________________
द्वितीयं योगस्थानम्
245
अष्टादश धातवः । चक्षुर्धातू रूपधातुश्चक्षुर्विज्ञानधातुः । श्रोत्रधातुः। शब्दधातुः । श्रोत्रविज्ञानधातुः । घ्राणधातुः । गन्धधातुः । ब्राणविज्ञानधातुः । जिह्वधातू र[7]सधातु: । जिह्वविज्ञानधातु: । कायधातुः, स्प्रष्टव्यधातुः कायविज्ञानधातु'धर्मधातुर्मनो विज्ञानधातुरिम उच्यन्ते धातवः । यत्पुनरेतानष्टादशधर्मान्स्वकस्वकाद्धातोः स्वकस्वकाद्वीज[]त् । स्वकस्वकाद्गोत्राज्जायन्ते निर्वर्तन्ते प्रादुर्भवन्तीति । जानाति रोचयत्युपनिध्याति । इदमुच्यते धातुकौशल्यं ।। यदष्टादशानां धर्मा[8]णां स्वरुस्वकाद्धातोः प्रवृत्तिं जानाति । तदेवमेति हेतुप्रत्यकौशल्यमेतद्यदुत धातुकौशल्यं ।।
तत्र कतमान्यायतनानि। कतमदायतनकौशल्य
माह। द्वादशयतनानि । चक्षुरायतनं, रूपायतनं, (contd. from p. 244)
pp. 54-9; Vsm., XV.17-43; Adv., p. 5 : धातुर्गोत्रं निरुच्यते । (Vs. 5-d); Adv., pp. 5-6 : धात्वर्थस्तु गोत्रार्थः । तदुक्तं भवति । एकस्मिञ्छरीरपर्वतेऽष्टादशधर्मगोत्राणि इति । ध्र वद्वयस्याप्यत्र प्रतिनिधिस्थानीयाः प्राप्तयो गोत्रभूता विद्यन्ते । आकाशं च सर्वभूतभौतिकरूपाधारमिति तदप्यत्रास्तीति। स्वलक्षण धारणाद्वा धातुत्वम् । cp. Vsm., XV.21; see AKB, I.20, cp. also, Bodhi, p. 2 : गोत्रमाधार उच्यते । . . . 'तत्पुनर्गोत्रं बीजमित्यप्युच्यते । धातुः प्रकृतिरित्यपि। cp. Asm., p. 15 : धात्वर्थ कतमः । सर्वधर्मबीजार्थः । स्वलक्षणधारणार्थः । कार्यकारणभावधारणार्थः । सर्व
प्रकारधर्मसंग्रहधारणार्थश्च । 1. MS. omits here मनोधातुः. 2. Vbh., p. 83 : द्वादसायतनानि–चक्खायतनं, सोतायतनं, घाणायतनं, जिह्वायतनं, कायायतनं, मनायतनं, रूपायतनं, सद्दायतनं, गन्धायतनं, रसायतनं,
(contd. on p. 246)
