAnnocita ityapAstam yathoktavizeSaNenAIdAdimadhyapAThena ca paramArthahitadAtari vRthA vaiguNyonAvanarUpAvarNavAdasyaiva purkhanabodhihetutAyAH spaSTatvAt / ata eva taparNavAdasya sukhanabodhihetutvamuktam / paMcahiM gaNehiM sulahabohiattAe kammaM karei arihaMtANaM | vannaM vayamANe jAva vivikkatavabaMjacerANaM devANaM varSa vayamANetti" // // // ... // prakAmapihitAnanairbahukadAgrahairjanairjagat kimu na vaMcitaM kRtkdhaarmikkhyaatitH| anugrahavidhAvataH praguNacetasAM sAdarairyazovijayavAcakairayamakAri tttvshrmH||1|| pratyakSaraM nirUpyAsya graMthamAnaM vinizcitam / saMyuktA paMcaviMzatyA zlokAnAM tu catuHzatI // 2 //
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Casolsolvolvolcolosioosebisolilcoliitoolbassploissioolorionisolosbolnebake megemegegano // iti nyAyavizAradopAdhyAyazrImadyazovijayakRto'yaM devadharmaparIkSAnAma graMthaH saMpUrNaH // zrIrastu // raaraariraaraariraarNbh
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrIvItarAgecyo namaH // // nyAya vizAradopAdhyAya zrI madyazo vijaya praNItAdhyAtmopaniSat // ' // aindravRndanataM natvA vItarAgaM svayaMbhuvam // adhyAtmopaniSannAmA graMtho'smAnirvidhIyate // 1 // zrAtmAnamadhikRtya | syAdyaH paMcAcAracArimA | zabdayogArtha nipuNAstadadhyAtmaM pracakSate // 2 // rUDhyartha nipuNAstvAddRzcittaM maitryAdivAsitam // adhyAtmaM nirmalaM bAhyavyavahAropabRMhitam // 3 // evaMbhUtanaye jJeyaH prathamo'rtho'tra kovidaiH // yathAyathaM dvitIyo'rtho vyava - hArarjusUtrayoH // 4 // galannayakRtaprAMtiryaH syAdvizrAMtisaMmukhaH // syAghAda vizadAlokaH sa evAdhyAtmajJAjanam // 5 // manovatso yuktigavIM madhyasthasyAnudhAvati / tAmAkarSati puchena chAgrahamanaH kapiH // 6 // anarthayaiva nArthAya jAtiprAyAzca yuktayaH // hastI hantIti vacane prAptAprApta vikalpavat // 7 // jJAyeran hetuvAdena padArthA yadyatIndriyAH // kAlenaitAvatA prAjJaiH kRtaH syAtteSu nizcayaH // 8 // zrAgamazcopapattizca saMpUrNa dRSTilakSaNam // zratIndriyANAmarthAnAM sadbhAvapratipattaye // 9 // aMtarA kevalajJAnaM udmasthAH khasvacakSuSaH // hastasparzasamaM zAstrajJAnaM tadvyavahArakRt // 10 // zuddhAdyapi zAstrAjJAnirapekSasya no hitam // jautahaMturyathA tasya padasparza niSedhanam // 11 // zAsanAtrANazaktezca buddhaiH zAstraM nirucyate // vacanaM vItarAgasya tacca nAnyasya kasyacit // 12 // vItarAgo'nRtaM naiva brUyAttavetvabhAvataH // yastavAkyeSvanAzvAsastanmahAmohajRMjitam // 13 // zAstre puraskRte tasmAghItarAgaH puraskRtaH // puraskRte punastasminniyamAt sarvasiddhayaH // 14 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ madyazovi. // 43 // enaM kecit samApattiM vadatyanye dhruvaM padam // prazAntavAhitAmanye vibhAgakSyaM pare // 15 // carmacakSurnRtaH sarve devAzcAvidhicakSuSaH // sarvatazcakSuSaH siddhA yoginaH zAstracakSuSaH // 16 // parIkSaMte kapachedatApaiH svarNa yathA janAH // zAstre'pi varNikAzuddhiM parIkSaMtAM tathA budhAH // 17 // vidhayaH pratiSedhAzca nUyAMso yatra varNitAH // ekAdhikArA dRzyante kapazuddhiM vadanti tAm // 18 // siddhAnteSu yathA dhyAnAdhyayanAdividhivrajAH // hiMsAdInAM niSedhAzca nUyAMso mohagocarAH // 15 // arthakAmavimizraM yadyacca kRtakathA vilam // zranuSaMgikamokSArthaM yanna tat kapazuddhimat // 20 // vidhInAM ca niSedhAnAM yogakSemakarI kriyA // vartyate yatra sarvatra tavAstraM vedazuddhimat // 21 // kAyikAdyapi kurvIta guptazca samito muniH // kRtye jyAyasi kiM vAcyamityuktaM samaye yathA // 22 // anyArtha kiMcitsRSTaM yatrAnyArthamapodyate // durvidhipratiSedhaM tanna zAstraM bedazuddhimat // 23 // niSiddhasya vidhAne'pi hiMsAderbhUtikAminiH // dAhasyeva na sadhai dhairyAti prakRtipuSTatA // 24 // hiMsA jAvakRto doSo dAhastu na tatheti cet // nRtyarthaM tavidhAne'pi jAvadoSaH kathaM gataH // 25 // vedoktatvAnmanaH zuddhyA karmayajJo'pi yoginaH // brahmayajJa itIvantaH zyenayAgaM tyajanti kim // 26 // vedAntavidhizeSatvamataH karmavidherhitam // | jinnAtmadarzakAH zeSA vedAntA eva karmaNaH // 27 // karmaNAM niravadyAnAM cittazodhakatAM param // sAMkhyAcAryA apIlantItyAstAmeSo'tra vistaraH // 28 // yatra sarvanayAlaM vivicAraprabalAgninA // tAtparyazyAmikA na syAttavAstraM tApazuddhimat // 29 // yathAha somilaprazne jinaH syAdvAda siye // vyArthAdahameko'smi hagjJAnArthA mAvapi // 30 // zrayazcAvyayazcAsmi 1 tAparaM. adhikAra. 1 // 43 //
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradezArtha vicArataH // anekanUtajAvAtmA paryAyArthaparigrahAt // 31 // dvayorekatvabudhyApi yathA ghitvaM na gacchati // nayekAnta dhiyApyevamanekAMto na gacchati // 32 // sAmagryeNa na mAnaM syAdvayorekatvadhIryathA // tathA vastuni vastvaMzabuddhirjJeyA nayAtmikA // 33 // ekadezena caikatvadhI rdhayoH syAdyathA pramA // tathA vastuni vastvaMzabuddhirjJeyA nayAtmikA // 34 // itthaM ca saMzayatvaM yannayAnAM bhASate paraH // tadapAstaM vilaMbAnAM pratyekaM na nayeSu yat // 35 // sAmaryeNa ghyAlaMbe'pyavi| rodhe samuccayaH // virodhe durnayatrAtAH svazastreNa svayaM hatAH // 36 // kathaM vipratiSiddhAnAM na virodhaH samuccaye // apekSA| dato hanta kaiva vipratiSiddhatA // 37 // ninnApekSA yathaikatra pitRputrAdikalpanA // nityAnityAdyanekAntastathaiva na viro tsyate // 38 // vyApake satyanekAnte svarUpapararUpayoH // zranekAMtyAnna kutrApi nipatiriti cenmatiH // 39 // zravyA|pyavRttidharmANAM yathAvacchedakAzrayA / nApi tataH parAvRttistat kiM nAtra tathedayate // 40 // zranaigamAMtyajedaM tatparAvRttAvapi sphuTam || jipretAzrayeNaiva nirNayo vyavahArakaH // 41 // anekAnte'pyanekAntAdaniSThairvamapAkRtA // nayasUdo dikAprAnte vizrAnteH sulanatvataH // 42 // zrAtmAzrayAdayo'pyatra sAvakAzA na karhicit / te hi pramANa siddhArthAt prakRtyaiva | parAGmukhAH // 43 // utpannaM dadhijAvena naSTaM dugdhatayA payaH // gorasatvAt sthiraM jAnan syAdvAdaviD jano'pi kaH // 44 // ichan pradhAnaM satvAdyairviruddhairguphitaM guNaiH // sAMkhyaH saMkhyAvatAM mukhyo nAnekAntaM pratikSipet // 45 // vijJAnasyaikamAkAraM | nAnAkArakaraM bitam // caMstAthAgataH prAjJo nAnekAMtaM pratikSipet // 46 // citramekamanekaM ca rUpaM prAmANikaM vadan // yogo 1 chaiva.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ madyazo vi. // 44 // vaizeSiko vApi nAnekAMta pratikSipet // 47 // pratyakSamitimAtraMze meyAMze tadvilakSaNam // gururjJAnaM vadannekaM nAnekAMtaM pratikSipet // 48 // jAtivyaktyAtmakaM vastu vadannanujavocitam // jaTTo vApi murArirvA nAnekAMtaM pratikSipet // 45 // aba paramArthena baddhaM ca vyavahArataH // bruvANo brahmavedAntI nAnekAMtaM pratikSipet // 50 // bruvANA bhinna bhinnArthAnnayanedavyapekSayA // pratikSipeyunoM vedAH syAdvAdaM sArvatAMtrikam // 51 // vimatiH saMmatirvApi cArvAkasya na mRgyate // paralo kAtmamokSeSu yasya muhyati zemuSI // 52 // tenAnekAntasUtraM yadyaghA sUtraM nayAtmakam // tadeva tApazuddhaM syAnna tu durnayasaMtim // 53 // nityaikAnte na hiMsAdi tatparyAyAparikSyAt // manaHsaMyoganAzAdau vyApArAnupalaMjataH // 24 // buddhilepospi ko nitya nirlepAtmavyavasthitau || sAmAnAdhikaraNyena baMdhamodau hi saMgatau // 25 // nityaikAntapade'pi hiMsAdikamasaMgatam // svato vinAzazIlAnAM kSaNAnAM nAzako'stu kaH // 96 // zranantarya kSaNAnAM tu na hiMsAdiniyAmakam // | vizeSAdarzanAttasya buddhalubdhakayormithaH // 7 // saMklezena vizeSazcedAnantaryamapArthakam // na hi tenApi saMkliSTamadhye bhedo vidhIyate // 58 // manovAkkAyayogAnAM nedAdevaM kriyAjidA // samagraiva vizIryetetyetadanyatra carcitam // 20 // nityAni - tyAdyanekAntazAstraM tasmAddiziSyate // taddRSTTayaiva hi mAdhyasthyaM gariSThamupapadyate // 60 // yasya sarvatra samatA nayeSu tanayeSviva // tasyAnekAntavAdasya va nyUnAdhikazemuSI // 61 // svataMtrAstu nayAstasya nAMzAH kiM tu prakalpitAH // rAgadveSau kathaM tasya dUSaNe'pi ca bhUSaNe // 62 // arthe mahendrajAlasya dUSite'pi ca bhUSite // yathA janAnAM mAdhyasthyaM durnayArthe | tathA muneH // 63 // dUSayedajJa evoccaiH syAdvAdaM na tu paMkitaH // jJapralApe sujJAnAM na dveSaH karuNaiva tu // 64 // trividhaM 1 pratyakSaM mitamAtraMze iti pratyaMtare / 700 adhikAra. 1 // 44 //
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamAkhyAtaM zrutaM cintA ca jAvanA // AdyaM koSThagavIjAnaM vAkyArthaviSayaM matam // 65 // mahAvAkyArthajaM yattu sUkSmayuktizatAnvitam // tadvitIyaM jale tailaviMDarI tyA prasatvaram // 66 // aidaMparyagataM yacca vidhyAdau yalavacca yat / tRtIyaM tadazuH ghocca jAtyaratna vijJAninam // 67 // Adye jJAne manAk puMsastatrAgAddarzanagrahaH // dvitIye na javatyeSa cintAyogA| tkaMdAcana // 68 // cArisaMjIvinI cArakArakajJAtato'ntime // sarvatraiva hitA vRttigajIryAttatvadarzinaH // 6e // tena syA dAdamAlaMvya sarvadarzanatulyatAm // modIddezA vizeSeNa yaH pazyati sa zAstravit // 70 // mAdhyasthyameva zAstrArthI yena taccAru sidhyati // sa eva dharmavAdaH syAdanyadbAlizavasganam // 71 // putradArAdi saMsAro dhaninAM mUDhacetasAm // paMki tAnAM tu saMsAraH zAstramadhyAtmavarjitam // 72 // mAdhyasthyasahitaM hyekapadajJAnamapi pramA | zAstrako TirvRthaivAnyA tathA coktaM mahAtmanA // 73 // vAdAMzca prativAdAMzca vadato'nizcitAMstathA // tattvAMtaM naiva ganaMti tilapI lakavaUtau // 14 // iti yativadanAtpadAni budhdhvA prazamavivecanasaMvarAnidhAni // pradalitaritaH kRNAccilAtitanaya iha tridazAlayaM jagAma | // 75 // nacAnekAntArthAvagamarahitasyAsya phalitaM kathaM mAdhyasthyena sphuTamitividheyaM bhramapadam // samAdheravyaktAdyada jidadhati vyaktasadRzaM phalaM yogAcAyA dhruvamaniniveze vigalite / / 76 / / vizeSAdoghAghA sapadi tadanekAntasamaye samunmIlazaktirbhavati ya ihAdhyAtma vizadaH // nRzaM dhIrodAttapriyatamaguNojAgararuciryazaHzrI stasyAMkaM tyajati na kadApi praNayinI 99 // iti zrIpaMDitanayavijayagaNiziSya paMDita padmavijayagaNisahodaropAdhyAya zrIyazovijayagaNiviracite'dhyAtmopaniSatprakaraNe zAstrayogazuddhinAmA prathamo'dhikAraH // 1 // 1 mokSoddezAdvizeSeNa /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ madyazovi. adhikAra // 45 // // atha dvitiiyo'dhikaarH|| ||dishaa darzitayA zAstrairgavannamatiH pathi // jJAnayogaM prayuJjIta tavizeSopalabdhaye // 1 // yogajAdRSTajanitaH sa tu praatinsNjhitH|| saMdhyeva dinarAtrinyAM kevalazrutayoH pRthak // 2 // padamAtraM hi nAnveti zAstraM digdarzanottaram // jJAnayogo muneH pArthamAkavaDyaM na muMcati // 3 // tattvato brahmaNaH zAstraM lakka na tu darzakam // na cAdRSTAtmatattvasya dRSTatrAMtinivartate // 4 // tenAtmadarzanAkAMkSI jJAnenAntarmukho navet // aSTagAtmatA muktidRzyakAtmyaM javanamaH // 5 // AtmajhAne munirmagnaH sarva pujalavinramam // mahendrajAlavatti naiva tatrAnurajyate // 6 // AsvAditA sumadhurA yena jJAnaratiH sudhA // na lagatyeva tacceto viSayeSu viSeSviva // 7 // sattattvaciMtayA yasyAjisamanvAgatA zme // AtmavAn jJAnavAn vedadharmavAn brahmavAMzca sH|| // viSayAn sAdhakaH pUrvamaniSTatvadhiyA tyajet // na tyajenna ca gRhNIyAt siyo vidyAt sa tattvataH // e|| yogAraMjadazAsthasya mukhamantarbahiH sukham // sukhamantarbahiSuHkhaM sidhyogasya tu dhruvam // 10 // prakAzasaktyA yadrUpamAtmano jJAnamucyate // sukhaM svarUpavizrAntizaktyA vAcyaM tadeva tu // 11 // sarva paravazaM duHkhaM sarvamAtmavazaM sukham // etamuktaM samAsena lakSaNaM sukhaduHkhayoH // 12 // jJAnamagnasya yacarma tavaktuM naiva pAryate // nopameyaM priyAzleSairnApi taccandanavaiH // 13 // tejolezyAvivRAi pryaaykrmvRddhitH|| nASitA jagavatyAdau setthaMbhUtasya yujyate // 14 // cinmAtralakSaNenAnyavyatiriktatvamAtmanaH // pratIyate yadazrAntaM tadeva jJAnamuttamam // 15 // zujopayogarUpo'yaM samAdhiH // 4 //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ savikalpakaH // zuddhopayogarUpastu nirvikalpastadekadRk // 16 // zrAdyaH sAlaMbano nAma yogo'nAlaMbanaH paraH // bAyAyA darpaNanAve mukhavizrAMtisaMninaH // 17 // yaddRzyaM yacca nirvAcyaM mananIyaM ca yadbhuvi // tadrUpaM parasaMzliSTaM na zuddhapravyalakSaem // 18 // apadasya padaM nAstItyupakramyAgame tataH // upAdhimAtravyAvRttyA proktaM zuddhAtmalakSaNam // 185 // yato vAco nivartante zraprApya manasA saha // iti zrutirapi vyaktametadarthAnujApiNI // 20 // zratIndriyaM paraM brahma vizuddhAnujavaM | vinA // zAstrayukti zatenApi naiva gamyaM kadAcana // 21 // keSAM na kalpanA davIM zAstrakSI rAnnagAhinI // viralAsta sAsvAdavido'nuvajihvayA // 22 // pazyatu brahma nirde6 nidhAnutjavaM vinA // kathaM lipimayI dRSTiH vAGmayI vA mnomy| | // 23 // na suSuptiramohatvAnnApi ca svApajAgarau // kalpanA ziSpavizrAMtesturyaivAnubhavo dazA // 24 // zradhigatyA khilaM | zabdabrahma zAstradRzA muniH // svasaMvedyaparaM brahmAnubhavairadhigacchati // 29 // ye paryAyeSu niratAste hyanyasamaya sthitAH // zrAtmasvanAvaniSThAnAM dhruvA svasamayasthitiH // 26 // zravApApavizrAntiryatrAzunayasya tat // zuddhAnunavasaMvedyaM svarUpaM | paramAtmanaH // 27 // guNasthAnAni yAvaMti yAvatyazcApi mArgaNAH / tadanyatarasaMzleSo naivAtaH paramAtmanaH // 28 // karmo - pAdhikRtAn jAvAn ya zrAtmanyadhyavasyati // tena svAbhAvikaM rUpaM na buddhaM paramAtmanaH // 25 // yathA nRtyaiH kRtaM yuddhaM | svAminyevopacaryate // zuddhAtmanyavivekena karmaskaMdhorjitaM tathA // 30 // muSitatvaM yathA pAMthagataM pathyupacaryate // tathA vyavaharatyazcidrUpe karmavikriyAm // 31 // svata eva samAyAMti karmANyAravdhazaktitaH // ekakSetrAvagAhena jJAnI tatra na 1 ArSa chaMdonulomyAt /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ madyazovi. sAmAyikaviveka loko jJAnasiko na lipyate pujataskaMdhA napajJAnamagnasya kriyA samalaM nirmalaM ceda, // 46 // |doSanAk // 32 // dAruyaMtrasthapAJcAlInRtyatuTyAH pravRttayaH // yogino naiva bAdhAyai zAnino lokavartinaH // 33 // prAra adhikAra, bdhAdRSTajanitAt saamaayikvivektH|| kriyApi jhAnino vyaktAmaucitI nAtivartate // 34 // saMsAre nivasan svArthasaUH TAGI 2 kaUlavezmani // lipyate nikhilo loko jJAnasikho na lipyate // 35 // nAhaM pukhajAvAnAM kartA kArayitA ca na // nAnumaMtApi cetyAtmazAnavAn lipyate katham // 36 // lipyate pujalaskaMdho na lipye pujabaraham // citravyomAJjaneneva | dhyAyanniti na lipyate // 37 // liptatA jhAnasaMpAtapratighAtAya kevalam // nirlepAnamagnasya kriyA sarvopayujyate // 30 // tapaHzrutAdinA mattaH kriyAvAnapi lipyate // lAvanAjJAnasaMpanno niSkriyo'pi na lipyate // 30 // samalaM nirmalaM cedamiti taM yadAgatam // abaitaM nirmalaM brahma tadaikamavaziSyate // 40 // mahAsAmAnyarUpe'sminmaGati nayajA lidAH // samupha zva kabolAH pvnonmaaynirmitaaH||41|| paDUpavyakAtmyasaMsparzi satsAmAnyaM hi yadyapi // parasyAnupayogitvAt svavizrAMtaM tathApi tat // 42 // nayena saMgraheNaivamRjusUtropajIvinA // saccidAnaMdarUpatvaM brahmaNo vyavatiSThate // 43 // sattvacittvAdidharmANAM dAnedavicAraNe // na cArtho'yaM vizIryeta nirvikaTpaprasiddhitaH // 4 // yogajAnunjavArUDhe sanmAtre nirvikaTapake // vikaTapaughAsahiSNutvaM jUSaNaM na tu dUSaNam // 45 // yo hyAkhyAtumazakyo'pi pratyAkhyAtuM na zakyate // prAjJaina dUSaNIyo'rthaH sa mAdhuryavizeSavat // 46 // kumArI na yathA vetti sukhaM dayitanogajam // na jAnAti tathA loko yoginAM jJAnajaM sukham // 4 // atyaMtapakkabodhAya samAdhinirvikaTapakaH // vAcyo'yaM nArdhavijJasya tathA coktaM parairapi // 46 // // 40 // zrAdau zamadamaprAyairguNaiH ziSyaM prabodhayet // pazcAt sarvamidaM brahma zuddhastvamiti bodhayet // 4 // ajJasyArdhaprabu
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( | sya sarva brahmeti yo vadet // mahAnarakajA kSeSu sa tena viniyojitaH // 50 // tenAdau zodhayeccittaM sadhikaspairtratAdiniH // yatkAmAdivikArANAM pratisaMkhyAnanAzyatA // 21 // vikaTTaparUpA mAyeyaM vikalpenaiva nAzyate // avasthAntarabhedena tathA coktaM parairapi // 52 // avidyayaivottamayA svAtmanAzodyamotthayA // vidyA saMprApyate rAma sarvadoSApahAriNI // 53 // | zAmyati hyastramastreNa malena kAvyate malaH // zamaM viSaM viSeNaiti ripuNA hanyate ripuH // 54 // IdRzI jUtamAyeyaM yA | svanAzena harSada // na lakSyate svabhAvo'syAH prekSyamANaiva nazyati // 95 // vratAdiH zubhasaMkalpo nirnAzyAzunavAsanAm // dAhyaM vinaiva dahanaH svayameva vinaMdayati // 56 // iyaM naizceyikI zaktirna pravRttirna vA kriyA // zubhasaMkalpanAzArthaM yoganAmupayujyate // 57 // dvitIyApUrvakaraNe kSAyopazamikA guNAH // kSamAdyA api yAsyaMti sthAsyati kAyikAH param // 58 // | itthaM yathAcalamanudyamamudyamaM ca kurvan dazAnuguNamuttamamAntarArthe // cinmAtranirjara nivezitapakSapAtaH prAtaryurala mitra dIpti|mupaiti yogI // ee // anyasya tu pravitataM vyavahAramArga prajJApanIya iha saguruvAkyaniSThaH // ciddarpaNapratiphala trijagadhivarte varteta kiM punarasau sahajAtmarUpe // 60 // javatu kimapi tattvaM vAhyamAnyaMtaraM vA hRdi vitarati sAmyaM nirmala zcidhicAraH // tadiha nicitapaMcAcArasaMcAracArusphuritaparamajAve pakSapAto'dhiko naH // 61 // sphuTamaparamajAve naigamastAratamyam pravadatu na tu hRSyettAvatA jJAnayogI // kalitaparamajAvaM ciccamatkArasAram sakalanayavizuddhaM cittamekaM pramANam // 62 // hariraparanayAnAM garjitaiH kuJjarANAm sahajavipinamupto nizcayo no vineti // api tu javati lIloUM nijUMnonmukhe'smin galitamadanarAste nonusaMtyeva jItAH // 63 // kalitavividhavAhyavyApa kolAhalaughavyuparamaparamArthe jAvanApAvanAnAm //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ madyazo vi. // 47 // vacana kimapi zocyaM nAsti naivAsti mocyaM na ca kimapi vidheyaM naiva geyaM na deyam // 64 // iti supariNatAtmakhyAti - cAturya ke lirbhavati yatipatiryazcinaronA sivIryaH / hara himakarahArasphAramaMdAragaMgArajata kalazazunA syAttadIyA yazaH zrIH // 65 // | iti zrIpaMDitanayavijayagaNiziSya paMDita zrIpadmavijayagaNi sahodaropAdhyAya zrI yazovijayagaNikRte'dhyAtmopaniSatprakaraNe jJAnayogazuddhinAmA // 2 // // atha tRtIyo'dhikAraH // // yAnyeva sAdhanAnyAdau gRhNIyAjjJAnasAdhakaH // siddhayogasya tAnyeva lakSNAni svabhAvataH // 1 // zrata eva jagau yAtrAM sattaponiyamAdiSu // yatanAM somilaprazne jagavAn svasya nizcitAm // 2 // zratazcaiva sthitaprajJanAvasAdhanalakSaNe // anyUnAnyadhike prokte yogadRSTyA parairapi // 3 // nAjJAnino vizeSyeta yathecchAcaraNe punaH // jJAnI svalakSaNAbhAvAttathA coktaM parairapi // 4 // buddhA'dvaitastattvasya yatheAcaraNaM yadi // zunAM tattvadRzAM caitra ko nedo'zucina // 5 // abuhipUrvikA vRttirna duSTA tatra yadyapi // tathApi yogajAdRSTamahimnA sA na saMbhavet // 6 // nivRttamazubhAcArAnujAcArapravR| ttimat // syAghA cittamudAsInaM sAmAyikavato muneH // 7 // vidhayazca niSedhAzca natvajJAna niyaMtritAH // bAlasyaivAgame prokto noddezaH pazyakasya yat // 8 // na ca sAmarthyayogasya yuktaM zAstraM niyAmakam // kaTupAtItasya maryAdApyasti na jJA| ninaH kvacit // e // jAvasya siddhyasiddhinyAM yaccAkiMcitkarI kriyA // jJAnameva kriyAmuktaM rAjayogastadiSyatAm // 10 // maivaM nAkevalI pazyo nApUrvakaraNaM vinA // dharmasaMnyAsayogI cetyanyasya niyatA kriyA // 11 // sthairyAdhAnAya siddhasyAsi adhikAra. 3 // 47 //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAnayanAya ca // jAvasyaiva kriyA zAntacittAnAmupayujyate // 12 // kriyAvirahitaM hantaM jJAnamAtramanarthakam // gatiM | vinA pathajJo'pi nApnoti puramIpsitam // 13 // svAnukUlAM kriyAM kAle jJAnapUrNo'pyapekSate || pradIpaH svaprakAzo'pi tailapUrtyAdikaM yathA // 14 // bAhyajAvaM puraskRtya ye kriyA vyavahArataH // vadane kavaladepaM vinA te tRptikAMkSiNaH // 15 // guNavadvaddmAnAdernityasmRtyA ca satkriyA // jAtaM na pAtayenAvamajAtaM janayedapi // 16 // kSAyopazamike jAve yA kriyA kriyate tayA // patitasyApi tanAvapravRddhirjAyate punaH // 17 // guNavRddhyai tataH kuryAt kriyAmaskhalanAya vA / ekaM tu saMyamasthAnaM jinAnAmavatiSThate // 18 // zrajJAnanAzakatvena nanu jJAnaM viziSyate / na hi rAvahitrAMtirgamane na nivartate // 195 // | satyaM kriyAgamaproktA jJAnino'pyupayujyate // saMcitAdRSTanAzArthaM nAsUro'pi yadanyadhAt // 20 // taMmulasya yathA varma yathA tAmrasya kAlikA // nazyati kriyayA putra puruSasya tathA malam // 21 // jIvasya taMmulasyeva malaM sahajamapyalam // nazya - | tyeva na saMdehastasmAdyamavAn java // 22 // avidyA ca didRkSA ca javabIjaM ca vAsanA // sahajaM ca malaM ceti paryAyAH karmaNaH smRtAH // 23 // jJAnino nAstyadRSTaM cenasmasAtkRtakarmaNaH // zarIrapAtaH kiM na syAjIvanAdRSTanAzataH // 24 // zarIramIzvarasyeva viduSo'pyavatiSThate // anyAdRSTavazeneti kazcidAha tadamam // 25 // zarIraM viduSaH ziSyAdyadRSTAdyadi | tiSThati // tadA'suhRdadRSTena na nazyediti kA pramA // 26 // na copAdAnanAze'pi dAeM kArya yatheSyate // tArkikaiH sthiti| mattacciraM vidhattanu sthitiH // 27 // nirupAdAnakAryasya daNaM yattArkikaiH sthitiH // nAzahetvantarAbhAvAdiSTA na ca sa purvacaH // 28 // zranyAdRSTasya tatpAtapratibaMdhakatAM nayet // mriyamANo'pi jIvyeta ziSyAdRSTavazAdguruH // 27 // svanA
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ madyazovi. // 4 // vAnnirupAdAnaM yadi vichttnusthitiH|| tathApi kAlaniyame tatra yuktina vidyate // 30 // ukhalasya tacciMtyaM mataM vedA adhikAra. ntino hydH|| prArabdhAdRSTataH kiM tu zeyA vipttnusthitiH||31 // tatprArabdhetarAdRSTaM jJAnanAzyaM yadISyate // lAghavena / vijAtIyaM tannAzyaM tatprakaTapyatAm // 32 // itthaM ca jhAnino jJAnanAzyakarmakSye sati // kriyaikanAzyakaughadayArtha sApi yujyate // 33 // sarvakarmakye jJAnakarmaNostatsamuccayaH // anyo'nyapratibaMdhena tathA coktaM parairapi // 34 // na yAvatsamamanyasto jJAnasatpuruSakramau // eko'pi naitayostAvatpuruSasyeha sidhyati // 35 // yathA gadmasthike jhAnakarmaNI sahakRtvare // dAyika api vijJeye tathaiva matizAlinniH // 36 // saMprAptakevalajhAnA api yakinapuMgavAH // kriyAM yoganirodhAkhyAM kRtvA sidhyaMti nAnyathA // 37 // tena ye kriyayA muktA jhAnamAtrAnimAninaH // te bhraSTA jJAnakarmanyAM nAstikA nAtra sNshyH||3||jnyaanotpttiN samunnAvya kaamaadiinnydRssttitH|| apahRvAnokenyo nAstikairvacitaM jagat ||3e|| jJAnasya paripAkAdhi kriyA'saMgatvamaMgati / na tu prayAti pArthakyaM caMdanAdiva saurajam // 40 // prItitnaktivaco'saMgaranuSThAnaM catu: vidham // yatparyoginiItaM tadityaM yujyate'khilam // 41 ||jhaane caiva kriyAyAM ca yugptihitaadrH|| vyannAvavizudhaH san prayAtyeva paraM padam // 42 // kriyAjJAnasaMyogavizrAMtacittAH smudbhuutnirvaadhcaaritrvRttaaH|| nayonmeSaniNItaniHzeSajAvAstapaHzaktilabdhaprasiprajAvAH // 43 // jayakrodhamAyAmadAjhAnanitApramAdojkitAH zudhamutrA munIntAH // yazaHzrIsamAliMgitA vAdidaMtismayochedaharyadatuTyA jayaMti // 44 // iti paMDitazrInayavijayagaNiziSyapaMDitazrIpadmavijayagaNisahodaropAdhyAyazrIyazovijayagaNiviracite'dhyAtmopaniSatprakaraNe kriyAyogazuddhinAmA3 / / // 4 // 1 sahagatvare ! maan
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||ath cturtho'dhikaarH|| ||jnyaankriyaashvssyyuktsaamyrthaadhiruuddhH zivamArgagAmI // na grAmapUrakaMTakajAratInAM jano'nupAnatka zvAtimeti // ml AtmapravRttAvatijAgarUkaH parapravRttau badhirAMdhamUkaH // sadA cidAnaMdapadopayogI lokottaraM sAmyamupaiti yogii|| parIpadazca prabalopasargayogAccalatyeva na sAmyayuktaH // sthairyAdhiparyAsamupaiti jAtu kSamA na zailaina ca siMdhunAthaiH // 3 // itastato nArativahniyogAuDDIya gacchedyadi cittasUtaH // sAmyaikasighoSadhamUrvitaH san kaTyANasidhena tadA vilNbH||4|| aMtarnimagnaH samatAsukhAbdhau bAhye sukhe no ratimeti yogii|| aTatyaTavyAM ka zvArthalubdho gRhe samutsarpati kalpavRkSe // 5 // yasminna vidyArpitabAhyavastuvistArajantrAMtirupaiti zAMtim // tasmiMzcidekArNavanistaraMgasvanAvasAmye ramate suvRddhiH||6|| zudhAtmatattvapraguNA vimarzAH sparzAkhyasaMvedanamAdadhAnAH // yadAnyabuddhiM vinivartayaMti tadA samatvaM prayate'vaziSTam // 7 // vinA samatvaM prasaranmamatvaM sAmAyika mAyikameva manye // Aye samAnAM sati sadguNAnAM zuddha hi tabujhnayA vidaMti // 7 // nizAnajomaMdiraratnadIprajyotirnirudyotitapUrvamaMtaH // vidyotate tatparamAtmatattvaM prasRtvare sAmyamaNiprakAze // e|| ekAM / vivekAMkuritAM zritA yAM nirvaannmaapurjrtaadinuupaaH|| saivarjumArgaH samatA munInAmanyastu tasyA nikhilaH prpNcH||10|| ape'pi sAdhuna kaSAyavahnAvalAya vizvAsamupaiti jiitH|| pravardhamAnaH sa dahedguNoghaM sAmyAMbupUrairyadi nApanItaH // 11 // prArabdhajA jJAnavatAM kaSAyA thAnAsikA ityanimAnamAtram // nAzo hi jAvaH pratisaMkhyayA yo nAbodhavatsAmyaratau sa tiSThet // 12 // sAmyaM vinA yasya tapaHkriyAderniSThA pratiSThArjanamAtra eva // svardhenuciMtAmaNikAmakuMcAn karotyasau kAe
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ madyazovi. adhikAra // e|| kapardamUkhyAn // 13 // jJAnI kriyAvAn viratastapasvI dhyAnI ca maunI sthiradarzanazca // sAdhurguNaM taM bajate na jAtu prAmoti yaM sAmyasamAdhiniSThaH // 15 // phuryodhanenAnihatazcakopa na pAMmavairyo na nuto jaharSa // stumo nadaMtaM damadaMtamaMtaH samatvavaMtaM munisattamaM tam // 15 // yo dahyamAnAM mithilAM nirIkSya zakreNa nunno'pi namiH purIM svAm // na me'tra kiMcijjvalatIti mene sAmyena tenoruyazo vitene // 16 // sAmyaprasAdAstavapurmamatvAH sattvAdhikAHsvaM dhruvameva matvA ||n sehire|'rti kimu tIvrayaMtraniSpImitAH skNdhksuurishissyaaH||17|| lokottaraM cArucaritrametanmetAryasAdhoH smtaasmaadheH|| hRdA-|| pyakupyanna yaMdorDacarmaba'pi mUrdhanyayamApa tApam // 18 // jajvAla nAMtazca surAdhamena projvAlite'pi jjvalanena maulau // maulirmunInAM sa na kairniSevyaH kRSNAnujanmA smtaamRtaabdhiH|| 15 // gaMgAjale yo na jahA~ sureNa vizo'pi zUle samatAnuvedham // prayAgatIrthodayakRnmunInAM mAnyaH sa suuristnujo'nikaayaaH|| 20 // strIcUNagobrAhmaNaghAtajAtapApAdadhaHpAta|kRtAjimukhyAH // dRDhaprahAripramukhAH kANena sAmyAvalaMbAtpadamuccamApuH // 21 // aprAptadharmA'pi purAdimAhanmAtA zivaM yanagavatyavApa // nApnoti pAraM vacaso'nupAdhisamAdhisAmyasya vijeMnitaM tat // 22 // iti zujamatirmatvA sAmyapranAvamanuttaraM ya iha nirato nityAnaMdaH kadApi na khidyate // vigaladakhilAvidyaH pUrNasvanAvasamRdhimAn sa khalu banate jAvArANAM jayena yaza:zriyam // 23 // // // // // iti zrIyazovijayopAdhyAyagANakRte yazaHzyaka'dhyAtmopaniSatprakaraNe sAmyayogazuddhinAmA caturtho'dhikAraH samAptaH // 4 // // samAptamidamadhyAtmopaniSatprakaraNam // // 4 //
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrathAdhyAtmikamataparIkSA // / athvaa| // AdhyAtmikamatakhaMDanam // svastizrIpUrNaghUrNannatasurasurasojhAsimUrdhArpitamrag-rAjIrAjIvaguJjaghUmaraparikaraiH sevyapAdAravindaH / spardhAbaMdhAtsvanAsAmiva kanakagiri kaMpayan svarNavarNaH zojAnirvardhamAnaH sa jinaparivRDhaH pAtu vo vrdhmaanH||1|| natvA gurupadakamalaM smRtvA vAcaM paropakArakRte / svopAdhyAtmikamatakhaMmanaTIkAM karomi mudA // 2 // iha tAvadraMthAdau graMthakartA prAripsitanirvighnasamAptikAmanayA ziSTAcAraparipAlanAya ca svAnimatadevatAnamaskArAdilakSaNaM maMgalamAcaraNIyamiti manasikRtya vartamAnazAsanasvAmitayAnyarhitaM zrIvardhamAnasvAminaM namaskurvannAha zrIvardhamAnaM jinavardhamAnaM namAmi taM kAmitakAmakuMjam / thAkAranede'pi kubujhinnede zastrasya tulyaM yakupanazAstram // 1 // TIkA-taM jinavardhamAnamahaM namAmIti kriyaakaarksNttNkH| jinazcAsau vardhamAnazceti karmadhArayaH / jayati rAgAdizatraniti jinaH / kathaMnUtaM zrIvardhamAnaM zriyA sakalakarmakSyAvirjUtAnantacatuSkasaMpadrUpayA'STamahAprAtihAryarUpayA vA vardhamAnaM
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma. // 50 // zrI vardhamAnaM / punaH kathaMbhUtaM kAmitakAmakuMjaM kAmitAni vAMbitAni teSu kAmakuMja mivetyupamAnaM / kaM yadupajJazAstraM vAda| zAMgI rUpam AkAranede'pi tathAvidhAvayavaracanAvizeSabhede'pi kubuddhirajJAnaM tasya bhede zastratulyaM vartate / ayaM jAvaH / yathA zastraM pratiniyataM lakSyaM nittyevaM yatpravacanamapi sadasadvivecakatvena mithyAtvAninivezaM bhinatti nivartayati / na caivaM jamAliprabhRtInAM mithyAtvAniniveza nivartakatvAbhAvena jagavacanasyAsAmarthya zaMkanIyaM, yogyAnuddizyaivaitada nidhAnAt / na khalu jAnavIyA jAnavaH kauzikasya locanamanunmIlayanta upasaMjasaMbhAvanAspadaM bhaveyuriti / pakSa AkAreNaiva zastrazAstrayorbhedo'ntaraM, na tu varNamAtrAntareNeti // 1 // bandhodayodIraNasatpadAkhyamuvoSa karmendhanamiddhatejAH / dhyAnAnalena prabalena yo vaH samagravitpAtu sa vIradevaH // 2 // TIkA-sa vIradevaH zrIvardhamAnasvAmI vo yuSmAn pAtu / kathaMbhUtaH / samagravit samagraM sarvavyaparyAyAtmakaM vastu vetti pazyati | jAnAti veti / darzanajJAnayozcAyaM nedaH jIvasvAnAvyAtsAmAnyapradhAnamupasarjanI kRta vizeSamarthagrahaNaM darzanamucyate tathA pradhAna vizeSamupasarjanI kRtasAmAnyaM ca jJAnamiti / sa ko yo dhyAnAnasena karmendhanamuvoSAjvAlayat dhyAnameva nirmalatvAdanalo'gniH karmaiva dAhyatvasAdharmyAdindhanamiti rUpakam / karmendhanamityatra jAtyabhiprAyamekavacanam / kathaMbhUtaM karmendhanaM / baMdho| dayodI raNasatpadAkhyam tatra mithyAtvAdinirbandhahetu niraJjanacUrNapUrNasamukkavannirantaraM pula nicite loke karmayogyavargaNApu parIkSA. // 50 //
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAtmanaHhIranIravaghahanyayaHpiMjhavaghAnyonyAnugamAnedAtmakaH saMbaMdho baMdhaH(1)teSAM ca yathAsvasthitibachAnAM karmapujalAnAmapavartanAdikaraNa vizeSe kRte svAnAvike vA sthityapacaye satyudayasamayaprAptAnAM vipAkavedanamudayaH (2) teSAmeva karmapujalA-I. nAmakAlaprAptAnAM jIvasAmarthya vizeSAdayAvalikAyAM prakSepaNamudIraNA (3) teSAmeva karmapujavAnAM baMdhasaMkramAnyAM labdhAmalAjAnAM nirjaraNasaMkramaNakRtasvarUpapracyutyanAve sannAvaH sattA (4) saditi jAvapradhAno nirdezastatazca baMdhodayodIraNasaghAcakAni padAni baMdhAdIni tairAkhyAyate vyapadizyate yattadvaMdhodayodIraNasatpadAkhyam / ayaM nAvaH karmaNAmaSTau mUlaprakRtayaH / tadyathA-jhAnAvaraNaM 1 darzanAvaraNaM 2 vedanIyaM 3 mohanIyaM AyuSkarma 5 nAmakarma 6 gotrakarma 7 antarAyaM ceti / uttaraprakRtInAM cASTapaMcAzadadhikazataM ledAstadyathA-matijJAnAvaraNaM 1 zrutajhAnAvaraNaM 2 avadhijJAnAvaraNaM 3 manaHparyAyajJAnAvaraNaM / kevalajJAnAvaraNaM 5 ceti jhAnAvaraNasya paMca jedAH / cakkurdarzanAvaraNaM acavadarzanAvaraNaM | avadhidarzanAvaraNaM 3 kevaladarzanAvaraNaM 4 nitA 5 nijAnitA 6 pracalA pracalApracalA styAnIM / ceti darzanAvaraNasya navaiva nedAH / vedanIyakarmaNo ghau do sAtAvedanIyamasAtAvedanIyaM ceti / samyaktvamohanIyaM , mizramohanIyaM mithyAtvamohanIyaM 3 anantAnuvaMdhikrodha 4 mAna 5 mAyA 6 kholAH 7 apratyAkhyAnakrodha mAna e mAyA 10 lonAH 11 pratyAkhyAnAvaraNakrodha 12 mAna 13 mAyA 15 lonAH 15 saMjvalanakrodha 16 mAna 17 mAyA |10 lojAH 1e strIvedaH 20 puruSavedaH 21 napuMsakavedaH 22 hAsyaM 23 ratiH 24 aratiH 25 jayaM 26 zokaH 27 1 baMdhodayodIraNasatpadAni / 2 prakRtipArthakyAya nAtra sandhiH kacit /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmi. parIkSA. jugupsA 27 ceti mohanIyakarmaNo'STAviMzatirnedAH / narakAyuH 1 tiryagAyuH 2 manuSyAyuH 3 devAyuH 4 ceti zrAyuSkamapazcatvAro ledaaH| devagatiH 1 manuSyagatiH tiryaggatiH 3 narakagatiH / ekenjiyajAtiH 5 dIjiyajAtiH 6 trInjiyajAtiH 7 caturinjiyajAtiH paMcenjiyajAtiH e audArikazarIraM 10 vaikriyazarIraM 11 AhArakazarIraM 12 taijasazarIraM 13 kArmaNazarIraM 14 audArikopAMga 15 vaikriyopAMga 16 zrAhArakopAMga 17 audArikaudArikabaMdhanaM 17 vaikriyavakriyabaMdhanaM 1e AhArakAhArakabaMdhanaM 20 taijasataijasabaM0 21 kArmaNakArmaNabaM0 22 audArikataijasabaM0 23 vaikriyataijasabaM0 24 AhArakataijasabaM0 25 kArmaNataijasabaM0 26 audArikakAmaNabaM0 27 vaikriyakArmaNabaM0 20 zrAhArakakArmaNabaM0 2e audArikataijasakAmeNabaM0 30 vaikriyataijasakAmaNabaM0 31 AhArakataijasakArmaNabaM0 35 audArikasaMghAtanaM 33 vaikriyasaMghAtanaM 35 AhArakasaMghAtanaM 35 taijasasaMghAtanaM 36 kArmaNasaMghAtanaM 37 vajrarSajanArAcaM 37 zaSajanArAcaM 3e| nArAcaM 40 ardhanArAcaM 41 kIlikA 42 sevArtasaMhananaM 43 samacaturasraM 4 nyagrodhaM 45 sAdi 46 vAmanaM 7 kucha pahuMmasaMsthAnaM pae kRSNavarNaH 50 nIlavarNaH 51 raktavarNaH 52 pItavarNaH 53 dhavalavarNaH 54 suranigaMdhaH 55 asuranigaMdhaH 56 tiktarasaH 57 kaTurasaH 57 kaSAyarasaH ee AmlarasaH 60 madhurarasaH 61 guru 65 laghu 63 mRu 64 khara 65 zIta 66 uSNa 67 snigdha 67 rudasparzAH 6e deva 70 manuSya 71 tiryag 72 narakAnupUrvyaH 73 zulakhagatiH 74 azulakhagatiH 75 parAghAta 76 nancAsa 17 Atapa pu udyota pue agurulaghu 70 jinanAma 71 nirmANa 82 upa- ghAtAH 3 trasa 4 bAdara 05 paryApta 76 pratyeka 7 sthira zunna e sulaga e. susvara e1 Adeya e2 yazo // 1 //
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAmAni e3 sthAvara eva sUdama ee aparyApta e6 sAdhAraNa etu asthira e azuna e purjaga 100 duHsvara 101 a-| nAdeya 102 ayazAMsi 103 ceti nAmakarmaNasyuttaraM zataM ledaaH| gotrakarmaNa naccotraM 1 nIcargotraM 2 ceti ko dii| dAnAntarAyaM 1 lAjAntarAyaM 2 jogAntarAyaM 3 upanogAntarAyaM 4 vIryAntarAyaM 5 ceti aMtarAyakarmaNaH paMca jedAH / / tadevamaSTapaMcAzadadhikazataprakRtInAM madhyAIdhanasaMghAtanayoviMzatirnedAstanuSvevAntAvAdapanIyante / tato varNagaMdharasasparzAnAM yathAsaMkhyaM paMcadhipaMcApTaledernippannAM viMzatimapanIya teSAmeva sAmAnyavarNagandharasasparzaladANaM catuSkaM gRhyate / tatazca varNAdi pomazakavaMdhanapaMcadazakasaMghAtanapaMcakaladANAnAM SaTtriMzatprakRtInAmapasAraNena chAviMzatyadhikazatamavaziSyate tatrApi samyaktvamizrake baMdhe nAdhikriyate / yato mithyAtvapujalAnAmeva jIvaH samyaktvaguNena mithyAtvarUpatAmapanIya keSAMcidatyaMtavizughimAsAdayati apareSAM tvIpahizuhiM kecitpunarmithyAtvarUpA evAvatiSThate tatra ye'tyanta vizudhAste samyaktvavyapadezalAjaH pavizudhA mizravyapadezanAjaH zeSA mithyAtvavyapadezanAja iti / udayodIraNAsattAsu punastayorapyadhikAraH / tatazca baMdhaprAyogyA viMzatyadhikazataprakRtayaH udayodIraNAprAyogyAzca dhAviMzatyadhikazataprakRtayaH sattAprAyogyAzca pUrvApanItAnAmapi prakRtInAM saMgrahaNAdaSTapaMcAzadadhikazataprakRtayaH / tathA coktam-"baMdhaNasaMyagaho taNUsu sAmaNaghAvaNa caU / zya sattahI baMdhodae anaya sammamIsayA baMdhe // baMdhudae sattAe vIsa vIsaThThavannasayaMti // " tAsu ca baMdhodIraNaprAyogyAH prakRtIH sayogikevaliguNasthAnAvasAnA eva ca yogI nAvAt payitvA zeSAzcAyogikevalicaramasamaye payitvA yo jagavAnnirmalAvikalakevalabalAvalokitanikhilalokAlokaH sidhivadhUvadojayorvitatapatralatikAmabikhat / punaH kathaMnUta
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtma. // 52 // intejA iyaM vIryAntarAyakarmasamUlakASaMkaSaNAt prakaTitasvarUpaM tejo vIrya yasya sa tathA / atra ca zlokaye jagavataH zrI vardhamAnasvAminazcatvAro mUlAtizayAH pratipAditAH / tathAhi samagra vidityanena lokAlokAlokanapravaNa vimala kevalAlokasaMpatpratipAdanAjjJAnAtizayaH, tathA jinavardhamAna mityatra 'jina' iti vizeSaNena rAgAdizatrUNAM jayapratipAdanAdapAyApagamAtizayaH, tathA AkArabhede'pItyAdinA prathamapadyeottarArdhena mithyAtvavAsanA nirmUlanakSamajAhnavI jala nirmala parasparavirodhalezavarjitasaptanaya vizuddhadvAdazAMgI praNayananaNanA6canAtizayaH tathA zrI vardhamAna mityanenAkRtrima ktiprAgujArodbhUtaprabhUtaromAMcadanturazarIrasakalasura nikAyanAyaka viracitASTamahAprAtihAryAhAryasaMpatpratipAdanAtpUjAtizaya iti // 2 // prekSAvatpravRttiprayojakaM svAnidheyaM pratijAnIte tvA zrIvIratIrthezaM kutIrthikamadApadam / sthApyate kavalAhArastatprasAdAkine zituH // 3 // TIkA-iha tAvatkarAla kalikAlaprabala karavAla vidalitamatayaH kiyaccidigaMbarazAstrAcyupamAt kiccicca zvetAMbarazA|strAnyupagamAcca saMmUrtimakaspA ujayato bhraSTA jAgIrathI salila nirmale'pi pIyUSayUpAtizAyimAdhurye jagavazcasi kAluSyaM dadhAnAH kecana nikAcitapApakarmakaluSitAtmAnaH kevalinAM kavalAhAraM prati vipratipadyaMta iti tatsthApanamatrAnidheyam / | zloko'yaM spaSTArthaH / navaraM jine zituriti anyeSAmapi sAmAnyakevalinAmupalakSaNam / yaghA jayaMti rAgAdizatrU niti | jinA upazAntamohaguNasthAnavartinasteSAmI zitopazamApekSyA dayasya prAdhAnyAtkevalI tasya jinezituriti jAtyabhiprAyaM | cAtraikavacanamiti // 3 // tatra tAvatparapakSamutthApayiSyan svasiddhAMtaM praDhayati- parIkSA. 11 42 11
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ arhatAM yadyatizayAzcatustriMzattato na kim / vizeSa siddhiH sAmAnya siddhimA kSipati sphuTam // 4 // TIkA - arhatAM tIrthakRtAM cedyadi catustriMzadatizayA anyupagamyanta iti zeSastarhi kevali vizeSasya tIrthakRtaH kavalA - | hArasiddhiH sAmAnyasiddhiM sAmAnyakevalinAmapi kavalAhArasiddhiM kathaM na gamayatItyadarArthaH / jAvArthasvayam-antastAvaccatustriMzadatizaya virAjamAnA javantItyujayavAdisiddhaM tatra sahajAzcatvAro'tizayA ekAdaza karmadayotthA ekonaviM | zatizca devakRtAH / tathA cAtu:-"teSAM ca deho'dbhutarUpagandho nirAmayaH svedamalojjitazca / zvAso'jagandho rudhirAmiSaM tu | gokSIradhArAghavalaM hyavisram // 1 // AhAranIhAravidhistvadRzya catvAra ete'tizayAH sahotyAH / kSetre sthitiryojanamAtra| ke'pi nRdeva tiryagjanakoTikoTeH // 2 // vANI nRtiryak suralokabhASA-saMvAdinI yojanagAminI ca / jAmaMgalaM cAru ca maulipRSThe vikabitAharpatimaMgala zri // 3 // sAgre ca gavyUtizatadhye rujA vairetayo mAryativRSyavRSTayaH / purjikSmanyasvakacaRto jayaM syAnnaita ekAdaza karmaghAtajAH // 4 // khe dharmacakraM camarAH sapAda- pIThaM mRgendrAsanamujjvalaM ca / chatratrayaM ratnamayo dhvajo'ddhi-nyAse ca cAmIkarapaMkajAni // 5 // vapratrayaM cArucaturmukhAMgatA caityadrumo'dhovadanAzca kaMTakAH / drumAnatiInkuninAda ucca-to'nukUlaH zakunAH pradakSiNAH // 6 // gandhAMbuvarSa bahuvarNapuSpa vRSTiH kacazmazrunakhApravRddhiH / catu| vidhA martyanikAyako TirjaghanyajAvAdapi pArzvadeze // 7 // rutUnAmindriyArthAnA manukUlatvamityamI / ekonaviMzatirdaivyAzcatustriMzacca mIlitAH // 8 // iti" tatra ca catustriMzadatizayAH kevalajJAnotpattisamanantarameva prApyaMte nAnyadA kAraNAnta| vaiphalyAt / tathA cAhAranI hAravidheradRzyatvaM kevalinAM kavalAhArAnyupagamamantarA kathaM jAghaTIti AhArazabdasya sAmA 1955 1951996
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ parIkSA adhyAtmi. // 53 // nyavAcakatve'pi nIhArazabdasamajivyAhArasya tatra tAtparyakhyApakAt / na ca nIhArazabdastaijasazarIreNa pacyamAne lomAhAra eva rUDhaH / yataH kimiyaM rUDhilaukikI pArijASikI vA nAdyo'saMjavAt nApi ditIyastathA kutracidapi pUrvasUriniranAkhyAtatvAt / kiM caitadatizayasya sahotthatvena gArhasthye'pi kavalAhAravilopAnna sakase sAmAnyajanasAdhAraNatvAcca kathamatizayatvamapyetasyeti pUrvAparavicAracAturIzUnyahRdayaH saMvAdayitumapyanardo'si / nanu kiM tadatizayatvam na tAvattIrthakaranAmakarmodayajanito labdhivizeSaH tIrthakaranAmakarmodayasya trayodazaguNasthAna evAjihitatvAttathA cAhuH-"udae jassa surAsura-naranivahehiM ca pUla hoi / taM tityayaranAma tassa vivAgo hu kevaliyo ||1||iti" / nApyahattvasamAnAdhikaraNo vizeSaguNa evAtizayaH ghAtikarmakyonnavAnAM kevalajJAnAdInAM sAmAnyakevalisAdhAraNatvAt / na cAnyavyAvRttibudhdhyupadhAyakArhattvasamAnAdhikaraNo vizeSaguNa evAtizayaH lahANavizeSasyApi tathAtvaprasaMgAt / nApi kazcana zaktivizeSo'nivacanAt / tasmAdatizayatvamevAsijhamiti kazcit / atrAnidadhmahe sahajadevakRtahAyikatvopAdhinnedAvacinnajedapratiyogyavyAsajyavRttitIrthakaratvasamAnAdhikaraNo vizeSaguNa evAtizayaH / nanveSAM yugapadanutpattau kiM niyAmakamiti cecchRNu sarvatra pratibandhakAjAvastatkAraNamanyathA tanturUpaM paTotpattimanapekSyApi paTarUpaM janayettasmAdyathA tatra pratibandhakAnAvaH kAraNamevamatrApi pratibandhako cAtra garlAnavatArajJAnAnutpAdau tau ca kAraNInUtAnAvapratiyogitvena kAryakonneyAviti pratibandhakAnapagama eva niyAmakaH / caturAdInAM ca samakAlotpattau paMcAMgulInAmiva pratibandhakAlAva eva niyAmaka iti sarvamavadAtam / na tu sarvamilanenaiva catustriMzadatizayasvAmitvamevAItAM manyAmahe na tu kevalajJAnotpattisamanaMtaraM catustriM-[[. // 53 //
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ zadevAtizayAH prApyanta iti tasmAccatutizayasvAmitvamahatAM udmasthAvasthAyAmeva na tu sArvakAlikamiti vAcyam / asataH svAmitvAyogAt atizayAnAM catustriMzatsaMkhyApratiyogitvAnupapattezca sakalamelakasamavadhAne tadanAvAt tatsattve ca tadalAvAditi / asatazca svAmitve gatadazarajato viMzatirajataprArthI dazarajataprAptyaiva caritArthaH syAt / kiM ca katha-| mevaM kadAgrahagrahagrasto'si yadenaM pratyeva dRDhaH prapo javataH avavodhyamAno'pi kiM nAvabudhyase zRNu joH-"saraNamavasa| rittA canatIsaM azsae nisevittA / dhammakahaM ca kahatA arihaMtA iMtu me saraNa" mityAdau catustriMzadatizayavattvaM tvayA | kathaM khyApanIyam / tadatyantAjAvApratiyogitvAditi cettadatyantAjAva evAtiprasaMgaH / jAvatve satIti vizeSaNAdapi na sAdhyasiddhiH gArhasthye'pi catustriMzadatizayavattvavyapadezyatAprasaMgAt / na ceSTApattiH tadAnImeva tIrthakaranAmakarmavipAka-IN |vedanaprasaMgAt vyavahAravirodhitvAcca / vyavahArAnurodhena hi kalpanA na tu kaTpanAnuguNyena vyavahArastathA cArSam-"ja jiNamayaM pavajaha tA mA vavahAranicchae muaha / vavahArananchee tityucce jalaM jaNi // 1 // " iti / sarva caitatsi-5 ghAntapathAnanuyAyi pUrvapadavacanamityalamutsUtraprarUpaNa vispaMditaH / pramANaM cAtra arhantaH kavalAhAriNazcatustriMzadatizayavattvAnyathAnupapatte riti / tadevamahatAM catustriMzadatizayAnyupagaMtrA kavavAhAritvaM mantavyameva / tathA ca sAmAnyakevalinAmapyayamanAyAsasAdhya eveti pracikaTiSayottarArdha vitriyate vizeSeti sAmAnyakevalinaH kavalAhAriNaH tavizeSagatanirupAdhikatamapratiyogitvAt tadharmazca kavalAhAritvam na cAyaM nAgAsiyo hetuH pakSahetvorekAvandakAvacinnatvAt ekaM cAvacchedakaM sayogikevakhitvamiti / nanu kevalino na kavalAhAriNaH saMjhArahitatvAdityanena sapratipado'yaM heturiti cenna
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmi. parIkSA. // 54 // etasya lomAhArAjAvasyApi sAdhakatvenAprayojakatvAditi siddhametenAnumAnena kevalinAM kavatAhAritvamiti // 4 // amu- mevArtha pUrvapakSanirAsena DhayitumilchaH pUrvapadamupanyasyati___ vyApakaM kAraNaM kArya sArvaiyena virudhyate / nanu tatkavalAhArasteSAM nAnyupagamyate // 5 // | TIkA-vyApyAdhikavRttiH vyApakam 1 / anyathAsijizUnyetarajJAnAnadhInazAnakAryaprAganAvAvacchinnasamayaparicAyitaniyatasamavadhAnapratiyogitvAvacchedakadharmavatkAraNam 2 / ananyathAsiniyatapazcAnnAvi kAryamityeke 3 / etaupalakSyaH |svarUpasaMbaMdhavizeSa eva vyApakatvaM 1 kAraNatvaM 2 kAryatvaM 3 ca tatpratiyogi vyApakaM 1 kAraNaM 2 kArya 3 ceti vstugtiH| tathA ca kavalAhArasya vyApakamAhArasaMjhAdi kAraNaM ca bunudAmohanIyAdi kArya ca nijAdi sarvajJatvena saha nAvatiSThate / || ayaM jAvaH-yatra khalu kavalAhAraH saMpratipannastatra sAtAvedanIyodIraNamapi tathA ca kevalinaH sakAzAt sAtAvedanIyodIraNAlakSaNaM vyApakaM nivartamAna svavyApyaM kavalAhAramapi nivartayati vyApyanivRttI vyaapknivRtteraavshyktvaat|nc vedanIyo-| dayavatkevalinAM vedanIyodIraNApi navatyeveti vAcyam tasyA niSitvAt tathA ca karmastave devensUrayaH-"udaubudIraNayA paramapamattAi sagaguNesu / esA payami tiguNA vayaNI AhArajugala thItigaM / maNuAna pamattatA ajogi aNudIrago jayavaM // 1 // " sAtAsAtamanujAyuSAM hi pramAdasahitenaiva yogenodIraNA javati nAnyenetyuttareSu na ta'dIraNeti taTTIkAyAm / tathA joktumiThA bujukSeti bujudAyA zvArUpatvena sakalamohadhvaMsavatyayogAttatkAryamapi kavalAhArakhavaNaM na darasA payami tiguNA veyaNI AhArAmanodAraNA javati nAnyenetyuttamAma kavalAhArakhANaM na / // 54 //
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMbhavati / tathA yatrAhArastatra nizA yatrAhAro na javati tatra niSApi na javatItyanvayavyatirekAcyAM nijAyA AhArakAryatvAvadhAraNAtkevalini kavalAhArAnyupagame nitrApyApadyeta tasmAtsArvazyasya kavalAhAravyApaka kAraNakAryavirodhitvAtkevalina kavalAhAro nAnyupagamya iti pUrvapaH // iti // 5 // athaitadeva vivRtya dUSayati tadapyasattasya vedyodIraNaM vyApakaM na yat / darzanAvaraNI nidrA bujudA moha eva ca // 6 // TIkA-yattAvuktaM "sArvaiyena saha kavalAhAravyApakakAraNakAryANi virudhyate tato na teSAM kavalAhAra" iti tatkha| svanuharate napuMsakAdapatyaprasavamanoratham / yato yatra kavalAhArastatra sAtAvedanIyodI raNamiti na vyAptiH viSamizritamodakanakSNena vyajicArAt / atha yadi vedanIyodI raNena vyAptiH syAvadmasthakavalAhA ritvasyaivAstAmanyathA kevalinastannivRttau tadvyApyAnAM gatisthiti niSadyopadezadAnAdInAmapi nivRttiH syAt / atha kavalAhArAtkevalinAM sAtAvedanI yodI rA kathaM na syAditi cettajanyasukhAnutpatteH zratha tadapi kathaM notpadyata iti cettatsukhasya matijJAnasAdhyatvAtkevalinAM ca tadnAvAditi brUmaH / nanu tarhi kavalAhAreNa kiM kartavyamiti cet kudanopazama eveti na vyApakavirodhaH / nApi kAryakAraNavirodhaH yato nizA darzanAvaraNasyaiva kAryamiti jagavati tadajAvenaiva tadadbhAvaH bujudA cevAlakSaNo moha eva sa ca na kavalAhAraM prati kAraNaM kiM tvajilApamAtraM prati tayoH kavalAhArakAryakAraNatvaM kalpayanmArgASTo'sIti samAsArthaH / | vyAsArthastvayam - jo nagnATamatAnuyAyin "kavalAhAraH sArvaiyena virudhyate" iti yattava saMmataM tat kimAhatya 1 pAraM
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmi. parIkSA // 25 // paryeNa 2 vA / prazramapade'pi kiM kevalI kavalAnna prApnoti 1 uta prAptAnapyAhartuM na zaknoti 2 zakto'pi vA vimalakevalAlokapalAyanazaMkayA nAharati3 / nAdyantiIyau antarAyakarmaNaH samUlakA kaSaNAt / na ca lAjAntarAyadayopazama eva lAjaprayojakaH lAlAntarAyadayasya tu zaktirUpameva kArya na tu vyaktirUpamiti tatrApi yogakSemasAdhAraNyAt tasmAdyathA dAnAntarAyadaye'pi dAnaM dAtuM zakyate tadatrApIti na ko'pi doSAvakAzaH anyathA navastha sidhyorntraasNjvaat| antarAdayasya tu dAnAdau vighnAnAva eva phalam / tathA cAhurjinanagaNikSamAzramaNAH-"ditassa latassa nujaMtassa va | jiNassa esa guNo / khINaMtarAyagatte jaM se vigdhaM na saMjava 1 tti" // nApi tRtIyaM tatra hi kavalAhAravirodhi vyApaka | 1 kAraNaM 2 kArya 3 sahacarAdi / veti pakSacatuSTayamupatiSThate / tatra nAdyaH padaH sundaraH kavalAhArasya hi vyApakaM / zaktivizeSAdarakandarAkoNe kSepaH sa ca sArvaiye sutarAM saMjavI vIryAntarAyakarmaNaH samUlamunmUlitatvAt / na ca vedanIyodIraNaladANaM vyApaka virudhyata iti vAcyam tasyA gatisthitiniSadyopadezadAnAdInAmapi vyApakatvApatteSuSpariharatvAt tasmAdmasthakavalAhAritvasyaiva vedanIyodIraNAyA vyApakatvaM yuktimat / na cAhArasaMjhayA saha virodhaH pronnAvanIyaH lomAhArasyApyubjedApatteH / yato yatra kavalAhAritvaM tatrAhArasaMjheti vyAptisanAvAtkavalAhAravyApakatvamAhArasaMjJAyA manyase tatra vayaM pRcAmaH kimartha kavalapadopAdAnaM kimekenjyiAdiSu vyanicArAdAhozvijinAnAM lomAhArasyApyuvedApatteH nAdya- steSAmapi sUkSmarUpasaMjhAnidhAnAttathA cArSam-"AhArajaya pariggaha mehuNa taha kohamANamAyA ya / lojo logo ho dasa sapmA sabajIvANaM ? tti" // yattu jagavatyAM-"tesiNaM jIvANaM no evaM takkAivA sammAvA palAivAmaNe vA vaI ve" // 55 //
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAdhuktaM taddIrghakAlikIhetuvAdopadezikIdRSTivAdopadezikyanyatamaniSedhaparam / tathA ca catuzcatvAriMzattamaghAre pravacanasArochAre hetuvAdopadezikIvyAkhyAnAvasare sighasenasUrayaH-"atra ca nizceSTA dharmAdyamitApe'pi tannirAkaraNapravRttinivRttivirahitAH pRthivyAdaya evAsaMjhino javantIti" / tathA saMgrahaNIvRttAvapi "ThAtra paMcaNha mohasanniti paMcAnAM / pRthivyAdInAmoghasaMjhA vRtyArohaNAdhaniyAyarUpaughasaMjJA pRthivyaptejovAyuvanaspatInAmAhArAdisaMjhopalakSkamoghasaMjJAmAtrameva na dIrghakAlikyAdisaMjJAnayamityarya" iti devannaprasUrayaH prAhuriti vahu vaktavyametadhistarajayAneha tanyate / atra kazcidvitIyapajhopakSepadIyAdado digaMvaraminaH pratyavatiSThate / sa evaM praSTavyaH kiM tava zivajUteH kavalAhAreNAparAdhaM yadAhArasaMjhAyAstulye'pyujayavyApakatve kavalAhArameva niSedhayAmAsa / tasmAdetatsarva udmAsthakavalAhAritvasyaiva vyApakam anyathA lAghavAtkayakSapadAnupAdAnenAhArasaMjhAyA AhAritvasyaiva vyApakatyasimkhI kevalinAM lomaahaarsyaapyuvedaapttiH| nApi kAraNavirodhaH yatastadapi kiM bAhyaM virudhyata AnyantaraM vA bAhyamapi kavalanIyaM vastu pAtrAdikaM vA / nAdyaH pramA-2 gAlAvAt / aya sArvayaM kavalanIyavastuvirudhamasmadAdijJAnAtiriktajJAnatvAdityastyeva pramANaM tanna tvajjhAnenaiva vyanicArAt sAvazyaM na kavalanIyavastu virujhAnatvAdasmadAdijJAnavadityanena satpratipadatvAcca / nApi ditIyastasyAnupadameva nirAkariSyamANatvAt / Anyantaramapi na tAvattajasazarIra virudhyate tavApyanajimatatvAt / nApi karma tadapi kiM ghAtyaghAti vA nAdyo jhAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyANAM zAnadarzanAvaraNadAnAdyapAyamAtracaritArthatvAt / nApi moho'gre nirAkariSyamANatvAt / ayAghAti karma tatkAraNaM virudhyata iti yadi tiIyapadaM kadIkuruSe tadA vandhyAtanayakaMThe gaganakusu
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmi. parIkSA // 56 // mamAlAmAropaya tathAvidhAhAraparyAptinAmakarmodayavedanIyodayayostvayApi saMpratipannatvAt / nApi kArya sArvaiyena virodhamadhirohati yatastat kiM nitA vA 1 ryApatho vA visUcikAdivyAdhi, 3 purISAdijugupsitaM vA 4 riraMsA vA 5 rasa-1 nenjiyonavamatijhAnaM vA 6 paropakAraNAntarAyo vA anyaghA / nAdyastasyA darzanAvaraNakAryatvAt nagavati tu tadanAvAdeva tadanAvaH kavalAhArastu ghaTaM prati rAsana zvAnyathAsiddhaH / na vitIyo gamanAdAvapi samAnakadatvAt / na tRtIyo hitamitAhArAnyavahArAt / nApi turyastatkiM svasyaiva vA parasya vA na prathamo jugupsAmohanIyakarmaNo nirmUlitatvAt na pitIyo'hatAM hi AhAranIhArau mAMsacakSuSAmagocarAviti sahajAtizayapratnAveNaiva tadanAvAt anyathA sakalasurAsuranaraparivRDhasahasrasaMkulAyAmAsInasya jagavato nAgyamapi kuto na jugupsAheturiti sAmAnyakevalinistu viviktasthale tatkaraNAddoSAnAvaH / nApi paMcamo mohanIyakarmaNaH samUlanirmUlanAt / nApi SaSTho jAnudaghnAkIrNa vikacavicakilamandArapunarIkacaMpakapranRtikusumaprakarapravaraparimalasaMbandhena ghrANendhiyajJAnavattAvanmAtreNa rasanenyijJAnAnudayAdacakurdarzanameva tatra kAraNamiti niSTaMkayAmaH / nApi saptamastRtIyayAmamuhUrtamAtra eva jagavatAM nukteH zeSamazeSakAlamupakArAvasarAt / nApyaSTamo'nirvacanAt / nApi sahacarAdivirodhaH yatastat kiM udmasthatvamanyaghA / nAdyo'smadAdau tathAdarzanAt tatsAhacaryaniyamAnyupagame'ghAtikarmaNAmapi tatsahacaraM syAt tathA ca kevaliSu kavalAhArAnAvavattadanAvo'pyanyupagantavyaH syAt / anyattu karavastracAlanAdi navati tatsahacaraM na tu kevalitvena virudhamiti / sarvametacchrIjainaciMtAmaNiratnAkarAvatArikAyAM kueNadhiyAM sujheyamiti // 6 // punarapi tatkAraNavizeSavirodha zaMkate // 56 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ paatraajaavaattyaanvighnaanmohaanaavaadvRddhitH| paramaudArikAMgAnAM nanu nAhArasaMcavaH // 7 // TIkA-nanu paramaudArikAMgAnAmasmadAdyapekSyA viziSTazarIrANAM kevalinAM "kvacitsAmAnyazabdA api vizeSatAtparyavazAvizeSavAcakA" iti nyAyAdAhArasaMjJavaH kavalAhAropapattine navati / hetugarna cedaM vizeSaNaM tena yatraudArikazarIradhAripuruSatvaM tatra kavalAhAritvamiti vyAptisaMnave'pi kevalinastaviparItatvasAdhako hetuH sUcito javati / tathA kavalAhArakAraNAsmadAdyaudArikazarIrasya sArvaiyena saha virodhazceti kAraNa virodhaH / punaH kasmAt ? pAtrAnAvAt pAtrasannAve hi mUThayAvazyaM navitavyamiti kSINamohena jagavatA kathaM tadANIyamityapi kAraNavirodhaH / punaH kasmAt ? dhyAnavighnAt na hi kavalanIyavastUpatnogasamaye dhyAnaM dhyAtuM pAryata iti kaaryvirodhH| punaH kasmAt ? mohAnAvAt AhAro hi bunudApUrvakaH bunukA cAhAraviSayaprItyAtmikA mohanIyaprakRtivizeSa eva mohazca nagavatA samUlakASaM kaSita iti kAraNavirodhaH / punaH kasmAt ? avRddhitaH vRSTyAjAvAdityarthaH paramaudArikaM hi zarIraM na cIyate na copacIyate kavalAhArAnyupagame tvavazyameta'pacayaM prApnotIti kAryavirodhaH / tasmAtkAryakAraNavirodhAt kevalinA kavalAhAro na prAmANika iti / kSapaNakamatAnuyAyinAmAzaya iti // // athaitantrokaSyena nirasyati aMgavatpAtradharaNe'pyapramattasya na datiH / gativat sa na mohottho na ca dhyAnaM tadeSyate // 7 // pujalopacayAdhistvaudArikazarIriNAm / jinAnAM hi navettena nagnaM ngnaattnaattkm||nnaayugmm||
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmi // 57 // TIkA - apramattasya mUrahitasya zarIravatpAtra dharaNe'pi na ko'pi doSaH / yathA pAtraM mUrgajanakamevaM zarIramapi mU| janakaM supratItameva / tatazca zarIre yadi na mohastarhi pAtrAdAvapi kautaskuta iti na pAtrAdikAraNa virodhaH / zratha moha| lakSNakAraNa virodhaM parijihIrSannAha - gatIti sa kavalAhAro mohottho mohajanyo na javati gatyAdivat kavalAhAro hi asmadAdiSu mohapUrvaka eva dRzyata iti kRtvA kevalini tadajAvo'nyupagamyate / tathA ca gatyAdInyapi zrasmadAdiSu moha| sahakRtAnyevopalabhyanta iti kevalino mohAjAvena tadabhAvasyApyazakyaparihAratvAtkutastIrthapravRttiH / tathA yathA gatyAdikarmaiva gatyAdInAM kAraNaM na mohastathA tathAvidhAhAraparyAptinAmakarmodaya sahakRto vedanIyodaya eva kavalAhArasya kAraNaM na moha ityapi pratipadyatAm / tathA ca zrI ratnAkarAvatArikAyAM ratnaprajAcAryAH - " tathAvidhAhAraparyAptinAmakarmodaya vedanIyodaya prabala prajvala daudarya jvalanopatapyamAno hi pumAnAhAramAhArayatIti" na mohalakSaNa kAraNavirodhaH / atha dhyAnavighna| lakSaNaM kAryavirodhaM nirasyati na ceti / tadA zailezIkaraNAtprAk dhyAnaM sUkSmakriyAnivRttisaMjJakaM zukladhyAnatRtIyapAdalakSaNaM | neSyate nAnyupagamyate saidhAntikai riti zeSaH iti na dhyAnavighnalakSaNakAryavirodhaH / atha caturthapaMcamapade' dUSayati--pujaleti / zarIrasya hi vRddhiH pujalopacayAnavati / na cAhArAjAvAdeva tadadbhAva siddhiriti anyo'nyAzrayApAtAt tasmAdvRcilakSaNa| kAryavirodho'pi na javati / tathaudA rikazarIriNAmityetena tadabhimataM paramodArikatvaM nirastaM / tannirAsastvagre sphuTIka ridhyate / tadevaM pUrvoktA digaMbara vikalpAH zvetAMbara siddhAntavacanairatyaMtaM kadarthitAH kSaNamapyuva situmazaktAH svayameva paMcatvaM 1 pakSau parIkSA. // 27 //
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAptA iti / nagnaH sannaTatIti nagnATaH paNakastasya nATakamiva nATakaM pratijhAtatyAgAdapratijJAtopAdAnAcca cApalyAkulaM| pUrvapadavacanaM jagnaM nirastamiti zlokaSyasamAsArthaH vyAsArthastvayam-yattAvadigaMbarAH sArvaiyena saha pAtrAdivirodhaM pronnAvayanti tat kiM svarUpamAtreNa vA 1 mamakArakAraNatvAghA 2 udmasthasaMyatatvenApi virodhitvAghA 3 jugupsAhetutvAmA / AcelakyAghA tatsanAve kevalAnutpattervA 6 AtmanA sahAsaMbakatvAdhA g anyasmAghA iti / tatrASTau vikaTapA upatiSThate / tatra nAdyaH pakSaH sundaraH jagavatAmarhatAM pANipAtratvena kevalajJAnotpattyanaMtaramapi tatsanAvasyAnayavAdinyavivAdAspadatvAt / 1 / nApi ditIyaH zarIrasannAve'pi tanAvaprasaMgAt / atha dIpamohasya nagavato na zarIre mamatvasaMjaya iti cettaditaratrApi tuTyam asmadAdiSUlayasannAve'pi tanAvadarzanAt tasmAtpAtratvAvacinnasya mamakArakAraNatve mAnAnAvAnmUrgasahakRtasyaiva tasya mamakArakAraNatvam / / nApi tRtIyaH yatastenApi kiM svarUpamAtreNaiva virodhaH 1 mamakArakAraNatvAcA 2 jinAnupadiSTatvAghA 3 parigraharUpatvAghA 4 nAdyastavAnimatasya krpaatritvsyaapynupptteH| na ditIyaH tasya samanantarapakSaprahAreNaivopakSINatvAt / atha pAtrasyAdAnamocanAdau mohastarhi utthAnopavizanAdAvapi sa kutra gtH|| kenApi tRtIyaH tasya siddhAnte'nujhAtatvAdeva / tathA cAgamaH--"jaM pi vayaM ca pAyaM vA kaMbalaM pAyapuraNaM / taM pi saMjamala ghA dhAraMti pariharaMti ya // 1 // " zrIdazavakAlike na ca kAraNikamidamasamasAhasavatAsmadAdInAM dharmamanucitamiti | vAcyam AhArasyApi kAraNikatvena tadrahaNasyApyanucitatvApatteH tathA cArSam-uhiM gaNehiM samaNe niggaMthe AhAramAhAremANe nAzkkama taMjahA-veyaNaveyAvave iriyAe a saMjamAe / taha pANavattiyAe puNa dhammaciMtAe ti //
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ parIkA. adhyAtmi. // 5 // bahiMti kaMThyam / AhAramazanAdikamAhArayannanyavaharannAtikrAmatyAjJAM puSTAlaMvanatvAt anyathA tvatikrAmatyeva rAgAdinAvAt / tadyathA-"ve" gAhA kubedanA 1 vaiyAvRttyamAcAryAdikRtyakaraNaM 2 vedanavaiyAvRttyaM muMjIta vedanopazamanArtha vaiyAvRttyakaraNArtha 2 veti nAvaH / aa gamanaM tasyA vizuryuigamAtranihitadRSTitvamAryAvizudhistasyai yAvizuddhyartham / / iha ca vizuddhizabdalopAdIryArthamityuktam / bunudito hIryAzujhAvazaktaH syAditi tadarthamiti / caH samuccaye / saMyamaH prekSotprekSApramArjanAdilakSaNastadartha / tatheti kAraNAntarasamuccaye / prANA ucAsAdayo balaM vA teSAM tasya vA vRttiH pAlanaM | tadartha prANadhAraNArthamityarthaH / SaSThaM punaH kAraNaM dharmaciMtAyai guNanAnuprekSArthamityarthaH / ityetAni paTa kAraNAnIti / tasmAt kAraNikamapi cedAhAragrahaNaM yuktaM tarhi pAtrAdirakSaNamapi saMyatAnAM kathamayuktamiti mudhA zivajUtinA vipratArito'si / nApi caturthaH mUrgaviSayasya saMyamopaghAtina eva vastutaH parigraharUpatvAt anyasya tu zarIrasyevAtathArUpatvAt / tathA cAgamaH-"na so pariggaho vutto nAyaputteNa tANA / munDA pariggaho vutto iya vuttaM mahesiNA // 1 // iti" zrIdazavai. kAlike tathA-"tamhA kimatthi vatthu gaMtho gaMthova sabahA loe / gaMtho vama gaMtho mukhamamukhAi ninbaya // 1 // vatthAI teNa jaM jaM saMjamasAhaNamarAgadosassa / taM tamapariggahocciya pariggaho jaM tavayArI // 2 // " tasmAt kiM nAma tahastvasti loke yadAtmasvarUpeNa sarvathA graMtho'graMtho vA / nAstyevaitadityarthaH / tatazca yatra vastrapAtradehAhArakanakAdau mUrga samutpadyate tannizcayataH paramArthato graMthaH / yatra tu sA nopajAyate tadagraMtha iti / etadeva vyaktIkaroti "vatthAi teNeti" zeSaM sugama-IN
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ mityATikiMca pAtrAdikaM vinA yatInAmAdAnanidepaNAsamitipAriSThApanikAsamitI kathaM javataH yato vakhapAtrAdidharmopakaraNamupadadhata eva te javataH / yata uktam-"hovahovaggahiraM maMgaM suvihaM muNI / ginhaMto nirikavaMto vA palaMjika vihiM // 1 // carakusA pamilehittA pamajika jayaM jaI / Aija nirika vijA vA hA vi samie siyaa| // 2 // iti" tayA-"uccAraM pAsavaNaM khelaM siMghANajakhiaM / AhAraM navahiM dehaM arma vA vitahAvihaM // 1 // vivinne daramogADhe nAsanne bilvkie| tasapANabIyarahie uccArANi vosire // 2 // " iti zrIuttarAdhyayane 24 / tathA ca sami tyAdyapayuktapAtrAdidharmopakaraNadharaNaM saMyatAnAmucitameva / nanu tarhi tIrthakRtAmapi pAtrAdyanAvena samitipaMcakAdyannAva Apadyata iti cenna aniSpANitvapratilabdhinAjAM teSAM pAtrAdyannAve'pyasamitInAmannAvena tatpratipakSanUtAnAM samitInAmeva sanAvAt anyeSAM tu pAtrAnAvena nojane kriyamANe snigdhagdhAdibiMdUnAmadhaHpAtAt tagaMdhAkRSTAnAM samuditAnAM pipIlikAdInAM kasyacitpAdAdinyAsena kRtAntasadanaprAptI kathaM na tunyaM kRtAntaH kupyatItyalamatiprasaMgena / 3 / nApi caturthaH anantazo'zucinAvApannamapi pAtraM yato na jugupsAhetuH vartamAnaparyAyAtmakasyaiva prAmANikatvAnagavato jugupsAmohanIyakarmaNaH vINatvAcca / 4 / nApi paMcamaH pAtraviSayakalabdhirahitAnAM vastrajanyakAryaviSayalabdhinAjAM ca jinakaTipakAnAM satyapyAcelakye pAtradhAritvasyAsmAkamanimatatvAt / kiM ca vastramapi cet sArvaiyena virodhamadhirohettarhi kasyacidAka 1 AsanAdIni saMvIkSya pratilisya ca yatnataH / gRhNIyAnikSipedvA yatsAdAnasamitirmatA // 1 // kaphavipuNmalaprAya nirjatujagatItale / yatvAdyadutsRjetsAdhuH sotsargasamitirmatA // 2 // itiyogazAstre / 2 na puccAraprasravaNAdInAM pAtraM vinA pariSThApanaM bhavatItyetenApi pAtragrahaNamAkSipyata eva
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 - parIkSA. - - adhyAtmi. smikacIvarasaMbaMdhenotpannamapi kevalajJAnaM vilIyeta sahAnavasthAyitvasyaiva viruSatvaladANAt / yathA dUrIkRtyApi timira nikuraMvaM sakalanuvanamaMjhalaM prakAzayan mArtamamaMgalaprakAzo murdinenAniyata iti / na ca udmasthAnAmapi saMyatAnAM vastraM // ee|| nadhartumanucitamiti kuto na kevalinAmapIti vAcyam etasya pAtravirodhanirAkaraNenaiva nirAkRtakaTapatvAt / na ca "jitAcebhalaparISaho muni" riti vacanazravaNAtteSAM vastradharaNaM na yuktimat evaM hi kutparISahavijayasyApyAhArAnAvenaiva sAdhyatvA digaMbarANAM vratagrahaNAnaMtarameva yAvajIvamanazanamAyAtam / tasmAdyathAneSaNIyatnaktatyAga eSaNIyopatnoge ca kutparISahavijayaH evamacelakaparISahavijayo'pyeSaNIyavastraparinoge na tu sarvathA tadanupanogeneti bahuvaktavyametavistarajayAnneha tanyate / 5 / paSTho'pyannitticitrArpitaH tathAhi pAtrasya kevalajJAnotpattipratibaMdhakatvaM kiM svarUpamAtreNa mmkaarkaarnnaahaa| tatra nAdyapakSaNa tatsAdhanamandhAyAlekhyadarzanamiva sahRdayahRdayacamatkArakAraNam arhatA pANipAtratvena kevalajJAnAnutpattiprasakteH / nApi vitIyaH zarIrasannAve'pi tadanAvaprasaMgAdityAyemitamapi kiM na budhyase / 5 / nApi saptamaH nAmamalAdInAmapi sArvajhyavirodhitvaprasakteH atha tenApi saha saMyogaH saMbandho vartata eveti cedatrApi dhAryadhArakalAvasaMbaMdhaM kathaM na kadIkuruSe / 7 / nApyaMtyastadanirvacanAditi suvyavasthitaM pAtralANakAraNavirodhanirAkaraNasthalam / athAhArasya mohakAryatvaM |nirAkriyate / tatra nagnATasyAyamAzayaH-"kavalAhArastAvanmohajanyaH tathA ca vINasakalaghAtikarmaNAM kevalinAM vicArya|mANo'yaM kathamupapadyata iti" / atra vayaM vadAmaH-mohaH kiM bunukAladANaH kAraNaM sAmAnyena vA Adye'pi kiM sarvatrApi asmadAdAveveti vA / nAdyaH pramANAnAvAt / atha kriyA zvApUrvikA kriyAtvAt saMpratipannanujikriyAvadityanumAnameva // //
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAt / kiM tarhi yasyopaviSTasyo mUDhamatiH kAzakuzAvalaMbananAdakamAstAmiti cattathApA tatsAdhakamastIti cenna suptamattamUrvitAdikriyAniLa jicArAt / na ca svavazeti vizeSaNopAdAne'pi sAdhyAsidhiH padatAvadakAvavinnAyAM suptamattamUrvitAdikriyAyAM svavazakriyAtvasyAvRttyA heto gAsichatvAt / nanvevamanumAnamAtrovedApattiH parvato'yamagnimAn dhUmavattvAt mahAnasavadityatra dhUmavattvasyApi hetoH padatAvacchedakAvacinnavRttitvAlAvena jAgA mitvApatteH / tatra dhUmavatparvatatvaM padatAvacchedakamiti cedatrApi svavazakriyAtvameva padatAvacchedakamAstAmiti cettathApi kevaligatasthitiniSadyAdijiya'nicAraH / atra kazcijADhakarmA mUDhamatiH kAzakuzAvalaMbanena zaMkate-nanu gatyAdayaH keva-| linAM na jati mohasahakRtatvAt / kiM tarhi yasyopaviSTasyordhvaMdamasya vA yadA kevalajJAnamutpannaM tataH prati sa kevalI | upaviSTaH sarvadamo vA svAyuHparisamAptiM yAvadhiyati tUlavajJAmyannevAvatiSThate na caivaM tasya kAcidanA saMjavati mohAjAvena vedanIyodayasya niHsattAkatvAditi sa tAvatpratyakSamRSAvAdI sarvavisaMvAdI saMvAdayitumapyanahaH tIrthapravRtterapyunjedApAtAta vihAyogatinAmakarmodayAdivaiyarthyApAtAcca / yattu tena vedanIyodayasyaniHsattAkatvamuktaM tadapi mandam anAgamikatvAt zrAgame hi atyantodayaH sAtasya kevalinyanidhIyate / tathA coktam-"jaM ca kAmasuhaM loe jaM ca divaM mahAsuhaM / vIyarAgasuhasseyaM eMtajAgapi bagghaI" // 1 // ityAdi / sAtAsAtayozcAntarmuhUrtamAnatayA yathA sAtodayaH eca-1 masAtodayo'pi / na caivaM yAnaMtasukhaM tathAnaMtapuHkhamapi kevalinAmApatitaM sAtodayasya prazamarasapAraMparataMtratvAt asAtodayaH punaH kudAdi kavalAhArAdicikitsA) rogAdivedyastu kAdAcitkaH / yattu kevalinAM vedanIyaM karma jaravastrAramiti prAvAhikaM vacaH tadapi sAtavedanIyavandhamAtraparamiti sUtrakRtAMgavRttikRtoniprAyamanusRtya vyAkurmaH / vitIye tu siddha naH
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ parIkSA. adhyAtmisamIhitam na kevalinAmanapAyaM vedanIyAdi kAraNikasya kavalAhArasya siddhatvAt / na hitIyaH gtyaadiinaampyucchedaaptteH|| tathA ca yathA gatyAdikarmajanitaM gatyAdikaM kevalinyanyupagantavyaM tathA vedanIyAdikAraNikA nuktirapi pratipadyatAmiti kavalAhArasya mohakAryatAnirAkaraNasthalam / atha dhyAnavighnalakSaNakAryavirodhaM nirAkaroti-na ceti / zukladhyAnaM tAvacatuSpAdam / tathAhi / pRthaktvavitarka savIcAram 1 apRthaktvavitarkamavIcAram 2 sUkSma kriyamanivRtti 3 samubinnakriyamapratipAti / / tabadaNAni cAmUni-"savitarka savIcAraM sapRthaktvamudAhRtam / triyogayoginaH sAdhorAdyaM zuklaM sunimalam // 1 // zrutaciMtA vitarkaH syAdhIcAraH saMkramo mataH / pRthaktvaM syAdanekatvaM navatyetatrayAtmakam // 2 // svazudhAtmAnujUtyAtmanAvazrutAvalaMbanAt / antarjaTapo vitarkaH syAdyasmiMstat savitarkajam // 3 // arthAdarthAntare zabdAcabdAntare ca sNkrmH| yogAdyogAntare yatra savIcAraM tamucyate // 4 // vyAvyAntaraM yAti guNAdyAti guNAntaram / paryAyAdanyaparyAyaM sapRthaktvaM nvtytH||5|| apRthaktvamavIcAraM savitarkaguNAnvitam / sa dhyAyatyekayogena zukladhyAnaM vitIyakam // 6 // nijAtmavyamekaM vA paryAyamathavA guNam / nizcalaM ciMtyate yatra tadekatvaM viv'dhaaH|| 7 // yadhvaMjanArthayogeSu parAvarta vivarjitam / ciMtanaM tadavIcAraM smRtaM saddhyAnakovidaH // 7 // AtmaspandAtmikA sUkSmA kriyA yatrAnivRttikA / tattRtIyaM navenuklaM sUdamakriyAnivRttikam // e|| bAdare kAyayoge'smin sthitiM kRtvA svanAvataH / sUkSmIkaroti vA cittayogayugmaM sabAdaram // 10 // tyaktvA sthUlaM vapuryogaM sUkSmavAcittayoH sthitim / kRtvA nayati sUkSmatvaM kAyayogaM tu bAdaram // 11 // susUkSmakAyayoge'tha sthitiM kRtvA punaH kRNam / nigrahaM kurute sadyaH sUkSmavAcittayogayoH / // 60 //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 // 12 // tataH sUkSmavapuryoge sthitiM kRtvA dANaM hi sH| sUkSma kriyaM nijAtmAnaM cidrUpaM viMdati svayam // 13 // samaninnA kriyA yatra sUkSmayogAtmikApi hi / samucinnakriyaM proktaM tavAraM muktivezmanaH // 14 // iti guNasthAnakramArohe / tatra ca pUrvapAdadhye dhyAte sati agretanapAdayamaprAptasyaiva kevalajJAnamutpadyate tRtIyapAdadhyAnaM tu zailezIkaraNAraMna eva bhavati nArvAk / na ca kavalAhAramananyupagannunnirapi tRtIyapAdadhyAnaM tadAnIM susAdhaM bAdarakAyayogavirodhitvAttasyeti dhyAnavighna lakSaNakAryavirodhanirAkaraNam / atha zarIravRdhiladANakAryavirodhaM nirAkaroti-pujaleti / tatra zarIravRddhiH sArvaiyena || virudhyata ityatra kiM pramANam audArikazarIramAtraniSThatvAdityanumAnamiti cettarhi "mama mAtA ca vandhyA ceti" nyAyaH saMpannaH / yataH kiM nAmaudArikazarIramAtraniSThatvamaudArikazarIratvAvacinnaniSThatvaM tavRttimattve sati taditarAvRttitvaM vA / nAdyaH padaH sundaro yata etena sArvajhyAviruSThatvameva sAdhyate na tu tapirItatvam / yatkhaTvaudArikazarIratvAvacinnaniSTha tatkevalizarIraniSThamapi kathaM na lavatIti hetoviruddhatvAt / na dvitIyastasyApyetadarthaparyavasAyitvAt / na hi govRttitve sati gavitarAvRtti gotvaM gotvAvachinnaniSThaM na lavatIti vaktuM pAryate / atha paramaudArikaninnaudArikazarIramAtraniSThatvaM vivaktimiti cenna tatrApi jinnatvaM yadi sAmAnyato'nyo'nyAnAvapratiyogitvaM tarhi svarUpAsiddhiH / avasthAnedaprayojyajedapratiyogitvaM cettathApi gatyAdinirdazananakhAdinizca vybhicaarH| athaudArikazarIravRddhiH sArvajhyavirujhA AhArasaMjJAsamAnAdhikaraNatvAditi cedaudArikazarIreNaiva vyabhicAraH / kavalAhArajanyatvAdityapi na sAdhakam ekenchiyAdizarIrANAM kavalAhArajanyavRddhyadarzanena nAgAsiche dRSTAntIkRtAnAM nijAdInAM takanyatvAsijherviparItabAdhakatarkAlAvenAprayo
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmi. parIkSA. // 61 // jakatvAcca / viparyaye tvidaM pramANam-audArikazarIravRddhiHsArvajhyasamAnAdhikaraNA audArikazarIravipAkidharmatvAt / na ca paramaudArikatvamupAdhiH sArvajhyasamAnAdhikaraNe gatisthitiniSadyAdau tadanAvAt / sArvaiyaM cAtra tathAvidhasayogikevalitvAvacinnaM vivakSitamato na kazciddoSaH / kiM ca navavarSAdAranya pUrvakoTiparyantaM yadi kevalinAM zarIraM na vardheta tarhi te sarvadA zaizavAvasthA eva javeyuriti vyavahArAdapi kiM na vineti navAn / nanu keyaM rItiryadalaukika vicAre vRthaiva laukikavyavahArabAdhaH kaTapyata iti ceddhAMto'si "puglaireva pujalopacaya" iti vacanAttathAvidhakavalAhArapukhaireva kevalinAM zarIravR- chiH saMjavatIti sakalasaiddhAntikasaMmatatvAdetavicArasya / yadapyaudArikalANakAryavirodhaH pronAvitastadapyavicAritakUpa-| patanakahapaM yato yadi paramaudArikaM navadapyaudArikazarIraM sArvaiyena virodhamadhirohettarhi bAlakaumArAdyavasthAkuHsthaM tavApi zarIraM tAvakajJAnena sAdha virudhyetetyahovaidagdhyavilasitamAyuSmataH / tasmAdaudArikazarIraM na sArvakSyaviruSam paramI dArikAnanyatvAttathAvidhaudArikanAmakarmajanyatvapratiyogikAnyo'nyAjAvAnAdhAratvAdityarthaH / na caitadasiddham anyathA | kAyasaptakatvApattipramukhAnekadUSaNaprasaMgAditi shlokssyaarthH|| -e|| atha kavalAhArAjAvasAdhanatayA kalpitaM tadanimataM paramaudArikatvaM nirAkaroti paramaudArikAMgAnAM saptadhAtuvivarjitaH / tuktiM nApekSate kaaystdsNjvbaadhitH||10|| TIkA-paramaudArikazarIravatAM sayogikevalinAM saptadhAturahitaH kAyo juktiM kavalAhAraM nApekSate / kavalAhAreNa hi dhAtUpacayaH kAryaH sa tu kevalizarIrasya dhAturahitatvAdevAsidhaH / tatazca kathaM teSAM kavalAhArAnyupagamaH prAmANikaH /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ na khalu gaganAravindasya prasijhamarIkAtizAyi saurajyamanumimIti vicAracaturA iti pareSAmAzayastannirasyati-taditi / tatpUrvoktaM pUrvapadavacanaM kevalinAM zarIrasya saptadhAturahitatvAsidherevAprAmANikamiti samAsArthaH / vyAsArthastvayam-audArikazarIraM 1 audArikopAMgaM 2 asthiranAmA 3 zujanAma 4 zunavihAyogatya 5 zujavihAyogatI 6 pratyeka 7 sthira | zujanAmAni e samacaturasrasaMsthAnaM 10 nyagrodhasaMsthAnaM 11 sAdisaMsthAnaM 12 vAmanasaMsthAnaM 13 kujasaMsthAnaM 14 hu~masaMsthAnaM 15 agurulaghunAma 16 janAsanAma 17 napaghAtanAma 17 varNa 1e gaMdha 20 rasa 21 sparza 22 nAmAni 23 nirmA nAma 24 taijasa 25 kArmaNe 26prathamasaMhananaM 27 phuHsvaranAma z7 susvaranAma zae sulaganAma 30 yazonAma31 AdeyanAma |35 trasa 33 bAdara 34 paryAptanAmAni 35 paMcenjiyajAtiH 36 manujagatiH37 jinanAma 30 sAtAvedanIyaM 3e asAtAvedanIya 40 manujAyuH 41 uccairgotra 42 mityetA vicatvAriMzatprakRtayaH kevalinAmudayamAzritya prApyante / tatra panapaTTakIlikAmarkaTabaMdhakRto'sthnAM dRDharacanAvizeSo vajrapananArAcasaMhananaM tatsanAve ca kevalinAM zarIraM kathaM dhAtuvarjitamiti vaktuM pAryate / atha mataM tadalAve'pi kevalinAM takanakaprakRterevodayaH pratipAdita iti tadapyajJAnavilasitaM tasyAstavipAkavedyatvAt / anyaudArikazarIramapi kiM nApahnoti javAn tatrApi pUrvoktayukteravatArAt / kiM ca keSAMcinmate sapta dhAtavaH apareSAM ca mate daza dhAtava iti / tathA cAhuH zrIhemasUrayaH svopajhayogazAstre-rasAsRGmAMsamedo'sthimaUzukrANi dhAtavaH / saptaiva daza caikeSAM romatvaksnAyubhiH saha // 1 // iti / tatra cAnyataraniSedhe vinigamakAjAvAjunayaprAmANyasvIkAre tvaksnAyUnAmapyanAva Apadyata ityaudArikazarIrasyApi datto jalAJjaliH / kiM ca jagavatAM rudhirAmiSe
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmi. parIkSA. // 6 // gokSIradhArAdhavale ityayamatizayaH kevalajJAnotpattyanaMtaraM navati na vA / zrAdye kevalinAM zarIraM nirdhAtukamiti pkssH| kAkanAzaM palAyita ityAtmIya eva bANo javantaM praharati / tiIye tu ctustriNshdtishyvttvaanuppttiH| kiM ca yayA rasInUtamAhAraM rasAsRGamAMsamedo'sthimaUzukralakSaNasaptadhAturUpatayA pariNamayati sA zarIraparyAptiH sA tu teSAmapi vidyata eveti sihaM teSAM zarIrasya dhAtUpaSTabdhatvam / na ca devAnAmapi zarIrasya tathAtvApattiH, zarIraparyAptivaicitryAt / kiM ca gajhasthye'pi teSAM zarIraM nirdhAtukaM dhAtUpaSTabdhaM vA / Adyo'nanyupagamaHsthaH / ditIye'pi kiM ghAtikarmaNAmapagamAttepAmapagamaH kAraNAntarAdhA / nAdya ubAsagatyAdInAmapyunjedApatteH / na ca gatyucchedo'smAkaM mata eveti vAcyam / zunavihAyogatyazujavihAyogatyorudayasamarthane vaiyagryApAtAt, murgatikUpapAtAttu tavaiva shujgtyucchedH| na dvitIyastadanirvacanAt / kazcittu-"samattaMtimasaMghayaNa tiagale bisattari apuve" iti vacanAdantimasaMhananatrikaprAyogyAnAmasthyAdInAmaSTamaguNasthAne'pagamaH / tathA-"risahanArAya ga aMto" iti vacanAvAdazamaguNasthAne vajrarSajanArAcavarjazeSasaMhananaghyaprAyogyAnAmasthyAdInAmapagama iti paMcasaMhananaprAyogyAnAmasthyAdInAmapagamAt kevalizarIrasya paramaudArikatvaM manyate, sa. tAvanmUrkhacakracakravartI, yato yokasyaiva zarIre SaT saMhananAni naveyustarhi tasya vAcATasya vacanamavakAzaM laneta / yattu aSTamaguNasthAne trayANAM saMhananAnAmanudaya uktaH, ghAdaze ca guNasthAne saMhananaSyasya / tena tu prathamasaMhananatrayeNaivopazamazreNirAruhyate / pakazreNistu prathamasaMhananenaiveti suucyaanyckruraacaaryaaH| tathA coktam-"pUrvajJaH zudhimAn yukto hyAdyaiH sNhnnaistriniH| saMdhyAyannAdyazuklAMzaM svAM zreNI zamakaH zrayet // 1 // " tathA-"tatrASTame guNasthAne zuksamyAnamAdi // 6 //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ mam / dhyAta prakramate sAdhurAdyamaMhananAnvitaH // 1 // " ipakasAdhustatrASTame guNasthAne zakunAmaka pradhAnadhyAna pravaktvavitarkasapravIcAralakSAeM vakSyamAeM dhyAtuM prakramate kathaMbhUtaH sAdhurAdyasaMhananAnvito vajrapaMjanArAcanAmakaprathamamaMhananayukta iti guNasthAnakramArohe / tasmAdAdhyAtmikAnimate paramAdArikatve niraste kevalinAM zarIraM kavalAhAramaya sthAtuM zaknoti nAnyathA, pramANa vAna jagavaha sthitiH kavalAhArapUrvikA, nagavadehasthititvAt , ujhasthAvacinnanagahasthitivaditi / na ca udmasthAvasthAkRtakavalAhAroNa sijhasAdhanaM umasthasaMyatatvAvacinnadehasthiterapi gRhasthAvasthAkRtikavatA hAreNeva kavalAhArapUrvakatvaprasaMgAt / na ca dhAtikamasahakRtatvamupAdhiH, devAnAM dehasthitarghAtikamasahakRtatve'pikavalAhAparapUrvakatvAsAvena sAdhyasamavyAptatvAjAvAt / etena jagavato dehasthitirAhArapUrvikA dehasthititvAt asmadAdidehasthitiva dityanenAhAramAtrapUrvakalbasAdhane karmalokarmAhArAnyupagamAt sisAdhanaM kavalAhArapUrvakatvasAdhane ca devadahasthityAdinA vyabhicArAdha manuSyadeha sthititvAdamadAdivat sA tatpUrvikepyate tarhi tadeva sarvadA niHsvedatvAdyatnAvaH syAt / asmadAdAvanupakSandhasyApi tadatizayasya tatra saMjave tuktyajAvalavANo'pyatizayaH kiM na syAdityAdigraMthamanivapannupAsakAdhyayanaTIkAkRvirakiMhA parAkurAH viparItabAdhakatarkasahakRtena prakRtAnubhAnenaiva sAdhyasiddhI prativaMdIgrahaNasyAkiMcitkaratvAtAtathA yathA tIrthakRtAM niHsvedatvAtizayaHsArvadika evaM jusyanAvAtizayasyApi sArvadikatvApatteyUkAparijavanayAt paridhAnaM muJcata va nagnATasya trapApi kiM na vAdhata iti nirdUSaNAnumAnasiddhiH kevalinA kavalAhAraH prAmANika eveti // 10 // atha kavalAhArapratibaMdhakaprativaMdI nirasyati
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmi. parIkSA. // 63 // apramattaguNasthAnAM na juktizcet kutaH paraH / baMdIva pratibaMdIyaM sijhAntavacanasya na // 11 // TIkA-AdhyAtmikAH kiletthamAlapaMti yatsaptamaguNasthAnavartitiH kavalAhArona kriyata iti tAvat sakalazvetAMbarapravAdaH tadidamasmAkamapi cetassu nyAyyamiti naati| yato nirAlaMbanadharmadhyAnadhyAturyadyasya vyavahArarUpaSamAvazyakAdikriyApi nopyuktaa| tathA ca guNasthAnakramArohe zrIratnazekharasUrayaH-"ityetasmin guNasthAne no saMtyAvazyakAni SaT / satatadhyAnasaMdyo / gAbuddhiH svAbhAvikI ytH||1||"iti| tatazca dharmadhyAnApAyajUte pramAdahetuni kavalAhArAdAvapi pravRttina yuktaiveti uttaraguNasthAneSvapi sA kathaMkAraM saMgabataiti pUrvArdhena pratipAdayati-apreti / apramattaguNasthAnAM "padaikadeze padasamudAyopacArA"zuNeti | |padaM guNasthAnaparaM saptamaguNasthAnavartinItyarthaH / cedyadi nuktiH kavalAhAro"nokta"iti zeSastarhi puro'grimaguNasthAneSu kuto na kathamapi vizeSakAraNAnirvacanAdityarthaH / athaitasya vicArakSamatA nirAkurvannAha-naMdIti / iyaM tava pratibaMdI no'smAkaM siddhAntavacanasya baMdIva dRzyate / asmasiddhAMtasyAgre'kiMcitkarametaditi samAsArthaH / vyAsArthastvayam-kevalino nuktiH samagrasAmagrItvAt pUrvanuktiva didamanumAnaM saptamaguNasthAnavartinAnekAMtika navati hi tatrApi paryAptatvaM vedanIyodaya zrAhArapaktinimittaM taijasazarIraM dIrghAyuSkatvaM ceti zvetAMbaraparikalpitA samagrasAmagrI nuktizca na javatIti tairapi prtipnnm| evaM ca tubye'pi sAmagrIsannAve saptamaguNasthAne kavalAhAro nAnyupagamyate trayodazaguNasthAne cAnyupagamyata iti tatra kayA prakRtyA punarAvRttam / atha yadi stokakAlatvAttatra kavalAhArAjAve'pi na kAcidanupapattiH trayodazaguNasthAne tu // 63 //
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiMcidUnapUrvako TiparyataM kathaM tadajAve sthAtuM zakyata iti vivadaMti vivakSAvicakSaNAH tadapi na nazcetasi samAyAti / yato yadi samagrasAmagrI sanAve'pi saptamaguNasthAne stokakAlatyavikrayA kavalAhArAjAvaH kayate tarhi samAnatvAt paSThe'pi guNasthAne tadajAva ApatitaH / na ca tatra pramattatvAdAhAraH susAdhaH ghaTakuTI nyAyenAsmatsiddhAntasyaiva zrayaNIyatvApatteriti pUrvapadaH / evaM prApte'nidhIyate / yattAvatkevalinAM kavalAhArasAdhakasyAnumAnasyAnaikAMtikatvamunAvitaM | tanmandaM pradhAnadhyAnavirahasahakRtatvasya hetorvizeSaNAt / na cAhArasaMjJArUpakAraNAjAvAdeva saptamaguNasthAne kavalAhArAcAva iti sayogikevaliguNasthAne'pi tadadbhAvo'nyupagamyatAmanyathAhArasaMjJApi pratipadyatAmiti vAcyam / etasya manorathamAtratvAt tathAhi zrAhArasaMjJA kimAhAramAtraM prati kAraNaM kavalAhAramAtraM prati vA / nAdyaH kevalinAM lomAhArasyApya| jAvApatteH / dvitIye'pi karavAhAramAtraM prati AhArasaMjJAyAH kAraNatA kimanvayavyatirekagamyA vidhigasyA vA / nAyaH yatrAhArasaMjJA tatra kavalAhAra ityanvayavyAdhyasi / "dasa nA savajIvAeM" tivacanAde kendriyAdivvAhArasaMjJAyAH satve'pi kavakhAhArAjAvAt / nApi dvitIyaH tayAvidhavidherajAvAt tasmAdAhArasaMjJAyA AhArA jillAmA pratye kAraNatvam / na cAnilApaH khalu prArthanA sA ca yadIdamahaM prApnomi tadA janyamityAdyakAnuvidhA / tathA caikendriyAdiSu akSarajJAnAjAvena vyAdhyasiddhiH / teSAmapyavyakttAkSaravAnatyAnujJAtatvAt / tathA cAgama:-- "sajIkApiyAM arakarassa to jAgo nicdugvAmi vighi sovia jar3a AvareA telaM jIvo ajIvattAM pAvekA" iti naMdIsUtre / / 1 saMjJAyate'bhilaSyata AhArAdikamanayA sA saMjJA.
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmi // 64 // tathA "battamarakaraM puNa paMcarahavi thIe gicisahie / nANAvaraNudaeNaM veMdiyamAI kamavisohI // 1 // vyAkhyA - paMcAnAmapi pRthvyAdInAM styAnarddhisahitena jJAnAvaraNodayenAvyaktaM suptamattamUrtitAderivAsphuTaM jJAnaM vartate na sarvathAvRtam / tatrApi pRthvI kAyikAnAmatyasphuTaM tato'pyapakAyikatejaskAyikavAyukAyikavanaspatikAyikAnAM yathottaraM krameNa vizuddhataram idaM cUrNikAravacanAlikhitamityAdi kalpavRttau pIThikAyAm / tasmAdAhArasaMjJAyAH kavalAhAraM prati na kAraNatva- / | miti / nanvAhArasaMjJAyA jAve kavalAhAravat kevalinAM maithunasaMjJAjAve'pi kamanIyakA minI sevAdikamapi prasajyeteti cenna, tatkAraNasya mohanIyakarmaNo nirmUlakApaMkaSaNAt, AhArakAraNasya tu vedanIyodayasya pratiSeddhumazakyatvAt / na cApra| mattasya jagavataH kavalAhAraH pramAdahetutvAdeva na kartumucitaH zarIrasannAve'pi pramAdaprasaMgAt yatpAlanArthaM khalu pramAdahetuH kavalAhAro grAhyastattu sutarAM pramAdakAraNamityAne mitametat / tasmAdiyamAdhyAtmikaparikalpitA pratibaMdI kiMcitkaraiveti // 11 // kavalAhArAbhAvasAdhakamanumAnamupanyasya dUSayati 1 vyanicArAkulaM zuklalezyAvattvaM pramattakaiH / tadviziSTamalezyatvamasiddhaM cAprayojakam // 12 // TIkA - kevalino na kavalAhAriNaH zukkalezyAvattvAdidamAdhyAtmikaparikalpitamanumAnaM pramattaH pramattakaiH pramattaguNasthA - navartibhiH " svArthe kapratyayaH' vyabhicArAkulamanaikAMtikaM yatasteSAmapi "pannarasa pamattaMmI" tivacanAnmithyAtvAjJAnA| saMyamadevanAraka tiryaggatirUpaSaDjAvApagame lezyApaTkaveda trikakapAyacatuSkA siddhatvamanujaga tilakSaNAnAM paMcadazaudayika G parIkSA. // 64 //
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAvAnAM mannAve ca zuklezyAvatvaM saMpratipannaM kavalAhAritvaM cApIti / tadetadevAnumAnaM viziSTaM vezyAMtarAnahacaritavanati / / DopaH amiddhamityarthaH / yato yeSAM mate yogapariNAmo lezyA tanmate vidhikoTiH yeSAM ca mate kapAyaniyaMdo lezyA tanmate / nidhanoTiriti / alezyatvaM ca kevalino na kavalAhAriNaH avazyatvAdityanumAnaM tvaprayojakaM lomAhArAnAvasyApi sAdhakatvAditi / saMdigdhAsi tvaM ca dUSaNaM pakSadhye'pyavataratIti vodhyamityavayavArthaH / vyAsArthastvayam-zrIdayikanAvasya / tAvadekaviMzatirnedAH "annANamasikattA saMjama lesA kasAya ga' vayA / mitraM turietti" vacanAttatra trayodazaguNasthAna manujagatizuddhalezyAsinatvarUpAstrayo jAbAH prApyate / tathA ca devensUrayaH... canagayAI igavIsa mini sANe ya iti vIsa cAmiNa viNAmIle iguNisamannANaviraheNa // 1 // eseva avirayaMmi, suranAragaga viga dekhe / sattarasa duti te Jciya lirigaie saMjamAjAvA // 2 // pannaesa pamattaMbhi apamatte Azvasatigavirahe / te citra bArasamukkegalesana dasa apuvaMmi // 3 // evaM aniyaSTimi vi suhame saMjalae lonamaNU aMti aMtimalesaasichattanAva jANa cala lAvA // 4 // saMjalaNasojavirahA uvasaMtarakINakevalINa tigaM / khesAnAvA jANasu thAjogiNo jAvagameveti // 5 // para zItike / tathA zubhalezyAsanAve'pi kavalAhAraH kathaM saMgachate / yato nirAlaMbanadharmadhyAnasamAve'pi nAyamiSyata iti / / atra siddhAntayAmaH-dhyAnaM tAvat paramaikAgratArUpaM virudhyatAM nAma kavalAhAreNa / lezyA tu yogapariNatirUpA kavalAhAreNa kathaM virudhyate pratyutAviruva / anyathA pramattaguNasthAnavartino'pyAhAro na syAt lezyAntarAsahacaritAyAstasthAstabirodhitve saptamaguNasthAne'pyAhAraH syAt / kathaM punayogapariNAmo khezyA yasmAtsayogikevakhizukraralezyApariNAmena 1 etena sAdhyAsattvaM darzitam /
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmi // 65 // vihRtyAntarmuhUrtazeSe yoga nirodhaM karoti tato'yogitvamalezyatvaM ca prApnoti, ato'vagamyate yogapariNAmo lezyeti / sa punaryogaH zarIra nAmakarmapariNativizeSaH / yasmAduktam - " karma hi kArmaNasya kAryamanyeSAM ca zarIrANAM kAraNamiti" / | tasmAdaudA rikAdizarIrayuktasyAtmano vIryapariNativizeSaH kAyayogaH tathaudA rikavai kriyAhArakazarIravyApArAhRtavAdravyasamUhasAcivyAkI va vyApAro yaH sa vAgyogaH tathaivaudArikAdizarIravyApArAhRtamano'vya samUhasAcivyAjIvavyApAro yaH sa manoyoga iti / tato yathaiva kAyAdikaraNayuktasyAtmano vIryapariNatiryoga ucyate tathaiva lezyApIti prajJApanAvRttikRtaH / | etanmatamAzrityaiva ca devendrasUri jirauda vikajAvatrayaM trayodazaguNasthAna upanyastam / anye tu karmaniSpado lezyAH karmasthitihetutvAt / yathoktam - "tAH kRSNanIlakApotataijasI padmazuklanAmAnaH zleSa iva varNabaMdhasya karmabaMdha sthitividhAtrya iti" / yogapariNAmatve tu lezyAnAM "jogA payampiesaM viti zraNujAgaM kasAyato kuNA titti" vacanAt prakRtipradezabaMdhahetutvameva syAt na tu karma sthitibaMdhahetutvam karma niSpaMdarUpatve tu yAvatkaSAyodayastAvanniSpaMdasyApi sanAvAt karmasthitihetutvama pi yujyata ev| ata evopazAMtahI emohayoH karmabaMdhasanAve'pi na sthitisaMjavaH / yaduktam- - " taM paDhamasamae baddhaM bIyasamaye vezyaM tasamae nikiti" zrAha yadi karmaniSpaMdo lezyAstadA samucinnakriya zukladhyAnaM dhyAyataH karmacatuSTayasanAvena niSpaMdasaMpravena | kathaM na lezyAsaGgAvaH / ucyate- nAyaM niyamo yaduta niSpaMdavato niSpadena sadA jaavym| kadAcinniSpaMdavatsvapi vastuSu tathAvidhAvasthAyAM tadadbhAvadarzanAttanmate ca kevalinAM pravyalezyA ciMtaiva / apare tvAduH- kArmaNazarIravatpRthageva karmASTakAt karma vargaNAni - SpannAni karmalezyAvyApItyAdhyAtmikaiH kavalAhArAjAvasAdhanArthamupanyastAnyanumAnAni saMdigdhA siddhAni viparItabAdha parIkSA. // 65 //
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ katarkAnAvAcAprayojakAni / yadi ca pratibaMdhakAnAvasahakRtasakalakAraNasamavadhAne'pi nAvarUpazukalezyAvattvena kavalAhArAjAvaH sAdhyaH tarhi saMyatatvena hetunA pramattaguNasthAnavartinAmapi tadalAvaH sAdhyatAM salomA maMDUkazcatuppAce satyuplutya gamanAt mRgavat / alomA vA hariNaH catuSpAttve satyuplutya gamanAt maMDUkavadityAdihetUnAM ca prAmANyamatyapagamyatAmiti balavatpramANapariccinnaH kevalinAM kavalAhAraH suvyavasthita iti // 12 // atha kavalAhArasAdhakapramANaM pramANAMtareNa saMvAdayati kudAdayaH kevalinAmekAdaza parISahAH / vedanIyodayodbhUtAH kavalAhArasA diNaH // 13 // TIkA-akSarArthaH spaSTa eva / jAvArthastvayam--sayogikevaliguNasthAnavartinAM kutpipAsAzItoSNadezacaryAvadhamalazayyArogatRNasparzaladANA ekAdaza parIpahA navaMti / yadAgamaH-"egavihabaMdhagassa eNaM naMte najoginavatyakevakhissa kA parIsahA paNattA / goyamA ekkArasa parImahA paNattA nava puNa vedaMtitti / tathA "vaiyaNikoNaM te kamme kA parIsahA samoaraMti / / goyamA ekkArasa parIsahA samoaraMti paMceva ANupubI cariyA siGgA tahe va roge ya / taphAsa janameva ya ekkArasaveya|Nikamiti" jagavanyAm / tathA-"vAvIsaM vAdarasaMparAya canadasaya suhumarAyami / unamatyavIyarAge caudasa ekkArasa jimi ||1||"asyaa arthavAviMzatirapizabdasya luptanirdiSTatyAt prAviMzatirapi parIpahA bAdarasaMparAyanAmni gunnsthaanke| ko'rthaH nivRsivAdara saMparAyaM navamaguNasthAnaM yAvatsarve'pi parIpahAH saMjayatIti / tathA caturdaza ca zAyaiva
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmi. // 66 // kArArthatvAccaturdazasaMkhyA eva ca kut 1 pipAsA 2 zIta 3 uSNa 4 daMzamazaka 5 caryA 6 zayyA 7 vadha 6 alAna chAparIkSA. e roga 10 tRNasparza 11 mala 12 prajJA 13 ajJAna 15 rUpAH parISahAH sUkSmarAge sUkSmasaMparAyanAmni dazamaguNasthAnaka udayamAsAdayanti mohanIyasya darpitatvenopazamitatvena vA saptAnAM cAritramohanIyaprakRtipratibajhAnAM darzanamohanIyaprakRtiprativacasya caikasyAsaMjavAditi naavH| tathA udma AvaraNaM tatra sthitaH udmastho vIto'pagato rAgo yasya samastamohopazamAtsakalamohadayAca sa tathA tataH karmadhAraye udmasthavItarAgazabdanopazAMtamohadINamohalakSaNaM guNasthAnakaSyaM parigRhyate / tatrApyuktarUpA eva caturdaza parISahAH saMjavaMti / tathA jine sayogikevaDyayogikevalilaNe trayodazacaturdazaguNasthAnakaSaye parISahakAraNajUtasya vedanIyasyaiva sanAvAttatpratibaghA evaikAdaza parISahAH saMjavaMti / uktaM ca--"kut pipAsA ca zItoSNe daMzAzcaryA vadho malAH / zayyArogatRNasparzA jine vedyasya saMjavAt // 1 // " iti pravacanasArojhArasUtravRttau 11e patre / tatra kutparIpahavijayaH kiM kubedanAmuditAmAgamavihitena jaktena samayato'neSaNIyaM pariharatazca navati uta sarvathAhAraparihAreNaiva navati / Adye kevalinAM kvlaahaarsiddhiH|hitiiye tu SaSThaguNasthAnavartinAmapyAhArAnAva Apadyate / nanu javanta eva naNaMtu prathamapadAMgIkAre kiM caturdaze'pi guNasthAne kavalAhAro nApadyata iti | cenna lAghavena dhyAnavirahasahakRta eva guNasthAne etanniyamasya bodhyatvAt / anyathA kiMcidUnapUrvakoTiparyaMtaM kevalinAM zarIra kazramavatiSThate ? na ca paramaudArikazarIrAnyupagame nAyaM doSa iti vAcyam tatrApyaudArikatvAnapagamAnavadanimatasya / // 66 // nirastatvAcca / na ca jagavataH kudanIyodayo mandatama evati ne kavalAhAracikitsAmapekSate tAdRzasya tasya parIpahazabda
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyapadezyatAnaItvAt parIpahazabdavyapadezasya tu tasya kavalAhAracikilmAmaMtaraMgA zarIravalApacAyakatvasya supramiyatvAta / / na ca jagavatAmanantavIryatvenedaM dRSaNamasaMjanIti vAcyam valaM zArIre sthAna vIrya cAntaraH zaktivizeSa iti tayojinnatvAt / tasmAkrinAnAM kutparIpahavijayo'pi kavalAhAraM mijhAtayatyeveti // 13 // athainasyAryAdhyena digaMbarapitavikaTapadhyanirAkaraNenAprayojakatvazaMkA nirasyatikiM rAgahAnyatizayo yathA tathA naiSu junyajAvasya / yAhArakathAmAtrAt kathaM ca sAdhoH pramattatvam // 14 // vedyodaye'pi todayAnaktikathAyAzca moha janakatvAtApratikavya iti lpnupaaskaadhyynttiikaakRt||15 / / // yugmam // TIkA-eSu kevaliSu yathA rAgahAnyatizayo rAgAnAvasya paramaprakarSa zrAkhyAyate tatrA nuklayajAvasya kavalAhArAjAbasyAtizaya iti zepaH kiM nAkhyAyate / yadi kevalini rAgAjAvAtizayo'nyupagamyate tahi juttyajAvAtizayo'pyanyupagamyatAM samAnakadatvAdityarthaH / caH punararthe / sAdhorapramattasyeti samanivyAhAragamyam / zrAhArakathAmAtrAt pramattatvaM kathaM javatItyavayavArthaH / lAvArthastvayam--yathA kazcit puruSastItrarAgastadayeyA kazcinmandarAgaH kazcitpunarmandatamarAga iti vipadanAvanAvazAjAgAdInAM hAnyatizayadarzanAt paramaprakarSaH kevalini pratiSThantathA jojanAjAvaparamaprakarSo'pi tatra kiM na syAt tanAvanAto lojanAdAvapi hAnyatizayadarzanAvizeSAt / tayA hi-ekasmin dine yo'nekavAraM suMkta viSaka
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmi. parIkSA // 6 // nAvanAvazAt sa eva punarekavAraM nuMkte kazcitpunarekadinAdyantaritajojanaH anyaH punaH padamAsasaMvatsarAyaMtaritajojana iti / tathA apramatto hi sAdhurAhArakathAmAtreNApi pramatto javati, lujAnA api kevalino na tatheti mahaccitram, yatkathAmAtrameva pratyavAyakAraNaM tapannoge punaH kiM nigAdyamiti // 14 // athaitannirasyati-vedyeti / iti jaTpan pUrvoktavikaTapadhyamavicArapUrvakamupanyasyan samaMtajopAsyopAsakAdhyayanasya TIkAkAraH pranAcaMsaMjJako digaMbaraH pratiSezavya|stiraskaraNIyaH tatparikalpitasya vikaTapaghayasyAkiMcitkaratvAdityarthaH / tatra hetuSyamAha-vedyeti / AdyavikaTapasya kevalini nutyannAvaparamaprakarSAnyupagame vedanIyodayAnAvaparamaprakarSasyApi prasaMgAt / AhArakathAyAzca mohajanakatvAdeva pramAdahetutvAnyupagamAdityavayavArthaH / jJAvArthastvayam-yattAvamuktaM rAgahAniparamaprakarSadarzanAnatyanAvaparamaprakarSo'pi kevalinAM sidhyatIti tadasmatpratibaMdIpracaMmamujaraprahArajarjaritaM spaMditumapi na zaknoti / yata ekasya vedanIyodayastIvratarastadapekSyA kasyacinmando'parasya punarmandatama iti vipakSanAvanAvazAvedanIyodayAjAvAtizayadarzanAt kevalini tadanAvaparamaprakarSasijherapyApatteH / na ca vAcyaM vedanIyodayasyASTAdazadoSAnantAvAttadanAvaparamaprakarSasAdhanamayauktikam / kutpipAsayozcASTAdazadoSAntajUtatvAt rAgahAnivattadalAvaparamaprakarSasighau nuktyalAvastu saMjavatyeva / tathA cAnupadameva vyAkhyAtam / "kutpipAsAjarAtakajanmAntakajayasmayAH / na rAgaSamohAzca yasyAptaH sa prakIyate // 1 // asyArthaH-kucca bunudA, pipAsA ca tRSNA, jarA ca vRkSatvaM, AtaMkazca vyAdhiH, janma ca karmavazAccaturgatiSUtpattiH, antakazca mRtyuH, jayacehaparalokAdAtraguptimaraNavedanAkasmikalakSaNaM, smayazca jAtikulAdidarpaH, rAgaSamohAH prsighaaH| cazabdAcintAratini // 6 //
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ jivismayaviSAdakhadavedA gRhyanta / eta'STAdazadoSA yasya na manti sa zrAptaH prakIyaMta pratipAdyata iti / jagavatAM kupipAsayorapahrotumazakyatvAnmohanIyApagamena tadanAve kahapanIya audArikazarIrAdikamapi kiM nApotumIhase / vastutastu aSTAdaza doSA ajJAnAdikAH / tathA coktam-"annANakohamayamANa, mAyA lona raI a araI aniddAsogaaliavayaNa, coriyAmancarajayA ya // 1 // pANavahapemakIlApasaMgahAmAi jasma iya dosA / apArasma vi paNachA, namAmi devAhidevaM taM // 2 // " iti tatra kutpipAsayoranantanAvena kevalinAM tadanAvasAdhanaprayAso haridaMbarANAM vyartha eveti / yaccoktam-"zrAhArakathAmAtreNApi apramatto yatiH patati kevalI taM tuMjAno'pi na tatheti kathaM saMganate" tatredamuttaram-AhArakathA tAvadAhAraviSayaprItilANamohajaniketi tasyAH pramAdahetutvaM na caivamAhArasyApi zarIrAdekhi mohasahakRtasyaiva tasya tathAtvAnyupagamAt / na ca bunuvAlakSaNamohamantarA kavalAhAro na navatyeveti vAcyam etasya nirastataratvAt kud bunuhe. ti tAdAtmyapratItistu zAkhAgrecaMmA itivapacAramAtranivandhaneti / tasmAScanaracanAcAturItaraMgiNIplAvyamAno mugatijA upAsakAdhyayanaTIkAkartA nyAyakumudacaM'vacanazINakuzAnavakhaMbamAnaH na kathamapi svAtmAnaM rakSituM pranurityAyAdhyArthaH // 15 // arthatasya yuktijAlasya phalaM prakaTayati paraMparAparAghAtasaMjAtamativiplavAH / tadevaM pratipezavyA yuktiniharidaMbarAH // 16 // TIkA-haridevAMbaraM yeSAM te haridaMbarA nagnATAH / atha ca "kvacinvandasAmAnya vizeSatAtparyasahAnAM vizeSavAcakatvamiti" nyAyAridiva sUryodayAvacinnA prAcIvAMbarANi yeSAM te haridaMbarA raktapaTA ityarthaH / etena parenyo'celaM cAri
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmi. // 6 // navanti jantavo yasmAdAtamAH satvAH sUdamAJca vyApino'pare zIkhAni tapazcetIha sidhyA savidhAsyati // 2 // tathA sAnAdInAM vaiyA zItavAtAta // aparaM ca-samyaktvajJAna tathA / gAtrasaMkucane ceSTaM tena pUrva pramArjanam // 2 // " tathA ca-"santi saMpAtimAH satvAH sUdamAzca vyApino'pare / teSAM parIkSAradAnimittaM ca vijJeyA mukhavastrikA // 1 // kiM ca-navanti jantavo yasmAdannapAneSu keSucit / tasmAtteSAM parIkSArtha pAtragrahaNamiSyate // 1 // aparaM ca-samyaktvajJAnazIlAni tapazcetIha sighye / teSAmupagrahArthAya smRtaM cIvaradhAraNam // 1 // zItavAtAtapairdazairmazakaizcApi kheditaH / mA samyaktvAdiSu dhyAnaM na samyak saMvidhAsyati // 2 // tathA vastrAnAve zItAtapadaMzamazakAdipImAvyAkulitasyAgnisevAdirdhyAnasaMjave saMyamavirAdhanA syAt / tathA pAtrAnAve bAlagkhAnAdInAM vaiyA-1 vRtyamapi kuto lavet / yaH punaratisahiSNutayA etadantareNApi na dharmabAdhakastasya naitadasti / tathA cAha-'ya etAn vaje|yeddoSAn dharmApakaraNAdRte / tasya tvagrahaNaM yuktaM yaH syAbina iva pranuH // 1 // sa ca prathamasaMhanana eva na cedAnIM tadastIti kAraNAlAvAtkAryasyApyanAvaH tasmAdyathA saMyamopagrahArtha jaidAdikaM gRhyate evaM vastrAdidhAraNamapyucitameve" tyAdiyuktyA prajJApyamAno'pyasau tathAvidhakaSAyamohanIyakarmodayAnna svakadAgrahAnyavartata kiMtu cIvarAdikaM tyaktvA nirgtH|| tatazca bahirudyAne sthitasya tasya vaMdanArthamuttarAnAmnI jaginI samAgatA / sA ca tathAvidhaM svaM vAtaramavalokya svayamApa cIvarANi tyaktavatI / tato nikSArtha nagaramadhye praviSTA sA gaNikayA'valokitA / tata "evaM vidhAmapi bIjatsAmimAM| dRSTvA nAgarikaloko mAsmAsu viraMsIditi" viciMtya tayA paridhApitAsau / tata eSa vyatikaro'nayA zivanUtaye nive-12||6|| ditastato'nena "vivastrA yoSinnitarAM bIjatsA javatIti" viciMtya tAM pratyuktam-"ztyameva tvaM tiSTha etastraM tvayA na tyaktavyaM, devatayA hi tavedaM pradattamiti" / tataH zivajUtinA kaoNminyakoTTavIrau dIkSitau tAnyAmAcArya ziSyavakSaNA
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ mudaghATitaM navati tatra ganu / " tatazca so'pi kopAhaMkAraprerito nirgataH / paryaTatA ca tenodghATitadhAraH sAdhUpAzrayo dRSTaH / tatra ca tena sAdhavaH kAlagrahaNaM kurvanto vaMditvA vratagrahANaM yAcitAH / taizca mAtrAdinirananujJAto'yamiti kalyA vrataM na dattaM tataH khelamalakAkSAM gRhItvA svayameva locamakarot / sAdhavazca liMgaM samarpayAmAsuH sarve'pi ca te sAdhavoDanyatra vihatAH / kAlAMtareNa punarapi tatrAgatAH / rAjJA ca zivanUtaye kaMbalaratnamarpitaM gurunizca zivanatiM pratyuktaM "sAdhUnAmadhvAdiSvanarthasArthanibaMdhanaM kimazrametahItamiti" / tatastena gurvAjhAmanAhatyApi mUyA pravannatayA tanidhRtam / pratyahaM ca tadayaM saMjAlayati na ca kasyacidane pradarzayati / tatazca "mUrvito'yamiti" gurujiravagatya tamanApRnvayaiva tatkaMbalaratnaM | vidArya sAdhUnAM proganakAni kRtAni / so'pyavagatavyatikaraH pracannakaSAyakaluSitahRdayastiSThati / ekadA ca sUrayo jinakaTipakAn varNayati / tathA hi-"jiNakappiA ya muvihA pANIpAyA pamiggahadharA ya / pAuraNamapAnaraNA ikkikkA te nave vihA ||1||g ti canakka paNagaM nava dasa ikkAraseva vArasagaM / ee avigappA jiNakappe hu~ti uvahissa // 2 // ityAdi" / tadetannizamya zivajUtiruvAca-"hanta yadyevaM tarhi kimidAnImetAvAnupadhiH parigRhyate sa eva jinakapaH kiM nAyite" / gurujiruktaM-"jaMbUsvAmini vyubinno'sau sAMprataM tathAvidhasaMhananAdyanAvAtkartuM na shkyte"| tataH zivajUtirakhapat-"mayi jAgrati kathamayaM vyuvidyate nanvahameva taM kariSyAmi / paralokArthinA hi sa eva niSparigraho jinakapo|'GgIkAryaH kimanena mUrnAdidoSahetunA parigraheNeti / " sUriniruktaM-"dharmopakaraNamevaitanna tu parigrahaH / tathA-"jantavo bahavaH santi puzyA mAMsacakSuSAm / tenyaH smRtaM dayArtha tu rajoharaNadhArANam // 1 // Asane zayane sthAne nivepe grahaNe
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmi // 68 // tathA / gAtrasaMkucane ceSTaM tena pUrva pramArjanam // 2 // " tathA ca "santi saMpAtimAH satvAH sUkSmAzca vyApino'pare / teSAM | rakSAnimittaM ca vijJeyA mukhavastrikA // 1 // kiM ca - navanti jantavo yasmAdannapAneSu keSucit / tasmAtteSAM parIkSArthI pAtra - | grahaNamiSyate // 1 // aparaM ca samyaktvajJAnazIlAni tapazcetIha siddhaye / teSAmupagrahArthAya smRtaM cIvaradhAraNam // 1 // | zItavAtAtapairdazairmaza kaizcApi kheditaH / mA samyaktvAdiSu dhyAnaM na samyak saMvidhAsyati // 2 // tathA vastrAbhAve zItAtapadaMzamazakA dipIkAvyAkulitasyAgnisevA didurdhyAnasaMjave saMyamavirAdhanA syAt / tathA pAtrAbhAve vAlaglAnAdInAM vaiyAvRtyamapi kuto javet / yaH punaratisahiSNutayA etadantareNApi na dharmabAdhakastasya naitadasti / tathA cAha-' ya etAn varjayeddoSAn dharmopakaraNAdyate / tasya tvagrahaNaM yuktaM yaH syAbina iva prabhuH // 1 // sa ca prathamasaMhanana eva na cedAnIM tadastIti kAraNAbhAvAtkAryasyApyanAvaH tasmAdyathA saMyamopagrahArthaM naidAdikaM gRhyate evaM vastrAdidhAraNamapyucitameve" tyAdiyuktyA prajJApyamAno'pyasau tathAvidhakaSAyamohanIyakarmodayAnna svakadAgrahAbhyavartata kiMtu cIvarAdikaM tyaktvA nirgataH / tatazca vahirudyAne sthitasya tasya vaMdanArthamuttarAnAmnI jaginI samAgatA / sA ca tathAvidhaM svaM cAtaramavalokya svayamapi cIvarANi tyaktavatI / tato nikSArtha nagaramadhye praviSTA sA gaNikayAvalokitA / tata "evaMvidhAmapi bIjatsAmimAM dRSTvA nAgarikaloko mAsmAsu viraMsIditi" vicitya tayA paridhApitAsau / tata eSa vyatikaro'nayA zivanUtaye nive|ditastato'nena " vivastrA yoSinnitarAM bIjatsA javatIti" vicitya tAM pratyuktam - " itthameva tvaM tiSTha etavastraM tvayA na tyaktavyaM, devatayA hi tavedaM pradattamiti" / tataH zivajUtinA kauminya kauTTavIrau dIkSitau tAyAmAcArya ziSyalakSaNA parIkSA // 69 //
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ | paraMparA pravRttetyAdi / tasmAtsiddhAntaprAmANyamanyupagacahniH paraMparAprAmANyamevAnusartavyamiti midhyAtvamohanIya karmAdayava| zAdhiparItaprarUpaNApravaNA digaMbarAH tanmatAnuyAyinazcAdhyAtmikA dUrataH pariharaNIyA ityasmAkaM hitopadeza iti / / 16 / / | evaM sAMpratamudbhavadAdhyAtmikamata nirdalanadAra citamidaM sthalamamalaM vikacayatu satAM hRdayakamalam 17 | samaja ni yatsthala metatsukRtaM sRjato'nusRtya vRddhavacaH / mama tena javyaloko bodhimaNeH sukhajatAM lajatAm | TIkA-sugama midamAryAghyam // 17 // 18 // 11 // // 11 // vibudhanikarasevyaH zojataM prauDhimAbdhistapagaNa surazAkha / nRrizAkhAnirAmaH / zrajani rajaninAtha sparddhikI rttipratAno matijita surasUrihara sUristadIzaH // 1 // akalayadatha lIlAM tasya paTTodayAI mahati vijayasenaH sUrirAjaH sanAnoH / prasarati ghanagAre yasya kIrtipratAne vidhurajavaDDUnAM lakSmamAtropalakSyaH // 2 // vijayivijayadevaH sUrirAT tasya paTTe sa jayati | yatikoTI maulikoTI rakarUpaH / kalayati na sapatnIrvIkSya gaurIkRtA yavidhudhavalayazoniH zailaputrIdizaH kim // 3 // zrI vijayasiMha sUristatpaTTaviyannanomaNirjayati / yasya pratApapUSA pUrvAditamaH zamaM nayati // 4 // vAcakaparipattilakazrImakalyANa vijaya ziSyANAm / gaMgAjala vimaladhiyAM ziSyA budhasAjavijayAnAm ||5|| zrIjIta vijaya vibudhAsteSAM garchu jayaMti zuddhadhiyaH / rAjaMti tatsatIrthyAH zrInaya vijayAnidhA vibudhAH // 6 // taccaraNakamala sevAmadhukarakaTapena yazovijayagaNinA / | svopajJAdhyAtmikamatakhaMkanavRttirviraciteyam // 9 // // " IN // // //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmi. // 170 // iti zrI sakalapaMkitacakracakravartipaMmitazrIjI tavijayaga visatIrthyapaMkitazrInaya vijayagaNiziSyagayizovijayakRtaM saMghadattAdhyAtmikamataparIkSAparanAmakamAdhyAtmikamatakhaMrunaprakaraNaM saMpUrNam // parIkSA. // 70 //
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zratha yatilakSaNasamuccayaprakaraNam // siyarAyaputtaM titzrayaraM paNamiUNa nattie / sutto'zraNIie sammaM jazvarakaNaM vuvam // 1 // ussaggavavAyANaM jayaNAjutto jaI sue japircha / viti zra puvAyariA sattavihaM larakaNaM tassa // 2 // maggANusArikiriyA pannavaNikattamuttamA skaa| kirizrAsu appamA AraMjo sakkaNukANe // 3 // garuna guNANurA gurutrANArAhaNaM tahA paramaM / aska ya caraNadhaNANaM sattavihaM barakaNaM eyaM // 4 // suttAyaraNANugayA sayalA maggaNusAriNI kiriyaa| sujhAvaMbaNapunnA jaM jaNi dhammarayANaMmi // 5 // maggo AgamaNI ahavA saMviggavahujANAnnaM / ujayANusAriNI jA sA maggaNusAriNI kiriyA ||6||annh jaNithaM pi sue kiMcI kAlAi kAraNAvirakaM / zrAinamannahacciya dIsai saMviggagIehiM // 7 // kappANaM pAvaraNaM agoaraccA kolibhAjirakA / uvaggahikamAhaya tuMbayamuhadANadorAI // 7 // sikkiganirikavaNAI pajosavaNAi tihiparAvatto / noaNavihiannattaM emAI vivihamannaM pi|| e|| jaM sabahA na sutte pamisihaM neva jIvavahahecha / taM sarvapi pamANaM cArittadhaNANa jaNizaM ca // 10 // avalaM vikaNa kaLaM jaM kiMci samAyaraMti gIyatthA / thovAvarAhabahuguNaM sosi taM pamANaM tu // 11 // jaM puNa pamAyarUvaM gurulAghavaciMtavirahiyaM savahaM / suhasIlasaDhAinna carittiNo taM na sevaMti // 12 // jaha saDDesu mamattaM rADhA' amumuvahinattAi / niddivasahi tUlI masUragAINa parilogo // 13 // iccAI asamaMjasamaNegahA khuddacikiaM loga / baDaehi vi Ayarizra na pamANaM suddhacaraNANaM // 14 // sArasina pariNAmo
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatila 0 // 71 // ahavA uttamaguNappaNappavaNo / haMdi bhujaMgamanalizrAyAmasamAyo manuM maggo // 15 // itthaM suhohanANA suttAyaraNA ya nAvirahe vi / guruparataMtamaI juttaM maggANusArittaM // 16 // eyArisassa jamiha gamaNamaNAjogarTa vi maggaMmi / appa - ciMtaehiM sadaMdhaNI uva // 17 // ye'vaMcakajoe galie zra zrasaggami javamUle / kusalANubaMdhajuttaM evaM dhannANa saMbhava // 18 // evaMmi nAephalarDa hemagharusamA mayA parehiMpi / kiriyA jaM jaggA vidu esA muMcai e tanAvaM // 19 // na jAvacaraNaliMgaM ka maggaNusAriNI jave kiriyA / jaM puNabaMdhagANaM dabajaINaM pi sA iA // 20 // jAya a nAvacaraNaM vAlasaM khae kasAyANaM / maggaNusArittaM pue davija tammaMdayAe vi // 21 // laDutte kammANaM tIe jaNi tayaM ca guNabI / vavahAreNaM jAi nANAiju ca viya // 22 // nANAivisesaju eya taM liMgaM tu jAvacaraNassa / tayanAve tapnAvA mAsatusAINa jaM jaliyaM // 23 // gurupArataMtanANaM saddahaNaM eyasaMgayaM ceva / itto u carittINaM mAsatusAIe hiddinaM // 24 // siM pi davanAeM eya ruimittArja davadaMsaNa / gIyaca NisizrANaM caraNAbhAvappasaMgArja // 25 // 5vihopuNo vihAro jAvaca rittI jagavayA jaNi / ego gIyacANaM biti tamissitraNaM ca // 26 // saMkhevAviskAe ruirUve daMsaNe ya davattaM / jannai jeNuvagika prayApamANe vi sammattaM ||27|| sabavaesA janna liMge naMtarassa caraNassa / jaM dalarUvaM dabaM kAvannaM ca jaM jAvo // 28 // e kamarUvasarisaM nAvavirahI navAjidI / va kaI pi visihaM liMgaM sA jAvacaraNassa // 27 // irakurasagumAINaM mahuratte jaha phumaM vijiSattaM / taha puNbaMdhacaraNAnAvane vi supasiddho // 30 // maggaNusArikiriyA nAvikA cittassa jAvasAddRssa / vihipa misesu jave pannavattimujujAvA // 31 // samuccaya. // 71 //
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ vihinakamavannayanayanaramagavavAyatakunayagayAI / suttAI bahuvihAra samae gaMjIrajAbAI // 32 / / pimasAe'bhavattayari ghadhimiyAinarayamaMsAI / jIvegavihArA vAhitigiThA ca pAyAI // 33 // tasiM visayavinAgaM muna kumgahara ayA to / bohez taM ca NAcaM pannavaNi susIlagurU / / 34 // avasi gavittA vitiya zraNayaraparakavAya ne / pariNAma saN sammaM jaM jaNiyaM kappattAsaMmi // 35 // saMvigganAvidhAeM judhyaditanAviANaM ca / muttaNa khittakAlaM jAvaM ca kati surbuvaM / / 36 // so viya samma jANa gurudinnaM niravamesapannavaNaM / eSa uttANamaIya pakSalavabhitte habazzcho // 33 // jaha bomizrAzvayaNaM moThaM AvAyarammamUTanayaM / bavahArApahANAtaM koI suyA visame // 38 // e ya jANa apariNa apariNajayA kayammi mUDhanae / kAliyasumi pAya upagaM tiNha je jaNiyaM / / 3 / / mUDhanazyaM sujhaM kAliyaM tuna eyA samoaraMti idaM / apuhatte samoAroetyi puha sbhovaaro|| 40 tmaa| epahiM diviAe parUvaNA mutta-13 atyakahaNAya / iha puNa aNanavagamo ahigArotIhimanaM // 41 // pAyaM pasidhamanyo apariNaI nAyariNaI vA vi|| apasijhe tapnAvo buhehiM tA sudhudimiNaM // 42 // vakayAidisAe zramesu vi evamAgamatyetu / parivAra lAvatyaM ninaNaNaM pannaviUto // 43 // jo naya pannavANijo guruvayam tassa pagaimarapi / pittakaragachiyasla va gurukhamakamuzramA nA // 45 // pannavANijassa puNo uttamasaghA have phalaM jIse / vihiseyA ya anannA sudesaNA khaliaparisuddhI / / San45 // saghAlU sattijuna vihisAraM gheva sevae kiriyaM / tapparakavAyahINoNa have davAzdose vi // 46 // jaha sammamudhyiAeM samare kaMmANAjamAieM / jAvo na parAvattAi emeva mahANujAvarasa // 4 // mAlaguNamuNomahuarassa tappa
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatila0 // 72 // rakavAyahI taM / paribaMdhe vi na kazyA emeva muNissa suhajoge // 48 // zrapayaTTo vi payaTTo jAveNaM esa jeNa tassattI / araka liyA nivimA kammaruka uvasamajogAuM // 49 // nirarTa nutarasannU kiMci avatthaMga asuhamannaM / muMja tammi na rai suhozraNalAlaso dhazriM // 50 // iya suddhacaraNasahi sevaMto daba viruddhaM pi / sAguNe eso na jAvacaraNaM ikkama // 51 // vahapannAjazriM jAvaM pAle mAyararakAe / tIe ceva Na hANI sukevaliyA jarja dhiM // 52 // cirikalabAla mAvayasareNukaMTagata bahuzrajale / logo vinivai par3e ko Nu viseso jayaMtassa // 53 // jayAjayAM ca gihI sacittamI se parittAMte / na vijAti eyAsiM avahapannA yaha viseso // 94 // vi jaNe maraNanayA parissamanayAja te vivai / te guNadayApariNayA muraka misI pariharati // 55 // visimi vi jogaMmi bAhire hoi vidurayA iharA / siddhassa va saMpattI aphalA jaM desiyA samae // 56 // ikkaMmi vi pANivahami desiAM sumahaMtaraM samae / emeva kiraphalA pariNAmavasA bahuvidIyA // 97 // je jattizrA ya deU javassa te ceva tattiyA murake / gaNaNAI logA huehavi punnA jave tulA // 58 // irizrAvahiAIcA je ceva havaMti kammabaMdhAya / ajayAeM te caiva na jayANa vidyAgamaNAya // 59 // egaMteSa seiho joge sa aa desi vihI vA vi / dalizraM pappa seiho duA vihI vA jahA roge // 60 // jaMmi seividdhAMte zrAro duA kassai kayA vi / teNeva ya tassa puNo kayAi sohI vikAhi // 61 // aNumitto vi na kassa baMdho paravatthupaJca Ni / taha vi khalu jayaMti jaI pariNAma visohimicaMtA // 62 // jo puSa hiMsAyayAie baTTa taNuparINAmo kucho eyata liMga hoi visuddhassa jogassa // 63 // samuccaya. // 12 //
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ tamhA sayA visuI pariNAma zyA suvihieNaM / himAyayANA sabai pariharizravA payatteNaM // 64 // eeNa pabaMdheNaM vihisevAlarakaNAisajhAe / jAvajazttaM naNi azpasaMgo phumo iharA // 65 // pAnaNaNeva titti sambAlU nANacaraNakaGasu / veyAvaccatavAisu apubagahaNe ya uUmai / / 66 / / upayayarabararayANalAhatujhaM khu dhammakiccaM ti / ahiyAhibalAnatthI aNuvarazyo hava taMmi // 67 // buhiassa jahA khazamavi vicikaNeva joaNe bA / evaM morakatthINaM vijaya zchA Na kaLami // 6 // itto ceva asaMgaM havaaNucAmo pahANayaraM / tammattaguNAI saMgo tittIna egaltha // 6 // supariciyAgamatyo vddhNgysuyguruvaannumaauN| majakatyo hiakaMkhI suvisuI desaNaM kuNai // 70 ||nn parici jeNa suA samayatyA tassa esthi aNugo / so mattUpayaNiko janaNi samaI imaM / / 71||jh jaha bahussuLe saMmarDa asIsagaNasaMparivuDDo / aviNini asamae taha taha mitapariNI // 12 // nAsA jo visesaM na jANae iyarasatyakusalo vi / minnA tassuvaeso mahANisIhaMmi janazikaM / / 13 / / sAvakaNavajANaM vayaNANaM jo na jANa visesaM / vuttuM pi tassa Na khamaM kimaMga puNa desaNaM kAna / / 4 // dANapasaMsaNisehe jaha kira hana vinAsaNaM visamaM / sakkA gIyatyehiM suANurUvaM tu doehaM jaM // / pattamijaM padinnaM aNukaMpAsaMgayaM ca jaM dAeM / jaM ca guNataraheka pasaMsahiUM tayaM ho // 15 // amassa ya pamisehe suttaviroho e lesanavi nave / jeNaM pariNAmavasA vittio yahityA va ||7||pttN paca hoi tivihaM darasabajayA ya ajysudinii| paDhamiDluaMca dhammiA mahigicca vayani liNgii||7||vvhaarnnenn puNo pattamapattaM ca ho pavijataM / Nitraya puNa vanaM pattamapattaM ca NoNiyayaM ||nnaajN puNa apattadANe pAvaM naNi dhuvaM jgviie|
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatilaka // 73 // taM khalu phumaM apace pattAniNivesamahigiccA // 70 // iharA u dANadhamme saMkuie hoi pvynnuddddaaho| minuttamohajaNa zya esA desnnaasujhaa||1||shyresu vi visaesu nAsA guNadosajANa evaM / nAsA savaM sammaM jaha jaNizaM khiinndosehiN||2|| guruNA ya aNumA gurunAvaM desana bahu~ jamhA / sIsassa iMti sIsA Na hu~ti sIsA asIsassa // 73 // satyAmuNA . vi tIrai manattheNeva sAsi sabaM / sabaMdaM no jaMpa jamesa Ahacca naNiraM ca // 4 // jaM ca sutte vihiraM Na ya pamisiI jaNaMmi cirarUDhaM / samAvigappiyadosA taM pie dRsaMti gIyatthA // 5 // saMviggA gIyatamA vihirasiyA pubasUriNo AsI / tadasizramAyariaM aNasaI ko NivAre // 6 // azsAhasameaM jaM ussuttpruuvnnaakmuvivaagN| jANaMtehi vihijA zidosA suttabadhnatthe // 7 // NiyayAvAsAIjhaM gAravarasiyA gahittu mujaNaM / zrAlavaNaM apuThaM pAti mAyagattaMmi // 6 // zrAlaMbaNANa narica logo jIvassa ajayakAmassa / jaM jaM pica loe taM taM bAlavaNaM kunn|| e|| jo jaM sevA dosaM saMNihipamuhaM tu so ajiNivicho / gave guNamahecaM avavAyapayaM puro kATha // e.|| parihara jaM ca dosaM savaMdavihAra anjiNivicho / kappiyasevANa viha laMpai taM koI pariNI // 1 // taM puNa visukamamA suasaMvAyaM viNA Na saMsaMti / avahIriUNa navaraM suzrANurUvaM parUviMti // e|| uvazsa dhammagulaM hiakaMkhI | appaNo paresiM ca / pattApattavivego hiakhittaM ca Nibaha // 3 // pattaMmi desaNA khalu piyamA kahANasAhaNaM ho| kuNa a apattapattA viNivAyasahassakomI // eca // viphalA imA apatte ussamappA ta jarja nnniaa| paDhame puche | bitie mUDhe vuggAhie taie // ee // Ame ghame NihattaM jahA jalaM taM dharma viNAse / zya sichatarahassaM appAhAraM
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ pu vilAse // 96 // ya evaM saMkoe jue taba puNa tumlattaM / jaM taM mannatyattaM virakA satuvattaM // 9 // ke | rise'ccAra vayaucciya vavadhiyaM eyaM / iya desA vimukA zyarA micattagamAI // e8 // AuTTizrAija kiyAI cara| essa kahavi araM / pAUNa vizramaNAe sohati muNI vimalasA // ee // AuTTizrA uviccA dappo puNa hoi vaggaNAITa / vigahA pamA kappo pue kAraNe karaNaM / / 100 / / sacAlU apamatto havika kiriyAsu jeNa teNeva / kiriyA sAphalaM jaM jayiM dhammarayami / / 101 / / pabaUM viUM piva sAhaMto ho jo pamAilo / tassa sina esA | kare garu ca avayAraM / / 102 / / pahilehaNAI cichA bakkAyavighANI pamattassa / jaNi sumi tamhA apamAI | suvihi dukA // 103 // raraka vaesu khali uvatto hoi samiguttIsu / va heDaM pamAyacaritrAM sudhira - citto // 104 // kAlaMmi ahi kiriyaMtara virahi jahA suttaM / Ayara saccakiriye apanAI jo iha carittI ||| 105 // jaha zivigdhaM sindhaM gamaNaM maggannupo egaralAne / heU taha sivalAne ciM apamAyaparivu // 106 // kammANaM pamAyA aNuvaMdhAvaNyAM ca hokAhi / tatto akaraNayimo purakarakayakAraNaM hoi // 107 // paribaMdhAvi arja kaMTagajaramohasaMnijA / hava aNubaMdhavigamA payANajaMgo e dI hayaro // 108 // khArjavasa migajAve daDhajattakayaM suhaM aNuhANaM / parivamizraM piya kA puNo vi tanAvavuddhikaraM // 107 // amahAgiricariaM jAvato mAesaMmi cakrama / zraNigUhiya yiyAmaM pamAyasesa kasavaTTo // 110 // saMjamajogesu sayA je puNa saMtaviriyA visIti / kaha te visudhacaraNA bAhirakaraNAlA huMti // 111 // aNubaMdha kusalo zidhoDhuM appaNo apamAyaM / zrayaguruliMgapaccayamu
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatila 0 // 74 // sakkaM ciya kuto // 112 // sahasA asakkacArI parapamAyaMmi jo parui palA / khalamittiva e kiriyA salAha zikA have tassa // 113 // dabAinANa niNaM zravamannaMto guruM sakkacAri jo / sivanUSa kuto hiMrui saMsAraranaMmi // 114 // havai sakAraMjo akarisajAe kammeNa / nijaNeNa sANubaMdhaM ekar3a pue esaUiM ca // 115 // saMghayaNAdaNuruve sakkAraMje a sAhae bahu / caraNaM nivamai na puNo asaMjamo teNimo garu // 116 // saMghayaNAIAvaNaM tu siDhilA - e jaM caraNaghAI / sakkAraMjA tayaM tabuddhikaraM jarja jayiM // 117 // saMghayaNa kAla basa dUsamArayAlaMbaNA ghittUNaM / sabaM ciya ziyamadhuraM zirukamAu pamuccati // 118 // kAlassa ya parihANI saMjamajuggAi etthi khittAI / jayAi vaTTi u jayA jaMjae aMgaM // 117 // jAya guNesu rAgo paDhamaM saMpattadaMsaNasseva / kiM pue saMjamaguNa ahie tA taMbhi vatta // 120 // guNavuDhi paraggayaguNaratto guNalavaM pi saMsei / taM caiva puro kAuM taggayadosaM vede // 121 // jaha muttayamuoi puro kayaM AgamesinaddattaM / therANa puro na puNo vayakhalizraM vIraNAheNaM // 122 // ettocciya kikamme higicAlavaNaM sudayaM / guNaleso vihaga jaM jaNAM kappAsaMmi // 123 // daMsaNanANacaritaM tava viNayaM | jattha jatti pAse / jipannattaM jatti pUe taM tahiM jAvaM // 124 // paraguNasaMsA uciyA anAsAhAraNattaaiva tahA / jaha vihiyA jievajhaNA guNa nihiNA go mAINaM // 125 // paraguNagahaNAveso jAvacarittissa jaha jave pavaro / dosalaveNa vi niNaM jahA guNe nigguNe guNai // 126 // paribaMdhassa na deU piyamA eyassa hoi guNahINo / sayo vA sIso vA gaNibarDa vA jarja zriM // 127 // sIso sanila vA gaNibarDa vA na soggaI aii / je tattha nApadaMsaNacaraNA te samuccaya // OM //
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ suggaImaggo // 12 // karuNAvaseNa navaraM vAva maggami taM pi guNahINaM / acaMtAjuggaM puNa arattaco navaha // 12 // guNarAgIya pavaTTa guNarayaNanihIe pArataMtami / sarvasu vi kakesu sAsaNamAlinnamiharA na // 130 // teNa khamAsamaNANaM hatyeNaMti ya jati samayaviU / aviattalacijuttA savattha vi pusamajhAyA // 131 ||nn vaha jo guNarAyaM dosalavaM kahilaM guNale vi / tassa NiyamA carittaM nasthiti jati samayannU // 13 // guNadosANa ya jaNiyaM manatyattaM viniciyamavivee / guNadoso puNa lIlA mohamahArAyANAe // 133 // sayaNappamuhehiM tA jassa guNaTuMmi pAhilaM raago| tassa na daMsaNasucI katto caraNaM ca nivANaM // 135 / / uttamaguNANurAyA kAlAIdosana apattA vi / guNasaMpayA paratya vina pulahA hoi javANaM // 135 // guNarattassa ya muNiNo guruyANArAhaNaM have piyamA / bahuguNarayaNanihANA taNa ahi jana ko vi // 136 // tihaM uppamizrAraM ammApiNo taheva naTTissa / dhammAyariyassa puNo naNiaM| guruNo visese // 137 // zraNavatthAI dosA guruANArAhaNe jahA hu~ti / hu~ti ya kayannuAe guNA garekA ja jaNiyA / / 138 / nANassa hoi jAgI thirayara dasaNe carite ya / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na muMcaMti // 13 // sadhaguNamUlaTa naNi AyArapaSThamasuttaMmi / gurukulavAso tatya ya dosA vi guNA jarja naNiraM // 140 // eyarasa pariccAyA suddhaMgaviNeba hiyayANi / kammA vi parisuguruvANAvattiNo viti // 141 // AyattayA mahAguNa kAlo visamo saparakayA dosA / itigajaMgeNa vi gahaNaM naNizaM pakappami // 14 // guruANAe cAe jiNavaraANA na hoi NiyameNa / saJcaMdavihArANaM harijaddaNaM ja naNiraM // 143 // eammi paricatte ANA khalu lagavaLa pariccattA /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatilaka samuccaya. // 5 // tIe a pariccAe puNha vi logANa cA ti // 14 // naNu evaM kaha naNi dito gAmajoznarapazNo / jannara apattavisae guruNo jaggA na nAvANA // 14 // titthayaravayaNakaraNe AyarizrANaM pae kayaM hoz / ettocciya naNiamiNaM zyarearajAvasaMvehA // 146 // jiNakappAzpavittI guruvANAe virohiNI na jahA / taha kajaMtaragamaNe visesakaGassa pamibaMdho // 17 // jAvassa duNikeve jiNaguruANANa hoi tubattaM / sarisaM pAsA naNiyaM mahANisImi phujhameyaM // 17 // guNapumassa vi vutto goamaNAeNa gurukule vaaso| viSayasudaMsaNarAgA kimaMga puNa vaccamiarassa // 14 // Nya mottadho eso kulavahuNAeNa samayajaNieNaM / vanAnAve vizha saMvego desaNAhiM // 150 // khaMtAzguNukkariso suvihiyasaMgeNa baMjaguttI ya / guruveyAvacceNa ya hoi mahANikarAlAho // 151 // mUDho zmassa cAe eehiM guNehiM vaMciLa ho| egAgivihAreNa ya essai jaNizaM ca uhami // 15 // jaha sAgaraMmi mINA saMkhohaM sAgarassa ashNtaa| niti ta suhakAmI niggayamittA viNassaMti // 153 // evaM gancasamudde sAraNamAIhiM cozyA saMtA / niti tarja suhakAmI mINA va jahA viNassaMti // 15 // // jaNizrA zraAyAmi vi mukha doseNa NAvariyanti / taddicIe iccAzvayaNa gurukulaM garuaMbha // .155 // jaM puNa nayA sanijA iccAIsuttamegacAritte / taM puNa visesavisayaM suninaNabuddhihi dadhvaM // 156 // pAvaM |vivajayaMto kAmesu tahA asAmANo shr| tatyutto eso puNa gIyatyo ceva saMjava // 157 ||nnaagii annANI kiM kA- hiccAzvayaNa Ne / aviyattassa vihAro aviya Nisiyo phujha samae // 158 // gIyatyo zra vihAro bI gIyatvanIsiTa naNircha / etto tazvavihAro nANunnArDa jiNavarehiM // 15 // egAgiyassa dosA itthI sANe taheva pminniie| // 5 //
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirakavisohi mahanvaya tamhA savizkrae gamaNaM // 160 // jA a ajAna ya suviho kappo ya hoi vinnena / ikkiko puNa suviho sammattakappo asamatto // 161 // gIyatyajAyakappo agI puNa nave ajAna shr| pANagaM samattakappo tadU go hoi asamatto // 16 // nanabache vAsAsu satta samatto tadUNago zyaro / asamattAjAyANaM heNa na ho Ajarva V // 163 // tA gIyami imaM khalu vayaNaM lAnaMtarAyavisayaMti / suttaM avagaMtavaM NinaNehiM taMtaNIIe // 164 // kassa | puNo tassa vi visame kAle tahA vie vihAre / jaNavavAyajayA vavani esa taMtaMmi // 165 // kAlaMmi saMkilike bakAyadayAvaro vi saMviggo / jayajogINamalane paNagannayareNa saMvasa' // 166 // ya egAgivihAre aidaMpatya suparisuke / gurukulavAsaccA kheseNa vi lAva gasthi // 16 // guNavaM ca gurU sutte jahatyagurusaddajAyaNaM iko| zyaro puNa vivarI gavAyAraMmi jNjnniaN||16|| tityayarasamo sUrI sammaM jo jiNamayaM pyaase'| ANaM ca azkato so kApurisoNa sappu riso // 16e / jAyAro sUrI nahAyArANuviraka: sUrI / ummaggani sUrI timi vi maggaM paNAsaMti // 170 // ee guruNo aguNA pavArihaguNehiM pavaLA / gurukulavAso asayA arakayasIkhattamavi sammaM // 11 // khaMtI samo damo vi a tattaNuttaM ca muttaanAso / sattahimi rayattaM pavayaNavatayA garuI // 172 // javANuvattayattaM paramaM dhIrattamaviya so haggaM / NiyaguruNANumAe payaMmi samma avadhANaM // 13 // avisA paraloe birahatyovagaraNovasamalachI / ninaNaM prAdhammakahitaM gaMjIrattaM ca iccAI // 114 // utjayabhUciyakiriyAparo imo pabayaNANurAgI ya / sasamayapaNava pariNa a pabhoya accatyaM // 15 // jo henavAyaparakaMmi heja Agame a Agamina / so samayapAsavarDa sitavirAhago amo
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatila 0 // 76 // | // 176 // kalidomi vike egAiguNujji vi hoi gurU / mUlaguNasaMpayA jara araka likhA hoi jaM jaNAM // 17 // guruguNarahi vi idaM davo mUlaguNavitto jo / na u guNa mittaviNotti caMmaruddo udAharaNaM // 178 // mUlaguNasaMju assa ya guruNo vi ya uvasaMpayA juttA / dosalave vizra sirakA tassucitrA evari jaM jAiM // 179 // mUlaguNasaMpatto na dosalavajoga imo he / maDurovakkama puNa pavatti vo jahruttaMmi // 100 // patto susI sasaddo eva kuNate paMthageNAvi / gADhappamAiNo vidu selagasUrissa sIse // 101 // nae selagasevAe jai laUM selagassa sIsattaM / taM muttUNa gayANaM tA paMcasayANa tamalabdhaM // 102 // tassa ya mUlaguNesu saMtesuM gamachANAI / tesiM tassa ya juttiraka mAi kaha hoMti vehammA // 103 // mUlaguNasaMjussa ya dose vi zravaNaM navakamitaM / dhammarayami naNi paMthagaNAyaMti | ciMta miNaM // 184 // janna paMcasayANaM caraNaM tulaM ca paMthagassAvi / zrahigicca u gururAyaM visesi paMtha tahavi // 185 // piyameNa caraNanAvA paMcasayANaM pi jai vi gururAje / tahavi pariNAmavasA ukkio paMthagasseso // 106 // ya evaM 5meyaM jaM gosAlovasaggie pAhe / kSAvirakA surja vADhaM ratto surakatto // 107 // paNurate tahA runnaM sIhee mAlunAkanche / tanAvapariNayappA pahuNA saddAviM zra imo // 188 // kassa vi katthaI pII dhammovAyaMmi daDhayarA ho / yamusAvAdA mUlatevahA evaM // 189 // zrahiM paMthagassa u gururAguka risarja / saMgAro / gurusevAi sa ratto a ajaya vihAre // 10 // selayamApuvittA vagavittA paMthagaM ca aNagAraM / guruveyAvaccakaraM vitAeM pi ko doso // 151 // 1 saMviduNhagamaNaThANAI | samuccaya. // 76 //
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ gace vidhammaviNayaM jatthuttariya sanika apatya / Apucittu vihAro tattha jaThe nAsi kappe // 152 / / saMviggavihArI kiM puNa tesiM mahANunAvANaM / aha navasaMpayANaM kappianabovayArANaM // 13 // dhammaviNa vi tesiM Aputriya pahiANa jaha paramo / taha tehi gaviassaviNAyabo paMthagamuNissa // 14 // eso vi a miDhilotti ya pamimArimayaM yaM havA itto / jaM sAihi Na siDhilo takkake aNumana hoi // 15 // kappiasevAlabAvagAsadappeNa selagassAvi / siDhilattaM u jaMge mUlapainnAi jaM jaNiyaM // 16 // siDhiliasaMjamakajhAvi hocaM uUmati jai paJcA / saMvegA to sela va ArAyA hoti // 19 // pAsatyayAzdosA sijAyarapiMmaloaNAhiM / uvavADA ya itto NAyanayaessa vittIe // 17 / / anuka vihAro ettocciya muttu teNa pamibaMdhaM / pamivanno mUlAI vayanaMgo puNa ja naNiraM // 1ee / assa jAva dANaM tAvayamegaM piNo azkkama / egaM azkkamaMto azkkame paMca mUleNaM // 20 // // lavavaka uttaraguNavirAhaNae ahIlaNikattaM / jaha u sukumAliAe IsANuvavAyajoggAe // 201||nnikaarnnpmisevaa caraNaguNaM NAsa tti jaM naNiraM / apnavasAyavisesA panibaMdho tassa patruitte // 20 ||shy guNajuyassa guruNo sukSmavatthaM kayAi pattassa / sevA paMgaNAyA jiddosA hoi NAyavA / / 203 // je puNa guNehi hINA micaddiThI ya svpaastyaa| paMthagaNAyA mujhe sIse bolaMti te pAvA // 204 // caraNadharaNAkhamo vi asuddhaM maggaM parUvae jo so / teNa guNeNa gurucciya gAyAraMmi jaM jaNiyaM // 205 // sucha susADhumaggaM kahamANo java tazaparakaMmi / appANaM iyare puNa gihatyadhammA cukaMti // 206 // jai vi na sakaM kA samma jienAsijhaM aNuSThANaM / to samma nAsikA jaha jaNi khIerAgehiM // 20 // sanno ya /
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatila0 || 99 || | vihAro kammaM sohe sulahabohI / caraNakaraNaM visuddhaM uvavUhato parUvaMto // 208 // sammaggamaggasaMpaNa sAhUNa kui vacanaM / sahanesadroNa ya sayamanneNaM tu kAreI // 209 // eyAriso e pAvo asaMjarja saMjarja tti jaMpato / jarji titthayareNaM jaM pAvo pAvasamaNi // 210 // kiM puNa tityapajAvaNavaseNa eso pasaMsatiguNo / savANumo pAe | zvAjogA ya jaM jayiM // 211 // nAhi varataro hINo vidu pavayAM pajAvato / e ya DukkaraM karato suThu vippA | gamo puriso // 212 // hI essa vi sujhaparUvagassa nANA hissa kAyadyA / iya vayaNA tassa vi sevA uciyA susA|hUNaM // 213 // tamhA surUvagamAsa guruM eA ceva muMcati / tassAlAI suvihiyA savisesaM umaMti puNo // 214 // eka avamannaMto vRtto suttaMmi pAvasamaNutti / mahamohabaMdhago vi khiMsaMto aparitapto // 215 // savisesaM pi jayaMto | te simavaUM vivakae sammaM / to daMsaNasohI suddhaM caraNaM lahai sAhU // 216 // iya sattalakaNadharA ANAjoge gali - apAmalA / pattANaMtajIvA sAsayasurakaM NAbAhaM // 217 || sinissaMti atA sinaMti aparimizrA videhaM mi / sammaM pasaMsagiko tamhA eyArisI sAhU // 298 // eyA riso cha sAhU mahAsarja hoi dUsamAe vi / gIyatyapArataMte puSpasarhataM jarja caraNaM // 219 // jo puNa aviralattaM dahuM sAhUe jAi che / tassa u pAyavittaM eyaM samayaMmi javaThTha | // 220 // jo jai ettha dhammo Na ya sAmaiaM Na caiva ya vayAI / so samaNasaMghabano kAyabo sabasaMgheNa // 221 // bahumuMmAzvayA zrANAjuttesu gahipa nibNdho| viharaMto vi muNicciya aga hilaga hilassa eIIe // 222 // zratthapayanAvaNAeM arata|ssa sujha cittassa / dosalave viviessai e jAvacaraNaM jarja naNiyaM // 123 // vakusakusIle hi titthaM dosalavA tesu yama samuccaya. // 99 //
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjaviNo / jai tehiM vaja ziko avajapiko ta etthi // 224 // zrasayasuci tarja guruparataMtassa suddhaliMgassa nAvajaittaM juttaM appANirayassa // 225 // iya sattakSarakaetyo saMgahije subadutaMtavakkatthaM / phuruvAko vi ya jaNi sapare simaNu|ggahaThThAe // 226 // tavagaNa rohaNasura girisiriNaya vijayA jihAla vibuhANa / sIseNaM pi ra pagaraName suhaM de // 227 // // iti zrI tilakSaNasamuccayaprakaraNam //
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatilaka samuccaya // 7 // ||iti zrIyatilakaNasamuccayaprakaraNam // // 3 //
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha nayaradasyaprakaraNam // ainchazreNinataM natvA vIraM tatvArthadezinam // paropakRtaye brUmo rahasyaM nayagocaram // prakRtavastvaMzagrAhI taditarAMzApratikSepI adhyavasAyavizeSo nayaH / punayasyApyadhikRtAMzApratikSepitvAttatrAtivyAptivA-1 raNAya prakRtavastvaMzagrAhIti / evaM ca tatpade tanninnapratipaMzridharmopasthite na doSaH / prakRtavastvaMzagrAhitvamapi punaye'tivyAptameveti taditarAMzApratikSepIti / saptanaMgAtmakazabdapramANapradIrghasantatAdhyavasAyaikadeze'tivyAptivAraNAyAdhyavasAyapadam / rUpAdigrAhiNi rasAyapratikSepiNyapAyAdipratyadapramANe'tivyAptivAraNAya vizeSapadam / nayAH prApakAH sAdhakA nivartakA nirnAsakA upalaMjakA vyaJjakA ityanAntaramiti nASyam / atra prApakatvaM pramANapratipannapratiyogipratiyogimanAvApannanAnAdharmakataramAtraprakArakatvam / sAdhakatvaM tathAvidhapratipattijanakatvam / nivartakatvamanivartamAna nizcitasvAli-Y prAyakatvam / nirjAsakatvaM zRMgagrAhikayA vastvaMzajJApakatvam / upalaMnakatvaM prativiziSTakSayopazamApekSasUkSmAvagAhitvam / / vyaJjakatvaM ca prAdhAnyena svaviSayavyavasthApakatvam / evaM ca padArtha pratipAdayannapi nASyakArastattvato lakSaNAnyeva sUtritavAn / yadyevaM nayAnAmadhyavasAyarUpatA, kagaM tarhi "uvaeso soe NAma ti" satyaM, nayajanyopadeze nypdopcaaraat|| tathApyete taMtrAntarIyAH, svataMtrA bA codakapadagrAhiNo matijedena vipradhAvitA, ujayathApi mithyAtvamiti cenna, pramANApedatvenaiteSAmujayavaizakSaNyAt / svaviSayaprAdhAnyarUpasvataMtratAyAzca mithyAtvAprayojakatvAt / gauNatvamukhyatvayorhasvatvadI-/
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayarahasya // 79 // rghatvayorivApekSikavastudharmatvAt / prapaJcitaM cedamanyatreti neha pratanyate / zrata eva naikasminnarthe nAnAdhyavasAyarUpANAmeteSAM vipratipattitvamapyAzaMkanIyam, sattvajIvAjIvAtmakatvadravyaguNaparyAyAtmakatvacaturdarzanaviSayatvapaJcAstikAyAvaruGghatvaSaDvyakromI kRtatva dharmairekatva dvitva tritvacatuSvapaJcatvaSatvAdhyavasAyAnAmiva paryAyavizuddhivazAt pRthagarthagrAdiNAM matijJAnAdInAmivaikatrArthe pratiniyata viSaya vibhAgazAlinAM pratyakSAdInAmiva vA naigamAdyadhyavasAyAnAmavirudhanAnAdharmagrAhitve'pyavi / pratipattirUpatvAditi saMpradAyaH / atra ca trinirnidarzanairviruddhadharmagrA hitvAMzagrAhitvapramitivailakSaNyatvAnAM vipratipattitvasAdhaka hetUnAma siddhivya nicArapradarzanAdiSTa siddhiriti vibhAvanIyam / syAdetat ekatvAdikaM na vAstavasaMkhyArUpaM, kiM tu | vibhinnadharmaprakAra kabuddhiviSayatvarUpaM tacca mitho na viruddhaM, nayaviSayIbhUtaM nedAnedAdikaM tu viruddhameveti / maivam / satAmevaikatvAdInAM buddhivizeSeNAbhivyakteH, anyathA tadviSayatvAyogAdekatrapramIyamANatvena cAvirodhAt, taghadeva jedA| dInAmavirodha iti jAvanIyam / ekaikapadoktadoSApattistu jAtyantaratvAcyupagamAnnirasanIyA / dRSTA hi vaikasyaparihAreNa tatprayuktAyAH parasparAnuvedhena jAtyantaramApannasya guruzuMThI pravyasya kaphapittadoSakAritAyA nivRttiH / neyaM jAtyantaranimittA, kiM tu mizro mAdhuryakaTukatvotkarSahAniprayukteti cenna, 6yorekatarabalavattva evAnyApakarSasaMjavAt tanmandatAyAmapi manda pittAdidoSApattezca / etenetaretarapravezAdekataraguNaparityAgo'pi nirastaH anyataradoSApatteranubhavabAdhAcca / atha samuditaguruvaM / dravyaM pratyekaguruzuMThIcyAM vibhinnamekasvanAvameva vyAntaraM, na tu mitho'nivyApyAvasthitojayasvanAvaM jAtyantaramiti cenna, tasyA vyAntaratve vilakSaNamAdhuryakaTukatvAnanujavaprasaMgAt, ekasvabhAvatve doSaghayopazamAhetutva prakaraNam. // 5 //
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasaMgAt, ujayajananakasvanAvasya cAnekatvagatvena sarvakatvAyogAdekayA zaktyojayakAryajanane'tiprasaMgAdijinnasvajAvAnunavAcca / tasmAnmAdhuryakaTukatvayoH parasparAnuvedhanimittamevojayadoSanivartakatvamityAdaraNIyam / nanu jAtyantaratve'pi pratyekadopanivRttiriti naikAntaH, pRthasnigdhoSNayoH kaphapittakAritvavat samuditasnigdhoSNasyApi mASasya tathAtvAditi / bAcenna, mApe snigdhoSaNatvayorjAtyantarAtmakatvAjAvAdanyonyAnavedhena svajAvAntarajAvanivandhanasyaiva tattvAt, atra ca | snigdhoSNatvayorguJjAphale raktatvakRSNatvayoriva khaMzovyAptyA'vasthAnAt , jAtyantarAtmakasnigdhoSNatvazAlini ca dAmima VzleSmapittojayadoSAkAritvamiSTameva, "snigdhoSNaM dAmimaM ramyaM zleSmapittAvirodhi ceti" vacanAditi saMpradAyaH / yadyapi jAtyantaratvaM na pratyekakAryAkAritvena niyataM, nedAnedena jedAjedavyavahArAta , tathApi vijinnadharmayoraninyAya samAveza evoktanidarzanamanyatroktam / nRsiMhanidarzanaM tu samAvezamAtra eva, tatra nRtvasiMdatvayoranyAnyanAgAvacchedenaiva samAvezAt / / na ca nedAnedAdyasamAveza eva, anujavabAdhAt / na ca sAmAnyato'samAvezavyAptikarUpanAdanubhavantrAntatvam , pratiyogyAdigarjatayA viziSyaiva dAnedAdyasamAvezavyAptikaTapanAditi tu tattvam / avyaparyAyayorvAstavo'nneda eva saMkhyAsaMjhAladA kAyanedAttvasvAnAviko neda iti tu na ramaNIyam , nedasyAsvAnAvikatve saMkhyAdInAM nirAkhaMznatvAt / kathaM tayakatraiva kadAcizururityekavacanaM,kadAcicca gurava iti vavacanam / ucyato'vyaparyAyayoryathAkramamudbhUtAnudbhUtatvavivakSaNAvAdanyAyAnusaraNAt / yadA tUjayorapyudbhUtatvaM vivakSyate, tadA nvtu| nanvevaM paryAyanayodbhUtatvaprayukta vivakSyaikatrApi ghaTe "ghaTA" iti / prayogApattiH, vyanayodbhUtattvaprayuktakatvavivakSyA ca"Apo dArA" ityAdAvaSyekavacanApattiH, utsyavivakSyA ca "manuSyo
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ prarakaNam. nayarahasya gantI"tyAdiprayogApattiH / ekatvadharmitAvacchedakatvabahutvaprakArakapratyaye'vAhetutve'pyekatvamitvanyAyenaikatvabahutvabodha- syApratyUhatvAdetAdRzazabdAsAdhutvAnnaitA Apattaya iti cettathApi sAdhutvantrAntyA jAyamAnedRzajJAnaprAmANyopapattiriticedatra vadanti-nayavivadAyAM yadharmaprakAreNaikatvabahutvaviSayatvaM, tajanyazAbdabodhe'pi tamaprakAreNaiveti noktdossH| ghaTarUpAdaya eveti 'vyArthikavivalyA taccaivaMzAbdabodhAdUghaTo rUpAdaya eveti paryAyArthavivadayA ca tathaiva zAbdabodhAt / yadA tu vyaparyAyanayayorekatvabahutvAnyAM noddezo, na vA vidhAnaM, kiM tu taparAgeNa satvAdyeva pratipipAdayiSitam , tadA tAnyAM "ghaTo'sti" "rUpAdayaH santi" ityevAjilApaH / yadA tUjayagocarayordharmadharmijAvena pratipipAdayiSA, tadA ghaTasya | rUpAdaya ityevAlilApaH / avacchedakavinirmokenaikatra bahutvaM tvanuzAsanopagraheNaiva nayaH prakAzayatIti naikaghaTAdau "ghaTA"|| ityAdiprayogApattiH / sAdhutvajrAntyA jAyamAnahAne ca viSayAvAdharUpaprAmANyasattve'pi svAvacchedakadharmAnavadhAraNena svaparavyavasAyitvalakSaNaM na prAmANyaM / ghaTasya rUpAdaya ityekadaivaikavacanabahuvacanaprayogaH, ata eva zabalarUpatve kathamekatarapratipattiriti parAstam / sannikarSaviprakarSA divazAt yathAyopazamaM vyaparyAyapradhAnannAvenArthanyAyAt , jAvenApradhAna-|| guNajUte'pi vastuni sattvaghaTatvAdipratipatteH, tadidamuktamarpitAnarpitasijherityadhikaM trisUtryAloke / dhau mUlajedau avyArthikaH paryAyArthikazca / tatra 'vyamAtragrAhI nayo 'vyArthikaH, ayaM hi vyameva tAttvikamanyupaiti, utpAdavinAzau puna ratAttviko AvirtAvatironAvamAtratvAt / paryAyamAtragrAhI paryAyArthikaH, ayaM [tpAdavinAzaparyAyamAtrAnyupagamapravaNaH, vyaM tu sajAtIyakSaNaparaMparAtiriktaM na manyate, tata eva pratyajijJAdyutpatteH / na caivamitarAMzapratikSepitvAhurnayatvam, 1 ghaTa eva rUpAdaya iti / a // 6 //
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatpratipasya prAdhAnyamAtra evopayogAt, etadviSayavistarastu nAtrAnidhIyate granthAntaraprasaMgAt / Adyasya catvAro nedA "naigamaH saMgraho vyavahAra jusUtrazceti" jinanapragaNimAzramaNapranRtayaH / rujusUtro yadi vyaM nAnyupeyAttadA " suassa ege aNuvatte egaM dabAvassayaM puttaM vai tti" sUtraM virudhyeta / " jusUtratrarjAstraya eva uvyArthikanedA" iti tu vAdinaH siddhasenasya matam / atItAnAgataparakIyajedapRthaktvaparityAgAdRjusUtreNa svakArthasAdhakatvena svakIyavartamAnavastuna evopayogamAtrasya tujhyAMzadhruvAMzalakSNadravyAnyupagamaH, ata eva nAsyAsadghaTitanUtanAviparyAya kAraNatvarUpaJvyatvAnyupagamo'pi / uktasUtraM tvanuyogAMzamAdAya vartamAnAvazyakaparyAye 'nyapadopacArAtsamAdheyam / paryAyArthikena mukhyas-| yapadArthasyaiva pratipAdadhruvadharmAdhArAMza'vyamapi nAsya viSayaH zabdanayeSvatiprasaMgAdityetatpariSkAraH / paryAyArthikasya trayo jedAH "zabdaH samajirUDha evaMbhUtazceti" saMpradAyaH / rujusUtrAdyAzcatvAra iti tu vAdI siddhasenaH / tadevaM saptottarajedAH / zabdapadenaiva sAMpratasamanirUDhaivaMbhUtAtmakanayanedatrayopasaMgrahAtpaMcetyAdezAntaram / te ca pradezaprasthakavasatidRSTAntaiyathAkramaM zuddhijAjaH / tathA hi-naigamanayastAvaddharmAdharmAkAzajIvaskandhAnAM tadezasya ceti SaNNAM pradezamAha / dezapradezo nAtiricyate, "dAsena me" ityAdinyAyAdezasya svIyatvena tatpradezasyApi svIyatvAvyabhicArAtpaMcAnAmeva pradeza iti / | saMgrahaH / vyavahArastvAd -- paJcAnAM pradezastadA syAdyadi sAdhAraNaH syAt, yathA "paMcAnAM goSThikAnAM hiraNyamiti" prakRte tu pratyekavRttiH pradeza iti paJcavidhaH pradeza iti jaNitavyam / nanvevaM ghaTapaTayo rUpamityapi na syAt, dvitvAzrayavRttitvabodhe tayorghaTarUpamityasyApi ApatteH dvivRttitvabodhe ca prakRtaprayogasyApyanApatteriti cenna syAdevaitAdRzasthale samudi 749154 S Spy S
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayarahasya // 81 // tavRttitvabodha eva vyavahArasAmarthyAt, saMgrahAzrayaNAttu sAmAnyata eva sAkAMkSatvAt syAdapi / jusUtrastu brUte - paMcavidha - pradeza ityukte pratisvaM paMcavidhatvAnnayAt pNcviNshtividhtvprsNgH| na ca sAmAnyatastadanvayAnna vAdha iti vAcyam, vizeH pavinirmokeNa tadasiddheH / kiM ca, kimatra paMcavidhatvam, paMcaprakAratvamiti cet kaH prakAraH, saMkhyA vA, buddhivizeSa viSayatvaM vA, jedo vA / nAdyaH, ananteSu pradezeSu paMcasaMkhyAvadhAraNA siddheH / na dvitIyaH, paMcaprakArakabuddhiviSayatvasya pratyekamanA - vinaH paMcasvapyajAvAt / na ca geheSu zatamazvAitivatpratyekaM pratyekadharmaprakArakabuddhiviSayatvaM, tatsAmAnyavizrAme'nanvayAt, | vizeSavizrAme ca jajanAnAmAntaratvAt / na tRtIyaH, atiriktanedA nirukteH / tato jAjyaH pradezaH syAddharmAstikAyasya, | syAdadharmAstikAyasyetyAdi / zabdanayastu pratijAnIte- zrayuktamuktametadRjusUtreNa, najanAyA vikalparUpatvenaikataramAdAya vinigantumazakyatvAt, dharmAstikAya pradezasyApi dharmAstikAyatvena jajanI yatvaprasaMgAt / tadevamabhidheyaM dharme dharma iti vA pradezo dharmaH, adharme'dharma iti vA pradezo'dharmaH, AkAza AkAza iti vA pradeza AkAzaH, jIve jIva iti vA pradezo nojIvaH, | skandhe skandha iti vA pradezo noskandha iti / atra dharmAdharmAstikAyAderakyAttatpradezasya dharmAstikAyAdirUpatAnatiprasakteti tathoktiH / jIvaskandhayostu pratisvamanantatvAt kathamadhikRtapradezasya sakalasantAnAtmakatvasaMbhava iti vivakSitapradeze saka| lasantAnaikadezavivakSitasantAnAtmakatvapratipAdanAya nojIvatvanoskandhatvoktiriti dhyeyam / samajirUDhastvAha- zabdenApi na sUkSmamIkSAJcakre "dharme pradeza" ityAdivAkyAt" kuMke badara mityAde" riva nedaprasaMgAt / kvacidanede saptamI prayoge'pyabhede prakAra|kabodhArtha karmadhArayasyaivAvazyAzrayaNIyatvAdvitIyapakSa eva yukta iti / evaMbhUtastvAha- dezapradezakalpanArahitamakhaMkameva vastu - : prakaraNam. // 81 //
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ nidhAnIyam, dezapradezayorasattvAt, jede saMbandhAnupapatteH, anaMde sahoktyanupapatteH / na ca vandhyahimavadAdinAcAnAvAvannedaka-: tayAkAzAdidezasiddhiH, pareNa samaM saMvandhasyaivAnupagamAt tAdAtmyatamutpattyanyataganupapaneriti dik // prasthako magadhadezapramijho dhAnyamAnavizeSaH, tadartha vanagamanadArubedanakSaNanokiraNalekhanaprasthakaparyAyAvinAveSu yathottarazuddhA naigamajedAH / atizunaigamastvAkuTTitanAmAnaM prasthakamAha / vyavahAre'pyayameva panthAH / saMgrahastu vizuHcatvAtkAraNe kAryopacAra kAryAkaraNakAle ca prasthakaM nAMgIkurute / na ca tadA ghaTAdyAtmakatvaprasaMgaH, tadarthakriyAM vinA tattvAyogAt / ghaTAdizabdArthakriyA tatrApyastyeveti cenna, asAdhAraNatadarthakriyAkAritvasyaiva tadAtmakatvaprayojakatvAt / tathApi prsthkkriyaavirhe| nAyaM prasthako ghaTAdyanAtmakatvAcca nAprasthaka ityanulayarUpaH syAt / na syAt , pratiyogikoTI svasyApi pravezena yAvadghaTAdhanAtmakatvAsiH / arthakriyAjAvAjAvAnyAM 'vyajedAnyupagame zajusUtramatAnupraveza iti cenna, naigamopagatasaMgrahaNAya kvAcitkatopagamena tadananupravezAt / itthaM ca vyaktidAttaghyaktigataM prasthakatvasAmAnyamapi nAstIti nAtra kazciddoSo vinA vyavahAravAdhamiti dik / jusUtrastu niSpannasvarUpo'yakriyAhetuH prasthakaH, tatparicinnaM ca dhAnyamapi prasthaka ityAha, utjayasamAjAdeva mAnopapattarekataravinAjAya parivedAsaMjavAt / kathaM tarhi prasthakena dhAnyaM mIyata iti karaNarUpAnupraviSTasya kriyArUpApravezAditi cet, satyam, vivadAnedAmunayarUpAnupravezopapatteriti dik / zabdasamanirUDhavaMjUtAstu prasthakAdhikArajhagatAt prasthakakartRgatAdhA prasthakopayogAdatiriktaM prasthakaM na sahante / nizcayamAnAtmakaprasthakasya jamavRttitvAyogAt, bAhyanasthakasyApyanupalaMnakAle'satyenopayogAnatirekAcavaNAra, antato jhaanaakaitngnuprveshaadhaa|
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayarahasya prakaraNam. // 2 // na ca jJAnAjJAnAtmakatvojayanayaviSayasamAvezavirodhAt pratyekamanayatvamAzaMkanIyam, tAdAtmyenonayarUpAsamAveze'pi viSayatvatAdAtmyAnyAM tnysmaaveshaat| viSayatvamapi kathaMcittAdAtmyamiti tu nayAntarAkUtam , yadAzrayaNenAnidhAnapratyayAnAM tuTyArthatvamuktamiti dik||vstiraadhaartaa, sA ca yathottarazudhAnAM naigamajedAnAM loke tiryagloke jaMbUdhIpejaratakSetre taddakSiNArdhe pATaliputre devadattagRhe tanmadhyagRhe cAvaseyA / atizudhanagamastu vasan vasatItyAha / na cAdhAratAdhArasvarUpA tatsaMyogasvarUpA vA, ujjayathApi gRhakoNa iva loke'pyekatritayA tadavizeSAt kiM vizucitAratamyaM na hyatra prasthakanyAyavajauNamukhyaviSayakRto vizeSo'stIti cet satyam, devadattasaMyogaparyAyapariNatagRhakoNakSetrasyAkhaMgotrAdharmanedAvezena pRthakkRtasya yathAkramaM gurugurutaraviSaye ledopacAreNa vizudhyapakarSasaMjavAt, anyathA loke vasAmItyanvayasyaivAnupapattiH / na hi kRtsne khoke devadattavasatirasti, na ca vinopacAraM kRtsnalokarUDhAbokapadAttaddezopasthitirasti / hantaivaM |vRkSa kapisaMyoga ityatrApyupacAraH syAditi cet, kaH kimAha, syAdevam / kAsyavinirmokeNAnvayopapattau kimupacAreNeti cet, dezAgrahe tahinirmoka eva kathaM / padazaktyanupagrahAditi cenna, skandhaparasya vRkSapadasyaikatvapariNatirUpaskandhapadArthenaivopagrahAt, / jedavini Thita eva vRkSapadArtha zrAzrIyata iti cennAnunavabAdhena tathAzrayaNAyogAditi dik / prayoge kvetyAdyAkAMkSAbAhuTyAbAhuTyakRtaM vizusyavizuddhivaicitryam / ata eva vasan vasatIti prayogasya vyuparatAkAMdatvAtsarvavizudhanaigamajedatvamityapi vadanti / vyavahAre'pyayamevAnusaraNIyaH panthAH / na cAtra kathaM vasan vasatIti nedaH, pATaliputrAdanyatra gatasyApi pATaliputravAsitvenaiva vyavahArAditi cet satyam, tatra bahukAlapratibaccatamatagRhakuTuMbasvAmitvAdyarthe // 2 //
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsitvapadopacAreNa tathAprayogAt / vastuto vasanneva vasatIti vyavahAreNAnyupagamAt, anyathA nAdya so'tra vasatIti vyavahAro na syAt / vyavahArabalavattvAbalavattve'jyAsAnanyAsAdhIne iti nAtra nirbalatvAzaMkApi yukteti dika / sNgrhst| saMstArakArUDha eva vasatItyanyupaiti, anyatra hi vAsArtha eva tasya na ghaTate / na cAyaM prAgvaupacAramapyAzrayate / ata evaM mUle vRkSaH kapisaMyogItyatrApyetanmate mUlAninno vRdaH kapisaMyogItyevArtha iti dik / jusUtrastu yeSvAkAzapradezeSu devadatto'vagADhasteSveva takAsamanyupaiti / saMstArake tasatyupagame tu gRhakoNAdAvapi tapagamaprasaMgaH / saMstArakAvacinnavyomapradezeSu tu saMstAraka evAvagADho na tu devadatto'pIti na tatrApi tasatinnaNitiH / saMstArakagRhakoNAdI devadattavasativyavahArastu pratyAsattidoSAcantimUlakaH / vivaditAkAzapradezeSvapi ca vartamAnasamaya eva devadattavasatiH nAtItAnAgatayoH, tayorasattvAt, pratisamayaM calopakaraNatayA tAvadAkAzapradezamAtrAvagAhanAsaMnavAcceti dik / zabdasamanirUDaivaMjUtAstu svAtmanyeva vasatimaMgIkurvate / na hyanyasyAnyatra basatisaMcavaH, saMbandhAnAvAt, asaMbadhyorAdhArAdheyajAve cAtiprasaMgAditi dik| evameniH zrutopadarzitanidarzanaireteSAM yathAkramaM vizumatvamavaseyam / athaiteSAM lakSaNAni vakSyAmaH / nigameSu navo'dhyavasAyavizeSo naigamaH, tannavatvaM ca lokaprasidhArthopagantRtvam, lokaprasiddhizca sAmAnyavizeSAdhunayopagamena nirvahati / / atha svataMtrasAmAnyavizeSojayAnyupagame kaNAdavadurnayatvam, zavalatadanyupagame ca pramANatvameva. yathAsthAnaM pratyeka gauNamukhyanAvena ta'pagame ca saMgrahavyavahArAnyatarapraveza iti cenna, tRtIyapadAzrayaNe doSAlAvAt, upadheyasAMkarye'pyupAdhyorasAM
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayarahasya prakara em. // 3 // karyAt / zrAha atiriktasAmAnyavizeSAnanyupagame kathamanuvRttivyAvRttibuddhI,nahi te ahetuke, na vaikahetUnave, na vA nirviSaya eva doSaje iti maivam, vastuta eva mRdAdituTyapariNAmenAnuvRttibudherUlatAdyatuTyapariNAmena ca vyAvRttibujherupapatteratiritakaTapane mAnAjAvAt / tamuktam-" vastuta eva samAnaH, pariNAmo'yaM sa eva sAmAnyam / asamAnastu vizeSo, vastvekamanekarUpaM tu"||1||iti / atiriktaM tu sAmAnya vyaktiSvekadezena samaveyAta, kAtsnyena vA / Adye sAvayavatvaprasaMgaH, antye ca prativyakti naanaatvaapttiH| na ca vyaktivRttitvaM sAmAnyasyopagamyata eva, dezakAtya'yostvanupagamAdanuktopAlaMja iti vAcyam, naktAnyataraprakAravyatirekeNAnyatra vRttyadarzanAta, atrAnyataraprakArAzrayaNe'nyataradoSApattervajralepatvAditi saMmatiTIkAkRtAmajiprAyaH / prativyaktiparyAyatve prativyakti parisamAptyApattiH, anyathA tu citvAditulyatApattiriti nyAyAloke smrthitmsmaabhiH| samAnapariNAmarUpasAmAnyAnyupagame'pi prativizeSa tadanyatvAhizeSAdavizeSa iti cenna, svajAvadena tahizeSAt , ata eva samAnatvaM sAmAnyagarnam, tacca tahe dhumrahamiti parAstam / tathApyanuvRttidhIjananasva-| jAvapariNAmatvenAnuvRttidhIjanakatAtmAzrayAditi cenna, vastunastatsvanAvasya mRtsarimANatvAdinA janakatve'doSAt, janaka|tAyA api pariNAmarUpatvena nAnAtvasya doSAnAvahatvAdekatvasaMjavena kAryAnumAnAnucchedAditi dik / aviSaya evAyaM - sAmAnyAkAra ityapi na yuktam, bIjAjAvAt / anAdivAsanAdoSo bIjamiti cenna, vAsanAyA bodharUpatve samanantarajhAnepi tatprasaMgAt / viziSTabodharUpatvena ca kiM vaiziSTayamiti vAcyam, anAdihetuparaMparAjanyatvamiti cenna, tatrApi tanmAtrAvizeSAt, samuzormikapanAyA api citrahetusvajAvAMgIkAraM vinA vaktumazakyatvAditi vivecitamanyatra / vize // 3 //
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtireke'pi na pramANamasti, vizeSANAmiva nityapravyANAmapi svata eva vyAvRttatvAt, anyathA nityaguNeSvapi tatkarUpanaprasaMgAt / zrAzrayavizeSeNAzritavyAvRtternAyaM doSa iti cedAzrita vizeSeNAzrayavyAvRttirityeva kimiti nApriyate, sadaviziSTameva sarva jedapratiyogitvAnuyogitvAdeH svarUpasaMbandhAtmakatvenApyantato jagadaikyaparyavasAnAta, nedasyA vidyopakahipatatvAt tathaiva zrutisvarasAdityadvaitavAdizrI harSamatamapi na ramaNIyam, jedasyAvAstavatve tadajAvarUpAnedasyApi tathAtvAt, tAdAtmyasyApi jagataH paunaruktyAdyApattyA sarvathA vaktumazakyatvAccetyanyatra vistaraH / " aigehiM mANehiM miitti ya gamassa ya nirutti tti " sUtram / naikamAnameyaviSayo'dhyavasAyo naigama ityetadarthaH / naigameSvanihitAH zabdAsteSAmarthaH | zabdArthaparijJAnaM ca dezasamagragrAhI naigama iti tattvArthanApyam / atra pUrvadalaM maktalakSaNakathanAbhiprAyam, uttaradalaM ca |viSayavijJAgavidhA nirUpaNA niprAyamAtraM / dezagrAhitvaM vizeSapradhAnatvaM, samagragrAhityaM ca sAmAnyapradhAnatvaM pAribhASikam / anyathA sAmAnyavizeSayordvayorapi vastvekadezatvAt kiM dvairUpyaM syAt / evamasya pramANatvaM syAta, na syAtpratyekaM nedazastanaya vizeSatve'pi saMyojayaviSayatvAyogAt / asya ca catvAro'pi nidepA amitA nAma sthApanA pravyaM jAvaceti / ghaTa ityanidhAnamapi ghaTa eva " arthAnidhAnapratyayAstulyanAmadheyA " iti vacanAta, vAcyavAcakayoratyantanede pratiniyatapadazaktyanupapattezca / ghaTAkAro'pi ghaTa eva, tujhyapariNAmatvAt / anyathA tattvAyogAt, mukhyArthamAtrAbhAvAdeva tatpratikRtitvopapatteH / mRtpiMkAdivyaghaTopi ghaTa evAnyathA pariNAmapariNAmijAvAnupapatteH / jAvaghaTapadaM cAsaMdigdhavR| cikameva / nanu nAmAdInAM sarvavastuvyApitvamupagamyate, na vA / zrAdhe vyabhicAraH, ghanajivApyanAtreSu nAmanikSepApravRtteH,
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayarahasya prakaraNam // 4 // avyajIvavyAvyAdyasimyAjilApyanAvavyApitAyA api vaktumazakyatvAcca / antye " jatyaviya Na jANijA canakkayaM girikave tattha tti" sUtravirodhaH, atra yattatpadAnyAM vyAptyupasthiteriti cedatra vadanti, tattayannicArasthAnAnyatvavizeSaNAnna dossH| tadidamayuktam, yadyekasminna saMjavati, naitAvatA javatyavyApiteti / apare tvAhuH, kevaliprArUpameva nAmAnannilApyannAveSvasti, avyajIvazca manuSyAdireva, jAvidevAdijIvaparyAyahetutvAt / avyavyamapi mRdAdireva, AdiTavyatvAnAM ghaTAdiparyAyANAM hetutvAditi / etacca mataM nAtiramaNIyam, vyArthikena zabdapujalarUpasyaiva nAmno'jyupagamAt / manuSyAdInAM vyajIvatve ca sidhasyaiva jAvajIvatvaprasaMgAt, zrAdiSTa vyahetuvyavyopagame nAvabhanyochedaprasaMgAcca / guNaparyAyaviyuktaH prajJAsthApito avyajIva ityekeSAM mataM, etadapi na sUdamam, satAM guNaparyAyANAM budhyApanayanasya kartumazakyatvAt / na hi yAdRcikajJAnAyattArthapariNatirasti, jIvazabdArthajJastatrAnupayukto jIvazabdArthajJasya zarIraM vA jIvarahitaM vyajIva iti nAvyApitA nAmAdInAmityapi vadanti / nanu tathApi naigamena nAmAdicatuSTayAnyupagame tasya vyArthikatvavyAhatiH syAt, vyArthikena vyasyaivAnyupagamAt, vyaM paryAyatayA, paryAyaM ca gauNatayAnyupagannan vyArSiko'pi nAvanidepasaha iti / hanta tarhi tvaduktarItyA zabdanayA api vyanidepasahA iti katham " jAvaM ciya sadda yA sesA vaMti savaNirakeve ti" nASyoktavyavasthA / etena vyArthikaparyAyArthikayoyostutyavAdenojayAnyupagamaH, paramAdyasya sarvathA'jedenAntyasya tu sarvathA jedena tato naikasyojayaviSayatve viSayAntaragrahArthamanyakalpanAnupapattiH, dAdoparAgepojayagrahArthamunayakaTpanAvazyakatvAditi cyArthikasyApi paryAyasahatvamityapAstam / evaM sati paryAyArthikasya // 4 //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdAderapi 'vyasahatvApatteratyantajedAnedagrAhiNodhyoH samuditayorapi mithyAdRSTitvAdatyantAnaMde paryAyacyAsaDokti saMgAta, tathA ca guNo 'vyamiti vyArthikanayAjilApAnupapatteH, atyantajede'pi paryAyArthikena 'vyagrahe 'vyArthikasyAntargaphatvaprasakteH, ekasminvyapade paryAyArthikanayamate'pi 'vyasAmAyikamityasyAvirodhaprasaMgAt, etanmatasya jApyakataiva nirastatvAcceti cedatrocyate avizudhAnAM naigamannedAnAM nAmAdyanyupagamapravaNatve'pi vizudhnaMgamanedasya 'vyavizeSaNatayA paryAyAnyupagamAnna tatra nAvanikSepAnupapattiH / ata evAha nagavAn lajvAhuH-" jIvo guNapamivanno yassa davayissa| sAmazyaM ti"| na caivaM paryAyArthikatvApattiH, itarA vizeSaNatvarUpaprAdhAnyena paryAyAnanyupagamAt / zabdAdInAM paryAyArthikanayAnAM tu naigamavada vizucanAvAnna nAmAdyanyupagantRtvam / vAstavataviSayatvaM tu noktavinAgavyAghAtAyeti paryAlocayAmaH / nanu tathApi "NAmAitiyaM davayissa jAvo apajAvaNayassa tti" pUrvamanidhAya pazcAt "jAvaM.ciya sahayA sesA caMti sabaNirakeve" tathA " sabaNayA jAvamiti ti" vadatAM nASyakRtAM ko'niprAya iti caMdayamajiprAyaH-pUrva zucaraNopayogarUpajAvamaMgalAdhikArasaMbandhAnnaigamAdinA jalAharaNAdirUpajAvaghaTAnyupagame'pi ghaTopayogarUpajAvaghaTAnanyupagamAttayoktiH, pRthaganidepAcana pratyayasyAnidhAnatuTyatA,agre tuvyavasthAdhikArAvizeSoktiriti mukhyatvarUpasvAtaMtryeNa nAmAditrayaviSayatvameva cyArthikasyetyajipretya, matAntareNa vA tathoktiH, ata eva tattvArthavRttAvapi atra cAdyA nAmAdayastrayo vikaTapA 'vyArthikasya tathA tathA sarvASatvAt / pAzcAtyaH paryAyanayasya tApariNativijJAnAcyAmiti / etanmatAvaSTaMlenaiva "jIvo guNapamivanno yassa davayissa sAmazyaM / so ceva paLavaNyadhyissa jIvassa ema guNa" // 1 //
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ yarahasya prakaraNam / 5 // ztyAvazyakagAthA kiM vyaM guNo vA sAmAyikamiti cintAyAM vyArthikanayamate guNaM pratipanno jIvaH sAmAyikam, paryAyArthikanayamate tu jIvasya guNa eva sAmAyikamityuttaram, atra ca vyaparyAyanayayoH zuzavyaparyAyAveva viSayau, tatra paryAyavyayorvijinnayoH kalpitayoH kuMmalatApannaM svarNa patrasya nIlatetyAdAviva, vizeSaNatayAnidhAnaM tu na svaviSayavyAghAtAyetyabhiprAyeNa mahatA prabandhena jASyakRtA vyAkhyAtA / matAntarAniprAyeNa tu paryAyArthika evaM vyasya kaTripatasya vizeSaNatvam, pravyArthike tu prAgupadarzitadizA paryAyasyAkahipatasyApi vizeSaNatvaM nyAyyameva / na ca naye vizeSaNaM kahipatameveti niyamaH " sAvajAjogavira tigutto usu sNj| javautto jayamANo AyA sAmAzyaM ho"||1|| ityatra saMgrahanayasvIkRtAtmasAmAnyasAmAyikavidhiniyamanAya pravRttAnAM paryAyazudhimatAM vyavahArAdinayAnAM yAvadevaMjUtamuttarottaraparyAyakadaMbakavizeSaNoparAgaNaiva pravRttidarzanAt / na ca tatra paryAyanayAnAM saMgrahasvIkRtavidhivizeSaparyavasAnArtha paryAyavi|zeSaNamujyA pravRttAvapi savizeSaNa ityAdinyAyAnuparyAyavidhAveva tAtparyAt, anyanayavidhiniyamAnuddezalakSaNasvAtaMtryeNa nayAnAM svaviSayanirdeze vizeSaNasya kahipatatvaniyama eveti vAcyam / tathApyanyatvasya svaviSayavilakSaNaviSayatvarUpasya nivezena naigamannedeSu vizudhanaigame vizeSaNasya paryAyasyAkaripatatvasijherapratyUhatvAdityasmAniranuzIlitaH panthAH samAkalitasvasamayarahasyairdivyadRzA nijAlanIyaH / naigamAdyupagatArthasaMgrahapravaNo'dhyavasAyavizeSaH saMgrahaH / sAmAnyanaigamavAraNAya gamAdyupagatArthapadam / saMgrahazcavizeSavinirmoko'zucaviSayavinirmokazcetyAdiryathAsaMjavamupAdeyaH / tena na 1 prANyupadarziteti. %3D
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasthakasthale sAmAnyavidherai'saMgrahAdanupapattistatpravaNatvaM ca tanniyatabujhivyapadezajanakatvam , tena na nAnArtharUpasaMgrahasya nyjnytvaanuppttidossH| "saMgahiyapiMmiyatyaM saMgahavayaNaM samAsa biti ti" sUtram / atra saMgRhItaM sAmAnyAjimukhagrahaNagRhItaM piMtiM ca vivaditaikajAtyuparAgeNa pratipipAdayiSitamityarthaH / saMgRhItaM mahAsAmAnyaM, pimitaM tu| sAmAnyavizeSa iti vaarthH| " arthAnAM sarvekadezasaMgrahaNaM saMgraha" iti tattvArthanASyam / atra sarva sAmAnyamekadezazca / vizeSastayoH saMgrahaNaM sAmAnyaikazeSaH svIkAra ityrthH| ayaM hi ghaTAdInAM javanAnAntaratvAttanmAtratvameva svIkurute, ghaTAdivizeSavikapastvavidyopajanita evetyajimanyate / jagadaikye ghaTapaTAdiledo na syAditi cenna syAdeva vAstavaH, rajau sarpadhramanibandhanasarpAdivadavidyAjanitaH nirvacanIyastu syAdevetyAdyA etanmUlikA aupaniSadAdInAM yuktayaH / asyApi catvAro nidepA animatAH / ye tvAhurnAyaM sthApanAmiti, saMgrahapravaNenAnena nAmanidepa eva sthApanAyA upasaMgrahAt / na ca " nAmaM AvakahiyaM hojA jvaNA ittariA vA hojA zrAvakahiyA vA hoja ti" sUtra evAnayovizeSAnidhAnAtkathamaikyarUpyamityAzaMkanIyam, pAcakayAcakAdinAmnAmapyayAvatkathikatvAttadavyApakatvAt / sthUlanedamAtrakaanam padaprakRtikRtinyAM nAmasthApanayorjeda iti cet kathaM tarhi gopAladArake nAmenmatvam / atha nAmenpratvaM vividhaM incha iti padatvamekamaparaM canchapadasaMketaviSayatvam, AdyaM nAsti, mitIyaM ca padArtha iti na doSa iti cettarhi vyaktyAkRtijAtInAM padArthatvenensthApanAyA apIpadasaMketaviSayatvAta kathaM gopAladArakavannAmen'tvam / nAmajAvanikSepasAMkaye 1 vidhayo'saMgrahAditi.
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayarahasya // 86 // paMrihArAyendrapadasaMketaviSayatvaM nAmendratvaM nirucyata iti cemanta tarhi so'yaM vizeSo nAmasthApanAsAdhAraNa eva saMgRhyatAmiti tena vicAracaMcuradhiyo devAnAMpriyAH upacArarUpasaMketa vizeSagrahe dravyanidepasyApyanatirekaprasaMgAt, yAdRcikavizeSopagrahasya cAprAmANikatvAta, pitrAdikRtasaMketavizeSasyaiva grahaNAnnAmasthApanayoraikyAyogAt / evaM ca bahuSu nAmAdiSu prAtisvikaika| rUpA jisandhireva saMgrahavyApAra iti pratipattavyam / yayaiva saMgraha svIkAre tu nAmno'pi jAvakAraNatayA kuto na pravyAntarbhAva iti vAcyam / pravyaM pariNAmitayA jAvasaMbadhaM nAma tu vAcyavAcaka nAvenetyasti vizeSa iti cettarhi sthApanAyA zrapi tulya| pariNAmatayA jAvAsaMbaddhatvAt kiM na nAmno vizeSa iti paryAlocanIyam / syAdetat paNaNAM pradezasvI karturnaigamAt paJcAnAM | tatsvIkAra ivAtrApi caturnidepasvI kartustatastatraya svIkAreNaiva saMgrahasya vizeSo yukta iti, maivam, dezapradezavat sthApanAyA upacarita vijAgAjAvena saMgraha vizeSAditi dik / lokavyavahAraupayiko'dhyavasAya vizeSo vyavahAraH / " vacca viziSThiyAM vavahAro sabadabesutti " sUtra vinizcitArthaprAptizcAsya sAmAnyAnanyupagame sati vizeSAnyupagamAt / zrata eva vizeSeNAvahiyate | nirAkriyate sAmAnyamaneneti niruktyupapattiH / jalAharaNAdyupayogino ghaTAdivizeSAnevAyamaMgI karoti natu sAmAnyamartha kriyA'hetostasya zazazRMgaprAyatvAd nanu ghaToyaM pravyamityAdau ghaTatvaSavyatvAdikaM kathamapahnotuM zakyamiti cenna kathaM cidanyApo| harUpaM tat, na tvatiriktamityeva paramucyate, akhaMmAjAvanivezAcca nAnyonyAzrayaH / yadi caivamapyajAvasAmAnyAnyupagamApatistadA tu sarvatra zabdAnugamAdevAnugatavyavahAraH kAraNatvavyAdhyAdau pareNApItyamevAnyupagamAdityAdikaM prapaJcitamanyatra / " laukikasama upacAraprAyo vistRtArtho vyavahAraititatvArtha jASyaM" / vizeSapratipAdanaparametat / yathA hiloko prarakaNam. // 86 //
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ nizcayataH paMcavarNe'pi camare kRSNavarNatvamevAMgIkaroti tathAyamapIti laukikasamaH / na ca kRSNo bhramara ityatra vidyamAnetaravarNapratiSedhAcAntatvam, anudbhUtatvenetarAvivakSA, taDudAse'tAtparyAt, udbhUtavarNavivakAyA evAnilApAdivyavahArahetutvAt / kRSNAdipadasyodbhUtakRSNAdiparatvAghA'tAtparyajJaM pratyetasyAprAmANye'pi tAtparyajJaM prati prAmANyAt, lokavyava | hArAnukUlatvAt / nApi nizcayataH, avadhAraNakSamatvAdityasatyameva / nanu kRSNo umara iti vAkyavat paMcavarNo mara iti vAkyamapi kathaM na vyavahAranayAnurodhi, tasyApi lokavyavahArAnukUlatvAt zrAgamabodhitArthe'pi vyutpannalokasya vyavahAradarzanAt, lokavAdhitArthabodhakavAkyasyAvyavahArakatve cAtmA'rUpavAnityAdivAkyasyApyavyavahArakatvApAtAttasyA|dhyAtmagauratvAdibodhakalokapramANabodhakatvAdbhrAntalokavAdhitArthavodhakatvaM cojayatra tujhyam / pratyakSa niyaMtaiva vyavahAravipayatA, na tyAgamAdiniyateti tu vyavahArapurnayasya cArvAkadarzanapravartakasya matam, na tu vyavahAranayasya jainadarzanasparzina iti cetsatyam / yadyapi kvacidadRSTArthe naizcayika viSayatAsaMvalitava vyAvahArikaviSayatA svIkriyate, tathApi lokaprasivArthAnuvAdasthale kvacideva seti kRSNo bhramara iti vAkye svajanyavodhe camaraviSayatAnirUpitapaMcavarNatvAkhya viSayatAyAM vyAvahArikatvAbhAvAnna tathAtvamiti dikU / kuMmikA sravati, panyA gatItyAdI bAhulyena gauNaprayogApacAraprAyaH, | vizeSapradhAnatvAcca vistRtArtha iti / ayamapi sakala nikSepAnyupagamapara eva / sthApanAM netyayamiti kecitteSAmAzayaM na jAnImaH / na hIndrapratimAyAM nendravyavahAro javati, na vA javannapi cAnta eva na vA nAmAdipratipadavyavahAra sAMkaryama 1 gaurakharavadaraNyamitivat 2 gaurakavAdi
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayarahasya | prakaraNam // 7 // stItyardhejaratIyametat yata lokavyavahArAnurodhitvaM sthApanAnanyupagantRtvaM ceti // pratyutpannagrAhyadhyavasAyavizeSa zajusUtraH " paJcuppaNaggAhI ukusuna eyavihI muNeyabo tti" sUtram / pratyutpannagrAhitvaM ca jAvatve'tItAnAgatasaMbandhAnAvavyApyatvopagantRtvam / nAto'tiprasaMgaH / vartamAnakSaNasaMbandhavadatItAnAgatakSaNasaMbandho'pi kathaM na jAvAnAmiti ce6irodhAt / atItatvAnatItatvayoreva virodho, na tvatItatvAnAgatatvayoriti cenna, anAgatatvenAnatItatvAkSepAt / atItAnAgatAkArajJAnadarzanAdavirodhAditi cenna, pratyahe tathAkArAnuparAgAta, prabuddhe vAsanAdoSajanitatathAvikaTapAcca / vastva sabheranunavAvizeSe vikahapAvizeSa iti cenna, upAdAnavyaktivizeSeNopAdeyavyaktivizeSAdityanyatra vistaraH / satA |sAMpratAnAmarthAnAmanidhAnaparijJAnamjusUtra iti tattvArthanASyam / vyavahArAtizAyitvaM lakSaNamanipretya tadAtazayaprAtapA|danAghemetamuktam / vyavahAro hi sAmAnya vyavahArAnaMgatvAnna sahate. kathaM tArthamapi parakIyamatItamanAgataM cApyAja|dhAnamapi tathAvidhArthavAcakam , jJAnamapi ca tathAvidhArthaviSayamavicArya shetetysyaajimaanH| na cAyaM vRthAnimAnaH, svadazana kAlayoreva sattAvizrAmAt, yathAkathaMcit saMbandhasya sattAvyavahArAMgatve'tiprasaMgAt / na ca dezakAlayoH sattvaM vihAyAnyadAtariktaM sattvamasti yadayogitA prakRte syAta, asattAbodho'pi cAsti, tanna, sattAnanuvedhAt, anyathA kharazRgAdA |nAmasattA na simyet / uddezyA simkhyA va vidheyA satteti ceta, kathaM tarhi kharazRMgamasaditi vyavahAraH / kharavRttyanAvapAta|| yogi zrRMgamiti tadarthati cenna. etasyArthasyAsvArasikatvAta / tathApyayogatAnizcaye kathaM svArasiko yathAzrutAbodha iti cedpAdisthala ivAhAryayogyatAnizcayAta, vikahapAtmakajhAne tasyApratibaMdhakatvAcA / tathA coktaM zrIharSeNApi-atyaM-17 // 7 //
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAsatyapi hyarthe jhAnaM zabdaH karoti hi / avAdhAtta pramAmatra svataHprAmANyanizcalAm // 1 // iti / ayAsato jAvAzrayatvamannAvapratiyogitvaM ca lAvadharmarUpaM na saMjavatIti na taniSedho yuktH| zazazRMgamasti na veti pRvato dharmivacanavyAghAtenaiva nigrahAttatrAnyatarAnjidhAnenonayaniSedhena tUSNIMnAvena vA parAjayAjAvAditi cenna, yathA pareSAM viziSTasyAtiriktasyAsattve'pi tatrAnAvAzrayatvasyAjJAvapratiyogitvasya vA vyavahArastathAsmAkamapi saparAgaNAsatyapi viziSTa vjhaaniksNbNdhvishessruuptdhyvhaaropptteH| zazazRMgamasti na veti jijJAsuprazne zazazRMgaM nAstItyevAnidhAtuM yuktatvAt, AnupUrvI dAuddezya sikeH / ityameva pItaH zaMkho nAstItyAderapi prAmANyopapatteH / kATpanikasyApyarthasya parapratibodhArthatayA kaTipatAharaNAdivaghayavahArataH prAmANyAt / ityameva nayAbherucivizeSopAdAnAya tatra tatra nayasthale darzanAntarIyapakSagrahasya tAMtrikairiSTatvAditi dik| asyApi catvAro nikrapA antimatAH 'vyanidepaM netyayamiti vAdisighasenamatAnusAriNaH / tepAmuktasUtra virodhaH / na cokta evaitatparihAra etanmatapariSkAra iti vAcyam, nAmAdivaupacaritavyanidepadarzanaparatvAmuktasUtrasya tadanupapattaradhikamanyatra / AdezAntare yathAAnnidhAnaM zabda iti trayANAmeka lahANam / nAvamAtrAnidhAnaprayojako'dhyavasAyavizeSa ityetadarthaH / tena nAtiprasaMgAdidoSopanipAtaH / tatrApi prasijhapUrvAnvabdAdarthapratyayaH sAMprata iti / sAMpratalakSaNam / prativiziSTavartamAnaparyAyApanneSa nAmAdiSvapi gRhItasaMketasya zabdasya jAvamAtravodhakatvapayavasAyIti tadarthaH / tAtvaM ca nAvAtiriktaviSayAMza naktasaMketasyAprAmANyagrAhakatayA nirvahati / tajAtIyAdhyavasAyatvaM ca lakSaNamiti na kacidanIdRzasthale'vyAptiH, samanirUDhAdyativyAptizca adhyavasAye ca tttdnytvvishessnndaanaanniraakrnniiyaa|
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayarahasya // // saMpradAye'pi vizeSitatara jusUtrAjimatAbhagrAhI adhyavasAyavizeSa itizabda ityApAditasaMjhAntarasyAsya lakSaNam / prakaraNam "zva visesiyataraM paccuppama e sado tti" sUtram / atrApi tarapratyayamahimnA vizeSitatamAdhovartiviSayagrahaNAnna samanirUDhAdyativyAptiriti smartavyam / jusUtrAhizeSaH punarasyecaM naavniiyH| yata saMsthAnAdivizeSAtmA lAvaghaTa eva paramArthaH san taditareSAM tattuTyapariNatyanAvenAghaTatvAt / ghaTavyavahArAdanyatrApighaTatvAsipiriti cenna, zabdAjilAparUvapavyavahArasya saMketavizeSapratisandhAnaniyaMtritArthamAtravAcakatAsvanAvaniyamyatAviSayatathAtve'taMtratvAt, pravRttyAdirUpavyavahArasya cAsijheH / ghaTazabdArthatvAvizeSe nAvaghaTe ghaTatvaM nAparatretyatra kiM niyAmakamiti cet, arthakriyeveti gRhANa / ata evAtrAnupacaritaM ghaTapadArthatvam, anyatra tUpacaritamiti gIyate vishessH| athavA jusUtrasya pratyutpanno vizeSitaH kuMja evAbhimataH, asya tu mata UrdhvagrIvatvAdisvaparyAyaiH sannAvenArpitaH kuMjaH kula iti laNyate / idaMtvakuMjatvAdyavacchedena svaziSyaniSThasvaparyAyAvacinnatattvasattAbodhaprayojakaprakRtavAkyebArUpagurvarpaNayA'yamUrdhvagrIvatvAdinA kula eva kuMna UrdhvagrIvatvAdinA kuMja evoSNAdivAkyaprayogAt / itthamevoddezyasAvadhAraNapratItervAdAntarotthApitaviparItAninivezanirAsasya | ca sijheH idameva jaMgAntare'pyarpaNaprayojanaM bodhyam // 1 // paTAdigataistvaktrANAdiniH paraparyAyairasannAvenApito'kuMno jaNyate, kuMle kuMjatvAnavacchedakadharmAvacinnAkuMjatvAsattvAt / nanvevaM kuMjatvAnavacchedakaprameyatvAvacchedenApyakuMjatvApattiH, nAnAdharmasamudAyarUpakuMjatve prameyatvasyApyavacchedakatvAt // 2 // tathA sarvo'pi ghaTaH svaparojayaparyAyaiH snaavaasnaavaanyaam-||||7|| rpito'vaktavyo naNyate, svaparapAyasattvAsattvAnyAmekena kenApizabdena sarvasyApi tasya yugapachattumazakyatvAt / athaikapada
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcyatvaM ghaTasya svaparyAyAvacinnatvoparAgeNApi nAstIti tadavadenApyavAcyatApattiH, vastutaH svaparyAyAvacinnasyaikapadavAcyavenAvyaktatvAjAve vastutaH kathaMcikujayaparyAyAvacinnasyApyekapadavAcyatvena tAtyApanaH, anyathA paraparyAyAvacinnasyAvyaktatvApatteH / vidheyAMza ekapadajanyasvaparaparyAyojayAvacinnaprakArakazAbdabodhAviSayakatvamevAvaktavyatvamiti na doSa iti / canna, utjayapadajanyasyApyekapadajanyatvAvyabhicArAt / kuMjanaJpadAnyAmakuMjatyayodhake hitIyanaMge paryAyAvadenApyavyaktatvolekhApattaH / prakRte'pyekena takulayAdisAMketikapadena vodhasaMjavAdvAdhAcca / atha svaparapayAyojayAvavinnekavidheyatAkazAbdabodhAviSayatvamevAvaktavyatvam / hitIyanaMge ca kuMjanapadAnyAmapi tAtparyavazAdekavidheyakabodhasyaivoddezyatvAnnAtiprasaMgaH, ujayAdipadAcca budhisthazaktApujayavidheyakabodhasyaivoddezAnna bAdha iti canna, aprasiH / vikalpavalAtkathaMciasicAvapyanApekSikatvena tatra syAtpadaprayogAnupapatteH / tathA cApedikavizeSa vizrAntavaktavyatvapratipakSAvaktavyatvA sidhau vaktavyatvaviSayasyASTamannaMgasyApatteH / avaktavyatvapratipakSasya vizeSa vizrAntatvAdeva nASTamanaMgApattiriti hi saMpradAya iti cenna, prakRtividhiniSedhasaMsargAvavinnakavidheyatAkazAbdabodhAviSayatvarUpasyAvaktavyatvasya svaparaparyAyojayAbachedena tRtIyagopasthityA dopAjAvAdavaJcinnAntopAdAnAdavaktavyatvAyakavidheyatAmAdAya na vAdha iti dik||3|| ekasmin deze svapayAyasattvanAparasmiMzca paraparyAyAsattvena vivadito ghaTo'ghaTazca nasyate / ekasmin dharmiNi dezaledena ninnatayA vivadite ekavAkyAunayavodhatAtparyeNa tathA bodhAt // 4 // ekasmin deze svaparyAyaH sattvenApito'nyatra tu deze svaparojayapayAyaH sattvAsattvAnyAmarpito'kuMno'vaktavyazca laNyate / dezaledenakatra sattvAvaktavyatvocayabodhanatAtparyaMkavAkyaNa tathA vodhAt // 5 //
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayarahasya prakaraNam ||je|| ekadeze paraparyAyairasanAvenArpito'nyasmiMstu svaparaparyAyaiH sattvAsattvAcyAmekena zabdena vaktumatipreto'kuMlo'vaktavyazca na eyate / dezaledenaikatrAsattvAdavaktavyatvojayabodhanatAtparyaikavAkyena bodhAt // 6 // tathaikasmin deze svaparyAyaH sannAvenArpitonyasiMstu paraparyAyairasannAvenArpito'parasmiMstu svaparojayaparyAyaiH sannAvAsanAvAnyAmekena zabdena vaktumiSTaH kulo'kuMjo'vakta-| vyshcmnnyte| dezaledenaikatra trayabodhanatAtparyaikavAkyena tathAbodhAditi vishessH||7||tthaa ca banASe naassykaarH| "ahavA paccu ppanno, riusuttassAvisesi ceva / kuMjI visesi ceva, 'kuMlo'visesiyatarona // 1 // saplAvAdi hi sadassa sanAvAsanAvojayappi / kunAkulAvattabonayarUvAzne so ||||tti" atra kunAkunetyAdigAthArdhena SaDU naMgAH sAdApAttAH saptamastvAdizabdAt, tathAhi kulo'kuMlo'vaktavyaH kuMlazcAkuMlazca kulazcAvaktavyazcAkulazcAvaktavyazceti trividha unnayarUpaH, AdizabdasaMgRhItazca kulo'kuMlo'vaktavyazceti saptanedo ghaTa iti / atra ca sakaladharmiviSayatvAtrayo naMgA avikalAdezAH, catvArazca dezAvacinnadharmiviSayatvAdhikalAdezA iti yadyapIdRzasaptanaMgaparikaritaM saMpUrNa vastu syAmAdina eva saMgirante, tathApi jusUtrakRtAnyupagamApekSyA etadanyataralaMgAdhikyAnyupagamAvandanayasya vizeSitataratvamakuSTamiti sNprdaayH| athavA liMgavacanasaMkhyA dinedenArthanedAnyupagamAdRjusUtrAdasya vizeSaH / ayaM khasvatasyAzayaH-yadi jusUtraNa "palAlaM na dahatyagniniMdyate na ghaTaH kvacit / nAsaMyataH pravrajati javyo 'siyo na simyti||1||ityaadau vikArAvi kArAdyarthakakriyAnAmAdipadAnAM sAmAnAdhikaraNyAnupapattyA kiM na tathAkaTpane annilivizyateti / asya copadarzitatattvo nAvanikSepa evAjimataH / asaMkramagaveSaNaparo'dhyavasAyavizeSaH samanirUDhaH / "vatthUTa saMkamaNaM, hoza avatthU gae ||e||
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ samanirUDhe tti" sUtram / satsvartheSvasaMkramaH samanirUDha iti tattvArthanASyam / tattvaM ca yadyapi na saMjhAnedenAthanaMdAcyupagantRtvam, ghaTapaTAdisaMjJAjedena naigamAdijirapyarthannedAcyupagamAt, tathApi saMjhAjedaniyatArthanedAnyupagantRtvaM tat / / evaMjUtAnyatvavizeSaNAcca na tatrAtivyAptiH / ayaM khaTvasyAnimAnaH, yata yadi zabdo liMgAdiledenArthanedaM pratipadyate tarhi saMjJAnadenApi kimityarthanedaM na svIkurute, anuzAsanabalAdghaTakuTAdizabdAnAmekatra saMketagrahAditi cedRjusUtraNeva tenAnyathAgRhIto'pi saMketo vizeSapAlocanayA kimiti na parityajyate / atha yena rUpeNa yatpadArthabodhastenaiva rUpeNa tatpadazaktiH, javati ca ghaTapadAdiva kuTapadAdapi ghaTatvenevArthabodhaH iti ghaTakuTapadayoH paryAyatvameva yuktamiti cenna, ghaTanakuTanAdivijinnakriyApuraskAreNaiva ghttkuttaadipdecyo'rthbodhaat| teSAmarthanedaniyamAdasamAnAdhikaraNapadatvApekSyA lAghavAt jinnapadatvAvacchedenaiva jinnArRtvakaTpanAt paryAyapadAprasidheH / vyutpattyarthavodhaM vinApi dRzyate padArthabodhAditi cenna, anyatra viparItavyutpannAttadasiH / hantaivaM pArijApikazabdasyAnarthakatvamApannamiti cedApannameva kiM hanteti pUtkAreNa / / tamuktaM tatra " pArijApikI nArthatattvaM brviitiiti"| athArthabodhakatvamAtre yadi padatvanAvastadA yahavAzabdasaMketAdapi matadanivyakteH kiM vaiSamyamiti cenna, padAnAM vyupattinimittopakAreNaivAthabodhakatvasvAjAvyAt, yadRnDAsaMketopaplavAdasvanA vajUtasyaiva dharmasya graheNa vaipasyAt / atha nAnArthakapade'rthasaMkramavadarthe'pi padasaMkramaH kiM na syAditi cenna, arthasyeva padasyApi kriyoparAgaNa ledArthAsaMkramasvIkArAta, / harItyAdau ca padasArUpyovekazeSaH, na tvarthasArUpyaNeti dik / asyApyupadarzitatattvo jAvanidaMpa evAnimataH / vyaMjanArthavizeSAnveSaNaparo'dhyavasAyavizeSa evNnuutH| "vaMjaNa atya taphulae
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayarahasya prakaraNam - ||e // evaMnUna visese" iti sUtram / vyaJjanArthayorevaMjUta iti tattvArthanASyam / tattvaM ca padAnAM vyutpattyarthAnvayaniyatArthabodhakatvAnyupagantRtvam / niyamazca kAlato dezatazceti na samanirUDhAtivyAptirapi / ayaM khaTvasya siddhAntaH-yadi ghaTapadavyutpattyarthAnAvAt kuTapadArtho'pi na ghaTapadArthastadA jalAharaNAdikriyAvirahakAle ghaTo'pi na ghaTapadArtho'vizeSAditi / nanvevaM prANadhAraNAnAvAt sijho'pi na jIvaH syAditi cedetannaye na syAdeva / tadAha nASyakAraH-" evaM jIvaM jIvo, saMsArI pANadhAraNANunavA / siko puNa ajIvo jIvaNapariNAmarahina tti // 1 // ata eva jIvo nojIvo'jIvo no'jIva ityAkArite naigamadezasaMgrahavyavahArarjusUtrasAMpratasamanirUDhA jIvaM pratyaupazamikAdinAvapaMcakagrAhiNaH / tanmate vyupattinimittajIvanalakSaNodayikanAvopalahitAtmatvarUpapariNAmannAva viziSTasya jIvasya nAvapaMcakAtmanaH padArthatvAdityamI paMcasvapi gatiSu jIva iti jIvavyaM pratiyanti / nojIva iti ca nozabdasya sarvaniSedhArthapade'jIvajavyameva, dezaniSedhArthapade ca dezasyApratiSedhAjIvasyaiva dezapradezau / ajIva iti nakArasya sarvapratiSedhArthatvAtparyudAsAzrayaNAcca jIvAdanyat pujalapravyAdikameva / no'jIva iti sarvapratiSedhAzrayaNe jIvavyameva, dezapratiSedhAzrayaNe cAjIvasyaiva dezapradezau / evaMjUtastu jIvaM pratyaudayikanAvagrAhakaH, tanmate kriyAviziSTasyaiva padArthatvAdityayaM jIva ityAkArite lavasthameva jIvaM gRhNAti, na tu sijham, tatra jIvanAnupapatteH / nojIva iti cAjIva'vyaM sihaM vA / ajIva iti cAjIvapravyameva / no'jIva iti ca avasthameva / jIvadezapradezau tu saMpUrNagrAhiNAnena na svIkriyeta ityasmAka prakriyA / kecittvevaMjUtAniprAyeNa siddha eva jIvo jAvaprANadhAraNAt, na tu saMsArIti parinASante / tadADhuH-tikkAle ca pANA, iMdiyabalamAnazrA
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ pANo a| vavahArA so jIvo, pivayado mucaMdaNA jassa / / 1 / / iti / na ca citanAzAlI maMsAyapi jIva evaMti vAcyam. zuddhacaitanyarUpanizcayaprANasya sinaiva dharaNAt / na ca saMsAricaitanyamapi nizcayataH zukSmevoparAgasya tena pratikSepAta, tamuktam-" maggaNaguNagaNehi acaudarA ya havaMti taha asujhnnyaa| vibheyA saMsArI sabe suhAna suddha yA // 1 // itIti vAcyam ekIkRtanizcayena tayAgrahaNe'pi pRthakkRtanizcayajedena tadagrahaNAditi, taccintyam / evaMjUtasya jIvaM pratyAdapikanAvagrAhakatvAt / na cAsya kriyAyA eva pravRttinimittatvAghAtvarya eva lAvanipAzrayaNe zubhadharmagrAhakatvamapyanAvAdhamiti vAcyam, yAdRzadhAtvarSamupalakSANI kRtyetaranayAyapratisandhAnaM tAdRzadhAtvarthaprakArakajijJAsaryava prasaMgasaMgatyaivaM jUtAnidhAnasya sAMpradAyikatvAt / anyathA tatrApi nidepAntarAzrayaNe'navasthAnAta, prakRtamAtrAparyavasAnAdabaite, zUnyatAyAM vA paryavasAnAt / kiMcatAhaguparitanavaMcUtasya prAktanavaM jUtAnidhAnapUrvamevAnidhAnaM yuktam / anyathA'prAptakAlatvaprasaMgAt / tasmAdhyavahArAdyajimatavyutpattyanurodhenaudayikanAvagrAhakatvamevAsya sUriniruktaM caitaditi smartavyam / na cenjiyarUpaprANAnAM dAyopazamikatvAt kathamevaMjUtasyaudayikalAvamAtragrAhakatvamitvAzaMkanIyam, prAdhAnyenAyuHkarmodayalakSaNasyaiva jIvanAthasya grahaNAt, upahatendhiye'pyAyurudayenaiva jIvananizcayAt / nanu yadi jIvaM pratyaudayikannAva eva gRhyata evaMnUtena, kathaM tarhi nAvaprANayogAnavatAmapi sikhasya jIvatvaM. malayagiripratiniruktamiti cet, jAvapaJcakagrAhinagamAdyabhiprAyeNeti gRhANa / ata eva prajJApanAdI jIvanaparyAyaviziSTatayA jIvasya zAzvatikatvamanidadhe / yadi punaH prasthakanyAyAdhizubhataranegamajedamAzritya prAguktasvagranyagAthA vyAkhyAyate paraH, tadA na kiMcidasmAkaM muSyatIti
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayarahasya prakaraNam. kimaTpIyasi dRDhataradodena / siyo'pyetannaye sattvayogAtsattvaH, atati satatamaparAparaparyAyAn gabatItyAtmA ca syaadev| asyApyupadarzitatattvo jAvanikSepa evAjimataH / tadevaM lalitAH saptApi nayAH // eteSu ca yadyapi kSaNikatvAdisAdhane nityatvAdiparAkaraNamekAntAnupravezAdapramANam, tathApi pareSAM tarka iva pramANAnAM svarucizeSarUpANAmanugrAhakatvAupayujyata iti saMjAvyate / tattvaM tu bahuzrutA vidanti / eteSu ca balavattvAbalavattvAdivicAre'pedaiva zaraNam / nizcayavyavahArA nimatakAraNAnAmAnaMtaryapAraMparyavyavasthitAnAmapyapekSA'vizeSAt / pUrveNa parasyopakSyAhizeSa iti cenna, zyAmAtrazaraNatvAt / kriyAnaye svaviSayasamavadhAnaniyatetaraviSayasamavadhAnaM vizeSa iti cenna, caramakAraNIbhUtakriyAjanakajJAnaviSayatvAt jJAna-|| nayasyApi vizeSAt / kriyAnaye kAryopayiko vizeSo, jJAnanaye tu vyavahAropayika iti cenna, jJAnanayavizeSasyApi paraMparayA kAryopayikatvAt, pAraMparyAnantaryayorvizeSazcevAmAtrAdevetyuktam / ata evetarakAraNaviziSTaM caramakAraNaM sAmagrIti sAmagrIlakSaNamanyatra nirAkRtam, vinigamanAvirahAt / na ca saMbandhalAghavaM vinigamakaM, vizeSya zva vizeSaNe tatsaMbandhagrahAvazyakatve tadasijheriti dik // syAdetat / kurvadUpatvAccaramakAraNameva kriyAnayAnimataM kAraNaM yuktaM, nAnyat, ata eva kriyAsisyeva kurvadrupatvopapattau kriyamANaM kRtameveti vdnti|n caivaM kRtakaraNAsamAptiH, sidhasyApi sAdhane karaNavyApArAnuparamAditi vAcyam, kAryamutpAdya kriyoparameNa tatsamApteH / na ca yAdRzavyApAravatAM damAdInAM pUrva sattvaM, tAdRzAnAmeva | teSAM kvacid ghaTotpattyanantaramapi saMjaveta, tadA tanutpattiprasaMga iti vAcyam, sthUlatatsattve'pi sUdama kriyAvigamAt / na ca takriyAyAM ghaTotpatteH prAk sattve tadApi tamutpattiprasaMgo'sattve ca kAryAvyavahitapUrvavRttitvAnAvena kAraNatvAnupapatti
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ riti vAcyam, kAryavyApyatAvacchedakapariNAmavizeSarUpakAraNatAyAH kAyasahavRttitAniyamAt / ata eva kurvadrUpatvamaprAmANikam , vIjatvAdinA sAMkaryAAtirUpatadasiberiti nirastam / athavaM cakrajramaNAdyupalahitadIrghakriyAkAle kuto na dRzyate ghaTaH, yadi kriyamANaH kRta eveti cenna, kriyAyA dIrghakAlatvAsidhezcaramasamaye tadanyupagamAt / ghaTagatAnilApokarpayazAdeva mRnmardanAdyAntarAlikakAryakaraNavelAyAM ghaTaM karomIti vyavahArAt / tamuktam-"paisamayakaGakomI, hiraverako ghagayAhilAsosi / pAsamayakaGakomi, thUlamaI ghaLaM milAesi // 1 // iti" / kRtasyaiva karaNe kriyAvaiphaTyamityapi na ramaNIyam, kriyayaiva niSThAM janayitvA kAryasya kRtatvopapAdanAt / kRtameva kriyA janayati, nAkRtam, asattvAt, kriyAjanitatvAcca kRtamityanyonyAzraya iti cenna, ghaTatvAdineva ghaTAdikriyAjanyatvAttatra kRtatvApravezAdArthAdeva samAjAt kRtatvopapatteH / yadi ca kriyamANaM na kRtaM, tadA kriyAsamaye kAryAnAvAttatpUrva tatpazcAcca kAraNAlAvAttatkArya na nave|deva / sAmagryAstauttarasamaya eva kAryavyApyatvopagamAnnaipa dopa iti cenna, sAmagrIsamayasyaiva kAryavyApyatvopagamaucityAta, vyAptAvuttaratvApravezena lAghavAta, kAraNAnAvasyaiva kAryAnAvavyApyatvena kAraNottarakAle'pi kAryAsidhezca / atha kriyamANamityatra vartamAnatvamAnazo'rthaH kRtamityatra cAtItatvaM niSThArthaH, tatra vartamAnalaM vidyamAnakAlavRttitvaM, atItatvaM ca vidyamAnadhvaMsapratiyogikAlavRttitvam, vidyamAnatvaM ca tattatprayogAdhAratvaM, prayogatvaM ca tattadarthopasthityanukUlavyApAratvam , tipyuccAraNadisAdhAraNaM, tadAdebudhisthatvavazvamAdeH zakyatAvavedakatattatkAlAnugamakaM, tacca vartamAnatvamatItatvaM vAdhAtvarthe' nveti, dhAtUttarapratyayajanyakAlaprakArakabodhe samAna vizeSyatvapratyAsattyA dhAtujanyopasthitehetutvAt , ata eva nAtItaghaTa
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayarahasya // e2 // kA jJA naye ghaTaM jAnAtIti prayogaprasaMgaH, na caivamAraMjasamaye pacatIti prayogo na syAttadA pAkAjAvAditi vAcyam, sthUlAdAya tatsamAdhAnAt, tasmAt kriyamANaM kRtamityanvayAnupapattiriti cenna / evaM satyAraMjakAla iva tatpUrvakAle'pyekastha kAlasaMjavena pacatIti prayogaprasaMgAdvyavahArAnukUlaprayogAdarasya vastvasAdhakatvAt, anyathA puruSo vyAghra iti prayogA puruSasyApi vyaaghrtvprsNgH| kiM caivaM naSTo ghaTo, nazyan ghaTa ityAdiprayogavyavasthAyAM tava kA gatiH, nAzasyoktAtItatgAt / naSTe'pi ghaTe vidyamAnanAzapratiyogitvAghA / atha tatrAtItatvaM vartamAnatvaM ca kRtpratyayArthotpattAvevAnvetIti va iti cenna, ukta niyamajaMgaprasaMgAt / dhAtutvapratyayatvAdernAnAtvAt tanniyamasya viziSya vizrAntiriti cenna zra dhAtupavattvAdinApi tadanugamAt / zrayAnyatrApyekapadopAttatvapratyAsattyA kRtyAdisvArtha eva svArthakAlAnvayayoH ttivaicitryAt , na ca pacatyapi jAvikRtinA prAgabhAvamAdyakRtidhvaMsaM cAdAya pakSyatyapAkSIditi prayogaprasaMga iti vAcyaM, kRtiprAgabhAvacaramakRtidhvaMsayorjaviSyadatI tapratyayArthatvAditi cenna / jAnAtItyAdau dhAtvarthakAlAnvayadarzanAt / vA / tathApi kRtpratyayArthotpatteH prAtipadikArthe ghaTe kathamanvayo'yogyatvAt / paraMparAsaMbandhena tatra tadanvayopapattiriti ce vidyamAnaghaTe na naSTo ghaTa iti prayogAnApatteH / vRttya niyAmaka saMbandhasyAbhAvapratiyogitAnavacchedakatvAt, utpatteH dha rthe tasya ca prAtipadikArthe'nvayAnna doSa iti cenna nAmArthayoH sAkSAtredasaMbandhenAnvayAyogAt / anyathA taM kulaM pacataM trApi karmatvA saMsargeNa prAtipadikArthasya dhAtvarthe'nvayaprasaMgAt, anedena nipAtAnyanAmArthaprakAraka bodhe samAnavizepratyAsattyA nipAtapratyayAnyatarajanyopasthiterhetutvAt / nAmArthaprakArakadhAtvarthavizeSyaka bodhAsaMnave'pi dhAtvarthaprakAra * prakaraNam. // e2 //
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ kanAmAyavizeSyakavodhaH prakRtaM'napAya evaMti canna, caitraH pAka ityAdI kanRtyAdisaMsarga pAkAdazcatrAdAyanvayAvodhAya dhAtvarthaprakArakabodhe'pi nipAtapratyayAnyatarajanyopasthitehetutvAntarakaTpanAkatvAt / syAdetat / atra narAdhAtonAzavati lakSaNayA'naMdanavAstu prAtipadikAyana samamanvayaH / na ca dhAtvarthasyAkhyAtAdyartha evAnvayaniyamAt kayamevamiti vAcyaM, zaktyaiva dhAtvarthaprakArakabodhe AkhyAtAdijanyopasthiterhetutvAt, ata eva jAnAtItyAdau jhAnadhAtonivati lakSaNayA prAtipadikArthenAnvayasaMjave zrAkhyAtAyo'yogyatvAnnamAlata iti ciMtAmaNikRtotaM yuktam / anyathA nirUpitatvasaMsargaNa jJAnaprakArakAzrayatvavizepyakAvAntarazAndayodhataddhetutvAdikalpane gauravAt / na ca sAmAnyato hetutvaM kluptameveti va gauravamiti vAcyam, tathApi tattadAkAMkSAjJAnAdihatutAkaTpane gauravAditi / maivam / tathA sati jAnAtItyatrAkhyAtAzrasaMkhyAnanvayaprasaMgAt, jAvanAnvayitve vAkhyAtArthasaMkhyAnvayAt / ayAkhyAtArthasaMkhyAnvayo nAvanAvizeSyatvaM na taMtraM, kiM tu prathamAntapadopasthApyameveti na doSa iti cenna, dhAtvarthaprakArakabodhasAmAnya evAkhyAtAdijanyopasthiterhetutvAnukyetipravezogauravAt , prajayatItyAdAvananvayaprasaMgAcca / pAko'yamityAdau tu stokaM pacati stokaH pAka iti prayogayorvizeSAya ghajAdInAM dhAtvaryatAvacchedakaviziSTa zaktisvIkArAnna doSa iti dika / atha jJAto ghaTa ityatra viSayasyeva naSTo ghaTa ityatra pratiyogino'pi pratyayavizepArthatvAnnAnvayAnupapattiriti cettathApi nAzotpattikAle'pi niSThAvirodhAt kriyamANaM kRtamityanvayopapatteH pakva ityAdAviva sarvatra kAlavRttitA vizeSarUpasijhatvasya niSThArthatvAt / tasya cAdyasamayAvadena sAdhya-IN tvena samamavirodhAt / siJcatvaviziSTasAdhyatAyAM vartamAnArthatvAt , prArabdho'parisamAptazca vartamAna iti hi vaiyAkaraNAH,cira
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayarahasya // e3 // naSTe idAnIM naSTa iti, cirotpanne cedAnImutpanna iti ca pratItiH samabhivyAhAravizeSAdetatkAlAvavinnasAdhyatvaviziSTa si- prakaraNam. | tvopasthityaiva na bhavati / itthameva kriyamANaM kRtameva, kRtaM ca kriyamANatvena jajanIyamiti siddhAntaH saMgachate / siddhatvaviziSTasAdhyatAyAH sitva niyatatvAt, zuddha siddhatAyAzca viziSTasAdhyatA'niyatatvAt / astu vA vipariNAmasvarUpa niSpattyAdirUpAnanugataiva niSThA, samabhivyAhAravizeSAdeva bodhavizeSopapatteH / paramuktayukteH kriyAkAlo niSThAkAlaM na viruNazrIti gaMbhIranayamataM kiyadiha vivicyata iti, satyam, nizcayata itthameva, tattvavyavasthAyAmapi vyavahArato'kurvato'pi niyatapUrvavartinaH kAraNatvAbhyupagamAt / anyathA pUrva kurvattvAnizcaye pravRttyanupapattiprasaMgAt / kiM cedaM kurvadrUpatvamapi sahakArisaMpattAveva nAnyathetyavasthitakAraNAdeva sahakAricakrAnupravezAt kAryopapattau kiM kurvadakurvatorbhedAcyupagamakaSTena / na copAdAnopAdeyatAvaniyataiH kaNaireva kurvadrUpatvaM niyamyata iti vAcyam, kSaNatvena sarveSAmavizeSAdekasvabhAvasya kuto'pi vizeSAyogAt / kiM caivaM kArye na kAraNAnumAnochedaH, sAmAnyataH kAraNatAgrahAjAvAt / na ca sAdRzyena tathAgrahAdadoSaH, pUrvAparAnanusaMdhAnena pikapade sAdRzyasyaiva grahI tumazakyatvAdityAdikaM vyutpAditamanekAnta jayapatAkAdau puurvsuuribhiH| ata eva kriyamANametannayena kRtaM, kAraNacakrasaMpattyuttarameva kAryasiddheH / anyathA samasamAvitve kAryakAraNajAvavyava| sthAyogAmupAdAnopAdeyabhAvasyApi parasparopamardaniyatasya kSaNabheda niyatatvAt / na ca vartamAnatvamatItatvaM caikatra vyavahAra - siddhaM na cAnIdRze'rthe pramANAvatAraH, na ca yatkiMcidvyavahAradarzanAt sarvatra tadanAzvAso nyAyya ityAdikaM vyavahAra ni - | zcayayormiyo vivAdamavalokya vastusthitiranveSaNIyA / phalaM punarvicitranayavAdAnAM jinapravacana viSayarucisaMpAdanadvArA rAga // e3 //
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ deSavilaya eva / zrata evAyaM jagavaDupadezo'pi - sabesiMpi yAeM, bahuvihavattavayaM hisAmittA / taM sabaNayavisu, jaM caraNaguNa hi sAhU // 1 // ti caraNaguNa sthitizca paramamAdhyasthyarUpA, na rAgaddaiSa vilayamantareNeti tadarthamavazyaM prayatitavyamityupadezasarvasvam // yasyAsan guravo'tra jItavijayaprAjJAH prakRSTAzayA, brAjante sanayA nayAdivijayaprAjJAzca vidyApradAH / premNAM yasya ca sadma padmavijayo jAtaH sudhIH sodaraH, soyaM nyAyavizAradaH sma tanute kAMcinnayaprakriyAm // 1 // granthe dUSaNadarzane nivizate durmedhasAM vAsanA, jAvAjijJatayA mudaM tu dadhate ye kepi tebhyo namaH / mandAradrumapallaveSu karanAH kiM no nRzaM deSiNo ye cAsvAda vidasta dekara sikAH zlAghyAsta eva kSitau // 2 // kRtvA prakaraNametatpravacanajaktyA yadarjitaM sukRtam / rAgadveSavirahatastato'stu kalyANasaMprAptiH // 3 // kRtaM ca bhaTTAraka zrIhIravijayasUriziSyamahopAdhyAya zrIkalyANavijayagaNiziSyapaMDitazrIlAbha vijayagaNiziSya paMDitajItavijayasatIrthya paMDitanayavijayagaNizipyapaMDitayazovijayagaNinA ||
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||shti parahasyaprakaraNam // KA
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha nayapradIpaH // OM zrIvItarAgAya namaH // a. aindAdipraNataM devaM dhyAtvA sarva vidaM hRdi / saptanaMganayAnAM ca vaye vistaramAzrutam // 1 // atha saptajaGgI prAracyate / janAnAM tAvatsaptajaGgI vijizAsitavyA / saiva teSAM pramANamimAracayati / purdamaparavAdivAdamataGgajAn parijighRkSavaH samyak svIyasiddhAntarahasyaM vijijJAsavo vAdimatalikAH samyaktAmavazyamanyasyanti / yamuktam-"yA praznAvidhiparyudAsanidayA bAdhacyutA saptadhA, dharma dharmamapekSya vAkyaracanA naikAtmake vastuni / nirdoSA niradezi deva javatA sA saptanaGgI yayA, jaTpaJjaparaNAGgaNe vijayate vAdIvipadaM hANAt // 1 // " tathA cAyaM zabdaH yatkiJcitsadaMzAsadazanAgAnyAM ca svIyamartha pratipAdayan saptanaGgAneva pratyavatiSThate / " sarvatrAyaM dhvanirvidhiniSedhAnyAM svArthamajidadhAnaH saptanaGgImanugabatIta" sUtram / sA kIhaksvarUpati lakSaNamAha--" ekatra vastuni ekaikadharmaparyanuyogavazAdavirodhena vyastayoH samastayozca vidhiniSedhayoH kaTapanayA syAtkArAGkitaH saptadhA vAkprayogaH saptanaMgIti" sUtram / etasyArthaH-ekasya jIvAjIvAdeH padArthasya ekazo dharmaviSayapariprazne sakalapramANAbAdhyatvena ninnAbhinnavidhipratiSedhavinAgAnyAM prayuktaH syAcabdAMkitaH saptavidhatvena vAkyopanyAsaH sA saptanaMgI vijheyaa| vidhiH sdNshH| prtissedho'sdNshH| padArthasArthasya sadaMzAsadaMzadharmAdyanekaprakAravijajanayA'nantajaMgIprasaMgaH tannirAyAsAyaikapadopAdAnaM / vidhiniSedhAdyanantadha
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ naya-1 // e|| manaMgI svarUpataH pradaratIyo jaMgaH / syAdaravacanIyakhyApanAkapana bAdhyAsite ekasmin jIvAjIvAdivastuni anantadharmaparipraznakAle'nantajaMgasaMjavaH takSyAvRttyartha ekaikadharmaparyanuyogasyo-|| pradIpaH pAdAnam / etenAnantadharmAdhyAsiteSvanantapadArtheSu satsvapi pratipadArtha pratidharma paripraznakAle ekaikazo vastudharme ekaikaiva saptanaMgI javatIti niyamaH / anantadharmavivakSyA saptanaMgInAmapi nAnAkapanamanISTameva, etattu sUtrakAreNaiva jJApitaM / / tathAhi-vidhiniSedhaprakArApekSyA pratiparyAyaM vastunyanantAnAmapi saptanaMgInAM saMjavAt pratiparyAyaM pratipAdyaparyanuyogAnAM saptAnAmeva saMjavAditi / atha saptajaMgI svarUpataH pradaryate, tathAhi-syAdastyeva sarvamiti sadaMzakapanAvijajanena prathamo jaMgaH / syAnAstyeva sarvamiti paryudAsakahapanAvinajanena vitIyo naMgaH / syAdastyeva syAnAstyeveti krameNa sadaMzAsadaMzakaspanAvijajanena tRtIyo jaMgaH / syAdavaktavyameveti samasamaye vidhiniSedhayoranirvacanIyakhyApanAkaTpanAvijajanayA caturtho jaMgaH syAdastyeva syAdavaktavyameveti vidhiprAdhAnyena yugapatidhiniSedhAnirvacanIyakhyApanAkaTpanAvinajanayA paJcamo jNgH| syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti niSedhaprAdhAnyena yugapatidhiniSedhAnirvacanIyakahapanAvijajanayA SaSTho nNgH| syAdastyeva syAnnastyeva syAdabaktavyamiti kramAt sadaMzAsadaMzaprAdhAnyakaTpanayA yugapatidhiniSedhAnirvacanIyakhyApanAkaTpanAvinajanayA ca saptamojaMgaH / athArthataH prathamannaMga pracikaTayiSurAha-vidhiprAdhAnyavivadAyAmayaM jNgH| syAdityanakAntadyotakamavyayaM / syAditya. nena kayazcitsvakIyAvyakSetrakAlajAvacatuSTayarUpeNAstyeva ghaTAdivastu nAstyevAnyadIyavyakSetrakAlajAvacatuSkarUpeNa / // 5 // tathAhi-ghaTo 'vyataH pArthivatvarUpeNa, nAsti jalAdirUpeNa / devataH pATaliputrakatvena nAsti kAnyakubjatvena / kAlataH zaiziratvena, nAsti vAsantikatvena / lAvato raktatvena, nAsti pItatvena / evaM sarvamanyadeva jJAtavyam / svavyAdicatuSTayApe
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyA kathaJcidasti, para'vyAdicatuSTayApekSyA nAsti ca ghaTa ilyulekhaH / anyasyAnyadIyarUpApattau svarUpahAniprasaktiH / / evakAreNa tvIdRgulekhako naMga ityavadhAraNaM syAt / avadhAraNaM ca kartavyam / anyathA'nuktasamatvAttasya kutracit tathApyastyeva kuMna ityetAvanmAtropAdAnena kuMjasya staMjAdyastitvenApi sarvaprakAreNAstitvaprApteH pratiniyatasvarUpAnupapattiH sthAt tatpratipattaye syAdityAyavyayaM prayujyate / kathaJcipeNa svavyacatuSTayApekSyA'sti, parapravyacatuSTayApejhyA naastiitipryogprtipttye| tasya tuprayogo vyavachedaphalaivakArabadanutto'pi 'ssttvyH| yamuktam-"so'pyaprayukto vA tajajhaiH sarvatrArthAt pratIyate / yathaivakAro'yogAdivyavacchedaprayojanaH // 1 // " tat evakArasyAtkArayoH saptasvapi naMgeSu grahaNaM pratipattavyam / / vidhipradhAnatvAdidhireva jNgH| athArthato ditIyaM pradarzayanti-syAnnAstyeveti niSedhapradhAnakaTpanayA'yaM jaMgaH / yadeva niyataM sAdhyasanAve'stitvaM tadeva sAdhyAnAve sAdhanasya naastitvmnidhiiyte| yathA ghaTaH sva'vyacatuSTayarastitvena siddhaH tathA mudgarasaMyogAdinA naSTaH san nAstitvarUpeNa sijo navati, astitvasya nAstitvAvinAnAvitvAt / tathA ca dANavinazvarANAM nAvAnAmutpattireva vinAze kAraNamipyate / tamuktam--" utpattireva nAvAnAM vinAze heturiSyate / yojAzca na ca dhvasta" iti utpattirastitvasya siddhiM karoti / saiva vinAzAparaparyAyanAstitvasya mUlakAraNatvAdavinAjAvaH sidhazca / na ca tenaiva svarUpeNAstitvanAstitvayorekatra sthAne nirUpaNanAvAjAvayorekyApatteraniSTaprasaMga iti| jinnajinnasamayaprarUpaNAyAM naiSa dopH| pratisamayadayitvAnnApAnAM nApi yasmina samaye utpAdastasmin samaye vinAza iti manyate'smAbhiH, tato'stitvasyAvinAnAvi nAstitvaM siddham / evaM sarva vastu svAra'vyacatuSTayApekSyA'sti nAsti, astitvapradhAnadazAyAM prathamo jNgH| niSedhada
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ naya // 6 // zAyAM tu ditIyo nNgH| athArthatastRtIyajaMgaprakaTayanti-syAdastyevaM syAnnAstyeveti / sarvavastu krameNa eva svaparajavyAdica- pradIpaH tuSTayAdhArAnAdhAravivakSyA prAptapUrvAparajAvAnyAM vidhiniSedhAnyAM pradhAnatayA vizeSitaM tRtIyatnaMganAgvastu bhavatIti, ghaTavat / yathA ghaTaH svIyAvyAdyapekSyA kathaJcidastyeva syAt, parabyApekSyA nAstyeva syAt / vidhipratiSedhapradhAno'yaM | tRtIyajaMgaH / athArthatazcaturthanaMga vyaktIkurvanti-syAdavaktavyaM yugapadidhiniSedhakahapanayA caturtha iti sadaMzAsadaMzayorSayoH samakAlaprarUpaNA niSedhapradhAno'yaM naMgaH / tathAhi-vidhipratiSedhadharmayoyugapatpradhAnanUtayorekasya padArthasya yugapavidhiniSedhaghaya iti pradhAna vidhAnavivakSAyAM tAdRkzabdasyA nirvacanIyatvAdavaktavyaM ghaTAdivastu, tasya vidhipratiSedhadharmAkAntasyApi yugapadyadharmasyAvaktavyarUpatvAt yugapaviruSyadharmasyAprayogaH zItoSNayoriva sukhaduHkhayorivAnayoH krameNaivArthapratyAyane sAmarthyAt na tu yugapaditi, taktavatusaMketitaniSThAzabdavat / athavA puSpadantazabdena saMketitavat / niSThAzabdena puSpadantazabdena vA krameNaiva ktaktavatvoH sUryacanmasozcArthapratyayaH, tena dhandAdipadAnAmapi yugapadarthapratyAyakatvamapAstam / dhavakhadirau sta ityatra krameNaiva jJAnaM na yugapaditi / tathaiva pratyayatvAt , samakAlAvAcakatvAt / zravaktavyaM jIvAjIvAdi vastu yugapanidhipratiSedhavikaTapanayA saMkrAntameva pratyavatiSThate / astitvanAstitvadharmaviziSTo'pi samakAlaM astitvanAstitvAnyAM vaktuma nirvacanIyo ghaTa iti phalitArthaH caturtho nnggH| athArthataH paJcamanaMga prAzuSkurvanti-syAdastyeva syAdavaktavyamiti sadaMzapUrvako yugapatsadaMzAsadaMzAnirvacanIyakaTpanApradhAno'yaM jaMgaH / svasva'vyAdicatuSTayavidyamAnatve'pi sadaMzo'sadaMza kA // 6 iti prarUpaNAM kartumasamarthe'smin naMge sarva vastu jIvAdisvajavyacatuSTayApekSyA samastyapi vidhipratiSedharUpAnyAM vaktumani khayorivAnayoH krameNaivArthapratyAyana krameNaiva taktavatyoH sUryacaniSThAzabdavat / athavA puSpadanta //
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacanIyaM / astyatra pradeza ghaTaH sadrayAsAnyAM yogapadyena svarUpaM nirdeSTramasamarthatvAt vidhitve'pi avaktavya iti phalitArthaH paMcamo naMgaH / ayArthataH paThaM gaM prakaTayanti syAnAratyeva syAdavaktavyamiti niSedhapUrvako yugapatidhiniSedhAvica-| nIyapradhAno'yaM naMgaH / para'vyAdicatuSTayairavidyamAnatve'pi sadaMzAsadaMza iti prarUpaNAM kartumasamarthe'smin naMge sarva vastu jIvAjIvAdiparavyacatuSTayApekSyA nAstyapi vidhipratiSedharUpAnyAM vaktumanirvacanIyam / nAstyatra pradeze ghaTaH sadrapAsadrapAnyAM yogapadyena svarUpaM nirdeSTramasamarthatvAnnAstitve'pi avaktavya iti phalitAyaH SaSTho naMgaH / idAnImarthataH saptama|jaMgamAviSkarvanti-syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyamiti anukrameNAstitvanAstitvapUrvako yugaparidhiniSedhaprarUpaNAnipedhapradhAno'yaM naMgaH / itiH saptanaMgIsamAptI / svavyAdicatuSTayApekSyA'stitve'piparavyAdicatuSTayApekSyA nAstitve'pi 'vidhirvA pratiSedho veti' pratipAdayitumasamarthe'smin naMge sarva jIvAdivastu svavyApekyA'sti, para'vyApekSyA nAstyapi samasamayaM vidhipratiSedharUpAnyAM saha yugapatpratipAdayitumasamartham / yayA sva'vyApekSyA nAstyatra ghaTaH, para'vyA|pekSyA nAstyatra ghaTaH vidhiniSedharUpAnyAM yogapadyena svarUpaM nirdeSTumazakyatvAdavaktavyamiti sphuTAryaH / ityataH syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyamitijaMgenopadIta iti // / nanvekasmin vastuni anantadharmakaTpanA'GgIkArAdanantajaMgIyasaMga iti tatroktaM pramANanayatattvAlokAlaMkAre-" ekatravastuni vidhIyamAnanipidhyamAnAnantadharmAcyupagamenAnanta naMgIprasaMgAdasaMgataiva saptanaMgIti na vidheyaM cetasi, vidhipratiSedhaprakArApekSyA pratiparyAyaM vastunyanantAnAmapi satanagInAmeva saMlayAt pratiparyAyaM pratipAdyAryayogAnA satAnAmeva saMna
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ naya pradIpa: vAditi / tathA ca tatraiva-" iyaM saptanaMgI pratijaMgaM sakalAdezasvajAvA vikalAdezasvajAvA ca pramANapratipannAnantadha- tmikavastunaH kAlAdimirajedavRttiprAdhAnyAdAnedopacArAghA yaugapadyena pratipAdakaM vacaH sakalAdezaH, tahiparItastu vikalAdezaH / ke punaH kaalaadyH| kAla AtmasvarUpaM arthaH sabandhaH upakAraH guNidezaH saMsargaH zabdaH ityaSTau / saMgrahazca" kAlAtmarUpasaMbandhAH saMsargopakriye tathA / guNidezArthazabdAzcetyaSTau kAlAdayaH smRtaaH||1||" vizeSArthajijJAsuniH syAhAdaratnAkare laghuvRttau ca aSTavyamiti // yadatra rajasAt kiMcihuruktaM mayakA budhaiH / saptanaMgIvivakSAyAM zodhya shaastraanusaartH||1|| // iti saptabhaMgIsamarthanaH prathamaH srgH|| athAnusaptanaMgaM nayalakSaNAn prArajante / nAnAsvanAvecyo vyAvRtyaikasmin svanAve vastu nayati prApnotIti nyH| pramANena saMgRhItArthaikAMzo nayaH / jJAturajiprAyaH zrutavikaTapo vA ityeke / anuyogavRttikRtastu sarva trAna ntadharmAdhyAsite vastuni ekAMzagrAhako bodho naya iti " nIyate yena zrutAkhyapramANaviSayIkRtasyArthasyAMzastaditarAMzaudAsInyataH sapratipatturabhiprAyavizeSo nayaH" etasyArthaH-yena pratyakSAdipramANena zabdapramANena viSayIkRtasya padArthasyAMzo aMzA vA nIyate prApyate itarAMzaudAsInyatnAvena sa nyH| aMza ityekavacanaM jAtAvekavacanam / taditarAMzapratihepe tu tadAnAsatAprasaMgaH / taduktaM paMcAzati-" niHzeSAMzajuSAM pramANaviSayInUyaM samAsejuSAM, vastUnAM niyatAMzakaTpana | // //
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAH saptazrutA naMginaH / audAsInyaparAyaNAstadapare cAMze naveyurnayA, zcedekAntakalaMkapaMkakalupAste syustadA purnyaaH| // 1 // " jinamate yatkiMcinnayavihInaM na bhavati / yamukta vizeSAvazyake-" nasthi naehiM vihuNaM suttaM atyo ajiemae kiMci / AsajA na soyAraM nae nayavisAra vUyA // 1 // " prasaMgAnnayAjAsaladANamAha-svAbhipretAdazAditarAMzApalApI nayAjAsaH / svasyepsitAda zAdanyArtha pratipadyamAno nayavadAnAsamAna ityarthaH na tu nayaH yathAnyatIthikAnAM nityAnityAdyanyatairakAntapradezakavAkyamiti / te ca nayA vistAra vivadAyAmanekadhA navanti, nAnAvastunyanantAMzAnAmekaikAMzavidhAyino ye vaktu rupnyaasaaH| yamuktam-" jAvaIyA vayaNapahA tAvaIyA ceva iMti nayavAdA" iti vyAsato nayAn pravaktuM na zakyate / samAsato nayaM prakaTayanti- saphedhA prakhyArSikaH paryAyArthikazca / yamuktam-" NicayavavahAranayA mUlimanedA eyANa savANaM / NiyasAhapaheka dadyaya paGaghiyA muNaha // 1 // " atha 'vyalakSAemAha-sat pravyaladAeM, sIdati svakIyAn guNaparyAyAn vyApnotIti sata, utpAdacyayadhauvyayuktamarthakriyAkAri ca sat / "yadevArthakriyAkAri tadeva paramArthasat / yacca nArthakriyAkAri tadeva parato'pyasat // 1 // " iti nijanijapradezasamUhairakhaMmavRttyA svajAva vinAvaparyAyAn 'vati, propyati, amuguvaditi 'vyaM, guNaparyAyavaTravyaM vA, guNAzrayo acyaM vA / yamuktaM vizeSAvazyakavRttau-"davae yae doravayavo vigAro guNANa saMvAdo (shyo)| do javaMjAvarasa yajAvaM ca jaMjoggaM // 1 // " 'vati tAMstAn paryAyAn prApnoti muMcati vA, chUyate svaparyAyaireva prApyate mucyate vA, duH sattA tasyA evAvayavo vikAro veti 'vyam / avAntarasattArUpANi 'vyANi mahAsattAyA avayavo vikAro vA navantyeveti jAvaH / guNA rUparasAdayasteSAM sannAvaH samUhaH ghaTA
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ naya pradIpa ||e dirUpo avyam / tathA ' navaM nAvassa tti' naviSyatIti nAvastasya nAvinaH paryAyasya yogyaM yadravyaM tadapi vyaM rAjyaparyAyAIkumAravat / tathA nUtaM hi pazcAtkRto nAvaH paryAyo yasya tadapi avyamanujUtaghRtAdhAratvaparyAyariktaghRtaghaTavat / cazabdAdbhUtanaviSyatparyAyaM pravyaM jUtanaviSyaghRtAdhAratvaparyAyariktaghRtaghaTavat / yadyogya nUtasya jAvasya nUtanaviSyatozca jAvayoridAnImasattve'pi yadyogyamaI tadeva javyamucyate nAnyat, anyathA sarveSAmapi paryAyANAmanubhUtatvAdanunaviSyamANatvAcca sarvasyApi pumalAdevyatvaprasaMgAditi gAthArthaH / prasaMgAyAtau svajAvavijAvI paryAyI pradarzayate-tatrAgurulaghujavyavikArAH svanAvaparyAyAH, taviparItaH svanAvAdanyathAlavanaM vinAvaH / tatrAgurulaghujavyaM sthiraM sidhikSetram / yamuktaM samavAyAMgavRttau-"gurulaghupravyaM yattiryaggAmi vAyvAdi, agurulaghu yat sthiraM sidhidenaM ghNttaakaarvyvsthitjyotisskvimaanaadiiniiti"| guNavikArAH paryAyAste ca bAdazadhA-anantAsaMkhyAtasaMkhyAtanAgaguNavRdhinyAM tAnantAsaMkhyAtasaMkhyAtanAgaguNahAninyAM ca SaT SaT iti / vinAvaparyAyAstu naranArakAdicaturgatirUpAzcaturazItilayonayo vA / guNAn vinajate astitvaM, vastutvaM, sAmAnya vizeSAtmaka, vyatvaM, prameyatvaM, agurulaghutvaM, pradezatvaM, cetanatvaM, acetanatvaM, mUrtatvaM, amUtatvaM, ceti vyANAM sAmAnyaguNA daza / pratyekamaSTau aSTau sarveSAM / zAnadarzanasukhavIryasparzarasagandhavarNagatihetutva sthitihetutvAvagAhanahetutvaM vartamAnahetutvaM cetanatvamacetanatvaM mUrtatvamamUrtatvaM ceti vyANAM pomaza vishessgunnaaH| pratyekaM jIvapujakhayoH SaT, itareSAM trayo guNAH, antyAzcatvAro guNAH, svajAtivijAtiyAM sAmAnyavizeSAzca / prasaMgato jIvAdiSavyANAM 1 bhAvasya. 2 vizeSAtmakatvaM. 3 pradezavatvaM. kA ||e //
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ khajAvAH prarupyante-astisvajAvaH, nAstisvajAvaH, nityatvanAvaH, anitya svanAvaH, ekasya nAvaH, anekasva nAvaH, nedasvanAvaH, ajedasva nAvaH, javyasva nAvaH, ajavyasva nAvaH, paramasva nAvaH (ca) ete sva nAvA 'byANAM saamaanyaaH| cetanAcetanamartAmartakapradeza etAn muktvA dhamoditrayANAM (pophaza) 16 svnnaavaaH| bahupradezasvanAvaM muktvA kAlasya 15 (paMcadaza) svalAvAH / saMgrahazca-ekaviMzatinAvAH syurjIvapujalayormatAH / dharmAdInAM pomaza syuH kAle paMcadaza smRtAH // 1 // " svanAvA api guNaparyAyayorantatA eva 'STavyAH, anyathA 'vyalakSaNe tayoriva teSAmapi grahaNamajaviSyat / uktA guNAH, guNavikArAH paryAyAste'pyuktA eva / etacca 'vyanayamizritaM vizeSArthapratipattaye javati / yamuktam-"nAnAsvajAvasaMyuktaM vyaM jJAtvA pramANataH / tacca sApekSAmityartha syAnnayaimizritaM kuru // 1 // " tadeva 'vyamarthaH prayojanaM yasyAsI vyaarthikH| so'pi yuktikapanayA dazadhA / tagrAhi-anvayavyArSikaH,yayA guNaparyAyasva nAvaM 'vyam / svavyAdigrAhako vA, yathA svAvyacatuSTayApekSyA 'vyamasti / parayAdigrAhako vA, yA paravyAdicatuSTayApekSyA 'vyaM nAsti / paramanAvagrAhako vA, yA jJAnamaya AtmA, atrAne keSAM svajAvAnAM madhyAjjJAnAkhyaparamasva jAvo gRhItaH / karmopAdhinirapedaH zudhavyArthiko vA, yathA jIvaH sighasadRzaH zucAtmA / utpAdavyayagauNatvena sattAgrAhakaH zudhanavyArthikaH, yathA vyaM nityam / nedakalpanAnirapekSaH zucanavyArthiko vA, yayA nijaparyAyasva nAcatvAdajinnaM bhavyam / karmopAdhisApedo'sAvazuddha vyArthikaH, yathA krodhAdikarmajannAva AtmA / utpAdavyayasApedo'sAvazu'vyAdhikaH, yaukasmin samaye 'vyamutpAdavyayadhrauvyayuktam / nedakalpanAsApedo'sAvazuSvyArthikaH, yAtmano darzanazAnAdayo guNAH / uktA 'vyArthikasya nedaaH|
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ naya pradIpaH // // sAMprataM paryAyArthikanayaM vyAcikhyAsurAha-paryeti utpAdamutpattiM vipattiM ca prApnotIti pyaaryH| yamuktam-" anAdi|nidhane pravye svaparyAyAH pratikSaNam / janmaUnti nimaUnti kUlakabolavaGale // 1 // " pUrvoktA api SaT hAnivRdhirUpA naranArakAdirUpAzceha paryAyazabdena gRhyante / paryAyo hi vedhA-sahanAviparyAyo'thavA krmnaavipryaayH| tamuktam" paryAyo vividhaH, kramanAvI sahajAvIca, sahanAvI guNa ityanidhIyate, paryAyazabdena tu paryAyasAmAnyasya svavyaktivyApino'nidhAnAnna doSa iti"| tatra sahanAviparyAyA guNAH, yathAtmano vijJAnavyaktizaktyAdayaH / kramanAvinaH paryAyAstvAtmanaH, yathA sukhamuHkhazokahaSAdayaH / paryAyA api svannAvavinAvAcyA vyaguNAnyAM ca caturnedAH / tathAhisvajAvaNavyavyaMjanaparyAyAzcaramazarIrAt kiNcinyuunsipryaayaaH||1|| svanAvaguNavyaMjanaparyAyAH, yathA jiivsyaanntctussttyruupaaH||2|| vinAvAvyavyaMjanaparyAyA ytyaadyH||3|| vinAvaguNavyaMjanaparyAyA matyAdayaH // 4 // pujalasyApi cyaNukAdayo vinAvAvyavyaMjanaparyAyAH // 5 // rasarasAntaragandhagandhAntarAdayo vinAvaguNavyaMjanaparyAyAH // 6 // avinAgipujalaparamANavaH svajAva'vyavyaMjanaparyAyAH // 7 // varNagandharasakaikAvirudhasparzaSye ca svajAvaguNavyaMjanaparyAyAH // 7 // evamekatvapRthaktvAdayo'pi paryAyAH / uktaM ca-" egattaM ca puhattaM ca saMkhA saMgaNameva ca / saMjogo ya vijAgo ya paLavANaM tu kharakaNam // 1 // " paryAya evArthaH prayojanamasyAsau pryaayaarthikH| so'pi SaDuvidhastadyathA-anAdinityaparyAyArthiko yathA pujalaparyAyo medinityH||1|| sAdinityaparyAyArthiko yathA siparyAyo nityH||2|| sattAgauNatve notpAdavyayagrAhakasvajAvo'nityazubhaparyAyArthiko yathA samayaM samayaM prati paryAyA vinaashinH||3|| sattAsApekSasvajAvo // e
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ nityAzasvanAvo nityA zucaparyAyArSiko kasmin samaye utpAdadhyayadhrauvyAtmakaH paryAyaH // 4 // karmopAdhinirape dAsvanAvo nitya zudhaparyAyArthiko yatrA saMsArI jIvaH sisahaka zudhAtmA // 5 // karmopAdhisApekSasvannAvo'pyanityAzubhaparyAyAthiko yatrA saMsAriNAmutpattimaraNe staH // 6 // ityuktAH paryAyAyikasya yuktitaH pddnedaaH| - anya tayoH sthAnapradhAnamAha-'cyAstikanayo di nitya sthAnamevAha,'vyasya nityatvAt sakalakAlanAvitvAcca |pryaayaadhikstvnitymev sthAnamAha, paryAyANAmanityatvAtprAyazaH / tamuktaM rAjapraznIyavRttI-" cyArthanaye nityaM paryAyArthanaye tva. nityaM" byAstikanayo 'vyameva tAtvikamacimanyate na tu paryAyAn , 'vyaM cAnvayipariNAmitvAt sakalakAlanAvi navati / nanu guNapradhAnastRtIyo guNArthikanAmA nayaH kathaM na syAditi cenna, guNAnAM paryAyagrahaNenaiva grahasanavAt / / nanu 'cyANameva paryAyAstahi 'cyAdhikaparyAyANikanyaSyaM kathamiti cetsatyaM, 'vyaparyAyayoH svarUpa vivadAyAM kazcidizeSaH, rAdo zira iti kacidAnede SaSThI / tyA hi-vyAdapi sUdamaH paryAyaH, ekasmin 'vye'nantAnAM paryAyANAM saMja vAt / 'vye vardhamAne paryAyA niyamAvardhante, prativyaM saMkhyeyAnAmasaMkhyeyAnAmavadhinA paricchedAt / paryAye vardhamAne ca vyaM jAjyaM "jayaNae khettakAlA paribarddhatesu davanAvesu / dave vaTTa jAvo nAve davaM tu nayaNiUM // 1 // " punazca kSetrAdapi cAlaltaguNaM ityaM 'vyAdapi cAvadhivipayAH paryAyAH saMkhyeyaguNA asaMkhyeyaguNA vA " khittabisesehiMto dabamaNaMtaguNiyaM paesen i / dohiM to jAbo saMkhaguNo'saMkhaguni vA // 1 // " etatsarva nandiTIkAyAM savistaramannihitaM / tasmAdravyaparyAyayoH svarUpazvikSAto jinnatvAninnA nayA cyAdhikAH paryAyAdhikAzca / te ca yadyapi svajAvajedaiH para
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ naya | 100 // sparaM milanto'pi svasvapRthagnAvaM na tyajanti uktaM ca - " somaM pavisaMtA diMtA ugAsa alamalassa / melaMtA vikA piccaM sagasagajAvaM na vi jarhati // 1 // " svanAvanedo'grevakSyate / nanu dravyaparyAyavyatiriktau sAmAnyavizeSau vidyete tatkathaM na sAmAnyArthika vizeSArthikanAmAnau nayau javataH iti cenna, javyaparyAyavyatiriktasAmAnyavizeSAprasiddheH, tadyathA / prasaM gAtsAmAnyaM darzayati-sAmAnyaM didhA, ekaM tiryaka sAmAnyamapara mUrdhva tAsAmAnyam / AdyalakSaNamAha - prativyaktitulyA parietistiryaksAmAnyaM zabalazAbaleyapiMDeSu gotvamiti / tiryak sAmAnyaM ca gavAdau gotvAdisvarUpatUjhyapariNatirUpaM, udA| haraNaM ca tajAtIya evAyaM gopiMko vA gosadRzo gavaya iti vA / dvitIyalakSaNamAha - pUrvApara pariNAma sAdhAraNa'vya mUrdhvatAsAmAnyaM, yathA kaTaka kaMkaNAdyanugAmi kAMcanamiti / UrdhvatAsAmAnyaM ca parAparavivartavyApi mRtsnA diSavyaM trikAlagAmi | caitat / taduktam- "pUrvAparaparyAyayoranugatamekaM pravati tAMstAn paryAyAn gatIti vyutpattyA trikAlAnuyAyI yo vastvaMza| stadUrdhvatA sAmAnya mityanidhIyata iti" / kaTake kaMkaNe ca tattatkAMcanamevAthavA sa evAyaM jinadatta ityudAharaNam / tatra tiryaksAmAnyaM tu prativyaktisAdRzya pariNatilakSaNaM vyaMjanaparyAya evaM sthUlAH kAlAntarasthAyinaH zabdAnAM saMketa| viSayA vyaMjanaparyAyA iti prAvacanikaprasiddheH / UrdhvatAsAmAnyaM tu Savyameva vivaditaM vizeSo'pi sAmAnyavaisaddazya- | vivartanalakSaNe vyaktirUpaH paryAya evAntarbhavatIti na tAcyAmadhikAvakAzo nayasya / atha saptanayasaMkhyAmAha - zrAdyo vyArthikanayastasya trayo jedA naigamasaMgrahavyavahAranedAta, dvitIyaH paryAyArthikanayastasya jusUtrazabdasamanirUDhaivaM nUtanayanedAccatvAro nedAH / taDunayorbhedasaMgrahe ca saptaiva nayAH / paMcaiva nayAH, pameva nayAH, pradIpaH // 100 //
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ catvAra eva mUlanayAH pravacanamArobAravRttI / savistaramobaimante / yayuktamatamogatalyAdiSu " hogehiM mANehiM miNa-1 tti aigamassa ya niruttI, sesANaMpi nathAeM varakaemiemo mugAha bovaM ||||nNgdiypimiytyN saMgahavayANaM mamAsana viti / vaccati viNivyatyaM vavahAro sabadabesu // 2 // pacappatrAgAhI ujhupu NayavihI muNeyavo / vati vimasiyataraM paccuppannaM na saho // 3 // vatthu maMkamaNaM hoza avatthU eNae samanimaDe / vaMjaNA-atya-takutlae evaMjUna viseseti // 4 // nAyami giNhiyave, aginiyave ya itya atymi| jajhyavameva jo navaeso so na nAma // 5 // " tatra naigama'vyAdhika nayaH dharmadharmi'vyaparyAyAdipradhAnApradhAnAdigocaratvena gRhItasya vastunaH saMpiMDitArtha vadatIti saMgrahaH / 'vyArthikastvanedarUpatayA vastujAtaM samekIlAvena gRhAtIti saMgrahaNa vA gRhItasya gocarIkRtasyArthasya ledarUpatayA vastuvyavaharaNaM vyavahAra vyArthikaH / naigamavyavahArI cAzumacyAnunavikatvenAzudhau, saMgrahaH shucvyvaaditvaabudhH| tamuktamanuyogavRttI-"naigamavyavahArarUpo'vizuddhaH kathaM yato naigamavyavahArau anantadhyaNukAdyanekavyaktyAtmakaM kRSNAdyanekaguNAdhAraM trikAlaviSayaM cAvizuddhaM 'vyamitaH, saMgrahazca paramAevAdisAmAnyAdekaM tirotaguNakalApamavidyamAnapUrvAparavijAgaM nityaM sAmAnyameva vyamityeva, tacca kilAnekatAnyupagamakalaMkenAkalaMkitatvAbujhaM, tataH shussvyaanyupgmprtvaanumevaaymiti"| | atha naigamanayaM prarUpayanti-nake gamA codhamArgA yasyAsau naigamo nAma nayaH syAt / pRSodarAditvAt kkaarlopH|| sa tredhA-dharmadhyagocaraH, dharmiyagocaraH, dharmadharmigocaraH / atra dharmidharmazabdena 'vyaM vyaMjanaparyAyaM ca badanti / / ayAdyodAharaNamAha-saJcaitanyamAtmanIti / atra caitanyAkhyasya vyaMjanaparyAyasya vizeSyatvAt mukhyatayA vivANaM, sattvA
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ naya . pradIpaH // 11 // khyavyaMjanaparyAyasya tu vizeSaNatvAdamukhyatayeti dharmadhyagocaro naigamaH prathamaH / vitIyasyodAharaNamAha-vastuparyAyavadravyamatra vyAkhyasya dharmiNo vizeSyatvena prAdhAnyaM, vastvAkhyasya tu dharmiNo vizeSaNatvenAprAdhAnyamiti dharmiSyagocaro naigamo dvitiiyH| atha tRtIyodAharaNaM-kSaNamekaM sukhI viSayAsaktajIva iti, atra hi viSayAsaktajIvasya vyasya vizeSyatvAt prAdhAnyaM, sukhakhadANasya paryAyasyAprAdhAnyaM tamizeSaNatvAditi dharmidharmAlaMbano naigmstRtiiyH| athavA nigamo vikaTapastatra navo naigamaH, sa trividhaH, nUtanaviSyavartamAnakAlanedAt / atItasya vartamAnavatkathanaM yatra sa nUtanaigamo yathA tadevAdya dIpotsavaparva yasmin vardhamAnasvAmI modaM gatavAn / nAvini nRtavaupacAro yatra sa naviSyannaigamo yathArhantaH siddhatA prAptA eva / kartumArabdhamIpanniSpannaM vA vastu kathyate yatra sa vartamAnanaigamo yathA odanaH pcyte| naigamanayena dharmadharmiporanyatarasyaiva prAdhAnyamanunavatIti prAdhAnyena vyaparyAyayoH saMpiMmitArtha jAnavijJAnaM pramANatvena pratipattavyaM naanyditi| | atha naigamAnAsaM prarUpayanti-dharmayAdInAmaikAntikapArthakyAnisaMdhi gamAjAsa iti / zrAdipadena vyaghayavyaparyAyayorgrahaNam / udAharaNaM yathA-zrAtmani saccaitanye parasparamatyantaM pRthagjUte ityAdiriti / Adizabdena vastuparyAyavadravyayoH kSaNamekaM sukhIti sukhajIvalakSaNayo'vyaparyAyayorgrahaNam / tayorpayoH sarvathA ninnatAprarUpaNAyAM naigamAjAso 'naya ityarthaH / naiyAyikavaizeSikadarzanamapyetadAnAsatayA zeyamiti / __ atha vyArthikanayasya hitIyanedaM saMgrahanAmAnamupavarNayanti-sAmAnyamAtragrAhI parAmarzaH saMgrahaH / mAtraM kAtsnye'vadhA-11 raNe ca / sAmAnyamazeSavizeSarahitaM sattvajavyatvAdikaM gRhNAtItyevaM zItaH, samekIjAvena piMmItatayA vizeSarAziM gRhNA | // 10 //
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIti saMgrahaH / ayamartha:-svajAteI TeSTAlyAmavirodhena vizeSANAmekarUpatayA yadhaNaM sa saMgraha ityetasyArthaH / vizeSarAhityena pisInRtasAmAnya vijJapakcaratu zubhamanunayana chAnavizeSaH saMgrahatayAkhyAyate / saMgraho'pi parAparanedAdvividhaH / tatra paralakSaNamAha-azeSavizeaipyaudAsInyaM najamAnaH zudhanyaM sanmAtramabhimanyamAnaH parasaMgrahaH, yathA vizvamekaM sadavikSepAt, chAtra hi vizvasyaikatvaM saditihAnasAmAnyahetujanitsattAkavAjedarUpeNa gRhyate / parasaMgrahAlAsalakSaNamAha-sattAtaM svIkurvANaH sakalAvizeSAnnirAcajhAe stadAnAsaH / udAharaNaM yathA-sattaiva tattvaM tataH pRthagjUtAnAM vizeSANAmadarza nAditi baitavAdinA nikhilAnidarzanAni tadAnAsatyA iyAni |hitiiyaaprsNgrhlkssnnmaah-vytvaadiinyvaantrsaamaanyaani manyAnastakSedeSu ganimIlikAmavalaMvamAnaH punaraparasaMgrahaH, yA dharmAdharmAkAzakAsapujalajIvavyApAmaikya,vyatvAnedAditi, chAtra divyatvasAmAnyajJAnenAnedarUpae pAMcyANAmekaravaM saMgRhyate / dharmAdivizeSajedeSu ca gajanimIlikAvApekSA / evaM caitanyAcaitanya paryAyANAmaikyaM, paryAyavasAdhAt / caitanyaM jJAnaM-"caitanyamanutiH syAt sakriyArUpameva ca / tri.yA manovacaHkAyairavitA vartate huvam ||1||thipriitmcaitnyN, tayorakyaM kathamiti vizeSa vivakSANAM kAMda emupehA vyatvenAledabujhivivAhAt / tadAnAsavadA yAda 'vyatva / dikaM pratijAnAnaH tavizeSAniDhuvAnastadAnAso yathA dhyatvameva tatvamiti, nAsika dharmAdinacyA mityphvH| yayA varatu vartate para sAmAnyavizeSatvaM ka vartata ityphvH| evaM sAmAnya vizeSAtmano baraduno apavyam / zApayA saMgrahaH sAmAnya vizeSAyAM vidhA sAmAnyasaMgrahodAharaNaM sarvANinyAhi prsprmvirodhiini| vizeSasaM jhAlo yAtrAmArve jIvAH parasparamavirodhinaH / iti sNgrhnyH|
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ naya // 10 // atha vyavahArAvyAthikanayaM prarUpayanti-saMgraheNa gRhItAnAM gocarIkRtAnAmarthAnAM vidhipUrvakamavaharaNaM yenAjisaMdhinA pradIpa kriyate sa vyavahAra iti / etasyArthaH-saMgrahagRhItasya sattvAdyarthasya vidhIyamAno yo jJAna vizeSastameva vivecayati sa vyavahAranAmA nayaH kathyate budhaiH / udAharaNaM yathA-yat sat tadravyaM paryAyo veti| aparasaMgrahagRhItArthavyavahArasyApyudAharaNamAdipadAbadayaM, yathA-yadravyaM takrIvAdiSaDvidhamiti / paryAyo phedhA kramajAvI sahanAvI ceti / evaM jIvA muktAH saMsAriNazca / ye kramanAvinaH paryAyAste kriyArUpAH akriyArUpAzceti / atha vyavahArAlAsaM lakSyantibhyaH punarapAramArthika vyaparyAyavinAgamanipreti sa vyavahArAnAsaH, yathA cArvAkadarzana miti / nAstiko hi jIvaSavyAdi jimanyate, sthUladRSTayA ca nUtacatuSTayaM yAvadRSTigocaramiti / svakaTipatatvenAtayAtvAdUvyavahArAjAsamiti / atha katipayamanyato likhyate dopacAratayA vastu vyavayita iti vyavahAraH, guNaguNino'vyaparyAyayoH saMjJAsaMjhinoH svajAvataghatoH kArakatatoH kriyAtatoledAnedakaH sdbhtvyvhaarH||1|| zudhaguNaguNinoHzupayAyavyayornedakathanaM shumsdbhtvyvhaarH|||| sopAdhiguNaguNinornedaviSaya upacaritasadbhutavyavahAraH, yathA jIvasya matijJAnAdayo gunnaaH||3|| nirupAdhiguNaguNinorneda| ko'nupacaritasadbhutvyavahAraH yathA kevalajJAnAdayo gunnaaH||4|| ashudhgunngunninorshudhssvypryaayyornedkthnmshujhsdbhtvyvhaarH|| 5 // svajAtyasadbhUtavyavahAro yathA paramANubahupradezIti kathanam // 6 // vijAtyasadbhUtavyavahAro yathA| mUrtimanmatikAnaM mUrtajanitatvAt // 7 // ujayAsadbhUtavyavahAro yathA jheye jIve cAjIve jJAnamiti kathanaM tyoniviss-18|||10|| yatvAt // // svajAtyupacaritAsadbhUtavyavahAro yathA putradArAdi mama // e|| vijAtyupacaritAsadbhUtavyavahAro yathA guNAH // 5 // azAnta kathanam // 6 // nAmati kathanaM toharA yathA /
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastralUpaNahemaratnAdi mama // 10 // tatrayopacAratAsammRtavyavahAro yatrA dezarAjyakatigAdi mm||11|| anyatra pratisya dharmasthAnyatra smaaropnnmsdbhuutvyvhaarH|| 12 // zatabhUtavyavahAra evopacAraH, ya upacArAdayupacAraM karoti sa upacaritAsadbhUtavyavahAro yatrA devadattala dhanamityatra saMlaparahitaM vastu saMbandhasahitavastusaMbandhaviSayaH // 13 // saMzlepasahitavastusaMvandhaviSayo'nupacaritAtabhUtavyavahAro yathA jIvasya zarIramiti // 14 // upacAro'pi navadhA / tathAhi-'vye pravyopacAraH, 1 guNe guNopacAraH, 2 paryAye paryAyopacAraH, 3 avye guNopacAraH, 4 'vye paryAcopacAraH, 5 guNe vyopacAraH,6guNe paryAyopacAraH, paryAce prayopacAraH, paryAya guNopacAraH, iti sarvo'pyasadbhUtavyavahArasyArthI aSTavyaH / ata evopacAraH pRthagnayo na bhvtiiti| mukhyAnAve sati prayojane nimile copacAra pratitAso'pi saMbandho'vinAjAvaH-saMzleSasaMvandhaH, pariNAmapariNAmisaMbandhaH adhAzrayatavandhaH, shaansheysNbndhti| upacaritAsabhUtavyavahArodhA-satyArthaH, asatyArthaH, ujayArthazceti / vyavahAranayAsyAH 14 cedA zeyA., nidAdhiyo vyavahAra iti 'vyArthikasya tRtIyo nedH| idAnI paryAyAyikasya catujedaprarUpaNAyAM tAvahajusUtraM vivecayanti-zaju vartamAnakSaNasthAyi paryAyamA prAdhAnyataH sUtralAyannabhiprAya zajusUtra iti / etasyArthaH-nUtanaviSyavartamAnakSAlapaviziSTatAekoTiTyavimuktatyAdRju saralameva vyasthAprAdhAnyatayA paryAyANAM kSapadAyiNa prAdhAnyatayA darzayatIti ijusUtraH / udAharaNaM yathA-sukhavivartaH saMpratyastIti, anena vAkyena kSaNikaM sukhAkhyaM paryAyamAnaM mukhyatayA daryate, tadadhikaraNaM jIvajanyaM gauNatvenApi na pratIyata iti / etadAnAsaM nirUpayanti-sarvazrA vyApalApItadAnAsa iti / udAharaNaM vA taagtmtmiti| caudhohi pathiNaH paryAyAne pradhAnata
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ naya | pradIpa // 103 // yA prarUpayati tattadAdhArajUtAni vyANi nAnimanyate'tastanmataM tadAnAsatayAjheyam |jusuutro vidhA-sUdamajhajusUtro yathaikasamayAvasthAyI paryAyaH, sthUlajhajusUtro yathA manuSyAdiparyAyAstadAyuHpramANakAlaM tiSThanti / iti paryAyArthikasya prathamo nedH| atha ditIyatnedaM prajedayanti-kAlAdinedena dhvanerarthanedaM pratipadyamAnaH zabda iti / etasyArthaH--saMketAdhyAkaraNAtprakRtipratyayasamudAyena sidhaH kAlakArakaliMgasaMkhyApuruSopasargajedenArtha paryAyamAtraM pratIyate sa zabdanayaH / kAlaneda udAharaNaM yathA-banUva navati naviSyati sumeru riti, atra kAlatrayavijedAtsumerorapi nedatvaM zabdanayena pratipAdyate, vyatvena tvledo'syopekssyte| kArakanede udAharaNaM-karoti kuMla, kriyate kuMna iti / liMganede-taTastaTI taTamiti / saMkhyAnededArAH kalatraM gRhaaH| puruSannede-ehi, manye, rathena yAsyasi, na hi yAsyati, yAtaste pitA / athavA- ehi, manye, odanaM lodayase, nuktaH so'tithinniH| etaM enaM vA, manye, odanaM nodayethe nodayadhve jodaye nodayAvahe lodayAmahe ityAdiH, manyase manyethe ityAdirarthaH " prahAse ca manyopapade manyateruttama ekavaca" iti sUtreNeyaM puruSavyavasthA prahAsa eva, yathArthakathane | tu-ehi, tvaM manyase, odanamahaM nodaye, tuktaH so'tithiniriti / upasarganede-saMtiSThate, avatiSThate / kvacidarthanedasyApi grahaNaM-saMzayya karNAdiSu tiSThate yaH, iti "prakAzanasthayAkhyayozcetyarthe sUtreNAtmanepadam / etadAnAsaM prakaTayanti-tannedena tasya tameva samarthayamAnastadAnAsa iti / kAlAdinedavijinnasya zabdasyArthasyApi jinnatvamantrimanyamAnaHzabdAnAsa ityarthaH / udAharaNaM-banUva lavati naviSyati sumerurityAdayo jinnakAlAH zabdA ninnamevArthamajidadhati, ninnakAlazabdatvAttAha sijhAnyazabdavaditi, anena vaakyenaikaarthsyaikyaadrthdstushbdaanaasH| iti paryAyArthikasya bitIyanedaH / // 13 //
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ agra tRtIyajedaM samajisamarthayanti-paryAyazabdae niruktinedena jinnamarya samacirohana samajirUDha iti / etasyArthaH zabdanayo hi zabdaparyAyamitratve'pi vyasyAnasyAredalamalilapati, samanirUDhanayena hi zabdaparyAyajede jinnaM vyArthamabhimanyate, paryAyazavdAnAmarthata ekatvamupedate iti / udAharaNaM-indanAdinchaH, zakanAcakraH, pUrdAraNAtpurandara | ityaadi| anena vAkyenenja zakre ca purandare cetyAdhekArthaparyAyazabde'pi vyutpattijedanaitadarthasyApi nedaH samAdhyite, zabdaledAdarzaneda iti phakSitAH / evamanyatra kalazapadakuMjAdiu praSTavyaH / samanirUDhAnAsamAha-paryAyadhvanInAmannidheyanAnAtvameva kavI kurvANakhadAnAsaH / udAharaNaM yathA-indhaH, zakraH, purandara ityAdayaH zabdA jinnAbhidheyA eva jinnazabdatvAt , karikuraMgaturaMgakaranazabdavadityAdiriti / anna hIje zake purandare ghanAmaikye'pi cinnazabdatvAnninnavAcyA ete zabdAH, yathA kuraMgaturaMgAdayo jinnavAvyAptate'pi, tataH samanirUdAnAsatayA / iti paryAyAdhikasya tRtIyo jedH| atha caturthajedaM samAkhyAnti-zabdAnAM svapravRttinimittajUtakriyA viziSTamI vAcyatvenAcyupagacannevaMcUta iti / etasyArthaH-samajirUDhanayenendacAdikriyAviziSTaminsya piMkaM javatu vA mA vA javatu, paraminDAdivyapadezaH loke vyAkaraNe ca tathaiva rUDhitvAt samajiruDaH / tathA ca rUDhazabdAnAM vyutpattiH zojAmAtrameva " vyutpattirahitAH zabdA rUDhA" iti vacanAt / evaMjUtanayo hi yasmin samaya indanAdikriyAviziSTamartha pazyati tasmin samaya evenzabdavAcyo'yamiti manute na tu tajahitakAla ityarthaH / etanayamate tu kriyAzabda eva / yadyapi jApyAdiSu jAtiguNakriyAsaMvandhiyabAlakA paMcatayI zabdapravRttirutA sA vyavahAramAnato'vagantavyA na nizcayAdityayaM nayaH svIkurute / tathAhi-jAtizabdAH / ca tatraiva sAjarUDhanayenendagA dikivAdizi svapratinimittaRtakriyA
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ naya pradIpaH / 10 // kriyAzabdA eva ( yathA ) gavatIti gauH, AzugAmitvAdazvaH guNazabdA yathA zucInavatIti zuktaH, niilnvnaanniilH| yadRvAzabdA yathA deva enaM deyAt , yajJa enaM deyAt / saMyogasamavAyizabdA yathA daMmo'syAstIti daMmI, viSANamasyAstIti viSANI astikriyApradhAnatvAdastyarthe pratyayAzca / ete sarve kriyAzabdA eva, asti nU ityAdikriyAsAmAnyasya sarvavyApitvAt , udAharaNaM yathA-indanamanulavanninchaH, zakanakriyApariNataH zakraH, pUrdAraNapravRttaH purandara ityucyata iti / etadAnAsaM lakSyanti-kriyAnAviSTaM vastu zabdavAcyatayA pratikSipastu tadAnAsa iti / svakIyakriyArahitaM tastvapi zabdavAcyatayA pratidipati tababdavAcyamidaM na lavatyevaitAdRza evNbhuutaanaasH| udAharaNaM yathA-viziSTaceSTAzUnyaM ghaTAkhyaM vastu na ghaTazabdavAcyaM ghaTazabdapravRttinimittAnta kriyAzUnyatvAtpaTavadityAdiriti / anena hi vAkyena svakriyArahitasya ghaTAdervastuno ghaTAdizabdavAcyatAniSedhaH kriyate sa ca pramANabAdhita ityevaMjUtanayAnAsatayoktamiti / | eteSu ke punararthanayAH ke punaH zabdanayAstadarzayati-eSu catvAra AdyA nayA arthanirUpaNAyAM pravINatvAdarthanayAH, agretanAstrayo nayAH zabdavAcyArthagocaratayA zabdanayA iti / ke punarnedAstAnAha-" ekkeko ya sayaviho satta nayasayA havaMti emeva / anno vi a Aeso paMceva sayA nayANaM tu // 1 // " vyAkhyA saptAnAM naigamAdinayAnAmekaikapradataH zatajneda evaM sarvairapi nedaiH sapta zatAni javanti, prakArAntare paMcApi nayAH kadA? yadA-zabdAdinnistrinirnayaireka eva zabdanayo vivakSyate tadaikaikasya zatavidhatvAt paMca zatAni nayAnAm , apizabdaH punararthe / SaT catvAri vA nayAnAM kadA? yadA sAmAnyagrAhinaigamasya saMgrahe'ntarjAvaH, vizeSagrAhinaigamasya tu vyavahAre'ntarjAvo yadA vivakSyate tadA mUlana-|| // 14 //
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAnAM padvidhatvAt paT zatAni / kadA catvArIti ? yadA eko naigamaH, saMgrahavyavahAraka jusUtra lakSaNAkhayo'niyAH, ekastu zabdanayaH, paryAyAstikanayaH, tadA catvAro nayAH / kadA ghe iti? eko pravyArthikaH, paryAyArthikazceti ghe zate kutrApi -"Ni vaya vavahAraNayA mUlimajedA nayA savANaM / nicayasAhAheka davayapaTTiyA muha // 1 // " iti / utkRSTato'saMkhyAtA pi javanti - " jAva'to vayApahA tAto vA nayAvisadA / te cetraya parasamayA sammattaM samudiyA sabe // 1 // vyAkhyA- yAvanto vacanaprakArAH zabdAtmagRhItAH sAvadhAraNAste sarve nayAH parasamavAritIrthika siddhAntAH ye ca niratradhAraNAH tyAbadalAMvitAste nayAH samuditAH samyaktvaM pratipadyante / na ca pratyekAvasthAyAM mithyAtva hetutvAtsamuditAH sarve mahAmithyAtva detavaH kathaM na javantIti vAcyam, pracuraviSayasamudAye triprAcuryavat / tatra pratyuttarayannAha - satye samiti sammaM vegavasA nayA viruddhA vi / niccavavahAriNo iva rAje dAsA vasavatI // 1 // " vyAkhyA- parasparaviruddhA api sarve nayAH samuditAH samyaktvaM navanti, ekasya jinasAdhorvazavartitvAt yathA nAnAniprAyanRtyavargavata, yathA dhanadhAnyanUmyA - dyarthaM parasparaM vivadamAnA bahavo'pi samyanyAyavatA kenApyudAsInena yuktinirvivAdakAraNAnyapanIya mIDayante tatheha parasparavirodhino'pi nayAn jainasAdhurvirodhaM jaMktvA ekatra mIlayati / tathA pracura vipalavA api prauDhamaMtravAdinA nirvipI - | kRtya kuSTAdirogiNe dattA amRtarUpatvaM pratipadyanta eveti sarva vizeSAvazyakaTIkAyAM sphuTameva / atredaM-- eSu pUrvaH pUrvo nayaH pracuragocaraH, paraH parastu parimitaviSaya iti bodhyam /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ // iti nayapradIpaH // //
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||ath nayopadezaH // aidhAma hRdi smRtvA nalyA gurupadAnujam / nayopadezaH sudhiyAM vinodAya vidhIyate // 1 // satvAsacyAyapetAryayakAvacanaM nyH| na vivevayituM zakyaM vinApekSA hi mizritam // 2 // yadyapyanantadharmAtmA vastu pratyadAgocaraH / tathApi spaSTayodhaH syAt sApedo dIrghatAdivat // 3 // nAnAnayamayo vyakto matajedo hypekssyaa| koTyantaraniSedhastu prstutok| TikoTikRt // 5 // tena sApejhajAveSu pratItyavacanaM nayaH / anAvAjAvarUpatvAt sApekSatvaM vidhAvapi // 5 // sasanaMgyAtmaka vAkyaM pramANaM pUrNabodhakRt / syAtpadAdaparollekhi vaco yacaikadharmagam // 6 // yayA naiyAyikairiSTA citre naikaikarUpadhInayapramANanedena sarvatraiva tapAItaH // 7 // zAyaM na saMzayaH koTeraikyAnna ca smuccyH| na vinramo yAtviAdapUrNatvAcana prmaa||||n samuSo'samuzo yA sagujAMzo yayocyate / nApramANaM pramANaM vA pramANAMzastazrA nyH|||| svArthe satyAH smRtvA zrIzAradAma bhImAlamamAridhiH / smuraliyaro kazcinapayAyo hAma atitaH // 1 // iti / indra AtmA tamaha saMbaMdhi aindra dhAma tejaH / iti vAgvIjamani smRtam // 1 // rAtyAnilAniyavedAbhedAdayo ye tairupenA ye'rthA jIvapudgalAdayasteSu apekSAvacanaM pratiniyatadharmaprakArakApekSAkhyazAbdabodhajanaka vacanaM nyavAkyamitarthaH / idaM vacanaraparA nayA lakSaNaM hi nidhitaM mizritaM nAnAdhamaH karavitaM vastu apekSAM vinA vivecayituM na zakyam // 2 // vastu ghaTAdika AdIyate'nenetyAdi jJAnaM dIrghatAyA Adi jJAna dIrghatAmatyakSavadityarthaH // 3 // bauddhopaniSadAdidarzano nAnAnayamayaH koTyantaraskhetaranayArthasya niSedho nirAkaraNaM / kathaMbhUto niSedhaH prastutA yA utkaTakoTinkRta , prahanutakoTezatkaTatvakRdilarthaH // 4 // tena hetunA parasparapratiyogikeSu bhAveSu vidhI astilAdibhAve'pi abhAvAbhAvarUpalAnAtilAyabhAbaravarUpalAn / / gamanaMgyAtmakaM syAdaralega khAnAralevesAdikaM vAkyaM pramANaM / yataH pUrNavodhakRt svAtkArapadAt // 6||aaiineH jainasaribhiH // 7 // ayaM napArayo bodhaH koTeH prakAra syaizyAna saMcayo na / 8 // // svArtha svaviSaye rAyA nizvAcakAH parainabernunA aprAmANyAkAviSayIkRtAH /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayo // 106 // parairnunA asatyA nikhilA nyaaH| viduSAM tatra naikAntA iti dRSTaM hi saMmatau // 10 // baudhAdidRSTayo'pyatra vastusparzana padezaH nApramAH / uddezyasAdhane ratnaprajAyAM ratnabudhivat // 11 // ayaM saMkSepato 'vyaparyAyArthatayA vidhA / 'vyArthikamate 'vyaM tattvaM neSTamataH pRthak // 12 // tiryagUrdhvapracayinaH paryAyAH khalu kttiptaaH| satyaM teSvanvayi 'vyaM kumlAdiSu hemavat // 13 // zrAdAvante ca yannAsti madhye'pi hi na tttthaa| vitathaiH sadRzAH santo'vitathA iva lkssitaaH||15|| ayaM vyopayogaH syAdhikahape'ntye vyvsthitH| antarA vyaparyAyadhIH sAmAnyavizeSavat // 15 // paryAyArthamate 'vyaM paryAyenyo'sti na pRthak / yalararthakriyA dRSTA nityaM kutropayujyate // 16 // yathA khuunpunrjaatnkhaadaavektaamtiH| tathaiva dANasAdRzyAd ghaTAdau 'vyagocarA // 17 // tArkikANAM trayo ledA zrAdyA vyArthino matAH / saiddhAntikAnAM catvAraH paryAasatyA anizcAyakA nikhilA nayA naigamAdayo viduSAM naikAntA vaktuM yuktA iti dRSTaM parIkSitaM saMmatigranthe // 10 // atra nayagranthe uddezyaM yadabhiniviSTetaranayakhaMDanaM tatsAdhane tatsAdhananimittaM bauddhAdidaSTayo'pi boddhAdinayaparigrahA api vastusparzana zuddhaparyAyAdivastuprAptyA nApramAH phalato na mithyArUpA ityarthaH // 11 // ayaM| |sAmAnyalakSaNalakSito nayo dravyArthikaH paryAyArthikaH // 12 // teSu paryAyeSu dravyaM satyaM, kalpitA vAsanAvizeSaprabhavavikalpasiddhA apAramArthikA iti yAvat // 13 // kiMtu vitathaiH zazaviSANAdibhiH kAlpanikatvena sadRzAH santo'nAdilaukikavyavahAravAsanAvazAt, avitathA iva lakSitA lokairiti zeSaH // 14 // ayaM dravyopayogo dravyArthikanayajanyo bodho'ntye vikalpe zuddhasaMgrahAkhye vyavasthitaH paryAyabuddhyA'vicalitaH syAt, antarA zuddhasaMgrahazuddharjusUtraviSayamadhye dravyaparyAyadhIreva syAt sAmA-| nyavizeSabuddhivat // 15 // paryAyArthamate dravyaM dravyapadArthaH sadRzakSaNasantatireva na tu paryAyebhyaH pRthagasti yadyasmAtkAraNAttaiH paryAyairarthakriyA jalAharaNAdirUpA dRSTA | nityamapracyutAnutpanna sthiraikasvabhAvaM vastu kutropayujyate na kutracidityarthaH // 16 // 17 // tArkikANAM vAdisiddhasenamatAnusAriNAmAdyAH trayo bhedAH naigamasaMgrahavyava-10 hAralakSaNA dravyArthikA iti, saiddhAntikAnAM tu jinabhadragaNikSamAzramaNavacanAnusAriNAM cakhAra AdyA RjusUtrasahitA dravyArthikA iti / RjusUtrAdayazcatvAraH paryAyArthikA | 1. | // 16 // vAdinAmiti, zabdAdayaH traya eva ca kSamAzramaNAnAmiti / RjusUtro yadi dravyaM nAbhyupeyAttadA ukta " ujamuyassa ege aNuvautte egaM davyAvassayaM puhatteNaM " iti | *
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ yArthagatAH pare // 18 // naigamaH saMgrahazcaiva vyavahArajusUtrako / zandaH samanirUDhAkhya evaMntazca sapta te // 1 // nigamae navo vodho naigamastatra kIrtitaH / tannavatvaM punarlokaprasidhApigantRtA // 20 // tatprasiddhizca sAmAnyavizepA jayAzrayA / / tadanyatarasaMnyAse vyavahAro hi murghaTaH ||21||sNgrhH saMgRhItasya pimitasya ca nizcayaH / saMgRhItaM parA jAtiH pimitaM tvaparAH smRtA // 22 // ekaditricatuHpaMcapadA jiivgocraaH|ledaanyaamsy sAmAnyavizepAnyAmudIritAH // 23 // upacAparAvizeSAzca naigamavyavahArayoH / ipTA dhanena nepyante zudhArthe padapAtinA // 24 // upacAreNa badalo vistRtArthazca laukikH| yo vodho vyavahArAkhyo nayo'yaM lakSito budhaiH // 25 // dahyate giriradhvAsI yAti savati kumikA / ityAdipacAroDasmin vAhuvyenopalanyate // 26 // vistRtArtho vizeSasya prAdhAnyAdeva laukikH| paMcavAdigAdI zyAmatvAdi vinizcayAt // 27 // paMcavarNAjilApe'pi zrutavyutpattizAlinAm / na tadbodhe viSayatA'parAMze vyAvahArikI // 20 // jAvatve vartamAnatvavyAptidhIravizepitA / jhajusUtraH zrutaH sUtre zabdArthastu vizepitaH // 27 // pyate'nena naikatrAvasthAntarasamAgamaH / kriyAniSThAnidAdhAraNabyAjAvAdyayocyate // 30 // palAlaM na dahatyaninidyate na ghaTaH kacit / nAsaMyataH pravrajati mUtraM virudhyeteti saiddhAntikAH, gArikAnusAriNasnu atInAnAganaparakIyadRSTayaklAriyAgAda sUtreNevAndagim / / 18 / / 15 / ' nigame lokepu bhayo boyo naigamaH, tadbhavalaM tadAzrayeNotpanikala lokaprasiddhArtharavIparnulam // 20 // lokanidriH sAmAnrAnido pAyabhagAtA teSAM bhedAnAM naro'nyataramA saMnyAle privaage||2|| // 22 // 23 // 24 // 25 // giristhatRNadagdhalaM, avani mAga gacchamAre lakSaNA, kuMDIsthajalAdi // 26 // 27 // aparAMze kRSNetaravAze vyAvahArikI viSayatA nAsti // 28 // 29 // anena RjusUtranayena ekatra dharmiNi avasthAntarasamAgamo bhinnAvasthAvAcakapadAdhInyayoM neSyate na svIkriyate, kutaH / kriyA sAdhyAvasthA, anyA ca niSTA siddhAyarathA tayoyI bhidA mikAlasaMvandhasadAcArayaikadanyasyAbhAgAna, anA'bhiyuktasamatimAha // 20 // palAsamiti-ana dahanAdikivAkAla
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ naya padeza: // 17 // navyo'sigho na sidhyati // 31 // dahyamAne'pi zATyekadeze skndhopcaartH| zATI dagdheti vacanaM jJeyametannayAzrayam // 32 // vizeSitataraH zabdaH pratyutpannAzrayo nyH| tara pratyayanirdezAdizeSitatame'gatiH // 33 // zajusUtrAhizeSo'sya | nAvamAtrAlimAnataH / sptnNgyrpnnaaviNgnedaadevaarthnedtH|| 34 // sAmAnAdhikaraNyaM cenna vikArAparArthayoH / ninnaliMgavacaHsaMkhyArUpazabdeSu tatkatham ||35||nyH samanirUDho'sau yaH stsvrthessvsNkrmH|shbdnede'rthnedsy vyAptyanyupagamazca saH // 35 // taTastaTaM taTItyAdau zabdaledo'rthannidyadi / tad ghaTaH kuMna ityAdau kathaM netyasya mArgaNA // 37 // saMjJArthatattvaM na brUte tvanmate pAritnASikI / anAdisijhaH zabdArtho nelA tatra nibandhanam // 30 // evaMnUtastu sarvatra vyaJjanArthavize paNaH / rAjacihnaryathA rAjA nAnyadA rAjazabdanAk // 3e|| siyo na tanmate jIvaH proktaH sattvAdisaMDyapi / mahAnASye eva tanniSThAkAla iti dahyamAnAderdagdhavAdyavyabhicArAt tadavasthAvilakSaNapalAlAdyavasthAvacchinnena samaM dahanAdikriyAnvayasyAyogyalAtpalAlaM na dahatyanirityAdayo vyavahArA niSedhamukhA uppdynte| vidhimukhastu vyavahAro'trApalAlaM dahyate, aghaTo bhidyate, saMyataH pravrajati, siddhaH sidhyatItyevamAkAra eva draSTavyaH / ata evaM | "so samaNo pavvaIo" ityAdi kriyamANaM kRtameva kRtaMtu kriyamANatve bhajanIyamiti siddhAntaH sNgcchte| tadAha bhASyakAra:-" teNeha kajamANaM NiyameNa kayaM kayaM tu bhayaNijaM / kiMcidiha kajjamANaM uvarayakiriyaM ca hojjAhi // 1 // iti" // 31 // zATI dagdheti kathaM tadAnIM zATIdAhakriyAkAlasaMvalitasya taniSThAkAlasyAbhAvAditi ? uttara-zATyekadeze dahyamAne'pi tatra skandhopacArataH zATIskandhavAcakazATIpadopacArAcchATI dagdheti vacanametamayAzrayamRjusUtrAbhiprAyakaM jJeyam // 32 // vizeSitataraH pratyutpannAzrayaH RjusUtrAbhimatagrAhI nayaH zabda iti / atra tara pratyayAttama pratyayo vizeSastena samabhirUDha evaMbhUte cAgatirativyAptina // 33 // asya zabdanayasya RjusUtrAdvizeSa utkarSaH bhAvamAtrasyAbhimAnAt jalAhArAdikriyAkSama prasiddhaM bhAvaghaTamevecchati // 34 // vikArAvikArArthakazabdayoH palAlaM dahaH bhinna-1 liMgAdirUpANi yeSu tAdRzeSu zabdeSu kathaM sAmAnAdhikaraNyaM na kathaMcidityarthaH // 35 // yaH satsvartheSu ghaTAdiSvasaMkramo ghaTAdyanyazabdavAcyalaM sa samabhirUDaH // 36 // // 37 // paribhASikI saMjJA DitthaDavityAdikA // 38 // vyajanaM zabdastenArthe vizeSayati sa evaMbhUtaH // 39 // jIvati prANAn vibhIti dhAtvarthaH // 40 // // 107 //
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ ca tattvArthanASye dhAtvarthavAdhataH // 40 // jIvo'jIvazca no jIvo noyajIva itIhite / jIvaH paMcasvapi gatipviSTo nAvairhi pNcntiH||41|| naji sarvaniSedhArthe paryudAse ca saMzrite / pujalaprativyamajIva iti saMjJitam // 42 // nojIva iti nozabde jIvasarvaniSedhake / dezapradezI jIvasya tasmin dezaniSedhaka // 43 // jIvo vA jIvadezo vA pradezo vApyajIvagaH / anayaiva dizA zeyo noajIvapadAdapi // 4 // naigamo dezasaMgrAhI vyavahArarjusUtrako / zabdaH samanirUDhazcetyevameva pracakSate // 15 // nAvamaudayikaM gRhNannevaMcUto javasthitam / jIvaM pravaktyajIvaM tu sicha vA pujalAdikam // 46 // noajIvazca nojIvo na jIvAjIvayoH pRthak / dezapradezI nAspeSTAviti vistRtamAkare // 40 // siko nizcayato jIva ityuktaM ydigNvraiH| nirAkRtaM tadetena yannaye'ntye'nyathA prathA // 40 // Atmatvameva jIvatvamityayaM srvsNgrhH| jIvatvapratijUH simbeH sAdhAraNTa nirasya na // e|| yajIvatvaM vacidravyanAvaprANAnvayAt smRtam / vicitranagamAkRtaM tajjhayaM na jIvaH,ajINaH, nojIyaH,nojajIvaH, ekA mAni-audayikakSAyikakSAyopazAmiDauSazamikAriNAmikalakSaNa: paMcabhirlakSito jiipH||4||gni sarvatra niSedhArthe'nAjIyaH | pudgalAdikaM drvyaan||42||nojiid itlAna tu gozabde dedA nirodhake jIvasya dezadezI aNjiikrtvyo||43||noajiiyo nozande dezaniSedha ke'jI dezodA ajIvaH ajiivaathitH|| pradezo cAitiH ananaabhAvArthaHnozabdasyatvabhAvaenadazobAilarthaH punaviparIto'yoM nojIvo nozabde sarva niSedhake vivadhite'jIva evaM kathAte tRtiiybhNge|evN noajI.. vapadAcIyo jIvapadArthoM vA bodhya iti caturthabhaMge / ayaM bhAvArtha:-jIvaH, ajIvaH pulAdikaM dravyaM, nojIvo'jIvo jIvasya dezapradezau vA, noajIyo jIvo jIbadeza) jIvapradezo yA ajIpadezo vA ajI pradezo vA iti||44|| ukta mataM kiyantAM nayAnAmAha dezasaMgrAhI // 45 // evaMbhUto bhavasthita saMsAriNaM jIvaM prayatti, siddhaM punlaadik| cAjIpaM prvki||46||goliiyo noajIpatinaye evaMbhUte jIvAjIkyorvaktavyayoH satorna pArthakyamApadyate, yatosya nayasya dezapradezI neSTI iti nozabdaH sarvaniSedhArtha evaM ghaTata ityetadAkare'nuyogadvArAdI vistRtm| ityetena putina siddho nizcayato jova iti yadigaMbarairuktaM tannirAkRtaM, yasmAdalye eyaMbhUtanaye'nyathA prathA siddho'jIva ityeva prasiddhiH, zuddha nizcayaca rAeveti // 40 // Aramalameva jIpalaM nizcayAna sAdhAraNyam // 45 // evaM nizcayataH siddhasyAjIvalaM moktaM tarhi kartha-" jIvA muttA
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayo // 108 // tu nizcayAt // 50 // dhAtvarthe jAvanikSepAt paroktaM na ca yuktimat / prasiddhArthoparodhena yannayAntaramArgaNA // 51 // zailezyantyakSa dharmo yathA siddhastathA'sumAn / vAcyaM netyapi yattatra phale cinteha dhAtugA // 52 // uktA nayArthAsteSAM ye zuddhyazuddhI vadet sudhIH / te pradezaprasthakayorvasatezca nidarzanAt // 93 // tathA hi-dharmAdharmAkAzajIvaskandhAnAM naigamo nayaH / tadezasya pradezazcetyAha SamAM tamuccakaiH // 94 // dAsena me kharaH krIto dAso mama kharo'pi me / iti svadezasvAne| dAt paMcAnAmAha saMgrahaH // 29 // vyavahArastu paMcAnAM sAdhAraNyaM na vittavat / iti paMcavidho vAcyaH pradeza iti manyate // 96 // paMcaprakAraH pratyekaM paMcaviMzatidhA javet / pratyekavRttau prAkRpakSaH syAnedeSviva vAjinAm // 97 // pratyekavRttiH sAkAMkSA bahutveneti so'pyasan / jusUtrastato vrate pradezajajanIyatAm // 20 // najanAyA vikalpatvAdvyavasthaivamapaiti tat / dharme dharmaH pradezo saMsAriNo ya " ityAdi ? taduparyAha-yajjIvatvaM kvacidranthe dravyaprANAnAM bhAvaprANAnAM cAnvayAdekIkaraNAt smRtaM saMsArisiddhasAdhAraNamiti zeSaH tadvicitro vividhAvastho | yo naigamastasyAbhiprAyAjjJeyam // 50 // dhAtvarthe jIvatyarthe bhAvaprANAropaNAt paroktaM nizcayataH siddha eva jIva iti digaMbaroktaM naiva yuktimat // 51 // yathA zailezIcaramasamaye nizcayato dharmastasmAdarvAgvyavahArato dharmaH, tathA'sumAn jIvo'pi nizvayataH siddha eva bhaviSyati ityapi na vAcyaM / yato dhArayati siddhigatAvAtmAnamiti dharma iti phale phalarUpe dhAtvarthe cintA // 52 // ye zuddhAzuddhI staH sudhIH paMDitaste zuddhazuddhI vadet pradeza prasthakavasatiSTAntaiH // 53 // naigamo nayo dharmAstikAyAdiskandhAnAM taddezasya pradeza iti paNNAM taM pradezamucakaiH svamatanirbandhenAha // 54 // saMgrahanayastu svadeze dharmAstikAyAdideze svAbhedAddharmAstikAyAdyabhedAt paMcAnAM pradezamAha yathA saMgrahasyAnvarthatvaM krayajanyaM dAsaniSTaM kharasvAmitvam // 55 // vyavahAranayastu iti manyate yathA paMcAnAM vitte dravye sAdhAraNaM svAmitvaM tathA pradeze na sAdhAraNaM paMcavRttitvaM paMcAnAM pradeza iti na vAcyaM, kiM tu paMcavidhaH pradeza iti vAcyam // 56 // paMcaprakAraH paMcavidhaH pradezaH, yadi ca geheSu zatamazvA ityatreva pratyeka vRttitvAnvayaH prakRte svIkriyate tadA prAk pakSaH paMcAnAM pradeza iti saMgrahanayapakSa evaM pariSkRtaH // 57 // 58 // vyavahAranayaH prAha dharme dharmAstikAye yaH pradezaH sa dharme dharmAstikAya iti saptamItatpuruSeNa dharmAstikAyazcAsau pradezo dharmAstikAya iti karmadhArayeNa vA nirNaya: kartavyaH evamadharmAstikAya padezaH // 108 //
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ vA dharma ityAdinirNayaH // ee // jIve skandhe'pyanante nozabdAdezAvadhAraNam / iti zabdanayaM prAha samAsadhyazuddhimAn // 60 // brUte samanirUDhastu dAteratra saptamIm / dezapradeza nirmuktamevaM nUtasya vastu sat // 61 // prasthakArya vrajAmIti vane gavan bravIti yat / Adimo hyupacAro'sau naigamavyavahArayoH // 52 // atra prasthazabdena kriyAviSTavanaikadhIH / prasthake'haM vrajAmIti pacAro'pi ca sphuTaH // 63 // binabhi prasthakaM tadaNomyutkirAmyullikhAmi ca / karomi ceti tadanUpacArAH zuddhatAnRtaH // 65 // tametAvati zuddhautUkI nAmAnamAhatuH / citaM mitaM tathA meyArUDhamevAha saMgrahaH // 65 // prasthakazcarjusUtrasya mAnaM meyamiti prayam / na kartRgatAnAvAdAnAM so'tiricyate // 66 // loke ca tiryagloke ca jaMbUdIpe ca jArate / kSetre tadakSiNA ca pATalIputrapattane // 67 // gRheca vasatiH koNe naigamavyavahArayoH / atizuddha tu nivasan vasatItyAhatuH sma tau // 68 // tadarthastatra tatkAlAvacinnA tasya vRttitA / vasatyadya na soDatreti vyavahArIcitI AkAzAstikAyatha jJeyau / / 59 // apizcArthaH, jIve skandhe va anante novdAdazAvadhAraNaM kartavyaM, jIve jIva iti vA pradezo nojIvaH skandha iti vA pradezo noskandha iti // 60 // samabhinnayastu dharme pradeza ityAdi saptamIsamAsaM vRte / atra kuMDe jalavadbhede saptamI, ghaTe ghaTasvarUpaM ityAdI kvacidabhede saptamI / evaMbhUta nayasya mate dezapradeza nirmukta dezapradezakalpanArahitamakhaMDameva vastu sat, dezapradezakalpanA tu bhramamAtramiti tanmate nAsyeva pradeza ityarthaH // 61 // 62 // 63 // 64 // etAvati zuddhau naigamavyavahAranayau taM prasthakaM prasthakaparyAyavantamAhatuH / saMgrahanayastu citamAsAditaprasthakaparyAya mitamAkuTTitanAmAnaM meyaM dhAnyavizeSamArUDhaM ca prasthakamAha // 65 // RjusUtrasya mAnaM meyaM ceti dvayameva tatparicchedAsaMbhavAnmevAruDha prasthakaH prasthakatvena vyapadizyata iti zabdAnAM zabdasama bhirudaivaMbhUtAnAM trayANAM nayAnAM mate sa prasthako kartRgatAdbhAvAnnAtiricyate na bhidyate jJaH kartA ca jJakartArI, ikatroMgato jJakartRgatastasmAditi samAsaH, prasthakAkArajJagatAtprasthakakartRgatAdvA prasthakopayogAdatiriktaM prasthakaM na sahate iti prasthakadRSTAntaH // 66 // atha vasatidRSTAntaH kutra bhavAn vasatIti pRSTe // 67 // 68 // tadathoM vasan vasatItyasyArthaH, tatra pATalIpure tasya devadattasya vartamAna kAlAvacchinnavRttinAlakSaNayArthaH kartavyaH pATalIpurAdekasmin dine'nyatra gate
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayo // 109 // tataH // 65 // yatra tatra gatasyApi tadAsitvaM nigadyate / taghAsavRttijAgitve jJeyaM tattvaupacArikam // 70 // saMgraho vasatiM brUte jantoH saMstArakopari / rujusUtraH pradezeSu svAvagAhanakRtsu khe // 71 // teSvapyabhISTasamaye na punaH samayAntare / calo|pakaraNatvenAnyAnyakSetrAvagAhanAt // 72 // svasmin svavasatiM prAdustrayaH zabdanayAH punaH / eSAnuyogaghAreSu dRSTAntamayayojanA // 73 // zuddhA hyeteSu sUkSmArthA azuddhA sthUlagocarAH / phalataH zuddhatAM tvAdurvyavahAre na nizcaye // 74 // kriyAkriyAphalaucityaM guruH ziSyazca yatra na / dezanA nizcayasyAsya puMsAM mithyAtvakAraNam // 75 // pariNAme nayAH sUjhA hitA nApariNAmake / na vAtipariNAme ca cakriNo jojanaM yathA // 76 // me ghaMTe yathA nyastaM jalaM svaghaTanAzakRt / tathA'pariNate ziSye rahasyaM nayagocaram // 99 // pRthaktve nAdhikArastannayAnAM kAlikazrute / adhikArastribhiH prAyo nayairvyutpa| ttimitratAm // 78 // tenAdau nizcayoddhAho nagnAnAmapahastitaH / rasAyanI kRta viSaprAyo'sau na jagaddhitaH // 79 // unmA| devadatte'dya so'tra na vasatItivyavahArasyaucityaM // 69 // // 70 // 71 // teSu svAvagAhakAkAzapradezeSvapi abhISTasamaye vivakSitavartamAnakAle vasatirna punabhinnakAle, vIrya saMyogasaddravyakaraNacApalyena pratisamayamanyAnyakSetrasyAparAparAkAzapradezAnAmavagAhanAditi // 72 // trayaH zabdanayAH zabdasamabhirUDhaivaMbhUtAkhyAH svapradezeSveva vasatiM prAhuH, svasya mukhyAyA vasateH saMbhavAt, AkAzapradezAnAmapi paradravyatvena svasaMbandhasyAghaTanAt // 73 // eteSu nayeSu ye yataH sUkSmArthAste tataH zuddhAH, ye ca yataH sthUlagocarAste tato'zuddhAH zuddhAH svarUpataH zuddhatAM prAhurvyavahAranaye na tu nizcaye // 74 // tathAhi kriyAkriyAphalayo raucityamityAdi yatra nizcayanayena hi yataH dUho - " nahi nizcayaI ziSya guru, kriyAkriyAphalayoga / dAtA nahi bhoktA nahi niSphala savaI saMyoga // 1 // 75 // pariNAma aidaMparyAthaizraddhAyAM sUkSmArthA nayA hitAH, punarapariNAma ke utsargaikarucau puruSe na hitAH tathAtipariNAma ke'pavAdaikarucau puruSe na hitAH 76 // 77 tattasmAtkAra NAnnizvayanayaH stokAnAmupakArakatvAdbahUnAM cApakArakatvAccakribhojanavat sUkSmanayAnAM ca bahUnAmupakArakatvAtkAlikadhute pRthaktve'nuyogacatuSTayapRthakkaraNe sati nayAnAM | sarveSAM nayAnAmadhikAro nAsti yojanAyAM iti zeSaH, kiM tu tribhirnaigamasaMgrahavyavahArairnayairvyutpattimicchatAM ziSyANAM hi tAM prApnoti prAptAdhikAra iti // 78 // tena sUtroktarItilaMghanenAdau nizcayanayopanyAso digaMbarANAmapahastito nirAkRtaH, asau nizcayo na jagaddhitaH, yathA rasAyanIkRtaMviSaM sarveSAM na hi hitAya // 79 // para padezaH // 105 //
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ . // kAraNaM pApaM parasthAne hi dezanA / bAlAdena nyayogyaM ca vaco nepajavacitam // 70 // ye sIdanti kriyAnyAse jhAnamAtrAjimAninaH / nizcayAnizcayaM naite jAnantIti zrute smRtam // 1 // iSTaH zabdanayAvo nidepA nikhilAH prH| mataM maMgalavAde'nyannidAM vyAthike traye // 2 // vyArthe guNavAJjIvaH paryAyArthe ca tazuNaH / sAmAyikamiti proktaM yadizAvazyakAdiSu // 3 // ghaTopayogarUpo vA jAvo cyArthike'mataH / tena tatra trayaM proktamiti jAnImahe vayam // 4 // tatra nAmaghaTaH prokto ghaTanAmnA pttaadikH| taccitraM sthApanA'vyaM mRnAvo raktimAdikaH // 5 // ekjvye'pyaatmnaamaakRtikaarnnkaarytaaH| puraskRtya mahAnASye diSTA padAntareNa te // 6 // apraapyaanidhaavyjiivaavyaadyyogtH| na sthAne svAdhikAribhinnAdhikAriNi nimitte hi nizcitaM dezanonmArgakAraNamiti hetoH pApaM iti| na ca vAlAdema ye'nyayogya vaco'nyasya bheSajavaddhitam / / 80 // / / 81 // atha nikSepAdhikAraH zabdanayairbhAvanikSepa iSTaH paryAyArthi ke bhAvanikSepa eva paraiH, dravyArthi kena nikhilAyalAro'pi niHkSepAstatkathaM saMgacchate maMgalavAda | yaduktaM bhASyakRtA dravyArthika bhidAM traye nAmasthApanAdravyalakSaNe maMgalavAde'bhihite'nyanmanaM puraskRtamiti zeSaH tattvArthavRttAvapi // 82 // AvazyakAdipu grantheSu | dravyArthikanaye guNavAn jIvaH sAmAyika, paryAyArthikanaye ca jIvasya guNaH sAmAyikamiti proktaM, tanmatametadityarthaH / / 83 // iti matAntaramanetanavacanena sahAvirodhaM samarthayannAha-veti pakSAntare ghaTopayogarUpo bhAvo dravyArthike'mato'niSTastena tatra maMgalavAde dravyAthike trayaM nAmAdinikSepatrayaM proktaM, na tu sarvathA bhAvAnabhyupagamAbhiprAyeNa jalAharaNAdipariNatirUpabhAvaghaTasya dravyAthikenAbhyupagamAditi vayaM jAnImahe / tathA ca bhASye pUrva zuddhacaraNarUpabhAvamaMgalAdhikArapravRtte gamAdinA jalAharaNAdirUpabhAvaghaTAbhyupagame'pi ghaTopayogarUpabhAvaghaTAnabhyupagamAttaniSadhoktiH, agretu vyavasthAdhikArAdvizeSoktiriti na virodhH||84||uuktN nikSepacatuSTayaM tatra nikSepacatuSTayamadhye ghaTanAnnA kRptaH paTAdiko'pi nAmaghaTa ucyate, zeSaM spssttm||8|| ekasminnapi dravye Atmano vivakSitapadArthasya nAmAbhidhAyaka padaM nAma,AkRtiH saMsthAnaM, kAraNatA tatparyAya jananazattivyaM, kAryatA tadrUpeNAbhivyaktirbhAvaH, etAH puraskRtya melavilA bhinnapakSAbhiprAyeNa te nAmAdayazcalAro'pi nikSepA mahAbhASye diSTAH pratipAditAH // 86 // eteSAM nAmAdInAM nikSepANAmaprajJApye vastuni abhidhAyA nAno'prayogAjIvadravyayozca jIvatvena dravyatvena ca bhUtabhaviSyatparyAyAbhAvena tatkAra
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayo padezaH // 11 // cAvyApitvameteSAM tttnedniveshtH|| 7 // itIyaM prAyikI vyAptiraniyuktanirUpyate / yattatpadAnyAM vyAptizcAnuyogaghAranizcitA // 7 // AdiSTajIvanavyAnyAM avyanyAsasya saMjavam / aprajJApye jinaprajJAnAmnazca bruvate pare // etaccintyamupayogo yannAma vyArthikasya na / narAderSavyajIvatve sijhe sthAnAvajIvatA // e0|| zrAdiSTavyahetutvAdravyAvyapratizrutau / jAvaSavyaM na kiMcit syAzuNe'pi vyatArpaNAt // 1 // anye tu vyajIvo dhiisNnystgunnpryyH| tadasannadhiyA teSAM saMnyAsaH syAtsatAM ytH|| e|| saMgrahe sthApanA neSTA tasyA nAmnaiva saMgrahAt / kiM nencitraM nAmenDa injanAmakapiMvat // e3 // nAmAtirikto nAmenyo lakSya inpadasya hi / tasya mukhyArthasAdRzya_sAdRzye ca nAgrahaH // eca // idaM| kaizcinmataM tacca jASye duussitmucckaiH| nAmnaiva 'vyanidepe'pyevaM saMgrahasaMjavAt // ee // pariNAmitayA pravyaM vAcakatvena nAma ca / nAvasthamiti nedazcennAmnenche urvacaM hydH|| e6 // prinnaamitvjinnshcennaamnideplkkH| saMbandha iSTaH sAmyA| NatvAbhAvAvyanikSepasyAyogAt, na cAvyAptiH // 87 // kutaH prAyikI abhiyuktaiH paMDitairnirUpyate, vyAptizca yattatpadAbhyAmanuyogadvArasUtrAdeva nizcitA " jatthaya jaM jANijjA NiskhevaM Nikhsive Niravasesa / jatthaviya na jANijjA caukayaM Nikhkhive ttth||1||iti tatpAThAditi zlokadvayaM yadyekasminna saMbhavati naitAvati bhavatyavyAptitA | // 88 // pare AcAryA aprajJApye vastuni jinaprajJArUpanAmanikSepasya saMbhavaM bruvate, tatra kevaliprajJaiva nAmatayaiva tatkAryakaraNAt AdiSTadravyalAnAM ghaTAdiparyAyANAM hetulAivyaM / / 89 // yadyasmAdravyArthikasya nayasya mata upayogo nAma na bhavati // 90 // AdiSTadravyahetulAddhetordravyadravyasya pratizrutI svIkAre ca bhAvadravyaM kimapi na syAt / / 91 // anye khAcAryA dhiyA buddhayA saMnyastA guNaparyAyA yasya sa tathA guNaparyAyaviyuktaH prajJAsthApitaH tadasat, yataH satAM teSAM guNaparyAyANAM dhiyA saMnyAso na syAt tadevaM prAyikavyAptyA nAmAdicatuSTayaM sarvatrecchanti sarve'pi dravyArthikanayA iti vyavasthApitam / / 92 // saMgrahanaye sthApanA neSTA, sthApanAyA nAmanikSepeNaiva saMgrahAt, indrapratimA indranAmakapiMDavat kiM nAmendro na bhavati ? api tu bhavatyeva / / 93 // vaisadRzye sAdRzye vA nimitte nAgrahaH kartavyaH // 94 // idaM mataM bhASye dUSitam // 15 // pariNAmitayA dravyaM bhAve saMbaddhaM, nAma ca vAcakatvena vAcyavAcakabhAvena saMbaddhaM cet, ado niyAmakaM nAmendra gopAladArake durvacam // 96 // nAma
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ | dicinnaH kiM na tazreSyate // e // zratiprasaMgo naivaM cAniprAyAkArayogataH / yacchrutoktamanullaMghya sthApanA nAma cAnyataH // e8 // ata eva na dhIrarhatpratimAyAmivArhataH / jAvasAdhoH sthApanA yA pravyaliMgini kIrtitA // ee // sA hi sthApyA smRtidhArA jAvAdara vidhAyinI / na cotkaTatare doSe sthApyasthApakajAvanA // 100 // yaghA pratiSThAvidhinA svAtmanyeva parAtmanaH // sthApanA syAt samApattirvive sA copacArataH // 101 // pratiSThitapratyanijJAsamApannaparAtmanaH / AhAryAro pataH syAcca praSTRNAmapi dharmaH // 102 // tatkAraNelA janakajJAnagocarabodhakAH / vidhayopyupayujyante tenedaM durmataM hatam | // 103 // pratiSThAdyanapekSAyAM zAzvatapratimArcane / azAzvatAcapUjAyAM ko vidhiH kiM niSedhanam // 104 // pUjAdivi nikSepalakSaNaH pariNAmitvabhinna eva draSTavyastadA sthApanAyA api svAmyAdibhinnaH saMbandhaH // 97 // evamuktAsaMkaraprakAreNa cAtiprasaMgo na bhavati, yaccchrutoktaM siddhAntavacanamanudhyAkSAdI evAbhiprAyasaMbandhaM pratimAdau cAkArasaMbandhaM puraskRla sthApanAdriyate'nyato'nyasthale ca nAmanikSepa iti // 98 // ata evAtpratimAyA mahato dhIriva dravyaliMgini prakaTapratiSeviNa pArzvasthAdau sthApanA bhAvasAdhodhaH siddhAnte na kIrtitA / / 99 / / sA sthApanAdhIH / / 100 / / yadvA pakSAntare pratiSThAvidhinA pratiSThAkArayituH svAtmanyeva parAtmanaH paramatribhuvanabharturthyAnarUpA samApattireva sthApanA syAt, nizcayataH sA pratiSThA, biMbe copacArataH // 101 sthApanA pratiSThita pratijJayA samApanno yaH paramAtmA bhagavAMstasyAhAryAMropato draSTRNAmupalakSaNAdvandakAnAM pUjakAnAM ca dharmabhUrdharmakAraNaM bhavati // 102 // tasyAhAryAropasya kAraNaM yA icchA | tajjanakaM yatpratiSThitapratimAbhagavadabhedenAdhyAropayediti vidhijanitaM jJAnaM tagocarIbhUtAH pratiSThAyA bodhakA iSTasAdhanatvabodhanAdidvArA tadutpatihetava iti yAvat vidhayo vidhivAkyAnyapyupayujyante phalavanto bhavanti tenedaM vakSyamANaM durmatamAdhyAtmikAbhAsAnAM hRtaM nirAkRtam // 103 // kiM tadityAha zAzvata iti spaSTaM pratiSThitapra timAM pUjayediti vidhirapratiSTitAM na pUjayediti niSedhanaM ca kiM vidhiniSedhArthAnvayasyAyogyatvAditi // 104 // kathaM nirastaM tadAha--pUjAdividhayaH pratiSThitAM pratimAM pUjayedityAdivAkyalakSaNA jJAnavidheH pratiSThitAM pratimAM bhagavadabhinnatvenApyaropayeditlaMgavAkyAtmakasyAMgilaM pradhAnatvamAdhitAH zAzvatAzAzvatAca vibhedenabhinnarUpeNa vyavasthitA vidhiviSayanirvAhavaM azAzvatapratimAsthale anyatra vanAdipratiSThita pratyabhijJAyA eva tathAvaM, tAdRzaziSTAcAreNa tathaiva vidhibodhanAditi
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhayo jJAnavidhyaMgitvaM yadAzritAH / zAzvatAzAzvatArcAsu vijedena vyvsthitaaH||105|| etena vyavahAre'pi sthApanAnAgraho hataH / tatrArdhajaratIyaM kiM nAmnApi vyavahartari // 16 // jusUtre'pi ye vyanidepaM pravadanti na / vyAkhyayA taiH| kathaM tatra vyaavshyksuutrgiiH|| 107 // tasmAdyathoktanipavijAgo nASyasaMmataH / ztIyaM muhurAlocyA nidepanayayo-| janA // 10 // jAtaM vyAstikAtrujhAddarzanaM brahmavAdinAm / tatraike zabdasanmAnaM citsanmAtraM pare jaguH // 10 // azughATyavahArAkhyAttato'jUta sAMkhyadarzanam / cetanAcetanapravyAnantapayAyadazakam // 110 // yadyapyetanmate'pyAtmA nirlepo niguNo vinuH| adhyAsAdhyavahArazca brahmavAde'pi sNmtH|| 111 // pratyutAtmani kartRtvaM sAMkhyAnAM prAtijAsikam / vedAntinAM tvanirvAcyaM mataM taghyAvahArikam // 11 // anutpannatvapakSazca niyuktau naigame shrutH|neti vedAntisAMkhyoktyoH |saMgrahavyavahAratA // 113 // tathApyupaniSadRSTiH sRSTivAdAtmikA parA / tasyAM svapnopame vizve vyavahAralavo'pi na // 11 // sAMkhyazAstre ca tannAtmavyavasthA vyavahArakRta / ityetAvatpuraskRtya vivekaH saMmatAvayam // 11 // hetutasya kasyApi zuzo' zudho na naigmH| antovo yatastasya sNgrhvyvhaaryoH|| 116 // hAnyAM nayAcyAmunnItamapi zAstraM kaNAzinA / daa||105|| etena yuktikadabakena saMgrahe sthApanAvyavasthApanena vyavahAre'pi sthApanAyA anAgraho'svIkAro hato nirastaH keSAMcidAcAryANAM, yatastatra vyavahAre nAmnApi | | nAmanikSepeNApi vyavahartari vyavahAramabhyupagacchati, kimidamardhajaratIyaM yadupanayA ( yadupamayA) na vyavahAra iti, na hIndrapratimAyAM nendravyavahAro bhavati // 106 // | RjusUtrepi ye dravyanikSepaM na svIkurvate tAn dUSayati--anupayoga dravyamiti, tatra tairdravyAvazyakagIH kathaM vyAkhyeyA // 10 // 108 // eke brahmavAdinaH zabdasanmAtrami cchanti anye citsanmAtramicchanti // 109 // vyavahArAkhyAdazuddhAt tato dravyArthikanayAt sAMkhyadarzanamabhUt, kIdRzaM tat ? cetanazvAcetanadravyaMcAnantaparyAyAzcAvirbhA| vatirobhAvAtmakAsteSAM darzakaM pratipAdakamiti // 110 // etanmate sAMkhyamate AtmA kartRtvAdileparahito guNasparzazunyaH // 111 // 112 // 113 // tathApyupaniSa| vedAntadarzanapravRttiH // 114 // tAtparyaviSayIkRtya ayam // 115 // 116 // dvAbhyAM sAmAnyavizeSagrAhibhyAM saMgrahavyavahArAbhyAM nayAbhyAm // 11 // // 111 //
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ anyo'nyanirapekSatvAnmithyAtvaM svamatAgrahAtu // 117 // svataMtravyaktisAmAnyagrahA ye'tra tu naigame / aulUkyasamayotpattiM| mahe tata eva hi // 11 // jhajusUtrAditaH sautrAntikavainApiko kramAt / avan saugatA yogAcAramAdhya|mikAviti // 11 // nayasaMyogajaH zabdAlaMkArAdizca vistaraH / kiyAn vAcyo vacastuTyasaMkhyA hynihitaanyaa||12|| syAhAdanirapekSaizca taistAvantaH praagmaaH| zeyopayujya tadiyaM darzane nayayojanA // 11 // nAsti nityo na no kartA na loktAtmA na nivRtiH| tapAyazca netyAhurmithyAtvasthAnakAni SaT // 12 // SametapirItAni smyktvsthaankaanypi|| mArgatyAgapravezAcyAM phalatastattvamiSyate // 13 // svarUpatastu sarve'pi syurmiyo'nizritA nyaaH| mithyAtvamiti ko ke nedo naastitvaastitvnirmitH||12|| dharmyaze nAstiko hyeko bArhaspatyaH prakIrtitaH / dharmAze nAstikA jJeyAH sarve'pi // 118 // RjusUtrAdita RjusUtrataH sautrAntikaH, zabdato vaibhASikaH, samabhirUDato yogAcAraH, evaMbhUtato mAdhyamika, iti catvAraH saugatA abhUvan / atra kAvyam / " arthoM jJAnasamanvito matimatA vaibhASikeNekSyate, pratyakSo na hi bAdyavastuvasara: sautraantikairaashritH| yogAcAramatAnugairabhimatA sAkArabuddhiH parA, manyante bata madhyamAH kRtadhiyaH svasthAM parAM saMvidam // 1 // iti" // 119 // 120 // nayaiH syAdvAdanirapekSeH syAdvAdaikavAkyatArahitaistAvanto vacastulyasaMkhyA eva parAgamAH para siddhAntA bhavanti / abhinivezAnvitanayatvasyaiva parasamayalakSaNakhAditi / tadidamukta sNmtau| iyaM darzane nayayojanA jJeyA // 121 // nAstyAtmeti cAvArkamate, na nitya Atmeti kSaNikavAdimate, na kartA na bhoktAtmeti sAMkhyamate, yadvA na karteti saaNkhymte| na bhokteti vedAntimate, nAsti nirvRtiH sarvaduHkhavimokSalakSaNA nAsti| kapAyANAM yajvanAM mate,asti muktiH paraM tadupAyo nAsti sarvabhAvAnAM nayatatvenAkasmAdeva bhAvAditi niyativAdimate,ityetAni SaD mithyAvasthAnakAnyAhuH pUrvasUrayaH ||122||etebhyH prAguktebhyo viparItAniSad samyaktvasthAnakAni bhavanti / gAthA-"asthi jio Nico kattA bhuttA spunpaavaannN|asthi dhuvaM nivvANaM tassovAoM achaTANA // 1 // iti" ko vizeSa ityata Aha-nAstilavAde guruziSyakriyAkriyAphalAdivyavahAralopAnmArgatyAgaH, astilavAde coktabyavahAraprAmANya vizvAse tatpravezaH, ityetAbhyAM hetubhyAM phalatastattvaM smyktvmithyaasthaanksmidhyte||12||miyo'nidhitaa iti syAdvAdamudrayA parasparAkAMkSArahitA iti teSAM bhedo bhaviSyatItyata aah||124||
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayo padezaH prtiithikaaH|| 125 // ityameva kriyAvAde samyaktvoktirna puSyati / mithyAtvoktistayAjJAnAkriyAvinayavAdiSu // 126 // |kriyAyAM pakSapAto hi puMsAM mArgAnimukhyakRt / antyapujalanAvitvAdanyenyastasya mukhyatA // 17 // kriyAnayaH kriyAM brUte jJAnaM jJAnanayaH punaH / mokSasya kAraNaM tatra nUyasyo yuktayodhyoH // 12 // vijJaptiH phaladA puMsAM na kriyA phaladA matA / mithyAjJAnAtpravRttasya phalAsaMvAdadarzanAt // 12 // kriyaiva phaladA puMsAM na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIlakSyalogo na jJAnAtsukhito javet // 130 // jJAnameva zivasyAdhvA mithyAsaMskAranAzanAt / kriyAmAnaM tvajavyAnAmapi no purkhanaM javet // 131 // taMmulasya yathA varma yathA tAmrasya kAlikA / nazyati kriyayAmutra puruSasya tathA malaH // 13 // batarazca tapasvI ca shuurshcaapykRtvnnH| madyapA strI satI ceti rAjanna zraddadhAmyaham // 133 // jJAnavAn zIlahInazca tyAgavAn dhanasaMgrahI / guNavAn jAgyahInazca rAjanna zraddadhAmyaham // 134 // iti yuktivazAtprAhurujayostuTyaka tAm / maMtre'pyAhvAnaMdevAdeH kriyAyugjhAnamiSTakRt // 135 // jJAnaM turye guNasthAne jhAyopazamikaM bhavet / / apekSate phale SaSThaguNasthAnajasaMyamam // 136 // prAyaH saMjavataH sarvagatiSu jJAnadarzane / tatpramAdo na kartavyo jJAne cAritravarjite // 137 // dAyika kevalajJAnamapi muktiM dadAti n| tAvannAvinavedyAvaJcailezyAM zusaMyamaH // 13 // vyavadharmiNa AtmanoM'ze nAstilabhAge ekazcArvAko nAstikaH proktaH, dharmANAmAtmanaH zarIrapramANabanAnAvAdInAmaze nAstivapakSe sarve'pi naiyAyikavaizeSikavedAntisAMkhyapAtaM jalajaiminIyAdayaH paratIthikA nAstikA zeyAH / / 125 // 126 // kriyAyAM pakSapAto mokSecchayA Avezo hi puMsA mArgAnusAritA / taduktaM dazAcUNI-"jo akiriyAvAI|| so bhavio abhavio vA kaGapakhkhio sukkapakhkhio vA, jo kiriyAvAI so NiyamA bhavio NiyamA sukapakhkhio aMto puggalapariyahassa sijhjhAi ityAdi / asiyasayaM | kiriyANaM akiriyavAINa hoi culasII / annANiya sattahI veNaIyANaM tu battIsA // 1 // " iti gAthA / atra ca kriyAvAdyAdInAM triSaSTayadhikazatatrayabhedA iti||12|| // 11 //
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAre tapojJAnasaMyamA muktihetavaH / ekaH zabdarjusUtreSu saMyamo mokkAraNam // 13e // saMgrahastu nayaH prAha jIvo muktaH / sadA shivH| anavAptintramAtkaMThasvarNanyAyAt kriyA punH|| 140 // anantamArjitaM jJAnaM tyktaashcaanntvitrmaaH| na citraM kalayApyAtmA hIno'jUdadhiko'pi vA // 141 // dhAvanto'pi nayAH sarve syurjAve kRtvishrmaaH|caaritrgunnliinH syAditi srvnyaashritH|| 14 // sunipuNamatigamyaM mandadhIHpravezaM pravacanavacanaM na kvApi hIna nyaughaiH| gurucaraNakRpAto yojayaMstAn pade yaH pariNamayati ziSyAstaM vRNIte yazaHzrIH // 143 // gaDe zrIvijayAdidevasuguroH svacche guNAnAM gaNaiH prauDhiM prauDhimadhAmni jItavijayamAjhAH praamaiyruH| tatsAtIrthyanRtAM nayAdivijayapAjhottamAnAM zizustattvaM kiMcididaM yazovijaya ityAkhyAnRdAkhyAtavAn // 144 //
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ // iti nayopadezaprakaraNam // -
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ // capratha jaina tarkaparibhASA prArabhyate // aindravRndanataM natvA jinaM tattvArthadezinam / pramANanaya nikSepaistarkanASAM tanomyaham // 1 // * tatra svaparavasAyi jJAnaM pramANam / svamAtmA jJAnasyaiva svarUpamityarthaH / parastasmAdanyo'rtha iti yAvat / tau vyavasyati yathAsthitatvena nizcinotItyevaMzIlaM svaparavyavasAyi / atra darzane'tivyAptivAraNAya jJAnapadam / saMzaya viparyayAnadhyavasAyeSu tAraNAya vyavasAyipadam / parokSasyAdivAdinAM mImAMsakAdInAM vAhyAryApalApinAM jJAnAdyadvaitavAdinAM ca matanirAsAya svapareti svarUpavizeSaNArthamuktam / nanu yadyevaM samyagjJAnameva pramANa mipyate tadA kimanyattatphalaM vAcyamiti cetsatyaM / | svArtha vyavasitereva tatphalatvAt / nanvevaM pramANe svaparavyavasAyitvaM na syAt, pramANasya paravyavasAyitvAt phalasya ca svavyavasAyitvAditi cenna, pramANaphalayoH kathaMcidanedena tadupapatteH / itthaM cAtmavyApArarUpamupayogendriyameva pramANamiti sthi tam / na hyavyApRta zrAtmA sparzAdiprakAzako navati, nirvyApAreNa kArakeNa kriyAjananAyogAt masRNatUlikAdisannikapeNa suSuptasyApi tatprasaMgAcca / kecittu - " tato'rthagrahaNAkArA zaktirjJAnamihAtmanaH / karaNatvena nirdiSTA na viruddhA kathaJcana // 1 // " iti labdhIndriyamevArthagrahaNazaktilakSNaM pramANaM saMgirante, tadapezalaM, upayogAtmanA karaNena labdheH phale vyavadhAnAt, zaktInAM parokSatvAcyupagamena karaNaphalajJAnayoH parokSapratyakSatvAcyupagame prAbhAkaramatapravezAcca / atha jJAnazaktirapyAtmani svAzraye paricchinne vyArthataH pratyaceti na doSa iti cenna pravyadvArA pratyakSatvena sukhAdivat svasaMvidita
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainatarka parijApA. A // 114 // tvAvyavasthiteH, jJAnena ghaTa jAnAmIti karaNoTlekhAnupapattezca / na hi kalazasamAkalanavelAyAM vyArthataH pratyadANAmapi kuzUlakapAlAdInAmulekho'stIti / taTvinedaM pratyadaM parodaM ca / adamindriya prati gataM kAryatvenAzritaM pratyadaM,athavA'znute jhAnAtmanA sarvArthAn vyAmotItyauNAdikanipAtanAdado jIvastaM pratigataM pratyakSam / na caivamavadhyAdau matyAdau ca pratyakSavyapadezo na syAditi vAcyam, yato vyutpattinimittamevaitat pravRttinimittaM tvekArthasamavAyinA'nenopaladitaM spaSTatAvattvamiti / spaSTatA cAnumAnAdinyo'tirekeNa vishessprkaashnmitydossH| adenyo'dAhA parato vartata iti parodaM,aspaSTaM jJAnamityarthaH / pratyahaM vividha sAMvyavahArika pAramArthikaM ceti / samIcIno bAdhArahito vyavahAraHpravRttinivRttilokAjilApalakSaNaH saMvyavahArastatprayojanakaM saaNvyvhaarikmpaarmaarthikmityrthH| ythaa'smdaadiprtydN| tacIniyAninjyivyavahitAtmavyApArasaMpAdyatvAtparamArthataH parokSameva, dhUmAdagnijJAnavaTyavadhAnAvizeSAt / kiM cAsidhyanaikAntikavirudhAnumAnAlAsavasaMzayaviparyayAnadhyavasAyasaMjavAtsadanumAnavatsaMketasmaraNAdipUrvakanizcayasaMjavAcca paramArthataH prokmevaitt| etacca vividhami jiyajamaninchiyajaMca,tatrenSiyajaM cakkarAdijanitaM,aninjiyajaM camanojanmAyadyapIyijajhAne'pimanovyApiparti,tathApi ttrenddriysyaivaasaadhaarnnkaarnntvaaddossH|dhympiidN matizrutadAvidhA, tatrenDiyamanonimittaM zrutAnanusAri jJAnaM, matijJAnaM, zrutAnusAri ca shrutjnyaanm| zrutAnusAritvaM ca saMketaviSayaparopadezaM zrutagranthaM vA'nusRtya vAcyavAcakalAvena saMyojya ghaTo ghaTa ityAdyantarjaTapAkAragrAhitvam / nanvevamavagraha eva matijJAnaM syAnna tvIhAdayaH, teSAM zabdo khasahitatvena zrutatvaprasaMgAditi 1 vyAvahArikaM / // 11 //
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ cenna,zrutanizritAnAmapyavagrahAdInAM saMketakAle zrutAnusAritve'pi vyavahArakAle tadananusAritvAt,anyAsapATavavazena zratAH nusaraNamantareNApi vikaTapaparaMparApUrvakavividhavacanapravRttidarzanAt aGgopAGgAdau zabdAdyavagrahaNe ca zrutAnanusAritvAnmatitvameva / yastu tatra zrutAnusArI pratyayastatra zrutatvamevetyavadheyam / matijhAnamavagrahehApAyadhAraNAledAccaturvidham / avakRSTo graho'vagrahaH, vividhaH, vyaJjanAvagraho'rthAvagrahazca / vyajyate prakaTIkriyate'?'neneti vyaJjanaM kadaMbapuSpagolakAdirUpANAmantarnivRttInjiyANAM zabdAdipariNatavyanikuravaM tamujayasaMvandhazca, tato vyaJjanena vyaJjanasyAvagraho vyaJjanAvagraha iti madhyamapadalopI samAsaH / ayAjJAnamayaM badhirAdInAM zrotrazabdAdisaMbandhavattakAle jJAnAnupalaMlAditi cenna, jJAnopAdAnatvena tatra jJAnatvopacArAdante'rthAvagraharUpajhAnadarzanena tatkAle'pi ceSTAvizeSAdyanumeyasvapnajJAnAdituTyAvyaktajJAnAnumAnAmA ekatejo'vayavavattasya tanutvenAnupalakSaNAt / sa ca nayanamanovarjenjiyajedAccaturdhA / nayanamanasoraprApyakAritvena vyaJjanAvagrahA siH| anyathA tayo yakRtAnugrahopaghAtapAtratve jalAnaladarzanacintanayoH kleddaahaaptteH| ravicannAdyavalokane cakSoDa nugrahopaghAtI dRSTAveveti cenna, prathamAvalokanasamaye tadadarzanAt / anavaratAvalokane ca prAptena ravikiraNAdinopaghAtasya naisargikasaumyAdiguNe cannAdau cAvalokite upaghAtAlAvAdanugrahAjimAnasyopapatteH / mRtanaSTAdivastucintane iSTasaMgamavinavalAlAdicintane ca jAyamAnau daurbaTyoraHktAdivadanavikAzaromAJcojamAdiliGgakAvupaghAtAnugrahI na manasaH, kiMtu manastvapariNatAniSTeSTapudgala nicayarUpa'vyamano'vaSTalena hunnirudhyAyutaneSajyAcyAmiva jIvasyaiveti na tAnyAMmanasaH prApyakA 1 avagrahaH / 2 vyaMjanAvagrahaH /
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainatarka / parilASA. // 115 // ritvsiddhiH| nanu yadi mano viSayaM prApya na paricchinatti tadA kathaM prasuptasya mervAdau gata me mana iti pratyayaH ? iti cenna, mervAdau zarIrasyeva manaso gamanasvapnasyAsatyatvAt, anyathA vibudhasya kusumaparimalAdyadhvajanitaparizramAdyanugrahopaghAtaprasaMgAt / nanu svAmAnujUtajinasnAtradarzanasamIhitArthAlAnayoranugrahopaghAtau vibudhasya sato dRzyate eveti cedRzyetAM svapna vijJAnakRtau tau / svamavijJAnakRtaM kriyAphalaM tu tRptyAdikaM nAsti, yato viSayaprAptirUpA prApyakAritA manaso yujye-|| teti brUmaH / kriyAphalamapi svapne vyaJjanavisargalakSaNaM dRzyata eveti cettattIvrAdhyavasAyakRtaM, na tu kAminInidhuvanakriyAkRtamiti ko doSaH ? nanu styAnadhinighodaye gItAdikaM zRNvato vyaJjanAvagraho manaso'pi javatIti cenna, tadA svapnAnnimAnino'pi zravaNAdyavagraheNaivopapatteH / nanu cyavamAno na jAnAtItyAdivacanAt sarvasyApi udmasthopayogasyAsaMkhyayasamayamAnatvAtpratisamayaM ca manovyANAM grahaNAviSayamasaMprAptasyApi manaso dehAdanirgatasya tasya ca svasannihitahRdayAdicintanavelAyAM kathaM vyaJjanAvagraho na navatIti cet, zRNu, grahaNaM hi mano, na tu grAhyaM / grAhyavastugrahaNe ca vyaJjanAvagraho javatIti na manovyagrahaNe tdvkaashH| sannihitahRdayAdidezagrahavelAyAmapi naitdvkaashH| bAhyApekSyaiva prApyakAritvAprApyakAritvavyavasthAnAt / yopazamapATavena manasaH prathamamarthAnupalabdhikAlAsaMnavAghA / zrotrAdInjiyavyApArakAlepi manovyApArasya vyaJjanAvagrahottaramevAnyupagamAt / manute'rthAn manyante'rthA aneneti vA mana iti manaHzabdasyAnvarthatvAdarthanASaNaM vinA nASAyA zvArthamananaM vinA mnso'prvRtteH| tadevaM nayanamanasorna vyaJjanAvagraha iti sthitam / svarUpanAmajAtikriyAguNavyakaTpanArahitaM sAmAnyagrahaNamarthAvagrahaH kathaM tarhi tena zabda ityavagRhIta iti sUtrArthastatra zabdAdyu
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ lekharAhityAjAvAditi cenna, zabda iti vaktraiva jaNanAt rUparasAdivizeSabyAvRttyanavadhAraNaparatvAcA / yadi ca zabdo'yamityadhyavasAyo'vagrahe navettadA zabdollekhasyAntamuhUrtikatvAdavigrahasyaikasAmAyikatvaM najyeta / syAnmataM zabdo'yamiti sAmAnya vizeSagrahaNamapyarthAvagraha iSyatAM, tamuttaraM prAyo mAdhuryAdayaH zaMkhazabdadharmA iha, na tu zArGgadharmAH kharakarkazatvAdaya itIhotpatteriti, maivam, azabdavyAvRttyA vishessprtijaasenaasyaapaaytvaat| stokagrahaNasyottarajedApekSyA'vyavasthitatvAt / kiM ca zabdo'yamiti jJAnaM zabdagatAnvayadharmeSu rUpAdivyAvRttiparyAlocanarUpAmIhAM vinA'nupapannaM / sA ca nAgRhIte'rthe saMnavatIti tadbrahaNaM asmadanyupagatArthAvagrahakAlAt prAk pratipattavyam / sa ca vyaMjanAvagrahakAlo'rthaparizUnya iti yatkiMcidetat / nanvanantaraM ka eSa zabda iti zabdatvAvAntaradharmaviSayakahAnirdezAnubdo'yamityAkAra evAvagraho'nyupeya iti cenna, zabdaH zabda iti nASakeNaiva jaNanAt arthAvagrahe'vyaktazabdazravaNasyaiva sUtre nirdezAt / avyaktasya ca sAmAnyarUpatvAdanAkAropayogarUpasya cAsya tanmAtraviSayatvAt / yadi ca vyaJjanAgraha evAvyaktazabdagrahaNamiSyeta, tadA so'pyarthAvagrahaH syAt arthasya grahaNAt / kecittu saMketAdivikaTpavikalasya jAtamAtrasya vAlasya sAmAnyagrahaNaM / paricitaviSayasya vAdyasamaya eva vizeSajJAnamityetadapekSyA tena zabdaztyavagRhIta iti naanuppnnmityaahuH| tanna,evaM hi vyaktatarasya vyaktazabdajhAnamatikramyApi subahuvizeSagrahaprasaMgAt / na ceSTApattirna punarjAnAti ka eSa zabda iti sUtrAvayavasyAvizeSeNoktatvAt / prakRSTamaterapi zabdaM dharmiNamagRhItvottarottarasubahudharmagrahaNAnupapattezca / anye tvAlocanapUrvakamarthAvagrahamAcakte, tatrAlo1 raahilyaaditi| * vyAvRttyavadhAraNaparatvAdvA /
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainatarka parijApA. canamavyaktasAmAnyagrAhi, arthAvagrahastvitaravyAvRttavastusvarUpagrAhIti na sUtrAnupapattiriti, tadasat, yata AlocanaM vyaJjanAvagrahAt pUrva syAt ? pazcAghA ? sa eva vA ? nAdyaH arthavyaJjanasaMbaMdhaM vinA tadayogAt / na mitIyaH vynyjnaavgrhaantysmye'rthaavgrhsyaivotpaadaadaalocnaanvkaashaat| na tRtIyaH vyaJjanAvagrahasyaiva naamaantrkrnnaat| tasya caarthshuunytvenaalocnaanupptteH| kiM cAlocanenehAM vinA kaTityevArthAvagrahaH kathaM jnytaaN|yugpnycehaavgrhau pRthagasaMkhyeyasamayamAnau kathaM ghaTetAmiti vicaarnniiym|nnvvgrhe'pi kSipretarAdilledapradarzanAdasaMkhyasamayamAnatvaM vizeSaviSayatvaM cAvirudhamiti cenna,tattvatasteSAmapAya datvAt,kAraNe kAryopacAramAzrityAvagrahanedatvapratipAdanAt, avizeSaviSaye vizeSa vissytvsyaavaastvtvaat| athavA'vagraho vividho naizcayiko vyAvahArikazcAAdyaH sAmAnyamAtragrAhI,ditIyazca vizeSaviSayaH,tauttaramuttarottaradharmAkAMkSArUpehApravRtteH, anyathA'vagrahaM vinehAnutthAnaprasaMgAdatraiva vipretarAdiledasaMgatiH, ata eva coparyupari jJAnapravRttirUpasantAnavyavahAra iti aSTavyam / avgrhiitvishessaakaaNkssnnmiihaa| vyatirekadharmanirAkaraNaparo'nvayadharmaghaTanapravRtto bodha iti yAvat / yathA zrotragrAhyatvAdinA prAyo'nena zabdena javitavyaM / madhuratvAdidharmayuktatvAbAMkhAdinA veti / na ceyaM saMzaya eva, tasyaikatra dharmiNi virudhanAnArthajJAnarUpatvAt , asyAzca nizcayAnimukhatvena vilakSaNatvAt // ihitasya vizeSanirNayo'vAyaH / yathA zabda evAyaM zAMkha evAyamiti vA / sa eva dRDhatamAvasthApanno dhAraNA / sA ca trividhA'vicyutiH smRtirvAsanA c| tatraikArthopayogasAtatyAnivRttiravicyutiH, tasyaivArthopayogasya kAlAntare tadevetyulekhena samunmIlanaM smRtiH, apAyAhitaH smRtihetuH saMskAro vAsanA / yoravagrahayoravagrahatvena ca tisRNAM dhAraNAnAM dhAraNAtvenopagrahAnna vijAgavyAghAtaH / kecittvapanayana // 116 //
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ mapAyaH, dharaNaM ca dhAraNeti vyutpattyarthamAtrAnusAriNo'sadbhUtArthavizeSavyatirekAvadhAraNamapAyaH sadbhatArthavizeSAvadhAraNaM ca dhAraNetyAhastanna, kvacittadanyavyatirekaparAmarzAt, kvacidanvayadharmasamanugamAt , kvaciccolAnyAmapi, javato'pAyasya nizcayaikarUpeNa jedAlAvAt , anyathA smRterAdhikyena mateH pazcanedatvaprasaMgAt / atha nAstyeva navadanimatA dhAraNeti ledacatuSTayAvyAghAtaH, tathAhi,napayogoparame kA nAma dhaarnnopyogsaattyldaannaa,avicyutishcaapaayaannaatiricyte| yA ca ghaTAghupayogoparame saMkhyeyamasaMkhyeyaM vA kAlaM vAsanA'nyupagamyate, yA ca tadevetilakSaNA smRtiH / sA matyaMzarUpA dhAraNA na javati, matyupayogasya prAgevoparatatvAt / kAlAntare jAyamAnopayoge'pyanvayamukhyAM dhAraNAyAM smRtyanta vAditi cenna, apAyapravRttyanantaraM kvacidantarmuhUrta yAvadapAyadhArApravRttidarzanAdavicyuteH pUrvAparadarzanAnusandhAnasya tadevedamiti smRtyAkhyasya prAcyApAyapariNAmasya tadAdhAyakasaMskAraladaNAyA vAsanAyAzcApAyAnyadhikatvAt / nanvavicyutisaMsmRtiladANI jJAnadI gRhItagrAhitvAnna pramANaM / saMskArazca kiM smRtijhAnAvaraNakarmayopazamo vA tajjJAnajananazaktirvA tastuvikaTapo veti trayI gatiH / tatrAdyapakSyamayuktaM, jJAnarUpatvAnAvAttannedAnAM ceha vicAryatvAt / tRtIyapado'pyayukta eva, saMkhyeyamasaMkhyeyaM vA kAlaM vAsanAyA iSTatvAdetAvantaM ca kAlaM vastuvikaTapAyogAditi na kApi dhAraNA ghaTata iti cenna, spaSTaspaSTataraspaSTatamaninnadharmakavAsanAjanakatvenAnyAnyavastugrAhitvAdavicyutaiH prAgananunUtavastvekatvagrAhitvAcca smRteragRhItagrAhitvAt smRtijJAnAvaraNakarmakSayopazamarUpAyAstavijJAnajananazaktirUpAyAzca vAsanAyAH svayamajhAnarUpatve'pi kAraNe kAryopacAreNa jJAnadAnidhAnAvirodhAditi / ete cAvagrahAdayo nokramavyatikramAnyAM nyUnatvena votpadyante, jJeyasyetya
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainatarka parijASA. // 117 // meva jJAnajanasvAjAvyAt kvacidanyaste'pAyamAtrasya dRDhavAsane viSaye smRtimAtrasya copalakSaNe'pyutpalapatrazatavyatibeda zva saudamyAdavagrahAdikramAnupakSakSaNAt / tadevamarthAvagrahAdayo manainjyaiiH SoDhA jidyamAnA vyaJjanAvagrahacaturnedaiH sahASTAviMzatirmatiledA javanti / athavA bahubahuvidhakSiprAnizritanizcitadhruvaiH sapratipadai dazaniu~daijinnAnAmeteSAM SaTtriMzadadhikAni trINi zatAni javanti / bahvAdayazca dA viSayApekSAH, tathAhi, kazcinnAnAzabdasamUhamAkarNitaM bahuM jAnAti, etAvanto'tra zaMkhazabdA etAvantazca paTahAdizabdA iti pRthagninnajAtIyaM kSayopazamavizeSAtparidhinattItyarthaH / anyastvapakSayopazamatvAttatsamAnadezo'pyabaI, aparastu kyopazamavaicicyAdvavidhaM, ekaikasyApi zaMkhAdizabdasya snigdhtvaadibhudhrmaanvittvenaapyaaklnaat| parastvabahuvidhaM snigdhatvAdisvaTpadharmAnvitatvenAkalanAt / anyastu kSipraM, zIghrameva parivedAt / itarastvakSipraM ciravimarzenAkalanAt / parastvanizritaM, liGgaM vinA svarUpata eva paricchedAt / aparastu nizritaM kAliMganizrayAkalanAt / (kazcittunizcitaM viruSkadharmAnAliMgitatvenAvagate ritarastvanizcitaM virudharmAGkitatayAvagamAt ) anyo dhruvaM, bahvAdirUpeNAvagatasya sarvadaiva tathAbodhAt / anyastvacavaM kadAcidbahvAdirUpeNa kadAcittvabahvAdirUpe-| gAvagamAt / ityuktA matinedAH / zrutadA nacyante / zrutamadarasaMjhisamyaksAdisaparyavasitagamikAGgapraviSTaledaiH|| sapratipadaizcaturdaza vidham / tatrAdaraM trividhaM / saMjhAvyaJjanalabdhijedAt / saMjhAdaraM bahuvidhalipinnedaM,vyaJjanAdaraM jASyamANamakArAdi, ete copacArAcchute, labdhyadaraM tvinchiyamanonimittaH zrutopayogastadAvaraNakSayopazamo vA, etacca paropadezaM vinApi nAsaMjAvyaM, anAkalitopadezAnAmapi mugdhAnAM gavAdInAM ca zabdazravaNe tadAnimukhyadarzanAt, ekendhiyANAmapya rastvakSipraM vinaat| parastvavahuvidhaM nivAsamavecityAdvahuvidhaM, ekakasthA // 117 //
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaktAdaralAnAcca / anakUrazrutamunu sitAdi, tasyApi jAvazrutahetutvAt, tato'pi sazoko'yamityAdijJAnAvirbhAvAt / athavA zrutopayuktasya sarvAtmanaivopayogAtsarvasyaiva vyApArasya zrutarUpatve'pyatraiva zAstralokaprasiddhArUDhaH / samanaskasya zrutaM saMzizrutaM / tadviparItamasaMzizrutaM / samyak zrutabhaGgAnaGgapraviSTaM, laukikaM tu mithyAzrutaM, svAmitvacintAyAM tu najanA, samyagdRSTiparigRhItaM mithyA zrutamapi samyak zrutamevAvitApitvAdinA yathAsthAnaM tadarthaviniyogAt, viparyayAnmithyAdRSTi parigRhItaM ca samyak zrutamapi mithyA zrutameveti / sAdi pravyata ekaM puruSamAzritya kSetratazca naratairavate, kAlata utsarpiSyavasarpiNyau jAvatazca tattajjJApakaprayatnAdikam / anAdi vyato nAnApuruSAnAzritya / kSetrato mahAvidehAn, kAlato nojatsarpiNyavasarpiNI lakSNaM / jAvatazca sAmAnyataH yopazamamiti / evaM saparyavasitAparyavasitabhedAvapi jAnyau / gamikaM sadRza| pAThaM prAyo dRSTivAdagataM / agamikamasadRzapAThaM prAyaH kAlikazrutagataM / zraGgapraviSTaM gaNadharakRtaM zranaGgapraviSTaM tu sthavirakRta - miti / tadevaM saprajedaM sAMvyavahArikaM matizrutalakSaNaM pratyakSaM nirUpitam / svotpattAvAtmavyApAramAtrApekSaM pAramArthikaM, tatrividhaM, avadhimanaH paryaya kevalanedAt / sakalarU piUvya viSayakajAtIyamAtmamAtrApekSaM jJAnamavadhijJAnaM tacca poDhA, anu gAmivardhamAnapratipAtI taranedAt / tatrotpattikSetrAdanyatrApyanuvartabhAnamAnugAmikaM jAskaraprakAzavat, yathA jAskaraprakAzaH prAcyAmAvirbhUtaH pratIcI manusaretyapi tatrAvakAzamudyotayati, tathaitadapyekatrotpannamanyatra gato'pi puMso viSayamavajAsayatIti / utpattikSetra eva viSayAvajAsakamanAnugAmikaM, praznAdezapuruSajJAnavat, yathA praznAdezaH kvacideva sthAne saMvAdayituM zaknoti pRcayamAnamartha, tathedamapi zradhikRta eva sthAne viSayamudyotayitumalamiti / utpattikSetrAtkrameNa viSaya 71 bhAkhati /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainatake // 11 // vyAptimavagAhamAnaM vardhamAnaM, adharottarAraNinirmathanotpannopAttazuSkopacIyamAnAdhIyamAnendhanarAzyagnivat , yathA'gniH praya parijASAnApajAtaH san punarindhanalAnAdivRdhimupAgavatyevaM paramazulAdhyavasAyalAnAdidamapi pUrvotpannaM vardhata iti / utpattitrApekSyA krameNATpInavaSiyaM hIyamAnaM, paricinnendhanopAdAnasaMtatyagnizikhAvat, yathA'panItendhanAgnijvAlA parihIyate tathedamapIti / utpattyanantaraM nirmUlanazvaraM pratipAti, jalataraGgavat , yathA jalataraGga utpannamAtra eva nirmUlaM vilIyate / tathedamapi / AkevalaprApterAmaraNAghA'vatiSThamAnamapratipAti vedavat, yathA puruSavedAdirApuruSAdiparyAyaM tiSThati tazredamapIti / manomAtrasAkSAtkArimanaHparyavajJAnaM, manaHparyAyAnidaM sAdAtparivettumalaM, bAhyAnarthAn punastadanyathA'nupapattyA'nu-| mAnenaiva paricinattIti aSTavyam / tadvividhaM zajumativipulamatiledAt / jhajvI sAmAnyagrAhiNI matirzajumatiH sAmAnyazabdo'tra vipulamatyapekSyA'pavizeSaparaH, anyathA sAmAnyamAtragrAhitve manaHparyAyadarzanaprasaMgAt / vipulA vizeSagrAhiNI mtivipulmtiH| tatra jhajumatyA ghaTAdimAtramanena cintitamiti jJAyate, vipulamatyA tu paryAyazatopetaM tatparicidyata iti / ete ca dezAne vikalaviSayatvAdhikalapratyakSa parinASyete / nikhilavyaparyAyasAdAtkAri kevalajJAnaM / ata evaitatsakalapratyadaM, taccAvaraNakyasya hetoraikyAnedarahitaM, AvaraNaM cAtra kamaiva / svaviSaye'pravRttimato'smadAdijJAnasya sAvaraNatvAdasarvaviSayatve vyAptijhAnAnAvaprasaMgAt , sAvaraNatvAlAve'spaSTatvAnupapattezca / AvaraNasya ca karmaNo virodhinA samyagda- 11 // rzanAdinA vinAzAt siddhyati kaivayam / yogajadharmAnugRhItamanojanyamevedamastviti kecittanna, dharmAnugRhItenApi manasA 1 manaHparyAya /
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcenjyiArthajJAnavadasya janayitumazakyatvAt / kavalanojinaH kaivalyaM na ghaTata iti dikpaTastanna, hAraparyAptyasAtavedanIyodayAdiprasUtayA kavalanuktyA kaivaTyAvirodhAt , ghAtikamaNAmeva tahirodhitvAt / dagdharaGgusthAnIyAttato na tatpa-| ttiriti cennanvevaM tAdRzAdAyuSo navopagraho'pi na syAt / kiM caudArikazarIrasthitiH kathaM kavalanuktiM vinA jagavataH syAt / anantavIryatvena tAM vinA tamupapattau udmasthAvasthAyAmapyaparimitabalavattvazravaNAnuktyanAvaH syAdityanyatra vistrH| uktaM pratyakSam / atha parodamucyate-aspaSTaM parodam / tacca smaraNapratyabhijJAnatarkAnumAnAgamannedataH paJcaprakAram / anujavamAtrajanyaM jJAnaM smaraNaM, yathA tattIrthakaraviMbam / na cedamapramANaM, prtydaadivdvisNvaadktvaat| atItatattAMze vartamAnatvaviSayatvAdapramANamidamiti cenna, sarvatra vizeSaNe vizeSyakAlalAnAniyamAt / anunnavapramAtvapArataMtryAdatrApramAtvamiti / cenna, anumiterapi vyAptijhAnAdipramAtvapArataMtryaNApramAtvaprasaMgAt / anumiterutpattau parApedA viSayaparicchede tu svAtaMtryamiti cenna, smRterapyutpattAvevAnulavasavyapedatvAt , svaviSayaparicchede tu svAtaMtryAt / anulavaviSayIkRtanAvAvanAsinyAH smRtaviSayaparijede'pi na svAtaMtryamiti cettarhi vyAptijJAnAdiviSayIkRtAnan paricindantyA anumiterapi prAmANyaM dUrata eva / nayatyenAjAtaevArtho'numityA viSayIkriyate iti cettarhi tattayAjAta evArthaH smRtyA viSayI kriyata iti tuTyamiti na kiJcidetat / anulavasmRtihetukaM tiryagUrdhvatAsAmAnyAdigocaraM saMkalanAtmakaM jJAnaM pratyanijhAnam / yathA tajAtIya evAyaM gopiemaH, gosadRzo gavayaH, sa evAyaM jinadattaH, sa evAnenArthaH kathyate, govilakSaNo mahiSaH, idaM tasmAddaraM, idaM tasmAtsamIpaM, idaM tasmAtprAMzu isvaM vetyAdi / tattedaMtArUparapaSTAkAraledAnnaikaM pratyanidAnasvarUpamastIti zAkyaH, tanna, A
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainatarka // 115 // kArabhede'pi citrajJAnavadekasya tasyAnubhUyamAnatvAt, svasAmagrI prajavasyAsya vastuto'spaSTaikarUpatvAcca / idaMtollekhasya pratya| jijJAnibandhanatvAt / viSayAbhAvAnnedamastIti cenna, pUrvApara vivartavartyekadravyasya viziSTasyaitadviSayatvAt / ata evAgRhI tAsaMsargakamanujavasmRtirUpaM jJAnaghayamevaitaditi nirastaM / itthaM sati viziSTajJAnamAtrochedApatteH / tathA pratyakSAnvayavyatirekAnuvidhAyitvAt pratyakSarUpamevedaM yuktamiti kecit tanna, sAkSAdakSAnvayavyatirekAnuvidhAyitvasyAsiddheH / pratyabhijJAnasya sAkSAtpratyakSasmaraNAnvayavyatirekAnuvidhAyitvenAnubhUyamAnatvAt / zranyathA prathamavyaktidarzanakAle'pyutpattiprasaMgAt / zratha| punadarzane pUrvadarzanA hitasaMskAraprabodhotpannasmRtisahAya mindriyaM pratyanijJAnamutpAdayatItyucyate, tadanucitaM, pratyakSasya smR|tinirapekSatvAt / anyathA parvate vahnijJAMnasyApi vyAptismaraNAdisApekSamanasaivopapattau anumAnasyApyuvedaprasaMgAt / kiM ca | pratyabhijAnAmIti vilakSaNapratIterapyatiriktametat / etena vizeSyendriyasannikarSasattvAvizeSAjJAne sati viziSTapratyakSarU|pametadupapadyata iti nirastam / etatsadRzaH sa ityAdau tadabhAvAt, smRtyanunavasaMkalanakramasyAnubhavikatvAcceti dikU / atrAha jATTaH nanvekatvajJAnaM pratyanijJAnamastu, sAdRzyajJAnaM tUpamAnameva / gavaye dRSTe gavi ca smRte sati sAdRzyajJAnasyopamA| natvAt / taduktam - " tasmAdyatsmaryate tatsyAt sAdRzyena vizeSitam / prameyamupamAnasya sAdRzyaM vA tadanvitam // 1 // pratyade|NAvabuddhe'pi sAdRzye gavi ca smRte / viziSTasyAnyato'siddherupamAnapramANatA // 2 // " iti, tanna, dRSTasya sAdRzya viziSTapiMkasya, smRtasya ca goH, saMkalanAtmakasya gosadRzo gavaya iti jJAnasya, pratyabhijJAnatA'natikramAt / anyathA govisadRzo | mahiSa ityAderapi sAdRzyAviSayatvenopamAnAtireke pramANasaMkhyAvyAghAtaprasaMgAt / etena gosadRzo gavaya ityatidezavAkyA paribhASA. // 119 //
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ rthajJAnakaraNakasAdRzyaviziSTapiMmadarzanavyApAraka ayaM gavayazabdavAcya iti saMjJAsaMjhisaMbandhapratipattirUpamupamAnamiti naiyAyikamatamapyapahastitaM navati / anunUtavyaktau gavayapadavAcyatvasaMkalanAtmakasyAsya pratyanijhAnatvAnatikramAtpratyannizAnAvaraNakarmakSayopazamavizeSeNa yAvacchedenAtidezavAkyAnUdyadharmadarzanaM tadharmAvacchedenaiva padavAcyatvaparijedopapatteH / ata eva payo'mbujedI haMsaH syAdityAdivAkyArthajJAnavatAM payo'mbuleditvAdiviziSTavyaktidarzane satyayaM haMsapadavAcya ityAdipratItirjAyamAnopapadyate / yadi cAyaM gavayapadavAcya iti pratItyartha pratyanijhAtiriktaM pramANamAzrIyate tadAmalakAdidarzanAhitasaMskArasya vivAdidarzanAt atastatsUkSma mityAdipratItyartha pramANAntaramanveSaNIyaM syAt , mAnasatve cAsAmupamAnasyApi mAnasatvaprasaMgAta, pratyanijAnAmItipratItyA pratyanijhAnatvamevAnyupeyamitidik / sakaladezakAlAdyavacchedena sAdhyasAdhanalAvAdiviSaya UhastarkaH / yathA yAvAn kazcidbhUmaH sa sarvo vahnau satyeva lavati, vahniM vinA vA na lavati / ghaTazabdamAnaM ghaTasya vAcakaM, ghaTamAtraM ghaTazabdavAcyamityAdi / tathAhi svarUpaprayuktavyanicAraladANAyAM vyAptI yodarzanasahitAnvayavyatirekasahakAreNApi pratyakSasya tAvadaviSayatvAdevApravRttiH, sutarAM ca sakalasAdhyasAdhanavyaktyupasaMhAreNa tadha iti sAdhyasAdhanadarzanasmaraNapratyanijhAnopajanitastarka eva tatpratItimAdhAtumalam / atha svavyApakasAdhyasAmAnAdhikaraNyaladANAyA vyApteryogyatvAdbhUyodarzanavyabhicArAdarzanasahakRtenenjyeiNa vyAptigraho'stu / sakalasAdhyasAdhanavyaktyupasaMhArasyApi sAmAnyalakSaNapratyAsattyAsaMbhavAditi cenna, tarkayAmItyanunnavasidhena tarkeNaiva sakalasAdhyasAdhanavyaktyupasaMhAreNa vyAptigrahopapatto sAmAnyavadANapratyAsattikaTapane pramANAjAvAt , jahaM vinA jJAtena sAmAnyenApi sakalavyaktyanupasthitezca / vAcya
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ janatarka parijASA. ghAH, tanna, pratyahapRSThalAvinA madhyAtsaMbandhapratItiM janayatIti nAnavatAtidarzanAditi / ayaM ca takaH / vAcakanAvo'pi tarkeNaivAvagamyate, tasyaiva sakalazabdArthagocaratvAt / prayojakavRzyoktaM zrutvA pravartamAnasya prayojyavRkSasya ceSTAmavalokya tatkAraNAnajanakatAM zabde'vadhArayato'ntyAvayavazravaNapUrvAvayavasmaraNopajanitavarNapadavAkyaviSayasaMkalanAtmakapratyannijJAnavat , AvApochApAnyAM sakalavyaktyupasaMhAreNa ca vAcyavAcakanAvapratItidarzanAditi / ayaM ca tarkaH saMbandhapratItyantaranirapekSaeva, sa yogyatAsAmarthyAtsaMbandhapratItiM janayatIti nAnavasthA / pratyakSapRSThanAvivikaTaparUpatvAnnAyaM pramANamiti baughAH, tanna, pratyakSapRSThanAvino vikaTapasyApi pratyagRhItamAtrAdhyavasAyitvena sarvopasaMhAreNa vyAptigrAhakatvAnAvAttAdRzasya sAmAnyaviSayasyApyanumAnavatpramANatvAt / avastunirjAse'pi paraMparayA padArthapratibandhena navatAM vyavahArataH prAmANyaprasijhe / yastvagnidhUmavyatiriktadeze prathamaM dhUmasyAnupalaMna ekastadanantaramagnerupalaM nastato dhUmasyetyupalaMnaSyaM, pazcAdagneranupakhaMno'nantaraM dhUmasyApyanupalaMna iti bAvanupalaMjAviti pratyadAnuparanapaJcakAdhyAptigraha ityeteSAM siddhaantH| tamuktam-'dhUmAdhIvahnivijJAnaM dhuumjhaanmdhiistyoH| pratyakSAnupalaMjAcyAmiti pnycnirnvyH||1|| iti / sa tu mithyA upalaMjAnuparajasvannAvasya vividhasyApi pratyakSasya sannihitamAtraviSayatayA'vicArakatayA ca dezAdivyavahitasamastapadArtha mocaratvAyogAt / yattu vyApyasyAhAryAropeNa vyApakasyAhAryaprasaJjanaM tarkaH, sa ca vizeSadarzanavavirodhizaMkAkAlInapramAemAtrasahakArI virodhizaMkA nivartakatvena tadanukUla eva vA / na cAyaM svataH pramANamiti naiyAyikariSyate, tanna vyAptigraharUpasya tarkasya svaparavyavasAyitvena svataH pramANatvAtparAnimatatarkasyApi kvacidetavicArAMgatayA viparyayaparyavasAyina || zrAhAryazaMkAvighaTakatayA svAtaMtryeNa zaMkAmAtravighaTakatayA copayogAt / itthaM cAjJAnanivartakatvena tarkasya prAmANyaM dharma // 120 //
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ nUpaNoktaM / tatra satyeva mithyAjJAne vyavacchedye saMgate jJAnarUpe / jJAnAjAvanivRttistvarthajJAnatAvyavahAra nibandhanasvavyavasiti - paryavasitaiva sAmAnyataH phalamiti praSTavyam / sAdhanAtsAdhya vijJAnamanumAnaM / tadvividhaM svArtha parArtha ca / tatra hetugrahaNasaMvandhasmaraNakAraNakaM sAdhya vijJAnaM svArtha / yathA gRhItadhUmasya smRtavyAptikasya parvato vahnimAniti jJAnam / atra hetugraha - | saMbandhasmaraNayoH samuditayoreva kAraNatvamavaseyam / anyathA vismRtApratipannasaMbandhasyAgRhItaliGgakasya ca kasyacidanumAnotpAdaprasaMgAt / nizcitAnyathAnupapattyekalakSaNoM hetuH na tu trikSaNakAdiH / tathAhi - trilA eva heturiti bauchAH / pakSadharmatvA jAve'siddhatvavyavacchedasya / sapakSa eva sattvAjAve ca virutvavyudAsasya / vipache'sattva niyamAnAve cAnaikAntikatvaniSedhasyAsaMjjavenAnumityapratirodhAnupapatteriti, tanna, pakSadharmatvAjAve'pyudeSyati zakaTaM kRttikodayApari savitA cUme rAlokavattvAdasti najazcandro jalacandrAdityAdyanumAnadarzanAt / na cAtrApi kAlAkAzAdikaM javiSyavakaTodayAdimat kR|ttikodayAdimattvAdityevaM pakSadharmatvopapattiriti vaacym| ananujyamAnadharmiviSayatvenetyaM pacadharmatvopapAdane jagadharmyapekSayA / kAkakApayena prAsAdadhAvadhyasyApi sAdhanopapatteH / nanu yadyevaM paddharmatAnumitau nAI, tadA kathaM tatra pahacAna niyama iti ceta, kvacidanyayA'nupapattyavacchedakatayA grahaNAt padajAnaM, yathA najazcandrAstitvaM vinA jalacantro'nupapanna ityatra / kvacicca hetugrahaNAdhikaraNatayA yathA parvato vahnimAn dhUmavattvAdityatra dhUmasya parvate grahaNAvahnerapi tatra jAnamiti / vyAptigrahave - lAyAM tu parvatasya sarvatrAnuvRttyabhAvena na graha iti / yattvantarvyApyA padyasAdhanasaMbandhagrahAt pakSasAdhyasaMsargajAnaM / taduktaM 1 syAdvAdaratnAkarasUtre.
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainatarka // 121 // pakSIkRta eva viSaye sAdhanasya sAdhyena vyAptirantarvyAptiH / anyatra tu vahirvyAptiriti" / tatrAntarvyAtyA hetoH sAdhyapratyAyanazaktau satyAM bahirvyApterunAvanavyarthatvapratipAdanena tasyAH svarUpaprayuktavya nicAralakSaNatvasya, bahirvyAptezca sahacAramAtratvasya lAjAt / sArvatrikyA vyApterviSayanedasya durvacatvAt na cedevaM tadAntarvyAptigrahakAla eva ca pakSasAdhyasaMsargajA| nAdanumAnavaiphaTTyApattirvinA parvato vahnimAnityuddezyapratItimiti yathAtaMtraM jAvanIyaM sudhIjiH / itthaM ca pakkAnyetAni sahakAra phalAnyekazAkhAprajavatvAmupayuktasahakAraphalavadityAdau bAdhitaviSaye, mUrkho'yaM devadattastatputratvAditaratatputravadityAdau | satpratipakSe cAtiprasaMgavAraNAyAvAdhitaviSayatvAsatpratipakSatvasahitaM prAguktarUpatrayamAdAya pAMcarUpyaM hetulakSaNamiti naiyA - | vikamatamapyapAstam / udeSyati zakaTamityAdau pakSadharmatvasyaivA siddheH, sa zyAmastatputratvAdityatra hetvAjAse'pi pAMca rUpayasattvAcca / nizcitAnyathAnupapattereva sarvatra hetulakSaNatvaucityAt / nanu hetunA sAdhyamanumAtavyaM, tatra kiM lakSaNaM ? sAdhya| miti ceTucyate, pratItama nirAkRtamabhIpsitaM ca sAdhyam / zaMkitaviparItAnadhyavasitavastUnAM sAdhyatApratipattyarthamapratIta| miti vizeSaNam / pratyakSAdiviruddhasya sAdhyatvaM mA prasAMkSI dityanirAkRtagrahaNam / zranamitasyAsAdhyatvapratipattaye'nIpsitagrahaNam / kathAyAM zaMkitasyaiva sAdhyasya sAdhanaM yuktamiti kazcit / tanna / viparyastAvyutpannayorapi parapakSa didRkSAdinA kathAyAmupasarpaNasaMjavena saMzayanirAsArthamiva viparyayAnadhyavasAya nirAsArthamapi prayogasaMjavAt / pitrAderviparyastAvyutpannaputrA| dizikSApradAnadarzanAcca / na cedevaM jigISukathAyAmanumAnaprayoga eva na syAttasya sAnimAnatvena viprysttvaat| anirAkRtamiti vizeSaNaM vAdiprativAdyujayApekSyA, ghyoH pramANenAvAdhitasya kathAyAM sAdhyatvAt / anIpsitamiti tu vAdyapekSayaiva / paribhASA. // 121 //
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaktureva svAbhipretArthapratipAdanAyecAsaMjavAt / tatazca parArthAzcakSurAdaya ityAdau pArArthyamAtrAnidhAne'pyAtmArthatvameva sAdhyaM| sidhyati / anyathA saMhataparArthatvena vorthazcakurAdInAmanyupagamAdityananvayAdidoSa'STametatsAMkhyasAdhanamiti vadanti / svArthAnumAnAvasare'pi parArthAnumAnopayogyanidhAnaM, parArthasya svArthapuraHsaratvenAnatijedApanArtham / vyAptigrahasamayApedayA sAdhyaM dharma evAnyathA tadanupapatterAnumAnikapratipattyavasarApekSyA tu padAparaparyAyastaviziSTaH prasiddho dharmI / ityaM ca svArthAnumAnasya trINyaMgAni dharmI sAdhyaM sAdhanaM ca / tatra sAdhanaM gamakatvenAMga, sAdhyaM tu gamyatvena, dharmI punaH sAdhyadharmAdhAratvenAdhAravizeSaniSThatayA sAdhyasijharanumAnaprayojanatvAt / athavA pado heturityaGgaSyaM svArthAnumAne, sAdhyadharmaviziTasya dharmiNaH padatvAditi dharmadharmijedAjedavivalyA pakSyaM aSTavyam / dharmiNaH prasiddhizca kvacitpramANAt kvacidikaTapAt kvacitpramANavikaTpAnyAm / tatra nizcitaprAmANyakapratyadAdyanyatamAvadhRtatvaM pramANaprasighatvam / anizcitaprAmANyAprAmAeyapratyayagocaratvaM vikaTapaprasijhatvam / tadyaviSayatvaM pramANavikaTpaprasijhatvam / tatra pramANasigho dharmI yathA dhUmavattvAdanimattve sAdhye parvataH, sa khalu pratyakSaNAnujUyate / vikaTapasiyo dharmI yathA sarvo'sti sunizcitAsaMjavadvAdhakapramANatvA|dityastitve sAdhye sarvaH, athavA kharavipANaM nAstIti nAstitve sAdhye kharaviSANaM, atra hi sarvajJakharaviSANe astitvanAstitvasihinyAM prAgvikaTpasike / ujayasigho dharmI yathA zabdaH pariNAmI kRtakatvAdityatra zabdaH, sa hi vartamAna pratyakSagamyaH, nUto naviSyazca vikalpagamyaH, sa sarvo'pi dharmAti pramANavikaTpasiko dharmI / pramANojayasidhyodharmiNoH sAdhye kaamcaarH| vikaTpasijhe tu dharmiNi sattAsattayoreva sAdhyamiti niyamaH / tamuktam-"vikaTapasijhe tasmin sattetarasAdhye"
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina tarka // 122 // iti / atra bauddhaH sattAmAtra syAnacI psitatvAdviziSTasattAsAdhane cAnanvayAdhikaTTapA siddhe dharmiNi na sattA sAdhyetyAha / tadasat, itthaM sati prakRtAnumAnasyApi jaMgaprasaMgAt, vahnimAtrasyAnajIpsitatvAdviziSTavahnezvAnanvayAditi / atha tatra sattAyAM sAdhyAyAM tadeturbhAvadharmo jAvAbhAvadharmo'jAvadharmo vA syAt / zradye'siddhirasiddhasattAke jAvadharmA siddheH / dvitIye vyabhicAraH, astitvAnAvavatyapi vRtteH / tRtIye ca virodho, jAvadharmasya jAve kvacidapyasaMjavAt / taduktaM - "nAsiddhe nAva - dharmo'sti vyabhicAryuJjayAzrayaH / dharmo viruddho jAvasya sA sattA sAdhyate katham // 1 // " iti cenna yaM vahnimadharmatvAdivikaspairdhUmena vahnacanumAnasyApyucchedApatteH / vikalpasyApramANatvA vikalpa siddho dharmI nAstyeveti naiyAyikaH, tasyetthaMvacanasyaivAnupapattestUSNIMnAvApattirvikapa sidharmiNo'prasiddha tatpratiSedhAnupapatteriti / idaM tvavadheyaM, vikalpasiddhasya dharmiNo nAkhaMDa - | syaiva jAnamasatkhyAtiprasaMgAditi, zabdAderviziSTasya tasya jAnAnyupagame vizeSaNasya saMzaye'nAvanizcaye vA viziSTavaizi yamAnAnupapatteH, vizeSaNAdyaMze zradAryAroparUpA vikalpAdikaivAnumitiH svIkartavyA / dezakAlasattAlakSaNasyAstitvasya, | sakaladezakAla sattAbhAvalakSaNasya ca nAstitvasya sAdhanena, paraparikalpita viparItAropavyavacchedamAtrasya phalatvAt / vastutastu | khaMmazaH prasiddhapadArtho'stitvanA stitvasAdhanamevocitam / ata eva "asato natthi seiho " ityAdinApyagranthe kharaviSANaM| nAstItyatra khare viSANaM nAstItyevArtha upapAditaH / ekAntanityamarthakriyAsamartha na javati kramayaugapadyAbhAvAdityatrApi | vizeSAvamarzadazAyAM kramayaugapadyanirUpakatvAbhAvenArtha kriyA niyAmakatvAbhAvo nityatvAdau susAdhya iti samyagnijAlanIyaM svaparasamayadattadRSTibhiH / parArtha pakSahetuvacanAtmakamanumAnamupacArAttena zroturanumAnenArthabodhanAt / padasya vivAdAdeva paribhASA. // 122 //
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamyamAnatvAdaprayogati saugataH, tanna, yatkiJcicanavyavahitAt tato vyutpannamateH padapratItAvapyanyutpannAn pratyavazyanirdezyatvAt / prakRtAnumAnavAkyAvayavAntaraikavAkyatApannAttato'vagamyamAnasya padasyAprayogasya ceSTatvAt / avazyaM cAnyupagantavyaM hetoH pratiniyatadharmidharmatApratipattyarthamupasaMhAravacanavatsAdhyasyApi tadartha padavacanaM tAthAgatenApi,anyathA samathanopanyAsAdeva gamyamAnasya hetorapyanupanyAsaprasaMgAt , mandamatipratipattyarthasya cojayatrAvizeSAditi / kiM ca pratijJAyAH prayogAnahatve zAstrAdAvapyasau na prayujyeta, dRzyate ca prayujyamAneyaM zAkyazAstre'pi, parAnugrahArtha zAstre tatprayogazca vAde'pi tujhyH| vijigISUNAmapi mandamatInAmarthapratipattestata evopapatteriti / AgamAtpareNeva jJAtasya vacanaM parArthAnumAnaM, yathA budhiracetanA utpattimatvAt ghaTavaditi sAMkhyAnumAnaM / atra hi vujhAvutpattimattvaM sAMkhyenaivAnyupagamyate iti, tadetadapezalaM, vAdiprativAdinorAgamaprAmANyavipratipatteH / anyathA tata eva sAdhyasidhiprasaMgAt / parIkSApUrvamAgamAnyupagame'pi parIkSAkAle tadvAdhAt / nanvevaM navanirapi kazramApAdyate paraM prati, yatsarvaGkaM tannAnekatra saMbadhyate, tathA ca sA-3 mAnyamiti, satyam , ekadharmopagate dharmAntarasaMdarzanamAtratatparatve tadApAdanasya vastunizcAyakatvAjAvAt , prasaMgaviparyayarUpasya maulahetoreva tannizcAyakatvAt , anekavRttitvavyApakAnekatvanivRttyaiva tannivRttamaulahetuparikaratvena prasaMgopanyAsasyApi nyAyyatvAt / budhiracetanetyAdau ca prasaMgaviparyayahetorvyAptisidhinivandhanasya virudhadharmAdhyAsasya vipakSavAdhakapramANasyAnupasthApanAta prasaMgasyApyanyAyyatvamiti vadanti |hetuHsaadhyoppttynythaanuppttinyaaN vidhA prayoktavyo, yathA parvato vahnimAn, satyeva vahnau dhUmopapatteH asatyanupapattervA / anayoranyataraprayogeNaiva sAdhyapratipattau ditIyaprayogasyaikatrAnupayogaH / pada
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainatarka parijApA. // 123 // hetuvacanalakSaNamavayavayameva ca parapratipattyaGgaM, na dRSTAntAdivacanaM, pahetuvacanAdeva parapratipatteH, pratibandhasya tarkata eva nirNayAttatsmaraNasyApi pakSahetudarzanenaiva sidherasamarthitasya dRSTAntAdeH pratipattyanaGgatvAttatsamarthanenaivAnyAsidhezca / / samarthanaM hi hetorasiddhatvAdidoSAnnirAkRtya svasAdhyenAvinAnAvasAdhanaM, tata eva ca parapratItyupapapattau kimprpryaaseneti| mandamatIMstu vyutpAdayituM dRSTAntAdiprayogo'pyupayujyate, tathAhi-yaH khalu zyopazamavizeSAdeva nirNItapado dRSTAntasmAryapratibandhagrAhakapramANasmaraNanipuNo'parAvayavAnyUhanasamarthazca bhavati, taM prati hetureva prayojyaH / yasya tu nAdyApi pakSani yastaM prati pado'pi / yastu pratibandhagrAhiNaH pramANasya na smarati, taM prati dRSTAnto'pi / yastu dArTAntike hetuM yojayituM na jAnIte, taM pratyupanayo'pi / evamapi sAkAdaM prati ca nigamanaM / padAdisvarUpavipratipattimantaM prati ca pazudhyAdikamapIti so'yaM dazAvayavo hetuH paryavasyati / sa cAyaM vividho, vidhirUpaH pratiSedharUpazca / tatra vidhirUpo vividhaH, vidhisAdhakaH pratiSedhasAdhakazca / tatrAdyaH SoDhA, tadyathA-kazcidhyAya eva, yathA zabdo nityaH prayatnAnAntarIyakatvAditi, yadyapi vyApyo hetuH sarva eva, tathApi kAryAdyanAtmavyApyasyAtra grahaNAnedaH, vRdaH ziMzapAyA ityaaderpytraivaantaavH| kazcitkAryarUpaH, yathA parvato'yamagnimAn dhUmavattvAnyathAnupapatterityatra dhUmaH, dhUmo hyagneH kAryanUtaH, tadanAve'nupapadyamAno'gniM gamayati / kazcitkAraNarUpaH, yathA dRSTilaviSyati, viziSTameghAnyathAnupapatterityatra meghavizeSaH, sa hi varSasya kAraNaM svakAryanUtaM varSa gamayati / nanu kAryAjAve'pi saMjavatkAraNaM na kAryAnumApakaM, ata eva na vahnidhUmaM gamayatIti cetsatyaM, yasminsAmApratibandhaH kAraNAntarasAkaDyaM ca nizcetuM zakyate, tasyaiva kAraNasya kAryAnumApakatvAt / kazcit pUrvacaraH, yathA // 123 //
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ udeSyati zakaTaM kRttikodayAnyathAnupapatterityatra kRttikodayAnantaraM muhUrtAnte niyamena zakaTodayo jAyata iti kRttikodayaH pUrvacaro hetuH zakaTodayaM gamayati / kazcittaracaro yathodagAnaraNiH prAk kRttikodayAdityatra kRttikodayaH, kRttikodayo hi jaraNyudayottaracarastaM gamayatIti kAlavyavadhAnenAnayoH kAryakAraNAnyAM jedaH / kazcit sahacaraH, yathA mAtuliMga rUpavanavitumarhati rasavattAnyathAnupapatte rityatra rasaH, raso hi niyamena rUpasahacaritaH, tadanAve'nupapadyamAnastajamayati, parasparasvarUpaparityAgopalaMjapaurvAparyAnAvAnyAM svajAvakAraNenyo'sya nedaH / etepUdAharaNeSu nAvarUpAnevAgnyAdIn sAdhayanti dhUmAdayo hetavo nAvarUpA eveti vidhisAdhakavidhirUpAsta evAvirughopalavdhaya ityucyante / mitIyastu niSedhasAdhako virughopalabdhinAmA, sa ca svanAvavirughtavyApyAdyupalabdhitnedAt saptadhA / yathA nAstyeva sarvathA ekAntaH, anekAntasyopalaMjAt 1 // nAstyasya tattvanizcayaH, tatra sandehAt za nAstyasya krodhopazAntiH, vadanavikArAdeH 3 / nAstyasyAsatyaM vacaH, rAgAdyakalaMkitajJAnakalitatvAt thA nojamiSyati muhUrtAnte puSyatArA, rohiNyugamAt 5 / nodagAnmuhUrtAtpUrva mRgaziraH, pUrvaphAgunyudayAt 6 / nAstyasya mithyAjJAnaM, samyagdarzanAditi / atrAnekAntaH pratiSedhyasyaikAntasya svanAvato virudhaH 1 // tattvasandehazca pratiSedhyatattvanizcayavirutadanizcayavyASyaH / vadanavikArAdizca krodhopazamaviruStadanupazamakAryam 3 / rAgAdyakalaMkitajJAnakalitatvaM cAsatyavirujhasatyakAraNam / rohiNyujamazca puSpatArojamaviruSmRgazIrSAdayapUrvacaraH / pUrvaphAgunyudayazca mRgazIrSodayavirughamaghodayottaracaraH 6 / samyagdarzanaM ca mithyAjJAnaviruisamyagjJAnasaha1 viruddhasvabhAvavyApakakAryakAraNapUrvacarottara carasahacaropalabhabhedAtsaptathA /
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 // jainatarka caramiti / pratiSedharUpo'pi heturdvividhaH, vidhisAdhakaH pratiSedhasAdhakazceti / zrAdyo viruddhAnupalandhinAmA vidheyaviruddhakAryakAraNasvanAvavyApakasahacarAnupalaMjanedAsazcadhA / yathA astyatra rogAtizayaH, nIrogavyApArAnupalabdheH 1 / vidyate'tra kaSTaM, iSTasaMyogAbhAvAt 2 / vastujAtamanekAntAtmakaM, ekAntasvabhAvAnupalaMjAt 3 / astyatra chAyA, auppyAnupalabdheH // astyasya mithyAjJAnaM samyagdarzanAnupalabdheriti // dvitIyo'viruddhAnupalabdhinAmA pratiSedhyAviruddhasvanAvavyApakakAryakAraNapUrvacarottaracarasahacarAnupalabdhibhedAt saptadhA / yathA nAstyatra nRtale kuMnaH, upalabdhilakSaNaprAptasya tatsvajAvasyA - |nupalaMjAt 1| nAstyatra panasaH, pAdapAnupalabdheH 2 | nAstyatrApratihatazaktikaM bIjaM, aMkurAnavalokanAt 3 / na santyasya prazamaprabhRtayo jAvAH, tattvArthazraddhAnAbhAvAt 4 / nomiSyati muhUrtAnte svAtiH, citrodayAdarzanAt / nodagamatpUrvajApadA muhUrtAtpUrvamuttaranApado mAnavagamAt 6 / nAstyatra samyagjJAnaM, samyagdarzanAnupalabdheriti / so'yamanekavidho'anyathAnupapattyekalakSaNo heturukto'to'nyo hetvAbhAsaH, sa tredhA, asiddha viruddhAnaikAntikanedAt / tatrApratIyamAnasvarUpo hetura siddhaH, svarUpApratItizcAjJAnAtsandehAdviparyayAghA, sa dvividha, ujjayAsiyo'nyatarA siddhazca / Adyo yathA zabdaH parisAmI cAkSuSatvAditi / dvitIyo yathA cetanAstaravaH, vijJAnendriyAyurnirodhajada maraNarahitatvAt, acetanAH sukhA| dayaH utpattimattvAditi vA / nanvanyatarAsiddho hetvAbhAsa eva nAsti, tathAhi pareNAsiddha ityunAvite yadi vAdI na tatsAdhakaM pramANamAcakSIta, tadA pramANAbhAvADunayorapya siddho'thAcadIta tadA pramANasyApakSapAtitvA munayorapi siddhaH / atha yAvanna paraM prati pramANena prasAdhyate tAvattaM pratyasiddha iti cet gauNaM tarhyasiddhatvaM, na hi ratnAdipadArthastattvato'pratI paribhASA. // 124 //
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ yamAnastAvantamapi kAlaM mukhyatayA tadAnAsaH / kiM cAnyatarAsijho yadA hetvAnAsastadA vAdI nigRhItaH syAt , na ca |nigRhItasya pazcAdanigraha iti yuktam / nApi hetusamarthanaM pazcAdyuktaM, nigrahAntatvAhAdasyeti / atrocyate yadA vAdI samyagghetaM pratipadyamAno'pi tatsamarthananyAyavismaraNAdinimittena prativAdinaM prAznikAn vA pratibodhayituM na zaknoti, asitAmapi nAnumanyate, tadAnyatarAsijhatvenaiva nigRhyate, tathA svayamanannyupagato'pi parasya sigha ityetAvataivopanyasto hetukaranyatarAsiko nigrahAdhikaraNaM, yathA sAMkhyasya jainaM pratyacetanAH sukhAdaya utpattimattvAt ghaTavaditi / sAdhyaviparItavyA to virudhH| yathA'pariNAmI zabdaH kRtakatvAditi / kRtakatvaM hyapariNAmitvavirughana pariNAmitvena vyAptamiti / yasyAnyathAnupapattiH sandihyate so'naikAntikaH, sa kedhA niNIMtavipakSavRttikaH sandigdhavipadavRttikazca / Adyo yathA nityaH zabdaH prameyatvAt / atra hi prameyatvasya vRttirnitye vyomAdau sapakSa va vipakSe'nitye ghaTAdAvapi nishcitaa| vitIyo yathA | antimataH sarvajJo na javati battRtvAditi / atra hi vaktRtvaM vipade sarvajhe saMdigdhavRttikaM, sarvaH kiM vaktAhosvinneti sandehAdevaM sa zyAmo mitraputratvAdityAdyapyudAhAryam / akiJcitkarAkhyazcaturtho'pi hetvAnAsanjedo dharmabhUSaNodIrito na zrayaH, sisAdhano bAdhitaviSayazceti nividhasyApyaprayojakAhayasya tasya pratItanirAkRtAkhyapakSAjAsanedAnatiriktatvAt / na ca yatra padadoSastatrAvazyaM hetudoSo'pi vAcyaH, dRSTAntAdidoSarayApyavazyaM vaacytvaaptteH| etena kAlAtyayApadi To'pi pratyukto veditavyaH / prakaraNasamo'pi nAtiricyate, tuTyavalasAdhyataviparyayasAdhakahetuSyarUpe satyasmin prakRtasAdhinayoranyayAnupapattyanizcaye'si evAnta vAditi sNkssepH||shraaptvcnaadaavintmrthsNvednmaagmH| na ca vyAptigraha
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainatarka // 125 // evaje nArthapratipAdakatvAddhUmavadasyAnumAne'ntarbhAvaH, kUTAkUTakArSApaNa nirUpaNapravaNapratyavadanyAsadazAyAM vyAptigrahanairapekSyeNaivAsyArthabodhakatvAt / yathA sthitArthaparijJAnapUrvaka hitopadezapravaNa AptaH / varNapadavAkyAtmakaM tadvacanaM / varNo'kArAdiH | paulikaH / padaM saMketavat / anyo'nyApekSANAM padAnAM samudAyo vAkyaM / tadidamAgamapramANaM / sa ca vidhipratiSedhAnyAM svArthamajidadhAnaH saptajaMgI manugacchati / tathaiva paripUrNArthaprApakatvalakSaNatAttvikaprAmANyanirvAhAt, kvacidekajaMgadarzane'pi vyutpa| nnamatInAmitarajaMgAkSepabhauvyAt / yatra tu ghaTostI tyA dilokavAkye saptajaMgI saMsparzazUnyatA / tatrArthaprApakatvamAtreNa lokApe| dayA prAmANye'pi tattvato na prAmANyamiti praSTavyam / keyaM saptabhaMgIti cemucyate - ekatra vastunyekaikadharmaparyanuyogavazAdavirodhena vyastayoH samastayozca vidhiniSedhayoH kampanayA syAtkArAMkitaH saptadhA vAkprayogaH saptajaMgI / iyaM ca saptajaMgI vastuni pratiparyAyaM saptavidhadharmANAM saMbhavAt saptavidhasaMzayotthApitasaptavidha jijJAsAmUlasaptavidhapraznAnurodhADupapadyate / tatra | syAdastyeva sarvamiti prAdhAnyena vidhikalpanayA prathamo jaMgaH / syAtkathaJcit svapravya kSetrakAlajAvApekSayetyarthaH / asti hi | ghaTAdikaM pravyataH pArthivAditvena, na jalAditvena, kSetrataH pATaliputrakAditvena, na kAnyakubjAditvena, kAlataH zaizirAdivena, na vAsantikAditvena, jAvataH zyAmAditvena, na raktAditveneti / evaM syAnnAstyeva sarvamiti prAdhAnyena niSedhakarUpanayA dvitIyaH / na cAsattvaM kAhapanikaM / sattvavattasya svAtaMtryeNAnubhavAt / anyathA vipakSAsattvasya tAttvikasyAbhAvena hai| tostrairUpyavyAghAtaprasaMgAt / syAdastyeva syAnnAstyeveti prAdhAnyena kramikavidhiniSedhakalpanayA tRtIyaH / syAdavaktavyameveti | yugapatprAdhAnyena vidhiniSedhakalpanayA caturthaH / ekena padena yugapaDunayorvaktumazakyatvAt / zatRzAnacau sadityAdau sAMke paribhASA. // 125 //
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ |tikapadenApi krameNArthaghyabodhanAdanyataratvAdinA kathaJcilayabodhane'pi prAtisvikarUpeNaikapadAnayavodhasya brahmaNApi purupapAdatvAt / syAdastyeva syAdavaktavyameveti vidhikaTpanayA yugapavidhiniSedhakaTpanayA ca pnycmH| syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti niSedhakahapanayA yugapavidhiniSedhakaTpanayA ca SaSThaH / syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti vidhiniSedhakaTpanayA yugapatidhiniSedhakaTpanayA ca saptama iti / seyaM saptanaMgI pratinaMgaM sakalAdezasvannAvA vikalAdezasvajAvA ca / tatra pramANapratipannAnantadharmAtmakavastunaH kAlAdinnirajedavRttiprAdhAnyAdaledopacArAghA yaugapadyena pratipAdakaM vacaH sklaadeshH| nayaviSayIkRtasya vastudharmasya nedavRttiprAdhAnyAnedopacArAkA krameNAnidhAyaka vAkyaM viklaadeshH| nanu kaH kramaH, kiM vA yaugapadyaM ? ucyate-yadAstitvAdidharmANAM kAlAdinirnedavivadA tadaikazabdasyAnekArthapratyAyane zaktyannAvAt kramaH / yadA tu teSAmeva dharmANAM kAlAdiniranedena vRttamAtmarUpamucyate tadaikenApi zabdenaikadharmapratyAyanamukhena tadAtmaka tAmApannasyAnekAzeSarUpasya vastunaH pratipAdanasaMlavAdyogapadyaM / ke punaH kAlAdayaH? ucyate-kAla AtmarUpamarthaH saMbandha upakAraH guNidezaH saMsargaH zabda ityaSTau / tatra syAGgIvAdi vastvastyeva / tatra yatkAlamastitvaM ta eva kAlAH zeSAnantadharmA vastunyekaDeti teSAM kAlenAjedavRttiH / yadeva cAstitvasya tazuNatvamAtmarUpaM tdevaanyaanntgunnaanaampiityaatmruupennaanedvRttiH| ya eva cAdhAro'rtho 'vyAkhyo'stitvasya sa evAnyaparyAyANAmityarthenAnedavRttiH / ya eva cAviSvagnAvaH saMbandho stitvasya sa evAnyeSAmiti saMbandhenAledavRttiH / ya eva copakAro'stitvena svAnuraktatvakAraNaM sa evAnyairapItyupakAreNAjedavRttiH / ya eva guNinaH saMbandhI dezaH devalakSaNo'stitvasya sa evAnyepAmiti guNidezenAnedavRttiH / ya eva caikava
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainatarka // 126 // | stvAtmanA'stitvasya saMsargaH sa evAnyeSAmiti saMsargeNAbhedavRttiH, guNinUtanedAnedapradhAnAt saMbandhAdviparyayeNa saMsargasya jedaH / ya eva cAstIti zabdo'stitvadharmAtmakasya vastuno vAcakaH sa evAzeSAnantadharmAtmakasyApIti zabdenAbhedavRttiH, paryAyArthikanayaguNajAvena pravyArthikanayaprAdhAnyADupapadyate / vyArthikaguNajAvena paryAyArthikaprAdhAnye tu na guNAnAmajedavRttiH saMjavati, samakAlamekatra nAnAguNAnAmasaMjavAt, saMjave vA tadAzrayasya nedaprasaMgAt / nAnAguNAnAM saMva|ndhina AtmarUpasya ca ninnatvAta, anyathA teSAM bhedavirodhAt, svAzrayasyArthasyApi nAnAtvAt, anyathA nAnAguNAzrayatvavirodhAt / saMbandhasya ca saMbandhinedena bhedadarzanAt, nAnAsaMbandhinirekatraikasaMvandhAghaTanAt / taiH kriyamANasyopakArasya ca pratiniyatarUpasyAnekatvAt, anekairupakAriniH kriyamANasyopakArasyaikasya virodhAt / guNidezasya ca pratiguNaM nedAt, tadabhede ninnArthaguNAnAmapi guNidezAnedaprasaMgAt, saMsargasya ca pratisaMsarginedAt, tadabhede saMsargibheda virodhAt / zabdasya prativiSayaM nAnAtvAt, sarvaguNAnAmekazabdavAcyatAyAM sarvArthAnAmekazabdavAcyatApatteriti kAlAdinirjinnAtmanAmanedopacAraH kriyate / evaM nedavRttitadupacArAvapi vAcyAviti paryavasitaM prokssm| tatazca nirUpitaH pramANapadArthaH // // iti zrImahAmahopAdhyAyazrI kalyANa vijayagaNiziSyamukhyapaMktizrI lAjavijayagaNiziSyAvataMsapaMmitazrIjIta vijayagapisatIrthyapaM kitazrInaya vijayagaeiziSyeNa paMktizrI padmavijayaga sahodareNa paMktiyazovijayagaNinA kRtAyAM jainatarkabhASAyAM pramANaparichedaH // paribhASA. // 126 //
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha nayaparichedaH // pramANAnyuktAni, atha nayA ucyante / pramANaparicinnasyAnantadharmAtmakasya vastuna ekadezagrAhiestaditarAMzApratichepi| go'dhyavasAya vizeSA nayAH / pramANaikadezatvAccaiSAM tato jedaH / yathA hi samutraikadezo na samudro nApyasamudrastathA nayA api na pramANaM na vA'pramANamiti / te ca dvidhA / vyArthikaparyAyArthikanedAt / tatra prAdhAnyena pravyamAtragrAhI pravyArthikaH, prAdhAnyena paryAyamAtragrAhI paryAyArthikaH / tatra vyArthika stridhA naigamasaMgraha vyavahAranedAt / paryAyArthikazcaturdhA ru. jusUtra zabdasama nirUDhaivaM nUtanedAt / rujusUtro vyArthikasyaiva jeda iti tu jinanatragaNimAzramaNAH / tatra sAmAnyavizepAdyanekadharmopanayanaparo'dhyavasAyo naigamaH, yathA paryAyayo'vyayoH paryAya'vyayozca mukhyAmukhyarUpatayA vivaNaparaH, tatra saJcaitanyamAtmanIti paryAyayormukhyAmukhyatayA vivakSaNaM, atra caitanyAkhyasya vyaJjanaparyAyasya vizeSyatvena mukhyatvAt, sattvAkhyasya tu vizeSaNatvenAmukhyatvAt, pravRttinivRttinibandhanArtha kriyAkAritvopalakSito vyaJjanaparyAyaH, nUtana viSyattva| saMsparzarahitaM vartamAnakAlAvacinnaM vastusvarUpaM cArthaparyAyaH, vastu paryAyavadravyamiti vyayormukhyA mukhyatayA vivaNaM, paryAyavadravyAkhyasya dharmiNo vizeSyatvena prAdhAnyAt, vastvAkhyasya vizeSaNatvena gauNatvAt / damekaM sukhI viSayAsaktajIva iti paryAya'vyayormukhyAmukhyatayA vivadaNaM, atra viSayAsaktajIvAkhyasya dharmiNo vizeSyatvena mukhyatvAt, sukhalakSaNasya tu dharmasya tadvizeSaNatvenA mukhyatvAt / na caivaM anyaparyAyojayAvagAhitvena naigamasya prAmANyaprasaMgaH, prAdhAnyena taDumayAvagAhina eva jJAnasya pramANatvAt / sAmAnyamAtragrAhI parAmarzaH saMgrahaH, sa ghedhA, paro'parazca / tatrAzeSavizeSeSvaudAsInyaM
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainatarka parijApA. // 17 // jajamAnaH zutravyaM sanmAtramanimanyamAnaH paraH saMgrahaH / yathA vizvamekaM sadavizeSAditi / avyatvAdInyavAntarasAmAnyAni manvAnastannedeSu gajanimIlikAmavalaMbamAnaH punrprsNgrhH| saMgraheNa gocarIkRtAnAmarthAnAM vidhipUrvakamavaharaNaM yenAnisandhinA kriyate sa vyvhaarH| yatsattadravyaM paryAyo vA, yadravyaM tajIvAdiSaDDidhaM, yaH paryAyaH sa vividhaH, kramanAvI sahanAvI cetyAdi / ju vartamAnadANasthAyi paryAyamAnaM prAdhAnyataH sUcayannabhiprAya jhajusUtraH / yathA sukhavivartaH saMpratyasti / atra hi kSaNasthAyi sukhAkhyaM paryAyamAtraM prAdhAnyena pradarzyate, tadadhikaraNajUtaM punarAtmapravyaM gauNatayA nArmyata iti / kAlAdinedena dhvanerarthanedaM pratipadyamAnaH shbdH| kAlakArakaliMgasaMkhyApuruSopasargAH kAlAdayaH / tatra banUva navati javiSyati sumeru rityatrAtItAdikAlanedena sumerornedapratipattiH, karoti kriyate kuMla ityAdI kArakanedena, taTastaTI taTamityAdau liMgadena, dArAH kalatramityAdau saMkhyAledena, yAsyasi tvaM yAsyati javAnityAdau puruSanedena, saMtiSThate avatiSThate ityAdAvupasargannedena / paryAyazabdeSu niruktijedena jinnamartha samalirohana smniruuddhH| zabdanayo hi paryAyAnede'pyarthAnedamanipreti, samanirUDhastu paryAyAnede jinnAnAnanimanyate / anedaM tvarthagataM paryAyazabdAnAmupeta iti / yathA indanAdighaH, zakanAcakraH, pUrdAraNAtpurandara ityaadi| zabdAnAM svapravRttinimittajUtakriyAviSTamartha vaacytvenaanyupgbnnevNcuutH| ythendnmnulvnnindhH| samanirUDhanayo hIndanAdikriyAyAM satyAmasatyAM ca vAsavAderarthasyenjAdivyapadezamanipraiti, kriyopalakSitasAmAnyasyaiva pravRttinimittatvAt, pazuvizeSasya gamanakriyAyAM satyAmasatyAM ca govyapadevazata, tathArUDheH sanAvAt / evaMjUtaH punarindanAdikriyApariNatamartha takriyAkAle intrAdivyapadezalAjamanimanyate / na hi kazcit kriyAzabdo'syA // 15 //
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ sti / gaurazva ityAdijAtizabdAjimatAnAmapi kriyAzabdatvAt / gatIti gauH, AzugAmitvAdazva iti / zuklo, nIla iti guNazabdAnimatA api kriyAzabdA eva, zucInavanAbukko, nIlanAnnIla iti / devadatto yajJadatta iti yadRbvAzabdAnnimatA api kriyAzabdA eva, deva enaM deyAta, yA enaM deyAditi / saMyogijavyazabdAH samavAyavyazabdAzcAnimatAH kriyAzabdA eva, daemo'syAstIti daemI / viSANamasyAstIti viSANItyastikriyApradhAnatvAt / paMcatayI tu zabdAnAM vyavahAramAtrAt, na tu nizcayAdityayaM nayaH svIkurute / eteSvAdyAzcatvAraH prAdhAnyenArthagocaratvAdarthanayAH, antyAstu trayaH prAdhAnyena zabdagocaratvAcandanayAH / tathA vizeSagrAhiNo'rpitanayAH, sAmAnyagrAhiNazcAnarpitanayAH / tatrAnarpitanayamate tulya| meva rUpaM sarveSAM simAnAM jagavatAm / arpitanayamate tvekadivyAdisamayasimAH svasamAnasamayasidhaireva tuTyA iti / tathA lokaprasidhArthAnuvAdaparo vyavahAranayaH, yathA paJcasvapi varNeSu camare satsu zyAmo camara iti vyapadezaH / tAttvikAryAnyu|pagamaparastu nizcayaH, sa punarmanyate paJcavarNo maraH, bAdaraskandhatvena tancarIrasya paJcavarNapulaniSpannatvAt , zukkAdInAM ca nyagjUtatvenAnupalakSaNAt / athavA ekanayamatArthagrAhI vyavahAraH, sarvanayamatArthagrAhI ca nishcyH| na caivaM nizcayasya pramANatvena nayatvavyAghAtaH, sarvanayamatasyApi svArthasya tena prAdhAnyAnyupagamAt / tathA jJAnamAtraprAdhAnyAnyupagamaparA jhaannyaaH| kriyAmAtraprAdhAnyAnyupagamaparAzca kriyAnayAH / sUtrAdayazcatvAro nayAzcAritraladANAyAH kriyAyA eva prAdhAnyamancyupagaThanti, tasyA eva modaM pratyavyavahitakAraNatvAt / naigamasaMgrahavyavahArAstu yadyapi cAritrazrutasamyaktvAnAM trayANAmapi mokSakAraNatvamichanti, tathApi vyastAnAmeva, na tu samastAnAM, etanmate jJAnAditrayAdeva mokSa ityaniyamAt,
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainatarka parijApA. // 12 // anyathA nayatvahAniprasaMgAt, samudayavAdasya sthitapadatvAditi aSTavyam / kaH punaratra bahuviSayo nayaH ko vA'TpaviSayaH, iti cemucyate-sanmAtragocarAtsaMgrahAttAvannaigamo bahuviSayo nAvAcAvannRmikatvAt / sahizeSaprakAzakAdhyavahArataH saMgrahaH samastasatsamUhopadarzakatvAdbahuviSayaH / vartamAnaviSayAvalaMbina jusUtrAtkAlatritayavartyarthajAtAvalaMbI vyavahAro bhuvissyH| kAlAdinnedena ninnArthopadezakAcabdAttaviparItavedaka jhajusUtro bahuviSayaH / na kevalaM kAlAdinedenai varjusUtrAdaTpArthatA zabdasya, kiM tu jAvaghaTasyApi sanAvAdinA'rpitasya syAdghaTaH syAdaghaTa ityAdinaMgaparikaritasya tenAnyupagamAt tasyarju sUtrAvizeSitataratvopadezAt / yadyapIdRzasaMpUrNasaptanaMgaparikaritaM vastu syAhAdina eva saMgirante, tathApi jusUtrakRtaitadacyupagamApekSyA'nyatarajaMgena vizepitapratipattiratrA'STetyadoSa iti vadanti / pratiparyAyazabdamarthajedamajIpsataH samanirUDhAbandastaviSayAnuyAyitvAdbahuviSayaH / pratikriyaM vijinnamartha pratijAnAnAdevaMjUtAtsamanirUDhaH tdnythaarthsthaapktvaadduvissyH| nayavAkyamapi svaviSaye pravartamAnaM vidhipratiSedhAnyAM saptanaMgImanugati, vikalAdezatvAt , parametaphAkyasya pramANavAkyAdhizeSa iti praSTavyam // atha nyaajaasaaH| tatra byamAtragrAhI paryAyapratikepI prvyaarthikaajaasH| paryAyamAtragrAhI vyapratikSepI paryAyArthikAnAsaH / dharmidharmAdInAmekAntikapArthakyAlisandhi gamAjAsaH, yathA naiyAyikavaizeSikadarzanaM / sattAraitaM svIkurvANaH sakalavizeSAnnirAcadANaH saMgrahAjAsaH, yathA'khilAnyatavAdidarzanAni sAMkhyadarzanaM ca / apAramArthikAvyaparyAyavijAgAbhiprAyo vyavahArAjAsaH, yathA cArvAkadarzanaM, cArvAko hi pramANapratipanna jIvAvyaparyAyAdipravijAgaM kalpanAropi nayAjAsAH / tatra vyApArthakyAlisandhina~gamAnAdidarzanAni sAMkhyadarzanaM ca // 12 //
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvenApahRte'vicAritaramaNIyaM nUtacatuSTayapravijAgamAnaM tu sthUlalokavyavahArAnuyAyitayA samarthayata iti / vartamAnaparyAyAnyupagantA sarvathA vyApalApI jusUtrAnAsaH, yathA tathAgatamataM / kAlAdinedamevAnyupagaban zabdAnAsaH, yathA banUna javati naviSyati sumerurityAdayaH zabdA jinnamevArthamanidadhati, ninnakAlazabdatvAttAdRsidhAnyazabdavaditi / paryAyadhvanInAmanidheyanAnAtvameva kadIkurvANaH samanirUDhAnAsaH, yathA inDaH zakraH purandara ityAdayaH zabdA jinnAnidheyA eva, jinnazabdatvAt , karikuraMgazabdavaditi / kriyAnAviSTaM vastu zabdavAcyatayA pratikSipannevaMjUtAjAsaH, yathA viziSTaceSTAzUnyaM ghaTAkhyaM vastu na ghaTazabdavAcyaM, ghaTazabdapravRttinimittajUtakriyAzUnyatvAt , paTavaditi / arthAnidhAyI zabdapratikSepI arthanayAjAsaH / zabdAnidhAyyarthapratikepI zabdanayAjAsaH / arpitamajidadhAno'narpita pratikSipannarpitanayAnAsaH / anarpitamanidadhadarpita prtikssipnnnrpitaajaasH| lokavyavahAramanyupagamya tattvapratikSepI vyvhaaraalaasH| tattvamanyupagamya vyavahArapratikSepI nizcayAnAsaH / zAnamanyupagamya kriyApratikepI jnyaannyaajaasH| kriyAmacyupagamya jJAnapratikepI kriyAnayAjAsa iti // // iti mahAmahopAdhyAyazrIkalyANavijayagaNiziSyamukhyapamitazrIvAjavijayagaNiziSyAvataMsazrIjItavijayagaNisatIrthyapaMmitazrInayavijayagaNiziSyeNa paMmitazrIpadmavijayagaNisahodareNa paMmitayazovijaya gaNinA viracitAyAM jenatarkanASAyAM nayaparicchedaH // 2 //
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ parijApA jainatarka // 12 // // atha nikSepaparicchedaH // nayA niruupitaaH| atha nikSepA nirUpyante / prakaraNAdivazenApratipattyA divyavacchedakayathAsthAnaviniyogAya zabdArtharacanAvizeSA nidepaaH| maMgalAdipadArthanirUpAnnAmamaMgalAdiviniyogopapattezca nideSANAM phalavattvaM / tamuktam-"zraprastutArthApAkaraNAt prastutArthavyAkaraNAcca nikSepaH phlvaaniti"| te ca sAmAnyatazcaturdhA, nAmasthApanAvyatnAvaledAt / / tatra prakRtArthanirapekSA nAmArthAnyatarapariNatirnAmanikSepaH / yathA saMketitamAtreNAnyArthasthitenenjAdizabdena vAcyasya gopAkhadArakasya zakrAdiparyAyazabdAnanidheyA pariNatiriyameva vA yathAnyatrAvartamAnena yanvApravRttena mityamavityAdizabdena vAcyA / tattvato'rthaniSThopacArataH zabdaniSThA ca medinAmApekSyA yAvadravyanAvinI, devadattAdinAmApekSyA vA yAbadravyatnAvinI, yathA vA pustakapatracitrAdilikhitA vastvanidhAnanUtantrAdivarNAvalI / yattu vastu tadarthaviyuktaM tadaniprAyeNa sthApyate citrAdau tAdRzAkAramakSAdau ca nirAkAraM, citrAdyapekyetvaraM nandIzvaracaityapratimAdyapekSyA ca yAvatkathikaM sa sthApanAnidepaH, yathA jinapratimA sthApanAjinaH / yathA cenpratimA sthaapnenddH| nUtasya nAvino vA jAvasya kAraNaM yannikSipyate sa vyanikSepaH, yathA'nujUtenchaparyAyo'nunaviSyamANenjaparyAyo vA indhaH, anujUtaghRtAdhAratvaparyAye'nunaviSyamANaghRtAdhAratvaparyAye ca ghRtghttvypdeshvtttrenshbdvypdeshopptteH| kvacidaprAdhAnye'pi 'vyanikSepaH pravartate, yathA'jhAramardako vyAcAryaH, AcAryaguNarahitatvAt apradhAnAcArya ityarthaH / kvacidanupayoge'pi, yathA'nAjogenehaparalokAdyAzaMsAsaNenAvidhinA ca naktyApi kriyamANA jinapUjAdikriyA vyakriyaiva, anupayuktakriyAyAH sAkSAnmojhAMgatvAnA // 12 //
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAt / jaktyA'vidhinApi kriyamANA sA pAraMparyeNa mohAMgatvApekSayA ivyatAmanute, jaktiguNenAvidhidoSasya niranubandhIkRtatvAdityAcAryAH / vivakSita kriyAnubhUtiviziSTaM svatattvaM yannikSipyate sa jAvanikSepaH, yathA indanakriyApariNato nA - vendra iti / nanu jAvavarjitAnAM nAmAdInAM kaH prativizeSa striSvapi vRttyavizeSAt, tathAhi - nAma tAvannAmavati padArthe | sthApanAyAM pravye cAvizeSeNa vartate / jAvArthazUnyatvaM api / sthApanArUpamapi triSvapi samAnaM, jAvasyAbhAvAt / avyamapi nAmasthApanAvyeSu vartata eva, avyasyaiva nAmasthApanAkaraNAdravyasya pravye sutarAM vRttezceti viruddhadharmAdhyAsAnAvAnnaiSAM nedo yukta iti cenna zranena rUpeNa viruddhadharmAdhyAsAnAve'pi rUpAntareNa viruddhadharmAdhyAsAttanedopapatteH / tathAhi - nAmadravyAcyAM sthApanA tAvadAkArA niprAyabuddhi kriyAphaladarzanA nidyate, yathA hi sthApanendre socanasahasrAdyAkAraH, sthApanAkatuzca sadbhUtendrAniprAyo, praSTuzca tadAkAradarzanAdindrabuddhiH, jaktipariNatabuddhInAM namaskaraNAdikriyA, tatphalaM ca putrotpattyAdikaM saMvIkSyate, na tathA nAmendre dravyendre ceti tAbhyAM tasya jedaH / avyamapi jAvapariNAmikAraNatvAnnAmasthApanAjyAM nidyate, yathA hyanupayukto vaktA pravyaM, upayuktatvakAle upayogalakSaNasya jAvasya kAraNaM bhavati, yathA vA sAdhujIvo avyendraH saGgAvendrarUpAyAH pariNateH, na tathA nAmasthApanendrAviti / nAmApi sthApanA'vyAnyAmuktavaidharmyAdeva nidyata iti | DugdhatakrAdInAM zvetatvAdinA'nede'pi mAdhuryAdinA jedavannAmAdInAM kenacidrUpeNAnede'pi rUpAntareNa bheda iti sthitam / nanu jAva eva vastu, kiM tadarthazUnyairnAmAdiniriti cenna nAmAdInAmapi vastuparyAyatvena sAmAnyato jAvatvAnatikramAt, viziSTe indravastunyuccarite nAmAdinedacatuSTayaparAmarzadarzanAt / prakaraNAdinaiva vizeSaparyavasAnAt / jAvAMgatvenaiva vA
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainatarka // 130 // nAmAdInAmupayogaH jinanAma jinasthApanAparinirvRtamunidehadarzanAnAvollAsAnujavAt / kevalaM nAmAditrayaM jAvomlAsenaikA| ntikamanAtyantikaM ca kAraNa miti ekAntikAtyantikasya jAvasyAnyarhitatvamanumanyante pravacana vRddhAH / etacca jinnavastugatanAmAdyapekSyoktam / abhinnavastugatAnAM tu nAmAdInAM jAvAvinAnUtatvAdeva vastutvaM sarvasya vastunaH svAnidhAnasya | nAmarUpatvAt, svAkArasya sthApanArUpatvAt kAraNatAyAzca pravyarUpatvAt, kAryApannasya ca svasya jAvarUpatvAt / yadi |ca ghaTanAma ghaTadharmo na javettadA tatastatsaMpratyayo na syAt, tasya svApRthagbhUtasaMbandhanimittakatvAditi sarve nAmAtmakameSTa - vyam / sAkAraM ca sarva matizabdaghaTAdInAmAkAravattvAnnIlAkArasaMsthAnavizeSAdInAmAkArANAmanubhavasidhatvAt / vyAtmakaM ca sarva utphA viphaekuMDalitAkArasamanvitasarpava dhikArarahitasyAvirbhAva tirobhAvamAtra pariNAmasya dravyasyaiva sarvatra | sarvadAnujavAt / jAvAtmakaM ca sarva parAparakAryadaNasantAnAtmakasyaiva tasyAnubhavAditi / catuSTayAtmakaM jagaditi nAmAdi| nayasamudAyavAdaH / atha nAmAdinikSepA nayaiH saha yojyante / tatra nAmAditrayaM pravyAstikanayasyaivAjimataM, paryAyAstikana| yasya ca jAva eva / zradyasya bhedau saMgrahavyavahArau / naigamasya yathAkramaM sAmAnyagrAhiNo vizeSagrAhiNazca anayorevAntarjAvAt / jusUtrAdayazca catvAro dvitIyasya jedA ityAcArya siddhasenamatAnusAreNA nihitaM / jinajapragaNikSamAzramaNapUjyapAdaiH "nAmAitiyaM davaDiyassa jAvo kA pakavaNayassa / saMgahavavahArA paDhamagassa sesA u iyarassa" ityAdinA vizeSAvazyake / svamate tu namaskAra nikSepa vicArasthale "jAvaM ciya saddaNyA sesA iti sabarikeve " iti vacasA trayo'pi zabdanayAH | zuddhatvAnAvamevevanti / rujusUtrAdayastu catvArazcaturo'pi nidepAnicanti avizuddhatvAdityuktam / rujusUtro nAmajAva nide paribhASA. // 130 //
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ t, pAvevevatItyanye, tanna, jusUtreNa vyAnyupagamasya sUtrAnihitatvAt pRthaktvAnyupagamasya paraM niSedhAt / tathA ca sUtramsatte zrAgamarja egaM dabAvassayaM, puhattaM neva tti " / kathaM cAyaM piMkAvasthAyAM suvarNAdivyamanAkAraM javiSyatkuMDalAdiparyAyalakSaNa nAva hetutvenAnyupaganchan viziSTendrAdya jillApahetubhUtAM sAkArAmindrAdisthApanAM nevena hi dRSTe'nupapannaM nAmeti / kiM cendrAdisaMjJAmAtraM tadartharahitamindrAdizabdavAcyaM vA nAmevannayaM jAvakAraNatvAvi zeSAt kuto nAmasthApane net ? pratyuta sutarAM tadanyupagamo nyAyyaH / indramUrtilakSaNadravya viziSTa tadAkArarUpasthApanayorindraparyAyarUpe jAve tAdAtmyasaMbandhenAvasthitatvAttatra vAcyavAcakajAvasaMbandhena saMbaddhAnnAnno'pekSyA sannihitatara kAraNatvAt / saMgrahavyavahArau sthApanAvarjIstrI nnipAnita iti kecittannAnavadyaM yataH saMgrahiko'saMgrAhiko'narpitabhedaH paripUrNo vA naigamastAvat sthApanA milatItyavazya manyupeyam / saMgrahavyavahArayoranyatra vyArthike sthApanAnyupagamAvarjanAt / tatrAdyapade saMgrahe sthApanAcyupagamaprasaMgaH, saMgrahanayamatasya saMgrahikanaigamamatAvizeSAdvitIye vyavahAre tadanyupagamaprasaMgaH, tanmatasya vyavahAramatAda vizeSAt tRtIye ca nirapekSyoH saMgrahavyavahArayoH sthApanAnanyupagamopapattAvapi samuditayoH saMpUrNanaigamarUpatvAttadanyupagamasya durnivAratvaM / zravibhAgasthAnnaigamAtpratyekaM tadekaikanAgagrahaNAt / kiM ca saMgrahavyavahArayonagamAntarbhAvAtsthApanAcyupagamalakSaNaM tanmatamapi tatrAntarbhUtameva / ujayadharmalakSaNasya viSayasya pratyekamapraveze'pi sthApa | nAlakSaNasyaikadharmasya pravezasya sUpapAdatvAt / sthApanAsAmAnyatavizeSAnyupagamamAtreNaiva saMgrahavyavahArayorbhedopapatteriti yathAgamaM jAvanIyam / etaizca nAmAdinikSepaijIvAdayaH padArthA nideSyAH / tatra yadyapi yasya jIvasyAjIvasya vA jIva 46
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainatarka // 13 // iti nAma kriyate sa nAmajIvaH, devadattAdipratimA ca sthApanAjIvaH, aupazamikAdinAvazAlI ca jAvajIva iti jIva- parilASA. viSayaM nikSepatrayaM bhavati, na tu vyanikSepaH / ayaM hi tadA saMlavet , yadyajIvaH sannAyatyAM jIvo'javiSyat , yathA'devaH sannAyatyAM devo bhaviSyan avyadeva iti / na caitadiSTaM siddhAnte / yato jIvatvamanAdinidhanaH pAriNAmiko nAva iSyata iti, tathApi guNaparyAyaviyuktatvena bumyA kalpito'nAdipAriNAmikanAvayukto vyajIvaH, zUnyo'yaM jaMga iti yAvat / |satAM guNapoyANAM budhyApanayanasya kartumazakyatvAt / na khalu jhAnAyattArthapariNatiH / kiM tvartho yathA yayA vipariNamate tathA tathA jJAna prApurastIti / na caivaM nAmAdicatuSTayasya vyApitAjaMgaH, yataH prAyaH sarvapadArbheSvanyeSu tatsaMjavati / yadya-|| traikasminna saMjavati naitAvatA javatyavyApiteti vRkssaaH| jIvazabdArthajJastatrAnupayukto vyajIva ityapyAhuH / apare tu vadanti-ahameva manuSyajIvo 'vyajIvo'nidhAtavyaH, uttaraM devajIvamaprAujUtamAzritya ahaM hi tasyotpitsordevajIvasya kAraNaM navAmi, yatazcAhameva tena devajIvanAvena naviSyAmi, ato'hamadhunA vyajIva iti / etatkathitaM tainavati / pUrvaH pUrvo jIvaH parasya parasyotpitsoH kAraNamiti / asmiMzca pade siddha eva nAvajIvo navati, nAnya ityetadapi nAnavadyamiti| tattvArthaTIkAkRtaH / idaM punarihAvadheyaM-itthaM saMsArijIve vyatve'pi jAvatvAvirodhaH, ekavastugatAnAM nAmAdInAM nAvAvinAjUtatvapratipAdanAt / tadAha jASyakAra:-"ahavA vavanihANaM nAmaM uvaNAya jo tayAgAro / kAraNayA se davaM kjaa-||||131 // |vannaM tayaM jAvo // 1 // " iti / kevalamaviziSTajIvApekSyA 'vyajIvatvavyavahAra eva na syAt, manuSyAderdevatvAdivizi-II. TajIvaM pratyeva hetutvAditi adhikaM nayarahasyAdau vivecitmsmaabhiH||
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ // iti mahAmahopAdhyAyazrI kalyANa vijayagaNiziSyamukhyapaMkitazrI lAja vijayagaNiziSyAvataMsapaMmitazrIjIta vijayagaNita paMtazrI nayavijayagaNiziSyeNa paMkitazrIpadmavijayagaNisodareNa paMktiyazovijayagaNinA viracitAyAM jainatarkabhASAyAM nikSepaparicchedaH saMpUrNaH, tatsaMpUrtI ca saMpUrNIyaM jainatarkabhASAgranthaH // sUrizrI vijayAdidevasuguroH paTTAMbarAharmaNau, sUrizrI vijayAdisiMhasugurau zakrAsanaM jejuSi / tatsevApratimaprasAdajanitazrAnazucyA kRto, grantho'yaM vitanotu kovidakule modaM vinodaM tathA // 1 // yasyAsan guravo'tra jItavijayaprAjJAH prakRSTAzayA, cAjante sanayA nayAdivijayAH prAjJAzca vidyApradAH / premNAM yasya ca sadma padmavijayo jAtaH sudhIH sodarastena nyAyavizAradena racitA stAttarkabhASA mude // 2 // tarkASAmimAM kRtvA mayA yatpuSyamarjitam / prAyAM tena vipulAM paramAnandasaMpadam // 3 // pUrva nyAyavizAradatva birudaM kAzyAM pradattaM budhairnyAyAcAryapadaM tataH kRtazatagranthasya yasyArpitam / ziSyaprArthanayA nayAdivijayaprAjJottamAnAM zizustattvaM kiMcididaM yazovijaya ityAkhyAnRdAkhyAtavAn // 4 // 1 hRdayamAnAdarzeSu dRzyate vRttamidaM pRthagaMkAnvitaM tenAnumIyate'do yadanyaprakaraNAdetatkartRkAdupanItaM bhavetkenApi, yadvA prakaraNagraMthatvenAsya ziSyazikSAnimittakasvakriyAjJApanAya pUjyapAdairevAyaM pRthagnyasta: pazcAdbhavet.
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ " iti zrI jainatarkabhASA samAptA //
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zratha jJAna binduH // aindastomanataM natvA vIraM tattvArthade zinam / jJAna binduH zrutAMjodheH samyagud dhiyate mayA // 1 // * tatra jJAnaM tAvadAtmanaH svaparAvajAsako'sAdhAraNo guNaH, sa cAcapaTala vinirmuktasya jAsvata zva nirastasamastAvaraNasya | jIvasya svanAvanUtaH kevalajJAnavyapadezaM lagate / tadAddurAcAryA :- " kevalanA mataM jIvasarUvaM tayaM nirAvaraNaM" iti / taM ca svabhAvaM yadyapi sarvaghAtikevalajJAnAvaraNaM kAtsyanaivAvarItuM vyApriyate, tathApi tasyAnantatamo jAgo nityAnAdRta evAvatiSThate, tathAsvAnAvyAt - "sabajI vAeM pi ya aaN arakarassatatamo jAgo cughAri cira, so vizra ja AvarikA, teNaM jIvo jIvattaNaM pAvikA" iti pAramarSaprAmANyAt / ayaM ca svajAvaH kevalajJAnAvaraNAvRtasya jIvasya ghanapaTala nasya raveriva mandaprakAza ityucyate / tatra hetuH kevalajJAnAvaraNameva / kevalajJAnavyAvRttajJAnatvavyApyajAtivize pAvacinne taddhetutvasya zAstrArthatvAt / ata eva na matijJAnAvaraNacayAdinApi matijJAnAdyutpAdanaprasaMga: / ata eva cAsya | vibhAvaguNatvamiti prasiddhiH / spaSTaprakAzapratibandhake mandaprakAzajanakatvamanutkaTe cakSurAdyAvaraNe vastrAdAveva dRSTaM, na tUtkaTe kuDyAdAviti kathamatraivamiti cenna, ajAdyAvaraNe utkaTe ujjayasya darzanAt, ata evAtra suThu vi meghasamudae hoMti pA caMdasurANaM ityeva dRSTAntitaM pAramarSe, tyAvRte'pi candrasUryAdau dinarajanIvijAgahetvalpaprakAzavajI ve'pyanyavyAvartakacai| tanyamAtrAvirbhAva Avazyaka iti prmaarthH| ekatra kathamAvRtAnAvRtatvamiti tvarpitavyaparyAyAtmanA jedAbhedavAdena nirdo
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna binH // 133 // panIyaM / ye tu cinmAtrAzrayaviSayamajhAnamiti vivaraNAcAryamatAzrayiNo vedAntinasteSAmekAntavAdinAM mahatyanupapattirevA jhAnAzrayatvenAnAvRtaM caitanyaM yattadeva taSiyatayAvRtamiti virodhAt / na cAkhaMgatvAdyajJAnaviSayazcaitanyaM tvAzraya ityavirodhaH, akhaMmatvAdezcidrUpatve jAsamAnasyAvRtatvAyogAt , acidrUpatve ca jame AvaraNAyogAt / kahipatanedenAkhaMmatvAdiviSaya iti cenna,jinnAvaraNe caitanyAnAvaraNAt, paramArthato nAstyevAvaraNaM caitanye,kalpitaM tu zuktI rajatamiva tattatrAvirudha, tenaiva ca cittvAkhaMmatvAdinedakaTpanAcaitanyaM sphurati nAkhaMmatvAdityevaMrUpAdhIyamAnA na virukSeti cenna, kaTipatena rajatena rajatakAryavatkaSTipatenAnAvaraNenAvaraNakAryAyogAt / ahaM mAM na jAnAmItyanunnava eva karmatvAMze AvaraNaviSayakaH kaTipatasyApi tasya kAryakAritvamAcaSTe'jJAnarUpakriyAjanyasyAtizayasyAvaraNarUpasyaiva prakRte karmatvAtmakatvAt , ata evAsya sA dipratyadatvena svagocarapramANApekSyA na nivRttiprasaMga iti cenna mAM na jAnAmItyasya vizeSajJAnAnAvaviSayatvAt , anyathA mAM jAnAmItyanena virodhAt , dRSTazcetthaM na kimapi jAnAmItyAdimadhyasthAnAM prayogaH / kiM ca viziSTAviziSTayodAjedAnyupagamaM vinA'khaMmatvAdiviziSTacaitanyajJAnena viziSTAvaraNanivRttAvapi zumacaitanyAprakAzaprasaMgaH, viziSTasya kaTipatatvAdaviziSTasya cAnanulavAt , mahAvAkyasya nirdharmakavipayatvaM cAgre nirlovayiSyAmaH / etena jIvAzrayaM brahmavipayaM cAjhAnamiti vAcaspatimizrAnyupagamo'pi nirstH|jiivbrhmnnorpi kaTipatanjedatvAt, vyAvahArikannede'pijIvaniSThAvidyayA tatraiva prapaMcotpattiprasaMgAt / na cAhaMkArAdiprapaMcotpattistatreSTavAkAzAdiprapaMcotpattistu viSayapakSapAtinyA avidyAyA iishvre's-1|||133 // 1 nirdharmakabrahmaviSayatvam /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvena tatraiva yuktetyapi sAMprataM, ajJAtabrahmaNa evatanmate Izvaratve'pyajJAtazukte rajatopAdAnatvavattasyAkAzAdiprapaMcopAdAnatvAnidhAnAsaMjavAt , rajatasthale hIdamaMzAvacchedena rajatajJAnamidamaMzAvacchedena rajatotpAdakamiti tvayA klasaM / zuktyajJAnaM tvadUraviprakarSeNa, tathA prakRte tu brahmaNyavacchedAsaMjavAna kiMcidetat , avazchedAniyamena hetutve cAhaMkArAderapIzvare utpattiprasaMgAditi kimatiprasaMgena, tasmAdanekAntavAdAzrayAdeva kevalajJAnAvaraNenAvRto'pyanantatamannAgAvaziSTo'nAvRta eva jJAnasvajAvaH sAmAnyata eko'pyanantaparyAyakIritamUrtimandaprakAzanAmadheyo nAnupapannaH, sa cApAntarAlAvasthitamatijJAnAdyAvaraNazyopazamajedasaMpAditaM nAnAtvaM jajate, ghanapaTalAvannaravarmandaprakAza zvAntarAlasthakaTakukhyAdyAvaraNakSayopazamannedasaMpAditavivarapravezAt / itthaM ca janmAdiparyAyavadAtmasvanAvatve'pi matijJAnAdirUpamandaprakAzasyopAdhiledasaMpAditasattAkatvenopAdhivigame tadhigamasaMnavAnna kaivalyasvanAvAnupapattiriti mahAnAyakAraH, ata eva vitIyApUrvakaraNe tAttvikadharmasanyAsalAne kAyopazamikAH mAdidharmA apyapagantIti tatra tatra harijanAcAryanirUpitam / nirUpitaM ca yogayanakarmanirjaraNahetuphalasaMbandhaniyatasattAkasya dAyikasyApi cAritradharmasya muktAvanavasthAnam / na ca vaktavyaM kevalajJAnAvaraNena balIyasAvarItumazakyasyAnantatamannAgasya purbalena matijhAnAvaraNAdinA nAvaraNasaMcava iti, karmaNaH svAvAryAvArakatAyAM sarvaghAtirasaspardhakodayasyaiva balatvAt , tasya ca matijJAnAvaraNAdiprakRtiSvapyaviziSTatvAt / kathaM tarhi kyopazama iti cedatreyamahanmatopaniSadinAM prakriyA-iha hi karmaNAM pratyekamanantAnantAni rasaspardhakAni bhavanti, tatra kevalajJAnAvaraNakevaladarzanAvaraNAdyabAdazakapAyamithyAtvanighAlakSANAnAM viMzataH prakRtInAM sarvaghAtinInAM sarvANyapi rasaspardhakAni
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna // 134 // sarvaghAtInyeva javanti, uktazeSANAM paMcaviMzatighAtiprakRtInAM dezaghAtinInAM rasaspardhakAni yAni catuHsthAnakAni yAni ca tristhAnakAni tAni sarvaghAtInyeva, disthAnakAni tu kAnicit sarvaghAtIni kAnicicca dezaghAtIni, ekasthAnakA ni tu sarvANyapi dezaghAtInyeva / tatra jJAnAvaraNacatuSkadarzanAvaraNatrayasaMjvalanacatuSkAntarAyapaMcakapuMvedalakSaNAnAM saptadazaprakRtInAmekavitricatuHsthAnakarasA bandhamAzritya prApyante, zreNipratipatterarvAgAsAM visthAnakasya tristhAnakasya catuHsthAnakasya vA rasasya bandhAt / zreNipratipattau tvanivRttivAdarAyAyAH saMkhyeyeSu bhAgeSu gateSvatyanta vizuddhAdhyavasAyenAzubhatvAdAsA mekasthAnakarasasyaiva bandhAt zeSAstu zubhA zujA vA bandhamadhikRtya disthAnakarasA stristhAna karasAzcatuHsthAnakarasAzca prApyante, na kadAcanApyekasthAnakarasAH / yata uktaM- "saptadazavyatiriktAnAM hAsyAdyAnAmazubhaprakRtInAmekasthAnakarasadandhayogyA zuddhirapUrvakaraNapramattApramattAnAM navatyeva na, yadA tvekasthAnakarasabandhayogyA paramaprakarSaprAptA zuddhiranivRttivAdarAdhAyAH saMkhyeyecyo jAgenyaH parato jAyate, tadA bandhameva na tA AyAntIti " / na ca yathA zreSyArohe'nivRttivAdarAdhAyAH saMkhyeyeSu jAgeSu gateSu parato'tivizudhatvAnmatijJAnAvaraNAdInAmekasthAnakarasabandhaH, tathA rUpakazreSyArohe sU saMparAyasya caramadhicaramAdisamayeSu vartamAnasyAtIva vizuddhatvAt kevala dhikasya saMjavadvandhasyaikasthAnakarasabandhaH kathaM na javatIti zaMkanIyam / svalpasyApi kevaladhikarasasya sarvaghAtitvAt, sarvaghAtinAM ca jaghanyapade'pi visthAnakarasasyaivasaMjavAt, zujAnAmapi prakRtInAmatyantazuddha vartamAnazcatuHsthAnakameva rasaM badhnAti tato mandamandataravizuddha tu tristhAnakaM disthAnakaM vA, saMzAyAyAM vartamAnastu zubhaprakRtIreva na banAtIti kutastagatarasasthAnaka cintA / yAstvatisaMkliSTe binduH // 134 //
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ mithyAdRSTau narakagatiprAyogyA vakriyataijasAdyAH zujaprakRtayovandhamAyAnti, tAsAmapi tathAsvAjAvyAUpanyato'pi visthAnaka eva raso bandhamAyAti naikasthAnaka iti dhyeyam / nanUtkRSTasthitimAtraM saMkvezotkarSeNa javati, tato yairadhyavasAyaiH zunaprakRtInAmutkRSTA sthitirjavati tairevaikasthAnako'pi rasaH kiM na syAditi ceDucyate-yaha hi prathamasthiterAranya samayavRdhyA'saMkhyayAH sthitivizeSA javanti, ekaikasyAM ca sthitAvasaMkhyeyA rasaspardhakasaMghAtavizeSAH, tata utkRSTasthitau vadhyamAnAyAM pratisthitivizeSamasaMkhyeyA ye rasaspardhakasaMghAtavizeSAste tAvanto visthAnakarasasyaiva ghaTante nakasthAnakasyeti na zujaprakRtInAmutkRSTa sthitibandhe'pyekasthAnakarasabandhaH / uktaM ca-"ukkosaliI anavasANehiM egagapiTha ho / suniyANa taM na jaM viza asaMkhaguNiyA na aNujAgA // 1 // iti" / evaM sthite dezaghAtinAmavadhijJAnAvaraNAdInAM sarvaghAtirasaspardhakeSu vizuzAdhyavasAyato dezaghAtitayA pariNamanena nihateSu, dezaghAtirasaspardhakeSu cAtisnigdheSvadaparasIkRteSu, tadantargatakatipayarasaspardhakalAgasyodayAvalikApraviSTasya kye, zeSasya ca vipAkodayaviSkaMjalakSaNa upazame, jIvasyAvadhimanaHparyAyajJAnacakudarzanAdayo guNAH dAyopazamikAH prArjavanti / tamuktam-"Nihaesu sabadhAirasesu phaDDesu desaghAINaM / jIvassa guNA jAyati uhimaNacarakumAIzrA // 1 // " nihateSu dezaghAtitayA pariNamiteSu tadAvadhijJAnAvaraNAdInAM katipayadezaghAtirasaspardhakadayopazamAt katipayadezaghAtirasaspardhakAnAM codayAt kyopazamAnuvikSa audayiko jAvaH pravartate, ata evodIyamAnAMzakSayopazamavRSTyA vardhamAnAvadhijJAnopapattiH / yadA cAvadhijJAnAvaraNAdInAM sarvaghAtIni rasaspardhakAni vipAkodayamAgatAni javanti,tadA taviSaya audayiko jAvaH kevalaH prvrtte|kevlmvdhijnyaanaavrnniiysrvghaatirssprdhkaanaaN dezaghAtitayA
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna vindu // 135 // pariNAmaH kadAcidiziSTaguNapratipattyA kadAcicca tAmantareNaiva syAt , navapratyayaguNapratyayajedena tasya vidhyopadarzanAt / manaHparyAyajJAnAvaraNIyasya tu viziSTasaMyamApramAdAdipratipattAveva tathAsvajAvAnAmeva bandhakAle teSAM bandhanAt, cakudarzanAvaraNAderapi tattadinchiyaparyAptyAdighaTitasAmagryA tathApariNAmaH / matizrutAvaraNAcakurdarzanAvaraNAntarAyaprakRtInAM tu sadaiva dezaghAtinAmeva rasaspardhakAnAmudayo na sarvaghAtinAM, tataH sadaiva tAsAmaudayikavAyopazamiko nAvau saMmizrI prApyate, na kevala audayika iti uktaM paMcasaMgrahamUlaTIkAyAm / etacca tAsAM sarvaghAtirasaspardhakAni yena tenAdhyavasAyena dezaghAtIni kartuM zakyante ityanyupagame sati upapadyate'nyathA bandhopanItAnAM matijJAnAvaraNAdidezaghAtirasaspardhakAnAmanivRttibAdarAdhAyAH saMkhyeyeSu nAgeSu gateSveva saMjavAttadarvAg matijJAnAdyannAvaprasaMgaH, tadanAve ca tadbalalanyatadavasthAlAjAnupapattirityanyo'nyAzrayApAtena matijJAnAdInAM mUlata evAnAvaprasaMgAt / evaM matizrutAjhAnAcakkurdarzanAdInAmapi jhAyo-IN pazamikatvena jaNanAtsarvaghAtirasaspardhakodaye tadalAnAddezaghAtirasaspardhakAnAM cArvAgavandhAdadhyavasAyamAtreNa sarvaghAtino | dezaghAtitvapariNAmAnanyupagame sarvajIvAnAM talAjAnupapattiriti nAvanIyam / nanu yadi yena tenAdhyavasAyenoktarasaspadhakAnAM sarvaghAtinAM dezaghAtitayA pariNAmastadAgdizAyAM tadvandha eva kiM prayojanamiti cettatkiM prayojanadatiniyA sAmagrI kArya nArjayatIti vaktumadhyavasito'si ? / evaM hi pUrNe prayojane dRDhadaMjhanunnaM cakraM na brAmyet , tasmAtprakRte hetusamAjAdeva sarvaghAtirasaspardhakavandhaupayikAdhyavasAyena tadvandhe tattadadhyavasAyena sarvadA taddezaghAtitvapariNAme ca vaadhkaanaavH| tadevaM jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyANAM vipAkodaye'pi kyopazamo'viruSpa iti sthitam / mohanIyasya tu mithyA // 135 //
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvAnantAnubandhyAdiprakRtInAM pradezodaye kSAyopazamiko jAvo'viruddho, na vipAkodaye, tAsAM sarvaghAtinItvena taprasaspardhakasya tathAvidhAdhyavasAyenApi dezaghAtitayA pariNamayitumazakyatvAsasya dezaghAtitayA pariNAme tAdAtmyena dezaghAtinyA hetutvakapanAt / vipAkodaya viSkaMjaNaM tu tAsu sarvaghA tirasaspardhakAnAM kSAyopazamikasamyaktvA dilabdhyanidhAyaka siddhAntaklena kSayopazamAnyathAnupapattyaiva tathAvidhAdhyavasAyena kalpanIyam / kevalajJAna kevaladarzanAvaraNayostu vipAkodaya viSkaM jAyogyatve svabhAva eva zaraNamiti prAJcaH / hetvabhAvAdeva tadajAvastachetutvena kapyamAne'dhyavasAye tatkSyahetutvakalpanAyA | evaucityAditi tu yuktaM, tasmAnmithyAtvAdiprakRtInAM vipAkodaye na kSayopazamasaMjayaH, kiM tu pradezodaye / na ca sarvaghAti| rasaspardhaka pradezA api sarvasvaghAtyaguNaghAtanasvajAvA iti tatpradezAdaye'pi kathaM kSAyopazamikajAvasaMjaya iti vAcyam, | teSAM sarvaghA tirasaspardhakapradezAnAmadhyavasAya vizeSeNa manAgmandAnujAvI kRtaviralavedyamAnadezaghAtirasaspardhakeSvantaH pravezitA / nAM yathAsthitasvabalaprakaTanAsamarthatvAt / mithyAtvAdyadvAdazakapAyarahitAnAM zeSamohanIyaprakRtInAM tu pradezodaye vipAko - daye vA kSayopazamo'viruddhaH, tAsAM dezaghAtinItvAt, tadIyasarvaghA tirasasya dezaghAtitvapariNAme hetuzcAritrAnugato'dhyavasAyavizeSa eva praSTavyaH paraM tAH prakRtayo'dhruvodayA iti tadvipAkodayAbhAve kSAyopazamikanAve vijRnamANe, prade| zodayavatyo'pi na tA manAgapi dezaghAtinyaH / vipAkodaye tu vartamAne kSAyopazamikajAvasaMnave manAgmAlinyakAritvAdezaghAtinyastA javantIti saMdeSaH / vistarArthinA tu matkRtakarmaprakRti vivaraNAdivizeSagranthA avalokanIyAH / uktA kSayopazamaprakriyA / itthaM ca sarvaghA tirasaspardhakavanmatijJAnAvaraNAdikSyopazamajanitaM matizrutAvadhi
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna // 136 // manaH paryAyanedAccaturvidhaM kSAyopazamikaM jJAnaM, paMcamaM ca kSAyikaM kevalajJAnamiti paMcaprakArA jJAnasya tatra mati| jJAnatvaM zrutAnanusAryana tizayitajJAnatvaM avagrahAdikramavaDupayogajanyajJAnatvaM vA, avadhyAdikamatizayitameva, zrutaM tu zrutAnusAryeveti na tayora tivyAptiH / zrutAnusAritvaM ca dhAraNAtmakapadapadArthasaMbandhapratisaMdhAnajanyajJAnatvaM tena na savikarUpakajJAnasAmagrI mAtraprayojyapada viSayatAzAlinI hApAyadhAraNAtmake matijJAne'vyAptiH / IhAdimatijJAnabhedasya zrutajJAnasya ca sAkSaratvAvizeSepyayaM ghaTa ityapAyottaramayaM ghaTanAmako na veti saMzayAdarzanAt, tattannAmno'pyapAyena grahaNAt tacAraNopayoge daM padamasya vAcakaM, ayamartha etatpadasya vAcya iti padapadArthasaMvandhagrahasyApi dhauvyeNa, tajanitazrutajJAnasyaiva zrutAnusA| ritvavyavasthiteH / ata eva dhAraNAtvena zrutahetutvAt "mapuSaM su" ityanena zrutatvAvacchedena matipUrvatva vidhiH, " na maI sutrApubiyA" ityanena ca matitvasAmAnAdhikaraNyena zrutapUrvatvaniSedho'nihitaH saMgachate / kathaM tarhi zrutanizritAzrutani| zritabhedena matijJAnamai vidhyAnidhAnamiti ceducyate - svasamAnAkAra zrutajJAnA hitavAsanAprabodhasamAnakAlInatve sati zruto|payogAjAvakAlInaM zrutanizritamavagrahAdicaturbhedaM, uktavAsanAprabodho dhAraNAdAyayopayujyate zrutopayogAbhAvazca mati jJAnasAmagrI saMpAdanAya, uktavAsanAprabodhakAle zrutajJAnopayogabalAcchrutajJAnasyaivApatteH, matijJAnasAmagryAH zrutajJAnotpatti| pratibandhakatve'pi zAbdevAsthAnIyasya tasyottejakatvAt / matijJAnajanyasmaraNasya matijJAnatvavat zrutajJAnajanyasmaraNamapi ca zrutajJAnamadhya eva parigaNanIyam / uktavAsanApravodhAsamAnakAlInaM ca matijJAnamautpattikyAdicaturbhedamazrutanizritami | tyabhiprAyeNa dvividhAge doSAbhAvaH / tadidamAha mahAjApyakAra:- " putriM suparikammiyamaissa jaM saMpayaM sunAI / taM binduH // 136 //
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ pissiyamiyaraM puNa aNissiraM macanakkaM taM // 1 // iti"| apUrvacaitrAdivyaktivudhau tvautpattikItvamevAzrayaNIyam / / aiyikazrutAnasAmAnye dhAraNAtvena, tadinyijanyazrute tadinchiyajanyadhAraNAtvenaiva vA, hetutvAt / prAganupalabdhe'rthe zrutajJAnAhitavAsanAprabodhAnAvena zrutanizritajJAnAsaMjavAt , dhAraNAyAH zrutahetutva eva ca matizrutayolabdhiyogapoDapyupayogakramaH saMgate, prAgupalabdhArthasya copalaMne dhAraNAhitazrutajJAnAhitavAsanAprabodhAnvayAcchrutanizritatvamAvazyaka, dhAraNAdirahitAnAmekeniyAdInAM tvAhArAdisaMjhAnyathAnupapattyAntarjaTpAkAravivaditArthavAcakaM zabdasaMspRSTArthajJAnarUpaM zrutAnaM kyopazamamAtrajanitaM jAtyantarameva, Aptoktasya zabdasyohAkhyapramANena padapadArthazaktigrahAnantaramAkAMkSAjJAnAdisAcivyena jAyamAnaM tu jhAnaM spaSTadhAraNAprAyameva, zAbdabodhaparikarItazca yAvAn pramANAntarotyApito'pi bodhaH so'pi sarvaH zrutameva / ata eva padArthavAkyAzramahAvAkyArthedaMparyArthanedena caturvidhavAkyAryazAne aidaMparyAya nizcayaparyantaM zrutopayogavyApArAt sarvatra zrutatvamevetyaniyuktairuktamupadezapadAdau / tatra "sabe pANA sabe yA Na haMtavA" ityAdau yathAzrutamAtrapratItiH padArthabodhaH / evaM sati hiMsAtvAba denAniSTasAdhanatyapratIterAhAravihAradevArcanAdikamapi prANopaghAtahetutvena hiMsArUpatvAdakartavyaM syAditi vAkyArthabodhaH / yatanayA kriyamANA AhAravihArAdikriyA na pApasAdhanAni, cittazuchiphalatvAt ,ayatanayA kriyamANaM tu sarva hiMsAnta vAt pApasAdhanameveti mahAvAkyArthabodhaH zrAjhaiva dharme sAra ityapavAdasthale'pi gItArthayatanAkRtayogikAraNapadernipichasyApyamuSTatvaM,vihitakriyAmAtre ca svarUpahiMsAsaMjave'pyanuvandhahiMsAyA ajAvAnna doSalezasyApyavakAza ityaidaMparyArthabodhaH / eteSu sarveSvekadIrghopayogavyApArAnna zrutAnyajJAnazaMkA, aidaMparyavodhana
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna binH // 13 // kANaphalavyApyatayaiva zrutasya lokottaraprAmANyavyavasthitervAkye'pi kramikatAvadvodhajanake tathAtvavyutpattipratisaMdhAnavati vyutpattimati puruSe na virmyvyaapaaraadiduussnnaavkaashH|so'ymissoriv dIrghadIrghataro vyApAro, yatparaH zabdaH sa zabdArtha iti nayAzrayaNAt / etena na hiMsyAdityAdiniSedhavidhau vizeSa vidhivAdhaparyAlocanayA'numito vyApakatAnavacchedakenApi vizeparUpeNa vyApakasyeva, zAbdabodhe tattahihitetarahiMsAtvena vRttyanavacchedakarUpeNApi niSedhyasya praveza iti nirastam / uktabAdhapAlocanasya prakRtopayogAntAve'smamuktaprakArasyaiva sAmrAjyAt , tadanantarjAve ca tasya sAmAnyavAkyArthabodhena saha milanAnAvena vizeSaparyavasAyakatvAsaMjavAt / avyavahitavikSAmadhye ekavizeSavAdhapratisandhAnameva sAmAnyavAkyArthasya taditaravizeSaparyavasAyakamiti kaTpanAyAM na dopa iti cenna, tridaNAnanugamAt, paTusaMskArasya paMcapakSaNavyavadhAnespi phalotpattezca, saMskArapATavasyaivAnugatasyAnusaraNaucityAt , tacca gRhIte'rthe matizrutasAdhAraNa vicAraNopayoga evopayujyate, ata eva sAmAnyaniSedhazAne virodhasaMbandhena vizeSavidhismRtAvapi vicAraNyA taditaravizeSaparyavasAnam / api ca 'svargakAmo yajeta' ityatra yathA pareSAM prathama svargatvasAmAnAdhikaraNyenaiva yAgakAryatAgraho'nantaraM cAnugatAnatiprasaktakAryagatajAtivizeSakarUpanaM, tathA prakRte'pi hiMsAtvasAmAnAdhikaraNyena pApajanakatvabodhe'nantaraM tajatahetutAvacedakAnugatAnatiprasaktarUpaM kaTapane kiM vAdhaka, sarvazabdabalena hiMsAsAmAnyopasthitAvapi tatahetusvarUpAnuvandhakRtavizeSasya kaTpa-10 v nIyatvAt / saiva ca kapanA vAkyArthabodhAtmiketi na tajchedaH / kiM ca padArthabodhAsiAsAmAnye'niSTasAdhanatvagrahe AhAravihArAdikriyAsvaniSTasAdhanatvavyApyahiMsAtvAropeNAniSTasAdhanatvAropalakSaNatarkAtmaka eva vAkyArthabodhaH, tasya yuktyA // 13 // /
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ viparyayaparyavasAnAtmako mahAvAkyArthabodhaH, tato hetusvarUpAnubandhatrayaviSaya eva hiMsApadArtha ityaidaparyArthabodhaH, ityete vodhA anuvasiddhatvAdeva durvArAH / zrutajJAnamUlohAdezca zrutatvaM matijJAnamUlohAdermatijJAnatvavadevAcyupeyam / ata eva zruta| jJAnAcyantarI jUtamativizeSaireva paTsthAnapatitatvaM caturdazapUrva vidAmapyAcarate saMpradAya vRddhAH / tathA coktaM kapajApye- "arakaralaMjeNa samA UpahiyA iMti mavisesehiM / te vi ya maIvisesA sumanAnaMtare jAe || 1 ||" yadi ca sAmAnyazrutajJAnasya vize paparyavasAyakatvameva matijJAnasya zrutajJAnAcyantarI nRtatvamupayoga vicchede'pyekopayogavyavahArazca phalaprAdhAnyAdeveti vinAvyate, tadA padArtha vodhayitvA virataM vAkyaM vAkyArthabodhAdirUpavicArasahakRtamAvRttyA vizeSaM bodhayadedaparyArthakatvavyapadezaM banata iti mantavyam / paraM zabdasaMsRSTArthagrahaNa vyApRtatve padapadArthasaMbandhagrAhakohAdivattasya kathaM na zrutatvam ? zabdasaMsRSTArthagrahaNaheturupalabdhivizeSo dhAraNasamAnapariNAmaH zrutamiti nandivRttyAdau darzanAt "soIdivalI hoi su sesayaM tu manAeM / mottaNaM dadyAM arakaralaMno sesesu // 1 // iti pUrvagatagAthAyAmapyayameva svaraso lcyte| tathA cAsyArthaH - zrotrendriyeNopalabdhireva zrutamityavadhAraNaM, na tu zrotrendriyeNopalabdhiH zrutameveti / zravagradehAdirUpAyAH zrotrendriyopalabdherapi matijJAnarUpatvAt / yanApyakAraH- "soI divaladhI ceva sukhaM na u mai suyaM caiva / soidibalavi kAI jamhA mannANaM " zeSaM tu yaccakSurAdIndriyopalabdhirUpaM tanmatijJAnaM, tuzabdo'nuktasamuccayArthaH, sa cAvagrahehAdirUpAM zrotrendriyopalabdhimapi samu ccinoti, yatrApyakAraH - "tu samuccayavayaNA kAI soI divalIvi / mai evaM sai souggahAdarja hoMti maneyA" // 1 // apavAdamAha - muktvA vyazrutaM pustakapatrAdinyastAkSararUpaM, tadAhitAyAH zabdArtha paryAlocanAtmikAyAH zeSendriyopalabdhe a
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna // 13 // kAvyazrutapaddhagRhAta iti / mAvyaMjanayomarUpanAvazrutamahanava hetutvAta manAviNa: nisilatyA rapi zrutatvAt / adarakhAnazca yaH zeSeSvapIniyeSu zabdArthaparyAlocanAtmakaH, na tu kevalaH, tasyehehAdirUpatvAt , tamapi bindu muktveti sopaskAraM vyAkhyeyam / nanvevaM zeSenjyeiSvapyadaralAlasya zrutatvokteH zrotrenjiyopalabdhireva zrutamiti pratijJA vizIryeta, maivam ,tasyApi zrotrenjiyopalabdhikaTpatvAditi bhvH| zrotrenjyiopalabdhipadena zrotrenjiyajanyavyaMjanAdarajhAnAhitA zAbdI buddhiH, avyazrutapadena ca cakkurAdIjiyajanyasaMjhAjharajhAnAhitA sA,adaralAlapadena ca tadatiriktazrutajhAnAvaraNakarmayopazamajanitA burgRihyata iti / sarvasAdhAraNo dhAraNAprAyajJAnavRttiH zabdasaMsRSTArthAkAra vizeSa evAnugatalakSaNam / trividhAkSarazrutAnidhAnaprastAve'pi saMjhAvyaMjanayojavyazrutatvena, labdhipadasya copayogArthatvena vyAkhyAnAt / tatra cAnugatamuktameva lakSaNamiti / iha govRSanyAyena trividhopalabdhirUpannAvazrutagrahaNamiti tvasmAkamAnAti / avagrahAdikramavaupayogatvenApi ca matijJAna eva janakatA, na zrutajhAne, tatra zAbdopayogatvenaiva hetutvAt , matijhAne ca-nAnavagRhItamIhyate, nAnIhitamapeyate, nAnapetaM ca dhAryate, iti kramanivandhanamanvayavyatirekaniyamamAmananti mniissinnH| tatrAvagrahasyehAyAM dharmijhAnatvena,tadavAntaradharmAkArehAyAM tat sAmAnyajJAnatvena vaa| IhAyAzca tadharmaprakAratAnirUpitatadharminiSThasitvAkhyaviSayatAvadapAyatvAvacinne tamaprakAratAnirUpitatakarminiSThasAdhyatvAkhyaviSayatAvadIhAtvena, ghaTAkArAvavinnasiddhatvAkhyaviSayatAvadapAyatvAvachinne tAdRzasAdhyatvAkhyaviSayatAvadIhAtvena vA, dhAraNAyAM cApAyasya samAnaprakArakAnunavatvena, viziSTanede samAnaviSayakAnunnavatvena vA kAryakAraNajAvaH / tatrAvagraho vividho vyaMjanAvagrahArthAvagrahaledAt / tatra vyaMja-2 nena zabdAdipariNatavyanikurabeNa vyaMjanasya zrotrenjiyAderavagrahaH saMbandho vyaMjanAvagrahaH, sa ca malakapratibodhakadRSTA
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAnyAM sUtroktAnyAmasaMkhyeyasamayajAvI / tasyAmapyavasthAyAmavyaktA jJAnamAtrA, prathamasamaye'zenAjavatazcaramasamaye navanA-/ nyAnupapattyA nASyakRtA prtipaaditaa| yuktaM caitat ,nizcayato'vikalakAraNasyaiva kAryotpattivyApyatvAdU,avikalaM ca kAraNaM | jhAne upayogendhiyameva, tacca vyaMjanAvagrahakAle labdhasattAkaM kathaM na svakArya jJAnaM janayediti ayamupayogasya kaarnnaaNshH| nanu vyaMjanAvagrahaH prApyakAriNAmevendriyANAmukto nAprApyakAriNozcakumenasoriti tatra kaH kAraNAMzo vAcyaH? yadyAvagrahastarhi sarvatra sa evAstviti cenna, tatrApyarthAvagrahAtyAg labdhIniyasya grahaNonmukhapariNAma evopayogasya kAraNAMza ityajyupagamAt / na ca sarvatraikasyaivAzrayaNamiti yuktam , injyiANAM prApyakAritvAprApyakAritvavyavasthAprayuktasya isvadIrghakAraNAMzajedasyAgamayuktyupapannatvena pratibandiparyanuyogAnavakAzAt / arthAvagrahaH sAmAnyamAtragrahaH, yataH kiMciddaSTaM, mayA na tu parijAvitamiti vyavahAraH, sa caikasAmayikaH, tata ihopayoga AntamauhUrtikaH pravartate, sa ca sadbhUtAsadbhUtavizeSopAdAnatyAgAnimukhabahuvicAraNAtmakaH paryante tattatprakAreNa dharmiNi sAdhyatvAkhyaviSayatAphalavAn bhavati / ata eva phalapravRttI jJAnaprAmANyasaMzayavatkaraNapravRttAvapIDiyAdigataguNadoSasaMzayena viSayasaMzayAdinchiyasAjhuNyavicAraNamapIhayaiva janyate, kevalamanyAsadazAyAM tajkaTiti jAyamAnatvAt kAlasaumyeNa nopalakSyate, ananyAsadazAyAM tu vaiparItyena sphuTamupalakSyata iti malayagiripranRtayo vadanti / evaM sati svajanyApAye sarvatrArthayAthAtmyanizcayasyehayaiva janyamAnatvAttakunayamutpattau parata eva, iptau tu svataH paratazcetyAkarasUtraM virudhyeta, tanayaM prAmANyamaprAmANyaM ca, parata eveti kAraNagataguedoSApekSayetyarthaH, svataH paratazceti, saMvAdakabAdhakajhAnAnapekSyA jAyamAnatvaM svatastvaM, taccAnyAsadazAyAM, kevalakSyo
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna // 139 // pazamasyaiva tatra vyApArAt, tadapekSayA jAyamAnatvaM ca paratastvaM taccAnanyAsadazAyAM, ayaM ca vibhAgo viSayApekSyA, svarUpe tu sarvatra svata eva prAmANyanizcaya ityakSarArtha iti / ihayaiva hi sarvatra prAmANyanizcayAcyupagame kiM saMvAdakapratya - yApekSayA, na khasvekaM gamakamapekSitamiti gamakAntaramapyapekSaNIyam / na cehAyA bahuvidhatvAdyatra na karaNasAGguNya| vicArastatraivoktasvatastvaparatastvavyavastheti vAcyam, IdAyAM kvaciduktavicAravyanicAropagame zranyAsikApAya pUrvedAyAmanupalakSyamANasyApi tadvicArasya niranupapatteH / na coktavicAra IhAyAM pramAjanakatAvacchedako, na tu tajjJa sijanakatAvacchedaka ityapi yuktam, karaNaguNAdeva pramotpattau tasyAtathAtvAt / na ca nAvijJAnasyAsiddhatvAdukta vicAravatyApI - hayA taphataprAmANyAgraha ityapi sAMpratam, vicAreNa karaNasAguNyagrahe jAvijJAnaprAmANyagrahasyApi saMbhRtasAmagrI katvA| dityAdivicAraNIyam / nanu bhavatAM saiddhAntikamate upayoge'vagrahAdivRtticatuSTayavyApyatvaM, ekatra vastuni prAdhAnyena | sAmAnyavizeSojayAvagAhitvaparyAtyAdhAratvaM vA, tArkikamate ca prameyAvyanicAritvaM prAmANyamayogyatvAdanyAsenApi durgrahaM, samarthapravRttyanaupayikatvenAnupAdeyaM / pauGgalikasamyaktvavatAM samyaktvadalikAnvito'pAyAMzaH pramANaM, kAyikasamyaktvavatAM ca kevalo'pAyAMza iti tattvArthavRttyAdivacanatAtparyaparyAlocanAyAM tu samyaktvasamAnAdhikaraNApAyatvaM jJAnasya prAmANyaM paryavasyati, anyathA'nanugamAt, tatra ca vizeSaNavizeSyabhAve vinigamanAvirahaH / jJAnaM pramANa ( miti ) vacanaM vinigamakamiti cettadapi samarthapravRttyaiaupayikena rUpeNa vinigamayet, na tu viziSTApAyatvenAnIdRzena, samyaktvA - nugatatvena jJAnasya jJAnatvaM, anyathA tvajJAnatvamiti vyavasthA tu nApAyamAtraprAmANyasAkSiNI, samyagdRSTisaMbandhinAM 1 niyamakalpanAca papatteH / binduH // 139 //
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMzayAdInAmapi jJAnatvasya mahAjASyakRtA parijApitatvAt / na ca samyaktvasAhityena jJAnasya rucirUpatvaM saMpadyate, rucirUpaM ca jJAnaM pramANamiti samyaktvavizeSaNopAdAnaM phalavadityapi sAMpratam, etasya vyavahAropayogitve'pi pravR | ttyanupayogitvAt / na ca ghaTAdyapAyarUpA rucirapi samyaktvamiti vyavaharanti saidhAntikAH, jIvAjIvAdipadArthanavaka viSayakasamUhAlaMbanajJAnavizeSasyaiva rucirUpatayAmnAtatvAt, kevalaM satsaMkhyAdimArgaNAsthAnaistannirNayo jAvasamyaktvaM, | sAmAnyatastu pravyasamyaktvamiti vizeSa iti / na ca ghaTAdyapAye'pi rucirUpatvamiSTameva, sadasadvizeSaNA vizeSaNA dinA | sarvatra jJAnAjJAnavyavasthAkathanAt, tadeva ca prAmANyamapratyUhamiti vAcyaM, anekAntavyApakatvAdipratisaMdhAnA hitavAsanAvatA| metAdRzabodhasaMbhavAt, tadanyeSAM tu pravyasamyaktvenaiva jJAnasanAvavyavasthiteH / ata eva caraNakaraNapradhAnAnAmapi svasama| yaparasamayamuktavyApArANAM pravyasamyaktvena cAritravyavasthitAvapi jAvasamyaktvAbhAvaH pratipAditaH saMmatau mahAvAdinA / vyasamyaktvaM ca, "tadeva satyaM niHzaMkaM yajinendraiH praveditamiti" jJAnAhitavAsanArUpaM, mASatupAdyanurodhAnurupArataMtryarUpaM || vetyanyadetat / tasmAnnaite prAmANyaprakArAH pravRttyaupayogikAH / tati tatprakArakatvarUpaM jJAnaprAmANyaM tu pravRttyaupayikamavazipyate, tasya ca svato grAhyatvamevocitam / nyAyanaye'pi jJAne purovartivizeSyatAkatvasya rajatatvAdiprakArakatvasya cAnuvyavasAyagrAhyatAyAmavivAdAt, imaM rajatatvena jAnAmIti pratyayAt, tatra vizeSyatvaprakAratvayoreva dvitIyatRtIyArthatvAt, tatra | purovarti idaMtvena rajatatvAdinApi copanayavazAdbhAsatAM / na cedaMtvavaiziSTyaM purovartini na jAsata iti vAcyaM, vizeSyatAyAM purovartinaH svarUpato jAnAnupapatteH tAdRzavizeSajJAnAjAvAt, anyathA prameyatvAdinA rajatAdijJAne'pi tathAjJAnApatteH,
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna // 140 // jAtyatiriktasya kiMcidharmaprakAreNaiva jAnaniyamAcca / kiM ca prAmANyasaMzayottaramidaM rajataM na vetyeva saMzayo, na tu rajatamidaM / na vA, 5vyaM rajataM na vetyAdirUpa iti, yavizeSyakayatprakArakajJAnatvAvacchedena prAmANyasaMzayastadharmaviziSTe tatprakArakasaMzaya | iti niyamAdidaMtvena dharmijJAnamAvazyakaM, idaMtvarajatatvAdinA purovartina upanayasattvAcca tathAjAnamanuvyavasAye durvAra miti | kimaparamavaziSyate prAmANye jJAtum / na caikasaMbandhena tapati saMbandhAntareNa tatprakArakajJAnaM vyAvRttaM, tena saMbandhena tatprakArakatvameva prAmANyaM tacca durgrahamiti vAcyaM, vyavasAye yena saMbandhena rajatatvAdikaM prakArastena tato'nuvyavasAye. jAnAta. saMsargasya (tu) tattvenaiva jAnAt / tatprakArakatvaM ca vastugatyA tatsaMbandhAvanniprakAratAkatvamiti prakAratAkukSipravezenaiva vA tanAnam / zrata evedaM rajatamiti tAdAtmyAropavyAvRttaye mukhya vizeSyatA prAmANye nivezanIyeti mukhyatvasya durgrahatva mi tyukterapyanavakAzo, vastugatyA mukhya vizeSyatAyA eva nivezAt tAdAtmyArope AropyAMze samavAyena prAmANyasattve'pyadatezca / etena tadvizeSyakatve sati tatprakArakatvamAtraM na prAmANyaM, 'ime raMgarajate' 'neme raMgarajate' iti viparItacatuSkamasAdhAraNyAt, kiM tu tadvizeSyakatvAvacchinnatatprakArakatvaM tacca prathamAnuvyavasAye durgrahamityapi nirastam / vastugatyA tAhazaprakAratAkatvasya sugrahatvAdeva tadbrahe'nuvyavasAyasAmagryA'sAmarthyasya, vyavasAyapratibandhakatvasya vA kalpanamaninivezena svabuddhi viraMcanAmAtraM, tathAkalpanAyAmaprAmANikagauravAt / etena vidheyatayA'nuvyavasAye svAtaMtryeNa prAmANyajAne vyava| sAyapratibandhakatva karUpanApi parAstA / tatra ta6 vizeSyakatopasthititadajAvava vizeSyakatvAbhAvopasthityAdInAmuttejakatvA|dikarUpane mahAgauravAt / yadi ca vizeSyatvAdikamanupasthitaM na prakAraH, tadA vizeSyatAsaMbandhena rajatAdimattve sati prakAri binduH // 140 //
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ tayA rajatatvAdimattvameva prAmANyamastu / etajjJAnameva lAghavAtpravRttyaupayika / tasmAjJaptau prAmANyasya svatastvameva yuktam / aprAmANyaM tu nAnuvyavasAyagrAhyaM, rajatatvAjAvavattvena purovartino'grahaNe tathopanItanAnAyogAt, rajatatvAdimattayA zuktyAdidhIvizeSyakatvaM rajatatvaprakArakatvaM ca tatra gRhyate, ata evApramApi prametyeva gRhyate iti cintAmaNigranthaH prametItyeva vyAkhyAtastAMtrikarityaprAmANyasya paratastvameva / na ca prAmANyasya svatastve jJAnaprAmANyasaMzayAnupapattiH, jJAnagrahe prAmANyagrahAttadagrahe dharmigrahAjAvAditi vAcyaM, doSAt tatsaMzayAghamIniyasannikarSasyaiva saMzayahetutvAt / prAk prAmAeyAnAvopasthitau dharmijJAnAtmaka eva vAstu prAmANyasaMzaya iti svatastvaparatastvAnekAntaH prAmANyAprAmANyayorjenAnAM na yukta iti ced atra brUmaH rajatatvavavizeSyakatvAvacinnarajatatvaprakAratAkatvarUpasya rajatajJAnaprAmANyasya vastuto'nuvyavasAyena grahaNAt, svatastvAnyupagame'prAmANyasyApi svatastvApAtaH, rajatantramAnuvyavasAyenApi vastuto rajatatvAlAvavavizeSyakatvAvacinnarajatatvaprakAratAkatvasyaiva grahAt, tatra cAsmAniranekAntavAdiniriSTApattiH kartuM zakyate, vyArthataH pratyakSasya yogyavyapratyakSIkaraNavelAyAM tadgatAnAM yogyAyogyAnAM dharmANAM sarveSAmanyupagamAt , svaparaparyAyApekSyA'nantadharmAtmaka tattvamiti vAsanAvata ekajhatve sarvajJatvadhrauvyAnyupagamAcca, "je egaM jANa se savaM jANai, je sarva jANai se egaM jANa tti" pAramarSasyetyameva svArasyavyAkhyAnAt / avocAma caadhyaatmsaarprkrnne-"shraasttipaattvaanyaassvkaaryaadiniraashryn| paryAyamekamapyartha vetti jAvAddho'khilam // 1 // " iti / na ceyaM rItirekAntavAdino javata iti pratI prativandidamapra-16 hAram / nanu rajatatvavavizeSyakatvarajatatvaprakAratvayoreva jhAnopari jAnaM, avacinnatvaM tu tayoreva mithaH saMsarga, ekatra
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna // 141 // jAsamAnayordvayordharmayoH parasparamapi sAmAnAdhikaraNyenaivAvacinnatvenApyanvayasaMjavAdityevaM prAmANyasya svatastvaM zraprAmAeyasya tu na tathAtvaM rajatatvAnAvasya vyavasAye'sphuraNena tadvizeSyakatvasya grahItumazakyatvAt jJAnagrAhakasAmagryAstu|pasthita vizeSyatvA digrAhakatva eva vyApArAdityevamadoSa iti cenna prAmANyazarIraghaTakasyAvacinnatvasyasaMsargatayA jAnopagame kAtsnrtsnyena prAmANyasya prakAratvAsiddheH, zraMzataH prakAratayA jAnaM ca svAzraya vizeSyakatvAvacinnaprakAratAsaMbandhena rajatatvasya | jJAnopari jAne'pi saMjavatIti tAvadeva prAmANyam / syAdastvevaM, jJAnagrAdakasAmagryAstathAprAmANyagraha eva sAmarthyAt zrata eva nAprAmANyasya svatastvamiti cenna, evamanyupagame zrapramApi prametItyeva gRhyate ityasya vyAghAtAttatra rajatatvasya jJAnoparyuktasaMbandhAsaMjavAt, kaMbugrIvAdimAnnAsti vAcyaM nAstItyAdAvanvayitAvacchedakAvachinnapratiyogitAyA iva prakRte uktasaMvandhasya tattadavagAhitAnirUpitAvagAhitArUpA vilakSaNaiva khaMmazaH sAMsargika viSayateti na doSa iti cenna, tatrApi lakSa| pAdinaiva bodhaH, uktapratiyogitAyAstu ghaTo nAstItyAdAveva svarUpataH saMsargatvaM, uktaM ca mizraH - " arthApattau neha devadatta | ityatra pratiyogitvaM svarUpata eva nAsata ityevaM samarthanAt" vastuto'smAkaM sarvApi viSayatA 'nyArthato'khaMkA, paryAyArthatazca sakhaMmeti / saMpUrNa prAmANyaviSayatAzAlibodho na saMvAdakapratyayaM vinA, na vA tAdRzAprAmANyaviSayatAkabodho bAdhakapratyayaM vinetyunayorananyAsadazAyAM paratastvameva, abhyAsadazAyAM tu kSayopazamavizeSasadhrIcInayA tAdRzatAdRzedayA tathA | tathojayagrahaNe svatastvameva, zrata eva prAmANyAntarasyApi na kurmahatvaM, svopayogApRthagbhUte hopanItaprakAra syaivApAyena grahaNAt, tAdRzI ca prAmANyaviSayatA nAvamamAtraprayojyatvena laukikI, nApi pRthagupayogaprayojyatvenAsaukikI, kiM tu vilakSaNai binduH // 141 //
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ veti na kiMcidanupapannamanantadharmAtmakavastvanyupagame / ata eva vastusadRzo jhAne jheyAkArapariNAma iti vilakSaNaprAmANyAkAravAde'pi na dtiH| evaM ca came'rajatanimitto rajatAkAraH, saMvRtazuktyAkArAyAH zuktareva tatrAkhaMbanatvAt , pramAyAM tu| rajatanimittaztyAkAratathAtvasya parataHsvatograhAnyAM prAmANyAprAmANyayostadanekAnta iti prAcAM vAcAmapi vimarzaH kAnta eveti assttvym|nyaayaaniyuktaaapi yathA'nAvalaukikapratyayastadharmasya pratiyogitAvacchedakatvamavagAhamAna eva tadharmaviziSTasya pratiyogitvamavagAhate, tathA jhAnalaukikasAkSAtkAro'pitadharmasya vizeSyatAdyavacchedakatvamavagAhamAna eva tadharmaviziSTasya vize| pyatAdikamavagAhata iti idaMtvaviziSTasyaiva vizeSyatvamavagAheta, idaMtvasya vizeSyatAvacchedakatvAt, na turajatatvAdiviziSTasya | rajatatvAderatayAtvAdityaM niyamastu laukike / tenopanayavazAdalaukikatAdRzasAkSAtkAre'pi na tiriti vadanto vinopanayaM prAthamikAnuvyavasAyasya praamaannyaagraahktvmevaahuH| yadeva ca teSAmupanayasya kRtyaM tadevAsmAkamIhAyAH sAdhyamiti kRtaM prasaMgena / prkRtmnusraamH| etAvavagrahAkhyau vyApArAMzI, IhAnantaramapAyaH pravartate 'ayaM ghaTa eveti' atra cAsattyAdijanitakSyopazamavazena yAvAnIhito dharmastAvAn prakArIjavati, tenaikatraiva 'devadatto'yaM' 'pAcako'yaM' ityAdipratyayanedopapattiH / itthaM ca | rUpavizeSAnmaNiH padmarAga ityupadezottaramapi tadAhitavAsanAvato rUpavizeSAdanena padmarAgeNa navitavyamitIhottaramevAyaM padmarAga ityapAyo yujyate, uktopadezaH pdmraagpdvaacytvopmitaavevopyujyte| ayaM padmarAgaiti tu sAmAnyAvagrahahAkrameNaiveti naiyAyikAnuyAyinaH / ghaTa ityapAyottaramapi yadA kimayaM ghaTaH sauvarNo maato vetyAdivizeSa jijJAsA pravartate, tadA pAzcAtyApAyasyottaravizeSAvagamApekSyA sAmAnyAkhaMbanatvAdhyAvahArikAvagrahatvaM, tataH sauvarNa evAyamityAdirapAyaH, tatrApyutta
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ jhAna- vindu // 14 // rottaravizeSa jijJAsAyAM pAzcAtyasya pAzcAtyasya vyAvahArikAvagrahatvaM aSTavyaM / jijJAsAnivRttI tvaMtyavizeSajJAnamavAya evocyate, nAvagrahaH, upacArakAraNAnAvAt / ayaM phlaaNshH| kAlamAnaM tvasyAMtarmuhUrtameva, saudAminIsaMpAtajanitapratyadasya ciramananuvRtteyaM nicAra iti cenna, antarmuhUrtasyAsaMkhyanedatvAt , antyavizeSAvagamarUpApAyottaramavicyutirUpA dhAraNA pravartate saapyaantrmohuurtikii| ayaM pripaakaaNshH| vAsanAsmRtI tu sarvatra vizeSAvagame 'STavye / tadAha jinajAgaNikSamAzramaNaH-"sAmannamittagahaNe Nicaya samayamoggaho pddhmo| tattopaMtaramIhiyavatthuvisesassa jovA // 1 // so puNa IhAvAyAverakAe uggahotti uvayari / esa visesAverakaM sAmannaM gipahue jeNaM // 2 // tatto eMtaramIhA ta avA a tabisesassa / iha sAmannavisesAverakA jAvaMtimo ne // 3 // savatyehAvAyA, Nicaya mottumAisAmannaM / saMvavahAratthaM puNa, savatthAvaggahovA // // taratamajogAlAvevAcciya dhAraNA tadaMtami / sabatyavAsaNA puNa naNiyA kAlaMtarasaIyatti // 5 // " na cAvicyuterapAyAvasthAnAtpArthakye mAnAjAvo, vizeSa jijJAsAnivRttyavacinnasvarUpasya kathaMcinninnatvAd, avagRhNAmi, Ihe, avaimi, sthirIkaromItipratyayA eva ca pratiprANyanulavasighAH avagrahAdilede pramANaM, smRtijanakatAvacchedakatvenaiva vA'vi-IN cyutitvaM dharmavizeSaH kaTapyate, tattaphupedAnyatvasya smRtijanakatAvacchedakakoTipraveze gauravAditi dharmavizeSa sidhau dharmivize|pasiddhirityadhika matkRtajJAnArNavAdavaseyam / tadevaM nirUpitaM mtijnyaanN| tannirUpaNena ca zrutajhAnamapi nirUpitameva / pyoranyo'nyAnugatatvAttathaiva vyavasthApitatvAcca / anye tvaMgopAMgAdiparijhAnameva zrutahAnaM, anyacca matijJAnamityanayorapi najanaiva, yamuvAca vAcakacakravartI-"ekAdInyekasmin nAjyAni tvAcaturtya iti"| zabdasaMsRSTArthamAtragAhitvena zrutatve // 14 //
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvavagrahamAtrameva matijJAnaM prasajyeta, dhAraNottaraM svasamAnAkArazrutAvazyaMjAvakapanaM tu svavAsanAmAtra vinitaM, zabdasaMsaTAyA matereva zrutatvaparitnASaNaM tu na pRthagupayogavyApakamiti zAbdajhAnameva zrutajhAnaM, na tvprokssminchiyjnympiityaahuH| navyAstu zrutopayogo matyupayogAnna pRthak, matyupayogenaiva tatkAryopapattI tatpArthakyakaTpanAyA vyarthatvAt / ata eva zabdajanyasAmAnyajJAnottaraM vizeSa jijJAsAyAM tanmUlakamatyapAyAMzapravRttau na pRthagavagrahakaTpanAgauravaM, zAbdasAmAnyajJAnasyaiva | tatrAvagrahatvAt / na ca zAbde'zAbdasya tatsAmagryA vA pratibandhakatvadhrauvyAnneyaM kaTpanA yukteti vAcyaM, azAbdatvasya prativadhyatAvacchedakatve pratiyogikoTau zabdamUlamatijhAnasyApi pravezAt, anyathA zrutAnyantarInUtamatijJAnodaprasaMgAt / kiM ca zAbdajJAnarUpazrutasyAvagrahAdikramavato matijJAnAnninnatvopagame'numAnasmRtitarkapratyanizAnAdInAmapi tayAtvaM syAdityatiprasaMgaH, sAMvyavahArikapratyakSatvAnAvasyApi teSu tulyatvAt / yadi cAvagrahAdinedAH sAMvyavahArikapratyakSarUpasyaiva matijhAnasya sUtre proktA, anumAnAdikaM tu parokSmatijhAnamarthataH simitIpyate, tarhi zrutazabdavyapadezyaM zAbdajJAnamapi parodamatijJAnamevAMgIkriyatAM, kimardhajaratIyanyAyAzrayaNena / matyA jAnAmi zrutvA jAnAmItyanulava evAnayojedopapAdaka iti cenna, anumAya jAnAmi smRtvA jAnAmItyanulavenAnumAnasmRtyAdInAmapi daaptteH| anumititvAdikaM matitvavyApyameveti yadIpyate, zAbdatvamapi kiM na tathA ? / matyA na jAnAmIti pratItistatra bAdhiketi cenna vaizeSikANAM nAnuminomIti pratIteriva zAbde tasyAvizeSaviSayatvAt / na ca nisagAdhigamasamyaktvarUpakAryanedAnmatizrutajJAnarUpakAraNaleda ityapi sAMprataM, tatra nisargapadena svattAvasyaiva grhnnaat| yaghAcakaH-"zivAgamopadezazravaNAnyekAthikAnyadhigamasya / ekArthaH
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ jhAna binH // 143 // pariNAmo navati nisargaH svannAvazceti " / yatrApi mateH zrutabhinnatvena grahaNaM tatra gobalIvardanyAya evAzrayaNIyaH / tadidamanipretyAha mahAvAdI siddhasenaH-"vaiyarthyAtiprasaMgAnyAM na matyanyadhikaM zrutamiti" ityAhuH / / avadhijJAnatvaM rUpisamavyApyaviSayatAzAlijJAnavRttijJAnatvavyApyajAtimattvaM, rUpisamavyApyaviSayatAzAvijJAnaM paramAva|dhijJAnaM "rUvagayaM lahai sabaM" iti vacanAt, tavRttiAnatvavyApyA jAtiravadhitvamavadhijJAnamAtra iti lkssnnsmnvyH| samavyApyatvamapahAya vyApakatvamAtradAne jagadhyApakaviSayatAkasya kevalasyarUpivyApakaviSayatAkatvaniyamAt tavRttikevalatvamA dAya kevalajhAne'tivyAptiH, samavyApyatvadAne tvarUpiNi vyabhicArAtkevalajJAnaviSayatAyA ruupyvyaapytvaattnnivRttiH| na ca paramAvadhijJAne'pyaloke lokapramANAsaMkhyArUpyAkAzakhaMviSayatopadarzanAdasaMjavaH / yadi tAvatsu khameSu rUpitravyaM syAttadA pazyediti prasaMgApAdana eva taapdrshntaatpryaat| na ca tadaMze viSayabAdhena sUtrAprAmANyaM, svarUpabAdhe'pi zaktivizeSajJApanena phalAbAdhAt / etenAsannAvasthApanA vyAkhyAtA / bahirviSayatAprasaMjikA tAratamyena zaktivRdhizca khokamadhya eva sUkSmasUmataraskandhAvagAhanaphalavatIti na prasaMgApAdanavaiyarthyam / yannASyaM-"vaDhato puNa bAhiM logatthaM ceva pAsaI dacha / sudumayara suhumayaraM paramohI jAva paramANuM // 1 // " iti / aloke lokapramANAsaMkhyeyakhaMmaviSayatAvadheriti vacane viSayatApadaM tarkitarUpyadhikaraNatAprasaMjitatAvadadhikaraNakarUpiviSayatAparamiti na svarUpavAdho'pIti tattvam / jAtau jJAnatvavyApyatvavizeSaNaM jJAnatvamAdAya matyAdAvativyAptivAraNArtham / na ca saMyamapratyayAvadhijJAnamanaHparyAyajJAnasAdhAraNajAtivizeSamA-|| 143 //
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAya manaHparyAyajJAne'tivyAptiH, avadhitvena sAMkayeNa tAdRzajAtyasiddheH / na ca pujalA rUpiNa iti zAbdabodhe rUpisalAmavyApyaviSayatAke'tivyAptiH, viSayatApadena spaSTavizepAkAragrahaNAditi sNkssepH| | manomAtrasAkSAtkAri manaHparyAyajJAnam / na ca tAdRzAvadhijJAne'tivyAptiH, manaHsAkSAtkAriNo'vadheH skandhAntarasyApi sAkSAtkAritvena taadRshaavdhijnyaanaasidheH| na ca manastvapariNataskandhAlocitaM vAhyamapyartha manaHparyAyAnaM sAkSAtkarotIti tasya manomAtrasAdAtkAritvamasijhamiti vAcyam , manojavyamAtrAlaMbanatayaiva tasya dharmigrAhakamAnasikatvAt , bAhyArthAnAM tu manovyANAmeva tayArUpapariNAmAnyathAnupapattiprasUtAnumAnata eva grahaNAnyupagamAt / zrAha ca nASyakAra:-"jANA baleNumANeNaMti" vAhyArthAnumAnanimittakameva hi tatra mAnasamacakurdarzanamaMgIkriyate, yatpuraskAreNa sUtre manovyANi jAnAti pazyati caitaditi vyavahiyate / ekarUpe'pi jhAne vyAdyapekyopazamavaicitryeNa sAmAnyarUpamanovyAkAraparivedApekSyA pazyatIti, viziSTataramanovyAkAraparijedApekyA ca jAnAtItyevaM vA vyAcakte / ApekSikasAmAnyajJAnasyApi vyAvahArikAvagrahanyAyena vyAvahArikadarzanarUpatvAt / nizcayatastu sarvamapi tajjJAnameva, manaHparyAyadarzanAnupadezAditi assttvym|nvyaastu bAhyAkArAnumApakamanojavyAkAragrAhaka jhAnamavadhivizeSa eva,apramattasaMyamavizeSajanyatAvacchedakajAteravadhitvavyApyAyA eva (kaTpanAt) kaTpanAdharmIti nyaayaat|itthN hi jAnAti pazyatItyatra dRzeravadhidarzanaviSayatvenaivopapattI lakSaNakapanagauravamapi parihRtaM nvti|suutre nedAnidhAnaM ca dhrmjedaabhipraaym|ydi ca saMkalpa vikalpapariNatavyamAtragrAhyanedAttadrAhakaM jJAnamatiriktamityatra nirbandhastadA dIjiyAdInAmapISTAniSTapravRttinivRttidarzanAttakranakasUdamasaMkalpajanana
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna // 144 // pariNatavyaviSayamapi manaHparyAyajJAnamanyupagantavyaM syAt, ceSTAhetoreva manasastadbhAhyatvAta / na ca tena dIndriyAdInAM samanaskatApattiH, kapardikAsattayA dhanitvasyeva, ekayA gavA gomattvasyeva, sUkSmeNa manasA samanaskatvasyApAdayitumazakyatvAt, | tadidamabhipretyoktaM nizcayadhAtriMzikAyAM mahAvAdinA - "prArthanApratighAtAcyAM ceSTante pIndriyAdayaH / manaHparyAya vijJAnaM yuktaM teSu na cAnyathA // 1 // " iti / na caivaM jJAnasya paMcavidhatvavinA gochedAtsUtrApattiH, vyavahAratazcaturvidhatvenoktAyA api jASAyA nizcayato vaividhyAnidhAnavannayavivekenotsUtrAbhAvAditi dikU / sarvaviSayaM kevalajJAnam / sarvaviSayatvaM ca sAmAnyadharmAnavacinnanikhiladharmaprakArakatve sati nikhiladharmiviSayatvam / prameyavaditi jJAne prameyatvena nikhiladharmaprakArake'tivyAptivAraNAyAnavaicinnAntaM, kevaladarzane'tivyAptivAraNAya satyantaM, | vizeSyabhAgastu paryAyavAdyanimatapratItyasamutpAda rUpasantAna viSayaka nikhiladharmaprakArakajJAnanirAsArthaH / vastuto nikhila - | jJeyAkAravattvaM kevalajJAnatvaM / kevaladarzanAcyupagame tu tatra nikhila dRzyAkAravattvameva na tu nikhila zeyAkAravattvamiti nAtivyAptiH / na ca pratisvaM kevalajJAne kevalajJAnAntaravRttisvaprAkkAla vinaSTavastusaMbandhivartamAnatvAdyAkArAjAvAdasaMjayaH, sva| samAnakAlIna nikhilajJeyAkAravattvasya vivakSaNAt / na ca tathApi kevalajJAnagrAhye AdyavRttitvaprakArakatvAvacinnavizepyatAyA dvitIyakSaNe nAzo, dvitIyakSaNavRttitvaprakArakatvAvacinna vizeSyatAyAzcotpAdaH, ityameva grAhyasAmAnyavizeSyatAdhauvyasaMnedena kevalajJAne trailakSaNyamupapAditamityekadA nikhilajJeyAkAravattvAsaMbhava eveti zaMkanIyam, samAnakAlInatvasya kSaNagarbhatve doSAbhAvAt, astu vA nikhilajJeyAkArasaMkramayogyatAvattvameva lakSaNaM, pramANaM ca tatra jJAtatvamatyantotkarSava binduH // 144 //
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRtti atyantApakarSavadvRttitvAt parimANatvavadityAdyanumAnameva / na cAprayojakatvaM jJAnatAratamyasya sarvAnubhavasiddhatvena | tadvizrAnteratyantApakarSotkarSAcyAM vinA'saMjavAt / na cendriyAzritajJAnasyaiva taratamabhAvadarzanAttatraivAntyaprakarSo yukta ityapi zaMkanIyaM, atIndriye'pi manojJAne zAstrArthAvadhAraNarUpe zAstrajAvanAprakarSajanye zAstrAtikrAntaviSaye'tIndriyaviSayasAmarthya yogapravRttisAdhane'dhyAtmazAstraprasiddhaprAtijanAmadheye ca taratamabhAvadarzanAt / nanvevaM jAvanAjanyameva prAtijavatkevalaM prAptaM, tathA cApramANaM syAt, kAmAturasya sarvadA kAminIM jAvayato vyavahitakA minI sAkSAtkAravanAvanAjanya| jJAnasyApramANatvavyavasthiteH atha na jAvanAjanyatvaM tatrAprAmANyaprayojakaM, kiMtu vAdhitaviSayatvaM, jAvanAnapekSe'pi zukti| rajatAdicame bAdhAdevAprAmANyasvIkArAt, prakRte ca na viSayabAdha iti nAprAmANyaM, na ca vyavahitakA minI vibhramAdau doSatvena jAvanAyAH klRptatvAttajanyatvenAsyAprAmANyaM, bAdhitaviSayatvavaddoSa janyatvasyApi camatvaprayojakatvAt, tathA coktaM mImAMsAnASyakAreNa - "yasya ca duSTaM kAraNaM yatra ca mithyetyAdipratyayaH sa eva samIcIno nAnya iti", vArtikakAreNApyuktam" tasmAdbodhAtmakatvena, prAptA buddheH pramANatA / zrarthAnyathAtvahetUtyadoSajJAnAdapodyate // 1 // iti " atra hi tulyavadevAprAmANyaprayojakaghyamuktaM, tasmAdvAdhAjAve'pi doSajanyatvAdaprAmANyamiti vAcyaM, jAvanAyAH kvaciddoSatve'pi sarvatra doSatvA nizcayAt, anyathA zaMkhapItatvajramakAraNIbhUtasya pItavyasya svaviSayakajJAne'pyaprAmANyaprayojakatvaM syAditi na kiMzvidetat kvacideva kazciddoSa ityevAMgIkArAt, viSayabAdhenaiva doSajanyatvakalpanAcca, DuSTakAraNajanyasyApyanumAnAdervi| payAbAdhena prAmANyAcyupagamAt, anyathA paribhASAmAtrApatteH / mImAMsAnASyavArtikakArAnyAmapi bAdhitaviSayatvavyA
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna binchaH // 14 // pyatvenaiva puSTakAraNajanyatvasyAprAmANyaprayojakatvamuktaM na svAtaMtryeNeti cenmavam tathApi parokSajJAnajanyanAvanAyA aparokjhAnajanakatvAsaMjavAt / na hi vahnayanumitijhAnaM sahasrakRtva zrAvRttamapi vahnisAkSAtkArAya kalpate / na cAnyasyamAnaM jJAnaM paramaprakarSaprAptaM tathA naviSyatItyapi zaMkanIyaM, laMghanodakatApAdivadanyasyamAnasyApi paramaprakarSAyogAt / na ca laMghanasyaikasyAvasthitasyAnAvAdaparAparaprayatnasya pUrvapUrvAtizayitalaMghanotpAdana evaM vyApArAdyAvalaMghayitavyaM tAvannAdAveva zleSmA|dinA jADyAtkAyo laMghayituM zaknotyanyAsAsAditazleSmakSyapaTunAvazcottarakAlaM zaknotIti tatra vyavasthitotkarSatodakatApe tvatizayena kriyamANe tadAzrayasyaiva dayAnna tatrApyagnirUpatApattirUpo'ntyotkarSaH, vijJAnaM tu saMskArarUpaM zAstraparAvartanAdyanyathAnupapattyottaratrApyanuvartata iti tatrAparAparayatnAnAM sarveSAmupayogAdatyantotkarSoM yukta iti taptA nAvanAhAnenAparodaM kevalajhAnaM janyata iti TIkAkRThaktamapi vicArasahaM, tasya pramANAntaratvApatteH, mano yadasAdhAraNamiti nyAyAta, anyathA cakSurAdivyAptijJAnAdisahakRtasya manasa eva sarvatra prAmANyasaMnave pramANAntaronjedApatteH / cakurAdInAmeva sAdhAraNyAtprAmANyamityanyupagame jAvanAyAmapi tathA vaktuM zakyatvAt / evaM ca parodanAvanAyA aparodajJAnajanakatvaM tasyAH pramANAntaratvaM cAnyatrAdRSTacaraM kaTpanIyamiti mahAgauravamiti cedanuttopAkhna eSaH, prakRSTa nAvanAjanyatvasya kevalajhAne'nyupagamavAdeneva TIkAkRtoktatvAt / vastutastu tajanyAtprakRSTAdAvaraNakSyAdeva kevalajJAnotpattirityeva siddhAntAt / / yairapi yogajadharmasyAtInjiyajJAnajanakatvamanyupagamyate, tairapi pratibandhakapApakSyasya dhAratvamavazyamAzrayaNIyam , sati pratibandhake kAraNasyAkiMcitkaratvAt , kevalaM tairyogajadharmasya manaHpratyAsattitvaM, tena sannikarSeNa nikhilajAtyaMze niravacinna
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAratAkajhAne poDazapadArthaviSayakavilakSaNamAnasajhAne vA tattvajJAnanAmadheye manasaH karaNatvaM, cAkupAdisAmagrIkAla iva laukikamAnasasAmagrIkAle'pi tAdRzatattvajJAnAnupapattestattvajJAnAkhyamAnase taditaramAnasasAmagryAH pratibandhakatvaM, tattvajhAnarUpamAnasasAmagryAzca praNidhAnarUpavijAtIyamanaHsaMyogaghaTitatvaM kaTpanIyamityanantamaprAmANikakaTpanAgauravam / asmAkaM tu puritakyamAnaM tatra kAraNamiti lAghavam / ata evenyajJAnAsAcivyena kevalamasahAyamiti prAJco vyAcakSate / sa cAvaraNAkhyadharitadayopi nAvanAtAratamyAttAratamyenopajAyamAnastadatyantaprakarSAdatyantaprakarSamanulavatItikimanupapannam / / tadAhAkalaMko'pi-" doSAvaraNyohAnirniHzeSAstyatizAyanAt / kvacidyathA svahetunyo bahirantarmalakSya iti // 1 // " na ca niMbAdyauSadhopayogAttaratamannAvApacIyamAnasyApi zleSmaNo nAtyantikakSya iti vyabhicAraH, tatra niMbAdyoSadhopayogotkarSaniSThAyA evApAdayitumazakyatvAt , tadupayoge'pi zleSmapuSTikAraNAnAmapi tadevAsevanAt, anyauSadhopayogAdhArasyaiva vinAzaprasaMgAt , cikitsAzAstraM hyujiktadhAtudoSasAmyamuddizya pravartate, na tu tasya nirmUlanAzaM, anyataradoSAtyantakSyasya maraNAvinAnAvitvAditi aSTavyam / rAgAdyAvaraNApAye sarvajJajJAnaM vaizadyanAgnavatItyatra ca na vivAdo rajonIhArAdyAvaraNApAye vRkSAdijJAne tathA darzanAt / na ca rAgAdInAM kathamAvaraNatvaM, kuDyAdInAmeva paunalikAnAM tathAtvadarzanAditi vAcyam , kuDyAdInAmapi prAtijAdAvanAvArakatvAt , jJAnavizeSe teSAmAvaraNatvavaccAtInidhyAne rAgAdInAmapi tathAtvamanvayavyatirekAcyAmeva sidham / rAgAdyapacaye yoginAmatInjiyAnunavasaMjavAtpaulikatvamapi vyakarmAnugamena teSAM nAsijham / svaviSayagrahaNakSamasya jJAnasya tadagrAhakatAyA viziSTapratyayasaMvandhapUrvakatvaniyamAtpItahatpUrapuruSajJAne 1 viziSTadravyasaMbandha.
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna vinH // 146 // tathAdarzanAditi dhyeyam / bArhaspatyAstu-rAgAdayo na lonAdikarmodaya nibandhanAH, kiM tu kaphAdiprakRtihetukAH / tathAhi, kaphahetuko rAgaH, pittahetuko peSaH, vAtahetukazca mohaH / kaphAdayazca sadaiva sannihitAH, zarIrasya tadAtmakatvAt , tato na sArvajJamUlavItarAgatvasaMlava ityAhuH / tadayuktam , rAgAdInAM vyabhicAreNa kaphAdihetukatvAyogAt, dRzyate hi vAtaprakRterapi rAgaSau, kaphaprakRterapi gheSamohau, pittaprakRterapi moharAgAviti / ekaikasyAH prakRteH pRthak sarvadoSajananazaktyupagame ca sarveSAM samarAgAdimattvaprasaMgAt / na ca svasvayogyakramikarAgAdidoSajanakakaphAdyavAntarapariNativizeSasya pratiprANi kaTpanAnnAyaM doSa iti vAcyaM, tadavAntarajAtyAvacinnahetugaveSaNAyAmapi karmaNyeva vizrAmAt / kiM cAnyAsajanitaprasaratvAtpratisaMkhyAnanivartanIyatvAcca na kaphAdihetukatvaM rAgAdInAm / etena zukropacayahetuka eva rAgo nAnyahetuka ityAdyapi nirastam, atyantastrIsevAparasya dINazukrasyApi rAgojekadarzanAt , zukropacayasya sarvastrIsAdhAraNAjilASajanakatvena kasyacit kasyAMcideva rAgojeka ityasyAnupapattezca / na cAsAdhAraNye rUpameva hetuH, tajahitAyAmapi kasyacitrAgadarzanAt / na ca tatropacAra eva hetuH, yenApi vimuktAyAM rAgadarzanAt / tasmAdanyAsadarzanajanitopacayaparipAkaM kamaiva vicitrasvajAvatayA tadA tadA tattatkAraNApedaM tatra tatra rAgAdiheturiti pratipattavyam / etena pRthivyaMbujUyastve rAgaH, tejovAyunUyastve kSeSaH, jalavAyujUyastve moha ityAdayo'pi pralApA nirastAH, tasya viSayavizeSApakSapAtitvAditi dik / karmanUtAnAM rAgAdInAM samyagjJAna kriyAnyAM kSyaNa vItarAgatvaM sarvajJatvaM cAnAvilameva / zaucodanIyAstu-nairAtmyAdilAvanaiva O // 146 //
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ | rAgAdiklezahAnihetuH, nairAtmyAvagatAvevAtmAtmIyAninivezAnAvena rAgadeSochedAt saMsAramUla nivRttisaMjavAt, AtmAva gatau ca tasya nityatvena tatra snehAttanmUlatRSNAdinA zAnivRtteH / taTuktam- " yaH pazyatyAtmAnaM tatrAsyAhamiti zAzvataH snehaH / snehAtsukheSu tRSyaMti tRSNA doSAMstiraskurute // 1 // guNadarzI paritRpyatyAtmani tatsAdhanAnyupAdatte / tenAtmAninivezo yAvattAvacca saMsAraH // 2 // iti " / nanu yadyevamAtmA na vidyate, kiM tu pUrvAparakSaNatruTitAnusandhAnAH pUrvahetupratibandha jJAnakSaNA eva tathA tathotpadyanta ityanyupagamastadA paramArthato na kazcipakAryopakArakasvabhAva iti kathamucyate | bhagavAn sugataH karuNayA sakalasattvopakArAya dezanAM kRtavAniti, kSaNikatvamapi yadyekAntena, tarhi tattvavedI kSaNo'na| ntaraM vinaSTaH sanna kadAcanApyahaM nUyo javiSyAmIti jAnAnaH kimarthaM modAya yatata iti ? atrocyate - jagavAn hi prAcInAvasthAyAM sakalamapi jagaduHkhitaM pazyaMstaddidhIrSayA nairAtmyakSaNikatvAdikamavagacannapi teSAmupakAryasattvAnAM niH zakSaNotpAdanAya prayatate, tato jAtasakalajagatsAkSAtkAraH samutpanna kevalajJAnaH pUrvA hitakRpA vizeSasaMskArAt kRtArtho'pi | dezanAyAM pravartate, adhigatatattAtparyArthAzca svasaMta tigata viziSTakSaNotpattaye mumukSavaH pravartante iti na kimapyanupapannami - tyAduH / tadakhilamajJAna vilasitam / AtmAnAve bandhamokSAdyaikAdhikaraNatvAyogAt / na ca santAnApekSayA samAdhiH, | tasyApi pAnatireke ekatvAsideH, ekatve ca pravyasyaiva nAmAntaratvAt, sajAtIyakSaNaprabandharUpe santAne ca na kArakavyApAra iti samIcInaM mumukSupravRttyupapAdanam / athAkliSTakSaNe'kliSTakSaNatvenopAdAnatvamiti sajAtIyakSaNaprabandhopapattiH, 1 tRpyati tujhyA. 2 namAntaraMtat
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ jhAna binH // 14 // buddhadezitamArge tu tatprayojakatvajJAnAdeva pravRttiriti cenna, ekAntavAde'nena rUpeNa nimittatvamanena rUpeNa copAdAnatvamiti vinAgasyaiva urvacatvAt / aniSTakSaNe'kliSTakSaNatvenevopAdAnatve zrAdyAkliSTakSaNasyAnutpattiprasaMgAdantyakviSTakSaNasAdhAraNasya hetutAvadakasya kaTpane ca kliSTakSaNajanyatAvacchedakena sAMkaryAjanyajanakadAprabandhakoTAvekaikadaNapravezaparityAgayovinigamakAnAvAcca / etenetaravyAvRttyA zaktivizeSeNa vA jnktvmitypypaastm| na caitadanantaramahamutpannametasya cAhaM janakamityavagannati daNarUpaM jJAnamiti na navanmate kAryakAraNanAvaH, nApi tadavagamaH, tato yAcitakamamanametadekasantatipatitatvAdekAdhikaraNaM vandhamodAdikamiti / etenopAdeyopAdAnakSaNAnAM parasparaM vAsyavAsakalAvA'ttarottaraviziSTaviziSTatara-| kaNotpatteH muktisaMcava ityapyapAstam , yugapannAvinAmeva tilakusumAdInAM vAsyavAsakalAvadarzanAt / uktaMca-"vAsyavAsakayozcaivamasAhityAnna vAsanA / pUrvakSaNairanutpanno vAsyate nottarakSaNe // 1 // iti" kahipatazubhadANaikasantAnArthitayaivamodopAye saugatAnAM pravRttiH, tadathaiva ca sugatadezanetyanyupagame ca teSAM mithyAdRSTitvaM, tatkalpitamokSasya ca mithyAtvaM sphuTameva, adhika latAyAm / etenAkhaMmAghayAnandaikarasabrahmajJAnameva kevalajJAnaM, tata eva cAvidyAnivRttirUpamodAdhigama iti vedAntimatamapi nirastam , tAdRzaviSayAjAvena tajjJAnasya mithyAtvAt , kIdRzaM ca brahmajJAnamajhAnanivartakamanyupeyaM devAnAMpriyeNa, na kevalacaitanyaM, tasya sarvadA sattvenAvidyAyA nityanivRttiprasaMgAt, tatazca tanmUlasaMsAropalabdhyasanavAtsarvazAstrAnAraMjaprasaMgAdanunavavirodhAcca, nApi vRttirUpaM, vRtteH satyatve tatkAraNAntaHkaraNAvidyAderapi sattvasyAvazyakatvena tayA tannivRtterazakyatayA sarvavedAntArthaviplavApatteH, mithyAtve ca kthmjnyaannivrtktaa| na hi mithyAjJAnamajJAna nivartakaM dRSTam , svaprajJAnasyApi tattvapra // 15 //
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgAt / na ca satyasyaiva caitanyasya pramANajanyAparokSAntaHkaraNavRttyannivyaktasyAjJAnanivartakatvAvRttazca kAraNatAvavedakatvena damatvAdivadanyathAsighatvena kAraNatvAnaMgIkArAt , avacchedakasya kahipatatve'pyavacchedyasya vAstavatvaM na hi hanyate, yajjatatvena jAtaM tabuktivyamitivat , tArkikairapyAkAzasya zabdagrAhakatve karNazaSkulIsaMbandhasya kaTripatasyaivAvacchedakatvAMgIkArAt , saMyogamAtrasya niravayave najasi sarvAtmanA sattvenAtiprasaMjakatvAt / mImAMsakaizca kahipatahasvatvadIrghatvAdisaMsargAvacinnAnAmeva varNAnAM yathArthajJAnajanakatvopagamAdhvanidharmANAM dhvanigatatvenaiva jAnAt , varNAnAM ca vinUnAmAnupUrvIvizeSAjJAnAdatiprasaMgAt , varNaniSThatvena hrasvatvAdikaTapanasya tepAmAvazyakatvAt , tadasmAkamapi kalpitAvacchedakopagame ko doSa iti madhusUdanatapasvino'pi vacanaM vicArasahaM, mithyAdRgdRSTAntasya samyagdRzA grahaNAnaucityAt, naiyAyikamI mAMsoktasthale'pi anantadharmAtmakaikavastusvIkAre kaTipatAvacchedakakRtavilaMbanAyA aprasarAt, vistareNopapAditaM caitatsamarAtivRttau / na coktarItyA vRtteravacchedakatvamapi yuktaM, pratiyogitayA'jJAnanivRttau sAmAnAdhikaraNyena samAnavizeSyakasamAna prakArakavRttereva tvanmate hetutvasya yuktatvAt / ata eva svayamuktaM tapasvinA sijhAntabindau-dividhamAvaraNaM, ekamasattvApAdakamantaHkaraNAvachinnasAkSiniSThaM, anyadanAnApAdakaM viSayAvavinnabrahmacaitanyaniSThaM, ghaTamahaM jAnAmItyujayAvavedAnunavAdAdyaM parokSAparokSasAdhAraNapramAmAtreNa nivartate'numite'pi vahnayAdau nAstIti pratItyanudayAt , ditIyaM tu sAkSAtkAreNaiva nivartate yadAzrayaM yadAkAraM jJAnaM tadAzrayaM tadAkAramajhAnaM nAzayatIti niyamAdityAdi, tatkimidAnI kutdAmakudaH sadya eva vismRtaM? . yenoktavRtteravachedakatvenAnyathAsichimAha, evaM hi ghaTAdAvapi daMmaviziSTAkAzatvenaiva hetutAM vadato
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ binmuH jhAna // 14 // vadanaM kaH pidadhyAt ? anayaiva jiyA caitanyaniSThAyAH pramANajanyAparodAntaHkaraNavRtterevAjJAnanAzakatvAMgIkAre'pi nadoSaH, pAramArthikasattAnAve'pi vyAvahArikasattAMgIkArAt / na ca svapnAdivanmithyAtvApattiH, svarUpato mithyAtvasyAprayojakatvAt, viSayato mithyAtvasya ca bAdhAnAvAdasidheH, dhUmantramajanyavayanumiterapyabAdhitaviSayatayA prAmANyAnaMgIkArAcca, kahipatenApi pratibiMbena vAstavabiMbAnumAnaprAmANyAcca, svapnArthasyApyariSTAdisUcakatvAcca, kvacittApalabdhamaMtrAderjAgare'pyanuvRtterabAdhAcceti tapasvinoktamiti cedetadapyavicAraramaNIyam , tvanmate svapnajAgarayorvyavahAravizeSasyApi kartumazakyatvAt , bAdhAlAvena brahmaNa iva ghaTAderapi paramArthasattvasyApratyUhatvAcca, prapaMcAsatyatve bandhamodAderapi tathAtvena vyavahAramUla eva kugaradAnAt / etenAjJAnaniSThAH paramArthavyavahArapratijAsasattvapratItyanukUlAstisraH zaktayaH kaTapyante, AdyayA prapaMce pAramArthikasattvapratItiH, ata eva naiyAyikAdInAM tathAbhyupagamaH, sA ca zravaNAdyanyAsaparipAkena nivatate, tato dvitIyayA zaktyA vyAvahArikasattvaM prapaMcasya pratIyate, vedAntazravaNAdanyAsavanto hi nema prapaMcaM pAramArthika pazyanti, kiM tu vyAvahArikamiti, sA ca tattvasAkSAtkAreNa nivartate, tatastRtIyayA zaktyA prAtinAsikasattvapratItiH |kriyate, sA cAntimatattvabodhena saha nivartate, pUrvapUrvazakteruttarottarazaktikAryapratibandhakatvAcca na yugapatkAryatrayaprasaMgaH, tathA caitadabhiprAyAM zrutiH-" tasyAnidhyAnAdyojanAttattvatAvAcUyazcAnte vizvamAyAnivRttiriti" / asyA ayamarthaHtasya paramAtmano'nidhyAnAdanimukhAkhyAnAcchravaNAnyAsaparipAkAditi yAvat , vizvamAyAyA vizvAraMjakAvidyAyA nivRttiH, AdyazaktinAzena viziSTanAzAta, yujyate'neneti yojanaM tattvajJAnaM tasmAdapi vizvamAyAnivRttiH, mitIyazakti 1010 //
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAzena viziSTanAzAt, tattvajAvo videhakaivayamantimaH sAkSAtkAra iti yAvata, tasmAdante prArabdhadaye saha tRtIya| zaktyA vizvamAyAnivRttiH, zrabhidhyAnayojanAcyAM zaktiSayanAzena viziSTanAzApekSyA nUyaH zabdo'nyAsArthaka itItyAdi | nirastam, abhidhyAnAdeH prAgaparamArthasadAdau paramArthasattvAdipratItyanyupagame'nyathAkhyAtyApAtAt / na ca tattavaktivizi TajJAnena paramArthasattvAdi janayitvaiva pratyAyyata iti nAyaM doSa iti vAcyam, sAkSAtkRtatattvasya na kimapi vastvajJAtamiti | prAtijA sikasattvotpAdanasthAnAbhAvAdbrahmAkAravRttyA brahmaviSayataivAjJAnasya nAzitA, tRtIyazaktiviziSTatvaM tvajJAnaM yAvamArabdhamanuvartata eveti brahmAtiriktaviSaye prAtijA sikasattvotpAdanAdavirodha iti cenna, dharmisiddhyasiddhinyAM vyAghAtAt, | vizeSoparAgeNAjJAte tadupagame ca brahmaNyapi prAtinAsikameva sattvaM syAt, tattvajJe kasyacidajJAnasya sthitau videhavasye'pi | tadavasthitizaMkayA sarvAjJAnAnivRttau muktAvanAzvAsaprasaMgAcca / zratha dRSTisRSTivAde neyamanupapattiH, tanmate hi vastu saddhahmaiva, prapaMcazca prAtijAsika eva tasya cAnidhyAnAdeH prAk pAramArthikasattvAdinA pratijJAsaH pAramArthikasadAdyAkArajJAnAcyupagamAdeva sUpapAda iti cenna, tasya prAcInopagatasya saugatamataprAyatvena navyairupeditatvAt, vyavahAravAdasyaiva tairAdRtatvAt vyavahAravAde ca vyAvahArikaM prapaMcaM prAtinAsikatvena pratIyatAM tattvajJAninAmatyantacAntatvaM durnivArameva / atha vyAvahArikasyApi prapaMcasya tattvajJAnena bAdhitasyApi prArabdhavazena vAdhitAnuvRttyA pratijJAsaH tRtIyasyAH zakteH kArya, tena vAdhitAnuvRttyA pratijJAsAnukulA tRtIyA zaktiH, prAtijA sikasattvasaMpAdanapaTIyasI zaktirucyate, sA cAntimatattvavodhena nivartata ityevamadoSa iti cenna, vAdhitaM hitvanmate nAzitaM, tasyAnuvRttiriti vadato vyAghAtAt / bAdhitatvena vAdhita
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ binH jJAna ||14e|| tvAvacinnasattayA vA pratijAsastattvajJaprArabdhakAryamiti cettRtIyA zaktiya'rthA, yAvaziSANAM bAdhitatve teSAM tathApratinAsasya sArvajJAnyupagamaM vinAnupapattezca, ditIyazaktiviziSTAjhAnanAzAt saMcitakarma tatkArya ca nazyati, tatastRtIyazaktyA prArabdhakArye dagdharaGgusthAnIyA bAdhitAvasthA janyate, zyameva bAdhitAnuvRttiriti cenna, evaM sati ghaTapaTAdau tattvajJasya na bAdhitasattvadhIH, na vA vyAvahArikapAramArthikasattvadhIriti tatra kiMcidanyadeva kaTpanIyaM syAt, tathA ca lokazAstravirodha iti suSkRtaM harijanAcAryaiH-" agnijalamayo yatparitApakarA nve'nulvsidhaaH| rAgAdayazca rautA asatpravRttyAspadaM loke ||1||prikttiptaa yadi tato na santi tattvena kathamamI syuriti / parikalpite ca tattve navanavavigamau kathaM yuktau // 2 // ityAdi " / tasmAdvRttervyAvahArikasattayApi na nistAraH / prapaMce paramArthadRSTyeva vyavahAradRSTyApi sattAntarAnavagAhanAditi smartavyam / kiM ca niSprakArakajJAnasya kutrApyajJAnanivartakatvaM na dRSTamiti zubrahmajJAnamAtrAtkathamajJAna|nivRttiH? (kiM ca saprakAraM niSprakAraM vA brahma ajJAnanivartakamiti vaktavyaM, Aye niSprakAre brahmaNi saprakArakajJAnasyAyathArthatvAnnAjJAnanivartakatA, tasya yathArthatve nApaitasidhiH, vitIyapakSastu niSprakArakajhAnasya kutrApyajJAnanivartakatvAdarzanAdevAnunAvanArthaH" iti pratyaMtarapAThaH) na ca sAmAnyadharmamAtrAprakArakasamAnaviSayapramAtvamajJAnanivRttau prayojaka, prameyamiti jJAne'tivyAptivAraNAya sAmAnyeti, prameyo ghaTa ityAdAvativyAptivAraNAya mAtreti, tenedaM vizeSaprakAre niSprakAre || cAnugatamiti niSprakArakabrahmajJAnasyApi brahmAjJAnanivartakatvaM lakSaNAnvayAt / na ca sAmAnyadharmamAtraprakArakajhAne'vyAptiH, kAra vA brahma siddhiH, hitAsamAnaviSa // 14 //
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ idamanidaM vA, prameyamaprameyaM vetyAdisaMzayAdarzanena tadanivartakasya tasyAsaMgrahAditi vAcyam , niSprakArakasaMzayAnAvena niHSprakArakAjhAnAsikhyA niSprakArakabrahmajJAnasyApi tannivartakatvAyogAdekatra dharmiNi prakArANAmanantatve prakAraniSThatayA niravacinnaprakAratAsaMbandhenAdhiSThAnapramAtvena tayA tadajJAnanivartakatvaucityAt / adhiSThAnatvaM ca namajanakAAna viSayatvaM vA'jJAnaviSayatvameva vA'khaMmopAdhirvA ? na ca viSayatayaiva tattvaM yuktaM, prameyatvasya ca kevalAnvayinonaMgIkArAnna prameyamiti jhAnAd ghaTAdyAkArAjJAnanivRttiprasaMga iti vAcyaM, vyamiti jhAnAttadApatteravAraNAt / na ca tasya vyatvaviziSTaviSayatve'pi ghaTatvaviziSTAviSayatvAttadhAraNaM, vyatvaviziSTasyaiva ghaTAvadena ghaTatvaviziSTatvAtsattvaviziSTabrahmavat, viziSTaviSayajhAnena viziSTaviSayAjJAnanivRttyanyupagame'pi ca brahmaNaH sccidaanndtvaadidhrmvaishissttyprsNgH| etenAnyatra ghaTAjhAnatvadhaTatvaprakArakapramAtvAdinA nAzyanAzakanAve'pi prakRte brahmAAnanivRttitvena brahmapramAtvenaiva kAryakAraNalAvaH, na tu brahmatvaprakArakati vizeSaNamupAdeyaM, gauravAdanupayogAvirodhAccetyapi nirastam, viziSTabrahmaNa eva saMzayena viziSTAhAnanivRtyartha vizeSoparAgaNaiva brahmajJAnasyAnveSaNIyatvAt, zuktirajatAdisthale'pi viziSTAjJAnavipayasyaivAdhiSThAnatvaM vaptamityatrApyayaM nyAyo'nusartavyaH / kiM ca brahmaNo nirdharmakatve tatra viSayatAyA apyanupapannatvAttaruipayajJAnatvamapi tatra ursanaM, viSayatA hi karmateti tadaMgIkAre tasya kriyAphalazAlitvena ghaTAdivaUmatvApatteH, tahipayazAnAjanakatve ca tatra vedAntAnAM prAmANyAnupapattiH / na ca tadajJAnanivartakatAmAtreNa taSiyatvopacAraH, anyo'nyAzrayAt / na ca kaTipatA viSayatA karma1 saMzayAdyadarzanArasAmAnyamAtrAprakArakAjJAnAnaMgIkAreNa tadanivartakasya tasyAsaMgrahAditi vAcyaM (pratyaMtare )
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna // 15 // tvAprayojikA, vAstavaviSayatAyAH kutrApyanaMgIkArAghyAvahArikyAzca tuTyatvAt / na ca brahmaNi jJAnaviSayatA'saMjave'pi vinH jJAne brahmaviSayatA tadviMbagrAhakatvarUpA'nyA vA kAcidanirvacanIyA saMjavatIti nAnupapattiH, viSayataivAkAraH prativiSayaM vilakSaNaH, ata eva brahmAkArAparokSapramAyA evAjJAnanivartakatvaM, ajJAnaviSayasvarUpAkArAparokSapramAtvasya sarvatrAnugata- + tvAt / na cedamityAkAraM ghaTAkAramiti zaMkitumapi zakyaM, zrAkArajedasya sphuTatarasAkSipratyakSasiddhatvAditi vAcyam , jJAnaniSThAyA api brahmaviSayatAyA brahmanirUpitatvasyAvazyakatvena brahmaNi tannirUpakatvadharmasattve nirdharmakatvavyAghAtAt, unnayanirUpyasya viSayaviSayijAvasyaikadharmatvena nirvAhAyogAt / na ca brahmaNyapi kahipataviSayatopagame karmatvena na jamatvApAtaH, svasamAnasattAkaviSayatAyA eva karmatvApAdakatvAt , ghaTAdau hi viSayatA svasamAnasattAkA, yorapi vyAvahArikatvAt , brahmaNi tu paramArthasati vyAvahArikI viSayatA na tatheti sphuTameva vaiSamyAditi vAcyam , sattAyA zva viSayatAyA api brahmaNi pAramArthikatvoktAvapi bAdhakAlAvAt , paramArthanirUpitadharmasya vyAvahArike vyAvahArikatvavacyAvahArikanirUpitasya dharmasya pAramArthika pAramArthikatAyA api nyAyaprAptatvAt / sattAdyupalahaNajede'pyupalakSyamekameveti na doSa iti ceviSayatAyAmapyepa eva nyaayH| evaM cAnantadharmAtmakadharmyajede'pi brahmaNi kauTasthyaM byaarthaadeshaadvyaahtmev| 120 // tathA cAnyUnAnatiriktadharmAtmajavyasvannAvalAjaladANamodaguNena jagavantaM tuSTAva stutikAraH-" navavIjamanantamujkitaM, vimalajhAnamanantamarjitam / na ca hInakalo'si nAdhikaH samatAM cApyativRtya vartase ||1||iti"| etena caitanyavi1 tannivRttikatvadharmasatve. 2 syaikaniSThatvena.
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sayataiva jamatvApAdikA, na tu vRttiviSayatApi, "yato vAco nivartante, na cakSuSA gRhyate, nApi vAcA, taM tvaupaniSadaM puruSa pRJcAmi" nAvedavinmanute taM bRhantaM vedenaiva yaditavyam ityAdhunayavidhazrutyanusAreNetthaM kaTpanAt "phalavyApyatvamevAsya zAstrakRnirnivAritam / brahmaNyajJAnanAzAya vRttivyAptirapekSitA // 1 // " iti kArikAyAmapi phalapadaM caitanyamAtraparameva aSTavyaM, pramANajanyAntaHkaraNavRttyabhivyaktacaitanyasya zAstre phalatvena vyavahiyamANasya grahaNe taghyApyatAyA anvayavyatirekAnyAM jamatvApAdakatve brahmaNa zva sAjhijAsyAnAmapi jamatyAnApatteH, caitanyakarmatA tu cininnatvAvajedena sarvatreveti saiva jagatvaprayojikA, na ca vRttiviSayatve'pi caitanyaviSayatvaM niyataM vRttezcidAkAragarjiNyA evotpatteH, tamuktam-"viyavastusva nAvAnurodhAdeva na kAraNAt / viyatsaMpUrNatotpattI kuMjasyaivaM dazA dhiyAm // 1 // ghaTaphuHkhAdihetutvaM dhiyo dhrmaadihetutH| dhasvataH sidhaarthsNbodhvyaaptirvstvnurodhtH||2|| iti", tathA ca jamatvaM purnivAramiti vAcyam , vRttyuparaktacaitanyasya svata eva caitanyarUpatvena tavyApyatvAcAvAt , phale phalAntarAnutpattestanninnAnAM tu svato jAnarahitAnAM taghyApteravazyAzrayaNIyatvAadityAdi madhusUdanoktamapyapAstam , vRttiviSayatAyA api nirdhamake brahmaNyasaMjavAt , kahipataviSayatAyAH svIkAre ca ka TipataprakAratAyA api svIkArApatteH, utjayorapi jJAnanAsakasAdijAsyatvena caitanyAnuparaMjakatvAvizeSAt , jJAnasya svaviSayAnivartakatvena prakArAnivRttiprasaMganayasya ca viSayatAdyanivRttipakSa zva dharmadharmiNorjAtyantarAtmakanedAjedasaMbandhAzrayaNenaiva supariharatvAt , kRtAntakopastvekAntavAdinAmupari kadApi na nivartata iti tatra kaH prtikaarH| yadi ca dRgviSayatvaM brahmaNi na vAstavaM, tadA sakRddarzanamAtreNAtmani ghaTAdAviva dRgapagame'pi aSTutvaM kadApi nApatItyuktaM na yujyate / tathA
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ binchaH ca-"sakRtpratyayamAtreNa ghaTazcenAsate tadA / saprakAzo'yamAtmA kiM ghaTavacca na nAsate // 1 // svaprakAzatayA kiM te tadujistattvavedanam / buddhizca kSaNanAzyeti codyaM tulyaM ghaTAdiSu // // ghaTAdau nizcite budhinazyatyeva yadA ghttH| dRSTo netuM tadA'zakya iti cetsamamAtmani // 3 // nizcitya sakRdAtmAnaM yadApekSA tadaiva tam / vaktuM mantuM tathA dhyAtuM zaknotyeva hi tattvavit // 4 // upAsaka zva dhyAyajhokikaM vismredydi| vismaratyeva sA dhyAnAdhismRtirna tu vedanAt // 5 // " ityAdi dhyAnadIpavacanaM viplaveteti kimativistareNa / tasmAdbrahmaviSayA brahmAkArA vA vRttiravivecitasAraiva / kathaMcAsyA nivRttiriti vaktavyaM, svakAraNAjhAnanAzAditi cet, ajJAnanAzakSaNa zvAvasthitasya vinazyadavasthAjJAnajanitasya vA dRzyasya ciramapyanuvRttau muktAvanAzvAsaH / uktapramAvizeSatvena nivartakatA dRzyatvena ca nivartyateti dRzyatvena rUpeNAvidyayA saha svanivayatve'pi na doSaH, nivartyatAnivartakatayoravacchedakaikya eva vANagaMgApatteriti cenna, pramAyA apramA pratyeva nivartakatvadazanena dRzyatvasya nivartyatAnavodakatvAt / na ca jJAnasyAjJAnanAzakatApi pramANasikA, anyathA svagnAdyadhyAsakAraNIbhUtasyAjJAnasya jAgarAdipramANazAnena nivRttau punaH svapnAdhyAsAnupapattiH, tatrAnekAAnasvIkAre tyAtmanyapi tathAsaMnavena mutAvanAzvAsaH, mUlAjhAnasyaiva vicitrAnekazaktisvIkArAdekazaktinAze'pi zaktyantareNa svamAntarAdInAM punarAvRttiH saMnnavati, sarvazaktimato mUlAjhAnasyaiva nivRttau tu kAraNAntarAsaMnavAt, dvitIyasya ca tAdRzasyAnaMgIkArAnna prapaMcasya punarutpattiriti tu svavAsanAmAtraM, caramajhAnaM vA mUlAjhAnanAzaka kSaNavizeSo vetyatra vinigamakAjAvAdanantottarottarazaktikAryeSvanantapUrvapUrvazaktInAM pratibandhakatvasya, caramazaktikArye caramazakteH, tannAze ca caramajhAnasya hetutvakaTapane mahAgauravAta,
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvazaktinAza zva caramazaktinAze'pi mUlAjJAnAnuvRttyApattyanughArAcceti, na kiMcidetat / etena jAgarAdijramaNa svamAditramatirodhAnamAtraM kriyate, sarpantrameNa rajjvAM dhArAtramatirodhAnavata, ajJAnanivRttistu brahmAtmaikyavijJAnAdevetyabhi |nirastam / evaM sati jJAnasyAjJAnanivartakatAyAM pramANAnupalabdhestannivRttimUlamodAnAzvAsAnmA jUmadAharaNopAlaMjaH, zrutiH zrutArthApattizcaitadarthe pramANatAmavagAhete eva / tatra zrutistAvat-"tameva viditvA'timRtyumeti" mRtyuravidyetiY zAstraprasicha, tathA "tattvajAvAdbhUyazcAnte vizvamAyAnivRttiH" smRtizca-"daivI hyeSA guNamayI mama mAyA puratyayA / mAmeva ye prapadyante mAyAmetAM taranti te // 1 // jJAnena tu tadajJAnaM yeSAM nAzitamAtmanaH / teSAmAdityavajJAnaM prakAzayati tatparam // 2 // " ityAdi / evaM "brahmavidbrahmaiva javati" "tarati zokamAtmavit", "taratyavidyAM vitatA hRdi yasminnive| zite / yogI mAyAmameyAya tasmai jJAnAtmane nmH||1|| iti" "avidyAyAH paraM pAraM tArayasItyAdiH" zrutArthApattizca| "brahmajJAnAdbrahmajAvaH zrUyamANastakSyavadhAyakAjJAnanivRttimantareNa nopapadyata iti jJAnAdajJAnanivRttiM gmyti"| "anRtena hi pratyUDhA nIhAreNa prAvRtAH," "anyadhuSmAkamantaraM," "ajJAnenAvRtaM jJAnaM tena muhyanti jantavaH" ityAdi zrutismRti zatenyo'jJAnameva mokSavyavadhAyakatvenAvagatam , ekasyaiva tattvajJAnenAjJAnanivRttyanyupagamAcca, nAnyatra, vyabhicAradarzanena jJAnasyAjJAnanivartakatvabAdho'pIti cenna, etasyaikajIvamuktivAdasya zraghAmAtrazaraNatvAt , anyathA jIvAntarapratinAsasya / svAmikajIvAntarapatijAsavapitramatve jIvapratijAsamAtrasyaiva tathAtvaM syAditi cArvAkamatasAmrAjyameva vedAntinA prApta syAt / uktazrutayastu karmaNa eva vyavadhAyakatvaM, dIpakarmAtmana eva ca brahmajUyaM pratipAdayitumutsahanta iti kiM zazazRMga| 1 ( paMDamaleti)
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna binnu sahodarAjJAnAdikaTpanayA tadabhiprAyavibanena / nirvikalpakabrahmabodho'pi zudhanavyanayAdezatAmevAvalaMbatAm , sarvaparyAyanayaviSayavyutkrama eva tatpravRtteH, na tu sarvathA jagadalAvapalpAtitAmiti samyagdRzAM vacanojAraH / zAbda eva sa ityatra tu nAgrahaH, yAvatparyAyoparAgAsaMjavavicArasahakRtena manasaiva tadgahasaMjavAnna kevalamAtmani, kiM tu sarvatraiva avye paryAyoparAgAnupapattiprasUtavicAre manasA nirvikapaka. eva pratyayo'nunUyate / uktaM ca saMmatau-"pajAvaNyavukataM vatU daSadhyissa vattavaM / jAva davivaDhaMgo apshcimviyppnivynno||1||iti"| paryAyanayena vyutkrAntaM gRhItvA vicAreNa muktaM vastu vyArthikasya vaktavyaM, yathA ghaTo 'vyamityatra ghaTatvaviziSTasya paricinnasya vyatvaviziSTenAparicinnena sahAnedAnvayAsaMjava iti mRdeva vyamiti avyArthikapravRtti, tatrApi sUdamekSikAyAmaparAparajavyArthikapravRttiryAvadravyopayogo na vidyate, pazcime uttare vikalpanirvacane savikaTapakadhIvyavahArau yatra sa tathA zudhasaMgrahAvasAna iti yAvat , tataH paraM vikalpavacanApravRtteH ityetasyA arthaH / "tattvamasi' ityAdAvapyAtmanastattadanyapavyaparyAyoparAgAsaMnavavicArazatapravRttAvevazudhanavyaviSayaM nirvikapakamiti zudRSTau ghaTajJAnAdbrahmajJAnasya ko jedaH / ekatra sadaSaitamaparatra ca jJAnAtaM viSaya ityetAvati de tvauttarakAlika savikapakameva sAdIti savikapakA vikalpakatvayorapyanekAnta eva zreyAn / tamuktam"saviappaNiviappaM zya purisaM jo laNejA avizrappaM / saviappameva vA NicaeNa Na sa Nini samae // 1 // iti"|||15|| na ca nirvikapako pravyopayogo'vagraha eveti tatra vicArasahakRtamanojanyatvAnupapattiH, vicArasyehAtmakatvenehAjanyAya vyuparatAkAMkSasya tasya naizciyikApAyarUpasyaivAnyupagamAt, apAyo nAma jAtyAdi, yojanAniyamastu zudhanavyAdezarUpa
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutanizci(ni) tAtirikta eveti vibhAvanIyam svasamaya niSNAtaiH / brahmAkArabodhasya mAnasatve "nAvedavinmanute taM bRhataM vedenaiva tadveditavyaM taM tvaupaniSadaM puruSaM pRvAmItyAdizrutivirodha iti cennAdatve'pi "yahAcAnanyuditaM na cakSuSA gRhyate, napi vAcA, yato vAco nivartante" ityAdizrutivirodhastulya eva / atha vAggamyatvaniSedhaka zrutInAM mukhyavRttyaviSayatvAvagA| hitvenopapattirjahadajahallakSaNayaiva brahmaNi mahAvAkyagamyatvapratipAdanAt manasi tu mukhyAmukhyajedAbhAvAt "yanmanasA na manute" ityAdi virodha eva "sarve vedA yatraikaM javanti sa mAnasIna AtmA manasaivAnupraSTavyaH" ityAdizrutau mAnasI - | natvaM tu manasyupAdhAvupalabhyamAnatvaM, na tu manojanyasAkSAtkAratvaM, manasaiveti tu kartari tRtIyA Atmano'kartRtvapratipAda| nArthA manaso darzanakartRtvamAha, na karaNatAM, aupaniSadasamAkhyA virodhAt / "kAmaH saMkaTapo vicikitsA zravA'zrA dhRtiradhRtihIMrdhIjIrityetatsarvaM manasa eveti" zrutau mRdghaTa itivaDapAdAnakAraNatvena manaH sAmAnyAdhikaraNyapratipAdanAt, | tasya nimittakAraNatvavirodhAcceti cenna kAmAdInAM manodharmatvapratipAdikAyAH zrutermanaH pariNatAtmalakSaNa nAvamanovipayatAyA eva nyAyyatvAt, "manasA hyeva pazyati manasA zRNoti" ityAdau manaHkaraNasyApi zrutedarghakAlikasaMjJAnarUpadarzanagrahaNena cakSurAdikaraNasattve'pi tatraivakArArthAnvayopapatteH, tvanmatepi brahmaNi mAnasatvavidhiniSedhayorvRttiviSayatvata| DuparaktacaitanyA viSayatvAcyAmupapattezca / zabdasya tvaparokSajJAnajanakatve svabhAvajaMgaprasaMga eva spaSTaM dUSaNam / na ca prathamaM | parokSajJAnaM janayato'pi zabdasya vicArasahakAreNa pazcAdaparokSajJAnajanakatvamiti na doSa iti vAcyam, ardhajaratIyanyAyApAtAt / na khalu zabdasya parokSajJAnajananasvAjAvyaM sahakArisahasreNApyanyathA kartuM zakyaM Agantukasya svajAvatvA
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ bin: nupptteH| na ca saMskArasahakAreNa cakSuSA pratyabhijJAnAtmakapratyakSjananavaupapattiH, yadaMze saMskArasApekSatvaM tadaMze smRtitvApAto, yadaMze ca catuHsApekSatvaM tadaMze pratyakSApAta iti niyava pratyabhijJAnasya pramANAntaratvamiti jainaiH svIkArAt / sve sve viSaye yugapajjJAnaM janayatozcatuHsaMskArayorArthasamAjenaikajhAnajanakatvameva paryavasyati, anyathA rajatasaMskArasaha kAraNAsannikRSTe'pi rajate cAkSuSajJAnApatteranyathAkhyAtyasvIkArajaMgaprasaMga iti vadaMstapasvI tUjayAtmakaikajJAnAnanuvyavasAyAdeva nirAkartavyaH, anyathA rajatantrame'pyunjayAtmakatApatteH, parvato vahnimAnityanumitAvapi unnayasamAjAdaMze pratyadAnumityAtmakatApattezca / atha manasa zva zabdasya parokSAparodajhAnajananasvajAvAMgIkArAdadoSaH, manastvena parodajJAnajanakatA, injiyatvena cAparokjhAnajanakatetyasti manasyavacchedakaneda iti cennubdasyApi viSayAjanyajJAnajanakatvena vA jhAnajanakatvena vA parokajhAnajanakatAyogyapadArthanirUpitatvaM padArthAjedaparazabdatvena cAparodajJAnajanakateti kathaM nAvachedakaledaH / dhArmikastvamasItyAdau vyabhicAravAraNAya nirUpitAntaM vizeSaNaM, itaravyAvartya tu spaSTameva / etacca 'dazamastvamasi' 'rAjA tvamasI'tyAdivAkyAddazamo'hamasmi rAjAhamasmItyAdisAkSAtkAradarzanAtkaTapyate, nAhaM dazama ityAdi namanivRtteH ata itthameva saMjavAt / sAdAtkAritrame sAkSAtkArivirodhijJAnatvenaiva virodhitvakalpanAt / na ca tatra vAkyAtpadArthamAtropasthitau mAnasaH saMsargabodha iti vAcyam , sarvatra vAkye tathA vaktuM zakyatvena zabdapramANamAtrochedaprasaMgAditi cenmaivam , dazamastvamasItyAdau vAkyAtparodajJAnAnantaraM mAnasajhAnAntarasyaiva bramanivartakatvakaTpanAt, dhArmikastvamasItyAdau vizeSyAMzasya yogyatvAdeva yogyapadArthanirUpitetyatra yogyapadArthatAvadakaviziSTetyasyAvazyavAcyatvena mahAvA
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ | kyAdapi tatpadArthatAvacchedakasyAyogyatvenAparokSajJAnAsaMjavAcca, ayogyAMzatyAgayogyAMzopAdAnAnimukhalakSaNAvattvameva yogyapadArthatvamityuktau ca dhArmikastvamasItyAdAvapi zuddhAparokSa viSayatve tadvyAvartaka vizeSaNadAnAnupapattiH / tathA ca yogya| lakSyaparatvamahe udAharaNasthAnadaurjanyaM / ayaM ca viSayo'smAkaM paryAyavinirmokena zuddhavyaviSayatAparyavasAyakasya pravyanayasyetyakSaM brahmavAdena / kiM ca tvaMpadArthAbhedaparazabdatvenAparokSajJAnajanakatvoktau yUyaM rAjAna ityato'khilasaMbodhya vize| pyakarAjatvaprakArakAparokSazAbdApattiH, tatra tAdRzamAnasAcyupagame cAnyatra ko'parAdhaH / etenaikavacanAntatvapadArthagrahaNe| spi na nistAra ekasminnaiva yUyamiti prayoge'gatezcaikA jiprAyakatvaM, padagrahaNe ca tattadabhiprAyakazabdatvena tattacAbdabodhahe| tutvameva yuktam / ata eva vAkyAdapi vyArthAdezAdakhakaH, padAdapi ca paryAyArthAdezAt sakharuH zAbdabodha iti jainI | zAstravyavasthA / tasmAnna zabdasyAparokSajJAnajanakatvam / etenAparokSapadArthAcedaparazabdatvenAparokSajJAnajanakatvaM zrata eva | zuktiriyamiti vAkyAdAhatya rajatantramanivRttiH, evaM ca caitanyasya vAstavAparodatvAdaparokSajJAnajanakatvaM mahAvAkyasyetyapi | nirastam, vAstavAparokSasvarUpaviSayatvasya tvannItyA tattvamasyAdivAkye saMjave'pi dazamastvamasItyAdAvasaMjavAnnivRttAjJAna| viSayatvasya ca zAbdabodhAtpUrvamabhAvAt yadA kadAcinnivRttAjJAnatvagrahaNe parvato vahnimAnityAdivAkyAnAmapyaparokSa svarU| paviSayatayA'parokSajJAnajanakatvaprasaMgAt "yato vA imAni bhUtAni jAyante" "satyaM jJAnamanantaM" ityAdivAkyAnAmaparodasvarUpaviSayatayA'parokSajJAnajanakatve mahAvAkyavaiyarthyApAtAcca / kiM caitraM ghaTo'stItizAbde cAlupatvamapyApatet, aparokSapadArthAjedaparazabdAdivAparokSapakSasAdhyakAnumitisAmagrIto'parokAnumitirapi ca prasajyeta / evaM ca ninnaviSayatvA
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna // 154 // dyapravezenaivAnumitisAmagryA lAghavAdvasavattvamiti vizeSadarzanakAlI namramasaMzayottarapratyakSamAtrocheda iti bahutaraM durghaTam / | etena pramAtrabheda viSayatvenAparokSajJAnajanakatvamityapi nirastam, sarvajJatvAdiviziSTo'sItyAdivAkyAdapi tathAprasaMgAt, | Izvaro madannizcetanatvAnmaghaditi anumAnAdapi tathAprasaMgAcceti / mahAvAkyajanyamaparokSaM zuddhabrahmaviSayameva kevalajJAnamiti vedAntinAM mahAneva mithyAtvAjiniveza iti vibhAvanIyaM sUribhiH / idamidAnIM nirUpyate - kevalajJAnaM svasamAnAdhikaraNa kevaladarzanasamAnakAlInaM na vA, kevalajJAnakSaNatvaM svasamAnAdhika| raNadarzanakSaNA vyavahitottaratvavyApyaM na vA ? evamAdyAH kramopayogavAdinAM jinajagaNikSamAzramaNapUjyapAdAnAM, yugapaDupayogavAdinAM ca malavAdiprabhRtInAM yadeva kevalajJAnaM, tadeva kevaladarzana miti vAdinAM ca mahAvAdizrIsiddhasena divAkarANAM, | sAdhAraNyo vipratipattayaH / yattu yugapa5payogavAditvaM siddhasenAcAryANAM nandivRttAvuktaM tadanyupagamavAdAniprAyeNa, na tu svataMtra siddhAntAniprAyeNa, kramAkramopayogadhyaparyanuyogAnantarameva svapakSasya saMmatAvuprAvitatvAditi praSTavyam / etacca tattvaM sayuktikaM saMmatigAthA nireva pradarzayAmaH - "maNapavanAeM to nAssa ya da risaessa ya viseso / kevalanANaM puNa daMsaNaMti nAtiya samANaM // 1 // yugapaDupayogaghyAcyupagamavAdo'yam-manaH paryAyajJAnamantaH paryavasAnaM yasya sa tathA, jJAnasya darzanasya ca vizleSaH pRthagnAva iti sAdhyam / zratra ca badmasthopayogatvaM heturpraSTavyaH tathA ca prayogaH-cakSuracasuravadhijJAnAni cakSuracakSuravadhidarzanenyaH pRthakkAlAni, badmasthopayogAtmakajJAnatvAt zrutamanaHparyAyajJAnavat / vAkyAviSaye zrutajJAne, mano'vyavizeSAlaMbane manaHparyAyAne cAdarzanasvanAve matyavadhijAddarzanopayogA nikAsatvaM prasiddhame binduH 14
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ veti TIkAkRtaH / darzanatrayapRthakkAlatvasya kutrApyekasminna sisAdhayiSitatvAt, svadarzanapRthakkAlatvasya ca sisAdhayipitasyo| tadRSTAntayora jAvAtsAvaraNatvaM hetuH, vyatirekI ca prayogaH, tamanyatvaM vA hetuH yadyajanyaM tattataH pRthakkAlamiti sAmAnyavyAptau yathA daMgAt ghaTa iti ca dRSTAnte iti tu yuktaM, kevalajJAnaM punardarzanaM darzanopayoga iti vA jJAnaM jJAnopayoga iti vA samAnaM tulyakAlaM tulyakAlI nopayogaghyAtmakamityarthaH, prayogazca - kevalino jJAnadarzanopayogAvekakAlInau, yugapadAvibhUtasvajAvatyAt, yAvevaM tAvevaM, yathA raveH prakAzatApau / ayamaniprAya zrAgamavirodhIti keSAM cinmataM, tAnadhikSipannAda"keI jayaMti jazyA jANai taiyA e pAsara jiNo tti / suttamavalaMbamANA tityayarAsAsaNAjIrU ||2|| " kecininAnuyAyino janti--'yadA jAnAti tadA na pazyati jina' iti / sUtraM - "kevalI NaM naMte imaM rayappanaM puDhaviM yArehiM pamAhiM deUhiM saMgaNehiM parivArehiM jaM samayaM jAe po taM samayaM pAsa ? haMtA goyamA ! kevalI emityAdikamavalaMvamAnAH / asya ca sUtrasya kilAyamarthasteSAma nimataH kevalI saMpUrNa bodhaH emiti vAkyAlaMkAre / jaMte iti jagavan / imAM ratnapranAmanvarthAni - dhAnAM pRthvImAkAraiH samanimnonnatAdiniH, pramANairderdhyAdinirhetu niranantAnantapradezikaiH skandhaH, saMsthAnaiH parimaMgalAdiniH, | parivArairghanoda dhivalayAdiniH / "jaM samayaM No taM samayamiti" ca ' kAlAdhvanoratyantasaMyoge' (pA. 2. 3.5.) iti dvitIyA saptamIbAdhikA, tena yadA jAnAti na tadA pazyatIti jAvaH / vizeSopayogaH sAmAnyopayogAnta ritaH, sAmAnyopayogazca vizeSopayo gAntaritaH, tatsvAnAvyAditi praznArthaH / uttaraM punaH haMtA goyametyAdikaM praznAnumodakaM gautameti gotreNA maMtraNaM praznAnumo| danArtha / punastadeva sUtramuccAraNIyaM / hetupraznasya cAtra sUtre uttaraM / "mAgAre se nANe va aSAgAreme daMsaNe" iti, sAkAraM
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna // 155 // vizeSAvalaMbisya kevalino jJAnaM bhavati, anAkAramatikrAntavizeSaM sAmAnyAkhaMvi darzanaM / na cAnekapratyayotpattirekadA | nirAvaraNasyApi tatsvAjAvyAt / na hi cakSurdarzanakAle zrotrajJAnotpattirupalacyate / na cAvRtatvAttadA tadanutpattiH, svasama ye'pyanutpattiprasaMgAt / na cANunA manasA yadA yadindriyasaMyogastadA tajjJAnamiti kramaH paravAdyanimato'pi yuktimAn, sarvAMgI sukhopanAdyupapattaye manovargaNApuphalAnAM zarIravyApakatvakalpanAt, suSuptau jJAnAnutpattaye tvamanoyogasya jJAna - | sAmAnye hetutvena rAsanakAle tyAcarAsanojayotpattivAraNasyetyamapyasaMjavAcca / tato yugapadanekapratyayAnutpattau svabhAva eva kAraNaM nAnyat, sannihite'pi ca yAtmake viSaye sarvavizeSAneva kevalajJAnaM gRhNAti, sarvasAmAnyAni ca kevaladarzana miti | svabhAva evAnayoriti / ete ca vyAkhyAtArastIrthakarAzAtanAyA abhIravaH, tIrthakaramAzAtayanto na vijyatIti yAvat / evaM hi niHsAmAnyasya nirvizeSasya vA vastuno'jAvena na kiMcijJAnAti kevalI na kiMcitpazyatItyadhidepasyaiva paryavasA nAt / na cAnyataramukhyopasarjana viSayatAmapedayo jayagrAhitve'pyupayogakramAvirodhaH, mukhyopasarjana jAvenojayagrahaNasya dayo| pazamavizeSaprayojyatvAt, kevalajJAne udmasthajJAnIyayAvadviSayatopagame'vagrahAdisaMkIrNa rUpaprasaMgADuktasUtrasya tu na javamukta evArthaH, kiM tvayaM, kevalI mAM ratnaprajAM pRthivIM yairAkArAdiniH samakaM tujhyaM jAnAti, na tairAkArAdinistulyaM pazyatIti kimevaM grAhyaM ? evamityanumodanA, tato hetau pRSThe sati tatprativacanaM ninnAlaMbanapradarzakaM tajjJAnaM sAkAraM navati yato | darzanaM punaranAkAra mityato ninnAlaMbanAvetau pratyayAviti pratyapAdIti TIkAkRtaH / yatra yadyapi jaM samayaM ityatra jaM prati amAvaH prAkRtalakSaNAt yatkRtamityatra jaM kayamiti prayogasya loke'pi darzanAditi vaktuM zakyate, tathApi tRtIyAnta binduH // 155 //
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ padavAcyairAkArAdinirRtatRtIyAntasamAsasya yatpadArthasya samaka padArthasya cAnyUnAnatiriktadharmaviziSTasya ralamattAyAM jinna liMgatvAdanvaya iti yat samakamityAdikriyAvizeSaNatvena vyAkhyeyam / ratnaprajAkarmakAkArAdinirUpitayAvadanyUnAna tiriktaviSayatAkajJAnavAn na tAdRzatAvadanyUnAnatiriktaviSayatAkadarzanavAn kevalIti phalito'rthaH / yadi ca tAdRzasya vi| ziSTadarzanasya niSedhyasyApra sirna tanniSedhaH "asato etthi seiho " ityAdivacanAditi sUkSmamIkSyate, tadA kriyApradhAnamAkhyAtamiti vaiyAkaraNanayAzrayaNena ratnaprajAkarmakA kArAdinirUpitayAvadanyUnAnatiriktaviSayatAkaM jJAnaM, na tAdRzaM keva - likartRkaM darzanamityeva bodhaH, sarvanayAtmake jagavatpravacane yathopapannAnyataranayagrahaNe doSAjAvAditi tu vayamAlocayAmaH / hetuyaugapadyAdapi balenopayogayaugapadyamApatatItyAha - "kevalanANAvaraNakhayajAyaM kevalaM jahA nANaM / taha daMsaNaM pi ju | yiAvaraNarakayassaMte // 3 // " spaSTA navaraM nijAvaraNakSyasyAnta iti darzanAvaraNakSyasyAnantarakSaNa ityarthaH / na caikadojayAvaraNa ye'pi svajAvahetuka evopayogakrama ityuktamapi sAMprataM, evaM sati svajAvenaiva sarvatra nirvAha kAraNAntarocedaprasaMgAt, kAryotpattisvabhAvasya kAraNenaiva tatkramasvabhAvasya tatkrameNaiva, nirvAhyatvAcca / etena sarvavyaktiviSayakatvasarvajAtiviSayakatvayoH pRthagevAvaraNayakAryatAvacchedakatvAdartha (ta) stadavacinnopayogaghya siddhirityapyapAstam / tatsiddhAvapi tatkramA - | sidhderAvaraNatrayakSyakAryayoH samaprAdhAnyenArthagateraprasarAcca / na ca matizrutajJAnAvaraNayorekadA kSayopazame'pi yathA taDupayogakramastathA jJAnadarzanAvaraNayoryugapatkSaye'pi kevalinAmupayogakramaH syAditi zaMkanIyaM tatra zrutopayoge matijJAnasya haitutvena, zAbdAdau pratyakSAdisAmagryAH pratibandhakatvena ca tatsaMjavAt / atra tu dINAvaraNatvena parasparakAryakAraNabhAvaprati
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 16 // badhyapratibandhakalAvAdyanAvena vizeSAt / etadevAha-"jama khIvAvaraNe, jaha maznANaM jiNe va sNjv| taha khINAvaraNio, visesana dasaNaM Nasthi ||4||"jnnyte nizcityocyate hINAvaraNe jine yathA matijhAnaM matyAdijJAnaM avagrahAdicatuSTayarUpaM vA jJAnaM na saMjavati, tathA kSINAvaraNIye vizleSato jJAnopayogakAlAnyakAle darzanaM nAsti kramopayogatvasya matyAdyAtmakatvavyApyatvAtsAmAnyavizeSojayAlaMvanakramopayogatvasya cAvagrahAdyAtmakatvavyApyatvAtkevalayoH kramopayogatve tattvApattirityApAdanaparo'yaM grnthH| pramANaM tu-kevaladarzanaM kevalajJAnatulyakAlotpattika, tadekakAlInasAmagrIkatvAt , tAdRzakAryAntaravat , ityuktatarkAnugRhItamanumAnameveti aSTavyam / na kevalaM kramavAdino'numAnavirodhaH, api tvAgamavirodho'pItyAha-"suttami ceva sAzapaUvasiyaM ti kevalaM vuttaM / suttAsAyaNanIruhiM taM ca dacvayaM ho // 5 // " sAdyaparyavasite kevalajJAnadarzane sUtre prokte, kramopayoge tuhitIyasamaye tayoH paryavasAnamiti kuto'paryavasitatA ? tena sUtrAzAtanAnIrunniH kramopayogavAdinistadapi aSTavyaM / co'pyarthaH / na kevalaM "kevalI NaM naMte imaM rayaNappAnaM puDhavi' ityAdhuktasUtrayathAzrutArthAnuSapattimAtramiti nAvaH / na ca 'vyApekSyA'paryavasitatvaM, avyvissyprshnottraashruteH| na cArpitAnarpitasiriti tattvArthasUtrAnurodhena 'vyArpaNayoH (a)zrutayorapitayoH kapanaM yuktaM, anyathA paryAyANAmutpAdavigamAtmakatvAnavato'pi kathaM tayoraparyavasAnateti paryanuyojyaM ? yadharmAvachinne kramikatvaprasiddhiH, tadharmAvachinne'paryavasitatvAnvayasya nirA-1 kAMdatvAt , anyathA jutvavakratve aparyavasite iti prayogasyApi prasaMgAt, mama tu rUparasAtmakaikavyavadakramanAvininopAdhikotpAdavigamAtmakatve'pi kevali'cyAdavyatirekatastayoraparyavamitatvaM nAnupapannam / zratha paryAyatvAvachedakadharmavi
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhavyaM sAdyaparyavANAyAM zudhapravyaM zudhAtmayA, una uktadharmasya vizeSata cakkimayamuktadharmaviniyA nirmokeNa zudhanavyArthAdezapravRtteH kramaikAnte'pi kevalayoraparyavasitatvamupapatsyate, ata eva paryAyavyayorAdiSTa vyapa yitvaM siddhAnte gIyate / tattadavacchedakavinirmokasya vivakSAdhInatvAditi cekimayamuktadharmavinirmokastattatpadArthAvacchedakaviziSTayorajedAnvayAnupapattyA zudhavyaladANayA, nata uktadharmasya vizeSaNatvaparityAgenopaladANatvamAtravivakSyA? / Aye Adyapada eva lakSaNAyAM zuddha vyaM zudhAtma'vyaM vA'paryavasitamityeva bodhaH syAt , sAditvasyApi tatrAnvaya(ye)praveze tu kevalipavyaM sAdyaparyavasitamityAkAraka eva, ujayapadalakSaNAyAM tu zudhanavyaviSayako nirvikapaka eva bodha iti kevalajJAnadarzane sAdyaparyavasite iti bodhasya kthmpynuppttiH| antye ca kevalatvopaladitAtmajvyamAtragrahaNe tatra sAditvAnvayAnupapattiH, kevaliparyAyagrahaNe ca navavidhopacAramadhye paryAye paryAyopacAra evAzrayaNIyaH syAditi samIcIna vyArthAdezasamarthanaM / niyatopalakSyatAvacchedakarUpAnAve'pi saMmugdhopalakSyaviSayakatAdRzabodhasvIkAre ca paryAyo'paryavasita ityAderapi prsktiH| vyArthatayA kevalajJAnakevaladarzanayoraparyavasitatvAnyupagame ditIyadaNe'pi tayoH sannAvaprasaktiH, anyathA vyArthatvAyogAt / tadevaM kramAcyupagame tayorAgamavirodha ityupasaMharannAha-" saMtaMmi kevale dasaNammi nANassa saMjavo patthi / kevalanANammi ya daMsassa tamhA anihnnaaii||6||" svarUpato pyoH kramikatve'nyatarakAle'nyatarajAvaprasaMgaH, tathA coktavakSyamANadUSaNagaNopanipAtaH, tasmAdvAvapyupayogI kevalinaH svarUpato'nidhanAvityarthaH / itthaM granthakRdakramopayogadhyAnyupagamena kramopayogavAdinaM paryanuyujya svapadaM darzayitumAha-"daMsaNanANAvaraNakae samANammi kassa puvyro| hoU va samappA haMdi ve esthi javaLagA // 7 // " sAmAnya vizeSaparijedAvaraNApagame kasya prathamataramutpAdo javet ?
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna bindu anyatarotpAde taditarasyApyutpAdaprasaMgAt, anyatarasAmagryA anyatarapratibandhakatve colayorapyanAvaprasaMgAt " sabATa khaddhI sAgArovaDhaMgovanattasseti" vacanaprAmANyAtprathamaM kevalajJAnasya pazcAtkevaladarzanasyotpAda iti cenna, etacanasya labdhiyogapadya eva sAkSitvA'payogakramAkramayoraudAsInyAt / yaugapadyenApi nirvAhe'rthAddarzane'nantarotpattyasidheH ekadaNotpattikakevalajJAnayorekakSaNanyUnAdhikAyuSkayoH kevalinoH kramikopayogaSyadhArAyA nirvAhayitumazakyatvAcca / atha | jhAnopayogasAmAnye darzanopayogatvena hetuteti nirvikaTapakasamAdhirUpaudmasthakAlInadarzanAt prathamaM kevalajJAnotpattiH | kevaladarzane kevalajJAnatvena vizeSahetutvAcca hitIyadaNe kevaladarzanotpattiH, tatazca kramikasAmagrISyasaMpattyA kramikopayogayadhArAnirvAha iti, ekadANanyUnAdhikAyuSkayostvekadANe kevalajJAnotpattyasvIkAra eva gatiriti cenna, "dasaNapurva nANaM " ityAdinA tayAhetutvasya pramANAnAvena nirasanIyatvAt, utpannasya kevalajJAnasya dAyikalAvatvena nAzAyogAcca / na ca muktisamaye dAyikacAritranAzavachupapattiH, dAyikatve'pi tasya yogasthairyanimittakatvena nimittanAzanAzyatvAt, kevalajJAnasya cAnaimittikatvA'tpattI jhaptau cAvaraNakSyAtiriktanimittAnapekSatvenaiva tasya svataMtrapramANatvavyavasthiteH, anyathA sApekSmasamarthamiti nyAyAttatrAprAmANyaprasaMgAt / etena kevaladarzanasAmagrItvena svasyaiva svanAzakatvamiti kevakhAna(sya)kSaNikatvamityapyapAstam, anaimittike daNikatvAyogAt, anyathA tatkSaNa eva tatkSaNavRttikArye nAzaka iti sarvatraiva sUdamarjusUtranayasAmrAjyasya purnivAratvAditi kimtipllviten?| nanviyamanupapattiH kramopayogapaka evetyakramau / ghAvupayogI stAmityAzaMkate manavAdI, "naveghA samayamekakAlamutpAdastayoriti" tatraikopayogavAdI granyakRt sikhA
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ ntayati haMdi jJAyatAM ghAvupayogau naikadeti, sAmAnya vizeSaparicchedAtmakatvAtkevalajJAnasya, yadeva jJAnaM tadeva darzanamityatraiva nirjaraH, ujjayahetusamAje samUhAlaMbanotpAdasyaivAnyatra dRSTatvAnnAtrAparidRSTakalpanAkleza iti bhAvaH / zrasminneva vAde keva| linaH sarvajJatAsaMbhava ityAha-" jai sabaM sAyAraM jANa ekasamae sabasU / jui sayA vi evaM zrahavA sabaM na jANAi | // 8 // " yadi sarva sAmAnyavizeSAtmakaM jagat sAkAraM tattajAtivyaktivRttidharmaviziSTaM / sAkAramiti kriyAvizeSaNaM vA / | niravadhinnatattAtiprakAratA nirUpitatattadvyaktivizeSyatAsahitaM parasparaM yAvaddravyaparyAya nirUpita viSayatAsahitaM vA yathA | syAttathetyarthaH / jAnAtyekasamayena sarvajJaH pazyaticeti zeSaH, tadA sadApi sarvakAlaM yujyate, evaM sarvajJatvaM sarvadarzitvaM | cetyarthaH / zrathavetyetadvaiparItye sarve na jAnAti sarvaM na jAnIyAdekadezopayogavartitvAnmatijJAnavadityarthaH / tathA ca keva| lajJAnameva kevaladarzanamiti sthitam / zravyaktatvAdapi pRthagdarzanaM kevalini na saMbhavatItyAha - " parisuddhaM sAyAraM vi attaM daMsaNaM NAyAraM / Na ya khINAvara oi jukAi saviyattamavittaM // e // " jJAnasya hi vyaktatArUpaM, darzanasya puna - | ravyaktatA / na ca kSINAvaraNe'rhati vyaktatA'vyaktate yujyete, tataH sAmAnya vizeSajJeyasaMspairyujjayaikasvabhAva evAyaM kevali - pratyayaH, na ca grAhyadhitvAgrAhakatvamiti saMbhAvanApi yuktA, kevalajJAnasya grAhyAnantyenAnantatApatteH, viSayabhedakRto na jJAnabheda ityanyupagame tu darzanapArthakye kA pratyAzAvaraNa 6yakSyAjayaikasvabhAvasyaiva kAryasya saMjavAt / na caikasvabhAvapratyayasya zItoSNasparzavatparaspara vibhinna svanAvazyavirodhaH, darzanasparzanazaktidhyAtmakai kadevadattavatsvanAvazyAtmakaikapratyayasya kevalinya virodhAt / jJAnatvadarzanatvAcyAM jJAnadarzanayorbhedaH, na tu dharmibhedeneti paramArthaH / ata eva tadAvaraNabhede'pi
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ chAna syAghAda eva, tamuktaM stutau granthakRtaiva-"cakurdarzanavijJAnaM paramANAvauSeyaraukSyavat / tadAvaraNamapyeka na vA kAryavizeSataH // 1 // " iti / paramANAvuSaNarUdasparzaghayasamAvezavaccAkSuSe jJAnatvadarzanatvayoH samAveza ityarthaH / itthaM ca cAkSuSAnadarzanAvaraNakarmApi paramArthata eka kArya vizeSata upAdhinnedato vA nakamiti siddham / evamavadhikevalasthale'pi assttvym| tadAha-" cakurvahiSayAkhyAtiravadhijJAnakevale / zeSavRttivizeSAttu te mate jJAnadarzane ||1||iti"| caturvaccAkuSavaviSayAkhyAtiH spRSTajJAnAnAvaH aspRSTAne iti yAvat , nAvAlAvarUpe vastunyajAvatvAnidhAnamapi doSAnAvahaM, zeSA vRttayo'spRSTajJAnAni tAnyo vizeSaH, spRSTatAvizeSeNa vadayamANarItyA spRSTAviSayavRttitvavyaMgyena, tasmAtte avadhikevale | jJAnapadena darzanapadena ca vAcye ityetadarthaH / kramAkramopayogaSyapade jagavato yadApadyate tadAha-" adi alAyaM| |ca kevalI eva lAsai sayA vi| egasamayammi haMdI vayaNa vigappo e saMnava // 10 // " Adyapake jhAnakAle'dRSTaM, darzanakAle cAhAtaM, ditIyapake ca sAmAnyAMze'jJAtaM vizeSAMze cAdRSTa, evamuktaprakAreNa kevalI sadA nApate, tata ekasmin samaye jhAtaM dRSTaM ca lagavAn nApate, ityeSa vacanasya vikahape vizeSo navadarzane na javatIti gRhyatAM / na cAnyatarakAle'nyataropalakSaNA'pasarjanatayA viSayAntaragrahaNAccoktavacanavikaTapopapattiH, evaM sati brAntanmasthe'pi tathAyogaprasaMgAt / yadA kadAcit zRMgagrAhikayA zAnadarzanaviSayasyaiva padArthasya tadbAvanupravezAditi smartavyam / tathA ca | sarvajhatvaM na saMbhavatItyAha-" aNAyaM pAsaMto adi ca arahA viyaaeNto| kiM jANa kiM pAsa kaha sabAlU tti vA hoi // 11 // " ajJAtaM pazyannadRSTaM ca jAnAnaH kiM jAnAti kiM vA pazyati ? na kiMcidityarthaH / kathaM vA tasya sarvajJatA // 18 //
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ janANe aNaMte kevA // 19 // " yadyekatvaMzAha-" kevakhanANamaNata navet ? na kathamapItyarthaH / jJAnadarzanayorviSayavidhayaikasaMkhyAzAlitvAdapyekatvamityAha-" kevalanANamaNaMtaM jaheva taha sadasaNaM pi palataM / sAgAragAhaNAhiya NiyamaparitaM aNAgAraM // 12 // " yokatvaM jJAnadarzanayona syAttadA'lpaviSayatvA darzanamanantaM na syAditi "aNaMte kevalanANe arthate kevaladasaNe" ityAgamavirodhaH prasajyeta, darzanasya hi jJAnAnede sAkAragrahaNAdanantavizeSavartijJAnAdanAkAraM sAmAnyamAtrAvalaMbi kevaladarzanaM yato niyamenaikAntenaiva parItamapaM navatIti kuto vissyaanaavaadnnttaa| na conayostuTya viSayatvAvizeSe'pi mukhyopasarjananAvakRto vizeSa iti vAcyaM, vizeSaNa|vizeSyannAvena tattannayajanitavaijJAnikasaMbandhAvacinnaviSayatayA vA. tatra kaamcaaraat| Apedikasya ca tasyAsmadAdibuddhAvevAdhirohAt / etacca nirUpitaM tattvaM "jaM jaM je je nAve" ityAdiniyuktigAthAyA nayanedena vyAkhyAye'nekAntavyavasthAyAmasmAniH / akramopayogaghayavAdI tu prakRtagAthAyAM sAkAre yagrahaNaM darzanaM tasya niyamo'vazyaMbhAvo yAvanto vizeSAstAvantyakhaMgasakhaMmopAdhirUpANi jAtirUpANi vA sAmAnyAnIti hetostenAparItamanantamityakAraprazleSeNa vyAcaSTe, kramavAde jJAnadarzanayoraparyavasitatvAdikaM nopapadyata iti yamuktaM tatrAdepamudaMkya samAdhatte-" jaNa jaha calanANI jujhAi NiyamA taheva evaM pi| napaNa paMcanANI jaheva arahA taheyaM pi // 13 // " laNyate Adipyate tathA kramopayogapravRtto'pi matyAdicatursAnI tavaktisamanvayAdaparyavasitacatursAno jhAtadRSTanASI jJAtA dRSTA ca niyamena yujyate / tathaitadapyekatvavAdinA yadaparyavasitatvAdikramopayoge kevalini preryate, tadapi sArvadikakevalajJAnadarzanazaktisamanvayA'papadyata ityarthaH / naNyatetrottaraM dIyate-yathaivAInna paMcajJAnI, tathaivaitadapi kramavAdinA yamucyate, nedato jJAnavAn darzanavAMzca, tadapi na lvtiityrthH|
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAna binchaH // 15 // matyAdyAvaraNadaye'pyekadezagrAhiNo matijJAnAderiva, darzanAvaraNadaye'pi tAdRzadarzanasya kevalini nedenAnupapatteriti nAvaH / zyAMstu vizeSaH-yadanedenApi kevalajhAne darzanasaMjhA sidhAntasamatA, na tu matijJAnAdisaMjheti, tatra hetU anvaryopapattyanupapattI eva aSTavye / ayaM ca prauDhivAdaH, vastutaH kramavAde yadA jAnAti tadA pazyatItyAderanupapattireva, AzrayatvasyaivAkhyAtArthatvAt / labdhestadarthatve tu ghaTAdarzanavelAyAmapi ghaTaM pazyatIti prayogaprasaMgAt, ghaTadarzanalabdhestadAnImapi vidyamAnatvAt / cakuSmAn sarva pazyati, na tvandha ityAdau tvagatyA labdheryogyatAyA AkhyAtArthatvamanyupagamyata eva, na tu sarvatrApyayaM nyAyaH, atiprasaMgAt / na ca siddhAnte vinA nidepa vizeSamaprasidhArthe padavRttiravadhAryate, SaTSaSTisAgaropamasthitikatvAdikamapi matijJAnAdekhadhyapekSyaiveti vacaM, ekasyA eva zyopazamarUpalabdhestAvatkAlamanavasthAnAt , avyAdyapekSyA vicitrAparAparakSayopazamasantAnasyaiva pravRttyupagamAt / kiM tvekajIvAvajedenAjhAnAtiriktavirodhisAmagryasamavahitaSaTpaSTisAgaropamANatvavyApyasvasajAtIyotpattikatve sati tadadhikadANAnutpattikasvasajAtIyatvarUpaM tatpArijASikameva vaktavyaM, evamanyadapyUhyam / krameNa yugapaghA parasparanirapekSasva viSayaparyavasitajJAnadarzanopayogI kevalinyasarvArthatvAnmatyAdijJAnacatuSTayavanna sta iti dRSTAntalAvanApUrvamAha-" paNavaNikA nAvA samattasuanANadasaNAvisa / himaNapaLavANa ya aNoNavirakalaNAvisa // 14 // tamhA canavijAgo jujAi Na na nANadaMsaNa jiNANaM / sayalamaNAvaraNamaNaMtamarakayaM | kevalaM jamhA // 15 // " prajJApanIyAH zabdAnilApyA nAvA cyAdayaH samastazrutajhAnasya dvAdazAMgavAkyAtmakasya darzanAyA darzanaprayojikAyAsta/pajAtAyA bujheH viSaya AlaMbanaM, materapi ta eva zabdAvasitA viSayA iSTavyAH, zabdaparika
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ maNA hitakSyopazamajanitasya jJAnasya yathoktanAvaviSayasya matitvAnmatizrutayorasarvaparyAyasarvavyaviSayatayA tulyArthatvapratipAdanAcca, avadhimanaHparyAyayoH punaranyonyaviladANA lAvA viSayo'vadhe rUpijavyamAtraM, manaHparyAyasya ca manyamAnAni vyamanAsItyasarvArthAnyetAni / tasmAccaturNA matyAdInAM vinAgo yujyate, tattatdayopazamapratyayanedAt, na tu jinAnAM jhAnadarzanayoH / 'nANadasaNa tti' avinaktiko nirdezaH sUtratvAt / kutaH punaretadityata Aha-yasmAt kevalaM sakalaM paripUrNa / tadapi kutaH? yato'nAvaraNaM, na hyanAvRtamasakalaviSayaM navati / na ca pradIpena vyabhicAraH, yato'nantamanantAthagrahaNapravRttaM / tadapi kutaH? yato'dayaM, kyo hi virodhisajAtIyena guNena syAttadanAve tasyAzyatvaM, tatazcAnantatvamanavadyamiti nAvaH / tasmAdakramopayogadhyAtmaka eka eva kevalopayogaH / tatraikatvaM vyaktyA, ghyAtmakatvaM ca nRsiMhatvavadAMzikajAtyantararUpatvamityeke / mASe snigdhoSNatvavacyApyavRttijAtiSyazaktiSyarUpamityapare / kevalatvamAvaraNazyAt, jJAnatvaM jAtivizeSo, darzanatvaM ca viSayatAvizeSo, doSadayajanyatAvacchedaka iti tu vayam / nanu navamuktapade - kevalI NaM' ityAdisUtre 'jaM samayaM ' ityAdau yatsamakamityAdyartho na sarvasvarasasidhaH, tAdRzaprayogAntare tathAvivaraNAlAvAt , tathA |' nANadaMsaNaThyAe muve ahaM' ityAdyAgamavirodho'pi, yadharmaviziSTa viSayAvacchedena nedanayArpaNaM tamaviziSTApekSyaiva | hitvAdaH sAkAMkRtvAt , anyathA'tiprasaMgAdityAzaMkya yuktisiddhaH sUtrAoM grAhyasteSAM svasamayaparasamayAdiviSayatnedena vicitratvAdityabhiprAyavAnAha-paravattatvayaparakA avisujhA tesu tesu atyesu / atyagaLa a tesiM viaMjaNaM jANa| kuNa // 16 // pareSAM vaizeSikAdInAM yAni vaktavyAni teSAM padA avizukhAsteSu teSvarSeSu sUtre tannayaparikarmaNAdiheto
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ bindu hAna // 16 // nivaghAH / arthagatyaiva sAmarthyenaiva teSAmarthAnAM vyaktiM sarvapravAdamUlaghAdazAMgAvirodhena jJako jhAtA karoti / tathA ca '. samayaM' ityAdeyathAzrutArthe kevalI zrutAvadhimanaHparyAyakevaDyanyataro grAhyaH, paramAvadhikAdhovadhika sthAtiriktaviSaye snAtakAdiviSaye vA tAdRzasUtrapravRttI, tatra paratIthikavaktavyatAprativacatvaM vAcyamevamanyatrApIti dik / 'kevalanANe | kevaladasaNe' ityAdinedena sUtra nirdezasyaikArthikaparataivetyabhiprAyeNopakramate-" jeNa maNovisayagayANa daMsaNaM Nasthi dabajAdANaM / to maNapajjavanANaM niyamA nANaM tu Nidi // 17 // " yato manaHparyAyajJAnaviSayagatAnAM taSiyasamUhAnupravipTAnAM paramanojavyavizeSANAM bAhyacintyamAnArthagamakatApayikavizeSarUpasyaiva sannAvAddarzanaM sAmAnyarUpaM nAsti, tasmAnmanaHparyAyajJAnaM jJAnamevAgame nirdiSTaM, grAhyasAmAnyAnAve mukhyatayA tadhaNonmukhadarzanAnAvAt / kevalaM tu sAmAnyavizeSojayopayogarUpatvAunnayarUpaikamaveti jAvaH / sUtre unnayarUpatvena paripavitatvAdapyunayarUpaM kevalaM, na tu kramayogAdityAha"carakuacarakuavadhikevalANa samayammi dsnnviappaa| paripaThiA kevalanANadasaNA te Na viya aNNA // 17 // " spaSTA / cakSurAdijJAnavadeva kevalaM jhAnamadhye pAgat jJAnamapi, darzanamadhye pAgacca darzanamapIti parijASAmAtrametaditi granyakRtastAtparyam / matijhAnAdeH krama iva kevalasyAkrame'pi sAmAnyavizeSAjahavRttyaikopayogarUpatayA zAnadarzanatvamityekadezimatamupanyasyati-"dasaNamuggahamettaM ghamotti nibannaNA havai nANaM / jaz itya kevalANa vi visesaNaM ittiyaM cev||15||" avagrahamAtra matirUpe bodhe darzanaM, idaM tadityavyapadezya, ghaTa iti nizcayena varNanA tadAkArAnnilApa itiyAvat / / kAraNe kAryopacArAcca ghaTAkArAnilApajanakaM ghaTe matijJAnamityarthaH / yathA'traivaM tathA kevalayorapyetAvanmAtreNa vizeSaH / // 160 / /
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekameva kevalaM sAmAnyAMze darzanaM vizeSAMze ca jJAnamityarthaH / ekadezyeva kramikanedapaGkaM dUSayati- " daMsaNapuvaM nANaM nApaemittaM tu daMsaNaM patthi / teNa suviniyAmo daMsaNanANA e attaM // 20 // " darzanapUrva jJAnamiti brahmasthopayogadazAyAM prasiddham / sAmAnyamupalabhya hi pazcAtsarvo vizeSamupalanata iti, jJAnanimittaM tu darzanaM nAsti kutrApi, tathA'prasiddheH / tena suvinizcinumaH 'daMsaNanANA' iti darzanajJAnenAnyatvaM na kramApAditabhedaM kevalini jajata iti zeSaH / kramAnyupagame hi kevalini niyamAjjJAnottaraM darzanaM vAcyaM, sarvAsAM labdhInAM sAkAropayogaprAptatvena pUrva jJAnotpattyupagamauci| tyAt / tathA ca jJAnahetukameva kevalini darzanamacyupagantavyaM, taccAtyantAdarzanavyAhatamiti jAvaH / yattu kSayopazama nibandhanakamasya kevalinyabhAve'pi pUrva kramadarzanAttajAtIyatayA jJAnadarzanayoranyatvamiti TIkAkRSa cAkhyAnaM, tatsvabhAvabhedatAtparyeNa saMjavadapi darzane jJAnanimittatva niSedhAnatiprayojanatayA kathaM zojata iti vicAraNIyam / nanu yathA pareSAM kalpitaH kramo varNaniSTho buddhivizeSajanakatAvacchedako'smAkaM ca ninnAbhinnaparyAya vizeSarUpaH, tathA kevalijJAnadarzananiSThastAdRzaH krama | evAvaraNakSayajanyatAvacchedakaH syAditi noktAnupapattiriti cenna, varNakramasya kramavatprayatnaprayojyasya suvacatve'pyakramikAvaraekSya prayojyasya kevasyupayogakramasya durvacatvAdananyagatyA'kramikAdapyAvaraNaghyakSyAt kramavaDupayogotpattyanyupagame ca | tannAzakAraNAjAvAda vikalakAraNAttAdRzopayogAntaradhArAyA avivedAcca " jugavaM do etthi javarjagA " iti vacanAnupapattiH / na ca jJAnasya darzanamevArthAntarapariNAmalakSaNo dhvaMsa ityupayogAyogapadyaM sAMprataM, sAdyanantaparyAya vizeSarUpadhvaMsa| syaivAvasthitivirodhitvAdarthAntarapariNAma lakSNadhvaMsasyAtathAtvAt / anyathA tattatsaMyoga vibhAgAdimAtreNAnubhUyamAnaghaTAva
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna binH // 16 // mavaM saha hotAvaSTanArthatyasmauktannopayoga asthityuccedaaptteH| na ca "jugavaM do patthi javarSagA" ityasyopayogayoyugapachutpattiniSedha eva tAtparya,na tu yugapadavasthAne'pI tyupayogadhyadhArANAM nAzakAraNAlAvena sahAvasthAne'pi na doSa iti sAMprataM, akramavAdinApyevaM kramAvacinnopayogadhyayogapadyaniSedhaparatvasya vaktuM zakyatvAt , sUtrAsaMkocasvArasyAdare yadeva jJAnaM tadeva darzanamityasmayuktasyaiva yuktatvAditi dik / / matijJAnamevAvagrahAtmanA darzanaM,apAyAtmanAca jhAnamiti yamuktaM dRSTAntAvaSTaMnArthamekadezinA taddaSayannAha-"ja jaggahamittaM dasaNaM ti maNasi visesiyA nANaM / maznANameva dasaNamevaM sa' ho NippannaM // 21 // " yadi matirevAvagraharUpA darzanaM, vizeSitA jJAnamiti manyase, tadA matijJAnameva darzanamityevaM sati prApta / na caitadyuktaM, "sa vividho'STacaturneda" iti sUtravirodhAnmatijhAnasyApTAviMzatinjedoktivirodhAcca--" evaM sesiMdiyadaMsami NiyameNa hoNa ya juttaM / aha tattha nANamittaM khe(ghi)ppa carakuMmi vi taheva // 1 // " evaM zeSenjiyadarzaneSvapyavagraha evaM darzanamityabhyupagamena (gameniyamena)matijhAnameva taditi syAta, tacca na yuktaM, puurvoktdossaantivRtteH| atha teSu zrotrAdiSvinjiyeSu darzanamapi navajJAnameva gRhyate,mAtrazabdasya darzanavyavacchedakatvAt , takSyavacchedazca tathAvyavahArAnAvAt , zrotrajhAnaM ghrANajJAnamityA divyapadeza eva hi tatropalanyate, na tu zrotradarzanaM ghrANadarzanamityAdivyapadezaH kvacidAgame prasiddhaH, tarhi cakuSyapi tathaiva gRhyatAM cakujhAnamiti, atha tatra darzanaM, itaratrApi tathaiva gRhyatAM, yuktestuTyatvAt / kathaM tarhi zAstre cakurdarzanAdipravAda ityata Aha-"nANamapuche (jo) avisae a atyaMmi daMsaNaM hoi / muttUNa liMga jaM aNAgayAI ya visaesu ||23||"aspRsstte'rthe cakupA ya udeti pratyayaH sa | jhAnameva saccaturdarzanamityucyate, injiyANAmaviSaye ca paramAvAdAvarthe manasA ya udeti pratyayaH sa jhAnameva sadacakurdarzana
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ | mityucyate / anumityAdirUpe manojanyajJAne'tiprasaMgamAzaMkyAhAnAgatA tI taviSayeSu yaliMgajJAna mudeti zrayaM kAla Asanna bhaviSyadvRSTikastathAvidhameghonnatimattvAt, ayaM pradeza AsannavRSTameghaH pUra vizeSavattvAdi (tyAdi) rUpaM tanmuktvA / idamupalakSaNaM, nAvanAjanyajJAnAtiriktaparokSajJAnamAtrasya tasyAspRSTAviSayArthasyApi darzanatvenAvyavahArAt / yadyaspRSTAviSayArthajJAnaM | darzanamanimataM, tarhi manaHparyAyajJAne'tiprasaMga ityAzaMkya samAdhatte - "maNapavanAeM daMsaNaM ti teNeha hoi e ya juttaM / nannai nANaM NoiMdiyaMmi e ghamAdarja jamhA || 24 // " etena lakSaNena manaHparyAyajJAnamapi darzanaM prAptaM, parakIyamanogatAnAM | ghaTAdInAmAsaMvyAnAM tatrAsattvenAspRSTe'viSaye ca ghaTAdAvarthe tasya jAnAt, na caitadyuktaM, Agame tasya darzanatvenApAThAt / jaNyate'trottaram - noiMdriye manovargaNAkhye manovizeSe pravartamAnaM manaHparyAyabodharUpaM jJAnameva, na darzanaM, yasmAdaspRSTA ghaTAdayo nAsya viSaya iti zeSaH / nityaM teSAM liMgAnumeyatvAt / tathA cAgamaH - "jAi baneNumANAti" manovargaNAstu parAtmagatA api svAzrayAtmaspRSTajAtIyA eveti na tadaMze'pi drshntvprsNgH| parakIyamanogatArthAkAra vikalpa evAsya grAhyaH, tasya cojayarUpatve'pi bAjha sthikopayogasyAparipUrNArthagrAhitvAnna manaHparyAyajJAne darzanasaMjaya ityapyAhuH / kiM ca - "ma - sunAe emitto bamatthe hoi aDavalaMno / egayaraMmi vi tesiM e daMsaNaM daMsaNaM katto ||25|| " matizrutajJAnanimittaH udmasthAnAmarthopalaMna ukta Agame / tayorekatarasminnapi na darzanaM saMjavati / na cAvagraho darzanaM, tasya jJAnAtmakatvAt, tataH kuto darzanaM ? nAstItyarthaH / nanu zrutamaspRSTe'rthe kimiti darzanaM na javettatrAha - "jaM paJcarakaggahaNaM Na iti sunAe saMmiyA vA / tamhA daMsaNasaddo e hoi sayale vi sunA // 26 // " yasmAcchrutajJAnapramitA arthAH pratyakSagrahaNaM na
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna bindu 162 // yAnti, adajasyaiva vyavahArataH pratyaktvAt / tasmAtsakale'pi zrutajhAne darzanazabdo na bhavati / tathA ca vyaMjanAvagra. hAviSayArthapratyaktvameva darzanatvamiti paryavasannaM / pratyakSapadAdeva zrutajJAnavadanumityAdeAvRttau parodanninnatve satIti vizeSaNaM na deyaM, "muttUNa liMga jaM" ityuktasyApyatraiva tAtparya 'STavyam / itthaM cAcakudarzanamityatra naJaH paryudAsArthakatvAdacakurdarzanapadena mAnasadarzanameva grAhya, aprApyakAritvena manasa eva cakuHsadRzatvAnna ghrANadarzanAdIti sarvamupapadyate / tathA cAvadhidarzanamapi kathaM saMgacate, tasya vyaMjanAvagraha viSayArthagrAhitve'pi vyavahArataH pratyaktvAjAvAdityAzaMkAyAH pratyadapadasya vyavahAranizcayasAdhAraNapratyakSArthatvAt ,avadhijJAnasya ca naizcayikapratyaktvAvyAhateH parihAramanniprA(pre)yannAha| "jaM appuSA nAvA jehinANassa hoMti paJcarakA / tamhA hinANe daMsasado vi navanatto // 27 // spaSTA / upayuktaH labdhanimittAvakAzaH kevalajhAne'pIdaM ladANamavyAhatamityAha-"jaM appujhe nAve jANai pAsa ya kevalI NiyamA / tamhA taM nANaM daMsaNaM ca avisesa siMdha // 28 // " yato'spRSTAn nAvAnniyamenAvazyaMtayA kevalI cakuSmAniva puraHsthitaM jAnAti pazyati cojayaprAdhanyena, tasmAttatkevalajhAnaM darzanaM cAvizeSata najayAnidhAnanimittasyAvizeSAtsiI / manaHparyAyajJAnasya tu vyaMjanAvagrahAviSayArthakapratyaktve'pi bAhyaviSaye vyabhicAreNa svagrAhyatAvacchedakAvacchedena pratyadatvAnAvAnna darzanatvamiti niSkarSaH / atra yaTTIkAkRtA pramANaprameyayoH sAmAnyavizeSAtmakatve'pyapanItAvaraNe yugapaJjayasvajAvo bodhaH, badmasthAvasthAyAM tvanapagatAvaraNatvena darzanopayogasamaye jhAnopayogAjAvAdaprApyakArinayanamanaHpranavArthAvagrahAdi, matijJAnopayogaprAkkAle cakuracakurdarzane, avadhijJAnopayogaprAkkAle cAvadhidarzanamAvirbhavatIti vyAkhyAtaM tadardhajaratIya // 16 //
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyamanuharati, prAcInapraNayamAtrAnurodhe zrotrAdijJAnAt prAgapi darzanAnyupagamasyAvarjanIyatvAt , vyaMjanAvagrahArthAvagrahAntarAle darzanAnupalanAttadanirdezAcca, asaMkhyeyasAmayikavyaMjanAvagrahAntyakSaNe "tAhe dutikare" ityAgamenArthAvagrahotpattareva laNanAt, vyaMjanAvagrahaprAkAle darzanaparikalpanasya cAtyantAnucitatvAt / tathA sati tasyenchiyArthasannikarSAdapi nikRSTatvenAnupayogaprasaMgAcca,prApyakArInjiyajajJAnasthale darzanAnupagame cAnyatrApi ninnatatkaTapane na kiMcitramANaM, nANamapure' ityAdinA jhAnAdanedenaiva darzanasvajAvapratipAdanA cakurvahiSayAkhyAtirityAdizrutigranthakavAkyatayApi tathaiva svArasyAcca / udmasthAnopayoge darzanopayogatvena hetutve tu cakkupyeva darzanaM nAnyatreti kathaM zradhyaM? tasmAcchrIsiddhasenopajhanavyamate na kutrApi jJAnAdarzanasya kAlanedaH, kiM tu svagrAhyatAvacchedakAvacchedena vyaMjanAvagrahAviSayIkRtArthapratyakStvameva darzanatvamiti phalitam / yadi ca cAkupAdAvapi jJAnasAmagrIsAmarthyagrAhyavartamAnakAlAdyaze mitimAtrAdyaMze ca na darzanatvavyavahArastadaviSayatA vizeSa eva darzanatvaM, sa ca kvacidaMze yogyatAvizeSajanyatAvacchedakaH,kvacicca nAvanAvizeSajanyatAvacchedakaH, kevale ca sarvAMze AvaraNakyajanyatAvacchedaka iti pratipattavyaM / na cArthenaiva dhiyAM vizeSa iti nyAyAdAvizeSe jhAne viSayatAvizeSAsidhiriti zaMkanIya, arthe'pi jJAnAnurUpasvajAvaparikalpanAt, arthAvizeSe'pi paraiH samUhAlaMbanAmiziTajJAnasya vyAvRttaye prakAritA vizeSasyAnyupagamAcca / na hi tasya tatra jAsamAnavaiziSTyapratiyogijhAnatvameva nirUpakavizipTajJAnatvaM vaktuM zakyaM, daMjhapuruSasaMyogA iti samUhAlaMbane'tiprasaMgAt / na ca nAsamAnaM yakaiziSTyapratiyogitvaM tat jJAnatvameva, tathA dampuruSasaMyogapratiyogitvAnuyogitvAnIti jJAne damaviziSTajJAnatvApatteH / na ca svarUpato lAsamAnamityA
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAna vinH 83 // dyuktAvapi nistAraH, pratiyogitvAderatiriktatve prakAritvAdeAnaniSThatva kalpanAyA eva sadhutvAt / anatireke tu daMDadaMbhatvAdinirvikapake'pi damAdiviziSTajJAnatvApatteH / etena svarUpalo bhAsamAnena vaiziSTyena gantilakSaNAmapyapAstam , saMyuktasabhavAyAdeH saMvandhatve svarUpata ityasya purvacatvAcca / tasmAtparAnyupagatatrakAritA vizeSavadAkAravizeSaH syAghAdamunayA'rthAnurupattadananuruSo vA jhAne darzanazabdavyapadezaheturanAvilastatsamaya evAzrajJAnayoravinigamenAkArAkAritAvasvanAvAvihmavAdityeSa punarasmAkaM manISonmeSaH / tasmAdvayAtmaka eva kevalAyabodha iti phalitaM svamatamupadarzayati-" sAIapaUvasiyaM ti dovi te sasamayaM havA evaM / paratitviyavattavaM ca egasamayaMtaruppA // 5 // " sAdyaparyavasitaM kevalamiti hetoH api jJAnadarzane te unnayazabdavAcyaM taditi thAvat / ayaM ca skhasamayaH svasiddhAntaH / yastvekasamayAntarotpAdastayoNyate, tatparatIrthikazAstraM, nAIchacana, nayAntiprAyeNa pravRttatvAditi jAvaH / evaM jUtavastutattvazraghAnarUpaM samyagda namapi samyagjJAnavizeSa eva, samyagdarzanatvasyApi samyagjJAnatvavyApyajAtivizeSarUpatvAviSayatAvizeSarUpatvAtyAha" evaM jiepaNa te saddahamANassa nAva nAve / purisassAliNibohe dasaNasaddo havA jutto // 30 // " jinaprAptyanAvaviSayaM samUhAlaMvanaM rucirUpaM jhAnaM mukhyaM samyagdarzanaM taghAsanopanItAviSayaM ghaTAdijJAnamapi jAtaM taditi tAtparyArthaH / / nanu sambagjhAne samyagdarzananiyamavadarzane'pi samyajJAnaniyamaH kapana tyAdityavAha-"sammannANe NiyameNa dasaNaM daMsaNe ujayaNija / sammannANaM ca imaM ti atya hoi uvavaraNaM // 31 // " samyagjJAne niyamena sanyagdarzanaM, samyagdarzane puna 163 / /
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ janIya vikaTpanIyaM, samyagjJAnaM ekAntarucau na saMjavati, anekAntarucau tu samastIti / ataH samyagjJAnaM cedaM samyagdarzanaM cetyarthaH / sAmarthya naivopapannaM bhavati / tathA ca samyaktvamiva darzanaM jJAnavizeSarUpameveti niyUMDham / prAcAM vAcAM vimukha viSayonmeSasUdamedikAyAM ye'raNyAnInayamadhigatA nvymaargaantijnyaaH| teSAmeSA samayavaNijAM saMmatigranthagAyA vizvAsAya svnyvipnnipraajyvaannijyviishrii||1|| nedagrAhI vyavahatinayaM saMzrito malavAdI pUjyAH prAyaH karaNaphalayoH sInni zudharjusUtram / jedoledonmukhamadhigataH saMgrahaM simsenastasmAdete na khalu viSamAH sUripadAstrayo'pi // 2 // citsAmAnyaM puruSapadalAkevalAkhye vizeSe tadrUpeNa sphuTamanihitaM sAdhanantaM yadeva / sUdamairaMzaiH kramavadidamapyucyamAnaM na juSTaM tatsUrINAmiyamalimatA mukhyagauNavyavasthA // 3 // tamo'pagamacijanuH daNanidA nidAnonnavAH zrutA bahutarAH zrute nayavivAdapadA ythaa| tathA ka zva vismayo navatu sUripatraye pradhAnapadavI dhiyAM va nu davIyasI dRzyate // 4 // prasahya sadasattvayona hi virodhanirNAyakaM vizeSaNavizaSyayorapi niyAmaka yatra na / guNAguNavinedato matiramezyA syAtpadA kimatra jajanorjite svasamaye na saMganute // 5 // pramANanayasaMgatA svasamaye'pyanekAntadhInayasmayataTasthatolasapAdhikirmI ritA / kadAcana na bAdhate sugurusaMpradAyakramaM samaMjasapadaM vadaMtyurudhiyo hi saddarzanam // 6 // sUdamairazAnya puruSapadanAkevalAkhya vitaramAdete na khalu viSamAH mAnna zudharjusUtram /
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ / binH rahasya jAnante, kimapi na jyAno hatadhiko virodha nApante vividhabudhapakSe bata sakSAH / abhI cAdiprakRtivikRtivyatyayagirA nirAkAH kutrApyahaha na guNAnvepaNaparAH // 7 // disajhAnapindoramandAnmandAroH kaH phalAsvAdagarvaH / sAkSasAkSAtkArapIyUSadhArAdArAdInAM ko vilAsazca ramyaH // // gare zrIvijayAdidavasuMguroH kaI guNA gaNaH pradi proDhimadhAnni jItavijayAH prAjJAH parAmavaruH / tatsAnIca' nRtAM nayAdikimAnAM zizutattvaM kiMcididaM yazovijaya ityAkhyAnRdAkhyAtavAn // 5 // // iti upAdhyAyazrI yazovijayagahinA racitaM jJAnabinchuprakaraNam / / 2050 Fu