________________
344
श्रावभूमी नैष्क्रम्यभूमिः
:
वेदितव्यानि योगिना । यो ते च परिज्ञाय परिवर्जयितव्याः । तत्र चत्वारो माराः । तद्यथा-स्कन्धमारः, क्लेशमारः, मरणमारः । देवपुत्रमारश्च । पंचोपादानस्कन्धाः स्कन्धमारः ।
धातुकावचराः क्लेशाः । तेषां तेषां सत्त्वानां । तस्मात्तस्मात्सत्त्वनिकाया: य (याद्य) न्मरणं कालक्रिया
(contd. from p. 343)
Conception of Māra in Buddhist literature; the four māras have been enumerated in the Pali literature (see, Childers, PED, p. 241 ); Buddhaghosa mentions five māras, Vsm., VII.59 : सङ्ख्पतो वा पञ्च किलेस - खन्धअभिसङ्खार- देवपुत्त- मच्चुमारे अभञ्जि, तस्मा भग्गत्ता एतेसं 'भगवा' वुच्चति ।; the Mahāyāna and the Buddhist Sanskrit Texts omit afar from this list; see, Dh. Sam., 80, MSS, I.335 : चत्वारो माराः । तद्यथा—स्कन्धमारः, क्लेशमारः, देवपुत्रमार, मृत्युमारश्चेति, SS, p. 109.28; see also, AKV, II, p. 16 (II.10); AKB, II.10-a; on मारकर्म, see, Śs, pp. 31-3 : संक्षेपाद्धर्मभाणकधर्मश्रवणिकयोर्या काचिद्विधुरता, सर्व्वं तन्मारकर्म । ( PP); यावदकुशलधर्मानुवर्त्तनता, कुशलधर्मोत्सर्गश्च सर्वं तन्मारकर्मेति । ( आर्य गगनगंजसूत्रम्, p. 31); the eleven माराङ्कुशs have also been mentioned (ibid, p. 32 ) ; cp. also, ibid, loc cit. : गगनगञ्जसूत्रे ऽभिहितम् — अकालप्रतिकाङ्क्षणता मारकेर्मेति; cp. also, ibid, p. 33 : कथं • बोधिसत्त्वो मारकर्मपरिहारोपायकुशलो भवति ? इह बोधिसत्त्वो कल्याणमित्रं सर्व्वेण सर्व्वं परिवर्जयति । • अप्रतिरूपदेशवासं लोकायतमन्त्रसेवनभावनां लाभसत्कारपूजोपस्थानबहुमानं 'परिवर्जयति । ये चान्ये उपक्लेशा बोधिपक्ष्यमार्गान्तरायिकास्तान्परिवर्जयति । तेषां च प्रतिपक्षं भजते ।; see, ASPP, XI ( मारकर्मपरिवर्त) pp. 115-24; AAA, pp. 430-4; cf. LV, XXI ( मारधर्षणपरिवर्तः) pp. 218-49; BÇAP, IX.36, p. 199 ; चतुर्मारजयाज्जिनो भगवान् ।
अतश्च