________________
तृतीयं योगस्थानम्
383
च प्रतिविगमात्पूर्वापर्येणानित्या जातिजराव्याधिमरणधर्मकत्वात् । दुःखा अस्वतन्त्रत्वादन्तःपुरुषानुपलम्भाच्च शून्या अनात्मानश्च ॥' एषां च सामान्यलक्षणं पर्येषते । स पुनः प्रविचिनोति । यो (य)एष्वनित्येषु दुःखशून्यानात्मकेषु संस्कारेषु यथाभूतं प्रतिसम्मोहः। मरण ए[7]ष धर्मः कृष्णपक्ष्य[ः ।] असम्मोहः। पुनः शुक्लपक्ष इति विस्तरेण [1]एम्पक्षं समन्वेषते।
स पुनः प्रविचिनोति । अस्ति कर्मास्ति विपाकः । कारकस्तु नोपलभ्यते। यः कर्ता वा प्रतिसंवेदको
वा स्यानान्यत्र धर्मसंकेतात् । तेष्वेवाविद्याप्रत्ययेषु 1. See, supra, pp. 226-7, 248-9; cf. DBS, p. 33 : तत्र अविद्या
तृष्णोपादानं च क्लेशवर्त्मनो व्यवच्छेदः । संस्कारा भवश्च कर्मवर्त्मनो व्यवच्छेदः। परिशेषं दुःखवत्मनो व्यवच्छेदः। प्रविभागतः पूर्वान्तापरान्त निरोधवर्मनो व्यवच्छेदः । एवमेव त्रिवर्त्म निरात्मकमात्मात्मीयरहितं संभवति च असंभवयोगेन, विभवति च अविभवयोगेन स्वभावतो नडकलापसदृशम् ।।; see,
Adv., 319-20; Dh. P., 277-9; cp. CS, XIII.25; CS, II.25. 2. cp. BCAP, p. 225 : कर्मणां च अवन्ध्यता प्रज्ञायते, विपाकस्य
च प्रतिसंवेदना। न तत्र कश्चित् कर्ता, न भोक्ता, अन्यत्र नामसंकेतात् ।, पितृपुत्रसमागमसूत्र, also quoted in Ss, p. 135; SS, p. 96 : स च तथागतस्य हेतुप्रत्ययप्रतिसंयुक्तां धर्मदेशनामवतेरत् नात्र कश्चिदात्मा वा सत्त्वो वा जीवो वा पुद्गलो वा यः प्रतिसंवेदयते . . . (quoted from Tathāgatakoșasūtra); see AKB, III.18; M. K., XVII. 29-33; VIII, cp, CS., II.9; cp. MKV(V), p. 144; cp. TSP, I.13 sq.; vide also, p. 215; Y. D., p. 77; MSAB, p. 158; Vsm., XVI.90; also Adv., pp. 254-5, 272; cp. DBS, p. 32.8; cp. MSA.XVIII.103, Vrtti, pp. 158. 18-159.2.
