________________
द्वितीयं योगस्थानम्
255
।
इच्छाविघातनिदानं दुःखमुत्पद्येत । कायिकचैतसिकं, न विच्छाविधात एव ( 1 ) दुःखं, दुःखनिदानं पुनः स इति पेयालम् । संक्षेपतः पंचोपादानस्कन्धाः दुःखमित्येभिज [f]त्यादिभिः पर्यायै [ : ] । दुःखदुःखतैव परिदीपिता' । तत्र विप [ 6 ] णामदुःखता संस्कारदुःखता चावशिष्टा । सा पुनः पञ्चस्कन्धदुःखतया परिदीपिता भवति । तथा हि पंचोपादानस्कन्धास्त्रिवेदनापरिगतास्ते तथोक्तायाः दुखदुःखताया भाजनभूता [ : ] या च नोक्ता विपरिणामदुःखता । संस्कारदुःखता
च ।
साप्येष्वेव द्रष्टव्या ।
केन पुनः परि [7] कीर्त्तिता । स्वशब्देन
दुःखदुःखतैव विपरिणामदुःखता,
संस्कारदुःखता पुनः पर्यायेण [ 1 ] तथा हि दुःखदुःखताया
कारणेन भगवता
1. cp. Vsm., XIV. 224 : वेदना तीहि दुक्खताहि अविनिमुत्तत्ता दुक्खा fa. I
2. cp. S.N., III.231 : तिस्सो इमा आवुसो दुक्खता - दुक्खदुक्खता, सङ्खारदुक्खता, विपरिणामदुक्खता ति cp. also, Vsm., XVI.35. कायिकचेतसिका दुक्खा वेदना सभावतो च नामतो च दुक्खत्ता दुक्खदुक्खं ति वच्चति । सुखा वेदना विपरिणामे दुक्खुप्पत्तिहेतुतो विपरिणामदुक्खं । ( तस्सभावो -- दुक्खता); उपेक्खा-वेदना चेव अवसेसा च तेभूमका सङ्घारा उदयब्बय परिपीळितत्ता सङ्खारदुक्खं ( तस्स भावो - दुक्खता) ।; cp. Dh. P., 278 : सब्बे सङ्घारा दुक्खा ति यदा पञ्ञाय पस्सति । अथ निब्बिन्दति दुक्खे, एस मग्गो बिसुद्धिया |;
see also Bodhi., p. 190; Y. S. mentions three-fold दुःखता, viz. परिणाम०, ताप०, संस्कार, Y. S. III. 18 परिणामताप-संस्कार - दुःखर्गुणवृत्तिविरोधाच्च दुःखमेव सर्वं विवेकिनः ।
