Book Title: Shravak Bhoomi
Author(s): Karunesha Shukla
Publisher: Kashi Prasad Jayaswal Research Institute
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002436/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIBETAN SANSKRIT WORKS SERIES PUBLISHED UNDER THE PATRONAGE OF THE GOVERNMENT OF THE STATE OF BIHAR General Editor Prof. ANANTALAL THAKUR Director, K. P. Jayaswal Research Institute, Patna Volume XIV SRAVAKABHUMI K. P. Jayaswal Research Institute, Patna Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIBETAN SANSKRIT WORKS SERIES Vol. XIV SRAVAKABHUMI . of ACARYA ASANGA Deciphered and Edited by Dr. KARUNESHA SHUKLA, M. A., Ph. D., Reader in Sanskrit, Pali and Prakrit, UNIVERSITY OF GORAKHPUR, GORAKHPUR Reader Published by K. P. JAYASWAL RESEARCH INSTITUTE, PATNA 1973 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Published on behalf of KASHI PRASAD JAYASWAL RESEARCH INSTITUTE, PATNA by its Director, Prof. Anantalal Thakur (c) Government of Bihar Price Rs. 45.00 Printed at Tara Press, Tripolia, Patna 800007 (India) Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhoTadezIyasaMskRta granthamAlA caturdazapuSpam zrAvakabhUmiH (AyasaGgakRtiH) gorakhapuravizvavidyAlaya-saMskRtavibhAgAdhyApakena karuNeza zuklena ema0 e0, pI0 eca0 DI0 ityupAdhidhAriNA saMpAditA citracchAyAlipimAdazIkRtya prakAzanasthAnam kAzIprasAdajAyasavAla-anuzIlanasaMsthAnam, pATaliputram saMvat 2030 mUlyaM paJcacatvAriMzat rUpyakANi Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvadRSTiprahANAya yaH saddharmamadezayat / anukampAmupAdAya taM namasyAmi gautamam / / (nAgArjunasya) yo nAsanna ca sanna cApi sadasannAnyaH sato nAsato'zakyastarkayituM niruktyapagataH pratyAtmavedyaH zivaH / . tasmai dharmadivAkarAya vimalajJAnAvabhAsatviSe sarvArambaNarAgadoSatimiravyAghAtakatre namaH // . (maitreyanAthasya) acitto'nupalambho'sau jJAnaM lokottaraM ca tat / Azrayasya parAvRttidvidhA dauSThulyahAnitaH / / sa evAnAsravo dhAturacintyaH kuzalodhruvaH / sukho vimuktikAyo'sau dharmAravyo'yaM mahAmuneH / / (vasubandhoH ) prAryAsaGgamanaGgajinnayavaho yadU bhUpatIzo'nvazAdAcAryo vasubandhurudhuramatistasyA''jJayA''didyutat / dignAgo'tha kumAranAthavihitAsAmAnyasAhAyakastasminvArtikabhASyakArakRtinoradyAnavadyA sthitiH / / (jJAnazrImitrasya) yadukta zrutau bauddhajainAditantra tathA cAgame'dhyAsavabhAva eva / zivo vA pravaktA'thavA padmayoniranirvAcyatathyantu sampRktamasti / / . (rASTratantram) Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavaye viduSe zAstre kRti vibudhatoSiNIm / prastaumi zrAvakoM bhUmi bAlakRSNAya dhImate // This Edition of Sravakabhumi is Humbly Dedicated To The Poet, Academician and Administrator Shri C. Balkrishna Rao, I. C. S., Vice-Chancellor, Agra University, As a Token of Respect and Gratitude. -Karunesha Shukla Page #8 -------------------------------------------------------------------------- Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CONTENTS FOREWORD BY THE GOVERNMENT OF BIHAR xi-xii GENERAL EDITOR'S NOTE .. .. xiii-xiv FOREWORD (BY THE EDITOR) .. .. xv-xvii PREFACE .. . .. xix-XXV BIBLIOGRAPHY (WITH ABBREVIATIONS) .. xxvii-xlii INTRODUCTION . . . . . xliii-cv [1. Preliminary Remarks: The Yogacarabhumi & the Sravakabhumi - xliii-xliv; 2. The Critical Apparatus - xliv-1;. 3. Authorship - l-li; 4. Sources - li-lix; 5. Paleographical Notes Regarding the Script - lix-lxi; 6. Asanga in Buddhist Literature - Ixi-lxvii; 7. The life, Works and the Probable Date of Asanga - lxvii-lxxxvi; 8. Erudition of Asanga - lxxxvi-xc; 9. Asanga and the Tantras - xci-xciii; 10. The Abhidharma, the Madhyamika and the Yogacara Idealism of Asanga -- xciii-xcix; 11. Asanga and Ayurveda -C-cv.] TEXT * 1-511 [Book 1 (997 STEYTTE) - 1-166; Book II (famia TEUTAH) - 167-348; Book III (antai TEYTTA) -- 349-434; Book IV (agu TTEYTTA) -- 435-511.) Page #10 -------------------------------------------------------------------------- Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FOREWORD BY THE GOVERNMENT OF THE STATE OF BIHAR suus The Government of Bihar established the K. P. Jayaswal Research Institute at Patna in 1950 with the object, inter alia, to promote historical research, archaeological excavations and investigations and publications of works of permanent value to scholars. This Institute along with five others was planned by this Government as a token of their homage to the tradition of learning and scholarship for which ancient Bihar is noted. Apart from the K. P. Jayaswal Research Institute, five others have been established to give incentive to research and advancement of knowledgethe Nalanda Institute of Post-Graduate Studies and Research in Buddhist Learning and Pali at Nalanda, the Mithila Institute of Post-Graduate Studies and Research in Sanskrit Learning at Darbhanga, the Bihar Rashtra Bhasha Parishad for Research and Advanced Studies in Hindi at Patna, the Institute of Post-Graduate Studies and Research in Jainism and Prakrit Learning at Vaishali and the Institute of Post-Graduate Studies and Research Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (xii) in Arabic and Persian Learning at Patna. As part of this programme of rehabilitating and re-orienting ancient learning and scholarship, the editing and publication of the Tibetan Sanskrit Text Series was first undertaken by the K. P. Jayaswal Research Institute with the co-operation of scholars in Bihar and outside. It has also started a second series of historical research works for elucidating history and culture of Bihar and India. The Government of Bihar hope to continue to. sponsor such projects and trust that this humble service to the world of scholarship and learning would bear fruit in the fullness of time. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GENERAL EDITOR'S NOTE The Kashi Prasad Jayaswal Research Institute undertook the publication of the Sravakabhumi as a part of its programme of publishing the entire Yogacarabhumisastra of Acarya Asanga. The Bodhisattvabhumi has already been published as No. VII of the Tibetan Sanskrit Series of the Institute. The present volume is now being offered as No. XIV of the same series. The * remaining bhumis are under preparation. The learned editor, Dr. Karunesha Shukla has creditably acquitted himself of the difficult undertaking, made still more difficult by the much defective manuscript material in the form of a photostat copy from the original preserved in Tibet. He has, however, far improved the text through comparison and reconstruction. The detailed Introduction, appendices and notes added, will, I think, be of much use to the scholars. I cordially thank Dr.Shukla for allowing us to publish his edition of the Sravakabhumi. It is, however, a matter of regret to me that the entire material prepared by Dr. Shukla far exceeded the original estimate. I have, therefore, very reluctantly to publish the volume in the present form with the hope to include the remaining matters in a separate volume. I take the opportunity to thank my learned predecessors in office for planning the publication of the Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (xiv) volume and making the requisite arrangements, and the authorities of the Bihar Research Society for allowing us to utilise the photo-copy of the manuscript from the Rahula Collection. My cordial thanks are also due to the Education and Finance Departments of the Government of Bihar for the help and co-operation received. March 28, 1973. - Anantalal Thakur Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FOREWORD (BY THE EDITOR) In the following pages an attempt has been made for the first time to present a tolerably correct text of the Sravakabhumi. Work on the study and edition of Sravakabhumi manuscript began as early as 1961 when Prof. Alex Wayman of the California University partly edited the text of the manuscript from linguistic standpoint and also presented a linguistic and historical study of the text. While studying the Yogacarabhumisastra of Asanga, edited by Prof. V. Bhattacharya, our attention was drawn to the study and edition of the present text in 1963. In the Preface to his edition of the first five bhumis of the Yogacarabhumisastra, Prof. Bhattacharya had given a passing reference to the Sravakabhumi. Naturally, we enquired about this manuscript from Prof. S. H. Askari, the then Honorary Joint Director of the K. P. Jayaswal Research Institute, Patna, and expressed our desire to study and edit this text. Prof. Askari very kindly acceded to our request and placed the photoprints of this text at our disposal. We submitted the press-copy to Prof. Askari in 1968 but he retired before its printing could be undertaken. Prof. B. P. Sinha, who succeeded him, arranged for its printing. We acknowledge our sincere thanks to both of them. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (xvi) We are specially thankful to Prof. Anantalal Thakur, the present Director of the Institute, who, with his loving care, always helped us in all possible manners throughout the whole span of eight years by offering suggestions and providing references wherever necessary. Had he not taken special interest, this work could not be presented in this form. We would be failing in our duty if we do not acknowledge our most sincere thanks to those scholars and friends without whose suggestions and assistance this work could not be accomplished. Specially our thanks are due to Prof. S. N. Sharma of the St. Andrew's College, Gorakhpur who gave useful and valuable suggestions throughout and helped us in bringing out the work in the present form. Similarly, Dr. S. N. Chaturvedi and Dr. Shivaji Singh, both of the Department of Ancient History and Culture of our University deserve our sincere thanks for suggesting the method of deciphering the manuscript. Prof. Dr. V. S. Pathak, Professor in the Ancient History and Culture Department of our University gave valuable suggestions in editing the text, hence our thanks are due to him also. Our thanks are due to Shri L. Jamspal formerly of the Sanskrit University, Varanasi and now of the Delhi University who helped us in reading the Tibetan version of the text and to Shri V. N. Tripathi of our department who kindly went through the press-copy of the Sanskrit text, suggested a few improvements and Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (xvii) located references to some Vedic texts. We acknowledge our gratitude to our revered Guru, Prof. Dr. V. P. Upadhayaya, formerly Professor of Sanskrit, Gorakhpur University, who variously helped us while editing the text. It is agonising to note that MM. Pt. Dr. Umesha Mishra, founder secretary, Ganganath Jha Research Institute and a former Director of the Mithila Institute, who gave us all kinds of help, encouragement and suggestions, was snatched away from this mortal world and could not see this volume in print. We sincerely acknowledge our gratitude to all those scholars whose works have been utilised in the following pages. Finally, we crave the indulgence of the readers for the shortcomings of the present work, specially the misprints that have crept in despite our attempt to eliminate them. Any suggestion for improvement will be acknowledged with thanks. / / namaH zAstrakRdbhyo granthapraNetRbhya zrAgamaviddbhyo gurubhyazca // Department of Sanskrit, Pali & Prakrit, University of Gorakhpur, Gorakhpur. Mesa Sankranti, V. S. 2030. -Karunesha Shukla Page #18 -------------------------------------------------------------------------- Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PREFACE avAcyo vAcakairdharmaH kRpayA yena dezitaH / namo'cintyaprabhavAya buddhAyAsaGgabuddhaye // 1 The great Indian Indologist, the late M. M. Pt. Vidhushekhara Bhattacharya had some sixteen years back expressed the hope that with the utilisation of the Sravakabhumi Manuscript the entire Yogacarabhumisastra would come to the light of the day. His cherished hopes are now on the way of fulfilment with the publication of this volume of the text of the Sravakabhumi. Though only the first five bhumis of the Yogacarabhumisastra and the Bodhisattvabhumi have so far appeared and now the Sravakabhumi is coming to light, we may hope that the entire Yogacarabhumi will be published soon?. All this owes debt to the explorations of the great linguist, scholar and discoverer, the late Mahapanaita Rahula Samkstyayana, who discovered the manuscripts of this and several other Buddhist philosophical texts, long supposed to be lost, from the hidden secret treasures of the Tibetan Monasteries. This is one of the biggest achievements of Indian scholarship in the 1. Mahayanavimsika of Nagarjuna, VS. 1. 2. We learn that Prof. Anantalal Thakur is editing the remaining portions of the text of the Yogacarabhumisastra. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XX SRAVAKABHUMI current century of the Christian Era. His predecessors in India were MM. Dr. Hara Prasad Shastri and Prof. Rajendra Lal Mitra of Bengal who first discovered the Buddhist texts from the manuscript-treasures of Nepal and edited them in the last quarter of the last and the first quarter of the present century. This edition of the Sravakabhumi is based on the enlarged photo-prints of the single manuscript of this text brought from the Sha-lu monastery of Tibet by the late Mahapandita, the photostat of which is preserved in the K. P. Jayaswal Research -Institute, Patna. So far as our information goes, this is the only manuscript of the Sravakabhumi known to the scholarly world. Its SinoTibetan translations and Japanese versions are also known to modern scholarship. It is peculiar to note that the manuscript of the Yogacarabhumisastra does, not contain its XIIIth and the XVth bhumis. The SinoTibetan translations also omit these two bhumis (i.e., the Sravakabhumi and the Bodhisattvabhumi) from the text of the Yogacarabhumisastra. The apparent reason for this seems to be mainly the large bulk of these two bhumis. The enlarged photo-print of the palm-leaf MSS utilised by us is corrupt and defective in several respects. The earlier portions of the text comprising the discussions on the gotra, the avatara and the naiskramya bhumis (in parts), the Kalyanamitrata and several other portions are missing in the manuscript. Some of these Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PREFACE xxi portions have been reconstructed by us on the basis of the Tibetan translation as preserved in the Tanjour (The Tibetan Tripitaka, Vol. 110, Ed. by Prof. D. T. Suzuki, Tokyo-Kyoto, 1957). Several intrusions are also found in the manuscript. The major text-portions of the Srutamayi and Cintamayi bhumis (F. 3), the Pratyekabuddhabhumi and the concluding portions of the Nirupadhikabhumi (F.15) along with the gathavyavasthanas (F.3, 15) are also found intruded in the body of the present manuscript. . On the other hand, the photostat suggests that the original manuscript was erazed, damaged and partly broken on its sides. Similarly some leaves overlap other leaves of the manuscript and at places the photostat was too dim and faint to be deciphered. It is interesting to note that the text of the manuscript has, at places, been corrected by another hand. Some omissions and additions in the body of the present manuscript are equally traced by way of correction. Likewise, the first twenty and a few other leaves of the manuscript were wrongly arranged in the photostat which suggests that the original also contained the same defect. We have tried to re-arrange this material on the basis of the context. Sravakabhumi has severally been translated into 1. These reconstructions have appeared in some journals, such as the GJRI, VIJ and the Gorakhpur University Sodha Patrika and will be published soon with the second volume of the persent work. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxii SRAVAKABHUMI Tibetan. There are three translations of the text. The Derge edition has been regarded by some scholars as the standard one. Prof. V. Bhattacharya informs us that Jinamitra also translated the work into Tibetan. We had, however, an access only to the portions of the version as preserved in the Tibetan Tripitika (Tanjour, Vol. 110) through secondary sources. The Bodhisattvabhumi was for the first time translated into Chinese between A.D. 414-21 by Dharmaraksa and the Sravakabhumi in A.D. 646-48. Japanese versions of the text are also available. As we were not conversant with these languages, we had to rely upon the secondary sources. There are four Samgrahanis in the Yogacarabhumisastra, viz. the Bhumivastu or Bahubhumika, Viniscaya Samgrahani, Vastu Samgrahani and Paryaya Samgrahani. The Bhumivastu in the Chinese translation (Tohuku Nos. 4035-37) contains the texts of the seventeen bhumis of the Yogacarabhumisastra. Of these, Buddhamitra translated the Sravakabhumi and Prajnavarman the Bodhisathvabhumi. The remaining three samgrahanis in the Chinese transtations (Nos. 4038-40, 4042) comprise the commentaries on the Bahubhumika. Bound by the limitations of our linguistic ignorance, we could not fully make use of these works accessible in the Chinese, Japanese or Tibetan languages. The Sravakabhumi delineates the propitiation and scquisition of the carya of a Yogacarin in the Sravakastage. It refers to the Mahisasaka doctrines of the Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PREFACE xxiii Sarvastivada school to which Asanga was previously related. Though it refers to the Sarvastivada doctrines in the preliminary stage preparatory to the acquisition of the Pratyekabuddha and Bodhisattva stages, its relation to the Mahayana doctrines can not be ignored. Abundant Yoga materials are also found in it.1 Cross references to the Pali texts and other Buddhist works have also been located in order to demonstrate the doctrinal importance of the text. Similarly, corresponding references to Ayurvedic doctrines have also been traced in the body of the present text. All the available studies and works have been fully utilised. Mainly 'An Analysis of the Sravakabhumi Manuscript by Prof. Alex Wayman (California University, 1961) has been of immense help to us, though we had reasons to differ from it in several respects, viz. in deciphering the text, historical aspects and doctrinal expositions. Nevertheless, we are indebted to this work which initiated our interest in a detailed study of the text and several references to the Sino-Tibetan and Japanese versions to which we were not so much familiar. This was the only study of the text in its linguistic aspect to which we had an access. As basically required, a detailed study of the text in its various aspects has also been presented. Due to some unavoidable circumstances, this study in the form 1. On this point, vide our paper traTUTTTTFTTTUI S Y UT **TT:', Yoga Seminar, Sanskrit University, Varanasi, 1971. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxiv SRAVAKABHUMI of Introduction could not be included in its full form in this volume containing the edited text. Only the first sixty four pages of this Introduction could be printed with this Volume of the edited text. The remaining portions will be printed with the next Volume which is expected to be published shortly. While editing the text we have tried to be faithful to the manuscript. All corrections and emendations have been suggested under brackets. The usual punctuation marks have been provided. The comas, semi-colons and colons have however been usually given, while the full-stop (virama) signs which are partly available in the text have been provided under square [ ] brackets. The syllables or words damaged or lost by pin-holds in the photo-prints have also been kept under square brackets. While the incorrect forms of letters and words have been corrected and this correction put under parenthesises ( ), longer clauses and sentences have been emended in the footnotes. Likewise, the illegible and indistinct portions of the text which have been either reconstructed or construed on the basis of the preceding context, have been put under square brackets. As usual with such edited texts, four appendices have also been added to the text. The first appendix contains the lost portions of the text reconstructed from the Tibetan version of the Sravakabhumi contained in the Tibetan Tripitaka, Vol. 110 (1957). The second Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PREFACE XXV appendix contains a list of the verses occurring in the text, while the third appendix contains the text of Asanga's views on Hetuvidya from the Cintamayibhumi also forming part of the Sravakabhumi. The fourth appendix contains the text of the various gathavyavasthanas intruded in the Sravakabhumi. Similarly, three indices, containing those of quotations, verses and important Sanskrit words have also been appended. These appendices and indices could not be included in this Volume due to some unavoidable circumstances. They will be soon published in a seperate volume which is expected to be out shortly. Now, this Volume, containing the text of the Sravakabhumi and the first sixty four pages of the Introduction is in the hands of the scholars and it is for them to examine its worth. We can claim nothing new in it as it is simply a reproduction of an old text in a new form, which, in the words of Jayanta Bhatta, is the prime purpose of research : git at agen quyfers THT: 1 vacovinyAsavaicitryamAtramatra vicAryatAm / / Ramanavami, V. S. 2030. Department of Sanskrit, Pali and Prakrit, University of Gorakhpur, Gorakhpur -Karunesha Shukla Page #26 -------------------------------------------------------------------------- Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SELECT BIBLIOGRAPHY (WITH ABBREVIATIONS) TEXTS AA (AAA) Abhisamayalaskara of Maitreyanatha with the Aloka of Haribhadra, see, ASPP. A. B. Aitareya Brahmana (Anandasrama Sans krit Series). * Abhas. (KAP) Abhidhammatthasangaho (with Navani tatika of D. Kosambi, Saranatha, 1945). Abhidhammatthasangaho (with Abhi dhammatthavibhavani, Varanasi, 1965). Adv., Abdv. Abhidharmadipa (with Vibhasaprabha (Ad.) Vrtti, ed. P. S. Jaini, Patna, 1959). Abhidharmamsta of Ghosaka (reconstructed and edited by Shanti Bhikshu Shastri, Vishwa Bharati, 1953). A. K. (A.K.B.) Abhidharmakosa of Vasubhandhu (with the author's own commentary (Bhasya) AKB, ed. P. Pradhan, Patna, 1967). Ada A. N. RAK Ariguttara Nikaya. Abhidharmakosa (with the commentary Nalandika of Rahula Samkstyayana, Varanasi, 1944). Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxviii AKV Asm. AMK AN (Atthakatha). AVS (Avs.). ASPP AS SRAVAKABHUMI Abhidharmakosavyakhya (Sphutartha) of Yasomitra, ed. N. Law, Kosasthana I-III, London, 1949; IV, Ed. N. Dutt, N. N. Law, Calcutta, 1957). Abhidharmasamuccaya of Asanga (ed. P. Pradhan, Vishwa Bharati, 1950). Advayavajrasamgraha (Gaekwad's Oriental Series vol. XL, Baroda, 1932). Akutobhaya of Nagarjuna (comm. on Madhyamika Karikas), (with Sunyatasaptati Karika, reconstructed from Tibetan by the late Smt.. Indu Datar, Bombay University doctorate dissertation, 1948, Nagarjuna's Philosophy of Causality, Gorakhpur University Library microfilm copy). Anguttaranikayatthakatha (P. T. S. ed.). Arthaviniscayasutra (ed. P. L. Vaidya, MSS I, Darbhanga, 1961). Astasahasrika Prajnaparamita (with Abhisamayalankara of Maitreyanatha (AA), and Aloka of Haribhadra (AAA), ed. P.L. Vaidya, Darbhanga, 1960). Atthasalini (ed. P. V. Bapat, Poona, 1942). Atharvaveda Samhita (with Sayana Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BIBLIOGRAPHY Xxix bhasya, vols. I-V, ed. Vishwa Bandhu Shastri, Hoshiarpur). Avadanasataka (ed. P. L. Vaidya, Darbhanga, 1958). BI Up Bihadaranyakopanisad (with the com mentary of Samkara and the gloss of Anandajnana, Vani Vilas Press, Sri rangam). BCA (P) Bodhicaryavatara of Santideva (with the Panjika of Kamalasila (ed. P. L. Vaidya, Darbhanga, 1958). BSB (Bodhi). Bodhisattvabhumi (ed. N. Dutt, Patna, 1966). CS (V) Catuhsataka of Aryadeva (with the Vstti of Candrakirti, reconstructed and ed. by V. Bhattacharya, Vishwa Bharati, 1930). DBS (D. Bh.). Dasabhumikasutra (ed. S. Bagachi, Darbhanga 1967). Dh. P. A. Dhammapada atthakatha (Roman ed.). Divyavadana (ed. P. L. Vaidya, Darbhanga, 1951). Dvadasamukhasastra (reconstructed and edited by N. A. Shastri, Vishwa Bharati Annals, vol. VI, 1954). Dh. S Dhammasangani GV (S) Gandavyuhasutra (ed. P. L. Vaidya, Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XXX SRAVAKABHUMI GM GBU JBU JPG Darbhanga, 1960). Gilgit Manuscripts (Mulasarvastivada Vinaya, vols.I-III, ed. N. Dutt, 1939 sq.). Gopatha-Brahmana-Upanisad. Guhyasamajatantra (ed. B. Bhattacharya, GOS vol. Liii, Baroda, 1931). Hevajra Tantra (ed. D. L. Snellgrove, London). Jaiminiyopanisadbrahmana. Jataka (ed. Faisboll, PTS ed. vols., I-V, London). Joanaprasthanasastra of Katyayaniputra (reconstructed and ed. by Shanti Bhiksu Shastri, Vishwa Bharati, 1955). Jnanasiddhi (GOS ed., included in the Two Vajrayana Works). Jnanasrimitranibandhavali (ed. A. L. Thakur, Patna, 1959). Kausitaki Brahmana (Anandasrama Sanskrit Series, Poona). Khuddaka Nikaya. Lalitavistara (ed. P. L. Vaidya, Darbhanga, 1959). Lankavatarasutra (ed. P. L. Vaidya, Darbhanga, 1963). Mahavastu (vols. I-III, ed. R. G. Basak, JMN Kau. Br. K. N. LV (S) LS Mtu. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BIBLIOGRAPHY xxxi Mvy. MVBT MVB MVS Calcutta, 1963 sq.). Mahavyutpatti (Bibliotheca Buddhica ed.). Madhyantavibhagasastra of Maitreya (with the Bhasya of Vasubandhu and Tika of Sthiramati, ed. R. C. Pande, New Delhi, 1971). Madhyantavibhagabhasya (ed. N. Tatia and A. L. Thakur, Patna, 1967). Madhyantavibhagasastra (with extracts from Sthiramati's Tika, ed. C. D. Sharma, Jabalpur, 1962). Mahabhasya (vols. I-III, Govt. of India Publication, Varanasi, 1968). Mahayanottaratantra [(Ratnagotravibhaga) with the comm. of Saramati, ed. E. H. Johnston, Patna, 1950). Mahayanasutralankara (ed: S. Levi, Tome I, Text, Paris, 1909). Mahayanasutralankara (ed. S. Levi, Tome II, trans., Paris, 1911). Do, Ed., S. Bagchi, Darbhanga, 1971. Mahayanasutrasamgraha (vol. I, ed. P. L. Vaidya, Darbhanga, 1961). Madhyamkasastra (ed. L. V. Poussin, Bib. Budd., Petrograd, 1909-18). Uttaratantra MSA (B) MSS MKV Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxxii SRAVAKABHUMI MKV (V) Madhyamakasastra (ed. P. L. Vaidya, Darbhanga, 1960). Milinda Milindapanho (ed. V. Trenchner, PTS ed., 1880). Milindapanho (ed. R. D. Vadekar, Bombay, 1940). MBT Minor Buddhist Texts (vols. I-II, ed. G. Tucci, Roma 1956 sq.). Nyayakusumanjali (with comm. Amoda, vols. I-II, Calcutta University, 1954, 1964). Nyayacaturgranthika (vol. I, ed. A. L. Thakur, Mithila Institute, Darbhanga, 1968). Pali Tripitaka (Nalanda ed., vols. I-XLI, General ed. Bhiksu J. Kasyapa, Nalanda Pali Institute, Nalanda). Prajnopayaviniscayasiddhi (GOS ed.). Pratityasamutpadasastra des Ullangha (V. V. Gokhle, Bonn. 1930). Pug. P Puggalapannatti. Poussin, A.K. L'* Abhidharmakosa de Vasubandhu, Tr. by L. V. Poussin Paris, 1923-31. PV(B) Pramanavarttika (with the Bhasya of Prajnakaragupta, ed. R. Samketyayana, Patna, 1953). Pramanavarttika (with svavrttitika Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BIBLIOGRAPHY xxxiii S. N. SDS of Karnagomin, ed. R. Samketyayana, Allahabad, 1943). Ratnakirtinibandhavali (ed. A. L. Thakur, Patna, 1956). Saundarananda Kavya (ed. MM. H. P. Shastri, Calcutta, 1909). Samyutta Nikaya. SP(S) Saddharmapundarikasutra (ed. P. L. Vaidya, Darbhanga, 1960). SR(S) Samadhirajsutra (ed. P. L. Vaidya, Darbhanga, 1961). Sarvadarsanasamgraha of Sayanamadhava (with the comm. of MM. Vasudeva Shastri Abhyankara, BORI, Poona, 1951). SPVS Sarvastivadapancavastukasastra (with Vibhasa, reconstructed and ed. by N. A. Shastri, Vishwa Bharati Annals, vol X. 1961). Satpatha (Br.) Satapatha Brahmana (ed. A. Weber, Chowkhamba Sanskrit Series ed.). SSPP Satasahasrika Prajnaparmita (ed. P. C. Ghosh, Calcutta). SSS, Sa. Su. Salistambasutra (with Madhyamako, ed. (Madh.) P. L. Vaidya, MSS, I, Darbhanga). SS Sammohavinodaninama Vibhangadiha Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxxiv * SRAVAKABHUMI katha, Nalanda Ed. Siksasamuccaya (ed. P. L. Vaidya, Darbhanga, 1960). SV Slokavarttikam I (Chowkhamba ed.). Tathagataguhyaka or Guhyasamaja Tantra (ed. S. Bagachi, Mithila Institute, Darbhanga, 1965). TS (P) Tattvasangraha (with Panjika, vols. I-II, ed. D. Shastri, Varanasi, 1967 sq.). Tv. Bh. Trimsika Karika (with the Trimsika vijnapti bhasya of Sthiramati, Varanasi Ed.). Vedanta Sutras (with samkara Bhasya, with the commentaries Ratnaprabha. Nyayanirnaya and Bhamati, N. S. ed., 1920). Do, (with Bhamati, Kalpataru and Parimala, N. S. Press, Bombay). Vimsika Karika of Vasubandhu (with auto-commentary, NMRP, I, App. I). Vjv. Visuddhijana vilasini (PTS ed.). Vsm. (VSM) Visuddhimagga (ed. D. Kosambi, Bombay, 1940). Vsmd. Visuddhimaggadipika (by D. Kosambi, Saranatha, Varanasi). Vsmt. Visuddhimaggatika (Simhalese ed.). Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ YS (Y.B.). YBS KAP BDD BIBLIOGRAPHY Buhler, G. XXXV MODERN WORKS Abhidhamma Philosophy (vol. I, by J. Kashyap, Saranath, 1942). Dutt. Aspects Aspects of Mahayana Buddhism and Its Relation, to Hinayana (by N. Dutt, London, 1930). and Yogasutras (with Vyasabhasya Tattvavaisaradi, ed. R. S. Bhattacharya, Varanasi, 1963). Yogacarabhumisastra (vol. I, ed. V. Bhattacharya, Calcutta, 1957). Bauddha Dharma Darsana (by Acarya Narendra Deva, Patna, 1956). Basic conception of Buddhism (by V. Bhattacharya). Buddhist Philosophy in India and Ceylon (by A. B. Keith, Reprinted in the Chowkhambha Sanskrit Series, Varanasi). Buddhist Records of the Western World (by S. Beal), Indian Edition. Indian Paleography, 1904. Chakrabarti, P. B.: Origin and Development of the Samkhya System of Thought. Chatterjee, A. K. The Yogacara Ideal Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxxvi SRAVAKABHUMI CHI ism (Varanasi, 1962). Conze, E. : Buddhism (London 1951). : Buddhist Thought in India (London 1962). Thirty Years of Buddhist Studies, London, 1967. Coomarswami, A. : Hinduism and Buddhism. Cultural Heritage of India (Ramkrishna Mission, Calcutta). Frauwalner, E. : On the Date of the Buddhist Master of the Law Vasubandhu (Roma, 1951). Gotras in Panini (V. S. Agrawal). Goyal, S. R. : A History of the Imperial Guptas. Har Dayal : Bodhisattva Doctrine in Buddhist Sanskrit Literature (London, 1932). Hardy, S : Manual of Buddhism. London, 1881. Iotroduction to Buddhist Esoterism (B. Bhattacharya, Varanasi). Jain, J. P. : Jain Sources of the History of Ancient India. Jaytilake : Early Buddhist Theory of Knowledge, London, 1963. BDBSL Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BIBLIOGRAPHY xxxvii Kern, Manual Kern, H. : A Manual of Indian Buddh ism (Varanasi, 1968). Kunhan Raja Presentation Volume (1946). Lamotte, E. : Historie du Buddhisme Indien (Tome, I). : Mahayanasaigraha La Somme du Grand Vehicule d' Asanga (2 vols., 1938-9). HSL Macdonell, A. A. : A History of Sans krit Literature (1921). MacGovern, W. : Introduction to Mahayana Buddhism. : Manual of Buddhism. Mahadevan, T. M. P.:G a ud a pada (Madras, 1952). Majumdar, R. C. : The Classical Age. : Age of the Imperial Unity (Bharatiya Vidya Bhawan, Bombay). Mookerji, S. : The Buddhist Philosophy of Universal Flux (Calcutta University Press, 1936). CPB Murti, T.R.V. : The Central Philosophy of Buddhism (London, 1955). Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xxxviii SRAVAKABHUMI NMRP Nanjio : Navanalandamahavihara Research Publication (vols. I-II Nalanda, 1957 sq.). Bunyo Nanjio's catalogue of the Chinese Translation of the Buddhist Tripitaka, Oxford, 1883. Obermiller, E. Tr.:History of Buddhism (Chos-hbyung) (by Bu-ston), Hiedelberg, 1931-32. Ojha, G. H. Bharatiya Pracina Lipimala, Ajmer, 1918. - Oldenberg, M.: The Buddha (Hoey's trans., 1882). Radhakrishnan, S. : Indian Philosophy (vols. I-II). S. K. Bhuyan Commemoration Volume. Schiefner, A. : Taranatha's Gestische des Buddhismus in Indien (St. Petersburg, 1869). Sharma, C. D.: Buddhism and Vedanta (Students Friends, Allahabad). Sinha, B. P. : Decline of the Kingdom of Magadha. Smith, V.: The Early History of India (3rd.-4th. ed.). I. P. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BIBLIOGRAPHY xxxix BL. Sogen, Y.: Systems of Buddhist Thought (Calcutta, 1912). Stcherbatsky, Th. : Buddhist Logic (vols. I-II, Dover Paper back Edition, 1962). Suzuki, D. T. : Studies in the Lankava tara Sutra (London, 1957). : Outlines of Mahayana Buddhism, New york 1967. Takasaki, J. : A Study on the Ratnago travibhaga (Serie Orienale Roma, XXXIII, Roma, 1966). Theorie des douze Couses (by L. V. Poussin). Ui, H. ; On Some Aspects of the Doctrine of Maitreyanatha and Asanga (Calcutta, 1930). Watters, T.: On Yuan Chwang's Travels in India (London, 1904). ASM (Analysis) Wayman, A.: Analysis of the Sravaka bhumi Manuscript (Berkeley and Los Angeles, 1961). Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SRAVAKABHUMI HIL . Winternitz, M.: A History of Indian Literature (vol. II, Calcutta, 1933). DICTIONARIES BHSD (G) PD EB PTSD Buddhist Hybrid Sanskrit Dictionary and Grammar (by F. Edgerton). . . A Critical Pali Dictionary (by V. Trenchner). Encyclopaedia of Buddhism (fas. I-III; ed. by G. P. Malasekara, 1962-64). Pali English Dictionary (ed. by W. Stene and T. W. Rhys Davids, P. T. S. edn.). Pali-English Dictionary (ed. by R. C. Childers). St. Petersbourg Dictionary (by Roth), St. Petersbourg. PED . JOURNALS BSOAS Bulletin of the School of the Oriental and African Studies (London). Indian Antiquary. IA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BIBLIOGRAPHY BIBLIOGRAPHY . xli xli IHQ. IIJ JAOS JASB JBORS JDL JGJRI JOI Indian Historical Quarterly. Indo-Iranian Journal. Journal of the American Oriental Society. Journal of the Asiatic Society of Bengal, (Calcutta). Journal of the Bihar and Orissa Research Society (Patna-1). Journal of the Department of Letters (Calcutta). Journal of the Ganganath Jha Research Institute (Allahabad). Journal of the Oriental Institute (Baroda). Journal of the Pali Text Society (London). Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland (London). Melanges Chinois et Bouddhiques. Philosophical Journal of the Imperial University of Tokyo. Poona Orientalist, Poona. Saraswati Susama (Varanasi). Zeitschrift der Deutschen Morgenlandischen Gesellschaft. JPTS JRAS MCB PO ZDMG Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xlii . SRAVAKABHUMI OTHER ABBREVIATIONS Cf., Cp. Ed. ed. Ibid. Compares, compares from. Edition, edited, edited by. Ibidem in the same text, book or chapter). Loco Citato (in the page or passage already referred to). Translation. Loc. cit.: Tr., Trans. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION 1. Preliminary Remarks : The Yogacarabhumi & the Sravakabhumi The YBS of Acarya Asanga was previously supposed to be losti in its Sanskrit original except the Bodhisattvabhumi, till the original MS -of the text was discovered in the Sha-lu Monastery of Tibet and its photographs brought to India through the ceaseless efforts of the great scholar and explorer, the late Mahapandita Rahula Samkrtyayana in the year 19383. The Yogacara bhumisastra also known as Yogacaryabhumisastra (U-cic-si-ti-lun-jen)4 and Yogacaryabhumisastra (Rnol-hbyor.spyod.pahi.sa) contains seventeen bhumis or sections which propose to delineate 1. Winternitz., HIL, II, 354, also fn. 2 : Acarya Narendra Deva, BDD, p. 168. 2. See, JBORS, XXI, 1935, pp. 21-43, XXIII (1937), pp. 1-57; XXIV (1938), pp. 137-163; Altekar, A. S., English Introduction to the Pramanavarttikabhasyam, edited by Mahapandita Rahula Samkstyayana, p. iii-iv. 3. JBORS, XXIV.138. 4. In the Chinese tradition, Vide, YBS, Intro., p. 7. 5. In Tibet; See, Ibid., loc. cit., 6. Cf., YBS, 1. 3 : UTTUA: PHT I AT HTC# yut secaT: 1 PAT: saptadaza / * * 'paJcavijJAnasamprayuktA bhUmiH / manobhUmiH / savitarkA savicArA bhUmiH / avitarkA vicAramAtrA bhUmiH / avitarkAvicArA bhUmiH / samAhitA bhUmiH / asamAhitA bhUmiH / asamAhitA bhUmiH / sacittikA bhUmiH / acittikA (contd. on p. xliv) Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xliv SRAVAKABHUMI the seventeen gradual steps in the career of propitiation and accomplishment (siksa and sadhana) of a Bodhisattva from the Yogacara point of view. While the first five bhumis or sections of the work have already been published', the Bodhisattvabhumi has recently appeared in its full form in the present series and the remaining bhumis are also in the process of publication?. The Sravakabhumi forms the XIII section of the YBS, and is being presented here in the following pages for the first time in its Sanskrit original. Thus we have ample reasons to believe that the whole corpus of the YBS will soon be available in its original form. 2. The Critical Apparatus The present edition of SBh. is based on the photo (contd. from p. xliii) bhUmiH / zrutamayI bhUmiH / cintAmayI bhUmiH / bhAvanAmayI bhUmiH / zrAvakabhUmiH / pratyekabuddhabhUmiH / bodhisattvabhUmiH / sopadhikA bhUmiH / nirupadhikA bhUmiH / graat: ACHAT: FARTI Taryfafeyoud l; "Sometimes, this work is called Saptadasabhumisastra owing to the fact that the seventeen bhumis ('stages') of the mind are mainly dealt with herein', ibid., Intro., p. 7, cp. also HIL, II,354 (para 2), BDD, p. 168. 1. Ed. by MM. Pt. V. Bhattacarya, Calcutta University, 1957. 2. Ed. by N. Dutt, Tibetan Sanskrit Works Series, Vol. VII, K. P. Jayaswal Institute, Patna, 1966; Dr. Dutt gives full information regarding the previous editions and studies of Bodhisattvabhumi; Vide, his Introduction, p. 5, the previous edition of Urai Wogi hara was incomplete; see also, HIL, II.354, fn. 2. 3. I learn that Prof. Anantalal Thakur has edited these bhumis. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION xlv graphic copy of one single MSI brought from Tibet by the late Mahapanoita Rahula Samkstyayana. The discoverer of the MS. names it 'Sravakabhumi' which contains 30 plates arranged as 1-A, B, 2--A, B to 15-A, B. The MS. originally belonged to the Sha-lu monastery in Tibet, and we have before us only its enlarged photograph in the size of 16" x 20". Regarding the substance of the MS. we have to rely upon the information of the discoverer that this is a palm-leaf-MS. In the photograph, the obverse is marked as 'A' and the reverse 'B'. At the bottom of each plate Sravakabhumi or Sra.Bhumi has been written. The MS. has been arranged on thirty pages or plates of photograph and each page contains seven to ten leaves. Each leaf has six to nine lines which contain about 120 syllables each. The leaves are divided into three equal parts through artistic writing. In the photograghs the affixed pin-bolts are visible, which, at places, make some syllables illegible, damaged or completely lost. The MS. is incomplete, and at many places, erazed, broken and damaged on sides. At many places, it is either indistinct or blurred with ink which mars its 1. It is curious to note that the MS. of the YBS does not contain the XIII and the XV bhumis (i.e., the SBh. and the Bodhi). It is probable that while copying the YBS, the scribe did not care to include these two sections in it due only to their larger bulk and magnitude in comparision with other bhumis. For a similar conclusion and information, see, Bhattacharya, ibid., Introduction, p. 8. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xlvi SRAVAKABHUMI legibility. It has been carefully corrected and the corrections have been marked in sidenotes or footnotes, and syllables, words, clauses and sentences have been added, deleted or replaced. It is, however, abounding in scribal mistakes, so much so, that at some places, the scribe replaces the Sanskrit words by their corrupt forms which has led scholars to believe that the sbh. has been written in Buddhist Hybrid Sanskrit.1 In all, there are 268 leaves (obverse and reverse taken together) in the present shape of the MS., which comprise not only the text of $Bh., but that of other bhumis also. In addition to this, some fragments of the MS. are missing. The first two leaves are completely missing and two more leaves are also lacking. Text missing in the MS : The Sanskrit text begins at the end of the Gotra-bhumi, the first sub-chapter of the first Yogasthana. Similarly, a major portion of the second sub-chapter, i.e. the Avatarabhumi, as well as the portion on Kalyanamitrata (the virtuous friendship), is missing. The following portions of the first Yogasthana are missing : (a) GOTRABHUMI--The complete portion on gotrasva bhava and the major portion containing the gotravyavasthana are lacking. The Sanskrit text begins : indriyairavikalatA, AyatanagataH prasAdaH, aparivRttakarmAFaat I Hoera THT 1**** 1. Wayman, Alex, ASM, p. 47-48 sq., Edgerton, BHS Grammar and Dictionary, quoted on p. 47. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION xlvii Thus, the entire text comprising the portions on the beginning of the Sravakabhumi, the pindoddana, the uddana, definition of the Gotrabhumi, description of the gotra, gotra-svabhava, gotra-vyavasthana and the hina-pratyaya of gotrasamudagama upto the beginning of the description of Atmasaspat are missing. Similarly, the text containing the descriptions of asannah pudgalah, aparipakvah pudgalah, paripakvah pudgalah, avisuddhah pudgalah, visuddah pudgalah and the concluding remarks is not to be found. These missing portions are found preserved in Tibetan translations. (b) AVATARABHUMI : The text begins : yaiH SaDbhirbhavyo mRdukuzalamUlasamanvAgato mdhykushlmuulsmnvaagtH| adhimAtrakuzalamUlasamanvAgataH / niSThAstealficant foomaga l; the text containing the portions on the beginning of the avatarabhumi, the avatarasvabhava, the avataravyavasthana and the 'pudgalanam satstha naih samgrahah, is missing in the manuscript. (c) NAISKRAMYABHUMI : Some portions after folio 6B-9 line 2(b) :'na cayoniso dharmacintayuktena and the portion on Kalyanamitrata from the beginning upto the end of the description of 'katham bahu sruto bhavati' are missing in the body of the MS. (d) Besides this, F. 1AB-6(a) is half broken on the right Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xlviii SRAVAKABHUMI side and hence the Sanskrit text is incomplete here also. (e) Similarly, after 1B-6 and before the beginning of 1A-7(1) and after 1B-10(7) and before 2 A-11(1) a portion of the text seems to be missing. Intrusions: The following folios do not contain the text of the SBh., which are supposed to be inserted in the basic MS. from which the present MS. was copied out1. These folios contain the portions of the text of other bhumis as listed below 1.1 a portion of the Cintamayibhumi from its Abhiprayikarthagathavyavasthana (3B-5) 2.4 (last portion) 3.1 4. 5.1-5.6, first part of 5-A7(5) 15.2 Pratyekabuddhabhumi 15.3, 15.5 15.4, 15.6 Besides these, the leaves of the beginning portion of the MS. are wrongly arranged in the photograph which seems due only to the wrong arrangement of the leaves of the basic MS. from which the present MS. was copied out. Prof. A. Wayman has suggested a rearrangement of the first twenty leaves of the present text, which may be accepted here with slight modifications. He suggests the following order of leaves : 1. ASM, ch. I, p. 1 sq. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION xlix * * 1.6 -1.2 1.3 2:3 2:4 (most part) 2:1 2:2 1:9 1:10 1:7 1.8 1.5 1.4 5:7 5.9 6.1 * Except this, the following irregularities may also be noted : (i) F. 13.1 in its proper order belongs just before 12.1., (ii) 15.8 should precede 15.1., (iii) 1-3A has been wrongly mistaken for 1-3B., (iv) Similarly, folios 13.1A and B have been mistaken for each other. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SRAVAKABHUMI Besides these irregularities, intrusions and omissions, the MS. is properly arranged. The following peculiarities may also be noted in this connection : (i) the (s)avagraha sign is seldom found, (ii) the sounds va (wa) and ba are not distinguished, (iii) punctuation marks are lacking, (iv) the sound n (7) in the end of a word has, at some places, been represented by (), e.g., i represents kAn, (v) r and ru are often not distinguished, (vi) when preceded by r, na, ma and na are often doubled, (vii) the syntax and the morphological forms resemble to those of the classical Sanskrit, (viii) ja and ja, jna and jna are not generally distinguished, and (ix) lr sound is lacking. 3. Authorship In the colophon of the present MS. no reference to its author has been made, but at the end of the first three Yogasthanas, it has clearly been mentioned as a part of the YBS1, one of the most important works of 1. yogAcArabhUmau zrAvakabhUmisaMgRhItAyAM prathamaM yogasthAnam (p. 166 ), dvitIyaM yogasthAnam (p. 348), tRtIyaM yogasthAnam, (p. 434 ), caturthaM yogasthAnam (p. 511 ). Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION Acarya Asangapada. Thus the author of the present work is Acarya Asangapada, the writer of the YBS, of which the present bhumi forms a part (xiii bhumi). 4. Sources The works credited to have been written by and available in the name of Acarya Asangapada?, exhibit his encyclopaedic knowledge of both, the Buddhist and the Brahmanical sources. He had mastered not only the Theravada and the Abhidharmika Sastras, the Mahayana Sutras, the PP-literature, the works of Maitreyanatha, Nagarjuna and Aryadeva but also absorbed the theme and the spirit of the entire Vedic literature, including the Brahmanas and the Upanisads. And this fact cannot be denied that Buddha and the Buddhist authors were equally influenced, in spirit at least, by the Brahmanic faith and learning; and that is why, the entire terminology used by Buddhists has been borrowed from the Vedic and Brahmanic sources in some way or other, though at some places the original sense might have changed4. 1. Vide, YBS, 1.3. 2. Vide, infra, p. 31 sq. 3. Vide, our Comparative Studies etc. (quoted infra f.n. 4), ch. I, VII-IX; Anand K. Coomaraswami, Hinduism and Buddhism. 4. Vide, Mahadevan, Gaudapada, Ch. 9, p. 217 sq., 222, 229; (contd. on p. lii) Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SRAVAKABHUMI This at present we do not propose to discussi. But it may be pointed out that early Buddhism was not alien to Indian thought. It simply represents a diverging point in the elucidation of the final way leading to the attainment of the ultimate goal of human endeavour Asanga profusely utilises the Brahmana-works in the YBS. Certain portions of the Satapatha Brahmana3 dealing with the Madhu-vidya (madhu-brahmana) may be regarded as the original source of Asanga when he writes "madhunijatasya ca madhupranakasyeva"4. Bi. Up. also refers to the origin of mundane objects from madhu. This may also be regarded as the main source (contd. from p. li) Radhakrishnan, I.P.,I., p. 635 and elsewhere; T5 31 artista ail GETTHF 3784477, Comparative Studies in Samkara and Nagarjuna, ch. vii (our Ph. D. thesis, unpublished); Coomaraswamy, Hinduism and Buddhism, vide also, Basu Malik lectures on Vedanta Phil, p. 192. 1. Vide, Proceedings of the XXVI International Congress of Orien talists, vol. III, part 1, p. 531; P.O., XXVII.114 sq.. 2. Vide, our article 'alert Accuft&FT:' in Horaat THT, XXIII. 2. 3. Satapatha Br., XIV:1.4.13, p. 110 sq. XIV.5.5 etc.; JGJRI, XXIII.29 sq. 4. SBh., p. 29. 5. Bl. Up. II. 5 : gui gerat haqi FATTI FY, fi qferont waffor af E SAT 3119: 37: ..ary:....37fca:.fast: .... faet .. Faafus: ....377972: THE G A TO * * * *3CHT. & THE JETE ausfasuar i Maafa: pazyannavocat rUpaM rUpa pratirUpo babhUva, tadasya rUpaM praticakSaNAya / ___ indro mAyAbhiH pururUpa Iyate, yuktA hyasya harayaH zatA daza // .. tadetadbrahmApUrvamanaparamanantaramabAhyam, ayamAtmA brahma sarvAnubhUH, ityanuzAsanam / / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION liji for Asanga's idea regarding the madhu as the prana and the originating source from which worldly objects emanate. Maitreyanatha also refers to Madhu in the Uttaratantra'. Similarly, the origin of the three Parinirvana stages referred to in the avatarabhumi? may also be traced back to the Satapatha Br.3 Similarly, the passage in which Asanga describes earth as the substratum of all worldly objects4 may be compared to a passage of the Satapatha Brahmana resembling with similar statements often found in other Brahmanas also, which seem to have amply influenced Asanga. Likewise, Asanga's exposition of the Manacarita pudgala may also be compared to a passage in the Satapatha Brahmana where atimana has been regarded as the main cause of human decline. It is also significant to note that at one place in the Manomayi bhumi of the YBS Asanga mentions darbha, sankha, bilva and parna kumbha as the means of sanctity (suddhyupkarana)? This is a purely Brahmanic feature and need not be mistaken to have come down from a Buddhist origin. 1. Uttaratantra, 1.96, 102, 103, 104, II.9. 2. cf. SBh., pp. 27-8. 3. Satapatha Br.: XI. II. 1. 1. 4. SBh., p. 53. 5. Satapatha Br., VI.1.1, X.6.1.4, 1.9.1.29, 1.9.3.11, III.9.3.2; Kau. Br. IX.4, XIV.3; A.B., VIII.1.; JUB, 1.10.2, III.20.8; GBU, VI.2 etc. 6. Satapatha Br., XI.1.8.1; cf also, V.1.1.1. 7. YBS, 1.96 : Tyyavi i Jan 24: va face guiaru gratificii Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ liv SRAVAKABHUMI In the same way in the exposition of the Transcendent Reality, Asanga along with the Mahayana Sutras, seems to have been influenced by the concept of the Upanisadic Brahman. Both describe the ultimate in similar terms1. These are some of the most striking resemblances between the Brahmanic sources and the works of Asanga who seems to have been amply influenced by the Brahmanic theology and the Upanisadic speculation. Having assimilated the main ideas contained in these texts he expounded them in his own way. Among the Buddhist sources, Asanga utilised mostly the Sandhinirmocanasutra which is regarded as the main source-book and the canon of the Yogacara Buddhism. It seems that Asanga anonymously refers to this work2. Among the nava-dharmas, the Dasabhumika has been referred to at several places and forms the basic source-book of the portions of the Bodhi.4 and the MSAB5. The extant ten bhumis of this sutra have been 1. Vide, Hinduism and Buddhism, pp. 58-59 and elsewhere. 2. cf. YBS, I.108 : yathoktaM / karmaheturupapattaye / tRSNAheturabhinivRttaye / ; cf. also, ibid., 99, pp. 127-8; MSAB, pp. 106, 83; 114-5; we also learn that Asanga commented upon the Sandhinirmocanasutra. 3. Bodhi, pp. 229, 231, 232, 233, 234, 236, 240, 242, MSAB, pp. 26, 391, 91, 127, 143, cp. MSAB., pp. 182-3. 4. Viharapatala and bhumipatala, Bodhi, pp. 216-44, 253-5; DBS, Appendix II. 5. MSA with Bhasya, VII, VIII, XVII.46; p. 143 sq. and elsewhere. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION lv referred to in the Bodhi. and the adhimukticaryabhumi', the suddhyasayabhumia and the buddhabhumi have also been referred to in the other work. It is also noteworthy that the extant text of the DBS does not contain the titles of these bhumis which are preserved only in the Chinese translations. 4 Along with the DBS, the SPS also seems to have been utilised by our author which has also been referred to by Maitreyanatha". Similarly, SSPP (MSAB, 1.12, V.II, XI.77), the ASPP and the VCPP were also utilised by Asanga and he wrote a verse-commentary on the latter from the Yogacara point of view. The Upaya or Upayakausalya doctrine of the SPS? and the sarvadharmasunyata doctrine of the ASPP and other PPs have been referred to in their theme which leaves no doubt that these works were also utilised by our author. Asanga quotes many passages which have not been traced in the extant Mahayanasutras, but which presuppose that Asanga had a long Mahayana and PPtradition before him when he composed these treatises. Besides these Sutras, the Garbhavakrantisutra has 1. Ibid., pp. 26, 31, 127, 140. 2. Ibid., p. 93. , 3. Ibid., loc. cit., p. 140 4. Vide, MSA, p. 26, fn. 1. 5. Uttaratantra, II. 58-c. 6. 31Tuftafaarur: 4519raftaret: q7fathafai, ed. by G. Tucci with Chinese and Tibetan versions and English Translation in MBT, I. 7. cp. MSAB, p. 97 sg., 116, XVIII.69-70, pp. 146-7, Bodbi. p. 212. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ivi SRAVAKABHUMI been quoted actually in the YBS', while the Piteputrasamagamasutra has also been referred to throughout the entire corpus of the $Bh. and the YBS without quoting this sutra by name. Among other Mahayana Sutras quoted, the Aksarasi", Mandavya, Parijna', Bharahara(r), Mabadharmadarsa dharmaparyaya?, Mahayanabhidharma Sutra8 and the Vaipulya' deserve mention. A reference to the Pancasthanasutra10 has also 1. yathoktaM bhagavatA garbhAvakrAntisUtre * * * *sa punaH saMpUrNo bhavati navabhirmAsaiH pareNa vA punariti, YBS, I.27, cp. also pp. 28, 49. 2. YBS, I.28, 49 and elsewhere; it is probable that the descriptions ___found in the SBh. regarding 'pratityasamutpada' are explained in the spirit of the pitRputrasamAgama sUtra. 3. nAnAdhAtukatvAt sattvAnAmaparimANo dhAtuprabhedo yathoktamakSarAzisUtre / tasmAdevaM jAtIyaH ko'pi dhAtubhedaH pratyetavya iti / , MSAB, p. 10. 4. asarvajJo hi... 'asarvajJaceSTitaM karoti / yathokta mANDavyasUtre / , MSAB, p. 187. 5. tatra parijJAsUtre parijJeyA dharmAH saMklezaH parijJA vyavadAnaM / , Ibid., p. 159. 6. bhArahArasUtre bhAro bhArAdAnaM ca sNkleshH| bhAranikSepaNaM vyvdaanN|, Ibid, loc. cit. 7. Asm., p. 84 : idaM ca sandhAyoktaM bhagavatA mahAdharmAdarza dharmaparyAye bodhisattvasya yathArutamayonizo dharmAnvicinvataH aSTAviMzatisadRSTya utpadyante / 8. Ibid., p. 106 : taduktaM bhagavatA mhaayaanaabhidhrmsuutre| bodhisattvena vIryamArabhamANena kuzalapakSaprayuktena pratipattisArakeNa dharmAnudharmacAriNAsarvasattvasaMgrAhakeNa pramanuttarAM samyaksambodhimanabhisaMbudhyatA dvAdazasthAnadharmAn samanupazyatA na paraiH saha vivAhaH kArya / 9. Ibid., p. 84 : yaduktaM vaipulye niHsvabhAvAH sarvadharmA / . 10. MSAB, XVI.17, : arthapratipAdanaM pratigrAhakeSu dAnasya svabhAvaH / alobhAdi sahajA cetnaahetuH| bhogasampattirAtmabhAvasampattizcAyurAdi saMgRhItA phalaM paJcasthAnasUtravat / ; for references to other Sutras, vide, S. Bagachi, Intr. to MSAB, pp. 19-20. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION lvii been made. In the SBh. the Saptasuryopamal and Pratityasamutpadadivibhanganirdesasutra? have been referred to and a passage from the former has been actually quoted, while many verses, longer passages and extracts have been quoted whose source is not traced3. This makes one think that the Sanskrit Tripitaka of the Mahasamghikas, the Sarvastivadins and the canons of other schools which are no more extant have been referred to. Similarly, the original source of the verses occurring in the Paramarthagathavyavasthana, the Sarirarthagathagathavyavasthana and the abhiprayiki-gathavyavasthana of the Cintamayibhumi whose theme seems to have been taken from Theravada as well as Mahayana sources, also remains untraced. Many passages have been quoted in the YBS, Asm. and the MSAB whose Pali version may be traced in the extant Tripitakas or later Pali literature but which seem to have been taken from the Mahasamghika or Sarvastivada canon or from the Tripitaka of some other Mahayana sector school which is no more extant. Similarly, iwe find one passage quoted in the SBh. also occurring in the Asm., which is traced back to the 1. SBh. p. 472-73. 2. Ibid., p. 382. 3. For a list of these passages, Vide appendix II. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lviii SRAVAKABHUMI Tripitaka and the Mahakarmavibhanga-. A thorough study of the $Bh. reveals that Asanga was influenced by the Ayurvedic Samhitas also. Though in the account of the 'bhojane matrajnata' and other portions of the bhumi, he seems to refer to the Buddhist Tripitaka and the Mahayana Sutras, he equally seems to have been influenced by the Ayurvedic concepts of food and diseases. Besides this account of the 'bhojane matrajnata' he gives an analysis of different kinds of food and their effect on human life. He similarly enumerates nine causes for immature death and refers to a Buddhist Sutra. It is worth-noting that the list of diseases provided by Asanga coincides with the list given in the early Ayurvedic treatises, such as the Caraka and the Susruta Samhitas and the Kaumarabhitya portion of the Kasyapa Samhita. Besides these, Asanga was very much influenced by the works of his preceptor, Maitreyanathapada and wrote commentaries on his works. While commenting on the MSA (XVIII.43-44), he refers to the Madhyantavibhaga, another work of Acarya Maitreyanathapada It may also be pointed out that as generally supposed Asanga, had nothing to do with the Tantric 1. SBh., p. 383. Asm. pp. 60-1 : agi Tat-7991 Hrar: #F#T: HETITET: - yonIyAH karmapratisaraNAH karma sarvAn sattvAn vibhajati uccanIcatayA hInapraNItatayA sfat 1; Vide, Mahakarmavibhanga in MSS, 1.108sq., M.N., I11.280. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION technicalities, nor can he be regarded as the author or commentator of the Guhyasamajatantra. It is worth noting that he elucidated the theoretical systematisation of the Yogacara Idealism and though some stray references to the Tantric terminology might be traced in his works, he cannot be said to have been influenced by the technicalities of the Tantric tendencies. The Sadhanas ascribed to him do not seem to have been actually written by our author, but traditionally recorded to have been composed by another Tantric author . bearing the same name. 5. Paleographical Notes Regarding the Script The MS. of the text on which the present edition of the SBh. is based was written in a period not earlier than the eighth century of the Christian Era. The base of the script seems to be Old Brahmi, which was further diffused and developed into several scripts of North India including the Nagari group of scripts prevalent about the tenth century A.D. The discoverer of the MS. prefers to call it 'kutila'l while scholars who have studied the MS., deciphered and edited it, categorise it as the twelfth century Nepalese script. But a close examination of the present MS. clearly 1. Rahula Samkrtyayana, JBORS, XXIV.138. 2. Alex Wayman, Analysis of the SBh. MS., pp. 1-18. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lx SRAVAKABHUMI s- Specimen Leaf -n-bn-nngn-------m-b-b-gur-snyn-c 'gc-rn--btsn-6'i0665l-dz-kl-b-r-bg Ana ns---ng-b-mb-'im-'go-bb- 'g '-n- '-bg promessak gaia###Q46472*+490478 FORD BRAIN*#46A7 9 55:6 4446744:59 34444459-acingna at5684@95% 155MSHSGIDA GPP/#639648/416 tshth'- s aksistamadPPPtyas Pele am!REWAR 487889514-868g474q<8**#<4&1:&@?5Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION Ixi indicates that without assigning any late time to it, this MS. may be categorised as the North Indian Nagari script from which emanated the Devanagari, the Bengali and other North Indian Scripts. This fact is evidenced by a perusal and comparision of the alphabets used in the present MS. and that of the plate No. XXIV of Ojha's Indian * Paleography.. 6. Asanga in Buddhist Literature * Previously, Asanga was regarded as the founder of the Yogacara Vijnanvada, but since the historicity of Maitreyanathapada has finally been decided3, it is now well-established that Maitreyanatha and not Asanga, was the founder of the Yogacara system. He was a great exponent of the Vijnanvada School and being a direct disciple of Maitreyanatha, commented on his Yogacara treatises", with a result that he became more popular than his guru whose name gradually paled into insignificance5. Consequently, the works of Maitreya 1. cf. also, plate nos. XIX, XXIII and XXVIII 2. Vide, HIL, II.352. 3. Ibid., loc. cit., 3, Vide, Ui, ZII, VI (1928), p. 215 sq.; H.P. Shastri, IHQ, I, 465 sq; HIL, 11.354, Tucci, On Some Aspects of the Doctrines of Maitreyanatha and Asanga, p. 8. sq.; infra, the section on the 'Works of Asanga'. 4. Viz., MSA, AA. 5. Vide, Tucci, Ibid., p. 7 sq., 11. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lxii SRAVAKABHUMI nathapada on which Asanga commented were taken to be the work of a single author and a mist shrouded over the minds of scholars who began to regard Asanga as the single author of these treatises?. In the Indian Buddhist tradition, our author has been regarded as the chief exponent of the Vijnanavada school, who, after Maitreyanatha, started the tradition of Prajnaparamita-commentary, which was followed by a galaxy of scholars, teachers and commentators, including among others, Vasubandhu, Bhandanta Vimuktisena and Arya Vimuktisena. At the beginning of his Abhisamayalankara-tika, Haribhandra reports thato: "For bringing to the worldly beings immersed in the multitudes of defilement 1. S. Levi, MSA, Tome II, pp. 159, 190 etc. 2. cp. AAA.E.306, 14-19 : kiJca AryAsaGgaprabhRtInAmevedaM vyAkhyAnaM likhyate iti pramANIkarttavyam / tathAhi zrUyate-viditasamastapravacanArthoM labdhAdhigamo'pyAryAsaGgaH punaruktabAhulyena apunaruktapradeze'pi pratyekapadavyavacchedAdarzanena gAmbhIryAcca prajJApAramitArthamunnetukAmo daurmanasyamanuprAptaH / tatastamuddizya maitreyeNa bhagavatA prajJApAramitAsUtra vyAkhyAtam, abhisamayAlaGkArakArikAzAstraM ca kRtam / tacchrutvA punarAryAsaGgena AryabasubandhuprabhRtibhizca vyAkhyAtamityalaM prasaGgena / . 3. Ibid., Introductory Verses, 2-3, p. 267.17-24. 4. mAyArUpasamAnabhAvaviduSAM muktiM parAM yoginAM saMsArodaravartidoSanicaye samUcchitAn dehinaH / maitreyeNa dayAvatA bhagavatA netuM svayaM sarvathA . prajJApAramitAnaye sphuTatarA TIkA kRtA kArikA / bhASyaM tattvavinizcaye racitavAn prajJAvatAmagraNIH / AryAsaGga iti prabhAsvarayazAstatkartR sAmarthyataH / bhAvAbhAvavibhAgapakSanipuNajJAnAbhimAnonnataH AcAryo vasubandhurarthakathane prAptAspadaH paddhatau // Ibid, Vs. 1-2.. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION lxiii operating in midst of the mundane existence, in its entirety, the Supreme Deliverance of the Yogins, who know the phenomenality as phantom and illusion, the compassionate, venerable Maitreya wrote (this) more intelligible and significant verse-commentary (the Abhisamayalankara-prajnaparamitopadesa-Sastram) in the Prajnaparamita system. "(And then), having a brilliant fame (prabhasvarayasah), Arya Asanga foremost among the talented ones, endowed as he was with the faculty of composing it, wrote a bhasya on tattva-viniscaya; and the exalted Acarya Vasubandhu, through the supposition of his sharp knowledge of the distinction between the ends of being and non-being, having acquired the authority in the expression of the import of the (Prajnaparamita) system (also wrote a commentary thereon)..... Similarly, Yasomitra in his AKV, a sub-commentary on Vasubandhu's Abhidharma-kosabhasya mentions Asanga as a "purvacarya" in the Yogacara tradition1. Jnanasrimitra of the eleventh century also gives him a place of honour and cites him as an authority and his predecessor in the field of Bauddha Nyaya along with Arya Maitreyanathapada, Vasubandhu, Kumaranatha, Dinnaga, Dharmakirti and Prajnakaragupta2. "" 1. pUrvAcAryAH yogAcArA AryAsaGgaprabhRtayaH / , AKV, I (ed. N. N. Law), p. 34, ad AKB, III.15-c. 2. AryAsaGgamanaGgajinnayavaho yadrUpatIzo'nvazAt AcAryo vasubandhuruddharamatistasyA''jJayAdidyutat / (contd. on p. lxiv) Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1xiv SRAVAKABHUMI Haribhadra mentions Arya Asanga as the first exponent of the Prajnaparamita-doctrine after Arya Maitreyanathapadal and literally quotes a passage from his commentary on the AA, e.g., while commenting on the Karika II.152, he quotes the following passage : ___....tRtIyaM mRdvadhimAtraM kathannAha .............. / "bodhicittAzrayatvAdAzrayaparamatayA sakalavastusamudAcArAdvastuparamatayA / sarvasattvahitasukhAdhikAratvAdadhikAraparamatayA / nirviklpjnyaanprigrhaadupaaykaushlyprmtyaa| anuttrsmbodhiprinnttvaatprinnaamprmtyaa| klezajJeyAvaraNanivAraNasamudAgamAt vizuddhiparamatA ca pratyekaM dAnAdipAramitAnAM lakSaNam" ityaaryaasnggH| A line describing the nature of punya and aninjya karma from the Asm. of our author has also been referred to and literally quoted by Haribhadra and a (contd. from p. Ixiii) dignAgo'tha kumAranAthavihitAsAmAnyasAhAyakastasmin vArtikabhASyakArakRtinoradyAnavadyA sthitiH // , . JMN, p. 506; Vide, Thakur, A.L., Introduction to JMN, pp. 4-5. 1. cp. AAA, p. 557, concluding verse 2-a : AryAsaGgamatAnusArisudhiyAM nirmatsarANAM satAM' . '. 2. sarvato damanaM nAma sarvataH klezanirjayaH / / upakramAviSahyatvaM bodhirAdhArapUjyatA // 3. bahupuNyaM prasavediti / bahupuNyamiti yadi nAma abhidharmasamuccaye nAmabhedaH kRtaH "kAmapratisaMyuktaM kuzalaM puNyam / rUpArUpya-pratisaMyuktamAniJjyam' iti tathApyatra sAmAnyena kuzalaM puNyaM jJeyaM rUpadhAtAvapyasyAsti saMbhavAt / AAA, p. 364; the (contd. on p. lxv) Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION 1xv passage explaining the content of the AA (I.43) has also been referred to by the same authori. Similarly, Jnanasrimitra also refers to Asanga as an authority on the Yogacara Idealism and profusely quotes from his commentary on the MSA in his Sakarasiddhisastra and the Sakarasangrahasutra. He often quotes the Sutralankara and then refers to or literally quotes from the commentary of Asanga thereon as 'atra bhasyam'?. It is significant to note in this connection (contd. from p. Ixiv) printed text as restored from the Sino-Tibetan versions by Prof. Prahlad Pradhan runs : "puNyakarma katamat / kAmapratisaMyuktaM kuzalaM karma / apuNyakarma katamat / akuzalaM karma / Anijyakarma katamat / rUpArUpyapratisaMyuktaM kuzalaM karma / / __Asm., pp. 54. 20-1. 1. AA, I.43 : sarvasattvAgratA cittaprahANAdhigamaye / tribhirmahattvairuddezo vijJeyo'yaM svayaMbhuvAm // AAA, p. 310 : "tatra saMnAhaprasthAnapratipattau yathAsaMkhyaM pAramparyeNa sAkSAt prayogasvabhAve saMsArAdhimukticaryAbhUmisaMgRhIte / saMbhArapratipattirdayAmArabhya dhAraNIparyantena sAkSAtprayogamArgasvabhAvAdhimAtrAgradharmasaMgRhItA, prathamapramuditAbhUmisvabhAvA sNbhaarprtipttirdshnmaargaatmikaa| dvitIyAdibhUmisvarUpA bhAvanAmArgasvabhAvA pratipakSAtmikA ca sNbhaarprtipttirupaaymaarggocraa| niryANapratipattibhAvanAmArgA dhiSThAnA" ityAryAsaGgaH / 2. JMN, p. 494 sq. : tadeva vistareNa darzayan sabhASyaH sUtrAlaGkAraH, MSA, XI.15-XI.23 with * commentary (pp. 59-60). etena yaH sabhASyaH sUtrAlaGkAraH MSA,IX.62 with commentary (p. 457, JMN, p. 495), the second line of the verse quoted by Jnanasrimitra forms part of the commentary in Levi's ed. ataeva yaduktaM sUtrAlaGkAre-ta eva vikalpA na punardvayAbhAsAH pravartanta ityevaM vyavadAnaM paryeSitavyam . . . .I, JMN, p. 507; MSA, VI.7-ab : tathA ca tatraiva, arthAn sa vijJAya ca jalpamAtrAn santiSThate (contd. on p. lxvi) Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lxvi SRAVAKABHUMI that the printed text on the MSA with the commentary of Asanga thereon widely differs from that of the portions quoted by Jnanasrimitral. He also incorporates some of the views expounded by Asanga along with Maitreyanatha in the second chapter of his Sakarasamgrahasutra, quotes Maitreyanatha and Asanga along with several other authors and names this work as "Aryasanga-yuvarajoktinirnayah"2. At one place, he (contd. from p. Ixv) tannibhacittamAtre / ityatra bhASyam manojalpamAtrAnarthAn viditvA tadAbhAse cittamAtra vyavasthAnamiyaM bodhisattvasya nirvedhabhAgIyAvasthA / tataH pareNa dharmadhAtoH pratyakSatAgamanam, yo dvayalakSaNena vimukto grAhyagrAhakalakSaNena, iyaM darzana Alimfarefa I, JMN, loc. cit.; besides these citations, MSA with bhasya has been quoted in S. S. Su., II.104-5, JMN, p. 537; only bhasya has been quoted in S. S. Su. II.123, p. 539 sAMbhogikena kAyena saMbaddha iti bhASyataH / saMbhoge sati taddharmastena sambandhamarhati // bhasya with MSA, IX.51 has also been referred to in S. S. Su., II.105 (Vide MSA, IX.51) p. 43; JMN, p. 237, S.S. Su., II.104; see also JMN, p. 501; S.S. Su , II.128-132 too makes a pointed refe rence to the MSA and bhasya thereon. 1. E.g., MSA, IX.51 (JMN, p. 501): kvaciddha 'yaM cakra bahumukhazatairdarzayati sa kvacijanmAntaddhi kvacipi ca citrA janavaram / kvacit kRtsnAM bodhi kvacidapi sanirmANa masakRn na ca sthAnAttasmAdvicalati sa sarvaM ca kurute / / 1. kvaciddharmAJcakra, 2. vicitrAJjanacarom, and 3. ca nirvANa . . . . . . ; cp. also, MSA, IX.62 referred to Supra, f.n. 15, MSA, XI.15, p. 59 and JMN, p. 484; cp. also comm. ad. XI.12 (MSA, pp. 59-17) with JMN, p. 485, X.21 with JMN, loc. cit; XI.23 with JMN, p. 486. 2. JMN, p. 542 : iti dharmakAyasvarUpacintAparyantapravacanamAryAsaGgayuvarAjoktinirNayo dvitIyaH. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION lxvii suggests a study of the Sutralankara of Arya Maitreyanatha with the Bhasya of Asanga for a clear grasp of the philosophy expounded in the Sakarasamgrahasutra and the Sakarasiddhisastra : sUtrAlaGkAramArthIyaM bhASyayuktaJca cintaya / yatra rUpAdirAkhyAtaH paratantraparisphuTa: / / ' 7. The Life, Works and The Probable Date of Asanga Life There is a dearth of authoritative accounts of Aryasanga's life in Sanskrit or Chinese sources. We get only a few passing references2 to our author in Paramartha's biography of Vasubandhu3. Yuan Chwang and Taranatha also furnish some useful infor1. JMN, p. 532. 2. Paramartha and Kumarajiva, the biographers speak of Vasubandhu and only a few passing references to Asanga in relation to Vasubandhu are found. 3. This has been translated by J. Takakusu, "The Life of Vasubandhu by Paramartha (A.D. 499-569)', T'oung Pao Series II, Vol. V (1904), pp. 269-96, 620; vide also, BEFEAO, IV (1904), pp. 40-67; a study of the same has also been presented in JRAS, 1904, 33-53 under the title 'A Study of Paramartha's Life of Vasubandhu and the date of Vasubandhu', for references to the Chinese account of Asanga's life, vide, Frauwallner, On the Date of the Buddhist Master of the Law, Vasubandhu, p. 47. 4. Thomas Watters, 'On Yuan Chwang's Travels in India, 629-645 A.D., I.210 sq., 354-59; Beal, Buddhist Record of the Western World, 1.98.105 sq., 225-9. 5. Grunwedel, Taranatha's Edelesteinmine, das Buch von den Vermittlernder Sicben Inspirationen, Bibliotheca Buddhica, XVIII, Petrograd, 1914, p. 106. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lxviii SRAVAKABHUMI mations regarding Aryasanga. Paramartha informs us that Asanga belonged to a Brahmana family of Kusika gotra and was born at Purusapura (modern Peshawar), his native place. He was eldest of the three brothers all named Vasubandhu and was distinguished by the name Asanga. The youngest of the three brothers was known by the name "Virincivatsa'l. The second of the three brothers was known by the name Vasubandhu and was not given any other apellation. The Sino-Tibetan tradition informs that Asanga and Vasubandhu were sons of the same mother, but their fathers were different. But no such tradition is found in Indian Philosophical literature where their different parentage might have been recorded. Hence, no reliance can be placed on any Tibetan or Chinese tradition which is not evidenced by further corroborative material. It has also been recorded that in his earlier career, Aryasanga was an adherent of the Mahisasaka sect and belonged to the Sarvastivada School of Hinayana Buddhism4. Paramartha cites the name of arhat Pindola 1. Takukusu, Life etc., vide Supra, f.n. 2, pp. 272-5; cf. Beal, 1.98, Watters, I.2.10. 2. We are informed that he was named 'Bilindibhava' after his mother's name (Bilindi), Watters, I. 210. 3. Vide, Wayman, Analysis, Intr., pp. 23, 25. 4. Watters, 1.357; Beal, 1.226. 5. Wayman, Ibid., pp.25-31, (he apparently discusses in detail the relation of Asanga to Mabisasaka, the Sarvastivada and the Mulasarvastivada sects). Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION lxix as his spiritual guide, who hailed from Eastern Videha'. Probably Pindola was also a hinayanist, belonged to the Mahisasaka sect and initiated Asanga in Hinayana. He was forgotten later on?. Later on, Asanga was converted to Mahayana Buddhism by Maitreyanatha. This incident of the life of our author is full of mythical stories spun around his personality. It is also stated that Asanga went to the Tusita Heaven and prayed to the future Buddha Maitreya to come to the Jambudvipa and 'propound the Mahayana in order that all beings may be fully convinced of it.' Acceding to this prayer of Asanga, Maitreya descended to the Jambudvipa at night and preached the dharma to Asarga. However, he was not visible to other human beings?. This episode, which is encircled with mythical tales, points out only towards the fact that Maitreyanatha, the celebrated Mahayana teacher initiated Arya Asanga in Yogacara Vijnanavada. The Indian literary tradition of the Yogacara Vijnanavada School also bears testimony to this fact. It further proves the historicity of Maitreyanatha and points out that he was not a 1. Ibid., p. 31. . 2. Vide, Frauwallner, Ibid., p. 17. 3. Beal, I. 228-9 cp. Watters, I.356, Wayman, pp. 34, 41, Takakusu, The Life, pp. 274-5. Vide also, Frauwallner, Ibid., p. 53 for a critical evaluation of this legend; also Winterpitz, IHQ, IX (1933), p. 1 sq. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lxx SRAVAKABHUMI mythical personagel. 1. JMN, p. 506 : AryAsaGgamanaGgajinnayavaho yadbhapatIzo'nvazAd AcAryo vasubandhurudhuramatistasyA''jJayA'didyutat / dignAgo'tha kumAranAthavihitAsAmAnyasAhAyaka stasmin vArtikabhASyakArakRtinoradyAnaradyA sthitiH // ; Jnanasrimitra also speaks of Maitreyanatha as adyacarya (S. S. Su., 54, III.6, p. 544, III.13, p. 543) and Aryaswami (p. 482), AAA, p. 306, lines 14-9 (quoted Supra, Section 6 : Asanga in Buddhist Literature, f.n. 6) quotes a passage from Asanga's comm. on AA and states him to lead the lineage of the Yogacara teachers, AAA, p. 267, Vs. 1-2; the confusion with regard to the historicity of Maitreyanatha might have been created due to the similarity of the name of an interlocutor in the Sandhinirmocanasutra (as quoted in JMN, p. 478) and Aryamaitreyavyakarana (vide, E. Lamotte, Histories du Buddhism Indien, p. 777) and the Gandvyuha, p. 368 sq. and it is due to this confusion that the MVY (ff. 177) omits the name of Maitreyanatha in the list of Buddhist Acaryas; P. Demeville has grave doubts regarding the historicity of Asanga, quoted by Wayman, ibid, p. 33, f.n. 36; Wayman (loc. cit.) also refers to Tucci who once accepted the historical character of Maitreyanatha (Some Aspects of the Doctrines of Maitreyanatha and Asanga, p. 8 sq.) and subscribed to the views of MM. Dr. Haraprasad Shastri (IHQ, 1.465, II.354) and H. Ui ('Historical Personage of Maitreyanatha and works of Asanga' in the Philosophical Journal of Imperial University of Tokyo, No. 411, 1921) has now changed his opinion, MBT, 1.14; the title as well as the colophon of the AA (Bibilotheca Buddhica Ed.) also refers to Maitreyanatha as its author; vide also, R. Kimura, Origins of Mahayana, JDL, XII, p. 170 sq.; it is probable that the idea contained in the legend ascribing the revelation of his works to Asanga in the Tusita heaven by Maitreya and crediting Asanga to have brought them to Jambudvipa is only indicative of the fact that Asanga commented upon the works of (contd. on p. lxxi) Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION lxxi Asanga commented upon1 the works of his celebrated teacher Maitreyanatha2 and converted his younger brother Vasubandhu3 to the Vijnanavada School of Mahayana Buddhism who was also like his elder brother an adherent of the Hinayana1. But later on, after his conversion into the Mahayana, he composed works for propagating the Mahayana Buddhism and establishing the doctrine of Vijnaptimatrata3. In his early career, Vasubandhu was a Vaibhasika with a leaning towards the Sautrantika viewpoint, but (contd. from p. lxx) Maitreyanatha to which the AAA (loc. cit) also bears testimony; cp. also, the MBVT of Sthiramati, p. 3: 3 ET AryamaitreyaH praNetA / vaktA punarasya AryAsaGgaH / tasmAcchrutvAcAryavasubandhustasya bhASyamakarot / ; similarly MSAB is also a commentary on the MSA by Aryasanga; cf. Bu-ston, History of Buddhism, II.140 (trans. by Obermiller); cf. Beal, I.226. 1. cp. AAA, p. 306.. 2. JDL, XII.172-3. 3. Wayman, pp. 25-6 sq.; Frauwallner, p. 49; Takakusu, BEFEO, IV 1904, p. 46 sq.; Watters, 1.36-8; Beal, I.228-9; but see, RAK, Intr. p. 15. 4. Watters, I.356; Beal, I.,227 sq. 5. He composed the Buddhagotrasastra, the Madhyantavibhagabhasya, the Vijnaptimatratasiddhisastra and other works, vide, HIL, II.359-60. 6. cp. AK, VIII.40 : kAzmIravaibhASikanIti siddhaH prAyo mayAyaM kathito'bhidharmaH / ; he also refers to the views of the Kasmira Vaibhasikas in the Vimsatikavrtti, ad. Vs. 12 (NMRP, I, App, p. 6); he belonged to the Sarvastivada School of Indian Buddhism, cp. AK, V.25, 26; it is almost certain that the Vaibhasikas belonged to the Sarvasti(contd. on p. lxxii) Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lxxii SRAVAKABHUMI after his conversion as a Mahayanist, he propagated Mahayana and Vijnanavada doctrines. Asanga was fully proficient in the Hinayana yoga practices and was an acarya of the practical side of the Yogacara Buddhism? Vasubandhu specialised in the doctrinal side of the system and presented its systematic exposition in various treatises and commentaries. Buddhasimha3 was another friend or disciple of Aryasanga who died before his spiritual teacher and Vasudandhu. After receiving his education in Kashmir, Aryasanga, shifted to Ayodhya, the cultural and educational (contd. from p. lxxi) vada tradition, vide RAK, Intro., p. 6 sq.; also pp. 4-5; in the AKB, Vasubandhu's leaning towards the Sautrantika view-point becomes explicit, vide, A.K., Hindi translation, Acarya Narendradeva, Part I, Intro. by V. S. Agrawala, p. 8; BDD, pp. 169-70; it is with this Sautrantika view-point of Vasubandhu which led Samghabhadra to criticise the AK in bis Nyayanusarasastra, vide, RAK, Intro., p. 15. 1. Vide, SBh., Ys. IV. 2. Specially of mention are his commentaries on the VCPP, Mahayanasamparigraha and the Madhyantavibhaga. Among other important works, Vimsika, Trimsika, Trisvabhavanirdesa, and Mahayana-Satadharmaprakasamukhasastram may be mentioned. The Chinese tradition ascribes thirty-six works to Vasubandhu and there are six authors bearing this name. Therefore, nothing can be said with certainty regarding the authorship of these works, vide also, RAK, Intro., pp, 15-7, 3. Watters, I.358; Beal, 1.226. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION lxxiii centre of the time, where he spent most of his glorious career. In the last phase of his life, our author went to Magadha and died at Rajgpha at the ripe age of seventy-five. Works : The Tibetan tradition ascribes the following works to Maitreyanatha which were revealed to Arya Asanga and consequently he commented upon them: (i) Mahayanasutralamkarasastra, (ii) Madhyantavibhagasastra, (iii) Dharmadharmatavibhanga. (iv) Uttaratantra and (v) Abhisamayalamkarakarika. One Vajracchedika Prajnaparamita sastra is also said to have been com 1. Watters, 1.355 sq.; Beal. 1.222 sq.; Kern, Manual of Indian Buddhism, p. 129, f.n. 1; Rev. Mahapandita Rahula Samkstyayana states that a tradition informs that Asanga spent his last days in Gandhara-region (Ibid, loc. cit.). However, Yuan Chwang states that both Asanga and Vasubandhu died near or at Ayodhya (loc. cit.). 2. Vide, Kern, Ibid., p. 129, fn. 1. 3. Bu-ston, ibid., II.53; Bu-ston's translator Obermiller thinks that these works are by Asanga, Doctrine of Prajnaparamita, pp. 90, 99-100; Murti follows him, CPB, p. 257, f.n.2, 269, and also following Benoytosh Bhattacharya, regards Asanga the author of MSA, Madhyantavibhaga, AA, Uttaratantra and Guhyasamaja, ibid., loc. cit., also pp. 108-9. But now this view has been corrected by further researches, vide, HIL, II.355; Vidhushekhara Bhattacharya, YBS, I, Intro., p. 9; A.K, Chatterjee, The Yogacara Idealism, pp. 46-7, Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lxxiv SRAVAKABHUMI posed by him1. But in the present state of our knowledge we can not definitely say that all the works were commented upon by Arya Asangapada2. Following the Sino-Tibetan and the Sanskrit literary traditions, the following may be considered as the genuine works of our author: (i) THE YOGACARABHUMISASTRA or YOGACARYABHUMISASTRA3 this encyclopaedic work contains abun 1. The Yogacara Idealism, p. 45, Ui, Maitreya as an Historical Personage, p. 99 sq., HIL, II.330-1. 2. We learn that he commented on AA, Uttaratantra, Madhyantavibhaga, VCPP Sastra along with the MSA, but the extant works include MSAB and a verse-commentary on the VCPP (aryatrisatikayah prajnaparamitayah karikasaptatih), vide MBT, I.I-128; references to the AA-comentary are found in AAA and AA, I:43, p. 310; III.17, p. 371; we are informed that Vasubandlu's Bhasya on the Madhyantavibhaga is based on the commentary (?) of Aryasanga, MVBT, p. 1; it is probable that Vasubandhu in the Introductory verse of the MVB refers to Aryasanga as 'Vakta'; commentaries on other works of Maitreyanatha by Asanga are neither referred to in his accessible works in whole or part nor in the works of the extant Buddhist Sanskrit Literature. It does not seem proper, to hold (Wayman, Analysis, p. 40) that Asanga composed the verses of the MV., which is definitely a work of Maitreyanatha, vide, MVBT, pp. 3-4 sq. 3. It contains seventeen bhumis or stages of the career of a Bodhisattva (YBS, 1.3); the first part containing the first five bhumis have been edited by V. Bhattacarya, Calcutta, 1957; the second part comprising the remaining bhumis except the SBh. and the BSB. are being edited by Prof. A.L. Thakur; BSB. has been edited by Wogihara, Leipzig, 1908 and (with study and synopsis), Tokyo, (contd. on p. lxxv) Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION lxxv dant materials on the Buddhist Yoga, the Abhidharmika practices in the Mahayana (Yogacara) tradition, the Yogacara doctrines and the religious aspects of the Mahayana. SBh and BSB form parts of this work. (ii) MAHAYANASAMPARIGRAHASASTRA : This was a treatise containing a discussion regarding the chief doctrines and religious standpoints of the Mahayana and its contrast with the Hinayana. It also contained a summary treatment of the essentials of the YBS. (contd. from p. lxxiv) 1930-36, N. Dutt, Patna, 1966; various other studies and editions in part of the BSB. are available, for references, see Chatterjee, ibid. p. 46, f.n. 3; HIL, II.354-5; Dutt's edition is the latest one; a survey of the various chapters has been presented in ZDMG, 1908, p. 91 sq.; V. Bhattacharya gives a study along with the text of the chapter on atmavada, Dr. Kunhan Raja Presentation Volume, 1946, pp. 29-37; vide, also our article, "Buddhist Atmavada and Asanga, JGRI,XXIII. 29-50; Ui in ZII, 6, p. 224 sq.; the BSB was translated into Chinese by Dharmaraksa, between 414-421 A.D., the whole YBS was translated by YuanChwang' also; Tibetan translations of Prajnavarman, Surendrabodhi and Jinamitra are also available (YBS, I, intr., pp. 8-9). Vide also, Bu-ston, II.654.56. 1. Mahayanasam graha is another name given to it, vide Wayman, pp. 39-40; Bu-ston, II.140 (Obermiller's trans.), this work is not extant in Sanskrit, its Chinese translation by Paramartha (563 A.D.) is accessible; vide, E. Lamotte, Le Somme du Grand Vehicul ed' Asanga, II, 1938, MCB., III, 1934-5, pp.169-255; HIL II.355, it is the principal work of the Shoron sect in Japan, vide, McGovern, Intro. to Mahayana Buddhism, p. 209. 2. Wayman, Analysis, p. 40; Bu-ston, Il. 140. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lxxvi SRAVAKABHUMI (iii) ABHIDHARMASAMUCCAYA : This work represents the Yogacara viewpoint regarding the dharmas. The main portion of the text contains detailed discussions regarding the Buddhist dhyana-(Yoga). This work seems to be a summary-review of the SBh?. Sthiramati wrote a commentary on this work? (iv) ARYATRISATIKAYAN PRAJNAPARAMITAYAL KARIKA SAPTATIu : This is a commentary on the VCPP in seventy-seven verses and contains a succint account of the PP. doctrines as found in the VCPP3 (v) MAHAYANASUTRALAMKARABHASYA4 : This is a prose commentary on the MSA of Maitreyanathapada. It contains references to the Sandhinirmocanasutra, Dasabhumaka, Aksarasi, Manlavya, Sthana and other Mahayana Sutras. References to the 1. Ed. Prahlad Pradhan, Vishwabharati, 1950; Bu-ston, loc. cit., Wayman, pp. 39-41. 2. The Bhasya of Sthiramati is being published by the K.P. Jayaswal Research Institute, Patna. 3. Ed. G. Tucci in MBT, I.1 sq.; it was translated into Chinese by Dharmagupta (590-616 A.D.), Nanjio No. 1169, Bagchi, 1.258. 4. Ed. and Translated, S. Levi, Tome, I, II, Paris, 1907, 1911, he ascribes the whole work (verses and commentary) to Asanga; vide also HIL, II.354, f-n. 1; H. Ui thinks that the commentary is by Vasubandhu, Z 11,6, 1928, p. 220 sq.; but literary evidence of recently discovered texts sheds more light on this point and ascribes the verses to Maitreyanatha and the Bhasya to Asanga, the Bhasya has been utilised and profusely quoted by Jnanasrimitra (c. 1100 A.D.), for references, vide, Supra, Sec. 6. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION lxxvii Upayakausalya doctrine of the SPS are also traced in this work? It also refers to the MV2. (vi) TATTVAVINISCAYA-BHASYA : Bu-ston regards this work a commentary on the AA, Haribhadra informs us that Aryasanga composed a bhasya on the Tattvaniscaya". Divergent views are prevalent with regards to the identification of Tattvaniccaya". There is a possibility that this Tattvaniscaya might be another name of the AA which was commented upon by Aryasanga. (vii) PRAKARANARYAVACA-MAHAYANABHIDHARMA-SANGI TISASTRA : This work is ascribed to aryasanga in the Chinese translation but it is not available in its originale form. It was translated by Yuan-Chwang (625 A.D.)?. At the beginning of the work, Asanga has been stated to be its author and the work contains the essentials of the YBS in verses which are explained in the prose-commentary following each verse. It is doubtful whether this work is identical with No. (ii) described above. 1. Vide, Supra, Sec. 4 2. p. 141, MSAB. 3. II.140. 4. AAA, Introductory Vs. 2, p. 267. 5. For a consideration of these views, vide, Wayman, pp. 34-9. 6. Vide, Wayman, pp. 33, 39. 7. This work was translated into Chinese by Yuan-Chwang (625 A.D.), Nanjio, no. 1199. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lxxviji SRAVAKABHUMI (viii) UTTARATANTRATIKA! : has also been ascribed to Aryasangapada?, but so far this work has neither been discovered in Sanskrit original nor its SinoTibetan translations are accessible. The printed commentary on the Uttaratantra. is neither by Asanga nor by Sthiramati, but by Saramati? (ix) SANDHINIRMOCANABHASYA : This work is not avail able is Sanskrit but preserved in the Chinese and Tibetan translations. The Tibetan tradition attributes this work to Arya Asanga". 1. The complete title is Ratnagotravibhago nama Mahayanottara tantrasastratika. The work is not available in Sanskrit original. 2. Bu-ston, II.140. 3. Ed. E. H. Johnston, Patna, 1950. Studies and translations of Hoshoron Kenkya, 1959 and J. Takasaki, A Study on the Ratnagotravibhaga (Uttaratantra), Serie Orientale Roma, XXXIII, Roma, 1966 are the latest; for an information regarding previous studies and editions, vide, J. W. de Jong's review of Takasaki's work in the Indo-Iranian Journal, Vol. XI, No. 1, 1968, pp. 37-8, f.n. 1-11; previously, Johnston regarded this commentary to be the work of another Sthiramati (Intro., to Ratnagotravibhaga, pp. x-xi); but now it has been well-established that "(1) The original verses were composed before Asanga. Most probably they were to be attributed to Maitreya. (2) The present form of the text dates from the early 5th century A.D. and after Asanga and Vasubandhu. Saramati is the author of the commentary and the sysitematizer of the garbha theory." (Jong, Ibid., p. 39, para 2, cp. also R. Kimura in JDL, XII.182). 4. Sandhinirmocanasutra is not accessible in its original form; Lamotte has rendered this sutra in French from its Chinese version, Louvain and Paris, 1935; Bu-ston, II. 140 attributes the Sandhinirmocana-bhasya to Asanga; Wayman, however, con (contd. on p. Ixxix) Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION lxxix On the basis of a citation from Taranatha's History of Tibetan Buddhism, one Sadhana (No. 159) and the Guhyasamajatantra are also ascribed to Aryasangapda. But his relations to the Tantric Buddhism are yet doubtful and hence the ascription of Tantric works to him is spurious. Probable date of Asanga : The problem of the date of Asanga is closely connected with that of his brother Vasubandhu as the biogrophies and other records speak of Vasubandhu in more express terms. Several attempts have been made to fix up the date of Vasubandhu and with him of Asanga, but the divergence of (contd. from p. Ixxviii) cludes that this work might not have been written by Asanga; Analysis, p. 34-5 sq. 1. Vide, Wayman, Ibid., p. 39, see, Infra, Sec. 9. 2. K. B. Pathak in Indian Antiquary, 1911, p. 170; Hoernle in ibid., p. 264; Narasimhacar, p. 312; D. R. Bhandarkar, 1912, p. 1; Hara Prasad Shastri, Ibid., p. 15; also Pathak, 1912, p. 244; S. C. Vidyabhushan, JASB, 1905, p. 227; Noel Peri, 'A propos de la Date de Vasubandhu' Bulletin de 14 Ecole fr. d Extreme-Orient, t.XI,1911, pp. 339-90; Smith, Early History of India', p. 328; P. B. Chakrabarti, Origin and Development of the Samkhya System of Thought, p. 146 sq.; V. S. Agrawal, Intro. to Acarya Narendra Deva's AK, pp. 9-11; Stcherbatsky, Buddhist Logic, I, pp. 31-2; Shri Ram Goyal, A History of the Imperial Guptas, pp. 214-5; see also, HIL, II.355-6; A.K. Chatterjee, Yogacara Idealism, ch. 2; Macdonell, History of Sanskrit Lit., pp. 324-5; the following dates of Vasubandhu have been accepted : c. 280-360 A.D. (Takakusu, Macdonell, Rahula Samkrtyayana, Peri and others); (320-400 IV. S. Agrawala); 320-80; 400-80 (Frauwallner). Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1xxx SRAVAKABHUMI opinions expressed, arguments put forward and the bulk of evidences marshalled have rather created confusion with regard to the exact dates of these authors. Recently, Frauwallner has put forward the theory of two Vasubandhus with a margin of twenty year's time in the death of the one and the birth of the other authori. He has established after examining the existing materials on the subject that (i) Asanga's brother and the author of the Vijnaptimatratasiddhisastra and (ii) the author of the AK were two different persons, mainly on the ground that in Paramartha's biography, no mention of Asanga is found in the discussion of the author of AK?. He has also gone to the extent of even questioning the authenticity of Paramartha's (c. 542-607 A.D.) work and the reliability of Yuan-Chwang's Records. The only literary evidence cited in favour of establishing the evidence of two Vasubandhus is the statement of Vasubandhu's commentator, Yasomitra (c. 500 A.D.) who identifies the views referred to by Vasubandhu with that of Sthavira or 'Vlddha', the old Vasubandhuo. . But all views of VIddha Vasubandhu under refer 1. On the Date of the Buddhist Master of the Law Vasubandhu, Roma, 1951, pp. 46, 54, 56 etc. 2. Ibid., pp. 12-4, 17-8. 3. p. 20. 4. Ibid., p. 21. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION Ixxxi ence deserve to be seriously examined. At one place the view has been quoted with regard to the rupa and varna-samsthanal. This view might have been quoted from the commentary of the Satasastra by Vasu or Vasu Bodhisattva?. Vasu may be regarded as an abbreviated form of Vasubandhu's name. The appellation Bodhi. sattva is quite indicative of the fact that this author flourished much earlier and was held in high esteem by posterity. The other citation refers to Manoratha, the teacher of Vasubandhu and not to Vasubandhu. There are two variant readings of this expression which runs : 373 sfat i Fafazt a garanterart hatcentere474 gang? The other reading is vasubandhurAcAryo in place of vasubandhoH . Fraiwallner accepts the second reading4. But it is noteworthy in this connection that if the reading agaryzrerut is accepted, the conjunction 'ca' must invariably follow the expression 39tefta:, but this 'ca' does not occur in any MS. Hence, the other reading, i.e. ayarat: should be adopted. This VIddha Vasubandhu may be another author of the same name who commented upon the Satasastra of Aryadeva and was the author of the Bodhicittotpadanasastra. These works were translated into Chinese by 1.8TT4YtEquifacete AKB, 1.13; 3Tuunequifacent sfer garra are:, AKV, I, p. 40. 2. Commentary ad CS, XIII.6-8. 3. AKV, 111.27, pp. 43-4, vide AKB., III.27, p. 135. 4. Frauwallner (Ibid., p. 21) accepts the reading adopted by U. Wogihara, pp. 289.6 (Vasubandhu). Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ixxxii SRAVAKABHUMI Kumarajiva as early as 404-405 A.DI. The above view-point of Frauwallner has been questioned on the ground that tradition cannot be completely ignored. Literary evidences also indicate that the author of Vijnaptimatratasiddhisastra and Vadavidhi and preceptor of the famous Buddhist logician Dinnaga and the author of Abhidharmakosa were not two different persons4. Hence, we see no cogent reasons in establishing their different personages. We learn from Paramartha that one Vikramaditya 1. See, ibid., pp. 34-7; Smith and Macdonell rely on this translation of Vasubandhu's works and assign the middle of the fourth century to Vasubandhu (vide, Early History of India', p. 347; Macdonell, ibid., loc. cit.). 2. V. S. Agrawala, ibid., pp. 9-11. 3. Vide, Frauwallner, ibid., pp. 11.1-3; 36-7. 4. yaccApyabhihitamabhidharmakoze yattadanekaprakArabhinnamityAdi yAvadanekavarNasaMsthAnaM pazyata iti buddhavacanaM pratyakSalakSaNAnuSaGgAgataM cakSurvijJAnamasaGgi nIlavijJAnodAharaNasaMbhAvanavAkyavannopapadyata evetyupapAdayiSyan na pazyati idaM punarbuddhavacanaM na pramANamiti, amidharmakoze nizitaM tadvicAryam / , Dvadasaranayacakra (Vrtti), I.65; idAnIM vasubandhoH svagurostato'rthAdvijJAnaM pratyakSamiti avato yaduttaramabhihitaM paraguNamatsarAviSTacetasA tattvaparIkSAyAM paramodAsInacetasA tu yena kenacidabhiprAyeNa svamataM darzitameva dinnena vasubandhupratyakSalakSaNaM dUSayatA . . . . . . Ibid., I.79; vide also, I.52, 82; Mallavadi, the author of Nayacakra belongs to c. 600 A.D. (J. P. Jain, Jaina Sources of the History of Ancient India, p. 165); the traditional date of Mallavadi (414 V. E.) is not proved by historical records of Valabhi (vide, R. C. Majumdar in Classical Age, pp. 60-3), and the internal evidence of the work of Mallavadi and Siddhesena Diwakara, vide, Intro. to Nayacakra, I. pp. V-VI; On the identity of the two Vasubandhus, vide, Agrawala, ibid., pp. 10-14. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION lxxxiii appointed Vasubandh the tutor of his son and crownprince Baladitya? Yuan Chwang also connects Vasubandhu with Vikramaditya'. These assertions are further corroborated by literary evidence also. Vamana refers to the relation of the son of King Candragupta with that of Vasubandhu3. Several theories have been propouned with regard to the identification of King Candragupta and Baladitya4. It has also been suggested that the two Vasu1. Vide, Early History of India", p. 347; Frauwallner, ibid., pp. * 24-5 sq 2. Watters, 1.210-11. 3. Kavyalamkarasutravstti, p. 86 (Vanivilasa Press) sAbhiprAyatvaM yathA so'yaM samprati candraguptatanayazcandraprakAzo yuvA jAto bhUpatirAzrayaH kRtadhiyAM diSTyA kRtArthazramaH / AzrayaH kRtadhiyAmityasya vasubandhusAcivyopakSepaparatvAt sAbhiprAyatvam / / The reading "subandhu' is also met with. MM. Hara Prasad Shastri and Narasimhacarya prefer to accept the reading 'Subandhu'. Other scholars (Frauwallner, p. 27; Smith, E.H.I.", p. 347, Goyal, p. 215; Rahulaji, RAK, Into., p. 14; Chakrabarti, p. 146) accept the reading Vasubandhu. 4. Smith, loc. cit., identifies Samudragupta with Baladitya and Candragupta I with Vikramaditya; Wogihara, Takakusu, Pathak and Frauwallner identify Skandagupta with Vikramaditya and Narasimhagupta with Baladitya; Allan and B. P. Sinha (Decline of the kindom of Magadha, p. 81) identify them with Purugupta and Narasimhagupta Baladitya, H.P. Shastri identifies them with Candragupta II and Kumaragupta I, while D. R. Bhandarkar (I.A., 1911, p. 15) and Salatore (Life in the Gupta Age, p. 28) identify them with Candragupta II and Govindagupta, vide, Goyal, pp. 215-6; Rahulaji indentifies them with Candragupta I and Samudragupta, RAK, Intro., p. 14. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lxxxiv SRAVAKABHUMI bandhus as supposed by Frauwallner, were patronised by two different Gupta emperors'. But as we have seen above, the identity of the two Vasubandhus which is also corroborated by literary evidences does not require any further investigation regarding the identification of two Gupta emperors as partons of Vasubandhu(s). Recently, some further light has been shed over the history of the Guptas and the existence of more than one Baladityas has also been advocated on the basis of some epigraphic and numismatic evidences?. But we have not been able to trace out the existence of the son of Candragupta in the person of Candraprakasa. Samudragupta has been suggested as the son of Candragupta and the patron of Vasubandhu. But there are some primary difficulties in accepting this view. Candragupta I, the father of Samudragupta did not bear the title of Vikramaditya and hence his identification is not possible. Consequently, Candragupta II Vikramaditya's time accords well with the time when Vasubandhu might have 1. Goyal, Ibid., pp. 215-6. 2. S. R. Goyal, ibid., p. 314 sq.; The Problem of Baladityas in Gupta History (in S. K. Bhuyan Comm. Vol.). According to him between c. 467-73 A.D. Narasimhagupta Baladitya I son of Purugupta succeeded Skandagupta who is to be distinguished from a ruler of the same name who was a contempoary of Mihirakula and conquered him, Imperial Guptas, pp. 323-5 sq. 3. Smith, loc. cit., RAK, Intro., p. 4. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION lxxxv flourished and Kumara Baladitya whether he be identified with Kumaragupta I, Govindagupta, Narasimhagupta I or any other Gupta kingmight have been taught by Vasubandhu in his youth age. Hence, Vasubandhu's date may be correctly arrived at c. 360-440 A.D. and consequently his brother Asanga who was about twenty years older might have flourished about c. 350415 A.D.3. This date also fits in with the date of Dinnaga, who is regarded by the Indian Buddhist tradition as a disciple of Vasubandhuo. He is said to have flourished some time in the end of the fourth and the first half of the fifth century A.D. He was the younger contemporary of Vasubandhu and hence Vasubandhu's above date cannot be regarded as completely implausible. On the other hand, some parts of Asanga's YBS 1. Vide, Goyal, pp. 215-16 for these views. 2. Prof. Agrawala suggests the date of Vasubandhu to be 320-400 (ibid., p. 9). He also refers to a citation of Kosa along with Dinnaga in Bana's Harsacarita (p. 73) and Megbaduta, I. 14 (Com. of Mallinatha), but Mallinatha's evidence is not conclusive and indicates only to ancient tradition. Even Kalidasa's evidence is inconclusive. Bana's evidence simply refers to the identity of two Vasubandhus', the Vaibhasika and the Vijnanava din, vide, Agrawala, op. cit., pp. 10-1. 3. Kern, Manual of Indian Buddhism, p. 129, f.n. 1. 4. JMN, p. 506. 5. Vide, Rahula Samkrtyayana, Intro. to Pramanavarttikam, 1, Allahabad, 1943, ; Conze, Buddhism, p. 164 (440 A.D.), Stcherbatsky, Buddhist Logic, I.31-2. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ixxxvi SRAVAKABHUMI were translated into Chinese between c. 414-421 A.D. by Dharmaraksa?. It has also been contended that his work was translated in his very life-time? Similarly, the biography of Vasubandhu compiled by Kumarajiva might have been of the Vedhacarya Vasubandhu. We have already pointed out that the works available in Chinese translation by Kumarajiva are by Vtddhacarya Vasubandhu or Sthavira Vasubandhu. Since Kumarajiva's work is not available, nothing can be said with any amount of certainly in this respect.3 Hence, the above dates of Asanga (c. 340-415 A.D.)4 and Vasubandhu (c. 360-440 A.D.) may be tentatively accepted as approximate. 8. Erudition of Asanga As pointed out, Asanga had mastered not only the entire Buddhistic Tripitaka of the Theravada Buddhism which represents the core of Pali Abhidhamma, but had an equal mastery over the canons of other Buddhist sects also. In his early career he 1. Smith, Ibid., loc. cit., Wayman, Analysis, p. 22 (Intro.). 2. cp. Wayman, loc. cit. 3. For a discussion on this point vide, Frauwallner, ibid., p. 33 sq. 4. Wayman suggests c. 375-430 A.D. as the probable date of Asanga, ibid., p. 25. 5. See, ff. 4, p. 7, Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION lxxxvii belonged to the Mahisasaka sect, an offshoot of Sarvastivada School'. It was, therefore, natural for him to have a comprehensive knowledge of the literature of this sect also. In his early career, Asanga's main concern was the Abhidharma of the Mahisasakas and for this he had a considerable mastery over the canons of the Mahisasakas, the Sarvastivadins, the Mahasamghikas, the Sautrantikas, the Darstantikas and other Buddhist sects which lay emphasis on the Abhidharma?. He quotes several Sutras, verses and passages which are not traced in the extant Pali Tripitakas and the Mulasarvastivada Vinaya: It seems, therefore, that Asanga had mastered in addition to the Abhidharma of these sects, the Sutra and Vinaya texts also from which he profusely quotes. In the Cintamayi Bhumi of the YBS, he quotes many gatha-verses and explains them at length from his own viewpoint. He also gives a succinct account of the main tenets and doctrines acceptable to him in the three Vyavasthanas-paramarthagathavyavasthana, the Saritartha and the abhiprayiki 4. He also quotes a dialogue of the Buddha and Revata and gives a Sanskrit version of the story of janapadakalyani, the content of which is also preserved in the Telapattajataka. In addition to this, he also quotes the Mahadharmadarsa 1. Supra, p. 27 sq. 2. cf. Alex Wayman, Analysis, p. 25 sq. 3. SBh. (Sanskrit Text), pp. 29, 57, 200, 201 etc. 4. See, Appendix IV. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lxxxviii SRAVAKABHUMI paryaya, the pitriputrasamagamasutra, the Grabhavakranti, the DBS, and other Mahayanic texts1. Several other passages have also been quoted without mentioning their actual sources. All this goes to prove that our author had a remarkable and unquestioned mastery over the canons of the Buddhist sects, the PPs and the Mahayana Sutras. At several places, the DBS has been quoted and the entire body of the SSS3 has been reproduced without mentioning the source. Asanga was conversant with various trends of development in the philosophical speculation of his time. He clearly refers to the Samkhya view of Sat-karyavada in the name of Varsaganya, the Atomic-theory of the Nyaya-Vaisesika system and its theory of regarding the God as the Creators, the Yajna-institution of the Vedas and Mimamsa, the Sasvatavada representing the Upanisadic doctrine of permanent and Eternal entity' and astrology and different planets and their effect on the human fortune8. His works also show a thorough knowledge of the 1. For references, vide ff. 4 (Sources), the MSAB and YBS, I. 2. BSB, pp. 208, 227, 229. 3. YBS, 1.228 sq. 4. YBS, I.119; he also mentions Varsaganyadrsti in the Cintamayi bhumi under the title 'hetu-vidya'. 5. IzvarAdikartRkavAdaH, YBS, I.118, 144 sq. 6. vihiMsAdharmavAdaH, YBS, I. 145-7. 7. Ibid., I.137 sq. 8. Ibid., I.159.11-5 sq. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION lxxxix logical tendencies of the day. The Vadalamkara, Vadanigraha, Vada-nihsarana and Vade bahukarah dharmah discussed under the title 'hetu-vidya' in the Cintamayi bhumi present a comprehensive account of the logical tendencies in Buddhism in the light of the Brahmanic thinking? The Vada-nigraha and Vade bahukarah dharmah may be compared to the various padarthas enumerated in the Nyaya Sutras, such as dastanta, chala, nigraha-sthana, jalpa and vitanda. Asanga has given, for the first time in the history of Buddhist Nyaya, the definition, classification, and elucidation of the three means of Valid proof (pramanas) which were later on analysed and detailed by Vasubandhu, Dinnaga and Dharmakirti. His refutation of the Isvarakaranavada of the Naiyayikas? was later on developed into a polemic by Ratnakirti, Joanasrimitra and Kalyanaraksita also. Apart from the Buddhist lore, Asanga was equally conversant with and had an unquestioned mastery over the Vedic and Upanisadic works also. His knowledge of the various aspects of Ayurveda was superb. The discussions and elaboration of the various stages of the embryo and the quantity of food, bhojanavipaka, the different kinds of food and their respective defects as well as the enumeration of diseases and the various causes of immature death may be 1. For detailed references, See ff. 12, pp. 72-8. 2. YBS, 1.144 sq.; SBh., p. 381 sq. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XC SRAVAKABHUMI cited as a few examples which illustrate the versatility of our author.1 In addition to all these, Asanga had an access to the works of other Mahayana thinkers and philosophers, such as Nagarjuna, Aryadeva and of his own preceptor, Maitreyanatha which were also commented upon by him. In diction and style, he took much inspiration from Nagarjuna and Aryadeva also. Maitreya's influence was more doctrinal than stylistic. The Sunyata doctrine of Nagarjuna's system was incorporated in Asanga's philosophy and his interpretation of the pratityasamutpada and anatma-vada were wholly taken by Asanga, the foremost of the Yogacara philosophers2. The DBS, the Mahaprajnaparamitasastra and Vaidalyaprakarana of Nagarjuna may also be said to have influenced the Mahayanic and the logical aspects of the works and the philosophy of Asanga. Asanga's works also show some knowledge of the art of war (dhanurveda), various kinds of the defence of state, several sorts of sculptures, vyayama and different aspects of social order3. All this shows the versatility of our author who not only had a comprehensive knowledge of the Buddhist lore, but was equally conversant with other branches of knowledge also. 1. For references, see infra, 'Asanga and Ayurveda', pp. 74-79. 2. For details, see infra, ff. 10. 3. See, infra, section on the Cultural Account. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION xci 9. Asanga and the Tantras Professor Benoytosh Bhattacharya associates Asanga with the authorship of a Sadhana (No. 159)1 and the Guhyasamaja Tantra2. His basis for this hypothetical conclusion is a passing reference to the traditional handing down of Tantric secrets in Taranatha's History3. He further observes that since the main source of the origin of the Vajrayana has been the Yogacara and the Madhyamika standpoint regarding Nirvana (=mahasukha) and sunyata(=vajra)4, the Sadhana No. 159 (p. 325) which refers to the five Dhyani Buddhas and is ascribed to Asangapada in its colophon, may be a work of Aryasanga, the celebrated author of the YBS and other Yogacara works5. The Vajrayana lays emphasis on Bodhicitta6 and this doctrine was elucidated for the first time in the Guhyasamaja, the work of Asanga". He concludes that the Guhyasamaja, 'which for the first time inculcated the doctrine of the five Dhyani Buddhas and their families, was composed and transmitted in secret 1. Sadhanamala, p. 321. 2. Intro. to Guhyasamaja Tantra, pp. XI-XII, XXXIV; Intro. to Sadhanamala, p. XXVII; Intro. to Buddhist Esoterism, pp. 62, 66, 126. 3. p. 201. 4. Intr. to Sadhanamala, pp. XXIII-XXVI. 5. Ibid., p. XXVII. 6. Buddhist Esoterism, pp. 96-7 sq. 7. Ibid., loc. cit.; p. 99, Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xcii SRAVAKABHUMI for about three hundred years, and that is why, it did not attain wide publicity. It is only in the Sadhana composed by Asanga that we find a definite reference to the five Dhyani Buddhas and their families, and it is for that reason not unreasonable to connect the introduction of the very Guhyasamaja itself"l. He further observes that Asanga drew inspiration from the Magi priests of the Scythian origin We see that no cogent reasons have been adduced, to prove the association of Asanga with Tantrism. Had it been the case that Asanga belonged to the Tantric tradition he should have referred to some of the doctrines of Tantrism at least in their crude form in his other works also. But no reference to Vajra, Mahasukha, Bodhicitta or Karuna is found in his other works. At one place (SBh., p. 404), we come across a single reference to 'Yuganaddha, but this yuganaddha has been used there in the traditional Pali sense of the 'dual of samatha and vipasyana. Hence, due to paucity of source-materials nothing can be definitely said with 1. Buddhist Esoterism, p. 126. 2. He remarks, "Asanga is the originator of Tantra in Buddhism...... reputed to be a Gandharian and it is no wonder that he drew the inspiration from the Magi priests of Scythian origin. The Magi priests must have introduced the Sakti worship or the union of male and female energies, and in the time of Asanga the ground was well prepared to receive this introduction which was not known before the time of Asanga and that of Guhyasamaja, either in the dharani treatises or even the Aryamanjusrimulakalpa". Buddhist Esoterism, p. 54. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION xciii regard to Asanga's relationship with the Tantric practices. Though some stray references to maya, mayavin and mayasathya may he traced, no direct or indirect relation of Asanga can be established on the basis of Taranatha's statement which, itself, is unauthentic and comparatively of much later date and based on mythical and legendary tales. Hence the author of the Sadhana No. 159 might be another author of the same name (Asangapada) of a later date and belonging to the Tantric tradition and thus different from Aryasanga, the author of the YBS. and other Yogacara works. * 10. The Abhidharma, the Madhyamika and the Yogacara Idealism of Asanga The idealistic and the subjective view-point of the Yogacara system of Asanga incorporates and presupposes the subjective criticism, the logical accuracy and the critical view-point of the Abhidharmika (Sautrantika) systems on the one hand; and the dialectical precision, the concept of sunyata and its transcendent character along with the Absolutistic view-point of the 1. YBS, I, p. 90.10. 2. For a detailed exposition on this point, the reader is referred to our note published in the Gorakhpur University Hindi Journal (Patrika), 1971-72 : Arya Asanga aura tantrika parampara. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xciv SRAVAKABHUMI Madhyamika dialectician on the other1. 'The Vijnanavada School....has developed its idealism by the criticism of the Sautrantika while its absolutism has come from the Madhyamika"2. In the way the Mahayana presupposes the Hinayana and accepts its various concepts as forming its background and the basis for its further direction of development, the Yogacara system of Maitreyanatha and Asanga presupposes the Vaibhasika dharma-theory along with its subjective criticism by the Sautrantika1 who does not recognise the objective reality of the visible world, rather he pleads the semi-real entity of the phenomenal dharmas (artha) that are inferred by their very appearance (akara)5. 1. cf. T.R.V. Murti, CPB, p. 55-59, 66-67; A.K. Chatterji, The Yogacara Idealism, ch. I; C. D. Sharma, Intro. to MVS, 5 sq. 2. Sharma, ibid, p. 7; he further remarks 'The later formulation of Vijnanavada by Dinnaga, Dharmakirti and Santaraksita, should be designated Suatantrika Vijnanavada on account of its giving up the basic absolutism of the earlier Vijnanavada and developing on indepenent lines; it is also called swatantrika-yogacara because of its fusing the critical realism of the Saurtantika with the idealism of the Yogacara." p. 7. 3. Cf. R. Kimura, JDL,X (A Historical Study of the Terms Mahayana and Hinayana etc.,) p. 45 sq., part I (ch. I-II). 4. See, Chatterjee, ibid. loc. cit. 5. Vide, Manameyodaya, p. 300; cp. also. artho jJAnasamanvito matimatA vaibhASikeNocyate pratyakSo na hi bAhyavastuvisaraH sautrAntikairAzritaH / yogAcA ramatAnugairabhimatA sAkArabuddhiH parA Hrqfa aa H8q41: Hafuq: zazqi qzi sifaza || (contd. on p. xcv) Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION khsu The three turning-points in the history of Buddhism are represented by the Pluralism of the Abhidharmika Schools with a modified Sautrantika view-point, the Madhyamika Advayavada and the Yogacara Vijnanavada? The last phase of this doctrinal development in the history of Indian Buddhism presupposes the Abhidharmika dharma-theory and its modification by the Sautrantika by way of review and criticism. The Sautrantikas condensed 'the list of the seventy-five Vaibhasika dharma's to forty-three?, rejected the concept of the asamksta dharmas as dravya sat", elaborated the unique character (svalaksana) of the empirical existents in the state of flux and elucidated the nature of the samsksta dharmas with a basic rejection of the entity of past and the future time-passages. They further rejected the entity of the cittaviprayukta dharmas as dravya-sat, (contd. from p. xciv) (quoted by Yamakami Sogen, Systems of Buddhist Thought, p. 102); The Sakara Vijnanavada is also an outcome of the Sautrantika bahyarthanumeyavada; vide, JMN, p. 409 sq., 506, 515-9 sq. (1972fafgerT and ATHEFT). 1. Murti, CPB., pp. 14-5, 17 etc.; Chatterji, ibid, pp. 14-5. 2. Vide, McGovern, A Compendium of Buddhist Philosophy, on this point. Jaini, Abd., Intro., sect. III, pp. 50-68, specially, p. 68, f.n. 1; BDD, p. 373 sq. 3. AKB, 11.55, pp. 91-4, p. 92 : H arithaagufufa attraat: 1. 4. cp. AKB, III.24-5; Narendradeva, Acarya, AK (Hindi trans.), I, pp. 308-9. 5. AKB, V.27, pp. 298-9. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xcvi SRAVAKABHUMI declared them to be prajnapti-sat?, and in addition to this, they did not recognise avijnapti as an entity. Thus, the Sautrantikas presented a critical exposition of the Sarvastivada (Vaibhasika) dharmas to be only existent per se and having no ontological or sotoreological significance Nirvana too was not an ens for them. For them, the sukha of the first and the second dhyanas, vitarka, vicara, samadhi and adhyatmasamprasada are not mutually distinct and different dravyas". They further explained that we cannot distinguish the series of cause and effect which are not without any 'sthiti' and comprise only the origin and cessation of the phenomenal dharmase. They also elaborated the doctrine of the inferred entity of the visible world (bahyarthanumeya-vada) through its appearance (akara) in mind? and recognised the dharmakaya theory of the Buddhas. These developments in the doctrinal exposition of the Sautrantikas paved the way for the elucidation of the cittamatra or vijnaptimatrata doctrine of the Yoga 1. Cf. ibid., II.36, p. 64. 2. Vide, Poussin, AK., IV., pp. 14-25. 3. These include the citta-viprayukta dharmas as well as the asamsksta dharmas. 4. Vide BDD, p. 293 sq. for references. 5. Poussin, AK., VIII, p. 154 sq., AKB, VIII.9, 6. Vide, BDD, p. 351, 375; cf. AKB, III.28. 7. Vide, supra, p. 51. 8. see BDD, p. 373. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION cara system which totally rejected the objective entity of the visible world1 and thus went one pace ahead to the view-point expressed by the Sautrantika doctor. The Sautrantikas had pointed out that 'there is neither any visual sense-organ that sees, nor does there exist any matter (rupa) that is seen. Similarly, the action and the agent of seeing also do not exist. It is only the cause and the effect that exist2.' This view-point of the Sautrantika was further analysed by the Yogacara philosopher who concluded that 'it is not the eye that perceives; it is the knowledge of the eye that sees3.' The appearance in the form of the external objects is not real, but it is projected by unmanifest, latent mental impressions1. Asanga did not accept the Sautraantika criticism of the objective existence of the world totidem verbis but regarded it a half-hearted critical review of the actual position and suggested the total negation of the worldly 3. xcvii 1. Vasubandhu's Vimsika, vs. 1, 2; fasfan1a4sazuzafamizaTA I (vs. 1 a-b). 2. Vide, AKB, I.42 for different Abhidharmika view-points; also, AK (Hindi 'trans.), I, pp. 65-8. na cakSuH prekSate rUpaM mano dharmAnna vetti ca / etattu paramaM satyaM lokasya viSayo na yat // cakSurnAsti na rUpaJca dRzyaM nAsti na manaskriyA / cittaM svapnasamaM bhrAntiH . . . . . . || (bhavasainkranti parikatha, 15-16). cp.; VCPP-Comm., Vs. 49: nopalambhe'pi dharmANAM cakSurhi na vidyate / ......; see also Vs. 50-1. 4. Ls. bAhyo na vidyate hyartho yathAbAlairvikalpyate / X.154, c-d, vAsanairluTitaM cittamarthAbhAsaH pravartate / , X. 155, a-b. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xcviii SRAVAKABHUMI objects. He based his findings on the subjective criticism of the sense-data and propounded the Vijnaptimatratadoctrine in the realm of Buddhist thinking?. He accepted the dharmakaya of the Buddha as his Trancendent body and identical with the dharma, as anasrava and inconceivable (acintya)?. It has further been suggested that the Yogacara system also accepted the dharma-theory of the Sautrantikas with certain modifications. Later on the number of these dharmas was raised to hundred and Vasubandhu wrote a treatise enumerating these dharmas (Satadharmavidyamukham). While the Madhyamika concept of Sunyata and its view-point regarding the Transcendent Truth (paramartha-satya) have influenced the Absolutist standpoint of Asanga's philosophy, the methodology of the Yogacara system has been developed under the influence of the Madhyamika dialectics. This influence of the Madhyamika dialectics can be witnessed in the codified verses of the MSA, the dialectical exposition of the Yogacara tenets in the MVS and AA of Arya Maitreyanatha as well as in the Vajracchedika-commentary of Arya 1. cp. MSAB, VII.4-a, IX.78, XI. 19-30, IX.56-9, XI.48, XIX.47-58, VI.1 sq. and elsewhere; VCPP-comm., Vs. 17 sq. 2. MSAB, X1.60-2; AA, VIII.1, 11 etc.; cp. f791447a; VCPP comm., Vs. 63, 45, 53 etc. 3. cp. MK, XVIII.6 sq.; MSAB, VIII.1, and elsewhere in the $Bh. and Bodhi. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION xcix Asanga. Obviously this influence becomes distinctly explicit in the precise and synthetic elucidation of Yogacara tenets in these texts. The Madhyamika declared the empirical existence of the phenomenal dharmas, devoid of any intrinsic nature, the pramanas having no independent existence and Sunyata as Paramartha.satya or as the way leading to the acquisition or realisation of the Paramarthal. The Yogacara Idealism accepted these doctrines in spirit and declared all objective existence as 'unreal' (asat) and propounded the theory of three grades of reality (svabhavas) including the Paramartha or Parinispannalaksana. This may be regarded as an outcome of the Sautrantika and Madhyamika influence on the formulation of Yogacara doctrines. But the Yogacara Idealism propounded by Maitreyanatha and elucidated, analysed and illustrated by Asanga and Vasubandhuo incorporate, though it did, the spirit of the Madhyamika thinking also, it cannot be said solely depending on this system for the formulation of its main tenets. Rather its independent view-point was developed in its own way by the teachers and exponents of this system which also gives a clue to the non-existent character of the phenomenal world.3. 1. On this point, vide our article, aleat izreaftara:, Saraswati Susama, vol. XXIII.2. 2. Vide, MVBT, pp. 3-4. 3. cp., fasfaTHATchefCHHATTI -Vinsika, Vs. 1.a-b. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SRAVAKABHUMI 11. Asanga and Ayurveda * The discipline of the Buddhist order (samgha) prescribes several rules for the monks and the laity which comprise the discussion regarding the kind and quantity of nutrition to be taken1, the bedding2 walking and the awakening in the first and the later halves of nights. Later expositions and commentaries elucidate these points in the light of the canonical texts. Asanga also gives a detailed note regarding nutrition (ahara), bedding (Sayya), walking (cankrama), sitting (nisadya)10 and awakening in the first and the later halves of nights11. But the exposition of Asanga, as found in the YBS indicates that he not only elucidated the viewpoint embodied in the Nikayas and other Buddhist texts, but he equally incorporated in his exposition of these points the account as preserved in the Ayurvedic s 1. Dh. S., pp. 290-1; S. N. II.289, 291, 83, 84; III.96; A. N., I, 104 sq., Vbh. 299, M. N., I.335, I1.22 etc. 2. Vbh., p. 298 sq. 3. Vbh., p. 301; M. N. 1.78, 330, 331, etc. 4. Vbh., pp. 299-300. 5. Such as the Vsm. and Vimuttimagga, Ada, JPS and other works. 6. Such as VSm, SVA., ADV. Sdp. and other commentaries. 7. SBh., p. 7, 47 sq.; YBS, I.99 sq.; 46. 8. Ibid., p. 58 sq. 9. SBh., p. 8. 10. Ibid., p. 56. 11. Quoted in YBS I.27, AKB, I.35; Vide Narendra Deva, AK., I.42, f.n. 12; vide, M. N., III.322 sq. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION Samhitas also. As pointed out earlier, these Samhitas were regarded by him as the sources for discussions on these points. And it is not improbable that the Mahayana tradition too had much allegiance to the Ayurvedic tradition for an exposition of these topics in the light of the previous Buddhist thinking. The Garbhavakranti, the Pitsputrasamagama', portions of the Ratnakuta, and SSS may be cited as a few Mahayana texts4 embodying the thinking of and based on the Ayurveda-tradition. Thus, in his exposition of the quantity of nutrition, Asanga states that it is taken for maintenance, for satisfying the hunger, for favour of chasteness, for the extinction of past, older vedanas and for the betterment of life, gaining happiness and pleasure5. This is corroborated by the account of matravad-ahara as discussed in the Ayurvedic Samhitas. Caraka discusses this point in detail at several places@ and con 1. Quoted in SS, p. 131; BCAP, p. 238; Madhyamakavatara (Tib. trans., Bibl. Budd.), p. 269. 2. Cf. fn. 3, Nanjio No. 23.12. 3. MSS, 1.100 sq. 4. Vasubandhu actually quotes from several sutras without mention ing their name (AKB, 1.35, p. 24). 5. sa tathA saMvRtendriyaH pratisaMkhyAyAhAramAharati / na darthaM, na madArtha, na maNDanArthaM, na vibhUSaNArtha, yAdadevAsya kAyasya sthitaye yApanAyai brahmacaryAnugrahAya iti / paurANAM vedanAM prahAsyAmi navAMca notpAdayiSyAmi / yAtrA ca me bhaviSyati / balaM ca He haya T, Fyzifagrar quand HGT 91750T I, SBh., pp.6-7. 6. 1.5.1; 11.6.21; 111.1.26, 27, 28; 2.2, 4-12, pp. 23, 118-20, 135-7, 164-5, 308 sq. and elsewhere. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cii SRAVAKABHUMI cludes that after considering the various aspects of the qualities and the quantity of ahara, one should take it for the maintenance of the body and the betterment of life1. He prescribes the balanced diet suited for the person concerned according to his taste, temperament (prakrti), time (rtu), avaisamya and regular duration2. If some food is taken more or less than the balanced quantity, it leads to the deterioration of health which may result in premature death3. Asanga enumerates 1. hitAzI syAnmitAzI syAt kAlabhojI jitendriyaH / pazyan rogAn bahUn kaSTAn buddhimAn viSamAzanAt / / II. 621 mAtrayApyabhyavahRtaM pathyaM cAnnaM na jIryati / cintAzokabhayakrodhaduHkhazayyAprajAgaraH // III.2.12 tatra 2. etAvatI hyAhAramAtrAmupabhuJjAno nAmAtrAhArajaM kiJcidazubhaM prApnoti / na ca kevalaM mAtrAvattvAdevAhArasya kRtsnamAhAraphalasauSThavamavAptuM zakyam / prakRtyAdInAM SaSThAnAmAhAravidhizeSAyatanAnAM pravibhaktaphalakatvAt / tAvadAhArarAzimadhikRtya mAtrAmAtrAphalavinizcayArthaH prakRtaH / III.2-2, p. 219; cp. III. 1. 29.; mAtrAvadaznIyAt / mAtrAvaddhi bhuktaM vAtapittakaphAn prapIDayadAyureva vivardhayati kevalaM sukhaM samyakpakvaM viDbhUtaM paryeti / na coSmANamupahanti avyathaM ca paripAkameti / tasmAnmAtrAvadaznIyAt / , p. 218; vide also, III. 1. 30 31 ( jINaMmaznIyAt), 32(vIryAviruddham), 33(iSTe deze -), 34 ( nAtidrutaM), 35 ( nAtivilambitam ), 36 (ajalpannahasaMstanmanA bhuJjIta ), ( AtmAnamabhisamIkSya bhuJjIta samyak ) 37, p. 218, see also pp. 23, 31, 118-20, 135-7, 164, sq.;. 219 sq.: etc. 3. amAtrAvattvaM punadvavidhamAcakSate / hitamadhikaM ca / tatra hInamAhArarAzi balavarNopa cayakSayakaramatRptikaramudAvartakaramavRSyamanAyuSyamanaujasyaM manobuddhIndriyo - paghAtakaraM sAravidhamanamalakSmyAvahamazItezca vAtavikArANAmAyatanamAcakSate atimAtra punaH sarvadoSaprakopaNamicchanti sarvakuzalAH / , Caraka, III. 2.4-5, p. 220; vide also, III.2.6-27, pp. 220-2. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION . ciii this as the main factor leading to the premature death of a person (hetuh aksinayusah kalakriyayah)". Susruta' and the Kasypa3 Samhitas also echo the same tone. Following the Buddhist tradition, Asanga mentions ahara as the substratum of human lifet. Here also, he follows Caraka and the Susruta Samhitas. Curiously enough, Asanga also enumerates the various defects in food (ahare adinavah) the seed of which also seems to have been taken from the Ayurvedic works. Similarly, the detailed enumeration of the various parts of human body given by Asanga might have been taken from those found in the Ayurvedic works10. He also enumerates eight stages of the birth, growth and decay of the human life which may also be regarded 1. YBS, 1.15, lines 10-7. 2. Susruta, 1.46, Vs. 460, 466, 467, 468, 474, 493, 500, 525, 526. 3. Kasyapa Samhita, p. 222 (Khilasthana, Ch. V) vide also loc. cit., Vs. 4-64; Kalpasthana, Ch. V; Bhojanakalpa), pp. 168-76, vs. 21-8; 31-4; 36, 38, 40, 64, 67, 95. 4. BIETTTER: 98:1 a 999acar 3ERT: 1 .., YBS, 1.46; vide also, M. N., 1.320 sqr..; Narendra Deva, AK., I, p. 350 sq.. RAK, III.38-41; AKB, III.38-41, pp. 151-4; AKV, III, pp. 74-80. 5. Caraka, p. 23, 31, 120, 121 and elsewhere. 6. Susruta, pp. 256, 262. 7. SBh., p. 42 sq. 8. Caraka (vide, above, f.n. 20); Susruta, p. 257, vs. 474, p. 260, vs. 500 sq., cp. also, Kasyapa Samhita, p. 223, vs. 21-51. 9. SBh., p.114, YBS, I. 55 (quotation). 10. YBS, 1.49. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SRAVAKABHUMI as an outcome of the influence of the Ayurvedic concepts as elucidated in these works. civ The various accounts of pratisandhi, the constituents of the being in the stage of the embryo and the account of its various stages1 have been, in spirit at least, taken from the account detailed in the Caraka2 and Susruta3 Samhitas and the tradition followed by them. Thus while the discussion regarding the various stages of pratisandhi in the YBS resembles that detailed in the Caraka and Susruta5 Samhitas, the nourishment and other activities of the being in the state of embryo as pointed out in the YBS5 has been literally taken from the corresponding discussions found in these works. Asanga also gives a detailed description of the 1. YBS, I. 21-30 sq., 49. 2. Caraka, pp. 290-6, 296-300 sq. 3. Susruta, p. 358 sq. (Susruta gives the description of Kalala, ghana, pinda, pesi arbuda, etc.)., cp. YBS, 1.21 sq., AKB, III. 18-9, pp. 129-30. 4. Kasyapa Samhita, pp. 46-9. 5. tasyAM punaH SaDAyatanAvasthAyAM mAturabhyantarajAtodAriko raso yenAsya puSTi - bhavati / kalalAdyAsu punaH sUkSmatarAsvavasthAsu sUkSmeNa rasena puSTirveditavyA / kabaDIkAreNa punaH kAmAvacarANAmeva sattvAnAM sthitirbhavati / ya eva punaH sUkSmakalalAdigatAnAM sattvAnAM devAnAM ca kAmAvaracarANAM / tathA hi / teSAM bhuktamAtra evaM kabaDIkAra AhAraH kAye sarvAGgAGga eSvanuvisarajarAmApadyate / na ca teSAmuccAraprasrAvaH santiSThate / Ibid., p. 100. 6. Cf. Caraka, p. 298, para 107, p. 300, Sutra 27; 307; Susruta, pp. 354, 359. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION su digestion of food?. This also resembles the one found in the Ayurvedic Samhitas and might have been borrowed from the same sources. On the other hand, there is much similarity in the enumeration of the various kinds of diseases, the manifold items of food and their different categories4 which is an outcome of the direct influence of the descriptions found in the above works5. 1. SBh, pp. 42-3. . 2. Caraka, p. 222; Susruta, pp. 261, 263. 3. SBh., pp. 43-4. 4. Ibid., p. 64. 5. On this point the reader is referred to our article submitted to the International Sanskrit conference, New Delhi, 1972, 'Buddhist Sanskrit works and Ayurveda'. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BOOKI prathamaM yogasthAnam Page #108 -------------------------------------------------------------------------- Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Chapter One gotrabhUmiH Page #110 -------------------------------------------------------------------------- Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Chapter One gotrabhUmiH 1A-6|| ||[1] 'indriyaira vikalatA, AyatanagataH prasAdaH, aparivRttakarmAntatA [1] ___ tatra manuSyatvaM katamat / yathApIhaikatyo manuSyANAM sabhAgatAyAM pratyAjAto bhavati / puruSazca puruSendriyeNa [samanvAgato bhavati / idamucyate manuSyatvaM [1] ____ AryA[ya]tane pratyAjAtiH katamA [1] yathApIhai '] katyo madhyeSu[ja]napadeSu pratyA[2]jAto bhavati pUrvavadyAvadyatra gatiH satpuruSANAmiyamucyate AryAyatane pratyAjAti: [1] 1. The Sanskrit text begins here. The remaining por tion of the text is lost in original, but preserved in Sino-Tibetan translations and the Japanese version. We have tried to retranslate and reconstruct in Sanskrit the missing portions with the help of the Tibetan version, for which see, Appendix I. 2. MS. slightly damaged. 3. MS. leaf slightly obstructed by another leaf, portion under brackets reconstructed by us. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvabhUmau gotrabhUmiH indriyairavikalatA katamA [1] yathApIhaikatyaH ajAto bhavatyaneDaka iti vistaraH [1] aMgapratyaMgAvikalo vA yadrUpeNAMpratyaMgAvaikalyena zrotrAvaikalyAdikena bhavyaH kuzalapakSasamudAgamAya [1] idamucyate indriyA [3] vaikalyaM [1] AyatanagataH prasAdaH katamaH [1] yathApI haikatyena tathAgatapravedite dharmmavinaye zraddhA pratilabdhA bhavati / cetasaH prasAdaH [ / ] ayamucyate AyatanagataH prasAdastadAyatanaM tathAgatapravedito dharmavinayaH sarvveSAM laukikalokottarANAM zukladharmANAmutpattaye [1] yA punaratna zraddhA, tena pUrvaMga [4] menAdhipatyena sa AyatanagataH prasAda: [1] sarvvaklezamalakAluSyApanayanA aparivRttakarmAntatA yena paMcAnAmAnantaryANAM karmmaNAM, tadyathA mAtRvadhAt pitRvadhAdarhadvadhAtsaMghabhedAttathAgatasyAntike 'duSTacitta ruci rotpAdAdanyatamAnyatamadAnantaryaM karma dRSTa eva dharme na kRtaM bhavati nAdhyAcaritamiya [ 5 ] mucyate / aparivRttakarmAntatA / itImAni paJcAnantaryANi karmANi kRtopacitAni [1] dRSTa eva dharme parivartyabhavyo bhavati parinirvANAyAryamArgasyotpattaye tasmAdetAni parivRttakarmAntitetyucyate / svayamevAnena sa AtmabhAva ebhiH paJcabhiraGgaH sampAdito bhavati / tasmAdAtmasampadi [6] tyucyate / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gotrabhUmiH .: parasampat katamA [1] tadyathA buddhAnAmutpAdaH, saddharmadezanAdezitAnAM dharmANAM avasthAnamavasthitAnAM cAnupravarttanaM / paratazca pratyanukampA [1] ___ tatraH buddhAnAmutpAdaH katamaH [1] yathApIhaikatyaH sarvasarvasatve (ttve) Su kalyANaM hitAdhyAzayamutpAdya prabhUtarduSkarasahasa mahatA ca puNyajJAnasambhAreNa' [7] [ ] AtmabhAvapratilambhe bodhimaNDe niSadya, paJcanivaraNAni prahAya, caturSu smRtyupasthAneSu sUpasthitacittaH, saptatriMzad bodhipakSyAn dharmAn bhAvayitvA [a] nuttarAM smyksNbodhimbhisNbudhyte| ayamucyate buddhAnA [mu] tpAdaH / atItAnAgatapratyutpanneSvadhvasu evamevA [ ] [8] [ kleza A yA '] ta evaM buddhA bhagavanto loka utpadya tasyaiva ca zrAvakalokAnukampAmupAdAya catvAryA ryasatyAnyArabhya duHkha [ ] sadbhirayaJca dharmo niryAto, 1B-6|| dezitaH, prazasto buddhazca buddhazrAvakaizcA// [1] [ yamucyate buddhAnAmutpAda:] / .. dezitAnAM dharmANAM avasthAnaM katamat / dezite saddharme, pravartite dharmacakre, yAvacca buddho bhagavAM (vAn) 1. See MSA, VI.6,XVI.19-20, pp. 1045 sq. 2. MS. broken.. 3. A separate hand adds this. 4. Too dim and illegible. 5. MS. broken, damaged. 6. Added by a separate hand in a footnote, illegible, Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakabhUmau gotrabhUmiH jIvati, tiSThati ca, parinirvRte ca buddha bhagavati, yAvatA kAlena pratipattirna hIyate, saddharmazca nAntardhIyate [1] idamucyate saddharmasyAvasthAnaM yAva[' [2] vasthAnaM veditavyaM] [1] avasthitAnAM dharmANAmanupravartanaM katamat / yatta evAdhigantAra[:] saddharmasya, saddharmasAkSAtkriyAyai bhavyAM pratibalatAM jAnatAM viditvA yathAdhigatAmevAnulomikImavavAdAnuzAsanImanupravartayantIdamucyate avasthitAnAM dharmANAmanupravartanaM / / parataH pratyanukampA katamA / parata ucyante dA[3]yakadAnapatayaH te yAni tasyAnulomikAni jIvitopadhAraNAni taiH pratyanukampate (nte) yaduta cIvarapiMDapAtazayanAsanaglAnapratyayabhaiSajyapariSkArairiyamucyate parataH pratyanukampA / / kuzalo dharmacchandaH katamaH [1] yathApIhaikatyastathAgatasya vA, tathAgatazrAvakasya vA antikAddharma zrutvA zraddhAM pratilabhate / sa tAM[4]pratilabhya idaM sNshiksste| saMbAdho gRhAvAso rajasAmAvAsaH / abhyavakAzaM pravrajya yanva (yanva)haM sarva kaDa (la) travarga, dhanadhAnyahiraNyaM cotsRjya svAkhyAte dharmavinaye samyagevAgArAdanAga [7]rikA pravrajeyam / pravajitvA 1. MS. broken and damaged, the missing text may be restored as : yAva[d buddhaH saddharmadezanAdezitAnAM dharmANAma]. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gotrabhUmiH (pravrajya)ca pratipattyA sampAdayeyamiti / ya evamutpannazchandaH kuzaleSu dharmeSvayamucyate [5] kuzalo dharmachandaH (cchandaH) / pravrajyA katamA [1] yA tameva kuzalaM dharmacchandamadhipatiM kRtvA jJapticaturthena vAkkarmaNA upasampatkuzalairazI (:zI)lasamAdAnaM vA [1] iyamucyate pravrajyA // .. zIlasamvaraH katamaH [1] sa tathA pravajitaH zIlavAn viharati, prAtimokSasamvarasaMvRtaH / Aca' [T] ragocarasampannaH / aNumAtreSvavadye [6]Su bhayadarzI, samAdAya zikSate zikSApadeSu [1] ayamucyate zIlasamvaraH // indriyasamvaraH katamaH // sa tameva zIlasamvaraM nizrityArakSitasmRtirbhavati / nipakasmRtiH / smRtyA[ss] rakSitamAnasaH samAvasthAvacArakaH [1] sa cakSuSA rUpANi dRSTvA / na nimittagrAhI bhavati, nAnuvyaMjanagrAhI yato [a]dhikaraNama[7]sya pApakA, akuzalA dharmAzcittamanusaveyusteSAM samvarAya pratipadyate [1] sa zrotreNa zabdAM (bdAn), ghrANena gandhAn, jihvayA rasAn, kAyena spraSTavyAni (1), manasA dharmAn vijJAya na nimittagrAhI bhavati nAnuvyaMjanagrAhI , yato[a]dhikaraNamasya pApakA 1. Wayman reads AcAra, ibid, p. 61. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zrAvakabhUmau gotrabhUmiH akuzalA dharmAzcittamanusaveyusteSAM samvarA[8] [ya pratipadyate, rakSati'] mana indriyaM mana indriyeNa samvaramApadyate / ayamucyate indriyasamvaraH / bhojane mAtrajJatA katamA [1] sa tathA saMvRtendriyaH pratisaMkhyAyAhAramAharati / na dArtha, na madArtha, na maNDanArthaM, na vibhUSaNArtha, yAvadevAsya kAyasya sthitaye, 1A-2|| || [1] [yApanAyai, brahmacaryAnugrahAya' ] iti / paurANAM vedanAM prahAsyAmi, navAM ca notpAdayiSyAmi [1] yAvA ca me bhaviSyati / balaMca, sukhaM cAnavadyatA ca, sparzavihAratA ceyamucyate bhojane mAtrajJatA' / jAgarikAnuyogaH ktmH| [sa"divA caMkrama1. MS. damaged, constructed by us. 2. The usual occurrence in the MS. is sari; Wayman reads __dravArtha, Analysis, ch. V, p. 140, para 1 (Sanskrit text). 3. MS. slightly damaged, letters illegible, supplied by us. 4. f. Dh. S., pp. 290-1 : tattha katamA bhojane mattatA ? idhekacco paTisaGkhA yoniso AhAraM AhAreti-neva davAya na madAya na maNDanAya na vibhUsanAya yAvadeva imassa kAyassa ThitiyA yApanAya vihiMsUparatiyA brahmacariyA nuggahAya, iti purANaM ca vedanaM paTihaGkhAmi, navaM ca vedanaM na uppAdessAmi, yAtrA ca me bhavissati, anavajjatA ca phAsu vihAro cA ti / yA tattha santuTThitA mattaJjatA paThisaGkhA bhojane ayaM vuccati bhojane mattatA / See, S.N., III. 96; A: N., I. 104-5; Vbh., p. 299; M. N., I. 335, II.22 and elsewhere. 5. cp. Vbh., pp. 299-300 : kathaM ca bhikkhu pubbarattApararattaM jAgarikAnu yogamanuyutto hoti ? idha bhikkhu divasaM caGkamena nisajjAya AvaraNIyehi dhammehi cittaM parisodheti, rattiyA paThameM yAme caGkamena nisajjAya AvaraNIyehi dhammehi (contd. on p. 11) 6. MS. leaf blurred with ink, photo indistinct and illegi ble, construed from the text that follows, Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gotrabhUmiH . 11 niSadyAbhyAmAvaraNIyebhyo dharmebhyazcittaM pari] [2] shodhyti'| sa divA caMkramaniSadyAbhyAmAvaraNIyebhyo dharmebhyazcittaM parizodhya, tato vihArAnnirgamya, bahivihArasya pAdau prakSAlya', dakSiNena pAna siMhazayyAM kalpayatyAlokasaMjJI, smRtaH, saMprajAnan, utthAnasaMjJAmeva manasi kurvan sa rAThyA: pazcime yAme [laghu laghveva prativibudhya, caMkramaniSadyAbhyA'] [3] mAvaraNIyebhyo dharmebhyazcittaM parizodhayatIyamucyate pUrvarAtrApararAvaM . jAgarikAnuyuktatA [1] ___saMprajAnadvihAritA katamA [1] sa tathA jAgarikAnuyuktaH ati (bhi) kramapratikrame saMprajAnadvihArI bhavatyAlokitavyavalokite, sAmmijitaprasArite, sAMghATIcIvarapAtradhAraNe, azitapItakhAditasvAdite (contd. from p. 10) cittaM parisodheti, rattiyA majjhimaM yAmaM dakkhiNena passena sIhaseyyaM kappeti pAde pAdaM accAdhAya sato sampajAno uTThAnasa manasikaritvA, rattiyA pacchimaM yAma paccuTThAya caGkamena nisajjAya AvaraNIyehi dhammehi cittaM parisodheti / evaM pubbarattApararattaM jaagriyaanuyogmmuyutto|; Buddhaghosa explains jAgariyAnuyoga as jAgariyAnuyogaM ti divasassa tIsu koTThAsesu rattiyA paThamamajjhimakoTThAsesu ca jAgarati, na niddAyati, samaNadhammameva ca karotIti jaagro| jAgarasma bhAvo kammaM vA jAgariyaM / jAgariyassa anuyogo jaagriyaanugogo| taM......,Sdp., p. 652 (vol. III); cp. Vjv, p. 203. 1. Wayman reads hereafter-rAtryAH prathame yAme caMkramaniSadyAbhyAmA varaNIyebhyo dharmebhyazcittaM parizodhayati / parizodhya tato vihArAnnirgamya.. 2. Wayman adds : vihAraM pravizya and omits siMha. 3. Letters illegible. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 * zrAvabhUmau gotrabhUmiH sa ebhirdharmaiH parikarmma [4] nidrAklamavinodane, gate, sthite, niSaNNe, zayite, jAgRte, bhASite, tUSNImbhAve samprajAnadvihArI bhavati / iyamucyate samprajAnadvihAritA' ! prAvivekyaM katamat [ 1 ] bhUmi zodhayitvA viviktAni dhyAvasatyaraNyAni, vRkSa mUlAni, parvatakandaragiriguhApalAla [ puMjA 2 ] [5] [5] bhyavakAza -. zmazAnavanaprasthAni prAntAni zayanAsanAdInIdamucyate prAvivekyam' / / 'zayanAsanAnya zUnyAgArANi, tattha katamaM sampaJJa ? yA paJa 1. cp. Vbh., p. 301 : sampajAno ti / pajAnanA vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkharaNA upalakkharaNA paccu palakkharagA paNDivaM kosallaM nepuJJa vebhavyA cintA uparikkhA bhUrI methA parigAyikA vipassanA sampaJJaM patodo paJJa 'amoho dhammavicayo sammAdiTTi-iMda vuccati "sampajaa " satiyA ' sampana upeto hoti / evaM bhikkhu sato sampajAno abhikkamati, paTikkamati, * Aloketi, viloketi sammiJjeti, pasAreti, sato sampajAnakArI hoti, asite pIte khAyite sAyite 'gate Thite nisinne sutte jAgarite bhAsite tumhIbhAve sampajAnakArI hoti; Cp. M. N., I. 78, 330, 231; see also, BCAP, p. 56; SS, p. 68; Cp. SR, XXVII. 6. 2. Letters illegible. 3. cp. Vbh., pp. 301-2; M.N., I.330-1, 231-2 : so iminA ca ariyena sIlakkhandhena samAnnAgato, iminA ca ariyena indriyasaMvarena samannAgato, iminA ca ariyena satisampajana samannAgato vivittaM senAsanaM bhajati ara rukkhamUlaM pabbataM kandaraM giriguhaM susAnaM vanapatthaM anbhokAsaM palAlapu .., cp. gaNThi (Comm. on Vsm., ad XXI. 1107 quoted in Vsmd., p. 155; cp. also, Mahaniddesa (p. 158, Siamese ed.) quoted therein; cp. also, Vbh., pp. 301-2; s S, p. 107ff., SVA, pp. 368-71; cf. A.N., I.223-4 : tINimAni, bhikkhave, aJJatitthiyA paribbAjakA pavivekAni paJcanti / ( contd. on p. 13) Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gotrabhUmiH nivaraNavizuddhiH katamA [1] so[a] raNyagato vA, vRkSamUlagato , vA, zUnyAgAragato vA, paMcabhyo nivaraNebhyazcittaM vizodhayati / kAmacchandAd vyApAdAtstyAnamiddhAdauddhatyakaukRtyAdvicikitsAyAH [1] sa ebhyo nivaraNebhyazcittaM vizodhya [6] vinivaraNaM samAdhikalpatAyAmavasthApayatIyamucyate nivaraNa vizuddhiH / (contd. from p. 12) katamAni tIriNa? cIvarapavivekaM, piNDapAtapavivekaM, senAsanapavivekaM / * * * tIriNa kho, panimAni, bhikkhave, imasmi dhammavinaye bhikkhuno pvivekaani| katamAni tINi ? idha bhikkhave, bhikkhu sIlavA ca hoti, dussIlyaM cassa pahInaM hoti, tena ca vivitto hoti, sammAdiTThiko ca hoti, micchAdiTThi cassa pahInA hoti, tAya ca vivitto hoti, khINAsavo ca hoti, AsavA cassa pahInA honti, tehi ca vivitto hoti / * * * *ayaM vuccati, bhikkhave, 'bhikkhu aggappatto sArappatto suddho sAre ptittttito'|. . . . 1. cf. paMca niivrnnaani| tadyathA / kAmacchandanIvaraNaM / vyApAdanIvaraNaM / styAnamiddhanIvaraNaM / auddhatyakaukRtyanIvaraNaM / vicikitsAnIvaraNaM // JPS, p. 67; paMcanIvaraNAnyakuzalAnyeva, ibid, p. 71; see also, pp. 74,76, 77, 78, 88, 123, 171; Dh.S. (IV.2.66), p. 315, adds avijja to this list, while the Psm. further adds arafa to this list of six nIvaraNas, see, pp. 190-1; cp. ibid, sabbepi akusalA dhammA nIvaraNA; cp. Vbh., p. 454, where only five nivaranas have been mentioned; cf. also, p. 3083; cp. Buddhaghosa cittaM nIvaranti pariyonandhantIti nIvaraNA (AS, p. 42); * * * nIvaraNAni hi jhaannggpccniikaani| tesaM jhAnaGgAneva paTipakkhAni / viddha sakAni vighAtakAnI ti vuttaM hoti| tathA hi 'samAdhi kAmacchandassa paTipakkho, pIti vyApAdassa, vitakko thInamiddhassa, sukhaM uddhaccakukkuccassa, vicAro vicikicchAyA' ti peTake vuttaM (Vsm., IV.86); cp. also, ibid, IV.87 sq; Vjy, p. 511 : kusaladhamme Avaranti nivArentIti nIvaraNAni / 2. cf. Buddhaghosa, kAmacchando, byApAdo, thInamiddha uddhaccakukkucca (contd. on p. 14) Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakabhUmau gotrabhUmiH samAdhisannizraya katamaH / sa paJcanivaraNAni prahAya cetasopakleza (cetasa upakleza) karANi saMklezakarANi / viviktaM kAmaviviktampApakairakuzalairdhamaH savitarka savicAraM vivekajaM prItisukhaM prathama dhyAnamupasaMpadya viharati [1] savitarkasavicArANAM [7] vyupazamAdadhyAtmasaMprasAdAccetasa ekotIbhAvAdavitarkama (contd. from p.. 13) vicikicchA ti imesaM paJcanna nIvaraNAna pahAnavasena paJcaGgavippahInatA veditbbaa| na hi etesu appahInesu jhAnaM uppajjati / tenassetAni pahAnaGgAnIti vuccnti| kiJcApi hi jhAnakkhaNe aJapi akusalA dhammA pahIyanti, tathApi etAneva visesena jhaanntraaykraani| Vsm., IV. 103, see, paras 104-8 also; cp. Vbh., pp. 245-7; 294-5; cp. Psm., pp. 190-1, 246-7; on nivaraNavizuddhi, see, D.N.,I. 63-5; M.N.I. 337-8; cp. Vbh., p. 308. 1. cp. M.N. Sutta 44 : yA kho Ayuso vimAkha cittassekaggatA ayaM samAdhi, cattAro sammappadhAnA samAdhiparikkhArA, yA tesaM dhammAnaM AsevanA. 'ayaM tattha samAdhibhAvanA'ti, see Vsm. III.3 sq., p. 57; cf. A.K.B., VIII. I; Adv, pp. 404-5; for four kinds of samAdhibhAvanA, see MSS, I. 318-21 (Arthaviniscayasutra): . 2. cp. Vbh., p. 295 : so ime paJca nIvaraNe pahAya cetaso. upakkilese pAya dubbalIkaraNe vivicceva kAmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakaM savicAraM vivekajaM pItusukha paThamaM jhAnaM upasampajja viharati, vitakkavicArAnaM vUpasamA ajjhataM sampasAdanaM cetaso ekodibhAvaM avitakka avicAraM samAdhijaM pItisukhaM dutiyaM jhAnaM upasampajja viharati, pItiyA ca virAgA upekkhako ca viharati sato ca sampajAno sukhaM ca kAyena paTisaMvedeti, yaM taM ariyA Acikkhanti -'upekkhako satimA sukhavihArI' ti tatiyaM jhAnaM upasampajja viharati, sukhassa ca pahAnA dukkhassa ca pahAnA puTabeva somanassadomanassAnaM atthaGgamA adukkhamasukhaM upekkhAsatipArisuddha catutthaM jhAnaM upasampajja viharati / - - - - see also, DN., I. 1. 1 (Brahmajalasutta) and elsewhere; cp. Arthaviniscayasutra (MSS, I. 317); for details and elaboration, see Yogasthana IV. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gotrabhUmiH - 15 vicAraM samAdhijaM prItisukhaM dvitIyaM dhyAnamupasampadya viharati / sa prItevirAgAdupekSako viharati smRtaH saMprajAna[n ] sukhaM ca kAyena pratisamvedayate yat / tadAryA AcakSate upekSakaH smRtimAn sukhavihArI tRtIyaM dhyAnamupasampadya viharati [8] sa sukhasya ca prahANAt pUrvameva saumanasyadaurmanasyayorastagamA(rastaGgamA) daduHkhAsukhamupekSAsmRtiparizuddha caturthaM dhyAnamupasampadya viharati / ayamucyate samAdhi sannizrayaH [1] . 1B-2|| so[a]nayA[s]nUpUrvyA // [1] uttaro ttarAnviziSTAn viziSTatarAn viziSTatamAn . pratyagrAnAtmasampatpUrvAn samAdhi '] saMnizrayaparyavasAnAn samudAnayati / evaM parizuddhe citte paryavadAte anaMgaNe vigatopakleze RjubhUte karmaNye sthite AnijyaprApte sa ceccatvAryAryasatyAnyArabhya teSAM parijJAyai prahANAya sAkSAtkriyAyai bhAvanAyai parato ghoSamavavA [2] dAnuzAsanI pratilabhate / evamasau bhavyo bhavati pratibalazca yoganimittasya manaskArasyotpAdanAya / ya(ta)tpUvikAyAzca samyagdRSTeryayA catvAryAryasatyAnyabhisamAgacchati / vimuktiJca pripuuryti| nirupadhizeSe ca nirvANadhAtau parinirvAti / tatra yA samyagdarzanamupAdAya vimuktiparipUriH / 1. Too dim and illegible. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 zrAvakabhUmI gotrabhUmiH nirupadhizeSaparinirvANaM cAyaM gotrasamudAgamo veditavyaH / tatrAtmasampadamupAdAya yAvatsamAdhisannizrayo [a]yaM / hInaH samudAgamapratyayo veditavyaH / tatra yaH catuHsatyadezanAvavAdAdhipateyaH parato ghoSaH, yazca yonizo manaskAraH / ayaM pradhAnaH samudAgamapratyayo veditavyaH / idamucyate gotravyavasthAnaM / go[4] trasthasya pudgalasya katamAni liMgAni / aah| yAnyaparinirvANadharmakasya liNgaani| (aah'| yAnyaparinirvANadharmakasya liMgAni / ) taviparyayeNa gotrasthasya pudgalasya liMgAni veditavyAni / .. kAni punaraparinirvANadharmakaliMgAni yaH samanvAgata: aparinirvANadharmakaH / aparinirvANadharmako[s]yamiti vijJe [5]yaH / bhuunyprinirvaanndhrmkligaani| (pradezamAtraM / ) pradezamAtrantu nirdekSyAmi / ihAparinirvANadharmasya pudgalasyAdita evAla. [ ] tRSNA sarveNa sarva sarvathA ca sarvabudhairAzrayasanniviSTA aprahANarmiNI bhavatyanutpAdyA dUrAgatA pragADhasanniviSTA [ idaM]' / idaM prathama [ma] gotrakasthasya pudgalasya liMgaM ||[6]punrprmgotrsthH pudgalaH anekaparyAyeNa saMsAraguNAn vicitrAn prabhUtAMzca zrutvA nirvANaguNAMzcAnekaparyAyeNa vicitrAn / prabhUtAMzca 1. A repetition, due to scribe's mistake, may be omitted. 2. A separate hand adds this, illegible. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gotrabhUmiH zrutvA parIttamapi prapaMce saMsAradoSadarzanamAdInavadarzanaM / saMvegamAtra notpAditavAnatItamadhvAnamupAdAya notpAdayiSyatyAnAgata [ madhvAna'] mupAdAya notpAdayati [7] [ varta' ] mAnamadhvAnamupAdAya parIttakalpamAtrakamavaramAtrakaM nirvvANe, tRSNAkSaye, virAge, nirodhe guNadarzanamuzansa (zaMsa ) darzanaM prasAdamAtrakamatItAnAgatapratyutpannamadhvAnamupAdAya notpAditavAnnotpAdayiSyati notpAdayati / idaM dvitIyamagotrastha [sya pudgalasya' ] liMgam / punaraparamagottrastha: pudgalaH [ anekaparyA ] [8] [ yeNa...... 2] gAmIdu: [ khA ] patrApyeNa samanvAgato bhavati / yenAyamaghRNacittazcAsaMkucitacittazca prahRSTacittazca sarvvasyAyamadhyAcarati / na ca kadAcittani 1B - 3 / / (ni) dAnaM vipratisArI bhavati / nAnyatra ||[1][14] tRtIyamagotrasthaM liGgaM [ ] puna' ] raparama [ idaM 17 1. Missing in the MS., might have been added by a separate hand which is illegible in the MS. 2. MS. leaf slightly damaged on sides, letters not legible. 3. MS. omits this, added by us. 4. An analysis of the subject-matter of the third leaf of the first plate suggests that in the photograph the obverse and the reverse of this leaf have been mistaken for each other. Hence, fo. IA.3 should be taken as IB.3 and vice versa. 5. About half of the leaf [1-3 ( i ) ] has been broken, hence missing in the photograph. The portion reconstructed has been supplied by us (in square brackets). Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakabhUmI gotrabhUmiH gotrasthaH sAkAraparipUrNe[a]sya (7)do[Sa] yukte citre (te) gamake duHkhaM vA Arabhya, samudayaM vA, nirodhamvA, mArgamvA, saddharme dezyamAne na labhate cetasa AvarjanamAtre karmaNi, muktimAtre [ yadutAtI'] [tamadhvAnamupAdAyAnAgatamadhvAnamupAdAya' ya]duta pratyutpannamadhvAnamupAdAya / idaM caturthamagotrasthaM liMgaM / punaraparamagotrasthaH pudgalaH sa cet kadAcit karha (hi)cit svAkhyAte dharmavinaye prvrjti| sa rAjAbhinirNIto vA, co (cau) rAbhinirNIto vA, R[NA']" vA, ajIvikAmayabhIto vA, mA[3] [rabhayabhIto vA, azramaNaH zramaNaprati ] jJaH, abrahmacArI brahmacArI (ri-) pratijJaH, atItAnAgatapratyutpanneSvadhvasvagotrasthasya pudgalasyaivameva pravrajyA veditavyA / na vA zikSAkAmasya pudgalasya pravrajyopasampabhikSubhAvaH / tadanena paryAyeNAnenAbhisandhinA arthato nai[4] [ryANikato [a]gotrasthaH pudgalaH pravajita'] iti saMkhyAM gacchati / idaM paJcamamagotrasthasya pudgalasya liMgam // punaraparama gotrastha: pudgalo yatkicit kuzalaM karma karoti / 1. Three letters illegible. 2. See p. 17, f.n. 5. 3. Letter damaged by pin-hold. 4. MS. leaf damaged, portion in the square brackets has been reconstructed by us, see f.n. 1, on the previous page; see also, Wayman, p. 64, line 8. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. gotrabhUmiH 19 kAyena, vAcA, manasA vA tatsarvaM bhavAbhiprAyo vA, viziSTamAyatipunarbhavamabhiprArthayamAno bhogAbhiprAyo [5] [vA' bhavati / idaM SaSThamagotrasthasya pudgalasya] liMgaM // evaMbhAgIyAni cAsya bahUni liGgAni samvidyante yaiH samanvAgataH / aparinirvANadharmako [a]parinirvANadharmaka iti saMkhyAM gacchati // tatra katame gotrasthAH pudglaaH| Aha / asti gotrastha: pudgalaH / gotra eva sthito, nAvatIrNo na * niSkrAntaH [6] [avatIrNo na niSkrAntaH, avatIrNo niSkrAnto'], mRdvindriyo, madhyendriyaH, tIkSNendriyaH, rAgacarito, dveSacarito, mohacaritaH / akSaNopapannaH / apramattaH, mithyApratipannaH, amithyApratipannaH, AvRto[a]nAvRtaH, dUre, antike [1] paripakvazcA[a]paripakvazca, vizuddhazcAvizuddha [7] [zca' [1] / ___ tatra katamo gotrastha eva pudglH| Aha / ] yathApIhaikatyaH pudgalo lokottaradharmabIjamohAgato bhavati / na ca punaradyApi labhate satpuruSasaMsevAM vAgamya, saddharmazravaNaM vA, tathAgatapravedite dharmavinaye zraddhAM ca zIlaM ca samAdadAti / na zrutamudgRhaNAti / na 1A-3|| tyAgaM bRhayati, na dRSTimRjUka ||[1] [roti' / ayamucyate gotrastha eva pudgalaH / / __ a]sya viparyayeNa zuklapakSeNa gotrasthazcAva1. See p. 18, f.n. 4. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 zrAvakabhUmau gotramUmiH tIrNazca veditvyH| ayantu vizeSo no tu lAbhI bhavatyAryamArgasya / tatphalasya ca kleza visaMyogasya // katamo gotrasthazcAvatIrNazca niSkrAntazca // etadevoktvA [a] yaM vizeSaH [1] lAbhI bhavatyAryamArgasya tatphalasya ca [2] [1] [tatra mRdvindriyaH pudgalaH ktmH| yasya nAtyarthaM jJeye vastunyAlamba']ne atyarthaM dhandhavAhInIndriyANi bhavanti / mandavAhIni vA [1] zrutamayena vA, cintAmayena vA, bhAvanAmayena vA manasikAreNa saMprayuktAni / yaduta zraddhA, vIrya, smRtiH, smaadhiH| prajJA vA [1] na samarthAni, na pratibalAni dharmasya vA prativedhAyArthasya vAzu[3] ca prativedhAya / ayamucyate mRdvindriyaH pudgalaH // madhyendriyaH katamaH [1] yasya nAtyarthaM jJeye vastunyAlambane dhandhavAhInIndriyANi sarvaM pUrvavadvistareNa vaktavyamayamucyate madhyendriyaH pudgalaH // tIkSNe[ndriyaH pudgalaH] katamaH [1] yasya pudgalasya zeye vastunyAlambane [a] dhandhavAhInIndriyANi bhavanti / amandavAhIni [1] zrutamayena [4] [vA, 1. See p. 18, f.n. 4. 2. Added by a separate hand in a footnote. 3. MS. leaf damaged, restored by us, see p. 18, f.n. 4. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gotrabhUmiH . 21 cintAmayena vA, bhAvanAmayena vA manasikAraNa saMprayuktAni / yaduta zraddhA, vIrya, smRtiH], samAdhiH, prajJA vA [1] zaktAni bhavanti dharmasya prativedhAya, arthasya vA Azu ca prtivedhaay| [tanu] vA' [1] ayamucyate tIkSNendriyaH pudgalaH [1] rAgacaritaH pudgalaH katamaH / yo raMjanIye Alambane tIvrarAgazca bhavatyAyatarAgazca, ayamucyate [5] [rAgacaritaH pudgalaH // dveSacaritaH pudgalaH ktmH| yaH pra] tighasthAnIye Alambane tIvadveSazca bhavatyAyatadveSazcAyamucyate dveSacaritaH pudgalaH // mohacaritaH pudgalaH katamaH / yo jJeye vastuni tIvramohazca bhavatyAyatamohazcAyamucyate mohacaritaH pudgalaH / / akSaNopapannapramatta[6] [mithyApratipannAzca pudgalAH katame / akSaNo]papannAH pramattAmithyApratipannAnAvRtA (pannA anAvRtA)veditavyA[:] // ___ dUre pudgalaH katamaH / asti pudgalaH kAladUratayA nirvANasya dUre / asti prayogadUratayA (1) tatra katamaH kAladUratayA dUre / anekarjAtizatairanekarjAtizatasahasraH 1. Added by a separate hand in a footnote, illegible, may be dropped. 2. See p. 18, f.n. 4. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 22 zrAvakabhUmau gotrabhUmiH [aneka' jAtizatasahasraH]tataH pazcAd bhavyo [7][bhavatyAzupratyayalAbhAya / parinirvANAya / tatra / prayogadUratayA pu]'dgalo gotra eva kevale sthito bhavati / naavtiirnnH| sa bhavyo bhavatyAzupratyaklAbhAya / parinirvANAya[1]sa nirvANAyAnArabdhaprayogadUratayA [dUratvAt prayoga'] kAladUratayA ayamucyate dUre pudgalaH / / Asanne pudgalaH / .... 1. Added by a separate hand in a footnote. 2. Sanskrit text containing this portion of Gotrabhumi ending here is incomplete, for remaining portions of the text, see Appendix I, Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Chapter Two avatArabhUmiH Page #130 -------------------------------------------------------------------------- Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Chapter Two avatArabhUmiH 2B-2|| ![7-b] ...... yaH SaDbhirbhavyo mRdukuzala mUlasamanvAgato mdhykushlmuulsmnvaagtH| adhimAtrakuzalamUlasamanvAgataH / niSThAprAyogiko, niSThAgatazca / taba katamo bhavya eva pudglH| yo gotrasthAna2A-3|| (naM). cA (bhi')//[1]dhyAyi (yI) tatprathamatasta thAgatapravedite dharmavinaye zraddhAM pratilabhate / yA ca dRSTimRjUkaroti / tatra katamo mRdukushlmuulsmnvaagtH| yo gotrasthastena vA tathAgatapravedite dharmavinaye tatprathamataH zraddhA pratilabdhA bhavati / yAvad dRSTi RjUkRtA [1] aya mucyate mRdukuzalamUlasamanvAgataH [1] 1. The beginning portion of the text of the avatArabhUmi (avatArasvabhAvaH and avatAravyavasthAnam) is missing in the MS., for which, see Appendix 1; Asanga defines paar as zraddhApratilambhamadhipatiM kRtvA AgArikasya duzcaritavivekazikSApadasamAdAnam / anAgArikAM vA pravrajataH kAmavivekazikSApadasamAdAnam / Bodhi., p. 57. 2. Ink rubbed off, letter indistinct. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakabhUmI avatArabhUmiH madhyakuzalamU[2]lasamanvAgato gotrasthaH' pudgalastatprathamatastathAgatapravedite dharmavinaye zraddhAM pratilabhya, yAvadRSTimRnuM kRtvA ekamvA (kaM vA), dve vA, sambahulAni vA jnmaanybhinivrtyti| vizeSAye(ya)ti / ___ ya[:]paraiti / no caramamAtmabhAvaM pratilabhate / yatra sthitaH prinirvaatyymucyte| adhimAtrakuzalamU [3]lasamanvAgataH pudglH| ___ tatra katamo niSThAprAyogikaH pudglH| yaH pudgalazcaramamAtmabhAvaM pratilabhyAsravakSayAya samyagavavAdAnuzAsanI, saddharmazravaNaM vA pratilabhya samyageva prayujyate / na cAdhmAyi (yI ? ) sarveNa sarvaM sarvathA prtipdyte| AsravakSayamanuprApnoti / na niSThAM gacchatyayamucyate niSThAprA [4]yogikaH pudgalaH / __tatra niSThAgataH pudgalaH katamaH [1] yaH samyagAveditaH smygnushissttH| yadutAsravakSayAya tathA tathA pratipadyate / yat sarveNa sarvaM sarvathA AsravakSayamanuprApnoti / kRtakRtyo bhavati paramazItIbhAvaprAptaH [1] ayamucyate niSThAgataH pudgalaH / / tatra bhavyajAtIyaH pudgalo gotraM nizritya, gotraM pratiSThAya mRdUni kuzalamUlAni pratilabhate / avatIrNazca 1. It seems that it has been omitted in the MS. 2. MS. omits here tatrAdhimAtrakuzalamUlasamanvAgataH pudgalaH katamaH / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avatArabhUmiH . 27 bhavati / so[a]vatIrNo mRdUni kuzalamUlAni nizritya, pratiSThAya, madhyAni kuzalamUlAni pratilabhatetaizcAtmAnamparipAcayati / sa tathA paripacyamAno madhyAni kuzalamUlAni [6] nizritya pratiSThAyAdhimAtrANi kuzalamUlAni pratilabhate / paripakvazca bhavati / so [a] dhimAtrakuzalamUlahetusamudAgatenA [s]tmabhAvapratilambhena yadA sambhAraJca samudAnayati / cittaikAgratAJca spRzati / samyaktvaJca nyAmamavakrAmati / srota ApattiphalamvA, sakRdAgAmiphalaM vA [a] nAgAmiphalamvA sAkSA[7]tkaroti / no tvagraphalamahatvaM(ttvaM) saakssaatkroti| tadA niSThAprAyogika' ityucyte| yadA tu sarvvaklezaprahANamarhatvaM (ttvaM) sAkSAtkaroti / tadA niSThAgato bhavati / saiSA sAdimadhyaparyavasAnA sarvazrAvakacaryA SaDbhiH pudgalavyavasthAnaH sandarzitA bhavati / tatra gotreNAdi[:] zrAvakacaryAyAH sandarzitaH / niSThAyA (niSThayA) [8] paryavasAnaM / tadanyena madhyaM saMdarzitaM / / tatrAvatIrNAnAM pudgalAnAM kiM parimANaniyata stulyazca sarveSAM kAlo bhavati / parinirvANAyA1. Wayman reads at, ibid, p. 65. 2. Wayman reads niSTha0, ibid, loc. cit. 3. Wayman suggests tufarfa, ibid, op. cit. 4. Wayman reads farosat, this reading seems to be more correct, but the MS. reads forcorut. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 zrAvakabhUmau avatArabhUmiH . hosvidaparimANaniyataH / atulyanizcayaH sarveSAM kAlo 2B-3// bhavati / ||[1] na parinirvANAya Aho naiSAM parimANa niyataH kAlo nApi tulyaH sarveSAmparinirvANAya [1] api tu yathAyogameSAM yathApratyayalAbhaM parinirvANaM veditavyaM / keSAMciccireNa, keSAMciccAticireNa, keSAMcitpuna: kSiprameva parinirvANaM bhavatyapi tu yo gotrasthaH pudgalaH [sa'] sarvakSipraM parinirvAti / so [a] vazyaM trINi janmAnyabhi [2] nivartayati / ekasminnavataratyekasmiM (smin )parimucyate / ekAsmi(smin ) janmani paripakvo bhavati / tatraiva ca parinirvAti / no cet parinirvAti / so[a] vazyaM zaikSakAlaM karoti / paraJca saptabhavAnabhinivartayatIdamucyate avatAravyavasthAnaM / ___ avatIrNasya pudgalasya katamAni liMgAni / iha gotrasthaH pudgalaH avatIrNamAtra eva yadA janmAntara[3] parivartenApi smRtisaMpramoSaM prtilbhte| AzAstari dharmavinaye vA sati samvidyamAne [a]pi durAkhyAte dharmavinaye svAkhyAte [a] pyanekaparyAyeNa durAkhyAtasya dharmavinayasya varNaM stutimAnuzansaM (zaMsaM) zrutvA nAvatarati / na pravrajati / pravrajito[a]pyavatIrNo 1. Added by us.. 2. cp. Satapatha Br., XI.2.1.1: triha vai puruSo jAyate, etannveva mAtuzcAghi pituzcAne jAyate, atha yaM yajJa upanamati sa yadyajate tadvitIyaM jAyate, atha yatra mriyate yatranamagnAvabhyAdadhAti, sa yattataH sambhavati tattRtIyaM jAyate / / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avatArabhUmi: 29 laghu laghveva pratyudAvarttakhe / prakRtyaiva cAsya tattrArocaka: saMti [4] SThate / madhuni jAtasyeva ca prANakasya' zuktiprakSiptasya kAmopabhogino vA karthe (nde ? ) Na, syandanikAyAmvA prakSiptasya yathApi tatpUrvvakeNaiva hetubalAdhAnena svAkhyAtasya vA punardhamrmmavinayasya naiva varNa [-] stutimAnuzansaM ( zaMsaM ) zRNoti vA kaNDati vA / alpamAtramavaramAtramvA zrutvA, azrutvA vA laghu ladhvevAvatarati pravraja [5] ti [1] tathA pravrajitazcAvatIrNI na pratyudAvarttate / prakRtyaiva cAsya tatra ruciH saMtiSThate / madhuprANakasya vA madhuni', kAmopabhogato vA praNItAyAM kAmacaryAyAM / yathApi tatpUrvvakeNApi hetubalAdhAnena / idaM prathamamavatIrNasya pudgalasya liGgam / / punaraparamavatIrNaH pudgalaH (lo) na tAvadvisaMyukto bhavatyapA [6] yakSaNagamanIyaH klezaiH / na ca punarakSaNepUpapadyate / avatIrNaM ca pudgalaM sandhAyoktaM bhagavatA / samyagdRSTiradhimAtrA laukikI yasya vidyate / api jAtisahasrANi nAsau gacchati durgatim // sa yadA. adhimAtreSu kuzalamUleSu pratiSTho bhavatyanupUrveNa paripAkagamanIyeSu tathA nAkSaNeSUpapadyate [1] 1. cp. madhuvidyA in Br. Up., II. 5; Satapatha Br., XIV. I.4. 13 Sq. (Madhu-brahmana); see also XIV.5.5; vide, Uttaratantra, 1.93, 102-4, II.9. 2. MS. slightly damaged, letters illegible. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakabhUmau aktArabhamiH [7]na tvanyeSu / idaM dvitIyamavatIrNasya pudgalasya liGgam / . ___ punaraparamavatINa [:]pudgalaH buddhasya vA, dharmasya vA, saMghasya vA guNAMccha tvA, anusmRtya vA, labhate cetasaH prasAdamudAraM, kuzalaM, naiSkrabhyopasaMhitaM, bhUyo bhUyastenAlambanena, prasAdadravacittatayAH astraprapAtAdromAMcA[8] [dIni'] pratilabhate idaM tRtIyamavatIrNasya pudgalasya (pudgalasya) liGgam / punaraparamavatIrNaH pudgalaH prakRtyaiva tIvraNa hrIvyapatrApyeNa samanvAgato bhvti| yaduta sarva sAvayasthAnasattA (mu)dAcAreSvidaM caturthamavatIrNasya 2A-4// pudga//[1]lasya liGgam // punaraparamavatIrNaH . pudgalaH chandiko bhavati / tIvracha (ccha)nda: uddeze, svAdhyAye, paripRcchAyAM, yoge, manasikAre, kiMkuzalagaveSI bhavati / idaM paJcama- . mavatIrNasya pudgalasya liGgam // ___punaraparamavatIrNaH pudgalaH sarvvakarmAnteSvanavadyeSu sa[+ sa]mAdAneSu kuzalapakSaprayogeSu dRDhArambhazca bhavati [2] sthirArambhazca nizcitArambhazca yaduta samAgamAya [1] idaM SaSThamavatIrNasya pudgalasya liGgam // 1. See page 29, f.n. 1. 2. Letter illegible. 3. Letters lost by pin-hold. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avatArabhUmi: 31 na ca punarapa ramavatIrNaH pudgalaH mandaraja [ ska' ] jAtIyo bhavati / mandamandaM klezaparyavasthAnamutpAdayati / punaH prabandhaM sthApayatyazaThazca bhavatyamAyAvI nihatamadamAnAhaMkAraguNAbhiniviSTo doSadveSTA [1] i [3] daM saptamamavatIrNasya pudgalasya liGgam // punaraparamavatIrNaH pudgalo'saMlInacitto bhavatyuda RoofdhagamyeSu sthAneSu nAtmAnamparibhavati / nApratibalatAyAmavatarati / adhimuktibahulo idamaSTamamavatIrNasya pudgalasya liGgam / / bhavati / imAnyevaMbhAgIyAni prabhUtAnyavatIrNAnAM pudgalA[4]nAM liGgAni veditavyAni / / yeSAmetat pradezamAtramAkhyAtaM / / 1. Added by us. punaretAni liGgAni mRdukuzala mUla sthasyAvatIrNasya mRdUni bhavanti / sachi (cchi ) drANyanirantarANi aparizuddhAni [1] madhyakuzalamUlasthitasya madhyAni, adhimAtrakuzalamUlasthitasyAdhimitrANi, nirantarANi, parizuddhAnImAnyucyante avatIrNasya pu [ 5 ] dgalasya liGgAni / yai liMgaiH samanvAgata [ : ] avatIrNa iti saMkhyAM gacchati / api punaretAni govasthAnAmavatIrNAnAJca pudgalAnAM AnumAnikAni liGgAni veditavyAni / buddhA eva tu bhagavantaH paramapArami [tA ] - prAptAzca zrAvakAstAyinaH / tatra pratyakSadarzinaH / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAvakabhUmau avatArabhUmiH suvizuddhena jJAnadarzanena pratyanubhavanti / yadu[6]ta gotraM cAvatAraJca [1] ___ avatIrNAH pudgalAH katame [1] astyavatIrNaH pudgalaH / avatIrNa eva, na paripacyamAno, na paripakvo, na niSkrAntaH / / asti paripakvo na niSkrAntaH / asti niSkrAnto na paripakva eSAM ca pUrvavadvibhAgo veditavyaH / / ye[a]pi tadanye mRdvindriyA [7] dayaH pudgalAH / gotrabhUmau nirdiSTAH / teSAmihApi yathAyogaM vibhAgo veditavyaH [1] tatra yazcAyamavatArasya svabhAvaH, yacca vyavasthAnaM, yAni cemAnyavatIrNAnAM liGgAni / ye ceme avatIrNAH pudgalAH tatsarvamabhisaMkSipyAvatArabhUmirityucyate / / // uddaanm|| 2B-4|| svabhAvastad vyava//[1] sthAna liga pudgala eva ca / avatArabhUmivijJeyA sarvametat samAsataH // // zrAvakabhUmA[va]vatArabhUmiH smaaptaa|| 1. MS. has uddAnaM. 2. Omitted in the MS., added by us. . Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Chapter Three naiSkramyabhUmiH . Page #140 -------------------------------------------------------------------------- Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Chapter Three naSkramyabhUmiH naSkramyabhUmiH ktmaa| Aha [1] yacca laukikena mArgeNa vairAgyagamanaM / yacca lokottareNa mArgeNa vairAgyagamanaM / yacca (yazca) tayossambhAraH tadekatyamabhisaMkSipya naiSkramyabhUmirityucya[2]te / / laukikena mArgeNa vairAgyagamanaM katamat / yathApIhaikatyaH kAmadhAtAvaudArikadarzI bhavati / prathama eva sa samApattyupapattike dhyAne vivekaje prItisukhe zAntadarzI bhavati / sa tathAdarzI tabahulavihArI stkaayvairaagymnupraapnoti'| prathamaJca dhyAnaM smaapdyte| evaM sarvadhyAnAdUrdhvaM sasvidha [3]rimAsu bhUmiSvaudArikadarzI bhavati / sarvAsu coparimAyu bhUmiSu zAntadarzI, sa tathAdarzI tadbahulavihArI samAno yAvadArkiJcanyAyatanAva rAgyamanuprApnoti / navasaMjJA nAsaMjJAyatanaM ca samApadyate [1] laukikena mArgeNa 1. Wayman reads air and emends it as wrat, see ibid, 2. Asanga defines laukikamArga as 'laukika prathamaM dhyAnaM dvitIyaM tRtIyaM (contd. on p. 36) p.66. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH vairAgyagamanaM nAstyata uttari nAto bhUyaH / lokottareNa mArgeNa vairAgya[4]gamanaM katamat / yathApIhaikatyaH satpuruSANAM darzI AryadharmeSu kovidaH duHkhamvA duHkhato yathAbhUtaM prajAnAti / samudayamvA samadayataH / nirodhamvA nirodhataH / mArgamvA mArgataH / zaikSeNa jJAnadarzanena samanvAgataH / tatazcottari mArga bhAvayaMstradhAtukebhyo darzanabhAvanAprahAtavyebhyo [5] dharmebhya AtmAnaM visaMyojayati vimocayatyevaM cAsau vaidhAtukasamatikrAnto bhavati / idamucyate lokottareNa mArgeNa vairAgyagamanam // tatra sambhAraH katamaH / tadyathA Atmasvaparasampat(Atmasampat) / parasampat, kuzalaH (lo) dharma [c] chandaH, zIlasamvaraH, bhojane mAtrajJatA, pUrvarAtrApararAtraM jAgarikAnuyukta[6] tA, saMprajAnadvihAritA, kalyANa (contd. from p. 35) caturthaM dhyAnamAkAzAnantyAyatanaM vijJAnAnantyAyatanamAkiJcanyAyatanaM naiva saMjJAnAsaMjJAyatanaM ca // ta ete dhyAnArUpyAH saMklezavyavadAnavyavasthAnavizuddhibhirveditavyAH, Asm., p. 68; see also p. 69 for details; cp. Ada, p. 86 (X.17): laukikamArgeNApi hAtuM zakyante Urdhva dhAtupratisaMyuktAni saMyojanAni // 1. cp. Asm., p. 69 : bhAvanAmArge duHkhasamudayanirodhamArgajJAnAni dharmajJAnAnvaya pakSyANi taizca saMprayuktaH samAdhiH prathamaM vA dhyAnaM yAvadAkiJcanyAyatanaM navasaMjJAnAsaMjJAyatanaM laukikameva aparisphuTaM saMjJApracAratAmupAdAya / tatazcAnimittamityucyate // yathoktaM bhagavatA yAvadeva saMjJAsamApattiH tAvadAjJAprativedha iti / nirodhasamApattirlokottarA mnussyessvbhinihriyte| manuSyeSvabhinihatA manuSyeSu rUpadhAtau vA saMmukhIkriyate / ArUpyeSvasyAH saMmukhIbhAvo nAsti / zAntavimokSavipAkavihAriNAM tadyatnAnArambhatAmupAdAya // ; cp. Ada, p. 86 (X.17): lokottaramArgeNa prahIyante kAmadhAturUprArUpyadhAtupratisaMyuktasarvasaMyojanAni // 2. Wayman adds here indriyasambaro. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH __37 2A-1// mitratA, saddharmazravaNacittaM .. (cintanA)|| [1] anantarAya: tyAgaH, zramaNAlaMkArazca itIme dharmA laukikalokottaravairAgya [gama']nAya sambhAra ityucyate / tatra yA cAtmasampat, parasampat kuza[2] lazca dharmacha (ccha)nda eSAM pUrvavadvibhAgo veditavyaH / yaduktaM nihIne bIjasamudAgamapratyaye / [2] tatra zIlasamvaraH katamaH [1] yathApIhaikatyaH zIlavAn viharati yAvat samAdAya zikSate zikSApadeSu [1] kathaM ca zIlavAn viharati / yAvat samAdAya zikSate zikSApadeSu [1] (kathaM zIlavAn viharati / )* yathA. samAtteSu zi[3]kSApadeSu avipannakAyakarmAntazca, bhavatyavipannakAyakarmAntazca / akhaNDacArI, achi (cchi) dracArI evaM zIlavAn bhavati / .. kayaM prAtimokSasamvarasaMvRto bhvti| saptanairyANikaM zIlaM prAtimokSasamvara ityucyate / ta ete nikAyabhedena bahavaH samvarA bhavanti / asmistvarthe 1. Letters lost by pin-hold. 2. cp. ibid, p. 65 : saMbhAramArgaH katamaH / pRthagjanAnAM zIlam indriyadvArarakSA bhojane mAtrajJatA prathamarAtrau taduttararAtriSu vA nityamamiddhaM vIryabhAvanA zamathavipazyanA saMprajanyavihArazca // yadvA punaranyadaupaniSadaM kuzalaM zrutamayI prajJA cintAmayI prajJA bhAvanAmayI prajJA // tadbhAvanayA abhisamayavimokSasthAnabhAjanatAM pratilabhate // 3. In the beginning of the Gotra-bhumi, see Appendix I. 4. This is a repetition and may be deleted. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH bhikSusamvaramadhiSThAyAha[4]pratimokSasamvarasaMvRtaH / ' - kathamAcArasampanno bhavati / yathApi tadIryApathamitikaraNIya (yaM)vA, kuzalapakSaprayogamvA adhiSThAya lokAnuttinA, lokAnutkrAntena, vinayAnuvatinA, vinayAnutkrAntena cAcAreNa samanvAgato bhavati / ___ tatra IryApayAdhiSThAna aacaarH| kathaM na lokAnu(ko)tkrAnto[na] vina[5]yotkrAntaH . [] yathApi tadyatra caMkramitavyaM / yathA caMkramitavyaM [1] tatra yathA caMkramyate (caMkramate) yena na lokahito bhavati, na satAM, samyagratAnAM, satpuruSANAM, sahadhArmikANAM, vinayadharANAM, vinayazikSitAnAmabadhyo bhavati / [a]garjhasthAnIyaH / yathA caMkrama evaM sthAnaM, niSadyA, zayyA veditvyaa| tatra itikaraNI[6]ya aacaarH| kathaM na . lokotkrAnto bhavati / na vinayotkrAnta iti karaNIyamucyate / cIvarAcchAdanaM / uccAravasrAvaM / udkdntkaasstthN| grAmapravezaH / piNDapAtanihariparibhogaH / pAtranirmAda (ja)naM sthApanaM c| pAdaprakSAlanaM ca / shynaasnprjnyptiH| tasyaiva cAbhisaMkSepaH pAtraka[7]rma cIvarakarma iti / yadvA punarevaMbhAgIyaM kiNcittditikrnniiymityucyte| tacca yathAyogaM yatra kalpayitavyaM, yathA ca kalpayitavyaM tatra tathA kalpayati / I. See p. 30, f.n. 2. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkamyabhUmiH 39 yena laukikAnAmanabha (bhi) yojyo bhavatyavihi [8] tH| vinayadharANAM [vinayazikSitAnA'] manapavAdyo bhvtyvihitH| samyagratAnAM sahadhArmikANAmevamiti karaNIyAdhiSThAna AcAro lokAnutkrAnto bhavati / 2B-1// vinayAnutkrAnta//[1] zca // 2 tatra kuzalapakSaprayogadhiSThAna AcAraH [1] kathaM lokAnutkrAntazca bhavati, vinayAnutkrAntazca [1] kuzalapakSaucyate [1] tadyathA svAdhyAyagurUNAM sAmIcIkarma, upasthA (pa)naM ca, tathA glAnopasthAna manyo [anyamanukampAcittamupasthApya cchandaMdAna[sa] mu__ [. ] prayogaH, paripRcchA, dharmazravaNadakSasyAna lasasya vi[2] jJAnAM sabrahmacAriNAM kAyena caiyA(ceryA ) kRtyakriyA, pareSAM ca kuzalapakSasamudApanA, dhrmdeshnaa| pratisaMlayanapravezaparyaGkanibandhAniSadyA iti ya evaM bhAgIyA apyanye dharmA ayamucyate / kuzalapakSaprayogaH [1] sa evaM kuzalapakSaprayogo (ga) yathAyogaM yathAparikIrtitaM / yatra kalpa[3] yitavyaM tatra tathA kalpayati / yena nAnuyojyo bhavati / gahito laukikAnAM vinayadharANAM, vinayazikSitAnAM, samyagra tAnAM, satpuruSANAM, sahadhArmikANAmayamucyate kuzalapakSa 1. Added by a separate hand in a footnote. 2. cf. Bodhi., 134.11. 3. Letters lost by pin-hold, might be gfesz:. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH prayogAdhiSThAna AcAra(ro) lokAnutkrAnto, vinayAnutkrAntazca [1] ya ebhirAkAraiH sampanna AcAra iya[4] mucyate AcArasampat / evaM cAcArasampanno bhavati / ___ kathaJca gocarasampanno bhavati / * paJca bhikSoragocarAH (1) katame paJca [1] tadyathA ghoSo, veSaM (vezyA-)pAnAgAraH, rAjakulaM, caNDAlakaThinameva paJcamamiti / ya etAMstathAgatapratikSiptAnagocarAn varjayitvA anyatra gocare caratyanavadye ta[5]tra kAlenaivaM gocarasampanno bhavati // 1. cp. Vibhanga, p. 297 : tattha katamo agocaro ? idhekakco vesiyA gocaro vA hoti, vidhavAgocaro thullakumArigocaro vA, paNDakagocaro vA bhikkhunigocaro vA pAnAgAragocaro vA, saMsaTTo viharati rAjUhi rAjamahAmattehi titthiyehi titthiyasAvakehi ananulomikena saMsaggena, yAni vA pana tAni kulAni assaddhAni appasannAni anopAnabhUtAni akkosakaparibhAsakAni anatthakAmAni ahitakAmAni, aphAsukakAmAni ayogakkhemakAmAni bhikkhUnaM bhikkhunInaM upAsakAnaM upAsikAnaM tathArUpAni kulAni sevati bhajati payirupAti-ayaM vuccati 'agocro'| tattha katamo gocaro? idhekacco na vesiyAgocaro hoti na vidhavAgocaro na thullakumArigocaro na pAnAgAragocaro asaMsaTTho viharati rAjUhi. . . 'yAni vA pana tAni kulAni saddhAni pasannAni opAnabhUtAni. . . . . 'tathArUpAni kulAni sevati bhajati payirUpAsati ayaM vuccati gocro|", See Vbh., pp. 297-8; Vm. I.52; SV, p. 342 f., cp. SRS, XXVIII.17-8 : nAsau bhoti anAcAro AcAre supratiSThitaH / gocare carate yogI vivarjeti agocaram / / niSparidAhavihArI gupta indriyasaMvRtaH // ; SS, p. 68; Buddhaghosa distinguishes between upanissayagocara, Arakkhagocara & upanibandhagocara; see SDP, XIII.2, 5, 8, 9, 11-3; cp. also SS, pp. 145.22-23. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH . 41 kathamaNumAtreSvavadyeSu bhayadarzI bhvti| aNumAtramavadyamucyate / kSudrANu (nu)kSudrANi zikSApadAni yeSvadhyApattiryutthAnaM ca prajJAyate / teSAM yAdhyApattiridamavadyamaNumAtraM / punastathA hi tasyA adhyApatteralpakRccheNa vyuttiSThate[6] yena tadaNumAtramityucyate / tatra kathaM bhayadarzI bhavati / sA hai vAha (so'ha) meSAmadhyApattihetorabhavyo vA syAmaprAptasya prAptaye, anadhi [ gatasyAdhi' ]gamAya, asAkSAtkRtasya sAkSA* kriyAya, apAyago vA syAmapAyagAmI, AtmA vA me apavadet, zAstA vA, devatA vA, vijJA vA, sabrahmacAriNo [a] dharmatayA [7] vigarhayeyuH / digvidikSu ca me pApako varNakIrtizabdazloko [a] bhyudgacchetsa ebhyo dRSTadharmasAMparAyikebhyastaddhetukebhyo vi[zi.] STebhyo dharmebhyo bhayadarzI bhavati / yena tAni kSudrANu(nu)kSudrANi zikSApadAni jIvitahetorapi na saMdhi[8]bhyo vyApadyate / kadAcit kaha (hiM)cit smRtisaMpramoSAdadhyApanna: laghu laghveva yathAdharma pratikaroti vyuttiSThate [1] evamaNumAtreSvavadyeSu bhayadarzI bhavati / 2A-2|| kathaM samAdAya zi/][1]kSate zikSApadeSu / 1. Added by a separate hand in a footnote. 2. Letter lost by pin-hold. 3. cp. Vm., I.52 : yaM kiJci sikkhApadesu sikkhitabbaM, taM sabbaM sammA AdAya sikkhati / ettha ca pAtimokkhasaMvarasaMvuto ti ettAvatA puggalAdhiTTAnAya desanAya pAtimokkha saMvarasIlaM dassitaM / ; Vbh., pp. 297-8. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakabhUmau nepkramyabhUmiH Aha[1]pUrvamanena prAtimokSasamvarasamAdAnajJapticaturthena karmaNA upasampadyamAnena katipayAnAM zikSApadAnAM zarIraM zrutaM, sAtirekaM ca tadanyaM divasaM zikSApadazataM prAtimokSasUtroddiSTaM pratijJayevopagataM sarvatra la (bdhA)dhyAmIti (lapsyAmIti) / AcAryopAdhyAyAnAmantikAcchu tvA AlaptakasaM [2] laptakasaMstutakamapriyakAnAM(NAm ) adhvaramAsaMgaprAtimokSasUtroddezataH / . tatazca tena sarvazikSAsamAdAnAt prAtimokSasamvaraH pratilabdhastata uttarakAlaM yeSu zikSApadeSu kuzalo bhavati / tAni tAvannAdhyApadyate / adhyApannazca yathAdharma pratikaroti / yeSu punaH zikSApadeSu kuzalo bhavati / a[3] vyutpannabuddhiH / tAni pUrva pratijJAsamAdAnena samAdattAnyetahi vyutpattikauzalyatayA smaaddaati| tebhyaH pUrvaM yathAparikIttitebhyaH sthAnebhya AcAryasya vopAdhyAyasya vA pUrvavat / vyutpattikauzalyatayA ca punaH samAdAya, yathAnuziSTaH anyUnamadhikaM shiksste| te [Su guru'] sthAnIyavyapadiSTeSu zikSA [4]padeSu aviparItagrAhI ca bhavatyarthasya vyaMjanasya ca / evaM samAdAya zikSate zikSApadeSvayaM tAvadvibhaMgaH zIlasamvarasya vistrkRtH|| tatra katamaH smaasaarthH| tathAyaM samAsArthastrilakSaNa eva / zIlaskandhaH paridIpito bhagavatA, tadyathA 1. Added by a separate hand in a footnote. .. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naiSkramya bhUmiH avipraNAzalakSaNaH, svabhAvalakSaNaH, svabhAvagu [5]NalakSaNazca / yathA kathamiti yattAvadAha zIlavAn viharatItyanena tAvadavipraNAzalakSaNaM zIlasamvarasyAkhyAtaM // yatpunarAha prAti mokSasamvarasaMvRta iti / anena svabhAvalakSaNamAkhyAtaM / yatpunarAha / AcAragocarasampannaH / anena paramupanidhAya tathA samAdattasya prAtimokSasamva[6] rasya guNalakSaNamAkhyAtaM / tathApi pare tAmAcAragocarasampadamupalabhyAprasannAzca prasIdanti, prasannAnAM ca bhavati bhUyobhAvaH / prasannAzca prasannAdhikAraM kurvvanti / na ca manAnsi (manAMsi ) pradUSayanti / nAvvarNaM nizcArayantyanyathA zIlasampannasyAcA ragocarasampannasyAyaM parAdhipateyo guNa AnuzansA ( AnuzaMsA ) ca [ 7 ] bhavedetadviparyayeNa vA ( cA ) sya doSa eva bhavet / yatpunarAha / aNumAtreSvavadyeSu bhayadarzI samAdAya zikSate zikSApadeSu [1] anenA [S]dhyAtmAdhipateyaguNAnuzansa - ( zaMsa) lakSaNamAkhyAtaM / tatkasya hetoryadasyeda (ma) mA - cAragocarasampannaH parAdhipateyaM guNAnuzasaM ( zaMsaM ) 2B - 2 // pratilabheta / api ca / zIlaM vi // [ 1 ] pAtayitvA ( vipAtya) taddhetustatpratyayamapAyeSUpapadyate / abhavyatAvA (tAMbA) aprAptasya prAptaye pUrvvat / raNumAtreSvavadyeSu bhayadarzI bhavati / prAgevAdhi mAteSvasamAdAya ca zikSate zikSApadeSu tasmAttaddhetustatpratyayaM kAyasya bhedAt sugatAvupapadyate / bhavyo yatpuna 43 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH vA bhavatyaprAptasya prAptasya prAptaye pUrva [va] danena kAraNenA[2]dhyAtmAdhipateyo (a)yaM zIlasamvarasya guNAnuzaMsa ityucyate // apara: puna: paryAyaH [1] samAsato bhagavatA samAdattazIlatA paridIpitA, nairyANikazIlatA ca, zolabhAvanA ca [1] tatra yattAvadAha / zIlavAnviharatItyanena smaadttshiiltaa[ss]khyaataa| . yat punarAha / prAtimolasamvarasaMvRta ityanena nai[3]ryANikazIlatA AkhyAtA[1] tathA hi prAtimokSasamvarasaMgRhItaM zIlamadhizIlaM zikSetyucyate / adhizIlaM ca zikSA nizritya, adhicittaM ca, adhiprajJaM ca zikSA bhAvayatyevamasau sarvaduHkhakSayAya / niryAto bhavati / yadutAdhizIlaM pratiSThAya pUvaMgamaM kRtvA tasmAt prAtimokSasaMvaro nairyANi[4] ke zIlamityucyate / yatpunarAha / AcAragocarasampannaH aNumAneSvavadyeSu bhayadarzI . samAdAya zikSate zikSApadeSvanena * zIlabhAvanA aakhyaataaN| ebhirAkArastatprAtimokSasamvarazIlambhAvayitavyaM / evaM ca bhAvitaM subhAvitaM bhavatIti sa eSa eka: zIlasamvaraH SaDAkAradezanApratyu[5]pasthAno veditavyaH / sa caiSa zIlasamvaro dazabhirAkAraivipanno 1. See SR, XXVI-XXVIII; Bodhi., p. 128, cp. also, Vsm., I.153. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naiSkramyabhUmiH 45 veditavyaH / viparyayAddazabhizcaiva kAraNaH sampannaH / aamairdazabhiH kAraNaivipanno bhavati / Adita eva durgRhIto bhavatyatilIno bhavatyanisRto bhavati, pramAdakausIdyaparigRhIto bhavati / mithyA praNihito bhavati / AcAravipattyA pa [ 6 ] rigRhIto bhavatyAjIvavipattyA parigRhIto bhavatyantadvayapatito bhavati // anairyANiko bhavati / samAdAnaparibhraSTazca bhavati // tatra kathamAdito durgA hItaM zIlaM bhavati / yathApI haikatyo rAjAbhinirNIto vA, pravrajitazcaurAbhinirNIto vA RNArttovA, bhayArtto vA, vA, a ( A ) 1. cp. Vbh., p. 431 : yo kAyiko vItikkamo vAcasiko vItikkamo kAyikavAsiko vItivakamo ayaM vuccati 'sIlavipatti' / sabbaM pi dussIlyaM sIlavipatti / ; cf. As, p. 45: sIlavinAsikA asaMvarasaMkhAtA sIlassa vipatti sIlavipatti; cf. also, AN, I. 249 : katamA ca, bhikkhave, sIlavipatti ? idha, bhikkhave, ekacco pANAtipAtI hoti, musAvAdI hoti, pisuraNavAco hoti, samphApalApI hoti / ayaM vuccati sIlavipatti, but see Mahavagga, p. 191. cattAri pArAjikAni, terasa saGghAdisesA, asaM sIlavipatti, also Psm and GM, III. 2, p. 116; but see Mahavagga, p. 243 which is identical to D. N., 1.68; in the nikayas we meet with the five adinavas of silavipatti, A. N., II.491, D. N.. I.68, etc. paJcime, bhikkhve, AdInavA dussIlassa sIlavipattiyA / katame paJca ? idha, bhikkhave, dussIlo sIlavipanno pamAdAdhikaraNaM mahati bhojanAni nigacchati / dussIlassa sIlavipannassa pApako kittisaddo abbhuggacchati / dussIlo sIlavipano yaM yadeva parisaM upasaMkamati * avisArado upasaMkamati makubhUto / ... dussIlo sIlavipanno sammuLaho / kAlaM karoti / 'dussIlo sIlavipanno kAyassa bhedA paraM maraNA apAyaM duggatiM vinipAtaM nirayaM upapajjati / ayaM bhikkhave paJcamo AdAnavo dussIlasma sIlavipattiyA; cp. duHzIlo bhavati pApadharmA, Adv, Vs. 169; S S, pp. 41-2; cf. Vsm., I.143 f; 153158, especially para 154; cp. A. N., III. 251-6. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakabhUmI naiSkramyabhUmiH jIvikAbhayabhIto vA, na zrAmaNyAya, [7] na brAhma NyAya, nAtmazamAya, nAtmadamAya, nAtmaparinirvANAya1B-8|| vamAdita [:1] //[6] duHgRhIto (durgRhItaM) bhavati / ___ kathamatilIno (naM) bhavati / yathApIhaikatyaH alajjI bhavati mandakIkRtyaH / zaithilikaH zithilakArI zikSopadiSTe [a]yamatilIno (naM) bha[7]vati // ___kathamatisRto (taM) bhvti| yathApIhaikatyo durgRhItagrAhI bhavatyasthAnakIkRtyaH / saukRtyakaraNIyeSu sthAneSu kaukRtyAyamAnaH [1] asthAne pareSAmantike paribhavacittaM vA AkhyAtaM votpAdayati / pravedayatyeva matisRtaM [bhavati'] / 1A-9|| ||[1]kathaM pramAdakausIdhaparigRhItaM bhavati / yathA pIhaikatyo [a]tItamadhvAnamupAdAyApattimApannaH [1] sA cAnena smRtisaMpramoSAdekatyA na yathAdharma pratikRtA bhavati / yathA atItamadhvAnamupAdAya evamanAgataM vartamAnamadhvAnamupAdAya yAmApattimApanno bhavati / sA cAnena smRtisaMpramoSAdekatyA na yathAdharma [2]pratikRtA bhavati / na ca pUrvamevApatterAyatyAmanadhyApattaye tIvramautsukyamApadyate / yanvahaM tathA tathA careyaM, yathA yathA caran viharaMzcApatti nAdhyApadyeya, tathA ca, tathA carati, viharati / yathApattimadhyApadyate / so[a] nena 1. A separate hand adds this. 2. Letter lost by pin-hold. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH . 47 pUrbAntasahagatenAparAntasahagatena, madhyAntasahagatena, pUrvakAlakaraNIyena sahAnuca [3]reNa pramAdena samanvAgato nidrAsukhaM, zayanasukhaM, pArzvasukhaM ca svIkaroti / adakSazca bhavatyalasaH, anutthAnasaMpannaH, na kartA bhavati vijJAnAM sabrahmacAriNAM kAyena vaiyApRtyamevaM (vyApRtyaivaM) pramAdakausIdyaparigRhItaM bhavati / kathaM mithyApraNihitaM bhavati / yathApIhaikatyaH praNidhAya brahmacaryaM crti| ane [4] nAhaM zIlena vA, vratena vA. tapasA vA, brahmacaryavAsena vA, devo vA syAM, devAnyatamo vA, lAbha satkArakAmo bhavati / parataH lAbhasatkAra praarthyte| lAbhasatkArasya spRhayati / evaM mithyApraNihitaM bhavati / kathamAcAravipatyA' parigRhItaM bhavati / yathApIhaikatya IryApathaM vAdhiSThAya itikaraNIyamvA kuzalapa[5]kSaprayoga vA lokotkrAntazca bhavati / vinayotkrAntazca pUrvavadevamAcAravipattyA parigRhItaM bhavati / . kathamAjIvavipattyA parigRhItaM bhavati / yathA1. cp. Vbh. : tattha katamo anAcAro ? kAyiko vItikkamo, vAcasiko vItikkamo, kAyikavAcasiko vItikkamo-ayaM vuccati 'anaacaaro'| savvaM pi dussIlyaM anaacaaro| idhekacco veludAnena vA pattadAnena vA pupphadAnena vA phaladAnena vA sinAnadAnena vA dantakaTThadAnena vA cATukamyatAya vA muggasUpyatAya vA pAribhaTyatAya vA jaGghapesanikena vA aJjataraJjatarena vA buddhapaTikuThena micchA AjIvena jIvikaM kappeti-ayaM vuccati 'anAcAro' (p. 296); see, Vsm., I. 43 f.; cp. MSV, III, pt. 3, p. 116. 2. cp. A. N., I.252 : katamA ca, bhikkhave, AjIvavipatti? idha, bhikkhave, ekacco micchAAjIvo hoti, micchAAjIvena jIvikaM kappeti / ayaM (contd. on p. 48) Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH pIhaikatyo maheccho bhavatyasaMtuSTaH, dumnosso, durgharajAtIyaH [1] sa cAdharmeNa cIvaraM pryesste| na dharmeNA[a'] dharmeNa piNDapAtaM, zayanAsanaM, glAnapratyayabhai [6]SajyapariSkAramparyeSate / na dharmeNa [1] sa ca cIvarapiNDapAtazayanAsanaglAnapratyayabhaiSajyapariSkArahetoH Atmano guNasaMbhAvanAnimittamaprAkRtaM tiThapita'mIryApathaM kalpayatyanuddhatendriyatAmacapalendriyatAM, , zAntendriyatAJca pareSAmupadarzayati / yenAsya pare guNasaMbhAvanA jAtA dA[7] tavyaM kartavyaM mnynte| yaduta cIvarapiNDapAtazayanAsanaglAnapratyayabhaiSajyapariSkArAn / dhvAGa kSazca bhavati, mukharaH / pragalbhaH, kelAyitA, nAmagotrodgRhItA, bahuzruto 1B-9|| bhvti| dharmadharo, lA//[1] bhakAraNAdeva ca pareSAM dharma saMlapati, zrAvakabhASitaM vA, Atmano vA guNAn, bhUtAnvA ki[JcidvA] punaH samAropya svayameva vaktA. bhvti| lApayati vA parairanuttareNa vA upadarzayitA, cIvarArthI vA, anyatamAnyatamena vA zrAmaNakena pariSkAreNArthI, prabhUtena vA, agratareNa vA, avihanyamAno [5] pi prAkRtasya cIvarasyopadarzayi[2]tA (contd. from p. 47) vuccati, bhikkhave, AjIvavipatti, for a brief description of AjIvavipatti, cp. Vsm., I. 84; cp. MSV, III, part 3, p. 116. 1. This might be an incorrect form of feratfot ? 2. Letters lost by pin-hold. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH 49 bhavaMti / asyecchan zra[T]ddhA brAhmaNagRhapatayaH cIvareNa vighAtaM saMlakSayitvA (saMlakSya) prabhUtaM praNItaM cIvaraM dAtavyaM kartavyaM maMsyate (nte)| yathA cIvaramevamanyatamAnyatamaM zrAmaNakaM jIvitapariSkAraM zrAddhAnAJca brAhmaNagRhapatInAmantikAdyathAkAmaM vA alabhamAnaH, asatsu vA [a] saMvidyamAneSu bhogeSvalabhamAna evaM [3]coparodhena yaacte| niSpiSya niSpiyAmi (pi)cainAM paruSayatyapi hInamvA punarlabdhvA tathA saMvidyamAneSu * bhogeSu taM lAbhaM mansa (maMsa) yatyavasAdayati / saMmukhaM ca dAtAraM dAnapati, evaM cAha [1] haM bhoH, kulaputra, santyeke kulaputrAH kuladuhitarazca ye tavAntikA nIcakulInatarAzca [daridratarAzca'] te punarevaM caivaJca praNItadAyino mana A[4]padAyinazca / kasmAttvaM teSAmantikAduccakulInatara () zcAnyatarazca samAna eva samanApa (mana Apa)dAyI, nApraNItaparIttadAyI ceti / ya ebhirAkaura: kuhanAmvA nizritya, lapanAmvA, naimittikatAmvA, naSpeSikatAmvA, lAbhena lAbhaM nizcikIrSatAM, cIvarapiNDapAtazayanAsanaglAnapratyayabha[5]SajyapariSkArAn parata: paryeSate / so[a]dharmeNa[1] yaH punaradharmeNa so [a] sya bhavati mithyAjIvaH / evaM tacchIlamAjIvavipattyA parigRhItaM bhvti| kathamantadvayapatitaM bhavati / yathApIhaikatyaH 1. A separate hand adds this. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 zrAvakabhUmI naiSkramyabhUmiH kAmasukhallikAnuyukto bhavatyadhyavasitatAMparaH / pratilabdhAndharmeNa vA adharmeNa vA cIvarapiNDapAtazaya [6]nAsanaglAnapratyayabhaiSajyapariSkArAn paribhuGakte / AdInavAdI niHsaraNamaprajAnannayamucyate eko [a]ntH| punaraparamihaikatya AtmaklamathAnuyukto bhavatyanekaparyAyeNAtmAnamAtApayati, santApayati / [7]kaSTavratasamAdAyI ca bhvti| tadyathA kaNTakApAzrayo vA bhavati / bhasmAdAyI musalApAzrayaH / phalakApAzrayo 1A-10|| bhavati / utkuhakasthito bhavatyutkuhakapra|| [1]hANa yogamanuyuktaH [1] agniparicArako bhavati / yAvat trirapyagni parica [rati'] udakamadhyAhAro bhavati / yAvat trirapyudakamadhyAva (va)hati / ekapAdaka: sthitvA yataH sUryastataH parivartate / iti yo vA punarapyevaMbhAgIya AtmakaklamathAnuyogaH ayamucyate. dvitIyo [a]ntH| e[vamanta'] dvayapatitaM bhavati / kathamanaryANikaM bhavati / yathApIhai [2] katyaH zIlaM vA vratamvA dRSTyA praamRshti| anenaiva zIlena vA vratena vA zuddhirbhaviSyati / muktiniryANaM 1. Letters damaged by pin-hold. ... 2. cf. S. N. IV.360: dveme, bhikkhave, antA pabbajitena na sevitabbA / katame dve ? yo cAyaM kAmesu kAmasukhallikAnuyogo hIno gammo pothujjaniko anariyo anatyasaMhito, yo cAyaM attakilamathAnuyogo dukkho anariyo antthsNhito| ete kho, bhikkhave, ubho ante anupagamma majjhimA paTipadA tathAgatena abhisambuddhA. . . '; cf. also, ibid, II.17. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naiSkramyabhUmiH bhaviSyatIti / sarvaM ca zIlamito bAhyAnAM surakSa( kSi ) tamapi suvizuddhamapi tadupamayA vizuddhyA anairyANikamityucyate / evamanairyANikaM bhavati / / kathaM samAdAnaparibhraSTaM bhavati / yathApIhaikatyaH sarvveNa sarvvamalajjI bha [ 3 ] bhavati nirapekSaH / zrAmaNye sa ca bhavati / duHzIlaH pApadharmA' antaH pUtiravasrutaH kazambodakajAtaH / zaMkhasvarasamAcAraH / azramaNa [ : ] zramaNapratijJaH abrahmacArI brahmacAripratijJa evaM samAdAnaparibhraSTaM bhavati / 51 ebhirdazabhiH kAraNairvipanna ( naM ) zIlaM zIlavipattirityuktA bhagavatA 2 [ / ] apica zIlAbhyasana [4] mapyuktaM bhagavatA [ 1 ] da(ta) cca ebhyaH kAraNebhyo dvAbhyAM kAraNAbhyAM veditavyam / yA cAnairyANikatA, yazca samAdAnabhraMzaH tadanyaizca kAraNaiH zIlavipattireva veditavyA / eSAmeva ca kRSNapakSavyavasthitAnAM kAraNAnAM viparyayeNa zuklapakSyaH kAraNaiH zolasampattirveditavyA / zIla 1. See S S, p. 41 sq., Abd., p. 132 sq. 2. See D. N. I.68, II.69; A. N., I. 249, II.491; Vbh., p. 431; Pug., p. 35. 3. Asanga says: tatra vizuddha zIlaM bodhisattvasya katamat / taddazavidhaM veditavyaM / Adita eva sugRhItaM bhavati zrAmaNyasaMbodhikAmatayA na jIvikAnimittam / nAtilInaM bhavati vyatikrame mandakaukRtyApagatatvAt / nAtisRtaM bhavatyasthAnakaukRtyApagatatvAt / kausIdyApagataM bhavati nidrAsukhapArzvasukhazayanasukhAsvIkaraNatayA rAtriMdivaM kuzalapakSAbhiyogAcca / apramAdaparigRhItaM bhavati / ( contd. on p. 52 ) Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH vizuddhizca [1] kvacit punarbhagavatA[5] zIlaM muulaarthenokt'| yathoktasupratiSThitamUla[:]syAccittasyopazame rataH / saMyuktA ca visaMyuktA dRSya [1] dRShyAryapApayeti gAthA // kvacidalaMkAra zabdenoktaM / yathoktaM zIlAlaMkArasampanno bhikSurvA bhikSuNI vA akuzalaM prajahAti kuzalaM bhAvayati / kvacidanulepanazabdenokta / yatrAha / zIlAnulepanasampanno bhi[6]kSurvA bhikSuNIveti pUrvavat / kvcidgndhshbdenokt| asti taddAnaM yadgandhajAtaM yasyAnuvAtamapi gandho. vAti prativAma (ta) mapyanuvAtamapi gandho vaati|' kvacit sucritshbdenokt| yvaah| kAyasucaritasyeSTo vipAko (contd. from p. 51) pUrvavat pnycaanggaaprmaadprtinissevnntyaa| samyakpraNihitaM bhavati lAbhasatkAra-. gardhavigamAt devatvAya praNidhAya brahmacaryAvAsAnabhyupagamAcca / AcArasaMpattyA parigRhItamIryApathetikaraNIyakuzalapakSaprayogeSu susmpnnprtiruupkaayvaaksmudaacaartyaa| AjIvasampattyA parigRhItaM kuhanAdisarvamithyAjIvakarakadoSavivarjitatayA / antadvayavivajitaM kAmasukhallikAtmaklamathAnuyogavivarjitatvAt / naryANika sarvatIthikadRSTivivarjitatayA / samAdAnAparibhraSTaM zIlaM bodhisatvAnAmachi (cchi)drIkaraNAvipAdanatayA / ityetad dazAkAraM zIlaM bodhisattvAnAM vizuddhamityucyate / Bodhi., p. 128. 1. cp. AryavajradhvajasUtra (s 5, p. 22) : sarvasattvAH zIlagandhopetA bhavantu anAcchedyazIlAH bodhisatvapAramitAzIlAH; cf. also, mahAvastu, I.293-4 : . . . . . . . . . . . 'grISmANamAse prathame caitrasmi / vane pragulmA yatha puSpitAgrA, vAteritA te surabhiM pravAnti / / evaMvidhaM dhyAyino buddhaputrAH zIlenupetA surabhiM pravAnti / idaM pi saMghe ratanaM praNItaM etena satyaM susvasti bhotu / / manuSyato vA amanuSyato vA // ; cp. Dh. pp. 54, 55. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH . . 53 dRSTe dharme abhisaMparAye ca evaM vAksucaritasya [1] kvacitsamvarazabdenoktam / yavAha / dAtA dAnapatiH zIlavAn [7] bhavati / samvarasthAyI AgamadRSTi: phaladarzI / apicoktaM / zIlavAn viharati / prAtimokSasamvarasaMvRta iti vistaraH / ' ___ kena kAraNena bhagavatA zIlaM mUlazabdenoktam / 1B-10|| ||[1] pratiSThArthaM AdhArArtho mUlArthaH / taccatacchIlaM sarveSAmeva laukikalokottarANAM [zuddhAnA'] manavadyAnAmagryANAM pravarANAM sukhAhArANAM, pratiSThAsthAnIyaM cotpattaye, pratilabhAya tasmAnmUlazabdenocyate / tadyathA pRthivI pratiSThA bhavatyAdhAra[stRNagu] lmauSadhivanaspatInAmutpattaye' evameva zIlambistareNa pUrvavadvAcyam / __[2] kena kAraNena zIlamalaMkArazabdenAkhyAtaM / Aha / yAni tadanyAni bhUSaNAni tadyayA harSamvA, kaTAhA vA, keyUrA vA, mudrikA vA, jAtarUparajatamAlA vA tAni yAvadayaM dahro bhavati / zizu[:] kRSNakezaH 1. cf. idha, bhikkhave, bhikkhu sIlavA hoti, pAtimokkhasaMvarasaMvuto viharati AcAragocarasampanno' . . . A. N. I.226, 227, 228; Mn. p. 423 etc. . 2. Letters damaged by pin-hold. 4. See Satapatha Br., VI.1.1; X.6.1.4; I.9.1.29, I.9.3.11; III.9.3.2; Kau. Br., IX.4; XIV.3; A. B. VIII.1.; JUB, I.10.2; III.20.8. GBU, VI.2 and elsewhere. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH pratyagrayauvanasamanvAgataH tAvadasya vibhUSaNAni prAMvRtAni zobhAmAtrAM janayanti / na tvevaM punarjIrNasya, vR[3]ddhasya, mahallasyAzItikasya vA, nAvatikasya vA, zaNDadantasya, palitaziraso, nAnyatra taivibhUSaNaiH prAvRtaH sa viDambita iva khyAti / Arogyavyasane vA, bhogavyasane vA, jJAtivyasane vA pratyupasthite na zobhate / zIlaM puna: sarveSAM sarvakAlaJca zobhAkAraM bhavati / tasmAdalaMkArazabdenocyate // kena kAraNena[4]zIlamanulepanazabdenoktam / tatra bahukuzalamanavadyaM zIlasamAdAnaM . sarvadauHzIlyasamAdAnahetukaM kAyaparidAhaM cittaparidAhaM apanayati / dharmAbhitaptasya uttamagrISmaparidAhe kAle pratyupasthite candanAnulepanaM vA karpUrAnulepanaM vA anena kAraNena zIlamanulepanazabdenocyate // kena kAra[5]Nena zIlaM gandhajAtazabdenocyate / zIlavataH khalu puruSapudgalasya digvidikSu kalyANa: (NaM) kIttiyazaH zabdazloko nizcarati / vividhAnAmvA mUlagandhajAtAnAM, sAragandhajAtAnAmvA, puSpagandhAnAmvAteritAnAM digvidikSu mana Apo gandho nizcarati / anena kAraNena zIlaM gandhajAtazabdeno cyate // kena kA[6]raNena zIlaM sucaritazabdenocyate / sukhagAminI eSA caryA svargagAminI sugtigaaminii| Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH 55 eSA caryA / tasmAt sucaritamityucyate // kena kAraNena zIlaM smvrshbdenocyte| nivRttisvabhAva eSa dharmo nivRttilakSaNo viratisvabhAvaH / tasmAt samvara[7] shbdenocyte| asya khalu zIlasamvarasya trividhA pratyavekSA parizuddhinimittaM [1] katamA trividhA [1] yaduta kAyakarmapratyavekSA, vAkkarma pratyavekSA, mnHkrmprtyvekssaa| 2A-1// . //[1][tatra ca punaretAni'] karmANi pratyavekSa * mANa[:]zIlasamvaraM parizodhayati / yatkarma kAyena praNihitaM bhavati kattu tadeva pratyavekSate / kinnu vyAbAdhikaM me etat kArya karma AtmanA antarAyaH 1A-7|| ||[1] pareSA[maku] zalaM duHkhodayaM du:khavipAka .. mAhosviMdavyAbAdhika me etat kAyakarmAtmanaH pareSAM kuzalaM sukhodayaM sukhavipAkaM sa cetsa evaM pratyavekSamANo jAnAti vyAbAdhikaM me etatkAyakarmAtmano vA, parasya vA akuzalaM [ rAgodayaM, rAgavipAkaM, sa cetsa evaM pratyavekSamANo na ca][2]rati / tatkarma na karoti / nAnuprayacchati / sa cetpunarjAnAtyavyAbAdhikaM me etat kAyakarma kuzalaM pUrvavata sa karoti / tat kAyena karma 1. MS. erazed. 2. Letters damaged by pin-hold. 3. MS. leaf folded, portion reconstructed by us. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 zrAvabhUmau naSkramyabhUmiH na pratisaMharati, anuprayacchati / yadapyanenAtItamadhvAnamupAdAya kAyena karma kRtaM bhavati / tadapyabhIkSNaM pratyavekSate kintu vyAbAdhikaM me etat pUrvvavat / sa vijJAnAM sabrahmacAriNAM sacet sa e[vaM ' ] pratyavekSamANo [2 jAnAti vyAbAdhikaM ] [ 3 ] me etat karmma pUrvvavat / savijJAnAM sabrahmacAriNAmantike pratisaMharati / anuprayacchati / yadapyanenAtItamadhvAnamupAdAya kAyena karma kRtaM bhavati / tadapyabhIkSNaM pratyavekSate [1] kinnu vyAbAdhikaM me etat pUrvvavat / savijJAnAM sabrahmacAriNA [mantike'] sacet sa evaM pratyavekSamANo jAnAti vyAbAdhikaM me etat karma pUrvvavat [1] [4] sa vijJAnAM sabrahmacAriNAmantike pratidezayati, yathAdharma pratikaroti / sa cet punarevaM pratyavekSamANo jAnAtyavyAbAdhikaM me etat kAyakarma pUrvvavat [ 1 ] sa tenaiva prItiprAmodyenAhorAtrAnuzikSI bahulamviharatyevamasya tatkAyakarma supratyavekSitaM ca bhavati / suvizodhitaM ca / yadutAtItAnAgatapratyutpanneSvadhvasu [1] yathA kA [ 5 ]yakarma evaM vAkkarma veditavyaM / atItAn saMskArAn pratItyotpadyate manaH / anAgatAn pratyutpannAn saMskArAn pratItyotpadyate manaH / tanmano [ a ] bhIkSNaM pratyavekSate [i] kinnu vyAbAdhikaM me etanmanaH pUrvvavat / 1. Omitted in the MS., added by us. 2. MS. leaf folded, portion reconstructed by us. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH . 57 yAvannotpAdayati / pratisaMharati, nAnuprayacchati / tanmanaskarma [1] zuklapakSeNa punarutpAdayati, na pratisaMharati, anuprayacchati[6]tanmanaskarma / evamanena tanmanaH karma pratyavekSitaM bhavati / suparizodhitaM / yadutAtItAnAgatapratyupanneSvadhvasu' [i] tatkasya hetoratIte[a]pyadhvani anAgate[a]pipratyutpanne [a]pi ye kecicchamaNA vA, brAhmaNA vA, kAyakarma, vAkkakarma, manaskarma pratyavekSya parizodhya, parizodhya, bahulaM vyAhAryuH, sarve te evaM pratyavekSya, parizodhya' ca [] ya[7] thoktaM bhagavatA AyuSmantaM raahulmaarbhy| kAyakarmAtha vAkkarma manaskarma ca rAhula / abhIkSNaM pratyavekSasva smaran buddhAnuzAsanam // etacchAmaNakaM karma atra zikSasva rAhula / atra te zikSamANasya zreya eva na pApakam // tatra yadevaM vicinoti tat kAyakarma, vAkkakarma, manaskarma kiM vyAbAdhikaM me iti vistareNa . 1. cf., ambalatthikarahulovadasuttam, M. N., II.92 sq. 2. cp. ibid, pp. 98-9 : ye keci rAhula, atItamaddhAnaM . . . 'anAgatamaddhAnaM . . - etarahi samaNA vA brAhmaNA vA kAyakammaM parisodhenti, vacIkammaM parisodhenti, manokammaM parisodhenti, sabbe te evamevaM paccavekkhivA paccavekkhitvA kAyakamma parisodhenti, paccavekkhitvA pacavekkhitvA vacIkammaM parisodhenti, paccavekkhitvA paccavekkhitvA manokammaM parisodhenti / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH pUrvavadiyaM pratyave[8][kSaNA'] [i] yatpunarekatyaM pratisaMharati pratidezayatyekatyamanuprayacchati / tenaiva prItiprAmodyanAhorAtrAnuzikSI bahulaM viharatIyamucyate parizodhanA [i] tavaivaM parizuddhasya zIlasamvarasya dazAnuzansA 1. cp. ibid, p. 99 : tasmAtiha rAhula 'paccavekkhitvA kAyakammaM paJcavekkhitvA parisodhessAmi, paccavekkhitvA pacvekkhitvA vacIkammaM parisodhessAmi, paJcavekkhitvA paJcavekkhitvA manokammaM parisodhessAmI' ti-evaM hi te, rAhula sikkhitabba' ti / So far, no parallel verses in Pali have been met with, but corresponding ideas are found scattered throughout the whole corpus of the extant Tripitaka, e.g., K. N., VI.321 (Apadana) Vs. 42; p. 232, Vs. 37 : kAyena kusalaM karavA, vAcAya kusalaM bahu / manasA kusala katvA, bhavyApajjaM nirUpadhi / cp. also S. N., I.40 (Vs. 88), p. 51, para 23; p. 72 (attarakkhitasutta) : kAyena saMvaro sAdhu, sAdhu vAcAya sNvro| manasA saMvaro sAdhu, sAdhu sabbattha saMvaro // sabbatya saMvuto lajjI, rakkhi to ti pavuccati // ; p. 92 : yaM ca karoti kAyena, vAcAya uda cetasA / taM hi tassa saka hoti, taM va AdAya gacchati / taM vassa anugaM hoti, chAyA va anapAyinI // tasmA kareyya kalyANaM, nicayaM samparAyikaM / puAni paralokasmi patiTThA honti pANinaM // ti; the above Sanskrit verses might have been taken from the 78291H of the Mahayana Buddhists, which is no more extant. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH 59 (zaMsA) veditavyA'[:1] katame daza / iha zIlavAM-- (vAn) viharati puruSapudgalaH zIlavizuddhimAtmanaH 1. MS. slightly damaged. 2. This is called zIlasampat also; cp. Atthasalini, p. 45 : soraccameva sIlassa sampAdanato sIlassaparipUraNato sIlassa sImpadA ti sIla sampadA; cf. also sIlavisuddhi, ibid, loc. cit.; cp. Psm., pp. 52-3 sotApattimaggena diTTekaTThAnaM kilesAnaM . . . 'sakadAgAmimaggena oLArikAnaM kilesAnaM... 'anAgAmimaggena anusahagatAnaM kilesAnaM... 'arahattamaggena sabbakilesAnaM pahAnaM sIlaM; veramaNI sIlaM, cetanA sIla, saMvaro sIla, avItikkamo sIlaM / evarUpAni sIlAni cittassa avippaTisArAya saMvattanti, pAmojjAya saMvattanti, pItiyA saMvattanti, passaddhiyA saMvattanti, somanassAya saMvattanti, AsevanAya saMvattanti, bhAvanAya ' . . 'bahulIkammAya...", alaGkArAya . . . 'parikkhArAya..., parivArAya...', pAripUriyA...', ekantanibbidAya virAgAya nirodhAya upasamAya, abhiAya, sambodhAya nimbAnAya saMvattanti / cf. D. N., II.68-9 : pazcime, gahapatayo, AnisaMsA sIlavato sIlasaMpadAya / katame paJca ? idha. . . 'sIlavA sIlasampanno appamAdAdhikaraNaM mahantaM bhogakkhandhaM adhigacchati / * * *sIlavato sIlasampannassa kalyANo kittisaddo abbhugacchati / * * *sIlavA sIlasampanno yaM yadeva parisaM upasaMkamati . . . visArado upasaGkamati amaGkumato* * * sIlavA sIlasampanno asammaLho kAlaM karoti / . . . . sIlavA sIlasampano kAyassa bhedA paraM maraNA sugatiM saggaM lokaM uppajjati . . . .1; cf. also M. N., I.45; A. N., IV.100-3; Vsm., I.23-4; I.10-5; cp. SR,XXVII, p. 160: dazeme kumAra anuzaMsAH parizuddhazIlasyabodhisattvasya mahAsattvasya / katame daza ? yaduta jJAnaM ca parizodhayati paripUrayati / buddhAnAM bhgvtaamnushiksste| ahito bhavati paNDitAnAM / pratijJAto na calati / pratipattau tiSThati / saMsArAt palAyate / nirvANamarpayati / niSparyutthAno viharati / samAdhi prtilbhte| adaridrazca bhavati / ...See gathas 1-6; cp. also, pp. 158-9 (XXVI. dAnAnuzaMsAparivartaH); see also, XXVIII, p. 161 f.; cp. Bodhi, p. 128 quoted supra, p. 51, f.n. 3, Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 zrAvabhUmI : naiSkramyabhUmiH 1B-7 // pratyavekSamANaH aviprati // [1][ sAraM pra'] tilabhate / avipratisAriNaH prAmodyaM pramuditacittasya prItijayate / prItamanasaH kAyaH prazrabhyate / prazrabdhakAya: sukhaM vedayate / sukhitasya cittaM samAdhIyate / samAhitacitto yathAbhUtaM prajAnAti / yathAbhUtaM pazyati / yathAbhUtaM jAnan pazyannividyate[ ]nivviNNo virajyate, virakto vimucyate, vimuktasya vimukti [:] smRtirjJA( vimuktijJA ) nadarzanaM [2] bhavati / yAvannirupadhizeSe nirvvANadhAtau parinirvvAti / yacchIlavAn puruSapudgalaH zIlavizuddhadhiyateyamavipratisAraM pratilabhate / anupUrveNa yAvannirvANagamanAyAyaM prathamaH zIlAnuzansa: ( zaMsaH) / punaraparaM zIlavAM ( vAn ) puruSapudgalaH maraNa kAlasamaye pratyupasthite, kRtaM etanme sUktaM ta [...] ( sucaritaM ) kAyena vAcA manasA na kRtaM eta [3]nme duzcaritaM kAyena pUrvvavat / iti yA gatiH / kRtapuNyAnAM kRtakuzalAnAM kRtabhayabhIruprANAnAM tAM gati pretyaM gamiSyAmIti dvitIyamavipratisAraM pratilabhate (1) sugatigamanAya, avipratisAriNo hi puruSapudgalasya bhadrakaM maraNaM bhavati / bhadrikA kAlakriyA bhadrako [ a ] bhisamparAyaH / ayaM dvitIya: zIlAnuzansa: ( zaMsaH) // punaraparaM [4] zIlavata: puruSapudgalasya kalyANo 1. MS. leaf brittled and torn, text reconstructed by us. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkamyabhUmiH . . 61 varNaH kItiryazaH [:] zabdazloko nizcarati / ayaM tRtIyaH zIlAnuzansa: (zaMsaH) / ___ punaraparaM zIlavAn puruSapudgalaH sukhaM svapiti sukhaM prtiyujyte| niSparidAhena kAyena cittena cAyaM caturthaH zIlAnuzansa: (shNsH)| __ punaraparaM zIlavAM (vAn) puruSapudgalaH supto [a]pi devAnAM rakSyo bhavati / [5] ayaM paJcamaH zIlAnuzansaH (zaMsaH) / * punaraparaM zIlavAn puruSapudgalaH na zaMkI bhavati / parataH pApasya, na bhItezca saMtrastamAnasaH [i] ayaM SaSThaH zIlAnuzansaH (zaMsaH) // . punaraparaM zIlavAM (vAn) puruSapudgalaH badhakAnAM pratyarthikAnAmapi pratrANAM chidraprApto[a]pi rakSyo bhvti| sarvadAyaM puruSapudgala iti viditvA mitratAmvA[s]padyante (te) [6]madhyamasthatAmvA[1]ayaM saptamaH zIlAnuzansaH / / punaraparaM pUrvabahvAsthAnAnAM yakSANAM nivAsikAnAmamanuSyANAM chidraprApto[a]pi rakSyo bhavati / yaduta tadeva zIlamadhipatiM kRtvA [1] ayamaSTamaH zIlAnuzansaH (zaMsaH) / punaraparaM zIlavAn puruSapudgalaH dharmeNAlpakRcchaNa parato lAbha labhante (lbhte)| yaduta cIvarapiNDa1. Letters indistinct. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakabhUmI naSkramyabhUmiH pAtazaya[7] nAsanaglAnapratyayabhaiSajyapariSkArAnyaduta zIlAdhikA (ka) raNahetoH satkRtazca bhavati / gurukRto rAjJAM rAjAmAtrANAM naigamajAnapadAnAM dhaninAM zreSThinAM sArthavAhAnAM [1] ayaM navamaH zIlAnuzansaH (zaMsaH) / / punaraparaM pUrvavatsarvapraNidhAnAni samRdhyanti / sa cedAkAMkSate kAmadhAtau kSatriyamahAsAlakulAnAM, brAhnaNamahA[8]sAlakulAnAmvA, gRhapatimahAsAlakulAnAM vA cAturmahArAjakANi kAnAmvA (cAturmahArAjikANAM vA) devAnAM, tA(tra)yastrizAnAmvA, yAmAnAM, tuSitAnAM, nirmANaratInAM, paranirmitavazavattinAM devAnAM sabhAgatoyopapaho (sabhAgatAyAmupapanno) yathApi tadvizuddhatvAcchIlAnAM samadAnAM atyarthajAtaM dhyAnAni ca samApadya dRSTe dharme sukhaM viha 1A-8|| //[1]reyaM / rUpopamAnAM ca devAnAM sabhAgatAyopapadyeya (yAmupasampadyeya)vihare ya eta']dyaza-etacca zIlavato vItarAgasya praNidhAnaM samRdhyati / sa cedAkAMkSate / ...2 vimokSA..."syAdvopasampadya vihareyaM / ArUpyopagatAnAmvA devA[nAM sa'] bhAgatAyo (yAmu)papadyeya pUrvavat // sa cedAkAMkSate atyantaniSThanirvANamadhigacche[2]yamityadhigacchati // (tadgati') zuddhatvA 1. Letters lost by pin-hold. 2. MS. dim and illegible. 3. MS. dim and indistinct, may also be raifa? Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maiSkramyabhUmiH 63 cchIlAnAM sarvatra ca vItarAgasya [1] ayaM dazamaH zIlAnuzaMso veditavyaH / __ nirdiSTa: . zIlaskandho vibhAgazaH, nirdiSTA vipttismpttiH| nirdiSTAni paryAyanAmAni / nirdiSTA parizuddhipratyavekSA, nirdiSTo[a]nuzaMsaH / / sa eSa sAkAraparipUrNaH zIlasamvaraH saMbhAraparigRhIta AkhyAtaH kathi[3]mo (to) vivRtaH prakAzito yatrAtmakAmaiH zrAmaNyabrAhmaNyakAmaiH kulaputraiH . zikSitavyaM // // uddAnaM // vibhaMgastrividho jJeyaH sampad dazavidhA bhavet / paryAyazca SaDAkAro vizuddhistrividhA mtaa| anuzanso (zaMso)dazavidhaH eSo[5]sau zIlasamvaraH / / indriyasambaraH ktmH| yathApIhaikatyaH [4] 1. In Vm., Buddhaghosa enumerates freeHar as a special kind of sIla (I.25, 42). On the basis of Vibhanga, p. 298 and D. N., 1.62, he prefers to call it satisaMvara instead of indriyasaMvara. indriyasaMvara has been defined in the Pali Tripitaka as : idhekacco cakkhunA rUpaM disvA na nimittaggAhI hoti naanuvynyjnggaahii| yatvAdhikaraNamenaM cakkhundriyaM asaMvutaM viharantaM abhijjhA domanassA pApakA akusalA dhammA anvAssaveyyuM, tassa saMvarAya paTipajjati, rakkhati cakkhundriyaM, cakkhundriye saMvaraM Apajjati / . . . rakkhati manindriyaM, manindriye saMvaraM Apajjati / yA imesaM channaM indriyAnaM gutti gopanA Arakkho saMvaro-ayaM vuccati 'indriyesu guttadvAratA' imAya indriyesu guttadvAratAya upeto hoti samupeto. . . . . . . 'smnnaagto| tena vuccati 'indriyesu (contd. on.p.64) Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 zrAvakabhUmauH naSkamyabhUmiH indriyairguptadvAro viharatyArakSitasmRtinipakasmRtiritti vistaraH / tatra kathamindriyairguptadvAro viharatyArakSitasmRtirbhavati / nipakasmRtiriti vistareNa yAvadrarakSati mana indriyaM mana indriyeNa [1] sa evaM samApadyate / evamindriyairguptadvAro viharati / / tatra kathamArakSitasmRtirbhavati / yathApIhaikatyene [5]ndriyaguptadvAratAmevAdhipatiM kRtvA zrutamudgRhItaM bhavati / cintitamvA punrbhaavitmvaa| tena ca zrutacintAbhAvanAdhipateyA smRtiH pratilabdhA bhavati / ' (contd. from p. 63) guttadvAro' ti| Vibhariga, pp. 298-9; Dh. S., p. 290; M. N., I.231 (indriyasaMvaraH); D. N. I.62; See, Vsm, I.25, 42, 126, and 59 : evamidaM saGke pato rUpAdisu kilesAnubandhanimittAdiggAhaparivajjanalakkhaNaM indriyasaMvarasIlaM ti veditabbaM (I.59); cp. As., V. 135 (pp. 317-8); cf. Ada, p. 124 : indriyasaMvara: katamaH / nopagantuM prApyacintayati mAtRprAmaM / agrajAnujAtanujAsaMjJayA pazyan striyaM na cintayati na strIndriyasaMjJAsmRtiM janayati yato bhavanti bhUyaH klezAH, see, Ss, p. 191. 1. cp. prayogAdaGgasAnnidhyAtsabhAgatvAcca santateH / ___prAgvijJAnAnubhUte'tha cetasyutpadyate smRtiH // (Abd., Vs. 27) praNidhAnAnubhavajJAnapATavasAtatyakAritvAbhyAmasahakAritvAbhyAmasahakArikAraNasAnnidhye santatyAnukUlebhyaH pUrvavijJAnAnubhUte rupAdau vastuni smRtirutpadyate (Adv., p. 22); cp. also, ibid. p. 69 : cittavyApArarUpA smRtiH| cittasyArthAbhilapanA kRtakartavyakriyamANakarmAntAvipramoSalakSaNA, cf. Ada., pp. 116, 123; Trb., ad vs. 3. cd; cp. Y. S. with Y. B. and Vrtti I.11; Vsm, XIV.141, cp. also I.8; IV.49; cf. SS, p. 68 : (contd. on p. 65) Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramya bhUmiH sa tasyA eva smRteH pratilabdhAyAH asaMpramoSArthamadhigamArthamavinAzArthaM kAlena kAlaM tasminneva zrute yogaM karotyabhya [T]saM karoti, cintAyAM [6] bhAvanAyAM yogamabhyAsaM karoti / na bhavati / sa sta prayogA yi - kRta prayoga evamanena tasyA [ : ] zrutasamudAgamatA( gatA ) yAzcintA - samudAgatAyAH smRteH kAlena kAlaM zrutacintAbhAvanAyogakriya (T) yA ArakSA kRtA bhavati / evamArakSitasmRtirbhavati / kathaM nipakasmRtirbhavati / sa tasyAmeva smRtau nitya [7]kArI ca bhavati / [ nirya [[]NakArI ca bhavati 2 ] | tatra yA nityakAritA iyamucyate sAtatya - kAritA / tatra yA nirya [[]]NakAritA iyamucyate satkRtyakAritA / sa evaM sAtatyakArI satkRtyakArI nipakasmRtirityucyate ' / sa tathArakSitasmRtirbhavati / tathA tAM smRti na saMpramoSayati / sa tathAnika1B-8 / / smRtirbhavati / tathA tasyAmevA || [1] muSitAyAM * 65 (contd. from p.64) yayA smRtyA sarva klezAnAM prAdurbhAvo na bhavati / yayA smRtyA sarvamArakarmaNAmabatAraM na dadAti / yayA smRtyA utpathe vA kumArge vA na patati / yayA smRtyA 1 dauvArikabhUtayA sarveSAmakuzalAnAM, cittacaitasikAnAM dharmANAmavakAzaM na dadAti / iyamucyate samyaksmRtiriti / 1. MS. dim and illegible. 2. Added by a separate hand in a footnote, not legible. 3. cf. Vbh., p. 300. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 zrAvabhUmI nekramyabhUmiH smRtau balAdhAnaprApto bhavati / yena zakto bhavati pratibalazca rUpANAmabhibhavAya zabdAnAM gandhAnAM, rasAnAM, spraSTavyAnAM, dharmANAmabhibhavAya / kathaM smRtyA [ss] rakSitamAnaso bhavati / cakSuH pratItya rUpANi cotpadyate / cakSurvi [ jJAnaM, ca']kSuvijJAnAnantaramutpadyate / vikalpakaM manovijJAnaM yena [2] vikalpakena manovijJAnena priyarUpeSu rUpeSu saMrajyate / apriyarUpeSu rUpeSu vyApadyate [1] sa bhA - ( tA ) mevAdhipatiM kRtvA tasmAdayonizo vikalpAt saMklezasamutthApakAttasmAt saMrakSati / yathA saMklezo notpadyate / evaM zrotraM ghrANaM jihavAM kAyaM manaH pratItya dharmAMzcotpadyate mano [ 3 ] vijJAnaM / tacca manovijJAnamasyAyoniza[] vikalpasahagataM saMklezasamutthApakaM / yena priyarUpeSu dharmeSu saMrajyate / apriyarUpeSu dharmeSu vyApadyate / sa tasmAdayonizovikalpAt saMklezasamutthApakAttanmAnasaM rakSatyevamasya saMklezo notpadyate / evaM smRtyArakSitamAnaso [4]bhavati / / kathaM samAvasthA vacArako bhavati / samAvasthocyate / upekSA kuzalA vA, avyAkRtA vA [] sa tasmAdayonizo vikalpAt saMklezasamutthApakAt tanmAnasaM rakSitvA kuzalAyAmvA upekSAyAmavyAkRtAyAmvA avacArayati / 1. Letters lost by pin-hold. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH 67 tenocyate samAvasthAvacArakaH / evaM samAvasthAvacAra[5] ko bhavati / ____ kathaM punastasmAdayonizo vikalpasaMklezasamutthApakAn mAnasaM rakSati / na nimittagrAhI bhavati / teSu rUpeSu, zabdeSu, gandheSu, raseSu, spraSTavyeSu, dharmeSu nAnuvyaMjanagrAhI bhavati yato [a]dhikaraNamasya pApakA akuzalA dhrmaashcittmnusrveyuH| sa cet punaH smRtisaMpramoSAt kle[6]zapracuratayA vA vivarjayato[a]pi nimittagrAhama * (hos) nuvyaMjanagrAha[sa]mutpadyate eva / pApakA akuza. lAto duHgRhIto (pApakAdakuzalato durgRhIto) bhavati 1A-5/1 ||[2] ke (ye) dharmA anusarantyeva / cittaM teSAM samvarAya . prtipdyte| AbhyAM dvAbhyAmAkArAbhyAM tasmAt saMkleza samutthApakAdayonizovikalpAttanmAnasaM rakSitaM bhavati / / .. kathaM ca punastanmAnasamAbhyAmAkArAbhyAM saMra[3]kSya kuzalAyAmvA upekSAyAmavadhArayatyavyA kRtAyAmvA[1]dvAbhyAmevAkArAbhyAM [1] katamAbhyAM dvAbhyAM [1] yathAha rakSati cakSurindriyaM cakSurindriyeNa smvrmaapdyte| yathA cakSurindriyaM cakSurindriyeNa samvaramApadyate / me(e)vaM zrotraghrANajiha vAkAyAM(yAn), rakSati mana indriyaM mana indriyeNa samvaramApadyate / AbhyAM dvA[4]bhyAmAkArAbhyAM kuzalAyAmvA, avyAkRtAyAmvA upekSAyAM tanmAnasameva cArayati / 1. May also be read as arcefa. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakabhUmauH naSkramyabhUmiH kathaM cakSuvijJeyeSu rUpeSu na nimittagrAhI bhavati / nimittagrAha ucyte| yaccakSurvijJAnagocaro rUpe tasya gocarasya grAhI bhavati / cakSurvijJAnena [i] evaM nimittagrAhI bhavati / yaduta cakSurvijJeyeSu rUpeSu zrotraghrANa[5]jiha vAkAyamanovijJeyeSu rUpeSu aparA jAti[2] [2]nimittaM / sa cet punastaM gocaraM parivarjayati / cakSurvijJAnasyaivaM na (ca) na nimittagrAhI [bha]vati / cakSurvijJeyeSu rupeSvevaM zrotra ghrANajiha vAkAyamanovijJeyeSu dharmeSu [1] kathaM naanuvyNjngraahiibhvti| cakSurvijJeyeSu rUpeSu [1] anuvyaMjanagAha ucyate / yasteSveva[6]cakSuvijJeyeSu rUpeSu cakSurvijJAnasyaiva samanantarasahotpannasya vikalpakasya manovijJAnasya yo gocaraH saMrAgAya vA, saMdveSAya, vA saMmohAya vA taM gocaraM parivarjayati / notpAdayati tadAlambanaM / tanmanovijJAnamevaM nAnu- ' vyaMjanagrAhI bhavati / yaduta cakSurvijJeyeSu rUpeSu [1] evaM zrotraghrANajiha vAkAya[7]manovijJeyeSu dharmeSu aparA jAtinimittagrAhasyAnuvyaMjanagrAhasya ca / tatra nimitta grAho yaccakSuSA rupANyAbhAsagatAni tajjaM manaskAraM 18-5// saMmukhIkRtya pazyati [i]//[1]tatrAnuvyaMjanagrAhaH / tAnyeva rUpANi cakSuSA AbhAsagatAni tajjaM manasikAraM saMmukhIkRtya pazyati / apitu parato[a] nusravapUrvaka 1. A separate hand adds this. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH 69 zRNoti / santyevaMrUpANyevaM rUpANi cakSurvijJeyAni rUpANIti yAni tAni tadanugatAni nAmAni padAni vyaMjanAni yAnya']dhipatiM kRtvA, yAni nizritya pratiSThAyAyaM puruSapudgalaH [2]yathAzrutAni cakSuvijJeyAni rUpANi vikalpayatyayamucyate / anuvyaMjanagrAhaH [1] yathA cakSurvijJeyeSu rUpeSu, evaM zrotraghrANajiha vAkAyamanovijJeyeSu dharmeSu veditavyaH / sa punarayaM nimittagrAho[a]nuvyaMjanagrAhazca asti yagnidAnamasya * yadadhikaraNaM yadadhipateyaM asya pApakA akuzalA dharmAzcittamanu[3] sravanti / asti yacca tannidAnaM ca tadadhikaraNaM ca tadadhipateyaM pApakA akuzalA dharmAzcittamanusravanti / tatra , yo[a]yaM nimittagrAho [a]nuvyaMjanagrAha[7]ayoniza[7]grAhaH yannidAnaM yadadhikaraNaM yadadhipateyamasya pApakA akuzalA dharmAzcittamanusravanti / tadrUpamasau nimittagrAhamanuvyaMjanagrAhaM ca parivarjayati[4] / __pApakA akuzalA dharmAH katame [1] rAgaH, rAga samutthApitaM kAyaduzcaritaM, vAgduzcaritaM, manoduzcaritaM / dveSo, mohaH [1], mohasamutthApitaM ca kAyaduzcaritaM, vAgduzcaritaM, manoduzcaritamima ucyante pApakA akuzalA dharmAH / 1. Letters lost by pin-hold. 2. cf. Vbh., pp. 207, 210, 211, 217; see, pp. 440-1; (contd. on p. 70) Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 zrAvabhUmI naiSkramyabhUmi: 1 kathamete cittamanutravanti / yadAlambanaM cittamanovijJAnamutpadyate / gacchati pratisa [ 5 ] rati / tadAlambanAstadAlambanAstena cittamanovijJAnena saMprayuktAH [:] ' kAyavAGa manoduzcaritasamutthApakA [s] te rAgadveSamohA utpadyante, gacchanti pratisaranti / tenocyante (d) cittamanupravanti / evaM tAvannimittagrAheNAnuvyaMjana grAheNa ca ya utpadyate, saMklezazcakSurvijJeyeSu rUpeSu yAvanmanovijJeyeSu dharmeSu so[ a ] sya [6] notpadyate nimittagrAhamanuvyaMjanagrAhaM ca parivarjayataH [1] sa cet punaH smRtisaMpramoSAdvA, klezapracuratayA vA ekAkino [ a ]pi viharataH pUrvadRSTAni cakSurvijJeyAni rUpANyadhipatiM kRtvA pUrvAnubhUtAM ( tAn ) zrotra ghrANajih vAkAyamanovijJeyAn dharmAnadhipatiM kRtvotpadyante pApakA akuzalA dharmA [s] tAnutpannAnadhivAsayati [7] prajahAti vizodhayati, vyantIkaroti / tenocyate teSAM samvarAya pratipadyate / 1 , sa yeSu rUpeSu cakSuH prerayitavyaM bhavati / yeSu zrotraghrANajiha, vAkAyamanovijJeyeSu dharmeSu manaH prerayitavyaM 1A - 4 / / bhavati / // [1] teSu tathA prerayati / yathA na (contd. from p. 69) pp. 431-3 ( akusalamUlAni lobho, doso moho ); Dh. S., pp. 96-106; pp. 240f., 270 f.; A. N., I.244; cf. S. N., III.429-30; 184; 135. 2. Missing in the MS., added by us. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH 71 saMklizyate / evamanena tasmAt saMklezAnmana [indriyaM'] rakSitaM bhavati / tenocyate rakSati mana indriyaM / yeSu punazcakSurvijJeyeSu rUpeSu cakSurindriyaM na prerayitavyaM bhavati / yeSu zrotraghrANajiha vAkAyamanovijJeyeSu dha[meSu'] mana indriyaM na prerayitavyaM bhavati / teSu sarveNa sarvaM sarvathA na prerayati / tenocyate[2]cakSurindriyeNa samvaramApadyate / tenocyate yAvanmana indriyeNa samvaramApadyate / ayaM tAvadvibhaMgo vistareNendriyasamvarasya vijJeya' [:] / samAsArthaH / yena ca saMvRNoti, yatazca saMvRNoti, yathA ca saMvRNoti, yA cAsau saMvRtiH / tatsarvamekatyamabhisaMkSipyendriyasamvara ityucyate // tatra kena saMvRNoti [1]yA ArakSitA ca smRtistayA saMvR[3]Noti [1] kiM saMvRNoti [1] cakSurindriyaM saMvRNoti / zrotraghrANajiha vAkAyamanaindriyaM saMvRNoti / idaM saMvRNoti / ___ kutaH sNvRnnoti| priyarUpA[s] priyarUpebhyo rUpebhyaH zabdebhyo yAvaddharmabhyo [a]taH saMvRNoti (sNvRnnoti')| kathaM sNvRnnoti| na nimittagrAhI bhavati nAnu1. Letters lost by pin-hold. 2. See also, S. N., III.74, 170, 178; M. N., I.330-1; cp. SS, p. 112. 3. A repetition, may be deleted. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH vyaMjanagrAhI yato ] a ] dhikaraNameva pApakA akuzalA dharmAzcittama [4] nusravanti / teSAM samvarAya pratipadyate / rakSatIndriyamindriyeNa / saMmvaramApadyate / ityevaM saMvRNoti / kA punaH saMvRtiH / yataH smRtyA ['']rakSitamAnaso bhavati / samAvasthAvacArakaH / iyamucyate saMvRtiH / punaraparaH samAsArthaH [1] yazcasamvaropAyaH / yacca samvaraNIyamvastu, yA ca saMvRtiH / tadekatyamabhisaMkSipyendriyasamvara ityucyate / [5] tatra katamaH samvarovA ( saMvaropAyaH ) [ 1 ] yadAha ArakSitasmRtirbhavati, nipakasmRtiriti cakSuSA rUpANi dRSTvA na nimittagrAhI bhavati, nAnuvyaMjanagrAhI, yAvanmanasA dharmAn vijJAya na nimittagrAhI bhavati, nAnuvyaMjanagrAhI / yato [ a ]dhikaraNameva pApakA akuzalA dharmAzcittamanusravanti / teSAM samvarAya pratipadyate / rakSatIndriyamindriyeNa samvaramApa [ 6 ] dyate / ayamucyate samvaropAyaH / samvaraNIyaM vastu katamat [1] cakSUrUpaM caivaM yAvanmanodharmAzcedamucyate samvaraNIyaM vastu / tatra saMvRtiH katamA [1] yadAha / smRtyArakSitamAnaso bhavati / samAvasthAvacAraka itIyamucyate saMvRtiH / sa khalvayamindriyasamvaraH samAsato dvividhaH / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH pratisaMkhyAnabalasaMgRhI[to bhAvanAbalaMsaMgRhI'] tazca / tatra pratisaMkhyAnabala[7] saMgRhIto yena viSyeSvAdInavaM pazyati / no tu tamAdInavaM vyapakarSati / prajahAti / tatra[bhA]vanAbalasaMgRhIto yena viSyeSvAdInavaM pazyati, taM ca punarAdInavaM vyapakarSati / prajahAti / tatra pratisaMkhyAnabalasaMgRhItenendriyasamvareNa 1B-4|| viSa//[1]yAlambanaM klezaparyavasthAnaM notpAdayati, na saMmukhIkaroti / na caivAza (zra) yasanniviSTamanuzayaM pra[jahA']ti, samudghAtayati / tatra bhAvanAbalasaMgRhIte[ne ]ndriyasamvareNa viSayAlambanaM ca klezaparyavasthAnaM notpAdayati, na sammukhIkaroti / sarvadA sarvakAlamAzrayasanniviSTaM cAnuzayaM prajahAti / samudghAtayati / ayamvizeSaH, ayamabhiprAyaH / ida[ma'] [2] nAkaraNaM pratisaMkhyAnabalasaMgRhItasya bhAvanAbalasaMgRhItasya cendriyasamvarasya / tatra yo[a]yaM pratisaMkhyAnabalasaMgRhIta indriyasamvaro[a]yaM saMbhAramArgasaMgRhItaH [1] yaH punarbhAvanAbalasaMgRhIta indriyasamvaraH / sa vairAgyabhUmipatito veditavyaH / / bhojane mAtrajJatA katamA / yathApIhaikatyaH prati1. Added by a separate hand in a footnote. 2. A separate hand adds this. 3. Letters lost by pin-hold. 4. A separate hand adds this. 5. MS. slightly damaged, portion supplied by us. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 zrAvabhUmau naSkramya bhUmiH saMkhyAyAhAramAhara [3]ti / na dravArthaM na maNDanArthaM, na vibhUSaNArthamiti vistareNa pUrvvavat / ' kathaM pratisaMkhyAyAhAramAharati / pratisaMkhyocyate yayA' prajJayA kabaDaMkArasyAhArasyAdInavaM samanupazyatyA 1. cp. S. N. II.84 ( with reference to the forest-dwellers' parable ) "taM kiM maJatha, bhikkhave, api tu te davAya vA AhAraM AhAreyyu, madAya vA AhAraM AhAreyyuM, maNDanAya vA AhAraM AhAreyyuM vibhUsanAya vA AhAraM AhArey " ti ? "no hetaM bhante / " AhAra is intimately related to the Buddhist concept of piNDapAta, see Vm., I. 89; for an elaborate analysis of the above, see, ibid, 1.89-90 : neva davAyA ti etaM mohUpanissaya pahAnatyaM vRttaM / na madAyA ti etaM dosUpanissaya pahAnatyaM, na maNDanAya, na vibhUsanAyA ti etaM rAgUpanissaya pahAnatthaM neva davAya, na madAyAti cetaM attano saMyojanuSpattipaTisedhatyaM / na maNDanAya, na vibhUsanAyA ti evaM parassa pi saMyojanuppattipaTisedhanatthaM / catahi pi cetehi ayoniso paTipattiyA kAmasukhallikA yogassa ca pahAnaM vRttaM ti veditabbaM / ( 1.90); cp. also, M. N., I.335; 'kiJca, bhikkhave, uttarikaraNIyaM ? bhojane mattano bhavissAma, paTisaGkhA yoniso AhAraM AharissAma, neva davAya na madAya na maNDanAya na vibhUsanAya yAvadeva imassa kAyassa ThitiyA yApanAya, vihiMsUparatiyA, brahmacariyAnuggahAya, iti purANaM ca vedanaM na upAdessAma, yAtrA cano bhavissati, anavajjatA ca, phAsu vihAro cA' ti evaM hi vo, bhikkhave, fafa, Vbh., p. 299; Dh. S., pp. 290-1; cf. S. N., II. 12: cattArome, bhikkhave, AhArA bhUtAnaM vA sattAnaM ThitiyA sambhavesInaM anuggahAya / kabaLIkAro AhAro oLAriko oLAriko vA sukhumo vA, phasso dutiyo, manosaJcetanA tatiyA, viJJANaM catutthaM / 2. Wayman reads yamA and corrects it as prajJA, ibid, p. 140, f.n. 27; he quotes Tib.: so sor rtog pa zes bya ba ni ses rabste; it might be possible that has been omitted in the MS. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH 75 dInavadarzanena vidUSayitvA (vidUSyA )bhyavaharati // tatpunarAdInavadarzanaM katamat / yaduta yasyaiva kabaDaMkArasya paribhogAnvayo vA, vipari[4]NAmAnvayo vA, paryeSaNAnvayo vaa| paribhogAnvaya AdInavaH (katamaH') [1] yathApIhaikatyo yasmin samaye AhAramAharati varNasampannamapi, gandhasampannamapi, rasasampannamapi, supraNItamapi [1] tasya kabaDaMkAra AhAraH samanantarakSipta eva Asye yadA dantayantracUrNitazca, lAlAvisaraviklinnazca bhavati / lAlApariveSTitazca bhvti| [5]sa tasmin samaye kaNThanAlIpraluThitazca bhavati / sa yAsau pUvikA, purANA manApatA (na ApatA) tAM sarveNa sarvaM vijahAti / parAM ca vikRtimApadyate / yasyAM ca vikRtau 1. cp. As, V. 136, p. 318 : paTisaGkhA yoniso AhAraM AhAretIti paTi saMkhAnapaJaAya jAnitvA upAyena AhAraM paribhuJjati / ' . . 'upAyaM dassetuM neva davAyA ti Adi vuttN|..; cp. sattvasthitivRddhihetava AhArAzcaturvidhAH / AhArAzcatvAraH ktme| kabalIkAra AhAraH prathamaH / sparzAhAro dvitIyaH / manaH saMcetanikAhArastRtIyaH / vijJAnAhArazcaturthaH / / ___ kabalIkArAhArasya triSu gandharasasparzAyataneSu saMgrahaH / kasmAdrUpAyatane na saMgrahaH yasmAccakSurdarzanAhAreNa sattvanikAyasya mahAbhUtAnAM nopacayastasmAt / / kabalIkArAhAro dvividhaH / kharo mRduzca / katamaH kharaH / sarvo hi bhaktApUpAdiH / katamo mRduH / peyaM surabhikAyAnuvilepanAdi / katamaH / sparzAhAraH / sAsravamanaH sparzAhArazca / (ta ime) santAnAnucchedena pare'pi loke pravartante // Ada, p. 40; see also p. 41. 2. A separate hand adds this in a footnote; Wayman reads tatra katamaH paribhogAnvaya AdInavaH. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 start foryabhUmi: vartamAnazchanditakopamaH / khyAti / tadavasthaM cainaM sa cedayaM bhoktA puruSapudgalaH sa cedAkArato manasi kuryAt samanusmarenAsya sarveNa sarvvamanyatrApi tAvada - vipariNate, praNIte [6] bhojane bhogakAmatA santiSTheta / kaH punarvvAdastatra tadavastha iti ya ebhirAkauraranekavidhairanayA [ss] nupUrvyA bhojanaparibhogamadhipatiM kRtvA yA [S] sau zubhA varNa nibhA antarIyate, AdInavazca prAdurbhavati azu (zu) cisaMgRhItaH [1] ayamucyate paribhogAnvayaH / AdInavaH / yaduta AhAre / tatra katamo vipariNAmAnvaya' AdInava [7] AhAre / tasya tamAhAramAhRtavatastu [STava' ] taH yadA vipariNamati rAkhyA madhyame vA yAMme, pazcime vA yAme, tadA sa rudhiramAnsa (mAMsa) snAyvaMsthitvagAdInyanekavidhAni bahunAnAprakArANi / asmin kAye azucindravyANi vivardhayati saMjanayati / [[[5]4 arthatazca / atipariNatazcAdhobhAgI 5A- 7 // 1. Wayman reads charditakopamaH. 2. Omitted in the MS., added by us. 3. A black blot makes two letters completely illegible; supplied by us; Wayman suggests - AhRtavata A (zitava ) taH on the basis of Tibetan-mid par gyur nas. 4. This text is the resumption of the food-section and occurs in the middle of the Cintamayi Bhumi. On the basis of the Tibetan translation, Wayman suggests (contd. on p. 77 ) Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH bhavati / yadasya divase zocayitavyaM ca bhavati / tena ca yaH spRSTo bhavati / hasto(tau) vA pAdo(dau) vA, anyatamA[6]nyatamajvA (maMvA ) aMgapratyaMgaM, bahirdhA gupyanIyaM (gopanIyaM ) bhavatyAtmanaH pareSAM ca ( / ) tannidAnAzcAsyotpadyante / kAye bahavaH kAyikA aabaadhaaH| tadyathA gaNDaH, piTakaH, dadrU, vicikA, kaNDU [:], kuSThaH, kiTibhaH, kivAso (kilAso), jvaraH kAsaH zotha:, zoSApasmAra (zoSo'pasmAra), ATakkara, pANDurogaH, rudhiraM, pittabhagandara itIme cAnye bhairaMbhagayA ([a]pyevaMbhAgIyAH) kAye kA[7]yikA AbAdhA utpadyante / bhuktamvA[a]sya vipadyate / yenAsya kAye viSucikA santiSThate / ayamucyate (contd. from p. 76) vipariNamati for ati (Tib. yons su hju bar hgyur ba). He further adds that the Tibetan translation suggests the following text preceding to the word vipariNamatiutkarSayati / teSAmekatyAni ca viNmUtravastunA. But I think, the context does not suggest this emendation. Tibetan translation is : brta bar hgyur ba dan / de dag las la la ni bsan ba dan / gci bahi dros por yons su hjug par hgyur sin, see, ibid, p. 141, f.n. 29. 1. Wayman emends this as yadasyakasmin. 2. Wayman reads zoSaH, but the MS. seems to be correct and no such emendation is required, as ge has been enumerated in the Ayurvedic texts as a kind of disease, i.e., swelling; vide, Caraka, I. 18, p. 90 sq. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH vipariNAmAcca ya AdInavo yaduta AhAre / tatra katamaH paryeSaNAnna (tva) AdInava AhAre / paryeSaNAnvaya AdInavo [ a ] nekavidha [ : ] - samudAnanAkRtaH / ArakSAkRtaH / snehaparibhraMzakRtaH / atRpti5B-7 // kRtaH / asvAtantryakRta: //[1] duzcaritakRtazca / tatra katama AdInava AhAre [1] samudAnanA - kRtaH [1] yathApIhaikatyaH AhArahetorAhAranidAnaM zIte zItena hanyamAnaH, uSNe uSNena hanyamAnaH, utsahate, ghaTate, vyAyacchate / kRSiNA vA, gorakSyeNa vA, vANijyena vA, lipigaNanAvyasanasaMkhyA mudrA [ anekavidhena zilpasthAnakarmasthAnenAprati labdhasya vA][ss] hArasya prati [2] labhbhAya, upacayAya vA [1] yathA AhArasye ( syai ) vamAhAranidAnasya [1] tasyaivamutsahato, ghaTata (to), vyAyacchata ( : ), sa cette karmAntA vipadyante / sa taM nidAnaM ( tannidAnaM ) zocati klAmyati, paridevate / urastADayati / krandati - saMgo vA [ mA]mApadyate / mohobata me svAyAso a tiphala iti / ayamu (yaM samu) dAnanA sahagataH AdInavo yaduta AhAre [1] sa cetpadyate [3] sa tasyArakSAdhikaraNahetostIvra mApadyate / kaccinme bhogA rAjJA vA apahniyeraMzcoraMbva agninA vA dahyeranudakena vA udyeyuH / kuniha (hi) tA vA nidhayaH praNazyeyuH, Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH . 79 bil111:11 kuprayuktA vA karmAntAH pralujyeran, apriyo (yA)vA dAyAdA adhigaccheyuH / kulevA kulAMgAra utpadyeta / yastAnbhogAnanayena vyasanamApAdaye[da]yamArakSAsaha[4]gata AdInavo yaduta aahaare| __katama AdInava[:] snehpribhrNshkRtH| yathApi tadAhAranidAnamAhArAdhikaraNahetormAtA putrasyAvarNambhASate / putro mAtyaH (mAtuH), pitA putrasya, putro (traH) pituH, bhrAtA bhaginyA, bhaginI bhrAtuH / sahAyakaH / sahAyakasya / prAgeva jano janasya [1] te ( / ) cAnyo[5]nyaM vigRhItA bhavanti, vivAdamApannAstathAudArA brAhmaNa[5]kSatriyagRhapatimahAsAlA AhArAdhikaraNahetorevaM vigRhIta[7]vivAdamApannA: anyo[5]nyaM pANinA praharanti / loSThenApi, daNDenApi, zastreNApi praharantyayamucyate snehaparibhaMzakRta AdInavaH / tatra ktmH| atRptikRta aadiinvH| yathApi tadrAjAnaH kRtiyA (kSatriyA) mUrddhAbhiSiktAH, sveSu grAmanigamarASTra rAjadhAnISu asaMtu[6]STA viharanta ubhayato[a]bhyUhakAni saMgrAmAnIkAni pratisaranti / zaMkha (:) kampa (mpya) mAnaH, paTAhairvAdyamAnaH, iSubhiH kSipyamANavividhaste tatra bhrAntenAzvena sArdhaM samAgacchanti // bhrAntena hastinA, sthena, pattinA sAdhU samAgacchanti / iSubhiH, zaktibhirvA apakRttagAtrA Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH maraNamvA ni(vi) gacchanti / maraNamAtra vA duHkhamayamucyate / a[7]tRptikRta AdInava iti yo vA punarapyevaMbhAgIyaH // tatra katamaH / asvAtantryakRta AdInavaH / yathApi tadrAjJaH pauruSeyA AvarodhikAni nagarANyanupraskandataH (nte) / taptenApi ti (te) lenAvasicyante / taptayA vasayA, taptayA gomayalo (lau) hikayA, taptena tAmraNa, taptenAyasA, iSubhiH santibhi (zaktibhi)zcApakRttagAtrA maraNaM vA [8]ni (vi) gacchanti / maraNamAtrakaM vA duHkhaM / ayamucyate asvAtantryakRta AdInava iti yo vA punarapyevaMbhAgIyaH / tatra [katamo'] duzcaritakRta AdInavaH [1] yathApi 5A-8// tadekatyenAhAranidAnaM prabhUtaM kAyena //[1]duzcaritaM kRtaM bhavatyupacitaM, yathA kAyenaivamvAcA, manasA[1] sa. ca ya(thA kA)ya AbAdhiko bhavati, duHkhito, bADhaglAnaH, tasya tatpUrvakaM kAyaduzcaritaM vAGa manoduzcarita (taM), parvatAnAM vA parvatakUTAnAmvA, sAyAhna [yA]cchayA (cchAyA') avalambate / avyA(dhya)valambate / abhipralambate / [tasyai'] vaM bhavati / kRtaM bata me pApaM, na kRtaM bata me puNyaM, kAyena vAcA, 1. A seperate hand adds this. 2. Tib. chAyeva. 3. Letters damaged by pin-hold. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH . manasA, [2]so[a]haM yA gati[:] kRtapApAnAM[tAM']gati pretya gamiSyAmIti / vipratisArI kAlaM karoti / akAlaJca kRtvA'pAyeSUpapadyate / yaduta narakeSu, tiryakpreteSu [1] ayamucyate duzcarita kRta AdInavaH / ____ tasyaivambhavati / ityayamAhAra[:] paryeSa (Sya)mANo[a]pi . sAdInavaH / paribhujyamAno[a]pi sAdInavaH / paribhukto[a]pi pariNAma AdInavaH / e[3]vamasti punarasyAhArasya kAcidanuzansa (zaMsa) 'mAtrA sA punaH ktmaa| AhArasthitiko [a]ya (yaM) kAya'] AhAraM nizritya tiSThati / ' nA[s]nAhAra iyamasyAnuzansa (zaMsa) mAtrA [1]. evamAhArasthitiko[a]yaM kAyaM (:) suciramapi tiSThan varSazatamvA tiSThati / kiMcidvA punarbhUyaH samyak prihriymaannH| asti cAsyAguparatiH / tatra yaH (ye) kAyasthitimAtre pratipannAH [4]na te supratipannA[:] kAye kAyasthitimAtrakena (Na) saMtuSTA na (na)te asaMtuSTA, na ca punaste AhArakRtaM paripUrNamanavadyamanuzansaM (zaMsa) pratyanubhavanti / ye punarnakAyasthitimAtrakeNa (na') saMtuSTA[:] kAyasthitimAtrake pratipannA, na te supratipannA, api tu tAmeva kAyasthiti 1. Letters damaged by pin-hold. 2. cf. S. N., II.12, 13; D. N. III.169 : katamo eko dhammo ? sabbe sattA AhAraTThitikA; cf. also, p. 211; A. N., IV.139. 3. This may be deleted. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakabhUmo naSkramyabhUmiH nizci[tya'] (nizritya) brahmacarya (1) samudAgamAya pratipannAH, supratipannAH, [5] ta eva ca punaH paripUrNamanavadyamanuzansaM (zaMsaM) pratyanubhavanti / tanme pratimaM syAd yada (d) vA pratyavareNa AhArAnuzansa (zaMsa) mAtrakeNa saMtuSTo vihareyaM / na me pratirUpaM syAdyadahaM bAlasabhAgatAM bAlasahadhArmikatAmadhyApadyeyamevamAhAre sAkAraM paripUrNamAdInavaM jJAtvA * sa 5B-8|| itaH pratisaMkhyAyA[ss]dInava !![1] darzI, niHsara NAnveSI cAhAraniHsaraNArthameva putramA (mAn) so dharmamAhAramAharati / tasyaivaM bhavati / evamete dAyakadAnapatayaH kRcchNa bhogAn samudAnIya, mahAntaM paryeSaNAkRtamAdInavaM pratyanubhavantaH, prapIDya, prapIDya, tvaGa mAnsa (mAMsa)zoNitamasmAkamanuprayacchanti / ya[ete][a] nukampAmupAdAya vizeSaphalArthinaH tasyAsmAkaM [2] tathA pratilabdhasya piNDapAtasyAyamevaM rUpo[a]nurUpaH paribhogaH syAdyadahaM tathA paribhUtamAtmAnaM (1) sthApayitvA paribhuMjIya, yathA teSAM kArAH kRtA atyarthaM mahAphalA[:] syurmahAnuzaMsA, mahAdyubha (ta)yo, mahAvistArAH, candropamazca kulAnyupasaMkrameyaM vyavakRSya kAyaM, vyavakRSya cittaM, hrImAnapragalbhaH, anAtmotkarSI, [3]apara1. Letters damaged by pin-hold. 2. Syllables damaged by pin-hold. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH . . 83 pansI', yathAsvena lAbhena citta (sucittaH) syAM, sumanAH, evaM parasyApi lAbhena citta (sucittaH) syAM sumanA, evaM cittazca punaH kulAnyusaMkrameyaM / tatkuta etallabhyaM prabajitena parakuleSu yadvadatra pare me mAna (naM) ddtu| satkRtya, mA asatkRtya, prabhUtaM mA stokaM, praNItaM mA lUha, tvarita[ ]mA gatvaM (baddham ) / evaM caritasya me kulAnyusaMkrama[4]taH. sa cet pare na dadyustenAhaM na teSAmantike AghAtacittatayA pratighacittatayA vyavadIyeyaM / na ca punastannidAnaM / kAyasya bhedAdapAyopapattyA vighAtamApadyeya (yN)| yaduta tAmevAghAtacittatA (tAM) [pratighacittA]madhipatiM kRtvA sa cedasatkRtya na satkRtya, sa cetstokaM na prabhUtaM / sa cellUhaM na praNItaM, sa cedvaddhaM na tvaritaM dadhuH / [5] da(ta')yAhamAghAtacittatayA, pratighacittatayA ca vyavadIyeyamiti vistareNa pUrvavat / imaM cAhaM kabaDIkAramAhAraM nizritya tathA tathA pratipadyeya (yaM), tAJca mAtrAM prativedhyeyaM / yena me jIvitendriyanirodhazca na syAnnaca piNDakena klAmyeyaM / brahmacaryAnugrahazca me syAdevaM ca me zraba (ma)NabhAve, pravrajitabhAve sthitasyAyaM piNDa 1. Wayman emends it as marami and quotes Tib. Tr., gzan la mi smod pa', 'not reproaching others', ibid, p. 144, f.n. 43. 2. Added by a separate hand in a footnote. 3. Wayman reads tayA. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH 5A-9|| ||[1] pAtaparibhogarUpazca / parizuddhazcAnavadyazca syAdebhi[rAkA']raiH sa pratisaMkhyAyAhAramAharati / _' AhAraH punaH katamaH [1] catvAra AhArAH' [1] kabaDaMkAraH', sparzo, manaHsaMcetanA, vijJAnaM cAsmistvarthe kabaDaMkAra AhAro'bhipretaH / sa punaH katamastadyathA manthA vA['pUpA] vA odanakulmASamvA, sarpistailaM, phaNitaM, mAMsa, matsyA, [2] vallUrA, lavaNaM, kSIraM, dadhi, navanItamitImAni cAnyAni caivaM rUpANyupakaraNAni yAni kabaDAni 1. Syllables damaged by pin-hold. 2. Ahara has been regarded as the basic conception un derlying the Buddhist concept of Paticcasamuppada; (see, S. N. II. 289, 291-AhArasamudayA rUpasamudayo; cf. pp. 84-5; M. N. I. 321 sq); the Four Aryan Truths (M. N. I. 64) and other important doctrines such as eschatology and the theory of instantaneous being (becoming), vide, E. B., II, s. v. Ahara, p. 280 sq. 3. cp. S. N., II.83-84 : "cattArome, bhikkhave, AhArA bhUtAnAM vA sattAnaM vA ThitiyA sambhavesInaM vA anuggahAya / katame cattAro? kabaLIkAro AhAro oLAriko vA sukhumo vA, phasso dutiyA, manosaJcetanA tatiyA, viANaM catutthaM / . ime kho, bhikkhave, catAro AhArA bhUtAnaM vA sattAnaM ThitiyA sambhavesInaM vA anuggahAya / cp. K. N., V.135 : cattAro lokA cattAro AhArA (Pati.); cp. Vm., XI.1 'tattha AharatIti aahaaro| so catubbidho, kabaLIkArAhAro, phassAhAro, manosaJcetanAhAro, vijJANAhAro ti| cp. Abhas., VII.21 (KAP, p. 197); see M. N. I. 4. Wayman reads kavaDaMkAraH, ibid, p. 145. 5. Letters lost by pin-hold. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH 85 - kRtvA[a]bhyavahriyante / tasmAt kabaDaMkAra ityucyate / ' AharatIti bhuNkte| pratiniSevatyabhyavaharati, khAdati, bhkssyti| svAdayati, pibati, cUSatIti paryAyAH [1] na dravArthamiti / yazcaite (ye caite) kAmopabhogina ityarthaH / yAharanti (ya Aharanti) [3]yadvayamAhAreNa prINitagAtrAH saMtarpitagAtrAH pratyupasthite sAyAhnakAle samaye, atikrAntAyAM * rajanyAM, maulIbaddhikAbhiH sArddhamalAbu-romazabAhubhiH kandukastanibhirnArIbhiH (kandukastanIbhirnArIbhiH) 1. Asanga variously spells this word. In the body of the present text we meet with expressions such as kabaDaMkAraH and kabaDIkAraH, in the YBS,I, the expression kabaDIkAra has been used (p. 100). Buddhaghosa adds : kabaLIkArAhAro ojaTTamakaM rUpaM Aharati / (XI.2, ibid); asita-pIta-khayita sAyitappabhedo kabaLIkAro AhAro* * * *(ibid, XI.4). About this kind of ahara, Asanga remarks in the YBS, I., p. 100: kabaDIkAreNa punaH kAmAvacarANAmeva sattvAnAM sthitirbhavati / yAvatA tatra narakopapannAnAM sattvAnAM sUkSma: kabaDIkArAhAragarbho vAyuti / yena teSAM sthitirbhavati / yAvatA tirazcAM pretAnAM manuSyANAM caudArika AhAro yaM te kabaDIkRtya bhakSayanti / ya eva punaH sUkSmakalalAdigatAnAM sattvAM devAnAM ca kaamaavcraannaaN| tathA hi| teSAM bhuktamAtra eva kabaDIkAre AhAraH kAye sarvAGgeSvanuvisaraJjarAmApadyate / na ca teSAmuccAraprasrAvaH santiSThate // ; Buddhaghosa further defines Kabalikara ahara as : ojAlakkharaNo kabaLIkAro AhAro, rUpAharaNaraso, upatthambhapaccupaTTAno, kabaLaM katvA AharitabbavatyupadaTThAno yAya ojAya sattA yApenti, tassA etaM adhivacanaM (Vm., XIV.70). 2. Wayman reads ya Aharanti, ibid, loc. cit. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH krIDato(nto), ramamANAH, paricArayan (nta), auddhatyaM dravaM prAviSkariSyAma iti[1]drava eSa Arye dharmavinaye yadutakAmarAgopasaM[4]hitA, maithunopasaMhitA[:] pApakA akuzalA dharmA, vitarkA, yairayaM khAdyamAno, bAdhyamAna, uddhatendriyo bhavatyanuddhatendriyazca, drutamAnasaH, plutamAnasaH, asthitamAnaso [a]vyupazAntamAnasaH, te punaratyantamAhAramAharanto dravArthamAharantItyucyate / ' zrutavAMstvAryazrAvaka[:] pratisaMkhyAnabalika AdInavadarzI niH[5]saraNaM prajAnaM (nan ) paribhuMkta / na tathA yathA te kAmopabhogino bhuMjante / - tenAha-na dravArtha na madArtha, na maNDanArtha na vibhUSaNArthamiti / yathApi ta eva kAmopabhogina ityartha mAhAramAharanti / adya vayamAhAramAhRtavanto yaduta prabhUtaJca tRptito yathAzaktyAbalaM / snigdhaM ca, vRSyaJca, bRhaNIyaJca, varNasaMpannaM[6],gandhasampannaM, rasasampannaM / endhAbhUte(aindhIbhUte), nirgatAyAM rajanyAM zaktA bhaviSyAmaH / pratibalA, vyAyAmakaraNo (NA), yaduta atarkAyA (AtatIkriyayA') vA, nirghAtena', vyAyAmazilayA 1. Buddhaghosa while commenting on 'na davAyA na madAyA' etc., remarks : neva davAyA ti na gAmadArakAdayo viya davatyaM / kILAnimittaM' ti vuttaM hoti / (Vm. I 89). 2. Tib. gzu dgan ba-stretching the bow, see ASM, ___p. 145, f.n. 48. 3. Wayman, ibid, p. 145, suggests nirghaTTena. .. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Fort bhUmiH vA, ulloThanene (na) vA, pRthivIkhAtena vA, bAhuvyAyAmena vA, pAdAvaSTambhanena vA, plavanena vA, ( a ' ) laMghanena vA [ 1 ] tatra vyAyAmena bAha (hu) Jca punarvyAyAmaM nizritya balavanto[7]bhaviSyAmaH / 87 (a) vyAyatagAtrA, dIrghaM cArogAH, cirakAlaM cAsmAkaM yauvanamanuvartakaM bhaviSyati, no tu virUpakaraNI jarA dehamabhibhaviSyantI tvaritaM (1) ( tI ) ti / cirataraM ca jIviSyAma iti / prabhUtabhakSaNe ca pratibalA bhaviSyAmaH / bhuktaM ca ( bhuktaM " ) samyakpariNamiSyati / doSANAM cApaca (kSa) yaH kRto bhaviSyati / ityArogyamadArthaM, [8][yauvana']madArthaM, jIvitamadArthaM paribhuMjate / teSAM punarevaM bhavati / kRta vyAyAmA vayaM snAtrasaMvidhAnaM kariSyAmo yaduta - zucinA toyena gAtrANi prakSAliSyAmaH / prakSAlitagAtrAzca kezAni ca ( kezAMzca ) prasAdhayiSyAmaH / vividhena cAnu5B-- 9 // lepanena // [1] kAyamanupalipya (-manulipya) vividhairvastravividhairmAlyairvividhairalaM [ kArai: '] kAyaM bhUSayiSyAmaH / 1. May be dropped. 2. Wayman reads dIkSam . 3. Wayman amends this as virUpakaraNAni but I think no emendation is needed here. 4. Repetition, may be dropped. 5. Letters too dim and illegible. 6. Letters lost by pin-hold. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH tatra yat snAnaprasAdhanAnulepanamidamucyate / teSAM maNDanaM / tathA maNDanajAtAnAM yadvastramAlyAbharaNadhAraNamidamucyate / vibhuussnnmiti| maNDanArthaM vibhUSaNArthaM paribhuMja[to[5]ta'] evaM (pari janto'ta evaM)madamattA maNDanajAtivibhUSitagAtrAH / [2] madhyAhnasamaye, sAyAhna samaye vA, bhaktasamaye tRSitA bubhukSitAzca, pareNa harSeNa, parayA nandyA, pareNAmodena / AdInavadarzino niHsaraNamaprajAnanta (nto)yathopapannamAhAramAharanti / yAvadeva punaH punavArtha, maNDanArthaM, vibhUSaNArthaM ca[i] zrutavAMstvAryazrAvakaH / pratisaMkhyAnabalika AMdInavadarzI niHsaraNaM[3]prajAnan paribhuMkte / na tu tathA yathA te kAmopabhoginaH paribhuMjate / nAnyatremamasaMniveSaNAprahAtavyamAhAraM pratiniSevamANa . eva prahAsyAmIti / yAvadevAsya kAyasya sthitaye iti bhuktvA nA[s]bhuktvA yazca jIvitasya kAyasthitirityucyate / so[a]hamimamAhAramAhRtya jIviSyAmi, na mariSyAmIti AhAra[4]ti / tenAhaM (ha) yAvadevAsya kAyasya sthitaye / Wayman suggests : 1. Letters lost by pin-hold, paribhuJjantasta evaM. 2. Wayman reads tarpaNa, 3. See, SS, p. 73.10. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naiSkramyabhUmiH 89 kathaM yApanAyeM Aharati / dvividhA yAtrA - asti kRcchra eNa, astyakRcchra eNa [1] kRcchra eNa yAtrA katamA [ / ] yadrUpamAhArato jighatsA daurbalyaM vA bhavati / duHkhito vA bADhaglAnaH / adharmeNa vA piNDapAtaM paryeSate, na dharmeNa / raktaH paribhuMkte, saktaH, gRddho, grathito, mUrcchito [S]dhyavasito[5] [ a ]dhyavasAyamApannaH / guruko vAsya kAyo bhavatyakarmaNyaH, aprahANakSamaH, yenAsya dhandha cittaM samAdhiyate (dhIyeta ) / kRcchreNa vA AzvAsaprazvAsAH pravartante / styAnamiddhaM vA cittaM paryavahIya ( paryavanahyatIya) mucyate kRcchreNa yAtrA / ' akRccha eNa yAtrA katamA [ / ] yathApi tadrUpamAhAramAharato yathA jighatsA daurbalyaM vA na bhavati / 'nAbhyadhiko [6] bhavati / duHkhito vA bADhaglAnaH / dharmeNa vA piNDapAtaM paryeSate, na vA [ a ] dharmeNa / surakto paribhuMkte sakta: ' (paribhuGkate 'saktaH), agRdhraH, agrathitaH ', anadhyavasito [ a ] nadhyavasAyamApannaH, na cAsya kAyo guruko bhavati / karmaNyo bhavati / prahANakSamaH / yenAsya tvaritaM cittaM samAdhIyate / alpakRcchra eNAzvAsaprazvAsAH pravarttante / styA [7]na vA 1. See, ibid, p. 73, cp. also, p. 75. 2. Wayman suggests its deletion, p. 146, f.n. 51. 3. The correct reading seems to be : paribhuGkte'sakto'gRdho'nadhya vasito'nadhyavasAyamApannaH / 4. Wayman reads grathito. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH __. middhaM cittaM na paryavana (hya)tIyamucyate alpakRcchaNa yaatraa| ___ tatra yA kRcchNa yAtrA tayA jIvitasthitibhavati / kAyasya sAvadyA sasaMkliSTA[1] tatra yeyamalpakRcchNa yAtrA tayA jIvitasthitirbhavati (1) kAyasya [1] sA ca punaranavadyA / asaMkliSTA [1] tatra zrutavAnAryazrAvakaH / sAvadyAM saMkliSTAM yAtrAmparivarjayati / anavadyAma[8]saMkliSTAM yAtrAM gacchati / pratiSevate / tenAha yaapnaaye| sA punaranavadyA asaMkliSTA yAtrA yA pUrvamuktA / tAM kathaM yApayati / Aha / yadyayaM jighatsoparataye, brahmacaryAnugrahAya iti, paurANAM ca vedanAM prahAsyAmi 6A-1// navAJca notpaadyissyaami| ||[1] yAtrA ca me bhaviSyati / balaM / ca, sukhaM cAnavadyatA ca, . 1. cf. SS, p. 71 : paribhujAno na raktaH paribhuGakte'sakto'gRddho'nadhyavasitaH / anyatra yAvadeva kAyasya sthitaye, yApanAya / tathA paribhuGakte yathA nAtisaMlikhito bhavati, nAtigurukAyaH / tat kasya hetoH ? atisaMlikhito hi kuzalapakSaparAGmukho bhavati / atigurukAyo middhAvaSTabhyo bhavati / tena taM piNDapAtaM paribhujya kuzalapakSAbhimukhena bhavitavyam / ; cp., ibid, p. 73 : prAyeNa hi sattvA rasagRddhA bhojanahetoH pApAni karmANi kRtvA nrkessuuppdyte| ye ye punaH santuSTA agRddhA alolupA rasapratiprasrabdhA jihvandriyasantuSTAH kiyallUhenApi bhojanena yApayanti, teSAM cyutAnAM kAlagatAnAM svargopapattirbhavati sugatigamanaM bhavati devamanuSyeSu / te devopapannAH sudhAM paribhuJjate / evaM kAzyapa piNDacArikeNa bhikSuNA rasatRSNAM vinivartayitvA nidhyAptacittena suparipakvAn kulmASAn paribhujatA na paritaptavyam / tat kasmAddhetoH ? kAyasandhArANArtha mArgasandhAraNArtha mayA bhojanaM paribhoktavyam / ... Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH sparzavi[hAra']tA ceti| evaM pratiSevamANaH anavadyAmasaMkliSTAM yAtrAM kalpayati / ____ kathaM ca punajighatsoparataye Aharati[1] pratyupasthite bhaktasamaye, utpannAyAM kSudhAyAM, yadA paribhuMkte tasyaiva kSutparyavasthAnasya jighatsAdaurbalyasya ca prativigamAya tAJca mAtrAM pa[2] ribhuNkte| yathAsya bhuktavataH akAle punarjighatsAdaurbalyanna bAdhate / sAyAhnasamaye vA, abhi(ti?) krAntAyAmvA rajanyAM, zvobhUte, pratyupasthite bhaktasamaye[1] evaM jighatsoparataye Aharati / kathaM brhmcryaanugrhaayaarti| tAM mAtrAM paribhuMkte tadrUpamAhAramAharati / yenAsya kuzalapakSe[3]prayuktasya dRSTa eva dharme bhuktasamanantaraM tasminneva vA divase agurukaH kAyo bhavati / karmaNyazca bhavati, prahANakSamazca, yenAsya tvaritatvaritaM cittaM samAdhIyate / alpakRcchre NAzvAsaprazvAsAH pravartante / styAnamiddhaM cittaM na paryavanaha (hya)ti / yenAyaM bhavyo bhavati / pratibalazca / kSipramevAprAptasya prA[4]ptaye, anadhigatasyAdhigamAya, asAkSAtkRtasya sAkSAtkriyAyai / evaM brahmacaryAnugrahAyAharati / / kathaM paurANAM vedanAM prahAsyAmItyAharati / 1. Letters damaged by pin-hold. 2. Buddhaghosa gives a brief description of these aspects of AhAra-concept of the theravadins in AS, V. 136-9, pp. 318-9. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH tathApi tdtiitmdhvaanmupaadaay| amAtrayA vA paribhuktambhavatyapazyamvA (pathyaM vA), apariNate (taM) vA, yenAsya vividhaH kAyika AbAdhaH samutpanno bhavati / tadya[5]thA kaNDU[:], kuSTa[:], kiTibha[:] kilAsa iti vistareNa pUrvavat / tasya cAbAdhanidAnA utpadyante zArIrikA vedanA duHkhAstIvAH, kharAH, kaTukA, amanApA (amana ApA)[:1] tasyAbAdhasyopazamAya tAsAM ca tannidAnAnAM du:khAnAM vedanAnAmupazamAya hitaM pazyamanu (pathyamanu) kUlamAnulomikaM vaidyopadiSTena vidhinA bhaiSajyaM pratiSevate [1] [6]sAMpreyaM cAhAramAharati / yenAsyotpannasyAbAdhasya tannidAnAnAM ca duHkhAnAM vedanAnAM prahANaM bhavatyevaM paurANAmvedanAM prahAsyAmItyAhAramAharati / sa vartamAnamadhvAnamupAdAya sukhI, arogo, balavAnnAmAtrayA vA pribhuNkte| apathya 6B-1// //[1]tA apariNate, kAye nAsyAgatamadhvAnamupAdAya (cAsyAnAgatamadhvAnamupAdAya) zvo vA, uttarazvo vA, viSUcikA vA kAye sNtisstthet| anyatamAnyatamo vA kAye kAyika AbAdhassamutpadyeta / . tadyathA kaNDU[:], kuSTa[:], kiTibha[:], kilAsa iti vistareNa pUrvavat / yannidAnA' utpadyeranchA (JchA) rIrikA vedanA[:] pUrvavat / evaM ca navAM vedanAM notpA[2] dayiSyAmItyAharati / 1. A separate hand adds this. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH . 93 kathaM yAtrA me bhvissyti| varNa ca sukhaM cAnavaghatAM (tA) ca / sparzavihAratA cetyAharati / yattAvad bhukto jIvatItyevaM yAtrA bhavati / yatpunarjighatsAdaurbalyamu (ma)panayati / evamasya varNaM bhavati / yatpunaH paurANAM vedanAM prajahAti / navAM co (ca no)tpAdayatyevamasya sukhaM bhavati / yat puna[3]dharmeNa piNDapAtaM paryeSTyAraktaH (paryeNyA[5] raktaH), asaktaH iti vistareNa pUrvavadevamanavacatA bhavati / yatpunabhuktavato na gurukaH kAyo bhavati, karmaNyazca bhavati, prahANakSamo vistareNa pUrvavadevamasya sparzavihAratA bhavati / tenAha pratisaMkhyAyAhAramAharati / na dravArtha, na madArthaM, na maNDanArthamiti / vistareNa pUrva[4]vadayaM tAvad bhojane mAtrajJatAyA vistrvibhaagH| samAsArthaH punaH katama[:] Aha [1] yazca (yaJca) paribhuGakte / yathA ca paribhuMkte / yaduta kabaDaMkAramAhAraM, manthA vA, [a]pUpA vA, odanakulmASaM vA vistareNa pUrvavat / ___ kathaM paribhuMkte / pratisaMkhyAya paribhuMkte / na dravArtha, . na madArtha[5] na maNDanArthamiti vistareNa pUrvavat / ___punaraparaM(:) samAsArthaH [1] pratipakSaparigRhItaM ca paribhuMkte / kAmasukhallikAnta (vi)varjitaJca / AtmaklamathAntavivarjitaJca bahmacaryAnugrahAya / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH yadAha / pratisaMkhyAyAhAramAharati / kathaM kAmasukhallikAntavijitaM / ydaah| na dravArthaM, na madArtha, na maNDanA[6] thaM, na vibhUSaNArthamiti / kathamAtmaklamathAntavijitaM / yadAha [] jighatsoparataye, paurANAM ca vedanAM prahAsyAmi / navAJca notpAdayiSyAmi / yAtrA ca me bhaviSyati / balaM ca sukhaM ceti / ___ kathaM bahmacaryAnugrahAya pribhuNkte| yadAha / brahmacaryAnugrahAya / anavadyatA ca / sparza vihAratA ca me bhaviSyatIti / 6A-2|| punaraparaH [[1]samAsArthaH [1] dvayamidaM bhojanaM, cAbhojanaM c| tatrAbhojanaM yat sarveNa sarvaM sarvathA kiMcinna paribhukte / abhuMjAnazca mriyate / tatra bhojanaM dvividhaM / samabhojanaM, viSamabhojanaM c| tatra samabhojanaM / yannAtyalpaM nAtiprabhUtaM, nApathyaM, nApariNatena saMkliSTaM / tatra viSamabhojanaM / yadya (da)tyalpamatiprabhUtaM ca / apariNate (taM) vA, apathyaM vA, [2] saMkliSTaM vA paribhuMkte / tatra samabhojane nAtyalpabhojane jighatsAdaurbalyamanutpannaM ( / ) notpAdayati / utpanna prajahAti / tatra nAtiprabhUtabhojane (na') [sama]1. Wayman suggests (ibid, p. 148) this to be deleted, but the context does not permit. 2. This should be deleted or emended as asamena. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH 95 viSamabhojanena guruka: kAyo bhavatyakarmaNyaH, aprahANakSamo vistareNa pUrvavat / tatra pariNatabhojanena, samabhojanena paurANAM ca vedanAM prajahAti / navAJca notpAdayiSyatye[3]vamasya yAtrA bhavati / balaM ca, sukhaM ca, asNklissttbhojnen| samabhojanena anavadyatA ca bhavati / sparzavihAratA ca / tatrAtyalpabhojanaM yena jIvati / atiprabhUtabhojanaM / yenAsya gurubhArAdhyAkrAntazca kAyo bhavati / na ca kAlena bha(bhu)ktampariNamati / tatrApariNatabhojanena viSUcikA kAye saMtiSThate / [4]anyatamAnyatamo vA kAye kAyika AbAdhaH ( / ) samutpadyate / yathA apariNatabhojanenaivamapathyabhojanena [1] tatrAyamapathyabhojane vizeSaH [1] doSaH pracayaM gacchati / kharaM vA[ss]bAdhaM spRzati / tatra saMkliSTabhojanena adharmeNa piNDapAtaM paryeSya raktaH paribhuMkte / sakto, gRddho, grathita iti vistareNa pUrvavat / iti yaH samabhojanaM ca paribhuMkte / [5] viSamabhojanaM ca parivarjayati / tasmAd bhojane samakArItyucyate / bhojane samakAritaiSA ebhirAkaurarAkhyAtA, uttAnA, vivRtA, saMprakAzitA / yaduta pratisaMkhyAyAhAramAharati / na dravArthaM, na madArthaM, na maNDanArthaM, na vibhUSaNArthamiti vistareNa pUrvavat / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 zrAvakabhUmI naSkramyabhUmiH tatra yastA (yattA)vadAha / pratisaMkhyAyAhAramAharati / na dravArtha, na madArtha, na maNDanArtha, [6]na vidU (bhU)SaNArtha ( / ), yAvadevAsya kAyasya sthitaye, yApanAya, anena tAvadabhojanaM na(ca)pratikSipati / yatpunarAha / jighatsoparataye, brahmacaryAnugrahAya vistareNa yAvat sparzavihAratAya, anena viSamabhojanaM pratikSipati / kathaM ca punaviSamabhojanaM (punaratiprabhUtabhojanaM) prtikssipti| yattAvadAha brahmacaryAnugrahAyAnenAtiprabhUtabhojanaM pratikSipati / yadA[7][1]paurANAM ca vedanAM prahAsyAmi (1), navAM ca notpAdayiSyAmItyanenA[5] pariNata-bhojanata me (tAma)pathyabhojanatAM 'ca pratikSipati / yadAha / yAtrA ca me bhaviSyati, balaM cAnenAtyalpabhojanatAM pra(tAmapra) bhUtabhojanatAM ca darzayati (prtikssipti)| yadAha / sukhaM ca me bhaviSyatItyanena pariNatabhojanatAM ca' darzayati [1] yadAha (1) sukhaM ca me bhaviSyatIti pathyabhojanatAM 6B-2|| ][[1] ca darzayati / yadAha / anavadyatA ca me bhaviSyati, sparzavihAratA cetyanenAsaMkliSTabhojanatAM darzayati / yosAvadharmeNa piNDapAtaM paryeSya raktaH 1. Wayman adds pazya(a mistake for pathya)bhojanatAM before ca and deletes the following sentence on the basis of the Tibetan trans., see, f.n. 53, p. 149. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 naSkramyabhUmiH 97 paribhukte / sakto vistareNa pUrvavat / sa saMkliSTazca paribhuMkte, sAvadyatA cAsya bhavati / tasyaiva ca kuzalapakSaprayuktasya pratisaMlayane, yoge, manasikAre, svAdhyAye,[2]arthacintAyAM ta eva pApakA akuzalA vitarkAzcittamanuvasravanti ye[a]sya / taM nityAM (tannityAM), tatpravaNAM, tatprAbhorAM (tatprAbhArAM) cittasantati pravarttayanti / yenAsya sparzavihAreNa (sparzavihAro na) bhavati / sA ceyaM dvividhA sparzavihAratA atiprabhUtabhojanaparivarjanAcca yenAsya na gurukaH kAyo bhavatyakarmaNyaH, aprahANakSama iti vistareNa pUrvavat / [3]aparenA (NA) svAdAkaraNAd yenAsya vitarkasaMkSobhakRtAM (tA) asparzavihAratA na bhavati / tadevaM sati sarvairebhiH padairbhojane samakAritA vyAkhyAtAM bhavati / iyamucyate bhojane mAtrajJatA / / vistarataH saMkSepatazca // pUrvarAtrApararAtra jAgarikAnuyuktatA ktmaa| 1. Buddhaghosa remarks that jAgarikAnuyoga is one of the causal factors of the pAtimokkhasaMvara and jhAna : pubbarattAparattaM jAgariyAnuyuttamanuyutto ti idamassa kAraNabhAvaparidIpanaM / (SVA, p. 326), pubbarattAparattaM ti AdinA sIle patiTThitassa jhAnabhAvanAya upakArake dhamme (ibid, p. 327). 2. cp. 'kathaM cAvuso, jAgariyaM anuyutto hoti ? idhAvuso, bhikkhu divasaM caGkamena nisajjAya AvaraNIyehi dhammehi cittaM parisodheti / rattiyA paThamaM yAma caGkamena nisajjAya AvaraNIyehi dhammehi cittaM parisodheti / rattiyA majjhimaM yAma (contd. on p. 98) Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 satarbhUmau naSkramyabhUmiH tatra katamaH pUrvvarAtraH (-mat pUrvarAtram) / katamo - (mada) pararAtra: (tram) / katamo [4] jAgarikAyogaH / katamA jAgarikAyogasyAnuyuktatA' / tatrAya (yaM ) - (veda) sAyAhNaM ardharAtraH ( taM), sAyAhna sUryAstaMgamanamupAdAya yo rAtryAH pUrvvabhAgaH, sotirekaM prahAraM ( sA'tirekaH praharaH ) / tatrAyaM jAgA ( ga ) rikAyogaH / yadAha / divA caMkramaniSadyAbhyAmAvaraNIyebhyo dharmebhya [ 5 ]zcittaM parizodhayati / parizodhya, bahi [ r ] vihArasya pAdau prakSAlya vihAraM pravizya, dakSiNena pArzvena zayyAM kalpayati / pAde pAdamAdhAya AlokasaMjJI smRtaH / saMprajAna (n) utthAnasaMjJAmeva manasi kurvvan, sa rAkhyA: pazcime yAme [ 6 ] laghu laghveva prativibudhya, caMkramaniSadyAbhyAmAvaraNIyebhyo dharmebhya 1 ( contd. from p. 97 ) dakkhina parasena sIhasayyaM kappeti pAde pAdaM accAdhAya sato sampajAno, uTTAnasa manasi karitvA / rattiyA pacchimaM yAmaM paccaTThAya caGkamena nisajjAya AvaraNIyehi dhammehi cittaM parisodheti / , S. N., III.96; see also, M. N., II.22; A. N., I. 105; Vibhanga, pp. 299-300; Dhs., pp. 291-2. 1. cp. SVA, p. 347 : jAgarikAnuyoganiddese pubbarattAparataM ti ettha aDDharattasaGghAtAya rattiyA pubbe pubbarataM, iminA paThamayAmaJceva pacchAbhattaJca gaNhAti / rattiyA pacchA apararataM, iminA pacchimayAmaJcaiva purebhattaJca gaNhAti / majjhimayAmo panassa bhikkhuno niddAkilamathavinodanokAso ti na gahito / see also, p. 348, lines 1-2. 2. .cp., ibid, loc. cit. jAgarikAnuyogaM ti jAgarayassa asupanabhAvassa anuyogaM / anuyukta hotI ti taM anuyogasaGghAtaM AsevanaM bhAvanaM anuyuto hoti payutto / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH 99 zcittaM parizodhayati / ' tatreyaM jaagrikaanuyogsyaanuyukttaa| yathApi tabuddhasya bhagavataH zrAvakajAgarikAyogasya shrotaa| tatra zikSitukAmo bhavati / yathAbhUtasyAsya yajjAgarikAyogamArabhya buddhAnujJAtaM jAgarikAnuyogaM sampAdayiSyA[7]mIti [1] yazchando, vIyaM (vIrya), vyAyAmo, niSkramaH / parAkramasthAnaprArambhaH / utsAha utsUDhiraprativANizcetasaH / saMgrahaH sAvadya (dyaH) / __ tatra kathaM caMkramaniSadyAbhyAmAvaraNIyebhyo dharmebhyazcittaM prishodhyti| divA ucyte| sUya (ya) syAbhyudgamanasamayamupAdAya yAvadastagamanasamayA[c], 6A-3// caMkrama ucyate / AyatAni (AyatanAni) ||[1] (1) vipulamApite pRthivIpradeze gamanapratyAgamanapra[yoga] yukt| "satkAyakarmaniSadyA ucyate / yathApIhaikatyo maMcevA, pIThe vA, tRNasaMstare vA niSIdati / pryngkmaabhujy| Rju kAyaM praNidhAyAbhimukhIM smRtimupasthApya [i] AvaraNAnyucyante paJca nivaraNAni / AvaraNIyA dharmA ye nivaraNasthAnIyA dharmA nivara 1. See, Sdp., p.,652; cp. Vjv., p. 203; Vibhanga, pp. 299 300; cp. also, p. 301; cp. SVA, p. 348 : cittassa AvaraNato AvaraNIyehi dhammehi paJcahi pi nIvaraNehi sabbAkusaladhammehi vA cittaM parisodheti / tehi dhammehi visodheti parimoceti / ThAnampanettha kiJcApi na gahitaM, caGkamanisajjAsannissitaM pana katvA gahetabbameva / 2. Letters damaged by pin-hold. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH NAparakAste[2]punaH ktme| kAmachando (kAmacchando), vyApAda[:], styAna (na), middhauddhatyaM, kaukRtyaM, vicikitsA,[a]zubhatA, pratighanimittamandhakAraH, jJAtijanapadAmaravitarkapaurANasya ca hasitakrIDita rasitaparivAritasyAnusmRtiH, trayazcAdhvAnaH / tyadhvagatA cAyonizo dharmacintA [i] ___ ebhyaH kathaM caMkramaNacittaM parizodhayati / katibhyazca parizodhayati[1][3]styAnamiddhAtsyAnamiddhAhArakAccAvaraNAt parizodhayati / Alokanimittamanena sAdhu ca, suSThu ca, sugRhItaM bhavati / sumanasikRtaM, suja (ju) ssttN| supratividdhaM / sa Alokasahagatena, suprabhAsasahagatena cittena channe vA, abhyavakAze vA, caMkrame caMkramyamANaH (caMkramamANaH), anyatamAnyatamena prasadanIyenAlambanena cittaM saMdarzaya[4]ti / samuttejayati / saMpraharSayati / yaduta buddhAnusmRtyA vA, dharmasaMghazIlatyAgadevatAnusmRtyA vA, (1) . kAye vA punaranena styAnamiddhAdInavapratisaMyuktA. dharmAH zrutA bhavantyadgRhItA, dhRtaaH| tadyathA sUtraM, gU(ge)yaM, vyAkaraNaM, gAthodAnanidAnAvadAnetivRttakajAtakavaipulyAdbhutadharmopadezA, yeSu styAnamiddhama[5]manekaparyAyeNa vihitaM, vijugupsitaM [1] styAnamiddhaprahANaM punaH (1)stutaM, vaNitaM, prazastaM [1] tAn teSAM vistareNa svareNa svAdhyAyaM karoti / pareSAmvA HTRATHAHAHR Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH prakAzayatyarthamvA cintayati / tulayatyupaparIkSate dizo vA vyavalokayati / caturnakSatragrahatArAsu vA dRSTi dhArayatyudakena mukhamAkledayati / evamasya tatstyAnamiddhapa[6]ryavasthAnaM anutpannaM ca notpadyate, utpannaM ca prativigacchatyevamanena tasmAdAvaraNIyA [d ] dharmAccittaM parizodhitaM bhavati / kAmacchandAd, vyApA tatra niSadyayA katamebhya AvaraNIyebhyo dharmebhya:[cittaM '][7] parizodhayati / 6B--3// dAdauddhatyakaukRtyAdvicikitsAyA // [1]stadAhArakebhyazca dharmebhyaH [ / ] sa utpanne vA kAmacchandaparyavasthAne prativinodanAyAnutpanne vA dUrIkaraNAya, niSadya, paryaGkamAbhujya, RjuM kAyaM praNidhAya pratimukhAM (khIM) smRtimupasthApya, vinIlakaM vA vipUyakamvA vima (bha) - * drAma ( tma) kamvA, vyAdhmAtakamvA, vi [khAdi 2 ] takamvA, vilohitakamvA, asthiM ( asthi ) vA, zaMkalikAM vA, anyatamAnyatamaM vA bhadrakaM [ 2 ] samAdhinimittaM manasi karoti / ye vA dharmAH kAmarAgaprahANamevArabhya kAmarAgaprahANAyodgRhItA bhavanti / dhRtA vacasA parijitA, manasA anvIkSitA [ : ], dRSTyA supratividdhA[:], tadyathA sUtraM, geyaM, vyAkaraNamiti vistareNa pUrvvavat / ye anekaparyAyeNa kAmarAgaM, kAmacchandaM, 1. MS. omits this. 2. Letters damaged by pin-hold. 101 ' Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH kAmAlayaM, kAmaniyanti, kAmAdhyava[3]sAnaM vigarhanti, vivarNayanti / vijugupsayanti / kAmarAgaprahANamanekaparyAyeNa stuvanti / varNayanti, prazansa (zaMsa)yanti / tAM (tAn) dharmAMstathA niSaNNo[a]yonizo manasi karotyevamasyAnutpannaM ca kAmacchandaparyavasthAnaM notpadyate / utpannaM ca kAmacchandaparyavasthAnaM prativigacchati / tatra vyApAde ayamvizeSaH / tathA niSaNNo[4]maitrIsahagatena cittenAvaireNAsaMpathenAvyAbAdhena, vipulena, mahadgatenApramANena subhAvitenaikAM * dizamadhimucya smAritvopa (smRtvopa-) sampadya viharati / tathA dvitIyAM, tathA tRtIyAM, tathA caturthImityUrdhvamadhastiyaksarvamanantaM lokaM smAritvA (smRtvA) upasampadya viharati / zeSaM pUrvavat / tatrauddhatyakaukRtye vizeSaH / tadya[5]thA niSaNNa[1]adhyAtmameva cittaM sthApayati / saMsthApayati / samviSodayati (sNvishodhyti)| ekotIkaroti / samAdhatte / zeSaM pUrvavat / tatra vicikitsAnivaraNe vizeSaH / tathA sanniSaNNaH / atItamadhvAnaM nAyonizo manasikaroti / anAgataM pratyutpannamadhvAnaM nAyonizo manasikaroti / kiM nvahamabhUvamatIte[a]dhvani ko[6]nvahamabhUvaM / AhosvinnAhamatIte[a]dhvani ko nvahamabhUvaM / kathaM Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH . 103 . nvahamabhUvamadI (tI)te [s]dhvani [1] ko nvahaM bhaviSyAmi / anAgate[a]dhvani, kathaM bhaviSyAmyanAgate[a]dhvani, ke santaH ke bhaviSyAmaH / ayaM satva (sattvaH) kuta AgataH / itazcyutaH kutra gAmI bhaviSyati / [7] sa ityevaM rUpamayonizomana6A-4|| sikAra varjayitvA //[1]yonizo manasi karoti / atItamadhvAnamanAtI (ga)taM pratyutpanna']mapyadhvAnaM [1] sa dharmamAtraM pazyati / vastumAtraM / sacca sataH, asaccAsataH / hetumAtraM, phalamAtraM, nAsadbhUtaM samAropaM karoti / na sadvastu nAzayatyapaca (va) dati / bhUtaM bhUtato jAnAti / yadutAnityato vA, [duHkhato']vA, zUnyato vA, [anAtmato vA], anityeSu, duHkheSu, zUnyeSu, anAtmasu dharmeSu sa[2]evaM yonizo manasi kurvan, buddhe [a]pi niSkAGa kSo bhavati, nirvicikitsaH / dharme, saMghe, duHkhe, samudaye, nirodhe, mArge, heto, hetusamutpanneSu dharmeSu niSkAGakSo bhavati / nirvicikitsa: / zeSaM pUrvavat / tatra vyApAde vaktavyaM / yo[a]nena pratighaM pratighanimittaM cArabhya, tasya ca prahANAya, dharmA udgRhItA iti vistaraH [:] . [3] auddhatyakaukRtye vaktavyaM / anenauddhatyakaukRtya1. Letters damaged by pin-hold. 2. Added by a separate hand. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH mArabhya tasya ca prahANAya dharmA udgRhItA iti vistareNa pUrvvavat / vicikitsAyAmvaktavyaM / ye anena vicikitsAmArabhya tasyAzca prahANAya dharmA udgRhItA iti vistareNa pUrvvavadityanena kAmacha (ccha ) ndanivaraNAd vyApAdastyAnamiddhauddhatya kau kRtya vicikitsAniva raNA [c] [4] cittaM vizodhitaM bhavati / tadAhArakebhyazca. dharmebhya AvaraNIyebhyastenAha caMkramaniSadyAbhyAmAvaraNI-' yebhyo dharmebhyazcittaM parizodhayati / yA caiSA dharmAdhipateyA AvaraNIyebhyo dharmebhyazcittasya parizodhanA [1] asti punarAtmAdhipateyA, lokAdhipateyA cAvaraNIyebhyo dharmebhyazcitta [5] parizodhanA [ i ] AtmAdhipateyA katamA / yathApi tadutpanne anyatamAnyatamasminnivaraNe Atmata eva pratirUpatAmviditvA, utpannaM nivaraNaM nAdhivAsayate ( ti ) / prajahAti, vinodayati, vyantIkaroti / tena nivaranAtmAnaM na jJAyamAnaH, cetasa upaklezakareNa, prajJAdaurbalyakareNa vighAtapakSyeNai [6]vamasAvAtmAnamevAdhipatiM kRtvA AvaraNIyebhyo dharmebhyazcittaM parizodhayati / kathaM lokamadhipati kRtvA AvaraNIyebhyo dharmebhyazcittaM parizodhayati / ihAsyA (sya) nivaraNe Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH . . 105 samutpanne, utpattikAle vA pratyupasthite / evaM bhavatyahaM cedanutpannaM nivaraNamutpAdayeyaM, zAstA me apavaded, devatA api, [7] vijJA api, sabrahmacAriNo[a]dharmatayA vigarhayeyuriti / sa lokamevAdhipatiM kRtvA AvaraNIyebhyo dharmebhyazcittaM parizodhayati / ihAsya nivaraNe samutpanne, utpattikAle vA pratyupasthite, evaM bhavatyahaM cedanutpannaM nivaraNamutpAdayeyaM / zAstA me apavaded, devatA api / vijJA api, sabrahmacAriNo[a]dharmata[8]yA vigarhayeyuriti / sa lokamevAdhipatiM kRtvA, anutpannaM ca nivaraNaM notpAdayati, utpannaM ca prajahAti / evaM lokamadhipatiM kRtvA AvaraNIyebhyo dharmebhyazcittaM parizodhayati / zayanAsanapratiguptyarthaM punarlokAcAraJcA nuvRtto bhaviSyatIti yAvadrAtyA: prathame yAme caMkrama6B-4// //[1]niSadyAbhyAmAvaraNIyebhyo dharmebhyazcittaM parizo dhayati / AvaraNIyebhyo dharmebhyazcittaM parizodhya bahivihArasya pAdau prakSAlayati / prakSAlya, vihAraM pravizya, zayyAM kalpayati / yAvadeva svasyo (yau)pacayikAnAmmahAbhUtAnAM upacayAya[1]upacito[a] yaM kAya: * karmaNyatarazca bhaviSyati / anukUlatarazca sAtatyenai [ka']pakSye kuzalapakSaprayoge / kena[2] kAraNena pArzvana zayyAM kalpayati / 1. MS. omits this, added by us. 2. Wayman adds dakSiNena, ibid, p. 72. 3. Buddhaghosa distinguishes between four sayyas, kAma bhogIseyyA, petaseyyA, sIhaseyyA and tathAgataseyyA, vide SVA, p. 348. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH siMhasya prANinaH sAdharmyaNa [1] kiM punaratra sAdharmya [1]siMhaH prANaM (prANI) sarveSAM tiryagyonigatAnAM prANinAM vikrAnta, utsAhI, dRDhaparAkramaH / bhikSurapi jAgarikAnuyukta ArabdhavIryo viharati / vikrAnta, utsAhI, dRDhaparAkramaH / atastasya siMhopamaiva zayyA pratirUpA bhavadi(ti), no tu preta[3] zayyA, devazayyA, na kA[ma'] bhogshyyaa| tathA hi te sarva eva kusIdA, hInavIryA, ca (ma)ndabalaparAkramAH / api tu dharmataiSA yadakSiNena pArzvena siMhopamAM zayyAM kalpayato na tathA gAtrANAM vikSepo. bhavati / na ca zayAnasya smRtisaMpramoSo bhavati / na ca gADhaM svapiti / pApakAMzca svapnAM (pnAn) na pazyati / anyathA tu zayyAM kalpaya[4]to viparyayeNa sarve doSA veditavyAH / tenAha dakSiNena pArzvena zayyAM kalpayati / __ Alokanimittamanena sUdgRhItaM bhavati / sumanasikRtaM / sujuSTaM, supratividdhaM / yadeva manasi kurvan sa prabhA sahagatena cittena zayyAM kalpayati / suptasyApi cAsya yena na bhavati cetasaH (1) andhakArAyitatvamevamAlokasaMjJI[5]zayyAM kalpayati / __kathaM smRta[:]zayyAM kalpayati / ya (ye) anena dharmA[:]zrutA bhavanti / cintitA, bhAvitA vA, 1. A separate hand adds this. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 naiSkramyabhUmiH kuzalA arthopasaMhitAstadanvayA [ a ] sya smRtiryAvatsvapanakAlAnuvatinI bhavati / yathAsya suptasyApi ta eva dharmA jAgrato vA abhilapanti teSveva ca dharmeSu taccittaM bahulamanuvicarati / iti yathAsmRtyA yathAsmRtaH / [6] kuzala cittazayyAM kalpayati / avyAkRtacitto vA [] evaM smRtaH zayyAM kalpayati / kathaM saMprajAnanto ( jAnan ) zayyAM kalpayati / suptasyAsya tathA smRtasya yasminsamaye [ a ] nyatamAnyatamenopaklezena cetasaH saMklezo bhavati / sa utpadyamAnameva taM saMklezaM samyageva prajAnAti, nAdhivAsayati, prajahAti pratividhyati / [7] pratyudAvarttayati mAnasaM / tenocyate saMprajAnaM (nan ) zayyAM kalpayati / kathamutthAnasaMjJAmeva manasikun zayyAM kalpayati / sa vIrya saMpragRhItaM cittaM kRtvA zayyAM kalpayati / supratibuddhikayA suharSakta (suhRSTacitta) - stadyathA AraNyako mRgaH / no tu sarvveNa sarvaM viddhamavakramaNanimnaM cittaM karoti / tatpravaNaM / na tatprabho (bhA) ramapi ( 1 ) [ 8 ] cAsyaivaM bhavati / aho batAhaM buddhAnujJAtAM jAgaritAM (kAM) sarvveNa sarvaM sarvvathA sampAdayeyamiti / tasyAzca sampAdanArthaM tva[[]zaMsena, rasena, prayogeNa, chandagato viharatyabhiyuktazca [1] api cAsyaivaM bhavati / yathAhamadya Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH jAgarikArthamArabdhavIryo vyahArSa, kuzalAnAJca dharmANAM 6A-5// bhAvanAye, dakSo[a]nalasa, utthAnasampannaH, zvaH //[1] prabhAte, nirgatAyAM ca rajanyAM, bhUyasyA mAtrayA ArabdhavIryo vihariSyAmi utthAnasampanna iti / tatraikayA utthAnasaMjJayA gADaM svapiti / yenAhaM (yaM) zaknoti laghu laghveva utthAnakAle utthAtuM, na kAlAtikrAntaM pratibudhyati / dvitIyayotthAnasaMjJayA buddhAnujJAtAM siM[haza']yyAM kalpayatyanyUnAmanadhikAM / tRtIyayotthAnasaMjJayA chanda[2]na sransa (sraMsa) yati / sati smRtisaMpramoSe, satyuttaratrottaratra samAdAnAya prayukto bhavati / evamutthAnasaMjJAmeva manasi kurkhan zayyAM kalpayati / sa rAjyA: pazcime yAme laghu laghveva prativibudhyAvaraNIyebhyo dharmebhyazcittaM parizodhayatIti / pazcimo yAma uccte| yo[a]pararAtra: sAtirekapraharaM (rH)| sa cAyamAlokasaM[3]jJI smRtaH / saMprajAna[n], utthAnasaMjJAmeva manasi kurkhan, madhyama yAmaM sAtirekaM praharaM middhamavakrAmayitvA (krAmya), yasmi (smin) samaye vyuttiSThate / tatra tasmi (smin) samaye vyuttiSThate / karmaNyakAyo bhavati / utthAya, nAdhimAtreNa styAnamiddhaparyavasthAnenAbhibhUtaH / yenAsyottiSThato dhandhAyitatvaM vA syAnmaMdA[4] yitacca (tva) mvA, AlasyakausIdyamvA[i] asati vA 1. Letters damaged by pin-hold. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH 109 punastasmindhandhAyitatve, mandAyitatve, AlasyakosIye, laghu laghvevotthAnaM bhavatyAbhogamAtrAdeva no saMgrAmaM vA kRtvA AvaraNIyebhyo dharmebhyaH parizuddhiH pUrvavadveditavyAH (vyA) / ayaM tAvatpUrvarAtrAparaMrAtra jAgarikAnuyogasya vistaravibhAgaH / samAsArthAH pu[5]na: katame / iha jAgarikAyogamanuyuktasya puruSapudgalasya catvAri samyakkaraNIyAni bhavanti / katamAni catvAri / yAvajjAgrati (gati)tAvatkuzalapakSaM na ricati / sAtatyenai [ka']pakSyakuzaladharmabhAvanAyAM kAlena ca zayyAM kalpayati / nAkAlena / suptazcAsaMkliSTacitto middhamavakrAmayati / na saMkliSTacitta: [1] kAlena ca prati[6] vibudhyate (ti) / notthAnakAlamativartate / itImAni catvAri samyakkaraNIyAnyAramya bhagavatA zrAvakANAM jAgarikAnuyogo dezitaH / ___ kathaM ca punardezitaH / yattAvadAha [1] divA caMkramaniSadyAbhyAmAvaraNIyebhyo dharmebhyazcittaM parizodhayati / evaM rAjyA: prathamayAmami (i)tyanena tAvat prathamaM samyakka[7] raNIyamAkhyAtaM / yaduta yAvajjAprati (gati)tAvat kuzalapakSaM na ricati / sAtatyanai [ka] pakSyakuzaladharmabhAvanAyAM / yasmAt 1. MS. omits this. 2. Letter damaged by pin-hold. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH punarAha / bahivihArasya pAdau prakSAlya, vihAraM pravizya, dakSiNena pArzvana zayyAM kalpayati / pAde pAdamAdhAyetyanena dvitIyaM samyakkaraNIyamAkhyAtaM / yaduta kAlena zayyAM kalpayati / [8] nAkAlena / yatpunarAha / AlokasaMjJI smRtaH / saMprajAna[n], utthAnasaMjJAmeva manasi kurkhan, zayyAM kalpayatItyanena tRtIyaM samyakkaraNIyamAkhyAtaM / yaduta asaMkliSTacitto middhamavakrAmayati (krmte)| na saMkliSTacitta 6B-5// iti / yat punraah| || [1] rAjyA: pazcime yAme laghu laghveva prativibudhya AvaraNIyebhyo dharmebhyazcittaM parizodhayatItyanena caturtha samyakkaraNIyamAkhyAtaM / yaduta kAlena prativibudhyati / notthaankaalmtivrtte| iti tatra yaduktamAlokasaMjJI smRtaH, saMprajAnan, vyutthAnasaMjJAmeva manasi[kurva']n zayyAM kalpayatIti / ato dvavAbhyAM kAraNAbhyAM asaMkli[2]STacitto middhamavakrAmayati / yaduta smRtyA, saMprajanyena, dvAbhyAM puna: kAraNAbhyAM kAlena prativibudhyate / no tu kAlamativartate / yadutAlokasaMjJayA, utthAnasaMjJayA ca / kathaM punaH kRtvA kuzalamAlambanaM parigRhya svapiti / saMprajanyena, tasmAt kuzalAdA 1. Letters damaged by pin-hold. 2. Wayman (ibid, p. 73) emends it as asaMkliSTacittam but I think, no emendation is required here. . Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH 111 lambanAccyavamAnaM, saMklizyamAnaM cittaM laghu laghveva samyakprajAnAti / evamasyAbhyAM dvAbhyAM kAraNAbhyAmasaMkliSTacittasya zayyA bhavati / tatrAlokasaMjJayA, utthAnasaMjJayA ca / na gADhaM svapiti / nAsya dUrAnugataM tanmiddhaparyavasthAnaM bhavati / ityAbhyAM dvAbhyAM kAraNAbhyAM kAlena [prati'] vibudhyate (ti)| notthAnakAlamativartate / ayaM jAgarikAnuyogasya samAsArtho (rthaH) [1]yazca pUrvako vistaravibhAgaH, yazcAyaM . sa[4]mAsArthaH / iyamucyate pUrvarAtrApararAtraM jAgarikAnuyuktA // ___saMprajAnadvihAritA ktmaa| yathApIhaikatyaH abhikramapratikrame saMprajAnadvihArI bhavati / Alokitavyavalokite, saMmijita (sAmmiJjita)prasArite, sNghaattiiciivrpaatrdhaarnne| azite, pIte, khAdita, svAdite, niSaNNe, zayite, jAgRte, pra[la'] pite, [5]tUSNIMbhAve, nidrAklamavinodane saMprajAnadvihArI bhavati / 1. A separate hand adds this. 2. MS. omits this. 3. cf., Vbh., p. 301 : tattha katamaM sampajaaM? yA paJaA pajAnanA vicayo pavicayo dhammavico sallakkhaNA upalakkhaNA paccupalakkhaNA paNDiccaM kosallaM nepujhaM vebhavyA cintA upaparikkhA bhUrI medhA pariNAyikA vipassanA sampajaaM patodo paJjA paaindriyaM paJjAbalaM paJjAsatyaM . . . 'amoho dhammavicayo sammAdiTThi-idaM vuccati "smpjjhN|" iti imAya ca satiyA iminA ca sampajaona upeto hoti. * * *pe0 smnnaagto| evaM bhikkhu sato sampajAno (contd. on p. 112) Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH tatra katamo [ a ]bhikramaH / pratikramaH katamaH / abhikramapratikrame samprajAnadvihAritA [ katamA ' ] / tatrAbhikramaH [1] yathApI katyo grAmamvA upakrAmati / grAmAntaramvA, kulamvA, [kulAntaramvA, vihAramvA' ], vihArAntaramvA [1] tatra pratikramaH / yathApIhaikatya: grAmAntarAmvA( grAmAdvA) pratinivarttate / grAmA [ 6 ]ntarAdvA, kulAdvA kulAntarAdvA, vihArAdvA, vihArAntarAdvA [1] tatra saMprajAnadvihAritA (yA : 2 ) / / abhikrama [ mA]Ne( No ) abhikramAmIti samyageva prajAna [[ ]ti / atra mayA abhikramitavyaM / atra mayA punarnAbhikramitavyamiti / samyageva prajAnati / ayamvA me abhisaMkramaNakAlaH [7] ayaM nAbhisaMkramaNakAla iti / samyageva prajAnAti / idamasyocyate saMprajanyaM [ 1 ] sa cettena saMprajanyena (contd. from p. 111 ) bhakkama .. paTikkamati, * Aloketi sato sampajAno sammiti, * pasAreti, sato sampajAnakArI hoti, saGghATipattacIvaradhAraNe, sato sampajAnakArI hoti, asite pIte khAyite sAyite sato sampajAnakArI hoti, uccArapassAvakamme sato sampajAnakArI hoti, gate Thite nisinne sutte jAgarite bhAsite tumhIbhAve sampajAnakArI hoti, cp. ibid, p. 300; AS, p. 45 : sampajAnAtIti sampajaJa, for an elaborate account of according to Theravada, see, SVA, pp. 357-68; see also BCA with Panjika, V; S S, p. 68. 1. MS. omits this. 2. This may be deleted. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH 113 samanvAgataH / abhikramamANaH prajAnAtyabhikramAmIti / yatra cAnenAbhikramitavyaM bhavati / tatra cAbhikramati / kAlena cAbhikramati nAkAlena / yathA cAbhikramitavyaM / yadrUpayA[ca'] ya(ya)yA AcAreNAka[8]lpena IryApathena tathA abhikramatIyamasyocyate saMprajAnAdvihAritA yadutAbhikramapratikramaH (myoH)| . tatra katamadAlokitaM, katamad vyavalokitaM / katamA Alokitavyavalokita saMprajAnAdvihAritaH (taa)| tasyAsya pUrvaparikIrtiteSu dhamaSu'] 6A-6|| //[1] abhikramataH, pratikramatazca yadabuddhipUrvaka. macchandapUrvakaM / antare']Na cakSuSA rUpadarzanamidamucyate AlokitaM / yatpunarupasaMkrAntasya buddhipUrvaka prayatnapUrvakaM, kRtyapUrvakaM cakSuSA rUpadarzanaM, tadyathA rAjJA (jJAM) rAjyA (jA) mAtrANAM, nagamAnAM, jAnapadAnAmvA, brAhmaNAnAmvA, dhaninAM, zreSThinAM, sArthavAhAnAM, tadanyeSAmbAhyakAnAM[2]layanAnAM, mArutAnAmavarakANAM, pra(prA) sAdAnAM, harmyatalAnAmiti / yadvA punaranyeSAM lokacitrANAM darzanamidamucyate / vyavalokitaM / yatpunarAlokitaM ca vyavalokitaM ca svalakSaNataH WHHHHHH 1. Letter(s) lost by pin-hold. 2. Some portion of a line of the MS. leaf is overlapped by portions of another leaf so that it becomes illegible. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH samyageva prajAnAti / yathA Aloki (kayi)tavyaM, yathA vyavalokayitavyaM tadapi[3]samyageva prajAnAti / idamasyocyate saMprajanyaM[1] sa tena saMprajanyena samanvAgataH / sacedavalokayamAno jAnAtyavalokayAmIti / yaccAvalokayitavyaM vyavalokayitavyaM tadAlokayati vyavalokayati / yadA AlokayitavyaM, vyavalokayitavyaM / tadA Alokayati, vyavalokayati [1] yathA AlokayitavyaM vyavalokayitavyaM [4] tathA Alokayati, vyavalokayati / iyamasyocyate / sNprjaandvihaaritaa| yadutAlokitavyavalokite [1] ___ tatra katamat saMmiji (sammiJji)taM, katamat prasAritaM, katamA saMmiji (sammiJji)taprasArite sNprjaanvihaaritaa| sa tathA AlokayamAno, vyavalokayamAnazca / abhikramapUrvakaM, pratikramapUrvakaJca, yatpAdau vA sammijayati, prasA[5] rayati / bAhU vA saMmi (mi)jayati / prasArayati / hastau vA saMmi (mi)jayati, prasArayati / ityanyatamAnyatamamvA aMgapratyaMgaM sammiJjiyati / prasArayatIdamucyate / saMmi (mi) jita prasAritaM[i]sacet saMmi (mi) jitaprasAritaM svalakSaNataH prajAnAti saMmi (mi)jitavyaM / prasAritavyaJca / samyageva prjaanaati| yAdi ca saMmi (mi)ji(jayi)tavyaM, yadA prasA[6]ri (rayi)tavyaM tadapi samyageva prajAnAti / yathA ca saMmi (mi)ji (jayi)tavyaM, yathA Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH . 115 prasAri (rayi)tavyaM, tadapi samyageva prajAnAti / idamasyocyate saMprajanyaM / ___ sa tena saMprajanyena samanvAgataH / sa cet saMmija(sammiJja)yamAnaH (yan), prasArayamANaH (yan) / jAnAti / saMmi (mi)jayAmi / prasArayAmIti / yacca saMmi (mi)jayitavyaM prasArayitavyaM saMmi (mi)jayati, prasArayati / [7] yadA ca . saMmi (mi)jayitavyaM, prasArayitavyaM tadA saMmi (mi)jayati, prasArayati / iymsyocyte| saMprajAnadvihAritA yaduta saMmiMji(sammiJji)ta prsaarite|| tatra katamat saMghATIdhAraNaM / katamaccIvaradhAraNaM, katamat pAtradhAraNaM, katamA (mat) sAM (saM)ghATIcIvarapAtradhAraNaM (nne)| saMprajAnadvihAritA / ... yattAvadasya jyeSThaM cIvaraM SaSThikhannamvA (khaNDaM vA) 6B-6|| nava//[1]tikhannamvA (khaNDaM vA), dviguNasIvitamvA, ekaguNasIvitamvA iyamucyate sAMghATI (saMghATI) [1] tasya prAvaraNaM paribhogaH / samyageva pariharaNaM dhAraNamityucyate / yatpunarasya madhyamvA, kanIyo vA, AdhiSThAnikamvA cI[varaM] atirekacIvaraM vaa| AdhiSThAnikaM vA / cIvaraM[2]atirekacIvaramvA vikalpanAhaM vikalpayati 1. cp., SS, p. 68. 2. Letters damaged by pin-hold. Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH taccIvaramityucyate / tasya prAvaraNaM paribhogaH / samyageva pariharaNaM dhAraNamityucyate / yatpunarasyAdhiSThAnAni kamA (1)yasamvA, mRnmayamvA bhaikSabhojanamidamucyate / pAtraM, tasya paribhogaH / samyageva pariharaNaM dhAraNamityucyate / / ___ sa cetpunarayaM tAM sAM (saM)ghATI, cIvaraM, [3]pAtraM, dhAraNamvA svalakSaNataH samyageva prajAnAti / yacca sAM (saM)ghATIcIvarapAtradhAraNaM / kalpikaM, akalpikaM vA, tadapi samyageva prajAnati / yadA ca sAM (saM) ghATIcIvarapAtradhAraNaM dhArayitavyaM (krtvyN)| tadA samyageva prajAnAti / yathA ca dhArayitavyaM, tadapi samyageva prajAnAti / idamasyocyate / saMprajanyaM / sa tena saMprajanyena sa[4]manvAgataH / sacet sAM (saM) ghATI(TI), cIvaraM, pAtraM dhArayamANo jAnAti dhArayAmIti / yacca dhArayitavyaM taddhArayati / yadA ca dhArayitavyaM tadA dhArayati / yathA ca dhArayitavyaM tathA dhArayatIyamasyocyate sNprjaandvihaaritaa| yaduta sAM(saM)ghATIcIvarapAtradhAraNe / tatra katamadazitaM / katamatpItaM / katamat khAditaM / katama[5]tsvAditaM / katamA azitapItakhAditAsvAdite [7]sNprjaandvihaaritaa| yaH kazcit piNDapAtaparibhogaH sarvaM tdshitmityucyte| tasya punadvidhA bhedaH khAditaM; svAditaM c| tatra khAvitaM / manthA Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH . 117 vA, [a]pUpA vA, odanakulmASamveti yadvA punaranyatamAbhisaMskArikamannaM vikRtaM bhojyaM prANasaMdhAraNamidamucyate[6]khAditamazitamapItaM / / ___ svAditaM katamat / tadyathA kSIraM, dadhi, navanItaM, sarpistailaM, madhu, zo (phA)NitaM, mAnsaM (mAMsa), matsyA, vallUrA, lavaNaM, vanaphalamvA, bhakSa (kSya) prakAraM vA idamucyate svAditamazitamapi (pI)taM / . yatpunaH pIyate khaNDarasaM (so)vA, zarkarArasamvA (so vA), kAMcikamvA, dadhimaNDamvA / zuktamvA, takramvA, antataH pAnIyamapi [1] idamucya[7]te pItaM / sa cedazitapItakhAditAsvAditaM svalakSaNata: samyageva prajAnAti / yaccAzitavyaM, pAtavyaM, khAditavyaM, svAdi (dayi)tavyaM tadapi samyageva prajAnAti / yadA cAzitavyaM, pAtavyaM khAditavyaM, svAdi(dayi)tavyaM tadeva (tadapi) samyageva prajAnAti / yathA cAzitavyaM, pAtavyaM, khAditavyaM / svAdi (dayi)tavyaM / tadapi 6A-7|| samyageva//[1] prjaanaati| idamasyocyate saMprajanyaM / '] ___sa tena saMprajanyena samanvAgataH azamAnaH (azan), pibamAna: (piban), khAdamAna: (khAdan), svAdayamAnaH (svAdayan) sa cenjAnAti / aznAmi, pibAmi, khAdAmIti / yaccAzitavyaM, pAtavyaM, khAditavyaM, 1. Vide S S, p. 68. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 . zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH tadaznAti yAvatsvAdayati / yadA cAzitavyaM [yAva']tsvAdayitavyaM / tadA aznAti, svAdayati / yathA cAzitavyaM [2]yAvatsvAdayitavyaM tathA [a]znAti / yAvatsvAdayitavyami (yAvatsvAdayatI)yamasyocyate yAvat sNprjaandvihaaritaa| yadutAzitapItakhAditAsvAdite[7] [1] tatra katamadgataM, katamat sthitaM, katamaniSaNNaM / katamacchayitaM / ktmjjaagRtN| katamadbhASitaM, katamattU (mstuu)ssnniimbhaavH| katamA nidraaklmprtivinodnaa| katamA gate, sthite, niSaNNe zayite, jAgRte, [3]bhASite, tUSNImbhAve, nidrAklamavinodanA [yAM] sNprjaanvihaaritaa| yathApIhaikatyazcaMkrame caMkramyate (mate), sahadharmikANAM copasaMkrAmati / adhvAnaM vA pratipadyate / idamasyocyate gataM / yathApIhaikatyazcaMkrame vA tiSThati, sahadhArmikANAM vA puratastiSThati / AcAryANAmupAdhyAyAnAM gurUNAM gurusthAnIyAnAM [4]idamucyate sthitaM / yathApIhaikatyo maMce, vA, pIThe vA, tRNasaMstaraNe vA, sannivizati vA, sanniSIdati vaa| paryaGkamAbhujya, Rju kAyaM praNidhAya, pratimukhAM (khIM) smRtimupasthApyedamucyate / niSaNNaM / yathApI1. Letters damaged by pin-hold. 2. Omitted in the MS., supplied by us, 3. A separate hand adds this, Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naiSkramyabhUmiH 119 tyo bahivihArasya pAdau prakSAlya vihAraM pravizya, dakSi[5]Nena pArzvena siMhazayyAM kalpayati / pAde pAdamAdhAya, maJce vA, pIThe vA, tRNasaMstara ke (Ne) vA, araNye, vRkSamUle vA zUnyAgAre vA [ 1 ] idamucyate zayitaM / yathApI katyo divA caMkramaniSadyAbhyAmAvaraNIyebhyo dharmebhyazcittaM parizodhayatyevaM rAtryAH prathame yAme, pazcime yAme [1] idamucyate jAgRtaM / yathA [6] pIhaikatyastathA jAgarikAnuyuktaH anuddiSTAMzca dharmAnuddizati / paryavApnoti / tadyathA sUtraM, geyaM, vyAkaraNamiti / vistareNa pUrvvavat / uddiSTeSu ca dharmeSu vacasA paricayaM karoti / yaduta 6B--7 || vistareNa svAdhyAyakriyayA, pareSAM vA // [1] vistareNa saMprakAzayati / kAlena kAlamAlapati / pratisaMmodaya [ti vi']jJaiH sabrahmacAribhissArddhaM tadanyairvvA gRhasthairyAvadevodyojanaM pariSkArArthamidamucyate / bhASitaM / yathApI katyo yathAzrutAnAM yathA paryaM [ vA2]taptAnAndharmANAmmanasA parijitAnAM, ekAkI rahogato [ a ]rthaM ci [ntaya 1 ]ti, tulayatyupaparIkSate / pratisaMlIno vA [2] punaH bhavatyadhyAtmameva cittaM sthApayati / damayati [ 1 ] zamayati / vyupazamayati / ekotIkaroti / 1. Letters damaged by pin-hold. 2. A separate hand adds this. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH samAdhatte [1] vipazyanAyAmvA yogaM karotyayamucyate tuussnniimbhaavH| ___ yathApIhaikatyaH grISmasamaye pratyupasthite, uttaptagrISmaparidAhe kAle vartamAne, uSNana vA bAdhyate / zrAnto vA bhavati / klaantsyotpdyte| akAle nidrAkla[3]ma: svapitukAmataH (taa)| ayamucyate nidrAklamaH / ___sa cet punarayaM gataM yAvannidrAklamavinodanaM / tatsvalakSaNataH samyageva prajAnAti / yatra ca gantavyaM yAvannidrAklama: prativinodayitavyaH / tadapi samyageva prajAnAti / yadA ca gantavyaM / yAvadyathA nidrAklamaH / prativinodayitavyaH / tadapi samyageva prajAnAti / [4]yathA ca gantavyaM bhavati / yatra (yathA) ca yAvannidrAklamaH / prativinodayitavyaH tadapi samyageva prajAnAti / idamasyocyate saMprajanyaM [1] ___ sa tena saMprajanyena samanvAgataH / gacchan yAvannidrAklamaH (ma) prativinodayan sa cejjAnAti / (gacchAmi) gacchAmi yAvat (n) nidrAklamaM prativinodayAmi / yatra ca gantavyaM bhavati / yatra ca [5]yAvannidrAklama: prativinodayitavyo bhavati / tadA gacchati / tadA yAvannidrAklamaM prativinodayati / yathA ca gantavyaM bhavati / yathA yAvannidrAklamaH / prativinodayitavyo bhavati / tathA gacchati / tathA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6A-8// naiSkramya bhUmiH nidrAklamaM yAvat / cyate (1) [][1] 121 prativinodayatIyamasyo saMprajAnadvihAritAyA [:] katamA Anu [6]pUrvI, katamA ca stutibhAvanA / yathApIhaikatyo yaM yameva grAmaM vA nigamamvopa [ ni' ] zritya viharati / tasyaivaM bhavati / mayA khalvayaM grAmo vA, nigamo vA piNDAyopa[saM']kramitavyaH / piNDAya caritvA punareva vihAraM [ prati' ] niSkramitavyaM [1] santi ( 1 ) puna // [ 1 ] ratra kulAni grAme vA nagare vA, yAni mayA nopasaMkramitavyAni / tAni punaH tamAni / tadyathA / ghoSaM (Sa), pAnAgAra, vezyaM, rAjakulaM, caNDAlakaThinamiti / yAni vA punaH kulAnyekAntena pratihatAnyapratyudAvarttAni [ / ] santi ca punaH kulAni yAni mayopasaMkramitavyAni / kSatriya hA [2] sAkulAni vA, brAhmaNamahAsAlakulAni vA, naigamakulAni vA, jAnapadakulAni vA dhanikulAni vA, zreSThikulAni vA, sArthavAhakulAni vA mayopasaMkramitavyAni tAni nAtisAyamupasaMkramitavyAni / tAnivikAlaM, na ca kAryavyagreSu dAyakadAnapatiSu, na tadyathA 1. It seems that the portion within the square brackets is missing in the MS. It might be nidrAklamaprativinodanA. 2. Letters damaged by pin-hold. 3. Omitted in the MS., supplied by us. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH krIDAratimaMDanayoga[3]manuyukteSu, na grAmyadharmAya pravRtteSu, na kupiteSu [i] tathA copasaMkramitavyAni yathopa saMkramannahanna bhrAntena hastinA sAdhU samAgaccheyaM, na bhrAntena sthena, puna: caNDenAzvena, na caNDayA gavA, na caNDena kukkureNa, na gahanaM, na kaNTakAvATa vA mardeyaM / na zvabhre, palvale, prapAte prapateyaM / na syandikA[4]yAM, na gUthakaThillacandropamazca kulAnyupasaMkrameyaM / . hrImAnapragalbhaH vyavakRSya kAyaM, vyavakRSya cittaM, na lAbhakAmo na satkArakAmaH / yathA svena lAbhena sucittaH, sumanAstathA parasyAvipralAbhena sucittaH, sumanAH, ananyotkarSI, aparapaMsakaH / anukampAcitto, da[5]yAcittaH / evaM ca punarupasaMkramitavyAni / tatkuta etallabhyaM pravrajitena parakuleSu yaddadatu me pare, mA vA dadatu, yAvattvaritaM mA dhandhamiti vistareNa [1] upasaMkramya ca me[mayA]pratigrahe mAtrA karaNIyA / na ca lAbhahetoH kuhanA krnniiyaa| lapanA, naimittikatA, naSpeSikatA, lAbhena lAbhanizcikIrSatA kara[6]NIyA (:) / sa ca lAbha: araktena paribhoktavya[:], asaktenAgRddhenAgrathitenAmUDhitena, anadhyavasitenAdhyavasAyamApannena[1]yAni ca rUpANi tatropasaMkramatA upasaMkrAntena vA draSTavyAni bhavanti / tAnyekatyAni draSTavyAni / tatra yAni na draSTavyAni teSu utkSipta6B-8// cakSuSA bhavitavyaM / susaMhRtendriyeNa, yAni puna//[1] Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH 123 draSTavyAni teSu sUpasthitAM smRtimupasthApya [1] ___kathaM rUpANi [punA'] rUpANi nAvalokayitavyAni / tadyathA na nartako, na hAsako, na lAsaka iti [1] yadvA punaranyaccAvaraNajAtaM nRtte vA, gIte vA, vAdite vA pravRttaM [1] tathA mAtRgrAmo vizeSeNa punaH zizurudAravarNo raJjanI']ya iti yAni ca punA rUpANi dRSTAni brahmaca[2]ryopaghAtibhiH brahmacaryAnta rAyAya, pApakAnAM cAkuzalAnAmvitarkANAM samudA.. cArAya samvarteran / tadrUpANi rUpANi nAvalokayitavyAni, na vyavalokayitavyAni [1] kathaM rUpANi punA rUpANi draSTavyAni / tadyathA jIrNamvA, vRddhamvA, mahallakamvA, khuru khuru prazvAsakAyaM, purata: prAbho (bhA) rakAyaM da[3]NDabhavaSTabhya, pravepamAnakAyema AbAdhikamvA, duHkhitambADhaglAnaM, AdhmAtapAdamAdhmAtahastamAdhmAtodaramAdhmAtamukhaM, pANDukavivarNaM, dadrUlamvA, kacchU (NDU)lamvA, kuSThitamvA, duHkhitahatagAtraM / pakvagAtramupahatendriyaM / mRtamvA kAlagataM, ekAhamRtamvA, dvAhamRtamvA, saptAhamRtamvA / [4]kAkaiH, kuraraiH khAdyamAnaM, gRddhaH, zvabhiH, zRgAlaibvividhA tiryagjAtigataiH prANibhirbhakSyamANahniyamANamvA, maMce Aropyopari vitAnena prasAritena, puna (ra): pRSThatazca mahAjanakAyena rodamAnena, krandamAnena, 1. Letters damaged by pin-hold, Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 zrAvakabhUmI naSkramyabhUmiH tasmA (syA)vakIrNapramuktakezena, tathA zokajAtaM, duHkhajAtaM / [5]paridevajAtaM / daurmanasyajAtaM, upAyAsajAtaM, yanmayA draSTavyamityevaM rUpANi cAnyAni caivaMbhAgIyAni rUpANi draSTavyAni / yAni brahmacaryAnugrahAya, kuzalAnAM ca vitarkANAM samudAcArAya () samvatante / na kAyapracAlakamupasaMkrAmitavyaM, na bAhupracAlakaM, na zIrSapracAlakaM, nocca[6]gmikayA. na hastAvalagnikayA, na soDDhakkikayA, nAnanujJAtena / nA (A) sane niSattavyaM / nA[a]pratyavekSyAsanaM, na sarvakArya samavadhAya, na pAde pAdamAdhAya, na sakthi sakthinA, nAbhisaMkSipya pAdau, nAbhivikSipya pAdau, nodguNThikayA kR (vR) tena, nocca (ddha? )stikayA, na 6A-9|| vitasti//[1]kayA, na paryastikayA, parimaNDalaM cIvaraM prAvRtya, nAtyutkRSTaM, nAtya[pakR']STaM, na hamdhI (sti)zuNDakaM, na tAlavRntakaM, na nAgaphalakaM / na kulmASapiNDikaM prAvaritavyaM, nAnAgate khAdanIye pAtramupanAmayitavyaM, na ca khAdanIyabhojanIyasyopari ka[I]ra[yitavyaM'] / nA[5]nAstINe pRthivIpradeze prapAte prAbho (bhA?)re pAtraM sthApa[2]yitavyaM, sAvadAnaM (:) piNDapAtaM (ta:) paribhoktavyaM (vyaH) / no(na o)danena snApikaM pratichA (cchA)dayitavyam / na sUpikenodena matittinikAyogamanuyuktena (sUpikena, na odanena, na 1. Letters damaged by pin-hold. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH . 125 tittinikAyogamanuyuktena) paribhoktavyaM, nAtisthUlaM, nAtiparItaM parimaNDalayA[s]lopamAlopayitavyaM (Alopa aalopyitvyH)| na hastAvalehakaM (ka:) na pAtrAvalehakaM (k:)| na hastasaMthUnakaM (kaH), na pAtrasaMthUnakaM (kaH) / na kabaDaccheda[3] kaM (ka:) piNDapAtaM (ta:) paribhoktavyaM (vyaH) / vihAragatenApi me (mayA) tebhyaH kulebhya: pratyAgatena, (pratyAgatena') pratiniSkrAntena, divA vA, rAtrau vA, prAtipudgalike caMkrame caMkramitavyam / na parakSye (proksse)| avizvAsya, apravAritena, anuddiSTena, zrAntakAyena, klAntakAyena, nauddhatyAbhinigRhIte citte kuzalapakSapra[4]yuktenAmanasikArAnugatenAntargatairindriyairabahirgatena mAnasena, nAtidrutaM, nAticapalaM, naikAntena gamanapratyAgamanapratisaMyuktena, kAlena kAlaM gacchatA, kAlena kAlaM tiSThatA, tathA sve vihAre / sve parigaNe, svakyAM kuTikAyAM, uddezikAyAM, prAtipaudgalikAyAM, na parapakSyAyAmavizvAsyA[5]yAmapravAritAyAM, tathA maMce vA, pIThe vA, tRNasaMstarake (Ne) vA, araNye vA, vRkSamUle vA, zUnyAgAre vA, niSattavyaM / paya(ya) GkamAbhujya, Rju kAyaM praNidhAya, pratimukhAM (khIM)smRtimupasthApya, rAtryA madhsame yAme svapitavyam / divApUrvakaJca (zca) yAmaM (maH) kuzalapakSeNAtinAmayitavyaM (vyaH) / evaM ca punaHsvapi[6]tavyaM[] 1. A repetition, may be deleted. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH AlokasaMjJinA smRtena saMprajA[nA']nena, utthAnasaMjJAmeva manasi kurvatA, rAjyA[:]pazcime yAme laghulaghveva prativibudhya, bhASye vA, svAdhyAyakriyAyAM vA yogaH karaNIyaH / prahANe vA, pratisaMlayane, dharmacintAyAM, lokAyatAzca maMtrA vivarjayitavyAH (1) citrAkSara[-]zcitrapadavyaMjanA, anarthopasaM[7]hitA ye nAbhijJAyai, na sambodhAya, na nirvANAya samvartante / ye vA punardharmA-. stathAgatabhASitA, gaMbhIrA, gaMbhIrAbhAsA[:], zUnyatApratisaMyuktA, idaMpratyayA (yatA)pratItyasamutpAdAnulomAste satkRtyodgR (dgra)hItavyAH / dRDhaJca, sthiraJca, sUdgR hItAzca, na naashyitvyaaH| pratipattyA[:] sampAdanArtha, 6B-9|| na lAbhasatkAra //[1] hetoH[1]te ca punardharmA vacasA suparijitAH krtvyaaH| na ca saMgaNikayA atinAmayitavyaM, na karmArAmatayA, na bhASyArAmatayA, kAlena ca kAlamupasthitayA smRtyA vijJAsya (ssa) brahmacAriNaH, AlapitavyAH, saMlapitavyAH, pratisaMbodhayitavyAH, paripRcchana[jAtI]yena ca bhavitavyaM, kiMkuzalagaveSiNA / / anupalaMbha[2]cittena, mitavAdinA, yuktabhANinA, prazAntabhANinA ca // pareSAM dhA (dha)yA kathAM kathayitvA tvakAmena tUSNIMbhAvena ca ye pApakA akuzalA vitarkA nAtitarkayitavyAH / na cAyonizo 1. MS. omits this, added by us. 2. Letters damaged by pin-hold. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkamyabhUmiH . 127 dharmacintAyuktena ..... / evaM rUpA anena' bahavo dharmA udgRhItA 1. The MS. breaks off here. 2. Sanskrit text of the portion on kalyANamitratA is retained here. The beginning of the portion is missing in Sanskrit but preserved in the Tibetan translation. The beginning of the discussion might be reconstructed after the Tibetan version preserved in the Derge Edition of the Tibetan Text, folios 52 a.b. to 53 b-6; for this information, see Wayman Analysis of the Sravakabhumi MS., p. 74. The Sanskrit text might have been : kalyANamitratA ktmaa| Aha / aSTAbhirdharmaH samanvAgataM kalyANamitraM veditavyam / ktmairssttaabhistdythaa| zIlavAn bhavati / bahuzruto bhavati / adhigantA bhavati / anukampako bhavati / aparikhinnamAnaso bhavati / kSamAvAn bhavati / vizArado bhavati / vAkkaraNenopeto bhavati / After this follows the explanation of kathaM zIlavAn bhavati and kathaM bahuzruto bhavati. It is at the end of the explanation of the second aspect that the Sanskrit text preserved in the MS. begins, for detailed information, see Appendix I; vide also Tibetan Tripitaka, ed. by D. T. Suzuki, vol. 110 (1957, Tokyo-Kyoto), p. 61, leaf l, line 4 sq. 3. cf. A..N., III.409 : katamA ca, bhikkhave, kalyANAmittatA ? idha, bhikkhave, kulaputto yasmi gAme vA nigame vA paTivasati, tattha ye te honti gahapatI vA gahapatiputtA vA daharA buddhA vA buddhasIlino saddhAsampannA sIlasampannA cAgasampannA pAsampannA, tehi saddhi santiTThati sallapati sAkacchaM samApajjati, yathArUpAnaM saddhAsampannAnaM saddhAsampadaM anusikkhati. . . 'yathArUpAnaM sIlasampannAnaM sIlasampadaM anusikkhati. * * 'yathArUpAnaM cAgasampannAnaM cAgasampadaM anusikkhati* * * yathArUpAnaM pacAsampannAnaM paJjAsampadaM anusikkhati, tehi saddhi santiTThati sallapati sAkacchaM samApajjati / ayaM vuccati, bhikkhave, klyaannmitttaa|; cf. also, ibid, pp. 375-6; see also, kalyANamittasuttaM in the S. N., I. 86 f.; cf. also, Dh. S., p. 287 : tattha katamA kalyANamittatA ? ye te (contd. on p. 128) Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH bhavanti / dhRtA, vacasA parijitA, manasA caanviikssitaa[:]| dRSTyA supra[3]tiviSTAH (viddhAH) / evaM bahuzruto bhavati / (contd. from p. 127) puggalA saddhA sIlavanto bahussutA cAgavanto pAvanto, yA tesaM sevanA nisevanA saMsevanA bhajanA sambhajanA bhatti sampatti taM sampavaGkatA-ayaM vuccati kalyANamittatA / ; cf. A. N., III, 177-8 : piyo garu bhAvanIyo, vattA ca vacanakkhamo / gambhIraM ca kathaM kattA, no caTTAne niyojako // yamhi etAni ThAnAni saMvijjantIdha puggale / so mitto mittakAmena, atthkaamaanukmpto| api nAsiyamAnena, bhajitabbo tathAvidho // ; cp.also, A.N. IV.208 : kalyANamittatA sIlAnaM AhAro; see also, Vsm. with Dipika III.61-5; AS, p. 44 (II.54), p. 279 (V. 17) yove kataJjU ktvedidhiiro| kalyANamitto dahabhatti ca hoti / dukkhitassa sakkaccaM karoti kiccaM / tathAvidhaM sappurisaM vadantI ti / / Asanga enumerates the light aspects of kalyANamitratA in the Bodhi also : tatrASTAbhiraMgaH samanvAgataM bodhisattvasya kalyANamitraM veditavyam / vRttastho bhavati bodhisatvasaMvarazIleSu vyavasthito'khaNDacchidrakArI / bahuzruto bhavati navyutpannabuddhiH / adhigamayuktazca bhavati lAmI bhAvanAmayasyAnyatamAnyatamasya kuzalasya lAbhI zamathavipazyanAyAH / anukampakazca bhavati kAruNikaH so'dhyupekSya svaM dRSTadharmasevAvihAraM pareSAmarthAya prayujyate / vizArado bhavati na pareSAmasya dharma dezayataH smRtiH pratibhAnaM vA zAradyabhayAt pramuSyate / kSamazca bhavati parato'vamAnanAvahasanAvaspandanadurukta-durAgatAdInAmaniSTAnAM vacaspathAnAM vividhAnAJca sattvavipratipattInAm / aparikhinnamAnasazca bhavati balavAn pratisaMkhyAnabahulaH akilAsI catasRNAM pariSadAM dharmadezanAya / kalyANavAkyazca bhavati vAkkaraNenopeto dharmatApraNaSTaspaSTavAk / Bodhi, pp. 163-4; see also kalyANamittapariyesanA, The Path of Freedom, ch. V., pp. 4853; Bapat, Comparative Study, pp. 32-3. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naiSkramyabhUmiH 129 kathamadhigantA bhavati / lAbhI bhavatyanityasaMjJAyAH, anitye duHkhasaMjJAyA, duHkhe'nAtmasaMjJAyAH, AhAre pratikUlasaMjJAyA, vilohitakasaMjJAyA, vikSiptakasaMjJAyA, asthisaMjJAyAH, zUnyatApratyavekSaNasaMjJAyA [ / ] lAbhI bhavati ( 1 ) prathamasya dhyAnasya dvitIyasya, tRtIyasya caturthasyAkAzAnantyA [4] yatanavijJAnAnantyAyatanA['']kiMcanyAyatananaivasaMjJAnAsaMjJAyatanasya, maityAH, karuNAyA, upekSAyA, muditAyAH, srota ApattisakRdAgAmiphalasyAnAgAmiphalasya phalasya, ca, dviviSayasya, pUrvvenivAsasya, divyasya zrotrasya - cyutyupapAdasya cetaH paryAyasyArhattvasyASTavimokSadhyAyi tvasya [ 1 ] zakto bhavati / pratiba] [5] lazca pareSAM prAtihAryairavavadituM / RddhiprAtihAryeNa, AdezanApratihAryeNa anuzAsanAprAtihAryeNa [] eva tribhiH madhigantA bhavati / kathamanukampako bhavati / pareSAmantike kAruNiko bhavati / dayApannaH, arthakAmo bhavati / hitakAmaH, sukhakAmaH, sparzakAmaH, yogakSemakAmaH [1] evamanukampako bhavati // ka[6] thamapratikhinnamAnaso bhavati / va ( ra ) ti - saMdarzako bhavati / samAdApaka:, samuttejakaH, saMpraharSaka:, AjJAsI catasRNAmparSadAM, dharmadezanAyai dakSo bhavatyanalasa, utthAna sampannaH / ArabdhavIrya, ArabdhavIrya Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH jAtIyaH [1] evamaparikhinamAnaso bhavati / ___ kathaM kSamAvAn bhvti| AkruSTo na pratyAkrozati / roSito na prati[7] roSayati / vAdito na prativAdayati / maNDito na pratimaNDayati / [anena dAnapratyarthAdAna (pratyAdAna) samo bhavati] pragADheSvapi bandhaneSu, rodhaneSu, tADaneSu, tarjaneSu, cha (cche) daneSu, AtmAparAdhI bhavati / karmavipAkaJca pratisarati / na pareSAmantike kupyati / nApyanuzayaM vahati / iti vimAnito[a]pi, vivaNito[a]pi, vijugupsito 7A-1// [a]pi, na vikR//[1]mimApadyate / nAnyatrAyava cetayate kSamazca bhavati / zIta[syo]SNasya, jighatsAyA, pipAsAyA, daMzamazakavAtAtapasarIsRpasampannAnAM, parato duruktAnAM, durAgatAnAM (nAM), patanapakSANAM, zArIrikANAM vedanAnAM, duHkhAnAM, tIvrANAM, kharANAM, kaTukAnAM, a[mana]ApAnAM, prANahAriNInAM kSamo bhavatyadhivAsanajAtIyaH / evaM [2]kSamAvAn bhavatya[sA]viti // . kathaM vizArado bhvti| asalInacittaH [1] parSadi dharma dezayati / agadgadasvaraH, asaMpramuSitasmRtipratibhAnaH / na cAsya zAradyahetoH, zAradya 1. MS. dim and illegible. 2. Letters damaged by pin-hold. 3. A separate hand adds this, too dim and illegible. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH . . 131 nidAnaM bhayamvA Ajapati, samAvizati, nApi kampAbhyAM svedo mucyate, rogaklamebhyo vA[1] evaM vizArado bhvti| . kathaM vAkkaraNenopeto bhvti| pauryA (yayA)vAcA[3] samanvAgato bhavati / valgUnyavispa (valgunyA, vispa)STayA, vijJeyayA, zravaNIyayA, apratikUlayA, anizritayA, (a) paryAptayA [i] evamvAkkaraNenopeto bhavati / klyaannvaadii| sa ebhiraSTAbhiH kAraNaiH samanvAgatazcodako bhavati / smArakaH, avavAdakaH, anuzAsako, dharmadezaka: [1] kathaM codako bhvti| yadutAdhizIle ca zIlavipa[4] tyA, adhyAcAre AcAravipattyA, dRSTena, zrutena, parizaMkayA codayati / bhUtena, nAbhUtena, kAlena nAkAlenArthopasaMhitena nAnA (na)rthopasaMhitena, zlakSNena, na paruSeNa, mitravattayA, na dveSAntareNa [1] evaM codako bhavati / kathaM smArako bhvti| ApattimvA smArayati / dharma cA (vA)rthamvA [1] . . kathamApatti smArayati / yathApi tadApatti[5] madhyApadyamAnaH smarati / tamenaM smArayati / AyuSmannamuSmindeze, amuSmin vastuni, amuSmin 1. cf. Bodhi., pp. 164, 78, 79. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH kAle, evaM rUpaM, caivaM kAlamApanna ityevamApatti smArayati / ___ kathaM dharma smaaryti| yathApi taccha tAnudgRhItAn dharmAnekAkI smarati / smartumicchati / tadyathA sUtra, geyaM, vyAkaraNamiti vistareNa pUrvavanna smarati / tame[6]na (na)smArayati / utsmAraNikAmvAsyAnuprayacchati / ApRcchanaparipRcchanikAM vA, evaM dharmAna smArayati / kathaM dharma (artha) smArayati / yathApi nathAM (cArthAn) vismArayati (vismarati) / tamenaM smArayati / punarapi pratinavIkaroti / uttAnI karoti / dezayati, saMprakAzayati / yaccApi kuzalamarthopasaMhitaM, brahmacaryopasaMhitaM / ciraka (kR)taM, cirabhASitamapyanusmA[7] rayitA bhavati / evaM smArako bhavati // kathamavavAdako bhavati / prAvivekye pratisaMlayane, yoge, manasikAra (re), zamathavipazyanAyAM kAlena kAla mAnulomikaM avavAdaM pravarttayati / kAlena ca kAlaM 7B-1// tatpratisaMyu//[1]ktAM kathAM karoti / tadyathA cetovi nivaraNasAMpreyagAminI zIlakathAmvA, prajJAkathAmvA, vimuktikathAmvA, alpecchakathAmvA, vimuktijJAnadarzanakathAmvA, saMtuSTikathAmvA, prahANakathAM, virAgakathAM, nirodhakathAM, apacayakathAM, asaMsargakathAM, idaMpratyaya Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkrampabhUmiH 133 [tA pra]tItyasamutpAdAnulomAn (mAM) kathAM karoti / evamavavAdako bhava[2]ti / ____kathamanuzAsako bhvti| dharmeNa, vinayena, samanuzAstuH zAsane AcAryo vA bhavati / upAdhyAyo vA, sahadhArmiko vA, gururkhA, gurusthAnIyo vA, anyatamAnyatamasminnadhikaraNe atisRtaM, vyatikrAntaM viditvaa| kAlena kAlamavasAdayati / daNDakarmama (1) nuprayacchati / praNAmayati cainaM / punarapi ca dharmeNa samaye[3]pratisaMstarasAmIcIsaMjJapti pratigRha - NAti / saMrohakazca bhavati / karaNIye cAkaraNIye bhAvyA'cArAnadhyAcArAn adhyAcINe (carite) anadhyAcINe (carite) ca zAstyanuzAstyevamanuzAsako bhavati / ___ kathaM ca dharmadezako bhvti| kAlena kAlaM pUrvakAlakaraNIyAM kathAM karoti / tadyathA dAnakathAM, zIlakathAM, svargakathAM, kAmeSvAdInava[4]niHsaraNaM, vyavadAnapakSAndharmAn vistareNa saMprakAzayati / kAlena kAlaM caturAryasatyapratisaMyuktAM kathAM kathayati / duHkhaM vA Arabhya, samudayamvA, nirodhamvA, phalamvA, saparipAkAya (sattvasaMklezAya ?)vA, satva (ttva)vyavadAnAya vA, saddharmasya vA cirasthitaye, yuktaH padavyaMjanaiH, sahita 1. Letters lost by pin-hold. 2. Letter indistinct. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH rAnulomikarAnucchavikaraupa[T]yi[5]kaH, pratirUpaH, pradakSiNenipakasyAMgasaMbhArestAM ca puna: kathAM kAlena karoti / satkRtyAnusandhimanupatitaM[] / harSayan, rocayannanu (yannu)tsAhayannanavasAdayaMzca yuktAM, sahitAM, avyavakIrNA, yathAdhArmikI, yathAparSanmatracitto, hitacittaH, anukampAcittaH / anizrito lAbhasatkArazlokena cAtmAnamutkarSayati / na parA[6]npaMsa (paMsa)yatyevaM dharmadezako bhavati / ____ yazcaibhiraSTAbhi (:') (samanvAgato') raMgaH samanvAgato bhavati / evaM ca kAlena kAlaM codako bhavati, smArakaH / avavAdAnuzAsakastasmAt kalyANamitra[m]ityucyate / ayaM tAvat kalyANamitratAyA vistaravibhAgaH [1] __samAsArthaH puna: katamaH [1] sa cedayaM mitrasuhRdanu7A-2|| kampaka: Adita ||[1] eva hitakAmo bhavati / sukha kAmazca [1]tacca punahitasukhaM yathAbhUtaM prajAnAti / aviparyasto bhavatyaviparItadRSTiH, pratibalazca bhavatyupAyakuzalaH / yadutAsyaiva hitasukhasya samudAgamAyosaMhArAya dakSazca bhavatyanalasa, utthAnasampanna, Arabdha vIryajAtIyaH / yaduta tameva hitasukhopasaMhAramArabhya[1] 1. May be deleted. 2. See Bodhi, pp. 163-5; cf., p. 109; 5s, pp. 26, 23; GV, pp. 76, 99, 462-4; ASPP, pp. 243-4, cf., p. 197 sq. 3. On upAyakauzalya, see, SRS, upAyakauzalyaparivarta; MSA. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 naiSkramyabhUmi: [2] ebhizcatubhiH kAraNaiH sarvvAkAraparipUrNa: ( ) / samAsataH kalyANamitro (traM) veditavyaH (vyam) / ayaM ca punaH kalyANamitratAyAH samAsArthaH / / yazca pUrvve vistaravibhAgaH, yazcAyaM samAsArtha iyamucyate kalyANamitratA / / saddharmazravaNacintanA katamA / saddharma ucyate buddhazca buddhazrAvakaizca sadbhiH samya [3]ggataiH satpuruSarAkhyAtaH / dezita uttAno vivRtaH / saMprakAzita: / sa punaH katamaH / tadyathA sUtraM, geyaM, vyAkaraNamiti vistareNa pUrvvavat / dvAdazAMgavacogataM' saddharma ityucyate 21 1. MS. seems to have omitted age here. 2. In the Pali texts we come across the ninefold division of the Saddhamma, i.e., Sutta, Geyya, Veyyakarana, gatha, udana, itivuttaka, jataka, abbhutadharma and vedalla, see Atthasalini 1.66 (p. 22): kathaM navaGgavasena navaaGgAnI ti sabbameva hi, daM 'suttaM geyyaM veyyAkaraNaM gAthA udAnaM itivRttakaM jAtakaM abbhutadhammaM vedallaM' ti mavaGgappabhedaM hoti / , but in Sanskrit texts twelve angas have been enumerated, cp. Sarottama (quoted in Aaa (p. 286) ad ASPP II. 5): sUtraM geyaM vyAkaraNaM gAthodAnAvadAnakam / itivRttakaM nidAnaM vaipulyaM ca sajAtakam // upadezAdbhuto dharmoM dvAdazAGgamidaM vacaH // This list contains three more anigas, viz., avadana, nidana and upadesa in addition to the nine enumerated in the older list; a similar list is found in the Asm. ( contd. on p. 136 ) Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH tatra sUtra' katamat / yattatra tatra bhagavatA tAMstAn (tAni tAni) vineyAcaritAni cArabhya skandhapratisaMyuktA vA kathA kRtA, dhAtupratisaMyuktA[4]vA kathA kRtA, dhAtusaMgaNasaMyuktA' vA, AyatanapratisaMyuktA vA / pratItyasamutpAdapratisaMyuktA vA, AhArasatyasthiti[prati'] saMyuktA vA, zrAvakapratyekabuddhatathAgatapratisaMyuktA vaa| smRtyupasthAnasamyakprahANadhi (dhi)paadendriyblbodhyNgmaargaaNgprtisNyuktaa| azubhA, AnApAnasmRtizikSA[5]vetyaprasAdapra[5]tisaMyuktA kathA kRtA[1]sA ca kathA saMgItikAraH parigRhya zAsanacirasthitaye, yathAyogamanupUrveNa racitA, anupUrveNa smaayuktaa| pratirUpa makAyapadavyaMjanakAyaryaduta teSAM teSAmarthAnAM sUca (contd. from p. 135) of Acarya Asanga, p. 78 : dharmavinizcayaH katamaH / AryazAsanaM dvaadshaanggdhrmH| katamAni dvAdazAGgagAni / sUtraM geyaM vyAkaraNaM gAthA udAnaM nidAnam avadAnam itivRttakaM jAtakaM vaipulyam adbhutadharmaH upadezazca // ' 1. cp. Atthasalini, p. 22 (1.66); Asanga remarks : sUtra katamat / yadabhipretArtha sUcanAkAreNa gadyabhASitam / dazAnuzaMsAn saMpazyan tathAgataH sUcanAkAreNa dharma dezayati / sukhaM vyavasthApayati sukhaM dezayati / zrotApi zrutamudgRhNAti dharmagauravatayA kSipraM bodhisaMbhArAn paripUrayati AzudharmatAM pratividhyati / buddhe'vetyaprasAdaM labhate dharme saMghe cAvetya prasAdaM labhate / parAmRSTadharmasukhavihAraM spRzati / sAMkathyavinizcayena satAM cittamArAdhayati / paNDitaH paNDita iti saMkhyAM gacchati / Asm., p. 78. 2. Wayman reads pirat; he remarks that this portion is an intrusion as Sino-Tibetan translations omit this, see ASM, p. 75, para 3, note. 3. A separate hand adds this in a footnote. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naiSkramyabhUmi: 137 nAyaM kuzalAnAmarthopasaMhitAnAM buddhacaryopasaMhitAnAmidamucyate sUtraM [1] geyaM katamat / [6] yasyAnte paryavasAne gAthA abhigItA, yacca sUtraM neyArthamidamucyate' [geyaM'] | vyAkaraNaM' katamat / yasmichrAvake (yasmiJchrAvake ) - bhyo [ a ] bhyatItakAlagato (tau) upapattau vyAkriyate / yacca sUtraM nItArthamidamucyate / vyAkaraNaM [] gAthA katamA / yA na gadyena bhASitA / apitu pAdopanibandhena dvipadA vA, vipadA vA, catuSpadA vA, paMcapadA vA, SaTpadA vA [ 7 ] iyamucyate gAthA || udAnA katamA / yatpudgalasya nAma gotramaparikIrtayitvA (kIrtya), uddizya bhASitamAyatyAmvA saddharma 1. cp., ibid, loc. cit., sUtrANAM madhye vA ante vA gAthayA yad gIyate / sUtreSu anirUpito'rtho vA yad vyAkhyAyate / ato geyamityucyate / / cp also AS, loc. cit., sabbaM pi sagAthakaM suttaM geyyaM ti veditabbaM / 2. In the Mahayana Sutras, teachings of Buddha have been classified under two heads or phenomenal 'and nItArtha or absolute, cp. SRS, VII. 5 : nItArthasUtrAntavizeSa jAnati, yathopadiSTA sugatena zUnyatA / yasmin punaH pudgala sattva pUruSo, neyArthatAM jAnati sarvadharmAn // 3. A separate hand adds this in a footnote. 4. cp. tatsthAneSu samatikrAntAnAmatItAnAmAryazrAvakANAM prAptyutpattiprabhedavyAkaraNaM / api ca sUtreSu nirUpitArthasya sphuTIkaraNam / vivRtyAbhisaMndhivyAkaraNAt // Asm. loc. cit.; Buddhaghosa remarks: abhidhammapiTakaM niggAthakasutaM yaJca aJJa aTThahi aGgehi asaGgahitaM buddhavacanaM taM veyyAkaraNaM tiveditabbaM (ibid, I. 66). Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH sthitaye, zAsana sthitaye ca / iyamucyate udAnA' / / nidAnaM katamat / yatpudgalasya nAmagotrampari7B-2|| kIrtayitvA (kIrtya)uddizya bhASitam / ||[1] yacca vinayapratisaMyuktaM sotpattikaM sanidAnaM prAtimokSasUtramidamucyate [nidAna'] [1] . avadAnaM katamat / yatsadRSTAntakamudAhataM / yena dRSTAntena yasya prakRtasyArthasya vyavadAnaM bhavatIdamucyate / avadAnaM // vRttaM' katamat / yatkicitpUrvayogapratisaMyuktamidamucyate vRttakaM // jAtaka' [2]katamat / yadatItamadhvAnamupAdAya tatra tatra bhagavata: cyutyupapAdeSu bodhisattvacaryA duSkaracaryA / AkhyAtA [1] idamucyate jAtakaM // vaipulyaM katamat / yatra bodhisattvAnAM mArgo dezyate / anuttarAya samyak sNbodhye| dazabalAnA varaNajJAnasamudAgamAya [1] idamucyate vaipulyaM / 1. cp. Asm., p. 78 : sUtreSu kadAcittathAgatena Attamanaskena yadudAhRtam / 2. ibid, loc. cit., pRSTena yad bhASitam / sotpattikaM zikSAprajJaptikaM vaa| ____ ato'pi nidAnam / .. 3. Added by a separate hand. 4. cp. Asm., p. 78 : itivRttakaM katamat / yadAryazrAvakANAM pUrvalaukikaM vRttaM dezayati / 5. ibid, loc. cit., yadbodhisattvacaritapiTakasaMprayuktaM vRttaM dezayati / 6. Asanga remarks, ibid, p. 79 : vaipulyaM katamat / bodhisattvapiTaka (contd. on p. 139) Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naiSkramyabhUmi : 139 sUtrAntaniSkarSaH / adbhutAdharmAH buddhazrAvakANAM ca ca, zikSamANAnAM, sAdhAraNA[s] sAdhAraNAzca tadanyaprativiziSTAzcA[ss]zcaryA[5]dbhutasammatA guNavizeSA AkhyAtA ime ucyante adbhutA dharmAH // upadezAH katame [1] katame / yatra buddhAnAJca, bhikSUNAJca bhikSuNInAJca, zrAmaNekI (rI) NAmupAsikAnAM, sarvvamAtRkA abhidharmaH sUtrAntavyAkhyAna [4] mupadeza ityucyate / taccaitad dvAdazAMgavacogatamasti sUtramasti vinayaH, astyabhidharmaH / tatra yattAvadAha / sUtraM geyaM vyAkaraNaM gAthodAnAvadAnavRttakajAtakavaipulyAdbhutadharmA iti / idaM tAvatsUtraM / yatpunarAha / nidAnamityayamucyate / vinayaH / yatpunarAha / upadezA iti / ayamucyate / [5] abhidharma:' / taccaitad dvAdazAM [gaMzru2 ] taM piTakatraya saMgRhItaM / 'sadbhiH samyaggatairdezitaM / saddharma ityucyate / zravaNaM / saddharmazravaNaM [1] tatpunaH katamat / yathA tasya (contd. from p. 138 ) saMprayuktaM bhASitam / yaducyate vaipulyaM tad vaidalyamapyucyate vaitulyamapyucyate / kimarthaM vaipulyamucyate / sarvasattvAnAM hitasukhAdhiSThAnataH udAragaMbhIradharmadezanAtazca // kimarthamucyate vaidalyam / sarvAvaraNavidalanataH // kimarthamucyate vaitulyaM / upamAnadharmANAM tulanA'bhAvataH // 1. cp. Asm., p. 79, para 3; MSA and MSAB, XI.3 sq. 2. Added by a separate hand. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH pIhaikatyaH sUtradharo vA bhavati / vinayadharo vA / sUtrAbhidharmadharo vA, mAtRkAdharo vA, sUtavinayadharo vA vinaya mAtRkAdharo vA / idamucyate saddharma [ 6 ] zravaNaM / tatpunaH / zravaNaM dvividhaM / vyaMjanazrama (va) NamarthazravaNaM ca / cintanA katamA / yathApI hai katyastAneva yathA-zrutAndharmAnekAkI rahogataH / SaDacintyAni sthAnAnitadyathA, AtmacintAM sattvacintAM, lokacintAM, satvA(ttvA) nAM karmavipAkacintAM dhyAyinAM dhyAyiviSayaM, buddhAnAM buddhaviSayaM varjayitvA svalakSaNataH / sA[7]mAnyalakSaNatazca cintayati / sA punaH cintA dvividhA gaNanAkAra [[ ] saha gaNanAyogena dharmeNa / tulanAkArama (rA), yuktyA guNadoSaparIkSaNAkArA[ca] [] sa cetskandhapratisaMyuktAM dezanAM cintayati / sa cedanyatamAnyatamAnyatamAM pUrvvaniviSTAM dezanAM cintayatyAbhyAM cintayati / yathA punaH 7A - 3 // kathami ||[1]tirUpamucyate ' / daza rUpINyAyatanAnIti / yacca dharmAyatanaparyApatraM rUpaM sa ca rUpaskandhaH, tisro' 1. cf. Ada, V.2, p. 32 : sarvaM caturmahAbhUtakRtaM dvAdazAyataneSu vyapahAya mana AyatanaM sarvANyanyAnyAyatanAni dharmAyatanasaMgRhItamavijJaptirUpaM ceti rUpaskandhaH, * ; cp. Abd, vs. 4 : 'rUpaskandho hi netrAdyA dazAyatanadhAtavaH / dharmasaMjJe trayaskandhAH sAvijJaptirdhruvatrayAH / ' 2. duHkhA- sukhA- aduH khAsukhA ceti / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH - 141 vedanA vedanAskandhaH / SaT saMjJAkAyAH saMjJAskandhaH / SaT cetanAkAyA: cetanAskandhaH / SaD vijJAnakAyA vijJAnaskandha' ityevaM gaNanAsaMkhyAkArAM skandha [gaNanA] cintayatyuttarottaraprabhedena yena vA punarasyAH saMkhyAgaNanA[2]kArAyAzcintAyA apramANaH pravezanayo veditavyaH / kathaM yuktyupaparIkSAkArayA cintayA skandhavezanAM cintyti| ctsRbhiryuktibhiruppriiksste|' katamA. bhizcatasRbhiryadutApekSAyuktyA, kAryakAraNayuktyA, upa pattisAdhanayuktyA / dharmatAyuktyA // ___apekSAyuktiH ktmaa| dvividhA apekSA utpatyapekSA[3]prajJaptyapekSA ca / tatrotpattyapekSA hetupratyayaH skandhAnAM prAdurbhAvo bhavati / tasyAM skandhotpattau te hetavaste, pratyayA apekSyante / yarnAmakAyapadakAyavyaMjanakAryaH skandhAnAM prajJaptirbhavati / tasyAM skandhaprajJaptI te nAmapadakAyavyaMjanakAyA apekSyante / iyamucyate skndhessutpttypekssaa| pra[4]japtyapekSatA (kSA) ca / yA cotpttypekssaa| yA ca prajJaptyapekSA sA yuktiryoga 1. cf. Ada, p. 53. 2. ibid, p. 54. 3. cp. tatra dharmamImAMsAkAmena ktibhiryuktibhirvicaaryte| catasRbhiryuktibhiH / apekSAyuktiH kAryakAraNayuktiH upapattisAdhanayukti: dharmatAyuktizca // , Asm., p. 81. 4. cp., ibid, loc.cit., apekSAyuktiH katamA / yA saMskArANAmutpattI pratyamApekSA / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 . zrAvakabhUmI naSkramyabhUmiH upaayH| skandhotpattaye / skandhaprajJaptaye tasmAdapekSAyuktirityucyate / - kAryakAraNayuktiryA' [ta]dutpannAnAM skandhAnAM svena hetunA svena pratyaryena tasmistasmin svakAryakaraNe viniyogstdythaa| cakSuSA rUpANi draSTavyAni / zrotre[5]Na zabdA[:] shrotvyaaH| yAvanmanasA dharmA vijJeyA iti / rUpeNa cakSuSo gocare avasthAtavyaM / zabdena zrotrasya, evaM yaaddhmermns iti / yadvA punaranyadapyevaMbhAgIyaM / tatra tatra dharmANAmanyo[a]nyaM kAryakAraNe pratiyuktiryoga upAya iyamucyate / kAryaka[] raNayuktiH / . . upapattisAdhanayuktiH [6]katamA [1] anityA[:]skandhA iti, pratItyasamutpannA, duHkhA[:], zUnyA, anAtmAna iti tribhiH pramANarupaparIkSate yadu (ta'). tAptAgamena, pratyakSeNAnumAnena ca[1]ebhistribhiH pramANarUpapattiyuktaH satAM hRdayagrAhakairvyavasthApanA 1. cp., ibid, loc. cit., kAryakAraNayuktiH ktmaa| pRthaglakSaNAnAM dharmANAM pratyeka kAryakAraNAni / 2. Omitted in the MS., supplied by us.. 3. cf., ibid., p. 81 : upapattisAdhanayuktiH katamA / upapattisAdhanArtha sAdhya__syArthasya pramANAviruddha upadezaH / / 4. This may be deleted. 5. cp. pratyakSeNAnumAnena dhyAnAbhyAsarasena c| 'vidhA prakalpayan prajJAM labhate yogamuttamam // Y. B., I.5, see, MKV / (V) I.3, 1-2 p. 25; NMRP, I, pp. 42-58. . Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Hokramya bhUmi : sAdhanA kriyate / yaduta skandhAnityatAyA vA, pratItyasamutpannatAyA vA, duHkhatAyA [:], [7] zUnyatAyA, iyamucyate upapattisAdhanayuktiH / dharmatAyuktaH katamA' | kena kAraNena tathAbhUtA ete skandhA [ : ], tathAbhUto lokasannivezaH kena kAraNena kharalakSaNA pRthivI, dravalakSaNA Apa:, uSNalakSaNaM teja: [:], samudIraNalakSaNo vAyu (1) anityAH, skandhA [:], kena kAraNena zAntaM nirvvANamiti / tathA 7B-3// rU // [1]paNalakSaNaM rUpaM / anubhavalakSaNA vedanA, saMjAnanalakSaNA saMjJA, abhisaMskaraNalakSaNA: saMskArAH, vijAnanAlakSaNaM vijJAnamiti / prakRtireSAM dharmANAmiyaM svabhAva eSa IdRza: / dharmataiSA caiva cAsau dharmatA / saivAtra yuktiryoga upAya: [1] evaM vA etat syAt / anyathA vA, naiva vA syAt sarvvatraiva ca dharmatava pratiprasa [ 2 ] raNadharmartava yuktiH / cittanidhya [T] vanAya, cittasaMjJApanAya iyamucyate dharmatAyuktiH / z 143 evaM catasRbhiryuktabhiH skandhadezanA upaparIkSyata iti / yAvatpunaranyA kAciddezanA iti yA evamAbhyAM dvAbhyAmAkArAbhyAM gaNanAsaMkhyAkArA ca yuktyupaparIkSaNAkArA ca samyagupanidhyAyanA tasyAstasyA dezanAyA[3]iyamucyate / saddharmazravaNacinta [12] // 1. cf. Asm., p. 81: dharmatAyuktiH katamA / anAdikAlAt svalakSaNasAmAnyalakSaNasthitadharmeSu yA dharmatApariniSpattiH sA dharmatA / 2. MS. reads : saddharmazravaNacintA. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH anantarAyaH katamaH [1] anantarAyo dvividhaH / adhyAtmamupAdAya bahirdhA ca [1] tatrAdhyAtma bahirdhA copAdAyAntarAya (yaM)vakSyati / tadviparyayeNa[1] nantarAyo veditavyaH / adhyAtmamupAdAyAntarAyaH katamaH / yathApIhaikatyaH pUrvameva kRtapuNyo bhavati / saukRtatvAt puNyAnAM[4]ca lAbhI bhavati / kAlena kAlamAnulomikA (kAnAM, keSu)jIvitapariSkArANAM (reSu) / yaduta cIvarapiNDapAtazayanAsanaglAnapratyayabhaiSajyapariSkArANAM (reSu)tIvrarAgo bhavatyAyata (na') rAgaH / tIvradveSaH Ayata (na')dveSaH / tIvramoha Ayata (na') mohaH / pUrvaM vAnenA[s]bAdhasaMvartanIyAni karmANi kRtAni bhavanti / yaddhetorAbAdha[5]bahulo bhavati / dRSTa eva dharme viSamacArI bhavati / yo (ye)nAsyAbhIkSNaM vAto vA kupyati, pittamvA, zleSmamvA, viSUcikA vA kArya santiSThate / bhojanaguruko bhvti| baha vartho, bahukRtyo, gaNasannipAtabahulo bhavati / karmArAmo vA, bhASyArAmo vA, nidrArAgaH (maH), saMgaNikArAmaH / AtmasaMpramA[6]hakazcapalaH, pramattaH kudezavAsI vaa| ityevaMbhAgIyA antarAyA adhyAtmamupAdAya veditavyAH / bahirthopAdAyAntarAyAH katame [1] tathApi tadasatpuruSApAzrayaH / yato na labhate kAlena kAlamAnu 1. This may be omitted. Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naiSkramyabhUmiH lomikImavavAdAnuzAsanIM [ 1 ] kudeze vA vasati / yatrAsya vAsa (saM) kalpayato divA vAgraviloko (vogro kherAloko bhavati / prabhUta:, [7] rAtrI vA [1] uccazabda [T], mahAzabda [] mahAjana kAyasya nirghoSaH / tIvrakaTukazca vAtAtapasaMsparzo, manuSyAdapi bhayamayamevaMbhAgIyo bahirdhApAyA (rdhopAdAyA) ntarAyo veditavyaH / ayaM tAvadvistaravibhAgasya (gaH) / / samAsArthaH punaH katamaH / samAsatastrividho[ a ] ntarAyaH / prayogAntarAya [ : ], prAvivekyAnta 7A - 4 || rAya [ : ] / pratisaMlayanA // [1] ntarAyazca / 145 tatra prayogAntarAyo yenAntarAyeNa samava [ hitena '] saMmukhIbhUtenAzakto bhavatyapratibalaH sarvveNa sarvvaM kuzalapakSaprayoge [ 1 ] sa punaH katamaH / yadA [ss ]bAdhako bhavati, bADhaglAna:, abhIkSNamasya vAto vA kupyate, pittamvA, zleSmamvA (Sma vA ), viSUcikA vAsya kAye santiSThate [1] api tvasya dazati vRzciko vA zata [2] padI vA, manuSyo vainaM viheThayatyamanuSyo vaa[|]n ca lAbhI bhavati cIvarapiNDapAtazayanAsanaglAnapratyayabhaiSajyapariSkArANAmayamevaMbhAgIyaH 1. Letters damaged by pin-hold. prayogAntarAyo veditavyaH / prAvivekyAntarAyaH katamaH [1] yadbhojanaguruko bhavati, bahvartho, bahukRtyo, bahukaraNIyaH, karmArAmarati Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH rato bhavati / teSu teSvi[3]tikaraNIyeSu prasRtamAnasaH / bhASyArAmo bhavati / zaktaH pratibala: san / prAvivekyaprahANe, pratisaMlayane, bhAvanAyAmuddezamvAdhyAyamAtrakena (Na) saMtuSTo nidrArAmo bhavati / styAnamiddhaparyavasthitaH, kusIdajAtIyo nidrAsukhaM, pArzvasukhaM, zayanasukhaM ca svIkaroti / saMgaNikArAmo bhavati sAdhU gR[4]hasthapravajitaH / rAjakathAmvA karoti / corakathAM vA, annakathAM vA, pAnakathAM vA, vastukathAM vA, vezyAkathAM vA, vIthIkathAmvA janapadamahAmAtrAkhyAnakathAmvA, samudrAkhyAnakathAmvA [1] ityevaM bhAgIyayA anarthopasaMhitayA kathayA kAlamatinAmayati / tatra cAbhi ra (ma') to bhavatyabhI[5]kSNeNa (na) gaNasannipAtabahulo bhavati / teSu teSvadhikaraNeSu vyAkSiptamAnaso bhavati / vyAkulamAnasaH / saMsargArAmo bhavati / gRhasthapravajitAnAmasamavahitAnAM ca viyogaM gacchati / prapaMcArAmo bhavati / prapaMcarataH avakramaNIyeSu pUrvaMgamaH, prAvivekyeSu nikSiptadhuraH / idamevaMbhAgIyo (ima evaM bhAgIyA) [6]dharmAH pravivekAntarAyo veditavyaH / yaH samavahitaH saMmukhIbhUtairna sukaraM bhavatyaraNyavanaprasthAni prAntAni zayanAsanAnyadhyAvasituM / araNyAni vA vRkSa1. This may be deleted. 2. On prapaJca, cp. MKV(V), p. 150 : * * *anAdimatsaMsArAbhyastA jJAnajJeyavAcya-vAcaka-kartR-karma-karaNa-kriyA-ghaTa-paTa-mukuTa-ratha-rUpa-vedanA-strI-puruSalAbhA'lAbha-sukha-duHkha-yazo'yazo-nindA-prazaMsAdilakSaNAt vicitrAt prapaJcAt / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH 147 mUlAni vA zUnyAgArANi vA [1] pratisaMlayanAntarAyaH katamaH[1] tadyathA pratisaMlayana7B-4|| mucyate zamatho vipazyanA c| tatrAsti zama//[1] thAntarAyaH / asti vipazyanAntarAyaH / tatra zamathAntarAyaH pra[bhinnaH']adezavAsazca / yathAsya pramattasya styAnamiddhaM vA cittaM pryvnhti| zamathamAtramvA AsvAdayati / lInatvAya vA cittamupanAmayati / andhakArAyitatvaM vA cetaso bhavati / yadrUpeNa cAdezavAsena / manuSyakRto vA parata: saMghaTTo bhavati / ye[2]nAsya cittambahirdhA vikSipyate[1] ayaM zamathAntarAyaH / pratisaMlayanAntarAyo veditavyaH / vipazyanAntarAyaH ktmH| yadutAtmasaMgrAhazcApalyaJca / . tatrAtmasaMgraho yathApi tadahamasmyuccakula: prvjitH| alInaH / anye ca na tathetyAtmAnamutkarSapati / saMgRhNAti / parAMzca pansa(paMsa) yati / evamA[3]DhyakulapravRjitaH, adInaH, evamabhirUpo darzanIyaH, prAsAdika, evaM bahuzrutaH, sannicayaH / evamahamasmin kalyANavAkyo vAkkaraNenopetaH, anye ca bhikSavo na tatheti / AtmAnamutkarSayati / saMpragRhNAti / parAMzca pansa (paMsa)yati / sa AtmAnaM saMpragRhNa[]tyete bhvnti| bhikSavaH, sthavirA, ra[4]tijJA, abhyava 1. Letters damaged by pin-hold. Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH tIrNabrahmacaryAH, tAnna kAlena kAlaM paripRcchati / paripraznIkaroti / te cAsya na kAlena kAlamavivRtAni ca sthAnAni vivRNvanti / vivRtAni ca sthAnAni vivRNvanti / na ca gambhIramarthapadaM / sAdhu ca suSThu ca prajJayA pratividhya saMprakAzayanti yAvadeva jJAnadarzanasya vizuddhaye / evama[5]sya sa aatmsNgrhH|| AntarAyiko bhavati / yaduta vipazyanAyA: [1] punaraparamalpamAtrakasyAvaramAtrakasya jJAnadarzanamAtrakasya sparzavihAramAtrakasya lAbhI bhavati / sa tena jJAnamAtrakeNa / darzanamAtrakeNAtmAnamutkarSayati / saMpragRhNAti / sa AtmAnaM saMpragRhNastAvatA saMtuSTo[6]bhavati nottari vyAyacchate / evamasyAntarAyaH kRto bhavati / AtmasaMpragraheNa yaduta vipazyanAyAH (nayA) [1] capalo vA puna: anupazAntendriyo bhvti| uddhatendriyaH, unntendriyH| sa dUSitacittI bhavati / subhASitabhASI, duSkRtakarmakArI, na sthiraM dharmAzcintayati / na dRDhaM 7A-5// cintayati / yena vipa//[1] zyanAM na pUrayati na vizodha yatyevamasya cApalyaM / antarAyo bhavati / yaduta vipazyanAyA iti / dvau dhau shmthaantraayau| yaduta pramAdaH, AdezavAsazca [1] dvau dhau vipazyanAntarAyau yadutAtmasaMpragrahazcApalyaJca / iti yazca zamathAntarAyaH / yazca vipazyanAntarAyaH / ayamucyate Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH __149 pratisaMla[2]yanAntarAyaH / ayaM ca punarantarAyasya samAsArtha iti / yazcAyaM samAsArthaH / yazca pUrvako vistaravibhAgaH / tadekatyamabhisaMkSipyAntarAya ityucyate / asya cAntarAyasya viparyayeNA[na']ntarAyo veditavya iti / ya eSAmantarA[yA ]NAmabhAvo vigama: asaMgatirasamavadhAra (cara)[Na']mayamucyate [a] [na']ntarA[3]ya: // .. tyAgaH ktmH| yahAnamanavadyaM cittAlaMkArArtha, 1. MS. omits this. 2. A separate hand adds this. 3. Tyaga has been regarded as the main feature leading to the purification of Citta and thereby emancipation from the worldly phenomena. According to the Nikayas, suppression of desires, attachment, envy and sloth, various dogmatic view-points and ahamkara and mama-kara and tyaga thereof leads to Nibbana, see, M. N., II.179; cf. A.N., I.280; S. N., I.216; II. 251, 261; D. N., III.126 sq.; it is the highest culmination of this concept and virtue that finds expression in the term dAnapAramitA; Santideva says : AtmabhAvasya bhogAnAM tryadhvavRtteH zubhasya ca / / utsargaH sarvasattvebhyastadrakSA zuddhivardhanam // ( S, vs. 4); cf. SS, p. 16 : na tadvastUpAdAtavyaM yasmin vastuni nAsya tyaagcittmutpdyte| na tyAgabuddhiH krameta |..'n tatkiJcidvastUpAdAtavyaM yasmin vastuni bodhisattvasyAparityAgabuddhirutpadyate / cp., pp. 22. 17-8; BCA, Vs. 9-10 : (contd. on p. 150) Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH cittapariSkArArtha, yogasaMbhArArtha, uttamArthasya prAptaye ddaati| tatra ko dadAti [kasmai dadAti kutra dadAti ]kena ca dadAti / kathaM dadAti / kasmAddadAti / yenAsya (contd. from p. 149) adaridraM jagat kRtvA dAnapAramitA yadi / jagad daridramadyApi sA kathaM pUrvatAyinAM / phalena saha srvsvtyaagcittaajjne'khile| . . dAnapAramitA proktA tasmAt sA cittameva tu // cp. p. 53 : sarvasvaM bAhyAdhyAtmikaM sarva vastu dAnaM dAnaphalaM ca sarvasattvebhyaH parityajatA'bhyAsena prakarSagamanAd yadA apagatamAtsaryamalaM nirAsaGgatayA cittamutpadyate tadA dAnapAramitA niSpannetyucyate / tasmAt sA cittameva nAnyA dAnapAramitA // See, regarding danaparamita, Hardayal, Bodhisattva Doctrine in Buddhist Sanskrit Literature, pp. 172-93; Asanga enumerates nine kinds of dana : tatra katamA bodhisattvasya daanpaarmitaa| navAkAraM dAnaM bodhisattvasya dAnapAramitetyucyate / svabhAvadAnaM sarvadAnaM duSkaradAnaM sarvatomukhaM dAnaM satpuruSadAnaM sarvAkAradAnaM vighAtArthidAnamihAmutrasukhaM dAnaM vizuddhadAnaM ca / Bodhi, p. 80; see, pp. 80-95; for comments, see, Hardayal, ibid, pp. 173-4; cp. MSA, p. 98 sq. 1. cf. cAgasampadA A. N., II.70 : ida, gahapati, ariyasAvako vigatamala maccharena cetasA agAraM ajjhAvasati muttacAgo payatapANi vossaggarato yAcayogo daansNvibhaagrto| ayaM vuccati, gahapati, cAgasampadA / ; cf. cAgadhanaM, ibid p. 318; cAgakathA, ibid, pp. 432-3; cp., Ada., pp. 1-2 : katamad dAnaM svasvAmikAnAM dhanavastUnAM vitaraNaM dAnaM tat trividhahetorbhavati / AtmahetoH parahetoH parAtmahetozca / caityamandirANAM buddhapratyekabuddhAhatAM copasthAna mAtmahetoH / sattvebhyo dAnaM prhetoH| janebhyo dAnaM parAtmahetoH / 2. A separate hand adds this in a footnote, photo indis tinct and illegible. Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naiSkramyabhUmiH 151 Aha / dAtA, dAna dAnama [na] vadya bhavati // patirdadAti / ayamucyate dAtA / yasya svakaM dIyate / nAdAtukAmasya, ayamucyate tacca dAtukAmasya, dAnapatiH / tatra kutra dadAti / duHkhitAyoga ( pa ) kAriNe / tatra duHkhitAyeti / kRpaNA vA, adhvagA vA, yAcanakA vA, andhA vA, [ 5 ] badhirA vA, anAthA vA, apratisaraNA vA, upakaraNavikalA iti / ye vA punaranye [a]pyevaMbhAgIyA [: / ] upakAriNaH katame tadyathA mAtApitaraM ( rau)ApAyakapoSakaM (kau), samvardha kami (kAvi ) ti / ye vA puna raTavIkAntA rAduttArayanti, durbhikSAdvA, paracakrabhayAdvA, bandhanAdvA / AbAdhakAdvA, hitopadezakAzvAsya [6] bhavanti / sukhopadezakA, hitasukhopasaMhArakA, utpannotpanneSu cAdhikaraNeSu sahAyakAH, sahanandinaH, sahazokA, Apatsu caivaM na parityajanti iti ye vA punaranye [ a ] pyevaMbhAgIyA ima upakAriNaH / iSTAH katame [1] ye saMstutA [ : ] / yeSAmasyAntike bhavati / prema vA, gauravamvA, bhaktivA [7] do vA, AlaptakAH, saMstutakAH, sapriyakAzca bhavanti / iti vA punaranye [ a ] pyevaMbhAgIyA ima ucyate iSTAH // viziSTAH katame [ 1 ] te zrava (ma ) NabrAhmaNa[[:] caturSu dadAti / Aha / iSTAya, viziSTAya ca / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH saadhuruupsmmtaaH| avyAbAdhyA: avyAbAdhyaratAH, vigatarAgA:, rAgavinayAya pratipannAH, vigatadveSA dveSa7B--5|| vinayAya pratipannAH / vigata[8]mohA, moha//[1]vinayAya pratipannA iti / ye vA punaranye [a]pyevaM bhAgIyA ima ucyante viziSTA: // tatra kiM ddaatiityaah| samAsetaH sattvasaMkhyAtamasatva (ttva) saMkhyAtaM ca / vastu dadAti / tatra sattvasaMkhyAtamvastu katamat / tadyathA putradAnaM dAsIdAsakarmakarapau[ruSe'] yahastyazvagaveDakakukkuTastrIpuruSadArakadA[2]rikamiti / yadvA punaranyadapyevaMbhAgIyaM vastu / adhyAtmamvA punarupAdAya karacaraNaziromAnsa (mAMsa) rudhiravasAdInyanuprayacchati / idamapi puruSasaMkhyAtaM dAnaM yatra bodhisattvabodhAH saMdRzyantai / asmitvarthe nedaM dAnamabhipretaM / yeSu tu sarveSvasyaizvarya bhavati / vazitA ca [3] prabhaviSNutA ca / arhati ca tAnsatvA (ttvA)n pareSAM pratipAdayituM / pratipAdayaMzcAtmAnamanavadya karoti / na taddhetostatpratyayaM pare manAnsi (nAM si) pradUSayanti / ye ca satvA (tvAH) pareSu pratipAditA (:)stena vyApAditA bhavantIdamucyate anavA satva (ttva) vastudAnaM / / .. asattva[4] saMkhyAtamvastu katamat / tadyathA dhana 1. Letters lost by pin-hold, constructed by us. 2. May be deleted. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'naSkramyabhUmiH vastu, dhAnyavastu / deza vastu / tatra dhanavastu tadyathA maNimuktAvaiDUryazaMkhazilApravADA (lA) zmagartta pusA ra gaNvaja [T]tarUparajatalohitidakSiNAvarta miti / yadvA punaranyadapyevaM bhAgIyaM ratnamvA, hiraNyamvA, rUpyamvA, va[5]stramvA, bhANDopaskaraM vA, gandhajAtaM vA, mAlyajAtamvA, idamucyate dhanaM / dhAnyaM katamat / yatkiJcid bhojyaM vA, peyamvA, tadyathA yavA vA, zAlirvA, godhUmA vA kolA vA, kulatthA vA, tilA vA, bhASA vA, ikSurasamvA ( so vA), mRdvIkArasamvA (so vA ), iti yadvA punarapyevaMbhAgIya[ 6 ]midamucyate dhAnyaM // dezavastu katamat / tadyathA kSetravastu, gRhavastvApaNavastu, puNyazAlAvihArapratiSThApanamiti / yadvA punaranyadapyevaMbhAgIyamidamucyate dezavastu / tatra yacca satva ( sattva) saMkhyAtamvastu idaM dadAti // kena dadatIti / yAca alobhasaha [ 7 ] gatA cetanA, cittAbhisaMskAro manaskarma / yacca tatsamutthApitaM kAyakarma / vAkkarma de [za' ] vastuparityAgAya svasaMtAne vA [ / ] anena dadAti / 1. This is a kind of zaGkha. 2, A separate hand adds this, 153 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH tatra kathaM dadAtIti / zraddhayA dadAti / Agama7A-6|| dRSTiH, phaladarzI, satkRtya dadAti / //[1] praNatacittaH svahastaM (hastAbhyAM) dadAti / anapaviddha[:] kAlena dadAti / yadaitatpareSAmupayogyaM syAtparAnanupahatya dadAti / dharmeNa, samayena, asAhasena, samudAnayitvA(samudAnIya) zuci dadAti / praNItaM kalpikaM dadAti / yena na pare sAvadyA bhavanti / nAtmA[1]abhIkSNaM dadAti / vinIya sAtma[yanmalaM'] sannidhimalaM ca dAnaM dadAti / pUrvameva dAnAtsumanA dadacci (daMzci)[2]ttaM prasAdayati / datvA vA vipratisArI bhavati / evaM dadAti / kasmAddadAti / Aha / kAruNyAdvA dadAti / yaduta duHkhiteSu kRtajJatAyA (tayA) dadAti / yaduta upakAriSu premNA, gauraveNa, bhaktyA dadAti / yaduta iSTeSu laukikalokAntaravizeSaprArthanayA dadAti / yaduta viziSTeSu [1] tasmAt / [3] dadAtItyucyate / ___ ebhirAkArairato[5]sya gRhiNo vA, pravajitasya vA cittAlaMkArArthaM, cittapariSkArArthaM / yogasaMbhArArthamuttamArthasya prAptaye taddAnamanavadyaM bhavati / ayamucyate tyAgaH / / 1. Letters lost by pin-hold. 2. A fave chat has been described in the Mahayanasutras as (3s, p. 144) : yaduta ahaMkAravizuddhaM taddAnaM dadAti / mamakAravizuddhaM taddAnaM dadAti / hetuvizuddhaM taddAnaM dadAti / dRSTivizuddhaM taddAnaM dadAti // nimitta (contd. on p. 155) Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH 155 zramaNAlaMkAraH katamaH [1] tadyathaikatya: zrAddho bhavati / ashtthH| alpAbAdhaH, Arabdha[vIrya']ja[]tIyaH prAjJa[1][a]lpecchaH, saMtuSTaH / [4] supoSaH, suka (bha) raH, dhutaguNasamanvAgataH prAsAdiko, mAtrajJaH / stpurussdhrmsmnvaagtH| pnndditdhrmsmnvaagtH| pnndditliNgsmnvaagtH| bhamaH, sU(su) rataH, pezalazca bhvti| ___ kathaM zrAddho bhavati / prasAdabahulo bhavati / arthklpnaabhulH| vimuktibahulaH chandikazca kuzaleSu dharmeSu [1] sa zAstari pra[5]sIdati / na kAMkSati / na vicikitsati / zAstAraM satkaroti / gurukaroti / mAnayati / pUjayati / satkRtya, gurukRtya, mAnayitvA, pUjayitvA, nizritya, viharati / yathA zAstaryevaM dharme / sabrahmacAriSu, zikSAyAmavavAdAnuzAsanyAM, pratisaMstare apramAde, samAdhAvevaM zrAddho bhavati / kathamazage bhvti| rujako bhavati [6] ruja. . . kaja[]tIyaH / yathAbhUtamAtmAnamAviSkartA bhavati / (contd. from p. 154) vizuddhaM taddAnaM dadAti / nAnAtvavizuddhaM taddAnaM dadAti / vipAkapratikAGkSaNAvizuddhaM tadAnaM dadAti / yathA gaganaM samavizuddhaM taddAnaM dadAti / 'yathA nirmito nirmitAya dadAti, nirvikalpo'nAbhogaH cittamanovijJAnavigataH sarvadharmaniHpratikAGkSI, evaM dvayavigamatayA mAyAlakSaNasvabhAvavizuddha bodhisattvastaddAnaM dadAti / yasyedRzo dAnaparityAgaH, prajJAjJAnena ca sarvasattvAklezaparityAgaH, upAyajJAnena ca sattvAparityAgaH, evaM tyAgacittaH kulaputra bodhisattvo gaganasamadAno bhavati / 1. MS. omits this. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 7B-6// zrAvabhUmI naiSkramyabhUmi: zAsturantike, vijJa [[ ] nAJca sabrahmacAriNAmevamazaTho bhavati / samayA sAdhinyA kathamalpAbAdho bhavati / arogaja][ [T]tIyaH / grahaNyA samanvAgato bhavati / nAtyuSNayA, nAtizItayA, avyAbAdhA (dha) yA, jAtusukhayA yayAsyAzitapItakhAditAsvAdita [ni'] samyakyukhena pari[7] pAkaM gacchantyevamalpAbAdho bhavati / kathamArabdhavIryajAtIyo bhavati / sthAmavAnviharati / vIryavAnutsAhI dRr3haparAkramaH / nikSiptadhuraH kuzaleSu dharmeSu dakSazca bhavatyanalasa utthAna sampanna: [1] karttA bhavati / vijJAnAM sabrahmacAriNAM kAyena vaiyAtyamevamArabdhavIryo bhavati / // [1] kathaM prAjJo bhavati / dvidhA smRtibuddhisampanna bhavati / adhandhe [ndriyaH '], amUDhendriyaH, aneDakaH, pratibalaH, subhASitadurbhASitAnAM dharmANAM arthamAjJAtumiti / sahajayApi buddhyA samanvAgato bhavati / prAyogikayApi buddhyA samanvAgato bhavati / evaM prAjJo bhavati / kathamapeccho bhavati / yAvadbhirguNaiH samanvAgato bhava [2]tyalpecchatAmAdiM kRtvA taiH parato jJAtuM na samanveSate / kazci (cci ) nme (nmAM ) pare na jAnIyuH, alpeccha['] iti vA evaM guNayukta ityevamalpecho bhavati / 1. Letters damaged by pin-hold, Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH ___157 kathaM saMtuSTo bhavati / itaretareSu cIvarapiNDapAtena, zayanAsanena tuSTo bhavati, saMtuSTa: sa labdhvA cIvaraM lUhaM vA, praNItamvA notkaNThati / na paritasyati / labdhvA ca punaH araktaH [3] paribhuMkte / asakta iti vistareNa pUrvavat / yathA cIvaramevaM piNDapAtaM (taH), zayanAsana mevaM tuSTo bhavati / ___kathaM supoSo bhavati / AtmA asyaika: poSyo bhavati / na tu pare tadyathA dArakA vA, manuSyA veti / * ye vA punaranye[a]pi kecidyeSAmarthAya yA (yA ya)mparye STimApadyate / pare caivaM dAyakadAnapatayo duSpoSya[4]miti pazye (zyeyuH) (n / ra) evaM supoSyo bhavati / kathaM subharo bhavati / alpenApi yApayati / lUhenApi yApayatyevaM subharo bhvti'| .. kathaM dhutaguNasamanvAgato bhvti| piNDapAtiko bhavati / saavdaanpinnddpaatikH| ekAsanikaH, khalu pshcaadbhktikH| vaicIvariko, nAmatikaH, pAnsu1. "Mvy. 1128-39 and Chinese Dh. S. (pp. 31, 118) give a list of twelve dhutangas only. The former as well as Pug. P. (p. 69) omits Sapadanacarikanga and pattapinnikanga (or bhojane mattannuta of Vsm.), while the latter omits yathasanthatikanga and pattapinoikanga from the list of Buddha; but both these texts give a new aiga called nAmaMtika or nAmatika for pattapiNDaka of Buddhaghosa". . . (Bapat, Comparative Study, p. 16, f.n. 2). Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 zrAvabhUmI neSkramyabhUmiH ( pAMsu ) kUlikaH / AraNyako, vRkSa mUlika: ]5]abhyavakAzikaH / zmAzAniko, naiSadhikaH / yAthA - saMstarikaH [1] ta ete piNDapAtacIvarazayanAsanamA - rabhya dvAdazakA [ dhuta ] guNA bhavanti / trayodazA(za) vA [ 1 ] tatra piNDapAtikatvaM bhidyamAnaM dvidhA bhavati / prAptapiNDapAtikazzrca, sAvadAnapiNDapAtika [ta] yA vezyAnuvezyakulAni bhikSitvA paryaTitvA (paryaTya ), yathAlabdhaM yathopa [ 6 ] sampannaM piNDapAtaM paribhuMkte, no tu uccaiH zuNDAM praNidhAya kulAni upasaMkrAmati / ato [a]haM lapsye praNItaM khAdanIyaM bhojanIyaM, yAvadAptaM [ 1 ] tatra piNDapAtikatvamavizeSeNArabhya dvAdaza bhavanti / prabhedaM punaH Arabhya trayodaza ( : ) [ 1 ] kAsanakatvaM kathamat / ekasminnAsane niSaNNo[7] yAvatparibhoktavyaM / tAvatparibhuMkte / vyutthitazva punastasmAdAsanAnna paribhuMkte / idamucyate / ekAsa - nikatvaM // khalu pazcAdbhaktikatvaM katamat / bhojanArthaM niSaNNa stAvat (n) na paribhuMkte / yAvatsarvvabhojanaM pratIcchati / yAvatA jAnAti zakSyAmi yApayituM / 7A - 7|| yatazca punarjAnIte na me ata uttari ||[1] bhojanena kRtyaM bhaviSyatIti / tataH sarvvaM parihRtyArabhate / 1. See p. 157, f.n. 1. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH ___159 pa[ri']bhoktuM / evaM khalu pazcAdbhaktiko bhavati / kathaM vaicIvariko bhvti| tribhizca cIMvarairyApayati, saM(7) ghATinA vA, uttarAsaMgena, aMtarvAsena ca / trayANAM cIvarANAmatirekamuttaraM na dhArayatyevaM vai[cIva]riko bhavati / / kathaM nAmatiko bhavati // yatkiciccI[2]varaM dhArayati / tricIvaramvA, atirekacIvaramvA sarva tadauNikaM dhArayati / na tvanyaM (nyat) [1] evaM nAmatikaM dhArayati // kathaM pAnsu (pAMsu) kUliko bhavati / yaccIvaraM parairmuktaM bhavati / ucchiSTaM, rathyAyAmvA, vIthyAmvA, catvare vA, zRMgATake vA, pathi vA, utpathevA, uccArasaMsRSTamvA, prasrAvasaMsRSTamvA, uccAraprasrAvapUya[3]rudhirakheTAprakSitaM vA[i] tato yadazuci tadapInaya, sAramAdAya, zodhayitvA, sIvitvA, vivarNIkRtya dhArayatyevaM pAnsu (pAMsu) kUliko bhavati / * kathamAraNyako bhvti| araNye vanaprasthAni prAntAni zayanAsanAni adhyAvasati / yAni vyavakRSTAni grAmanigamAnAmevamAraNyako bhavati / / kathaM vRkSamUliko bhavati / vRkSa[4]mUle vAsaM 1. Letter damaged by pin-hold. 2. Photo indistinct and illegible, letters damaged by pin-hold. Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160. zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH kalpayati / [vRkSa']mUlaM nizritya [1]evaM vRkSamUliko bhavati / kathamAbhyavakAziko bhvti| abhyavakAze vAsaM kalpayati / anavaka[T]ze vivRte da (de) ze [1] evamAbhyavakAziko bhavati / ___ kathaM zmAzAniko bhavati / zmazAne vAsaM kalpayati yatra mRtamRto jnkaayH| abhinihiyata evaM zmAzAniko bhavati // kathaM naiSadhiko bhvti| maMce vA, pIThe vA, tRNasaMstare vA niSadyayA kAlamatinAmayati / no tu maMcA (ma caM)vA, pIThaM vA, kuDyamvA, (vRkSamUlaM') vRkSamUlamvA, tRNasaMstaramvA, parNasaMstaramvA, nizritya * pRSTha vA (pRSThaM vA), pArzvamvA dadAtye[5]vaM naiSadhiko bhavati / ___ kathaM yAthAsaMstariko bhvti| yasmin tRNasaMstare vA, parNasaMstare vA zayyAM kalpayati / tRNasaMstaramvA, parNasaMstaramvA sakRtyaJcaiva saMskRtaM bhavati / tathaiva zayyAM kalpayati / no tu punarvikopayati / abhi saMskaroti caivaM ya (yA)thAsaMstariko bhavati / 7B-7|| kenaite dhutaguNA ucyante tadyathA U/[1]rNA vA, karpAsaM vA, dhutaM bhavatyasaMvRttamiti / ta[cca ta]smin 1. Added by a separate hand in a footnote, letters dim. 2. A repetition, may be deleted. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 naSkramyabhUmiH 161 samaye mRduca bhavati / laghu ca, karmaNyaM ca, yaduta sUtrAbhinirhAre vA, tUlAvahade (te? ) (tUlAbhinirhAre)vA [i] evameva ihaikatyasya piNDapAtarAgeNa piNDapAte cittaM saktaM bhavati / saMsaktaM cIvararAgeNa zayanAsanarA[gaNa']zayanAsane cittaM saktaM bhvti| saMsaktaM / sa ebhi[2]dhUtaguNai vizodhayati RjUkaroti / mRdukarmaNyamArjavamAsravamvidheyaM yaduta brahmacaryavAsAya tenocyante dhutaguNA iti // ___ tatra piNDapAtaprahINabhojanarAgasya prahANAya ekAsaniko bhavati / prabhUtabhojanarAgasya prahANAya nAmati[3]ko bhavati / praNItacIvararAgasya prahANAya nAmati [3]ko bhvti| praNItacIvararAgasya prahANAya cIvariko bhavati / cIvare mRdusaMsparzarAgasya prahANAya pAnsu (pAMsu) kUliko bhavati / shynaasnraagshcturvidhH| tadyathA sNsprshraagH| pratizrayarAgaH / paarshvsukhshynsukhraagH| AstaraNapratyAstaraNopacchAdanarAgaH / tatra saMsargarAgasya prahANAya AraNyako bhavati / pratizraya[4] rAgasya prahANAya vRkSamUlikaH 1. Photo indistinct and illegible, letters damaged by pin-hold. 2. For an elaborate account of the dhutagunas, see Vsm. II; The Path of Freedom, ch. III (p. 27 sq.); Bapat, Comparative Study, p. 16 sq. (ch. III). 3. cf. Vsm., II.1; The Path of Freedom, p. 27 (paras 1, 2). Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH a[T]myavakAzikaH / zmAzAniko bhavati / api ca zmAzAnikatvaM middhena rAgasya prahANAya bhavati / pArzvasukhazayanAsanasukharAgasya prahANAya naiSadhiko bhavati / AstaraNapratyAstaraNopacchAda[na] rAgasya prahANAya yAthAsAMstariko bhavatyevaM dhutaguNa[5]samanvAgato bhavati / kathaM prAsAdiko bhvti| prAsAdikenAti (bhi) kramapratikrameNa samanvAgato bhavatyAlokitavyalokitena saMjimita (sAMmijita) prasAritena sAMghATIcIvarapAtradhAraNenaivaM prAsAdiko bhvti| . kathaM mAtrajJo bhavati / iha zrAddhA brAhmaNagRhapatayo 7A-8|| vyarthaM pracArayati / yaduta cIvara piNDapAta//[1] zayanA sanaglAnapratyayabhaiSajyapariSkArastatra pratigra[heNa'] mAtrAM jAnAti / evaM mAtrajJo bhavati / kathaM satpuruSadharmasamanvAgato bhvti| uccakulapravrajito vA sannADhyakulapravrajito vA, abhirUpo vA, darzanIyaH, prAsAdiko, bahuzrutopakaraNenopetaH / anyatamAnyatamasya vA jJAnamAtrasya darzanamAtrakasparzavihAra[2]sArthakasya lAbhI sannetenAtmAnamutkarSayati / parAMzca pansa (paMsa) yati / dharmAnudharmapratipanno bhavatyevaM satpuruSadharmasamanvAgato bhavati / kathaM paNDitaliMgasamanvAgato bhvti| karmalakSaNo 1. Added by a separate hand in a footnote, letters dim. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH . 163 bAlaH, karmalakSaNaH pnndditH| yathAkathamiti bAlo duzcintitacintI bhvti| durbhASitabhASI, duSkRtakarmakArI, [3] paNDitaH punaH sucintitacintI bhavati / subhASitabhASI, sukRtakarmakArI [i] evaM paNDitaliMgasamanvAgato bhavati / ___ kathaM kSamo bhvti| AkruSTo na pratyAkrozati / roSito na pratiroSayati / vAdito na prativAdayati / bhaNDito na pratibhaNDayati / sa cAyuSmAn kSamo bhavati / zItasyoSNasya jighatsAyA[:], pipA[4]sAyAH, daMzakamazakavAtAtapasarIsRpasaMsparzAnAM (NAM), parato duruktAnAM, durAgatAnAM, vacanapathAnAM / zArIrikANAM vedanAnAM, duHkhAnAM, tIvrANAM, kharANAM, kaTukAnAM, amana ApAnAM, prANahAriNInAM kSamo bhavatyadhivAsanajAtIyaH / evaM kSamo bhvti| kathaM (sU) surato bhavati / yathApi tanmatreNa kAya. karmaNA samanvAgato bhavati / maitreNa vAkkamaNA, [5]matreNa manaskarmaNA, zAsturantike vijJAnAM ca, sabrahmacAriNAM, sAdhAraNaparibhogI ca bhavatyaparibhogI ca / bhavatyapratiguptabhojI / lAbhardhAmmikairdharmapratilabdhaH, pAtragataH, pAtraparyApannaH zIlasAmAnyagatazca bhavati / dRSTisAmAnya[6]gatazca / sa ebhiH SaDbhiH saMrajanIyadharmeM: (saMraMjanIyardhamaH) samanvAgataH priyakaraNairgurukaragarthavAdakaraNaH sukhasaMvAsyo bhvti| aviheThanajA Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH tIyaH / abhinandanti cainaM vijJAH / sabrahmacAriNaH / ekavyavasAyaH / evaM sU(su)rato bhavati / kathaM pezalo bhavati / vigatabhRkuTirbhavatyuttAnamukhavarNaH, smitasAddhaMga[7]maH / puurvaabhibhaassii| priyvaadii| saMgrahazIlaH / AttasantAnaH [H / evaM' pezalo bhavati / .. sa ebhidharmaH samanvAgato dharmakAmo bhavati / guNakAmaH / na lAbhasatkArakIrtizlokakAmaH / 7B-8|| na sa//[1]mAropikayA mithyAdRSTyA samanvAgato bhavati / nApyapa[vAdi]kayA'[1] asantaM dharma na samAropayati / santaM dharma nApavadati / sa yattadbhavati / kathitaM kAtheyaM, civA (hrA)kSaraM, cihnapadavyaMjanaM, lokAyatapratisaMyuktaM / tnnirrthkmiti| viditvA aaraatprivrjyti| [na te']na dayate, na tena prIyate, tena cAtmadaM[vA] nyI (cI)varaM dhAra[2]yati / gRhasthaiH sAdhU, saMsarga parivarjayanti (yti)| klezavarddhanaM [1] AryaiH saha[saM.]sarga karoti / jJAnavizodhakaM [1] na ca mitrakulAni karoti / pratigRhNAti / sa (1) me tato nidAnaM bhaviSyatyanekaparyAyeNa vyAkSepAd vyApAro vA, teSAmbA punarvipariNAmAdanyathIbhAvAdutpatsyante zokaparidevaduHkhadaurmanasyopAyAsA iti| [3] utpannotpannAMzca klezopaklezAnnAdhivAsayati / prajaha[]ti, 1. Letters damaged by pin-hold, illegible. 2. A separate hand adds this. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSkramyabhUmiH 165 vinodayati, vyantIkaroti / sA (tan ) me ato nidAnamutpadyate dRSTadhArmikaM vA duHkhaM, sAmparAyikaM veti / zraddhodayaM ca na vinipAtayati / acyutshiilH| abhraSTavrataH, zraddhAdeyaM paribhuGakte / na ca zraddhAdeyaM prtikssipti'| na zikSA pratyAkhyAti / AtmadoSA[4]ntaraskhalitagaveSI vA bhavati / praticchannakalyANo vivRtpaapkH| paradoSAntaskhaliteSu nAbhoga: saMvidya[te'] cApatti. pidyate / jiivithetorpi| Apannazca laghu ladhveva yathAdharmaM pratikaroti / itikaraNIyeSu ca dakSo bhavatyanalasaH, svayaMkArI, na parata: kAyaparicaryAM paryeSate / buddhAnAM ca [5] buddhazrAvakANAM ca, acintyamanubhAvaM, gaMbhIrAM ca dezanAmadhimucyate / na pratikSipati / tathAgatA eva janakAH pazyakA (draSTAro) nAhamiti / dRSTvA na ca svayaM dRSTiparAmarzasthAyI bhavatyasamaMjasagrAhI, duHpratiniHsargamantrI[1]sa ebhirguNairyukta, evaM vihArI, evaM zikSamANaH, zramaNAlaMkAreNAlaMkRtaH [6]zobhate, tadyathA kazcideva puruSaH yuvA, mananajAtIya:, kAmopabhogI, snAtAnuliptaH / avavAdavastuprAvRtaH / vividhairbhUSaNaralaMkRta: zobhate / tadyathA harServA, keyUrA , aMgulimudrikayA vA, jAtarUparajata 1. cp.3s, p. 168. 2. MS. omits this. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH mAlayAvA |]evmev sa vividhaiH zramaNAlaMkArairguNairalaMkRto / bhAsate, [7]tapati, virocate / tasmAcchamaNAlaMkAra ityucyate / ayamucyate zramaNAlaMkAraH / // uddAnaM // syAdAtmaparasampatticchandaH zIlendriyastathA / bhojanaM caiva jAgaryA saMprajAnadvihAritA // caiva tathA zravaNacintanA (saddharmazravaNacintanA) / anantarAyastyAgazca alaMkAreNa pazcimaH // zraddhA azaTha: alpAbAdhavIrya prajJA alpecchatA saMtuSTiH supoSatA [1] subharatA dhutaprANAdikamAtratA tAnti[:] sauramyapezalA // // yogAcArabhUmau zrAvakabhUmisaMgRhItAyAM prathamaM yogasthAnaM // Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BOOK II dvitIyaM yogasthAnam Page #274 -------------------------------------------------------------------------- Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 7A-9|| ||[2] laukikaM caiva vairAgyaM tathA lokottareNa ca / tayozcaiva hi sambhAro bhUmiSkamyasaMjJitA // ' tatra kati pudgalA yesyAM naSkramyabhUmau yathAdezitAyAM yathAparikIrtitAyAM niSkAmanti / kathaM ca pudgalAnAM vyavasthAnaM bhavati / katamadAlambanaM / katamovavAda: / katamA shikssaa| katame zikSAnulomi[3]kA dharmAH / katamo yogabhraMzaH / katame yogAH [1] katamo mnskaarH| kati yogAcArAH / katamadyogakaraNIyaM / katamA yogabhAvanA [1] katamadbhAvanAphalaM / kati pudglpryaayaaH| kati maaraaH| kati mArakarmANi / kathamArambho viphalo bhavati / __tatra pudgalAH assttaaviNshtiH| katame aSTAviMzatiH / tadyathA mRdvindriyaH / tIkSNendriya[4]yaH / unmadarAgaH / unmedadveSaH / unmadamohaH / unmadamAnaH / unmdvitrkH| samaprApto, mandarajaskajAtIyaH / pratipannakaH[1]phalasthaH / zraddhAnusArI / dharmAnusArI / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 zrAvakabhUmo naSkramyabhUmiH buddhAdhimukto, dRSTiprAptaH / kaaysaakssii| sakRdbhavaparamaH / kulaMkulaH [1] ekavIcikaH / antarA (ya') prinirvaayii| uppdyprinirvaayii| saabhisNskaarprinirvaayii| [5] UrdhvaM (z2a)srotA[: / ] samayavimuktaH / akopyadharmA (:)prajJAdhimuktaH / ubhayatobhAgavimuktazceti / __ tatra mRdvindriyaH pudgalaH katamaH / yasya pudgalasya mRdUnIndriyANi / dhandhavAhIni / mandavAhIni / jJeye vastunIti pUrvavat / sa punardvividho veditavyaH / Adita eva mRdvindriygotr:| aparibhASi (vi) tendri[6]yazca / tIkSNendriyaH pudgalaH ktmH| yasya pudgalasyendriyANi adhandhavAhIni bhavanti / amandavAhIni / jJeye vastunIti pUrvavat / sa punardvividho veditavyaH / Adita eva tiikssnnendriygotrH| paribhAvitendriyazca // rAgonmadaH pudgalaH ktmH| yena pudgalena pUrvamanyAsu jAtiSu rAga Asevito, bhAvito, bahulIkRtaH [7]sa tena hetunA tena pratyayanaitarhi raMjanIye vastuni tIvrarAgazca, bhavatyAyata (na') rAgazca / ayamucyate rAgonmadaH pudglH| 1. May be deleted, Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 171 dveSonmadaH pudgalaH katamaH / yena pudgalena dveSaH pUrvvamanyAsu jAtiSu Asevito, bhAvito, bahulIkRtaH / tena hetunA tena pratyayenaitarhi dveSaNIye vastuni tIvradveSazca bhavatyAyatadveSa [8]zva / ayamucyate / dveSonmadaH pudgalaH / mohonmadaH pudgalaH katamaH / yena pudgalena pUrvvamanyAsu jAtiSu moha Asevito, bhAvito, bahulIkRtaH / tena ca hetunA tena pratyayena [ / ] etaha mohanIye vastuni 7B - 9 // tIvramohazva bhavatyAyata // [1] mohavAyamucyate mohonmadaH pudgalaH / mAnonmadaH pudgalaH katamaH / yena pudgalena pUrvvamanyAsu jAtiSu mAna Asevito, bhAvito, bahulIkRtatena hetunA tena pratyayena [ / ] etahiM manyanIye ( mAnanIye) - vastuni tIvramAnazca bhavatyAyatamAnazca // ayamucyate mAnonmadaH pudgalaH 1 vitarkonmadaH pudgalaH katamaH / [2] yena pudgalena pUrvvamanyAsu jAtiSu vitarka asevito, bhAvito, bahulIkRtastena ca hetunA tena ca pratyayena etahi vitarkasthAnIye vastuni tIvravitarkazca bhavatyAyatavitarkazrva [ 1 ] ayamucyate vitarkonmadaH / pudgalaH // samaprAptaH pudgalaH katamaH / yena pudgalena pUrvvamanyAsu jAtiSu rAgo, dveSI, mohI, mA[3]no, vitarko nAsevito, bhAvito, bahulIkRto, na caite dharmA Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH AdInavato dRssttaaH| vidUSitAH, santIritA: [1] sa tena hetunA, tena ca pratyayena raMjanIye vA vastuni, dveSaNIye vA vastuni, manyanIye (mAnanIye), vitarkaNIye [vA vastuni] na tIvrarAgo bhavati / nApyAyatarAgaH / na cAsya samudAcarati rAgo, yaduta tena vastu[4]nA[1] yathA rAga evaM dveSo, moho, mAno, vitarkaH / ayamucyate samaprAptaH pudgalaH / mandarajaska: pudgalaH katamaH / yena pudgalena pUrvamanyAsu jAtiSu na rAga . Asevito bhavati, bahulIkRtaH / AdInavatazca bahulaM dRSTo bhavati / vidUSitaH santIritaH / sa tena hetunA tena pratyayenaitarhi raMjanIye va[5]stuni samavahite, saMmukhIbhUte, adhimAtre, pracure, uda (ulba) Ne rajyaM rAgamutpAdayati / madhye parItte naivotpAdayati / yathA rAga evaM dveSo, moho, mAno, vitarkA (karko), veditavyAH (vyaH) / ayamucyate mandarajaskaH pudgalaH // pratipannakaH pudgalaH [6] katamaH [1] Aha / pratipannakA: pudgalAzcatvAraH / tadyathA srota ApattiphalapratipannakaH / sakRdAgAmiphalapratipannakaH / anAgAmiphalapratipannakaH / arhattvaphalapratipannakaH / ayamucyate 1. MS. omits this; this has been improvised by us and presumed on the basis of a uniform pattern of the preceding description, Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 dvitIyaM yogasthAnam pratipannaka: pudgalaH // phalastha pudgalaH aah| srota Apanna, katamaH / sakRdAgAmI', 1. cf. Pu. P., p. 22 : katamo ca puggalo paTipannako? cattAro maggasamaGgino puggalA paTipannakA, cattAro phalasamaGgino puggalA phale tthitaa|; cp. Asm., pp. 88-9: srotApattiphala pratipannakaH katamaH / nirvedhabhAgIyeSu paJcadazasu darzanamArgacittakSaNeSu yaH pudgala / . . 'sakRdAgAmiphalapratipannakaH katamaH / bhAvanAmArge kAmAvacarANAM paJcaprakArANAM klezAnAM prahANamArge yaH pudgalaH // : ' 'anAgAmiphalapratipannakaH katamaH / bhAvanAmArge kAmAvacarANAM saptamASTamAnAM klezaprakArANAM prahANamArge yaH pudgalaH // * * 'arhattvaphalapratipannakaH katamaH / yAvadbhAvAgrikANAmaSTaprakArANAM klezAnAM prahANamArge yaH pudgalaH // ; Yasomitra defines pratipannakamArga as prayogAnantaryavimuktimArgasvabhAvaH pratipannakamArgaH, AKV, p. 388; cp. Pu. P., pp. 27-8; cp. AKV., p. 568; Adv., p. 349 (arhat-); vide also, MKV (V), pp. 221-2 sq. 2. cp. Pu. P., p. 27: tiNNaM saMyojanAnaM pahAnAya paTipanno puggalo sotA patti phalasacchikiriyAya pttipnno| yassa puggalassa tINi saMyojanAni pahInAniayaM vuccati puggalo sotApanno / ; cf. Asm., pp. 88-9: srota ApannaH katamaH / SoDaze darzanamArgacittakSaNe yaH pudgalaH / darzanamArgaH samyaktvaniyAmAvakrAntiH / dharmAbhisamayepi saH / kAmeSvavItarAgaH pudgalaH samyaktvaniyAmamavakrAman ata Tont vafa; see also, Adv., p. 329 sq.; cp. MKV(V), p. 211.31. 3. cf. Pu. P., p. 25 : idhekacco puggalo tiNNaM saMyojanAna parikkhayA rAga dosamohAnaM tanuttA' sakadAgAmI hoti, sakideva idaM lokaM AgantvA dukkhassantaM karoti / ayaM vuccati puggalo 'sakadAgAmI'; Asm., p. 89 : yadbhUyo vItarAgaH samyaktvaniyAmamavakrAman sakRdAgAmI bhavati / . . . 'sakRdAgAmI katamaH / bhAvanAmArge kAmAMvacarasya SaSThasya kleza prakArasya prahANamArge yaH pudgala / . . . See AK with Vyakhya and Bhasya, VI; MKV(V), p. 212.10 sq. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmi: anAgAmI', arhan' / ayamucyate phalastha: pudgalaH // .3 1. cf. Pu. P., p. 26 : idhekacco puggalo paJcannaM orabhbhAgiyAnaM saMyojanAnaM parikkhayA opapAtiko hoti tattha parinibbAyI anAvattidhammo tasmA lokA / ayaM vaccati puggalo 'anAgAmI'; Asm, p. 89: anAgAmI pudgalaH katamaH / bhAvanAmArge kAmAvacarasya navamasya klezaprakArasya prahANamArge yaH pudgalaH // yadA sarvveSAM kAmAvacarANAM bhAvanAprahAtavyAnAM prahANAdanAgAmI bhavati // kena kAraNena paJcAnAmavarabhAgIyAnAM saMyojanAnAM prahAraNAdanAgAmItyucyate / pradhAnasaMgrahamupAdAya // prAdhAnyaM kimupAdAya / gatyavarakAraNatAM copAdAya / / cf. Pu. P. A., p. 36; AKB, VI.36 d: anAgAmI kAmadhAtvanAgamanAt / paJcAnAmavarabhAgIyAnAM saMyojanAnAM prahANAdityucyate / prahANasaMkalanAt / ' avazyaM dve trINi vA pUrvaM prahINAni bhavanti; cp. also, AKV, p. 564; see, AKB, VI.43 for different kinds of anagamins; cp. MKV (V), p. 212-4 sq. yassa puggalassa rUparAgo mAno uddhaccaM avijjA vuccati puggalo 'arahA' see, Vsm., VII.22 2. cp. Pu. P., p. 28: anavasesA pahInA - ayaM sq.; VII.24-5 : yasmA natthi raho nAma pApakammesu rahAbhAvena tenesa arahaM ti ArakattA hatattA ca kilesArIna saMsAracak paccayAdIna tAdino / vissuto // (24) // muni / cAraho / vuccatI ti // (25) // ; na raho karoti pApAni, arahaM tena cf. Asm., pp. 89-90: arhan katamaH / bhavAgrikasya navamasya klezaprakArasya prahANamArge yaH pudgalaH / yadA dhAtukAnAM kAmAvacarANAM sarvaklezAnAM prahANAdarhan bhavati || kena kAraNenovabhAgIyAnAM prahANAdarhannityucyate / pradhAnasaMgrahamupAdAya / pradhAnasaMgrahaH kimupAdAya / vimokSopAdAnakAraNatAmupAdAya / urdhvAparityAgakAraNatAM copAdAya // , see also, Ada, p. 89 : paMcordhvabhAgIyAnAM saMyojanAnAM prahAraNe prApnotyarhattvam, for different kinds of arhan, see Asm., p. 91, para 1.; cp. also, MKV (V), p. 212.8 sq. 3. See, JPS, pp. 139-42; Ada., p. 86; Adv., p. 57sq. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 175 zraddhAnusArI pudgalaH katamaH / yaH pudgalaH parata ava (to'va) vAdAnuzAsanIM paryeSate / tadbalena ca pratipadyate / yaduta phalasyAdhigamAya / no tUdgRhIteSu dharmeSu / paryavApteSu cintiteSu tuliteSUpaparIkSiteSu svayameva [8] zakto bhavati / pratibalaH / tAn dharmAn bhAvanAkAreNAnusattu / nAnyatra pudgalAnusAriNyA prajJayA pratipadyate / tasmAcchraddhAnusArItyucyate // dharmAnusArI pudgalaH katamaH / yatpu ( yaH pu) dgalo yathAzruteSu dharmeSu, paryavApteSu cintiteSu / tuliteSUpa8A - 1 // parIkSiteSu, svayameva zakto bhavati / prati // [1] - balastAndharmAnbhAvanAkAreNAnusarttam // no parato[S]vavAdAnuzAsanImparyeSate / yaduta phalasyAdhigamAyAyamucyate dharmAnusArI pudgalaH / zraddhAdhimukta : pudgalaH katamaH / sa zraddhAnusArI 1. cp. Pu.. P., p. 25 : yassa puggalassa sotApattiphala sacchikiriyAya paTipannassa sadvindriyaM adhimattaM hoti, saddhAvAhi saddhApubbaGgamaM ariyamaggaM bhAveti / ayaM vuccati puggalo saddhAnusArI ; Asm, p. 88 : zraddhAnusArI pudgalaH katamH / saMbhRtasambhAro mRdvindriyaH paropadezamanusmRtya yaH satyAbhisamayAya prayujyate // 2. cp. yassa puggalassa sotApattiphalasa cchikiriyAya paTipannassa patrindriyaM adhimattaM hoti paJJAvAhi ApubbaGgamaM ariyamaggaM bhAveti / ayaM vuccati puggalo dhammAnusArI | Pu. P., p. 24; Asm, p. 88 : dharmAnusArI katamaH / saMbhRtasaMbhArastIkSNendriyaH svayameva satyAdhipateyaM dharmamanusmRtya yaH satyAbhisamayAya prayujyate // 3. cp. idhekacco puggalo 'idaM dukkhaM' ti yathAbhUtaM pajAnAti, 'ayaM dukkhasamudayo' ti yathAbhUtaM jAnAti, 'ayaM dukkhanirodho' ti' ' 'ayaM dukkhanirodhagAminI paTi ( contd. on p. 176 ) Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH pudgalaH / yasminsamaye zrAmaNya [bhAva']madhigacchati / sparzayati (spRzati) / sAkSIkaroti / paratovavAdAnu[2]zAsanImArgasya tasminsamaye zraddhAdhimukta ityucyate / / ___ dRSTiprAptaH pudgalaH katamaH / Aha [i] sa eva dharmAnusArI pudgalo yasmin samaye zrAmaNyaphalamadhigacchati / sparzayati (spRshti)| sAkSIkaroti / (contd. from p. 175) padA' ti yathAbhUtaM pajAnAti / tathAgatappaveditA cassa dhammA paJaAya vodiTThA honti vocritaa| pAya cassa disvA ekacce AsavA parikkhINA honti, no ca kho yathA diTippattassa / ayaM vuccati puggalo 'saddhAvimutto' / Pu. P., p. 24; cf. also, ibid, sotApattiphalasacchikiriyAya paTipano puggalo saddhAnusArI phale Thito saddhAvimutto (p.24); cp. Asm., p.88 : zraddhAdhimuktaH katamaH / phalakAle zraddhAnusArI yaH pudgalaH / ; cp. also, Pu. P. A., p.. 32 : saddhAvimuttaniddese no ca yathA diTTippattassA ti yathA diTTippattassa AsavA parikkhINA, na evaM saddhAvimuttassA ti attho| kiM pana nesaM kilesappahAne nAnattaM atthIti ? atha kasmA saddhAvimukto diTippattaM na pApuNAtI ti ? anAgamanIyanAnattena / diTippatto * * 'appadukkhena appakasirena * * * 'saddhAvimutto pana . dukkhena kasirena. . . kilese vikkhambhetuM sakkoti / tasmA diTippattaM na pApuNAti / api ca nesaM paJcAya pi nAnataM atthi yeva / diTTippattassa hi uparitiNNaM maggAnaM . vipassanAANaM tikkhaM . . . 'saddhAvimuttassa * 'no tikkhaM ... / 1. Letters damaged by pin-hold, restored by us. 2. Pu. P., p. 24 : katamo ca puggalo diTippato? idhekacco puggalo idaM dukkhaM ti... 'samudayo ti... 'nirodhoti... paTipadA ti yathAbhUtaM pajAnAti, tathAgatappaveditA ca' ssadhammA pAya vodiTThA honti vocaritA, paAya ca'ssa disvA ekacce AsavA parikkhINA honti * * 'ayaM vuccati puggalo diTippatto / ; see above, f.n. 3; Asm., p. 88 : dRSTiprAptaH katamaH / phalakAle dharmAnusArI yaH pudgalaH / / ; Adv., p. 345 : tatra dRSTiprAptaH upapattyabhilASasamApattipriyatAbhyAm // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam . 177 paratovavAdAnuzAsanImArgasya tasminsamaye dRSTiprApta ityucyate // kAyasAkSI pudgalaH' katamaH [1]. [3]yoyaM pudgalaH / anulomapratilomamaSTau vimokSAnsamApadyate / vyuttiSThate ca, kAyena ca sAkSAtkRtya[bahulaM] viharati, na ca sarveNa sarvamAsravakSayamanuprApnotyayamucyate kAyasAkSI pudgalaH // saptakRdbhavaparamaH' pudgalaH ktmH| yoyaM . pudgalastrayANAM saMyojanAnAM prahANAtsatkAyadRSTaH, zIlava[4]taparAmarzasya, vicikitsAyA: srota Apanno bhavati / avinipAtadharmA, niyataH saMbodhiparAyaNaH / saptakRdbhavaparamaH / saptakRtvA devAMzca, manuSyAMzca, 1. idhekacco puggalo aTThavimokkhe kAyena phusitvA viharati, pAya cassa disvA ekacce AsavA parikkhINA honti / ayaM vuccati puggalo 'kAyasakkhI' / , Pu. P., p. 24; Asm., p. 88 : kAyasAkSI katamaH / zaikSaH aSTavimokSadhyAyI yaH pudgala: / / Ad., Vs. 432ab : yo nirodhasamApattimaznute kAyasAkSyasau / ; Adv., p. 348 : ya: khalunirodhasamApattilAbhyanAgAmI sa kAyasAkSItyucyate; see also, p. 349; Aaa., p. 493 : kAyasAkSIti arhattvapratipannako'nAgAmI nirodhalAmI kaaysaakssii| tadvat buddhatvapratipannakatvenAryamaitreyaH kAyasAkSI / ; Ada, p. 86 : aSTabhUmiSu vairAgyAllabhate nirodhasamApattimityucyate .kAyasAkSI anAgAmI / ; see A. N., IV.85 sq. (Kayasakkhisutta); A. N. A., IV.206; AKV and AKB ad A. K. VI.43. 2. Added by a separate hand in a footnote. 3. cf. Asm., p. 90: saptakRdbhavaparamaH katamaH / srota Apanna eva pudgalaH saptakRtvo'pi mizromizradevamanuSyeSu bhavAt saMsRtya yo duHkhasyAntamanuprApnoti / Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH saMbAdhya, saMsRtya duHkhasyAntaM karoti / ubhAvapi srota Apannau pudgalau veditavyau / tatraikavIcikaH pudgalaH ktmH| yasya sakRdAgAminaH [5]pudgalasya anAgAmiphalapratipannakasya kAmAvacarANAM klezAnAmadhimAtramadhyadezA: prahINA bhavanti / mRdukAzcaikAvaziSTA (caikA avaziSTA) bhavanti / sakRcca kAmAvacarameva bhavamabhinirvRtya tatraiva parinirvAti / sa punaH sakRdAgacchatImaM lokamayamucyate ekavIcikaH // antarAparinirvAyo pudgalaH katamaH / Aha / 1. ekavIcikaH katamaH / sakRdAgAmI deveSveva yo deveSveva duHkhasyAntamanuprApnoti / ibid, p. 90. 2. antarAparinirvAyo katamaH / upapattisaMyojane prahINe abhinivRttisaMyojane aMgrahINe antarAbhavamabhinivartayanneva yo mArga saMmukhIkRtya duHkhasyAntamanuprApnoti abhinirvRtto vA antarAbhave upapattibhavagamanAya cetayanneva yo mArga saMmukhIkRtya duHkhasyAntamanuprApnoti / abhisaMcetayitvA upapattibhavamabhiprasthitaH bhavAnupapatticchandaM yo mArga saMmukhIkRtya duHkhasyAntamanuprApnoti / Asm., p. 90; cp. Adv., p. 341; AK. VI.38, AKV, p. 561 sq.; for the three kinds of antaraparinirvayin, a kind of the anagamin pudgala, see AKV, p. 563; AK. VI.40; Yasomitra remarks (AKV, III.12, p. 24) : devAnAmantika devasamIpaM gatasyAntare yaH klezAn prajahAti so'ntarAparinirvAyI / sa punardhAtugato vA parinirvAti yaH klezabIjAvasthAyAmupapannamAtraH asamudAcArakleza ityarthaH / saMjJAgato viSayasaMjJAsamudAcArAvasthAyAM yaH parinirvAti / ayamapi saMjJAgatAcciratareNa parinirvAti / tena trividho bhavatyantarAparinirvAyI yathoktena dRSTAntatrayeNa / prathamo vA nikAyasabhAgaparigrahaM kRtvA jAtamAtra ityarthaH / yaM pratyeSa parIttaH zakalikAgniriti dRSTAntaH / dvitIyo devasamRddhi cAnubhUya (contd. on p. 179) Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam [6] antarAparinirvvAyiNa: pudgalAstrayaH / ekontarAparinirvvAyI pudgalaH / cyutamAtra evAntarAbhavAbhinirvRttikAle antarAbhavamabhinirvvatayatyabhi tadyathA parIttaH nirvRtte [ : ] samakAlameva parinirvvAti / zakalikAgnirutpannaiva (nna dvitIyAntarAparinirvyAyI pudgalaH / antarA bhavamabhi eva) parinirvvAti / 179 (contd. from p. 178) parinirvAtIti / yaM pratyeSaM dRSTAntaH / tadyathA'yasprapATiketi / tRtIyo dharmasaMgItimanupravizya dharma sAMkathyamanupravizya parinirvAti / yaM pratyeSa dRSTAntaH / tadyathA'yaspATikA utplutya pRthivyAmapatitaiva parinirvAyAt / tadevaM vinApyantarAbhavena' antarAparinirvAyI bhavati / ; see also, pp. 22-3; p. 562 sq.; for other references, see Adv., pp. 341-2. 1. Asanga remarks : antarAbhavaH kAmadhAtau rUpadhAtau copapadyamAnasyArUpyadhAtozcyavamAnasya / sa ca manomayo gandharva ityapi / paraM saptAhaM tiSThatyantareNa cyavate / ekadA ca vyAvarttate / tatrasthazca karmopacinoti subhAgAMzca sattvAn pazyati / tatra copapadyate tadAkRtirapratihatagatizca / RddhimAniva cAzugAmI upapatyAyatane pratihanyate / upapattyAyatane tulAvanAmonnAmayogena cyavate pratisandhi ca baghnAti / antarA bhavasthazcopapatyAyatane rAgamutpAdayati yadanyazca klezaH pratyayo bhavati / saha rAgeNAntarAbhAvo nirudhyate kalalaM ca savijJAnakamutpadyate // sa ca vipAkastata UrdhvamindriyAbhinivRttiH yathA pratItyasamutpAde catasRSvAyoniSu / aNDajAyAM jarAyujAnAM saMsvedajAyAmupapAdukAyA ca // Asm., pp. 42-3; see also YBS, (I, pp. 18-21 ) for further details; Kathavatthu with commentary, VIII. 2; Ada, p. 42; AK, III.10 : mRtyUpapattibhavayorantarA bhavatIha yaH / gamyadezAnupetatvAnnopapanno'ntarAbhavaH // Milinda, p. 132; AK, II.11-5, 40; IV.53; VI.34; cp. also Bodhi, p. 269. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH [7] nivartayatyabhinirvRtteH samakAlA (kAlama)ntarA bhavettatrastha eva kAlAntareNa parinirvAti / no tu yenopapattibhavastenAsyApyuparato bhavati / tadyathA azu8B-1// bhAnAmvA //[1] ayaHsthAlAnAmvA, dIptAgnisaM prataptAnAmayoghanairhanyamAnAnAmayaHprapATikA utpatatyeva(vaM)parinirvAti / tRtIyontarAparinirvAyi (yI)pudgalaH antarAbhavamabhinirvartya yenopapatti bhvstenopnmti| upanatazca punaranupapanna eva parinirvAti / tdythaa| ayasprapATikA utpatya pRthivyAm / aptitvm[2]bhinirvaati| ta ime trayo'ntarAbhavaparinirvAyiNaH pudgalAH ekatyamabhi saMkSipya antarAparinirvAyI pudgala ityucyte| . upapadyaparinirvAyI pudgalaH ktmH'| ya upapannamAtra eva parinirvAti // anabhisaMskAraparinirvAyI pudgalaH katamaH / yonabhisaMskAreNAprayatnenAkhedena mArga saMmukhIkRtya 1. cp. upapadyaparinirvAyI katamaH / ubhayasaMyojane aprahINe rUpadhAtAvupapannamAtra eva yo mArga saMmukhIkRtya duHkhasyAntamanuprApnoti / , Asm., p. 90; AKV, III, p. 24 : ..''upapadyaparinirvAyI punaH prakarSayuktAM saGgItimanupravizya parinirvAtIti / prakarSayogAdutpattyartho bhavatItyabhiprAyaH / ' ' ' 'AyuSo bahu kSayitvA parinirvAtIti / , see also, p. 23 : paJcAnAmavarabhAgIyAnAM saMyojanAnAM prahANAdupapadyaparinirvAyI bhavati; there are three kinds of Upapadyaparinirvayi-pudgala, see AKV, p. 563; AKB, VI.37 : upapadyaparinirvAyI ya upapannamAtro na cirAt parinirvAtyabhiyuktavAhimArgatvAt / Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam . 181 tatropapannaH parinirvAtyayamucyate anabhisaMskAraparinirvAyI pudgalaH / sAbhisaMskAraparinirvAyo pudgalaH katamaH / yobhisaMskAreNa prayatnena khedamArga saMmukhIkRtya tatropapannaH parinirvAtyayamucyate sAbhisaMskAraparinirvAyI pudgalaH // UrdhvasrotAH pudgalaH ktmH'| yaH pudgalo1. anabhisaMskAraparinirvAyI katamaH / upapannaH anabhisaMskAreNa yo mArga saMmukhIkRtya duHkhasyAntamanuprApnoti / Asm., p. 90; cf. AKB, VI.37 : anabhisaMskAraparinirvAyI tvanabhisaMskAreNAbhiyogavAhimArgAbhAvAt; cf. Pu. P., p. 26 : idhekacco puggalo paJcannaM orambhAgiyAnaM saMyojanAnaM parikkhayA opapAtiko hoti tattha parinibbAyI anAvattidhammo tasmA lokaa| so asaGkhArena ariyamaggaM sajaneti upariTThimAnaM saMyojanAnaM pahAnAya / ayaM vuccati puggalo 'asngkhaarprinibbaayii|'; see, Pu. P.A., p. 36. 2. Pu. P., p. 26; AKB, VI.37: sAbhisaMskAraM parinirvAtyabhiyuktA vAhimAgatvAt; cp., AKV, p. 559; abhisaMskAraparinirvAyI katamaH / upapannobhisaMskAreNa yo mArga saMmukhIkRtya duHkhasyAntamanuprApnoti / Asm., p.90. 3. UrcasrotAH katamaH / upapanno rUpAvacarANAM bhUmau bhUmau yAvadakaniSThagAn pravizya tatrAnAsravamArga saMmukhIkRtya duHkhasyAntamanuprApnoti / punaH kazcidyAvad bhavAgrAnmArga saMmukhIkRtya duHkhasyAntamanuprApnoti / api ca vyavakIrNabhAvitasya caturthasya dhyAnasya paJcaprakArAH prbhedaaH| mRduparibhAvitaM madhyaparibhAvitamadhimAtraparibhAvitamadhimAtrAdhimAtraparibhAvitamadhyAdhimAtrAdhimAtraparibhAvitaM ca / taH vyavakIrNabhAvitasya caturthadhyAnasya paJcaprabhedaiH yathAkramaM paJcasu zuddhAvAseSUpapattiH // Asm., pp. 90-1; idhekacco puggalo paJcannaM orambhAgiyAnaM saMyojanAnaM parikkhayA opapAtiko hoti tattha parinibbAyI anAvattidhammo tasmA lokaa| so avihA cuto atappaM gacchati, atappA cuto sudassaM (contd. on p. 182) Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH naagaa[4]mii| prathame dhyAne upapannaH sa na tatrastha eva parinirvAti / apitu tasmAccyavitvA uttarottaramabhinirvarttayabhya (nyA)vadakaniSThAnvA devaangcchti| naiva saMjJA / (1) naasNjnyaaytnaadvaa| ayamucyate urdhvasrotAH pudgalaH / ___ samayavimuktaH' pudgalaH ktmH| yo mRdvindviyagAtra: (gotraH) pudgalaH laukikebhyo[5]dRSTadharmasukhavihArebhyaH prihiiyte| cetayati vA mrnnaay| anurakSate vA vimuktimatyarthapramAdabhayApanayukto bhavati / yaduta etAmeva parihANimadhipatiM kRtvA tanmAtro vAsya kuzalapakSo bhavati / no tu teSAM teSAM rAtriMdivasAnAM kSaNalavamuhUrtAnA (NA) matyayAdatyarthaM vizeSAya paraiti / [6] yAvanna tIvramabhiyogaM karoti / ayamucyate samayavimuktaH pudgalaH // (contd. from p. 181) gacchati, sudassA cuto sudassi gacchati, sudassiyA cuto akaMniTuM gacchati, akaniTe ariyamaggaM sajaneti / upariTThimAnaM saMyojanAnaM pahAnAya / ayaM vuccati puggalo 'uddhaM soto akaniDhagAmI / ' Pu. P., p. 27; see, AKB, VI.37 (quoted in Adv., p. 339, f.n. 2). 1. cf., Pu. P., p. 19 : idhekacco puggalo kAlena kAlaM samayena samayaM aTTha vimokkhe kAyena phusitvA viharati, paJaAya cassa disvA ekacce AsavA parikkhINA honti / ayaM vuccati puggalo 'smyvimutto'|; cf. Adv., p. 59; according to Buddhaghosa, the srotapanna, saksdagami and the anagami pudgalas are named as "Samayavimukta", Pu, P. A., p. 21. Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam . 183 183 akopyadharmA' pudgalaH katamaH / etadviparyayeNA[ko]pyadharmA pudgalo veditavyaH // prajJAvimuktaH pudgala katamaH / yaH pudgalaH sarveNa srvmaasrvkssymnupraapnoti| no tvaSTau vimokSAn kAyena sAkSAtkRtyopasampadya viharati / [7] ayamucyate prajJAvimukti (ktaH) pudgalaH [1] [ubhayatobhAgavimuktaH pudgalaH'] katamaH / yaH pudgala sarveNa sarvamAsravakSayamanu prApnoti / aSTau 8A-2// vimokSAnkAyenopasampadya vihrti| ||[1] tasya klezAvaraNAcca cittaM muktaM bhvti| vimokSA varaNAcca[yamucya]te ubhayatobhAgavimuktaH pudgalaH // 1. cf. katamo ca puggalo akuppadhammo ? idhekacco puggalo lAbhI hoti rUpasahagatAnaM vA samApattInaM / so ca kho nikAmalAbhI hoti akicchalAbhI akasiralAbhI, yatthicchaka yadicchakaM yAvaticchakaM samApajjati pi vuTThAti pi / aTThAnameta anavakAso yaM tassa puggalassa pamAdamAgamma tA samApattiyo kuppeyyuM / ayaM vuccati puggalo 'akuppdhmmo'| sabbepi ariyapuggalA ariye vimokkhe akuppadhammA / Pu. Pa., pp. 19-20. 2.. Added by a separate hand, illegible. 3. cf. katamo puggalo paJAjimutto? idhekacco puggalo na heva kho aTTavimokkhe kAyena phusitvA viharati, pAya cassa disvA AsavA parikkhINA honti / ayaM vuccati puggalo 'pAvimutto', ibid, pp. 23, 110, 108. 4. Missing in the MS., reconstructed by us. 5. Letters damaged by pin-hold. 6. katamo ca puggalo ubhatobhAgavimutto? idhekacco puggalo aTThavimokkhe kAyena phusitvA viharati paAya cassa disvA AsavA parikkhINA honti / ayaM vuccati puggalo ubhtobhaagvimukto|, ibid, p. 108. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH pudgalavyavasthAnaM katamat / ' ekAdazabhiH prabhedaiH pudgalavyavasthAnaM veditavyam / katamairekAdazabhistadyathAindriyaprabhedena, nikAyaprabhedena, caritaprabhedena [praNidhAnaprabhedena prapripatprabhedena mArgaphala prabhedena] prayogaprabhedena / samApattiprabhedena upapattiprabhedena parihANi[2]prabhedenAvaraNaprabhedena ca // indriyaprabhedena tAvat / mRdvindriyastI (yatI)kSNendriyapudgalayorvyavasthAnaM // nikAyaprabhedena saptavidhapudgalavyavasthAnaM / bhikSu[]bhikSuNI, zikSamANA[zrAmaNeraH] zrAmaNerI upAsaka upAsikA ca // . tatra caritaprabhedena saptAnAM pudgalAnAM vyavasthAnaM / yoyaM rAgonmadaH pudgalaH sa rAgacaritaH [1] yo dveSonmadaH sa dvessc[3]ritH| yo mohonmadaH sa mohacaritaH / yo mAnonmadaH sa mAnacaritaH / / yo vitarkonmadaH sa vitrkcritH| yaH samaprAptaH samabhAgacaritaH / yo mandarajaska: so[mandacarito'] veditavyaH / 1. In the Asm. (p. 86), Asafiga enumerates only seven kinds of pudgalavyavasthana, i.e., according to rogacaritaprabheda, niryANaprabheda, AdhAraprabheda, prayogaprabheda, phalaprabheda, dhAtuprabheda and caryAprabheda. 2. Added by a separate hand in a footnote. 3. See, Asm., pp. 86-7. Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 185 - tatra rAgacaritasya pudgalasya katamAni liMgAni / iha rAgacaritaH pudgala: parItte sarvanihIne raMjanIye vastuni / [4]ghanamadhimAtraM rAgaparyavasthAnamutpAdayati / kaH punarvAdo madhyapraNIte [1] tacca puna [T] rAgaparyavasthAnaM saMtatyA cirakAlamavasthApayati / dIrghakAlamanubaddho bhavati (1) tena paryavasthAnena, rNjniiyrdhrmrbhibhuuyte| no tu zakto[a] tiraMjanIyAndharmAnabhibhavituM [1] snigdhendriyazca bhavatyakharendriyaH / karkazendriyaH, aparuddhendriyaH / nAtyarthaM pareSAM[5] viheThanajAtIyo yaduta kAyena, vAcA duvivejyazca bhavati, duHsaMvejyazca / hInAdhimuktikazca bhavati / dRDhakarmAntaH / sthirakarmAnta: / dRDhavrataH / sthiravrataH / mahiSThazca bhavatyupakaraNeSu pariSkAreSu lolupajAtIyastadgurukazca, saumanasyaMbahulazca bhavatyAnandIbahulo vigatabhRkuTiruttAnamukhavarNaH, smitapUrvaMgama ityevaMbhAgIyAni rAgacAri[6]tasya pudgalasya liMgAni veditavyAni / - dveSacaritasya pudgalasya liMgAni ktmaani| iha dveSacaritaH pudgalaH / dveSaNIye vastuni parIttena pratighavastunimittena dhanaM, prabhUtaM pratighaparyavasthAnamutpAdayati / kaH punarbAdo madhya[]dhimAtre (Na) [1] tasya ca pratighaparyavasthAnasya dIrghakAlaM santatimavasthApayati / cirakAlamanubaddho bhavati / pra[7] tighaparyavasthAnena / sa dveSaNIyairdhamairabhibhUyate / no tu dveSaNIyAndharmAnchakno Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH ( chakno ) ti abhibhavituM / rukSendriyazca bhavati / kharendriyaH, karkazendriyaH paruSendriyazca bhavatyatyarthaM pareSAM viheThanajAtIyo bhavati / yaduta kAyena vAcA / suvivenya ( jya) zva bhavati / susaMvejya: / dhvAGkSo bhavati mukharaH / pragalbhaH anadhimuktibahulaH / na dRDhakarmAnto, na[ 8 ] sthira karmAntaH / na dRDhavrato na sthiravrataH / daurmanasyabahulazca bhavatyupAyAsabahula: / akSamo bhavatyamahiSThaH / vilomanajAtIyaH / apradakSiNagrAhI 8B-2 || duHpratyAneya // [1] jAtIya upanAhabahula: / krUrAzaMsazcaNDazca bhavatyAdA [yI' ] pratyakSaravAdI so'lpamAtramapyuktaH sannabhiSajyate / - kupyati / vyApadyate / madgu [ : ] pratitiSThati / kopaM saMja [na 2 ] yati / [vi] - kRtabhRkuTizca bhavatiM / anuttAnamukhavarNa [ : ] parasampattidveSTA, IrSyAbahula ityevaMbhAgIyAni [ dveSa' ] caritasya pudgalasya liGgAni 'veditavyAni // tatra katamAni moha [2] caritasya pudgalasya liGgAni / iha [ moha' ] caritaH pudgalaH mohasthAnIye vastuni parIttaM, ghanaM prabhUtaM mohaparyavasthAnamutpAdayati / prAgeva madhyAdhimAtre, dRDhaM ca kAlaM tasya mohaparyavasthAnasya santatimavasthApayati / tena cAnubaddho bhavati / 1. Letter(s) damaged by pin-hold, restored by us. 2. MS. omits this. 3. Added by a separate hand. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam . 187 sa mohanIyairdhamarabhibhUyate / no tu mohanIyAn dharmAMcchaknotyabhibhavituM (dhrmaanychknotybhibhvituN)| baddha(dhandhe? )ndriyazca bhavati / jaDe [3]ndriyazca bhavati / mattendriyazca, zithilakAyakaryAnta (nto)duzcintitacintI, durbhASitabhASI, duSkRtakarmakArI, alaso[s]nutthAnasampannaH / mandabhAgI, durmedho (dhaH) / mussitsmRtiH| asNprjaandvihaarii| vAmagrAhI, duvivejyo, duHsaMvejyo, hInAdhimuktikaH / jAta eDamUko hastasaMbAdhikaH / aprtiblH| subhASitadurbhASitAnAmarthamA [4]jJAtuM pratyaya (pa? )hAyazca bhavati / parahAyaH parapraNeya ityevaM bhAgIyAni mohacaritasya pudgalasya liMgAni veditavyAni // __ tatra katamAni mAnacaritasya pudgalasya liMgAni / iha mAnacaritaH pudgalo mAnasthAnIye vastuni parIttepi ghanaM mAnaparyavasthAnamutpAdayati / kaH punarbAdo madhyAdhimAtre [1] tasya ca mAnaparyavasthAnasya [5]dIrghakAlaM santatimavasthApayati / tena cAnubaddho bhavati / [katamAni mAnacaritasya pudgalasya liMgAni [1] iha mAnacaritaH pudgalaH mAnasthAnIye vastuni parIttepi ghanaM mAnaparyavasthAnamutpAdayati kaH punarbAdo madhyAdhimAtre / tasya mAnaparyavasthAnasya dIrghakAlaM santatimava sthApayati / tena cAnubaddho bhavati'] sa mAnasthAnI[6]1. Repetition, should be omitted, Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 zrAvakabhUmo naSkramyabhUmiH yairdhamarabhibhUyate / no tu mAnasthAnIyAndharmAJchaknotyabhibhavituM / uddhatendriyazca bhavatyunnatendriyazco [natendriyazca'] kAyamaNDanAnuyuktazca bhavatyadhimAtramunnatAJca vAcaM bhASate, nAvanatAM, sAtApikagurusthAnIyAnAM ca na kAlena kAlaM yathArUpAmapacitiM kartAH bhavati / stabdho bhavati / apraNatakAyo nAbhi[7] vAdanavandanapratyutthAnAnAM jAlisAmIcIkarmazIla, AtmapragrAhako bhavatyAtmotkarSoM parapaMsakaH / lAbhakAmaH satkArakAmaH kIrtizabdazlokakAmaH / utplAvanAbhANDonuvivedhyazca(jyazca) bhavati / duHsaMvejya udArAdhimuktizca bhavati / mandakAruNyaH [1]adhimAnaM cAtmasattvajIvapo[Sapu]ruSapudgaladRSTimanyubahalo bhavati / upanAhI cetyevaM [8]bhAgIyAni mAnacaritasya pudgalasya liMgAni veditavyAni // tatra katamAni vitarkacaritasya pudgalasya 8A-3// liNgaani| iha vitarkacaritaH pudgalaH vitarka // [1] sthAnIye vastuni parIttepi ghanaparyavasthAnamutpAdayati / tacca paryavasthAnaM dIrghakAlamavasthApayati / tena cAnubaddho bhavati / sa vitarkasthAnIyairdhamarabhibhUyate / no tu vitarkasthAnIyAn dharmA (mAJa ) chaknotyabhi bhavituM / asthirendriyazca bhvti| capalendriyaH / 1. Repetition, should be omitted. 2. Added by a separate hand. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam taM ( caM ) calendriyaH / vyAkulendriyaH / [ asthira' ] kAya karmAntaH [1] cha (du) ritavAkkarmAntI, durvivejyo duHsaM [2] vejya:, prapaMcArAmaH prapaMcarataH / kAMkSAtrahulo, vicikitsAbahula: / chandikazca bhavatyasthiravrataH / anizcitavrataH / asthirakarmAntaH [1] anizcita - karmAntaH [1] zaMkAbahula: pramuSitasmRti: / vivekAnabhirato, vikSepabahula: / lokacitreSu chandarAgAnusRtaH [1] dakSonalasa ityevaM bhAgIyAni vitarkacaritasya pudgalasya liMgA [ 3 ] ni veditavyAni // idaM carita - prabhedena pudgalavyavasthAnaM veditavyam // tatra praNidhAnaprabhedena pudgalavyavasthAnaM / asti pudgalaH zrAvakayAne kRtapraNidhAna : [] asti pratyekabuddhAne [1] asti mahAyAne [1] tatra yoyaM pudgalaH / zrAvakayAne kRtapraNidhAna : samyakchA vakagotraH syAtpratyekabuddhagotraH / syAnmahAyAnagotraH / tatra [4] - yoyaM pudgalaH pratyekAyAM bodhau kRtapraNidhAna: sopi - syAtpratyeka buddha gotraH, syAcchAvaka gotra: syAnmahAyAnagotra : [ 1 ] tatra yoyaM pudgalo mahAyAne kRtapraNidhAnaH sopi syAchrAvakagotraH, syAtpratyekabuddhagottaH syAnmahAyAnagotraH / tatra yoyaM zrAvakagotra : pudgalaH pratyekayAmbodhau, anuttarAyAmvA samyaksaMbodhau kR [5]tapraNidhAnaH / sa zrAvakagovatvAdavazyamante kAle tatpraNidhAnaM " 1. Letters damaged by pin-hold, reconstructed by us. 189 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 zrAvakabhUmo naSkramyabhUmiH vyAvartya zrAvakayAnapraNidhAna evaavtisstthte| evaM pratyekabuddhayAnagotro mahAyAnagotro veditavyaH / tatra bhavatyeSAM pudgalAnAM praNidhAnasaMbhAraH prnnidhaanvytikrH| no tu gotrasaMbhAro, gotravyatikaraH / asmistvarthe zrAvakayAnapraNidhAnA[:]zrAvakagotrAzca[7]te pudgalA veditavyAH // evaM praNidhAnaprabhedena pudgalavyavasthAnaM bhavati // ___ kathaM pratipatprabhedena pudgalavyavasthAnaM bhavati / eSAM yathoddiSTAnAM yathAparikIrtitAnAM pudgalAnAM catasRbhiH pratipadbhiniryANaM bhavati / katamAbhizcatasRbhiH [1] asti pratipad duHkhA dhandhAbhijJA / [asti pratipad duHkhA kSiprAbhijJA'] / asti pratipatsukhA dhandhAbhijJA / asti [7]pratipatsukhA kSiprAbhijJA // tasya mRdvindriyasya pudgalasya mauladhyAnalAbhino yA pratipadiyamucyate du:khA dhandhAbhijJA / tatra tIkSNendriyasya pudgalasya mauladhyAnalAbhino yA pratipadiyamucyate duHkhA kssipraabhijnyaa| tatra mRdvindriyasya pudgalasya mauladhyAnalAbhino yA pratipadiyamucyate sukhA dhndhaabhijnyaa| tatra tIkSNendrisya pudgalasya mau[8] ladhyAnalAbhino yA pratipadiyamucyate sukhA kSiprAbhijJA / / evaM pratipatprabhedena pudgalavyavasthAnaM veditavyaM / / tatra kathaM mArgaphalaprabhedena pudgalavyavasthAnaM 1. MS. omits this. Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam . 191 veditavyaM / tdythaa| caturNA pratipannakAnAM srota Apattiphalapratipannakasya sakRdAgAmiphalapratipannakasya 8B-3// // [1]anAgAmiphalapratipannakasya, arhatta (arhattva) phalapratipannakasya, caturNAM phalasthAnAM srota Apannasya, sakRdAgAminaH / anAgAminohatazca ye pratipannakamArgA vartante / te pratipannakAsteSAM - pratipannakamArgeNa vyavasthAnaM / yehaMtphalazrAmaNyaphalavyavasthitAsteSAM [mArgapha']lavyavasthAnamevaM mArgaphalaprabhedena pudgalavya. vasthAnaM bhavati // kathaM [2] prayogaprabhedena pudgalavyavasthAnaM bhavati / tadyathA zraddhAnusAridharmAnusAriNA [1] yaH pudgalaH zraddhAnusAreNa prayuktaH / sa zraddhAnusArI, yo dharmeSu parapratyayavinayAnusAreNa prayuktaH sa dharmAnusArI / evaM prayogaprabhedena pudgalavyavasthAnaM bhavati / / ____ tatra kathaM samApattiprabhedena pudgalavyavasthAnaM bhvti| tadyathA kAyasAkSiNaH (sAkSI) aSTau vi[3]mokSAn kAyena sAkSAtkRtyopasampadya viharati / na ca sarveNa sarvamAsravakSayamanuprApto bhavati / rUpI rUpANi pazyati / adhyAtmamarUpasaMjJAM bahirdhA rUpANi pazyati / zubhavimokSaM kAyena sAkSAtkRtyopasampadya viharati / AkAzAnantyAyatanaM, vijJAnAnantyAyatanaM, AkiJcanyAyatanaM, naiva saMjJA nAsaMjJAyatanaM, saMjJAvedayi1. Letters damaged by pin-hold. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH tani[4]rodhamanulomapratilomaM samApadyate ca, vyuttiSThate ca / evaM samApattiprabhedena pudgalavyavasthAnaM bhavati / ___ kathamupapattiprabhedena / pudgalavyavasthAnaM bhavati / tadyathA saptakRdbhavaparamasya, kulaMkulasya, ekavIcikasyAntarAparinirvAyiNaH upapadyaparinirvAyiNaH, a[5]vaMsrotasazca / evamupapattiprabhedena pudgalavyavasthAnaM bhvti| ___ kathamaparihANiprabhedena / pudgalavyavasthAnaM bhavati / tadyathA samayavimuktasyAhaMtaH yo bhavyo dRSTadharmasukhavihArebhyaH parihANAya, aparihANiprabhedena punarvyavasthAnaM // akopyadharmakasyAhataH yo na bhavyo dRSTadharmasukhavihArebhyaH parihANAya [1]eva[6]maparihANiprabhedena pudgalavyavasthAnaM bhavati / tatra kathamAvaraNaprabhedena pudgalavyavasthAnaM bhavati / tadyathA prajJAvimuktasyobhayatobhAgavimuktasyAhaMtaH / tatra prajJAvimuktorhan klezAvaraNavimukto, na samApattyAvaraNAt / ubhayatobhAgavimuktastu / arhan klezAvaraNAcca vimuktaH, samApattyAvaraNAcca tasmAdubhayatobhAgavimukta[7] ityucyate / evamAvaraNaprabhedena pudgalavyavasthAnaM bhavatyebhistribhirbhedairyayoddiSTairyathoddiSTAnAM pudgalAnAM yathAkramaM vyavasthAnaM veditavyam / tatrAlambanaM katamat' / Aha [1] catvAryAryAlambana1. cp. Asm., p. 80 : dharme Alambanaprabheda: katamaH / saMkSepeNa caturvidha AkhyAtaH / vyApyAlambanaM caritavizodhanAlambanaM kauzalyAlambanaM klezavizodhanAlambanaM c| Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam . 193 vastUni / katamAni catvAri / vyApyAlambanaM, caritavizodhamAlambanaM, kauzalyAlambanaM, klezavizodhanaM cAlambanaM / . tatra vyApyAlambanaM [8] katamat' / Aha / tadapi caturvidhaM / tadyathA savikalpaM pratibimba, nirvikalpaM pratibimba, vstupriitttaa| kAryapariniSpattizca / __ tatra savikalpaM pratibimba katamat / yathApIhaikatyaH saddharmazravaNaM vA avavAdAnuzAsanImvA' nizritya, . dRSTamvA, zrutamvA, parikalpitaM vopAdAya jJeyavastu8A-4|| sabhAgaM sa vikalpaM pratibimbaM samAhitabhUmikai//[1] vipazyanAkAraivipazyati / vicinoti / pravicinoti / . parivitarkayati / parimImAnsa[1] (mAMsA) mApadyate / tatra jJeyamvastu [1] tadyathA azubhA vA, maitrI vA, 1. cp., ibid, loc. cit. : vyApyAlambanaM punazcaturvidham / savikalpapratibimbA lambanaM nirvikalpapratibimbAlambanaM vastuparyantAlambanaM kAryapariniSpattyAlambanaM ca / / , SBM has vastuparIttatA in place of vastuparyanta[tA] / 2. cp., ibid, p. 80 : savikalpapratibimbAlambanaM katamat / adhimuktimana skAreNa yat zamathavipazyanAviSayAlambanam / 3. On avavada, vide infra, p. 258 sq.; Bodhi, p. 78; Asanga explains anusasana in five-fold way : tatrAnuzAsanaM katamat / tatpaJcavidhaM veditavyam / sAvadyasamudAcArapratiSedhaH anavadyasamudAcArAbhyanujJApratiSiddhAbhyanujJAteSu dharmeSu skhalitasamAcArasaMcodanA punaH punaranAdarajAtasya skhalataH avasAdanayA smRtikaraNAnupradAnamakaluSeNAvipariNatena snigdhenAzayena / samyakpratipannasya ca pratiSiddhAbhyanujJAteSu dharmeSu bhUtaguNapriyAkhyAnatayA saMpraharSaNA / , ibid, p. 79, both avavada and anusasana (instruction) thereof taken together are called avavAdAnuzAsanI. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH idaMpratyayatApratItyasamutpAdo vA, dhAtuprabhedo vA, AnApAnasmRtirkhA' / skandhakauzalyamvA, dhAtukauzalyamAyatanakauzalyaM, pratItyasamutpAdakauzalyaM, sthAnAsthAnakauzalyaM / adhobhUmInAmaudArikatvaM / upa[2] ribhUmInAM sAtatyaM, samudayasatyaM, nirodhasatyaM, mArgasatyamidamucyate / jnyeymvstu| tasyAsya jJeyavastunaH avavAdAnuzAsanImvA Agamya, saddharmapra (zra)vaNaM vA, tannizrayeNa samAhitabhUmikaM manaskAraM saMmukhIkRtya, tAneva dharmAnadhimucyate / tadevaM jJeyamvastuni (stvadhi) mucyte| sa tasmin samaye pratyakSAnubhAvika itivA [dhi] mokSaH pravartate / jJeyaM[3]vastuni (stviti) c| tajjJeyamvastu pratyakSIbhUtaM bhavati / samavahitaM, saMmukhIbhUtaM, na punaranyattajjAtIyaM dravyamapi tvdhimokssaanubhvH| sa tAdRzA (zo) manaskArAnubhava: samAhitabhUmiko, yena tasya jJeyasya vastuna: anusadRzaM tad bhavati (1) pratibhAsaM, yena taducyate / jJeyavastubhAvaM (-sabhAga) pratibimbimiti / yadayaM (dima) yoga[ ] santIrayaMstasmin prakRte, jJeye va[4]stuni parIkSya guNadoSAvadhAraNaM karoti / idamucyate savikalpaM pratibimbaM [1] nirvikalpaM (1) pratibimba katamat / ihAyaM yogI pratibimbAnimittamudgRhya na punaH vicinoti / prati1. See Bodhi., p. 78, para 1. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam . 195 vicinoti / parivitarkayati / parimImAnsA (maaNsaa)maapdyte| api tu tadevAlambanamasaktaJcArthAkAreNa tannimittaM zamayati / api tu navAkArayA citta[5] sthityA adhyAtmameva cittaM sthApayati / saMsthApayati / avasthApayatyupasthApayati / damayati / zamayati / [vyupazamayati'] / ekotIkaroti / samAdhatte [1] tasya tasminsamaye nirvikalpaM tatpratibimbaM AlambanaM bhavati / yatrAsAvekAMzenakAyAM smRtimavasthApayati (1) tadAlambanaM, no tu vicinoti| parivitarkayati / parisImAnsA (maaNsaa)maapdyte| tacca pratibimba pratibimba [6]mityucyate / itImAni tasya jJeyavastusabhAgasya pratibimbasya paryAyanAmAni veditavyAni / ___ vastupapannatA (vastuparyantatA') ktmaa| yadAlambanasya yadbhAvikatA yathAvadbhAvikatA / yathAvadbhAvikatA ca / tatra yAvadbhAvikatA katamA / yasmAtpareNa rUpa 1. Letters damaged by pin-hold. 2. Asm., p. 80 : nirvikalpapratibimbAlambanaM katamat / tattvamanarakAreNa yat zamathavipazyanAviSayAlambanam / 3. Asanga uses vastuparIttatA on p. 193 and vastuparyantatA in Asm., p. 80. 4. Asm., ibid : vastuparyantAlambanaM katamat / sarvadharmANAM kSayabhAvikatA yathA vadbhAvikatA c| kSayabhAvikatA. . . skandhadhAtvAyatanAni / yathAvadbhAvikatA. . . catvAryAryasatyAni SoDazAkArAH tathatA sarve anityAH saMskArAH sarve duHkhAH saMskArAH sarve'nAtmAno dharmAH nirvANaM zAntaM zUnyamapraNihitamanimittaM ca // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH skandho vA, vedanAskandho vA, saMjJAskandho [vA'], saMskA [ra']skandho vA, vijJAnaskandho vA, vijJAnaskandho veti / sarvasaMskRtavastusaMgrahaH paMcabhi [7]dharmaH sarvadharmasaMgraho dhAtubhirAyatanaizca sarvajJeyavastusaMgrahazca / Aryasatyairiyamucyate yAvadbhAvikatA / / tatra yathAvadbhAvikatA ktmaa| yA Alambanasya 8B-4// bhUtatA / tathatA ca ||[1] tasRbhiyuktibhiH / yuktyu pettaa| yadutApekSA (1) yuktyA, kAryakAraNayuktyA / upapattisAdhanayuktyA / dharmatAyuktyA ca / iti yA cAlambanasya yAvadbhAvikatA, yA ca yathAvadbhAvi[ka]tA tadekatyamabhisaMkSipya vastuparyantatetyucyate / ___ tatra kAryapariniSpattiH ktmaa'| yadasya[yogina'] AsevanAnvayA[d] bhAvanAnvayAd bahulIkArAnvayAcchamathavipazyanAyA[:] pratibimbAlambano mnskaarH| sa paripUryate, tatparipUryA pratibimbAlambano mnskaarH| sa pripuuryte| tatparipUryA () cAzrayaH parivarttate / sarvadauSThulyAni ca pratiprazrabhyante / AzrayaparivRttezca pratibimbamatikramya tasminneva jJeye vastuni nirvikalpaM pratyakSaM jJAnadarzanamutpadyate / prathama1. A separate hand adds this. 2. See, Asm., p. 81. 3. ibid, loc. cit. : kAryapariniSpattyAlambanaM katamat / AzrayaparivRttiH / iya___ mAzrayaparivRttiracintyA / ; cp. MSAB, pp. 190-1. 4. Letters damaged by pin-hold. Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam . 197 dhyAnasamApa[3]ttuH, prathamadhyAnalAbhinaH prathamadhyAnagocare, dvitIyatRtIyacaturthadhyAnasamApattuH / caturthadhyAnalAbhinaH / caturthadhyAnagocare, AkAzAnantyAyatanavijJAnAnantyAyatanAkiMcanyAyatana-naivasaMjJAnAsaMjJAyatanasamApattustallAbhinastadgocare [1] iyamucyate kAryapariniSpattiH // tAnyetAni bhavati / catvAryAlamba[4]navastUni / . sarvatragAni sarveSvAlambaneSvanugatAni atItAnAgapratyutpannassamyaksaMbuddhairdezitAni / tenaitadbAhyAlambanamityucyate / api caitadAlambanaM zamathapakSyaM, vipazyanApakSyaM, sarvavastukaM, bhUtavastukaM, hetuphalavastukaM ca / tena tdvyaapiityucyte| yattAvadAha / savikalpaM pratibimbamiti / idamatra vipazya [5] nApakSyasya [1] yatpunarAha / vastuparyantateti / idamatra sarvavastukatAyA bhUtavastukatAyAzca / yadAha / kAryapariniSpattiriti / idamatra hetuphalasambandhasya / . ythoktmbhgvtaa| AyuSmantaM revatamArabhya [1] evamanuzrUyate / / AyuSmAn revato bhagavantaM pra[6] zna 1. This dialogue' is not traced in the Pali canons, the Mahayana Sutras, the Prajnaparamitas and other canons of the Buddhists extant in Sanskrit and Pali. It seems that this forms part of the Sanskrit Tripitaka of the Mahasamghikas or of any other sect of the Buddhist order, whose canonical literature is not extant, Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH maprAkSIt / kiyatA, bhadanta, bhikSuryogA[(gI)yogA']cAra Alambane cittamupanibaddhaH, katamasminnAlambane cittamupanibaghnAtIti / kathaM punarAlambana (ne) cittamupanibaddhaM sUpanibaddhaM bhavati / sAdhu, sAdhu, revata, sAdhu khalu tvaM revata / etamarthaM pRcchati (si) / tena hi zrRNu ca, sAdhu ca, manasi kuru, bhASiSye [1] iha, revata, 8A-5// bhikSuryogI yo//[1]gAcAra: caritamvA vizodhayitu kAmaH, kauzalyamvA kartukAmaH / Asravebhyo vA cittaM vimocayitukAmaH / anurUpe cAlambane cittamupanibadhnAti / pratirUpe ca samyageva copanibadhnAti / tatra cAnirAkRtadhyAyI bhvti| ___ kathamanurUpe Alambane cittamupanibadhnAti / [sa ce] nevata, bhikSuryogI yogAcAraH (ro) rAgacarita eva, [2]sa na zubhAlambane cittamupanibadhnAti / evamanurUpe Alambane cittamupanibadhnAti / dveSacarito vA punarmaMtryAM, mohacarito vA idaM pratyayatApratItyasamutpAde, mAnacarito dhAtuprabhede / sa cedrevata, sa bhikSuryogI yogAcAre[T] vitarkacarita eva AnApAnasmRtau cittamupanibadhnAti / evaM sonurUpe Alambane [3] cittamupanibadhnAti / sa cetsa, revata, bhikSuH saMskArANAM svalakSaNe saMmUDhaH, kintu kauzalye cittamupanibadhnAti / 1. MS. omits yogI. 2. Letters damaged by pin-hold. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 199 hetusaMmUDho dhAtukauzalye, pratyayasaMmUDha Ayatanakauzalye, kAmadhAtorvA [4] vairAgyaM kartukAmaH, kAmAnAmaudArikatve, rUpANAM zAntatve, rUpebhyo vA vairAgyaM kartukAmaH / rUpANAmaudArikatve ArUpyazAntatAyAM ca cittamupanibadhnAti / sarvatra vA satkAyAnnirvekSukAmo, vimoktukAmaH, duHkhasatye (Su')samu[5]dayasatye, nirodhasatye, mArgasatye cittamupanibadhnAti / evaM hi, revata, bhikSuryogI yogAcAraH / anurUpe Alambane cittamupanibaghnAti / iha revata, bhikSuryadyadeva jJeyaM vastu nicettu- . kAmo bhavati, pracettukAmaH / parivitarkayitu[6] kAmaH / parimImAnsa (maaNs)yitukaamH| tacca tena pUrvameva dRSTamvA bhavati / zrutamvA / matamvA / vijJAtamvA[i]sa tadeva dRSTamadhipatiM kRtvA, zrutaM, mataM, vijJAtamadhipati kRtvA, samAhitabhUmikena manaskAreNa manasikaroti / vikalpayatyadhimucyate / sa na tadeva jJeyamvastu samAhitaM sammukhIbhUtaM pazyatyapi tu ttprtiruupkmsyotp[7]dyte| tatpratibhAsamvA, jJAnamAtramvA, darzanamAtramvA, pratismRtamAtramvA yadAlambanamayaM bhikSuryogI yogAcA[8] raH samyagevAlambane cittamupanibadhnAti / sa cedayaM, revata, bhikSuryogI yogAcAra Alambane cittamupanibaghnAtyA (ti yA) vad (j) jJeyaM jJAtavyaM bhavati / tacca yathAbhUta [maviparItacittaM (ta) mevaM hi, revata, 1. This may be deleted. Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH bhikSuryogI yogAcA' ] raH / samyagevAlambane cittamupanibadhnAti / kathaM ca, revata, bhikSuryogI yogAcAra [ : ] anirAkRtadhyAsI (yI) bhavati / sa cetsa, revata, bhikSurevamAlambane samyakprayujyamAna [ : ] sAtatyaprayogI 8B-5 / / ca bhavati / // [1] satkRtyaprayogI ca / kAlena ca kAlaM zamathanimittaM bhAvayati / pragrahanimittamupekSAnimittamAsevanAnvayAd bhAvanAnvayAdbahulIkArAnvayAtsarvadauSThulyAnAM pratiprazrandherAzrayaparizuddhimanuprApnoti / sparzayati ( spRzati ) / sAkSAtkaroti / jJeyavastupratyavekSatayA ca Alambanaparizuddhi, rAgavirAgAccitta[2] parizuddhimavidyA [vi] rAgAt ( 1 ) jJAnaparizuddhimadhigacchati / sparzayati ( spRzati ), sAkSAtkaroti / evaM hi sa, revata, bhikSuryogI yogAcAraH anirAkRtadhyAyI bhavati / yatazca revata, bhikSurasminnAlambane cittamupanibadhnAtyevaM cAlambane cittamupanibadhnAtyevamasya taccittamAlambane sUpanibaddhaM 200 bhavati / // tatra gAthA || nimitteSu caranyogI sarvabhUtArthavedakaH / bimbadhyAyI sAtatika: pArizuddhiM vigacchati // 3 1. Added by a separate hand in a footnote, letters dim and faint. 2. MS. omits this. 3. Original source of this gatha is untraced. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 dvitIyaM yogasthAnam . 201 tatra yattAvadAha // nimitteSu caranyogI anena tAvacchamathanimitte, pragrahanimitte, upekSAnimitte satatakAritA cAkhyAtA / / yatpunarAha / sarvabhUtArthavedaka iti / anena vastuparyantatA AkhyAtA // [4]yatpunarAha / bimbadhyAyI sAtatikaH / ityanena savikalpaM nirvikalpaJca pratibimbamAkhyAtam / yatpunarAha / pArizuddhi vigacchatItyanena kArya[pari']niSpattirAkhyAtA // punarapi coktaM bhagavatA // cittanimittasya kovidaH pravivekasya (prAvivekyasya?)ca vidante rasaM / dhyAyI nipakaH pratismRto bhuMkte prItisukhaM nirAmiSaM [1] [5] tatra yattAvadAha, cittanimittasya kovida ityanena savikalpaM nirvikalpaM ca pratibimba [ ] nimittazabdenAkhyAtaM / vastupaparyantatA kovidazabdena / yatpunarAha / prAvivekyasya ca vidante rasamityanenAlambane samyakprayuktasya prahANArAmatA bhAvanArAmatA cAkhyAtA / yatpunarAha / dhyAyI nipaka[:] prati[6] smRta ityanena zamathavipazyanAyA bhAvanAsAtatyamAkhyAtam / / yatpunarAha / bhuMkte prItisukhaM nirAmiSamityanena kAyapariniSpattirAkhyAtA / / tadevaM satyetad 1. A separate hand adds this. 2. Original source of this gatha is also not traceable. Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH vyApyAlambanamAptAgamavizuddhaM veditavyaM / / yuktipatitaM ca // idamucyate vyApyAlambanaM // - tatra caritavizodhanamAlambanaM katamat // tadyathA [7]azubhA[1] maitrI / idaM pratyayatApratItyasamutpAda: / dhAtuprabhedaH / AnApAnasmRtizca / / tatrAzubhA ktmaa| Aha [1] SaDvidhA ashubhaa'| tadyathA prtyshubhtaa| duHkhAzubhatA / avarAzubhatA / ApekSikI ashubhtaa| klezAzubhatA / prabhaMgurAzubhatA ca / 1. Asanga uses both forms asubha and asubhata, see also, Bodhi, p. 78; asubhata has been used here in the sense of asubha samjna and asucisamjna, one of the ten samjnas enumerated in the Pali canons, see A. N., III.268, IV.183; infra, under saMjJAbhAvanA(azubhA); cp. Adv., pp. 371-2; cp. also infra, under zikSAnulomika dharmas where ten samjnas have been enumerated, see also, Ada., XII.11, pp. 97-8. 2. Asanga explains the caritavisodhana-alambana in the Asm. (p. 81) in the following way : caritavizodhanAlambanaM paJcavidham / bhUyorAgacaritAnAmazubhaviSayAlambanam / bhUyo dveSacaritAnAM karuNAbhAvanAviSayAlambanam / bhUyo mohacaritAnAM nikAyapratyayatA pratItyasamutpAdaviSayAlambanam / madamAnacaritAnAM dhAtuprabhedaviSayAlambanam / ; it seems that #it in the text above and a funt in the Asm. represent the four apramanas (catvAri apramANAni) or brahmaviharas, viz., maitri, karuna, mudita and upeksa; these two have been used as 34tetus of the four brahma-viharas. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 203 8A--6|| . ||[1] tatra pratyazubhatA ktmaa| Aha / pratyazubhatA adhyAtma copAdAya, bahirdhA copAdAya veditavyA // tabAdhyAtmamupAdAya / tadyathA- kezA, romANi, nakhA, dantA, rajo, malaM, tvaGa mAnsa (mAMsa)masthi, snAyu[:], sirA, vRkkA (kkaM), hRdayaM, plIhakaM, kloma, annAnyaNtraguNA, AmAzayaM (yaH), pakvAzayaM (yaH), mUtraM, purISamazru, svedaH, kheTA, ziMghANaka, vasA, lasIkA, majjA [2] medaH, pittaM, zleSmA, pUyaH, zoNitamastakaM, mastakaluMga, prasrAvaH / ___ tatra bahirdhA copAdAya azubhA (azubhatA) katamA / tadyathA vinIlakamvA, vipUyakamvA, vibhadrAtmakamvA, vyAdhmAtma (ta)kamvA, vikhAdita (ka)mvA / vilohitakamvA / vikSiptakamvA / asthi vaa| zaMkalikAM (kaa)vaa| uccArakRtamvA, prasrAvakRtamvA, kheTAkRtamvA, zighANakakRtamvA, rudhira[3] mrakSitamvA, pUyamrakSitamvA, gUthakaThillamvA, syandanikA vA / ityevaM bhAgIyA bahipAdAya pratyazubhatA veditavyA' / 1. It seems to be identical with Kayanupasyana and Kayanusmoti, see SVA, pp. 225-64; Vsm., I.103 (pp. 24-5); III.105 (pp. 74-5) : dasa asubhA-udghamAtakaM, vinIlakaM, vipubbakaM, vicchiddakaM, vikkhAyitakaM, vikkhittakaM, hatavikkhittakaM, lohitakaM, puLuvaka, aTTikaM; see also, VI.1-10 (p. 119); VI.81, 84-94; pp. 162-4, 169-80; cp. also, p. 242 sq. (under paThavI dhAtu); cp. Ada., XII.11. Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmi: yA cAdhyAtmamupAdAya / yA ca bahirdhopAdAyAzubhatA / iyamucyate / pratyazubhatA / tatra duHkhAzubhatA katamA / yaduHkhavedanIyaM sparzaM pratItyotpadyate / kAyikacaitasikamasAtaM vedayitaM vedanAgata[4]miyamucyate / duHkhAzubhatA / ' natazubhatA katamA / yatsarvanihInamvastu, sarvanihIno dhAtustadyathA kAmadhAtuH yasmAtpunarhInatarazcAvaratarazca pratikruSTatarazcAsau dhAturnAsti / iyamucyate avarAzubhatA / , ApekSikI azubhatA katamA / tadyathA tadekatyabhvastu zubhamapi sadanyacchubhataramapekSyAzubhataH khyAti / [5] tadyathA / ArUpyAnapekSya rUpadhAturazubhataH khyAti / satkAyanirodhanirvANamapekSya yAvadbhavAgramazubhazca ( bha iti ) saMkhyAM gacchati / iyamevaM bhAgIyApekSika azubhatA [1] vaidhAtukAvacarANi ( / ) sarvANi bandhanA [nya ] nuzayopaklezAzubhatetyucyate azubhatetyucyate ) || tatra prabhaMgurAzubhatA katamA / yA paMcAnAmupA [6] - dAnaskandhAnAmanityatA, adhruvAnAzvAsikatA, vipariNAmadharmatA itIyamazubhatA rAgacaritasya vizuddhaye / AlambanaM tatra rAgastadyathA / adhyAtmaM kAmeSu 1. It is identical to du:khA vedanA. saMyojana (1)( - zA Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam kAma chandaH (cchandaH), kAmarAgaH, bahirdhA kAmeSu maithunachanda: (cchandaH), maithunarAgaH / viSaya chanda:( cchanda: ) / viSayarAgaH / rUpachando ( cchando) rUparAgaH satkAyacha (ccha)nda: satkAyarAgazce [7] ti / ayaM paJcavidho rAgaH / tasya paJcavidhasya rAgasya prahANAya, prativinodanAya / asamudAcArAya / SaDvidhA azubhatA AlambanaM / tavAdhyAtmamupAdAya / pratyazubhatAlambanena adhyAtmaM kAmeSu kAma [c ] chandAt kAmarAgAccittambizodhayati / bahirdhopAdAya pratyazubhatAlambanena bahirdhA taiH rAgAccatuvidhA [ d] [8] rAgapratisaMyuktAdvarNarAgasaMsthAna rAgasparzarAgopacArarAgapratisaMyuktAccittaM vizodhayati / y 205 tatra yadA vinIlakamvA, vipUyakamvA vimadrAmakamvA, vyAdhmAtmakamvA, vikhAditakaM vA manasi 8B- 6 // karoti / tadA varNarAgAccittaM vizodhayati / // [1] yadA punarvilohitakaM vA manasi karoti / tadA saMsthAnarAgAccittaM vizodhayati / yadA punarasthi vA zaMkalikAmvA manasi karoti / tadA sparzarAgAccittaM vizodhayati / yadA vikSiptakaM manasi karoti tadA upacArarAgAccittaM vizodhayati / ataeva bhagavatA bahirdho [2]pAdAya pratyazubhatA sA catasRSu ziva pathikA [ su vya' ] - 1. cp. supra, p. 202, f.n. 2. 2. Letters damaged by pin-hold. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH vsthaapitaa| yA yaivAnena zivapathikA dRSTA bhavati / ekAhamRtA vA, saptAhamRtA vA, kArka: kuraraiH khAdyamAnA, gRdheH, zvabhiH, zrRgAlaH / tatra tatremameca (va) kAyamupasaMharati / ayamapi me kAya evaM bhAvI, evaM bhUta, evaM dharmatAmanatIta iti / anena tAvadvinI[3] lakamupAdAya yAvadvikhAditakamAkhyAtaM / yatpunarAha / yA anena zivapathikA dRSTA bhavati / apagatatvaGa mAnsa (mAMsa) zoNitamvA sUpanibaddhatyanena vilohitakamAkhyAtaM / yatpunarAha / yAnyeva zivapathikAsthAnAni pRSThIvaMzo, hanunakraM, dantamAlA, ziraHkapAlaM tathA bhinnapratibhinnAni ekava[T] SikAni. dviva [7]rssikaani(rssikaanni)| [4] yAvatsaptava [7] Si (rSi) kAni(Ni) zvetAni zaMkhanibhAni / kapotavarNAni pAnsu (pAMsu) varNavyatimizrANi dRSTAni bhavantItyanena vikSiptakamAkhyAtaM / evaM pratyazubhatAlaMbanena bahirdhA pratisaMyuktena maitrena (Na) rAgAccittaM vizodhayati / tatra duHkhatAzubhatAlambanenAvarAzubhatAlambanena c| viSayapratisaMyuktAtkAmarAgA[5]ccittaM vizodhayati / tatrApekSAzubhatAlambanena rUparAgAccittaM vizodhayati / tatra klezAzubhatAlambanena prabhaMgurAzubhatAlambanena ca Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . dvitIyaM yogasthAnam 207 kA[ma'] bhavAgramupAdAya sarvasmAtkAya (ma) rAgAccittaM vizodhayati / idaM tAvadrAgacaritasya caritabizodhanena sAlambanaM saMbhavaM pratyetaducyate / savvaM sAkAramazubhatAlambanaM / [6] saMgRhItaM bhavatyasmistvarthe prtyshubhtevaabhipretaa| tadanyA tvazubhatA tadanyasyApi caritasya vizuddhaye / AlambanaM // tatra' maitrI ktmaa| yo mitrapakSe vA, amitrapakSe vaa| udAsInapakSe vaa| hitA[dhyA'] zayamupasthApya . mRdumadhyAdhimAtrasya sukhasyopasaMhArAyAdhimokSaH / 1. MS. omits this. 2. cp. Asm., p. 81. 3. It is one of the four apramapas or brahma-viharas, D. N., III.175 : catasso appmaa| idhAvuso, bhikkhu, mettAsahagatena cetasA eka disaM pharitvA viharati, tathA dutiyaM, tathA tatiyaM, tathA catutthaM / iti uddhamadho tiriyaM sambadhi sabbattatAya sabbAvantaM lokaM mettAsahagatena ca cetasA vipulena / mahaggatena appamANena averena avyApajjena pharitvA viharati / karuNAsahagatena cetasA * * muditAsahagatena cetasA * * * * upekkhA sahagatena cetasA. . . . viharati; cp. Vbh., p. 332 sq.; Vsm., IX, (pp. 200-21); AS, III.399-416; SVA, pp. 380-3; AK. VIII.29 sq:; Adv., pp. 427-9: caturNAmapramANAnAM maMtryadveSastathA kRpaa| muditA prItirekeSAmupekSA lobha iSyate // (Vs. 588, p. 427); Ada., pp. 99-100; Y. S. and Y.B., III.23; I.33; Bodhi, p. 63 : catvAryapramANAni brAhmo vihAra ityucyate; p. 166 : iha bodhisattvaH samAsatastrividhAni catvAryapramANAni bhAvayati / sattvAlambanAni, dharmAlambanAni, anyAlambanAni ca / * * *Asm., pp. 94-5; on apramanas, see Santi Bhiksu, Ada., p. 99, f.n. 3. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH samAhitabhUmikaH / tatra [7] yoyaM mitrapakSaH / amitrapakSa udAsInapakSazca [1] idamAlambanaM / tatra yo hitAdhyAzayaH, sukhopasaMhArAya cAdhimokSaH samAhitabhUmikaH ayamAlambaka iti (1) yaccAlambanaM / yazvAlambakastadekatyamabhisaMkSipya maitrItyucyate / ' tatra yattAvadAha maitrIsahagatena cittanetyanena triSu 8A-7// pakSeSu mitrapakSe, a//[1] mitra pakSe, udAsInapakSe hitadhyAzaya AkhyAtaH / ytpunraah| avaireNAsampannenAvyAbAdhenetyanena tasyaiva hitAdhyAzayasya trividhaM lakSaNamAkhyAtaM / tatrAvairatayA hitAdhyAzayaH sA punaravairatA dvAbhyAM padAbhyAmAkhyAtA (:) / asamarthatayA avyAbAdhata [yA ca] ttraaprtyniikbhaavsthaanaarthenaasmrthtaa| apa 1. Letters damaged by pin-hold, illegible. 2. cp. Vbh. pp. 332-3 : idha bhikkhu yasmi samaye rUpUpapattiyA maggaM bhAveti vivicceva kAmehi * * * * paThamaM jJAnaM ... dutiyaM... tatiyaM . . . 'catutthaM jJAnaM upasampajja viharati mettAsahagataM, yA tasmi samaye metti mettAyanA mettayitattaM mettAcetovimutti-ayaM vuccati mettaa|; adveSasvabhAvA maitrI, Adv., p. 427; maMtrI katamA / dhyAnaM nizritya sattvAH sukhena samprayujyeraniti vihArasamRddhau samAdhiH prajJA tatsaMprayuktAzca cittacaitasikA dhrmaaH| Asm., p. 94; cp. Bodhi, p. 166.3-9; Ada., p. 99 : tadidaM cittaM trividhaM bhavati / AdyaM svajanebhyo madhyamaM parebhyazcaramaM zatrutaskarAdibhyaH / samAhito bhAvayati sarve tridhAtusattvAH vayaM zazvAdyAzca na bhinnA iti / vijahAtyAntarikadveSamiti maitrI nAmApramANaM vedanAsaMjJAsaMskAravijJAnasaMprayuktaM samyagvAcaH samyakkarmAntasyotthApakamapi na sarva saMskArasaMprayuktamiti maitryapramANaM / ; for details, see AKB, VIII. 29 sq.; Adv., pp. 427-8; Vsm., IX.1-90; Psm., pp. 379-91. Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam kArA [2] viSaSTanArthena avyAbAdhyatA ( avyAbAdhatA) | yatpunarAha / vipulena mahadgatena pramANenetyanena mRdumadhyAdhimAtrasya sukhasyopasaMhAra AkhyAtaH / 209 kAmAvacarasya prathamadvitIyadhyAnabhUmikasya vA, tRtIyadhyAnabhUmikasya vA [ 1 1 ] yatpunarAha | 2 adhimucyasyAni a ( ) pasampadya viharatItyanena sukhopasaMhArAdhimokSa : ' / samAhitabhUmika A [ 3 ] khyAtaH / sa punareSa sukhopasaMhAro hitAdhyAzayaparigRhItaH / AdhimokSikaH / manaskArAnugataH / aduHkhAsukhite mitrapakSe, amitrapakSe, udAsInapakSe, sukhakAme veditavyaH / yastu duHkhito vA, aduHkhito vA punamatrapakSaH / amitrapakSa udAsInapakSo vA [ / ] tatra yo duHkhitaH sa karuNAyA ' AlambanaM / [4] yaH sukhitaH sa muditAyA ' Alambanamiyamucyate maitrI [1] tatra vyApAdacaritaH pudgalaH 1. cp. Vbh., ibid; Ada. XIII.19 (p. 110). 2. MS. dim and illegible. 3. See, Vbh., ibid; supra, p. 207, f. n. 3; Ada, XIII. 3 : samAhito bhAvayati tridhAtusattvA vividhakAyacittaduHkhabhAja iti tAnuddhartukAma evaM _bhAvayan teSAM bAhyaklezAn vyapanetuM pratibalo bhavatIti karuNA nAmApramANaM vedanAsaMjJAsaMskArasaMprayuktaM samyagvAcaH samyakkarmAntasyotthApakamapi na sarvasaMskArasaMprayuktamiti karuNApramANaM / ; Asm., loc. cit. : karuNAdhyAnaM nizritya sattvA duHkhena viyujyeranniti vihArasamRddhau samAdhiH prajJA / . . . . 4. Asm., op. cit. : muditA dhyAnaM nizritya sattvAH sukhena na viyujyeranniti vihArasamRddhau samAdhiH prajJA / ; Ada, loc. cit. : aho muditAstridhAtusattvAH iti prAptasukhasaumanasyo du:khadaurmanasyApanayanapratibalo bhavatIti muditA nAmApramANaM * * 1; See Ss, pp. 102, 117, 138, 119. Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH maitrI bhAvayan sattveSu yo vyApAdastaM pratanu vyApAdAccittaM parizodhayati // tavedaM pratyayatA pratItyasamutpAdaH ' katamaH / , yattriSvadhvasu saMskAramAtraM dharmamAtraM vastumAtraM hetumAtra, phalamAtra, yuktipatitaM yadutAmekSA [ 5 ] yuktyA, kAryakAraNayuktyA / upapattisAdhanayuktyA ca / dharmANAmeva dharmAhArakatvaM / niSkAraka vedakatvaM ca / idaMpratyayatApratItyasamutpAdAlambanaM / idamucyate / yadAlambanaM manasi kurvvan mohAdhika: pudgalo moha[ moha 2 ] tanUkaroti / , caritaH mohaM prajahAti / caritAccittaM vizodhayati / / karoti / , 1. idaMpratyayatA has been explained as : utpAdAdvA tathAgatAnAmanutpAdAdvA tathAgatAnAM sthitaivaiSAM dharmANAM dharmatA dharmasthititA dharmaniyAmatA / paurANanagarapavamanmahAmate * * Il. p. 58; the same expression is also found in SDS, II.303, p. 41; YBS, I.229 (11. 7-8), aryasalistambasutra, MSS, I.101, with some variants; for the Pali version, see S. N. II.24 : katamo ca, bhikkhave, paTiccasamuppAdo ? jAtippaccayA, bhikkhave, jarAmaraNaM / uppAdA vA tathAgatAnaM anuSpAdA vA tathAgatAnaM ThitA va sA dhAtu dhammaTThitatA dhammaniyAmatA idappaccayatA / taM tathAgato abhisambujjhati abhisameti, abhisambujjhitvA abhisametvA Acikkhati deseti paJJati paTTati vivarati vibhajati uttAnIkaroti, passathAti cAhajAtippacayA, bhikkhave, jarAmaraNaM / bhavappaccayA, bhikkhave, jAti... pe0. avijjApaccayA, bhikkhave, saGghArA / iti kho bhikkhave yA tatra tathatA avitathatA anaJJatathatA idappaccayatA, ayaM vuccati, bhikkhave, paTiccasamuppAdo' ti; See also, p. 26 ; see Bhamati ad V. S.. II. II.19. 2. Omitted in the MS., added by us. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam tatra dhAtu prabhedaH [6] katamaH / tadyathA SaDdhAtavaH / pRthivIdhAturabdhAtustejodhAturvAyudhAturAkAza dhAtuvijJAnadhAtuzca / 211 na pRthivIdhAtudvividhaH 12 AdhyAtmiko 1. cf. M. N., III. 323-4 : chadhAturo ayaM bhikkhu, purisoti - iti kho pataM vRttaM kiM cetaM paTicca vRttaM ? chayimA, bhikkhu, dhAtuyo -- paThavIdhAtu, ApodhAtu, tejodhAtu, vAyodhAtu, AkAsadhAtu, viJJANadhAtu / 'chadhAturo ayaM, bhikkhu, puriso ti - iti yaM taM vRttaM idametaM paTicca vRttaM ; cp. also Vsm., XV. 22 sq.; cf. Adv., Vs. 13 : sattvaprajJaptyupAdAnamaulaM SaDdhAtavo matAH / proktAstadbhedato yasmAdasmimAno nivartate // ; see, s s, p. 131 : SaDdhAturayaM mahArAja, puruSaH / SaDdhAturaya mahArAja puruSaiti na khalu punaretadyuktam - kiM vaitat pratItyoktaM SaDime mahArAja dhAtavaH / katame SaT ? tadyathA pRthivI dhAturabdhAtustejo dhAturvAyudhAturAkAzadhAtuvijJAnadhAtuzca ime mahArAja SaDdhAtavaH / ... * (pitRputrasamAgamasUtram); see also, BCAP, IX.88 (pp. 237-8); cf. Ada., VII.17, p. 73.: SaDvidhayogena pudgalakAyAvAptiH / SaDvidhAH katame / catvAri mahAbhUtAni AkAzaM vijJAnaM / 2. cp., M. N. II.325: katamA ca bhikkhu paThavIdhAtu ? siyA ajjhattikA siyA bAhirA / katamo ca ajjhattikA paThavIdhAtu ? yaM ajjhattaM paccattaM kakkhalaM kharigataM upAdinnaM, seyyathIdaM - kesA lomA naravA dantA taco maMsaM nhArU aTThami vakkaM hRdayaM yakanaM kilomakaM pihakaM papphAsaM antaM antaguNaM udariyaM karIsaM yaM vA pana pi kiMci ajjhataM paccattaM kakkhalaM kharagataM upAdinnaM --ayaM vuccati, bhikkhu, ajjhattikA paThavIdhAtu / yA ceva kho pana ajjhattikA paThavIdhAtu yA ca bAhirA paThavIdhAturevesA / *; cp. also, Sa. Su., MSS, I. 101; cf. p. 109 also (Madh. Sa. Su); Ss, p. 131 : katamazca mahArAja AdhyAtmikaH pRthivIdhAtuH ? yatkiMcid bAhya kakkhaTatvaM kharagatamupAttam / tatpunaH katamat ? tadyathA kezA romANi nakhA dantA ityAdi / (contd. on p. 212) Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH bAhyazca / tatrAdhyAtmiko yadasminkAye adhyAtmaM pratyAtma khakkhaTaM kharataramupAdattaM / bAhyaH punaH pRthivIdhAturyadvAcaM khakkhaTaM kharagatamanu (mu? )pagatamanu (mu? ) pAdattaM / [7] sa punaradhyAtmikapRthivIdhAtuH ktmH| tadyathA kezA, romANi, nakhA, dantA, rajo, malaM, tvaGa mAnsamasthi', snAyu[:], sirA', vRkkA (kkaM), hRdayaM, plIhaka, klomamantrANyantraguNAH / AmAzayaH / 8B-7// pakvAzayaH / ya|| [1] kRtpurISamayamucyate AdhyAtmika: pRthivIdhAtuH / sa punarbAhyaH pRthivIdhAtuH katamaH / kASThAni vA, loSThAni vA, zarkarA vA, kaThillA vA, vRkSA vA, parvatAgrA vA, iti vA punaranyopyevaMbhAgIyaH ayamucyate (contd. from p. 211) ayamucyate AdhyAtmikaH pRthivIdhAtuH / / katamazca mahArAja bahyaH pRthivIdhAtuH / yatkiJcid bAhayaM kakkhaTatvaM kharagatamupAttaM ayamucyate bAhyaH pRthirvIdhAtuH / / See, BCAP, p. 238; PVS, p. 2 : pRthivIdhAtuH katamaH / kaThinatA, for elaboration on this point, see, PVV, pp. 20-1; AK I.12: bhUtAni pRthiviidhaaturptejovaayudhaatvH| dhRtyAdikarmasaMsiddhAH kharasnehoSNateraNAH // AKV, I.37 sq.; cf. ibid, I.13 : pRthivIvarNasaMsthAnamucyate lokasaMjJayA / ; MVBT, I, p. 7 : svabhAva eva hi bhAvAnAM lakSaNam / tadyathA pRthivIdhAtuH kharalakSaNo, na ca kharatvAt pRthivIdhAtuH pRthagasti / 1. Should be mAMsa. 2. Should be fairy:. 3. Should be foret. Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam bAhyaH pRthivIdhAtuH / / 1. bAhyazca' / 213 abdhAtuH katamaH / abdhAturdvividhaH / AdhyAtmiko tatrAdhyAtmika [ 2 ] kopadhAtuH (dhAtuH) katamaH / ApaH abdhAtu tadyathA yadadhyAtmaM pratyAtmaM snehaH snehagataM / mupagatamupAdAtuM (abdhAtugata mupagatamupAdattaM ) / azru, svedaH / kheTaH zighANakaH / basA, lasIkA, majjA, medaH, pittaM, zleSmA, pUyaH, zoNitaM, mastakaM, mastakaluMgaM, prazrAvoya ( srAvo'ya) mucyate AdhyAtmikobdhAtuH / bAhyobdhAtuH katamaH / yadvAhyamApaH apgataM( abgataM ), sne [3]haH snehagatamanu (tamu ) pagatamanu(tamuM) pAdattaM / tatpunarutso vA, sarAMsi vA, taDAgA 1. cf. M. N., III. 325 : katamA ca, bhikkhu, ApodhAtu ? ApodhAtu siyA ajjhattikA siyA bAhirA / katamA ca * ajjhattikA ApodhAtu ? yaM ajjhattaM paccattaM Apo ApogataM upAdinnaM seyyathIdaM- pittaM semhaM pubbo lohitaM sedo medo assu basA kheLo siGghANikA lasikA muttaM yaM vA panaJJapi kiJci ajjhattaM paccattaM Apo ApogataM upAdinnaM -- ayaM vuccati, bhikkhu, ajjhattikA ApodhAtu / yA ceva kho pana ajjhattikA ApodhAtu yA ca bAhirA ApodhAtu ApodhAturevesA / S s, p. 132 : tatra katamo'bdhAtuH ? yadidamasmin kAye'dhyAtmaM pratyAtmamApaH abgataM / aptvaM snehaH / snehagataM snehatvaM dravyatvamupagatamupAttam / tatpunaH katamat / tadyathA - azru svedaH kheTaH siGghANikaM vasA lasIkA majjA medaH pittaM zleSmA pUyaH zoNitaM kSIraM prasrAva ityAdi / ayamucyate AdhyAtmiko'bdhAtuH / ; PVS, p. 2 : abdhAtuH katamaH / snigdhatA / ; Sa. Su., MSS, I.101; Mad. Sa. Su., MSS, I.109; see AKB, I.12. Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 zrAvabhUmI naiSkramyabhUmiH vA, nadyo vA, prasravaNAni vA, iti yo vA punaranyopyevaMbhAgIyoyamucyate bAhyo dhAtuH / / jodhAtuH katamaH / tejodhAtudvividhaH AdhyAtmiko bAhyazca' / / tatrAdhyAtmikastejodhAtuH katamaH / yadadhyAtmaM pratyAtmaM tejastejogatamUSmA] [4] USma (T) gatamupagatamupAdattaM / tadyathA yadasminkAye tejo yenAyaM kAya Atapyate / saMtapyate, paritapyate / yena cAzitapItakhAditAsvAditaM samyaksukhena paripAkaM gacchati / yasya cotsadatvAt jArito jArita iti saMkhyAM gacchati // bAhyastejodhAtuH katamaH / yadvAhyaM tejastetamU (ma) gatamanu (mu ) [ 5 ] pagatamanu (mu) pAdasaM / 1. cf. M. N., III. 325 sq. : katamA ca, bhikkhu, tejodhAtu ? tejodhAtu siyA ajjhattikA siyA bAhirA / katamA ca ajjhattikA tejodhAtu yaM ajjhattaM paccattaM tejo tejogataM upAdinnaM, seyyathIdaM -- yena ca santappati yena ca jIyati, yena ca parijayhati yena ca asitapItakhAyitasAyitaM sammA pariNAma gacchati, yaM vA panaJJaM pi kiJci ajjhattaM paccattaM, tejogataM upAdinnaM --ayaM vuccati ajjhattikA, tejodhAtu / yA ceva kho pana ajjhattikA tejodhAtu yA ca bAhirA tejodhAtu tejodhAturevesA / ss, P. 132 sq. : AdhyAtmikastejodhAtuH katamaH ? yatkicidasmin kAye tejastejogatamUSmagatamupAttam / tatpunaH katamat ? yenAyaM kAya Atapyate santapyate / yena vAsya azitapItakhAditAni samyaksukhena paripAkaM gacchati / yasya cotsadatvAjjvarito jvarita iti saMkhyAM gacchati / * * * * bAhyastejodhAtuH katamaH ? yadbAhathaM tejastejogatamUSmagatamupagatamupAttam / tat punaH katamat ? yanmanuSyA araNIsahagatebhyo garbhalasahagatebhyo vA gomayacUrNena vA kArpAsapicunA vA samanveSate / yadutpannaM grAmamapi dahati, grAmapradezamapi dahati yAvad dvIpaM vA kakSaM tRNAnAM vA dAvaM vA kASThaM vA yAvad dahan paraitItyAdi / ; PVS, p. 2 : tejodhAtuH katamaH / uSNatA / ; AKB, I.12, Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 215 tatpunaryanmanuSyA araNIsahagatakebhyo gomayacUrNebhyaH samanveSate (nte) / yattUtpannaM grAmamapi dahati / graamprdeshmpi| nagaramvA, nagarapradezamvA, janapadamvA, janapadapradezamvA, dvIpamvA, kakSamvA, dAvamvA, kASThamvA, tRNamvA, gomayamvAdahan paraiti / iti yo vA punaranyopye[6] vaMbhAgIyaH // . tatra vAyudhAtaH katamaH / vAyudhAturdvividhaH / AdhyAtmiko bAhyazca / 1. It seems that the concluding portion is missing in the __MS. [ayamucyate bAhyastejo dhAtuH] which is suggested by the context. 2. M. N., III.326 : katamA ca, bhikkhu, vAyodhAtu ? vAyodhAtu siyA ajjhattikA siyA baahiraa| katamA. . 'ajjhattikA vAyodhAtu ? yaM ajjhattaM paccattaM vAyo vAyogataM upAdinnaM, seyyathIdaM-uddhagamA vAtA adhogamA vAtA kucchisayA vAtA, koTThAsayA vAtA aGgamaGgAnusArino vAtA assAso passAso iti, yaM vA panajhaM pi kiJci ajjhattaM paccattaM vAyo vAyogataM upAdinnaM-ayaM vuccati-ajjhattikA vAyodhAtu / yA ceva kho pana ajjhattikA vAyodhAtu yA ca bAhirA vAyodhAtu vAyodhAturevesA / ; cp. SS, p. 133 : yatkiJcidasmin kAye vAyurvAyugataM laghutvaM samudINatvam / tatpunaH katamat ? tadyathA UdhvaMgamA vAyavo'dhogamAH pAzriyAH pRSThAzrayAH kukSigamAH zastrakAH kSurakAH sUcakAH pippalakA vAtASThIlA vAtagulmA AzvAsaprazvAsA aGgAnusAriNo vAyava ityaadi| santi bahirdhA pUrve vAyavo dakSiNAH pazcimA uttarA vAyavaH, sarajasaH arajasaH, parIttA mahadgatA vAyava iti / bhavati mahArAja sa samayo yanmahAn vAyuskandhaH samadAgataH vRkSAgrAnapi pAtayati / kuDyAnapi parvatAgrAnapi pAtayati / pAtayitvA nirupAdAno vigacchati / yaM satvAvarakaNikena vA vidhamanakena bAtAnuvRttane(ntena) vA paryeSante / yAvadayamucyate bAhyo vAyudhAtuH // ; PVS, p. 2 : vAyudhAtuH katamaH / laghusamudIraNatA / ; cp. AKB, I.12-d; MSS, I. 101, 109. Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH tatrAdhyAtmiko vAyudhAtuH / yadapyadhyAtma pratyAtma vAyuhyayugataM / laghutvaM samudIraNatvamupagatamupAdattaM / sa punaH santyasmin kAye UrdhvaMgamA vAyavaH, adhogamA vAyavaH, pArzvazayA vAyavaH / [7] kukSizayA vAyavaH / pRSti (SThi) zayA vAyavaH / vAyvaSThIlA (vAtASThIlA') vAyavaH / kSurakapippalakazastrakA vAyavaH / AzvAsa8A-8// prazvAsA vAyavaH / aMgapratyaM||[1][gAnusAriNovAyavaH] bAhyo vAyudhAtuH ktmH| yadvAhyaM vAyurvAyugataM laghutvaM, samadIraNatvaM / anu (u) pagatamanu (mu)pAdattaM [1]santi bahirdhA pUrvA va[]yavo, dakSiNA va[7]yavaH / uttarA va[]yavaH pazcimA va[]yavaH / sarajaso vAyavaH, arajaso vAyavaH, [parIttA'] mahadgatA vAyavaH, vizvA vAyavo, vairambhA vAyavaH vAyu[2]maNDalakavAyavaH [1] bhavati ca samayaH yanmahAn vAyuskandhaH samudAgataH vRkSAgrAnapi pAtayati / kuDyAgrAnapi paatyti| parvatAgrAnapi pAtayati / pAtayitvA nirupAdAno niga (nirg)cchti| ye sattvAzcIvarakaNikena vA paryeSante, tAlavRntena vA, vidhamanakena vaa| iti vAyuranyopyevaMbhAgIya[: // ] 1. See Ss, pp. 133-9. 2. Side of the MS. leaf overlapped by another leaf, letters illegible. 3. Letters damaged by pin-hold, reconstructed by us. Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam AkAzadhAtuH ' kata [3] ma : 2 / yaccakSuH sauSiryamvA, 1. Akasa has been regarded by the Vaibhasikas as one of the three asamskrta dharmas, AK, I.5-bcd; Vasubandhu defines AkAza as anAvRtti ( tatrAkAzamanAvRtti:, ibid); see AKV, I, p. 17; Akasa is regarded as fa and nitya, Adv., p. 13; see SB, II.2.24; D. N., XVI.313 : ayaM Ananda mahApaThavI udake patiTThitA, udakaM vAte patiTThitaM vA to AkAsaTThI hoti; seyyadhApi, rAhula AkAso na katthaci patiTThito, evameva kho tvaM rAhula AkAsa samaM bhAvanaM bhAvehi * M. N. Sutta 62. 217 2. cf. M. N., III. 326 : katamA ca, bhikkhu, AkAsadhAtu ? AkAsadhAtu siyA ajjhattikA siyA bAhirA / katamA ca 'ajjhatikA *? ajjhattaM paccattaM AkAsaM AkAsagataM upAdinnaM, seyyathIdaM - kaNNacchidaM nAsacchidaM mukhadvAraM yena ca asitapItakhAyitasAyitaM ajjhoharati, yattha ca asitapItakhAyitasAyitaM santati, na ca asitapItakhAyitasAyitaM adhobhAgaM nikkhamati, yaM vA pana pi kiJci ajjhattaM paccattaM AkAsaM AkAsagataM aghaM aghagataM vivaraM vivaragataM asamphuTaM maMsalohitehi upAdinnaM--ayaM vuccati - ajjhattikA AkAsadhAtu / yA ceva kho pana ajjhattikA AkAsadhAtu yA ca bAhirA AkAsadhAtu AkAsadhAturevesA / * * * *; S S, p. 133 : AdhyAtmika AkAzadhAtuH ktmH| yatkicidasmin kAye'dhyAtmaM pratyAtmamupagatamupAttamAkAzagatamihAbhyantarasaMkhyAbhUtam, asphuTamaspharaNIyaM tvaGgttmAMsazoNitena / tatpunaH katamat / yadasmin kAye cakSuH suSiramiti vA yAvanmukhaM vA mukhadvAraM vA kaNThaM vA kaNThanADyo vA / yena cAbhyavaha'rati yatra cAvatiSThate, yena cAsya azitapItakhAditAsvAditamadhastAt pragharati, ayamucyata AdhyAtmika AkAzadhAtuH / evaM bAhaye pi yadasphuTamaspharaNIyaM rUpagate - nApaliguddhaM suSirabhAvazchidram / ayamucyate bAhya AkAzadhAtuH / ' * akSayo hyAkAzadhAtuH sthiro'calaH; cf. Adv., p. 13 differentiates between AkAza and AkAzadhAtu. It regards the former as dharmAyatanasaMgRhIta and Eternal, while the latter is and of the nature of light and darkness...., see pp. 13-4; cf. Vsm., XIV.63, AS, IV.76; Asm, p. 13; see MSS, i, 101, 109; S S, p. 120, Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 zrAvakabhUmI naMSkramyabhUmiH zrotrasauSiryamvA, ghrANasauSiryamvA, mukhasauSiryamvA, kaNThasauSiryamvA / iti yena cAbhyavaharati / yatra vAbhyavaharati / yena vAbhyavahriyate / yadadhobhAgena pradharati / iti yo vA puranarapyopyevaMbhAgIya: [ ? ] ayaM ucyate AkAzadhAtuH / / vijJAnadhAtuH yaccakSuvijJAnaM katamaH ' [1] zrotra ghrA [4] jihvAkAyamanovijJAnaM / tat punazcittaM manovijJAnaM ca / ayamucyate vijJAnadhAtuH // tatra mAnacaritaH pudgala imaM dhAtu prabhedaM manasi . kurvvan kAye piNDasaMjJAM vibhAvayati / azubhasaMjJAM ca pratilabhate / na ca punastenonnatiM gacchati / mAnaM pratanu karoti / tasmAccaritAccittaM vizodhayati / ayamucyate [ 5 ] dhAtuprabheda: ' / mAnacaritasya pudgalasya caritavizodhanamAlambanaM // 1. cf. yo nAmarUpamabhinirvartayati naDakalApayogena paJcavijJAnakAyasaMprayuktaM sAsravaM ca manovijJAnam, ayamucyate vijJAnadhAtuH / MSS, I.101, 109; S s, p. 120; cf. AK, I.28 : vijJAnadhAturvijJAnaM sAsravaM janmanizrayAH / ; fasi fa agfasfa af Vsm., XVII.120; see also, XVII.122-4; for elaboration on manas and manovijJAna see Adv., pp. 7-8 and notes thereon ; see also p. 12; cf. PVS, pp. 2-3; M.N., III.327 sq.. 2. Through anitya, and anatma-bhavana of these dhatus, the pudgala realises their non-intrinsic and mutable character and regards them to be full of suffering and thus his attachment towards the phenomenal objects ( contd. on p. 219 ) Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 219 tatrAnApAnasmRtiH katamA / AzvAsaprazvAsAlambanA smRtiriyamucyate AnApAnasmRti [ : ] / ( contd. from p. 218 ) and the egoistic tendency underlying them (atmatmiyabhava) are removed, see Adv., p. 12: kimarthaM punareta eva dhAtuSaTkamupadiSTam ? yasmAdasya bhedAt "asmimAno nivartate" katham ? SaDdhAtuprabhedAdAtmadRSTinirAsaH / tannirAsAdasmimAnasamudghAtaH // ; See M.N., III.324 sq.; S S, p. 131sq., cp. MSA, XI.30, p. 62, XI.47, pp. 66, 158. 1. cf. AnApAne Arambha uppannA sati AnApAnasati / assAsapassAsanimittArammaNAya satiyA evaM adhivacanaM / , Vsm.; VII.1; see BDD, pp. 80-2 sq.; cp. Psm, p. 200 : AnaM ti assAso no parasAso / apAnaM ti passAso no assAso / assAsavasena upaTThAnaM sati, passAsavasena upAnaM sati / yo assasati tassupaTTAti, yo parasasati tassupaTTAti / ; cp. Y. S., I.34 : pracchardanavidhAraNAbhyAM vA prANasya and Y. B. (ad ibid) : kauSThyasya vAyornAsikApuTAbhyAM prayatnavizeSAdvamanaM pracchardanam / vidhAraNaM prANAyAmaH / and Y. B., II. 49: bAhyasya vAyorAcamanaM zvAsaH / kauSThyasya vAyoniHsAraNaM prazvAsa, this view-point is followed by the sutta-atthakathas and Buddhaghosa, the Vinaya-atthakathas go against this, see BDD, p. 81, f.n. 1; it seems that Asanga also shares the same view; anapanasati is one of the forty Kammatthanas and Buddhaghosa regards it as the most sublime among them all (Vsm., VIII. 148 sq.), this is the base (alambana) of the four dhyanas along with the ten kasinas, is contemplated for the extinc. tion of vitarka ( ibid, III.122) and purification of the body and the mind and is favourable to the Vitarkacarita and the Mohacarita pudgalas (Vsm., III.121) (contd. on p. 220) Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmi: dvau tatra dvAvAzvAsau katamau / dvau AzvAso'ntarAzvAsazva / dvau prazvAsau prazvAsontaraprazvAsazca / tatra zvAsaH yaH pra[6]zvAsasamanantaraM antarmukho vAyuH pravarttate / yAvannAbhIpradezAt / tatrAntarAzvAso ya tamau / uparatesminnAzvAse na. 1 tAvatprazvAsa utpadyate / yadantarAlavizrAmasthAnasahagata itvarakAlInastadanusadRzo vAyurutpadyate / ayamucyatentarAzvAsaH / yathAzvAso'ntarAzvAsazcaivaM prazvAsontara ( ntaH ) - [ 7 ] zvAsazva veditavyaH / tatrAyaM vizeSa: / bahirmukho pravartate bahi[:] nAbhIdezamupAdAya / yAvanmukhAgrAnnAsikAgrA [t ] tato vA punarbahiH / vAyuH dvAvAzvAsaprazvAsanidAnau [ 1 ] katamau dvau / tadAkSe 8B-8// /[[1] pakaM ca karma, nAbhIpradezasauSiyaM ca / tato vA (contd. from p. 219) and is comprehended through sparsa (ibid, III.119); cp. also (Psm., pp. 199-200) : nimittaM assAsapassAsA, anArammaNamekacittassa / jAnato ca tayo dhamme, bhAvanA upalabbhati // AnApAnassati yassa, paripuNA subhAvitA / anupubbaM paricitA, yathA buddhena desitA // so idaM lokaM pabhAseti, abbhA mutto vA candimA || 1. Letters damaged by pin-hold. Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam puna [ rutpannaM' ] yatkAyasauSiyaM [1] dvAvAzvAsaprazvAsayoH saMnizrayau katamau / dvau kAyazcittaM ca / tatkasya to : [1] kAyasaMnni (sanni) zritAzcittasaMnni ( sanni ) - zritAzvAzvAsaprazvAsAH pravartante / te ca yathAyogaM sa cetkAyasaMnnizritA [ eva' ] pravarteran / asaMjJisamApannAnAM, nirodhasamApannAnAM asaMjJi [2] sattveSu deveSUpapannAnAM sattvAnAM pravarteran / . sa ceccittasanni - zritA eva pravartteran / tenArUpyasa mApannopapannAnAM sattvAnAM pravarteran / sa cetkAyasannizritAzcittasannizritAH pravarteran / te ca na yathAyogaM tena caturthadhyAnasamApannopapannAnAM, kalalagatAnAzvArbudagatAnAM, pezIgatAnAM sattvAnAM [3] pravarteran / na ca pravarttate ( tante ) / tasmAdAzvAsaprazvAsA'tkAya sannizritAzci (tasmAdAzvAsaprazvAsAH kAyasannizritAzci) ttasannizritAzva pravarttante tena yathAyogaM / dve AzvAsaprazvAsayorgatI [1] katame dve / AzvAsayoradhogatiH / prazvAsayorUrdhvagatiH / ca ( 1 ) sauSiryaM / dve AzvAsaprazvAsayorbhUmI / katame dve / audArikaM sauSiryaM, sUkSmaM tatraiaudArikaM sauSi [ 4 ] yaM yAvanmukhanAsikAdvAraM / nAbhIpradezamupAdAya / mukhanAsikAdvAramupAdAya ca 221 1. Letters damaged by pin-hold. 2. Wayman reads tasmAdAzvAsaprazvAsAH. Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH yAvannAbhIpradezasauSirya / sUkSmasauSirya katamat / savaMkAyagatAni romakUpAni (pAH) // catvAryAzvAsaprazvAsAnAM paryAyanAmAni [1] katamAni catvAri / vAyava[:], AnApAnAH, aashvaasprshvaasaaH| kAyasaMskArAzceti / tatrAnyarvAyubhiH sAdhAraNaM [5] paryAyanAmaikaM / yaduta vAyuriti / asAdhAraNAni tadanyAni triinni| . . dvAvapakSAlAvAzvAprazvAsaprayuktasya [1] katamau dvau| azithilaprayogatA ca, satyAbhyavaSTabdhaprayogatAca / tatrAzithilaprayogatayA kausIdyaprAptasya styAnamiddhamvA cittaM paryavanaha (hya)ti, bahirdhA vA vikssipyte| tathAbhyavaSTabdhaprayuktasya kAyavai [6]SamyaM cotpdyte| cittvaissmymvaa| kathaM kaayvaissmymutpdyte| balAbhinigraheNAnAzvAsaprazvAsAnabhiniSpIDayataH kAye viSamA vAyavaH pravartante / yesya tatprathamatasteSu teSvaMgapratyaGgeSu sphuranti / ye sphArakAya (sphurakA) ityucyante / te 8A-9|| punaH sphurakA vAyavo vivarddhamAnA ru//[1]jakA bhavanti / yepyeteSvaMgapratyaMgeSu rujamutpAdayanti / idamucyate kAyavaiSamyaM // kathaM cittavaiSamyamutpadyate / cittamvAsya vikSipyate / prAga [ sau'] na vA daurmanasyo. pAyAsenAbhibhUyate / evaM cittavaiSamyamutpadyate // 1. Added by a separate hand, illegible. Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam . . 223 -- asyA AnApAnasmRteH paJcavidhaH pa[ricayo'] veditvyH| tadyathA gaNanAparicayaH, skndhaavtaarpricyH| [2] pratItyasamutpAdAvatAraparicayaH / satyAvatAraparicayaH / SoDazAkAraparicayazca / tatra gaNanAparicayaH katamaH / samAsatazcaturvidho gnnnaapricyH| tadyathA ekaikagaNanA [i]yakagaNanA [1] anulomgnnnaa| pratilomagaNanA ca // ___ tatraikaikagaNanA ktmaa| yadA AzvAsaH praviSTo . bhavati / tadA AzvAsa[3] prazvAsopanibaddhayA smRtyA ekamiti gaNayati / yadA AzvAse niruddhe prazvAsa utpadya nirgato bhavati / tadA dvitIyaM gaNayatyevaM yAvaddaza gaNayati / eSA hi gaNanA saMkhyA nAtisaMkSiptA nAtivistarA iyamucyate ekaikagaNanA / / dvayakagaNanA ktmaa| yadA AzvAsaH praviSTo bhavati, niruddhazca / prazvAsa utpa[4] no bhavati / nirgatazca tadA ekamiti gaNayati / anena gaNanAyogena yAvaddaza gaNayati / iyamucyate / dvayakagaNanA / AzvAsaM ca prazvAsaM cedaM dvayamekatyamabhisaMkSipyakamiti gaNayati tenocyate dvayaikagaNanA / anulomagaNanA ktmaa| anayaivaikaikagaNanayA, dvayakagaNanayA vA, anulomaM yAvaddaza ga[5] Nayati / 1. Letters damaged by pin-hold. 2. This has been enumerated in Mvy., LIII.2. Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH iyamucyate anulomagaNanA || pratilomagaNanA katamA / pratilomaM daza upAdAya, navASTau, sapta, SaT, paMca, yAvadekaM gaNayati / iyamucyate pratilomagaNanA | yadA sa ekaikagaNanAM nizritya dvayaikagaNanAmvA, anulomagaNanAyAM pratilomagaNanAyAM ca kRtaparicayo bhavati / na cAsyAntarAccittaM vikSipyate [ 1 ] [6] avikSiptacittazca gaNayati / tadAsyottaragaNanA vizeSo vyapadizyate / katamo gaNanAvizeSaH / ekaikagaNanayA vA, dvayaikagaNanayA vA, dvayamekaM kRtvA gaNayati / tatra dvayaikagaNanayA catvAra AzvAsaprazvAsA ekaM bhavati / ekai gaNanA punarAzvAsaprazvAsazcaikaM bhavatyevaM evamuttarottara [7] vRddhyA yAvaddaza gaNayati / yAvacchtamapyekaM kRtvA gaNayati / tadA zataikagaNanayAnupUrveNa yAvaddaza gaNayati evamasya gaNanAprayuktasya yAvaddazaikaM kRtvA gaNayati / yAvacca daza paripUrayati / tayA dazaikagaNanayA na cAsyottarAccittamvikSipyate / iyatA tena gaNanAparicayaH kRto bhavati / tasya ca gaNanAprayuktasya sa cedantarAccittaM vi [ 8 ] kSipyate tadA punaH pratinivartyAdito gaNayitumArabhate / anulomamvA, pratilomamvA [1] yadA cAsya gadhayAccittaM svarasenaiva bAhimArga (svarasavAhi Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 225 mArgeNaiva) samArUDhamAzvAsaprazvAsAlambanopanibaddhamavyavacchinnaM nirantaraM pravarttamAse AzvAsa (se) pravRtti - gra[T]hakaM niruddhe AzvAse prazvAsazUnyAvasthA grAhakaM, 8B-- 9 // pravRtte prazvAse pravR// [1] tigrAhakaM, nivRtte punarnivRttigrAhakaM, avikaMpyamavicalamavikSepAkAraM, sAbhirAmaM ca pravarttate / iyatA gaNanAbhUmisamatikramo bhavati / nAnyatrAzvAsa punastadA gaNayitavyaM bhavati / prazvAsAlambanaM cittamupanibadhyate / AzvAsaprazvAsA anugantavyAcA [bhilakSa' ]yitavyAva sAntarAzvAsa prazvAsAH sapravRttinivRttyavasthA: [ 2 ] ayamucyate gaNanAparicayaH | sa khalveSa gaNanAparicayo mRdvindriyANAM vyapadizyate / teSAmetad vyAkSepasthAnaM bhavati / cittasthita cittanirataye [1] anyathA gaNanAmantareNa teSAM styAnamiddhamvA cittaM paryavahet, bahirdhA vA cittaM vikSipyeta, gaNanAprayuktena tu teSAmetanna bhavati / ye tu tIkSNendriyAH paTubuddhayaH teSAM pu[ 3 ] nargaNanAprayogeNa priyA rohatA bhavati / tatropadiSTA evaM gaNanAprayogaM laghu laghveva pratividhyanti / na ca tenAbhiramante [1]te punarAzvAsaprazvAsAlambanAM smRtimupanibadhya yatra ca pravarttante, yAvacca pravarttante / yathA ca pravarttante, 1. Letters damaged by pin-hold. Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH yadA ca pravarttante / tatsarvamanupracchatyupalakSayatyupasthitayA smRtyA [1] ayamevaM rUpasteSAM pra[4]yogaH / tasya ca prayogasyAsevanAnvayAdbhAvanAnvayAd bahulIkArAnvayAtkAyaprazrabdhirutpadyate, cittaprazrabdhizca / ekAgratAM ca spRzatyAlambanAbhiratiM ca nirgacchati / ya evaM kRtaparicayo grAhyagrAhakavastumanasikAreNa skandhAnavatarati / ye cAzvAsaprazvAsA yazcaiSAmAzrayakAyastaM ma[5]nasi kurkhan ruupskndhmvtrti| yA teSAmAzvAsaprazvAsAnAM tadgrAhikayA smRtyA saMprayuktA anubhAvanA sa vedanAskandha ityavatarati / yA saMjAnanA[sa']saMjJAskandha ityavatarati / yA cAsau smRtiryA ca cetanA, yA ca (1) tatra prjnyaa| ayaM saMskAra ityuvatarati / yaccittaM, mano, vijJAnamayaM vijJAnaskandha ityavatarati / yA tadbahulavi[6]hAritA / evaM skandheSvavatIrNasyAyamucyate skndhaavtaarpricyH| yadA cAnena skandhamAnaM dRSTaM bhavati / parijJAtaM sasaMskAramAtraM, vastumAtraM, tadA sa eSAmeva saMskArANAM pratItyasamutpAdamavatarati / kathaM ca punaravatarati / sa evaM rUpamanveSate, paryeSate, 1. Added by a separate hand. 2. It seems that after saMskAra, three syllables [skandha] have been omitted in the MS. by scribal mistake. Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 227 itIye AzvAsaprazvAsAH kimAzritAH, kiMpratyayAstasyaivaM bhvti| [7] kAyAzritA ete AzvAsaprazvAsAH kAyapratyayAcci (zci) tAzritAzcittapratyayAzca / kAyaH punazcittaM ca kiM pratyayaM ca [1] sa kAyaM (yaH)cittaJca jIvitendriyapratyayamityavatarati / pUrvakaH saMskAraH [1] sa pUrvakaM saMskAramavidyApratyayami (i)tyavatarati / iti hi[8] avidyApratyaya (:) pUrvakaH saMskAraH sarvasaMskArapratyayaM jIvitendriyaM, jIvitendriyapratyayaH kAyo, vijJAnaM ca, kAyacittapratyayA AzvAsaprazvAsAH / tatrAvidyAnirodhAt sNskaarnirodhH| saMskAra nirodhaajjiivitendriynirodhH| jIvitendriyaniro dhAtkAyacittanirodhaH [1] kAyacittanirodhAdAzvAsa9A-1|| prshvaasnirodhH| evamasau pratI//[1] tyasamutpAda matavarati / sa tadbahulavihArI pratItyasamutpA[dAkA'] re kRtaparicaya ityucyate / ayamucyate pratItyasamutpAdA vatAraparicayaH [1] 1. Letters damaged by pin-hold, restored by us. 2. From here begins the satyAvatAraparicaya which is intimately related to the SoDazAkAraparicaya of AnApAnasmRti. The SoDazAkArAH comprising the four-fold enumeration and classification of the 3rf CTs have been enumerated in Mvy., LIV.5-21 : samudayaH / prabhavaH / hetuH / pratyayaH / nirodhaH / praNItaH / nissaraNaM / mArgaH / nyAyaH / pratipattiH / nairyANikaH / AnantaryamArgaH / vimuktimArgaH / abhisamayAntikaM kuzalamUlaM / kSayajJAnalAbhikaM kuzalamUlaM / . Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH sa evaM pratItyasamutpAde kRtaparicayo ya ete saMskArAH prtiitysmutpnnaaH| anityA eta ityavatarati / anityatvAdabhUtvA[ca' prati]vigacchanti / punarete abhUtvA bhavanti / bhUtvA ca prativigacchanti / te jAti [2] dharmANo, jarAdharmANo, vyAdhidharmANo, mrnndhrmaannH| ye jAtijarAvyAdhimaraNadharmANaste duHkhA, ye duHkhAstenAtmAnaH, asvatantrAH, svAmivirahitAH [1] evaM sonityaduHkhazUnyAnAtmAkArairduHkhasatyamavatIrNo bhavati / yA kAcideSA[]saMskArANAmabhinirvRttiH / duHkhabhUtA, rogabhUtA, gaNDabhUtA, * sarvAsau tRSNApratyayA (:) / ya[3]tpunarasyA duHkhajanikAyAstRSNAyA azeSaprahANametacchAntametatpraNItametattamevaM ca me jAnata, evaM bahulavihAriNastRSNAyA azeSaprahANaM bhaviSyatIti / evaM hi samudayasatyaM, nirodhasatyaM, mArgasatyamavatIrNo bhavati / sa tadbahulavihArI yadA satyAnyabhisamAgacchati / ayamucyate satyAvatAraparicayaH [1] ___ tasyaivaM satyeSu kRtaparicayasya / [4]darzanaprahAtavyeSu dharmeSu prahINeSu bhAvanAprahAtavyA avaziSTA bhavanti / yeSAM prahANAya SoDazAkAraparicayaM karoti / 1. Letters damaged by pin-hold, restored by us. 2. See also infra, Yogasthana, III; DBS, pp. 32-4; S. N., ___II.24; MKV(V), pp. 104-5; 240-1; LV, XIII. 100 sq.; SRS, IX, pp. 45-53, pp. 190-2. Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 229 katame punaH SoDazAkArAH / smRta AzvAsaH (ta 1. cp. S. N., IV.275 sq. : kathaM bhAvito ca, Ananda, AnApAnassa ti samAdhi * * * 'mahapphalo hoti mahAnisaMso? idhAnanda bhikkhu araJjagato vA rukkhamUlagato vA suAgAragato vA nisIdati pallaGka AbhujitvA uju kAyaM paNidhAya paTimukhaM sati upttttpetvaa| so sato ca assasati, sato ca passasati . . . . 'paTinissaggAnupassI assasissAmIti sikkhati, 'paTinissaggAnupassI passasissAmI' ti / evaM bhAvito kho, Ananda, AnApAnassatisamAdhiH . . . mahapphalo hoti mhaanisNso| . yasmi samaye, Ananda, bhikkhu dIrgha vA assasanto 'dIrgha assasAmI' ti pajAnAti, dIrgha vA passasanto 'dIrgha passasAmI' ti pajAnAti, rassaM vA. . . . sabbakAyapaTisaMvedI assasissAmI' ti sikkhati, 'sabbakAyappaTisaMvedI passasissAmI' ti sikkhati, 'passambhayaM kAyasaGkhAraM assasissAmI' ti sikkhati, passambhayaM kAyasaGkhAraM passasissAmI' ti sikkhati-kAye kAyAnupassI, Ananda, bhikkhu tasmi samaye viharati AtApI sampajAno satimA, vineyya loke abhijjhAdomanassaM / . . 'yasmi samaye, Ananda, bhikkhu 'pItippaTisaMvedI assasissAmI' ti sikkhati, 'pItippaTisaMvedI passasissAmI' ti sikkhati, 'sukhappaTisaMvedI assasissAmI' ti sikkhati, passasissAmI' ti sikkhati, cittasaGkhArappaTisaMvedI assasissAmI' ti:::.' passasissAmI' ti sikkhati, 'passambhayaM cittasaGkhAraM passasissAmIti sikkhati-vedanAsu vedanAnupassI, Ananda, bhikkhu tasmi samaye viharati . . . . / yasmi samaye Ananda, bhikkhu 'cittappaTisaMvedI assasissAmI' ti . . . . 'passissAmI' ti sikkhati, abhippamodayaM cittaM . . . 'samAdahaM cittaM . * * 'vimocayaM cittaM assissAmI' ti. . . passasissAmI' ti sikkhati-citte cittAnupassI. . . "bhikkhu tasmi samaye viharati / . . . 'yasmi samaye . . 'bhikkhu 'aniccAnupassI assAsissAmI' ti sikkhati * * * virAgAnupassI. nirodhAnupassI. * * 'paTinissaggAnuparasI assasissAmI' ti... 'passasissAmI' ti sikkhati-dhammasu dhammAnupassI. . . bhikkhu tasmi samaye viharati / * * *; vide also Arthaviniscayasutra, MSS, I.323-4 (SoDazAkArA AnApAnasmRtiH); for further details, see, Vsm., VIII.145 sq.; BDD, pp. 54-6, 80-5 sq.,87, 91, 94 etc.; this SoDazAkAraparicaya of AnApAnasmRti also finds mention in Mvy., (contd. on p. 230) Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH Azvasan) smRta AzvasimIti zikSate / smRtaH prazvasana prazvasimIti zikSate / dIrgha hrasvaM srvkaayprtismvedii| Azvasan srvkaayprtisNvedii| AzvasimIti shikss[5]te| sarvakAyapratisaMvedI prazvasan / sarvakAyapratisaMvedI prazvasimIti zikSate / prazrabhya kAyasaMskArAnAzvasanprazrabhyakAyasaMskArAnAzvasimIti shiksste| prazrabhya kAyasaMskArAn prazvasan, prazrabhya kAyasaMskArAn prazvasimIti shiksste| prItipratisaMvedI sukhapratisaMvedI shiksste| cittasaMskArapratisamvedI prazrabhya ci[6]ttasaMskArAnAzvasana, prazrabhya cittasaMskArAnAzvasimIti shiksste| prazrabhya citta (contd. from p. 229) LIII.8-23 : hrasvamAzvasana hrasvamAzvasimIti yathAbhUtaM prajAnAti / hrasvaM prazvasan hrasvaM prazvasAmIti yathAbhUtaM prajAnAti / dIrghamAzvasan dIrghamAzvasAmIti yathAbhUtaM prajAnAti / sarvakAyapratisaMvedyAzvasan sarvakAyapratisaMvedyAzvasAmIti yathAbhUtaM prajAnAti / sarvakAyapratisaMvedI prazvasan sarvakAyapratisaMvedI prazvasAmIti yathAbhUtaM prajAnAti / prasrabhya kAyasaMskArAnAzvasan prasabhya kAyasaMskArAnAzvasAmIti yathAbhUtaM prajAnAti / prasrabhya kAyasaMskArAM prazvasan prazrabhya kAyasaMskArAM prazvasAmIti yathAbhUtaM prajAnAti / prItipratisaMvedyAzvasanprItipratisaMvedyAzvasAmIti yathAbhUtaM prajAnAti / prItipratisaMvedI prazvasan prItipratisaMvedI prazvasAmIti yathAbhUtaM prajAnAti / * cittasaMskArapratisaMvedyAzvasan cittasaMskArapratisaMvedyAzvasAmIti yathAbhUtaM prajAnAti / cittasaMskArapratisaMvedI prazvasan cittasaMskArapratisaMvedI praznasAmIti yathAbhUtaM prajAnAti / prazrabhya cittapratisaMskArAnAzvasan prazrabhya cittasaMskArAnAzvasAmIti yathAbhUtaM prajAnAti / prazrabhya cittasaMskArAM prazvasan prazrabhya cittasaMskArAM prazvasAmIti yathAbhUtaM prajAnAti / cittapratisaMvedyAzvasan cittapratisaMvedyAzvasAmIti yathAbhUtaM prajAnAti / cittapratisaMvedI prazvasan cittapratisaMvedI prazvasAmIti yathAbhUtaM prajAnAti / Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam . 231 saMskArAn prazvasana, prazrabhya cittasaMskArAn prazvasimIti shiksste| cittprtisNvedii| abhipramodayaMzcittaM', samAdadhaccittaM, vimocaccittaM Azvasan vimocayan cittaM vimocayatIti mAzvasimIti zikSate / vimocayazcittaM prazvasan vimo[7] cayazcittaM prazvasimIti shiksste| anityAnudarzI, prahANAnudarzI, virAgAnudarzI AzvasannirodhAnudarzI AzvasimIti shiksste| nirodhAnudarzI prazvasannirodhAnudarzI prazvasimIti shiksste| kaH punareSAM vibhAgaH ( / ) AkArANAM [1] sa zaikSo dRSTa (pra)pavAdo lAbhIbhavati / caturNA smRtyupasthAnAnAM AzvA[8] saprazvAsAlambanaM ca ( / ) mnskaarmaarbhte| avaziSTAnAM 1. The MS. here is incomplete. The correct reading would be [abhipramodayazcittaM samAdadhazcittaM vimocayazcittamAzvasannabhipramodayazcittaM] samAdadhaMzcitaM vimocayazcittamAzvasimIti zikSate / / 2. The correct reading seems to be [abhipramodayazcittaM samAdadhazcittaM] vimocayazcittaM prazvasana[bhipramodayazcittaM samAdadhazcittaM] vimocayazcittaM prazvasi mIti zikSate / 3. The correct reading seems to be a farcurgarff remungguff virAgAnudarzI nirodhAnudarzI Azvasanna nityAnudarzI prahANAnudarzI virAgAnudarzI] nirodhAnudarzI AzvasimIti zikSate / 4. The correct reading is [anityAnudarzI prahANAnudarzI virAgAnudarzI] nirodhAnudarzI prazvasanninityAnudarzI prahANAnudarzI virAgAnudarzI] nirodhAnudarzI prazvasimIti zikSate / The portion in the square brackets is lacking in the MS. and has been restored and supplied by us. Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH saMyojanAnAM prahANAya [1] tenAha smRtH| Azvasan smRta AzvasimIti shiksste| yadA AzvAsaM vA prazvAsamvA Alambate tadA dIrgham Azvasimi 9B-1// prazvasimIti shiksste| yadA antarAzvAsa!/[1] mantarA (ntaH) prazvAsaM vA[s] lambanIkaroti / tadA hrasvamAzvasimi'] prazvasimIti shiksste| tathA hi AzvAsaprazvAsA dIrghAH pravarttante / antarAzvAsA antara (ntaH) prazvAsAzca hRsvAste tathaiva pravarttante / tthaivoplkssyti| jAnAti / yadA. sUkSmasaurSiyagatAnAzvAsaprazvAsA[2] vikSepAnupraviSTAnkAye adhimucyte| [2]AlambanIkaroti / niruddhe ca prazvAse'ntara (ntaH) prazvAse ca / anutpanne AzvAsentarAzvAse ca / prazvAsAzvAsazUnyAM, tadvyupetAM, tadvyavahitAM sitAmavasthA[3]mAlambanI karoti / / tasmin samaye prazrabhya kAyasaMskArAnAzvasan, prazrabhya kAyasaMskArAnAzvasimIti zikSate / . prazrabhya kAyasaMskArAn prazvasana, prazrabhya kAyasaMskArAn prazvasimIti zikSate / api tu khalu tasyAsevanAnvayAdbhAvanAnvayAd bahulIkarAnvayAt / ye kharA, duHsaMsparzA, AzvAsaprazvAsAH pUrvamakRtapa[4]ricayasya pravRttA 1. Last three syllables damaged by pin-hold. 2. Letters damaged by pin-hold, illegible, might be vidhA, Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnama 233 bhavanti / kRtaparicayasya anye ca mRdavaH sukhasaMsparzAH pravarttante / tenAha / prazrabhya kAyasaMskArAnAzvasimIti zikSate / sa caivamAnApAnasmRtiprayogeNa ca yuktaH sa cellAbhI bhavati / prathamasya vA dhyAnasya, dvitIyasya vA yasmin samaye prItipratisaMvedI Azvasan, prItipratisaMvedI (1) Azvasi[5]mIti zikSate / sa cetpunarlAbhI bhavati / niSprItikasya tRtIyasya dhyAnasya [1] sa tasmin samaye sukhapratisaMvedI bhavati / ___ tRtIyadhyAnAdUrdhvaM AnApAnasmRtisaMprayogo nAsti / yena yAvattRtIyadhyAnAt parikIrtitaM sNgRhiitN| tasyaivaM prItipratisaMvedino vA, sukhapratisaMvedino vA [1] sa cetkadAcitkarha (hi) citsmRtisaMpramo[6]SAdutpadyate / asmIti vA ayamahamasmIti vA bhaviSyAmIti vA, na bhaviSyAmIti vA, rUpI bhaviSyAmyarUpI bhaviSyAmi / saMjJI, asNjnyii| naiva saMjJI, nAsaMjJI bhaviSyAmItyevaM saMmohasaMjJAcetanAsahagatamiJjitaM manthitaprapaJcitA (tama ) bhisaMskRtaM tRSNAgatamutpadyate / ya[ttadutpannaM laghu laghveva prajJayA pratividhyati / nAdhivAsaya [7]ti / prajahAti / vinodayati / vyantI karoti / evaM cittasaMskArapratisaMvedI' prazrabhya citta1. MS. is incorrect here. The correct form seems to be prazrabhya cittasaMskArAnAzvasanprazrabhya cittasaMskArAnAzvasimIti zikSate, the portion in the square brackets hereafter has been added by a separate hand in a very dim and illegible footnote, Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvabhUmI naSkramyabhUmi H ' saMskArAnAzvasimIti [ Azvasan prazrabhya cittasaMskArAnAzvasimIti ] zikSate / sa cetpunarlAbhI bhavati maulAnAM prathamadvitIyatRtIyadhyAnAnAM sa cAvazyamanAgamyasya prathamadhyAna sAmantakasya lAbhI bhavati / sa taM ni (tanni) zrityotpannaM svaM cittaM pratyavekSate / sarAgaM vA, vigata [ 8 ] rAgamvA / sadveSamvA, vigatadveSamvA, saMmohaM (samohaM) vigatamohUM, saMkSiptaM, lInaM pragRhItamuddhatamanuddhataM vyupazAntamavyupazAntaM samAhitama samAhitaM subhAvitamasubhAvitaM, 9A - 2 // vimuktaM cittamavimuktaM cittamiti yathAbhUtaM prajA // [1] - nAti / pratisaMvedayati / tenAha cittapratisaMvedI | sa yadA styAna [ middha' ] nivaraNe cittaM nizritaM ( | ) bhavati / adhyAtmaM saMgamayataH yadAnyatamAnyatamena prasa [T] danIyenAlambanena saMdarzayati / jayati / saMpradIpayati / tenAha [ 1 ] abhipramodayaMzcittaM [1] samAdApayati / yadA . [ puna' ]rauddhatyanivaraNena kaukRtyanivaraNena nivRttaM pazyati / abhisaMpragRhNata [2] stadA anyatamamAnyatamenaM sa [T] danIyenAlambanena saMdarzayatyadhyAtmamasthApayati / zamayati, samAdhatte / tenAha samadadhaccitaM (samAdadhaMzcittaM ) [ 1 ] yadA ca taccittamAsevanAnvayAd bhAvanAnvayAd 234 1. Syllables damaged by pin-hold, Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 235 bahulIkarAnvayAnnivaraNasamudAcArAya dUrI kRtaM bhavati / nivaraNebhyo vizodhitaM' (vimocitaM) [1] tenAha [1] vimocayacci (yaMzci)ttamAzvasan / vimocayazcittamAzvasimIti zikSate / tasya nivara[3] gebhyo vimuktacetaso mArgabhAvanAyA AntarAyikebhyaH anuzayA[a]vaziSTA bhavanti / prahAtavyAH [1] sa teSAM prahANAya mArga saMmukhIkaroti yaduta saMskAra[7] nityatAmeva sAdhu ca, suSThu ca, yonizaH pratyavekSate / tenAha / anityaanudrshii| tena ca pUrva prathamadvitIyatRtIyadhyAnasannizrayeNAnAgamyasaMnizrayeNa vA punaH zamathayogaH[1] Rju [4] etarhi anityAnuzi (rzI) vipazyanAyAM yogaM karotyevaM asya taccittaM zamathavipazyanAparibhAvitaM dhAtuSu vimucyate / yadutAnuzayebhyaH / katame dhAtavaH' [1] yazca prahANadhAturyazca 1. Vide, supra, folio 9-A-1, lines 6-8. 2. MS. omits this. 3. cp. A. N., IV.183-5; trayaH sAkalyena dhAtavaH / prahANadhAtuH vairAgyadhAtuH nirodhadhAtuH / jahAti rAgasaMyojanaM sarvAnanyaklezAniti prahANadhAtuH / rAgasaMyojanaprahANamucyate vairAgyadhAtuH / sarvAnyadharmaprahANaM nAma nirodhdhaatuH| Ada., p. 129; cp. AK with AKB, VI.78, 80; BDD, p. 296%; Adv., p. 370 : vimuktiH zAzvatI yaiva sA virAgAdayastrayaH / AkhyAtA dhAtavaH sUtre dvidhA bhedo hyapekSayA / / (Vs. 470) (contd. on p. 236) Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH virAgadhAtuH, yshcnirodhdhaatuH| tatra sarvasaMskArANAM darzanaprahAtavyAnAM prhaannaatprhaanndhaatuH| sarvasaMskArANAM bhAvanAprahAtavyAnAM prahANAdvirA [5]ga dhAtuH / srvopdhinirodhaannirodhdhaatuH| sa evaM trIndhAtUn zAntato manasi kurkhan, kSemata, ArogyataH, zamathavipazyanAM bhaavyti| yenAsyAsevanAnvayAdbhAvAnvayAd bahulIkArAnvayAdavaziSTebhyo bhAvanAprahAtavyebhyaH klezebhyazcittaM vimucyate / tenAha / prahANAnudarzI, virAgAnudarzI, nirodhAnudarzI AzvasannirodhAnuda[6]I AzvasimIti zikSate / evamayaM darzanabhAvanAprahAtavyeSu klezeSu / prahINevarhanbhavati / kSINAsravaH nAstyasyAta uttarikaraNIyaM bhavati / kRtasya vA paricayaH / * ayamasyocyate SoDazAkAraH paricayaH / yazcAyaM paMcavidha: paricaya iyamasyocyate / AnApAnasmRtiH / yatra vitarkacaritaH pudgalaH prayujyamAnaH priyAro [7] hatayA prayujyate / savyApAra caitdaalmbnN| savyokSepamadhyAtma pratyAtma (contd. from p. 235) virAgo rAganirmokSaH prahANAkhyo'nyasaMkSayaH / nirodhadhAturanyasya sopAdAnasya vastunaH // (Vs. 471) rAgaprahANaM khalu virAgadhAturityucyate / tadanyeSAM klezopaklezAnAM prahANadhAtuH / sarvAnyadharmaprahANaM nAma nirodhadhAtuH / 1. forstaarg has been identified with the nibbanadhatu also, AK, loc. cit., for references, see BDD, pp. 294-5 sq. and elsewhere. Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam AsannAsannaM yenAsya tatra prayujyamAnasya yo vitarkasaMkSobhaH sa na bhavati / tvaritatvaritaM ca cittamAlambane santiSThate / abhiramate / saMjAyate / idaM paJca [vidhaM ' ] ( saM2 ) vitarkacaritasya pudgalasya caritavizodhana mAlambanaM // 3 237 tatra' kauzalAlambanaM ( kauzalyAlambanaM ) ca [ka' ] tama [ 8 ]t tadyathA / skandhakauzalyaM, dhAtukauzalyamAyatanakauzalyaM, pratItyasamutpAdakauzalyaM, sthAnAsthAnakauzalyaM / tatra katame skandhAH, katamaH ( mat) skandhakauzalyaM / / Aha / paMca skandhA : ' / rUpaskandho vedanAskandhaH / saMskAraskandho vijJAnaskandhazca // 6 1. MS. omits this. 2. May be deleted. 3. cp. Asm., p. 81 : caritavizodhanamAlambanaM ' prativANi smRtiviSAyalambanam / 4. cp. Asm., pp. 81-6 : kauzalyAlambanaM paJcavidham / skandhakauzalyaM dhAtukauzalyam AyatanakauzalyaM pratItyasamutpAdakauzalyaM sthAnAsthAnakauzalyaM ca; .cp. also, ibid, p. 1; Vsm. XIV-32 : [ paJJA] kathaM bhavetabbA ti thapa yasmA mA paJJAya khandhAyatana-dhAtu - indriya-sacca-paTicca samuppAdAdibhedA dhammA bhUmi, sIlavisuddhi ceva cittavizuddhi cA ti imA dve visuddhiyo mUlaM diTTivasuddhi-kaGkhAvitaraNavisuddhi-maggAmaggaJANadassanavisuddhi-paTipadAJAgadarasanavisuddhi JANadassanavisuddhI ti imA paJca visuddhiyo sarIraM tasmA tesu bhUmibhUtesu dhammesu uggahaparipucchAvasena ANaparicayaM katvA mUlabhUtA dve visuddhiyo sampAdetvA sarIrabhUtA paJca visuddhiyo sampAdentena bhAvetabbA / * vitarkacaritA nAmavatArA 5. MS. omits this. 6. Asanga remarks : kimupAdAya skandhAH paJcaiva / paJcAkArAtma (contd. on p. 238) Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH tatra rUpaskandho' yatkicidrUpaM sarvaM taccatvAri 98-2|| mahAbhUtAni / catvAri mahAbhUtAnyupAdAya / ||[1] (contd. from p. 237) vstuudbhaavntaamupaadaay| saparigrahadehAtmavastu upayogAtmavastu abhilASAtmavastu sarvadharmAbhisaMskArAtmavastu copAdAya (Asm., pp. 1-2), and kasmAtskandhA upAdAnamityucyante / upAdAnena sahitatvAt skandhA upAdAnamityucyante / upAdAnaM katamat / skandheSucchando rAgazca / kasmAcchando rAgazcopAdAnamityucyate / anAgatavarttamAnaskandhAnAmabhinivartanato'parihAratazca / anAgate'bhilASAd vartamAne'dhyavasAnAcca cchando rAgazcopAdAnamityucyate / (ibid, p. 2); see Vsm., XIV.33; BDD, p. 315. 1. cp. Asm., p. 2 : kiM lakSaNaM rUpam / rUpaNalakSaNaM rUpaM / tadvividham / sparzena rUpaNaM pradezena rUpaNaM ca / sparzena rUpaNaM katamat / karacaraNapASANazaladaNDazItoSNakSutpipAsA mazakadaMza sarpavRzcikAdInAM sparzena vyAbAdhanam / pradezena rUpaNaM katamat / dezena rUpaNamidaM cedaM ca rUpamevaM caivaM ca rUpamiti praNihitApraNihitacetovitarkeNa pratibimbacitrIkAratA // ; cp. S. N., II, p. 312; SPVS, p. 1 : rUpadharmaH katamaH / tAni sarvANi caturmahAbhUtajAni catvArimahAbhUtAnyupAdAya samutpannAni rUpANi; AK, I.19-ab rUpaM paJcendriyANyAH paJcAvijJaptireva ca / ; Abd., I.1.4; Aaa (pp. 296.4) distinguishes between the three main kinds of rupa, viz. kalpitaM rUpaM, vikalpitaM rUpaM and dharmatArUpaM, tatra rUpaNAlakSaNaM rUpam / . . 'tatpunastrividhaM rUpam / kalpitaM rUpaM grAhyagrAhakAkAreNa kalpitatvAt / vikalpitaM rUpamasadbhUtaparikalpena jJAnameva tathA pratibhAsate iti vikalpitatvAt / dharmatArUpaM tattvato rUpameva zUnyatArUpeNa pariniSpannatvAt / ; Buddhaghosa classifies rapa into bhUtarUpa (4) and upAdAya rUpa (24) (Vm., XIV.34-6, see also paras 37-80 XI.93); Upatissa in his Vimuttimagga enumerates thirty kinds of rupa, see, VVM, pp. 95-7, but see, PF, pp. 237-8 where only twentyeight kinds of rupa have been enumerated; cp. also, PVV, p. 16. 10 : kenArthena tat ruupmityucyte| anukramaza upacIyate anukramazo vipariNamyata iti / . . . 'tathAgata Aha vipariNAmitvAt rUpamiti / vipariNAmazca rUpaNArthakaH / Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam tatpunaratItAnAgata pratyutpannamAdhyAtmikaM vA bAhyamvA, [ audAri' ] kamvA, sUkSmvA, hInamvA, praNItambA, dUre vA, anti vA // aa vedanAskandhaH katamaH [1] sukhavedanIyamvA 239 1. Letters damaged by pin-hold. 2. Buddhaghosa remarks : tattha cakkhAdi paJcavidhaM attabhAvaM adhikicca pavattatA ajjhattikaM, sesaM tato bAhiratA bAhiraM / cakkhAdIni nava, ApodhAturvAjjatA tisso dhAtuyo cA' ti dvAdasavidhaM ghaTanavasena gahetabbato oLarikaM, sesaM tato viparItattA sukhamaM / yaM sukhamaM tadeva duppaTivijjhasabhAvattA dUre, itaraM supaTivijjhasabhAvattA santike / catasso dhAtuyo cakkhAdIni terasa kabaLIkArAhAro cA ti aTThArasavidhaM rUpaM paricchedavikAra lakkhaNabhAvaM atikkamitvA sabhAveneva pariggahetabbo nipphannaM sesaM tabbiparItatAya anipphannaM / Vm., XIV. 73; it is conspicuous that Asanga does not mention the niSpanna and aniSpanna, prasAdarUpa and aprasAdarUpa, indriya and anindriya and upAdatta and anupAdatta kinds of rUpa which Bud dhaghosa enumerates and explains hereafter. 3. cp. Asm., pp. 4-5 : vedanAskandhavyavasthAnaM katamata / SaDvedanAkAyAH / sukhA vA duHkhA vA adukkhAsukhA vA / punaH sukhA kAyikI vedanA duHkhA aduHkhAsukhA kAyikI vedanA sukhA duHkhA aduHkhAsukhA caitasikI gredhAzritavedanA vedanA sAmiSavedanA' ... 'nirAmiSavedanA PoyAzritavedanA ca / kAyikI vedanA katamA / paMcavijJAnasaMprayuktA vedanA / caitasikI vedanA katamA / manovijJAnasaMprayuktA vedanA / sAmiSavedanA katamA / AtmabhAvatRSNAsamprayuktA vedanA / nirAmiSavedanA katamA / tattRSNAviprayuktA vedanA | gredhAzritavedanA katamA / paMcakAmaguNatRSNAsaMprayuktA vedanA / naiSkramyAzritavedanA katamA / tattRSNAviprayuktA vedanA / ; for detailed account of Vedana and definitions thereof, see infra, under bodhipakSyabhAvanA (vedanA); cp. also Ada, pp. 52-3 : katamo vedanAskandhaH / vedanAnubhavaH SaDvidhasparzajaH / ; cp. Sss, MSS, I. 103-4; AVS, ibid, p. 313 : SaD vedanA: / katamAH SaT / cakSuH saMsparzajA vedanA zrotra 0 ' (contd. on p. 240) Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 zrAvabhUmI naiSkramyabhUmi: sparzaM pratItya, duHkhavedanIyamvA, aduHkhAsukhavedanIyambA [1] SaDavedanAkAyAH / cakSuH saMsparzajA vedanA [ zro' ] ghrANajihvAkAyamana: saMsparzajA vedanA || tatra saMjJAskandhaH [ 2 ] katamaH [1] tadyathA sanimittasaMjJA, animittasaMjJA, parIttasaMjJA / mahadgatasaMjJA / apramANasaMjJA / nAsti kiJcidityAkiJcanyAyatanasaMjJA / SaTsaMjJAkAyAH // cakSuH saMsparza [jA 2 ] saMjJA // zrotraghrANajihvAkAyamanaH saMsparzajA saMjJA ' // saMskAra (contd. from p. 239 ) ghrANa0 * jihvA0 kAya0 mana saMsparzajA vedanA sukhA du:khA aduHkhAsukhA ca / ; Ghosaka enumerates the different modes of classification of Vedana, Ada., pp. 52-3; Vbh., p. 5 : yA kAci vedanA atItAnAgatapaccuppannA ajjhattA vA bahiddhA vA oLArikA vA sukhamA vA hInA vA paNItA vA yA dUre santike vA, tadekajbhaM abhisahitvA abhisaGkhapitvA - ayaM vuccati vedanAkkhandho ; See also pp. 6-8; SVA, pp. 14-9; S. N., II.312; Vsm., XIV. 81 : yaM kiJci vedayitalakkhaNaM sabbaM taM ekato katvA vedanAkkhandho, see also, XIV. 125-8; Buddhaghosa also mentions the fivefold division of Vedana viz., sukhaM dukkhaM somanassaM domanassaM and upekkhA ; see also, VM, p. 98; PF, p. 246; BDD, p. 318; Aaa., p. 294, Adv., pp. 69, 139. 1. Letter damaged by pin-hold. 2. Missing in the MS., added by us. 3. cp. Vbh., p. 8 : yA kAci saJJA atItAnAgatapaccuppannA ajjhattA vA haddhA vA oLArikA vA sukhamA vA hInA vA paNItA vA yA dUre santike vA tadekajbhaM abhisahitvA abhisaGkhipitvA ayaM vuccati sakkhandho / , see, pp. 8-11; SVA, pp. 19-21; S. N., II.312; Asm., p. 5: (contd. on p. 241 ) Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 241 . [skandhaH'] katamaH / SaTcetanA kAyAH cakSuH saMsparzajA (contd. from p. 240) SaT sNjnyaakaayaaH| cakSuH saMsparzajA saMjJA / zrotraghrANajihvakAyamanaHsaMsparzajA sNjnyaa| yathA sanimittamapi saMjAnAti / animittamapi * * parIttamapi . . . . mahadgatamapyapramANamapi nAsti kiJcidityAkiJcanyAyatanamapi saMjAnAti / sanimittasaMjJA ktmaa| avyavahArakuzalasyAnimittadhAtusamApannasya bhavAgrasamApannasya ca saMjJAM sthApayitvA yAvadanyA saMjJA // animittasaMjJA * * * *yA sthApitA saMjJA parIttA saMjJA . . . . . 'yayA kAmadhAtuM saMjAnAti / mahadgatA saMjJA . . . . . . yayA AkAzAnantyAyatanaM vijJAnAnantyAyatanaM / ' akiJcanasaMjJA . . . 'yayA AkiJcanyAyatanaM saMjAnAti / ; cp. A. K. with Vyakhya, II.47; Abd., Vs. 142, pp. 108-9; BDD, pp. 318, 320; Aaa., p. 296 : nimittodgrahaNAtmikA saMjJA; see also M. N., I.361; Vm., XIV.81 : yaM kiJci sajAnanalakkhaNaM sabaM taM ekato katvA 95914Fatt; Buddhaghosa mentions threefold classification of Sanna-Kusala, akusala and abyakata, ibid, XIV.129; see also para, 130 sq., VM, p. 98; PF, pp. 246-7; Ada., p. 53 : cittaM vividhaM pratItya sarvadharmAH sNjnyaa| sA trividhA / parittA / mahatI / taditarA ca / asaMkhyeyabhedabhinnabAhyAyatanasaMgraha pratyayena saMjJAyate iti saMjJAskandhaH / 1. Missing in the MS., added by us. 2. cp. Vbh. p. 11: ye keci saGkhArA atItAnAgatapaccuppannA ajjhattA vA bahiddhA vA oLArikA vA sukhumA vA hInA vA paNItA ye dUre santike vA tadekajjha abhisahitvA abhisaGkhipitvA--ayaM vuccati saGkhAskkhandho / ; see pp. 11-4; SVA, p. 21; S. N., II.312; Asm., p. 5 : saMskAraskandhavyavasthAnaM katamat / ssttcetnaakaayaaH| cakSuHsaMsparzajA cetanA zrotraghrANajihvakAyamanaHsaMsparzajAcetanA yayA kuzalatvAya cetayate saMklezAya' . . . avasthAbhedAya cetayate itIyaM cetanA vedanAM saMjJA ca sthApayitvA tadanye caitAsikA dharmAzcittaviprayuktAzca saMskArAH saMskAraskandha ityucyate / ; cp. Aaa., p. 296; Vsm., XIV.81 : yaM kiJci abhisaGkharaNalakkhaNaM sabbaM taM ekato katvA saGkhArakkhandho / * * 'abhisaGkharaNalakkhaNaM nAma rAsikaraNalakkhaNaM / (contd. on p. 242) Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH cetanA, zrotraghrANajihvakAyamanaH saMsparzajA cetanA[1] cetanAM ca saMjJA ca sthApayitvA // ye tadanye caitasikA dharmAH // __tatra vijJAnaskandhaH ktmH'| yaccittaM manovijJAnaM [1] te punaH SaDvijJAnakAyAH / cakSurvijJAnaM zrotra ghrANajihva kAyamanovijJAnaM / sA caiSA vedanA saMjJA saMskArastaccaitadvijJAnaM / atItAnAgatapratyutpanna (contd. from p. 241) kiM pana taM ti? saGkhArA yeva * * * te abhisaGkharaNalakkhaNA, AyUhanarasA vipphArapaccupaTTAnA sesakkhandhattayapadaTThAnA / ...; cp. XIV.131-2; see PF, 257; Buddhaghosa enumerates thirtysix kinds of Samskaras, ibid; Asanga enumerates fiftytwo dharmas, ibid pp. 5-6 under Samskaraskandha : te punaH ktme| sparzazchando'dhimokSaH smRtiH samAdhiH prajJA zraddhA hIrapatrApyamatolobho'dveSo'moho vIrya prazrabdhirapramAda upekSA avihiMsA rAgaH pratidho mAno'vidyA vicikitsA satkAyadRSTirantagrAhadRSTiM dRSTiparAmarzaH mithyAdRSTi: krodha upanAho mrakSaH pradAza IrSyA mAtsarya mAyA zAThyaM mado AhrIkyamanapatrApyaM styAnamaudvatyaM AzraddhyaM kausIdyaM muSitasmRtitA'saMprajanyaM vikSepo middhaM kaukRtyaM vitarko vicArazca / ; for details and discussions on this point, see Adv., Vs. 112-5, pp. 68-76, pp. 84-5 sq., AK, II.24-32, 35-6; PVS, pp. 11-2; Asm., pp. 11-2; cp. Ada., ibid: saMskRtadharmeSu saMskArAH saMskurvanti vividhAn dharmAniti saMskAraskandhaH / sa dvividhaH / cittasaMprayuktaH cittaviprayuktazca // 1. cp. Vbh., p. 14 : yaM kiJci viANaM atItAnAgatapaccuppannaM ajjhataM vA bahiddhA vA * * * dUre santike vA tadekajjha * * *abhisaGkhipitvA ayaM vuccati viNakkhandho / ; see, pp. 14-7; S. N., III.312; M. N., I. 361; SVA, p. 21; cp. Asm., pp. 11-2 : vijJAnaskandhavyavasthAnaM katamat / yaccittaM mano vijJAnamapi / tatra cittaM katamat / skandhadhAtvA (contd. on p. 243) Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 243 mAdhyAtmikaM vA bAhyamvA iti vistareNa pUrvvavat ' // ima ucyante skandhA : 2 // [4] skandhakauzalyaM katamat / ya etAnyathoddiSTAdharmAnnAnAtmakatayA ca jAnAti / bahvAtmakatayA ca, na tataH paramupalabhate / vikalpayati vA / idamucyate samAsataH skandhakauzalyam / / tatra katamA nAnAtmakatA skandhAnAmanya eva rUpa (contd. from p. 242 ) yatanavAsanAparibhAvitaM sarvabIjakamAlayavijJAnaM vipAkavijJAnamAdAnavijJAnamapi tat / tadvAsanAcittatAmupAdAya // manaH katamat / yannityakAlammanyanAtmakamAdAnavijJAnamapi catubhiH klezaiH samprayuktamAtmadRSTyAtmasnehenAsminAnenAvidyayA ca / tacca sarvvatragaM kuzale'pyakuzale'pyavyAkRte'pi sthApayitvA mArgasammukhIbhAvaM nirodhasamApattimazaikSabhUmi ca yacca SaSNAM vijJAnAnAM samanantaraniruddhaM vijJAnaM // vijJAnaM katamat / SaD vijJAnakAyAH / ; cp. YBS, I.4-10; Vsm., XIV. 81: yaM kiMci vijAnanalakkhaNaM sabbaM taM ekato katvA viJJANakkhandho, see also para 82 sq.; cp. also, Ada., p. 54 : katamo vijJAnaskandhaH / nIlapItalohitAdIn dharmAn vivinakti vijJAnaM / vijJAnaM hi SaDvidhaM / ' for an elaborate account of Vijnana, see, A. K. Chatterjee, The Yogacara Idealism, pp. 114-207; Vimsika and Trimsika with commentaries. 1. Vide supra, p. 242 and Vbh. quoted therein. 2. cp. Asm., p. 15 : skandhArthaH katamaH / yatkiJcidrUpam / atItamanAgataM / pratyutpannamadhyAtmaM vA bahirdhA vA audArikaM vA sUkSmaM vA hInaM vA praNItaM vA yadvA dUre yadvAntike tatsarvamabhisaMkSipyocyate rUpaskandhaH rAzyarthamupAdAya / yathA vittarAziH / evaM yAvadvijJAnaskandham / / api ca duHkhavaipulyalakSaNatAmupAdAya skandha ucyate / yathA mahAvRkSaskandhaH / yaduktaM sUtre / yathA aikAntikaduHkhasamudayataH / api ca saMklezato bhAravahanatAmupAdAya skandha ucyate / yathA skandhena bhAramudvahati / Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH skandho'nyo vedanAskandha evaM / anyo yAvadvijJAnaskandha iyaM nAnAtmakatA // __tatra katamA bhvaatmktaa| [5] yo rUpaskandhonekavidho naanaaprkaarH| bhUtalaukikabhedenAnAgatapratyutpannAdikena ca / prakArabhedena' [1] iyamucyate anekaatmktaa| rUpaskandhasyaivamavaziSTAnAM skandhAnAM yathAyogaM veditavyam / kiM ca na tasmAtparaM upalabhate, vikalpayati / skandhamAtramupalabhate / vastumAtraM no tu skandhavyatirekeNAhvA (tmaa)nmuplbhte| [6]nityadhruvamavipariNAmadharmaka, nApyAtmIyaM kiMcididaM nopalabhate / no vikalpayati tasmAtpareNa // tatra katame dhAtavaH / katamaddhAtukauzalyaM / Aha / 1. cp. Adv., p. 272 : ye kecidAtmeti samanupazyantaH samanupazyanti sarve ta imAneva paJcopAdAnaskandhAnsamanupazyantaH samanupazyanti, cp. also A. K., III.18: . . nAtmAsti skandhamAtrantu klezakarmAbhisaMskRtam / antarAbhavasantatyA kukSimeti pradIpavat / / see Vasubandhu's Paicaskandhaprakarana, ABORI; MAS; PO; Asm., p. 12; T. S., 171 sq., 323-4, 338-49; TSP, I.164-5; MKV,XVIII; NMRP, II; MKA,XVIII. 2. cp. Vbh., p. 108 : aTThArasadhAtuyo-cakkhudhAtu, rUpadhAtu, cakkhuviANa dhAtu, sotadhAtu, saddadhAtu, sotaviANadhAtu, ghANadhAtu, gandhadhAtu, ghANaviNadhAtu, jihvAdhAtu, rasadhAtu, jihvAvijJaANadhAtu, kAyadhAtu, phoTabbadhAtu, kAyaviANadhAtu, manodhAtu, dhammadhAtu, manovijJaANadhAtu / ; for a description of the eighteen dhatus, see Asm., pp. 12-3; Ada., (contd. on p. 243) Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 245 aSTAdaza dhAtavaH / cakSurdhAtU rUpadhAtuzcakSurvijJAnadhAtuH / shrotrdhaatuH| zabdadhAtuH / zrotravijJAnadhAtuH / ghrANadhAtuH / gandhadhAtuH / brANavijJAnadhAtuH / jihvadhAtU ra[7]sadhAtu: / jihvavijJAnadhAtu: / kAyadhAtuH, spraSTavyadhAtuH kAyavijJAnadhAtu'dharmadhAturmano vijJAnadhAturima ucyante dhAtavaH / yatpunaretAnaSTAdazadharmAnsvakasvakAddhAtoH svakasvakAdvIja[]t / svakasvakAdgotrAjjAyante nirvartante prAdurbhavantIti / jAnAti rocayatyupanidhyAti / idamucyate dhAtukauzalyaM / / yadaSTAdazAnAM dharmA[8]NAM svarusvakAddhAtoH pravRttiM jAnAti / tadevameti hetupratyakauzalyametadyaduta dhAtukauzalyaM / / tatra ktmaanyaaytnaani| katamadAyatanakauzalya maah| dvAdazayatanAni / cakSurAyatanaM, rUpAyatanaM, (contd. from p. 244) pp. 54-9; Vsm., XV.17-43; Adv., p. 5 : dhAturgotraM nirucyate / (Vs. 5-d); Adv., pp. 5-6 : dhAtvarthastu gotrArthaH / taduktaM bhavati / ekasmiJcharIraparvate'STAdazadharmagotrANi iti / dhra vadvayasyApyatra pratinidhisthAnIyAH prAptayo gotrabhUtA vidyante / AkAzaM ca sarvabhUtabhautikarUpAdhAramiti tdpytraastiiti| svalakSaNa dhAraNAdvA dhAtutvam / cp. Vsm., XV.21; see AKB, I.20, cp. also, Bodhi, p. 2 : gotramAdhAra ucyate / . . . 'tatpunargotraM bIjamityapyucyate / dhAtuH prkRtiritypi| cp. Asm., p. 15 : dhAtvartha katamaH / sarvadharmabIjArthaH / svalakSaNadhAraNArthaH / kAryakAraNabhAvadhAraNArthaH / sarva prakAradharmasaMgrahadhAraNArthazca / 1. MS. omits here manodhAtuH. 2. Vbh., p. 83 : dvAdasAyatanAni-cakkhAyatanaM, sotAyatanaM, ghANAyatanaM, jihvAyatanaM, kAyAyatanaM, manAyatanaM, rUpAyatanaM, saddAyatanaM, gandhAyatanaM, rasAyatanaM, (contd. on p. 246) Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH zrotrAyatanaM / zabdAyatanaM / ghrANAyatanaM / gandhAyatanaM / jihvaaytnN| rsaaytnN| kAyAyatanaM / spraSTavyAya 9A-3|| || [1] tana, mana AyatanaM, dharmAyatanaM ca / imAn yucyante AyatanAni // katamadAyatanakauzalyaM / tatra cakSuradhipatiH rUpANyAlambanaM cakSurvijJAnasya saMprayogasyotpattaye [1] samanantaraniruddhaM ca manaH samanantara (contd. from p. 245) phoTabbAyatanaM, dhammAyatanaM / see also, pp. 83-101, SVA, p. 46 sq.; Asm., ibid; Ada., p. 54 sq.; Vsm., XV.1-16; ayatana has been defined as AyadvAra, see Adv., Vs.5-c; and vrtti, taduktaM bhavati-cittacatasikAravyamAyametAni tanvantItyAyatanAni / yasmAt saptacittadhAtavazcatvArazcArUpiNaH skandhA ebhyazcatuSpratyayAtmakebhyaH pratAyante tadutpatti vA pratAyante tasmAdAyatanAni / cp. AKV, I.20a-b; Asanga explains how these ayatanas become the four pratyayas, viz. alambana, samanantara, adhipati (Asanga omits hetu) in the following paragraph while explaining ayatanakausalya; on the four pratyayas, MK, I.4 : catvAraH pratyayA hetuzcAlambanamanantaram / / tathaivAdhipateyaM ca pratyayo nAsti paJcamaH / / MKV(V), p. 26; dvadasamukhasastra, III.2; see also, Ads., VIII; N. Tatia, Paticcasamuppada, NMRP, I, p. 194 sq.; AKV, II.61-4, p. 164 sq.; cp. Bodhi, p. 70 : catvAraH pratyayAH / hetupratyayaH samanantarapratyayaH AlambanapratyayaH adhipitapratyayazca / tatra yo janako hetuH sa hetupratyayaH / yaH punarupAyahetuH so'dhipatipratyayo veditavyaH / samanantarapratyayazcAlambanapratyayazca cittacaitasikAnAmeva dharmANAm / tathA hi cittacaitasikA dharmAH prAgutpannAvakAzadAnaparigRhItA AlambanaparigRhItAzca prAdurbhavanti pravartante ca / tasmAt samanantarapratyaya Alambanapratyayazca parigrahahetunA saMgRhItau veditavyau // for details see Asm., pp. 28-9. Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam . 247 prtyyH| tatra shrotrmdhiptiH| zabda AlambanaM / samana[ntara'] niruddhaM ca manaH samanantarapratyayaH / zrotravijJAnasya sa saMprayoga[2]syotpattaye [1] evaM yAvanmanaH samanantaraM tajjo manasikArodhipatipratyayo dharmAlambanaM(dharma Alambana)manovijJAnasya saMprayogasyotpattaye iti| tribhiH pratyayaiH samanantarapratyayena, AlambanapratyayenAdhipatipratyayena ca / SaNNAM vijJAnakAyAnAM pravRttirbhavati / sasaMprayogAnA (NA)miti / yadevamAdhyAtmikabAhyeSvAyataneSu pratyaya[3]kauzalyamidamucyate Ayatanakauzalyam / / tatra katamaH pratItyasamutpAdaH katamaH 1. Letters lost by pin-hold. 2. cf. katamo ca, bhikkhave, paTiccasamuppAdo? avijjApaccayA, bhikkhave, saGkhArA, saGkhArappaccayA, viANaM, viANappaccayA nAmarUpaM, nAmarUpappaccayA saLAyatanaM, saLAyatanappaccayA phasso, phassappaccayA vedanA, vedanApaccayA taNhA, taNhApaccayA upAdAnaM, upAdAnappaccayA bhavo, bhavappaccayA jAti, jAtippaccayA jarAmaraNaM sokaparidevadukkhadomanassupAyAsA sambhavanti / evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti / ayaM vuccati, bhikkhave, ptticcsmuppaado| S. N., II.1; cp. also, S. N., II.61-2; 5-10, 12-3, 24, 49-51, 70-2; cf. p. 386 sq.; D. N., II.44-51; on Pratityasamutpada, see YBS, I, pp. 198-232; MKV ad M. K., I.1; Bhamati ad V. S., II.1.18 sq.; SDS, II; Salistambasutra, Madhyamakasalistam basutra and Pratityasamutpadadivibhanganirdesasutram, Aryapratityasamutpadasutram, MSS, 1.100-119; Vsm., Ch. XVII; AS, VIII.3 sq.; LV, XIII.99 sq. (p. 125 sq.); Dutta, Aspects, pp. 50-1, 208-11; N, Tatia, Paticcasamu (contd. on p. 248) Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH (mat) pratItyasamutpAdakauzalyaM [1] Aha / avidyApratyayAH saMskArAH, saMskArapratyayamvijJAna, vijJAnapratyayaM nAmarUpaM / vistareNa yAvadevamasya kevalasya mahato duHkhaskandhasya samudayo bhavatyayamucyate pratItyasamutpAdaH / yatpura[4]rdharmA eva dharmAnabhiSpandayati (nti) dharmA eva dharmAn pariSpandayanti / saMskArA eva dharmANAmAhArakAH tena hetusamutpannatvAt pratItyasamutpannatvAtvAdabhUtvA bhavanti / bhUtvA ca prativigacchanti / tasmAdanityA ete saMskArA ye punaranityAste jAtidharmANo, jarAMdharmANo, vyAdhidharmANo, maraNadharmANaH, zokaparidevaduHkhAdaurmanasyopAyAsadha[5]rmANaH / te jarA dhamitvAdyAvadupAyAsamitvAt / duHkhA, ye vA punarduHkhA, asvatantrA, durbalAste anAtmAna iti / ' yadebhirAkAraiH (contd. from p. 247) ppada, NMRP, I.179-239; Poussin, Theorie des douze couses; Keith, Buddhist Philosophy, p. 99 sq.; Oldenberg, The Buddha (Hoeys trans., 1882), p. 223 sq.; Gokhale, Pratityasamutpadasastra des ullangha (1930). 1. cf. katame ca, bhikkhave, paTiccasamuppannA dhammA? jarAmaraNaM, bhikkhave, anicca saGkhataM paTiccasamuppannaM khayadhammaM vayadhammaM virAgadhamma nirodhadhamma / jAti, bhikkhave, aniccA saGghatA paTiccasamuppannA khayadhammA vayadhammA virAgadhammA nirodhdhmmaa| bhavo. . . . upAdAnaM . . . 'taNhA. . . 'vedanA' . ' 'phasso* * * 'sakAyatanaM . . . 'nAmarUpaM. ... . viANaM' * * saGkhArA' * * 'avijjA... ' / ime vuccanti, bhikkhave, paTiccasamuppannA dhmmaa| S. N., II.24; cp. also, pp. 202-9; p. 277, etc.; (contd. on p. 249) Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam . 249 pratItyasamutpanneSu dharmeSu anityajJAnaM, duHkhajJAnaM, nairAtmyajJAnaM / idamucyate pratItatyasamutpAdakauzalyam / / ___ sthAnAsthAnakauzalyaM punaH pratItyasamutpAda[6]eva veditavyaM / / tatrAyaM vizeSaH [1] sthAnAsthAnakauzalyenA viSamahetukatAM jAnAti / asti kuzalAkuzalAnAM karmaNAM phalavipAkaH / akuzalAnAmaniSTa iti / / 9B-3// yadevaM jJAnamidamucyate sthAnAsthAnakauzalyaM / ' /[1] taccatatpaJcasthAnakauzalyaM samAsataH svalakSaNakauzalyaM . . bhavati / sAmAnyalakSaNakauzalyaM c| tatra skandhakauzalyena svalakSaNakauzalyamAkhyAtaM / avaziSTaH sAmAnyalakSaNakauzalyamidamucyate kauzalyAlambanaM / / _ . tatra klezavizodhanamAlambanaM katamat / Aha / (contd. from p. 248) p. 334, p. 414 sq.; D. N., II.120-1; cf. LV, XIII, 77 sq. (p. 123 sq.); Dh. P., XX.5-7; cp. Asm., p. 40: api khalu utpAdavyayadharmadvayAnugateSu saMskAreSu jAtyAdayo'STau duHkhAni prajJAyante ityabhisandhAya buddhena bhASitaM yadanityaM tad duHkhamiti / api ca anityeSu saMskAreSu. jAtyAdikaM duHkhaM prajJAyate ityanityato duHkhaM na sarve saMskArA ityatrAbhisandhirveditavyaH / 1. cp. ibid, p. 81 : sthAnAsthAnakauzalyena kamarthaM pazyati / jJeye pratItyasamutpAda kauzalyaM pazyati // sthAnAsthAnakauzalyapratItyasamutpAdayoH kaH prabhedaH / yad dharmA dharmAnabhiSyandayanti nayeSAM nirhetuko nApi viSamahetuka utpAda itIdaM pratItyasamutpAdakauzalyam / hetuphalAnurUpye vedayitotpAda itIdaM sthAnAsthAna kauzalyam // 2. cp. Asm., p. 81 : klezavizodhanamAlambanaM katamat / yadadhobhUmonA maudArikatA UrdhvabhUmikAnAM zAntatA tathatA catvAryasatyAni c| etAni klezavizodhanAlambanAni nAma / Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH adhobhUmInAmaudArikatvaM tadyathA kAmadhAtau prathama [2]dhyAnasya evaM yAvannava saMjJAnAsaMjJAyatanasya / tatra katamA audaariktaa| audArikatA dvividhaa| svabhAvodArikatA (svabhAvaudArikatA) saMkhyaudArikatA ca / tatra svabhAvaudArikatA kAmadhAtAvapi paJcaskandhA: saMvidyante / prathame tu dhyAne ye kAmAvacarAste sAdInavatarAzca duHkhavihAra ta[ra'][z ca / alpakAvasthAyitarAzca / hInatarA: pratikruSTatarAzca [1] [3] iyameSAM svabhAvaudArikatA prathame tu dhyAne [1]. tathA tena te zAntatarAH praNItatarA ityucyante / tatra saMkhyaudArikatA ktmaa| kAmAvacaro rUpaskandhaH prabhUtatara: parijJeyaH / prahAtavya evaM yAvadvijJAnaskandha iyamucyate skandhaudArikatA // evamuparimAbhUmiSu svabhAvo (vau)dArikatA saMkhyaudArikatA ca / yathAyogaM veditavyA:(:) / [4] iyaM tUparimAsu bhUmiSu yAvadAkiMcanyAyatanA[t]tadaudArikata[ra']Azca veditavyAH sarvA adharimA bhUmaya: / . duHkhavihArata[ra']zca alpAyuSkatarAzca, navasaMjJAnAsaMjJAyatanaM punaH zAntameva upari zreSThatayA bhUmerabhAvAt / yatra samAsata AdInavArthaH / audA rikatArthaH / yasyAM yasyAM bhUmau prabhUtataramA1. MS. omits ra, Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam (A) dInavaM ( vo) bhavati / [5] AdIvata: / audAriketyucyate / yasyAM laukikAnAM bhUmAvalpatara mA (A) dInavaM ( vo) bhavati / sA AdInavataH zAntetyucyate / idaM laukikAnAM laukikena mArgeNa klezavizodhanamAlambanaM tathApi tasyAdharimAM bhUmimAdInavataH pazyataH / rogataH, ayogakSemataH, uparimAMca bhUmiM zAntata: [ 1 ] ye adhobhUmikA: [6] klezA yAvadAkiMcanyAyatana bhUmikA:, kAmadhAtumupAdAya te prahIyante / na tvatyantataH prahIyante / te punareva te pratisandhikA bhavanti / 9A-4// 251 lokottareNa vA punarmArgeNa klezavizodhanamAlambanaM caturvidhaM tadyathA / duHkhasatyaM, samudayasatyaM, nirodhasatyaM, mArgasatyasva || // [1] tatra duHkhasatyaM katamat / tadyathA jAtidu:khaM jarApi [ duHkhaM' ] vyAdhirma raNamapriyasaMyogaH priyavinAbhAva icchAvighAtazca / saMkSepataH paJcopAdAnaskandhA 1 duHkhaM [12] 1. Letters damaged by pin-hold. 2. cp. S. N., IV.361 : idaM kho pana, bhikkhave, dukkhaM ariya sacca jAti pi dukkhA, byAdhi pi dukkho, maraNaM pi dukkhaM, appiyehi sampayogo dukkho pahi vippayogo dukkho, yampicchaM na labhati taM pi dukkhaM --- saGkhittena paJcupAdAnakkhandhA dukkhaM 1, Mahavagga (Vinaya), p. 13; cp. M. N., I.235; Psm., pp. 42-3 sq.; the last two texts add dukkhadomanassupAyAsa also; see, LV, XXVI, p. 303; for more references to ( contd. on p. 252 ) Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH tatra samudaya AryasatyaM' tRSNA pauna vikI nandIrAgasahagatA tatra tatrAbhinandinI / / tatra niro[dha A]rya satyaM yadasyA eva tRSNAyA azeSaprahANaM / (contd. from p. 251) Pali texts, and further elaboration, see Vsm., XVI.4460, pp. 350-4; SVA, pp. 94-112; cp. Ada., p. 118 : duHkhasatyaM katamat / ekavidhaM klezalakSaNaM duHkhaM / dvividhaM kAyaduHkhaM cittaduHkhaM / trividhaM duHkha-duHkhaM vipariNAmaduHkhaM saMskArAnityatAduHkhaM / kAyikamadhyAtmaduHkhaM bahirdhAduHkhaM mAnasikamadhyAtma . . bahirdhAduHkhaM / paJcavidhaM paJcopAdAnaskandhA duHkhaM / SaDvidhaM tridhAtu * * * triviSa * * * 'duHkhaM / saptavidhaM saptavijJAnasthiti duHkhaM / aSTavidhaM duHkhaM tadyathA jAtiH jarAvyAdhiH maraNaM apriyasaMyogaH priyaviprayogaH yatparyeSamANo na labhate tatsarvaM vividhaM duHkhaM / iti duHkhasatyaM (XV.1); cp. Adv., pp. 1.6-10, pp. 2.1-2. 1. cf. S. N., IV.361 : idaM kho pana, bhikkhave, dukkhasamudayaM ariyasacca yAyaM taNhA ponobbhavikA nandirAgasahagatA tatra tatrAbhinandinI, seyyathIdaMkAmataNhA, bhavataNhA, vibhavataNhA; Mahavagga, ibid; cp. Psm., pp. 44-5; LV, ibid, loc. cit.; Vsm., XVI, 61, p. 354; SVA, pp. 112-3; cp. Ada., loc. cit.; samudayasatyaM katamat / vividhaduHkhahetavaH pnycopaadaanskndhaaH| iti samudayasatyaM // ; cf. Adv., p. 2 : samudayasatyamekavidhaM tRSNAnirdezAt / dvividhaM karmaklezAtmakatvAt / paJcAGgAni vA paurvAntikAparAntikAGgasaGgrahAt, hetubhUtA vA paJcopAdAnaFfrent: 1 The five angas comprise the avidya, samskara, tisna, upadana and bhava (Adv., f.n. 1). 2. Letters damaged by pin-hold. 3. S. N., IV.363 : idaM kho pana, bhikkhave, dukkhanirodhaM ariyasaccaM-yo tassA yeva asesavirAganirodho cAgo paTinissaggo mutti anaalyo|; Mahavagga, p. 13; Psm., p. 45; LV, p. 303; Vsm., XVI.6283 (pp. 354-7); SVA, pp. 113-5; Ada., loc. cit. : nirodhasatyaM katamat / duHkhasamudayAnAmazeSato nirodhe nirodhAlambanA prajJocyate nirodhasatyaM // ; Adv., loc. cit. : nirodhasatyamekaprakAramabhisandhijanmanirodhAt / satyadvayaprahANabhedAd dvividhaM, sopadhinirupadhizeSadhAtubhedAdvA / triprakAraM vA prahANavirAganirodhadhAtubhedAt / catuSprakAraM vA catuSphalabhedAt / Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 253 mArgasatyaM AryASTAM[2]go mArgaH [1] tatra kRSNapakSaM zuklapakSaM copAdAya hetuphalavyavasthAnena catuHsatyavyavasthAnaM / / tatra duHkhasatyaM phalaM / samudayasatyaM hetuH / nirodhasatyaM phalaM / mArgasatyaM hetuH prAptaye, sparzanAya / tatra duHkhasatyaM vyAdhisthAnIyaM tatprathamataH parijJeyaM / samudayasatyaM vyAdhinidAnasthAnIyaM / taccAntaramparivarjayitavyaM / nirodhasatyamA[3] rogyasthAnIyaM / tacca sparzayitavyaM (spraSTavyam), sAkSAtkartavyaM / mArgasatyaM bhaiSajyasthAnIyaM / taccAsevitavyaM, bhAvayitavyaM / bahulIkartavyaM / bhUtaM caitattathA avitathA (-thama) vipa 1. idaM kho pana, bhikkhave, dukkhanirodhagAminI paTipadA ariyasaccaM-ayameva ariyo aTTaGgiko maggo, seyyathIdaM sammAdiTThi, sammAsaGkappo, sammAvAcA, sammAkammanto, sammA AjIvo, sammAvAyAmo, sammA sati, sammA samAdhi / S. N., IV.361; Mahavagga, p. 13; Psm., pp. 45-7; LV, p. 303; Vsm., XVI.75-83, pp. 356-7; SVA, pp. 115-25; Ada., XV.1.11-2; Adv., p. 2 : mArgasatyamekaprakAraM samyagdRSTinirdezAt / dviprakAraM vA sAsravAnAsravabhedAd, drshnbhaavnaabhedaadvaa| triprakAraM zIlasamAdhiprajJAskandhabhedAt, catuSprakAraM vA prayogamArgAdibhedAt / pratipadmedAdvA / aSTaprakAraM samyagdRSTyAdyaGgabhAvAt / 2. For different modes of application and elaborate explanation of the satyas, see Vsm., 84-104; Asm., pp. 66-7; PVS, p. 10; Ada., p. 119 sq.; cp. also, Psm., p. 351 sq.; Dutta, EMB, I.61-4. 3. cp. Mahavagga, p. 14 : taM kho panidaM dukkhaM ariyasaccaM pariJJjayyaM / / duHkhasamudayaM ariyasayyaM pahAtabbaM . . . 'duHkhanirodhaM ariyasaccaM sacchikAtabba.... dukkhanirodhagAminIpaTipadA ariyasaccaM bhAvetabba' ti...'; cf. LV, p. 303; (contd. on p. 254) Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH rItamaviparyastaM duHkhaM duHkhArthena, yAvanmArgo mArgArthana tasmAtsatyamityucyate / svalakSaNaM ca [na'] visamvadati / tadarzanAccAviparItA buddhayaH pravartante / tena satyamityucyate [1] [4]kasmAtpunaretAnyAryANAmeva satyAni bhavanti / AryA etAni pazyantyeva samAnAni, satyatA (to) jAnanti pazyanti (1) yathAbhUtaM, bAlAstu na jAnanti, na pazyanti / yathAbhUtaM tasmAdAryasatyAnItyucyante / ' bAlAnAmetaddharmatayA satyaM nAvabodheta (budhyate) / AryANAM tUbhayathA tatra jAnAti (jnyaayte)| . du:khamiti jAyamAnasya duHkhA vedanotpadyeta ( / ) kAyika[5] caitasikI, na tu ja[1]tireva duHkhaM, duHkhanidAnaM sA, evaM yAvadicchAvighAto duHkhamiti / / (contd. from p. 253) Adv., pp. 2.13-4; MK, XXIV.2 and MKV thereon, p. 477; cp. Vsm., XVI.87 : rogo viya dukkhasaccaM, roganidAnamiva samudayasaccaM, rogavUpasamo viya nirodhasaccaM, bhesajjamiva maggasaccaM / . . . ; cp. Y. B., II.15, pp. 69-70 : yathA cikitsAzAstraM caturvyaham-rogo rogaheturArogyaM bhaiSajyamiti, evamidamapi zAstraM caturdUhameva / tadyathAsaMsAraH saMsAraheturmokSo mokSopAya iti / cp. also SPB, (bhUmikA) p. 7; cp. LV, I.5, XXVI.73 where Buddha has been said to be a great doctor (Mahavaidya). 1. MS. omits this. 2. cp. Vsm., XVI.20-1 : yasmA panetAni buddhAdayo ariyA paThivijjhanti, tasmA ariyasaccAnI ti vuccanti / . . . 'ariyassa saccAnIti, . . . 'ariyAni saccAnIti ariyasaccAni see S. N., IV.371-4. Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 255 / icchAvighAtanidAnaM duHkhamutpadyeta / kAyikacaitasikaM, na vicchAvidhAta eva ( 1 ) duHkhaM, duHkhanidAnaM punaH sa iti peyAlam / saMkSepataH paMcopAdAnaskandhAH duHkhamityebhija [f]tyAdibhiH paryAyai [ : ] / duHkhaduHkhataiva paridIpitA' / tatra vipa [ 6 ] NAmaduHkhatA saMskAraduHkhatA cAvaziSTA / sA punaH paJcaskandhaduHkhatayA paridIpitA bhavati / tathA hi paMcopAdAnaskandhAstrivedanAparigatAste tathoktAyAH dukhaduHkhatAyA bhAjanabhUtA [ : ] yA ca noktA vipariNAmaduHkhatA / saMskAraduHkhatA ca / sApyeSveva draSTavyA / kena punaH pari [7] kIrttitA / svazabdena duHkhaduHkhataiva vipariNAmaduHkhatA, saMskAraduHkhatA punaH paryAyeNa [ 1 ] tathA hi duHkhaduHkhatAyA kAraNena bhagavatA 1. cp. Vsm., XIV. 224 : vedanA tIhi dukkhatAhi avinimuttattA dukkhA fa. I 2. cp. S.N., III.231 : tisso imA Avuso dukkhatA - dukkhadukkhatA, saGkhAradukkhatA, vipariNAmadukkhatA ti cp. also, Vsm., XVI.35. kAyikacetasikA dukkhA vedanA sabhAvato ca nAmato ca dukkhattA dukkhadukkhaM ti vaccati / sukhA vedanA vipariNAme dukkhuppattihetuto vipariNAmadukkhaM / ( tassabhAvo -- dukkhatA); upekkhA-vedanA ceva avasesA ca tebhUmakA saGghArA udayabbaya paripILitattA saGkhAradukkhaM ( tassa bhAvo - dukkhatA) / ; cp. Dh. P., 278 : sabbe saGghArA dukkhA ti yadA paJJAya passati / atha nibbindati dukkhe, esa maggo bisuddhiyA |; see also Bodhi., p. 190; Y. S. mentions three-fold duHkhatA, viz. pariNAma0, tApa0, saMskAra, Y. S. III. 18 pariNAmatApa-saMskAra - duHkharguNavRttivirodhAcca duHkhameva sarvaM vivekinaH / Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH mAryANAM bAlAnAJca tulyA duHkhatAbuddhiH pravarttate / saMvejikAtyarthaM duHkhaduHkhatA pUrvvamakRtaprajJAnAmevaM ca dezyamAne sukhamavatAro bhavati / / satyeSu vineyAnAM [1] tatra trividhAyA duHkhatAyAH kathaM vyavasthAnaM bhavati / yattA[8]vaduHkhaM jAtirduHkhaM yAvadicchAvighAto duHkhamityanena sAdhiSThAnA du:khA vedanA AkhyAtA / sA ca duHkhaduHkhatA [ / ] idaM duHkhaduHkhatAyA vyavasthAnaM / ye vA punaretadvipakSA dharmAstathA yauvanaM jarAyA, vyAdherArogyaM, jIvitaM maraNasya, priyasaMprayogo [5] priyasaMprayogasya / apriyavinAbhAvaH priyavinAbhAvasya, icchA [9] sampattiricchAvighAtasya ye ca duHkhAyAM vedanAyAM pravRttAH klezAH sAdhiSThAnA, ye cArogyAdiSu sukhasthAnIyeSu dharmeSu tannijaM [[]]tAyAM ca vedanAyAM ye pravRttAH klezA 9B - 4 / / iyamucyate vipariNAma // [1] duHkhatA / / tatra sukhA vedanA sAdhiSThAnA anityatayA pa[ri']NamantI / atyarthIbhAvAdhipateyaM duHkhaM vidadhAti / klezAH punaH sarvvatra pravRttAH paryavasthAnaSa (za) eva duHkhA bhavanti / vipariNAmazca sa cetasaH tasmAdvipariNAmaduHkhatetyucyate // yathoktaM bhagavatA - avatIrNavipariNatena [ 2 ] cittena mAtRgrAmasya hastigrahaNaM ceti vistaraH // yathA coktaM - kAma [ c ] chandaparyavasthitaH / kAma [ c ] chandaparyavasthAnapratyayaM tajjaM 256 1. Letter damaged by pin-hold. Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 257 catasikaM duHkhadaurmanasyaM prtisNvedyte| evaM vyApAdastyAnamiddhAmauddha (middhauddh)tykaukRtyvicikitsaapryvsthitH| tadanenAgamenAptena paramAptena klezeSu duHkhArtopi lambate / vipariNAmArtho (?) [3]pi / tenocyate klezavipariNAma[duHkhate ti[1]idaM vipariNAma']duHkhatAyA vyavasthAnaM / saMskAraduHkhatA punaH / sarvatragA upAdAnaskandheSu saMkSepata AryA ca dukhaduHkhatA, yA ca klezasaMgRhItA vipariNAmadharmatA, * ye (yA) ca sAdhiSThAnA sukhA vedanA tAM sthApayitvA, ye tadanye skandhAzca duHkhAH (duHkha) sahagatAstannija[f]tAstadutpattipratyayA [4]stasya cotpannasya sthitibhAjanA iyamucyate saMskAraduHkhatA // ye skandhA anityA udayavyayayuto(tAH) sopaadaanaastrivednaabhirnussktaa[:]| dauSThulyopagatA ayogakSemapatitA avinirmuktAH / duHkhaduHkhatAyA vipariNAmaduHkhata[T]yA asvavazavartinazca [1] iyamucyate saMskAraduHkhatayA duHkhatA [1] idaM saMskAraduHkha[5]tAyA vyavasthAnaM // ___ tabha (tra)tRSNA prArthanAbhilASobhinandaneti paryAyA: [1]sA punaH prArthanA tribhirmukhaiH pravRttA (s)tadyathA punarbhavaprArthanA, viSayaprArthanA ca / 1. Added by a separate hand in a footnote, dim and illegible. 2. s may be deleted. Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH tatra yA punarbhavaprArthanA mA paunavikI tRSNA / viSayaprArthanA puna[6]dvividhA [1] prApteSu viSayeSu saumanasyAdhyavasAnasahagatA, aprApteSu ca viSayeSu saMyogAbhilASasahagatA [i] tatra yA prApteSu viSayeSu saumanasyAdhyavasAnasahagatA nandIrAgasahagatetyucyate / yA punaraprApteSu viSayeSu saMyogAbhilASasahagatA tatra tatrAbhinandinItyucyate / nirodhopi[7] dvividhaH / klezanirodhaH, upaklezanirodhazca / mArgopi dvividhH| zaikSazcAzaikSazca / idamAlambanaM klezavizodhanaM lokottareNa mArgeNa veditavyaM / tenAha catuvidhamAlambanaM / vyApyAlambanaM, caritavizodhanaM, kauzalyAlambanaM, klezavizodhanaM ceti / / tanAvavAdaH' katamaH / caturvidho [a]vavAdaH / 1. Asanga enumerates avavada as the sixth kind of vada -vAdaH SaDvidhaH vAdaH pravAdaH vivAda: apavAdaH anuvAdaH avavAdazca, (Asm., p. 104 : zrutamayIbhUmi, S. Bh. MS. (folio 2B-6, line 4) and defines avavAda as avavAdaH sattvAnAM asamAhitacittAnAM cittasamAdhAnAya samAhitacittAnAM vimokSalAbhAya dezanAvAdaH / (Asm., p. 104) avavAdaH * * * 'adhicitte adhiprajJe prayoktukAmasya pudgalasyAsamAhitasya vA cittasya samAdhAnAya samAhitasya vA cittasya vimokSAya yo vAdaH tattvajJAnAvabodhAya tattvajJAnAvagamAya vAdaH [1] tasmAdavavAda ityucyte| (zrutamayI bhUmi, ibid, folio 2A, leaf 7, lines 3-4); in the. Bodhisattvabhumi, eight kinds of 37997 have been mentioned : avavAdaH katamaH / samAsato'STavidho veditavyaH / yathApi tad bodhisattvaH (conid. on p. 259) Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 dvitIyaM yogasthAnam 259 avi[8]parItAvavAdaH / anupuurvaavvaadH| aagmaavvaadH| adhigamAvavAdazca // __ tatAviparItAvavAdaH ktmH| yadaviparItaM dharmasattvaM ca dezayati / grAhayati / bhUtaM yadasya niryAti / samyagduHkhakSayAya / duHkhasyAntakriyAyai / / ayamucyate'viparItAvavAdaH / / ___ anupUrvAvavAdaH ktmH| yatkAlena dharma 9A-5// dezaya//[1]ti / uttAnottAnAni[sthAnAni'] tatprathamato * grAhayati / vAcaya[ti] / tataH pazcAdgaMbhIrANi prathamasya vA satyasyAbhisamayAya tatprathamatovavadate / (contd. from p. 258) samAdhisannizrayeNa vA saMvAsAnvayAdvA yeSAmavavaditukAmo bhavati yo vA punaranyo bodhisattvo'smai avavadati tathAgato vA sa Adita eva cittaM paryeSate jAnAti / cittaM paryeSya indriyaM paryeSate jAnAti / indriyaM paryeSya AzrayaM paryeSate jAnAti / AzayaM(zrayaM) paryeSyAnuzayaM paryeSate jAnAti / anuzayaM paryeSya yathAyogaM yathArhameva vicitreSvatAramukheSavatArayati / yadi vA zubhayA yadi vA maitryA yadvA idaM pratyayatApratItyasamutpAdena yadi vA dhAtuyogena yadi vA AnApAnasmRtyA yathAyogaM yathArhamavatAramukheSvavatArya zAzvatAntagrAhapratipakSeNa * * * *ucchedAntagrAhapratipakSaNa madhyamAM pratipadaM dezayati / akRte ca kRtAbhimAnaM tyAjayati / aprApte aspazite asAkSAtkRte sAkSAtkRtAbhimAnaM tyAjayati / p. 78; he further subdivides the eight kinds of avavada into three subgroups (sthanam): asthitasya cittasyAdito'vasthitaye samyagAlambanopanibandhaH, sthitacittasya svArthaprAptaye samyagupAyamArgadezanA and aniSThita kAryasya * * * 'antarAdhiSThAnaparityAgaH; ibid, loc. cit., para 2. 1. Added by a separate hand in a footnote. 2. MS. illegible. 3. Syllable damaged by pin-hold. Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH tataH pazcAtsamudayanirodhamArgasatyasya, prathamasya dhyAnasya samApattaye tatprathamatovavadate / tataH pazcAdanyAsAM dhyAnasamApattInAma[2]yamevaMbhAgIyonupUrvAvavAdo veditvyH| tatrAgamAvavAdo yathA tena gurUNAmaMntikAdAgamitaM' bhavati / gurusthAnIyAnAM, yogajJAnAM, AcAryANAmupAdhyAyasya vA, tathAgatasya vA, tathAgatazrAvakasya vA[1] tathaivAnenAnyUnamadhikaM kRtvA parAnavavadate / ayamucyate AgamAvavAda: / tatrAdhigamAvavAdaH [1] yathAnena te[3]dharmA adhigatA bhavanti / spazitAH (spRSTAH) sAkSAtkRtA, ekAkinA vyvkRssttvihaarinnaa| taJcaiva pareSAM prAptaye / sparzanArya saakssaatkriyaayai| avavadate [1] ayamucyate adhigamAvavAdaH / asti punaH sAkAraparipUrNovavAdaH / sa punaH katamaH [1] yastribhiH (yat tribhiH) praatihaaryaivvdti| RddhiprAtihAryeNa, AdezanAprAtihAryeNa / [4]anushaastipraatihaaryenn| RddhiprAtihAryeNa, 1. The correct form might be anai? 2. The correct form seems to be atsateret i 3. cp. D. N., III.173 : tINi pATihAriyAni--iddhipATihAriyaM AdesanApATihAriyaM, anusAsanIpATihAriyaM, I.184-6; AK, VII.47; Vasubandhu remarks : vineyamanasAmAdito atyartha haraNAt prAti (cantd. on p. 261) Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 dvitIyaM yogasthAnam 261 anekavidhamRddhiviSayamupadarzayatyAtmani ca bahumAnaM ja[na]yati / pareSAM yathA tena bahumAnajAtAH / zrotrAvadhAnayoge manasikAre AdarajAtA bhavanti / tatra[]dezanA prAtihAryeNa cittacaritaM samanveSya anuzAstiprAtihAryeNa yathendriyaM, yathAcaritaM, yathAvatAraM[5]dharmadezanAM dezayati / pratipakSe samanuzAsti / tenAyaM prAtihAryatrayasaMgRhItaH paripUrNAvavAdo bhavati / / tatra zikSA ktmaa| Aha / tisraH zikSAH [1] adhizIlaM zikSA, adhicittamadhiprajJaM zikSA / ' tatrAdhizIlaM zikSA katamA / yathApi tacchIlaM (contd. from p. 260) hAryANi pratizabdayorAdikarmabhRzArthatvAt / pratihatamadhyasthAnaM manAMsyebhiH pratiharantIti prAtihAryANi vaa| AKB, VII.47; cp. Adv., Vs. 523, p. 398 : RddhyAdezanAprAtihArye khalu kuzAstRbhyaH kapilolUkAkSapAdAdibhyo vineyajanacittamapahRtya buddhe bhagavati paramazAstari saMniyojayataH / anuzAsanAprAtihArya. mArebhyo'pahRtya sarvajJe mArgadezike pravare pratiSThApayati / ; for details, see infra, under rddhipada; Vsm., XII.84. sq.; Y. B., III.45; Adv., pp. 398-400 sq., Bodhi., p. 40 sq.; GVS, p. 3 sq. 1. cp. K. N., IV, part I, p. 33 sq. : tisso sikkhA-adhisIlasikkhA, adhicittasikkhA, adhipaA sikkhA; D. N., III.172; A. N., I.212-22; M. N., pp. 132, 362-3; Psm., pp. 51, 53, 213, 216, 229; Vsm., I.10; AS, I.55; Dh. Sam., 140 (MSS. I.339): 2. cp. idha bhikkhu sIlavA hoti, pAtimokkhasaMvuto viharati, AcAragocarasampanno, aNumattesu bhayesu dassAvI, samAdAya sikkhati sikkhApadesu / khuddako sIlakkhandho mahanto sIlakkhandho sIlaM patiTThA AdicaraNaM saMyamo saMvaro mAkkhaM pAmokkhaM kusalAnaM samApattiyA-ayaM adhisolsikkhaa| K. N., ibid, loc. cit.; cp. Psm., p. 229 : yo tattha saMvaraTTho ayaM adhisIla sikkhA . . . ., Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 zrAvakabhUmo naSkramyabhUmiH vA (tacchIlavAn ) viharatIti vistareNa pUrvavat / / tatrAdhizIlaM (cittaM) zikSA vivi[6]ktaM kAmaviviktaM pApakairakuzalardhamaH savitarka, savicAra, vivekajaM, prItisukhaM, cittaikAgratA[Ja ]ca, prathamaM dhyAnaM yAvaccaturthaM dhyAnamupasampadya viharati / iyamadhicittaM, zikSA / ' api khalu sarve ArUpyAstadanyAzca samAdhisamApattayaH / adhicittaM zikSetyucyate / api tu dhyAnAni nizritya tatprathamataH sa[7]tyAbhisamayomA:vakrAntirbhavati / na tu sarveNa savaM vinA dhyAnaH tasmAtpradhAnAni dhyAnAni kRtvA adhicittaM zikSetyuktAni / tatrAdhiprazaM zikSA' yA caturyisatyeSu yathAbhUtaM jJAnaM [1] 1. katamA adhicittasikkhA ? idha bhikkhu vinicceva kAmehi vivicca akusalehi. dhammehi savitakkaM savicAraM vivekajaM pItisukhaM paThamaM jJAnaM upasampajja viharati / .... 'dutiyaM . . . 'tatiyaM . ' 'catutthaM jJAnaM upasampajja viharati / ayaM adhicittsikkhaa| K. N., vol. IV, pt. I, pp. 33-4; 226; Psm., p. 22 : yo tattha avikkhepaTTho ayaM adhicittsikkhaa| 2. MS. illegible, might be yasyAva-. 3. katamA adhipaA sikkhA? idha bhikkhu paJJavA hoti udayatthagAminiyA paAya samannAgato ariyAya nibbedhikAya smmaadukkhkkhygaaminiyaa| so 'idaM dukkhaM' ti yathAbhUtaM pajAnAti, 'ayaM dukkhasamudayo' ti* * * * 'ayaM dukkhanirodho' ti,... ''ayaM dukkhanirodhagAminI paTipadA' ti yathAbhUtaM pajAnAti / 'ime AsavA' ti... ''ayaM Asavasamudayo' ti, 'ayaM Asavanirodho' ti...', 'ayaM AsavanirodhagAminI paTipadA' ti yathAbhUtaM pajAnAti ayaM adhipasikkhA / , K. N., IV, pt. I, p. 34, 226; cp. Psm., p. 229 ; yotattha dassanaTTho ayaM adhipA sikkhA / Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 263 kena kAraNena tisra eva zikSA na tadUrdhvaM / Aha / samAdhipratiSThArthena / jJAnasaMnizrayArthena / kRtyakaraNArthena ca [1] tatra samA[8]dhipratiSThArthenAdhizIlaM / zikSA / tathA hi zIlaM pratiSThAya cittaikAgratAM spRzati ( / ). cittasamAdhi [1] tatra jJAnasannizrayArthena adhicittaM zikSA / tathA hi samAhitacittasyaikAgratA / smRtyA jJeye vastuni yathAbhUtaM jJAnadarzanaM pravartate / tatra kRtyakaraNArthena adhiprajJaM shikssaa| tathA hi suvizuddhena 9B-5// jJAnadarza/[1]nena klezaprahANaM sAkSAtkaroti / eSa hi svArtha e[tat'] paramaM kRtyaM yaduta klezaprahANaM [1]tata uttarikaraNIyaM punarnAsti / tena etAstisra eva shikssaaH| ____ ka(r): punarAsAM zikSANAmAnupUrvISu vizuddhazIlasya vipratisAra: [2] [1] avipratisAriNaH prAmodyaM, prItiH, prazrabdhiH, sukhaM, sukhitasya cittasamAdhiH [1] samAhitacitto yathAbhU[2]taM prajAnAti / yathAbhUtaM pazyati / yathAbhUtaM jAnanpazyanirvidyate / niviNNo 1. Syllables damaged by pin-hold. 2. cp. Vsm., I.10 : ettha hi sIlena adhisIlasikkhA pakAsitA hoti, samAdhinA adhicittasikkhA, adhipaasikkhaa| sIlena ca sAsanassa AdikalyANatA pakAsitA hoti / ' * * 'taJca kalyANaM avippttisaaraadigunnaavhttaa| samAdhinA majjhekalyANatA pakAsitA hoti / * * *so ca kalyANo idhividdhAdiguNAvahattA / paJAya pariyosAnakalyANatA pakAsitA hoti / * * 'paJjattarato ca pA sAsanassa pariyosAnaM, sA ca kalyANA iTThAni8su tAdibhAvavAhanato / 3. This may be deleted. Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH virajyate / virakto vimucyate / vimukto[a]nupAdAya parinirvAti / evamimAni zIlAni bhAvitAni agratAyAmupanayanti / yadutAnupAdAya. parinirvANamiyamAsAM shikssaannaamaanupuurvii'| tatra kena kAraNenAdhizIlaM zikSA adhizIlami[3]tyucyate / evamadhicittamadhiprajJamadhikArArthena (rAdhikArArthena') ca / ___ tatra kathamadhikArArthenA (nA a)dhicittamadhikRtya yacchIlaM sA adhizIlaM shikssaa| adhiprajJamadhikRtya yazcittasamAdhiH / sA adhicittaM shikssaa| . klezaprahANamadhikRtya yajjJAnaM darzanaM / sA adhiprazaM shikssaa| yA cAdhicittaM / yA cAdhiprajJaM shikssaa| etAH zikSAH asminneva zAsane asAdhAraNA ito bAhyarevamadhikArthena [1] ____ asti punaradhicittaM zikSA yA adhiprajJaM zikSAyA AvAhikA, astyadhiprajJaM zikSA yA adhicittaM zikSAyA aavaahikaa| tdythaa| AryazrAvakaH / alA[5]bhI mauladhyAnAnAM, zaikSo, dRSTapadaH, tataH pazcAdbhAvanAprahAtavyAnAM klezAnAM prahANAya prayujyamAna[:]smRti saMbodhyaMgaM bhAvayati / iyamadhiprajJaM zikSA ( / ) adhicittaM 1. cp. SVA, p. 123, para 1. 2. A repetition, should be deleted. Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 265 zikSAyA aavaahikaa| adhicittaM punaH zikSA adhiprajJAyA AvAhikA pUrva mevoktA // tatra astyadhizIlaM shikssaa| nAdhici[6]ttaM, naadhiprshN| astyadhizIlamadhicittaM, nAdhiprazaM / na tvastyadhiprajJaM zikSA yA vinAdhizIlenAdhicittena c| ato yatrAdhiprajJaM / shikssaa| tatra tisra: zikSA veditavyA[:] / / idaM tAvacchikSAvyavasthAnaM / tatra yoginA yogaprayuktena zikSitavyaM / tatra trayaH pudgalAH satyAnyabhisamAgaccha[7]nti / katame trayastadyathA / ' avItarAgaH yadbhUyo vItarAgaH, vItarAgazca / tatra saryeNasarvamavItarAgaH satyAnyabhisamAgacchan saha satyAbhisamayAtsrota (-yena srota) Apanno bhavati / yadbhUyo vItarAgaH punaH sakRdAgAmI bhavati / vItarAgaH saha satyAbhisamayAd (yenA) nAgAmI' bhavati / 1: cp. AKB and AKV, II.16 sq.; Adv., pp. 57-8, 381. 2. cp. AKV, II, p. 27 : yo laukikena mAryeNa pRthagjanAvasthAyAM SaTprakA ropalikhito'bhUt / sa bhUyovItarAga ityucyate bhUyasA prakAreNa vItarAga iti kRtvA / sa yadi sakRdAgAmiphalaM prApnoti kathaM sa prApnoti iti / abhisamayakrameNa pUrvoktena mArge'nvayajJAnakSAntyavasthAyAM prApnoti / ... 'ayaM hi srota Apatti phalamaprApyava SoDaze kSaNe sakRdAgAmI bhavati / .. ; cp. pp. 57-8, Adv. 3. cp. ibid, loc. cit. : kAmadhAtumAtravItarAgo laukikenamArgeNa navame prakAre prahINe prathamAdapivA dhyAnAd yAvadAkiJcanyAdapi vA vItarAgo yo'nAgAmiphalaM prApnoti / . . . .cp. Adv., pp. 57-8; for laukikamArga and lokottara, mArga vide, AKV, II, p. 26; AKB, II.16, Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 zrAvakabhUmauH naSkramyabhUmiH viinnondri[8]yaanni'| anAjJAtamAjJAsyAmIndriyaM / Ajendriya mAjJAtavata indriyaM / eSAmindriyANAM kathaM vyavasthAnaM bhavati / ana 1. Vbh., p. 156 enumerates twenty-two indriyas: arat stindriyaani| cakkhundriyaM, sotindriyaM, ghAnindriyaM, jihvindriyaM, kAyindriyaM, manindriyaM, itthindriyaM, purisindriyaM, sukhindriyaM, dukkhindriyaM, somanassindriyaM, domanassindriyaM, upekkhindriyaM, saddhindriyaM, viriyindriyaM, satindriyaM, samAdhindriyaM, paaindriyaM, anaJaAtaassAmItindriyaM, aaindriyaM, aJJAtAvindriyaM / see, Vsm., XVI.1-12; Vbh., pp. 156-72; Ada., VIII, pp. 74-6; SVA, pp. 127-30; Asm., pp. 74-5; AKB, II.4; AKV, II, p. 5 sq. 2. cp. Vbh., p. 159 : tatra katamaM anAtaJassAmItindriyaM ? - yA tesaM dhammAnaM anaJtAnaM adiTThAnaM appattAnaM aviditAnaM asacchikatAnaM sacchikiriyAya paJJA pajAnanA-amoho dhammavicayo sammAdiTThi dhammavicayasambojjhaGgo maggaGga maggapariyApannaM-idamuccati 'anaJAtamassAmItindriyaM' | cp. Ada., p.74 : dRDhazraddhAdRDhadharmamArga saMgrAhakAriNa anAsravANi navendriyANItyAjJAsyAmIndriyaM / 3. Vbh., p. 159 : tatya katamaM aaindriyaM ? yA tesaM dhammAnaM tAnaM AtAnaM . . . 'viditAnaM sacchikatAnaM sacchikiriyAya paJjA pajAnanA' * * 'amoho dhammavicayo sammAdiTThi dhammavicayasambojjhaGgo maggaGga maggapariyApannaM-idaM vuccati ajhindriyaM / Ada., p. 75 : zraddhAvimokSadarzanamArgasaMgrAhakANi anAsravANi navendriyANItyAjJendriyaM / 4. kattha katamaM ajJAtAvindriyaM ? yA tesaM dhammAnaM anaAtAvInaM diTThAnaM pattAnaM viditAnaM sacchikatAnaM sacchikiriyAya pA pajAnanA * * 'amoho dhammavicayo sammAdiTThi dhammavicayasambojjhaGgo maggaGga pariyApannaM-idaM vuccati 'aaataavindriyN'| Vbh., p. 1593; cp. Ada., p. 75 : azaikSamArga saMgrAhakANi anAsravanavendriyANi AjJAtAvIndriyaM / 5. cp. Vsm., XVI.10 (last four lines); SVA, pp. 129-30; Psm,, p. 267, Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 267 bhisamitAnAM satyAnAM abhisamayAya prayuktasya anAjJAtamAjJAsyAmIndriyavyavasthAnaM / abhisamitavata: zaikSa9A - 6 // syAjJe / / [ 1 ]ndriyavyavasthAnaM / kRtakRtyasyAzaikSasyArhataH / AjJA [tAvIndriya ' ] vyavasthAnaM' / trINi vimokSamukhAni / tadyathA zUnyatA [ a ] praNihitamAnimittemeSAM trayANAM vimokSamukhAnAM kathaM vyavasthAnaM bhavati / Aha [ ] dvayamidaM saMskRtamasaMskRtaJca / tatra saMskRtaM tadhAtukapratisaMyuktAH paJcaskandhAH, [ a ] saMskRtaM punaH nirvANaM / idamubhayaM yacca saMskRta, yaccA [2] saMskRtamityucyate / 1. Letters lost by pin-hold. 2. cp. ibid, p. 130: saMvegabahulo indriyasaMvare / bhikkhu, Thito indriyAni pariya, dukkhassantaM nigacchatIti // 3. cp. AK, VIII.25; AKV, p. 682; Adv., p. 424; Psm., p. 273 sq. : tayo me bhikkhave, vimokkhA / ... suto vimokkho, animittavimokkho, appariNahito vimokkho see pp. 274; 301 : aniccato manasikaronto adhimokkhabahulo animittaM paTilabhati / dukkhato manasikaronto saddhibahulo appaNihitaM vimokkhaM paTilabhati / anantato manasikaronto vedabahulo sutaM vimokkhaM paTilabhati / see, pp. 302-13; see Vsm., XXI.70-3; As., III. 483-92 ( pp. 180-4); cp. Ada., XIII.2 (p. 99 ) : samAdhistrividhaH / zUnyAtAsamAdhiH apraNihita samAdhiH, animittasamAdhiH / cittasyAnAsravAlambanapratisaMyuktatvAducyate samAdhiH / samAhitaH pazyati paJcopAdAnaskandhAH zUnyA anAtmAnaH anAtmIyA iti / ityucyate zUnyatAsamAdhiH / samAdhimavatIrNo na praNidadhAti rAgadveSamohAn punarutpattimata ityapraNihitasamAdhiH yaH samAdhiH vItadazanimittadharmAlambanaH so'nimittasamAdhiH 1; cp. MSA, XVIII. 77-80, pp. 148-9, Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH yatpunaridamucyate / AtmA vA, sattvo vA, jIvo vA, janturvA, idamasat / tatra saMskRte doSadarzanAdAdInavadarzanAdapraNidhAnaM bhavati / apraNidhAnAccApraNihitaM vimokSamukhaM vyavasthApyate / nirvANe punaH tatra praNidhAnabataH praNidhAnaM bhavati / zAntadarzanaM / praNItadarzanaM / niHsaraNadarzanaM c| niH[3]saraNadarzanAcca punarAnimittaM vimokSamukhaM vyvsthaapyte| tatrAsatyasamvidyamAne naiva praNidhAnaM bhavati / tadyathaivAsattathaivAsaditi / jAnataH pazyataH zUnyatAvimokSamukhaM vyavasthApyate / evaM trayANAM vimokSamukhAnAM vyavasthAnaM bhavati // tatra katame zikSAnulomikA dhrmaaH| Aha daza zikSAvilomA dhrmaaH| teSAM[4]pratipakSeNa daza zikSAnulomikA [dharmA'] veditvyaaH| ___ tatra katame shikssaavilomaadhrmaastdythaa| mAtRgrAmaH / zizurudAravarNo raMjanIyaH / zikSAprayuktasya kulaputrasyAdhimAtramantarAyakara: paripanthakaH, satkAyaparyApanneSu saMskAreSu niyantirAlasyaM, kausIdyaM / satkAyadRSTe: kabaDaMkArAhA[5]ramupAdAya rasarAgaH / lokAkhyAnakathAsvanekavidhAsu bahunAnAprakArAsu citreSu (trAsu) cha(ccha)ndarAgAnunayaH, dharmacintA, yogamanasikArApakSAlaH / sa punaH katamastadyathA 1. auf: seems to have been omitted in the MS, Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 269 ra[se']Su vA, satyeSu vA, skandheSu vA[1]karmaphale vA prahANaprayuktasya ca kAyadauSThulya[6] zaithilikasya shmthvipshynaapkssaalmnsikaarH| styAnamiddhena vA cittaabhibhvH| cittaabhisNkssepH| anvArabdhavIryasya vA kaayikklmH| caitasika upaayaasH| atilInavIryasya vizeSAsaMprAptiH kuzalapakSaparyAdAnaM / lobhena vA, yaza[7]sa[]vA, prazaMsayA vA, anyatamAnyatamena vA sukhalavamAtratvena, nandIsaumanasyamauddhatyamavyupazamaH / 9B-6|| audvignya//[1] mutplAvitatvaM / satkAyanirodhe nirvANe uttrAsazTha (: sta) mbhitatvaM / amAtrayA[.....] prayogaH / atybhijlpH| dhAmapi kathAM kathayatA vigRhya kthaamaarbhyaanuyogH| pUrvadRSTazrutAnubhUteSu viSayedhvanekavidheSu bahunAnAprakAreSu cittavisAraH pittA kssepH| anityeSu ca saMskA[reSu'] nidhyAyitatvaM, ime dharmAzcintAyogamanasikArA[2] pakSAlA veditavyAH / ___ dhyAna [samApatti'] sukhAsvAdanatA, AnimittaM samApattukAmasya sNskaarnimittaanusaaritaa| spRSTasya zArIrikAbhirvedanAbhiH, duHkhAmiryAvatprANahAriNIbhirjIvitaniyanti[:] / jIvitAzA tadAzAnugatasya 1. Letter lost by pin-hold. 2. Syllables lost by pin-hold, illegible. 3. Damaged by pin-hold. 4. Added by a separate hand in a footnote. Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH zocanA, klAmyanA, paridevanA iti / ime daza zikSAvilomA dharmAH [] katame daza zikSApadAnAM[3] vilomAnAM dharmANAM pratipakSaNa zikSAnulomikA bhavanti / tadyathA-azubhasaMjJA, anitye duHkhasaMjJA / duHkhe anAtmasaMjJA / AhAre pratikUlasaMjJA / sarvAloke anbhirtisNjnyaa| aaloksNjnyaa| viraagsNjnyaa| nirodhasaMjJA / maraNasaMjJA / itImA daza saMjJA[:] / AsevitA bhAvitA bahulIkRtA dazavidhasya zikSAparipanthaka[4]sya dazAnAM zikSAvilomAnAM dharmANAM prahANAya samvartante / ' . tatra dharmAlokaH / arthAlokaH / zamathAloko, vipazyanAlokazca / etAnAlokAnadhipatiM kRtvA AlokasaMjJA / asminnarthe abhipretaa| dharmacintAyogabhanasikAraH / paripanthasya prahANAya / / tatrApare daza zikSAnu[5] lomikA * dharmA veditvyaaH| katame daza[1]tadyathA pUrvako hetuH / Anulomika updeshH| yonizaH pryogH| sAtatyasatkRtyakAritA tIva[8] chandatA, yogabalAdhAnatA, kAyacittadauSThulyapratiprazrabdha (bdhi) rabhISaNapratyavekSa[ga]tA / aparitamanA, nirabhimAnatA ca / tatra pUrvako hetuH katamaH / [6]ya: pUrvamindriya1. See Ada., XII.11, pp. 97-8; A. N., IV.183; infra, under saMjJAbhAvanA. Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam . 271 paripAkaH / indriyasamudAgamazca / [tatrAnulomika upadeza: katama:'] ya upadezo[s]viparItazcAna (nu)pUvikasya (zca) / __tatra yonizaH pryogH| yathaivA[va]vaditaH (voditH)| tathaiva prayujyate / tathA prayujyamAnaH samyagdRSTimutpAdayati // ____tatra sAtatyasatkR[7]tyakAritA[1]SaDUpeNa prayogeNa abandhyaJca kAlaM karoti / kuzalapakSeNa kSiprameva kuzalapakSaM samudAnayati / ___ tatra tIva[] chandatA [1] yathApi taduttare vimokSe spRhAmutpAdayati / kadA svidahaM tadAyatanamupasa[8]mpadya . vihariSyAmi / yadAryA AyatanamupasaMpadya viharantIti / ___ tatra yogabalAdhAnatA [1] dvAbhyAM kAraNAbhyAM yoga9A-7// balAdhAnaprApto bhavati / prakRtyaiva ca tIkSNendri//[1] yatayA, dIrghakAlAbhyAsaparicayena ca / tatra kAyacittadauSTha lyaM, prItiH'] prazrabdhiyathApi tacchAntakAyasya klAntakAyasyotpadyate / kAyadauSThulyaM, cittadauSThulyaM / tadIryApathAntarakalpanayA pratiprasambhayati / ativitakitenAtivicAritenotpadyate / kAyacittadauSThulyaM tadA [cAtma'] [2]cetaH zamathAnuyogena pratiprazrambhayati / 1. MS. omits this. 2. MS. dim and illegible. 3. Letters lost by pin-hold. Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH cittAbhisaMkSepeNa cittalayena styAnamiddhaparyavasthAnaM / cotpdyte| kAyacittadauSThulyaM tadadhiprajJaM dharmavipazyanayA, prasadanIyena ca manaskAreNa prazrambhayati / prakRtyaiva vA prahINaklezasya klezapalaM kAyacittadauSThulyaM avigataM bhavati / sadAnuSaktaM tatsamyaGa mArgabhAvana[3]yA pratiprazrambhayati / ___ ttraabhiikssnnprtyvekssaa| abhIkSNaM zIlAnyArabhya kukRtaM pratyavekSate / sukRtaJca / akRtaM ca pratyavekSate, kRtaM ca / kukRtAccAkRtAd vyAvarttate / sukRtAcca kRtAnna pratyudAvarttate / tathA klezAnAM prahINAMprahINAnAM mImAnsA (mAMsA) manaskArama[4]dhipatiM kRtvA abhIkSNaM pratyavekSate / tatra prahINatAM jJAtvA punaH punastamevaM mArga bhAvayati / / tatrAparitamanAya (nayA) tatkAlAntareNa jJAtavyaM / draSTavyaM, prAptavyaM / tadajAnato [a]pazyato, nAdhigacchataH / paritamanA utpadyate, caitasikaH klamaH / caitasikovighAta: / tAmutpannAnnAdhivAsayati / prajahAti / ___ nirabhimAnatA / adhigame prAptau / [5] sparzanAyAM nirabhimAno bhavati / aviparItagrAhI, prApta prAptasaMjI, adhigate adhigatasaMjJI[1]itIme daza dharmAH zikSAkAmasya yoginaH // AdimadhyaparyavasAnamupAdAya zikSAmanulomayati (nti), na vilomayanti / tenocyante zikSAnulomikA iti // Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 dvitIyaM yogasthAnam tatra katamo yograbhaMzaH / Aha / catvAro yoga [6] bhraMzAH / katame catvAraH / asti yogabhraMza AtyantikaH / asti tAvatkAlikaH / asti [1] rihANikaH / asti mithyA pratipattikRtaH / tatrAtyantiko yogabhraMzaH / 273 ayogasthAnAM pudgalAnAM veditavyaH / tasyAparinirvANadharmakatvAdatyantaparibhraSTA eva yogAdbhavanti / . tatra tAvatkAlikaH / tadyathA gotrasthAnAM pari nirvANa [7] dharmakANAM pratyayavikalAnAM te hi dUramapi, paramapi gatvA avazyameva pratyayAnAsAdayiSyanti / yogaM , ca saMmukhIkRtya bhAvayitvA parinivrvAsyanti / tenaiva teSAM tAvatkAlika eva bhraMzo bhavati / tatra prAptiparihANiko yogabhraMzaH / yathApIhaikatye prAptAdadhigatA[j]jJAnadarzanasparzavihArAtparihIyante / tatra mithyA [ 8 ] pratipattikRto yogabhraMzaH / yathApIhaikatyeH / ayonizaH prayujyamAno nArAdhako bhavati ( 1 ) yogasya, nArAdhayati ( 1 ) dhyAyyaM dharmaM kuzalaM [1] yathApIhaikatya: bahuklezo bhavati / prabhUtarajaskajAtIyaH / mahAvijJAnazca bhavati / mahAbuddhiH / sa zruta mahatAyA (mahatyA) buddhayA samanvAgataH / mudgRhNAti / zrutaM paryavApnoti / alpamvA, prabhUtaM vA [9], araNye vA punarviharati AgatAgatAnAJca gRhipravrajitAnAM rujakAnAM, rujakajAtIyAnAM dharmadezanayA Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH cittamArAdhayati / kuhanAnucaritayA ca ceSTayA kAyavAkyapratisaMyuktayA, tasya tena hetubhAvena, tena pratyaye notpadyate / lAbhasatkArazlokaH, sa jJAto bhavati / 9B-7// //[1] mahAsukho lAbhI bhavati / cIvarapiNDapAta zayanAsana[glAnapratya']yabhaiSajyapariSkArANAM, satkRtazca bhavati, gurukRto, rAjJAM rAjAmAtrANAM, yAvatsArthavAhAnAM, arhatsampata (da): / tasyAntA vartante zrAvakAH, gRhiNaH, pravrajitAH / api adhvAdenteSu gredhaM nigamayamvA varttate (apyadhvAnteSu grAmo nigamo vA vartate) vA[...]yatasyaivaM bhavati / santi ye zrAvakA, gRhipravrajitA, ye [2]mayi saMbhAvanAjAtA yeSAM mahatsaMsa (ma)taH te cedyA (nmA) mupasaMkramya yoge manasikAre zamathavipazyanAyA[] praznaM pRccheyuH / teSAM cAhaM pRSTo vyAkuryAM na jAnAmItyevaM sati yA saMbhAvanA . sA ca hIyenna (hIyeta, na)ca syAmarhatsammataH, yannvahaM svayameva cintayitvA, tulayitvopaparIkSya yogaM vyavasthApayeyaM / / sa etamevArthamadhipati kR[3]tvA lAbhasatkArAbhigRddha ekAkI rahogataH svayameva cintayitvA, tulayitvA, tulayitvopaparIkSya yoga vyavasthApayati / sa cAsya yogo na sUtre bhavati / na vinaye saMdRzyate / dharmatAM ca vilomayati / mayete (ya ete) bhikSavaH / sUtradharA, vinayadharA, mAtRkAdharAsteSAM tadyogasthAnaM 1. Letters lost by pin-hold. Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 275 vinigRhati / na prakAzayati / yepyasya zrAva[4]kA bhavanti / gRhiNaH, pravajitAzca, tAnapi yogapratiyuktaye AjJApayati / tatkasya hetormA, maiva te sUtradharA, vinayadharA, mAtRkAdharA, etadyogasthAnaM zrutvA sUtrevatArayeyuH / tacca nAvatAraye (tare)dvinaye, saMdarzayeyuH / tacca na saMdRzyate / dharmatayA upaparIkSyeta / tacca dharmatAM virodhayet / te ca tato nidAnam[5]pratItA bhaveyurapratItavacanaizca saM (1) codayeyuH / adhikaraNAni cotpAdayeyuH / evamahaM punarapi na satkRtaH (1) syAnna gurukRto, rAjJAM rAjAmAtrANAM yAvaddhaninAM zreSThinAM sArthavAhAnAM, na ca punarlAbhI syAM cIvarapiNDapAta* zayanAsanaglAnapratyayabhaiSajyapariSkArANAmiti / sa tAmeva lAbhasatkArakAmatA[6]madhipatiM kRtvA adharme dharmasaMjJI, vinidhAya saMjJAM rUpiNI]madharma dharmato dIpayati / saMprakAzayati / tatra yesya dRSTyanumatamApadyante / tepyadharme / dharmasaMjJino bhavanti / mandatvAnmohatvAtte adharme dharmasaMjJino yathAnuziSTA api, pratipadyamAnA mithyApratipannA eva te veditavyAH / ayamevaM rUpo mithyApratipattikRto[7]yogabhraMzassaddharmapratirUpako hyasaddharmaH saddharmasyAntardhAnAya [i] itIme catvAro yogabhraMzA dhyAyinA bhikSuNA yogAcAreNa parijJeyA varjayitavyA: // tatra yogaH ktmH| Aha [1] catumvidho Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH yogH| tadyathA zraddhA, chando, vIrya, upAyazca // tatra zraddhA dvividhAdhiSThAnA - abhisaMpratyayAkArA prasAdAkArA ca // dharma[8]yuktivicAraNAdhiSThAnA pudgalAnubhAvAdhimuktyadhiSThAnA ca // chandopi caturvidhaH / tadyathA prAptaye [1] yathApIhaikatyaH uttare vimokSaspRhAmutpAdayati / vistareNa pUrvavat / pripRcchaaye| yathApIhaikatyaH spRhAmutpAdayati vistareNa puurvvtpripRcchaaye| ArAma gamanAya, vijJAnAM sabrahmacAriNAM yogajJAnA[9]mantikamazrutasya zravaNAya, zrutasya ca paryavadAnAya[i]. sNbhaarsmudaagmaacchndH| yathApIhaikatyaH zIlasamvarapArizuddhaye, indriyaM saMvarapArizuddhaye, bhojane mAtra jJatAyAM, jAgarikAnuyoge, saMprajAnadvihAritAyA9A-8// muttarottarAM spRhAmutpAdayati / //[1]anuyogAcchandaH / yA (yaH) sAtatyaprayogatAyAM satkRtyaprayo[gatA]yAM ca mArgabhAvanAyAM spRhAmutpAdayatyabhilASaM kartukAmatAmityayaM cturvidhshchndH| (ityayaM caturvidhazchandaH) yaduta praaptye| paripRcchanAya / - saMbhArasamudAgamAya / anuyogAya ca // . tatra vIryamapi caturvidha[] tadyathA zra[vaNA']ya, cintanAya, bhaavnaaye| AvaraNaparizuddhaye ca / 1. Letters lost by pin-hold. 2. A repetition, should be deleted. Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 277 -- tatra zra[2]vaNAya vIrya / yadazrutaM zRNvataH / pryvdaapytH| cetaso [a]bhyutsaahH| avinyastaprayogatA, evaM yathAzrutAnAM dharmANAmekAkino rahogatasyArthaM / cintayatastulayata upaparIkSamANasya / evaM pratisaMlayanapraviSTasya kAlena kAlaM zamathavipazyanAM bhAvayata evamahorAtrAnuyuktasya caMkramaniSadyAbhyA[] [3] nivaraNebhyazcittaM vizodhayataH / yazcetasobhyutsAhaH / avinyastayAgatA (prayogatA) [i] evaM yathAzrutAnAM dharmANAmekAkino rahogatasyAyaM cintayata AlayadIrghatA tatra / ___ upAyopi caturvidhastadyathA zIlasamvaramindriyasaMvaramadhipatiM kRtvA suupsthitsmRtitaa| tathA copasthitasmRterapramAdazcetasa aarkssaa| [4] kuzalAnAM dharmANAM nissevnnaa| tathA vA[5]pramattasyAdhyAtma cetaHzamathayogaH / adhiprajJaJca dharmavipazyanA [1] sa cAyaM yogazcaturvidhaH / SoDazAkAro bhavati / tatra zraddhayA prAptavyamarthamadhipatiM saMprApnoti / prAptimabhisaMpratyayAtkartukAmatAmutpAdayati / kuzaleSu dharmeSu [1] sa evaM kartukAmaH / ahorAtrAnu[5]yukto viharati / utsAhI / dRDhaparAkramaH / tacca vIryamupAdAya parigRhItamaprAptasya prAptaye, anadhigatasyAdhigamAya / asAkSAtkRtasya sAkSAtkriyAyai / samvarttate / tasmAdime catvAro dharmA yoga ityucyate // Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH tatra manasikAraH katamaH / catvAro manaskArAH katame catvAraH / (saMsthApayatazca dharmAH (dharmAn) pravicinva[6]taH / yAvanmanaskAraM na prApnoti / tAvadasya balavAhano manaskAro bhavati / balAdavaSTabhya taccittamekAgratAyAmavasthApayati / tenocyate / balavAhana iti / sachidravAhano manaskAraH katamaH) tadyathAbalavAhanaH, sa[3] chidravAhanaH', anAbhogavAhanazca / tatra balavAhano manaskAraH katamaH / tadyathA AMdikarmikasyAdhyAtmame [7]va cittaM sthApayataH / saMsthA 1. cf. S. N., IV.93-7; Vsm., XIV.152 (=AS, III.254) : kiriyA kAro manamhi kAro mnsikaaro| purimamanato visadisaM manaM karotIti mnsikaaro| svAyaM ArammaNappaTipAdako, vIthi paTipAdako, javanapaTipAdako fa fa-yaret l; Buddhaghosa also differentiates the concepts of yoniso0 and ayoniso0 which cause respectively the origination (uppada) as well as the cessation and extinction of kAmacchanda and other akuzaladharmas, SVA, pp. 58, 272-6; Asanga defines manaskAra as cetasa aabhogH| Alambana- . cittadhAraNakarmakaH / Asm., p. 6; cp. Ada., p. 66 : cittAvismaraNaM manaskAraH / -katamo mithyAmanaskAraH / mArgasyAsmaraNam / . Adv., p. 70 : cittasyAbhogo manaskAraH pUrvabhUtAdisamanvAhArasvarUpaH; A. K. B., II. 24 : manaskArazcetasa Abhoga iti / Alambane cetasa Avarjanam avadhAraNamityarthaH / manasaH kAro manaskAraH / mano vA karoti / AvarjayatIti manaskAraH / manaskArazcetasa aabhogH| AdhuMjanamAbhoga Alambane yena cittamabhimukhIkriyate / sa punarAlambane cittadhAraNakarmA / cittadhAraNaM punastatravAlambane punaH punazcitta syAvarjanam / ... 2. A repetition, may be deleted. This portion follows just hereafter (line 7). 3. MS. omits nizchidravAhano, scribe's mistake. . Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam payatazca / dharmAn pravicinvataH / yAvanmanaskAraM na prApnoti / tAvadasya balavAhano manaskAro bhavati / balAdavaSTabhya taccittamekAgratAyAmavasthApayati / tenocyate balavAhana iti / saci]chidravAhano manaskAraH ktmH| yo labdhamanaskArasya ca laukikena mArgeNa gacchato lokottareNa vA (yo) lakSaNa prati[8] saMvedI manaskAraH / tathA hi samAdhistatra cintayA vyavathI (sthI)yate / naikAntena bhAvanAkAreNa pravartate / tatra ni[z] chidravAhano mnskaarH| lakSaNapratisaMvedino manaskArAdUrdhvaM yAvat / prayoganiSThAnmanasikArAttathAnAbhogavAhano mnskaarH| yaH prayoganiSThAphalo manaskAraH / / apare catvAro manaskArA: tadyathA AnulomikaH, 9B_8|| ||[1]prAtipakSikaH, prasadanIyaH, pratyavekSaNIyazca [1] tatrAnulo [miko'] mnskaarH| yenAlambanaM . vidUSayati / samyakprayogaM cArabhate / no tu klezaM prajahAti // tatra prAtipakSiko yena klezaM prajahAti / tatra prasadanIya yena lInaM cittaM pragrAhakainimittara bhipramoca(da)yati / saM[praharSa]yati / pragRhNAti / 1. Letters damaged by pin-hold. 2. Letters lost by pin-hold. Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 zrAvabhUmI naiSkramyabhUmiH tadyathA mImA tatra pratyavekSaNIyo manaskA [2] raH / nsA (mAMsA) manaskAraH / yamadhipatiM kRtvA prahINA - prahINatAM klezAnAM pratyavekSate / tatrAlambanaM manasi kurvvatA manasi karttavyAni bhavanti / tadyathA / AlambananimittaM' | parivarta (jaM) nIyaM nimittaM [1] niSevaNIyaM ca nimittaM / tatrAlambana jJeyavastu sabhAgaM pratibimbaM / nimittaM yat / [3] pratibhAsaM (saH) / / kati nimittAni catvAri / tatra nidAnanimittaM tadyathA samAdhisaMbhA ropacayaH / anulomika upadezaH / - bhAvanAsahagataH / tIvra [ca] chandaH, saMvejanIyeSu dharmeSu saMvegaH / vikSepAvikSepaparijJA / avadhAnaM paratazca / saMghahA manusya - (Sya) kRto vA, ko ( a ) manuSya kRto vA, zabda kRto vA, vyApAdakRto vA / tathA vipazyanApUrvvagamaH / [4] adhyAtmaM cittAbhisaMkSepaH / uttaptatarAyA vipazyanAyAH uttarata nidAnanimittaM tathA zamathapUrvvagamA vipazyanA, uttaptatarasya zamathasyottaratra nidAnanimittaM / Aha / 1. MS. omits here nidAnanimittaM. , tatra parivarjanIyanimittaM catuvvidhaM / tadyathA / layanimittaM, auddhatyanimittaM, saMganimittaM, vikSepanimittaM ca / tatra layanimittaM yenAlambananimi [5]ttena nidAnanimittena cittaM lInatvAya paraiti / Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 281 tatrauddhatyaM yenAlambananimittena nidAnanimittena cittamutpadyate / tatra saMganimittaM yenAlambananimittena, nidAnanimittena cittamAlambane rajyate // saMrajyate / sNklishyte| tatra vikSepanimittaM / yenAlambananimittena nidAnanimittena cittambahirdhA[6] vikssipyte| tAni punarnimittAni yathA samAhitAyAM bhUmau ebhirmnskaarairaalmbnmdhimucyte| katyadhimokSA bhavanti / ' Aha [1] nvaadhimokssaastdythaa| prabhAsvararacAprabhAsvarazca / jar3aH, paTuH, parItto, mhdgtH| aprmaannH| prishuddhH| aparizuddhazceti // 1. cp. Vbh., pp. 212-36 : cittassa bhadhimokkho bhadhimuccanatA tadadhi muttatA... - M. N., III.89-90; for references, see Trenchner, CPD, s.v. adhimokkha, pp. 135-6; cp. Vsm., XIV.151 : adhimuccanaM adhimokkho| so sanniTThAlakkhaNo, asaMsappanaraso, nicchayapaccupaTTAno, sanniTTeyyadhammapadaTThAno, bhArammaNe niccalabhAvena indakhIlo viya dttttbbo|; cp. also, XX.118; cp. AS, III.254; SVA, p. 213 sq.; Poussin, AK, II, p. 154; Asm., p. 6 : adhimokSaH katamaH / nizcite vastuni yathAnizcayaM dhAraNA / bhasaMhAryatAkarmakaH / ; Adv., p. 70 : cittasya viSaye'dhimuktiradhimokSo rucidvitIyanAmA cittasya viSayApratisaMkocalakSaNaH / ; cp. AKB, II.24 : adhimuktistadAlambanasyAvadhAraNam; see, AKV, II.24, p. 42; Sthira mati remarks : adhimokSo nizcite vastuni tathaivAvadhAraNam / nizcitagrahaNamanizcitapratiSedhArtham / yuktita Aptopadezato vA yadvastu asandigdhaM tanizcitaM yena vAkAreNa tanizcitamanityaduHkhAdyAkAreNa tenaivAkAreNa tasya vastunazcetasyabhinivezametannAnyathetyavadhAraNamityadhimokSaH / adhimuktipradhAno hi svasiddhAntAt parapravAdibhirapahartuM na zakyate / TVbh., 10, p. 31; cp. A. A. A., p. 448 : adhimuktinizcayAvadhAraNam / Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 9A-9// aranbhUmau naiSkramyabhUmiH tatra prabhAsvarodhimokSo sUdga [7]hIte AlokasahagataH [1] tatra [[]] prabhAsvarodhimokSaH / nimitte sUdgRhIte andhakArasahagataH / tatra jaDo [ 5 ] dhimokSaH / yo mRdvindriyasantAnapatitaH / ya Alokanimitte tatra paTuradhimokSo yastIkSNendriyasantAnapatitaH / tatra parIttodhimokSaH / yaH parIttazraddhAcha(ccha ) ndasamAdhiH parIttAlambanazca / iti ma [8] - naskAraparIttatayA cAlambanaparIttatayA ca parIttodhimokSaH // " tadyathA Aloka tatra mahadgatodhimokSaH / tatra yo mahadgataH zraddhAcchandasahagato mahadgatamvA Alambanamadhimucyate / yodhimokSa iti / manaskAramahadgata[ta] yA cAlambanamahadgatatayA mahadgatodhimokSaH / tatrApramANodhimokSaH / apramA//[1]Na[:] zraddhAcha (ccha ) ndasahagataH / anantamvA aparyanta [ mAlamba' ] namadhimucyate / yodhimokSa iti / manaskArApramANatayA cAlambanapramANatayA cApramANAdhimokSaH / paryavasAnagataH / tatra parizuddho'dhimokSaH yaH prabhAvitaH, pariniSpannaH 1. Letters lost by pin-hold. aparizuddho vA punaryo na subhAvito, na Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam . 283 dvitIyaM yogasthAnam .. 283 pariniSpanno na paryavasAnagataH / / tatra[2] kati yogasya yogkrnniiyaani| Aha / catvAri / katamAni catvAri / tdythaa| aashrynirodhH| aashryprivrtH| AlambanaparijJAnaM / AlambanAbhiratizca / tatratrAzrayanirodhaH prayogamanasikArabhAvanAnuyuktasya yo dauSThulyasahagata aashryH| sonupUrveNa nirudhyte| prasrabdhisahagatazcAzrayaH parivarta[3]te / ayamAzrayanirodhoyamAzraya privrtH| yogakaraNIyaM / tatrAlambanaparijJAnamAlambanAbhiratizca / astyaalmbnprijnyaanmaalmbnaabhirtiH| AzrayanirodhaparivartapUvaMgamaM / yadA cAlambanaparijJAnamAlambanA bhiratimadhipatiM kRtvA Azrayo nirudhyate / parivarttate ...c| astyAlambanapari[4]jJAnamAlambanAbhiratiH / AzrayavizuddhipUrvaMgamaH / Azrayavizuddhimadhipati 1. cp. Bodhi, p. 66 : adhimuktyadhiSThAnam-aSTavidham / 2. cp. MSA, XIX.54 : akhyAnakhyAnatA jJeyA asadarthasadarthayoH / Azrayasya parAvRttirmokSo'sau kAmacArataH / / asadarthasya nimittasyAkhyAnatA sadarthasya tathatAyAH khyAtatA aashrypraavRttiveditvyaa| tayA hi tadakhyAnaM khyAnaM ca / saiva ca mokSo veditavyaH / kiM kAraNaM / kaamcaartH| tadA hi svatantro bhavati svacittavazavartI prakRtya va nimittAsamudAcArAt / / ; cp. XX-XXI.47, p. 185; cp. p. 186 : AzrayaparizuddhirAtmabhAvasyAdAnasthAnatyAgavazitayA / ; on Azraya vide, SinoIndian Studies, I; EB, s.v. asraya. Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH kRtvA suvizuddhamAlambanajJAnaM / kAryapariniSpattikAle pravartate / abhiratizca [1] tenocyate catvAri yogasya karaNIyAnIti // tatra kati yogaacaaraaH| Aha trayastadyathA / AdikamikaH, kRtpricyH| atikrAnta[5]manaskArazca // ___tatrAdikamiko yogaacaarH| manaskArAdikamikaH / klezavizuddhyAdikarmikazca // tatra mnskaaraadimikH| tatra prathamakarmika ekAgratAyAM yAvanmanaskAraM na prApnoti / cittaikAgratAM na spRzati / ___ tatra kleshvishuddhyaadikrmikH| adhigatepi manaskAre klezasya cittaM vimocayitukAmasya yalla[6]kSaNapratisaMvedino manaskArasyArambhaH pratigrahazcAbhyAsaH / ayaM klezavizuddhyAdikarmikaH / tatra kRtaparicayaH ktmH| lakSaNapratisaMvedinaM manaskAraM sthApayitvA tadanyeSu SaTsu manaskAreSu prayoganiSThApanneSu kRtaparicayo bhavati / ___ tatrAtikrAntamanaskArAH(raH)prayoganiSThAphalamana[7]skAre veditavyaH / atikrAnto'sau bhavati / pramo(yo) gabhAvanAmanaskAraM / sthito bhavati / bhAvanAphale[1]tasmAdatikrAntamanaskAra ityucyate / api ca kuzalaM dharma[8] chandamupAdAya / prayujya Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam . . 285 mAno yAvanirvedhabhAgIyAni kuzalamUlAni notpAdayati / tAvadAdikamiko bhavati / yadA punanirvedhabhAgI[8]yAnyutpAdayati / tadyathA USmagatAni / mUrdhAna: (mUrdhnaH), satyAnulomAH / kSAntayo (ntIH) laukikAnagradharmAn / tadA kRtaparicayo bhavati / yadA punaH samyaktvaM nyAmamavatarati / satyAnyabhisamAgacchati / aparapratyayo bhavatyananyaneyaH / zAstu: zAsane tadAti9B_9|| krAntamanaskAro bhavati / parapratyayaM manaskAra![1]. . matikramyAparapratyaye sthitaH / tasmAdatikrAntamanaskAra ityucyate // tatra yogabhAvanA ktmaa| Aha / dvividhA / . . saMjJAbhAvanA bodhipakSyA bhAvanA ca / / tatra saMjJAbhAvanA katamA / tadyathA laukikamArga1. Asanga mentions four yogas, viz. kama, bhava, drsti and avidya yoga, see Asm., p. 47 : yogazcaturvidhaH / kAmayogaH bhavayogaH dRSTiyogaH avidyAyogazca / visaMyogaparipanthakaro yogArthaH / vizuddhi viparyayataH / te punaryathAyogameSaNAtrayabhAvanA / , the three esanas are kAma0 bhava0 and brahmacarya0 (ibid, loc. cit.); this classification of yoga is found nowhere else in Buddhist literature. 2. Asanga defines bhAvanA as zamatha pragrahopekSAnimitteSu samyagupalakSaNA pUrvikA zamavipazyanopekSAbhyAsaratiH, (Bodhi, p. 59); bhAvanA. . . . samAsatazcaturvidhA gheditvyaa| zamatho vipazyanA zamathavipazyanAbhyAsaH zamathavipazyanAbhiratizca (ibid, p. 77); cp. bhAvanA cittavAsanAt, A. K., IV. 123; see also, AKV; Vsm., as quoted in BDD, p. 69, n. 1; Asm., p. 75. 3. In the Pali canons, seven samjhas, viz. asubha0, maraNa, ____ AhAre paTikkUla0, sabbaloke anabhirati, anicca0, dukkha0, ananta0 have (contd. on p. 286) Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 zrAvabhUmI naiSkramyabhUmi: prayuktaH / sarvvAsvadharimAsu bhUmiSvAdInavasaMjJA[]bhAvayati / 2 [ prahAra ] NAya vA punaH prayuktaH / prANaghAta, virAgadhAtau [2] nirodhadhAtau zAntadarzI prANasaMjJAM virAgasaMjJAM nirodhasaMjJAJca bhAvayati 14 zamathAya' vA punaH prayuktaH / UrdhvamadhaH saMjJAM zamatha (contd. from p. 285) been enumerated, see, A. N., III.268; at some places, this numbering goes to ten, adding pahAna0, virAga0 and nirodha0 to this list, ibid, IV. 183 ( paThamasaJjJAsutta); Asanga mentions above ( pp. 182-3) these samjnas AdInava0, prahANa0, virAga0, nirodha0, zamatha0, vipazyanA 0, azuci (bha), and AlokasaMjJA / 1. On laukikamArga, see, supra, pp. 35-6 and notes added thereto; AKV, VI.45-d, 46. 2. On AdInava, see, Vsm., XXI. 35-42, XXII.120; but Asanga here does not intend to say what is meant by AdInavatrANa (Vsm, loc. cit.), but he simply points out towards the bhavana of AdInavasaMjJA (i.e.) doSasaMjJA, vide, sabdakalpadruma, I, s. v. AdInava; PTSD, s.v. ibid, 3. Letters lost by pin-hold. 4. See, supra, p. 235 sq. ; Adv, p. 371 : e ete trayo dhAtava eva tisraH saMjJAH prahANavirAganirodhasaMjJA:; see also, pp. 371-2. 5. cf. samatho cittekaggatA (ANA, Balavagga, Sutta 3); paJcanIvaraNAnaM samanaTThena samayaM ( ibid; see BDD, p. 41 ); cp. Adv., p. 404 : zamathaH khalu sAGgA kuzalA cittaikAgratA dhyAnamityucyate; Bodhi, p. 77 : tatra zamathaH katamaH / yathApi tadbodhisattvaH aSTAkArAyAzcintAyAH susamAptatvAnnirabhilApye vastumAtre'rthamAtre Alambane cittamupanibadhya sarvaprapaJcApagatena sarvacittapariplavApagatena saMjJAmanasikAreNa sarvA(contd. on p. 287) Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 287 pakSyAM bhAvayati / vipazyanAyAM prayuktaH / pazcAtpunaH saMjJAM vipazyanApakSyAM bhAvayati / vipazyanAyAM prayuktaH / pazcAtpura imameva kAyaM yathAsthitaM yathApraNihitaM UrdhvaM pAdatalAdadhaH keza[3]mastakAtpUrNaM nAnAvidhasyAzuce: pratyavekSate / santyasminkAye kezA romANIti pUrvavat / tatra pazcAtpunaH / saMjJI tathA tadekatyena pratyavekSaNAnimittameva / sAdhu ca, suSThu ca, sUdgRhItaM bhavati / sumanasIkRtaM, suutkRssttN| supratividdhaM / tadyathA sthito niSaNNaM pratyavekSate / niSaNNo vA nipannaM / purato vA gacchantaM, pRSTha[4]to gacchanpratya vekSate / sA khalveSA traiyadhvikAnAM saMskArANAM __. pratItyasamutpannAnAM vipazyanAkArA pratyavekSA paridIpitA // tatra yattAvadAha-sthito niSaNNaM (contd. from p. 286) lambanAnyadhimucyamAnaH adhyAtmasamAdhinimitteSu cittaM saMsthApayati avasthApayati vistareNa yAvadekotIkaroti samAdhatte / ayamucyate zamathaH / ; for the four kinds of zamatha see, ibid, p. 177; see also, Asm., p. 75; Vsm., p. 499. 1. vipassanA ti saGghArapariggAhakANaM ANA, loc. cit.; saGkhAre aniccato dukkhato anattato vipassati, BDD, p. 39, f.n.; see, Vsm., p. 499; Asm., p. 75; Bodhi, p. 77 : vipazyanA ktmaa| tenaiva punaH zamathaparibhAvitena manaskAreNa yathAcintitAnAM dharmANAM nimittamanasikriyA vicayaH pravicayo dharmapravicayaH vistareNa yAvatpANDityaM prajJAcAraH / iyamucyate vipazyanA, see also p. 177. 2. cp. Vsm., p. 163 sq.; cp. azubhasaMjJA Adv., 371-2; Vsm., III.105, VI.1; p. 120 sq. Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH pratyavekSate / anena vartamAnena manaskAreNa anAgatajJeyaM prtyveksste| vartamAnApi manaskArAvasthA utpannA sthitetyucyate / anAgatA punaH jnyeyaavsthaa| [5]anutpannatvAdutpAdAbhimukhatvAcca niSaNNetyucyate / yatpunarAha / niSaNNo vA nipannaM pratyavekSata ityanena pratyutpannena manaskAreNAtItasya jJeyasya pratyavekSaNA pridiipitaa| pratyutpannA hi mnskaaraavsthaa| nirodhAbhimukhA niSaNNetyucyate / atItA punaH niruddhatvAjJayAvasthA nipannetyucyate / [6]ytpunraah| purato vA gacchantaM pratyavekSata ityanena pratyutpannena manaskAreNa / anantaraniruddhasya manaskArasya pratyavekSA pridiipitaa| tatra ya utpannotpanno manasikAro[a]nantaraniruddhaH sa purato yAyI [1] tatra anntrotpnnH| anantarotpanno manaskAraH / navanavo[5]nantaraniruddhasyAna[7]ntaraniruddhasya grAhakaH / sa pRSThato yaayii| tatra zamathaM ca vipazyanAM ca bhAvayanstadubhayapakSyAmAlokasaMjJAM bhAvayati / * iyaM sNjnyaabhaavnaa| tatra bodhipakSyabhAvanA ktmaa|' yaH SaTa (sapta) 1. The thirty-seven bodhipaksika-dharmas find mention in Milinda, p. 232 : desentA ca bhante nAgasena sabbepi tathAgatA sattatisabodhipakkhiyadhamme desenti..'; A. N., III.249 : bhAvanaM anuyuttassa . . . 'neva cittaM vimuccati / taM kissa hetu ? abhAvitattA tissa (contd. on p. 289) Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam . 289 triMzatAM bodhipakSyANAM dhrmaannaambhyaasH| paricayaH / AsevanA bahulIkAra iyamucyate bodhipkssybhaavnaa| tadyathA caturNA [8] smRtyupasthAnAnAM, caturNA (contd. from p. 288) vacanIyaM / kissa abhAvitattA ? catunna satipaTTAnAnaM catunnaM sammappadhAnAnaM catunnaM iddhipAdAnaM, paJcannaM indriyAnaM, paJcannaM balAnaM, sattannaM bojjhaGgAnaM, ariyassa aTThaGgikassa maggassa / . . . A. N., I.39 sq.; Milinda, p. 23; Vsm., XXII.33; SDP, p. 258; MSA, pp. 159-77; ASPP, p. 97; LV, p. 303; Mtu., II.290; KP., p. 127 (BD, p. 80); DBS., pp. 19 sq., 27 sq., 34; Da., 217; Avs.; 32, 35, 39; Bodhi, p. 1, 29, 176 sq., 232 sq:; . Dh. Sam., 43, MSS, I, pp. 331-2 (also see 44-50); cp. AVS, XIII-XIX, MSS, I.321-3; Asm., pp. 71-4; AK, VI.67; Adv., pp. 356-65; Ada., pp. 113-7; Vbh., p. 300; D.N., III.76 mentions only the seven bodyaigas as Bodhipakkhiya dhammas, for which see SVA, p. 349; cp. S., N., IV.197; NP; Ads., VII.25-35; Asanga further explains the bodhipaksiya-dharmas as bodhyanukUlAH, Bodhi, p. 29.1; cp. Adv., p. 358; see also, Hardayal, BDBSL, p. 81; thus Bodhipaksiya dharmas are the principles conducive to enlightenment' (ibid, loc. cit.); Bodhi is the knowledge of the extinction and further non-origination of the phenomenal afflictions and impurities, cp. Aa., V.18; Aaa., p. 521 : kSayAnutpAdayorzAne malAnAM bodhirucyate / ; also, Adv., p. 357, Vs. 441 : kSayajJAnaM matA bodhistathAnutpAdadhIrapi / daza caikazca tatpakSyAH saptatriMzattu nAmataH / / see also, AK., VI.67 sq.; AKB, VII.7; Adv., p. 357, f.n. 3. Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 zrAvabhUmI naiSkramyabhUmiH samyakprahANAnAM', caturNAM RddhipAdAnAM / pazcAnAmindriyANAM paMcAnAM balAnAM, saptAnAM bodhyaMgAnAmAmAryASTAGgasya mArgasya [1] kAyasmRtyupasthAnasya vedanAcittadharmasmRtyupasthA10A-1// nasya / anutpannAnAM // [1] dharmANAM pApakAnAmakuzalAnAM vyAyacchate, dharmANAmanutpAdAya [ca]chandaM janayati / vIryamArabhate / cittaM pragRhNAti / pradadhAti / samyakprahANasya (NNAya ) / utpannAnAM pApakAnAmakuzalAnAM dharmANAM prANAya / anutpannAnAM kuzalAnAM dharmANAmutpAdAya / utpannAnAM kuzalAnAM dharmANAM sthitaye / asaMmoSAya bhAvanAparipUraye [ 2 ] ( ya yo ) bhAvavRddhivipulatA chandaM vyAyacchate / vIryamArabhate / cittaM pragRhNAti, pradadhAtIti samyakprahANasya chandasamAdhiprahANasaMskArasamanvAgatasya ( 1 ) RddhipAdasya, zraddhAvIryaM cittamImAnsA ( mAMsA ) samAdhiprahANa saMskArasamanvAgatasya RddhipAdasya, vIryacittamImAnsA (mAMsA)samAdhiprahANasaMskArasamanvAga [3] tasya RddhipAdasya, 1. Hardayal aptly remarks : "It is clear that prahana is a wrongly samskritized form. The usual Pali word is padhana and the correct sanskrit rendering would be pradhana derived from the root 'dha" " ibid, p. 102; see also p. 103; Saund, Ka., XVII.24, Mtu., III.120. 2. This may be deleted. ..... Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 291 zraddhAvIryasmRtisamAdhiprajJendriyazca zraddhAsmRtisamAdhiprajJAbalAnAM smRtisaMbodhyaMgasya [1] samyagdRSTeH / samyaksaMkalpasya, samyagvAkkantiAjIvAnAM, samyagvyAyAmasya, samyaksmRteH samyaksamAdhezca // tatra' katamaH kAyaH / katamA kAye kAyAnupazyanA [1] katamA (1) smRtiH [1] katamA ni] (1) smRterupasthAnA[4]ni [i] aah| kAyaH pnyctriNshdvidhH| tadyathA AdhyAtmiko, bAhyazca / indriyasaMgRhItaH / 1. See D. N., III.173 : idhAvuso, bhikkhu kAye kAyAnupassI viharati AtApI sampajAno satimA, vineyyaloke abhijjhAdomanassaM / vedanAsu vedanAnupassI * * * citte cittAnupassI * * * 'dhamme dhammAnupassI viharati . . . '; see also, pp. 109, 213; Vbh., pp. 238-54; SVA, p. 217 sq.; AK, and AKV, VI.14 sq.; Asm., p. 71; BDBSL, p. 83 sq.; Abdv., p. .315 sq. : catuSTavamapi caturviparyAsapratipakSatvAt / azucau zucisaMjJAviparyAsapratipakSo hi kAyaparIkSA / duHkhe sukhasaMjJAviparyAsapratipakSo vedanAparIkSA / anitye nityasaMjJAviparyAsazcittaparIkSA, cittasya laghuparivartitvAt / anAtmanyAtmasaMjJAviparyAsapratipakSo dharmaparIkSA / dharmasmRtyupasthAnasya vaicitryAdekAtmasaMjJAviparyAso nivartate / ; cp. Ada., p. 113 : yasmAccaturo viparyAsAn bhindanti tasmAcatvAryevocyante smRtyupasthAnAni / na nyUnAdhikAni / ; see also, SVA, p. 218; AK, VI.15-6 and AKV, p. 529 sq.; Adv., pp. 317-8 (extract from AKB); see M. N., satipatthanasutta. 2. See Vsm., XIV.41. 3. adhyAtma kAyaH ktmH| yAnyasmin kAye AdhyAtmikAni rUpINyAyatanAni / bahirdhA kAyaH katamaH / bahirdhA rUpINyAyatAni / adhyAtmabahirdhA kAyaH katamaH / AdhyAtmikAyatanasaMbaddhAni bAhyAnyAyatanAni / indriyAdhiSThAnAni pArasAntAnikAni cAdhyAtmikAni rUpINyAyatanAni / Asm., pp. 71-2; see also, SVA, pp. 224-6 sq. Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH anindriyasaMgRhItazca / sattvasaMkhyAtA (to) [5]sattvasaMkhyAtA (ta)zca / dauSThulyasahagataH, prazrabdhisahagatazca / bhUtakAyaH, bhautikakAyazca / nAmakAyo, rUpakAyazca / nArakastairyagyonikaH / paitRviSayikaH / mAnuSyo, divyazca / savijJA[5]nakaH / avijJAnakaM (ko) vA / antaHkAyo, bahiHkAyazca [1] vipariNato[a]vipariNatazca // strIkAyaH, puruSakAyaH, SaNDa (Dha) kakAyazca / mitrakAyaH, aminakAyaH / udAsInakAyazca / hInakAyo, madhyakAyaH, praNItakAyazca, dahnakAyaH, yUna (yuva) kAyo, vRddhakAyazca / ayaM tAvatkAyazca prabhedaH / . '. tatrAnupazyanA trividhaa| yA kA[6]yamadhipati kRtvA-zrutamayI vA prajJAbhAvanAmayI vA' [1] . yayA prajJayA sarvaMkAyaM sAkAraM samyagevopaparIkSate / saMtIrayatyanupravizati / anuvupyate / / tatra smRtipadasya kAyamadhipatiM kRtvA (1) ye dharmA . udgRhItAsteSAmeva ca dharmANAM yorthaH (i) cintito, ye 1. cp. AK. and AKB, VI.16, Adv., pp. 317-8, f.n. 3; Ada., p. 113 (XIV.2) : nityaM smRtirakSiNI prajJocyate smRtyupasthAnaM / tridhA kAyasmRtau bhAvitA prajJocyate kAyasmRtyupasthAnaM / kAye kAyAnupazyanA' . . 'yA vikalpapratibimbakAyena prakRtibimbakAyasyasa matAnupazyanA / , Asm., p. 72; see also SVA, p. 224 sq.; see also Ada., XIV.4, p. 113, also f.n. to p. 113; Vsmt., XXII.39; Vsm., p. 483, cp. also, pp. 169-75; XXII.34; on smrti, see supra, pp. 36-7. Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam . 293 ca bhAvanayA saakssaatkRtaa[:]| tatra vyaMjane, cArthe ca, sA[7]kSAkriyAyAM ca yazcetasaH asaMmoSaH sUdgRhItA vA me te ete dharmA na veti / / sUpalakSitA vA tatra tatra prajJayA na veti / susaMsparzitA[:] (susaMspRSTAH) tatra tatra vimuktyA na veti rupasthitA' bhavatIdaM smRterupasthAnaM / api ca smRtyA rakSAyai smRterupasthAnaM viSayAsaMklezAyAlambanopanibaddhAya (nibandhanAya) ca / tatra. smRtyA rakSA yathoktaM pUrva[8]mevArakSitasmRtibhavati / nipakasmRtiriti / tatra viSayAsaMklezAya / yathoktaM smRtyA rkssitmaansH| samAvasthAcArako, na nimittgraahii| naanuvyNjngraahii| yAvadvistareNa 10B-1|| rakSati / mana indriyaM||[1]mana indriyeNa samvaramA pdyte| ttraalmbnopnibndhaay| yathoktaM caturvidhe Alambane smRtimupanibadhnataH / tadyathA vyApyAlambane, caritavizodhane, kauzalyAlambane, klezavizodhane vA ebhistribhirAkArairyA sUpasthitasmRtitA idamucyate smRterupasthAnaM // tatra vedanA' katamA [1] tadyathA sukhA, duHkhA, 1. fafar seems to have been omitted in the MS. 2. See Yogasthana I, pp. 37 sq., 63 sq.; SS., pp. 67-8. 3. See supra, p. 193 sq.; Asm., pp. 80-1. 4. cp. Vsm., XVII.48 : vedayatIti vedanA, M. N., I.361 : vedeti vedetIti kho, Avuso, tasmA vedanA, ti vuccati / ki ca vedeti ? sukhaM pi vedeti, (contd. on p. 294) Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 zrAvabhUmI naiSkramyabhUmiH aduHkhAsukhA [2] ca vedanA / tatra sukhApi kAyikI / duHkhApyaduHkhAsukhApi [1] yathA kAyikI / evaM caitasikI / sukhApi sAmiSA, duHkhApyaduH khAsukhApi / evaM nirAmiSApi, evaM gardha (vA) zrite (tA), naiSkramyAzritA vedanA, sukhApi duHkhApyaduHkhApyaduH khAsukhApi / saiSA ekaviMzatividhA vedanA bhavati / navavidhA vA // tatra cittaM katamat / [ 3 ] tadyathA - sarAgaM cittaM, sadveSaM vigatadveSaM samohaM, vigatamohaM saMkSiptaM, 1 , vikSiptaM, lInaM, pragRhItaM / uddhatamanuddhataM, vyupazAntamavyupazAntaM / samAhitamasamAhitaM, sudhAvitamasubhAvitaM / suvimuktaM cittamasuvimuktaM cittaM / tadetadabhisamasya viMzatividhaM cittaM bhavati / tatra dharmAH katame [1] rAgo, rAga [4] vinayazca / (contd. from p. 293) dukkhaM pi vedeti, adukkhamasukhe pi vedeti, vedeti vedetI ti kho, Avuso, tasmA aaar fa goat fa cp. Vsm., XIV.125-8; Buddhaghosa enumerates eighty-nine kinds of vedana, ibid, pp. 399-400; cp. SVA, pp. 181-2; for the description of vedanA and the kinds thereof mentioned above, see SVA, pp. 266-70; Asanga defines the three kinds (adhyAtmaM, bahirdhA and adhyAtmabahirdhA) of vedanA as 'adhyAtmaM vedanA katamA / adhyAtmaM kAyamupAdAyotpannA vedanA / bahirdhA vedanA bahirdhA kAyamupAdAyotpannA vedanA / adhyAtmabahirdhAvedanA adhyAtmabahirdhAkAyamupAdAyotpannA vedanA / ', Asm., p. 72. 1. See SVA, p. 271; Ads., I; Vsm., pp. 284-5, XX.31 (89 kinds of citta). Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 295 dveSo, dveSavinayazca / moho mohavinayazca / saMkSepo, . vikSepaH / layaH, pragraha, auddhatyamanauddhatyaM / vyupazamaH / avyupazamassusamAhi[ta']tA, na susamAhitatA / subhAvitamArgatA, na subhaavitmaargtaa| subhAvitamuktatA, na subhAvitamuktatA ca / itIme kRSNazukla[pakSa vyavasthitA viMzatidharmA veditavyAH / [5]saMklezavyavadAnapakSye (kssyaaH)| . .. tatra sukhAvedanA' yatsukhavedanIyaM sparza pratItyotpadyate [1] sAtaM', veditaM, vedanAgataM / sA punaryA paJcavijJAnasaMprayuktA / sA kaayikii| yA manovijJAna saMprayuktA sA caitsikii| yathA sukhavedanIyamevaM 1. MS omits this, added by us. 2. cp. SVA, p. 272 sq. 3. cp. SAS, MSS, I.103 : sparzAnubhavo vedanA, tisro vedanAH / sukhA duHkhA aduHkhAsukhA ca / pratItyasamutpAdAdivibhaGganirdezasUtram ibid, p. 118; Ms, ibid, p. 112; yajjAtIyaH sparzo bhavati tajjatIyA vedanA pravartate / ; cp. also p. 104; cp. Tvbh., p. 24 : vedanA anubhavasvabhAvA / sA punarviSayasyAhlAdaka-paritApaka-tadubhayAkAraviviktasvarUpasAkSAtkaraNabhedAt tridhA bhavati / sukhA duHkhA aduHkhAsukhA ca / ; cp. AK with vyakhya, II.7-8, p. 9 sq.; see also, III.32. 4. cp. K. N., IV, part I, p. 26; 'asAtA' vedanA has been ex plained as upaghAtikA, AKV, II, p. 10; cp. RAK, II.7-8 : sAtaM mano'nukUlam, asAtaM manaH pratikUlam (p. 23). 5. cp. AK., III.32 : tajjAH SaDvedanAH paJca kAyikI caitasI praa| punazcASTAdazavidhA sA manopavicArataH // see, AKV, III, p. 63 sq., cp. also, pp. 62.20. Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH duHkhavedanIyamaduHkhAsukhavedanIyaM sparza pratItyotpadyate asAtaM, naiva[6]sAtaM nAsAtaM veditaM [vigatarAgaM'] / vedanAgatamidamucyate du:khA aduHkhAsukhA vednaa| sA punaryA pnycvijnyaankaaysNpryuktaa| sA kaayikii| yA mnovijnyaansNpryuktaa| sA caitsiko| yA nirvaannaanukuulaa[saa]naiadhikii| atyantaniSThatAyai atyantavimalatAyai / atyantabrahmacaryaparyavasAnAya (ya?) / smvrttte| sA nirA[7]miSA // yA punardhAtupatitA, bhavapatitA sA sAmiSA' [1] yA puna (nA) rUpArUpya' pratisaMyuktA, vairAgyAnukUlA vA, sA. naiSkramyAzritA / yA punaH kAyapratisaMyuktA, na ca vairAgyAnukUlA, sA gardhAzritA // tatra sarAgaM cittN| yadraMjanIye vastuni rAgaparyavasthitaM [1] 1. A separate hand adds this. 2. MS. omits this. 3. May also be punararUMpArUpya0 ? 4. The three nirAmisA vedanAs have been defined by Buddhaghosa as : nirAmisA sukhA nAma cha nekkhammanissitasomanassa vedanA,. . . 'dukkhA nAma cha nekkhammanissitadomanassavedanA, . . . 'adukkhamasukhA nAma cha nekkhammanissitaupekkhA vednaa| SVA, p. 270; Buddhaghosa defines the three sAmisAvedanAs as 'sAmisA sukhA nAma paJcakAmaguNAmisanissitA cha gehasitasomanassavedanA, * * * 'dukkhA nAma cha gehasitadomanassavedanA,. . . . 'adukkhamasukhA nAma cha gehasitaupekkhAvedanA / ibid, loc. cit.; see, M. N., II.196. Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 297 dvitIyaM yogasthAnam . 297 vigatarAMga [8] yadrAgaparyavasthAnApagataM [1] sadveSe (paM) ya[ddveSaNIye vastuni dveSaparyavasthitaM / vigatadveSaM yadveSaparyavasthAnApagataM / tatra sammo (mo)hN| yanmohanIye vastuni [...] tAnyetAni cittAni cArasahagatAni veditavyA10A-2|| //[1]ni / tatra trINi. sNkleshpkssyaanni| trINi saMklezaprAtipakSikANi / . tatra saMkSiptacittaM yacchamathAkAreNAdhyAtmamAtmano* panibaddhaM / vikssiptN| yadbahirdhA paJcasu kAmaguNeSvanuvisRtaM / tatra lInaM cittaM / yatstyAnamiddhasahagataM, pragrahItaM yat prasadanIyenAlambanena saMpratiSThitaM [1] uddhataM cittaM yadati saMpragrahA[2]dauddhatyaparyavasthita.. manubaddhacittaM yatpragrahakAle cAbhisaMkSepakAle copekSAprAptaM [1] tatra prazAntaMcittaM yannivaraNebhyo vimuktamavyupazAntaM 'punaryadavimuktaM / tatra samAhitaM cittaM yannivaraNavimokSAnmauladhyAnapraviSThaM, na susamAhitaM yadapraviSTaM [1] tatra subhAvitaM cittaM yadasyaiva samAdherdIrgha[3]kAlaparicayAnnikAmalAbhI bhvtykRcchlaabhii| AzusamApattA / 1. mohaparyavasthitaM seems to have been omitted in the MS. . Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 aranbhUmI naiSkramyabhUmiH tatra na subhAvitaM cittametadviparyayeNa veditavyam / tatra suvimuktaM cittaM yatsarvatazcAtyantatazca vimuktaM [1] na suvimuktaM / cittaM yanna sarvvato nA (nA) - pyatyantato vimuktamitImAni caturdaza cittAni (1) vihAragatAni veditavyAni / tatra [4] nivaraNabhUvizuddhA (ddhi) bhUmimArabhya vihAratAnyaSTau cittAni veditavyAni / vikSiptaM saMkSiptaM ' 1 yAvad vyupazAntamavyupazAntamiti / klezavizuddhi punarArabhya vihAragatAni SaT cittAni yAvatsuvimuktaM cittaM na suvimuktamiti' [i] yatpunaH satyadhyAtmaM nivaraNe asti me nivaraNamiti jAnAti / asati nivaraNe nAsti meM nivaraNamiti jAnAti / yathA cA [ 5 ] nutpannasya vivaraNasyotpAdo bhavati / tadapi yathA yotpannasya vigamo bhavati / tadapi prajAnAti / yatra sati cakSuH saMyojane yAvatpunaH (nmana) 1. cp. vikkhittaM ti uddhaccasahagataM / etahi visaTacittaM nAma / , SVA, p. 271. 2. cp. saGkhittaM ti thonamiddhAnupatitaM / etahi saMkucitacittaM nAma, ibid, loc. cit. 3. Regarding citta, see SVA, p. 271 sq.; Bhikkhu J. Kashyapa, Abhidhamma Philosophy, part I, pp. 1-43; Vsm., XIII.11-2, p. 435; Adv., pp. 78-9, 168-70, 293, 363.3-7, 369; A. K., II.66-73, cp. II.29; cp. Ss, pp. 126-7. 4. On nivaraNa and nivaraNavizuddhiM see, Yogasthana I p. 13. Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 299 saMyojane asti me yAvatpunaH (manaH) saMyojanamiti / asati yAvatpunaH (nmanaH ) saMyojane nAsti me mana: saMyojanamiti prajAnAti / yathA cAnutpannasya yAvanmanaH saMyoja[6]nasyotpAdo bhavati / tadapi prajAnAti / yathA cotpannasya nirodho bhavati / tadapi prajAnAti / satyadhyAtmaM smRtisaMbodhyaMge asti me [ smRti ! ] saMbodhyaM gamiti prajAnAti / asati nAsti me prajAnAti / yathA cAnutpannasya smRtisaMbodhyaMgasyotpAdo bhavati / tadapi prajAnAti / yathA cotpannasya sthitirbhavati / asaMmoSo bhAvanA ( 1 ) [ 7 ] paripUribhUyo bhAvavRddhirvipulatA tadapi prajAnAti / satyadhyAtmaM smRtisaMbodhyaMgamevaM dharmavinayavIrya prazrabdhisamAdhyupekSAsaMbodhyaMgaM veditavyamiti madevaM svabhAvAdInavapratipakSAkAraiH saMkliSTadharmmaparijJAnamidaM zarIraM dharmasmRtyupasthAnasya, yathA kAye kAyAnupazyanA smRtyupasthAnapakSame (kSae) vaM [8] vedanA yAM] yaccitte ( yAvaccite) dharmeSu yathAyogaM veditavyam / tatra kathamadhyAtmaM kAye kAyAnudarzI viharati / kathaM bahirdhA kathamadhyAtmabahirdhA [ 1 ] yadA adhyAtmaM pratyAtmaM satva (ttva ) saMkhyAte kAye kAyAnupazyI ( darzI) viharati / evamadhyAtmaM kAye kAyAnudarzI viharati / 1. A separate hand adds this, dim and illegible. 2. Syllables blurred and illegible. Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH kathaM. bahirdhA kathamadhyAtmabahirdhA [i] yadA adhyAtma 10B-2|| pratyAtma, yadA bahirdhA ||[1] asattvasaMkhyAtaM rUpamA lambanIkarotyevaM bahirdhAkAye kAyAnudarzI viharati / yadA bahirdhA (o)paraktaM sattvasaMkhyAtaM rUpamAlambanIkarotyevamadhyAtmabahirdhA kAye kAyAnudarzI viharati / tatrAdhyAtma rUpamupAdAya / sUkSmaM sattvasaMkhyAtaM / yA utpannA vedanA, cittaM, dharmAstAnAlambanIkurvan [1] adhyAtma vedanA[yAM], citte, dharmeSu dharmAnudarzI vi[2]harati / bAhyamasattvasaMkhyAtaM rUpamupAdAya / yA utpannA vedanA, cittaM, dharmAstAnAlambanIkurvan / bahirdhA vedanAyAM, citte, dharmeSu dharmAnudarzI viharati / bahirdhA bAhyaM rUpasattvamupAdAya / yA utpannA vedanA, cittaM, dharmAstAnAlambanIkurkhannadhyAtmabahirdhA vedanAyAM, citte dharmeSu dharmAnudarzI viharati // ___ aparaH paryAyaH / indriya saM[3]gRhItaM rUpamAlambanIkurkhan, adhyAtma kAye kAyAnupazyI (darzI) viharati / anindriyasaMgRhItaM / rUpagatamanupAdattamAlambanIkurvan bahirdhA kAye kAyAnudarzI viharati / anindriyasaMgRhItameva / rUpamadhyAtmamupagatamupAdattaM rUpamAlambanIkurvannadhyAtmabahirdhA kAye kAyAnupazyI (darzI) viharati / ['anindriyasaMgRhItaM rUpagatamanupA dattamAlambanIkurkhan bahirdhA kAye kAyAnudarzI 1. Added by a separate hand in a footnote. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 301 viharati / anindriyasaMgRhItameva rUpamadhyAtmamupagatamupAdattaM rUpamAlambanIkurkhannadhyAtmabahirdhA kAye kAyAnudarzI viharati'] [] evaM pUrva [] trividhaM rUpamupAdAya / [4] yadu (yo)tpannA vedanA, cittaM, dharmAstAnyathAyogamAlambanIkurvan tathAdarzI viharatIti veditavyaM / aparaH paryAyaH / yatsamAhitabhUmikaM prazrabdhisahagataM rUpamAlambanIkarotyevamadhyAtma kAye kAyAnudarzI viharati / yatsUkSmamevAdhyAtmaM samAhitabhUmikaM dauSThulyasahagataM rUpamAlambanIkaroti / evaM bahirdhA kAye kAyA[5]nupazyI (darzI) viharati / paradauSThulyasahagataM prazrabdhisahagataM ca rUpamAlambanIkurvan adhyAtmabahirdhA kaaye| kAyAnudarzI viharati / evaM tadupAdAyotpannA vedanA, cittaM, dharmA yathAyogaM veditavyAH / aparaH pryaayH| adhyAtma bhUtarUpamAlambanIkurvannadhyAtma kAye kAyAnudarzI viharati / bAhyaM bhUtarUpamAlamba[6]nI kurvan bahirdhA kAye kAyAnudarzI viharati / tacca bhUtarUpamupAdAya / yadutpannamindriyaviSayasaMgRhItamupAdAya / rUpaM cAlambanIkurvannadhyAtmabahirdhA kAye kAyAnudarzI viharati / evaM tadupAdAya yA utpannA vedanA cittaM dharmAstepi -yathAyogaM veditvyaaH| aparaH paryAyaH / yadA savijJAnaka kAyamadhyAtmamAlambana[7]nIkaroti / evamadhyAtma 1. Added by a separate hand in a footnote. Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 bhAvabhUmI baiSkamyabhUmiH kAye kAyAnudarzI viharati / avijJAnakaM rUpaM sattvasaMkhyAtaM / vinIlakAdiSvavasthAsvAlambanIkurvanbahirdhA kAye kAyAnudarzI viharati / a(sa)vijJAnakasya ca rUpasyAtIte kAle savijJAnatAM [1] avijJAna[ka'] sya ca rUpasyAnAgate kAle avijJAnatAM, tulyadharmatAM, samadharmAtAM AlambanIkurvannadhyAtmabahirdhA kAye kAyAnu[8]darzI viharatyevaM tadupAdAya, yA utpannA vedanA, cittaM, dharmAstepi yathAyogaM veditavyA: / aparaH paryAyaH [1] AtmanaH anta[:]kAyaM kezaromanakhAdibhiH AkArairAlambanIkurvannadhyAtmabahirdhA kAye kAyAnudarzI viharati / pareSAmantaH kAyaM kezaromanakhAdibhirA kArairAlambanIkurvanbahirdhA kAye kAyAnudarzI 10A-3|| viharatyadhyA//[1]tmaM cittaM ca bahiHkAyavipariNataM viniilkaadibhiraakaaraiH| bahirdhA ca bahiHkAyaM vipariNatamavipariNataM ca / vinIlakAdibhirAkArastulyadharmatayA AlambanIkurvan bahirdhA kAye kAyAnu darzI viharati / tadupAdAya yA utpannA vedanA, cittaM, 1. A separate hand adds this. 2. cp. Ada., p. 113- (XIV.4) : kAyasmRtyupasthAnaM katamat / yasmAt zucisaMjJAviparyAsaM vyantIkaroti tasmAt kAyasatyalakSaNaM pratyavekSate yadidaM SaTtriMzadazucayaH / tathA hi mRte kRmijanma pUtigandhaH asthikAnAM sthitirityAdi / evaM pazyan kAyaM zucisaMjJAviparyA saMkSapayati / ; see also, Asm., pp. 71-2; Ss, pp. 115, 124.1-125.21; SVA, pp. 221-3, 225 sq. vedanAsmRtyupasthAnaM kRtamat / pazyati sarvAsAM vedanAnAM utpAdaM sthiti nirodha duHkhtaaN| (contd. on p. 303) Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 303 dharmAstepi yathAyogaM veditavyAH / ityevaMbhAgIyA kAye vedanAcittadharmaprabhedena[2]bahavaH paryAyA veditavyAH / ime tu katipayAH (ye) pryaayaaH| saMprakAzitAH [1] tatra caturNAmviparyAsAnAM pratipakSeNa bhagavatA catvAri smRtyupasthAnAni vyavasthApitAni / tatrAzucau zucIti viparyAse pratipakSaNa kAyasmRtyupasthAnaM . vyavasthApitaM / tathA hi bhagavatA kAyasmRtyupasthAnabhAvanAyAM / azubhApratisaMyuktAzca[3]tasraH zivapathikA dezitAH / yA asya bahulaM kurkhan manasikuva'taH / azucau zucIti viparyAsaH prahIyate / tatra sukhe sukhamiti / viparyAsapratipakSeNa vedanAsmRtyupasthAnaM vyavasthApitaM / vedanAnudarzI viharan / yatkicidveditamidamatra duHkhasyeti yathAbhUtaM prajAnAtyevamasya yo duHkhasukhe sukha[4]miti / vipryaasH| sa prahAyate (contd. from p. 302) sukhAyAM vedanAyAM rAgasaMyojanaM duHkhAyAM vedanAyAM dveSasaMyojanaM aduHkhAsukhAyAM vedanAyAmavidyAsaMyojanaM / pazyati sarvamidaM anityaM duHkhaM zUnyaM anAtmakaM / Ada., p. 114; cp. SVA, p. 266 sq.; Asm., p. 72; Ss, pp. 125-6 : cittasmRtyupasthAnaM katamat / pazyati kliSTaM cittaM akliSTaM cittaM samAhitaM cittaM asamAhitaM cittaM / pazyatyanityAdikaM / -Ada., p. 115; SVA, p. 271; Asm., loc. cit.; Ss, pp. 126-7: dharmasmRtyupasthAnaM katamat / pazyatyadhyAtmadharmAn / pazyati bahirdhA dharmAn / pazyatyadhyAtmabahirdhAdharmAn / pazyati yo'tIto dharmo yazcAgataH / pazyati saMyojanAni kati hInAni katyahInAni / pazyati duHkhaM yadanityaM / pazyati samudayahetUn / pazyati nirodha / . . . *Ada., p. 115 (XIV.7); Asm., p. 72; Ss, p. 127; SVA, p. 272 sq. Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 zrAvakabhUmo naSkramyabhUmiH (prahIyate) / anitye nityamiti viparyAsaH / pratipakSaNa smRtyupasthAnaM vyavasthApitaM / tasya sarAgAdicittaprabhedena teSAM teSAM rAtriMdivasAnAmatyayAtkSaNalavamuhUrtAnA(NA) manekavidhAnAM bahunAnAprakAratAM cittasyopalabhya yaH anitye nityamiti viparyAsaH [sa] prahIyate / yatrA[nA']tmanyAtmeti vipa[5]ryAsapratipakSeNa dharmasmRtyupasthAnaM vyavasthApitaM / tasya yeSAM AtmadRSTyAdikA[nAM] saMklezAnAM sadbhAvAdyeSAM nAnAtmadRSTyAdikAnAM kuzalAnAM dharmANAmasadbhAvAtskandheSvAtma darzanaM bhavati / nAnyasya, svalakSaNataH / sAmAnyalakSaNatazca dharmAdharmAnu'darzino yathAbhUtaM pazyataH / yonAtmanyAtmeti viparyAsaH / [6]sa prahIyate / 1. MS. omits this. 2. MS. photo blurred and illegible. 3. See supra, p. 185, f.n. 1 (Adv, p. 315 sq.); AK, VI.14-6 : niSpannazamathasyaiva smRtyupasthAnabhAvanA / kAyaviccittadharmANAM dvilakSaNa-parIkSaNAt // prajJA zrutAdimayI anye saMsargalambanAt kramaH / yathApapatti catvAri viparyAsavipakSataH // sa dharmasmRtyupasthAne samastAlambane sthitaH / tAneva pazyatyanitya-duHkha-zUnya nirAtmataH / / , see also AKV and AKB; cp. Buddhaghosa, SVA, p. 218.11 : subha-sukha-nicca-atta-bhAvavipallAsapahAnatthaM vA kAyo hi asubho| tattha subhavipallAsavipallaTThA sttaa| tesaM tattha asubhabhAvadassanena (contd. on p. 305) Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10B-3 // dvitIyaM yogasthAnam 305 aparaH paryAyaH / prAyeNa hi loka evaM pravRttaH / skandheSu skandhamAtraM dharmmamAtraM yathAbhUtamaprajAnan yathA kAye AzritaH / yadAzritazca sukhaduHkha ja ' dharmAdharmAbhyAM saMklizyate vyavadA ( dI ) yate ca / tatrAtmana AzrayavastusaMmohApanayanArthaM / kAyasmRtyupasthAnaM vyava - sthApitaM / tasyaivAtmanaH anubha [7] vanavastusaMmohApanayanArthaM vedanAsmRtyupasthAnaM vyavasthApitaM / yatraiva ca te citte, manasi, vijJAne, AtmagrAheNa saMmUDhA, AtmavastusammohApanayanArthaM dharmasmRtyupasthAnaM vyavasthApitam / , aparaH paryAyaH / yatra //[1] ca karma karoti / yadarthaM ca karoti / yazca karma karoti / ( yadarthaM ca karoti / yazca [ karma 2 ] karoti / ) ( ) 3 yena ca ( contd. from p. 304 ) tassa vipallAsassa pahAnatthaM paThamaM satipaTThAnaM vRttaM / sukhaM nicvaM attA' ti gahitepi ca vedanAdIsu vedanA dukkhA, cittaM anicvaM, dhammA aniccA / etesu ca sukha-nicca-attabhAvavipallAsavipallaTThA sattA / tesaM tattha dukkhAdibhAvadassanena tesaM vipallAsAnaM pahAnatthaM sesAni tINi vRttAnI ti / evaM sabha sukhaniccaantabhAvavipallAsappahAnatthaM vA cattAro va vRttA anUnA anadhikA ti veditabbA / na kevalaJca vipallAsappahAnatthameva, atha kho caturoghayogAsavaganthaupAdAnaagatippahAnatthampi catubbidhAhArapariJJatthaJca cattAro va vRttA ti pi veditabbA | cp. also Y. S., II.5 : anityAzuciduHkhAnAtmasu nityazucisukhAtmakhyAtiravidyA, MSA, pp. 140-1; Saund. Ka, XVII.25; Ss, pp. 109-10; SSPP, p. 478 (the four viparyasas); see BDBSL, pp. 85-91; Bodhi, p. 177. 1. MS. photo blurred and illegible, letters indistinct. 2. A separate hand adds this. 3. This is a repetition and may be deleted. Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 zrAvabhUmI SkramyabhUmiH karoti / tatsarvvamekatyamabhisaMkSipya catvAri smRtyupasthAnAni vyavasthApitAni / tatra kAye karoti / vedanArthaM / cittena kuzalAkuzalairdharmaiH / aparaH paryAyaH / yatra ca saMklizyate / vizudhyate / yatazca yazca yena klizyate / vizudhyate yatazca [2]zca yena saMklizyate vizudhyate ca / tadekatyamabhisaMkSipya catvAri smRtyupasthAnAni vyavasthApitAni / tatra kA saMklizyate, vizudhyate ca / vedanAbhyazcittaM dharmaiH saMklizyate / vizudhyate ca // tatra smRtyupasthAnamiti [ ko' ]rtha Aha / yatra ca smRtimupasthApayati / yena ca smRtimupasthApayati / taducyate smRtyupasthAnaM 12 yatra smR [ 3 ] timupasthApayati / tadAlambanasmRtyupasthAnaM / yena smRtimupasthApayati / tatra yA prajJA smRtizca samAdhisaMgrAhikA tatsvabhAvasmRtyupa- - sthAnaM / tadanye tatsaMprayuktAzcittacetasikA dharmAH / saMsargasmRtyupasthAnaM / api [ca] kAyavedanAdhipateyo 1. Letters damaged by pin-hold, reconstructed by us. 2. See, Psm., p. 497; SVA, p. 217 : patiTThAti asmi ti paTThAnaM / kA patiTThAti ? sati / satiyA paTTAnaM satipaTThAnaM, padhAnaM ThAnaM ti vA paTThAnaM, satiyA paTThAnaM satipaTThAnaM hatthidvAna - assaTThAnAdIni viy|ptidvaatiiti pAnaM upaTTAti okkanditvA pakkhanditvA pavattatIti attho, sati yeva paTThAnaTTena satipaTThAnaM, athavA sararaNatthena sati, upaTThAnaTTena paTThAnaM / iti sati ca sA paTThAnaM cAti pi sati paTTAnaM ; cp. M. N., III. 144; 29-a--smRterupasthAnakathAM kathitvA '; VI.21-a: gocaraH / ; see, BDBSL, pp. 83-6. also, SRS, IX. smRterupasthAna iha yeva 3. Letter damaged by pin-hold. Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 307 mArgaH samutpannaH kuzala: sAsravaH / anAsravazca [1] tatsmRtyupasthAnaM / sa punaH [4] zrutamayazcintAmayo bhAvanAmayazca / tatra zrutacintAmayaH / sAsrava eva [1] bhAvanAmayaH syAtsAsravaH syAdanAsravaH / / sa' evaM caturSu smRtyupasthAneSu kRtaparicaya audAriko (kau)dArikaM viparyAsamapInaya kuzalAkuzaladharmAbhijJaH / tadanantaramanutpannAnAM phApakAnAmakuzalAnAM dharmANAmanutpAdAya / utpannAnAM prahA[5]NAya / 'anutpannAnAM kuzalAnAM dharmANAmutpAdAya / utpannAnAM sthitaya iti vistareNa pUrvavadyAvaccittaM pragRhNAti / pradadhAti / / tatra katame pApakA akuzalA dharmA[:] [1] yatkAmAvacaraM kliSTaM kAyakarma, vAkkarma, manaskarma, kAyavAG manoduzcaritasaMgRhItaM / yena tatsamutthApakA: klezAste punarye asamavahitA, asaMmukhIbhUtAste utpannA, 1. From here begins the account of the samyakprahANa (Pali sammappadhAnAni); cp. Vbh., p. 255 : cattAro sammappadhAnA-idha anuppannAnaM pApakAnaM akusalAnaM dhammAnaM anuppAdAya chandaM janeti vAyamati viriyaM Arabhati cittaM paggaNhAti padahati, uppannAnaM, pApakAnaM akusalAnaM dhammAnaM pahAnAya . . .:, anuppainAnaM kusalAnaM dhammAnaM uppAdAya'. . . , upanAnaM kusalAnaM dhammAnaM ThitiyA.. - SVA, pp. 291-303; Adv., Vs. 444 : doSaprahANamanutpAdaM guNotpAdaM vivardhanam / sakRt karoti yattaddhi sa prahANacatuSTayam // see Vrtti, p. 358, lines 15-7; Ada., p. 115, XIV.8; Asm., pp. 72-3; for details see Hardayal, ibid, pp. 101-3; MSA, p. 141; Saun. Ka., XVII.24; Ss, p. 190. Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarasbhUmau naiSkramyabhUmi: [6] ye samavahitAH saMmukhIbhUtAste utpannAH [1] tatra kuzalA dharmA ye tatprAtipakSikA dharmAduzcaritaprAtipakSikA, nivaraNaprAtipakSikAH, saMyojana prAtipakSikA vA tepyanutpannAstathaiva veditavyAH / utpannAzca pApakA akuzalA dharmAstatra yadA anutpannAnAM pApakAnAma10A - 4 / / kuzalAnAM dharmANAmanutpAdAya spRhAmutpA // [1] dayati / praNidhatte, sarveNa sarvaM sarvvathA notpAdayiSyAmItyevaM chandaM janayati / utpannAnvA punaH samavahitAnsarvveNasarvvaM nAdhivAsayiSyAmi prahAsyAmi / prativinodayiSyAmi ya [da' ]nutpanneSu pApakeSvakuzaleSu pUrvva mevotpAda (1) spRhAmutpAdayati / praNidhatte [1] nAdhivAsaya ( yi ) tukAmo bhavati / ayamutpannAnAM 308 prahANAya [c] chandaH [1] [2] te puna: pApakA akuzalA dharmA atItavastvA - lambanA vA, anAgatavastvAlambanA vA, vartamAnaviSayAlambanA vA utpadyante bhavanti / yenoktaviSayAlambanA[:], pratyakSaviSayAlambanAzca ye atItAnAgatAvasthAlambanAste, ye coktaviSayAlambanA, ye vartamAnaviSayAlambanAste pratyakSaviSayAlambanA [ : ] taMtra parokSAlambanAnAM pApa [3] kAnAmakuzalAnAM dharmANAmanutpAdAya / utpannAnAM ca prahANAya / vyAyacchate [ / ] pratyakSaviSayAlambananAnAM punaH / 1. A separate hand adds this. Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 309 anutpannAnAmanutpAdAyotpannAnAM ca prahANAya vIryamArabhate / tathA hi teSAM dRDhatareNa vIryAraMbheNAnutpattiH / prahANaM vA bhavati / api ca mRdumadhyAnAM samavasthAnAmanutpannAnAmanutpAdAya / utpannAnAM pra[4]hANAya vyAyacchate / adhimAtrANAM samavasthAnAM anutpannAnAmanutpAdAya / utpannAnAM ca prahANAya vIryamArabhate / sa cedatIte Alambane carati / tathA carati / yathAsya tenAlambanena klezo notpadyate / sa cetpunaH smRtisaMpramoSAdutpadyate nAdhivAsayati / prajahAti / vyantIkaroti / yathA atIte Alambane evamanAgate [a]pi veditavyam / evamayamanutpannAnAM pApakAnAmakuzalAnAM dharmANAmanutpAdAyotpannAnAM ca prahANAya vyAyacchata ityucyate / sa cedayamvartamAne Alambane carati, tathA tathA carati / yathA tenAlambanena klezo notpadyate / sa cetpunaH smRtisNprmossaadutpdyte| utpannaM nAdhivAsayati / prajahAti / vinodayati / vyantIkaroti / [6] evamanutpannAnAM pApakAnAmakuzalAnAM dharmANAmanutpAdAya / utpannAnAJca prahANAya vIryamArabhata ityucyate / santi pApakA akuzalA dharmA ye saMkalpavaze (bale)notpadyante / na viSayabalena / santi ye saMkalpabalena c| viSayabalena ca / ' tatra saMkalpabalenotpadyante / tadyathA viharataH / atItAnAgatAlambanA ye utpadyante / 1. utpadyante seems to have been omitted in the MS. Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH [7] tatra klezavaze (le) na ca viSayabalena cotpadyate (nte) / tadyathA carato vartamAnenAlambanenotpadyante / avazyaM tatrAyoniza: saMkalpo bhavati / tatra ye saMkalpabalenotpadyante teSAmanutpannAnAmanutpAdAya / utpannAnAM ca prahANAya / vyAyacchate / tava ye viSayaba[lena'] saMkalpaba [ lena'] cotpadyante / teSA - manutpannAnAmanutpAdAya / [ 8 ] utpannAnAJca prahANAya vyAyaccha (te) tatra ye viSayabalena saMkalpabalena cotpadyante / teSAmanutpannAnAmamanutpAdAya utpannAnAJca prahANAya vIryamArabhate / tatrAnutpannAnAM kuzalAnAM dharmANAmanu (mu ) tpAdAya chandaM janayatIti / ye kuzalAdharmA apratilabdhA [ a ] saMmukhIbhUtasya ( tA :) 10B-4 / / teSAM pratilambhAya saMmukhIbhAvAya ca smR// [1]ti mutpAdayati [1] cittaM praNidhatte [] tIvrA pratilabdhukAmatA / saMmukhIkartukAmatA cAsya pratyupasthitA bhavati / ayamanutpannAnAM kuzalAnAM dharmANAmutpattaye / kR (ya) ttu utpannAnAM ca kuzalAnAM dharmANAM sthitaye, asaMmoSAya, bhAvanAparipUraye chandaM janayatIti / utpannAH kuzalA dharmA ye pratilabdhAssaMmukhIbhUtAzca, tatra pratilaMbhAvi [2] gamaM pratilabdhAM pArihANimadhikRtyAha / sthitaya iti saMmukhI bhAvAdadhandhAyitatvamadhikRtyAhAsaMmoSAyeti / teSAmeva ca kuzalAnAM 1. Letters illegible. Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 311 dharmANAmpratilabdhAnAM sammukhIbhUtAnAmAsevanAnvayAtpariniSpatti niSThAgamanamadhikRtyAha / bhAvanAparipUraye iti / tatra ca spRhAmutpAdayati / cittaM praNidhatte / tIvrA cAsya sthi[3]tikAmatA asammoSakAmatA / bhAvanAparipUrikAmatA pratyupasthitA bhavati / ayamucyate / utpannAnAM kuzalAnAM dharmANAM sthitaye asaMmoSAya bhAvanAparipUraye[cchandaH / tatra vyAyacchata iti / pratilabdhAnAM saMmukhIbhAvAya vIryamArabhate / apratilabdhAnAM pratilambhAya [1] tatra vyAyacchate / utpannAnAM sthitaye, asaMmoSA[4]ya, vIryamArabhate / bhAvanAparipUraye, api ca mRdumadhyAnAM kuzalAnAM dharmANAmanutpannAnAmutpAdAya, utpannAnAM ca sthitaye / . asaMmoSAya vyAyacchate / adhimAtrANAM kuzalAnAM dharmANAmanutpannAnAmutpAdAya, utpannAnAM ca yAvad bhAvanAparipUraye vIryamArabhate / tatra cittaM pragRhNAti / yadA taccittaM zamathabhAvanAyA[5]mekAgratAyAM prayuktaM bhavati / anutpannAnAM pApakAnAmakuzalAnAM dharmANAmanutpAdAya / evaM vistareNa yAvadutpannAnAM kuzalAnAM dharmANAmanutpannAnAmutpAdAya / utpannAnAJca yAvad bhAvanAparipUraye vIryamArabhate / tatra cittaM pragRhNAti / yadA taccittaM zamathabhAvanAyAmekAgratAyAM prayuktaM bhavati / anutpannA1. cf. Bodhi, pp. 59.1, 77. Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH [6]nAM pApakAnAM akuzalAnAM dharmANAmanutpAdAya / evaM vistareNa yAvadutpannAnAM kuzalAnAM dharmANAM sthitaye / asaMmoSAya bhAvanAparipUraye / tacca tathA adhyAtmamabhisaMkSiptaM lInatvAya paraiti / lInatvAbhizaMki caivaM pshyti| tadA anyatamAnyatamena pragrAhakena (Na) nimittena prasadanIyena pratigRhNAti / saMharSayatye[7] vaM cittaM pragRhNAti / kathaM pradadhAti / punaruddhatamauddhatyAbhizaMki vA pragrahakAle pazyati / tadA punarapyadhyAtmamabhisaMkSipati / zamathAya praNidadhAti / tAnyetAni bhavanti / catvAri samyakprahANAni / kRSNapakSyANAM dharmANAmanutpannAnAmanutpAdAya / utpannAnAM ca prahANAya [cchando vyAyAmo vIryArambhaH / citta[8]pragrahaH / pradadhanamime dve samyakprahANe zuklapakSyANAM dharmANAmanutpannAnAmutpAdAya [i] vistareNa dve samyakprahANe veditavye / tadyathA kRSNapakSyANAM tatraikaM samvaraNaprahANaM yadutpannAnAmpApakAnAma kuzalAnAM dharmANAM prahANAya [c] chandaM janayatIti 10A-5// vistareNa / dvitIyaM prahANaprahANaM yada//[1]nutpannAnA manutpAdAya [c] chandaM janayatIti vistareNa, utpannaM hi saMvarayitavyaM / pApakaM ca vastu / anutpannaM ca yattadasamudAcArataH prahINamevaM tadasaMmukhIbhAvataH prahAtavyamiti kRtvA / prahINasya prahANaM prahANaprahANa[] / Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 313 ... tatra bhAvanAprahANamekaM ydaah| anutpannAnAM kuzalAnAM dharmANAmutpAdAyeti vistare[2]Na yAvaccittaM pragRhNAti, pradadhAtIti / tathA hi kuzalA dharmA AsevyamAnA, bhAvyamAnA, apratilabdhAzca pratilabhyante / pratilabdhAzca sammukhIkriyante / __ ttraanurkssnnaaprhaannmekN| yadAha / utpannAnAM kuzalAnAM dharmANAM sthitaye / vistareNa yAvaccittaM pragRhNAti / pradadhAti / tathA hi pratilabdheSu saMmukhI[3] kRteSu c| kuzaleSu dharmeSu yAvatpramAdavarjanA apramAdaniSevaNA ca / sA kuzalAnAM dharmANAM sthitaye, asammoSAya, bhaavnaapripuurye| evamanutpannAH kuzalA dharmA anurakSitA bhavantyayaM tAvatsamyakprahANAnAM vistrvibhaagH| ___ samAsata (sArtha): punaH ktmH| Aha / kRSNazuklapa[T]kSika[4]sya tyAgAtpunarvastuna: / prAptaye pUrvameva spRhAyuktena bhavitavyaM / paryavasthAnaprahANAya ca / astyaashysmptpryogsmpcc| paridIpitA bhavati / tatrAsyA (styA) zayasampat / chandajananatayA, prayogasampatpuna: vyAyAmavIryArambhacittapragrahApramAdadhanaiH / etAvacca yoginA karaNIyaM / [5] yatprahAtavyasya vustana: prahANAya, prAptavyasya vastunaH prAptaye pUrvameva spRhAjAtena bhavitavyaM, paryavasthAnaprahANAya, vIryamArabdhavyamanuzayaprahANAya ca, kAlena kAlaM zamathapragrahopekSAni Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH mittAni bhAvayitavyAni / paryavasthAnaprahANAnuzayaprahANAya ca ye prAtipakSikA dharmAH [6]kuzalAste samudAnayitavyAH / taccatatsavvaM catubhiH samyakprahANaiH paridIpitaM bhavatyayaM samAsArthaH / / tatra catvAraH samAdhayaH', tadyathA chandasamAdhiH / vIryasamAdhiH, cittasamAdhiH, mImAMsAsamAdhizca / / 1. These samadhis are also called xddhipadas, for this viewpoint, cp., Asm., p. 73; Ada., p. 115(XIV.9), AK, VI.69 : RtipAdAH samAdhayAH / ; samAdhiH kasmAt RddhipAda uktaH ? tatpratiSThitatvAt srvgunnsmptteH| yetvAhuH samAdhirevaddhiH pAdAstu cchandAdayaH' iti| teSAM dravyatastraya eva bodhipakSyAH prApnuvanti / sUtraM ca virudhyate / . . . (AKB); see also AKV, p. 602; on different kinds of xddhis, see RAK, VII.42, pp. 212-3; VII.48; Adv., pp. 398-9, Vs. 524 : samAdhI RddhirityuktA phalamaizvaryamaSTadhA / ..", RddhiH khalu samAdhirUpA tatphalatvAttu prAtihAryamRddhirityuktaM sUtre / aGgaparigRhIte samAdhI sati sarvametat prAtihAryamRddhyati / tasmAt samAdhireva RddhiH / tasyAH phalamaSTavidhamaizvaryamaNimAdi / see, pp. 400-1; Y. B., III.45; Vsm., VII.61 with Tika; Vm. with dipika : aNimA mahimA laghimA patti pAkammameva ca / IsittaM ca vasittaJca yatthakAmAvasAyitaM ti // (quoted from Ganthi); see also Asm., p. 73 (last three lines). . 2. cattAro iddhipAdA-idha bhikkhu chandasamAdhipadhAnasaMkhArasamannAgataM iddhipAdaM bhAveti, viriya' * * *citta. . vImaMsA. . . 'iddhipAdaM bhAveti, Vbh., p. 264; see SVA, p. 305 sq. for various interpretations of sddhipadas in Pali literature; AKV, VI.69-d; Adv., ___Vs. 445: (contd. on p. 315) Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam / 315 .. tatra chanda (samAdhi') madhipati[7] kRtvA yaH pratilabhyate samAdhirayaM chandasamAdhiH / vIrya, cittaM, mImAMsAmadhipatiM kRtvA pratilabhyate (pratilabhyate') samAdhirayaM[......2] mImAnsA (mAMsA) smaadhiH| yadA (contd. from p. 314) . .. chandavyAyAmamImAMsA cittAkRSTAH samAdhayaH / RddhipAdAstu catvAro guNasampattiyonayaH / / , chandamadhipatiM kRtvA yo niSpadyate samAdhiH sa chandasamAdhiH / kuzalamUlacchandamUlakatvAt samAdhyiAdiguNaniSpattaH, tasmAdasau chndsmaadhirityucyte| tatprabhavAH sarvA guNArddhayaH / evaM vIyaM cittaM mImAMsAmadhipatiM kRtvA nippannassamAdhiH sa eSa cchandavIryacittamImAMsAsamAdhizcaturvidhaH / ibid, p. 359, lines 3-6; cp. Ada., p. 115 : catvAra RddhipAdAH ktme| chandasamAdhiH vIrya * * * citta . . . 'mImAMsA samAdhiH / etebhyaH sarvapuNyaguNaprAptirityucyate RddhipAdAH / chandasamAdhiprahANasaMskAra samanvAgataH prathama RddhipAdaH / icchAkaraNAducyate cchandaH / cittaM na vikSiptaM bhavatItyucyate samAdhiH / chandaH vIrya smRtiH prajJA prItiH prasandhiH-ityete sarvasaMskArAH chandasamAdhisahagatAH / evaM vIrya cittamImAMsAcchandAdhimAtracchandataH / samAdhilAbha ityucyate cchandasamAdhiH / evaM vIryacittamImAMsAsamAdhayaH / iti catvAra RddhipAdAH / ; see also, Adv., p. 359, lines 7-17; Asm., p. 73 : catuRddhipAdAnAmAlambanaM katamat / niSpannena samAdhinA yatkaraNIyaM kRtyam / svabhAvaH katamaH / samAdhiH / sahAyaH katamaH / chando vIyaM cittaM mImAMsA tatsaMprayuktAzca cittacaitasikA dharmAH / / chandasamAdhiH katamaH / yatsatkRtyaprayogamAgamya spRzati cittasyaikAgratAm / vIryasamAdhiH * * * sAtatyaprayogamAgamya spRzati cittasyaikAgratAm / cittasamAdhiH . . . . pUrvasamAdhibhAvanAmAgamya svarasena spRzati cittasyaikAgratAm / mImAMsAsamAdhiH . . . 'dezanAdharmazravaNamAgamya pratyAtmaM prati saMkhyAya spRzati cittasyaikAgratAm / / . . . 'bhAvanA ktmaa| aSTAnAM prahANasaMskArANAmabhyAsaH / katame aSTau / chandaH vyAyAmaH zraddhA prazrabdhiH smRti samprajanyaM cetanA upekSA ca / . . . . 1. This may be deleted. 2. MS seems to have omitted here vIrya-citta, Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 zrAvakabhUmo naSkramyabhUmiH 10B-5// tAvadayaM chandameva kevalaM j'//[1]nyti| chandajAtazca tAnpApakAnakuzalAndharmAn svabhAvato, nidAnata, AdInavataH, pratipakSatazca / samyagevopanidadhyAti / ekAgrAM smRti pravartayati / evaM kuzalA[n]dharmAssva (dharmAnsva)bhAvato nidAnatazca / akuzalato ti:saraNataH samyagevopanidadhyA (dhA)ti / ekAgrAM smRtimavasthApayati / tabahulAkArAmekA[2]gratAM spRzati / samavasthAnasamudAcAradUrIkaraNayogena / na tvasyApyanuzayamutpAdayaMti / pApakAnAmakuzalAnAM dharmANAmayamapyucyate / chandAdhipatayaH / sa (sA) atItA (te) vA, anAgatapratyutpanne vA punarAlambane pApakAkuzalAdharmAsthAnIye (ladharmasthAnIye) mRdumadhyAdhimAtraklezasamavasthAnIye, anutpa[3]nnasya vA anutpAdAya, utpannasya vA prahANAya, vyAyacchamAno vIryamAramamANaH / tatrAlambane vicaratyantasya vAlambanasya svabhAvato nidAnataH pratipakSatazca / samyagupanidhyAyataH / ekAgrAM smRtimupasthApayato yattabahulavihAriNazcittaikAgratA utpadyate / samavasthAnadUrIkaraNayoge[4]na tvasyApyanuzayamudghAtayati / pApakAnAmakuzalAnAM dharmANAmayaM vIryAdhipateyaH / samAdhi[H |]liinmvaa punazcittaM pragRhNataH / pragRhItaM cittaM samAdadhataH / kAlena ca kAlamadhyupekSitaH / yatpApakAnAmakuzalA 1. MS. blurred and illegible; the first line is very dim and its ink is washed out. Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam nAndharmANAM pApakAkuzalA (la)dharmasthAnIyAnvayAt kuzala [ta ]: / kuzalAndharmAn [5] kuzalAkuzalasthAnIyAMzca dharmAn svabhAvato, nidAnata, AdInavataH, anuzaMsataH, pratipakSato, niHsaraNataH samyagupani ( da ) - dhyAyataH / ekAgratAM smRtimupasthApayataH / tadbahulavihAriNo yA utpadyante cittasyaikAgratA: vistareNa yAvadayaM / cittAdhipateyaH samAdhiH / 317 ca / tatra ye pApakAku [ 6 ] zalA (la) dharmasthAnIyA dharmA bhavanti / ayonizo manasikurvvataH / ta eva kuzaladharmasthAnIyA bhavanti yonizo manasikurvvataH / tasyaivaM samavasthAneSu dUrIkRteSu / samavasthAnapratipakSe samAdhipramukheSu dharmeSvanutpanneSu te pApakA akuzalA dharmA dharma mu[7] dA haranti / tasyaivaM bhavati / kiM sataH sambidyamAnAnpApakAna kuzalAndharmAn na pratisaMvedayAmyAhosvidasataH / asaMvidyamAnAnyanva (ntva) haM parimImAnse (mAMsaye) yaM / sa mImAnsA (mAMsA ) manaskAramadhi [ 8 ] pati kRtvA prahINAprahINatAM mImAnsa (mAMsa) - te / samyagevopanidhyApayati / tadbahulavihArI ca 10A - 6 // [spRzati 2 ] || [1] cittasyaikAgratAM yena ca nirabhimAno bhavati / paryavasthAnamAtrakAcya (cca) cittaM vimuktaM, 1. MS. dim, ink washed out, letters illegible. 2. Letters illegible, ink completely washed out. 3. MS. photo blurred and indistinct, often illegible. Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH na tu sarveNa sarvamanuzayebhyaH / tatpratipakSAzca me samAdhipramukhA: kuzalA dharmA[2] ca pratilabdhA, bhAvitA, na tvanuzayaprAtipAkSikA iti yathAbhUtaM prajAnAti / ayamasyocyate mImAnsA (mAMsA)samAdhiH / / sa taM catuvidhaM samAdhi[2]madhipatiM kRtvA paryavasthAneSu dUrIkRteSu / sarveNa sarvamanuzayasamudgha (1) tAya pApakAnAmakuzalAnAM dharmANAM, tatprAtipAkSikANAJca kuzalAnAM (1) dharmANAM samudAgamAya[c]chandaM janayati / vyAyacchata iti vistareNa catubhiH samyakprahANaiH prayujyate / tathA prayujyamAnasya tathabhUtasyA[3]STau prahANasaMskArA bhvnti'| ye[a] syAnuzayasamudghAtAya ca pravartante / samAdhiparipUraye ca tadyathA-chandaH 1. The eight prahana-samskaras are : chandaH, vyAyAma, zraddhA, * prasrandhi, smRti, samprajanya, cetanA and upekSA, Asm., p. 73; cp. Ads., VII.34; Adv., p. 359.7 sq. : prahANasaMskAraiH cchandavIryasmRtibuddhizraddhAprazrabdhicetanopekSAbhiH pratyekaM samanvAgataH sarvaguNasamRddhiniSpAdako bhavati chandavIryamImAMsAparigrahasAmarthyAt; Asanga further divides these eight dharmas into four sub-groups : vyAvasAyika, anu grAhaka, aupanibandhika and prAtipakSika, ibid, loc. cit. 2. cp. (i) chando'bhiprete vastunyabhilASaH / abhiprete vastunyabhilASa iti pratini yataviSayatvaM jJApitaM bhavati, anabhiprete chandAbhAvAt / darzanazravaNAdikriyAviSayatvena yadabhimataM vastu tadabhipretam / tatra darzanazravaNAdi prArthanA chandaH / sa ca vIryArambhasaMnizrayadAnakarmakaH / Tvbh., 10, pp. 30-1; chanda * * * *Ipsite tattadupasaMhatA kartR kAmatA / vIryAdAna sannizrayadAnakarmakaH / Asm., p. 6; (ii) vyAyAma is another term for vIrya, i.e. utsAha, vide BHSD s.v. Vyayama; (contd. on p. 319) Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnama 319 kadAcitsamAdhi paripUrayiSyAmi / anuzayAMzca prahAsyAmi / pApakAnAmakuzalAnAM dharmANAM vyAyAmo yAvatpratipakSabhAvanAyAmavinyastaprayogayA, zraddhAyAma(contd. from p. 318) (ii) zraddhA karmaphalasatyaratneSvabhisaMpratyayaH prasAdazcetaso'bhilASaH / zraddhA hi vidhA pravartate / sati vastuni guNavatyaguNavati vA saMpratyayAkArA / sati guNavati ca prsaadaakaaraa| sati guNavati ca prAptumutpAdayituM vA shkye'bhilaassaakaaraa| cetasaH prasAda iti zraddhA hi cittakAluSyavarodhikItyatastatsaMprayoge klezopaklezamalakAluSyavigamAccittaM zraddhAmAgamya prasIdatIti cetasaH prasAda ucyate, Tvbh., p. 32; zraddhA' ... astitva-guNavAvazaktatveSvabhisaMpratyayaH prsaado'bhilaassH| chandasagni zrayadAnakamikA, Asm., p. 6; (iv) prazrabdhiH dauSThulyapratipakSa: kaaycittkrmnnytaa| dauSThulyaM kAyacittayora karmaNyatA sAMklezikadharmabIjAni c| tadapagame prazrandhisadbhAvAt / * * * *Tvbh., p. 33; prazrabdhiH . * * kAyacittadauSThulyAnAM pratiprazrabdheH kAyacittakarmaNyatA srvaavrnnnisskrssnnkrmikaa| Asm., p. 6; smRtiH saMstute vstunysNprmossshcetso'bhilpntaa| saMstutaM vastu pUrvAnubhUtam / AlambanagrahaNAvipraNAzakAraNatvAdasaMpramoSaH / pUrvagRhItasya vastunaH punaH punraalmbnaakaarsmrnnmbhilpntaa| sA punrvikssepkmikaa| AlambanAbhilapane sati cittasyAlambanAntare AkArAntare vA vikSepAbhAvAdavikSepakamikA, Tvbh., p. 31; smRtiH' . ' 'saMsmRte vastuni cetasaH asNprmosso'vikssepkmikaa|, Asm., p. 6; see, Yogasthana, I; (vi) on samprajanya see Yogasthana, I; (vii) cetanA * * * 'cittAbhisaMskAro manaskarma / kuzalAkuzalAvyAkRteSu citta preraNamikA / ibid, pp. 5-6; cp. Tvbh., p. 24; (viii) cp. Asm., p. 6 : upekSA * * *savIryakAnalobhadveSAmohAnnizritya yA saMkliSTa vihAravarodhikI cittasamatA cittaprazaThatA cittsyaanaabhogaavsthittaa| sNkleshaanvkaashsnnishrydaankrmikaa|, for details and elaboration, see, Vsm., pp. 322-5 sq., cp. pp. 266-7; see also Vbh. p. 259 sq., 255.56; Psm., pp. 466-76. Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 zrAvakabhUmI naSkramyabhUmiH vinyasta[4]yogasya viharataH / uttare[a]dhigame / shrddhaantaa| abhisaMpratyayaH / tatra prshrbdhiH| yacchraddhApramAdapUvaMgamaM prAmodyaM, prItiH, prItamanasazcAnupUrvA pApakAkuzala (1)dharmapakSasya dauSThulyasya pratiprazrabdhiH / / tatra smRtiryA navAkArA navAkArAyAzcittasthiteH zamathapakSyAyAH sNgraahikaa| ... chNdsN[5]prjnye| yA vipazyanApakSyA prajJA / tatra cetnaayaashcittaabhisNskaarH| prahINAprahINato mImAnsa (mAMsa)mAnasya yazcittAbhisaMskAraH zamathavipazyanAnukUlaH kAyakarma vAkkarma samutthApayati / ___ tatropekSayA atItAnAgatapratyutpanneSu pApakAkuzala () dharma (1) sthAnIyeSu carataH cittaabhisNkleshshci[6]tNgmtaa| AbhyAM dvAbhyAM kAraNAbhyAM prahINatAmanuzayAnAM paricchinatti jAnAti / yaduta viSayaviparokSayA cetanayA viSayaviparokSayA cA (co) pekSayA / ime [a]STau prahANasaMskArA bhavanti / te caiteSTau (sa caiSo'STa) prahANasaMskArayogo bhavatyanuzayasamudghAtAya / tatra chanda (cchanda)zca, eta (Sa) eva yo vyAyAmaH, idaM vIrya, yA[7] zraddhA sA zuddhA, yA ca prazrabdhiryA ca smRtiryacca saMprajanyaM / yA ca cetanA, yA copekSA / aya (idaM ? ) mupAdAya / tadidaM sarvamabhisamasya ye ca pUrvakAzchandasamAdhayaH / ye ca ime prahANasaMskArAH prahINe Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam . 321 dhvanuzayeSu, parikSipte samAdhau, chandasamAdhiprahANa saMskArasamanvAgata RddhipAda ityucyante (te)| vIrya10B-6|| cittamImA//[1]nsA (mAMsA) samAdhiprahANasaMskAra samanvAgata RddhipAda ityucyte'| kena kAraNena RddhipAda ityucte| Aha / tdythaa| yasya pAda: samvidyate soM[a]bhikramapratikrama(ma)parAkramasamartho bhavati / evameva yasyaite dharmAH saMvidyante / eSa ca samAdhiH saMvidyayate / paripUrNaH. [1]sa evaM parizuddhe citte, paryavadAte, anaM[2]gaNe, vigatopakleze, RjubhUte karmaNyasthite, AnijyaprApte, abhikramapratikramasamartho bhavati / lokottarANAM dharmANAM prAptaye, sparzanAyai / eSA hi parA RddhiH, parA samRddhiH / yaduta lokottarA dharmAstenocyante (te? )RddhipAda iti // sa evaM smaadhiprtisstthitH| samAdhiM nizritya / 1. cp. S. N., IV.228-31, 238, 241; Vbh., pp. 264-75; Psm., - ibid; Vsm., ibid. 2. From here begins the account of the five indriyas; the five indriyas are zraddhendriyaM, vIryendriyaM, smRtIndriyaM, samAdhIndriyaM and prajJendriyaM, see, S. N., IV.169-75; SVA (pp. 127-31) ad gfraufation of Vbh.; cp. Adv., p. 45, Vs. 76 : aizvaryArtho vipazcibhirindriyArthoM vikalpyate / ; cp. Asm., p. 30 : viSayagrahaNAdhipatitopi kuzalaprabandhAdhipatitopi nikAyasabhAgasthAnAdhipatito'pi zubhAzubhakarmaphalabhAgAdhipatito'pi, laukikavairAgyAbhipatito'bhilokAttaravairAgyAdhipatito'pi indriyaM draSTavyam / / (contd. on p. 322) Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH [adhi] cittaM zikSA[yA]madhiprazaM[3]zikSAyAM yogaM karoti / tatrAsya yogaM kurvataH / pareSAM cAdhigame zAstu: zrAvakANAM ca yo[a]bhisNprtyyH| prasAdaH, shrddhaantaa| samApattyarthena shrddhendriymityucyte| kutra punarasyAdhipatyaM / Aha / lokottaradharmotpattipramukhAnAM vIryasmRtisamAdhiprajJAnAmutpattaye AdhipatyaM / ye [a]pi te vIryAdayaH[4]teSAmapi lokottaradharmotpattaye AdhipatyaM / yAvat pratipattaye AdhipatyaM / yAvat prajJayA lokottaradharmotpattaye / AdhipatyaM / tenaitAni zraddhAdIni paMcendriyANi bhavanti / / yA punaH pUrvaNAparaM vizeSAdhigamaM sjaant:(sNjaantH)| tadanusAreNa taduttaralokottaradharmAdhigamAyAbhisaMpratyayaH, [5]prasAdaH, shrdddhaantaa| sA anavamRdyanArthena bhvaablmityucyte| kena punarna. (contd. from p. 321) Ada., p. 75 : indriyArthaH katamaH / balaktvaM paTutvaJceti . . . .; for different interpretations of the word indriya, see AKV, II.1, p. 1 sq.; these five indriyas are also called the five balas, S. N., IV.214 sq. (balasamyutta); Psm., pp. 425-6; see also Vsm., p. 160. 1. cp. Ada., p. 115 : zraddhA vIrya smRtiH samAdhiH prajJA cetyucyante paMcendriyANi / caturvakSobhyazraddheSu yA zraddhA socyate zraddhendriyaM / caturSu samyakprahANeSu vIryamucyate vIryendriyaM / caturSa samRtyupasthAneSu smRtyasaMpramoSa ucyate smRtIndriyam / catuH satyeSu prajJocyate: prajJendriyaM indriyaM (indateH) dakSatvAt kSipratvAt agriyatvAt / itIndriyArthaH / ; cp. also, Adv., p. 48. 2. cp. ibid, loc. cit. : zraddhAdIni paJcabalAni / pApakAkuzaladharmeMraparikSeyamiti (contd. on p. 323) Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 323 zakyate / avamRdituM / asaMhAyA (yA) sA zraddhA devena vA, mAreNa vA, brahmaNA vaa| kenacidvA punarloke, saha dharmeNa klezaparyavasthAnena vA tena sA anavamRdyetyucyate / tatpramukhAstatpUvaMgamA ye vIryAdayastepi[6]balAnItyucyante / taiH sa balairbalavAn sarvaM mArabalaM vijitya prayujyate / AsravANAM kSayAya / tasmAdbalAnItyucyante / __ tatra yazca (yacca) zraddhendriyaM, yacca zraddhAbalaM caturkhetadavetya prasAdeSu draSTavyaM / tatkasya hetoH / yo'so samyaktvanyAmAvakrAntasyAvetya prasAdaH / sa taddhetukastatpratyastannidAnaH / [7] tasmAddhetuphalasambandhena tasyAstadadhipatiphalamiti kRtvaa| tatra draSTavyamityuktaM bhgvtaa| na tu taccharIratAM tallakSaNatAM [I] tatra vIryendriyaM caturyu samyakprahANeSu draSTavyaM / (tatkasya hetoH') yAni (tAni) katamAni / samyakprahANAni 10A-7// yAni darzanaprahAtavyaklezaprahANAya//[1]prAyogikANi samyakprahANAni, tAnyatra samyakprahANAnyabhipretAni tAni hyatyantatAya pApakAnAmakuzalAnAM dharmANAM prahANAya samvatante / / tatra smRtIndriyaM caturSu smRtyupasthAneSu draSTavya(contd. from p. 322) balaM / parittAni bhavantIndriyANi mahAnti bhavanti balAni; Asm., p. 74 : yathA paJcendriyANi tathA paJca balAni / eSAM vizeSaH taiH vipakSAntarAyanirlekho'navamRdyateti blaaniityucynte| cp. Adv., p. 361.3-4. 1. This may be deleted. Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH catvAri smRtyupasthAnAnyavizeSavizeSa mitImAni viparyAsaprahANAya samvarttante / tatra samAdhIndriyaM caturSu (sthA) 'dhyAneSu [2] draSTavyaM / yAni dhyAnAnyagAmitAyAM prAyogikAni (Ni) draSTavyamiti / / tatra prajJendriyaM catuvarya satyeSu yatsatyajJAnaM caturNAmAryasatyAnAmabhisamAya samvarttante(te) / zrAmaNyaphalaprAptate, pa (ya) pendriyANi ' / evaM balAni veditavyAni / sa eSAmindriyANAmeteSAM ca balAnAmAsevanAnvayAdbhAvanAnvayAdabahu [3]lIkArAnvayAnnirvedhabhAgIyAni kuzalamUlAnyutpA dayati / 3 mRdumadhyAdhimAtrANi / tadyathA USmagatAni / mUrdhaM gatAni / mUrdhAnaH satyAnulomAH kSAntaya: laukikAna ( da ) gradharmAttadyathA / kazcideva puruSa: agninA agnikAyaM kartukAmaH / agninArthI adharAraNyAmuttarANi pratiSThA pyAsa [ - ]nnutsa [4] 'hate, ghaTate, vyAyacchate / tathotsahato, ghaTato, vyAyacchatazca / tatprathamato[S]dharAraNyAmUSmA jAyate / saiva 1 1. This may be deleted. 2. MS. blurred, letters illegible. 3. Asanga remarks : zraddhendriyeNa satyeSu abhisaMpratyayasamutthAnaM prayogabhAvanA / vIryendriyeNa satyeSUtpannasyAbhisaMpratyayasyAbhisaMbodhyarthaM vyAyAmasamutthAnaprayogabhAvanA / smRtIndriyeNa satyeSvArabdhavIryasya smRtisaMprayogArthamasaMmoSasamutthAnaprayogabhAvanA | samAdhIndriyeNa satyeSu saMprayuktasmRte: cittaikAgratAsamutthAnaprayogabhAvanA / prajJendriyeNa satyeSu samAhitacittasya pravicayasamutthAnaprayogabhAvanA / bhAvanA phalaM. * * satyAbhisamayasamutthAnataH . USmagatamUrdhaparikarmatazca kSAntilaukikAgra dharmanirhAraH // Asm, p. 74; see Adv., pp. 359-61. Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 325 dvitIyaM yogasthAnam . 325 cossmaa| abhivardhamAnA UrdhvamAgacchati / bhUyasyA mAtrayA abhivarddhamAnA [1] niracciSamagni pAtayatyagnipatanasamanantarameva cArjAiyate / yathA acciSA utpanayA (nena) jAtayA (tena) saMjAtayA (tena) agnikA[5]yaM karoti / yathA abhimanthana vyAyAma evaM paJcAnAmindriyANAmAsevanA drssttvyaa| yathA adharaNyA tatprathamata eva USmagataM bhavati / evamUSmagatAni draSTavyAni / pUrvaMgamAni / nimittabhUtAni / agnisthAnIyAnAmanAsavANAM dharmANAM kleshpridaahkaanaamutpttye| yathA tasyaivoSmaNa Urdhva [mA']gamanamevaM mUrdhAno[6] draSTavyAH / yathA dhUmaprAdurbhAva evaM satyAnulomAH kSAntayo draSTavyAH / yathAgne: patanaM nicciSa evaM laukikA agradharmA drssttvyaaH| ___ yathA tadanantaramacciSaH (1) utpAda evaM lokottarA anAsravA dharmA draSTavyA (1) ye laukikA agradharmasagRhItAnAM paJcAnAmindriyANAM smnntrmutpdynte| te punaH katame[7]Aha / sptbodhyNgaani'| yo'sau ythaabhuutaavbodhH| samyaktvanyA 1. Added by a separate hand. 2. cp. S. N., IV.61 sq. (bojjhangasamyutta): "santime, Avuso, bojjhnggaa| katame satta? sati sambojjhaGgo, viriyasambojjhaGgo, pItisambojjhaGgo, passaddhisambojjhaGgo, samAdhisambojjhaGgo, upekkhAsambojjhaGgo.. (p. 67); for an elaborate account of the (contd. on p. 326) Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 10B-7 // zrAvabhUmau naiSkramyabhUmi: mAvakrAntasya pudgalasyaitAnyaMgAni [] sa hi yathAbhUtAvabodhaH / saptAMgaparigRhItaH / tribhi: zamathapakSyaH tribhivipazyanApakSyaire kenobhayapakSyeNa [ ] tasmAdbodhyaMgAnItyucyante / tatra yazca dharmavinayaH / // [1] yacca vIryaM, yA ca prItiritImAni trINi vipazyanApakSyANi / tatra yA ca prazrabdhiryazca samAdhiyA copekSA itImAni trINi zamathapakSyANi [1] smRtirabhayapakSyA (s ) sarvvatrage - tyucyate / sa tasmin samaye tatprathamato bodhyaMgalAbhAcchaikSo bhavati / prAtipadaH [1] darzanaprahAtavyAcAsya klezAH prahINA bhavanti / bhAvanAprahAtavyA (contd. from p. 325 ) bodhyangas in the theravada Pali literature, see, Psm., pp. 363-78; Vbh,, pp. 276-84; SVA, pp. 311-20; AS, AKB and AKV, VI.71; Adv., p. 361; cp. AKB; VI. 70 : tatra dharmavicayasambodhyaGga bodhiH, bodhyaGgaJca samyagdRSTimArge mArgAMgaJceti vaibhASikAH / Ada, pp. 115-6 (XIV. 12 ) : smRtiH dharmavicayaH vIryaM prItiH prazrabdhiH samAdhiH upekSA ceti sapta bodhyaGgAni / ' Asm., p. 74 : saptabodhyaGgAnAmAlambanaM katamat / caturNAmAyaM satyAnAM yathAbhUtatA / svabhAvaH katamaH / smRtiH upekSA ca / smRtiH saMnizrayAGgam / dharmavicayaH svabhAvAGgam / vIryaM niryANAGgam / prItiranuzaMsAGgam / prazrabdhiH samAdhirupekSA cAsaMklezAGgam / asaMklezata: asaMklezAzrayataH asaMklezasvabhAvatazca / sahAyaH ---- tatsamprayuktAzcittacaitasikA dharmAH / bhAvanA vivekanizritaM virAganizritaM nirodhanizritaM vyavasargapariNataM smRtisaMbodhyaGgam / ... upekSA saMbodhyaGgam / ebhizcatubhiH padArthaH catuHsatyAlambanA bodhyaGgabhAvanA paridIpitA // yAvat 1. cp. Ada, p. 116 : vividhaprajJAbhiH dhyAnasamApattibalaprAptiH / sarva klezahAniH / phalaM / cp. also Asm, ibid, bhAvanAphalaM darzanaheyAnAM prahAraNam / Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 327 [2]zcAvaziSTAH [i]sa teSAM prahANAya triskandhamAryASTaMga mArga bhAvayati / tatra yA ca samyagdRSTiryazca samyaksaMkalpaH, yazca samyagvyAyAmaH / ayaM prajJAskandhaH / tatra ye smykkrmaantaajiivaaH| ayaM zIlaskandhaH / tatra yA ca samyaksmRtiH, yazca samyaksamAdhirayaM smaadhiskndhH| ___ kena kAraNenAryASTAMgo mArga ityucya[3]te / aah| Aryasya zaikSasya dRSTapadasyAyaM mArga iyaM pratipadaSTAbhiraMgaH saMgRhItA (:) // aparizeSaH / sarvvaklezaprahANAya vimuktisAkSAtkriyAyai tenocyate AryASTAMgo maargH| tatra yazca bodhyaMgakAle tattvAvabodhaH (1) pratilabdhaH, pratilabhya ca yattasyaiva prajJayA vyavasthAnaM karoti / yathA[4]vigatasyAvabodhasya, tadubhayamekatyamabhisaMkSipya smygdRssttirityucyte| tAM samyagdRSTimadhipatiM kRtvaa| yannaiSkramyasaMkalpaM saMkalpayatyavyApAdasaMkalpamavihinsA (hiMsA ) saMkalpamaya mucyate smyksNklpH| sa cetAvadvitarkeSu cittaM 1. see, S. N., IV.361; Vbh., pp. 133-5, 285-90; Psm., pp. 327-31, 334-5; SVA, p. 321 sq. 2. cp. Adv., p. 373, 72, 2. cp. RAK, V.59. 3. Vide, S. N., IV.361; for references, vide PTSD s.v, magga; Psm., 330.12 sq. Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH krAmati / sa evaM rUpAdvitarkAdvitarkayati [1] sa cetpunaH kathAyAM cittaM [ 5 ] krAmati / samyagdRSTimadhipati kRtvA tene (na) kuzalAtsaMkalpAM (lasaMkalpAM) dharmyaM kathAM kathayati / sAsya bhavati samyagvAk / sa ceccIvara piNDapAta zayanAsanaglAnapratyaya bhaiSajya - pariSkArairatIthI (rthI) bhavati / tatparyeSaNAmvApadyate / sobhikramaH / pratikrame saMprajAnamiva (dvi ) hArI bhavatyAlokitavyavalokite [1] tasmijita (saMmijita ) [6] prasArite / sAMghaTIcIvarapAtradhAraNe, azitapItakhAditAsvAdite / vihAragato vA punaH paryeSiteSu cIvarAdiSu gate, sthite niSaNNe / yAvannidrAklama [ prati' ] vinodane saMprajAnadvihArI bhavati / ayamasyocyate samyakkarmAntaH / sa taccIvaraM yAvadbhUSajyapariSkAraM dharmeNa paryeSate / yAvanmithyA [7][.......]. samyagAjIvaH / dharmavivarjitaH sosya bhavati / ye purnAvara tisaMgRhItAH / samyakkarmAntAjIvAH / te anena pUrvvameva manaskAralAbhAdbodhyaMgaireva saha labdhA bhavanti / yopya ( 1 ) pakAntAni zIlAnyucyante / kena 10A - 8 // kAraNena dIrgha // [1] kAlaM hyetadAryANAM satAM samyatAnAmiSTaM kAntaM priyaM mana ApaM kaccidahaM tadvAduzcaritasya, kAyaduzcaritasya, mithyAjIvasyAkaraNaM / 1. A separate hand adds this. 2. MS, leaf obstructed by another leaf, syllables illegible. Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 329 samvaraM pratilabheyaM / yadasya dIrgha rAtramiSTaM / kAntaM priyaM mana ApaM tadanena tasminsamaye pratilabdhaM bhavati / tasmAdApakAntamityucyate / tathA hi sa labdheSvApakAnte[2]Su zIleSu, na saMprajA [nA]no mRSAM vAcaM bhASate / na saMvidhya prANinaM (1) jIvitAd vyaparonAdattamAdatte [ 1 ] ( 1 ) kAmeSu mithyA carati / na cAdharmeNa cIvarAdIni paryoSate / iti tAnyApakAntAni zIlAnyadhipatiM kRtvA mArgabhAvanAkAle yAvatpravartate / yacca kAyakarma yazcAjIva: tepi samyagvAkkarmAntA[3] jIvA ityucyante / payati / tasya samyagadRSTisamyaksaMkalpa ( 12 ) vAkkarmAntAjIvasannizrayeNa bhAvanAprayuktasya / yacchando ( yazchando), vIryaM, vyAyAmo, niSkramaH, parAkramasthAma AraMbha: / cetasaH saMpragrahaH / sAtatyamayamucyate / samyagvyAyAmazamathaH / yaccatvAri smRtyupasthAnAnyadhipatiM kRtvA aviparyAyasaMgRhItA smRtiH [4] navAkArA navAkAracitta sthitisaMgrAhikA [1] iyamucyate samyaksmRtiH / samyaksamAdhizca / 1. cp. Asm., pp. 74-5: samyagdRSTiH paricchedAGgam / samyaksaGkalpaH parasaMprApaNAGgam `samyagvAkkarmAntAjIvAH parasaMpratyayAGgam / darzanazIlAjIvavizuddhatAmupAdAya / samyag vyAyAmaH klezAvaraNavizodhanAGgam / ; for a detailed account of the eight margangas, see, AVS, 7, MSS, I.315-6; Vsm., XVI.76-83, see supra, pp. 326-7 sq. 2. May be deleted, Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 zrAvakabhUmo naSkramyabhUmiH tadetatsarvamabhisamasya AryASTAMgo mArgazcArakaraNIye ca vihArakaraNIye cAvasthitaH / tatra samyagvAkkantiAjIvA: cArakaraNIye [1] vihArakaraNIyaM punardvividhaM / zamatho vipazyanA ca [1] tatra yA [5] samyagdRSTi: / * yazca smyksNklpH| yazca samyagvyAyAma iyaM vipazyanA / tatra yA ca samyaksamRtiryazca samyaksamAdhisyaM shmthH| evaM parizuddhAn samyagvAkkantiAjIvAnnizritya zamathavipazyanAM bhAvayati / kAlena kAlaM niravazeSasaMyojanaprahANaM sAkSAtkarotyagraphalamahattvaM, prApnoti / [6] prAkarSikazca (kaJca) bhAvanAmArgaH(ga) [i] kAlAntarAbhyAsena klezAn prajahAti / jJAnamAtrapratibaddhavastudarzanamArgaH jJAnotpattimAtreNa klezAn prajahAtyanena kAraNena vAkkarmAntAjIvA . bhAvanAmArge vyavasthApitAH / iti ya evameSAmanayA AnupUrvyA saptatriMzatAM bodhapakSyANAM dharmANAmabhyAsaH,[7] paricayaH / iyamucyate bodhipakSyA bhAvanA / 1. cp. Asm., p. 77, para 1; p. 75.4-6. 2. cp. Ada., p. 116 : zraddhA vIrya smRtiH samAdhiH prajJA prItiH prazrabdhiH upekSA saMkalpaH zIlaM / . . .; for details, see ibid, pp. 116-7 (XIV.14-5); there are seven kramas in the contemplation of the thirty-seven bodhyangas : (contd. on p. 331) Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 331 tatra bhAvanAphalaM katamat / Aha / catvAri zrAmaNyaphalAni / trota ApattiphalaM, sakRdAgAmiphalaM / 10B-8 // anAgAmiphalamagrapha// [1] lamarhattvaM / Aha / taMtra katamacchrAmaNyaM " / katamatphalaM / api ca pUrvotpannasya phalaM madhyo, viziSTo mArgaH, klezaprahANaM phalaM / mArgasya pazcAdutpanno mArgaH / (contd. from p. 330) (i) Adikarmaka practices the smRtyupasthAna, (ii) USmagata practices the four samyakprahA (dhA) us, (iii) mUrdhan practices the four RddhipAdas, (iv) the pudgals called faf, practice the five indriyas, (v) the tIkSNendriya pudgalas develop the five balas; (vi) the pudgalas following the bhavanamarga, contemplate upon the seven bodhyangas, and (vii) the pudgalas following the darsanamarga practice the eight margangas, see Ada., p. 117, f.n.; cp. also, AK, VI.70 : Adikarmaka-nirbaMdhabhAgIyeSu prabhAvitA / bhAvanAyAM ca dRzi ca saptavargA yathAkramam / / ; RAK, p. 188 : Adikarmake smRtyupasthAnAni, USmagate samyak pradhAnam, mUrddhina RddhipAdAH kSAntau zraddhAvIryAdIndriyANi, agradharmeSu balAni bhAvanAmArge ' bodhyaGgAni, darzanamArge mArgAGgAni / ; for details, vide, Adv., p. 362, Vs. 450; AKB, VI; AKV, p. 603 sq. 2. cp, A. K., VI. 51 : zrAmaNyamamalo mArgaH, cp. AKV, p. 655 : saMskRtaM zrAmaNyaphalaM vimuktimArgasvabhAvam / ; cp. Adv., p. 395: T khalveSA catuSphalamayI mAlA tasyAH prathamaM srota ApattiphalamantyamarhattvaM madhye sakRdAgAmyanAgAmiphale / ; cp. also Ada, p. 126 : catvAri zrAmaNyaphalAni SaDdharmAH paMcaskandhAH pratisaMkhyAnirodhaH / iti catuH phalavibhAgaH, see also, p. 127 sq.; on zrAmaNya, cp. AK, VI.54; Ada., pp. 126-7, f.n. Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH vA, punaH [ 1 ] tatra kena kAraNena catvAri vyavasthApitAni / Aha / caturvidhaklezaprahANapratipakSatayA / tadyathA nirvvastukAnAM klezAnAma [ 2 ] pAyagamanahetubhUtAnAM prahANAtpratipakSotpAdAcca srota ApattiphalaM vyavasthApitaM / trayANAM tu saMyojanAnAM prahANAdvyasthApitaM / bhagavatA triSu pakSeSu, gRhipakSe, durAkhyAtadharmmavina [3]ya pakSe ca trayANAM saMyojanAnAM mArgotpattaye vivRddhAkaratvAt / tatra gRhipakSe satkAyadRSTiH / yayA yamAdita eva na prayutyata ityAdita u[t ] tAsikA satkAyadRSTiH / durAkhyAtedharmavinaye zIlavrataparAmarzaH H / uccalitasyApi mithyApratipAdayati / yenArya mArgo notpadyate / svAkhyAte dharmavinaye viciki [4] tsAtazcocca litazca bhavati / na ca mithyApratipannaH / api svAbhyAsAttasya yAvad yathAbhUtadarzanaM na bhavati / jJeyavastuni tAvatkAMkSA vimatayo vibandhakarA bhavanti / mArgasyotpattaye / anena tAvatkAraNena srota ApattiphalavyavasthAnaM || 2 t 1. zrAmaNyaphalAni seems to have been omitted in the MS. 2. cp. Adv., p. 144 : srota ApannasyApi nirmalajJAnalAbhAt / vide also, p. 302 sq.; MKV(V), p. 211; AKV, p. 492; AKB, V.43; Pu. P., p. 215.27 : tiSNaM yaMjojanAnaM pahAnAya paTipanno puggalo sotApattiphalasacchikiriyAya paTipanno / yassa puggalassa tINisaMyojanAni pahInAni - ayaM vuccati puggalo 'sotApanno. Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 333 ... tasyAsya srota Apannasya paraM sapta bhavA avaziSTA bhavanti / sa cAsya[5]janma prabandhaH / yadA janmaprAbandhikAnklezAnprajahAti / devabhavasaMgRhItAnmanuSyasaMgRhItAMzca [1] yeSAM prahANAtparameka devabhavamabhinivartayatyekaM manuSyabhavaM [1] tasminsamaye sakRdAgAmiphalaM vyavasthApyate / / . yadA tu devabhavameva kevalamabhinirvarttayati / iha pratyAgamajanmikaM klezaM prahAya tadA anAgAmiphalaM[6] vyavasthApyate // sarvabhavopapattisaMvartanIyakleza prahANAdagraphalamahattvaphalaM vyavasthApyate / / 1. cp. AK, VI.40; Adv., p. 343 sq.; MKV(V), p. 212; Pu. P., p. 27 : kAmarAgavyApAdAnaM tunubhAvAya paTipanno puggalo anA* gAmiphalasacchikiriyAya pttipnno| yassa puggalassa kAmarAgavyApAdA tanubhUtA ayaM vuccati puggalo 'sakadAgAmI' / 2. cp. AK, VI.40; Adv., p. 343 sq.; MKV(V), p. 212; Pu. P., ibid. : kAmarAgavyApAdAnaM anavasesappahAnAya paTipanno puggalo anAgAmiphalasacchikiriyAya pttipnno| yassa puggalassa kAmarAgavyApAdA anavasesA pahInA-ayaM vuccati puggalo 'anaagaamii'| 3. cp. samitattA hi pApAnaM samaNo ti, Dh. P., p.265; Pu. P., p. 28 : - rUparAgaarUparAgamAna uddhacca avijjAya anavasesappahAnAya paTipanno puggalo ___ arahattaphalasacchikiriyAya pttipnno| yassa puggalassa rUparAgo arUparAgo mAnouddhaccaM avijjA anavasesA pahInA-ayaM vuccati puggalo 'arahA'; cp., AK, VI.45 azaikSorhannasau tadA; Adv., p. 350 (Vs. 434) : tadavApterazaikSo'sAvahastralokyasatkRtaH / sarvaklezavisaMyuktaH zikSAtritayapAragaH // ; cp. Vsm., VII.25 : ArakattA hatattA ca kilesArIna so muni / hatasaMsAracakkAro paccayAdIna cAraho / na raho karoti pApAni arahaM tena vuccatI ti // ; cp. MKV. (V), p. 212; vide arhantavagga of Dh. P., pp. 25-6; vide, PD., pp. 421-2. Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH tatpuna: sakRdAgAmiphalaM trayANAM saMyojanAnAM prahANAdrAgadveSamohAnAM ca / tanutvAd bhagavatA vyavasthApitaM / paMcAnAmavarabhAgIyAnAM saMyojanAnAM prhaannaadnaagaamiphlN| paryAdAya sarvaklezaprahANAdahattvaphala [7]midamucyate bhAvanAphalaM / ' tatra ye rAgadveSamohamAnavitarkacariteSu (tAH) pudgaleSu (lAH) pUrva[taH] tAvaccaritavizodhane Alambane caritaM vizodhayitavyaM / tataH pazcAccittasthitimadhi gacchanti / teSAM pratiniyatameva tadAlambanamavazyaM taiste10A-9|| nAlambanena prayoktavyaM / samabhA//[1]gacaritasya tu yatra priyArohitA / tantra tena prayoktavyaM kevalaM cittsthitye| na tu critvishuddhye| yathA samabhAgacarita evaM mandarajasko veditavyaH / ayaM tveSAM vizeSo rAgAdicaritaH prayujyamAnazcireNAdhigantA bhavati / sama- . bhAgacarito nAticireNa, mandarajaskastu Azu tvaritatvaritaM cittasthitamadhigacchati / [2] tatroktAni pUrva rAgacaritAnAM pudgalAnAM liMgAni / samabhAgacaritasya pudgalasya mandarajaskasya ca katamAni liNgaani| Aha / samabhAgacaritasya pudgalasya sarvANi tAni liMgAni saMvidyante / yAni rAgAdicaritAnAM, tAni rAgA[dI]ni tu nAdhimAtrANi, na pradhAnAni / tathA rAgAdicaritAnAM 1. cp. Pu. P., pp. 25-8. Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam . 335 samaprAptAni bhavanti[3] pratyayeSu satsu na prajJAyante / tatra mandarajaskasya pudgalasya liMgAni / anAvRto bhvtyaadishuddhsNbhaarsNbhRtH| prasAdabahulo medhAvI puNyavAn guNAnvitazca bhavati / tatra trINyAvaraNAni / ' krmaavrnnN| kleshaavrnnN| vipaakaavrnnN| tatra krmaavrnnN| paJcAnantaryANi karmANi / ' yaccAnyadapi kiMcitkarmANi (krm)| [4] saM(r)cetanIyaM / gurukarma, vipakvavipAkaM / mArgotpattaye / nibaddhakArakaM / tatra kleshaavrnnN| tIvraklezatA / AyataklezatA c| yA dRSTe dharme caritavizodhanenAlambanavizodhanena na zakyate vizodhayituM / tatra vipAkAvaraNaM yatrAryamArgasya apravRttiraprasAda . upapattyAyatane[1] tatra vA vipAka[5]mabhinivartayati / yatra vA AryamArgasya prvRttiH| tatropapanno jAto bhavatyeDamUko hastasaMbAdhikaH apratibalo bhavati / . subhAvitadurbhAvitAnAM dharmANAmarthamAjJAtuM / tatrAdi1. cp. Ada., p. 124 (XV.20) : klezaH akuzalakarma akuzalakarmavipAkaH / iti trINyAvaraNAni / paMca AnantaryANi karmANi atyantaguruklezebhyastridurgativipAkebhyo bhavanti / triSu vastuSu cedekamapi vastu na bhavatyAryadharmalAbhaH / ityucyate AvaraNam / ; cp. AKB, IV.96; SVA, p. 466. 2. cp. AKV, IV.103; see, Vsmt., XIII.90; V.41 : (mAtughAto, pitughAto, arahantaghAto, dudvena cittena tathAgatassa lohitupAdanaM, saGghabhedo ti imAni paJca Anantariya kammAni)...'; see Patthana, quoted therein. Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH zuddhi:, zIlaM ca suvizuddhaM dRSTizca RjvI [1] tatra zIlaM suvizuddhaM / dazabhiH kAraNairveditavyam / tatra dRSTi tRptitA jAtA' [6] zradadhAM ( dvA) saMprayogAt / adhimuktisaMprayogAddhi tamAryA [ a ] zAThyatayA sucintita dharmArthasya niHkAMkSanirvicikitsa (1) prayoganiryANatayA yA dRSTiH zraddhayA saMprayuktA / asmAddharma vinayAdasaMhAryAdadhimuktyA ca saMprayuktA buddhAnAM buddhazrAvakANAM ca / anityamanubhava [na] manityAni copapattyAyatanA [7] ni / gaMbhIrAM ca dezanAM, avyAkRtavastu cAdhimucyate / no [t] vasati, na saMtrAsamA padyate / vigatamAyAzAThyA ca yA dRSTi: yayA Rjuko bhavati / RjukajAtIyaH / yathAnuziSTazca pratipadyate / yathAbhUtaM cAtmAnamAviSkaroti / dharmANAM vA'nityatAmArabhya duHkhatAM zUnyatAmanAtmatAmarthaH suvicintito [8] bhavati / sutulitaH sUpaparIkSitaH / yaddhetorayaM niH kAGakSo bhavati / nirvicikitsaH / dvedhA pathA gato vizeSAya paraiti / itIyaM caturAkArA dRSTiryathoddiSTA / dRSTiRjutetyucyate / tatra saMbhArasaMbhRtatAvistareNa saMbhAraH / pUrvvameva nirdiSTaH samAsataH / punazcavidho bhavati / 10B9 // puNyasaMbhAro, jJAnasaMbhA // [1] raH, pUrvvako, duSTadhArmikazca / 1. Letters illegible. 336 , N Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam tatra puNyasabhAro yenApyetahi AnulomikAH pradakSiNAH / kalyANa pariSkArAH prAdurAbhavanti mitrANi ca pratilabhate / anantarAyazca prayuktasya bhavati / tatra jJAnasaMbhAraH / yena medhAvI bhavati, pratibalaH / subhASitadurbhASitAnAM dharmANAmarthamAjJAtuM [ |]laabhii bhavati / A [ 2 ] nulobhikAyA dharmadezanAyAH, arthadezanAyAH, avavAdAnuzAsanyAH / tatra pUrvvako yenatahi (hi) pa [ri' ] pakvAnIndri yANi labhate / pUrvakuzalamUlopacayAt / tatra dRSTadhArmikastadyathA / kuzalo dharmacha (ccha ) ndaH / tathA paripakvendriyasya zIlasamvara, indriyasamvara iti 337 vistareNa pUrvvavat / tatra prasAdabahu [ 3 ] latA [] na zAstari kAMkSati / na vicikitsati / prasIdatyadhimucyate / yathAzAstaryevaM dharme, zikSAyAmiti vistareNa pUrvvavat / tatra medhA yayA Azu dharmamudgRhNAti / cireNa dharmamarthaM ca na vistArayati / Azu dharmamarthaM ca pratividhyati / 1. puNyasaMbhAra is the term denoting the five Paramitas except the Prajnaparamita, vide MSA, XVIII.38-9. 2. This is the Prajnaparamita, vide, MSAB, VI.6, XVI. 19-20; XVIII.38-9. 3. Syllable damaged by pin-hold. Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 zrAvabhUmI naiSkramyabhUmiH tatra kRtapuNyatA / yayA abhirUpo bhavati / darzanIyaH / prAsAdiko [4]dIrghAyurbhavatyAdeyavAkyo, mahezAkhyo, jJAto bhavati / mahApuNyo, lAbhI cIvarAdInAM / sa satkRto, gurukRtazca / rAjAdInAM / tatra guNAnvita iti / guNa alpacchatAdayo veditavyAH / yathoktaM shrmnnaalNkaare| tairayaM prakRtyaiba samanvAgato bhavati / itImAnyevaM bhAgIyAni mandarajaskasya [5]pudgalasya liMgAni veditavyAni / / tatra SaT pudgalaparyAyAH / tadyathA zramaNo, brAhmaNo brahmacArI, bhikSuyaMti [:], pravrajitazceti / tatra catvAraH zramaNAH / mArgajinaH / mArgadezikaH / mArgajIvI / mArgadUSI ca / tatra yaH sugataH sa mArgajinaH / yo dharmavAdI sa mArgadezi [6]kaH / tatra yaH pratipannaH / sa. mArgajIvI / yo mithyApratipannaH sa mArgadRSI / sugatazcocyate / yozeSaM rAgadveSamohakSayamanuprAptaH / 2. dharmavAdI / yo rAgadveSamohavinayAya dharmaM dezayati / supratipanno yo rAgadveSamohavinayAya 1. supra (Ys., I), p. 155 sq. 2. cp. Vsm., VII. 33 : sobharaNagamanattA, sundaraM ThAnaM gatattA, sammA ca tattA sugato / gamanampi gataM ti vuccati taJca bhAgavato sobhaNaM parisuddhamanavajjaM / kiM pana taM ti ? ariyamaggo / tena hesa gamanena khemaM disaM asajjamAno gato ti sobhaNagamanattA sugato / sundaraJcesa ThAnaM gato amataM nibbAnaM' ti sundaraM ThAnaM tattAdhigato / see also VII.34-5. Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam pratipannaH / duHzIla [ : ], pApadharmA, mithyA pra[7]tipannaH / api ca / zaikSAzaikSA mArgajinA ityucyante / darzanabhAvanAprahAtavyAnAM klezAnAM vijayAttatra tathAgato bodhisattvazcAyatyAM bodhAya pratipanna (T) : / zrAvakAzca sUtradharA, vinayadharA, mAtRkAdharAzca / ye sAMketikaM dharmavinayaM dhArayanti / dharmanetrI pravarttayanti / ima ucyante mArga [8]dezikAH / tatra ye pRthagjanakalyANakA AtmahitAya pratipannA zajjinaH ( mArgadezikA : ) / kRtikA: zikSAkAmAH / aprAptasya prAptaye anadhigatasyAdhigamAya AsAkSAtkRtasya sAkSAtkriyAyai prayuktA bhavyAzca pratibalA, yAvadasAkSAtkRtasya sAkSAtkriyAyai [ / ] ima ucyante 11A - 1 // mArga jIvinaH / // [1] apyeSAmUSmA yene [ya]masya' Aryasya prajJendriyasyotpattaye, na mRtA jIvantItyucyate / tenocyante mArgajIvina iti / tatra yoyaM pudgalo duHzIlaH pApadharmA yAvadabrahmacArI [ brahmacArI 2 ] (ri) pratijJaH / ayamucyate mArgadUSI dUSitonena mArgo bhavati mUlata AditaH / yenAyamabhavyo bhavatya pratibalaH / abhAjanabhUto mArga |[2] syotpattaye / satyAM saMvidyamAnAyAM mArgadezanAyAM sati saMvidyamAne 1. A mistake for yene [da] masya. 2. Added by a separate hand in a footnote. 339 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH dhigame [] tasmAnmArgadUSItyucyate / idaM ca sandhAyoktaM bhagavatA / iha katamaH zramaNaH / iha yAvaccaturthaH / zUnyAH parapravAdAH / zramaNaibrahmaNaizca / yatrAryASTAMgo mArgaH prajJAyate / tatra prathamazramaNastatra yAvaccaturtha iti // [ 3 ] a(ya) trayo brAhmaNAH / tadyathA jAtipratipattibrAhmaNazca / jAtibrAhmaNaH tatra brAhmaNaH / saMjJAbrAhmaNaH / jAtibrAhmaNaH / yoyaM kulajAto, yonijo, mAtRsambhUtaH / utpanno mAtRtaH, pitRtaH / tatra saMjJAbrAhmaNa iti loke nAma bhavati, saMjJA, sama [[]]jJA, prajJaptirvyavahAraH / pratipatti kRtArthaH / brAhmaNaH / yotyantani (ntaM ) bhavati [4] vAhitA bhavantyanena pApakA akuzalA' dharmAH / 1. cp. A. N., II.253 : idheva, bhikkhave, paThamo samaraNo, idha dutiyo samaNo, sa tatiya samaraNo, idha catuttho samaraNo, sunA parappavAdA samaNehi aJJehI ti - evametaM, bhikkhave, sammA sIhanAdaM nadatha |; cp., D. N., II. 116-7 : yasmi kho, subhadda, dhammavinaye ariyo aTTaGgiko maggo na upalabbhati samagopi tattha na upalabbhati / dutiyopi tattha samaNo na upalabbhati / tatiyopi *** catutho pi na upalabbhati / yasmica kho, subhadda, dhammavinaye ariyo aGgako maggo upalabbhati, samaNopi tattha upalabbhati / dutiyopi tatiyopi * catutthopi tattha samaraNo upalabbhati / imasmi kho, subhadda, dhammavinaye ariyo aTTaGgako maggo upalabbhati / idheva subhadda, samaNo, idha dutiyo samaNo, iha tatiyo samaraNo iha catuttho samaNo / suJJA parappavAdA samabhi aJJehi / ime ca subhadda, bhikkhU, sammA vihareyyuM, asuJJo loko arahantehi assA' ti / 2. vAhita pApoti brAhmaNo Dh., p. 388; cp. ibid, 267 : pApaM vAhitvA carati sa ve bhikkhuti; vantamalo thero, ibid, Vs. 269; cp. also, Vs.263; see, Brahmanavagga of Dh. P . ; Ada., p. 126, f.n.; for reference, vide, PTSD, s. v. brahmana. Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 341 yathoktaM na kArya brAhmaNasyAsti / kRtArtho brAhmaNaH smRta iti| ___ tatra trayo brhmcaarinnH| tadyathA virtismaadaayo| tadantaraprahAyI, tadatyantaprahAyI ca / tatra virtismaadaayii| yo brahmacaryA [t]punardharmAtprativirato bhavati / smaadttshikssH| tatra tadantaraprahAyo yo lau[5]kikena mArgeNa kAmavItarAgaH pRthagjanaH / tatra tdtyntprhaayo| tdythaanaagaamii| arhatvAtpunaH (arhanvA punaH) / tatra paJca bhikssvH| bhikSatIti bhikssuH| prtimaabhikssuH| sNjnyaabhikssuH| bhinnaklezatvAdbhikSuH / jJapticaturthena karmaNopasampAdito bhikSuH // - tatra trayo ytyH| dauHzIlyasaMyamAd yatiH / yokuzalAd vAkkAyakarmaNaH [6] prativirataH / vissysNymaadytiH| ya indriye guptdvaarH| aarkssitsmRtiH| nipakasmRti [:1] vistareNa pUrvavat / kleshsNymaadytiH| yasya darzanaprahAtavyAH klezAH prahINA utpannotpannaJca / vitarka vyApAdavihi[taM] vitarkamabhidhyAvyApAdadRSTimithyAdRSTikrodhopanAhamrakSapradAzAdInyApAyikAni sthAnAni [7]narayikAni (Ni) / durgatigAmI ni] (1) azramaNakArakANyutpannotpannAni naadhivaasyti| prjhaati| vizodhayati / vyantIkaroti / soyaM dvividhaH klezasaMyamo bhavati / Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH [1....... paryavasthAnasaMyama, ubhayasaMyamazca // tatra dvau prvjitau| svAravyAtadharmavinayo, durAkhyAtadharmavinayazca / tatra svAkhyAtadharmavinayaH / bhikSubhikSuNI, [8]zikSamANA, zrAmaNera[:], shraamnnerii| api ca pravAjayatyAtmanaH pApakAnakuzalAn dharmAn sa pravajita ityucyte| paramArthataH / tatra durAkhyAtadharmavinayaH / tadyathA tIthika[:], parivAjo (vAD), nirgrantho vA, parivrAjakopANDuroga iti / yo vA punrpyevNbhaagiiyH| tenAhaM (ha) 11B-1// zramaNo, brAhmaNo, brahmacArI, bhikSuryatiH, prava/[1] ...............................................1] r-c| kAlaprabhedaH dIrghakAlabhAvitamArgoM, na dIrghakAlabhAvitamArgazca / itIme catvAraH prabhedAH kathaMnidAnAni bhavanti / yadvA saMpra[2] [1.......... ..........'] jJa upAyajJa[:]kuzala ityarthaH / sAtatyapakSe prayogo(gaH) sAtatiko nipakva ityucyate / dIrghakAlabhAvitabhAvita' [3] ............1] trayeNa bhedena / yogaprayogakAlabhedenAptAnAM . pudgalAnAM vyavasthAnaM yastAvapudgalaH apripkvendriyH| sa tAvadupAya jJopi sAtatikopi kRtaparicayopi nArAdhako bhavati / 1. MS. damaged, torn on sides. 2. Syllables illegible. May also be mahAsaMpra. 3. Syllables illegible. Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam dhyAyyasya dharmasya kuzalasya / tatra paripakvendriyazca [4] [.......] jJo bhavati paripakvendriyo bhavati / upAyajJo na kSiprAbhijJo bhavati / tatra paripakvendriyo bhavatyupAyajJo, na sAtatiko, na kRtaparicayaH / . bhavati / 343 na tAvatkRtasvArtho pAyajJaH / kRtakRtyaH / yazca paripakvendriyo bhavatyusAtatikaH, kRtaparicayazca bhavatyevaM sa ArAdhako bhavati / [ 5 ] kSiprAbhijJazca / kRtasva kAryazca bhavati kRtyakRtyaH // tatra catvAro mArA : 2 saMbahulAni mArakarmANi / 1. MS. damaged. Letters missing. May be restored as : aparipakvendriyazca pudgalaH / aparipakvendriyaH kSiprAbhi. 2. Mara represents the evil spirit of hindrance in the acquisition of kusala dharmas and specially Nirvana. In the Pali canons and the Buddhist Sanskrit literature, Mara has been described as the 'lord of the evil forces, as the tempter' and as the "ruler of the highest of the Kamadevaloka, (the paranim mitavasavattidevaloka)' dividing 'with Sakka (Indra) the sovereignity of the Kamavacaradevaloka. Like Sakka and Mahabrahman he is possessed of vast powers and reigns with great magnificence in his devaloka." (Childers, PED, p. 241 ); on mara, see, Hardayal, Boddhisattva Doctrine in Buddhist Sanskrit Literature, pp. 64, 74, 306-16; A. E. Windisch, "The Mara" (quoted by Hardayal, ibid, loc. cit.); B. C. Law : ( contd. on p. 344 ) Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 zrAvabhUmI naiSkramyabhUmiH : veditavyAni yoginA / yo te ca parijJAya parivarjayitavyAH / tatra catvAro mArAH / tadyathA-skandhamAraH, klezamAraH, maraNamAraH / devaputramArazca / paMcopAdAnaskandhAH skandhamAraH / dhAtukAvacarAH klezAH / teSAM teSAM sattvAnAM / tasmAttasmAtsattvanikAyA: ya (yAdya) nmaraNaM kAlakriyA (contd. from p. 343) Conception of Mara in Buddhist literature; the four maras have been enumerated in the Pali literature (see, Childers, PED, p. 241 ); Buddhaghosa mentions five maras, Vsm., VII.59 : saGkhpato vA paJca kilesa - khandhaabhisaGkhAra- devaputta- maccumAre abhaJji, tasmA bhaggattA etesaM 'bhagavA' vuccati / ; the Mahayana and the Buddhist Sanskrit Texts omit afar from this list; see, Dh. Sam., 80, MSS, I.335 : catvAro mArAH / tadyathA--skandhamAraH, klezamAraH, devaputramAra, mRtyumArazceti, SS, p. 109.28; see also, AKV, II, p. 16 (II.10); AKB, II.10-a; on mArakarma, see, Ss, pp. 31-3 : saMkSepAddharmabhANakadharmazravaNikayoryA kAcidvidhuratA, sarvvaM tanmArakarma / ( PP); yAvadakuzaladharmAnuvarttanatA, kuzaladharmotsargazca sarvaM tanmArakarmeti / ( Arya gaganagaMjasUtram, p. 31); the eleven mArAGkuzas have also been mentioned (ibid, p. 32 ) ; cp. also, ibid, loc cit. : gaganagaJjasUtre 'bhihitam -- akAlapratikAGkSaNatA mArakermeti; cp. also, ibid, p. 33 : kathaM * bodhisattvo mArakarmaparihAropAyakuzalo bhavati ? iha bodhisattvo kalyANamitraM sarvveNa sarvvaM parivarjayati / * apratirUpadezavAsaM lokAyatamantrasevanabhAvanAM lAbhasatkArapUjopasthAnabahumAnaM 'parivarjayati / ye cAnye upaklezA bodhipakSyamArgAntarAyikAstAnparivarjayati / teSAM ca pratipakSaM bhajate / ; see, ASPP, XI ( mArakarmaparivarta) pp. 115-24; AAA, pp. 430-4; cf. LV, XXI ( mAradharSaNaparivartaH) pp. 218-49; BCAP, IX.36, p. 199 ; caturmArajayAjjino bhagavAn / atazca Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 345 mrnnmaarH| yopyakuzalapakSaprayuktasya skandhaklezamRtyusamatikramAya kAmadhAtUpapanno devputrH| nizcayaprAptaH antarAyamupasaMharati / vyaakssepkrnne| ayamucyate devputrmaarH| tatra yatra ca mriyate / [7] yazcAsau mRtyuryena ca mRtyuM namayati, kAmayatyantarAyikena vastunA [1] ityetadadhikRtya catvAro mArA vyvsthaapitaaH| ... tatra paJcasUpAdAnaskandheSu jAteSu varddhamAneSu mriyte| klezAM (zAn) janayatyAyatyAM jAtazca mriyte| cyutizca cyavanatA satvAnAM jiivitendriynirodhH| kAlakriyA svabhAva eva mRtyuH / devaputramArazca maraNa [8] samatikramAya prayuktasyAntarAyamupasaMharati / yena naiva vA zaknoti maraNadharmAtAM samatikramitum // kAlAntareNa vA samatikAmati / tatrAvazagato mArasya bhavati laukikamArgavItarAgaH pRthagjanaH // ihasthastatropapanno vA, [a]vazagataH / punaryaH avItarAgaH / tatra yo vItarAgaH (1) eva hastagato yathAkAmaM krnnii[9]yH| vItarAgo vA punarbaddho mArabandhanaiH / aparimukto mArapAzairyasmAtsa punarapyAgantI (ntA) imAM (ma) dhAtum (dhAtum) / tatra maarkrmaanni| yasya kasyacitkarmaNo dharmacchandaH samutpanno nsskrmyopsNhitH| kAmagre Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 zrAvakabhUmauH naSkramyabhUmiH 11A-2|| dhamadhipatiM kRtvA pravartante / veditavyaM mArakama//[1] taditi / indriyairguptadvArasya vihrtH| yasya raMjanIyeSu rUpeSu sahagatvarasampraSTavyadharmeSu nimittagrAhitAyAmanuvyaMjanagrAhitAyAM cittaM praskandati / veditavyaM mArakarmataditi / evaM bhojaneSu mAtrajJasya viharataH praNIteSu raseSu chandarAgamanunayena cittaM praskandati / bhaktavaiSamye evaM pUrvarAtrApararAtraM jAgarikAyo [2]gamananuyuktasya viharataH / nidrAsukhe, zayanasukhe, pArzvasukhe cittaM praskandati / veditavyaM mArakarmaitaditi / tathA saMprajAnavihAriNo viharataH / abhikramapratikramAdiSu zizumudAravarNaM raMjanIyaM mAtRgrAmaM dRSTvA ayonizo nimittagrAheNa cittaM prskndti| lokacitrANi vA dRSTvA cittaM prskndti| bahvarthatAM (tAyAM), bahu[3]kRtyatAyAM, cittaM praskandati / tadyathA gRhasthapravajitaiH saMsargArAmatAyAM, pApamitraiH saha ekavyavasitAyAM, dRSTyanumate cittaM prskndti| veditavyaM mArakamaitaditi / / tathA buddhe, dharme, saMdhe, duHkhe, samudaye, nirodhe, mArge / ihaloke, paraloke kAMkSA vimataya utpadyante / veditavyaM mArakamaitaditi / ara[4]Nyagato vA, vRkSamUlagato vA, zUnyAgAragato. vA, mahAntambhayabhairavaM pazyatyut]itrAsakaraM romaharSaNaM / brAhmaNaveSeNa, vA manuSyaveSeNa vA, amanuSyaveSeNa vA, kazcidupasaMkramyA Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM yogasthAnam 347 yoniza: (1) zuklapakSAdvicchindayati / kRSNapakSe ca samAdApayati / veditavyaM mArakarmaitaditi / yadA lAbhasatkAre cittaM pra[5]skandati / mAtsarye mhecchtaayaaN| asantuSTau, krodhopanAha (1) kuhanAlapanAdiSu / - zramaNAlaMkAravipakSeSu dharmeSu cittaM praskandati / veditavyaM mArakarmaitaditi / itImAnyevaMbhAgIyAni mArakarmANi veditavyAni tAni caturNAM mArANAM yathAyogaM // ___tatra catubhiHkAraNaH samyakprayuktasyApyAraMbho viphalo bhvti| [6]tadyathA indriyasamudAgamena / anulomAvavAdena / samAdhidurbalatayA ca / indriyANi cenna samudAgatAni / AnulomikazcAvavAdo bhavati / samAdhizca kevalavAn / evamasyArambho viphalo bhavati / indriyANi cenna samudAgatAni bhavanti / avavAdazca nAnulomiko bhavati / samAdhizca balavAn bhavati / evamArambho vi[7]phalaH / indriyANi cetsamudAgatAni / sa avavAdazcAnulomiko bhavati / samAdhizca durbalo bhavatyevAraMbhA (vamArambho) viphlH| indriyANi cetsamudAgatAni bhavanti / a[T]nulomikazcAvavAdo bhavati / samAdhizca durbalo bhavatyeva[ma]rambho viphalaH / indriyANi cetsamudAgatAni bhavanti / aanulomikshcaavvaadH| samAdhizca balavAnevama Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH [8] syArambhaH saphalo bhavatyebhistribhiH kAraNaiviphalo bhvti| vibhireva kAraNaH saphalaH // uddAnaM // pudgalAstadvyavasthAnaM atho Alambanena ca / avavAdazca zikSA ca tathA zikSAnulomikA[:] [1] yogabhraMzazca yogazca manaskArazca ' yonizaH / karaNIyaM bhAvanA ca phalaM pudgalaparyAyaH / / 118-2|| mArazca mAraka//[1]rmANi Arambho viphalo bhavet // . // yogAcArabhUmau zrAvakabhUmisaMgRhItAyAM dvitIyaM yogasthAnam / / Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BOOK III tRtIyaM yogasthAnam Page #456 -------------------------------------------------------------------------- Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam evaM kRte pudgalavyavasthAne, AlambanavyavasthAne, yAvadbhAvanAphalavyavasthAne AtmakAmena pudgalena svArthamanuprAptukAmena Adikarmakena (Na) / tatprathamakarmikena (Na) yogajJa, AcAryo vA upAdhyAyo vA, puruSo, gurusthAnI [2] yo vA, vA, caturSu sthAneSu smRtimupasthApya upasaMkramitavyaH / abhijJAbhiprAyeNa, nopAlambhacittatayA, sagauraveNa, na samAnastambhakiMkuza lagaveSiNA / nAtmodbhAvanArthaM / AtmAnaM parAMzca kuzalamUlena yojayiSyAmIti / na lAbhasatkArArthamevaM ca punarupasaMkramya kAlenAvakAzaM kRtvA, ekAMsamuttarAsaMgaM kR [3]tvA, dakSiNa jAnumaNDalaM pRthivyAM pratiSThApya, nIcataramevAsane niSadya, sapratIzena yoga AyAcitavyaH / ahamasmi (smi ) yogenArthI, yogaM AdivAnukampAmupAdAya / tayA / ityevaJca punarAyAcitena yoginA yogajJena sa AdikarmikaH, tatprathamakarmikaH yogamanasikAre prayoktu Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 atrasant kramyabhUmiH kAmaH / zlakSNazlakSNai[4]rvvacanapathai' rudvejayitavyaH' / saMpraharSayitavyaH / prahANe cAnuzaMso varNayitavyaH / sAdhu, sAdhu, durmukha, yastvAM (stvaM ) pramAdApagatAyAM prajAyAM, viSayanimnAyAM viSayAdhyavasitAyAM apramA prayoktukAmaH / apAyadhArakupraviSTAyAmapAya dhArakAnnirgantukAmaH / rAgadveSamohavigatabandhanAyAM bandhanAni kSeptu [ 5 ] kAmaH / saMsAramahAdAvIdugamArgapraviSTAnAM (yAM) nistartukAmaH / klezakuzalamUlamahAdubhikSaprAptAyAM kuzalamUlasubhikSamanuprAptukAmaH / klezataskaramahAbhayAnugatAyAM / nirvvANaM kSemamanuprAptukAmaH / kleza mahAvyAdhigrastAyAM paramamAno nirvANamanuprAptukAmaH / caturotmA (ghA) nusrotopahatAyAmo[6]ghAnutarttukAmaH / mahAvidyAnukArapra viSTAyAM mahAjJAna [T] lokamanuprAptukAmaH / (tra ) tvamAyuSmannevaM prayujyamAnaH / samohaM ca rASTrapiMDaM paribhokSyate / zAsturvacanakaro bhaviSyasi / anirAkRtadhyAyI, vipazyanayA samanvAgataH / bRhayitA zUnyAgArANAM svakAyayogamanuyuktaH / avigarhito vi [7] jJaH / sabrahmacAribhistulyahitAya pratipatraH / parahitAya, bahujanahitAya, lokAnukampAyai, anya- . 1. Wayman reads pathaiH. 2. Wayman reads uddhejayitavyaH and emends it as uttejayitavyaH. 3. Wayman reads cAnuzaMsaM. Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 353 arthAya, hitAya, sukhAya devamanuSyANAmityevaMbhAgIyaiH zlakSNairvacanapathaiH / saMharSayitvA (saMhaj) prahANe cAnuzaMsaM darzayitvA, caturSu paripRcchAsthAnIyeSu dharmeSu priprssttvyH| kazci (cci)dAyuSmAnekAntena buddha[8]zaraNaM gato, dharma, saMgha, no cetobahirdhAnyaM zAstAraM vA, dakSiNIyamvA saMjAnAti, kaccitte AdiparizodhitAdbrahmacaryasya bhAvanAyai zIlaM ca te savizuddhaM, dRSTizca RjvI kaccitte AryasatyAnA muddezavibhaMgamAramya dharmaH zrutazcodgRhItazca / 11A-3|| alpo vA, prabhUto vA, kaccitte nirvANA//[1]dhimuktaM cittaM / nirvANAbhiprAyazca prabajitaH / sacetkRSTa omiti' prajAnAti / tata' uttari caturSu sthAneSu catubhiH kAraNaiH samanveSitavyaH / praNidhAnataH smnvessitvyH| gotrata, indriytH| caritatazca samanveSitavyaH kathayA, ceSTayA, cetaH paryAyasthAnena pryessitvyH| ____ tatra kathaM pRcchayA praNidhAna[2]taH samanveSitavyaH / evaM paripraSTavyaH / kutrAyuSmAn kRtapraNidhAna 1. Wayman adds here uttejayitvA (uttejya) on the basis of the Tib. trans. (Yan dag par gzen bstod parbya). 2. Wayman reads RjI and emends it as carjI. 3. Wayman reads yoorafafar and emends it as you gafafati 4. Wayman reads tatra. Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvabhUmI naiSkramyabhUmiH iti / zrAvakayAne, pratyekabuddhayAne, 'mahAyAne [1] 1. cp. SPS, p. 55 : tatra kecitsattvA paraghoSazravAnugamanamAkAGkSamANA AtmaparinirvANa hetozcaturArya satyAnubodhAya tathAgatazAsane'bhiyujyante / te ucyante zrAvakayAnamAkAGkSamANAH / anye sattvA anAcAryakaM jJAnaM damazamathamAkAkSamANA AtmaparinirvANahetorhetupratyayAnubodhAya tathAgatazAsane'bhiyujyante, te ucyante pratyekabuddhyAnamAkAGkSamANAH / ' * apare punaH satvAH sarvajJajJAnaM buddhajJAnaM svayaMbhU jJAnamanAcAryakaM jJAnamAkAGkSamANA bahujanahitAya bahujanasukhAya 'sarvasattvaparinirvANahetostathAgatajJAnabalavaMzAradyAnubodhAya zAsane'bhiyujyante / te ucyante mahAyAnamAkAMkSamANA: 1; cp. also, p. 204 .: atra prajJApAramitAyAM sarvANi trINi yAnAni vistareNopadiSTAni / tAni punaranimittayogena anupalambhayogena anutpAdayogena yAvatpunaH lokavyavahAreNa aparamArtha yogena / iti vistaraH / , (quoted from prajJApAramitA ); also, uktaM ca tathAgata 354 burddha: pratyekabuddhaizca zrAvakaizca niSevitA / mArgastvamekA mokSasya nAstyanya iti nizcayaH // ; see on zrAvakayAnika, pratyekabuddhayAnika and mAhAyAnika pudgala Asm., p. 87; cp. also pp. 93-4 (abhisamaya); on the relation and development of the three yanas, see, R. Kimura, A Historical Study of the Terms Mahayana and Hinayana and the origin of Mahayana Buddhism, JDL, XII(1925); Dutt, AMB, p. 80 sq. ; Santi Bhiksu, Mahayana, Chapter I; Mm. Dr G. N. Kaviraja, BDD, Introd., pp. 14-6; Maitreyanatha and Asanga give the following distinctions of Mahayana from Hinayana (or sravakayana) : Azayasyopadezasya prayogasya virodhataH / upastambhasya kAlasya yaddhInaM hInameva tat / MSA, I. 10; zrAvakayAne hi AtmaparinirvANAyai vAzayastadarthamevopadezastadarthameva prayogaH parIttazca puNyajJAnasambhArasaMgRhIta upastambhaH kAlena cAlpena tadarthaprAptiryAvatribhirapi janmabhiH / mahAyAne tu sarvaM viparyayeNa / MSAB, p. 4; cp. also, pratipatterdvayostathA / AlambanamahatvaJca jJAnasya vIryArambhasya upAye kauzalasya ca // (contd. on p. 355) Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnama 355 - sa yatra yatra kRtapraNidhAno bhaviSyati / ta cai(ba) vAtmAnaM vyAkariSyati / evaM pRcchayA praNidhAnataH samanveSitavyaH / kathaM pRcchayA gotramindriyaM caritaM ca [1] samanveSitavyaM / sa evaM paripraSTavyaH / [3]AyuSmAnAtmano gotramvA, indriyamvA, caritaM vA[1]kiM gotrohaM / kIdRzAni me indriyANi mRdUni, madhyAni, tIkSNAni, kiM rAgacaritaH / atha dvesscritH| evaM tAvad * vitarkavicArita (vicAracarita) iti / sa cetsa prAjJo bhavati / pU(pau)piryeNa cAmuno gotramindriyaM, caritaJcopalakSitaM bhavati / nimittIkRtaM [1] taJcai(ccaiva)va vyaakroti| [4]sa cetpunaryukto bhavati / na cAnena paurvAparyeNa yAvannimittIkRtaM bhavati / . tatazcaritaM copalakSitaM bhavati / sa pRSTo na vyAkaroti / tasya tata uttarakAlaM kathayA tAvatrINi samanveSitavyAni / tasya purastAcchAvakayAnaprati(contd. from p. 354) udAgamamahatvaJca mahattvaM buddhakarmaNaH / etanmahattvayogAddhi mahAyAnaM nirucyate // ibid, XIX.59-65, see p. 171; also, Vs.61-2; MVS, V.1-31; cp. also, Bodhi, pp. 201-2, p. 199, para 2; cp. also, Dvadasamukhasastra, Introductory remarks of Ch. I. (pratItyasamutpAdaparIkSAmukham). 1. MS. seems to have omitted here charfe. 2. yAnAni may be added here. Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 'zrAvakabhUmo naSkramyabhUmiH / saMyuktA kathA krnniiyaa| 'citrairgamakaidhurairvacanapathaiHsa tasyAM kathAyAM [5]kathyamAnAyAM sa cecchAvakagotro bhavatyatyartha tayA kathayA prIyate / hRSyate, AnandIjAtaH, saumanasyajAto bhavati / (na) prasIdati nAdhi (adhi)mucyte| mahAyAnapratisaMyuktAyAmvA punaH kathAyAM kathyamAnAyAM yo mahAyAnagotra: sotyarthaM prIyate / hRssyte| yaavtprsiidtydhimucyte| zrAvakapratyekabuddhastu na tthaa| sa ce[6]tpuna: mRdvindriyo bhvti| sotyarthaJca priiyte| dharmasya cArthasya copalakSaNAya / udgrahNAya, prativedhAya ca / madhyendriyo na, tiikssnnendriystu| Azu dharma copalakSayatyudgRhNAti / prtividhyti| gambhIrAyAmapi kathAyAM kathyamAnAyAM / sa cetpuna[] rAgacarito 11B-3|| bhavati / sa prasadanIyAyAM kathAyAM kathyamAnAyA//[1] . matyarthaM prasIdati rmte| kA (yA)va ta (d) dhyAnaM pravizati / cAptA ca magru (azru? ) prapAtaM ca snigdhasantAnatAM, mRducittatA, dravacittatAM copadarzayati / saced dveSacarito bhavati / nirvedhikAyAM kathAyAM kathyamAnAyAM nirvANapratisaMyuktAyAM nirAmiSamut]itrasya sNtraasmaapdyte| yathA mRdvindriyasyoktaM tathAtrApi veditavyam / sa ce [2]tsa dharmAnucarito bhvti| jAnAtyarthaM zuzrUSate / na zrotramavadadhAti / na tathA prajJAcittamupasthApayati / Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam sa Avajito'pi na tathA sAnukAramanuprayacchati / cetpunarvicarito ( vicArAnucarito ) bhavati / tasya svavahitasyApi cittaM vikSipyate / durgRhItagrAhI bhavati / na dRDhaM gRhNAti / na sthiraM, udgRhItaJca nAzayati / na pu[ 3 ]na [ : ] kaya (tha) yA paripRcchana kazca bhavati / evaM kathayA / gotramindriyaM caritaM ca samanveSitavyaM / kathaM ceSTayA [1] yAni pUrvoktAni liMgAni / zrAvakagotrasya, rAgacaritAnAM ca pudgalAnAM tAni ceSTetyucyate / tayA ca ceSTayA yathAyogaM gotramindriyaM caritaM ca samanveSitavyaM / 357 tatra kathaM cetaH paryAyajJAnena' gotrendri [4] yacaritAni samanveSitavyAni / yathApi sa yogI yogajJo lAbhI bhavati cetaH paryAyajJAnasya [ 1 ] sa tena paracittajJAnena - gotramindriyaM caritaM ca yathAbhUtaM prajAnAti / 1. cetaH paryAyajJAna is the knowledge of the minds (cittani) of all the beings and is derived by the Buddha or bodhisattva, see, Bodhi, p. 49 : tatra cetaH paryAyajJAnaM buddhabodhisattvAnAM katamat / iha bodhisattvo vA tathAgato vA pareSAM ... * sattvAnAM cittaM jAnAti / vigataklezaparyavasthAnamapi klezasAnubandhaM sAnuzayamapi klezaniranubandhaM niranuzayamapi mithyApraNihitamapi kliSTamapi "samyak praNihitamapi hInamapi, kAmadhAtUpapannAnAM sarvasattvAnAmantato mRgapakSiNAmapi madhyamacittaM praNItaM sukhaM duHkhaM ''aduHkhAsukhavedanAsamprayuktamapi cittaM jAnAti / 'sA punariyamabhijJA buddhasya bodhisattvAnAmindriyaparAparajJAnAya sattvAnAM nAnAdhimuktijJAnAya nAnAdhAtucaritajJAnAya yathAyogaJca pratipatsu citrAsu nirvANapuraH sarISu samyak sanniyogAya / iyamasyAH karma veditavyam / / .... Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH etAni catvAri sthAnAnyebhizcatubhiH kAraNaissamanveSya paJcasu sthAneSu vinayate / tadyathA samAdhisaMbhArarakSopacaye, prAvivekye, cittaikAgratAyAH (yAM'), [5] AvaraNavizuddhau, manaskArabhAvanAyAM c| tatra samAdhisaMbhArarakSopacayaH yAvatA zIlasamvareNa samanvAgato bhavati / tatra cApramAdavihArI bhavatyapapariNAya' buddhAnuziSTasya ca buddhAnujJAtasya pudgalasya, zIlaskandhasya zikSApadapratipattyA vIryaM na sransa (srasa)yati / evamayamavigatAcchIlapratisamvarAcchi' [ 6 ]kSAmArgAnna prihiiyte| anadhigataM ca zikSAmArgamadhigacchati / yathA zIlasamvara evamindriyasamvaraH, bhojane mAtrajJatA, 11A-4// pUrvarAtrApararAtra jAgarikAnuyogaH, saMprajAnadvihA//[1] ritA, evaM yAvacchmaNAlaMkAra iti / ' yasya yasya saMbhAraparigRhItasya dharmapravibhAgasya lAbhI bhavati / sataM vA rakSatyuttari (raM) ca pravibhAgasya pa() ripuurye| yathoktAdbhUrAdhikakasamudAcArAya' [c]chandajAto viherayu(ret ) mu (mU) kajAta ArubdhavIryazcAyamucyate smaadhisNbhaarrkssopcyH| sa evaM hAnabhAgIyAMzca dharmAn [2]virajyati, zeSabhAgIyAMzca dharmAn prati SevamANaH praviviktavihArI bhavati / 1. Wayman reads cittakAgratAyAM. 2. This seems to be a corrupt form of pariNIya(?). 3. Too dim and indistinct, text not readable in a correct 4. See, Yogasthana, I, p. 9, 36sq. form. Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 359 - prAvivekyaM katamat / ' yA sthAnasampadIryApathasampat / tatra sthaansmpttdythaa| araNyamvA, vRkSamUlamvA, zUnyAgAramvA-tatra parvatakandaraM vA, giriguhA vA, palAlapuMjAni vA zUnyAgAramityucyate / tatra vanaprasthaM vRkSamUlamityu[3]cyate / tatrAbhyavakAzaM, zmazAnaM, prAntazca zayanAsanamaraNyamityucyate / tadidamabhisamasya sthAnaM veditavyaM / yadutAraNyavRkSamUlazUnyAgAraparvatagiriguhApalAlapuMjAbhyavakAzazmazAnavanaprasthAni prAntAni shynaasnaani| sthAnasampatpunaH pnycvidhaa| iha sthAnamAdita evAbhirUpaM bhavati / darzanIyaM [4] prAsAdikamArAmasampannaM, vanasampannaM, puSkariNIsampannaM, zubhaM, ramaNIyaM, notkUlanikUla, na sthANukaNTakadhAnaM / na bhupaassaannshrkrkpaal| yatrAsya dRSTavA cittamabhiprasIdati / vAsAya, prahANAya, prayogAya / hRSTacittaH / prmuditcittH| prahANaM pradadhAti iyaM prathamA sthAnasampat / punarayaM (rida)[5]na divA alpavilokaM bhavati / rAtrAvalpazabdavanyanirghoSamalpadaMzamazakavAtAtapasarIsRpasaMsparzamiyaMdvitIyA sthAnasampat / yatpunaraparaM siMhavyAghra-dvIpi-taskaraparacakramanuSyAmanuSyabhayabhairavApagataMbhavati / yatra vizvasto niHzaMkitamAnasaH / sukhaM sparza viharati / itIyaM tRtIyA sthA[6]nasampat / 1. See, ibid, p. 12, Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmi: punaraparaM ye te AnulomikA jIvitapariSkArAzcIvarAdayaH / te [a]trAlpakRcchreNa sampadyante / yenAyaM piNDakena na klAmyati / yatrAsamvidhAna iyaM caturthI sthAnasampat / punarapatraM (raM) kalyANamitraparigRhItaM bhavati / tadrUpA atra vijJA: sabrahmacAriNaH prativasanti / yesyAkRtAni nottAnIkurvvanti / gaMbhI[7]raM cArthapadaM prajJayA pratividhya suSThu ca prakAzayanti / jJAnadarzanasya vizuddhaye / iyaM pazvamI sthAnasampat / tatra katamA IryApathasampat / divA caMkrameNa vAtinAmayati / niSadya yAvatA evaM rAtyAH prathamaM yAmaM, madhyamena (ca) yAme dakSiNena pArzvena (Na) 3 zayyAM kalpayati / pazcime ca yAme laghulaghve [8] vottiSThate / cakramaniSadyayA vAtinAmayati / tasminnidaM sampanne zayanAsane, tathA buddhAnujJAte maJce vA, pIThe vA, tRNe vA, saMstaraNe vA niSIdati paryaGkamAbhujya tu / kena kAraNena paJca kAraNAni samanupazyan paNDitena kAyena prazradhirutpadyate / prazrabdhyutpattaye anukUloya 1. cp. Bodhi, p. 133 : catvAra IryApathAH / caMkramaH sthAnaM niSadyA zayyA ca / tatra bodhisattvaH caMkramaniSadyAbhyAM divA rAtrau vA AvaraNIyebhyo dharmebhyazcittaM parizodhayaMstannidAnaM parizramajaM duHkhamadhivAsayati / na tvakAle pArzvamanuprayacchati maMce vA pIThe vA tRNasaMstare vA parNasaMstare vA / 2. Wayman reads ca tA evaM. 3. Wayman reads pAkSeNa. Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 361 118-4// mIryA ||[1]patha iti / tathA cArikA[kA]laM' niSadyayA zakto vyatinAmayituM / nA cAsyAneneryApathena kAyaklezo bhavati / tathA asAdhAraNoyamIryApathonyatIthikaiH / parapravAdibhiH / tathA pare aneneryApathena niSaNNaM dRSTvA atyarthamabhiprasIdanti buddhazca buddhazrAvakaizcAyaM IryApatho niSevitazcAnujJAtazca [1] imA[2]ni paMcakAraNAni / saMpazyati niSIdati / paryaGkamAbhujya Rju kAyaM praNidhAya / tatra katamA kaaysNjnytaa| kAyasya spssttocchitprnnihittaa| cittena na niHzocyena kuhanApagatenArjavena / tatra RjunA kAyena pragRhItena styAnamiddhaM cittaM na paryAdAya tiSThati / niSkuhakena citte bahirdhA vikSe[3]po na paryAdAya tiSThati / pratimukhAM (khIM) smRtimupasthApya / ___ tatra katamA pratimukhA (khI) smRtiH| yAmupasthApayati yonizo manasikArasaMprayuktA smRtiH prati]mukhe (khii)tyucyte| sarvakRSNapakSapramukhatayA, prativilomatayA / api ca samAdhinimittAlambanA pratibhAlambanA smRti: pratimukhe (khI) tyu[4]cyate / sarvasamAhitabhUmikAlambanapramukhatayA[7] iyamucyate IryApathasampat / 1. MS. blurred, letters indistinct. 2. MS. dim, letters illegible. Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 zrAvabhUmI naiSkramyabhUmiH vyapakarSaH katamaH / Aha / dvividha: kAyavyapakarSaH / cittavyapakarSazca / tatra kAyavyapakarSo yo gRhasthapravrajitaiH sArdhamavihAritA // tatra cittavyapakarSaH yaH kliSTamavyAkRtaM ca manaskAraM ca varjayitvA / [ 5 ] samAhitabhUmikaM vA samAdhisaMbhAraprAyogikaM vA manaskAraM bhAvayati / kuzalamarthopasaMhitamayamucyate cittavyapakarSaH / tatra sthAnasampat yA ceyamIryApathasampat / yazcAyaM kAyavyakarSaH / yazca cittavyapakarSaH (yazcittavyapakarSasa') tadekatyamabhisaMkSipya prAvivekyamityucyate / katA katA / [6] Aha / punaH punaH smRtisabhAgAlambanA pravAhAnavadyaratiyuktA / cittasantatiryA sA samAdhirityucyate / kuzalacittaikAgratApi [1] kiM punaH punaranusmarati / Aha / ye dharmA udgRhItA [ : ] zrutA, yA cAvavAdAnuzAsanI' pratilabdhA bhavati / gurubhyastAmadhipatiM kRtvA samAhitabhUmikanimittaM saMmukhIkRtya tadAlamba[7]nAM pravAhayuktAM smRti / 1. Repetition, may be deleted. 2. cp. AK, VIII. 1; portion on ekAgratA and notes; on samAdhi see supra, pp. 267-8; Bodhi, pp. 77, 177; the four dhyanas, see Ada., pp. 94-7. 3. On avavada and anusasana, see supra, pp. 258-61; Asanga discusses this point at length in MSAB and names one of the Chapters avavAdAnuzAsanyadhikAra (XIV, p. 90 sq). Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 363 manuvarttayati / upanibadhnAti / tatra katamatsabhAgAlambanaM / yatkicitsamAhitabhUmikamAlambanamanekavidhaM / bahunAnAprakAraM / yenAlambane cittaM paraM samAhitamidamucyate / sabhAgamAlambanaM [1] kasyaitat / sabhAgaM [1] Aha / kSayasya vastunaH prtiruupkmetttsmaatsbhaagmi[8]tyucyte| yA punarabhikSayAkArA nichidrA (nizchidrA) nirantarA smRtiH pravartate / tenAlambanena satataM ca satkRtya ceyaM prvaahyukttaa| yatpunastasminnevAlambane abhirtsyaasNklissttvihaaritaa| vAhimArgatA smRtiriyamavadyaratiyuktatA / tenAha puna: punaraparAnusmRtisabhAgAlambanaprava[]hAna11A-5|| vadyaratiyuktA ci//[1]tta santatiH / samAdhiriti sA khalveSA ekAgratA zamathapakSyA vipazyanApakSyA ca / tatra yA. navAkArAyAM cittasaMtathau (sthitau) vA [sA] zamathapakSyA, yA punazcaturvidhe prajJAdhAre sA vipshynaapkssyaa| . tatra navAkArA cittasthitiH katamA / iha bhikSuradhyAtmameva cittaM sthApayati / saMsthApayati / avasthApayatyupasthApaya[2]ti / damayati / zamayati / 1. sabhAga has been defined as : 'indriyaviSayavijJAnAnAmanyonyabhajanaM bhAgaH / sa eSAmastIti sabhAgaH / sparzasamAnakAyatvAdvA / ' 'yo hi viSayo yasya vijJAnasya niyato yadi tatra tadvijJAnamutpannaM bhavatyutpattimi vA evaM sa viSayaH sabhAga ityucyte|' AKB, I.39; cp. yaH svakriyAM bhajate sa sabhAga iti / * * * *Adv., p. 29. Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 zrAvabhUmau naMSkramyabhUmiH vyupazamayati / ekotIkaroti / samAdhatte [1] kathaM sthApayati / sarvabAhyebhya AlambanebhyaH pratisaMkSipyAdhyAtmamavikSepAyopanibadhnAti / yattatprathamopanibaddha vikSepAya iyaM sthApanA / kathaM saMsthApayati / tatprathamopanibaddhaM yadeva cittaM tadva[la'] maudArikamasaMsthita [3] maparisaMsthitaM tasminnevAlambane pravarddhanayogena prasAdayogena sAbhinigrahaM sUkSmIkurvvan abhisaMkSipan saMsthApayati / kathamavasthApayati / sa ceccittameva sthApayataH / smRtisaMpramoSAdbahirdhA vikSipyate / pratisaMharanti ( ti ) / evame (ma ) va sthApayati / sa punarapi tathaiva kathaM damayati / yai [4] nimittairasya taccittaM vikSite / tadyathA gatvarasaMspraSTavyanimittaM rAgadveSamohastrIpuruSanimitaizca [ / ] tattrAnena pUrvvamevAdInavasaMjJodgRhItA bhavati / tAmadhipati kRtvA teSu nimitteSu tasya cittasya prasaraM na dadAti / evaM damayati // kathaM zamayati / yaivita: kAmavitarkAdibhiH / yaizcopakle[5]zaiH / kAma [ca]chandanivaraNAdibhiH / tasya cetasaH saMkSobho bhavati / tatrAnena pUrvamevAdInavasaMjJodgRhItA bhavati / tAmadhipatiM kRtvA tasya cetasaH / teSu vitarkopaklezeSu / prasaraM na dadAtyevaM zamayati / 1. A separate hand adds this. Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 365 kathaM vyupshmyti| smRtisampramoSAttadubhayasamudAcAra (re) satyutpannotpannAn vitarko [6]paklezAn nAdhivAsayati / prajahAti / evaM vyupazamayati / / ___ kthmekotiikroti'| sAbhisaMskAraM nicchi(zchi) draM nirantaraM samAdhiprava[T]hamA (ma)vasthApayatyeva mekotIkaroti / kathaM smaadhtte| AsevanAnvayAdbhAvanAnvayAd bahulIkArAnvayAdanAbhogavAhanaM / svarasavAhanaM / 11B-5// mArga labhate / yenAna//[1] bhisaMskAra (re) vA (NA) nAbhogenAsya : cittsmaadhiprvaahH| avikSepe pravarttate / evaM smaadhtte| tatra SaDvidhabalainavAkArA cittasthitiH smpdyte| tadyathA zrutacintAbalena / smRtiblen'| vIrya1. cp. Vsm., IV.143 : eko udetI ti ekodi| ktikkavicArehi anajjhArULhattA aggo seTTho hutvA udetIti attho| seTThopi hi loke ekoti vuccati / vitakkavicAravirahito vA eko asahAyo hutvA iti pi vattuM vaTTati / atha vA, sampayutta dhamme udAyatIti udi / uTTApetIti attho| seTuTThana eko ca so udi cA ti ekodi| samAdhissedaM adhivcnN| iti imaM ekodi bhAveti vaDDhetI ti idaM dutiyajjhAnaM ekodibhAvaM / so panAyaM ekodi yasmA cetaso, na sattassa na jIvassa, tasmA evaM cetaso ekodi bhAvaM ti vuttaM / ; for a discussion on this point, see AS, III.342-5; the second dhyana and the other two dhyanas wherein facts and vicAra do not arise, are called ekodi [Sanskrit ekodi (ti, tI)], see also Bodhi, p. 77.9; Vbh., p. 286; Vsmt., IV.143. 2. Wayman reads tatra SaDbhirbalena[na]vAkAra. 3. Wayman adds [balena] after zruta. 4. Wayman adds here samprajanyabalena. Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 zrAvakabhUmI naiSkramyabhUmiH blen| paricayabalena c| ___ tatra zrutacintAbalena tAvat / yacchrataM, yA cintA[tA]madhipatiM kRtvA cittamAdita Alambane sthApayati / [2] tatraiva c| prabandha'yogena saMsthApayati / tatropanibaddhaM cittaM smRtibalena prtisrnnvsthaapyti| upasthApayati / tataH saMprajanyabalena nimittavitarkopaklezeSu prasaramananuprayacchan damayati / shmyti| vIryabalena / tadubhayasamudAcAraM ca nAdhivAsayati / ekotiikroti| paricaya[3]balena samAdhatte [1] . tatra navAkArAyAM cittasthitau catvAro manaskArA veditvyaaH| balavAhanaH sa[3]chidravAhano nichi(zchi) drvaahnH| anAbhogavAhanazca / tatra sthApayataH, saMsthApayato balavAhano mnskaarH| avasthApayata, upasthApayato, damayataH, zamayataH; vyupazamayataH, sacchidravAhano mnskaarH| ekotI[4]. kurvato nichi (zchi) dravAhano mnskaarH| samAdadhataH / anAbhogavAhano manaskAro bhavati / evamete manaskArAyAM cittasthitau zamathapakSyA bhavanti / yaH punarevamadhyAtma cetaHzamathasya lAbhI vipazyanAyAM prayujyate / tasyata eva catvAro manaskArA vipazyanApakSyA bhavanti // . 1. Syllable illegible. Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 367 catuvidhA vipshynaa| ktmaa| [5] bhikSudharmAn vicinoti / pravicinoti / parivitarkayati / parimImAnsA (mAMsA)mApadyate / yadutAdhyAtma cetaHzamathaM nizritya [1] kathaM ca vicinoti| caritavizodhanaM vA AlambanaM / kauzalyAlambanaM vA, klezavizodhanaM vaa| yAvadbhAvikatayA vicinoti / ythaavdbhaaviktyaa| pravicinoti / savikalpena [6]manaskAreNa prajJAsahagatena / nimittIkurvanneva parivitarkayati / santIrayatyadhimImAMsAmApadyate / ___sA khalveSA vipazyanA trimukhI SaDvastuprabhedAlambanA veditavyA (:) / katamAni trINi (1) mukhAni [1] vipazyanA ynimittmaatraanucritaa| 11A-6|| vipazyanA paryeSaNAnucaritA, paryeSi||[1] tA ca / prtyvekssnnaanucritaa| tatra nimittamAtrAnucaritA [i] yena (yayA) 1. On vipazyanA, see, Yogasthana, II, p. 287; Bodhi, p. 77; | PTSD, s.v. Vipassana. 2. cp. supra, p. 196 sq.; Asm., pp. 80-1; cp. Bodhi, p. 24 : (tattvArthapaTalam) : tattvArthaH katamaH / samAsato dvividhaH / yAvadbhAvikatAJca dharmANAmArabhya yA dharmANAM bhUtatA yAvadbhAvikatAJcArabhya yA dharmANAM srvtaa| iti bhUtatA sarvatA ca dharmANAM samAsatastattvArtho veditvyH| sa punareSa tattvArthaH prkaarbhedtshcturvidhH| lokaprasiddho yuktiprasiddhaH klezAvaraNavizuddhijJAnagocaro jJeyAvaraNavizuddhijJAnagocarazca / see, pp. 24-7. Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH zrutamudgRhItaM / dharma avavAdasyAsamAhitabhUmikena manaskAreNa manasi karoti / na cintayati / na tulyti| noppriiksste| iyannimittamAtrAnucaritA bhavati / ___ yadA punshcintyti| tIrayati tulytyuppriiksste| tadA paryeSaNAnu[2] caritA bhvti| yadA punastIrayitvA upaparIkSya yathA vyavasthApitameva pratyavekSate / tadA pratyavekSaNAnucaritA bhavatIyaM trimukhA (khI) vipshynaa| katamAni SaDvastuprabhedAlambanAni / - sa paryeSamANa: / SaDvastUni pryesste| artha, vastu, lakSaNaM, pakSaM, kAlaM, yuktiJca paryeSyannetAnyeva (paryeSamANa etAnyeva) pratyavekSate / [3] kathamarthaM pryesste| asya bhASitasyAyamartho [a] sya bhASitasyAyamartha (ta) ityevamarthaM paryeSate / . . ___ kathaM vastu paryeSate / dvividhaM vastu [1] AdhyAtmikaM bAhyaJca [1] evaM vastu paryeSate / / kathaM lakSaNaM pryesste| dvividhaM / svalakSaNaM sAmAnyalakSaNaM ca / evaM lakSaNaM paryeSate / 1. cf. svabhAva evaiSAM svalakSaNam * * * 'sAmAnyalakSaNaM tu anityatA saMskRtAnAM duHkhatA sAsravANAM zUnyatAnAtmate sarvadharmANAm / AKB, VI.14; see also AKV, p. 529; later on in the Buddhist Nyaya works the conception of svalaksana was related to that of kSaNabhaGga and apoha, see JMN, p. 1, 217 sq.; 543 sq. Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 369 kathaM pakSaM paryeSate / dvividhaH pakSaH [4] kRSNapakSaH zuklapakSaH [1] kRSNapakSaM doSataH / AdInavataH / zuklapakSaM punarguNato'nuzaMsatazcaivaM [pakSaM] paryeSate / kathaM kAlaM paryeSate / trayaH kAlAH [1] atIto[s]nAgato vartamAnazca / evametadabhUdatItedhvani evametadbhaviSyati / anAgatadhvani / evametadetahi / pratyutpannedhvanItyevaM kAlaM paryeSate / / ___ kathaM [5] yuktimpryesste| catasro yuktayaH / [1] apekSAyuktiH, kAryakAraNayuktiH, upapattisAdhanayuktidharmatAyuktizca // tatro (nA)pekSAyuktyA saMvRti ca saMvRtitaH / paramArthaM ca paramArthataH / nidAnaM ca nidaantH| paryeSate / kAya (ya) kAraNayuktyA kAritraM dharmANAM paryeSate / ayandharmaH, idaM kAritraM, ayamidaM - [6] kAritra iti [1] upapattisAdhanayuktyA trINi pramANAni paryeSate / AptAgamamanumAnaM pratyakSaM ca[1] kimasti (1) atrAtmA, nAstIti kiM pratyakSamupalabhyate na veti, kimanumAnena prayujyate na veti / tatra dharmatAyuktayA tathAbhUtatAM dharmANAM prasiddhadharmatAmacintyadharmatAmavasthitadharmatAmadhimucyate, na cinta[7] yati / na vikalpayatyevaM yuktimparyeSate / / ' 1. On kAla, vide MKV, XIX; CS, XI. 2. Wayman adds hereafter paryeSaNayA. 3. On the four Yuktis, see Asm., p. 81; supra, p. 196. Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH iyaM SaDvastuprabhedAlambanA (ni) trimukhA (khI)vipazyanA samAsata: / anayA sarvavipazyanAsaMgrahaH / kena puna: kAraNena SaTprabhedA vyavasthApitA[1] aah| trividhamavabodhamadhikRtya bhASitArthA (na) vabodhamvastuparyeSantatAvabodhaM / yathAbhUtAvabodhaM ca / 118-6|| tatrA//[1] thaparyeSaNayA bhASitArthAvabodhaH / vastu paryeSaNayA, svalakSaNaparyeSaNayA ca vastuparyeSantatAvabodhaH / tatra sAmAnyalakSaNaparyeSaNayA, pakSaparyeSaNayA, kAlayuktiparyeSaNayA' yathAbhUtAvabodhaH / etAvacca yoginA jJeyaM / yaduta bhASitasyArthaH, jJeyasya vastunaH yaavdbhaaviktaa| yathAvadbhAvikatA c| tatrAzu[2]bho (bhe) prayukto yogI SaDvastUni paryeSate / . Aha [i] azubhAdhipateyaM dharmaM zrutamudagRhItamadhipatiM kRtvA samAhitabhUmikena manaskAreNaivamarthapratisaMvedI bhavati / azubhayA azubhyetatpratirUpametpratika (gha) metad durgandha1. cp. the four paryeSaNAvastUni, Bodhi, p. 199 : nAmaparyeSaNA / vastu paryeSaNA / svbhaavprjnyptipryessnnaa| vizeSaprajJaptiparyeSaNA / ; cp. p. 36 : tatra nAmaparyeSaNA yad bodhisattvo nAmni nAmamAtraM pazyati / evaM vastuni vastumAtradarzanaM vastuparyeSaNA svbhaavprjnyptau| svabhAvaprajJaptimAtradarzanaM svbhaavprjnyptipryessnnaa| vizeSaprajJaptau vizeSaprajJaptimAtradarzanaM vizeSaprajJaptiparyeSaNA / see also, p. 37; in the present text Asanga does not enumerate these four paryeSaNAs, but seems to have kept in his mind this grouping of arquits also while discussing the three avabodhas, cp. the four kinds of yathAbhUtaparijJAna according to the four paryeSaNAs, ibid, loc. cit. Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 371 mAmagandhamiti / ebhirAkArairevaMbhAgIyastasyaivAzubhAdhikRtasya dharmasya pUrvazru[3] tasyArthapratisaMvedanA[1] evamazumatayArthaM paryeSate / ___ kathaM vastu paryeSate [1] sa evamarthapratisaMvedI tAmazubhatAM dvayorbhAvayorvyavasthApitAM pazyatyadhyAtmambahirdhA ca / kathaM svalakSaNaM pryesste| adhyAtma tAvadantaH kAyagatAmazubhatAM pratyazubhatAmadhimucyate // santyasminkAye kezaromANi vistareNa yAvanmasta[4]kaM mastakaluMgaM prazrAva (prasrAva) iti / tAM punaranekavidhAmantaH kAyagatAmazubhatAM dvAbhyAM dhAtubhyAM sNgRhiitaamdhimucyte| pRthivIdhAtunA, abdhAtunA ca [i] tatra kezaromANyupAdAya / yAvadyakRtpurISA pRthivIdhAturadhimucyate / azrudvedanAmupAdAya yAvatprasrAvAdabdhAtumadhimucyate / bahirdhA vA punarbAhyagatAmazubha[5]tAM vinIlakAdibhirA-' kArairadhimucyate / tatra vinIlakamadhimucyate / yadanena mRtakuNapaM svayaM vA dRSTaM bhavati / purato vA zrutaM parikalpitaM vA, puna[:]striyA vA, puruSasya vA, mitrasya vA, amitrasya vA, udAsInasya[6]vA / hInamvA, madhyamvA, praNItamvA, dahrasya vA, madhyasya vA, vRddhasya vA [] tatra nimittamudgRhya ekAhamRtaM pragaDitazoNitamayaM prAptapUyabhAvaM vinIlakamityadhimucyate / dvayahamRtaM Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH prAptapUyabhAvaM asaMjAtakRmivipUyakamityadhimucyate / saptAhamRtaM saMjAtakRmi AdhmAnaM ca vimadrAmakaM vyAdhmAtakamityadhimucyate [7] kAkai: kuralai ( rai) : khAdyamAnaM gRddhaH zvabhiH zRgAlavikhAdikamityadhimucyate / viravAditamvA punarapagatatvaGa mAnsazoNitaM snAyumAtropanibaddhaM vilohitakamityadhimucyate / dizodizamaMgapratyaMgeSu vikSipteSu vizleSiteSu samAnse ( mAMse ) Su nirmAse (mAse) Su kiMcicchiSTamAnse ( mAMse ) Su vikSiptakamityadhimucyate / anyato vA hastAsthI [ 8 ] nyanyataH pAdAsthInyanyato jAnvasthInyUrvvasthIni bAhvasthIni, prabAhnasthIni / pRSThA (SThI) vaMzaH / hanunakraM dantamAlA madhyataH / ziraskapAlaM dRSTvAnya [[]sthInyadhimucyate / yadA punaH sambaddhamarikSaka raMkamavizIrNaM manasi karoti / kevalaM nimittagrAhI bhavati / na 11A-7|| tu tasyAMga ||[1] pratyaMgeSu vyaMjanagrAhI / evaM zaMkalikAmadhimucyate / yadA [tvanu' ] vyaMjanagrAhI bhavati / tadAsthizaMkalikAmadhimucyate / api ca dve zaMkalike dehazaMkalikA, pratyaMgazaMkalikA ca / tatra deha zaMkalikA zroNIkaTAhamupAdAya / pRSThIvaMzo yAvat, yatra ziraskapAlaM pratiSThitaM / pratyaMgazaMkalikA 1 sambaddhAni bAhvasthIni ca sa [2] mbaddhAni / tatra yA dehazaMkalikA ca / tatra dehazaMkalikA zroNIkaTAha 1. Letters damaged by pin-hold. Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 373 mupAdAya / pRSThIvaMzo yAvat yatra ziraskapAlaM, pratiSThitaM / pratyaMgazaMkalikAsambaddhAni bAhvasthIni / UrujaMghAsthIni c| tatra yA dehshNklikaa| sA zaMkalikavocyate / yA punaH pratyaMgazaMkalikA sA asthizaMkaliketyucyate / __ api ca dvau zaMkalikAyA[3] nimittagrAhI citrakRtAyAH pASANa kASThazAdakRtAyA vaa| bhUtazaMkalikAyA vaa| abhUtazaMkalikAyA vA / nimittaM manasikaroti / tadAzaMkalikAmevAdhimucyate naasthishNklikaaN| yadA pUnarbhUtazaMkalikAyA nimittaM manasi karoti / tadAsthizaMkalikAmevAdhimucyate / nAsthizaMkalikAM / (yadA punarbhUtazaMkalikAyA nimittaM [4] manasi karoti / tdaasthishNklikaamdhimucyte')| sa khalveSa bAhyAyA varNanibhAyA upAdAyarUpagatAyAstrividho (1) viprinnaamH| svarasavipariNAmaH / parakRtastadubhayapakSyazca / tatra vinIlakamupAdAya / yAvad vyAdhmAtakAH (kAt) svarasavipariNAmaH / tatra vikhAditakamapAdAya yAvadvikSiptakAtparakRto vi[5]para (ri)NAmaH / tatrAsthikA (vA), zaMkalikA vA ityayamubhayapakSyo vipariNAma iti / ya evaM yathAbhUtaM prajAnAti / 1. This is a repetition, which is obviously the scribe's mistake and may be deleted. Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH bahirdhA azubhatAmAkArata evaM bahirdhA azubhatAyAH svalakSaNaM pryesste| kathamazubhatAyA[:] (1) sAmAnyalakSaNaM paryeSate / yathA cAdhyAtma bahiH kAyasyAzubhAvaNanibhayA apariNatA yAvadvahirdhA bahiH[6]kAyasyAzubhA varNanibhA vipariNatA adhyAtmikayA azubhayA varNanibhA samAnadharmatAM tulyadharmatAmadhimucyate / iyamapi me zubhA varNanibhA evaM dharmiNIti / ye'pi kecitsattvA anayA zubhayA varNanibhayA samanvAgatAsteSAmapi sAzubhAyAM evaM dharmiNI tadyatheyambAhyA // evaM sAmAnyalakSaNaM paryeSate / [7] kathaM pakSaM pryesste| tasyavaM bhavati / yadAha / masyA (anayA) ['zubhayA]' varNanibhayA etAmazubhamatA (tAM)yathAbhUtamaprajAnannadhyAtmaM vA bahirdhA vA zubhAyAM varNanibhAyAM saMrAgamutpAdayAmi viparyAsa 'eva kRSNapakSasaMgRhItaH / niHsaraNadharmaH saduHkhaH savighAtaH sopadravaH saparidAhaH / atonidAnA utpadyante / Aya[8]tyAM jaatijraavyaadhimrnnshokpridevduHkhdaurmnsyopaayaasaaH| yA punarasyAM shubhaayaamvrnnnibhaayaaN| azubhadharmatAnugatA yathAbhUtAnupazyanA zuklapakSyA[1]eSa dharmaH aduHkhaH / avighAtaH / yAvadato nidAnA upAyAsA nirudhyante / tatra yoyaM 1. MS. omits this, Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 11B-7 || kRSNapakSasamayo nAdhi // [1] vAsayitavyaH / prahAtavyo vizodhayitavyaH / zuklapakSyaH punaranutpanna utpAdayi - tavyaH / utpannasya ca sthitirvRddhirvaipulyatA (vipulatA ) karaNIyA / evaM pakSaM paryeSate / yeya kathaM kAlaM paryeSate / tasyaivaM bhavati / madhyAtmaM [ a ]zubhA varNanibhA seyamvarttamAnamadhvAnamupAdAya yA punariyaM bahirdhA azubhA varNanibhA iyamapi vartamAna (tAra) mevAdhvAna [ 2 ] mupAdAya | atItaM punaradhvAnamupAdAya / zubhA babhUva / saiSA tAvadatItamadhvAnamupAdAya zubhA satI tadyathA me etahi / vartamAnamadhvAnamupAdAya / eva mAnupUrvyA etahi vartamAnamupAdAya azubhA saMvRttA sA me iyaM [a] zubhA varNanibhA varttamAnamadhvAnamupAdAyAzubhA satI / anAgate [ a ] dhvanyazubhA na bhaviSyatIti / nedaM sthA[3]naM vidyate / tadyathaiSA bAhyA eva []vartamAnamadhvAnamupAdAya / iti hyatItAnAgatapratyutpannavadhvasu ayamapi me kAya evaMbhAvI, evaMbhUta, etAM ca dharmatAmanatIta ityevaM kAlaM samanveSate / 375 kathaM yukti samanveSate / tasyaivaM bhavati / nAstIti sa kazcidAtmA vA sattvo vAdhyAtmaM vA, bahirdhAvopalabhya [mAnaH ] 2 yaH zubho vA syAdazubho vA [ 1 ] 1. MS. omits this. 2. Should be deleted. Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 zrAvabhUmI naSkramyabhUmiH [4] api ca rUpamAtrametatkaNDavaramAtrametadyateyaM saMjJA sama [T]jJA prajJaptirvyavahAraH / zubhamiti vA azubhamiti vA / api ca AyuSmAtha vijJAnaM (1) yadA kAryaM jahatyamI [1] apaviddhastadA zete yathA kASThamacetanaM // tasyAsya mRtasya kAlagatasyAnupUrveNa vipariNatA imA avasthA: prajJAyante / yaduta vinIlakamiti [ 5 ] vA yAvadasthizaMkalikAyA vA ayamapi me kAyaH / pUrvva - karmaklezaviddhaH / mAtApityazucisaMbhUta odanaka (ku) lmASopacitaH / yena hetunA, yena nidAnena iyaM tAtkAlikI zubhA varNa nibhA / prajJAyate / antaHkAyaH punarnityaM nityakAlamadhyAtmaM ca bahirdhA cAzubhA evaM saMvRtiparamArtha nidAnataH / apekSAyukti paryeSa[6] te / tasyaivaM bhavatIyamazubhatA / evamAsevitA bhAvitA bahulIkRtA kAmarAgaprahANAya samvartate / kAmarAgazca prahAtavyaH / evaM kAryakAraNayuktyA samanveSate / tasyaivaM bhavatyuktaM hi bhagavatA / azubhA sevitA bhAvitA prahANAya samvarttata ityayaM tAvanme pratyAtmamapi me jJAnada [ 7 ]rzanaM pravarttate / ahamasmi yathA yathA azubhatAM bhAvayAmi manasi karomi / tathA kAmarAgaparyavasthAnaM anutpannaM ca notpadyate / utpannaM ca prativigacchati / AnulomikopyeSa vidhi - kAmarAga AptAgamaH / , Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam _377 rasti / kathamidAnImvipakSaM dharma manasikuva'taH / tadvipakSAlambanena kleza utpadyate / evamupapattisAdhanayuktyA paryeSate / tasyaivaM bha[8]vati / prasiddhA dharmatA khalveSA acintydhrmtaa| yadazubhA bhAvanA kAmarAgasya prahANapratipakSa iti / sA ca cintyitvyaa| na viklpyitvyaa| adhimoktavyA / evaM dharmatAyuktyA ashubhtaampryesste| iyaM tAvadazubhAprayuktasya trimukhI SaDvastuprabhedAlambanA vipshynaa| 11A-8|| kathaM mai||[1]trIprayukto vipazyanSaDvastUni pryesste| maityadhipateyaM dharmamadhipatiM kRtvA hitasukhAdhyAzayagatasya sarveSu sukhopasaMhArAdhimokSalakSaNA maitrItyetamarthapratisamvedyarthaM paryeSate / sa evamarthapratisaMvedI punarvicinotItyayaM mitrpkssoymmitrpkssoymudaasiinpkssH| sarva ete pakSAH parasantAnapati[2]tatvAdvAhyaM vastvityadhimucyate / mitrapakSaM vA adhyAtmamamitrodAsInapakSaM bahirdhA evaM ca vastuni maitrI smnvesste| sa punarvicinoti / ya ete trayaH pakSAH aduHkhAsukha (t)H| sukhakAmAste sukhitA bhavantviti / tatropakAralakSaNaM mitraM / apakAralakSaNamamitraM / tadubhayaparItalakSaNamudAsInapakSaM (Na udAsInapakSaH) / ye punarete[3]aduHkhAsukhitAH pakSAH sukhakAmAsteSAM Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH trividhA sukhakAmatA prjnyaayte| eke kAmasukhamicchantyeke rUpAvacaraM saprItikameke niSprItikaM / tatra ye kAmasukhena vihanyante / amitraM tadubhayaviparItalakSaNA (NaM)tena kAmasukhino bhavantvanavadyena [1]evaM saprItikena niSprItikena ca sukhena veditavyam / [4] evaM svalakSaNato maitrI samanveSate / ___sa punaH pravicinoti / yazca mitrapakSo, yazcAmitrapakSo, yazcodAsInapakSaH / tulyacittatA tu mayA karaNIyeti / smcitttaa| tatkasya hetoH / yastAvanmitra[pakSa']statra me na duSkaraH / sukhopasaMhAraH / yopyayamudAsInapakSaH / tatrApi ye (me) nAtiduSkaraH / ystvymmitrpkssH| (tatrAyamami[5]trapakSaH / ) ttraatidusskrH| tatra tAvanmayA sukhopasaMhAraH karaNIyaH / kaH punadiH / mitrapakSe vodAsInapakSe vaa| tatkasya hetoH / nAtra kazcidyaH Akrozate vA, Akruzyate vaa| roSayati vA, roSyate vA / bhaNDayati vA, bhaNDyate vaa| tADayati vA, tADyate vaa| anyatrAkSarANyetAni ravanti / zabdamAtra[] mASamAtrametadapi ca [6]tathA. saMbhUtoyaM kAyo rUpI audArikazca[]turmahAbhUtiko yatra me sthitasyeme evaM rUpAH sparzAH kAmanti / yaduta zabdasaMsparzA vA / 1. MS. omits this. 2. This may be deleted. Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam pANiloSThadaNDa zastrasaMsparzA vA aya [ ] me kAyaH / anitya, etepi sparzA ye te apakArakAstepyanityAH / api ca / sarvva eva sattvA jAtijarAvyAdhimaraNadharmANaste prakRtyaiva duHkhitA [7] stan me pratirUpaM syAt / yadyahaM prakRtiduHkhiteSu sattveSu bhUyo duHkhopasaMhArameva kuryAM na sukhopasaMhAraM tadamitro (traM) mitrasya kuryAdyadete sattvA AtmanaivAtmanaH kurvvanti / 379 api coktaM bhagavatA / nAhaM s sulabharUpaM samanupazyAmi / yonena dIrghasyAdhvanotyayAnmAtA vA bhU [t] - pitA vA, bhrAtA vA, bhaginI vA, AcAryo vA, [8] upAdhyAyAM vA, gururvvA, gurusthAnIyo veti / tadanenApi paryAyeNAmitrapakSa eba [] me [ a ] mitrapakSaH / na cAna kasyacit pariniSpattiH, mitrAbhitra bhAvo, mitropa (mapi ) ca kAlAntareNAmitro (traM) bhavati / amitra (ma) pi mitrIbhavati / tasmAnna sarvvasattveSu samacittatA / samatA dRSTiH karaNIyA / tulyazca hitAzaya:, sukhAdhyAzayaH, sukhopa [ 9 ]saMhAraH / sukhopa11B-8 // // [1] saMhArAdhimokSa iti / evaM sAmAnyalakSaNena maitrI samanveSate / sa punaH pravicinoti / yo me pApakAriSu sattveSu vyApAdaH maraNa eSa dharma iti vistareNa pUrvvavat / yo vA punarayametarhya vyApAda: a (ma.) raNa eSa dharma iti vistareNa pUrvvavat / yo vA punarayametarhya Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH vyApAdaH evaM mainyA (:) kRSNazuklazuklapakSaM paryeSate / sa punaH pravi[2]cinoti / ye tAvadatItamadhvAnamupAdAya sukhakAmAH sattvAH te atItAH, teSAM kiM punaH sukhopasaMhAraM kariSyAmaH / ye punarvartamAnAH sattvAste vartamAnamadhvAnamupAdAya / yAvadanAgatAdadhvano nityakAlaM sukhino bhavanti (ntI) tyevaM maitryA (:) kAlaM paryeSate / sa punaH prvicinoti| nAsti kazcidAtmA vA, sattvo vA ya eSa sukhakAmo [3]vA syAt / yasya vA sukhamupasaMhriyate / api tu skandhamAtrametat saMskAramAtrakametadyatraiSA saMjJA sNjnyptirvyvhaarH| te punaH saMskArAH karmaklezahetukA ityevamapekSAyuktyA maitriimpryesste| prasiddhadharmatA khalveSA[a]cintyadharmatA yanmaitrIvyApAdabhAvanA prahANAya samvarttata ityevaM dharmatAyuktyA maitrImparyeSate / 1. cp. A. K. III.18 : AtmA nAsti skandhamAtrantu klezakarmAbhisaMskRtam / antarAbhavasantatyA kukSimeti pradIpavat // ; cp. Sss, MSS, I.102-3, 104, 106; see also MSss, MSS, I.108 sq.; cp. Mvy., sec. 205, 208; DBS, 32.7; on this point, vide our article, bauddhanaye nairAtmyasiddhAntaH, Saraswati Susama, XXIII, pt. II, pp. 110-27; see also, Proceedings, XXVI International Congress of Orientalists, vol. III, pt. I, p. 531; P. O., XXVII.3-4, pp. 144-32; JGRI, XXIII, pp. 29-50; also, cp. CPB, cp. I-II, Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam [4] kathamidaM pratyayatA pratItyasamutpAdAlambana( 1 ) vipazyanAprayuktArthaM paryeSate / tadadhipateyaM dharmamadhimati kRtvA teSAM teSAM dharmANAmutpAdAtte te dharmA utpadyante, teSAM teSAM dharmANAM nirodhAse te dharmA nirudhyante [ 1 ] nAstyatra dharmI kazcidIzvara, kartA nirmAtA dharmANAM, na prakRtirna puruSAntaraM, sraSTA, pravatta ko [ 5 ]rmANAmityevamarthapratisaMvedI artha paryeSate 12 1. cp. Udana, I.1, I.4 (K. N. I., 63-5); SSS, MSS, I. 100 sq. 2. Asanga refutes the IzvarakartR'vAda: in YBS, I.144 sq.; cp. also, Nagarjuna's Akutobhaya, p. 75: ye vineyajanA Izvara-puruSa-ubhaya-kAla-prakRti-niyati-svabhAva-vikAra - paramANuhetubhirvipratipannAH ahetu-viSamahetu-uccheda-dRSTi- zAzvatadRSTyabhiniviSTAH, dharmakAyadarzanaparAGmukhAH AtmadRSTyabhiniviSTAsteSAmahetu viSamahetu -- uccheda--dRSTi-- zAzvatadRSTivinivRttaye dharmakAyAvabodhAyAtmadRSTivinivRttaye ca paramamatizuddha N mahAbuddhimatAM gambhIrazikSAyA bhAjanabhUtaM pUrvoktaM pratItyasamutpAdam (AMK, I. 1-2); cp. MKV (V), p. 4.1-3; XXVI; LV, XXI. 184-cd; for a discussion on this point, see BCAP, IX.118-30, pp. 253263; cp. T. S., 46-7, 72, 80, 87 : sarvotpattimatAmIzamanye hetuM pracakSate / nAcetanaH svakAryANi kila prArabhate svayam // na syAnmerurayaM na ceyamavanI naivAyamamambhonidhiH sUryAcandramasau nivezasubhagau naitau jagaJcakSuSI / IzAno na kulAlavadyadi bhavedvizvasya nirmANakRt sattvAdIzvarakartRkaM jagadidaM vakta kila // kintu nityai sarvajJa nityabuddhisamAzrayaH / sAdhya va kalyato'vyApterna siddhimupagacchati // sAmAnyena yadIyate / buddhimatpUrvakatvaJca tatra naiva vivAdo no vaizvarUpyaM hi karmajam // 381 (contd. on p. 382) Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH punaH punaH pravicinoti / dvAdazabhavAMgAni / adhyAtmabahirdhA adhimucyate / ' evaM vastu pryesste| punaH pravicinoti / avidyA yatta (t) pUrvAnte ajJAnamiti vistareNa yathA pratItyasamutpAdavibhaMge evaM svalakSaNaM paryeSate [1] punaH ( // ) pravicinoti / evaM pratItyasa mutpannAH saMskArAH [6]sarva ete abhUtvA bhAvAd, bhUtvA (contd. from p. 381) nezvaro janminAM heturupttivikltvtH| gaganAmbhojavatsarvamanyathA yugapad bhavet // ; PVB, II. 10 sq., pp. 35-50; JMN, VII, pp. 233-316; RKN, pp. 2852; IzvarabhaGgakArikAH, (Bulletin of the Mithila Institute, I, 1, p. 102-6); AKV, II.64-d nezvarAdeH kramAdibhiH; AKV, II, pp. 171-174; Slokavarttika (Sambandhaksepa) V. 44; on frazferfa, see Udayana's Nyayakusumanjali and Atmatattvaviveka; N. S., IV.1.14-43. 1. See, SSS, MSS, I.108-9. 2. pratItyasamutpAdAdivibhaGganirdezasUtram, ibid, p. 117 : vibhaGgaH katamaH / . avidyApratyayAH saMskArAH, ityavidyA katamA ? yatpurvAnte'jJAnam, aparAnte'jJAnam, pUrvAntAparAnte'jJAnam, adhyAtmajJAnam, bahirdhAjJAnam, adhyAtmabahirdhAjJAnam, karmaNyajJAnam, vipAke'jJAnam, karmavipAke'jJAnam, buddhe'jJAnam, dharme'jJAnam, saMghe'jJAnam, duHkhe ' 'samudaye . . 'nirodhe / - 'mArge . ' 'hetau . . 'hetusamutpanneSu dharmeSvajJAnam, kuzalAkuzaleSu sAvadhAnavadyeSu sevitavyAsevitavyeSu hInapraNItRkRSNazuklasapratibhAgapratItyasamutpanneSu dharmeSvajJAnam, SaTsu vA punaH sparzAyataneSu yathAbhUtatAsaMprativedhaH iti / yadatra tatra yathAbhUtasyAjJAnam, adarzanam, anabhisamayaH, tamaH, saMmohaH, avidyAndhakAram, iyamucyate' vidyA / / ; cp. Sss, ibid, p. 103 : tatra avidyA katamA? yA eSAmeva SaNNAM dhAtUnAmekasaMjJA piNDasaMjJA nityasaMjJA dhruvasaMjJA zAzvatasaMjJA sukhasaMjJA AtmasaMjJA sattvajIvajantupoSapuruSapudgalasaMjJA ahNkaarmmkaarsNjnyaa| iyamucyate'vidyA / ; cp. DBS, pp. 31-2; MSss, p. 111. Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 383 ca prativigamAtpUrvAparyeNAnityA jAtijarAvyAdhimaraNadharmakatvAt / duHkhA asvatantratvAdantaHpuruSAnupalambhAcca zUnyA anAtmAnazca // ' eSAM ca sAmAnyalakSaNaM paryeSate / sa punaH pravicinoti / yo (ya)eSvanityeSu duHkhazUnyAnAtmakeSu saMskAreSu yathAbhUtaM prtismmohH| maraNa e[7]Sa dharmaH kRSNapakSya[H / ] asmmohH| punaH zuklapakSa iti vistareNa [1]empakSaM smnvesste| sa punaH pravicinoti / asti karmAsti vipAkaH / kArakastu noplbhyte| yaH kartA vA pratisaMvedako vA syAnAnyatra dharmasaMketAt / teSvevAvidyApratyayeSu 1. See, supra, pp. 226-7, 248-9; cf. DBS, p. 33 : tatra avidyA tRSNopAdAnaM ca klezavartmano vyavacchedaH / saMskArA bhavazca karmavartmano vyvcchedH| parizeSaM duHkhavatmano vyvcchedH| pravibhAgataH pUrvAntAparAnta nirodhavarmano vyavacchedaH / evameva trivartma nirAtmakamAtmAtmIyarahitaM saMbhavati ca asaMbhavayogena, vibhavati ca avibhavayogena svabhAvato naDakalApasadRzam / / ; see, Adv., 319-20; Dh. P., 277-9; cp. CS, XIII.25; CS, II.25. 2. cp. BCAP, p. 225 : karmaNAM ca avandhyatA prajJAyate, vipAkasya ca prtisNvednaa| na tatra kazcit kartA, na bhoktA, anyatra nAmasaMketAt / , pitRputrasamAgamasUtra, also quoted in Ss, p. 135; SS, p. 96 : sa ca tathAgatasya hetupratyayapratisaMyuktAM dharmadezanAmavaterat nAtra kazcidAtmA vA sattvo vA jIvo vA pudgalo vA yaH pratisaMvedayate . . . (quoted from Tathagatakosasutra); see AKB, III.18; M. K., XVII. 29-33; VIII, cp, CS., II.9; cp. MKV(V), p. 144; cp. TSP, I.13 sq.; vide also, p. 215; Y. D., p. 77; MSAB, p. 158; Vsm., XVI.90; also Adv., pp. 254-5, 272; cp. DBS, p. 32.8; cp. MSA.XVIII.103, Vrtti, pp. 158. 18-159.2. Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH saMskAreSu yAvajjAtipratyaye jarAmaraNa[] saMjJA prajJaptirvyavahAraH kArako veda[8]ka ityevaM nAmA, evaM ja[]tya, evaM gotra, evamAhAra, evaM sukhaduHkha pratisaMvedI, evaM dIrghAyurevaMcirasthitika, evamAyuH paryanta iti / ___ api ca dvividhametatphalaM / dvividho heturAtma bhAvaphalaM ca, viSayopabhogaphalaM ca / AkSepakazca 11A-9|| heturabhinivartakazca [1]tatrAtmabhAvaphalaM yadetadvi[[[1] pAkajaM SaDAyatanaM viSayopabhogaphalaM yo (yA) iSTAniSTakarmAdhipateyA SaTsparzasaMbhavA vedanA [1] tatrAkSepako hetuDhividhe phale sammoha[]sammohapUrvakAzca puNyApuNyAnijyAH, saMskAraparigRhItaM ca ( / ) punarbhavavijJAnAMkuraprAdurbhAvAya tadvIjaM, vijJAnaparigRhItaM pauna vikanAmarUpabIjaM SaDAyatanabIjaM[2]sparzavedanAbIjamiti / ya evamAyatyAM jAtisaMjJakAnAM vijJAna]nAmarUpaSaDAyatanasparzavedanAnAmutpattaye / AnupUrvyA pUrvameva * bIjaparigrahaH / ' ayamAkSepa[ko] hetuH| 1. cp. DBS, p. 31, para 3; para 4 : satyeSvanabhijJAnaM prmaarthto'vidyaa| avidyAprakRtasya karmaNo vipAkaH sNskaaraaH| saMskArasaMnizritaM prathamaM cittaM vijJAnam / vijJAnasahajAzcatvAra upAdAnaskandhA nAmarUpam / nAmarUpavivRddhiH SaDAyatanam / indriyaviSayavijJAnatrayasamavadhAnaM sAsravaM sprshH| sparzasahajA vedanA, vedanAdhyavasAnaM tRssnnaa| tRSNAvivRddhirupAdAnam / upAdAnaprasRtaM (contd. on p. 385) Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam . 385 yatpunaravidyAsaMsparzaja[i] vedanA vedayamAnastadAlambanayA tRSNayA paunavikI tRSNAmutpAdayati / tRSNApakSyaM mohapakSyaM copAdAnaM / [3]parigRhNAti / yadvalena yatsAMmukhyena tatkarma vipAkadAnadAna'samarthaM bhavatyayamabhinirva ttihetuH / imaM ca dvividhaM hetumadhipatiM kRtvA evaM asya trividhaH du:khatAnupakSasya kevalasyAsya duHkhaskandhasya samudayo bhavatIti / ' evamapekSAyukti pryesste| idaM pratyayatA pratItyasamutpAdaH / Asevi[4]to bhAvito mohaprahANAya samvartate / AptAgamopyeSa pratyAtmika AnumAnikopyeSa vidhiH / prasiddhadharmatApyeSa te (Seti) evaM kAryakAraNayuktimupapattisAdhanayukti dharmatAyuktiJca paryeSate // ___tatraM kathaM dhAtuprabhedAlambanavipazyanAprayuktamartha pazyana paryeSate / gotrArtho, dhAtvarthaH, saMjJArtho, hetvarthaH / [5]prakRtyartha ityevamarthapratisamvedI arthaM paryeSate / pRthi vyAdInSaDdhAtUnna (na)dhyAtmabahirdhAdhimucyamAno vastu (contd. from p. 384) sAsravaM karma bhvH| karmaniSyando jAtiH skandhonmajjanam / skandhaparipAko jraa| jIrNasya skandhabhedo maraNam / ... 1. dAna may be deleted. 2. cp. DBS, p. 33 : api tu khalu punakhiduHkhatA dvAdazabhavAGgAnyupAdAya tatra avidyA saMskArA yAvatSaDAyatanamityeSA sNskaarduHkhtaa| sparzo vedanA caiSA duHkhduHkhtaa| parizeSANi bhavAGgAnyeSA prinnaamduHkhtaa| avidyAnirodhAt saMskAranirodha iti triduHkhatAvyavaccheda eSaH / Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH pryesste| kharalakSaNA pRthivii| yAvatsamudIraNalakSaNo vAyuH vijAnanalakSaNaM vijJAnaM / [6]sauSiryalakSaNA[s']rUpagatAsphuTAlakSaNazcAkAzadhAturityevaM sva lakSaNaM paryeSate / sarva ete dhAtavaH / anityatayA 11B-9|| smsmaaH| yAvannirAtmatayetyevaM sAmAnyalakSaNaM//[1] paryeSate / iti yaH piNDasaMjJino dhAtunAnAtvaM ajAna[T] nasyA [ne]na kAyena nAnAdhAtukena unnatirmatya(nvA')nA maraNa eSa dharmaH kRSNapakSya: viparyayAcchuklapakSya ityeva [ ] pakSaM pryesste| atItAnAgatapratyutpanneSvadhvasu . SaDyAtUnpratItya mAtuH kukSau garbhasyAvakrAntirbhavati / evaM kAlaM pryesste| tadyathA tRNaM va [T]pratItya, kASThamvA [2] cAkAzaM parivAritamagAro[a]gAra iti saMkhyAM gacchatyevameva SaDdhAtUnupAdAya / asthi ca pratItya snAyu [2] ca / tvaGa mAnsa (mAMsa) zoNitaM cAkAze parivArite saMjJA prajJaptirvyavahAro bhvti| kAyaH kAya iti / paurANAzca karmaklezAH svabIjaM caiSAM nidAnamityevamapekSAyuktimparyeSate / dhAtuprabheda Asevito bhAvito 1. Wayman reads lakSaNANAM. 2. Added by us. 3. Should be deleted. 4. See, YBS, I.23 sq. Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam . 387 (taH)styA [3] naprahANAya smvrtte| aAptAgamopyeSa pratyAtmajJAnamanumAnikopyeSa vidhiH prasiddhadharmatA'cintyadharmatetyevaM kAryakAraNayuktimupapattisAnayukti dharmatAyukti ca paryeSate // kathamAnApAnasmRtyAlambananicayaprayuktArthaM paryeSate / AzvAsaprazvAsAlambanopanibaddhA cittsyaasNprmo[4]ssobhilpntaa| AnApAnasmRtirityevaM paryeSate / adhyaatmmuplbhyte| AzvAsaprazvasAH kAyapratibaddha* tvAdvAhyAyaMtanasaMgRhIta[]zcetyevaM vastu paryeSate / dvAvAzvAsau yazca vAyuH pravizati / ya (sa) AzvAso[yazca]niSkrAmati / sa ni[:]zvAsaH [i] amI dIrghA AzvAsaprazvAsA, amI hrasvA imAnsarcakAyena prtisNvedyaa[5]mi| imAni (ni) tyevaM svalakSaNaM paryeSate / niruddhe AzvAsa [ ] prazvAsa utpdyte| niruddha AzvAse (prazvAse) AzvAsaH / AzvAsaprazvAsapravRddhipratisambaddhaM ca (1) jIvitendriyamayaM ca kAyaH savijJAnaka ityanityA AzvAsaprazvAsA mahAzravaNetyevaM (NA ityevaM) sAmAnyalakSaNaM paryeSate / evamA[6]zvAsaprazvAseSvanupasthitasmRteH yo vitarkakRtaH saMkSobhazcetasaH maraNa (dharma') eSadharmaH kRSNapakSyaH / viparya 1. On AnApAnasmRti, see supra, Ys., II, p. 229 sq. 2. MS. omits this. 3. This may be deleted. Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 13B-1// zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH yAcchuklapakSya iti / vistareNatyevaM pakSaM paryeSate / atItAnAgata// [1] pratyutpanneSvadhvasvA [zvAsapra']zvAsapratibaddhaH kAyaH kAyacitta ( : ) pratibaddhAzcAzvAsaprazvAsA ityevaM kAlaM paryaSate / nAnyatra kazcidya Azvasiti prazvasiti vA asya caite AzvAsaprazvAsAH / api tu hetusamutpanneSu, pratItyasamutpanneSu saMskAreSviyaM saMjJA / prajJaptirvyavahAraH ityevamapekSAyukti paryaSate / AnApA [ 2 ] nasmRtirAsevitA bhAvitA vitarkopacchedAya saMvarttate / AptAgamo [S]pyeSa, pratyAtmajJAnAnusAriko [s]pyeSa vidhiH / prasiddhadharmatA [S] cintya dharmatetyevaM kAryaka [1] raNayuktimupapattisAdhanayukti dharmatAyuktamparyeSate / evaM caritavizodhanenAlambanena SaDvastuni paryoSya, adhyAtmaM cittaM punaH punaH zamayata: ( yan ), punaH puna[3] retadeva yathAparyeSitaM / vipazyanAkAraiH paryeSate / tasya zamathaM nizritya vipazyanA vizudhyate / vipazyanAM nizritya zamatho vaipulyatAM (vipulatAM ) gacchati / kauzalyAlambane ca / klezAvizodhane ca yA vipazyanA [ 1 ] SaDvastukarmatAM pazcAdvakSmAmi svasthAne / tatra navavidhaH zukla saMgRhItaH ( 1 ) prayogasta 1. Letters lost by pin-hold. 2. pakSa may be added here. Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam dviparyayeNa ca nava [4] vidhaH kRSNapakSasaMgRhIto yoginA veditavyaH / tadyathA [ a ] nurUpaprayogatA, abhyasta - prayogatA, aviparIta prayogatA / azithilaprayogatA 1 kAlaprayogatA / upalakSaNaprayogatA / asaMtuSTaprayogatA / avidhura prayogatA / samyakprayogatA ca / anayA navavidhA zuklapakSasaMgRhItayA tvarita [ 5 ] tvaritaM cittaM samAdhIyate vizeSAya ca samAdheH paraiti / yAvatI cAnena bhUmirgantavyA bhavatyanuprAptavyA tAM laghu laghvevAgantA bhavatyadhandhAyamAnaH / kRSNapakSasaMgRhItAbhirnavavidhAbhiH prayogatAbhirna tvaritatvarita ['] cittaM samAdhIyate / nApi samAdhivizeSAya paraiti / yAvatI cAnena bhUmirgantavyA bhavatyanuprAptavyA / tatra [6] dhandhAyate gamanAya / 389 katamAnurUpaprayogatA (ca e) / sa cedrAgacarito'zubhAyAM cittamupanibadhnAti / dveSacarito maityAM, yAvadvitarkacarita AnApAnasmRtau, samabhAga caritaH mandarajaskaH punaH yatrAlambane priyArohatA bhavati / tena prayujyate / iyamanurUpaprayogatA [1] katamA abhyastaprayo[7]ga (prayoga) tA | abhyAso [s]nena kRto bhavati yo antataH parItto [[ ] pi na 1. Wayman reads tyabaddhAyamAnaH. 2. May be deleted. 3. Wayman reads baddhAyate. Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH sarveNa sarvamAdikarmika eva bhavati / tathA hyAdikarmikasyAnurUpe[s]pyAlambane na prayuktasya niva (7)raNAni nAbhIkSNaM samudAcarita (rnti)| kAyacittadau[8]SThulyaM ca / yenAsya tat (ca) cittaM samAdhIyate / iymbhystpryogtaaH| tatra katamA ashithilpryogtaa| sAtatyaprayogI bhavati / satkRtyaprayogI ca / sa cetpunarvRttiSThate / . 13A-1|| ||[1] samAdheH piNDapAtahetozca [gu] rugauravopa sthAnahetorvA / glAnopasthAnArthamvA, sAmIcIkarmaNo vA anyasyaivaMbhAgIyasyetikaraNaM yasyArthAya sa tannimnena cetasA tatpravaNena tatprAstAreNa (bhAreNa) ca sarva karoti / laghuladhveva ca kRtvA, pariprApya, punareva prayujyate / niyamya pratisaMlayanAya sa cedbhikSubhikSuNyupAsaka [2]kSatriyabrAhmaNaparSadbhiH sArdhaM samAgacchati / na ciraM saMsargeNAtinAmayati / mitaM ca saMlapati / ' na ca bhASyaprabandhamutthApayati / nAnyatra vyapakarSati / evaM ca punarArabdhavIryo bhvti| yannvahamadaiva prAptavyamadhigaccheyaM / tatkasya hetoH / bahavo me pratyayA maraNasya-vAto vA me kupyeta, pittamvA, zleSmamvA (zleSma vA), bhuktaM vA viSamyeta, [3]yena me viSUcikA kAye santiSTheta / ahirvA me (mAM) dazeta (t) / vRzciko vA zatapadI vA [1] manuSyAdapi me bhayamityetAni sthAnAni nityakAlasya Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 391 tRtIyaM yogasthAnam na' - karotyapramattazca viharatyevaM ca punarapramatto vihara[ti / ] api bata jIveyaM saptAhaM SaT paJcacatustridvire(dvaye) kAhayAmamardhayAmamapi muhUrtamapi ardhamuhUrtamapi [1] aho bata jIve [4] yaM yAvatpiNDapAtaM parimuJjeyaM / yAvadAzvasitvA (sya) prazvaseyaM / yAvacca jIveyaM tAvadyogamanasikAreNa zAstuH zAsane yogamApadyeyaM / ya i (di)yatA mayA bahukRtyaM syAdyaduta zAstuH zAsane itIyamazithila prayogatA / tatra katamA / aviparItaprayogatA / kAlena kAlaM zamathanimittaM pragrahanimitta [ 5 ] mupekSAnimittaM bhAvayati / zamathaM ca jAnAti / zamathanimittaM ca / zamathakAlaca [1] vipazyanAM vipazyanAnimittaM vipazyanAkAlaM pragrahaM pragrahanimittaM pragrahakAlaM / upekSA.mupekSAnimittamupekSAkAlava / tatra zamathaH navAkArA cittasthitiH / nirnimittaJca taccittaM tatra bhavati, nirvikalpaM, zAntaprazAntaM, [6] zamathasthitaM, niSkevalaM, tenocyate zamatha iti / tatra zamathanimittaM dvividhamAlambananimittaM, 1. Syllable illegible. 2. Buddhaghosa explains pragraha ( Pali paggaha) as vIrya, paggaho ti viriyaM / vipassanA sampayuttameva hissa asithilamanaJcAraddhaM supaggahitaM viriyaM uppjjti| Vsm., XX.119; this pragraha ( Pali paggaha) is intimately related to fa, see Vsm., IV.49; cp. Kosambi, Vsmt., IV.49, p. 37: paggaNhanaM samussAhitakaraNaM paggaho; cp. also, SVA, p. 286, para 3; Vsm., IV-51-52. Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmi: nidAnanimittaJca / jJeyavastusabhAgaM pratibimbamAlambananimittaM / nAlambanena taccittaM zamayati, zamathaparibhAvite cetasi uttaratra zamathasya pArizuddhaye / yo vipazyanA [ 7 ] prayoga idaM nidAnaM (na) - nimittaM [1] zamathakAlaH katamaH / Aha / uddhate citte UrdhvamvAbhizaMkini zamathasya kAlo bhAvanAye / tathA vipazyanA paribhAvite citte iti karaNIyavyAkSepopahate zamathakAlo bhAvanAyai / [8] tatra vipazyanA caturAkAra [1] trimukhI SaDvastuprabhedAlambana 1 vyavacArA || tatra vipazyanAnimittaM dvividhamAlambananimitta []nidAnanimittaJca / tatrAlambananimittaM vipazyanA12A-1// nimittaM || [1] [zamatha '] pakSyaM jJeyavastusabhAgaM pratibimbamAlambanamamittaM yenAlambanena prajJAM vyavacArayati / nidAnanimittaM vipazyanAparibhAvite cetasi uttaratra vipazyanAparizuddhaye cetaH zamathabimbayogaH [1] tatra vipazyanAkAlaH zamathaparibhAvite cetasi Adita eva cAjJe vastuyathAbhUtAvabodhAya vipazyanAyAH kAlo bhAvanAye [2] tatra tatra pragrahaH katamaH / yAnyatamAnyatamena prasada 1. MS. omits this. 2. Vide, supra, p. 193 sq. 3. The last syllable is not legible. Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 393 nIyenAlambanenodgRhItena cittasaMharSaNA saMdarzanA samAdApanA [1] tatra pragrahanimittaM yena ca prasadanIyenAlambanena nimittena cittaM pragRhNAti / yasya vIryArambhaH tadAnulomikastatra pragrahakAlaH lInaM cittaM lInatvAbhizaMkini pragrahasya kAlo bhAvanAya / tatropekSA[3]katamA / ' yA Alambane asaMkliSTacetasaH cittasamatA zamathavipazyanApakSe / prasa (sh)tthsvrsNvaahitaa| karmaNyacittasya ca karmaNyatA, . cittsyaanuprdaanmnaabhogkriyaa| tatropekSAnimittaM / yena cAlambanena cittmdhyupeksste| yA ca tasminnevAlambane viiryodrekaaprtikaaytaa| tatropekSAkAlaH zamathavipazyanA[4]pakSAlayau (lau)ddhatyavinirmukte cetasi 1. cp. upekSA cittasamatA cittAnAbhogatA, AKB, II.25; Yasomitra mentions three kinds of upekSA (AKV, ibid, II, p. 44) upekSA cittasamateti / yadyogAccittaM samamanAbhogaM vartate sopekSA saMskAropekSA naam| trividhA hi upekSA vedanopekSA saMskAropekSA apramANopekSA ceti / cp. Tvbh., p 34 : upekSA cittasamatA cittaprazaThatA cittaanaabhogtaa| ebhisibhiH padairupekSAyA AdimadhyAvasAnAvasthA dyotitaa| tatra laya auddhatyaM vA cetaso vaiSamyam / tasyAbhAvAdAdau cittsmtaa| tato'nabhisaMskAreNAprayatnena samAhitacetaso yathAbhiyogaM samasyaiva yA pravRttiH sA cittprshtthtaa| sA punaravasthA layauddhatyazaGkAnugatacirabhAvitvAt / tato bhAvanAprakarSagamamanAttadvipakSadUrIbhAvAt tacchaGkAbhAve layauddhatyapratipakSanimittepvAbhogamakurvato'nAbhogAvasthA cittsyaanaabhogtaa| iyaM ca sarvaklezopaklezAnavakAzasaMnizrayadAnakarmikA / ; Adv., p. 72 : upekSA cittasamatA cittAnAbhogaH sNskaarnimittaanaabhogmdhyupekssaanimittprvnntaa|; For ten kinds of upeksa, see A. S., III.348-353; 254; Adv., p. 140, f.n. 1. Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 zrAvakabhUmo naSkramyabhUmiH upekSAyAH kAlo bhAvanAyai / iyaM kaalpryogtaa| tatra katamA upekSA lakSaNA (upalakSaNa) prayogatA [1]tAnyeva nimittAni sugRhItAni bhavanti / susaMlakSitAni yeSAM sUdgRhItatvAt / yadA AkAMkSate / tadA vyuttiSThate samAdhigocaraM (1) pratibimbamutsRjya samAhitabhUmikAprAkRtAlambana[5]manasikAreNa [1] iyamupalakSaNa (1) pryogtaa| tatra katamA asNtussttpryogtaa| asaMtuSTo bhavati kuzala-kuzalardhamaiH / aprativA (bhA) Ni (NI) ca / prahAsaruttaraM praNItataraM sthAnamabhiprArthayamAna[]rupI bahulaM viharatIti / nAlpamAtrakenA (NA)varamAtrakenA(NA)ntarA vissaadmaapdyte| atyuttare karaNIye / [6] iymsNtussttpryogtaa| ___ tatra katamA avidhurpryogtaa| zikSApadasamAdAnamvA na khaNDIkaroti, na chi (cchi)drIkaroti / na ca zizumudAravarNaM raMjanIyaM mAtRgrAmaM dRSTvA nimittagrAhI bhavatyanuvyaMjanagrAhI, bhojane ca samakArI bhavati / jaagrikaanuyuktshcaalpaartholpkRtyolpvyaaskH| cirakRtacirabhASita [7]manusmartA bhvtynusmaaryitaa| ityevaMbhAgIyA dharmA avidhuraprayogatetyucyate / anukUlA ete dharmAzcittaikAgratAyA: / avidUrA, na ca cittakSepAya samvarttante / tena bahirdhA vyAsaMgAya, nAdhyAtmacittA Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 395 karmaNyatAya / iyamucyate avidhurpryogtaa| tatra samyakprayogatA ktmaa| adhimucyAdhimucyA[8]lambanasya vibhAvanayA samyakprayoga ityucyte| sa cedazubhAprayukto bhavatyazubhAM cAzubhAkArairmanasikaroti / nimittamAtrAnusAriNyA vipazyanayA [1] tena manasikArastadAlambano muhurmuhuvibhAvayitavyo, muhurmuhuH saMmukhIkartavyaH / . vibhAvanA punaH paJcavidhA adhyAtmacittAbhi12B-1|| saMkSepataH / asmRtymnsikaartH| //[1] tadanya mnsikaartH| pratipakSamanasikArataH / AnimittadhAtumanasikAratazca / tatra navAkAracittasthityA vipazyanA pUvaMgamayA adhyAtma cittAbhisaMkSepataH / sarvanimittavaipulyena AditaH / avikSepAyopa nibdhnto[5]smRtymnsikaartH| samAhitabhUmikAdAlambanAlambanAntaraM samAhitabhUmikameva manasi kurvatastadanya[2] mnsikaartH| zubhatApratipakSeNAzubhAMtA (bhatAM) yAvadvitarkapratipakSeNa AnApAnasmRti / rUpapratipakSeNAkAzadhAtu[ ] manasi kurvataH pratipakSamanasikArataH / sarvvanimittAnAmamanasikArAda[T]nimittasya ca dhAtormanasikArAdAninimittadhAtumanasikArataH / api c| vyApya tadAlambanaM vibhAvanAlakSaNaM vyavasthApi[3]tamasmistvarthe adhyAtma nimittAbhisaMkSepataH / asmRtyamanasikAratazcAbhi Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH pretaa| / tatrAdikamike (Na') tatprathamakalpiko (kamikeNa) Adita eva cittaM na kaJci (kvaci)dAlambane upanibandhitavyaM / azubhAyAmvA, tadasminvA, nAnyatra vikSepAyaiva / kaccinme cittaM ninimittaM, nivikalpaM zAntaM, prazAntamavicalamavikampyamanutsukaM, nirvyApA[4]pAramadhyAtmamabhiramata iti / tathA prayukta utpannotpanneSu sarvabAhyanimitteSu asmRtyamanasikAraM karoti / iyamasyAsmRtyamanasikAraNAlambanavibhAvanA [1] ___sa tatra yogaM kurkhan pratigRhNAti, sa nimimitte cAlambane savikalpamazubhAdike carati / kathaM ca punazcarati / nimittamAtrAnusAriNyA[5]vipazyanayA paryeSaNApratyavekSaNAnucAriNyA [1] na caikAMzena vipazyanAprayukto bhvti| punareva vipazyanAnimittaM (1) pratyudAvartya tadevAlambanaM zamathAkAreNa manasi karoti / tena tadAlambanaM tasminsamaye muktaM bhavati, nodgRhItaM / yasmAttadAlambana: zamatho vartate / tasmAnna muktaH / yasmAnna ni[6]mittIkaroti / na vikalpayati / tasmAnnodgRhItameva mdhyaatmmbhisNksseptH| AlambanaM vibhAvayati / 1. This is a Buddhist technical term for the beginner in the Buddhist Church, see, Bodhi, pp. 272-4; vide also, Adikarmavidhi (Baroda MS., No. 13256, GOS, Catalogue of MSS, vol. II, No. CXIV). Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam . 397 tatra vipazyanAnimittamudgRhItavataH / punarjeyavastunimittAlambanaM sa cedayamekAMzenAlambanamadhimucyate / na punaH punarvibhAvayet / nAsyAdhimokSa uttarottaraH / parizuddhaH, paryavadAtaH / pravartate / [7] yAvaj jJeyavastupratyakSopagamAya / yatazca puna: punaradhimucyate / punaH punarvibhAvayati / tatosyottarottarodhimokSaH / parizuddhataraH, parizuddhatamaH pravartate / yAvajjJeyavastupratyakSopagamAya / tadyathA citrakarazcitrakarAntevAsI vA tatprathamazcitrakarmaNi prayuktaH syAt / sa AcAryasyAntikAcchikSApUrvaMgamaM rUpaka[8]mAdAya dRSTvA dRSTavA pratirUpakaM karoti / kRtvA kRtvA vibhAvayati, vinAzayati / punareva ca karoti / ya yathA yathA bhaGa ktyA bhaGa ktyA karoti / tathA tathAsyottaraM rUpakaM parizuddhataraM paryavadAtataraM khyAti / evaM hi samyakprayuktaH kAlAntareNAcAryasamatAM gacchati / tatprativiziSTa12A-2|| tAmvA[1]sacetpunarabhaM (narbha? )|| [1] ktyA tadrUpakaM tasyai vopariSTAtpaunaHpunyena kuryAt / na janvandhasya tadrUpakaparizuddhi nigacchedevamihApi nayo veditavyaH / tatra yAvadAlambanamadhimucyate / taavdvibhaavyti| na tvavazyaM yAvadvibhAvayati / taavddhimucyte| parIttamadhimucyate, parIttameva vibhAvayati / evaM yaavnmhdgtprmaannN| parIttaM puna[2] vibhAvayitvA (bhAvya) Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 zrAvabhUmI naiSkramyabhUmi: / tatra kadAcitparIttamevAdhimucyate / kadAcinmahadgatameva / pramANamevaM mahadgate / pramANe veditavyaM / rUpiNAM dharmANAM yannimittaM pratibimbaM pratibhAsaM (saH) tadaudArikaM nirmANasadRzamarUpiNAmvA punardharmANAM nAmasaMketapUrvvakaM yathAnubhAvAdhipateyaM / pratibhAsamiyamucyate / samya [ 3 ] vaprayogatA / saiSA navavidhA zuklapakSyA zamathavipazyanAnulomA prayogatA veditavyA / evaM paryAyeNa navAkAraiva vilomatA / sa eSa kRSNazuklapakSavyavasthAnenASTAdazavidhaprayogo bhavatIyamucyate ekAgratA // tatrAvaraNavizuddhiH katamA / Aha / catubhiH kAraNairevaM samyakprayukto yogI [4] AvaraNe svazcittaM parizodhayati / svabhAvaparijJAnena, nidAnenAdInavaparijJAnena, pratipakSabhAvanayA ca / tatra katama AvaraNasvabhAvaH / Aha / catvAryAvaraNAni / paritamanA nivaraNaM, vitarka : 3 1. cp. AKB, VIII. 1 : keyamekAgratA nAma / ekAlambanatA / evaM tahi cittAnyevaikAlambanAni na caitasikaM dharmAntaramiti prApnoti / na cittAnyeva samAdhiH / yena tu tAnyekAgrA vartante sa dharmaH samAdhiH / saiva cittaikAgratA / see also AKV; cp. Adv, p. 70 : cittasyaikAgratA samAdhizcittasthitilakSaNa: 1; cp. Vsm., III.3; YB with Tattvavaisaradi, p. 109; cp. Adv., p. 404 : zamathaH khalu sAGgA kuzalA cittaikAgratA dhyAnamityucyate / 2. See, Yogasthana, I, p. 3. vitarka has been defined as cittaudArikatA vitarkaH / AKB, (contd. on p. 399) Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 399 tRtIyaM yogasthAnam AtmasaMpragrahazceti / tatra paritamanA yA naiSkramyaprAvivekyaprayuktasya kliSTA utkaNThA, aratiH / [5] spRhaNA, daurmanasyamupAyAsaH / tatra nivaraNaM kAmacchandAdIni paJcanivaraNAni / tatra vitarkaH kAmavitarkAdayaH / kliSTA vitarkAH / tatrAtmasaMpragraho yadaNumAtrakA (NA) varamAtrekena (Na) jJAnadarzanasparzamAtra kenA (NA) tmAnaM saMpragRhNAti / ahamasmi lAbhI, anye ca na tatheti / [6] pUrvavadvistareNa veditavyamaya mAvaraNasvabhAvaH / tatra paritamanA yAvatSanidAnAni / tadyathA pUrvakarmAdhipatyA, vyAdhipariklezAdvA AzrayadaurbalyaM / atiprayogaH / ardhaprayogaH / AdiprayogaH / klezapracuratA | vivekAnabhyAsazca nivaraNasya, vitarkA - [7]NAmAtmasaMpragrahasya nivaraNasthAnIye, avitarkasthAnIye, svAtmasaMpragrahasthAnIyeSu dharmeSvayonizomanasikAro bahulIkAranivaraNavitarka saMpragrahANAM nidAnaM ( contd. from p. 398) II.33 : vitarkaH 'cetanAM vA nizritya prajJAM vA paryeSako manojalpo'nabhyUhAbhyUhAvasthayoryathAkramaM sA ca cittasyaudArikatA, AKV, II, p. 56; see also, pp. 55, 57-8 : vitarko nAma cittaudAryalakSaNaH saMkalpadvitIyanAmA viSayanimittaprakAravikalpI saMjJApavanoddhatavRttiH, audArikapaJca vijJAnakAya pravRttihetuH / Adv., p. 81; cp. Asm., p. 10; Tvbh., pp. 40-1: vitarka : paryeSako manojalpaH prajJAcetanAvizeSaH sa eva cittasyaudArikatA sthUlatA vastumAtraparyeSaNAkAratvAt / ' '; see YB, I.17 : vitarkazcittasyAlambane eva sthUla Abhoga: / ; cp. AS, III.198 sq.; see BDD, p. 42. Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvabhUmI naiSkramyabhUmiH 12B--2 // yadazubhatAmamanasi // [1] kRtya zubhatAM manasikarotyayamatrAyonizaH / evaM maitrIM [] manasikRtya, prahAya naimitta (tti) [kI' ] mAlokasaMjJA [] manasikRtyAndhakAranimittaM zamathamamanasikRtya, jJAtija [[ ] napadAmaravitarka paurANakrIDitahasitarasitaparicAritaM / iyaM ( daM) pratyayatA pratItya [ 2 ] samutpAdamamanasikRtya, traiyadhvikeSvahamiti vA, mameti vA ayogavihitAM saMjJAM manasi karotyayamatrAyonizasta ( za: ) / 400 tatrAdInavaH katamaH / asminnAvaraNe sati saMvidyamAne caturvidhepyanadhigataM nAdhigatAt parihIyate / yogaprayogAdbhrazyate / saMkliSTavihArI ca bhavati, duHkhavihArI ca bhavatyAtmA caitamavavadati / paratazcAvavAdaM [3] labhate / kAyasya ca bhedAt paraM maraNAdapAyeSUpapadyate / ayamatrAdInavaH / tatra pratipakSaH katamaH / tatra paritamanA yA anusmRtimana samAsato [ 5 ] nusmRtayaH / pratipakSaH saMhaSayitvA (saMharNya ) utpannAM sikAreNAyaM cittaM paritamanAM prativinodayatyu (tyanu) tpannAM ca notpAyati / tatra yacca kAyadaurbalyaM, yazcApratiyogo, yazcAdiprayogaH / tatra vI [4] samatA pratiSe (ve ) - dhaH / pratipannaH yordhaprayogaH [1] tatra zuzrUSA, paripRcchA pratipakSa: / yA klezapracuratA tasyA 1. Added by us, MS. omits this. Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 401 yathAyogamazubhAdyAlambanaprayogaH / prtipkssH| yo[s]nabhyAsastasyaivaMvidhaM pratisaMkhyAnaM pratipakSaH / pUrvaM me (mayA) vivekAbhyAso na kRto, yena me etarhi vivekaprayuktasya paritamanA utpadyate [1] sa cedetahi na kariSyAmyabhyA[5]saH (saM) evamAyati[:]punarbhava evaMrUpo bhaviSyati / pratisaMkhyAya mayA aratistyaktavyA / ratiH karaNIyetyevamiSTAnAM nivaraNAdInAmayonizomanasikAraviparyaryeNa yonizomanasikArabhAvanA pratipakSo veditavyaH / tatra svabhAvaM parijJAya AvaraNataH, saMklezataH, tAvacchamathabAhulyaM [1] sA khalveSA vipazyanA jJeyA 1. cp. zrutaM nizrityAdau manaskAraH prabhavati yo yonizaH . . . / yonizo manaskArAttattvArthaviSayaM jJAnaM prabhavati lokottarA samyagdRSTistatastatphalasya dharmasya prAptistatastasmin prApte mativimuktijJAnaM prAdurbhavati / MSA, I.16 (Vrtti, p. 7); see also, AK, IV.94, (RAK, p. 118) : anyonya . . . klezayogena yaH pravRtto manaskAraH (ayonizaH) ayonizo manaskAro bhrAntanirNayaH, ibid, p. 142; Adv., p. 184; Tvbh., p. 31 : triprakAreNa yogena yo janitaH sa yogavihitaH . . . | ayogena janito yogo'yogavihitaH / . . . '; cp. SVA, p. 272 : ayonisomanasikAro nAma anupAyamanasikAro uppathamanasikAro, anicce niccaM ti vA dukkhe sukhaM ti vA, anattani attA ti vA asubhe subhaM ti vA mnsikaaro| taM tattha bahulaM pavattayato kAmacchando uppajjati / . . . yoniso manasikAro nAma upAyamanasikAro pathamanasikAro, anicce aniccaM ti vA, dukkhe dukkhaM ti vA, anattani anattA ti vA, asubhe asubhaM ti vA mnsikaaro| taM tattha bahulaM pavattayato kAmacchando pahIyati / ; cp. also, S. N., IV.93, 95; see also, SVA, p. 506; see BDD, p. 257; also Vsm., IV.53, 59; cp. Bodhi, p. 31.12-13. Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH kRssnnpksstH| parivarjanIyametaditi / nidAnaparivarjanA[6]cca punarasya parivarjaneti / nidAnaM pryesste| aparivarjanAcca punarasya parivarjanIyasya ko doSa ityata AdInavaM paryeSate / parivarjitasya cAyatyAM kathamanutpAdo bhavatItyataH pratipakSaM bhAvayatyevamanenAvaraNebhyazcittaM parizodhitaM bhavati / sa tatra yAvaddezanAbAhulyaM vipazyanAnulomika tAvadvipazyanAbAhulyaM, yAvadvivapazyanA [7] bAhulyaM nAnyAda (s) nantA veditvyaa| yaduta ebhireva tribhirmukhaiH SaNNAM vastUnAmekaikazyA (syA a)nantAkArapravezanayena, yathA ca yathA vipazyanA samyakprayuktasya pRthvRddhivaipulyatAM (vipulatAM) gacchatyabhyAsapArizuddhi12A-3// balamadhipatiM kRtvA, tathA, tathA, zamathapakSasyApi ||[1] kAyacittaprazrabdhijanakasya pRthuvRddhivaipulyatA (vipulatA) veditvyaa| tasya yathA yathA kAyaH prazrabhyate, cittaM ca, tathA tathAlambanacittaikAgratAyAzca yadutAzraya[]vivarddhayate / yathA cittaikAgratA vivardhate tathA tathA kAya: prazrabhyate, cittaM ca, ityetau dvau dharmAvanyonyaM nirva tAvanyonyaM pratibaddho[ ]yaduta cittaikAgratA, pratyakSajJAnotpattiH / ___ tatra kiyatA[2]azubhA pratilabdho (dhA) bhavati / kiyatA yAvadAnApAnasmRti: pratilabdhA bhavatIti / 1. ca may be added here. Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam peyAlaM / atazcAsya yoginaH azubhAprayogasyAsevanAnvayAt bhAvanAnvayAdbahulIkA rAnvayAccarato vA, viharato vA viSayasaMmukhIbhAve [ a ] pi nimittapratyavekSaNayApi prakRtyaivAnabhisaMskAreNa bahutarAzubhatAsaMprakhyAnaM / yathApi [ 3 ] tatsubhAvitatvAdazubhAyAH kAmarAgasthAnIyeSu dharmeSu cittaM [2] praskandati / na prasIdati / nAdhimucyate / upekSA saMtiSThate / nivvitpratikUlatA veditavyaM (yA) / yoginAnuprApto(ptaM ) me, azubhAprAptaM me, bhAvanAphalamiyatA azubhA pratilabdhA bhavati / viparyayeNa [ a ] pratilabdhA veditavyA / yathA azubhA evaM maitrI, idaMpratyayatA - 403 dhAtuprabhedaH / AnApAna pratI [4] tyasamutpAda: / smRtizca veditavyA / tatrAyaM vizeSa: bahutaraM maitracittatA khyAti / na pratighanimittaM / vyApAdasthAnIyeSu dharmeSu cittaM na praskandatIti vistaraH / bahuta ramanityatA, duHkhatA, nairAtmyaM khyAti, na nityasukhasattvAya dRSTisahagataM sammohanimittaM mohaparyavasthAnIyeSu dharmeSu / [5] cittaM (na) praskandatIti vistaraH / bahutaraM nAnAdhAtukatA [ta' ] dekadhAtukatA kAyapi (ci)ttaprabhedasaMjJA khyAti / na tveva pi (ci) ttasaMjJA, mAnaparyavasthAnIyeSu dharmeSu cittaM na praskandatIti 1. This may be deleted. 2. This may be added here. Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH fater: 1 bahutarA adhyAtmamupazamasaMjJA / zamathasaMjJA / khyAti / na tveva prapaJcasaMjJA vitarkaparyava tag ang faci a gemegdtfa fataz: 1 [6] tatra niyatA ( taM ) zamathazca mitrIbhUte samayugamvarttate / ityucyate / ' Aha / yo lAbhI bhavati navAkArAyAM - vipazyanA cobhe yena yuganaddhavAhImArga + 1. In the Pali canons the dual of T and far has been termed as Yuganaddha, cp. Psm., p. 19.22-24; p. 345 sq., 330, 338, 348, 394, etc.; M. N., III.391, 393; cp. also Bodhi., p. 143.2-4; later on, in the Buddhist Tantric literature, the dual of Prajna and Upaya, Samvrti and Paramartha, 'E' and 'Vam', Sunyata and Karuna, male and female was taken to mean what the term 'Yuganaddha' really signified. It was further regarded as a concept pointing out towards the ultimate goal of the human existence, i.e. samarasa or nirvana and was also conceived as identical with the dharma-kaya of the Buddha, as Bodhicitta, as Advaya and as sahaja-avastha, see S. B. Dasgupta, An Introduction to Tantric Buddhism, p. 122 sq.; pp. 98-100 sq.; Prajnopayaviniscayasiddhi; Hevajra Tantra, Patala X, quoted in Dasgupta's work, p. 102, f.n. and in the Commentary on Tilopa's Dohakosa, JDL, XXVIII, pp. 45, 48, see also, pp. 41-3 and elsewhere; Dasgupta, ibid, p. 117 sq.; Advayavajrasamgraha, p. 28 and elsewhere; for an elaborate account see, Herbert Guenther Yuganaddha; Jnanasiddhi; Hevajra Tantra and Sadhanamala; Advayasiddhi, JOI, XIII.1, Appendix; see also, the Tantric work 'Yuganaddha' ascribed to Nagarjuna (Baroda MS., No. 13296). Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 405 cittasthitau navamasyAkArasya yaduta samAhitatAyAH [i] sa ca taM pariniSpannaM / samAdhi nizritya adhiprazaM dharmavipazyanAyAM prayujyate / tasya tasminsamaye dharmAvipazyataH [1] svarasavAhana eva mArgo bhavatyanAbhogavAhanaH / anabhisaMskAreNa vipazyanA parizuddhA, paryavadAtA, zamathAnuyoga (ta) kalpa (lpi)tA parigRhItA pravarttate / yathaiva zamathamAsate [te'] nocyate zamathazcAsyavipazyanA cobhe mitrIbhUte samayugamvartate / zamathavipazyanAyuganaddhavAhI ca mArgoM bhavatIti / / anantaroddAnaM / / nimittagrAhaparyeSTiH pratyavekSAmukhAnugA / arthatastu lakSaNaiH pacchai: (pataiH)kAlaizca saha yuktibhiH // anurUpaM tathAbhyAsamAzaithilyaM viparyayaH / (anurUpastathAbhyAsa A zaithilyAd viparyayaH) kAlopalakSaNA tuSTiravaidhuryaM prayogatA // samyak prayogatA caiva navAdhArA dvidhA mtaa| svabhAvato nidAnAcca tathAdInavadarzanAt // pratibhAvitA caiva zuddhirAvaraNasya //[1] hi // tatra manaskArabhAvanA katamA[1] AhAdikarmikastatprathamakarmika evaM vyApini' lakSaNe vyavasthApite ekAgratAyAmA (A)varaNavizuddhezca mithyAprayogaM ca 12B-3|| 1. Letter damaged by pin-hold, 2. Wayman reads zurfa, Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH varjayati / samyakprayoge' ca zikSate / sa tatprathamata ekAgratAM prahANAbhirati cAdhigamiSyAmIti catubhirmanaskAraiH prayujyate / katamaizcacatubhizcittasantA panIyena manaskAreNa, cittA[2] bhiSyandanIyena, prazrabdhijanakena, jJAnadarzanavizodhakena ca manaskAreNa [1] tatra cittasantApano manaskAraH katamaH [:] [1] Aha / yenAyaM mnskaarenn| saMvejanIyeSu dharmeSu cittaM samvejayatyayaM cittasantApano manaskAraH / tatra katamazcittAbhiSyandano mnskaarH| yenAyaM prasadanIyena manaskAreNa cittamabhipramodayatyayaM (1) [3] cittAbhiSyandano manaskAraH / __tatra katamaH prazrabdhijanako mnskaarH| Aha / yenAyaM manaskAreNa kAlena kAlaM cittaM samvejanIyeSu dharmeSu saMvejayitvA (saMvejya) kAlena kAlamabhipramodanIyeSu dharmeSu cittamabhipramodayitvA (modyA')dhyAtma zamathayati / ninimittAyAM / nirvikalpakatAyAmevaM sthApayatyekAnAM smRti pravartayati ye[4]nAsya hetunA, 1. cp. prayogasampat katamA / yathApi tadbodhisattvaH zIleSvakhaNDacArI bhavati parizuddhakAyavAGmanaHsamudAcAro nAbhIkSNApattiko vivRtapApazca bhavati / paJcabhiH prayogairbodhisattvasya sarvasamyakprayogasaMgraho veditavyaH / katamaiH paJcabhiH / anurakSaNAprayogeNa / anavadyaprayogeNa / pratisaMkhyAnabalaprayogeNa / adhyaashyshuddhipryogenn| niyatapatitaprayogeNa c| ibid, p. 195, see also, para 4. Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 407 yena pratyayena kAyacittadauSThulyapratipakSaNa kAyacittahlAdanakarI kAyaprazrabdhizcittaprazrabdhizcotpadyate / ayamucyate prazrabdhijanako mnskaarH| .. tatra jJAnadarzana vizodhano manaskAraH katamaH / yena manaskAreNa kAlena kAlaM cittena tathAdhyAtma saMzayamiti (saMzamayati) tena puna: punarabhIkSNaM adhiprazaM dharmavipazya[5]nAyAM yogaM karoti / yaduta tamevAdhyAtma cetaHzamathaM nizritya[1] ayamucyate jJAnadarzanavizodhano mnskaarH| katamaH kAlena kAlaM saMvejanIyeSu dharmeSu cittaM samvejayatyevamasya taccittaM taptaM bhavati / santaptamudvignaM saMvignaM yadutAsravasthAnIyeSu ca dharmeSu / sarvasaMvejanIyAni sthaanaani| katamAni / Aha [1] ca[6] tvaari| tadyathA AtmavipattiH, paravipattizca, vartamAne samavahite saMmukhIbhUte yonizo manasikArA nvayAtsamvejanIyaM sthAnaM bhavati / tatrAtmasampattiH / ' parasampattizca / abhyatIte kSaNe niruddha vigate vipariNate yonizo manasikArAnvayAtsamvejanIyaM 1. In the MSA, XI.8-12, eighteen manaskaras have been mentioned : dhAtuniyataH kRtyakaraH Azrayavibhakto'mukti nivezakarazcchandajanakaH samAdhisaMnizrito jJAnasaMprayuktaH saMbhinnAlambano vibhinnAlambanaH / parijJAniyato bhAvanAkArapraviSTaH zamathavipazyanAmArgasvabhAvo'nuzaMsamanaskAraH pratIcchakaH prAyogikamanaskAro vazavartimanaskAraH parIttamanaskAro vipulamanaskArazca / MSA (Vrtti), p. 56; for further details and elaboration, see ibid, pp. 56-8. Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 starbhUmau naiSkramyabhUmiH sthAnaM bhavati / sa kAlena kAlamabhipramodanIyeSu dharmeSu citta [7] mabhipramodayati / tasyAbhipramodayataH / evamasya taccittaM snigdhaM bhavatyArdraM ca dravaJcAcchaM ca prasannaM ca / sa evaM [ 8 ] lAbhA [8] lAbhA me tatrAbhipramodanIyAH dharmAH katame || Aha / trividhA [ : ] a ( catvAro') bhipramonAdhiSThAnaM, ratnAni, zikSApadapArizuddhiH / Atmani ca / vizeSAdhi - gamasaMbhAvanAjAtasya cetaso [ a ] saMkocaH / ratnAnyanusaraM zcittamabhipramodayati sulabdhA: / yasya me zAstA tathAgatorhan samyaksaMbuddhaH / lAbhA meM sulabdhA yo [a] haM svAkhyAte dharmavinaye pravrajitaH / lAbhA me sulabdhAH / yasya me sabrahmacAriNaH zIlavanto guNavantaH pezalAH / kalyANadharmANaH / bhadrakaM me maraNaM bhaviSyati / bhadrikA kAlakriyA, bhadrako [ a ]bhisaMparAyaH / evaM 12A 4 / / / / [1] catvAryanusmaraMzcittamabhipramodayati / kathaM zikSApadapArizuddhi zIlapArizuddhi anusmarata (raM) cittamabhipramodayati / lAbhA me sulabdhA [ : ] so[a]haM zAstari tathAgate [ a ] rhati samyaksaMbuddhe, tasya ca svAkhyAte dharmavinaye, tatra ca supratipanne zrAvakasaMghe, ahamebhiH sabrahmacAribhiH zIlasAmAnyagataH / zikSAsAmAnyaga [2] to, maitrakAyavAGa manaskarmAntaH, dRSTisAmAnyagataH / sAdhAraNaparibhogI [ 1 ] evaM zikSApada Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 409 tRtIyaM yogasthAnam pArizuddhi, zIlapArizuddhimanusmaran (raM) zcittamabhipramodayati / yaduta vipratisArapUrvakeNa prAmodyena / ___ tatra kathamAtmanaH adhigamasaMbhAvanAmadhiSThAya bhavyo [a]hamasmyeva[] prishuddhshiilH| pratibalazca bhAjanabhUtazca / [3]ebhiH sabrahmacAribhiH zIlasAmAnyagato, dRSTisAmAnyagataH, sadbhiH sAmAnyagataH (samyaggataH) satpuruSaH, bhavyo[a]hamasmyevaMbhUta, evaM pratipanno, dRSTa eva dharme aprAptasya prAptaye, anadhigatasyAdhigamAya, AsAkSAtkRtasya sAkSAtkriyAyai / iti prAmodyamutpAdayatyevamAtmano[a]dhigamasaMbhAvanAdhiSThAnena cittamabhipramodaya[4]ti / ___api c| yadanena pUrveNAparamArabdhavIryeNa viharatA vizeSAdhigamaH kRto bhavati / tadanusmaranuttari ca vizeSAdhigamamabhizraddhyA['da']dhaM zcittamabhipramodayatyayamaparaH / saMvejanIyeSu dharmeSu cittamabhisaMtApayannAsravamAsravasthAnIyebhyo dharmebhyazcittaM vimukhI karoti / viguNI karoti / prAtimukhyenAva[5] sthApayati / vizleSayatyabhipramodanIyeSu. dharmeSvabhipramodayannamiSyandayannaiSkramyapravivekajeSu dharmeSu sasnehaM cittamabhimukhIkarotyupazleSayati / ramayati / saMyojayatyevamasya taccitte (tta) yAbhyAM dvAbhyAM dharmAbhyAM / sarvvakRSNapakSavimukhaM sarvakRSNa (zukla ) pakSAbhimukhaM ca 1. This may be added; may also be abhizraddadhaMzcitta. Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 12B-4// zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH pravarttate / yaduta saMvegapraharSAbhyAM ya [6]tazcittamevaM kRSNapakSa vimukhaM ca / kRtvA cittasantApanIyena manaskAreNa zuklapakSAbhimukhaM kRtvA, abhiSyandanIyena manaskAreNa kAlena kAlamadhyAtmaM ca pradadhAti / yaduta cetaH zamathena prazrabdhijanakena manaskAreNa kAlena kAlaM dharmAnvicinoti / pravicinoti / parivitarkayati / parimImAnsa (mAMsA) mApadya [7] le / jJAnadarzanavizodhake (ne) na manaskAreNa [1] evamasya taccittaM kAlena kAlaM zamathavipazyanAparigRhItaM / sarvvAkAra sarvvaguNahetUpakRta: ( taM) teSAM teSAM rAtridivakSaNalavamuhUrttAnAM (NAM) [1] sAnAmatyayAt / vizeSAya paraiti / tadyathA jAtarUparajataM dakSeNa karmAreNa // [1] vA, karmA [rA ! ]ntevAsinA vA kAlena kAlaM yadA saMtApitaM ca bhavati / vigata malakaSAye bhAve nAbhiSyanditaM ca bhavati / tatra tatrAlaMkArakarmaNA mRdukarmaNyatAyogenAbhimukhIkRtaM bhavati / tamenaM dakSaH karmAro vA, karmA[ rA ] ntevAsI vA tadupamena zilpajJAnena karmAntavastunA yatreSTa[TS](ma)laMkAravikR[f]tastatra pariNamayatyena(va) meva yogi [ 2 ] nA yadA taccittamabhidhyAdimalakaSAye vimukhIbhAvenodvejitaM ca bhavati / kliSTadaurmanasyavimukhIbhAvena cAbhipramoditaM bhavati / 1. A separate hand adds this. Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 411 tRtIyaM yogasthAnam tamenaM yogI yatra yatra niyojayati / zamathapakSe vA vipazyanApakSe vA tatra tatra sUpazliSTaM ca bhavati / sulagnaM cAvikalaM cAvikampyaM ca / yathAbhipretArthasampattaye ca paraiti / tatra [3] kathamAdikarmikaH tatprathamakarmiko manaskArabhAvanAyAM viniyujyate / 1 yathAyaM viniyujyamAnaH pratipadyamAnazca spRzati / tatprathamataH prahANAbhirati cittasyaikAgratAM / iha yogajJo yogaprayuktenAdikarma( tamAdikami) ka : (kaM) / tatprathamata evamavavadate / ehi, tvaM, bhadramukha, trINi nimitto [T]hakAni (Ni) - kAraNAni nizritya yaduta dRSTamvA [4] zrutamvA, cintAnumAnAdhipateyaM vA / parikalpaM paJca nimittAnyudgRhNISva [1] samvejanIyaM, prasadanIyamAdInavanimittamAlokanimittaM vasturUpaNAnimittazva [] sa cetsa yogaprayukta Adikarmiko rAgacarito bhavatyazubhAvineyaH kathaM sa paJcAnAM nimittAnAmudgrahaNAyA [va] bodhyate / evama [va] bodhyate / ehi, tvaM bhadramukha | [5] yaM yameva grAmamvA nigamamvopanizritya viharasi / sa cedanyatra grAme, nigame vAnyatamaM puruSamvA, striyamvA AbAdhikaM zRNoSi / duHkhitambADhaglAnaM mRtambA kAlagataM, puruSamvA striyamvA [1] api tu tasya puruSasya vA, striyA vAnyatamAnyatamaM mitrAmAtyajJAtisAlohitaM, 1. cp. Bodhi, pp. 272-4. Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH paracakrakRtamvA tadgrAmaparyApannasya ja[6]nakAyasya bhojanavyasanamagnidAhakRtamvA, udakApaharaNakRtamvA, kuvihitapraviNAzakRtamvA, kuprayuktakarmAntapralujyanAkRtamvA, apriyadAyAdAdhigamakRtamvA, kulAMgAra vipraNAzakRtamvA [1]no cecchRNoSi / apitu pratyakSa pazyasi / no vAnyasmi (smin ) grAmanigame, no ca tasminneva [7] grAmanigame, na pareSAma (raira) pi tvAtmanaiva spRSTo bhavasi / zArIrikAbhirvedanAbhirduHkhAbhistIvAbhiriti vistareNa pUrvavat / sarvaM dRSTvA zrutvA caivaM cittaM saMvejaya / du:kho batAyaM saMsAraH, kRccha AtmabhAvapratilabdho yatremA evaM rUpAtmamazca (rUpA Atmanazca)pareSAJca vipattaya upalabhyante / yadutArogyavipattirapi, jAtivipatti 12A-5/1 ||[1] rapi, bhogavipattirapi, vyAdhiAdhidharmatA ca / maraNaM, maraNadharmatA c| api caikeSAM zIlavipattirapi, dRSTivipattirapi yato nidAnaM sattvA dRSTe ca dharme du:khavihAriNo bhavanti / samparAye ca durgatigAminaH / yAzca sampattayo dRSTadharmasukhavihArAya, abhisamparAye ca, sugatigamanAya tA apyanityA[:], tAsAmapi anitya[2]tA prajJAyate / vipattizcet saMmukhIbhUtA, vimukhIbhUtA tasminsamaye sampattiH / asaMmukhIbhUtAyAmapi vipattau durlabhA sampattivinAzadharmiNI ca, evaM ca punazcittamudvejayitvA (jya) sAdhu ca, Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam suSThu ca, yonizaH pradadhatsva / anAzvAsyametatsthAnamavizvAsyaM / yatsaMsAre me saMsarataH, aparinirvRtasyAvimuktacetasaH etA vi[ 3 ] pattisampattayo, na me saMmukhIbhAvaM, vimukhIbhAvaM ca gaccheyuH / na vA atonidAnaM me duHkhamutpadyate (Mdyeta ) / tIvra N, kharaM, kaTukamanAlApamalabhyametatsthAnaM tasmAdetatsarvArthamadhipatiM kRtvA prahANaratiratena me bhavitavyamapramattena, evaM bahulavihAriNo me apyevAsyAnarthasyAkriyA syAdityevaM 'yoniza: [4] pradadhatsva evaM tvaM saMvejanIyaM nimittamudgRhya, punaH prasadanIyaM nimittamudgRhNISva [ 1 ] evaM ca punarud gRhNISva [1] AtmanaH zIlAni pratyavekSasva / kiM parizuddhAni me zIlAnyaparizuddhAni [vA' ], yA (yo) me smRtisaMpramoSAdvA, anAdarAdvA klezapracuratayA vA, avyutpannato vAsti kazcicchikSAvyatikramaH / vyatikrAnte vA me ( mayA) zikSA [] [5] thAdharmaM pratikRtyAdhyAzayena ca punarakaraNAya cittamutpAditaM / kazci( kacci ) nme kartavyaM kRtamakarttavyazca (vyaM vA ) / kRtaM samAsataH / kaccidadhyAzayasampanno [ a ] smi prayogasampannazca / yaduta / zikSApadeSu / evaM na te pratyavekSamANena / sa cetparizuddhaH zIlaskandhaH, na punaste cetanA karaNIyA / kaccinme vipratisAH [6] ra utpadyetApi tu dharmataiveyaM / yadevaM vizuddhazIlasyA na 413 1. A separate hand adds this. Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH vipratisAra utpadyate / evaM cAvipratisAriNA na cetanA karaNIyA, kaccinme prAmodyaM utpadyeta / api tu dharmataiveyaM yadavipratisAriNa: prAmodyamutpadyate / anena tAvadekena prAmodyAdhiSThAnena dvayAvipratisAra12B-5// pUrvakaM prAmodya//[1] mutpAdayitavyaH (m)| utpAdya pareNa saMpraharSAdhiSThAnena mAnasaM saMpraharSaya / sa cet punarbhavasi pUrveNAparaM parIttasyApi vizeSAdhigame prItirjanayitavyA, bhavyohamasmi, pratibala: / evaM parizuddhazIlo bhagavataH zikSAsu suprtisstthitH| dRSTe dharme prAptasya prAptaye, anadhigatasyAdhigamAya / asAkSAtkRtasya[2]sAkSAkriyAyai / anenApyadhiSThAnena mAnasaM saMpraharSaya // sa cetpunarlAbhI bhavati pUrveNAparaM paracittasyApi vizeSAdhigamasya [1] sa tvaM / tamadhipatiM kRtvA pareSAM ca paripUrNe vizeSAdhigame yaduta tathAgate, tathAgatazrAvakeSu vA, AtmanazcottarivizeSAdhigamasaMpratyayajAto mAnasaM saMpraharSaya iti (1) [3] ya eMbhirAkArairmanasaste sa praharSa iti / ya ebhirAkAraiH sa pUrvapramuditasyaitarhi prItimanaskatetyucyate / ___ evaM prasadanIyaM nimittamudgrAhayatyudgrAhayitvA (hya) punassamanuzAsti / ehi, tvaM, bhadramukha, saMvejanIyena nimittena saMtApitacittaH, prasadanIyena cittenAbhiSyanditacittaH prahAyAbhidhyAdaurmanasya (sye) [4] loke bahulaM vihariSyasi / yatra ca yatrAlambane prayokSyase / Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam . 415 zamathapakSe, vipazyanApakSe vA, tatra tatrAlambane cittaM sthitaM bhaviSyati / adhyAtma susaMsthitaM, kAyacittaprazrabdhicittaikAgratAzca pratilapsyase [1] evaM kRSNapakSavimukhIbhUta: zuklapakSAbhimukhIbhUtasya yaduta saMvegAbhiSyandanatayA sarva puna[5] rasyAdInavanimittamudgRhNISva yaduta nimittebhyo vipakSebhyabhyazcopa klezebhyazca [1] ____ tatra nimittAni rUpanimittAdIni daza, vitarkAH kAmavitarkAdayo[s]STau, upaklezAH kAmacchandAdayaH (1) paJca / evaJca punasteSvAdInavamudgRhNISva / itImAni nimittAni vyApArakArakAni (Ni) cittasya / itIme vitarkA au[6]nmuktasaMkSobhaka[]rakAzcittasya[1] itIme upaklezA anupazamaka[T]rakAzcittasya / yazca cittasya vyApAro nimittakRtaH / yazconmuktasaMkSobho vitarkakRtaH / yazcAnu (nU) pakleza[upa kleza'] kRtaH duHkhAvihAra eSa cittasya, tasmAdime 12A-6|| nimittavitarkopaklezAH duHkhA anAryA//[1]anarthopa saMhitAzcittavikSepasaMkSobhakarA [:1] evamAdInavanimittamudgRhya cittaikAgratAyAM cittasthitau, cittAvikSepaH (pe) SaDbhirAkArainimittamudgRhANa, yaduta nimittasaMjJayA ninimitte vAvyApArasaMjJayA, nirvikalpasaMjJayA, nirvikalpe cAnautsukyAsaMkSobhasaMjJayA, upazamasaMjJayA, 1. Added by a separate hand. Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 aranbhUmau naiSkramyabhUmiH upazame (na') niSparidA [2]ha nairRtya [[]] zubhasaMjJayA [1] evaM nimittamudgRhya punaraparaM cAlokanimittamudgRhANa [1] yaduta pradIpAdvA, agniskandhaprabhAsAdvA, sUryamaNDa - lAdvA, candramaNDalAdvA nimittamudgRhya, zmazAnAdyupasaMkramya, vinIlakAdvA nimittamudgRhANa / yAvadasthI(sthi) nAmvA, asthizaMkalikAnAmvA, no cecchmazAnAdapi tu citrakRtAdvA, kASTha [ 3 ] zmazAnakRtAdvA nimittamudgRhANa, udgRhya zayanAsanAsanamupasaMkrama, upasaMkramyA raNyagato vA, vRkSamUlagato vA zUnyAgAragato vA, maMce vA, pIThe vA, tRNasaMstarake vA niSIda [ / ] paryaGkamAbhujya, pAdau prakSAlya RjuM kAyaM praNidhAya, pratimukhAM (khIM) smRtimupasthApya niSadya tatprathamata ekAgratAyAM [4] cittAvikSepe smRtyupanibaddhaM kuru, tatra ca SaTsaMjJAM (:) nivvikalpasaMjJAmupasaMzamasaMjJAM nirvyApArasaMjJAmanautsukyAsaMkSobhasaMjJAnniSparidAhanairvRtya [T]zubhasaMjJAM / tatra ca te vikSepAvikSepaparijJAvadhAnaM pratyupasthitaM bhavatu / yena vikSepAvikSepaparijJAvadhAnena tathA tathA nimittavitarkopaklezeSu vikSepaJca pari [ 5 ] jAnISva, cittaikAgratA [ yA ] ca SaTsaMjJAbhAvanAnugatAyAmavikSepaM [1] ca. vikSepAvikSepe (payoH ) tathA tathAvahito bhava yathA te ekAgratopanibaddhA, adhyAtmaM cetaHzamathopanibaddhA sarvvA cittasantatizcittadhArA paurvAparyeNa 1. This may be deleted. tatra Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 417 ninimittA prvrtet| nirvikalpA upazAntA [1] sa cetpunaH saMpramoSA[t]smRtisaMpramoSAttathA zamathaprA[6]pte cetasi nimittavitarkopaklezAnabhyAsadoSAdAbhAsamAgacchanti / sukhmaadrshynti| AlambanIkurvanti / teSUtpannotpanneSu smRtyamanasikAraH kartavyaH / yadUta pUrvadRSTamevamadhipatiM kRtvA evaM tadAlambanamanusmRtyamanasikAreNa vibhAvitaM / vizvastamanAbhAsagatAyAmavasthApitaM bhaviSyati / taccaitad, bhadramukha, sUkSma[7]mAlambanaM / duHpra (duSpra)tividhyamasya te prativi (ve) dhAya tIvra [ca ] chandazca vyAyAmazca krnniiy[:|] idaM cAlambanaM sandhAyoktaM bhgvtaa'| janapadakalyANI janapadakalyANIti bhikSavo mahAjanakAyaH snniptet| atha puruSa AgacchedabAlajAtIyaH / taM kazcideva[]vadedidaM te bhoH, puruSa, tailapAtrapUrNa samatittikamanabhiSekyama[8]ntarA ca janakAyaH sannipateta / sA khalu janapadakalyANIma (a)ntarA ca 1. This passage may be compared to the Pali Telapatita jataka (Fausboll, Jataka, I.393), vide also, M. B. Emeneau, Kota Texts, Part One (University of California Publication in Linguistics, Vol. 2, No. 1, 1944), pp. 5-7 (quoted by Wayman, p. 123). 2. MS omits here : jnHsniptet| sA khalu janapadakalyANI paramapradhAnA nRttagItavAdita iti. Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH mahAsamAja / pariharttavyamayaM ca te utkSiptAsiko badhakapuruSa: pRSThataH pRSThataH samanubaddhaH / sa cettvamasmAttailapAtrAdekabindumapi pRthivyAM nipAtayiSyasi tataste utkSipta[]siko badhakapuruSa ucchinnamUlaM ziraH 128-6|| prpaatyissyti| kiM manyadhve bhikSavaH//[1] api nu sa puruSaH amanasikRtvA tailapAtramamanasikRtvA tailapAtramamanasikRtvA utkSiptAsikaM badhakapuruSaM janapadakalyANI[] manasi kuryAnmahAjanasamAjamno, no, bhadanta, tatkasya hetostathA hi tena puruSeNo[kSiptAsiko vadhakapuruSaH pRSThataH pRSThataH samanubaddho dRssttH| tasyaivaM syAt [1] sa cedahamasmAttailapAtrAdekabindumapi pRthivyAM paatyissyaami| ato me u[2] tkSiptAsiko baMdhakapuruSaH ucchinnamUlaM ziraH prpaatyissyti| nAnyatra sa puruSaH amanasikRtya (tvA) janapadakalyANI[] mahAsamAjamvA / tadeva tailapAtraM sarvacetasA samanvAhRtya samyageva pariharedevameva bhikSavaH / ye keciccatvAri smRtyupasthAnAni satkRtya bhAvayanti / gurukRtya sarvacetasA samanvAhRtyate me (ta ime) zrAvakA iti [1] tatra [3] janapadakalyANIti kAya [cchandAdhupaklezaparyavasthAnIyAnAndharmANAmetadadhivacanaM / paramapradhAnA nRttagItavAdita iti vitarkaprapaJcasaMkSobhasthAnIyAnAM dharmANAmetadadhivacanaM / mahAsamAja iti / rUpanimittAdInAM dazAnAM nimittAnAmetadadhi Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 419 vacanaM / abAlabhAgIyaH puruSa iti| yogAcArasyAdhivacanaM / tailapAtramiti / [4] zamathopanibaddhasya cittasya etadadhivacanaM / . kAyacittaprazrabdhisnehanArthena utkSiptAsiko badhakapuruSa itinimittavitarkopaklezeSu pUrvodgRhItasyAdInasyaitadadhivacanaM [1] satkRtya viharati / na caikabindumapi pRthivyAM pA[5]tayatIti vikSepAvikSepaparijJAnAvadhAnaparigRhItasya shmthmaargsyaitddhivcnN| yenAyaM sarvo (sarvAM) cittasantati cittadhArAM nirmimittAM nirvikalpAmupazAntAM vIryabalena nirantarAM paupiyeNa pravarttayati / na caikacittamutpAdayati / nimittAlambanamvA vitarkopaklezAlambanamvA // ___ tamenamevaM zamathaprayuktamAdi[6]karmikaM yogI smnushaasti| yAvatte, bhadramukha, evaM zamathamArgaprayuktasya evamupAyaparigRhItaM smRtisaMprajanyasahagataM sAbhirAmaM cittaM bhavati / tAvatte zamathamArga eva bhAvayitavyaH / sa cetpunaranabhyAsamoSAnna ramate sopAyaM ca tadAlamba tasmAnirvikalpAdAlambanAd vyutthAya savikalpa Alambane [7] smRtyupanibaddhaM kurute / yadeva te pUrvodgRhItamazubhanimittaM tadeva manasi kuru tatprathamato nimittamAtrAnusAriNyA vipazyanayA yaduta vinIlakamvA, vipUyakamvA, yAvadasthizaMkalikAmvA // tathA prayuktazca tatprathamava (ta) ekaM vinIlakamadhimucyasva, Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH yAvadekAmasthizaMkalikAM yatazcAna kRtaparicayo bhavasi / [8] prabhAsvarazca tedhimokSaH pravartate / tadAlambanandvau tadA dvau, trINi, catvAri, paMca, daza, viMza, triMzaccatvAriMzat / paJcAzadvinIlakazataMvinIlakasahasra, yAvatsarvA dizo vidizazca / pramANAkAreNa pUrvA[] nirantarAma']dhimucyasva / yeSAM na syAdavakAzaH antato daNDaviSTambhanakoTI12A-7|| mAnamapi [1] yathAvinIlakAnAmevaM yAvada ||[1] sthizaMkalikAnAM sarvamevamadhimuktimanaskAraM nizritya bhUtamanaskAramavatara, evaM ca punaravatara, yAvantyetAni vinIlakAni mayAdhimuktAni yAvadasthizaMkalikA ato[a] pramANavarANi me pUrvAntabhArabhya, tatra tatra bhavagaticyutyupapAdeSu, mRtasya kAlagatasya yAni vinIlakAni nirva tAni, yAvadasthizaMkalikAnirva tyaaN| yeSAM pU[2]rvA koTirna prajJAyate, nivartamAnAnAM, tAH sa cetkazcit saMharet saMhRtAzca na vinazyeyuH, na ca puutiibhveyuH| nAsti sa pRthivIpradezo. yatra teSAmavakAza: syAt / ekakalpikAnAmapi, tAvadyAvadasthizaMkalikAnAM sa cetkazcitsaMhArako bhavet / tAsAM syAt saMhatAnAM vipulapArzvaparvatasamA raashiH| yathA pUrvasyAntara (pUrvAnta) mArabhyaivama [3]parAntamapi yAvat (1) duHkhasyAntaM na 1. This may be added. Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam kariSyAmyevaM hi tvamabhiyukSi (yuMkSva ) / manaskAraM nizritya bhUtamanaskAramavatIrNI bhaviSyasi ( bhava ) / na caitAni vinIlakAni yAvadasthizaMkalikA [yA' ] vipazyanAprayuktena sakRdvipazyitavyA' [ ni] nAnyattakaM ' vinIlakamadhimucya punazcittaM zamayitavyaM tAvacca tadvinIkamadhi moktavya: ( vyaM) [4] yAvattasmenA (sminnA) lambane sAbhirAmaprabhAsvaraM nopAyAsena paryavanahyate / nAva (T) tkAlakaraNIyaM bhavati / tasmin samaye . adhyAtmaM sA ( saM ? ) zamayitavyaM yathA vinIlakamevaM yAvadasthizaMkalikaikA evaM yAvadapramANA anenaiva nayena veditavyA[:] / cittamadhyAtmaM saMzamayitvA ( saMzamya ) [5] vimoktavyAstataH sarvvapazcAdapramANAni vinIlakAnyapramANA yAvadasthizaMkalikA adhyAtmaM cittAbhisaMkSepeNa vibhAvayatyanAbhAsagatAyAM sthApayati / na ca tAni nimittAnyutsRjati // savikalpAni nApi ca kalpayati / nAnyatra tadAlambanameva nirnimittaM nirvikalpamupazAntaM cittamavasthApayati / sa puna [6] zcopadizyate, yatte bhadramukha, pUrvvamevAlokanimittamudgRhItaM tattvaM zamathapakSaprayoge [ a ]pi manasi kuru, vipazyanApakSaprayoge [ a ]pi, Aloka 421 " 1. This may be added. 2. This is a Buddhist Sanskrit influence which seems due to the mistake of the scribe, the correct form might be vipazyanAprayutena sakRd draSTavyAni / Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aranbhUmI naiSkramyabhUmi: sahagatena cittena, saprabhAsasahagatena, prabhAsvareNAnandhakAreNa zamathavipazyanAM bhAvaya / evaM ca te zamathavipazyanAmArge AlokasaMjJAM bhAvayataH / sa ce [7] dAdita eva avispaSTodhivimokSo bhaviSyatyAlambane samya [gA ] bhAsaH / sa tena hetunA, tena pratyayena, bhAvanAbhAsAdviziSTatA bhaviSyati / pracurAbhAsa(ga' ) tA ca / sa cetpunarAdita eva vispaSTo bhaviSyati / pracurAbhAsaH / sa bhUyasyA mAtrayA vispaSTataratAM pracurAbhAsataratAca gamiSyati / sa tvametatsamveganimittena [8] sUdgRhItena, prasadanIyanimittena, zamathanimittena, vipazyanAnimittena, lokanimittena, sUdgRhItena kAlamadhyAtmaM cittaM saMzayamayankAlena kAlaM dharmAnvicinvanti ( cinvan), nimitta - mAtrAnusAriNyA vipazyanayA smRtyupasthAneSvavatara / 12B--7 || yadutAzubhAprayoga // [1] mevAdhipatiM kRtvA, evaM ca punarvicinvan bahirdhA SaTtriMzato ( t) dravyANi kAyAt kezAdi prasAvaparyantA (ntaM ) nimittamudgRhya adhyAtmametAni sarvvANi azucidravyANyadhimucyAdhyAtmaMcittaM saMzamaya ( sva ' ), idaM te bhaviSyatyadhyAtmaM kAyena kAyAnupazyanAyAH yadutAtmano [ []ntaH kAyamArabhya, sa tvaM punarapi bahirdhA azubhAnimittenodgRhItena vinI[2]lakaM cAdhimucyasva, yAvadasthi vA zaMkalikAmvA, 1. This may be deleted. 422 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 1 parIttena vAdhimokSeNa, mahadgatena vA [ a ] pramANena vAdhimucyAdhimucyAdhyAtmaM cittaM saMzamaya, idaM te bhaviSyati / bahirdhA kAyena kAyAnupazyanAyA, yaduta parasAntatikaM bahiH kAyamArabhya, sa tvaM punarapyAtmanaH antaH kAye'zubhatA paribhAvitena cetasA [ 3 ] zcAzubhatAparibhAvitena cetasA parakAye cAntarbahizcAzubhatAparibhAvitena cetasA [s] 'tmAnaM ghri (tri ) yamANamadhimucyasva, mRtamvA punaH zmazAne [ a ] bhirnihriyamANamabhinirhatamvA, zmazAne cchoritaM, choritamvA vinIla kAvasthaM vipUyakAvasthaM yAvadasthizaMkAlikAvasthamadhimucyasva, idaM te bhaviSyatyadhyAtmabahirdhA kA kAyAnupazyanAyAH sa [t ] tvaM punarapi catvAro'rUpiNaH skandhAH [4] zrutacintAdhipateyena parikalpanimittagrAheNa triSu bhAgeSvadhimucyasva zamathapakSye, vikSepapakSye, vipazyanApakSye ca / yadAdhyAtmaM cittamabhisaMkSipasi tatra nirmimittanirvikalpopazamAkArA . nirvyApArAnutsukAsaMkSobhaniH paridAha nairva tyasukhasaMjJAkArA avikSepAlambanA vedanAdayazcatvAro [ a ]rUpiNaH skandhAH / [5] pratikSaNaM pratikSaNamanyo[s]nyatayA navanavaniSpurANatayA pravartanta ityadhimucyasva idaM te bhaviSyatyadhyAtmabahirdhA vedanAsu, citte dharmeSu, dharmAnupazyanAyAH sattvaM / ye pUrvvaM viSayopAdAnA, viSayAlambanA asamAhita bhUmipatitA abhyapatitAH , 423 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH kSINA, ye caitahi smRtisaMpramoSAccittakSepe satyutpadyante [6] nimittavitarkopaklezAlambanAdhipateyA vedanAdayazcatvAro[a]rUpiNaH skandhAsteSAmA (yA) pAyikatAM tAvatkAlikatAmitva rapratyupasthAyitAM, sAdInavatAM, sadhruvatAmanAzvAsikatAmaparimucyasvaM / idaM bhaviSyati / bahirdhA vedanAcittadharmAnupazyanAyAH sattvaM, punarapi vipazyanAnimittamudgRhya sanimitte saMkalpe [7] manaskAre sthitaH / ye savikalpasanimittAlambanAdhipateyA adhyAtmamutpadyante / vedanAdayacatvAro [ a ]rUpiNaH skandhAsteSAM pratikSaNaM navanavatAM niSpurANatAmanyo[S]nyatAM pUrvavadadhimucyasva / idaM te bhaviSyati bahirdhA vedanAyAM citte dharmeSu dharmAnupazyanAyAH [ sattvaM ] | evaM hi tvamazubhAprayogamadhi [ 8 ] pati kRtvA catvAriH smRtyupasthAnAnyavatIrNo bhaviSyasi / . smRtyupasthAne, prayoge [ a ]pi ca / te kAlena kAlaM zamathavipazyanAyAM prayoktavyaM / sa tvamevamupasthitayA smRtyA caturSu smRtyupasthAneSu yaM yameva grAmaM vA, 12A - 8 // niga // [1] maM vopanizritya viharasi, sa tvaM tameva grAmaM vA, nigamaM vA / tannityena cittena, tatpravaNena, tatprAbho (bhA) reNa AlambanamAlambananimittamutsRjatA piNDAya praviza caNDasya hastinazcaNDasyAzvasya, caNDasya gozcaNDasya kurarasya, ahizvabhrasthANukaNTakapatvalaprapAtasyandikagUtha kaThallapApike yA caryA zayanA , Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 425 sanapari[2] varjanA [1] arakSitaste AtmA bhavati / yeSu ca te viSayanimitteSvindriyANi prerayitavyAni teSvanAbhogatayA asaMvRtAnIndriyANi bhavantu / yeSu vA punarnimitteSvindriyANi prerayitavyAni / teSu teSUpasthitA smRtiH / bhavatu, yaduta klezAsamudAcArAya / sa tvamevaM surakSitena kAyena, . susaMvRtairindriyaH, sUpa[3]sthitayAsmRtyA, tadgatena mAnasena mAtrayA piNDapAtaM pribhukssv| mitabhAgI (NI) ca bhava, sAdhaM gRhasthapravrajitairyuktakA (bhA)NI, kAlabhANI, aarjvbhaannii| prshaantbhaannii| adhA ca te[tvayA] kathA sarveNa sarvaM privrjyitvyaa| dhAmapi te[tvayA kathA[]kathayatA na vigRhya kathA krnniiyaa| tatkasya heto: [1] vigRhya kathAsaM[4] rambhAnuyogamanuyuktasya puruSapudgalasya viharata: kathAbAhulye cittaM santiSThate / tathA bAhulye satyauddhatyamauddhatye satyavyupazamaH / avyupazAntacittasyArAccittaM samAdharbhavati / na tvamevaMcArI tvaritatvaritamanutsRSTenAlambanena me[a]dyazamathavipazyanAyAM yathodgRhItenaiva nimittena pratanukAritayA[5]vA, antakAritayA ca / yogaM kuru, te (sa tvam) agnimathanaprayogeNa ca sAtatyasatkRtyaprayogatayA pratatakArI bhava, evaM tu punazcitaM praNidhatsva / sa cedyAvadAyurjambUdvIpe sarveSAM jaMbUdvIpakAnAM manuSyANAmabhUttatsarvamabhisamastaM mamaikasyaitarhi Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH syAt / so[a]haM tAvadapramANenAyuSA pramANayo[6]gaprayogeNa ca sAtatyasatkRtyaprayogatayA pratatakArI bhavAmi] [1] evaM ca punazcittaM praNidhatsva / sa cedyAvadAyujaMbUdvIpe manasikAre zamathavipazyanAyAM yogaM na ricayaM (yan) yadutAsyaiva yogaprayogasya mahAphalatAM mahAnuzaMsatAM ca viditvA prAgevAsmin pari(praNi)dhatte [1] AyuSItvare jIvite dUramapi[7]gatvA varSazati (ta) ke parigaNyamAnamau'ntike [1] ___ evaM hi tvaM yathAnuziSTa: pratatakArI vAtyantakArI c| yasyArthe prahANamupagatastasyArthasyAbAdhako bhaviSyasi / tatprathamata[sta]mpra[kSya']si / mRdukAM kAyaprazrabdhi cittaikAgratAM tatazcottari vipulA[s] laukikalokottarAM sampadamArAgayiSyati (si) / 12B--8|| //[1] evamayamAdikarmikastatprathamakarmikaH / azu bhAprayukto yogajJenAcAryeNa codyamAna: samyaga (k)codito bhavatyevaM ca pratipadyamAnaH / samyakpratipanno bhavati / . yathA[a] zubhAvineyo[a] zubhAyAM, tathA maityavineyAdayo[a]pi AnApAnasmRtiparyavasAnAya yathAyogaM veditavyAstatrAyaM vi[2]zeSaH / tadanyeSvavataraNamukheSu taM vibhAvayiSyAmi / tatra maitrIbhAva nAprayuktenAdikarmikA (Na) bahirdhA mitrapakSAdudAsIna1. Letter illegible. 2. This may be added. 3. Syllables illegible, Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 427 pakSAcca nimittamudgRhya pratirUpazayanAsanagato hi sukhAdhyAzayagatena manaskAreNa samAhitabhUmikena pUrvamekaM mitramadhimoktavyamekamamitramekamu (ka udAsI [3]naM (naH), teSu ca tri[Su]pakSeSu tulyaM hitasukhAdhyAzayagatena manaskAreNopasaMhArazca karaNIyaH / sukhitA bhavantyete sukhakAyAH sattvA yadutAnavadyakAmasukhena, anavadyasaprItikasukhena, anvdynisspriitiksukhen| tataH pazcAd dve mitrANi, trINi, catvAri, paJca, daza, viMza, triMzatpUrvavadyAvatsarvA dizo vidizazca mitrAmitra (traiH) pUrNA adhimucya[4]nte / nirantarA yatra nAstyantaramantato daNDakoTIviSkambhanamAtramapi yathA mitrapakSeNaivamamitrodAsInapakSaNa veditavyaM / sa ca maitrIprayogaM ca na jhaati| nAnyatra bhAvayanneva maitrI smRtyupasthAneSvavatarati / kathaM punaravataratyadhimucyamAno [a]vatarati / yathAhamapyanyeSAM mitrasammato [a]mitrasammatazcodAsInasammatazca[1]ahamapi[5] sukhakAmo duHkhapratikUlaH / idamasyAdhyAtma kAye kAyAnupazyanAyAH [sattvam'] / ete [a]pi sattvAH pareSAM mitrabhUtA, amitrabhUtA, udAsInabhUtAzca, yathA me te [a]pi sukhakAmAH duHkhapratikUlA idamasya bahirdhA kAyAnupazyanAyAH [sattvaM'], yathAhaM tathaite sattvA, yathA me AtmanaH sukhameSaNIyaM sattvAnAmAtma 1. MS. omits this. Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH samatayAtmatulyata[6] yA eSAM sattvAnAM mayAbhihitasukhopasaMhArakaraNAya itIdamasyAdhyAtmabahirdhA kAye kAyAnupazyanAyA: [sattvam'] / catvAri caitAni smRtyupasthAnAni, saMbhinnaskandhAlambanatayA saMbhinnAlambanaM smRtyupasthAnaM bhavati / rUpanimittantu yogI udgRhya varNasaMsthAnanimittaM, vijJaptinimittaM ca mitrA[s]mitrodAsInapakSAd (kSebhyo) [5]dhimucyate / tene[7]daM kAyasmRtyupasthAnameva vyaavsthaapyte| sodhimuktimanaskAraM nizritya, bhUtamanaskAramasyAvataratyevaM ca punaradhimucyamAno [a]vatarati / yAvadapramANAH sattvA ete mayA [a]dhimuktaa| hitsukhgtenaadhyaashyen| ato [a]pramANatarAH sattvA ye mama pUrvAntamArabhya mitrA[5]mitrodAsInapakSatayA [a]13A-2|| bhyatItA ye mama mitratAM //[1] gatvA amitratAmupagatA, amitratAM gatvA mitratAM codAsInatAM topa (copa)gatAstadanena paryAyeNa sarva eva sattvAssamasamA, nAstyatra kAcinmitratA vA, amitratA vodAsInatA vA, pariniSpannetyanenaiva paryAyeNa tulyahitasukhopasaMhAratA ca krnniiyaa| yathA pUrvAntamArabhya evamaparAntamapyAramya, satyAM saMsRtau [2] saMsAre yepi ca mayA sattvAH pUrvAntamArabhya tanmaitreNa cittenaanukmpitaa:| kiM 1. MS. omits this. 2. MS. erased and blurred. 3. MS. illegible, Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam . 429 cApi te [a]bhyatItA apitu tAnetarjhanukampe yaduta cittaniSkAluSya (kaluSa)tAmavyApannatAmupAdAya / sukhitA bata te sattvA, bhUtA bhaviSyan (abhUvan), ye, [a]pi ca na bhUtA anAgate [a]dhvani sukhitA bhavantu / evaM bhUtamanaskArAnupratiSThasya maitrIvihAriNa: yaH puNyAbhiSyandaH [3] kushlaabhissyndH| tasyAdhimokSikamaitrIvihAragataH puNyaskandhaH / zatimAmapi kalAM naupeti / shsrimaampi| saMkhyAmapi, kalAmapi / gaNanAmapyupaniSadamapi nopaiti [1] zeSaM pUrvat // tatradaMpratyayatApratItyasamutpAda AdikamikaH zrutacintAdhipateyena parikalpitaM na nimittamudgRhNAtyanyeSAM [4] sattvAnAmajJAnaM / sammoho yeneme pratyakSamanityaM nityato [a]vagacchanti pratyakSamazuci zucitaH, * duHkhaM sukhataH, niraatmktaamaatmtH| viparyastA ete sattvA viparyAsa hetodaSTe dharme, vedanAsu samparAye cAtmabhAvAbhinivRttI, tRSyanti, tRSitAzca jAtimUlakAni karmANi kRtvA evamAyatyAM karmaklezahetu [...]] kevalaM saMduH[5]kha mabhinivartayantyevaM nimittmudgRhyaadhyaatmmdhimucyte| ayamapi kevalo duHkhaskandha evameva saMbhUta iti / ye cAtmabhAvA nAnantA[:] paryantAH pUntimArabhya yeSAmAdireva na prajJAyate / 1. Letters illegible. 2. MS. blurred and indistinct, letters illegible. Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH te'pyevaMbhUtA, eSAmapi sattvAnAmatItAnAgatapratyutpannAH sarva evAtmabhAvA duHkhaskandhasaMgRhItA evmevaabhinirvRttaaH| Aya[6]tyAM notpdynte| sa khalvayamiyaM (daM)pratyayatApratItyasamutpAdamanaskAraH sarvabhUtamanaskAra eva nAstya [1] dhimokssikH| yadi na punarAtmano vartamAnAn skandhAna pratItyasamutpannAn manasikaroti / tadAdhyAtma kAye yAvaddharmeSu dharmAnudarzI viharati / yadA ca punaH pareSAM vartamAnAnskandhAn pratItyasamutpannAnmanasi [7] karoti / tadAdhyAtmabahirdhA kAye yAvaddharmeSu dharmAnudarzI viharati / yadAtmanazca pareSAM cAtItAnAgatAn [skandhAn'] pratItyasamutpannAnmanasi karoti / tadAdhyAtmabahirdhA kAye yAvaddharmeSu dharmAnudarzI viharati / zeSaM pUrvat / ___ tatra dhAtuprabhedaprayogaprayukta Adikamiko bahi[8]rdhApRthivIkAThinyanimittamudgrahya, tadyathA bhUparvata tRNavanazarkarakaThillamaNimuktivaiDUryazilApravAlAdikebhya138-2// zcAdhyAtma kaatthinymdhimucyte| bahirdhA [[[1] apsvabdhAtoni (ni) mittamudgRhya, tadyathA nadIprasravaNataDAgakUpAdibhya[:], tathA mahato [a]gniska ska[ndhasya]bdhau vAdityakiraNasaMtApitA bhUrAviSTebhyo 1. A separate hand adds this. 2. Letters lost by pin-hold, last syllable completely ille gible, seems to be a ligature with r. Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM yogasthAnam 431 [vA'] srvebhyH| udArAgnisaMpratApitebhyo vA prazrayebhyazca no bahirdhA vAyuskandhAtpUrvadakSiNapazcimottarebhyo vAyubhyo yaavdvaayumnnddlebhyH| ye dezA [astyAdestAraNIyA ] [2] vAyugatena sacchidrAH, suzirAH, sAvakAzAH, tasmAdAkAzadhAtonimittamudgRhNAtyadhyAtmamabdhAtuM, tejo dhAtuM vAyudhAtumAkAzadhAtumadhimucyati (te)| zrutacintAdhipateyena ca parikalpitena [1] evaM vijJAnadhAtonimittamudgRhNAti / cakSurAdhyAtmikamAyatanamaparibhinnaM ced bhavati / rUpamAbhAsagataM / na ca tajjo manaskAraH [3] pratyupasthito bhavati / na tajjasya cakSurvijJAnasya prAdurbhAvo bhvti| vipryyaadbhvti| evaM yAvanmanodharmAnmanovijJAnaM veditavyam / __evaM nimittamudgRhyApyeSAM sarveSAM vijJAnAnAmasmin kAye ca[T]turmahAbhUtike bIjaM dhAturgotraM prakRtirityadhimucyate / tAnyetAni catvAri mahAbhUtAni tatprathamato [a]GgapratyaMgo (gato) [a]rthaM vinApya [4]dhimucyate [i] tata: pazcAt / sUkSmatarAvayava prabhedAna (r)dhimucyte| evaM yAvadgatAyanapraviSTa[stu[Ti'] samatayA, evaM yAvacchanaiH zanaiH prmaannusho[a]dhimucyte| sa ekaikamaMgAvayavapramANaparamANu 1. Letters added by a separate hand. 2. MS. blurred, letter(s) indistinct and illegible. Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH snycysnnivissttmdhimucyte| kaH punarbAda: sarvakAyamayaM (yam / ayaM)dhAtuprabhedaprayuktasya cArthaprabhedaparyantaH rUpiNAM tA[5]baddhAtUnAmAkAzadhAtoH punaH / yatpunarasya tasmin prayoge zamathavipazyanAbhAvanAyAM vikSepAvikSepaparijJAvadhAnamidamasya ' saMprajanyasya smRtisamatAyAzca [1] yatpunaH saMveganimittaM, prasadanIyaM ca nimittaM sUdgRhItaM bhavatIdamasyAbhidhyAdaurmanasya vinayasya, tasyaivamAtApino viharato yAvat (d) dvi[6]tIyaloke [a]bhidhyAdaurmanasyaM pUrvameva smykpryog[s]maarmbhkaale| sUkSmacittaprazrabdhirdurupalabhyA pravarttate / yA tatra zamathamvA bhAvayato, vipazyanAmvA prasvasthacittatA, prsvsthkaaytaa| cittNkaaykrmnnytaa| iyamatra kaaycittprshrbdhiH| tasya saiva sUkSmA cittaikAgratA cittakAyaprazrabdhizcAbhivara[1] nI audArikAM [7] sUpalakSyAM cittaikAgratA kAyaprazrabdhimAvahati / yaduta hetupAraM paryAdAnayogena, na tasya, na cirasyedAnImaudArikIcittakAyaprazrabdhizcittaikAgratA c| suuplkssyotptsytiiti| yAvadasyA pUrvanimittaM pUrva nigaurvprtibhaasmutpdyte| na caitdvaadh[8]lkssnnN| tasyAnantarotpAdAdyatprahANarativivandhakArI (ri)NAM klezAnAM pakSyaM cittaM (tta) dauSThulyaM tatprahIyate / tatpratipakSeNa ca cittakarmaNyatA 1. Letters not legible. Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 433 tRtIyaM yogasthAnam cittaprazradhirutpadyate / tasyotpAdAt kAyaprazrabdhyu13A - 3 / / tpAdAnukUlAni // [1] vAyUrdhva [ mu] ktAni mahAbhUtAni teSAmavakramaNahetoryatkAya kAye [S]vakramanti / dauSThulyaM tadvigacchati / prahANaratiriva [ da ka ] raklezApakSyakAyaprazrabdhyA ca tatpratipakSikayA sarvvakAya: pUryate / syAdA[ .." ] dhyAti / tataH prathamopanipAte cittauSThityaM (cittadauSThulyaM) cittasumanaskAraprAmodyasahagatAlambanasAbhirAmatA ca / cittasya tasmin samaye khyA [ 2 ]ti / tasyordhvaM yo [s]sau tatprathamopanipAtI prazrabdhivegaH / sa zanaiH zanaiH parizlathataro bhavati / chAyevAnugatA prazrabdhiH ye ca pravarttate / yacca tadauddhityaM (ddhatyaM ) cetasastadapyavahIyate / prazAntAkAracittasAlambane zamatho yastacca (yassa) pravarttate / tata UrdhvamayaM yogI AdikarmikaH samanaskAro bhavati / [sa] manaskAra iti ca [3] saMkhyAM gacchati / tatkasya hetoH / rUpArtha[r]nurodhena samAhitabhUmiko manaskAraH parIttastaprathamataH pratilabdho bhavati / tenocyate samanaskAra iti / tasyAsya samanaskArasyAdikarmikasyemAni liMgAni bhavanti / parIttamanena rUpAvacaraM cittaM pratilabdhaM bhavati / parIttA kAyaprazrabdhizcittaprazrabdhizcittai [4] kAgratA, bhavyo bhavati pratibalaH / klezavizodhanAlambanaH 1. Letters not legible. Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH prayoga[s]sya, stigvA (mA) cAsya cittasantatiH prvrtte| zamathopagUDhAccaritaM tadAnena vizodhitaM bhavati / sa cedrajanIye viSaye carati, na tIvra raagpryvsthaanmutpaadyti| alpamAtrekaNAvaramAtrakeNa ca / pratipakSasannizrayeNAbhoga [5] mAtrakeNA[s] zakto[a]tiprativizoda (dha) yituM / yathA raMjanIye evaM dveSaNIye, mohanIye mAnasthAnIye, vitarkasthAnIye veditavyam / niSaNNasya cAsya pratisaMlayane cittaM pratidadhatastvaritatvaritaM cittaM prazrabhyate // kAyazca[1] kAyadauSThulyAni ca nAtyarthaM baadhnte| na cAtyarthaM nivaraNasamudAcAro bhvti| na cAtyarthamutkaNThA ratiparitamanAsa[6]hagatA[:] saMjJAmanasikArAH smudaacrnti| vyutthitasyApi manasa [z] (vyutthitamanaso'pi) carataH / prazrabdha(bdhi) mAtrA kAciccitte, kAye, (citte') cAnugatA bhavatItyevaM bhAgIyAni [sa]manaskArasya [Adikarmikasya] liMgAni nimittAnyavadAtAni veditavyAni / / / / piNDoddAnam // upasaMkramaNaM yA ca harSaNA pRcchanaiSaNA / viniyogarakSopacaya: prAvivekyamavaikatA // [7] AvaraNazuddhayutkRSTeha manaskArasya bhAvanA // / yogAcArabhUmau zrAvakabhUmisaMgRhItAyAM tRtIyaM yogasthAnaM samAptam // 1. This may be deleted. 2. MS. omits this. 3. MS. photo blurred, letters indistinct. . . Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BOOK IV caturthaM yogasthAnam Page #542 -------------------------------------------------------------------------- Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13B-3// caturthaM yogasthAnam tatra labdhamanaskArasya yoginaH / evaM parIttaprahANarati praviSTasya tadUrdhvaM dve gatI bhavataH / ananye / katame dve tadyathA / laukikI ca lokottarA ca / tatrAyamAdikarmako yogA [8]cAraH / samanaskAraH / laukikayA vA gatyA gamiSyAmi / lokottarayA veti / tameva manaskAraM bahulIkaroti / yathA yathA bahulIkaroti / tathA tathA sA prazrabdhizcittaikAgratA ca / teSAM teSAM rAtridivasAnAmatyayAtpRthuvRddhivaipulyatAM gacchati / yadA cAsya dRSTisthiraH kharazca manaskAraH saMvRtto bhavati / parizra[9]bdhazcAlambanAdhimokSaH / pravartate / vipazyanApakSyAcca nimittAnyudgRhItAni bhavanti / tadA sa laukikena mArgeNa gantukAmastatra ca prayogamArabhate loko//[1]ttareNa vA mArgeNa [1] zamatha tatra kati pudgalAH / ye dRSTe dharme laukikenaiva 1. On laukika and lokottara mArga, see Yogasthana I, p. 35. Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH na lokottareNa / Aha / mArgeNa pR ( ga ) cchanti / catvArastadyathA sarvva ito bAhyakaH / iha dhArmiko[5]pi mandaH / pUrvvazamathacaritastathA bhUyo[5]pyaparipakvakuzalamUlaH / bodhisattvasyAtyAM bodhimanuprAptukAmaH / no tu dRSTa eva dharme (1) amI catvAraH pudgalA dRSTa eva [2] dharme laukikamArga yAni( yi ) no bhavanti / tacca laukikamArgagamanaM dvividhaM / saka[la'] pRthagjanAnAM vikalabandhanAnAM ca / bandhanAnAzca zaikSANAM / tatpunaH katamat / kAmAnAmaudArikatAM pazyataH, prathame ca dhyAne samApattyupapattiklezAntatAM pazyatastatkAmavairAgyagamanamevaM yAvat | AkiJcanyAyatanavairAgyaM veditavyam | [ 3 ] tathA asaMjJisamApattiH / 1. On laukika and lokottara mArga, see Yogasthana, I, p. 35 sq. 2. zaikSa is a pudgala who has yet to learn the Saksaniya dharmas, such pudgals are eighteen in number, aSTAdaza zaikSAH / srota ApattiphalasAkSAtkriyAyai pratipannakaH / srotApannaH / sakRdAgAmiphalasAkSAtkriyAyai pratipannakaH / sakRdAgAmI / anAgAmiphala sAkSAtkriyAyai pratipannakaH / anAgAmI / arhattvaphalasAkSAtkriyAyai pratipannakaH / zraddhAnusArI / dharmAnusA zraddhAdhimuktaH / dRSTiprAptaH / kulaMkula: / ekavIcikaH / antarAparinirvAyI / upapadya0 / sAbhisaMskAra0 / anabhisaMskAra0, UrdhvasrotAH / itIme gRhapate'STAdaza zaikSAH / AKV, p. 566 sq.; for a description of these Pudgalas, see Yogasthana, II, p. 172 sq.; Vsm., VIII.93 (p. 148); Adv., pp. 366-67 sq.; Asm., pp. 87-8.; Ada, p. 44, f.n.; see also, SVA, p. 332. Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogasthAnam 439 dhyAnasamApattisannizrayena Sa[Diva']jJAnAnAM paJcAnAmabhinirhAraH / tatra kAmavairAgyAya prayukto yogI sptbhimnskaaraiH| kAmavairAgyamanuprApnoti / katame punaste sapta mnskaaraaH| aah| lakSaNapratisaMvedI, AdhimokSikaH, prAvivekyo, rtisNgraahkH| mImAnsA (mAMsA) mnskaarH| pra[4]yoganiSThaH, prayoganiSThAphalazca / ___tatra lakSaNapratisaMvedI manaskAraH katamaH / aah| yena manaskAreNa kAmAnAmaudArikalakSaNaM prtisNvedyte| prathame ca dhyAne zAntalakSaNaM / kathaM ca punaraudArikalakSaNaM pratisaMvedayati / Aha / kAmAnAM SaDvastUni paryeSamANaH arthanya svUlakSaNaM (artha, svalakSaNaM, saamaanylkssnnN)| [5] pakSaM kAlaM yuktiJca / tatraudArikArthaM taavtpryesste| itIme kAmA: sAdInavA, bahUpadravA, bahvItikA, bahUpasargA iti / yA eSu kAmeSu bhvaadiinvtaa| yAvadbahUpasargatA / aymaudaarikaarthH| tatra vastu paryeSate / astyadhyAtma kAmeSu kAma (c) chanda iti / / tatra svalakSaNaM [6] pryesste| amI klezakAmAH / amI vstukaamaaH| te punaH sukhasthAnIyA, duHkha1, Added by a separate hand, indistinct and illegible. Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH sthAnIyA, aduHkhasukhasthAnIyAzca / sukhasthAnIyAH kAmarAgAdhiSThAnAH / saMjJAcittaviparyAsAdhiSThAnAH / duHkhasthAnIyA[:] punarvRSAdhiSThAnAH . krodhopanAhAdhiSThAnAH / aduHkhAsukhasthAnIyAH mrakSapradAzamAyAzA[7]Thya[] hrIkyama (kyA)napatrApyAdhiSThAnA dRSTiviparyAsAdhiSThAnAzca / evamamI kAmAH praduSTavedanAnugatAzca, pratyastaklezAnugatAzcaivaM kAmAnAM svalakSaNaM paryeSate / tatra kathaM sAmAnya lakSaNaM (1) pryesste| sarca ete kAmA jAtiduHkhatayA, jarAduHkhatayA [yA']vadicchAvighAtaduHkhatayA samasamamanubaddhA[8]zcAnuzaktAzca / ye [5]pikAmopabhogino mahatyAM kAmasampadi varta [n]te / te [5]pi jAtyAdidharmatayA avinirmuktAstAvatkAlikI sA teSAM sampat / evaM sAmAnyalakSaNaM paryeSate / ___ kathaM pakSaM pryesste| kRSNapakSapatitA ete kAmAH / asthikaMkAlopamA, mAnsapezyupamAstRNolkopamAH / aMgAra[9]kaSUpamAH / AzIviSopamAH / svapnopamAH / yaacikaalNkaaropmaaH| tRNaphalopamAzca / paryeSamANA api satvAH (ttvAH) kAmAn paryeSaNAkRtaM (1) duHkhaM pratisaMvedayanti / ArakSAkRtaM, snehaparibhraMza13A-4|| kRtama ()tRptikRta // (1) masvAtantryakRtaM, duzcarita___ 1. A separate hand adds this. Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 441 caturthaM yogasthAnam kRtaM ca duHkhaM pratisaMvedayanti / pUrvvavadeva tAvatsarvvaM veditavyaM / tathA kAmAnpratiSevataH / paMcAdInavA uktAH / bhagavatA alpAsvAdAH kAmA: bahusu (duH) khA, bahvAdInavAH [1] kAmAnkhalu pratiSevamANasya nAstyalaM tAva(t) tRptitA ca paryAptitA vA, anena paryAyeNa kAmA vi[2] garhitA buddha: buddhazrAvarkazca sadbhiH samyaggataiH, satpuruSaH [i] " kAmAnkhalu pratiSevamANasya saMyojanAnyupacayaM gacchanti / nAsti cAsya kiMcit pApakamakuzalaM karmAkaraNIyaM vadAmi / itIme kAmA atRptika [T]rakA[:]sAdhAraNA, adharmaviSamacaryAhetavaH / kAma kSipraviSayatRSNAviva [3]rdhakAH, satAM vivarjanIyAH, gAminaH, pratyayAdhipA, pramAdabhUmayo, riktA, anityAstucchA, mRSAmauSadharmANI, mAyopamAH, bAlalApanA: / ye ca dRSTadhArmikAH (1) kAmA:, ye ca sAMparAyikAH, ye ca divyAH, ye ca mAnuSyakAH / mA [ra] mArabhyaiSa gocaro, mArasyaiSa nivApo yatrame [ ne] kavidhA: [4] pApakA akuzalA dharmA mAnasAH saMbhavanti / yadutAbhidhyA, vyApAda (1) [:], saMrambho vA, ye vA punarAntarAyikA bhavantyAryazrAvakasyAzikSamANasyAnekaparyAyeNa kRSNapakSapatitA ete kAmA yadbhUyasA [] evampakSaM paryo / Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH atItAnAgatapratyutpanneSvadhvasu anityaM nityakAlaM - (ma ) dhruvaM dhruvakAlame [ 5 ] te kAmA: / evaM bahUpadravAH, bahupasargA, bahvAdInavA ityevaM kAlamparyeSate / kathaM yukti paryeSate / mahatA saMrambheNa, mahatyA paryaSTyA, mahatA parizrameNa vividhairvicitraiH zilpakarmasthAna: kAmA: saMhriyante / nirvvartyante, upacIyante [1] te punaH sUpacitA aphi, sunirvartitA [6] api / yAvadeSa bahirdhA parigrahavastuna: mAtA (tR) - pitRputradAra dAsIdAsakarmaka rapauruSeya mitrAmAtyajJAtisAlohitAnAM / asya vA punaH kAyasyAdhyAtmikasya rUpiNa audArikasya ca [1] turmahAbhUtikasyaudanakalmASopacitasya nityotsadanasnapanapArimardanabhedana (c) - chedana [7] vikiraNavidhvaMnsa (dhvaMsa ) na dharmeNa utpannotpannaduHkhamAtrapratIkArAya samvartante / kSuduHkhapratIkArAya bhojanaM / zItoSNaduHkhapratIghAtAya / hrIkopana praticchAdanAya (1) ca vastraM [ 1 ] nidrAklamaduHkhapratIghAtAya ca zayanAsanaM / caMkramasthAnaduHkhapratighAtAya ca / vyAdhiduHkhapratighAtAya [8] ca (1) glAnabhaiSajyamiti duHkhapratIkArabhUtA ete kAmA iti / naite raktena paribhoktavyAH / na saktena nAnyatra vyAdhigrastenaivAtureNa vyAdhimAtropazamAya bhaiSajyamA - ptAgamo [S]pyeSaH / tathaite kAmA: evaM caivaM 13B - 4 / / caudArikAH / // [1] pratyAtmamapi me jJAnadarzanaM 442 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam pravarteta / AnumAniko [S]pyeSa vidhiH / zcaiSA kAmAnAM anAdikAlikA 443 prakRti prasiddhadharmatA acitta cintayitavyA ( : ) / ( - cintya ? ) dharmatA / sA na na vikalpayate (yitavye) tyevaM yuktimparyeSa te / sa evaM kAmAnAmaudArikalakSaNaM pratisaMvejya yaduta SaDbhirvastubhiH prathame dhyAne zAntalakSaNaM pratisaMvedayati nAstyetatsarvaMza audA [2]rikatvaM (1) prathame dhyAne yadetatkAmadhAtAvityanenaudArikalakSaNaM pratisaMvedayate / prathame ca dhyAne zAntalakSaNamayamucyate lakSaNapratisaMvedI manaskAraH / sa khalve [ 3 ] Sa manaskAraH / zrutacintAvyavakINNo['] veditavyaH / sa evaM kAmAnparijJAya prathamaM dhyAnaM prathamaM dhyAnaM yathAvatparyaSTau (Syau) dArikazAntalakSaNena ca zrutaM cintAM ca vyatikrAmyaikAntena bhAvanAkAreNaivAdhi . tannimittAlambanAmeva zamathavipazyanAM mucyate / bhAvayati / bhAvayaMzca yathA yathA tAmaudArikazAntatAM punaH punaradhimucyataH / itya []papadyate / [4] [A]dhimokSiko manaskAraH / tu (ya)syAsevanAnvayAd bhAvanAnvayAdbahulIkA rAnvayAttatprathamataH kleza ( : ) prahANAya mArga utpadyate / klezaprahANAya ca mArge samutpanne yastadbhagavato manaskAraH / ayamucyate prAvivekyaH / sa tatprathamataH kAmAvacaraklezAdipraheyaprahANAtta Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 zrAvakabhUmo naSkramyabhUmiH tpakSye dauSThulyApagamAcca / tadUrdhvaM prahA[5]NArAmo bhavati / vivekArAmaH / tasmizca prahANAnu. zaMsadazI[]parIttapravivekaprItisukhasaMspRSTaH kAlena kAlaM prasadanIyena manaskAreNa / saMpraharSayati / saMvejanIyena manaskAreNa saMvejayati / yAvadeva styAnamiddhauddhatyApagamAya (1) ayamucyate / ratisaMgrAhako mnskaarH| tasya tathA prahANArAmasya [6] bhAvanArAmasya samyakprayuktasya sata: kuzalapakSaprayogopastambhakAmapratisaMyuktaM klezakarmaparyavasthAnaM carato vA viharato vA na samudAcarati / tasyaivaM bhavati / kiM santamevAhaM kAmeSu kAma (ca) chandaM pratisamvedayAmyAhosvidasantamparimImAnsayitukAmaH / anyatamAnyatamaM prasadanIyaM zubhanimittaM manasi karo[7]ti / tasyApahINatvAt sarveNa sarvamanuzayasya tannimittaM manasi kuva'taH / sevanAnimnaM cittaM bhvti| sevanApravaNaM / sevanAprAbho (bhA)raM nApekSApattiyutena nirvijugupsA(prati)vA niHprtikuultaa| tasyaivaM bhavati / na me samyagviraktaM vimuktaM cittaM yaduta kAmebhyaH, saMskArA13A--5// bhinigRhItaM me cittaM vArivad dhRtaM |[[1] dharmatAbhini gRhItaM (1) ya[n]nvahaM bhUyasyA mAtrayA tasyAnuzayasyAzeSaprahANAya bhUyasyA mAtrayA prahANArAmo vihareyaM / bhAvanArAmaH / ayamucte miimaansaamnskaarH| Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 445 caturthaM yogasthAnam - sa bhUyasyA mAtrayA prahANArAmo viharati / bhAvanArAmaH / zamathavipazyanAyuktaH / paunaHpunyena ca mImAnsate / tasya pratipakSaM ca bhAvayata: [2] kAlena kAlaM prahINA [S] prahINatAM mImAnsamAnasya sarvvebhyaH kAmAvacarebhyaH klezebhyazcittaM visaMyujyate / tAvatkAlika yogena (1) na tvatyantAdvIjasamudghAto bhavati / tasmiMzca samaye prayogadhyAnaprayogamArgaparyavasAnagataH / sarva klezaprAtipakSiko manaskAraH / . samutpanno bhavatyayamucyate prayoganiSTho manaskAraH (1) [3] tasya ca samanaskArapratyayaM taddhetukaM prathamaM dhyAnaM samApadyate / maulaprathamadhyAnasahagato yo manaskAraH / ayamucyate prayoganiSThAphalo manaskAraH / tatra prAvivekye manaskAre vartamAno, ratisaMgrAhake ca vivekajena prItisukhena kAyaM pratiprINayati / kadAcit kenacit pratanukasaMmukhIbhAvayogena pra ( 1 ) yo [4] ganiSThAmanaskArakAlasyArati[:] / kadAcit kadAcit dhyAnavipulatarasaMmukhIbhAvena prayoganiSThAphale punarmanaskAre vartamAnasya nAsti kiJcidasyA (sya) bhavati / smAraNIyaM sarvataH kAyAdyuta (dyaduta) vivekajena prItisukhena sa tasmi (smin) samaye viviktaiH kAmaiH viviktaM pApakairakuzalairdhamaiH savitarkasavicAraM vivekajaM [5] prItisukhaM prathamaM dhyAnaM paMcA[Ga ma]gamupasampadya viharati / kAmA-vacarapratipakSabhAvanAphale sthitaH kAmavairAgya [ tA] - Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 13B-5// zrAvabhUmI naiSkramyabhUmiH manuprApta ityucte / tatra lakSaNaprati saMvedinA manaskAreNa [1] yat prahAtavyaM tat samyak prajAnAti / prahAtavyasya ca prahANAya prAptavyasya ca prAptaye cittaM pra [6] dhitte / AdhimokSikeNa ca manaskAreNa prahANAya prAptaye ca samyak prayogamArabhate / prAvivekyamanaskAreNAdhimAtrajJa zAM( tAM) jahAti / ratisaMgrAhakeNa sa klezaprakAraM jahAti / mImAnsAmanaskAreNa prAptinirabhimAnatAyAM cittamavasthApayati / prayoga [7] niSThena mRduM klezaprakAraM jahAti / prayoganiSThAphalenaiSAM klezaprakArANAM bhAvitAnAM subhAvitAnAM bhAvanAphalaM pratyanubhavati / apica yazca lakSaNapratisaMvedI mana // [ 1 ]skAra: / yazcAdhimokSikaH / ayamucyate Anulomiko manaskAro[S]pi dUSaNApratipakSasagataH / yazca prAvivekyo manaskAra:, yazca prayoganiSTho [S] yaM prAtipakSiko manaskAraH / prahANa - pratipakSagavataH ( kSagataH ) [ 1 ] tatra yo ratisaMgrAhako manaskAra : ( 1 ) ayaM prAtipakSikazca prasadanIyazca [1] tatra yo mamAnsAmanaskAraH ayaM pratyave [2] kSaNAmanaskAraH / ityucyate / evaM sati SaTSu manaskAreSu catvAro manaskArAH pravighnA veditavyAH / tadyathA prAtipakSikaH / prasadanIyaH / AnulomikaH / pratyavekSaNIyazceti / Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 447 caturthaM yogasthAnam yathA prathamadhyAnasamApattiH saptabhirmanaskArairevaM dvitIyatRtIyacaturthadhyAnasamApatti : ' / AkAzavijJAnAkiMcanyAyatananaivasaMjJAnAsaM [3] jJAyatanasamApattiH sapta 1. cp. D. N., I.175 : so vivicceva kAmehi, vivicca akusalehi dhammehi, savitakkaM savicAraM vivekajaM pItisukhaM paThamaM jJAnaM upasampajja viharati / so imeva kArya vivekajena pItisukhena abhisandeti parisandeti paripUreti parippharati, nAsa kiJci sabbAvato kAyassa vivekajena pItisukhena apphuTaM hoti / ' "puna caparaM mANava, vitakkavicArAnaM vUpasamA ajjhataM sampasAdanaM cetaso ekodibhAvaM avitakkaM avicAraM samAdhijaM pItisukhaM dutiyaM jJAnaM upasampaja viharati / so imameva kAyaM samAdhijena pItisukhena abhisandeti parippharati, nAssa kiJca sabbAvato kAyassa samAdhijena pItisukhena apphuTaM hoti / '' " puna caparaM mANava, bhikkhu pItiyA ca virAgA upekkhako ca viharati sato sampajAno sukhaM ca kAyena paTisaMvedeti, yaM taM ariyA Acikkhanti 'upekkhako satimA sukhavihArI' ti tatiyaM jJAnaM upasampajja viharati / so imameva kArya nippatikena sukhena abhisandeti parippharati, nAssa kiJci sabbAvato atra nippI tina sukhena apphuTaM hoti / "puna caparaM, mAraNava, bhikkhu sukhassa ca pahAnA, dukkhassa ca pahAnA, pubbeva somanassadomanassAnaM atyaGgamA, adukkhamasukhaM upekkhAMsatipArisuddhi catutthaM jJAnaM upasampajja viharati / so imameva kArya parisuddha ena cetasA pariyodAtena pharitvA nisino hoti, nAssa kiJci sabbAvato kAyassa parisuddhena cetasA pariyodAtena apphuTaM hoti / ; for references, see PTSD, fas. IV, p. 120; also see, fas. VIII, pp. 144-5 (Samadhi ); PED, pp. 169-70; AK,VIII.6-10; the dhyanas are known in the Buddhist Sanskrit works as laukikamArga, see Asm., p. 68; AK, VIII. 6-b; Ada., p. 94 sq.; AVS, (MSS, I.317) ; cp. Mn., p. 23 : katamo cittaviveko ? paThamaM jJAnaM samApannassa nIvaraNehi cittaM vivittaM hoti / tatiyaM jJAnaM samApannassapItiyA catutthaM jJAnaM samApannassa sabbadukkhehi cittaM vivittaM hoti / ; see Vbh., pp. 295, 313-4, 318 sq.; SVA, 373-5; AS, p. 134 sq. Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH bhireva mnskaaraiH| tatra yena vitarkeSvaudArikalakSaNaM prtismvedyte| avitarkazca dvitIyadhyAne zAntalakSaNaM sa lakSaNapratisaMvedI mnskaarH| dvitIyadhyAnasamApattaye [1] tatra dhyAnasamApanna: / prathamadhyAnalAbhI vitarkeSvaudArikatAmpazyati / ya: samAhitabhUmiko [5]pyugrAlambanabhArI [4] tatprathamopanipAtitayA cAlambane audAriko manojalpaH / ayamvitarkastadanubandhAnucArI vyagracAryevAlambane sUkSmataro manojalpaH vihaarH| ete punarvitarkavihA (cA) rAzcaitasikAzcetasyutpadyamAnA utpadyante / sahabhuva: sNpryuktaa[:]| ekAlambanavRttayaH / evamete adhyAtmamutpadyante / bAhyAyatanasaMgRhItAzca / [5] sarva eva cAtItA, anAgatapratyutpannA, hetusamutpannAH, pratItyasamutpannAH, aakaayikaastaavtklikaaH| itvarapratyupasthAyinazcittasaMkSobhakarA, iMjakA aprazAntAkAreNa vartante / uparimAM bhUmimArabhya duHkhavihArAnugatatvAtkRSNapakSyA kAmavivekaprItisukhamevAnuzaMsAnugatA bhUmizcaiSA tAdRzI pra[6] kRtyA yatra sthitasya nityaM nityakAlaM, dhruvaM dhruvakAlaM, savitarkaH, savicAraH, cittapracAraH prvrtte| na zAntaprazAnta ityevamAdibhirAkArairvi tarkeSvaudArikalakSaNaM pratisaMvedayate / 1. cp. Ada., p. 94; VIII.2; Asm., pp. 68-9. Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam 449 sarvazo nAstyetadaudArikalakSaNamavitarke[7]dvitIye dhyAne ityataH zAntaM dvitIyaM dhyAnamasyaudArikatvasyApa gamAt / zeSo (Se) manaskArA dvitIyadhyAnasamA13A-6// pattaye yathA (pi)yo//[1] gaM pUrvavadveditavyaM / evaM bhUmau bhUmau yAvannavasaMjJAnAsaMjJAyatanasamApattaye yathAyogaM sapta manaskArA veditavyAH / . audArikalakSaNaM puna: sasvidharimAsu bhUmiSu yAvadAkiMcanyAyatanAt samAsena dvividhaM veditavyaM / duHkhataraM vihAvito (ritA) cAdharmU (dhobhU) mInAmaprazAntavihAritA ca / alpAyuSkatarA ca / ityetad dvividhamaudArika[2]lakSaNaM / SaDbhirvastubhiryathAyogaM paryeSate / yasyA yasyA bhUmervairAgyaM kartukAmo bhavatyupariSTAcca yathAyogaM zAntalakSaNaM / yAvatprayoganiSThAphalAnmanaskArAttatra viviktaM kAmairiti / dvividhAH kAmAH klezakAmA vastukAmAzca [1]' 1. cp. kSapayitvA vitarkavicAramalaM kSapayitvA puNyavAsanAM sa eSa mArgo dvitIya dhyAnonmukhaH / Ada., p. 95. 2. saptabhirmanaskAraiH prathamaM dhyAnaM smaapdyte| yAvannavasaMjJA nAsaMjJAyatanaM c| sapta manaskArAH kttme| lakSaNapratisaMvedI manaskAraH AdhimokSikaH prAvive(kya)jaH ratisaMgrAhakaH mImAMsakaH prayoganiSThaH prayoganiSThAphalazca manaskAraH // Asm., pp. 68-9. 3. cp. K. N., vol. IV, pt. I (Mahaniddesa), p. 3 : uddAnato dve kAmA-vatyukAmA kilesakAmA ca / ; for elaboration, see, pp. 3-5 : sabbepi kAmAvacarA. . . 'rUpAvacarA' * * 'arUpAvacarA dhammA taNhAvatthukA taNhArammaNA kAmanIyadvena raMjanIyaTena madanIyatuna kAmA- ime vuccanti (contd. on p. 450) Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 zrAvakabhUmo naSkramyabhUmiH kAmavitarko [s]pi dvividhH| saMprayogaviveka Alambanavivekazca [1] viviktaM [3] pApakairakuzalairdhamairiti / upaklezA: kAmahetukA akuzalA dharmAstadyathA kAyaduzcaritaM, vAgduzcaritaM, manoduzcaritaM / daNDAdAnaM zastrAdAnaM / kalahabhaNDanavigrahavivAdazAThyavaJcananikRtimRSAvAdA: sambhavanti / teSAmprahANAdviviktaM pApakairakuzalardhamaravitarkavicAreSvadoSadarzanAtsvabhUmi[4] kaivitarkavicAraiH kAmapra[T]tipakSikaiH kuzalaH [1] savitarka savicAraM prayoganiSTho manaskAraH kAmavivekaM (ka:) tasyAnantaramutpannaM (nnH)| taddhetukaM(kas) tatpratyayaM (yas) tenAha vivekajamIpsitAbhilaSitArthasaMprAptaH, prItau vA doSadarzanAt / . sarvadauSThulyApagamAcca vipulaprazrabdhi cittakAyakarmaNyatayA prItisukhamanupU[5]aNa gaNayataH / tatprathamatazca kAmadhAtUcca (f) latAt prathamaM samyagAlambanopanidhyAnAdekAgrasmRtyupanibandhAddhyAnaM prayoganiSThAphala tvAdupasampadya / uttaratra ca bhAvanAbahulIkAraniSpA(contd. from p. 449) vatyukAmA / . . . . chandokAmo rAgo0 chandarAgo0 saGkappo0 rAgo0 saGkapparAgo0 yo kAmesu kAmacchando kAmarogo kAmanandI kAmataNhA kAmasneho kAmapariLAho kAmamucchA kAmajjhosAnaM kAmogho kAmayogo kAmupAdAnaM kAmacchandanIvaraNaM / addasaM kAma te mUlaM, saGkappA kAma jAyasi / na taM saGkappayissAmi, evaM kAma na hohisI ti // ime vuccanti kileskaamaa|. . . . Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam 451 danAt [1] nikAmalAbhI, akRcchlAbhI, akisara(akRtsna? ) lAbhI, tathA dhyAnasamApattyA rAtrimatinAmayati / divasamapi yA[6]vadAkAMkSamANaH saptarA triMdivasAni tenAha viharatIti / savitarkasavicAraviviktebhyazcittamvyAvartayitvA (taM vyAvartya) avitarkA[s]vicArasamAdhinimitteSUpanibadhnAti / vyagracAriNa AlambanAdvivecya avyagracAriNyAlambane ekadharmatayA zAntaM prasannaM cittaM pravarttate / vyavasthA. [7]payati / tenAha vitarkavicArANAM vyupazamAdadhyAtmasaMprasAdanAtsabhAvanAbhyAsAttasyaivA[5]vitarkA[s] vicArasya samAdheH, vitarkavicArasya samAdheH, sa[c]138-6|| chidrasAntara[T]mavasthAmatikramya nizchidranirantarA//[1] mavasthAM prApnoti / tenAha cetasa ekotIbhAvAt sarveNa sarvaM vitarkavicAraprahANAdavitarkamavicAraM prayoganiSTho manaskAraH samAdhistasyAnantaraM taddhetukaM taMtpra (kastatpra)tyayamutpa (yautpa) dyata iti / tenAha samAdhijaM IpsitA[5] ninditArthaprApteH prItau vA doSadarzanAt / sa saMpraharSagataM daurmanasyagataM vitarkavicAra[2]prathamadhyAnaklezapakSasarvadauSThulyApagamAttatprAtipakSikaprazrabdhicittakAyakarmaNyatAsuravAnugatvAt / prItisukhamanupUrveNa gaNayato dvitIyaM bhavatyevaM sarvaM pUrvavad veditavyam / prItinimitteSu doSaM pazyati / tenAha prItevi Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH rAgAt [1] tasmizca samaye dvividho[s]sya cittakSobhakara: apakSAlo' [5]dhi[3]gato bhavati / ni: prItike tRtIyadhyAne cittaM pradadhataH / dvitIye ca dhyAne vitarkavicArAH, etahi ca prItiH, tenAha upekSako viharati / etau hi dvau dhau cittasaMkSobhakarau / nirantarAyA upekSAyA vighnkaarkau| tatra prathame dhyAne vitarkavicArA bhavanti / yena nirantaropekSA na prvrtte| dvitIye dhyAne [4] prItirbhavati / yenAtrApi nirantaropekSA na pravarttate / tenAyaM dhyAyI prathamadvitIyeSu (yayoH) dhyAneSu (nayoH) nAsti, tena tRtIye dhyAne upekSako viharatItyucyate / sa upekSakassanstathA (saMstathA) tathopasthitasmRtiviharati / yathA yathA te prItisahagatAH saMjJAmanasikArAH samudAcaranti / sa cetpunarabhAvitatvAt tRtIyasya dhyAna[5]sya smRtisaMpramoSAtkadAcitka[f]haMcit citte prItisahagatAH saMjJAmanasikArAH samudAcaranti / tAM (tAn) laghu 1. The literal meaning of apakSAla is pratidvandvin or the hinder ing force in acquisition of the last stage of samadhi, see, RAK, VIII.11, p. 224 apakSAlaH kaNTakaH, see also III.102, p. 84; these are eight in number facrifaartzvAsaprazvAsau sukhaduHkhasaumanasyadauryanasyAnItyaSTAvapakSAlAH, Adv., p. 410; AK, VIII.11; see also, III.101-2, AKV, III, p. 109. 2. pazyan prItimakuzalAM niSprItikaM sukhaM sAkSAtkurvan dhyAyati / sthApayitvA anyAGgAnyatra sukhamupekSA smRtiH saMprajJAnaM samAdhizceti paMcAMgAni bhavanti yathoktapUrvANi / iti tRtIyaM dhyAnam // Ada., loc. cit. Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam 453 laghveva prajJayA prtividhyti| samyageva prajAnAti / utpannotpannAMzca nAdhivAsayati / prajahAti vinodayati / vyantIkaroti, cittmdhyupeksste| tenAha smRtaH saMprajAna[ni]iti / tasya tasminsamaye e[6]vamupekSakasya viharatA smRtasya saMprajanya'syAsevanAnvayAbahulIkArAnvayAtprItisahagataM prhiiyte| taccittauddhatyakaraM, niHprItikaM, zAntaM, prazAntaM cetasi veditamutpadyate / prItiprAtidvandvyena tasmin samaye 13A-7|| rUpakAyena, manaHkAyena vedita ||[1] sukhaM ca prazrabdhi sukhaM prtismvedyte| tRtIyAcca dhyAnAt / adhastadrUpaM sukhaM nAsti nApi nirantarA upekSA tRtIyA[ddhyAnAdUrdhvaM yadapyupekSopalabhyate / na tu sukhaM / tatrAdha: sukhopekSAbhAvAdUrdhvaM ca sukhAbhAvAt / idaM tadAyatanaM yaduta tRtIyaM dhyAnaM yattadAryA [2] AcakSate / yatpratilambhavihAriNaM pudgalamadhikRtya smRtimA (mAn) sukhavihArI tRtIyaM dhyAnamupasaMpadya viharatIti AryAH punaH vRddhAzca vRddhazrAvakAzca / ___ tatrAtulyajAtIyatvAt / pratipakSasya sukhasya prahANapratipakSAnAkhyAtaH (kSo'nAkhyAtaH) / yadeva tatpratipakSakRtaM sukhaprahANaM ta[3]devAkhyAtaM / kaH punarasau prtipkssH| yadutopekSA smRtisamprajanyaJca / tasya ca niSevaNAbhyAsAttRtIyadhyAnAccalito yatra 1. This might be emended as saMprajAnAnasya, Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH tRtIyadhyAnabhUmisukhaM tatprajahAti / tenAha / sukhasya ca prANAtpUrvvameva ca saumanasyadaurmanasyayorasta (Ga)gamAt / tatra caturthadhyAnasamApattikAle tasmin [4] samaye sa dhyAyI sukhaduHkhavyatikramamanuprApnoti / tena ya (c) ca pUrvaprahINaM, yazcai ( ccai ) tarhi prahIyate / tasya saMkalanaM kurvvannevamAha / sukhasya ca prahANAt(d), duHkhasya ca prahANAt, pUrvvameva ca saumanasyadaurmanasyayorasta[Ga]gamAt / tanna caturthadhyAnasamApattikAle sukhasya ca prANAdvitIyadhyAnasa [ 5 ] mApattikAle duHkhasya, tRtIyadhyAnasamApattikAle saumanasyasyA[S] staGgamAt prathamadhyAnasamApattikAle daurmanasyasya, asti tAvatsukhadu:khasya (yoH) prahANAdaduH khAsukhavAsya vedanA, na viziSTA bhavati / tenAha / aduHkhAsukhA tasmin samaye prathamaM dhyAnamupAdAya sarvve adhobhU[6]mikA: apakSAlA : prahINA bhavanti / tadyathA vitarka - vicArAH, prItirAzvAsaprazvAsAH / teSAM ca. prahANAdyA tatropekSA / smRtizca sA parizuddha [[ ] bhavati / paryavadAtA, yenAsya etaccittaM caturthadhyAnasamApannasyAnijyaM santiSThate / sarvveJjitAyatanaM / 1. trINi khalvapi dhyAnAni seJjitAnyuktAni bhagavatA vitarkAdyipakSAlayogAt / vitarkavicArAzvAsaprazvAsau sukhaduHkhasaumanasyadaurmanasyAnItyaSTAvapakSAlAH / taizcaturthaM dhyAnamakampyamityuktamabhidharme / vitarka vicAraprItisukhai rakampanIyatvAdAneJjayaM caturthamukta sUtre / abhiprAyakaH sUtranirdezo lAkSaNikastvabhidharme / (contd. on p. 455) Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam 13B-7 // tenAha / upekSAsmRtiparizuddhamiti [1] //[1] tatra caturthamiti pUrvavad veditavyam / / yathApramANAdiSu sthAneSu || tatrAkAzAdhimokSasya varNasaMjJA nIlapItalo hitAvadAtAdipratisaMyuktatAmasAtAmasAtayA nirvirA gatayA ca samatikrAnto bhavati / tenAha / rUpa 455 ( contd. from p. 454 ) * abhidharme vitarka vicAraprItisukhAnyeveJjitam // Adv., p. 410, see Vs. 548; cp: AK, VIII. 11 : aSTApakSAlamuktatvAdAni caturthakam / ; AKV, p. 677. tu 1. cp. D. N., I.153 sq. : puna caparaM poTupAda, bhikkhu sabbaso rUpasaJjAnaM samatikkamA paTisanaM atthaGgamA nAnattasaJjAnaM amanasikArA 'ananto AkAso' ti AkAsAnaJcAyatanaM upasampajja viharati / tassa yA purimA rUpasaJjA sA nirujjhati / AkAsAnaJcAyatanasukhamasaJcasa zrI yeva tasmi samaye hoti / .. AkAsAnAyatanaM samatikkamma anantaM, ti vijJaNaM viJcaraNAnaJcAyatanaM upasampajja viharati / tassa yA purimA AkAsAnaJcAyatanasukhumasaccasa sA nirujjhati / viJJANAnaJcAyatanasukhumasaccasa tasmisamaye hoti / viAraNAnaJcAyatanasukhumasaccasaJjI yeva tasmi samaye hoti / sabbaso viJJANAnaJcAyatamaM samatikamma 'natthi kiJcI' ti AkiJcAyatanaM upasampajja viharati / 'AkiJcaJJayatanasukhumasaccasa yeva tasmi samaye hoti / cp. Vbh., p. 295 : sabbaso AkiJcAyatanaM samatikkamma neva saJJAnAJjAyatanaM upasampajja viharati, ...see also, pp. 315-6; Vsm., X; 'AK, VIII. 2-4; Ada., XII. 8 (p. 96); Adv., pp. 412-5, Vs. 551-4 : ****; khanimittodgrahAkRSTaH proktAnantamanaskRtiH / AkAzAnantyasaMjJakaH / visarvarUpa ArUpya tadvaJcittavivekSI vijJAnAnantyalakSaNaH / vijJAnAnantyadveSI ca AkiJcanyAhvayaH punaH / (contd. on p. 456) Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH saMjJAnAM samatikramAdanAbhAsagamanahetoryA anekavidhA [2] bahunAnAprakArA varNapracayahetukA[T] AvaraNasaMjJA sA (yA) sA vigatA bhvti| tenaah| pratighasaMjJAnAmasta[Ga ]gamAt, tAsAmvA punarvigamahetoryA aupacayikIsaMjJAsteSvavaziSTeSu viziSTeSu saMghAteSu pravRttAstadyathA bhojanapAnavastrAlaMkAragRhodyAnavanasenAparvatAdisaMjJA[:] / te[3]Su sarveNa sarvamAbhogo[5]pyasya na pravartate / tenaah| nAnAtvasaMjJAnAmamanasikArAt / sa evaM rUpapratighanAnAtvasaMjJA bhAvayitvA anantAkAreNA[s]kAzAdhimukto bhavati / tenaah| anantamAkAzama (zaMsa) sAmantakamatikramya prayoganiSThAnmanasikArAduccaprayoganiSThAphalaM maulaM smaapdyte| tenaah| AkAzAnantyA[4]yatanamupasampadya viharati / tasya yAvanmaulaM na samApadyate / tasyAkAzamAlambanaM samApannasya punastacca tadanye ca . skandhAH svabhUmikAH sAmantake punaradhobhUmikA api skandhAH / / (contd. from p. 455) ___ tadvittUcchedazaGkI ca na saMjJAsaMjJasaMjJakaH / Adau tathA prayuktatvAttatsaMjJA vyapadizyate // ; cp. Asm., p. 68 : pratipakSAGgamupAdAya anuzaMsAGgamupAdAya tadubhayAzrayasvabhAvAGga copAdAya ArUpyeSvaGgavyavasthAnaM nAsti / zamathaikarasatAmupAdAya / ; see also p. 69. 1. cp. AK, VIII.21-2 (with Bhasya); AKV, pp. 681-2; Adv., Vs. 554. Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogasthAnam 457 samayena vijJAnenAnantamAkAzamadhimucyate / tadeva vijJAnamanantAkArA[ss] kAzAdhimokSikaM / vijJAnAnantyAyatanaM samApattukAmaH / A[5]kAzAnantyAyatanasaMjJAM vyAvatya[ ] / tadeva vijJAnamanantAkAreNAdhimucyate / sasAmantake maulamAkAzAnantyAyatanaM samatikramyate / tenaah| sarvaza AkAzAnantyAyatanaM samatikramyAnantaM vijJAnamiti / sa vijJAnAnantyAyatanamiti sAmantakaM samatikramya yAvatprayoganiSThAnmanasikarAnmaulaprayoganiSThApha[6]laM samApadyate / tenaah| vijJAnAnantyAyatanamupasampadya viharatIti / sa vijJAnAnantyAyatanAduccalito vijJAnAt pareNA [ss] lambanaM samanveSamANo na punarlabhate (1) kiJcana pratisaMyuktaM rUpi vA, arUpi vA [1] sa tadA . lambanamalabhamAnaH sasAmAntakamaulaM vijJAnAnantyAya13A-8|| tanaM [sa]matikramya nAsti kiJcidanyadA//[1] lambanamadhimucyate / so[a] kiJcanasaMjJAdhimukta eva bhvti| sa tasya saMjJAdhimokSasya bahulIkArAnvayAdAkiMcanyAyatanasAmantakaM samatikramya yAvatprayoganiSThA(n) manasikArAnmaulaM prayoganiSThAphale samApadyate / tenAha / sarvazo vijJAnAnantyAyatanaM samatikramya nAsti kiJcidityAkiJcanyAyatanamupasaMspRzya (-sampadya) [2] viharatIti / 1. A separate hand adds this. Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH tenAha / saMjJI yaduta [TSS] kiJcanyAyatanAduccalitaH / AkiJcanyasaMjJAyAmaudArikasaMjJI AdInavasaMjJI AkiJcanyAyatanasaMjJAM vyAvarttayati / na pUrvamA kizvanyAyatanasamApattikAle [ a ] kizvanasaMjJAsamatikrAntA, etarhya kiMcanasaMjJA samatikrAntA bhavati / tenAha saMjJI yaduta kiJcanasaMjJAyA vA, akiJcana[3]saMjJAyA vA, azvinasaMjJA vA, na ca punaH sarvveNa sarvvaM sAsya saMjJA niruddhA bhavati / tadyathA AsaMjJi [ke ] - vA, nirodhasamApattau vA nAnyatra sUkSmA sA saMjJA nimittAlambane pravartate / naiva saMjJA nAsaMjJA [1] evaM tadAyatanAdhimuktaH sasAmantaka maulamAkiJcanyAyatanaM samatikramya naiva saMjJAnAsaMjJAyatanasAmantakasya yA[4] vatprayoganiSThAnmanasikArAt prayoganiSThAphalaM maulaM samApadyate / tenAha / sarvaza AkiJcanyAyatana [] samatikramya naiva saMjJAnAsaMjJAyatanamupasampadya viharatIti // tatra dhyAnasamApattikAle adho rasAtalapravezavat / kAya saMprakhyAnaliMgaM / ArUpya samApattikAle AkA - zAtpatanavat / tatra zama [ 5 ]tha ( 11 ) kAlenAdhyupekSaNAtsamyakprayogaH / tatra dve acittike samApattI' asaMjJA 1. (r) may be dropped. 2. samApattiH zubhaikAgrayam sAnugA skandhapaJcakam // , AK, VIII.1; see RAK, p. 221 sq. ; cp. Y. S., I.41 : kSINavRtterabhijAtasyeva tatsthatadaJjanatA samApatti:, see Y. B., p. 39 sq.; for different ( contd. on p. 459 ) Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogasthAnam .. 459 (jJi) samApattinirodhasamApattizca / tatrAsaMjJAsamApatti'[] saMjJAvimukhena manaskAreNa pRthagjana eva samApadyate, nirodhasamApatti punarArya ev| tatra dvAbhyAM manaskArAbhyAmanayoH samApattyoH samApattipravezo bhavati / tadyathA saM[6]jJAvimukhena manaskAreNAsaMjJA (jJi) samApatteH, naivasaMjJAnAsaMjJoccalitenAlambanasanniruddhena ca manaskAreNa nirodhasamApatteH [] (contd. from p: 458) kinds of Samapatti, see Psm., pp. 103-6; Y. S. with Bhasya, I.42-6. 1. see Asm., p. 10 : asaMjisamApattiH ktmaa| kRtsnavItarAgasyoparyavItarA gasya nissaraNasaMjJApUrvakeNa manasikAreNAsthAvarANAM cittacaitasikAnAM dharmANAM nirodhe asaMjJisamApattiriti prajJaptiH; cp. Adv., p.92 : zubhAsaMjJisamApattiAne'ntye cittrodhinii| niHsRtIcchApravRttitvAt nAryasya ApyA prayogataH / (V. S. 135); cp. AK, II.42; KVA, XV.7-10; Ada., p. 130: janmamaraNaniviNNasya nirvANasaMjJasya caturthadhyAnabale bhUyo'lpazazcittacatasika dharmanirodha ucyate AsaMzikasamApattiH / 2. Asm., pp. 10-1 : nirodhasamApattiH katamA / AkiJcanyAtanavItarAgasya bhavAgrAduccalitasya zAntavihArasaMjJApUrvakeNa manasikAreNAsthAvarANAM cittacatasikAnAM dharmANAM nirodhe nirodhasamApattiriti prajJaptiH / ; cp. Ada., op. cit. : prayatnakhedapariniviNNasya virAmasaMjJasya naivasaMjJAnAsaMjJAyatanasamApattibale bhUyo'lpazazcittacaitasikadharmanirodhaH ucyate nirodhasamApattiH; cp. Adv., Vs. 136, p. 93 : nirodhAkhyA tu vijJeyA vijihiirssorbhvaagrjaa| zubhAryasya prayogApyA dvivedyA'niyatA matA // AK, II.43; Vsm., XIII.18 : tattha kA nirodhasamApattI ti ? yA anupubbanirodhena cittacetasikAnaM dhammAnaM appavatti / ; see also, XXIII. 16-7, 19-52. Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 zrAvakabhUmau naSkamyabhUmiH tatra saMjJArogaH, saMjJAgaNDaH, saMjJAzalyaH (maM), etacchAntametatpraNItaM yadutAsaMjJikamiti / saMjJAvimukhaM manaskAraM parigRhyotpannotpannA[7]masaMjJAsmRtyamanasikArAnu(ramanu) careti (rati) [1] tasya bhAvanAnvayAtprayogamArge sacittikAvasthA bhavati / samanaskArasamApannasya ca punazcittaM na pravartata iti / sa evaM niHsaraNasaMjJApUrvakeNa manaskAreNa zubhakRtyavItarAgasya, bRhatphalebhyo vItarA[8]gasya, cittacaitasikAnAM dharmANAM nirodha iyamucyate[a]saMjJa (jJi) smaapttiH| evaM ca punarasyAH prAptirbhavati / / tatra naiva saMjJAnAsaMjJAyatanalAbhI AryaH pareNa zAntena vihAreNa vihartukAmaH naiva saMjJAnAsaMjJAyata138-8// nAccittamuccA//[1]layati / taccittamuccalitamA lambanaM na lbhte| alabhamAnaM nirudhyte| na pravartata iti / ya evamAkiJcanyAyatanavItarAgasya zaikSasyAhato vA vihArasaMjJApUrvakeNa manaskAreNa cittacaitasikAnAM dharmANAM nirodha iyamucyate nirodhasamApattirevaM ca punarasyAH prAptirbhavati // tatra dhyAnasannizrayeNa paMcAnAmabhijJAnA[2]mabhinirhAro bhvti| kathaM ca punarbhavati / yathApi taddhyAyI lAbhI bhavati / parizuddhasya dhyAnasya [1] sa tatparizuddhaM dhyAnaM nizritya yo[a]nenAbhijJAdhipataye(pateya[]) dharma[:]zruto bhavatyudgRhItaH, paryAptaH, Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam 461 yaduta RddhiviSayamvArabhya, pUrbenivAsadivyazrotracyutyupapAdacetaHparyAyamvA' tameva manasi kurvan samAhitabhUmikena manaskA[3]reNArthapratisaMvedI ca bhavati / dharmapratisaMvedI c| tasyArthapratisaMvedino dharma (:) pratisaMveditastathAstathA (stathA tathA )cittAnyabhisaMskurvato bahulIkArAnvayAd bhavati / sa kAlo bhavati samayo yadasya bhAja(va) nAphalAH (:)paMcAbhijJA utpadyante / / 1. These are the six abhijnas for references. See PD, s.v. abhinna; PTSD, s.v. abhinna; Rddhi-shrotr-mn-puurvvaas-cyutyuppt-kssye| jJAnasAkSAkriyA'bhijJA ssddvidhaa.....||; see also, Adv., pp. 381, 395; Ada., pp. 92, 101-2; Vsm., I.11, XIII.13-101, XXII.28 sq.; AK, VII.42; Asanga does not mention AsravakSayajJAna as abhijJA, as it forms part of Bodhi, cp. kSayAnutpAdayorjJAne malAnAM bodhirucyate, AA., V.18; but in the Bodhi., he enumerates all the six abhijnas, see Bodhi., p. 40; vide also, MSA, VII.9; Rddhi is samAdhi, see Yogasthana, II, p. 314 sq.; cp. also, D. N., I.178 : so evaM samAhite citte parisuddhe pariyodAte anaGgaNe vigatUpakkilese mudubhUte kammaniye Thite Aneappatte iddhividhAya cittaM abhinIharati abhininnAmeti / so anekavihitaM iddhividhaM paJcanubhoti- eko pi hutvA bahudhA hoti, bahudhA pi hutvA eko hoti, avibhAvaM, tirobhAvaM, tirokuDaM tiropAkAraM tiropabbataM AsajjamAno gacchati, seyyathA pi AkAse, pathaviyA pi ummujjanimujjaM karoti, seyyathApi udake, udake pi abhijamAne gacchati, seyyathApi pathaviyaM, AkAse pi pallaGghana kamati, seyyathApi pakkhI sakuNo, ime pi candimasuriye evaM mahiddhike evaM mahAnubhAve pANinA parAmasati parimajati, yAva brahmalokA pi kAyena vasaM vatteti / . . . . see also, p. 179; vide also, Vsm., XII (iddhividhaniddesa); for references in Pali literature see, PTSD, s.v. iddhi. 2. A repetition, may be deleted. Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH klezakRtarUpavikArasaMjJA api ca tasyA ( sa tathA ) rtha pratisaMvedI', dharmapratisaMvedI sarvAbhijJAnirhArAya dvAdazasaMjJA bhAvayati / [4]tadyathA laghu sNjnyaa[']| mRdusaMjJA ['] / AkAzadhAtusaMjJAM / kAyacittasama [va]dhAnasaMjJAmadhimuktisaMjJAM pUrvAnubhUtacaryAnukramAnusmRtisaMjJAM nAnAprakArazabdasannipAtanirghoSa - saMjJAmavadAtarUpanimittasaMjJAM [ma]dhimokSasaMjJAmamibhvAyatanasaMjJAM kRtsnAyatanasaMjJAzca / tatra laghusaMjJAyAM laghuka [5] mAtmAnamadhimucyate / tadyathA tUlapindhurvvA, karpAsapindhurvvA [] vAyumaNDalake vAsa tathA [ a ] dhimucyamAnaH tatra prerayatyAdhimokSike - Naiva manaskAreNa [1] tadyathA maJcAtpIThAnmaJca / evaM mazcAt tRNasaMstarakAnmaJce / tatra mRdusaMjJA / mRdukaM kAyamadhimucyate / tadyathA kauzayamvA, 2 kaccamvA, 3 padgamvA, [1] itIyaM mRdusaMjJAyA [ 6 ] laghusaMjJAyA [ : ]poSikA, anugrA [f]hakA [ya] yA anugRhyamANA - laghusaMjJA pRthuvRddhivaikalyatAM (vipulatAM ) gacchati / tatrAkAzadhAtusaMjJA yayA saMjJayA laghutAM ca mRdutAM cAtmano[S]dhimucyate / sa cet kvacid gantukAmo bhavati / 3 tatra yadantarAlaM vivandhacaraM rUpigataM gamanAya AdhimokSikaM (kena) ca tadAkAzamadhimucya [7]te [1] 1. Wayman reads sa tathArthapratisaMvedI. 2. The correct reading seems to be ( kauzeyaMvA). 3. This seems to be a BHS form. 4. Added by a separate hand. Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogasthAnam 463 manaskAreNa / tatra cittakAyasamavadhAnasaMjJA yayA cittamvA kAye samavadadhAti / kAyamvA citte, yenAsya kAyo laghutarazca bhavati, mRdutarazca, karmaNyatarazca, prabhAsvaratarazca [1] cittAnvayazcitta pratibandhazcittaM ni[8]zritya varttate / tatrAdhimokSikasaMjJA yayA saMjJayA bhU(dU) ragamAsanne [a]dhimucyate, AsannaM dUre, aNu sthUlaM, sthUlamaNu, pRthivI ApaH, ApaH pRthivI evamekaikena mahAbhUtenA[s]nyo[s]nyaM karaNIyaM / 13A-9|| vistareNa ta//[1]thAnimitaM cAdhimucyate, rUpanirmitaM vA, zabdanirmitaM vA[] ityAbhiH paJcasaMjJAbhiH bhAvana (T)yA pariniSpannAbhiranekavidhamRddhiSayaM pratyanubhavatyeko bhUtvA bahudhAtmAnamupadarzayati / yadutAdhimokSikayA nairmANikayA(kyA) saMjJayA' tatra bahudhA punarAtmAnamupadarzayancai(yaMzcai) kI bhavati / yaduta nirmANAntardhAyikayA [2] [a]dhimuktisaMjJayA tiraHkuDyaM, tira:prAkAramasajja1. nairmANikI saMjJA, cp. D. N., I.178 : so samAhite citte . . . 'manomayaM kAyaM abhinimmAnAya cittaM abhinIharati abhininnAmeti / so immahA kAyA ajhaM kAyaM abhinimminAti rUpi manomayaM sabbaGgapaJcaGgi ahInindriyaM; see also Bodhi., p. 44.21, p. 45.10-17; cp. Y. B., I.25, p. 28 : AdividvAn nirmANacittamadhiSThAya kAruNyAd bhagavAn paramarSirAsuraye jijJAsamAnAya tantraM provAca / ; see, Y. S., IV.4; Y. B., IV.6; Tattavavaisaradi, pp. 158-9; G. N. Kaviraja : Nirmanakaya, Saraswati Bhawan Studies, vol. I, pp. 47-58. Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH mAnena kAyena gacchati / yena gacchati / (yena gcchti')| pRthivyAmunmajjanimajjanaM karoti / tadyathodake, udake bhidyamAnena srotasA gacchati / tadyathA pRthivyAmAkAze paya[]GkenAkAmati / tadyathA pakSI zakuni[:], imau vA sUryAcandramasAvevaM mahadhiko mahAnubhA[3]vau pANinA aamaasstti| para[T]mASTi / yAvadbrahmalokAtkAyena vaze vrtyti| laghumRdvAkAzadhAtucittakAyasamavadhAnasaMjJayA parigRhItayA adhimuktisaMjJayA sarvametatkaroti / yathAyogamveditavyaM / tatra dvividhAbrahmalokasya kAyena vaze vartanA, gamanena ca (1) vaze varttayati / yathaivAdhimuktyA vA, brahmalo[4]kAdadhazcartukAmatA bhUtAnAM tadekatyasya copAdAyarUpasya [1] tatra pUrvAnubhUtacaritAnukramAnusmRtisaMjJA' yayA kumArakabhAvamupAdAya yatrAsya smRtiH prvrtte| na. vyAhanyate / yatrAyaM gato bhavati, sthito, niSaNNu: 1. A repetition, may be deleted. 2. cp. D. N., I.180 : so evaM samAhite citte . . . 'Aneappatte pubbenivA sAnussatiANAya cittaM abhinIharati abhininnAmeti / so anekavihitaM pubbenivAsaM anussarati seyyathIdaM- eka pi jAti * * 'jAtisatasahassaM pi, anekepi saMvaTTakappe, vivaTTakappe, anekepi saMvaTTavivaTTakappe- 'amutrAsiM evaM nAmo gotto evaM vaNNo evamAhAro evaM sukhadukkhappaTisaMvedI evamAyupariyanto, so tato cuto idhUpapannoM ti| iti sAkAraM sauddesaM anekavihitaM pubbe nivAsaM anussarati / . . . . ; cp. Bodhi, pp. 46-7; RAK, p. 213; Adv., p. 395, AKB, VII.42; Ada., loc. cit. Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogasthAnam 465 (NNaH), zayito vistareNa sarvAM pUrvAnubhUtAM caryAmaudAraudArikaudArikatayA anuparivATika[5]yA avyutkramanti (nte)| kayA samanusmaransaMjAnAti / tasyA bhAvanAnvayAd bhAvanAphalamanekavidhaM pUrvenivAsaM samanusmarati yAvatsansA (saMsA)raM soddezaM vistareNa [1] tatra nAnAprakArazabdasannipAtanirghoSasaMjJA [1] yasmin grAme vA, nigame vA zreNyAmvA, pUge vA, parSadi vA, AyatavizAle vA gRhe, avavarake vA, nAnApra[6]kArasya janakAyasya sanniSaNNasya sannipatitasya yo vyatimizro, vicitro, nirghoSo nizcarita / yaH kalakalazabda ityucyate / mahatyA vA nadyA vaha[n] tyA nirghoSaH, tatra nimittamudgRhya yA saMjJAbhAvanA yayA samAhitabhUmikena manasikAreNAryA[s]nAryeSu zabdeSu, divyamAnuSyakeSu, dUrAntikeSvAbhogaM vArayati / tasyAsya bahu[7] lIkArAnvayAd bhAvanAphalaM divyaM zrotraM prtilbhte| yena divyamAnuSyakAM [kAn ] zabdAM(bdAn ) zRNoti / ye[s]pi dUre, ye [s]pyantike [1] tatrAvabhAsarUpanimittasaMjJA [i] pUrvavadAlokanimitta mudgRhya tadeva nimittaM manasi karoti / iyamava138-9|| bhAsarUpa// [1] nimittasaMjJA [1] tasyA bhAvanAnvayAd 1. D. N., I.179 : so evaM samAhite citte . . . . dibbAya sotadhAtuyA cittaM abhinIharati abhininnAmeti / so dibbAya sota dhAtuyA visuddhAya atikkantamAnusikAya ubho sadde suNAti dibbe ca mAnuse ca, ye dUre santike ca / . . . ; see Bodhi, pp. 47-8; Ada., ibid; AKB, ibid. Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH bhAvanAphalaM cyutyupapAdajJAnaM pratilabhate / yena divyena cakSuSA vizuddhena vistareNa yAvatkAyasya bhedAtsvargatau svargaloke deveSUpapadyante (te)| tatra kleshkRtruupvikaarsNjnyaa| yayA raktadviSTamUDhAnAM krodhopanAhapra[yuktaparidAha[ 1]hrIkyAnapatrApyaklezopaklezaparyavanaddhacittAnAM sattvAnAM [2] rUpAvastha[7]mupalakSayati / pari[cchinatti [1] evaM rUpAraktasya rUpAvasthA bhavati / rUpavikRtiH / tadyathA uddhatendriyatA, smitamukhatA [1] evaM rUpA dviSTasya rUpAvasthA bhavati / ruupvikRtiH| tadyathA mukhavivarNatA sgdgdsvrtaa| kRtbhRkuttitaa| evaMrUpA mUDhasya paryavasthA bhavati / rUpavikRtiH / tadyathA mUkatA[3]arthanidhyaptAvapratipadhanatA (danatA) prAkRtA[5]prAkRtA vA vAgvyAhAratA [1] ityebhirAkArairevaM bhAgIyairyAvadAhrIkyAnapatrApyaparya 1. cp. D. N., I.180 : so evaM samAhite citte . . . * sattAnaM cutUpapAtaNAya cittaM abhinIharati / . . . 'so dibbena cakkhunA visuddhena atikkantamAnusakena sante passati cavamAne uppajjamAne hIne paNIte suvaNNe dubbaNNe, sugate duggate yathAkambhUpage satte pajAnAti-'ime bata bhonto sattA kAyaduccaritena samannAgatA vacIduccaritena . . . . manoduccaritena. . . . te kAyassa bhedA paraM maraNA apAyaM duggatiM vinipAtaM nirayaM upapannA * * * * / ime... * kAyasucaritena samannAgatA vacIsucaritena * * * * manosucaritena, * * * * te kAyassa bhedA paraM maraNA sugati saggaM lokaM upapannA ti / . . . ' iti satte passati cavamAne uppajamAne . . . .); see also, Bodhi., pp. 48-9; Adv., ibid; Ada., ibid; AKV and AKB, VII.42. 2. Syllable damaged by pin-hold. Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam 467 vasthitasya yA rUpAvasthA bhavati / rUpavikRtiH / tato nimittamudgRhya manasi karoti / tadyathA bahulIkArAnvayAd bhAvanAphalaM cetHpryaayjnyaanmutpdyte| yena parasattvAnAM parapudgalAnAM vitarkitaM vi[4]ca[T]ritaM mano manasA yathAbhUtaM prajAnAti / tatra vimokSAbhibhvAyatana-kRtsnAyatanasaMjJAbhAvanA puurvvdveditvyaa| tadyathA samAhitAyAM bhUmau / yayA bhAvanayA AyA[]mRddhimabhiniharati / vastupariNAminI[] nairmaannikiimaadhimokssikii| tadyathA araNA praNidhijJAnaM / catasraH pratisamvidaH' tadyathA dharma pratisaMvidartha [ 5 ] pratisaMvinniruktipratisamvitpratibhAna. pratisamvit [1] 1. See D. N., I.197-180; Bodhi., p. 49; Ada., ibid; Adv., ___p. 395; supra, pp. 357-8 (Yogasthana, III). 2. See AK, VII.35; Adv., Vs. 509, p. 392; Bodhi., p. 143; 186-7, Arana has been defined as : araNA saMvRtijJAnaM nRjA'ntyadhyAnanizrayAt / . . AryasantAnikA jAtA svastukamalekSiNI // cp. AK, VII.36; cp. praNidhijJAnamapyevaM sarvadharmAvalambi tu| ... Adv., Vs. 512; AK, VII.37; see, Aaa., p. 536, Vs. 7-8. 3. catasso paTisambhidA nAma atthAdisu pabhedagatAni cattAri ANAni / vuttaM hetaM "atthe ANaM atthpttismbhidaa| dhamme ANaM dhammapaTisambhidA / atthadhammanistAbhilApe ANaM niruttipttismbhidaa| ANesu ANaM pttibhaanpttismbhidaa| Vbh., p. 350; SVA, pp. 389-98; cp. also, Bodhi., p. 241; Adv., p. 393; AK, VII.37-8; AKB, VII.37-40; Vsm., XIV.21-7; for references, see PTSD, s.v. patisambhida. Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH tatrAryAyAzcAnAryAyA RddherayaM vizeSa: / AryayA RddhyA yadyadeva vastu pariNAmayati / yadyadeva nimittaM nirmiNoti' / tattathaiva bhavati / nAnyathA / sarveNa tena kAryaM zakyate kartum / anAryayA na purna tathaiva bhavatyapi tu / mAyAkArakasyaiva saMdarzanamAtrakaM khyAti / [6] evamAbhirdvAdazabhi: saMjJAbhibehulIkArAnvayAdyathAyogaM sa paJcAnAmabhijJAnAmAryANAM ca guNAnAmapRthagjanasandhAraNAnAM yathAyogamabhinirhAro veditavyaH // tatra prathame dhyAne mRdumadhyAdhimAtraparibhAvitena yathAyogaM brahmakAyikAnAM brahmapurohitAnAM mahAbrahmaNAM devAnAM sabhAgatAyAmupasampadyate [1] [7] dvitIye dhyAne mRdumadhyAdhimAtrabhAvite yathAyogaM parIttAnAmAbhAsvarANAM ca devAnAM sabhAgatAyAmupasaMpadyate / tRtIye dhyAne mRdumadhyAdhimAtrabhAvite yathAyogaM parIttazubhAnAM, sapramANazubhAnAM, zubhakRtyAnAM ca devAnAM sabhAgatAyAmupasaMpadyate / caturthe dhyAne mRdumadhyAdhimAtrabhAvite 14A-1 // // [1] yathAyogamanabhrakAnAM, puNyaprasavAnAM, bRhatphalAnAM ca devAnAM sabhAgatAyAmupasampadyate / sa cetpunaranAgAmI anAsraveNa dhyAnena caturthena sAsravaM vyavakIrNaM " 1. Wayman adds yatra yatraivAdhimucyate on the basis of the Tib. : gan dan gan la mos par mzad pa. 2. Wayman reads taccaiva. Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogasthAnam 469 bhAvayati / tasmi (smin ) mRdumadhyAdhimAtrAdhimAtratarAdhimAtratamabhAvite yathAyogaM paJcAnAM zuddhAvAsAnAM devAnAM sa(ha) bhAgatAyAmupasampadyate / tadya[2]thA adahe () Svata[T] peSu, sudarzaneSu, akaniSTheSu [1] AkAzavijJAnAkiJcanya-naivasaMjJAnAsaMjJAyatane mRdumadhyAdhimAtrabhAvite AkAzavijJAnAkiJcanyanavasaMjJAnAsaMjJAyatanopagAnAM devAnAM sabhAgatAyAmupasampadyate [1] arUpiNazca devAstasmAtteSAM sthAnAntarakRto bhedo nAsti, vihArakRtastu vi[3]zeSo bhavati / asaMjJisamApattyAM bhAvitAyAmasaMjJisattvAnAM devAnAM sabhAgatAyAmupasampadyate / tatra katamAni vItarAgasya liNgaani| Aha / sthirakAyakarmAnto bhavatyacalendriyaH [1] na cAsyeryApatha Azu paryAdIyate / ekanApIryApathena ciraM kaalmtinaamytypritsymaanH| na tAzu (su) I[4]ntiraM spRhayati / mandabhANI ca bhavati, prazAntabhANI ca[1]na saMgaNikArAmo, na saMsargArAmo, dhIrA cAsya vAg (k) pravartate / cakSuSA rUpANi dRSTvA rUpapratisamvedI bhavati / na ruupraagprtismvedii| evaM zabdagandharasaspraSTavyapratisaMvedI bhavati / no tu 1. cp. AK, VIII.22-c : mahAbrahmatvaM tatphalam, RAK, p. 229; PED, pp. 169-70, 90. 2. cp. Adv., p. 421 sq.; AK, VII.22-6, Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 zrAvabhUmI naiSkramyabhUmiH yAvatspraSTavya rAgaprati saMvedI / vizAradazca bhavati / gambhIra [5] buddhivipulaprazrabdhicittakAyopagUDhaH / anabhidhyAluravikSobhyaH / kSamAvAnna cAsya kAmavitarkA - dayaH pApakAzcittaM kSobhayanti / ityevaM bhAgIyAni - vItarAgaliMgAni veditavyAnItyayaM tAvat laukikamArgagamanasya vibhAgaH / atha lokottareNa mArgeNa gantukAmo bhavati tasya catvAryAryasatyAnyAra[6]bhya sapta manaskArA anupUrvve - Notpadyante / lakSaNapratisaMvedI [ di] manaskArAdayaH prayoganiSThAphalaparyavasAnA yAvadahaMttva prApteH / tatra caturNAmAryaMsatyAnAM soddezavibhaMgAnAM zramaNenodgRhItayogAcAraH / subhAvitamanaskAro vA, mauladhyAnArUpyalAbhI vA, catubhirAkArairdu:khasatyasya lakSaNaM pra [7]tisaMvedayate / tadyathA'nityAkAreNa, duHkhAkAreNa, anAtmAkAreNa ca / catubhirAkAraiH samudayasatyasya tadyathA hetutaH, samudayataH prabhavataH, pratyayatazca [1] catubhirAkArairnirodhasatyasya lakSaNaM pratisamvedayate / tadyathA nirodhata:, zAntataH praNItato, niHsaraNatazca [ / ] catubhirAkArairmArgasatyasya lakSaNaM pratisamvedayate / tadyathA mArgato, nyAyataH [ 8 ] pratipattito, nairyANikatazca' / so [s]sya bhavati lakSaNapratisaMvedI manaskAraH // 1. On the SoDazAkAras, vide, Mvy. Sec. Liii. , Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogasthAnam 471 ___ tatra dazabhirAkArairduHkhasatyaM parIkSamANazcatura AkArAnanupravizati / katamairdazabhistadyathA / vipari NAmAkAreNa, avinAzAkAreNa, viyogAkAreNa, sanni14B-1// hitA//[1] [1] kAreNa, dhrmtaakaarenn| saMyojana bandhanAkAreNa, aniSTAkAreNa, ayogakSemAkAreNa, anupa (kAreNa')lambhAkAreNa, asvAtantrAkAreNa ca / etAnpunardazAkArAn upapattisAdhanayuktyA upaparIkSate / . tatrAgamastAvadyathoktaM bhagavatA sarvasaMskArA anityAH [1]te punaH saMskArAH samAsataH sattvalokazca bhAjanalokazca // [2] uktaJca bhagavatA sattvalokamadhikRtya, pazyAmyahaM, bhikSavo, divyena cakSuSA vizuddhanAtikrAntamAnuSyakeNa satvAMzcyavamAnAMzcotpadyamAnAM 1. This may be deleted. 2. cf. sabbe saGkhArA aniccA . . . .M. N., I.280; aniccA. . . 'saGkhArA, adhuvA. . . . A. N., III.230; cp. p. 236; M. N., II.196; A. N., IV.186; Dh. P., II.5-a; D. N., II.120 : . . aniccA bata saGkhArA, uppaadvvydhaammino| uppajitvA nirujjhantiH tesaM vUpasamo sukho // see also, p. 121; vayadhammA saGkhArA, ibid, p. 94; cp. S. N., I.360, phenapiNDUpamaM rUpaM, vedanA bubbuluupmaa| marIcikUpamA saA, saGghArA kadalUpamA // . mAyopamaJca vijJANaM desitaadiccbndhunaa| cp. S. N., II.261, 312, 331, 367 etc.; M. N., I.183-4, 236 sq.; K. N., IV, pt. I, pp. 36-7; A. N., IV.186; for Pali references, see PD, pp. 171-2; see also, BCAP, p. 181; MKV, p. 41, 39; LV, pp. 122-30; LS, pp. 107-9, 142, 145. Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH zca vistareNa yAvat kAsasya bhedAtsugatau svargaloke deveSUpapadyante / ityanena tAvatparyAyeNa ityanena tAvatparyAyeNa bhagavatA cakSuSmatA pratyakSadarzinA sattvalokasyAnityatA vyAkhyAtA / uktaMca [3] 'bhagavatA', bhavati, bhikSavaH, sa samayo yaddIrghasyAdhvano [5]tyayAdanupUrveNa yAvatsaptAnAM sUryANAM loke prAdurbhAvo bhavati / 1. cp. D. N., I.180. 2. cp. sattasuriyasutta, A. N., III. 230-4: 'hoti kho so, bhikkhave, samayo yaM kadAci karahaci dIghassa adbhuno acayena bahUni vassasatasahassAni devo na vassati / 'osadhitiraNa vanappatayo * na bhavanti / hoti kho so, bhikkhave, samayo yaM kadAci karahaci dIghassa adbhuno aJcayena dutiyo suriyo pAtubhavati / tatiyo suriyo catutyo suriyo paJcamo suriyo pAtubhavati * pAtubhAvA aGgulipabbamataMpi mahAsamudde udakaM na hoti / * chaTTo suriyo pAtubhavati / pAtubhAvA ayaM ca mahApathavI sineru ca pabbatarAjA dhUmAyanti / sattamo suriyo pAtubhavati / sattamassa bhikkhave, suriyassa pAtubhAvA ayaM ca mahApathavI sineru ca pabbatarAjA Adippati pajjalanti / imissA ca bhikkhave, mahApathaviyA sinerussaca pabbatarAjassa jhAyamAnAnaM dahyamAnAnaM aJcivAtena khittA yAva brahmalokA pi gacchati / sinerussa, bhikkhave, pabbatarAjassa jhAyamAnassa dahyamAnassa vinassamAnassa mahatA tejo khandhena abhibhUtassa yojanasatikAni pi kUTAni palujjanti dviti catu paJcayojanasatikAni pi kUTAni palujjati / imissA ca bhikkhave, mahApathaviyA sinerussa ca pabntarAjassa jhAyamAnAnaM dahyamAnAnaM neva chArikA paJcAyati, na masi / seyyathApi te lassa 1; it is probable that there might have been a Sanskrit version of this sutta from which Asanga quotes, cp. also, MSS, I.280; a reference to the saptasUryyAH is also found in Aaa., pp. 401.20. 3. Wayman adds hereafter bhAjanalokamadhikRtya .. Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam tadyathA saptasUryopame sUgre ( tre) yAvadasyAH khalu mahApRthivyAH sumerozca parvvata rAjasya / yAvacca brahmalokAd bhAjanalokasya dagdhasya dhmAtasya maSirapi na prajJAyate / chAyikAvaziSTamapi na prajJAyate [1] [4]anena paryAyeNa bhagavatA bhAjanalaukika (loka) sthAnityatA AkhyAtA'yaM (maM) tAvadAptAgamaM nizrityAyaM yogI zraddhAdhipateyaM sarvasaMskArAnityatAyAM nizcayaM pratilabhate / / sa evaM nizcayaM pratilabhya, zraddhAdhipatyena punaH punaH pratyakSatAmapi, parokSatAmaparapratyayAM (yatAM ) cAnityata ( 1 ) i samanveSate' / kathaJca punaH samanveSate / Aha / [5] dvividhaM vastu vyavasthApayati' / AdhyAtmikambAhyaM ca / tatrAdhyAtmikaFvastu yatSaDAyatanaM, bAhya vastu ( sa evaM nizcayaM pratilabhya zraddhAdhipatyena punaH punaH pratyavekSatAmavipa Aha / samanveSate / AdhyAtmi rokSatAmapara pratyayatA (') cAnityatAM (yAM) Aha / dvividhaM vastu vyavasthApayati / kambAhyazca / tatrAdhyAtmika va [6]stu yatSaDAyatanaM bAhyamvastu') SoDazavidhaM / tadyathA pRthivIvastu[ tadyathA ] grAmanigamagRhApaNAdayaH / ArAmavastu tadyathA tRNauSadhivanaspatayaH / parvvatavastu tadyathA citrA: 1. Wayman reads paryoSate. 2. Wayman adds here katamad dvividham . 3. This is a repetition, may be deleted. 473 Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH parvvatasannivezAH / utsasara (sa) staDAganadIprasravaNavastu [1] 'kSetravastu kozasannidhivastrAlaMkAranRttagItavAditagandhamAlyavilepanamANDopa [7]skAraloka (1) strIpuruSapa (1) riyA [] vastUni ca tAnyetAni bhavanti / SoDazavastUni [1] sa evamAdhyAtmika['] bAhyaM vastu vyavasthApayitvA( vyAvasthApya) [A]dhyAtmikasya tAvadvastunaH pratyakSAdhipateyena manaskAreNa viparimANA ( NAmA ) kAreNa vipariNAmAnityatAM samanveSate / tatra [ paJcada2 ] zavidha AdhyAtmikasya vastuno vipariNAmaH / aSTau vipari makara [ 8 ] ni / tatra katamaH [ paJzvada 2 ] zavidho vipariNAmaH / AdhyAtmikasya vastunastadyathA- avasthAkRto, varNakRtaH, saMsthAnakRtaH, sampattivipattikRtaH / aMgasAkalyavaikalyakRtaH, [ parizramakRtaH 2 ], paropakramakRtaH, [zItoSNakRtaH 2 ] / IryApathakRtaH, [ svayaMkRta : 2 ], saMklezakRto (taH ), [ kRSikRta : 2 ], maraNakRto, vinIlakAdi 14A-2// ||[1] kRtaH, sarvveNa sarvvamasaMprakhyAnaparikSayakRto vipariNAmaH / tatrASTau vipariNAmakAraNAni / katamAni [] Aha / tadyathA kAlaparivAsaH, paropakrama upabhogaH, 1. Wayman adds here karmAnta. 2. Added by a separate hand, dim and illegible, Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam 475 RtuvipariNAmaH, agnidAhaH, udakakledaH, vAyuzoSaH, pratyayAntarasaMgatizceti // tatra kAlaparivAso nAma yeSAM bhAvAnAM rUpiNAM svasthAne[5]pyupanyasta[2]kAnAM kAlAntareNa jrjrtoplbhyte| jIrNatA rUpavikRtiH // tatra paropakramo nAma yathApi tat paro vividhAni rUpANi vividhaiH praharaNaiH vividhairupakramavizeSaiH vicitrAM vikRtimApAdayati / tatropabhogo nAma yathApi tatpratisvAmino vividhaM rUpamupabhujAnA upabhogavidhipatitvA (gamadhipatiM kRtvA vi) kRti[3]mApAdayanti / tatra RtuvipariNAmo nAma tadyathA hemante tRNauSadhivanaspatInAM pANDutvaM, zIrNatvaM prajAyate / grISmavarSAsu punaH saMpUrNatvaM, haritatA ca / tathA phalasamRddhiH, puSpasamRddhiH, patrasamRddhiH, vipattizca teSAmeva [1] - tatrAgnidAho nAma yathApi tadagni[4]rmukto grAmanigamarASTrarAjadhAnIrdahan paraiti / natrodakakledo nAma tathApi tanmahAn udakaskandhaH samudAgato (grAmanigamarAjarASTradhAnI dahan paraiti / tatrodakakledo nAma tathApi tanmahAnudakaskandhaH samudA gato') grAmanigamarAjarASTradhAnI[:] plAvayan parati // 1. This is a repetition and may be deleted. Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 starbhUmau naiSkramyabhUmiH tatra vAyuzoSo nAma tathApi tanmahatA vAyu [ 5 ]skandhenArdrAH pRthivIpradezA laghu laghveva zuSyanti / tathArdrANi vastUnyArdrAH sasyajAtayaH / pratyayAntarasamudgamo nAma tadyathA sukhavedanIyaM sparzaM pratItya sukhAM vedanAM vedayamAnasya sukhavedanIya (:)sparzasamudgamaH / [' evaM du:khAM vedanAM vedayamAnasya su ( du:)kha vedanIya ( : ) sparzasamudgamaH ] aduHkhAsukhAM vedanAM vedayamAnasya[[S]sukhavedanIyasya vA [S] duHkhavedanIyasya [6]vA sparzasya samudgamaH / tathA raktasya pratidhanimittasamudgamaH yasya samudgamAdrAgaparyavasthAnaM ca vigacchati / pratighaparyavasthAnaM cotpadyate ( 1 ) evaM dviSTasya mUDhasya visabhAgaH / klezotpattinimittaH samudgamo veditavyaH / tadyathA cakSuvijJAne saMmukhIbhUte zabdaviSayasamudgama : 2 | gandharasaspraSTavya (T) : / dharmanimitta [ 7 ] samudgamo yena viSayAntareNa visabhAgAnyutpadyante / itImAnyaSTau vipariNAmaka [T] - raNAni [1] yA kAcidvipariNatirbhavati / rUpiNAmvA, arUpiNAmvA dharmANAM sarvve (va) sau ebhiraSTAbhirnAta uttara nAto bhUyaH / 1 V 1. Added by a separate hand in a footnote. 2. The correct reading hereafter seems to be -- [ prANajihvAkAyavijJAneSu saMmukhIbhUteSu ] gandharasaspraSTavya [viSayasamudgamo yAvanmanovijJAne saMmukhIbhUte ] dharmanimittasamudgamaH / ; portion in the square brackets has been supplied by us. Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam 477 tatrAdhyAtmikasya vastunaH kathamavasthAkRtaM viprinnaammpryesste| ihA[8] necA (nA) tmano [vA'] pareSAmvA dahrAvasthAmupAdAya yAvajjIrNAvasthA dRSTA bhvti| tAM pUrveNAparAM visadRzAM (zI), vyatibhinnAM, vipariNatAM, saMskArasantatiM dRSTvA[s]syaivaM bhavati / 14B-2|| anityA bata (te) me saMskArA[s'] tathApyeSAM // [1] . pratyakSata eveyaM pUrvaNAparA vikRtirupalabhyate / / tatra kathaM suvarNakRta (ni) vipariNAmAnityatAM * pryesste| ihAnenAtmano (sa tathAtmano) vA, pareSAm vA, yA pUrva (tAma') sva (su)varNatA (tAM), succhavitA(tAM), tvagvarNatA (tAm) / pazcAcca durvaNNaM [2] - tAM duzchavitAM rukSatAM rukSavarNatAM ca / pazyati [1] dRSTvA ca punareva pratyudAvApareNa samayena tAmeva suvarNatAM paryavadAtatvagvarNatAM ca pazyati / tasyaivaM bhavatyanityA bata (te) me saMskArANA ( rAsteSA) miyamevaM . rUpA pratyakSato varNavikRtirupalabhyate / - tatra kathaM [saM] 'sthAnakRtAM vipariNAmAnityatAM pryesste| yathA varNa ukta[3]evaM kRzasthUlatayA saMsthAnaM veditavyaM sampattivipattizca / tadyathA jJAtisampattiA, bhogasampattiA , zIladRSTisampattiA [1] etadviparyayeNa vipattista (ttiH[1]ta)tkathamaMgapratyaMga 1. MS. omits this. 2. May be deleted. Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH vipariNAmAnityatAM pryesste| ihAnenAtmano vA, pareSAmvA yA pUrva suvarNatA, succhavitA, paryavadAtatvagvarNatA dRSTA bhavati / pa(pra) tisampattiA [4]bhogasampattiA zIladRSTisampattirvA ( / ) etadviparyayeNa vipatti s (:) [1] ... tatkathamaMgapratyaMgavipariNAmAnityatAM pryessti(te)| ihAnenAtmano vA, parasya vA, pUrvamapi (vi)kalAMgatA dRSTA bhavati / sopareNa samayena vikalatAmpazyati rAjato vA, corato vA, manuSyato vA, amanuSyato vA[i] dRSTvA ca punarasyaivaM bha[5]vati / anityA bata (te) me saMskArA iti pUrvavade (t[1]) / (eva)mAtmanaH pareSAM ca zrAntakAyatAM, klAntakAyatAM dhAvato vA, plavato vA, laMghayato vA, abhiru (ro)hatovA, vividhaM vAkkarma drutaM kurvataH / sopareNa samayena vigataklamazramatAM pazyati / tasyaivaM bhavatyanityA bateme saMskArA iti pUrvavat / evamparizramakRtAM[6] vipariNAmAnityatAmparyeSate / / . evamAtmano vA pareSAmvA paropakrameNa kAyavikRti pazyati / tadyathA latAbhirvA tADitasya, kazAbhirvA, 1. MS. : vipattistatkathamaMga. 2. It seems that some portion .is missing in the MS., which may be reconstructed as : [tatkathaM parizramakRtAM __ vipariNAmAnityatAM pryesste| sa tathA ]tmanaH . . . 3. pazyati may be added here. Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 479 caturthaM yogasthAnam vaitairvvA vara (ta) trAbhirvvA [1] tathA vividhairdaMzamazakasarIsRpasaMsparzaiH [ / ] apareNa vA punaH samayena tAM vikRtiM na pazyati / dRSTvA ca punarasyaivaM bhavatyanityA bata (te) me saMskArA i[7]ti pUrvavadityevaM paropakramakRtAvipariNAmAnityatAmparyeSate // 'tathAtmAnaM vA, paramvA, zIla (ta) kAle pratyupasthite avizadakAyaM, saMkucitakArya, zItaparyavasthAnaparyavasthitamuSNAbhilASaparigataM pazyati / uSNakAle vA punaH pratyupasthite avizadakAyaM saMkucitakArya zItaparyavasthAnaparyavasthitaviza [ 8 ] dagAta prasvinnagAtraM santaptagAttramucchraSya vacanaM tRSAparigataM / zItasaMsparzAbhilASiNaM pazyati / dRSTvA ca punaH pratyudAvartya punaH zItakAle pUrvoktarevAkAraiH pazyati / dRSTvA ca punarasyaivaM bhavati / anityA bata (te) me saMskArA 14A - 3 // iti pUrvvavadeva []//[1] zItakRtAM vipariNAmAnityatAM paryaSate / sa' punaradhyAtmamvA (rAtmano vA ) [ pare' ] SAmvA cakramasthAnaniSadyazayAnairaryApathairanyatamAnyatameneyapathena AtmAnamvA paramvA pazyati / punastenaivamekadA anugRhyamANaM pazyati / dRSTvA ca punarasyaivaM bhavatya 1. MS. omits here [ kathaM zItakRtAM vipariNAmAnityatAM paryeSate / sa ]. 2. MS. omits here [ kathamIryApathakRtAM vipariNAmAnityatAM paryeSate ]. 3. Letters damaged by pin-hold. Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH nityA bateme saMskArA iti pUrvavat / evamIryApathakRtAM vipariNAmAnityatAM[2] paryeSate // kathaM sparzakRtAmvipariNAmAnityatAmparyeSate / sukhavedanIyena sparzena spRSTaH, sukhavedanIyaM sparza pratItyotpannAM sukhAM vedanAM vedayamAnaH / * sukhA[] vedanAvasthAmAtmanaH pari[c] chinatti / yathA sukhadevanAvasthA[] evaM duHkhA[5] sukhA[5]su (duH) khavedanAvasthAM [1] . tasya pUrvA paryeSaNA AsAM vedanAnAM navanavatAniHpu[3] rANapurANatAmApAyikatAM tAvatkAlikatAmitvarapratyupAsthAyitamanyathIbhAvaM dRSTvA, dRSTvaivaM bhavati / anityA bateme saMskArA iti pUrvat // ___ tatra kathaM klezakRtAM vipariNAmAnityatAM vyavacArayati / sarAgaM cittamutpannaM parijAnAti / vigatarAgaM sdvessmvigtdvessN| samohaM vigatamohamanyatamAnyata[4] mena vA upaklezenopakliSTaM cittamupakliSTamiti parijAnAti / anupakliSTamvA punaranupakliSTamiti parijAnAti / tasya pU(pau) piryeNebhiH klezopaklezaravatIparNavipariNatA[s ] vipariNata[i] cittasantatiM dRSTvaivaM bhavatyanityA bateme saMskArA iti / tathA hyeSAM pratyakSataH saMklezakRto vipariNAma[5]upalabhyate // tatra kathaM vyAdhikRtAM vipariNAmAnityatAM vyavacArayati / ihAnenekadA[ss]tmA ca pare ca dRSTvA Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogasthAnam 481 (STA) bhavantyarogiNaH, sukhino, blvntH| so[s]pareNa samayena pazyatyAtmAnamvA, paramvA, AbAdhikaM, duHkhitaM, bADhaglAnaM, spRSTaM zArIrikAbhirvedanAbhiH duHkhAbhistIvAbhiriti vistareNa pUrvavat / tatra kathaM klezakRtAM[6] vipariNA[mA] nityatA vyvcaaryti| ihAnenekadA[5]tmA ca pare ca dRSTvA (dRSTA) bhavantyarogiNaH, sukhino, balavantaH / sopareNa samayena pazyatyAtmAnamvA, paramvA, AbAdhikaM, duHkhitaM, bADhaglAnaM, spRSTaM zArIrikAbhirvedanAbhiH / sa punarapareNa samayena pazyatyarogiNaM, sukhitaM, balavantaM, dRSTvA ca punarasyaivaM bhavatyanityA bata (te) [7]me saMskArA iti pUrvavat // tatra kathaM maraNakRtAM vipariNAmAnityatAM vyvcaaryti| ihAyaM jIvitaM pazyati dhriyantaM, tiSThantaM, yApayantaM, sopareNa samayena mRtaM kAlagataM pazyati / vijJAnazUnyaM kalevaraM dRSTvA ca punarasyaivaM bhavatIti vistareNa pUrvavat // tatra kathaM [vi]nIlakAdikRtAM vipariNAmAnityatAM vyava[8]cArayati / sopareNa samayena tAma (tada) sthizaMkalikAvasthAnaM pazyati / sa tadeva mRtakalevaraM vinIlakAvasthamekadA pazyati / ekadA vipUyakAvasthamenaM vistareNa yAvasthizaMkalikAvasthaM dRSTvAsyaivaM bhavatyanityA bata (te) me saMskArA iti vistareNa Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH pUrvavat // tatra kathamasaMkhyA (ya)na parikSayakRtAmvipariNAmA148-3// nityatAM vyavacArayati [1] ||[1]sopareNa [ samayena] tAma (tada)pya[sthi]zaMkalikAvasthAnaM pazyati / sarveNa sarva naSTA (STo) bhavati, vidhvastA.(sto), vizIrNaH / sarveNa sarvaM cakSuSo [a]nAbhAsagatA, dRSTvA ca punarasyaivaM bhavatyanityA bata (te) me saMskArAstathA hyeSAM paurvAparyeNa pratyakSata evAyamevaM rUpo vikAra upalabhyate / vipariNAmaH / evaM tAvatpratyakSAdhipateyena manaskAreNAdhyAtmikasya vastunaH [2] [paMca'] dazabhirAkAraivipariNAmAnityatAM vyavacArayati / vyavacArayitvA (vyavacArya) SoDazavidhasya bAhyasya vastuno vipariNAmAnityatAM vyavacArayati / ye'nena pRthivIpradezA nAbhisaMskRtAH pUrva dRSTA bhvnti| gRhavastvApaNavastu-puNyazAlA-devakulavihAravastuprakAraiH pazcAccAbhisaMskRtAnpazyatyanabhisaMskRtAnpazyatyanandinavA[3]nsukRtAnsUpaliptAn (1) sopareNa samayena jIrNAn pazyati / jarjarAnalUnavilUnAM (nAn)cchIrNAn cha (kSa) titapatitAn khalu chidrAnagninA vA dagdhAnudakena vApahratAM (hRtAn) / dRSTvA ca punarasyaivaM bhavati / anityA bata (te) me saMskArAH [1] tathApye (hye)SAM paurvAparyeNAyamevaMrUpa: pratyakSo vikAro 1. A separate hand adds this. Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam 483 vipariNAma upalabhyate / evaM pRthivyAM vipariNAmA[4]nityatAM vyavacArayati / evaM tRNauSadhivanaspataya ArAmodyAnAni ca samRddhapatrapuSpaphalAni pazyati / harati tAni (haritAni) prAsAdikAnyabhiramyANi [1] apareNa sa samayenocchuSkANi pazyati / vigatapatrapuSphalAni (1) agnidAhena vA dagdhAni (vA,) tathA parvatAnyekadA samRddhapASANAni paMzyatyekadA ni ThitapASANAni patita[5] zRMgANi, patitakUTAni, utkUlanikUlAnyagninA dagdhAni, udakAbhiSyanditAni, tathA utsasarastaDAka (ga) nadIprasravaNakUpAdInyekadA, samRddhodakAni pazyatyekadA parikSINodakAni, sarveNa vA sarvaM vizuSkANi khilIbhUtAni koTarANi / tathA karmAntAnekadA sampadyamAnAnpazyatyekadA vipadyamAnAM (nAn) [pazyati' / ] tadyathA[6] kRSikarmAntAnnaukarmAntAnsamyagvyavahArakarmAntAn vividhAMchilpa (vidhAJchilpa) sthAnakarmAntAn, tathA kozasannidhInAM vicitrANAM nAnAprakArANAmekadA AcayaM pazyatyekadA apacayaM / tathA bhojanapAnaM ca ekadA[na]bhisaMskRtA(nA)vasthaM pazyatyekadAbhisaMskRtAvasthamekadA lAlAvisa raviklinnamekadA yAvaduccAraprasrAvAvasthaM [pazyati'] / 1. It seems that this was added by a separate hand in the MS., but the ink is rubbed off and it is not traceable in the MS. photo. 2. MS. omits this. Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH tathA vi [7] vidhAna yAnAnyekadA sumaNDitAni svalaM - kRtAnyabhinavAni pazyatyekadA vigatAlaMkArANi / vigatamaNDanAni, jarja rANi / tathA vastrANAmekadA abhinavatAM pazyatyekadA purANatAM / prakSINatAmekadA zuddhatAmekadA malinatAM / tathAlaMkArANAmekadAnabhisaMskRtatAmekadA[']bhisaMskRtatAmekadA sAratAmekadA[8]bhinna - prabhinnatAmvikSINatAM pazyati / tathA nRttagItavAditAnAM pratyutpannaprayogavicitrabhUya [s] samudgatA []bhavabhaMgatA pazyati / tathA gandhamAlyavilepanAnAM pratyagrasugandhA [s] mlAnatAM pazyati / apareNa samayena nAtisugandhadurgandhamlAna vizuSkatAM pazyati / tathA bhANDopaskArANAmanabhisaMskArAbhisaMskArasArabhagnatAM 14A - 4 // // [1] pazyati / tathA AlokAnukArayoH saMbhavavibhavatAmpazyati / tathA strIpuruSacaryAsambhavavibhavatAM pazyati / asthiratAM [1] dRSTvA ca punarasyaivaM bhavatyanityA bata (te) me saMskArAstathA hyeSAM bAhyAnAM saMskArANAM, SaNNAM ca parigrahavastUnAM dazAnAJca kAyaparivArANAM pratyakSatA, vikAro, viparimANo [5]yamIdRza upalabhyate / sarvvatra cai [ 2 ] tat peyAlaM veditavyaM // ebhiraSTAbhirvipariNAmakAraNaiH pUrvvanirdiSTarasyAdhyAtmikabAhyasya vastuno yathAyogaM pratyakSAdhipateyena manaskAreNaivaM vipariNAmAkAreNAnityatAM vyavacAra Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam yati / yathAnena sA vipariNAmAnityatA pratyakSaM dRSTA bhavatyanubhUtA, aparapratyayazca tasyAM bhavatyananyaneyaH / tathaivAnusmaran [3] vyavacArayati / nizcitazca bhavati / tenocyate pratyakSAdhipateyo manaskAra iti / sa evaM pratyakSAdhipateyena manaskAreNa vipariNAmAnityatAM vyavahA (cA) rayitvA ( vyavacArya) yeSAM rUpiNAM saMskArANAM satI samvidyamAnA kSaNotpannabhagnA vinIlatA ( vilInatA) nopalabhyate / tatra pratyakSAdhipateyaM manaskAraM nizrityAnumAnaM karotyevazca puna [4]ranumAnaM karoti / kSaNotpannabhagnavilInAnAmeSAM saMskArANAmiyaM pUrvyeNAparA vikRtiryujyate / na tu tathaivAvasthitAnAM, iti hi kSaNikA : saMskArAsteSu teSu pratyayeSu satsu tathA tathotpadyante / 2 utpannAzcAnapekSya vinAzaka [T]raNaM svarasena vipa ( na ) zyanti / 3 1. cp. Bodhi., pp. 188-90; for Pali references, see PD,s.v. anicca, PTSD, s.v. anicca; Asm., pp. 38-40, 41; Adv., pp. 104-7; AKB, II.46: KV, XXII.8. 2. Vide, MSAB, pp. 149-54. 3. hetutaH sambhavo yasya, sthitirna pratyayairvinA / vigamaH pratyayAbhAvAt so'stItyavagataH katham // 485 (Yuktisastika, quoted in BCAP, p. 234), hetutaH sambhavo yeSAM tadabhAvAna santi te / kathaM nAma na te spaSTaM pratibimbisamA matAH // (Catuhstava, IV.2, quoted, ibid, p. 273; MKV (V), p. 197). Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH yAni punaretAni vipariNAmakAraNAni tAnyanyathotpattaye satya(mva) [5]rtante vikRtAyA utpatteH kaarnniibhvnti| na tu vinAzasya [1] tatkasya hetoH [1] sahaiva tena vinAzakAraNena vinaSTAnAM saMskArANAM yasmAdvisadRzA (zI) pravRttirupalabhyate / na tu sarveNa sarvamapravRttireva [1] yeSAmvA punaH saMskArANAM sarveNa sarvamapravRttirupalabhyate / tadyathA kvAthyamAnAmasAmante sarveNa sarvamparikSayo bhavati[6]agninirdagdhAnAM ca lokabhAjanAnAM masirapi na[pra']jJAyate / chAyikA c| ziSTamapi na prajJAyate teSAmapyuttarottarakaraNaparyAdAnAdante sarveNa sarvamabhAvo bhavati / na tvagninaiva kriyate [1] tasmAdvipariNAmakAraNAnyetAnyaSTau yathoktAni svarasenaiva tu vinAzo bhavati / sa e[7]vamAnumAnikamanaskAreNa saMskAreNAkSaNotpannabhagnavilInatAyAM nizcayaM pratilabhya punarapyapratyakSaparalokAsaMskArapravRttAvanumAnaM karoti / / evaM ca punaranumAnaM kroti| santi satvA (tvA) [8]ye avarNA api, durvarNA apyupalabhyante, ucca kulInA api, AdyakulInA api, daridrakulInA api, 14B-4|| alpezAkhyA api, dIrghAyuSo (Sa)Ade//[1]yavAkyA api, anAdeyavAkyA api, tIkSNendriyA api [1] 1. A separate hand adds this. Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogasthAnam 487 tadetat satva (ttva)vaicitryaM sati karmavaicitrye yujyate [1] nAsati / yadrUpaiH sattvairyadrUpaM pUrvameva bhUtaM (kRtaM?) kuzalAkuzalaM citrakarma kRtamupacitaM, tena hetunA, tena pratyayena, teSAmidamAtmabhAvavaicitryamabhinirvRttaM // ' na caitadIzvaranirmANahetukaM yujyate / sa cedIzvaranirmA[2]NahetukaM syAttadIzvarapratyayameva vA syAdanyena vopAdAnenezvaro nimimIta / sa cedIzvara pratyayameva syAt tenezvarasyaiSAJca saMskArANAM yaugapadyaM syAt / atha pUrvamIzvaraH pazcAt saMskArA, nezvarapratyayAH saMskArA bhavanti / athezvarasya praNidhAnaM nirmANakAraNaM, nezvara eva / tena samIcchA sahetukA (kI) vA syAnnirhetu[3] kA (kI) vA [1] yadi sahetukA Izvarahetukaiva ca tena pUrvakeNa doSeNa tulyatayA na yujyate / athAnyahetukA (kI) tenecchA prayatnaH / 1. cp. kammassakA, mANava, sattA kammadAyAdA kammayonI kammabandhU kammappaTi srnnaa| kammaM satte vibhajati yadidaM hInappaNItatAyA ti, M. N., III.280 (Culakam mavibhangasutta); for Sanskrit version, see Mahakarmavibhanga; MSS, 1.180; this passage has been quoted in the Asm. (pp. 60-1) also; cp. AK, IV.1-a : . karmajaM lokavaicitryaM . . . . ; Adv., Vs. 154 : sattvopapattihetUnAM vipatsaMpadvidhAyinAm / lokavaicitryakataNAM karma heturitISyate // see also Vxtti; Sn., Vs. 654: kammunA vattati loko kammunA vattati pjaa| kammanibandhanA sattA rathassANIva yAyato // ; see Kv, and KVA, XVII.3; VIII,7-8; Milindapaiho, pp. 137-8. Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH praNidhAnamIzvaravinirmuktAnyadharmahetukA tathA sarve[s]pi saMskArA dharmahetukA eva bhaviSyanti / kimIzvareNa vRthA kalpitenetyevamAdinA' a[T]numAnikena manaskAreNaivaMbhAgIyena, paralokena saM[4]skArapravRttI nizcayaM pratilabhate / ___ sa evaM tri:prakAramanaskArAdhipatyena zraddhAdhipateyena pratyakSAdhipateyenAnumAnAdhipateyAnAM (yAm) nityatAM vyavacArayati / tatra yA pUrva paJca[vidhA'] nityatA paJcAkArabhAvanAnugatA uddiSTA, tatra vipariNAmAkAranirdiSTA, vinAzAkArA ca / / visaMyogAkArA anityAkArA (anityatA) ktmaa| Aha / adhyA[5]tmamupAdAya bahirdhA ca veditavyA / / tatrAdhyAtmamupAdAya yathApi tadekatyaH pUrvampareSAM stA(svA)mI bhavatyadAsa: apreSyaH / aparakarmakaraH / sopareNa samayena svAmibhAvamadAsabhAvaM vihAya pareSAM dAsabhAvamupagacchati / svAmibhAvAdvisaMyujyate / tathA santa: samvidyamAnA bhogA avipariNatA, avinaSTA rAjJA (:) [6]apahriyante / corairvA, apriyA, dAyAdai[ritya] nityatA veditavyA / tatra dharmatAkArA[s] 1. See, Yogasthana, III, supra, p. 381 sq.; YBS, I, pp. 144-5; Dvadasamukhasastra, X.2 (Vitti); TS with Panjika, Vs. 46 sq. 2. MS. omits this. 3. Letters rubbed off and illegible, Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam nityatA yathApi tasyA eva vipariNAma[ [] nityatAyAH vinAzA nityatAyAH / vartamAne[']pyadhvanyasamavahitAyAH anAbhoge ( gate ) [s] dhvani bhAvinyA dharmatAM pratividhyatyevaM dharmANa [7] ete saMskArA anAgate [5] - dhvani evaMbhAgIyA iti / eSu sannihitAkArAya( rayA ? ) ita eva vipariNAmAnityatAM vinAzA - nityatAM visaMyogAnityatAM samavahitAM saMbhuravIbhUta [T]mAkArayati / 489 sa eva mAdhyAtmikabAhyAnAM saMskArANAM paJcavidhAyAmanityatAyAmebhiH paJca [ 8 ]bhirAkArairyathAyogaM manasi - kArabAhulyAdupapattisAdhanabhAvanAdhipatyAcca niye (meM')yaM pratilabhya tada[na2]ntaraM duHkhAkAramavatarati / tasyaivaM bhavati / ya ete saMskArA anityAsteSAmanityatAM (tA) 14A - 5 || || [1] jAtidharmato yujyate / iti hyeta eva saMskArA jAtidharmANa:, jAtizca duHkhA, yadA (yA) jAtireva[']jarAvyAdhiraNa [], vipriyasaMprayogaH, priyavinAbhAva, icchAvighAtazca veditavyaH / evaM tAvadaniSTA (tyA) - kAreNa duHkhAkAramavatarati / sa ye sukhavedanIyAH skandhAH, sAsravAH, sopAdAnAsteSu saMyojanabandhanAkAreNa duHkhAkAramavata [2] rati / 1. Not legible, may also be Se, 2. Added by us. 3. See, ASM, pp. 37-41. Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH tathA hi te (tasya) tRSNAsaMyojanasyAkAre [s]dhiSThAnaM, tRSNAsaMyojanaM ca jAtijarAvyAdhimaraNazokaparidevaduHkhadaurmanasyopAyAsabandhanasya, rAgadveSamohabandhanasya cAdhiSThAnaM / tatrAyogakSemAmAreNa aduHkhAsukhasthAnIyeSu skandheSu duHkhAkAramavatarati / tathA du:khAsukha (T) sthAnIyAH skandhAH sopAdA [ 3 ] nA dauSThulyasahagatA abIja [T]nugatA avinirmuktA du:khaduHkhatayA vipariNAmaduHkhatayA ca / anityA, nirodhadharmANa: / evamayaM yogI sukhasthAnIyeSu saMskAreSu, sukhAyAzca vedanAyAM vipariNAmaduHkhatAmavatIrNo bhavati / yaduta saMyojanabandhanAkAreNa duHkhavedanAsthAnIyeSu saMskAreSu[4] duHkhAyAM vedanAyAM duHkhaduHkhatAmavatIrNo bhavati / yadutAniSTAkAreNa aduHkhAsukhasthAnIyeSu saMskAreSu( Sva ) duHkhAsukhAyAJca vedanAyAM saMskAraduHkhatAmavatIrNo bhavati / yadutA yogakSemAkAreNa [1] tasyaivaM bhavati / saMyojanabandhanAkAramaniSTAkAraM yogakSema [T]kAraM cAdhipatiM kRtvA tisRSu ve [5]danAsu yatkiJcidvedayitamidamatra duHkhasyetyevamayamanityAkArapUrvvakeNa manaskAreNa duHkhAkAramavatINNoM bhavati / tasyaivaM bhavatIndriyamAtra ( traM ) saha (saH) upalabhate, viSayamAtraM / tajjamanubhavamAtraM / cittamAtra hatAAtmeti (hatAtmeti ) / nAmamAtraM / darzanamAtra Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam nAta uttari nAto bhUyaH / mupacAramAtraM / tadevaM sati skandhamAtra [6] metannAstyeSu skandheSu nityo, dhruvaH, zAzvataH sva ( 1 ) bhUtaH / kazcidAtmA vA, satvo (ttvo) vA, yo[5] sau jAyeta vA, hIyeta vA, mriyate (yeta ) vA, tatra vA ( tatra vA ) 1 tatra kRtakRtAnAM 14B - 5 // karmaNAM phalavipAkaM // [1] pratisamvedayeta / 2 iti hi 491 1. A repetition, may be deleted. 2. cp., ye kecidAtmeti samanupazyantaH samanupazyanti sarve ta imAneva paJcopAdAnaskandhrAnsamanupazyantaH samanupazyanti / Adv, p. 272; S. N., II.272. 1-3; cp. Adv., pp. 316-7; see also supra; AKB, III.18; cp. Asm., pp. 40-1: anAtmalakSaNaM katamat / yathA''tmavAde sthitasya AtmalakSaraNasya skandhadhAtvAyataneSu tallakSaNasyAbhAva: skandhadhAtvAyataneSu AtmalakSaraNAbhAvatAmupAdAya / idamucyate anAtmalakSaNam / etadamisandhAyokta bhagavatA sarve dharmA anAtmAna iti // api coktaM bhagavatA - naitat sarvaM mama, naiSo'smi, na me sa AtmA iti / evamevaM yathAbhUtaM saMprajJAya draSTavyam / iti tasya ko'rtha uktaH / bahirdhA vastvabhisandhAyokta naitat sarvaM mameti / kuta etat / bahirdhA vastuni kalpitAtmIyalakSaraNam / ata AtmIya niSkarSaraNam / adhyAtmavastuni kalpitAtmAtmIyalakSaNam / ataH AtmAtmIyobhayaniSkarSam / ; see Nairatmyapariprccha, MSS, I. 174-5, cp. Sn. (K. N., I. 386 : dvayatAnupassanasutta.) : anantani attamAni ca parasa lokaM sadevakaM / niviTTha nAmarUpasmi ida sacvaMti maJJati // taM hi tassa musA hoti mosadhammamhi ittaraM / amosadhammaM nibbAnaM tadariyA saJccato vidU // "; S. N., II.106, 107, 409, 431, 435, 314, 319-20, 256; for details and references, see PD and PTSD, s.v. anatta; our article 'Upanisadic Atman and Conception of Atta in the Teachings of the Buddha', P. O., XXVLI.3-4, (contd. on p. 492) Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH zUnyA ete saMskArAH, AtmavirahitA ityevamanupalambhAkAreNa zUnyAkAramavatarati / tasyaivaM bhavati / ye punarete saMskArAH svalakSaNenAnityalakSaNena, duHkhalakSaNena yuktAste[S]pi pratItyasamutpannatayA asvatantrA, ye [s]svatantrAste [5]nAtmAna ityevamasvatantrAkAreNAnAtmAkAramavatarati / evaM punaryoga [2] nA dazAkAraM gRhItaizcatubhirAkArairduH khasatyalakSaNaM pratisaMveditaM bhavati // tatrAnityAkAraH paJcabhirAkAraiH saMgRhItaH / tadyathA vipariNAmAkAreNa, visaMyojanAkAreNa, sanni - hitAkAreNa, dharmatAkAreNa [1] duHkhAkArastribhirAkAraiH sNgRhiitH| saMyojanabandhanAkAreNa aniSTAkAreNa ayogakSemAkAreNa ca [] zUnyAkAra ekenAkAreNa saMgRhIto yadutAnupalaMbhAkAreNa [1] anAtmAkAra eke [3] nAkAreNa saMgRhIto yadutA-' svatantrAkAreNa / sa evaM dazabhirAkAraizcaturAkAra2 [1] nupraviSTo (contd. from p. 491 ) pp. 114-32; cp. bhArahArasutta quoted in Nyaya Varttika, I.1.1 : bhAraM ca vo, bhikSavo dezayiSyAmi, bhArahAraJca bhAraH paJcaskandhAH, bhArahArazca pudgala iti / yazcAtmA nAstIti sa mithyAdRSTiko bhavati (p. 339, Kashi Sanskrit Series, no. 33, 1916); cp. bhArasutta in S. N., II; MSA, XVIII. 92-103, Vrtti, pp. 158159; TS, 349 (I.164); TSP, I.165. 1. cp. Asm., 38-41, p. 61 sq.; Adv., p. 317. 2. [ra] has been added by a separate hand, Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam du:khalakSaNa (i) pratisaMvedya, asya duHkhasya ko hetu:, kaH samudayaH, prabhavaH, pratyayaH iti / yasya prahANAdasya duHkhasya prahANaM syAdityebhizcatubhirAkAraissamuda [4]yasatyasya lakSaNaM pratisaMvedayati / tRSNAyA duHkhakSemakatvAddhetutaH, AkSipyAbhinirvvataM katvAtsamudayAnayanAtsamuda [[na] yataH / abhinivRttirduH khitatvAt prabhavatvAt prabhavataH / punarAyatyAM duHkhabIjaparigrahatvAdanukrameNa ca / duHkhasamudayAnayanAtpratyayataH / aparaH paryAya: / upAdAnahetukasya ca bhavasya samudA [5] - gamAdbhavapUrvikAyA jAteH prabhavatvAt jAtipratyayatAM, jAti ca (tezca) jarAvyAdhimaraNazokAdInAmabhinirva. tteH / 2 hetutaH samudayataH prabhavataH pratyayataH / yathAyogaM veditavyaM / aparaH paryAyaH [1] yaH klezAnuzaya Azraya [ : ] punarbhavAmabhinirvRttaye hetustajjasya ca paryavasthAnasya' yathAyo [ 6 ]gaM veditavyaM [1] aparaH paryAya: [1] yaH klezAnuzaya AzrayastRSNAnuzayAdikaH / AyatyAM punarbhavAbhinirbaM ttaye hetustajjasya ca paryava - 14A-6// sthAnasya yathAyo / / [ 1 ] gaM samudaya:, prabhavaH, pratyayazca [1] tatra paunarbhavikyAstRSNAyAH samudAnanAtsamudayataH / sa [T] puna [ : ] paunarbhavikI tRSNA nandIrAgasahagatAyA 493 1. This may be deleted. 2. cp. DBS, pp. 32-3; MSS (SSS), I, p. 102 sq., 114-6; Asm., pp. 26-7, 37. 3. [ ityed ] may be added here. Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH stRSNAyAH prabhavo bhavati sA punarnandIrAgasahagatA tRSNA prabhUtA, tatra tatrAbhinandinyAstRSNAyAH pratyayo bhavatyevamasyAnuzayagatAM trividhaparya[2]vasthAgatAM ca tRssnnaamaagmyaayti[:]| punarbhavasyAbhinirva ttirbhavati prAdurbhAvaH / tenAha hetu[taH'], samudayataH, prabhavataH, pratyayatazca / evamayaM yogI ebhizcatubhirAkAraissamudayasatyalakSaNaM pratisamvedayate / samudayasatyalakSaNaM pratisaMvedya asya samudayasatyasyAzeSoparamannirodhaM nirodhata A[3] kArayati / duHkhasatyasyAzeSoparamecchAtaH, agratvAcchreSThatvAttadantaratvAt praNItataH, nityatvAnnissaraNataH / evamayaM catubhirAkAra: nirodhasatyasya lakSaNaM pratisaMvedayati / pratisamvedya jJeyaparimArgaNArthena, bhUtaparimArgaNArthena catubhirduHkhairanupravartanArthena / nirvANagamanAyakAyanArthena [4]mArga mArga[to], nyAyataH, pratipattito, nairyANikatazca AkArayati / sa evaM caturbhirAkArairmAgatyasya lakSaNaM prtismvedyte| ayamasyocyate caturyisatyeSvadhyAtma pratyAtma lakSaNapratisaMvedI (yate / ayamasyocyate / caturyisatye[7]) manaskAraH // sa evaM pratyAtmikAn skandhAn pratyaye[5]nopa 1. cp. Asm., pp. 36-41. 2. A separate hand adds this, not legible. 3. This may be deleted. Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam parIkSya vyavacArayitvA ( vyavacArya) viparokSakAn visabhAgadhAtukAn / skandhAnanumAnataH parAhanti / tepyevaM dharmANa: te [s]pyevaMnayapatitA iti / yatkiJcitsaMskRtaM sarvatra sarvazaH [' evaM tadevaM pratisaMvedI manaskAraH / pratyayenopaparIkSyavyavacArayitvA (cArya) viparokSAn visabhAgadhAtukAn skandhAnanumAnataH parAhanti / te[S]pyevaM dharmANaste [s]pyevaM nayapatitA iti yatkiJcitsaMskRtaM sarvvatra sarvaza' ] evaM tadevaMprakRtikaM, tasya ca nirodhaH / zAntaH, mArgo, nairyANiko yastatprahANAya tasya yadA vipakSokteSu pratyAtmikeSu skandhe [ 6 ] Su satyajJAnaM / yacca viparokSeSu visabhAgadhAtukeSvanumAnajJAnaM / taddharmajJAnAnvayajJAnayorutpattaye bIjasthAnIyaM bhavati / sa cAyaM lakSaNapratisaMvedI manaskAraH zrutacintAvyavakIrNo veditavyaH / yadA teSu satyeSvayaM yogI evaM samyak ( g) vyavacAraNAnvayAdibhiH SoDazabhirAkAraizcaturSvarya [7] satyeSu nizcayaH [-] pratilabdho bhavati / yadutopapattisAdhanayuktyA, yaduta yAvadbhAvikatAM vA tadA zrutacintAmayaM manaskAraM samatikramya vyavatIrNavattinamekAntena bhAvanAkAreNAdhimucyate / so [ a ] sya bhavatyAdhimokSiko mnskaarH| satyAlambanazcaikAntasamAhitazca [1] sa tasyAnvayA[d]dve satye adhikRtya duHkha [ 8 ] satyazva 1. Added by a separate hand in a footnote. 495 Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmi: samudaya satyaJca aparyantaM jJAnaM pratilabhate / yenAnityamanityamityanityAparyantamadhimucyate // evaM duHkhA [s] paryaMntatAM zUnyAkAyA [ rA ] paryantatAM, saMklezAparyantAmapAyagamanAparyantatAM sampatti (ttya ) vipati [ya] paryantata, // [1] [ paryanta' ] nAM ( tAM), 14B - 6 // vyAdhimaraNazokaparidevaduHkhadaurmanasyopAyAsA paryantatAM [1] tattrA [s] paryanteti nAsti saMsAraM ( raH) sansa (saMsa ) rata, eSAM dharmANAmanto nAsti paryantaH / yAvatsansA (saMsA) rabhAvina ete dharmAH, sansA ( saMsA) - rasya vA[S]zeSoparamAdeSAmuparamo nAsti anyathoparama ityevaM sarvabhavagaticyutyupapAdebhyaH apraNihA (hitA) - kAreNAsannizrayAkAreNa, prAtikUlyAthi ( dhi ) kAreNAsannizrayAka [T] reNa [1] prAtikUlyAdhi [ 2 ] kAreNAdhimucyamAna AdhimokSikamanaskAraM bhAvayati / sa evaM sarvvabha (1) vopapattibhyaH / cittamudvejayitvA ( - mudvejya ) / uttrAsya / u ( t) trAsayitvA (sya ) [ a ] dhyAzayena nirvANe [s]pyanyatamAnyatamenAkAreNa praNidadhAti / tasya dIrgharAtraM taccitraM (ttaM ) rUparataM zabdagandharasaspraSTavrataM A (tamA ) citamupacitaM ( rUpazabdagandharasaspraSTavyarataMA (tamA ) citamupacitaM / ) [3] ruupshbdgndh| yenAdhyAzayenApi nivrvANaM pradadhate / 1. MS. omits this, added by us. 2. It seems to be a repetition and may be deleted. sa Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 497 caturtha yogasthAnam na praskandati, na prsiidti| na sNtisstthte| na vimucyate, na pratyudAvarttate (1) mAnasaM, zAntadhAtvanabhilakSitatayA / paritamanAmupAdAya, sa puna: punastaccittamudvejayatyu[tvAsayati / duHkhasatyAtsamudayasatyAdudvejyo []trAsya puna: punaradhyAzayato [4] nirvANe praNidadhAti / tathApyasya na praskandati / tatkasya hetostathA hyasau[au]dAriko[a]smi ma[]no[s]bhisamayAya vibndhkrH| sa manaskArAnupraviSTa: sAnta ravyantaro vartate / ahamasmi saMskR (sa)tavAna hamasmi sNsrissyaami| ahamasmi parinirbAsyAmi, ahamasmi (n') parinirvANAya kuzalAndharmAn . bhAvayAmi / ahamasmi[5]duHkhaM duHkhataH (1) pazyAmi, samudayaM samudayato, nirodhaM nirodhataH / ahamasmi mArga mArgataH pazyAmi / ahamasmi zUnyaM shuunyto'prnnihitmprnnihittH| AnimittamAnimittataH pazyAmi mamaite dharmAstaddhetostatpratyayasya taccittaM na praskandatyA(tya)dhyAzayamvA [s]dhyAzayato[a]pi nirvANama (ta) [6] smimAnaM nirba (viba)ndhakA (ka)raM vibandhakAra iti laghu laghveva prajJayA pratividhya, svarasAnupravRttau manaskAramutsRjya, bahirdhA jJeyAlambanAd vyAvartya, mA1. Wayman reads faucht:. 2. Wayman notes it as an intrusion according to the Tibetan and Chinese translations. 3. This may be dropped. Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH (ma)naskArapraviSTAM, manaskArAnugatAM, satyavyavacArA(ra) nnaamaarbhte| sa utpannotpannaM cittaM nirudhyamAnamanantarotpannena cittena bhajyamAnaM pazyati / pravAhAnuprabandhayogena / sa tathA[7]cittena cittmaalmbniikrotyvssttbhte| yathAsya yo[s]sau manaskArAnupraviSTo[s] smimAno vipakSa (bandha) karaH sa tasyAvakAzaH / punarbhavavyutpattaye // ___ tathA prayukto[5]yaM yogI yattasyAzcittasantataH anyo[5]nyatAM navanavatAmApAyikatAM tAvatkAlikatAmitvarapratyupasthAyitAJca paurvAparyeNa pazyatIdamasyA[a] nityatAyA[8]yattasyAzcittasantateH upAdAnaskandhAnupraviSTatAM pazyatIdamasya duHkhatAyAstatra yaccittaM dharma nopalabhate / idamatra zUnyatAyAstatra' yasyA eva cittasantateH pratItyasamutpannatAmasvatantrAmpazyatIdama14A-7|| syAnAtmatAyA[:] //[1] evaM tAvad duHkhasatyama vatIrNo bhavati / 1. cp. yaH pratyayAyati sa hyajAto no tasya utpAdu sabhAvato'sti / yaH pratyayAdhInu sa zUnya ukto yaH zUnyatAM jAnati so'pramattaH // (anavataptahadApasaGkrAmaNa sUtra) quoted in MKV, (V), pp. 105, 214, 218, 219; BCAP, IX.2; see also, MKV ad M. K., XIII.1 sq.; MSS, I, pp. 353-8, 363-4, 373-8 etc. (Ratnagunasamcayagatha); SRS, p. 143; XXXII.214, 223-4; I.33, 42; Appendix I, Vs. 6, and elsewhere; LV., XIII, p. 124 sq., 313-4; BCAP, pp. 188, 198; Catuhstava, II.20; SRS, pp. 266, 300. Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam tasyaivaM bhavatIyamapi me cittasantatiH / tRSNAhaitukI, tRSNAsamudayA, tRSNAprabhavA, tRSNApratyayA [1] asyA api cittasanteteryo nirodhaH so [ 5 ]pi zAntaH / asyA api yo nirodhagAmI mArga: / sa nairyANika ityevamaparIkSitamanaskAraparIkSAyogena sUkSmayA prajJayA na tAnyArya satyA[2]nyavatIrNo bhavati / tasyaivamAsevanAnvayAdbhAvanAnvayAttasyAH samasamAlambyAlambaka(T) jJAnamutpadyate / yenAsyaudArikatvAsmimAno 'nirvANAbhirata vibandhakaraH samudAcarataH / prahIyate / nirvANe cAdhyAyatazcittaM pradadhataH praskandati / napratyu - dAvartate (yati) (1) mAnasaM / paritamanAmupAdAya / adhyAzaya [ 3 ] tazcAbhirati gRhNAti / tathAbhUta ( 1 ) - syAsya mRdukSAntisahagataM samasamA lambyAlambakajJAnaM tadRSmagatamityucyate / yanmadhyakSAntiparigRhItaM tanmUDhe( Dhami ) tyucyate / yadadhimAtrakSAntisaMgRhItaM tanmadhyAnulomA kSAntirityucyate / / sa evamvibandhakarama smimAnaM prahAya nirvANa cAdhyAzayarati parigRhya [4] yo[s] sAvuttarottarazcittaparikSayAbhisaMskAraH / tamabhisaMskAraM samutsRjya anabhisaMskAratAyAM nirvikalpacittamupanikSipati / tasya taccittaM tasmin samaye niruddhamiva khyAti / taM (tan) niruddhaM bhavatyanAlambanamiva khyAti / tadAlambanaM bhavati / tasya taccittaM prazAntaM vigata na ca na ca 499 Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 zrAvabhUmau naiSkramyabhUmiH - miva khyAti / na ca tadvigataM bhavati / [5] na ca punastasmi ( smin ) samaye madhukara middhAvaSTabdhamapi taccittaM niruddhamiva khyAti / na ca tanniruddhaM bhavati / yattadekatyAnAM[mandAnAM'] momUhAnAmabhisamayA [ yA ]bhimAnAya bhavatIdaM punazcittamabhisamayAyaiva, na cirasyedAnIM samyaktvaM (ttva) (1) nyAmAvakrAntirbhaviSyatIti / yadi yamIdRzI cittasyAvasthA bhavati / tasya tatsarvvapazcima nivvikalpaM [6] cittaM yasyAnantaraM pUrvavicAriteSu satveSvadhyAtmamAbhogaM karoti / te afaar agradharmAH / tasmAtpareNAsya lokottarameva cittamutpadyate / na laukikaM [1] sImA eSA laukikAnAM saMskArANAM, paryanta eSastenocyante laukikA agradharmA iti / teSAM samanantarapUrvvAvicAritAni satyA [ nyA 2 ] bhra ( pra ) jati / 14B - 7|| AbhogasamanantaraM yathApUrvvA // [1] nukramaH [1] . vicAriteSu satyeSu anupUrveNaiva nivvikalpapratyakSaparokSeSu / nizcayajJAnaM pratyakSajJAnamutpadyate / tasyotpAdAt traidhAtukAvacarANAM darzanaprahAtavyAnAM klezAnAM pakSyaM dauSThulyasannizrayasanniviSTaM tatprahIyate / tasya prahANAt sacetpUrvvameva kAmebhyo vItarAgo bhavati / saha sa ( ga ? ) tyAbhisamayAt / [2] tasminsamaye 1. A separate hand adds this. 2. Letters damaged by pin-hold. Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam [s] nAgAmItyucyate / tasya tAnyeva liMgAni veditavyAni / yAni pUrvvamuktAni bItarAgasyAyantu vizeSaH / ayamaupapAduko bhavati / tatra parinirvvAyI / anAgantA punarimaM lokaM [ ] sa cet punaryadbhUyo vItarAgo bhavati / saha gatyA abhisamayAt sakRdAgAmI bhavati / 501 sacetpunaravItarAgo bhavati / [3] sa bhUyassa tasya dauSThulyasya pratiprazrabdhaH strota Apanno bhavati / jJeyena jJAnaM samAgataM bhavati / pratyakSatayA / tenocyate [ a ] bhisamayataH / tadyathA kSatriyaH kSatriyeNa / sArdhaM sammukhIbhAvaM tadanvabhisamayAgata ityucyate / evaM brAhmaNAdayo veditavyAH / tasyemAni liMgAni catvAri jJAnAnyanena prati* labdhAni [4] bhavanti / sattvacAravihAramanasikAreSu tIrayato dharmamAtrajJAnamanucchedajJAnamazAzvatajJAnaM / pratItyasamutpannasaMskAramAyopamajJAnaviSayo [5]pi cAsya carataH, sutIvramapi klezaparyavasthAnaM / yadyapi smRti - saMpramoSAdutpadyate / tadapyasyAbhogamAtrAllaghu laghveva vigacchati / tathA agantA bha [ 5 ] vatyapAyAM (yAn) na saMcidhyaNikSA ( vidhya [ti ] zikSAM ) vyatikrAmati / ca tiryagyoni ( kRtaM 2 ) gataM prANinaM jIvitAd vyaparo 1. See supra, p. 174 sq. 2. This may be deleted. Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmi: na zikSAM pratyAkhyAya hAnAyArvattate / bhavati paJcAnAmAnantaryANAM karmmaNAM payati / abhavyo karaNAyai / na svayaMkRtasukhaduHkhaM paryeti, na parakRtaM, na svayaMkRtaM ca parakRtaM ca na svayaMkArAparakA [6]rAhetusamutpannaM 12 na ito bahirdhA [s] nyaM zAstAraM na pareSAM zramaNabrAhmaNAnAM paryeSate / na dakSiNIyaM / sukhAvalokako bhavati / sukhaparIkSakaH / nAnyatra dRSTadharmA prAptadharmA, paryavagADhadharmA, tINakAMkSastIrNavicikitsaH, aparapratyayo[s]nanyaneyaH, zAstuH zAsane 14A - 8 // dharmeSu vai // [1] zAradyaprAptaH / sa na kautUhala maMgalA zuddha pratyeti nApyaSTamaM bhavamabhinirvvarttayati / catubhiravetyaprasAdaiH samanvAgato bhavati / tasya yAvallaukikebhyo[5]gradharmebhya adhimokSiko manaskAraH satyAnyabhisamitavataH darzanaprahAtavyeSu klezeSu prahINeSu prAvivekyo manaskAraH, prahANAya [2] ca / 1. See AK, IV.106 sq. 2. cp. S. N., II.19, see, p. 20 sq., p. 33 sq. ( bhUmijasutta); Udana, VI.5; Kv., VII.6.1, XVI.3; MK.; XII.1 sq. MKV, V, p. 103 : svayaM kRtaM parakRtaM dvAbhyAM kRtamahetukam / tArkika riSyate duHkhaM tvayA tukta pratItyajam || ( lokAtItastava, 19 ), svayaM kRtaM parakRtaM dvAbhyAM kRtamahetukam / duHkhamityeka icchanti tacca kAryaM na yujyate // See, Dvadasamukhasastra, X.1 sq. 3. May also be kautukamaGgalAbhyAm, cp. kautukamaGgalavAda YBS, I.118, 159. Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam 503 ___ ata UrdhvaM yathApratilabdhaM mAgaM bhAvayato[5]bhyasyataH kAmAvacarANAmadhimAtramadhyAnAM klezAnAM prahANAt sakRdAgAmI' bhavati / tasyApi yAni srota Apannasya liMgAni / sarvANi veditavyAni / ayaJca vizeSo yadviSaye [s] dharaklezasthAnIyeSu adhimAtraparyavasthAnIye[5]pi baddhaM klezaparyava [3] sthAnamutpAdayatyAzu cApanayati / sakRccemaM lokamAgamya duHkhasyAntaM kroti| anaagaamii| anAgAmiliMgAni ca pUrvoktAnItyeva tatra so bhAvanAmArgaH pratyavekSya pratyavekSya mImAnsA (mAMsa) manaskAreNa prahINAprahINatAM yathApratilabdhamArgAbhyAmaprabhAvita: / tatra bhAvanAyAH katamaH[4]svabhAvaH [1] ktmkrm| katamaH prakArabhedaH / yaH samAhitabhUmikena manaskAreNa laukikalokottareNaiSAM kuzalAnAM saMskRtAnAM dharmANAmabhyAsaH / paricayaH, sAtatyasatkRtya kriyA / cittasantatestanmayatA copanaya[na]mayamucyate bhAvanA svabhAvaH / tatra bhAvanAyA aSTavidhaM krm| eka[5]tyAndhambhiAvayan pratilabhate / ekatyAndharmAnbhAvanayA niSevate / ekatyAndharmAnvizodhayatyekatyAndharmAnprati vinodayatyekatyAndharmAn parija[T]nAti / ekatyA1. See, supra, Yogasthana, II, p. 173. 2. See, ibid, loc. cit. . 3. This is a repetition and may be deleted. Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH ndharmAnprajahA'tyekatyAn dharmAn prajahAtyekatyAn dharmAn sAkSAtkarotyekatyAndharmAndurIkaroti / tatra ye tAvadapratilabdhA dharmAH kuzalA vaizeSikAstAn prtilbhte| ekatyA (tye) dharmA[6]bhAvanayA labdhAH , saMmukhIbhUtAzca vartan ]te / tAnniSevate / tatra ye pratilabdhA, na ca saMmukhIbhUtAste tajjAtIyairdharmeniSevyamANau (Na) rAyatyAM saMmukhIkriyamANA [:], parizuddha tarA[:], paryavadAtatarAzcotpadyante tatra ye smRtisaMpra148-8// moSA (t) kliSTA (n) dharmA//[1] nsamudAcaranti / tAnkuzaladharmAbhyAsabalenAdhivAsayati / prajahAti / vinodayati / vyantIkarotyanutpannAneva vA prahAtavyAndharmAnogataH prijaanaati| vidUSayati / zalyato, gaNDataH, aghataH, anityato, duHkhataH, zUnyato, [a]nAtmatazca parijAnAti / vidUSayati / tasya parijJAnAbhyAsAdAnantaryamArga utpadyate / klezAnAM prahANAya, [2] yena prajahAti / prahINe ca punarvimukti sAkSAtkaroti / yathA ca yathoparimAM bhUmimAkramate / tathA tathA adhobhUmikAH prahANa (7)dharmA dUrI bhavanti / yAvanniSThAgamanAdidaM bhAvanIyamaSTavidhaM karma veditavyam // __tatra bhAvanAyAme (yA e) kAdazavidhaH prakArabhedo 1. This is a repetition and may be deleted, 2. Wayman reads bhAvanAyA ekAdazavidhaH. Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam 505 veditavyaH tadyathA zamathabhAvanA, vipazyanAbhAvanA, [pUrvavadeva tatra]' lauki[3]kamArgabhAvanA, lokottaramArgabhAvanA, - mRdumadhyAdhimAtrabhAvanA, prayogamArgabhAvanA, AnantaryavimuktivizeSamArgabhAvanA [1] tatra zamathabhAvanA navAkArAyAzcittasthityA[](JcittasthityAM) pUrvavat / vipazyanAbhAvanA pUrvavadeva / tatra laukikamArgabhAvanA[ya]dadhobhUmikAnAmaudArikadarzanatayA uparibhUmInAM ca zAntadarzanatayA, [4] yAvadAkiJcanyAyatanavairAgyagamanaM [1] tatra lokottaramArgabhAvanA duHkhaM vA duHkhato manasikuvataH, yAvanmArgamvA mArgato manasikuva'taH / yadanAsraveNa mArgeNa samyagdRSTyAdikena yAvannavasaMjJA nAsaMjJAyaMtanavairAgyagamanaM [1] ___ tatra mRdumArgabhAvanA yayaudArikAnadhimAtrAn klezAnprajahAti / tatra ma[5]dhyamArgabhAvanA yayA madhyAn klezAn prajahAti / tatrAdhi [ mAtra ] mArgabhAvanA yayA mRduM klezaprakAraM prajahAti / sarvampazcAtpraheyaM / tatra prayogamArgabhAvanA yayA prayogamArabhate kleza prhaannaay| tatrAnantaryamArgabhAvanA yayA prajahAti / 1. Wayman omits pUrvadeva / tatra, which may be dropped, 2. MS. omits this, Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH tatra vimuktimArgabhAvanA yayA samanantaraprahINe klezavimukti sAkSA[6]tkaroti / tatra vizeSamArgabhAvanA yayAsta (yayA ta)ta UrdhvaM yAvadanyabhUmikasya klezaprayogamArabdhavyaM nArabhate / niSThAgato vA nArabhate / ityayamekAdazavidho bhAvanAyAH prakArabhedo veditavyaH / tasyaivaM bhAvanAprayuktasya kAlena ca kAlaM klezAnAM 15A-8|| ||[1]' prahINApahINatAM mImAnsa (mAMsa)taH (mAnasya?) kAlena kAlaM saMvejanIyeSu dharmeSu cittaM samvejayataH, kAlenakAlamabhipramodanIyeSvabhipramodayataH so'sya bhavati [rati] saMgrAha[ko'] manaskAraH / tasyAsya ratisaMgrAhakasya manaskArasyAsevanAnvayAd bhAvanAnvayAbahulIkArAnvayAnniravazeSabhAvanAprahAtavya[T; 4] klezaprahANA[2]ya sarvapazcimaH zaikSo vajropamaH samAdhirutpadyate / tasyotpAdAtsarve bhAvanAprahAtavyAH klezAH prhiiynte| __kena kAraNena vajropama ityucyate / tadyathA 1. MS. photo blurred and indistinct. 2. A separate hand adds this. 3. Letter indistinct. 4. This may be deleted. 5. cp. MSA, XIV.42-6 : tato'sau bhAvanAmArge pariziSTAsu bhUmiSu / jJAnasya dvivavidhasyeha bhAvanAyai prayujyate // 42 / / nirvikalpaM ca tajjJAnaM buddhadharmAvizodhakaM / anyadyathAvyavasthAnaM sattvAnAM paripAcakaM // 43 // (contd. on p. 507) Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha yogasthAnam 507 vajra[] sarveSAM tadanyeSAM maNimuktAvaiDUryazaMkhazilApravADA (lA) dInAM maNInAM sarvasAraM sarvadRDhaM tadanyAnvilikhati / na tvanyairmaNibhivilikhyate / evamevA[3]yaM samAdhiH sarvazaikSasamAdhInAmagryaH, zreSThaH sarvasAraH srvkleshaanbhibhvti| na ca punarutpattiklezairabhibhUyate / tasmAdvopama ityucyte| tasya vajropamasya samAdheH samanantaraM sarvvakleza pakSyaM dauSThulyabIjasamuddhAtAdatyantatAyai cittamadhi(contd. from p. 506) bhAvanAyAzca niryANaM dvayasaMkhyeyasamAptitaH / pazcimAM bhAvanAmetya bodhisattvo'bhiSiktakaH // 44 // vopamaM samAdhAnaM vikalpAbhedyametya c|| niSThAzrayaparAvRtti sarvAvaraNanirmalA // 45 // sarvAkArajJatAM caiva labhate'nuttaraM. padaM / yatrasthasarvasattvAnAM hitAya pratipadyate // 46 // and bhasya, ibid, p. 46 : ebhirbhAvanAmArga paridIpitaH / dvividhaM jJAnaM / nirvikalpaM ca yenAtmano buddhadharmAn vizodhayati / yathAvyavasthAnaM ca lokottarapRSThalabdhaM laukikaM yena sattvAn pripaacyti| asaMkhyeyadvayasya samApto pazcimAM bhAvanAmAgamyAvasAnatAmabhiSikto vajropamaM samAdhi lbhte| vikalpAnuzayAbhedyArthena vjropmH| tato niSThAgatAmAzrayaparAvRtti labhate srvkleshjnyeyaavrnnnirmlaaN| sarvAkArajJatAM cAnuttarapadaM yatrasyo yAvatsaMsAramabhisaMbodhinirvANasaMndarzanAdibhiH sattvAnAM hitAya pratipadyate // ; see also, Adv., p. 350, Vs. 441, 447; Ada., p. 46. 1. Wayman reads here agryaH zreSThaH on the basis of the Tib. translation. 2. Wayman reads sAraH, dRDhaH . 3. Wayman adds here Hoca: on the basis of the Tibetan translation. Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 zrAvakabhUmau naiSkramyabhUmiH mucyate / gotraparizuddhi cAnuprApnoti [1] sarva dauSThulya kle[5]zondhakSayAya jJAnamutpadyate / hetukSayAccAyatyAM duHkhasya sarveNa sarvamaprAdurbhAvAyAnutpAda jJAnamutpadyate / sa tasmin samaye [5] hain bhavati / kSINAsravaH, kRtakRtyaH, kRtakaraNIyo[5] nuprAptasvakAryaH parikSINabhavasaMyojana: samyagAjJAsuvimuktacittaH / dazabhirazaikSadharmaiH samanvAgataH / azaikSa[5]yA samyagdRSTyA samyaksaMkalpena yAvadazaikSayA samyagvimuktyA samyAjJAnena [1] svacittavazavartI ca bhavati / vihAre ca manasikAre c| samayena yena kAMkSate / vihAreNAryeNa vA, divyena vA, brAhmaNa vA, tena tena viharati / yaM yamevAkAMkSate dharma manasi kattu kuzalamarthopasaMhitaM / laukikaM vA [6] lokottaramvA, taM tameva manasi karoti / tatrAryo vihAraH zUnya [ta]vihAro (ra[A])nimittavihAro [praNihitavihAro'] nirodhasamApattivihArazca / divyo vihAro dhyAnArUpyavihAraH / brAhmo vihAro maitriikrunnaamuditopekssaavihaarH| atyantanirmala [ ] bhavatyatyantavimalo [s]tyantabrahmacaryaparyavasAna: / [6] nirgata ivAsi utkSipta pari'..... ................. ityapi paMcAMgaprahINaSaDaMgasamanvAgataH (e)kArakta......... 1. MS. photo blurred and indistinct hereafter, Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 509 caturthaM yogasthAnam 15B-8// *" // [1] ze (zre) - tu (tra ) ( kSetra ? ) dharmAzrayaH / praNunna : pratye praviyu (mu) kta cali puruSa cittaH, suvimuktaprajJaH kevalo ukSi ityucyate / pazcitu samanvAgato bhavati / pA laM dRSTvA caivaM sumanAH [2] bhavati suSThumanAH upekSako bhavati smRtaH samprajA [nA]naH / evaM zrotreNa zabdAn, ghrANena gandhAn, jihvayA rasAn, kAyena spraSTavyAn, manasA dharmAn vijJAya / me va'''''tadUrdhva / upekSako viharati smRtaH saMprajA [nA]naH / sa tasmin samaye aparizeSarAgakSayaM pratisaMvedayati / sa kSayAdrAgadveSamohAnAM yattyAgaM (yastyAgaH ), tanna karoti [3] samacittazca bhavati vAsI candanakalpaH sendro pilyANAM devAnAM mAnyazca pUjyazca mArgakAzeSadhAtupratiSThite ca bhavati tIrNaH pAragato [s]ntima (T) dehadhArItyucyate / pUrvakarmaklezAviddhAnAM pazca skandhAnAM svarasaM 'nAnu pAdAnAt vA, nirupadhizeSanirvANadhAtau ( praviSTaH pravizati ) [4] parinirva. te [T] bhavati / yathA na saMsRto (tau) nAnyatra yad duHkhaM tanniruddhaM tavyupazAntaM tacchItIbhUtaM bhava iM gataM / zAntaM zAntamidaM padaM / yaduta sarvopadhipratiniH sarvasaMjJAkSayo virAgo nirodho nirvANaM tasyemAni liMgAnyevaM bhAgIyAni veditavyAni / Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 zrAvakabhUmau naSkramyabhUmiH paJca sthAnAnyu ....... bhikSuH kSINAsravaH prati / vi vine / kta manyamasaM tathA / [5] prApayituM mandadA tra ma brahmacarya maithunaM dharma pratiSevituM / saMprajAna[[no] mRSApabhASitumabhavyaH mandavikAreNa kAmAnparibhoktuM / tathA bhavyaH svayaM kRtaM sukhaM duHkhaM pratyetuM / pUrvavadyAvatsvayaMkAyakAro[s]hetusamutpannamugraduHkhaM praNItamamavyAya kRtstubhi:(tiH)| satrAsaM mAMsa bhakSya (vya)..... [6] 'anyatAmAnyatamvA bhayabhairavaM " saMtrAsamApattu * rayamasau vajropamaH samAdhirayaM prayoganiSTho manaskAraH yaH punaragraphalArhattvasaMgRhItamanaskAro'yaM prayoganiSThAphalo mnskaarH| ebhiH saptabhirmanaskArairlokottareNa mArgeNAtyantaniSThAt 'A/prA pA ta:-ta' ... [7] ityayamucyate sA/mo dha ka sarveSAM samyaksaMbuddhAnAM sazrAvakasaMyuktAnAM nirdezasthAnIyAnAM sAkSAtkA[ra] sthAnIyAnAM tadyathA sarvanAmakAyapadakAyavyaMjanakAyakAvyamanu//[1]zAstrANi / / mAtRkA // // uddAnam // lakSaNapratisaMvedI syAttathaivAghimokSikaH / prAvivekyaratigrAhI tadvyAmImAnsa (mAMsa)kaH // punaH prayoganiSThA kRtyuttaratatphalaH pazcimo bhavet / 1. MS. leaf damaged, syllables lost and illegible. 2. Syllables illegible. Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM yogasthAnam manaskArazca, dhyAnAnAM rUpyAnA (gAM) vibhAgatA // samApattI (ttira) abhijJAzca upapattizca liGgatA / satyAnAM vyavacArazca prativedhastathaiva ca // bhAvanAyA vibhaGgazca niSThA bhavati pazcimA // // zrAvakabhUmau caturthaM yogasthAnam // / / samAptA zrAvakabhUmiH // 511 Page #618 -------------------------------------------------------------------------- _