Book Title: Gommatasara Jiva kanda Part 1
Author(s): Nemichandra Siddhant Chakravarti, A N Upadhye, Kailashchandra Shastri
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001816/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya nemicandra siddhAntacakravarti racita gommaTasAra (jIvakANDa) bhAga-1 sampAdana-anuvAda DaoN. AdinAtha neminAtha upAdhye paM. zAstrI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra jaina-dharma ke jIvatattva aura karmasiddhAnta kI vistAra se vyAkhyA karanevAlA mahAn grantha hai 'gommaTasAra' / AcArya nemicandra siddhAntacakravartI (dasavIM zatAbdI) ne isa vRhatkAya grantha kI racanA 'gommaTasAra jIvakANDa' aura 'gommaTasAra karmakANDa' ke rUpa meM kI thii| DaoN. AdinAtha neminAtha upAdhye aura siddhAntAcArya paM. kailAzacandra zAstrI ke sampAdakatva meM yaha grantha bhAratIya jJAnapITha se san 1978-1981 meM prAkRta mUla gAthA, zrImat kezavavarNI viracita karNATa-vRtti jIvatattva-pradIpikA saMskRta TIkA tathA hindI anuvAda evaM vistRta prastAvanA ke sAtha pahalI bAra cAra vRhat jildoM (gommaTasAra jIvakANDa, bhAga 1, 2 aura gommaTasAra karmakANDa, bhAga 1, 2) meM prakAzita huA thaa| aura aba jaina dharma-darzana ke adhyetAoM evaM svAdhyAya premiyoM ko samarpita hai grantha kA yaha eka aura nayA sNskrnn| Private & Personal Use Only www.jainenbrary.org Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya nemicandra siddhAntacakravartI racita gommaTasAra ( jIvakANDa ) prathama bhAga Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUrtidevI jaina granthamAlA : prAkRta granthAMka-14 AcArya nemicandra siddhAntacakravartI racita gommaTasAra (jIvakANDa) prathama bhAga | zrImatkezavavarNI viracita karNATavRtti, saMskRta TIkA jIvatattvapradIpikA, hindI anuvAda tathA prastAvanA sahita ] sampAdana evaM anuvAda DaoN. AdinAtha neminAtha upAdhye siddhAntAcArya paM. kailAzacandra zAstrI bhAratIya jJAnapITha tRtIya saMskaraNa : 2000 / mUlya : 200 ru. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ISBN 81-263-0505-3 (Set) 81-263-0506-1 bhAratIya jJAnapITha (sthApanA : phAlguna kRSNa 9; vIra ni. saM. 2470; vikrama saM. 2000; 18 pharavarI 1944) puNyazlokA mAtA mUrtidevI kI smRti meM sAhU zAntiprasAda jaina dvArA saMsthApita unakI dharmapatnI zrImatI ramA jaina dvArA saMpoSita martidevI jaina granthamAlA isa granthamAlA ke antargata prAkRta, saMskRta, apabhraMza, hindI, kannar3a, tamila Adi prAcIna bhASAoM meM upalabdha Agamika, dArzanika, paurANika, sAhityika, aitihAsika Adi vividha-viSayaka jaina sAhitya kA anusandhAnapUrNa sampAdana tathA unakA mUla aura yathAsambhava anavAda Adi ke sAtha prakAzana ho rahA hai| jaina-bhaNDAroM kI granthasUciyA~, zilAlekha-saMgraha, kalA evaM sthApatya para viziSTa vidvAnoM ke adhyayana-grantha aura lokahitakArI jaina-sAhitya grantha bhI isa granthamAlA meM prakAzita ho rahe haiN| granthamAlA sampAdaka : (prathama saMskaraNa) siddhAntAcArya paM. kailAzacandra zAstrI DaoN. jyotiprasAda jaina prakAzaka bhAratIya jJAnapITha 18, iMsTITyUzanala eriyA, lodI roDa, nayI dillI-110 003 mudraka : nAgarI priNTarsa, navIna zahAdarA, dillI-110 032 (c) bhAratIya jJAnapITha dvArA sarvAdhikAra surakSita - Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MOORTIDEVI JAIN GRANTHAMALA : Prakrit Grantha No.14 GOMMATASARA (JIVAKANDA) ACHARYA NEMICHANDRA SIDDHANTA-CHAKRAVARTI PART I ( With Karnata-vrtti, Sanskrit Tika Jivatattvapradipika, Hindi Translation & Introduction ] Dr. A. N. Upadhye Siddhantacharya Pt. Kailash Chandra Shastri BHARATIYA JNANPITH Third Edition : 2000 o Price : Rs. 200 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ISBN 81-263-0505-3 (Set) 81-263-0506-1 BHARATIYA JNANPITH (Founded on Phalguna Krishna 9; Vira N. Sam. 2470; Vikrama Sam. 2000; 18th Feb. 1944) MOORTIDEVI JAIN GRANTHAMALA FOUNDED BY Sahu Shanti Prasad Jain In memory of his illustrious mother Smt. Moortidevi and promoted by his benevolent wife Smt. Rama Jain In this Granthamala critically edited jain agamic, philosophical, puranic, literary, historical and other original texts in Prakrit, Sanskrit, Apabbramsha, Hindi, Kannada, Tamil etc. are being published in original form with their translations in modern languages. Also being published are catalogues of Jain bhandaras, inscriptions, studies on art and architecture by competent scholars and also popular Jain literature. General Editors : (First edition) Siddhantacharya Pt. Kailash Chandra Shastri Dr. Jyoti Prasad Jain Published by Bharatiya Jnanpith 18, Institutional Area, Lodi Road, New Delhi-110 003 Printed at: Nagri Printers, Naveen Shahdara, Delhi-110 032 (c) All Rights Reserved by Bharatiya Jnanpith Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GENERAL EDITORIAL (Second Edition) GOMMATSARA, composed in Prakrit, is a potential work in the metaphysicoontological literature of the Jains. For about a thousand years, it has succeeded in holding the field as the most popular and handy work on the subject. The major part of Gommatasara is based on Satkhandagama and its commentaries. This important work was composed by Nemichandra Siddhanta-chakravarti in 978 A.D. It is divided into two parts as Jivakanda consists of 734 gathas. It is a good introduction in the style of Mathematics to the great element Jiva or Soul. "Know Thyself" has been the percept and practice of all sincere seekers after the truth about soul. Jainism is an uncompromising apotheosis of knowledge. There is no knowledge or knowing ability without soul. There are infinite souls. Each one has infinite attributes and qualities. It is not easy to classify, analyse and describe them. The author deals with the other way of gaining some slight and distant idea of omniscience in the Jaina theory of Numbers: such as - Samkhyata (=S). Asamkhyata (=A) and Ananta (=A). The details of these numbers is the subject matter of a separate book. The real character of the Jaina Mathematical idea of an innumerable number, which although innumerable is still not infinite, and the tremendous, soul - staggering extent of omniscience. The work mainly deals with Jiva or consciousness. Conciousness is attentiveness of conation or of knowledge itself. Actually through consciousness one can know things directly without the intermediation of the senses or the mind. It is the real characteristic of life. Consciousness is the most essential difference between the Living and the Non-Living. Further the Living have and the Non-Living do not have the ten vitalities of the five senses; the power of mind, speech and body; respiration and age. The other distinction is attentiveness of consciousness to four kinds of conation-Ocular, Non-Ocular, Visual and Perfect; and to eight kinds of knowledge-sensitive, scriptural, and visual of the right and as well as the wrong kind; Mental and perfect of the right kind only. Thus, conciousness is as such purely itself, that is quite separate from matter which is unconscious and lifeless. The human being has all the five senses fully developed and distinct, and a mind also which is made of subtle matter called Manovargana or mental matter. The author deals with certain topics like simple equations, quadratic equations Varga (square), Ghana (cube), Varga-Varga (square of square or biquadratic equations), Vikalpa (abstraction of permutation and combination), place value notation, numeral systems, sequences (especially of diadic type) and progressions (arithmetical and geometrical), mensuration (dealing with circles, cylinders, cones, pyramids, prisms and their frusta) and symbolism etc. which are common in various ancient Jaina canonical scriptures. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The present edition is a well-edited version of the text and has Sanskrit, Kannada, Hindi commentaries as well. Humbly I pay my tribute to the meticulous editior of this classic work of cosmology, namely, late Pt. Kailash Chandra Siddhantacarya, who, being my revered Guru, was also a general editor of the Murtidevi Granthamala. I would, with the same gesture, pay my tribute to the illustrious scholars, Dr. Hiralal Jain, Dr. A.N. Upadhye and Dr. Jyoti Prasad Jain, who, as general editors of the Murtidevi Granthamala, have immensely contributed to the Bharatiya Jnanpith. Also, it is my first and foremost duty to pay my humble homage to the late lamented couple, Sahu Shanti Prasad Jain and Smt. Ramarani who had been the pivot of diverse progressive expeditions of literary pursuits at national level and whose mission is competently carried on by their worthy son, Shri Sahu Ashok Kumar Jain. Let me also thank Sahu Ramesh Chandra Jain, Trustee, Hony. Director Shri Dinesh Misra, my seniors and colleagues in the office who have enabled me to take up this tedious job. Devendra Kumar Shastri Dy. Director (Research) Bharatiya Jnanpith, New Delhi 2nd March, 1997 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adya vaktavya (prathama saMskaraNa) sambhavatayA san 1664 yA 65 kI bAta hai| DaoN. e. ena. upAdhye ne mere pAsa kezavavarNI kI kannar3a TIkA kI nAgarAkSaroM meM likhita 'gommaTasAra' TIkA ke prArambha ke kucha pRSTha bheje aura usakI saMskRta TIkA ke AdhAra para usakA hindI anuvAda karane kI preraNA kii| maiMne anuvAda prArambha kiyA, kintu vaha roka denA par3A; kyoMki kannar3a TIkA ke zodhana ke lie prAcIna kannar3a bhASA ke jAnakAra vidvAn kI prApti nahIM ho skii| isI se usakA saba kArya rukA rhaa| maiM unako bAra-bAra likhatA rahA ki jIvana kA koI bharosA nahIM hai| hama donoM hI vayovRddha ho cuke haiN| yadi hama logoM ke rahate hue 'gommaTasAra' kI mUla kannar3a TIkA kA prakAzana nahIM haA. to phira isakA prakAzana nahIM ho skegaa| kintu DaoN. upAdhye to sampAdana kalA ke AcArya the| jaba ka unakA mana na bhare. taba taka vaha kaise usa kArya meM Age baDha sakate the| jaba unheM koI aisA vyakti nahIM milA, to unhoMne svayaM isa kArya ko hAtha meM liyA aura mujhe anuvAda kArya karate rahane kI preraNA kii| unakA sujhAva thA ki maiM kArbana lagAkara bAlapena se anuvAda kI do pratiyA~ taiyAra kruuN| eka prati hama apane pAsa rakheMge aura eka presa meM de deNge| tadanusAra maiMne kArbana lagAkara anuvAda kI do pratiyA~ taiyAra kii| ___antima bAra unase dillI meM bheMTa huii| taba bole the ki aba maiM maisUra vizvavidyAlaya se avakAza grahaNa kara rahA haiN| usake pazcAta hama milakara isakA sampAdana kreNge| maiM kanaDI dekheMgA. Apa saMskRta dekhnaa| isa taraha donoM kA milAna karake ise presa meM deNge| kintu unhoMne to jIvana se hI avakAza le liyA aura usake prakAzana kA saba bhAra mere Upara A gyaa| hindI anuvAda taiyAra thA, kintu kanar3I bhASA mere lie 'kAlA akSara bheMsa barAbara' thii| DaoN. upAdhye isakA prakAzana jIvarAja granthamAlA, solApura se karanA cAhate the| unake svargagata ho jAne ke pazcAt granthamAlA ke mantrI seTha bAlacanda devacanda zAha kI preraNA aura pUjya AcArya zrI samantabhadrajI mahArAja ke Adeza se granthamAlA sampAdana kA bhAra bhI mujhe hI vahana karanA par3A, to kannar3a TIkA ke prakAzana para vicAra huaa| jIvarAja granthamAlA ne DaoN. upAdhye ke samasta lekhoM kA eka saMkalana prakAzita karane kA bhAra liyaa| ataH use apane sImita sAdhanoM se 'gommaTasAra' kI kannar3a TIkA ke prakAzana kA bhAra lenA kaThina pratIta huaa| usI samaya bAhubalI (kumbhoja) meM upasthita vidvAnoM ke sammukha, jaba kannar3a TIkA ke prakAzana kI bAta AyI, to sabakA yahI kahanA thA ki use kauna samajha skegaa| ataH usake sAtha meM usakA saMskRta rUpAntara dene kA bhI vicAra huaa| isase grantha kA parimANa dUnA ho gayA aura vyaya-bhAra bhI bar3ha gyaa| AcArya mahArAja Adi kI bhAvanA haI ki bhAratIya jJAnapITha isake prakAzana kA uttaradAyitva leve| maiM usakI mUrtidevI granthamAlA kA bhI sampAdaka haiN| ataH maiMne tatkAla bhAratIya jJAnapITha ke mantrI bAbU lakSmIcandra jI ko likhaa| unakI tAra se svIkRti prApta huii| aura isa taraha bhAratIya jJAnapITha ke sanmati mudraNAlaya se isakA prakAzana kArya prArambha huaa| kannar3a bhASA ke nAgarAkSaroM kA kampojiMga uttara bhArata meM kaise ho sakegA, prUpha dekhane kI vyavasthA kaise ho sakegI, ye saba cintA karane vAlA meM ekAkI vyakti thaa| kintu sanmati mudraNAlaya ke vyavasthApaka, praphanirIkSaka aura kuzala kampojITara zrI mahAvIraprasAda ne merI saba cintAe~ dUra kara dI aura mudraNa kArya binA kisI bAdhA ke cAlU hai| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 gommaTasAra jIvakANDa kannar3a bhASA kA prUpha zodhana kevala presa kApI ke AdhAra para kiyA gayA hai| kannar3a bhASA kA parijJAna na hone se padaviccheda Adi bhI tadanusAra hI kiyA gayA hai| yadi usameM kucha azuddhiyA~ hoM, jo avazya ho sakatI haiM, to kannar3avijJa pAThaka hameM kSamA kreNge| kannar3a kI presakApI kaba, kisane, kisa mUla prati ke AdhAra para kI; yaha bhI hameM jJAta nahIM hai; jIvakANDa kI presakApI ke anta meM 'lekhaka-ena. candra rAjendra vizArada tA. 1-6-1665 maMgalavAra' likhA hai| presakApI itane sundara akSaroM meM likhI huI hai ki lekhaka kI lekhanI cUmane kI icchA hotI hai| hamArA unheM sAdhuvAda hai| saMskRta TIkA ke lie hamane kalakattA saMskaraNa meM mudrita pATha ko hI apanAyA hai| zrI syAdvAda mahAvidyAlaya ke akalaMka sarasvatI bhavana kI eka hastalikhita prati se usakA milAna avazya kiyA hai| 'ba' nAma se TippaNa meM usI ke pAThAntara diye haiN| usameM kucha aise aMza bhI mile jo mudrita meM nahIM haiM, chapane se chUTa gaye haiN| unheM sAnuvAda pUrNa kiyA gayA hai| hindI anuvAda paM. ToDaramalajI kI TIkA kA zabdazaH rUpAntara to nahIM hai, kintu hamane yathAzakti usakA anusaraNa karane kA prayatna kiyA hai| usameM hamArA apanA kacha bhI kRtitva nahIM hai| jo kacha hai vaha paM. ToDaramalajI sAhaba kI hI dena hai| hA~, truTiyoM ke lie yadi koI uttaradAyI hai, vaha ina paMktiyoM kA lekhaka hai| usane kevala apane mitra DaoN. upAdhye kI zubhabhAvanA se prerita hokara hI unake dvArA chor3e gaye isa mahAn uttaradAyitva ko vahana kiyA hai| AzA hai apanI bhAvanA kI isa AMzika pUrti se unakI svargagata AtmA ko prasannatA hogii| kalakattA se prakAzita saMskaraNa ke bahuta samaya se anupalabdha hone se 'gommaTasAra' jaise grantharAja ke eka mahAn saMskaraNa kA abhAva khaTakatA thaa| sva. DaoN. upAdhye isake prakAzana se usakI bhI pUrti karanA cAhate the| DaoN. upAdhye ne hI kezavavarNI kI kannar3a TIkA ke astitva kA udghATana kiyA thA, anyathA to saba saMskRta TIkA ko hI unakI mAnate the| unhoMne yadi bIr3A na uThAyA hotA, to kannar3a TIkA kabhI prakAza meM nahIM A sakatI thii| aura nAgarAkSaroM meM usakA 'rivartana to asambhava hI thaa| anta meM hama bAhubalI vidyApITha ke zrI zAstrIjI ko sarvaprathama dhanyavAda dete haiN| unakA nAma hameM smaraNa nahIM hai| ve siddhAntajJa hone ke sAtha prAcIna kannar3a ke bhI jJAtA haiN| TIkA ke prArambhika kannar3a padyoM kA hindI anuvAda unhoMne hI kiyA hai aura presakApI kA zodhana bhI kiyA hai| bAhubalI vidyApITha ke saMcAlaka zrI paM. mANikacandajI bhisIkara gurujI se bhI barAbara sahayoga milatA hai| AcArya zrI samantabhadrajI mahArAja kA zubhAzIrvAda aura seTha bAlacanda devacanda zAha kA sahayoga to hameM prApta hai hii| bhAratIya jJAnapITha ke mantrI bAbU lakSmIcandrajI, DaoN. gulAbacandrajI tathA sanmati mudraNAlaya kA saba parivAra dhanyavAda kA pAtra hai| kheda hai ki sAhU zAntiprasAdajI Aja upasthita nahIM haiN| unhIM kI preraNA se jJAnapITha ne isa mahat bhAra ko uThAyA thaa| unheM hama sAdara zraddhAMjali arpita karate haiN| kailAzacinddhAntasevA siddhAntasevaka kailAzacandra zAstrI RSabha jayantI vi. saM. 2034 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA prathama saMskaraNa se pUrvo kA mahattva bhagavAn mahAvIra kI vANI yA jinavANI ko dvAdazAMgavANI bhI kahate haiM, kyoMki bhagavAn mahAvIra ke pramukha ziSya gautama gaNadhara ne use bAraha aMgoM meM nibaddha kiyA thaa| ina bAraha aMgoM meM antima dRSTivAda nAmaka aMga sabase vizAla thaa| usake pA~ca bhedoM meM se eka bheda pUrva thA aura pUrva ke caudaha bheda the| ina pUrvI kA mahattva vizeSa thA / AcArya kundakunda' ne apane bodhapAhuDa ke anta meM zrutakevalI bhadrabAhu kA jayaghoSa karate hue unheM bAraha aMgoM aura caudaha pUrvo kA jJAtA kahA hai| isI taraha AcArya yativRSabha ne bhI bhagavAn mahAvIra ke pazcAt hue pA~ca zrutakevaliyoM ko 'caudasaputhvI aura bArasa aMgadhara kahA hai / ina donoM AcAryoM ke dvArA bAraha aMgadhara ke sAtha caudasapubbI kA pRthak ullekha batalAtA hai ki dvAdazAMgavANI meM pUrvoM kA kitanA mahattva thaa| jo pUrvo kA jJAtA hotA thA, vaha gyAraha aMgoM kA jJAtA hotA hI thA / sambhavatayA gyAraha aMgoM ke pazcAt hI pUrvo kA jJAna diyA jAtA thA / 'SaDkhaNDAgama' ke vedanAkhaNDa ke kRti anuyoga dvAra ke prArambha meM sUtrakAra bhUtabalI ne ' Namo jiNANaM ' Adi 44 sUtroM se maMgala kiyA hai| usameM eka sUtra hai - Namo dasa pubviyANaM' / isa sUtra kI dhavalA TIkA meM likhA hai ki gyAraha aMgoM ko par3hakara pazcAt dRSTivAda ko par3hA jAtA thA / tathA caudaha pUrvoM kA dhArI usa bhava meM mithyAtva aura asaMyama ko prApta nahIM hotA / zvetAmbara paramparA meM bhI yadyapi strI mukti prApta kara sakatI hai, kintu use dRSTivAda ko par3hane kA adhikAra nahIM hai| ataH zvetAmbara paramparA meM bhI dRSTivAda kA vizeSa mahattva rahA hai / usI ke bheda pUrva haiN| Aja jo 'SaTkhaNDAgama' aura 'kasAyapAhuDa' nAmaka siddhAnta grantha haiM jo apanI dhavalA aura jayadhavalA nAmaka TIkA ke nAma para dhavala aura jayadhavala nAma se khyAta haiM, ve pUrvI ke hI avaziSTa aMza haiN| 'kasAyapAhuDa' ke racayitA guNadhara bhaTTAraka jJAnapravAda nAmaka paMcama pUrva kI dasavIM vastu sambandhI tIsare kaSAyaprAbhRta ke pAragAmI the| unhoMne solaha hajAra padapramANa 'pejjadosa pAhuDa' ko eka sau assI gAthAoM meM upasaMhata karake use kasAyapAhuDa nAma diyaa| dUsare AcArya dharasena 'mahAkarma prakRti prAbhRta' ke jJAtA the| unhoMne bhUtabalI puSpadanta ko samasta 'mahAkarmaprakRti prAbhRta' par3hAyA aura bhUtavalI puSpadanta ne 'mahAkarmaprakRti prAbhRta' kA upasaMhAra karake 'SaTkhaNDAgama' ke sUtroM kI racanA kii| vIrasena svAmI ke anusAra dUsare agrAyaNI pUrva ke antargata caudaha vastu adhikAroM meM cayana labdhi nAmaka pA~cavA~ vastu adhikAra hai| usameM bIsa prAbhRta haiN| unameM caturtha prAbhRta karmaprakRti hai| usake bhI caubIsa anuyogadvAra haiN| unhIM se 'SaTkhaNDAgama' kA udgama huA hai| isa taraha dvAdazAMgavANI meM pUrvo ke kucha aMza Aja siddhAnta granthoM ke rUpa meM upalabdha haiM aura ve prAyaH jIva aura karma ke varNana se sambaddha 1 1. vArasa aMga viyANaM caudasapuvvaMga viuna vittharaNaM / suyaNANi bhaddabAhu gamayagurU bhagavao jayau // 62 // bodhapA. / 2. paMca ime purisavarA caudasapuvvI jagammi vikkhAdA / te vArasa aMgadharA titthe siri vaDDhamANassa // 1483 // -ti. pa. a. 4 / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 gommaTasAra jIvakANDa karmasiddhAnta jaina sAhitya meM karmasiddhAnta viSayaka sAhitya kA mahattva rahA hai aura usa mahattva kA kAraNa hai- jaina dharma meM karmasiddhAnta kA calana honA / jainadharma AtmA ko anAdi - anidhana svatantra dravya svIkAra karatA hai / jaina darzana meM kevala chaha dravya mAne gaye haiM-jIva, pudgala, dharmadravya, adharmadravya, AkAza aura kAla / kintu yaha saMsAra kevala jIva aura pudgala dravyoM ke mela kA hI khela hai| zeSa cAra dravya to usameM nimittamAtra haiM / ye chahoM dravya nitya aura avasthita haiM / na inakA kabhI vinAza hotA hai aura na ye kabhI kamatI-bar3hatI hote haiN| chaha ke chaha hI sadA rahate haiM / unameM se dharma, adharma, AkAza eka-eka haiN| jIva ananta haiM aura pudgala unase bhI anantaguNe haiM / pudgaladravya meM pRthivI, jala, Aga, vAyu cAroM tattva garbhita haiM / pudgaladravya teIsa vargaNAoM meM vibhAjita hai| unameM se pA~ca vargaNAe~ aisI haiM jo jIva ke dvArA, AhArAdi ke rUpa meM grahaNa kI jAtI haiN| unhIM se, usakA zarIra Adi banatA hai| una vargaNAoM meM eka kArmaNa vargaNA bhI hai jo samasta loka meM vyApta hai / jIva ke kAyika, vAcanika aura mAnasika parispanda kA nimitta pAkara yaha kArmaNavargaNA jIva ke sAtha sambaddha ho jAtI hai aura usakA vibhAjana ATha karmoM ke rUpa meM hotA hai| isI kA nAma karmabandhana hai| jIva ke krodha, mAna, mAyA, lobharUpa kaSAya bhAvoM ke anusAra una karmoM meM sthiti aura anubhAgabandha hotA hai| jaisI tIvra yA manda kaSAya hotI hai, tadanusAra hI karmapudgaloM meM tIvra yA manda sthitibandha aura anubhAgabandhahotA hai| karma ba~dhane para jitane samaya taka AtmA ke sAtha baddha rahate haiM, use sthitibandha kahate haiM, aura karma meM tIvra yA manda phala dene kI zakti ko anubhAgabandha kahate haiM / jIva ke bhAvoM kA nimitta pAkara karma svayaM ba~dhatA hai aura apanA phala svayaM detA hai / isa taraha jIva aura karmapudgaloM ke bandhana kA nAma saMsAra aura usa bandhana se chuTakAre kA nAma mokSa hai jo jainadharma kA antima sarvotkRSTa lakSya hai| isase jainadharma meM karmasiddhAnta kA mahattva anya darzanoM se adhi hai| anya darzanoM meM to kevala karma ko saMskAra ke rUpa meM mAnA gayA hai tathA unakA phaladAtA Izvara ko mAnA gayA hai / kintu jainadarzana meM karmaphaladAtA Izvara nahIM hai / jIva svayaM hI karmoM ko bA~dhatA hai, svayaM karma use apanA phala dete haiM aura jIva apane puruSArtha se hI karmabandhana se chUTatA hai| isake lie mumukSu jIva ko jahA~ apanA svarUpa jAnanA Avazyaka hai, vahA~ karmabandhana se bacane ke lie karmasiddhAnta kI prakriyA ko bhI jAnanA Avazyaka hai| isI se jaina siddhAnta meM karmasiddhAnta kA mahattva atyadhika hai; kyoMki jIva ke ArohaNa aura avarohaNa kA usake sAtha ghaniSTha sambandha hai / pUrvabaddha karma ke udaya ke anusAra jIva ke rAga-dveSarUpa bhAva hote haiM aura rAga-dveSarUpa bhAvoM ke anusAra hI jIva navIna karmabandhana se ba~dhatA hai / yahI saMsAra hai| isI se chuTakArA pAnA hai / siddhAntagrantha mukhya rUpa se isI jIva aura karmaviSayaka carcA se sambaddha haiM / SaTkhaNDAgama kA mahattva aisA pratIta hotA hai ki ina donoM siddhAnta granthoM meM se 'kasAyapAhuDa' kI apekSA 'paDUkhaNDAgama' kA pracalana vizeSa rahA hai| indranandi ne apane zrutAvatAra meM SaTkhaNDAgama kI racanA ko prathama sthAna diyA hai aura usa para racI gayI TIkAoM kI eka lambI sUcI dI hai / antima TIkAkAra vIrasena svAmI the| unhoMne bhI prathama SaTkhaNDAgama para hI dhavalA nAmaka TIkA rcii| pazcAt kasAyapAhuDa para jayadhavalA nAmaka TIkA racI, jise vaha apUrNa hI chor3akara svargavAsI hue aura use unake ziSya jinasenAcArya ne pUrNa kiyA / dhavalA - jayadhavalA TIkA race jAne ke bAda bhI SaDkhaNDAgama kA hI pracalana vizeSa rahA pratIta hotA hai / usI ke adhyayana ko lekara siMddhAntacakravartI nAmaka upAdhi pravartita huI; kyoMki jo bharatakSetra ke chaha khaNDoM ko jItatA thA vaha cakravartI kahA jAtA thA / SaTkhaNDAgama ke bhI chaha khaNDa the, ataH jo unakI nirvighna sAdhanA Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 13 karatA thA, vaha siddhAntacakravartI kahAtA thaa| gommaTasAra karmakANDa meM usake racayitA nemicandrAcArya ne eka gAthA' ke dvArA isa bAta ko spaSTa likhA hai ki jaise cakravartI apane cakraratna ke dvArA bharata ke chaha khaNDoM ko binA vighna-bAdhA ke sAdhita karatA hai, usI prakAra maiMne apane vRddhirUpI cakra ke dvArA siddhAnta ke chaha khaNDoM ko sAdhA hai| SaTakhaNDAgama ko lekara siddhAntacakravartI kA viruda kaba, kaise, kisane pracalita kiyA, yaha jJAta nahIM hotaa| vIrasena svAmI aura unake guru elAcArya donoM siddhAnta granthoM ke jJAtA the aura vIrasena svAmI ne to donoM para vizAla TIkA grantha race the| unake samaya taka isa upAdhi kA koI saMketa nahIM miltaa| unakI dhavalA, jayadhavalA ke race jAne ke pazcAt hI isa upAdhi kI carcA milatI hai| aisA pratIta hotA hai ki ina TIkA granthoM ke nirmANa ke pazcAt inake paThana-pAThana kI vizeSa pravRtti huI aura tabhI se siddhAntacakravartI kA viruda pravartita huaa| isa taraha uttarakAla meM bhI SaTkhaNDAgama kA vizeSa mahattva rahA hai aura pakhaNDAgama ne apanI TIkA dhavalA ke kAraNa hI vizruti pAyI hai tathA donoM hI siddhAnta grantha apane-apane mUla nAma ko chor3akara dhavala aura jayadhavala nAma se hI vizruta he| apabhraMza mahApurANa ke racayitA puSpadanta ne unakA ullekha inhIM nAmoM se kiyA hai| yathA-'siddhaMtu dhavalu jayadhavalu NAma' / inhIM dhavala-jayadhavala siddhAntoM kA avagAhana karake AcArya nemicandra siddhAntacakravartI ne gommaTasAra nAmaka grantha ko nibaddha kiyA thaa| gommaTasAra-nAma gommaTasAra-nAma kA prathama pada 'gommaTa' sunane meM kucha vicitra-sA lagatA hai| yaha zabda na to saMskRta bhASA ke kozoM meM milatA hai aura na prAkRta bhASA ke| ataH yaha zabda vidvAnoM ke vivAda kA viSaya rahA hai| isa gommaTa nAma se hI zravaNabelagolA meM gaMganareza rAmamalla ke pradhAnamantrI aura senApati cAmuNDarAya ke dvArA sthApita bAhabalI kI uttaMga mUrti bhI vizrata hai| use bhI gommaTasvAmI yA gommaTajina kahate haiN| mUla rUpa se ye do hI vastu aisI haiM jo gommaTa nAma se vyavahRta hotI haiN| usI mUrti ke anukaraNa para jo anya mUrtiyA~ kArakala aura veNUra meM nirmita huIM, ve bhI gommaTa ke nAma se hI vyavahata huii| isa gommaTa nAma ke sambandha meM eka lekha zrI govinda pai kA "jaina siddhAnta bhAskara", ArA, jilda 4, pR. 102-6 meM prakAzita huA thaa| usameM unhoMne yaha siddha karane kA prayatna kiyA thA ki bAhubalI kAmadeva hone ke kAraNa manmatha kahe jAte the, jisakA kanaDI meM gommaTa eka tadbhava rUpa hai, jise marAThI se liyA gayA hai| isake bAda DaoN. e. ena. upAdhye ke bhAratIya vidyA (ji. 2, bhAga 1) meM prakAzita anusandhAnapUrNa lekha kA hindI anuvAda anekAnta varSa 4 kI kiraNa tIna aura cAra meM prakAzita huA, jisakA zIrSaka hai-gommaTa / isameM vidvAna lekhaka ne sabhI matoM kI samIkSA karate hue jo pramANa apane mata ke samarthana meM diye; unase yaha vivAda dUra ho gayA aura usake pazcAt kisI kA bhI koI lekha isake virodha meM hamAre dekhane meM nahIM aayaa| usa lekha kA sArAMza yahA~ diyA jAtA hai| grantha ke nirmANa meM nimitta cAmuNDarAya-gommaTa yaha hama Upara likha Aye haiM ki 'gommaTa' nAma se vyavahRta mUlataH do vastue~ haiM-eka gommaTasAra nAmaka grantha aura dUsarI zravaNabelagolA ke vindhyagiri parvata para sthApita bAhubalI kI uttuMga mUrti aura ina donoM kA sambandha jisa eka vyakti se hai vaha hai-gaMga sAmrAjya kA pradhAnamantrI aura senApati caamunnddraay| cAmuNDarAya ne hI ukta mUrti kI pratiSThAvidhi Adi karAyI thii| tathA gommaTasAra ke TIkAkAra abhayacandra, kezavavarNI aura 1. jaha cakkeNa ya cakkI chakkhaMDaM sAhiyaM avigghenn| taha maicakkeNa mayA chakkhaMDa sAhiyaM samma // karmakANDa a. 1, gA. 39' Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra jIvakANDa nemicandra apane prArambhika kathana meM likhate haiM ki nemicandra siddhAntacakravartI ne aneka upAdhidhArI cAmuNDarAya ke lie prathama siddhAnta grantha ke AdhAra para gommaTasAra grantha racA / 14 nemicandra aura cAmuNDarAya samakAlIna the tathA mUrti kI sthApanA aura gommaTasAra kA saMkalana bhI prAyaH samakAlIna ghaTanAe~ haiM / isalie gommaTa kA jo bhI artha lagAyA jAye, vaha mUrti tathA ukta prAkRta grantha ke nAma ke sAtha meM saMgata honA caahie| kyoMki cAmuNDarAya kA sambandha belagolA kI mUrti ke sAtha bhI usI prakAra hai, jisa prakAra ukta grantha ke sAtha hai| yadi hama gommaTasAra kI kucha antima gAthAoM ko dhyAnapUrvaka par3heM, to eka bAta nirvivAda siddha hai ki cAmuNDarAya kA - jo vIra mArtaNDa kI upAdhi se zobhita the, eka nAma gommaTa thA aura ve gommaTarAya bhI kahe jAte the| nemicandra ne ojapUrNa zabdoM meM unakI vijaya kI bhAvanA kI hai| jaisA ki nimna do gAthAoM se prakaTa haiM ajjajjaseNa guNagaNasamUha saMdhAri ajiyaseNa gurU / bhuvaNagurU jassa gurU so rAo gommaTo jayau // 733 // - jIvakANDa jeNa viNimmiya-paDimA vayaNaM savvaTTasiddhidevehiM / savvaparamohijo gihiM diTTha so rAo gommaTo jayaU // 666 // - karmakANDa inameM pahalI gAthA jIvakANDa kI aura dUsarI karmakANDa kI hai| pahalI meM kahA hai ki vaha rAya gommaTa jayavanta hoM, jinake guru ve ajitasena guru haiM jo bhuvanaguru haiN| dUsarI gAthA meM kahA hai ki vaha rAjA gommaTa jayavanta hoM, jinakI nirmANa karAyI huI pratimA (bAhubalI kI mUrti) kA mukha sarvArthasiddhi ke devoM aura sarvAvadhi tathA paramAvadhi ke dhAraka yogiyoM ke dvArA dekhA gayA hai| isa samakAlIna sAkSI ke sivAya I. san 1180 ke eka zilAlekha' se jJAta hotA hai ki cAmuNDarAya kA dUsarA nAma gommaTa thA / DaoN. upAdhye ise cAmuNDarAya kA gharelU nAma batalAte haiN| aura likhate haiM- ki bAhubalI ko prAcIna jaina sAhitya meM gommaTezvara nahIM kahA gayA hai tathA yaha zabda kevala belgolA kI mUrti kI pratiSThA ke bAda hI vyavahAra meM AyA hai-ina bAtoM ko smRti meM rakhate hue yaha bAta AsAnI se vizvAsa kiye jAne yogya ho jAtI hai ki yaha mUrti gommaTezvara ke nAma se isalie prasiddha huI; kyoMki ise cAmuNDarAya ne, jisakA dUsarA nAma gommaTa thA, banavAkara sthApita kiyA thA / gommaTezvara kA artha hotA hai- 'gommaTa ke devatA' / isI taraha gommaTasAra nAma isalie diyA gayA, kyoMki vaha dhavalAdi granthoM kA sAra thA, jise nemicandra ne gommaTa cAmuNDarAya ke lie taiyAra kiyA thaa| jaba eka bAra belagolA kI mUrti kA nAma gommaTezvara par3a gayA, to dhIre-dhIre yaha nAma * karmadhAraya samAsa ke taura para (gommaTazcAsau IzvaraH) samajha liyA gyaa| aura bAda meM bAhubalI kI dUsarI mUrtiyoM ke lie bhI vyavahRta huA / Age DaoN. upAdhye ne aneka pramANoM ke AdhAra para yaha pramANita kiyA hai ki bhArata kI Adhunika bhASAoM meM marAThI hI aisI bhASA hai jisameM yaha zabda prAyaH vyavahata huA isa taraha DaoN. upAdhye ke niSkarSa ke anusAra gommaTa cAmuNDarAya kA vyaktigata nAma thA, cU~ki unhoMne bAhubalI kI mUrti kI pratiSThA karAyI thI, isalie vaha mUrti gommaTezvara kahalAne lagI aura anta meM nemicandra ne jo dhavalAdikA sAra taiyAra kiyA, vaha gommaTasAra kahalAyA akSarazaH gommaTa kA artha hai-uttama Adi / ( yaha DaoN. upAdhye ke lekha kA sAra hai) kintu jina AcArya nemicandra ne apane gommaTasAra ke anta meM gommaTa rAjA kA jayakAra kiyA hai, unhoMna 1. dekho ( 1. C. II) naM. 238, paMkti 16 aura a~garez2I saMkSepa kA pRSTha 98 bhI / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 15 hI 'gommaTa' zabda kA vyavahAra dUsare arthoM meM bhI kiyA hai| karmakANDa kI apanI antima prazasti meM, jo ATha gAthAoM meM nibaddha hai| sarvaprathama vaha likhate haiM gommaTa saMgaha suttaM gommaTadeveNa gommaTaM raiyaM / kammANa NijjaraTuM taccaTThavadhAraNaTuM ca // 665 // isakI saMskRta TIkA isa prakAra hai "idaM gommaTasArasaMgrahasUtraM gommaTadevena zrIvardhamAnadevena gommaTa nayapramANaviSayaM racitama kimarthaM? jJAnAvaraNAdi-karmanirjarArthama // " arthAt gommaTadeva zrIvardhamAnadeva ne gommaTa arthAt naya pramANaviSayaka yaha gommaTasAra saMgrahasUtra jJAnAvaraNa Adi karma kI nirjarA ke lie rcaa|' isameM zrIvardhamAna tIrthaMkara ko gommaTadeva kahA hai tathA gommaTa kA artha nayapramANa jisakA viSaya hai, aisA kiyA hai| hameM TIkAkAra kA yaha artha samyak pratIka nahIM hotA; kyoMki mahAvIra svAmI karmoM kI nirjarA ke lie koI racanA kaise kara sakate haiN| isI taraha gommaTa kA artha nayapramANaviSaya bhI cintya hotA hai Age likhA hai gommaTa saMgaha sattaM gommaTasiharuvari gommaTajiNo y| gommaTarAyaviNimmiya dakkhiNakukkuDajiNo jayau // 668 // isakI saMskRta TIkA meM kahA hai- 'gommaTa saMgrahasUtra, cAmuNDarAya ke dvArA nirmita prAsAda meM sthita eka hasta pramANa indranIlaratnamaya nemIzvara kA pratibimba aura cAmuNDarAya ke dvArA vinirmita dakSiNakukkuTa jina sarvotkarSa rUpa se jayavanta hoN|' isameM tIna kAryoM kA ullekha hai-1 gommaTa saMgraha sUtra, 2 gommaTa jina, aura 3 dakSiNa kukkuTa jin| gommaTa saMgraha sUtra to gommaTa ke lie saMgraha kiyA huA gommaTasAra nAmaka sUtragrantha hai| gommaTa jinase abhiprAya zrI neminAtha kI eka hAtha pramANa indranIla maNi se nirmita pratibimba se hai, jise cAmuNDarAya ne vidhyagiri para nirmita apane jinAlaya meM pratiSThita kiyA thaa| aura dakSiNa kukkuTa jinase bAhubalI kI vizAla mUrti kahI gayI hai| isase Age kI gAthA meM isI pratimA kI U~cAI kA ullekha hai| jaise pUrva gAthA meM 'gommaTa' zabda kA vyavahAra 'gommaTadeveNa gommaTaM raiyaM' rUpa se kiyA gayA hai, usI prakAra isa gAthA meM 'gommaTasiharuvari gommaTajiNo' rUpa se kiyA gayA hai| 'gommaTasAra' gommaTa ke lie banAyA gayA, gommaTa jinakI racanA bhI gommaTa ne kii| ataH ina donoM ko gommaTa nAma se kahanA to ucita hai| kintu jisa parvata ke zikhara para indranIlamaNi nirmita bimba rUpa meM virAjamAna kI gayI, usa vindhyagiri ko 'gommaTa' kahanA to khaTakatA hai| hA~, vindhyagiri para nirmita jisa jinAlaya meM vaha bimba virAjamAna kI gayI, use gommaTa kahA jA sakatA hai, kyoMki usakI racanA bhI cAmuNDarAya ne karAyI thii| zAyada isI se TIkAkAra ne 'gommaTa zikhara' kA artha cAmuNDarAya vinirmita prAsAda kiyA hai; kyoMki yadi vindhyagiri ko gommaTa kahA jA sakatA hai, to jisa candragiri para gommaTezvara kI uttuMga mUrti sthApita hai, use 'gommaTa' na kahanA asaMgata pratIta hotA hai| kintu AcArya nemicandra ne usa uttuMga mUrti kA ullekha gommaTa nAma se nahIM kiyaa| ve apane dvArA racita grantha ko 'gommaTa saMgraha sUtra' kahate haiN| cAmuNDarAya ko gommaTa kahate haiN| cAmuNDarAya ke dvArA nirmita jinAlaya ko aura usameM sthApita bimba ko 'gommaTa' zabda se kahate haiM, kintu bAhubalI kI mUrti ko gommaTa zabda se nahIM khte| use vaha dakSiNa kukkaDajina kahate haiN| AcArya nemicandra ke ullekhoM ke AdhAra para yaha to nirvivAda hai ki cAmuNDarAya kA ullekha gommaTa nAma se kiyA gayA hai aura usI ke usa nAmapara-se usake dvArA yA usake uddeza se nirmita vastuoM ko bhI Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 gommaTasAra jIvakANDa 'gommaTa' kahA hai| kintu usakI aneka upAdhiyoM ke sAtha usake isa nAma kA koI nirdeza dekhane meM nahIM AyA tathA isa nAma kA koI kAraNa bhI pratIta nahIM hotaa| ataH isa zabda gommaTa kI sthiti abhI bhI vicAraNIya hai| aisA pratIta hotA hai ki 'gommaTa' zabda jisa dezI bhASA kA hai, usameM usakA koI anya artha avazya rahA hai| DaoN. upAdhye ne apane lekha meM likhA hai ki bhArata kI Adhunika bhASAoM meM marAThI hI aisI bhASA hai jisameM yaha zabda prAyaH vyavahata huA hai aura aba bhI isakA vyavahAra hotA hai| unhoMne kucha udAharaNa bhI prastuta kiye haiN| Age ve likhate haiM 'gommaTa' zabda marAThI meM eka vizeSaNa hai aura usakA artha hai sApha, sundara, Akarpaka, acchA aadi| koMkaNI bhASA meM bhI 'gomTo' zabda hai aura usakA vahI artha hai jo marAThI meM hai|' anta meM vaha likhate haiM-akSarazaH gommaTa zabda kA artha hai-uttama, aadi| zravaNavelagolA ke tIna zilAlekhoM meM jo kramazaH I. san 1118, 1156, 1180 ke haiM aura kannar3a bhASA meM haiM- 'gommaTa' zabda AyA hai| aura vahA~ unakA adha prasanna karanevAlA yA uttama hai| DaoN. upAdhye bhI 'gommaTa' zabda ke aura zAbdika parijJAna ke lie adhika adhyayana kI AvazyakatA batalAte haiN| AcArya nemicandra ke dvArA prayukta 'gommaTadeveNa gommaTaM raiyaM', pada se hameM bhI usakI AvazyakatA pratIta hotI hai| kyoMki ukta vAkya meM 'gommaTa' zabda kA prayoga na to cAmuNDarAya ke lie hai aura na unake dvArA nirmita vastu ke lie hai| usameM kahA gayA hai ki gommaTa deva ne karmoM kI nirjarA ke lie aura tattvArtha ke nirNaya ke lie gommaTa saMgraha sUtra kI racanA kI hai| 'gommaTa saMgraha sUtra' kA hI vizeSaNa dUsarA 'gommaTa' zabda hai, use prazaMsAvAcaka vizeSaNa mAnA jA sakatA hai| kintu racanA karanevAlA gommaTadeva kauna hai? jisane karmo kI nirjarA aura tattvArtha ke avadhAraNa ke lie isa grantha ko racA? aisA to racanAkAra hI likha sakatA hai| aura racanA karanevAle svayaM AcArya nemicandra haiM? tava kyA unhoMne apanA ullekha bhI 'gommaTadeva' zabda se kiyA hai? Age unhoMne kahIM bhI granthakAra ke sambandha meM yA grantharacanA ke sambandha meM isa prakAra kA kathana nahIM kiyA hai| hA~, Age gA. 667 meM vaha isakA saMketa avazya karate haiM unhoMne yaha grantha cAmuNDarAya ke lie hI banAyA thaa| isakA ullekha eka rUpaka ke rUpa meM unhoMne isa prakAra kiyA haivaha kahate haiM siddhaMtudayataDuggaya Nimmalavara nnemicNdkrkliyaa| guNarayaNabhUSaNaMbuhivelA bharau bhuvaNayalaM // 667 // 'siddhAntarUpI udayAcala ke taTa para udita nirmala nemicandra kI kiraNa se yukta gaNaratnabhUpaNa arthAt cAmuNDarAya rUpI samudra kI matirUpI velA bhuvanatala ko pUrita kre|' siddhAntarUpI udayAcala ke taTa para udita nemicandra svayaM granthakAra haiM, unake pratApa se cAmuNDarAyarUpI samudra kI matirUpI velA kA prasAra huA hai| guNaratnabhUpaNa cAmuNDarAya kI upAdhi thii| AcArya nemicandra ne 'gommaTasAra' kA maMgalAcaraNa karate hue bhI 'guNarayaNabhUpaNudayaMjIvassa parUvaNaM vocchaM' likhakara prakArAntara se cAmuNDarAya kA nirdeza kiyA hai| isI prakAra unhoMne 'karmakANDa' kI kaI maMgala gAthAoM meM dvayarthaka rUpa se cAmuNDarAya kI upAdhiyoM kA prayoga kiyA hai| ataH yaha to spaSTa hI hai ki gommaTasAra kI racanA cAmuNDarAya ke lie nemicandrAcArya ne kI hai| unhoMne apanI dUsarI racanA 1. miUNa NemicaMda asahAyaparakkama mahAvAra // 8 // NamiUNa vaDhamANaM kaNayaNihaM devagayaparipajjaM // 358 / / asahAya jiNavariMda asahAyaparakkama mahAvIre // 36 // miUNa miNAhe sajjajuhiTTiNamaMsiyaMdhijugaM // 451 // asahAya parAkrama, devarAja, satyayudhiSThira, ye saba cAmuNDarAya kI upAdhiyAM hai| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 17 'trilokasAra' bhI cAmuNDarAya ke pratibodha ke lie racI thii| yaha AcArya nemicandra ke ziSya aura 'trilokasAra' kI saMskRta TIkA ke racayitA mAdhavacandra ne apanI TIkA ke prArambha meM spaSTa likhA hai| usake maMgalAcaraNa meM prayukta 'balagovinda' kA artha unhoMne bala-cAmuNDarAya aura govinda-rAcamalladeva bhI kiyA hai| cAmuNDarAya gaMganareza rAcamalladeva (vi. saM. 1031-41) ke senApati aura mantrI the| ataH jaise vIrasena svAmI ne apane bhakta ziSya samrATa amoghavarSa kI upAdhi ko upalakSita karake siddhAnta granthoM kI apanI TIkAoM ko dhavalA-jayadhavalA nAma diyA, usI prakAra nemicandra ne apane bhakta ziSya cAmuNDarAya ke gommaTa nAma ko upalakSita karake unake nimitta se nirmita apane saMgraha grantha ko gommaTasAra nAma diyA-isameM koI vivAda nahIM hai| kintu aneka upAdhiyoM se bhUSita cAmuNDarAya ke isa aprasiddha nAma 'gommaTa' ko hI kyoM itanI mahattA AcArya nAmacandra ne dI, isakA koI hetu spaSTa nahIM hotaa| svayaM cAmuNDarAya ke apane purANa meM bhI isa nAma ke sambandha meM koI saMketa nahIM hai| astugranthakAra ke guru 'gommaTasAra' AcArya nemicandra kI pramukha racanA hai aura usake do bhAga haiM---jIvakANDa aura krmkaanndd| kintu ina donoM ke hI anta meM unhoMne apane aura apane guru ke sambandha meM kucha bhI nahIM likhaa| karmakANDa ke anta meM to ATha gAthAe~ prazasti sambandhI haiM aura jIvakANDa ke anta meM eka hai| ina saba meM rAjA gommaTa kA hI jayakAra hai| unhIM ke guru ajitasena kA nirdeza donoM bhAgoM ke anta meM avazya hai| kinta apane garu kA nahIM hai| hA~, 'trilokasAra' kI antima gAthA meM nemicandra muni kA nAma avazya hai aura unheM abhayanandi kA ziSya kahA hai| kintu karmakANDa ke antargata prakaraNoM meM unake eka nahIM, aneka guruoM kA nAmollekha hai| yathAsattvasthAna nAmaka tIsare adhikAra ke anta meM kahA hai varaidaMNaMdiguruNo pAse soUNa sylsiddhtN| sirikaNayaNaMdiguruNA sattaTThANaM samuddiSTuM // 366 // indranandi guru ke pAsa meM samasta siddhAnta ko sunakara zrI kanakanandi guru ne sattvasthAna ko khaa| isI ke Age vaha gAthA AtI hai jisameM cakravartI ke samAna chaha khaNDoM ko sAdhane kI ghoSaNA hai| Age caturtha adhikAra ke antargata paMcabhAgahAra nAmaka cUlikA ke prArambha meM kahA hai-- jattha varaNemicaMdo mahaNeNa viNA suNimmalo jaado| so abhayaNaMdi NimmalasuovahI harau pAvamalaM // 408 // jisameM mathana ke binA hI nemicandra atyaMta nirmala rUpa se prakaTa hue, vaha abhayanandirUpI nirmala zrutasamudra pApamala ko dUra kre| Age isI ke antargata dasakaraNacUlikA ke prArambha meM kahA hai jassa ya paaypsaayennnnNtsNsaarjlhimuttinnnno| vIriMdaNaMdivaccho NamAmi taM abhayaNaMdigurUM // 436 // jisake caraNoM ke prasAda se vIranandi aura indranandikA ziSya ananta saMsArasamudra ke pAra ho gayA, una abhayanandi guru ko maiM namaskAra karatA huuN| Age chaThe adhikAra ke prArambha meM kahA hai NamiUNa abhayaNaMdiM sudasAyarapArAgiMdaNaMdi guruuN| varavIraNaMdiNAhaM payaDINaM paccayaM vocchaM // 785 // abhayanandi ko aura zrutasamudra ke pAragAmI indranandi guru ko tathA vIranandi svAmI ko namaskAra karake prakRtiyoM ke pratyaya khuuNgaa| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pac gommaTasAra jIvakANDa Age AThaveM trikaraNa cUlikA nAmaka adhikAra ke prArambha meM kahA hai Namaha guNarayaNabhUSaNa siddhtaamiymhddhibhvbhaavN| varavIraNaMdicaMdaM NimmalaguNamiMdaNaMdiguruM // 86 // he guNaratnabhUSaNa cAmuNDarAya! siddhAntazAstrarUpI amRtamaya mahAsamudra meM utpanna hue utkRSTa vIranandirUpI candramA ko tathA nirmala guNavAle indranandi guru ko namaskAra kro| isa prakAra abhayanandi, vIranandi, indranandi aura kanakanandi ye cAra unake guru the| sambhavatayA ye sabhI siddhAnta samudra ke pAragAmI hone se siddhAntacakravartI the| AcArya nemicandra ne apane jIvakANDa meM apane kisI bhI guru kA smaraNa nahIM kiyA aura karmakANDa ke kaI avAntara adhikAroM ke prArambha meM unakA smaraNa kiyA, kyA isameM koI vizeSa kAraNa ho sakatA hai? aisA mana meM prazna hotA hai| jIvakANDa kA viSaya bIsa prarUpaNAoM se sambaddha hai, kintu karmakANDa kA viSaya karmasiddhAnta se sambaddha hai| ho sakatA hai ukta AcArya karmasiddhAnta ke usa-usa viSaya ke vizeSajJa rahe hoM aura AcArya nemicandra ne una-una viSayoM kA vizeSa anuzIlana unase kiyA ho| jaise sattvasthAna nAmaka prakaraNa ke anta meM kahA hai ki indranandi guru ke pAsa meM sampUrNa siddhAnta ko sunakara kanakanandi guru ne sattvasthAna kA kathana kiyaa| sva. zrI jugalakizora mukhtAra ne (anekAnta varSa 8, ki. 8-6, pR. 304) likhA thA ki yaha sattvasthAna grantha vistara sattvabhaMgI ke nAma se ArA ke jainasiddhAnta bhavana meM maujUda hai| isa sattvasthAna grantha ko nemicandra ne apane gommaTasAra grantha ke sattvasthAna nAmaka adhikAra meM prAyaH jyoM-kA-tyoM apanAyA hai| indranandi, vIranandi Adi ke dvArA racita koI karmasiddhAnta-viSayaka grantha to upalabdha nahIM hai, kintu kanakanandI ne unhIM se sakala siddhAnta kA adhyayana karake sattvasthAna kA kathana kiyA thaa| ataH ukta donoM hI AcArya usa viSaya ke marmajJa vidvAn hone caahie| kheda hai ki AcArya nemicandra ke ina sakala zruta pAragAmI gurujanoM ke viSaya meM koI jAnakArI prApta nahIM hotii| eka vIranandi kA 'candraprabhacarita' kAvya upalabdha hai| usakI prazasti meM unhoMne apane guru kA nAma abhayanandi likhA hai aura unakA samaya bhI prAyaH vahI hai| mAtra isI AdhAra para unheM nemicandra ke dvArA smRta vIranandi mAnA jAtA hai| indranandi nAmaka AcArya racita eka 'zrutAvatAra' hai jo mANikacandra granthamAlA ke antargata 'tattvAnuzAsanAdi saMgraha' meM prakAzita ho cukA hai| usase jJAta hotA hai ki ve siddhAntazAstroM kI paramparA se tathA unake viSayAdi se suparicita the| siddhAntagrantha viSayaka unakA varNana bahuta hI prAmANika aura susaMgata hai| ataH ve indranandi AcArya nemicandra ke guru ho sakate haiN| ina sabameM abhayanandi hI bar3e aura pradhAna pratIta hote haiN| isase pratIta hotA hai ki vikrama kI 11 vIM zatI meM siddhAnta viSayaka jJAtAoM kA acchA samUha thA aura ye saba cAmuNDarAya ke samaya meM bhI vartamAna the; kyoMki karmakANDa kI eka gAthA meM AcArya nemicandra cAmaNDarAya se unako namaskAra karane kI preraNA karate haiN| ataH usakI racanA karate samaya ve saba avazya hI upasthita hone caahie| 'gommaTasAra' kI racanA meM una sabakA hI yogadAna rahA pratIta hotA hai| AcArya nemicandra ke eka ziSya mAdhavacandra vidya the| unhoMne apane guru ke dvArA nirmita 'trilokasAra' grantha para saMskRta meM TIkA racI thii| unhoMne apanI TIkAkAra prazasti meM kahA hai ki apane guru nemicandra siddhAntacakravartI ko sammata athavA granthakartA nemicandra siddhAntadeva ke abhiprAya kA anusaraNa karanevAlI kucha gAthAe~ mAdhavacandra traividya ne bhI yahA~-vahA~ racI haiN| mAdhavacandra bhI karaNAnuyoga ke paMDita the| unakI gaNita zAstra meM vizeSa gati thii| unake dvArA siddha gaNita ko trilokasAra meM nibaddha kiyA gayA hai aura yaha gAthA meM prayukta 'mAdhavacaMduddhariyA' pada se jo dvi-arthaka hai, spaSTa hotA hai| 'gommaTasAra' jIvakANDa meM bhI yogamArgaNAdhikAra meM inake mata kA nirdeza hai| ataH gurujanoM ke sAtha ziSyajana bhI isa grantharacanA goSThI meM sammilita the| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 16 grantharacanA-sthAna yaha grantharacanA candragiri para cAmuNDarAya ke dvArA nirmApita jinAlaya meM indranIlamaNi nirmita nemIzvara pratibimba ke sAnnidhya meM hI huI hai| 'gommaTasAra' karmakANDa kI prazasti meM isa jinAlaya meM sthita bimba kA nirdeza hai tathA jIvakANDa, karmakANDa aura trilokasAra kI Adya maMgala gAthAoM meM nemijina ko namaskAra bhI kiyA gayA hai| ___'bAhubalicarita' ke anusAra jaba cAmuNDarAya apanI mAtA ke sAtha gommaTezvara kI mUrti ke darzana ke lie podanApura gaye the, to nemicandra bhI unake sAtha the| tathA nemicandra ko hI yaha svapna AyA thA ki vindhyagiri para gommaTezvara kI mUrti thii| usake pazcAt hI cAmuNDarAya ne vahA~ mUrti kI sthApanA kI aura nemicandra ke caraNoM meM cAmuNDarAya ne mUrti kI pUjA ke nimitta grAma arpita kiye, jinakI Aya chiyAnave hajAra dravya pramANa thii| yathA bhAsvaddezIgaNAgresararucirasiddhAntavinnemicandrazrIpAdAgre sadA SaNNavati dazazatadravyabhUgrAmavaryAn / dattvA zrIgommaTezotsava-nityArcanA vaibhavAya zrImaccAmuNDarAjo nijapuramathurAM saMjagAma kSitIzaH // 61 // racanAkAla jaisA Upara ke lekha se spaSTa hai ki nemicandrAcArya ne cAmuNDarAya ke nimitta se apane 'gommaTasAra' aura 'trilokasAra' nAmaka granthoM kI racanA kI thii| tathA 'gommaTasAra' kI antima prazasti meM rAjA gommaTa arthAta cAmuNDarAya kA jayakAra karate hue unake dvArA nirmita dakSiNa kukkuTajina-bAhubalI kI mUrti tathA candragiri para nirmita jinAlaya kA ullekha kiyA hai| isase yaha prakaTa hai ki ukta nirmANoM ke pazcAt yA unake samakAla meM hI 'gommaTasAra' racA gayA hai| cAmuNDarAya ne apanA 'cAmuNDarAyapurANa' zaka saM. 600 (vi. saM. 1031) meM samApta kiyA thaa| usameM unhoMne apane saba kAryoM kA vivaraNa diyA hai, kintu mUrti nirmANa kArya kA ullekha nahIM kiyaa| ataH isake pazcAt hI mUrti kI pratiSThA huI hai| tathA mUrti kI pratiSThA gaMganareza rAcamalla dvitIya ke rAjyakAla meM huI hai aura usakA rAjyakAla vi. saM. 1031 se 1041 taka hai| 'bAhubalIcarita' meM gommaTeza kI pratiSThA kA jo samaya diyA hai, usake anusAra vi. saM. 1037-38 meM pratiSThA huI hai| usa samaya rAcamalla kA rAjyakAla thaa| tathA 'trilokasAra' kI TIkA meM usakI prathama maMgala gAthA ke 'balagovinda' Adi pada kA vyAkhyAna zrI mAdhavacandra vidya ne 'balazcAmuNDarAyaH gAM pRthvIM vindati pAlayatIti govindo rAcamalladevaH' kiyA hai| tathA 'gommaTasAra' jIvakANDa kI mandaprabodhinI TIkA ke prArambha meM bhI gaMgarAja rAcamalla ke mantrI cAmuNDarAya ityAdi nirdeza hai| ataH gommaTasAra aura trilokasAra kI racanA vi. saM. 1037-40 meM huI hai| racanAe~ AcArya nemicandra siddhAntacakravartI kI tIna hI racanAe~ samupalabdha haiM-gommaTasAra, labdhisAra aura triloksaar| 'bAhubalIcarita' meM bhI unakI inhIM tIna racanAoM kA nirdeza hai| yathA siddhAntAmRtasAgaraM svamatimanthakSmAbhRdAloDya madhye lebhe'bhISTaphalapradAnapi sadA deshiignnaagresrH| zrImad gommaTa-labdhisAra vilasat trailokyasArAmaramAjazrIsuradhenucintitamaNIn zrInemicandro muniH // 63 // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 gommaTasAra jIvakANDa inake sivAya eka dravyasaMgraha nAmaka grantha bhI nemicandramuni racita hai| isa para brahmadeva kI TIkA hai| zrI zaraccandra ghoSAla ne isakA a~garejI meM anuvAda kiyA hai| usakI prastAvanA meM unhoMne ise gommaTasAra ke kartA kI hI kRti mAnA hai| kintu sva. paM. jugalakizorajI mukhtAra ne usakI vistRta AlocanA karate hue unake isa mata ko mAnya nahIM kiyA hai| unakI anupapattiyA~ isa prakAra haiM-prathama dravya-saMgrahakAra kA siddhAnta cakravartI ke rUpa meM koI prAcIna ullekha nahIM miltaa| saMskRta TIkAkara brahmadeva ne unheM siddhAntideva prakaTa kiyA hai| siddhAntacakravartI kA pada siddhAntI, athavA siddhAntideva se bar3A hai| dUsare 'gommaTasAra' ke kartA nemicandra apane granthoM meM apane guru kA nAmollekha avazya karate haiN| parantu 'dravyasaMgraha' meM vaisA nahIM kiyA hai| tIsare TIkAkAra brahmadeva ne apanI TIkA ke prastAvanA vAkya meM likhA hai ki yaha dravyasaMgraha nemicandra siddhAntideva ke dvArA soma nAma ke rAjazreSThi ke nimitta Azrama nAmaka nagara meM munisuvrata caityAlaya meM racA gyaa| vaha nagara usa samaya dharAdhIza mahArAja bhojadeva sambandhI zrIpAla maNDalezvara ke adhikAra meM thaa| bhojakAla ke nemicandra kA samaya IsA kI gyArahavIM zatAbdI baiThatA hai| cauthe dravya saMgraha ke kartA ne bhAvAnava ke bhedoM meM pramAda ko bhI ginAyA hai aura avirata ke pA~ca tathA kaSAya ke cAra bheda kiye haiN| parantu gommaTasAra ke kartA ne pramAda ko bhAvAsrava ke bhedoM meM nahIM mAnA aura avirata ke dUsare hI prakAra se bAraha tathA kaSAya ke paccIsa bheda kiye haiN| mukhtAra sAhaba kI sabhI yuktiyA~ joradAra haiM, kintu jahA~ taka siddhAntacakravartI aura siddhAntideva ke antara kI bAta hai, vaha joradAra pratIta nahIM hotI; kyoMki trilokasAra kI TIkA ke prArambha meM TIkAkAra mAdhavacanda ne apane guru kA nirdeza nemicandra saiddhAntadeva rUpa se kiyA hai tathA apane antima vaktavya kI gAthA kI TIkA meM 'garuNemicaMda' pada kI vyAkhyA meM 'svakIyagurunemicandrasiddhAntacakriNAM athavA granthakartaNAM nemicandra siddhAntadevAnAm' likhakara donoM padoM ko samakakSa pramANita kiyA hai| yahA~ guru nemicandra ke sAtha to siddhAntacakrI pada aura granthakAra nemicandra ke sAtha siddhAntadeva pada kA prayoga bhI ullekhanIya hai| __ ataH nemicandra siddhAntacakravartI aura nemicandra siddhAntadeva to eka hI vyakti ho sakatA hai| isake sAtha hI trilokasAra kI antima gAthA ke sAtha dravyasaMgraha kI antima gAthA kI tulanA bhI draSTavya hai| trilokasAra kI antima gAthA isa prakAra hai idiNemicaMdamuNiNA appasudeNabhayaNaMdivaccheNa / raIo tiloyasAro khamaMtu taM bahusudAiriyA // aura dravyasaMgraha kI antima gAthA isa prakAra hai davvasaMgahamiNaM muNiNAhA dosasaMcayacudA sudpunnnnaa| sodhayaMtu taNusuttadhareNa NemicaMda muNiNA bhaNiyaM jaM // donoM meM 'NemicaMda muNi' pada samAna hai| 'appasudeNa' aura 'taNusuttadhareNa' vizeSaNoM meM bhI kevala zabdabheda hai; arthabheda nahIM hai| 'bahusudAiriyA' aura 'sudapuNNA muNiNAhA' pada bhI ekArthaka haiN| antara kevala itanA hI hai ki eka meM guru kA nAma hai aura dUsare meM nahIM hai| hamane apane jaina sAhitya ke itihAsa bhAgara meM isa para vizeSa prakAza DAlA hai| ataH yaha racanA bhI gommaTasAra ke kartA kI ho sakatI hai| gommaTasAra aparanAma paMcasaMgraha granthakAra nemicandrAcArya ne to 'gommaTasAra' ke dUsare bhAga karmakANDa ke anta meM isa grantha kA nAma gommaTa saMgraha sUtra yA gommaTa sUtra hI diyA hai, jisakA artha hotA hai gommaTarAya cAmuNDarAya ke lie saMgraha kiyA gayA suutrgrnth| kintu TIkAkAroM ne isakA aparanAma paMcasaMgraha likhA hai| jIvakANDa kI mandaprabodhinI TIkA ke prArambha meM likhA hai Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 21 'zrIcAmuNDarAya"dravyAnuyogapraznAnurUpaM mahAkarmaprakRti prAbhRta prathama siddhAnta jIvasthAnAkhya prathama khaNDArtha saMgraha gommaTasAra nAmadheya paMcasaMgrahazAstraM prArabhamANa"tadgommaTasAra prathamAvayavabhUtaM jIvakANDaM viracayan / ' aura kezavavarNI kI karNATavRtti meM likhA hai 'zrImat cAmuNDarAya praznAvatIrNekacatvAriMzat padanAmasattvaprarUpaNAdvAreNa bhagavAn zAstrakAro mahAkarmaprakRtiprAbhUta-prathamasiddhAntajIvasthAna-kSudrakabandha-bandhasvAmitva-vedanAkhaNDa-varNaNAkhaNDa-mahAbandhAnAM SaTkhaNDAnAM madhye jIvAdiprameyAMzaM niravazeSa samuddhRtya gRhItvA gommttsaar-pNcsNgrhprpNcmaarcyn| inameM prathama meM prathama siddhAnta ke prathama khaNDa jIvasthAna se gommaTasAra ke prathama bhAga jIvakANDa kI racanA batalAyI hai| aura dUsare meM prathama siddhAnta ke chaha khaNDoM meM se samasta jIvAdi prameyAMza ko gRhIta karake gommaTasAra paMcasaMgraha kI racanA batalAyI hai| donoM hI TIkAkAroM ne apane-apane dRSTikoNa se ThIka hI likhA hai| mandaprabodhinI ke kartA jIvakANDa ko dRSTi meM rakhakara use prathama siddhAnta ke prathama khaNDa jIvasthAna se saMgRhIta batalAte haiN| aura kezavavarNI pUre gommaTasAra ko dRSTi meM rakhakara use chahoM khaNDoM se saMgRhIta kahate haiN| ataH donoM hI kathana yathArtha haiN| donoM hI gommaTasAra kA aparanAma paMcasaMgraha kahate haiN| kintu gommaTasAra ke racayitA ne usakA yaha aparanAma kahIM bhI nahIM likhA hai| taba TIkAkAroM ne use yaha nAma kaise diyA? yaha jijJAsA ho sakatI hai| paMcasaMgraha nAma paMcasaMgraha' nAmaka cAra grantha vartamAna meM upalabdha haiM-do prAkRta meM aura do saMskRta meN| prAkRta meM 'paMcasaMgraha' eka digambara paramparA kA hai aura eka zvetAmbara paramparA kaa| digambara paramparA ke paMcasaMgraha meM pA~ca prakaraNa haiM-jIvasamAsa, prakRti samutkIrtana, karmastava, zataka aura spttikaa| ataH 'paMcasaMgraha' nAma ucita hI hai| saMskRta ke donoM paMcasaMgraha isI prAkRta paMcasaMgraha ke saMskRta rUpAntara haiN| isa prAkRta paMcasaMgraha ke anta meM eka vAkya likhA hai-'iti paMcasaMgraho samatto' grantha meM kahIM bhI yaha nAma nahIM aataa| amitagati ne apane saMskRta paMcasaMgraha meM eka sthAna para (pR. 131) likhA hai-paMcasaMgraha ke abhiprAya se yaha kathana hai| ataH saMskRta paMcasaMgraha ke racanAkAla (vi. saM. 1070) meM yaha grantha paMcasaMgraha ke nAma se prasiddha thaa| usI saMskRta paMcasaMgraha ke Adi meM isa paMcasaMgraha nAma kI paribhASA dI hai-jo bandhaka, badhyamAna, bandha ke svAmI, bandha ke kAraNa aura bandha ke bheda kahatA hai, vaha paMcasaMgraha hai| kintu zvetAmbarAcArya candrarSi mahattarakRta 'paMcasaMgraha' ke prArambha meM paMcasaMgraha nAma kI sArthakatA batalAte hue kahA hai-isa grantha meM zataka Adi pA~ca granthoM ko saMkSipta kiyA gayA hai athavA isameM pA~ca dvAra haiM, isalie isakA nAma paMcasaMgraha hai| zataka Adi pA~ca granthoM kA nAma granthakAra ne nahIM btaayaa| kintu isake TIkAkAra malayagiri ne likhA hai ki isa paMcasaMgraha meM zataka, saptatikA, kaSAyaprAbhRta, satkarma aura karmaprakRti ina pA~ca granthoM kA saMgraha hai| athavA yogopayoga viSaya mArgaNA, bandhaka, bandhavya, bandhahetu, bandhavidhi ina pA~ca arthAdhikAroM kA saMgraha hone se isakA nAma paMcasaMgraha hai| digambara paMcasaMgraha meM bhI jIvasamAsa, karmaprakRtistava, bandhodayodIraNAsattva, zataka, saptatikA nAmaka pA~ca adhikAra haiM, isalie isakA paMcasaMgraha nAma sArthaka hai| inhIM meM bandhaka, badhyamAna, bandha ke svAmI, bandha ke kAraNa aura bandhaka bheda A jAte haiN| ataH ina pA~coM kA kathana hone se ise paMcasaMgraha kahate haiN| yaha digambara AcArya kRta prAkRta paMcasaMgraha vIrasena svAmI kI dhavalA TIkA se 1. 'bandhakaM badhyamAnaM yo bandhezaM bndhkaarnnm| bhASate bandhabhedaM ca taM stuve bhAva (paMca) saMgraham // ' 2. savagAi paMcagaMtha-jahArihaM jeNa yettha sNkhitaa| dArANi paMca ahavA vena jahatthAbhiNAma idaM // 3. 'paMcAnAM zataka-saptatikA-kaSAyaprAbhRta-satkarma, karmaprakRti lakSaNAnAM granthAnAmathavA paMcAnAmarthAdhikArANAM yogopayogaviSaya mArgaNA-bandhaka-bandhavya-bandhahetu-bandhavidhilakSaNAnAM saMgraha: paMcasaMgrahaH / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra jIvakANDa bhI prAcIna hai| dhavalA meM paMcasaMgraha kI bahuta-sI gAthAe~ uddhRta haiN| ve gAthAe~ dhavalA meM jisa krama se uddhRta haiM, prAyaH usI krama se paMcasaMgraha meM pAyI jAtI haiN| adhikAMza gAthAe~ paMcasaMgraha ke antargata jIvasamAna nAmaka prakaraNa kI haiN| yadyapi vIrasena svAmI ne paMcasaMgraha kA nAmollekha nahIM kiyA hai, kintu eka sthAna para jIvasamAsa kA ullekha kiyA hai| dhavalA pu. 4, pR. 315 para 'jIvasamAsae vi uttaM' karake nIce kI gAthA udhata hai chappaMcaNavavihANaM atthANaM jinnvrovitttthaannN| ANAe ahigameNa ya saddahaNaM hoi sammattaM // yaha gAthA 'paMcasaMgraha' ke antargata jIvasamAsa nAmaka prathama adhikAra meM hai| tathA satprarUpaNA kI dhavalA TIkA meM uddhata lagabhaga 125 gAthAe~ bhI jIvasamAsa nAmaka adhikAra kI haiN| tathA kucha gAthAe~ 'paMcasaMgraha' ke anya adhikAroM kI bhI uddhRta haiN| isI dhavalA TIkA ke AdhAra para AcArya nemicandra ne gommaTasAra kA saMgraha kiyA thaa| ataH paMcasaMgraha se paricita usake TIkAkAroM ne use paMcasaMgraha nAma dekara ucita kiyA hai| satprarUpaNA paMcasaMgraha aura gommaTasAra AcArya nemicandra ne yadyapi apane grantha kA nAma gommaTasaMgrahasUtra rakhA hai aura usI ke AdhAra para TIkAkAroM ne use gommaTasAra nAma diyA hai, kinta granthakAra ne yaha spaSTa rUpa se nahIM likhA ki isakA saMgraha kisa grantha se kiyA gayA hai| tathApi karmakANDa meM jo unhoMne chaha khaNDoM kI sAdhanA karane kA kathana kiyA hai, usapara-se tathA SaTkhaNDAgama aura gommaTasAra ke viSayoM kI samAnatA hone se yaha spaSTa ho jAtA hai ki SaTakhaNDAgama arthAta dhavalA TIkA se usakA saMgraha kiyA gayA hai| 'paMcasaMgraha' nAma kA unhoMne koI saMketa nahIM kiyaa| phira bhI tulanA karane se yaha spaSTa pratIta hotA hai ki paMcasaMgraha kA bhI upayoga unhoMne kiyA hai aura apanI isa bahumUlya kRti ko saMgraha nAma dekara unhoMne 'paMcasaMgraha' nAma ko hI prakArAntara se vyakta kiyA hai| sambhavatayA paMcasaMgraha nAmaka grantha vartamAna thA, isalie bhI unhoMne apanI isa kRti kA nAma paMcasaMgraha na rakhakara gommaTasaMgraha rakhanA ucita samajhA ho| isameM nAma kI punarukti bhI nahIM hotI aura paMcasaMgraha kI dhvani bhI vyakta hotI hai| ataH yathArtha meM isakA nAma gommaTasaMgraha hI granthakAra ko iSTa rahA hai| isa taraha paMcasaMgraha ke isa laghubhrAtA kA nAma gommaTasaMgraha ucita bhI hai| isase donoM meM AnuvAMzikatA bhI A jAtI hai| yahA~ ina tInoM granthoM kA tulanAtmaka adhyayana prastuta karate hue hama sarvaprathama paMcasaMgraha aura satprarUpaNA kI dhavalA TIkA ko upasthita karate haiN| vIrasena svAmI ne SaTakhaNDAgama kI racanA kA itivRtta dete hae likhA hai ki AcArya puSpadanta ne viMzati sUtroM kI racanA karake jinapAlita ko par3hAkara bhUtabalI bhagavAn ke pAsa bhejA aura unhoMne viMzati sUtroM ko pAkara dravyapramANAnugama ko Adi lekara grantharacanA kii| zrutAvatAra ke racayitA indranandi ne likhA hai vAJchan guNajIvAdikaviMzatividhasUtra stprruupnnyaa| yuktaM jIvasthAnAdyadhikAraM vyaracayat samyak // 135 // 'arthAt bhUtabalI ne guNasthAna jIvasamAsa Adi bIsa prakAra ke sUtragarbhita satprarUparaNA se yukta jIvasthAna nAmaka prathama adhikAra rcaa|' ye bIsa prakAra ke sUtra kauna haiM, yaha vIrasena svAmI ne spaSTa nahIM kiyaa| kintu 'paMcasaMgraha' kI dUsarI gAthA meM hI spaSTa kara diyA hai ki guNasthAna, jIvasamAsa, paryApti, prANa, saMjJA aura caudaha mArgaNA tathA upayoga ye bIsa prarUpaNAe~ haiN| inhIM bIsa prarUpaNAoM kA kathana paMcasaMgraha ke jIvasamAsa nAmaka prathama adhikAra meM hai| SaTkhaNDAgama ke prArambhika satprarUpaNA sUtroM meM bhI guNasthAna aura mArgaNAoM kA kathana hai, kintu isa prakAra se Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 23 bIsa prarUpaNAoM kA kathana nahIM hai| aisA pratIta hotA hai ki satprarUpaNA sUtroM kI dhavalA TIkA meM guNasthAna aura mArgaNAoM kA kathana vIrasena svAmI ne 'paMcasaMgraha' ke jIvasamAsa nAmaka adhikAra ke AdhAra para hI kiyA hai, kyoMki usameM pramANa rUpa se uddhRta lagabhaga savA sau gAthAe~ paMcasaMgraha kI haiN| isakI vigata nIce dI jAtI hai satprarUpaNA meM pahale mArgaNAoM kA nirdeza hai, pIche guNasthAnoM kaa| aura paMcasaMgraha ke jIvasamAsa meM pahale guNasthAnoM kA kathana hai, pIche mArgaNAoM kaa| gommaTasAra jIvakANDa meM bhI paMcasaMgraha kA hI krama hai aura prAyaH gAthAe~ bhI vahI haiN| satprarUpaNA ke cauthe sUtra meM caudaha mArgaNAoM ke nAma ginAye haiN| usakI dhavalA meM caudaha mArgaNAoM kA sAmAnya kathana karate hue vIrasena svAmI ne caudaha mArgaNAoM se sambaddha solaha gAthAe~ uddhRta kI haiM jo paMcasaMgraha ke jIvasamAsa adhikAra meM vartamAna haiN| Age guNasthAnoM ke varNana meM bAIsa gAthAe~ pramANarUpa se uddhRta haiN| jIvasamAsAdhikAra meM unakI kramasaMkhyA 3, 6, 7,6, 10, 12, 11, 13, 14, 15, 16, 18, 16, 20, 21, 23, 24, 25, 27, 26, 30, 31 hai| kevala eka sthAna meM gAthA kA vyatikrama hai| sAdhAraNa-sA pAThabheda bhI kvacit hI hai| satprarUpaNA meM gaNasthAna ke pazcAta mArgaNAoM kA kramazaH vistAra se kathana hai| usakI dhavalA meM pratyeka mArgaNA ke antargata jIvasamAsa se gAthAe~ uddhata haiN| unakA vivaraNa nIce diyA jAtA hai| 1. gatimArgaNA meM gati sambandhI pA~ca gAthAe~ uddhRta haiM aura unakI kramasaMkhyA jIvasamAsa meM 60 se 64 taka haiN| 2. indriyamArgaNA meM jIvasamAsa kI gAthA 66, 67, 66, krama se uddhRta haiN| 3. kAyamArgaNA meM gyAraha gAthAe~ uddhRta haiM jo jIvasamAsa meM haiM, kintu unake krama meM antara hai| 4. yogamArgaNA meM bAraha gAthAe~ uddhRta haiN| unameM antima ko chor3akara jo dhavalA meM prathama uddhRta hai, zeSa jIvasamAsa meM yathAkrama pAyI jAtI haiN| kevala tIna gAthAoM ke prathama caraNa meM pAThabheda 5. vedamArgaNA meM uddhRta cAra gAthAe~ jIvasamAsa meM yathAkrama haiN| 6. kaSAyamArgaNA meM uddhRta cAra gAthAoM meM pAThabheda hai| jJAnamArgaNA meM bhI udhRta ATha gAthAe~ jIvasamAsa meM yathAkrama haiN| 8. saMyamamArgaNA meM bhI uddhRta ATha gAthAe~ jIvasamAsa meM yathAkrama haiN| 6. darzanamArgaNA meM uddhRta tIna gAthAe~ jIvasamAsa meM yathAkrama haiN| 10. lezyA mArgaNA meM uddhRta dasa gAthAe~ jIvasamAsa meM yathAkrama haiN| 11. samyaktva mArgaNA meM uddhRta pA~ca gAthAoM meM se tIna gAthAe~ jIvasamAsa meM yathAkrama haiN| anta kI do gAthAoM meM se upazama samyaktva kA svarUpa batalAnevAlI gAthA bhI pAThabheda ke sAtha jIvasamAsa meM hai| kintu vedaka samyaktvavAlI gAthA ke sthAna meM anya gAthA hai| isa taraha satprarUpaNA kI dhavalA TIkA meM uddhata bahata-sI gAthAe~ paMcasaMgraha ke jIvasamAsa nAmaka adhikAra meM yathAkrama vidyamAna haiN|| ataH jIvasamAsa nAma kA koI anya grantha upalabdha nahIM hai aura na usake astitva kA hI saMketa milatA hai| ataH yahI mAnanA par3atA hai ki vIrasena svAmI ke dvArA pramANarUpa se uddhRta jIvasamAsa paMcasaMgraha ke antargata jIvasamAsa adhikAra hI honA caahie| indriyamArgaNA prarUpaNA ke antargata eka gAthA uddhRta karate hue jo jIvasamAsa meM 66 naM. kI hai, usakA 'ArSa' zabda se nirdeza kiyA hai aura tattvArthasUtra se bhI pUrva meM use sthAna diyA hai| ataH jIvasamAsa kA vIrasena svAmI ke citta meM bahuta Adara thA; yaha spaSTa hai| aba hama gommaTasAra kI ora Ate haiM Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 gommaTasAra jIvakANDa 'gommaTasAra' jIvakANDa ke tIna saMskaraNa prakAzita hue haiN| gAMdhI nAthAraMga bambaI dvArA prakAzita saMskaraNa meM mUla gAthAe~ aura unakI saMskRta chAyA mAtra hai| saMskRta meM gAthAoM kI utthAnikA bhI hai| rAyacanda zAstramAlA bambaI se prakAzita saMskaraNa meM paM. khUbacandajI racita hindI TIkA bhI hai| ye donoM saMskaraNa pustakAkAra haiN| gAMdhI haribhAI devakaraNa granthamAlA se prakAzita zAstrAkAra saMskaraNa meM mUla aura chAyA ke sAtha do saMskata TIkAe~ tathA paM. ToDaramala racita DhaMDhArI bhASA meM TIkA hai| pahale do saMskaraNoM meM gAthA saMkhyA 733 hai, kintu prathama mUla saMskaraNa meM dUsare se eka gAthA jisakA nambara 114 hai, adhika hai, yaha gAthA dUsare saMskaraNa meM nahIM hai| phira bhI gAthA saMkhyA barAbara hone kA kAraNa yaha hai ki prathama mUla saMskaraNa meM do gAthAoM para 247 nambara par3a gayA hai| ataH gAthA saMkhyA 734 hai| tIsare saMskaraNa meM gAthA saMkhyA 735 hai| isameM eka gAthA bar3hane kA kAraNa yaha hai ki gAthA naM. 726 do bAra AyI hai aura usapara krama se 726,730 nambara par3a gayA hai| ataH jIvakANDa kI gAthA saMkhyA 734 hai| __yaha Upara likha Aye haiM ki 'gommaTasAra' eka saMgraha grantha hai| usake prathama bhAga jIvakANDa kA saMkalana mukhya rUpa se 'paMca saMgraha' ke jIvasamAsa adhikAra tathA SaTkhaNDAgama ke prathama khaNDa jIvaTThANa ke satprarUpaNA aura dravya pramANAnugama adhikAroM kI dhavalA TIkA ke AdhAra para kiyA gayA hai| _ 'jIvasamAsa' aura 'jIvakANDa' donoM kA viSaya eka hai| donoM meM guNasthAna, jIvasamAsa, paryApti, prANa, saMjJA, caudaha mArgaNA aura upayoga ina bIsa prarUpaNAoM kA kathana hai| phalataH donoM kI dUsarI gAthA jisameM bIsa prarUpaNAoM ke nAma ginAye haiM, samAna hai aura yaha gAthA dhavalA meM nahIM hai| ataH gommaTasAra ke kartA ne ise jIvasamAsa se liyA hai| isa prakAra se jIvakANDa kI rUparekhA aura viSaya-varNana kA AdhAra jIvasamAsa rahA hai| usI ko siddhAntacakravartI nemicandrAcArya ne SaTkhaNDAgama kI dhavalA TIkA ke AdhAra para vistRta kiyA hai| usI kA yaha pariNAma hai ki jIvasamAsa kI gAthA saM. 216 mAtra hai aura jIvakANDa kI 734 / isa taraha se unhoMne saMkSipta jIvasamAsa aura vistRta jIvaTThANa ko apanA kara use jIvakANDa ke madhyama rUpa meM isa grathita kiyA ki jIvakANDa kI racanA ke pazcAta jIvasamAsa aura jIvaTThANa donoM ko hI bhalA diyA gayA aura ekamAtra gommaTasAra hI siddhAnta grantha ke rUpa meM pratiSThita ho gyaa| yaha isakI racanA ke vaiziSTya aura isake racanAkAra kI kuzalatA kA hI paricAyaka hai| Age hama dekheMge ki granthakAra ne 'jIvasamAsa' ko AdhAra banAkara kisa prakAra use vistRta kiyA 'jIvasamAsa' meM prathama hI guNasthAna kA svarUpa aura gaNasthAnoM ke nAma tIna gAthAoM se kahakara pratyeka guNasthAna kA svarUpa krama se kahA hai| ina gAthAoM kA kramAMka 3, 4, 5 hai| kintu jIvakANDa meM inakA kramAMka 8, 6, 10 hai| isa taraha jIvakANDa meM pA~ca gAthAe~ bar3ha gayI haiN| yaha dhavalA yA siddhAnta granthoM kI dena hai| siddhAnta meM kathana kI do zailiyA~ haiM-ogha aura Adeza yA saMkSepa aura vistAra / guNasthAnoM meM kathana ko ogha yA saMkSepa kahate haiM aura mArgaNAoM meM kathana ko Adeza yA vistAra kahate haiN|| 'jIvasamAsa' meM gA. 6, 7, 8 tIna dvArA prathama guNasthAna kA kathana hai| inameM se kevala 6 aura 8 nambara kI gAthA hI jIvakANDa meM haiM aura vahA~ unakA kramAMka 17 aura 18 hai| isa taraha gyAraha gAthAe~ jIvakANDa meM adhika haiN| isakA kAraNa hai ki jIvakANDa meM guNasthAnoM ke nAmoM ke pazcAt batalAyA hai ki darzanamohanIya aura cAritramohanIya ke udaya, upazama, kSayopazama Adi ko lekara kisa guNasthAna meM kauna bhAva hote haiM, kyoMki saMsAra ke jIvoM ko jina caudaha guNasthAnoM meM vibhAjita kiyA hai, ve guNasthAna moha aura yoga ko lekara hI nirdhArita kiye gaye haiN| prArambha ke bAraha guNasthAna moha ke udaya, upazama, kSayopazama yA kSaya se hote haiM aura anta ke do yoga ke bhAva aura abhAva se hote haiN| yaha saba kathana 'jIvasamAsa' meM nahIM hai| Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 25 __ 'jIvasamAsa' meM dUsare aura tIsare guNasthAna kA svarUpa eka-eka gAthA se kahA hai aura unakA kramAMka 6 aura 10 hai| kintu jIvakANDa meM dUsare gaNasthAna kA svarUpa do gAthAoM se aura tIsare kA cAra gAthAoM se kahA hai, phalataH unakA kramAMka 16-20 aura 21-24 haiN| _ 'jIvasamAsa' kA kathana bahuta sAdhAraNa hai ki samyaktvarUpI parvata ke zikhara se mithyAtvarUpI bhUmi kI ora giratA huA jIva sAsAdana guNasthAnI hotA hai| isameM yaha nahIM batalAyA ki vaha kyoM samyaktva se giratA hai| yahI siddhAnta kI mahattvapUrNa bAta hai ki upazama samyaktva ke kAla antarmuhUrta meM eka samaya se lekara chaha AvalI kAla zeSa rahane para anantAnubandhI kaSAya kA udaya ho jAne se vaha samyagdRSTi samyaktva se cyuta hotA hai| cyuta hote hI vaha caturtha guNasthAna se girakara dUsare meM AtA hai aura dUsare se prathama meM Akara punaH mithyAdRSTi ho jAtA hai| yaha saba jIva ke pariNAmoM kA khela hai| // taraha 'jIvasamAsa' meM tIsare samyak mithyAtva yA mizraguNasthAna kA svarUpa kahA hai ki dahI aura gur3a ke milane se jaise eka vicitra svAda hotA hai, usI taraha se samyaktva aura mithyAtva ke mile-jule bhAva kA nAma mizraguNasthAna hai| jIvakANDa meM isakA kAraNa samyakmithyAtva mohanIya karma kA udaya kahA hai| tathA tIsare guNasthAna kI anya vizeSatAe~ bhI batalAyI hai ki vahA~ maraNa nahIM hotaa| yaha saba kathana jIvasamAsa meM nahIM hai| 'jIvasamAsa' meM caturtha guNasthAna kA svarUpa do gAthAoM se kahA hai, jinakA kramAMka 11 aura 12 hai; kintu 'jIvakANDa' meM cAra gAthAoM se kahA hai, jinameM ye donoM gAthAe~ bhI haiN| vahA~ inakA kramAMka 26 aura 27 hai| jIvasamAsa meM samyagdarzana ke bhedoM kA svarUpa aura kAraNa nahIM kahA hai; kintu jIvakANDa meM kahA hai| isI taraha jIvasamAsa meM paMcama aura SaSThama guNasthAna kA svarUpa eka aura do gAthAoM se kahA hai, kintu jIvakANDa meM SaSThama guNasthAna kA svarUpa bAraha gAthAoM se kahA hai| chaThe guNasthAna kA nAma hai-pramattavirata arthAta jo muni hokara bhI pramAda sahita hai, vaha pramattavirata hai| pramAda pandraha haiM-cAra vikathA, cAra kaSAya, pA~ca indriya, nidrA, sneh| inhIM ke bhaMgoM ke nikAlane kI vidhi kA varNana vistAra se kiyA hai| 1. 'jIvasamAsa' meM apramatta guNasthAna kA svarUpa eka gAthA se kahA hai| isake do bheda haiM-svasthAnApramatta aura sAtizaya aprmtt| jIvasamAsa meM kevala svasthAnApramatta kA svarUpa kahA hai| yaha guNasthAna madhya kA aisA kendra hai jahA~ se utthAna aura patana donoM sambhava haiN| Age bar3hane kA nAma utthAna hai| utthAna ke lie adhaHkaraNarUpa pariNAmoM kA honA Avazyaka hai; usake binA Upara ke guNasthAnoM meM nahIM car3ha sktaa| Upara car3hanevAle ko hI sAtizaya apramatta kahate haiN| jIvakANDa meM usakA svarUpa aura adhaHkaraNarUpa pariNAmoM kI racanA kA varNana hai| TIkAkAroM ne apanI TIkAoM meM usakA rahasya aMkasaMdRSTi ke dvArA vistAra se udaghATita kiyA hai| yaha saba jaina siddhAnta kA mArmika rahasya hai, jisakA 'jIvasamAsa' meM abhAva hai| isa taraha jIvasamAsa meM 31 gAthA taka caudaha guNasthAnoM kA kathana hai jo jIvakANDa meM 66 gAthAparyanta 2. isake pazcAt jIvasamAsa kA kathana jIvasamAsa meM 42 gAthAparyanta arthAt kevala gyAraha gAthAoM meM hai| kintu jIvakANDa meM 117 gAthAparyanta 48 gAthAoM meM hai| ina gyAraha meM-se kevala do gAthAe~ jIvakANDa meM haiM jinameM jIvasamAsa kA svarUpa tathA caudaha bheda ginAye haiN| jIvasamAsa meM jIvasamAsa ke caudaha, ikkIsa tIsa, battIsa, chattIsa, ar3atIsa, ar3atAlIsa, cauvana aura sattAvana bheda kahe haiN| kintu jIvakANDa meM eka se lekara unnIsa taka bheda ginAye haiN| punaH sAmAnya, paryApta-aparyApta aura sAmAnya, nirvRtyaparyApta, labdhyaparyApta ko lekara unnIsa, ar3atIsa, aura sattAvana bheda kiye haiN| sattAvana meM se ekendriya, vikalendriya ke ikyAvana bhedoM ko alaga rakhakara sakalendriya ke saiMtAlIsa bheda milAkara 68 bheda kiye haiN| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 gommaTasAra jIvakANDa jIvakANDa' meM jIva samAsoM kI prarUpaNA ukta sthAnoM ke dvArA, yoniyoM ke dvArA, zarIra ke avagAhanA ke dvArA aura kaloM ke dvArA kI gayI hai| ina sabakA jIvasamAsa meM abhAva hai| 3. paryAptikA kathana jIvasamAsa meM do gAthAoM se hai| ye donoM gAthAe~ jIvakANDa meM haiN| kinta inake sivAya nau gAthAe~ adhika haiM, jinake dvArA apanI-apanI paryAptiyoM ke prArambha aura pUrti kA kAla, paryApta aura nirvRtyaparyApta kA kAla, labdhyaparyAptaka kA svarUpa Adi kA vistRta kathana hai| 4. jIvasamAsa meM prANaprarUpaNA kA kathana chaha gAthAoM meM hai| inameM-se tIna gAthAe~ jIvakANDa meM haiN| inake sivAya do gAthAe~ bhinna haiM jinameM prANoM kI utpatti, sAmagrI tathA svAmI kahe haiN| 5. jIvasamAsa meM saMjJAprarUpaNA pA~ca gAthAoM meM hai| ye pA~coM gAthAe~ jIvakANDa meM haiN| inake sivAya eka gAthA anya hai jisameM saMjJAoM ke svAmI kahe haiN| Age caudaha mArgaNAoM kA kathana prArambha hotA hai| 1. gatimArgaNA-jIvasamAsa meM prArambha meM mArgaNA kA svarUpa aura bheda kahe haiN| ye donoM gAthAe~ jIvakANDa meM haiN| isake pazcAt jIvakANDa meM ATha sAntara mArgaNAoM kA kathana hai jo jIvakANDa meM nahIM haiN| gati kA svarUpa donoM meM kahA hai, kintu gAthA meM bheda hai| isake pazcAt jIvasamAsa meM pA~ca gAthAoM ke dvArA narakagati, tiryaMcagati, manaSyagati, devagati aura siddhagati kA svarUpa kahA hai| ye pA~coM gAthAe~ bhI jIvaka yahA~ se donoM meM eka maulika antara prArambha hotA hai| vaha yaha hai ki jIvakANDa meM pratyeka mArgaNAprarUpaNA ke anta meM usa mArgaNAvAle jIvoM kI saMkhyA bhI jIvaTThANa ke dravyaprarUpaNAnugama ke anusAra dI hai; kintu jIvasamAsa meM vaha saba kathana nahIM hai| aura isa dRSTi se jIvakANDa kA mahattva jIva samAsa se bahuta bar3ha jAtA hai| jIvakANDa ke isa adhikAra meM gyAraha gAthAoM ke dvArA cAroM gatiyoM meM jIvoM kI saMkhyA kahI hai| saMkhyA sambandhI ye gAthAe~ nemicandrAcArya kI haiN| kahIM se uddhRta nahIM haiN| 2. indriyamArgaNA-jIvasamAsa meM indriyamArgaNA kI prarUpaNA dasa gAthAoM meM haiN| unameM se Adi aura antima tathA eka madhya kI isa taraha kevala tIna gAthAe~ jIvakANDa meM haiN| jIvakANDa ke isa prakaraNa meM sataraha gAthAe~ haiM, jinameM se chaha gAthAoM meM saMkhyAprarUpaNA hai| zeSa gAthAoM meM indriyoM kA viSaya kSetra, unakI avagAhanA Adi kahI hai jo jIvasamAsa meM nahIM hai| jIvasamAsa meM do indriya Adi jIvoM ke bheda kahe haiM jo dhavalA meM bhI kahe haiM, kintu jIvakANDa meM ve bheda nahIM kahe haiN| unheM vizeSa upayogI na samajhA ho, yaha sambhava hai| 3. kAyamArgaNA-jIvasamAsa meM kAyamArgaNA kA varNana teraha gAthAoM meM hai| unameM se nau gAthAe~ jIvakANDa meM haiM, jina cAra gAthAoM meM pRthvIkAyika, jalakAyika, agnikAyika aura vAyukAyika jIvoM ke bheda kahe haiM, ve gAthAe~ jIvakANDa meM nahIM haiN| jIvakANDa meM isa prakAraNa meM paiMtIsa gAthAe~ haiM, jinameM-se gyAraha gAthAoM meM to saMkhyA kahI hai| vanaspatikAya ke pratyeka aura sAdhAraNakAya kI pahacAna cAra gAthAoM se kahI hai| trasajIvoM kA nivAsasthAna, sapratiSThitazarIra, sthAvara tathA sajIvoM ke zarIra kA AkAra Adi aneka viziSTa aura upayogI kathana isa prakAraNa meM haiM jo jIvasamAsa meM nahIM haiN| 4. yogamArgaNA-jIvasamAsa meM yogamArgaNA ke kathana meM teraha gAthAe~ haiN| jinameM se prAyaH dasa gAthAe~ jIvakANDa meM haiN| kintu jIvakANDa ke isa prakAraNa meM cauvana gAthAe~ haiM, jinameM se bAraha gAthAoM meM saMkhyA kahI hai| jIvasamAsa meM dasa prakAra ke satyavacana aura anubhaya bhASA kA nirdeza mAtra hai| kintu jIvakANDa meM pA~ca gAthAoM se unakA kathana kiyA hai| sayogakevalI ke manoyoga kI sambhAvanA sahetuka batalAyI hai| AhAraka kAyayoga ke svarUpa, prayojana Adi kA kathana pA~ca gAthAoM se kiyA hai| zarIroM meM karma-nokarma kA vibhAga karake pratyeka zarIra ke nirmANa meM saMlagna samayaprabaddhoM kI saMkhyA kahI hai| karma aura nokarma ke utkRSTa saMcaya kA svarUpa aura sthAna ke sAtha utkRSTa saMcaya kI sAmagrI bhI kahI hai| tathA zarIroM meM saMlagna samayaprabaddhoM ke pratisamaya bandha, udaya aura sattva kA pramANa kahA hai| yaha saba kathana karaNAnuyoga meM apanA vizeSa sthAna Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA rakhatA hai| yoga hI jIva ke prati karmoM ke Asrava kA pramukha kAraNa hai / ataH yogamArgaNA kA bhI vizeSa mahattva hai| jIvasamAsa meM to sthUla bAteM kahI haiM / 5. vedamArgaNA - jIvasamAsa meM vedamArgaNA kA kathana ATha gAthAoM meM hai, jinameM se cAra gAthAe~ jIvakANDa meM haiN| jIvakANDa ke isa prakaraNa meM gyAraha gAthAe~ haiM, jinameM se pA~ca gAthAoM dvArA saMkhyA kA kathana hai / 6. kaSAyamArgaNA - jIvasamAsa meM isa prakaraNa meM ATha gAthAe~ haiM, jinameM se Adi aura anta kI do gAthAe~ jIvakANDa meM haiM / jIvakANDa ke isa prakAraNa meM sataraha gAthAe~ haiM, jinameM se anta kI tIna gAthAoM meM jIvasaMkhyA hai| isameM vizeSa kathana hai, zakti, lezyA tathA Ayu ke bandha aura abandha kI apekSA kaSAya ke bhedoM kA kathana / zakti kI apekSA pratyeka kaSAya ke cAra bheda haiM aura pratyeka bheda eka-eka gati kA kAraNa hai; jaise krodha kaSAya ke cAra bheda kiye haiM- patthara kI lakIra, pRthvI kI lakIra, dhUla kI lakIra aura jala kI lakIra / ye bheda upamA rUpa meM haiN| patthara kI lakIra nahIM miTatI, usake samAna na miTanevAlI krodha kaSAya narakagati kA kAraNa hai, aadi| ina kaSAyoM ke anusAra hI lezyA hotI haiM aura lezyA ke anusAra hI AgAmI bhavakI Ayu kA bandha hotA hai| yaha saba kathana bahuta upayogI hai jo jIvasamAsa meM nahIM hai 1 7. jJAnamArgaNA - jIvasamAsa meM isa mArgaNA kA kathana kevala dasa gAthAoM se hai, jinameM se nau gAthAe~ jIvakANDa meM haiM; kintu jIvakANDa meM jJAnamArgaNA kar3I hai| isameM eka sau chiyAsaTha gAthAe~ haiM, jinameM se kevala anta kI cAra gAthAoM meM jIva saMkhyA kahI hai| zeSa eka sau bAsaTha gAthAoM meM jJAna ke bhedoM kA varNana hai / jJAna ke pA~ca bheda haiM-mati, zruta, avadhi, manaHparyaya aura kevalajJAna / indriyajanya jJAna ko matijJAna kahate haiN| aura matijJAnapUrvaka honevAle vizeSa jJAna ko zrutajJAna kahate haiN| usake do bheda haiM- zabdajanya aura liMga janya yA akSarAtmaka aura anakSarAtmaka / tathA inake bIsa bheda bhI haiN| ina bIsa bhedoM kA kathana zvetAmbara paramparA meM kevala karmagrantha meM hI dekhane meM AyA hai / digambara paramparA meM bhI dhavalA kI terahavIM pustaka meM hai / usI se jIvakANDa meM liyA gayA pratIta hotA hai| zrutajJAna aura avadhijJAna ke vistRta kathana ke kAraNa hI yaha mArgaNA bahuta vistRta aura mahattvapUrNa hai / 8. saMyamamArgaNA - jIvasamAsa meM isameM gyAraha gAthAe~ haiM, jinameM se nau gAthAe~ jIvakANDa meM haiN| jIvakANDa meM isameM sataraha gAthAe~ haiM / anta kI do gAthAoM meM jIva saMkhyA hai| 6. darzanamArgaNA - jIvasamAsa meM kevala cAra gAthAe~ haiN| cAroM gAthAe~ jIvakANDa meM haiN| jIvakANDa meM sAta gAthAe~ haiM, jinameM se do meM jIvasaMkhyA hai| 10. lezyAmArgaNA - jIvasamAsa meM isameM bAraha gAthAe~ haiM, jinameM se gyAraha jIvakANDa meM haiM / kintu jIvakANDa ke isa prakAraNa meM gAthA saMkhyA eka sau ar3asaTha hai arthAt jJAna mArgaNA se bhI yaha mArgaNA bar3I hai / isameM solaha adhikAroM ke dvArA lezyA kathana kiyA gayA hai, ve haiM-nirdeza, varNa, pariNAma, saMkrama, karma, lakSaNa, gati, svAmI, sAdhana, saMkhyA, kSetra, sparza, kAla, antara, bhAva aura alpabahutva / inhIM ke kAraNa isakA vistAra hai| jIvasamAsa meM to kevala lakSaNa kA hI kathana hai / 27 11. samyaktvamArgaNA - jIvasamAsa meM isa mArgaNA kA kathana pandraha gAthAoM se hai| unameM se chaha gAthAe~ jIvakANDa meM haiM / kintu jIvakANDa meM isa prakaraNa meM lagabhaga sau gAthAe~ haiN| chaha dravya, pA~ca astikAya aura nau padArthoM ke zraddhAna ko samyaktva kahate haiM / ataH granthakAra ne chaha dravyoM kA varNana nAma, upalakSaNa Adi dvArA vistAra se varNana kiyA hai| kAladravya kA varNana teraha gAthAoM se hai| tathA pudgala dravya ke varNana meM teIsa vargaNAoM kA varNana vargaNAkhaNDa ke AdhAra para diyA hai| jIvasamAsa ke anta meM usakA upasaMhAra karate hue jo kathana hai, vaha vyavasthita nahIM hai / usameM se kucha gAthAe~ jIvakANDa meM lezyA aura samyaktva mArgaNAdhikAra meM vyavasthita rUpa meM haiM / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra jIvakANDa isa prakAra yadyapi jIvakANDa kI racanA kA AdhAra jIvasamAsa rahA hai, kintu jIvakANDa meM usase bahuta adhika viSaya hai aura vaha apane viSaya kA pUrNa grantha hai / usameM jIvasamAsa se sambaddha viSayoM ke sAtha jIvANa meM pratipAdita viSayoM kA bhI saMgraha hai / 28 mUlAcAra aura jIvakANDa mUlAcAra jaina muni ke AcAra kA eka prAcIna grantha hai / usameM bhI kucha gAthAe~ aisI haiM jo jIvakANDa meM bhI haiN| usake zIlaguNAdhikAra meM zIlaguNoM kA varNana saMkhyA, prastAra, akSasaMkramaNa, naSTa aura uddiSTa rUpa meM kiyA gayA hai aura jIvakANDa ke prArambha meM pramAda kA varNana bhI isI rUpa meM hai / ataH isa adhikAra kI gAthA 20 se 25 taka jIvakANDa meM vartamAna haiM aura unakA kramAMka 36, 37, 38, 36, 41, 42 hai / mUlAcAra ke anta meM bhI eka paryApti nAma kA adhikAra hai| usameM 206 gAthAe~ haiM / usameM bhI paryApti, yoni, veda, lezyA, jIvasthAna, guNasthAna, mArgaNAsthAna, lezyA, kula Adi kA varNana hai / sambhavatayA ahiMsA dharma ke pAlaka muni ko jIva rakSA ke lie jIvoM ke utpattisthAnAdi kA jAnanA Avazyaka hone se isa AcAra-viSayaka grantha ke anta meM ina sabakA varNana kiyA hai| phalataH isa prakAraNa kI bhI kucha gAthAe~ jIvakANDa meM haiN| kintu unheM AcArya nemicandra ne mUlAcAra se saMgRhIta kiyA hai; aisA nirNayapUrvaka nahIM kahA jA sktaa| bahuta-sI gAthAe~ paramparA se bhI pravartita calI AtI haiM / jIvakANDa aura saMskRta paMcasaMgraha amitagati kA saMskRta 'paMcasaMgraha' prAkRta 'paMcasaMgraha' ko hI AdhAra banAkara racA gayA / kintu usameM aise bhI viSaya saMgRhIta haiM jo paMcasaMgraha meM nahIM haiM; kintu 'gommaTasAra' meM haiM / yahA~ hama usake kevala jIva samAsa adhikAra ko leMge / 1. jIvasamAsa meM guNasthAna meM audAyikAdi bhAvoM kA kathana nahIM hai, kintu jIvakANDa meM hai / saMskRta paMcasaMgraha meM 52 Adi zlokoM meM yaha kathana hai / 2. jIvasamAsa meM guNasthAnoM meM jIvoM kI saMkhyA kA kathana nahIM hai| jIvakANDa ke samyaktva mArgaNAdhikAra meM hai / saMskRta paMcasaMgraha meM isI prakaraNa meM use le liyA hai| 3. jIvasamAsa meM jIvasamAsa ke bhedoM kA varNana eka se lekara unnIsa taka nahIM hai| jIvakANDa meM hai / saMskRta paMcasaMgraha meM bhI zloka 120 meM yaha kathana hai / 4. jIvasamAsa meM sAntara mArgaNAoM kA kathana nahIM hai; jIvakANDa meM hai| saMskRta paMcasaMgraha meM bhI zloka 134 - 135 meM yaha kathana 1 5. jIvasamAsa ke kAya mArgaNAdhikAra meM trasoM kA nivAsasthAna nahIM kahA hai; jIvakANDa meM kahA hai| saMskRta paMcasaMgraha meM bhI zloka 161 meM yaha kathana hai / 6. jIvasamAsa ke yogamArgaNAdhikAra meM dasa prakAra ke satyavacanoM ko nahIM ginAyA hai; jIvakANDa meM ginAyA hai| saMskRta paMcasaMgraha meM bhI zloka 166 - 170 meM yaha kathana AyA hai| isI prakAraNa meM jIvasamAsa meM AhAraka zarIra ke AkArAdi kA varNana nahIM hai; jIvakANDa meM hai| saMskRta paMcasaMgraha meM bhI zloka 176 - 177 meM yaha kathana hai 1 isase spaSTa hai ki amitagati ke sAmane jIvakANDa vartamAna thaa| amigati ne apanA paMcasaMgraha vi. saM. 1070 meM pUrNa kiyA thaa| isase lagabhaga tIna dazaka pahale 'gommaTasAra' kI racanA ho cukI thI aura amitagati ne apane paMcasaMgraha kI racanA 'usakA upayoga kiyA hai| paMcasaMgraha ke zeSa prakaraNa karmaviSayaka carcA se sambaddha haiM; ataH karmakANDa ke sAtha unakI tulanA karmakANDa ke saMskaraNa meM kI jAyegI / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 26 viSaya-paricaya guNasthAna-jIvakANDa kA mukhya pratipAdya viSaya guNasthAna aura mArgaNAsthAna haiN| ataH yahA~ unake sambandha meM saMkSepa meM prakAza DAlA jAtA hai guNasthAna kA eka nAma jIvasamAsa bhI hai| jisameM jIva bhale prakAra rahate haiM, use jIvasamAsa kahate haiN| jIva rahate haiM-guNoM meM arthAt bhAvoM meN| aura ve bhAva haiM pA~ca-audayika, aupazamika, kSAyika, kSAyopazamika aura paarinnaamik| karmoM ke udaya se honevAle bhAva ko audayika kahate haiN| karmoM ke upazama se honevAle bhAva ko aupazamika kahate haiN| karmoM ke kSaya se hone vAle bhAva ko kSAyika kahate haiN| karmoM ke kSayopazama se honevAle bhAva ko kSAyopazamika kahate haiN| aura karmoM ke udayAdi ke binA jIva ke svabhAva mAtra se utpanna honevAle bhAva ko pAriNAmika kahate haiN| ina bhAvoM yA guNoM ke sAhacarya se AtmA bhI guNa kahalAtA hai| isI se jIvakANDa gAthA 8 meM kahA hai 'darzana mohanIya Adi karmoM ke udaya, upazama Adi avasthAnoM ke hone para utpanna hue jina pariNAmoM se yukta jIva dekhe jAte haiM; una jIvoM ko sarvajJadeva ne guNa saMjJAvAlA kahA hai|' paMcAstikAya' meM gAthA 58 kI vyAkhyA karate hue AcArya amRtacandrajI ne kahA hai-karma ke binA jIva ke udaya, upazama, kSaya, kSayopazama bhI nahIM hote| ataH kSAyika, kSAyopazamika, audayika, aupazamika bhAva karma kRta mAnanA caahie| pAriNAmika bhAva to anAdi nidhana svAbhAvika bhAva hai| kSAyika bhAva svabhAva kI vyakti rUpa hone se yadyapi ananta hai; tathApi karma ke kSaya se utpanna hone ke kAraNa karmakRta hI hai| isa taraha cAroM bhAvoM ko karmakRta batalA kara punaH kahate haiM-athavA udaya, upazama, kSaya, kSayopazama rUpa cAra avasthAe~ dravya karma kI haiM; eka pAriNAmika avasthAvAle jIva kI nahIM hai| isalie udayAdi se hone vAle AtmA ke bhAvoM ko nimittabhUta usa prakAra kI avasthA rUpa se svayaM pariNamita hone ke kAraNa dravya karma bhI vyavahAranaya se AtmA ke bhAvoM kA kartA hotA hai| ataH saMsArI jIva yathAyogya ina bhAvavAle hote haiN| isI se ve caudaha guNasthAnoM meM vibhAjita kiye gaye haiN| 1. mithyAdRSTi-pahalA guNasthAna mithyAdRSTi hai| jinakI dRSTi mithyA hotI hai, unheM mithyAdRSTi kahate haiN| dRSTi, ruci, zraddhA, pratIti ke viparIta hone se ve jIva mithyAdRSTi hote haiN| unheM dharma meM ruci nahIM hotii| 2. sAsAdana samyagdRSTi-anantAnubandhI kaSAya ke udaya se jisakA samyaktva naSTa ho gayA hai aura mithyAtva karma ke udaya se utpanna honevAle mithyAtva pariNAma ko abhI prApta nahIM huA hai; kintu mithyAtva ke abhimukha hai, vaha sAsAdana samyagdRSTi hai| jIvakANDa gAthA 20 meM kahA hai-samyagdarzana rUpI ratna parvata se girakara jo jIva mithyAtva rUpI bhUmi ke abhimukha hai, ataeva jisakA samyaktva naSTa ho gayA hai, vaha jIva jaba taka mithyAtva meM nahIM AtA, taba taka sAsAdana samyagdRSTi kahalAtA hai| ___3. samyagmithyAdRSTi-jisa jIva kI dRSTi, zraddhA, ruci yA pratIti samIcIna aura mithyA donoM prakAra kI rilI-milI hotI hai; jaise dahI aura gur3a mile hote haiM, unheM pRthak karanA zakya nahIM hai, use samyagmithyAdRSTi kahate haiN| 4. asaMyata samyagdRSTi-jisakI dRSTi yA zraddhA samIcIna hai, vaha samyagdRSTi hai aura saMyama se rahita samyagdRSTi ko asaMyata samyagdRSTi kahate haiN| isake sambandha meM jIvakANDa meM kahA hai-jo na to indriyoM ke viSayoM se virata hai aura na trasa tathA sthAvara jIvoM kI hiMsA se virata hai, kevala jina bhagavAn ke dvArA upadiSTa tattvoM kA zraddhAna karatA hai, vaha avirata samyagdRSTi hai| Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 gommaTasAra jIvakANDa 5. saMyatAsaMyata-jo saMyata aura asaMyata donoM hote haiM, ve saMyatAsaMyata haiN| inake sambandha meM jIvakANDa, gA. 31 meM kahA hai jo ekamAtra jinadeva ke vacanoM meM zraddhA rakhate hue eka hI samaya trasa hiMsA se virata aura sthAvara hiMsA se avirata hotA hai, vaha viratAvirata yA saMyatAsaMyata hai| Age ke saba guNasthAna saMyamI sAdhuoM ke hI hote haiN| 6. pramattasaMyata-prakarSa se matta jIvoM ko pramatta kahate haiM aura acchI taraha se virata yA saMyamI ko saMyata kahate haiN| jo pramatta hote hue bhI saMyamI hai, vaha pramatta saMyata hai| yahA~ pramAda se vahI pramAda vivakSita hai jo saMyama kA ghAtaka nahIM hai| yahA~ pramatta zabda anta dIpaka hai jo chaThe se pahale ke saba guNasthAnoM astitva sUcita karatA hai| 7. apramattasaMyata-jo pandraha pramAdoM se rahita saMyamI haiM, ve apramatta saMyata haiN| unake sambandha meM jIvakANDa gA. 46 meM kahA hai-jisake samasta pramAda naSTa ho gaye haiM, jo vrata, guNa, zIla se zobhita haiN| jo mohanIya karma kA na to upazama karatA hai na kSaya karatA hai; kevala dhyAna meM lIna rahatA hai, vaha apramatta saMyata hai| sAtaveM guNasthAna se Age ke kucha guNasthAna do zreNiyoM meM vibhAjita haiM : eka kA nAma upazama zreNI hai aura dUsare kA kSapaka shrennii| jisameM jIva uttarottara moha kA upazama karatA hai, vaha upazama zreNI hai| upazama zreNI ke guNasthAna haiM-apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSma sAmparAya aura upazAnta kssaay| upazAnta kaSAya meM car3hakara jIva niyama se giratA hai aura samhalane para punaH Upara car3ha sakatA hai; kintu kSapaka zreNi para car3hA jIva moha kA kSaya karate hue Upara car3hakara mokSa prApta karatA hai| kSapaka zreNi ke guNasthAna haiM-apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSma sAmparAya, kssiinnmoh| 8. apUrvakaraNa-karaNa kA artha pariNAma hai, aura jo pahale prApta nahIM hue, unheM kahate haiN-aprv| aise apUrva pariNAmavAle jIva apUrvakaraNa kahe haiN| apUrvakaraNa rUpa pariNAmoM ko dhAraNa karanevAle jIva mohanIya karma kI ikkIsa prakRtiyoM kA kSaya athavA upazama karane meM tatpara hote haiN| 6. anivRttikaraNa-eka samayavartI jIvoM ke jisa prakAra zarIra ke AkAra varNAdi bhinna-bhinna hote haiM, usa prakAra jina eka samayavartI saba jIvoM ke pariNAma bhinna-bhinna na hokara samAna hI hote haiM; kyoMki isa guNasthAna meM eka samaya meM eka hI pariNAma hai, apUrvakaraNa kI taraha bahuta pariNAma nahIM hote, aise samAna pariNAmavAle ve jIva anivRttikaraNa guNasthAnavartI hote haiN| unakA dhyAna atyaMta nirmala hotA hai aura ve usa dhyAnarUpI agni se karmarUpI vana ko jalAnevAle hote haiN| 10. sUkSmasAmparAya-sUkSma kaSAya ko sUkSma sAmparAya kahate haiN| arthAt jina jIvoM ke kevala sUkSma lobha kaSAyamAtra zeSa rahatI hai, zeSa samasta mohanIya karma kA upazama yA kSaya ho jAtA hai,ve sUkSma sAmparAya saMyamI kahalAte haiN| 11. upazAntakaSAya vItarAga chadmastha-jinakI kaSAya upazAnta ho gaI hai, unheM upazAnta kaSAya kahate haiN| jinakA rAga naSTa ho gayA hai, unheM vItarAga kahate haiN| jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa karmoM ko chadma kahate haiM, unameM jo rahate haiM, unheM chadmastha kahate haiN| jo vItarAga hote hue bhI chadmastha haiM, ve vItarAga chadmastha haiN| jo upazAnta kaSAya hote hue vItarAga chadmastha haiM, ve upazAnta kaSAya vItarAga chadmastha haiN| isa guNasthAna meM samasta kaSAya (mohanIyakarma) upazAnta ho jAtI haiM, ataH unheM upazAnta kaSAya kahate haiN| 12. kSINakaSAya vItarAga chadmastha-jinakI kaSAya kSINa ho gaI haiM, ve kSINa kaSAya haiN| aura kSINa kaSAya hone ke sAtha jo vItarAga chadmastha haiM, ve kSINa kaSAya vItarAga chadmastha haiN| unakA sampUrNa moha naSTa ho jAtA hai| Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 31 13. sayogakevalI-jisa jJAna meM indriya, prakAza aura mana kI apekSA nahIM hotI, use kevala arthAt asahAya kahate haiN| vaha kevala jJAna jinake hotA hai, unheM kevalI kahate haiN| aura mana, vacana, kAya kI pravRtti ko yoga kahate haiN| jo yoga sahita hote haiM, unheM sayoga kahate haiN| isa taraha jo yoga sahita kevala jJAnI hote haiM, unheM sayogakevalI kahate haiN| isameM jo sayoga pada hai, vaha nIce ke saba guNasthAnoM meM yoga kA astitvasUcaka hai| 14. ayogakevalI-jinake yoga nahIM hotA, ve ayoga hote haiN| aise yogarahita kevala jJAnI ayogakevalI hote haiN| jIvakANDa gA. 65 meM kahA hai-jinhoMne aThAraha hajAra zIla ke svAmitva ko prApta kara liyA hai, jinake sampUrNa karmoM kA Asrava ruka gayA hai tathA navIna karma bandhana se bhI rahita haiM, ve ayogakevalI hote haiN| ina caudaha guNasthAnoM se rahita siddha jIva hote haiN| ve kRtakRtya ho cuke haiN| unhoMne apanA saba karaNIya kara liyA hai, kucha karanA zeSa nahIM hai| unake saba karma bandhana naSTa ho gaye haiN| isa prakAra mithyAtva se Upara car3hate hue mokSamArgI saMsArI jIvoM ke bhAvoM ke utAra-car3hAva ko lete hue ye caudaha gaNasthAna kahe gaye haiN| ye samasta saMsArI jIvoM kI hIna aura uccadazA kA citra upasthita karake manuSya ko apane vikAsa kI preraNA dete haiN| mArgaNA mArgaNA kA artha hai-khojnaa| caudaha guNasthAna jisameM yA jinake dvArA khoje jAte haiM, unheM mArgaNA kahate haiN| jIvakANDa gA. 141 meM kahA hai ki paramAgama meM jIva jisa prakAra dekhe gaye haiM, usI prakAra se ve jina nAraka Adi paryAyoM meM yA jina nAraka Adi paryAyoM ke dvArA khoje jAte haiM, ve mArgaNA haiM aura ve caudaha haiN| gati, indriya, kAya, yoga, veda, kaSAya, jJAna, saMyama, darzana, lezyA, bhavyatva, samyaktva, saMjJI, AhAra inameM yA inake dvArA jIvoM ko khojA jAtA hai| 1. gati-gati nAma karma ke udaya se jIva kI jo ceSTAvizeSa hotI hai, use gati kahate haiM athavA jisake nimitta se jIva caturgati meM jAte haiM, use gati kahate haiN| gati cAra haiM-naraka gati, tiryaMcagati, manuSyagati, deva gti| naraka gati meM aura devagati meM prArambha ke cAra hI guNasthAna hote haiN| tiryaMcagati meM prArambha ke pA~ca hote haiM, manuSyagati meM caudaha guNasthAna hote haiN| 2. indriya-indra arthAt AtmA ke cihnavizeSa ko jinake dvArA vaha jAnatA hai, indriya kahate haiN| ve pA~ca haiM-sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu, zrotra ye indriyA~ krama se eka-eka bar3hatI huI hotI haiN| isI se jIva ekendriya, do indriya, tIna indriya, cauindriya aura paMcendriya hote haiN| pRthvIkAyika, jalakAyika, agnikAyika, vAyukAyika aura vanaspati kAyika jIva ekendriya hote haiN| unheM hI sthAvara kahate haiN| tiryaMca ekendriya se lekara paMcendriya taka hote haiN| kintu nArakI manuSya aura deva paMcendriya hI hote haiN| paMcendriya manarahita aura manasahita bhI hote haiM, unheM krama se asaMjJI aura saMjJI kahate haiN| ekendriya se cauindriya taka saba manarahita asaMjJI hote haiN| inameM pahalA hI gaNasthAna hotA hai| asaMjJI paMcendriya ke bhI pahalA gaNasthAna hotA hai| saMjJI paMcendriya ke hI caudaha guNasthAna ho sakate haiN| 3. kAya-kAya zarIra ko kahate haiN| usake do bheda haiN| sthAvara aura trasa, ekendriya jIvoM ko sthAvara kahate haiM, unake pA~ca bheda pRthivIkAya Adi haiN| aura doindriya se lekara paMcendriya taka ko trasa kahate haiN| sthAvaroM ke eka pahalA hI guNasthAna hotA hai| trasoM ke caudaha taka ho sakate haiN| 4. yogamArgaNA-mana-vacana-kAya ke nimitta se honevAlI kriyA se yukta AtmA ke jo zakti vizeSa utpanna hotI hai jo karmoM ke grahaNa meM kAraNa hai, use yoga kahate haiN| yoga ke tIna bheda haiM-manoyoga, vacanayoga, kaayyog| manoyoga ke cAra bheda haiM-satya, asatya, ubhaya, anubhy| isI taraha vacanayoga ke bhI cAra bheda haiN| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 gommaTasAra jIvakANDa satya aura anubhaya manoyoga saMjJImithyAdRSTi se lekara sayogakevalI paryanta guNasthAnoM meM hotA hai| asatya manoyoga aura ubhayamanoyoga saMjJImithyAdRSTi se lekara kSINakaSAya paryanta hotA hai| ___ anubhaya vacana yoga doindriya se lekara sayogakevalI paryanta hotA hai| satyavacanayoga saMjJImithyAdRSTi se lekara sayogakevalI paryanta hotA hai| asatya vacana yoga aura ubhaya vacana yoga saMjJI mithyAdRSTi se lekara kSINakaSAya paryaMta hote haiN| kAya yoga ke sAta bheda haiM-audArika kAyayoga, audArika mizra kAyayoga, vaikriyikakAyayoga, vaikriyika mizrakAyayoga, AhArakAyayoga, ahArakamizrakAyayoga, kaarmnnkaayyog| udAra arthAt mahatzarIra ko audArika kahate haiN| usake nimitta se honevAle yoga ko audArika kAyayoga kahate haiN| audArika jaba taka pUrNa nahIM hotA, taba taka mizra kahalAtA hai, usake dvArA honevAlA yoga audArika mizrakAyayoga hai| aneka guNoM aura RddhiyoM se yukta zarIra ko vaikriyika zarIra kahate haiN| usake dvArA hone vAle yoga ko vaikriyikakAyayoga kahate haiN| vaikriyika zarIra jaba taka pUrNa nahIM hotA, taba taka vaikriyika mizra kahalAtA hai| usake dvArA jo yoga hotA hai, vaha vaikriyika mizrakAyayoga hai| jisake dvArA muni sandeha hone para sUkSma arthoM ko grahaNa karatA hai, use AhAraka zarIra kahate haiM, usase jo yoga hotA hai, use AhAraka kAyayoga kahate haiN| jaba taka AhAraka zarIra pUrNa nahIM hotA, taba taka use AhAraka mizra kahate haiM aura usase honevAle yoga ko AhAraka mizra yoga kaha haiN| karma hI kArmaNa zarIra hai| usake nimitta se jo yoga hotA hai, vaha kArmaNakAya yoga hai| tiryaMca aura manuSyoM ke audArikakAya yoga audArika mizrakAyayoga hote haiN| devoM aura nArakiyoM ke vaikriyikakAyayoga aura vaikriyika mizra kAyayoga hote haiN| Rddhi prApta muniyoM ke AhAraka kAyayoga AhAraka mizrakAyayoga hote haiN| vigrahagati meM sthira cAroM gatiyoM ke jIvoM ke tathA pratara aura lokapUraNa samudghAta ko prApta kevalijina ke kArmaNakAyayoga hotA hai| audArikakAyayoga, audArika mizrakAyayoga, sayogakevalI paryanta guNasthAnoM meM hote haiN| vaikriyika kAyayoga vaikriyika mizra kAyayoga prArambha ke cAra guNasthAnoM meM hote haiN| AhAraka kAyayoga AhAraka mizra kAyayoga eka pramatta saMyata gaNasthAna meM hI hotA hai| kArmaNakAyayoga vigrahagati meM tathA sayogakevalI ke samuddhAta samaya meM hotA hai| 5. vedamArgaNA-veda tIna haiM-strIveda, puruSaveda, napuMsaka ved| strIveda aura puruSaveda asaMjJI mithyAdRSTi se lekara anivRtti guNasthAna paryanta hote haiN| napuMsaka veda ekendriya se lekara anivRttiguNasthAna paryanta hotA hai| usake bAda ke saba guNasthAna vAle jIva veda rahita hote haiN| mUla veda ke do bheda haiM-dravyaveda aura bhAvaveda / zarIra meM strI yA puruSa kA cihna hotA hai-liMga, yoni, Adi vaha dravyaveda hai| dravyaveda to zarIra ke sAtha saTA rahatA hai| ramaNa kI bhAvanA kA nAma bhAvaveda hai; vahI nauveM guNasthAna taka rahatA hai| ukta kathana bhAvaveda kI apekSA hai| nArakI saba napuMsaka vedI hote haiN| ekendriya se lekara cauindriya paryanta saba tiryaMca bhI napuMsaka vedI hote haiN| asaMjJI paMcendriya se lekara saba tiryaMcoM meM tInoM veda hote haiN| manuSyoM meM bhI tInoM veda hote haiN| devoM meM strI-puruSa do hI veda hote haiN| 6. kaSAyamArgaNA-krodha, mAna, mAyA, lobha ko kaSAya kahate haiN| pratyeka ke cAra-cAra bheda dRSTAnta dvArA jIvakANDa meM kahe haiN| krodha ke cAra bheda-patthara kI lakIra, pRthvI kI rekhA, dhUli kI rekhA aura jala kI rekhA ke smaan| arthAt jaise ye rekhAyeM hotI haiM, jo nahIM miTatIM yA dera-sabera miTatI haiM, usI taraha krodha kaSAya hai| mAna ke cAra bheda haiM-parvata ke samAna, haDDI ke samAna, kASTha ke samAna aura beMta ke smaan| vinamra na hone kA nAma mAna hai| parvata kabhI namatA nahIM hai aura beMta jhaTa nama jAtA hai| isI taraha mAna ke cAra prakAra haiN| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA mAyA ke cAra prakAra haiM-bA~sa kI jar3a, mer3he ke sIMga, baila kA mUtanA aura khurapA ke smaan| jaise inameM Ter3hApana adhika-kama hotA hai; vahI sthiti mAyA kI hai| lobha ke cAra prakAra haiM-kRmirAga ke samAna, gAr3I ke cakke ke mala ke samAna, zarIra ke mala ke samAna aura haldI ke raMga ke smaan| jaise-jaise inakA raMga gAr3hA-halkA hotA hai, vaise hI lobha bhI hotA hai| krodha, mAna, mAyA, kaSAya, ekendriya se lekara anivRtti, guNasthAna paryanta hotI haiN| lobhakaSAya sUkSmasAmparAya guNasthAna paryanta hotI hai| anta ke zeSa cAra guNasthAna kaSAya rahita haiN| 7. jJAnamArgaNA-isake ATha bheda haiM-mati ajJAnI, zruta ajJAnI, vibhaMgajJAnI, matijJAnI, zrutajJAnI, avadhijJAnI, manaHparyayajJAnI, kevljnyaanii| jo jAnatA hai, use jJAna kahate haiN| jJAna do prakAra kA hai-pratyakSa aura prokss| parokSa ke do bheda haiM-matijJAna aura shrutjnyaan| pA~ca indriyoM aura mana se jo padArtha kA grahaNa hotA hai, use matijJAna kahate haiN| matijJAnapUrvaka jo vizeSa jJAna hotA hai, vaha zrutajJAna hai| jo zrutajJAna zabda ke nimitta se honevAle matijJAnapUrvaka hotA hai, usake do bheda haiM-aMga zruta aura aNgbaahy| aMgazruta ke bAraha bheda haiM aura aMgabAhya ke caudaha bheda haiN| jIvakANDa meM zratajJAna ke bhedoM kA vistAra se kathana jJAnama meM hai| indriyoM se honevAle mithyAtva sahita jJAna ko mati ajJAna kahate haiM aura usa pUrvaka honevAle vizeSa jJAna ko zruta-ajJAna kahate haiN| aura mithyAtva sahita avadhijJAna ko vibhaMga kahate haiN| pratyakSa jJAna ke tIna bheda haiM-avadhijJAna, manaHparyayajJAna, kevalajJAna / sampUrNa mUrta padArthoM ko indriyAdi kI sahAyatA ke binA sAkSAt jAnanevAle jJAna ko avadhijJAna kahate haiN| isake do bheda haiM-bhavapratyaya aura gunnprtyy| tathA dezAvadhi, paramAvadhi, sarvAvadhi bheda viSayoM ko jAnane kI apekSA se haiN| mana kA Azraya lekara manogata vicAroM ko sAkSAt jAnanevAle jJAna ko manaHparyaya kahate haiN| arthAt jisakA bhUtakAla meM cintavana kiyA hai, athavA bhaviSyakAla meM cintavana hogA, athavA jo ardhacintita hai, ityAdi aneka bheda rUpa dUsare ke mana meM sthita padArtha ko jo jAnatA hai, vaha manaHparyayajJAna hai| trikAlavartI samasta padArthoM ko sAkSAt jAnanevAle jJAna ko kevalajJAna kahate haiN| ekendriya se sAsAdana samyagdRSTi guNasthAna paryanta mati ajJAnI, zruta ajJAnI jIva hote haiN| vibhaMgajJAna saMjJImithyAdRSTi jIvoM ke tathA sAsAdana samyagdRSTi jIvoM ke hotA hai| samyagamithyAdRSTi guNasthAna meM Adi ke tInoM hI jJAna-ajJAna se mizrita hote haiN| matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, ye tInoM asaMyata samyagdRSTi se lekara kSINakaSAya guNasthAna paryanta hote haiN| manaHparyayajJAna pramattasaMyata se lekara kSINakaSAya guNasthAna paryanta hotA hai| kevalajJAna sayogakevalI, ayogakevalI aura siddhoM meM hotA hai| 8. saMyamamArgaNA-isake bheda isa prakAra haiM-sAmAyika, chedopasthApanA, parihAravizuddhi, sUkSmasAmparAya, yathAkhyAta, saMyatAsaMyata aura asNyt| maiM sabhI prakAra ke sAvadyayoga kA tyAga karatA hU~-isa prakAra sarvasAvadyayoga ke tyAga ko sAmAyika saMyama kahate haiN| usa eka vrata ko cheda karake arthAta do-tIna Adi bheda karake vratoM ke dhAraNa karane ko chedopasthApanA saMyama kahate haiN| tIsa varSa taka icchAnusAra bhoga bhogakara sAmAyika saMyama aura chedopasthApanA saMyama ko dhAraNa karake pratyAkhyAna pUrva meM pAraMgata hokara jisane tapovizeSa se parihAra Rddhi ko prApta kara liyA hai, aisA jIva tIrthaMkara ke pAdamUla meM parihAra vizuddhi saMyama ko dhAraNa karatA hai| isa prakAra saMyama ko dhAraNa karake jo uThanA-baiThanA, bhojana karanA, Adi saba vyApAroM meM prANiyoM kI hiMsA ke parihAra meM dakSa hotA hai, usake parihAra vizuddhi saMyama hotA hai| aba sAmparAya kaSAya ko kahate haiN| jisakI kaSAya sUkSma ho gayI hai, use sUkSma sAmparAya kahate haiN| sAmAyika aura chedopasthApanA saMyama ko dhAraNa karanevAle sAdhu jaba atyanta sUkSma kaSAyavAle ho jAte haiM, taba unake sUkSma sAmparAya saMyama hotA hai| sampUrNa kaSAyoM kA abhAva hone para yathAkhyAta saMyama hotA hai| pramattasaMyata se lekara ayogakevalIparyanta saba manuSya saMyamI hote haiN| sAmAyika aura chedosthApanA pramattasaMyata se lekara anivRttiguNasthAna paryanta hote haiN| parihAravizuddhi saMyama pramattasaMyata-apramattasaMyata do Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 gommaTasAra jIvakANDa guNasthAnoM meM hotA hai| sUkSma sAmparAya saMyama eka sUkSma sAmparAya guNasthAna meM hotA hai| yathAkhyAta saMyama anta ke cAra guNasthAnoM meM hotA hai| saMyatAsaMyata eka saMyatAsaMyata yA dezasaMyata guNasthAna meM hI hotA hai| asaMyama ekendriya se lekara caturtha guNasthAna paryanta hotA hai| 6. darzanamArgaNA-isake cAra bheda haiM-cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana, kevldrshn| cakSu ke dvArA sAmAnya padArtha ke grahaNa ko cakSudarzana kahate haiN| zeSa indriya aura mana se jo pratibhAsa hotA hai, use acakSudarzana kahate haiN| paramANa se lekara antima skandha paryanta marta padArthoM ke pratyakSa pratibhAsa ko avadhidarzana kahate haiN| loka-aloka ko prakAzita karanevAlA kevaladarzana hai jo kevalajJAna ke sAtha hotA hai| zeSa darzana jJAna se pUrva hote haiN| cakSudarzana cauindriya se lekara kSINakaSAya guNasthAna paryanta hotA hai| acakSudarzana ekendriya se lekara kSINakaSAya guNasthAna paryanta hotA hai| avadhidarzana asaMyata samyagdRSTi se lekara kSINakaSAya guNasthAna paryanta bhaMgadarzana kA antarbhAva avadhidarzana meM hotA hai| manaHparyayajJAna matipUrvaka hotA hai, isalie manaHparyaya darzana nahIM hai| kevaladarzana sayogakevalI, ayogakevalI aura siddhoM ke hotA hai| 10. lezyAmArgaNA-kaSAya se anuraMjita yoga-pravRtti ko lezyA kahate haiN| kaSAya kA udaya chaha prakAra hai-tIvratama, tIvratara, tIvra, manda, mandatara, mndtm| ataH lezyA bhI chaha ho jAtI hai-kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, padmalezyA aura shuklleshyaa| inakI pahacAna-tIvra krodha kA honA, vaira ko na chor3anA, dharma aura dayA se rahita honA, manda honA, vivekahIna honA, pA~ca indriyoM ke viSayoM kA lampaTI honA, mAnI aura mAyAvI honA kRSNalezyAvAle ke lakSaNa haiN| atinidrAlu honA, dUsaroM ko Thagane meM dakSa honA, dhanadhAnya meM tIvra lAlasA kA honA, nIlalezyAvAle ke lakSaNa haiN| dUsaroM para krodha karanA, nindA karanA, unheM duHkha denA, una para doSa lagAnA, unakA vizvAsa nahIM karanA, apanI stuti sunakara santuSTa honA, yuddha meM marane kI cAhanA honA, kArya-akArya ko na dekhanA kApotalezyAvAle ke lakSaNa haiN| jo kArya-akArya, sevya-asevya ko jAnatA hai, samadarzI hai, dayA-dAna meM tatpara hai, komala pariNAmI hai vaha pItalezyAvAlA hai| tyAgI, bhadrapariNAmI, nirmala, kArya karane meM udyata honA, gurujanoM kI pUjA meM rata honA padmalezyAvAle ke lakSaNa haiN| pakSapAta nahIM karanA, nidAna nahIM bA~dhanA, sabake sAtha samAna vyavahAra karanA, iSTa-aniSTa padArthoM meM rAga-dveSa nahIM karanA zuklalezyAvAle ke lakSaNa haiN| kRSNa, nIla, kApotalezyA ekendriya se lekara asaMyata samyagdRSTi guNasthAna paryanta hotI hai| pIta aura padmalezyA saMjJImithyAdRSTi se lekara apramatta saMyata guNasthAna paryanta hotI hai| zuklalezyA saMjJImithyAdRSTi se lekara sayogakevalI guNasthAna paryanta hotI hai| terahaveM guNasthAna se Age sabhI jIva lezyArahita hote haiN| 11. bhavyatvamArgaNA-jinheM Age mukti prApta hogI, unheM bhavya kahate haiN| unake caudahoM guNasthAna hote haiN| abhavya ke kevala eka mithyAdRSTi guNasthAna hI hotA hai| bhavyatva aura abhavyatvabhAva karmajanya nahIM hai, svAbhAvika hai| 12. samyaktvamArgaNA-jinendradeva ke dvArA upadiSTa chaha dravyoM, pA~ca astikAyoM aura nau padArthoM ke zraddhAna karane ko samyaktva kahate haiN| usake tIna bheda haiM-darzanamohanIya ke sarvathA kSaya ho jAne para jo nirmala zraddhAna hotA hai, vaha kSAyika samyaktva hai| yaha samyaktva zraddhAna ko bhraSTa karanevAle vacanoM se, yuktiyoM se, bhayakAraka rUpoM se, adhika kyA tInoM lokoM se bhI zraddhAna se vicalita nahIM hotaa| samyaktva mohanIya prakRti kA udaya rahate hue padArthoM kA jo cala, malina aura agAr3hadoSa se yukta zraddhAna hotA hai, vaha vedaka samyaktva hai| darzana moha ke upazama se kIcar3a ke nIce baiTha jAne se nirmala jala ke samAna jo nirmala zraddhAna hotA hai, vaha upazama-samyagdarzana hai| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 prastAvanA kSAyika samyaktva asaMyatasamyagdRSTi guNasthAna se lekara ayogakevalI guNasthAna paryanta hotA hai / vedaka samyaktva asaMyatasamyagdRSTi guNasthAna se lekara apramatta saMyata guNasthAna paryanta hotA hai / upazama samyaktva asaMyata samyagdRSTi guNasthAna se lekara upazAnta kaSAya guNasthAna paryanta hotA hai / sAsAdana samyagdRSTi, samyaka mithyAdRSTi aura mithyAdRSTi apane-apane guNasthAna meM hote haiN| 13. saMjJI mArgaNA - isake do bheda haiM- saMjJI aura asaMjJI / mana sahita jIvoM ko saMjJI aura mana rahita jIvoM ko asaMjJI kahate haiN| saMjJI mithyAtva se lekara kSINakaSAya guNasthAna paryanta hotA hai / asaMjJI ke prathama hI guNasthAna hotA hai / ekendriya se lekara asaMjJI paMcedriya paryanta jIva asaMjJI hote haiN| 14. AhAra mArgaNA - tIna zarIra aura chaha paryAptiyoM ke yogya pudgaloM ke grahaNa karane kA nAma AhAra hai / ekendriya se lekara sayogakevalI paryanta jIva AhAraka hote haiN| vigraha gati ko prApta mithyAdRSTi, sAsAdana samyagdRSTi aura asaMyata samyagdRSTi tathA samudghAta karate hue kevalI, ayogakevalI aura siddha anAhAraka hote haiN| isa prakAra yaha guNasthAnoM aura mArgaNAoM kA saMkSipta vivecana hai| jIvakANDa meM isI kA vistAra hai / gommaTasAra kI TIkAe~ lagabhaga pA~ca dazaka pUrva bhAratIya jaina siddhAnta prakAzinI saMsthA, kalakattA ke antargata gAMdhI haribhAI devakaraNa jaina granthamAlA se 'gommaTasAra' kA bRhatsaMskaraNa prakAzita huA thaa| usameM mUlagrantha ke sAtha do saMskRta TIkAe~ tathA eka DhUMDhArI bhASA TIkA dI gayI thI / saMskRta TIkAoM kA nAma jIvatattvatpradIpikA aura mandaprabodhikA hai aura DhUMDhArI bhASA TIkA kA nAma samyagjJAnacandrikA hai / grantha ke mukhapRSTha para jIvatattvapradIpikA TIkA ko kezavavarNIkRta aura mandaprabodhikA ko abhayacandrAcAryakRta aMkita kiyA hai tathA samyagjJAnacandrikA ke kartA paM. ToDaramalajI haiM 1 isa taraha usa samaya taka upalabdha TIkAoM ke sAtha isa saMskaraNa kA sarvaprathama prakAzana huA thA / aura usake sAtha hI tInoM TIkAe~ bhI prathama bAra hI prakAza meM AyI thiiN| ina tInoM TIkAoM meM se manda-prabodhikA to apUrNa hai| mudrita saMskaraNa meM jIvakANDa kI gAthA 383 taka hI yaha TIkA mudrita hai / ataH yaha TIkA pUrNa grantha para nahIM hai| kevala eka jIvatattvapradIpikA TIkA aura tadanusArI samyagjJAnacandrikA TIkA paripUrNa hai| jIvatattvapradIpikA TIkA ke kartRtva meM bhrama jaisA Upara likhA hai ki isa saMskaraNa ke mukha pRSTha para jIvatattvapradIpikA kA kartA kezavavarNI ko likhA hai| isa TIkA kI bhASA TIkA karanevAle paM. ToDaramalajI ne bhI ise kezavavarNIkRta likhaa| unhoMne apanI bhASA TIkA ke anta meM likhA hai kezavavarNI bhavyavicAra karNATaka TIkA anusAra / saMskRta TIkA kInI yahu jo azuddha so zuddha yaha hindI padya jIvatattvapradIpikA TIkA ke antima padya kA hI anuvAda hai aura usI padya kI azuddhi ke kAraNa yaha bhrama pravartita huA ki saMskRta jIvatattvapradIpikA TIkA kezavavarNIkRta hai aura vaha jisa karNATakavRtti ke AdhAra para racI gayI hai, vaha cAmuNDarAya viracita hai; kyoMki gommaTasAra ke anta meM usake racayitA nemicandrAcArya ne cAmuNDarAya kI eka vRtti kA nirdeza karate hue usakA nAma vIramArtaNDI likhA hai / vIra mArtaNDa cAmuNDarAya kI eka upAdhi thI / kintu isa TIkA kA koI patA nahIM calA / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra jIvakANDa sva. DaoN. e.ena. upAdhye ke eka lekha kA hindI anuvAda anekAnta varSa 4, ki. 1, pR. 113 para gommaTasAra kI jIvatattvapradIpikA TIkA, usakA kartRtva aura samaya' zIrSaka se prakAzita huA thaa| usameM vidvAn lekhaka ne vidvAnoM meM pracalita isa bhrama kA nivAraNa sapramANa kiyA thA ki saMskRta jIvatattvapradIpikA TIkA ke kartA kezavavarNI haiM aura unhoMne kisI karNATakavRtti ke AdhAra para use racA hai| isase pUrva meM kezavavarNI kI karNATakavRtti se vidvAn aparicita the| DaoN. upAdhye ne hI apane usa lekha meM usase uddharaNa upasthita karake usake sAtha meM saMskRta TIkA kI tulanA karate hue saMskRta TIkA ko usakI anugAminI batalAyA thaa| saMskRta TIkA ke racayitA ne, jinakA nAma nemicandra hai, apanI TIkA prArambha karate hue prathama maMgala zloka kahA hai nemicandaM jinaM natvA siddhaM shriijnyaanbhssnnm| vRttiM gommaTasArasya kurve karNATavRttitaH // isameM vaha spaSTa kahate haiM ki maiM karNATavRtti ke AdhAra se gommaTasAra kI TIkA karatA huuN| kintu vaha karNATavRtti kisakI hai, usakA nAma kyA hai; isakA nirdeza vaha nahIM krte| parantu apanI TIkA ke anta meM vaha likhate haiM 'zritvA karNATakI vattiM varNizrIkezavaiH ktaam| kateyamanyathA kiMcit vizodhyaM tadbahuzrutaiH // ' - isameM spaSTa kahA hai ki kezavavarNIkRta karNATakavRtti kA Azraya lekara yaha saMskRta TIkA racI gayI hai| kintu bhrama phailane kA kAraNa azuddha pATha hai jo kalakattA saMskaraNa meM chapA hai| usameM 'varNizrIkezavaiH kRtiH' chapA hai| 'kRtAM' ke sthAna meM kRtiH pATha hone se yaha bhrama pravartita huaa| paM. ToDaramalajI ne isI kA padyAnuvAda kiyA hai jo Upara diyA gayA hai-- isa padyAnuvAda kA bhI yahI artha hai ki kezavavarNI ne karNATaka TIkA ke anusAra saMskRta TIkA racI hai| unhoMne apanI TIkA meM anyatra bhI kezavavarNI ko hI saMskRta TIkAkAra likhA hai| jIvakANDa kalakattA saMskaraNa, pR. 755 para unakI TIkA meM spaSTa chapA hai-kezavavarNI saMskRta TIkAkAra / paNDita ToDaramalajI to mahAvidvAn the| unake sAmane bhI 'varNizrIkezavaiH kRtiH' pATha AyA pratIta hotA hai| zuddha pATha 'kRtA' nahIM aayaa| usI se yaha bhrama pravartita huA hai; kyoMki unhIM kI TIkA ke AdhAra para hI 'gommaTasAra' kA paThana-pAThana calA hai| saMskRta TIkA kA vAcana to isa kAla meM kisI virala hI vidvAn ne kiyA ho| aba to kezavavarNI kI karnATaka TIkA ke prakAza meM yaha hastAmalakavata spaSTa hai ki jIvatattvapradIpikA nAmaka saMskRta TIkA unakI kRti nahIM hai| kintu unakI karNATaka vRtti kA nAma bhI jIvatattvapradIpikA hI hai jo pratyeka adhikAra ke anta meM AtA hai| saMskRta TIkAkAra ne use bhI jyoM kA tyoM apanA liyA hai| usameM bhI parivartana nahIM kiyA, isase bhI bhrama ko bala mila sakA hai| isa taraha vartamAna meM gommaTasAra para tIna TIkAe~ upalabdha haiM-abhayacandrAcAryakRta mandaprabodhikA, kezavavarNIkRta karnATakavRtti aura tadanusArI saMskRta ttiikaa| inameM se prathama apUrNa hai| zeSa donoM paripUrNa haiN| kintu yaha kahanA hI ucita hogA ki 'gommaTasAra' para kevala eka hI TIkA upalabdha hai aura vaha haiN-jiivtttvprdiipikaa| usakA mUla rUpa kucha saMskRta mizrita karnATaka bhASA meM hai| usake kartA kezavavarNI haiN| usI kA saMskRta rUpAntara saMskRta TIkA hai| usameM kezavavarNI kI TIkA se navIna kucha bhI nahIM hai, kintu kahIM-kahIM usameM prayukta gaNitAdikI prakriyA ko saMkSipta hI kara diyA gayA hai| kintu usake isa saMskRta Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 37 rUpAntara ne hI jIvatattvapradIpikA TIkA se svAdhyAyI janoM ko lAbhAnvita kiyA hai| usakA yaha saMskRta rUpAntara na hotA, to paM. ToDaramalajI DhUMDhArI bhASA meM usakA anuvAda nahIM kara sakate the| mandapravodhikA TIkA ___yaha apUrNa TIkA gommaTasAra jIvakANDa kI tIna sau terAsI gAthA paryanta hI upalabdha hai| arthAt usake Adhe bhAga se kucha adhika para hI hai| kalakattA saMskaraNa meM prathama saMskRta jIvatattvapradIpikA dI gayI hai| usake nIce mandaprabodhikA dI gayI hai| gAthA 383 ke nIce prathama jIvatattvapradIpikA dekara mandaprabodhikA ke sAmane eka vAkya diyA hai 'zrImadabhayacandrasaiddhAntacakravartivihitavyAkhyAnaM vizrAntamiti krnnaattvRttynusaarmnvdti|' arthAt zrImAn abhayacandra siddhAntacakravartI ke dvArA kiyA gayA vyAkhyAna (TIkA) samApta huA, isalie karNATavRtti ke anusAra anuvAda karatA huuN| yaha vAkya kisakA ho sakatA hai? kezavavarNI kI TIkA meM to isa prakAra kA vAkya nahIM hai; na vaha aisA likha hI sakate haiM, kyoMki unakI TIkA hI karNATavRtti hai| vaha usake anusAra anuvAda karane kI bAta kyoM likheMge? yaha vAkya to saMskRta jIvatattvapradIpikA TIkA ke racayitA kA hI ho sakatA hai| hamAre pAsa gommaTasAra jIvakANDa kI jo hastalikhita prati hai, usameM vaha patra hI nahIM hai| phira bhI hameM yaha vAkya unakA hI pratIta hotA hai| kintu usa para bhI yaha AzaMkA honA svAbhAvika hai ki saMskRta jIvatattvapradIpikA ke kartA to prArambha meM hI yaha likha cuke haiM ki karNATavRtti kA Azraya lekara maiM yaha TIkA likhatA huuN| aisI sthiti meM mandaprabodhikA ke samApta hone para unhoMne aisA kyoM likhA? isake samAdhAna ke lie hameM tInoM TIkAoM kA milAna karanA Avazyaka pratIta huaa| aura usase yaha niSkarSa nikalA ki tInoM kI vAkya-racanA aura viSaya-varNana meM bahuta sAmya hai| antara kevala karNATaka bhASAgata hai| arthAt mandaprabodhikA ke saMskRta vAkya tathA karnATavRtti ke kannar3a vAkyoM meM bhI samAnatA hai| ataH karNATavRtti kA Azraya lekara saMskRta jIvatattvapradIpikA kI racanA karanevAle ne karNATavRtti kA saMskRta rUpAntara karane meM mandaprabodhikA se madada lI ho, yaha sambhava hai| mandaprabodhikA samApta hone para unheM kevala karNATavRtti kA hI Azraya lenA par3A hai, usI kI sacanA unhoMne isa vAkya ke dvArA kI pratIta hotI hai| isakA spaSTa Azaya yaha hai ki kezavavarNI ke sAmane karNATavRtti racate samaya mandaprabodhikA vartamAna thii| unhoMne apanI kannaDa vatti meM usake racayitA abhayacandra cakravartI kA nirdeza kiyA hai| yaha bAta DaoN. e.ena. upAdhye ne apane ukta lekha meM tInoM TIkAoM se eka uddharaNa dekara spaSTa kI hai| hama bhI yahA~ usa uddharaNa ko dene kA lobha saMvaraNa nahIM kara skte| vaha uddharaNa isa prakAra hai-- desavirade pamatte idare ya khaovasamiyabhAvo du| so khala carittamohaM paDucca bhaNiyaM tahA uvariM // 13 // mandaprabodhikA dezavirate pramattavirate itarasminnapramattavirate ca kSAyopazamikacAritralakSaNa eva bhAvo vrtte| dezavirate pratyAkhyAnAvaraNakaSAyANAM sarvaghAtispardhakodayAbhAvalakSaNe kSaye teSAmeva hInAnubhAgarUpatayA pariNatAnAM sadavasthAlakSaNe upazame ca, dezaghAtispardhakodayasahite utpanna dezasaMyamarUpacAritraM kssaayopshmikm| pramattavirate tIvrAnubhAgaM saMjvalanakaSAyANAM prAguktalakSaNakSayopazamasamutpannasaMyamarUpaM pramAdamalinaM sakalacAritraM kSAyopazamikam / atra saMjvalAnubhAgAnAM pramAdajanakatvameva tiivrtvm| apramattavirate mandAnubhAgasaMjvalanakaSAyANAMprAgukta kSayopazamotpannasaMyamarUpaM nirmalaM sakalacAritraM kSAyopazamikam / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra jIvakANDa kannar3avRtti 'dezaviratanoLaM pramattasaMyatanoLaM itaranappa apramattasaMyatanoLaM kSAyopazamika sNymmkkuN| dezasaMyatApekSeyiMdaM pratyAkhyAnakaSAyaMgaLudapi salpaTa dezaghAtispardhakAnantakabhAgAnubhAgodayadoDane udayamanaiydade kSIyamANaMgaLappa vivakSitaniSekaMgaLa sarvaghAtispardhakaMgaLa naMtabahubhAgaMgaLudayAbhAvalakSaNakSayadoLamavaruparitana niSeka gaLappanudayaprAptaMgaLge sadavasthAlakSaNamappupazamamuMTAguttiralu samudbhUtamappudariMdaM cAritamohamaM kuruttu dezasaMyamamadu kSAyopazamikabhAvameMdu pellpdrudu| aMte pramattApramattarga saMjvalanakaSAyaMgaLa uditadezaghAtispardhakAnantaikabhAgAnubhAgadoDane udayamanaiydade kSIyamANaMgaLappa vivakSitodayaniSekaMgaL sarvaMghAtispardhakAnantabahubhAgaMgaLudayAbhAvalakSaNakSayadoLamavaruparitananiSekaMgaLappanudayaprAptaMgaLge sadavasthAlakSaNamappa upazamamuMTAguttiralu samutpannamappudariMda cAritramohamaM kurutilliyuM sakalasaMyamamuM kSAyopazamikabhAvameMduM peLalpaDubudeMvudu shriiabhysuurisiddhaantckrvrtiglbhipraayN|' saMskRta jIvatattvapradIpikA 'dezavirate pramattasaMyate tu punaH itarasmin apramattasaMyate ca kSAyopazamikasaMyamo bhvti| dezasaMyatApekSayA pratyAkhyAnakaSAyANAM udayAgatadezaghAtispardhakAnantaikabhAgAnubhAgodayena sahAnudayAgatakSIyamANavivakSitaniSekasarvaghAtispardhakAnantabahabhAgAnAmudayAbhAvalakSaNakSaye teSAmuparitananiSekANAM anudayaprAptAnAM sadavasthAlakSaNopazame ca sati smudbhuuttvaat| cAritramohaM pratItya dezasaMyamaH kSAyopazamikabhAva ityuktm| tathA pramattApramattayorapi saMjvalanakaSAyANAmudayAgatadezaghAtispardhakAnantaikabhAgAnubhAgena saha anudayAgatakSIyamANavivakSitodayaniSekasarvaghA tispardhakAnantabahabhAgAnAM udayAbhAvalakSaNakSaye teSAM uparitananiSekANAmanudayaprAptAnAM sadavasthAlakSaNopazame ca sati samatpannatvAta cAritramohaM pratItyAtrApi sakalasaMyamo'pi kSAyopazamiko bhAva iti bhaNitaM, iti shriimdbhycndrsuurisiddhaantckrvrtybhipraayH|' terahavIM gAthA ke vyAkhyAna mandaprabodhikA TIkA ke racayitA zrI abhayacandra sUri siddhAntacakravartI ne pramatta, apramatta guNasthAna meM kSAyopazamika bhAva kahA hai| usI kA nirdeza kezavavarNI ne apanI karNATavRtti meM kiyA hai aura usI kA anuvAda saMskRta jIvatattvapradIpikA meM hai| isa uddharaNa se yaha spaSTa hai ki mandaprabodhikA kezavavarNI ke sammukha thii| tathA kezavavarNI kI TIkA kannar3a meM hote hue bhI saMskRta zabdabahula hai| usameM adhikatara vibhaktiyA~ aura kriyApada hI kannar3a bhASA ke haiN| saiddhAntika saba zabda vahI haiM jo saMskRta meM pracalita haiN| ataH usakA saMskRta rUpAntara karane meM saMskRta TIkAkAra ko mandaprabodhikA kA sAhAyya avazya milA hai| donoM TIkAoM ke milAna se yaha spaSTa ho jAtA hai| kintu saMskRta jIvatattvapradIpikA ke racayitA ne svayaM mandraprabodhikA kA koI anusaraNa nahIM kiyA hai, karnATavRtti aura mandaprabodhikA meM jahA~ zabdasAmya hai, vahIM usake saMskRta rUpAntara meM zabdasAmya pAyA jAtA hai| yaha bAta bhI Upara ke uddharaNa se spaSTa hai| mandaprabodhikA prArambhika avatAra vAkya hI vistRta hokara karnATakavRtti kA avatAra vAkya banAyA gayA mandaprabodhikA kA avatAra vAkya isa prakAra hai 'zrImadapratihataprabhAvasyAdvAdazAsanaguhAbhyantaranivAsi pravAdimadAndhasiMdhurasiMhAyamAnasiMhanandimunIndrAbhinandita-gaMgavaMzalalAmarAjasarvajJAdyanekaguNanAmadheyabhAgadheya-zrImadrAcamalladeva mahIvallabha mahAmAtya padavirAjamAna-raNaraMgamallAsahAyaparAkramaguNaratnabhUSaNa samyaktvaratnanilayAdivividhaguNanAmasamAsAditakIrtikAnta-zrIcAmuNDarAyabhavyapuNDarIkadravyAnuyoga-praznAnurUpaM mahAkarmaprakRtiprAbhRtaprathamasiddhAntajIvasthAnAkhyaprathamakhaNDArthasaMgrahaM gommaTasAranAmadheyapaJcasaMgrahaM zAstraM prArabhamANaH'.......... kezavavarNI kI jIvatattvapradIpikA TIkA meM bhI prathama gAthA kA avatAra vAkya zabdazaH prAyaH yahI hai| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 36 antara kevala itanA hai ki usameM 'jIvasthAna-kSudrabandha, bandhasvAmitva-vedanAkhaNDa-vargaNAkhaNDamahAbandhAnAM SaTakhaNDAnAM madhye jIvAdiprameyAMzaM niravazeSaM samRddhatya gommaTasAra' likhA hai| tathA Age maMgalAdi kI carcA vistAra se kI hai| isake sivAya isa avatAra vAkya se pahale TIkA ke Arambha meM kannar3a padyoM ke dvArA caubIsa tIrthaMkaroM aura unake gaNadharoM kA stavana kiyA hai| usake pazcAt ukta avatAra vAkya hai| usake anantara trilokaprajJapti kI prArambhika gAthAoM ko dekara maMgala, nimitta, hetu, Adi kI vistRta carcA hai| kezavavarNI kI kannar3a TIkA ko saMskRta rUpa denevAle nemicandra ne isa saba vistRta carcA ko nahIM apanAyA hai| Age bhI kahIM-kahIM gaNitAdi sambandhI vistRta carcAoM ko saMkSipta kara diyA hai; kintu koI maulika prasaMga kahIM bhI chUTA nahIM hai| kezavavarNI kA vaiduSya aura samaya kezavavarNI ne 'gommaTasAra' ke pratyeka adhikAra kI antima puSpikA meM apane guru abhayasUri siddhAntacakravartI kA ullekha bahata hI sammAnanIya zabdoM meM kiyA hai| unheM zrImata rAya rAjaguru bhUmaNDalAcArya, mahAvAdavAdIzvara vAdipitAmaha, vidvajjanacakravartI likhA hai aura apane ko unake caraNakamaloM kI dhUli se raMjita lalATapaTTa mAtra likhA hai| apane nAma ke sAtha koI vizeSaNa Adi nahIM lagAyA hai| kintu unakI yaha TIkA hI unake vaiduSya kA paricaya dene ke lie paryApta hai| aisA pratIta hotA hai ki jaise vIrasena svAmI ne apanI dhavalA TIkA ke dvArA SaTkhaNDAgama ke rahasya kA udghATana kiyA. usI prakAra zrI kezavavarNI ne apanI jIvatattvapradIpikA TIkA ke dvArA 'gommaTasAra' ke rahasya kA udghATana kiyA hai| dhavalA TIkA prAkRta-saMskRta ke mizraNa se racI gayI hai, to jIvatattvapradIpikA kannar3a aura saMskRta ke mizraNa se racI gayI hai| itanI vidvattApUrNa TIkA ko kezavavarNI ne saMskRta meM na racakara karnATaka deza kI bhASA meM kyoM racA? kyA saMskRta meM racanA karane meM ve akSama the yA isakA koI anya kAraNa thA; yaha hama kahane meM asamartha haiN| siddhAnta ke ve marmajJa the| gaNita meM unakI abAdhagati thii| unake dvArA racita karaNasUtra bhI unakI isa TIkA meM haiN| unhoMne aMkasaMdRSTi ke dvArA arthasaMdRSTi ko spaSTa karane kA jo prayatna kiyA hai, vaha unake gambhIra vaiduSya kA paricAyaka hai| paryApti adhikAra se pahale unhoMne alaukika gaNita ke sambandha meM eka svatantra adhikAra hI apanI isa TIkA meM diyA hai, jisameM trilokaprajJapti aura trilokasAra kA upayoga kiyA gayA hai| unakI isa TIkA meM granthAntaroM se liye gaye prAkRta padyoM ke sAtha saMskRta padyoM kA bhI samAveza hai| adhikAMza prAkRta gAthAe~ 'uktaM ca' ke binA hI sammilita kara lI gayI haiN| akalaMka ke 'laghIyastraya' se tathA vidyAnanda kI 'AptaparIkSA' se bhI padya uddhata haiN| kucha granthoM kA bhI nAmAllekha hai; jaise 'prameyakamalamArtaNDa' / ___yaha saba to unake vistRta vaiduSya kA paricAyaka hai, kintu unakA gambhIra vaiduSya to siddhAnta-viSayaka hai aura siddhAnta-viSayaka yaha talasparzI jJAna unheM apane guru abhayasUri se prApta huA thaa| isI se unhoMne unakA smaraNa itanI zraddhA ke sAtha kiyA hai| yaha abhayasUri siddhAntacakravartI kauna the, isa sambandha meM hama abhI kucha kahane meM asamartha haiN| yaha mandaprabodhikA ke racayitA abhayacandra to nahIM ho skte| sambhavataH isI se unhoMne apane guru ke nAma ke sAtha 'candra' pada na lagAkara sUri pada lagAyA hai| DaoN. upAdhye ne apane lekha meM likhA hai ki mandaprabodhikA IsvI sana 1356 se, jaba kezavavarNI ne apanI vRtti samApta kI thI, pahale kI racanA hai| abhayacandra ne apanI mandaprabodhikA meM eka bAlacanda paNDitadeva kA smaraNa kiyA hai, jinheM maiM (DaoN. upAdhye) ve hI bAlendu paNDita samajhatA hU~, jinakA ullekha zravaNabelagolA ke IsvI san 1313 ke eka zilAlekha meM huA hai| aura yadi yaha bAta mAna lI jAye, to hama usa samaya ko lagabhaga pacAsa varSa pIche le jAne meM samartha haiN| isake atirikta unakI padaviyoM, upAdhiyoM aura choTe-choTe varNanoM Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 gommaTasAra jIvakANDa se jo ki unameM diye haiM; mujhe jJAta huA hai ki hamAre abhayacandra aura bAlacanda, sabhI sambhAvanAoM ko lekara vahI haiM, jinakI prazaMsA belUra zilAlekhoM meM kI gayI hai aura jo hameM batalAte haiM ki abhayacandra kA svargavAsa IsvI san 1276 meM aura bAlacandra kA IsvI san 1274 meM huA thaa| isa prakAra hama abhayacandra kI mandaprabodhikA kA samaya IsvI san kI 13vIM zatAbdI kA tIsarA caraNa sthira kara sakate haiN| mandaprabodhikA meM bhI kucha uddharaNa anya granthoM se diye gaye haiN| prathama gAthA kI TIkA meM eka uddharaNa isa prakAra hai 'neSTuM vihantuM zubhabhAvabhagnarasaprakarSaH prbhurntraayH| tatkAmacAreNa guNAnurAgAnnutyAdiriSTArthakRdArhadAdeH // ' yaha zloka kezavavarNI kI TIkA meM bhI uddhRta hai| yaha paM. AzAdhara ke anagAra dharmAmRta ke nauveM adhikAra kA chabbIsavA~ padya hai| AzAdhara ne apanA dharmAmRta vi. saM. 1285 (I. san 8) se pUrva meM racA thaa| ataH ukta samaya ke sAtha isakI saMgati baiTha jAtI hai| jIvakANDa kI jisa hastalikhita prati para se nAgarAkSaroM meM parivartita karake kannar3a TIkA kA yaha mudraNa kArya huA hai, usakI antima prazasti isa prakAra hai svasti zrInRpazAlivAhanazake 1206 varSe krodhinAma saMvatsare phAlguNamAse zuklapakSe zAsirarutau (zizira) uttarAyane adyAM saSTibhyAM (2) tithau badhavAsare sattAvIsaghaTikAdaparAMtika saptamyAM tithau tIsaghaTikAvuparAMtika jyeSThAnakSatre vyAghAtanAmayoge chahaghaTikAvuparAMtika harSaNanAmayoge bavAkaraNe sattAvIsaghaTikA yasmin paMcAMgasiddhi tatra moleda subhasthAne zrIpaMcaparameSThIdivyacaityAlayasthite zrImatkezavaNNaviracitamappa gommaTasAra karnATakavRtti jIvatattvapradIpikeyolu jIvakAMDa saMpUrNamAdudu maMgalaM bhUyAt / sambhavatayA yaha vahI prati hai, jisakA ullekha DaoN. upAdhye ne apane lekha 'gommaTasAra kI jIvatattva pradIpikA' meM kiyA hai| aura use kolhApura ke lakSmIsena maTha kI prati batalAyA hai| tathA TippaNa meM likhA hai ki yaha kAgaja para likhI huI prati hai| isakA pariNmANa 12.5 x 8.5 iMca hai| isameM 387 pRSTha haiN| pratilipi kA samaya zaka 1206 diyA hai jo ki spaSTa hI lipikAra kA pramAda hai; jabaki hameM jJAta hai ki kezavavarNI ne apanI vRtti zaka 1281 meM likhI thii| isa taraha kezavavarNI abhayasari siddhAntacakravartI ke ziSya the aura unhoMne apanI vRtti dharmabhUSaNa bhaTTAraka ke anusAra zaka saMvat 1281 yA IsvI san 1358 meM likhI thii| saMskRta jIvatattvapradIpikA saMskRta jIvatattvapradIpikA, jo gommaTasAra ke kalakattA saMskaraNa meM mudrita hai aura jise bhrama se kezavavarNI kI mAna liyA gayA thA, vaha kezavavarNI kI karnATaka TIkA kA hI saMskRta rUpAntara hai| isameM prathama gAthA ke utthAnikA vAkya se pUrva meM jo karnATakavRtti meM caubIsa tIrthaMkaroM aura unake gaNadharoM ke sambandha meM namaskArAtmaka kannaDa padya haiM tathA unake pazcAta jo maMgala Adi kI carcA tiloyapaNNatti ke AdhAra para kI gayI hai, usa sabako chor3a diyA hai aura jahA~ se mUlagrantha se sambaddha TIkA prArambha hotI hai, vahA~ se usakA saMskRta rUpAntara prAyaH jyoM kA tyoM diyA gayA hai| donoM TIkAoM meM kannar3a bhASA se sambaddha vibhakti, dhAtu Adi ko chor3akara prAyaH zabdazaH sAmya hai| kvacit hI vistRta carcAoM ko saMkSipta rUpa diyA gayA hai| jaise gAthA 46 kI TIkA meM adhaHkaraNa sambandhI vivaraNa ko kucha saMkSipta kiyA gayA hai| vaha zabdazaH rUpAntara nahIM hai| matsyAkAra racanA ke vivaraNa meM bhI aisA hI kiyA gayA hai| kAyamArgaNA meM gAthA 258 ke vivecana meM utkRSTa saMcaya ko jor3ane kI prakriyA meM bhI aisA hI kiyA gayA hai| kintu kisI bhI upayogI saiddhAntika Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 41 vivecana meM aisA nahIM kiyA gayA hai| ataH isa saMskRta TIkA ke racayitA zrI nemicandra bhI 'gommaTasAra' meM pratipAdita viSaya ke avazya hI sulajhe hue vidvAn the| aura unakA karnATaka bhASA tathA saMskRta bhASA para bhI samAna adhikAra thaa| yadi unhoMne kezavavarNI kI TIkA ko saMskRta rUpa na diyA hotA, to paM. ToDaramalajI sAhaba apanI samyakjJAna candrikA TIkA nahIM likha sakate the| aura usake abhAva meM 'gommaTasAra' ke paThana-pAThana kI jo paramparA Aja bhI pracalita hai, usakA abhAva ho jaataa| ataH jisa prakAra kezavavarNI kA hama para mahAn upakAra hai, usI prakAra saMskRta TIkA ke racayitA kA bhI kama upakAra nahIM hai| unhoMne bahuta hI sarala saMskRta meM choTe-choTe vAkyoM ke dvArA gUr3ha viSayoM ko spaSTa karane kA pUrNa prayatna kiyA hai| saMskRta TIkAkAra aura unakA samaya yadyapi 'gommaTasAra' ke kalakattA saMskaraNa meM mukhapRSTha para isa TIkA ko kezavavarNIkRta chApA hai aura usake prathama bhASA TIkAkAra paM. ToDaramalajI ne bhI use kezavavarNI kRta likhA hai; tathApi isa TIkA ke prArambhika zloka meM TIkAkAra ne apanA nAma, apane guru kA nAma aura apanI isa TIkA kA AdhAra saba spaSTa kara diyA hai| vaha likhate haiM nemicandraM jinaM natvA siddhaM shriijnyaanbhuussnnm| vRttiM gommaTasArasya kurve karNATavRttitaH // unakA yaha prathama maMgalazloka mandaprabodhikA ke prathama maMgala zloka se prabhAvita pratIta hotA hai jo isa prakAra hai muniM siddhaM praNamyAhaM nemicandraM jinezvaram / TIkAM gommaTasArasya kurve mandaprabodhikAm // mandaprabodhikA ke racayitA ne kisI vRtti kA Azraya lene kI bAta nahIM kahI hai, kintu saMskRta jIvatattvapradIpikA ke kartA ne karNATavRtti kA Azraya lene kA spaSTa kathana kiyA hai| aura zrI nemicandra se apanA nAma aura usake jJAnabhUSaNa vizeSaNa se apane guru kA nAma bhI batalA diyA hai| gommaTasAra kalakattA saMskaraNa ke anta meM (pR. 2067-8) jo prazasti prathama padya meM tadanantara gadya meM mudrita hai, usameM kahA hai-saMskRta jIvatattvapradIpikA ke kartA mUlasaMgha, zAradAgaccha, balAtkAragaNa, kundakundAnvaya aura nandiAmnAyake the| unake guru kA nAma bhaTTAraka jJAnabhUSaNa thaa| karnATaka deza meM malli bhUpAla ke prayatna se municandra se siddhAnta kA adhyayana kiyA thaa| bhaTTAraka prabhAcandra ne unheM bhaTTArakapada pradAna kiyA thaa| vidyavidyA meM vikhyAta vizAlakIrti sari ne isa racanA meM unakI sahAyatA kI thI aura sarvaprathama prasannatApUrvaka usakA adhyayana kiyA thaa| zrI dharmacandrasUri, abhayacandra bhaTTAraka aura lAlAvI Adi bhavya jIvoM ke lie citrakUTa meM pArzvanAtha jinAlaya meM karNATavRtti se isakI racanA kI thii| sAha sAga aura sahesa ne racane kI prArthanA kI thii| yaha padyAtmaka prazastikA kA sAra hai| usameM granthakAra ne apanA nAma nahIM diyaa| kintu usI ke pazcAt gadyAtmaka prazasti meM nemicandra nAma diyA hai| tathA yaha bhI likhA hai ki karNATa deza meM municandra se siddhAnta kA adhyayana karane ke pazcAt lAlA varNI ke Agraha se vaha gurjara deza se Akara citrakUTa meM jinadAsa zAha ke dvArA banavAye gaye pArzvanAtha jinAlaya meM Thahare the aura vahIM unhoMne vizAlakIrti kI sahAyatA se karNATavRtti ke anusAra racanA kI thii| nemicandra ne apanI itanI vistRta prazasti meM bhI usake racanAkAla kA koI saMketa taka nahIM kiyA hai kintu kezavavarNI kI karnATavRtti ke AdhAra se racanA hone ke kAraNa yaha nirvivAda hai ki usake pazcAta hI usakI Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 gommaTasAra jIvakANDa racanA huI hai tathA usakA bhASAnuvAda paM. ToDaramalajI ne vi. saM. 1818 meM pUrNa kiyA thaa| ataH ina donoM TIkAoM ke madhya meM hI kisI samaya yaha saMskRta TIkA racI gayI hai; itanA nizcita hai| kintu yaha eka lambI avadhi hai| DaoN. upAdhye ne ise sImita karane kA prayatna kiyA hai| vaha likhate haiM-jaina sAhitya ke uddharaNoM ke anusAra malli nAma kA eka zAsaka kucha jaina granthakAroM ke sAtha samparka rakhatA hai| zubhacandra gurvAvalI ke anusAra vijayakIrti (I. san kI solahavIM zatAbdI ke prArambha meM) mallibhUpAla' ke dvArA sammAnita huA thaa| vijayakIrti kA samakAlIna hone se usa mallibhUpAla ko 16vIM zatAbdI ke prArambha meM rakhA jA sakatA hai| usake sthAna aura dharma kA koI paricaya nahIM diyA gayA hai| dUsare, vizAlakIrti ke ziSya vidyAnanda svAmI ke sambandha meM kahA jAtA hai ki ye mallirAya ke dvArA pUje gaye the| aura ye vidyAnanda I. san 1541 meM divaMgata hue the| isase bhI mAlUma hotA hai ki 16vIM zatAbdI ke prArambha meM eka mallibhUpAla thaa| humaca kA zilAlekha isa viSaya ko aura bhI spaSTa karatA hai| vaha batalAtA hai ki yaha rAjA jo vidyAnanda ke samparka meM thA, sAluva mallirAya kahalAtA hai| yaha ullekha hameM mAtra paramparAgata kiMvadantiyoM se haTAkara aitihAsika AdhAra para le jAtA hai| sAluva narezoM ne kanArA jile ke eka bhAga para rAjya kiyA thA aura ve jaina dharma ko mAnate the| mallibhUpAla mallirAya kA saMskRta rUpa hai aura isameM koI sandeha nahIM hai ki nemicandra sAlava mallirAya kA ullekha kara rahe haiM; yadyapi unhoMne usake vaMza kA ullekha nahIM kiyA hai| 1530 I. ke zilAlekha meM ullikhita hone se hama sAluva mallirAya ko 16vIM zatAbdI ke prathama caraNa meM rakha sakate haiN| isa taraha nemicandra ke sAluva mallrAiya ke samakAlIna hone se hama saMskRta jIvatattvapradIpikA kI racanA ko IsA kI 16vIM zatAbdI ke prArambha kI ThaharA sakate haiN| isa prakAra DaoN. upAdhye ne saMskRta jIvatattvapradIpikA kA kAla nirdhArita kiyA hai| samyagjJAnacandrikA gommaTasAra kI tIsarI DhU~DhArI bhASA kI TIkA kA nAma samyagjJAnacandrikA hai| isake racayitA sva. paNDitapravara ToDaramala haiN| inhoMne apanI TIkA kI prazasti meM vi. saM. 1818 meM usake samApta hone kA spaSTa ullekha kiyA hai| yathA saMvatsara aSTAdazayukta, aSTAdazazata laukikyukt| mAghazukla paMcami dina hota, bhayo grantha pUrana udyota // yaha TIkA gommaTasAra jIvakANDa, karmakANDa, labdhisAra aura kSapaNAsAra nAmaka granthoM para hai| prazasti meM granthakAra ne svayaM likhA hai| paM. hukumacandajI bhArilla ne 'paNDita ToDaramala vyaktitva aura kRtitva' nAmaka apane mahAnibandha meM ina para vistAra se prakAza DAlA hai| paNDita ToDaramalajI jayapura ke nivAsI the| jAti se khaNDelavAla the aura gotra godIkA thaa| unhoMne apane guru Adi ke sambandha meM kucha nahIM likhaa| kintu ve mahAna vidvAna the, isameM sandeha nahIM hai| jaba hamane saMskRta TIkA ke AdhAra para usakA hindI anuvAda karanA prArambha kiyA, to jahA~ taka saMdRSTiyA~ nahIM thIM vahA~ taka to lekhanI drutagati se clii| kintu saMdRSTiyoM ke Ate hI lekhanI kI gati avaruddha-jaisI ho gayI aura hameM paM. ToDaramalajI kI TIkA samyagjJAnacandrikA kI 1. jaina siddhAnta-bhAskara, bhAga 1, ki. 4, pR. 54 / aura bhaNDArakara risarca insTITyUTa enAlsa VIII pR. 41 / 2. jaina siddhAnta-bhAskara, bhAga 5, ki. 4, prazastisaMgraha, pR. 125, 128 aadi| 3. DaoN. bI.e. sAletaura ne vidyAnanda ke vyaktitva aura kAryo para acchA prakAza DAlA hai| dekho-'miDiyAvala jainijma' (bambaI 1638) pR. 371 aadi| vAdi vidyAnanda-jaina eNTikverI 4, ki. 1, pR. 1-20 / 4. epigrAphiyA karnATikA bhAga VIII nagara naM. 46 / 5. epigrAphiyA karnATikA bhAga VIII prastAvanA pR. 10, 134 / zilAlekhoM ke AdhAra para maisUra aura kurga (landana 1606) pR. 152-53 miDiyAvala jainijma, pR. 318 aadi| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 43 hI zaraNa lenI pdd'ii| usa samaya meM unhoMne apane buddhi-vaibhava se saMskRta TIkA ke gUr3ha viSayoM ko kitanI spaSTatA se kholakara sarala rUpa se likhA hai. yaha hama likhane meM asamartha haiN| yadyapi ve zrAvaka the. kinta AcArya koTi ke samakakSa the; isameM sandeha nhiiN| unakI paramArtha buddhi adbhuta thii| svAdhyAya karanevAloM ko saralatA se viSaya kA bodha ho, yahI unakI bhAvanA rahI hai| jaina granthakAra jaise mandakaSAyI, nirabhimAnI aura vItarAgI hote the, ToDaramalajI usake udAharaNa haiN| isa TIkA ko likhate samaya hameM unakI guNagarimA kA smaraNa pada-pada para hotA hai| aura hama mana hI mana unako praNAma karate haiN| yadi unhoMne yaha TIkA na likhI hotI, to gommaTasAra kA paThana-pAThana hI pracalita na hotaa| isI TIkA ko par3hakara guruvarya paNDita gopAladAsajI varaiyA gommaTasAra ke jJAtA bane aura unakI ziSyaparamparA pravartita hii| dhanya haiM paM. ttoddrmljii| gommaTasAra aura trilokasAra kA rahasya bhASA meM udghATita karake unhoMne mahAn upakAra kiyA hai, aura mokSamArga-prakAza kI racanA karake tathA usameM nizcayAbhAsI aura vyavahArAbhAsI kA svarUpa aMkita karake to unhoMne apanI kRti para kalazArohaNa kara diyA hai| yahI kAraNa hai ki usa samaya ke vidvAnoM aura tattva-jijJAsuoM ne unakI vidvattA kI mukta kaNTha se prazaMsA kI hai| jina sAdharmI rAjamala kI preraNA se unhoMne gommaTasAra kI TIkA likhii| unhoMne apanI patrikA meM gommaTasAra kI TIkA kI racanA kA pUrA itivRtta diyA hai| use yahA~ hama unhIM ke zabdoM meM uddhRta kara denA ucita samajhate haiM ToDaramallajI tUM mile, nAnA prakAra ke prazna kiye, tAkA uttara eka gommaTasAra nAmA grantha kI sAkhi sU dete bhye| tA grantha kI mahimA hama pUrve suNI thI, tAsUM vizeSa dekhii| ara ToDaramallajI kA jJAna kI mahimA adbhuta dekhii| ___ pIche unasUM hama kahI-tumhArai yA grantha kA paracai nirmala bhayA hai| tuma kari yAkI bhASA TIkA hoya to ghaNAM jIvAM kA kalyANa hoi ara jinadharma kA udyota hoii| taba zubha dina muhUrta viSai TIkA karane kA prAraMbha siMghANA nagra viSai bhyaa| so vai to TIkA baNAvate gaye, hama bAMcate gye| barasa tIna maiM gommaTasAra grantha kI ar3atIsa hajAra 38000, labdhisAra kSapaNAsAra grantha kI teraha hajAra 13000, trilokasAra grantha kI caudaha hajAra 14000 saba milI cAri granthAM kI paiMsaTha hajAra TIkA bhii| avAra ke aniSTa kAla viSai ToDaramallajI kai jJAna kA kSayopazama vizeSa bhyaa| paM. ToDaramalajI ne bhI apanI prazasti meM unake sambandha meM likhA hai 'rAjamalla sAdharmI eka, jAke ghaTa meM pragaTa viveka so nAnA vidhi preraka bhayo, taba yahu uttama kAraja thayo' / indradhvajavidhAna-patrikA meM bhI likhA hai 'yahA~ sabhA viSai gomaTTasArajI kA vyAkhyAna hoya hai so barasa doya tau huA ara barasa doya tAI aura hoigA, eha vyAkhyAna ToDaramallajI karai haiN|' yaha vidhAna vi. saM. 1821 meM huA thaa| 'siddhAntasArasaMgraha' vacanikA prazasti meM paM. devIdAsa godhA ne paM. ToDaramalajI ke aneka vizeSa zrotAoM kA nAmollekha kiyA hai| usa samaya ke viziSTa vidvAn paM. jayacanda chAvar3A ne apanI sarvAthasiddhi vacanikA kI prazasti meM tathA paM. bhUdharadAsajI kRta carcAsamAdhAna meM paM. ToDaramalajI kA ullekha bahumAnapUrvaka kiyA gayA hai| isa taraha paM. ToDaramalajI isa yuga ke eka mahAna bhASA TIkAkAra hue haiN| paNDitajI ne apanI TIkA ke prArambha meM eka pIThikA bhI dI hai jo gommaTasAra ke pAThakoM ke lie upayogI hai| usakA Avazyaka aMza hama yahA~ dekara isa prastAvanA ko samApta kreNge| Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra jIvakANDa gommaTasAra-pIThikA ____ bhASATIkAkAra svargIya paM. ToDaramalajI ne gommaTasAra kI bhASA TIkA se pUrva meM pIThikA nibaddha kI hai jo gommaTasAra ke adhyetAoM ke lie upayogI hai| ataH usake Avazyaka aMzoM kA sAra yahA~ diyA jAtA hai| __maiM mandabuddhi hU~, vizeSa jJAnarahita hU~, avivekI hU~, zabda-nyAya-gaNita-dhArmika Adi granthoM kA vizeSa abhyAsa mere nahIM hai, tathApi dharmAnurAgavaza TIkA karane kA vicAra kiyA hai| so isameM jahA~-jahA~ cUka ho, anyathA artha ho, vahA~-vahA~ mujhe kSamA karake usa anyathA artha ke sthAna meM yathArtha artha likhanA, aisI vinaya hai| koI kahatA hai ki tumane TIkA karane kA vicAra to bhalA kiyaa| parantu aise mahAna grantha kI TIkA to saMskRta meM hI cAhie, bhASA meM usakI gambhIratA prakaTa nahIM hotii| usako kahate haiM-isa grantha kI jIvatattvapradIpikA nAmaka saMskRta TIkA to pahale se hI hai| parantu jo saMskRta-gaNita-AmnAya Adi ke jJAna se rahita mandabaddhi haiM, unakA usameM praveza nahIM hai| aura yahA~ kAladoSa se buddhi Adi ke tuccha hone se saMskRta Adi ke jJAna se rahita jIva bahuta haiN| unako isa grantha ke artha kA jJAna karAne ke lie bhASATIkA karate haiN| jo jIva saMskRta vizeSa jJAna se yakta hai, ve malagrantha athavA saMskRta TIkA se artha dhAraNa kara sakate haiN| kintu jo jIva saMskRta Adi ke vizeSa jJAna se rahita haiM, ve isa bhASATIkA se artha kA avadhAraNa kreN| tathA jo jIva saMskRta Adi ke jJAna se sampanna haiM parantu gaNita, AmnAya, Adi ke jJAna kA abhAva hone se mUla grantha athavA saMskRta TIkA meM praveza karane meM asamartha haiM, ve isa bhASATIkA se artha kI dhAraNA karake mUlagrantha athavA saMskRta TIkA meM praveza kreN| pUrva meM ardhamAgadhI bhASA meM mahAn grantha the| jaba buddhi kI mandatA huI, taba saMskRta Adi bhASA meM grantha bne| aba vizeSa buddhi kI mandatA hone se dezabhASA meM grantha racane kA vicAra huaa| bhASA ke dvArA saMskRta Adi kA artha likhane meM to kucha doSa nahIM hai| aba isa zAstra ke abhyAsa meM jIvoM ko prerita karate haiM he bhavyajIvo! tuma apanA hita cAhate ho, to tumheM jaise bane taise isa zAstra kA abhyAsa karanA cAhie; kyoMki AtmA kA hita mokSa hai| mokSa ke sivAya anya jo kucha hai, vaha saba parasaMyogajanita hai, vinAzIka hai, duHkhamaya hai| kintu mokSa nija svabhAva hai, avinAzI hai, ananta sukhamaya hai| ataH tumheM mokSapada pAne kA upAya karanA caahie| mokSa ke upAya samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra haiN| aura inakI prApti jIvAdi kA svarUpa jAnane se hI hotI hai| kyoMki jIvAdi tattvoM ke zraddhAna kA nAma samyagdarzana hai| kintu binA jAne zraddhAna kA honA asambhava hai| ataH pahale jAne, pIche vaisI hI pratIti hone se zraddhAna hotA hai| zraddhAna hone para jo jIvAdi kA jAnanA hotA hai, usI kA nAma samyagjJAna hai| tathA zraddhAnapUrvaka jIvAdi ko jAnakara svayaM hI udAsIna ho, heya ko tyAge aura upAdeya ko grahaNa kare, taba samyakcAritra hotA hai| ajJAnapUrvaka kriyAkANDa se samyakucAritra nahIM hotaa| isa prakAra jIvAdi ko jAnane se hI mokSa ke upAya samyagdarzana Adi kI prApti kA nizcaya krnaa| so isa zAstra ke abhyAsa se jIvAdi kA jAnanA uttama rIti se hotA hai| kyoMki saMsAra jIva aura karma kA sambandha rUpa hai| vizeSa jAnane se inake sambandha kA jo abhAva hotA hai, vahI mokSa hai| so isa zAstra meM jIva aura karma kA hI vizeSa nirUpaNa hai| athavA jIvAdi chaha dravyoM aura sAta tattvoM kA bhI isameM uttama nirUpaNa hai| ataH isa zAstra kA abhyAsa avazya krnaa| koI-koI isa zAstra meM aruci hone ke kAraNa viparIta vicAra prakaTa karate haiN| ve prathamAnuyoga athavA dharaNAnayoga athavA dravyAnayoga kA pakSa lekara isa karaNAnayogarUpa zAstra ke abhyAsa kA niSedha karate haiN| prathamAnuyoga ke pakSapAtI kucha mandabuddhi kahate haiM ki isa gommaTasAra'zAstra meM gaNita kI kaThina samasyA sunI jAtI hai| hama kaise isameM praveza kareM? unase kahate haiM ki Daro mata, isa bhASA TIkA meM gaNita Adi kA artha sugama rUpa se kahA hai| ataH usameM praveza karanA kaThina nahIM rhaa| tathA isa zAstra meM kahIM sAmAnya kathana Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 45 1 hai aura kahIM vizeSa kathana hai kahIM sugama hai, kahIM kaThina hai| yadi sabakA abhyAsa bana sake to, uttama hai aura jo na bane to apanI buddhi ke anusAra jaisA bane taisA abhyAsa karo, apane upAya meM Alasya mata kro| aura jo yaha kahA jAtA hai ki prathamAnuyoga sambandhI kathAdi sunane se jIva pApa se Darate haiM aura dharmAnurAgI banate haiM / so vahA~ to donoM kArya manda rUpa se hote haiM? kintu yahA~ pApa-puNya ke kAraNa kArya Adi kA vizeSa jJAna hone se donoM kArya dRr3hatA se hote haiM / ataH isa zAstra kA abhyAsa karanA cAhie / caraNAnuyoga ke pakSapAtI kahate haiM ki isa zAstra meM kahA jIva, karma kA svarUpa to jaisA hai, vaisA hI hai| usake jAnane se kyA lAbha? yadi hiMsAdi ko tyAga kara vrata pAleM, upavAsAdi tapa kareM athavA arahanta Adi kI pUjA - bhakti kareM, dAna deM, viSayAdi se udAsIna hoM, to Atmahita ho / unako kahate haiM- 1 he sthUlabuddhiH vratAdi zubha kArya to karane yogya hI haiM, parantu samyaktva ke binA ve aise haiM, jaise aMka binA bindI / aura jIvAdi ko jAne binA samyaktva kA honA aisA jaisA bA~jha ke putra ataH jIvAdi ko jAnane ke lie isa zAstra kA abhyAsa avazya karanA cAhie tathA jaise pratAdi zubha kArya haiM aura unase puNyabandha hotA hai, usI prakAra jIvAdi ke svarUpa ko jAnane rUpa jJAnAbhyAsa bhI pradhAna zubha kArya hai aura usase sAtizaya puNya kA bandha hotA hai tathA vratAdika meM bhI jJAnAbhyAsa kI hI pradhAnatA hai; kyoMki jo jIva prathama jIvasamAsa Adi jIvAdi ke vizeSa jAnatA hai, pIche yathArtha jJAna ke dvArA hiMsAdi ko tyAga vrata dhAraNa karatA hai, vahI vratI hai| jo jIvAdi ke vizeSa jAne binA kisI prakAra hiMsAdi ke tyAgamAtra se apane ko vratI mAnatA hai, vaha vratI nahIM hai / ataH vratapAlana meM bhI jJAnAbhyAsa kI hI pradhAnatA hai| tathA do prakAra kA tapa kahA hai- bahiraMga aura antaraMga / jisase zarIra kA damana hotA hai, vaha bahiraMga tapa hai aura jisase mana kA damana hotA hai, vaha antaraMga tapa hai| inameM bahiraMga tapa se antaraMga tapa utkRSTa hai| so upavAsAdi to bahiraMga tapa hai aura jJAnAbhyAsa antaraMga tapa hai / siddhAnta meM bhI chaha prakAra ke antaraMga tapoM meM cauthA svAdhyAyanAmA tapa kahA hai| usase utkRSTa, vyutsarga aura dhyAna hI haiN| ataH tapa karane meM bhI jJAnAbhyAsa hI pradhAna hai| tathA jIvAdi ke vizeSa rUpa guNasthAnAdi kA svarUpa jAnane para hI arahanta Adi kA svarUpa ThIka rIti se jAnA jAtA hai tathA apanI avasthA ko pahacAnatA hai| aisA hone para jo tIvra antaraMga bhakti prakaTa hotI hai, vahI kAryakArI hai jo kulakramAdi se bhakti hotI hai, vaha kiMcitmAtra hI phala kI dAtA hai ataH bhakti meM bhI jJAnAbhyAsa hI pradhAna hai| / / tathA dAna cAra prakAra kA hai| unameM se AhAradAna, auSadhadAna aura abhayadAna to tatkAla ke bhUkha, roga aura maraNa Adi ke duHkha ko dUra karate haiM kintu jJAnadAna anantabhava sambandhI duHkha ko dUra karane kA kAraNa hai / ataH jJAnadAna utkRSTa hai / yadi apane ko jJAnAbhyAsa ho, to apanA bhI bhalA karatA hai aura anya jIvoM ko jJAnadAna detA hai / jJAnAbhyAsa ke binA jJAnadAna kaise ho sakatA hai? ataH dAna meM bhI jJAnAbhyAsa hI pradhAna hai / anAdikAla se saba jIva saMsAra meM rahate hue karmoM ko apanA mAnate haiM / koI jIva jIva aura karma kA yathArtha jJAna hone para karmoM se udAsIna ho, unheM para jAnane lagatA hai aura unase apanA sambandha chur3AnA cAhatA hai / aisI udAsInatA jJAnAbhyAsa se hI hotI hai aura vahI kAryakArI hai| jJAna ke binA jo udAsInatA hotI hai, vaha to puNyaphala kI dAtA hai| usase mokSa kI siddhi nahIM hotii| isI prakAra anya zubha kAryoM meM bhI jJAnAbhyAsa hI pradhAna hai| ataH zAstrAdhyayana se jIva aura karma kA svarUpa jAnakara apane svarUpa kA dhyAna karanA caahie| prazna- koI jIva zAstra adhyayana to bahuta karatA hai, kintu viSayAdi kA tyAga nahIM krtaa| usakA zAstrAdhyayana kAryakArI hai yA nahIM? yadi hai, to mahAn puruSa viSayAdi kA tyAga kyoM karate haiM? yadi nahIM hai, to jJAnAbhyAsa kI mahimA kahA~ rahI? Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 gommaTasAra jIvakANDa samAdhAna-zAstrAbhyAsI do prakAra ke hote haiM-eka lobhArthI aura eka dhrmaarthii| jo antaraMga anurAga binA khyAti-pUjA-lAbhAdi ke lie zAstrAbhyAsa karate haiM, ve lobhArthI haiN| ataH viSayAdi kA tyAga nahIM krte| kintu jo antaraMga anurAga se Atmahita ke lie zAstrAbhyAsa karate haiM, ve dharmArthI haiN| so prathama to jainazAstra aise haiM jinakA yadi dharmArthI hokara abhyAsa kare, to viSayAdi kA tyAga karatA hI hai| usakA jJAnAbhyAsa kAryakArI hai| yadi kadAcita pUrvakarma ke udaya kI balavattA se viSayAdi kA tyAga na bane, to bhI samyagdarzana Adi ke hone se jJAnAbhyAsa kAryakArI hotA hai| jaise asaMyata gaNasthAna meM viSayAdi kA tya mokSamArgapanA sambhava hai| prazna-jo dharmArthI hokara jainazAstra kA abhyAsa karatA hai, usake viSayAdi kA tyAga na ho, yaha to sambhava nahIM hai| kyoMki viSayAdi kA sevana to pariNAmoM se hotA hai aura pariNAma apane adhIna haiM? samAdhAna-pariNAma do prakAra ke haiM-baddhipUrvaka aura abddhipuurvk| jo apane abhiprAya ke anusAra hotA hai, vaha buddhipUrvaka hai| aura daivavaza apane abhiprAya se viparIta ho, vaha abuddhipUrvaka hai| jo dharmArthI hokara jainazAstra kA abhyAsa karatA hai, usakA abhiprAya to viSayAdi ke tyAgarUpa vItarAga bhAva kA hI hotA hai| yahA~ vItarAga bhAva to buddhipUrvaka hai| aura cAritramoha ke udaya se sarAgabhAva kA honA abuddhipUrvaka hai| usI ke kAraNa usakI pravRtti viSayAdi meM dekhI jAtI hai| aba dravyAnuyoga kA pakSapAtI kahatA hai ki isa zAstra meM jIva ke guNasthAnAdi rUpa vizeSa aura karma ke vizeSa kA varNana kiyA hai| unake jAnane se aneka vikalpataraMga uThatI haiM aura kucha siddhi nahIM hotii| ataH apane zuddha svarUpa kA hI anubhavana karanA cAhie yA apanA aura para kA bhedavijJAna karanA cAhie, itanA kAryakArI hai athavA inake upadezaka adhyAtmazAstroM kA hI abhyAsa karanA yogya hai| usako samajhAte haiM he sUkSmAbhAsabuddhi! terA kahanA to satya hai, parantu apanI avasthA dekh| jo svarUpAnubhavana meM yA bhedavijJAna meM nirantara upayoga rahe, to anya vikalpa kyoM karane? usI meM santuSTa honaa| parantu nicalI avasthA meM nirantara upayoga unameM nahIM rhtaa| upayoga to aneka Alambana cAhatA hai| ataH jisa kAla meM vahA~ upayoga na lage, taba guNasthAnAdi vizeSa ke jAnane kA abhyAsa krnaa| tere kahe anusAra adhyAtmazAstroM kA abhyAsa karanA to yukta hI hai| parantu bhedavijJAna karane ke lie unameM sva-para kA sAmAnya hI nirUpaNa rahatA hai| aura vizeSa jJAna ke binA sAmAnya kA jAnanA spaSTa nahIM hotaa| ataH jIva aura karma kA vizeSa svarUpa acchI taraha jAnane para hI sva-para kA jAnanA spaSTa rUpa se hotA hai| usake lie isa zAstra kA abhyAsa karanA caahie| prazna-adhyAtmazAstra meM to guNasthAnAdi vizeSoM se rahita zuddha svarUpa ke anubhavana ko upAdeya kahA hai| aura isa zAstra meM guNasthAnAdi sahita jIva kA varNana hai| isase adhyAtmazAstra aura isa zAstra meM virodha pratIta hotA hai so kaise? samAdhAna-naya ke do prakAra haiM-nizcaya aura vyavahAra / nizcaya se jIva kA svarUpa guNasthAnAdi vizeSa se rahita abheda vastu mAtra hI hai| aura vyavahAra naya se guNasthAnAdi vizeSa se yukta aneka prakAra haiN| jo jIva sarvotkRSTa abhedarUpa eka svabhAva kA anubhavana karate haiM, unako to zuddha upadezarUpa zuddha nizcaya hI kAryakArI hai| kintu jo svAnubhava dazA ko prApta nahIM hue haiM athavA svAnubhava dazA se chUTa savikalpa dazA ko prApta hue haiM, aise anutkRSTa azuddha svabhAva meM sthita jIva ko vyavahAranaya prayojanIya hai| vahI samayasAra meM kahA hai suddho suddhAde so NAdavyo prmbhaavdrsiihiN| vavahAradesidA puNa je du aparameTThidA bhAve // 14 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 47 isa sUtra kA artha vicAra kara dekhanA / aura bhI suna - tere pariNAma svarUpAnubhava dazA meM to pravRtta nahIM haiN| aura vikalpa jAnakara guNasthAnAdi kA vicAra karegA nahIM, taba tU 'ito bhraSTa tato bhraSTa' hokara azubhopayoga meM hI pravRtti karegA aura isase terA burA hI hogaa| tathA guNasthAnAdi vizeSa jAnane se jIva kI zuddha, azuddha aura mizra avasthA kA jJAna hotA hai / taba nirNaya karake yathArtha aMgIkAra hotA hai / tathA jIva kA guNa jJAna hai| vizeSa jAnane para AtmaguNa prakaTa hotA hai, apanA zraddhAna bhI dRr3ha hotA hai; jaise kevalajJAna hone para samyaktva paramAvagAr3ha nAma pAtA hai / ataH vizeSa jAnanA cAhie / prazna- ApakA kahanA to satya hai / parantu karaNAnuyoga dvArA vizeSa jAnakara bhI dravyaliMgI muni adhyAtmazraddhAna binA saMsArI hI rahatA hai| aura adhyAtma anusAra tiryaMcAdi ko thor3e zraddhAna se bhI samyaktva hotA / 'tuSamASa bhinna' itane zraddhAna se hI zivabhUti muni mukta hue / ataH hamase to vizeSa vikalpoM kA sAdhana nahIM hotaa| hama to prayojana mAtra adhyAtma kA abhyAsa kreNge| samAdhAna- dravyaliMgI jaise karaNAnuyoga se vizeSa jAnatA hai, vaise hI use adhyAtma zAstroM kA bhI jJAna hotA hai / parantu midhyAtva ke udaya se ayathArtha sAdhanA karatA / aisI dazA meM zAstra kyA kare? zAstroM meM to paraspara virodha hai nahIM / so hI dikhalAte haiM karaNAnuyoga ke zAstroM meM aura adhyAtma zAstroM meM bhI rAgAdi bhAva ko AtmA ke karmanimitta se upajA kahA hai / dravyaliMgI unakA kartA apane ko mAnatA hai | zarIrAzrita saba zubhAzubha kriyA pudgalamaya kahI hai| dravyaliMgI apanI jAnakara unameM tyAga aura grahaNa kI buddhi karatA hai / saba hI zubhAzubha bhAva Asrava-bandha kAraNa kahe haiN| dravyaliMgI zubha kriyA ko saMvara, nirjarA aura mokSa kA kAraNa mAnatA hai| zuddha bhAva ko saMvara, nirjarA aura mokSa kA kAraNa kahA hai, dravyaliMgI use pahacAnatA bhI nahIM / zuddhAtma svarUpa ko mokSa kahA hai, dravyaliMgI ko usakA yathArtha jJAna nahIM hai| isameM zAstroM kA kyA doSa hai? tumane kahA- mujhase vikalpasAdhana nahIM hotA, so jitanA bane utanA kro| pApakArya meM to tuma pravINa ho aura isake abhyAsa ke lie kahate ho, mere meM buddhi nahIM hai, yaha to pApI kA lakSaNa hai / ( isa prakAra svAdhyAya premI janoM ko isa karaNAnuyoga - viSayaka zAstra meM pravRtta hone kI preraNA karane ke pazcAt pIThikA meM 'gommaTasAra' kA viSaya - paricaya diyA hai| usake pazcAt gaNita kA jJAna karAyA hai, use yahA~ dete haiM / ) Avazyaka gaNita isa karaNAnuyoga rUpa zAstra ke abhyAsa ke lie gaNita kA jJAna Avazyaka hai| isalie gaNita sambandhI granthoM kA abhyAsa karanA caahie| yadi vaha sambhava na ho, to parikarmASTaka to avazya jAnanA cAhie / ataH yahA~ prayojana mAtra parikarmASTaka kA varNana karate haiM / saMkalana, vyavakalana, guNakAra, bhAgahAra, varga, vargamUla, ghana, ghanamUla ye ATha nAma haiN| inheM hI parikarmASTaka kahate haiN| ye laukika gaNita meM bhI pracalita haiM aura alaukika gaNita meM bhI pracalita haiN| laukika gaNita to prasiddha hI hai| alaukika gaNita jaghanya saMkhyAtAdi athavA palyAdi kA kathana Age jIvasamAsAdhikAra pUrNa hone ke pazcAt isa grantha meM kiyA hai| yahA~ saMkalanAdi kA svarUpa kahate haiM kisI rAzi ko kisI rAzi meM jor3anA saMkalana hai| jaise sAta meM pA~ca jor3ane se bAraha hue / athavA pudgalarAzi meM jIvAdi kA pramANa jor3ane se saba dravyoM kA pramANa hotA hai / tathA kisI rAzi meM se kisI rAzi ko ghaTAne kA nAma vyavakalana hai| jaise bAraha meM se pA~ca ghaTAne para sAta rahate haiM / athavA saMsArI jIvarAzi meM se trasarAzi ghaTAne para sthAvara jIvoM kA pramANa hotA hai / kisI rAzi ko kisI rAzi se guNA karane kA nAma guNakAra hai; jaise pA~ca ko cAra se guNA karane para bIsa hote haiM / athavA jIvarAzi ko ananta se guNA Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 gommaTasAra jIvakANDa karane para pudgalarAzi hotI hai| kisI rAzi ko kisI rAzi se bhAga dene kA nAma bhAgahAra hai; jaise bIsa meM cAra kA bhAga dene se pA~ca rahate haiN| athavA jagatazreNI meM sAta kA bhAga dene se rAjU hotI hai| kisI rAzi ko do jagaha rakhakara paraspara meM guNA karane para usa rAzi kA varga hotA hai| jaise pA~ca ko do jagaha rakhakara paraspara meM guNA karane se paccIsa hotA hai| yaha pA~ca kA varga hai| athavA sUcyaMgula ko do jagaha rakhakara paraspara meM guNA karane para sUcyaMgula kA varga pratarAMgula hotA hai| jisa rAzi kA varga karane para jo pramANa hotA hai, usa pramANa kA vargamUla vaha rAzi hotI hai| jaise pA~ca kA varga karane para paccIsa hotA hai, ataH paccIsa kA vargamUla pA~ca hai| athavA sUcyaMgula kA varga karane para pratarAMgula hotA hai, ataH pratarAMgula kA vargamUla sUcyaMgula hai| kisI rAzi ko tIna jagaha rakhakara paraspara meM guNA karane se jo rAzi utpanna ho, use ghana kahate haiN| jaise pA~ca ko tIna jagaha rakhakara paraspara meM guNA karane para pA~ca kA ghana eka sau paccIsa hotA hai| athavA jagatazreNI ko tIna jagaha rakhakara paraspara meM guNA karane para loka hotA hai| tathA jisakA ghana karane para jo rAzi utpanna hotI hai, vaha usakA ghanamUla hotA hai| jaise pA~ca kA ghana karane para eka sau paccIsa hotA hai, ataH eka sau paccIsa kA ghanamUla pA~ca hai| athavA jagatazreNI kA ghana karane para loka hotA hai| ataH loka kA ghanamUla jagatazreNI hai| kacha saMjJAe~ kahate haiM-saMkalana meM joDane yogya rAzi kA nAma ghana hai| vyavakalana meM ghaTAne yogya rAzi kA nAma RNa hai| guNakAra se jisakA guNA kiyA jAtA hai, use guNya kahate haiN| aura jisase guNA kiyA jAtA hai, use guNakAra kahate haiN| jisameM bhAgahAra kA bhAga diyA jAtA hai, usako bhAjya kahate haiN| aura jisakA bhAga diyA jAtA hai, use bhAgahAra athavA bhAjaka kahate haiN| bhAgahAra kA bhAga dekara eka bhAga grahaNa karanA ho, to use ekabhAga kahate haiM; jaise palya kA asaMkhyAtavA~ bhaag| eka bhAga ke binA zeSa bhAga ko bahabhAga kahate haiN| varga kA eka nAma kRti bhI hai| tathA vargamUla kA nAma kRtimUla, mUla yA pada yA prathamamUla bhI hai| prathamamUla ke mUla ko dvitIyamUla kahate haiN| dvitIyamUla ke mUla ko tRtIyamUla kahate haiM; jaise paiMsaTha hajAra pA~ca sau chattIsa kA prathamamUla do sau chappana, dvitIyamUla solaha, tRtIyamUla cAra aura caturthamUla do hai| isI prakAra anya saMjJAe~ bhI jaannaa| aba yahA~ prathama laukika gaNita kI apekSA vidhAna kahate haiN| aMkoM kA anukrama bAyIM ora se hotA hai| do sau chappana 256 ke tIna aMkoM meM se chaha Adi aMka, pA~ca dUsarA aMka aura do antima aMka haiN| isa zAstra meM laukika gaNita ke kathana kI mukhyatA nahIM hai| yahA~ usakA svarUpa mAtra dikhAne ko kucha likhate haiM-jor3anA, ghaTAnA, guNA karanA, bhAga denA, Adi to prAyaH saba jAnate haiM, ataH yahA~ unheM na likhakara bhinna parikarmASTaka ko kahate haiM jaise chaha baTe pA~ca khaa| usakA matalaba hotA hai-chaha kA pA~cavA~ bhaag| yahA~ chaha ko aMza yA lava Adi kahate haiM aura pA~ca ko hAra yA cheda kahate haiN| aMza ko Upara aura hAra ko nIce likhA jAtA hai; jaise 5 / - yahA~ samacchedavidhAna vizeSa prayojanIya hai, use darzAte haiM-pRthak-pRthak aMza aura unake hAra likhakara eka-eka aMza ko anya aMzoM ke hAra se guNA karo, saba aMzoM aura saba hAroM ko paraspara meM guNA kro| aisA karake yadi saMkalana karanA ho, to aMzoM ko paraspara jor3a deN| aura vyavakalana karanA ho, to mUla rAzi ke aMzoM meM se RNarAzi ke aMza ghaTA deM tathA hAra sabake samAna hue| ataH hAra paraspara meM guNA karane se jitane hue, utane hI rkhie| isa prakAra samAna hAra hone se isakA nAma samacchedavidhAna hai| yahA~ udAharaNa ____ yadi saMkalana meM pA~ca baTe chaha, do baTe tIna aura tIna baTe cAra ko jor3anA ho to +3+3 likhakara 'pA~ca aMza ko anya ke tIna aura cAra hAroM se tathA do aMza ko anya ke chaha aura cAra hAroM se tathA tIna Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 46 aMza ko anya ke chaha aura tIna hAroM se guNA karane para sATha, ar3atAlIsa aura cauvana aMza hue| aura hAroM ko paraspara meM guNA karane para sarvatra bahattara hAra isa prakAra hue + + I 60 54 48 72 72 72 yahA~ aMzoM ko jor3ane para eka sau bAsaTha aMza aura bahattara hAra hue| aMzoM ko hAra kA bhAga dene para do pAye tathA aThAraha kA bahattaravA~ bhAga zeSa rhaa| use aThAraha se apavartana karane para eka kA cauthA bhAga huaa| isa prakAra unakA jor3a savA do 2 AyA / sambhava pramANa kA bhAga dekara bhAjya yA bhAjaka rAzi ke mahAparimANa ko thor3A karane yA niHzeSa karane ko apavartana kahate haiM; jaise yahA~ aTThAraha kA bhAga dene se bhAjya aTThAraha ke sthAna meM eka rahA aura bhAgahAra bahattara ke sthAna meM cAra rhaa| isa prakAra apavartana kA svarUpa jAnanA / aba vyavakalana liijie| jaise tIna meM se pA~ca kA cauthA aMza ghaTAnA hai / so jisakA hAra nahIM hotA, vahA~ eka hAra kalpita karanA cAhie / so yahA~ tIna kA hAra nahIM, ataH eka hAra kalpanA karake likheM; jaise / yahA~ tIna aMzoM ko anya ke cAra hAra se aura pA~ca aMzoM ko anya ke eka hAra se guNA karo aura hAroM kA paraspara meM guNA karo taba aisA huA / yahA~ bAraha aMzoM meM 5 / yahA~ bAraha aMzoM meM se pA~ca ghaTAne para sAta aMza rahe aura hAra cAra rhaa| so aMza ko hAra kA bhAga dene para 13 phala aayaa| 1 4 12 4 3 4 tathA bhinna meM guNA karanA ho, to guNya aura guNakAra ke aMza ko aMza se aura hAra ko hAra se guNA kro| jaise dasa kI cauthAI ko cAra kI tihAI se guNA karanA ho, to likhakara paraspara meM guNya aura guNakAra ke aMzoM ko aura hAroM ko guNA karane para hue| yahA~ aMza ko hAra kA bhAga dene para tIna pAye aura cAra kA bArahavA~ bhAga zeSa rhaa| use cAra se apavartana karane para eka kA tIsarA bhAga rhaa| 4 12 aise hI anyatra jAnanA / 12 bhinna ke bhAgahAra meM bhAjaka ke aMzoM ko to hAra kareM aura hAra ko aMza kreN| isa prakAra palaTakara bhAjya bhAjaka kA guNya-guNakAra kI taraha vidhAna jAnanA jaise saiMtIsa ke Adhe ko teraha kI thIthAI kA bhAga denA ho to likheM bhAjaka ke aMza aura hAra ko palaTakara likheN| 37 13 / 4 1 37 2 13 guNA karane para eka sau ar3atAlIsa aMza aura chabbIsa hAra huaa| hAra kA aMza ko bhAga dene para pA~ca pAye aura aTThAraha kA chabbIsavA~ bhAga zeSa rhaa| use do se apavartana karane para nau kA terahavA~ bhAga rhaa| 148 26 13 meM bhinna meM varga aura ghana kA vidhAna guNakAra kI taraha hI jaannaa| kyoMki samAna rAzi do ko paraspara guNA karane para varga hotA hai aura tIna ko paraspara meM guNA karane para ghana hotA hai / jaise teraha ke cauthe bhAga kodo jagaha rakhakara x paraspara meM guNA karane para unakA varga eka sau unahattara kA solahavA~ bhAga 4 4 hotA hai aura tIna jagaha rakhakara 13 x 13 13 paraspara meM guNA karane para ikkIsa sau sattAnave kA causaThavA~ bhAga ghana hotA hai| 4 2167 64 tathA bhinna vargamUla aura ghanamUla meM aMza aura hAroM kareM jaise vargita rAzi eka sau unahattara kA solahavA~ bhAga | 13 kA pUrvokta vidhAna dvArA alaga-alaga mUla grahaNa pUrvokta vidhAna se eka sI unahattara kA vargamUla 166 16 teraha aura solaha kA cAra isa taraha teraha kA cauthA bhAga * kA causaThavA~ bhAga yahA~ bhI pUrvokta vidhAna anusAra 2167 64 kA cAra isa taraha teraha kA cauthA bhAga ghanamUla aayaa| isI prakAra anyatra jAnanA / isa prakAra laukika gaNita kI apekSA parikarmASTaka kA vidhAna jaannaa| alaukika gaNita kA vidhAna sAtizayajJAnagamya hai, kyoMki usameM aMkAdi kA anukrama vyakta rUpa nahIM hai / yathA 166 16 vargamUla AyA / tathA ghana rAzi ikkIsa sau sattAnave ikkIsa sI sattAnave kA ghanamUla teraha aura cauMsaTha Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra jIvakANDa utkRSTa asaMkhyAtAsaMkhyAta meM eka jor3ane para jaghanyaparItAnanta hotA hai| aura jaghanyaparItAnanta meM eka ghaTAne para utkRSTa asaMkhyAtAsaMkhyAta hotA hai| palya ko dasa kor3Akor3I se guNA karane para sAgara hotA hai| jagatazreNi meM sAta kA bhAga dene se rAjU hotA hai| jaghanya yuktAsaMkhyAta kA varga karane para jaghanya asakhyAtAsaMkhyAta hotA hai| sUcyaMgula kA ghana karane para ghanAMgula hotA hai| pratarAMgula kA vargamUla nikAlane para sUcyaMgula hotA hai| loka kA ghanamUla nikAlane para jagatazreNi hotI hai, ityaadi| isa prakAra alaukika gaNita meM saMkalana Adi hone para jo pramANa hotA hai, usakA nAma mAtra kahA hai| aura kahIM saMkalana Adi hone para jo pramANa huA, usakA nAma nahIM kahA haikevala saMkalanAdi hI kahA hai; kyoMki saba saMkhyAta, asaMkhyAta aura anantoM ke bhedoM ke nAma vaktavya rUpa nahIM haiN| jaise jIvarAzi se adhika pudgalarAzi kahI hai athavA siddharAzi se hIna jIvarAzi kahI hai yA asaMkhyAta guNA loka kahA hai, yA saMkhyAta pratarAMgula se bhAjita jagatapratara kahA hai, yA palya kA varga athavA usakA ghana kahA hai athavA kevalajJAna kA vargamUla kahA hai yA AkAza ke pradezarAzi kA ghanamUla kahA hai| trairAzika kA bhI kathana AtA hai| ataH use bhI samajhanA caahie| trairAzika meM tIna rAziyA~ hotI haiM-pramANa, phala, icchaa| vivakSita pramANa se jo phala prApta ho, vaha pramANarAzi aura phalarAzi jaannaa| aura apanA icchita pramANa ko icchArAzi jaannaa| phala ko icchA se guNA karake pramANa kA bhAga dene para jo phala Ave, use labdha kahate haiN| jaise pA~ca rupaye kA sAta mana anna AtA hai, to sAta rupaye kA kitanA anna aavegaa| aisA trairAzika karane para pramANarAzi pA~ca, aura phalarAzi saat| so phala se icchA ko guNA karake pramANa kA bhAga dene para unacAsa kA pA~cavA~ bhAga pramANa aayaa| so nau mana aura cAra mana kA pA~cavA~ bhAga mAtra labdha aayaa| isI prakAra chaha sau ATha siddha chaha mahInA ATha samaya meM hote haiM, to saba siddha kitane kAla meM hue| aisA trairAzika karane para pramANarAzi chaha sau ATha, phalarAzi chaha mAsa ATha samayoM kI saMkhyAta aavlii| icchArAzi siddhraashi| phala ko icchA se guNA karake pramANa kA bhAga dene para saMkhyAta AvalI se guNita siddharAzi mAtra atIta kAla kA pramANa labdha AtA hai| zeSa kathana TIkA meM yathAsthAna AyA hai so jaannaa| fe Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya-sUcI * caubIsa tIrthaMkaroM tathA unake gaNadharoM ko guNasthAna aura mArgaNA meM zeSa prarUpaNAoM kA namaskAra 1-8 antarbhAva maMgalAcaraNa ke sambandha meM zaMkA-samAdhAna 10-11 guNasthAna kA svarUpa maMgala zabda kI vyutpatti caudaha guNasthAnoM ke nAma mala kA svarUpa aura bheda guNasthAnoM kA svarUpa abhyantara dravyamala gaNasthAnoM meM audayika Adi bhAva maMgala ke bheda mithyAdRSTi guNasthAna kA svarUpa nAmamaMgala sAsAdana guNasthAna kA svarUpa sthApanAmaMgala aura dravya maMgala .. samyagmithyAdRSTi guNasthAna kA svarUpa kSetramaMgala aura kAlamaMgala mizra guNasthAna kI vizeSatAe~ vedaka samyaktva kA svarUpa bhAvamaMgala granthAvatAra kA nimitta cala, malina, agAr3ha doSa gommaTasAra grantha ke adhyayana meM hetu upazama samyaktva aura kSAyika samyaktva kA svarUpa pratyakSa hetu, parokSa hetu samyagdRSTi aura mithyAdRSTi parokSa hetu : abhyudaya sukha aura mokSa sukha 17 avirata samyagdRSTi kA svarUpa . abhyudaya sukha : rAjA Adi dezasaMyata guNasthAna kA svarUpa . rAjA Adi kA lakSaNa pramattavirata kA svarUpa..... mokSa-sukha pandraha pramAda grantha kA pramANa pramAdoM ke kathana ke lie saMkhyA Adi kathana 63 grantha kA nAma prathama prastAra kA kathana granthakartA ke prakAra dvitIya prastAra kA kathana arthakartA kA kathana naSTa lAne kI vidhi dravyarUpa se arthakartA uddiSTa kI vidhi kSetra kI apekSA arthakartA 22 naSTa-uddiSTa ke lie upayogI gUr3hayantra kAla kI apekSA arthakartA pramAdoM kI vizeSa saMkhyA mUlakartA bhagavAn mahAvIra apramatta guNasthAna kA svarUpa upatantrakartA gautama gaNadhara 24 sAtizaya apramatta kA svarUpa pramANa, naya, nikSepa kI upayogitA tathA svarUpa 25 adhaHpravRttakaraNa kA lakSaNa zAstra ke Adi meM upakAra kA smaraNa kyoM? 25 adhaHpravRttakaraNa ke kAla kA pramANa prathama maMgala gAthA kI vyAkhyA 26 adhaHpravRttakaraNa kI saMdRSTi Adi bIsa prarUpaNAe~ adhaHpravRttakaraNa kI aMkuza racanA 23 999999NWW h-0 0 / h46466 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra jIvakANDa adhaHpravRttakaraNa kI hala racanA 100 adhaHpravRttakaraNa kI vizaddhatA kI apekSA alpabahutva kA kathana 102 adhaHpravRttakaraNa kI aMkasaMdRSTi racanA 105 adhaHpravRttakaraNa kI artha saMdRSTi kA spaSTIkaraNa 106 apUrvakaraNa guNasthAna kA svarUpa 112 apUrvakaraNa meM aMkasaMdRSTi aura arthasaMdRSTi kA krama 113 apUrvakaraNa kA vizeSa kArya 118 anivRttikaraNa kA svarUpa . sUkSmasAmparAya guNasthAna kA svarUpa 121 upazAntakaSAya guNasthAna kA svarUpa 126 kSINakaSAya guNasthAna kA svarUpa 127 sayogakevalI guNasthAna kA svarUpa 128 ayogakevalI guNasthAna kA svarUpa 126 caudaha guNasthAnoM meM guNazreNi nirjarA 126 siddhaparameSThI kA svarUpa 116 137 paryApta do-indriya Adi kI jaghanya avagAhanA aura usake svAmI 167 zarIra kI avagAhanA ke vikalpa aura usake svAmI 167 ukta avagAhanA sthAnoM meM guNakAra kA vidhAna 173 sUkSmanigoda labdhApta kI jaghanya avagAhanA se sUkSmavAyukAyika labdhaparyApta kI jaghanya avagAhanA kA guNakAra AvalI kA asaMkhyAtavA~ bhAga hai; usakI utpatti kA krama aura una donoM kI madhya avagAhanA ke bheda 180 saba avagAhanAsthAnoM kI utpatti kA krama 162 samasta jIvasamAsoM ke zarIra kI avagAhanA ke sthApana se honevAlI matsya racanA ko sUcita karane ke lie avagAhanAsthAnoM kA kathana 163 kuloM kI saMkhyA 204 alaukika gaNita 207 alaukika mAna ke cAra bheda . 207 dravyamAna ke do bheda 207 saMkhyAmAna ke tIna bheda 207 saMkhyAta ke tIna bheda 207 asaMkhyAta ke nau bheda ananta ke nau bheda 207 jaghanya parItAsaMkhyAta kA pramANa lAne kI vidhi 208 jaghanya parItAnanta kA kathana 211 jaghanya yuktAnanta kA kathana 214 jaghanya anantAnanta kA kathana 214 utkRSTa anantAnanta kA pramANa 215 dvirUpavargadhArA Adi kA kathana 215 AvalI 216 pratarAvalI 216 palya 216 sUcyaMgula pratarAgula 216 abhavyarAzi kA pramANa sarva jIvarAzi kA pramANa 217 sarva pudgalarAzi kA pramANa 217 sarva kAlarAzi kA pramANa 217 zreNirUpa AkAza ke pradeza kA pramANa 217 207 146 2. jIvasamAsaprarUpaNA jIvasamAsa kA lakSaNa jIvasamAsa kI utpatti ke hetu 143 saMkSepa se jIvasamAsa vistAra se jIvasamAsa jIvasamAsa ke cAra adhikAra 146 sthAnAdhikAra kA kathana 147 ekendriya-vikalendriya ke jIvasamAsa 151 paMcendriyagata jIvasamAsa ke bheda jIvasamAsa ke bhedoM kA vizeSa kathana AkArayoni ke bheda 155 janma ke bheda aura guNayoni 155 sammUrchana Adi janmoM ke svAmI 156 janma ke bhedoM meM yonibheda 157 yoniyoM ke vistAra se bheda 156 gati ke Azraya se janma kA kathana 160 narakAdi gatiyoM meM veda kA nirNaya 161 jaghanya aura utkRSTa avagAhanA ke svAmI 161 indriyoM ke Azraya se utkRSTa avagAhanA aura usake svAmI 163 151 216 217 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya-sUcI . 53 282 286 pApApamAna 255 263 268 dvirUpadhanadhArA 221 gati mArgaNA kA svarUpa 278 dvirUpaghanAghana dhArA 223 nArakagati kA svarUpa 278 upamAna ke ATha bheda 230 tiryaMcagati kA svarUpa 276 aMgula ke tIna bheda . 232 manuSyagati kA svarUpa 280 vyavahArapalya ke roma 236 tiryaMcagati aura manuSyagati meM jIvoM ke bheda 281 sAgaropama kA svarUpa 241 devagati kA svarUpa 281 upamApramANa ke ardhacchedoM aura vargazalAkAoM siddhagati kA svarUpa 282 kA kathana 241 narakagati meM jIvoM kI saMkhyA tiryaMcagati meM jIvoM kI saMkhyA 284 3. paryAptiprarUpaNA adhikAra manuSyagati meM jIva saMkhyA paryApti prarUpaNAdhikAra 251 devagati meM jIva saMkhyA 260 paryApti ke bheda aura svAmI 251 7. indriyamArgaNA adhikAra paryApta aura nirvatyaparyApta kA kAlavibhAga labdhyaparyAptaka kA svarUpa 256 indriya zabda kA niruktipUrvaka artha labdhaparyAptaka ke kSudrabhava 257 indriya ke bheda aura unakA svarUpa 264 kSudrabhavoM kI saMkhyA kA svAmibheda se vibhAjana 258 indriyoM se yukta jIva 267 samudaghAtagata kevalI ke aparyAptapanA 260 ekendriya Adi ke sambhAvya indriyA~ 267 labdhyaparyAptaka Adi ke guNasthAna 261 sparzana Adi indriyoM ke viSayabhUta kSetra kA jahA~ aparyAptakAla meM sAsAdana aura asaMyata parimANa guNasthAna nahIM hote 262 indriyoM kA AkAra 300 indriyoM ke pradezoM kA avagAha 4. prANaprarUpaNA adhikAra sparzana indriya ke pradezoM kI avagAhanA 302 prANoM kI prarUpaNA 264 atIndriya jJAnavAle jIva 303 paryApti aura prANa meM bheda 264 ekendriya Adi jIvoM kI sAmAnya saMkhyA 303 prANoM ke bheda ekendriyoM kI saMkhyA 304 prANoM ke svAmI 267 trasajIvoM kI saMkhyA ekendriya Adi meM prANoM kI saMkhyA 267 trasajIvoM kI saMkhyA meM vibhAga kA krama 5. saMjJAprarUpaNA adhikAra 8. kAyamArgaNA adhikAra saMjJA-prarUpaNA 266 kAyamArgaNA 311 saMjJAoM kI utpatti meM kAraNa 266 sthAvarakAya ke pA~ca bheda 312 saMjJAoM ke svAmI 271 bAdara aura sUkSma kA lakSaNa vanaspatikAya ke bheda 6. gatimArgaNA adhikAra pratyeka aura anantakAya kI pahacAna 317 mArgaNA mahAdhikAra ko kahane kI pratijJA 273 sAdhAraNa vanaspati kA svarUpa mArgaNA zabda kA niruktisiddha lakSaNa 274 bAdara nigoda zarIroM kA AdhAra 325 caudaha mArgaNAoM ke nAma 275 eka nigoda zarIra meM jIvoM kA pramANa 326 ATha sAntara mArgaNA 276 siddharAzi ke sambandha meM zaMkA-samAdhAna 327 301 305 306 313 316 321 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra jIvakANDa 374 333 376 382 347 nityanigoda kA lakSaNa 330 AhAraka kI nirukti trasakAya kA varNana 331 AhAraka mizrakAyayoga 375 trasoM kA nivAsasthAna 331 kArmaNa kAyayoga 375 vanaspati kI taraha anya jIvoM meM bhI pratiSThita- yogoM kI pravRtti kA prakAra 377 apratiSThita bheda yogarahita AtmA kA svarUpa 378 sthAvarakAyika aura trasakAyikoM ke zarIra kA zarIroM meM karma-nokarma vibhAga 376 AkAra 334 audArika Adi zarIroM meM samayaprabaddha kAyamArgaNA se rahita jIva 335 Adi kI saMkhyA pathvIkAyika Adi jIvoM kI saMkhyA 336 zarIroM ke samayaprabaddha aura vargaNA kI avagAhanA pratiSThita aura apratiSThita vanaspati jIvoM kI meM bheda saMkhyA 336 visrasopacaya kA svarUpa 384 sAdhAraNa jIvoM kA parimANa karma, nokarma ke utkRSTa saMcaya kA svarUpAdi 386 bAdarakAya aura sUkSmakAya kA vibhAga utkRSTa saMcaya kI sAmagrI 386 bAdara-taijaskAyika aura bAdara-vAyukAyika zarIroM kI utkRSTa sthiti 387 paryApta jIvoM kI saMkhyA / 345 utkRSTa sthiti meM guNahAni AyAma kA pramANa 387 sAdhAraNa bAdaroM meM paryApta aura aparyApta jIvoM audArika Adi samayaprabaddhoM ke bandha, udaya, kA parimANa 346 sattvadravya kA pramANa 406 sAmAnya trasarAzi, paryApta trasarAzi aura audArika aura vaikriyika zarIroM ke sthitiaparyApta trasarAzi kA parimANa bandha meM vizeSatA 407 arddhacchedoM ke AdhAra para prakRta rAzi audArika kA utkRSTa saMcaya 406 lAne kA vidhAna 349 vaikriyika kA utkRSTa saMcaya 410 taijasa aura kArmaNa kA utkRSTa saMcaya 6. yogamArgaNA adhikAra pratisamaya, eka-eka samaya-prabaddha kA udaya kaise yoga kA sAdhAraNa lakSaNa 354 hotA hai? 413 yoga ke bhedoM kA lakSaNa 355 trikoNa racanA meM sthita sattvadravya ko jor3ane satya manoyoga Adi kA lakSaNa 356 kI tIna vidhiyA~ anubhaya vacana yoga kA lakSaNa 358 Ayukarma ke bandha, udaya, sattva kI vizeSatA 441 dasa prakAra ke satyavacana tathA unake udAharaNa 356 yogamArgaNA meM jIvoM kI saMkhyA 447 anubhaya vacana ke bheda 362 triyogI jIvoM kI rAzi satyAdi vacana aura manoyoga ke kAraNa 364 kAyayogI jIvoM kI rAzi 446 sayogakevalI kI divyadhvani 365 satya manoyoga Adi se yukta jIvarAzi 451 sayogakevalI meM manoyoga . 366 do yogavAloM meM vacanayogavAloM kA pramANa 453 audArika kAyayoga 368 do yogavAloM meM kAyayogiyoM kA pramANa 453 audArika mizrakAyayoga 366 kArmaNakAyayogiyoM kA pramANa vaikriyika kAyayoga audArika-mizra-kAyayogiyoM kA pramANa vaikriyika mizrakAyayoga audArikakAyayogiyoM kA pramANa 453 AhAraka kAyayoga 372 vaikriyikakAyayogiyoM kA pramANa AhAraka zarIra kA svarUpa 373 AhAraka tathA AhAraka mizrayogiyoM kA pramANa 461 411 418 448 453 453 371 456 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya-sUcI 55 462 463 464 476 465 480 10. vedamArgaNA adhikAra bhAvaveda aura dravyaveda kA lakSaNa vedavaiSamya puruSa zabda kI vyutpatti strI zabda kI vyutpatti napuMsaka kA svarUpa vedarahita jIva vedamArgaNA meM jIvasaMkhyA devoM meM strI ora puruSoM kI saMkhyA samasta puruSavedI, strIvedI aura napuMsaka vedI jIvoM kA pramANa 11. kaSAyamArgaNA adhikAra kaSAya zabda kI vyutpatti anantAnubandhI Adi kI vyutpatti 474 krodha ke cAra prakAra 476 mAnakaSAya ke cAra prakAra 477 mAyA kaSAya ke cAra prakAra 478 lobhakaSAya ke cAra prakAra pratyeka gati meM janma lene ke samaya utpanna kaSAya kaSAyarahita jIva 481 zakti kI apekSA kaSAya ke bheda 482 lezyA kI apekSA bheda Ayu ke bandha-abandha kI apekSA bIsa bheda 487 caudaha lezyAsthAna sambandhI udayasthAna AyusthAna sambandhI udayasthAna kaSAyamArgaNA meM jIva-rAzi kA pramANa 500 483 470 461 463 473 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryapravara zrI nemicandra siddhAntacakravartiracita gommaTasAra (jIvakANDa) zrImatkezavaNNaviracita karnATakavRtti tadanusArI saMskRtaTIkA jIvatattvapradIpikA tathA hindI bhASATIkA sahita yaH sarvakAlaviSayArthayathArthavedI, devendravRndamanujendramunIndravandhaH / nirdagdhasaMsRtinibandhanakarmakakSastaM vardhamAnajinanAthamahaM namAmi // 1 // ativizadabodhanidhi-nijitaghAticatuSTayaM prajAjIvitanunatavRSabhanAthavadano-ditamAdudu dharmatIrthamAdyaM dharayoL // 2 // ajitajinaM jitavRjinaM sujnvineyopkaaridissyninaavN| bhajanIyaneMdu ruciyi bhajiyise bhavadahanamavargaLaM dahisugume // 3 // zaMbhavani muktizrIsaMbhavisugumeba ruci manobujadoLi raL / staMbhisuguM bhavatApamanaMbhodadavoltadAgamAmRtavarSa // 4 // abhinaMdanaM guNAvaLiyabhinaMdadinAdanadarinAtana vacanakkabhimukhamAdoDe sAgY tribhuvanaparamezvaratvamA kSadidaM // 5 // jo trikAlavartI padArthoM ke yathArtha svarUpako jAnate haiM, devoMke indroMke samUha, cakravartI tathA gaNadharoMke dvArA vandanIya haiM aura jinhoMne saMsArake kAraNa karmasamUha ko naSTa kara diyA hai,una vardhamAna jinendrako maiM namaskAra karatA hU~ // 1 // atyanta spaSTa nirmala jJAna jinakI nidhi hai, jinhoMne cAra ghAtikarmoMko jItA hai, prajAjanoMko jIvanakA mArga dikhalAnese jo prajAjIvita kahe jAte haiM, aise zreSTha bhagavAn vRSabhanAthake mukhase isa dharAtalapara prathama dharmatIrthakA udgama huA thA // 2 // jinane pApakarmako jIta liyA hai, jinakI divyadhvani ziSyajanoMke lie upakArI hai, aise ajitanAtha jinendrako jo ArAdhanA karane yogya mAnakara zraddhApUrvaka unakI ArAdhanA karate haiM,unako kyA saMsArarUpI Aga jalA sakatI hai ? // 3 // sambhavanAtha jinase muktizrI prApta hotI hai, isa prakArakI zraddhA manarUpI kamalameM nivAsa karanepara una bhagavAnakI AgamarUpa amRtavarSA meghake samAna saMsAra-santApako zAnta kara detI hai||4|| jinake janma lete hI saba prANiyoMke jJAnAdiguNa aura sarvasampatti vRddhiko prApta Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDa sumatijinaM sumatikaraM kumatavinAzaka zazAMkavinuta bhujoddhghN| namage guruvedu satataM sumanaskateyide keLage tatsUktigaLaM // 6 // padmaprabhajinapatiyaM padmadalapratimalezyanaM nijsumnH| padmadoLa nilisi tadvAkpapagrege varanAga muktirvanitiga vazyaM // 7 // vyapagatadoSasamUhaM supArzvajinanAthanakSayazrIramaNaM / vipadapanodanakAraNanupadiSTAgamame saMtataM zravaNIyaM // 8 // caMdraprabhaM jinAdhipaniMdrazatAcitapadAMbujaM rvishshist-| sAMdratanukAMti peLdudatIMdriyasukhadAyiyAgamaM zravaNIyaM // 9 // suvidhivadanAjadidaM pravAdimatadIpikAprabhaMjanarUpaM / pravacanemogedudadhRSyaM bhavaviSamahutAzanopazamanAsAraM // 10 // zItalanAthana vacanaM zItalameMtaMte hAranIhAraMgaLa / zItaLame saMsRtizramamAtatamuLLaMge lokadoLaperavinuM // 11 // honese jo abhinandana khlaaye| una abhinandana bhagavAna ke vacanoMke sammukha hote hI tribhuvanako paramezvara pada prApta hotA hai // 5 // sumatiko denevAle bhagavAn sumatinAtha kumatarUpI andhakArakA nAza karanevAle candramA haiN| jinako anekoM bhujAoMne namana kiyA hai ve hamAre parama guru haiN| unakI sUktiyoMko sabaloga nirmala citta hokara suneM // 6 // kamalake patrake samAna lezyAvAle padmaprabha jinendra bhagavAnako apane manarUpI kamalameM sthApita karake jo unake vacanarUpI lakSmIkA pati hotA hai, vaha muktirUpI nArIke vazameM hotA hai // 7 // jinase saba doSa dUra ho gaye haiM, jo akSaya mokSalakSmIke pati haiM, tathA bhavya jIvoMke saMkaToMko dUra karanemeM kAraNa haiM, aise supArzvanAtha bhagavAna ke dvArA upadiSTa Agama hI nirantara zravaNa karaneke yogya hai // 8 // jinake caraNakamala sau indroMke dvArA pUje gaye haiM, sUrya aura candramAke samAna prazasta tathA dhanI jinakI zarIrakAnti hai, aise candraprabha bhagavAnke dvArA pratipAdita tathA atIndriya sukhako denevAlA Agama sunane yogya hai // 9 // suvidhinAthake mukhakamalase nikalA huA pravacana akhaNDanIya hai, vaha pravAdiyoMke matarUpI dIpikAoMke lie prabhaMjanarUpa-vegazIla vAyu hai| jaise jorakI vAyuse dIpaka bujha jAte haiM,vaise hI unake pravacanase pravAdiyoMke mata khaNDita ho jAte haiN| tathA vaha pravacana saMsArarUpI viSama agniko zAnta karaneke lie mUsaladhAra varSA hai // 10 // zItalanAtha bhagavAnake vacana saMsArake santApako dUra karanese hAra aura hima ( barpha) se bhI zItala haiN| isalie vistRta saMsArake zramameM par3e hue jIvoMko isa lokameM bhagavAn 1. ka vitanuta / 2. ma bhujADyaM / 3. ka naagi| 4. mavaniti / 5. kamogidudadRSTayaM / 6. kazamAnA''sAM / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvatattvapradIpikA zreyAMsaM jinanAthaM shreyothijnprpunnysaamrthydinaa| zreyomArgamanakhilavineyAvaLigaripi bhavyabAMdhavanAdaM // 12 // zrIvAsupUjyanaM nutadevAsuramanujasatsabhAveSTitanaM / bhAvipoDe tatpraNItaM bhAvayitavyaM bhaviSNumunijanadidaM // 13 // vimalajinaM kmlaaNbknemaalaaNbrbhaanukottibhaamNddlnaa| samavasaraNasthitaM peLva mAnuSAgamasudhArasaM nIrasame // 14 // anaghananaMtajineMdrAnanavanajavinodave vizvabhASAmayadivya / ninAdaM kevala locanAvalaMbaM vineyajanatAlaMbaM // 15 // anvdydhrmtiirthmnnuprvttisidnkhillokNglolN| animiSapatipati dharma vineyajananivahavabhimatArthapravamaM // 16 // zAMti jinaM duritavajazAMtiyutaM vigtdhaatumlnaitiaaN| bhrAMtisa tiLidu naMbuva zAMtAtmaMgatuLasokhyamaM dayageyguM // 17 // zItalanAthake vacanoMko chor3akara dUsarA kauna zItala hai ? arthAt unake vacana hI jIvoMko zItalatA pradAna karate haiM // 11 // ___kalyANake icchuka janoMke prabala puNyake pratApase saba bhavya jIvoMko mokSa-mArgakA upadeza karake bhagavAn zreyAMsanAtha jinendra bhavyajIvoMke bandhu bana gaye haiM // 12 // zrI vAsupUjya jina namrIbhUta deva, asura aura manuSyoMkI zreSTha sabhAse veSTita haiM arthAt samavasaraNameM virAjamAna haiN| unake dvArA praNIta upadeza bhavya munijanoMke dvArA bhAvanA karaneke yogya hai // 13 // jinake netra kamalake samAna haiM, nirmala AkAzameM karor3oM sUryoke samAna jinakA prabhAmaNDala phailA huA hai, aise vimalanAtha jina samavasaraNameM virAjamAna haiN| manuSyoMke lie pratipAdita unakA AgamarUpa sudhArasa kyA kabhI nIrasa ho sakatA hai ? // 14 // nirdoSa zrI anantanAtha jinendrake mukhakamalase vizvabhASAmaya divyadhvani nikalatI hai, kevalajJAna aura kevaladarzana usakA avalambana hai| ve bhagavAn bhavya jIvoMke Alambana haiM arthAt bhavyajIva unake Azrayase apanA kalyANa karate haiM // 15 // ___ indroMke svAmI dharmanAtha tIrthakarane saba lokake bhavya jIvoMko abhimata arthako denevAle nirdoSa dharmatIrthakA pravartana kiyA // 16 // pApasamUhakI zAntise yukta tathA dhAtu aura malase rahita zAntinAthake itivRttako nirdhAnta rUpase jAnakara zraddhAna karanevAle zAntAtmAko zAntinAtha bhagavAn atula sukha pradAna karate haiM // 17 // 1.kvr| 2. ma namalA: 3. klroc| 4. ka jinanu / ma jinana / 5. ka yutanu / mayutana / 6. ma dayege / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDa paramadayopetayi parirakSitakuMthu kuMthujinanAthamukhAMburuhadinuditaitiAM parigrahAnaharoLAroLaM rucisugume // 18 // anupamamanaMtamaraguNamanituM stutiviSayamaltu dRgbodhanijAnanajanitasakalabhASAsanAthadivyadhvanistutigaLive sAlguM // 19 // mallijinana muktizrIvallabhana dayAmayaM vacaHsudhayadu tAnilladoDe jagajjIvanamalliyadapavairgamArgamailliyadu diTaM // 20 // pariNatazikhikaMThacchaviparimaMDitadehadIptidhara suvratarneburu nIlagiriyoLogardudu sarittenaLasArvamatuladivyaninAdaM // 21 // naminAthana ghotitamaM sumanaHpraNidhAnabhAnuvi kaDe bodh-| dhumaNiyudayisi~doDudayise samastabhASAtmakaM ravaM tanmuAMda // 22 // gaNisavai nemi dharitriyaneNisada rAjImativivAhamanaghadoL / saNasiM gelidAgi kavali taNipidanAgamasudhAMburvi satsabheyaM / / 23 / / parama dayAbhAvase yukta honese jinhoMne kunthu Adi sUkSma jIvoMkI rakSA kI hai, aise kunthunAtha tIrthaMkarake mukha-kamalase nikalA huA vacana sunakara aitihya parigrahakA Agraha rakhanevAloMmeM parigraha kinako rucegA? arthAt parigrahakA varNana sunakara parigraha meM unakI Asakti nahIM hotI // 18 // aranAtha bhagavAna ke guNa anupama aura ananta haiM, isalie unake guNoMkI stuti karanA zakya nahIM hai| anantadarzana aura anantajJAna tathA unake makhase nirgata sarvabhASAmaya divyadhvanikI stuti hI paryApta hai / / 19 / / mokSalakSmIke pati mallinAtha jinake vacanAmRta dayAmaya haiM / usake abhAvameM nizcaya hI jagatake prANiyoMkA jIvana kaise cala sakatA hai, aura kaise mokSamArga cala sakatA hai ? arthAt bhagavAn mallinAthake dayAmaya vacanoMse hI jaMgatkA jIvana aura mokSamArga pravartatA hai // 20 // taruNa avasthAko prApta mayUrake kaNThakI chavike samAna prabhAmaNDalase alaMkRta zarIrakAntiko dhAraNa karanevAle manisavata bhagavAna haiN| unase.nIla parvatase nikale hae nadIke pravAhake samAna saba jIvoMko kalyANakArI anupama divyadhvani nikalI hai // 21 // naminAthake prazasta antaHkaraNake ekAgrarUpa sUryase ghAtikarmarUpI andhakArake naSTa honepara jJAnarUpI sUryakA udaya huA / usakA udaya honepara unake mukhase sarvabhASAmaya divya dhvanikA udaya haa||22|| ____ saMsArakI cintA na karake aura rAjImatIke sAtha honevAle vivAhako ThukarAkara tathA karmoMse lar3akara neminAtha bhagavAn kevalajJAnI bane aura AgamarUpI amRta jalase prazasta samavasaraNa sabhAko santRpta kiyA / / 23 / / / 1. ka kuMtha kuM / 2. mapamAnaM / 3. karga melliM / 4. ka logihu~ / 5. ma puuttmN| 6. ma kiDe / 7. ka doduda. 8. ka seNase / 9.vi ga sa / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvatattvapradIpikA kamaThakaThiNopasagaM kSamayadaM piMge pArzvanAthaM paDedaM / kramakaraNa rahitabodhamanamRtopamamaM pravacanamaM dayegeydaM // 24 // vIrana duritajayotthita bherIninadaM bola mRtadivyaravaM durvArakalidahanazamanaM borredorgardaittu tanmukhAMbhoruhRdi // 25 // kamaThake kaThina upasargako kSamAguNase jItakara zrI pArzvanAtha bhagavAnne krama tathA indriyoMke sahayogase rahita atIndriya jJAna prApta karake bhavyajIvoMko amRtopama upadeza diyA ||24|| tAptanumArgamamuM saMtAnakramadanAdimadhyAMtaMgaLU / citisa paDuvavivunizcitataya cititArthavitaranmaNigaLa // laukika samyana vacanaM lokottarame 'du naMbuvarjanairanaghar / lokAlokajJaravarlokezaraNyamavargaLa vacanaM // zrIvRSabhasenagaNaghara devarmodalAgi caturazItipramitar / zrIvRSabhAnanapadmaja pAvanavacanAMgapUrvakRdgaNa bhRdgaLa // 1 // 84 nAnAguNanidhikesarisenaM modalAgi pattuguMdida nUrvajJanigaLu gaNadhararkaLu jainIvAgdhenumaMtara jitezvaranaLa // 2 // 90 zrI cAruSeNanAmAdyAcArAMgAdi zAstrakartRgaLu jaga~llocita zaMbhavanAthaMgAcArodAragaNadhararbhUrayvar // 3 // 105 vIrajinendrake mukha- kamalase karmakI vijayase utpanna tathA durvAra pAparUpI Agako zAnta karanevAlI, bherIkI dhvanike samAna gambhIra amRtopama divyadhvanikI garjanA huI ||25|| isa prakAra Apta aura unake dvArA pratipAdita mokSamArgako; jisakA Adi, madhya, anta nahIM hai, paramparA ke kramase cintana karanA caahie| ye sacamuca cintita arthako denevAle cintAmaNi ratna hai | sAmAnyajana jo vyavahAra meM sabhya hotA hai, usake vacanoMko lokottara samajhakara vizvAsa karate haiM / parantu ve tIrthaMkara to nirdoSa aura lokAlokako jAnate haiM / isalie unake vacana logoMke lie zaraNabhUta hote haiM | 1. ka piMgi / / 2. bhagavAn RSabhadeva ke mukha kamalase prakaTa hue pAvana vacanoMko bAraha aMga aura caudaha pUrvoke rUpameM prathita karanevAle zrI vRSabhasena gaNadhara deva Adi caurAsI gaNadhara the / arthAt prathama tIrthaMkara RSabhadeva ke caurAsI gaNadhara the, jinameM pramukha zrI vRSabhasena the || 1 || jinezvara ke vacanarUpI dhenuko dhAraNa karanevAle, nAnA guNoMke nidhi, jJAnI kesarisena Adi dasakama sau arthAt nabbe gaNadhara ajitanAtha tIrthaMkara ke the ||2 // jagat ke netra samAna tIrthakara sambhavanAthake AcArAMga Adi zAstroMko racanevAle cAruSeNa Adi eka sau pA~ca gaNadhara the jo AcAra meM nipuNa the ||3|| 2. mRdidi / 3. doga / 4. na / majinaM / 5. ma ka zaraNya cArudatta / 7. kallaucetazaMbhavanAdagA / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDa zrIvajracamaragaNadharadevarmmodalAgi nUramUvargaNabhU devarabhinaMdanaMgenalAvaM baNNipanu mahimeyaM kevaliyA // 4 // 103 zrIvajranAmagaNadharadevaM modalAgi nUrapadinArampar / kevala sumati gaNadhara rAvagamaMgAdivividhazAstrakRtijJar // 5 // 116 zrIcamaraM modalAdabhUcakravinu tagaNadhara paMdmaprabhavAcAmagocaraM guccAcAra va radhikarekAdazadi // 6 // 111 apavargamArganiratairsupArzvajinanAthanalli to battayvarlapi - tarbaladevAdigaLupamAtItaprabhAvagaNadhara devar // 7 // 95 dattamadalAgirda suvRttargaNadhararu caMdranAyage jagadvRttaiviSayAvabodhaMguttamarezhguMdida narvarapparthyAtar // 8 // 93 suvidhige vaidarbhamoM dila varAgire gaNagharakaLe bharttaNbar / suvidhimukhavidhuvinirgatabhuvanastuta divyavAksudhA rasapAtrair // 9 // 88 zItalajinaMge nAgaM khyAtaM modalAgi gaNadharaccaMturamalajyotirmaya battebhUtaLapatipUjitAMghriyugasarasiruharU // 10 // 87 zreyojinaMge kuMthu jyAyaM modalAgi gaNadhararheyopA- / yamanaripuvara khilavineyarga pattumadhikameLarinappar // 11 // 77 zrI vajracamara gaNadharadeva Adi eka sau tIna gaNadhara abhinandana svAmIke the / una bhagavAn kevalIkI mahimAkA varNana kauna kara sakatA hai ?|| 4 || kevalajJAnI sumatinAtha bhagavAn ke zrI vajra nAmaka gaNadhara deva Adi eka sau solaha gaNadhara the / ve aMga Adi vividha zAstroMkI kRtike jJAtA the ||5|| vacanoMke agocara bhagavAn padmaprabhake zrI camara Adi eka sau gyAraha gaNadhara the, jinakI stuti samasta pRthvImaNDala karatA hai aura jo zreSTha AcArake dhAraka the ||6|| bhagavAn supArzvanAtha ke baladeva Adi paMcAnave gaNadhara the jo mokSamArgameM tatpara tathA anupama prabhAvazAlI the // 7 // jagat ke vRtta viSayako jAnanevAle bhagavAn candranAthake, zreSTha cAritrake dhAraka datta Adi uttama gaNadhara saumeM sAta kama arthAt tirAnake prasiddha the ||8|| bhagavAn suvidhinAtha vaidarbha Adi aThAsI gaNadhara the jo bhagavAn suvidhinAthake mukhacandrase jharate hue tathA trilokake dvArA stuta divyavANI rUpa amRta rasake pAtra // 9 // zItalanAtha jinendra ke cAra nirmala jJAnajyotike dhArI prasiddha nAga Adi sattAsI gaNadhara the| unake caraNa bhUmaNDalake svAmiyoMke dvArA pUje jAte the // 10 // bhagavAn zreyAMsanAthake kunthujyAya Adi sAta adhika sattara arthAta 77 gaNadhara the / ma 1. manU / 2. ma vAcA / 3. tsu / tassuM / 4. nAthage / 6. mapAtraM / 7. ka jAyaM / 8. heyApAdeya / 9. manariM / 5. vRtta / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvatattvapradIpikA zrIvasupUjyatanUjanoLAvagamararuvattu' mArusaMkhya yinappara / bhUvinuta dharmAdigaLe veLavaM dvAdazAMgakRtiyoL kuzalar // 12 // 66 vimala jinapati gaNadhara ra maLinaguNa niLayamaMdaraM modalAvar / tamagaivattayvargArsamairbhutaskaMdhaviracanA kuzalikeyoL // 13 // 55 zrImadanaMtasvAmi tAmaMtaruvattu sAsirapreinegaLaM / nemado mADidarjayanAmamoM dalAvagaNadhararzatadadaM // 14 // 50 "omadaloLe paryanuyogobhirge dattottaraMge gaNadhara devar / dhamaMgariSTasenAdyarmunipuMgavaru nAveMttuM mUvarugaLa // 15 // 43 zAMti cakrAyudhamuni pAMtakaSAyAdya gaNadharar SaTtriMzar / dAMtar perarAreDeyoL zAMtarparamapravacanaka raNasamarthar // 16 // 36 zrIkuMthuge muvatydAkAladoLA svayaMbhugaLmodalAdar / lokottamagaNadhararugaLekaikarumaMgapUrva kRtiyoLu kuzalar // 17 // 35 arajinavaraMge kuMbhAdyarumAgitrizadgaNIzaranituM bhuvano / daramaM " dhavaLisi kItthaMmRtarasa dina khiLAMgapUrvakAra karesedar // 18 // 30 mallijinaMge vizAkhAdyulla sitaguNA bjaSaMDagaNadharadevar jallamala RddhimodalA gellavAra narede' munigaLippatte Tar // 19 // 28 jo ziSyajanoM ko heya - upAdeyakA bodha karAte the // 11 // zrI vAsupUjya tIrthaMkara ke jJAnI sATha aura chaha arthAt chiyAsaTha 66 saMkhyAvAle pRthvIpara stutya dharmAdika gaNadhara the jo dvAdazAMgameM kuzala the // 12 // vimala jina bhagavAn ke nirmala guNoMke AvAsa mandara Adi pacapana gaNadhara the / zrutaskandhake racanA kauzalameM unakI barAbarI karanevAlA dUsarA kauna hai ? || 13 // antaraMga - bahiraMga lakSmIse sampanna anantanAtha bhagavAn se sATha hajAra prazna niyamase karanevAle jayanAma Adi pacAsa gaNadhara the || 14 || praznarUpI urmIkA prathama hI uttara denevAle ariSTasena munivara Adi taiMtAlIsa gaNadhara dharmanAtha bhagavAn ke the ||15|| zAntinAtha ke kaSAyako naSTa karanevAle chattIsa gaNadhara the / ve indriyoMkA damana karanevAle zAnta the / unake samAna dUsarA kauna uttama pravacana karanemeM kuzala hai ? || 16 | | zrI kunthunAthake usa samaya svayambhU Adi paiMtIsa gaNadhara the / jo lokameM uttama the aura jinameM se pratyeka gaNadhara aMga aura pUrvakI racanAyeM kuzala thA // 17 // aura jinavarake sampUrNa aMgoM aura pUrvokI racanA karanevAle kumbha Adi tIsa gaNadhara the| unhoMne apanI kIrtirUpI amRtarasa se bhuvanake madhya bhAgako dhavala kara diyA thA // 18 // jinameM guNarUpI kamala-vana vikasita huA hai aura jo jalla, mala Adi saba RddhiyoMse 1. ma Mvattama N / 2. ka.galivela | 3. mama 7. ma citrA / 8. kanivAnta / 9. ma gaNezaH / 7 0 / 4. praznamaM / 5. ma vomarge / 6. kalvatyuM / 10. kava / 11. kanoda ! Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDa munisuvrataMge gaNadharamunimukhyamallimuMbigaipadineTar / munisuvratavadanoditamanupamavacanAmRtAbdhivardhanacaMdrar // 20 // 18 namijinana divyavAksomanAzrisomAMnatanannerpadineL / samuditamativistaramAgamAnuSAgamamanaMgapUrva geydara // 21 // 17 nemijinapatige varadattAmarapatipUjyanAdiyAgire pNno-| dI mahiyoLagaNanAthartAmanituM nemijinavacaH shriikaaNtr||22||11 vyagrotpattinimittaparigraharahitasvayaMbhurgaLamodalAgi su-| vigraharu damitaru samagratapaHzrutaru gaNadharar pAzrvaroLaM // 23 // 10 shriivrdhmaanjinptikevligligiNdrbhuutiglmodlaadaa| taya'nnodappa rkotirmayarI yugAditIrthopajJar // 24 // 11 iMtAptAgamadhArigaLetuM zAstrAdiyalli peLeleveLa kuN| aMtargatamalagalanAtyaMtikasukhakAri nAmamaMgalamara // 25 / / mUlottarakartRgaLI kAladoLavasarpaNadoLuttaryadoLittazh / kAlAnuttigaLguNazAligaLAcAryarillivara{ taMdar // 26 // zobhita haiM, aise vizAkha Adi aTThAIsa gaNadhara mallinAtha bhagavAnke the // 19 / / munisuvratanAthake aThAraha gaNadhara the,jinameM pramukha gaNadhara malli the| ve munisuvratanAthake mukhase utpanna hue anupama vacanarUpa amRtasamudrako bar3hAne meM candramAke samAna the // 20 // divya vANIko candrake samAna namijinendra ke zrIsoma Adi sataraha gaNadhara the| unhoMne Agamako aMga aura pUrvake rUpameM pratipAdana karake jJAnakA vistAra kiyA // 21 // isa pRthvItala para neminAtha bhagavAnkI vacanarUpI lakSmIke patisvarUpa varadatta Adi gyAraha gaNadhara bhagavAn neminAthake the , jo devoMse pUjita the // 22 // pArzvanAtha bhagavAnke dasa gaNadhara the| unameM prathama svayambhU the| ve caMcalatA utpanna karanemeM nimitta parigrahase rahita the| uttama zarIrake dhArI the| tathA samagra tapa aura zrutase zobhita the // 23 // zrI vardhamAna jinendra kevaloke indrabhUti Adi gyAraha gaNadhara prasiddha the| jo isa yugake AdimeM arthAt paMcamakAlake prArambhameM dharmatIrtha ke Adya jJAtA the // 24 // __ isa prakAra zAstrake prArambhameM Apta tIrthakaroMkA aura AgamadhArI gaNadharoMkA kathana karanA caahie| isase Antarika malake gala jAnese Atyantika sukhakArI arthAt mokSasukhako denevAlA nAma maMgala hotA hai // 25 // isa avasarpiNI kAlameM mUlakartA tIrthakara haiM aura uttarakartA gaNadhara haiN| kAlAnuvartI arthAt kAlakramase honevAle guNazAlI AcAryoMne unakA kathana kiyA hai // 26 / / 1. mgNpdi| 2. mnnnru| 3. manAM dhartA / 4. kadeggammo / 5. ma grhm| 6. mayarI / 7. magaleMtu / 8. ka politi / 9. madegcArya prabhatari / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA zrImadapratihataprabhAvasyAdvAdazAsanaguhAbhyantaranivAsipravAdimadAndhasindhurasiMhAyamAnasiMhanandimunIndrAbhinandita-gaMgavaMzalalAma-rAjasarvajJAdyanekaguNanAmadheyabhAgadheyazrImadarAcamalladevamahI - vallabhamahAmAtyapadavirAjamAna - raNaraMgamallAsahAyaparAkrama-guNaratnabhUSaNa-samyaktvaratnanilayAdi - vividhaguNanAmasamAsAditakotikAnta-zrImat-cAmaMDarAyabhavyapuMDarIkapraznAvatIrNaMkacatvAriMzatpadanAmasattvaprarUpaNadvAreNAzeSavineyajananikuruMbasaMbodhanArtha zrImat-nemicandrasaiddhAntacakravartI samasta- 5 saiddhAntikajanaprakhyAtavizadayazovizAlamatirasau bhagavAn zAstrakAro mahAkarmaprakRtiprAbhRtaprathamasiddhAnta-jIvasthAna-kSudrakabandha-bandhasvAmitva-vedanAkhaNDa-vargaNAkhaNDa-mahAbandhAnAM SaTkhaNDAnAM madhye jIvAdiprameyAMzaM niravazeSaM samuddhRtya gRhItvA gommaTasAra-paJcasaMgrahaprapaJcamAracayan tacchAstrAdau nivighnataH zAstraparisamAptinimittaM nAstikatAparihArArtha ziSTAcAraparipAlanArtham upakArasmaraNArtha ceSTaviziSTa devatAvizeSaM namaskurvan siddhaM ityAdi gAthAsUtramAha / atha jIvatattvapradIpikA ( saMskRta) ttiikaa| nemicandraM jinaM natvA siddhaM zrIjJAnabhUSaNam / vRtti gommaTasArasya kurve karNATavRttitaH // 1 // zrImadapratihataprabhAvasyAdvAdazAsanaguhAbhyantaranivAsipravAdisiMdhurasiMhAyamAnasiMhanandimunIndrAbhinandita - gaGgavaMzalalAmarAjasarvajJAdyanekaguNanAmadheyabhAgadheyazrImadarAjamalladevamahIvallabhamahAmAtyapadavirAjamAnaraNaraMga - 10 mallAsahAyaparAkramaguNaratnabhUSaNasamyaktvaratnanilayAdivividhaguNanAmasamAsAditakIrtikAntazrImaccAmuNDarAya - praznAvatIrNekacatvAriMzatpadanAmasattvaprarUpaNadvAreNAzeSavineyajananikurambasaMbodhanArtha zrImannemicandrasaiddhAntacakravartI samastasaiddhAntikajanaprakhyAtavizadayazovizAlamatirasau bhagavAn zAstrakAro mahAkarmaprakRtiprAbhUta prathamasiddhAntajIvasthAna-kSadrabaMdha-baMdhasvAmitva-vedanAkhaNDa-vargaNAkhaNDa-mahAbandhAnAM SaTakhaNDAnAM madhye jIvAdiprameyAMzaM niravazeSa samuddhRtya gommaTasArapaJcasaMgrahaprapaJcamAracayaMstadAdau nirvighnataH zAstraparisamAptinimittaM nAstikatAparihArArtha 20 ziSTAcAraparipAlanArthamapakArasmaraNArtha ceSTaviziSTadevatAvizeSaM namaskaroti zrImat syAdvAdazAsanarUpI guphAmeM nivAsa karanevAle siMhanandi munIndra pravAdi rUpI hastiyoMke lie siMhake samAna the / gaMga rAjavaMzake mukuTamaNi rAjasarvajJa Adi aneka sArthaka nAmavAle zrImad rAjamalladeva mahArAja ko unakA zubhAzIrvAda prApta thaa| unake mahAmAtyapada para zrImA cAmuNDarAya virAjamAna the| raNaraMgamalla, asahAya parAkrama, guNaratna bhUSaNa, 25 samyaktva ratnanilaya Adi vividha sArthaka nAmoMse unakI sukhyAti thii| unake praznoMke uttarameM ikatAlIsa padoMse jIvake sattvakA kathana karaneke dvArA samasta ziSyajanoMke samUhako sambodhana karaneke lie zrImat nemicandra siddhAntacakravartI, jinakI vizAla matikA nirmala yaza samasta saiddhAntikajanoMmeM prakhyAta hai, ve zAstrakAra bhagavAn mahAkarmaprakRtiprAbhRtase uddhRta prathama siddhAnta anthake jIvasthAna, kSudrabandha, bandhasvAmitva, vedanAkhaNDa, vargaNAkhaNDa, 30 mahAbandha, ina chaha khaNDoMmeM-se jIvAdiviSayaka samasta prameyAMzakA uddhAra karake gommaTasAra aparanAma paMcasaMgrahakI vistAra pUrvaka racanA karate hue usake prArambhameM nirvighnatApUrvaka 1. masisiMhAya / 2. ma nandinaMdita / 3. ma rAcama / 4. ma raayprshnaa| 5. ma mahAkaSAyakarma / 6. mssmu| 7. bandhakaM badhyamAnaM yo bandhezaM bandhakAraNam / bhASate bandhabhedaM ca taM stuve bhAva (paMca) saMgraham ||2||-ami. paMcasaMgraha / jo bandhaka, badhyamAna, bandheza, bandhakAraNa aura bandhake bheda ina pA~cakA 35 kathana karatA hai use paMcasaMgraha kahate haiN| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe marna Aanawmanaanak nanu ceSTadevatAnamaskArakaraNena nirvighnataH zAstraparisamAptiH kiM bhavatIti naashngkniiym| 'vighnaughAH pralayaM yAnti zAkinIbhUtapannagAH / viSaM nirviSatAM yAti stUyamAne jineshvre||' iti vacanAt / prAyazcittAcaraNena doSavadauSadhasevanena rogavanmaMgalakaraNenApi vighnakarmavilayasyAvipratipattezca // nanu* 'sarvathA svahitamAcaraNIyaM kiM kariSyati jano bahujalpaH / vidyate sa na hi kazcidupAyaH sarvalokaparitoSakaro yH||[ ] iti nyAyena prArabdhazAstramevAracayatu kiM nAstikyaparihAreNetyapi na vAcyaM, prazamasaMvegAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNaM samyagdarzanamityAptAdiviSayAstikyasya samyaktvasaMpattihetutvAt / nanu ceSTadevatAnamaskArakaraNena nirvighnataH zAstraparisamAptiH kiM bhavatIti nAzakamIyaM "vighnoghAH pralayaM yAnti shaakiniibhuutpnngaaH| viSaM nirviSatAM yAti stUyamAne jinezvare // " iti vacanAt / prAyazcitAcaraNena 15 doSavadoSadhasevanena rogavanmaMgalakaraNenApi vighnakarmavilayasyA'vipratipattezca / nanu "sarvathA svahitamAcara NIyaM kiM kariSyati jano bahujalpaH / vidyate sa na hi kazcidupAyaH sarvalokaparitoSakaro yaH // " iti nyAyena prArabdhamevAracayatu kiM nAstikyaparihAreNetyapi na vAcyaM, prazamasaMvegAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNaM samyagdarzanazAstrakI samApti ke lie tathA nAstikatAke parihArake lie, ziSTAcAra ke pAlanake lie aura upakArake smaraNake lie iSTa devatA vizeSako namaskAra karate haiN| zaMkA-kyA iSTadevatAko namaskAra karanese nirvighnatApUrvaka zAstrakI samApti hotI hai ? ___ samAdhAna-aisI AzaMkA nahIM karanI caahie| 'jinezvarakA stavana karanepara vighnoMkA samUha, zAkinI, bhUta, sarpa bhAga jAte haiM aura viSa nirviSa ho jAtA hai|' aisA zAstrakA vacana hai| tathA jaise prAyazcitta karanese doSa aura auSadha sevanase roga dUra ho 25 jAtA hai, usI prakAra maMgala karanese vighnakAraka karma vilaya ho jAtA hai, isameM koI vivAda nahIM hai| ___ zaMkA-'manuSyako saba prakArase apanA hita karanA caahie| bakanevAle bakA kreN| unake bakanese kyA hotA hai ? aisA koI upAya nahIM hai jisase sabako santoSa ho, isa nyAyake anusAra jisako prArambha karanA hai use prArambha kro| nAstikatAke parihArase kyA 30 prayojana hai ? samAdhAna-aisA kahanA bhI ucita nahIM hai / kyoMki prazama, saMvega, anukampA aura Astikya guNakA prakaTa honA samyaktvakA lakSaNa hai / ataH Apta Adike viSayameM Astikya samyaktvakI prAptikA kAraNa hai / tathA prasiddha hai-'yadyapi yogI nirmala haiM, tathApi saMsAra unake chidroMko dekhatA hai / isalie lokAcArako ullaMghana karanekI bAta manameM bhI nahIM lAnA 35 1. ka zca zlokaH sarva / 2. ktyaapaadi| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA zloka: 'yadyapi vimalo yogo chidrAn pazyati medinii| tathApi laukikAcAraM manasApi na laGghayet' // iti prasiddhatvAcca / na ca ziSTAcArapratipAlanaM kimarthaM kriyata iti paryanuyogo yuktH| prAyeNa gurujanazIlamanucaranti ziSyA iti vAkyasya rUDhatvAt / 'maMgalaNimittaheU parimANaM NAma taha ya kattAraM / vAgariya chappi pacchA vakkhANau satthamAiriyA // 1 // iti nyAyasyAcAryaparamparAgatasyAtikrame cotpathapravartanaprasaMgasya duHparihAratvAcca / maMgalanimittahetUn parimANaM nAma tathA kartAraM vyAkRtya SaDapi pazcAt vyAkhyAntu zAstramAcAryAH / iti nyAyena prthmopdissttmNglmaah| 'puNNaM pUdapavittA pasatthasiva bhdd-khemkllaannaa| suhasokkhAdI savve NihiTThA maMgalasya pajjAyA // 2 // ' puNyaM pUtapavitre prshstshivbhdrkssemklyaannaani| zubhasaukhyAdIni sarvANi nirdiSTA maMgalasya paryAyAH // 'gAlayadi viNAsayadi ghAdedi dahedi haMti sodhedi / viddhaMsedi malAI jamhA tamhA ya maMgalaM bhaNidaM // 3 // ' mityAptAdiviSayAstikyasya samyaktvasaMpattihetRtvAta / "yadyapi vimalo yogI chidrAn pazyati medinii| tathApi laukikAcAraM manasA'pi na laGghayet // " iti prasiddhatvAcca / na ca ziSTAcAraparipAlanaM kimarthaM kriyata iti paryanuyogo yuktaH / prAyeNa gurujanazIlamanucaranti ziSyA iti vAkyasya rUDhatvAt / "maMgalaM nimittaM hetuM parimANaM nAma kartAramiti SaDapi vyAkRtyAcAryAH pazcAcchAstraM vyAkurvantu" iti nyAyasyAcAryaparaMparAgatasyAtikrame cotpatha- 20 pravartanaprasaMgAcca / tatra tAvat puNyaM putaM pavitra prazastaM zivaM bhadraM kSemaM kalyANaM zubhaM saukhyamityAdimaMgalasya paryAyaH / tatra malo nAma drvybhaavbhedaaddvividhH| tatra tAvat dravyamalo bAhyaH Antarazca / tatra bAhya mala: svedamalareNukadamAdiH, antarmala: prakRtisthityanubhAgapradezarAtmapradezeSu ghananiviDajJAnAvaraNAdyaSTavidhaM karma / caahie|' ziSTAcArakA pAlana kyoM kiyA jAtA hai ? aisA prazna karanA ucita nahIM hai, kyoMki 'prAyaH ziSya gurujanoM ke zIlakA anusaraNa karate haiM,' yaha vAkya prasiddha hai| tathA 'maMgala, 25 nimitta, hetu, parimANa, nAma, kartA, ina chahakA vyAkhyAna karake pazcAt AcArya zAstrakA vyAkhyAna kre|' AcArya paramparAse Aye isa nyAyakA ullaMghana karanepara kumArgake pravartanakA prasaMga nahIM TAlA jA sktaa| ataH prathama maMgalakA kathana karate haiM // 1 // . puNya, pUta, pavitra, prazasta, ziva, bhadra, kSema, kalyANa, zubha,saukhya Adi saba maMgalake 30 paryAyavAcaka kahe haiM // 2 // ___ yataH malakA gAlana karatA hai, vinAza karatA hai, ghAta karatA hai, jalAtA hai, mAratA hai, zodhana karatA hai, vidhvaMsa karatA hai,ataH maMgala kahA jAtA hai // 3 // 1. ma nAsti / 2. ma go'yu| 3. ka thaa| 4. ma vyApratya / 5. kadegcAryyAt / 6. ti. pa. 18 / 7. ka bhattha / 8. ma bemaM / 9. ti. pa. 119 / 10. mayade / 11. ma yade / 12. ma yde| 35 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe gAlayati vinAzayati ghAtayati dahati hanti zodhayati / vidhvaMsayati malAni yasmAttasmAcca maMgalaM bhaNitamiti maMgala zabdasya niruktipUrvakamarthaM pratipAdya malasvarUpapratipAdanArthamAha / "doNNi viyappA hoti hu malassa iha davvabhAvabhedehi / davvamalaM duviyappaM bAhiramabhaMtaraM ceI' // 4 // iha malasya dvau vikalpau bhavato dravyabhAvabhedAmyA, tatra dravyamalaM dvivikalpaM bAhyamabhyantaramiti / / 'sedajalareNukaddamapahuDI bAhiramalaM smuddittuN| ghaNadiDha jIvapadese NibaddharuvAi payaDiThidiyAI // 5 // aNubhAgapadesehiM cauhi pattekkabhijjamANaM tu / NANAvaraNappahuDI aTTavihaM kammamakhilapAvayaraM' // 6 // svevajalareNukardamaprabhRtayo bAhyamalaM samuddiSTaM ghanadRDhajIvapradezeSu nibNddhm| prakRtisthityanubhAgapradezazcatubhiH pratyekaM bhidyamAnaM jJAnAvaraNAdyaSTavidhaM karma akhilapApakaram // 'abhaMtaradazvamaLaM jovapadese gibaddhamidi hedo| __ bhAvamalaM NAdavvaM aNNANAdasaNAdipariNAmo // 7 // ' ___ abhyaMtaraM dravyamalaM bhavati jIvapradeze nibaddhamiti hetoH / bhAvamalaM jJAtavyamajJAnAdarzanAdi. prinnaamH|| 'aha~vA bahubhedagayaM NANAvaraNAdidavvabhAvamalaM / tAi gAlei puDhaM jado tado maMgalaM bhaNiyaM // athavA bahubhedaMgatA jJAnAvaraNAdayo dravyabhAvamalAstAna sphuTaM gAlayati yatastato maMgalaM 20 bhaNitaM // bhAvamalo ajJAnAdarzanAdipariNAmo nAmasthApanAdravyabhAvabhedo vaa| upacAramalo jIvapApaM / taM sarvamalaM gAlayati vinAzayati ghAtayati dahati hanti zodhayati vidhvaMsayatIti maMgalaM / athavA maMgaM saukhyaM puNyaM vA lAtyAdatte iti; mNglN| tacca maMgalaM nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAdAnandajanakaM SoDhA / tatra nAmamaMgalamarhatsiddhAcAryopA 25 isa prakAra maMgala zabdakA niruktipUrvaka artha kahakara malakA svarUpa kahate haiM-malake do bheda haiM-dravyamala aura bhAvamala / unameM se dravyamalake do bheda haiM-bAhya aura abhyantara / unameM-se pasInA, mala, dhUla, kIcar3a Adi bAhya mala haiN| prakRti, sthiti, anubhAga aura pradeza bandhake bhedase cAra bhedarUpa jJAnAvaraNa Adi ATha karma, jo AtmAke pradezoM meM eka kSetrAvagAharUpase dRr3ha baddha haiM, abhyantara dravyamala haiN| ye saba pApoMke kAraNa haiM // 4-6 // ye jJAnAvaraNa Adi karma jIvake pradezoMmeM nibaddha honese abhyantara dravyamala kahe jAte haiM / aura ajJAna adarzana Adi rUpa jIvake pariNAma bhAvamala haiM // 7 // athavA bahuta bheda rUpa jJAnAvaraNa Adi dravyamala aura bhAvamalako spaSTarUpase naSTa karatA hai, isaliye use maMgala kahate haiM / / 8 / / 1. ka thoNNi / 1 ti. pa. 1 / 10 / 2. ma raM bheyaM / 3. ma bhgvto| 4. ti. paM. 1 / 11-12 / 5. ma 35 bhejja / 6. ti. pa. 1113 / 7. ti. pa. 1114 / 8. ma bahubhedanAmasthApanAdravyabhAvamalabhedAstAn / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 'ahevA maMga sokkhaM lAdi hugeNhedi maMgalaM tamhA / edeNa kajjasiddhi maMgadi gacchedi gaMthakattAro // 9 // athavA maMgaM saukhyaM lAti gRhNAti yasmAttasmAt maMgalaM / etena maMgalena granthakartA kAryasiddhi maMgati [ = mArgayati ] gcchtiityrthH|| 'pugvillAiriyehi maMgaM puNNatthavAcayaM bhaNiyaM / tallAdi hu AdateM jado tado maMgalaM pavaraM // 10 // pUrvAcAryamagaM puNyArthavAcakaM bhaNitaM / tallAti hu [-khalu] Adatte yatastato maMgalaM pravaram // pAvaM maletti bhaNNai uvacArasamassaeNa jiivaannN| taggAledi viNAsaM Nedi tti bhaNaMti maMgalaM keI // 11 // ' jIvAnAM pApamapacArasamAzrayeNa malamiti bhaNyate / tadgAlayati vinAzaM nayatIti keci- 10 dAcAryA maMgalaM bhaNaMti // teSAM maMgalAnAM bhedamAha 'NAmANi'' ThAvaNAo davvakkhettANi kAlabhAvA ya / iya chanbheyaM bhaNidaM maMgalamANaMdasaMjaNaNaM // 12 // ' nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAdivamAnandasaMjananaM maMgalaM SaDbhedaM bhaNitam // 15 'arihANaM siddhANaM AiriyANaM" uvajjhayANa sAhUNaM / NAmANi NAmamaMgalamuddiTuM vIyarAehi // 13 // arhatsiddhAcAryopAdhyAyasAdhUnAM nAmAni nAmamaMgalaM bhaNitaM vItarAgaiH / / "ThAvaNamaMgalamedaM akaTTimA kaTTimANa jibiNbaa| mari-vajraya-sAhadehANi hadavvamaMgalayaM // 14 // ghyAyasAdhUnAM nAma, sthApanAmaMgalaM kRtrimAkRtrimajinAdInAM pratibimba, dravyamaMgalaM jinasUryupAdhyAyasAdhuzarIraM, kSetramaMgalamajayantAdikamarhadAdInAM ni:kramaNakevalajJAnAdiguNotpattisthAnamarddhacatarthahastAdipaJcaviMzatyagrapaJcazatadha athavA maMga arthAt sukhako lAtA hai,isalie maMgala kahate haiN| granthakAra isa maMgalake dvArA kAryakI siddhi karatA hai / / 9 // pUrvAcAryoMne maMgakA artha puNya kahA hai / yaha use lAtA hai,isase maMgala kahAtA hai||10|| 25 upacArakA Azraya lekara jIvake pApako mala kahate haiN| usako yaha naSTa karatA hai, isase kucha AcArya ise maMgala kahate haiM // 11 // una maMgaloMke bheda kahate haiM___ isa Anandake janaka maMgalake nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla, bhAvake bhedase chaha bheda kahe haiN| arhanta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhuke nAmoMko nAmamaMgala kahate haiN| 30 kRtrima, akRtrima jinabimba Adi sthApanA maMgala haiN| AcArya, upAdhyAya aura sAdhuke zarIra dravyamaMgala haiM // 12-14 / / 1. ti. pa. 1118 / 2. ka maMgalasokkhaM / 3. ka geNhidi maMgalaM tammA / 4. ka maggachedi / 5. ka maMgalati / 6. ti. pa. 1116 / 7. ma bhaNitaM / 8. ka adatte / 9. ti. pa. 1217 / 10. ka nAzanaM / 11. ti. pa. 1 / 18 / 12. manamaM / 13. ti. pa. 219 / 14. ka -riya uv-| 15. ti. pa. za20 / 35 16. ka akaTTimANa ji| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go. jIvakANDe sthApanAmaMgalametat kRtrimAkRtrimA' jinbiNbaa| punaH sUryapAdhyAyasAdhUnAM dehAH khalu dravyamaMgalaM syAt // "guNapariNadAsaNaM pariNikkamaNaM kevalassa nnaannss| uppatto iya pahuDI bahubheyaM khettamaMgalayaM // 15 // guNapariNatAsanaM guNapariNatasthAnaM pariniHkramaNaM kevalajJAnotpattisthAnamiti prabhRti kSetramaMgalaM bahubhedaM // 'aidassa udAharaNaM paavaannyrujjyNtcNpaadii| *AuTThahattha pahuDi ppaNavIsabbhahi ya paNasaya ghaNUNi // 16 // etasya kSetramaMgalasyodAharaNaM pAvAnagayyUjayaMtacampAdonyarddhacaturthahastaprabhRti paJcaviMza10 'tyuttarapaJcazatadhanuHparyantAnyAkAzapradezasthAnAni / teSAM zarIrAvaSTabdhAkAzapradezapramANAnItyarthaH / / 'dehAvaTTidakevalaNANAvadvaddhagayaNadeso vaa| seDhoghaNamettaappapaesajudA logapUraNA puNNA' // 17 // dehAvasthitakevalajJAnAvaSTabdhagaganapradezo vA jagaccheNighanamAtrAtmapradezayutAH lokapUraNA pUrNA vA // "vissANaM logANaM hodi padesA vi maMgalaM khett| jassi" kevalaNANAdi maMgalANi pariNamaMti' // 18 // ato vizveSAM lokAnAM pradezA api maMgalaM kSetraM bhavati / yasminkAle kevalajJAnAdimaMgalAni prinnmNti|| pariNikkamaNaM kevlnnaannubbhvnninvudippvesaadi| pAvamalagAlaNAdo paNNattaM kAlamaMgalaM edaM // 19 // nuHparyantakevalizarIrAvaSTabdhAkAzaH kevalisamuddhAtAvaSTabdhAkAzo vA, kAlamaMgalaM yadA pariniHkramaNAdikalyANAnyASTAhnikAdijinAdimahotsavA vartante sa kAlaH / bhAvamaMgalaM maMgalaparyAyopalakSitajIvadravyamAnaM / tadidamukta jina sthAnoMmeM tapasyA Adike dvArA guNa prApta kiye hoM aise tapakalyANakake sthAna kevala jJAnakI utpattike sthAna Adi kSetramaMgala haiN| isake bahuta bheda haiM // 15 // 25 isa kSetra maMgalake udAharaNa pAvAnagarI, Urjayanta ( giranAra parvata ), campApura Adi haiM, tathA sAr3he tIna hAthase lekara pA~ca sau paccIsa dhanuSa pramANa AkAza pradezake sthAna haiM arthAt una sthAnoMse mukti prApta karanevAle jIvoMke zarIrakI avagAhanAse jitanA AkAza pradeza rokA gayA ho, utanA sthAna kSetra maMgala hai| athavA kevalajJAnase vyApta AkAza pradeza kSetramaMgala hai| athavA lokapUraNa samudghAtake dvArA pUrita jagat zreNike ghana pramANa AtmAke pradezoMse vyApta samasta loka kSetramaMgala hai| isa prakAra saba lokoMke pradeza bhI kSetramaMgala hote haiM / aura jisa kAla meM kevalajJAna Adi maMgalarUpa jIva pariNamana karatA hai, dIkSA letA hai, mokSa gamana karatA hai, use kAla maMgala kahA hai ,kyoMki vaha pAparUpI malako naSTa karatA hai / / 16-19 // 1. ma majina / 2. ti. pa. 1121 / 3. ti. pa. 1122 / 4. ka auTTha putya / 5. ka pahuvosakkhiyaM / 35 6. mdyuttr| 7. kavaTThadaM / 8. ma prdeshaa| 9. mayutA pUrNA lo| 10. ti. pa. 1024 / 11. ma si kAle ke| 12. ma magalA / 13. ma vizvAnAM / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA pariniHSkramaNakevalajJAnodbhavanirvRtipravezAdayaH kAlAH pApamalagAlanAt prajJeptaM kAlamaMgala metat / 'evaM aNeyabhedaM bhaveI taM kAlamaMgalaM pvrN| jiNa mahimAsaMbaMdhaM gaMdIsaradivasapa~huDIo' // 20 // evaM naMdIzvaradivasaprabhRtayaH pravaraM jinamahimAsaMbaMdha tatkAlamaMgalamanekabhedaM bhavet // 5 ''maMgalapajjAehi uvalakkhiya jIvadavvamettaM ca / bhAvaM maMgalamedaM taM ceya gaMthAvimajjha aMtesu' // 21 // maMgalaparyAyairupalakSitajIvadravyamAnaM ca bhAva-maMgalametatsyAt / tadeva maMgala grnthaadimdhyaantessu|| 'villAiriehi utto saMsthANa mNglugghoso| Aimmi "majjha avasANesu vi NiyameNa kAyavvo' // 22 // zAstrANAmAdau madhye'vasAne ca maMgalodghoSo niyamena kartavya iti puurvaacaayerktH // 1'paDhame maMgalakaraNe sissA satthassa pAragA hoti| majjhille NivvigdhaM vijjA vijjA phalaMcarime // 23 // zAstrasya prathame maMgalakaraNe ziSyAH zAstrasya pAragA bhavanti / zAstrasya madhyame 15 maMgalakaraNe vidyA nivighnaM carame vidyAphalaM bhavati / / 'NAsadi" vigdhaM bhIdI Na hodi duTThA surA Na laMghaMti / iTTho attho labbhai jiNaNAmaggahaNametteNa' // 24 // maMgalaM jinAdiparikIrtanAdirUpaM zAstrAdau kRtaM ziSyAn laghu pAragAn karoti, madhye kRtaM vidyAyA avyucchitti karoti, carame kRtaM vidyAyA nirvighnaM karoti "neSTaM vihantuM zubhabhAvabhagnarasaprakarSaH prabhurantarAyaH / tatkAmacAreNa 20 guNAnurAgAnnutyAdiriSTArthakRtahadAdeH // " iti paramAgamaprasiddhaH / tatastadavazyaM kartavyameva / isI prakAra jina mahimAse sambaddha nandIzvara divasa ( aSTAhnikA ) vagairaha bhI kAla maMgala hai / isa taraha kAla maMgalake aneka bheda haiM / / 20 / / maMgala paryAyarUpase pariNata jIvadravya bhAvamaMgala hai / granthake Adi, madhya aura anta meM vahI bhAvamaMgala karanA cAhie / / 21 / / 25 ___ zAstrake Adi,madhya aura antameM maMgalakA udghoSa avazya karanA cAhie,aisA pUrvAcAryoMne kahA hai // 22 // zAstrake AdimeM maMgala karanese ziSya zAstrake pAragAmI hote haiN| madhyameM maMgala karanese vidyAmeM vighna nahIM AtA hai / antima maMgalase vidyAkA phala prApta hotA hai / / 23 / / jina bhagavAnakA nAma lene mAtrase vighna naSTa hotA hai, bhaya nahIM hotA, duSTa deva 30 upadrava nahIM karate aura iSTa arthakI prApti hotI hai / / 24 // 1. ka prajJAptaM / 2. ka hvei| 3. ka padaraM / 4. ma bhu| ti. pa. 1127 / 5. karadvIpatra / 6. ti. pa. 1 / 28 / 7. ma uvalaMbhiya / 8. ti. paM. 1228 / 9. ka sahANa / 10. ka vajjha / 11. ti. pa. 1 / 29 / 12. manaM syAt carame maMgalakaraNe vi m-| 13. ti. pa. 1 / 30 / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe nazyati vighnaM bhItinaM bhavati duSTAssurA na laGghayanti / iSTo'rtho labhate jinanAmagrahaNamAtreNa // "satyAdimajha avasANaesu jirnnthottmNglugghoso| NAsai NissesAI vigghAi ravi vva timirAI' // 25 // zAstrAdimadhyAvasAneSu jinastotramaMgalodghoSaH niHzeSAnvighnaudhAn nAzayati timirANi ravivat // evaM maMgalaM nirUpitaM // "vivihaviyappaM davvaM bahubhayaNayappamANado bhavvA / jANaMti ti NimittaM kahidaM gaMthAvatArassa' // 26 // 10 vividhakalpaM dravyaM bahubhedanayapramANato bhavyAH / jAnaMtviti granthAvatArasya nimittaM kthitN|| 'kervelaNANadivAyara kiraNa kalAvAdu atthavhaaro| gaNadharadevehito gaMthuppattI susaMjAdA' // 27 // 'kevalajJAnadivAkarakiraNakalApAvAvahAro bhavati / gaNadharadevebhyo granyotpattiH 15 susNjaataa| 'cheddavva Navapadatthe sudnnaanndumnnikirnnsttiie| dekkhaMtu bhavvajovA aNNANa-tameNa saMchaNNA' // 28 // SaDvavyanavapadArthAn zrutajJAnAmaNikiraNazaktyA / ajJAnatamasA saMchannA bhvyjiivaaHpshyntu|| nimittaM gataM // 'duviho havei hedU sirigommaTasAragaMthaajjhayaNe / jiNavaravayaNuddiTTho paccakkhaparokkhabhedehi // 29 // nimittamasya zAstrAvatArasya bhavyA bahunayapramANavividhavikalpaM dravyaM jAnantviti / zAstrake Adi,madhya aura antameM kiyA gayA jinastotra rUpa maMgalakA uccAraNa 25 samasta vighnoMko usI prakAra naSTa karatA hai,jaise sUrya andhakArako naSTa karatA hai // 25 / / isa prakAra maMgalakA kathana kiyaa| nAnA bhedarUpa dravyako bhavya jIva nAnAbhedarUpa naya aura pramANake dvArA jAneM, yaha isa granthake avatArakA nimitta kahA hai // 26 // kevalajJAnarUpI sUryakI kiraNoMke samUhase arthakA avatAra huA aura gaNadhara devase 30 grantha (aMgapraviSTa ) utpatti huI // 27 // ajJAna rUpI andhakAra meM par3e hue bhavya jIva zruta jJAna rUpI sUryako kiraNoMke dvArA chaha dravyoM aura nau padArthoMko dekheM / yaha isa granthakA nimitta hai // 28 // ___ zrI gommaTasAra granthake adhyayanameM jina bhagavAnne pratyakSa aura parokSake bhedase do prakArakA hetu kahA hai / / 29 / / 35 1. ti. pa. 1 / 31 / 2. ma jiNatotthaM / 3. ti. pa. 1 / 32 / 4. ti. pa. 1133 / 5. ka ganthaparuppaM / 6.ti.pa. 1234 / 7. ma dikkhantu / 8. duviho havedi hedU tiloyapaNNatti ganthayajjhayaNe |-ti.p. 1135 / khkhkhkh```````````` Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 17 zrIgommaTasAragranthAdhyayane dvividho bhveddhetuH| pratyakSaparokSabhedAbhyAM jinavaravacanoddiSTo jnyaatvyH|| 'sakkhApaccakkhaparaMparapaccakkhA doNNi hoMti pcckkhaa| aNNANassa viNAso saNNANadivAyarassa uppattI // 30 // tatra prathamodiSTapratyakSaM sAkSAtpratyakSa paramparApratyakSa miti dve bhvtH| ajJAnasya 5 vinAzaH set jJAnadivAkarasyotpattizca / 'devamaNussAdIhi saMtatamabhaccaNappayArANi / paDisamayamasaMkhejjaya-guNaseDhIkammaNijjaraNaM // 31 // devamanuSyAdibhirabhyarcanaprakArAH pratisamayamasaMkhyAtaguNazreNikarmanirjaraNaM // 'iyeM sakkhApaccakkhaM paccakkhaparamparaM pi NAdavyaM / / sissa-paDisissapahuDIhiM sadamabbhaccaNapayAraM // 32 // idaM sAkSAtpratyakSa paramparApratyakSamapi jJAtavyaM / ziSyapratiziSyaprabhRtibhiH sttmbhyecnprkaarH|| 'do' bhedaM ca parokkhaM abbhudayasokkhAI mokkhsokkhaaii| sAdAdivivihasupasattha-kammativvANubhAgaudaehiM // 33 // parokSaM ca dvibhedaM bhavati abhyudayanizreyasasukhabhedAt / sAtAdivividhasuprazastakarma tiivraanubhaagovyH|| 'jaNidaM iMdapaDidadigidatittIsAmarasamANapahuDisuhaM / rAjAhirAjamaharAjaaddhamaNDaliyamaNDaliyANaM // 34 // heturasyAdhyayane pratyakSaH parokSazca / tatra pratyakSaH-sAkSAtpratyakSaH, paraMparApratyakSazca / tatra sAkSAt- 20 pratyakSa:-ajJAnavinAzaH, samyagjJAnotpattirdevamanuSyAdibhiH satatapUjAkaraNaM, pratisamayamasaMkhyAtaguNazreNikarmanirjarA ca / paraMparApratyakSa:-ziSyapraziSyaH satatapUjAkaraNaM / __ inameM se pratyakSake do bheda haiM-sAkSAt pratyakSa aura paramparA pratyakSa / ajJAnakA vinAza, samyagjJAna rUpI sUryakI utpatti, deva-manuSya Adike dvArA nirantara kI jAnevAlI vividha pUjA aura pratisamaya koMkI asaMkhyAta guNazreNI rUpase nijerA, ye sAkSAt pratyakSa 25 hetu haiM / aura ziSya-praziSyoMkI paramparAke dvArA nirantara vividha rUpase pUjita honA , yaha paramparA pratyakSa hetu hai // 30-31 / / parokSa hetuke do bheda haiM-eka abhyudaya sukha aura dUsarA mokSa sukha / sAtA vedanIya Adi aneka prazasta prakRtiyoMke tIvra anubhAgake udayase utpanna huA indra, pratIndra, digindra ( lokapAla), trAyastriMza aura sAmAnika jAtike devoMkA sukha, tathA rAjA, adhirAjA, 30 mahArAjA, arddhamaNDalIka, mahAmaNDalIka, arddhacakrI, cakrI aura tIrthakarakA sukha abhyudaya sukha hai| bhaktiyukta aThAraha zreNiyoMkA svAmI, utkRSTa ratnajaTita mukuTakA dhArI, sevA karanevAloM 1. ti. pa. 1136 / ka sakkhApakkhakkha / 2. ka sajJAna / 3. ti. pa. 1 / 37 / 4. ti. pa. 1138 / 5. bhyacchaMna / 6. ti. pa. 1 / 39 / 7. kadegticcANu / 8. ti. pa. 1140 / 9. ka ma paDidisatittIsAmaraM / 35 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 go0jIvakANDe janitamindrapratIndradigindratrAstrizAmarasAmAnikaprabhRtisukhaM / raajaadhiraajmhaaraajoddhNmnnddliikmnnddliikaanaaN|| 'mahamaNDaliyANaM addhacakki cakkaharatitthayarasokkhaM / __ aTThArasamettANaM sAmo seNINa bhattijuttANaM // 35 // mahAmaNDalIkAnAmarddhacakri-cakradhara-tIrthakarANAM saukhyaM / aSTadazapramitAnAM bhaktiyuktAnAM zreNinAM svAmI // 'varairayaNamauDadhArI sevayamANANa vaMchidaM atthaM / ditA havei rAjA jidasattU samarasaMghaTTe // 36 // vararatnamakuTadhArI sevamAnAnAM vAMchitArtha daataa| samarasaMghaTTe jitazatruH rAjA bhavet / / aSTAdaza zreNIH pratipAdayati'karituragairahAhibaI sennaahivmNti-settidnnddvii| suddakkhattiyabamhaNa-vaisA taha mahayarApavarA // 37 // gaNarAyamaMtitalavarapurohiyA dappiyA mhaamttaa| bahuvihapaiNNayA iya aThArasa hoti senniio||38|| karituragarathAdhipatayaH senAdhipamantriveSThidaNDapatayaH / zUdrakSatriyabrAhmaNavaizyAstathA mahattarAH pravarAH / gaNamantri rAjamantrI-talavara-purohitA dapikA mhaamaatyaaH| bahuvidhaprakIrNakA ityaSTAdazazreNayo bhavanti / / 'paMcasayarAjasAmI ahirAjo hodi kitti-bhriddiso| rAyANa jo sahassaM pAlai so hodi maharAjo // 39 // dusahassamauDabaddhANahivai tattha addhmNddlio| caurAjasahassANAM ahiNAdho hodi mNddlio||40|| 20 parokSo'pyabhyudayarUpo niHzreyasarUpazca / tatrAbhyudayarUpaH-sAtAdiprazastaprakRtInAM tIvrAnubhAgodayajanitaM ko icchita padArtha denevAlA aura yuddha bhUmimeM zatruko jItanevAlA rAjA hotA hai // 32-36 // aThAraha zreNi kahate haiM hAthI, ghor3e aura rathoMke adhipati, senApati, mantrI, zreSThi, daNDapati, zUdra, kSatriya, brAhmaNa, vaizya, mahattara, gaNamantrI, rAjamantrI, kotavAla, purohita, mahAmAtya aura bahuta prakAra ke prakIrNaka ye aThAraha zreNiyA~ hotI haiM // 37-38 // pA~casau rAjAoMkA svAmI adhirAjA hotA hai| usakI kIrti dasoM dizAoMmeM vyApta 30 hotI hai / jo eka hajAra rAjAoMkA pAlana karatA hai,vaha mahArAjA hotA hai // 39 // do hajAra mukuTabaddha rAjAoMkA adhipati arddhamaNDalIka hotA hai| cAra hajAra rAjAoMkA svAmI maNDalIka hotA hai // 40 // 1. mrddhmNddlikaa| 2. ti. pa. 1141 / 3. ti. pa. 1142 / 4. ka sNghttttii| 5. ti. pa. 1143 / 6. ka bahmANa / 7. -[ti. pa. 1145-48] / 8. ma nnaaho| Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA mahamaMDaloyaNAmo aTTasahassANa ahivaI tANaM / rAyANa addhacakkI sAmi solasasahassamettANaM // 41 // chakkhaMDabharahaNAho bttiisshssmuddbddhphuu| so hodi sayalacakko titthayaro sayalabhuvaNavaI // 42 // paJcazatarAjasvAmI adhirAjo bhavati / kottibharitadigbhAgaH / yo rAjJA sahasra pAlayati sa 5 bhavati mahArAjaH // dvisahasramakuTabaddhAnAmadhipatistatrArddhamaNDalIkazcaturNA rAjasahasrANAmadhinAtho bhavati mnnddliikH| mahAmaNDalIkanAmA teSAM raajnyaamssttshsraannaamdhiptiH| rAjJAM SoDazasahasrapramANAnAM svAmyaddhaMcakro syAt / SaTkhaNDabharatanAtho dvAtriMzatsahasramakumbaddhaprabhuH yaH sa bhavati sakalacakrI tIrthakaraH sakalabhuvanapatiH syAt // abhyudayasukhaM nirUpitaM / nizreyasasukhaM pratipAdayati sokkhaM tityayarANaM siddhANaM taha ya iMdiyAtIdaM / adisayamAdasamutthaM NisseyasamaNuvamaM parvaraM // 43 // atizayamAtma samutthaM niHzreyasamanupamaM prvrN| saukhyaM tIrthakarANAM siddhAnAM tathA cendriyAtItaM saukhyaM // "sudaNANabhAvaNAe NANaM mttNddkirnnsupyaasN| caMdujjalaM carittaM NiyavasacittaM havedi bhavvANaM // 44 // zrutajJAnabhAvanayA jJAnaM mAttaNDakiraNasuprakAzaM bhavati / candrojjvalaM caritraM nijavazacittaM bhavyAnAM bhavet // kaNayadharAdharadhIraM mUDhattayavirahidaM haTThamalaM / jAyadi pavayaNapaDhaNe samadaMsaNamaNuvamANaM // 45 // tIrthaMkarasurendranarendrAdisukhaM / niHzreyasarUpaH-sAtizayamAtmasamutthamanapamaM pravaraM tIrthaMkarasUkhaM paJcendriyAtItaM siddhasukhaM ca / ATha hajAra rAjAoMkA svAmI mahAmaNDalIka hotA hai| solaha hajAra rAjAoMkA svAmI arddhacakrI hotA hai // 41 // __ bharatake chaha khaNDoMkA svAmI aura battIsa hajAra mukuTabaddha rAjAoMkA prabhu sakala- 25 cakrI hotA hai / vaha sakala bhuvanakA svAmI aura tIrthakara hotA hai // 42 // ___isa prakAra abhyudaya sukhakA kathana kiyaa| aba nizreyasa sukhako kahate haiM / tIrthakaroMke aura siddhoMke jo atIndriya aura AtmAse utpanna sAtizaya anupama utkRSTa sukha hotA hai, use nizreyasa sukha kahate haiM // 43 // zrutajJAnakI bhAvanAse bhavya jIvoMke sUryakI kiraNoMkI taraha prakAzamAna jJAna hotA hai, 30 candramAkI taraha nirmala cAritra hotA hai aura unakA citta apane vazameM hotA hai // 44 // ___pravacanakA abhyAsa karane para sumeru parvatakI taraha nizcala tathA tIna mUr3hatAoMse aura ATha maloMse rahita anupama samyagdarzana hotA hai // 45 // 1. ma paMcadasarA / 2. ma dvisaha / 3. ti. pa. 149 / 4. ka svrN| 5. ti. pa. 1150 / 6. ka mttNd|| 7. manAyAM jJAnamati / 8. ti. pa. 1151 / 35 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe kanakadharAdharadhIraM mUDhatrayavirahitaM hatASTamalaM / pravacanapalane'nupamAnaM samyagdarzanaM jAyate // 'surakheyaramaNuvANaM labhaMti suhAi aurisbbhaasaa| tatto NivvANasuhaM NiNNAsida dAruNaTThamalaM // 46 // surakhecaramAnavAnAM sukhaanyaarssaabhyaasaallbhynte| tato nirvANasukhaM ni zitadAruNASTamalaM 5 labhyate // hetu prruupitH| granthapramANamAha vivihatthehi aNaMtaM saMkhejjA akkharANa gnnnnaae| edappamANamudidaM sissANaM maiviyAsayaraM // 47 // vividhArthairanantamakSaragaNanayA sNkhyaataani| etatpramANamuditaM ziSyANAM mativikAzakaraM 10 bhavati // pramANaM prarUpitam / granthanAma nirUpayati *bhavvANa jeNa esA jIvAdINaM payAsaNe [parama] dIvaM / teNa guNaNAmamudidaM NAmeNaM jIvataccadIvaM ti [ivi] // 48 // yato bhavyAnAM jovAdInAM prakAzane eSa granthaH paramadIpastena guNanAmoditaM nAmnA jIva15 tattvapradIpiketi / granthanAma prarUpitaM / atha granthakartAraM prarUpayati katAro duviyappo NAdavvo atygNthbhedehi|| davavAdi caupayArehi pabhAsemo [ya] atthakattAraM // 49 // kartA dvivikalpo jJAtavyo'rthagranthabhedAbhyAM / tatrArthakartAraM dravyAdi catuHprakAraH prabhASyAmahe // pramANaM tu vividhArtheranantamakSaragaNanayA saMkhyAtamiti / nAmajIvAdivastuprakAzanapradIpakatvAjjIvatattvapradIpiketi / kartAsvArthakartA, graMthakartA, uttarakartA ca / tatrArthakartA niHzeSanirdagdhaghAticatuSTayatayA samutpannAnantajJAnAdicatuSTayatvena jJAtatrikAlagocarasamastadravyagaNaparyAyayAthAtmyo vinaSTASTAdazadoSazcatustrizadatizayASTa 20 Agamake abhyAsase deva vidyAdhara aura manuSyoMkA sukha prApta hotA hai / usake anantara bhayAnaka ATha kama rUpI malakA nAza honepara mokSa sukha prApta hotA hai // 46 // isa prakAra hetukA kathana kiyA / aba granthakA pramANa kahate haiM vividha arthoM kI apekSA ananta aura akSaroMkI gaNanAse saMkhyAta pramANa jaannaa| yaha granthakA parimANa ziSyoMkI buddhiko vikasita karatA hai // 47 // / isa prakAra granthakA pramANa khaa| Age granthakA nAma kahate haiM-bhavya jIvoMko jIvAdi tattvoMkA prakAzana karaneke lie yaha TIkA grantha utkRSTa dIpakake tulya hai, isalie isakA sArthaka nAma jIvatattva pradIpikA kahA hai // 48 // granthakA nAma khaa| aba granthakartAkA kathana karate haiM arthakartA aura granthakartAke bhedase kartA ke do bheda haiN| unameM se arthakartAkA kathana dravya Adi cAra prakAroMse karate haiM // 49 / / 30 1. ti. pa. 1352 / 2. ka AzarIsa / 3. ti.pa. 1153 / ka vivihddhehi| 4. bhavANa jeNa esA telokka payAsaNe prmdiivaa|-ti.p. 1154 / 5. ka dIva idi // 48 // graMthanAma / 6. ti. pa. 1155 / 35 7. ka prbhaashissyaa| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 'sedarajAdimaleNaM rattacchikaDakkhabANamokkhehi / iyapahuDi dehadoseNa saMtatamasidasarIro // 50 // svedarajaHprabhRtimalena ca raktAkSikaTAkSabANamokSaretatprabhRtidehadoSaiH sNttmduussitshriirH|| Adima saMghaNaNajudo smcurssNgcaarsNtthaanno| divvavaragaMdhadhArI pAThida romaNaharUvo // 51 // AdyasaMhananayutaH samacaturasrAGgacArasaMsthAnaH / divyavaragandhadhArI prmaannsthitromnkhruupH|| 'NinbhUsaNAuhaMbara bhIdo sommaannnnaadidivvtnnuu| aTThanbhahiyasahassappamANavaralakkhaNopevo // 52 // nibhUSaNAyudhAmbarabhotiH saumyAnanAdidivyatanuH / aSTA bhyadhikasahasrapramANavara- 10 lkssnnopetH|| 'cauvihauvasaggehi Niccavimukko ksaayprihiinno| "chuhapahuDiparosahIhi 'paricatto rAyadosehi // 53 // devamanuSyatiryagacetana-caturvidhopasarganityaM vimuktaH / kaSAyaparihoNaH kSutprabhRtiparoSahaiH rAgadveSaizca prityktH|| "joyaNapamANasaMThida tiriyAmaramaNuvaNivaha pddiboho| midumahuragabhIratarA visadaisayasayalabhAsAhi // 54 // mRdumadhuragambhIrataravizadAtizayasakalabhASAbhiryojanapramANasaMsthitatiyaMgamaramanujanivaha . pratibodhaH // "aTTharasa mahAbhAsA khullayabhAsAi sttsysNkhaa| akkhara aNakkharappayasaNNIjIvANa sylbhaasaao||55|| aSTAdazamahAbhASAH kSullakabhASAH sptshtsNkhyaaH| akSarAnakSarAtmakasaMjJijIvAnAM sakala bhaassaaH|| prAtihAryopetaH samastasuranarendrAdibhiH samacitacaraNasarojastribhuvanakanAtho'STAdazamahAbhASAsaptazatakSullakabhASA jinakA zarIra pasInA,dhUla Adi malase tathA lAla nayana, kaTAkSa rUpI bANoMko mAranA, 25 Adi zArIrika doSoMse sadA adUSita hai, varSabha nArAca saMhanana aura samacaturasra saMsthAna rUpa sundara AkArase yakta hai, utkaSTa divya gandhakA dhArI hai. roma aura nakha baDhate nahIM haiM. bhUSaNa,Ayudha,vastra aura bhayase rahita hai, saumya mukha Adise yukta divya rUpa hai, eka hajAra ATha utkRSTa lakSaNoMse zobhita hai| deva. manuSya tiryazca aura acetana kRta cAra prakArake upasagoMse sadA rahita hai| kaSAya rahita hai| bhUkha-pyAsa Adi parISahoMse tathA rAga-dveSase 30 rahita hai| ati komala madhura gambhIra aura spaSTa atizayoMse yukta sakala bhASAtmaka divya dhvanike dvArA eka yojana pramANa kSetrameM sthita tiryaca deva aura manuSyoMke samUhako prati1. ti. pa. 1156 / 2. ka rattecchekapakkha / 3. ka raktAkSe kaTAkSebANa / 4. ti. pa. 1157 / 5. ka sNghchnn| ma saghaDaNa / 6. kamANachidaM / 7. ma sNghn| 8. ti. pa. 1158 / 9. ma bhedii| 10. maSTabyadhi / 11. ti. pa. 1159 / 12. ka kssuduuN| 13. ka sari / 14. ma nityavi / 15. ti. 35 pa. 1060 / 16. ti. pa. 1661 / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 30 22 go0 jIvakANDe aidAsi bhAsA tAluvadaMtoDakaMTha vAvAraM / parihariya ekkakAlaM bhavvajaNANaMdakarabhAso // 56 // etAsAM bhASANAM tAludantoSThakaNThavyApAraM parihRtyaikakAlaM yathA bhavati tathA bhavyajanA nandakarabhASaH // bhovaNave tara joisiyakappavAsIhi kesavabalehiM / vijjAharehi cakkopa muhehiM narehiM tiriehi // 57 // bhAvanavyaMtarajyotiSka kalpavAsibhiH kezavabalaividyAdharaizca vipramukhairnaraistiryagbhiH // deha ahiM viracidacaraNAravirdejuga jo / fagetyesAro mahavIro atthakattAro // 58 // etairanyaiviracitacaraNAravindayugapUjo / dRSTasakalArthasAro mahAvIro'rthaMkarttA syAt // dravyavizeSArthaMkartA / surakheramaNaharaNe guNaNAme paMcaselaNayarammi | viulammi pavvadavare vIrajiNo atthakattAro // 59 // surakhecaramanohare gurNanAmni paJcazailanagare vipule parvatavare sthitvA vIrajino'rthaMkarttA // kSetra vizeSArthakarttA / aityAvasappiNIe cautthakAlassa carimabhAgammi / tettIsavAsa aDamAsaM paNNarasadivasa se sammi // 60 // atra bharatakSetre'vasarpiNyAM caturthakAlasya caramabhAge trayastrazadvarSASTa mAsa paJcadazadivasazeSe // 'vAsassa paDhamamAse sAvaNaNAmammi bahulapaDivAe / abhijidaNakkhattammi ya uppattI dhammatitthassa // 61 // / / 57-58 / / saMjJyakSa rAnakSarabhASAtmakatyaktatA ludantoSThakaNDavyApArabhavyajanAnandaka yugapatsarvottarapratipAdaka divyadhvanyupeto bodhita karatA hai / aThAraha mahAbhASA, sAtasau kSudra bhASA aura saMjJI jIvoMkI akSarAtmaka tathA anakSarAtmaka samasta bhASA ina bhASAoMko tAlu, danta, oSTha aura kaNThake vyApArake vinA eka hI samaya meM bhavya jIvoMko Ananda karate hue prayoga karatA hai // 50-56 / / bhavanavAsI, vyantara, jyotiSI, kalpavAsI devoMke dvArA tathA nArAyaNa, balabhadra, vidyAdhara, cakravartI Adi manuSyoM, tiryaMcoM tathA dUsare jIvoMke dvArA jinake caraNa kamala pUje jAte haiM aura jinhoMne samasta padArthoMke rahasyako dekhA hai, ve bhagavAn mahAvIra arthakartA 10 yaha dravya rUpase arthakartAkA kathana huA / devoM aura vidyAdharoMse zobhita sArthaka nAmavAle paMcazaila nagara meM vipulAcala para sthita hokara vIrajinane upadeza diyA || 59 // yaha kSetrakI apekSA arthakartAkA kathana huA / isa bharata kSetrameM avasarpiNIke caturthakAlake antima bhAga meM taiMtIsa varSa ATha mAsa 1. ti pa 162 / 2. ti pa 1 / 63 / 3. ti pa 35 6. ma pakartA / 7. ti pa 1 / 65 / 8. manAma / 12. ka padevAe / 0 11. - 164 / 4. na 9. ti pa 1 / 68 / 5. ma 10. ti pa 169 / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNAvRtti jIvatattvapradIpikA 23 varSasya prathamamAse zrAvaNanAmadhye bahulapratipaddine'bhijita nakSatre dharmatIrthasyotpattizca / kAlavizeSeNa varddhamAnasvAmino'rthakartRtvaM nirUpitam / goNAvaraNa pahuDiya NicchyavavahArapAya adisayae / saMjA deNa anaMtaMNNANeNa daMsaNeNa sokkheNaM // 62 // | virieNa tahA khAiya sammattaNaM pi dANalA hehi / bhogopabhoga NicchayavavahArehi ca paripuSNo // 63 // jJAnAvaraNaprabhRtInAM nizcayavyavahArApAyAtizayena saMjAtAnantajJAnadarzana sukhavIryaistarthe kSAyika samyaktvadAnalAbha bhogopabhoganizcayavyavahAraizca paripUrNaH // "daMsaNamohe gaTTe ghAdittidaye caritamohammi / sammattaNANadaMsaNavIriyacariyA ya hoMti khaiyAI // 64 // 10 darzana mohe ghAtitritaye cAritramohe naSTe yathAsaMkhyaM samyaktvaM jJAnadarzanavIryANi cAritraM ca kSAyikANi bhavanti // jAde ataNANe NaTThe chadumaThidamhi NANammi / vavidhapadatyasArA divvajhuNI kahai suttatthaM // 65 // anantajJAne jAte sati chapasthite jJAne naSTe sati navavidhapadArthasAro divyadhvaniH kathayati 15 sUtrArtham // guNehi jutto visuddha cAritto / bhavabhayabhaMjaNa "daccho mahavoro atthakattAro // 36 // anyerene tairyukto vizuddhacAritro bhavabhavabhaJjanadakSo mahAvIro'rthaka rttA // dvAdazasabhAsevito bhagavAn zrIvarddhamAnatIrthaMkaraparamadevaH, granthakartA tadarthajJAnavijJAnasaptaddhasamRddha gautamasvAmI, 20 pandraha dina zeSa rahane para varSake prathama mAsa zrAvaNake kRSNapakSa kI pratipadA ke dina abhijita nakSatra meM dharmatIrtha kI utpatti huI ||60-61 || yaha kAlakI apekSA vardhamAna svAmIke arthakartA honekA kathana kiyA / jJAnAvaraNa Adi nizcaya aura vyavahAra rUpa pApakarmIkA atyanta vinAza honese prakaTa hue anantajJAna, anantadarzana, anantasukha, aura anantavIrya tathA kSAyika samyaktva, 25 dAna, lAbha,bhoga, upabhoga ina nizcaya aura vyavahArarUpa labdhiyoMse paripUrNa ||62-63 // darzanamoha, cAritramoha, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya karmake naSTa honepara kSAyika samyaktva, kSAyika jJAna, kSAyika darzana aura kSAyika cAritra hote haiM || 64 || ananta jJAnake prakaTa honepara aura chadmastha jJAnake naSTa honepara nau prakArake padArthoM ke sArako liye hue divyadhvani sUtrArthako kahatI hai ||65 || anya bhI ananta guNoMse yukta, vizuddha cAritrase sampanna tathA saMsArake bhayakA vinAza karane meM pravINa bhagavAn mahAvIra arthakartA haiM ||66 || 1. pi. 171-72 / ka NANavaraNa / 5. ti pa 1 / 73 / 6. kakSAyINi / 10. tyo, datta / 11. 5 2. mataM jANANaM / 3. ma teNApi / 7. ti pa 1 / 74 / 8. kasA / o 4. ma vIryastathA / 9. ti pa 175 / 30 35 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe bhAvaviSe[vizeSeNArthakartA pratipAditaH // mahavIra bhAsivattho tessi khettammitattha kAle y| khAobasamavivaiDDhidacauramalamaIhiM puNNeNa // 6 // loyAloyANa tahA jIvAjIvANa vivihvisesu| saMdehaNAsaNatthaM uvagadasirivIracalaNamaleNa // 68 // vivale godamagotte jAdeNaM iMdabhadiNAmeNa / cauvedapArageNaM vippeNa visuddhasIleNa // 9 // bhAvasudapajjaeNaM pariNadamadiNA ya bArasaMgANaM / coddasapuvvANa tahA ekkamuhutteNa viracaNA vihidA // 7 // gAthAcatuSTayaM // mahAvIrabhASitArthastasminkAle tatraiva kSetre ca kSayopazamaviddhitacaturamalamatibhiH pUrNena // lokAlokAnAM tathA jIvAjIvAnAM viviviSayeSu sandehanAzanArthamupagatazrIvIracalanamUlena // vipule gautamagotre jAtenendrabhUtinAmnA caturvedapArageNa vipreNa vizuddhazIlena // bhAvazrutaparyAyeNa pariNatamatinA dvAdazAGgAnAM caturdazapUrvANAM racanA muhUrtenaikenaiva vihitA // iya mUlatantakatA sirivIro iNdbhuudivisspvro| uvataMte kattAro aNutate sesa AiriyA // 7 // ayaM mUlatantrakartA shriiviirsvaamii| upatantre kartA indrabhUtivipravaro'nutantre zeSAcAryAH krtaarH|| "NiNNa?rAyadosA mahesiNo divvataMtakattArA / ki kAraNaM paNidA kahiduM suttassa pAmaNNaM // 72 // nirnaSTa rAgadveSA maharSayaH divytntrkrtaarH| kimarthaM prabhaNitAH kathayituM sUtrasya prAmANyaM // uttaragranthakartA tadanukramadharAvinaSTasUtrArtharAgAdidoSarahitamahAmunigaNaH / isa prakAra bhAvakI apekSA arthakartAkA kathana kiyA / usI kAlameM,usI kSetrameM kSayopazamase vRddhiko prApta cAra nirmala jJAnase paripUrNa, tathA 25 loka aloka aura jIva-ajIva sambandhI vividha viSayoMmeM sandehako dUra karane ke lie bhagavAna mahAvIrake pAdamUlameM Aye hue, mahAn gautama gotrameM utpanna hue, cAroM vedoMmeM pAraMgata vizuddha zIlavAn indrabhUti nAmaka brAhmaNane, jinheM bhAva zruta jJAna prApta huA thA, bhagavAn mahAvIrake dvArA kahe gaye arthako lekara eka hI muhUrtameM bAraha aMgoM aura caudaha pUrvokI racanA kI // 67-70 // isa prakAra mUla tantrakartA zrI mahAvIra svAmI hue / indrabhUti brAhmaNa zreSTha upatantrakartA hue aura zeSa AcArya anutantrakartA hue| tathA rAga-dveSase rahita maharSigaNa divya tantrakartA hue // 71 // zaMkA-sUtrakA prAmANya kisalie kahA hai ? 30 1.ti.pa. 176-79 / 2. ka tAssi / 3.ka vivatthidaM / 4. kaNammippeNa / 5. ti. pa. 1480 / 35 6. ti. pa. 1181 / 7. ma doSA maharSiNo / | Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 'jo Na pamANaNaehi NikkheveNaM Nirikkhade atteN| tassAjuttaM juttaM juttamajuttaM ca paDihAdi // 73 // yaH prmaannnynikssepairaannaabhismiiksste| tasyAyuktaM yuktaM yuktamayuktaM ca pratibhAti // 'NANaM hodi pamANaM Nayo vi NAdussa hidybhaavtyo| Nikkheo vi uvAo juttIe atthapaDigahaNaM // 74 // pramANaM samyagjJAnaM bhavati nayo'pi jJAtuhRdayabhAvArthaH nikSepo'pyupAyo yuktyArthapratigrahaNamiti // atha zAstrAdau upakArasmaraNaM kiM kAraNamiti na manyadhvam / 'zreyomArgasya saMsiddhiH prasAdAtparameSThinaH / ityAhustadguNastotraM zAstrAdau munipuMgavAH // ' iti kathanAt / athvaa| 'abhimataphalasiddharamyupAyaH subodhaH prabhavati sa ca zAstrAttasya cotpattirAptAt / iti bhavati sa pUjyastatprasAdotsubuddha nahi kRtamupakAraM sAdhavo vismaranti // ' iti vacanAcca / kiM cAstAM tAvadviziSTavivekavatAM puMsAmupakArasmaraNaM caitanyamAtravatAmekendriyANAmapi .. dRzyate hyapakArasmaraNamityutprekSA c| nanu zAstrAdAvupakArasmaraNaM kimarthamiti na vAcyaM / "zreyomArgasya saMsiddhiH prasAdAtparameSThinaH / ityAhustadguNastotraM zAstrAdau munipuMgavAH // " iti kathanAt / "abhimataphalasiddharamyupAyaH subodhaH, prabhavati sa ca zAstrAttasya cotpattirAptAt / iti bhavati sa pUjyastatprasAdAtprabuddha hi kRtamupakAraM sAdhavo vismaranti // " iti vcnaacc| 20 samAdhAna jo pramANa,naya-nikSepake dvArA arthakA vicAra nahIM karatA,use ayukta bAta yukta aura yakta bAta ayukta pratIta hotI hai // 73 // samyagjJAna pramANa hotA hai| jJAtAke hRdayake abhiprAyako naya kahate haiN| nikSepa jAnanekA upAya hai / isa prakAra yuktise arthako grahaNa karanA cAhie // 74 / / 25 zaMkA-zAstrake AdimeM upakArakA smaraNa kisa kAraNa kiyA jAtA hai? samAdhAna-aisA tarka nahIM karanA caahie| kyoMki AgamameM kahA hai 'parameSThIke prasAdase zreyomArgako samyak siddhi hotI hai| isalie munizreSTha zAstrake AdimeM unake guNoMkA stavana karate haiN| aura bhI kahA hai 'iSTa phalakI siddhikA upAya samyagjJAna hai| vaha samyagjJAna zAkhase prApta hotA hai| 10 zAstrakI utpatti Apta puruSase hotI hai| isalie parameSThIke prasAdase athavA zAstrake prasAdase samyagjJAnako prApta hue puruSoMke dvArA vaha Apta pUjya hote haiM ; kyoMki sAdhu puruSa kiye gaye upakArako nahIM bhUlate // ' 1. ti. pa. 1682 / 2. ka Nirakkha / 3. ti. pa. 1683 / 4. A. pa. 2 / 5. prabuddhana-ta. zlo. pR. 2 / 11 6. ma NAM dRzyate / 4 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe 'prathamavayasi potaM toyamalpaM smarantaH zirasi nihitebhArA nAlikerA narANAm / udakamamRtakalpaM dadhurAjIvitAntaM, na hi kRtamupakAraM sAdhavo vismaranti // ' uktaM ca tadetatsarvam / 'vighnaM nAzayituM sadAcaritamanvAceSTitaM cAthavA, nAstikyaM parihartumabhyudayasaMprAptaH paraM kaarnnm| puNyaM cArjayituM vizuddhamatibhiH pUrvopakArAya thA, zAstrAdau kriyate jinendranamanaM mukhyaM varaM maMgalam' ||iti siddhaM suddhaM paNeviya jiNiMdavaraNemicaMdamakalaMka / ___ guNarayaNabhUSaNudayaM jIvassa parUvaNaM vocchaM // 1 // siddhaM zuddhaM praNamya jinendravaranemicandramakalaMkaM / guNaratnabhUSaNodayaM jovasya prarUpaNaM vakSyAmi // ayAsyAH maMgalagAthAyA arthaH kthyte| vakSyAmi kariSyAmi / kim / prarUpaNaM nirUpaNaM vyAkhyAnam / athavA prarUpayatIti prarUpyate'neneti vA prarUpaNo granthastam / kasya prarUpaNam / jiivsy| 15 catubhiH prANairjIvati jIviSyatyajIvaviti jIva aatmaa| tasya jIvasya bhevapratipAvakaM zAstramahaM vakSyAmIti prtijnyaa| anayA zAstrasya saMbandhAbhidheyazaktyAnuSThAneSTaprayojanavatvAt prekSAvadbhirAva ata eva vighnaM vinAzayituM ziSTAcAraM paripAlayituM nAstikyaM parihartumabhyudayakAraNaparamapuNyamupArjayita kRtopakArasmaraNArtha ca zAstrAdau jinendrAdinamaskArAdirUpamukhyamaMgalamAcarayannabhidheyapratijJAM prakAzayana siddhamityAdigAthAsUtramAha20 vakSyAmi kariSyAmi, ki? prarUpaNaM-nirUpaNaM vyAkhyAnaM, athavA prarUpayatIti prarUpyate'neneti vA prarUpaNo granthastaM. kasya prarUpaNaM? jIvasya / cabhiH prANarjIvati jIviSyatyajovaditi jIva:-AtmA, tasya tathA viziSTa vivekazAlI puruSoMke dvArA upakArakA smaraNa to dUra raho, caitanyamAtra vAle ekendriya jIvoMke bhI upakArakA smaraNa dekhA jAtA hai| kahA hai-'prathama aMkura avasthAmeM piye gaye thoDese jalakA smaraNa rakhate hue nAriyala ke vRkSa apane mastaka para 25 nAriyaloMkA bojhA lAdakara manuSyoMko jIvana paryanta amRtake tulya jala pradAna karate haiN| ThIka hI hai sAdhujana kiye hue upakArako nahIM bhuulte|' vighnoMkA nAza karaneke lie, athavA sadAcaraNakA anupAlana karaneke lie athavA nAstikatAke parihArake lie aura abhyudayakI prAptikA utkRSTa kAraNa puNyakA upArjana karane ke lie athavA kiye hue pUrva upakArake liye vizuddha buddhise sampanna puruSa zAstrake AdimeM * jinendrako namaskAra karate haiM jo mukhya utkRSTa maMgala hai| usake lie gAthA-sUtra kahate haiM maiM prarUpaNa arthAt vyAkhyAnako khuuNgaa| athavA, jo arthakA prarUpaNa karatA hai, yA jisake dvArA arthakA prarUpaNa kiyA jAtA hai,use prarUpaNa kahate haiN| isa vyutpattike anusAra prarUpaNakA artha hotA hai grantha / ataH maiM granthako khuuNgaa| kisakA prarUpaNa karoge usameM ? jo cAra prANoMse jItA hai, jiyegA aura bhUtakAlameM jiyA thA,vaha jIva arthAt AtmA hai / usa 35 1. ma vinata / 2. ma paraM / 3. ma pnnmiy| 4. ka jiividi| Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA raNIyatvamAveditam / kiM kRtvA / preNamya namaskRtya / kam / jinendravaranemicandram / nemicandra jinendram / kathaMbhUtam / siddhaM samastabhuvanavikhyAtam / punarapi kathaMbhUtam / zuddhaM dravyabhAvAtmakaghAtikarmarahitam / tathApi kSudhAdidoSasaMbhavaM vadantaM pratyAha-akalaGkamiti / na vidyante kalaGkAH kSudhAdayo'STAdazadoSA yasyAsAvakalaGkastam / bhUyaH kathaMbhUtam / guNaratnabhUSaNodayaM guNA anantajJAnAdayo guNA eva ratnabhUSaNAni teSAmudayaH prakarSaH paramakASThA yasminnasau guNaratnabhUSaNodayastam / 5 ityasAdhAraNavizeSaNairazeSAtizayaprakAzibhiramIbhiranyeSAmAptatAvArtAmapyasahamAnairasyaiva bhagavataH paramAptatA paramakRtakRtyatA'smadAdInAmakRtakRtakRtyAnAM paramazaraNyatA ca nemicandreNa pratipAditetyavaseyam // ___ athavA praNamya / kam / jinendrvrnemicndrm| sakalAtmapradezanibiDanibaddhaghAtikarmameghapaTalevighaTanaprakaTobhUtAnantajJAnAdinavakevalalabdhitvAjjinaH, nirupamAnaparamaizvaryasaMpannatvAdindraH, jina- 10 jIvasya bhedapratipAdakaM zAstramahaM vakSyAmI ti prtijnyaa| anayA zAstrasya saMbandhAbhidheyazakyAnuSThAneSTaprayojanavatvAt prekSAvadbhirAdaraNIyatvamAveditam / kiM kRtvA ? praNamya namaskRtya / kaM? jinendravaranemicandra nemicandra jinendra, kathaMbhUtaM siddhaM-samastabhuvanavikhyAtaM, punarapi kathaMbhUtaM ? zuddhaM-dravyabhAvAtmakaghAtikarmarahitaM, tathApi kSudhAdidoSasaMbhavaM vadantaM pratyAha-akalaGkamiti / na vidyante kalaGkA:-kSudhAdayo'STAdazadoSA yasyAsAvakalaGkaH taM / bhUyaH kathaMbhUtaM guNaratnabhUSaNodayaM-guNAH-anantajJAnAdayasta eva ratnabhUSaNAni guNaratnabhUSaNAni teSAM udayaH- 15 prakarSaH paramakASThA yasminnasau guNaratnabhUSaNodayaH, taM, ityasAdhAraNavizeSaNairazeSAtizayaprakAzibhiH amIbhiH anyeSAmAptatAvAmipyasahamAnaiH asyaiva bhagavataH paramAtmatA paramakRtakRtyatA asmadAdInAM akRtakRtyAnAM paramazaraNatA ca pratipAditA cetyavaseyaM / athavA praNamya, kaM ? jinendravaranemicandraM sakalAtmapradezaniviDanibaddhaghAtikarmameghapaTalavighaTanaprakaTIbhUtAnanta jIvake bhedake pratipAdaka zAstrako maiM khuuNgaa| yaha pratijJA hai| isake dvArA zAstrameM sambandha 20 abhidheya, zakyAnuSThAna aura iSTa prayojanako sUcita karake isa zAstrako buddhimAnoMke dvArA AdaraNIya batalAyA hai| Azaya yaha hai ki jisa zAstrameM ye hote haiM,ve hI zAstra buddhimAnoMke dvArA mAnya nya hote haiN| jahA~ jaisA sambandha ho vaisA hI artha ho, ise sambandhAbhidheya kahate haiN| jisameM kahI huI bAtakA AcaraNa kiyA jA sakatA ho,use zakyAnuSThAna kahate haiN| aura jo hitakArI prayojanako liye ho, use iSTa prayojana kahate haiN| jinendravara nemicandrako 25 namaskAra karake kahU~gA / ve jinendravara nemicandra siddha arthAt samasta bhuvanameM vikhyAta haiN| zuddha arthAt dravya aura bhAvarUpa ghAtikarmase rahita haiN| phira bhI jo yaha sambhAvanA karate haiM ki unameM kSudhA Adi doSa hote haiM;unake lie kahate haiM ki ve akalaMka haiM arthAt kSudhA Adi aThAraha doSarUpa kalaMka unameM nahIM haiN| tathA ananta jJAnAdi guNarUpa ratnabhUSaNoMkI unameM parAkASThA honese ve 'guNaratnabhUSaNodaya' haiN| samasta atizayoMkA prakAza karanevAle ina 30 asAdhAraNa vizeSaNoMse, jo ki dUsaroMke Apta honekI carcAko bhI sahana nahIM karate, inhIM bhagavAna jinendrakI paramAtmatA, paramakRtakRtyatA, aura hamAre-jaise akRtakRtyoMkI paramazaraNatAkA pratipAdana AcArya nemicandrane kiyA hai,aisA jaannaa| isake hI anya artha karate haiM-samasta AtmAke pradezoMmeM niviDarUpase ba~dhe jo 1.ka prmnny| 2. kavaranemicaMdraM / jinendraM / 3. ka guNA eva / 4. matA ca pratipAditamityaM / 35 5.ka 'lghttn'| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 go0jIvakANDe zcAsAvindrazca jinedraH, svakIyAvabodhaprabhAvAbhivyAptatrikAlatribhuvanavistAra iti yAvat / vazca razca varau ctuvishtirityrthH| nijAmRtapuNyamAhAtmyena nAgendranarendra devendravRndaM nijapAdAravindadvandve'namayatIti nemiyadi vA tIrtharathapravartanaparatvAnnemiriva nemistIrthakarasamudAyazcandayatyAhlAdayati lokatrayanetrakairavavanAnIti candrastathAvidharUpasaundaryasaMpanno'yaM yathAvidhena tulAyAmindrAdisaundaryasArasarvasvamapi paramANUyate / nemizcAsau candrazca nemicndrH| varasaMkhyAviziSTo nemicandro vrnemicndrH| jinendrazcAsau varanemicandrazca jinendravaranemicandrastaM vRssbhaadiviiraavsaantiirthkrnikurubmitybhipraayH| zeSavizeSaNAnAM pUrvavatsaMbandhaH / / athavA praNamya nmskRty| jinendravaranemicandram / jayati bhinatti vidArayati karmabhUbhRnnivahamiti jinH| 'nAmaikadezo nAmni pravartate' iti nyAyenendrabhUtedevendrasya vaa| varo gururindravaraH jJAnAdinavakevalalabdhitvAta jinaH, nirupamAnaparamaizvaryasaMpannatvAdindraH, jinazcAsau indrazca jinendraH svakIyAvabodhaprabhAvAbhivyAptatrikAlatribhuvanavistAra iti yAvat / vazca razca varau caturviMzatirityarthaH / nijAmRtapuNyamAhAtmyena nAgendranarendradevendravandaM nijapAdAravindadvandve namayati iti nemiH / yadi vA tIrtharathapravartanaparatvAt nemiriva nemiH tIrthakarasamudAyaH / candrayati-AhlAdayati lokatrayanetraravavanAnIti candrastathAvidharUpasaundarya saMpannodayaH yadrUpasaMpadAtulAyAM indrAdisaundaryasArasarvasvamapi paramANUyate / nemizcAsau candrazca nemicandraH varasaMkhyA15 viziSTo nemicandro varanemicandraH / jinendra zcAsau varanemicandrazca jinendravaranemicandraH, taM / vRSabhAdivIrAvasAnatIrthakaranikurambamityabhiprAyaH / zeSavizeSaNAnAM pUrvavatsaMbandhaH / athavA praNamya-namaskRtya, kaM ? jinendra varanemicandraM, jayati-bhinatti vidArayati karmabhUbhRnnivahamiti jinaH "nAmaikadezo nAmni pravartate" iti nyAyena indrasya-indrabhUteH devendrasya vA varaH-guruH indravaraH ghAtikarmarUpa meghapaTala, usake vighaTanase prakaTa hue anantajJAna Adi nau kevalalabdhiyoMse 2. sampanna honese jina aura jisakI koI upamA nahIM aise parama aizvaryase sampanna honese indra honese jinendra haiN| arthAt jinhoMne apane jJAnakI prabhAse tInoM kAloM aura tInoM lokoMke vistArako vyApta kiyA hai| 'kaTapayapurasthavarNaiH' ityAdi gaNanAke anusAra 'va' se cAra aura 'ra' se do liyA jAtA hai kyoMki 'ya' se 'ra' dUsarA aura 'va' caturtha akSara hai| 'aMkAnAM vAmato gatiH' niyamake anusAra ise palaTa denese varase caubIsa saMkhyAkA bodha hotA hai| 25 apane adbhuta puNya mAhAtmyase nAgendra, narendra aura devendroMke samUhako apane caraNakamala yugalameM namana karAnese nemi haiM / athavA tIrtharUpI rathakA pravartana karane meM tatpara honese jo nemike samAna hai,vaha nemi hai arthAt tIrthakara samudAya / tInoM lokoMke netrarUpa zvetakamaloMke vanako AhlAdayukta karanese candra haiM arthAt jinake isa prakArake rUpasaundarya sampannatAkA udaya hai ki jisa rUpasampadAkI tulanAmeM indra Adike saundaryake sArakA sarvasva bhI paramANu30 ke tulya pratIta hotA hai| nemi, vahI hue candra, vara saMkhyA viziSTa nemicandra varanemicandra / jinendra hI hae varanemicandra / arthAta vRSabhajinase lekara mahAvIraparyanta tIrthakaroM dAyako namaskAra krke| zeSa vizeSaNokA sambandha pUrvavat jAnanA / jo karmarUpI parvatoMkA bhedana karatA hai, vaha jina hai| 'nAmake ekadezase nAmakA grahaNa hotA hai| isa nyAyase indra arthAt indrabhUti athavA devendra, unakA vara arthAt guru, indravara 35 1. madvaMdvaM / 2. ka nemiyadevA / 3. manodayatulayAM / 4. madrasyAso / 5. ma viseSANAM / 6. ma vartata / 7. mayena jinendr| Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA shriivrddhmaansvaamiityrthH| nayatyanazvarapadaM vineyanivaham iti nemiH / vizvatattvaprakAzakatvAccandravaccandraH / jinazcAsAvindravarazcAsau nemizcAsau candrazca jinendravaranemicandrastam / pUrvavadanyat // athvaa| praNamya / km| siddhaM siddho niSThito niSpannaH kRtakRtyaH siddhasAdhya iti yAvat / taM siddhaM siddhaparameSThinam / jAtyapekSayA'traikavacanaM tena sarvatra sarvadA sarvaprakAreNa siddhAnAmavizeSeNa grhnnm| kathaMbhUtam / zuddhaM jJAnAvaraNAdyaSTavidhadravyabhAvAtmakakarmarahitam / bhUyaH kathaM- 5 bhUtam / jinendravaranemicandra, anekabhavagahanaviSamavyasanaprApaNahetUn karmArAtIn jayetIti jinH| indanAt paramaizvaryayogAdrAjate zobhata itiindrH| yathAvasthitamartha nayati paricchinattIti nemirbodhH| varaH paramAnantarUpo nemiryasyAsau varanemizcandayate AhlAdate paramasukhamanubhavatIti cndrH| sarvatra jAtyapekSayekavacanam / jinazcAsAvindrazcAsau varanemizcAsau candrazca jinendravaranemicandrastam / punarapi kathaMbhUtam / akalaGkam / na vidyante kalaGkAH paravAdiparikalpitadoSA yasyAsAvakalaGka- 10 stam / punarapi kodRzam / guNaratnabhUSaNodayam / guNAH paramAvagADhasamyaktvAdayo'STasaMkhyAviziSTAsta eva ratnabhUSaNAni teSAmudayo'nubhavanaM prakRSTA vA prAptiryasyAsau guNaratnabhUSaNokyastam / zrIvardhamAnasvAmItyarthaH / nayati anazvarapadaM vineyanivahamiti nemiH / vizvatattvaprakAzakatvAccandravaccandraH, jinazcAsAvindravarazcAso nemizcAsI candrazcAsau jinendravaranemicandraH, taM pUrvavadanyat / athavA praNamya, kaM ? siddha-siddhaH niSThitaH niSpannaH kRtyakRtyaH siddhasAdhya iti yAvat, taM siddha-siddhaparameSThinaM jAtyapekSayAtraikavacanaM tena sarvatra sarvadA sarvaprakAreNa siddhAnAM avizeSeNa grahaNaM / kathaMbhUtaM ? zuddha-jJAnAvaraNAdyaSTavighadravyabhAvAtmakakarmarahitaM / bhUyaH kathaMbhUtaM ? jinendravaranemicandra-anekabhavagahanaviSamavyasanaprApaNahetUna karmArAtIn jayatIti jinaH, indanAtu-paramaizvaryayogAda, rAjate-zobhata iti indraH, yathAvasthitamathaM nayatiparicchinatti iti nemiH-bodhaH, vara:-paramo'nantarUpo nemiryasyAso varanemiH, candrayati-AhlAdate paramasukhamanubhavatIti candraH, sarvatra jAtyapekSayakavacanaM / jinazcAsau indrazcAsau varanemizcAsau candrazca jinendravaranemicandraH, arthAt zrIvardhamAna svaamii| ziSyasamUhako avinAzI padapara le jAnese ve nemi haiM tathA candrako taraha vizvake tattvoMkA prakAza karanese candra haiM;ataH jina hI hue indravara, vahI hue nemi aura vahI hue cndr| aise jinendravara nemicandra arthAt vardhamAna svAmIko, ityAdi pUrvavat lgaanaa| athavA siddhoMko namaskAra krke| siddha arthAt niSThita, sampanna, kRtakRtya, jisane 25 sAdhyako siddha kara liyaa| usa siddha arthAt siddhaparameSThIko / yahA~ jAtikI apekSA ekavacanakA prayoga kiyA hai| usase sarvatra sarvadA sarvaprakArase siddhoMkA sAmAnyarUpase grahaNa krnaa| ve siddha zuddha haiM arthAt jJAnAvaraNa Adi ATha prakArake dravyabhAvarUpa karmoMse rahita haiM / tathA jinendravara nemicandra' haiN| aneka bhavarUpI vanameM viSama saMkaToMko prApta karAneke kAraNa karmarUpI zatruoMko jo jItatA hai,vaha jina hai| indana arthAt parama aizvaryake yogase 30 jo zobhita ho, vaha indra hai| jo padArtha jaisA hai, usako usI rUpase jo jAnatA hai,vaha nemi athAt jJAna hai| vara arthAt utkRSTa anantarUpa nemi jisake hai,vaha varanemi hai| jo AhlAdayukta hai arthAt paramasukhakA anubhava karatA hai, vaha candra hai| sarvatra jAtikI apekSA, ekavacanakA prayoga kiyA hai| jina hI huA indra, vahI huA 'vara nemi' aura vahI huA candra 1. ka sarvatra prakAreNa siddhA srvdaa| 2. ma jayantIti jinAH / 3. ka shobhvt| 4. ka aalhaadyte|| 5. ma degdayasthaM / | Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 go0 jIvakANDe athavA praNamya / kam / taM AtmAnam / tathA cAhuH 'kaH prajApatiruddiSTaH ko vAyuriti cocyte| kazabdaH svargamAkhyAti ka AtmA ca nigadyate' // iti / kathaMbhUtamAtmAnam / akalaM na vidyate kalA zerIraM yasyAsau akalastam / punarapi kathaMbhUtam / 5 siddhaM nityamanAdyanidhanam / bhUyaH kathaMbhUtam / zuddhaM zuddhanizcayanayaviSayam / punarapi kIdRzam / jinendravaranemicandram / jinAnAmasaMyatasamyagdaSTipramukhAnAM indraH svAmI paramArAdhyo jinendrH| varaH sarvavastuSu saarobhuutH| 'sAraM yaH sarvavastUnAM namastasmai cidAtmane / ' iti vacanAt / nemicandro jJAnasukhasvabhAvaH ravibimbasya prakAzoSNasvabhAvavattasya tatsvabhAvavattvAt / jinendrazcAsau varazcAsau nemicandrazca jinendrvrnemicndrstm| punarapi kathaMbhUtam / guNaratna1. bhUSaNodayaM guNAnAM ratnabhUSaNasya ratnavatpUjyastha samyaktvasyodaya-utpattiryasmAdasau guNaratnabhUSaNodayastam / tathA coktaM'zamabodhavRttatapasAM pASANasyeva gauravaM puNsH| pUjyaM mahAmaNiriva tadeva samyaktvasaMyuktam // iti / na hyAtmatattvopalabdhimantareNa smyktvsiddhiH|| nA taM / punarapi kathaMbhUtaM ? akalaGka-na vidyante kalaGkAH-paravAdiparikalpitadoSA yasyAsAvakalaGkaH, taM / punarapi kodRzaM ? guNaratnabhUSaNodayaM-guNAH-paramAvagADhasamyaktvAdayo'STasaMkhyAviziSTAH, ta eva ratnabhUSaNAni, teSAM udayaH anubhavanaM prakRSTA vA prAptiryasyAso guNaratnabhUSaNodayaH, taM / athavA praNamya, kaM-AtmAnaM, kathaMbhUtaM ? akalaM na vidyate kalA-zarIraM yasyAsau akalaH, taM / punarapi kathaMbhUtaM ? 20 siddha-nityamanAdinidhanaM / bhUyaH kathaMbhUtaM ? zuddha-zuddhanizcayanayaviSayaM / punarapi kIdRzaM ? jinendravaranemicandra jinAnAM-asaMyatasamyagdRSTipramukhAnAM, indraH-svAmI paramArAdhyo jinendraH, vara:-sarvavastuSu sArIbhUtaH, nemicandro jJAnasukhasvabhAvaH, jinendrazcAsI varazvAsI nemicandrazca jinendravaranemicandraH, taM / punarapi kathaMbhUtaM ? guNaratnabhUSaNodayaM-guNAnAM ratlabhUSaNasya-ratnavatpUjyasya samyaktvasya udayaH-utpattiH, yasmAdaso guNaralabhUSaNodayaH, taM / athavA25 arthAt jinendravara-nemicandra / paravAdiyoMke dvArA kalpita doSa nahIM haiM,ataH akalaMka hai / tathA paramAvagADha samyaktva Adi ATha guNarUpI ratnabhUSaNoMkA udaya arthAt anubhavana yA prApti honese guNaratnabhUSaNodaya hai| aise siddhoMko ityAdi lagA lenaa| athavA AtmAko namaskAra krke| jo akala arthAt zarIrase rahita hai| siddha arthAt nitya anAdi nidhana hai| zuddha arthAt zuddha nizcayanayakA viSaya hai| jinendravara nemicandra hai-jina arthAt asaMyata samyagdRSTI pramukhoMkA indra arthAt svAmI paramArAdhya jinendra hai / vara arthAt saba vastuoMmeM sArabhUta hai, nemicandra arthAt jJAna aura sukha svabhAva hai / jinendra hI huA vara, vahI huA nemicndr| tathA guNaratna bhUSaNodaya hai-guNoMkA ratnabhUSaNa arthAt ratnakI taraha pUjya jo samyaktva usakI jisase utpatti hotI hai usa AtmAko 1. ka kaM aatmaa| 2. ma zarIraM yasyAso na klstN| 3. ma ratnabhUSaNo yasya ratnavatpUjyasya udayaM / 35 4. AtmAnu0 15 zlo. / | Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA athavA praNamya / km| siddhaM siddhaparameSThisamUham / kathaMbhUtam / zuddhaM dagdhASTakamamalaM'na kevalaM siddhasamUham / jinendravaranemicandram / jinendro'rhatsamUho varA gaNagharacakradharendraprabhRtayo bhavyapuNDarIko eva nemayo nakSatrANi teSAM candra iva candraH vrnemicndrH| jinendrazcAsau varanemicandrazca jinendrvrnemicndrstm| ahaMtparamezvaranivahamityarthaH / kathaMbhUtam / akalaGkaM dUrIkRta. triSaSTikarmamalakalaGkam / na kevalaM tm| guNaratnabhUSaNodayaM ca guNarUpANi ratnAni guNaratnAni samyagdarzanajJAna cAritrANi, tAnyeva bhUSaNAnyAbharaNAni teSAmudayaH samudayo yasyAsau gunnrtnbhuussnnodystm| aacaaryopaadhyaaysaadhuvrgmityrthH| ___athavA praNamya / kam jIvasya prarUpaNam / kiviziSTam / siddhaM samyaggurUpadezapUrvakatvenAkhaNDapravAharUpeNAyAtam / punarapi kathaMbhUtam / zuddhaM pramANAviruddhArthapratipAdakatvena pUrvAparapratyakSAnumAnAgamalokasvavacanAdivirodhairabAdhitam / bhUyaH kathaMbhUtam / jinendravaranemicandraM jinendraH 10 sarvajJo varaH kartA yasyAsau jinendravaraH sarvajJapraNIta iti yAvat / etena vaktuH prAmANyAdvacanasya prAmANyamupadarzitam / 'yathA ca pitRzuddhayApatyazuddhiriha dRshyte| tathAptasya vizuddhatve bhavedAgamazuddhatA // iti praNamya, kaM ? siddha-siddhaparameSThisamUha, kathaMbhUtaM ? zuddhaM-dagdhASTakarmamalaM, punaH kathaMbhUtaM jinendravaranemicandraM-jinendraH-arhatsamUhaH, varA:-gaNagharacakradharendraprabhRtayo bhavyapuNDarIkAH, ta eva nemayaH-nakSatrANi teSAM candra iva candraH varanemicandraH / jinendrazcAsau varanemicandrazca jinendravaranemicandrastaM-arhatparamezvaranivahamityarthaH / kathaMbhUtaM ? akalaGka-dUrIkRtatriSaSTikarmamalakalaGka / na kevalaM taM, guNaratnabhUSaNodayaM ca guNarUpANi ratnAni samyagdarzanajJAnacAritrANi tAnyeva bhUSaNAni-AbharaNAni, teSAM udayaH-samudayaH, yasyAsau guNaratnabhUSaNodayaH, taM, AcAryopAdhyAyasAdhuvargamityarthaH / athavA praNamya, kaM? jIvasya prarUpaNaM, kiMviziSTaM ? siddha-samyaggurUpadezapUrvakatvena akhaNDapravAharUpeNa AyAtaM / punarapi kathaMbhUtaM ? zuddhaM-pramANAviruddhArthapratipAdakatvena pUrvAparapratyakSAnumAnAgamalokasvavacanAdivirodhaH abAdhitaM / bhUyaH kathaMbhUtaM ? jinendravaranemicandra-jinendraH-sarvajJaH, varaH-kartA yasyAsau jinendravara:namaskAra karake ityAdi / athavA siddha arthAt siddha parameSThI samUhako namaskAra karake / jo zuddha arthAt aSTakamarUpI malase rahita haiN| tathA jinendra vara-nemicandrako namaskAra karake 25 janendra athot ahatsamUha / vara athAt gaNadhara,cakradhara, indra Adi bhavyajIva, vahI hae nemi arthAta nakSatra unameM candramAke samAna jinendravara-nemicandra arthAta ahatparamezvaroMkA samaha / jo akalaMka hai-arthAt jisane vesaTha karmaprakRtirUpa malakalaMkako dUra kiyA hai| usako namaskAra krke| tathA guNaratna bhUSaNodayako namaskAra karake arthAt guNarUpI ratna samyagadarzana, samyagjJAna, samyakacAritra, ve hI hue bhUSaNa unakA jinake udaya arthAt samudAya hai aise AcArya, upAdhyAya, sAdhu / isa taraha siddha, arahanta, AcArya, upAdhyAya, sAdhurUpa paMcaparameSThIko namaskAra karake jIvake prarUpaNako khuuNgaa| athavA, jIvake prarUpaNako namaskAra krke| jo siddha hai arthAt samyak guruoMke upadezapUrvakapanese akhaNDa pravAharUpase calA AyA hai| zuddha hai arthAt pramANase aviruddha arthakA pratipAdaka honese pUrvAparavirodha, pratyakSa virodha, anumAna virodha, Agama virodha, 1. kamalaM kevalaM / 2. ka kastu eva / 3. ma karmakalaMka / 20 vana akhaNDaprabAra Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 go0 jIvakANDe yathAvasthitamathaM nayati pratipAdayati dyotayatIti nemiH| candayatyAlAdayati vikAzayati zabdArthAlaMkArAmyAM zrotumanaHkumudakuTamalAnIti candraH jinendravarazcAsau nemizcAsau candrazca jinendravaranemicandrastam / evamevAgamalakSaNaM ca / / 'pUrvApareviruddhAdevyapeto dosssNhteH| dyotakaH sarvabhAvAnAmAptavyAhRti rAgamaH' // iti punarapi kiNvishissttm| akalaGka dUrotsAritazabdArthaviSayadoSakalaGkam / punarapi kthNbhuutm| guNaratnabhUSaNodayam / guNaratnAnAM ratnatrayarUpANAM bhUSaNAnAmudaya utpattiH saMpattirvA yasmAvasmadAdonAmasau guNaratnabhUSaNodayastam / tathA caitihyam / 'bhAviyasiddhatANaM diNayarakaraNimmala havai NANaM / sisirakarakarasaricchaM havai caeNrittaM savasacittaM // 75 // bhAvitasiddhAntonAM dinakarakaranirmalaM bhavati jJAnam / zizirakarakarasadRkSaM bhavati caritraM svavazacittam // 'meruva NippakaMpaM NaTramalaM timUDhaummukkaM / sammaiMsaNama[vamamuppajjai pavayaNabbhAsA // 76 // meruvanniSprakampa naSTASTamalaM trimuuddhonmuktm| samyagdarzanamanupamamutpadyate prvcnaabhyaasaat| iti| athavA praNamya / kam / jinendravaranemicandraM jinendravaranemicandrAcAryam / kathaMbhUtam / siddha prasiddhaM tAtkAlikavizvazAstraniSpannaM vaa| punarapi kiMviziSTam / zuddhaM paJcaviMzatimalarahitasarvajJapraNIta iti yAvat / etena daktuH prAmANyAdvacanasya prAmANyamupadarzitaM / yathAvasthitamartha nayati-pratipAdayati dyotayatIti nemiH, candrayati AhlAdayati vikAsayati zabdArthAlaMkArAbhyAM zroturmana:kumudakuDamalAnIti candraH, jinendravarazcAsau nemizcAso candrazca jinendravaranemicandraH, tN| punarapi kiviziSTaM ? akalaGka-dUrotsAritazabdArthaviSayadoSakalaGka / punarapi kathaMbhUtaM ? guNaratnabhUSaNodayaM guNaratnAnAM-ratnatrayarUpANAM bhUSaNAnAM udayaHutpatti:-saMpattiA yasmAdasmadAdInAM asau guNaratnabhUSaNodayaH taM / athavA praNamya, kaM ? jinendravaranemicandraM jinendravaranemicandrAcArya, kathaMbhUtaM ? siddhaM-prasiddha tAtkAlikavizvazAstraniSpannaM vA / punarapi kiMviziSTaM ? zuddha-paJcaviMzatimalarahitasamyaktvaM niraticAracAritraM dezakulajAti25 loka virodha aura svavacana virodhase avAdhita hai| tathA jinendravara nemicandra hai-jinendra arthAt sarvajJa jisakA vara arthAt kartA hai, arthAt jIvakA prarUpaNa sarvajJa praNIta hai| isase vaktAke pramANapanese vacanakA pramANapanA dikhalAyA / jo yathAvasthita arthako 'nayati' arthAt pratipAdana karatA hai, prakAzita karatA hai, vaha nemi hai| tathA 'candrayati' arthAt zabdAlaMkAra aura arthAlaMkArase zrotAoMke manako sapheda kamalakI taraha AhlAdita yA vikasita karatA hai vaha candra hai| jinendravara hI huA nemi, vahI huA candra isa taraha prarUpaNa jinendravara nemicandra hai / tathA akalaMka hai-zabda aura arthaviSayaka kalaMkase rahita hai| tathA guNaratna arthAt ratnatraya rUpa bhUSaNoMkA udaya usase hamAre jaise logoMko hotA hai isalie prarUpaNa guNaratnabhUSaNodaya hai| athavA, jinendravara nemicandra arthAt jinendravara nemicandrAcAryako namaskAra krke| 35 1. ma jinendra zvAso vrshcaasau| 2. ka virodhAdivya / 3. ma rUpavyAhRtirAmaya / 4. ma bharittaM / 5. ma siddhAMtAM / 6. ka meruduvv| 7. mamaNupama / / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 33 samyaktvam / niraticAracArucaritram / dezakulajAtizuddham / bhUyaH kiMbhUtam / akalaMkaM vizuddhamanovAkkAyasaMyuktam / punaH kathaMbhUtam / guNaratnabhUSaNodayam / guNaratnabhUSaNazcAmuMDarAyastasyodayo'bhivRddhiyaMsmAdasau guNaratnabhUSaNodayastamiti // iti iSTaviziSTadevatAnamaskAralakSaNaparama maMgalamanaMgIkarisi tadanaMtara pelvene 'ba jIvaprarUpaNakadhikAra nirdezArthamAgi maMdaNa sUtrAvatAramAdudu - guNajIvA pajjattI pANA saNNA ya maggaNAo ya / uvaogoviya kamaso vIsaM tu parUvaNA bhaNidA || 2 || guNajI paryAptiH prANAH saMjJA ca mArgaNAzcopayogo'pi ca kramazo vizatistu prarUpaNA: bhaNitAH // iti caturdazaguNasthAnaMgalaM, aSTAnavati (98) jIvasamAsegalaM, SaTparyAptigalaM, dazaprANaMgalu, catuH saMjJegalaM, nAlku gatimArgaNeMgalu, aidindriya mAgaNegalaM, SaTkIyamArgagalaM, padine 10 yogamArgaNegazhu, mUru vedamArgaNegaLaM, nAlku kaSAyamArgaNegaLaM, praTujJAnamArgaNegaLaM, eLa saMyamamArgaNegaLaM, nAlku darzanamArgaNegaLaM, Aru lezyAmArga NegaLaM, raDu bhavyamArgaNegaLaM, Aru samyaktvamAgaMgaLaM, raDu saMjJimAgaNegaLaM, praraDAhAramArgaNegaLe raDupayogaMgale ditu jIvaprarUpaNaMgaLippattu peLapaTTa | zuddhaM vA / bhUyaH kibhUtaM ? akalaMkaM vizuddhamanovAkkAyasaMyuktaM / punaH kathaMbhUtaM ? guNaratnabhUSaNodayaM guNaratna- 15 bhUSaNazcAmuNDarAyaH tasya udaya: - abhivRddhiH yasmAt asau guNaratnabhUSaNodayastamiti / evaM iSTaviziSTadevatAnamaskAra karaNalakSaNaM paramamaMgalamaMgo kRtya anantaraM prakRtajIvaprarUpaNasya adhikArAn nidizati - atra caturdaza guNasthAnAni, aSTAnavatirjIvasamAsAH SaT paryAptayaH, daza prANAH, catasraH saMjJAH, catasro gatimAgaMNAH, paJcendriyamArgaNAH, paJcadaza yogamArgaNAH, tisraH vedamArgaNAH, catasraH kaSAyamArgaNAH, aSTau jJAnamArgaNAH, sapta saMyamamArgaNAH, catasraH darzanamArgaNAH, SaT lezyAmArgaNAH, dve bhavyamArgaNe, SaT samyaktvamArgaNA, dve saMjJimArgaNe, dve AhArakamArgaNe, dve upayogamArgaNe ityetAH jIvaprarUpaNA viMzatirbhaNitAH / atra 20 jo siddha arthAt prasiddha haiM, athavA vartamAna kAlake saba zAstroM meM niSNAta haiM / zuddha haiM arthAt paccIsa doSa rahita samyaktva, niraticAra cAritra aura deza kula jAti se zuddha haiM / akalaMka arthAt vizuddha mana, vacana, kAya saMyukta haiN| aura guNaratnabhUSaNa arthAt cAmuNDarAya, usakI abhivRddhi unase huI, isaliye ve guNaratnabhUSaNodaya haiM // 1 // isa prakAra iSTa vizeSa devatAko namaskAra karanerUpa parama maMgalako karake prakRta jIva prarUpaNa ke adhikAroMkA nirdeza karate haiM yahA~ caudaha guNasthAna, aThAnaveM jIvasamAsa, chaha paryApti, dasa prANa, cAra saMjJA, cAra gatimArgaNA, pA~ca indriyamArgaNA, chahU kAya mArgaNA, pandraha yogamArgaNA, tIna vedamArgaNA, cAra kaSAyamArgaNA, ATha jJAnamArgaNA, sAta saMyamamArgaNA, cAra darzanamArgaNA, chaha lezyAmArgaNA, do bhavyamArgaNA, chaha samyaktvamArgaNA, do saMjJI mArgaNA, do AhAramArgaNA, do upayoga isa prakAra ye jIva prarUpaNA bIsa kahI haiN| pratyeka prarUpaNAkI nirukti kahate haiM - 'guNyate arthAt jisake dvArA dravyase dravyAntarako jAnA jAtA hai, vaha guNa hai / karmakI upAdhikI apekSA sahita jJAna, darzana, upayogarUpa caitanya prANoMse jo jItA hai, vaha jIva haiN| ve jIva jinameM samyakarUpase 'Asate' rahate haiM, ve jIvasamAsa haiM / 'pari' arthAt 1. ma ca viza / 2. ma illi ca / 3. ka SaTkaSAya / 5 25 30 35 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe icchite dravyAt dravyAMtaramaneneti guNaH / karmopAdhisApekSajJAnadarzanopayoga caitanyaprANena jIvantIti jIvAH / ( te jIvAH ) samyagAsate eSviti jIvasamAsAH / parisamaMtAdAptiH paryAptiH / zaktenniSpattirityarthaH / prANanti jIvanti jIvitavyavahArayogyA bhavanti jIvA yaiste prANAH / AgamaprasiddhA vAJchA saMjJA abhilASa iti yAvat / yakAbhiryAsu vA jIvA 5 mRgyante tA mArgaNAH / mRgayitA bhavyavarapuMDarIkastattvArthazraddhAlurityarthaH / mRgyAzcaturdazamArgaNAviziSTAtmAnaH, mRgyasya karaNatAmadhikaraNatAM vA prAptA gatyAdayo mArgaNAH syuH / ( mArgaNopAyo ) jJAnadarzanasAmAnyamupayogaH // 34 10 iMtu prarUpaNaMgaLage' sAdhAraNArthapratipAdanamAytu / tadanantaraM saMgrahanayApekSeya prarUpaNAdvividhatamaM manadoTi guNasthAnamArgaNAsthAnameM ditera DakkaM saMjJAntaranirdezArthamI sUtramaM pedaparu - saMkheo oghottiya guNasaNNA sA ca mohajogabhavA / vitthArAsottiya maggaNasaNNA sakammabhavA // 3 // saMkSepa ogha iti ca guNasaMjJA sA ca mohayogabhavA / vistAra Adeza iti ca mArgaNasaMjJA svakarmabhavA // saMkSepameM duM orghame huM guNasthAnakkanAdinidhanaArSadoLu rUDha saMjJeyakkumAsaMjJeyaM 15 guNyate paricchidyate dravyAd dravyAntaramaneneti guNaH / karmopAdhisApekSajJAnadarzanopayogacaitanyaprANena jIvantIti jIvAH / te jIvAH samyagAsate eSviti jIvasamAsAH / pari - samantAt, AptiH paryAptiH zaktiniSpattirityarthaH / jIvanti prANanti jIvitavyavyavahArayogyA bhavanti jIvA yaiste prANAH / AgamaprasiddhA vAMchA saMjJA abhilASA iti yAvat / yakAbhiH yAsu vA jIvA mRgyante tA mArgaNAH, mRgayitA bhavyavarapuNDarIkastatvArthazraddhAlurityarthaH, mRgyAH caturdazamArgaNAviziSTAtmAnaH / mRgyasya karaNatAM adhikaraNatAM vA prAptA gatyAdayaH mArgaNAH / mArgaNopAyo jJAnadarzanasAmAnyamupayogaH / etAsAM prarUpaNAnAM sAdhAraNArthapratipAdanamuktaM // 2 // atha saMgrahanayApekSayA prarUpaNAdvaividhyaM manasi dhRtvA guNasthAnaprarUpaNayoH saMjJAntaramAha 20 saMkSepa iti ogha iti ca guNasthAnasya saMjJA anAdinidhanArthe rUDhA prasiddhA, sA ca saMjJA mohayogabhavAmohayogAbhyAM saMjAtA bhavati / saMjJAvatAM guNasthAnAnAM mohayogaprabhavatvAt tatsaMjJAyA api tatprabhavatvamupacAreNa samaMtarUpase Apti arthAt prApti paryApta hai, jisakA artha hai -- zaktikI niSpatti / jinase 25 jIva 'prANanti' jIte haiM arthAt jIvita vyavahArake yogya hote haiM, ve prANa haiM / Agama prasiddha vAMchA yA abhilASAko saMjJA kahate haiM / jinake dvArA yA jinameM jIva 'mRgyante' khoje jAte haiM, ve mArgaNA haiM / mArgayitA - khojanevAlA tattvArthakA zraddhAlu bhavyajIva hai | 'mRgya' arthAt khojane yogya caudaha mArgaNAvAle jIva haiM / mRgyapaneke kAraNapane yA adhikaraNapaneko prApta gati Adi mArgaNA haiM arthAt gati Adi mArgaNAoMmeM una una mArgaNAvAle jIvoMko khojA 30 jAtA hai / jJAna sAmAnya aura darzana sAmAnyarUpa upayoga mArgaNAkA upAya hai / isakA ina prarUpaNAoMke sAmAnya arthakA kathana kiyA ||2|| Age saMgrahanayakI apekSA prarUpaNA ke do prakAroMko mArgaNAsthAna ina do prarUpaNAoMke nAmAntara kahate haiMsaMkSepa aura ogha ye guNasthAnakI saMjJA anAdinidhana 35 1. ka pacchedyate / 'dhatvamaM / nitu guNaH / 3. maktini / 2. 6. ka oghameryedu / manameM rakhakara guNasthAna aura Agama meM rUr3ha hai - prasiddha hai / 4. ka galge sAdhAraNaMgalage I Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA mohodaryAdada yogedidamA saMjJAvaMtaMgaLappa guNasthAnaMgaLage mohodayayogaprabhavatvadidaM tatsaMjJigaM tatprabhavatvamupaca radattaNindaM peLapaTTuDu / ca zabdadidaM sAmAnya meMdu guNAsthAnakke saMjJeya kuditanuktamumariyalpaDuguM / vistAramumAdezamume ditu mArgaNAsthAnakke saMjJeyakkumA saMjJeyaM svAbhidhAnapratyayavyavahAranimittakarmodaryAdidamakkumilliyuM muninaMte tatsaMjJegaM tatprabhavatvopacAramariyalpaDuguM / ca-zabdadidaM vizeSame ditaM mArgaNaganuktasaMjJeyumakkuM // tadanantaraM prarUpaNAdvaividhyado zeSa prarUpaNaMgaLgantarbhAvapradarzanArthamI sUtramaM peLUdaparu / Adese saMlINA jIvA pajjattipANasaNNAo / uvajoga viyabhede vIsaM tu parUvaNA bhaNidA ||4|| Adese saMlInA jIvAH paryAptiprANasaMjJAzca / upayogo'pi ca bhede viMzatistu prarUpaNA bhaNitAH / 10 mArgaNAsthAnaprarUpaNeyo jIvasamAseyuM paryAptiyaM prANamuM saMjJeyaM upayoga meM bI paMcaprarUpaNegaLu saMllInaMgalAduvumaMta budeMdoDe aMtarbhUtaMgaLAduve budayaM // aMtAguttiralu guNasthAnaprarUpaNamuM mArgeNAsthAnaprarUpaNameditu saMgrahanayApekSaya prarUpaNAdvayameva prarUpitamAtu // 35 uktaM / cazabdAt sAmAnyamityapi guNasthAnasya saMjJA bhavatIti jJAtavyaM / tathA vistAra Adezazceti mArgaNAsthAnasya saMjJA bhavati / sA ca svAbhidhAnapratyayavyavahAranimittakarmodayAdbhavati / atrApi prAgvat tatsaMjJAyA 15 api tatprabhavatvopacAro jJAtavyaH / cazabdAdvizeSa ityapi mArgaNAyA anuktasaMjJA bhavati // 3 // atha prarUpaNAdvaiviSaye zeSa prarUpaNAnAmantarbhAvaM prarUpayati- mArgaNAsthAnaprarUpaNAyAM jIvasamAsAH, paryAptayaH prANAH, saMjJA, upayogaca iti paJca prarUpaNA: saMlInA:samyagantarbhUtA ityarthaH / tathA sati guNasthAnaprarUpaNaM mArgaNAsthAnaprarUpaNamiti saMgrahanayApekSayA prarUpaNAdvayameva prarUpitaM jAtaM / atha kasyAM mArgaNAyAM kA prarUpaNA antarbhUteti cedgAthAtrayeNAha - 5 1. 2. pa / 3. masaMjJegaM / 4. mameda N / 5. 1 vaha saMjJA 'mohayogabhavA' arthAt moha aura yogase utpanna hotI hai / yataH jinakI yaha saMjJA hai, ve guNasthAna moha aura yogase utpanna hote haiM, isalie upacArase unakI saMjJAko moha aura yogase utpanna huI kahA hai / 'ca' zabdase 'sAmAnya' yaha bhI guNasthAnakI saMjJA hai, yaha jAnanA cAhie | tathA vistAra aura Adeza ye mArgaNAsthAnakI saMjJA hai / vaha saMjJA apanI-apanI mArgaNA nAmamUlaka vyavahArameM nimitta karmake udayase hotI hai / jaise gatinAma karmake 25 udaya se gati saMjJA vyavahAra meM AtI hai / yahA~ bhI pahale kI taraha saMjJAko bhI upacAra se karmodaya janya jAnanA cAhie / 'ca' zabda se vizeSa bhI binA kahe hI mArgaNAkI saMjJA hai ||3|| Age ina do prarUpaNAoMmeM zeSa prarUpaNAoMkA antarbhAva kahate haiM - mArgaNAsthAna prarUpaNAmeM jIvasamAsa, paryApti, prANa, saMjJA aura upayoga ye pA~ca prarUpaNAe~ samyak rIti antarbhUta haiM / aisA honepara saMgrahanayakI apekSA se guNasthAna prarUpaNA aura mArgaNA sthAna 30 prarUpaNA ye do prarUpaNA hI prarUpita kahalAyIM // 4 // Age kisa mArgaNA meM kauna prarUpaNA antarbhUta hai, yaha tIna gAthAoMse kahate haiMindriyamArgaNA meM aura kAyamArgaNA meM jIvasamAsa, paryApti, zvAsozchvAsa, bhASA aura manobala prANa antarbhUta haiM | kisa prakAra antarbhUta haiM, yaha batalAte haiM - jIvasamAsa aura 1 / 6. kaDo, ma denedoDe / 35 20 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 go0 jIvakANDe tadanaMtaramAva mArgaNeyoLAva prarUpaNamaMtarbhUtamAdude do gAthAsUtratrayadidaM peDhdaparuM / iMdiyakAye lINA jIvA pajjattiANabhAsamaNo / joge kAo NANe akkhA gadimaggaNe AU // 5 // iMdriyakAye lInA jIvAH paryAptirAnabhASAmanAMsi / yoge kAyaH jJAne'kSANi gatimArgaNA5 yAmAyuH // iMdriyakAyamArgaNegaLe beraDu mAgaMNegaLoLu jIvasamAsegaLaM paryAptigaLu mAnabhASAmanobalaprANaMgaLumaMtarbhavisalpavumadeM teMdoDe / jIvasamAsagaLaM paryAptigaLagAmidriyakAyaMgaLoDane tAdAtmyakRtapratyAsattisaMbhavamappuridameNu sAmAnyavizeSakRtapratyAsattisaMbhavamappuridaM pariyAptigaLge dharmadharmokRtapratyAsattisaMbhavamappuriMdama, ucchAsavAGmanobalaprANaMgaLagayaM / svakAraNatatparyAptyaMta10 rbhAvaviSayadoLamavakkamaMtabrbhAvamaM nyAyamakkumadu kAraNadidamalliye aMtarbhavisalpadruvu / yogamAgrgaNayoLu kAyabalaprANAMtarbhAvamadu peLalpaTaTudedoDe jovapradezaparispaMdalakSaNakAyayogamappa kAryadoLa tabalAdhAnalakSaNakAyabalaprANasvarUpamappa kAraNekka sAmAnyavizeSakRtapratyAsattivizeSamaMTappuri kaarykaarnnkRtprtyaasttiykk| jJAnamArgaNayola iMdriyaMgaLagaMtarbhAvamakkuM / eke doDe iMdriyAvaraNakSayopazamodbhUtalabdhirUpaMgaLappa indriyaMgaLaga jJAnadoDane tAdAtmya 15 indriyamArgaNAyAM kAyamArgaNAyAM ca jIvasamAsAH paryAptayaH AnapAnabhASAmanobalaprANAzcAntarbhUtAH / kathaM ? iti cet jovasamAsAnAM paryAptonAM ca indriyakAyAbhyAM tAdAtmyakRtapratyAsattisaMbhavAt sAmAnyavizeSakRtapratyAsattisaMbhavAdvA paryAptInAM dharmarmikRtapratyAsattisaMbhavAcca / ucchvAsavAgmanobalaprANAnAM ca svakAraNatattatparyAptyantarbhAvaviSaye'pi teSAmapi antarbhAvasyApi nyAyyatvAta atraivAntarbhAvyante / yogamArgaNAyAM kAyabala prANo'ntarbhUtaH / jIvapradezaparispandalakSaNakAyayogarUpakArye tabalAdhAnalakSaNakAyabalaprANasvarUpakAraNasya 20 svarUpasAmAnyavizeSakRtapratyAsativizeSasaddhAvAta kAryakAraNakRtapratyAsattirbhavati / jJAnamArgaNAyAM indriyANi paryAptiyoMkA indriya aura kAyake sAtha tAdAtmyakRta pratyAsatti athavA sAmAnya vizeSakRta pratyAsatti sambhava hai / arthAt jIvasamAsa aura paryApti indriya kAyarUpa hI haiN| indriya aura kAya svarUpa hai, jIvasamAsa svarUpavAlA hai, athavA indriya aura kAya vizeSa haiM, jIvasamAsa sAmAnya haiN| indriya aura kAyake sAtha paryAptiyoMkI dharmadharmikRta pratyAsatti sambhava hai| 25 indriya aura kAya dharmI haiM,paryApti dharma haiM aura dharmI meM dharmoMkA antarbhAva hotA hai / ucchvAsanizvAsa, vacanabala aura manobala prANoMkA kAraNa ucchavAsa, bhASA aura manaHparyApti haiN| ataH jahA~ paryAptikA antarbhAva huA,vahIM usake kArya prANoMkA antarbhAva honA ucita hI hai| isalie inakA bhI antarbhAva indriya aura kAyamArgaNAmeM hotA hai| yogamArgaNAmeM kAya bala prANa antarbhUta hai ; kyoMki jIvake pradezoMke parispanda lakSaNavAle kAyayogarUpa kAryameM 3. usako balAdhAna karanevAle kAyabala prANasvarUpa kAraNakI sAmAnya vizeSakRta pratyAsatti honese kAryakAraNakRta pratyAsatti hotI hai| arthAt kAyabala vizeSa hai,yoga sAmAnya hai| isa prakAra sAmAnya vizeSabhAva pratyAsattise yogameM kAyabalakA antarbhAva yukta hai / jJAnamArgaNAmeM indriyA~ antarbhUta haiM ,kyoMki indriyAvaraNake kSayopazamase prakaTa huI labdhirUpa indriyoMkI jJAnake sAtha tAdAtmyakRta pratyAsatti hai| arthAt labdhirUpa indriyA~ jJAnarUpa hI haiN| gati 15 1. mglgN| 2. makke prtyaa| Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA kRtapratyAsattiyuMTappuridaM gatimArgaNeyolAyuprANakkaMtarbhAvamakkumeka borDa gatimAyuSyakkamamyonyAjahavRttilakSaNapratyAsattiyuMTappuridaM // mAyAlohe radipuvvAhAraM kohamANagammi bhayaM / vede mehuNasaNNA lohammi pariggahe saNNA / / 6 / / mAyAlobhe ratipUrvAhAraH krodhamAnake bhayaM, vede maithunasaMjJA lobhe parigrahasaMjJA // / __ mAyAkaSAyama lobhakaSAyamumeM bI yeraDaroLAhArasaMjJe aMtarbhavisalpadrudeka doDAhArakAkSege rtikrmodypuurvktvmuNttppuridN| ratikarmamumA yeraMDDa rAgahetukaSAyAMtaHpraviSTemadu kAraNadidaM / krodhakaSAyamaM mAnakaSAyama bo yeraDuroLaM bhayasaMjJeyaMta visaLapaTaTudeke doDe bhayahetugaLoLu dveSahetutvadidaM dveSarUpaMgaLappa krodhamAnaMgaLoLu kaarykaarnnprtyaasttisNbhvmppuridN| vedamArgaNeyolu maithunasaMjJeyaMtarbhavisalpaTudeke doDe kAmodrekavazIkRtamappa mithunakRtyaM sAbhilASasaMbhogarUpamadu vedodayajanitapuruSAdhabhilASakAryaditu kAryakAraNabhAvapratyAsattiyuTappu. daridaM / lobhakaSAyadoLa parigrahasaMjJeyaMta visaLUpaTudeke doDe lobhakaSAyamuMTAguttirale mUsvibhAvamappa parigrahAbhilASakke saMbhavamuTappuridilli kAryakAraNapratyAsattiya drige|| 15 antarbhatAni indriyAvaraNakSayopazamodatalabdhirUpendriyANAM jJAnena saha tAdAtmyakRtapratyAsattisadbhAvAt / gatimArgaNAyAM AyuHprANo'ntarbhUtaH gatyAyuSoranyonyAjahavRttilakSaNapratyAMsattisadbhAvAt // 5 // mAyAkaSAye lobhakaSAye ca AhArasaMjJAntarbhUtA AhArAkAMkSAyA ratikarmodayapUrvakatvasadbhAvAt, ratikarma mAyAlobhakaSAyayozca rAgahetukaSAyAntaHpraviSTatvAt / krodhakaSAye mAnakaSAye ca bhayasaMjJAntarbhUtA bhayahetuSu deSahetutvena dveSarUpakrodhamAnayoH kAryakAraNa pratyAsattisambhavAt / vedamArgaNAyAM maithunasaMjJAntarbhUtA kAmodrekavazIkRtamithunakRtyaM sAbhilASasaMbhogarUpaM tat vedodayajanitapuruSAdyabhilASakAryamiti kAryakAraNabhAvapratyAsatti. sadbhAvAta / lobhakaSAye parigrahasaMjJAntarbhUtA lobhakaSAye satyeva musvibhAvasya parigrahAbhilASasya saMbhavAta atra 20 kAryakAraNapratyAsattireveti jAnIhi // 6 // mArgaNAmeM AyuprANa antabhUta hai kyoMki gati aura AyumeM paraspara ajahavRttirUpa pratyAsatti hai kyoMki gatike binA Ayu nahIM aura Ayuke binA gati nahIM / / 5 / / ___mAyAkaSAya aura lobhakaSAyameM AhAra saMjJA antarbhUta hai| AhArakI icchA ratinAma karmake udayaparvaka hotI hai aura ratikarma tathA mAyAkaSAya aura lobhakaSAya rAgahetuka 25 kaSAyoMmeM garbhita haiN| krodhakaSAya aura mAnakaSAyameM bhayasaMjJA antarbhUta hai, kyoMki bhayake kAraNoMmeM dveSa kAraNa hai| ataH bhayameM aura dveSarUpa krodha,mAnameM kAryakAraNa pratyAsatti hai| vedamArgaNAmeM maithuna saMjJA antarbhUta hai; kyoMki kAmakI tIvratAke vazameM hokara strI-puruSa yugala abhilASApUrvaka saMbhogarUpa jo kRtya karate haiM,vaha vedakarmake udayase utpanna huI puruSa AdikI abhilASAkA kArya hai| isalie maithuna saMjJA aura vedakamameM kAryakAraNabhAva 30 pratyAsatti hai| lobhakaSAyameM parigraha saMjJA antabhUta hai, kyoMki lobhakaSAyake honepara hI mamatvabhAvarUpa parigrahakI abhilASA hotI hai| yahA~ kAryakAraNa pratyAsatti hI jAnanA // 6 // 1. ma gatigamAyuSyakkamajahad / 2. maSTamakkumadu / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe sAgAro uvajogo NANe maggammi daMsaNe mgge| aNagAro uvajogo lINoti jiNehiM NiddiTTho // 7 // sAkAra upayogo jJAnamArgaNAyAM darzanamArgaNAyAnAkAra upayogo lIna iti jinirdissttH|| jJAnamArgaNayoLu sAkAropayogamaMtarbhavisalpaTudeke doDe jJAnAvaraNavIryAMtarAyakSayopazama5 samudbhUtajJAtRvyApArasannidhiyoLe vizeSagrahaNalakSaNamappa jJAnakka samutpattiyaNidaM kAryakAraNa kRtapratyAsattiyakkaM |drshnmaargnneyoldnaakaaropyogmNtrbhvislpttttdeke doDe illiyaM darzanAvaraNavIryAMtarAyakSayopazamavija bhitArthasAmAnyagrahaNavyApAramuTAguttirale arthasAmAnyagrahaNalakSaNamappa darzanavaka samatpattiyaNidaM tadAMtarbhAvahetu kAryakAraNemameM budu sughaTameyakkuM / / / iMtu / jIvasamAsAdigaLagaM mArgaNAsthAnadoLaMtarbhAvasamarthanadidaM guNasthAnamAgaMNAsthAna10 prarUpaNAdvayam pratipAdisi matte bhedavivakSeyidamippattu prarUpaNegaLaM peLage pellpttttveykkuN| AcAryanaMdapaM bhaNitA eMdopadaprayogadidaM viMzatiprarUpaNegaLage paramAgamaprasiddhatvaprakAzanadidaM tadvizeSakathanadoLa svAtantryaM parihatamAddu / iMtu nyAyaM maMteyaM yojislpdduguN|| tadanaMtaraM pratipAditavizatiprarUpaNaLige prathamoddiSTaguNasthAnaprarUpaNapratipAdanAthaM modaloLu guNazabdakke niruktipUrvakamAgatthaM peLalbaMduMduttarasUtraM jJAnamArgaNAyAM sAkAropayogo'ntarbhUtaH jJAnAvaraNavIryAntarAyakSayopazamasamudbhUtajJAtavyApArasaMnidhAne eva vizeSagrahaNalakSaNasya jJAnasya samutpatteH kAryakAraNakRtapratyAsattisaMbhavAt / darzanamArgaNAyAM ca anAkAropayogo'ntarbhUtaH darzanAvaraNavIryAntarAyakSayopazamavijRmbhitArthasAmAnyagrahaNavyApAre satyeva arthasAmAnyagrahaNalakSaNasya darzanasya samutpatteH kAryakAraNabhAvaghaTanAt / ayamantarbhAvaH iti prAguktarItyA jinarahaMdAdibhi nirdiSTa:-kathitaH na puna: svaruciviracita ityrthH| evaM jIvasamAsAdInAM mArgaNAsthAne'ntarbhAvasamarthanena 20 guNasthAnamArgaNAsthAnaprarUpaNAdvayaM pratipAdya punarbhedavivakSayA viMzatiH prarUpaNAH prAguktA eva ucyante / bhaNitA iti padena vizatiprarUpaNAnAM paramAgamaprasiddhAnAM prakAzanena tadvizeSakathanena svAtantryaparihataM jAtaM ityayaM nyAyastathaiva yojyte| atha tAsAM vizatiprarUpaNAnAM madhye prathamohiSTagaNasthAnaprarUpaNApratipAdanAthaM prathama guNasthAnazabdasya niruktipUrvakamarthaM kathayati jJAnamArgaNAmeM sAkAra upayoga antarbhUta hai; kyoMki jJAnAvaraNa aura vIryAntarAyake 25 kSayopazamase utpanna jJAtAke vyApArake honepara hI vizeSa grahaNarUpa jJAnakI utpatti hotI hai; ataH donoMmeM kAryakAraNa pratyAsatti hai| aura darzanamArgaNAmeM anAkAra upayoga antarbhUta hai, kyoMki darzanAvaraNa aura vIryAntarAyake kSayopazamase utpanna artha sAmAnyake grahaNarUpa vyApArake honepara hI artha sAmAnyake grahaNarUpa darzanakI utpatti honese donoMmeM kAryakAraNa bhAva ghaTita hotA hai| isase yaha antarbhAva pUrvokta rItise jinadeva arhanta Adine kahA 30 hai, svaruci viracita nahIM hai| isa prakAra jIvasamAsa AdikA mArgaNAsthAnameM antarbhAvakA samarthana karanese guNasthAna aura mArgaNAsthAna ina do prarUpaNAoMko kahakara punaH bheda vivakSAse pahale kahI bIsa prarUpaNAoMko hI kahate haiN| gAthA naM. 2 meM jo 'bhaNitA' kahA hai, isa padase paramAgamameM prasiddha bIsa prarUpaNAoMke prakAzanase unake vizeSa kathanameM svAtantryakA parihAra 1. ma kAropa / 2. maNabhAvameM / 3. ma mAdudeMdu / yitI nyaa| 4. ma galolage / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSyante udayAdiSu saMbhavairbhAvairjIvAH, te guNasaMjJA nirdiSTAH sarvadazabhiH // mohanIyAdikamaMgaLage udayopazamakSayopazamazrayapariNAmarUpaMgaLoLavasthAvizeSaM gaLAguttaM virala saMjAyamAnaM gaLappAvu kelavu bhAvaMgalidaM mithyAtvAdipariNAmaMgaliMda guNyante lakSyante 5 dayaMte lAMcchyaMte vA jIvAste jIvapariNAmA guNasthAnasaMjJAvantaH eMditu savvadazigaLappa sarvvajJaradaM peLalpadudu / I guNazabdaniruktipradhAnamappa sUtradadaM mithyAtvAdiyA duvumayogakevaviparyaMta madhya jIvapariNAmavizeSaMgaLI guNasthAnaMgaLe ditu pratipAditameM dariyalpaDuguM // svasthitikSayavazAdudayaniSeke galatAM kArmaNaskaMdhAnAM phaladAnapariNatirudayaH / udaye bhavaH audadhikaH / pratipakSakarmaNAmudayAbhAva upazamaH / upazame bhava aupazamikaH / pratipakSakarmaNAM 10 punarutpattyabhAvena nAzaH kSayaH / kSaye bhavaH kSAyikaH / pratipakSakarmaNAmudaye vidyamAne yo jIvaguNAMzo dRzyate sa kSayopazamaH / kSayopazame bhavaH kSAyopazamikaH / udayAdinirapekSaH pariNAmaH pariNAme bhavaH pAriNAmikaH / 1. karNATavRtti jIvatattvapradIpikA jehi dulakkhijjate udayAdisu saMbhavehi bhAvehi | jIvA te guNasaNNA NiddiTThA savvadarisIhiM // 8 // mohanIyAdikarmaNAM udayopazamakSayopazamakSayapariNAmarUpeSu avasthAvizeSeSu satsu saMjAyamAnayairbhAvaiH - jIvasya mithyAtvAdipariNAmaH, guNyante - lakSyante dRzyante lAMchyante vA jIvAste jIvapariNAmAH 15 guNasthAnasaMjJA bhavantIti sarvadarzibhiH - sarvajJaH, nirdiSTAH kathitAH / anena guNazabdaniruktipradhAna sUtreNa mithyAtvAdayo'yogikevalitvaparyantA ye jIvapariNAmavizeSAH ta eva guNasthAnAnIti pratipAditaM bhavati / svasthitikSayavazAdudayaniSeke galatAM kArmaNaskandhAnAM phaladAnapariNatiH-udaya:, tasmin bhava audayikaH / pratipakSa karmaNAmudayAbhAvaH - upazamaH tasmin bhatra aupazamikaH / pratipakSakarmaNAM punarutpattyabhAvena nAzaH kSayaH tasmin bhavaH kSAyikaH / pratipakSa karmaNAmudaye vidyamAne yo jIvaguNAMzo dRzyate sa kSayopazamaH tasmin bhavaH kSAyopazamikaH / 20 kiyA hai arthAt bIsa prarUpaNAoMke kathanameM granthakArakI svecchAcAritA nahIM hai / isa prakAra yaha nyAya usI rUpameM yojita kiyA jAtA hai ||7|| una bIsa prarUpaNAoM meM se pahale kahI guNasthAna prarUpaNAkA kathana karane ke lie pahale guNasthAna zabdakA niruktipUrvaka artha kahate haiM - mohanIya Adi karmoMke udaya, upazama, kSaya, kSayopazama pariNAmarUpa avasthA vizeSoMke hote hue utpanna honevAle jina bhAvoMse arthAt 25 jIvake mithyAtva Adi pariNAmoMse jIva 'guNyante' arthAt dekhe jAte haiM, pahacAne jAte haiM, jIvake una pariNAmoMkI guNasthAna saMjJA hotI hai, aisA sarvajJadevane kahA hai / isa 'guNa' zabdakI niruktikI pradhAnatAko liye hue sUtrake dvArA midhyAtvase lekara ayogakevalI paryanta jo jIvake pariNAma vizeSa haiM, ve hI guNasthAna haiM, yaha pratipAdita hotA hai / una pA~ca bhAvakI nirukti kahate haiM - apanI sthitikA kSaya honese udyAgata niSekameM galanevAle 30 kArmaNaskandhoM kA phala denerUpa pariNamana udaya hai / usake honepara honevAlA pariNAma audayika hai / pratipakSI karmoMke udaya kA abhAva upazama haiM / upazamake honepara honevAlA bhAva aupazamika hai / pratipakSI karmakA punaH utpattikA abhAvarUpa jo nAza hai, use kSaya kahate haiM / usake honepara honevAlA bhAva kSAyika hai / pratipakSI karmakA udaya rahate hue jo 2. kelavu bhAvagalidaM jIvavake mi. / 3. majJAvantaM garledigu / 0 39 35 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 go0 jIvakANDe eMditaudayikAdipaMcabhAbaMgaLurga sAmAnyArthapratipAdanamaM mADi muMde vistaramAgi mahAdhikAra doLaperu // tadanaMtaramA guNasthAnaMgaLaM gAthAdvaryAdidamudde zisipadaparu - miccho sAsaNa misso aviradasammo ya desavirado ya / viradA pamatta idaro avva aNiyaTTi suhamo ya // 9 // vasaMta khoNamoho sajogakevalijiNo ajogI ya / codasa jIvasamAsA kameNa siddhA ya NAdavvA // 10 // nAmaikadezo nAmni pravartate eMbI nyAyada dhoye yaritpaDuguM / mithyAdRSTiH sAsAdano mizro'viratasamyagdRSTizca dezavirataraca, viratAH pramatta itaro'pUrvo'nivRttiH sUkSmazca / upazAnta 10 kSINamohau sayogakevalijino'yogI ca caturdazajIvasamAsAH krameNa siddhAzca jJAtavyAH // udayAdinirapekSaH pariNAmaH tasmin bhavaH pAriNAmikaH / evamaudayikAdInAM paJca bhAvAnAM sAmAnyAyaM pratipAdya vistarataH agre tanmahAdhikAre pratipAdayiSyati // 8 // atha tAni guNasthAnAni gAthAdvayena uddizati - mithyA - tattvaviSayA dRSTiH - zraddhA yasyAsI mithyAdRSTiH / nAmni uttarapadazceti dRSTipadasya lopAt miccho ityuktaM / ayaM bhedaH agre'pi jJAtavyaH / saha AsAdanena virAdhanena vartata iti sAsAdanA / 15 sAsAdanA samyagdRSTiryasyAsau sAsAdanasamyagdRSTiH / athavA AsAdanena samyaktvavirAdhanena saha vartamAnaH sAsAdanaH / sAsAdanazcAso samyagdRSTizca sAsAdanasamyagdRSTiH / idaM bhUtapUrvanyAyena samyagdRSTitvaM jJAtavyaM / samyaktvamithyAtvamizro mizraH / samyak samIcInA dRSTiH- tatvArthazraddhAnaM yasyAsau samyagdRSTiH / sa cAso aviratazca aviratasamyagdRSTiH / dezataH - ekadezataH, virato dezavirataH saMyatAsaMyata ityarthaH / atra vistapadaM uparitanasarvaguNasthAnavartinAM saMyamitvameva jJApayati / pramAdyatIti pramattaH / itara:- apramattaH / apUrvAH karaNA: 25 20 jIvake guNakA aMza dekhA jAtA hai, vaha kSayopazama hai / usake honepara honevAlA bhAva kSAyopazamika hai / jisameM udaya AdikI apekSA nahIM hai, use pariNAma kahate haiM / usake hote hue honevAlA bhAva pAriNAmika hai / arthAt udayAdi nirapekSa pariNAma hI pAriNAmika bhAva hai / isa prakAra audAyika Adi pA~ca bhAvoMkA sAmAnya artha kahA / vistAra se Age unake mahAdhikAra meM kaheMge ||8|| Age una guNasthAnoMkA nirdeza do gAthAoMse karate haiM - mithyA arthAt atattvako viSaya karanevAlI, dRSTi arthAt zraddhA jisake hai, vaha mithyAdRSTi hai / 'nAmni uttarapadazca' isa sUtra ke anusAra dRSTipadakA lopa honese 'miccho' kahA hai| yaha bheda Age bhI jAnanA / jo AsAdanA arthAt virAdhanA ke sAtha rahe, vaha sAsAdanA hai| jisakI samyagdRSTi sAsAdanA hai, vaha sAsAdana samyagdRSTi hai / athavA AsAdana arthAt samyaktvakI virAdhanA ke 30 sAtha jo vartamAna hai, vaha sAsAdana hai / sAsAdana samyagdRSTiko sAsAdana samyagdRSTi kahate haiN| bhUtapUrva nyAsa se arthAt pahale vaha samyagdRSTi thA, isa apekSA se yahA~ samyagdRSTipanA jAnanA / samyaktva aura midhyAtvake melakA nAma mizra hai / samyak arthAt samIcIna, dRSTi arthAt tattvArtha zraddhAna jisakA hai, vaha samyagdRSTi hai / tathA jo avirata hone ke sAtha 1. chAye / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 41 mithyAtattvaviSayA dRSTiH zraddhA yasyAsau mithyAdRSTiH / nAmnyuttarapadasya cazlugvA eMdu dRSTipadakke lopamAgi miccho eMdu peLUdatta / I pariyala muMdeyumariyalpaDuguM / saha AsAdanena virodhanena vartata iti sAsAdanA / sAsAdanA samyagdRSTi yaMsyAsau sAsAdana samyagdRSTiH / athavA A-sAdanena samyaktvavirAdhanena saha vartamAnaH sAsAdanaH / sAsAdanazcAsau samyagdRSTizca sAsAdanasamyagdRSTi: / eMditu bhUtapUrvanyAryAdidaM samyagdRSTitvamanarivudu / mithyAtvamizro mizraH / ( samyak ) samIcInA dRSTistatvArthazraddhAnaM yasyAsau samyagdRSTiH / sa cAsAvaviratazcAviratasamyagdRSTiH / dezata ekadezato virato dezavirataH saMyatAsaMyata ityarthaH / illidaM mele pelpaDuva guNasthAnavattagaLellaM viratAH / eMdo pardAdidaM saMyamigaLepare darige / pramAdyatIti pramattaH / itaro'pramattaH / apUrvAH karaNAH pariNAmA yasyAsAvapUrvakaraNaH / nivRttiH pariNAmavizeSaH / na vidyate nivRttirUpaH karaNo yasyAsAvanivRttikaraNaH / sUkSmaH 10 sAMparAyaH kaSAyo yasyAsau sUkSmasAMparAyaH / upazAnto moho yasyAsAvupazAntamohaH / kSINo moho yasyAsau kSINamohaH / ghAtikarmANi jayati smeti jinaH / kevalajJAnamasyAtIti kevalI / sa cAsau jinazca kevalijinaH / yogena saha vartata iti sayogaH / sa cAsau kevalijinazca sayogakevalijinaH / yogo'syAstIti yogI / na yogI ayogI / [ ayogI- ] kevalijina ityanuvartanAdayogI cAsau pariNAmA yasyAsI apUrvakaraNaH / nivRttiH pariNAmavizeSaH, na vidyate nivRttirUpaH karaNo yasyAsAvanivRtti - 15 karaNa: / sUkSmaH sAmparAyaH - kaSAyaH yasyAsI sUkSmasAmparAyaH / upazAnto moho yasyAsI upazAntamohaH / kSINo moho yasyAsI kSINamohaH / ghAtikarmANi jayati smeti jinaH kevalajJAnamasyAstIti kevalI, sa cAso jinazca kevalijinaH | yogena saha vartate iti sayogaH, sa cAso kevalijinazva sayogakevalijinaH / yogaH asyAstIti yogI, na yogI ayogI, ayogI kevalijinaH ityanuvartanAt ayogI cAso kevalijinazca ayogike va lijina: / 5 samyakadRSTi hai, vaha avirata samyagdRSTi hai / deza arthAt ekadezase jo virata hai, vaha deza 20 virata arthAt saMyatAsaMyata hai / yahA~ jo virata pada hai, vaha Uparake saba guNasthAnavartiyoM ke saMyamI honeko sUcita karatA hai| jo pramAdayukta hai, vaha pramatta hai; jo pramAdayukta nahIM hai, vaha apramatta hai| apUrva karaNa arthAt pariNAma jisake apUrva haiM, vaha apUrvakaraNa hai / nivRtti pariNAma vizeSako kahate haiM / jisake karaNa nivRtti rUpa nahIM haiM, vaha anivRttikaraNa hai| sUkSma sAmparAya arthAt kaSAya jisakI hai, vaha sUkSmasAmparAya hai| jisakA moha upazAnta hai, vaha upazAnta- 25 moha hai / jisakA moha kSINa hai, vaha kSINamoha hai / jisane ghAtikamoMko jIta liyA hai, vaha jina hai aura jisake kevalajJAna hai, vaha kevalI hai| jo kevalI vahI jina honese kevalIjina hai| jo yogasahita hai, vaha sayoga hai / jo sayoga honeke sAtha kevalIjina hai, vaha sayoga kevalIjina hai / jisake yoga hai vaha yogI hai| jo yogI nahIM, vaha ayogI hai / 'kevalI jina' padakI anuvRttise ayogI vaha huA kevalijina, isa taraha ayogikevalijina hai / 30 ye midhyAdRSTise lekara ayogikevalijinaparyanta caudaha jIvasamAsa arthAt guNasthAna jAnanA cAhie / zaMkA- guNasthAnakI saMjJA jIvasamAsa kaise huI ? samAdhAna--jIva inameM 'samasyante' arthAt saMkSepa rUpa kiye jAte haiM athavA jIva inameM 'samyak Asate' acchI rItise rahate haiM, isalie guNasthAnoMko jIvasamAsa kahate haiM / 35 1. karAdanena / 2. ma samyaMcI / 6 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe kevalijinazca ayogikevlijinH| 'eMditu mithyAdRSTayAdiyAgi ayogikevali jinAvasAnabhappa caturdazajIvasamAsegaLu guNasthAnaMgaLe dariyalpaDuvuvu / illi jIvasamAse eMba saMjJa guNasthAnake tAdudeM doDe-jIvAH samasyante saMkSipyante eSviti jovasamAsAH / athavA jIvAH samyagAsate edhviti jIvasamAsAH / eMdilli prakaraNasAmarthyadidaM guNasthAnaMgaLe jIvasamAsazabdadidaM peLalpaDuvuvu / I sakarmarappa jIvaMgaLiMtu lokadoLoLarate vinaSTakRtsnakarmarugaLappa siddhaparameSThigaLumoriditu jJAtavyarumapparu / krameNa siddhAH eMditu kramazabdadidaM munnaM ghAtikamaMgaLaM kSapiyisi sayogAyogikevaliguNasthAnaMgalolu yathAyogyaM kAlamaMkarisi ayogikevalicaramasamayadoLu zeSAghAtikamaMgaLaM niravazeSamAgi kSapiyisi siddharappareMbI kramaM jnyaapislpttttdu| I jJApakadidaM yugapatsakalakarmakSayama sarvadA karmA10 bhAvadattaNidaM sadA muktatvamuM paramAtmaMge nirAkRtamAdudu // anaMtaraM guNasthAnaMgaLoLu audayikAdi bhAvaMgaLage saMbhavamaM toridaparu / micche khalu odaio bidie puNa pAriNAmio bhAo / misse khaovasamio aviradasammammi tiNNeva // 11 // ete mithyAdRSTayAdyayogikevalijinAvasAnAH caturdazajIvasamAsAH guNasthAnAnIti jJAtavyAH / kathamiyaM jIva15 samAsa iti saMjJA guNasthAnasya jAtA? iti ceta, jIvAH samasyante-saMkSipyante eSviti jIvasamAsAH / athavA jIvAH samyagAsate eSviti jIvasamAsAH / ityatra prakaraNasAmarthyena guNasthAnAnyeva jIvasamAsazabdena ucyante / ete sakarmANo jIvA yathA loke santi tathA vinaSTakRtsnakarmANaH siddhaparameSThino'pi santIti jJAtavyAH bhavanti / krameNa siddhAzceti kramazabdena parva ghAtikarmANi kSapayitvA sayogAyogikevaligaNasthAnayoryathAyogyakAlaM sthitvA ayogikevalicaramasamaye zeSAghAtikarmANi niravazeSANi kSapayitvA siddhA bhavantItyayaM kramo jJApyate / anena jJApakena yugapatsakalakarmakSayatvaM sarvadA karmAbhAvAta sadAmaktatvaM ca paramAtmano nirAkRtaM jAtaM // 9-10 // atha guNasthAneSu audayikAdibhAvAnAM saMbhavaM darzayati mithyAdRSTiguNasthAne darzanamohodayajanitodayikabhAvaH atattvArthazraddhAnalakSaNo bhavati khalu sphuTaM / dvitIye-sAsAdanaguNasthAne punaH pAriNAmikabhAvo bhavati, atra darzanamohodayAdinirapekSAsadbhAvAt / mizraguNa yahA~ prakaraNavaza guNasthAna hI jIvasamAsa zabdase kahe jAte haiN| jaise ye sakarmA jIva 25 lokameM haiM, vaise hI jinake saba karma naSTa ho gaye haiM,ve siddhaparameSThI bhI haiM, aisA jAnanA / - gAthAmeM kahe 'krameNa siddhAica ke krama zabdase yaha batalAyA hai ki pahale ghAtikauMko kSaya karake sayogakevalI aura ayogakevalI guNasthAnameM yathAyogya kAla taka rahakara ayogikevalIke antima samayameM zeSa aghAti karmoMko pUrI tarahase naSTa karake siddha hote haiN| isase eka sAtha saba karmokA kSaya honA aura sarvadA karmoMkA abhAva honese paramAtmAke sadA mukta 1. honekA nirAkaraNa kiyA hai / / 9-10 // ___Age guNasthAnoMmeM audayika Adi bhAvoMko darzAte haiM-mithyAdRSTi guNasthAnameM darzanamohake udayase utpanna audayika bhAva hotA hai jisakA lakSaNa atatvazraddhAna hai yaha spaSTa hai| dUsare sAsAdana guNasthAnameM pAriNAmika bhAva hotA hai| yahA~ darzanamohake udaya AdikI apekSA na honese pAriNAmika bhAva kahA hai| mizraguNasthAnameM kSAyopazamika bhAva 35 1. ma eNditaa| 2. ka naMgalI / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA mithyAdRSTau khalbaudayiko bhaavH| dvitIye punaH pAriNAmiko bhaavH| mizre kSAyopazamiko'viratasamyagdRSTau traya eva // mithyAdRSTiyoLdarzanamohodayajanitaudayikabhAvamatattvArthazraddhAnalakSaNamakkaM sphuTamAgi / dvitIyaguNasthAnadoLu matte pAriNAmikabhAvamakkumelli darzanamohodayAdi nirapekSamaMTappudattaNidaM / mizraguNasthAnadoLu kSAyopazamikabhAvaimakkumadete doDemithyAtvaprakRtiya savvadhAtispardhakaMgaLu dayAbhAvalakSaNakSayadoLaM samyagmithyAtvaprakRtyudayamuMTAgutti- 5 ralu manudayaprAptaniSekaMgaLupazamadoLaM samudbhUtamapyudo kaarnnmaagi| aviratasamyagdRSTiyoLIparzamaka, kSAyopazamika, kSAyikasamyaktvamuditu bhAvatritayamA mallidarzanamohadupazamadataNidaM aupazamikasamyaktvama, darzanamohakSayopazamadattaNidaM kSAyopazamikamappa vedakasamyaktvamuM, darzanamohakSayadattaNidaM kssaayiksmyktvmumkku| I peLalpaTTa bhAvaMgale saMbhavaniyamanimittamaM pratipAdisalveDi muMdaNa suutraavtaarN| ede bhAvA NiyamA daMsaNamohaM paDucca bhaNidA hu / cArittaM patthi jado avirada aMtesu ThANesu // 12 // ete bhAvA niyamAddarzanamohaM pratItya bhaNitA khalu / cAritraM nAsti yato'viratAnteSu sthAneSu // iMtu perige peThalpaTaudayikAdibhAvaMgaLu niyamadidaM darzanamohamanudezisi sphuTamAgi peLalpaTTavu / AvudoMdu kAradamaviratAMtamappa guNasthAnaMgaLoLu cAritramilladu kAraNamAgi 15 cAritramohamanudezisi peLalpa ttudill| aridaM sAsAdanaguNasthAnadoLanaMtAnubaMdhikaSAyamuMTAsthAne kSAyopazamikabhAvo bhavati / kutaH ? mithyAtvaprakRteH sarvadhAtispardhakAnAmudayAbhAvalakSaNe kSaye samyagmidhyAtvaprakRtyudaye vidyamAne satyanudayaprAptiniSekANAM upazame ca samudbhUtatvAdeva kAraNAt / aviratasamyagdRSTiguNasthAne aupazami kasamyaktva-zAyopazamikarUpavedakasamyaktva-kSAyikasamyaktvanAmAnastrayo bhAvA bhavanti / tatra darzana mohopazamasya kSayopazamasya kSayasya ca saMbhavAt // 11 // eSAmuktabhAvAnAM saMbhavaniyamasya nimittamAha- 20 ete prAguktodayikAdayo bhAvAH niyamAd darzanamohaM pratItya-Azrityaiva, bhaNitA:-kathitAH bhavanti khalu-sphuTa, yataH kAraNAdaviratAnteSu caturyu guNasthAneSu cAritraM nAstIti kAraNAt te cAritramohaM pratItya na bhaNitAH / tena sAsAdanaguNasthAne anantAnubandhyanyatamodaye vidyamAne'pi tadvivakSayA pAriNAmikabhAvaH ArSe pratipAdita iti jAnIhi / anantAnubandhyanyatamodayavivakSayA tu audayikabhAvo'pi bhavet // 12 / / hotA hai, kyoMki mithyAtva prakRti ke sarvaghAti sparddhakoMkA udayake abhAvarUpa kSaya honepara 25 tathA samyamithyAtva prakRtikA udaya rahate hue aura anudaya prApta niSekoMkA upazama honepara mizraguNasthAna hotA hai| avirata samyagdRSTi guNasthAnameM aupazamika samyaktva, kSAyopazamika rUpavedaka, tathA kSAyika samyaktva nAmake tIna bhAva hote hai, kyoMki isa guNasthAnameM darzanamohakA upazama, kSayopazama tathA kSaya hotA hai // 11 // ___Age ina bhAvoMke honekA kAraNa kahate haiM-ye jo Upara audayika Adi bhAva kahe haiM, 30 ve niyamase darzanamohakI apekSAse hI kahe haiN| kyoMki avirata samyagdRSTiparyanta cAra guNasthAnoMmeM cAritra nahIM hotaa| isa kAraNase ve bhAva cAritramohakA Azraya lekara nahIM kahe haiN| isase sAsAdana guNasthAnameM anantAnubandhI-krodha-mAyA lobhameM-se kisI eka kaSAyakA 1. ka. bhAmatata / 2. makkumilli / 3. ma dattaNi / 4. ma bhAvamadete / 5. ma yamuguTA / 6. mamappude / 7. ma pazamikaM / 8. kamanimimaM / 9. ma kssaayodymuN| 35 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe guttirdoDaMdavivayidaM paarinnaamikbhaavmaarssdolprtipaaditmeNdrige| anaMtAnubaMdhyanyatarodayavivakSeyiMdaudayikabhAvamappudu // dezasaMyatAdiguNasthAnaMgaLoLu bhAvaniyamapradarzanArthamAgi gAthAsUtradvayamaM peLadaparu desavirade pamatte idare ya khaovasamiya bhAvo du / so khalu carittamohaM paDucca bhaNiyaM tahA uvariM // 13 // dezavirate pramatte itarasmizca kSayopazamiko bhAvastu sa khalu cAritramohaM pratItya bhaNitaM tathopari // dezaviratanoLaM pramattasaMyatanoLaM itaranappa apramattasaMyatanoLa kSAyopazamikasaMyamamakkaM / . dezasaMyetApekSayidaM pratyAkhyAnakaSAyaMgaLudayisalpaTTa dezaghAtispardhakAnantakabhAgAnubhAgo. 10 dayadoDane udayamanaiydade kSIrya mANaMgaLappa vivakSitaniSekaMgaLa sarvaghAtispardhakaMgaLanaMtabahubhAgaMgaLu dayAbhAvalakSaNakSayadoLamavaruparitananiSekaMgaLappanudayaprAptaMgaLge sadavasthAlakSaNamappupazamamuMTAguttiralu samudbhUtamappuridaM cAritramohamaM kuruttu dezasaMyamamadu kSAyopazamikabhAvameMdu peLalpa Tudu / aMte pramattApramattagaM saMjvalanakaSAyaMgaLa uditadezaghAtispardhakAnaMtakabhAgAnubhAgadoDane udayamanaiydade dezasaMyatAdiSu guNasthAneSu bhAvaniyama gAthAdvayena darzayati15 dezavirate pramattasaMyate tU punaH itarasmin apramattasaMyate ca kSAyopazamikasaMyamo bhavati / dezasaMyatApekSayA pratyAkhyAnakaSAyANAM udayAgatadezaghAtispardhakAnantakabhAgAnubhAgodayena sahAnudayAgatakSIyamANavivakSitaniSekasarvaghAtispardhakAnantabahabhAgAnAmudayAbhAvalakSaNakSaye teSAmuparitananiSekANAM anudayaprAptAnAM sadavasthAlakSaNopazame ca sati samudbhUtatvAt cAritramohaM pratItya dezasaMyamaH kSAyopazamikabhAva ityuktN| tathA pramattApramattayorapi saMjvalanakaSAyANAmudayAgatadezaghAtispardhakAnantakabhAgAnubhAgena saha anudayAgatakSIyamANavivakSitodayaniSeka 2. udaya hote hue bhI usakI vivakSA na honese AgamameM pAriNAmika bhAva kahA hai, aisA jAno / anantAnubandhImeM se kisI eka kaSAyake udayakI vivakSAse to audayikabhAva bhI sambhava hai // 12 // Age deza saMyata Adi guNasthAnoM meM bhAvakA niyama do gAthAoMse kahate haiM-dezaviratameM, pramatta saMyatameM aura itara arthAt apramatta saMyattameM kSAyopazamika saMyamarUpa bhAva hotA hai / dezasaMyatakI apekSA pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyoMke udayako prApta hue dezaghAti sparddhakoMke anantaveM bhAgamAtra spardhakoMke anubhAgakA udaya rahate hue, udayameM Aye binA hI kSayako prApta hue jo vivakSita udayarUpa niSeka sarvaghAti sparddhaka unake ananta bahubhAgoMkA udayAbhAvarUpa kSaya honepara tathA unake UparavAle anudaya prApta niSekoMkA sadavasthArUpa upazama honepara utpanna honese cAritra mohakI apekSA dezasaMyama kSAyopazamika bhAva hai,aisA kahA hai| tathA pramatta aura apramatta guNasthAnoM meM bhI saMjvalana kaSAyoMke udayako prApta dezaghAti sparddhakoMke anantaveM bhAgake udayake sAtha udayameM Aye vinA kSayako prApta honevAle vivakSita udaya rUpa niSeka sarvaghAti sparddhakoMke ananta bahubhAgoMkA udayAbhAvarUpa kSaya honepara tathA unase Uparake anudaya prApta niSekoMkA sadavasthArUpa upazama honepara utpanna honese cAritra 1. moDatadavi / 2. ma itare ca / 3. ma gludyis| 4. ma kSayamANaM / 5. ka lakSayaM / 35 6. mtiy| Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA kSIyamANaMgaLappa vivakSitodayaniSekaMgaLa sarvaghAtispardhakAnaMtabahubhAgaMgaLudayAbhAvalakSaNakSayadoLamavaruparitananiSekaMgaLappanudayaprAptaMgaLage sadavasthAlakSaNamappa upazamamuTAguttiralu samutpannamappudaridaM cAritramohamaM kurutilliyu sakalasaMyamamuM kSAyopazamikabhAvameMdu peLalpaDuvude budu zrIabhayasUrisiddhAMtacakravattigaLa bhiprAyaM / " ahaMgeme apUrvakaraNAdiguNasthAnaMgaLoLaM cAritramohanIyamane kuruttu tattadguNasthAnaMgaLoLu 5 bhAvaMgaLariyalpaDuvuvu tatto uvariM uvasamabhAvo uvasAmagesu khavagesu / khaio bhAvo NiyamA ajogicarimo tti siddhe ya // 14 // ___ tata uparyupazamabhAva upazAmakeSu kSapakeSu / kSAyiko bhAvo niyamAdayogicarama iti siddhe ca // illidaM mele apUrvakaraNAdiguNasthAnaMgaLanAlkarupazamakaro pazamikabhAvamakuM / cAritramohanIyopazamadaNidaM tatsaMyamakka prAdurbhAvamuMTappuridaM / aMte apUrvakaraNAdi nAlku guNasthAnaMgaLa kSapakaroLaM sayogAyogikevaligaLagaM kSAyikabhAvamakuM niyamadidaM taccAritrakke cAritramohanIyakSayadattamidaM samudbhUtatvamuMTappudI kAraNamAgi / aMte siddhaparameSThigaLoLaM kSAyikabhAvamakkamadava sklkrmkssyodbhuutmppuuridN|| tadanaMtaraM prAguddiSTaMgaLappa caturdazaguNasthAnaMgaLoLage prathamoddiSTamithyAdRSTiguNasthAna 10 20 sarvaghAtispardhakAnantabahubhAgAnAM udayAbhAvalakSaNakSaye teSAM uparitananiSekANAM anudayaprAptAnAM sadavasthAlakSaNopazame ca sati samutpannatvAt cAritramohaM pratItyAtrApi sakalasaMyamo'pi kSAyopazamiko bhAva iti bhaNitaM iti zrImadabhayacandrasUrisiddhAntacakravartyabhiprAyaH / tathA uparyapi apUrvakaraNAdiguNasthAneSu cAritramohanIyaM pratItya tattadguNasthAneSu bhAvA jJAtavyAH // 13 // tata upari apUrvakaraNAdicaturguNasthAnopazamakeSu aupazamika bhAvo bhavati tatsaMyamasya cAritramohopazamAdeva saMbhavAt / tathA apUrvakaraNAdicaturguNasthAnakSapakeSu sayogAyogikevalinozca kSAyikabhAvo bhavati niyamena taccAritrasya cAritramohakSayotpannatvAta / tathA siddhaparameSThiSvapi kSAyikabhAvaH syAta tasya sakalakarmakSayodbhUtatvAt // 14 // atha prAguddiSTacaturdazaguNasthAneSu prathamoddiSTasya mithyAdRSTiguNasthAnasya svarUpaM mohakI apekSA sakala saMyama bhI kSAyopazamika bhAva hai aisA kahA hai| yaha zrImAn abhaya- 25 candrasUri siddhAntacakravartIkA abhiprAya hai| tathA Age bhI apUrvakaraNa Adi guNasthAnoM meM cAritra mohanIyakI apekSAse bhAva jAnanA // 13 // __apramattaguNasthAnase Upara upazama zreNi sambandhI apUrvakaraNa Adi cAra guNasthAnoM meM aupazamika bhAva hotA hai| kyoMki unameM honevAlA saMyama cAritramohake upazamase hI hotA hai| tathA kSapaka zreNi sambandhI apUrvakaraNa Adi cAra guNasthAnoMmeM aura sayogakevalI 30 ayogikevalImeM kSAyika bhAva hotA hai; kyoMki niyamase unameM honevAlA cAritra cAritramohake kSayase utpanna hotA hai| tathA siddha parameSThImeM bhI kSAyika bhAva hotA hai, kyoMki siddha pada samasta karmoMke kSayase utpanna hotA hai // 14 // 1. ma bahubhAgaMgala anantabahubhAgaMgaludaM / 2. ma meleyuN| 3. ka upryaapryp| 4. ma rolmop| 5. ma mohakSaya / 6. ma pyude / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe svarUpamaM pradarzidaparu micchodayeNa micchattamasaddahaNaM tu tacca aTThANaM / eyaMtaM vivarIyaM viNayaM saMsaidamaNNANaM // 15 // mithyAtvodayena mithyAtvamazraddhAnaM tu tattvArthAnAm / ekAntaM viparItaM vinayaM saMzayitama5 jJAnam // darzanamohanIyabhedamappa mithyAtvaprakRtyudayadidaM jIvakke tatvArthagaLa azraddhAnalakSaNaM mithyAtvamakkA mithyAtvamumekAMta-vinaya-viparIta-saMzayAjJAnabhevadi paMcaprakAramakkumalli jIvAdivastu sarvathA sadeva sarvathA'sadeva sarvathaikameva sarvathAnekameva editivu modalAda pratipakSanirapekSakAMtAbhiprAyamekAMtamithyAtvameM budkku| ahiMsAdilakSaNasaddharmaphalamappa svargAdisukhakke hiMsAvirUpayAgAdiphalatvadidaM jIvakke pramANasiddhamappa mokSakke nirAkaraNatvadidaM pramANabAdhitamappastromokSAstitvavacanadimitivumodalAdamekAMtAlaMbanadidaM viparItAbhinivezaM viparItamithyAtvameM budkku| samyagdarzanajJAnacAritranirapekSayidaM gurupAdapUjAvirUpamappa vinayadidame mukti eMditu zraddhAnaM vainayikamithyAtvame budkku| pratyakSAdipramANagRhItamappathakke dezakAlAMtaraMgaLoLu vyabhicArasaMbhavadaNidaM paraspara prarUpayati darzanamohanIyabhedamithyAtvaprakRtyudayena jIvasya atattvArthazraddhAnalakSaNaM mithyAtvaM syAt / tacca mithyAtvaMekAntaM viparItaM vinayaM saMzayitaM ajJAnaM ceti pazcavidhaM / tatra jIvAdivastu sarvathA sadeva sarvathA'sadeva sarvathA ekameva sarvathA anekamevetyAdipratipakSanirapekSakAntAbhiprAyaH ekAntamithyAtvaM / ahiMsAdilakSaNasaddharmaphalasya svargAdisukhasya hiMsAdirUpayAgAdiphalatvena, jIvasya pramANasiddhasya mokSasya nirAkaraNatvena, pramANabAdhitastrImokSAstitvavacanena ityAdyakAntAvalambanena viparItAbhinivezo viparIta mithyAtvaM / samyagdarzanajJAnacAritranirapekSatayA gurupAdapUjAdirUpavinayenaiva muktiretacchaddhAnaM vainayikamithyAtvaM / pratyakSAdipramANagahItArthasya dezAntare __ Age pahale kahe caudaha guNasthAnoMmeM se prathama nirdiSTha mithyAdRSTi guNasthAnakA svarUpa kahate haiM-darzanamohanIyake bheda mithyAtva prakRtike udayase jIvake mithyAtva hotA hai, jisakA 25 lakSaNa atattvazraddhAna hai| vaha mithyAtva ekAnta, viparIta, vinaya, saMzayita aura ajJAnake bhedase pA~ca prakArakA hai| unameM se jIvAdi vastu sarvathA sat hI haiM yA sarvathA asat hI haiM, yA sarvathA eka hI haiM yA sarvathA aneka hI haiM,ityAdi pratipakSase nirapekSa ekAnta abhiprAyako ekAnta mithyAtva kahate haiM / ahiMsA Adi lakSaNavAle samIcIna dharmakA phala svarga AdikA sukha hai, usako hiMsA Adi rUpa yajJakA phala mAnanA, jIvake pramANa siddha mokSakA nirA1. karaNa karanA, pramANase bAdhita strI muktikA astitva batalAnA, ityAdi ekAntakA avalambana karate hue jo viparIta abhiniveza hai,vaha viparIta mithyAtva hai| samyagdarzana, samyagjJAna samyakacAritrakI apekSA na karake guruke caraNoMkI pUjA Adi rUpa vinayake dvArA hI mukti hotI hai, isa prakArakA zraddhAna vainayika mithyAtva hai| pratyakSa Adi pramANase gRhIta arthakA 1. ma makkumekAMta / 2. kadegvastusarvadhA'sadeva sarvathaikamedha / 3. ma nekamedityAdi prati / 4 madidamitya35 ghanekAlaM, kamodalAdanekAlaM / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA virodhigAptavacanavarkaSu prAmANyAnupapattiyatrttArNadamidameva tattvameditu nirNayisalkazakyamappurdAradaM sarvatra saMzayame eMbI abhiprAyaM saMzaya mithyAtva meM budakku / jJAnadarzanAvaraNatIvrodayAkrAMtaMgaLappe keMdriyajIvaMgaLa gamanekAMtAtmakaM vasturveditu vastusAmAnyadoLamupayogalakSaNo jIva eMdeMbavastu vizeSadolamajJAnajanitamappa zraddhAnamajJAnamithyAtva // anaMtara mavarudAharaNopalakSaNapradarzanArthamidaM peLadaparu / eyaMta buddharisI vivarIo bamha tAvaso viNao / iMdoviya saMsaiyo makkaDio ceva aNNANI // 16 // 47 buddhadarzI ekAMta: brAhmaNo viparItaH tApaso vainayikaH / iMdro'pi ca saMzaya mithyAruciH svAjJAnI // kSaNikaikAMta vAdigaLappa buddhadarzIprabhRtigaLekAMta mithyAdRSTigaLu / yAjJika - 10 brAhmaNAdi viparIta midhyAdRSTigaLu / tApasAdigaLu vainayikamithyArucigaLu / iMdramatAnusAriprabhRtigaLu saMzayamithyAdRSTigaLu / maskaryAdigalu ajJAnamithyAbhinivezarapparu / anaMtaramatattvazraddhAnalakSaNamappa mithyAtvamaM nirUpisalidaM pedaparu / kAlAntare ca vyabhicArasaMbhavAt parasparavirodhina AptavacanasyA'pi prAmANyAnupapatteridameva tattvamiti nirNayitumazakteH sarvatra saMzaya eva ityabhiprAyaH saMzayamidhyAtvaM / jJAnadarzanAvaraNatI vrodayAkrAntAnAmekendriyajIvAnAM 15 anekAntAtmakaM vastviti vastusAmAnye, upayogalakSaNo jIva iti vastuvizeSepi ajJAnajanitaM zraddhAnaM ajJAnamithyAtvaM bhavati / / 15 / / athaiSAM paJcAnAmudAharaNAnyuddizati - etAni upalakSaNatvena uktatvAt evaM vyAkhyeyAni - buddhadaryAdayaH ekAnta mithyAdRSTayaH / yAjJikabrAhmaNAdayaH viparItamithyAdRSTayaH / tApasAdayaH vinayamithyAdRSTayaH / indro nAma zvetAmbara guruH, tadAdayaH saMzaya mithyAdRSTayaH / maskaryAdayaH ajJAnamidhyAdRSTayo bhavanti // 16 // athAtattvazraddhAnalakSaNaM mithyAtvaM nirUpayati 5 dezAntara aura kAlAntara meM vyabhicAra sambhava honese parasparameM virodhI Aptake vacana bhI pramANa nahIM hote, isalie 'yahI tattva hai' isa prakArakA nirNaya karanA zakya na honese sarvatra saMzaya hI hai, isa prakArakA abhiprAya saMzaya mithyAtva hai / jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa ke tIvra udayase AkrAnta ekendriya Adi jIvoMkA 'vastu anekAntAtmaka hai' isa prakAra vastu sAmAnyameM aura 'jIvakA lakSaNa upayoga hai' isa prakAra vastu vizeSameM bhI jo ajJAna mUlaka 25 zraddhAna hai, vaha ajJAna midhyAtva hai / isa prakAra sthUla aMzake Azraya se mithyAtva ke pA~ca bheda kahe / sUkSma aMzake Azraya se asaMkhyAta loka mAtra bheda ho sakate haiM, kintu unakA vyavahAra sambhava nahIM hai ||15|| 20 Age mithyAtva ke ina pA~ca prakAroMke udAharaNa dete haiM--ye udAharaNa upalakSaNarUpa se kahe haiM arthAt ekakA nAma lenese anyakA bhI grahaNa hotA hai / isalie isa prakAra artha 30 karanA cAhie - buddhadarzI arthAt buddhake anuyAyI Adi mata ekAnta midhyAdRSTi haiM / yajJake kartA brAhmaNa Adi viparIta mithyAdRSTi haiN| tApasI Adi vinaya midhyAdRSTi haiM / indra nAmaka zvetAmbara guru Adi saMzaya mithyAdRSTi haiM / maskarI Adi ajJAna midhyAdRSTi haiM / vartamAna kAlakI apekSA isa bharata kSetra meM honevAle buddhadarzI Adiko yahA~ udAharaNa ke rUpa meM upasthita kiyA hai // 16 // 35 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe micchattaM vedaMto jIvo vivarIyadaMsaNo hodi / Na ya dhammaM rocedi hu mahuraM khu rasaM jahA jarido // 17 // mithyAtvaM vedayamAno jovo viparItadarzano bhavati / na ca dharma rocate madhuraM khalu rasaM yathA jvaritaH // 5 mithyAtvakarmodayAnubhAgamananubhavisuva jIvaM viparItadarzananakku maMte budane doDe-viparIta mappa tattvama naMbutaM mithyAdRSTiyakkuma budathaM / kevalamatattvavane naMbuvAtanAtanallaM mattamanekAMtAtmakamappa dharmamaM vastusvabhAvamaM ratnatrayAtmakamappa mokSakAraNabhUtamumaM na rocate naMbuvanallaM yetigarcha jvaritenappavaMge madhuramappa kSIrAvirasaM na rocate sogasadaMte // tadanaMtaraM vastusvabhAvadhaddhAnamaneyabhivyaMjasalkidaM peldaparu micchAiTThI jIvo uvai8 pavayaNaM Na saddahadi / saddahadi asabbhAvaM uvaiTuM vA aNuvai8 / / 18 / / mithyAdRSTirjIvaH upadiSTaM pravacanaM na zraddadhAti / zraddadhAtyasadbhAvamupaviSTaM vAnupaviSTam / / mithyAdRSTiM jovanadALiMdamupaviSTamaM pravacanamanAtAgamapadArthagaLaM na zraddhadhAti nNbuvnllN| mithyAtvaM udayAgataM vedayan-anubhavan jIvaH viparItadarzanaH atattvazraddhAyukto bhavati na kevalaM 15 atattvameva zraddhatte anekAntAtmakaM dharma vastusvabhAvaM ratnatrayAtmakamokSakAraNabhUtadharma na rocate (nAbhyu pgcchti)| atra dRSTAntamAha-yathA jvaritaH-pittajvarAkrAnto, madhuraM-kSIrAdirasaM, na rocate tathA mithyAdRSTidharma na rocate ityarthaH // 17 // idameva vastusvabhAvAzraddhAnaM spaSTayati ___ mithyAdRSTirjIvaH upadiSTaM-ahaMdAdibhirvyAkhyAtaM, pravacanaM AptAgamapadArthatrayaM na zraddadhAti-nAmyupagacchati / prakRSTaM vacanaM yasyAsI pravacana:-AptaH, prakRSTasya vacanaM pravacanaM-paramAgamaH, prakRSTamucyate-pramANena abhidhIyate iti pravacanaM padArthaH, iti niruktyA pravacanazabdena tattrayasyAbhidhAnAt / punaH sa mithyAdRSTi: asadbhAva-mithyArUpaM pravacanaM AptAgamapadArtha, upadiSTaM-AptAbhAsaiH prakathitaM athavA anupadiSTaM-akathitamapi zraddadhAti / nanu-,ghaDapaDatthaMbhAdipayatyesu micchAiTThI na jahAvagamaM / saddahatovi aNNANI uccade jiNavayaNe sddhnnaabhaavaado|' iti siddhAntavAkyoddiSTamithyAdRSTilakSaNaM jJAtvA sa mithyAbhAvaH parihartavyaH / tadbhedo'pyanenaiva 20 Age atatva zraddhAna rUpa mithyAtvakA kathana karate haiM-udaya meM Aye mithyAtvakA vedana arthAt anubhavana karanevAlA jIva viparIta darzana arthAt atattvazraddhAse yukta hotA hai| vaha na kevala atattvakI hI zraddhA karatA hai, apitu anekAntAtmaka dharma arthAt vastu svabhAvako athavA mokSake kAraNabhUta ratnatrayAtmaka dharmako bhI pasanda nahIM krtaa| isameM dRSTAnta dete haiM-jaise pitta jvarase grasta vyakti mIThe dUdha Adi rasako pasanda nahIM krtaa| usI taraha mithyAdRSTiko dharma nahIM rucatA // 17 // . isI vastusvabhAvake azraddhAnako spaSTa karate haiM-mithyAdRSTi jIva 'upadiSTa' arthAt ahanta Adike dvArA kahe gaye, 'pravacana' arthAt Apta Agama aura padAthe ye tIna, inakA zraddhAna nahIM karatA hai| pravacana arthAt jisakA vacana prakRSTa hai aisA Apta, prakRSTakA vacana pravacana arthAt paramAgama, prakRSTarUpase jo kahA jAtA hai arthAt pramANake dvArA kahA jAtA hai,vaha pravacana arthAt pdaarth| ina niruktiyoMse pravacana zabdase Apta, Agama aura padArtha 35 1. matamappaM / 2. maSTiyappajIva / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA asadbhAvamappa pravacanAbhAsamanupadiSTamumaM meNu zraddadhAti naMbugumilli pravacanazabdakkAtAgamapadArthagaLetu vAcyaMgaLAduveMdoDe prakRSTaM vacanaM yasyAsau pravacanaH AptaH, prakRSTasya vacanaM pravacanaM paramAgamaH, prakRSTaM pramANenocyate abhidhIyata iti pravacanaM padArthaH eMditu vizeSamariyalpaDuguM / nanu ghaDapaDatthaMbhAdisu micchAiTThoNaM jahAvagamasaddahaNamuvalabbhade cennnn| tattha vi tassa annjjhvsaaydNsnnaado| Na cedamasiddhaM / idamevaM cevetti NicchayAbhAvAdo, ahavA jahAdisA 5 mUDho vaNNagaMdharasapAsehi jahAvagamaM saddahato vi aNNANI uccdi| jahAvagamedi sA sddhnnaabhaavaado| evaM thaMbhAdi payatthesu micchAiTThI jahAvagamaM saddahato vi aNNANI uccadi jiNavayaNe sddhnnaabhaavaado| eMditu siddhAMtavAkyoddiSTa mithyAdRSTilakSaNamumaM tiLidu tanmithyAbhAvamaM bhvypprihrisuge| mattamA mithyAdarzanapariNAmabhedamanovAkyadidamumariyalpaDuga / kazcinmithyAvarzanapariNAma 10 AtmanyavasthitaH rUpAdyupalabdhau satyAmapi kAraNaviparyAsaM bhedAbhedaviparyAsaM svarUpaviparyAsaM ca janayati / tatra kAraNaviparyAsastAvat rUpAvInAmekaM kAraNamamUttaM nityamiti kalpayati / apare pRthivyAdijAtibhinnAH paramANavazcatustridvaceka guNAstulyajAtIyAnAM kAryANAmAraMbhakA iti varNayati / bhedAbhedaviparyAsaH kAryAtkAraNaM bhinnamevAbhinnameveti parikalpanA syaat| svarUpaviparyAsaH rUpAdayo nirvikalpAH saMti na saMtyeva vA, tadAkArapariNataM vijJAnameva na tadAlaMbanaM 15 vastu baahymiti|-[ sarvArthasi. 1] vAkye na jJAtavyaH / kazcinmithyAdarzanapariNAmaH Atmanyavasthito rUpAdyapalabdhI satyAmapi kAraNaviparyAsaM bhedAbhedaviparyAsaM svarUpaviparyAsaM ca janayati / tatra kAraNaviparyAsastAvat rUpAdInAmekaM kAraNamamUtaM nityamiti kalpayati / aparaH pRthivyAdijAtibhinnAH paramANavazcatustridvayekaguNAstulyajAtIyAnAM kAryANAmArambhakA iti varNayati / bhedAbhedaviparyAsa:-kAryAta kAraNaM bhinnamevAbhinnameveti parikalpanA syAt / svarUpaviparyAsaH-rUpAdayo nirvikalpAH santi na satyeva vA tadAkArapariNataM vijJAnameva na tadAlambanaM bAhyaM vastviti / evaM kumatijJAnabalAdhAnena kuzrutavikalpA bhavanti / eteSAM sarva mUlakAraNaM mithyAtvakarmodaya eveti nizcetavyam // 18 // atha sAsAdanaguNasthAnasvarUpaM sUtradvayena Aha 20 tInoM kahe jAte haiM / tathA vaha mithyAdRSTi asadbhAva arthAt mithyArUpa pravacana yAnI Apta Agama padArthakA 'upadiSTa' arthAt AptAbhAsoMke dvArA kathita athavA akathitakA bhI .. zraddhAna karatA hai| siddhAntameM kahA hai-'ghaTa, paTa, stambha Adi padArthoM meM mithyAdRSTi jAnaneke anusAra zraddhAna karate hue bhI ajJAnI kahA jAtA hai, kyoMki usako jinavacanameM zraddhAna nahIM hai|' isa siddhAnta vAkyameM kahe mithyAdaSTike lakSaNako jAnakara usa mithyAtvako choDanA caahie| usa mithyAdarzana pariNAmake bheda bhI isI siddhAntavAkyase jAnane caahie| jo isa prakAra hai--AtmAmeM avasthita koI mithyAdarzanarUpa pariNAma rUpAdikI upalabdhi honepara bhI kAraNa- 30 viparyAsa, bhedAbheda viparyAsa aura svarUpaviparyAsako paidA karatA hai| unameM se kAraNa viparyAsa isa prakAra hai-koI mAnate haiM ki rUpAdikA kAraNa eka amUrta nitya tattva hai| dUsare (naiyAyika Adi) kahate haiM ki paramANu pRthivI Adi jAtike bhedase bhedavAle haiM / pRthivI jAtike paramANuoMmeM rUpa-rasa-gandha-sparza cAroM guNa hote haiN| jala jAtike paramANuoMmeM rasa rUpa. sparza tIna guNa hote haiN| tejo jAtike paramANuoMmeM rUpa aura sparza do guNa hote 35 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 go0 jIvakANDe iMtu kumatijJAnabalAdhAnada kuzruta vikalpaMgaLappavu mivakkellaM mUlakAraNaM mithyAtva karmodayame yakkumeMdu nizcayisuge // 20 50 25 AdyasamyaktvAddhAsamayAt SaDAvalipayryaMtaM vA zeSe / anaMtAnubaMdhyanyatarovayAnnAzita samyaktva iti sAsAdanAkhyo'sau / prathamopazamasamyaktvakAladolu jaghanyadidamoMdu samayamutkarSadidamAvalikASaTkamavaziSTamAguttirelaM anaMtAnubaMdhikaSAya catuSkadoLaganyataramappa kaSAyakakudaya10 mAguttiralA AvanovaM vinAzitasamyaktvanavakuM AtaM sAsAdananeMditu peLapaTTI n / vA zabdadidaM dvitIyopazamasamyaktvakAla doLaM sAsAdanaguNasthAnaprAptiyappu ditiMtu kaSAyaprAbhRtAbhiprAyamatrakuM // tadanaMtara sAsAdanaguNasthAnasvarUpamaM peLaleMdI sUtredvikaM baMdudu / AdimasammattaddhAsamaya do chAvalitti vA sese / aNaaNNadarudayAdo NAsiyasammo tti sAsaNakkho so // 19 // 15 haiN| vAyu jAtike paramANuoM meM kevala eka sparza guNa hotA hai / tathA pRthvI jAti ke paramANuoMse pRthvI hI banatI hai, jalajAtike paramANuoMse jala hI banatA hai / isa taraha ve paramANu samAnajAtIya kAryoM ko hI utpanna karate haiN| dUsarA bhedAbhedaviparyAsa isa prakAra hai-kAraNase kArya bhinna hI yA abhinna hI hotA hai, aisI kalpanA bhedAbhedaviparyAsa hai / svarUpa viparyAsa isa prakAra hai-rUpa Adi nirvikalpa haiM athavA nahIM haiM athavA unake AkAra rUpase pari ta jJAna hI hai, usakA Alambana bAhya vastu nahIM hai / isa prakAra kumatijJAnake sAhAyya se kuzrutajJAna ke vikalpa hote haiM / ina satrakA mUla kAraNa midhyAtva karmakA udaya hI hai, aisA nizcaya karanA cAhie || 18 || prathamopazamasamyaktvakAle jaghanyena ekasamaye utkRSTena AvaliSaTke ca avaziSTe sati anantAnubandhikaSAyacatuSke anyatamakaSAyasyodaye jAte yo vinAzitasamyaktvo jAyate sa sAsAdana ityucyate / vAzabdena dvitIyopazamasamyaktva kAle'pi sAsAdanaguNasthAna prAptirbhavati iti kaSAyaprAbhRtAbhiprAyo bhavati // 19 // Age do gAthAoMse sAsAdana guNasthAnakA svarUpa kahate haiM prathamopazama samyaktvake kAla meM jaghanyase eka samaya aura utkRSTase chaha AvalI zeSa rahanepara anantAnubandhI krodha mAna mAyA lobhameM se kisI eka kaSAyakA udaya honepara jisakA samyaktva naSTa ho jAtA hai, vaha sAsAdana kahA jAtA hai / 'vA' zabda se dvitIya upazamasamyaktva ke kAlameM bhI sAsAdana guNasthAnakI prApti hotI hai, aisA kaSAya prAbhRtakA abhiprAya hai // 19 // 1. ma sUtraM / 2. taralanaMtA / 3. 4. paTTe / 5. / 6. mandaprabodhinI TIkAmeM sAsAdana guNasthAnake sambandhameM kucha vizeSa carcA hai, use yahA~ diyA jAtA hai30 'anantAnubandhI kaSAyoMke cAritramohakA bheda hote hue bhI samyaktva aura cAritrako ghAtanekA svabhAva hai aura svabhAva meM koI tarka nahIM kiyA jA sakatA / zaMkA - jaba sAsAdana anantAnubandhIke udayase hotA hai, to vaha pAriNAmika kaise huA ? samAdhAna - vivakSita darzanamohake udayakA abhAva honese / anantAnubandho darzanamohameM nahIM hai, usakA pATha cAritramohameM hai / zaMkA - jaba anantAnubandhI samyagdarzanakI ghAtaka hai, to vaha darzanamoha meM kyoM nahIM hai ? samAdhAna nahIM, kyoMki cAritrake ghAtaka tIvratama anubhAgakI mahimAse usakA 35 cAritramohapanA hI ucita hai| vinAza kaise hotA hai ? samAdhAna - anantAnu zaMkA-taba usase samyaktvakA Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA sammattarayaNapavvayasiharAdo micchabhUmisamahimuho / NAsiyasammatto so sAsaNaNAmo muNeyavvo // 20 // smyktvrtnprvtshikhraanmithyaatvbhuumismbhimukhH| nAzitasamyaktvaH sa sAsAdananAmA mntvyH|| samyaktvapariNAmama ba ratnapavaMtada zikharadattaNidaM mithyAtvapariNAmama ba bhUmyabhimukhaneM- 5 nevaramaMtarALakAladoLu ekasamayamAdiyAgi SaDAvalikAlaparyaMtaM vattisugumAvudoMdu jiivmaajiivN| vinAzitasamyaktvanappa sAsAdananAmAbhidheyane dariyalpaDuguM // tadanaMtaraM samyagmithyAdRSTiguNasthAnasvarUpanirUpaNArthamAgi gAthAcatuSTayamaM peLdaparu / sammAmicchudaeNa ya uttaMtarasavvaghAdikajjeNa / Na ya samma miccha pi ya sammisso hodi pariNAmo // 21 // samyagmithyAtvodayena ca jAtyantarasarvaghAtikAryeNa / na ca samyaktvaM mithyAtvamapi ca saMmizro bhavati pariNAmaH // jAtyaMtarasarvaghAtikAryamappa samyagmithyAtvaprakRtyudadidaM jIvakke yo jIvaH samyaktvapariNAmarUparatnazikharAt mithyAtvapariNAmarUpabhUmyabhimukhaH san yAvadantarAlakAle eka samayAt SaDAvalikAlaparyante vartate sa jIvo vinAzitasamyaktvaH sAsAdananAmA jJAtavyaH // 20 // atha samyagmithyAdRSTiguNasthAnasvarUpaM gAthAcatuSTayenAha jAtyantarasarvaghAtikAryarUpasamyagmithyAtvaprakRtyudayana jIvasya yugapatsamyaktvamithyAtvazavalitarUpapariNAmo bhavati tena samyagmithyAtvaprakRtyudayena mithyAtvakarmodayavana kevalaM mithyAtvapariNAmo bhavati / nApi samyaktva jo jIva samyaktva pariNAmarUpa ratnaparvatake zikharase mithyAtva pariNAmarUpI bhUmike sammukha hotA huA madhyake kAlameM jo eka samayase chaha Avali paryanta hai, rahatA hai, vaha jIva samyaktvake naSTa ho jAnese sAsAdana hotA hai| arthAt parvatase girA vyakti bhUmimeM Anese 20 pahale giratA huA kucha samaya antarAlameM rahatA hai / vaise hI jo samyaktvake naSTa honepara mithyAtva rUpa bhUmiko prApta na karake chaha AvalimAtra antarAla kAlameM rahatA hai, vaha sAsAdana samyagdRSTi hai // 20 // jAtyantara sarvaghAtike kAryarUpa samyagmidhyAtva prakRtike udayase jIvake eka sAtha samyaktva aura mithyAtvarUpa milA-julA pariNAma hotA hai,ataH samyagmithyAtva prakRtike 25 udayase mithyAtva kamake udayakI taraha na kevala mithyAtva pariNAma hotA hai aura na samyaktva prakRtike udayakI taraha samyaktva-pariNAma hotA hai| isa kAraNase usa samyagmithyAtva prakRtikA kArya judI hI jAtirUpa samyagmithyAtva rUpa milA huA pariNAma hotA hai / / 21 / / bandhIkA udaya honepara chaha AvalirUpa thor3ese kAlakA vyavadhAna honepara bhI mithyAtvakarmake udayAbhimukha honepara hI samyagdarzanakA vinAza hotA hai| zaMkA-yadi aisA hai to anantAnubandhIke udayase samyaktvakA nAza 30 kyoM kahA hai ? samASAna-mithyAtvake udayAbhimukha honeke nikaTavartI anantAnubandhIke udayase samyagdarzanake vinAzakI sambhAvanA honese aisA kahA hai| adhika kyA anantAnubandhI meM samyagdarzanake vinAzakI zakti honepara bhI mithyAtvake udayAbhimukha honepara hI usa zaktikI vyakti hotI hai| sAsAdanameM atattva zraddhAna avyakta hotA hai aura mithyAtva meM vyakta hotA hai| 1. ma samabhimuho / 2. ma valikekA / 3. madanAbhi / 4. ma jaccatara / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe yugapatsamyaktvamithyAtvazabalitamappa pariNAmamakkumA samyagmithyAtveprakRtyudayadidaM mithyAtvakarmodayadinaM tu kevalamithyAtvapariNAmamakkumaMtumaltu samyaktvaprakRtyudayaviditu samyaktvapariNAmamu meNakkumaMtumantu adukAraNadidaM tatkArya jAtyaMtaramappasamyaktvamithyAtvapariNAmazabalitamakkuma dariyalpaDuvudu // dahiguDamiva vAmissaM puhabhAvaM Neva kAriduM sakkaM / evaM missayabhAvo sammAmiccho tti NAdavvo // 22 // dadhiguDamiva vyAmizraM pRthagbhAvaM naiva kattaM zakyaM / evaM mizrakabhAvaH samyagmithyAdRSTiriti jJAtavyaH / / tu vyAmizramappa dadhiguDaM pRthagbhAvamaM mADavaDe zakyavaltu aMte samyagmithyAtva saMmizrapariNAmamumaM kevalasamyaktvabhAvamumaM kevalamithyAtvabhAvamumaM meNa pRthagbhAvadidaM vyava10 sthApise shkymltu| idu kAraNadiMdamAtaM sampagmithyA dRSTi eMditu jnyaatnkku| samIcInAso mithyA ca sampagmithyA sA dRSTi: zraddhAnaM yasyAso smygmithyaadRssttiH| ditu vyutpttiyuttppudrttnnidmuN| munnaM parigRhItAtatvazraddhAnAparityAgadoDane tattvazraddhAnakkasaMbhavamuTappudu kaarnnmaagi| so saMjamaM Na "giNhadi desajamaM vA Na baMdhade AuM / samma vA micchaM vA parivajjiya maradi NiyameNa // 23 / / 15 sa saMyamaM na gRhNAti dezasaMyamaMvA na badhnAtyAyU Si samyaktvaM vA mithyAtvaM vA pratipadya 20 prakRtyudayavat samyaktvapariNAmo bhavati / tataH kAraNAta tatkAyaM jAtyantararUpasamyaktvamithyAtvapariNAmazavalitaM bhavatIti jJAtavyaM // 21 // iva-yathA, vyAmizra-saMmizra daghiguDaM pRthagbhAvaM kartuM naiva zakyaM bhavati evaM tathA samyagmithyAtvasaMmizrapariNAmo'pi kevalasamyaktvabhAvena vA kevalamithyAtvabhAvena vA pRthagbhAvena vyavasthApayituM naiva zakyo bhavati / ataH kAraNAt sa samyagmithyAdRSTiriti jJAtavyo bhavati / samIcInAso mithyA ca samyagmithyA, sA dRSTiH-zraddhAnaM yasyAsau samyagmidhyAdRSTiriti vyutpatterapi pUrvaparigRhItAtattvazraddhAnAparityAgena saha tattvazraddhAnaM bhavati tathAsaMbhavakAraNasadbhAvAt // 22 // saH-samyagmithyAdRSTirjIvaH sakalasaMyama dezasaMyama vA na gRhmati tadgrahaNayogyakaraNapariNAmAnAM tasminnasaMbhavAt / tathA sa caturgatinibandhanAni AyUSyapi na badhnAti maraNakAle niyamena samyagmithyAtvapariNAma jaise mile hue dahI, gur3ako alaga-alaga karanA zakya nahIM hai usI prakAra milA huA samyagmithyAtva pariNAma bhI kevala samyaktvarUpase yA kevala mithyAtvabhAvarUpase alagaalaga vyavasthApita karanA zakya nahIM hai / isa kAraNa use samyagmithyAdRSTi jAnanA caahie| samIcIna aura mithyA samyagmithyAdRSTi jisake hotI hai vaha samyagmithyAdRSTi hai| isa vyatpattise bhI pahale grahaNa kiye hue atattvazraddhAnako tyAge binA usake sAtha tattvazraddhAna bhI hotA hai kyoMki usa prakArake kAraNakA sadbhAva hai / / 22 // vaha samyagmithyAdRSTi jIva sakala saMyama athavA dezasaMyamako grahaNa nahIM karatA; kyoMki unako grahaNa karane yogya pariNAma usameM nahIM hote| tathA vaha cAroM gatiyoMmeM le jAnekA kAraNa jo cAra Ayukarma haiM, unakA bhI bandha nahIM karatA hai / tathA maraNa kAla Anepara 1. mathyAtvakarmodayadi mi| 2. ma didmeNtu| 3. mlphugu| 4. ma maltu / 5. ka mennu| 6. ma 35 degsthApippaDe zaM / 7. mtmyn| 8. magadidame / 9. makuma sN.| 10. ma gehuuN| 30 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jovatattvapradIpikA 53 mriyate niyamena // samyagmithyAdRSTijIvaM sakalasaMyamamumaM dezasaMyamamumaM meNu kaikoLanallaM / tadgrahaNayogyakaraNapariNAmaMgaLAtanoLasaMbhavisavappuridaM ate AtaM caturgatinibaMdhanamappAyuSyamumaM kaTuvanallaM / maraNakAlado niyamadidaM samyagmithyAtvapariNAmamaM pattuviTu asaMyatasamyagdRSTitvamumaM meNu mithyAdRSTitvamumaM podi beLikkaM parabhavAyuSyamaM kaTTi saaguN|| sammattamicchapariNAmesu jahiM AugaM purA baddhaM / tahiM maraNaM maraNaMtasamugdhAdo vi ya Na missammi // 24 // samyaktvamithyAtvapariNAmeSu yasminnAyuH purA baddhaM / tasminmaraNaM mAraNAntikasamudghAto'pi ca na mizre // ettalAnuM baddhaparabhavAyuSyanappajIvaM sampagmithyAtvapariNAmamaM podugumAgaLu samyaktvaparigAmanimittakamappa meNu mithyAtvapariNAma nimittakamappAvudodu gatisaMbaMdhAyuSyaM muMnaM kaTTalpadrudu / baLikaM samyagmithyAdRSTiyAgi maraNakAladoLu tadgatiyogyapariNAmavoLe maraNa- 10 maneTaduguma buditallade matte sabhyagmithyAtvapariNAmadoLAyubaMdhakAladoLitappa prinnaamkku| maraNakAla~doLaMtappudeyakkumeMditu niymvill|| tyaktvA, asaMyatasamyagdRSTitvaM vA mithyAdRSTitvaM vA niyamena prApyaiva pazcAmriyate // 23 / / samyaktvapariNAmamithyAtvapariNAmayormadhye yasmin pariNAme, purA-samyagmidhyAdRSTitvaprApteH pUrva parabhavAyuSkarma baddhaM tasminneva pariNAme samyaktvarUpe vA mithyAtvarUpe vA gatasyaiva jIvasya maraNaM bhavatIti 15 niyamaH kathitaH, anyeSAmAcAryANAmabhiprAyeNa niyamo nAsti / tadyathA-samyaktvapariNAme vartamAnaH kazcijjIvaH tadayogyaM parabhavAyurbadhvA punaH samyagmithyAdaSTitvA pazcAta samyaktvaM vA mithyAtvaM vA pratipadya mriyate / kazcijjIva: mithyAtve vartamAnaH tadyogyamuttarabhavAyurbaddhvA punaH samyagmithyAdRSTibhUtvA pazcAt samyaktvaM vA mithyAtvaM pratipadya mriyate / ( idaM badAyuSkaM pratyuktaM ) tathA mAraNAMtikasamudghAto'pi mizraguNasthAne nAsti // 24 // athAsaMyataguNasthAnasvarUpaM nirUpayati 20 anantAnubandhikaSAyANAM prazastopazamo nAsti iti teSAmaprazastopazame visaMyojane vA jAte darzana niyamase samyagmithyArUpa pariNAmako tyAgakara asaMyata samyagdRSTipane athavA mithyAdRSTipaneko niyamase prApta karaneke pazcAt hI maratA hai // 23 // samyaktva pariNAma aura mithyAtva pariNAmameM-se jisa pariNAmameM samyagmithyAdRSTipanekI prAptise pahale parabhavasambandhI AyukarmakA bandha kiyA thA, usI samyaktva rUpa yA 25 mithyAtva rUpa pariNAmameM jAnepara hI jIvakA maraNa hotA hai-yaha niyama hai| anya AcAryoMke abhiprAyase niyama nahIM hai| unake matase samyaktva pariNAmameM vartamAna koI jIva usake yogya parabhavakI AyukA bandha karake punaH samyagmidhyAdRSTi hokara pIche samyaktva yA mithyAtva ko prApta karake maratA hai / mithyAtva meM vartamAna koI jIva usake yogya uttara bhavakI AyukA bandha karake punaH samyagdRSTi hokara pIche samyaktva yA mithyAtvako prApta karake maratA hai| 3. yaha kathana baddhAyuSkake liye hai / tathA mizra guNasthAnameM mAraNAntika samuddhAta bhI nahIM hotA hai / / 24 // ___ Age asaMyata guNasthAnakA svarUpa kahate haiM-anantAnubandhI kaSAyoMkA prazasta upazama nahIM hotA / isalie unakA aprazastopazama athavA visaMyojana hone para tathA darzanamohanIya1. ma yamumaM dezasaMyamumaM / 2. ma balikarUpara / 3. kamakani / 4. ma dolamaMtappu / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe ahaMge mAraNAMtikasamuddhAtamu mizraguNasthAnadolilla / anaMtaramasaMyataguNasthAnasvarUpanirUpaNArthamI sUtramaM peLdaparu / sammattadesaghAdissudayAdo vedagaM have samma / calamaliNamagADhaM taM NiccaM kammakkhavaNahedU / / 2 / / samyaktvadezaghAtina udayAdvedakaM bhavetsamyaktvaM / calamalinamagADhaM tamityaM karmakSapaNahetuH // ___ anaMtAnubaMdhikaSAyaMgaLage prazastopazamanamallippuriMdamavakke prazastopazamanaM meNu visaMyojanemAguttiralu darzanamohaMgaLappa, mithyAtvakarmamu samyagmithyAtvaprakRtiyuma biveraDakka prazastopazamamakke aprazastopazamamakka kSapaNoyakke meNAguttaM viralu samyaktvaprakRtidezaghAtisparddhakaM gaLagudaya muMTAguttirdoDe tatvArthazraddhAnalakSaNamappa samyaktvaM vedakamakku / tatsamyaktvaprakRtyudaya 10 dezaghAtispardhakodadidaM tattvArthazraddhAnavinAzanasAmarthya' zUnyamappuridaM tatsamyaktvaM calama mlinmumgaaddhmumkku| eka doDa samyaktvaprakRtyudayakta tatvArthazraddhAnakke malajananamAtrame vyaapaarppuridN| adu kAraNAdinadakka deshghaatitvmkku| iMtu samyaktvaprakRtyudayamananubhavisutidaM jIvakka jAyamAnamappa tattvArthazraddhAnaM vedakasamyaktva ditu pellpttudu| iduve kSAyopazamikasamyatkvama dupeLalpaDugumeke dorDa darzanamohasarvaghAtispardhakaMgaLagudayA15 bhAvalakSaNakSayadoLaM dezaghAtispardhakarUpamappa samyaktvaprakRtyudamAgutirdoDamavakkaya uparitanAnudaya prAptaspardhakaMgaLage sadavasthAnalakSaNopazamadoLaM samudbhUtamappuridaM nityameM do vizeSaNadidaM SaTSaSThi mohamithyAtvakarmasamyagmithyAtvakarmaNoH prazastopazAntayoH kSapaNIyayorvA jAtayoH samyaktvaprakRtidezaghAtispardhakAnAmudaye satyeva yattattvArthazraddhAnalakSaNaM samyaktvaM bhavet tadvedakanAma bhavati / tat samyaktvaprakRtyudaye dezaghAtispardhakodayasya tattvArthazraddhAnavinAzanasAmarthyazUnyatvAt tatsamyaktvaM calaM malinaM agADhaM bhavati samyaktvaprakRtyudayasya tattvArthazraddhAnasya malajananamAtra eva vyApArAt tataH kAraNAt tasya dezaghAtitvaM bhavati / evaM samyaktvaprakRtyudayamanubhavato jIvasya jAyamAnaM tattvArthazraddhAnaM vedakasamyaktvamityucyate / idameva kSAyopazamikasamyaktvaM nAma, darzanamohasarvaghAtispardhakAnAmudayAbhAvalakSaNakSaye dezaghAtispardhakarUpasamyaktvaprakRtyudaye tasyaivoparitanAnudayaprAptaspardhakAnAM sadavasthAlakSaNopazame ca sati samutpannatvAt / nityamiti vizeSaNena (jaghanyenAntarmuhUrtatve'pi ke bheda mithyAtva karma aura samyagmithyAtva karmakA prazasta upazama athavA aprazasta upazama 25 athavA kSaya hone ke sammukha hote aura samyaktva prakRtirUpa dezaghAti sparddhakoMkA udaya rahate hue hI jo tattvArtha zraddhAna rUpa samyaktva hotA hai, usakA nAma vedaka hai| usa samyaktva prakRtike udayameM dezaghAti sparddhakoMkA udaya tattvAthake zraddhAnako vinaSTa karanekI zaktise zUnya honese vaha samyaktva cala, malina aura agAr3ha hotA hai| kyoMki samyaktva prakRtikA udaya tattvArtha zraddhAnameM mala utpanna karane mAtrameM vyApAra karatA hai| isI kAraNase vaha dezaghAti 30 hai| isa prakAra samyaktva prakRtike udayako anubhavana karanevAle jIvake honevAlA tattvArtha zraddhAna vedaka samyaktva kahA jAtA hai| isIkA nAma kSAyopazamika samyaktva hai, kyoMki darzana moha ke sarvaghAti sparddhakoMkA udayAbhAva rUpa kSaya honepara tathA dezaghAtI sparddhaka rUpa samyaktva prakRtikA udaya honepara aura usIke Uparake anudaya prApta niSeokA sadavasthA rUpa 1. ka pratI 'ahaMge' ityAdi nAsti / 2. mana mumAgu / 3. ka prakRtighAti / 4. ka namappA / 35 5. ka kRtiya de / 6. kadegdhyaM zU / 7. manamu ve"| 8. ma ktvamu meN| Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA sAgaropamakAlAvasthAyi yedutkRSTa vivayi pellpttttdu| karmakSapaNahetubudaridaM mokSakAraNaMgaLappa samyagdarzanajJAnacAritrapariNAmaMgaLoLu samyaktvame mukhyakAraNameM ditu suucislpttudu| vedakasamyaktvakke zaMkAdimalaMgaLu yathAsaMbhavamAgi samyaktvanimUlanocchedanA kAraNaMgaLasamyaktvaprakRtyudayadida puTuvavu / aupazamikakSAyikasamyaktvaMgaLge malajananakAraNatadudayAbhAvadidaM nirmalatvaM siddhmaadurdedrige| calamalinAgADhamumatene peLda prathamoddiSTa calama budu| 5 zloka nAnAtmIyavizeSeSu calatIti calaM smRtaM / lasatkallolamAlAsu jalamekamiva sthitaM // . yaditu peLelpaTTadiditeM dorDa AptAgamapadArthazraddhAnavikalpagaLoLu calisugumeM ditu calameM budeM teMdoDa-"svakArite'rhaccaityAdau devo'yaM me'nyakArite / anyasyAyamiti bhrAmyanmohAcchrAddho- 10. 'pi ceSTate // " eMditu svakAritArhaccatyAdigaLoLu mamatvadidaM mamAyaM devaH eMditu anyakAritAhaccaityAdigaLoLandasyAyaM devaH eMdu parakIyatvadidaM bekydu bhajanadattaNidaM calameMdu peLalpaTudu / illi dRSTAMtamaM peLdaparu / nAnAkallolamAlegaLoLetu jalamo yAdoDaM nAnArUpadi calisugume te utkarSeNa ) SaTSaSTisAgaropamakAlAvasthAyItyutkRSTavivakSayoktaM ( na tu saarvkaalik)| karmakSapaNahetu ityanena mokSakAraNasamyagdarzanajJAnacAritrapariNAmeSu samyaktvameva mukhyakAraNamiti sUcyate / vedakasamyaktvasya zaMkAdimalA 15 api yathAsaMbhavaM samyaktvanirmalanocchedanAkAraNasamyaktvaprakRtyudayAdutpadyante / aupazamikakSAyikasamyaktvayormalajananakAraNatadudayAbhAvAgnirmalatvaM siddhamiti jAnIhi / calAdIni lakSayati / tatra calatvaM yathA nAnAtmIyavizeSeSu calatIti calaM smRtam / lasatkallolamAlAsu jalamekamiva sthitaM / / nAnAtmIyavizeSeSu AptAgamapadArthazraddhAnavikalpeSu calatIti calaM smRtaM / tadyathAsvakAritehaccatyAdau devo'yaM me'nyakArite / anyasyAyamiti bhrAmyan mohAcchAddho'pi ceSTate // svakArite'haccatyAdau mamAyaM deva iti madIyatvena, anyakArite'rhaccatyAdI parakIyatvena ca bhajanAccalamityuktaM / atra dRSTAntamAha-nAnAkallolamAlAsu jalamekamavasthitaM tathApi nAnArUpeNa calati tathA mohAta 20 upazama honepara vedaka samyaktva hotA hai| 'nitya' vizeSaNase yadyapi vedaka samyaktvakA jaghanya kAla antamuhUrta hai,tathApi chiyAsaTha sAgara pramANa sthitimAtra dIrghakAla taka sthAyI honese utkRSTa vivakSAse nitya kahA hai| nityase vaha sadAkAla rahatA hai,aisA artha nahIM lenA 25 cAhie / 'karmakSapaNahetu' arthAt vaha samyaktva koMke kSapaNakA kAraNa hai, isa vizeSaNase yaha sUcita kiyA hai ki mokSake kAraNa samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritrarUpa pariNAmoMmeM samyaktva hI mukhya kAraNa hai / vedaka samyaktvake zaMkA Adi mala bhI yathAsambhava samyaktvako mUlase naSTa karane meM asamartha samyaktva prakRtike udayase utpanna hote haiN| aupazamika aura kSAyika samyaktvameM malako utpanna karanemeM kAraNa samyaktva prakRtike udayakA abhAva honese nirmalatA siddha hai,aisA jaano| cala AdikA lakSaNa kahate haiM-apane hI nAnA vizeSoMmeM arthAt Apta, Agama aura padArtha viSayaka zraddhAnake vikalpoMmeM jo calita hotA hai,use cala kahate haiN| jaise, apane dvArA karAye gaye jinabimba AdimeM 'yaha mere deva haiM', isa prakAra apanepanese aura dUsareke dvArA karAye gaye jinabimba AdimeM 'yaha parAyA hai, isa prakAra bheda karanese cala doSa kahA hai| 10 1. ka tdubhybhaav| 30 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 go. jIvakANDe mohAtsamyaktvaprakRtyudayadidaM zrAddhArnu bhramisuttaM cessttisuguN|| ___malinameM budeM tne| "tadapyalabdhamAhAtmyaM paakaatsmyktvkrmnnH| malinaM malasaMgena zuddhaM svarNamivodbhavet // " tadapi samyaktvaM samyaktvaprakRtyudayadattaNidaM paDeyalpaDadamAhAtmyamanuLudakkumadakke malasaMgadi malinatvamudbhavisuguM zuddha mappa svarName taMte // . agADhameM tne| "sthAna eva sthitaM kampramagADhamiti koy'te| vRddhayaSTirivA'tyaktasthAnA karatale sthitaa|" aMte AptAgamapadArthazraddhAnAvasthAnadoLe irutiI kampramaigADhameM budeta doDa: "samepyanantazaktitve sarveSAmarhatAmayaM / devo'smai prabhureSo'smA ityAsthA sudazAmapi // " eMditu tIvrarucirahitamakkumadeta dorDa ellA'hatparameSThigaLganaMtazaktitvaM samAnamAguttiralu I zAMtikakriyege zAMtinAthadevanu prabhuvakkumI vighnavinAzanAdikriyage pArzvanAthane prabhu dityAdi 1. prakAradi rucishaithilysNbhvdnnidN| eMtogaLavRddhakaratalagatayaSTi zithilasaMbaMdhateyiMdamagoDhamatevedakasamyaktvamumeM darivudu // anaMtaramaupazamikakSAyikasamyaktvaMgaLutpattikAraNasvarUpapratipAdanArthamidaM peLdaparu / 15 samyaktvaprakRtyudayAt zraddhAnamapi bhramaNaM ceSTate / atha malinatvaM yathA tadapyalabdhamAhAtmyaM svakAt samyaktvakarmaNaH / malinaM malasaMgena zuddhaM svarNamivodbhavet // tadapi samyaktvaM samyaktvaprakRtyudayAdalabdhamAhAtmyaM bhavati / tacca malasaMgena malinaM jAyate yathA zuddha svarNa tthaa| athAgADhatvaM yathA sthAna eva sthitaM kaMpramagADhamiti kIyaMte / vRddhayaSTirivAtyaktasthAnA karatale sthitA / / sthAne eva-AptAgamapadArthazraddhAnAvasthAyAmeva sthitaM kaMprameva agADhamiti kIrtyate / tadyathAsame'pyanantazaktitve sarveSAmarhatAmayam / devo'smai prabhureSo'smA ityAsthA sudRzAmapi / iti tIvrarucirahitaM bhavati / tadyathA-sarneSAM arhatparameSThinAM anantazaktitve samAne sthite'pi asmai zAntikarmaNe zAntikriyAyai zAntinAthadevaH prabhurbhavati, asmai vighnavinAzanAdikarmaNe vighnavinAzanAdikriyAya pArzvanAthadevaH prabharityAdiprakAreNa rucizaithilyasaMbhavAt / yathA vRddhakaratalagatayaSTi: zithilasaMbandhatayA agADhA tathA vedakasamyaktvamapi jJAtavyaM // atha aupazamikakSAyikasamyaktvayorutpattikAraNaM svarUpaM ca pratipAdayati / 20 isameM dRSTAnta dete haiM ki nAnA jalakI taraMgoMmeM jala eka hI avasthita hai, tathApi nAnA rUpase 25 cala hai / usI taraha mohase arthAt samyaktva prakRtike udayase zraddhAna bhramaNa rUpa ceSTA karatA hai / aba malina doSako kahate haiM-jaise malake yogase zuddha svarNa malina ho jAtA hai, vaise hI samyaktva prakRtike udayase apane mAhAtmyako na pAkara malake saMgase malina hotA hai / aba agADha doSako kahate haiM-sthAna arthAt Apta Agama aura padArthakI zraddhAna rUpa avasthA meM hI rahate hae bhI jo kA~patA hai, sthira nahIM rahatA, use agADha kahate haiN| jaise, saba anti parameSThiyoMmeM ananta zaktipanA samAna rUpase sthita hote hue bhI 'isa zAntikriyAmeM zAntinAtha bhagavAn samartha haiM, isa vighna vinAza Adi kriyA pArzvanAtha bhagavAna samartha haiM', ityAdi prakArase rucimeM zithilatA honese tIvra rucise rahita hotA hai| jaise vRddha puruSake hAthakI lakar3I zithila honese agADha hotI hai,vaise hI vedaka samyaktva bhI agAr3ha hotA hai / / 25 / / Age aupazamika aura kSAyika samyaktvakI utpattikA kAraNa aura svarUpa kahate haiM35 1. manamuM / 2. ma bhramiyusu / 3. ka kNprmgaaddh| 4. ma tvadolsamAmabhiruttiralu / 5. ka gADhaka sa / 6. prabhurevosyA / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA sattaNhaM uvasamado uvasamasammo khayAdu khaiyo ya / vidiyakasAyudayAdo asaMjado hodi sammo hu // 26 // saptAnAmupazamataH upazamasamyaktvaM kSayAt kSAyikaM c| dvitIyakaSAyodayAt asaMyato bhavati smygdRssttiH|| sphuTaM / na vidyate aMtaH avasAnaM yasya tadanantaraM mithyAtvaM tadanubadhnAtItyevaM shiilmnNtaanubNdhi| iMtappanaMtAnubaMdhi kaSAyacatuSkama mithyAtvasamyagmithyAtvasamyaktvaprakRtiyeMba 5 varzanamohatrayamameM ditu saptaprakRdigaLa sarvopazamadinaupazamikasamyaktvaM puTugumaMttayA saptaprakRtigaLa kSayadattaNidaM kSAyikasamyaktvamakkumIyubhayasamyaktva, nirmalamakkumake do zaMkAdimalaMgaLa lezaka mappaDamasaMbhavamappuridaM / aMte nizcalamumakkumeke doDAmAgamapadArthaviSayazraddhA vikalpaM geLolliyumaskhalanamaMTappuridamaMta gADhamumaikkumaka doDAptAdigaLoLu tiivrrucisNbhvmuNttppuridN| malA yamumAvaprakAradidamaeNkkumaka doDaM samyaktvaprakRtyudayAkkilliyatyaMtAbhAvadaNidameMdari- 1. vRd / iMtuktaMgaLappa murusamyaktvaMgALavaM pariNatanappa samyagdaSTidvitIyakaSAyaMgalappa aprtyaakhyaanaavrnnkossmaanmaayaalobhNglnytmodviNdmsNytnkk|| anaMtaraM tattvArthazraddhAnakke grahaNatyAgAvasarapradarzanArthamI gAthAdvayamaM peLdapaM / saMbhava na vidyate antaH avasAnaM yasya tadanantaM mithyAtvaM, tadanubaghnantItyevaMzIlA anantAnubandhinaH krodhamAnamAyAlobhAH, mithyAtvasamyagmithyAtvasamyaktvaprakRtinAmadarzanamohatrayaM ceti saptaprakRtInAM sarvopazamenaupazamika- 15 samyaktvamutpadyate / tathA tAsAmeva saptaprakRtInAM kSayAt kSAyikaM samyaktvaM bhavati / idamubhayasamyaktvamapi nirmalaM bhavati zaGkAdimalalezasyApyanutpattisaMbhavAt / tathA nizcalaM bhavati. AptAgamapadArthaviSayazraddhAnavikalpeSu kvacidapi skhalanAbhAvAt / tathA gADhaM bhavati AptAdiSu tIvrarucisaMbhavAt / idaM malAsaMbhavAditrayaM tu samyaktvaprakRtyudaya syAtrAtyantAbhAvAditi jJAtavyaM / evamuktatrividhasamyaktvaiH pariNatasamyagdaSTiH dvitIyakaSAyANAM apratyAkhyAnAvaraNakrodhamAnamAyAlobhAnAmanyatamodayena asaMyato bhavati // 26 // atha tattvArthazraddhAnasya grahaNatyAgAvasara 20 gAthAdvayena prarUpayati - jisakA anta nahIM hai,use ananta kahate haiM / ananta arthAt mithyAtva, usakA Azraya pAkara jo ba~dhatI hai, vaha anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha tathA mithyAtva, samyak mithyAtva aura samyaktvaprakRti nAmaka tIna darzanamoha, ina sAta prakRtiyoMke sarvopazamase aupazamika samyaktva utpanna hotA hai / tathA unhIM sAta prakRtiyoMke kSayase kSAyika samyaktva 25 hotA hai / ye donoM bhI samyaktva nirmala hote haiN| inameM zaMkAdi malakA leza bhI utpanna nahIM / hotA / tathA nizcala hote haiN| kyoMki Apta, Agama aura padArtha viSayaka zraddhAnake vikalpoMmeM kahIM bhI skhalana nahIM hotA / tathA gAr3ha hote haiN| kyoMki Apta AdimeM tIvra ruci hotI hai| ina tInoM maloMke na honekA hetu yaha hai ki ina donoM samyaktvoMmeM samyaktva prakRtike udayakA atyantAbhAva hai| isa prakAra Upara kahe gaye tIna prakArake samyaktvoMse pariNata samyagdRSTi 10 dUsarI kaSAya apratyAkhyAnAvaraNa krodha-mAna-mAyA lobhameM se kisI eka kaSAyakA udaya honese asaMyata hotA hai // 26 // Age do gAthAoMse tattvArtha zraddhAnake grahaNa aura tyAgakA avasara kahate haiM1. magalolelliyu / 2. ma kumateMdo / 3. ma kkumeMdoDe / 4. ka dRSTi apra / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe sammAiTThI jIvo uvai8 pavayaNaM tu saddahadi / saddahadi asabbhAvaM ajANamANo guruNiyogA // 27 // samyagdRSTirjIvaH upadiSTaM pravacanaM tu zraddadhAti / zraddadhAtyasadbhAvamajAnAno guruniyogAt // AvanovanahaMdAdigurugaliMdamupadiSTamappa pravacanamanAtAgamapadArthagaLaM zraddadhAti naMbugumana5 roLasadbhUtamappa atattvamuma tanage vizeSajJAnazUnyatvadidaM kevalaM gurugaLappahaMdAdigaLa niyoga ditu tavAjeyanalaMbisi naMbugumAtaM samyagdRSTiyeyakakumeke doDidAjJAnatikramamappuridaM / suttAdo taM sammaM darisijjaMtaM jadA Na saddahadi / so ceva havai micchAiTThI jIvo tado pahuDi // 28 // sUtrAta samyagdarzayamAnaM yadA na zraddadhAti sa caiva bhavati mithyAdRSTijovastataH prabhRti // antasavarthazraddhAnanappAjJAsamyagdaSTiyappa jIvanAvAgaLommeM kuzalarappAcAyA~taraMgALadaM parage tAM gRhotAsavarthamappa viparItatatvamaM gaNadharAdikathitasUtrama tori samyakprarUpyamAnamamaM durAgrahAvezadidaM naMbuvanallanAgaLamodalgoMDu muMdAjIvaM mithyAdRSTiyakkumaka noDe sUtrAzraddhAnadidamAjJAtikramaM suprasiddhamappude kaarnnmaagi| anaMtaramasaMyatatvasamyagdRSTitvaMgaLage sAmAnAdhikaraNyapradarzanArthamidaM peLdaparu / yaH arhadAyupadiSTaM pravacana AptAgamapadArthazrayaM zraddadhAti-rocate, teSu asadbhAva-atattvamapi tasya vizeSajJAnazUnyatvena kevalaguruniyogAt ahaMdAdyAjJAtaH zraddadhAti so'pi samyagdRSTireva bhavati tadAjJAyA anatimAt // 27 // tathA asadarthazraddhAnaH AjJAsamyAdRSTiIvo yadA kuzalAcAryAntaraiH prAktanatadgRhItAsadartharUpaviparItatattvaM gaNadharAdikathitasUtraM darzayitvA samyakprarUpyamANaM tat durAgrahAdezena na zraddadhAti tadA prabhRti sa jIvo mithyAdRSTirbhavati / sUtrAzraddhAnena AjJAtikramasya suprasiddhatvAdeva kAraNAt // 28 // ayAsaMyatatvasamyagdRSTitvayoH sAmAnAdhikaraNyaM pradarzayati jo jIva arhanta Adike dvArA upadiSTa pravacana arthAt Apta , Agama aura padArtha inakI zraddhA rakhatA hai, sAtha hI unake viSayameM asaddhAda arthAt atattva bhI svayaMke vizeSa jhAnase zUnya honese, kevala guruke niyogase ki jo gurune kahA,vahI arhanta bhagavAnakI 25 AjJA hai,zraddhAna karatA hai, vaha bhI samyagdRSTi hI hai| arthAt apaneko vizeSa jJAna na honese aura guru bhI alpajJAnI honese vastusvarUpa anyathA kahe aura yaha samyagdRSTi use hI jinAjJA mAnakara atattvakA zraddhAna kara le, taba bhI vaha samyagdRSTi hI hai, kyoMki usane jinAjJAkA ullaMghana nahIM kiyA // 27 // ukta prakArase asat arthakA zraddhAna karatA huA AjJAsamyagdRSTi jIva jaba anya 3. kuzala AcAryoMke dvArA pUrvameM usake dvArA gRhIta asatyArthase viparIta tattva gaNadhara Adike dvArA kathita sUtroMko dikhAkara samyak rUpase batalAyA jAve aura phira bhI vaha durAgrahavaza usa satyArthakA zraddhAna na kare,to usa samayase vaha jIva mithyAdRSTi hotA hai; kyoMki gaNadhara Adike dvArA kathita sUtrakA zraddhAna na karanese jinaAjJAkA ullaMghana suprasiddha hai| isI kAraNa vaha mithyAdRSTi hai // 28 // 35 1. ma sdbhaavmdeg| 2. magamideditu tadAjJeyumavalaM / 3. ka doDida''jJA'tika / 4. ma nAgalorme / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA No iMdiesu virado No jIve thAvare tase vApi / jo saddahadi jiNuttaM sammAiTThI avirado so||29|| no iMdriyeSu virato no jIve sthAvare ase vApi / yaH zraddadhAti jinoktaM samyagdRSTirasaMyataH sH|| ___ AvanonidriyaviSayaMgaLoLa viratirahitanaM / sthAvaratrasajIvavadheyola meNu virtirhitnN| 5 jinoktamaM naMbugumAtanaviratasamyagdRSTiyakkumidariMdamasaMyatazcAsau samyagdRSTizca eMditu samAnAdhikaraNatvaM sathitamAyatu / api zabdadidaM saMvegAdisamyaktvaguNaMgaLasUcisalpadruvu / atretyamappaviratatvavizeSaNa mantyadopakamappurida adhastanaguNasthAnaMgaLanitaroLaM sNbNdhislpdduguN| apizabdaviMdamanukaMpeyumuMdu / / anaMtaraM dezasaMyataguNasthAnanirdezArthamI gAthAdvayamaM pedaparu / 10 paccakkhANudayAdo saMjamabhAvo Na hodi NavariM tu / thovavado hodi tado desavado hodi paMcamao // 30 // pratyAkhyAnodayAtsaMyamabhAvo na bhavati / vizeSo'sti tu| stokavataM bhavati tato dezavato bhavati pnycmkH|| yaH indriyaviSayeSu no virataH viratirahitaH, tathA sthAvaratrasajIvavadhe'pi no virataH, jinoktaM pravacanaM 15 zraddadhAti sa jIvaH aviratasamyagdaSTirbhavati / anena asaMyatazcAsau samyagdaSTizceti samAnAdhikaraNatvaM samathitaM jAtam / apizabdena saMvegAdisamyaktvaguNAH suucynte| atratyaM aviratatvavizeSaNaM antyadIpakatvAdadhastanaguNasthAneSvapi saMbandhanIyaM apizabdena anukampApi syAt // 29 // atha dezasaMyataguNasthAnaM gAthAdvayena nirdizati anantAnubandhyapratyAkhyAnAvaraNakaSAyASTakopazamAt pratyAkhyAnAvaraNakaSAyANAM dezaghAtispardhakodaye jAte sarvaghAtispardhakodayAbhAvalakSaNakSayena sakalasaMyamabhAvo na bhavati / ( Navari ) vizeSo'sti tu punaH ( sa eva 20 Age asaMyatatva aura samyagdRSTitvakA sAmAnAdhikaraNya-arthAt donoMkA eka hI vyaktimeM eka sAtha honA dikhalAte haiM jo indriyoMke viSayoMmeM 'novirata' arthAt viratirahita hai, tathA sthAvara aura trasa jIvakI hiMsAmeM bhI novirata arthAt trasa-sthAvara jIvakI hiMsAkA tyAgI nahIM hai, kevala jina bhagavAnake dvArA kahe hae pravacanakA zradAna karatA hai, vaha jIva avirata samyagdRSTi 25 hotA hai / isase jo asaMyata hai,vahI samyagdRSTi hai isa prakAra sAmAnAdhikaraNyakA samarthana kiyA hai / 'api' zabdase saMvega Adi samyaktvake guNoMko sUcita kiyA hai| usase anukampA bhI sUcita hotI hai / yahA~ jo avirata vizeSaNa hai, vaha antyadIpaka honese nIceke guNasthAnoMmeM bhI lagAnA cAhie / yahA~ taka saba avirata hote haiM // 29 // Age do gAthAoMse dezasaMyata guNasthAnako kahate haiM anantAnubandhI tathA apratyAkhyAnAvaraNarUpa ATha kaSAyoMke upazamase, aura pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyoMke dezaghAtI spadhakoMke udaya hote hue sarvaghAtI spardhakoMke udayAbhAvarUpa kSayase sakala saMyamarUpa bhAva nahIM hotaa| kintu itanA vizeSa hai ki stokavatarUpa dezasaMyama hotA hai arthAt pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyake udayameM sakala cAritrarUpa pariNAma nahIM 1. manovaM iMdri / 2. ma apratyamappa avi / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAmAvalakSaNamappa kSadidaM sakalasaMyamamA vizeSamuTu mattaM dezasaMyamama go0 jIvakANDe anaMtAnubaMdhyapratyAkhyAnAvaraNakaSAyASTakopazamavattaNidaM pratyAlyAnAvaraNakaSAyaMgaLa dezaprAtimpardhakoTayamamaMTAgattiralaM sarvaghAtispardhakodayAbhAvalakSaNamappa kSayAdada satra vizeSamuTu mattaM deshsNymmkuN| tadvaMtaM dezasaMyatanAmapaMcamaguNasthAnattijovarnevitariyalpaDuguM // jo tasavahAo virado aviradao taha ya thAvaravahAo / __ ekkasamayammi jIo viradAvirado jiNekkamaI // 31 // yastrasavaSAdvirato'viratastathA ca sthAvaravadhAt / ekasmin samaye jIvo viratAvirato jinekamatiH / Atane viratAviratane ditu vyapavezisalpaTTa ekakAladoLe yAvanovaM prasavadheyattaNidaM viratanuM sthAvara[vadhe]yattaNidaM aviratanumA jIvaM viratazcAsAvaviratazca / eMditu viSayabhedApekSa10 yidaM avirodhadidaM viratAviratane bitI vypdeshkhnkku| tathA ca zavadivaM prayojanamillade sthAvaravadhamumaM mALpanelle ditu vyaakhyynkkuN| jineSvAsAviSvekA kevalA matiricchAruciryasyAsau jinkmtiH| eMditivaridaM vezasaMyataMga samyagdRSTitvavizeSaNaM nirUpitamAdudu / ideyAdidopakatvadidamatratyamumuttaratrabhu guNasthAnaMgaLoLu vizeSaNatvadidaM sNbNdhniiymkku| tavanaMtaraM pramattaguNasthAnanirUpaNamaM mADalveDi gAthAdvayamaM peldpru| saMjalaNaNokasAyANudayAdo saMjamo have jamhA / malajaNaNapamAdo vi ya tamhA hu pamattavirado so // 32 // saMjvalananokaSAyANAmukyAtsaMyamo bhavedyasmAnmalajananapramAdo'pi ca tasmAtsala pramattavirataH sH| 20 25 vizeSo darzyate-stokavrataM ) dezasaMyamo bhavati / tadvAn dezasaMyatanAmA paJcamaguNasthAnavI jIvo jJAtavyaH // 30 // sa eva viratAvirata iti vyapadizyate ekakAle eva yastrasavaSAdvirataH sthAvaravadhAdavirakSaH sa jIvaH / viratAzvAsAvaviratazceti viSayabhedApekSayA avirodhena viratAvirata iti vyapadezA) bhavati / tathA cazabdena prayojanaM vinA sthAvaravadhamapi na karotIti vyAkhyeyo bhavati / jineSu-AptAdiSu, ekA kevalA, matiH-icchA, ruciH, yasyAsau jinakamatiH / ityanena dezasaMyatasya samyagdRSTitvavizeSaNaM nirUpitaM jAtaM / idaM AdidIpakatvena uttaratrApi guNasthAneSu vizeSaNatvena saMbandhanIyaM bhavati // 31 // pramattaguNasthAnaM gAthAdvayenAhahotA hai kyoMki pratyAkhyAna arthAt sakala saMyamako jo AvaraNa karatI hai , usa kaSAyako pratyAkhyAnAvaraNa kahate haiN| dezasaMyamase yukta jIva paMcama guNasthAnavartI hotA hai / / 3 // vahI dezasaMyata viratAvirata bhI kahA jAtA hai| kyoMki eka hI kAla meM jo jIva trasahiMsAse virata hai,vahI jIva sthAvarahiMsAse avirata hai| isa taraha jo virata hai, vahI avirata hai / viSayabhedakI apekSA koI virodha na honese 'viratAvirata' vyapadezake yogya hotA hai / tathA 'ca' zabdase prayojanake binA sthAvara hiMsA bhI nahIM karatA hai, aisA vyAkhyAna karanA yogya hai / usakI ruci ekamAtra jina bhagavAnmeM honese vaha jinakamati hotA hai| isase dezasaMyatake samyagdRSTitva vizeSaNakA kathana kiyA hai| yaha vizeSaNa Adi dIpaka hai ata: Ageke bhI guNasthAnoM meM vizeSa rUpase isakA sambandha karanA cAhie // 31 // Age do gAthAoMse pramattaguNasthAnako kahate hai 35 1. ma jallameMditu / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA saMjvalanasarvaghAtispardhakaMgaLadayAbhAvalakSaNamappa kSayadoLaM dvAdazakaSAyaMgaLgayumanudayaprAptasaMjvalananokaSAyaniSekaMgaLgamaM savavasthAlakSaNamapyupazamadoLaM saMjvalananokaSAyadezaghAtispardhakagaLgamudayavivadiM kSAyopazamikamappa sakalasaMyamamappudu / saMjvalananokaSAyadezaghAtisparghakatIvodayadattaNidaM saMyamamalajananapramAdamuM puTugumAvadoMdu kAraNadidamadu kAraNaviMda pramattazcAsau viratazca eMvitAtaM SaSThaguNasthAnati pramattasaMyatane du 5 peLalpaTTa / evaM vivakkhidassa saMjamassa khavocasami[ya]ttappaDappAyaNamettaphalattAdo kadhaM saMjaLaNaNokasAyANaM carittavirohINaM caarittkaaryttN| (Na) desaghAvittaNa sapaDivakkhaguNaviSNimmUlaNasattivirahiyANamRdayo vijjamANo viNa sakajjakAro tti saMjamahedattaNa vivkkhiyttaado| vatyudo dukaja paDuppAyedi / maLajaNaNapamAdo vi ya, avi ya ityvdhaarnne| maLajaNaNapamAvo 10 ceva jamhA evaM tamhA hu pamattavirado so| tamuvalakkhayadi] / vattAvattapamAde jo vasai pamatta saMjado hodi / sayalaguNasIlakalio mahavvaI cittalAyaraNo // 33 // yasmAtkAraNAta saMjvalanasarvaghAtispardhakodayAbhAvalakSaNakSaye dvAdazakaSAyANAmanudayaprAptasaMjvalananokaSAyaniSekANAM ca sadavasthAlakSaNopazame ca saMjvalananokaSAyadezaghAtispardhakatIvrodayAt saMyamo malajananapramAdazca 15 utpadyate tasmAtkAraNAt pramattazcAso viratazceti sa SaSThaguNasthAnavI jIvaHpramattasaMyata ityucyate / vivakkhidassa saMjamassa khaovasamittapaDuppAyaNamettaphalattAdo kathaM saMjalaNaNokasAyANaM cArittavirohINaM cArittakArayattaM? dezaghAditteNa sapaDivakkha guNaviNimmUlaNasattivirahiyANamudayo vijjamANovi Na sakajjakAraotti saMjamahedutteNa vivakkhiyattAdo, vatthudo du kajja paDuppAyedi malajaNaNapamAdo viya, avi ya ityvdhaarnne| malajaNaNapamAdo ceva jamhA evaM tamhA hu pamattavirado so / tamuvalakkhadi jisa kAraNase saMjvalanakaSAyake sarvaghAtI sparddhakoMkA udayAbhAva lakSaNarUpa kSaya honepara aura bAraha kaSAyoMkA tathA udayako na prApta saMjvalanakaSAya aura nokaSAyake niSekoMkA sadavasthArUpa upazama honepara tathA saMjvalana aura nokaSAyake dezaghAtI sparddhakoMkA tIvra udaya honepara saMyamake sAtha malako utpanna karanevAlA pramAda bhI utpanna hotA hai, tisa kAraNase chaThe guNasthAnavartI jIvako pramatta aura virata arthAt pramattasaMyata kahate haiN| 25 zaMkA-saMjvalana aura nokaSAyoMkA prayojana to vivakSita saMyamako kSAyopazamika rUpase utpanna karanA hai arthAt unake kSayopazamase vivakSita saMyama utpanna hotA hai, kyoMki ve cAritrakI virodhI haiM / yahA~ gAthAmeM una kaSAyoMko cAritrakA utpAdaka kaise kahA hai ? samAdhAna-saMjvalana aura nokaSAya dezaghAtI haiN| ataH unameM apane pratipakSI saMyama guNako nirmUlana karanekI zakti nahIM hai| isase unakA udaya rahate hue bhI apanA kArya karane meM 30 asamartha hai / ataH gAthA meM unheM saMyamakA hetu upacArase kaha diyA hai / vAstavameM to ve apanA kArya hI karate haiN| vaha kArya hai-malako utpanna krnaa| 'api' avadhAraNa arthameM AyA hai, ataH inase saMyamameM malako utpanna karanevAlA pramAda hI utpanna hotA hai,isase use pramattavirata kahate haiM // 32 / / ___Age usIko kahate haiM1. ma 1 etakoSThAntargato pATho maprato mAsti / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe vyaktAvyaktapramAde yo vasati pramattasaMyato bhavati, sakalaguNazolakalito mahAvratI citralAcaraNazcittalAcaraNo vaa|| vyaktamappa svasaMvedya, parAnumeyamumappudaroLaM avyaktamapyudaroLaM pratyakSajJAnigaLagama saMvedyamappa pramAdadoLamAvanovvaM saMyataM vaptisuttikumaMtappAtaM cAritramohanIya kSayopazamamAhAtmyadidaM sakalaguNazIlakalitanuM mahAvratiyumakkumilli sAkalyamaM mahatvama 5 dezasaMyatApekSAyadameM drivudu| adu kAraNadidame pramattasaMyaMta saMtaM citralAcaraNameditu hellptttt| citraM pramAdamizraM lAtIti citralaM, citralamAcaraNaM yasyAsau citralAcaraNaH / athavA citralaH sAraMgastadata zabalitamAcaraNaM yasyAsau citrlaacrnnH| athavA cittaM lAtIti cittalaM cittalama AcaraNaM yasyAsau cittalAcaraNaH eMbI vizeSavyutpattiyumariyalpaDuguM // anaMtaramA pramAdaMgaLage nAma saMkhyApradarzanArthamAgi pedaparu / vikahA tahA kasAyA iMdiyaNiddA taheva paNayo ya / cadu cadu paNamegegaM hoMti pamAdA hu paNNarasA // 34 // vikathAstathA kaSAyA indriya nidrAstathaiva praNayazca / catasrazcatvAraH paJca ekaiko bhavanti pramAdAH pnycdsh|| saMyamaviruddhamappa kathegaLaM vikaithegaLe budu / kaSanti hisati saMyamaguNameM ditu kaSAyaMgaLe budu / 15 saMyamavirodhigaLappa indriyavyApAraMgaLunidriyagaLe budu / styAnagRddhayAdikarmatritayodaryAdadama vyakte svasaMvedya, avyakte-pratyakSajJAninAmeva saMvedya ca pramAde yaH saMyato vartate sa cAritramohanIyakSayopazamamAhAtmyena sakalaguNazIlakalito mahAvratI ( api ) bhavati / atra sAkalyaM mahattvaM ca dezasaMyatApekSayA jJAtavyam / tataH kAraNAdeva pramattasaMyataH citralAcaraNa ityuktaM / citraM-pramAdamizraM lAtIti citralaM, citralaM AcaraNaM yasyAsau citralAcaraNaH / atha vA citrala:-sAraMgaH, tadvata zavalitaM AcaraNaM yasyAsI citralAcaraNa / athavA cittaM lAtIti cittalaM AcaraNaM yasyAso cittalAcaraNaH iti vizeSavyutpattirapi jJAtavyA | // 33 // atha teSAM pramAdAnAM nAmasaMkhyApradarzanArthamAha saMyamaviruddhAH kathAH vikathAH, kaSanti-hiMsanti saMyamaguNamiti kaSAyAH, saMyamavirodhIndriyavyApArAH indriyANi, styAnagRyAdikarmatritayodayena nidrA, pracalAtIvodayena vA samudbhUtA jIvasya svArthasAmAnyagrahaNa vyakta arthAt jo svayaMke dvArA jAnane meM Ave, aura avyakta arthAt jo pratyakSa25 jJAniyoMke dvArA hI jAnane yogya hai, aise pramAdameM jo saMyata rahatA hai, vaha cAritra mohanIyake kSayopazamake mAhAtmyase samasta guNa aura zIlase yukta mahAvratI bhI hotA hai / yahA~ jo sakala nA aura mahAvratIpanA hai. vaha dezasaMyatakI apekSA jAnanA / isIse pramattasaMyatako citralAcaraNa kahA / citra arthAt pramAdase mile hue rUpako jo lAtA hai vaha citrala hai / aura jisakA AcaraNa citrala hai vaha citralAcaraNa hai / athavA jo cittako lAtA hai , vaha cittala 30 hai| aura jisakA AcaraNa cittala hai, vaha cittalAcaraNa hai| yaha vizeSa nirukti bhI jAnanA // 33 // Age una pramAdoMke nAma aura saMkhyA kahate haiM saMyamaviruddha kathAoMko vikathA kahate haiN| jo saMyama guNako 'kaSanti' arthAt ghAtatI haiM,ve kaSAya haiN| saMyamavirodhI indriyoMke vyApAra arthAt viSayoM meM pravRttikA nAma 35 1. ma svasaMvedyamappudarola parAnumeyA'vyaktamappudarola / 2. ma saMyata ci / 3. ma vikathemeMbuda / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA nidrApracalAtIvrodadiMdamaM samudbhUtamappadaM jovakka svArthasAmAnyagrahaNapratibaMdhiyappa jADyAvesthitiyaM nidraya budu| bAhyArthagaLoLmamatvarUpamaM praNayameM budu / iva' yathAsaMkhyamAgi nAlDaM nAlkumaidumekamumekama ditivellaM kUDi pramAdaMgaLu padinaidappuvu / illi prathamoddiSTa tathAzabdamallA pramAdasAdhAraNyajJApanArtha dvitIyatathAzabdaM smuccyaarthmkkuN|| anaMtaramI pramAdaMgaLagI prakAradidaM saMkhyAdipaJcapratyayaprarUpaNArthamidaM peLdaparu / saMkhA taha patthAro pariyaTTaNa NaTTha taha samuddir3ha / ede paMca payArA pamada samukkittaNe NeyA // 35 // saMkhyA tathA prastAraH parivartana naSTaM tathA samuddiSTaM ete paJca prakArAH pramAda samutkIrtane jnyeyaaH|| pramAdAlApotpattinimittAkSasaMcArahetuvizeSama sNkhyeybudu| avara nyAsamaM prastArameMbudu / 10 akSasaMcAramaM parivartanameMbudu / saMkhyAM dhRtvA'kSAnayanaM naSTa meM vidaM naSTamemeMbudu / akSaM dhRtvA saMkhyAnayanaM samuddiSTa meM didaM samuddiSTa meMbudu / I paMcaprakAraMgaLa pramAdasamutkIrtanadoLu jnyeyNglkku|| ni 1 spa. ra. ghrA. ca. zro. 5 kro. mA. mAyA. lo. 4 strI. bha. rA. a.4 pratibandhikA jADyAvasthA nidrA / bAhyArtheSu mamatvarUpaH praNayaH, ete yathAsaMkhyaM catasraH, catvAraH, paJca, ekA, ekaH sarve militvA pramAdAH paJcadaza bhavanti / atha prathamoddiSTastathAzabdaH sarvapramAdasAdhAraNyajJApanArthaH, dvitIyastathAzabda: samuccayArthaH // 34 // athaiSAM pramAdAnAM prakArAntareNa saMkhyAdipaJcapratyayAn ( gAthAnavakena) 20 prarUpayati pramAdAlApotpattinimittAkSasaMcArahetuvizeSa: saMkhyA, eSAM nyAsaH prastAraH, akSasaMcAraH parivartanaM, saMkhyAM dhRtvA akSAnayanaM naSTaM, akSaM dhRtvA saMkhyAnayanaM samuddiSTaM / ete paJcaprakArAH pramAdasamutkIrtane jJeyA indriyA~ haiM / styAnagRddhi Adi tIna karmoMke udayase nidrA hotI hai| athavA pracalAke tIvra udayase utpanna jIvakI sva aura arthake sAmAnya grahaNako rokanevAlI jar3atArUpa avasthAko 25 nidrA kahate haiN| bAhya padArthoMmeM mamatvarUpa bhAva praNaya hai| ye kramase vikathA cAra, kaSAya cAra, indriyA~ pA~ca, nidrA eka, sneha eka saba milakara pramAda pandraha hote haiM / gAthAmeM AyA pahalA 'tathA' zabda 'ye saba pramAda haiM',aisA sAdhAraNa jJAna karAneke lie hai aura dUsarA 'tathA' zabda samuccayake lie hai // 34 // Age ina pramAdoMke prakArAntarase saMkhyA Adi pA~ca pratyayoMko nau gAthAoMse kahate haiM- 30 pramAdake AlApakI utpattimeM nimitta akSasaMcArake vizeSa hetuko saMkhyA kahate haiN| inake sthApanakA nAma prastAra hai| akSasaMcArakA nAma parivartana hai| saMkhyA rakhakara akSa lAnA naSTa hai / akSa rakhakara saMkhyA nikAlanA uddiSTa hai| isa taraha saMkhyA, prastAra, parivartana, naSTa tathA uddiSTa ye pA~ca prakAra pramAdake vyAkhyAnameM jAnanA cAhie / / 35 / / 2. ma vastheyaM / 3. ma ive / 35 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 sarve'pi pUrvabhaMgA uparimabhaMgeSvekaikeSu milatIti ca kramazo guNite utpadyate saMkhyA // ellA 5 pUrva pUrva bhaMgaMgaLu parimoparimabhaMgaMgaLoLamoM vo daroLa saMbhavisugumeditu kramadineDiri guNisuttirala vizeSasaMkhyotpattiyakkuma de te doDa-pUrva bhaMgagaLappa vikathApramAdaMgaLu nAlkumuparitanakaSAya mododaro saMbhavisuttira nAku kaSAyaMgaLagaM padinAra pramAdaMgaLappuvu / milliyanupAta rAzika mAma kaSAyakke nAlku vikathA pramAdaMgaLAguttaM virala nAku kaSAyaMgaLiganitu vikathA pramAdaMgaLapUrveditu / pra / ka 1 / gha / vi 4 / i / ka 4 / AMdyaMtasadRzaM rAzikaM madhyanAmaphala 10 bhaverdeba nyAyadidaM pramANaM phalaM icchA icchAM phalena saMguNya pramANena tu bhAjayeMdeMbI gaNitanyAryAvada micchArAziyumaM phalarAziyumaM guNiyisi pramANarAziyaM bhAgisuttiralu padinAra vikathArUpaMgaLappa madhya nAmaphala makkumappudaridaM / 20 go0 jIvakANDe tadanaMtaraM vizeSasaMkhyotpattikramapradarzanArthamidaM peLUdaparu / savve vivvabhaMgA uvarimabhaMge ekamekkesu | meti ttiya kamaso guNide uppajjade saMkhA ||36|| mattamIpadhastanabhaMgaMgaLu padinAramuparimabhaMgagaLappeMdriyamo vo bakke saMbhavisuttiralumaivivriyaMgaLage meM bhattupramAdavikalpaMgaLakkumaMte nidrA sAmAnyamoM de yapravadaroLamadhastanabhaMgaMgaLe 15 bhattuM saMbhavisuttiralu pramANarAziyumicchArAziyaM nidrayoM deyapradaM phalarAziyappe bhattanu mA icchA rAziyoM duridaM guNiyisi pramANarAziyappo varidame bhAgisuttiralu labdhime bhatte pramAdaMgaLakumaMta praNayadAtta pramAdaMgaLa bhavisugumitu vizeSasaMkhyA mutpattinirUpitamAytu / anaMtaraM prastArakramapradarzanArthamidaM pedaparu | 25 bhavanti // 35 // atha vizeSasaMkhyotpattikramamAha sarve'pi pUrvabhaGgAH uparimoparimabhaGgeSu ekaikasminmilanti saMbhavantIti krameNa guNite sati vizeSa saMkhyA samutpadyate (tadyathA) pUrva bhaGgAH vikathApramAdAzcatvAro'pi uparitanakaSAyeSvekaikasmin saMbhavantIti catuH kaSAyANAM SoDaza pramAdA bhavanti / punaH ete'dhastanabhaGgAH SoDazApi uparitanendriyeSvekaikasmin saMbhavantoti paJcendriyANAmazItipramAdA bhavanti / tathA nidrAyAM praNaye ca ekaikatvAd azItirazItireva / evaM vizeSasaMkhyotpattiH kathitA jAtA ||36|| atha prastArakramaM pradarzayati- Age vizeSa saMkhyAkI utpattikA krama kahate haiM sabhI pahale ke bhaMga Upara-Upara ke bhaMgoM meM se eka-eka meM milate haiM / isa prakAra kramase guNA karanepara vizeSa saMkhyA utpanna hotA hai / jase, pUrvabhaMga vikathA pramAda cAroM bhI Uparake kaSAya pramAdameM se eka-eka meM hote haiM / isa taraha cAroM kaSAyoMke solaha pramAda hote haiM / phira ye nIceke solaha bhI bhaMga Uparake indriya pramAdoM meM se eka-eka meM hote haiM / isa taraha pA~ca 30 indriyoMke assI pramAda hote haiN| tathA nidrA aura praNaya eka-eka honese assI- assI hI hote haiM / arthAt cAra vikathAko cAra kaSAyoMse guNanepara solaha pramAda hote haiM, ina solahako pA~ca indriyoMse guNA karanepara assI hote haiM; assIko eka-ekase guNA karane para bhI assI hI hote haiM, isa prakAra vizeSa saMkhyAkI utpatti kahI ||36|| Age prastArakA krama dikhAte haiM 351. manaDare / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatatva pradIpikA paDhamaM pamapamANaM kameNa Nikkhaviya uvarimANaM ca / piMDa paDi ekkekkaM Nikkhitte hodi patthAro ||37|| prathamaM pramAdapramANaM krameNa nikSipya uparitanAnAM ca piNDaM / pratyekaikaM nikSipte bhavati prastAraH // vikathAtmakamapa prathamapramAdAdigaLa pramANamaM viralisi kramadiMda nikSepisi uparitanoparitarnApaDa madhastanAdhastanaviralitanikSiptarUpaM pratyekaikamaM nikSepisi yadaM kUDuttaM baraLa prastAramakku vikathApramAdapramANamidu 4 idaM viralisi kramadada mirisi 1|1|111 uparitana dvitIyakaSAyapramAdapiMDama 4, viralitAdhastanapramAdaMgaLu rUpaM pratyekaika piDamanirisi 11111111 viM kUDuttiralu SoDazapramAdaMgaLappu 16 // mattamuparitanApekSeyidamI prathamapramAdapiDamidaM 16 viralisi kramA~da niriti uparitanadvitIyeMdriyapramAdapiDamanidaM 5 'munnaviralitAghastanapramAdarUpaMgaLarUpaM pratyekairkApiMDamanirisiyavaM kUDuttaviralumeNbhattu bhaMgamakkumidaM prastArameMbudu / - 5 5 5 5 1 1 1 1 krodha mA mA lo. strI strI strI strI 5 5 5 5 1 1 1 1 krodha mA mA lo. bha bha bha bha 5 5 5 1 5 5 5 5 1 1 1, 1 1 1 kro mA mA lo, kro mA mA strI strI strI strI, bhabha bha 1. mamuM vi / 9 5 1 lo bha 7 prathamaM vikathAtmakapramAdAnAM pramANaM viralayitvA krameNa nikSipya, uparitanapiNDe adhoviralitasya rUpaM rUpaM prati ekaikaM nikSeptavyaM teSu militeSu prastAro bhavati / tadyathA - vikathApramAdapramANamidaM 4, viralayitvA krameNa saMsthApya 1111, uparitanaM dvitIyaM kaSAyAkhyapramAdapiNDamidaM 4 viralitanikSiptAghastanapramAdAnAM rUpaM rUpaM prati ekaikaM dattvA (1111 ) eteSu militeSu SoDaza pramAdA bhavanti 16 / punaH uparitanApekSayA imaM prathamaM pramAdapiNDaM 16 viralayitvA krameNa nikSipya uparitanadvitIyamindriyapramAdapiNDaM 5 prAgvadviralita- 20 nikSiptA'vastanapramAdAnAM rUpaM ( rUpaM ) pratyekaikaM nikSipya - 20 20 " 5 5 5 5 1 1 1 1 krodha mA mA lo. rA rA rA rA " 5 5 5 5 1 1 1 1 kro mA mA lo rArA rA rA 20 " " 5 5 5 5 1 1 1 1 krodha mA mA lo. a a a a " 80 65 20 5 5 5 1 1 1 1, kro mA mA lo a a a a 9 5 10 15 kiye prathama vikathArUpa pramAdake pramANakA viralana karake kramase rkho| phira, nIce viralana hue isa eka-eka ke prati Upara ke pramAdako piNDarUpase sthApita kro| unake milanepara prastAra hotA hai / jaise, vikathA pramANa 4 hai / isakA viralana karake kramase sthApita karo 1 1 1 1 / Upara kA dUsarA kaSAya nAmaka pramAda piNDa 4 hai / viralana karake sthApita kiye 30 gaye nIce pramAdoMke eka-eka ke prati Uparake ukta piNDako denepara ( 1111 ) unake milane para solaha pramAda hote haiM-16 / phira Uparake prasAdakI apekSA isa prathama pramAda piNDa 16 kA viralana karake kramase rkho| phira Upara ke dUsare indriya pramAda ke piNDa 5 ko pahale kI taraha viralana karake rakhe gaye nIce ke pramAdoMke eka-ekapara sthApita karo 25 35 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe I prastAra muMde peLUvakSa saMcAra hetu vakkumiMtu prastArita meNbhattu bhaMgaMmala nAlApisuva prakAra meM tene / snehavAnnidrAluH sparzane driyavazagataH krodhI strIkathAlApI eMbudu prathamabhaMgamakku / snehavAnnidrAlu rasaneMdriyavazagataH krodhI strIkathAlApI eMbudu dvitIyabhaMgamakku / snehavAnnidrAluH ghrANeMdriya - aagataH krodhI strIkAlApIyeMbudu tRtIyabhaMgamakku / snehavAnnidrAluH cakSuridriyavazagataH krodhI 5 strIkathAlApI eMbudu caturthabhaMgamakku / snehavAnnidrAluH zrotreMdriyavazagataH krodhI strIkathAlA pIyeMbudu paMcamabhaMgamakku / 10 66 20 iMtudi mAnamAyAlobhame bitoM dodakka maidedu bhaMgamAgamoM du strIkathApremAdAlApakki - pattu (20) akkumaMte, bhakta ( 20 ) rASTrA- ( 20 ) vanipAlakathA ( 20 ) pramAdaMgaLagaM pratyekapittappattu bhaMgaMgaLAguttiralellA bhaMgaMgaLu meMbhattu (80) prakAraMgaLakkumeMda rivudu // anaMtaraM prastArAMtara pradarzanArthamidaM peLUdaparu / eteSu militeSu azItibhaGgA bhavanti / ayaM prastAraH, agre vakSyamANAkSasaMcAra heturbhavati / evaM prastAri - tAnAmazItibhaGgAnAmAlApaprakAraH kathyate - snehavAn nidrAluH sparzanendriyavazaMgataH krodhI strIkathAlApIti prathamaH ||1|| snehavAn nidrAlU rasanendriyavazaMgataH strIkathAlApIti dvitIyaH ||2|| snehavAn nidrAluH ghrANendriyavazaMgataH krodhI strIkathAlApIti tRtIyaH ||3|| snehavAn nidrAluH cakSurindriyavazaM gataH kroghI strIkathAlApIti 15 caturthaH // 4 // snehavAn nidrAluH zrotrendriyavazagataH krodhI strIkathAlApIti paJcamaH // 5 // evaM zeSamAnamAyAlobhAnAmapi ekaikasya paJca paJca bhUtvA caturNAM kaSAyANAM ekastrIkathApramAde viMzatirAlApA bhavanti 20 / tathA bhaktarASTrAvanipAlakathApramAdAnAmapi pratyekaM viMzativiMzatirbhUtvA militvA sarve'zItirAlApA bhavantIti jJAtavyaM ||37|| atha prastArAntaraM pradarzayati - 20 20 5 5 5 1 1 1 1, kro mA mA lo, 5 20 5 5 5 5 1 1 1 1, kro mA mA lo, 5 5 5 5. 1 1 1 1, kro mA mA lo, strI strI strI strI, bha bha bha bha rA rA rA rA, a a a a, ina sabake milanepara assI bhaMga hote haiM / yaha prastAra hai / yaha Age kahe jAnevAle 25 akSa saMcArakA hetu hotA hai / isa prakAra prastArita assI bhaMgoMke AlApakA prakAra kahate haiM / snehavana, nidrAlu, sparzana indriyake vazIbhUta, krodhI, strIkathAlApI, yaha pahalA bhaMga hai | 1 | snehavAn, nidrAlu, rasanA indriyake AdhIna, krodhI, strIkathAlApI, yaha dUsarA bhaMga hai |2| snehavAna, nidrAlu, ghrANa indriyake AdhIna, krodhI, strIkathAlApI, yaha tIsarA bhaMga hai | 3 | snehavAna, nidrAlu, cakSu indriyake AdhIna, krodhI, strIkathAlApI, yaha caturtha bhaMga hai |4| 30 snehavAn, nidrAlu, zrotrendriyake AdhIna, krodhI, strIkathAlApI, yaha pA~cavA~ bhaMga hai |5| isa prakAra zeSa mAna, mAyA aura lobhameM bhI eka-eka ke pA~ca-pA~ca hokara cAra kaSAyoMke eka strIkathApramAdameM bIsa AlApa hote haiM | 20 | tathA bhaktakathA, rASTrakathA, avanipAlakathA pramAdameM se bhI pratyekake bIsa-bIsa hokara saba milakara assI AlApa hote haiM // 37 // Age prastArakA dUsarA prakAra kahate haiM 0 35 1. ma pramAdAlApaMgalippattakkumaMte bhakta rASTrAvanipAlakathA pramAdaM / 20 5 5 5 5 1 1 1 1, kro mA mA lo, Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA Nikkhittu bidiyamettaM paDhamaM tassuvari bidiyamekkekkaM / piMDaM paDi Nikkhevo evaM savvattha kAyavo // 38 // nikSipya dvitIyamAnaM prathamaM tasyopari dvitIyamekaikaM / piDaM prati nikSepaH evaM sarvatra krtvyH|| kaSAyAbhidhAnadvitIyapramAdapramANasthAnaMgaLoLa vikathAtmakaprathamapramAdapramANapiDama pratyekaM 5 sthApisi matte piMDaM prati dvitIyapramAdapramANamekaikarUpaMgaLA piMDaMgaLaM mele nikSepisalpaDuvatu / 11 iMtu nikSepisidoDamamavara yutiyaM SoDazapramitapiMDamakkumI piMDamumaM baLikkamevaM sarvatra kartavyaH eMburidaM iMdriyAbhidhAnatRtIyapiMDapramAdapramANasthAnaMgaLoLu SoDazapramAdapramANapiMDamaM sthApisi matta piDaM prati tRtIyapramAdapramANarUpugaLamoMdoMdanA piDaMgaLa meLa munninaMte nikSepisalpaDugu 16 16 16 16 16 mitu nikSepamAguttiraLu madhastAdakSasaMcArahetuvaSpa dvitIya- 10 prastAraM puTagumadatene-strIkathAlApI krodhI sparzaneMdriyavazagato nidrAluH snehavAn eMbudu prathamapramAdAlApamakkaM / bhaktakathAlApI krodhI sparzaneMdriyavazagato nidrAlaH snehavArnebidu dvitIyapramAdAlApamakkaM / rASTrakathAlApo krodhI sparzaneMdriyavazagato nidrAlaH snehavAnaMda tatIyapramAdAlApamakkaM / avanipAlakathAlApI krodhI sparzaneMdriyavazagato nidrAluH snehavAneMdu caturthapramAdAlApamakku 1 kaSAyAbhidhAnadvitIyapramAdapramANasthAneSu vikathAtmakaprathamapramAdapramANapiNDaM pratyeka saMsthApya 4 4 4 4 punaH piNDaM prati dvitIyapramAdAnAM pramANasya ekaikarUpamupari nikSeptavyaM, evaM (44 ) nikSipte teSAM yutiH SoDazapramitapiNDo bhavati / ayaM piNDaH punaH "evaM sarvatra kartavyaH" iti vacanAt indriyAbhidhAnatRtIyapramAdapiNDapramANasthAneSu saMsthApya / 16 / 16 / 16 / 16 / 16 / eteSAmupari tRtIyapramAdapramANaM ekekarUpeNa nikSeptavyaM / (16 16 16 16 16 ) evaM nikSipte adhastanAkSasaMcArahetudvitIyaprastAro jAyate / tadyayA-strIkathAlApI krodhI sparzane ndriyavazaMgata: nidrAlaH snehavAniti prathamapramAdAlApa: / / bhaktakathAlApI krodhI sparzanendriya- . vasaMgataH nidrAluH snehavAn iti dvitIyapramAdAlApaH / 2 / rASTrakathAlApI krodhI sparzanendriyavazaMgataH nidrAlaH kaSAya nAmaka dUsare pramAdakA jitanA pramANa hai, utane sthAnoMmeM vikathArUpa prathama pramAdakA jitanA pramANa hai, use piNDarUpase sthApita karo 4 4 4 4 / phira eka-eka piNDake prati dUsare pramAdake pramANakA eka-eka rUpa Upara sthApita kro| ( 4) isa prakAra rakhanepara unakA jor3a solaha pramANa piNDarUpa hotA hai| isI prakAra sarvatra karanA caahie| 25 isa vacanake anusAra isa piNDako indriya nAmaka tIsare pramAdake piNDakA jitanA pramANa hai, utane sthAnoMmeM sthApita karo 16 / 16 / 16 / 16 / 16 / inake Upara tIsare pramAdake pramANako ekaeka rUpase sthApita karanA cAhie-(16 16 16 16 16); aise sthApita karanepara nIceko apekSA akSasaMcArakA kAraNa dUsarA prastAra hotA hai| nIcese akSasaMcArakA AlApa isa prakAra hotA hai-strIkathAlApI, krodhI, sparzana indriyake AdhIna, nidrAlu, snehavAn , yaha 30 prathama pramAda AlApa hai / / bhaktakathAlApI, krodhI, sparzana indriyake AdhIna, nidrAlu, snehavAna , yaha dUsarA pramAda AlApa hai / 2 / rASTrakathAlApI, krodhI, sparzana indriyake AdhIna, nidrAlu, Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe mitiyumaLida mAnamAyAlobhaMgaLagaM nAlkuM nAlkALApaMgaLAguttamirala nAlkuM kaSAyaMgaLgaM pdinaaruprmaadaalaapNglppuvu| matta yodu sparzaneMdriyakkaM padinAru pramAdAlApaMgaLAguttamiralu muLida rasanaghrANacakSuHzrotraMgaLnAlkuroLumo do dakkaM padinAru padinAru pramAdAlApaMgaLAguttamiralumaydumidriyaMgaLgama bhatta 'pramAdAlApaMgaLakkumadellamanaridu naDasuvudu / mamitI prastArakramaM sarvatra caturazItilakSaguNASTAdazasahasrazolAdiprastAraMgaLoLaM kartavyamakkaM / anaMtaramakSaparivartanakramapradarzanArthamAgi peLadaparu / tadiyakkho aMtagado Adigade saMkamedi vidiyakkho / doNNivi gaMtUNaMtaM Adigade saMkamedi paDhamakkho // 39 // (39 tamagAthA na vidyate mUlaprato) snehavAn iti tRtIyapramAdAlApaH / 3 / avanipAlakathAlApI krodhI sparzanendriyadazaMgata: nidrAla: snehavAna caturthapramAdAlApaH / 4 evaM zeSamAnamAyAlobhAnAmapi catvArazcatvAro bhUtvA caturgA kaSAyANAM ekasparzanendriyapramAde SoDazapramAdAlApA bhavanti / tathA zeSarasanaghrANacakSaHzrotrANAM caturNAmapi ekakasya SoDaza SoDaza bhUtvA paJcAnAmindriyANAmazItipramAdAlApA bhavanti / tAn sarvAn jJAtvA vartitavyaM yatibhiH / ayaM kramaH sarvatra caturazItilakSaguNASTAdazasahasrazolAdInAmapi prastAre'pi kartavyaH // 38 // atha prathamaprastArApekSayA akSaparivartanakramamAha tRtIyapramAdAkSaH AlApakrameNa svaparyantaM gatvA punarAvRtya svaprathamasthAnaM yugapadevAgacchati tadA dvitIyapramAdAkSaH svadvitIyasthAnaM gacchati / punaH tRtIyapramAdAkSaH krameNa svaparyantaM gatvA vyAvRtya yugapadeva svaprathamasthAnamAgacchati tadA dvitIyapramAdAkSaH svatRtIyasthAnaM gacchati / evaM dvitIyapramAdAkSo yadA ekavAraM svaparyantaM 10 15 20 snehavAn , yaha tIsarA pramAda AlApa hai / 3 / avanipAlakathAlApI, krodhI, sparzana indriyake AdhIna, nidrAlu, snehavAn , yaha caturtha pramAda AlApa hai|4| isI prakAra zeSa mAna-mAyA-lobhake bhI cAra-cAra hokara cAroM kaSAyoMke eka sparzana indriya sambandhI pramAdameM solaha pramAda AlApa hote haiM / tathA zeSa rasanA, ghrANa, cakSu, zrotra cAroM bhI indriyoM meM eka-ekake solahasolaha hokara pA~coM indriyoMke assI AlApa hote haiN| una sabako jAnakara vratiyoMko pravRtti karanA yogya hai| yaha krama sarvatra caurAsI lAkha guNa, aThAraha hajAra zIla Adike bhI / prastArameM karanA cAhie // 38 // Age prathama prastArakI apekSA akSaparivartana kahate haiMtIsarA pramAda akSa indriya AlApake kramase apane anta taka jAkara punaH lauTakara thama sthAnako eka sAtha prApta hotA hai taba dasarA pramAda akSa kaSAya apane dUsare sthAnako prApta hotA hai arthAt krodhakaSAyakA sthAna mAnakaSAya letA hai| punaH tIsarA pramAda akSa indriya kramase apane anta paryanta jAkara lauTakara eka sAtha hI apane prathama sthAnapara AtI hai,taba dUsarA pramAda akSa kaSAya apane tIsare sthAnako prApta hotA hai| arthAt mAyAkaSAya mAnakaSAyakA sthAna le letA hai| isa taraha dUsarA pramAda akSa kaSAya jaba eka bAra apane anta taka jAtA hai,taba tIsarA pramAda akSa indriya bhI kramase saMcAra karatA huA apane anta taka jAtA hai| isa prakAra ye donoM hI arthAt indriya aura kaSAya punaH lauTakara apane-apane prathama sthAnako eka sAtha prApta hote haiM,taba prathama pramAda akSa vikathA apane 1. ma guttirala / 30. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA gacchati tadA tRtIyapramAdAkSo'pi krameNa saMcaran svaparyantaM gacchati / evaM tau dvAvapyakSo punaH vyAvRtya svasvaprathamasthAnaM yadA yugapadeva AgacchataH tadA prathamapramAdAkSaH svaprathamasthAnaM muktvA svadvitIyasthAnaM gacchati / anena krameNa tRtIyadvitIyAkSayoH svaparyantaprAptinivRttibhyAM prathamapramAdAkSasya svatRtIyAdisthAneSu saMcAro jJAtavyaH / ayamakSasaMcArakramaH uparito'dhastanaM vicArya vartayitavyaH ||39|| atha dvitIya prastArApekSayA akSaparivartanakramamAha prathama sthAnako chor3akara apane dvitIya sthAnako prApta hotA hai arthAt strIkathAkA sthAna bhaktakathA letI hai / isa krama se tIsare aura dUsare akSake apane anta taka jAne aura lauTane se prathama pramAda akSakA apane tRtIya Adi sthAnoMmeM saMcAra jAnanA cAhie / isa ukta kathanakA khulAsA isa prakAra hai vikathA, kaSAya, indriya, nidrA, snehake AdimeM strIkathA, krodha, sparzana pramAdako sthApita karake tRtIya akSa indriya sparzanako chor3akara rasanAmeM rasanAko chor3akara ghrANa meM, 10 prANako chor3akara cakSu meM aura cakSuko chor3akara zrotra meM saMcAra karatA hai / anya akSa usI prakAra sthira rahate haiM / isa prakAra saMcAra karatA huA tIsarA akSa zrotrendriya taka jAkara punaH lauTakara jaba prathama sparzanapara AtA hai, taba dUsarA akSa kaSAya krodhako chor3akara mAnapara AtA hai / punaH dUsare akSa ke mAnakaSAya para hI sthita rahate hue tIsarA akSa indriya pUrvokta kramase saMcAra karatA huA anta taka jAkara lauTakara jaba prathama sthAnako prApta hotA hai, taba 15 dUsarA akSa mAnako chor3akara mAyAmeM saMcAra karatA hai / usa akSa mAyAke usI prakAra sthira rahate hue tIsarA akSa indriya punaH pUrvokta kramase saMcAra karatA huA anta taka jAkara lauTakara jaba punaH prathama sthAnako prApta hotA hai, taba dUsarA akSa mAyAko chor3akara lobha meM saMcAra karatA hai| usa akSa ke usI prakAra sthira rahanepara punaH tIsarA akSa indriya pUrvokta kramase saMcAra karatA huA anta taka jAtA hai, taba tIsarA aura dUsarA donoM hI akSa anta taka 20 jAkara lauTakara jaba AdimeM Ate haiM, taba prathama akSa vikathA strIkathAko chor3akara bhaktakathA meM saMcAra karatA hai| usake usI prakAra sthira rahate hue tIsarA aura dUsarA akSa pUrvokta kramase saMcAra karate hue anta taka jAkara punaH lauTakara jaba AdimeM Ate haiM, taba prathama akSa bhaktakathAko chor3akara rASTrakathAmeM saMcAra karatA hai / usake usI prakAra sthira rahate hue tIsarA aura dUsarA akSa ukta kramase saMcAra karate hue anta taka jAkara puna: lauTakara jaba AdimeM Ate haiM, taba prathama akSa rASTrakathAko chor3akara rAjakathAmeM saMcAra karatA hai / usake usI prakAra sthira rahanepara tIsarA aura dUsarA akSa ukta kramase saMcAra karate hue anta taka jAte haiM aura isa taraha akSa saMcAra samApta hotA hai / nidrA aura sneha eka-eka hI haiM / isalie unakA akSa saMcAra nahIM hotaa| isa prakAra akSa saMcArakA Azraya lekara pramAdoMke AlApa batalAte haiM 25 5 strIkathAlApI, krodhI, sparzana indriyake AdhIna |1| strIkathAlApI, krodhI, rasanA indriyake AdhIna |2| strIkathAlApI, krodhI, ghrANa indriyake AdhIna | 3| strIkathAlApI, krodhI, cakSu indriyake AdhIna |4| strIkathAlApI, krodhI, zrotra indriyake AdhIna | 5 | punaH lauTane para khIkathAlApI, mAnI, sparzana indriyake AdhIna | 6 | ityAdi kramase Ageke AlApa lAnA caahie| isa prakAra strIkathAke bIsa pramAdAlApa hote haiN| isI prakAra zeSa vikathAoMke bhI bIsa-bIsa AlApa honese cAroM kathAoMke milakara assI AlApa hote haiM ||39|| 35 Age dvitIya prastAra kI apekSA akSaparivartanakA krama kahate haiM 30 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe paDhamakkho aMtagado Adigade saMkamedi bidiyakkho / doNNi vi gaMtUNaMtaM Adigate saMkamedi tadiyakkho // 40 // prathamAkSoMtagata Avigate saMkrAmati dvitIyAkSaH / dvayamapi gatvAntaM Adigate saMkrAmati tRtiiyaakssH|| __ prathamapramAdAkSamAlApakramadidaM svapayaMtamaM poddimattAvRttigemdu tanna prathamapramAdasthAnama nAgaLomme pordugumAgaLa dvitIya pramAdAkSaM svadvitIyasthAnamaM podardugumaMtta yuM prathamapramAdAkSaM kramadidaM svapayaMtama poddiyAvRttiyinAgaLomma tanna prathamapramAvasthAnamaM pordugumAgaLu dvitIyapramAdAkSaM svatRtIyasthAnamaM podardugumitu. dvitIyapramAdAkSamAgaLomme svapapyaMtamaM pordugumAgaLu prathamapramAdAkSama svapayyaMtamanedikkumiteraDumakSaMgaLumAvRttiyi taM tamma prathamasthAnamanAgaLomma prathamapramAdAkSaH AlApakrameNa svaparyantaM gatvA punarvyAghuTaya svaprathamasthAnaM yugapadeva Agacchati tadA dvitIyapramAdAkSo dvitIyaM svasthAnaM gacchati / punaH prathamapramAdAkSaH uktakrameNa saMcaran svaparyantaM gatvA vyAghuTaya yugapadeva svaprathamasthAnamAgacchati tadA dvitoyapramAdAkSaH svatatoyaM sthAnaM gacchati evaM saMcaran dvitIyapramAdAkSo yadA svaparyantaM gacchati tadA prathamAkSo'pi svaparyantaM gatvA tiSThati / evaM dvAvapyakSau vyAghuTaya svasvaprathamaM sthAnaM gatau tadA tRtIyapramAdAkSAH svaprathamasthAnaM muktvA svadvitIyasthAnaM gacchati / anena krameNa prathamadvitIyAkSayoH pahalA pramAda akSa vikathA AlApake kramase apane anta taka jAkara punaH lauTakara apane prathama sthAnako yugapat hI prApta hotA hai, taba dUsarA pramAd akSa apane dUsare sthAnako prApta hotA hai / punaH prathama pramAda akSa vikathA ukta kramase saMcAra karate hue apane anta taka jAkara lauTakara eka sAtha hI apane prathama sthAnako prApta hotA hai, taba dUsarA pramAda akSa kaSAya apane tIsare sthAnako prApta hotA hai| isa prakAra saMcAra karate hue dUsarA pramAda akSa 20 kaSAya jaba apane anta taka jAtA hai.taba prathama akSa vikathA bhI apane anta taka jAkara Thahara jAtA hai / isa prakAra donoM hI akSa arthAt vikathA aura kaSAya lauTakara jaba apane-apane prathama sthAnako prApta hote hai,taba tIsarA pramAda akSa athot indriya apane prathama sthAnako chor3akara apane dvitIya sthAnako prApta hotA hai| isa kramase pahale aura dUsare akSake apaneapane anta taka prApta hokara lauTanepara tIsarA pramAda akSa apane tIsare Adi sthAnako prApta hotA hai,aisA jaannaa| isa kathanakA khulAsA isa prakAra jaannaa| vikathA, kaSAya, indriya, nidrA, sneha inameM akSakI sthApanA kro| pahalA akSa vikathA saMcaraNa karatA hai anya akSa vaise hI sthira rahate haiN| isa prakAra saMcAra karate hue prathamAkSa vikathA rAjakathA taka jAkara lauTakara jaba prArambhameM AtA hai, taba dUsarA akSa kaSAya krodhakA sthAna mAna le letA hai / usa dUsare akSa mAnake sthira rahate hue prathama akSa vikathA pUrvavat saMcAra karatA huA rAjakathA taka jAkara lauTakara jaba prArambhameM AtA hai, taba dUsare akSa mAnakA sthAna mAyA le letA hai| usa mAyA kaSAyake tadavastha rahate hue prathama akSa vikathA pUrvavat saMcAra karatA huA rAjakathA taka jAkara lauTakara punaH prArambhameM AtA hai, taba dUsare akSa mAyAkA sthAna lobha letA hai| usa kaSAya lobhake sthira rahate hue pahalA akSa vikathA usI prakAra saMcAra karate hue antako prApta hotA hai / taba pahalA aura dUsarA donoM hI akSa arthAt vikathA 35 1. kamibhattA / 2. ka svavRttiya sthA' / 3. ma mAglo / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA podavabAgaLa vRttitRtIyapramAdAkSaM svadvitIyasthAnadoLa 'saMcari sugu mI krarmAdidaM prathama dvitIyAkSagaLa taM tamma payryaMta prAptinivRtti lidaM tRtIyapramAdAsakke svatRtIyAdisthAnaMgaLola saMcAra mariyalpa Dugu / mo yakSasaMcArakramaM mergeNidaM keLagaNAM vicArisi pravarttanIyamakkuM / illiyakSameM budakke haMsapadaM dRSTakaM / anaMtaraM naSTAkSAnayanapradarzanArtha pedaparu | sagamANehi vibhatte sesaM lakkhitta jANa akkhapadaM / laddhe rUvaM pakkhiva suddhe aMte Na ruvapakkheva || 41 // svakamAnena vibhaktaM zeSaM lakSayitvA jAnIhyakSapadaM / labdhe rUpaM prakSipa zuddhate na rUpaprakSepaH // AdoM vivakSitamappapramAdasaMkhyeyaM prathamapramAdapramANAdida bhAgisi nida zeSamakSasthAnasvasvaparyantaprAptinivRttibhyAM tRtIyapramAdAkSaH svatRtIyAdisthAnaM gacchatIti jJAtavyaM / ayamakSasaMcArakramo'dhastAduparitanaM vicArya pravartanIyaH / akSasya saMdRSTiH haMsapadaM // 80 // atha naSTAnayanaM pradarzayati yA vivakSitapramAdasaMkhyA tAM prathamapramAdapiNDapramANena bhaktvA zeSamakSasthAnaM bhavati / tallabdhe rUpaM prakSipya tatprakSipta uparitanadvitIyapramAdapramANapiNDena bhaktvA taccheSa makSasthAnaM bhavati / tallabdhe rUpaM prakSipya tRtIyapramAdapramANapiNDena bhaktvA labdhaM zUnyaM tadA tatra tatra pramAdAnAM avasAnasthAne eva akSastiSThati / tallabdhe ekarUpaprakSepo na kartavyaH / atrodAharaNamucyate yadvivakSitanaSTapramAdasaMkhyAmimAM 15 prathamapramAdapramANa 15 71 aura kaSAya antako prApta hokara jaba punaH lauTakara AdimeM Ate haiM, taba tIsarA akSa indriya sparzana ke sthAna meM rasanA ho jAtA hai| usa akSa rasanA indriyake tadavastha rahate hue pahalA aura dUsarA akSa pUrvokta kramase saMcAra karate hue antako prApta hokara lauTakara jaba Adi meM Ate haiM, taba tIsare akSa rasanAkA sthAna ghrANa le letI hai / isa prakAra, zrotra indriya paryanta akSa saMcArakA krama jAnakara karanA cAhie / nidrA aura sneha eka-eka hI hone se unakA akSasaMcAra nahIM hotA / isa prakAra akSasaMcArakA Azraya lekara pramAdoMkA AlApa isa prakAra hotA hai - strIkathAlApI, krodhI, sparzana indriyake AdhIna pahalA AlApa hai |1| bhaktakathAlApI, krodhI, sparzana indriyake AdhIna dUsarA AlApa hai |2| rASTrakathAlApI, krodhI, sparzana indriya ke AdhIna / 3 / rAjakathAlApI, krodhI, sparzana indriyake AdhIna |4| punaH lauTanepara strIkathAlApI, mAnI, sparzanendriyake AdhIna | 5| ityAdi kramase akSasaMcAra karanA caahie| isa prakAra karane - para sparzana indriyameM solaha pramAdAlApa hote haiM / isI taraha pratyeka indriyake solaha-solaha AlApa hone se saba milakara assI pramAdAlApa hote haiM ||40|| 25 Age naSTako lAnekI vidhi kahate haiM saMkhyA rakhakara usa saMkhyAvAle AlApako lAnekI vidhikA nAma naSTa hai / usakI vidhi isa prakAra hai - vivakSita pramAdakI saMkhyAko prathama pramAda ke piNDarUpa pramANase bhAga dekara jo zeSa rahe, vaha akSasthAna hotA hai / usake labdhameM eka jor3akara usameM Upara ke dUsare pramAdake pramANa piNDase bhAga dekara jo zeSa bace, utanA akSasthAna hotA hai / usake labdhameM eka jor3akara tIsare pramAdake pramANarUpa piNDa se bhAga denepara jo zeSa bace, utanA akSapada jAnanA / yadi bhAga dene para kucha bhI zeSa nahIM bacatA, to usa usa pramAdakA anta sthAnakA akSa grAhya 1. ma saMbhavi su. / 2. ma megalidaM / 10 20 35 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 go0 jIvakANDe makkaM / tallabdhadoLu rUpaM prakSepisuvudaMtu prakSepisiyuparitanadvitIyapramAdapramANapiMDadidaM bhAgisaluLadaDe bhAgisida shessmlliyksssthaanmkkuN| tallabdhadoLu rUpaM kUDe tRtIyapramAdapramANapiDadi bhAgisuttiralu labdhaM zanyamAdoDe zeSameyakSasthAnamakkumettalAnumallalli bhAgisi zeSaM zUnyamAdoDallalliya pramAdaMgaLavasAnasthAnadoLa 5 yakSaM nilkumA labdhadoLekarUpakSepamaM maaddlaagdu| labdhamaM zUnyamAdoDalliya zeSaneyakSasthAnamakkumalliyuM rUpakSepaM maaddlaagdu| illiyudAharaNamatene : AvudoMdu vivakSitanaSTapramAdasaMkhyeyanida 15 prathamapramAdapramANapiDadidaM 4 bhAgisida labdhaM 3 taccheSamuM 3 idA bhUraneya rASTrakathAlApiya billigakSamakku varidalliyakSamaniTTadaMtoDadu kaLadu tallabdhamappa mUraroLekarUpamaM prakSepaM mADalpaDuvudaMtu moDuttiraladu nAlkukkumadaM melaNa dvitIyakaSAya 10 pramAdapiDadidaM 4 bhAgisuttiralu zeSaM zanyamakkumA zUnyame tatkaSAyapramAdaMgaLaMtyamApa lobhi eMbAlA pasthAnadoLakSasUcakamakkumadA zUnyamaM biTTakaLavudu / tallabdhamekarUpamakkumadaroLekarUpa kSepamaM mADalAgadu baLikka adaM meleNidriyapramAdapiMDamidaridaM 5 bhAgisuvudaMtu bhAgisuttirakheM labdhaM zUnyamakkumadaroLekarUpakSepakamaM mADalAgadAzeSamappekarUpamA sparzanedriyavazagatane ba pramAvadalliyakSama sUcisugumitu padinaidinaya pramAdarASTrakathAlApo lobhI sparzaneMdriyavazagato nidrAluH snehavAneba 15 pramAdAlApamakkumeM budarthamitI naSTAlApamaM sAdhisuvudu // tadanaMtaramAlApamaM piDidu saMkhyeyaM sAdhisalveDi muMdaNa sUtramaM peLdaparu / piNDena 4 bhaktvA labdhaM trayaM 3, zeSamapi trayaM, itirASTrakathAyAmakSo'sti iti tatrAkSaM dattvA darzayet / tallabdhatraye eka rUpaM prakSipya taccatuSke taduparitanadvitIyakaSAyapramAdapiNDena 4 bhakta zeSaM zUnyamiti tatkaSAyapramAdAnAmantye lobhAlApasthAne akSaM sUcayatIti tatra likhet / tallabdhamekarUpaM tasyopari ekarUpaprakSepo na kartavyaH / punastallabdhakarUpe uparitanendriyapramAdapiNDena 5 bhakte labdhaM zUnyaM, zeSamekarUpamiti tatsparzanendriyavazagata iti pramAdo'kSa sUcayati / evaM paJcadaza pramAdo rASTrakathAlApI lobhI sparzanendriyavazaMgato nidrAlu: snehavAnityAlApo bhavatItyarthaH / evameva naSTAlApaM sAdhayeta // 41 // athAlApaM dhutvA saMkhyAM sAdhayitumagratanasUtramAha hotA hai tathA usake labdhameM eka nahIM jor3anA caahieN| yahA~ udAharaNa kahate haiM-jaise 25 vivakSita naSTa pramAdakI saMkhyA 15 hai| prathama vikathA pramAdake pramANarUpa piNDa 4 se usameM bhAga denepara laMbdha tIna AyA, zeSa bhI tIna hI rhaa| tIsarI vikathA rASTrakathAmeM akSa hai ataH usameM akSa dekara dikhalAnA caahie| usake labdha tInameM eka jor3akara cArameM usase Uparake dUsare pramAda kaSAyake piNDake pramANa cArase bhAga denepara zUnya zeSa rahatA hai| isalie kaSAya pramAdake antima lobhake AlApa sthAnameM akSa sUcita hotA hai, use likha leve / usakA 30 labdha eka hai, usameM eka nahIM jor3anA caahie| usameM Uparake indriya pramAdake piNDapramANa pA~case bhAga denepara labdha to zUnya hai / zeSa rahatA hai eka / ataH sparzana indriyake AdhIna yaha pramAda akSako sUcita karatA hai| isa prakAra pandrahavA~ pramAda AlApa rASTrakathAlApI, lobhI, sparzana indriyake AdhIna, nidrAlu, snehavAna hotA hai| isI prakAra naSTa AlApako sAdhanA cAhie // 4 // 35 Age AlApako rakhakara usakI saMkhyA lAne ke lie AgekA sUtra kahate haiM 1. mAgutti / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA saMThAvidNa rUvaM uvarIdo saMguNittu sagamANe / avaNijja aNaMkidayaM kujjA emeva savvattha / / 42 // saMsthApyarUpamuparitaH saMguNya svkmaane| apanIyAnaMkitakaM kuryAdevameva sarvatra // modaloLannevaramodu rUpamaM saMsthApisi uparitaneMdriyapramAdasaMkhyAyadaM guNiyisiyalliyanaMkitasthAnaMgaLa saMkhyeyaM kaLedu matte zeSamaM tadanaMtarAdhastanakaSAyapramAdapiMDasaMkhyAyadaM guNiyisi malliyumanaMkitasthA- 5 naMgalaM kaLedu zeSamaM matte tadanaMtarAdhastana vikathApramAdapiMDasaMkhyAyadaM guNiyisiyalliyumanaMkitasthAnaMgaLaM kaLeduLida zeSamakSAMkitapramAdAlApasaMkhyeyamitu sarvatra guNazIlAdigoLamuddiSTAnayanakramamariyalpaDugu milliyumudAharaNameM tene| - modaloLodu rUpamaM saMsthApisiyuparitaneMdriyapramAdapiMDasaMkhyeyidaM guNiyisi yA labdharAzi yaidaroLu 5 ,padinaidanayuddiSTamaM vivakSisidadakke rasanaghrANacakSuHzrotraMgaLanaMkitaMgaLappuridaM 10 nAnAlkaM kaLaduLidoMdu rUpamaM 1 tadanaMtarAdhastanakaSAyapramAdapiMDasaMkhyAyadaM 4 nAridaM guNiyisi labdharAziyolu 4 nAlkaroLu anaMkitaMgaLalli zUnyamappuridaM tacchUnyamaM kaLedoDarAzige vikRtisaMbhavisadappuriMdA nAlkeyakakumArAziyaM tadanaMtarAdhastanavikathApramAdapiMDasaMkhyeyi 4 nAkaridaM guNiyisidoDe 16 padinArappavumalliyumanaMkitamo do daM kaLeduLida saMkhyeyadakSAMkita prathamaM tAvadekarUpaM saMsthApya uparitanendriyapramAdasaMkhyayA guNayitvA atrAnaGkitasthAnAnAM saMkhyAmapanIya punaH zeSaM tadanantarAdhastanakaSAyapramAdapiNDasaMkhyayA guNayitvA tatrApyanaGkitasthAnAnyapanIya zeSaM punastadanantarAdhastanavikathApramAdapiNDasaMkhyayA guNayitvA tatrApyanaGkitasthAnAnyapanIya zeSamakSAGkitapramAdAlApasaMkhyA bhavati / evaM sarvatra guNazIlAdiSvapi uddiSTAnayanakramo jnyaatvyH| atrApyudAharaNaM pradarzyate-prathamamekarUpaM saMsthApya' uparitanendriyapramAdasaMkhyayA paJcakena guNayitvA tallabdharAzo paJcAtmake 5 paJcadazoddiSTasya vivakSayA, rasanaghrANacakSuHzrotrANyanaGkitasthAnAnIti caturopanIya zeSakarUpaM 1 tadanantarAdhastanakaSAyasaMkhyayA 4 catubhirguNayitvA 20 tallabdharAzau 4 caturAtmake anaGkitasthAnamatra kimapi nAsti iti zUnye'anIte rAzeravikRtisaMbhavAccatvAra eva tasmin rAzo punastadanantarAdhastanavikathAsaMkhyayA 4 catubhirguNite 16 SoDaza / atrApyanaGkitasthAne pahale ekakA aMka sthApita karake Uparake indriya pramAdakI saMkhyAse guNA karake usameM anaMkita sthAnoMkI saMkhyAko ghaTAkara jo zeSa rahe, usameM punaH usake nIceke kaSAya pramAdake piNDakI saMkhyAse guNA karake usameM-se bhI anaMkita sthAnoMko ghaTAkara jo zeSa rahe, usameM 25 punaH usase nIceke vikathA pramAdakI piNDa saMkhyAse guNA karake usameM se bhI anaMkita sthAnoMko ghaTAkara jo zeSa rahe,utanI pramAdake AlApakI saMkhyA hotI hai| isI taraha sarvatra guNazIla AdimeM bhI uddiSTa lAnekA krama jaannaa| yahA~ bhI udAharaNa dete haiM-pahale eka aMka sthApita karake Uparake indriya pramAdakI saMkhyA pA~case gaNA karake labdha rAzi pA~cameM anaMkita ghaTA denA caahie| to Uparake pandrahaveM pramAdAlApameM kevala eka sparzana indriya aMkita hai| ataH rasanA, ghrANa, cakSu, zrotra anaMkita honese cAra ghaTAnepara zeSa eka rahatA hai / usa ekako usase nIceke pramAda kaSAyakI saMkhyA cArase guNA karake labdha rAzi cArameM kyoMki AlApameM lobhakaSAya gRhIta hai, isalie anaMkita sthAna kucha bhI na honese zUnya ghaTAnepara arthAt kucha bhI na ghaTAnepara rAzimeM kamI na honese cAra hI rahe / usa rAzimeM punaH usase nIceke pramAda 1. mayalliM / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 go0 jIvakANDe pramAdAlApamI rASTrakathAlApI lobhI sparzaneMdriyavazagato nidrAlu: snehavAneMbIyAlApada saMkhyApramANamakku 15 mitalleDeyALamipAMginiMda makSaM dhRtvA saMkhyAnayanamuddiSTa meM bakSasaMkhyeyaM sAdhisuvudu // tadanaMtaraM naSToddiSTaMgaLage gUDhayaMtrasvarUpamaM toridaparu - igiviticapaNakha paNa dasapaNNarasaM khavIsatAlasaTThI ya / saMThaviya pamadaThANe NaTThaddiTTha ca jANa tiTThANe // 43 // ( 43 tamagAthA na vidyate mUlapratau ) ekasminnapanIte zeSaM paJcadaza rASTrakathAlApI lobhI sparzanendriyavazagataH nidrAluH snehavAn ityakSAGkitapramAdAlApasya saMkhyA bhavati / evaM sarvatrApi akSaM ghRtvA saMkhyAnayanamuddiSTaM sarvatra sAdhayet // 42 // atha prathamaprastArAkSasaMcAramAzritya naSToddiSTa yogUDhayantrasvarUpamAha-- zrI 5, naSToddiSTayoryantramidaM - spa 1 ra 2, ghrA 3, ca 4, krodha0 mA 5, mA 10, lo 15, strI0, bha 20, rA 40, a 60, pramAdasthAneSu indriyANAM paJcasu koSTheSu yathAsaMkhyaM ekadvitricatuH paJcAGkAn saMsthApya tathA kaSAyANAM caturSu koSTheSu yathAsaMkhyaM zUnyapaJcadazapaJcadazAGkAn saMsthApya tathA vikathAnAM caturSu koSTheSu yathAsaMkhyaM zUnya15 vizaticatvAriMzatSaSTyaGkAn saMsthApya nidrAsnehayodvitvatritvAdya bhAvena [na] taddhetukaM AlApAnAM saMkhyA bahutvaM saMbhavatIti teSu tristhAneSveva sthApitAGkeSu naSTamuddiSTaM ca jAnIhi / tatra naSTaM yathA - paJcatriMzattamaH AlApaH kIdRga ? iti prazne indriyakaSAyavikathAnAM yadyatkoSThagatA zUnyeSu militeSu sA saMkhyA syAt 35 74 vikathA kI saMkhyA cArase guNA karanepara solaha (16) hote haiM / yahA~ bhI anaMkita sthAna eka hai, kyoMki pandrahaveM AlApa meM rASTrakathA aMkita hai| ataH eka ghaTA denepara zeSa pandraha rahate haiM / 20 yahI 'rASTrakathAlApI, lobhI, sparzana indriyake AdhIna, nidrAlu, snehavAn', isa iSTa pramAdake AlApakI saMkhyAkA pramANa hai / isI prakAra sarvatra akSa rakhakara saMkhyA nikAlaneko uddiSTa kahate haiM / usakI sAdhanA karanI cAhie ||42 // Age prathama prastArake akSasaMcArako lekara naSTa - uddiSTake gUr3ha yantrakA svarUpa kahate haiMpramAda ke sthAnoM meM indriyoMke pA~ca koThoMmeM kramase eka, do, tIna, cAra aura pA~cake aMka 25 sthApita karake, tathA kaSAyake cAra koThoMmeM krama se zUnya, pA~ca, dasa, pandraha ke aMkoMko sthApita karake tathA vikathAke cAra koThoMmeM kramase zUnya, bIsa, cAlIsa aura sAThake aMka sthApita karo / nidrA aura snehake do-tIna Adi bheda na honese unake kAraNa AlApoMkI saMkhyA meM vRddhi nahIM hotI / isalie tIna hI sthAnoM meM aMka sthApita karake naSTa aura uddiSTa jAnA jAtA hai / ukta kramase aMka sthApita karanepara naSTa aura uddiSTakA yantra isa prakAra hotA hai 30 ghA 3 zrI 5 mA 10 bha0 20 rA 40 a 60 pahale naSTako lIjie-- paiMtIsavA~ AlApa kauna-sA hai ? aisA prazna honepara indriya kaSAya aura vikathAke jisa-jisa koThe meM sthita aMka aura zUnyako jor3anepara vaha saMkhyA AtI hai, usa usa koThe meM sthita pramAdoM meM sneha aura nidrAko prArambhameM rakhane para snehI, nidrAlu, zrotrendriyake adhIna, mAyAvI, bhaktakathAlApI ye pUchA huA AlApa hotA hai| tathA ikasaThavA~ spa. 1 krodha0 khI0 ra 2 mA 5 ca0 4 lo0 15 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA igiviticakhacaDabAraM khasolarAgaTThadAla causaddhiM / saMThaviya pamadaThANe NaThuddir3ha jANa tiTThANe // 44 / / ekadvitricatuHkhacaturaSTadvAdazakhaSoDazarAgASTacatvAriMzaccatuHSaSTi saMsthApya ca pramAdasthAne naSToddiSTe ca viddhi tristhAne // spa. , ra 16, ghrA 32, ca 48, zro. 64 kro. . mA 4, mA 8, lo 12 strI 1, bha 2, rA 3, a 4, tattatkoSThagatapramAdeSu snehanidrAbhyAmagre uccariteSu snehI nidrAluH zrotrendriyavazagato mAyAvI bhaktakathAlApIti pRSTAlApaH syAt / / tathA ekaSaSTitama AlApaH kIdRga ? iti prazne atrApIndriyakaSAyavikathAnAM yadyatkoSThagatAGkazanyeSa militeSa sA saMkhyA | syAta ] tattatkoSThagatapramAdeSu prAgvadRccariteSa snehI nidrAlaH, 10 sparzanendriyavazagataH krodhI avanipAlakathAlApIti tatpRSTAlApaH syAt / evamanyAlApaprazne'pi vidheyaM / uddiSTaM tu snehI nidrAluH sparzanendriyavazagato mAnI rASTrakathAlApItyAlApaH katitha: ? iti prazne snehanidrAvajitatattatkoSThagataikapaJcacatvAriMzadaSu militeSu yA saMkhyA SaTacatvAriMzajjAyate sa pRSTAlApastatiyo bhavati / tathA snehI nidrAluH cakSurindriyavazagato lobhI bhaktakathAlApItyAlApa: katithaH ? iti prazne tattatkoSThagatacatu:paJcadaviMzatyaGkeSu militeSu yA saMkhyA ekAnnacatvAriMzat saMpadyate sa pRSTAlApastatitho bhavati / evamanyAlApe'pi 15 pRSTa kartavyaM // 43 // atha dvitIyaprastArApekSayA naSTodadiSTayogaMDhayantramAha strI 1, bha 2, rA 3, a 4, kro0 , mA 4, mA 8, lo 12, spa0 , ra 16, ghrA 32, ca 48, zro0 64 AlApa kauna-sA hai ? aisA pUchanepara, yahA~ bhI indriya, kaSAya aura vikathAke jisa-jisa 20 koThemeM sthApita aMkoM aura zUnyoMko jor3anepara vaha saMkhyA AtI hai usa-usa koTheke pramAdoMko pahalekI taraha uccArita karanepara snehI, nidrAlu, sparzana indriyake adhIna, krodhI, avanipAlakathAlApI,yaha pUchA huA AlApa hai| arthAt ikasaThavA~ AlApa hai| isI taraha anya AlApa sambandhI praznameM bhI karanA cAhie / aba uddiSTako lIjie-snehI, nidrAlu, sparzana indriyake adhIna, mAnI, rASTrakathAlApI isa AlApakI saMkhyA kitanI hai ? aisA prazna honepara 25 sneha aura nidrAko choDakara usa-usa pramAdake koThoMmeM sthApita eka, pA~ca aura cAlIsa aMkoMko jor3anepara jo chiyAlIsa saMkhyA hotI hai, pUchA gayA AlApa utanI hI saMkhyAvAlA hotA hai / tathA snehI, nidrAlu, cakSu indriyake adhIna, lobhI, bhaktakathAlApI yaha AlApa kisa saMkhyAkA hai ? aisA prazna honepara usa-usa pramAdake koThemeM sthApita cAra, pandraha, bIsa aMkoMko jor3anepara jo saMkhyA unatAlIsa AtI hai, pUchA huA AlApa utanI hI saMkhyAkA hai| 30 isI prakAra anya AlApoMke pUchanepara bhI karanA cAhie // 43 / / Age dUsare prastArako apekSA naSTa-uddiSTakA gUr3ha yantra batalAte haiM pramAdake sthAnoMmeM vikathA pramAdake cAra koThoMmeM kramase eka, do, tIna, cAra aMkoMko sthApita kro| tathA kaSAya pramAdake cAra koThoMmeM kramase zUnya, cAra, ATha, bArahakA aMka sthApita karo / tathA indriya pramAdake pA~ca koThoMmeM kramase zUnya, solaha, battIsa, ar3atAlIsa, 35 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe vikathApramAdaMgaLa nAlku koSThaMgaLoLaM yathAsaMkhyeyiMdamoMdumeraDaM mara nAlku maMkaMgaLappavu / kaSAyapramAdaMgaLa nAlku koSThaMgaLoLaM yathAsaMkhyAyadaM zUnyamuM nAlkumeMTuM pnnerddumNkNglkkN| iMdriya pramAdaMgaLedu koSThaMgaLALaM yathAsaMkhya yidaM zUnyamuM padinAra mUvatteraDaM nAlvatteM TumaruvattanAlkumakaMga Lappu villi padinaidaneya pramAdAlApameMtappudakkuma doDe rASTrakathAvikathAlApaballiya mUraMkamumaM 5 lobhakaSAyakoSTagatAMkaMgaLappa pannaraDumaM kUDidoDe padinaiydaneya naSTapramAvAlApaM rASTrakathAlApI lobhI sparzaneMdriyavazagato nidrAluH snehvaanebudkku|| . ___ mattaM mUvattaneya vivakSitapramAdameMtappudakkumeM darDa bhaktakathApramAdakoSThagatamapperaDaMkamumaM lobhakaSAyapramAdakoSThagatamappa panneraDaMkaMgaLumaM kUDuttiralu padinAlkumaM rasaneMdriyapramAdakoSThagatamappa padinArumaMkaMgaLaM kUDuttiralu 30 mUvattaneya prmaadaalaapN| bhaktakathAlApI lobhI rasaneMdriyavazagato 10 nidrAluH snehavAnebadakkumiti aydaneyadumaM vivakSisikoDu vikathAlApadalliya o dumaM kaSAyA lApadalliya nAlkumaM kUDoDepdakkumaiydaneya pramAdAlApaM strokathAlApI mAnI sparzaneMdriyavazagato nidrAluH snehavAnebudakkumitu naSTapramAdasaMkhyeyaM mUlaM sthAnaMgaLoLagaNa koSThagatasaMkhyeyaM samAnamapaMtu maoNDi tatkoSThagatAlApame naSTapramAdamakkumeMdu nizcaisuvudu / mattamuddiSTakamite tattappramAdakoSThasthitAM pramAdasthAneSu vikathApramAdAnAM caturSu koSTheSu yathAsaMkhyaM ekadvitricaturaGkAn saMsthApya, tathA kaSAya15 pramAdAnAM caturSu koSTheSu yathAsaMkhyaM zUnyacaturaSTadvAdazAGkAn saMsthApya tathA indriyapramAdAnAM paJcasu koSTheSu yathAsaMkhyaM zUnyaSoDazadvAtriMzadaSTacatvAriMzaccatuHSaSTyaGkAna saMsthApya pUrvoktAddhetosteSu tristhAneSvevaM sthApitAGkaSu naSTamuddiSTaM ca jAnIhi / tatra naSTaM yathA-paJcadaza AlApaH kIdRga ? iti prazne vikathAkaSAyendriyANAM yadyakoSThagatAGkazUnyeSu militeSu tatsaMkhyA ( syAt ) tattatkoSThagatapramAdasaMdhAne rASTrakathAlApI lobhI sparzanendriyavazagato nidrAluH snehavAniti tamAlApaM vadet / tathA triMzattamaH kIdRg ? iti prazne vikathAkaSAyendriyANAM yadyatkoSThagatAGkeSu militeSu tatsaMkhyA syAt tattatkoSThagatapramAdasaMghAne bhaktakathAlApI lobhI rasanendriyavazagato nidrAluH snehavAniti tamAlApaM vadet / athoddiSTaM tu strIkathAlApI mAnI ghrANendriyavazagato nidrAluH snehavAna ityAlApaH katithaH ? iti prazne tattatpramAdakoSThagateSvekacaturdvAtriMzadatheSu militeSu yA saMkhyA saptatriMzajjAyate aura causaThake aMka sthApita kro| pUrvokta hetuse ina tIna hI sthAnoMmeM aMka sthApita karake naSTa aura uddiSTa jAnanA caahie| 25 svI 1, bha. 2, rA.3, a. 4, kro0, mA. 4, mA. 8, lo. 12, spa0, ra. 16, ghrA 32, ca. 48, zro. 64 naSTakA udAharaNa isa prakAra hai-pandrahavA~ AlApa kauna hai?aisA prazna honepara vikathA, kaSAya, indriyoMke jisa-jisa koThoMmeM sthita aMkoM aura zUnyoMko jor3ane para vaha saMkhyA AtI 30 hai,usa-usa koSThagata pramAdakA anusaMdhAna karane para rASTrakathAlApI, lobhI, sparzana indriyake adhIna, nidrAlu, snehavAn yaha pandrahavA~ AlApa bolanA caahie| tathA tIsavA~ AlApa kauna hai ? aisA prazna honepara vikathA, kaSAya aura indriyake jisa-jisa koThoMmeM sthita aMkoM aura zUnyoMko jor3anepara vaha saMkhyA AtI hai una koSThagata pramAdoMko milAne para bhaktakathAlApI, lobhI, rasanA indriya ke adhIna, nidrAlu, snehavAna, yaha AlApa kahanA cAhie / aba uddiSTako 35 lIjie-strIkathAlApI, mAnI, ghrANa indriyake adhIna, nidrAlu, snehavAn, yaha AlApa kitanI 1. ma kUDidoDaiydakku / 2. ma kUDi / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA kaMgaLaM kaDi IyakSaramanitaneyadeMdu peLvudadeMtene-bhaktakathAlApo lobhI rasaneMdriyavazagato nidrAluH snehavAna budi dinitaneyAlApama doDa tattatkoSThagatAMkaMgaLaraDu' padinArumaM kUDala 30 mUvattanayadeMdu pevudu mattamavanipAlakathAlApI lobhI cakSuriMdriyavazagato nidrAluH snehavAnebidinitaneyAlApama doDa tattatkoSThagatAMkaMgaLu nAlku panneraDaM nAlvattaM TumaM kUDi idaruvattanAlkaneyadeMdu pelvudI prakAramaM sarvatra vyApakamAgarivudu // iMtu malottarottarapramAdaMgaLge yathAsaMbhavamAgi saMkhyAdi paMcaprakAranirUpaNaM mADi pramAdasaMkhyAvizeSamanariyalpaDuvudumadatane vikathegaLippattadu 25, kaSAyaMgaLippattaydu 25, iMdriyaMgaLu 6, nidregaLa , snehamohaMgaLeraDumi dellamanaDari guNiyisidoDe 37500 pramAdaMgaLappuvumilliyu tamAlApaM tatithaM brUyAt / tathA avanipAlakathAlApI lobhI cakSurindriyavazagato nidrAlu: snehavAn ityAlApaH katithaH ? iti prazne tattatpramAdakoSThagatacatudizASTacatvAriMzadatheSu militeSu yA saMkhyA catuHSaSTiH syAt tamAlApaM tatithaM vayAta, evamanyAlApe pRSTe'pi kuryAt / evaM malottarottarapramAdAnAM yathAsaMbhavaM saMkhyAdipaJcaprakArAna nirUpya idAnImaparaM pramAdasaMkhyAvizeSaM jJApayati / tadyathA-strokathA arthakathA bhojanakathA rAjakathA corakathA vairakathA parapAkhaNDakathA dezakathA bhApAkathA guNabandhakathA devIkathA miSTharakathA parapaizunyakathA kandarpakathA dezakAlAnucita kathA bhaNDakathA mUrkhakathA AtmaprazaMsAkathA paraparivAdakathA parajugupsAkathA parapIDAkathA kalahakathA parigrahakathA kRSyAdyArambhakathA saMgItavAdyakathA ceti vikathA paJcaviMzatiH 25 / SoDazakaSAya- 15 navanokaSAyabhedena kaSAyAH paJcaviMzatiH 25 / sparzanarasanaghrANacakSuHzrotramanonAmAni indriyANi SaT 6 / styAnagRddhiH nidrAnidrA pracalApracalA nidrA pracalA ceti nidrAH paJca 5 / sneho mohazceti dvau 2 / eteSu uparitanabhaGgeSu ekakasmin adhastanabhaGgAH, adhastanabhaGgeSu ekaikasminnuparitanabhaGgAzca sarve milantIti saMkhyAvAlA hai ? aisA prazna honepara usa-usa pramAda koThoMmeM sthita eka, cAra aura battIsa aMkoMko jor3anepara jo saiMtIsa saMkhyA hotI hai, usa AlApako usI saMkhyAvAlA kahanA 20 cAhie / tathA avanipAlakathAlApI, lobhI, cakSu indriyake adhIna, nidrAlu, snehavAn, yaha AlApa kitanI saMkhyAvAlA hai ? aisA prazna honepara usa-usa pramAdake koThoMke aMka cAra, bAraha, ar3atAlIsako jor3ane para jo causaTha saMkhyA AtI hai, usa AlApako utanI hI saMkhyAvAlA kahanA caahie| isI prakAra anya AlApoMke viSayameM pUchane para bhI karanA caahie| __ isa prakAra mUla aura uttara pramAdoMke yathAsambhava saMkhyA Adi pA~ca prakAroMko 25 kahakara aba pramAdoMkI anya vizeSa saMkhyA batalAte hai / jo isa prakAra hai-strIkathA, arthakathA, bhojanakathA, rAjakathA, corakathA, vairakathA, parapAkhaNDakathA, dezakathA, bhASAkathA, guNabandhakathA, devIkathA, niSThurakathA, parapaizunyakathA, kandapaMkathA, dezakAlAnucitakathA, bhaNDakathA, mUkhakathA, AtmaprazaMsAkathA, paraparivAda kathA, parajugupsAkathA, parapIDAkathA, parigrahakathA, kRSyAdi ArambhakathA, saMgItavAdyakathA ye 25 vikathA haiM / solaha kaSAya aura nau nokaSAyoMke 30 bhedase paccIsa kaSAya haiN| sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu, zrotra aura mana ye chaha indriyA~ haiN| styAnagRddhi, nidrAnidrA, pracalApracalA, nidrA, pracalA ye pA~ca nidrA haiM / sneha aura moha ye do haiN| ina Uparake bhaMgoMmeM-se eka-ekameM nIceke bhaMga aura nIceke bhaMgoMmeM-se eka-ekameM Uparake 1. ma kssmititenyN| 2. mdegdidenitenevaa| 5. mmivell| 3. ma Du panneraDaM pN| 4. ma 3. neyadeMdu / 35 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 go0 jIvakANDe mithyAdRSTyAdi pramattAvasAnamAda guNasthAnAdi vizatiprarUpaNegaLoLaM baMdhahetutvadidame yathAsaMbhava - mAgi saMkhyAprastArAdi paMcaprakAra prarUpaNamanAgamAvirodhamAgiyo jisuvavizeSavidhAna mumaTe darivudu // anaMtaramapramattaguNasthAnasvarUpanirUpaNAtyaM mArgi pedaparu / saMjokasAyAdao maMdo jadA tadA hodi / apamattaguNo teNa ya apamatto saMjado hodi || 45 // saMjvalananokaSAyANAmudayo maMdo yadA tadA bhavati / apramattaguNastena cApramattaH saMyato 78 bhavati // saMjvalanakaSAyanokaSAyaMgaLudayaM maMdamAgi pramAdajananazaktirahitamapyudAvAgaLo' yakkumAgaLu pramattasaMyamapariNAmamappa guNasthAnamakkumaTu kArarNAdidamA guNadoLakUDiMda jIvamapramatta 10 saMyatanakku / tadanaMtaraM svasthAnApramattasvarUpa nirdezArthamA gidaM pedaparu 20 15 pramattaH // parasparaM guNiteSu paJcazatAdhikasa satritsahasrapramitAH tatpramAdA bhavanti 37500 / ete'pi mithyAdRSTyAdipramattasaMyata guNasthAnAvasAnavartiviMzatiprarUpaNAsu yathAsaMbhavaM bandhahetutvena saMbhavantaH saMkhyAdipaJcaprakAraiH AgamAvirodhena yojanIyAH || 44 // athApramattaguNasthAnasvarUpaM prarUpayati yadA-yasmin kAle saMjvalanAnAM krodhamAnamAyAlobhAnAM caturNAM nokaSAyANAM hAsyAdInAM navAnAM ca yathAsaMbhavaM udayaH-phaladAnapariNAmaH, mandaH - pramAdajananazaktirahito bhavati, tadA tasmin kAle antarmuhUrta paryantaM jIvasya apramattaguNaH - apramatta guNasthAnaM bhavet / tena kAraNena tadguNayutaH saMyataH sakalasaMyamI apramattaH - apramattasaMyato bhavati / ca zabdaH vakSyamANaguNayuktazca bhavatIti samuccayArthaH pUrNArtho vA // 45 // svasthAnApramattaH sAtizayApramattazceti dvau bhedau / tatra svasthAnApramattasaMyatasvarUpaM nirUpayati gAsesapamAdo vayaguNasIlolimaMDiyo NANI | aNuvasamao akhavago jhANaNilINo hu apamatto // 46 // naSTAzeSapramAdo vrataguNazIlAvalimaMDito jJAnI / anupazamako'kSapako dhyAnanilInaH khalvas 25 bhaMga milate haiM / sabako paraspara meM guNA karane para saitIsa hajAra pA~casau 37500 pramAda ke bheda hote haiM / ye bhI midhyAdRSTise lekara pramattasaMyata guNasthAna paryanta rahanevAlI bIsa prarUpaNAoM meM yathAyogya bandhake kAraNa hote haiM, ataH saMkhyA Adi pA~ca prakAroMse AgamakA virodha na ho; isa prakArase unakI yojanA karanI cAhie // 44 // Age apramatta guNasthAnakA svarUpa kahate haiM-- yadA arthAt jisa kAlameM saMjvalana krodha mAna mAyA lobha cAra kaSAyoMkA aura hAsya 30 Adi nau nokaSAyakA yathAsambhava udaya arthAt phala dene rUpa pariNAma manda arthAt pramAdako utpanna karanekI zaktise rahita hotA hai, tadA arthAt usa kAlameM eka antamuhUrta ke lie jIvake apramatta guNasthAna hotA hai / isa kAraNa se apramatta guNase yukta saMyata arthAt sakalasaMyamI apramatta saMyata hotA hai / 'ca' zabdase Age kahe jAnevAle guNoMse bhI saMyukta hotA hai // 45 // apramatta saMyatake do bheda haiM-- svasthAnApramatta aura sAtizaya apramatta / unameM se 35 svasthAnApramattakA svarUpa kahate haiM Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNAvRtti jIvatattvapradIpikA 79 naSTazeSapramAdanaM vrataguNazIlAvalimaMDitanuM samyajJAnopayuktanuM dhammaMdhyAnanilIna mAnasanumapramattasaMyatanumenevaramupazamazreNyArohaNAbhimukhanumAgiyaM kSapakazreNyArohaNAbhimukhanu mAgiyaM vatasanAtanaM navaraM svasyAnApramattane du nirdezisalpaTaM / illi jJAniye bI vizeSaNadidaM samyagdarzanacAritraMgaLate samyajJAnakkumaM mokSahetutvaM sUcitamAdudu || tadanantaraM sAtizayApramattasvarUpanirUpaNArthamidaM peLUdaparu / suratamohakhavaNusamaNaNimittANi tikaraNANi tahiM / paDhamaM adhApamattaM karaNaM tu karedi apamatto ||47 // ekaviMzatimohakSapaNopazamananimittAni trikaraNAni teSu / prathamamadhaH pravRtta karaNaM tu karotyapramattaH // dilli vizeSakathanamuMde te doDe pratisamayamanaMtaguNa vizuddhivRddhiyidaM varddhamAnanuM vedakasamyagdRSTiyumappapramattasaMyataM modaloLanaMtAnubaMdhikaSAyacatuSTayamaM karaNatrayapUrvaka dvAdazakaSAyanavanokaSAyasvarUpamappaMtu saMkramavidhAnadi visaMyojisi baLikkamaMtarmuhUrtakAlaM vizramiti matteyuM (yena pariNAmena darzanacAritramohopazamanAdivivakSito bhAvaH kriyate niHpAdyate sAdha sa pariNAmaH karaNaH ) iMtappa karaNatrayamaM mADi darzanamohanIyamumanupazamiyisi dvitIyopazama 15 yo naSTAzeSapramAdaH vrataguNazI lAvalIbhirmaNDitaH samyagjJAnopayogayuktaH dharmyadhyAna nilonamanAH apramattasaMyato yAvadupazamazreNyabhimukhaH kSapakazreNyabhimukho vA caTituM na vartate tAvat sa khalu svasthAnApramatta ityucyate / atra jJAnIti vizeSaNaM samyagdarzanacAritravat samyagjJAnasyApi mokSahetutvaM sUcayati // 46 // atha sAtizayApramattasaMyatasvarUpamAha -- yaH pratisamaya manantaguNavizuddhivRddhayA vardhamAno vedakasamyagdRSTiH apramattasaMyataH saH prathamaM anantAnubandhikaSAyacatuSTayaM karaNatrayapUrvakaM saMkramaNavidhAnena dvAdazakaSAyanavanokaSAyasvarUpeNa visaMyojayati-pariNAmayati tadanantaramantarmuhUrtakAlaM vizrAmya punarapi karaNatrayeNa darzanamohatrayamupazamayya dvitIyopazamasamyagdRSTirbhavati / 20 jisa jIvake samasta pramAda naSTa ho gaye haiM, aura vrata, guNa, zIlakI paMktise bhUSita hai, samyagjJAnake upayogase yukta hai, tathA jisakA mana dharmadhyAnameM lIna hai, aisA apramatta saMyata jabataka upazama zreNi yA kSapaka zreNike sanmukha car3haneke lie pravRtta nahIM hotA, taba taka use svasthAnApramatta kahate haiM / yahA~ jJAnI vizeSaNa yaha sUcita karatA hai ki samyagdarzana aura samyak cAritrakI taraha samyagjJAna bhI mokSakA kAraNa hai / arthAt caturtha guNasthAna meM samyaktva aura usake pazcAt cAritrakA kathana karanese koI yaha na samajhe ki ye donoM hI mokSake kAraNa haiM, isalie yahA~ jJAnI vizeSaNa diyA hai ||46 || 10 Age sAtizaya apramattakA svarUpa kahate haiM 30 jisakI vizuddhi - kaSAyoMkI mandatA pratisamaya anantaguNI bar3hatI huI hotI hai arthAt prathama samayakI vizuddhatAse dUsare samayakI vizuddhatA anantaguNI, usase tIsare samayakI vizuddhatA ananta guNI, isa taraha pratisamaya jisakI vizuddhatA bar3hatI huI ho, vaha vedaka samyagdRSTi apramatta saMyata guNasthAnavartI jIva pahale anantAnubandhI kaSAya catuSTayako adhaHkaraNa, apUrvakaraNa,anivRttikaraNa pUrvaka saMkramaNa vidhAnake dvArA bAraha kaSAya aura nau nokaSAyarUpase pariNamAtA hai / isIkA nAma visaMyojana hai / isake pazcAt antarmuhUrta kAla taka vizrAma karake punaH tIna karaNoMke dvArA darzanamohakI tIna prakRtiyoMkA upazama karake 35 25 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe samyagdRSTiyAgi athavA darzana mohatrayamaM karaNatrayapUrvakaM kSapiyisi kSAyika samyagdRSTiyAgi mattamaMtahUttakAlaparyaMtaM pramattApramatta guNasthAnaMgaLa parAvRttisahasraMgalaM mADi mattaM pratisamayamanaMtaguNavizuddhivRddhiyidaM varddhamAnanu mekaviMzatiprakRtibhedabhinnacAritramohanIyamanupazabhisalka dudyuktanumA prakRti meNu kSapipisalka du kSAyikasamyagdRSTiye udyukta navakumitappa sAtizayApramattaM 5 cAritramohopazamanakSapaNanimittakaraNatrayapariNAmaMgala molodhaH pravRttakaraNamaM mALakumbu datthaM // 10 80 nirdiSTaM // athavA tatkaraNatrayeNa taddarzanamohatrayaM kSapayitvA kSAyika samyagdRSTirbhavati / tadanantaramantarmuhUrta kAlaparyantaM pramattApramattaguNasthAnayoH parAvRttisahasrANi karoti / tadanantaraM pratisamayamanantaguNavizuddhivRddhaghA vardhamAnaH ekaviMzaticAritramohanIyaprakRtI rupazamayitumudyukto bhavati / athavA tAH ekaviMzaticAritra moha prakRtI: 15 kSapayituM kSAyika samyagdRSTirevodyukto bhavati / sa evaMvidhaH sAtizayApramatta eva cAritramohopazamanakSapaNa nimittakaraNatrayapariNAmeSu madhye prathamaM adhaHpravRttakaraNaM karotItyarthaH // 47 // atha adhaHpravRttakaraNasya niruktisiddhaM lakSaNaM kathayati 25 20 dvitIyopazama samyagdRSTi hotA hai / athavA una tIna karaNoMke dvArA darzanamohakI tIna prakRtiyoM kA kSaya karake kSAyika samyagdRSTi hotA hai| usake pazcAt antarmuhUrta kAlataka pramatta aura apramatta guNasthAna meM hajAroM bAra AtA-jAtA hai arthAt apramattase pramatta aura pramattase apramatta hotA hai / usake pazcAt prati samaya ananta guNa vizuddhise bar3hatA huA cAritramohanIkI ikkIsa prakRtiyoM kA upazama karanemeM tatpara hotA hai| athavA cAritra mohanIyakI una ikkIsa prakRtiyoMkA kSaya karaneke lie tatpara hotA hai / kintu kSAyika samyagdRSTi hI unakA kSaya karane meM samartha hotA hai / Azaya yaha hai ki upazama zreNI para ArohaNa to dvitIyo - samyagdRSTi aura kSAyika samyagdRSTi donoM hI kara sakate haiM, kintu kSapaka zreNi para kevala kSAyika samyagdRSTi hI ArohaNa kara sakatA hai| isa prakArakA vaha sAtizaya apramatta hI cAritra mohake upazama aura kSapaNa meM nimitta tIna karaNa rUpa pariNAmoM meM se prathama adhaHpravRttakaraNako karatA hai ||47 // 30 tadanantaramIyadhaH pravRtakaraNakke niruktisiddhamappa lakSaNamaM toreleMdidaM peLUdaparu jamhA uvarimabhAvA DimabhAva sarisagA hoMti / tamhA paDhamaM karaNaM adhApavattoti Nihi // 48 // yasmAduparimabhAvA avastanabhAvaH sadRzA bhavanti / tasmAttatprathamaM karaNamadhaH pravRttamiti Age adhaHkaraNakA niruktise siddha lakSaNa kahate haiM jisa kAraNa se Upara-Upara ke samaya sambandhI pariNAmoMke sAtha anya jIvake nIceke samaya sambandhI pariNAma samAna hote haiM, tisa kAraNase usa prathama karaNako paramAgama meM adhaHkaraNa kahA hai| 1. ka toralidaM / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA AvudoMdu kAraNadidamAvuvoMdu jIvakke uparitanoparitanasamayasthitapariNAmaMgaLoDananyanappa jIvana adhastanAdhastanapariNAmaMgaLoDane sadRzaMgaLAgi saMbhavisalpaDuvuvadu kAraNamAgi prathamamappa karaNamadhaHpravRttakaraNameMditanAdisaMsiddhamappa paramAgamadoLpeLalpaTudu / adhaHpravRttA ivAdha:pravRttA evitu gauNavRttiyiMdamuparitanasamayapariNAmaMgaLadhastanasamayapariNAmasadRzaMgaLAgi saMbhavisalpaDuvuvu // tadanaMtaramadhaHpravRttakaraNakAlapramANaprarUpaNAtyamidaM peLdapara aMtomuttametto tatkAlo hodi tattha prinnaamaa| logANamasaMkhamidA uvaruvariM sarisaDhigayA // 49 // antarmuhUrtamAtrasatkAlo bhavati tatra prinnaamaaH| lokAnAmasaMkhyamitA uparyupari sadRzavRddhiMgatAH // tadadhaHpravRttakaraNakAlamaMtarmuharttamAtramakkumeMtedoDe-savvataH stokAMtarmuhUrtamanivRtti- 10 karaNakAlaM 2 1 idaM noDalapUrvakaraNakAlaM saMkhyAtaguNitamappaMtarmuhUrttamakku 2 11 midaM noDalaghaHpravRttakaraNakAlaM saMkhyAtaguNitamappaMtarmuhUrttakAlamakku 2111 mitappadhaHpravRttakaraNAMtarmuhUttakAladoLu vizuddhipariNAmaMgaLu trikAlattinAnAjIvasaMbaMdhigaLasarvamaM kUDiyasaMkhyeyalokamAtraMgaLakku milliyenitoLavu prathamasamayatti jIva trikAlaviSayaMgaLappa pariNAmaMgaLavaM ___ yasmAtkAraNAt yasya jIvasya uparitanoparisamayasthitapariNAmaiH saha anyajIvasya adhastanasamayapa- 15 riNAmAH sadRzA bhavanti tasmAtkAraNAt tatprathamaM karaNaM adhaHpravattakaraNamiti nirdiSTaM-paramAgame pratipAditaM bhavati // 48 / / atha adhaHpravRttakaraNakAlapramANaM ( pracayanirdezArtha ) kathayati stokAntarmuhUrtamAtrAt 2 1 anivRttikaraNakAlAt saMkhyAtaguNaH 211 apUrvakaraNakAlaH, ataH saMkhyAtaguNaH 2111 adhaHpravRttakaraNakAlaH so'pyantarmuhUrtamAtra eva, tasminnadhaHpravRttakaraNakAle trikAlagocaranAnAjIvasaMbandhino vizuddhipariNAmAH sarve'pi asaMkhyAtalokamAtrAH santi / teSu prathamasamayasaMbandhino yAvantaH 20 vizeSArtha-adhaHpravRttakaraNakA artha hai-nIceke samaya-sambandhI pariNAmoMkI samAnatAko liye hue honevAle pariNAma / isa karaNameM Uparake aura nIceke jIvoMke pariNAmoMmeM samAnatA pAyI jAtI hai / udAharaNa ke lie,eka jIvane adhaHpravRttakaraNa kiyaa| dUsare samayameM pahu~cane para usake jaise pariNAma hote haiM,vaise pariNAma adhaHpravRtta prArambha karanevAlA koI dUsarA jIva pahale samayameM hI prApta karatA hai / isa prakAra Age vAle aura pIche vAle jIvoMke 25 pariNAmoM meM samAnatA pAye jAnese isa karaNako adhaHpravRtta kahate haiM / / 48 // Age pracayake nirdezake lie adhaHpravRtta karaNake kAlakA pramANa kahate haiM tInoM karaNoM meM anivRttikaraNakA kAla antarmuhUrta pramANa honepara bhI stoka (alpa) antarmuhUrta pramANa hai| usase saMkhyAta guNA apUrvakaraNakA kAla hai| usase saMkhyAta guNA adhaHpravRttakaraNakA kAla hai| vaha bhI antarmuhUrta mAtra hI hai| usa adhaHpravRttakaraNake kAlameM 30 trikAlavartI nAnA jIva sambandhI vizuddhi pariNAma asaMkhyAta loka pramANa haiM arthAt tInoM kAloMmeM adhaHpravRttakaraNa karanevAle jIvoMke pariNAmoMkI saMkhyA asaMkhyAta loka hai| arthAt lokake pradezoMkI jitanI saMkhyA hai,usase asaMkhyAta guNI una vizuddhi pariNAmoMkI saMkhyA hai| unameM se prathama samayameM jitane pariNAma haiM, unase dvitIya Adi samayoMmeM Upara-Upara 1. ka jIvana u / 2. mamaMgalupadezaMgalAgi / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 go0 jIvakANDe noDalaMte dvitIyAdisamayaMgaLoLu tadadhaHpravRttakaraNakAlacaramasamayapathyaMtaM mele-meLe sadRzavRddhivaddhitaMgaLAginaDevavadeMteMdoDe keLi pend| illiyavyutpannavyutpAdanArthamAgi modaloLaMkasaMdRSTiAyadamadhapravRttakaraNanyAsa torisalpa santi tebhyo dvitIyAdisamayeSu uparyupari caramasamayaparyantaM sadRzavRddhayA vardhitA: santi te ca tAvadaGkasaMdRSTayA 5 pradarzyante-tatra pariNAmAH dvAsaptatyuttaratrisahasro 3072 / adhaHpravRttakaraNakAla: SoDazasamayAH 16 / pratisamaya antima samaya paryanta samAna vRddhiko liye hue vardhamAna pariNAma haiN| arthAt prathama samaya sambandhI pariNAmoMse dvitIya samaya sambandhI pariNAma jitanI vRddhiko liye hue haiM, dvitIya samaya sambandhI pariNAmoMse tRtIya samaya sambandhI pariNAma bhI utanI hI vRddhiko liye hue haiN| isI taraha antima samaya paryanta jAnanA / yahA~ zreNi vyavahAra gaNita sambhava hai / ataH 10 yahA~ zreNi vyavahAra gaNitake dvArA varNana karate haiN| prathama saMjJAoMko kahate haiN| vivakSita sarvasthAna sambandhI sarva dravyako jor3ane para jo pramANa ho,use sarvadhana yA padadhana kahate haiN| sthAnoMke pramANako pada kahate haiM yA gaccha kahate haiN| pratyeka sthAnameM jitanI vRddhi hotI hai, use caya yA uttara yA vizeSa kahate haiN| Adi sthAnameM jo pramANa hotA hai, use mukha kahate haiM athavA Adi yA prathama kahate haiN| antima sthAnameM jo dravyakA pramANa hotA hai, use antadhana 15 yA bhUmi kahate haiN| saba sthAnoMke bIcake sthAnameM jo dravyakA pramANa hotA hai,usako madhyadhana kahate haiN| jahA~ sthAnoMkA pramANa sama hotA hai, vahA~ bIcake do sthAnoMke dravyako jor3akara AdhA karanepara jo pramANa hotA hai, use madhya dhana kahate haiN| jitanA mukhakA pramANa ho utanA-utanA saba sthAnoM kA grahaNa karake jor3ane para jo pramANa ho,use Adidhana kahate haiN| saba sthAnoMmeM jo-jo caya bar3he, una saba cayoMko jor3anepara jo pramANa hotA hai, use uttaradhana 20 yA cayadhana kahate haiN| isa prakAra Adidhana aura uttaradhanako milAne para sarvadhana hotA hai / aba inakA pramANa jAnaneke lie karaNasUtra kahate haiM-'mukha Adi sthAna aura bhUmi antasthAnako jor3akara usakA AdhA karake use gacchase guNA karanepara padadhana arthAn sarvadhana hotA hai| aura Adidhanako antadhana meM se ghaTAnepara jo zeSa rahe. usako cayase bhAga denepara jo Ave, usameM eka milAnepara sthAnoMkA pramANarUpa pada vA gacchakA pramANa AtA hai| tathA 25 pada yA gaccha ke vargakA bhAga sarvadhanameM denepara jo pramANa Aye use saMkhyAtase bhAga denepara jo pramANa AtA hai, use caya jAnanA / sarvatra sarvadhanako gacchase bhAga denepara jo pramANa rahe, usameM semikhako ghaTAkara jo zeSa rahe,usameM se eka ghaTAkara gacchake Adhe pramANase bhAga denepara, cayakA pramANa hotA hai' athavA 'AdidhanonaM gaNitaM padonapadakRtidalena saMbhAjitaH pracayaH / ' isa vacanake anusAra saba sthAnasambandhI Adi dhanako sarvadhanameM-se ghaTAkara zepakogacchake pramANake vargameM-se gacchakA pramANa ghaTAkara jo zeSa rahe ,usake AdhekA bhAga denepara cayakA pramANa AtA hai / tathA uttara dhanako sarvadhanameM-se ghaTAne para jo zeSa rahe, usako gacchase bhAga dene para mukha kA pramANa AtA hai| tathA 'vyekaM padaM cayAbhyastaM tadAdisahitaM dhanaM' isa sUtrake anusAra eka kama gacchako cayase guNA karanepara jo pramANa ho, usameM mukhakA pramANa jor3ane para antadhana hotA hai / mukha aura antadhanako milAkara usakA AdhA karane para 35 madhyadhana hotA hai| padase mukhako guNA karane para Adidhana hotA hai| yaha zreNivyavahAra gaNitakA kucha svarUpa diyA hai / 30 . Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA DuguM trikAlavattinAnAjIvAdhaHpravRttakaraNapariNAmaMgaLa saMkhyAtalokapramitaMgaLge saMdRSTidvAsaptatyuttaratrisahasramakku 3072adhaHpravRttakaraNakAlaM gaccheyakku madakke saMdRSTi padinAru 16 pratisamayapariNAmavRddhiyumAvudoMdakke saMdRSTi 4 matte saMkhyeyarUpaMgaLu mUru 3 illiyUrddharacanayoLAdi pramANaMtaralpaDugumAva prakAradidameMdoDe padadi saMkheNa bhAjide pacaya diridaM samastadhanabhanidaM 3072 // padama vudida 56 ra kRtiyidaM 256 // saMkhyeyarUpaMgaLamUriMdamaM 3 bhAgisuttiralAvudoMdu 5 labdhamadu cayapramANamakku 4 vyekapadArddhaghnacayaguNo gacchameMdiridaM rUponapada 15. maddhisi 15 cadidaM guNiyisi 15 / 4 matte gaccheyidaM 16 guNiyisuvuDa 15 / 4 / 16 idanapattisi guNiyisida labdhamazotyuttaracatuzzatapramANacayadhanamakku 480 // cayadhaNahINaM davvaM padabhajide hodi Adi parimANa meMdI sUtrAbhiprAyadidaM samastadhanadoLu 3072 cayadhanamanidaM 480 // kaLeduchida zeSa 2592 midaM padadidaM 16 bhAgisuttiralu labdhamAdi pramANamadeg162 // 'Adimmi caye uDDhe ' paDisamayadhaNaM tu bhAvANe meMdI sUtradidaM mADi pramANaM 162 // cayadi 4 nabhyadhikamAguttiralu dvitIyasamayapariNAmadhanapramANamakku 166 // midaroLu pUrvokta vayadi 4 nabhyadhikamAguttiralu tRtIyapariNAmavRddhipramANaM catvAraH 4, saMkhyeyarUpANi trINi 3, UrdhvaracanAyAM dhanamAnIyate-sarvapariNAmadhane 3072 pada 16 kRtyA 256 saMkhyAtarUpaizca 3 bhakte256 43sati pratisamayapariNAmapracayapramANaM bhavati 4, tathA vyekapadA, (15) ghnacaya 154 4 guNo gaccha: (15444 16) pracayadhanapramANaM bhavati 480, 15 anena pracayadhanena sarvadhanaM 3072 hInayitvA 2592 padena 16 bhakte labdhaM prathamasamayapariNAmasaMkhyA bhavati / 162 asyAmakai kasmin pracaye 4 vadhite sati dvitIyatRtIyAdisamayatipariNAmAnAM saMkhyA bhavanti tAH imAH aba adhaHkaraNa sambandhI sarvadhana AdikA varNana saMdRSTike dvArA dikhAte haiM vizeSArtha-vAstavika arthako samajhAne ke lie jo aMka kalpita karake dikhAye jAte haiM,unheM aMka saMdRSTi kahate haiN| jaise Age adhaHpravRttakaraNa kAla antarmuhUrta ke lie 16, adhaH- 20 pravRttakaraNameM honevAle pariNAmoMkI saMkhyA asaMkhyAta loka pramANa ke lie 3072 Adi saMkhyA kalpita kI hai,usake dvArA ukta kathanako Age spaSTa karate haiN| kalpanA kIjie ki adhaHpravRttakaraNasambandhI pariNAma tIna hajAra bahattara 3072 haiN| adhaHpravRttakaraNakA kAla 16 solaha samaya hai / pratisamaya pariNAmoMkI vRddhikA pramANa 4 cAra hai / saMkhyAtakA pramANa tIna 3 hai / aba Urdhva racanAke lie dhana lAte haiN| prati samaya sambandhI Upara-Upara UrdhvarUpa racanA karaneko UrdhvaracanA kahate haiN| usake lie dhana AdikA pramANa lAte haiM / 'padake vargase aura saMkhyAtase sarvadhanameM bhAga denepara pracayakA pramANa AtA hai', isa gaNita sUtrake anusAra sarvapariNAma dhana 3072 meM pada 16 ke varga 256 tathA saMkhyAta rUpa tInase bhAga dene para 322 cAra 4 AtA hai jo samaya-samayameM pariNAmoMmeM jitanI vRddhi hotI hai, usakA pramANa hai| ise pracaya kahate haiN| tathA 'eka hIna padako cayase tathA gacchase guNA karanepara 30 caya dhanakA pramANa AtA hai| isa sUtra ke anusAra eka hIna pada 15,usakA AdhA 15 ko cayase guNA karo-44 tathA gacchase guNA karo-44416 / aisA karanepara 480 caya dhanakA pramANa hotA hai / isa cayadhanako sarvadhana 3072 meM-se kama karane para 2592 zeSa rahatA hai / ise pada 16 se bhAga dene para labdha 162 prathama samaya sambandhI pariNAmoM kI saMkhyA hotI 1. ma bhAgisalpaDutti / 2. ma mAdi pramANa dolu / 3. madegmavanaprabhANadhanapramANa / 35 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 go. jIvakANDe samayapariNAmadhanapramANamakku 170 illimattaM cayadi 4 dabhyadhikamAguttiralu catu[samayapariNAmadhanapramANamakku 174 mitu pratisamayamI 4 vizeSAdhika kramadidaM pariNAmaMgaLu pravRddhaMgaLakku mannavaraM caramasamayapariNAmadhanapramANaM puTugumannevaramidarutpattikramamatane vyekapadaM cayAbhyastaM tatsAdhyaM taddhanaM bhavediridaM rUponapadama 15 cadidaM 4 guNiyisuttiralu 15 / 4 / labdha 60 maruvattubhadu sahitamappAdi 162 yaMta dhanapramANamakku 222 midanoM dubAri cayadidaM 4 hInaM mADuttiralu dvicaramasamayadhanapramANamakku 218 mitUrdhvaracaneyoLadhaHpravRttakaraNakAlaprathamasamayamAdiyAgi caramasamayapayyaMta pratisamaya dhanaMgaLanu sthApisiyalli prathamasamaya pariNAmaMgaLa trikAlattinAnAjIvasaMbaMdhigalappa jaghanyamadhyamotkRSTaMgaLa samUhamadhaHpravRttakaraNakAlasaMkhyAtaka bhAgamAtranirvANakAMDakasamayamAtraMgaLappa khaMDagaLa mADalDavRvaM vizeSAdhikaMgaLa / 'aNakaTri10 padeNa hide pacaye pacayaM tu hodi tericche' eMdIsUdiSTadidama racanAcayama 4 nidananukRSTipadadidaM 4 bhAgisuttiralu labdhamoM 1 dida'nanukRSTicayapramANamakkumilliyanukRSTi ye budana doDe-"adhastanasamayapariNAmakhaMDAnAmuparitanasamayapariNAmakhaMDaissAddhaM sAdRzyamanukRSTiH" eMdI lakSadiMdamanukRSTiya nizcaisuvudu / illiyuM vyekapadArddhanacayaguNogaccha // 1 / 4 / muttaradhanameMdiridamanukRSTicaya dhanamanidaM 6 taMdu UrdhvaracanAsaMbaMdhiprathamasamayasamastapariNAmadhana 162 midaroLu "cayadhaNahINaM 15 davvaM padabhajide hodi AdiparimANa" meMbI sUdidamA cayadhanamaM kaLeda zeSa 156 midaM padidaM 166 / 170 / 174 / 178 / 182 / 186 / 191 / 194 / 198 / 202 / 206 / 210 / 214 / 218 / 222 // asyAmantyadhanasyAnayanantu vyekapadaM 15 cayA ( 4 ) bhyastaM 60 tadAdi 162 sahitaM iti bhavati 222 / atra caikacaye 4 apanIte dvicaramasamayadhanaM bhavati 218 / etAnyuktadhanAni adhaHpravRttakaraNa prathamasamayAccaramasamayaparyantamaparyupari sthApayitavyAni / athAnukRSTiracanocyate-tatra anukRSTi ma adhastanasamaya10 pariNAmakhaNDAnAM uparitanasamayapariNAmakhaNDaiH sAdRzyaM bhavati |anukRssttigcch: Urdhvagacche saMkhyAtena bhakte (16) labdhamAtraH ( 4 ), anukRSTicayaH Urdhvacaye anukRSTigacchena bhakte (4) labdhamAtro bhavati 1 / prathamasamayasamastapariNAmadhane 162 vyekapadArddhaghnacayaguNo gaccha:-(34144 ) anukRSTyuttaradhanaM 6 tadapanIya zeSe 156 anukRSTipadena bhakte sati ( 156 ) labdhaM 39 prayamasamayapariNAmAnAM prathamakhaNDapramANaM bhavati / idameva hai / isameM eka-eka caya 4 bar3hAne para dUsare-tIsare Adi samayavartI pariNAmoMkI saMkhyA hotI 25 hai-jo isa prakAra hai-160|170|174|178|1821186|190|194|198|202|206|210|214| 218 / 222 / / antyadhana lAneke lie sUtra isa prakAra hai-'vyekaM padaM cayAbhyastaM tadAdi sahitaM dhanam / ' eka hIna pada 15 ko caya 4 se guNA karane para 60 hote haiN| usameM Adi dhana 162 ko jor3anese 222 antyadhana hotA hai isameM eka caya 4 ko ghaTAne para vicarama samayavartI pariNAmoMkA pramANa 218 hotA hai / ina ukta dhanoMko arthAt pratisamayameM honevAle pariNAmoMko adhaHpravRttakaraNake prathama samayase lekara antima samaya paryanta Upara-Upara sthApita karanA caahie| Age anukRSTi racanA kahate haiM ___ nIceke samayameM honevAle pariNAmoMke khaNDakA Uparake samayameM honevAle pariNAmoMke sAtha jo samAnatA hotI hai, usakA nAma anukRSTi hai| arthAta Uparake aura nIceke samaya sambandhI pariNAmoMke jo khaNDa parasparameM samAna jaise hoM,taise eka samayake pariNAmoMke khaNDa 35 1. syaaNt-| 3. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA bhAgisuttiralu labdha 39 / midu prathamasamayapariNAmaprathamakhaMDapramANamakkumidI khaMDame savvajaghanyapariNAmapuMjamakkamI khaMDapariNAmavyaktigaLgela melliyuM sAdRzyAbhAvamappudaraNidaMmokhaMDapariNAmavizuddhiLidaM honavizuddhipariNAmamAvasamayadanukRSTikhaMDaMgaLoLamabhAvamappuridameMdarigu / I prathamakhaMDadoLu Adimmi caye uDDhe eMdiridaM anukRSTicayamaM kUDuttiralu dvitoyaM prathamasamayapariNAmakhaMDamakkaM 40 mitu tRtIyAdikhaMDaMgaLaM tiryakcadinabhyadhikaMgaLu svacaramakhaMDaparyaMtaM 42 5 tiryakAgi sthApayitavyaM gaLakkumalli baLikkaM dvitIyasamayapariNAmaMgaLa prathamakhaMDamadu prathamasamayakhaMDamaM noDa 39 lli 'zeSAdhikamakku 40 miduvaM dvitIyasamayasamastapariNAmapuMjado 166 LanukRSTicayadhanamanAraM hInaM mADizeSamanida 160 nanukRSTipadadidaM 4 bhAgisi baMda labdhamA nAlvattakkutpatti siddhamadhuriMda malli baLikkamA dvitIyasamayada dvitIyAdikhaMDaMgaLaM vizeSAdhikaMgaLu 41 / 42 / 43 / illi dvitIyasamayaprathamakhaDama 40 prathamasamayadvitIyakhaMDadoDane samAnamakkU mitu 10 sarvajaghanyakhaNDaM anyeSAM khaNDAnAM pariNAmasaMkhyAvizuddhibhyAM tato'dhikatvasaMbhavAt / tatprathamakhaNDe caikasminnanukRSTicaye yute tadvitIyakhaNDaM bhavati / 40 / evaM tRtIyAdIni caramakhaNDaparyantAni tiryagekaikacayAdhikAni sthApyAni 41, 42 / tataH paraM dvitoyasamayaprathamakhaNDaM prathamasamayaprathamakhaNDAt 39 ekavizeSAdhika bhavati 40 / dvitIyasamayasamastapariNAmeSu 166 anukaSTicayadhanena 6 nyUnayitvA 160 anukRSTipadena karanekA nAma anukRSTi hai / so Urdhvagacchake saMkhyAtaveM bhAga anukRSTikA gaccha hai| so aMka 15 saMdRSTikI apekSA UrdhvagacchakA pramANa solaha 16 hai| usameM saMkhyAtake pramANa cArase bhAga denepara cAra anukRSTike gacchakA pramANa hai| arthAt anukRSTi ke khaNDoMkA pramANa cAra jAnanA / tathA Urdhva racanAke cayameM anukRSTike gacchakA bhAga denepara anukRSTikA caya AtA hai / so Urdhvacaya cArameM anukRSTike gaccha cArase bhAga denepara eka aayaa| vahI anukRSTikA caya hai arthAt pratyeka khaNDameM honevAlI vRddhikA pramANa eka hai| prathama samaya sambandhI samasta 20 pariNAma 162 hai| vahI yahA~ prathama samaya sambandhI anukRSTi racanAkA sarvadhana hai| 'vyekapadArdhanacayaguNo gaccha uttaradhanam', isa sUtrake anusAra gaccha cArameM se eka kama karake usakA AdhA karake tathA usa Adheko caya aura gacchase guNA karanepara (34144) anukRSTikA uttara dhana 6 hotA hai / isa uttara dhana chaha ko sarvadhana 162 meM se ghaTAnepara zeSa 156 ekasau chappana rhe| usameM anukRSTike gaccha cArakA bhAga denepara 39 aaye| vahI prathama samaya sambandhI 15 parimANoMke prathama khaNDakA pramANa hai / yahI sabase jaghanya khaNDa hai,kyoMki isa khaNDase anya saba khaNDoMke pariNAma saMkhyA aura vizuddhi meM adhika hote haiM / usa prathama khaNDameM anukRSTikA caya eka jor3anepara usIke dUsare khaNDakA pramANa cAlIsa 40 hotA hai| isa taraha tIsareko Adi lekara antima khaNDa paryanta tiryak rUpase eka-eka caya adhika karake sthApita karanA cAhie 41 / 42 / arthAt tIsare khaNDake pariNAmoMkI saMkhyA 41 aura antimakI 42 hai| 3. Urdhva racanAmeM jahA~ prathama samaya sambandhI pariNAma sthApita kiye,unake Age-Age barAbarameM inakI sthApanA karanI caahie| ye khaNDa pariNAma eka samayameM vartamAna aneka jIvoMke eka sAtha pAye jAte haiM,isalie inako barAbara meM sthApana kiyA hai| usase Upara dvitIya samayakA prathama khaNDa prathama samayake prathama khaNDa 39 se eka vizeSa adhika hotA hai| isase usakA pramANa cAlIsa 40 hai / kyoMki dvitIya samayake samasta pariNAma 166 meM anukRSTikA cayadhana / 1. ma dvizeSAM / 2. ma 40 nAlvattu / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 go0 jIvakANDe dvitIyasamayadvitIyAvikhaMDaMgaLu prathamasamayatRtIyAdikhaMDaMgaLoDane sdRshNglriylpdduguN| dvitIyasamayacaramakhaMDamadumatta prathamasamayakharDagaLoLo daroLamappudaM sadRzamaltu / baLikkallidaM tRtIyAdisamayaMgaLoLa prathamAdikhaMDapariNAmaMgaLa 41 // 42 // 43 // 44 / manaMtarAdhastanakhaMDapariNAmaMgaLaM 'noDalvizeSAdhikaMgaLaveka doDe UdhvaMcadidaM madhikaMgaLappurivamittaSaHpravRttakaraNakAlacaramasamayakhaMDapariNAmapuMjapathyaMtamariyalpaDuvuvu / 54 / 55 / 56 / 57 / ivaroLu sarvajaghanyakhaMDapariNAmaMgaLagaM 39 sarvotkRSTakhaMDapariNAmaMgaLA 57 / malliyuM sAdRzyamilla muLidaMtuparitana samayattipariNAmapaMgaLagadhastanasamayattipariNAmapaMjaMgaloDane meNa paritanasamayattira puMjaMgaLoDanaghastanapariNAmapuMjaMgaLge yathAsaMbhavamAgi sadRzatvamaMTili mukha 162 / bhUmi 222 / joga 384 / daLe 192 / padaguNide 192 / 16 / padadhaNaM hodi 3072 / eMdo srvdhnNtrlpdduguN| 4 bhakteSu tadutpattisaMbhavAt / tadane dvitIyasamayadvitIyAdikhaNDAnyekaikacayAdhikAni santi 41 / 42 / 43 / atra dvitIyasamayaprathamakhaNDa 40 prathamasamayadvitIyakhaNDena samAnaM / evaM dvitIyasamayadvitIyAdikhaNDAni prathamasamayasya tRtIyAdikhaNDaiH sadRzAni / kintu dvitIyasamayacaramakhaNDaM prathamasamayasarvakhaNDeSu kenApi na sadRzaM / punastRtIyAdisamayeSu prathamAdikhaNDAdi 41 / 42 / 43 / 44 / anantarASastanakhaNDemyo vizeSAdhikAni Urdhvacayena adhikatvAt / evamadhaHpravRttakaraNakAlacaramasamayacaramakhaNDaparyantaM jJAtavyaM 54 / 55 / 56 / 57 / / atra sarvajaghanyakhaNDapariNAmAnAM 39 savotkRSTakhaNDapariNAmAnAM 57 ca kairapi sAdRzyaM nAsti zeSANAmevoparyaghastanasamayavartipariNAmapuJjAnAM yathAsaMbhavaM tatsaMbhavAt / atra mukha 162 bhUmi 222 yoga 384 dale 192 padaguNide 192416 padadhanaM 3072 hodIti sarvadhanamAnetavyaM / chaha 6 ghaTAnese zeSa rahe 160 meM anukRSTike gaccha 4 kA bhAga denese cAlIsa utpanna hote haiN| usake Age dvitIya samayake dvitIya Adi khaNDa eka-eka caya adhika hote haiM 41 / 42 / 43 / 20 yahAM dvitIya samayakA prathama khaNDa 40 prathama samayake dvitIya khaNDake samAna hai| isI taraha dvitIya samayake dvitIya Adi khaNDa prathama samayake tRtIya Adi khaNDoMke samAna haiM / kintu dvitIya samayakA antima khaNDa prathama samayake saba khaNDoMmeM kisIse bhI samAna nahIM hai| punaH tRtIya Adi samayoM ke prathama Adi khaNDa dvitIya Adi samayoMke prathama Adi khaNDoMse eka adhika hai| ataH tRtIya samayake 4242 / 43 // 44 // caturtha samayake 42 // 43 // 44 // 45 // paMcama 25 samayake 43 / 44 / 45/46 / SaSTha samayake 44 / 45/46 / 47 / saptama samayake 45 / 46047 / 48 / aSTama samayake 46 / 47148 / 49 / navama samayake 47148 / 49 / 50 dasarva samayake 48 / 49 / 5051 / gyArahaveM samayake 49 / 50 / 51352 / bArahaveM samayake 50/51152 / 53 / terahaveM samayake 51152 / 53354 / caudahaveM samayake 52|5335455|pndrhveN samayake 5354|55/56|solhveN samayake 54 / 55 / 56/57 khaNDa jaannaa| yahA~ sabase jaghanya khaNDa pariNAma 39 aura sabase utkRSTa 30 khaNDa pariNAma 57 kI kisIse bhI samAnatA nahIM hai| zeSa samasta Upara aura nicale samaya sambandhI pariNAma puMjoMkI yathA sambhava samAnatA sambhava hai| yahA~ 'muhabhUmi jogadale padaguNide paddhanaM hodi isa sUtrake anusAra sarvadhana nikAlanA cAhie / so mukha 162, bhUmi 222,inakA jor3a 384, isako AdhA karane para 192, isako padase guNA karanepara 1924 16%D3072 sarvadhana AtA hai| 35 1. ma noDi- / 2. va yata / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA anaMtaramI adhaHpravRttakaraNapariNAmaMgaLarthasaMdRSTiIyadaM vinyAsaM toralpaDa' adene :trikAlagocaranAnAjovasaMbaMdhigaLappadhaHpravRttakaraNapariNAmaMgaLatatkAlasamastasamayasaMbhavigaLappa pariNAmaMgaLanitumasaMkhyAtalokamAtramakku / milliyadhaHpravRttakaraNakAlame gacchamakkaM 2111 matte padakadisaMkheNa bhAjide pacayameMdI 'sUtreSTadidamI samastadhanama = a padakRtiyiMdama saMkhyeyarUpurgALadama bhAgisuttiralidU 2111 / 2111 / 1 vcymkkuN| vyekapadAlughnacayaguNo gaccha utsaradhanameMdI sUtrAvidhAnadidaM rUponagacchAdidaM 2111 / 2 pracayamaM guNiyisi =211 / 2111 2112111 / / 2 mattaM gacchadidaM Niyisi 211 / 211 / / 2 baLikkidaM 10 = 2111 2111 / 1 / 2 carayaNa (cayadhaNa) hoNaM davvaM padabhajide hodi AdiparimANa meMbI sUtreSTa atha arthasaMdRSTayA vinyAso darzyate-tadyathA trikAlagocaranAnAjIvasaMbandhinaH adhaHpravRttakaraNakAlasamastasamayasaMbhavinaH sarvapariNAmA asaMkhyAtalokamAtrAH saMti = aM vRttakaraNakAlo gaccha. 2 111 samastadhane = a padakRtyA 211142111 saMkhyAtena ca 1 bhakte sati Urdhvapracayo bhavati / = a = a 2111 / 2111 / 3 / rUponagacchAdhaiMna 2 111 pracayaM guNitvA 2 111, 2 111 / 1 2 42111 gacchena guNite 2 111, 2111, 1, 2111 42111 apavartitaM cayadhana. 2 vizeSArtha-kezavavarNIkI isa TIkAmeM yaha to sarvadhana AdikA pramANa kalpanA karake samajhAneke lie kiyA hai. usI meM artha saMdaSTike dvArA vistArase yathArtha varNana bhI hai| kintu usakA artha eka to kaThina hai, dUsare bahuta vistAra honese granthakA vistAra honeke sAtha 25 pAThakoMko bhI kaThinAI ho sakatI hai|atH jaise paM. ToDaramalajI sAhabane artha saMdRSTiadhikAra alaga likhA hai tadanusAra sambhava huA to alagase likheNge| yahA~ hama paM. jI sAhabake anusAra mUla TIkAkA auzaya mAtra de rahe haiN| Age bhI arthasaMdRSTiyoMke sambandhameM hama aisA hI kreNge| trikAlavartI nAnA jova sambandhI samasta adhaHpravRttakaraNake pariNAma asaMkhyAta loka mAtra hai so yahA~ sarvadhana jaannaa| isIke sthAnameM aMka saMdRSTi meM 3072 kalpanA kiyA , hai| adhaHpravRttakaraNakA kAla antarmuhUrta mAtra, usake jitane samaya hoM mo yahA~ gaccha jAnanA / isIke sthAnameM 16 saMkhyA kalpita kI hai sirvadhanameM gacchake vargase bhAga deveN| phira yathAsambhava saMkhyAtakA bhAga deveN| jo pramANa Ave so U vaMcaya jAnanA / eka kama gacchako AdhA karake use cayase tathA gacchake pramANase guNA karane para jo pramANa Ave so uttara dhana jAnanA / isa uttara dhanako sarvadhanameM-se ghaTAkara jo zeSa rahe use Urdhva1. ma sUtradiMdabhI / 2. ma apavatisutaviralubadacayaghanamidubali / 3. badegnaH samastA adhaHpravRttakaraNapariNAmA asaM / 4. va teSu ca adhaH pravRttakaraNakAlasya 2111 kRtyA / 5. va bhakteSu satsu / 6. va guNayitvA / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe = 21112 didaM samacchedamaM vicArisi mADidI samasta dhanadoLu 2 111 / 12 caya dhanadoliI RNarUpaM tegedu beririsi 2111 / 2 / 2 mattamasaMkhyAtalokA''vaLisaMkhyAtatrayAMkaMgaLappa guNyaMgaLge 5 sAdRzyamaM tori toralillada muMdaNa dviguNasaMkhyAtAMkadoLi 12 daroLaM cayadhanadAtmapramANamo du = 2112 / 11 rU' kaLeyalpaDuguM 2 111 / 1 / 2 munna bera tegedirisida caya dhanada RNarUpaM RNasya RNaM rAzenaM bhavati eMbI nyAyadidamasaMkhyAtalokakkasaMkhyAtalokamaM tori samacchedamappudaMdu 10 toralillada guNakAraMgaLellavara meladhikamaM mADi....yUddhapadidaM 2 111 / bhAgisuttirala trikAlagocara samastajovaMgaLge adhaHpravRttakaraNakAlaprathamasamayasaMbhavapariNAmaMgeLI puMjapramANamakka = 32 111 / 12 / midaM tacca 2 111, 1, 2111 samacchedIkRtasamastadhanamadhye 211 / / 2 / = a l1 15 cayadhanasthaM RNarUpaM pRthaka saMsthApya 211 / 1 / 2 asaMkhyAtalokAvalitrisaMkhyAtAtmakagaNasya sAdazyaM * 211 / 12 / pradarya agrasthadvigaNasaMkhyAte / 2 / cayadhanasya AtmapramANameka rUpamapanIya 2111 / / 2 pRthaka sthApitacayadhanasya RNarUpaM 'RNasya RNaM rAzerdhanaM bhavatIti nyAyanAsaMkhyAtalokasyAsaMkhyAtalokaM pradarya zeSa 20 =a 2111 / gaNakArasyoparyadhikaM kRtvA 2111 / 12 / 2 / UrdhvapaMdena 2 111 bhakte sati trikAlagocarasa 2 / 2111 / / 2 25 mastajIvAnAmadhaHpravRttakaraNakAlaprathamasamayasabhavipariNAmapuMjapramANaM bhavati 211 / 21 / 12 gacchakA bhAga denepara trikAlavartI samasta jIvoMke adhaHpravRttakaraNa kAlake prathama samayameM honevAle pariNAmoMke puMjakA pramANa hotA hai| isIke sthAnameM 162 kA aMka kalpita kiyA hai| usa pariNAmapuMjameM eka Urdhvacaya jor3anepara dvitIya samaya sambandhI nAnA jIvoMke samasta pariNAmoMke puMjakA pramANa jaannaa| aise hI Upara bhI samaya-samaya prati 30 eka-eka caya jor3anese pariNAmoMke puMjakA pramANa AtA hai| inameM se prathama samaya sambandhI pariNAmapuMjameM eka kama gaccha pramANa cayako jor3anepara anta samaya sambandhI nAnA jIvoMke samasta pariNAmoMke puMjakA pramANa hotA hai / usameM se eka caya ghaTAnepara dvicarama samayavartI nAnA jIva sambandhI samasta vizuddha pariNAmoMke puMjakA pramANa hotA hai| isa taraha Upara-Upara jo UrdhvaracanA hai,usameM samaya-samaya sambandhI adhaHpravRtta ke pariNAmapuMjakA 35 pramANa kahA hai| 1. ma ssnnyNgl| 2. ma maMgala / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA E a = 321 / 11 / 12 2111 / 21 / 21 1 1 illi Adimmi caye uDDhe paDisamayadhaNaM bhAvANaM meMbI sUtrAbhiprAyadidamI 2 1112 / 111 / 1 pracayamaM rUpadvayadidaM samacchedama mADi guNakArabhUtarUpadvayamanasaMkhyAtalokakkasaMkhyAtalokama tori samacchedamuMTappuridaM kUDuttiralu dvitIyasamayadoLa nAnAjIvasamasta = 211112 pariNAmapaMjapramANamakku 2 11 12 11112 mitu pratisamayamaM rUpona gaccha pramitacayaMgaLa prathamasamayapariNAmapuMjadoLa prakSiptaMgaLAguttaM viralu mallalliya nAnAjIvasaMbaMdhipariNAmapuMja pramANamakkumadu kAraNamAgi caramasamayadoLa 'vyekaMpadaM cayAbhyastaM tatsAdyaMta dhanaM bhave' debI =2111 nyAyamAduvedariyalpaDuguM aridaM rUponUSvaMgacchahatacayaMgaLu 2 1 1 1 / 2 13 1 / 1 meraDurUpu 10 = 21112 gaLida samacchevamaM mADi 2111111 / 102 ruNarUpadvayama bere tegedirisi === =* za asyopayUrvapracaye 2111 / 2111 / 1 dvAbhyAM samacchedena guNakArabhUtadvaye asaMkhyAtalokasyAsaMkhyAta 3 ===al 2111 / 1 / 2 15 lokaM pradarzya yute dvitIyasamayanAnAjIvasamastapariNAmapuMjapramANaM bhavati 211 / 21112 evamuparyapi pratisamayaM kuryAt / rUponagacchapramitacayeSu prathamasamayapariNAmapuJja yuteSu caramasamayanAnAjIvasaMbandhi pariNAmapuJjapramANaM syAt / tadyathA-vyekaM padaM cayAbhyastaM tattAdyantadhanaM bhavet iti rUponordhvagacchahatacayeSu = 2111 21112 2111 / 2 11112 dvAbhyAM samacchedena 2111 / 2111 / 1 / 2 RNarUpadvayaM pRthak 20 vizeSArtha-Age kaSAyAdhikArameM vizaddhi pariNAmoMkI saMkhyA kheNge| unameM se adhaHkaraNameM honevAle zubhalezyA aura saMjvalana kaSAyake dezaghAtI spardhakoMke udayase saMyukta vizuddhi pariNAmoMkI saMkhyA trikAlavartI nAnA jIvoMke asaMkhyAta lokamAtra hai| unameM se jina jIvoMko adhaHpravRttakaraNa mAr3e hue pahalA samaya hai,una trikAla sambandhI aneka jIvoMke jo pariNAma sambhava haiM,unake samUhako prathama samaya pariNAma puMja kahate haiN| jina jIvoMko 25 adhaHkaraNa prArambha kiye hue dUsarA samaya hai,una trikAla sambandhI aneka jIvoMke jo pariNAma hote haiM,unake samUhako dvitIya samaya pariNAmapuMja kahate haiN| isI taraha kramase anta samaya paryanta jaannaa| sarva samaya sambandhI pariNAmoMke puMjako jor3anepara asaMkhyAta loka mAtra pramANa hotA hai| ina adhaHpravRttakaraNa kAlake prathama Adi samaya sambandhI pariNAmoMke viSayameM 30 trikAlavartI nAnA jIva sambandhI prathama samayake jaghanya, madhyama, utkRSTa bhedavAlA jo pariNAma 12 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe 2 111 / 2111 / 12 prathamasamayapariNAmapuMjadoLaMkasAdRzyama tori toralillada muMdaNaguNakAradola 12 tatratya RNamaM zodhisi zeSakarUpamaM mADi 1 2 munna tegedu veririsida RNarUpadvayamaM dhanasya RNaM rAziRNaM bhavati eMbo nyAyadidamasaMkhyAtalokamaMdaNa guNAkAraMgaLo5 liI ghanarUpaM zoSisi kaLaduLida rUpanoMdanA sthAnadoLu honaM mADuvuditu mADuttiralu caramasamaya =a211112 samasta pariNAma puMjamakku 2111 / 2111 / 2 milliyoMdu cayamaM samacchedamaM mADi kaLiyuttiralu dvicaramasamayattinAnAjIvasaMbadhi samastavizuddhipariNAmajapramANamakku = 2 11112 10 2111 / 2111 / 1 / 2 I yadhaHpravRttakaraNakAlaprathamAdisamayapariNAmamaMgaLoLage __ aa2 saMsthApya 2111 / 2111 / 1 / 2 prathamasamayapariNAmapuJja sAdRzyarahitAgratanaguNakAre 1 2 sthitaRNaM zodhayitvA zeSakarUpaM prakSipya 1 2 pRthak saMsthApya tat RNarUpadvayaM dhanasya RNaM rAzeH RNaM bhavatIti nyAyena asaMkhyAtalokasyAgratanaguNakArasya dhanarUpaM zodhayitvA zeSarUpaM tatronayeta / evaMkRte = a|2111 / 2 15 caramasamayasamastapariNAmapuJjo bhavati 2111 / 2111 / 1 / 2 atrakacaye samacchedena apanIte Ea1 21312 dvicaramasamayavartinAnAjIvasaMbamdhisamastavizuddhipariNAmapuJjapramANaM bhavati 2 111 / 2111 / 1 / 2 puMja kahA,usake. adhaHpravRtta karaNa kAlake jitane samaya haiM unako saMkhyAtakA bhAga denepara jitanA pramANa Ave,utane khaNDa kro| ve khaNDa nirvargaNAkANDakake jitane samaya haiM, utane. 1. hote haiN| vargaNA arthAta samayoMkI smaantaa| usase rahita jo Upara-Upara samayavartI pariNAma khaNDa haiM, unakA kANDaka arthAt sarvapramANa, usIko nirvargaNAkANDaka kahate haiN| usake samayoMkA pramANa adhaHpravRttakaraNa kAlarUpa Urdhvagacchake saMkhyAtaveM bhAga mAtra hai| so yahI pramANa anukRSTike gacchakA hai| eka-eka samaya sambandhI pariNAmoMmeM anukRSTike gaccha pramANa khaNDa hote haiN| ve khaNDa eka-eka anukRSTicayapramANa adhika haiN| UrdhvaracanAmeM jo 25 cayakA pramANa kahA hai, usako anukRSTi gacchakA bhAga denese jo labdha AtA hai, vahI anu kRSTicayakA pramANa hai / tathA 'vyekapadArdhaghnacayaguNo gaccha uttaradhanam / ' isa sUtrake anusAra eka kama anukRSTike gacchake Adhe pramANameM anukRSTicayase guNA karanepara tathA anakRSTi gacchase guNA karanepara jo pramANa hotA hai, vahI anukRSTikA cayadhana hotA hai| isako,UrdhvaracanAmeM jo prathama samaya sambandhI samasta pariNAmapuMjakA pramANarUpa sarvadhanakA 3. 1. ka lokadvayamuM / 2. sNsthaapit-p.| Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA trikAlagocaranAnAjIvasaMbaMdhigaLappa prathamasamaya jaghanyamadhyamotkRSTapariNAmaMgaLa samUhamanadhaHpravRttakaraNakAlasaMcyAtekabhAgamAtra nivargaNakAMDakasamayasamAnaMgaLAgi 211 khaMDaMgaLmADalpaDuvaq cyaadhikrnnglkku| maNukaDDi padeNa hide pacaye pacayaMtu hodi tericche eMdo sUtreSTaviMdamUrdhvaracanA cayamananukRSTipadadidaM bhAgisuttiralu baMdalabdhamanukRSTi cayapramANamakku Daa 2111 / 2111 / 1 / 21 1 malli vyekapadArddhaghna cayaguNo gaccha uttaradhana meM 'bo sUtrAbhi =a211 prAyadidamanukRSTicayadhanamaM taMdapattisi 2111 / 2111 / 2 UrdhvaracanAprathamasamaya =a211112 saMbaMdhisamastapariNAmapuMjavoLa 21112111 / 12 'cayaSaNahINaM vavvaM padabhajide / = a211111 hodi AdiparimANameMbI sUtreSTaviMda honamaM mADivo rAziyaM 211 12 11112 eSAmadhaHpravRttakaraNakAlasya prathamAdisamayapariNAmAnAM madhye trikAlagocaranAnAjIvasaMbaMdhiprathamasamayajaghamyamadhyamotkRSTapariNAmasamUhasyAdhaHpravRttakaraNakAlasaMkhyAtakabhAgamAtranirvargaNakANDakasamayasamAnAni 211 khaNDAni kriyante tAni cayAdhikAni bhavanti / UrdhvaracanAcaye anukRSTipadena bhakke labdhamanukRSTicayapramANaM bhavati === ==al 2111 / 2 111 / 1 / 211 byekapadArghaghnacayaguNo gaccho'nukRSTicayadhanaM bhavati z2aracanA BEEEEEOMa 21 / 211 #a / 211 211 / 21111 / 21 / 2 taccApavartya 2111 / 211 / 1 / 2 - - - =al2111 / 1 / 2 prathamasamayasaMbaMdhisamastapariNAmapuMje 2111 / 2111 / 1 / 2 kanayitvA zeSe 20 pramANa hai,usameM-se ghaTAnepara jo zeSa rahe ,usako anukRSTike gacchase bhAga denepara jo pramANa hotA hai,vahI prathama samaya sambandhI prathama khaNDakA pramANa hai| usameM eka anukRSTi cayako jor3anepara prathama samaya sambandhI samasta pariNAmoMke dvitIya khaNDakA pramANa hotA 25 hai| isI taraha tRtIya Adi khaNDa eka-eka anukRSTi caya adhika apane-apane antima khaNDa paryanta sthApanA karanA / anukRSTike prathama khaNDameM eka kama anukRSTigacchakA pramANa tathA anukRSTicaya jor3anese jo pramANa hotA hai, vahI antima khaNDakA pramANa jAnanA / usameM eka anukRSTi caya ghaTAne para prathama samaya sambandhI dvicarama khaNDakA pramANa hotA hai| isa taraha prathama samaya sambandhI pariNAma puMja rUpa khaNDa saMkhyAta AvalI pramANa haiM / tathA dvitIya 30 samaya sambandhI pariNAmapuMjakA jo prathama khaNDa hai, vaha prathama samaya sambandhI prathama khaNDase 1.ma meNdii| Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe baMdhalabdhaM prathamasamayapariNAmaprathamakhaMDapramANamakku anukRSTipadadidaM bhAgisuttiralu = 3211112 sa? 2111 / 111 / 12 / 211 idaroLodanukRSTicayama 2111 / 1 / 2111 / 211 = 0211112 5 kUDuttiralu prathamasamayasamastapariNAmaMgaLa dvitiiykhNddprmaannmkku21112111|2|211 mitu tRtIyAdikhaMDagaLumanukRSTicadidaM abhyadhikaMgaLu svacaramasamayakhaMDapayyaMtaM tiya'grUpadidaM sthApisalpaDuvuvu mattamilli vyekapadaM cayAbhyasta tatsAdhyaMta ( sAdyaMta ) dhanaM bhavet eMbI sUtradidaM rUponapadamAtrAnukRSTicayaMgaLaneradaridaM samacchedamaM mADi 2 1 1 12 1 11 / 1 / 2 / 2 11 10 yanukRSTiprathamakhaMDadoLa kUDuttaM viralu cayavanadoLirderaDu RNarUpigaM prathamakhaMDadolirderaDaM 21 2111 / 1 / 2 2111 / 2111 / 1 / 2 anukRSTipadena bhakte labdhaM prathamasamayaprathamakhaNDapramANaM bhavati . .. = 211 / 2 211 / 2111 / 3 / 21 / 2 atrakAnukRSTicaye samacchedena Ba2 2111 / 2111 / / 21 / 2 yute prathamasamayasamastapariNAmAnAM dvitIyakhaNDapramANaM bhavati - Dal2111 / 1 / 2 2111 / 2111 / / 21 / 2 evaM tRtIyAdikhaNDAni anukRSTicayena adhikAni svacaramakhaNDaparyantaM sthApayitavyAni / tatra caramakhaNDaM tu anukRSTiprathamakhaNDe rUponapadamAtrAnukRSTicayAn dvAbhyAM samucchidya 2. anukRSTi caya adhika hai; kyoMki dvitIya samaya sambandhI samasta pariNAmapuMja rUpa jo sarvadhana hai,usameM pUrvokta pramANa anukRSTikA cayadhana ghaTAnepara jo zeSa rahe usameM anukRSTi gacchakA bhAga denepara prathama khaNDa siddha hotA hai| isa dvitIya samayake prathama khaNDameM eka anukRSTi cayako jor3anepara dvitIya samaya sambandhI pariNAmoMke dvitIya khaNDakA pramANa hotA hai| isa taraha tIsare Adi khaNDa eka-eka anukRSTi caya adhika sthApita karanA / eka kama anukRSTi gaccha pramANa 25 cayako dvitIya samaya sambandhI pariNAmoMke prathama khaNDameM jor3anepara dvitIya samaya sambandhI 1. ma parimANamakku / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 93 dhanarUpigaM sariyeMdu zodhisi baLikkaM dvisaMkhyAtaguNitAvalipramitAsaMkhyAta lokakkama ni guNyaguNAkAraMgaLa tori toralillada rUponadviguNasaMkhyAtadvayarUpinoLu eraDu rUpaM kUDuttiralu 2 tatratya RNarUpanoMdaM zodhisi zeSaikarUpamalli dhanamakkumidu 2 1 1 1 / 2 1 1 1 / 1 / 211 prathamasamayAnukRSTicarakhaMDa pariNAma puMja pramANa makku milliyoMdanukRSTicayamaM kaLivuttiralu dvicarama m 5o 111 12 G 69 = 21 11 12 khaMDa pariNAma puMjapramANamakku 2 11 12 111 / 1 / 2 / 211 iMtu prathamasamayapariNAma - puMjaMgaLu saMkhyAtAvali 2 1 1 pramitaMgaLe dariyalpaDuvuvu / mattaM dvitIyasamayapariNAmaMgaLa prathamakhaMDamuM prathamasamayaprathamakhaMDamaM noDavizeSAdhikamakkumaM tena : = 21 1 1 1 2111 / 111 / 1 / 2112 iduvaM dvitIyasamayasamastapariNAmapuMjadoLu 3 21 1 1 1 2 =21112 11 211 12 13 112 anukRSTicayadhanamanida 2 11 12 111 / 1 / 2 / 211 4 = |2111 / 1 / 2 / / zeSaikasmin yute 2 1 1 1 / 2 1 1 1 / 1 / 2 1 1 / 2 prathamasamayAnukRSTicara makhaNDapariNAmapuJjapramANaM bhavati / evaM prathamasamayapariNAmapuJjAH saMkhyAtAvali 2 1 1 pramitA jJAtavyAH / punaH dvitIyasamayapariNAma =al 211 / 2 2 1 1 1 / 2 1 1 1 / 1 / 2 1 1 / 2 RNarUpadvayena prathamakhaNDasthitadhanadvayaM samAnamiti datvA dvisaMkhyAta 15 guNitAvalipramitAsaMkhyAta loka guNyaM ubhayatra samAnaM pradarzya zeSarUpona dviguNasaMkhyAtadvayagataRNAyaikaM dattvA Ea 2 1 1 1 / 1 / 2 prathamakhaNDaM prathamasamayaprathamakhaNDAdvizeSAdhikaM tadidaM 2 1 1 1 / 21 1 1 / 1 / 211 / 2 kutaH ? 3 5 21 1 1 / 1 / 2 2 1 na zR / 2 2 2 2 2 / 2 anukRSTicayadhanaM 5 10 dvitIya samaya samasta pariNAmapuJje antima khaNDakA pramANa hotA hai / usameM eka anukRSTicaya ghaTAnepara dvitIya samaya sambandhI 25 dvicarama khaNDakA pramANa hotA hai / yahA~ dvitIya samayakA prathama khaNDa aura prathama samayakA dvitIya khaNDa donoM samAna haiM / isI taraha dvitIya samayakA dvitIyAdi khaNDa aura prathama samayakA tRtIyAdi khaNDa samAna haiM / itanA vizeSa hai ki dvitIya samayakA antima khaNDa prathama samayake khaNDoMmeM kisIke bhI samAna nahIM hai| isake Age Upara tRtIya Adi samayoM meM 20 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe = 211 napattisi 2 1 1 12 1 1 1 2 / 12 kaLedu anukRSTipadadidaM bhAgisuttiralu siddhamappuridaM // = 211112 tadvitIyakhaMDavizeSAdhika 2111211112211 iMdu tRtIyAdikhaMDaMgaLu vizeSAdhika5 gaLAgi sthApisalpaDuguM rUponAnukRSTi padamAtrAnukRSTicayaMgaLaM dvitIyasamayapariNAmaMgaLa prathama Da211112 khaMDadoLu 21112111 / 1 / 2112 kUDuttirala dvitIyasamayacaramakhaMDapramANamakku *211112 2111211112211 idaroLekAnukRSTicayamaM kaLeyuttiralu dvitIyasamaya dvicarama. Da211112 khaMDapramANamakku 21112111121 11 dvitIyasamayaprathamakhaMDamaM prathamasamaya Bal211 / 211 al211 2111 / 21 / / 21 / 2 apavartya 211 / 2111 / / 2 apanIya anukRSTipadena bhakte sati siddhatvAta / atra dvitIyasamayaprathamakhaNDe ekAnukRSTicaye samacchedena yute dvitIyasamaya = a|2111 / / 2 pariNAmAnAM dvitIyakhaNDapramANaM bhavati 2.111 / 2111 / / 212 evaM tRtIyAdikhaNDAni vizeSAdhikAni sthApyAni / rUponAnukRSTipadamAtrAnukRSTicayeSu dvitIyasamayapariNAmaprathamakhaNDe Dal211 / 1 / 2 .. 211 / 2111 / / 21 / 2 dvitIyasamayacaramakhaNDapramANaM bhavati . . = 1 2112 20.2111 / 2111 / 21 / 2 atra caikAnukRSTicaye'panIte dvitIyasamayadvicaramakhaNDapramANaM anukRSTike prathamAdi khaNDa nIceke samayasambandhI prathama Adi anukRSTi khaNDoMse eka-eka anukRSTicaya adhika hote haiN| aisA adhaHpravRttakaraNake antima samaya paryanta jAnanA / usameMse anta samayake samasta pariNAmarUpa sarvadhanameM anukRSTike cayadhanako ghaTAnepara jo zeSa rahe 1. ma kaledu kaledu / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA dvitIyakhaMDamuM sadRzamakkumitI dvitIyasamayadvitIyAdikhaMDaMgaLu prathamasamayatRtIyAdikhaMDaMga loDane sadRzaMgaLakkumeMdariyalpaDuvuvu / illi vizeSakathanamAvudai doDa dvitIyasamayacaramakhaMDaM prathamasamayakhaMDaMgaLoLAvudaroLaM samAnamaltu / alli baLikkaM tRtIyAvisamayaMgaLoLanukRSTiprathamAdikhaMDaMgaLumanaMtarAdhastanAnukRSTikhaMDaMgaLaM noDalvizeSAdhikaMgaLurma ditu adhaHpravRttakaraNakAlacaramasamayapayaMtaM naDasalpaDuva0 / alli caramasamayasamastapariNAmadhanadoLa 5 20211112 ==211211 211 12 111 12 nukRSTi cayadhanama 2111211 12 112 napattisidaMda zodhisi kaLadanukRSTi gacchadidaM 211 bhAgisuttiralu caramasamayapariNAmaMgaLa 211112 prathamAnukRSTikhaMDamakku 21112111 / 1 / 2112 midaroLekAnukRSTipracayamaM 10 1 21112111 / 1 / 211 samacchedamaM mADi kUDuttiralu caramasamaya dvitIyAnukRSTi = 0211112 khaMDamakku 2111211122112 mitu tRtIyAdikhaMDaMgaLumanukRSTicayAdhikaMga =2111 / 1 / 2 bhavati 2111 / 2111 / 1 / 21 / 2 dvitIyasamayaprathamakhaNDaM prathamasamayadvitIyakhaNDaM ca dve sadaze tathA dvitIyasamayadvitIyAdikhaNDAni prathamasamayatRtIyAdikhaNDaiH saha sadRzAni kintu dvitIyasamayacaramakhaNDaM prathamasamayakhaNDeSu kenApi saha sadRzaM nAsti / ato'ne tRtIyAdisamayeSu anukRSTiprathamAdikhaNDAni anantarAdhastanAnukRSTikhaNDebhyo vizeSAdhikAnItyadhaHpravRttakaraNakAlacaramasamayaparyantaM netavyAni / tatra caramasamayasamasta Ea | 2111 / 2 3 a / 21 / 211 pariNAmadhane 2 111 / 2111 / 12 anukRSTicayadhanaM 2 11 / 2111 / / 2112 apavartya zodhayitvAnakRSTigacchena 211 bhakte caramasamayapariNAmaprathamAnukRSTikhaNDaM bhavati = a / 211 / / 2 salg 2111 / 2111 / 1 / 211 / 2 atra caikAnukRSTicaye 2111 / 2112 / / 211 usameM anukRSTi gacchakA bhAga denepara anta samaya sambandhI pariNAmakA prathama anukRSTi khaNDa hotA hai| usameM eka anakRSTicaya jor3anepara anta samayakA dvitIya anukRSTi khaNDa / hotA hai / isa prakAra tRtIya Adi khaNDa eka-eka anukRSTicaya adhika hote haiN| eka kama anukRSTi gaccha pramANa anukRSTicaya anta samaya sambandhI pariNAmoMke prathama khaNDameM jor3ane 1. ma si sho| Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe =211 riyalpaDuvavalli rUponAnukRSTigacchamAtrAnukRSTicayaMgaLaM 2111 / 21 11 12 111 samacchedisi caramasamaya pariNAmaMgaLaM prathamakhaMDadoLu 211112 2111211112111 =a211112 kUDuttamiralu caramasamaya gharamAnuvRkRSTikhaMDapariNAmapuMjapramANamakku 21 11 / 2111 // 1 / 2113 Ea1 milliyekAnukRSTicayamaM 2 1 1 12 1 11 121 12 samacchedisi kaLeyuttiralu dvicarama =a21112 10 khaMDapariNAmapuMjapramANamakku 2 1 1 12 1111 / 11 mitu caramasamayAnukRSTipariNAmakhaMDaM. =|2111 / 1 / 2 samacchedena yute caramasamayadvitIyAnukRSTikhaNDaM bhavati 2 111 / 111 / 1 / 211 / 2 evaM tRtIyAdikhaNDAni anukRSTicayAdhikAni jJAtavyAni / tatra rUponAnukRSTigacchamAtrAnukRSTicayeSu samacchedena Dal 2111 / 1 / 2 15 caramasamayapariNAmaprathamakhaNDe 2111 / 2 111 / 1 / 211 / 2 yuteSu caramasamayacaramAnukRSTi 2 =a|2111 / / 2 khaNDapariNAmapuJjapramANaM bhavati 211 / 2111 / / 211 / 2. atra caikAnukRSTicaye =al 2111 / 2111 / 1 / 2 11 samacchedena apanIte dvicaramakhaNDapariNAmapuJjapramANaM bhavati 3 20 = / 2111 / / 2 2 112 / 2 111 / 1 / 211 / 2 evaM caramasamayAnukRSTikhaNDAni tiryaganukRSTigacchamAtrANi para antima samaya sambandhI antima anukRSTi khaNDake pariNAma puMjakA pramANa hotA hai| usameM eka anukRSTicaya ghaTAnepara anta samaya sambandhI dvicaramakhaNDake pariNAma puMjakA pramANa hotA hai| isa prakAra anta samaya sambandhI anukRSTi khaNDa anukRSTike gaccha pramANa haiM, unheM barAbara Age-Age kramase sthApita karanA cAhie / anta samaya sambandhI anukRSTike prathama khaNDameM eka anukRSTicaya ghaTAnepara avazeSa dvicarama samaya sambandhI prathama khaNDa Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 97 tithyakkA giyanukRSTigacchamAtraMgaLasthApisalpaDuvavu mattaM caramasamayAnukRSTiprathamakhaMDedoLu racane 21 1 1 1 2 01 21 1 1 2 1 1 1 1 2 1 1 2 ekAnukRSTicaya manidaM samacchedisi kaLeloDane zeSaM dvicaramasamaya pariNAmaMgaLanukRSTi prathamakhaMDapariNAma puMjapramANamakku = 21 11 12 2 1 1 1 2 1 1 1 1 2112 = 21 1 1 1 2 kaDuttiralu dvicaramai pramANamakku 21112111211 / 2 mitu tRtIyAdikhaMDaMgaLa cayAdhikaM gaLariyalpaDuvavu | matamalli rUponAnukRSTipada mAtrAnukRSTicayaMgaLane raDara samacchevisiM 3 midaroLekAnukRSTicaye samasamayadvitIyakhaMDa pariNAmapuMja prathamaM = 211, 12 dvicaramasamayapariNAmaMgaLa prathamakhaMDadoLu 2 11 12 1 1 1 1 / 2 1 1 / 2 kUDuttiralu dvicarama sthApayitavyAni / punaH caramasamayAnukRSTiprathamakhaNDe 2121 / * 0 D 211121222222 i 195 R / 21 1 1 / 1 / 2 21 1 1 / - 1 kRSTicaye 2 1 1 1 / 2 1 1 1 / 1 / 2 1 1 samacchedena apanIte zeSaM dvicaramasamayapariNAmAnukRSTiprathama - 15 - 1 / 211 / 2 ekAnu =0 / 2111 / 1 / 2 khaNDapariNAmapuJjapramANaM bhavati 2 1 1 1 / 2 1 1 1 / 1 / 21 1 / 2 atraikAnukRSTicaye yute dvicarama ~13 1. ma khaDaMgalolu / 2. ma cayamaM kUDa / 3. ma masamayadvitIyakhaMDapariNAmapramANa / 13 5 = 02111 / 1 / 2 samayadvitIyakhaNDapariNAmapuJjo bhavati 2 1 1 1 / 21 1 1 / 1 / 211 / 2 evaM tRtIyAdikhaNDAni cAdhikAni jJAtavyAni / punastatra rUponAnukRSTipadamAtrAnukRSTicayeSu dvAbhyAM samacchedena dvicaramasamayapariNAma- 20 10 ke pariNAma puMjakA pramANa hotA hai / usameM eka anukRSTi caya jor3anepara dvicarima samayasambandhI dvitIya khaNDake pariNAma puMjakA pramANa hotA hai / isI taraha tRtIya Adi khaNDa eka-eka caya adhika hote haiN| eka kama anukRSTi gaccha pramANa anukRSTicaya dvicarama sambandhI pariNAmoM ke prathama khaNDameM jor3anepara dvicarama samaya sambandhI anukRSTike antima khaNDake pariNAma puMjakA pramANa hotA hai / isameM eka anukRSTi caya ghaTAnepara usa hI 25 dvicarama samayakA dvicarama khaNDakA pramANa hotA hai / isa prakAra adhaHpravRtta karaNake kAlake Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe =211112 samayasamayAnukRSTicaramakhaMDapariNAmapuMjapramANamakku 2 111 / 21111 / 21 1 / 2 milli =3211112 yekAnukRSTicayamaM sodhisuttiralu tadvicaramakhaMDapariNAmapuMjamakku 2 1 1 12 1 11 12 1 1 2 5 mitadhaHpravRttakaraNakAladvicaramasamayAnukRSTigaLu anukRSTipadamAtraMgaLcayAdhikaMgaLariyalpaDuvu / iMtadhaHpravRttakaraNapariNAmaMgaLa prathamasamayAnukRSTi prathamakhaMDa sarvajaghanyamakku 39 caramasamayapariNAmaMgaLe nukRSTi caramakhaMDaM 57 ("bha 1") sarvotkRSTamakku iveraDakkamelliyu saadRshymill| zeSoparitanasamayattikhaMDagaLadhastanasamayattikhaMDaMgaLoDaneyu meNu paritanasamayattikhaMDaMgaLoDanayuM yathAsaMbhavamappa sadRzateyaMdaTu / dvitIyasamayaM modalgoMDu 40 dvicaramasamaya / 2111 / / 2 prathamakhaNDe 2 111 / 2111 / 211 / 2 yuteSu dvicaramasamayAnukRSTicaramakhaNDapariNAmapuJja Da / 211 / / 2 pramANaM bhavati 2111 / 21 / / 21 / 2 akAna kRSTicaye zodhite tadadvicaramakhaNDa 21 211 / 12 15 pariNAmapuJjo bhavati 2111 / 2111 / 1 / 211 / 2 evamadhaHpravRttakaraNakAladvicaramasamayAnukRSTayo'nukRSTipadamAzyazcayAdhikA jJAtavyAH / evamadhaHpravRttakaraNapariNAmAnAM prathamasamayAnukRSTiprathamasarvajaghanyakhaNDasya 39 caramasamayapariNAmAnAM caramAnukRSTisarvotkRSTakhaNDasya 57 ca kutrApi sAdRzyaM nAsti zeSoparitanasamayavartikhaNDAnAmadhastanasamayavatikhaNDaiH athavA adhastanasamayatikhaNDAnAM uparitanasamayavatikhaNDaiH saha yathAsaMbhavaM sAdRzyamasti / dvitIya dvidharama samaya sambandhI anukRSTi khaNDa anukRSTi ke gaccha pramANa hote haiN| unheM kramase ekaeka caya adhika karake sthApita karanA caahie| isa taraha tiryaka racanAmeM eka-eka samaya sambandhI khaNDoMmeM pariNAmoMkA pramANa khaa|| ___ ukta kathanakA sArAMza yaha hai ki pahale adhaHkaraNake eka-eka samayameM honevAle nAnA jIvoMke pariNAmoMkA pramANa kahA thaa| aba usameM honevAle eka-eka samaya sambandhI khaNDoMmeM 25 pariNAmoMkA pramANa kahA hai| so Uparake aura nIceke samaya sambandhI khaNDoMmeM parasparameM 1. maMgala sarvotkRSTAmukRSTi khaMDa 57 miveraDakka / 2.baSTikhaNDAnyAnyanukRSTipadabhAtracayAdhikAni jJAtavyAni / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA paryaMta 53 prathamakhaMDaMgaluM caramasamayadoLu dvizcaramakhaMDapayryaMtaM khaMDagaLu 24 / 55 / 56 / taMtaMmuparitanasamayapariNAmaMgaLoDane sAdRzyAbhAvamapyudaridaM asadRzaMgaLu idaMkuzaracaneyakku / ahaMge dvitIyasamayaM modagoMDu 43 dvicaramasamaya 56 paryaMta mAvukelavu caramakhaMDaMgaLu prathamasamaya prathamakhaMDa 39 vajjitaMgaLu mAvu kelavu khaM ce the ve ke ko Dhe te ke X UUU 62 samayAt 40 dvicaramasamayaparyantaM 53 prathamaprathamakhaNDAni caramasamayaprathamakhaNDAt dvicaramasamayaparyantakhaNDAni ca 54 / 55 / 56 / svasvoparitanasamayapariNAmaH saha sAdRzyAbhAvAt asadRzAni / iyamaGkuzaracanetyucyate / tathA dvitIyasamayAt 43 dvicaramasamaya 56 paryantaM caramacaramakhaNDAni prathamasamayaprathamakhaNDa 39 varjitazeSakhaNDAni ca svasvAdhastanasamayapariNAmaH saha sAdRzyAbhAvAd re he ko ne 266 54 55 56 54 55 56 samAnatA pAyI jAtI hai / isalie anukRSTi nAma diyA hai / jitanI saMkhyAko liye Upara ke samayoM meM pariNAma khaNDa hote haiM, utanI hI saMkhyAko liye nIceke samayoM meM bhI pariNAma khaNDa hote haiM / isa taraha nIceke samaya sambandhI pariNAma khaNDase Uparake samaya-sambandhI pariNAma khaNDa meM samAnatA dekhakara isakA nAma adhaHpravRttakaraNa kahA hai| iyamaGkuzaracanA * vizeSa bAta yaha hai ki prathama samaya sambandhI anukRSTikA prathama khaNDa sabase jaghanya khaNDa hai / kyoMki anya saba khaNDoMse isakI saMkhyA kama hai / aura antima samaya sambandhI antima anukRSTi khaNDa sabase utkRSTa hai; kyoMki isakI saMkhyA sabase adhika hai / so ina donoMkI anya khaNDoMse kahIM bhI samAnatA nahIM hai| ina donoMke sivAya zeSa Upara samaya sambandhI khaNDoMkI nIceke samaya sambandhI khaNDoMke sAtha athavA nIceke samaya - sambandhI khaNDoM kI Upara samaya sambandhI khaNDoMke sAtha samAnatA hai / unameM dvitIya samayase lekara dvirama samaya paryanta samayakA pahalA pahalA khaNDa aura antima samayakA prathama khaNDase lekara dvicarama paryanta khaNDa apane-apane Uparake samaya sambandhI khaNDoMke samAna nahIM haiM arthAt unameM samAnatA nahIM hai / so dvitIyAdi dvicarama samaya paryanta sambandhI khaNDoMkI UrdhvaracanA karanepara aura Upara anta samayake prathamAdi dvicarama paryanta khaNDoMkI tiryak racanA karanepara aMkuzake AkAra racanA hotI hai 5 10 15 20 25 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 go0 jIvakANDe DaMgaLa mavellavaM taMtaMmadhastanasamayapariNAmaMgaLoDane sAdRzyAbhAvadattaNidaM vizadRzaMgaLu / idu lAMgalaracaneyalliyadhaHpravRttakaraNapariNAmaMgaLoLa prathamasamayapariNAmakhaMDaMgaLoLage prathamakhaMDapariNA = / 2111 / 1 / 2 maMgaLu asaMkhyAtalokamAtraMgaLu 2111 / 2111 / 1 / 1 / 21112 ivanapattisidoDe saMkhyAtapratarAvalibhAjitAsaMkhyAtalokamAtramakku / 4 / 1 mivu jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnaMgaLavisadRzAni iyaM lAMgalaracanetyucyate / tatrAdhaHpravRttakaraNapariNAmeSu prathamasamayapariNAmakhaNDAnAM madhye prathamakhaNDapariNAmA asaMkhyAtalokamAtrA: za / 2111 / 1 2111 / 21 / 2 / / 211 / 2 apavatitAstadA saMkhyAtapratarAvalibhaktA'saMkhyAtalokamAtrA 54 55 56 isalie isako aMkuza racanA kahate haiN| tathA dUsare samayase lekara dvicarama samaya paryanta sambandhI antima-antima khaNDa aura prathama samaya sambandhI prathama khaNDake binA anya sarva khaNDa apane-apane nIce ke samaya sambandhI kisI bhI khaNDase samAnatA nahIM rakhate / so 15 yahA~ dvitIyAdi dvicarama paryanta samaya sambandhI anta-anta khaNDoMkI Udhrva racanA karanepara aura nIce prathama samayake dvitIyAdi anta paryanta khaNDoMkI tiryak racanA karanepara halake AkAra racanA hotI hai| 40 41 42 apekSA hala racanA aMka saMdRSTikI 20 isalie isako lAMgala racanA kahate haiN| aba vizuddhatAke avibhAgI praticchedoMkI apekSA varNana karate haiM / jisakA dUsarA bhAga na ho sake,aise zaktike aMzakA nAma avibhAga praticcheda hai| unakI apekSA gaNanA karake pUrvokta adhaHkaraNake khaNDoMmeM alpabahutvakA varNana karate haiN| adhaHpravRttakaraNake pariNAmoMmeM prathama samaya sambandhI pariNAmoMke khaNDoMmeM prathama khaNDake pariNAma sAmAnyase asaMkhyAta loka mAtra haiM,tathApi pUrvokta vidhAnake anusAra sthApita bhAjya bhAga hArakA apavartana karane25 para saMkhyAta pratarAvalIse bhAjita asaMkhyAta loka mAtra haiN| ye pariNAma avibhAga praticchedoM Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 101 ppinitu pariNAmaMgaLa rUpAdhikasUccaMgulAsaMkhyAtekabhAgadhanarAziyaM' rUpAdhikasUcyaMgulAsaMkhyAtakabhAgavagarAziyi guNisidinitu pariNAmavyaktigaLge 1-1-1-1-1 yo du SaTsthAnavAraM paDayalpa 2 / 2 / 2 / 2 / 2 aaaaa Duttiralu mAgaLinitu pariNAmaMgaLage 4 / 1 initu SaTsthAnavAraMgaLakkumeMditanupAtatrairAzikavidhAnadidaM baMda labdha SaTsthAnavAraMgaLakku = a mitappasaMkhyAtalokavAraSaTsthAnapatita vRddhi 2 / 2 / 2 / 2 / 2 aaaaa yidaM varddhamAnagaLa prathamasamayaprayamakhaMDapariNAmaMgaLa saMkhyAtalokamAtraMgaLave dvitIyasamayadoLa bhavanti = a amI ca pariNAmA jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnAnAM rUpAdhikasUcyaMgulAsaMkhyAtakabhAgasya ghanaguNita 4 / 1 2 / 2 / 2 / 2 / 2 / tadvargamAtrapariNAmavyaktInAM / / / yadyekaSaTsthAnavAro labhyate tadaitAvatAM pariNAmAnAM 4 1 15 kiyantaH SaTsthAnavArA labhyante iti trairAzikalabdha = a asaMkhyAtalokamAtraSaTsthAnagatavRddha yA 4 / 1 / 2 / 2 / 2 / 2 / 2 aad aa kI apekSA jaghanya, madhyama, utkRSTa bhedako liye hue haiN| eka adhika sUcyaMgulake asaMkhyAtaveM bhAgakA ghana karake usake hI vargakA guNA karanese jo pramANa hotA hai ,utane pariNAmoMmeM yadi 20 eka bAra SaTsthAna hotA hai to saMkhyAta pratarAvalIse bhakta asaMkhyAta lokapramANa prathama samaya sambandhI prathama khaNDake pariNAmoMmeM kitanI bAra SaTsthAna hogA? isa prakAra trairAzika karanepara prApta hue asaMkhyAta lokavAra SaTsthAnoMko prApta vizuddhatAkI vRddhise vardhamAna haiN| ___isa kathanakA Azaya aisA hai ki Age jJAnamArgaNAmeM paryAya samAsa zrutajJAnakA varNana karate hue jaise ananta bhAgavRddhi Adi SaTsthAna patita vRddhikA kathana kareMge,usI prakAra yahA~ 25 adhaHpravRttakaraNa sambandhI vizuddhatArUpa kaSAya pariNAmoMmeM bhI kramase ananta bhAga, asaMkhyAta bhAga, saMkhyAtabhAga, saMkhyAta guNa, asaMkhyAta guNa, ananta guNa vRddhirUpa SaTsthAna patita vRddhi hotI hai| usa anukrama ke anusAra eka adhika sUcyaMgulake asaMkhyAtaveM bhAgake ghanako usIke vagase guNA karo arthAt eka adhika sUcyaMgulake asaMkhyAtave bhAgako pA~ca jagaha rakhakara paraspara meM guNA karo, jo pramANa Ave utane vizuddhi pariNAmoMmeM eka bAra SaTsthAna / patita vRddhi hotI hai| isa taraha kramase prathama pariNAmase lekara itane itane pariNAma honeke pazcAt eka eka bAra SaTsthAna vRddhi pUrNa hote asaMkhyAta lokamAtra bAra SaTsthAna patita vRddhi honepara usa prathama khaNDake saba pariNAmoMkI saMkhyA pUrNa hotI hai| ataH asaMkhyAta 3 . 1. ma rAziyaM sUcyaM gulAsaMkhyAtakabhAgamAtrarUpAdhika-sUcyaM gulAsaMkhyAtakabhAgaguNitapariNAma / 2. ma galacayAdhikaMgalu pr.| 3. ba bhinnaa| 4. ba mAtrAsya yaM / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 / 1 102 go0 jIvakANDe yathAsaMbhavavizuddhivRddhiyidaM varddhamAnaMgaLcayAdhikaMgaLu = a jaghanyamadhyamotkRSTa vikalpaMgaLaparage peLdaMta saMkhyAtalokavAra SaTsthAnapatita vRddhikaMgaLu dvitIyasamayaprathamakhaMDa pariNAmaMgaLappavu / iMtI prakAradidaM prathamAdisamayaMgaLoLu dvitIyAdikhaMDa pariNAmaMgaLu cayAdhikaMgaLu moLavavara vizudhyalpabahutvamitu peLalpaDugumadatane : prathamasamayadoLu prathamakhaMDajaghanyapariNAmavizuddhi sarvataH stokamAgiyuM jIvarAzyanaMtaguNAvibhAgapraticchedasamUhAtmikayakku 16 / kha / madaM noDaltadutkRSTapariNAmavizuddhiyumanaMtaguNamadaM noDadvitIyakhaMDajaghanyapariNAmavizuddhiyanaMtaguNamadaM noDaltadutkRSTapariNAmavizuddhiyanaMtaguNamitu tRtIyAdikhaMDaMgaLoLu jaghanyotkRSTapariNAmavizuddhigaLu manaMtaguNitakradidaM caramakhaMDoskRSTapariNAmavizuddhipayyaMta prttipvu| matte prathamasamayaprathamakhaMDotkRSTapariNAmavizuddhiyaM noDalu dvitIyasamayaprathamakhaMDamakhaMDajaghanyapariNAmavizuddhiyanaMtaguNaM tadutkRSTapariNAmavizuddhiyadaM noDala 10 vadhitAH saMti / tathA-dvitIyasamayaprathamakhaNDapariNAmAzcayAdhikA jaghanyamadhyamotkRSTavikalpAH prAgvadasaMkhyAta lokaSaTsthAnavRddhivadhitAH saMti / evaM tRtIyasamayAdicaramasamayaparyantaM cayAdhikAH prathamakhaNDapariNAmAH saMti 15 tathA prathamAdisamayaH dvitIyAdikhaNDapariNAmAH api cayAdhikAH saMti / atha teSAM vizuddhayalpabahutvamucyate tadyathA-prathamasamayaprathamakhaNDa 39 jaghanyapariNAmavizuddhiH sarvataH stokApi jIvarAzito'nantaguNAvibhAgapraticchedasamUhAtmikA bhavati 16 kh| ata 39 stadutkRSTapariNAma. vizuddhiranantaguNA / tato dvitIyakhaNDajaghanyapariNAmavizuddhiranantaguNA / tatastadutkRSTapariNAmavizuddhiranantaguNA / evaM tRtIyAdikhaNDeSvapi jaghanyotkRSTapariNAmavizuddhayo'nantaguNAH anantaguNAzcaramakhaNDotkRSTapariNAmavizuddhi20 paryantaM vartante / punaH prathamasamayaprathamakhaNDotkRSTa pariNAmavizuddhito dvitIyasamayaprathamakhaNDajaghanyapariNAmavizuddhi lokamAtra SaTsthAna patita vRddhise vardhamAna prathamakhaNDake pariNAma haiN| isI taraha dvitIya samayake prathama khaNDake pariNAma anukRSTicaya adhika haiN| ve jaghanya madhyama utkRSTa bhedako liye hue haiN| so ye bhI pUrvokta prakAra asaMkhyAta lokamAtra SaTsthAna patita-vRddhise vardhamAna haiN| ukta kathanakA Azaya yaha hai ki eka adhika sUcyaMgulake dhanako eka adhika sUcyaMgula 25 ke vargase guNA karanepara jo saMkhyA Ave,utane pariNAmoMmeM yadi eka bAra SaTsthAna vRddhi hotI hai,to anukRSTi caya pramANa pariNAmoMmeM kitanI bAra SaTamthAna vRddhi hogI aisA trairAzika karanepara jitanA prApta ho.utanI bAra adhika SaTasthAna patita vRddhi prathama samayake prathama khaNDase dvitIya samaya ke prathama khaNDameM hotI hai| isI prakAra tRtIyase lekara anta paryanta samayoMke prathama khaNDake pariNAma eka-eka anukRSTicaya adhika haiN| isI taraha prathamAdi 30 samayoMke apane-apane prathama khaNDase dvitIya Adi khaNDoMke pariNAma bhI kramase eka-eka caya adhika haiN| unameM yathAsambhava SaTsthAna patita vRddhi jitanI bAra ho, usakA pramANa jAnanA / aba una khaNDoMmeM vizuddhatAke avibhAgI praticchedoMkI apekSA alpa-bahutva kahate haiM-prathama samaya sambandhI prathama khaNDake jaghanya pariNAmakI vizuddhatA anya sabase alpa hai; tathApi jIvarAzikA jo pramANa hai , usase ananta guNe avibhAgI praticchedoMke samUhako 35 liye hae hai| isase usI prathama samayake prathama khaNDa ke utkRSTa pariNAmakI viza ananta guNI hai / usase dvitIya khaNDake jaghanya pariNAmakI vizuddhatA anantaguNI hai / usase usIke 1. ma vu| iMtu caramaparyaMta cayAdhikaMgalu prathamakhaMDa pariNAmamaMgalappuvu yitI / 2. va mayadi / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 103 naMtaguNamadaM noDalA dvitIyakhaMDajaghanyapariNAmavizuddhiyanaMtaguNamadaM noDaladarutkRSTapariNAmavizuddhiyanaMtaguNamitu tRtIyAdikhaMDaMgaLoLa jaghanyotkRSTapariNAmavizuddhigaLumanaMtaguNitakramadidaM dvitIyasamayacaramakhaMDotkRSTapariNAmavizaddhiparyataM naDevavitI mArgadidaM tatIyAdisamayaMgaLoLaM nivargaNakAMDaka dvicaramasamayapayyaMta jaghanyotkRSTapariNAmavizuddhiyanaMtaguNakramadidaM naDasalpaDuvudu / nivvaMgaMNAkAMDa kacaramasamayaprathamakhaMDajaghanyapariNAmavizuddhiyaM noDalu prathamasamayacaramakhaMDotkRSTa 5 pariNAmavizuddhiyanaMtaguNamallidattalu dvitIyanivvargaNAkAMDaka prathamasamaya prathamakhaMDajaghanyapariNAmavizuddhiyanaMtaguNamadaM noDaltatprathamanirvaggaNAkAMDakadvitIyasamayacaramakhaMDotkRSTapariNAmavizuddhiyanaMtaguNamadaM noDalu dvitIyanivargaNAkAMDakadvitIyasamayaprathamakhaMDajaghanyapariNAmavizuddhiyanaMtaguNamadaM noDalu prathamanirvargaNakAMDakatRtIyasamayacaramakhaMDotkRSTapariNAmavizuddhiyanaMtaguNamitahitagatithidaM jaghanyadidamutkRSTamutkRSTadidaM jaghanyamitanaMtaguNitakramadidaM pariNAmavizuddhigaLanaDedu 10 caramanirvaggaNAkAMDakacaramasamayaprathamakhaMDajaghanyapariNAma vizuddhiyanaMtAnaMtaguNamekaMdoDe pUrvapUvaMvizuddhigaLataNidamanaMtAnaMtaguNitatvasiddhamappuriMdamadaM noDalu caramanirvaggaNakAMDakaprathamasamayacaramakhaMDotkRSTapariNAmavizuddhiyanaMtaguNamadaM noDalli male crmnivrgnnkaaNddkdvitiiysmyrnntgunnaa| tatastadutkRSTapariNAmavizuddhiranantaguNA / tato dvitIyakhaNDajaghanyapariNAmavizuddhiranantaguNA tatastadutkRSTa 41 pariNAmavizuddhi rnntgunnaa| evaM tRtIyAdikhaNDeSvapi jaghanyotkRSTapariNAmavizuddhayo'nanta- 15 guNitakrameNa dvitIyasamayacaramakhaNDotkRSTa pariNAmavizaddhiparyantaM gacchanti / anena mArgeNa tRtIyAdisamayeSvapi nirvargaNakANDakadvicaramasamayaparyantaM jaghanyotkRSTapariNAmavizaddhayo'nantagaNitakrameNa netavyAH / nirvargaNakANDakacaramasamayaprathamakhaNDajaghanyapariNAmaviza ddhitaH prthmsmycrmkhnnddotkRssttprinnaamvishuddhirnntgunnaa| tato dvitIyanirvargaNAkANDakaprathamasamayaprathamakhaNDa jaghanyapariNAmavizuddhiranantaguNA / tatastatprathamanirvargaNakANDakadvitIyasamayacaramakhaNDotkRSTapariNAmavizuddhiranantaguNA / tato dvitIyanirvargaNakANDakadvitIyasamayaprathamakhaNDajaghanya- 20 prinnaamvishuddhirnntgunnaa| tataH prathamanirvargaNakANDakatRtIyasamayacaramakhaNDotkRSTapariNAmavizuddhiranantaguNA utkRSTa pariNAmakI vizuddhatA anantagunI hai| isI taraha kramase tRtIya Adi khaNDoMmeM bhI jaghanya aura utkRSTa pariNAmoMkI vizuddhatA anantaguNI anantaguNI antake khaNDakI utkRSTa pariNAma vizuddhatA paryanta hotI hai| tathA prathama samaya sambandhI prathama khaNDakI utkRSTa pariNAma vizuddhatAse dvitIya samayake prathama khaNDakI jaghanya pariNAma vizuddhatA anantaguNI 25 hai| usase usIkI utkRSTa pariNAma vizuddhatA anantaganI hai| usase dvitIya khaNDakI jaghanya pariNAma vizuddhatA anantagunI hai| usase usakI hI utkRSTa vizuddhatA anantagunI hai| isa prakAra tRtIya Adi khaNDoMmeM bhI jaghanya utkRSTa pariNAma vizuddhatA anukramase dvitIya samayake antima khaNDakI utkRSTa pariNAma vizuddhatAparyanta anantaguNI prApta hotI hai| isI tarahase tRtIya Adi samayake khaNDoMmeM bhI nivargaNakANDake dvicarama samaya paryanta jaghanya utkRSTa pariNAma vizuddhatA anukramase anantaguNI lAnA caahie| tathA nirvagaNAkANDakake antima samaya sambandhI prathama khaNDakI jaghanya pariNAma vizuddhatAse prathama samayake antima khaNDakI utkRSTa pariNAma vizuddhatA anantaguNI hai| usase dUsare nirvagaNakANDakake prathama samaya sambandhI prathama khaNDakI jaghanya pariNAma vizuddhatA anantagunI hai / usase usa prathama nirvargaNakANDakake dvitIya samaya sambandhI antake khaNDakI utkRSTa pariNAma vizuddhatA anantagunI hai| 35 usase dvitIya nirvargaNa kANDakake dvitIya samaya sambandhI prathama khaNDakI jaghanya pariNAma ' vizuddhatA anantagunI hai| usase prathama nirvagaNakANDakake tRtIya samaya sambandhI utkRSTa . Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 go0 jIvakANDe caramakhaMDotkRSTapariNAmavizuddhimodalgoMDu tatkAMDakacaramasamayacaramakhaMDotkRSTapariNAmavizuddhi . payyaMtamodutkRSTakhaMDotkRSTa pariNAma vizuddhigaLanaMtAnaMtaguNitaMgaLAgi naDevavara madhyadoLu jaghanyotkRSTapariNAmavizuddhigaLanaMtAnaMtaguNitaMgaLa vivkssitNgledrivudu| iMtappa vizuddhi vizuddhi viziSTAdhaHpravRttakaraNapariNAmaMgaLoLu guNazreNini reyaM guNasaMkramaNamaM sthitikAMDakotkaraNamuM 5 anubhAgakAMDakotkaraNamumeMbI nAlakAvazyakaMgaLasaMbhavisadeka doDe tatpariNAmaMgaLagatappa kAryAkaraNa sAmarthyasaMbhavA'bhAvamappuridaM kevalaM pratisamayamanaMtaguNavizuddhivRddhiyu sthitibaMdhApasaraNama sAtAdiprazastaprakRtigaLge pratisamayamanaMtaguNAnubhAgavRddhiyidaM catusthAnabaMdhamumasAtAdyaprazastaprakRtigaLge pratisamayamanaMtaguNahAniyidaM nibakAMjIrasadRzadvisthAnAnubhAgabaMdhamumeMbI nAlkAvazyakaMgakoLavu iduktArthopasaMhAropayogIracane mattamilli eka jI. eka jI. naa| jI naa| jI eka kAla nAnA kA. eka kA. naa| kA pariNAma pariNAma . 2111 108 I racanAbhiprAyamaM sugamamatene ekajIvamekAlameM bidu vivakSitAdhaHpravRttakaraNapariNAmapariNataika15 jIvakke paramAryavRttiyidaM kaalmeksmymeykku| ekajIva nAnAkAlameM budu adhaHpravRttakaraNa kAlAMtammuhartA'saMkhyAtasamayaMgaLanukramadidamekajIvanidaM pordalpar3avavappuriMdaminita samayaM evamahigatyA jaghanyAdutkRSTaM utkRSTAjjaghanyamityanantaguNitakrameNa pariNAmavizuddhIrnItvA caramanirvargaNakANDakacaramasamayaprathamakhaNDajaghanyapariNAmavizuddhi ranantAnantaguNA / kutaH ? pUrvapUrvavizu ddhito'nantAnantaguNatvasya siddhatvAt / ttshcrmnirvrgnnkaannddkprthmsmycrmkhnnddotkRssttprinnaamvishddhirnntgnnaa| tatastadupari caramanirvargaNakANDakacaramasamayacaramakhaNDotkRSTapariNAmavizuddhiparyantA utkRSTakhaNDotkRSTapariNAmavizuddhayo'nantAnantaguNitakrameNa gacchanti / tanmadhye yA jaghanyotkRSTapariNAmavizaddhayo'nantAnantagaNitAH santi tA na vivakSitA iti jJAtavyam / evaMvidhavizuddhiviziSTAghaHpravRttakaraNapariNAmeSu guNazreNinirjarA guNasaMkramaNaM sthitikANDakotkaraNamanubhAgakANDakotkIrNanamiti catvAri AvazyakAni na saMbhavanti tatpariNAmAnAM tAdazakAryakaraNasAmarthyAbhAvAt / khaNDakI utkRSTa vizuddhatA anantaguNI hai| isa taraha jaise sarpakI cAla idharase udhara, udharase 25 idhara palaTatI huI hotI hai, vaise hI jaghanyase utkRSTa aura utkRSTa se jaghanya isa taraha ananta guNI vizuddhatA kramase prApta krnaa| pIche antake nirvargaNAkANDakake anta samaya sambandhI prathama khaNDakI jaghanya pariNAma vizuddhatA anantAnantaguNI hai| kyoMki pUrva-pUrva vizuddhatAse anantAnantaguNApanA siddha hai| usase antake nirvargaNA kANDakake prathama samaya sambandhI utkRSTa khaNDakI pariNAmavizuddhatA anantagunI hai| usase usake Upara antake nirvagaNa30 kANDakake anta samaya sambandhI antima khaNDakI utkRSTa pariNAma vizuddhatA paryanta utkRSTa khaNDakI utkRSTa pariNAma vizuddhatA anukramase anantAnantaguNI prApta hotI hai| unameM jo jaghanyase utkRSTa pariNAmoMkI vizuddhatA anantAnanta guNI hai,unakI yahA~ vivakSA nahIM hai| isa prakAra vizeSa vizuddhatAko liye hue adhaHpravRttakaraNake pariNAmoMmeM guNazreNI nirjarA, gaNasaMkramaNa, sthitikANDakotkaraNa, anabhAgakANDakotkaraNa ye cAra 35 nahIM hote haiM,kyoMki una pariNAmoMmeM guNazreNI nirjarA Adi karane kI zaktikA abhAva hai| unameM kevala prathama samayase lekara pratisamaya anantaguNI anantaguNI vizuddhatAkI vRddhi hotI vazyaka Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 105 gaLappuvu 2111 nAnAjIvamekakAlameMbudu vivakSitakasamayadoLadhaHpravRttakaraNakAlAsaMkhyAtasamayaMgaLoLe yathAsaMbhavamAgi nareM TusamayasthAnakaMgaLoLu saMgrahamAda jIvaMgaLa vivakSeyiMdamekakAlameM budu 108 samayaMgariyalpaDuvat / nAnAjIvaM nAnAkAlameM budu adhaHpravRttakaraNapariNAmaMgaLa saMkhyAtalokamAnaMgaLu : aNksNdRssttypekssyaa'dhHkrnnrcnaa| 51 218 210 206 202 194 190 32 kintu kevalaM pratisamayamanantagaNa vizaddhivaddhiH sthitibandhApasaraNaM sAtAdiprazastaprakRtInAM pratisamayamanantaguNavRddhayA catuHsthAnAnubhAgabandha-asAtAdyaprazastaprakRtInAM pratisamayamanantaguNahAnyA nimbakAJjorasadazadvisthAnAnabhAgabandhazceti catvAryAvazyakAni saMbhavanti / etaduktArthopayoginI racanA likhyate hai| sthitibandhApasaraNa hotA hai arthAt pahale jisa parimANako lekara karmoMkA sthitibandha hotA thA, usase ghaTatA-ghaTatA sthitibandha hotA hai| tathA sAtAvedanIya Adi prazasta 15 prakRtiyoMkA pratisamaya anantaguNA anantaguNA bar3hatA huA gur3a, khA~r3a, zakarA amRtake samAna catuHsthAna liye anubhAgabandha hotA hai| tathA asAtAvedanIya Adi aprazasta prakRtiyoMkA pratisamaya anantaguNA anantaguNA ghaTatA huA nIma aura kAMjIra kevala dvisthAna liye anubhAgabandha hotA hai, viSa aura hAlAhalarUpa nahIM hotaa| aba ukta kathanako aMka saMdRSTi se spaSTa karate haiM eka-eka | aMka saMdRSTi apekSAadhaHkaraNa racanA samaya sambandhI cAra-cAra || khaNDoMkI tiryak racanA | anukRSTi rUpa samaya prathama, dvitIya tRtIya caturtha | kI UdhvaM khaNDa khaNDa khaNDa khaNDa solaha racanA 222 14 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 go0 jIvakANDe [ arthasaMdRSTayapekSayA'dhaHkaraNaracanA saMskRtaTokAyAM draSTavyA ] anvar arthsNdRssttypekssyaa'dhHkrnnrcnaa| caramasamayapariNAmapuJjaH dvicaramasamayapariNAmaprathamakhaNDaM = |2111 / 1 / 2 5 2 111 / 2111 / 12 =a211 / / 2 2111 / 211 / / 211 / 2 dvicaramasamayapariNAmapuJjaH dvitIyasamayapariNAmaprathamakhaNDaM -- - -- * 2111 / 1 / 2 2111 / 21 / 1 / 2 2012111 / / 2 2111 / 2111 / 1 / 21 / 2 dvitIyasamayapariNAmapuJjaH prathamasamayapariNAmaprathamakhaNDaM 1. =al 2 1 1 / / 2 2111 / 2111 / 1 / 2 =01211 / 1 / 2 2111 / 2111 / / 21 / 2 prathamasamayapariNAmapuJjaH crmsmydvitiiykhnnddN| Bal 2111 / 12 211 / 211 / / 2 = a / 2111 / / 2 2111 / 2111 / 1 / 211 / 2 caramasamayapariNAmaprathamakhaNDaM dvicaramasamayadvicaramakhaNDaM = / 2 111 / 1 / 2 2111 / 2111 / 1 / 211 / 2 =a | 2 11 / / 2 / 2111 / 211111 / 211 / 2 apara TIkAmeM arthasaMdRSTikI apekSA jo racanA hai usake nIce e. jI. Adi saMdRSTi hai| usakA yaha abhiprAya hai-'eka jIva eka kAla' aisA kahanepara vivakSita adhaHpravRtta Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 107 trikAlagocaraMgaLu nAnAjIvasaMbaMdhigaLu punaruktarUpaMgaLaM vaM nAnAjIvaMgaLu nAnAkAladoLa pordugumeMbo vivakSepidaM nAnAkAlamasaMkhyAtalokamAtrasamayaMgaLe. appurvedarivudu / prathamasamayadvitIyakhaNDaM dvicaramasamayacaramakhaNDaM 4 -0 2 / 2111 / / 2 211 / 21 / / 21112 Bal2111 / 1 / 2 2111 / 211 / / 21 / 2 dvitIyasamayacaramakhaNDa dvicaramasamayadvitIyakhaNDa - - - = | 2111 / / 2 2111 / 2111 / 211 / 2 302111 / 2 2111 / 2111 / / 212 caramasamayadvicaramakhaNDaM dvitIyasamayadvi caramakhaNDaM =012111 / / 2 2111 / 2111 / / 21 / 2 ========2111 / / 2 2111 / 2111 / 21 / 2 / / dvitIyasamayadvitIyakhaNDaM caramasamayacaramakhaNDa AUMa2112|| 2 2111 / 2111 / / 21 / 2 a | 211 / / 2 2111 / 2111 / / 21 / 2 prathamasamayadvicaramakhaNDa prathamasamayacaramakhaNDaM OM 2111 / / 2 2111 / 21 / / 211 / 2 22====al 211 / 1 / 2 2111 / 211 / 1 / 211 / 2 karaNake pariNAmarUpa pariNata eka jIvakA paramArthavRttise kAla eka samaya mAtra hI hai| 'eka jIva nAnA kAla' aisA kahanepara adhaHpravRttakaraNakA nAnA kAla antarmuhUta ke jitane samaya utanA hai| kyoMki eka jIva unapara kramase ArohaNa karatA hai, isalie eka jIvakA nAnA 20 kAla antarmuhUrtake samaya jitanA hai| 'nAnA jIva eka kAla' aisA kahanepara vivakSita eka Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 go0 jIvakANDe mattamadhaHpravRttakaraNakAladoLa saMbhavisuvasamastapariNAmaMgaLumasaMkhyAtalokamAtraMgaLi = / vakkaMkasaMdRSTi 3072 illi prathamAdisamayaMgaLoLu vinyastavizuddhikaSAyapariNAmaMgaLe pramANAvadhAraNahetubhUtasUtraMgaLage gopALiyidaM bIjagaNitavinyAsamuM peLalpaDugumekeMdoDe pUrvoktArthasaMdehAbhAvamakkumappuridaM illiyadhaHpravRttakaraNakAlaM saMkhyAtAvalisamayamAtrAMtarmuhUrttamakkumadavumanivRtyapUrvakaraNakAlaMgaLaM noDalu saMkhyAtaguNimituTakku ( 2 1 1 1 ) midakke aMkasaMdRSTi 16 anukRSTipadamidaM noDalu saMkhyAtaguNahInamappaMtarmuhUrtasamayaMgaLa pramANamenikku 2 1 1 1 midakka saMdRSTi 4 saMkhyAtakku saMdRSTi 3 aMnevaramaMkasaMdRSTi = 5 idara tAtparyameneMdoDe adhaHpravRttakaraNa asaMkhyAtasamayaMgaLoLodAnoMdu samayadoLa kelavu jIvaMgaLu vattisuttiralA samayadoLe kelavu jIvaMgaLadhaHpravRttamaM prAraMbhisuvudaM kurtA samayaM prathamaM pitaNasamayadoLaprAraMbhisidavaM kUrtu dvitIyaMlara pitaNasamayajovaMgaLaM kUtu tRtiiyN| yitu pitaNa pitaNa vivakSeyiM caturthapaMcamAdikanikoMDu nUreMTaneya pitaNa samayada jIvaMgaLa kUrtu nUreTaneyadAdoDaM adhaHpravRttamaM kartuM nUreMTusamayaMgaLenisi koDittu iMtu nUreMTAdoDaM saMgrahanadidinakakAlameMbudu / matte kelavu jIvaMgaLaM kUrtu I vivakSitasamayame e , jo e , jI nA , jI nA , jI e, kA nA, kA e , kA nA , kA 1 2111108 a tathAsyAyamabhiprAyaH-ekajIva ekakAla ityukte vivakSitAdhaHpravRttakaraNapariNAmapariNataikajIvasya paramArthavRttyA kAlaH ekasamaya eva bhavati / ekajIvanAnAkAla ityukte'dhaHpravRttakaraNanAnAkAlAntarmuhUrtamAtrasamayAH krameNaikajIvenAruhyante iti tAvanta eva samayAH syaH 211nAnAjIvaikakAla ityakte vivAha pravRttakaraNakAlAsaMkhyAtasamayeSvapi yathAsaMbhavamaSTottarazatasamayasthAne saMgahItajIvAnAM vivekSayakakAla ityaSTottarazatasamayA jJAtavyAH / nAnAjIvanAnAkAla ityukte adhaHpravRttakaraNapariNAmA asaMkhyAtalokamAtrAstrikAlagocaranAnAjIvasaMbandhinaH apunaruktarUpAH tAn nAnAjIvA nAnAkAle samAzrayantIti vivakSayA nAnAkAlo'saMkhyAtalokamAtrasamayA eva bhavantIti jJAtavyaM / athAdhaHpravRttakaraNakAle prathamAdisamayavinyastavizuddhakaSAya samayakI apekSA yadyapi adhaHpravRttakaraNakA kAla asaMkhyAta samaya hai tathApi unameM yathA sambhava eka sau ATha samaya rUpa sthAnoMmeM saMgRhIta jIvoMkA vivakSita eka kAla honese nAnA 25 jIvoMkA eka kAla eka sau ATha samaya jaannaa| kyoMki vartamAna kisI eka samayameM jo aneka jIva haiM,ve adhaHkaraNake prathama , dUsarA,tIsarA Adi asaMkhyAta samayoMmeM yathAsambhava eka sau ATha samayameM hI hote haiN| 'nAnA jIva nAnA kAla' aisA kahanepara adhaHpravRtta karaNake pariNAma asaMkhyAta loka mAtra kahe haiN| ve trikAlavartI nAnA jIvoMke honevAle apunarukta pariNAma haiM / ve pariNAma nAnA jIvoMke nAnA kAlameM hote haiN| so eka-eka pariNAmakA eka2. eka samayakI vivakSAse nAnA jIvoMkA nAnA kAla asaMkhyAta lokamAtra samaya pramANa hI hotA hai| aisA jaannaa| aba adhaHpravRttakaraNake kAlake prathama Adi samayoMmeM sthApita vizuddhatA rUpa kaSAya 1. ba zatamAtrANAM sa / 2. vivkssit-mu.| Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jovatattvapradIpikA 109 nreNbhttneydu| nUrahattaneditu nAnApariyAdoDaM illi nUreMTe vivakSitaMgaLu / vivakSitasamayaM pitaNa samayada jIvaMgaLoLe kelakelavaM kUrtuM nUreMTaneyadu ayinUraneyadu sAviradaneyadu saMkhyAtadadu / asaMkhyAtadadu enAdaru nUreMTeyAda kAraNaM yathAsaMbhavavizeSaNaM = yolu padadi saMkheNa 16 // 16 / 3 / bhAjide pacaryAna 3072 bhAgisi baMda labdhaM pracayaM 4 cayadhaNahINaM davvaM pada bhajide hodi Adi parimANa 16 / 16 / 3 meMdu cayadhanamidu 480 iridaM honadravyamidu 2592 / idaM padavidaM 16 / bhAgisuttiralu 2592 5 labdharAziyAdipramANamidu 162 / Adimmi caye 4 uDDhe paDisamayadhaNaM tu bhAvANameMdu AdiyidaM melaNa dvitIyAdi samayaMgaLoLu caramasamayapathyaMta kramadidaM cayaM varddhamAnamAguttiralu bhAvaMgaLage pratisamaya dhanapramANamakkumeM billi cayadhanAnayanavidhAnasUtraM vyekapada 16 arddha 15 ghnacaMya 15 / 4 guNogaccha 15 / 4 / 16 uttaradhanama dilli gopALiyidaM bIjagaNitamariyalpaDuguM / ekena vigataM vyakaMpadameM dilli prathamasya vRddhirhAnirvA nAsti yeMdu prathamasamayadoLu vRddhirahitamappuridaM 10 16 pariNAmeSu pramANAvadhAraNahetubhUtasUtrANAM gopAlikayA bIjagaNitavinyAsaH kathyate pUrvokte'rthe saMzayAbhAvAt / vyekapada 16 ardha 15 ghnacaya (15 4 ) guNo gacchaH (15 4 16) uttaradhanamityatra vyekapada ityanena prathamasya vRddhirvA hAnirvA nAstIti caramasamaye rUponagacchamAtracayAH santIti tatsaMkhyoktA / ardha ityanena caramasamayasya sArdhasaptacayeSu prathamasamayasthAne raciteSu tadadhastanasArddhaSaTcayeSu dvitIyasamayasthAne ekacayasyAne raciteSu tadadhastanasArdhapaJcacayeSu tRtIyasamayasthAne dvicayasyAgne raciteSu uparitanacaturthAdisamayagatasArdhacatuzca- 15 To pariNAmoMke pramANake avadhAraNameM kAraNabhUta sUtroMkA gopAlikA vidhAnake dvArA bIjagaNitakI sthApanA kara kahate haiM kyoMki pUrvokta karaNa sUtroMke arthameM saMzayakA abhAva hai| 'vyekapadArdhanacayaguNo gaccha uttaradhanam / ' arthAt eka hIna pada 16 kA AdhA 15 ko cayase aura gacchase guNA karanepara [ 15444 16] uttara dhana hotA hai| isa karaNasUtrakI vAsanA aMkasaMdRSTikI apekSA kahate haiN| yahA~para 'eka hIna pada': isase kiyA ki prathamakI hAni vRddhi nahIM hotii| tathA anta samayameM eka kama gaccha pramANa caya hai| isalie vyeka pada-eka hIna gaccha zabdase eka kama gaccha pramANa cayakI saMkhyA kahI / tathA 'ardha' zabdase anta samayake pandraha cayoMmeM-se sAr3he sAta caya prathama samayake sthAnameM rakhe,taba donoM jagaha sAr3he sAta sAr3he sAta caya samAna huA / isI taraha usake nIce pandrahaveM samayake caudaha cayoMmeM-se sAr3he chaha caya dvitIya samayake eka cayake Age rce| taba donoM jagaha sAr3he sAta sAr3he-sAta caya huaa| usake nIce caudahave samayake teraha cayoMmeM-se sAr3he pA~ca caya tIsare samayake sthAnameM do cayake Age race / taba donoM jagaha sAr3he sAta sAr3he-sAta caya huaa| isI taraha UparakI orase caturtha sthAna terahaveM samayako Adi lekara samayoMmeMse sAr3he cAra Adi caya lekara nIcese cauthe samaya Adi sthAnoMke tIna caya Adi cayake Age racanepara solaha sthAnoMmeM samapATIrUpase sAr3he sAta sAr3hesAta caya hote haiM / inakI saMdRSTi isa prakAra hotI hai / 25 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 go0 jIvakANDe 4 2 4 4 4 2 4 4 4 2 4 4 4 2 4 4 4 2 4 4 4 2 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 1 2 162 | 4 4 4 4 4 4 4 / 2 162 | 4 4 4 4 4 4 4 / 2 162 4 4 4 4 4 4 4 / 2 162 4 4 4 4 4 4 4 / 2 4 4 4 4 4 4 4 / 2 4 4 4 4 4 4 4 / 2 162 4 4 4 4 4 4 4 / 2 162 4 4 4 4 4 4 4 / 2 162 4 4 4 4 4 4 4 / 2 162 4 4 4 4 4 4 4 / 2 4 4 4 4 4 4 4 / 2 4 4 4 4 4 4 4 / 2 | 4 4 4 4 4 4 4 / 2 4 4 4 4 4 4 4 / 2 4.4 4 4 4 4 4 / 2 - 4 4 4 4 4 4 4 / 2 4 4 4 4 4 4 4 / 2 yAdicayeSu caturthAdisamayagatatricayAdInAmane raciteSu SoDazasthAneSu samapaTTikArUpeNa sArdhasaptasArdhasaptacayAH kRtA bhavanti / saMdRSTi:saba sthAnoM saba sthAnoMmeM samAnarUpa kiye cyoNkii| Upara samayavartI cayoMmeM-se nIceke AdikA rcnaa| yahA~ cAra-cAra to parecayako samaya sambandhI sthAnoM meM sthApita pramANa aura do Adhe cayako batalAtA hai| / cayoMkI racanA 2 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 2 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 2 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 2 / 4 / 4 / 4 / 4 / 2 / 4 / 4 / 4 / 2 / 4 / 4 / 2 / 4 / 2 / 162 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 2 162 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 2 162 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 2 162 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 2 162 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 2 162 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 2 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 2 162 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 2 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 2 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 2 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 2 62 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 2 62 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 2 62 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 2 62 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 2 2 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 2 62 62 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 111 dvitIyasamayaM modalgoMDu carama samaya pathyaMtamekAyekottaracayavRddhikramadidaM cayaMgaccidavappudaridaM caramasamayadoLa rUponagacchamAtracayaMgaLpadinaidappuvadaraddhaM cayaMgaLeLavariyakkuvadakke trirAzikamidu voM dakka 1 nAlkurUpagavAgalu 4 padinaidaraddha 15 kkanitu rUpugaLedu caryAda guNiyisuttiralu 30 kkumidaM samapaTTikA = rUpadi samIkaraNanimittaM guNogacchameM do trairAzikamaM pra 11 pa 30 / i 16 manoliTu guNisalpendarappuridaM padinAru mUvattapyuvadaMtene caramasamayadeLuvare cayaMgaLaM prathama- 5 samayasthAnakadoLa raciyisuvadu tadadhastanAvare cayaMgaLaM taMdu dvitIyasamayasthAnako raciyisuvudaMtu raciyisuttiralu muMninoMdu caryamumIgaLinAruvare cayamaM kUDiyeLavara cyNglkku| tadadhastana aduvare cayaMgaLaM taMdu tRtIyasamayasthAnadoLu muMninaraDu sahitameLuvare cayaMgaLakkumituparitana catudisamayagata nAlkuvare cayaMgaLamodalAda cayaMgaLaM taMdu caturthAdisamayasthAnaMgaLoLu raciyisuttirala padinAraDayoLaM samapaTTikArUpadiMda meLuvarayeLuvara cayaMgaLapyudo kAraNamAgi / 10 iMtA trairAzikadidaM baMdarlabdhi muMpeLduttaradhanamakkuma ditanUkRSTiyoLamakasaMdRSTiyidaM penduko Du baLivakarthasaMdRSTiyoLamavyAmohadidaM trlpdduvudu| ___ iMtu pramattaguNasthAnavyAkhyAnAnaMtaramapUrvakaraNaguNasthAnasvarUpapratipAdanArthamAgi muMdaNagAthAsUtramaM peldpru| atratattrairAzikalabdhaM prAguktamuttaradhanaM bhavati tathAnukRSTAvapyasaMdRSTayA prarUpya arthasaMdRSTAvavyAmohenA- 15 nayet / / 49 / / evamapramattaguNasthAnaM vyAkhyAya anantaramapUrvakaraNaguNasthAnamAha vizeSArtha-yaha aMka saMdRSTi 'vyeka pada' ityAdi karaNa sUtrakI vAsanA sUcita karaneke lie hai ki kyoM padameM se eka hIna kiyA aura usakA AdhA kiyaa| pratyeka samayameM eka sau bAsaTha pariNAma to hote hI haiM , unameM Age Age cAra-cArakI vRddhi hotI hai| pahalemeM vRddhi hotI nahIM hai| dUsare samayameM eka caya bar3hatA hai, tIsaremeM do caya' bar3hate haiN| isa taraha 20 eka-eka caya bar3hate-bar3hate solahavemeM pandraha caya kI vRddhi hotI hai| isa taraha pratyeka sthAnameM ausatana sAr3he sAta cayakI vRddhi hotI hai| yahI ausata lAneke lie Uparake jina sthAnoM meM sAr3he sAta cayase jitane adhika cayoMkI vRddhi huI hai,unheM vahA~se kama karake nIceke sthAnoMmeM de denese sarvatra sAr3he sAta caya ho jAtA hai| jaise antake solahaveM sthAnameM pandraha cayoMkI vRddhi hotI hai| ataH unameM se sAr3he sAta caya uThAkara prathama samayake Age rakhanA cAhie, " 25 kyoMki prathama samayameM cayakI vRddhi nahIM hotii| pandrahaveM sthAnameM caudaha cayakI vRddhi hotI hai, ataH unameM se sAr3he sAta caya chor3akara zeSa sAr3he chaha caya nIce dUsare sthAnake Age rakhanA caahie| usameM eka cayakI vRddhi pahale honese cayoMkI saMkhyA sAr3he sAta ho jAtI hai| isa taraha jaba eka sthAnameM sAr3he sAta caya to solaha sthAnoMmeM kitane caya, isa prakAra trairAzika karane para labdharAzi 480 so pUrvokta uttara dhana hai / isI taraha anukRSTimeM bhI 30 aMkasaMdRSTike dvArA kathana karake arthasaMdRSTi meM bhI yathArtha rUpase lAnA cAhie // 49 // 1. ma padinadeyappuvavararddhacayagalelu vareyakkumadakke / 2. ma yamamI / 3. mappade / 4. ma labdhamupelvRtta / 5. malduva / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 go0 jIvakANDe aMtomuhuttakAlaM gamiUNa adhApavattakaraNaM / paDisamayaM sujhaMto apuvvakaraNaM samalliyai // 50 // aMtarmahUrttakAlaM gamayitvA'dhaH pravRttakaraNaM taM pratisamayaM zuddhayannapUrvakaraNaM samAzrayati / iMtaMtarmuhUtrtakAlAyAmamappa perage peLda lakSaNappadhaHpravRttakaraNamaM kaLipi vizuddhasaMyatanAgi 5 pratisamayanaMtaguNavizuddhivRbhiyadaM varddhamAnaneppa'pUrvakaraNaM guNasthAnamanadaM samAyisuguM // edampi guNaTThANe visarisasamayaTThiyehi jIvehi / puvvamapattA jamhA hoti yapuvvA hu pariNAmA // 51 / / etasmin guNasthAne visadRzasamayasthitai|vaiH pUrvamaprAptAH yasmAdbhavaMtyapUrvAH khalu pri___nnaamaaH||ii yapUrvakaraNaguNasthAnadoLa visadRzaMgaLapputtarottarasayaMgaLoLaM sthitajIvaMgALadaM pUrva-pUrva 10 samayaMgaLoLa pohada vizuddhipariNAmaMgaLe samAzrayisalpaDuvuvAvudo du kAraNAdimapUrvAH karaNAH pariNAmA yasmistadapUrvakaraNaM guNasthAna ditu niruktiyidaM lakSaNaM peLalpaTudu // bhiNNasamayaTThiehi du jIvehi Na hodi savvadA sariso / karaNehi ekkasamayaTThiehi sariso visariso ya // 52 // bhinnasamayasthite vairna bhavati savvaMdA sdRshH| karaNairekasamayasthitaissadRzo visadRzazca // evamantarmuhartakAlAyAmaM prAguktalakSaNamadhaHpravRtta karaNe gamayitvA vizuddhasaMyato bhUtvA pratisamayamanantaguNavizuddhivRddhayA vardhamAnaH apUrvakaraNaguNasthAnaM samAzrayati // 50 // yasmAt kAraNAt etasmin apUrvakaraNaguNasthAne visadRzeSu uttarottareSu samayeSu sthita vaiH pUrvapUrvasamayeSvaprAptA eva vizuddhipariNAmAH prApyante,tasmAt kAraNAt apUrvAH karaNAH pariNAmA yasmin tadapUrvakaraNaguNasthAnamiti niruktyA lakSaNamuktam // 51 // yathAdhaHpravRtta karaNe bhinnasamayasthitAnAM jIvAnAM pariNAmasaMkhyAvizuddhisAdRzyaM saMbhavati tathA'sminna isa prakAra apramatta guNasthAnako kahakara apUrvakaraNa pariNAma pUrvaka apUrvakaraNa guNasthAnako kahate haiM-isa prakAra antamuhUta kAla pramANa pUrvokta lakSaNavAle adhaHpravRttakaraNako karake vizuddha saMyamI hokara pratisamaya ananta guNI vizuddhise vardhamAna hotA huA apUrvakaraNa guNasthAnako prApta hotA hai // 50 // 'jisa kAraNase isa apUrvakaraNa guNasthAnameM visadRza arthAt asamAna uttarottara samayoMmeM sthita jIvoMke dvArA jo pUrva-pUrva samayoMmeM nahIM prApta hue ,aise vizuddha pariNAma prApta kiye jAte haiN| isa kAraNase jisameM apUrva karaNa arthAt pariNAma ho,vaha apUrvakaraNa guNasthAna hai| yaha nirukti dvArA apUrvakaraNakA lakSaNa kahA hai // 51 // jaise adhaHpravRttakaraNameM bhinna-bhinna samayoMmeM sthita jIvoMke pariNAmoMkI saMkhyA aura 1. vizuddhimeM samAnatA pAI jAtI hai , usa prakAra isa apUrvakaraNa guNasthAnameM sarvadA kisI bhI jIvake samAnatA nahIM pAI jaatii| tathA eka samayameM sthita karaNa arthAt pariNAmoMke madhya meM vivakSita eka pariNAmakI apekSAse samAnatA aura nAnA pariNAmoMkI apekSA asamAnatA jIvoMke adhaHpravRttakaraNakI taraha yahA~ bhI hotI hai / so niyama nahIM hai aisA jAnanA // 52 // 1. mnnpuu| 25 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 113 eMtadhaHpravRttakaraNadoLa bhinnasamayasthitaMgaLappa kelavu jIvaMgaLage pariNAmasaMkhyAvizuddhisAdRzyaM saMbhavisugu maMte IyapUrvakaraNa guNasthAnadoLa sarvakAladoLamodu jIvakkamappaDaM tatsAdRzyaM saMbhavisUde ill| ekasamayasthitaMgaLappa karaNapariNAmaMrgALadaM sAdRzyamu vaisAdRzyamumadhaHpravRttakaraNadaMte illiyaM niyamamillada saMbhavamaMTe daridu // aMtomuhuttamette paDisamayamasaMkhalogapariNAmA / kamauDDhA puvvaguNe aNukaDDhI patthi NiyameNa // 53 // ___ aMtarmuharttamAtre prtismymsNkhyaatlokprinnaamaaH| kramavRddhA apUrvaguNe anukRSTirnAsti niyamena // aMtarmahatamAtramappa apUrvakaraNakAladoLa pratisamayaM kraudadalu caviMda peccidaMvasaMkhyAtalokamAtrapariNAmaMgaLappa0 / alli niyadidamanukRSTividhAnamilleilliyaMkasaMdRSTipUrvakamarthasaMdRSTividaM racanAkramamuM toralpaDugumade tane trikAlagocaranAnAjIvasaMbaMdhiyapUrvakaraNa vizuddhi- 10 pariNAmaMgalu sarvamumadhaHpravRttakaraNapariNAmaMgaLaM noDalasaMkhyAtalokaguNitaMgoLavade te doDayadhaHpravRttakaraNakAlacaramasamayavizuddhi pariNAmaMgaLageyapUrvakaraNakAlaprathamasamayadoLu pratyeka mododu pariNAmakkasaMkhyAtalokavikalpotpattiyuTappuridaM apUrvakaraNasamastapariNAmadhanaM = a : a / yidakkaMkasaMdRSTi 4.96 / yilliyapUrvakaraNakAlamaMtarmuhUrtamakku 2 1 1 midakkaMkapUrvakaraNaguNasthAne sarvadA sarvakAle'pi kasyApi jIvasya tatsAdRzyaM na saMbhavati / ekasamayasthitakaraNapariNAmAnAM , madhye vivakSitakapariNAmApekSayA sAdRzyaM nAnApariNAmApekSayA vaisAdRzyaM ca jIvAnAmadhaHpravRtta karaNavadatrApi niyamo nAstIti jJAtavyam // 52 // ___antarmuhUrtamAtre apUrvakaraNakAle pratisamayaM kramazaH cayavRddhAH asaMkhyAtalokamAtrA: pariNAmAH santi, tatra niyamena anukRSTividhAnaM nAsti / atrApi aMkasaMdRSTyarthasaMdRSTibhyAM racanAkramo daya'te; tadyathA-trikAlagocaranAnAjIvasaMbandhyaparvakaraNavizaddhipariNAmAH sarve'pi adhaHpravattakaraNapariNAmebhyaH asaMkhyAtalokagaNitAH santi / kutaH ? adhaHpravRttakaraNa kArlecaramasamayavizuddhipariNAmAnAM apUrvakaraNakAlaprathamasamaye pratyekamekaikapariNAmasya asaMkhyAtalokavikalpotpattisaMbhavAt / apUrvakaraNasya samastapariNAmadhanaM = a x = tatsaMdRSTiH vizeSArtha-isa apUrvakaraNa guNasthAnameM Uparake samaya vAle jIvoMke aura nIceke samaya vAle jIvoM ke pariNAma kabhI bhI samAna nahIM hote / kintu eka hI samayameM rahanevAle jIvoMke pariNAma samAna bhI hote haiM aura asamAna bhI hote haiN| ataH jaise adhaHpravRttakaraNameM bhinna-bhinna samayavartI jIvoMke pariNAmoMmeM samAnatA pAyI jAtI hai vaisI yahA~ nahIM hai / tathA :25 ekasamayavartI jIvoMmeM jaise adhaHpravRttakaraNameM samAnatA aura asamAnatA hai, vaise yahA~ bhI hai // 52 // ___antarmuhUrtamAtra apUrvakaraNake kAla meM pratisamaya kramase eka-eka caya bar3hate hue asaMkhyAtaloka mAtra pariNAma hote haiN| isameM niyamase anukRSTi vidhAna nahIM hai| yahA~ bhI aMkasaMdRSTi aura arthasaMdRSTise racanA krama dikhalAte haiM-trikAlavartI nAnA jIva sambandhI ra apUrvakaraNa rUpa vizuddhipariNAma sabhI adhaHpravRttakaraNa pariNAmoMse asaMkhyAta loka guNita haiM,kyoMki adhaHpravRttakaraNa kAlake carama samayavartI vizuddhipariNAmoMke apUrvakaraNa 1. maccitamasaM0 / 2. mayumaMka' / 3. bakaraNatvAdatrApi niyamo'sto / 4. badegkAlasamaya / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 go0 jIvakANDe saMdRSTi 8 / saMkhyeyarUpugaLinitakka 1 / akasaMdRSTi 4 / illi padakade saMkheNa bhAjive pacayameMbI sUtreSTadidaM samastapariNAmadhanamaM= a = a / 4096 / padakRtiyidamuM saMkheyarUpuLidaM bhAgisuttiralu = = // 4.96 212 / 211 / 1 / 8 / 8 / 4 labdhaM pracayamakkaM 211 / 211 / 1 / 16 vyeka padArthaghnacayaguNo . . : 211 (?) gacchauttaradhanameMbI sUtrAbhiprAyadidaM cayavanamate doDe 211 / 12 aMka saMdRSTi 448 / cayadhaNahoNaM davvaM padabhajide hodi Adi parimANameM vo sUtreSTadidaM cayadhanamaM samastadhanadoLu zodhisikaLadu padadidaM bhAgisutiralu prayamasanapattitrikAlagocara nAnAjIvasaMbaMdhyapUrvakaraNapariNAmapramANaM = = 21002 10 bakku 211 / 211 / 1 / 2 / 456 / Adimmi caye uddhe paDisamayadhaNaM tu bhAvANameMbI sUtradidaM prathamasamayavizuddhipariNAmapuMjadoLoMdu cayamaM kUDuttiralu dvitIyasamayattinAnAjIvasaMbaMdhiyapUrdhva4096 / kAlo'ntarmuhUrtaH 2 11 tatsaMdRSTiH 8 / saMkhyAtarUpANi 1 tatsaMdRSTi: 4 / taddhanaM = a = a / 4096 / = alza 4096 al za padakadisaMkheNa bhAjide 2114211, 1 / 8 / 8 / 4 pacayo hodi 211 / 21 / 1 16 = =21 / 211 vyekapadArdhanacayaguNo gacchazcayadhanaM bhavati 211 / 21 / 1 / 2 / 448 tacca samastadhane zodhayitvA zeSe padena bhakte prathamasamayavatitrikAlagocaranAnAjIvasaMbandhyapUrvakaraNapariNAmapuJjapramANaM bhavati =al = 211 / 1 / 2 211 / 211 / 1 / 2 456 atrakacaye yute dvitIyasamayavartinAnAjIvasaMbandhyapUrvakaraNapariNAmakAlake prathama samayameM pratyeka eka-eka pariNAmake asaMkhyAta loka bhedoMkI utpatti sambhava hai| ataH apUrvakaraNa pariNAmoMkA sarvadhana aMkasaMdRSTimeM kalpanA kiyA 4096 hai / apUrvakaraNakA kAla antamuhUrta hai so yahA~ 8 kalpanA kiyA / saMkhyAtakA pramANa cAra hai| 'padakadisaMkheNa bhAjide pacayo hodi', isa sUtrake anusAra pada arthAt gaccha 8 ke varga 64 aura saMkhyAtake pramANa cArakA bhAga sarvadhana 4096 meM denese caya hotA hai so usakA pramANa 16 huA / tathA 'vyekapadArdhanacayaguNo gaccha uttaradhanam', isa sUtrake anusAra eka kama gaccha 7 usakA AdhA 2 ko caya 16 se guNA karane para 56 pramANa AtA hai| usako gaccha 8 se guNA karane para cayadhana cArasau ar3atAlIsa 448 hotA hai| usako savedhana 4096 meM ghaTAne para zeSa 3648 ko gaccha 8 se bhAga dene para prathama samaya sambandhI pariNAma 456 hote haiN| isameM eka caya jor3ane para dvitIya samayavartI nAnA jIva sambandhI apUrvakaraNapariNAma puMjakA pramANa 472 hotA hai / isI prakAra tRtIya Adi samayoMmeM eka-eka cayakI vRddhike kramase pariNAma puMjoMkA pramANa lAne para antima samaya sambandhI pariNAmapuMjakA pramANa prathama samaya sambandhI dhana 456 meM eka kama gaccha pramANa cayo 8-1=7416 = 112 ekasau bAraha jor3ane para 568 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 115 ==2112 karaNa pariNAmapuMjapramANamakku 211 / 211 / 1 / 2 472 iMtu tRtIyAdi samayaMgaLoLu ekaikacayavRddhi kradidaM pariNAmapuMjapramANaM taralpaDuvudu / vyekaMpadaM cayAbhyastaM tatsAdhyaM taddhanaM bhavedebI sUtroktakradidaM rUponagacchamAtraM cayaMgaLaM prathamasamayapariNAmapuMjadoLakaDuttiralapUrvakaraNakAlasamayacaramattitrikAlagocaranAnAjIvasaMbaMdhivizuddhipariNAmapuMjapramANamapudu = = 0211 / 2 / 2 211211 / 12 / 568 caramasamayattinAnAjIva = = 21 / / 2 saMbaMdhivizuddhi pariNAmapuMjamakku 211 / 211 / 1 / 2 / 552 / IyapUrvakaraNaguNasthAnadoLu pUrvottarasamayapariNAmaMgaLage ellA kAladoLaM sAdRzyAbhAvamappuridaM anukRSTiracana zUnyama dari- 10 = = 21 / 1 / 2 puJjapramANaM bhavati / 21 / 21 / / 2 472 / evaM tRtIyAdisamayeSu ekaikacayavRddhikramaNa pariNAmapuJjapramANeSu AnIteSu caramasamayadhanaM rUponagacchamAtracayayutaprathamasamayadhanamAtraM bhavati - - -- - = 1 = 211 / 1 / 2 2 11 / 2 11 / 1 / 2 / 568 akacaye apanIte tu dvi caramasamayavartinAnAjIvasaMbadhivizuddha- 15 aaaa21 / / 2 pariNAmapuJjapramANaM bhavati 211 / 211 / 1 / 2 552 asminnapUrvakaraNaguNasthAne pUrvottara hotA hai / isameM eka caya ghaTAne para vicarama samayavartI nAnA jIvasambandhI vizuddha pariNAma puMja 552 hotA hai| isI prakAra eka-eka caya ghaTAne para AThoM gacchoMkA pramANa jAnanA / yathA-568, 552, 536, 520, 504, 448, 472, 456 = 486 / aba yathArtha kathana karate 20 haiM-trikAlavartI nAnA jIva sambandhI apUrvakaraNake saba hI pariNAma adhaHpravRttakaraNake pariNAmoMse asaMkhyAta loka gune haiM; kyoMki adhaHpravRttakaraNake kAlake anta samaya sambandhI jo vizuddhatA rUpa pariNAma haiM,unakA apUrva karaNa kAlake prathama samayameM pratyeka eka-eka pariNAmake asaMkhyAta loka pramANa bhedoMkI utpattikA sadbhAva hai| ataH apUrvakaraNake sarvapariNAma rUpa sarvadhana asaMkhyAta lokako asaMkhyAta lokase gaNA karane para jitanA pramANa hotA hai, utanA 25 hai / use sarvadhana jAno / usakA kAla antarmuhUrta hai, usake jitane samaya utanA gaccha jaano| 'padakadi saMkheNa bhAjide pracayaM', isa sUtrake anusAra gacchake varga aura saMkhyAtakA bhAga 1. ma sarvottaraM / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 116 20 | ApUrvakaraNada arthasaMdRSTigaLdhu: 30 30 Q ==a / 211 / 1 / 2 212 / 21 2 1 2 12 == 0211 / 1 / 2 211 / 2112 / 1 / 2 : go0 jIvakANDe = a = 021112 211 / 21 / 1 / 2 = a = a211 / 2 / 2 211 / 211 / 1 / 2 aa a a a 15 SaTsthAnapatitaMgaLappa jaghanya madhyamotkRSTa bhevabhinnaMgaLappa pariNAmasthAnaMgaLage pratisamayaM prati pUrvvakaraNakAlaprathamAdisamayaMgaLoLapeLda pariNAma vinyAsa racane / illi prathamasamayaM modagoMDu caramasamayaparyaMta mava sthitaMgaLappa saMkhyAta lokavAra= = 11111 22222 samaya pariNAmAnAM sarvakAle'pi sAdRzyAbhAvAt anukRSTiracanA nAsti / atra apUrvakaraNakAle prathamAdicarama za = a 568 552 536 520 504 1411111 488 472 456 2 / 2 / 2 / 2 / 2 / samayaparyantasthitAnAM asaMkhyAta lokavAra - a a aa m SaTsthAnapatita jaghanya madhyamotkRSTabhedasarvadhanameM denepara jo pramANa ho, use caya jAno / tathA 'vyeka padArdhaghnacayaguNo gaccha uttaradhanaM' isa sUtra ke anusAra eka kama gacchake Adhe pramANase cayako guNA karake gacchase guNA karane para jo pramANa ho, use cayadhana jaano| usako sarvadhanameM se ghaTAkara zeSako gacchakA bhAga denepara jo pramANa Aye, vahI prathama samayavartI trikAla gocara nAnA jIva sambandhI 25 pUrvakaraNa pariNAmoM kA pramANa hotA hai / usameM eka caya jor3ane para dvitIya samayavartI nAnA jIva sambandhI apUrvakaraNa pariNAmoMkA pramANa hotA hai / isI prakAra tIsare Adi samayoM meM eka-eka caya kramase bar3hAne para pariNAmoMkA pramANa hotA hai / aisA karane para antima samaya sambandhI pariNAma dhana eka kama gaccha pramANa cayako prathama samaya sambandhI dhanameM jor3ane para jitanA pramANa ho, utanA hai / usameM eka ghaTAne para dvicarama samayavartI nAnA jIva sambandhI vizuddha pariNAmoM ke puMjakA pramANa hotA hai / isa prakAra samaya-samaya sambandhI pariNAma kramase bar3hate hue jAnanA / isa apUrvakaraNameM pUrvottara samaya sambandhI pariNAmoMmeM sadA hI samAnatAkA abhAva hai, isase yahA~ khaNDa rUpa anukRSTi racanA nahIM hai / isa aparvakaraNake kAlameM prathama samayase lekara antima samaya paryanta pariNAmasthAna pUrvokta vidhAna ke anusAra asaMkhyAta loka bAra SaTsthAnapatita vRddhiko liye hue jaghanya madhyama utkRSTa bheda se yukta haiM / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 117 pariNAmasthAnaM vizuddhyavibhAgapraticchedapramANAvadhAraNArthamIyalpabahutvaM peLalpaDugu madate doDe / ___ illi prathamasamayatti sarvajaghanyapariNAmavizuddhiyadhaHpravRttakaraNacaramasamayakhaMDotkRSTavi. zuddhiyaM noDalanaMtaguNavibhAgapraticchedAtmikayAdoDamapUrvakaraNapariNAmavizuddhigaLa nitaM noDalidu stokaM idaM noDalu prathamasamayotkRSTapariNAmavizuddhiyanaMtaguNamadaM noDalu dvitIyasamayadoLu jaghanyapariNAmavizuddhiyanaMtaguNamasaMkhyAtalokamAtra SaTsthAnaMgaLanaMtarisi yadakkutpattyabhyupagamamuMTappudaridaM adaM noDaltadutkRSTapariNAmavizuddhiyanaMtaguNamitutkRSTamaM noDalu jaghanyaM jaghanyamaM noDaluskRSTavizuddhisthAnamanaMtaguNimitahigatiyiMdamapUrvakaraNakAlacaramasamayotkRSTapariNAmavizuddhiparyaMta jaghanyotkRSTa vishudhylpbhutvmriylpdduguN|| anaMtaramitappapUrvakaraNapariNAmakAryavizeSapratipAdanAthamI gAthAdvayamaM peLdaparu bhinnapariNAmasthAnAnAM pratisamayaM pratipariNAmasthAnaM ca vizuddhayavibhAgapraticchedapramANAvadhAraNArtha alpabahutva- 10 mucyte| tadyathA-prathamasamayavatisarvajaghanyapariNAmavizuddhiH adhaHpravRttakaraNacaramasamayacaramakhaNDotkRSTavizatito'nantagaNAvibhAgapraticchedAtmikApyapUrvakaraNapariNAmavizuddhitaH stokA / tataH prathamasamayotkRSTapariNAmavizuddhiranantaguNA / tato dvitIyasamayajaghanyapariNAmavizuddhiranantaguNA asaMkhyAtalokamAtraSaTsthAnAni antarayitvaiva tasyotpattyabhyupagamAt / tatastadutkRSTapariNAmavizuddhiranantaguNA evamutkRSTAjjaghanyaM jaghanyAdutkRSTaM ca vizuddhisthAnaM anantaguNaM anantaguNamityahigatyA apUrvakaraNakAlacaramasamayotkRSTapariNAmavizuddhiparyantaM 15 jaghanyotkRSTavizuddha ghalpabahutvaM jJAtavyaM // 53 // evaMvidhasyApUrvakaraNapariNAmasya kAryavizeSa gAthAdvayenAha unakA pratisamaya aura pratyeka pariNAma sthAnake prati vizuddhike avibhAga praticchedoMkA pramANa avadhAraNa karaneke lie alpabahutva kahate haiM jo isa prakAra hai prathama samayavartI sabase jaghanya pariNAma vizaddhi adhaHpravRttakaraNake antima samaya sambandhI antima khaNDakI utkRSTa vizaddhise yadyapi anantagaNe avibhAga praticchedoMko liye 20 hue hai / tathApi apUrvakaraNake anya pariNAmoMkI vizuddhise stoka hai| usase prathama samayavartI utkRSTa pariNAma vizuddhi anantaguNI hai| usase dvitIya samayavartI jaghanya pariNAma vizuddhi anantagugI hai| kyoMki prathama samayasambandhI utkRSTa vizuddhise asaMkhyAta lokamAtra SaTsthAnoMkA antarAla dekara vaha dvitIya samayavartI jaghanya vizuddhi utpanna hotI hai| usase usI dvitIya samayakI utkRSTa pariNAmaviza ddhi anantaguNI hai| isa taraha utkRSTase jaghanya 25 aura jaghanyase utkRSTa vizuddhisthAna anantaguNe haiN| isa prakAra sapaMkI gatikI taraha apUrvakaraNake carama samayavartI utkRSTa pariNAmavizuddhi paryanta jaghanya aura utkRSTa vizuddhikA alpabahutva jAnanA // 53 / / / Age isa prakArake apUrvakaraNa pariNAmoMkA vizeSa kArya do gAthAoMse kahate haiM 30 1. maya carama 2 2 2 2 21 khaM0 / appa Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe tArisapariNAmaDiya - jIvA hu jiNehi galidatimirehiM / moha savvakaraNa khavaNuvasamaNujjayA bhaNiyA ||54 || A tAdRzapariNAma sthita jIvAH khalu jinaiggaM litatimirai mohasyApUvvaM karaNAH kSapaNopazamanodyatA bhaNitAH // aMta pUrvottarasamaye vilakSaNaMgaLappapUrvakaraNapariNAmaMgaLola sthita pariNata gaLappa 5 jIvaMgaLa apUrvakaraNa vituM galitajJAnAvaraNAdikammatimirarampa jinarugaliMda peLapaTTaru / apUrvyaM karaNaranibaru caritramohanIya karmmada kSapaNopazamanodyuktarapparu / apUrvakaraNaprathama samayaM modagaDu prAktanAvazyakacatuSTayaM berasu guNazreNiguNasaMkramasthitikhaMDanAnubhAgakhaM DanalakSaNAvakacatuSTayamaM pravattisugurma budatthaM // piyale sadi AU uvasamaMti uvasamayA / 10 118 khavayaM dukke khavayA niyameNa khavaMti mohaM tu // 55 // nicale naSTe satyAyuSi upazamayatyupazamakAH / kSapakAM ThaukamAnAH kSapakAH niyamena kSapayanti mohaM punaH // illiyapUrvakaraNa guNasthAnadoLu vidyamAnAyuSyaM prathama bhAgadolu nidrA tAdRzeSu pUrvottarasamayavilakSaNeSu apUrvakaraNapariNAmeSu sthitAH pariNatA jIvA apUrvakaraNA iti glitjnyaanaavrnn| dikarma timiraijinairbhaNitAH / te ca apUrvakaraNAH sarve'pi prathamasamayamAdi kRtvA cAritramohanIyakarmaNaH kSapaNopazamanodyuktA bhavanti guNazreNiguNasaMkramaNasthitikhaNDAnubhAgakhaNDanalakSaNAni catvAryAvazyakAni kurvantItyarthaH // 54 // 15 atra apUrvakaraNaguNasthAne vidyamAnAyuSkasya prathamabhAge nidrApracalAdvaye bandhato vyucchinne sati upazama pUrva samaya aura uttara samaya meM isa prakAra vilakSaNatAko liye hue apUrvakaraNa pari NAmoM meM sthita arthAt una pariNAma rUpa pariNata jIvoMko, jinakA jJAnAvaraNAdi rUpa andhakAra 20 dUra ho gayA hai una jina bhagavAnne apUrvakaraNa kahA hai| ve sabhI apUrvakaraNa jIva prathama samayase hI cAritra mohanIya karmako kSaya karanemeM yA usakA upazama karane para tatpara hote haiM / arthAt guNazreNI nirjarA, guNasaMkramaNa, sthitikhaNDana, anubhAgakhaNDana rUpa cAra AvazyakoM ko karate haiM // 54 // vizeSArtha - pahale bA~dhe hue sattA rUpa karma paramANu dravyameM se jo dravya guNazreNimeM 25 diyA, usakI guNazreNike kAlameM prati samaya asaMkhyAta guNA anukrama liye jo paMktibaddha nirjarA hotI hai,vaha guNazreNinirjarA hai / pratisamaya guNakArake anukramase vivakSita prakRti ke paramANu anya prakRti rUpa pariNamana kare, vaha guNa saMkramaNa hai / pUrvabaddha sattArUpa karmaprakRtiyoMkI sthiti ko ghaTAnA sthitikhaNDana hai / pUrvabaddha sattArUpa aprazasta karma prakRtiyoM ke anubhAgako ghaTAnA so anubhAga khaNDana hai| ye cAra kArya apUrvakaraNa meM avazya hote haiM // 54 // 30 isa apUrvakaraNa guNasthAnake prathama bhAga meM nidrA aura pracalA ina do prakRtiyoMke bandhakI vyucchitti manuSya Ayuke vidyamAna hote hotI hai / arthAt upazama zreNi para ArohaNa karanevAle apUrvakaraNa jIvakA prathama bhAgameM maraNa nahIM hotA, aisA Agama hai / isa taraha yadi ve apUrvakaraNa guNasthAnavartI manuSya upazama zreNi para ArohaNa karate haiM, taba niyamase 1. 2. tarapa / 3. ma mohanIyaM / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNAvRtti jIvatattvapradIpikA 119 pravaligaLaraDu baMdhadadaM vyucchinnaMgaLAguttiralu aMta budene doDe upazamazreNyA rohaNakA'pUrvaM karaNaMge prathamabhAgadoLa maraNamille bAgamamaMTa buMdastha / A apUrvakaraNaguNasthAnavattagaLu upazamazreNyArUDharudoDe cAritramohanIyamaniyama didamupazamisuvaru / kSapakazreNyArUDharAguttirda kSapakaru taccAritramohanIyamaM niyarmAdidaM kSapiyisuvaru / kSapakazreNiyoLeliyaM maraNaM niyamadada milla || anaMtara nivRttikaraNaguNasthAnasvarUpaprarUpaNAtthaM gAthAdvayamaM padaparu / ekamma kAlasamaye saMThANAdIhi jaha Niva Mti / viti taciya pariNAmehiM miho je hu ||56 // ekasmin kAlasamaye saMsthAnAdibhiryathA nivartante / na nivartante tathaiva ca pariNAmaipriyo ye khalu || anivRttikaraNakAladoLa vodu samayadoLu varttamAnarappa trikAlagocaranAnAjI baMgaLu eMtu saMsthAnavarNavayo'vagAhanajJAnopayogAdigaLidaM parasparaM bheyarapparale vizuddhipariNAmaMgaLada bhedyarallaru | ArkelaMbaru sphuTamAgi yArohakA pUrvakaraNasya prathamabhAge maraNaM nAstIti Agamo'stItyarthaH / te apUrvakaraNaguNasthAnavartinaH upazamazreNimArohanti tadA cAritramohanIyaM niyamena upazamayanti / kSapakazreNimAruhyamANAH kSapakA: taccAritramohanIyaM niyamena kSapayanti / kSapakazreNyAM sarvatra maraNaM niyamena nAsti // 55 // athAnivRttikaraNaguNasthAnasvarUpaM gAthAdvayena prarUpayati ye anivRttikaraNakAle ekasmin samaye vartamAnAstrikAlagocarA nAnAjIvA yathA saMsthAnavarNavayovagAhanajJAnopayogAdibhiH parasparaM bhidyante tathA vizuddhipariNAmaina bhidyante khalu-sphuTaM // 56 // cAritramohanIyakA upazama karate haiM / tathA kSapaka zreNi para ArohaNa karanevAle kSapaka niyamase cAritra mohanIyakA kSapaNa karate haiM / kSapaka zreNimeM to sarvatra niyamase maraNa nahIM hotA / upazama zreNimeM apUrvakaraNake prathama bhAgameM maraNa nahIM hai, kintu dvitIyAdi bhAgoM meM maraNa sambhava hai ||55|| 5 10 15 Age anivRttikaraNa guNasthAnakA svarUpa do gAthAoMse kahate haiM 25 anivRttikaraNakAlake eka samaya meM vartamAna trikAlavartI nAnA jIva jaise zarIrakA AkAra varNa, vaya, avagAhanA, jJAnopayoga Adise paraspara meM bhedako prApta hote haiM, usa prakAra vizuddha pariNAmoMke dvArA bhedako prApta nahIM hote / una jIvoMko anivRttikaraNa samyak rUpase jAnanA / jinake nivRtti arthAt vizuddha pariNAmoM meM bheda nahIM hai, ve anivRttikaraNa haiM - isa nirukti ke Azraya se ukta bAta siddha hai / isakA khulAsA isa prakAra jAnanA / jina jIvoMko anivRttikaraNa Arambha kiye pahalA dUsarA Adi samAna samaya huA hai, una trikAlavartI aneka jIvoM ke pariNAma samAna hI hote haiM / jaise adhaHkaraNa apUrvakaraNa meM samAna athavA asamAna hote haiM, vaise yahA~ nahIM haiN| tathA anivRttikaraNa kAlake prathama samaya se lekara pratisamaya vartamAna sarva jIva hIna adhika pariNAmase rahita samAna vizuddha pariNAma vAle hote haiM / vahA~ jo pratisamaya anantaguNe - anantaguNe vizuddhi pariNAma hote haiM, unase dUsare samaya meM hone vAle vizuddha pariNAma anantaguNe haiN| isa prakAra pUrva-pUrva samayavartI vizuddha pariNAmoM 30 1. madenene / 2. ma MgalAda re / 3. mavadoM du / 20 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 go0 jIvakANDe hoti yaNiyaTTiNo te paDisamayaM jassi ekkprinnaamaa| vimalayara-jhANahutavahasihAhi giddaDDha-kammavaNA // 57 // bhavantyanivRttayaste pratisamayaM yasmAdekapariNAmA / vimltrdhyaantvhshikhaabhinirdgdhkrmvnaaH|| A jIvaMgaLanivRttikaraNara ditu samyakkAgariyalpaDuvaru / ade tana na vidyate nivRtti5 vizuddhipariNAmabhinnatvaM yeSAM te'nivRttayaH ye ditu niruktyAdivamAvadodu kAraNadidamAyellA jovaMgaLa nivRttikaraNakAlaprathamasamayaM modalagoMDu samayaM samayaMprati vartamAnarugaLamanyonyamekAdRzapariNAmare pppru| adu kAraNadidamanivRttigaLe ditu taatprymriylpdd'gN| ___mattamapUrvakaraNakAlacaramasamayattivizuddhipariNAmaMgaLu jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnaMgaLu asaMkhyAtalokamAtraMgaLirutikrkumavellamaM noDalasaMkhyAtalokamAtraM SaTsthAnaMgaLanaMtarisi anivRtti10 karaNaprathamasamayadoLu honAdhikabhAvarahitaMgaLappa vizuddhipariNAmaMgaLanaMtaguNaMgaLpuTaTuvavaM noDalu dvitIyasamayadoLu vishuddhiprinnaamNglumnNtgunnNglppvu| iMtu pUrvapUrvasamayattivizuddhipariNAmaMgaLaNidaM jIvaMgaLuttarottarasamayattigaLu vizuddhipariNAmaMgaLumanaMtAnaMtaguNitakramadidaM varddhamAnaMgaLAgi nddevvu| eMditivizeSa pravacanadoLu prtipaaditmriylpdduguN| A anivRttikaraNa pariNAmaMgaLanukaLa jIvaMgaLu vimalataradhyAnahutavaha zikhigalidaM nirdagdhakarmavanareM bidaridaM cAritra15 mohopazamanakSapaNalakSaNamanivRttikaraNapariNAmakArya sUcisalpaTu / te jIvA anivRttikaraNA iti samyagjJAtavyAH / na vidyate nivRttiH vizuddhipariNAmabhedo yeSAM te anivRttaya iti niruktayAzrayaNAt / te sarve'pi anivRttikaraNA jIvAH tatkAlaprathamasamayamAdi kRtvA prati manantaguNavizuddhivRddhayA vardhamAnena hInAdhikabhAvarahitena vizuddhipariNAmena pravartamAnAH santi yataH, tataH prathamasamayavartijIvavizuddhipariNAmebhyo dvitIyasamayatijIvavizuddhipariNAmA anantaguNA bhavanti / evaM 20 pUrvapUrvasamayavati vizuddhipariNAmebhyo jIvAnAmuttarottarasamayativizuddhipariNAmA anantAnantaguNitakramaNa vardhamAnA bhUtvA gacchanti ityayaM vizeSaH pravacane pratipAditaH pratyetavyaH / tadanivRttikaraNapariNAmayutajovAH vimalataradhyAnahutavahazikhAbhinirdagdhakarmavanA bhavanti / anena cAritramohasya upazamanaM kSapaNaM ca amivRttikaraNajIvoMke uttarottara samayavartI vizuddha pariNAma avibhAgI praticchedoMkI apekSA kramase anantaguNe-anantaguNe bar3hate hue hote haiM ! 25 sArAMza yaha hai ki anivRttikaraNameM eka samayavartI jIvoMke pariNAmoMmeM samAnatA hai| tathA Upara samayavartiyoMke anantaguNI vizuddhatA bar3hatI huI hai| usakA udAharaNa-jaise jinako anivRttikaraNa Arambha kiye pA~cavA~ samaya huA, una trikAlavartI aneka jIvoMke vizuddha pariNAma samAna hI hote haiM, hIna-adhika kabhI bhI nahIM hote| ve vizuddha pariNAma jina jIvoMko anivRttikaraNa Arambha kiye cauthA samaya huA hai,unake vizuddha pariNAmoMse 30 anantaguNe vizuddha haiN| inase jinako anivRttikaraNa Arambha kiye chaThA samaya huA hai, unake anantaguNe vizuddha pariNAma hote haiN| aise hI Age bhI sarvatra jaannaa| ve anivRttikaraNa pariNAmavAle jIva vimalatara dhyAnarUpI agnikI jvAlAse karmarUpI vanako jalAnevAle hote haiN| isase yaha sUcita kiyA hai ki anivRttikaraNa pariNAmoMkA kArya cAritra mohakA upazamana aura kSapaNa karanA hai / / 57 / / 35 1 ma nnaammnull| Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA anaMtaraM sUkSmasAMparAyaguNasthAnasvarUpaprarUpaNArthamI sUtramaM peLdaparu dhuvakosuMbhayavatthaM hodi jahA suhumarAyasaMjuttaM / evaM suhumakasAo sahumasarAgotti NAdavvo // 58 / / dhautakosuMbhavastraM bhavati yathA sUkSmarAgasaMyuktaM / evaM sUkSmakaSAyaH sUkSmasarAga iti jnyaatvyH|| eMtIgaLyautakausuMbhavastraM sUkSmarAgasaMyuktaM akkumaMte muMdaNasUtradi peLava prakAradidaM sUkSma- 5 kRSTigatalobhakaSAyaM sUkSmasAMparAyaneMnitariyalpaDuguM // anaMtaraM sUkSmakRSTigatatvasvarUpanirUpaNAtthaM I gAthAdvayamaM peLdaparu puvApuvvapphaDDayabAdarasuhumagayakiTTiyaNubhAgA / hINakamANaMtaguNeNavarAdu varaM ca heTThassa // 19 // pUrvApUrvasparddhakabAdarasUkSmagatakRSTayanubhAgAH hInakramAH anaMtaguNenAvarAdvarazcAdhastanasya // 10 munnamanivRttikaraNaguNasthAnadoLasaMsArAvasthayoLsaMbhavamanuLaLa karmazaktisamUharUpapUrvasparddhakaM gaLage (u| vva / nA) anivRttikaraNapariNAmaMgaLida kriyamANaMgaLappa tadanaMtaika ja08 pariNAmakAryamiti sUcitaM // 57 / / atha sUkSmasAMparAyaguNasthAnasvarUpamAha yathA dhautakosumbhavastraM sUkSmarAgasaMyuktaM bhavati tathAgratanasUtroktaprakAreNa sUkSmakRSTigatalobhakaSAyaH 15 sUkSmasAparAya iti jJAtavyaH // 58 / / atha sUkSmakRSTigatasvarUpaM gAthAdvayena nirUpayatipUrva anivRttikaraNasthAne saMsArAvasthAyAM saMbhavatkarmazaktisamUharUpaspardhakAnAM ( u / va 9 / nA) ani j|v| 1 Age sUkSma sAmparAya guNasthAnakA svarUpa kahate haiM jaise kusumbhase raMgA huA vastra samyak rUpase dhonepara bhI sUkSma lAla raMgase yukta hotA 20 hai, usI prakAra Ageke sUtrameM kahe vidhAnake anusAra sUkSma kRSTiko prApta lobhakaSAyase yukta jIvako sUkSma sAmparAya jAnanA // 58|| _ vizeSArtha-rAga arthAt yathAkhyAta cAritrako rokanevAlA kaSAya raMga, usake sAtha jo ho,vaha sarAga arthAt vizuddhi pariNAma / sUkSma arthAt sUkSmakRSTi anubhAgodayase sahacarita sarAga jisakA hai,vaha sUkSma sarAga arthAta sUkSma sAmparAya hai // 58 // 25 pUrva arthAt anivRttikaraNa guNasthAnameM athavA saMsAra avasthAmeM honevAle karmakI zakti samUha rUpa pUrvaspardhaka, anivRttikaraNa pariNAmoMke dvArA kiye unake anantaveM bhAga pramANa apUrva spardhaka, unhIM pariNAmoM ke dvArA kI gayI bAdarakRSTi aura unhIMke dvArA kI gayI karmazaktikA sUkSma khaNDarUpa sUkSmakRSTi,inakA anubhAga yathAkrama apane utkRSTase apanA jaghanya aura Urake jaghanyase nIcekA utkRSTa kramase ananta guNA hIna hai / / 59 // vizeSArtha-ina pUrva spardhaka AdikA svarUpa yahA~ kahate haiN| jaisA paM. ToDaramalajIne likhA hai-karmaprakRtirUpa pariNata paramANuoMmeM jo phala denekI zakti hai,usako anubhAga kahate haiM / usa anubhAgakA aisA koI kevalajJAna gamya aMza jisakA dUsarA bhAga nahIM ho sakatA, 30 1. ma pelda / 2. ma yameditari / 3. magaloDane / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 go0 jIvakANDe 10 use avibhAga praticcheda kahate haiN| eka paramANumeM jitane avibhAga praticcheda hote haiM unake samUhakA nAma varga hai| jina paramANuoMmeM paraspara samAna gaNanAko liye avibhAga praticcheda hote haiM, unake samUhakA nAma vargaNA hai / anya paramANuoM meM-sejinameM thor3e avibhAgapraticcheda pAye jAte haiM, unake samUhakA nAma jaghanya varga hai / usa paramANuke samAna jina paramANuoMmeM avibhAga praticcheda pAye jAe~ ,unake samUhakA nAma jaghanya vargaNA hai| jaghanya vargase eka avibhAga praticcheda.jinameM adhika pAyA jAye,aise paramANuoMke samUhakA nAma dUsarI vargaNA hai| isa prakAra jahA~ taka eka-eka avibhAga praticcheda adhika liye hue vargaNA pAyI jAye,una sabake samahakA nAma jaghanya spardhaka hai| isase Upara jaghanya vargaNAke voM meM jitane avibhAga praticcheda the , unase dUne jisa vargaNAke vargameM avibhAga praticcheda hoM,vahA~se dUsarA spardhaka prArambha hotA hai / vahA~ bhI pUrvokta prakAra eka-eka avibhAga praticcheda bar3haneke kramako liye voMke samUha rUpa jitanI vargaNA hotI hai,unake samUhakA nAma dvitIya spardhaka hai| prathama spardhakakI prathama vargaNAke vargoM meM jitane avibhAga praticcheda the , unase tigane avibhAga praticcheda jisa vargaNAke vargoM meM pAye jAyeM,vahA~se tIsarA spardhaka prArambha hotA hai| usameM bhI pUrvokta krama jaannaa| sArAMza yaha hai ki jahA~ taka vargaNAoMke vargoM meM kramase eka-eka avibhAga praticcheda bar3hatA hai,vahA~ taka vahI spardhaka kahA jAtA hai| aura jahA~se eka sAtha aneka avibhAga praticcheda bar3hate haiM, vahA~se navIna anya spardhakakA Arambha hotA hai / so caturtha Adi spardhakoMkI prathama vargaNAke vargameM avibhAgI praticcheda prathama spardhakake prathama vargaNAke vargameM jitane the,unase cauguNe, pA~caguNe Adi kramase jAnanA / tathA apanI-apanI dvitIyAdi vargaNAke vargameM apanI-apanI prathama vargaNAke vargase eka-eka avibhAga praticcheda kramase bar3hatA jaannaa| aise spardhakoMke samUhakA nAma prathama guNahAni hai| isa prathama guNahAnikI prathama vargaNAmeM jitane paramANurUpa varga hote haiM ,unase eka-eka caya pramANa ghaTate hue dvitIyAdi vargaNAoMke varga jaanne| isa kramase jahA~ prathama guNa - hAnikI vargaNAke voMse Adhe varga jisa vargaNAmeM hote haiM ,vahAMse dUsarI guNahAni Arambha hotI hai| isa kramase jitanI guNahAniyA~ saba karma paramANuoMkI pAyI jAtI haiM ,unake samUhakA nAma nAnA guNa25 hAni hai| ina vargaNAdimeM paramANuoMkA pramANa lAneke lie dravya, sthiti, guNahAni, do guNahAni, nAnAguNahAni, anyAnyAbhyastarAzi ye chaha jaannaa| usameM-se sarva karma paramANuoMkA pramANa kiMcit Una dvayardha gaNahAni guNita samaya prabaddha pramANa hai / use sarva dravya jaano| tathA nAnA guNahAnise gaNahAni AyAmako guNA karane para jo sarva dravyameM vagaNAoMka pramANa hotA hai ,vaha yahA~ sthiti jAnanA / eka guNahAnimeM ananta guNita ananta pramANa vargaNA pAyI jAtI hai so guNahAni AyAma jAnanA / usako dunA karane para jo pramANa ho, vaha do guNahAni hai| sarva dravyameM jo ananta guNahAniyA~ hotI haiM, unakA nAma nAnA guNahAni hai / kyoMki doke guNAkAra rUpa ghaTatA-ghaTatA dravya jisameM pAyA jAye , vaha guNahAni hai aura aneka guNahAni nAnA guNahAni hai| nAnA guNahAni pramANa doke aMka rakhakara parasparameM guNA karane para jo pramANa ho, vaha anyonyAbhyasta rAzi hai / eka kama anyonyA35 bhyasta rAzikA bhAga sarvadravyameM denepara jo pramANa Ave , utanA hI antakI guNahAnike dravyakA pramANa hai / usase dUnA-dUnA prathama guNahAni paryanta dravyakA pramANa hai / 20 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 123 bhAgamAtrApUrvvasparddhakaMgaLage u8 avaridame vidhIyamAnaMgaLappa bAdara kRSTigo u 8 kha kha 9 kha deg ri u a ja kha 9 (ja va u a kha 9 kha 4 u kha yathA arvAraMdame vidhIyamAnaMgaLappa kamma~zakti sUkSmakhaMDaMgaLappa sUkSmakRSTiga vRttikaraNapariNAma : kriyamANatadanantai kabhAgamAtrApUrvaspardhakAnAM ( u / va ) kha ja / va kha 9 r ( u va ) tAbhya eva kriyamANa karmazaktisUkSmakhaNDarUpasUkSmakRSTInAM ca ( kha 9 kha ua ja / va kha 9 kha 4 ua kha - u 8 kha 9 kha 4 kha ua kha ja 8 kha 9 kha 4 kha 4 u| kha / kha tebhya eva kriyamANavAdarakRSTInAM / va va ) yathAkramaM anubhAgAH kha 9 kha 4 kha ua kha jatra kha 9 kha 4 kha 4 ua kha kha 5 10 15 1 tathA 'divaDa guNabhAjide paDhamA', isa sUtra ke anusAra sAdhika Der3ha guNahAni AyAmakA bhAga sarva dravya meM denepara jo pramANa ho, vahI prathama guNahAnikI prathama vargaNAke paramANuoMkA 25 pramANa hai / usameM do guNahAnise bhAga denepara cayakA pramANa AtA hai / so dvitIyAdi vargaNAoMmeM eka-eka caya ghaTatA paramANuoMkA pramANa jAnanA / isa krama se prathama guNahAnikI prathama vargaNA se jisa vargaNA meM paramANuoMkA pramANa AdhA ho, vaha dvitIya guNahAnikI prathama vargaNA hai / usase pahale jitanI vargaNA huI, ve saba prathama guNahAni sambandhI jAnanA / dvitIya guNahAni sambandhI dvitIyAdi vargaNAoM meM bhI eka-eka caya ghaTatA paramANuoMkA pramANa jAnanA / tathA yahA~ dravya, caya AdikA pramANa prathama guNahAnise AdhA-AdhA jAnanA / isa taraha kramase sarva dravyameM ananta nAnA guNahAniyA~ haiM / unameM prathama guNahAnikI prathama vargaNAse lekara ananta guNahAnikI ananta vargaNA paryanta jo vargaNA hai, unake vargoMmeM avibhAga praticchedoM kA pramANa pUrvokta prakArase kramase bar3hatA bar3hatA jAnanA / ise aMka saMdRSTi dvArA spaSTa karate haiM - sarva dravya 3100, sthiti 40, guNahAni AyAma 8, 39 do guNahAni 16, nAnA guNahAni 5, anyonyAbhyasta rAzi 32 / eka kama anyonyAbhyasta 20 30 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 go0 jIvakANDe 224 3 rAzi 31 kA bhAga sarvadravya 3100 ko dene para 100 prApta hue,vaha antima guNahAnikA dravya hai| usase dUnA-dUnA prathamaM guNahAni paryanta dravya jAnanA 1600,800,400,200,100 / sAdhika Der3ha guNa hAnikA bhAga sarvadravyameM denepara 256 Aye / so prathama guNahAnikI prathama vagaNAmeM vargoMkA pramANa hai / isako do guNa hAni 16 se bhAga dene para solaha Aye / so cayakA pramANa hai / so dvitIyAdi vargaNAoMmeM itanA-itanA ghaTatA varga jaannaa| isa taraha prathama guNahAnimeM ATha vargaNA jaannaa| dvitIya guNahAnimeM bhI ATha vargaNA hai| unameM dravya aura cayakA pramANa pUrvase AdhA-AdhA jaannaa| isa prakAra sarva dravyameM kramase AdhI-AdhI pA~ca guNahAniyA~ hotI haiM / unakI racanAprathama guNahAni dvitIya guNahAni tRtIya guNahAni caturtha guNahAni paMcama guNahAni 144 160 176. 192 208 104 112 240 120 60 256 128 1600 200 cAra-cAra vargaNAkA samUha eka-eka spardhaka / eka-eka guNahAnimeM do-do spardhaka haiN| so prathama guNahAnike prathama spardhakakI prathama vargaNAke vargoM meM ATha-ATha avibhAga praticcheda pAye jAte haiN| dUsarI vargaNAke vargoM meM nau-nau, tIsarIkImeM dasa-dasa aura cauthIkImeM gyArahagyAraha jaannaa| tathA prathama guNahAnike dvitIya spardhakakI prathama vargaNAke vargoM meM solahasolaha, dUsarIkImeM sataraha-sataraha, tIsarIkImeM aThAraha-aThAraha, cauthIkImeM unnIsa-unnIsa avibhAga praticcheda haiN| tathA dvitIya gaNahAnike prathama spardhakakI prathama vargaNAke vargoM meM caubIsa-caubIsa, Age eka-eka adhika hai| isI prakAra antima guNahAnike antima spardhakako 25 antima vargaNA paryanta jaannaa| ___aMka saMdRSTi apekSA avibhAga praticchedoMkI racanAkA yantra prathama guNahAni | dvitIya guNahAni | tRtIya guNahAni | caturtha guNahAni | paMcama guNahAni pra. spa. | dvi. spa.pra. spa. dvi. spa. pra. spa. | dvi. spa.pra. spa. | dvi. spa.| pra. spa. | dvi. spa. 11 / 19 / 27 / 35 | 43 | 51 | 59 / 67 / 75 / 83 10 / 10 / 18 / 18/26 / 26 34 / 34 |42 / 42 505058/58 66666 74 / 74 82 / 82 (9 / 9 / 17 / 17/25/25 // 33 // 33 // 4 // 414949 // 5757 65/65 / 73/73 / / 81/81 // 19 17 / 25 / 33 | 41 / 49 | 57 65 | 73 / 81 8811616 // 24 // 24 // 32 // 32 // 40 // 40 // 48 // 48 // 56056 / 64 / 64 / 72 / 72 / 80180 / 188/16 / 16/24 / 24 32 / 32 /4014048 / 48 5656 64 / 64 |72 / 72 / 80/80 800 25. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 125 kramadinanubhAgaMgaLu svotkRSTAtsvajaghanyamuparitanajaghanyadidamadhastanotkRSTaMgaLumanaMtaguNahInakramaMgaLappuvU / I prakAradiMdamanivRttikaraNapariNAmakRtasUkSmakRSTigatalobhamanuLLa jIvaM / svotkRSTAta svajaghanyaH uparitanajaghanyAdadhastanotkRSTazceti anantaguNahInakramA bhavanti / isa prakAra aMka saMdRSTike dvArA jaisA kahA,vaisA hI pUrvokta yathArtha kathana samajha lenA 5 caahie| isa prakAra kahe jo anubhAgake spardhaka pUrva saMsAra avasthAmeM jIvoMke hote haiM, isase inako pUrva spardhaka kahate haiN| inameM jaghanya spardhakase lekara latAbhAgAdirUpa spardhaka hote haiN| unameM latAbhAgAdirUpa kucha spardhaka dezaghAtI haiM / Uparake kucha spardhaka sarvaghAtI haiM / anivRttikaraNa pariNAmoMse pahale kabhI jo nahIM hue, ve apUrva spardhaka haiN| unameM jaghanya pUrva spardhakase 10 bhI anantaveM bhAga anubhAga zakti utkRSTa apUrva spardhakameM pAyI jAtI hai / arthAt vizuddhatAke dvArA anubhAga zakti ghaTAkara karma paramANuoMko usa rUpa pariNamAte haiN| yahA~ vizeSa itanA hI huA ki pUrva spardhakakI jaghanya vargaNAke vargase isa apUrva spardhakakI antima vargaNAke vargameM anubhAga anantaveM bhAga hai| usase anya vargaNAoMmeM anubhAga ghaTatA huA hai| usakA vidhAna pUrvaspardhakavat hI jaannaa| tathA vargaNAoMmeM paramANuoMkA pramANa pUrva- 15 sardhakakI jaghanya vargaNAse eka-eka caya bar3hatA huA pUrva spardhakakI taraha kramase jaannaa| yahA~ cayakA pramANa pUrva spardhakakI prathama guNahAnike cayase dUnA hai / / isake pazcAt anivRttikaraNa pariNAmoMke dvArA hI kRSTi kI jAtI hai| anubhAgakA kRSa karanA arthAt ghaTAneko kRSTi kahate haiN| so saMjvalana krodha-mAna-mAyA lobhakA anubhAga ghaTAkara sthUla khaNDa karanA bAdara kRSTi hai / utkRSTa bAdarakRSTi meM bhI jaghanya apUrva spardhakase 20 bhI anubhAga anantaguNA ghaTatA huA hotA hai / cAroM kaSAyoMkI bAraha saMgraha kRSTi hotI haiN| aura eka-eka saMgraha kRSTimeM ananta-ananta antara kRSTi hotI haiN| unameM lobhakI prathama saMgrahakI prathama kRSTi se lekara krodhakI tRtIya saMgrahakI antakRSTi paryanta kramase anantagunA-anantagunA anubhAga hai| usa krodhakI tRtIya kRSTikI antima kRSTise apUrva spadhekakI prathama vargaNAmeM anantagaNA anubhAga hai| so spadhakoMmeM to pUrvokta prakAra anubhAgakA krama thaa| 25 yahA~ anantaguNA ghaTatA huA anubhAgakA anukrama huaa| yahI spardhaka aura kRSTi meM vizeSa jAnanA / kintu vahA~ paramANuoMkA pramANa lobhakI prathama saMgrahakI jaghanya kRSTi meM yathAsambhava bahuta hai| usase krodhakI tRtIya saMgrahakI antima kRSTi paryanta caya kramase ghaTatA huA hai / yaha apUrva spardhaka bAdarakRSTi kSapaka zreNI meM hI hotI hai, upazama zreNImeM nahIM hotii| tathA anivRttikaraNa pariNAmoMke dvArA hI kaSAyoMke sarve paramANu saMkrama Adi vidhAnapUrvaka 30 eka lobharUpa pariNamA kara bAdara kRSTigata lobharUpa karake pIche unako sUkSma kRSTirUpa pariNamAtA hai| isa prakAra anivRttikaraNameM kI gayI jo sattAmeM sUkSma kRSTi, so jaba udayarUpa hotI hai,taba sUkSma sAmparAya guNasthAna hotA hai / / 59 / / 1. magasoyamanaMta / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 go0 jIvakANDe aNulohaM vedaMto jIvo uvasAmago va khavago vA / so suhumasAMparAo jahakhAeNUNao kiMci // 60 // aNulobhaM vedayamAno jova uvazamakaH kSapako vaa| sa sUkSmasAMparAyo yathAkhyAtenonakaH kiMcit // anivRttikaraNacaramasamayasthitajIvananaMtarasamayadoLu sUkSmasAMparAyaguNasthAnamaM 5 poddi sUkSmakRSTigatalobhakaSAyodayamananubhavisuvupazamakanuM kSapakanu meNu sUkSmasAMparAyane ditu paramAgamadoLa prakhyAtanAda nAtane sAmAyikacchedopasthApanasaMyamaMgaLa vizuddhiyaM noDalanaMtaguNavizuddhi sUkSmasAMparAyasaMyamasaMpannanu yathAkhyAtacAritrasaMpannanaM noddlkicinyuunnkkuN| sUkSmaH sUkSmakRSTigatassAMparAyo lobhakaSAyo yasyAsau sUkSmasAMparAyaH eMditanvarthasaMzayidaM vyapadezisalpaDheM // anaMtaramupazAMtakaSAyaguNasthAnasvarUpanirdezArthamI sUtrAvatAraM kadakaphalajudajalaM vA sarae saravANiyaM va Nimmalae / sayalovasaMtamoho uvasaMtakasAyo hodi // 61 / / katakaphalayutajalavat zaravi saraH pAnIyavagnimmale sakalopazAntamohaH upazAntakaSAyo bhavati // 15 eMtu katakaphalacUrNayutaM jalaM prasannaM meNabhrakalaMkarahitamappa zaratkAladonu sarApAnIyaM prasannaM aMte saakydidmupshaaNtmohniiymnllmupshaaNtkssaaynkkN| upazAMtAH sAkalyenodayA__'yogyAH kRtAH kaSAyanokaSAyAH yenAsAvupazAMtakaSAyaH eMditu mADida niruktiyidamatyaMtaprasannacittate sUcisalpaTudu // anivRttikaraNacaramasamayAnantaraM sUkSmasAMparAyaguNasthAnaM prApya sUkSmakRSTigatalobhaM anubhavan upazamakaH 20 kSapako vA sUkSmasAMparAya ityAkhyAyate / sa eva sAmAyikachedopasthApanasaMyamavizuddhito'tivizuddhisUkSmasAMparAya saMyamasaMpannaH yathAkhyAtacAritrasaMpannAta kiMciddhIno bhavati / sakSamaH kRSTigataH sAMparAyo lobhakaSAyo yasyAsI sUkSmasAMparAya ityanvarthanAmatvAt / / 60 // athopazAntakaSAyaguNasthAnasvarUpaM nirdizati ___ yathA katakaphalacUrNayutaM jalaM prasannaM athavA abhrakalaMkarahitazaratkAle saraHpAnIyaM prasannaM tathA sAkalyena upazAntamohanIyaH upazAntakaSAyo bhavati / upazAntAH-sAkalyena udayAyogyAH kRtAH kaSAyanokaSAyA yena ___anivRttikaraNake antima samayake anantara sUkSmasAmparAya guNasthAnako prApta karake sUkSmakRSTiko prApta lobhake udayako bhoganevAlA upazamaka athavA jhapaka jIva sUkSma sAmparAya kahA jAtA hai| vahI jIva sAmAyika aura chedopasthApanA saMyamakI vizuddhise ativizuddha sUkSma sAmparAya saMyamase sampanna huA yathAkhyAta cAritrase sampanna jIvase kucha hIna hotA hai| jisakA sAmparAya arthAt lobhakaSAya sUkSma arthAt sUkSmakRSTiko prApta hai ,vaha sUkSma30 sAmparAya hai / isa prakAra yaha nAma sArthaka hai // 60 // Age upazAnta kaSAya guNasthAnakA svarUpa kahate haiM jaise katakaphalake cUrNase yukta jala nirmala hotA hai athavA meghapaTalase rahita zarat RtumeM jaise sarovarakA jala Uparase nirmala hotA hai ,vaise hI pUrNarItise mohako upazAnta karanevAlA upazAnta kaSAya hotA hai| jisane kaSAya nokaSAyoMko upazAnta arthAt pUrNarUpase Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 127 anaMtaraM kSINakaSAyaguNasthAna nirdezArthamidaM peLdaparu NissesakhINamoho phalihAmalabhAyaNudayasamacitto / khINakasAo bhaNNadi NiggaMtho vIyarAyahiM // 62 // niHzeSakSINamohaH sphttikaamlbhaajnodksmcittH| kSINakaSAyo bhaNyate nigraMtho viitraagaiH|| niHzeSakSINAH prakRtisthityanubhAgapradezasattvarahitA mohaprakRtayo yasyAsau kSINakaSAyaH eMbI niruktyAzrayadidaM niravazeSamohaprakRtisatvarahitanappa kSINakaSAya nadukAraNadidaM sphaTikabhAjanodakasadRzamappa prasannacittanuM kSINakaSAyaneMditu vItarAgasavvariMdaM pheLalpaTTanAtane paramAdidaM nigrNthnkku| upazAMtakaSAya, yathAkhyAtacAritrasAdhArayaviMda niggraMthaneMditu pravacanadoLa prthitnaadN|| anaMtaraM sayogakevaliguNasthAnakathananimittamo sUtramaM peLdaparu dvitayamaM 10 aso upazAntakaSAyaH iti niruktayA atyantaprasannacittatA sUvitA // 61 // atha kSoNakaSAyaguNasthAnasvarUpamAha nizzeSakSINA:-prakRtisthityanubhAgapradezarahitA mohaprakRtayo yasyAsau niHzeSakSINamohaH (kaSAyaH ) iti niravazeSamohaprakRtisattvarahitaH kSINakaSAyaH / tataH kAraNAt sphaTikabhAjanodakasadRzaprasannacittaH kSINa- 15 kaSAya iti vItarAgasarvajJa Nyate sa eva paramArthena nimrantho bhavati / upazAntakaSAyo'pi yathAkhyAtacAritrasAdhAraNyena nirgrantha iti pravacane pratipAdyate (pratipAdito. jAtaH) // 62 // atha sayogakevaliguNasthAnaM gAthAdvayena kathayati udayake ayogya kara diyA hai ,vaha upazAnta kaSAya hai| isa niruktise usakA atyanta prasanna cittapanA sUcita kiyA hai // 61 / / Age kSINakaSAya guNasthAnakA svarUpa kahate haiM jisakI mohanIya karmakI prakRtiyA~ nizzeSa kSINa arthAt prakRti , sthiti,anubhAga aura pradezase rahita ho gayI haiM vaha niHzeSa kSINamoha arthAt samasta mohanIya karmaprakRtiyoMse rahita jIva kSINakaSAya hai| isI kAraNase kSINakaSAya sphaTikake pAtrameM rakhe hue svaccha jalake samAna prasannacitta hotA hai, aisA vItarAga sarvajJa kahate haiN| vahI paramArthase nirgrantha hotA 25 hai| upazAntakaSAya bhI yathAkhyAta cAritrake honese nirgrantha hai,aisA AgamameM kahA hai| vizeSArtha-sUkSmasAmparAyakSapakake antima samayameM cAritramohakI prakRti sthiti, anubhAga aura pradezoMkA bandha, udaya, udIraNA tathA sattAke vyucchinna honepara usake anantara samaya meM cAritra mohakA bhI pUrNa rUpase vinAza honepara jIva kSINakaSAyI hotA hai| usakA citta arthAt bhAvamana vizuddha pariNAma ati nirmala sphaTika pAtra meM bhare nirmala jalake samAna 30 hotA hai / arthAt jaise vaha jala kaluSita nahIM hotA,usI prakAra yathAkhyAta cAritrase pavitra kSINakaSAyakA vizuddha pariNAma bhI kisI bhI kAraNase kaluSita nahIM hotaa| vahI paramArthase nirgrantha hai kyoMki usake koI bhI antaraMga aura bahiraMga parigraha nahIM hotI // 2 // Age sayoga kevali guNasthAnako do gAthAoMse kahate haiM Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe haNAdivAra kiraNakalAvappaNAsiyaNNANo / Nava kevalaladhuggamasujaNiyaparamapyavavaeso || 63 || kevalajJAnadivAkara - kiraNakalApapraNAzitAjJAnaH / navakevalalabdhyudgama- sujanitaparamAtma vyapadezaH // kevalajJAnadivAkarasya kiraNakalApAH arthaprakAzanapaTavo divyadhvanivizeSAstaiH praNAzitaM vineyajanAjJAnAndhakAraM yenAsau kevalajJAnadivAkarakiraNakalApapraNAzitAjJAna: eMditirdAriMda sayogabhaTTArakaMge bhavyalokopakArakatvalakSaNaparApat / navAnAM kevalalabdhInAM kSAyikasamyaktva cAritrajJAnadarzanadAnalAbha logopabhogavIryyalakSaNAnAmudayena prAdurbhAvena sujanito vastuvRtyA vihitaH paramAtmeti vyapadezo yasyAsau navakevalalabdhyudgamasujanitaparamAtmavyapadezaH / 10 eMditu bhagavadarhatva rameSThigalanaMtajJAnAdilakSaNasvAtthaM saMpat pradarzitamAytu // asahAyaNANadaMsaNasahiyo iti kevalI hu jogeNa / juttoti sajogijiNo aNAiNihaNArise utto ||64 || 5 128 asahAyajJAnadarzanasahitaH iti kevalI khalu yogena yukta iti sayogo jino'nAdinidhanArSe uktaH / yogena saha yukta iti sayogaH asahAyajJAnadarzanasahitaH kevalI / sayogazcAsau kevalI ca 15 sayogakevalI / ghAtikarmanirmUlako jita:, sayoga kevalo cAsau jinazca sayogakevalijina: eMditu anAdinidhanArSAgamado pratipAditanAdaM // tadanaMtara mayoga kevaliguNasthAnanirUpaNArthamidaM pedaparu kevalajJAnadivAkarasya kiraNakalApAH - arthaprakAzanapaTavo divyadhvanivizeSAH taiH praNAzitaM vineyajanAjJAnAndhakAraM yenAsau kevalajJAnadivAkarakiraNakalApapraNAzitAjJAnaH / anena sayogabhaTTArakasya bhavyalokopakAra20 katvalakSaNaparArthasaMpatpraNItA / navAnAM kevalalabdhInAM kSAyika samyaktva cAritrajJAnadarzanadAna lAbha bhogopabhogavIryalakSaNAnAM udayena prAdurbhAvena sujanitaH - vastuvRttyA vihitaH paramAtmeti vyapadezo yasyAsau navakevalalabdhyudgamasujanitaparamAtmavyapadeza: iti bhagavadarhatparameSThino'nantajJAnAdilakSaNasvArthasaMpat pradarzitA // 63 // yogena saha yukta iti sayogaH asahAyajJAnadarzanasahita iti kevalI sayogazcAsau kevalI ca sayogakevalI / ghAtikarmanirmUlako jinaH, sayogakevalI cAsau jinazca sayoga kevalijinaH ityanAdinidhanArSAgame 25 uktaH pratipAditaH || 64 // athAyogakevaliguNasthAnaM nirUpayati jinane kevalajJAnarUpI sUryake kiraNa samUha rUpa jo padArthoMko prakAzita karane meM pravINa divyadhvanike vizeSa, unake dvArA ziSya janoMkA ajJAnAndhakAra naSTa kara diyA hai| isase sayoga kevalI bhagavAn ke bhavyajIvoMkA upakAra karane rUpa parArtha sampadA kahI hai| tathA kSAyika samyaktva, kSAyika cAritra, kevalajJAna, kevala darzana, dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, 30 vIrya ina nau kevalalabdhiyoMke prakaTa honese jinhoMne vAstava meM paramAtmA nAmako prApta kiyA hai / isase bhagavAn arhanta parameSThI ke anantajJAnAdirUpa svArtha sampadA dikhAI hai || 63|| yoga se yukta honese sayoga aura asahAya jJAnadarzana se sahita hone se kebalI, isa taraha sayoga aura kevalI honese sayoga kevalI haiM aura ghAtikarmoMko nirmUla karanese jina haiM / isa taraha anAdi nidhana Agama meM unheM sayogakevalI jina kahA hai // 65 // Age ayoga kevala guNasthAna kahate haiM -- 35 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNAvRtti jIvatattvapradIpikA sIsi saMpatto niruddhaNissesaAsao jIvo / kammarayavimuko gayajogo kevalI hodi || 65 || zailesa saMprApto niruddhaniHzeSAstravo jovaH / karmarajo vipramukto gatayogaH kevalI bhavati / / aSTAdazasahastrazIlAdhipatyamaM prAptanuM niruddha niHzeSAstravanumappurdAradaM nUtanabaddhyamAnakarajovipramuktanuM manovAkkAyayogarahitanappudaridaM ayoganumeditu / na vidyate yogo yasyAsau 5 ayogaH sa cAsau kevalI cAyogakevalI eMditu bhagavadarhatparameSThijIvaM peLaLapaTTe // Maan pani guNasthAnaM gaLoLa svAyurvejjata kammaMgaLage guNazreNinirjarAtatkAlavizeSa nirdezArthaM gAthAdvayAvatAraM / - sampattI sAvayavirade anaMtakammaMse / 129 10 dasa mohakkhavage kasAyauvasAmage ya uvasaMte || 66 || samyaktvotpattau zrAvaka viratayoranaMtakam ze / darzanamohakSapake kaSAyopazamake copazAnte // khavage ya khINamohe jiNesu davvA asaMkhaguNidakamA / vvivarIyA kAlA saMkhejjaguNakkamA hoMti // 67 // kSapake ca kSINamohe jinayodravyANyasaMkhyAtaguNitakramANi / tadviparItAH kAlAH saMkhyeyaguNakramA bhavanti // prathamopazamasamyaktvotpattiyoLakaraNatrayapariNAmacaramasamayadoLvarttamAna- 15 vizuddhiviziSTa mithyA dRSTigAyurvajjitajJAnAvaraNAdikam maMgalagAvudovu guNazreNinijjaM rAdravyavedaM aSTAdaza sahasrazIlAdhipatyaM saMprAptaH, niruddha nizzeSAsavatvAt nUtanabadhyamAnakarma rajovipramuktaH, manovAkkAyayogarahitatvAdayogaH, na vidyate yogo yasyAso ayogaH sa cAsau kevalI ca ayogakevalI iti bhagavatparameSThijIvaH kathitaH // 65 // evaMvidhacaturdazaguNasthAneSu svAyurvajitakarmaNAM guNazreNinirjarA tatkAlavizeSaM ca gAthAdvayenAha--- prathamopazamasamyaktvotpattI karaNatrayapariNAmacaramasamaye vartamAnavizuddhiviziSTamithyAdRSTeH AyurvajitajJAnAvaraNAdikarmaNAM yadguNazreNinirjarAdravyaM tataH asaMyatasamyagdRSTiguNasthAnaguNazreNinirjarAdravyamasaMkhyAtaguNam / jo aThAraha hajAra zIloMke svAmIpaneko prApta haiM, samasta AsravoMke ruka jAnese jo navIna badhyamAna karmarajase sarvathA rahita haiM, tathA manoyoga, vacanayoga aura kAyayogase rahita hone se ayoga haiN| isa taraha jinake yoga nahIM hai tathA kevalI bhI haiM, ve ayogakevalI bhagavAn parameSThI haiM // 65 // isa prakArake caudaha guNasthAnoM meM apanI Ayuke sivAya zeSa karmoMkI guNazreNinirjarA aura usakA kAlavizeSa do gAthAoMse kahate haiM 20 30 prathamopazama samyaktvakI utpattike samaya honevAle tIna karaNarUpa pariNAmoMke antima samaya meM vartamAna vizuddhi se viziSTa midhyAdRSTike, Ayuko chor3akara jJAnAvaraNa Adi karmoMkA jo guNazreNirUpa nirjarAkA dravya asaMkhyAta guNA hai, usase asaMyata samyagdRSTi guNasthAna kI guNazreNirUpa nirjarAkA dravya asaMkhyAta guNA hai / usase dezasaMyatakA guNazreNirUpa nirjarAkA dravya asaMkhyAta guNA hai / usase sakala saMyamIke guNazreNinirjarAkA dravya asaMkhyAta guNA hai / usase anantAnubandhIkaSAyake visaMyojakakA guNazreNinirjarAkA dravya asaMkhyAta guNA hai / 1. daMDa | 17 25 35 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 go0 jIvakANDe noDalasaMyata samyagdRSTiguNasthAnaguNazreNinirjarAdravyamasaMkhyAtaguNamadaM noDalu dezasaMyatanaguNazreNinirjarAdravyamasaMkhyAtaguNamadaM noDal sakalasaMyatanaguNazreNinirjarAdravyamasaMkhyAtaguNamadaM noDala - naMtAnubaMdhikaSAyavisaMyojakana guNazreNinirjarAdravyamasaMkhyAtaguNamadaM noDala naMtAnubaMdhikaSAya saMyo kana guNazreNinirjarAdravyamasaMkhyAtaguNamadaM noDala darzana mohakSapakana guNazreNinirjarAdravyamasaMkhyAta5 guNamadaM noDalkaSAyopazamakatrayada guNazreNinirjarAdravyamasaMkhyAtaguNamadaM noDalupazAMtakaSAyana guNazreNi nirjarAdravyamasaMkhyAtaguNamadaM noDalu kSapakatrayada guNazreNinijaM rAdravyamasaMkhyAtaguNamadaM noDala kSINakaSAyana guNazreNi nirjarAdravyamasaMkhyAtaguNamadaM noDalu svasthAnakevaMli jinaguNazreNinirjarAdravyamasaMkhyAtaguNamadaM noDalsamudghAtake valijinana guNazreNinirjarAdravyamasaMkhyAtagurNAmatekAdazasthAnaMgaLoLa guNazreNi nirjarAdravyakke pratisthAnamasaMkhyAtaguNitatvaM peLapaTTavilli guNazreNi10 nirjarAdravya pramANa meM tuTe 'doDe - anAdisaMsAra nibaMdhana baMdhAnubaMdhasaMbaMdhadi saMbaMdhisidda jagacchreNighanapramANaikajIva pradezaMgaLoLa jJAnAvaraNAdimUlottaraprakRtisatvadravyaM trikoNa racanAbhiprAryAdida kicinnyU nadvayarddhaguNahAni mAtra samayaprabaddhapramANamakku sa 0 12 mI dravyamanAyurvajjitajJAnAvaraNAdikammaMgaLageLavakaM pasaloMdu jJAnAvaraNIyaka dravya minitakku 7 midaM dezaghAti sa 12 tataH deza saMyatasya guNazreNinirjarAdravyaM asaMkhyAtaguNam / tataH sakalasaMyatasya guNazreNinirjarAdravyaM asaMkhyAta - 15 guNam / tato'namtAnubandhikaSAyavisaMyojakasya guNazreNinirjarAdravyaM asaMkhyAtaguNam / tato darzanamohakSapakasya guNazreNinirjarAdravyamasaMkhyAtaguNam / tataH kaSAyopazamakatrayasya guNazra NinirjarAdravyamasaMkhyAtaguNam / tata upazAntakaSAyasya guNazreNinirjarAdravyamasaMkhyAtaguNam / tataH kSapakatrayasya guNazreNi nirjarAdravyamasaMkhyAtaguNam / tataH kSINakaSAyasya guNazreNinirjarAdravyamasaMkhyAtaguNam / tataH svasthAnakevalijinasya guNazreNinirjarAdravyamasaMkhyAtaguNam / tataH samuddhAta kevalijinasya guNazreNinirjarAdravyamasaMkhyAtaguNaM ityekAdazasu sthAneSu guNazreNi20 nirjarAdravyasya pratisthAnama saMkhyAtaguNitatvamuktam / tadguNazreNinirjarAdravyapramANaM ucyate / tadyathA anAdisaMsAranibandhanabandhAnubandhasaMbandhena saMbaddhaM jagacchreNighanapramANekajIva pradezeSu jJAnAvaraNAdimUlottaraprakRtisattvadravyaM trikoNa racanAbhiprAyeNa kiMcinnyUnadvayadhaM guNahAnimAtra samayaprabaddhapramANaM (sa 12 ) idamAyurvajitasatakarmaNAM saptabhirbhaktvA datte jJAnAvaraNIyasyaitAvat ( sa / 12 ) idaM dezaghAtisarvaghAtivibhAgArthaM jinadRSTAnantena 7 usase darzanamohake kSaya karanevAleke guNazreNinirjarAkA dravya asaMkhyAta guNA hai| usase 25 kaSAyoM kA upazamaM karanevAle apUrvakaraNa Adi tIna guNasthAnavartI jIvoMke guNazreNinirjarAkA dravya asaMkhyAta guNA hai| usase upazAntakaSAya guNasthAnavartI jIvake guNazreNinirjarAkA dravya asaMkhyAta guNA hai / usase kSapakazreNivAle apUrvakaraNa Adi tIna guNasthAnavartI jIva ke guNazreNinirjarAkA dravya asaMkhyAta guNA hai / usase kSINakaSAya guNasthAnavartI jIva ke guNazreNinirjarAkA dravya asaMkhyAta guNA hai| usase samuddhAta na karate hue svasthAna kevalI jinake 30 guNazreNinirjarAkA dravya asaMkhyAta guNA hai| usase samudghAta karanevAle kevalI jinake guNazreNinirjarAkA dravya asaMkhyAta guNA hai / isa prakAra gyAraha sthAnoM meM guNazreNinirjarA dravyako pratyeka sthAnameM asaMkhyAtaguNA asaMkhyAtaguNA kahA / aba usa guNazreNinirjarA dravyakA pramANa kahate haiM / vaha isa prakAra hai - anAdi saMsArakA kAraNa jo bandha, usa bandhakI paramparAke sambandhase bandharUpa huA jagatzreNike ghanaprabhANa eka jIvake pradezoM meM sthita 35 jJAnAvaraNa Adi mUla aura uttara prakRtiyoMke sattArUpa dravya trikoNa racanAke abhiprAya se, Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 131 sarvaghAtizaktiyuktadravyavibhAganimittamAgi jinadRSTAnaMtabhAgahAra / kha / miri bhAgisi sarva sa 012-kha ghAtikevalajJAnAvaraNIyakarmakkekabhAgamaM koTu zeSabahubhAgamanidaM 7 kha guNakAra RNakarU 1 pamavajJa gedu bhAjyabhAgahArAnaMtagaLanapattisidezaghAtigaLappa matijJAnAvaraNIyaM zrutajJAnAvaraNIyamavadhijJAnAvaraNIyaM manaHparyayajJAnAvaraNIyameM bo nAlkakkaM pasuge gedoDoMdu sa a 12matijJAnAvaraNIyadravyaminitakku 7 / 4 idanapakarSaNa bhAgahAradidaM bhAgisi baMdekabhAgadravyamaM 5 sa / 12 sa0 127 / 4 o palyAsaMkhyAtadidaM bhAgisi baMdekabhAgadravyama 7 / 4 o| pa. mattamasaMkhyAtaloka sa0 12bhAgahAravidaM bhAgisi baMdekabhAgadravyama 7 / 4 o|p=a addhANeNa savvadhaNe khaMDide majjhima a sa / 12-1 sa / 12- / kha bhaktakabhAgaM 7 kha sarvaghAtikevalajJAnAvaraNasya dattvA zeSabahubhAge 7 / kha guNakAre RNaikarUpamavajJAya bhAjyabhAgahArabhUtAvanantAvapavartya dezaghAtinAM matizratAvadhimanaHparyayajJAnAvaraNAnAM caturNA s| 12catubhirbhaktvA datte matijJAnAvaraNasyaitAvat 7 / 4 / idamapakarSaNabhAgahAreNa bhaktvA bahubhAgamidaM- 10 sa sa 1 / 12-u 7 / 4 u tathaiva tiSThatIti matvA zeSaikabhAgamidaM / 12- 7 / 4 u palyAsaMkhyAtena bhaktvA bahubhAga kucha kama Der3ha guNahAni AyAmase samayaprabaddhako guNA karanepara jo pramANa hotA hai, utanA hai| isameM AyukarmakA bhI thor3A-sA dravya hai| isalie usameM kucha kama karanepara zeSa saba dravya sAta kokA hai| isalie usa dravyameM sAtakA bhAga denepara eka bhAga pramANa jJAnAvaraNa karmakA dravya hotA hai| isameM sarvaghAtI aura dezaghAtIkA vibhAga karaneke lie jina 15 bhagavAnake dvArA dekhe gaye anantakA bhAga denepara eka bhAga pramANa to sarvaghAtI kevalajJAnAvaraNakA dravya hai , avazeSa bahubhAga pramANa matijJAnAvaraNa Adi deza ghAti prakRtiyoMkA dravya hai| isa dezaghAti dravyako mati, zruta, avadhi aura manaHparyayajJAnAvaraNarUpa cAra dezaghAti prakRtiyoM meM vibhAga karaneke lie cArase bhAga denepara eka bhAgapramANa matijJAnAvaraNakA dravya hotA hai| isa matijJAnAvaraNa dravyameM apakarSaNa bhAgahArakA bhAga dekara bahubhAga to 20 vaise hI sthita rahatA hai,aisA jAnakara eka bhAgakA grahaNa kiyaa| vizeSArtha-yahA~ matijJAnAvaraNake dravyako udAharaNake rUpameM liyA hai,isalie kevala usIke vyakA grahaNa kiyA hai| isI prakAra anya prakRtiyoMkA bhI jaannaa| tathA jaise annakI rAzimeM-se cAra bhAga karake kisI kAryake lie eka bhAga grahaNa karake zeSa bahubhAga vaise hI rakha dete haiM,vaise hI matijJAnAvaraNake dravyameM apakarSaNa bhAgahArakA bhAga dekara eka bhAgako 25 anya rUpa pariNamAneke lie grahaNa kiyA aura zeSa bahubhAga dravya jaise pahale apanI sthitike samaya sambandhI niSekoMmeM sthita thA,vaise hI rhaa| vivakSita bhAgahArakA bhAga denepara eka Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 go0 jIvakANDe sa 12- --- go0 jIvakANDe sa / 12dhaNamAgacchadi eMdudayAvalisamayapramAdidaM khaMDisidoDe madhyamadhanameM budakku 1 // 4 o / pa=a4 taM rUUNa addhANa addheNa NiseyabhAgahAreNa majjhimadhaNamavaharidepacaya" meMdu rUponAvaliyarddhadidaM hInamappa niSekahAradidaM madhyamadhanamaM bhAgisidorDa pracayamakkumo 7|4|o| pa=al 4 / 16-4 pracayarAziyaM doguNaguNahANiNA guNide AdiNiseyamedu dviguNaguNahAniyida guNiyisidorDa 5 udayAvaliprathamaniSekamakku 14 / o p3|4 / 16 + 4 midarogoMdu cayamaM kaLayuttiralu a sa012-16-1 dayAvalidvitIyaniSekadravyamakku 1|4|op = 4 / 164 mitudayAvalicaramasamaya sa0 1216 2 a midaM 720 / 110 upari sa / 12-pa midaM 7 / 4 / u / sa / 12-1 uparitanasthitI deyamityekatra saMsthApayet / zeSaikabhAgamidaM 7 / 4 / u / pa sa / 12- Da punarasaMkhyAtalokena bhaktvA bahabhAgamidaM 7 / 4 / u / aa gaNagheNyAyAme deyamityekatra saMsthApayet / sa / 12-1 zeSakabhAgamidaM 7 / 4 / upaa udayAvalyAM dIyate ityadayAvalpA bhakta madhyadhanamAgacchati sa / / 127 / 4 / u = 4 / punaH rUpanyanAvalyardhanAnena niSekabhAgahAreNa bhakte pracayo bhavati s| / 127 / 4 / u pa = / 4 / 16 4 ayaM doguNahAnyA guNitaH udayAdaliprayamaniSekaH s| / 12- / 16 / syAt 7 / 4 / u / pa = / 4 / 16-4 atrakacaye apanIte udayAvalidvitIyaniSekaH syAt . 2 bhAgake binA zeSa saba bhAgako bahubhAga kahate haiN| so apakarSaNa bhAgahArakA bhAga dekara bahubhAgako vaise hI rakhakara eka bhAgako grahaNa kara use kisa-kisa taraha pariNamAyA, yaha Age kahate haiN| usa eka bhAgako palyake asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga dekara bahubhAgako to UparakI sthitimeM denA hai ,isalie eka jagaha sthApita karake zeSa eka bhAgameM asaMkhyAta lokakA bhAga dekara usakA bahubhAga to guNazreNiAyAmameM denA hai so eka jagaha sthApita karake zeSa eka bhAgako udayAvalImeM diyA jAtA hai| udayAvalImeM diyA huA dravya vartamAna samayase lekara Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 133 payyaMtamA doMdu cayamaM kaLeyuttaM pogalu rUponAvaLimAtracayaMgaLaM udayAvaliprathamaniSakoLa s| 12-16-4 kaLe yuttiraltaccaramaniSekapramANamakku 1 / 4 o pa = a / 4 / 16 + 4 milli melaNa guNa sa 012-=a zreNinirjarAdravyamasaMkhyAtalokabahubhAgamaM 114 o| pa= a samyaktvotpattiya guNazreNyAyAmamaMtarmuharttamAtrasamayaMgaLoLa pratisamayamasaMkhyAtaguNitakramadidaM niSekaracana mADalpaDugumadatanaguNazreNiprathamasamayadoLu yAvattAvatpramANamo du 1 dvitIyasamayadoLadaM noDalasaMkhyAtaguNita- 5 zalAkaMgaLu 4 nAlkitasaMkhyAtaguNazalAkAkramadi guNazreNicaramasamayadoLatadyogyAsaMkhyAtaguNazalAkegaLakku mavakke saMdRSTi 64 mo prayamAdisamayazalAkegaLellamaM kUDidoDe saMdRSTi 85 / sa / / 12-16 1 7 / 4 / u / H = 4 16-4 evamudayAvalivaramaniSekaparyantamekaika caye apanIte rUponAvalimAtracayeSu sa / 12-16-4 udayAvali prayamaniSakeSu apanIteSu taccaramaniSekapramANaM bhavati 7 / 4 / u / 1 = a / 4 / 16-4 sa / / 12-=a itaH paraM guNazreNinirjarAdravyamasaMkhyAtalokabahabhAgamAtra 7 / 4 / u / 1 = samyaktvotpatti- 10 guNazreNyAyAmAntarmuhartamAtrasamayeSu pratisamayamasaMkhyAtaguNitakrameNa niSekaracanA kriyate tadyathA-guNazreNyAyAmaprathamasamaye yAvad dravyaM nikSipyate tatpramANaM zalAkA ekA 1, dvitIyasamaye tato'saMkhyAtaguNitazalAkAzcatasraH 4 / evamasaMkhyAtaguNitazalAkAkrameNa guNazreNicaramasamaye tadyogyAsaMkhyAtaguNitazalAkAH syuH, tatsaMdRSTiH 64 / eka AvalI pramANa kAlameM pahale jo AvalIke niSeka the, unake sAtha apanA phala dekara khira jAtA hai / so AvalIke prathama Adi samayameM kitanA-kitanA dravya udayameM AtA hai,yaha Age 15 kahate haiM-eka samaya sambandhI jitanA dravyakA pramANa hotA hai, usakA nAma niSeka hai| udayAvalImeM diye gaye dravyako udayAvalI kAlake samayoMke pramANase bhAga denepara madhyake samaya sambandhI dravyarUpa madhya ghanakA pramANa AtA hai| usako eka kama AvalIke Adhe pramANase hIna niSeka bhAgahAra arthAt guNahAni AyAmake pramANase dUnA jo do guNahAnikA pramANa-usase bhAga denepara eka cayakA pramANa hotA hai| isa cayako do guNahAnise guNA 20 karanepara udayAvalIke prathama samaya sambandhI prathama niSekakA pramANa AtA hai| usameM eka caya ghaTAnepara udayAvalI ke dvitIya samaya sambandhI dvitIya niSekakA pramANa AtA hai| isI taraha kramase udayAvalIke antima niSeka paryanta eka-eka caya ghaTAnepara eka kama AvalI pramANa caya udayAvalIke prathama niSekameM-se kama honepara udayAvalIke antima niSekakA pramANa hotA hai| 25 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 go0 jIvakANDe "prakSepayogodhutamipiMDaH prakSepakANAM guNako bhavetsaH" eMbI nyAyadidaM prakSepazalAkAyoga sa12 = 2 rArzAiyadaM 85 / mizrapiMDarAziyaM bhAgisi 1 / 4 o-pa = 2 | 85 dI rAziprakSepakaMgaLage guNakamakkumadu taMtamma pramANakka saMdRSTigaLappa guNakAraMgaLo du nAlku padinAraruvatta nAlkurgALa sa012 = 31 guNiyisidoDe prathamaniSaka 7 / 4 o pa = 85 midaM noDalu dvitIyaniSekamasaMkhyAtaguNaM sa12:04 5 7 / 4 / o pa= 85 iMtasaMkhyAtaguNitakramadidaM naDadu guNazreNicaramaniSeka sarvotkRSTamidu a sa / 12 = 064 ___sa 12-pa 7 / 4 o pa = 0 85 illi meluparitanasthitidravyamidu 7 / 4 / o| pa idaM nAnAguNahAni etAH prathamAdisamayasarvazalAkAbhimilitAstadA saMdRSTiH 85 / anena zalAkAyogena mizrapiNDarAzi bhaktvA sa / 12- I =a sa / 12-1=a / 1 7 / 4 / upa =85 saMdRSTiguNakAreNa ekena guNite prathamaniSeka: 7 / 4 / u pa = a / 85 sa / 12-1=a | 4 catubhirguNite dvitIyaniSeka: 7 / 4 / u / pa / = / 85 SoDazabhirguNite tRtIyaniSeka: sa / / 12-=al 16 sa / / 12-1 = 1 64 10 7 / 4 / u| pa / = 2 / 85 catuHSaSTyA guNite caramaniSaka: 7 / 4 / u p| = a / 85 evama va vizeSArtha ukta kathanako aMkasaMdRSTise spaSTa karate haiM jaise udayAvalImeM diye hue dravyakA pramANa do sau, gaccha AvalIkA pramANa aatth| eka-eka guNahAnimeM jo niSe koMkA pramANa so guNahAni AyAma / usakA pramANa ATha. usako danA karane para do gaNahAnikA pramANa solaha, sau sarvadravya do sauko AvalI pramANa gaccha AThakA bhAga denepara pacIsa 15 Aye so madhyaghanakA pramANa huaa| isako eka kama AvalIkA AdhA sAr3he tIna, use niSekahAra solahameM ghaTAnepara sAr3he bAraha rahe, usase bhAga denepara do aaye| vahI cayakA pramANa jaannaa| isako do gaNahAni solahase gaNA karanepara battIsa Aye. yahI prathama niSekakA pramANa hai| isameM eka-eka caya ghaTAnepara dvitIya Adi niSekoMkA tIsa Adi pramANa hotA hai| isa taraha eka kama AvalI pramANa cayake hue caudaha, unheM prathama niSeka Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 135 gaLa prathamaprathamaniSekaMgaLoLaddhikramamAgi muMda trikoNaracanAvizeSamaM mALapalli paLadarpamilli prayojanamillippuri guNaginirjarAdravyaM peLalpaTudu / zrAvakAdi pattu sthAnaMgaLumasaMkhyAtaguNitakramamAda prakArameM te doDe ___ guNazreNinirjarAdravyanimittamAgi puguvapakarSaNabhAgahAraMgaLge vizuddhinibaMdhanatvamaMTappurivaM tattadvizuddhayanuguNamAgiyapakarSaNabhAgahAraMgaLasaMkhyAtaguNahInaMgaLAgi pugalasaMkhyAtaguNitakramasiddhi- 5 yakkumappuridaM guNazreNyAyAmakAlaMgaLu matta tadviparItaMgaLadete doDe samudghAtajinanaM modalAgi vizuddhamithyAdRSTiguNazreNyAyAmakAlaparyyataM saMkhyAtaguNaMgaLakramadidaM appuvu| samudghAtajinaguNazreNyAyAmakAlamaMtamahattamaM 2 1 noDala svasthAnajinaguNazreNyAyAmakAlaM saMkhyAtaguNamitu pazcAdanupUrvAiyadaM saMkhyAtaguNitakramadidaM allalli guNazreNyAyAmakAlaMgaLayariyalpaDuvuvu / / sa / / 12- / pa / saMkhyAtamuNitakrameNa guNazreNidravyaM dattaM bhavati / ito'gre uparitanasthitadravyamidaM 7 / 4 / upa a nAnAguNahAniSa prathamaprathamaniSakeSu adhikrameNa agre trikoNaracanAvizeSaH kariSyate, atra prayojanAbhAvAnna kRtaH / tattadguNazreNinirjarAdravyaM zrAvakAdidazasthAneSvasaMkhyAtaguNitaM kathaM jAtaM ? iti cet tannimittapraviSTApakarSaNabhAgahArANAM vizuddhinibandhanatvena asaMkhyAtaguNahInatvAttasyAsaMkhyAtaguNitakramaprasiddheH / guNazreNyAyAmakAlA: punastadviparItAH / tadyathA-samudghAtajinamAdiM kRtvA vizuddhamithyAdaSTiguNazreNyAyAmakAlaparyantaM saMkhyAtaguNAH krameNa bhavanti / samudghAtajinaguNazreNyAyAmakAlo'ntarmuhUrtaH 2 1, ataH svasthAnajinaguNazreNyAyAmakAla: 15 32 meM ghaTAne para zeSa aThAraha antima niSekakA pramANa hotA hai| ina saba 32, 30, 28, 26, 24, 22, 20, 18 ko jor3anepara do sau sarvadravya kA pramANa hotA hai| isI taraha arthasaMdRSTise bhI pUrvokta yathArtha svarUpako jaannaa| guNazreNI nirjarAkA dravya asaMkhyAta loka bahu bhAga mAtra hai| so samyaktvakI utpattike samaya honevAle karaNoMke kAla sambandhI guNazreNI AyAma antarmuhUrta ke samayoMmeM prati samaya 20 asaMkhyAta guNita kramase niSeka racanA kI jAtI hai| jo isa prakAra hai-usa gaNazreNI AyAmake prathama samayameM jitanA dravya diyA,usakA pramANa eka zalAkA hai| dUsare samayameM usase asaMkhyAta gaNI zalAkA 4 hai / isa taraha asaMkhyAta guNita zalAkAke kramase gaNazreNIke antima samayameM usake yogya asaMkhyAta guNita zalAkA hotI haiN| unakI saMdRSTi 64 hai| inameM prathama Adi samaya sambandhI saba zalAkAoMko milAnepara usakI saMdRSTi 85 hai| vizeSArtha-isa kathanako aMkasaMdRSTise spaSTa karate haiM jaise guNazreNImeM diye hue dravyakA pramANa chaha sau assI hai| guNazreNI AyAmakA pramANa cAra, asaMkhyAtakA pramANa cAra / prathama samaya sambandhI dravyakI zalAkA eka, dUsare samaya sambandhI dravyakI zalAkA usase asaMkhyAta guNI 4, tIsare samaya sambandhI usase asaMkhyAta guNI zalAkA 16, cauthe samaya sambandhI usase asaMkhyAta guNI zalAkA causaTha 64 / inakA jor3a pacAsI hotA hai| 30 isase sabake dravya chaha sau assImeM bhAga denepara ATha Ate haiN| isa AThako apanI-apanI zalAkAse guNA kreN| AThako ekase guNA karanepara prathama samaya sambandhI niSekakA pramANa 1. ma pattu 14 o pa = 2 85 sthaa| 25 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe paryavasAna do bahuvAraM saMkhyAtaguNitamAdoDaM vizuddhamithyA dRSTiguNazreNi AyAma kAlamaMtarmuhUrtta mAtrameyakkumurdAradadhikabhAgadekeM doDe jaghanyAMtarmuhUrta mAvalipramANaM 2 sarvvataH stokaM mele samayottarAvaligaLellaM madhyamAMtarmuhutta gaLAgutta pogi samayonamuhUrta kke ucchvAsaMgaLa 3 7 7 3 alliyoM ducchAsa ke saMkhyAta nimeSaMgaLodu nimeSakke saMkhyAtAvaligaLa 21 iMtAgutta 5 virala caramAMtarmuhUta saMkhyAtAvaliyakku 211 mAdiyaMte suddhe vaDidahide rUvasaMjude ThANA eMDu jaghanyAvaliyaMtarmuhUrta dAtmapramANamaM taMdu 2 / 1 / caramAMtarmuhUrtAvaliya guNakAradoLoMdu rUpaM 136 kaLedu 2 1 1 vRddhiyidaM bhAgisuvudu vRddhiyoM de samayapramANamapyudaridaM bhAgisi baMdaM labdhamaniteyakkuM saMkhyAtaguNaH / evaM pazcAdAnupUrvyA gantavyaM / paryavasAne bahuvAraM saMkhyAtaguNitatve'pi vizuddhamithyAdRSTiguNazreNyAyAma kAlo'ntarmuhUrta mAtra eva nAdhikaH / kutaH ? jaghanyo'ntarmuhUrtaH AvalipramANaH sarvataH stokaH, 10 uparisamayottarAvaliprabhRtayaH sarve'pi madhyamAntarmuhUrtI bhUtvA caramasya samayonamuhUrtasyocchvAsAH 3773 / ekocchvAsasya saMkhyAtAvalya: 2 1 tadA caramAntarmuhUrtasya saMkhyAtAvalyo'mUH 2 1 1 AvalimAtrAntarmuhUrtasya AtmapramANamekarUpaM saMsthApya 21, caramAntarmuhUrtAva lerguNakArasyoparyapanIya 211 vRddhayA ekasamayena ATha 8 hotA hai / cArase guNA karanepara dvitIya samaya sambandhI niSekakA pramANa battIsa 32 hotA hai / solaha se guNA karanepara tIsare samaya sambandhI niSekakA pramANa eka sau aTThAIsa 15 128 hotA hai / causaThase guNA karanepara antima samaya sambandhI niSekakA pramANa pA~ca sau bAraha 512 hotA hai / isa taraha saba samayoM meM 8, 32, 128, 512 saba milakara 680 chaha sau assI dravyakI nirjarA hotI hai / isa prakAra yahA~ samyaktvakI utpattirUpa jo karaNa haiM, guNazreNI AyAmameM udAharaNa dekara kathana kiyA, isI taraha anyatra bhI jAnanA / isase Age jo Upara kI sthiti meM diyA dravya hai vaha vivakSita matijJAnAvaraNakI 20 sthiti jo pahale niSeka the, unameM kramase denA caahie| una niSekoMke pUrva dravyameM isako bhI kramase milA denA caahie| so nAnA guNahAnimeM pahale-pahale niSekameM AdhA-AdhA denA, tathA dvitIyAdi niSekoMmeM kramase eka-eka caya hIna denA / isameM trikoNa racanA hotI hai, usakA vizeSa kathana Age kareMge / yahA~ prayojana nahIM hone se nahIM kiyA / zaMkA- pahale kahA thA ki vaha guNazreNI nirjarA dravya zrAvaka Adi dasa sthAnoM meM 25 asaMkhyAta guNA- asaMkhyAta guNA hotA hai ? so kaise hotA hai ? samAdhAna - usa guNazreNI dravya lAnemeM kAraNabhUta jo apakarSaNa bhAgahAra hai, uttarottara adhika vizuddhi honese usa bhAgahAra meM asaMkhyAta guNA hInapanA hai| isalie usa guNazreNI - dravyake kramase asaMkhyAta guNApanA siddha hai / arthAt zrAvakAdi dasa sthAnoM meM vizuddhatA adhikaadhika hai / isase jo pUrvasthAna meM apakarSaNa bhAgahArakA pramANa thA, usake asaMkhyAtaveM bhAga 30 apakarSaNa bhAgahArakA pramANa Age ke sthAna meM hotA hai / so jitanA bhAgahAra kama hotA jAtA hai, utanA hI labdharAzikA pramANa bar3hatA jAtA hai / isase guNazreNikA dravya jo labdharAzirUpa hai, vaha bhI kramase asaMkhyAta guNA hotA hai / kintu guNazreNI AyAmakA kAla usase viparIta hai arthAt samudghAta gata kevalijinase lekara vizuddhamidhyAdRSTi paryanta zreNI AyAmakA kAla kramase saMkhyAta guNA saMkhyAta guNA hai / vaha isa prakAra hai - samudvAta 35 gata kevalijinakA guNazreNI AyAmakAla antarmuhUrta hai / unase svasthAna kevalijinakA Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 137 .1 rUvasaMjude ThANA o durUpaM kUDuttiralu 1 sthAnavikalpaMgaLakkumadaridamaMtarmuhUttaMgaLa 'saMkhyAtamAgutta saMkhyAtAvalipramANaMgaLakkumappuridaM / / anaMtaramitu kamaMgaLagaM jIvaMgaLagaM guNasthAnAzritagappa svarUpamaM tattatkarmanirjarAkAlapramANamumaM peLadu nirjIkarmarappa siddhaparameSThigaLa svarUpamaM matAMtaravipratipattinirAkaraNapUrvakaM nirUpisalveDi muMdagagAthAdvayamaM peLadaparu / aTTavihakammaviyalA sIdIbhUdA NiraMjaNA NiccA / aTThagaNA kidakiccA loyaggaNivAsiNo siddhA / / 68 // aSTavidhakA vikalA: zItIbhUtA niraMjanA nityAH / aSTaguNAH kRtakRtyAH lokAnanivAsinaH siddhAH // kevala mukta guNasthAnattigaLe jIvaMgaLoLavebudilla / mattaM siddhAzca bhaktvA 211 ekarUpe yute 2 11 labdhAntarmuhUrtavikallAnAM saMkhyAtAvalipramANatvAt // 67 // 10 athaivaM sakarmajIvAnAM guNasthAnAzritasvarUpaM tattatkarmanirjarAdravyakAlAyAmapramANaM ca prarUpya nirjIrNakarmasiddhaparameSThinAM svarUpaM matAnta ravipratipattinirAkaraNapUrvakaM gAthAdvayenAha na kevalaM uktaguNasthAnatina eva jIvAH santi siddhA api-svAtmopalabdhilakSaNasiddhisaMpannamuktajIvA guNazreNI AyAmakAla saMkhyAta guNA hai / isI prakAra pazcAt AnupUrvIse saMkhyAta guNA-saMkhyAta guNA le jAnA cAhie / isa taraha anta taka aneka bAra saMkhyAtaguNA-saMkhyAtaguNA honepara bhI 15 vizuddha mithyAdRSTike guNazreNI AyAmakA kAla antarmuhUrta mAtra hI hai| adhika nahIM hai| kyoMki jaghanya antamUharta AvalipramANa hai vaha sabase choTA hai| isase Upara eka samaya adhika Avalise lekara saba madhyama antarmuhUrta eka samaya kama muhUta pramANa hai| eka muhUrtameM tIna hajAra sAta sau tihattara 3773 ucchvAsa hote haiM / tathA eka ucchvAsameM saMkhyAta AvalI hotI haiM / ataH do bAra saMkhyAta guNita Avali pramANa utkRSTa antarmuhUrta hai| 'AdI ante 20 suddhe vaDhihide rUvasaMjude ThANA', isa sUtrake anusAra AvalimAtra jaghanya antarmuhUrtako do bAra saMkhyAta guNita Avali pramANa utkRSTa antarmuhUrtameM-se ghaTAkara vRddhike pramANa eka samayase bhAga denepara jo pramANa ho,usameM eka jor3anepara jo pramANa Ave, utane hI antarmuhUtake bheda hote haiM jo saMkhyAta Avali pramANa haiM // 6 // isa prakAra karmasahita jIvoMke guNasthAnoMke Azrayase honevAle svarUpakA aura usa 25 usa karmakI nirjarAke dravya tathA kAlake AyAmakA pramANa kahakara aba saba karmoko nirjIrNa kara denevAle siddha parameSThIke svarUpako anya matoMke vivAdakA nirAkaraNa karate hue kahate haiM kevala ukta guNasthAnavartI hI jIva nahIM haiM, kintu siddha bhI haiM arthAt svAtmAkI 1. ma saMkhyAtaM galAguttiralu sN.| 30 18 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 go0 jIvakANDe saMti siddharumoLaru siddhiya budu svAtmopalabdhiyakakumAradaM siddhirastyeSAmiti siddhAH eMditu prAptAnaMtajJAnAdisvarUpareM budatthaM / ___mattamavargaLetappara dorDa aSTavidhakarmavikalAH aMta budene bude dorDa anekaprakArottaraprakRtigabhitaMgaLappa jJAnAvaraNAdimUlaprakRtikamaMgaLe Tu meTu guNaMgaLage pratipakSaMgaLadeMtene illigupayogi5 gaathaasuutrdvyN| moho khA Ayasamma kevaLaNANaM ca kevaLALoyaM / haNadi hu AvaraNadurga aNaMtaviriyaM haNedi vigghaM tu // suhamaM ca NAmakammaM hadi AU haNedi avagahaNaM / agurugalahugaM godaM abbAbAhaM haNedi veyaNiyaM / / eMditaSTavidhapratipakSakarmaprakSadida niSpratipakSamAgitoLage beLagati siddharmaktareMbudathaM / adaridaM saMsArijIvakke dappaDaM muktiyillaba yAjJikamatamu, savaMdA karmamalaMgaLiMdamaspRSTa tvadidaM sadA muktane sadaivezvarane eMditu peLva sadAzivamatamumapAstamAratu // __ mattatatparavargaLe dorDa zItIbhUtAH aMta budumene bude doDe sahajazArIrAgaMtukamAnasAdivividhasAMsArikaduHkhavedanAparitApaparikSadidaM sunirvatarabudatthaM / idaridaM muktiyoLAtmaMge 15 sukhAbhAvaditu peLva sAMkhyamatamapAkRtamAtu // api santi / te kathaMbhUtAH ? aSTavidhakarmavikalA anekaprakArottaraprakRtigarbhANAM jJAnAvaraNAdyaSTavidhamUlaprakRtikarmaNAM ityaSTaguNapratipakSANAM prakSayeNa vikalA: niSpratipakSA muktA ityrthH| anena saMsArijIvasya maktinAstIti yAjJikamataM, sarvadA karmamalairaspRSTatvena sadA mukta eva sadaivezvara iti sadAzivamataM ca apAstaM / punaH 20 kathaMbhUtAH ? zItIbhUtAH sahajazarIrAgantukamAnasAdivividhasAMsArikaduHkhavedanAparitApaparikSayeNa sunivRttA ityarthaH / anena mukto AtmanaH sukhAbhAvaM vadan sAMkhyamatamapAkRtaM / punaH kathaMbhUtAH ? niraMjanA:-abhinavAsava. rUpakarmamalarUpAJjanAnniSkrAntAH ityarthaH / anena muktAtmanaH punaH karmAJjanasaMsargeNa saMsAro'stIti vadana upalabdhirUpa siddhise sampanna mukta jIva bhI haiN| ve aneka prakArakI uttara prakRtiyoMko garbha meM liye jJAnAvaraNa Adi ATha mUla prakRtiyoMkA, jo ATha guNoMkI virodhI haiM kSaya ho jAnese 25 karmase rahita haiM / kahA hai 'mohanIya karma kSAyika samyaktvako ghAtatA hai| jJAnAvaraNa kevalajJAnako aura darzanAvaraNa kevaladarzanako dhAtatA hai| antarAya karma anantavIryako ghAtatA hai| nAmakarma sUkSmatva guNako ghAtatA hai| Ayukarma avagAhana guNako ghAtatA hai| gotrakarma aguru-laghutva guNako ghAtatA hai| vedanIya avyAbAdha guNako ghAtatA hai|' . isase 'saMsArI jIvakI mukti nahIM hai', aisA mAnanevAlA yAjJikamata tathA 'sadA karmamalase achUtA honese sadA mukta hI Izvara hai', yaha sadAzivavAdiyoMkA mata apAsta kiyaa| ve siddha zItIbhUta haiM arthAt janmamaraNarUpa sahaja duHkha, rogAdirUpa zArIrika duHkha, sarpa Adise honevAlA Agantuka duHkha, AkulatArUpa mAnasika duHkha ityAdi aneka sAMsArika duHkhoMkI vedanAke santApakA sampUrNa rUpase vinAza honese sukhasvarUpa haiN| isase 35 1. ma yidri| Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA mattavargaLeMtappare doDe niraMjanAH aMte budene bude 'doDe abhinavAsravarUpamapa karmamalarUpAMjanadattaNadaM niSkrAMtare budatthaM miradaM muktAtmarge punaH kamjanasaMsargadidaM saMsAramaMTeMditu peLava maskarI darzanaM pratyAkhyAtamAstu // mattamavaLe tappare dArDa nityAH aMtebudene bude doDe ettalAnu pratisamayavivattagaLavvarthaMparyAyaMgaLadaM pariNatarappa siddharu utpAdavyayaMgaLaM tammoLamALaparAgiyaM vizuddhacaitanyasAmAnyarUpadravyAkArAnyayamAhAtmyadarttANidaM sarvvakAlamuM 'dhrauvyamanavalaMbi sipavargaLa nityateyaM biDavarabuvArthamidaradaM pratikSaNaM vizarArugaLappacitparyyAyaMgaLe ekasaMtAnavatiMgaLa paramAtthaMgaLAgi nityaM dravya milleditu peva bauddha pratyavasthe pratibyUDhamAtu // pavaLedADe aSTaguNAH kSAyikasamyaktvajJAnadarzana vIryaM saukSmyA vagAhA'gurulaghukatva avyAbAdhatvame beTaM guNaMgaLALakUDibaru midupalakSaNamadaridaM tadanusArigalappanaMtAnaMtaguNaMgaLa- 10 varoLa yaMtarbhAvamakku budArthamidaridaM jJAnAdiguNaM gaLatyaMtocchittiyAtmaMga mukti yaditu pevva naiyAyika vaizeSikAbhiprAyaM pratyuktamAtu // vargale tappare doDe kRtakRtyAH kRtaM niSThApitaM kRtyaM sakalakarmmakSayatatkAraNAnuSThAnAdikaM yaiste kRtakRtyAH eMditu pelkudaridamIzvaraM sadA muktanAdoDaM jagannimmapaNadoLu kRtAdaradamakRtakRtyane yakkumeditu peLavezvarasRSTivAdAkUtamaM nirAkRtamAytu // 139 maskarIdarzanaM pratyAkhyAtaM / punaH kathaMbhUtAH ? nityAH / yadyapi pratisamayavartya paryAyaH pariNata siddhA utpAdavyayo svasmin kurvanto'pi vizuddhacaitanyasAmAnyarUpadravyAkAzanvayamAhAtmyAt sarvakAlAzritAvyayatvAt te nityatAM na jahantItyarthaH / anena pratikSaNaM vinazvara citparyAyA eva ekasaMtAnavartinaH paramArthato nityadravyaM neti vadantIti bauddhapratyavasthA prativyUDhA / punaH kathaMbhUtAH ? aSTaguNAH kSAyikasamyaktvajJAnadarzanavIrya saukSmyAvagAhAgurulaghukatvAvyAbAghatvanAmASTaguNayutA ityupalakSaNaM / tena tadanusAryanantAnantaguNAnAM teSvevAntarbhAva ityarthaH anena 20 zAnAdiguNAnAmatyantocchittirAtmano muktiriti vadannaiyAyika vaizeSikAbhiprAyaH pratyuktaH / punaH kathaMbhUtAH ? kRtakRtyAH kRtaM - niSThApitaM kRtyaM sakalakarmakSayatatkAraNAnuSThAnAdikaM yaiste kRtakRtyAH / ityanena IzvaraH sadA mukto'pi jagannirmApaNe kRtAdaratvenAkRtakRtya iti vadadIzvara sRSTivAdAkUtaM nirAkRtaM / punaH kathaMbhUtAH ? lokAgranivAsina:-lokyante jIvAdayaH padArthA asminniti lokaH evaMvidhalokatraya sannivezAgre tanuvAtaprAnte 15 25 mukta AtmA sukhakA abhAva kahanevAle sAMkhyamatakA nirAkaraNa kiyA / ve siddha niraMjana haiM arthAt navIna AsravarUpa karmamala rUpa aMjanase rahita haiN| isase muktAtmA punaH karmamalake saMsargase saMsAra meM lauTa Ate haiM, aisA mAnanevAlA maskarI mata khaNDita kiyaa| ve siddha nitya haiM arthAt yadyapi pratisamaya honevAlI arthaparyAyarUpa pariNamana karanevAle siddha apane meM utpAda - vyayazIla haiM, phira bhI vizuddha caitanya sAmAnyarUpa dravyAkArake anvayake mAhAtmyase sadA avinAzI honese ve nityatAko nahIM chor3ate haiN| isase pratikSaNa vinazvara ekasantAnavartI cittakSaNa hI paramArtha sat hai; nitya dravya nahIM hai, aisA kahanavAle bauddhoMkA nirAkaraNa kiyA / tathA ve siddha kSAyika samyaktva, jJAna, darzana, vIrya, saukSmya, avagAha, agurulaghu, avyAbAdha nAmaka ATha guNoMse sahita haiN| ye guNa to upalakSaNa haiM, jisase unameM tadanusArI anantAnanta guNakA antarbhAva hotA hai / isase jJAnAdi vizeSa guNoMkA atyanta nAza ho 1. madravya / 30 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 go0 jIvakANDe mattamavargaLetappara dauDa lokAgranivAsinaH lokyate jIvAdayaH padArthAH asminniti lokaH eMditappa lokatrayasagnivezAgnadoLtanuvAtaprAMtadoL nivAsigaLu sthasnugaLa ettalAnu kammakSayakSetradattaNidaM megaNi karmakSayAnaMtaramaMtappa gamanasvAbhAvyadaNimavargaLeyduvaraMteridadoDaM lokA pradaNiMdamUrdhvagamanasahakAri dharmAstikAyAbhAvadattaNidallidaM megaNisalvarallaru iMto lokAgra5 nivAsitvame yuktamava ke doDe'nyathA lokAlokavibhAgAbhAvaM prasaMgisugumidariMdamAtmaMge UvaMgamanasvAbhAvyadattaNidaM muktAvasthe yoLelliyu vizramAbhAvadidaM meLe meLe popane di peLva maMDalimataM prtystmaaytu| sadasiva saMkho makkaDi buddho NaiyAiyo ya vaisesI / Isara-maMDalidaMsaNavidUsaNa? kayaM edaM // 69 // 10 sadAzivasAMkhyamaskarobuddhanaiyAyikavaizeSikezvaramaMDalidarzanavidUSaNArtha tametadvizeSaNaM // I gAthAsUtradidaM pUrvoktavizeSaNaMgaLagudAharaNollekhanaM torlpdrudu| sadAzivaH sadA'karmA sAMkhyo muktaM sukhojjhitam / maskarI phila muktAnAM manyate punarAgatim / / kSaNikaM nirguNaM caiva buddho yaugazca manyate / kRtakRtyaM tyamIzAno maMDalI codhvaMgAminam // eMditu / / 15 nivAsinaH sthAsnavaH / yadyapi karmakSayakSetrAduparyeva karmakSayAnantaraM tathAgamanasvAbhAvyAta te gacchanti tathApi lokAgrata UdhvaMgamanasahakAridharmAstikAyAbhAvAnna tadupari itIdaM lokAgranivAsitvameva yuktaM teSAM, anyathA lokAlokavibhAgAbhAvaH prasajyate / anena AtmanaH UrdhvagamanasvAbhAvyAt muktAvasthAyAM kvacidapi vizrAmAbhAvAt uparyupari gamanamiti vadanmANDalikamataM pratyastaM // 68 // sadAzivasAMkhyamaskaribuddhanaiyAyikavaizeSikezvaramaNDalidarzanavidUSaNArthaM kRtametadvizeSaNaM / ityAcArya nemicandra viracitAyAM gommaTasArAparanAma paJcasaMgrahavRttI jIvatattvapradIpikAkhyAyAM jIvakANDe viMzatiprarUpaNAsu guNasthAnaprarUpaNA nAma prathamo'dhikAraH // 1 // jAnA AtmAkI mukti hai, aisA kahanevAle naiyAyika-vaizeSikoMke abhiprAyakA nirAkaraNa kiyaa| tathA ve siddha kRtakRtya haiM arthAt unhoMne sakala kokA kSaya aura unake kAraNAdi25 kA anuSThAnarUpa saba kRtya parNa kara liyA hai| isase Izvara sadA mukta hokara bhI jagatake banAne meM lagA rahanese akRtakRtya hai, aisA Izvara-sRSTivAdiyoMkA abhiprAya nirAkRta kiyaa| ve siddha lokAgranivAsI haiN| jisameM jIvAdi padArtha dekhe jAyeM, vaha loka hai| isa prakAra tInoM lokoMke agrabhAga tanuvAtavalayake antameM ve nivAsa karate haiN| yadyapi ve jisa sthAnameM karmoM kA kSaya karate haiM;kolA kSaya karane ke bAda usa kSetrake Upara hI jAnekA unakA svabhAva 30 hai,phira bhI lokake agra bhAgase Age UrdhvagamanameM sahAyaka dharmAstikAyakA abhAva honese usase Upara nahIM jaate| isalie unakA lokake agrabhAgameM nivAsa karanA hI yukta hai; anyathA loka aura alokake vibhAgakA abhAva prApta hotA hai| isase 'AtmAkA UrdhvagamanakA svabhAva honese mukta honepara kahIM bhI ThaharanA sambhava nahIM hai| ataH sarvadA Upara-Upara jAtA hai' aisA mAnanevAle mANDalika matakA nirAkaraNa kiyA // 6 // Age zrI mAdhavacandra vidyadeva 'aSTavidhakarmavikalA' ityAdi sAta vizeSaNoMkA prayojana kahate haiM Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 141 iMtu bhagavadarhatparamezvaracArucaraNAraviMdadvaMdva vaMdanAnaMdita- puNya puMjAyamAna zrImadrAya rAjaguru - bhUmaMDalAcAryaM mahAvAdavAdIzvara rAyavAdipitAmahasakala vidvajjanacakravattizrImadabhayasUrisiddhAMtacakra - vata zrIpAdapaMkajarajoraMjitalalATapaTTe zrImatkezavaNNa viracita gommaTasAra karnATaka vRttijIvatatva pradIpikeyolu jovakAMDava zatiprarUpaNaMgaloya moddiSTaguNasthAnaprarUpaNa mahAdhikAra nirUpitamAytu // sadAzivamata, sAMkhyamata, maskarI, bauddhamata, naiyAyikamata, vaizeSika mata, IzvaravAdI, aura mANDalitako doSayukta batalAne ke lie ukta vizeSaNa kahate haiM / kahA hai sadAzivamatavAdI Izvarako sadA karmase rahita mAnatA hai / sAMkhya mukta jIvako sukha se rahita mAnatA hai / maskarI muktoMkA punaH saMsAra meM Agamana mAnatA hai / bauddha kSaNika aura yauna muktAtmAko nirguNa mAnate haiM / IzvaravAdI Izvarako kRtakRtya nahIM mAnate / aura maNDalIka mata AtmAko sadA UrdhvagAmI mAnatA hai // 69 // 10 isa prakAra AcArya nemicandra viracita gommaTasAra apara nAma paMcasaMgrahakI bhagavAn arhanta deva paramezvarake sundara caraNakamaloMkI vandanAse prApta puNya ke puMjasvarUpa rAjaguru bhUmaNDalAcArya mahAvAdI zrI abhayanandI siddhAnta cakravartIke caraNakamaloMkI dhUlise zobhita lalATavAle zrI kezavavarNIke dvArA racita gommaTasAra karNATakavRtti jIvatattva pradIpikAko anusAriNI saMskRtaTIkA tathA usakI anusAriNI paM. ToDaramalaracita samyagjJAnacandrikA nAmaka bhASATIkAkI anusAriNI hindI bhASA TIkA jIvakANDakI bIsa prarUpaNAoMmeM se guNasthAna prarUpaNA nAmaka prathama mahA adhikAra sampUrNa huA // 1 // 5 15 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha jIvasamAsaprarUpaNA // 2 // namaH siddhebhyaH / zrIvItarAgAya namaH // iMtu guNasthAnalakSaNasaMkhyAdiprarUpaNAnaMtaraM jIvasamAsa prarUpaNamaM prAraMbhisuttaM niruktipUNyaMkamAgi sAmAnyadidaM tallakSaNamaM peLadapaM / jehi aNeyA jIvA joyaMte' bahuvihA vi tajjAdI | te puNa saMgahidatthA jIvasamAsA ttiviNNeyA || 70 // yairaneke jIvA jJAyaMte bahuvidhA api tajjAtayaste punaH saMgRhItArthA jIvasamAsA iti vijJeyAH // Avuvu kelavu sadRzapariNAmasvarUpaMgaLappa dhammaMgaLadaM jIvaMgaLanekaMgaLa palavAdoDaM bahuvidhaM10 gaLu bahuprakAraMgaLAdoDaM tajjAtigaLu vivakSita sAmAnyakroDIkaraNadida maikadhyamAnItaMgaLa riyalpavu vA dhammaMgaLa saMgRhItAtthaMgaLaMtarbhAvita vyaktigaLjIvasamAse gaLeMdariyalpaDavuvu / 15 jIvAH samasyate saMgRhyate yairyeSu vA te jIvasamAsA iti / eMditu nivrvacanasadbhAvamaMTapudaradadira samasta saMsArijIvasaMgrahaprayojanamappa jIvasamAsaprarUpaNaM prAraMbhisampaTTude vitari yatpadudu / athavA yaidhammaijavA aNeyA ajJeyA api kuto bahuvidhatvAt / na ca nAnAtmavyaktayaH jitvA ghAtIni karmANi labdhvAnanta catuSTayam / vizvaM yena samuddiSTamajitaM taM namAmyahaM // 1 // evaM guNasthAnalakSaNasaMkhyAdiprarUpaNAnantaraM jIvasamAsaprarUpaNAmAracayan niruktipUrvakaM sAmAnyena tallakSaNamAha yaiH sadRzapariNAmadharmaiH jIvAH, aneke - bahavo'pi bahuvidhA: - bahuprakArA api tajjAtayaH vivakSita20 sAmAnya kroDIkaraNAdeketrAnItAH jJAyante te dharmAH saMgRhItArthAH antarbhAvitavyaktayaH jIvasamAsA iti vijJeyAH / jIvAH samasyante - saMgRhyante yaiH yeSu vA te jIvasamAsA iti nirvacanAt / anena samasta saMsAra isa prakAra guNasthAnakA lakSaNa, saMkhyA Adi kahane ke bAda jIva samAsakI prarUpaNAko racate hue niruktipUrvaka sAmAnyase usakA lakSaNa kahate haiM 25 samAna paryAyarUpa jina dharmoke dvArA aneka jIva aura bahuta prakArakI bhI unakI jAtiyA~ arthAt vivakSita sAmAnya dharmake dvArA ikaTThA karanese ekatra kiye gaye jIva samUha jAne jAte haiM, vyaktiyoMko antarbhUta karanevAle una dharmoMko jIva samAsa jAnanA / jinameM yA jinake dvArA jIva 'samasyante' arthAt saMgRhIta kiye jAte haiM, ve jIva samAsa haiM, aisI usakI nirukti hai / isase yaha jAnanA ki samasta saMsArI jIvoMke saMgrahake prayojanase jIva samAsakA 1. NajjaMte mu. 2. badekadezanItA / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 143 sAmastyena kevalajJAnavyatirekega gamyante'tastathA jJAtumazaktA api tajjAtayaH saiva jAtiye'SAM te tajjAtayaH / saMgRhItArthAH samyak sAmastyena gRhItA garbhIkRtAH kroDIkRtAH arthA vyaktayo yaste saMgRhItAste jIvasamAsA iti jnyaatvyaaH| athavA tajjAtayastAzca tAH jAtayazca tjjaatyH| saMgRhItArthAH saM sAmastyena gRhItA gabrbhIkRtAH kroDIkRtAH arthA vyaktayo yakAbhistAH saMgRhItArthA nivizeSA na bhavaMtItyarthaH / 'nivizeSaM hi sAmAnyaM bhavecchazaviSANavat' / iti saMgrahItArthAbhistajjAtibhiH karaNabhUtAbhirjIvAH prANino'neke'pi bahuvidhA api jJAyante tA jIvasamAsA iti jJAtavyAH // anaMtaraM jIvasamAsotpattinibandhanatallakSaNapraNayanArthamidaM peLadaparu / nasacadujugANamajjhe aviruddhehi judajAdiNAmakammudae / jIvasamAsA hoMti hu tabbhavasAricchasAmaNNA // 71 // trasacaturyugalAnAM madhye'viraddhairyutajAtinAmakarmodaye jIvasamAsA bhavaMti tadbhavasAdRzyasAmAnyAH // trasasthAvaraMgaLu bAdarasUkSmaMgaLu paryAptAparyAptagaLu pratyekasAdhAraNaMgaLu eMbI nAlkuM yugalaMgaLnAmakarma prakRtigaLoLage yathAsaMbhavamaviruddhaprakRtigaLoDane kUDidekeMdriyAdi jAtinAma jIvasaMgrahaprayojanaM jIvasamAsaprarUpaNaM prArabdhamiti jJAtavyaM / athavA yadhamaH jIvA aNeyA ajJeyA api kutaH ? bahuvidhatvAt na ca nAnAtmavyaktayaH sAmastyena kevalajJAnavyatirekeNa gamyante atastathA jJAtumazakyA api 15 tajjAtayaH saiva jAtiryeSAM te tajjAtayaH saMgRhItArthAH-sabhyak-sAmastyena, gRhItA:-garbhIkRtAH kroDIkRtA arthA vyaktayo yaiste saMgRhItArthAste jIvasamAsA iti jJAtavyAH / athavA tajjAtayaH-tAzca tAH jAtayazca tajjAtayaH / saMgahItArthAH-saM sAmastyena gRhItA:-garbhIkRtAH kroDI kRtA arthA vyaktayo yakAbhistAH saMgahItArthA nivizeSA na bhavantItyarthaH 'nirvizeSa hi sAmAnyaM bhavecchazaviSANavat' iti saMgRhItAmistajjAtibhiH karaNabhUtAbhiH jIvAH prANinaH, aneke'pi bahuvidhA api jJAyante tA jIvasamAsA iti jJAtavyAH // 70 // atha jIvasamAso- 20 sattinibandhanatallakSaNamAha prasasthAvarI bAdarasUkSmI paryAptAparyApto pratyekasAdhAraNAviti catvAri yugalAni nAmakarmaprakRtInAM tanmadhye yathAsaMbhavamaviruddha prakRtibhiH saha militasya ekendriyAdijAtinAmakarmaNaH udaye sati prAdurbhUtAH kathana prArambha kiyA hai| athavA jIva 'aNeya' arthAt ajJeya haiM, unheM jAnanA sambhava nahIM hai| kyoMki saMsArI jIvoMke bahuta prakAra haiM / tathA kevalajJAnake vinA nAnA AtmA rUpa vyaktiyoM- 25 ko pUrI tarahase nahIM jAnA jA sakatA / isalie yadyapi samasta paryAyarUpase jIvoMko jAnanA azakya hai,phira bhI samasta rUpase vyaktiyoMko apanemeM samAviSTa karanevAlI jo unakI jAtiyA~ haiM,ve hI jIvasamAsa haiN| athavA samasta rUpase vyaktiyoMko apanemeM garbhita karanevAlI ve jAtiyA~ vizeSase rahita nahIM hai kyoMki kahA hai-'vizeSase zanya sAmAnya gadhekI sIMgakI taraha asambhava hai|' isalie vyaktiyoMko pUrI tarahase apanemeM garbhita karanevAlI jAtike dvArA 30 bahuta prakArake bhI jIva jAne jAte haiN| unheM jIvasamAsa jAnanA // 7 // Age jIvasamAsakI utpattike kAraNoMko liye hue usakA lakSaNa kahate haiM trasa-sthAvara, bAdara-sUkSma, paryApta-aparyApta, pratyeka-sAdhAraNa ye cAra yugala haiN| ina nAmakarmakI prakRtiyoMmeM-se yathAsambhava aviruddha prakRtiyoMke sAtha milita ekendriya Adi 1. ma tArthAstebhista / 35 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 go0 jIvakANDe karmadudayamuMTAguttiralu prAdurbhUtaMgaLappa tadbhavasAdRzyasAmAnyarUpa jIvadharmagaLu jiivsmaasNglebuvkkuN| tadbhavasAmAnyameM budute vivakSitadravyagataparyAyAstrikAlagocarA bhavaMti / vidyante'sminiti tadbhavaM / saamaanymvNtaasaamaanymityrthH| UvaMtAsAmAnya budu nAnAkAladoLekavyakti gatAnvayamUrkhatAsAmAnyamakkaM / dravyAzritaparyAyamanvayama budu / sthAsakozakuzUlaghaTakapAlAdi payiMgaLoLamaNinanantAnvitAkAramappudu drvymdriduplkssislpttttvu|| sAdRzyasAmAnyaMgantirvasAmAnyaMgaLevadatthaM / ekakAladoLa nAnAvyaktigatAnvayaM tiryasAmAnyaM / sadRzapariNAmaMgaLappa khaMDamuMDazabalazAbaleyAdivividhavyaktigaLoLu gotvAdiya taMta, pRthivIkAyikAdi vividha jovaMgaLoLekeMdriyatvAdi dharmagaLu sadRzapariNAmarUpagaL jIvasamAsaMgaLappubudu khalu tAtpathyaM / . mattamA caturyugalaMgaLoLu ekeMdriyajAtinAmakarmadoDane asanAmakarmodayaM viruddhaM zeSakamrmodayamaviruddhaM, dvoMdriyAdi jAtinAma karmacatuSTayadoDane sthAvarasUkSmasAdhAraNanAma kammaMgaLudayaM viruddhamitara kamrmodayamaviruddhamante trasanAma karmadoDane sthAvarasUkSmasAdhAraNa nAmakarmodayaM viruddhaM zeSakarmodayamaviruddhaM sthAvaranAmakarmadoDane sanAmakarmodayamode viruddhaM zeSakarmodayamaviruddhaM bAdara 15 tadbhavasAdRzya sAmAnyarUpajIvadharmA jIvasamAsA bhavanti / tadbhavasAmAnyaM nAma te vivakSitadravyagataparyAyAstrikAlagocarA bhavanti-vidyante asminniti tadbhavaM sAmAnyaM-UrdhvatAsAmAnya mityrthH| tacca nAnAkAle ekavyaktigatAnvayarUpaM bhavati / dravyAzritaparyAyo'nvayaH / sthAsakozakudAlaghaTakapAlikAdiSu mudiva anvitAkAradravyaM tenopalakSyate / sAdRzyasAmAnyAni tiryaksAmAnyAnItyarthaH / ekakAle nAnAvyaktigato'nvayastiryaksAmAnyaM sadRzapariNAmAH khaNDamuNDazavalazAvaleyAdivividhavyaktiSu gotvAdivat / tathA pRthivIkAyikAdi vividhajIveSu ekendriyatvAdidharmAH sadRzapariNAmarUpA jIvasamAsA bhavantIti khalu tAtparya / punaH teSu caturyu 20 yugaleSu ekendriyajAtinAmakarmaNA saha trasanAmakarmodayo viruddhaH / dvIndriyAdijAtinAmakarmacatuSTayena saha sthAvara sUkSmasAdhAraNanAmakarmodayo viruddhaH itarakarmodayaH aviruddhaH / tathA prasanAmakarmaNA saha sthAvarasUkSmasAdhAraNanAmakarmodayo viruddhaH zeSakarmodayaH aviruddhaH / sthAvaranAmakarmaNA saha trasanAmakarmodaya eka eva viruddhaH jAtinAma karmakA udaya honepara prakaTa hue tadbhava sAdRzya sAmAnya rUpa jIvadharma jIva samAsa hote haiN| jisameM vivakSita dravyagata trikAlavartI paryAya hotI haiM, use tadbhava sAmAnya 25 kaha . kahate haiN| usIkA nAma UrdhvatA sAmAnya hai| vaha nAnA samayoM meM eka vyakti meM vidyamAna anvaya rUpa hotA hai| eka dravyake Azrita paryAyoMko anvaya kahate haiN| jaise sthAsa, koza, kuzUla, ghaTa, kapAla Adi paryAyoM meM miTTI anvita AkArako liye hue dravya hai| arthAt sthAsa Adi saba paryAyoMmeM miTTI anusyUta rahatI hai / sAdRzya sAmAnya tiryak sAmAnyako kahate haiN| eka kAlameM nAnA vyaktiyoM meM pAyA jAnevAlA anvaya tiryaka sAmAnya hai athot nAnA vyaktiyoMmeM jo sadRza pariNAma hotA hai, vaha tiryak sAmAnya hai| jaise khaNDI, muNDI, citakabarI, kAlI, dhaulI Adi gAyoMmeM gAyapanA samAna dharma hai, usI prakAra pRthivIkAyika Adi vividha jIvoMmeM ekendriyapanA Adi sadRza pariNAmarUpa dharma jIvasamAsa haiN| yaha ukta kathanakA tAtparya hai| ukta cAra yagaloMmeM ekendiya jAti nAma karmake sAtha trasa nAma karmakA udaya viruddha hai / isI taraha dvIndriya jAti nAma karma, teindriya jAti nAma karma, caturindriya jAti nAma karma aura paMcendriya jAti nAma karma ke sAtha sthAvara, sUkSma aura sAdhAraNa nAma 1. ma budkkuN| yala Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA nAmakarmaboDane sUkSmanAmakarmodayamoM ke viruddhaM zeSaprakRtigaLudayamaviruddhaM / sUkSmanAmakarmadoDane trasabAdarapratyekanAmakamaMgaLadayaM viruddhaM shesskrmodymviruddh| paryAptanAmakarmadoDana'paryAptanAmakarmodayamo de viruddhamuLidellA karmodayamaviruddhamaparyAptanAmakarmodayadoDane paryAptanAmakarmodayamo de viruddhamuLidellA karmodayamaviruddhaM / pratyekazarIranAmakarmodayadoDane sAdhAraNazarIranAmakarmodayaM viruddhaM zeSakarmodayamaviruddhaM / sAdhAraNazarIranAmakarmadoDane pratyekazarIranAmakarmodayaM viruddhaM / trasanAmakarmodayamuM viruddhamitaviruddhaprakRtyudayajanitasadRzapariNAmadharmagaLu jIvasamAsaMgaLe ditu veditavyaMgaLappuvu // anaMtaraM saMkSepadidaM jovasamAsasthAnaprarUpaNanimittamI suutraavtaarN| bAdarasuhumeiMdiya vidicaduriMdiya asaNNisaNNI ya / pajjattApajjattA evaM te codasA hoMti ||72 / / bAdarasUkSmaikeMdriyadvitricaturidriyA'saMjJI saMjJinazca / paryAptAparyAptA evaM te caturdaza bhavanti // ekeMdriyakka bAdarasUkSmabhedadidameraDu bhedamappuvu / dvoMdriya-trIMdriya-caturidriyaMgaLedu vikalatrayake mUru bhedamappuvu / paMceMdriyakkasaMjJisaMjJigaLe daraDa bhedamappuvu / iMtI yeLaM jIvabhedakkaM pratyeka paryAptAparyApta bhedasaMbhavadidamA jIvasamAsaMgaLu saMkSepadidaM padinAlkappurveditu jJAtavyamakku / / zeSakarmodayaH aviruddhH| bAdaranAmakarmaNA saha sUkSmanAmakarmodayo viruddhaH, zeSaprakRtyudayaH aviruddhH| sUkSmanAmakarmaNA saha trasabAdarapratyekanAmakarmodayo viruddhaH zeSakarmodayaH aviruddhH| paryAptanAmakarmaNA saha aparyAptanAmakarmodayo viruddhaH zeSasarvakarmodayaH aviruddhH| aparyAptanAmakarmodayena saha paryAptanAmakarmodayo viruddhaH zeSasarvakarmodayaH aviruddhaH / pratyekazarIranAmakarmodayena saha sAdhAraNazarIranAmakarmodayo viruddhaH zeSakarmodayaH aviruddhaH / sAdhAraNazarIranAmakarmaNA pratyekazarIranAmakarmodayaH, asanAmakarmodayazca viruddhaH / evamaviruddhaprakRtyudayajanitasadRzapariNAmadharmAH jIvasamAsA iti jJAtavyA bhavanti // 71 / / atha saMkSepeNa jIvasamAsasthAnAni 20 prarUpayati ekendriyasya bAdarasUkSmAviti dvau, vikalatrayasya dvIndriyatrIndriyacaturindriyA iti trayaH, paJcendriyasya asaMjJisaMjJinAviti dvau| evaM saptajIvabhedAH pratyekaM paryAptAparyAptAbhyAM gaNitAH saMkSepeNa caturdazajIvasamAsA karmakA udaya viruddha hai| anya karmoM kA udaya arthAt trasa, bAdara aura pratyeka nAma karmakA udaya aviruddha hai / tathA trasanAma karmake sAtha sthAvara, sUkSma aura sAdhAraNa nAma karmakA 25 udaya viruddha hai. zeSa karmakA udaya aviruddha hai| sthAvara nAma kameMke sAtha eka trasa nAma karmakA udaya hI viruddha hai, zeSa karmoMkA udya aviruddha hai| bAdara nAma karma ke sAtha sUkSma nAma karmakA udaya viruddha hai, zeSa karmoMkA udaya aviruddha hai| sUkSma nAma karma ke sAtha trasa, bAdara, aura pratyeka nAma karmakA udaya viruddha hai, zeSa karmoMkA udaya aviruddha hai| paryApta nAma karmake sAtha aparyApta nAma karmakA udaya viruddha hai, zeSa saba koMkA udaya aviruddha hai| 30 aparyApta nAma karmake udayake sAtha paryApta nAma karmakA udaya viruddha hai, zeSa saba kokA udaya aviruddha hai| pratyeka zarIra nAma karmake udayake sAtha sAdhAraNa zarIra nAma karmakA udaya viruddha hai,zeSa karmoMkA udaya aviruddha hai / sAdhAraNa zarIra nAma kamake sAtha pratyeka zarIra nAma karmakA udaya aura sanAma karmakA udaya viruddha hai| isa prakAra aviruddha prakRtike udayase utpanna hue sadRza pariNAma rUpa dharmako jIvasamAsa jAnanA cAhie / / 71 / / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe tadanaMtaraM vistarajIvasamAsaprarUpaNArthamI gAthAsUtramaM pedaparu / bhrU Au teu vAU NiccacaduggadiNigodathUlidarA / patteyapadiTThidarA tasa paNa puNNA apuNNadugA ||73 // bhU aptejovAyavo nityacatugrgatinigodasthUletarAH / pratyeka pratiSThitetarau trasapaJcapUrNA5 pUrNadvikAH // 146 bhUkAyikAkAyika-tejaskAyika-vAyukAyikaMgaLa vanaspatikAyikaMgaLoLu nityanigodasAdhAraNacaturgati nigodasAdhAraNameditiyAru jIvabhedaMgalage pratyekaM bAdara sUkSma vikalpadidaM dvAdazabhedaMgaLappuvu / pratyekazarIravanaspatikAyikakke pratiSThitA'pratiSThitabhedada meraDu bhedaMgaLavu / dvadriyatrIMdriyacaturidriyame bI vikaledriyakke mUru bhedaMgaLaM paMceMdriyavakasaMjJisaMjJipaMceMdriyabhedadiMda10 meraDu bhedaMgaLavu / iMtu trakkai bhedaMgaLa puvitellamaM kUr3iyoM duguMdidippattu jIvasamAsaMgaLavu / ikkellaM pratyekaM paryAptakaM nirvRtyaparyAptakaM labdhyaparyAptakarma ditu mUru vikalpamudaridaM mUridaM guNiyisidorDa vistadidaM jIvasamAsaMgaLu saptapaMcAzat bedhaM (bhedaM ) gaLavu // 57 // tadanaMtaramI saptapaMcAzajjIvabhedaMgaLagavAMtara vizeSapradarzanAtthaM sthAnAdyadhikAracatuSTayamaM pedapaM / 15 bhavanti // 72 // atha vistarajIvasamAsAn prarUpayati bhUkAyikAkAyikatejaskAyikavAyukAyikAH vanaspatikAyikeSu nityanigodasAdhAraNacaturgati nigodasAdhAraNAviti SaT bhedAH / pratyekaM bAdarasUkSmAviti dvAdaza / pratyekazarIravanaspatikAyikasya pratiSThitAprati - SThitAviti dvo / dvIndriyatrIndriyacaturindriyA iti trayaH / paJcendriyasya asaMjJisaMjJipaJcendriyAviti dvau evaM sarve militvA ekonaviMzatijIvasamAsA bhavanti / ete sarve'pi pratyekaM paryAptakAH nivRttyaparyAptakA labdhyaparyAptakAzca 20 bhavantIti vistarato jIvasamAsA saptapaJcAzadbhedA bhavanti // 73 // athaiSAM saptapaJcAzajjIvabhedAnAM avAntaravizeSa pradarzanArtha sthAnAdyadhikAracatuSTayamAha - Age saMkSepase jIvasamAsoMke sthAna kahate haiM ekendriyake bAdara aura sUkSma do bheda, vikalatraya ke doindriya, teindriya, cauindriya ye tIna bheda, paMcendriyake saMjJI aura asaMjJI ye do bheda, isa taraha ye sAta jIvabheda hue / pratyeka 25 bhedako paryApta aura aparyApta se guNA karane para saMkSepase caudaha jIvasamAsa hote haiM || 72 || Age vistArase jIvasamAsako kahate haiM pRthvIkAyika, akAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyikoM meM nitya nigoda sAdhAraNa tathA caturgati nigoda sAdhAraNa ye chaha bheda hue / pratyekake bAdara aura sUkSma bheda hone se bAraha hue / pratyeka zarIra vanaspatikAyikake sapratiSThita apratiSTita ye do bheda haiM / 30 doindriya, teindriya, caturindriya ye tIna vikalatraya haiN| paMcendriyake asaMjJI paMcendriya aura saMjJI paMcendriya ye do bheda, ye saba milakara unnIsa jIvasamAsa hote haiN| ina sabameM bhI pratyeka paryApta, nirvRtyaparyAptaka aura labdhyaparyAptaka hote haiN| isa prakAra vistArase jIvasamAsa ke sattAvana bheda hote haiM // 73 // * Age ina sattAvana jIva bhedoMke avAntara bheda batalAneke lie cAra adhikAra 35 kahate haiM Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 147 .. . karNATavRtti jIvatattvapradIpikA ThANehi vi joNIhi vi dehogAhaNakulANa bhedehi / jIvasamAsA savve parUvidavvA jahAkamaso // 74 / / sthAnairapi yonibhirapi dehAvagAhanakulAnAM bhadairjIvasamAsA sarva prarUpayitavyAH yathA krmshH|| sthAnaMgALadama yoniLidama dehAvagAhanaMgALadamuM kulaMgaLa bhedaMgaLi damullA jIvasamAsaMgaLu 5 yathAkramadidaM pravacanaparipATayanatikramadidaM prruupyitvyNglkkuN|| anaMtaraM yathodezastathA nirdezaH eMbo nyAyadidaM prathamoddiSTajIvasamAsasthAnAdhikArada prarUpaNArthamI gA pekdpN| sAmaNNa jIva tasathAvaresu igiviyalasayala carimaduge / iMdiyakAye carimassa ya duticadupaNagabhedajude // 75 / / sAmAnyajIvastrasasthAvarayoreka vikala sakale caramaDhike iMdriye kArya caramasya ca dvitricatuHpaMcabhedayute // eMditalliyupayogalakSaNamanuLLa sAmAnyajovanALu dravyAthikanayaviSayamAgi mADalpaDuttiralAMdu jiivsmaassthaanmkkuN| . saMgrahanayagRhItArthabhedakavyavahAranayavivakSayALa saMsArijIvakke prathamabhedaMgaLappa sasthAvaraMgaLe daMgo karisalpaTTa veraDu jiivsmaassthaanNglkkuN| mattamanyaprakAradidaM vyavahAravivakSayoLe- 15 keMdriya-vikaleMdriya-sakaleMdriyasvarUpaMgaLappa mUrujIvabhedaMgaLoLadhikRtaMgaL murujIvasamAsasthAnagaLappuvitu muMdaLeDayoLa prakArAMtaraM gaLidaM vyavahAranayavikSayariyalpaDugu madata doDe-ekeMdriyavikaLeMdriyaMgaLa kaDeya sakaleMdriyakkasaMjJi saMjJibhedadvayamAguttiralu nAlku jIvasamAsasthAnaMgaLappuMva sthAnarapi yonibhirapi dehAvagAhanairapi kulAnAM bhedairapi sarve te jIvasamAsAH, yathAkrama-pravacanaparipATyanatikrameNa prarUpayitavyA bhavanti // 74 // atha yathoddezastathA nirdeza iti nyAyena prathamoddiSTajIvasamAsa- 20 sthAnAdhikAraM gAthAcatuSTayenAha tatropayogalakSaNasAmAnyajIve dravyAthikanayena viSayIkRte jIvasamAsasthAnamekaM, saMgrahanayagRhItArthabhedakavyavahAranayavivakSAyAM saMsArijIvasya prathamabhedI trasasthAvarAvadhikRtau iti jIvasamAsasthAne dve / punaranyaprakAreNa vyavahAranayavivakSAyAM ekendriyavikalendriyajIvAnadhikRtya jIvasamAsasthAnAni trINi / evamagre'pi sarvatra sthAnoMke dvArA, yoniyoMke dvArA, zarIrako avagAhanAke dvArA aura kuloMke bhedoMke 25 dvArA ve saba hI jIvasamAsa AgamakI paripATIkA ullaMghana na karake prarUpaNa karaneke yogya haiM / / 74 // Age 'uddezake anusAra nirdeza hotA hai' isa nyAyake anusAra prathama kahe jIvasamAsa sthAnAdhikArako cAra gAthAoMse kahate hai dravyArthika nayase upayoga lakSaNase yukta sAmAnya jIvako grahaNa karanepara jIva samAsa- 30 kA sthAna eka hai| saMgrahanayase gRhIta arthakA bheTa karanevAle vyavahAranayakI vivakSAse saMsArI jIvake prathama do bheda trasa aura sthAvara adhikRta honese jIvasamAsake sthAna do haiN| punaH anya prakArase vyavahAranayakI vivakSA honepara ekendriya, vikalendriya aura sakalendriya jIvoMko adhikRta karake jIvasamAsake sthAna tIna haiN| isI prakAra Age bhI sarvatra prakA1. ma ppu vumhNge| 35 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 148 go. jIvakANDe hAMge ekadvitricatuHpacidriyabhedadidaM paMcajIvasamAsasthAnaMgaLappuvaMte pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasakAyikabhedadidaM SaD jIvasamAsasthAnaMgaLappurvate pRthivyaptejovAyuvanaspatikAyikaMgaditu paMcasthAvarakAyaMgaLaM kaDeya trasakAyada vikaleMdriyasakaleMdriyaMgaLe deraDuvitu saptajIvasamAsasthAnaMgaLappuvaMta paMcasthAvarakAyaMgaLu vikaleMdriyamasaMjJisaMjJipaMceMdriyama ditu maru trasakAyamedaMgaLaM kUDi ye Tu jIvasamAsasthAnaMgaLappa0 / vahaMge paMcasthAvarakAyaMgaLaM dvitricatuHpaMceMdriyameM do nAlku trasakAyaMgalumito bhattu jIvasamAsasthAnaMgaLappuvahaMge paMcasthAvarakAyaMgaLU dvitricaturiMdriyaMgaLu saMjJipaMceMdriyamumasaMjJipaMceMdiyamu meMditu paMcatrasakAyaMgaLu vitu pattu jIvasamAsasthAnaMgalappuvu // paNajugale tasasahie tasassa duticadurapaMcabhedajude / __ chaDuMgapatteyammi ya tasassa viyacadurapaNaga-bhedajude // 76 / / paMcayugale trasasahite prasasya dvitricatuHpaMcabhedayute / SaDdvikapratyeke ca trasasya tricatuH paMcakabhedayute // aMte paMcasthAvarakAyaMgaLu pratyekaM bAdarasUkSmabhedadidaM dviprakAramappurida pattu sthAvarakAyaMgaLu trasakAyamumita ekAdazajIvasamAsasthAnaMgaLappuvahaMge patuM sthAvarakAyaMgaLaM prakArAntarairvyavahAranayavivakSA jJAtavyA / tadyathA-ekendriyavikalendri yau tathA antyasya sakalendriyasya asaMjJisaMjJibhedo ca militvA jIvasamAsasthAnAni catvAri / tathA ekadvitricatuHpaJcendriyabhedajIvasamAsasthAnAni paJca / tathA pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasakAyikabhedAt jIvasamAsasthAnAni SaT / tathA pRthivyaptejovAyuvanaspatikAyikAH paJca antyasya ca trasakAyasya vikalendriyasakalendriyo dvAviti militvA jIvasamAsasthAnAni sapta / tathA sthAvarakAyAH paJca vikalendriyAsaMjJisaMjJipaJcendriyAzca trayo militvA jiivsmaassthaanaanysstto| tathA sthAvarakAyAH paJca dvitricatuHpaJcendriyAzca catvAraH militvA jIvasamAsasthAnAni nava / tathA sthAvarakAyAH paJca dvitricaturindriyAsaMjJisaMjJipaJcendriyAzca paJca militvA jIvasamAsasthAnAni daza // 75 / / tathA sthAvarakAyAH paJcApi bAdarasUkSmAH trasakAyazceti jIvasamAsasthAnAnyekAdaza / tathA sthAvarakAyA daza vikalendriyasakalendriyo ceti jIvasamAsasthAnAni dvaadsh| tathA sthAvarakAyA daza trasakAyasya vikalArAntarase nayavivakSA jaannaa| vaha isa prakAra hai-ekendriya, vikalendriya, tathA antima sakalendriyake asaMjJI aura saMjJI bheda milakara jIvasamAsake sthAna cAra haiN| tathA ekendriya, doindriya, teindriya, cauindriya aura paMcendriyake bhedase jIvasamAsake sthAna pA~ca haiN| tathA 25 pRthivIkAyika, apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika aura trasakAyikake bhedase jIvasamAsake sthAna chaha haiN| tathA pRthivIkAyika, apkAyika, tejaskAyika, vAyu. kAyika, vanaspatikAyika pA~ca aura antima trasakAyake vikalendriya, sakalendriya ye do bheda milakara jIvasamAsake sthAna sAta haiN| tathA sthAvarakAya pA~ca aura vikalendriya, asaMjJI paMcendriya aura saMjJI paMcendriya bheda milakara jIvasamAsake sthAna ATha haiN| tathA sthAvara kAya pA~ca, doindriya, teindriya, cauindriya aura paMcendriya ye cAra milakara jIvasamAsake sthAna nau haiN| tathA sthAvarakAya pA~ca aura doindriya, teindriya, cauindriya, asaMjJI paMcendriya, aura saMjJI paMcendriya ye pAMca milakara jIvasamAsake sthAna dasa hote haiM / / 75 // tathA sthAvara kAya pA~coM bhI bAdara aura sUkSma tathA trasakAya milakara jIva samAsake sthAna gyAraha hote haiM / tathA sthAvarakAya dasa aura vikalendriya, sakalendriya ye milakara jIva35 1. ma lukkami / 20 30 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 149 vikaleMdriyasakaleMdriyabhedadidamera kAya mumitu dvAdazajIvasamAsasthAnaMgaLappuvuvite pattu sthAvarakAyaMgaLaM trasakAyada vikalA'saMjJisaMjJipaMceMdriyabhedaMgaLamUruvitu trayodazajIvasamAsasthAnaMpattuM sthAvarAyaMgaluM sakAyada dvitricatuH paMceMdriyaMgaLe va nAlku mitu caturdaza jIvasamAsasthAnaMgaLavahaMge pattuM sthAvara kAyaMgaLaM trasa kAyada dvitricaturidiyaMgamasaMjJi saMjJi paMceMdriya mupaMcadazajIvasamAsasthAnaMgaLappuvaMte pRthivyaptejovAyukAyikaMgaLaM sAdhAraNavanaspatiya nitya nigodacaturgati nigodaMgaLumitArakkaM bAdarasUkSmabhedadidaM panneraDuM bhedaMgaLaM pratyeka vanaspatiyumitu sthAvara kAya trayodazabhedgaLaM trasa kAyada vikalAsaMjJisaMjJibhedatrayamumitu SoDaza jIvasamAsasthAnaM gaLavI prakAradidaM sthAvara kAyaMgaLapadimUruM sakAyada dvitricatuH paMceMdriyabhedaMgaLonAlaku mintu saptadazajIvasamAsasthAnaMgaLappuvaMte trayodazasthAvarakAyaMgaLu sAyada dvitricaturaMdriyAsaMjJisaMjJipaMceMdriyaMgaLe badu mitaMAdaza jIvasamAsasthAnaM gaLavu // 18 sagajugalammitasassa ya paNabhaMgajudesu hoMti uNavIsA / yAduvasottiya igibitiguNide have ThANA || 77|| saptayugale trasasya ca paMcakayuteSu bhavantyekAnnaviMzatiH / ekAdye kAnnavizatiparyaMtaM ekadvitribhirguNite bhaveyuH sthAnAni // ahaMge pRthivyaptejovAyu nitya caturgati nigoda sAdhAraNa vanaspati 5 10 saMjJisaMjJipaJcendriyAstrayaH iti jIvasamAsasthAnAni trayodaza / tathA sthAvarakAyA dasa trasakAyasya dvitricatuH- 15 paJcendriyAzcatvArazceti jIvasamAsasthAnAni caturdaza / tathA sthAvarakAyA daza trasakAyasya dvitricaturindriyAsaMjJisaMjJipaJcendriyAH paJca ceti jIvasamAsasthAnAni paJcadaza / tathA pRthivyaptejovAyukAyikAH sAdhAraNavanaspatenitya nigodacaturgati nigodau ceti SaDapi bAdarAH sUkSmAca pratyekavanaspatizceti sthAvara kAyAstrayodaza kAyasya vikalAsaMjJisaMjJinastrayazceti jIvasamAsasthAnAni SoDaza / tathA sthAvarakAyAstrayodaza sakAyasya dvitricatuHpaJcendriyAzcatvArazceti jIvasamAsasthAnAni saptadaza / tathA sthAvarakAyAstrayodaza trasakAyasya dvitricatu- 20 rindriyAsaMjJisaMjJipaJcendriyAH paJca ceti jIvasamAsasthAnAnyaSTAdaza // 76 || tathA pRthivyaptejovAyu nityacaturgatinigodAH SaDapi bAdarAH sUkSmAzca pratyekavanaspateH pratiSThitApratiSThito dvitricaturindriyAsaMjJisaMjJipaJcendriyAzceti jIvasamAsasthAnAnyekAnaviMzatiH / evamuktAni sAmAnyajIvarUpaikasamAsake sthAna bAraha haiM / tathA sthAvarakAya dasa aura trasakAyake vikalendriya, asaMjJI paMcendriya, saMjJI paMcendriya ye tIna milakara jIvasamAsake sthAna teraha hote haiM / sthAvarakAya dasa 25 aura na sakAyake doindriya, teindriya, cauindriya aura paMcendriya ye cAra bheda milakara jIvasamAsa ke sthAna caudaha haiM / sthAvarakAya dasa aura trasakAyake doindriya, teindriya, catuindriya, asaMjJI paMcendriya, saMjJI paMcendriya ye pA~ca bheda milakara jIvasamAsake sthAna pandraha haiM / tathA pRthaka, akAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, sAdhAraNa vanaspatike nityanigoda, caturgatinagoda ye chaha bhI bAdara aura sUkSma tathA pratyeka vanaspati ye sthAvara kAya teraha aura 30 trasakAya ke vikalendriya, asaMjJI, saMjJI ye tIna bheda milakara jIvasamAsa ke sthAna solaha haiM / sthAvara kAya teraha aura trasakAyake doindriya, teindriya, caturindriya aura paMcendriya ye cAra bheda milakara jIvasamAsa ke sthAna sataraha hote haiM / tathA sthAvarakAya teraha aura trasakAyake doindriya, teindriya, caturindriya, asaMjJI paMcendriya, saMjJI paMcendriya ye pA~ca bheda milakara jIvasamAsake sthAna aThAraha hote haiM ||76 // 35 tathA pRthivIkAya, aSkAya, tejakAya, vAyukAya, nityanigoda, caturgati nigoda ye Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 go0 jIvakANDe kAyaMgaLe ditAru pratyekaM bAdarasUkSmabhedadidaM panneraDu bhedaMgaLu pratyekavanaspatiyapratiSThitApratiSThitabhedaMgaLeramita sthAvarakAyikacaturdazabhedaMgarcha trasakAyada dvitricataridriyaMgaLumasaMjJisaMjJipaMcedriyaMgaLu meM barmitu ekAnaviMzatijIvasamAsasthAnaMgaLappuvitu peLalpaTTa sAmAnyajIvarUpaika sthAnAdigaLekAnaviMzatibhedasthAnaparyaMtaMgaLo dariMda merarida mUriMdaM guNiyisalpatRRtappuvu / 5 yathAkramamekAnaviMzatibhedasthAnaMgaLumaSTAtriMzabhedasthAnaMgaLu saptapaMcAzat bhedasthAnaMgaLumappuvu / / sAmaNNeNa tipaMtI paDhamA bidiyA apuNNage idare / pajjatte laddhiyapajjatte amaDhamA have paMtI |78 // sAmAnyena tripaGktiH prathamA dvitIyA'pUrNake itare / paryApte labdhyaparyApte'prathamA bhavetpaGaktiH / / intu peLalpaTTe kAyekottaramAgekAnnavizativikalpasthAnaMgaLamaru paMktigaLAgi keLakeLage tirya10 kAgi sthApisalpaDuvavaMtu sthApisalpaTTa mUru paMktigaLoLaprathama paMkti paryAptAdivivakSeyaM mADade sAmAnyAlApadidaM gunniyislpttudu| tdvsthaasvruupdidirutidhai| dvitIyapaMkti paryAptabhedamappa paryAptanivRtyaparyAptameM baraDu bhedadidaM gunniyislpdduvudu| aprathamA tRtIyapaMktiparyAptanityaparyAptalabdhyaparyAptabhedatradidaM guNiyisalpagumilli dvitIyatRtIyapaMktidvayakkamaprathamatvaM sAdhAraNyadidaM presaMgisalpaDuttiralu dvitIyapaMktige kaMThoktatvadidamaprathamA eMbidaridaM pArizeSyanyAyadidaM tRtIya15 paMkti gRhItamAyatu / illi sAmAnyaprathamapaMktiya yuti / mukha / 1 / bhUmi 19 / joga 20 / dale sthAnAdIni ekonaviMzatibhedasthAnaparyantAni ekena dvAbhyAM tribhirguNitAni yathAkrama ekonaviMzatibhedasthAnAni aSTAtriMzabhedasthAnAni saptapaJcAzadabhedasthAnAni ca bhavanti // 77 // atha eka-dvitriguNakArakAraNaM prarUpayati prAguktakAdyakottaraikAnaviMzativikalpasthAnAnAM tisraH paGaktayo'dhodhaH kartavyAH / tAsu prathamA paGktiH paryAptAdivivakSAmakRtvA sAmAnyAlApena guNayitavyA / dvitIyA paGktiAbhyAM paryAptAparyAptabhedAbhyAM gunnyitvyaa| aprathamA-tRtIyA paktiH tribhiH paryAptanivRtyaparyAptalabdhyaparyAptabhedairguNayitavyA / dvitIyatRtIyapaGktayoraprathamatve'pi dvitIyAyAH kaNThoktatvena aprathamA ityanena pArizeSyAttatIyaiva gRhiitaa| tatra sAmAnyaprathamapaGkteH muha 1 chahoM bAdara aura sUkSma, pratyeka vanaspatike sapratiSThita apratiSThita bheda, doindriya, teindriya, caturindriya, asaMjJI paMcendriya, saMjJI paMcendriya, ye saba milakara jIvasamAsake sthAna unnIsa hote haiN| isa prakAra sAmAnya jIvarUpa eka sthAnase unnIsa bheda paryanta sthAnoMko eka, do 25 aura tInase guNA karanepara yathAkrama unnIsa bhedasthAna, ar3atIsa bhedasthAna aura sattAvana bhedasthAna hote haiM // 77 / / Age eka do aura tInase guNakAra karane kA kAraNa kahate haiM pahale kahe ekase lekara unnIsa bhedasthAnoMkI tIna paMktiyA~ nIce-nIce karanI caahie| unameM-se pahalI paMktiko to paryApta-aparyApta Adiko vivakSA na karake sAmAnya AlApase 30 guNA karanA cAhie / dUsarI paMktiko paryApta aura aparyApta bhedase guNA karanA caahie| aura aprathamA arthAt tIsarI paMktiko paryApta, nivRtyaparyApta aura labdhyaparyApta ina tIna bhedoMse guNA karanA cAhie / yadyapi dUsarI aura tIsarI donoM hI paMktiyA~ aprathama haiM, phira bhI dvitIyAkA nAma liyA hai,isalie aprathamAse pArizeSya nyAyase tIsarI kA hI grahaNa kiyA hai| ina tInoM paMktiyoMke samasta bhedoMkA jor3a lAne ke lie 'muhabhUmijogadale padaguNide 35 1. ma prasaktisuttiratnu / 20 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 151 10 / pada guNidaM 10 / 19 / labdhadhanaM 190 / dvitIyapaMkti yuti / Adimukha 2 / bhUmi 38 / joga 40 / daLe 20 / padaguNide 20 / 19 / padadhaNaM bhavati 380 // tRtIyapaMktiyuti mukha 3 / bhUmi 57 / joga 60 / daLe 30 / pada guNide 30 / 19 / padadhaNaM hodi 570 / / tadanaMtaramekeMdriyavikalatrayajIvasamAsasthAnaMgaLaverasu paMceMdriyagatajIvasamAsasthAnavizeSaprarUpaNAtthaM gAthAsUtradvayamaM peldpruu| igivaNNaM igivigale asaNNi-saNNigaya-jalathalakhagANaM / gabbhabhave sammucche dutigaM bhogathalakhacarage dodo // 79 // ___ ekapaMcAzadekavikale asaMjJisaMjigatajalasthalakhagAnAM garbhabhave sammUcchime dvau trayo bhogasthalAMcarake dvaudvau| ajjavamalecchamaNue tidu bhogakubhogabhUmije dodo / suraNirae dodo idi jIvasamAsA hu aDaNaudI // 8 // AryyamlecchamanuSye trayo dvau bhogakubhogabhUmije dvau dvau / sunArake dvau dvau iti jIvasamAsAH khlvssttaanvtiH|| saptayugalaMgaLapperkedriyaMgaLage caturdaza jIvasamAsaMgaLaM vikaleMdriyadvitricaturiMdriyaMgaLamUritu padinechu jIvasamAsasthAnaMgaLaparyAptanivRtyaparyApta labdhyaparyAptama ba mUru bhedaMgALadaM guNiyisalpa- 15 TroDekapaMcAzatsaMkhyA samanvitaMgaLasugamaMgaLe ditu prapaMcisalpavilla // ___ mattaM karmabhUmiyoLu paMceMdriyatithyacarappajalacarasthalacarakhagacaraMgaLage pratyekamasaMjJisaMjJi vikalpadidaM SaTsthAnaMgaLappuvA SaTsthAnaMgaLgaM pratyekaM gabhaMjarALa paryAptanivRtyaparyApta meM dibhUmi 19 joga 20 dale 10 padaguNide 10 / 19 / labdhayatiH 190 / dvitIyapaGakteH maha 2 bhUmi 38 joga 40 dale 20 padaguNide 20 / 19 yutiH 380 / tRtIyapaGakteH muha 3 bhUmI 57 joga 60 dale 30 padaguNide 20 30x19 yatiH 570 / / 78 / athaikendriyavikalatrayajIvasamAsamizritapaJcendriyagatajIvasamAsasthAna vizeSAna gAthAdvayenAha ekendriyasaptayugaladvitricaturindriyAH paryAptanivRtyaparyApta labdhyaparyAptA ityekendriyavikalendriyeSa ekapaJcAzat / tiryaggatI karmabhUmijalasthalakhacarAstrayo'pi pratyekamasaMjJisaMjJinau bhUtvA SaTa, te ca garbhajeSa paryAptanivRtyaparyAptI saMmUchimeSu ca paryAptanivRtyaparyAptalabdhyaparyAptA iti triMzat / bhogabhUmisaMjJigarbhajasthala- 25 padadhanaM hodi' isa karaNa sUtrake anusAra prathama paMktikA mukha 1, bhami 19, donoMko jor3anepara 20, AdhA karanepara 10, aura usako pada 19 se guNA karanepara 194 10 = 190 bheda hote haiN| dUsarI paMktikA mukha 2, bhUmi 38, jor3anepara 40, AdhA karanepara 20, usameM padase guNA karanepara 20x19 = 380 sarvadhana hotA hai| tIsarI paMktikA mukha 3, bhUmi 57, jor3a 60, AdhA 30 ko padase guNA karanepara 19430 = 570 sarvadhana hotA hai // 7 // Age ekendriya aura vikalendriya jIvasamAsoMke sAtha paMcendriyagata jIvasamAsoMke - bhedoMko do gAthAoMse kahate haiM-- ekendriya ke sAta yugala aura doindriya, teindriya, cauindriya ye sataraha paryApta, nivRtyaparyApta aura labdhyaparyApta hote haiM ataH ekendriya aura vikalendriyoMke ikyAvana jIvasamAsoMke sthAna hote haiN| tithaMca gatimeM paMcendriya karmabhUmiyA tiryaMca jalacara, thalacara aura nabha- 35 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 go0 jIvakANDe teraDeraDaM alli samUcchimaroLa paryApta nityaparyApta labdhyaparyAptaraM ditu mUru mUru bhedaMga meM dintaidaidu saMbhavisugumadu guNiyisalu karmabhUmijatiyaMcara jiivsmaassthaanNglmvttppvu| bhogabhUmijatiyaMcasthalacararu khacararumappa saMjJigaLgabhaMjara gaLgeyeparyAptanivRtyaparyApta reberaDeraDa bhedaMgaLituM bhogabhUmiyo tiyyaMcarga nAlkujIvasamAsasthAnaMgaLu iMtu tivya'ggatiyoLapaMceMdriyajIvasamAsasthAnaMgaLsUvatta nAlku peLalpaTuvu / ____ karmabhUmijamanuSyarAkhiMDajarappa garbhajarugaLaNe paryAptanivRtyaparyAptare baraDeyappuvu / saMmUcchimarge labdhyaparyAptameyakkumanyavikalpamillidukAraNaM mUre jovasamAsasthAnaMgaLu / mlecchakhaMDajarappa garbhajarge paryAptanityaparyAptama beraDe bhedamakaku mitu karmabhUmiyoLa paMcajIvasamAsasthAna garcha / bhogabhUmijaru kubhogabhUmijarumeM bo manuSyagarbhajarugaLge paryAptaniva'tyaparyAptara baraDeraDe 1. bhedaMgaLiMtu bhogabhUmijamanuSyarge nAlke jIvasamAsasthAnaMgaLu kUDi manuSyagatiyoLo bhattu jIva samAsasthAnaMgaLu / devaroLaM nArakaroLaM I yaupapAdikagarge paryApta nityaparyApta re baraDeraDe jIvasamAsasthAnaMgaLappuvitu caturgatigalolu paMceMdriyaMgaLa jIvasamAsasthAnaMgaLanituM kUDi saptacatvArizajjIvasamAsasthAnaMgalaM kevalaM tairyagyonakavikaleMdriyajIvasaMbaMdhigaLappa ekapaMcAzajjIvasamAsaMgasahitamAgi sarvajIvasamAsabhedaMgaLaSTAnavati pramANaMgaLappurvebidu sUtratAtparya // 15 khacarau paryAptanivRtyaparyAptI bhUtvA catvAraH, evaM tiryakrapaJcendriyasya catustriMzat / karmabhUmI manuSyANAM AryakhaNDe garbhajeSu paryAptanivRtyaparyAptau saMmUchime tu labdhyaparyApta eveti trayaH, mlecchakhaNDe garbhajeSu paryAptanivRtyaparyAptau dvau, bhogakubhogabhUmyogarbhaje paryAptanivRtyaparyAptAviti catvAraH, militvA manuSyagato nava / devanArakopapAdikayoH pratyeka paryAptanirvatyaparyAptAviti catvAraH / evaM caturgatiSu paJcendriyajIvasamAsasthAnAni saptacatvAriMzat / etAni ca ekavikalendriyANAmekapazcAzatA militvA aSTAnavatirbhavantIti sUtratAtparyam / 20 atra vivakSayA sthAvarANAM dvAcatvAriMzat 42, vikalendriyANAM nava 9, tiryakpaJcendriyANAM castriMzat 34, cara hote haiM tathA tInoM bhI asaMjJI aura saMjJI honese chaha bheda hue| unameM jo garbhaja hote haiM ve paryApta, nivRtyaparyApta hote haiM / jo sammUrchana hote haiM, ve paryApta, nivRtyaparyApta aura labdhyaparyApta hote haiN| isa taraha 642% 12 aura 643 = 18 saba tIsa hote haiN| bhoga bhUmija tithaMca saMjJI tathA garbhaja hI hote haiN| tathA thalacara aura nabhacara hI hote haiM aura 25 paryApta, nivRtyaparyApta hI hote haiM ataH cAra bheda honese tiryaMca paMcendriyake cauMtIsa bheda hue| karmabhUmimeM manuSyoMke AryakhaNDameM garbhajoMmeM paryApta, nivRtyaparyApta aura sammUrchanomeM kevala laMdhyaparyAptaka hI honese tIna hI bheda hote haiN| mlecchakhaNDameM garbhaja hI hote haiM aura unameM paryAptaka, nivRtyaparyAptaka do bheda hote haiM / bhogabhUmi aura kubhogabhUmimeM garbhajoMmeM paryApta aura nivRtyaparyApta honese cAra bheda hote haiN| saba milakara manuSyagatimeM nau bheda hote haiN| devoM 30 aura nArakoMmeM upapAdajanma hI hotA hai tathA usa meM paryAptaka aura nivRtyaparyAptaka hI honese cAra bheda hote haiN| isa taraha cAroM gati sambandhI paMcendriyoMmeM jIvasamAsasthAna 34+9+ 4 = 47 hote haiM / inameM ekendriya aura vikalendriyake 51 sthAna milA denepara saba Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jovatattvapradIpikA 153 illi jIvavivayi sthAvaraMgaLa jIvasamAsaMgaLnAlvattaraDu 42 / tiyyaMcaja paMceMdriyaMgaLa jIvasamAsaMgaLmavattanAlku 34 / vikalatrayaMgaLoLo bhattu 9 jIvasamAsaMgaLu / devaroLu jIvasamAsaMgaLe raDu 2 / nArakaroLu jIvasamAsagaLeraDu 2 / manuSyaroLu vobhattu 9 / jIvasamAsaMgalivellamuM kUDi tobhateMTu jovasamAsaMgaLappuvu / iMtu peLalpaTTa jIvasamAsasthAnaMgaLu sNsaarijiivsNbNdhigleyppuvu| muktAtmasaMbaMdhigaLalleke dorDa vizuddhacaitanyaniSThajJAnadarzanopayogayuktaroLu trasasthAvarAdibhedagaLillete doDe "saMsAriNaH sasthAvarAH" eMbo sUtrapramANadattaNidaM / iMtu jovasamAsaMgaLge sthaanaadhikaarNtiduNdu|| devAnAM dvau 2, nArakANAM dvau, 2, manuSyANAM nava 9 / sarvANi militvA aSTAnavatiH 98 / amUni saMsAriNAmeva na muktAnAM vizuddha caitanyaniSThajJAnadarzanopayogayuktatvena teSAM sasthAvarabhedAbhAvAt saMsAriNastrasasthAvarA iti 10 sUtrasadbhAvAt / / 79 / 80 / / ayoktebhyo vizeSajIvasamAsakathakamaparAcAryoktaM gAthAsUtratrayamAha suddakharakujalatevA NiccacaduggadiNigodathUlidarA / padidridarapaJcapattiyaviyalatipuNNA apuNNadugA // 1 // igivigale igisIdI asaNNisaNNigayajalathalakhagANaM / gabbhabhave sammucche dutigatibhogathalakhecare do do // 2 // ajjasamucchigigabbhe malecchabhogatiyakuNarachapaNattIsasaye / suraNiraye do do idi jIvasamAsA ha chahiyacArisayaM // 3 // mRdAdirUpapRthvIkAyikaH pASANAdirUpakhara pRthvIkAyikaH apkAyikaH tejaskAyikaH vAyukAyikaH nityanigodaH itaranigodaH paranAmacaturgatinigodazceti saptApi sthUlasUkSmabhedAccaturdaza / tRNaM vallI gulmaH vRkSaH malaM ceti paJcApi pratyekavanaspatayo nigodazarIraiH pratiSThitApratiSThitabhedAiza / dvIndriyastrIndriyazcaturindriyazceti vikalendriyAstrayaH / eteSu saptaviMzatyekendriyavikalendriyabhedeSu paryAptanivRttyaparyAptalabdhyaparyAptabhedAdekAzIti. / paJcendriyeSu karmabhUmyasaMjJisaMjJibhedajalacarasthalacarakhacareSu SaTsvapi garbhajeSu paryAptanirvRttyaparyAptabhedAd dvAdaza / sthAna 98 hote haiM; ra.ha gAthA sUtrakA tAtparya hai| pRthak-pRthak vivakSA karanepara sthAvaroMke bayAlIsa 42, vikalendriyoMke nau 9, tiyaca paMcendriyoMke cauMtIsa 34, devoMke do 2, nArakiyoMke do 2 aura manuSyoMke nau 9. saba milakara adAnabe 98 hote haiN| ye jIvasamAsamtha sasthAna saMsArI 25 jIvoMke hI hote haiM, mukta jIvoMke nahIM hote| kyoMki mukta jIva vizuddha caitanyaniSTha jJAnopayoga aura darzanopayogase yukta hote haiN| unake sa-sthAvara bheda nahIM haiM / tattvArthasUtrameM saMsArI jIvoMke hI trasa-sthAvara bheda kahe haiM // 79-80 // Age ukta jIvasamAsake bhedoMse vizeSa kathana karanevAle anya AcAryoMke dvArA kahe hue tIna gAthAsUtroMko kahate haiM miTTI Adi rUpa zuddha pRthvIkAyika, pASANa Adi rUpa khara pRthvIkAyika, apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, nityanigoda, itaranigoda yA caturgati nigoda,ye sAtoM bhI sthUla aura sUkSmake bhedase caudaha hote haiN| tRNa, vallI, gulma, vRkSa aura mUla ye pA~coM hI pratyeka vanaspati nigoda zarIroMse pratiSThita aura apratiSThita honeke bhedase dasa haiN| 1. atha prakArAntareNa jIvasamAsasthAnAni vaktumuktaM gAthAtrayam / 20 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 grbhH||" 154 go0 jIvakANDe anaMtaraM yoniprarUparNayoLmunnamAkArayoninirdezAtyaM gAthAdvayamaM peLdaparu / saMkhAvattayajoNI kummuNNayavaMsapattajoNI ya / tattha ya saMkhAvatte NiyamAda vivajjade gabbho // 81 // zaMkhAvartakayoniH kUrmonnatayonivaMzapatrayonizca / tatra ca zaMkhAvarte niyamAdvivaya'te zaMkhAvartayoniyaM kUrmonnatayoniyu vaMzapatrayoniyuditAkArayoni trividhmkku| yauti mizrIbhavatyaudArikAdinokarmavargaNApudgalaissaha saMbadhyate jIvo yasyAM sA yoniH yaditu jIvotpattisthAnakka yonitvaM niruktisiddhamantA prikAramappa yonigaLoLage zaMkhAvartayoniyola garbha niyamadidaM vijjisalpaDuguM vipadyate vinazyate ditu meNanvayaM mADalpaDuvudu // tatsammUchimeSu paryAptanirvRttyaparyApta labdhyaparyAptabhedAdaSTAdaza / utkRSTamadhyamajaghanyabhogabhUmInAM saMjJisthalacarakhacarAviti SaTsu paryAptanivRttyaparyAptabhedAvAdaza / manuSyeSu AryakhaNDaje saMmUchime labdhyaparyApta ekaH / tadgarbhaje mlecchakhaNDaje utkRSTamadhyamajaghanyabhogabhUmijeSu kubhogabhUmije evaM SaTsu, tathA dazavidhabhAvanASTavidhavyantarapaJcavidhajyotiSkapaTalApekSatriSaSTividhavaimAnikabhedAt SaDazItisureSu prastArApekSayakAnna paJcAzadvidhanArakeSu ca paryAptanivRttyaparyAptabhedAt dvayazItyAdvizataM militvA sarve SaDadhikacatuHzatI jIvasamAsA bhavanti // 1 // 2 // 3 // iti jIvasamAsAnAM sthAnAdhikAraH samAptaH / atha yoniprarUpaNAyAH prathamamAkArayonibhedAnAha zaMkhAvataMyoniH kurmonnatayoniH vaMzapatrayonizceti AkArayonistrividhA bhavati / yauti mizrIbhavati audArikAdinokarmavargaNA pudgalaiH saha saMbaddhayate jIvo yasyAM sA yoniH-jIvotpattisthAnaM / tattrividhayoniSa zaMkhAvartayonau garbho niyamena vivaya'te vipadyate vinazyati vA // 81 // do-indriya, teindriya, caturindriya ye tIna vikalendriya haiM / ina ekendriya-vikalendriya sambandhI 20 27 bhedoM meM paryAptaka, nivRtyaparyAptaka aura labdhyaparyAptakake bhedase ikyAsI 81 hote haiN| paMcendriyoMmeM karmabhUmija tiryaMca saMjJI aura asaMjJIke bhedase yukta jalacara, thalacara aura nabhacara ye chahoM garbhaja paryApta aura nivRttyaparyAptake bhedase bAraha hote haiN| aura ye sammUrchana paryApta, nivRttyaparyApta aura labdhyaparyAptake bhedase aThAraha hote haiN| utkRSTabhogabhUmi, madhyama bhogabhUmi aura jaghanya bhogabhUmike tiryaMca saMjJI hI hote haiM tathA thalacara aura nabhacara hote haiN| ina 25 chahake paryApta aura nivRttyaparyAptake bhedase bAraha hote haiN| manuSyoMmeM AryakhaNDameM janme sammUrchana janmavAloMmeM labdhyaparyAptakarUpa eka sthAna hotA hai| AryakhaNDameM utpanna garbhaja manuSyoM meM tathA mleccha khaNDa meM, utkRSTa, madhyama aura jaghanya bhogabhUmi tathA kubhogabhUmimeM janme manuSya garbhaja hI hote haiN| isa taraha ye chaha prakArake manuSya hue| tathA daza prakArake bhavanavAsI, ATha prakArake vyantara, pA~ca prakArake jyotiSka, paTaloMkI apekSA terasaTha prakArake vaimAnika isa taraha ye saba (10+ 8+5+ 63= 86) chiyAsI prakArake deva hue| prastAroMkI apekSA unacAsa prakArake nArakI, ye saba milakara (6+ 86+49 = 141) eka sau ikatAlIsa hue| ye saba paryApta aura nivRttyaparyAptake bhedase do sau bAraha hote haiN| inameM pUrvake saba bheda ekendriya vikalendriyake ikyAsI, paMcendriya tiryacake bayAlIsa, sammUrchana manuSyakA eka, garbhaja manuSya deva nArakiyoMke do sau bayAsI milakara cAra sau chaha jIvasamAsa hote haiN| isa prakAra jIvasamAsoMkA sthAnAdhikAra samApta huaa| Age yoniprarUpaNAmeM pahale 17 AkArayonike bheda kahate haiM 30 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 155 kummuNNayajoNIye titthayarA duvihacakkavaTTI ya / rAmA vi ya jAyate sesAe sesagajaNo du // 82 // kUrmonnatayonau totthaMkarA dvividhacakravattinazca / rAmA api ca jAyante zeSe shesskjnstu|| kUrmonnatayoniyoLu tIrthakararu sakalacakravattigaLaM arddhacakravattigaLaM prativAsudevarkaLu baladevarugaLaM puTuvaru / api zabdadiMdamumitarajanaMgaLu puttuvru| zeSavaMzapatrayoniyo mikka- 5 janaMgaLe puTuvara, tIrthakarAdigaLpuTTara // anaMtaraM janmabheda nirdezapUrvakamAgi guNayoninirdezArtha peldpru| jammaM khalu saMmucchaNagabhuvavAdA du hodi tajjoNI / saccittasIdasaMvuDasedaramissA ya patteyaM // 83 // janma khalu saMmUrchanagarbhopapAdAstu bhavanti tadyonayaH / saccittazItasaMvRtasetaramizrAzca 10 pratyekam // sanmUrchanagarbhopapAdaMgaLu saMsArijovaMgaLge jnmbhedNglppuvu| saM samantAnmacchenaM jAyamAna karmonnatayonI tIrthaGkarAH sakalacakravartinaH ardhacakravartinaH prativAsudevA baladevAzcotpadyante apishbdaanetrjnaaH| zeSavaMzapatrayonI zeSajanA evotpadyante na tIrthaGkarAdayaH // 82 // atha janmabhedanirdezapUrvakaM guNayonInidizati ___ sammurchanagarbhopapAdAH saMsArijIvAnAM janmabhedA bhavanti / saM samantAt, mUrchanaM jAyamAnajIvAnugrAhakANAM jovopakArakANAM zarIrAkArapariNamanayogyapudgalaskandhAnAM samucchrayaNaM sammUrchana / jAyamAnajIvena zukrazoNita____ zaMkhAvartayoni, kUrmonnatayoni, vaMzapatrayoni isa prakAra tIna AkArayoniyA~ hotI haiN| yoni arthAt mizrarUpa honaa| jisameM jIva audArika Adi nokarma vargaNArUpa pudgaloMke sAtha sambaddha hotA hai,vaha yoni arthAt jIvakI utpattikA sthAna hai| ina tIna prakArakI 20 yoniyoM meM-se zaMkhAvartayonimeM garbha niyamase nahIM ThaharatA athavA rahe,to naSTa ho jAtA hai| cakravartIkI mahiSI strIratna Adi kinhIM striyoMmeM isa prakArakI yoni hotI hai / / 8 / / kUrmonnatayonimeM tIrthaMkara, sakalacakravartI, ardhacakravartI, prativAsudeva, aura baladeva utpanna hote haiN| api zabdase anya jana isameM paidA nahIM hote| zeSa vaMzapatrayonimeM zeSa jana hI paidA hote haiM, tIrthakara Adi paidA nahIM hote / / 82 // ____ Age janmake bheda kahate hue guNayonikA kathana karate haiM sammurchana, garbha aura upapAda ye saMsArI jIvoMke janmake bheda haiN| 'saM' arthAt samasta rUpase 'mUrchana' arthAt utpanna honevAle jIvake upakArI zarIrAkAra rUpase pariNamane yogya pudgala skandhoM ke svayaM ekatra honeko sammUrchana kahate haiN| utpanna honevAle jIvake dvArA raja aura vIryarUpa piNDakA 'garaNa' arthAt zarIrarUpase grahaNa karanA garbha hai| upapAdana arthAt 30 saMpuTa zayyA, uSTra Adi mukhake AkAravAle utpattisthAnoMmeM laghu antarmuhUta kAlameM hI jIvakA utpanna honA upapAda hai| vizeSArtha-saMsArI jIvoMke janmakA artha hai-pUrvabhavake zarIrako chor3akara uttarabhavake zarIrako grahaNa krnaa| yadyapi paramArthase to vigrahagatike prathama samayameM hI uttarabhavakI Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 go0 jIvakANDe jIvAnugrAhakajIvopakArakazarIrAkArapariNamanena pudgalaskaMdhAnAM samucchyaNaM samarchana / jAyamAnajovena zuklazoNitarUpasya piMDasya garaNaM zarIratayopAdAnaM grbhH| upapAdanaM saMpuTazayyoSTakAdiSu laghunAMtarmahartenaiva jIvasya jnnmuppaadH| eMditu niruktisiddhaMgaLappavarayonigaLmatta saccittazItasaMvRtaMgaLu setaraMgaLaM mizraMgaLumeMdu nvvidhmppuvuduN| sanmarchanAdigaLage pratyeka yathAsaMbhavamAgi saMbhavisuvuvu / cittena cetanena saha vattaMta iti scittaaH| prANyaMtarapradezaparigRhItapudgalaskaMdhA ityarthaH / tadviparItA acittaaH| tadubhayAtmakAH pudgalA mizrAH / prAdurbhUtazItasparzAH pudgalAH zotAH / abhivyaktoSNasparzAH pudgalA ussnnaaH| tadubhayAtmakAH pudgalAH mizrAH / durupalakSyo guptAkArapudgalaskaMdhaH sNvRtH| prakaTAkAra upalakSaNIyaH pudgalaskaMdho vivRtH| tadubhayAtmako mizraH // anaMtaraM sanmUcrchanAdigaLge svAminirdezamaM mADidaparu / rUpapiNDasya garaNaM-zarIratayA upAdAnaM grbhH| upapAdanaM saMpuTazayyoSTra mukhAkArAdiSu laghunAntarmuhUrtanaiva jIvasya jananaM upapAdaH / iti niruktisiddhasaMmachimAdibhistadyonayaH jIvazarIragrahaNAdhArAH yathAsaMbhavaM sacittazItasaMvRttAH setarA mizrAzceti navavidhA bhavanti / tAsu saMmUrchanAdaya eva pratyekaM yathAsaMbhavaM saMbhavanti / cittena cetanena saha vartate iti sacittAH prANyantaHpradezaparigRhItapudgalaskandhAH ityarthaH / tadviparItA acittAH / tadubhayAtmakA mizrAH / prAdurbhUtazItasparzAH pudgalAH shiitaaH| abhivyaktoSNasparzAH pudgalAH uSNAH / tadubhayAtmakAH pudgalA mishraaH| durupalakSyo guptAkArapudgalaskandhaH sNvRtH| prakaTAkAra upalakSaNIyaH pudgalaskandho vivRtaH / tadubhayAtmakaH pudgalaskandho mizraH / / 83 / / atha saMmUrchanAdInAM svAminirdezaM karotiprathama paryAya prakaTa honerUpa janma ho jAtA hai / kyoMki pUrvaparyAyakA vinAza aura uttaraparyAyakA utpAda eka hI kAlameM hotA hai; tathApi sammUchana Adi rUpase pudgala piNDakA grahaNa usa prathama paryAyameM nahIM hotaa| isalie usake samIpa zarIragrahaNake prathama samayameM paryAyakA utpAda hI janmake samIpa honese upacArase janma kahA jAtA hai| athavA RjugatikI apekSA uttarabhavake prathama samayameM hI sammarchana Adi rUpase zarIragrahaNase viziSTa usakI prathama paryAyakA utpAda aura pUrvabhavakI carama paryAyakA vinAza eka sAtha hotA hai, isalie janmakA lakSaNa mukhya hI hai| 25 isa prakAra jIvake zarIragrahaNake AdhArarUpa yoniyA~ yathAsambhava sacitta, zIta, saMvRta, acitta, uSNa, vivRta, aura sacittAcitta, zItoSNa, saMvRtavivRtake bhedase nau prakArakI hotI haiN| unameM sammUrcchana Adi hI pratyeka yathAyogya utpanna hote haiN| citta arthAt cetanake sAtha jo raheM ve sacitta haiM arthAt prANIke antaHpradeza dvArA parigRhIta pudgala-skandha usakA artha hai| usase viparItako acitta kahate haiM / ubhayAtmakako mizra kahate haiN| jina pudgaloMmeM 30 zItasparza prakaTa hai, ve zIta haiN| jina pudgaloMmeM uSNasparza prakaTa hai,ve uSNa haiN| ubhayarUpa pudgala mizra haiN| jo pudgala-skandha dekhane meM nahIM AtA, jisakA AkAra gupta hai,vaha saMvRta hai| jo pudgala-skandha prakaTa AkArako liye hai, dekhanemeM AtA hai,vaha vivRtta hai| ubhayAtmaka pudgalaskandha mizra hai // 8 // Age sammUrchana Adi janmoMke svAmI batalAte haiM 20 35 1. badegSTrAdimukhAkArayorla / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNAvRtti jIvatattvapradIpikA pota jarAyuja aMDajajIvANaM gavbhadevaNirayANaM / uvavAdaM sANaM sammucchaNayaM tu nihiM // 84 // pota jarAyujANDajajIvAnAM garbhaH / devanArakANAmupapAdaH zeSANAM saMmUrcchanaM tu niddiSTaM // kiMcitparivaraNamaMtareNa paripUrNAvayavo yoninirgamamAtreNaiva parispaMdAdisAmarthyopetaH potaH / jAlavatyANiparivaraNaM vitatamAMsazoNitaM jarAyustasmin jarAyau jAtA jarAyujAH / zuklazoNita- 5 parivaraNamupAttakAThinyaM nakhatvaksadRzaM parimaMDalamaMDa / tasmin jAtA aMDajAH / eMditI potAvijIvaMga garbhame janmamakkuM / catunnikAya devavarka ligeyuM nArakargayuM gharmAdibhavaMgaLagupapAdame janmanakkuM / `zeSa jIvaMgaLagekeMdriya dvIMdriyatrIMdriya caturaMdriyaMgaLageyaM vo do du kelavu paMceMdriyaMga labdhyaparyyAptaka manuSyayuM saMmUrcchaname janmameditu pravacanadoLapa || anaMtaraM sacittAdiyonibhedaMgaLage saMmUrcchanAdijanmabhedaMgaLoLu saMbhavAsaMbhavamaM toralveDi 10 gAthAsUtratrayAvatAraM-- uvavAde accittaM game missaM tu hodi saMmucche / saccittaM accittaM missaM ca ya hodi joNI hu // 85 // 157 upapAde'cittaM garbhe mizrastu bhavati saMmUrcchane / sacitto'citto mizrazca bhavati yoniH khalu // devadAraka saMbaMdhiyappupapAda janmabhedadoLacittame yoniyakku / garbhajanmadoLa sacittacitta - 15 kiMcitparivaraNamantareNa paripUrNAvayavo yoninirgamamAtreNaiva parispandAdisAmarthyopetaH potaH / jAlavaprANiparivaraNaM vitata mAMsazoNitaM jarAyuH tasmin jAto jarAyuja: / zukrazoNitaparivaraNaM upAttakAThinyaM nakhatvasadRzaM parimaNDalamaNDaM tasmin jAto'khajaH / eSAM jIvAnAM garbha eva janma / catuNikAyadevAnAM nArakANAM ca gharmAdibhavAnAmupapAda eva janma / uktajIvebhyaH zeSANAM ekadvitricaturindriyANAM keSAMcitpaJcendriyANAM labdhyaparyApta manuSyANAM ca saMmUrcchanameva janmeti pravacane nirdiSTaM kathitaM // 84 // atha sacittAdiyonibhedAnAM 20 saMmUrchanAdijanmabhedeSu saMbhavAsaMbhavaM gAthAtrayeNa nirdizati - zarIrapara kisI bhI prakArakA kiMcit bhI AvaraNa na ho, zarIrake avayava sampUrNa hoM, aura yoni se nikalate hI calane-phirane lage, aise jIvako pota kahate haiM / rudhira aura mAMsakA vistArarUpa jo prANI ke zarIra ke cAroM ora jAlakI taraha AvaraNa hotA hai, vaha jarAyu hai| usase jo jIva paidA hotA hai, vaha jarAyuja hai / raja aura vIryakA jo AvaraNa 25 nakhake camar3e kI taraha kaThoratAko liye hue golAkAra hotA hai use aNDA kahate haiM, usase jisakA janma ho, vaha jIva aNDaja hai| ina pota, jarAyuja aura aNDaja jIvoMkA garbhajanma hI hotA hai / cAra nikAyake devoMkA aura dharmA Adi narakoM meM paidA honevAle nArakiyoM kA upapAda janma hI hotA hai / ukta jIvoMse zeSa ekendriya, doindriya, teindriya, caturindriya jIvoMkA, kinhIM paMcendriyoMkA, aura labdhyaparyAptaka manuSyoMkA sammUrchana hI janma hotA hai / 30 aisA Agama meM kahA hai ||84|| Age sacitta Adi yonibhedoMkA sammUrchana Adi janmake bhedoMmeM honA yA na honA tIna gAthAoMse kahate haiM 1. ka zeSaMgalage ukta jIvaMgalageragAgi ulidellAjIvaM / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 go0 jIvakANDe mizrame pudgalaskaMdhaM yoniyakkuM / saMmUrcchanajanmadoLu tu matta sacittamumacittamaM tadubhayAtmakamameMdI trividhyoniglkkN|| uvavAde sIdusaNaM sese sIdusaNamissayaM hodi / uvavAdeyakkhesu ya saMuDa viyalesa viulaM tu // 86 // upapAde zItoSNo zeSe zItoSNamizrakaM bhavati / upapAde ekAkSe ca saMvRto vikaleSu vivRtaM tu // uparAdajanmadoLu zotamumuSNamumerapuM yoniglu| zeSagarbhajanmadoLaM saMmUrchanajanmadoLaM pratyekaM zItamamaSNama mizrama meMbo mUru mUru yonigaLakkaM / tejaskAyikaMgaLoSNayoniyakkumupapAdajanmaroLamekeMdriyaMgaLoLaM saMvRtame yoniykku| vikaleMdriyaMgaLoLu vivRtyoniyeykku|| gabbhajajIvANaM puNa missaM NiyameNa hodi joNI hu / sammucchaNapaMccakkhe viyalaM vA viuDajoNI hu / / 87 // garbhajajIvAnAM punamizro niyamena bhavati yoniH khalu / saMmUrcchanapaMcAkSe vikalavadvivRto yoniH khalu // garbhajajIvaMgaLge matta saMvRtavivRtaMrgALadaM mizrayoniye ykku| sanmUcchaMnajapaMceMdriyaMgaLoLa vikaleMdriyadoLentante vivRtyoniykku|| devanArakasaMbandhyupapAdajanmabhede acittaiva yoniH syAt / garbhajanmani sacittAcittamizra eva pudgalaskandho 15 yoniH syAt / saMmUrchanajanmani tu punaH sacittA acittA ubhayA ceti trividhA yonirbhavati / / 85 // upapAdajanmani zItoSNe dve yonI syAtAM / zeSe garbhajanmani saMmarchanajanmani ca pratyeka zItA uSNA mizrA ceti tisro yonayaH syuH / ( tejaskAyikeSu uSNaiva yoniH syAt ) upapAdajeSu ekendrigeSu ca saMvRtaiva yoniH syAt / vikalendriyeSu vivRtaiva yoniH syAt // 86 // garbhajajIvAnAM punaH saMvRtavivRtAbhyAM mizrA eva yoniH syAt / saMmUrchanajapaJcendriyeSu vikalendriyava20 deva-nArakI sambandhI upapAda janmabheda meM acitta hI yoni hotI hai| garbhajanmameM sacitta aura acittakA mizra hI pudgala-skandharUpa yoni hotI hai| arthAt mAtAke udara meM raja aura vIrya acitta hotA hai aura usakA mizraNa sacitta AtmAke sAtha honese mizrarUpa sacittAcitta yoni hotI hai| sammUrchana janmameM sacitta, acitta aura sacittAcitta tIna prakArakI yoniyA~ hotI haiN| kyoMki garbha aura upapAdase rahita pradezoMmeM kahIM sacitta, kahIM 25 acitta aura kahIM sacittAcitta pudgalaskandhameM jIvoMkI utpatti sambhava hai / / 85 // upapAda janmameM zIta aura uSNa ye do yoni hotI haiN| kyoMki ratnaprabhAse lekara dhUmaprabhAke tIna caturtha bhAga paryanta viloMmeM uSNa sparza hI hotA hai / aura dhUmaprabhAke caturtha bhAgase lekara mahAtamaHprabhA paryanta viloMmeM zIta sparza hI hotA hai| zeSa garbhajanma aura sammarchana janmameM se pratyekameM zIta, uSNa aura mizra tInoM yoniyA~ hotI haiM / kintu tejaskAyika jIvoMmeM uSNa hI yoni hotI hai| upapAda janmavAloMmeM aura ekendriyoMmeM saMvRta hI yoni hotI hai| tathA vikalendriyoMmeM vivRta yoni hI hotI hai // 86 // ___ garbhaja jIvoMke saMvRta aura vivRtake mizrarUpa yoni hotI hai ,kyoMki puruSake zarIrase nikalA vIrya vivRtarUpa aura strIkA raja saMvRtarUpa honese donoMke melase mizra yoni hotI hai| sammUrchana paMcendriyoMmeM vikalendriyoMkI taraha vivRta yoni hI hotI hai / / 8 / / 35 1. ba vikalatrayeSu / 30 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA tadanaMtaraM pUrvoktaguNayonyupasaMhArapurassaramAgi yoniprabhedasaMkhyoddizyamaM peldpN| sAmaNNeNa ya evaM Nava joNIo havaMti vitthAre / lakkhANa cadurasIdI joNIo hoMti NiyameNa // 8 // sAmAnyenaivaM navayonayo bhavanti vistaare| lakSANAM caturazItiryonayo bhavanti niyamena // thituktaprakAradidaM sAmAnyadi saMkSepadinoM bhattu yoniglppuvu| vistaradoLu caturazItilakSa- 5 yonigaLappuvu niyamadidaM // anaMtaramA yonigaLa vistarasaMkhyAviSayamaM toralvaiDi mudaNa suutraavtaarN| NiccidaradhAdusattaya tarudasa viyalidiesu chacceva / suraNirayatiriyacauro coddasa maNue sayasahassA // 89 / / nityetaradhAtusaptakaM taru daza vikaleMdriyeSu SaT caiva / suraNirayatatiya'kcatvAri manuSye 10 caturdazazatasahasrANi // dvivRtaiva yoniH syAt / / 87 / / atha yoniprabhedasaMkhyoddezapurassaramupasaMhAramAha evaM-uktaprakAreNa, sAmAnyena-saMkSepeNa, nava yonayo bhavanti / vistareNa tu caturazotilakSayonayo bhavanti niyamena // 88 // atha tAsAM yonInAM vistarasaMkhyAM darzayati nityanigodetaranigodapRthivIkAyikAkAyAdikatejaskAyikavAyukAyikeSu eteSu SaTsu api sthAneSu 15 pratyeka sapta-sapta lakSa yonayo bhavanti / (militvA dvAvatvAriMzallakSANi bhavanti ) / taruSu pratyekavanaspatikAyikeSu dazalakSa yonayo bhavanti / vikalendriyarUpadvitricaturindriyeSu pratyekaM dve-dve lakSa yonayo bhavanti, (militvA SaT) / sureSu nArakeSu tiryagpaJcendriyeSu ca pratyekaM catuzcaturlakSa yonayo bhavanti / ( militvA dvAdazalakSANi ) / manuSyeSu caturdazalakSayonayo bhavanti / evaM samastasaMsArijIvAnAM yonayaH sarvA militvA caturazIti lakSasaMkhyA pratipattavyA / / 89 / / atha gatyAzrayeNa janma gAthAdvayenAha 20 Age yonike prabhedoMkI saMkhyAkA nirdeza karate hue kathanakA upasaMhAra karate haiM ukta prakArase saMkSepase nau yoniyA~ hotI haiN| vistArase to caurAsI lAkha yoniyA~ niyamase hotI haiM / / 8 / / Age una yoniyoMkI vistArase saMkhyA kahate haiM__ nityanigoda, itaranigoda, pRthvIkAyika, apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ina 25 chahoM sthAnoM meM se pratyekameM sAta-sAta lAkha yoniyA~ hotI haiN| saba milakara bayAlIsa lAkha hotI haiN| taru arthAt pratyeka vanaspatikAyikoMmeM dasa lAkha yoniyA~ hotI haiN| vikalendriya rUpa doindriya, teindriya, cauindriyoM meM pratyekameM do-do lAkha yoniyA~ hotI haiN| saba milakara vikalendriyoMmeM chaha lAkha yoniyA~ hotI haiN| devoMmeM, nArakiyoMmeM aura tiyaMca paMcendriyoM meM se pratyekameM cAra-cAra lAkha yoniyA~ hotI haiN| saba milakara bAraha lAkha yoni hotI haiN| 30 manuSyoMmeM caudaha lAkha yoniyA~ hotI haiN| isa prakAra samasta saMsArI jIvoMkI saba yoniyA~ milakara caurAsI lAkha hotI haiM / / 8 / / Age do gAthAoMse gatike Azrayase janmakA kathana karate haiM 1. ma tadanantaraM yoniprabhedasaMkhyodadezapara:saramAgiyapasaMhAramaM peldapaM / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 go0 jIvakANDe nityanigodaMgaLoLaM itaranigodaMgaLoLaM pRthvIkAyikaMgaLoLaM apkAyikaMgaLoLaM tejaskAyikaMgaLo LaM vAyukAyikaMgaLoLamintu AraDayoLaM sapta sapta lakSa yoniglppuvu| tarugaLoL pratyekavanaspatigaLoLu dazalakSayonigaLappuvu / vikaleMdriyaMgaLappa dvitricaturidriyaMgaLoLu pratyekamaraDaraDu lakSayonigaLAgalaMtavaroLAru lakSayonigaLappuvu / suraroLaM nArakaroLaM tiryakapaMceMdriyaMgaLoLaM 5 pratyekaM nAlku nAlku lkssyoniglppuvu| manuSyaroLu caturdazalakSayonigaLappuvu vintu samastasaMsArijIvaMgaLa yonigaLanituM kUDi caturazItilakSasaMkhyagaLu pratipattavyaMgaLappuvu // anaMtaraM gatyAdyAzrayadidaM janmAvadhAraNanimittamAgi gAthAdvayamaM pendaparu / uvavAdA suraNirayA gabbhajasammucchimA hu nnrtiriyaa| sammucchimA maNussA'pajjattA eyaviyalakkhA // 10 // upapAdajAH suranArakAH garbhajasaMmUcchimAH khalu nrtiyNnycH| saMmUcchimA manuSyA aparyAptA ekviklaakssaaH|| upapAdajaru suraru nArakarapparu / garbhajalaM saMmUcchimaru khalu sphuTamAgi yathAsaMbhavaM manuSyaru tiriyaMcarugaLeyapparu / kevalaM saMmUcchimare labdhyaparyAptakamanuSyarumekeMdriyaMgaLu vikleNdriyNglumkkN|| paMcAkhatirikkhAo gambhajasaMmucchimA tirikkhANaM / bhogabhumA gabbhabhavA NarapuNNA gabbhajA ceva // 91 // pNceNdriytiryshcogrbhjsNmcchimaastirshcaaN| bhogabhaumA garbhabhavA narapUrNA grbhjaashcaiv|| paMceMdriyativyaMcaru gabhaMjaru samUcchimarumappara / tiyyaMcaroLage bhogabhUmitiyyaMcara garbhabhavareyapparu / naraparyAptakara garbhajarugaLeyapparu // anaMtaramaupapAdikAvigaLoLu labdhyaparyAptakatvasaMbhavAsaMbhavamaM peLalveDi muMdaNa sUtramaM niruupisidpru|| uvavAdagabbhajesu ya laddhiapajjattagA Na NiyameNa / NarasaMmucchimajIvA laddhiapajjattagA ceva / / 12 / / upapAdagabhaMjeSu ca labdhyaparyAptakA na niyamena / narasaMmUcchimajIvA labdhyaparyApta kA eva // upapAdajAH surA nArakAzca bhavanti / garbhajAH saMmUrchimAzca khalu sphuTaM yathAsaMbhavaM manuSyAH tiryaJca eva bhavanti / kevalasaMmUchimA eva labdhyaparyAptakamanuSyA ekendriyA vikalendriyAzca bhavanti // 9 // paMcendriyatiryaJco garbhajAH saMmUrchimAzca bhavanti / tiryakSu bhogabhUmijA garbhabhavA eva / naraparyAptakA garbhajA eva bhavanti // 91 // athopapAdikAdiSu labdhyaparyAptakatvasya saMbhavAsaMbhavaM kathayati deva aura nArakI upapAda janmavAle hote haiN| garbhajanma aura sammUrchana janmadAle yathAsambhava manuSya aura tithaMca hI hote haiM / labdhyaparyAptaka manuSya, ekendriya aura vikalendriya kevala sammarchana hI hote haiM // 10 // paMcendriya tithaMca garbhaja aura sammUrchana hote haiN| tiryaMcoMmeM bhogabhUmi yA tithaMca garbhaja hI hote haiM / tathA paryAptaka manuSya garbhaja hI hote haiM / / 91 // Age aupapAdika AdimeM labdhyaparyAptakapanekA honA aura na honA batalAte haiM upapAda janmavAloMmeM labdhyaparyAptaka niyamase nahIM hote| tathA sammUrchana manuSya labdhyaparyApta hI hote haiM // 12 // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA aupapAdikaroLaM garbhajaroLama lbdhypryaaptkrniymdidmill| saMmUcchimamanuSyaru lbdhypryaaptkryppru|| anaMtaraM narakAdigatigaLoLu vedAvadhAraNanimittaM peLdapaM NeraDyA khalu saMDhA Naratirie tiNNi hoMti saMmucchA / saMDhA surabhogabhumA purisitthIvedagA ceva / / 13 / / nArakAH khalu SaNDA naratirazci trayo bhavanti smuucchimaaH| SaNDAH surabhogabhaumAH purussstriivedkaashcaiv|| nArakaranibaru SaMDaru / manuSyatithyaMcarugaLoLu stropunnapuMsakavedatrayodayamumuTu / saMmUcchimatiryagmanuSyarellaruSaMDareyapparu / A saMmUcchimamanuSyaru strIjanayonigaLoLaM tatkakSastanamUlada bevargakoLaM cakravatiya paDebiTTalliya-mUtrapurISAdyazucisthAnaMgoLaM puttuvru| suraru bhogabhUmi- 10 jaru puruSastrIvedaniyatodayare niymdiNdppru| iMtu triprakAramappayonyadhikAraM jIvasamAsaMgaLage peLalpaTudu // ___ anaMtaraM zarIrAvagAhanAdidaM jIvasamAsaMgaLaM peLvAtaMmodaloLaMnavaraM sarvajaghanyotkRSTazarIrAvagAhanasvAminirdezArthamidaM peLdapaM / suhumaNigodaapajjatta yasya jAdassa tadiyasamayammi / aMgulaasaMkhabhAgaM jahaNNamukkassayaM macche / / 94 // sUkSmanigodAparyAptakasya jAtasya tRtiiysmye| aGgulA'saMkhyabhAgaM jaghanyamutkRSTakaM mtsye|| aupapAdikeSu garbhajeSu ca labdhyaparyAptakA niyamena na santi / saMmUchimamanuSyA labdhyaparyAptA eva bhavanti / / 92 // atha narakAdigatiSu vedAnavadhArayati nArakAH sarve'pi khalu niyamena paNDhAH-dravyato bhAvatazca napuMsakavedA eva bhavanti / manuSyatiryakSu 20 strIpuMnapuMsakavedatrayaM syAt / saMmUchimatiryagmanuSyA SaNDhavedA eva bhavanti / te saMmUchimamanuSyAstu strIyonitakakSAstanamUlAntarAleSu cakravartinaH paTTamahiSI binA mUtrapurISAdyazucisthAneSu cotpadyante / surA bhogabhUmijAzca puruSastrIvedaniyatodayA eva niyamena bhavanti // 93 // iti trividho yonyadhikAro jIvasamAseSu kathitaH / atha zarIrAvagAhanAzrayeNa jIvasamAsAn vaktumanAH prathamaM tatsarvajaghanyotkRSTazarIrAvagAhanasvAmino nirdizati Age narakAdi gatiyoMmeM vedoMkA nirNaya karate haiM nArakI saba hI niyamase-dravyarUpase aura bhAvarUpase bhI napuMsaka vedavAle hI hote " haiN| manuSya aura tiryaMcoMmeM strIveda, puruSaveda, napuMsakaveda tInoM hote haiN| sammUrchana tiryaMca aura sammachana manuSya napuMsakavedavAle hI hote hai| ve sammachana manuSya strIkI yoni. kaoNkha. stanoMke mUlameM tathA cakravartIkI paTTarAnIke sivAya mUtra, viSTA Adi azuci sthAnoMmeM utpanna hote haiN| deva tathA bhogabhUmiyA niyamase puruSaveda aura strIvedake niyata udayavAle hote haiM / / 93 // isa prakAra jIvasamAsoMmeM tIna prakArakI yoniyoMkA adhikAra khaa| Age zarIrakI avagAhanAke Azrayase jIvasamAsoMko kahanekA bhAva manameM rakhakara prathama sabase jaghanya aura utkRSTa avagAhanAke svAmiyoMko kahate haiM 21 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 go0 jIvakANDe sUkSmanigodalabdhyayparyAptakana tadbhavadoLu RtugatiyidaM puTTida tRtIyasamayadoLu dhanAMgulAsaMkhyAtaikabhAgamAtrapradezAvagAhamanuLazarIraM sarvAvagAhavikalpaMgaLaM noDaljaghanyamakkuM / svayaMbhUramaNasamudramadhyatti mahAmatsyadoLutkRSTAvagAhaMgaLellamaM noDalsarvotkRSTAvagAhamanuLaLa zarIra makkumutpannatRtIyasamayadoLe sarvajaghanyAvagAhanamanaLLa zarorama diteka dorDa utpannaprathamasamaya5 doLu nigodajIvazarIramAyatacaturasramakkuM tadvitIyasamayadoLa smctursrmkkuN| tRtIyasamayadolu matte koNApanayanadiMda vRttatvadidamA prathamadvitIyasamayaMgaLe raDu mavagAhaMgaLaM noDalalpIyastvaM saMbhavisugumeM ditu tRtIyasamayadoLe sarvajaghanyamappa zarIrAvagAhanamaM puTuguM / vigrahagatiyoLu yogavRddhithuLLadaridaM avagAhavRddhisaMbhavisugumaradaM RjugatyutpannaM galeMditu peLalpaTudu / sarvajaghanyazarIrAvagA hadoLu ghanAMgulakka bhAgahAraMgaLapalyAsaMkhyAtaikabhAgaMgaLekAnaviMzatisaMkhyApramitaMgaLakkumAvalya10 saMkhyAtakabhAgaMgaLobhattu / ruupaadhikaavlysNkhyaataikbhaagNgldvaaviNshtiprmitNglkkuN| saMkhyAta sUkSmanigodalabdhyaparyAptakasya tadbhave Rjugatyotpannasya tRtIyasamaye ghanAmulAsaMkhyAtaikabhAgamAtrapradezAvagAhaviziSTazarIraM sarvAvagAha vikalpebhyo jaghanyaM bhavati svayaMbhUramaNasamudra madhyavartimahAmatsye utkRSTAvagAhebhyaH sarvebhyaH sarvotkRSTAvagAhaviziSTaM zarIraM bhavati / nanUtpannatRtIyasamaye eva sarvajaghanyAvagAhanaM kathaM saMbhavet ? iti cet tatprathamasamaye nigodajIvazarIrasyAyatacaturasratvAt dvitIyasamaye samacaturasratvAt tRtIyasamaye koNApanayanena vRttatvAt tadaiva tadavagAhanasyAlpatvasaMbhavAt / tarhi Rjugatyotpannasyaiva kathamuktaM vigrahagatau yogavRddhiyuktatvena tadavagAhavRddhiprasaGgAt / tatsarvajaghanyAvagAhe ghanAGgulasya bhAgahA rAH palyAsaMkhyA jo sUkSma nigodiyA labdhyaparyAptaka jIva usa bhavameM Rjugatise utpanna huA hai, usakA tIsare samayameM ghanAMgulake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra pradezoMkI avagAhanAse viziSTa zarIra samasta avagAhanAke vikalpoMse jaghanya hotA hai| svayambhUramaNa samudrake madhyavartI 20 mahAmatsyake samasta utkRSTa avagAhanAoMse sarvotkRSTa avagAhanAse viziSTa zarIra hotA hai / zaMkA-utpanna honeke tIsare samayameM hI sabase jaghanya avagAhanA kaise hotI hai ? samAdhAna-janma leneke prathama samayameM nigodiyA jIvakA zarIra Ayatacaturasra arthAt lambA adhika caur3A kama hotA hai| dUsare samayameM samacaturasra arthAt samAna lambA caur3A caukora hotA hai| tIsare samaya meM kone dUra ho jAnese gola AkAra hotA hai| usI 25 samaya usakI avagAhanAkA pramANa alpa hotA hai| zaMkA-to Rjugatise utpanna hue jIvake hI jaghanya avagAhanA kyoM kahI ? samAdhAna-vigrahagatimeM yogakI vRddhise yukta honese usakI avagAhanAmeM vRddhikA prasaMga AtA hai| jaghanya avagAhanAkA pramANa lAneke lie ghanAMgulake bhAgahAra unnIsa palyake 30 asaMkhyAtaveM bhAga, nau AvalIkA asaMkhyAtavA~ bhAga, bAIsa eka adhika AvalIkA asaMkhyAtavA~ bhAga, aura nausaMkhyAta hai arthAt ghanAMgulameM itanI-itanI bAra ina rAziyoMse bhAga denA hai / aura guNakAra bAIsa AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga haiM arthAt bAIsa bAra AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase guNA karanA hai| 1. ma kaaplysN| Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA rUpavAragaLobhattu / mattaM guNakAraMgaLAvalyasaMkhyAtaikabhAgamAtraMgadvAviMzatipramitaMgaLakkumadaka 6 / 8 / 22 saMdRSTi 5 19 / 88 / 22 / 1 / 9 anaMtamidriyAdidamutkRSTAvagAhaMgaLa pramANa tatsvAmini ddaza nimittamI sUtramaM peLadaparu sAhiya sahassamekkaM bAraM kosUNamekkamekaM ca / joyaNasahassadIhaM pamme viyale mahAmacche // 15 // sAdhikasahasramekaM dvAdazakozonamekaM ca / yojanasahasradaiyaM padma vikale mahAmatsye // ekeMdviyaMgaLoLu svayaMbhUramaNadvIpamadhyattisvayaMprabhAcalAparabhAgasthitakSetronnatapadmadoLu sAdhikasahasrayojanAyAmamumekayojanavyAsamumutkRSTAgAhamakku midakke "vAso tiguNo parihI" eMdu vyAsamuM 1 / triguNaM mADalu 1 / 3 / paridhiyakkuM "vyAsacaturthAhatastu kSetraphala' meMdu 10 11331 vyAsacaturthAMzadidaM 4 paridhiyaM guNisidoDe kSetraphalamakkuM 4 kSetraphalaM vedaguNaM khAtaphalaM taikAgA ekAnaviMzatiH / AvalyasaMkhyAtakabhAgA nava / rUpAdhikAvalyasaMkhyAtaikabhAgA dvAviMzatiH saMkhyAtA nava / guNakArAstu AvalyasaMkhyAtaikabhAgA dvAviMzatiH / saMdaSTiH 6 / 8 / 22 -a p|19|8|9|8|22|19 a // 94 / / arthendriyAzrayaNotkRSTAvagAhAnAM pramANaM tatsvAminazca nirdizati ekendriyepa svayaMbharamaNadvIpamadhyavartisvayaMprabhAcalAparabhAgasthitakSetrotpannapadma sAdhikasahasrayojanAyAmaikayojanavyAsotkRSTAvagAho bhavati asya ca vyAsaH (yo0) 1 / trigaNa : 1 / 3 paridhiH / ayaM ca vyAsa vizeSArtha-ina saba bhAgahAroMko parasparameM guNA karanese to saba bhAgahAroMkA pramANa 20 A jaayegaa| aura bAIsa jagaha AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgoMko rakhakara paraspara guNA karanese guNakArakA pramANa A jaayegaa| ghanAMgulameM bhAgahArakA bhAga dekara aura guNakArase guNA karanepara jo pramANa Ave utanA hI jaghanya avagAhanAke pradezoMkA parimANa jAnanA // 94 / / Age indriyoMke Azrayase utkRSTa avagAhanAkA pramANa aura usake svAmiyoMkA kathana karate haiM 25 ekendriyoMmeM svayambhUramaNa dvIpake madhyavartI svayaMprabhAcalake apara bhAgameM jo karmabhUmirUpa kSetra hai, usa kSetrameM utpanna hue kamalameM kucha adhika eka hajAra yojana lambA aura eka yojana caur3A utkRSTa avagAha hai arthAt vaha kamala itanA lambA-caur3A hai| usakA kSetraphala kahate haiM kamala golAkAra hai| aura golAkArakA kSetraphala lAneke lie vyAsase tIna gunI 30 paridhi hotI hai| paridhiko vyAsake caturthAMzase guNA karanepara pratararUpa kSetraphala hotA hai| aura use U~cAIse guNA karanepara ghanakSetraphala yA khAtaphala hotA hai| vahI yahA~ iSTa hai| so kamalakA vyAsa eka yojana, usako tInase guNA karanepara paridhi tIna yojana hotI hai| 1. ma Nasamudrama / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe ida parvAsa bhavati savvatrameMdA kSetraphalamaM vediyidaM guNiyisidoDe khAtaphalamakkuM guNisidorDa ghanaphalame naraivattuyojana pramANakkuM 750 / dvIMdriyaMgaLolu tatsvayaMbhUramaNasamudravatta 164 5 zaMkhado dvAdazayojanAyAmamuM paMcacaturthAMzapramitotsedhamuM 4 caturyojanamukhavyAsamu 4 / mutkRSTAva5 gAhamakkumikke 1|3|1|1000 4 vyAsaM tAvatkRtvA vadanadalonaM mukhArdhavargayutaM / dviguNaM catuvibhaktaM paMcaguNaM nAbhisahitaphalaM // eMdu vyAsa 12 / tAvatkRtvA anitane mADi 12 / 12 vadana 4 / dala 2 | UnaM 142 mu4 / arddha 146 / 2 146 / 5 / 2 2 / varga |4| yutaM 146 / dviguNaM 146 |2| catuvvi bhaktaM 4 paMcaguNaM 4 nAbhisahita phala meM 10 idanaparvAttasi guNisida ghanaphalayojanaMgaLu 365 appu / trIMdriyaMgako svayaMbhUramaNadvIpA parabhAga vattakarmabhUmipratibaddhakSetrado raktavRzcikajIvana luyojanatricaturbhAgaMgaLAyAmamuM caturthyA 1 hataH 1 / 3 / 1 kSetraphalaM / tacca bedhena 1000 catubhirapavartitena guNitaM yojanAtmakaM khAtaphala 4 4 tAvadbhavati 750 / dvIndriyeSu tatsvayaMbhU ramaNasamudravartizaGkha dvAdazayojanAyAMmayojanapaJcacaturthAMzotsedha 5 caturyo 3 4 tadaSTamAMza 4 janamukhavyAsotkRSTAvagAho bhavati / asya ca vyAsaH 12 tAvadguNitaH 144 vadana 4 dala 2 Una 142 mukhA15 ddhavarga 4 yutaH 146 dviguNaH 292 caturbhirbhaktaH 73 paJcaguNaH 365 zaGkhakhAtaphalaM / trIndriyeSu svayaMbhUramaNadvIpAparabhAgavartikarmabhUmipratibaddhakSetre raktavRzcikajIve yojanatricaturbhAgAyAma 3 tadaSTamAMzavyAsa 3 4 32 tadarddhAtsedha 3 utkRSTAvagAho'sti / asya ca bhujakoTivadhAt prajAyate kSetraphala 3 3 tacca vadhaguNaM 64 4 32 usako vyAsa ke cauthe bhAga eka yojanake caturthAMzase guNA karanepara pratara kSetraphala 1X3X pau yojana hotA hai| use kamalake vedha eka hajAra yojanase guNA karanepara sAr3he sAta sau 20 (750) yojana khAtaphala hotA hai / doindriyoMmeM usa svayambhUramaNa samudravartI zaMkha meM bAraha yojana lambA, pA~ca yojanake cAra bhAga pramANa U~cA, mukhameM cAra yojanakA vyAsavAlA avagAha hai arthAt vaha zaMkha itanA lambA-U~cA hai| isakA khAtaphala lAne ke lie vyAsako vyAsa se guNA karake, usameM mukhake Adhe pramANako ghaTAkara, usameM mukhake AdhekA varga jor3akara usako dose guNA karo, cArakA bhAga do phira pA~case guNA karo to zaMkhakA khAtaphala 25 AtA hai / so zaMkhake vyAsa bAraha yojanako bAraha se guNA karanepara 12/12 = 144 ( eka sau cavAlIsa) hote haiM / usameM mukhakA AdhA pramANa do ghaTAnepara eka sau bayAlIsa rahe / isameM mukha ke Adhe pramANakA varga cAra jor3anepara eka sau chiyAlIsa hue| isako dUnA karanepara do sau bAna hue / isameM cArakA bhAga denepara tihattara rahe / tihattara meM pA~case guNA karanepara tIna sau paiMsaTha yojana pramANa zaMkhakA kSetraphala hotA hai / teindriyoMmeM svayambhUramaNa30 dvIpake apara bhAgameM karmabhUmi se sambandhita kSetrameM jo rakta bicchu hai, usakA avagAha eka Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 165 27 vyAsamuM 458 tadarhotsedhamuM 4 / 8 / 2 mutkRSTAvagAhamakkumilli bhujakoTivadhAtprajAyate kSetraphalameM didu 33 33 4 / 32 kSetraphalamidaM vedaguNaM khAdaphalaM hodi savvattha / eMdA kSetraphalamuM 4 / 32 vedeyidaM guNiyisutti 3333 ralu 4 / 32 / 64 ghanaphalamakkuM 8192 caturiMdriyaMgaLoLu svayaMbhUramaNadvIpAparabhAgakarmabhUmipratibaddhakSetrattibhramaranoLekayojanAyAmamuM / tattricaturbhAgavyAsamu 4 marddhayojanotsedhamu 2 mutkRTAvagAhamakkumilliyaM bhujakoTItyAdisUtrAnIta dhanaphalaM 8 tryaSTamabhAgayojana prmaannmkkuN| paMceMdri- 5 yaMgaLoLa svayaMbhUramaNasamudramadhyattimahAmatsyadoLu sahasrayojanAyAmamuM paMcazatayojanavyAsamuM paMcAzadvizatayojanotsedhamumutkRSTAvagAhamakkumilli bhujakoTItyAdi suutraaniitghnphlN| 125000000 / saasirdinnraivttulkssyojnNglkkuN| I padmAdigaLage pradezIkRtaghanaphalaMgaLu yathAkradidaM saMkhyAtaghanAMgulaMgaLagI prakAraMALa dippuvu / 3 3 3 ghanaphalaM bhavati 27 / caturindriyeSu svayaMbhUramaNadvIpAparabhAgakarmabhUmipratibaddhakSetra- 10 4 / 32 / 64 vatibhramare ekayojanAyAmatatricaturbhAgavyAsa 3 ardhayojanotsedha 1 utkRSTAvagAho'sti / asya ca bhujakoTItyAdinAnItaghanaphalaM 3 yojanavyaSTamabhAgo bhavati / paJcendriyeSu svayaMbhUramaNasamudramadhyavarti mahAmatsye sahasrayojanAyAmapaJcazatayojanavyAsapaJcAzadagradvizatayojanotsedhotkRSTAvagAho'sti / asya ca bhujakoTItyAdinAnItaghanaphalaM 125000000 sArdhadvAdazakoTiyojanamAtraM bhavati / etAnyuktaghanaphalAni pradezI- 15 yojanakA tIna cauthA bhAga pramANa lambA, lambAIke AThaveM bhAga 33 caur3A aura caur3AIse AdhA dara U~cA hai / yaha kSetra Ayata caturasra arthAt lambAI liye caukora hai / isalie isakA pratara kSetraphala bhujakoTivadha ityAdi sUtrake anusAra lAyA jAtA hai| lambAI-caur3AI meM-se ekakA nAma bhuja aura ekakA nAma koTi hai / inakA vadha arthAt guNA karanese pratara kSetraphala hotA hai / so yahA~ lambAI hai, caur3AI 32 inako parasparameM guNA karane para 343 =668 20 huaa| isako U~cAI se guNA karanepara sattAIsa yojanakA ikyAsI sau bAnavevA~ bhAga pramANa 8363 raktavicchukA ghanakSetraphala hotA hai| caturindriyoM meM svayambhUramaNadvIpake parale bhAgameM karmabhUmi sambandhI kSetra meM bhramara hotA hai| usakA utkRSTa avagAha eka yojana lambA, pauna yojana caur3A aura AdhA yojana U~cA hai / 'bhujakoTivadha' ke anusAra eka yojana, pauna yojana aura AdhA yojanako paraspara meM guNA karanepara 1xx33 tIna yojanakA 25 AThavA~ bhAga ghanakSetraphala hotA hai| paMcendriyoM meM svayambharamaNa samudrake madhyavartI mahAmatsyakA avagAha eka hajAra yojana lambA, pA~ca sau yojana cauDA aura do sau pacAsa yojana U~cA hai| 'bhujakoTi' ityAdike anusAra 100045004250 tInoMko parasparameM guNA karane para sAr3he bAraha karor3a 125000000 yojana pramANa ghanaphala hotA hai| ina ukta dhanaphaloMko Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe ekeMdrithakke catuH saMkhyAtaguNitaghanAMgula makkuM 61212 / dvIMdriyakke trisaMkhyAtaguNitaghanAMgulamakku 6111 / tradrikke ekasaMkhyAtaguNitaghanAMgulamakku 61 / caturiMdriyakke dvisaMkhyAtaguNitaghanAMgulamakku 612 | paMceMdriyakke paMcasaMkhyAtaguNitaghanAMgula makkuM 612121 // 10 166 anaMtaraM paryyAptakadvIMdriyAdigaLa jaghanyAvagAhapramANamaM tatsvAminirdezamumaM mADalbeDi muMda 5 sUtramaM pepara | viticadupaNNajahaNaNaM aNuM gharI kuMthukANamacchI su / sicchayamacche biMdaMgula saMkha saMkhaguNidakamA || 96 // dvitricatuHpaJcapUrNajaghanyamanuMdharI kuMthukANamakSikAsu / sikthakamatsye vRMdAGgulasaMkhyA saMkhyaguNitakramANi // dvitricatuH paMceMdriyaparyApta karoLu yathAsaMkhyamanuMdharI kuMthukANamakSikA sikthakamatsya meM bI jIvaMgaLoLa jaghanyAvagAhamanukraLa zarIrAvaSTabdhapradezaMgaLu vRMdAMgula saMkhyAtaikabhAgaM modalAgisaMkhyAta 6 6 6 6 guNita kramamakkuM 22221 2221 2212 ivarAyAma vyAsotsedhaMgaLe magupadeza millalli sUtropadiSTaghanaphalamane peLUpa // 15 kRtAni tadaikendriyasya caturasaMkhyAtaguNitaghanAGgulamAtra 61111 | dvIndriyasya trisaMkhyAtaguNitaghanAGgulamAtraM 6113 trIndriyasya ekasaMkhyAta guNitaghanAGgulamAtraM 62 / caturindriyasya dvisaMkhyAtaguNitaghanAGgulamAtraM 611 / paJcendriyasya paJcasaMkhyAtaguNitaghanA gulamAtraM bhavati 611111 // 95 // atha paryAptakadvIndriyAdInAM jaghanyAvagAhapramANaM tatsvAminirdezaM cAha dvitricatuHpaJcendriyaparyAptakeSu yathAsaMkhyaM anuMdharI kunthukANamakSikA sikthakamatsyajIveSu jaghanyAvagAha20 viziSTazarIrAvaSTavdhapradezapramANaM vRndAGgulasaMkhyAtaikabhAgamAdi kRtvA saMkhyAtaguNitakrameNa bhavati / 6 tri 6 ca 6 paM / eSAmidAnIM vyAsAyAmotsedhAnAmupadezo nAsti iti ghanaphalangng + wng tu 6 dvi + + + + pradezarUpa karanepara ekendriyake cAra bAra saMkhyAta guNita ghanAMgulapramANa, doindriyake tIna bAra saMkhyAta guNita ghanAMgula pramANa, trIndriyake eka bAra saMkhyAta guNita ghanAMgula pramANa, 25 caturindriyake do bAra saMkhyAtaguNita ghanAMgula pramANa, paMcendriyake pA~ca bAra saMkhyAta guNita ghanAMgula pramANa pradezoMkA utkRSTa avagAha hotA hai ||15|| Age paryApta doindriya Adike jaghanya avagAhanA pramANa aura usake svAmiyoMkA nirdeza karate haiM paryApta doindriyoM meM anundharI, teindriyoMmeM kundhu, cauindriyoMmeM kANamakSikA aura 30 paMcendriyoMmeM tandulamatsyakI jaghanya avagAhanAse viziSTa zarIrake dvArA roke gaye kSetra ke pradezoMkA pramANa ghanAMgulake saMkhyAtaveM bhAgase lekara kramase saMkhyAta guNA jAnanA | so doindriyoMmeM cAra bAra, teindriyoMmeM tIna bAra, cauindriyoMmeM do bAra aura paMcendriyoM meM eka bAra saMkhyA se bhAjita ghanAMgula mAtra jaghanya avagAhanAke pradezoMkA pramANa hotA hai / ina 1. maldapaM / 2. ma milli / 3. ma peldevu / Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jovatattvapradIpikA 167 __ anaMtaraM sarvajaghanyazarIrAvagAhaM modalgoMDutkRSTazarIrAvagAhaparyaMtamappa zarIrAvagAhanavikalpaMgaLge svAmyalpabahutvaguNakArakramapradarzanArthamAgi muMdaNa gAthApaMcakarma nirUpisidaparu / suhumaNivAte AbhUvAte ApuNi padiTThidaM idaraM / biticapamAillANaM eyArANaM tiseDhIya // 97 // sUkSmanivAte AbhUvAte ApunipratiSThitamitaraM / dvitricatuHpaJcAdyAnAmekAdazAnAM trishrennyH|| 5 illi nAmaikadezo nAmni pravartate eMbI laghukaraNanyAyamanAyisi ni / vA / te| eMdityAdi vanagaLidaM nigodavAyukAyikatejaskAyikAdijIvaMgaLa pellpttuvu| nigodavAyutejo'nbhUkAyikaMgaLe bIvaydu sUkSmaMgaLprathamakoSThadoLu mattaM vAyutejo'ppRthvIkAdhikaMgaLaM nigodamuM pratiSThitapratyekamumeM do bAdaraSaDjIvaMgaLu tiryakkAgi muMninaMte kramadi dvitIyakoSThadolu punaruktatA sAmarthyadidamivu bAdaraMgajeMdarivudu // mattamapratiSThita pratyekadvitricatuH- 10 paMceMdriyame dI paMcajIvasamAsaMgaLu bAdaraMgaleyapyuviq / tRtIyakoSThoLa I peLalpaTTa padinAraM jIva mevoktaM // 96 // atha sarvajaghanyAvagAhanAdInAM utkRSTAvagAhanaparyantAnAM zarIrAvagAhanavikalpAnAM svAmyalpabahatvaguNakArAn gAthApaJcakena pradarzayati atra nAmaikadezo nAmni pravartata iti laghukaraNanyAyamAzritya nivetyAdivarNanigodavAyakAyikAdayo jovA gRhyante / nigodavAyutejobhUkAyikanAmAnaH paJca sUkSmAH prathamakoSThe bhavanti / punaH vAyutejo pRthvI- 15 kAyikanigodapratiSTitapratyekanAmAnaH SaT vAdarAstiyakprAgavat krameNa dvitIyakoSThe bhavanti / punaruktatAsAmarthyAt ete bAdarA eveti jJAtavyaM / punarapratiSTitapratyekadvitricatuHpaJcendriyanAmAnaH paJcabAdarAstatIyakoSThe bhavanti / eteSu SoDazasu AdyAnAM sUkSmanigodAdInAM ekAdazAnAmagre tisraH paGktayaH kartavyAH / tatraikaikapaGkteH koSThadvayaM dvayaM jJAtavyam / sabakI caur3AI, lambAI aura U~cAIkA kathana Ajakala yahA~ prApta nahIM hai| isalie ghanaphala 20 hI kahA hai arthAt ghanaphala karanepara jo pradezoMkA pramANa hotA hai, use kahA hai // 96 / / __ Age sabase jaghanya avagAhanAse lekara utkRSTa avagAhanA paryanta zarIrakI avagAhanAke vikalpoMko unake svAmI, alpabahutva tathA guNakAroMko pA~ca gAthAoMse kahate haiM yahA~ 'nAmakA ekadeza sampUrNa nAmameM pravartita hotA hai', isa laghukaraNake nyAyako Azraya kara ke 'ni' 'vA' ityAdi vargoM ke dvArA nigodiyA, vAyukAyika Adi jIvoMkA grahaNa 25 hotA hai| so yahA~ avagAhanAke bheda jAnane ke lie eka yantra bnaao| usake prathama koThemeM nigoda, vAyukAyika, tejaskAyika, apkAyika, pRthivIkAyika pA~ca jIvoMko sthApita kro| punaH dUsare koThemeM vAyukAyika, tejaskAyika, apkAyika, pRthvIkAyika, nigoda, pratiSThita pratyeka nAmaka chaha bAdara jIvoMko pahalekI taraha tiryak rUpase sthApita kro| pahale koThemeM jo nAma the,ve hI nAma dUsare koThemeM honese yaha jAna lenA cAhie ki ye jIva jo dUsare 30 koThemeM likhe gaye haiM, bAdara hI haiN| punaH tIsare koThemeM apratiSThita pratyeka, doindriya, teindriya, cauindriya, paMcendriya nAmaka pA~ca bAdara jIvoMko likho| ina solahameM-se Adya sUkSma nigoda Adi gyArahakI Age tIna paMktiyA~ karanI caahie| unameM se eka-eka paMkti ke do-do koThe 1. ma divu / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 go0 jIvakANDe samAsaMgaLoLage modala sUkSmanigodAdi paMno dujIvasamAsaMgaLamuMda mUrupaMktiyAgi tiryagraciyisalpaDuvavalli yo doMdu paMktiga kossttdvymumriylpdduguN|| apadidvidapatteyaM biticapaticavi apadidvidaM sayalaM / ticavi apadidvidaM ca ya sayalaM bAdAlaguNidakamA // 98 / / 5 apratiSThitapratyeko dvitricatuHpaJcatricatudRyapratiSThitAH sklH| tricatudvaryapratiSThitAzca sakalo dvAcatvAriMzadguNitakramAH // mattamA paMktitrayada muMdai dazamakoSThadoLa'pratiSThita pratyekamu dvitricatuHpaMceMdriyajIvaMgaLe. bagiMjIvasamAsaMgaLabAdaraMgaLeyappulli baLikkaM pannoMdanaya koSThado tricaturdodriyaMgaLumapratiSThita pratyekamuM sakaleMdriyamumeMbIyaydu jIvasamAsaMgaLbAdaraMgaLeyappuvu / muMdaNa panneraDaneya koSThadoLu 10 tricaturyapratiSThitasaphaleMdriyagaLebIyaydu jIvasamAsaMga bAdaraMgaLeyappuvI catuHSaSTijIvasamAsaMga vagAhanavikalpaMgaLoLuparitanapaMktigata dvAcatvAriMzajjIvasamAsaMgaLavagAhanavikalpaMgaLu guNitakramaMgaLappuvI sAmarthyadidame keLagaNapaMkti dvayagatadvAviMzatijIvasamAsaMgaLavagAhanavikalpaMgaLadhika kramaMgaLappuvaMtalladeyaM seDhigayA ahiyA tatthekkuppaDibhAgo eMdusUcitamAytu // punastatpaGktitrayasyAne dazamakoSThe apratiSThitapratyekadvitricatuHpaJcendri yanAmAnaH paJcavAdarA bhavanti / 15 tadane ekAdaze koSThe tricaturdIndriyApratiSThitapratyekasakalendriyanAmAnaH paJca bAdarA bhavanti / tadane dvAdaze koSThe tricatUIcapratiSTitasakalendriyanAmAnaH paJcabAdarA bhavanti / eteSu catuSpaSTijIvasamAsAvagAhanavikalpeSu uparitanapaktigatadvAvatvAriMzajjIvasamAsAvagAhanavikalpA guNitakramA bhavanti / tadanye tu 'seDhigayA ahiyA tatthekapaDibhAgo' iti sUcitaM jAtam / / 98 / / jAnane cAhie / arthAt pahale kahe tIsare koTheke Age do koThe kro| unameM jaise pahale 20 aura dUsare koThemeM kramase pA~ca sUkSma aura chaha bAdara likhe the,vaise hI yahA~ bhI likhanA / una donoM koThoMke nIce eka paMktimeM do koThe aura bnaao| unameM bhI usI prakAra pA~ca sUkSma aura chaha bAdara likho| unake bhI nIce do koThe aura bnaao| unameM bhI usI taraha pA~ca sUkSma chaha bAdara likho| isa taraha sUkSma nigoda Adi gyAraha sthAnoMkI do-do koThoMkI tIna paMktiyA~ huiiN| isa prakAra UparakI paMkti meM pA~ca koThe, aura una pA~ca koThoMmeM-se antake 25 do koThoMke nIce do koThe aura phira unake bhI nIce do koThe, isa taraha saba milakara nau koThe hue / / 97 // punaH una tIna paMktiyoMke Age dasaveM koThemeM apratiSThita pratyeka, doindriya, teindriya, caturindriya aura paMcendriya nAmaka pA~ca bAdara hote haiN| usake Age gyArahaveM koThemeM trIndriya, cauindriya, doindriya, apratiSThita pratyeka, paMcendriya ye pA~ca bAdara likho| usake Age bArahaveM koThemeM trIndriya, cauindriya, doindriya, apratiSThita pratyeka, paMcendriya ye pA~ca bAdara likho| ina causaTha jIvasamAsakI avagAhanAke vikalpoMmeM-se UparakI paMktike ATha koThoMmeM sthApita bayAlIsa jIvasamAsa avagAhanAke vikalpa guNitakrama haiM arthAt kramase pUrvasthAnako vivakSita guNakArase guNA karanepara AgekA avagAhanA vikalpa AtA hai| ina bayAlIsa sthAnoMse atirikta jo nIcekI do paMktiyoMmeM sthApita bAIsa sthAna haiM,ve eka pratibhAga adhika haiN| arthAt pUrvasthAnako sambhAvita bhAgahArakA bhAga dekara eka bhAgako usa pUrvasthAnameM jor3anepara AgekA sthAna hotA hai / / 98 / / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA avaramappuNNaM paDhama solaM puNa paDhamabidiya tadiyolI / puNNidarapuNNayANaM jahaNNamukkassamukssaM // 99 / / avaramapUrNa prathamaM SoDaza punaH prathamadvitIyatRtIyapaMktayaH pUrNetarapUrNAnAM jaghanyamutkRSTamutkRSTam // modala mUru koSThaMgaLA padinAraM jIvasamAsaMgaLge aparyAptakajaghanyAvagAhanaMgaLe dariyalpa- 5 dduvuvu| mata meLidaM prathamadvitIyatRtIyapaMktigaLoLamoM doMdu paMktiyoLamaraDeraDaM koSThaMgaLoLaM yathAkramaM paryAptAparyAptalabdhiaparyAptatmakameMba mUreprakAramappa jIvaMgaLga jghnymutkRssttmutkRssttmvgaahnmkkuN| prathamapaMktiyoLu sUkSmaMgaLepdu bAdaraMgaLAvitu pannoM dkkuN| paryAptajIvasamAsaMgaLge jaghanyAvagAhasthAnaMgaLappurvate. dvitIyapaMktigatapannoM dumaparyAptajIvasamAsaMgalutkRSTAvagAhasthAnaMgalappuvahAMge tRtIyapaMktigatapannoMdu paryAptajIvasamAsaMgaLutkRSTAvagAhanasthAnaMgaLappuvu eMditIvibhAgaM 10 jnyaatvymkkuN|| puNNajahaNNaM tatto varaM apuNNassa puNNaukkassaM / bIpuNNajahaNNottiyasaMkhaM saMkhaM guNaM tatto // 10 // pUrNajaghanyaM tato varamapUrNasya pUrNotkRSTaM / dvoMdriyapUrNaM jaghanyapayaMtamasaMkhyaM saMkhyaM guNaM tataH // alli baLikaM pattaneya koSThagataparyAptapaMcajIvasamAsaMgaLge jaghanyAvagAhasthAnaMgaLappullida- 15 talpannoM danaya koSThagatAparyApta paMcajIvasamAsaMgaLgeyutkRSTAvagAhanasthAnaMgaLappulli muMdaNapaneraDaneya koSThagataparyAptapaMcajIvasamAsaMgaLagutkRSTAvagAhanasthAnaMgaLappuvalli dazamakoSThagatabAdaraparyyA prathamakoSThatrayagataSoDazajIvasamAsAnAM aparyAptajaghanyAvagAhA iti jJAtavyAH / punarupari prathamadvitIyatRtIyapaGktiSu ekaikasyAM paGktau dvau dvau koSThau yathAkramaM paryAptAparyAptalabdhyaparyAptA iti trividhajIvAnAM jaghanyamutkRSTamutkRSTaM cAvagAhanaM syAt / prathamapaGktau sUkSmAH paJca bAdarAH SaDityekAdazAnAM paryAptajIvasamAsAnAM 20 jadhanyAvagAhanAni santi / tathA dvitIyapaGktigatatadekAdazAparyAptajIvasamAsAnAmutkRSTAvagAhanasthAnAni santi / tathA tRtIyapaGktigataikAdazaparyAptajIvasamAsAnAmutkRSTAvagAhanasthAnAni santItyayaM vibhAgo jJAtavyaH // 99 / / tadane dazame koSThe paryAptakapaJcajIvasamAsAnAM jaghanyAvagAhanasthAnAni bhavanti / tatastadane ekAdaze koSThe aparyAptakapaJcajIvasamAsAnAmatkRSTAvagAhanasthAnAni bhavanti / tadane dvAdaze koSThe paryAptakapaJcajIva / pahale tIna koThoMmeM sthApita solaha jIvasamAsa aparyApta jIvoMkI jaghanya-avagAhanA- 25 rUpa jAnanA / Age Uparase pahalI, dUsarI, tIsarI paMkti meM eka-eka paMkti ke do-do koThe haiN| ve kramase paryApta, aparyApta, aura paryApta jIvoMkI jaghanya, utkRSTa aura utkRSTa avagAhanAke haiN| arthAt Uparase prathama paMktike do koThoMke gyAraha sthAna paryApta jIvoMkI jaghanya avagAhanAke haiN| usase nIcekI dUsarI paMkti ke donoM koThoMke gyAraha sthAna aparyApta jIvoMkI utkRSTa avagAhanAke haiN| usase nIceko paMktike donoM koThoMke gyAraha sthAna aparyApta jIvoMkI utkRSTa 10 avagAhanAke haiM // 19 // usase Age dasaveM koThe meM yAptaka pA~ca jovasamAsoMke jaghanya avagAhanAsthAna haiM / usase Age gyArahaveM koThemeM aparyAptaka pAMca jIvasamAsoMke utkRSTa avagAhanA sthAna haiN| usase Age bArahaveM koThe meM paryAptaka pA~ca jIvasamAsoMke utkRSTa avagAhanAsthAna haiN| 1. ma megnnidN| 22 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 go0 jIvakANDe ptadvIMdriyajaghanyAvagAhanasthAnaparyatamippatto bhatuM sthAnaMgaLoLasaMkhyAtaguNitakamAvagAhanasthAnaMgaLappullidaM muMda bAdaraparyApta sakaleMdriyapapyaMtamiI padimUru jovasamA saMgaLoLasaMkhyAtaguNitakramameM ditu nizcayisalpaDuvuvu // suhamedaraguNagArA AvalipallA asaMkhabhAgo du / saTThANe seDigayA ahiyA tatthekku paDibhAgo // 10 // sUkSmetaraguNakArA AvalipalyAsaMkhyabhAgAstu / svasthAne zreNigatAH adhikAstatraikaH prtibhaaghaarH|| illi suukssmjiivNglvgaahsthaanNglaavlysNkhyeybhaaggunnitNglu| mattaM bAdara jIvaMgaLavagAhanasthAnaMgaLu palyAsaMkhyAtabhAgaguNitaMgaLu svasthAnadoLappuditasaMkhyAtaguNakAravibhAgaM kANalpaDugu // anaMtaraM dvitIya tRtIyapaMktigataMgaLappavagAhanasthAnaMgaLadhika kramaMgaLappulli sUkSmanigodAparyApnotkRSTAvagAhanasthAnAdigaLuttarottaraMgaLapUrvapUrvAvagAhanasthAnaMgaLaM noDalAvalyasaMkhyAtaikabhAgakhaMDitakabhAgamAtrAdhikaMgaLappubudartha / adhikAgamananimittaM bhAgahAraH pratibhAgahAra eMbI gaNito samAsAnAM utkRSTAvagAhanasthAnAni bhavanti / tatra dazamakoSThagatabAdaraparyAptadvIndriyajaghanyAvagAhanaparyantAni ekAnnatrizadavagAhanAni asaMkhyAtagaNitakramANi / tadagre bAdaraparyAptasakalendriyaparyantAni trayodaza tu saMkhyAtagaNitakramAnIti jJAtavyAni // 10 // atra sUkSmajIvAvagAhasthAnAni AvalyasaMkhyeyabhAgaguNitAni / bAdarajIvAvagAhanasthAnAni palyAsaMkhyAtabhAgaguNitAni ca svasthAne santItyasaMkhyAtaguNAkAravibhAgo draSTavyaH / adhastanadvitIyatRtIyapaktigatAni avagAhanasthAnAni adhikakramANi syuH / tatra sUkSmanigodaparyAptotkRSTAvagAhanasthAnAdIni uttarottarANi pUrvapUrvAvagAhanasthAnAdAvalyasaMkhyAtaikabhAgakhaNDitaikabhAgamAtrAdhikAnItyarthaH / adhikAgamananimittaM bhAgahAra 20 unameM prathama koTheke prathama sthAnase lekara dasaveM koTheke bAdara paryAptaka doindriyakI jaghanya avagAhanA paryanta unatIsa avagAhanAe~ kramase asaMkhyAtaguNI-asaMkhyAtaguNI haiN| usase Age bAdara paryAptaka paMcendriyakI utkRSTa avagAhanA paryanta teraha sthAna kramase saMkhyAtaguNita. saMkhyAtaguNita jAnanA // 10 // yahA~ Upara jo unatIsa sthAna asaMkhyAta guNe kahe haiM, unameM se jo sUkSma jIvoMke 25 avagAhanA sthAna haiM, ve AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase guNita haiN| arthAt pahale sthAnako AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase guNA karanepara AgekA sthAna hotA hai / tathA jo bAdara jIvoMke avagAhanA sthAna haiM,ve palyake asaMkhyAtaveM bhAgase guNita haiM arthAt pUrvasthAnako palyake asaMkhyAtaveM bhAgase guNA karanepara usase AgekA sthAna hotA hai| isa taraha svasthAnameM gAkAra hai| unameM isa prakAra asaMkhyAtake gaNAkArakA vibhAga dekhanA caahie| nIcekI dasarI aura tIsarI paMktike avagAhanA sthAna uttarottara adhika-adhika haiN| arthAt sUkSma nigoda aparyAptakakI utkRSTa avagAhanAke sthAnase lekara uttarottara pUrva-pUrva avagAhanAke sthAnase AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra adhika hai| arthAt pUrva avagAhanA sthAnako AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga denepara jo pramANa Ave, use pUrvasthAnameM jor3anepara uttarasthAnakA pramANa hotA hai| yahA~ adhikakA pramANa lAneke lie bhAgahAra aura bhAgahArakA bhAgahAra 35 AvalIkA asaMkhyAtavA~ bhAga hai jo paramaguruke upadezase AyA huA jAnanA / 30 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 171 ktiyidamAvalyasaMkhyeyabhAgamAtra midu paramagurUpadezagamyaM pratibhAgahAraM jJAtavya milli peLalpadRvagAhanasthAnaMgage guNakAravidhAnamaM peLvamadatanaH-sUkSmanigodalabdhyaparyAptakana jaghanyAvagAhanasthAnamekAnaviMzativArapalyAsaMkhyAtekabhAgaMrgALadamuM o bhatuvArAvalyasaMkhyAtabhAgaMrgALadamuM dvAviMzativArarUpAdhikAvalyasaMkhyAta bhAgaMgALadamu mo bhattuvArasaMkhyAtarUpaMgaLiMdaM bhAgisalpaTTa dvAviMzativArAvalyasaMkhyAtabhAgaMrgALadaM guNisalpaTTa ghanAMgulapramANamAdibhUtamAgi sthApisi 5 6 / 8 / 22 a aa pa 19 / 8 / 9 / 8 / 22 / 2 / 9 do rAziyaM noDe sUkSmAparyApta vAyukAyikajIvanajaghanyamavagAhanasthAna 22 mAvalyasaMkhyeya bhAgaguNita p|19|8|9|8|22|19 midanapattisidoDe guNakArabhUtAvalyasaMkhyAta 10 a a a 68 22 bhAgahArabhUtaMgaLAgivalpasaMkhyAta bhAgaMgaLo bhataronodaM sariyedapatisi 5 19 / 8 / 8 / 22 / 129 a aa dI rAziyaM noDe sUkSmAparyApta tejaskAyikana jaghanyAvagAhanamAvalyasaMkhyeyabhAgaguNita pratibhAgahAraH sa cAvalyasaMkhyeyabhAgaH 8 paramagurUpadezAgato jJAtavyaH / atroktAvagAhanasthAnAnAM guNakAra vidhAnamucyate tadyathA-sUkSma nigodalabdhyaparyAptakasya jaghanyAvagAhanasthAnamekAnaviMzativArapalyAsaMkhyeyabhAganava- 15 vArAvalyasaMkhyeyabhAgadvAviMzativArarUpAdhikAvalyasaMkhyeyabhAganavavArasaMkhyAtabhaktadvAviMzativArAvalyasaMkhyeyabhAga - 6 / 8 / 22 guNitavanAGgalapramANamAdibhUtaM saMsthApya p| 19 / 8 / 9 / 8 / 22 / 1 / 9 ataH sUkSmAparyAptavAyukAyika aaa 6 / 8 / 22 / 8 a ---- jIvasya jaghanyamavagAhanasthAnamAvalyasaMkhyeyabhAgaguNitaM 5 / 19 / 8 / 9 / 8 / 22 / 1 / 9 asya 20 aaa guNAkArabhUtAvalyasaMkhyAtena bhAgahArabhUtAvalyasaMkhyAtabhAgeSu navasvekaH sadRza ityapavartitaH / vizeSArtha-nIce diyA yantra ukta kathanake anusAra jIvoMkI avagAhanAkA hai| UparakI paMktimeM likhe bayAlIsa sthAna guNAkAra rUpa haiN| inameM pahale aura cauthe koThemeM sUkSma jIva haiM,ve pUrvasthAnase uttarasthAna AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase guNita haiN| tathA dUsare, tIsare, sAtave koThemeM bAdara jIva haiM , ve dasaveM koTheke apratiSThita pratyeka aura vendrI, ye 25 kramase palyake asaMkhyAtaveM bhAga guNita haiN| dasaveM koTheke tendrIse lekara Ageke saba sthAna saMkhyAta guNe haiN| nIcekI donoM paMktike cAra koThoMke sthAna AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga adhika haiN| 1. ma kplysN.| Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 go0 jIvakANDe 6 / 8 / 22 / 8 6 / 822 aa paa19|8|8|22|29 midanapattisi. pa 19 / 8 / 7 / 8 / 22 / / 9 a aa dI rAziyaM noDa sUkSmAparyAptA a aa 6 / 8 / 22 / a p| 19 / 8 / 8 / 8 / 22 / 1 / 1 / ataH sUkSmAparyAptatejaskAyikasya jaghanyAvagAhanamAvalyasaMkhyeyabhAgaaaa sUkSma / aparyApta aparyAptakI | paryAptakI / paryAptakI / paryAptakI aparyApta kI | paryAptakI nigoda | jaghanya | jaghanya ja. ava. jagha. ava. jaghanya / utkRSTa / utkRSTa 1 vA 2 avagAhanA avagAhanA | sU nigo. bAdara vAta avagAhanA avagA. avagAhanA te 3 apa4, bAdara vAta aprati. 17,vAta 1822, teja 23 apratiSThi. | tendrI 55, tendrI 60, pRthvI 5 6, teja 7 pratyeka 12, | teja 19, | apa 24, pratyeka 50cauindrI 56 cauindrI 61, 1. aparyAptakI apa8,pRthvI vendrI 13, apa 20, pRthvI 25, vendrI 51 vendrI 57, vendrI 62, jaghanya 9, ni.10, tendrI 14, | pRthvI 21, nigoda 26, tendrI 52 aprati. 58 apra.pratyeka avagAhanA prati pratyeka caundrI 15 prati. pratyeka cauindrI53, paMcendrI 59 63, paMcendrI / 11 paMcendriya 16/ 1 27 / paMce 54 / sU. ni.28, aparyApta kii| vAta 29, | utkRSTa teja 30, avagAhanA apa 31, bAdara vAta pRthvI 32, 33, teja34 aparyAptakI | apa 35, utkRSTa pRthvI 36, avagAhanA nigoda 37 prati. pratyeka 3 paryAptakI | paryAptakI utkRSTa utkR. ava. avagAhanA vAdara vAta sU. ni. 39,44, teja45, vAta 40 ap 46, teja 41, | pRthvI 47 apa 42 nigoda 48 pRthvI 43 prati. pratyeka Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvatattvapradIpikA 173 68 sa 68 22 kAyikajaghanyAvagAhanamAvalyasaMkhyeyabhAgaguNitamapattita 5'19 / 8 / 6 / 8 / 22 / 3 / 2 midaM noDa dad 6 / 8 / 22 sUkSmApAptabhUkAyikajaghanyAvagAhanamAvalpasaMkhyeyabhAgaguNitamanapattisi pa 19 / 8 / 5 / 8 / 22 // 3 // do rAziyaM noDe sUkSmAt sUkSmasya ko guNakAra AvalyasaMkhyeyabhAga eMditu svasthAnaguNakAraMgaLasUtro- 5 ktakramadidaM naDedu parasthAnamaHpa bAdaravAta kAyikana aparyAtajanyAvagAhanaM sUkSmAdabAdarasya ko guNakAraH palyAsaMkhyAtabhAgaH eMditu kRtAMtopadiSTavAkyapramANadidaM palyAsaMkhyAtabhAgadidaM guNisi 6 / 8 / 22 yapattitamidu pa 19 / 8 / 5 / 8 / 22 / 7 / 9 mI rAziyaM noDe bAdaratejaskAyikApajiyanyAva a a a gAhaM bAdarAbAdarasya ko guNakAraH palyAsaMkhyeSabhAgaH eMditu svasthAnI sUtroktahamadidaM 10 6 / 8 / 22 / 8 6 / 8 / 22 / a --- guNita-pa / 19 / 8 / 8 / 8 / 22 / 1 / 9 midamapatitaM pa / 19 / 8 / 7 / 8 / 22 / 1 / 9 ataH a a 6 / 8 / 22 sUkSmAparyAptApkAyikasya jaghanyAvagAhanamAvalyasaMkhyeyabhAgagaNitamapatitaM / / 19 / 8 / 6 / 8 / 22 / 1 / 9 / Baa ataH sUkSmAparyAptabhU kAyikasya jaghanyAvagAhanamAvalyasaMkhyeyabhAgaguNitamapatitaM 6 / 8 / 22 a p| 19 / 8 / 5 / 8 / 22 / 1 / 9 / ataH sUkSmAtsUkSmasya guNakAraM svasthAnabhUtamatItya parasthAnabhUtavAdarAa a a aba ukta avagAhanA sthAnoMke guNakArakA vidhAna kahate haiM, jo isa prakAra hai sUkSmanigodiyA labdhyaparyAptakakI jaghanya avagAhanAkA sthAna unnIsa bAra palyake asaMkhyAtaveM bhAgase, naubAra AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase, bAIsa bAra eka adhika AvalIke 20 asaMkhyAtaveM bhAgase, aura nau bAra saMkhyAtase bhAjita tathA bAIsa bAra AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase guNita ghanAMgula pramANa hai / isa Adibhuta sthAnako sthApita karake isase sUkSma aparyApta vAyukAyika jIvakA jaghanya avagAhanA sthAna AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga guNita hai| so isakA guNAkAra AvalIkA asaMkhyAtavA~ bhAga aura pahale jo AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgakA bhAgahAra nau bAra kahA thA, so usameM se eka bAra AvalIke asaMkhyAtave bhAgako samAna 25 honese donoMkA apavartana karanepara pahale jahA~ nau bAra kahA thA, usake sthAnameM eka kama karake ATha bAra AvalIkA asaMkhyAtavA~ bhAgakA bhAgahAra jaannaa| isI taraha Age bhI 1. siddhAntopadiSTa / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 go0 jIvakANDe 6 / 8 / 22 palyAsaMkhyeyabhAgaguNitamapattita pa 11 // 8 // 5 / 8 / 22 / 1 / 9 mitI kradidaM svasthAna a a doLaM parasthAnadoLaM bAdadi bAdarakka palyAsaMkhyeyabhAgaguNakAramakkumadu bAdarapaMceMdriyAparyAptajaghanyAvagAhasthAnaparyaMtaM palyAsaMkhyeyabhAgaguNitakramamAguttiralu bAdarapaMceMdriyAparyAptajaghanyAvagAhaM 6 / 8 / 22 guNitApatita- 58 / 8 / 5 / 8 / 22 / 19 midaM noDa muMdaNa sUkSmanigodaparyAptaka jaghanyAva a a aa 6 / 8 / 22 5 paryAptavAtakAyikasya jaghanyAvagAhaH plyaasNkhyeybhaaggnnito'pvrtitH-1|18| 8 / 5 / 8 / 22 / / 9 a ato bAdaratejaskAyikAparyAptajavanyAvagAhaH plyaasNkhyeybhaaggnnito'pvrtitH6| 8 / 22 pa / 17 / 8 / 5 / 8 / 22 / 1 / 9 / evaM palyAsaMkhyeyabhAgagaNitakramaNa agre navasthAnAni nItvA navamo aa 6 / 8 / 22 a bAdarapaJcendriyAparyAptajavanyAvagAho'yaM / pa / 8 / 8 / 5 / 8 / 22 / 1 / 9 / ataH sUkSmanigodaparyAptakajagha aa guNAkAra aura bhAgahArameM samAnatA dekha donoMkA apavartana krnaa| isase sUkSma aparyApta tejas 10 kAyikakI jaghanya avagAhanA AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga guNita hai| yahA~ bhI pUrvokta prakArase apavartana karane para AThabArakI jagaha sAta bAra AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgakA bhAgahAra hotA hai| isase sUkSma aparyApta apkAyikakA jaghanya avagAhanA sthAna AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga guNita hai| yahA~ bhI pUrvavat apavartana krnaa| isase sUkSma aparyApta pRthivIkAyikakA. jaghanya avagAhanA sthAna AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga guNita hai| yahA~ bhI 15 pUrvavat apavartana krnaa| isa taraha yahA~ AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgakA bhAgahAra to pA~ca bAra rahA anya saba guNAkAra' aura bhAgahAra jaise pahale sUkSma nigodiyAkI avagAhanAmeM batalAye the, vaise hI rhe| yahA~ taka to sUkSmase sUkSmakA guNAkAra huA,ataH ise svasthAna guNAkAra kahate haiM / Age sUkSmase bAdarakA guNAkAra kahate haiM so parasthAna guNAkAra jAnanA / isa sUkSmase sUkSmakA guNAkArarUpa svasthAnakA ullaMghana karake parasthAna bhUta bAdara 20 aparyApta,vAyukAyikakI jaghanya avagAhanA sUkSma pRthivIkAyikakI jaghanya avagAhanAse palyake asaMkhyAta bhAga guNita hai| pahale unnIsa bAra palyake asaMkhyAtave bhAgakA bhAgahAra thA, usameM se eka bAra kama karanA / isase bAdara tejaskAyika aparyAptakI jaghanya avagAhanAkA sthAna palyake asaMkhyAtaveM bhAga guNA hai / yahA~ bhI pUrvavat apavartana karake eka kama krnaa| isI taraha palyake asaMkhyAtaveM bhAgase guNitake kramase Ageke nau sthAnoMko le jAnepara navama 25 sthAna bAdara paMcendriya aparyAptakI jaghanya avagAhanAmeM gyAraha sthAnoMmeM gyAraha palyake Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNAvRtti jovatatvapradIpikA gAhaM parasthAnakke bAdarAtsUkSmasya ko guNakAra AvalyasaMkhyeyabhAga : eMdI rAddhAMtopadiSTavAkyopa 6 / 8 / 22 dezadadamAdAvalyasaMkhyeyabhAgaguNita - pa884 / 8 / 22 / 2 / 9 mirda norDa sUkSmanigodA aa patatkRTAvagAhaM 6 / 8 / 22 a vizeSAdhimakkuM tadvizeSapramANamuM sUkSmanigodaparyApta jaghanyAvagAhanamidaM 6 / 8 / 221 a m pa 8 / 8 / 4 / 8 / 22 / 19 mAvalyasaMkhyAtabhArgAdidaM khaMDisidekabhAga pa 8|8|4|8| 22 / 1 / 9 / 8 a a @ m a a 6 / 8 / 21 a midu vizeSa pramANamidaradamabhyadhika meM budArthamidaM kUDiyaparvAttatamidu pa 8 / 8 / 4 / 8 / 21 / 1 / 9 5 a aaa idaM noDe sUkSmanigodaparyAptakotkRSTAvagAhaM vizeSAdhikamakkumA vizeSamuM pUrvoktasUkSmanigodA 175 6 / 8 / 22 a nyAvagAhaH parasthAnabhUtAvalyasaMkhyeyabhAgaguNito'pavartitaH pa / 8 / 8 / 4 / 8 / 22 / 1 / 9 / ataH a m a sUkSmanigodAparyAtotkRSTAvagAho vizeSAdhikaH tadvizeSapramANaM tu sUkSmanigodaparyApta jaghanyAvagAhasyAvalyasaMkhyeya 6 / 8 / 22 / a bhAgabhaktaka bhAgamAtraM pa / 8 / 8 / 4 / 8 / 22 / 3 / 9 / 8 idaM prakSipya rAzimapavartayet / a a m a 6 / 8 / 21 / a p| 8 / 8 / 4 / 8 / 21 / 1 / 9 ataH sUkSmanigodaparyAptakotkRSTAvagAho vizeSAdhikaH / vizeSapramANaM a a a su asaMkhyAtaveM bhAgoMkA apavartana honese ATha bAra palyake asaMkhyAtaveM bhAgakA bhAgahAra rahatA hai / anya bhAgahAra guNAkAra pUrvavat jAnanA / isase sUkSmanigoda paryAptakakA jaghanya avagAhanA sthAna parasthAnarUpa hai so AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga guNA hai / pahale AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgakA bhAgahAra pA~ca bAra rahA thA / usameM se eka bArakA apavartana karanA / isase sUkSmanigoda aparyAptakA utkRSTa avagAha vizeSa adhika hai| vizeSakA pramANa sUkSma- 15 nigoda paryAptake jaghanya avagAhasthAnako AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgakA bhAga denepara eka bhAga mAtra hai / isako usI sUkSmanigoda paryAptake jaghanya avagAhasthAnameM samaccheda vidhAnake dvArA milAkara rAzikA apavartana karanepara sUkSmanigoda aparyAptakI utkRSTa avagAhanA hotI hai / so pUrva rAzimeM bAIsa bAra eka adhika AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgakA bhAgahAra hai aura bAIsa bAra hI AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgakA guNAkAra hai so inameM eka bArakA apavartana karanepara bAIsa bArakI jagaha guNAkAra bhAgahAra ikkIsa bAra hI rhe| isI taraha Age bhI jahA~ vizeSa adhika ho, vahA~ apavatana karake AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgake guNAkAra aura eka adhika AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgake bhAgahArako eka bAra kama kara denaa| Age 10 20 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 176 go0 jIvakANDe 6 / 8 / 211 paryAptotkRSThAvagAhanamanAvalyasaMkhyeya bhAgadidaM khaMDitakabhAgamakkU p8|8|4|8|21198 aaa 6 / 8 / 20 aa miniriMdamabhyadhikama budatthaM / idaM kUDiyapattitaM 58 / 8 / 3 / 8 / 19 / 19 idaM norDa 6 / 8 / 20 sUkSmavAyukAyikaparyAptajaghanyAvagAhamAvalyasaMkhyeyabhAgaguNitamapattita pa 8 / 8 / 3 / 8 20 // 19 midaM norDa sUkSmavAyukAyikAparyAptotkRSTAvagAhanaM vizeSAdhikamA vizeSamuM muMninaMteyAvalyasaMkhyeya a aa 6 / 8 / 19 5 bhAgamaM taMdu kUDiyapattisi do rAziyaM pa 8 / 8 / 3 / 8 / 19 / 19 noDa tadadhastana sUkSmavAyu a aa 6 / 8 / 21 pUrvokta nigodAparyApta kotkRSTAvagAhasyAvalyasaMkhyeyabhAgabhaktakabhAgamAnaM pa / 8 / 8 / 4 / 8 / 21 / 19 / 8 6 / 8 / 20 a imaM melayitvApavartitaHpa / 8 / 8 / 4 / 8 / 20 / a a a 6 / 8 / 20 / 9 ataH sUkSmavAyakAyikaparyAptajaghanyAvagAhaH aavlysNkhyeybhaaggnnito'pvrtitH-p|8| 8 / 3 / 8 / 20 / / 9 ataH sukSmavAyukAyikAparyApto a aa tkRSTAvagAhanaM vizeSAdhikaM / vizeSo'trAvalyasaMkhyeyabhaktapUrvarAzimAtraH taM melayitvA apavartayet6 / 8 / 19 / 9 atastadadhastanasukSmavAyukAyikaparyAptotkRSTAvagAhanaM vizeSAdhika pa / 8 / 8 / 3 / 8 / 19 / a a a sUkSma nigoda aparyAptakI utkRSTa avagAhanAse sUkSmanigoda paryAptakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai / yahA~ vizeSakA pramANa pUrvokta sUkSmanigoda aparyAptakI utkRSTa avagAhanA ke AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga denepara eka bhAga mAtra hai| isako pUrva avagAhanAmeM jor3a pUrvavat apavartana karanA / isase sUkSmavAyukAyika paryAptakA jaghanya avagAha AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga guNA hai| so apavartana karanepara pahale cAra bAra Avaloke asaMkhyAtaveM bhAgakA bhAga thaa| so tIna bAra hI rhaa| isase sUkSmavAyukAyika aparyAptakA utkRSTa avagAha vizeSa adhika hai| vizeSakA pramANa pUrva rAziko AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga denepara eka bhAga mAtra hai| use jor3akara apavartana krnaa| isase nIce sUkSma vAyukAyika Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA kAyikaparyAptotkRSTAvagAhanaM vizeSAdhikamakkumA vizeSamaM muMninaMte yAvalyasaMkhyeyabhAgamaM taMdu 6 / 8 / 18 kUDipattitamidaM 5 / 4 / 8 / 3 / 8 // 18 // 1 / 9 noDe sUkSmatejaskAyikaparyAptajaghanyAvagA a 6 / 8 / 18 hanamAvalyasaMkhyeya tamapattitamidI pa 8 / 8 / 2 / 8 / 18 / / 9 prakAradidaM pogi aaaa 6 / 8 / 12 sUkSmabhUmikAyikaparyAptotkRSTAvagAhaM vizeSAdhikamAgiyapattita p|||8|8|12|1|9 midaM noDa bAdaravAyukAyikaparyAptajaghanyAvagAhaM sUkSmAbAdarasya ko guNakAra : palyAsaMkhyeyabhAga : eMbI 5 aa 6 / 8 / 18 AvalyasaMkhyeyabhAgabhaktapUrvarAzinAdhikamityarthaH / p| 8 / 8 / 3 / 8 / 18 / / 9 ataH sUkSmatejaskAyika a a a 6 / 8 / 18 paryAptajaghanyAvagAhanamAvalyasaMkhyeyabhAgaguNitanapavartitaM 5 / 8 / 8 / 2 / 8 / 18 / / 9 evaM dve dve a aa AvalyasaMkhyeyabhAgabhaktasvasvapUrvarAzyadhike ekaikaM svasvapUrvarAzitaH AvalyasaMkhyeyabhAgaguNitamityaSTAvagAhanAnya paryAptakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| so hI pUrvarAziko AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga dekara eka bhAga adhika jAnanA / yahA~ bhI apavartana karanA / isase sUkSma tejas- 10 kAyika paryAptakakI jaghanya avagAhanA AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga guNita hai| yahA~ apavatana karanepara AvalIke asaMkhyAtava bhAgakA bhAgahAra tIna bArakI jagaha do bAra rhaa| isase sUkSma tejaskAyika aparyAptakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| isase sUkSma tejaskAyika paryAptakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| isase sUkSma apkAyika paryAptakakI jaghanya avagAhanA AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga guNita hai| isase sUkSma apkAyika aparyAptakakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| isase sUkSma apkAyika paryAptakI - utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| isase sUkSma pRthivIkAyika paryAptakI jaghanya avagAhanA AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga guNita hai| isase sUkSma pRthvIkAyika aparyAptakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| isase sUkSma pRthvIkAyika paryAptakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| isa taraha do-do to AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAjita pUrvarAzi pramANa vizeSa adhika haiM aura eka-eka apanI-apanI pUrvarAzise AvalIke asaMkhyAtave bhAga guNA jaannaa| isa taraha ATha avagAhanAsthAnoMko ullaMgha kara AThavA~ sakSma pRthivIkAyika paryAptakakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| so parvokta prakArase apavartana karanese bAraha bAra AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase guNita tathA ATha bAra Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 go0 jIvakANDe 6 / 8 / 12 siddhAMtavAkyapramAdidaM palyAsaMkhyAtabhAgaguNitamapattitamidaM p38|8| 8 12 / 1 / 9 norDa tadadhastanabAdaravAtakAyAparyAptotkRSTAvagAhanamuM tadadhastanabAdaravAyukAyikaparyAptotkRSTAvagAhanAdigaLe vizeSAdhikakramamuparitanapalyAsaMkhyAtabhAgaguNitakramAdidaM pogi bAdara pratiSThita paryApnotkRSTAvagAhanamadhikarmu guNitamumellamapattisi p|2|1|9 do rAziyaM norDa bAdarA 5 pratiSThitaparyAptajaghanyAvagAhanaM palyAsaMkhyeyabhAgaguNitamapattita 51 / 1 / 9 midaM noDe 6 / 8 / 12 tItya aSTama sakSmabhukAyikaparyAptakotkRSTAvagAhanaM vizeSAdhikamapatitamidaM pa ' 8 / 8 / 12 / / 9 ataH bAdaravAyukAyikaparyAptajaghanyAvagAhanaM parasthAnatvAtpalyAsaMkhyeyabhAgaguNitamapatitaM6 / 8 / 12 palyAsaMkhyAtaguNitamiti p| 7 / 8 / 12 / 1 / 9 ito'gre dve dve prAgvatpratibhAgabhaktaikaikabhAgAdhike eka a a saptadazAvagAhanAnyatItya saptadazaM bAdaraparyApta pratiSTitotkRSTAvagAhanamadhikamapatitaM pa / 2 / / 9 ataH 10 bAdarApratiSThitapratyekaparyAptajaghanyAvagAhanaM palyAsaMkhyeyabhAgagaNitamapavartitaM p| 1 / / 9 ataH bAdaradvIndriya a palya ke asaMkhyAtaveM bhAgase, bAraha bAra eka adhika AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase aura nau bAra saMkhyAtase bhAjita ghanAMgula pramANa hotI hai| isase bAdara vAyukAyika paryAptakI jaghanya avagAhanA parasthAnarUpa honese palyake asaMkhyAtaveM bhAga guNita hai| Upara palyake asaMkhyAtaveM bhAgakA bhAgahAra ATha bAra thaa| usameM se ekakA apavartana karanepara sAta bAra 15 rhaa| isase Age do-do sthAna to vizeSa adhika aura eka-eka sthAna palyake asaMkhyAtaveM - bhAgase guNita jAnanA / so vizeSakA pramANa apanI-apanI pUrvarAziko AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgakA bhAga denepara eka bhAga pramANa jAnanA / so yahA~ adhika hotA hai / apavartana karanepara bAraha bAra AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgakA guNAkAra aura bAraha bAra eka adhika AvalIke asaMkhyAta bhAgakA bhAgahAra the| so inameM se eka-eka kama krnaa| tathA jahA~ palyake asaMkhyAtaveM bhAgakA guNAkAra ho,vahA~ apavartana karanepara sAta vAra palyake asaMkhyAtaveM bhAgake bhAgahArameM-se eka bAra kama karanA cAhie / so bAdara vAyukAyika paryAptakI jaghanya avagAhanAse bAdara vAyukAyika aparyAptakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| usase bAdara vAyukAyika paryAptakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| usase bAdara tejaskAyika paryAptakI jaghanya avagAhanA palyake sAkA | Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 179 bAdaradvoMdriyaparyAptajaghanyAvagAhanaM palyAsaMkhyAtekabhAgaguNita 1 9 midaM noDa tricatuHpaMceMdriya 6 / tric| 656 paryAptajaghanyAvagAhanaMgaLu pratyekaM pUrvapUrvamaM noDalu saMkhyAtaguNitaMgaLu 1 / 8 / 7 / 106 midaM noDe bAdaratroMdriyAparyApnotkRSTAvagAhanaM saMkhyAtaguNa / 5 midaM noDe bAdara caturiMdriyAparyAptotkRSTAvagAhanaM saMkhyAtaguNa 2 / 4 midaM norDa dvodriyAparyAptotkRSTAvagAhanaM saMkhyAtaguNa 1 / 3 midaM noDalapratiSThitapratyekAparyAptotkRSTAvagAhanaM saMkhyAtaguNa 12 midaM noDe sakaleMdriyAparyApto- 5 tkRSTAvagAhanaM saMkhyAtaguNa 11 midaM noDe troMdriyaparyAptotkRSTAvagAhanaM saMkhyAtaguNa 1 1 midanapa vattisuttiralu guNakArabAhudida saMkhyAlaghanAMgula pramANamakku 6 / 1 midaM noDe caturiMdriya paryAptajaghanyAvagAhanaM palyAsaMkhyeyabhAgaguNitamapatitaM 6 ataH tricatuHpaJcendriyaparyApta jaghanyAvagAhanAni pratyeka pUrvapUrvataH saMkhyAtasaMkhyAtagaNitAni tri 6 / ca 6 / pa 6 ataH bAdaratrIndriyAparyAptotkRSTAvagAhanaM saMkhyAtaguNaM 6 ataH bAdaracaturindriyAparyAptotkRSTAvagAhanaM saMkhyAtaguNaM 6 ataH dvIndriyAparyAptotkRSTA- 10 vagAhanaM saMkhyAtagaNaM 6 ataH apratiSThitapratyekAparyAptotkRSTAvagAhanaM saMkhyAtagaNaM 6 ataH sakalendriyA 1 / 2 paryAptotkRSTAvagAhanaM saMkhyAtagaNaM 6 ataH trIndriyaparyAptotkRSTAvagAhanaM saMkhyAtagaNaM 61 idamapavartitaM guNakArabAhulyAtsaMkhyAtaghanAGgulapramANaM bhavati 6 1, atazcaturindriyaparyAptakotkRSTAvagAhanaM saMkhyAtaguNaM asaMkhyAtaveM bhAga guNA hai| usase bAdara tejaskAyika aparyAptakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| usase bAdara tejaskAyika paryAptakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| usase bAdara apkAyika aparyAptakI jaghanya avagAhanA palpake asaMkhyAtaveM bhAga guNA hai / usase bAdara apkAyika aparyAptako utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| usase bAdara apkAyika paryAptakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| usase bAdara pRthvIkAyika paryAptakI jaghanya avagAhanA palyake asaMkhyAtaveM bhAga gaNA hai| usase bAdara pRthvI aparyAptakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| usase bAdara pRthvIkI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| 20 usase bAdara nigoda paryAptakI jaghanya avagAhanA palyake asaMkhyAtaveM bhAga guNA hai / usase bAdara nigoda aparyAptakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| usase bAdara nigoda paryAptakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| usase pratiSThita pratyeka paryAptakI jaghanya avagAhanA palyake asaMkhyAtaveM bhAga gaNA hai| usase pratiSThita pratyeka aparyAptakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| usase pratiSThita pratyeka paryAptakI utkRSTa avagAhanA vizeSa adhika hai| isa taraha sataraha avagAhanA sthAnoMko lA~dhakara pUrvokta prakArase apavartana karanepara satarahavA~ bAdara paryApta pratyekakI utkRSTa 5 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 go0 jIvakANDe paryAptotkRSTAvagAhanaM saMkhyAtaguNa / "61 12" midaM noDe dvAMdriyaparyAptotkRSTAvagAhanaM saMkhyAtaguNa / 6 / 111 / midaM noDalapratiSThita - pratyekaparyAptotkRSThAvagAhanaM saMkhyAtaguNa 6 1 1 11 midaM noDalsakaleMdriyaparyAptotkRSTAvagAhanaM saMkhyAtaguNaM 61 11 12 / anaMtaraM sUkSmanigodalabdhyaparyA takajaghanyAvagAdidaM muMdaNa sUkSmavAyukAyikalabdhyaparyAptakajaghanyAvagAhanada gaNakArabhUtAvalya5 saMkhyeyabhAgadutpattikramamumaM tanmadhyAvagAhanavikalpaprakAraMgamaM peLaleMdu muMdaNa gAthAnavakamaM pendpru| avaruvari igipadese jude asaMkhejjabhAgavaDDIe / AdI NiraMtaramado egegapadesaparivaDDhI // 102 // avaroparyekapradezayute'saMkhyeyabhAgavRddherAdiniraMtaramata ekaikprdeshprivRddhiH|| 10 611 ataH dvIndriyaparyAptotkRSTAvagAhanaM saMkhyAtagaNaM 6 / / / 1 / ataH apratiSTitapratyekaparyAptotkRSTA vagAhanaM saMkhyAtaguNaM 6 / / / 1 / / ataH sakalendriyaparyAptotkRSTAvagAhanaM saMkhyAtaguNaM bhavati 6 1 1 1 1 1, // 101 / / atha sUkSma nigodalabdhyaparyAptakajaghanyAvagAhanato'gratanasukSmavAyakAyikalabdhyaparyAptakajaghanyAvagAhnasya guNakArabhutAvalyasaMkhyeyabhAgasyotpattikramaM tanmadhyAvagAha vikalpaprakArAMzca gAthAnavakenA ha 15 avagAhanA do bAra palyake asaMkhyAtaveM bhAgase aura nau bAra saMkhyAtase bhAjita ghanAMgula pramANa hotI hai| usase bAdara apratiSThita pratyeka paryAptakI jaghanya avagAhanA palyake asaMkhyAtaveM bhAgase guNita hai| yahA~ bhI apavartana krnaa| isase bAdara doindriya paryAptakI jaghanya avagAhanA palyake asaMkhyAtaveM bhAga guNita hai| yahA~ bhI apavartana karanepara palyake asaMkhyAtave bhAgakA bhAgahAra samApta hokara kevala nau bAra saMkhyAtase bhAjita ghanAMgula 20 pramANa avagAhanA rahatI hai / Age tendrI, caundrI, paMcendrI paryApta kI jaghanya avagAhanA pratyeka pUrva-pUrvase saMkhyAtaguNita-saMkhyAtagaNita haiN| isase tendrIM aparyAptakI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtaguNI hai| isase caundrI aparyAptakI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtagaNI hai| isase doindriya aparyAptakI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtaguNI hai| usase apratiSThita pratyeka aparyApta kI utkRSTa avagAhanA saMkhyAta guNI hai| usase paMcendriya aparyAptakI utkRSTa 25 avagAhanA saMkhyAtaguNI hai| isa taraha eka-eka bAra saMkhyAta guNakArako nau bAra saMkhyAtake bhAgahAra meM-se kama karanepara paMcendriya aparyApta kI utkRSTa avagAhanA eka bAra saMkhyAtase bhAjita ghanAMgula pramANa hotI hai| isase teindriya aparyAptakI utkRSTa avagAhanA saMkhyAta guNI hai| so apavartana karanepara yahA~ guNakArake saMkhyAtakA pramANa bhAgahArake saMkhyAtake pramANase bahuta hai / ataH teindriya paryAptakI utkRSTa avagAhanA saMkhyAta guNita ghanAMgala pramANa 30 hotI hai / usase cauindriya paryApta kI utkRSTa avagAhanA saMkhyAta guNI hai| usase doindriya paryAptakI utkRSTa avagAhanA saMkhyAta guNI hai| usase apratiSThita pratyeka paryAptakI utkRSTa avagAhanA saMkhyAta guNI hai| usase paMcendriya paryApta kI utkRSTa avagAhanA saMkhyAta guNI hai / isa taraha kramase avagAhanAsthAna jAnanA // 10 // sUkSma nigodalabdhyaparyAptakakI jaghanya avagAhanAse sUkSmavAyukAyika labdhyaparyAptakI 35 jaghanya avagAhanAkA guNAkAra AvalIkA asaMkhyAtavA~ bhAga kahA hai| Age usakI utpatti kA krama aura una donoMkI madhya avagAhanAke bhedoMke prakAra nau gAthAoMse kahate haiM Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 181 6|8|22-.suukssmnigodlbdhypryaaptknjghnyaavgaahnmnidN p0|19| 8 / 22 / / / 9 lghusNdRssttinimittmaagi| ja eMditu sthApisi mattaM dvitIyAvagAhanabhedanimittamidaroLa oMdu pradezamaM prakSepisuttiralu sUkSmanigodalabdhyaparyAptana dvitIyAvagAhanavikalpamA / ja mitu pradezottarakramadidaM sUkSmavAyukAyikAparyAptakana javanyAvagAhanaM sUkSmanigodalabdhyaparyAppakana jaghanyAvagAhamaM noDalAvalyasaMkhyeyabhAgaguNitamakkumennevaraM naDevavu / alliyasaMkhyAtabhAgavRddhiyaM, saMkhyAtabhAgavRddhiyu saMkhyAtaguNavRddhiyumasaMkhyAtaguNavRddhiyumaMditu catuHsthAnagatavRddhigaLa naDubai naDuveya'vaktavya bhAgavRddhigaliMdamuM varddhamAnAvagAhanasthAnaMgapuTuva prakAramateM doDa sarvajaghanyAvagAhanamidu / j| mattamI rAziyanI rAziyiMdama bhAgisi baMda labdhamodu rUpa'danA jaghanyadoLkUDi sthApisidaDe dvitIya vikalpasthAnamasaMkhyAtabhAgavRddhige modalakkaM / j| j| matamAjaghanyAvagAhanamane tanadidaM 2 10 ja 6 / 8 / 22 a sUkSmanigodalabadhyaparyAptakajaghanyAvagAhanamidaM pa / 19 / 8 / 9 / 8 / 22 / 19 laghusaMdRSTyA ja iti kRtvA saMsthApya punadvitIyAvagAhanabhedanimittamakapradeze yute sUkSmanigodalabdhyaparyAptakasya dvitIyAva gAhanavikalpo bhavati / ja / evaM pradezottarakrameNa tAvadavAgantavyaM yAvatsUkSmavAyakAyikaparyAptakajaghanyAvagAhanaM sUkSmanigodalabdhyaparyAptakajaghanyAvagAhanAda AvalyasaMkhyeyabhAgagaNitaM bhavati / tatra asaMkhyAtabhAgavRddhiH saMkhyAtabhAgavRddhiH saMkhyAtagaNavRddhiH asaMkhyAtaguNavRddhiH iti catuHsthAnagatavRddhibhirmadhye madhye avaktavyabhAga 15 vRddhizca / vardhamAnAvagAhanasthAnAnAM utpattiprakAraH kathyate sarvajaghanyAvagAhanamidaM ( ja ) asmin anenaiva ' sUkSma nigodalabdhyaparyAptakakI jaghanya avagAhanA pahale kahI hai| laghusaMdRSTi ke lie usake sthAnameM 'ja' akSara sthApita kiyA; kyoMki yaha sabase jaghanya hai| avagAhanAkA dUsarA bheda lAneke lie isa jaghanya avagAhanAmeM eka pradeza jor3anepara sUkSma nigodalabdhyaparyAptakA dUsarA bheda hotA hai| isa taraha kramase eka-eka pradeza bar3hAte hue tabataka jAnA 20 cAhie,jabataka sUkSmavAyukAyika aparyApta kI jaghanya avagAhanA Ave / so sUkSma nigodalabdhyaparyAptakakI jaghanya avagAhanAse AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga guNita hotI hai| usameM asaMkhyAtabhAgavRddhi, saMkhyAtabhAgavRddhi, saMkhyAtaguNavRddhi, asaMkhyAtaguNavRddhi ina catuHsthAnagatavRddhike madhya-madhyameM avaktavyabhAgavRddhiyoMse vardhamAna avagAhana sthAnoMkI utpattikA prakAra kahate haiN| vizeSArtha-sabase jaghanya avagAhanA ghanAMgulake asaMkhyAtaveM bhAga mAtra hai| ataH usake pradeza asaMkhyAta hI haiM ananta nahIM haiM / isase ananta bhAgavRddhi yahA~ nahIM hotI / tathA utkRSTa avagAhana saMkhyAta ghanAMgula mAtra hai| usake pradeza bhI asaMkhyAta hI haiM, ananta nahIM haiM isalie jaghanyase anantaguNavRddhi bhI nahIM hotii| ataH asaMkhyAtabhAgavRddhi Adi cAra hI vRddhiyA~ yahA~ kahI haiN| jahA~-jahA~ saMkhyAta aura asaMkhyAtakA bhAgahAra yA guNAkAra sambhava hai. nahIM hai, aise pradezoMkI vRddhiko avaktavya vRddhi kahA hai| yaha vRddhi ukta catuHsthAna vRddhike bIca-bIca meM hotI hai| usIkA kathana karate haiM 25 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 go0 jIvakANDe bhAgisi ja baMda labdhameraDu rUpUganA jaghanyadoLakUDi sthApisuttiralu tRtIyAvagAhanavikalpamakku ja ja ja mitI jaghanyAvagAhanama yathAyogya saMkhyAtAsaMkhyAtarAziLadaM bhAgisi baMda labdhaMgaLakurutaM nAlkuM mayduM modalAgi saMkhyAtAsaMkhyAtarUpugaLu jaghanyAvagAhanadodhikamAgutaM niraMtaramekaikapradezavRddhiyuktAvagAhanasthAnaMga ThasaMkhyAtaMgaLnaDadu ja ja ja ja ja ja / 000 j| ja 0 00 ja avarogAhaNamANe jahaNNaparimida-asaMkharAsihide / avarassuvari uDDhe jeTTamasaMkhejjabhAgassa / 103 // jaghanyAvagAhanamAne jaghanyaparimitA'saMkhyarAzi hte| avarasyopari vRddha jyeSThamasaMkhyeSa bhAgasya // odeDayoLjadhanyAvagAhanadola~ jaghanyAvagAhanamaM jaghanyaparimitAsaMkhyAtarArzAiyadaM bhAgisi 16 baMda labdhamanapatitamaM kUDuttiralA rAziya saMkhyAtabhAgavRddhiya avagAhanasthAnaMgaLagavasAnasthAna A bhakte labdhamekarUpaM / tajjaghanyasya upari yate dvitIyavikalpasthAnaM asaMkhyAtabhAgavaddharAdirbhavati / ja / ja / punastajjaghanyAvagAhane eva tadardhena ja bhakte labdhaM rUpadvayaM tajjaghanyasya upari yate tatIyo'vagAhanavikalpaH syAt / ja / ja / ja / evameva jaghanyAvagAhanaM yathAyogyAsaMkhyAtarbhaktvA labdheSu tricatuHpaJcaprabhRti saMkhyAtA15 saMkhyAtarUpeSu jaghanyAvagAhanayuteSu nirantarapekakAdezapravRddhiyuktAvagAhanasthAnAnyasaMkhyAtAnyatItya --- - - - j| ja / ja / ja / ja / ja / 000 ja / / 000 ja // 102 / / ekatra jaghanyAvagAhane jaghanyaparimitAsaMkhyAtarAzinA bhakte ja labdhaM apavayaM yute sati ja samacchedena sabase jaghanya avagAhanAko isa jaghanya avagAhanA pramANa asaMkhyAtakA bhAga denepara labdha eka aayaa| use jaghanya avagAhanAmeM jor3anepara dUsarA avagAhanA bheda hotA hai| 20 yaha asaMkhyAtabhAgavRddhikA Adi sthAna hai| punaH usa jaghanya avagAhanAmeM usa jaghanya avagAhanAse Adhe pramANavAle asaMkhyAtase bhAga denepara labdha do aayaa| use jaghanya avagAhanAmeM jor3anepara tIsarA bheda hotA hai / yaha asaMkhyAtabhAgavRddhikA dUsarA sthAna hai| isI prakAra kramase jaghanya avagAhanAko yathAyogya asaMkhyAtase bhAga dekara labdharUpase prApta tIna, cAra, pA~ca Adi saMkhyAta-asaMkhyAtarUpoMko jaghanya avagAhanameM jor3anepara nira25 ntara eka-eka pradezavRddhise yukta asaMkhyAta avagAhana sthAna hote haiM // 102 / / Age jaghanya avagAhanAmeM jaghanyaparItAsaMkhyAta rAzise bhAga denepara jo labdha Ave, use jaghanya avagAhanAmeM jor3anepara asaMkhyAta bhAgavRddhirUpa avagAhanA sthAnoMkA Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 183 2 ja / ja / 2 ja / 3 ja / 4 ja / 5 1 j| 000 / j| 1 0 ja 000 j| makkU ja 000 / ja 16 16 mIyasaMkhyAtabhAgavRddhisthAnaM gaLe nitAduve dorDa Adi ja aMte 16 suddhe 16 vaDhihide 16 / 1 rUpasaMjude ThANA 16 / 1 eMdinitu sthAnavikalpaMgaLappuvu / tassuvari igipadese jude avttvvbhaagpaarNbho| varasaMkhamavahidavare rUUNe avara uvari jude // 104 // tasyopari ekapradeze yute avktvybhaagpraarNbhH| varasaMkhyApahRtAvare rUponevaropari yute // munnina asaMkhyAtabhAgavRddhiya caramAvagAhanasthAnadonoMdu pradezamuM kUDuttiralumavaktavyabhAgavRddhiprAraMbhAvagAhanasthAnamakku ja millidaM muMdai pradezottaravRddhi didamavaktavyabhAgavRddhisthAnaMgaLanaDe ja 16 asya jaghanyasyopari yate sati ja apavatyaM ja sa 16 16 16 rAzi: asaMkhyAtabhAgavaddhadhavagAhanasthAnAnAM r-m---- - 1 1 avasAnasthAnaM syAta etAni / ja / ja / ja / ja / ja / ja / 000 ja ja / 000 ja asaMkhyAtabhAga-10 vRddhisthAnAni / tu AdI ja, ante ja zuddha ja vaDhihide ja rUvasaMjude ja ThANetyetAvati bhavanti // 103 / / prAktanAsaMkhyAtabhAgavRddhazcaramAvagAhanasthAne tu ekapradeze yute sati avaktavyabhAgavaddhiprArambhAva gAhanasthAnaM syAt ja tadane pradezottaravRddhikrameNa avaktavyabhAgavRddhisthAnAnyasaMkhyAtAnyatItya ekatra sthAne 15 antima sthAna hotA hai| ina saba asaMkhyAta bhAgavRddhike sthAnoMkI saMkhyA 'AdI aMte suddhe vaDihide rUva saMjade ThANA'. isa karaNa satrake anasAra asaMkhyAta bhAgavadirUpa avaga AdisthAnake pradezoMke parimANako antima sthAnake pradeza parimANameM-se ghaTAkara usameM ekase bhAga denepara utane hI rahe, unameM eka jor3anepara jitanI saMkhyA hotI hai, utane hI asaMkhyAta bhAgavRddhike sthAna jAnanA // 103 // pUrvokta asaMkhyAta bhAgavRddhike antima avagAhanA sthAnameM eka pradeza jor3anepara avaktavya bhAgavRddhikA prArambharUpa avagAhanA sthAna hotA hai| usase Age kramase eka-eka 20 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 go. jIvakANDe do DayolormeyutkRSTa saMkhyAtabhaktajadhanyAvagAhanadoLoMdu pradezamaM kuMdisi 15 dudaM jaghanyAva gAhanadoLa kUDuttiralu 15 tabbaDDhIe carimo tassuvariM rUvasaMjude paDhamA / saMkhejjabhAga uDDhI uvarimado rUvaparivaDDhI // 105 // tadvRddhezcaramastasyopari rUpasaMyute prthm| saMkhyAta bhAgavRddharupaya'to rUpaparivRddhiH // tadavaktavyabhAgavRddhiya caramAvagAhanasthAnamakku ja ja0000 ja mI avaktavyabhAga vRddhisthAnavikalpaMgaLenitakakuma doDe AdI ja aMte ja suddhe ja vaDDihide ja rUvasaMjude 16 / 15 / 1 ekavAramutkRSTa saMkhyAtabhaktajaghanyAvagAhane ekapradezone ja tajjaghanyAvagAhanasyopari yute sati ja / / 104 // - - - tadavaktavyabhAgavRddhazcaramAvagAhanasthAnaM syAt ja ja 000 ja ete ca avaktavyabhAga 1. vRddhisthAnavikalpAH kati ? iti cet AdI ja ante ja suddhe ja vaDDhihide ja 16 / 15 16 / 15 / 1 pradeza bar3hanepara avaktavya bhAgavRddhike sthAnoMko lA~ghanepara jaghanya avagAhanAmeM eka bAra utkRSTa saMkhyAtase bhAga denepara jo pramANa Ave,usameM se eka ghaTAkara use jaghanya avagAhanA jor3anepara / / 104 // usa avaktavya bhAgavRddhikA antima avagAhana sthAna hotA hai| ye avaktavya bhAga15 vRddhike sthAnoMke bheda kitane haiM ? yaha jAnaneke lie pUrvokta karaNasUtrake anusAra avaktavya bhAgavRddhike AdisthAnake pradezapramANako usake antima sthAnake pradezapramANameM-se ghaTAkara zeSameM ekakA bhAga dekara aura eka jor3anepara jo saMkhyA ho, utane hI avaktavya bhAgavRddhike sthAna haiN| aba avaktavya vRddhikI utpatti aMkasaMdRSTi ke dvArA spaSTa karate haiM jaghanya avagAhanA ar3atAlIsa sau 4800 / isake bhAgahArabhUta parItAsaMkhyAtakA 20 pramANa solaha 16 / isase jaghanya avagAhanAmeM bhAga denepara labdha tIna sau 300 / itanI Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 185 ThANA 16 / 15 'eMdinitavaktavya bhAgavRddhisthAnavikalpaMgaLappuvinnA'vaktavya bhAgavRddhigaLgutpattiyanaMkasaMdRSTiyidaM vizadaM mALapamadeMteMdoDe ____ jaghanyAvagAhanakkaMkasaMdRSTi 4800 idakka bhAgahArabhUtaparimitAsaMkhyA jaghanyakkaMkasaMdRSTi 16 idaridaM jaghanyAvagAhanamaM bhAgisi baMdalabdhamasaMkhyAtabhAgavRddhiya caramAvagAhanasthAnamakkuM 300 mattamA jaghanyAvagAhanamanukRSTasaMkhyAtadidaM bhAgisi baMda labdhaM saMkhyAtabhAgavRddhiya prathamAva- 5 gAhanasthAnamakku 320 // mI yeraDaraMtarALadoLa 301 / 302 / 303 / 304 / 305 / 306 / 307 / 308 / 309 / 310 / 311 / 312 / 313 / 314 / 315 / 316 / 317 / 318 / 319 / mI ekonaviMzatisthAnavikalpaMgaLAeraDu bhAgahAraMgALadaM 16 / 15 / bhAgisi puTTiduvaLleke doDe mUnaraM manUrippattuM tallabdhaMgaLaM noDaladhikamuM honmumppuridN| aMtAdoDeM tappa bhAgahAraMgaLidaM bhAgisi baMda labdhaMgaLe doDa anyabhinnabhAgahAraMgaLidaM bhAgisi baMda labdhaMLidarivudA bhAgahAraMgaLetappurva doDe 10 rUvasaMjude ja ThANetyetAvanto bhavanti / idAnImavaktavyavRddhInAM utpatti aGkasaMdRSTayA vizadayati tadyathA 16 / 15 jaghanyAvagAhanaM 4800 asya bhAgahArabhUtaparimitAsaMkhyAtaH 16 anena jaghanyAvagAhane bhakte labdhamasaMkhyAtabhAgavRddhazcaramAvagAhanaM syAt 300 / punastajjaghanyAvagAhane utkRSTasaMkhyAtena bhakte labdhaM saMkhyAtabhAgavRdadheH prathamAvagAhanaM syAt / 320 / etaddvayAntarAle 301 / 302 / 303 / 304 / 305 / 306 / 307 / 308 / 309 / 310 / 311 / 312 / 313 / 314 / 315 / 316 / 317 / 318 / 319 / ete 15 ekAnaviMzatisthAnavikalpA etadbhAgahAradvayA 16 / 15 / nyatarabhakta labdhA na bhavanti / kutaH ? trizataviMzatyagratrizatatallabdhAbhyAM teSAmadhikahInatvAt / tahiM kIdRzabhAgahArabhaktalabdhAH ? iti cet ucyate-etajjaghanye jaghanya avagAhanAmeM bar3hanepara asaMkhyAta bhAgavRddhi kI antima avagAhanA hotI hai| punaH usa jaghanya avagAhanAmeM utkRSTa saMkhyAta 15 se bhAga denepara tIna sau bIsa 320 prApta hue| itanI vRddhi honepara saMkhyAta bhAgavRddhikA prathama avagAhanA sthAna 5120 hotA hai / ina donoM tIna 20 sau aura tIna sau bIsa ke madhya ke 301 / 302 / 303 / 304 / 305 / 306 / 307 / 308 / 309 / 310 / 311 / 312 / 313 / 314 / 315 / 316 / 317 / 318 / 319 ye unnIsa sthAnabheda 16 aura 15 ina donoM bhAgahAroMmeM se kisIse bhI jaghanya avagAhanAmeM bhAga ne prApta nahIM hote| kyoMki 4800 meM 16 kA bhAga denepara 300 aura 15 se bhAga denepara 320 prApta hote haiN| kintu ukta unnIsa sthAna yA to tIna sau se adhika haiM yA tIna sau 25 bIsase kama haiN| isIlie inheM avaktavya bhAgavRddhirUpa sthAna kahA gayA hai| ye sthAna kisa prakArake bhAgahArase bhAga denepara prApta hote haiM,yaha batalAte haiM jaghanya avagAhanAke pramANa 4800 meM isa bhAgahAra 301 se bhAga denepara 100 'hArasya hAro guNakoMzarAzeH' bhAgahArakA bhAgahAra bhAjya rAzikA guNAkAra hotA hai, isa bhinna gaNitake Azrayase ar3atAlIsa sau ko tIna sau ekase guNA karake usameM ar3atAlIsa 30 sau-se bhAga denepara tIna sau eka hI AtA hai, so vaha avaktavya bhAgavRddhikA prathama avagA. 1. ma eMditani / 2. ma goMdaribudu / 24 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 go0 jIvakANDe I jaghanyarAziya 4800 nI bhAgahAradidaM 4800 bhAgisi baMda labdhaM 4800 hArasya hAro guNa 4800 301 koMzarAze : eMdI bhinnagaNitAzrayadidaM avaktavyabhAgavRddhiya prathamAvagAhanavikalpa 301 mathasaMdRSTiyo mite yojisiliMtuTakku mI prakAdidaM caramAvaktavyabhAgavRddhisthAnAvasAnaM sthAnaMgaLumaM taMdukovudu / mattamA avaktavyabhAgavRddhiya caramAvagAhanasthAnadoLoMdu rUpaM nikSepisuttiralsaMkhyAtabhAgavRddhiya prathamAvagAhanasthAnamakkuM ja mele allidttlekaikprdeshprivRddhikrmdiNdmvgaahnsthaanNglaasNkhyaatNglndddu| avaraddhe avaruvari uDDhe tavyaDDhi parisamattI hu / rUve taduvari uDDhe hodi avattavvapaDhamapadaM / / 106 / / avarA. avaropari vRddhe tavRddhiparisamAptiH khalu / rUpe tadupari vRddha bhavatyavaktavyaprathamapadaM // jaghanyAvagAhanAddha ja jaghanyAvagAhanada mele percuttiralu saMkhyAtabhAgavRddhicaramAvagAhanasthAnamakku ja 0000 ja mI saMkhyAtabhAgavRddhisthAnaMgaLenitakkumadaDe AdI ja aMte ja suddhe 15 15 2 kozarAzeritibhinnagaNitAzrayeNa 4800 anena bhAgahAreNa 4800 bhakte sati labdhaM 4800 hArasya hAro 301 4800 301 tadavaktavyabhAgavRddha : prathamAvagAhnavikalpaH 301 syAt arthasaMdRSTAvapyevameva yojayitavyaM / anena krameNa caramAvaktavyabhAgavRddhisthAnAvasAnasthAnAnyAnetavyAni / punastadavaktavyabhAgavRddhezvaramAvagAhanasthAne ekarUpe yute sati saMkhyAtabhAgavRddhaH prathamAvagAhanasthAnaM syAt / ja / tadagre ekaikapradezaparivRddhikramaNAvagAhanasthAnAnyasaMkhyAtAni gacchanti // 105 / / jaghanyAvagAhanArdhe ja jaghanyAvagAhanasyopari vRddhe sati saMkhyAtabhAgavRddhicaramAvagAhanasthAnaM syAt 2 ja 0 0 0 ja etAni saMkhyAtabhAgavRddhisthAnAni kati ? iti cet AdI ja ante ja suddhe ja 15-2 152 15 2 2 15. 20 hanA vikalpa hotA hai| artha saMdRSTi meM bhI isI prakAra lagAnA cAhie / isI kramase antima avaktavya bhAgavRddhike antima sthAna paryanta lAnA caahie| punaH usa avaktavya bhAgavRddhike antima avagAhanAsthAnameM eka jor3anepara saMkhyAta bhAgavRddhikA prathama avagAhanA sthAna hotA hai| usase Age eka-eka pradezavRddhike kramase asaMkhyAta avagAhanA sthAna prApta hote haiM // 105 // jaghanya avagAhanAkA AdhA jaghanya avagAhanAke Upara bar3hAnepara saMkhyAta bhAgavRddhikA antima avagAhanA sthAna hotA hai| ye saMkhyAta bhAgavRddhi ke sthAna kitane haiM ? yaha 1. ma koMndu / 2. ma tsthaanNglu| Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 187 211511 ja 15 / 2 vaDDhihide svasaMjude ThANA ja 15 2 eMditu taMda labdha prmaannNglppuvu| mattamA 215 saMkhyAtabhAgavRddhiya caramAvagAhanasthAnadonoMdu rUpaM peccisuttiravaktavyabhAgavRddhiya prathamAvagAhanasthAnaM puTuMgu ja mallidaM muMdai pradezottaravRddhikramadidaM avktvybhaagvRddhisthaanNglsNkhyaatNglndddom| ja rUUNavare avarassuvari saMvar3iDhade tadukkassaM / tamhi padese uDDhe paDhamA saMkhejjaguNavaDDhI / / 107 / / rUponAvare'varasyopari saMvaddhite tadutkRSTaM / tasmin pradeze vRddha prathamA saMkhyAtaguNavRddhiH // rUponajaghanyAvagAhanamidu ja jaghanyAvagAhanada mele mele saddhisalpaDuttiralumavaktavya bhAgavRddhiya caramotkRSTAvagAhanasthAnamakku ja milliyavaktavyabhAgavRddhisthAnaMgaLe nitappurva doDe Adi aMte ityAdi sUtroktakramadidaM taMda labdhaminitappudu ja mattamA caramAvaktavya bhAgavRddhisthAna vaDDhihide rUvasaMjude ThANetyetAvanti syuH ja 15-2 / saMkhyAtabhAgavRddhazcaramAvagAhanasthAne ekarUpe yute / / 2 / 15 / 1 4 sattvavaktavyabhAgavRddheH prathamAvagAhanasthAnamutpadyate ja etadane pradezottaravRddhikrameNa avaktavyabhAgavRddhisthAnAnyasaMkhyAtAnyatItyaikatra // 10 // rUponajaghanyAvagAhane ja jaghanyAvagAhanasyopari vardhite sati avaktavyabhAgavRddhaH caramamutkRSTAvagAhanasthAnaM syAt ja / atrAvaktavyabhAgavRddhisthAnAni kati ? iti cet Adau, ante, suddhe ityAdinA labdhAni jAnane ke lie pUrvokta karaNasUtrake anusAra saMkhyAta bhAgavRddhike Adi sthAna ke pradeza 15 pramANako antima sthAnake pradeza parimANameM ghaTAkara ekase bhAga dekara eka jor3anepara jo pramANa ho,utane hI saMkhyAta bhAgavRddhike sthAna haiM / saMkhyAta bhAgavRddhike antima avagAhanA sthAnameM eka pradeza jor3anepara avaktavya bhAgavRddhikA prathama avagAhana sthAna utpanna hotA hai| usake Age eka-eka pradezakI vRddhi ke kramase avaktavya bhAgavRddhike asaMkhyAta sthAnako ulaMgha kara // 106 / / 20 eka kama jaghanya avagAhanAko jaghanya avagAhanAke Upara bar3hAnepara avaktavya bhAgavRddhikA antima utkRSTa avagAhanasthAna hotA hai| yahA~ avaktavyabhAgavRddhike kitane saba sthAna hue , yaha jAnaneke lie pUrvokta karaNasUtrake anusAra Adi sthAnako antima sthAnameM Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 go0 jIvakANDe doLoMdu pradezamaM kUDuttiralu saMkhyAtaguNavRddhiprathamAvagAhanasthAnamakku ja 2 mataH paramekaikapradezavRddhikrarmAdidaM saMkhyAtaguNa vRddhisthAnaMgaLa saMkhyAtAvagAhanavikalpaMgaLanaDedo deDeyolu |avre varasaMkhaguNe taccarimo tamhi rUvasaMjutte / ogAhaNamma paDhamA hodi avattavvaguNavaDDhI // 108 // 5 avare varasaMkhyAtaguNe taccaramaM tasmin rUpasaMyukte / avagAhane prathamaM bhavatyavaktavyaguNavRddhiH // jaghanyAvagAhanamanutkRSTasaMkhyArtAdida guNiyisuttirattatsaMkhyAta guNavRddhicaramAvagAhanasthAnamakku 15 mI saMkhyAtaguNa vRddhisthAnaMgaLe nitaikkume dorDa munninaMte AdI aMte suddhe sUtroktakrarmAdidaM labdhadanitappuvu ja 152 muMdeyumA saMkhyAtaguNa vRddhi caramAvagAhanadoLodu rUpaM 1 kUDuttiralavaktavyaguNavRddhiya prathamAvagAhanasthAnamakku ja 15 millidaM muMdeyume keka pradezottara vRddhikrarmAdadamavaktavyaguNavRddhisthAnaMgaLasaMkhyAtaM gaLnaDedoM deDeyola 1. etAvanti syuH ja / punaH taccaramAvaktavya bhAgavRddhisthAne ekapradeze yute sati saMkhyAtaguNavRddheH prathamAvagAnasthAnaM syAt ja tadagre ekaikapradezavRddhayA saMkhyAtaguNavRddherasaMkhyAtAvagAhanasthAnAni nItvA ekatra 2 2 -1 sthAne // 107 // jaghanyAvagAhane utkRSTasaMkhyAtena guNite saMkhyAtaguNa vRddhezvaramAvagAhanasthAnaM syAt ja 15 / etAni 15 saMkhyAta guNavRddhisthAnAni kati ? iti cet prAgvat AdI ante suddhetyAdinA labdhAni etAvanti syuH / ja 15 - 2 / agre saMkhyAta guNavRddhicaramAvagAhane ekarUpayute sati avaktavyaguNavRddheH prathamAvagAhanasthAnaM syAt - ja 15 / ito'gre ekaikapradezavRddhyA avaktavyaguNavRddhisthAnAni asaMkhyAtAni nItvA ekatra // 108 // ghaTAkara zeSako ekase bhAga dekara eka jor3anepara jo pramANa ho, utane hI avaktavya bhAgavRddhi ke sthAna hote haiM / usa avaktavyabhAga vRddhike antima sthAna meM eka pradeza jor3ane para saMkhyAtaguNa20 vRddhikA prathama avagAhanA sthAna hotA hai| usake Age eka-eka pradezakI vRddhi hote saMkhyAtaguNa vRddhike asaMkhyAta avagAhana sthAnoMke jAnepara // 107 // jaghanya avagAhanAmeM utkRSTa saMkhyAtase guNA karanepara saMkhyAtaguNavRddhikA antima avagAhana sthAna hotA hai / ye saMkhyAtaguNavRddhi ke sthAna kitane haiM, yaha jAnane ke lie pUrva meM kahe karaNasUtra ke anusAra Adi sthAnako antima sthAna meM se ghaTAkara usameM eka se bhAga dekara 25 tathA eka jor3akara jitanA ho, utane haiN| Age saMkhyAtaguNavRddhike antima avagAhanA sthAnameM eka jor3ane para avaktavyaguNavRddhikA prathama avagAhana sthAna hotA hai| isase Age eka-eka pradezakI vRddhi karate hue avaktavyaguNavRddhike asaMkhyAta sthAna bitAkara || 108|| 1. makku / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA avaraparittAsaMkheNavaraM saMguNiya ruvaparihINe / taccarimo rUvajude tammi asaMkhejjaguNapaDhamaM // 109 // avaraparItA saMkhyenAvaraM saMguNya rUpaparihINe / taccaramaM rUpayute tasminna saMkhyeyaguNaprathamaM // jaghanyaparimitA saMkhyAtadidaM jaghanyAvagAhanarAziyaM guNisidA rAzi rUpaparihInamAgalu tadavaktavyaguNavRddhiya caramAvagAhanasthAnamakku ja 16 mIyavaktavyaguNa vRddhisthAnAvagAhanaMgaLe ni- 5 takku doDe munninaMte AdI aMte ityAdi sUtroktakrarmAdida tadAvagAhanavikalpaMgaLa nitappuvu / illiyavaktavyaguNa vRddhiyanaM kasaMdRSTiyidaM toridapemade te doDa - jaghanyAvagAhanakke saMdRSTi 16 idaM rUponaparimitAsaMkhyArtAdidaM 3 guNisidoDe 48 idaroLo du rUpaM kUDidoDeyavaktavyaguNavRddhiya prathamasthAnamakku 49 / midaM jaghanyAvagAharnAdadaM bhAgisalu labdha 49 midavaktavyaguNavRddhiya prathamasthAnaguNa 16 kAramakkumidariMdaM jaghanyAvagAhanamaM guNisalu 16 / 49 idavaktavyaguNavRddhiya prathamAvagAhanasthAnamakku 10 16 189 maparvAta sidoDidu 49 / athavA avaktavyaguNavRddhiya prathamasthAnamaM 16 4 jaghanyAvagAhadidaM bhAgisa jaghanyaparimitAsaMkhyAtena jaghanyAvagAhanaM guNayitvA rUpe parihIne tadavaktavyaguNa vRddhezvaramAvagAhana 0 sthAnaM syAt ja 16 etAni avaktavyaguNavRddhyavagAhasthAnAni kati ? iti cet prAgvat Adi - antetyAdinA gAvagAhanasthAnAni etAvanti syuH ja / atra avaktavyaguNavRddhiraGkasaMdRSTyA pradarzyate tadyathA - jaghanyAvagAhanamidaM 16 rUponaparimitAsaMkhyAtena 3 guNayitvA 48 rUpe yute sati avaktavyaguNavRddheH prathamasthAnaM syAt 15 49 / etasmin jaghanyAvagAhanena bhakte labdhaM 49 avaktavyaguNavRddheH prathamasthAne guNakAraH syAt / anena 16 jaghanyAvagAhanaM guNayitvA 49 / 16 apavartite avaktavyaguNavRddheH prathamAvagAhanaM syAt 49 / athavA 16 20 jaghanya parItAsaMkhyAtase jaghanya avagAhanAko guNA karake usameM se eka ghaTAnepara avaktavyaguNavRddhikA antima avagAhanasthAna hotA hai / ye avaktavyaguNavRddhi ke avagAhasthAna kitane haiM ? yaha jAnane ke lie pahalekI taraha Adi sthAnako antima sthAnameM- se ghaTAkara usameM ekakA bhAga deM, eka jor3anepara jitanA ho, utane haiM / yahA~ avaktavya guNavRddhi aMkasaMdRSTike dvArA dikhalAte haiM / jaise, jaghanya avagAhanAkA pramANa 16, isako eka kama parItA saMkhyAta 3 se guNA karake 16 x 3 = 48 isameM eka jor3anepara avaktavya guNavRddhikA prathama sthAna 49 hotA hai| isameM jaghanya avagAhanAse bhAga denepara 46 avaktavya guNavRddhi kA prathama sthAna lAne ke lie guNAkAra hotA hai / isase jaghanya avagAhanAko guNA karake 16 apavartana karanepara avaktavya guNavRddhikA prathama avagAhanasthAna 49 hotA hai / 16 25 1. guM / o Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 go0 jIvakANDe 16 4 baMda labdhamidu 3 / 1 irdAradaM jaghanyAvagAhanamaM guNiyisi 16 / 3 / 1 idanaparvAttasi 16. 16 16 kUDidoDe 49 idavaktavyaguNavRddhiprathamAvagAhanamakku mituttarottaratadvikalpaMgaLoLaM guNAkArakramamariyalpaDugumavaktavyaguNa vRddhicaramAvagAhanasthAnamuM matte jaghanyAvagAhanamaM 16 jaghanyaparimitAsaMkhyA 4 guNa baMda labdhaM rUponakkumAdoDe caramAvaktavyaguNavRddhisthAnamakku 63 midaM 5 jaghanyAvagAharnAdidaM bhAgiti 63 baMda labdha mAtravadavaktavyaguNavRddhicaramAvagAhanasthAnakke guNA 16 25 kAramakkumidariMdaM jaghanyAvagAhanamaM guNisalavaktavyaguNa vRddhicaramAvagAhanasthAnadutpattikANalpaDugu 16 / 63 athavA avaktavyaguNavRddhi caramAvagAhanamaM 63 jaghanyAvagAhanadidaM 16 bhAgisi baMda labdha 16 63 mirdArada jaghanyAvagAhanamaM guNisi baMda labdhamavaktavyaguNa vRddhicaramAvagAhanasthAnamakku / 16 1 1 avaktavyaguNavRddheH prathamasthAnaM 16, 4 jaghanyAvagAhanena bhaktvA 16 / 4 / labdhamidaM 3,1 / anena 16 16 10 jaghanyAvagAhanaM guNayitvA 16 3 1 yute 49 avaktavyaguNavRddheH prathamAvagAhanaM syAt / evamuttarottaravikalpeSvapi guNakArakramo jJAtavyaH / avaktavyaguNavRddhaH caramAvagAhanasthAnaM tu jaghanyAvagAhanaM 16 jaghanyaparimitAsaMkhyAtena guNayitvA labdhe rUpAne sati syAt 63 / idaM ca jaghanyAvagAhanena bhaktvA 63 labdhaM 16 C avaktavyaguNavRddhicaramAvagAhanasthAnAnayane guNakAraH syAt / anena jaghanyAvagAhane guNite avaktavyaguNavRddhicaramAvagAhanasthAnamityutpattirdraSTavyA 16 / 63 / athavA avaktavyaguNavRddhicaramAvagAhanaM 63 jaghanyAvagAhanena 16 15 16 bhaktvA labdhena 63 jaghanyAvagAhane guNite labdhamavaktavyaguNavRddhicaramAvagAhanasthAnaM bhavati 63 tatsarvAM16 athavA avaktavyaguNavRddhikA prathama sthAna eka adhika tiguNA solaha, usameM jaghanya avagAhanA 16 se bhAga dekara pAyA eka solahavA~ bhAga adhika tIna / isako jaghanya avagAhana se guNA karake 16 x 3 usameM eka jor3anepara 49 avaktavyaguNavRddhikA prathama avagAhanasthAna hotA hai / isI prakAra Age-Ageke sthAnoM meM bhI guNAkArakA krama jAnanA 20 cAhie / avaktavyaguNavRddhikA antima avagAhanasthAna to jaghanya avagAhanA 16 ko jaghanyaparItAsaMkhyAta cArase guNA karake labdhameM se eka kama karanepara 63 hotA hai / isako jaghanya avagAhanAse bhAga denepara jo labdha AtA hai, vaha avaktavya guNavRddhi antima avagAhanasthAnake lAnemeM guNAkAra hotA hai / isase jaghanya avagAhanAko guNA karanepara avaktavya guNavRddhike antima avagAhanasthAnakI utpatti hotI hai / 1663 / athavA 16 avaktavya guNavRddhi ke antima avagAhana 63 ko jaghanya avagAhana solaha se bhAga dekara labdha Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 63 / mitu sarvAvaktavyaguNavRddhisthAnaMgaLa nyaasmidu|:-49 / 50 / 51 / 52 / 53 / 54 / 55 / 56 / 57 / 58 / 59 / 60 / 61 / 62 / 63 // I kradiMdamarthasaMdRSTiyoLu tatsthAnotpattikramamariyalpaDuvu dilliyAdIyaMte suddhe ityaadiyinvktvygunnvRddhisthaanNglNksNdRssttiyolminitppuvu| 15 / ___ innu muMpeLdavaktavyaguNavRddhicaramAvagAhanasthAnado / ja 16 / killi rUpoMdaM kUDattiralu masaMkhyAtaguNavRddhiprathamAvagAhanasthAnamakku / 16 // rUuttareNa tatto AvaliyAsaMkhabhAgaguNagAre / tappAogge jAde vAussoggAhaNaM abaraM // 110 // rUpottareNa tata aavlysNkhyeybhaaggunnkaare| tatprAyogye jAte vAyoravagAhanaM avaraM // allidaM muMda pradezottaravRddhikramadiMdamasaMkhyAtaguNAvagAhanasthAnaMgaLanaDedoMdeDeyoLu yathA yogyAvalyasaMkhyeyabhAgaguNitamappa sUkSmavAyukAyikalabdhyaparyAptaka jaghanyAvagAhanasthAnotpattiyappudu 10 6 / 8 22 8 pa 8 / 19 / 8 / 9 / 8 / 22 / 1 / 9 milligenitavagAhanasthAnavikalpaMgaLappurva doDAdI aMte a aaa vaktavyaguNavRddhisthAnAnAM nyAsaH 49, 50 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, anena krameNa arthasaMdRSTyApi etAvanti syuH 15 / idAnIM prAguktAvaktavyaguNavRddhicaramAvagAhanasthAne'tra ja 16 / ekarUpe yute sati asaMkhyAtaguNavRddhiprathamAvagAhanasthAnaM syAt-16 // 109 // tataH-tasmAdasaMkhyAtaguNavRddhiprathamAvagAhanasthAnAdagre pradezottaravRddhayA asaMkhyAtAni asaMkhyAtagaNavRddhaya- 15 vagAhanasthAnAnyatItya ekatra sthAne yathAyogyAvalyasaMkhyeyabhAgaguNakAre sUkSmalabdhyaparyAptakanigodajaghanyAvagAhanasya jAte sati sUkSmavAyukAyikalabdhyaparyAptakajaghanyAvagAhanasthAnasyotpattirjAyate / 6 / 8 / 22 / 8 1pa 19 / 8 / 9 / 8 / 22 / 1 / 9 atra kati avagAhanasthAnAni ? iti cet Adau', ante,suddhetyAdyAnIaaa se jaghanya avagAhanameM gaNA karanepara labdha 63 avaktavya gaNavaddhikA antima avagAhana sthAna hotA hai / so saba avaktavya guNavRddhi sthAnoMkA vistAra unacAsase tirasaTha paryanta 20 49,50,51,52,53,54,55,56,57,58,59,60,61,62,63 hotA hai| isI kramase arthasaMdRSTise bhI itane hI 15 sthAna hote haiN| aba pUrvokta avaktavyaguNavRddhike antima avagAhanA sthAnameM eka jor3anepara asaMkhyAtaguNavRddhikA prathama avagAhanA sthAna hotA hai / / 109|| usa asaMkhyAtagaNavaddhike prathama avagAhanasthAnase Age eka-eka pradezakI vRddhi hote asaMkhyAtaguNaddhike avagAhana sthAnoMko ullaMghakara eka sthAnameM yathAyogya AvalIke 25 asaMkhyAtaveM bhAga pramANa guNAkAra sUkSma labdhyaparyAptaka nigodakI jaghanya avagAhanAkA honepara arthAt ukta prakArase vRddhi hote hue jaba guNAkArakA pramANa yathAyogya AvalIke asaMkhyAta bhAga ho jAtA hai taba usase sakSmalabdhyaparyAptaka nigoda kI jaghanya avagAhanameM guNA karanepara Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 go0 jIvakANDe 6 / 8 / 2 / suddhe ityAdyAnItaMgaLu pa / 19 / 8 / 9 / 8 / 22 / 8 / 9 minitappuvu // a a a anaMtaraM sarvAvagAhanasthAnaMgaLage guNakArotpattikramamanatidezisuttaM pendaM / evamuvari vi NeyA padesavaDhikkamo jahAjoggaM / / savvatthekkekkammi ya jIvasamAsANa viccAle // 111 / / evamuparyyapi jJeyaH pradezavRddhikramo yathAyogyaM / sarvatraikaikasmizca jiivsmaasaanaamNtraale|| iMtI prakAdidame sUkSmanigodalabdhyapaptikajaghanyAvagAhanasthAnaM modalgoMDu sUkSmalabdhyaparyAptakavAyukAyikajIvajaghanyAvagAhanasthAnAvasAnamAgi parage penda catuHsthAnapatitapradezavRddhi kramaprakAdiMda mele sUkSmalabdhyaparyAptakatejaskAyikajaghanyAvagAhanamAdiyAgi dvIMdriyaparyAprakajIva jaghanyAvagAhanasthAnaparyaMtamirdu jIvasamAsAvagAhanasthAnaMgaLoMdoM daMtarALadoLu pratyekaM catuHsthAna10 patitapradezavRddhikramadidamu allidattaNi trIMdriyaparyAptakajaghanyAvagAhanasthAnaM modalgoMDu saMjJi 6 / 8 / 22 / 8 / tAni etAvanti syuH- p| 19 / 8 / 9 / 8 / 22 / / 9 // atha sarvAvagAhanasthAnAnAM guNakArotpattikramamAha evaM-anena prakAreNa sUkSmanigodalabdhyaparyAptakajaghanyAvagAhanasthAnamAdiM kRtvA sukSmalabdhyaparyAptakavAyukAyikajIvajaghanyAvagAhanasthAnaparyantaM prAguktacatuHsthAnapatitapradezavRddhikramaprakAreNa uparyapi sUkSmalabdhyaparyAptaka15 tejaskAyika jaghanyAvagAhanAdArabhya dvIndriyaparyApta kajaghanyAvagAhanaparyantaM jIvasamAsAvagAhasthAnAnAmantarAleSu pratyekaM catuHsthAnapatitapradezavRddhikrameNa tathA tadane trIndriyaparyApta kajaghanyAvagAhanasthAnamAdiM kRtvA saMjJipaJcesUkSma vAyukAyika labdhyaparyAptakake jaghanya avagAhanAsthAnakI utpatti hotI hai| yahA~ kitane avagAhana sthAna hue ? yaha jAnaneke lie ukta sUtrake anusAra Adi sthAnako antima sthAnameM ghaTAkara ekakA bhAga dekara labdharAzimeM eka jor3anepara sthAnoMkA pramANa 20 hotA hai / / 110 // Age saba avagAhana sthAnoMke guNakArakI utpattikA krama kahate haiM isa prakAra sUkSma nigoda labdhyaparyAptakake jaghanya avagAhanasthAnako Adi dekara sUkSmalabdhyaparyAptakavAyukAyika jIvake jaghanya avagAhanasthAna paryanta pUrvokta catuHsthAnapatita pradezavRddhikA krama vidhAna khaa| isI taraha Upara bhI sUkSmalabdhyaparyAptaka tejaskAyikake 25 jaghanya avagAhanase lekara doindriya paryApta kake jaghanya avagAhanasthAna paryanta jIvasamAsoMke avagAhanasthAnoMke antarAloMmeM se pratyekake catuHsthAnapatita pradezavRddhike kramase yathAyogya 1. ma "kramanatidezisuttadaM peldapaM / Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 193 paMceMdriyaparyAptotkRSTAvagAhanasthAnamavasAnamAgirdavagAhanasthAgaLaMtarALadola pratyekamasaMkhyAtaguNavRddhirahitatristhAnapatitapradezavRddhikramaMgaLdaDedu tattadyogyaguNakArotpattiprakAramariyalpaDDagumanaMtaraM tattajjIvasamAsAvagAhanavikalpapramANAnayanArthamidaM pendepruu| heTThA jesi jahaNNaM uvari ukkassayaM have jattha / tatthaMtaragA savve tesiM ogAhaNaviyappA // 112 // adho yeSAM jaghanyamuparyyatkRSTakaM bhavedyatra / tatrAntaraGgAH sarve tessaamvgaahnviklpaaH|| illi mahAmatsyaracaneyaM kaTTAkSisi peldprN| hInapramANasthAnaMgaLanitumadhastanasthAnaMgaLuparitanasthAnaMgaLadhikapramANasthAnaMgaLu eMditu paribhASisalpaDuvuvu / avu kelavu jIvaMgaLge elli jaghanyAvagAhanasthAnaM kaLagirutikkuM / elliyutkRSTAvagAhanaM melirutikkuM / tadaMtarAlavattiyavagAhanasthAnaMgaLallamu mAjIvaMgaLa madhyamAvagAhanasthAnavikalpaMgaLe ditu pravacanadoLapratipAditaMgalli sUkSma- 10 6 / 8 / 22 nigodalabdhyaparyAptakajaghanyAvagAhanamidAdiyakku 16 / 19 / 8 / 9 / 8 / 22 / 9 midarutkRSTAva ndriyaparyAptotkRSTAvagAhanasthAnAvasAnAvagAhanasthAnAnAmantarAleSu pratyekamasaMkhyAtaguNavRddhi binA tristhAnapatitapradezavRddhikrameNa ca gatvA tattadyogyaguNakArotpattiprakAro jJAtavyaH // 111 // atha tattajjIvasamA sAvagAhanavikalpapramANamAnayati matsyaracanAmimAM manasi kRtvedamucyate-hInapramANasthAnAni adhastanasthAnAni adhikapramANasthAnAni ca 15 uparitanasthAnAnIti paribhASyate / yeSAM jIvAnAM yatra jaghanyAvagAhanasthAnamadhastiSThati yatrotkRSTAvagAhanasthAnamupari tiSThati tadantarAlavayaMvagAhanasthAnAni sarvANyapi teSAM jIvAnAM madhyamAvagAhanasthAnavikalpAH iti pravacane pratipAditaM / tatra sukSmanigodalabdhyaparyAptakajaghanyAvagAhanamidamAdiH6 / 8 / 22 / p| 19 / 8 / 9 / 8 / 22 / 1 / 9 / asyotkRSTAvagAhanamidamantaHaa guNAkArakI utpattikA vidhAna jaannaa| tathA usase Age teindriyake jaghanya sthAnako Adi 20 dekara saMjJI paMcendriya paryAptakake utkRSTa avagAhanasthAnaparyanta avagAhana sthAnoMke antarAloMmeM-se pratyekake asaMkhyAtaguNavRddhike binA tristhAna patita pradezoMkI vRddhikA anukrama prApta karake yathAyogya gaNAkAra kI utpattikA vidhAna jaannaa| vizeSArtha-teindriyake jaghanya avagAhasthAnase lekara saMjJI paMcendriya paryAptakake utkRSTa sthAna paryanta saba sthAna eka dUsarese saMkhyAtaguNe haiN| isase yahA~ asaMkhyAtaguNavRddhike binA 25 tristhAnapatitavRddhi hI hotI hai // 111 / / Age samasta jIva-samAsoMke zarIrakI avagAhanAke sthApanase honevAlI matsya racanAko sUcita karane ke lie jaghanya, madhyama aura utkRSTa avagAhanA sthAnoMkA kathana karate haiM yahA~ matsya racanAko manameM rakhakara yaha kathana karate haiN| jina avagAhanasthAnoMke 30 1. ma peldapaM / 25 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 gAnasthAnamidu 6 / 8 / 22 / 8 / 4 / pa / 11 / 8 / 8 / antamakku AdiyaMte suddhe ityAdi a aa a a go0 jIvakANDe pa / 19 / 8 / 9 / 8 22 / 1 / 9 / 8 a aa a 6 / 8 / 22 / 8 m a yidamAvalyasaMkhyAtabhAgadidaM samacchedisalpaTTAdiyaMtaMdu pa 19 / 8 / 9 / 8 / 22 / 1 / 9 / 8 a a a a 5 guNyaguNakA raMga samamaM bhAjyabhAgRhAraMgaLagaM samAnamaM tori toralilada nAlkAvalyasaMkhyAtaMgaLamodamoMDa suMdaNa guNakAraMgaLelaroLamoM du rUpaM kaLelkA rAziyidu 6 / 8 / 22 / 8 / 8 / 4 / pa / 11 / 8 / 1 a a a m a pa / 19 / 8 / 9 / 8 / 22 / 9 / 8 vaDDhe hide rUvasaMjude ThANA eMDu sUkSmanigodalabdhyaparyAptakana a a a a ste 6 / 8 / 22 / 8 / 4 / pa / 11 / 8 / 8 / 1 a m a m a pa / 19 / 8 / 9 / 8 / 22 / 1 / 1 / 8 / Adau ante suddhetyAdinA AvalyasaMkhyeyabhAgena samacchinna 10 a m a a 6 / 8 / 22 / 8 / g a mAdimAnIya pa / 19 / 8 / 9 / 8 / 22 / / 9 / 8 guNyaguNakArANAM tathA bhAjyabhAgahArANAM a a a a ca sAmyaM darzayitvA tena caturAbalya saMkhyAdyagratanasarvaguNakArANAmuparyekarUpamapanIya zeSe m 6 / 8 / 22 / 8 / 8 / 4 / pa / 11 / 8 / 1 a a a a a 15 pa / 19 / 8 / 9 / 8 / 22 / 1 / 9 / 8 vaDDhi hide rUvasaMjude ThANeti sUkSmanigodalabdhaparyAptakasya a a m m pradezoMkA parimANa kama hotA hai, unheM adhastanasthAna kahA hai / aura jina avagAhanasthAnoMkA pradeza parimANa bahuta hotA hai, unheM uparitanasthAna kahA hai / jina jIvoMkA jaghanya avagAnasthAna nIce sthita hotA hai aura utkRSTa avagAhanasthAna Upara sthita hai, unake madhyake sabhI avagAhanasthAna una jIvoMke madhya avagAhanasthAnake vikalpa hote haiM, aisA Agama meM 20 kahA hai / so sUkSma nigoda labdhyaparyAptakakA pUrvokta pramANarUpa jaghanya sthAna Adi hai aura usIkA utkRSTa avagAhasthAna antima hai / so Adi ke pramANako antake pramANa meM se ghaTAkara Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 6 / 8 / 22 / 8 / 8 / 4 / 5 / 11 / 8 / 8 / 1 aaaaa sarvAvagAhanasthAnaMgaLu smstminitppuvu-p| 19 / 8 / 9 / 8 / / / 22 / 1 / 9 / 8 ivaro a LinneraDu rUpugaLaM kaLeyuttiralumA jIvana madhyamAvagAhanavikalpaMgaLappuvu / 6 // 8 // 22 / 8 / 8 / 4 / 5 / 11 / 8 / 8 / 1 aaaa 5 / 19 / / / 8 / 9 / / / 8 / 22 / 1 / 9 / 8 I prakAradidaM sUkSmalabdhyaparyAptavAyukAyika- 5 / mAdiyAgi saMjipaMceMdriyaparyAptakapayaMtamappa jIvaMgaLa svasvajaghanyAvagAhanasthAnamAdiyAgi svasvotkRSTasthAnaparyaMtamappavagAhanasthAnaMgaLellaM tanmadhyamavikalpaMgaLsUtrAnusAradidaM taralpaDuvuvu // anaMtaraM matsyaracanAMtaHpraviSTasarvAgAhanaMgaLa nyAsakramaM peLalpaDugumadete doDa: 6 / 8 / 22 / 8 / 8 / 4 / pa / 11 / 8 / 1 aaaaa sarvAvagAhanasthAnavikalpA bhavanti- pa / 19 / 8 / 9 / 8 / 22 / 1 / 9 / 8 eteSu madhye rUpadvaye 10 aaa a 6 / 8 / 22 / 8 / 8 / 4 / p| 11 / 8 / aaaaa apanIte tajjIvamadhyamAvagAhanasthAnAni bhavanti / p| 19 / 8 / 9 / 8 / 22 / / 9 / 8 / anena a a a prakAreNa sUkSmalabdhyaparyAptakavAyukAyikAdisaMjJipaJcendriyaparyAptakajIvAnAM svasvajaghanyAvagAhanasthAnamAdi kRtvA svasvotkRSTasthAnaparyantaM sarvAvagAhanasthAnAni tanmadhyavikalpAMzca sUtrAnusAreNa Anayet / atha matsyaracanAntaHpraviSTasarvAvagAhanavinyAsakramaH kathyate tadyathA-prathamaM sUkSmanigodalabdhyaparyAptaka- 15 zeSako vRddhikA bhAga dekara aura eka jor3akara jo pramANa AtA hai ,utane sUkSma nigodalabdhyaparyAptakake saba avagAhanasthAnoMke vikalpa hote haiN| unameM-se Adi sthAna aura antasthAnako kama kara denepara usI jIvake madhyama avagAhanasthAna hote haiN| isI prakArase sUkSmalabdhyaparyAptaka vAyukAyase lekara saMjJI paMcendriya paryAptaka jIvoMke apane-apane jaghanya avagAhanasthAnase lekara apane-apane utkRSTa sthAna paryanta saba avagAhana sthAna tathA unameM se 20 AdisthAna aura antasthAnako kama kara denepara madhyama avagAhanasthAna sUtrake anusAra lAnA caahie| aba matsyAkAra racanAmeM antaHpraviSTa saba avagAhana sthAnoM ke sthApanakA krama Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 go0 jIvakANDe modaloLu sUkSmanigodalabdhyaparyAptakajaghanyAvagAhanasthAnamAdiyAgi tadutkRSTapathyaMtamAda padinAraM guNitakramasthAnaMgaLgamumo dadhikakramasthAnakka, pratyekameraDeraDu zUnyasaMdRSTikaraNadidaM catustrizacchUnyaMgaLu tiryakkAgi sthApisalpaTu vA prakAradiMdamA paMktiyadaM kaLage sUkSmalabdhyaparyAptakavAyukAyikajIvajaghanyAvagAhanamAdiyAgi tadutkRSTAvagAhanasthAnAvasAnamAdekAnaviMzati5 sthAnaMgaLgamaSTAtrizacchUnyaMgaLu sthApisalpaTuvaMte tatpaMktiyidaM ke lage sUkSmalabdhyaparyAptakateja skAyikajaghanyAvagAhanasthAnamAdiyAgi tadutkRSTAvagAhanAvasAnamAgekaviMzatisthAnaMgaLage dvAcatvArizacchnyaMgaLu sthApisalpaTuvaMte tatpaMktiyidaM keLage sUkSmalabdhyaparyAptakApkAyikajadhanyAvagAhanasthAnaM modalgoMDu tadutkRSTaparyaMtamAdavagAhanasthAnaMgaLtrayoviMzatigaLge SaTcatvAriMzacchUnyaMgaLu sthApisalpaTuvaMte tatpaMktiyidaM keLage sUkSmalabdhyaparyAptakabhUkAyikajaghanyAvagAhanasthAnamAdiyAgi 10 tadatkRSTAvagAhanapayyaMtaM paMcavizatisthAnaMgaLaga paMcAzacchanyaMgaLa sthaapislpttttvNt| tatpaMktiyidaM keLage bAdaralabdhyaparyAptakavAyutejonbhUkAyikanigodapratiSThitA'pratiSThitapratyekadvitricatuH jaghanyAvagAhanasthAnamAdiM kRtvA tadutkRSTaparyantaM SoDazaguNitakramasthAnAnAmekAdhikasthAnasya ca pratyeka zUnyadvayasaMdRSTikaraNena catustrizacchUnyAni tiryaglikhitavyAni tathA tatpaGkteradhaH sUkSmalabdhyaparyAptakavAyukAyikajIva jaghanyAvagAhanAditadutkRSTAvagAhanAvasAnaikonaviMzatisthAnAnAM aSTAtrizacchanyAni likhitavyAni / tathA 15 tatpaGkteradhaH sUkSmalabdhyaparyAptakatejaskAyikajaghanyAvagAhasthAnAditadutkRSTAvagAhanasthAnAvasAnaikaviMzatisthAnAnAM dvAcatvAriMzacchnyAni likhitavyAni / tathA tatpaGkradhaH sUkSmalabdhyaparyApta kApkAyikajaghanyAvagAhnasthAnAditadutkRSTAvagAhanasthAnAvasAnatrayoviMzatyavagAhasthAnAnAM SaTcatvArizacchnyAni likhitavyAni / tathA tatpaGktaradhaH sUkSmalabdhyaparyAptakabhUkAyikajaghanyAvagAhanasthAnAditadutkRSTAvagAhanasthAnaparyantaM paJcaviMzatisthAnAnAM paJcAzacchUnyAni likhitavyAni / tathA tatpaGkteradho bAdaralabdhyaparyApta kavAyutejobbhUkAyikanigoda 2. kahate haiM / prathama sUkSma nigoda labdhyaparyAptakake jaghanya avagAhana sthAnase lekara usake utkRSTa avagAhanasthAnaparyanta solaha sthAna to guNita krama haiM aura eka sthAna sAdhika hai| eka-eka sthAnakI sUcaka saMdRSTi do zUnya hai| so cauMtIsa zanya do-do bindImeM barAbara likhate hue sataraha jagaha likhanA / yahA~ sUkSma nigodalabdhyaparyAptakA jaghanya sthAna pahalA hai aura utkRSTa aThArahavA~ hai / kintu guNakArapanekI adhikatArUpa antarAla sataraha hI haiM / isalie satarahakA 25 hI grahaNa kiyA hai| aise hI Age bhI smjhnaa| isI taraha ukta paMktike nIce dUsarI paMkti meM sUkSmalabdhyaparyAptaka vAyukAyika jIvake jaghanya avagAhanasthAnase lekara usIke utkRSTa avagAhanasthAna paryanta unnIsa sthAna haiM / unakI ar3atIsa bindI likhnaa| yaha dUsarA sthAna honese UparakI paMktimeM prathama sthAnakI do bindI chor3akara dvitIya sthAnakI do bindIse lekara Age barAbara ar3atIsa bindI likhnaa| tIsarI paMktimeM sUkSma labdhyaparyAptaka tejaskAyika kI jaghanya avagAhanAse utkRSTa avagAhanA paryanta ikkIsa sthAna haiM / unakI bayAlIsa bindI likhanA / so yaha tIsarA sthAna honese isase UparakI dUsarI paMktike dUsare sthAnakI do bindIke nIceke sthAnako choDakara tIsare sthAnakI do bindIse lekara bayAlIsa bindI do-do karake ikkIsa sthAnoM meM likhnaa| isI tIsarI paMktike nIce cauthI paMktimeM sUkSma labdhyaparyApta apkAyikake jaghanya avagAhanase lekara utkRSTa avagAhana paryanta teIsa sthAnoMkI 35 chiyAlIsa bindI likhnaa| yaha cauthA sthAna honese tIsare sthAnakI do bindIke nIceko 3. 1. ma glkirykkaagi| Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA paMceMdriyajIvaMgaLage taM tammajaghanyAvagAhanamAdiyAgi taMtammamutkRSTAvagAhanasthAnaparyaMtaM yathAsaMkhyamAgi saptaviMzatyekAnnatrizadekatrizatratriMzatpaMcatriMzatsaptatriMzatSaTcatvAriMzaccatuzcatvAriMzadekacatvAriMzat ekacatvAriMzatricatvAriMzatsthAnaMgaLagaMvA te A bhU nipra a biti ca paM 27 29313335374644414143 catuHpaMcAzadaSTapaMcAzadviSaSTiSaTSaSTisaptaticatuHsaptatidvAnavatyaSTAzItidvayazItidvayazotiSaDa- 5 zoti saMkhyAzUnyaMgaLu sthApisalpaTuvu // / Aphu ni / pra a biti / ca / paM 54 / 58 62 66 70 / 74 92 / 88 82 82 86 | I prakAradiMdamA paMceMdriyalabdhyaparyAptakana paMktiyadaM keLage sUkSmanigodaparyAptakajaghanyAvagAhanasthAnaM modalagoMDu tadutkRSTAvagAhanaparyaMtameraDa sthAnaMgaLage nAlku zUnyaMga sthApisalpaTu 10 4 vI prakAradidaM muMdeyode paMktiyoLu sUkSmaparyAptakavAyutejo'bbhUkAyikaMgaLagayaM mattaM bAdaraparyAptavAyutejo'ppRthvIkAyikanigodapratiSThitapratyekajIvaMgaLagayu svasvajaghanyAvagAhanasthAnamAdiyAgi vA Ni 2 pratiSTitApratiSThitapratyekadvitricatuHpaJcendriyajIvAnA svasvajaghanyAvagAhanasthAnamAdi kRtvA svasvotkRSTAvagAhanasthAnaparyantaM yathAsaMkhyaM saptaviMzatyekAnnatrizadekatriMzattrayastrizatpaJcatriMzat saptatriMzatpaTcatvArizaccatuzcatvArizataekacatvAriMzadekacatvAriMzatricatvAriMzatsthAnAnAM catuHpaJcAzataSTapaJcAzadviSaSTiSaTSaSTisaptaticatuH- 15 saptatidvAnavatyaSTAzItidvayazItidvayazItiSaDazItisaMkhyAni zanyAni likhitavyAni / anena prakAreNa tatpaJcendriyalabdhyaparyAptakapaGkteradhaH sUkSmanigodapaptikajaghanyAvagAhanasthAnamAdi kRtvA tadutkRSTAvagAhanasthAnaparyantaM chor3akara cauthe sthAnakI do bindIse lekara chiyAlIsa bindI likhnaa| isI taraha isa caturtha paMktike nIce pA~cavIM paMktimeM sUkSmalabdhyaparyApta pRthvIkAyikake jaghanya avagAhanase lekara utkRSTa avagAhanaparyanta paccIsa sthAna haiN| unakI pacAsa cindI likhnaa| so yaha pA~cavA~ 20 sthAna honese cauthe sthAnakI bhI do bindIke nIceko chor3akara pA~caveM sthAnakI do bindIse lekara pacAsa bindI likhanA / isI taraha ukta paMktike nIce chaThI, sAtavIM, AThavIM, navamI, dazamI, gyArahavIM, bArahavIM, terahavIM, caudahavIM, pandrahavIM aura solahavIM paMktimeM bAdaralabdhyaparyAptaka vAyukAya, tejakAya, apkAya, pRthvIkAya, nigoda, pratiSThita pratyeka, apratiSThita pratyeka, doindriya, teindriya, cauindriya aura paMcendriya ina gyArahakI apane-apane jaghanya 25 sthAnase lekara utkRSTa sthAnaparyanta kramase sattAIsa, unatIsa, ikatIsa, taiMtIsa, paitIsa, saiMtIsa, chiyAlIsa, cavAlIsa, ikatAlIsa, ikatAlIsa, tetAlIsa sthAna haiN| inake cauvana, aThAvana, bAsaTha, chiyAsaTha, sattara, cauhattara, bAnabe, aThAsI, bayAsI, bayAsI aura chiyAsI bindI likhnaa| so ye sthAna chaThe-sAtaveM Adi honese UparakI paMktike Adi sthAnakI do-do bindIke nIceko chor3akara chaThe-sAtaveM Adi sthAnakI do bindIse lekara paMktimeM likhnaa| 30 isI prakAra usa paMcendriya labdhyaparyAptakakI paMktike nIce satarahavIM paMkti meM sUkSma nigoda paryAptake jaghanya avagAhana sthAnase lekara utkRSTa avagAha paryanta do sthAna hai| Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 go0 jIvakANDe svasvotkRSTAvagAhanasthAnaparyaMta pratyekameraDeraDu sthAnaMgaLNe nAlku nAlku zUnyaMgaLu sthApisalpaTu vA 2 te 2 A 2 bhU2 vA 2 te 2 a 2 pu 2 ni 2 pra2 4|4|4|4|4|4|4|4|4|4 mite pratiSThitapratyekotkRSTAvagAhanasthAnadivaM muMda tatpaMktiyoLe apratiSThitapratyekaparyAptaka5 jaghanyAvagAhanasthAnamAdiyAgi tadutkRSTAvagAhanasthAnaparyatamidadaM trayodazasthAnaMgaLge SaDviMzatizUnyaMgaLu sthApisalpaTu a 13 te mattamA paMktiyida keLage paryAptakadvitricatuHpaMceMdriyajIvaM 26 gaLge taMtamma jaghanyAvagAhanasthAnamAdiyAgi svasvotkRSTAvagAhanasthAnapayyaMtamekAdazA'STA'STadazasthAnaMgaLge dvi 11 tri ca 8 paM 10 yathAsaMkhyamAgi dvAviMzatiSoDazaSoDazaviMzati saMkhyA 22 8 16 20 / 10 zUnyaMgaLu sthApisalpaTu vitu matsyaracaneyolu sUkSmanigodalabdhyaparyAptakajaghanyAvagAhanasthAna sthAnadvayasya catvAri zUnyAni likhitavyAni / anena prakAreNa agre ekasyAmeva paGktau sUkSmaparyAptakavAyutejo'bhakAyikAnAM punaH vAdaraparyAptavAyutejopapRthvIkAyikanigodapratiSThitapratyekajIvAnAM ca svasvajaghanyAvagAhanasthAnamAdiM kRtvA svasvotkRSTAvagAhanasthAnaparyantaM pratyekaM sthAnadvayasya catvAri catvAri zUnyAni likhitavyAni / evameva pratiSThitapratyekotkRSTAvagAhanasthAnAdane tatpaGktAveva apratiSThitapratyekaparyAptakajaghanyAvagAhanasthAnAdita 15 unakI cAra bindI likhanA / isI prakArase Age eka hI paMktimeM sUkSma paryAptaka vAyukAyika, tejaskAyika, apkAyika, pRthvIkAyika, punaH bAdara paryApta vAyukAyika, tejaskAyika, apkAyika, pRthvIkAyika, nigoda, pratiSThita pratyeka jIvoMke apane-apane jaghanya avagAha sthAnako lekara apane-apane utkRSTa avagAhasthAna paryanta pratyekake do-do sthAna haiN| unakI cAra-cAra bindI likhnaa| isI prakAra pratiSThita pratyekake utkRSTa avagAhana sthAnase Age usI paMktimeM hI apratiSThita pratyeka paryAptakake jaghanya avagAhana sthAnase lekara utkRSTa avagAhanasthAna paryanta teraha sthAnoMkI chabbIsa bindiyA~ likhnaa| so paryApta sUkSma nigodakA Adi sthAna satarahavA~ hai / isalie solahave sthAnakI do binduke nIceko chor3akara satarahaveM, aThArahaveM Adi sthAnakI cAra bindI likhnaa| sUkSma paryAptakakA Adi sthAna bIsavA~ hai isalie usI paMktimeM unnIsave sthAnake do bindIke nIceko chor3akara bIsavA~ ikkIsavA~ do sthAnoMkI cAra bindI likhnaa| isI taraha bIca-bIca meM eka sthAnakI do-do bindIke nIceko chor3a-chor3akara sUkSma paryApta tejaskAya Adike do-do sthAnoMkI cAra-cAra bindI likhanA / usI paMktimeM apratiSThita pratyekake pacAsavese lekara sthAna haiN| isalie pacAsaveM sthAnakI bindIse lekara teraha sthAnoMkI chabbIsa bindI likhnaa| ye saba eka paMktimeM kahA hai| usa paMktike nIce-nIce aThArahavIM, unnIsavIM, bIsavIM, ikkIsavIM, paMkti meM paryApta 3. doindriya, teindriya, caturindriya, paMcendriya jIvoMkA apane-apane jaghanya avagAhanasthAnase lekara apane-apane utkRSTa avagAhasthAna paryanta gyAraha, ATha, ATha, dasa sthAnoMkI kramase Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 karNATavRtti jIktattvapradIpikA mAdiyAgi saMjipaMceMdriyaparyAptotkRSTAvagAhanasthAnapayaMtamAda sAvagAhanasthAnaMgaLge pratyekaM zUnyadvayavivakSeyidaM tattatsthAnagaNAnAzrayadi honaadhikbhaagshuunyvinyaaskrmmnaadinidhnaarssdolpellpdrudu| iMtu jIvasamAsaMgaLge dehAvagAhanAdhikAraM prarUpitamAptu // dutkRSTAvagAhanasthAnaparyantatrayodazasthAnAnAM SaDviMzatizUnyAni likhitavyAni / tathA tatpateradhaH paryAptaka- 5 . dvitricatuHpaJcendriyajIvAnAM svasvajaghanyAvagAhanasthAnamAdiM kRtvA svasvotkRSTAvagAhanasthAnaparyantamekAdazASTASTadazasthAnAnAM yathAsaMkhyaM dvAviMzatiSoDazaSoDazaviMzatisaMkhyAni zUnyAni likhitavyAni / evaM matsyaracanAyAM sUkSma nigodalabdhyaparyAptakajaghanyAvagAhanasthAnamAdiM kRtvA saMjJipaJcendriyaparyAptotkRSTAvagAhanasthAnaparyantaM sarvAvagAhanasthAnAnAM pratyekaM zUnyadvayavivakSayA tatsthAnagaNanAzrayo hInAdhikabhAvaH zUnyavinyAsakramaH anAdinidhanArSe bAIsa, solaha, solaha aura bIsa bindI likhanA / so paryApta doindriyake ikyAvanase lekara .. sthAna haiN| isalie satarahavIM paMktimeM apratiSThita pratyekakI jo chabbIsa bindI likhI thIM, unake nIce AdikI pacAsaveM sthAnakI do bindIke nIceko chor3akara Age bAIsa bindI likhnaa| isI taraha nIce-nIce AdikI do bindIke nIceko chor3akara bAvanaveM, terapanaveM, cauvanaveM sthAnoMkI vindIse lagAkara kramase solaha, solaha, bIsa bindI likhnaa| isa prakAra matsya racanAmeM sUkSma nigoda labdhyaparyAptakake jaghanyaavagAhanasthAnase lekara saMjJI paMcendriya paryAptake utkRSTa avagAhana sthAna paryanta saba avagAhanasthAnoM meM se pratyekake do-do zanyoMkI vivakSA honese una sthAnoMkI gaNanAke Azrayase hIna adhika bhAvako liye hue zUnya sthApanAkA krama anAdi nidhana AgamameM kahA hai| isake anusAra racanA karanepara samasta avagAhanakI racanA matsyAkAra hotI hai| vizeSArtha-matsya racanAke ukta vivaraNakA saMkSiptasAra isa prakAra hai-sUkSma .. aparyAptaka nigodakI jaghanya avagAhanAse usake utkRSTa avagAhaparyanta guNAkAra solaha haiM, punaH eka adhika hai / isa prakAra sataraha sthAnoMke pratyeka sthAnake do zUnyake hisAbase cauMtIsa zUnya sabase UparakI paMktimeM likhanA caahie| usake nIce sUkSma aparyAptaka vAyukAyikake jaghanyase utkRSTa paryanta unnIsa sthAnoMke ar3atIsa zUnya likhanA caahie| isI taraha sUkSma aparyApta tejaskAyikase lekara pratiSThita pratyeka paryanta pratyekake do sthAna adhika honese pratyeka . paMktimeM cAra zUnya adhika hote haiM / isa taraha bayAlIsa, chiyAlIsa, pacAsa, cauvana, aThAvana, bAsaTha, chiyAsaTha, sattara aura cauhattara zUnya hote haiN| Age bhI apane jaghanyase apane utkRSTa paryanta sthAna gaNanAke dvArA zUnya gaNanA jAnanA cAhie / UparakI paMktike jaghanyase nIcekI paMktikA jaghanya do zUnya chor3akara hotA hai| satarahavIM paMkti meM ekameM hI bAraha jIvoMke jaghanyase utkRSTa paryanta apane-apane yogya zUnya likhakara usake nIce doindriya, teindriya, cauindriya aura paMcendriya jIvoMke apane-apane jaghanya se apane-apane utkRSTa paryanta cAra 30 paMktiyoM meM apanI-apanI sthAna gaNanAse zunyoMkI gaNanA jAnanA / isa prakAra racanepara saba avagAhoMkI racanA matsyake AkAra hotI hai // 112 / / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 suu|aajonni|6|8|22 suu|aa|jaavaa|6|8|22 te 6 / 8 / 22 aa|6|8|22 bhU 6/8/22 bAAjAvA 68/22 a p1968|9|8|22|79 p19|8|8|8|2279 119 / 8 / 7 / 8 / 22 / 79 p19|8|6|8|221719 p19|8|5|8|22|7|9 51838 / 5 / 8 / 22 / 7 / 9 te 6 / 8 / 22 A 6822 pu 68 / 22 Ni 6 / 8 / 22 pra 68 / 22 apr8|22 a . 1181518Aza gau0 jIvakANDe p1178|5|8|22|7|9 116 / 8 / 5 / 8 / 22 / 7 / 9 p15|8|5|8|22|749 p14|8|5|8|22|7|9 p13|8|5|8|22|7|9 p12|8|5|8|22|79 bi 68 / 22 te 618022 ca 68022 pN6|8|22 suu|paajaann / 6 / 8 / 22 suuaa|unni 6 / 8 / 21/ a va p11|8|5|8|22|7|9 p10|8|5|8|22|7|9 p9|8|5|8|22|7|9 p88538|22|7|9 58858022 / 7 / 9 | p88|4|8|21|7|9 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUpAu Ni 6 / 8 / 20 | sUpAja vaa|6|8|20 | suu|aa|uvaa| 6 / 8 / 19/ sUrapAu vaa|6|8|18 / suupaajaat|6|8|18 | suuaa|uaate 68017 a 1 26 1882 / 8 / 81779 1884 / 8 / 2079 aa a p8|83|8|2079 aaa p8|8|38|1979 aaa p81838|1879 Jaaa p8182|8|18|79 a aa 1aaaa sApAute 6816 suupaau|a 6816 suu|aa|uaaaa||68|15 saapaauaaaa||6814 sUApAjAbhU 6814 / suuaa| u| bhU 6813 / p882|81679 p882|81679 a aa pa8810815379 aaa pa818181479 aaa | p8|8|14|79 a a p818|13| 79 aa karNATavRtti jIvatatvapradIpikA | sUpAuAbhA6812 | baapaajaavaa| 6812 | baa|aa|uvaa 6811 | bApAuAvA 6810 bApAjAte 6810 baa| aa|u|te 689 p71812|79 pa7181979 pa781079 | pa6 / 81079 p6|89 / 79 p88|12|79 aa aa aa a bArApAule6488 bApAjAla 688 baauaa|687 bA pAu A687 | bApAjApu 686 baaaa| pa68879 pa485 / 79 pa58879 a a p587|| 79 aa pa58679 aa p4|86| 79 aa 201 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA / p| u pu| baa|p|j|nni / 684 baa| aaunni|68|3 baa|p| u|nni| 682 baa|p|j|pr 682 684 baa|aa| u pra 681 bApAuprA6 a a I a a pa 281 / 7 p2|79 pa 48479 a a pa 384 / 79 a p3|8| 379 aa pa 382 / 79 aa p2|8|2|79 aa bApAjAlapra6 paajaabi| 6 pAjAti 6 pj| ca / 6 pa ja pN|6 aa| utiaa6aa| uc|6 aau|bi| 6 A / u la pra AuApaM 6 1 / 749 79 78 77 76 75 / 74 73 72 711 pu| u / ti / 67 / pu| u| ca / 677 | p| u|bi / 6777 pa upaM / 677777 pu| aapr| 67777 88 8 pa pa pa pa pa pa pa pa pa pa pa papa a aa aa aa aa aaaaaaa paNa ja 0000000000000000000000000000000000u34 vA ja 00000000000000000000000000000000000000u38 te ja 000000000000000000000000000000000000000000u 42 a aja 0000000000000000000000000000000000000000000000 u46 bhaja00000000000000000000000000000000000000000000000000 u 50 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA ja 0000000 a ja 00000000 ja 000000 pra ja 00000 Ni ja00000000 pra ja0000000 a ja 0000000 d ca ja 0000000 000 bija 00000000 te ja 00000000000000000000 000000000 000 u 8 a a 0000 0000000000000 00000000000 ooooooooooooooooooo 0000 u8 a 0000000000 u54 00000 00000000000 1000000000000000000000000 000000000000000000000000000 pa ja 00000 / a upa a a a 00000 u58 a 0000000 u 62 a 10000 u 66 a 000000000000000000 u 70 00000000000000 ja000000 0000 00000 Ni ja0000vA ja0000 te ja0000a ja0000bhU ja0000vA ja0000 te ja0000a ja0000 pu ja0000Ni ja0000pa ja00000a j0000000| supa ja u upa u8 u8 a a adhikaM upa a bA ja a a bija 0000000 a a 00000 u 22 te ja 0000000000000000 u 16 ca ja 0000000 000000 u 16 ng 0000 u20 duu 000000000000000000000000 82 a 000000000 u 74 upa a a 0000000388 tu 0000000000000000 82 00000 upa a a w 00000 u 82 tu 0000 u 86 upa a a 0000 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 go0 jIvakANDe anaMtaraM jIvasamAsagaLge kulasaMkhyAvizeSapradarzanAtyamidaM peldpru| bAvIsa satta tiNNi ya satta ya kulakoDi sayasahassAI / NeyA puDhavidagAgaNivAukkAyANa parisaMkhA // 113 // dvAviMzatissapta trayassapta ca kulakoTizatasahasrANi / jeyAni pRthivyudakAgnivAyukAyAnAM 5 parisaMkhyA // pRthivIkAyikajIvaMgaLage dvAviMzatilakSakoTikulaMgaLappuvu / apkAyikaMgaLage saptalakSakoTikulaMgaLappuvu / tejaskAyikaMgaLage trilakSakoTikulaMgaLappuvu / vAyukAyikaMgaLNe saptalakSakoTikulaMgaLappurveditu jnyeyNglppvu| koDisayasahassAI sattara Nava ya aTThavIsAI / bIiMdiya tIiMdiya cauridiya haridakAyANaM // 114 // koTInAM zatasahasrANi saptASTa navASTAviMzati / dvIMdriyatrIMdriya caturiMdriya haritakAyAnAM // dvIMdriyaMgaLage saptalakSakoTi kulaMgaLappuvu / trIMdriyaMgaLagaSTalakSakoTikulaMgaLappuvu / caturivriyaMgaLge nvlmkottikulNglppuvu| vanaspatikAyikaMgaLagaSTAviMzatilakSakoTikulaMgaLappuvu // addhaM terasa bArasa dasayaM kulakoDisadasahassAI / jalacarapakkhicauppayauraparisappesu Nava hoti // 115 / / arddhatrayodaza dvAdaza dazakaM kulkottishtshsraanni| jalacarapakSicatuSpadAnAmuraHparisapeSu nava bhavanti // kathitaH // 112 // evaM jIvasamAsAnAmavagAhanAnyuktvA adhunA teSAM kulasaMkhyA vizeSa gAthAcatuSkeNa kathayati pRthvIkAyikAnAM kulAni dvAviMzatilakSyakoTyo bhavanti / apkAyikAnAM kulAni saptalakSakoTyo 20 bhavanti / tejaskAyikAnAM kulAni trilakSakoTyo bhavanti / vAyukAyikAnAM kulAni saptalakSakoTyo bhavanti iti jJAtavyaM // 113 // dvIndriyANAM kulAni satalakSakoTyo bhavanti / trondriyANAM kulAni aSTalakSakoTyo bhavanti / caturindriyANAM kulAni navalakSakoTyo bhavanti / banaspatikAyikAnAM kulAni aSTAviMzatilakSakoTyo bhavanti // 114 // isa taraha jIva samAsoMke avagAhana sthAnoMko kahakara aba unake kuloMkI saMkhyA cAra 25 gAthAoMse kahate haiM pRthvIkAyikoMke kula bAIsa lAkha koTi hote haiN| apkAyikoM ke kula sAta lAkha koTi haiM / tejaskAyikoMke kula tIna lAkha koTi haiM / vAyu kAyikoM ke kula sAta lAkha koTi haiM / yaha jJAtavya hai // 113 / / do indriyoMke kula sAta lAkha koTi haiM / trIndriyoMke kula ATha lAkha koTi haiN| caturi30 ndriyoMke kula nau lAkha koTi haiM / vanaspatikAyikoMke kula aTThAIsa lAkha koTi haiM // 114 / / paMcendriya tiyaMcoMmeM jalacaroMke kula sAr3he bAraha lAkha koTi haiM / pakSiyoM ke kula bAraha Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 205 paMcedriyatiyyaMcaroLu jalacaraMgaLage arddhatrayodazaM / trayodazAnAM pUraNaM trayodazaM / arddha trayodazamarddhatrayodazaM / arddhatrayodazalakSa koTikulaMgaLavu / catuSpadaMgalage dazalakSakoTi kulaMgalappu / uraparisappaMgalappasarIsRpAdigaLage navalakSakoTikulaMgaLappuvu // chappaMcAhiyavIsaM bArasakulako DisadasahassAiM / suraNeraiyaNarANaM jahAkamaM hoMti NeyANi // 116 // SaTpaJcAdhikaviMzatirdvAdazakula koTizatasahasrANi / suranairayikanarANAM yathAkramaM bhavanti jJeyAni // sura SaDviMzatilakSakoTi kulaMgaLappuvu / nairayikagapaMcaviMzatilakSakoTikulaMgaLappuvu / nara dvAdazalakSa koTikulaMgala jJeyaMgaLappuvu // anaMtaraM sarvvajIvasamA saMgaLa kulayutinirdezAtthaM midaM pedaparu / yA ya koDakoDI sattANaudI ya sadasahassAiM / paNa koDasahassA savvaMgINaM kulANaM tu // 117 // iMtu bhagavadarhatparamezvaracArucaraNAvidadvaMdvavaMdanAnaMditapuNyapuMjAyamAna zrImadrAyarAjagurumaMDalAcAryyamahAvAdavAdIzvararAya vAdipitAmaha sakalavidvajjanacakravatta zrImadabhayasUrisiddhAMta ekA ca koTikoTI saptanavatizca zatasahasrANi / paMcAzatkoTisahasrANi sarvAMginAM kulAnAM tu // pRthvIkAyikAdimanuSyapayyaM tamappa sarvvadehigaLa kulaMgaLayutiyoMdukoTikoTiyuM 15 to te lakSa vittu sAsirakoTiyumakkuM 197500000000000 // tu paJcendriyatiryakSu jalacarANAM kulAni ardhatrayodazaM - sArdhadvAdazalakSakoTyo bhavanti / pakSiNAM kulAni dvAdazalakSakoTyo bhavanti / catuSpadAnAM kulAni dazalakSakoTyo bhavanti / uraH parisarpANAM sarIsRpAdInAM kulAni navalakoTyo bhavanti // 115 // surANAM kulAni SaDviMzatilakSa koTyo bhavanti / nairayikANAM kulAni paJcaviMzatilakSakoTyo bhavanti / narANAM kulAni dvAdazalakSa koTyo bhavanti / etAni sarvakulAni yathAkramaM bhavyaijJeyAni bhavanti // 116 // atha sarvajIva samAsAnAM kulayuti nirdizati 5 isa prakAra kahe gaye pRthivIkAyikase lekara manuSya paryanta saba prANiyoMke kuloMkA jor3a eka koTAkoTi sattAnave lAkha pacAsa hajAra koTi hotA hai / 10 evamuktAnAM pRthvI kAyikAdimanuSyaparyantasarvadehikulAnAM yutiH ekA koTAkoTiH saptanavatilakSapaJcA- 25 lAkha koTi haiM | caupAyoMke kula dasa lAkha koTi haiM / aura jo chAtIke bala reMgakara calanevAle sarpa Adi haiM, unake kula nau lAkha koTi haiM // 115 // devoMke kula chabbIsa lAkha koTi haiN| nArakiyoMke kula paccIsa lAkha koTi haiM / manuSyoM ke kula bAraha lAkha koTi haiM / ye saba kula yathAkrama bhavya jIvoMke dvArA jAnane yogya haiM // 116 // / 20 30 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 go0 jIvakANDe cakravatti zrIpAdapaMkajarajoraMjitalalATapaTTe zrImatkezavaNNaviracitamappa gommaTasAra karNATakavRttijIvatattvapradIpikayoLu jIvakAMDa viMzatiprarUpaNaMgaLoLu dvitIya jIvasamAsa prarUpaNamahAdhikAraM prarUpitamAyatu // zatsahasrakoTyazca bhavati // 117 // vizeSArtha-jina pudgala skandhoMse zarIra banatA hai unake bhedakA nAma kula hai / / 117 // isa prakAra AcArya nemicandra viracita gommaTasAra apara nAma paMcasaMgrahakI magavAn arhanta deva paramezvarake sundara caraNakamaloMkI vandanAse prApta puNyake puMjasvarUpa rAjaguru bhUmaNDalAcArya mahAvAdI zrI amayanandI siddhAnta cakravartIke caraNakamaloMko dhUlise zomita lalATavAle zrI kezavavarNIke dvArA racita gommaTasAra karNATakavRtti jIvatatva pradIpikAkI anusAriNI saMskRtaTIkA tathA usakI anusAriNI paM. ToDaramalaracita samyagjJAnacandrikA nAmaka bhASATIkAkI anusAriNI hindI bhASA TIkAmeM jIvakANDakI bIsa prarUpaNAoM meM se jIvasamAsa prarUpaNA nAmaka dvitIya mahA adhikAra sampUrNa hubhA // 2 // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha paryAptiprarUpaNA mattamilli gupayogiyappa lokottaragaNitaparibhASeyaM peLvamadeta dorDa :-lokottaragaNitaM saMkhyAtamasaMkhyAtamanaMtameditu mUru bhedamappudalli saMkhyAtaM jaghanyamadhyamotkRSTa bhedadiMda mUru bhedamakku masaMkhyAtamuM parItAsaMkhyAtaM yuktAsaMkhyAtaM dvikavArAsaMkhyAtamuma ditu mUru bhedmkkuN| alli parItAsaMkhyAtaM jaghanyamadhyamotkRSTa bhedaviMda mUru teranakkuM / yuktAsaMkhyAtamu jaghanyamadhyamotkRSTa bhedadida 5 mUru bhedamakkuM dvikavArAsaMkhyAtaM jaghanyamadhyamotkRSTabhedadidaM mUru bhedamakuM manaMtamuM parItAnaMtaM yuktAnantadvikavArAnaMtabhedadidaM trividhmkkuN| parItAnaMtamu jaghanyamadhyamotkRSTa bhedaviMda trividhmkkuN| yuktAnaMtamuMjaghanyamadhyamotkRSTabhedadidaM trividhmkkuN| dvikavArAnaMtamuM jaghanyamadhyamotkRSTa bhedadidaM trividhmkkuN| itekaviMzatibhedabhinnaMgaLoLa prthmoddissttsNkhyaatjghnymerdduruupuglkuN| saMkhyAtaM bhedagrAhi- 10 yappuriMda moMdakka bhedatvamappudarinadaM biTTaraDakke grahaNamakku midu saMkhyAtasarvajaghanya meMdu pellpttudu| mUru modalAgi parItAsaMkhyAtajaghanyarAziyoloM meM kuMdisidoDa saMkhyAtadutkRSTamappudadaronoMdu rUpuguMdidoDa saMkhyAtacaramamadhyavikalpamakkumA parItAsaMkhyAtajaghanyapramANamAvude doDe prakSINaghAtikarmANaM prAptAnantacatuSTayam / tRtIyaM tIrthakartAraM saMbhavezaM namAmyaham // 1 // atropayogilokottaragaNitamucyate-tat saMkhyAtamasaMkhyAtamanantamiti trivaa| tatra saMkhyAtaM jaghanyaM madhyamamatkRSTamiti vidhaa| asaMkhyAtaM tu parItaM yuktaM dvikavAramiti tridhApi jaghanyaM madhyamamatkRSTaM sannavadhA bhavati / tathAnantamapi navadhA / eteSu tadekaviMzatibhedeSu jaghanyasaMkhyAtaM dvisaMkhyaM / tasya bhedagrAhakatvena ekasyaitadabhAvAt / vyAdInAM tu tanmadhyamabhedatvena dvikasyaiva tadbhAvAta / utkRSTasaMkhyAtaM rUponajaghanyaparimitAsaMkhyAta jinhoMne ghAtikarmoko naSTa karake anantacatuSTayako prApta kara liyA hai, una tIsare 20 tIrthakara sambhavanAthako namaskAra karatA huuN| ____ aba yahA~ upayogI alaukika gaNita kahate haiN| alaukika mAnake cAra bheda haiM-dravyamAna, kSetramAna, kAlamAna aura bhAvamAna / unameM se dravyamAnake do bheda haiM -saMkhyAmAna aura upamAmAna / saMkhyAmAnake tIna bheda haiM-saMkhyAta, asaMkhyAta, ananta / unameM se saMkhyAtake tIna bheda haiM-jaghanya, madhyama aura utkRSTa / asaMkhyAta parItAsaMkhyAta, yuktAsaMkhyAta aura 25 asaMkhyAtAsaMkhyAtake bhedase tIna prakArakA honepara bhI pratyekake jaghanya, madhyama aura utkRSTa bheda honese nau prakArakA hai| isI taraha ananta bhI parItAnanta, yuktAnanta aura anantAnantameMse pratyekake jaghanya, madhyama, utkRSTa bheda honese nau prakArakA hai| ina ikkIsa bhedoMmeM-se jaghanya saMkhyAta dokI saMkhyA hai| kyoMki ekase guNA karanepara yA ekakA bhAga denepara na vRddhi hotI hai aura na hAni hotI hai|atH bhedakA grAhaka honese dokI saMkhyAko hI jaghanya 20 saMkhyAta mAnA hai| rahI tIna Adi saMkhyA, so ve madhyama saMkhyAtake bheda honese doko hI jaghanya saMkhyAta kahA hai| eka kama jaghanyaparItAsaMkhyAta utkRSTa saMkhyAtakA pramANa hai| Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 go0 jIvakANDe caramAnavasthitakuMDasarSapapramitamakku mA caramAnavasthitakuMDama bude te do. :-peLaveM |-anevsthaakuNddmeNdu zokAkuMDameMdu pratizalAkAkuMDameMdu mahAzalAkAkuMDameM ditu nAlkukuMDaMgaLu jabUdvIpopamAnaMgapratyekamekaikalakSapramANayojanavyAsaMgaLaM sahasrayojanotsedhaMgala sthApisalpaDuvuvu / avaroL prathamoddiSTAnavasthAkuMDama zikhAphalakasahitamAgi sarSapaMgaLa tuMbalpaDuvavumaMtu 5 tuMbida prathamAnavasthitakuMDasarSapapramANaMgaLgenitakkume dorDa sAsirado bhainUratoM bhatte SaDvAra koTigaLu, pannoM dulakSamumippatto bhattu sAsirada mUnUre bhattanAlku paMcavArakoTigaLu, mayavatto du lakSamuM mUvattoMdu sAsiradara nUra muvattAru caturikoTigaLaM, muvattAru lakSamuM muvattAru sAsirada mUnUraruvattamUru trivArakoThigaLu, maravattamUru lakSamumaruvattamUru sAsiradarunUra mUvattAru koTikoTigaLaM, mUvattArulakSamuM mUvattAru sAsirada mUnUraruvattamUra koTigalu maruvattamUrulakSamumaruvattamUru sAsiradarunUra 1deg mUvattArusarSapaMgaLu moMdu sarSapada caturekAdaza bhAgaMgaLappuvu / 1997 1129384 5131636 363636363 63636363 6363 6363636 / / 4 mitu sarSapaMgaLaM devanAgalu meNumanuSyaM burbhIiyadaM karataladoLtuMbikoMDu jaMbUdvopaM modalgoMDu dvopadoLoM, samudradoloI kadidaM kuDuttaM pogi yAvaDayoLA sarSapaMgaL parisamApnaMgaLappuvA dvIpaM meNumAsamudramAgaladu guDi paragaNa dvIpasamudramAtram / kiyattajjaghanyaparimitAsaMkhyAtam ? iti ceducyate anavasthA-zalAkA-pratizalAkA-mahAzalAkAnAmAni pramANayojanalakSavyAsasahasrAgAdhAni jambUdvIpopamAnAni catvAri kuNDAni kartavyAni / tatra anavasthAkuNDaM sarSapairekasahasranavazatasaptanavatiSaDvArakoTyekAdazalakSakAnnatriMzatsahasratizatacaturazotipaJcavArakoTyekapaJcAzallakSakatriMzatsahasraSaTzataSaDDizaccaturvArakoTiSaTtriMzallakSaSaDtriMzatsahasratriMzatatriSaSTitrivArakoTitriSaSTilakSa - triSaSTisahasraSaTzataSatriMzatkoTIkoTiSazillakSaSatrizatsahasratrizatatriSaSTikoTitriSaSTilakSatriSaSTisahasraSaTa zataSaTtriMzatsaMkhyaizcaturekAdazabhAgAdhikaiH 199711293845131636363636363636363636320 636363636 4 sazikhaM bhRtvA anyamekaM sarSapaM zalAkAkuNDe nikSipya tadanavasthAkuNDasarSapAnmatyA manuSyo 15 ataH jaghanyaparItAsaMkhyAtakA pramANa kahate haiM-anavasthA, zalAkA, pratizalAkA aura mahAzalAkA nAmake cAra kuNDoMkI kalpanA kreN| pratyeka kuNDa pramANa yojanase eka lAkha yojanakA vyAsa aura eka hajAra yojanakI gaharAIko liye hue jambUdvIpake pramANa ho / isa anavasthA kuNDako sarasoMse mukha taka bharaneke bAda usake Upara AkAzameM jitanI U~cAI taka 25 vaha bharA jA sakatA ho,bharanepara samasta sarasoMkA pramANa eka hajAra nau sau sattAnave koTi koTi koTi koTi koTi koTi, gyAraha lAkha unatIsa hajAra tIna sau caurAsI koTi koTi koTi koTi koTi, ikyAvana lAkha ikatIsa hajAra chaha sau chattIsa koTi koTi koTi koTi, chattIsa lAkha chattIsa hajAra tIna sau tresaTha koTi koTi koTi, taresaTha lAkha taresaTha hajAra cha sau chattIsa koTi koTi, chattIsa lAkha chattIsa hajAra tInasau taresaTha koTi, taresaTha lAkha taresaTha 30 hajAra cha sau chattIsa tathA cArabaTe gyAraha 1997, 1129384, 5131636, 3636363, 63 63 636, 36 36 363, 63 63 636 hotA hai / isa prakAra zikhA taka anavasthAkuNDake eka bAra bharanepara zalAkAkuNDameM eka saraso DAla de / usa anavasthA kuNDakI sarasoko 1. anvsthaa| 2. zalAkA / 3. prtishlaakaa| 4. mahAzalAkA iNtunaalkukuddNglu| 5. ka vinituM / 6. bakAkhyAni catvAri kuNDAnivRttAni kartavyAni / tAni pramA / Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 209 gaThanoLakoDa sUcIvyAsamaM taMdu sahasrayojanotsedhamanuLLa dvitIyAnavasthitakuMDama zikhAphalasahitamAgi tuMbi / tubitteMdu zalAkAkuMDadoLu bereraDu sarSapaMgaLaM kalpisi modaloMdu manigalinoMdumaniteraDumaM hAikki mattA dvitIyAnavasthitakuMDasarSapaMgaLaM muMninaMte muMdaNa dvIpakkoM daM samudrakkoMdaM kuDuttaM pogi yAveDayoLA sarSapaMgaLsamAptaMgaLakkaM adU guDi peragaNa samastadvIpasamudraMgaLanolakoMDa sUcIvyAsamaM taMdu sahasrayojanotsedhamappa tRtIyAnavasthitakuMDama zikhAphalaM berasutuMvi tuMbitteMdu munnina zalAkAkuMDadoLmattoMdu sarSapamaM berodaM kalpisi hAikkilallimUru sarSapaMgaLakkullidaM baLikA tRtIyAnavasthAkuMDasarSapaMgaLu munninaMta muMdaNa dvIpasamudragaLigattuparisamAptamAdudu madilgoMDu paragaNa dvIpasamudraMgaLanitumanoLakoMDu sUcIvyAsamaM taMdu sahasrayojanotsedhamappa catujhnavAsthitakaMDama sarSapaMgaLa zikhiberasu tuMbituMbiteMdu mattoMdu sarSapamaM beroMdaM kalpisi zalAkAkuMDadoLu hAikkalad kUDi nAlku zalAkagaLappurvitI kramadiMdanavasthAkuMDagaLaM naDasi naDasi tuMbi tuMbiteMdoMdu sarSapaMgaLaM 10 hAikkuttaM baralA zalAkAkuMDamumA anavasthAkuMDamu modale tuMbugumaMtu tuMbutiralu zalAkAkuMDaM tuMbidudeMdu pratizalAkAkaMDadoLu beroMdu sarSapamaM kalpisi hAki zalAkAkuMDama baLikaydu munninaMtayanavasthA kuMDaMgaLaM naDasi tuMbi taMbi zalAkAkuMDamumaM dvitIyavAramuM tuMbi pratizalAkAkuMDadomunninaMta beroMdu devo vA gRhItvA jambUdvIpAdidvIpasamudreSu ekaikasmin datte yatra dvIpe samudre vA parisamApyante tAvaddvIpasamudrasUcIvyAsaM pUrvoktAgAdhaM dvitIyamanavasthAkuNDaM kRtvA sazikhaM sarSapairbhUtvA zalAkAkuNDe aparaM sarSapaM nikSipet / 15 tatkuNDasarSapAn tadagratanadvIpasamudreSu ekaikaM datvA tatsahitapUrvadvIpasamudravyAsaM prAguktA gAdhaM tRtIyamanavasthAkuNDaM kRtvA sarSapaiH sazikhaM bhRtvA prAktanazalAkAkuNDe aparaM sarSapaM nikSipet / anena krameNa prAguktaikanavAdyaGkakRtasaMkhyAmAtreSu anavasthAkuNDeSu gateSu zalAkAkuNDaM sazikhaM bhriyate tadA pratizalAkAkuNDe ekaM sarSapaM nikSipet / punaH zalAkAkuNDaM riktayitvA punastAvatsu anavasthAkuNDeSu gateSu zalAkAkuNDaM bhriyate tadA pratizalAkAkuNDe aparaM sarSapaM nikSipet / anena krameNaikanavAdyaGkavargamAtreSu anavasthAkuNDeSu gateSu pratizalAkAkuNDamapi bhriyate 20 manuSya apanI buddhike dvArA athavA deva grahaNa karake jambUdvIpase lekara pratyeka dvIpa aura samudra meM eka-eka sarasoM kSepaNa kreN| aisA karanepara jisa dvIpa yA samudra meM sarasoM samApta hoM, utane dvIpa samadoMke sacIvyAsa pramANa cauDA tathA eka hajAra yojana gaharA dasarA anavasthA kuNDa karake use bhI pUrvavat zikhA paryanta sarasoMse bharakara zalAkA kuNDameM dUsarI bAra eka sarasoM kSepaNa kareM / usa kuNDake sarasoMko usase Ageke dvIpasamudroMmeM eka-eka sarasoM kSepaNa karane. 25 para jisa dvIpa yA samudrameM ve sarasoM samApta hoM, vahA~ takake samasta pUrva dvIpasamudroMke vyAsa pramANa caur3A aura eka hajAra yojana gaharA tIsarA anavasthA kuNDa karake use zikhA taka sarasoMse bharakara pUrvoktaM zalAkA kuNDameM tIsarI bAra eka sarasoM kSepaNa kareM / punaH usI prakAra kareM / isa kramase pUrvokta eka nau Adi aMkoMkI saMkhyAmAtra anavasthA kuNDoMke honepara zalAkA kuNDa zikhA paryanta bharatA hai| zalAkA kuNDake bharanepara pratizalAkAkuNDameM eka 30 sarasoM kSepaNa kreN| punaH zalAkAkuNDako khAlI karake usI taraha anavasthA kuNDake dvArA use bharanA caahie| ukta eka nau Adi aMka pramANa anavasthAkuNDoMke honepara zalAkA kuNDa bharatA hai| usake bharanepara pratizalAkA kuNDameM punaH eka sarasoM kSepaNa kreN| isa prakAra kramase eka nau Adi aMkoMke varga pramANa anavasthA kuNDoMke honepara pratizalAkA kuNDa bhI bhara jAtA hai| pratizalAkA kuNDake bharanepara mahAzalAkA kuNDameM anya sarasoM kSepaNa kreN| isa 35 1. ka hAki / 2. madegbidudeMdu / 27 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 go0 jIvakANDe sarSapamaM kalpisi hAkidoDadaroLeraDu sarSapaMgaLApavitu pratizalAkAkuMDamuM tuMbidAgaLA pidaNa zalAkAkuMDamumanavasthAkuMDamuMmaraDuM tuMbivaMtu mUruM kuMDaMgaLaM tuMbiralA pratizalAkAkuMDa tuMbida du mahAzalAkA kaMDoloM sarSapamaM beroM daM munninaMta kalpisi hAki mattA anavasthAkuMDaM naDadu zalAkAkuMDa taMbugumA zalAkAkuMDa bi bi pratizalAkAkuMDaM taMbugumA pratizalAkuMDaM tuMbi bi mahAzalAkAkuMDamuM 5 bidAga pidaNa pratizalAkAkuMDamuM zalAkAkuMDamumanavasthAkuMDamuM nAlkuM tuMbirNyavaMtu tubida navasthAkuMDama caramAnavasthita kuMDameM budakkumA kuMDasarSapaMgaLu parItAsaMkhyAta jaghanyarAzi pramANamappudu // illi trairAzika mADa paDugu / zalAkA kuMDadoLo Du sarSapamaM hAikkuttiralu Anumodana - vasthAkuMDamakku / mAgaLu zalAkAkuMDadoLekanavAdimAtramaM haiM kalinitumanavasthAkuMDaMgaLappuva te doDe pra 1 / phala 1 / i 19= / mattaM pratizalAkAkuMDadoLoM du sarSapanikkale ttalAnu manavasthAkaMDa 19 19 10 gaLige navamAtramAgalAgaLA pratizalAkAkuMMDadoLege navamAtrasarSapagaLaM prakSepisuttiraLe nitumanavasthAkuMDamavedoDe = 1 / phala / A 19 = i / prati 19 = mattaM mahAzalAkeyoLo du sarSapakke tadA mahAzalAkAkuNDe ekaM sarSapaM nikSipet / anena krameNaikanavAdighanamAtreSu anavasthAkuNDeSu gateSu mahAzalAkAfusafir tadA prAktanAni pratizalAkAzalAkAnavasthAkhyAnyapi kuNDAni mriyante / tadAtra maccaramamanavasthAkuNDaM tatra yAvantaH sarSapAstatpramANaM rUponaM cettadotkRSTasaMkhyAtaM bhavati tatsaMdRSTiH 15 saMpUrNa tadA jaghanya15 parItasiMkhyAtaM bhavati tatsaMdRSTiH 16 asyopari ekAdyakottarakrameNa sarveSu madhyaparItA saMkhyAtavikalpeSu gateSu yadA jadhanyaparItAsaMkhyAtaM viralayitvA rUpaM prati tadeva dattvA parasparaguNitalabdhamAtraM rUponaM jAyate tadA utkRSTa parItA saMkhyAtaM bhavati / tatsaMdRSTiH 2 saMpUrNa tadA jaghanyayuktAsaMkhyAtaM bhavati / 2 / idamAvalisadRzaM / asyopari ekAdyekottarakrameNa madhyamAn yuktAsaMkhyAta vikalpAn nItvA jaghanyayuktAsaMkhyAtavargamAtraM rUponaM tadA utkRSTayuktAsaMkhyAtaM bhavati 4 / sampUrNaM tadA jaghanyadvikavArAsaMkhyAtaM bhavati / 4 / asyopari dvirUpona20 taraha eka nau Adi aMkoMke ghana pramANa anavasthAkuNDoM ke honepara mahAzalAkA kuNDa bhI bhara jAtA hai / mahAzalAkAkuNDake bharanepara pahaleke pratizalAkA, zalAkA aura anavasthAkuNDa bhI bhara jAte haiM / usa samaya antima anavasthAkuNDameM jitanI sarasoM samAtI hai, unake pramANameM eka kama karanepara utkRSTa saMkhyAta hotA hai| usakI saMdRSTi 15 hai / aura antima anavasthAkuNDakI sampUrNa sarasoMkA jitanA pramANa hai, utanA hI jaghanya parItAsaMkhyAtakA 25 pramANa hai / usakI saMdRSTi 16 hai / jaghanya parItAsaMkhyAtake Upara eka-eka bar3hate hue kramase eka kama utkRSTa parItAsaMkhyAta paryanta madhyama parItAsaMkhyAta ke vikalpa ( bheda ) hote haiM / aba jaghanya parItAsaMkhyAtakA viralana karake arthAt jaghanya parItA saMkhyAta pramANa eka-eka sthApita karake pratyeka ekake aMkake Upara jaghanya parItA saMkhyAtako dekara saba parItAsaMkhyAtoMko parasparameM guNA karanepara jaghanya yuktAsaMkhyAtakA pramANa AtA hai / usameM se eka 30 kama karanepara utkRSTa parItAsaMkhyAta hotA hai / jaghanya yuktAsaMkhyAta aura AvalI samAna haiN| arthAt eka AvalI meM jaghanya yuktAsaMkhyAta pramANa samaya hote haiN| yA itane samaya kI AvRlI hai / jaghanya yuktAsaMkhyAtake Upara eka-eka bar3hate hue eka kama utkRSTa yuktAsaMkhyAta paryanta madhyayuktAsaMkhyAtake bheda hote haiM / jaghanya yuktAsaMkhyAtakA varga karanepara jaghanya asaMkhyAtA1. tu / 2. makkalettalAnu / 3. hAyikleni / g Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 211 anavasthAkuMDaMgaLege navavargamAtraMgaLagalAgaLu mahAzalAkAkuMDadoLage navamAtrasarSapaMLa prakSepisuttiralenitu manavasthAkuMDaMgaThappuvanalu pr1| phala 19 = 19 / i| 19 = samastAnavasthAkaMDaMgaLinitu 19 = 19= 19= naDadu kaDeyade baMdartamI jaghanyaparimitAsaMkhyAtarAzige saMdRSTi 16 / I rAziya melekAye. kottara kramadidaM parimitAsaMkhyAtamadhyamavikalpaMgaLnaDevavA parItAsaMkhyAtajaghanyarAziyaM 16 viraLisi rUpaM prati tadrAziyana koTu saMguNisalpaDuttiralu labdharAziyuktAsaMkhyAtajaghanyamakkumidakke 5 saMdRSTi 2 / I rAziye prasiddhamappAvaLiye bdkkuN| I rAziyoLoMdu rUpaM kaLedoDe parimitAsaMkhyAto tkRSTamakku / 2 / mattamAvaliya melekAyekottarakramadi pece naDeva rAzigaLu yuktAsaMkhyAtamadhyamavikalpaMgaLappuvA yuktAsaMkhyAtajaghanyarAziyaM vagaMgoMDaDe dvikavArAsaMkhyAtajaghanyarAziyakkumadakke saMdRSTi 4 / I rAziyoLodu rUpaM kaLa doDe yuktAsaMkhyAtotkRSTarAzipramANamakku 4-1 mA dvikavArAsaMkhyAtajaghanyarAziya melekAyekottarakadidaM pecci naDeva rAzigaLu dikavArAsaMkhyAta 10 madhyamavikalpaMgaLappuvaMtA dvikavArAsaMkhyAtajaghanyarAziyaM zalAkA viralana deyamadu mUraDayokramadidaM sthApisi / za 4 / vi 4 / de 4 / dvitIyaviralanarAziyaM viralisi rUpaM pratideya rAziyaM jaghanyaparItAnantaparyantaM ekAdyakottarakrameNa madhyamAna dvikavArAsaMkhyAtavikalpAna jAnan jaghanyadvikavArAsaMkhyAtaM zalAkAviralanadeyarUpeNa saMsthApya za 4 / vi 4 / de 4 / viralanarAzi viralayitvA rUpaM prati deyarAzi dattvA - 20 saMkhyAta hotA hai / usameM eka kama karanepara utkRSTa yaktAsaMkhyAta hotA hai / jaghanya asaMkhyAtA- 15 saMkhyAtake Upara eka-eka bar3hate hue eka kama utkRSTa asaMkhyAtAsaMkhyAta paryanta madhyama asaMkhyAtAsaMkhyAtake bheda hote haiN| eka kama jaghanya parItAnanta pramANa utkRSTa asaMkhyA saMkhyAta hotA hai| aba jaghanya parItAnantako kahate haiM-jaghanya asaMkhyAtAsaMkhyAta rAziko zalAkA viralana aura deya rAzike rUpameM tIna jagaha sthApita kreN| viralana rAzikA viralana karake arthAt jaghanya asaMkhyAtAsaMkhyAtako alaga-alaga eka-ekake rUpameM phailAkara likho aura unake Upara deya rAziko sthApita kro| arthAt jaghanya asaMkhyAtAsaMkhyAtakA jitanA pramANa hai, utanI jagaha jaghanya asaMkhyAtAsaMkhyAtako rakhakara parasparameM eka dUsarese guNA kro| aura eka bAra guNA karanepara jaghanya asaMkhyAtAsaMkhyAta pramANa zalAkA rAzimeM-se eka kama kro| aisA karanese jo rAzi utpanna ho,utanI hI viralana aura deyarAzi sthApita kro| viralana / rAzikA viralana karake deyarAziko eka-ekake Upara sthApita karake parasparameM guNA karo / aura zalAkArAzimeM-se eka aura ghaTA deN| aisA karanese jo rAzi utpanna ho,punaH usa rAzi pramANa viralana aura deyarAzi sthApita karake viralana rAziko eka-ekake rUpameM viralita karake pratyekapara deyarAzi dekara parasparameM guNA karo aura zalAkA rAzimeM-se punaH eka kama karo / aisA karate-karate jaba prathama bAra sthApita jaghanya asaMkhyAtAsaMkhyAta pramANa zalAkA rAzi saba samApta ho jAve,taba jo rAzi utpanna ho,utane hI parimANako liye zalAkA viralana aura deyarAzi sthApita kro| viralana rAzikA viralana karake deyarAziko pratyekapara dekara parasparameM guNA karo aura zalAkA rAzimeM-se eka kama kro| aisA karanese jo rAzi utpanna huI,utanI hI viralana aura deyarAzi sthApita karake viralana rAzikA viralana karake deyarAziko usapara dekara parasparameM guNA karo aura zalAkA rAzimeM se eka kama karo / aisA karate karate 35 3. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 go0 jIvakANDe koTu parasparaM guNisi baMda labdharAziyaM viralana deyame deraDeyo kramadidaM sthApisi / vi de / badhikoMdurUpaM zalAkArAziyoLkaLadu za 41 / vi / / de / mattamA viralanarAziyaM vi / / viralisi rUpaM prati deyarAziyumanadane de / / koTu parasparaM guNisi pUrvazalAkArAziyoLamattoMdu rUpaM kaLedu 4-2 tatrotpannarAziyaM viralisi tadrArAziyane koTu saMguNaM mADi pUvaMzalAkA5 rAziyoLu mattoMdu rUpaM kaLevuditu 4-3 prathamazalAkArAziyaM niSThApisi tatratanamahArAziyaduvaM dvikavArAsaMkhyAtamadhyamavikalpamappudArAziyaM zalAkAviralana deyameMdu tripratika mADi za a vi a de munninaMteviralana rAziyaM viralisi pratirUpaM tadrAziyaM koTu parasparaM guNisi zalAkArAziyoLodu rUpaM kaLedu za -1 tatrotpannarAziyaM viralisi rUpaM prati tadrAziyanitu saMguNaM mADi pUrvazalAkArAziyonmattoMdaM kaLavu / za 3 / 2 ditu dvitIyazalAkArAziyaM niSThApisi taccaramotthamahArAziyadu, dvikavArAsaMkhyAtamadhyamavikalpamakkumA rAziyaM matta zalAkAviralanadeyameM du tripratIka mADi za a vi de a munninaMta viralanarAziyaM viralisi rUpaM prati tadAziyana koTu parasparaM guNisi tRtIyazalAkArAziyoLoMdu rUpaM kaLedu / 1 tatrotpannarAziyaM viralisi tadrAziyaM parasparaM guNite zalAkArAzitaH eka rUpamapanayet / za 4-1 / punastadutpannarAzi viralayitvA rUpaM prati tameva dattvA parasparaM guNite zalAkArAzitaH aparaM rUpamapanayet / za 4-2 / punastatrotpannarAzi viralayitvA rUpaM prati tameva dattvA parasparaM guNite zalAkArAzitaH aparaM rUpamapanayet / anena krameNa prathamavArasthApitazalAkArAzau niSThApite tatrotpannarAzimapi zalAkAviralanadeyakrameNa saMsthApya za / vi| de / prAgvata viralanarAzi viralayitvA rUpaM prati deyarAziM datvA parasparaM guNite zalAkArAzitaH eka rUpamapanayet za -1 / tadutpannarAzi viralayitvA rUpaM prati tameva dattvA parasparaM guNite zalAkArAzitaH aparaM rUpamapanayet za -2 / evaM dvitIyavArasthApitazalAkArAzI niSThApite tatrotpannarAzimapi prAgvat zalAkAviralanadeyaM kRtvA za / vi| de| viralanarAzi viralayitvA rUpaM prati tameva datvA parasparaM guNayitvA zalAkArAzitaH eka rUpamapanayet za -1 / punastadutpannarAzi viralayitvA rUpaM prati tameva datvA parasparaM guNite zalAkArAzitaH aparaM rUpamapanayet / sh-2| evaM tRtIyavArasthApitazalAkArAzAvapi niSThApite tatrotpannarAzau jagacchaNighanapramitAzcatvAro dharmAdharmakajIvalokAkAzapradezarAzaya asaMkhyAtalokamAtro'pratiSThitapratyekarAziH =a atto'saMkhyAtalokaguNo'pyasaMkhyAtalokamAtraH pratiSThitapratyekarAziH =ax = ete SaTrAzayaH prakSeptavyAH / 25 jaba dUsarI bArakI zalAkA rAzi bhI samApta ho jAve,taba jo rAzi utpanna huI ho, utane hI parimANakI viralana deya aura zalAkA rAzi sthApita kro| viralana rAzikA viralana karake aura pratyekapara deyarAziko sthApita karake parasparameM guNA karo aura zalAkAmeM se eka kama kara do| aisA karanese jo rAzi utpanna huI,utanI hI viralana aura deyarAzi rakhakara viralana rAzikA viralana karo aura deyarAziko pratyekapara dekara parasparameM guNA karo tathA zalAkA rAzimeM se eka kama kro| aisA karate-karate jaba tIsarI bArakI bhI zalAkA rAzi samApta ho jAve, taba jo rAzi utpanna ho, usameM jagatazreNike ghana arthAt lokarAzi pramANa dharmadravyake pradeza, utane hI adharmadravyake pradeza, utane hI eka jIvake pradeza, utane hI lokAkAzake pradeza, asaMkhyAta loka pramANa apratiSThita pratyeka rAzi, isa rAzise asaMkhyAta guNA honepara bhI asaMkhyAta loka pramANa pratiSThita pratyeka jIvoM kI rAzi, ye chaha rAziyA~ milAnA / sabako 15 jor3anepara jo parimANa utpanna ho, utane hI parimANavAlI zalAkA viralana aura deyarAzi 1. mayumadane / 1. ma ramottamama / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 213 pratirUpamattu saMguNaM mADi pUrvvatRtIyazalAkArAziyola mattoM du rUpaM kaLe vude tA za / 2 tRtIyazalAkArAziyaM niSTApisi tatrotpannarAziyaduvaM dvikavArAsaMkhyAtamadhyama vikalparAziyakku mA mahArAziyaM sthApisi dharmadravyamadharmmadravyamekajIvapradeza lokAkAzapradezamI nAlakurArAziya pradezaMgaLsamAnaMgaLsamAnaMgaLAguttaM jagacchreNighanapremitaMgaLa pratyekamapyuvI nAlku rAzigaLaM mada== ekajI = lokA=apratiSThita pratyekaMgaLa saMkhyAtalokamAtraMgaLuma =0 pratiSThita pratyekaMgaLa saMkhyAtalokamAtraMgoguttamapratiSThita pratyekamaM noDalasaMkhyAta lokamAtraguNitaMgaLakku = 0 = mI rAziyumitAru rAziganu mahArAziyo kUDi mattamA mahArAziyaM zalAkAviralana deyameMdu tripratIkaM mADiza vira | de // viralanadeya krarmAdidaM zalAkAtrayaniSThApanaM geydu tatrotpannamahArAziyadukhu dvikavAraasaMkhyAta madhyamavikalparAziyakkumI mahArAziyo tsarpaNAvasarpaNAkAladvayamaM kalpameM budu / A kalpasamayasaMkhyemaM pa 7 // ( " ||" ) sthitibaMdhapratyayaMgaLamaM anubhAgabaMdhAdhyavasAyaMgaLumaM = 0 = 0 yogotkRSTAvibhAgapraticchedaMgaluma = = = a nintI nAlkaM rAzigaLumanalli kUDi mattamA mahArAziyaM zalAkAviralanadeya meM du tripratIkaM mADi za / vide munninaMta viralana deyakramadidaM zalAkAtrayaniSThApanaM mADi tatrotpannamahArAziya saMkhyAtamaM mIri parItAnanta jaghanya 10 taM mahArAzi zalAkAviralanadeyaM kRtvA za / videa ! viralanadeyakrameNa prAgvat zalAkAtraye niSThApite tatronnarAzI utsarpiNyavasarpiNodvayAtmakasaMkhyAta palyamAtra kalpasamaya rAzi: pa asaMkhyAta lokamAtrasthitibandhapratyayarAziH = a ato'saMkhyAta loka guNo'pyasaMkhyAta lokamAtro'nubhAgabandhA ( dhya ) vyavasAyarAziH = a = a ato'saMkhyAta lokaguNo'pyasaMkhyAta lokamAtro yogotkRSTAvibhAgapraticchedarAziH = a = a = a ete catvAro rAzayo melayitavyAH / taM mahArAzi zalAkAviralanadeyaM kRtvA za / via | dea prAgvadeva 1. a viralanadeyakrameNa zalAkAtraye niSThApite yallabdhaM tadrUponaM tadotkRSTadvikavArAsaMkhyAtaM bhavati 256 sampUrNa tadA jaghanyaparItAnantaM bhavati / tatsaMdRSTiH 256 / asyopari ekA kotta rAnmadhyamaparItAnanta vikalpAnnItvA idaM jaghanyaparItAnantaM viralayitvA rUpaM prati idameva dattvA parasparaM guNite yallabdhaM tadrUponaM tadA utkRSTaparItAnantaM bhavati / tatsaMdRSTi: - ja ju a - 1 sampUrNa tadA jaghanyayuktAnantaM bhavati tatsaMdRSTiH / ja ju a / idama 1. mahitaM / 2. malamA / sthApita karo / pahale kI hI taraha viralana rAzikA viralana aura deyarAziko usapara sthApita kara paraspara meM guNA karanA aura zalAkA rAzimeM se eka kama karanA, AdikI vidhise jaba zalAkA rAzi tIsarI bAra bhI samApta ho jAye taba jo rAzi utpanna ho, usameM ye cAra rAziyA~ milAnA - utsarpiNI-avasarpiNI kAlake saMkhyAta palya pramANa samayarAzi, asaMkhyAta lokamAtra sthitibandhake kAraNabhUta pariNAmoMke sthAna, inase asaMkhyAta loka guNe honepara bhI asaMkhyAta loka pramANa anubhAgabandhake kAraNabhUta pariNAmoMke sthAna, tathA inase asaMkhyAta - lokaguNI honepara bhI asaMkhyAta loka mAtra yogoMkI utkRSTa avibhAgI praticcheda rAzi / inake milAnepara jo rAzi utpanna ho, usa rAzi pramANa viralana deya zalAkA rAzi sthApita karake pUrva rItise tIna bAra zalAkA rAzi sthApita karanepara jo rAzi utpanna ho, vaha jaghanya parItAnanta hai | isake Upara eka-eka bar3hate-bar3hate eka kama utkRSTa parItAnanta paryanta madhyama parItAnantake bheda jAnanA / eka kama jaghanya yuktAnanta pramANa utkRSTa parItAnanta hai / aba 0 5 15 20 25 30 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe rAziyakkumadakke saMdRSTi 256 I rAziyokoMDu rUpaM kaLedorDa dvikavArAsaMkhyAtotkRSTarAziyakku 256 / 1 mA parItAnaMtajaghanyarAziyaM viralisi rUpaM prati tadrAziyaM koTTu parasparaM guNisidoDutpanna - labdharAziyuktAnaMta jadhanyapramANamaka kuvI rAziya bhavyajIvaM gaLa samAnamakkumidakka saMdRSTi / ja / ju / A / I rAziyoLoMdu rUpaM kuMdisidorDa parItAnantadutkRSTamakkuM / parItAnaMtajaghanyarAziya mele5 kAkottara vRddhikramadidaM naDadu madhyamavikalparAzigaLAguttaM baMdidu parItAnaMtotkRSTarAziyakku mebudatthaM ja jua = 1 mA abhavyajIvarAzisamAnamappa yuktAnantajaghanyarAziyaM vegaLoluttiralu jaghanyadvikavArA'nantarAziyakkumidakke saMdRSTi / jaju / a / va / I dvikavArAnantajaghanyarAziyo rUpaM hInaM mADi doDe yuktAnaMta jaghanyarAziya me lekAyekottaravRddhikramadiMda naDedu yuktAnaMtamadhyamavikalparAzigaLAguttaM baMdidu sarvotkRSTayuktAnaMtarAziyakku / ja ja a va 1 // mA dvikavArA10 naMtajaghanyarAziyaM jaju a va tripratikaM mADi viralanadeyakramadiMda zalAkAtrayaniSThApanaM mADi tatrotpannarAziyadu jaghanyadvikavArAnaMtaraziya melekAdyekottaravRddhikrarmAdidaM paccibaMda dvikavArAnaMta 214 bhavyarAzisamaM / asyopari ekAdyekottarAn madhyamayuktAnantavikalpAn nItvA asya vargaM gRhItvA rUpamUnaM tadA utkRSTayuktAnantaM bhavati saMdRSTiH ja ju ava - 1 | sampUrNaM tadA jaghanyadvikavArAnantaM bhavati / saMdRSTi: ja ju ava / asyopari ekAdyakottarAn rUpona kevalajJAnazaktya vibhAgapraticchedarAziparyantAn madhyamAn dvikavArAnanta15 vikalpAn jAnan jaghanyadvikavArAnantaM triH pratikaM kRtvA prAgvat zalAkAtraye niSThApite yallabdhaM tatra siddharAziH 3 pRthivyAdicatuSTayapratyeka vanaspatitra sarAzirahita saMsArirAzireva nigodarAziH 13 = | ataH pratyekavanaspatyadhikavanaspatirAziH 13 = ito'nantAnantaguNapudgalarAziH 16 kha / ito'nantAnantaguNo vyavahArakAlasamayarAziH / 16 kha kha / ito'nantAnantaguNo alokAkAzapradezarAziH 16 kha kha kha / ete SaT rAzayaH prakSeptavyAH / taM rAzi prAgvat triHpratikaM kRtvA krameNa zalAkAtraye niSThApite yallabdhaM tatra dharmAdharmadravyayoH agurulaghuguNA 20 jaghanya yuktAnantakA pramANa kahate haiM- - jaghanya parItAnantako eka-eka ke rUpameM viralana karake pratyeka ekapara jaghanya parItAnantako sthApita karake paraspara meM guNA karanepara jo rAzi utpanna ho, vaha jaghanya yuktAnanta hai / itanI hI abhavya jIvoMkI rAzi hai / isake Upara eka-eka bar3hate eka kama utkRSTa yuktAnanta pramANa madhya yuktAnantake bheda haiM / tathA eka kama jaghanya anantAnanta pramANa utkRSTa yuktAnanta hotA hai / 25 aba jaghanya anantAnantako kahate haiM-- jaghanya yuktAnantako jaghanya yuktAnantase guNA karane para jaghanya anantAnanta hotA hai / isake Upara eka-eka bar3hate-bar3hate eka kama kevalajJAnake avibhAga praticcheda pramANa madhyama anantAnantake bheda hote haiM / jaghanyaanantAnanta pramANa viralana deya zalAkA rAzike kramase pahale kI taraha tIna bAra zalAkA rAzi sthApita karanepara jo rAzi utpanna ho, usameM ye chaha rAziyA~ milAnA - siddha rAzi, pRthivI Adi cAra, pratyeka vanaspati aura trasarAzise rahita saMsArI jIvarAzi mAtra nigodarAzi, pratyeka vanaspati sahita nigodarAzi pramANa vanaspatirAzi, jIvarAzise anantaguNI pudgalarAzi | isase bhI anantAnantaguNI vyavahAra kAlake samayoMkI rAzi / isase bhI anantAnantaguNI alokAkAzake pradezoMkI rAzi / ye chaha rAziyA~ milAnA / ina sabako milAnese jo parimANa huA, utanA hI viralana deya zalAkA rAzike kramase pUrvavat tInabAra zalAkA rAzi samApta honepara jo rAzi utpanna ho, usameM dharmadravya aura adharmadravyake agurulaghuguNake 35 30 0 1. janmakuM / 2. ma vaggaMgoluttiralu / Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 215 madhyamavikalpamappa rAziyappudA mahArAziyoLu siddharAziyaM 3 / pRthivyAdicatuSTayaM pratyekavanaspatitrasameM dI mUru rAziFLada honamappa nigodarAziyaM 13= pRthivyAdicatuSTayaM trasamubI rAzidvayavihInaM saMsArirAzi nigodarAziyaM noDe sAdhikamakkumappuradaM I sAdhikavanaspatirAziyu 13= mida noDalanantAnantaguNitamappa pudgalarAziyu 16 kha midaM noDalanantAnantaguNitamappa vyavahArakAlasamayapramANarAziyu 16 kha kha midaM noDalanantAnantaguNitamappa alokAkAzapradezapramANarAziyu 5 16 kha kha kha meMbIyArumanantAnantAtmakarAzigaLa prakSepisalpaDuvuvantu prakSepisalpaTTA mahArAziyaM tripratIka mADi viralanadeyakramadidaM vagitasaMvarga mADi zalAkAtrayaniSThApanaM mADi tatrotpannamahArAziyuM dvikavArAnantamadhyamavikalpamakkumA mahArAziyoLu dharmAdharmadravyaMgaLa agurulaghuguNAvibhAgapraticchedaMgaLanantAnaMtaMgaLukha kha prakSepisalpaDuvuvantu prakSepisalpaTTa A mahArAziyaM tripratIka mADi viralanadeyakraudadaM zalAkAtrayaniSThApanaM mADi tatrotpannarAziyaM dvikavArAnaMtamadhyama- 10 vikalparAziyakkumA mahArAziyaM kevalajJAnadoL kiMcinnyUnaM mADi mattamAkiMcinnyUnakevalajJAnarAziyaM kevalajJAna- noDalkicittappa tatrotpannarAzi kevalajJAnAnantaikabhAgamappuriMdA rAziyo vibhAgapraticchedasamahamanantAnantAtmakaM ( kha kha ) prakSipya taM rAzi prAgvata tri:pratikaM kRtvA krameNa zalAkAtraye niSThApite yallabdhaM taM rAzi kevalajJAnazaktyavibhAgapraticchedasamUhe UnayitvA punastatraiva nikSipte utkRSTadvikavArAnantamutpadyate / tatsaMdRSTiH ke| yadIdaM sarvaM saMkhyAtAdikamekAdikaM syAt tadA sarvadhAraivoktA bhavati / 15 tena zeSAH sama-viSama-kRti-kRtimAtaka-ghana-dhanamAtaka-akRti-akRtimAtaka-apana-aghanamAtaka-dvirUpavarga-dvirUpaghana-dvirUpaghanAghanAkhyAstrayodaza dhArAstasyAmevotpannA iti jAnIhi / tAsu dvirUpavargadhArAdInAmevAtropayogitvAttA eva tisraH ucyante / tatra dvirUpavargadhArA tAvata dvau catvAraH SoDaza visadaTappaNNaM paNadrI vAdAlaM ekkaTuM, evaM pUrvapUrvasya kRtikramaNa saMkhyAtasthAnAni gatvA jaghanyaparItAsaMkhyAtasya vargazalAkArAziH / tataH avibhAga praticchedoMkA jo anantAnanta pramANa hai, vaha milaanaa| vaha milAnese jo rAzi 20 ho, usa rAzi pramANa viralana deya zalAkAke kramase tIna bAra zalAkA rAzi sthApita karake guNA karate hue jo rAzi utpanna ho, use kevalajJAnake avibhAga praticchedoMke samUhameM ghaTAkara aura punaH usImeM milAnepara kevalajJAnake avibhAga praticcheda pramANa utkRSTa anantAnantakA pramANa hotA hai| yadi ye saba saMkhyAta Adi ekako Adi lekara hoM, to sarvadhArA hI kahI jaayegii| 25 isase zeSa samadhArA, viSamadhArA, kRtidhArA, akRtidhArA, ghanadhArA, aghanadhArA, kRtimAtRkadhArA, akRtimAtRkadhArA, ghanamAtRkadhArA, aghanamAtRka dhArA, dvirUpavargadhArA, dvirUpaghanadhArA aura dvirUpaghanAghanadhArA ye teraha dhArAe~ usImeM utpanna jAno / ina dhArAoMmeM se dvirUpavargadhArA vagairaha hI yahA~ upayogI haiN|atH unhIM tInakA yahA~ kathana kiyA jAtA hai| do ke vargase lekara pUrva-pUrva saMkhyAkA varga karate hue jo dhArA calatI hai, vaha dvirUpa- . varga-dhArA hai| isakA prathama sthAna do kA varga cAra, cArakA varga solaha dUsarA sthAna hai, solahakA varga do sau chappana tIsarA sthAna hai, usakA varga paisaTha hajAra pA~ca sau chattIsa, jise saMkSepameM paNNaTThI kahate haiM, cauthA sthAna hai| usakA varga 4294967296 jise saMkSepameM bAdAla kahate haiM, pA~cavA~ sthAna hai| bAdAlakA varga ekaTThI 18446744073709551616 chaThA sthAna hai| isa taraha pUrva-pUrvakA varga karate hue saMkhyAta sthAna honepara jaghanya parItA- 31 saMkhyAtakI varga zalAkA rAzi hotI hai| usase Age saMkhyAta varga sthAna jAnepara usakI Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 go0 jIvakANDe prakSepisuttiralanantAnantotkRSTamappa mahArAzi kevalajJAnameyamakku madakka saMdRSTi ke I peyuSe ekAdhikamAdoDe sarvvadhAriyakkumI sarvvadhAriyoLe samA viSama / kRti / kRti mAtRka / ghana / mAtRka / akRti / akRti mAtRka / aghan / aghanamAtRka / dviruupvrg| dvirUpadhana / dvirUpaghanAghana ! meM boza dhAriga puduvivarola dvirUpavarga dvirUpadhana dvirUpaghanAghanameM ba kaDe dhArile lipayogigaLe du peLave made te doDe dvirUpavargadhAriye budu dheraDu / nAtku / padinA / minUrnUravvattAru / maruvatte'du sAsirada yinnUramUvattAraM / nAnUri ( re ) ppattoMbhattakoTiyu nAlvatoMbhattulakSamu maruvatte, sAsiradayinUra toMbhattAruM / voMdu lakSamu meNbhattanAlkusAsirada nAnUraruvatteLu koTikoTigaLaM nAlvattanAtku lakSamu meLa sAsirada mUnarappattu koTigaLaM / to bhataidulakSamumayyatAru sAsiradarunUrapadinAru / mitu pUrvvapUrvvakRtigaLAgi saMkhyAtasthAnaM gaLanaDedo vaDeyola jaghanyaparItAsaMkhyAtarAziya vargazalAkArAzi puTTidalladaM muMde saMkhyAtasthAnaMgaLna DedarddhacchedarAzi puTTUdallida mele saMkhyAtavargasthAnaM gaLnaDa prathama mUlaM puTTidudanaMtaravaggaMsthAnaM jaghanyaparimitA - saMkhyAta rAzi puTTidurdAlladaM muMde saMkhyAtavargasthAnaMgalaM naDadu prasiddhamappAvali puTTidudano 216 saMkhyAtavargasthAnAni gatvA tasyArdhacchedazalAkArAziH / tataH saMkhyAtavargasthAnAni gatvA tasya prathamamUlaM, tasminnekavAraM vargite jaghanyaparimitAsaMkhyAtamutpadyate / tataH saMkhyAtavargasthAnAni gatvA Avalirutpadyate / 15 tasyAmekavAraM vagitAyAM pratarAvalirutpadyate / tataH asaMkhyAtavargasthAnAni gatvA palyasya vargazalAkArAziH / tataH asaMkhyAtavargasthAnAni gatvA tasyArdhacchedazalAkArAziH / tataH asaMkhyAtavargasthAnAni gatvA tasya prathamamUlam / tasminnekavAraM vargite palyamutpadyate / tataH asaMkhyAtavargasthAnAni gatvA sUcyaGgulamutpadyate / arddhaccheda zalAkA rAzi utpanna hotI hai| usase Age saMkhyAta varga sthAna jAnepara jaghanya parItAsaMkhyAtakA vargamUla utpanna hotA hai| usakA eka bAra varga karanepara jaghanya parItA20 saMkhyAta AtA hai / vizeSArtha - do ke vargase lagAkara jitanI bAra varga karanepara vivakSita rAzi utpanna hotI hai, usakI utanI hI varga zalAkA hotI hai / jaise cAra bAra varga karanepara paNNaTThI rAzi utpanna hotI hai, to usakI cAra vargazalAkA hai| aura vivakSita rAzikA jitanI bAra AdhAAdhA ho sakatA hai, utane usa rAzike arddhaccheda hote haiN| jaise solahakA eka bAra AdhA 25 karanepara ATha dUsarI bAra AdhA karanepara cAra, tIsarI bAra AdhA karanepara do aura cauthI bAra AdhA karanepara eka AtA hai| ataH solahakI ardhaccheda rAzi cAra hai / aura jisakA eka bAra varga karanepara vivakSita rAzi AtI hai| use usa rAzikA prathama vargamUla kahate haiM / jaghanya parItAsaMkhyAtase saMkhyAtavarga sthAna jAnepara AvalI utpanna hotI hai / AvalIkA varga karanepara pratarAvali utpanna hotI hai| usase asaMkhyAta varga sthAna jAnepara 30 palyako vargazalAkA rAzi AtI hai| usase asaMkhyAta varga sthAna jAnepara palyakI arddhaccheda zalAkA rAzi utpanna hotI hai| usase asaMkhyAta vargasthAna jAnepara palyakA prathama vargamUla AtA hai / usakA eka bAra varga karanepara palya utpanna hotA hai / usase asaMkhyAta vargasthAna jAnepara sUcyaMgula utpanna hotA hai| usakA eka bAra varga karanepara pratarAMgula utpanna hotA hai / vargasthAna jAkara jagata zreNikA ghanamUla utpanna hotA hai| usase 35 asaMkhyAta varga sthAna jAkara jaghanya parItAnantakI vargazalAkA rAzi utpanna hotI hai| usase 1. ma mele / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNAvRtti jIvatattvapradIpikA 217 baggasidaDe pratarAvali puTTidullada meleyumasaMkhyAtavasthAnaMgannaDa prasiddhamappa palyada vargazalAkegaLu puTidurmAlladaM meleyumasaMkhyAtavargasthAnaM gaLanaDedarddhacchedarAzi puTivudalladaM mele asaMkhyAtavargasthAnaMgaLnaDabu prathama mUlaM puTTidudadanomrme vaggasidoDe = palyaM puTTidurdAllavaM mele'saMkhyAtavargasthAnaM gaLanaDadu sUcvaMgulaM puTTidudadanorma vaggasidorDa prata gulaM puTTadurdAla mele asaMkhyAtavargasthAnaMganaDadu jagacchreNiya ghanamUlaM puTTadurdAlladaM melasaMkhyAta vargasthAnaMgaLe naDedu parItAnaMtarAziya vargazalAkArAzi puTTidurdAlladaM melasaMkhyAtarAzivargasthAnaMgaLaM naDedumarddhacchedaM puTTidurdAllada melasaMkhyAtavargasthAnaMgaLaM naDedu prathamamulaM puTTadudadano vaggasidoDe parItAnaMtajaghanyarAzi puTTidurdAllada melasaMkhyAtavargasthAnaM gaLaM naDedu yuktAnaM tajaghanyarAzi puTTidadana vaggasidorDa dvikavArAnantarAzi puTTidurdAladaMdatta anaMtAnaM tavargasthAnaM gaLaM as sarvvajIvarAzi vargazalAkArAzi puTTidurdAlladaM melanantavargasthAnaMgaLaM naDadarddhacchedarAzi 10 puTTidurdAllada melanaMtavargasthAnaMgalaM naDedu prathamamUlaM puTTidadanamme varga goDoDe sarvvajIvarAzi pramANa puTTidudalladattanaMtAnaMtavargasthAnaMgaLaM naDedu sarvvapudgalarAzipramANaM puTTidurdAllavaM melanaMtAnaMtavargasthAnaMgaLaM naDedu sarvvakAlarAzipramANaM puTTidurdAllavaM melanaMtAnaMtavargasthAnagaLaM naDavu bhaNyA tasminnekavAraM varga pratarAGgulamutpadyate / tataH asaMkhyAtavargasthAnAni gatvA jagacchre NighanamUlamutpadyate / tataH asaMkhyAtavargasthAnAni gatvA jaghanyaparItAnantasya vargazalAkArAziH / tataH asaMkhyAtavargasthAnAni gatvA 15 tasyArdhacchedazalAkArAziH / tataH asaMkhyAtavargasthAnAni gatvA tasya prathamamUlam / tasminnekavAraM vargite jaghanyaparItAnantamutpadyate / tataH asaMkhyAtavargasthAnAni gatvA jaghanyayuktAnantamutpadyate / tadabhavya rAzisamaM / tasminnekavAraM vargite jaghanyadvikavArAnantamutpadyate / tataH anantAnantavargasthAnAni gatvA jIvarAzervargazalAkArAziH / tato'nantAnantavargasthAnAni gatvA tasyArdhacchedazalAkA rAziH / tato'nantAnantavargasthAnAni gatvA tasya prathamamUlam / tasminnekavAraM vargite sarvajIvarAzirutpadyate / tato'nantAnantavargasthAnAni gatvA sarvapudgala - 20 rAziH / tato'nantAnantavargasthAnAni gatvA sarvakAlarAziH / tato'nantAnantavargasthAnAni gatvA zra eNyAkAzapradezarAziH / tasminnekavAraM vargite pratarAkAzapradezarAziH / tato'nantAnantavargasthAnAni gatvA dharmAdharmadravyayoragurulaghuguNAvibhAgapraticchedarAziH / tato'nantAnantavargasthAnAni gatbA ekajIvadravyAgurulaghuguNAvibhAga asaMkhyAta varga sthAna jAkara usakI arddhaccheda zalAkA rAzi utpanna hotI hai| usase asaMkhyAta vargasthAna jAkara jaghanya parItAnantakA prathama vargamUla AtA hai / usakA eka bAra 25 varga karanepara jaghanya parItAnanta AtA hai| usase asaMkhyAta varga sthAna jAkara jaghanya yuktAnta utpanna hotA hai| utanA hI abhavya rAzikA pramANa hai / usakA eka bAra varga karane * para jaghanya anantAnanta utpanna hotA hai / usase anantAnanta vargasthAna jAkara jIvarAzikI vargazalAkA rAzi utpanna hotI hai| usase anantAnanta varga sthAna jAkara usakI ardhaccheda zalAkA rAzi utpanna hotI hai| usase anantAnanta varga sthAna jAkara usakA prathama vargamUla 30 hotA hai / usameM eka bAra varga karanepara sarva jIvarAzi utpanna hotI hai| usase anantAnanta vargasthAna jAkara sarva pudgala rAzi utpanna hotI hai / usase anantAnanta vargasthAna jAkara sarva kAlarAzi hotI hai| usase anantAnanta varga sthAna jAkara zreNirUpa AkAzake pradezoMkA parimANa hotA hai / usakA eka bAra varga karanepara pratarAkAzake pradezoMkA parimANa hotA hai / usase anantAnanta vargasthAna jAkara dharma dravya aura adharma dravyake agurulaghu guNoMke avibhAga 35 28 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HAMARoon 218 go0 jIvakANDe kAzapradezapramANaM puTTidudanorma vaggisidoDe pratarAkAzapradezapramANaM puTTidullidaM melanaMtAnaMtavargasthAnaMgaLaM naDedu dhamadhirmadravyaMgaLa gurulaghuguNAvibhAgapraticchedapracayapramANaM puTTidullidattalumanaMtAnaMtavargasthAnaMgaLnaDadumekajIvadravyAgurulaghuguNAvibhAgapraticchedanivahapramANaM puTTidullidaM melanaMtAnaMtavargasthAnaMgaLaM naDadu sUkSmanigodalabdhyaparyAptakajaghanyajJAnAvibhAgapraticchedasamUhapramANaM 5 puTTidullidaM melanaMtAnantavargasthAnaMgaLnaDedu jaghanyakSAyikalabdhyavibhAgapraticchedakalApapramANaM puTTidullidaM melanaMtAnaMtavargasthAnaMgaLaM naDedu kevalajJAnavargazalAkArAzi puTTidullidaM melanaMtAnaMtavargasthAnaMgaLaM naDedarddhacchedarAzipramANaM puTTidullidaM melanaMtAnaMtavargasthAnaMgaLaM naDadaSTamamUlaM puTTidudadanommeM vaggisirdADeLenaya mUla puTTidudanomme vagisalu SaSThamUlaM puTTidudadanAma vaggisal paMcamamUlaM puTTidudadanAmme vaggisidoDe caturthamUlaM puTTidudadanommeM vargagoLal tRtIyamUlaM puTTiduda10 danAmme vagaMgoLal dvitIyamUlaM puTTidudadanAma vaggisidoDe prathamamUlaM puTTidudadanommeM vaggisi doDe guNaparyAyavadravyameMdu dravyaguNaMgaLgajjavRttilakSaNAvinAbhAvamuMppuridaM trilokodaravatti trikAlagocarajIvAdipadArthasAvabhAsikevalajJAnadivAkaraprabhApratipakSakarmaniravazeSakSayadinabhi - vyaktigatasamastAvibhAgapraticchedanikuruMbapramANamappa sarvotkRSTabhAvapramANaM puTugumidakkutkRSTakSA yikalabdhi yeba psrumkkN| 15 praticchedarAziH / tato'nantAnantavargasthAnAni gatvA sUkSmanigodalabdhyaparyAptakajaghanyajJAnAvibhAgapraticchedasamuha rAziH / tato'nantAnantavargasthAnAni gatvA jaghanyakSAyikalabdhyavibhAgapraticchedakalAparAziH / tato'nantAnantavargasthAnAni gatvA kevljnyaanvrgshlaakaaraashiH| tato'nantAnantavargasthAnAni gatvA tasyArdhacchedazalAkArAziH / tato'nantAnantavargasthAnAni gatvA tsyaassttmvrgmlN| tasminnekavAraM vagite saptavargamalaM / tasminnekavAraM vagite SaSThavargamUlam / tasminnekavAraM vagite paJcamavargamUlam / tasminnekavAraM vagite caturthavargamUlam / tasminnekavAraM vagite tRtIyavargamUlam / tasminnekavAraM vagite dvitIyavargamUlam / tasminnekavAraM vagite prathamavargamUlam / tasminnekavAraM vagite guNaparyayavat trilokodaravartitrikAlagocarajIvAdipadArthasArthAvabhAsikevalajJAnadivAkaraprabhApraticchedakI rAzi hotI hai| usase anantAnanta vargasthAna jAkara eka jIva dravyake agurulaghu guNake avibhAga praticchedoMkI rAzi AtI hai| usase anantAnanta vargasthAna jAkara sUkSma nigoda labdhyaparyAptakake jaghanya jJAnake avibhAga praticcheda samUhakI rAzi utpanna 25 hotI hai| usase anantAnanta vargasthAna jAkara jaghanya kSAyika labdhike avibhAga praticchedake samUhakI rAzi AtI hai| usase anantAnanta vargasthAna jAkara kevalajJAnakI vargazalAkA rAzi AtI hai| usase anantAnanta vargasthAna jAkara kevalajJAnakI arddhacchedarAzi AtI hai| usase anantAnanta vargasthAna jAkara kevalajJAnakA aSTama vargamUla AtA hai| usake eka bAra varga karanepara saptama vargamUla AtA hai / usake eka bAra varga karanepara chaThA vargamUla AtA hai| 30 usakA eka bAra varga karanepara pA~cavA~ vargamUla AtA hai / usakA eka bAra varga karanepara caturtha vargamUla AtA hai| usakA eka bAra varga karanepara tRtIya vargamUla AtA hai| usakA eka bAra varga karanepara dvitIya vargamUla AtA hai| usakA eka bAra varga karanepara prathama vargamUla AtA hai| usakA eka bAra varga karanepara guNaparyAyase saMyukta tInoM lokoM aura tIna kAloMke jIvAdi padArthoMke samUhake prakAzaka kevalajJAnarUpI sUryake pratipakSI karmoM ke sarvathA vinAzase 35 prakaTa hue samasta avibhAga praticchedoMke samUhAtmaka bhAvapramANa utpanna hotA hai| yahI Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA I dvirUpavargadhAreya sarvvarAzivikalpaMgaLe nitakkumeM doDe kevalajJAnavargazalAkArAzipramANaMgappuvudu / mattamI : dvirUpavargadhArayoLaM dvirUpaghanadhArayoLaM dvirUpaghanAghanadhAreyoLaM // zalAkArAzi vinA viralanadeyamAtreNa yo rAzirutpadyate tasya vargazalAkArddhacchedAH notpadyate eMditI vAkyadidaM viralanadeyakrarmAdidaM puTTida sUcyaMgulAdirAzigaLaNe vargazalAkA rddhacchedaMgaLapuTTava du peva teraM // 5 mattamI dvirUpavargadhArayoLa "deyarAzedupari viralanarAzyarddhacchedamAtrANi vargasthAnAni gatvA vivakSita rAzirutpadyate " yedidavaM sUcyaMgulAdigatamma deyarAziyidaM melenitu sthAnaMgaLaM ase puTuva dorDa deyarAziya mele viralanarAziyarddhacchedarAzipramANavargasthAnaMgaLaM naDadu puTuva du peva taraM / 65536 / 4294967296 / 184467440 - 73709551616 / 0 / va = sUcyaMgulaM palyacchedarAziyaM viralisi pratirUpaM palyamaM koTTu / saMvargajanitarAziyappurdAra 10 viralanarAzi palyacchedamadaracchedaM gaLapalyavargazalAkArAziyapramANaMga uppudaridaM palyada mele palyavarargazalAkArAzipramANavargasthAnaMgalaM naDedu puTTidudeMdu nizcaisuvudu // 2 / 4 / 16 / 256 / / 0 / che| 0 / mR 1 / 16 / 0 / 2 / 4 / 0 / va0 / che / mU 1 / pa0 / 2 / 4 / 0 / ja / gha / mU0 / va0 / che 0 / mU 1 / 256 / 0 / jaju a ja ju a va 0 / va 0 / che0 / mU 1 / jI 16 / 0 / 16 kha 0 / 16 kha 15 kha / 0 / zra A 16 kha kha kha / praA / 16 kha kha kha / 16 kha kha kha 0 1 da / a / a / laghu kha pratipakSakarmaniravazeSakSayAbhivyakta samastAvibhAgapraticchedasamUhAtmakaM sarvotkRSTaM bhAvapramANamutpadyate / idamevotkRSTakSAyikalabdhiH / saMdRSTiH - 2 / 4 / 16 / 256 / 65536 / 4294967296 / 18446744073709551616 / 0 / va0 / che0 / mU 1 / 16 / 0 / 2 / 4 / 0 / 0 / che / mU 1 / 10 / 2 / 4 / 0 / jagha mUva0 / che0 / mU 1 / 256 / 0 / jaju a0 / jI 16 / 0 / 16 kha 0 / 16 kha kha 0 / zra A 16 kha kha kha / dha a a kha kha / 0 / e jI a kha kha kha 0 / sU ni jajJA kha 4 / 0 / mU8 / mU7 / mU 6 / mU5 / mU 4 / mU 3 / mU 2 / mU 1 / ke / juju ava0 / va0 / che0 / mU 1 / 20 pra A 16 kha kha kha kha kha kha / 0 / jakSA lakha 5 / 0 / va 0 / che0 / asyA dhArAyA vargitavArAstu kevalajJAnasya vargazalAkAmAtrAH / asyAM ca dvirUpaghanadvirUpaghanAghanakRSTa kSAyikalabdhi hai| isa dvirUpavargadhArAke vargarUpa saba sthAna kevalajJAnakI vargazalAkA pramANa hote haiM arthAt jitanI kevalajJAnakI vargazalAkA haiM, utane hI dvirUpavargadhArAke saba vargasthAna haiM / 25 isa dvirUpa vargadhArA tathA dvirUpaghanadhArA aura dvirUpaghanAghanadhArAmeM sUcyaMgula AdikI vargazalAkA aura ardhacchedarAzi utpanna nahIM hotIM, kyoMki ye viralana aura deyake kramase utpanna hotI haiM / vizeSArtha - jo rAzi viralana aura deyake kramase utpanna hotI hai, vaha rAzi jisa dhArA meM kahI hai, usa rAzikI vargazalAkA yA ardhaccheda usI dhArA meM nahIM hote / jaise viralana rAzi solahakA viralana karake pratyekapara solaha-solaha deya rAziko rakhakara paraspara meM guNA karanepara ekaTTI rAzi utpanna hotI hai, yaha rAzi dvirUpavargadhArA meM hai / kintu isake ardhaccheda cauMsaTha aura vargazalAkA chaha ye donoM dvirUpavargadhArAmeM nahIM haiN| aisA hI sUcyaMgula vagairaha - 35 ke viSaya meM jAnanA / 219 30 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 go0 jIvakANDe kh| 0 / eka jo agurulaghu kha kha kha 0 / sUkSmanijajJA / prati / kha = 40 / ja = kSA = labdhi kha = 5 / 0|v| 0 / ch| 0 / mU 8 / mU 7 / mU 6 / mU 5 / mU 4 / 3 / mU 2 / mU 1 / ke // idu dvirUpavargadhArA vinyAsaM // ___ mattamI dvirUpAdi dhArAtrayadoLu keLagaNa dvirUpAdi vargarAzigaLarddhacchedaMgaLaM noDalu melaNavargarAzigarddhacchedaMgaLu dviguNadviguNakramaMgaLappuvu / tiryakkAgi parasthAnaMgaLappa dvirUpadhana dvirUpaghanAghana dhAregaLoLu triguNatriguNaMgaLappuvu / vargazalAkegaLe buvu svasthAnaMgaLoLu rUpAdhikakramaMgaLappuvu / munninaMte parasthAnaMgaLoLa smaanNgleyppuvu-| milli dvirUpavargadhAreyoLa svavArgazalAkA mAtra dvikAhatalabdharAziyarddhacchedapramANamakkumA arddhacchedapramitadvikAhatalabdharAzipramANamakku meM dariyalpaDugu / mI vargazalAkALidene doDe rAziyaM variMgasida vAraMgaLa vargazalAkegaLaMtalladoDe rAziyaMdaLiyisida vAraMgaLa daLa vAraMgaLaM meNa vargazalAkegaLappuvu rAziyarnAddhasida vAraMgalarddhacchedaMgaLe du nirNItaMgaLappuvu : 2 / 4 / 16 / 256 / 65 = / 42 / 18 I prakAradidaM kevalajJAnAvasAnamAgi rAzigaLumarddhacchedaMgaLu vargazalAkagaLu naDevayu / dvirUpaghanadhArayoLu meMTu maruvattanAlku mI prakAradidaM pUrvapUrva vargasthAnaMgaLa kramadidaM saMkhyAtavargasthAnaM15 dhArayozca sUcyaGgalAdInAM vargazalAkArdhacchedarAzI notpadyate, viralanadeyakrameNa tadutpatteH / tathApi te sUcya GgalAdayo dvirUpavargadhArAyAM svasvadeyarAzerupari viralanarAzyardhacchedamAtrANi vargasthAnAni gatvA utpadyante / tatra sUcyaGgalasya viralanarAziH palyachedarAziH deyarAziH palyaM jagacchreNeviralanarAziH palyacchedarAzyasaMkhyAtaikabhAgAH deyarAziH ghnaangglN| svasvaviralanarAzi viralayitvA rUpaM rUpaM prati deyarAzi datvA vagitasamvarge kRte tadrAzirutpadyate ityarthaH / tadardhacchedarAziH rAzeradhitavAramAtraH / vargazalAkArAziH tadardhacchedAnAM adhita2. vAramAtraH / ardhacchedAH dvirUpavargadhArAdidhArAtraye vivakSitavargAduparitanavarge dviguNadviguNA bhavanti tatpraNidhau paristhAne ( sthApane ) dvirUpaghanadvirUpaghanAghanadhArayostriguNAstriguNA bhavanti / vargazalAkAH vargAduparitanavarge sUcyaMgula Adi dvirUpavargadhArAmeM apanI-apanI deyarAzise Upara viralana rAzike jitane ardhaccheda haiM, utane vargasthAna jAnepara utpanna hote haiN| usameM-se sUcyaMgulakI viralana rAzi palyake ardhaccheda pramANa hai aura deya rAzi palya pramANa hai / tathA jagat zreNikI viralana 25 rAzi palyake ardhacchedoMke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra hai aura deya rAzi ghanAMgula pramANa hai| apanI-apanI viralana rAzikA viralana karake eka-ekake Upara deyarAziko dekara parasparameM guNA karanese vaha rAzi utpanna hotI hai| rAzike AdhA karaneke bAra mAtra usakI ardhaccheda rAzi hotI hai / aura usake ardhachedoMko jitanI bAra AdhA-AdhA kiyA jA sakatA hai, utanI vargazalAkA rAzi hotI hai| dvirUpavagaMdhArA Adi tIna dhArAoMmeM vivakSita vargase Uparake vargameM ardhaccheda dUne-dUne hote haiM / tathA usake nikaTavartI jo UparakA sthAna hotA hai, usakA jitane nambara hoM utane hI nambarakA sthAna dvirUpaghanadhArA aura dvirUpaghanAghanadhArAmeM ho, to tigune-tigune ardhaccheda hote haiN| vizeSArtha-jaise dvirUpavargadhArAmeM dUsarA vargasthAna solaha hai| usake ardhaccheda cAra haiM / tIsarA vargasthAna do sau chappana hai| usake ardhaccheda ATha haiN| isI taraha dUne-dUne hote 1haiM / tathA jaise dvirUpavargadhArAkA dvitIya vargasthAna solaha aura usake ardhaccheda cAra haiM, usase UparakA dvirUpaghanadhArAkA tIsarA sthAna cAra hajAra chiyAnabe haiN| usake ardhaccheda bAraha haiM / isa prakAra sarvatra jAnanA / Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 221 gaLnaDedAvaliya ghanaM puTTidudadari naMtarame pratarAvalivRdaM puTTidu 1 / 4 / 8 / 16 / 32 / 64 dallidaM 0 / 1 / 2 / 3 / 4 / 5 / 6 melasaMkhyAtavargasthAnagaLaM naDedu palyavargazalAkAghanaM puTTidullidaM mele asaMkhyAtavargasthAnaMgaLaM naDedu palyacchedaghanaM puTTidullidaM mela asaMkhyAtavargasthAnaMgalaM naDedu palyaprathamamUlavRMdaM puTTidudare naMtarame palyaghanaM puTTiduTullidaM melasaMkhyAtavargasthAnaMgaLaM naDedu vRMdAMgulaM puTTidullidaM melasaMkhyAta- 5 vargasthAnaMgaLaM naDadu jagaccheNi puTTidudadaranaMtarame lokapratarAkAzapradezapracayaM puTTidullidaM melanaMtAnaMtavargasthAnaMgaLaM naDadu jIvavargazalAkAghanaM puTTidullidaM melanaMtAnaMtavagrAMsthAnaMgaLaM naDadu jIva rAzyarddhacchedavaMdaM pRdvidullidaM melanaMtAnaMtavargasthAnaMgaLaM naDedu jIvaprathamamUlaghanaM puTTidullidaM melanaMtarame jIvadhanaM puTTidullidaM melanaMtAnaMtavargasthAnaMgaLaM naDedu zreNyAkAzavargazalAkAghanaM puSTidullidaM melayumanaMtAnaMtavargasthAnagaLaM naDe du zreNyAkAzArddhacchedaghanaM puTTidullidaM melanaMtA- 10 naMtavargasthAnaMgaLaM naDedu zreNyAkAzaprathamamUlaghanaM puTTidadanaMtaramadanomma vargagoLal zreNyAkAzaghanarUpamappa sAkAzapradezapracayapramANarAzi puTTidullidaM melanaMtAnaMtavargasthAnaMgaLa niraMtaraM svasthAne rUpAdhikAH parasthAne tatpraNidhau samAnA bhavanti / ardhacchedarAzidvirUpavargadhArAyA rAzervargazalAkAmAtreSu rAzizca dhArAtraye tadardhacchedamAtreSu ca dvikeSu guNiteSu bhavati / kA vargazalAkA ? rAzervagitavAraH, dvirUpavargadhArAyAmevArdhacchedarAzeradhitavAro vA bhavati / ko'rdhacchedaH ? rAzeradhitavAraH / atha dvirUpaghanadhArA- 15 aSTau catuSSaSTiH SoDazaghanaH vesadachappaNaghanaH paNNaTThidhanaH vAdAlaghanaH, evaM pUrvapUrvasya vargakrameNa saMkhyAtavargasthAnAni gatvA AvaleghanaH / tasminnekavAraM vagite pratarAvalivandam / tataH asaMkhyAtavargasthAnAni gatvA tathA vargazalAkA nIceke vargase Uparake vargakI svasthAnameM eka adhika hotI haiM aura parasthAnameM samAna hotI haiN| jaise dvirUpavargadhArAke dUsare varga solahakI do aura tIsare varga do sau chappanakI tIna vargazalAkA haiN| tathA dvirUpaghanadhArAke tIsare sthAna cAra hajAra 20 chiyAnavekI bhI vargazalAkA tIna hI haiM / dvirUpavargadhArA rAzikI jitanI vargazalAkA hoM, utanI jagaha do-do ke aMka rakhakara parasparameM guNA karanese ardhachedoMkA pramANa AtA hai| tathA ardhaccheda pramANa do-do rakhakara parasparameM guNA karanese rAzi utpanna hotI hai| jaise solahakI vargazalAkA do haiN| so do jagaha do rakhakara guNA karanese cAra AtA hai so solahake cAra ardhaccheda hote haiM / tathA cAra ardhaccheda pramANa do-do rakhakara paraspara meM guNA karanese solaha 25 rAzi AtI hai / jitanI bAra varga karanese rAzi utpanna ho,unheM vargazalAkA kahate haiM / athavA dvirUpavargadhArAmeM ardhacchedoMkI rAziko AdhA-AdhA karaneke bAroMko vargazalAkA kahate haiM / aura rAziko jitanI bAra AdhA-AdhA kiyA jA sakatA ho, unheM ardhaccheda kahate haiN| aba dvirUpaghanadhArAko kahate haiN| dokA ghana ATha hotA hai| vaha isa dhArAkA pahalA sthAna hai / isakA varga cauMsaTha dUsarA sthAna hai,yaha cArakA dhana hai / cauMsaThakA varga cAra hajAra 30 chiyAnabe tIsarA sthAna hai,yaha solahakA dhana hai| solahakA ghana do sau chappana usakA ghana cauthA sthAna hai / paNNaTThIkA ghana pA~cavA~ sthAna hai| bAdAlakA ghana chaThA sthAna hai| isa prakAra pahale-pahale sthAnakA varga karanepara eka-eka sthAna hotA hai| aise saMkhyAtavargasthAna jAne para parItAsaMkhyAtakA dhana hotA hai / usase saMkhyAta sthAna jAnepara AvalIkA ghana hotA hai| usameM eka bAra varga karanepara pratarAvalikA ghana hotA hai| usase asaMkhyAta vargasthAna 35 1. mdrNtr| Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 go0 jIvakANDe naDedu kevalajJAnadvitIyamUlaghanaM puTTidudI rAziye dvirUpadhanadhArigidakke caramarAziyappUdeke doDe kevalajJAnaprathamamUlamaM kevalajJAnamumeMdivara ghanaMgaLavasAnarAziyAdoDe kevljnyaanntikrmisuguN| kevalajJAname sarvotkRSTapramANamappuridaM / kiM bahunA jatthuddese jAyadi jo jo rAsI viruuvdhaaraae| ghaNarUve taddese uppajjadi tassa tassa ghnno||. eMditu dvirUpavargadhArayoLu Avudo duddesisalpaTeMDeyoLa AvudAnu moMdoMdu rAzigaL kANalpaDuvuvA tattaddezadoLu dvirUpaghanadhArayoLa tattadrAziya ghanaM puTugume bI vyaaptiyriylpdduguN| I dvirUpaghanadhArage saMdRSTi : 8 / 64 / 4096 / 256 = / 65 = / 42 3 / 18 = / / A 2|2|pr A 64 / 10 0 / va va va / che che che 0 / mU 1 / mU 1 / mU 1 / pa pa pa 0 / 6 / 0 / -1 = / 0 / jI // va va va / 0 / che che che 0 / mU 1 / ma 1 / 1 / 16 / 16 / 16 / |shrnnyaakaashvrg| vavava / che che che / mU 1 / mU 1 / mU 1 / sarvAkAza / 0 / ke = / mU 2 / mU 2 / mU 2 / palyavargazalAkAghanaH / tataH asaMkhyAtavargasthAnAni gatvA palyachedarAzighanaH / tataH asaMkhyAtavargasthAnAni gatvA palyaprathamamUlavRndam / tasminnekavAraM vagite palyadhanaH / tataH asaMkhyAtavargasthAnAni gatvA vRdAGgalam / tataH asaMkhyAtavargasthAnAni gatvA jgcchrenniH| tasyAmekavAraM vagitAyAM jgtprtrH| tato'nantAnantavargasthAnAni gatvA jIvarAzervargazalAkArAzidhanaH / tato'nantAnantavargasthAnAni gatvA tadardhacchedazalAkArAzighanaH / tato'nantAnantavargasthAnAni gatvA tatprathamamUlaghanaH / tasminnekavAraM vagite jIvarAzighanaH tato'nantAnantavargasthAnAni gatvA zreNyAkAzasya vargazalAkAghanaH / tato'nantAnantavargasthAnAni gatvA tadardhacchedadhanaH / tato'nantAnantavargasthAnAni gatvA tatprathamamUladhanaH / tarimannekavAraM vagite zreNyAkAzaghanaH / tato'nantAnantavargasthAnAni gatvA kevalajJAnasya dvitIyamUlavandaM tadeva tasyA antH| anantaravargasya kevalajJAnasya tatprathamamUlasaMvargamAtratve sati kevalajJAnAtikramAt tadadhikasaMkhyAyA abhAvAt / dvirUpavargadhArAyAM yatroddeze yo yo jAkara palyakI vargazalAkAkA ghana hotA hai| usase asaMkhyAta vargasthAna jAkara palyakI ardhaccheda rAzikA dhana hotA hai| usase asaMkhyAta vargasthAna jAkara palyake prathama vargamala ghana hotA hai / usameM eka bAra varga karanepara palyakA dhana hotA hai| usase asaMkhyAta vargasthAna 25 jAkara ghanAMgula hotA hai| usase asaMkhyAta vargasthAna jAkara jagatazreNi hotI hai| usameM eka bAra varga karanepara jagatapratara hotA hai| usase anantAnanta sthAna jAkara jIvarAzikI vargazalAkA rAzikA dhana hotA hai / usase anantAnanta vargasthAna jAkara jIvarAzikI ardhaccheda zalAkA rAzikA dhana hotA hai / usase anantAnanta vargasthAna jAkara jIvarAzike prathama vargamUlakA ghana hotA hai / usameM eka bAra varga karanepara jIvarAzikA ghana hotA hai / usase anantAnanta vargasthAna jAkara zreNirUpa AkAzakI vargazalAkAkA dhana hotA hai| usase anantAnanta vagaisthAna jAkara usIke ardhacchedoMkA ghana hotA hai| usase anantAnanta vargasthAna jAkara usIke prathama vargamUlakA dhana hotA hai| usameM eka bAra varga karanepara zreNirUpa AkAzakA ghana hotA hai| usase anantAnanta vargasthAna jAkara kevalajJAnake dvitIya vargamUlakA dhana hotA hai / yahI dvirUpadhanadhArAkA antasthAna hai| prathama vargamUla aura dvitIya vargamUlako parasparameM guNA 35 . karanese jo parimANa hotA hai, vahI dvitIya vargamUlako ghana hai| yadi kevalajJAnake prathama vargamUlakA ghana kiyA jAye,to kevalajJAnakA atikramaNa ho jaaye| kintu kevalajJAnase adhika Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jovatattvapradIpikA 223 mI dvirUpaghanadhAreMge sthAnavikalpaMgaLe nitakkuma dorDa-kevalajJAnavargazalAkaMgaLoLeraDu rUpahonamAdavinitappuvu / va - 2 / eka doDe vargazalAkegaL parasamaMgaLappuradaM dvirUpadhanadhArayumariyalpaDugumadata doDe :-eMTara ghanamAdiyAgi tadvamitu pUrvapUrvakRtigaLmele mele naDevavanantasaMkhyAtavargasthAnaMgaLaM naDedu lokAlokapradezapramANaM puTTidullidaM melasaMkhyAta vargasthAnaMgaLaM naDedu tejaskAyikajIvarAziya guNakArazalAkArAzi puTTidudI guNakArazalAkArAziye bude te doDe guNita 5 vAraMgalaM guNakArazalAkegaLe budadAvudaM guNisida vAraMgaLe doDe tejaskAyikajIvarAzipramANAnayana vidhAnadolu lokaMgaLaM guNisida vAraMgaLa budaya'madeMte doDe : sUtrAvirodhamAgi AcAryaparaMparAgatopadezadidaM pelv-| modu ghanalokamaM zalAkAbhUtamaM sthApisiyadane ciralana deyameMdu mADi za = vi = de = viralana rAziyaM viralisi rUpaM prati deye rAzirjAyate tadeze dvirUpaghanadhArAyAM tasya tasya dhano jAyate-saMdaSTiH-8, 64, 4096, 256, = 65 -- 1. 65 = / 42 = 42 = | 18 = | 0 / A 2 / 2 / pra A 64 / 0 / va va va / che che che 0 / mU 1 ma 1 mU 1 / pa pa pa 0, 601-1 = 101 jI va va va 0 / che che che / ma 1 1 mU 1 / 16 16 16 / / zre A va va va * che che che / / mU 1 mU 1 mU 1 / sarvAkAzaM / / ke mU 2, mU 2 mU 2 / asyAH sthAnavikalpAH kevalajJAnasya dvirUponavargazalAkAmAtrAH v-2|| ___ atha dvirUpaghanAghanadhArocyate tadyathA-aSTaghanamAdi kRtvA pUrvapUrvasya vargakrameNAsaMkhyAtavargasthAnAni 15 gatvA lokAkAzapradezarAziH / tataH asaMkhyAtavargasthAnAni gatvA tejaskAyikajIvarAzergaNakArazalAkArAziH / kA guNakArazalAkA ? viralanarAzimAtratatsarvadeyarAzInAM gunnitvaarruupaa| tato'saMkhyAtAnyasaMkhyAtAni vargasthAnAni gatvA tadvargazalAkArAzyardhacchedarAzitejaskAyikajIvarAzaya utpadyante / eSAM rAzIMnA asaMkhyAtAni asaMkhyAtAni vargasthAnAni gatvA gatvotpannatve upapattirucyate / ghanalokaM zalAkAviralanadeyarUpeNa saMkhyAkA abhAva hai| dvirUpavargadhArAmeM jisa sthAnapara jo rAzi hotI hai, usa sthAnapara dvirUpa- 20 ghanadhArAmeM usa-usa rAzikA ghana hotA hai| isa dhArAke sthAnoMke vikalpa kevalajJAnake do kama vargazalAkA pramANa haiM / / aba dvirUpaghanAghanadhArAko kahate haiM-doke ghanake ghanako Adi dekara pahale-pahale sthAnakA varga karate hue jo saMkhyA utpanna hoM, ve jisa dhArAmeM pAyI jAyeM, use dvirUpaghanAghanadhArA kahate haiN| so dokAdhana, AThakA ghana, pA~ca sau bAraha isakA AdisthAna hai| isase 25 Age parva-parva sthAnakA varga karate hae kramase asaMkhyAta vagasthAna jAkara lokAkAzake pradezoMkA parimANa AtA hai| usase asaMkhyAta vargasthAna jAkara taijaskAyika jIva rAzikI guNakAra zalAkA rAzi AtI hai| zaMkA-guNakAra zalAkA kise kahate haiM ? samAdhAna-viralana rAzi pramANa usakI sarva deya rAziyoMke guNana karaneke bAroMko . guNakAra zalAkA kahate haiN| usase Age asaMkhyAta-asaMkhyAta vargasthAna jAkara agnikAyika jIvarAzikI vargazalAkA rAzi, ardhaccheda rAzi aura agnikAyika jIva rAzi utpanna hotI hai / ina rAziyoMkI asaMkhyAta-asaMkhyAta vargasthAna jA-jAkara utpanna hone ko upapatti kahate haiN| 1. ma deyaMgalumAri / 2. ma yamanadane / 3. va guNana samAptirUpA / tataH pRthak-pRthak saMkhyAtAni vargadeg / 35 4. banaoNma saMkhyAta vargasthAnAni / Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe madane koTTu vaggitasaMvaggaM sADi zalAkArAziyoLoMdu rUpaM kaLelpaDuvudu / zatadA ekAnyonyAbhyastaguNakArazalAka paDeyalpaDuguM / tatrotpannarAziga palitopamA saMkhyAtaikabhAgamAtraMgalavargazalAkegaLapurva tarka doDe "deyarAzerupariviralanarAzyarddhacchedamAtra vargasthAnAni gatvA labdharAzirutpadyate" eMdu ghanalokadaddhaM cchedaMgaLaM palyAsaMkhyAtaikabhAgaMgaLaM vargasthAnaMgaLaM lokada mele naDedu pogi 5 puTTidu buda / A tatrotpannarAzige arddhacchedazalAkegaLu masaMkhyAta lokaMgaLu rAziyuma saMkhyAta lokamAtra mAdudu mattamA tatrotpannamahArAziyaM viralanadeyaMgaLu mADi vide viralanamaM viralisi rUpaM prati deyamanadane koTaTTu vaggitasaMvaggaM mADi pUrvazalAkArAziyoLmattoM durUvaM kaLe - paDuvudu / ze = tadA anyonyAbhyastaguNakArazalAkegaLera / 2 / vargazalAkArddhacchedazalAkegaLaM rAziyumasaMkhyAta lokamAtraMgaLappuvu / intI krarmAdidaM netavyamakkumennebaraM lokamAtrazalAkArAzipari10 saMsthApya za vi viralanarAzi viralayitvA rUpaM rUpaM prati deyarAzi datvA vargitasaMvarge kRte zalAkArAzitaH ekaM rUpamapanayet za / atrotpannaguNa rAzerguNa kA razalAkA ekA / vargazalAkArAziH palyAsaMkhyAtaikabhAgamAtraH viralanarAzyardhacchedayuta deya rAzivargazalAkAmAtratvAt / ardhacchedarAziH asakhyAtalokamAtraH deyarAzyardhacchedaguNita viralana rAzimAtratvAt / punastamutpannarAzi viralayitvA rUpaM rUpaM prati tameva 224 2 datvA vargitasaMvargaM kRtvA zalAkArAzitaH aparaM rUpamapanayet za = atrotpanna rAzerguNakArazalAke dve | varga15 zalAkArAzyardhacchedarAzyutpannarAzayaH trayo'pi asaMkhyAta lokamAtrA asaMkhyAta lokamAtrA bhavanti / evaM tAvatkartavyaM yAvallokamAtrazalAkArAziniSThApyate / tadutpannarAzerguNakArazalAkAH lokamAtryaH - anye trayo'pi rAzayaH asaMkhyAta lokamAtrA asaMkhyAta lokamAtrA bhavanti / punastadutpannarAzi zalAkAviralanadeyaM kRtvA za = a vi = 8 | de= 0 viralanarAzi viralayitvA rUpaM rUpaM prati deya rAzi datvA vargitasaMvarge kRte jaise lokAkAzake pradezapramANa pRthak-pRthak viralana, deya aura zalAkArUpa tIna rAzi 20 karo / viralana rAzikA viralana karake eka-eka ke Upara deyarAziko sthApita karake paraspara meM guNA kro| aura zalAkArAzi meM se eka kama karo / yahA~ jo rAzi huI usakI guNAkAra zalAkA eka huii| aura vargazalAkA palyake asaMkhyAtaveM bhAga huI, kyoMki viralana rAzike ardhaccheda deyarAzike ardhacchedoMke ardhacchedoMmeM jor3anese vivakSita rAzikI vargazalAkAkA pramANa hotA hai / tathA ardhaccheda rAzi asaMkhyAta loka pramANa huI / kyoMki deyarAzike 25 ardhacchedoMse viralana rAziko guNA karanepara vivakSita rAzike ardhacchedoMkA pramANa hotA hai / aura utpanna huI rAzi asaMkhyAta loka pramANa hai / aisA karate jo rAzi ho, use pramANa viralana aura deyarAzi karake tathA viralana rAzikA viralana karake aura usapara deya rAziko dekara paraspara guNA karanepara zalAkArAzimeM se eka kama karanA / yahA~ taka guNAkAra zalAkA do huiiN| aura varga zalAkArAzi, ardhacchedarAzi aura inako guNana karanese jo rAzi utpanna huI, tInoM hI asaMkhyAta loka pramANa huii| jabataka vaha loka pramANa zalAkA rAzi eka-eka kama karate hue samApta ho, tabataka aise karate jAnA / aisA karane se jo rAzi utpanna huI, usakI guNAkAra zalAkA to lokapramANa huI aura saba tInoM rAzi asaMkhyAta loka, asaMkhyAta loka 1. ma0 / 2. ma vyavenne / 3. baSThApito bhavati / 30 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 222 samApti payaMtaM / tadAnyonyAbhyastaguNakArazalAkA pramANaM ghanalokamakku / = muLidu mUru rAzigaLumasaMkhyAtalokaMgaLu / mattamA tatrotpannarAziyaM zalAkAviralana deyameMdu tripratIkaM mADi za = a vi = a de = a viralanamaM viralisi rUpaM prati deyamanA rAziyanne koTu vagitasaMvaggaM mADi dvitIyazalAkArAziyoLu za: a doMdu rUpaM kaLeyalpaDugu za = * tadAnyonyAbhyastaguNakArazakAkaMgaLa rUpAdi- (dhi) ka lokaMgaLa = zeSatrayamumasaMkhyAta lokaMgaLa / mattamA tatrotpannarAziyaM viralana deyaMgaLaM mADi viralanamaM viralisi rUpaM prati deyamanadana koTu vaggitasaMvaggaM mADi dvitIyazalAkArAziyokamattoMdu rUpa kaLayalpaDuguM / za = a / 2 tadAnyonyAbhyastaguNakArazalAkaMgaLu dvirUpAdhika lokaMgaLu / : / zeSa vargazalAkArddhacchedaMgaLu rAziyumeM ba bhuurumsNkhyaatlokNglu| intI kramadidaM dvirUponotkRSTasaMkhyAtazalAkAmAtralokazalAkegaLnaDedalli = 15 / I yanyonyAbhyastaguNakArazalAkagaLaM munnina dvirUpAdhikalokamAtrAnyonyabhyastaguNakArazalAkagaLoLu 10 dvitIyazalAkArAzita ekaM rUpamapanayet / za = a atrotpannarAzerguNakArazalAkAH rUpAdhikalokamAzyaH = apare trayo'pi rAzayaH asaMkhyAtalokamAtrAH asaMkhyAtalokamAtrA bhavanti / tatrotpannarAzi viralayitvA rUpaM rUpaM prati tameva dattvA vagitasaMvarge kRte dvitIyazalAkArAzitaH aparaM rUpamapanayet sh=-2| 1 asyotpannarAzergaNakArazalAkAH dvirUpAdhikalokamAtryaH / zeSAstrayo'pi rAzayaH asaMkhyAtalokamAtrA asaMkhyAtalokamAtrA bhavanti / evaM tadupari guNakArazalAkAH utkRSTasaMkhthAtalokamAtrA dvirUponA nItvA : 15 15 etAsu prAktanadvirUpAdhikalokamAtraguNakArazalAkAH nikssipynte| tadA tataH prabhRti catvAro'pi rAzaya mAtra huI / isa rAzi pramANa viralana deya zalAkA sthApita karake viralana rAzikA eka-ekake rUpameM viralana karake aura eka-ekake Upara deyarAziko dekara paraspara guNA kro| aura dUsarI bAra sthApita kI huI zalAkA rAzi meM se eka kama kro| yahA~ jo rAzi utpanna huI,usakI guNAkAra zalAkA eka adhika lokapramANa hai aura zeSa tInoM rAzi asaMkhyAta lokamAtra, 20 asaMkhyAta lokamAtra haiN| isa utpanna huI rAzi pramANa viralana aura deyarAzi sthApita karake viranalarAzikA viralana karake aura deyarAziko pratyekapara dekara parasparameM guNA karanepara dUsarI zalAkArAzimeM se eka kama karanA |tb guNAkAra zalAkA do adhika lokapramANa huI / aura zeSa tInoM rAzi asaMkhyAtaloka-asaMkhyAtaloka huii| isI prakAra do kama utkRSTa saMkhyAta lokamAtra guNAkAra zalAkA prApta karake inameM pUrvokta do adhika lokamAtra guNAkAra zalAkA jor3anepara 25 guNAkAra zalAkA bhI asaMkhyAta lokapramANa huii| taba yahA~se lekara guNAkAra zalAkA, vargazalAkA, arddhaccheda rAzi aura utpanna huI rAzi ye cAroM vizeSa rUpase hIna adhika haiM,tathApi sAmAnyase asaMkhyAta lokapramANarUpa asaMkhyAta haiN| isa tarahase dUsarI bAra sthApita zalAkArAziko bhI eka-eka kama karake pUrNa kre| aisA karanese utpanna huI rAzi pramANa viralana deya aura zalAkA rAzi sthApita karake pUrvokta prakArase isa tIsarI bAra sthApita 30 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 go0 jIvakANDe kUDuttira = 16 lA yeDeyoLu nAlkuM rAzigaLumasaMkhyAtalokaMgaLALApamAtradiMdappuvuvitu naDasalpaDuvuvennevaraM dvitIyavAraM sthApisida zalAkArAzi niSThApisalpaDudannevaraM tadA tadrAzicatuSTayamasaMkhyAta lokaMgaLu / mattamA tatrotpannarAziyaM tripratIka mADi za = vi = a de = 3 viralana rAziyaM viralisi rUpaM prati deyamanadane koTu vagitasaMvarga mADi tRtIyazalAkArAziyoLodu 5 rUpa kleylpdduguN| za= a tadA rAzicatuSTayamumasaMkhyAtalokaMgaLu intI kramadidaM netavyamakku mannevaraM tRtIyavAraM sthApisi zalAkArAzi parisamAptamakku mannevaraM tadAnyonyAbhyastaguNakArazalAkArAziyaM vargazalAkArAziyumarddhacchedarAziyaM labdharAziyumeMbI rAzicatuSTayamuM tadyogyAsaMkhyAtalokaMgaLa / __ mattamA tatrotpanna mahArAziyaM tripratIka mADi za= a vi = 2 de = a viralanarAziyaM 10 viralisi rUpaM prati deyamanadane koTu vagitasaMvargamaM mADi caturthavArazalAkArAziyoko du rUpaM kaLeyalpaDugumite punaH punaM mADi naDesalpaDuvudennevaraM atikrAMtAnyonyAbhyastaguNakArazalAkagalidaM parihInamappa caturthavAraM sthApitAnyonyAbhyastaguNakArazalAkArAzi prismaaptiykkumnnevrN| tadA tejaskAyika jIvarAzipramANaMmappalabdharAzi puttuguN| IyarthamanAcArya manadolirisi : AlApataH asaMkhyAtalokA asaMkhyAtalokA bhavanti / evaM gatvA dvitIyavAraniSThApitazalAkArAziM niSThApayet / punaH tatrotpannarAzi triH pratikaM kRtvA prAgvata imaM tRtIyavArasthApitazalAkArAziM niSThApayet / punaH tatrotpannamahArAzi prAgvata triHpratikaM kRtvA atItagaNakArazalAkArAzitrayahInoyaM caturthavArasthApitazalAkArAziniSThApyate / tadA tejaskAyikajIvarAzirutpadyate / etaddaSTA.... 'AuDharAsivAraM loge aNNoNNasaMgaNe teU' ityuktamAcAryaiH / tato'saMkhyAtadargasthAnAni gatvA tejaskAyikasthitervargazalAkArAziH / kA tatsthitiH ? zalAkA rAziko bhI samApta karake jo rAzi utpanna ho,usI pramANa viralana deya aura zalAkA rAzi sthApita karake, isa cauthI bAra sthApita kI gayI zalAkArAzimeM-se pahale kahI tIna guNakAra zalAkArAzike pramANako kama karake jo zeSa rahe , utanI zalAkArAzimeM-se pUrvokta prakArase eka-eka kama karate jaba vaha samApta ho taba jo rAzi utpanna ho,vahI agnikAyika 25 jIvoMkI rAzi hai| yaha dekhakara hI AcAryoMne kahA hai ki sAr3he tIna bArakI zalAkA rAzi rUpase lokako parasparameM guNA karanepara taijaskAyika jIvarAzi hotI hai| isa prakAra agnikAyika jIvarAzikI guNakAra zalAkAse Age asaMkhyAta-asaMkhyAta vagesthAna jAkara usakI vargazalAkA, arddhacchedarAzi aura prathama vargamUla hotA hai| usakA eka bAra varga karanepara taijaskAyika jIvoMkA pramANa hotA hai| usase asaMkhyAta-asaMkhyAta vargasthAna jAkara 30 taijaskAyikakI sthitikI vargazalAkA, arddhaccheda aura prathama vargamUla hotA hai| zaMkA-taijaskAyika sthiti kise kahate haiM ? samAdhAna-anyakAyase Akara taijaskAyameM jIva utpanna ho| aura tejaskAyako na chor3akara utkRSTa kAla taka taijaskAyameM hI janma letA rhe| vahI kAla taijaskAyika sthiti hai| 35 1. ma Duvanne / Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 227 'AuDharAzi vAraM Loge aNNoNNa saMguNe teU' eMdu peLdaM / aMtA caturthavAraM sthApisida zalAkArAzipramANamappa tejaskAyikAnyonyAbhyastaguNakArazalAkArArzAiyada mele asaMkhyAtavargasthAnaMgaLaM naDadA tejaskAyikajIvarAziya vargazalAkArAzi puTTillidaM melasaMkhyAtavargasthAnaMgalaM naDedu tejaskAyikajIvarAziyarddhacchedarAzi puTTidullidaM melasaMkhyAtavargasthAnaMgaLaM naDedu prathamamULaM puTTidudA prathamamUlamanoma vargagoLattejaskAyika jIvarAzi pramANaM puTTidu- 5 dallidaM melasaMkhyAtavargasthAnaMgaLaM naDedu tejaskAyasthitiya vargazalAkArAzI puTTidudI tejaskAyasthiti eMbudena doDanyakAyadattaNidaM baMdu tejaskAyaMgoLu puTTida jIvakkutkRSTadidaM tejaskAyikatvamaM pattuviDadirpa kAlama ditu peLalpaTudA tejaskAyikasthitivargazalAkArAziyida melasaMkhyAtavargasthAnaMgaLaM naDedu arddhacchedarAzi puTTidullidaM melasaMkhyAtavargasthAnaMgaLaM naDedu prathamamUlaM puTTidudadanorma vagaMgoLltejaskAyikasthitirAzi puTTidullidaM melasaMkhyAtavargasthAnaMgaLaM naDedavadhi nibaddha kSetrotkRSTarAziya vargazalAkArAzi puTTidullidaM melasaMkhyAtavargasthAnaMgaLaM naDedu naDedu marddhaccheda prathamamUlaMgaLpuTTiduvA prathamamUlamanAmme vagaMgoLu ttiralavadhi nibaddhakSetroskRSTapramANaM puTidullidaM melasaMkhyAtavargasthAnaMgaLaM naDedu naDedu vargazalAkArddhacchedaprathamamUlaMgaLe yathAkradidaM paTTiduvA prathamamUlamanomma vaggaMgoLalu sthitibaMdhAdhyavasAya rAzipramANaM puTTidudI sthitibaMdhAdhyavasAyama budena dorDa jJAnAvaraNAdikammaMgaLu jJAnAcchAdanAdi taMtamma svabhAvamakku 15 pattu viDadirpa kAlamuM sthitiye budA sthitibaMdhakAraNakaSAyapariNAmasthAnavikalparAzipramANameM - anyakAyAdAgatya teSatpannasya tejaskAyikatvamatyaktvA utkRSTena avasthAnakAlaH / tataH asaMkhyAtavargasthAnAni gatvA tdrdhcchedraashiH| tataH asaMkhyAtavargasthAnAni gatvA prathamamUlam / tasminnekavAraM vagite tejaskAyikasthitipramANam / tato'saMkhyAtAni vargasthAnAni gatvA gatvA vargazalAkArAziH ardhacchedazalAkArAziH prathamamUlam / tasminnekavAraM vagite avadhinibaddhotkRSTakSetram / tato'saMkhyAtAni vargasthAnAni gatvA gatvA vargazalAkArAzi- 20 rardhacchedarAziH prathamamU lam / tasminnekavAraM vagite sthitibandhAdhyavasAyasthAnAni / kAni tAni ? jJAnapracchAdanAdisvabhAvena karmaNAmavasthitikAlAtmakasthitibandhanibandhanAni / tato'saMkhyAtAni vargasthAnAni gatvA gatvA vargazalAkArAziH ardhacchedarAziH prathamamUlaM / tasminnekavAraM vagite anubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni / kAni taijaskAyika sthitise asaMkhyAta vargasthAna jAkara usakI arddhacchedarAzi hotI hai| usase asaMkhyAta vargasthAna jAkara prathama vargamUla hotA hai| usameM eka bAra varga karanepara 25 taijaskAyika sthitikA pramANa hotA hai| usase asaMkhyAta-asaMkhyAta vargasthAna jA-jAkara avadhijJAna sambandhI utkRSTa kSetrakI vargazalAkArAzi, arddhacchedarAzi aura prathama vargamUla hotA hai| usameM eka bAra vaga karanepara avadhijJAnase sambaddha utkRSTa kSetra hotA hai / usase asaMkhyAta-asaMkhyAta vargasthAna jA-jAkara sthitibandhAdhyavasAya sthAnoMkI vargazalAkA, arddhaccheda aura prathama vargamUla hotA hai| usakA eka bAra varga karanepara sthitibandhAdhyavasAya 30 sthAnoMkA pramANa hotA hai| zaMkA-sthitibandhAdhyavasAyasthAna kise kahate haiM ? ___ samAdhAna-jJAnAvaraNa Adi karmoMkA jJAnako AvaraNa karanA Adi svabhAva rUpase rahaneke kAlakA nAma to sthiti hai aura sthitibandhake kAraNabhUta pariNAmoMke sthAnoMko sthitibandhAdhyavasAyasthAna kahate haiM / usase Age asaMkhyAta-asaMkhyAta vargasthAna jA-jAkara / anubhAgabandhyAdhyavasAyasthAnoMkI vargazalAkA, ardhaccheda aura prathama vargamUla hotA hai| usameM eka bAra varga karanepara anubhAgabandhAdhyavasAyasthAna hote haiN| Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 go0 jIvakANDe budartha mallidaM melasaMkhyAtavargasthAnaMgaLaM naDedu naDedu yathAkramadidaM vargazalAkArddhacchedaprathamamUlaMgaLpu TiduvA prathamamUlamanoma vaggisidoDanubhAgabaMdhAdhyavasAyasthAnaM puTTidudA anubhAgabaMdhAdhyavasAyama budeMteMdoDe jJAnAvaraNAdi kammaMgaLa vrg| vargaNA / sprddhk| guNahAnisthAnarUpadinirda'vibhAga praticchedaMgaLa samUhamananubhAgameM budA anubhAgabaMdhanibaMdhanamappa sakalasaMsArijIva trikAlagocaraM gaLappa kaSAyapariNAmavikalparAzipramANameM budartha millidaM bhelasaMkhyAtavargasthAnaMgaLaM naDedu naDedu yathAkramadidaM vargazalAkArddhacchedaprathamamUlaMgaLapuTTiduvA prathamamUlamanomme vagaMgoLalu nigodajIvaMgaLakAyotkRSTa saMkhyApramANaM puTTidI nigodakAyotkRSTasaMkhyaya burda te dorDa / skaMdhAMDarAvAsapuLavigaLu yathAkramadidamasaMkhyAtalokaguNita kramaMgaLu / skaM = a / aM = a = a / aa| = a / = a1 = alg = a1 = a1 = al sal I puLavigaLoLu pra 1 // pulvig| phl| nigodazarIraMgaLu = a asaMkhyAtalokamAtraMgaLAgaluminitu puLavigaLgenitu nigodazarIraMgaLappurva ditanupAtatrairAzikasiddhasamastanigodazarIrapramANameMbudatthaM = a = aaa = aa allidaM melasaMkhyAtalokavaggesthAnaMgaLaM naDedu naDedu yathAkramadidaM vargazalAkAddhacchedaprathamamUlagaLpuTTiduvA prathamamUlamanAmmeM vargagoLl nigoda 15 sapA tAni? jJAnAvaraNAdikarmaNAM vargavargaNAspardhakagaNahAnisthAnarUpAvasthitAvibhAgapraticchedasamUhAtmakAnubhAgasya bandhanibandhanAni / tato'saMkhyAtAni vargasthAnAni gatvA galA vargazalAkArAzirardhacchedarAziH prathamamUlam / tasminnekavAraM vagite nigodazarIrotkRSTasaMkhyA / kiyatI sA? skandhANDarAvAsapulavidehA / yataH pRthagasaMkhyAtalokAlApAH api asaMkhyAtalokaguNitakramAH tataH etAvatI = aa = = / tataH asaMkhyAtalokamAtrANi vargasthAnAni gatvA gatvA vargazalAkArAziH ardhacchedarAziH prathamavargamUlam / tasminnekavAraM vagite nigodakAyasthitiH / kA sA? nigodazarIrAkAreNa pariNatapudgalaskandhAnAM tadAkArA 20 25 zaMkA-anubhAgabandhAdhyavasAyasthAna kise kahate haiM samAdhAna-jJAnAvaraNa Adi karmoke varga, vargaNA, spardhaka, guNa-hAnirUpase sthita avibhAgI praticchedoMke samUharUpa anubhAgake bandhake kAraNabhUta pariNAmoMke sthAnoMkA nAma sthitibandhAdhyavasAyasthAna hai| usase asaMkhyAta-asaMkhyAta vargasthAna jAkara nigoda zarIroMkI utkRSTa saMkhyAkI vargazalAkA, ardhaccheda aura prathama vargamUla hotA hai| usameM eka bAra varga 1 karanepara nigodazarIroMkI utkRSTa saMkhyA hotI hai| zaMkA-vaha saMkhya. kitanI hai ? samAdhAna-skandha, aNDara, AvAsa, pulavi aura deha ye pAMcoM pRthaka-pRthak asaMkhyAta lokapramANa honepara bhI kramase asaMkhyAta loka guNita haiN| ataH pA~ca jagaha asaMkhyAta lokako rakhakara parasparameM guNA karanese jo rAzi utpanna ho, utanI hI nigoda zarIroMkI 30 utkRSTa saMkhyA hai| usase Age asaMkhyAtalokamAtra asaMkhyAtalokamAtra vargasthAna jAkara nigodakAyasthitikI vargazalAkA, ardhaccheda aura prathama vargamUla hotA hai| usakA eka bAra varga karanepara nigodakAya sthiti hotI hai| zaMkA-nigodakAyasthiti kise kahate haiM ? samAdhAna-nigodazarIrarUpa pariName pudgala skandha utkRSTa rUpase jitane kAla taka nigodazarIrapaneko nahIM chor3ate,utane kAlake samayoMkA pramANa nigodakAyasthiti hai| yahA~ Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 229 kAyasthiti puTTidudA nigodakAyasthitiye budeta doDe // ||nigodshriirsvruupdidN pariNamisida pudgalaskaMdhaMgaLa tatsvarUpamaM pattuviDadenitu kAlamirguvA kAlamaM nigodakAyasthitiya du kaikoLvudeke doDa nigodajIvaMgaLge nigodatvaparityAgakAlamAdoDadutkRSTadidaM dvayarddhapudgalaparAvartapramitakAlamappadadanaMtamappuridamadilli kaikoLalpaDadu / A nigodakAyasthiAiyadaM melasaMkhyAtavargasthAnaMgaLaM naDedu naDadu yathAkramadidaM vargazalAkAddhaccheda prathamamUlaMgaLapuTTiduvA prathamamUla- 5 manoma vagaMgoLal yogotkRSTAvibhAgapraticchedapramANaM puTTidudAyogotkRSTAvibhAgapraticchedameM bude te dorDa jagaccheNighanapramANa kajIvapradezaMgaLoLa karmanokarmaparyyAyapariNamanayogyakArmaNavargaNAhAravargaNArUpa padagalapiDake tattatparyAyapariNamana doLa prakRtipradezabaMdhanimi zaktiyaM yogameM budA yogavikalpasthAnaMgaLaM jgcchennysNkhyaataikbhaagprmaannNglppuvq| cayAdhikaM gaLAguttaM pogi sarvotkRSTasthAnaMgatAvibhAgapraticchedapramANameM budatyaM / allidaM melasaMkhyAtavarga- 10 sthAnatvamaM biTTanaMtAnaMtavargasthAnaMgaLaM naDedu kevalajJAnacaturtyamulaghanAghanaM puTTidudidurbu kevalajJAnaprathamamUlamumaM turIyamUlamumaM guNisida rAzipramANamakkumide dviruupghnaaghnaadhaarNgvsthaanmkkuN| kiM bahunA : tyajanena avasthAnakAlaH, na tu nigodajIvAnAM utkRSTAvasthAnakAlaH, tasya dvayardhapudgalaparivartanapramitatvAt / tataH asaMkhyAtAni vargasthAnAni gatvA gatvA vargazalAkArAziH ardhacchedarAziH prathamamUlam / tasminnekavAraM 15 vagite yogasya catuHsthAnavRddhiMgatazreNyasaMkhyeyabhAgamAtreNa utkRSTasya avibhAgapraticchedarAzirutpadyate / kaH saH ? karmanokarmavargaNAnAM sarvAtmapradezeSu prakRtipradezabandhayohaMtuH / tato'nantAnantavargasthAnAni gatvA kevalajJAnasya caturthavargamalaghanAghanaH / sa ca tasya prathamacaturthavargamUlaguNanalabdhamAtraH / ayameva asyAH dhArAyA antaH / dvirUpavargadhArAyAM iSTasthAne yo yo rAzidazyate asyAM tatsthAne tatsadRzAH nava nava rAziguNanalabdhamAtrAH santi / asyAH sthAnavikalpAH kevalajJAnasya caturUponavargazalAkAmAtrAH ke v-4| evaM catasra eva dhArA 20 nigoda jIva nigodaparyAyameM jitane utkRSTa kAla taka raheM,use nigodakAyasthiti nahIM legeM kyoMki usakA kAla DhAI pudgala parAvartana hai jo ananta hai| usase asaMkhyAta-asaMkhyAtavargasthAna jAkara utkRSTa yogasthAnoMke avibhAgI praticchedoMkI vargazalAkArAzi, ardhaccheda rAzi aura prathama vargamUla utpanna hotA hai| usameM eka bAra varga karanepara jo catuHsthAna vRddhiko liye hue zreNIke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa yogasthAna haiM,unameM jo utkRSTa yogasthAna hai, 25 unake avibhAgI praticchedoMkA pramANa hotA hai / ve yogasthAnoMke avibhAgI praticcheda jIvake samasta pradezoMmeM karma aura nokarmaparyAyarUpa pariNamaneke yogya vargaNAoMmeM prakRtibandha aura pradezabandhake kAraNa hote haiM / usase anantAnanta vargasthAna jAkara kevalajJAnake caturtha vargamUlake ghanakA ghana AtA hai / vaha kevalajJAnake prathama vargamUla aura caturtha vargamUlako guNA karanepara jo labdha AtA hai.utanA mAtra hai| yahI dvirUpa ghanAghanadhArAkA antasthAna hai| dvirUpavarga- 30 dhArAmeM jisa sthAnameM jo rAzi hotI hai, isa dhArAmeM usa sthAnameM usa rAziko nau jagaha sthApita karake paraspara meM guNA karanese jo rAzi utpanna ho,utanI rAzi hotI hai / isa dhArAke saba sthAna kevalajJAnakI vargazalAkAke pramANase cAra kama hote haiN| isa taraha yahA~ cAra hI dhArAoMkA kathana kiyA hai| zeSa samadhArA Adi dasa dhArAe~ yahA~ upayogI na honese nahIM 1. batreSatkR / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 1 . go0 jIvakANDe jo jo rAsI dissadi virUvavagge saniTTaThANammi / taTThANe tassarisA ghaNAghaNe Nava NauddiTThA // yedu dvirUpavargadhArayoLu svakIyeSTasthAnadoLu AvAvarAzi kANalpaDugumAsthAnadoLArAzi samAnaMgaLa dvirUpadhanAdhanadhArayo navanavoddiSTaMgaLu I dvirUpaghanAghanadhAreMge sthAnavikalpaM5 gaLgenitakkuma dorDa kevalajJAnavargazalAkArAziyoLnAlku rUpagaL kuMdidanitu sthAnaM vikalpaMgaLappuvu / ke = / va - 4 / iMtilligupayogigaLappa nAlku dhAragaLapeLalpaTTavinnuLida sama / viSama / kRti / akRti / kRtimuul| akRtimuul| ghn| aghana / ghnmuul| aghanamUla meM ba pattuM dhAregalilliganupayogigaLedu peLvudillaM vistararucigaL trilokasAradoLaM bRhaddhArAparikarmadoLaM noddikolvudu|| anaMtaraM jagaccheNighanapramitalokanirNayArthamAgi paribhASe peLalpaDugumadate doDa: pallaM samuddauvamaM aMguLayaM sUi padaraghaNaNAmaM / jagaseDhi koyapadaro Loo viM ya aDapamANANi // plymuN| sAgaropamamuM / sUcyaMgulamuM / prtraaNgulmuN| ghnaaNgulmuN| jagaccheNiyaM / lokprtrmuN| lokamameM dinupamA pramANaMgaLagaMTU prakAraMgaLappUva / "ekadvayAdigaNanayA vaktamazakyasya rAzeH 15 kayAcidupamayA prtipaadnmupmaa| upamaiva pramANamupamApramANa" meMbI niruktyaabhipraadid| p| saa| suu2| pra 4 / gh6| jgcchenni-|j pra= / lo = / mA 8 eMTu pramANaMgaLage ivu saMdRSTigaLu // vavahAruddhAraddhA tiya pallA paDhamayammi sNkhaao| bidie dovasamuddA tadiye mijjedi kammaThidI // vyavahArapalyameMduddhArapalyameMdu addhApalyameM ditu palyaM mUru vikalpamappudalli prathamoddiSTavyavahArapalyado romasaMkhyagarcha, dvitIyoddhArapalyadoLu dvIpasAgarasaMkhyagarcha / tRtIyAddhApalyadoLu karmasthitigaLmodalAduvu pramANisalpaDuvuvu / uktAH / zeSasamAdidazadhArANAmatrAnupayogitvAt / tajjijJAsavaH trilokasAre bahaddhArAparikarmaNi vA ziSyA jAnantu / yadekadvayAdigaNanayA vinA upamayaiva ucyate tadupamAna, tat-palyaM sAgaropamaM sUcyaGgalaM pratarAGgalaM nAGgalaM jagacchaNiH lokaprataro lokazca ityaSTadhA / eSAM svarUpaM paribhASAkathanapUrvakaM idAnImucyate tadyathAyat sutIkSNenApi zastreNa chettuM bhettuM moTayituM ca na zakyate jalAnalAdibhirnAzaM naiti ekaikarasavarNagandhaM kahI haiN| jinheM unake jAnanekI icchA ho,unheM trilokasAra athavA bRhatdhArAparikarmase jAnanA caahie| 30 jo rAzi eka-do Adi gaNanAke dvArA na kahI jA sakaneke yogya honese kevala upamAke dvArA hI kahI jAtI hai,use lapamAna kahate haiM / upamAnake palya, sAgaropama, sUcyaMgula, pratarAMgula, ghanAMgula, jagaccheNi, lokapratara aura loka isa prakAra ATha bheda haiN| paribhASAke kathanapUrvaka inakA svarUpa aba kahate haiM-jo sutIkSNa zastrase bhI chedana-bhedana aura mor3ane meM asamartha hotA hai, jala-Aga Adise nAzako prApta nahIM hotA, eka rasa, eka gandha, eka rUpa 35 aura do sparza guNoMse yukta hotA hai, zabdakA kAraNa hai kintu svayaM zabdarUpa nahIM hai, Adi-madhya Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA khaMda sayaLa samatthaM tassa ya addhaM bhAMti deso tti / addhaddhaM ca padeso avibhAgI hoi paramANU // sakalAvayavasamarthaM skaMdhame 'budkkuN| adararddhamaM dezameM ditu pevararddhArddhamumaM pradezame pelavaparamANu meM budavibhAgiya kuM // saccheNa sutIkkheNaM chettuM bhettuM ca jaM kiLa Na sakko / jaLa aNalAdohi NAsaM Na edi so hodi paramANU // sutIkSNazastradidameraDu khaMDamADalu vidAri salu-moDeyaluM zakyamalladuduM jalAnalAdirgALadaM nAzamaneydadAvudoMdu pudgaladravyama paramANumakkuM // ekkarasavaNNagaMdhaM dopAsaM saddakAraNamasaddaM / khaMDaMtaridaM davvaM taM paramANuM bhAMti buhA // yathAyogyamappa oMdu rasanoMdu bamoM du gaMdhamumeraDu sparzaMgaLnuLLuDhuM zabdakAraNamumazabdamuM skaMdhAMtaritaM dravyaM paramANu meM dadaM budhavaraNadharAdidevaprpevaru / aMtA majjhahoNaM apadesaM iMdiehi Na hagejjhaM / jaM davvaM avibhattaM taM paramANuM bhAMti jiNA // aMtAdimadhyahInamapraderzAmadriyaMgaLadamagrAhyamuM yaddravyamavibhaktaM tadravyaM paramANurvedu 15 jinarpevva // puraMti gaLaMti jado pUraNagaLaNehi poggaLA teNa / paramANu ppiya ( NuM piya) jAdA iyadiTTha diTTivAdammi || 231 yatoM'taraMga bahiraMgakAraNAbhyAM pUraNagalanasvabhAvaiH pudgalAH pUrayaMti galaMti tena kAraNena pudgala paramANavopi ca pudgalA jAtAH // Avavu kelavaMta raMgabahiraMga kAraNaMgaLada pUraNagalanasvabhAvadidaM pudgalaMgaLu pUrisuvavuM galisuvavadu kArarNAdadaM paramANugaLu pudgalaMgamappurva didu dRSTivAdadolu dRSTaM / iMdriyaMgaLinagrAhacaMgaLa paramANugaLe birdAraMdamamuttaMgaLa paramANu galaaiM bAzaMkeyAdoDe sparzarasagaMdhavarNavaMtaH pudgalAH eMdirdAradaM paramANugaL mRttaMgaLa pUraNagalanasvabhAvadadaM pUrisubuvaM galisuvavumardAradaM pudgalaMmappurva dorDa paramANugaLa vibhAgigaLa purdAradaM galanapUraName te dorDa pedaparu : dvisparzazabdakAraNaM azabdaM skandhAntaritaM AdimadhyAvasAnarahitaM apradezaM indriyairagrAhyaM avibhAgi tad dravyaM paramANuH kathyate / sa ca antaraGgabahiraGgakAraNAbhyAM varNarasagandhasparzeH sarvadA pUraNaM galanaM ca skandhavat karoti iti pudgalaH / teSAmanantAnantAnAM skandhaH avasannAvasanno nAma, tataH sannAsannaH tRTareNuH trasareNuH rathareNuH, uttamamadhyamajaghanyabhogabhUmikarma bhUmibAlAgrANi likSAsarSapayavAGgulAni ceti dvAdazApi aSTASTaguNAni 10 20 aura anta se rahita hai, bahupradezIna honese apradezI hai, indriyoMke dvArA jAnane ke ayogya hai, 30 jisakA vibhAga nahIM ho sakatA, usa dravyako paramANu kahate haiM / vaha paramANu antaraMga - bahiraMga kAraNoMse varNa, gandha, rasa aura sparza guNoMke dvArA skandhakI taraha pUraNa aura galana arthAt vRddhi hAniko prApta hotA rahatA hai, isalie use pudgala kahate haiN| una anantAnanta paramANuoMke skandhakA nAma avasannAvasanna hai| usase sannAsana, tRTareNu, trasareNu, rathareNu, uttama bhogabhUmike manuSya ke bAlakA agrabhAga, madhyamabhogabhUmike manuSyake bAlakA agrabhAga, 35 jaghanyabhogabhUmike manuSyake bAlakA agrabhAga, karmabhUmike manuSyake bAlakA agrabhAga, lIkha, 25 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 go0 jIvakANDe vaNNarasagaMdhapAse pUraNagaLaNAi savvakALammi / khaMdhaM pi va kuNamANA paramANU poggaLA tamhA // varNarasagaMdhasparzeSu pUraNagalanAni sarvakAleSu / kurvANAH paramANavastasmAt skaMdhA apIva pudgalAH syuH|| ___ varNarasagaMdhasparzadoLu pUraNagalanaMgaLaM sarvadA mALpa paramANugaLu skaMdhaMgaLameM taMte pudglNglppuvu| paramANUhi yaNaMtANaMtehi bahuvidehi dvvehi| osaNNAsaNNettiya so khaMdho hodi NAmeNa // bahuvidhaMgaLappa paramANuganaMtAnaMtadravyaMgaLidaM samuditamAda skaMdhamadavasannAsanne eMbudakkaM // osaNNAsaNNo je ya guNide advehi hodi nnaamenn| saNNAsaNNe tti tado du iTTi khaMdho pamANatthaM // A avasannAsanneyumane 'TaridaM guNisuttiralu nAdiMdadu sannAsanneyebudakku mI dvitIyaskaMdhopama drvymN| aTTehiM guNadavvehi saNNAsaNNehi hodi tudireNU / tattiyamettahadehiM tudireNUhi pi tsrennuu|| mattama TariMda guNisalpaTTa sannAsannegaLnio du taTireNumakkumapizadadidamA tRTireNugaLumariMda guNisalpavAdoMdu trasareNuvakku / tasareNU rathareNU uttamabhogAvaNIe vALaggaM / majjhina bhogakhidIe vALaMpi jahaNNa bhoga khidivALaM // 20 mA trasareNugaLeTa goDadoMdu rathareNumakkuM rathareNugaLe TariMdamoMdu tama bhogabhUmijavAlAgra makku mA vAlAgraMgaLa TariMdamoMdu madhyamabhogabhUmijabAlAgramakku mA bAlAgaMgaLe TaridaM jaghanyabhogabhUmijAtanoMdu bAlAgramakkumA bAlAgaMgaLeTaridaM: kammamahIe vALaM likkhaM jUyaM javaM ca aMguLayaM / iya uttarA paNidA puvvehiM aTThaguNidehi // karmabhUmijanodu bAlAgramappudA bAlAgaMgaLeTa rido du likSamappudA likSagaLe TaridamoMdu sarSapamappudA sarSapaMgaLe TariMdamoMdu yavaiyakkumA yavegaLe TaridaM oM dNgulmkku| mntvyaani| aGgalaM tu utsedhAGgalaM pramANAGgalaM AtmAGgalamiti tridhA / tatra prAguktaparibhASAniSpannamutsedhAGgulam / tena nArakatiryagmanuSyadevazarIrANi bhAvanAdicaturvidhadevanagaratanniketanAni ca varNyante / tacca paJcazataguNaM bharatakSetrAvasarpiNIkAlaprathamacakravayaMDgulasamaM pramANAmulaM bhavati / tena dvIpodadhizailavedInadI3. kuNDajagatIvarSapramANAni varNyante / bharatairAvatamanuSyANAM svasvavartamAnakAlAGgulamAtmAmulaM bhavati / tena sarasoM, jau, aura aMgula ye bAraha bhI eka dUsarese ATha-ATha gune jaannaa| aMgulake tIna bheda haiM-utsedhAMgula, pramANAMgula aura AtmAMgula / pUrvokta kramase utpanna huA utsedhAMgula hai| isase nArakI, tiyaMca, manuSya aura devoMke zarIra, bhavanavAsI Adi cAra nikAyoMke devoMke nagara aura nivAsasthAna Adike mApakA kathana kiyA jAtA hai| usa utsedhAMgulase 35 pA~ca sau gunA pramANAMgula hotA hai / yaha pramANAMgula bharatakSetrameM avasarpiNI kAlake prathama cakravartIkA AtmAMgula hotA hai| isase dvIpa, samudra, parvata, vedI, nadI, kuNDa, jagatI, kSetra Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jovatattvapradIpikA 233 tivikappamaMgulaM taM uccheha pamANa appa aMgulayaM / paribhAsANippaNaM hodi hu ussehasUci aMgulayaM ||-[ti. pa. 1 / 107 ] mattamA aMgulaM trivikalpamakku mutsedhapramANAtmAMgulameMditumivaroL prathamoddiSTaparibhASAniSpannAMgulamutsedha suucyNgulmkuN| tacciya paMcasayAI avsppinni-pddhm-bhrhckkiss| aMgulamekkaM jaM jiya taM tu pamANaMgulaM hodi // -[ ti. pa. 1 / 108 ] A utsedhasUcyaMgulaMgaLenUru koMDadoMdu bharatakSetradavasappiNIkAlada prathamacakravattiya aMgulamakkumadu tAne matta pramANAMgulameM bpesrnulludkkuN| jassi jassi kALe bharaherAvadamahIsu je mnnuvaa|| tassi tassi tANaM aMgulamAdaMgulaM NAma ||-[ti. pa. 1 / 109]. AvAva kAladoLu bharatairAvatamahIgaLoLAkkalaMbarmanuSyarugaLA A kAladoLA manuSya- " rugaLaMgulamadAtmAMgulama budakkaM / uccheha aMguLeNa ya surANa Naratiriya NArayANaM ca / usseha jANa bhAvaNa caudevaNikedaNayarANaM ||-[ti. pa. 1 / 110 ] devamanuSyatiryagnArakarugaLa zarIrotsedhaMgaLaM bhAvanAdi catuvidhadevarkaLa nagaraMgaLoLagaNa- 15 niketanaMgaLumutsedhAMguladidaM pvnnishlpdduvuvu| dIvovahiselANaM vedINa NadINa kuMDa jagadINaM / vassANaM ca pamANaM hodi pamANaMguleNeva // -[ ti. pa. 1 / 111 ] dvIpodadhizailaMgaLa vedigaLa nadigaLa kuMDaMgaLa jagatigaLa varSagaLa pramANaMgaLanituM pramANAMguladida meyppuvu| bhiMgArakalasadappaNadhaNuhapaDahajugANa sayaNasagaDANaM / halamusalasattitomarasiMhAsaNa bANaNAli akkhANaM // cAmaradaMhipIDhacchattANaM NaraNivAsaNayarANaM / * saMkhA ||-[ti. pa. 11112-113 ] bhaMgArakalazadarpaNadhanuHpaTahayugazayanazakaTahalamuzalazaktitomarasiMhAsanabANalakSanALi cAmara- 1 duMdubhipIThachatranaranivAsanaranagarodyAna prabhRtigaLa saMkhyeyAtmAMguladida meymkkuN| bhaMgArakalazadarpaNadhanuHpaTahayugazayanazakaTahalamuzalazaktitomarasiMhAsanabANAkSanAlicAmaradundubhipIThachatranaranivAsanagaranagodyAnAdayo varNyante / SaDaGgulaiH pAdastato vitastiH hastaH kiSkuH daNDazceti catvAro'pi dviguNA dviguNA bhavanti / dvisahasradaNDaiH krozaH catubhiH krozairyojanam / pramANayojanAgAdhavyAso vRtto gartaH, uttamabhogaAdike pramANakA kathana kiyA jAtA hai| bharata aura airAvata kSetrake manuSyoMkA apane-apane vartamAnakAlameM jo aMgula hotA hai ,vaha AtmAMgula hai / usase jhArI, kalaza, darpaNa, dhanuSa, Dhola, juA, zayyA, gAr3I, hala, mUsala, zakti, bhAlA, siMhAsana, bANa, pAse, nAlI, camara, dundubhi, Asana, chatra, manuSyoMke nivAsa, nagara, udyAna Adike pramANakA kathana kiyA jAtA hai| chaha aMgalakA eka pATa hotA hai| usase vitasti. hAtha. cAra hAtha (24 aMgala) aura daNDa ye cAroM dane-dane hote haiN| do hajAra daNDakA eka kosa, aura cAra kosakA eka yojana hotA hai| pramANAMgulase niSpanna yojana pramANa caur3A aura gaharA gola gaDDA kro| use uttama- 25 bhogabhUmike mer3heke yugalake janmase eka dinase lekara sAta dinake romoMke agrabhAgoMko, ujja Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 10 vitthAra turimabhAge parihihade tassa khettaphalaM // [ ti. pa. 1 / 117] samavRttavyAsavargamaM / 1 / 1 / dazaguNitaM mADuttiralu karaNivRtta paridhiyakku 1 / mI karaNiyaM mUlaMgolanitakku / 19 midaM vitthAraturimabhAge parihihadi tassa khettaphalaM 6 20 go0 jIvakANDe chahi aMguLehi pAdo bepAdehiM vihatthiNAmA ya / doNi vihatthI hattho behatyahi have kikkU // [ ti pa 1 / 114 ] AraMguLa divaM pAdaM pAdadvaryAdadaM vitasti, vitastidvaryAdadaM hastaM hastadvayadadaM kiSku / arraf daMDa doNi sahassehi tehi koso ya / kosacaukkeNa have joyaNamekkaM jahA kamaso // - [ ] kiSkuryAdidaM daMDamakkumA daMDadvisahasraMgaLadaM krozamakkumAkroza catuSkadinoM du yojanamakkuM / pramANa yojanotsedha yojanavistAra vRttagarttaghanaphalamaM gaNita kuzaladidaM taralpaDuvudu / samava vAsavagge dahaguNide karaNiparirayo hodi / 25 234 eMdidu kSetraphalamappudidaM vediyadaM guNisutiralu palyada ghanaphalamakku 19 1 ghanaphalame pratyekaM trividhapalyaMgaLa kkuM / 2 4 uttamabhogakhidIe uppaNNavijugalaromakoDIo / ekkAdisattadivasAvahimmi chettUNa saMgahidaM // [ ti. pa. 1 / 119 ] uttamabhogabhUmiyozhutpannAvi yugaLaromaMgaLaneLudivasAvasAnadoL kattarisikoMDu romAgravyAsasamAnamaM keLagiLidu kattarisidA vAlAgra koTigaLaM saMgrahisikoM Du |aivttttiih romaM gahirtAhi niraMtaraM paDhamaM / accataM NicidUNaM bharidavvaM jAvabhUmisamaM // [ti pa. 1 / 120 ] iMtativRttaMgaLappA''romAgraMgaLadaM niraMtaraM aMtarAlAdarzanameMtaMte atyaMtanicitaM mADi prathama - kuMDaM tuMbalpaDuvudumadennevaraM bhUmisamAnamappudannevaraM / iMtu tubida prathamavyavahArapalyada romapramANaMgaLagutpattipUrvakamAgi romapramANaMgaLaM pedaparu | daMDapamA gulae ussehaMgulaM javaM ca juvaM ca / likkhaM taha kAdUNaM vALaggaM kammabhUmIe // [ ti pa 1 / 121 ] 1 / 10 / 19 / 1 6 4 mI (38) muM peda garttaghanaphalamaM 19 pramANadaMDaMgaLumaM pramANAMgulaMgaLumaM mADi mattamA pramANAM 24 bhUmAviyugalasya ekAdisapta dinAbhyantare gRhItairagravyAsAyAmai romA nirantaramatyantanicito bhUmisamo bhartavyaH / tadromasaMkhyA sAdhyate--- 6 vyAsasya vargoM 1 / 1 dazabhirguNite sati karaNirUpaparidhirbhavati 1 / 1 / 10 asya mUlamidaM 19 asmin vyAsaturIyabhAgena guNite kSetraphalaM bhavati / 19 / 1 asmin punaH vedhena guNite ghanaphalaM bhavati 19 6 / 4 24 30 jinakI lambAI-caur3AI agrabhAgake samAna ho, pRthvIke stara taka atyanta ThasAThasa bhara do / usake romoMkI saMkhyA sAdhate haiM-vyAsa eka yojana, usakA varga bhI eka yojana, use dasa se para dasa yojana pramANa paridhi hotI hai| isakA vargamUla hotA hai| isameM vyAsa ke caturthabhAgase guNA karanepara kSetraphala = hotA hai / isako gaharAI meM eka yojana se guNA karanepara ghanaphala bhI hotA hai / Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 235 gulaMgaLunutsedhAMguLagaLaM mADiyavane yavegaLaM mADi, yavegaLaM yUkaMgaLaM mADi, yUkaMgaLaM likSagaLaM mADi likSagaLaM karmabhUmijara bAlAgaMgaLaM mADi karmabhUmijara bAlAgraMgaLaM / avara majjhimauttamabhogakhidINaM ca bAla aggANaM / ekkekkamaTThaghaNahada romA vavahArapallassa ||-[pi. pa. 1 / 122 ] jaghanya bhogabhUmijara vAlAgraMgaLaM mADi mattamavaM madhyamabhogabhUmijara vAlAgraMgaLaM mADi 5 matavanuttamabhogabhUmijara vAlAgraMgaLaM mADi daMDaMgaLamodalAdumellaM dhanarAzige puguvamuca guNakAraMgaLu ghanAtmakaMgaLeyAgalvaLkumappudarinellA guNakAraMgaLanuttamabhogabhUmijara vAlAgrapayyaMtamAda guNakAraMgaLanitumaMghanAtmakaMgaLAgi sthApisuvudi 19 / 8000 / 96 / 500 / 8 / 8 / 8 / 8 / 8 / 8 / 8 / 24 / 8000 / 96 / 500 / 8 / 8 / 8 / 8 / 8 / 8 / 8 / 800 / 96 / 500 / 8 / 8 / 8 / 8 / 8 / 8 / 8 / 10 ntu sthApisidI guNakAraMgaLaM rAzyardhakhaMDavidhAnadidaM laghukaraNamAgi guNiyisida labdharAziya romapramANaMgaLu vyavahArapalyaromakhaMDaMgaLappuvumavarapramANamaM peLdaparu / aTThArasaThANasu suNNANi do Navekka do ekk| paNa Nava caukka sattA saga sattA ekka tiya suNNA // do aTTa suNNa tiya Nabha tiyachakkA doNi paNa caukkANi / tiyaekka caukkANi aMkakame pallaromassa // -[ ] idaM punarekayojanasya aSTasahasrardaNDaiH, ekadaNDasya SaNNavatyaGgalaiH, ekapramANAGgulasya paJcazatyA vyavahArAGgulaiH, ekatadaGgulasya aSTabhiryavairekayavasya aSTabhiyUkAbhiH, ekayUkAyA aSTabhilikSAbhiH, ekalikSAyA aSTabhiH karmabhUmivAlAH, ekatadvAlAgrasya aSTabhirjaghanyabhogabhUmivAlAH, ekatadvAlAgrasya aSTabhirmadhyamabhogabhUmivAlAH, ekatadvAlAgrasya aSTabhirutkRSTa bhogabhUmivAlAzca ghanaziMgaNakArA ghanAtmakA bhavantIti dhanIkRta- 20 guNayitvA16-8000 / 96 / 500 / 8 / 8 / 8 / 8 / 8 / 8 / 8 / 8000 / 96 / 500 / 8 / 8 / 8 / 8 / 8 / 8 / 8 / 8000 / 96 / 500 / 8 / 8 / 8 / 8 / 8 / 8 / 8 / aba yahA~ eka yojanake ATha hajAra dhanuSa, eka dhanuSake chiyAnave aMgula, eka pramA- 25 NAMgulake pA~ca sau vyavahArAMgula, eka vyavahArAMgulake ATha yava, eka yavake ATha ja, eka jU ke ATha lIkha, eka lIkhake karmabhUmija manuSyake ATha bAlAgra, eka bAlAgrake jaghanya bhogabhUmija manuSyake ATha bAlAgra, isa eka bAlAgrake madhya bhogabhUmija manuSyake ATha bAlAna, isa eka bAlAgrake utkRSTa bhogabhUmija manuSyake ATha bAlAgra hote haiM / dhanarAzike guNAkAradhanAtmaka hI hote haiM / ataH ina sabakAguNAkAradhanarUpa karaneke lie pahale unnIsakA 30 caubIsavA~ bhAga likhakara usake Age ATha hajAra Adi tIna-tIna bAra rakhakara parasparameM guNA karanA caahie-1648000|8000/8000|96|96|96500|500|5001818181818181 81818181818181818181818181818 / somuNAkAroM meM rAzike adhakhaNDa vidhAna aura laghukaraNake dvArA guNA karanepara. jo labdha prApta huA,vaha aMkakramake anusAra isa prakAra hai- bAyIM orase pahale aThAraha bindI likhakara pIche do,nau,eka,do,eka,pA~ca,nau,cAra,sAta,sAta,sAta, 35 eka,tIna bindI,do ATha bindI,tIna bindI,tIna,chaha,do,pA~ca,cAra,tIna, eka,cAra likhnaa| ye vyavahArapalyake romoMkI saMkhyA hai Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 go. jIvakANDe , aMkakramadidaM padine TuM sthAnaMgaLolu zUnyaMgaLappuvumeraDumo bhattu modumeraDumo dumay,mobhattuM nAlkumaLu meLu meLumodu mUruM zUnyamumaraDumeMTuM zUnyamuM mUru zUnyamU mUru mAru meraDumayduM nAlku mUrumoMdu naakumkkuN| 413 / 45263030820317 / 7749512 / 192000000000000000000 / nAnUra padimUraM SaDvArakoTigarcha nAlvattaydu lakSeyumippattAru sAsirada mUnUra mUru paMcavAra koTigaLu 5 maTu lakSeyu mippattusAsirada mUnUra padinela caturvArakoTigaLu meppatte lakSeyaM nAlvattoMbhattu sAsiradainUra hanneraDu trivArakoTigarcha hatto bhattulakSayumippatu sAsiradvikavArakoTigaThappubudatthaM / ekkekkaM romaggaM vassasade pelidammi so pllo| ritto hodi sa kAlo uddhaarnnimittvvhaaro|-[ti. pa. 1 / 125 ] intI gartasthita romAgaMgaLolo dodu romAgramaM varSazatadolu speTisalA palyamadu hoga 10 riktamakkumA kAlamuddhArapalyanimittamappa vyavahAra plykaalmkkuN| saMdRSTi 2-7 // 7 // vavahAraromarAsi pttekkmsNkhkoddivrisaannN| samayasamaM chettUNaM bidie pallammi bharidami ||-[ti. pa. 1 / 126 ] vyavahArapalyasthita romarAziyoLekaikaromamaM pratyekasaMkhyAtakoTivaSaMgaLasamayaMgaLoLa samAnamAgi kattarisi dvitIyapalyamaM tuMbuvudaMtu tuNbutirlu| samayaM paDi ekkevalaM vAlaggaM pelidammi so pllo| ritto hodi sa kAlo uddhAraM NAma pallaM tu||-[ ti. pa. 1 / 127 ] A tuMbida vAlAgraMgaLoLoMdoMdaM samayaM prati spheTisuttiralA palyameM diMge riktamakkumA guNakAreSu rAzyardhakhaNDavidhAnena laghukaraNena guNiteSu yallabdhaM tadidamaGkakrameNa aSTAdazazUnyadvinavaikadvacekapaJcanavacatuHsaptasaptasaptakatrizUnyadvayaSTazUnya trizUnyatriSadvipaJcacatustryekacaturmAtraM vyavahArapalyasaMkhyA bhavati20 413, 4526303, 0820317, 7749512, 1920000, 00000000000000 / catuHzatatrayoda zaSaTvArakoTipaJcacatvAriMzallakSaSaDviMzatisahasratrizatatripaJcavArakoTyaSTa lakSaviMzatisahasratrizatasaptadazacaturvAra - koTisaptasaptatilakSakAnapazcAzatsahasrapaJcazatadvAdazatrivArakoTyekAnaviMzatilakSaviMzatisahasradvivArakoTimAtra - mityarthaH / ekaikasmistadromAgre varSazate varSazate'panIte yAvAna kAlaH sa sarvo vyavahArapalyasya kAlo bhavati / saMdRSTiH 211 / punarekaikasmistadromAgre asaMkhyAtakoTivarSasamayaiH samaM pratyekaM khaNDite 'dvitIyapalyasya romAgra 15 25 413,4526303,0820317, 7749512, 192000000000000000000 / arthAt cAra sau teraha kor3Akor3I koDAkor3I kor3Akor3I, paiMtAlIsa lAkha chabbIsa hajAra tIna sau tIna kor3Akor3I kor3Akor3I kor3I, ATha lAkha bIsa hajAra tIna sau sataraha kor3Akor3I kor3Akor3I, satahattara lAkha unacAsa hajAra pA~ca sau bAraha kor3Akor3I kor3I, unnIsa lAkha bIsa hajAra kor3Akor3I pramANa hote haiN| ina romAnoM meM se eka-eka roma sau-sau varSa ke bAda nikAlanepara 30 jitanA kAla hotA hai,vaha saba vyavahArapalyakA kAla hai| punaH ina eka-eka romAnakA asaMkhyAta karor3a varSoMke jitane samaya hote haiM, utane-utane khaNDa karanepara dUsare uddhAra palyake romAnoMkI saMkhyA hotI hai| itane hI isake samaya hote haiN| unakI saMkhyA lAte haiM-viralana rAziko deyarAzike ardhacchedoMse guNA karanepara jo labdha AtA hai, vaha utpanna rAzike ardhacchedoMkA pramANa hotA hai / ataH addhApalyakI ardhacchedarAzimeM addhApalyakI ardhaccheda 1. ba uddhAra / Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 237 kAlamuddhArapalyameM ba nAmakkumidakke saMdRSTi / vi 3 che che I saMdRSTiga nirNayamaM maalp| 25 ko 2 "tiyahINa seDhi chedaNametto rajjucchede havei" eMdu trirUponajagaccheNiya arddhacchedaMgaLu rajjucchedaMgaLappuvA (ja) gaccheNiyarddhacchedaMgaLe nita doDe : viralijjamANarAsi diNNassaddhacchidIhi sNgunnide| ___ addhacchedA hoMti hu savvatthuppaNNarAsissa // -[ ti. sA. 107 } eMditu jagacchreNiya viralanarAziyaM deyamappa ghanAMguladardhacchedaMgALadaM guNiyisidorDa jagacchreNiya ardhacchedaMgaLappuvA trirUponajagaccheNiya arddhacchedapramitaMgaLola rajjucchedaMgaLoLa vi 3 che che 3 oMdu lakSayojanadarddhacchedaMgaLaM eLa lakSeyumaruvatteM TusAsiramaMgucchedaMgaLumadhikamAdasUcyaMgulArddhacchedaMgaLaMkaLiyalu samastadvIpasAgaraMgaLa pramANamakkumalliyapanayana trairAzikamaM mADi kaLevude te doDe che che 3 initu guNakAramaM tori viralanarAziyoLoMdu rUpaM kaLeyalpaDuttiralinitu- 10 rUpuguLge niturUpugaLakaLayalbappu du pramANaphalaicchArAzigaLaM mADi pra che che 3 pha 1 / i / che 7 / che| baMda labdhaM sAdhikatribhAgamanA viralanarAziyappa guNyarAziyoLakaLedoDadu samastadvIpasAgara m saMkhyA bhavati, tatsamayasaMkhyApi tAvatI saMdRSTiH vi| che che 3 / iyamAnIyate-viralanarAzI deyarAzyardhaccheda / 25 ko 2 1/ 3 mAvaigaNite labdhasyotsannarAzyardhacchedapramANatvAta addhApalyasya ardhacchedarAzI tenaiva rAzinA guNite sUcyagulArdhacchedaH che che / ayaM ca triguNito ghanAGgalasyAdhucchedaH che che 3 / anena addhApalyArdhacchedarAzyasaMkhyA- 15 taikabhAge guNite jagacchaNerardhacchedaH vi che che 3 / ayaM ca trirUpono rajjucchedaH vi che che 3 / asmAt merumastakapatitaikArdhacchedena saha lakSayojanAnAM saptalakSASTASaSTisahasrAGgalAnAM ca saMkhyAtairardhacchedaiH adhikasUcyagulArdhacchedeSu apanIteSu zeSaM samastadvIpasAgarasaMkhyA bhavati / tadapanayanaM tu yadi pra che che 3 etAvanmAtrArAzise guNA karanepara sUcyaMgulakI ardhacchedarAzi hotI hai / isako tigunA karanepara ghanAMgulakI ardhacchedarAzi hotI hai| isase addhApalyakI ardhaccheda rAzike asaMkhyAtave bhAgako guNA 20 karanepara jagatazreNIke ardhaccheda hote haiM / isameM tIna kama karanepara rAjUke ardhaccheda hote haiN| inameM-se merukI coTIpara par3anevAle eka ardhacchedake sAtha eka lAkha yojana tathA eka yojanake sAta lAkha ar3asaTha hajAra aMguloMke saMkhyAta ardhacchedase adhika sUcyaMgulake ardhacchedoMko ghaTAnepara jo zeSa rahe,utanI hI samasta dvIpasamudroMkI saMkhyA hai| ghaTAnekI prakriyA isa prakAra hai- yadi tigune sUcyaMgulake ardhaccheda pramANa guNAkAraghaTAneke lie addhApalyake adhacchedoMke 25 asaMkhyAtaveM pramANa guNyameM eka ghaTAyA jAtA hai, to yahA~ saMkhyAta adhika sUcyaMgulake ardhaccheda ghaTAneke lie kitanA ghaTAnA cAhie aisA trairAzika karanepara kucha adhika tribhAga guNyameM-se ghaTAnA caahie| isa prakAra kucha adhika ekake tIsare bhAgase hIna palyake 1. mtiyolu| 2. iMtu / Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 30 pramANarAziyakku madakke saMdRSTi vi che che 3 mattamo dvIpasAgaraMgaLa "sabve dIvasamuddA aDDAi - jjuddhA rUvahimettayA hoMti" eMduddhArasAgaropamaMgaLe raDuvareyakkumoM duddhArasAgaropamakke pattu koTikoTiyuddhArapatyaMga puraMde raDuvara yuddhArasAga ropa maMgapitta koTi koTiyuddhArapatyaMga pvA uddhArapatyaMgaLippattadu koTi koTigaginitu rAziyAgaloM duddhArapalyakkanitu rAzi pramANamapu 3. 5 dedu trairAzika mADi pra upa= 25 ko 2pha / vi-1 che che 3 icchi // upa 1 // baMda labdha 3 go0 jIvakANDe 1 moduddhArapatyapramANamakkuM saMdRSTi vi 1 / che che 3 iMtuddhArapatyapramANaM siddhamAyatu / 325 ko 2 IyuddhArapatyaromaMgaLa mo` do daM'saMkhyAta varSasamayasamAnamAgi khaMDisi tRtIyapatyamaM tuMba pratisamayamo dodu romamaM tegeyalenitukAlakkA palyaro maMgaLatIgumanitu samayapramANamaddhApalyabudakkumadariMdaM nAraka tiyyaMgnarAmararugaLa karmmasthiti pavaNisalpaDuguM / saMdRSTi / pa / uddhArapalya10 doMdu romamanaddhApalyanimittamAgiyasaMkhyAtavarSasamaya samAnamAgi khaMDisikoDenitu romakhaMDaMgaLa vedu 30 prazneyAdoDe trairAzikaM mADalpaDuguM / uddhArapalyaromakhaMDaMgaLa nitakke pra u = ro = / viche che 3 m = 3 / 25 ko 2 phapha palyamAgaloM duddhArapalyaromakkenitaddhArapalya romakhaMDaMgaLappuve / icchi u = =ro=1|| du panayane ekaM rUpaM pha 1 apanoyate tadA i che che etAvadapanayane kiyadapanIyate iti trairAzikena labdhaM sAdhikache che 3 / eSA dvIpasamudrasaMkhyA yataH sArdhadvayoddhArasAgaropama tribhAgaM 1 guNye'panayet / tatsaMdRSTiH - vi 3 / 1. 3 15 mAtra tataH kAraNAt paJcaviMzatikoTIkoTayuddhArapatyAni bhavanti / tAvatAM palyAnAM prapa 25 ko 2, yadyayaM i rAziH pha vi I 1 3 che che 3 tadA ekoddhArapalyasya ipa 1 kiyAn rAziriti trairAzikena prAguktA ekoddhAra ardhacchedoMke asaMkhyAtaveM bhAgako palyake ardhacchedoMke vargase tIna guNe pramANase guNA karane para samasta dvIpa-samudroMkI saMkhyA hotI hai / yataH itane dvIpasamudra DhAI uddhAra sAgara pramANa hote haiN| ataH ve pacIsa kor3Akor3I uddhAra palya pramANa hue / so yadi itane palyoMkI pUrvokta 20 saMkhyA hotI hai, to eka uddhAra palyakI kitanI huI, aisA trairAzika karanepara pUrvokta dvIpasamudroMkI saMkhyAko pacIsa kor3Akor3Ise bhAga denepara jo pramANa Ave, utanI uddhAra palyake roma khaNDoMkI saMkhyA jAnanA / ina uddhAra palyake romakhaNDoM meM se bhI pratyeka khaNDake asaMkhyAta varSa ke jitane samaya haiM, utane khaNDa karo / jo pramANa ho, utane hI addhApalyake romakhaNDa haiM / isake samaya kA pramANa bhI utanA hai, kyoMki pratisamaya eka-eka roma nikAlanepara jitane Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jovatattvapradIpikA 239 trairAzikamaM mADi baMda labdhami viche pa cha 3 doMduddhAraromama khaMDisida khNddprmaannmkkuN| addhA 325 ko 2 palya tannarddhacchedarAziyaM melasaMkhyAtavargasthAnaMgaLaM naDedu puTTidudI hAraM palyacchedarAziya prathamavargama palyacchedAsaMkhyAtekabhAgadidaM guNisidaniteyakkumadariMdamasaMkhyAtavarSasamayaMgaLe buvuminitayappuvu vipa che che 3 palyaM pratipAditamAyatu // 30 i 25 ko 2 edANaM pallANaM dahappamANAo koddkoddiio| sAgarauvamassa puDhaM ekkassa havejja parimANaM ||-[ti. pa. 13130 ] I muru palyagaLa pattakoTikoTiyaM pratyeka koMDoDe yathAsaMkhyAyadaM tattadvayavahArAdi sAgaropamaMgaLappuvoMdoMdu ||voNdu sAgaropamaM pattukoTikoTi palyapramANamappudakkupapattiyaM peLdapaM / palyasya saMdRSTiH siddhayati vi che che 3 / punarasyakai kasmin romakhaNDe asaMkhyAtavarSasamayaiH samaM khaNDite 3 25 ko 2 yAvanti romakhaNDAni tAvatI advApalyasya romakhaNDasaMkhyA bhavati / tatsamayasaMkhyApi tAvatyeva / te asaMkhyAta- 10 varSasamayAH katIti cet ucyate-etAvanti romakhaNDAni pra viche che 3 asaMkhyAtavarSasamayaiH khaNDitAni 1J25 ko 2 yadyaddhApalyamAtrANi bhaveyuH pha pa 1 tadA ekakhaNDe asaMkhyAtavarSasamayaH khaNDite kati khaNDAni bhaveyuH ? iti samayameM vaha rikta ho,utanA hI addhApalyakA kAla hai| ve asaMkhyAta varSake samaya kitane haiM,so batalAte haiM-uddhArapalyake samasta romakhaNDoMmeM se pratyekake asaMkhyAta varSakA samaya pramANa khaNDa karanepara yadi eka addhApalya pramANa khaNDa hote haiM,to eka khaNDako asaMkhyAta varSake 15 samayoMse khaNDita karanepara kitane khaNDa hoMge? aisA trairAzika karanese jitanA labdharAzikA pramANa hotA hai,utanA hI asaMkhyAta varSake samaya hote haiM / addhApalya apanI ardhacchedarAzise Upara asaMkhyAta vargasthAna jAkara utpanna hotA hai,aisA jaannaa| isa prakAra palyoMko khaa| 1. ma pa vi + che che 125 ko 2 / 2. ma pa+che che 3 vi. 125 ko 2 / 3. basiddhA bhavati / Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 go0 jIvakANDe 'lavaNaMbuhisuhamaphaLe caurasse ekkajoyaNasseva / suhumaphaLeNavaharide varlDa mULaM sahassavehaguNaM ||-[tri. sA. 103 ] romahadaM chakkesajalu sege paNNuvIsa samayAtti / saMpAdaM kariya hade kesehi sAgaruppattI // '-[ tri. sA. 104 ] 5 lavaNasamudradAyata caturasrasUkSmaphalamaM taMdu : 'aMtAisUijogrAM ruddhaddhaguNittu duppIDa kiccA / tiguNaM dasakaraNi guNaM bAdarasuhamaM phalaM valae // '- [ tri. sA. 315 ] aNtsuucii| 5 la / AdisUcI 1 la / yo 6 la ruMdrArddhaguNaM 6 le l| dvipratIkaM mADiyoMdu rAziyaM trigaNisidaDe bAdarakSetraphalamakkamoda rAziyaM dazakaraNiya gaNisidaDe vargAtmakasakSmaphala 1. mkku| 6 la la 6 la la 10 / midaneka yojanasUkSmaphaladidaM bhAgisalu vRtta palyagataMgaLappu 6 la la / 6 la la 10 vivanapattisidaDe dazakarANige dazakaraNi hogi 'hArasya hAro guNakoza 1 --- trairAzikena labdhamAtrasamayA bhavanti ityarthaH viche che 3 / ( addhApalyaM hi nijAdhacchedarAzerupari asaMkhyAta 1J25 ko 2 vargasthAnAni gatvA utpanna iti jJAtavya ) evaM palpAnyuktAni / tatrAdyana palyena romasaMkhyA, dvitIyena dvIpasamudrasaMkhyA, tRtIyena karmasthityAdizca varNyate / taistairdazabhiH koTikoTibhiH, ekaikaM tattanAma sAgaropamaM bhavati / tasyopapattirucyate-lavaNasamudrasyAntaHsUcI 5 la, tathAdi sUcI 1 l| anayoryogaH 6 la / asmin rundrArdhana 1 la guNite sati yallabdhaM tadidaM 6 la la vargAtmakaM kRtvA 6 la la 6 la la dazabhiH karaNyAtmabhirguNite sUkSmaphalavargo bhavati . 6 la la / 6 la la 10 / imaM ekayojanavyAsavRttasya sUkSmakSetraphalena 6 la la / 6 la la / 10 / bhaktvA dazakaraNyA dazakaraNima inameM se prathama palyase roma saMkhyA, dUsarese dvIpasamudroMkI saMkhyA aura tIsarese karmokI sthiti 1. Adi jAnI jAtI hai| pratyeka palyako dasa kor3Akor3Ise guNA karanepara apane-apane nAmakA eka-eka sAgara hotA hai / usakI upapatti kahate haiM lavaNasamudrako antasUcI pA~ca lAkha aura Adi sUcI eka lAkha hai| donoMko milAnepara chaha lAkha hote haiM / isako lavaNasamudra ke do lAkha vyAsake Adhe eka lAkhase guNA karanepara chaha lAkha lAkha hote haiM / isakA varga karake use dasase guNA karanepara 6 la. la. x 6 la. la.x 10 yaha paridhirUpa kSetra huaa| isa paridhirUpa kSetraphalako eka yojana vyAsavAle golAkAra palyake gaDDhe ke sUkSma kSetraphalase bhAga denepara 6 la. la. x 6 la. la. x 10 dasase xx10 dasakA apavartana karake tathA 'bhAgahArakA bhAgahAra rAzikA guNAkAra hotA hai', isa niyamake 1. ma 6 la / 1 l| 2. rekhAGkitabhAgo nAsti bapratau / Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA rAzeH' eMdA nAlku nAlkurgALadamArAru aMkaMgaLaM guNiyisalu 24 la la 24 la la vRttagataMgaLa vargamakkumI vargamaM pUlaMgoLalu zuddhagartasUkSmaphalaMgaLappuvu / 24 la la iveM vedheyappasahasradidaM guNiyisalu palyagataMgaLa ghanaphalamakku 24 la la / 1000 / mo rAziyaM tatra romakhaMDaMgaLidaM guNiyisalu gataMgaLaM romapramANamappu / 24 la la 1000 41 =aa / vI romaMgaLAriddeya jalamaM sUcisutiralippattaydu samayaMgaLAgalinitu romaMgaLidde Daya jalamaM sUcisuttiralenitu samayaMgaLappuveMdu trairAzi- 5 kama mADi :-pra=ro 6 / ph| sa 25 / i / ro= 24 la la / 1000 / 41 / / / baMda labdhaM samayaMgaLappu 100 la l| 1000 / 41 Daa vo samayaMgaLa pramANarAziyaninitu samayaMgaLa 41 = a kodu palyamAga -14 / linitu samayaMgaLe nitu palyaMgaLappurvedu trairAzikamaM mADi pra 41=a a ph|p| i / 100 la la / 1000 / 41%ad baMda labdhaM pattu koTi koTi palyaMgaLappuvu pa 10 ko 2 iMtu sAgaropamamuM praNItamAstu / ___ addhArapallachedo tassAsaMkhejjabhAgamette ya / pallaghaNaMgulavaggida saMvaggidayammi sUi jagaseDhI ||-[ti. pa. 16131 ] addhApalyacchedarAziyumanoM danadarasaMkhyAtekabhAgamanoMdanitateraDu rAzigaLaM berebera sthApisi pavayaM hArasya hAro guNakoMzarAzeriti catuSkadvayena svasvoparitanaSaTkaM guNayitvA 24 la la / 24 la la / asya mUlaM gRhItvA 24 la la / asmin sahasravedhena guNite palyagartAnAM saMkhyAtmakaM ghanaphalaM bhavati 24 la la 15 1 0 0 0 / asmin svasvaromakhaNDairguNite tadgartAnAM romasaMkhyA bhavati*24 la la / 1 0 0 0 / 41 =da | SaDromamAtrajalotseke pra6 paJcaviMzatisamayA yAnti pha 25 / tadA etAvadromamAtra i24 la la 1000 / 41 =aajalotseke kati samayA yAnti ? iti trairAzikena labdhasamayA etAvanto bhavanti / 100 la la 1000 41 = a etAvadbhiH samayaiH pra 41 = pr41|| pra 41 = aa yadyakaikapalyaM bhavati pha pa 1, tadA etAvadbhiH samayaH i 100 la la 1000 / 41 = a sthAna- 20 traye'pi i 100 la la 1000 41 = i 100 la la 1000 41 %Daa kati palyAni bhavantIti trairAzike dazakoTIkoTipalyAni labhyante / pa 10 ko 2 / evaM sAgaropamamutpannaM ttsNdssttiH-saa| addhApalyasya anusAra nIceke donoM cArake dvArA apane-apane Uparake chahako guNA karanepara 24 la. la. x 24 la. la. hotA hai / isakA vargamUla nikAlanepara 24 la la. hotA hai| isako gaharAI eka hajArase guNA karanepara samasta lavaNasamudra meM palya pramANa gaTThoMkA pramANa 24 lAkha lAkhaX 1000 25 hotA hai / isako apane-apane romakhaNDoMse guNA karanepara una-una gaDDhoMkI roma saMkhyA hotI hai / chaha roma jitanA kSetra rokate haiM, utane kSetrakA jala nikAlane meM paccIsa samaya lagate haiM to saba romoMke kSetrakA jala nikAlane meM kitanA samaya biitegaa| aisA trairAzika karanepara pramANa rAzi roma chaha, phalarAzi samaya paccIsa, icchArAzi gaDDhoMke romoMkA pramANa / so phalarAzise icchArAziko gaNA karake pramANa rAzikA bhAga denepara samayoMkA pramANa AtA hai| itane 30 samayoMkA yadi eka palya hotA hai,to saba samayoMke kitane palya hoMge-aisA trairAzika karanepara dasa kor3Akor3i palyoMkA pramANa AtA hai / ataH dasa koDAkor3i palyoMkA eka sAgaropama hotA hai| 1-2. ma susuttiraM / 3 ma vintu / 4. ba 24 la la / 1000 / 41 = / 24 la la 1000 / 41 =| 24 la la 1000 / 41 = aa / 35 100 la la 1000 / 41 = / 5. 24 la la 1000 / 41 =aa | i 24 la la 1000 / 41 =aal Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 go0 jIvakANDe yathAsaMkhyamAgi che che prathamoddiSTapalyacchedarAziyaM viralisi rUpaM prati palyamaM koTu vagitasaMvarga mADalu sUcyaMgulaM puTuguM / 2 / dvitIyoddiSTapalyacchedAsaMkhyAtamaM viralisi rUpaM prati dhanAMgula manittu vagitasaMvarga mADalu jagaccheNi puttuguN| tavvagarge padaraMguLa padarANi ghaNe ghaNaMguLaM logo|| jagaseDhIe sattama bhAgo rajjU pabhAsate ||-[ti. pa. 11132] A sUcyaMgulamaM vargagoLala pratarAMgulaM puttuguN| ghanaMgoLal ghanAMgulaM puTugu / 4 / 6 / jagaccheNiyaM vargagoLal lokapratare puttuguN| ghanaMgoLl ghnlokputtuguN| = I = mitupamA pramANaMgaLe pellpttuvu| che 2 pra4 / ja-. ja = gha lo che che2 | che che3 viche che3 vi che che 6 vi che che 9 / | va2 va 2 / _____ 16 / 2 / va va I rAzigaLge arddhacchedaMgaLu vargazalAkegaLaM pelpaDuvuvu / addhApalyaM 'dvirUpavargadhArayoL 10 puTTidudadararddhacchedaMgaLA rAziyidaM keLagasaMkhyAtavargasthAnaMgaLe niLidu puTTiduvA vargazalAkArAzi yumA yarddhacchedarArzAiyadaM keLageyasaMkhyAtavargasthAnaMgaLaM mUlarUpadidaM kaLakaLagiLidu puTTidudu / ardhacchedarAzi viralayitvA pratirUpamaddhApalyameva dattvA vagitasaMvarge kRte sUcyaGgulamutpadyate 2 / tasya varga: pratarAGgalaM 4 / ghano ghanAmulaM 6 / punaH addhApalyasyArdhacchedarAzyasaMkhyeyabhAgaM viralayitvA pratirUpaM ghanAGgulaM dattvA vargitasaMvarge kRte jagacchre Nirutpadyate, tasyA vargo jagatprataraM = ghano loko bhavati = / evamaSTadhopamA15 pramANamuktam / addhApalyakI ardhacchedarAzikA viralana karake eka-ekake Upara addhApalyako dekara parasparameM guNA karanepara sUcyaMgula utpanna hotA hai| sUcyaMgulakA varga pratarAMgula hai aura dhana ghanAMgula hai| vizeSArtha-eka pramANAMgula pramANa lambe tathA eka pradeza pramANa caur3e U~ce kSetrameM 20 jitane pradeza AveM, unakA pramANa sUcyaMgula hai / eka aMgula caur3e, eka aMgula lambe, tathA eka pradeza U~ce kSetra meM jitane pradeza Ate haiM, unakA pramANa pratarAMgula hai| aura eka aMgala caur3e, eka aMgula lambe,eka aMgula U~ce kSetrake pradezoMkA pramANa ghanAMgala hai| addhApalyakI ardhacchedarAzike asaMkhyAtaveM bhAga rAzikA viralana karake pratyekapara ghanAMgulako dekara parasparameM guNA karanepara jagatazreNI utpanna hotI hai| jagatazreNIkA varga 25 jagatpratara hai aura usakA ghana loka hai| __vizeSArtha-sAta rAjU lambI AkAzapradeza paMktiko zreNI kahate haiN| jagatazreNI kA sAtavA~ bhAga rAjUkA pramANa hai| jagatazreNIko jagatazreNIse guNA karanepara jagatpratara hotA hai aura jagatazreNIkA ghana loka hai / so saba lokake pradezoMkA pramANa jAnanA / 1. ma dvirUpA / 2. ma kelagilidu / Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jovatattvapradIpikA 243 sAgaropamarAzi sarvadhArayoLapuTTidudArAziyarddhacchedaMgala mA dhArayoLe puTTiduvavara pranANaM guNayAraddhacchedA guNijjamANassa arddhcchedjudaa| laddhassaddhacchedA ahiyassa chedaNA Natthi // -[ tri. sA. 105 ] eMdu palyakke guNakArabhUta pattu koTi koTiyarddhacchedaMgaLiMdadhikamAda palyArddhacchedapramitaMgaLappuvA sAgaropamaM vargAtmakamallappuridaM vargacchedaMgalpuTTisarbu / sUcyaMgulaM dvirUpavargadhAriyoLa 5 puttttiduddrrddhcchedvrgshlaakNglu| uppajjadi jo rAsI viralaNadijjakkameNa tassettha / vagaissaLaddhacchedA dhArAtidaeNa jAyate // -[ tri. sA. 73 ] eMdu viralanadeyakramadinutpannarAzigaLage vargazalAkArddhacchedaMgaLu dvirUpavargAdi dhArAtrayadoLu puTuvu / mattelli puTugume daDe sarvadhAriyoLaM yathAyogyamappadhArigaLoLaM puTuvuvu / 10 arddhacchedaMgaLe nitappuvedoDe : viraLijjamANarAsi diNNassaddhacchidihi sNgunnide| addhacchedA hoMti hu savvatthuppaNNarAsissa ||-[tri. sA. 107 ] viralanarAziyappa palyArddhacchedarAziyaM deyamappapalyArddhacchedaMgALavaM guNiyisuttiralu tadrAzigarddhacchedaMgaLakkaM / vargazalAkagaLaM "deyarAzerupari viralanarAzyarddhacchedamAtrANi vargasthAnAni gatvA 15 tadrAzirutpadyate" eMdu dvirUpavargadhAriyoLu palyada mele tatra viralanarAzipalyArddhacchedamadararddhaccheda teSAmardhacchedasaMkhyA vargazalAkAsaMkhyA cocyate / tatra tAvadaddhApalyasya ardhacchedasaMkhyA dvirUpavargadhArAyAM addhApalyAdadhaH asaMkhyAtavargasthAnAnyavatIrya utpannarAzimAtrIyaM, che / tadvargazalAkAsaMkhyA tu tato'pyadhosaMkhyAtavargasthAnAnyavatIrya utpannarAzimAtrIyaM 3 ch| sAgaropamasya sarvadhArAditadyogyadhArotpannasyArdhacchedAH palyAdhacchedeSu guNakArasya dazakoTIkoTerardhacchedasaMkhyAtenAdhikeSu labdhamAtrA bhavanti 1 tadvargazalAkAstu tasyAvargA-20 tmakatvAt na ghaTante / sUcyagulasya dvirUpavargadhArotpannasya viralanadeyakrameNa utpannatvAt ardhacchedavargazalAkA dvirUpavargadhArAditrayaM vinA zeSatadyogyadhArAsu utpadyante / te ardhacchedAH viralanarAzau addhApalyAdhacchede deyasya tatpalyasyArdhacchedairguNite labdhamAtrA bhavanti che che / tadvargazalAkAstu sUcyaGgulasya dvirUpavargadhArAyAM ___ isa prakAra ATha prakArake upamA pramANakA kathana pUrNa huaa| aba inake ardhacchedoM 25 aura vargazalAkAoMkI saMkhyA kahate haiM / so prathama addhApalyake ardhacchedoMkI saMkhyA dvirUpavargadhArAmeM addhApalyase nIce asaMkhyAta vargasthAna utarakara jo rAzi hotI hai,utanI hai / tathA addhApalyakI vargazalAkAoMkI saMkhyA usase bhI nIce asaMkhyAta vargasthAna utarakara jo rAzi hai, utanI hai / sAgaropamake ardhaccheda sarvadhArAmeM hote haiN| so sAgaropamake ardhaccheda palyake adhacchedoMmeM guNAkAra dasa koDAkor3Ike saMkhyAta arddhaccheda jor3anepara jo pramANa ho, utane haiN| 30 yataH sAgaropamarAzi avargAtmaka hai,isalie usakI vargazalAkA nahIM bntii| sUcyaMgula dvirUpavargadhArAmeM utpanna haA hai, ataH viralana aura deyake kramase utpanna honese isakI adhaccheda aura vargazalAkA dvirUpavargadhArA Adi tIna dhArAoMke binA zeSa apane yogya dhArAoMmeM pAyI jAtI haiN| viralana rAzi addhApalyake arddhacchedoMmeM deyarAzi addhApalyake ardhacchedoMse 1. ma dviruupdhaare| 2. ma vaggasakaladdhaccheda / 3. 100 la la 1000 / 41 =Daal Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 go0 jIvakANDe pramANavarargasthAnaMgaLu palyavargazalAkArAzimAnaMgaLaM naDedu puTTidA vargazalAkeMgaLumaM palyavargazalAkaMgaLumaM kUDalu palyadviguNavargazalAkAmAnaMgaLappuvu / athavA "guNayAraddhacchedA" 'eMbidu modalAdurdAradaM sUcyaMgulArddhacchedaMgaLarddhacchedaMgaLe vargazalAkegaLappuridaM guNakArAddhacchedaMgaLu palyavargazalAkagaLguNyadarddhacchedaMgaLaM palyavargazalAkegaLA yeraDumaM kUDalu palyazalAkAdviguNapramitaM5 gappuvu / va 2 / pratarAMgulaM dvirUpavargadhAriyoLpuTTidudadakke vargazalArddhacchedaMgaLu yathAyogyadhArigaLoLu puTTivarddhacchedaMgaLe nitakkuma doDa: varagAduvarimavagge duguNA duguNA havaMti addhcchidi| dhArAtayasaMThANe tiguNA tiguNA paradANe // -[ tri. sA. 74 ] eMdu pratarAMgulaM sUcyaMguloparitanAnantaravargarAziyappudarinadararddhacchedaMgaLu sUcyaMgulArddhaccheda10 gaLaM noDala dviguNaMgaLappuvavakke saMdRSTi :-che che 2 / athavA :--guNayAraddhacchedetyAdiyidaM guNya guNakArarUpadiniI sUcyaMgulaMgaLarddhacchedaMgaLaM kUDuttiralu tatpramANaMgaLappurva budathaM / che che 2 / vargazalAkaganitakkuma doDe vaggasalA rUvahiyA sapade ityAdiyidaM sUcyaMgulAnaMtaravargamappuridaM sUcyaMgulavargazalArkagaLaM noDaloMdu rUpadhikamakkuM va 2 / ghanAMgulaM dvirUpaghanadhAriyoLpuTTidudapalyasyopari svaviralanarAzyardhacchedamAtravargasthAnAni gatvA utpadviguNapalyavargazalAkAmAvyaH / athavA sUcyaGgulArdhacchedarAzau guNakArasyArdhacchedeSu guNyasyArdhacchedairyuteSu yallabdhaM tAvanmAyo bhavanti va 2 / pratarAGgalasya dvirUpavargadhArotpannasya vargazalAkArdhacchedAH yathAyogyadhArAsu utpadyante / tatrArdhacchedAH 'vaggAduvarimavaggo duguNA duguNeti' sUcyaGgulArdhacchedebhyo dviguNAH / athavA guNyaguNakArayoH sUcyaGgulayorardhacchedayutimAtrA bhavanti che che 2 / tadvargazalAkAstu rUvahiyeti sUcyaGgulAnantaravargarAzitvAt tadvargazalAkAmyo rUpAdhikamAyo bhavanti va 2 / ghanAGgalasya dvirUpadhanadhArotpannasya ardhacchedAH anyatrotpannAH 'tiguNA tigRNA paraThThANeti 20 guNA karanepara jo labdha prApta ho, utane hI sUcyaMgulake arddhaccheda haiN| dvirUpavargadhArAmeM palyake Upara sUcyaMgulakI viralanarAzi palyake arddhaccheda, una arddhacchedoMke jitane addhaccheda haiM utane vargasthAna jAnepara sUcyaMgula utpanna hotA hai| isalie palyakI vargazalAkAke pramANase sUcyagulakI vargazalAkA duganI hotI haiN| athavA sUcyaMgulake arddhacchedoMmeM viralanarAzi palyake arddhaccheda, unake jitane ardhaccheda haiM, unameM deyarAzi palya, usake arddhacchedoMke ardhacchedoMko 25 jor3anepara sUcyaMgulakI vargazalAkA hotI haiN| isa taraha palyakI vargazalAkAse dUnI sUcyaMgulakI vargazalAkA hai| pratarAMgula dvirUpavargadhArAmeM AtA hai, ataH usake vargazalAkA aura ardhaccheda yathAyogya dhArAoM meM utpanna hote haiM / 'vargase Uparake vargasthAnake ardhaccheda dUne-dUne hote haiMisa niyamake anusAra sUcyaMgulase dUne pratarAMgulake arddhaccheda hote haiN| athavA guNya aura guNakArake ardhacchedoMko jor3anepara utpanna rAzike ardheccheda hote haiN| isake anusAra guNya sUcyaMgulake ardhacchedoMmeM guNakAra sUcyaMgulake ardhaccheda jor3anepara pratarAMgulake ardhaccheda hote haiN| tathA 'vargazalAkA eka adhika hotI hai| ataH sUcyaMgalake anantara pratarAMgalakA sthAna hai, isalie pratarAMgulakI vargazalAkA sUcyaMgulakI vargazalAkAse eka adhika hotI hai| ghanAMgula dvirUpaghanadhArAmeM utpanna hotA hai, isalie anya dhArAmeM utpanna honese 'anya dhArAmeM Uparake . 1. ma ityAdiyidaM sUcyaMgu0 / 2. ma eMdu suu0| 3. tatpramANaMgaleMbudatthaM / Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA dadararddhacchedaMgaLumanyatra puttttiduvu| arddhacchedaMgaLenitakkuma doDe tiguNA tiguNA paraTThANe eMdu sUryagulArddhacchedaMgaLaM noDalu triguNamappavu / che che 3 // athavA guNayAraddhacchedetyAdiyidaM guNyaguNakArarUpadiniI sUcyaMgulaM mUraralaM pratyekaM sUcyaMgulArddhacchedapramitaMgaLaM mUrumaM che che 1 kUDuttiralu tatpramANArAziyakkuma budatthaM / che che 3 // vargazalAkegaLa vaggasaLA rUvahiyA sapade parasamamityAdiyidaM dvirUpavargadhAriyoLpuTTida sUcyaMgulavArgazalAkagaLa samaM ghanAghanadhArigaLa rAzigaLye 5 tatsaivaliyoLa samAnaMgaLappuradaM sUcyaMgulavargazalAkApramitaMgaLappuvu athavA 'rAzissa addhacchedassa addhidavArA vA vaggasalAgA' eMdu ghanAMgulAddhacchedarAziya dalitazalAkApramitaMgalappuvavA pramANamamakhi guNayAraddhacchedetyAdi sUtradidaM dvigunnplyvrgshlaakaaprmitNglppuvu| va. 2 // jagaccheNiyuM dvirUpadhanadhAriyopuTTidudadaraddha chedavargazalAkaMgaLumanyatra puttttidvu| arddhacchedagaLe nitappurva doDa viralijjamANarAsi diNNassaddhacchidehi sNgunnide| ___addhacchedA hoMti hu savvatthuppaNNarAsissa // [ tri. sA. 107 ] eMdu viralanarAzipalyAlacchedAsaMkhyAtaikabhAgamaM che| deyamappa ghanAMguladaddhacchedadidaM 10 gaNisuttiralu jagacchreNigaddhagaLappu / che che che 3 vargazalAkegarcha / aaa sUcyaGgulArdhacchedebhyastriguNAH / athavA guNyaguNakArasUcyaGgulatrayasyArdhacchedAnAM che che 1 yAvantI yutistA- 15 che che 1 vanmAtrA bhavanti che che 3 / tadvargazalAkAstu parasameti dhanadhArotpannaghanAGgulasya dvirUpavargadhArotpannasUcyaGgulapraNidhI samatpannatvAta sacyaGgalavargazalAkAmAcyo bhavanti / jagacchaNe. dvirUpaghanadhArotpannatvAdardhacchedavargazalAkA anyatrotpadyante / te ardhacchedAH "viralijjamANarAsi diNNassaddhacchidIhiM saMguNide laddhacchedA hoti / " iti palyArdhacchedAsaMkhyeyabhAge che ghanAGgulasyArdhacchedairguNite labdhamAtrA bhavanti che che che 3 / tadvarga sthAnake tigune-tigune ardhaccheda hote haiM- isa niyamake anusAra sUcyaMgulake ardhacchedoMse tigune' 20 dhanAMgulake adhaccheda hote haiM / athavA sUcyaMgulako tIna jagaha rakhakara parasparameM guNA karaneseM ghanAMgula utpanna hotA hai| ataH guNya aura guNakArarUpa tIna sUcyaMgulake ardhacchedoMko jor3anese ghanAMgulake ardhaccheda hote haiN| tathA 'vargazalAkA anya dhArAmeM samAna hotI haiN| isa niyamake anusAra dvirUpavargadhArAmeM jisa sthAnameM sUcyaMgula utpanna hotA hai, dvirUpaghanadhArAmeM usI sthAnameM ghanAMgula utpanna hotA hai, isalie jitanI vargazalAkA sUcyaMgulakI hai utanI hI 25 ghanAMgalakI hai| jagatazreNI dvirUpadhanadhArAmeM utpanna hai,ataH isake ardhaccheda aura vargazalAkA anya dhArAmeM utpanna hote haiN| 'viralanarUpa rAziko deyarAzike ardhacchedoMse guNA karanepara labdharAzike ardhaccheda hote haiM / isa sUtraniyamake anusAra viralanarAzi palyake ardhacchedoMke asaMkhyAtaveM bhAgako deyarAzi dhanAMgulake ardhacchedoMse guNA karanepara jo pramANa hotA hai, utane jagatazreNIke ardhaccheda hote haiN| dugune jaghanya parItAsaMkhyAtakA bhAga addhApalyakI 30 vargazalAkAmeM denepara jo pramANa Ave , usameM ghanAMgulakI vargazalAkAoMko jor3anepara jo Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 go0 jIvakANDe dugunnprittaasNkhennvhridddhaarpllvggslaa| bidaMguLa vaggasalAsahiyA seDhissa vaggasalA // -[tri. sA. 109] eMdu dviguNaparItAsaMkhyAtajaghanyarAziyidaM bhAgisalpadRddhApalyavargazalAkagaLu va bidaMguLa 16 / 2 vggslaashiyaa| vRMdAMgulavargazalAkegaLaM kUDi zreNige vrgshlaakNglppuvu| va 2 athavA 162 5 deyarAzerupariviralanarAzyaddhacchedamAtrANi vargAsthAnAni gatvA vivakSitarAzirutpadyate eMdu deya rAziyappa ghanAMgulada mele viralanarAziyaddhacchaMdamAtravargasthAnaMgaLaM naDedu va jagacchreNi puTTidudidanU ghanAMgulavargazalAkagaLanu kUDuttiralu tadrAzipramANameyappu ve bumilli dviguNa va .. parItAsaMkhyAtajaghayadidaM bhAgisalpaTTaddhApalyavargazalAkArAziya labdhamaM viralisi rUpaM prati 16 / 2 animawww ~ zalAkAstu dviguNaparItAsaMkhyAtajaghanyabhaktAddhApalyavargazalAkAyatavandAGagala vargazalAkAmAvya: va athavA va / 2 jagacchraNedeya rAzidhanAGgalasyopari viralanarAzyardhacchedamAtra vargasthAnAni gatvA utpannatvAdapyuktamAtryo bhavanti / sa ca viralanarAziH kiyAniti cet ucyate-addhApalyArthacchedarAzervargamUlAni dviguNaparItAsaMkhyAtajaghanyasyArdhacchedamAtrANyadho'vatIyaM caramavargamUlasyArdhacchedAH dviguNajaghanyaparItAsaMkhyAtabhaktavargazalAkAmAtrAH 'tammittaduge guNe rAsoti' tadardhacchedasya va bhAjyamAtraSu bhAgahAramAtreSu ca dvikeSu pRthagvagiteSu 16 / 2 pramANa ho, utanI hI jagatazreNIkI vargazalAkA hai| athavA jagatazreNIkI deyarAzi ghanAMgulake 15 Upara viralana rAzi palyake ardhacchedoMke asaMkhyAtaveM bhAga, usake jitane ardhaccheda haiM, utane vargasthAna jAkara jagatazreNI utpanna hotI hai| isase bhI jagatazreNIkI vargazalAkA kA pUrvokta pramANa jaannaa| so jagatazreNIkI viralana rAzi kitanI hai, yaha batalAte haiMaddhApalyakI ardhacchedarAzike vargamUla dUne jaghanya parItAsaMkhyAtake ardhaccheda pramANa kro| so dvirUpavargadhArAmeM palyake ardhacchedarUpa sthAnase nIce utane sthAna jAkara anta meM jo 20 vargamUlarUpa sthAna ho, usake adhaccheda, dUne jaghanya parItAsaMkhyAtakA bhAga palyakI vargazalAkAmeM denepara jo pramANa hotA hai, utane haiN| 'ardhacchedoMkA jitanA pramANa ho utane do-do rakhakara parasparameM guNA karanepara rAzi utpanna hotI hai|' isa niyamake anusAra yahA~ palyakI vargazalAkAkA pramANa bhAjya hai so utane do-do rakhakara parasparameM guNA karanepara palyakI ardhaccheda rAzi hotI hai aura dUnA jaghanya parItAsaMkhyAta pramANa 25 bhAgahAra hai so utane do-do rakhakara parasparameM guNA karanepara yathAsambhava asaMkhyAta hotA hai| isa taraha usa antima vargamUlakA pramANa palyake ardhacchedoMke asaMkhyAtaveM bhAga jaannaa| vahI yahA~ jagatazreNIkI viralanarAzi hai| lokapratara dvirUpadhanadhArAmeM upanna hotA hai| ataH usake arddhaccheda aura vargazalAkA anya dhArAoM meM utpanna hote haiN| lokapratarake ardhaccheda jagatazreNIke arddhacchedoMse dUne hote haiM / tathA 'vargazalAkA eka adhika hotI hai'-isa niyamake 30 anusAra jagatazreNIkI vargazalAkAse eka adhika jagatapratarakI vargazalAkA hotI hai / tathA Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNAvRtti jIvatattvapradIpikA dvikaMgalaM koTTu vaggitasaMvarga mADalu jagacchreNiya viralana rAzi puTTugumA rAzi pramANamanarivupAyamaM toppe / bhajjamida dugaguNutthidarAsI mUlANi hArathivipamidaM / gaMtaNa carimamUlaM laddhamidadugAhade jaNidaM // [ 1 eMdu bhAjyamappaddhApalyavargazalAkArAziya dvikasaMvargIdidaM palyArddhacchedarAzi puTTugumA cchedarAziya mUlaMgaLa dviguNaparItAsaMkhyAtajaghanyarAziyarddhacchedamAtramUlaMgaLaM keLagiLidu caramarUpAdhikasaMkhyAtadanitanaya mUlaM jagacchreNiya viralanarAziyappudadararddhacchedaMgaLaM dviguNaparItAsaMkhyAta jaghanyarAzibhAjitAddhApalyavargazalAkegaLe buddha siddhamAstu // A rUpAdhikasaMkhyAtanirtaneya mUlaM modagoMDu cchedarAziya prathamaM mUlaparyaMta idda mUlaMgaLa naDare guNiyisidaMtappa'saMkhyAtaM palyacchedarAzige pokka bhAgahArapramANamappudutallabdhamumA rUpAdhika- 10 saMkhyAtadaniteneya mUlamakkuM / mU 1 // 1 lokapratareyuM dvirUpaghanadhAriyopuTTidudadaraddhaM cchedavargazalAkegaLa manyatra puTTiduvarddhacchedaMgaLu / 'vaggAduvarimavaduguNA duguNA havaMti addhacchidi' / eMdu jagacchreNiyaddha cchedaMgaLaM noDala che m 1 HO o mU 2 2 ng va va 2 va uu va 16 2 247 va 2 asaMkhyAta bhaktapalyacchedamAtraM che tanmUlamutpadyate / tadeva jagacchre viralana rAzi a 5 15 jJAtavyaH / lokapratarasya dvirUpadhanadhArotpannasyArdhacchedavargazalAkA: anyatrotpadyante / te ardhacchedA jagacchreNyardhachedebhyo dviguNA bhavanti che che che 6 / tadvargazalAkAstu ruvahiyeti 16 20 ghanaloka dvirUpaghanAghanadhArA meM utpanna hotA hai, isalie usake ardhaccheda aura vargazalAkA anya dhArAoMmeM utpanna hote hai / 'parasthAna meM tigune-tigune ardhaccheda hote haiM - isa niyama ke anusAra dvirUpaghanadhArA meM prApta jagatazreNI ke ardhacchedoMse lokake ardhaccheda tigune hote haiM / athavA jagatazreNIko tIna jagaha rakhakara paraspara meM guNA karanese loka hotA hai / ataH guNya aura guNAkAra rUpa tIna jagatazreNI ke ardhacchedoMko jor3anepara lokake ardhaccheda hote haiM / usakI vargazalAkA to 'parasama' niyama ke anusAra jagatazreNIkI vargazalAkA jitanI hI hotI hai / isa viSaya meM upayogI gAthA sUtra kahate haiM, jinakA artha isa prakAra hai- guNAkAra ke ardhacchedoM meM guNyarAzike ardhaccheda jor3anepara labdharAzike ardhaccheda hote haiM / jaise guNAkAra ATha ardhaccheda tIna aura guNya solahake ardhaccheda cArako jor3anepara labdharAzi eka sau aTThAIsa ardhaccheda sAta hote haiN| isI prakAra guNAkAra daza kor3Akor3I ke asaMkhyAta ardhaccheda guNyarAzipalyake ardhacchedoM meM jor3anepara labdharAzi sAgarake ardhaccheda hote haiM / kintu adhika 25 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 go0 jIvakANDe dviguNaMgaLappuvu // vi che che 6 / vargazalAkegaLaM jagaccheNiya vargazalAkegaLaM noDalu rUpAdhikagaLappuveka dou "vaggasaLA rUvahiyA sapade" eMdariyalpaDuvuradaM va 2 ghanalokamuM dvirUpacanA 16 / 2 ghanadhAriyoLapuTTidudadaracchedavargazalAkegaLanyatra puTTiduvaddhacchedaMgaLenitakkuma doDe tiguNA tiguNA paraTThANe eMdu dvirUpadhanadhAriyoLpuTTida jagacchreNiyardhacchedaMgaLaM noDalu triguNaMgaLappuvu / 5 vi che che 9 // athavA guNayAraddhetyAdiyidaM guNyaguNakArarUpadiniI jagacchreNiya mUru rAzigaLgaM samAnaMgaLappardhacchedaMgaLa vi che che 3 kUDidoDe tadrAzipramANameyakuM vi che che 9 varga vi che che 3 vi che che 3 jagaccheNivargazalAkAbhyo rUpAdhikA bhavanti va / ghanalokasya dvirUpaghanAghanadhArotpannatvAttadardhacchedavarga v| 2 zalAkA anyatrotpadyante, te'rdhacchedAH 'tiguNA tiguNA paraTTANeti' dvirUpaghanadhArotpannajagaccheNyardhachedebhyastriguNAH, athavA guNyaguNakArasthitajagacchreNitrayasyArdhacchadeSu vi che che 3 militeSu yutimAtrA bhavanti vi, che che 3 vi, che che 3 10 ke cheda nahIM haiM, kyoMki ardhacchedoMke ardhacchedapramANa vargazalAkA hotI hai| so yahA~ palyake ardhacchedoMse saMkhyAta ardhaccheda sAgarake adhika kahe haiM so ina adhika ardhacchedoMke ardhaccheda to hote haiM,parantu vargazalAkArUpa prayojanakI siddhi nahIM hotii| isIse adhikake ardhaccheda nahIM karate,aisA kahA hai / isIse sAgarakI vargazalAkA nahIM hai| bhAjyarAzike ardhacchedoM meM se bhAgahArake ardhacchedoMko ghaTAnepara labdharAzikI ardhaccheda 15 zalAkA sarvatra hotI hai| jaise eka sau aTThAIsake bhAjyake ardhaccheda sAtameM bhAgahAra AThake tIna ardhaccheda ghaTAnepara labdharAzi solaha ke cAra ardhaccheda hote haiM aise hI sarvatra jaannaa| viralana rAziko deyarAzike ardhacchedoMse guNA karanepara sarvatra utpanna rAzike ardhaccheda hote haiN| jaise viralanarAzi cArako deyarAzi solahake ardhaccheda cArase guNA karanepara utpanna rAzi paNNaTTike solaha adhaccheda hote haiM isI prakAra yahA~ bhI palya ardhaccheda pramANa viralana rAziko deyarAzi palyake ardhacchedoMse guNA karanepara utpanna rAzi sUcyaMgulake ardhaccheda hote haiM, aise hI anyatra jaannaa| ___ viralanarAzike ardhacchedoMmeM deyarAzike ardhacchedoMke ardhacchedoMko milAnepara utpanna rAzikI vargazalAkAkA pramANa hotA hai / ___ jaise viralanarAzi cArake ardhaccheda do aura deyarAzi solahake ardhaccheda cArake ardhaccheda do milAnepara utpanna rAzi paNNaTThIkI vargazalAkA cAra hotI hai| isI prakAra 25 viralanarAzi palyake ardhacchedoMke ardhacchedoMmeM deyarAzi palyake ardhacchedoMke ardhaccheda jor3anepara utpanna rAzi sUcyaMgulake vargazalAkAkA pramANa hotI hai| aise hI anyatra jAnanA / 1. ma pghncaa| Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA zalAkegaLu parasamayameMbI nyAryAdidaM jagacchreNiya saivakriya ghanAghanadhAriya lokavargazalAkegaLaM samAnaMgaLeyappuvu va 2 illigupayogiLappa gAthAsUtragaLu va 16 / 2 -: 'guNayAraddhacchedA guNijjamANissa addhachedajudA / addhassaddhacchedA ahiyassa cchedaNA Natthi / / ' bhajjassaddhacchedA hA raddhacchedaNAhi parihINA / addhacchedasaLAgA addhassa havaMti savvattha // viralijjamANarAsi diNNassaddhacchidehi saMguNide / addhacchevA hoMti hu savvatyuppaNNarAsissa / viralidarAsicchedA diNNaddhacchedachedasaMmilidA / vaggasalAgapamANaM hoMti samuppaNNarAsissa // 249 viche che 9 tadvargazalAkAstu parasameti jagacchreNivargazalAkAmAbhyo bhavanti va / atropayogigAthAsUtrANi - 16 / 2 va 2 guNayAraddhacchedA guNijjamANassa addhachedajudA / laddhassaddhacchedA ahiyassa cchedaNA Natthi // 1 // bhajjassaddhacchedA hAraddhacchedaNAhi parihINA / addhacchedasalAgA laddhassa havanti savvattha // 2 // viralijjamANarAzi diNNassaddhacchidIhi saMguNide | addhacchedA hoMti hu savvatyuppaNNarAsissa // 3 // viralidarAsicchedA diNNaddhacchedachedasammilidA / vaggasalAgapamANaM hoMti samuppaNNarAsissa // 4 // dUne jaghanya parItAsaMkhyAkA bhAga addhApalyakI vargazalAkAko denepara jo pramANa ho, usameM ghanAMgulakI vargazalAkAkA pramANa jor3anepara jo pramANa ho, utanI jagatazreNIko vargazalAkA hotI hai / viralanarAzi se jitane adhika rUpa hoM, unako paraspara meM guNA karanepara labdharAzikA guNakAra hotA hai| jaise cAra ardhacchedarUpa viralanarAzi aura tIna ardhacchedarUpa adhikarAzi 20 inameM se viralanarAzi ke ardhaccheda pramANa doke aMka rakhakara paraspara meM guNA karanepara 2x2x2x2 solaha labdharAzi hotI hai / aura adhikarAzi tIna ardhacchedapramANa doke aMka rakhakara 2x2x2 paraspara guNA karanepara guNAkAra ATha hotA hai| so labdharAzike guNAkAra se guNA karanepara eka sau aTThAIsa hote haiN| jisake arddhaccheda sAta haiM / isI prakAra palyake arddhaccheda pramANa viralanarAzi hai so itane doke aMka rakhakara parasparameM guNA karanepara labdha- 25 rAzi palya hotI hai aura adhika rAzi saMkhyAta ardhaccheda hai so itane pramANa doke aMka rakhakara paraspara meM guNA karanepara dasa kor3Akor3I guNAkAra hotA hai so palyako dasa kor3Akor3Ise guNA karanepara sAgarakA pramANa hotA hai, aise hI anyatra jAnanA / viralanarAzi se jitane hIna rUpa hoM, unako paraspara guNA karanepara utpanna rAzikA bhAgahAra hotA hai / jaise viralana rAzi ardhaccheda sAta aura hIna rUpa arddhaccheda tIna inameM se 30 viralana rAzimAtra doke aMka rakhakara 242242242x2 paraspara guNA karanepara ekasau aTThAIsa rAzi utpanna hotI hai / aura hInarUpa pramANa doke aMka rakhakara 2x242 paraspara guNA karanepara ATha bhAgahAra rAzi hotI hai / so utpannarAzimeM bhAgahArarUpa rAzikA 32 15 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 go0 jIvakANDe dugunnpriitaasNkhennvhridddhaarpllvggslaa| bidaMguLavaggasaLAsahiyA seDhissa vaggasaLA // viralidarAsIdo puNa jettiyamettANi ahiya rUvANi / tesiM aNNoNNahade guNayAro laddharAsissa // viraLidarAsIdo puNa jettiyamettANi hINarUvANi / tesi aNNoNNahade hAro uppaNNarAsissa // [tri. sA. 105-111] iMtu paribhASAsvarUpanirUpaNaM mADi prakRtamaM prvttisid| duguNaparIttAsaMkheNavaharidaddhArapallavaggasalA / vindaMgalavaggasalA sahiyA seDhissa vaggasalA // 5 // viralidarAsIdo puNa jettiyamittANi ahiyarUvANi / tesiM aNNoNNahadI guNayAro laddharAsissa // 6 // viralidarAsIdo puNa jettiyamittANi hoNarUvANi / tesi aNNoNNahadI hAro uppaNNarAsissa // 7 // evaM paribhASoktA / bhAga denepara solaha hote haiM, jisake arddhaccheda cAra haiM / aise hI anyatra jAnanA / isa prakAra pramANakA varNana kiyaa| vizeSArtha-isa prakAra mAnabhedake dvArA dravya, kSetra, kAla, bhAvakA parimANa kiyA jAtA hai-so jahA~ dravyakA parimANa ho, vahA~ utane padArtha alaga-alaga jAnanA, jahA~ kSetrakA 15 parimANa ho,vahA~ utane pradeza jAnanA, jahA~ kAlakA parimANa ho, vahA~ utane samaya jAnanA, jahA~ bhAvakA parimANa ho, vahA~ utane avibhAgI praticcheda jaannaa| jaise hajAra manuSya kahanepara hajAra manuSya alaga-alaga jaannaa| isI prakAra dravya parimANameM alaga-alaga padArtha jaannaa| jaise yaha vastra bIsa hAtha hai, yahA~ usa vastrameM bIsa aMza alaga-alaga nahIM haiM,parantu eka hAtha jitanA kSetra rokatA hai, usakI kalpanA karake bIsa hAtha kahate haiN| isI prakAra kSetra parimANameM jitanA kSetra paramANu rokatA hai,usako pradeza kahate haiM, usakI kalpanA karake kSetrakA parimANa kahA jAtA hai| tathA jaise eka varSa ke tIna sau chiyAsaTha dina-rAta kahe jAte haiM, kinta akhaNDita kAla-pravAhameM aMza nahIM haiN| paranta saryake udaya-asta hone kI apekSA kalpanA karake kahe jAte haiN| isI prakAra kAlapramANameM jitane kAlameM eka paramANu mandagatise eka pradezase dUsare pradezapara jAtA hai, usako samaya kahate haiM, usIkI apekSA kalpanA karake 25 kAlakA pramANa kahA hai| tathA jaise ye sonA solA vAnIkA hai so usa sonemeM solaha aMza nahIM haiM,tathApi eka vAnake sonAmeM jaise varNAdika pAye jAte haiM, unakI apekSA kalpanA karake kahA hai| isI prakAra bhAva parimANameM kevalajJAnagamya atisUkSma jisakA dUsarA bhAga na ho,aise zaktike aMzako avibhAga praticcheda kahate haiN| usakI kalpanA karake bhAvakA parimANa kahA hai / isa prakAra mukhya parimANakA kathana jAnanA / vizeSa jaisA jahA~ vivakSita ho,vahA~ vaisA jaannaa| jaise kSetra parimANameM AvalIkA parimANa kahA,vahA~ AvalIke jitane samaya hoM, utane pradeza jaannaa| isI prakAra kAlapramANameM jahA~ lokapramANa kahA, vahA~ lokake jitane pradeza hoM,utane samaya jAnanA / isa prakAra isa granthameM yatra-tatra mAnakA prayojana jAna kara mAnakA varNana kiyA hai| 30 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 251 anaMtaraM paryAptiprarUpaNAdhikAramaM prAraMbhisuvAtaM dRSTAMtapurassaraM paryAptatarasvAminiddezArthanimittamAgi peLdapaM: jaha puNNApuNNAI gihaghaDavatthAdiyAi dvvaaii| taha puNNidarA jIvA pajjattidarA muNeyavvA // 118 / yathA pUrNApUrNAni gRhaghaTavastrAdikAni dravyANi / tathA pUrNetarA jIvAH paryAptatarA 5 mntvyaaH|| entigaLu lokadoLu gRhaghaTavastrAdidravyaMgaLu, vyaMjanapa-yAtmakaMgaLu pUrNagaL sarvazaktisaMpUrNagaDapUrNagaLu tacchaktivikalaMgaLa kANalpaDuvuvaMte paryAptAparyAptanAmakarmodayaM gaLidamAkrAMtagaLappa jIvaMgaLu pUrNaMgaLu svasvayogyaparyAptirgALadaM sNbhRtNglu| mattamaparyApnaMgaLu tacchaktivikalaMgaLappurveditu jnyaatvyNglu| * anaMtaraM paryAptivizeSamaM tatsvAmivizeSamumaM pelalveDi muMdaNagAthAsUtramaM pendapaM / AhArasarIriMdiyapajjattI aannpaann-bhaasmnno| cattAri paMca chappi ya eiMdiyaviyalasaNNINaM // 11 // AhArazarorendriyaparyAptayaH AnApAnabhASAmanaHparyAptayo yathAsaMkhyaM catasraH paMca SaDapi caikendriyavikalasaMjJinAM // 15 atha paryAptiprarUpaNAM prArabhamANo dRSTAntapurassaraM tAbhiH pUrNApUrNatvaM jIvAnAM darzayati yathA loke gRhaghaTavastrAdidravyANi vyaJjanaparyAyAtmakAni pUrNAni- sarvazaktisampUrNAni, apUrNAnitacchaktivikalAni ca dRzyante / tathA paryAptAparyApsanAmakarmodayAkrAntA jIvA api pUrNAH-svasvayogyaparyAptibhiH saMbhRtAH, apUrNAH-tacchaktivikalAzca bhavanti iti mantavyAH // 118 // atha paryAptInAM tatsvAminAM ca vizeSamAha paryAptizabdaH pratyekamabhisaMbaddhayate madhyadIpakatvAt / AhAraparyAptiH zarIraparyAptiH indriyaparyAptiH AnapAnaparyAptiH bhASAparyAptiH manaHparyAptiriti paryAptayaH SaT 6 / tatra AdyAzcatasra ekendriyajIvAnAM manaH aba paryAptiyoMke kathanakA prArambha karate hue dRSTAntapUrvaka unake dvArA jIvoMkI pUrNatA aura apUrNatA dikhAte haiM jaise lokameM ghara, ghaTa, vastra Adi vyaMjana paryAyarUpa dravya kucha pUrNa aura kucha apUrNa 25 hote haiM arthAt kucha padArtha sarvazaktise sampanna aura kucha sarvazaktise rahita dekhe jAte haiM yA kucha apane avayavoMse niSpanna hote haiM aura kucha apane avayavoMse aniSpanna hote haiM, vaise hI paryAptanAmakamake udayase yukta jIva apane-apane yogya paryAptiyoMse pUrNa hote haiM aura aparyAptanAmakarmake udayase yukta jIva apUrNa hote haiM arthAt jo sarvaparyAptiyoMko pUrNa karanekI zaktise sampanna hote haiM,ve paryAptaka jAnanA, aura jinameM isa tarahakI zakti nahIM hai, ve 30 aparyAptaka jAnanA // 118 // Age una paryAptike bhedoMko aura unake svAmiyoMko kahate haiM madhyadIpaka honese paryApti zabda pratyekake sAtha lagAyA jAtA hai| AhAraparyApti, zarIraparyApti, indriyaparyApti, zvAsocchvAsa paryApti aura bhASAparyApti, manaHparyApti ye chaha paryAptiyA~ haiN| inameM se ekendriya jIvoMke AdikI cAra paryAptiyA~ hotI haiN| doindriya, 35 teindriya aura caturindriya jIvoMke manaHparyAptike binA pA~ca paryAptiyA~ hotI haiN| saMjJipaMce. Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 go0 jIvakANDe ___ AhAraparyAptiyaM zarIraparyAptiyumidriyaparyAptiyumAnApAnaparyAptiyaM bhASAparyAptiyaM manaH paryAptiyumeM ditu SaTparyAptigaLappuvavaroLa modala nAlka paryAptigaLekendriyajIvaMgaLgappuvumaMta modalaydu paryAptigaL vikaleMdriyajIvaMgaLgappuvumatayAraM paryAptigapaMceMdriyasaMjJijIvaMgaLoLappuvumilliyaudArikavaikriyikAhArakazarIranAmakarmodayaprathamasamayaM modalgoMDu taccharIratrayaSaTparyAptiparyAyapariNamanayogyaMgaLappa pudgalaskaMdhaMgaLaM khalarasabhAgadidaM pariNamisalke paryAptanAmakarmodayAvaSTaMbhasaMbhUtamappAtmana zaktiniSpattiyAhAraparyApti eMbudakkumantu pariNataMgaLappa pudgalaskaMdhaMgaLge khalabhAgamappa asthyAdisthirAvayavarUpadidamuM rasabhAgamaM rudhirAdidravAvayavarUpadidaM pariNamisalke zaktiniSpattizarIraparyAptiye budakkumAvaraNavIr2yAMtarAyakSayopazamavijU bhitamappAtmana yogyadezAva sthitarUpAdiviSayagrahaNavyApAradoLu zaktiniSpattijAtinAmakarmodayajanitamidriyaparyAptiye budakku 10 -mAhAravargaNAyAtapudgalaskaMdhaMgaLanucchvAsaniHzvAsarUpadidaM .pariNamisalke yucchvAsaniHzvA sanAmakarmodayajanitazaktiniSpatti yucchvAsaniHzvAsaparyAptiya budakku / svaranAmakarmodayavadidaM bhASAvargaNAyAtapudgalaskaMdhaMgaLaM satyAsatyobhayAnubhayabhASArUpadidaM pariNamiyisisalke paryApti vinA paJca vikalendriyajIvAnAM SaT saMjJipaJcendriyajIvAnAM bhavanti / atra audArika-kriyikAhAraka zarIranAmakarmodayaprathamasamayamAdiM kRtvA taccharIratrayaSaTparyAptiparyAyapariNamanayogyapudgalaskandhAna khalarasa15 bhAgena pariNAmayituM paryAptinAmakarmodayAvaSTambhasaMbhUtAtmanaH zaktiniSpatti rAhAraparyAptiH / tathApariNatapudgala skandhAnAM khalabhAgaM asthyAdisthirAvayavarUpeNa rasabhAgaM rudhirAdidravyAvayavarUpeNa ca pariNAmayitaM zaktiniSpattiH zarIraparyAptiH / AvaraNavIryAntarAyakSayopazamavijRmbhitAtmano yogyadezAvasthitarUpAdiviSayagrahaNavyApAre zaktiniSpattirjAtinAmakarmodayajanitendriyaparyAptiH / AhAravargaNAyAtapudgalaskandhAn ucchvAsanizvAsarUpeNa pariNAmayituM ucchvAsanizvAsanAmakarmodayajanitazaktiniSpattirucchvAsanizvAsaparyAptiH / svaranAmakarmodayavazAd 20 bhASAvargaNAyAtapudgalaskandhAn satyAsatyobhayAnubhayabhASArUpeNa pariNAmayituM zaktiniSpattiH bhASAparyAptiH / ndriya jIvoMke chaha paryAptiyA~ hotI haiM / audArika, vaikriyika aura AhAraka zarIra nAmakarmake udayake prathama samayase lekara una tIna zarIra aura chaha paryAptirUpa paryAyake pariNamane yogya pudgala skandhoMko khala aura rasabhAgarUpase pariNamAneke lie paryAptinAmakarmake udayake sAhAyyase utpanna AtmAkI zaktikI niSpatti AhAraparyApti hai / arthAt jaise tiloMko pelakara khala aura telake rUpameM parivartita karate haiM, vaise hI zarIranAmakarmakA udaya hote hI zarIra aura paryAptiyoMke yogya jo pudgalaskandha jIva grahaNa karatA hai, unako khala aura rasabhAgarUpase pariNamAnekI zaktikI pUrNatAko AhAraparyApti kahate haiM / khala aura rasabhAgarUpase pariNata pudgala skandhomeM-se khala bhAgako haDDI Adi sthira avayavarUpase aura rasabhAgako rakta Adi drava avayava rUpase pariNamAnekI zaktikI niSpattiko zarIraparyApti kahate haiN| matizruta1. jJAnAvaraNa, cakSu-acakSudarzanAvaraNa aura vIryAntarAyake kSayopazamase yukta tathA yogyadezameM avasthita rUpa Adi viSayoMko grahaNa karane rUpa vyApArase viziSTa AtmAke sparzana Adi dravyendriya rUpase vivakSita pudgala skandhoMko jAtinAmakarmake udayake anusAra pariNamAnekI zakti kI niSpattiko indriyaparyApti kahate haiN| AhAravargaNAke rUpameM Aye hue pudgalaskandhoM ko ucchvAsa-nizvAsa rUpase pariNamAneke lie ucchvAsa-nizvAsanAmakamake udayase utpanna 35 huI zaktikI niSpattiko ucchvAsanizvAsaparyApti kahate haiN| svaranAmakarmake udayake vazase 1. ma 'ppayo / 2. ma mis| Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 253 zaktiniSpattibhASAparyAptiye budkk| manovargaNAyAtapudgalaskaMdhaMgaLanaMgopAMganAmakarmodayabalAdhAdi dravyamanorUpadidaM pariNamiyisisalke A dravyamanobalAdhAnadi noiMdriyAvaraNavIr2yAMtarAyakSayopazamavizeSadidamuM guNadoSavicArAnusmaraNapraNidhAnalakSaNabhAvamanaHpariNamanazaktiniSpatti manaHparyAptiya budu akkuN| pajjattI paTThavaNaM jugavaM tu kameNa hodi NiTThavaNaM / aMtomuhuttakAleNahiyakamA tattiyAlAvA / / 120 / / paryAptiprasthApanaM yugapatpunaH krameNa bhavati nisstthaapnmntrmuhuurttkaalenaadhikkrmaastaavnmaatraalaapaaH|| samastasvasvayogyaparyAptigaLge zarIranAmakarmodayaprathamasamayadoLe yugapatprAraMbhamakkaM / mattaM tanniSThApanaMgaLumaMtarmuhUrtadinadhikakramaMgaLAdoDaM tAvanmAtrAlApagaLeyappuvuveta doDayAhAra- 10 paryAptiniSpattikAlaM sarvatastokamaMtarmuhUrttakAlamakku 21 / midaM noDa zarIraparyAptikAlaM manovargaNAyAtapudgalaskandhAn aGgopAGganAmakarmodayabalAdhAnena dravyamanorUpeNa pariNAmayituM tadravyamanobalAdhAnena noindriyAvaraNavIryAntarAyakSayopazamavizeSeNa ca guNadoSavicArAnusmaraNapraNidhAnalakSaNabhAvamanaHpariNamanazaktiniSpattimanaHparyAptiH // 119 // samastasva-svayogyaparyAptInAM zarIranAmakarmodayaprathamasamaye eva yugapat pratiSThApanaM prArambho bhavati / 15 tu punaH tanniSThApanAni antarmuhUrtena krameNa tathApi tAvanmAtrAlApenaiva bhavanti / tadyathA-AhAraparyAptiniSpattibhASAvargaNAke rUpameM Aye hue pudgala skandhoMko satya, asatya, ubhaya aura anubhaya bhASAke rUpameM pariNamAnekI zaktikI pUrNatAko bhASAparyApti kahate haiN| manovargaNAke rUpameM Aye hue pudgalaskandhoMko aMgopAMganAmakarmake udayakI sahAyatAse dravyamanorUpase pariNamAneke lie tathA usa dravya manakI sahAyatAse noindriyAvaraNa aura vIryAntarAyake kSayopazama vizeSase guNadoSakA vicAra, smaraNa, praNidhAnalakSaNavAle bhAvamana rUpase pariNamana karanekI zaktikI parNatAko manaHparyApti kahate haiM / / 119 / / vizeSArtha-zaktikI niSpattiko paryApti kahate haiN| audArika Adi zarIranAmakarmake udayase audArika Adi zarIrarUpa pariNamanake yogya AhAravargaNAke skandha AtmAke dvArA gRhIta hokara samasta AtmapradezoMmeM eka kSetrAvagAharUpase sthita hote haiM / ve paryAptanAmakarmakA 25 manda anubhAgodaya honese laghu antarmuhUrta kAla taka AhAra AdikI zakti niSpattiko utpanna nahIM karate / antarmuhUrta ke pazcAt paryAptanAmakarmakA tIvra anubhAgodaya honese usa rUpa pariNamanakI zakti niSpattiko karate haiN| gAthAmeM Aye 'ca' zabdase labdhyaparyAptaka ekendriya Adike kramase aparyAptiyA~ bhI cAra-pA~ca aura chaha hotI haiM // 119 / / zarIranAmakarmake udayake prathama samayameM hI apane-apane yogya samasta paryAptiyoMkA 30 pratiSThApana arthAt prArambha eka sAtha hotA hai| kintu unakA niSThApana arthAt samApti kramase antarmuhUrta kAlameM hotI hai| jaise, AhAraparyAptikI niSpattikA kAla sabase choTA antarmuhUrta mAtra hai| usase zarIraparyAptikA kAla usake asaMkhyAtaveM bhAga antarmuhUrtase adhika hai tathA milakara bhI antarmuhUrta hI hai| arthAt AhAraparyApti ke kAlako saMkhyAtakA bhAga denese jo 1. ma misalke no / Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 go. jIvakANDe tatsaMkhyAtekabhAgAntarmuhUrttAdinadhikamakku 21 / 21 kUDidaDinitakkumI yuti saMskRtavyAkhyAnadoLyeLda athavA eMba pakSAMtaramanapekSisi peLalpadudu // muMde nAlka DoLamI tera 211 // 5 miduvumaMtarmuhUrtameyakkumidaM . noDalidriyaparyAptikAlaM saMkhyAtekabhAgamAtrAMtarmuhUrtadinadhikamakku 21 / 23 / 21 kUDidoDidriyaparyAptiniSpattikAlamiduvu 21 5 / 5 maMtarmuhUrttakAlameyakku / 21 midaM noDalucchvAsaniHzvAsaparyAptiniSpattikAla saMkhyAtekabhAgamAtrAMtarmuhUrtadinadhikamakku 1 23 / 21 / 21 / 21 midaq kUDi 21 / 5 / 5 / 5 yu maMtarmuhUrtameyakkumillimekedriyaparyAptakana 4 / 4 / 4 / 4 / 4 44 4 / 4 / 4 / paryAptigaThI kramadidaM nAlkuM saMpUrNagaThappuvumidaM noDe bhASAparyAptiniSpattikAlaM saMkhyAtaikabhAgAMtarmuhUrttadinadhikamakku 23 // 21 // 21 // 21 // 21 midaNuM kUDidoDa 21 5 / 5 / 5 / 5 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 4 / 4 / 4 / 4 maMtarmuhartameyakkumillige vikalatrayaparyAptajIvaMgaLge tammagduM pAnigaLIkadidaM paripUrNagaLappuvumidaM noDa manaHparyAptikAlaM saMkhyAtekabhAgAMtarmuhUrttadinadhikamakku / awww kAlaH sarvataH stoko'pyantarmuhUrtamAtraH, 21, itaH zarIraparyAptikAlaH tatsaMkhyAtakabhAgAntarmuhUrtenAdhikaH 21 // 21 milito'pi 215 antrmuhuurtH| itaH indriyaparyAptikAlaH saMkhyAtakabhAgamAtrAntarmuhUrtAdhikaH 15 202 // 23 milito'pi 2111 antarmuhUrtaH / itaH ucchvAsanizvAsaparyAptikAlaH saMkhyAtaikabhAgAntarmuhUrtenAdhikaH 4 / 4 / 4 21 / 22 / 21 / 21 milito'pyantarmuhUrtaH 215 / 5 / 5 / etA eva catasraH ekendriparyAptakasya 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 4 / 4 / 4 paryAptayo'nena krameNa pUrNA bhavanti / tataH bhASAparyAptikAlaH saMkhyAtaikabhAgAntarmuhUrtenAdhikaH 21 / 21 / 21 22 23 / milito'pi antarmahataH 21 / 5 / 5 / 5 / 5 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 20 etAH paJca vikalendriyaparyAptakajIvAnAmanena krameNa pUrNA bhavanti / tataH manaHparyAptikAlaH saMkhyAtakabhAgAnta kAlakA parimANa AtA hai, vaha bhI antarmuhUrta hI hai| yaha antarmuhUrta usa AhAraparyAptike antarmuhUrta meM milAnepara jo parimANa hotA hai, vaha zarIraparyAptikA niSThApana kAla hai| vaha bhI antarmuhUrta hI hai| isakA saMkhyAtavA~ bhAga usImeM milAnepara indriyaparyAptikA kAla hotA hai, vaha bhI antarmuhUrta hI hai / isakA saMkhyAtavA~ bhAgapramANa antarmuhUrta isImeM milAnese zvAso25 cchavAsa paryAptikA kAla hai,vaha bhI antarmuhUrta hI hai / ye cAra paryAptiyAM ekendriya paryAptakake isI kramase pUrNa hotI hai| zvAsocchvAsa paryAptike kAlakA saMkhyAtavA~ bhAga pramANa antamuhUrta usImeM milAnepara bhASAparyAptikA kAla hotA hai, vaha bhI antarmuhUrta hI hai| ye pA~ca paryAptiyA~ vikalendriya paryAptaka jIvoMke isI kramase pUrNa hotI haiN| bhASAparyAptikAlakA 1. makku 215 miduvumaMta / Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 255 23 / 21 / 21 / 21 / 21 / 21 / midurbu kUDi 22 / 5 / 5 / 5 / 5 / 5 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 4 / 4 / 4 / 4 / 4 yumaMtarmuhUrtameyakkumillige saMjJipaMcedriyaparyAptakanAraM paryAptigaLI kramavidaM paripUrNagaLappuvu / anaMtaraM paryAptinirvRtyaparyApti kAlavibhAgakAlamaM pendapaM: pajjattassa ya udaye NiyaNiyapajjattiNiTThido hodi / jAva sarIramapuNNaM NivvattiyapuNNago tAva // 121 / / paryAptinAmakarmaNa udaye nijanijaparyAptiniSThito bhavati / yAvaccharIramapUrNa nirvRtyaparyAptakastAvat // paryAprinAmakarmadudayamuMTAguttiralekeMdriyavikalacatuSkasaMjJijIvaMgaLa taMtamma nAlkaidu mUru paryAptirgALada nisstthitmppr| niSpannazaktikarappuvu / yannavara mA jIvaMgaLge zarIraparyAptiniSpanna- 10 mAgadannavaraM samayonazarIrapAptikAlAMtarmuhUrtapaNyaMta 25 nivRtyaparyAtakareM du peLalpaharu // nivRtyAzarIraniSpatyA'paryAptA apUrNAnivRtyaparyAptAH eMditu niruktisiddhrppru|| muhUrtenAdhikaH 21 / 21 / 21 / 21 / 23 / 21 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / milito'pyantarmuhurtamAtraH 21 / 5 / 5 / 5 / 5 / 5 / etAH SaT saMjJipaJcendriyaparyAptakAnAmanena krameNa // 4 / 4 / 4 / 4 / 4 / pUrNA bhavanti // 120 // atha paryAptanityaparyAptakAlavibhAgamAha paryAptanAmakarmodaye sati ekendriyavikalacatuSkasaMjJijIvAH nijanijacatuHpaJcaSaTparyAptibhiniSThitAH niSpannazaktayo bhavanti / te ca yAvat zarIraparyAptayA na niSpannAH tAvat samayonazarIraparyAptikAlAnta- .. muMhUrtaparyantaM 2 / 4 nirvRttyaparyAptA ityucyante / nirvRtyA zarIraniSpatyA aparyAptA apUrNA nirvRtyaparyAptA iti nirvacanAt / / 121 // saMkhyAtavA~ bhAga pramANa antarmuhUrta usImeM milAnepara manaHparyAptikA kAla hotA hai vaha bhI antarmuhUrta hI hai / ye chaha paryAptiyA~ saMjJipaMcendriyaparyAptakake isI kramase pUrNa hotI haiM / / 120 / / Age paryApta aura nivRtyaparyAptake kAlakA vibhAga karate haiM paryAptanAmakarmakA udaya honepara ekendriya, vikalendriya cAra aura saMjJI paMcendriya jIva 25 apanI-apanI cAra, pA~ca aura chaha paryAptiyoMse niSThita arthAt sampUrNa zaktiyukta hote haiN| ve jabataka zarIra paryAptise niSpanna nahIM hote arthAt jabataka unako zarIraparyApti pUrNa nahIM hotI, taba taka nivRtyaparyApta kahe jAte haiM / arthAt eka samaya kama zarIraparyAptike kAla antarmuhUrta paryanta nivRtyaparyAptakA kAla hai| nirvRtti arthAt zarIraparyAptikI niSpattise aparyApta arthAt apUrNako nirvRtyaparyApta kahate haiM,yaha usakI vyutpatti hai / / 12 / / vizeSArtha-zarIraparyAptikI niSpattike samayase lekara indriya, zvAsocchavAsa, bhASA aura manaHparyAptikI niSpatti nahIM honepara bhI jIva paryAptaka hI kahA jAtA hai| 1. ma vikalatrayasaM / Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 go jIvakANDe anaMtaralabdhyaparyAptakasvarUpanirUpaNaM mADidapaM / udae du apuNNassa ya sagasagapajjattiyaM Na Nivadi / aMtomuhuttamaraNaM laddhiyapajjattago so du // 122 // udaye tvapUrNasya ca svaka-svakaparyApti na niSThApayati / aMtarmuhUrtamaraNaM labdhyaparyAptakaH satu / 5 aparyApanAmakarmakkudayamAguttiralekeMdriyavikalasaMjJijIvaMgaLa taMtamma paryAptigaLnAlkumadu mArugaLaM niSThApanamaM mALparallarumavargaLumucchvAsASTAdarzakabhAgamAtrAMtammuMhataMdoLe maraNamanuLLara // labdhyaparyAptaraMdu peLalpaTTaru / labdhyA svasvaparyAptiniSThApanayogyatayA'paryAptA aniSpannA labdhyaparyAptakA eMditu niruktisiddharapparu / labdhyaparyApta rigAyuSyamumucchvAsASTAdazaikabhAgameMdu vyAkhyAnato vizeSapratipattiH eMbI nyAyadidaM peLalpaTudu / anaMtaramekeMdriyAdisaMjJipaMcedriya10 paryaMtamiI labdhyaparyAptakajIvaMgaLoLu sarvaniraMtarajanmamaraNakAlapramANa peLalvaDi peldpN| tiNNisayA chattIsA chAvaTThisahassagANi maraNANi / aMtomuhUttakAle tAvadiyA ceva khuddabhavA // 123 / / trizataM SaTtriMzat SaTSaSTisahasrANi maraNAnyaMtarmuhUrttakAle tAvatkAzcaiva kSudrabhavAH // SaTtriMzatrizatAbhyadhikaSaTSaSTisahasramaraNaMgaLaMtarmuhUrttakAladoLu saMbhavisuvavanite kSudrabhavaMgaLumappuvu / 15 kSudrasya sarvanikRSTasya labdhyaparyAptakasya bhavAH kSudrabhavAH eMbI niruktisiddhaMgaLappa labdhyaparyAptaka atha labdhyaparyAptakasvarUpaM nirUpayati aparyAptanAmakarmodaye sati ekendriyavikalacatuSkasaMjJijIvAH sva-svacatuHpaJcaSaTparyAptInaM niSThApayanti / ucchvAsASTAdazakabhAgamAtre evAntarmuhUrte mriyante te jIvA labdhyaparyAptakA ityucyante / labdhyA svasya paryAptiniSThApanayogyatayA aparyAptA aniSpannA labdhyaparyAptA iti nirukteH // 122 // athaikendriyAdisaMjJipaJcendriyaparyantalabdhyaparyAptakajIveSu sarvanirantarajanmamaraNakAlapramANamAha antarmuhUrtakAle kSudrANAM labdhyaparyAptAnAM maraNAni SaTtriMzatAdhikaSaTSaSTisahasrANi saMbhavanti / tathA tadbhavA api tAvanta eva // 123 // labdhyaparyAptakakA svarUpa kahate haiM aparyAptakanAmakarmakA udaya honepara ekendriya, cAroM vikalendriya aura saMjJI jIva 25 apanI-apanI cAra, pA~ca aura chaha paryAptiyoMko pUrNa nahIM karate haiM / ucchvAsake aThArahaveM bhAga pramANa antamuhUrtameM hI ve mara jAte haiN| ve jIva labdhyaparyAptaka kahe jAte haiM / labdhi arthAt apanI paryAptiko pUrNa karanekI yogyatAse aparyApta arthAt aniSpanna jIva labdhyaparyApta hai aisI nirukti hai / / 122 // Age ekendriyase lekara saMjJI paMcendriya paryanta labdhyaparyAptaka jIvoMmeM nirantara janma 30 aura maraNake kAlakA pramANa kahate haiM antarmuhUrtakAlameM labdhyaparyAptaka jIvoMkA maraNa chiyAsaTha hajAra tIna sau chattIsa bAra hotA hai / tathA unakA janma bhI utanI hI bAra hotA hai / / 123 // vizeSArtha-labdhyaparyAptaka jIvake 871 ucchavAsoMse hIna eka muhUrta kAla pramANa antarmuhUrta kAlameM chiyAsaTha hajAra tIna sau chattIsa maraNa hote haiN| utane hI kSudrabhava haiN| 1. magalaMtamma / 2. mlaayussymu| 3. matame mA / Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 257 maraNajanmaMgaLagekeMdriyAdijIvaMgaLoLu saMbhavisuva pramANa maM peLdapaM / sIdI saTThI tAlaM viyale cauvIsa hoti paMcakkhe / chAvaDhi ca sahassA sayaM ca battIsameyakkhe // 124 // azItiHSaSTiHcatvAriMzadvikale catuvizatiH paMcAkSe SaTSaSTisahasrANi zataM ca dvaatriNshdekaale|| ekeMdriyaMgaLge dvAtriMzacchatAbhyadhikaSaTSaSTisahasraMgaLa niraMtarakSudrabhavaMgaLappavu 66132 / 5 dAnumorvamekeMdriyaM labdhyaparyAptakajIvaM tadbhavaprathamasamayaM modago DucchvAsASTAdazaikabhAgamAtrakAlamaM svasthitiyaM jIvisi sattu mattamalliyekeMdriyaMgaLoL puTTi mattaM tAvanmAtrasthitiyaM jIvisi sattitu niraMtaramekeMdriyaMgoLu labdhyaparyAptakaMgettalAnuM bahubhavaMgaLa saMbhavipoDamA peLda saMkhyApramANama 66132 / natikramisavu / inte dvoMdriyAdigaLoLaM niraMtarakSudrabhavaprakAraMgaLa yojisalpaDuvumante dvIMdriyalabdhyaparyAptakana niraMtarakSudrabhavaMgaLabhattu 80 troMdriyalabdhyaparyAptakana niraMtara 10 kSudrabhavaMgaLaruvattu 60 caturiMdriyalabdhyaparyAptakana niraMtarakSudrabhavaMgaLumaMta nAlvattu 40 paMcedriyalabdhyaparyAptakana niraMtarakSudrabhavaMgaLippattanAlku 24 ivaroLmanuSyalabdhyaparyAptakana niraMtarakSudrabhavaMgeLe Tu 8 / asaMjJipaMceMdriyalabdhyapa-makana niraMtara kSudrabhavagaileTu 8 saMjJipaMceMdriya labdhyaparyApta atha tanmaraNajanmanAM ekendriyAdijIvasaMbhavinAM tatkAlasya ca pramANamAha te nirantarakSadrabhavA labdhyaparyAptakeSu ekendriye dvAtriMzadagrazatAdhikaSaTSaSTisahasrANi bhavanti 15 66132 / tadyathA-kazcidekendriyalabdhyaparyAptakaH tadbhavaprathamasamayAdArabhya ucchvAsASTAdarzakabhAgamAtrI svasthiti jIvitvA punastadekendriye evotpannaH, punastAvanmAtrasvasthiti jIvitaH / evaM nirantaramekendriyalabdhyaparyAptakabhavAneva bahubAraM gRhNAti / tadA uktasaMkhyAM 66132 nAtikrAmati / evameva dvIndriye labdhyaparyAptake azIti 80, trIndriye labdhyaparyAptake SaSTi 60, caturindriye labdhyaparyAptake catvAriMzat 40, paJcendriye labdhya usakA bhava saba jIvoMke bhavase ati alpa hotA hai, isalie use kSudrabhava kahate haiM / labdhya- 20 paryAptakako chor3akara anya kisI bhI jIvakA ucchvAsake aThArahaveM bhAga mAtra bhava nahIM hotaa| eka bhavake kAlakA pramANa yadi eka ucchvAsakA aThArahavA~ bhAga mAtra hai, to chiyAsaTha hajAra tIna sau chattIsa kSudrabhavoMke kitane ucchvAsa hote haiM ? aisA trairAzika karanepara pRthivIkAyikase lekara paMcendriya paryanta labdhyaparyAptaka jIvoMkA avyavahita kSudrabhavoMkA kAla tIna hajAra chaha sau picAsI tathA eka tribhAga 36853 ucchvAsa pramANa antarmuhUte hotA hai / / 123 // 25 Age ekendriya Adi jIvoMke honevAle una maraNa aura janmoMkA tathA unake kAlakA pramANa kahate haiM ve nirantara kSudrabhava labdhyaparyAptoMmeM ekendriyoMke chiyAsaTha hajAra eka sau battIsa 66132 hote haiM / so isa prakAra haiM-koI ekendriya labdhyaparyAptaka apane bhakke prathama samayase lekara ucchvAsake aThArahaveM bhAgamAtra apanI sthiti pramANa jIvita rahakara punaH usa 30 ekendriya paryAyameM utpanna huaa| aura eka ucchvAsake aThArahaveM bhAga kAla taka jIvita rhaa| isa prakAra nirantara ekendriya labdhyaparyAptakake bhavoMko hI bAra-bAra grahaNa karatA hai| taba ukta saMkhyA 66132 kA ullaMghana nahIM krtaa| isI taraha doindriya labdhyaparyAptakameM assI 80, trIndriya labdhyaparyAptakameM sATha 60, caturindriya labdhyaparyApta kameM cAlIsa 40, paMcendriya 1. mamaM kAlapramANamumaM / 2. magalneMTu / Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 go0jIvakANDe kana niraMtarakSudrabhavaMgaLeTu kUDi paMceMdriyalabdhyaparyAptakana niraMtarakSudrabhavaMgaLippattanAlku 24 / anaMtaramekeMdriyalabdhyaparyAptakana niraMtarakSudrabhava saMkhyayoLu svAmibhedamanAyisi vibhAgisidapaM / puddhvidgaagnnimaarudsaahaarnnthuulsuhumptteyaa| edesu apuNNesu ya ekkekke bAra khaM chakkaM / / 125 // pRthivyudkaagnimaarutsaadhaarnnsthuulsuukssmprtyekaaH| eteSvapUrNeSu caikasmin dvAdaza khaM SaTakaM // pRthivIkAyika - apkAyika - tejaskAyika - vAtakAyika sAdhAraNavanaspatikAyikaMgaLoLu pratyekaM bAdarasUkSmabhedadvayavibhinnaMgaLoLaM pratyekavanaspatikAyikaMgaLomitu pannoM deDoLaM dvAdazottaraSaTsahasraMganiraMtaraM kSudrabhavaMgapratyekamappurvedu pannoMdariMdamekeMdriyalabdhyaparyAptakananiraMtarakSudra bhavaMgaLaM 66132 bhAgisalododakka muMpeLda bAra khaM chakkaM 6012 nirNtrkssudrbhvNglppuvu| sAmAnyalabdhyaparyAptakana sarvaniraMtarakSudrabhavasaMkhyAtatkAlAdigaLge parimANanirNayanimittamAgi caturddhApavartane toralpaDugumadete doDe-vodu kSudrabhavakkattalAnumucchvAsASTAdazaikabhAgamAtramamakku mAgala SaTtriMzatrizatottaraSaTSaSTisahasra 66336 niraMtarakSudrabhavaMgaLgenitu kAlamakkuditu saMpAdisuttiralu prabha 1 pha u 1 ibha 66336 labdhakAlamucchvAsaMgaLu 3685 1 idilli 18 paryAptake caturvizatiH 24 / tatra tu manuSye labdhyaparyAptake aSTau 8, asaMjJipaJcendriyalabdhyaparyAptake aSTau 8, 15 saMjJipaJcendriyalabdhyaparyAptake aSTo 8 militvA paJcendriyalabdhyaparyAptake caturvizatirbhavanti // 124 // athaikendriyalabdhyaparyAptakasya nirantarakSadrabhavasaMkhyAM svAmibhedAnAzritya vibhajati pRthivyaptejovAyu-sAdhAraNavanaspatayaH paJcApi pratyekaM bAdarasUkSmabhedena daza / tathA pratyekavanaspatizcetyeSu ekAdazasu labdhyaparyAptabhedeSu ekaikasmin bhede pratyekaM dvAdazottaraSaTsahasrI nirantarakSudrabhavA bhavantIti ekAdazabhiH ekendriyalabdhyaparyAptakasya nirantarakSudrabhaveSu 66132 bhakteSu ekasya prAguktaM 'bAra khe chakkaM' 20 6012 nirantarakSadrabhavapramANamAgacchati / uktasarvanirantarakSadrabhavasaMkhyAM tatkAlAdipramANaM ca nirNatuM caturdhApa vartanaM darzyate / tadyathA-yadye kakSudrabhavasya ucchvAsASTAdazaikabhAgakAlaH tadA SaTtriMzatrizatottaraSaTSaSTisahasra66336 nirantarakSadrabhavAnAM kiyanta ucchavAsAH ? iti saMpAte sati pra.,bha 1 / pha. u. kaTa / i, bha 66336 labdhyaparyAptakameM caubIsa 24, unameM bhI manuSya labdhyaparyAptakameM ATha 8, asaMjJI paJcendriya - labdhyaparyAptakameM ATha 8, aura saMjJI paMcendriyalabdhyaparyAptakameM ATha 8 saba milakara caubIsa 25 hote haiM / isa prakAra saba bhavoMkA grahaNa karatA hai / / 124 // Age ekendriya labdhyaparyAptakake nirantara kSudrabhavoMkI saMkhyAko svAmibhedase vibhAjita karate haiM pRthivI, apa, teja, vAyu aura sAdhAraNa vanaspati, ina pA~coMmeM-se pratyeka bAdara aura sUkSma honese dasa hote haiN| tathA pratyeka vanasati milAkara ina gyAraha labdhyaparyAptakomeM-se 30 eka-eka bhedameM chaha hajAra bAraha nirantara kSudrabhava hote haiM / ekendriya labdhyaparyAptakake nirantara kSudrabhava 66132 meM gyArahase bhAga denepara eka ekendriyake kSudrabhavoMkA pramANa chaha hajAra bAraha hotA hai| ukta samasta nirantara kSudrabhavasaMkhyA aura usake kAla Adike pramANakA nirNaya karaneke lie cAra prakArake apavartanako dikhAte haiN| yadi eka kSudrabhavakA kAla ucchavAsakA aThArahavA~ bhAga hai,to chiyAsaTha hajAra tIna sau chattIsa nirantara kSudrabhavoMkA kitane ucchvAsa 35 1. ma galmeMTu / Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 259 yaMtarmuhUrtamedu pellpdrudu| ADhayA'nala sA'nupahatamanujocchvAsaistrisaptasaptatrimitaiH 3773 AhurmuhUrtamantarmuhUrtamaSTASTajjitaitribhAgayutaiH 3685 1 I yaMtarmuhUrtamekamuhUrtocchvAsaMgaLaM 3773 noDaleM bhattelamucchvAsaMgaLu mucchvAsadvitribhAgaMgalidaM nyUnama driylpdduvuvu| 'AyuraMtarmuhUrtaH syAdeSo'pyaSTAdazAMzakaH / ucchvAsasya jaghanyaM ca nRtirazcAM labdhyapUrNake // ' eMditoMducchvAsASTAdazaikabhAgamAtrakAlakke vodu kSudrabhavamAgalu iMtucchvAsaMgaLgenitu kSudrabhavaMgaLappurvadu saMpAdisalu pra u 1 pha bha 1 / i u 3685 1 labdhakSudrabhavaMgaLu 66336 / mattamitu kSudrabhavaMgaLge pramANa 66336 phalaminitucchvAsaMgaLAgalu 3685 1 vAdu kSudrabhavakkainitu kAlamakkumadu trairAzikamaM mADalu labdhaM u 1 mattamitu kAlakka 3685 1 iMtu bhavaMgaLAgalu 66336 iMtu kAlakke u 1 eMtu bhavameMdu 18 18 labdhocchvAsAH 36853 ityayamantarmuhUrto grAhyaH / 'ADhyAnalasAnupahatamanujocchvAsaistrisaptatrimitaiH 3773 / AhurmuhUrtamantarmuhUrtamaSTASTavarjitaistribhAgayutaiH // ' iti vacanAt / 'AyurantarmuhUrtaH syAdeSo'syASTAdazAMzakaH / ucchvAsasya jaghanyaM ca nRtirazcAM labdhyapUrNake // ' ityuktocchvAsASTAdazaikabhAgamAtrasyaikakSudrabhavaH, tadA etAvatAM ucchvAsAnAM kati kSudrabhavAH ? iti 15 saMpAte praupha bha. 1 / iu 3685 labdhakSudrabhavAH 66336 / puna iyatAM kSudrabhavAnAM 66336 yadi iyanta ucchvAsAH 36854 tadA ekakSudrabhavasya kimiti trairAzike kRte labdhaikakSudra bhavakAlaH uk| punariyataH kAlasya 36853 iyanto bhavAH 66336 tadA iyataH kAlasya ukTa kati bhavAH ? iti saMpAtena pramANa kAla hogaa| aisA trairAzika karanepara pramANarAzi eka, phalarAzi ekakA aThArahavA~ bhAga kara aura icchArAzi chiyAsaTha hajAra tIna sau chattIsa / phalako icchAse guNA karake 20 pramANakA bhAga denepara labdharAzi tIna hajAra chahasau picAsI aura eka vibhAga pramANa ucchvAsa hotI hai| itanA antarmuhUrta kAla lenaa| kyoMki kahA hai-dhanasampanna nirAlasI aura nIrogI manuSyake tIna hajAra sAtasau tihattara ucchvAsoMkA eka muhUrta hotA hai / usameMse aThAsI aura ekakA tIsarA bhAga pramANa ucchvAsoMko ghaTAnepara kSudrabhavoMkA kAla antarmuhUrta hotA hai| tathA labdhyaparyAptaka manuSya-tiryaMcoMkI Ayu eka ucchvAsakA 25 aThArahavA~ bhAga pramANa antarmuhUrta hotI hai| ataH yadi eka zvAsakA aThArahavA~ bhAga kAlakA eka kSudrabhava hotA hai,to chattIsa sau picAsI aura ekake vibhAga pramANa ucchvAsoMke kitane kSudrabhava hoNge| isa prakAra trairAzika karanepara pramANarAzi paTe ucchvAsa, phalarAzi eka bhava aura icchArAzi'36853 ucchvAsa / bhAga denepara 66336 bhava Ate haiN| punaH itane 66336 kSudrabhavoMke yadi itane 36853 ucchvAsa, to eka kSudrabhavake kitane ? aisA trairAzika karanepara 30 1. ma yidnilli| Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 go0 jIvakANDe saMpAdisalu labdhaM bhava 1 iMtoMdu bhavakkaM tatkAlakkaM samastabhavaMgaLgaM tatkAlakkaM kramadidaM pramANarAzikaraNadidaM caturdA trairAzikaM sarvatra ythaasNbhvmriylpdduguN| anaMtaraM samudghAtakevaliga aparyAptakatvasaMbhavamaM peLdapaM: pajjattasarIrassa ya pajjattudayassa kAyajogassa / jogissa apuNNattaM apuNNajogo ti NiddiSTuM / / 126 // paryAptazarIrasya ca paryAptyudayasya kAyayogasya / yogino'pUrNatvamapUrNayogavaditi niddiSTaM / paripUrNaparamaudArikazarIranuM paryApta nAmakarmodayamanukaLana kAyayogamanujhaLamitappa sayogakevalibhaTTArakaMge ArohaNAvarohaNakavATadvayasamudghAtado peLalpaTTa'pUrNatvamaudArikamizrakAyayoga daMtappa'pUrNakAyayogamadu peLalpaTudadu kAraNadiMdamAmaudArikamizrakAyayogadidaM AkrAMtanappa 10 sayogakevalibhaTTArakana kavATayugalakAladoLaparyAptateyaM bhajisuguma ditu pravacanadoLapeLalpaDheM / anaMtaraM labdhyaparyAptakAdigaLge guNasthAnaMgaLoLu saMbhavAsaMbhavaprakAramaM pendapaM : __ laddhiyapuNNo-micche tattha vi bidiye cauttha saTe ya / NivyattiyapajjattI tattha vi sesesu pajjattI // 127|| labdhyapUrNamithyAtve tatrApi dvitoye caturthe SaSThe c| nirvRtyaparyAptakaH tatrApi zeSeSu ca 15 pryaaptkH| labdhabhavaH 1 / evamekabhavasya tatkAlasya samastabhavAnAM tatkAlAnAM ca kramazaH pramANarAzikaraNAt caturdhA trairAzikaM sarvatra yathAsaMbhavaM jJAtavyam // 125 / / atha samuddhAtakevalinaH aparyAptatvasaMbhavamAha paripUrNaparamaudArikazarIrasya paryAptanAmakarmodayayutasya kAyayogayuktasya sayogakevalibhaTTArakasya 20 ArohaNAvarohaNakapATadvaye samudbhUte kathitamapUrNatvaM apUrNakAyayoga iti / tataH kAraNAdaudArikamizrakAya yogAkrAntaH sayogakevalibhaTrArakaH kapATayugalakAle aparyAptatAM bhajatIti pravacane nirdiSTaM kathitaM // 126 / / atha labdhyaparyApta kAdInAM guNasthAneSu saMbhavAsaMbhavaprakAramAha eka kSudrabhavakA kAla 42 ucchvAsa AtA hai / punaH itane 36853 kAlameM itane 66336 bhava to u. kAlameM kitane bhava ? aisA trairAzika karanepara labdha eka bhava AtA hai| isa prakAra 25 eka bhava aura usake kAlako tathA samasta bhavoM aura unake kAloMko kramase pramANarAzi karanese cAra prakArase trairAzika kiyaa| isI prakAra sarvatra yathAsambhava jAnanA // 125 / / Age samudghAta kevalIke aparyAptapanA batalAte haiM sayogakevalI bhaTTArakakA parama audArika zarIra paripUrNa hai, unake paryApta nAmakarmakA udaya bhI hai aura ve kAyayogase yukta haiN| phira bhI jaba ve kapATa samudghAta karate haiM, eka 6. samudghAtakA vistAra karate hue aura eka saMkoca karate hue, taba ina donoMmeM apUrNa kAyayoga ke honese apUrNapanA kahA hai| isa kAraNase audArika mizrakAyayogase yukta sayogakevali bhaTTArakake donoM kapAToMke kAlameM aparyAptapanA hotA hai|aisaa jinAgamameM kahA hai // 126 / / / vizeSArtha-isI gAthAkI manda prabodhinI TIkAmeM kahA hai ki sayoga kevalIke samudghAtakAlameM, kapATayugalameM, pratarayugalameM aura lokapUraNameM ina pAMca samayoMmeM aparyAptapanA 35 kaise sambhava hai ? aisA prazna honepara uttara hai ki apUrNa yoga hI arthAt audArikamizra Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 261 labdhyaparyAptakajIvaM mithyAdRSTiguNasthAnadoLe sNbhvisugumulidNtuprimgunnsthaanNglolelliyumill| paryAptakAladoLe samyaktvagrahaNasaMbhavamappuridaM labdhyaparyAptakasthitigaparyAptakAladoLa kSayamappuridaM labdhyaparyAptakAladoLu samyaktvagrahaNAbhAvamappuridaM sAsAdanAdiguNasthAnaMgaLu saMbhavisamappuridaM mithyAdRSTiguNasthAnadoLe labdhyaparyAptakasaMbhavameM ditu siddhaM / mattamA mithyA dRSTiguNasthAnadoLaM sAsAdanaguNasthAnadoLamasaMyataguNasthAnadoLaM pramattaguNa- 5 sthAnadoLaM nirvatyaparyAptajIvasaMbhavamakUmanyaguNasthAnaMgaLoLilla / * mithyAdRSTiguNasthAnadoLamasaMyatagaNasthAnadoLaM matamAgi jIvaMgaLu caturgatigaLoLpuTTidavakkaM / sAsAdanaguNasthAnadALu mRtamAgi narakagatijjitacaturgatigaLolpuTTidavakkamutpannaprathamasamayaM modalgoMDaudArikavaikriyikazarIrapAptikAlaM samayonamannevara-mannavaraM tattaccharIranivRttigabhAvamappuridaM tadguNasthAnaMgaLoLu nirvRtyaparyAptajIvaMgaLa sNbhvisuguN| pramattasaMyataguNasthAnadoLu mattAhArakArIraparyAptikAlaM samayonamannevaramannevaraM taccharIranirvRtyabhAvamapyuridaM pramattaguNasthAnadoLaM jIvavaMtanappavasthayoLaM nirvRtyaparyAptakajIvaM saMbhavi labdhyaparyApta kajIvo mithyAdRSTi guNasthAne eva saMbhavati nAnyaguNasthAne sAsAdanatvAdivizeSaguNAnAM tasyAbhAvAt / punaH tatrApi-mithyAdRSTiguNasthAne'pi dvitIye-sAsAdanaguNasthAne, caturthe-asaMyataguNasthAne, SaSThepramattaguNasthAne ceti caturSa guNasthAneSu api nirvRtyaparyAptakajIvaH saMbhavati, nAnyaguNasthAneSu / mithyAdRSTaya- 15 saMyataguNasthAnamRtAzcaturgatiSu, sAsAdanaguNasthAnamRtA narakavajitagatiSu cotpadyante, tatastadguNasthAnatraye tadutpattiprathamasamayAdArabhya samayonaudArikavaikriyikazarIraparyAptikAlaparyantaM tathA pramattasaMyatasya samayonAhAraka 20 aura kArmaNakAyayogakA sadbhAva hI unake upacArase aparyAptapanekA kAraNa hai, mukhya rUpase ve aparyApta nahIM haiN| Age labdhyaparyAptaka Adike guNasthAnoMke hone na honekA kathana karate haiM labdhyaparyAptaka jIva mithyAdRSTi guNasthAnameM hI hotA hai, anya guNasthAnameM nahIM hotA, kyoMki usake sAsAdanatva Adi vizeSa guNoMkA abhAva hai| punaH tatrApi arthAt mithyAdRSTi guNasthAnameM bhI, tathA dUsare sAsAdanaguNasthAnameM, caturtha asaMyataguNasthAnameM, chaThe pramattaguNasthAnameM, ina cAra guNasthAnoMmeM nivRtyaparyAptaka jIva hotA hai| inake sivAya anya guNasthAnoM meM nahIM hotaa| kyoMki mithyAdRSTi aura asaMyataguNasthAnameM mare jIva cAroM gatiyoMmeM aura 25 sAsAdana guNasthAnameM mare jIva narakagatike sivAya zeSa tIna gatiyoM meM utpanna hote haiN| isalie ina tIna gaNasthAnoM meM janmake prathama samayase lekara eka samaya kama audArika aura vaikriyika zarIrakI zarIraparyAptike kAla paryanta, tathA pramattasaMyatake eka samaya kama AhArakazarIra paryAptike kAla paryanta nivRtyaparyAptakapanA sambhava hai| punaH tatrApi arthAt ukta cAroM guNasthAnoMmeM bhI aura zeSa mizra, deza saMyata, tathA apramattase lekara sayogakevalI paryanta guNasthAnoM- 30 meM paryAptaka jIva hotA hai,kyoMki usakA kAraNa paryAptinAmakarma kA udaya ina saba guNasthAnoMmeM hotA hai| vizeSArtha-labdhyaparyAptakoMmeM samyamithyAtvakA udaya, darzanamohakA upazama, dezasaMyama aura sakala saMyama nahIM hotaa| tathA nirvRtyaparyApta kAlameM samyamithyAtvakA udaya dezasaMyama Adi nahIM hote / prazna ho sakatA hai ki taba nirvRtyaparyAptaka avasthAmeM pramattasaMyama 35 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 go0 jIvakANDe suguma ditu guNasthAnacatuSTayadoLu nirvRtyaparyAptakaniyamamaM peLalpaTudo guNasthAnacatuSTayadoLaM zeSamizraguNasthAnadoLaM dezasaMyataguNasthAnadoLmapramattAdi sayogakeva lipayaMtamiI guNasthAnaMgaLoLu paryAptajIvasaMbhavamakkumeka doDe tatkAraNabhUtaparyAptanAmakamrmodayakke sarvatra sadbhAvamappuridaM / anaMtaramaparyAptakAladoLa sAsAdanaMgamasaMyataMgaM niyadidamutpattyabhAvasthAnaMgaLaM peLdapaM / heTThimachappuDhavINaM joisivaNabhavaNasavvaitthINaM / puNNidare Na hi sammo Na sAsaNo NArayA puNNe // 128 // adhastanaSaTpRthvInAM jyotivyaMtarabhAvanasa+strINAM / pUrNetareSu nAsti samyagdRSTirna sAsAdano nArakApUrNe // narakagatiyoLu ratnaprabhayo puTTidaraM biTulidadhastanaSaDbhUmijarappa nArakarugaLa jyotivyaMtarabhAvanadevarugaLa sarvatiya'gmanuSyara devagatisaMbaMdhigaLappa strIyara 1. nityaparyAptakAladoLu samyaktvagrahaNAyogyakAlamappuridama samyaktvapUrvakaM maraNamAda tiryagmAnu SaruM devanArakaruM yathAyogyamAgi zarkarAprabhAdiSaDbhUmijarappa nirvRtyaparyAptakaruM bhavanatrayanirvRtyaparyAptakaruM sarvatiryagmanuSyadevastrIyarappa nirvRtyaparyAptakarAgi puTTaru / devanArakatiryagmanuSyastrIyarappa nirvRtyaparyAptakarAgi puTuvaru mA yeDegaLoLpuTuvaDaM virAdhitasamyaktvaramappa mithyA zarIraparyAptikAlaparyantaM ca nivRttyaparyAptakatvasaMbhavAt / punastatrApi-uktaguNasthAnacatuSTaye'pi zeSeSu mizradezasaMyatApramattAdisayogakevaliparyantagaNasthAneSu ca paryAptakajIvaH saMbhavati tatkAraNasya paryAptinAmakarmodayasya tatra sarvatra saMbhavAta // 127 // athAparyAptakAle sAsAdanAsaMyatayoniyamena abhAvasthAnAnyAha narakagatau ratnaprabhArahitazeSaSaDbhUminArakANAM jyotiya'ntarabhAvanadevAnAM sarvatiryagmanuSyadevastrINAM ca nirvRtyaparyAptake samyagdRSTirnahi nAstyeva, tadA tadgrahaNayogyakAlAbhAvAt samyaktvena saha mRtasya tiryagmanuSyasya tatrotpattyabhAvAcca / maraNe virAdhitasamyaktvamithyAdRSTisAsAdanAnAM yathAsaMbhavaM tatrotpattI virodhAbhAvAt / kaise hotA hai ? isakA uttara yaha hai ki AhAraka zarIrake prArambha samayase lekara usakI nirvRtyaparyApti aura paryApti pramattasaMyata guNasthAnameM hI sambhava hai, yaha bAta paramAgamameM prasiddha hai / RddhiprApta bhI muni apramatta Adi Uparake guNasthAnoMmeM apanI RddhikA prayoga nahIM karate / / 127 // ___ Age aparyAptakAlameM sAsAdana aura asaMyataguNasthAnakA jahA~ niyamase abhAva hotA 25 hai, unheM kahate haiM __ narakagatimeM ratnaprabhAke vinA zeSa chaha bhUmike nArakiyoMmeM, jyotiSI, vyantara aura bhavanavAsI devoMmeM, samasta tiyaMca manuSya aura devagati sambandhI striyoM meM nirvRtyaparyAptaka avasthAmeM samyagdarzana nahIM hotaa| kyoMki usa avasthA meM samyaktvake grahaNa yogya kAla nahIM hai| tathA samyaktvake sAtha mare tithaMca aura manuSya vahA~ utpanna nahIM hote| maranese parva samyaktvakI virAdhanA karake mithyAdRSTi yA sAsAdana honevAle yathAsambhava vahA~ utpanne hote haiM, isameM koI virodha nahIM hai| tathA sAtoM pRthiviyoMke nArakiyoMke nivRtyaparyAptakoMmeM 1. ma yolu bi| Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 263 dRSTigaLaM sAsAdanarumAgamAvirodhametappudaMte puttuvddN| sAsAdanasamyagdRSTigaLu narakama pugarappuridaM samastanarakabhUmijarappa nArakApUrNaroLa sAsAdanarilla // iMtu bhagavadarhatparamezvaracArucaraNAraviMdadvaMdvavaMdanAnaMditapuNyapuMjAyamAna zrImadrAyarAjaguru. maMDalAcAryyavaryamahAvAdavAdIzvararAyavAdipitAmaha - sakalavidvajjanacakravatti - zrImadabhayasUrisiddhAMtacakravatti zrIpAdapaMkajarajoraMjitalalATapaTTe - zrImatkezavaNNaviracitamappa gommaTasAra / karNATavRtti jIvatattvapradIpikayolu jIvakAMDa viMzatiprarUpaNaMgaLoLu tRtIyaparyAptiprarUpaNAdhikAraM prtipaaditmaaytu| saptapRthvInArakanivRtyaparyAptake sAsAdanasamyagdRSTiAsti tasya narake gamanAbhAvAt / tatrotsannasya tu tasmin kAle sAsAdanatvasaMbhavAbhAvAcca / / 128 / / ityAcAryazrInemicandraviracitAyAM gommaTasArAparanAmapaJcasaMgrahavRttau jIvatattvapradIpikAkhyAyAM jIvakANDe viMzatiprarUpaNAsu paryAptiprarUpaNAnAma tRtIyo'dhikAraH / / / / 15 sAsAdanaguNasthAna nahIM hotaa| kyoMki sAsAdana samyagdRSTi marakara narakameM nahIM jaataa| aura vahA~ utpanna hue jIvake usa samaya sAsAdanapanA honA sambhava nahIM hai // 128 / / isa prakAra AcArya nemicandra viracita gommaTasAra apara nAma paMcasaMgrahakI bhagavAn arhanta deva paramezvarake sundara caraNakamaloMkI vandanAse prApta puNyake puMjasvarUpa rAjaguru bhUmaNDalAcArya mahAvAdI zrI amayanandI siddhAnta cakravartIke caraNakamaloMkI dhUlise zomita lalATavAle zrI kezavavIke dvArA racita gommaTasAra karNATakavRtti jIvatattva pradIpikAkI anusAriNI saMskRtaTIkA tathA usakI anusAriNI paM. ToDaramalaracita samyagjJAnacandrikA nAmaka bhASATIkAkI anusAriNI hindI bhASA TIkAmeM jIvakANDakI bIsa prarUpaNAoMmeM-se paryApti prarUpaNA nAmaka tRtIya mahA-adhikAra sampUrNa huA // 3 // Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha praannprruupnnaadhikaarH||4|| zrIvItarAgAya nmH| anaMtaraM prANaprarUpaNanirUpaNanimittaM peLdaparu / bAhirapANehi jahA taheva abbhaMtarehi pANehiM / pANaMti jehi jIvA pANA te hoMti NidivA // 129 / / . bAhyaprANairyathA tathaivAbhyaMtaraiH prANaiH prANaMti yai|vAH prANAste bhavaMti niddissttaaH| AvuvukelavabhyaMtarabhAvaprANaLidaM jIvaMgaLu jIvisuttirpavu jIvisuva vyavahArayogyaMgaLappuvu / bAhyaprANaMgaLiMdeMtaMteyA jIvadharmagaL prANaMgaLappurveditu peLalpaTuvu / yairabhyaMtarairbhAvaprANairjIvAH prANati jIvaMti jIvadvayavahArayogyA bhavaMti kairiva bArdrivyaprANairiva yathAzabdasya ivArthavAcakatvAt ta Atmano dharmAH prANA bhavaMtIti niddiSTAH / eMdInirvacanadiMdame prANazabdArthamariyalke zakyameM ditu tallakSaNaM pRthkpellpttttudill| paudgalikadravyeMdriyavyApArarUpaMgaLu dravyaprANaMgaLu tannimittakaMgaLappa jJAnAvaraNa vIyAMtarAyakSayo triSaSTi prakRtIhatvA labdhvArhantyaM jagannutam / zAsti bhavyAn dvidhA dharma yastaM vande'bhinandanam // 4 // atha prANaprarUpaNAM nirUpayati15 yairabhyantarairbhAvaprANaH jIvAH jIvantI-jIvadvyavahArayogyA bhavanti / kairiva ? bAhyardravyaprANariva yathAzabdasya ivArthavAcakatvAt / te Atmano dharmAH prANAH bhavantIti nirdiSTAH / iti nirvacanenaiva prANazabdArthasya jJAtuM zakyatvAt tallakSaNaM pRthag noktam / paudgalikadravyendriyAdivyApArarUpAH dravyaprANAH / tannimittabhUtajJAnAvaraNavIryAntarAyakSayopazamAdivijRmbhitacetanavyApArarUpA bhAvaprANAH / atra paryAptiprANayoH ko bhedaH ? iti ceducyate-paJcendriyAvaraNakSayopazamajAH paJcendriyaprANAH tadutpannArthagrahaNasamarthatvenotpannaprathamasamayAdArabhya jo karmoMkI vesaTha prakRtiyoMko naSTa karake aura jagatke dvArA vandanIya Arhantya padako prApta karake zrAvaka aura munidharmakA upadeza bhavyajIvoMko dete haiM, una abhinandananAtha bhagavAnko namaskAra karatA huuN| Age prANaprarUpaNAko kahate haiM bAhya arthAt dravya prANoMkI taraha jina abhyantara arthAt bhAvaprANoMse jIva 'prANanti' 25 arthAt jIvanavyavahArake yogya hote haiM AtmAke ve dharma prANa kahe jAte haiN| isa vyutpattise hI prANa zabdakA artha jAnanA zakya honese usakA lakSaNa alagase nahIM kahA hai| paudgalika dravyendriya Adike vyApArarUpa dravyaprANa hote haiN| aura unameM nimittabhUta jJAnAvaraNa tathA vIryAntarAya karmoMke kSayopazama Adise prakaTa hue cetanake vyApArarUpa bhAvaprANa hote haiM / zaMkA-paryApti aura prANameM kyA bheda hai ? 30 samAdhAna-pA~ca indriyasambandhI AvaraNoMke kSayopazamase utpanna hue pA~ca indriyaprANa ___ hote haiN| aura usa kSayopazamase utpanna huI arthako grahaNa karanekI sAmarthya ke sAtha utpanna Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA pazamAdidaM vijU bhisalpaTTa cetanavyApArarUpaMgaLu bhAvaprANaMgaLu / illi paryApti-prANaMgaLage bhedame te borDa paMceMdriyAvaraNakSayopazamajaMgala paMceMdriyaprANagaLa tadutpannArtyagrahaNakSamatayivamutpanna prathamasamayaM modalgo DaMtarmuhUrttadadaM melappudadedriyaparyyAptiye budu / manojJAnAvaraNakSayopazamasantidhAnadadaM vijR bhisalpaTTa manovargaNegaLadaM viracisalpaDuvadravyamanadidaM samutpannajIvazaktiyadanubhUtAtthaMgrahaNakAraNamutpannAMtarmuhUrttAvasAnaniSpannamappu dadumanaH paryApta budu / anubhUtArtyagrahaNamuM tadyogyateyuM manaHprANa meM budu / nokarmmazarIropacayamAnazaktiniSpattiyadu jIvakke samucitakAlAyAta bhASA vargeNAvizeSa pariNatividhAyi bhASAparyyAptiye budu / svaranAma - kamrmodayasahakAriNiyappa bhASAparyyAptiyottarakAlaviziSTopayoga prayojanAtmakaM vAkprANaaNAvaSTaMbhajanitAtmapradezapracayazaktikAyabalaprANameM budakkuM / nokarmmapudgalaMgaLanu pariNAmisilka zakti- 10 | khala rasa bhAgapariNataMgaLanasthyAdirudhirAdisthirAsthirAvayavarUpadadaM fropatti jIvake zarIraparyyAptiye budakku / mucchvAsaniHzvAsaniHsaraNazaktiniSpattiyAnApAnaparyyApti eMbudakkuM tatpariNatiye tatprANameM bukkku madu kAraNamAgi bhedamuM / anaMtaraM prANavikalpaMgaLaM pevdapaM : antarmuhUrtasyopari jAyamAnA indriyaparyAptiH / manojJAnAvaraNakSayopazamasannidhAnavijRmbhitAmanovargaNAviracita- 15 dravyamanaH samutpannA jIvazaktiH sAnubhUtArthagrahaNasamutpannAntarmuhUrttAvisAnaniSpannA manaH paryAptiH / anubhUtArthagrahaNaM tadyogyatA ca manaH prANaH / nokarmazarIropacIyamAnazaktiniSpatti: sA jIvasya samucitakAlAyA - bhASAvargaNAvizeSapariNatividhAyibhASAparyAptiH / svaranAmakarmodayasahakAribhASAparyAptyuttarakAlaviziSTopayogaprayojanAtmako vAkprANaH / kAyavargaNAvaSTambhajanitAtmapradezapraca yazaktiH kAyabalaprANaH / nokarmapudgalAn khalarasabhAgapariNatAn asthyAdirudhirAdisthirAsthirAvayavarUpeNa pariNamayituM zaktiniSpattirjIvasya zarIra - 20 paryAptiH / ucchvAsaniHzvAsaniHsaraNazakti niSpattirAnapAnaparyAptiH / tatpariNatireva tatprANA:, iti bhedo jJAtavyaH // 129 // atha prANabhedAnAha- 1. 265 honeke prathama samayase lekara antarmuhUrta ke Upara honevAlI indriyaparyApti hai / manojJAnAvaraNake kSayopazamake sAmIpyase prakaTa huI aura manovargaNAse bane dravyamanase utpanna huI jIvakI jo zakti anubhUta arthakA grahaNa karaneke lie utpanna ho antarmuhUrta kAlake anta meM pUrNa hotI hai vaha 25 manaHparyApta hai | aura anubhUta arthako grahaNa karanA tathA usakI yogyatA manaHprANa hai / nokarma zarIrase saMcita zaktikI pUrNatA jo jIvake samucita kAlameM AyI bhASAvargaNAke vizeSa pariNamanako karanevAlI hai vaha bhASAparyApti hai / svaranAmakarmakA udaya jisakA sahAyaka hai usa bhASAparyApti ke uttarakAlameM viziSTa upayogakA prayojaka vacana prANa hai / kAyavargaNA ke sAhAyyase honevAlI Atmapradezake samUhakI zakti kAyabalaprANa hai / aura khala tathA rasabhAga 30 rUpase pariNata nokkarma pudgaloMko asthi Adi sthira aura rudhira Adi asthira avayavoMke rUpase pariNamana karane kI zaktiko pUrNatAko zarIraparyApti kahate haiM / ucchvAsa- niHzvAsake nikalane kI zaktikI pUrNatAko zvAsocchvAsa paryApti kahate haiM aura zvAsocchvAsakA pariNamana zvAsocchvAsa prANa hai / yaha paryApti aura prANa meM bheda jAnanA // 129 // Age prANoMke bheda kahate haiM 34 5 35 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 go0 jIvakANDe paMceviMdiyapANA maNavacikAyesu tiNNi balapANA / ANappANappANA AugapANeNa hoti dasapANA // 130 // paMcaiveMdriyaprANA manovacaHkAyeSu trayo balaprANAH / AnApAnaprANA AyuSprANena bhavaMti dshpraannaaH| sparzanAdiyAdidriyaprANaMgaLaM manobalaprANamuM vacobalaprANamuM kAyabalaprANamumAnApAnaprANamu AyuH prANaditu dazaprANaMgaLeyappavadhikamaltu / / anaMtaraM dravyabhAvaprANaMgaLgutpattisAmagriyaM peLdapaM / vIriyajudamadikhaovasamutthA NoiMdiyediyesu blaa| dehudaye kAyANA vacIbalA Au AUdae // 131 / / vIryayuta matikSayopazamotthA no iMdriyedriyeSu blaaH| dehodaye kAyA nau vacobalA AyuH Ayurudaye // ___ vIryAtarAyamatijJAnAvaraNakSayopazamajanita noiNdriyedriysprshnrsnghraannckssuHshrotrsmudbhuutNgriddriypraannNglu| noMdriyajanitamanobalaprANamuMzarIranAmakarmodayadoLu kAyabalaprANamumAnApA naapraannmumppuvu| zarIranAmakarmodayadoLaM svaranAmakarmodayadoLaM vacobalaprANaM prAdurbhUtamappudA15 yuSkarmodayadoLAyuHprANamudbhavisugumitu prANaMgaLutpattisAmagni sUcitamAytu / anaMtaraM prANaMgaLge svAmibhedamaM peLdapaM / / sparzanAdayaH paJcendriyaprANAH manobalaprANaH vacobalaprANaH AnApAnaprANa AyuHprANazceti darzava prANA bhavanti nAdhikAH // 130 // atha dravyabhAvaprANAnAmutpattisAmagrImAha ___ vIryAntarAyakSayopazamayutamatijJAnAvaraNakSayopazamajanitAH noindriyendriyeSu balAH svArthagrahaNazakti20 rUpalabdhinAmabhAvendriyasvabhAvAH sparzanarasanaghrANacakSaHzrotrajendriyaprANanoindriyajamanobalaprANAH SaT bhavanti / dehodaye-zarIranAmakarmodaye sati kAyaceSTAjananazaktirUpaH kAyabalaprANaH / ucchavAsanizvAsanAmakarmodayasahitadehodaye sati ucchvAsanizvAsapravRttikAraNazaktirUpaH AnapAnaprANazca bhavati / svaranAmakarmodaye sati vacanavyApArakaraNazaktivizeSarUpo vacobalaprANo bhavati / AyuHkarmodaye sati nArakAdiparyAyarUpabhavadhAraNazaktirUpaH AyuHprANo bhavati / evaM dazaprANAnAmutpattisAmagrI sUcitA // 131 // atha prANAnAM svAmibhedamAha sparzana Adi pA~ca indriya prANa haiN| tathA manobalaprANa, vacanabalaprANa, kAyabalaprANa, zvAsocchvAsaprANa aura AyuprANa ye dasa hI prANa haiM; adhika nahIM haiM // 130 // svArthako grahaNa karanekI zaktirUpa labdhi nAmaka bhAvendriya svabhAvavAle sparzana, rasanna, ghrANa, cakSu aura zrotrase utpanna hue pA~ca indriyaprANa aura noindriyase utpanna manobalaprANa ye chaha prANa to vIryAntarAyake kSayopazamase sahita matijJAnAvaraNake kSayopazamase utpanna hote 30 haiN| zarIranAmakarmakA udaya honepara zarIrakI ceSTAko utpanna karanekI zaktirUpa kAyabalaprANa hotA hai| ucchvAsanizvAsa nAmakarmake udayake sAtha zarIra nAmakarmakA udaya honepara ucchvAsanizvAsako pravRttikA kAraNa zaktirUpa zvAsocchvAsaprANa hotA hai / svaranAmakarmakA udaya honepara vacanavyApArakA kAraNa zakti vizeSarUpa vacanabalaprANa hotA hai| AyukarmakA udaya honepara nArakAdiparyAyarUpa bhavadhAraNakI zaktirUpa AyuprANa hotA hai| isa taraha dasa 35 prANoM kI utpattikI sAmagrI sUcita kI // 13 / / aba prANoMke svAmI batalAte haiM Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 267 iMdiyakAyAUNi ya puNNApuNNesu puNNage ANA / bIiMdiyAdipuNNe vacImaNosaNNipuNNeva / / 132 // iMdriyakAyAyUMSi ca pUrNApUrNeSu pUrNake aanaaH| dvaudriyAdiSu pUrNe vAkmanaHsaMjJipUrNe eva / iMdriyakAyAyuSprANaMgaLu paryAptakaroLamaparyAptakaroLamappuvivu sAdhAraNaprANaMgaLucchvAsaniHzvAsaprANaM paryAptakaroLeyakuM me voDe tatkAraNamappucchvAsanAmakarmodayakka paryAptakAladoLe 5 saMbhavamappuridaM / dvaudriyAdigoLa paMceMdriyAvasAnamAdavaroLa paryAptaroLe bAgbalaprANaM saMbhavisugumeke doDe taddhetu svaranAmakarmodayakka paryAtakaroLamalladeDaparyAptakaroLa saMbhavamallappuradaM / paryAptakasaMjJipaMceMdriyaMgaLoLe manobalaprANamakkuM tannibaMdhanamappa vIyyatirAya noiNdriyaavrnnkssyopshmkknytraasNbhvmppurvN| ___ anaMtaraM vazaprANaMgaLgedriyAvi jIvaMgaLoLa saMkhyAvadhAraNaniyamamaM mADalveDi muMdaNa gAthA 10 sUtramaM peLdaparu : dasasaNNINaM pANA sesegUNaMtimassa beuunnaa| pajjattesidaresa ya sasaduge sesagegUNA // 133 // daza saMjJinAM prANAH zeSeSvekonAH caramasya dvihInAH paryAptakeSvitareSu ca sapta dvike shesskessvekonaa| parage peLda svAmi nididaM I vibhAgaM paDayalpaDugumadadoDa:-saMjipaMceMdriyaparyAptakaroLa dshpraannNglumppuvu|| zeSAsaMjJimodalAgi pazcAdanupUniyidaM dvaudriyAvasAnamAdavaroLu paryAptakaroLu ekaikaprANonaMgaLu saMbhavisugumaMtimamappekeMdriyadoLu dviprANona prANaMgaLappuvuvadete dorDa asaMjJigaLolu manovirahitamAgi navaprANaMgaLappuvu / caturiMdriyagaLoLu manaHzrotraMdriyAvazeSaMgaLe Tu saMbhavisuvuvu / __indriyakAyAyUMSIti trayaH prANAH paryApteSvaparyApteSu ca sAdhAraNA bhavanti / ucchvAsanizvAsaprANaH 20 paryAptakeSveva bhavati tatkAraNocchavAsanAmakarmodayasya paryAptakAla eva saMbhavAt / dvIndriyAdiSu paJcendriyAvasAneSu paryApteSveva vAgbalaprANaH saMbhavati taddhatusvaranAmakarmodayasyAnyatra saMbhavAbhAvAt / manobalaprANaH paryAptasaMjJipaJcendriyeSveva saMbhavati tannibandhanavIryAntarAyanoindriyAvaraNakSayopazamasyAnyatrAsaMbhavAt // 132 // atha prANAnAmekendriyAdijIveSa saMkhyAniyamamavadhArayati samanantaroktasvAminiyamanAyaM vibhAgo labhyate tadyathA-saMjJipaJcendriyeSu paryAptakeSu daza prANA 25 bhavanti / zeSeSu asaMzyAdiSu pazcAdAnupUrvyA dvIndriyAvasAneSu paryAptakeSu ekaikonAH prANA bhavanti / tathAhi indriya, kAya aura Ayu ye tIna prANa paryAptoM aura aparyAptoMmeM samAna rUpase hote haiN| ucchvAsanizvAsa prANa paryAptakoMmeM hI hotA hai| kyoMki usakA kAraNa jo ucchvAsanAmakarmakA udaya hai,vaha paryAptakAlameM hI hotA hai| doDandriyase lekara paMcendriyaparyanta para vacanabalaprANa hotA hai, kyoMki usakA kAraNa svaranAmakarmakA udaya hai aura vaha paryAptoMmeM hI 30 hotA hai| manobalaprANa paryApta saMjJI paMcendriyoM meM hI hotA hai kyoMki usakA kAraNa hai noindriyAvaraNakA kSayopazama / aura vaha anya kisIke nahIM hotA / / 132 // ___ Age ekendriya Adi jIvoMmeM prANoMkI saMkhyAkA niyama karate haiM isase pahalekI gAthAmeM jo svAmIkA niyama kiyA hai usIse Age kahA-meda prakaTa hotA hai / jo isa prakAra hai-saMjJI paMcendriyoMmeM dasa prANa hote haiN| zeSa asaMjJIse lekara pazcAt 35 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 go0 jIvakANDe trIMdriyaMgaLoLu mana zrotracakSuriMdriyAvazeSaMgaLeLu prANaMgaLappuvu / dvaudriyaMgaLoLaM manaHzrotracakSughrANA. vazeSaMgaLAru prANaMgaLappuvu / ekeMdriyaMgaLoLu manaHzrotracakSurghANarasanavAgbalaprANAvazeSaMgaL nAlku praannNglppuvu| iMtu paryAptakaroLu prANaMgaLge svAmibhedamappuridaM saMkhyAbhedaM peLalpaTudu / paryAptetararappa aparyAptaroLu saMjiasaMjJipaMceMdriyaroLu pratyekameleLu prANaMgaLappuvekeMdoDe paryApta5 kAla saMbhavigaLappucchvAsavAgmanobalaprANaMgitu milliyasaMbhavamappudu kAraNamAgi zeSaMgaLoLu caturidriyAdi ekeMdriyAvasAnamAda'paryAptakarolu yathAsaMkhyaM zrotracakSughrANarasaneMdriyaprANAvazeSa prANaMgaLu ssttpNcctustrisNkhyaakraaNtpraannNglppuvu| ___ iMtu bhagavadarharamezvara cArucaraNAravidadvaMdvavaMdanAnaMditapuNyapuMjAyamAna zrImadrAyarAjaguru maMDalAcArya mahAvAdavAdIzvararAyavAdipitAmahasakalavidvajjanacakravatti zrImadabhayasUrisiddhAMta10 cakravatti zrIpAdapaMkajarajoraMjitalalATapaTTa zrImatkezavaNNaviracita gommaTasArakarNATavRttijIvatatva pradIpikeyoLu jIvakAMDaviMzatiprarUpaNaMgaLoLu caturtha prANaprarUpaNAdhikAraM nigaditamAyatu / asaMjJiSu manorahitA nava / caturindriyeSu manaHzrotrendriyAvazeSA aSTau / trIndriyeSu manaHzrotracakSurindriyAvazeSAH sapta / dvIndriyeSu manaHzrotracakSurghANAvazeSAH SaD bhavanti / antime ekendriye dvIndriyoktaprANeSu dvau UnAviti manaHzrotracakSurghANarasanavAgbalaprANAvazeSAzcatvAraH prANA bhavanti / tathA itareSu aparyAptajIveSu tu saMjJAsaMjJipa15 JcendriyayoH pratyekaM prANAH saptava bhavanti paryAptakAlasaMbhavinAM ucchvAsavAgmanobalaprANAnAmatrAsaMbhavAt / zeSeSu caturindriyAyekendriyAvasAneSu aparyApteSu yathAsaMkhyaM zrotracakSuNirasanendriyAvazeSAH SaTpaJcacatustrisaMkhyA prANA bhavanti / / 133 // ityAcAryazrInemicandraracitAyAM gommaTasArAparanAmapaJcasaMgrahavRttI jIvatattvapradIpikAkhyAyAM jIva kANDe viMzatiprarUpaNAsu prANaprarUpaNAnAma caturtho'dhikAraH // 4 // prANaya 20 AnupUrvIse doindriya paryanta paryAptakoMmeM eka-eka prANa ghaTatA hai| asaMjJIpaMcendriyoMmeM manake binA nau prANa hote haiN| caturindriyoMmeM mana aura zrotrendriyako chor3akara zeSa ATha prANa hote haiM / trIndriyoMmeM mana, zrotra aura cakSuke sivAya zeSa sAta prANa hote haiN| doindriyoMmeM mana, zrotra, cakSu aura ghrANake sivAya zeSa chaha prANa hote haiM / antima ekendriyameM doindriyameM kahe gaye prANoM meM se do kama hote haiN| isa taraha mana, zrotra, cakSu, ghrANa, rasanA aura vacanabalaprANoMmeM 25 se zeSa cAra prANa hI hote haiM / itara aparyApta jIvoMmeM saMjJI aura asaMjJI paMcendriyoM meM se pratyekake sAta prANa hI hote haiN| kyoMki paryAptakAlameM honevAle ucchvAsa, vacanabala aura manobala nahIM hote| zeSa cauindriyase lekara ekendriya paryanta aparyAptoM meM kramase zrotra, cakSa, ghrANa aura rasanendriyako chor3akara chaha, pA~ca, cAra aura tIna prANa hote haiM // 133 // isa prakAra AcArya nemicandra viracita gommaTasAra apara nAma paMcasaMgrahakI bhagavAn arhanta deva 30 paramezvarake sundara caraNakamaloMkI vandanAse prApta puNyake puMjasvarUpa rAjaguru maNDalAcArya mahAvAdI zrI abhayanandI siddhAnta cakravartIke caraNakamaloMko dhUlise zomita lalATavAle zrI kezavavarNIke dvArA racita gommaTasAra karNATavRtti jIvatatva pradIpikAkI anusAriNI saMskRtaTIkA tathA usakI anusAriNI paM. ToDaramalaracita samyagjJAnacandrikA nAmaka bhASATIkAkI anusAriNI hindI bhASA TIkAmeM jIyakANDakI bIsa prarUpaNAoM meM se prANa prarUpaNA nAmaka caturtha mahA adhikAra sampUrNa hubhA // 4 // Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjJAprarUpaNAdhikAraH // 5 // anaMtaraM saMjJAprarUpaNArthamAgi pendapaM / iha jAhi bAhiyAvi ya jIvA pAvaMti dAruNaM dakkhaM / sevaMtAvi ya ubhaye tAo cattAri saNNAo / / 134 // iha yAbhirbAdhitA api ca jIvAH prApnuvaMti dAruNaM duHkhaM / sevamAnA api ca ubhaye tAzca- 5 tatraH sNjnyaaH| Avu kelavu saMjJagALadamAhArabhayamaithunaparigrahaMgaLa vAMchegaLivame bAdhisalpaTTa jIvaMgaLI bhavadoLu dAruNamappaduHkhamaneTaduvarA viSayaMgaLananubhavisuvavargaLu mattA viSayaMgaLu prAptAprAptaMgaLAvoDamubhayabhavaMgaLoLaM vAruNaduHkhamaneyduvaraMtappa AnAlku vAMchagaLaM saMjegaLedu peldpru|| anaMtaramAhArasaMjJegutpattiyoLu bahiraMtaraMgakAraNadvayamaM peldpru| AhAradasaNeNa ya tassuvajogeNa omakoTTAe / sAdidarudIraNAe havadi hu AhArasaNNA hu // 135 // AhAradarzanena ca tsyopyogenaavmkosstthtyaa| sAtetarodoraNayA bhavati khalvAhArasaMjJA khalu / viziSTAnnAdicatuvidhAhAradarzanadidaM tatkathAzravaNa prAgupayuktaviziSTAnnAvismaraNaviMdamuM riktakoSThayiMdamuma bo bAhyakAraNaMgaLidamu maMtaraMgakAraNamappa asAtAvedodoraNoyi tIvrodadida- 15 jitarajorahasyAriH prAptAnantaguNo jinaH / jitadoSo jagannAthaH sumatIzo namasyate // 5 // atha saMjJAprarUpaNAM prarUpayati yAbhiH saMjJAbhiH-AhArabhayamaithunaparigrahavAJchAbhiH, eva bAdhitA jIvA asmin bhave tadviSayAn sevamAnAH api ca tatprAptyaprAptyoH satyoH ubhayabhavayordAruNaM duHkhaM prApnuvanti tAH catasro vAJchAH saMjJA iti / vadanti // 134 / / athAhArasaMjJotpattau bahirantaraMgahetU kathayati viziSTAnnAdicaturvidhAhAradarzanena tatsmaraNakathAzravaNAdhupayogena riktakoSTatayeti bAhyakAraNaH jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura antarAya karmako jItakara anantaguNoMko prApta karanevAle doSavijetA jagatke svAmI sumatinAthako namaskAra karatA huuN| Age saMjJAprarUpaNAko kahate haiM 25 AhAra, bhaya, maithuna aura parigrahakI vAMchArUpa jina saMjJAoMke dvArA pIr3ita jIva isa bhavameM una viSayoMkA sevana karate hue bhI isa loka aura paralokameM unake prApta hone aura na honepara bhI dAruNa duHkha pAte haiM, una cAra vAMchAoMko saMjJA kahate haiM // 134 // Age AhArasaMjJAkI utpattimeM bAhya aura antaraMga kAraNa kahate haiMviziSTa anna Adi cAra prakArake AhArake dekhanese, usake smaraNa, usakI kathAkA 30 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 go. jIvakANDe mAhArasaMjJa puttugu-| "mAhAre viziSTAnnAdo saMjJA vAMchA AhArasaMjJA" eMditu I niruktiyiva metallakSaNaM pellpttudu|| anaMtaraM bhayasaMjJotpattikAraNamaM peLdapaM / aibhImadaMsaNeNa ya tassuvajogeNa omasattAe / bhayakammudIraNAe bhayasaNNA jAyade caduhi // 136 // atibhImadarzanena ca tsyopyogenaavmshktyaa| bhayakarmodIraNayA bhayasaMjJA jAyate ctubhiH| bahiraMgakAraNaMgaLappatibhayaMkaravyAghrAdikrUramRgAdigaLa darzanadivaM tatkathAzravaNasmaraNAdiLidaM riktazaktatayidamumaMtaraMgakAraNamappa bhayanokaSAyatIvodadidamitI caturvidhakAraNaMgaLivaM bhayasaMjJa puTuguM / bhayadidaM puTuva palAyanecche bhayasaMjJe eNbudkkuN| anaMtaraM maithunasaMjJAsAmagriyaM sUcisivapaM / paNidarasabhoyaNeNa ya tassuvajoge kusIlasevAe / vedassudIraNAe mehuNasaNNA havadi evaM // 137 // praNItarasabhojanena ca tasyopayogena kuzIlasevayA / vevasyodoraNayA maithunasaMjJA bhavati evaM / vRSyarasaMgaLa bhojanadiMdamuM kAmakathAzravaNAnubhUtakAmaviSayasmaraNAdhupayogadidaM kuzIlarappa 15 viTakaMdAdijanaMgaLa seva goSTiyiMdamumeM dI bahiraMgakAraNaMrgALadamumaMtaraMgakAraNamappa strIpunnapuMsaka asAtavedanIyodoraNAta tIvrodayAbhyAM antaraGgakAraNAmyAM ca AhArasaMjJA bhavati-jAyate / AhAra-viziSTAnnAdau saMjJA-vAJchA AhArasaMjJA // 135 // atha bhayasaMjJotpattikAraNamAha atibhayaMkaravyAghrAdikrUramRgAdidarzanena tatkathAzravaNasmaraNAdyapayogena riktazaktitayA ceti bahiraGgakAraNaH bhayanokaSAyatIvodayena antaraGgakAraNena ca bhayasaMjJA jAyate / bhayena utpannA palAyanecchA bhayasaMjJA 20 // 136 // atha maithunasaMjJAsAmagrI sUcayati vRSyarasabhojanena kAmakathAzravaNAnubhUtakAmaviSayasmaraNAdyupayogena kuzIlaviTakaMdarpAdijanasevAgoSThyeti bahiraGgakAraNaiH strIpuMnapuMsakavedAnyatamanokaSAyodIraNayetyantaraGgakAraNena ca maithunasaMjJA jAyate / maithune zravaNa AdirUpa upayogase tathA peTake khAlI honese ina bAhya kAraNoMse aura asAtAvedanIya kI udIraNA yA tIvra udayarUpa antaraMga kAraNoMse AhArasaMjJA hotI hai| AhAra arthAt 25 viziSTa anna AdimeM saMjJA arthAt vAMchAko AhArasaMjJA kahate haiM // 135 / / Age bhayasaMjJAkI utpattike kAraNa kahate haiM ati bhayaMkara vyAghra Adi yA krUra mRgAdike dekhanese, usakI kathA sunanA, unakA smaraNa karanA ityAdi upayogase aura zaktikI kamI ina bAhya kAraNoMse aura bhaya nAmaka nokaSAyake tIvra udayarUpa antaraMga kAraNase bhayasaMjJA utpanna hotI hai| bhayase utpanna huI 30 bhAganekI icchAko bhayasaMjJA kahate haiM / / 136 // Age maithunasaMjJAkI sAmagrI kahate haiM kAmotpAdaka pauSTika bhojana karanese, kAmakathAkA sunanA, anubhUta kAma viSayakA smaraNa Adi upayogase, durAcArI vezyAgAmI kAmI puruSoMkI saMgati goSThIse, ina bAhya Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatatvapradIpikA vedAnyatamanokaSAyodIraNeyivamatI catuvvidhakAraNaMgaLavaM maithunasaMjJe puduguM / maithune mithuna karmmaNi suratavyApArarUpe saMjJA vAMchA maithunasaMjJA yeveMbudatthaM / anaMtaraM parigrahasaMzotpattihetugaLaM pevvapaM / uvayaraNadaMsaNeNa ya tassuvajogeNa mucchidAe ya / lohasudIraNAe pariggahe jAyade saNNA // 138|| 1 upakaraNadarzanena ca tasyopayogena mUcchitA yena / lobhasyodoraNayA parigrahe jAyate saMjJA / bAhyaparigrahaMgaLappa ghanadhAnyAdyupakaraNadarzanadadamuM tatparigrahakathAzravaNasmaraNAdirgALadamuM mUcchitarappa parigrahArjanAdigaLALAsaktarugaLa 'ayaH saMbaMdha: mUcchitA yastena' eMdI saMbaMdhadadaaMtaraMgakAraNamappa lobhakaSAyodIraNayida mumitI kAraNacatuSTaryAdadaM parigrahasaMjJe tadarjana vAMche pudugu meMbudatthaM / anaMtaraM saMjJe 271 svAmibhedamaM pedapaM / gpamA paDhamA saNNA hi tattha kAraNAbhAvA / sesA kammatthiteNuvayA reNatthi Na hi kajje // 139 // naSTapramAde prathamA saMjJA na hi tatra kAraNAbhAvAt / zeSAH karmmAstitvenopacAreNa saMti na hArye / 15 pramAdapapramattAdiguNasthAnavatagaLappa jIvaMgaLoLu prathamoddiSTAhArasaMjJe saMbhavisadeke - doDe tannimittamappa'sAtAvedodI raNargapramattaroLu vyucchittiyAdudappudarivaM 'kAraNAbhAvAtkAryyasyApya 10 mithunakarmaNi suratavyApArarUpe saMjJA - vAJchA maithunasaMjJA // 137 // atha parigrahasaMjJotpattihetunAha bAhyaparigrahasya dhanadhAnyAdya pakaraNasya darzanena tatkathAzravaNAdibhiH mUrcchitasya parigrahAdyarjanAdyAsakteH anena saMbandhena ceti bAhyakAraNaH lobhakaSAyodIraNayeti antaraGgakAraNena ca parigrahasaMjJA - tadarjanAdi - 20 vAJchA jAyate / / 138|| atha saMjJAnAM svAmibhedAnAha naSTapramAde - apramattAdiguNasthAnavartijIveSu prathamA AhArasaMjJA nahi naivAsti / taddhetvasAtAvedanIyodIraNAyAH pramatte eva vyucchitteH kAraNAbhAvAt kAryasyApyabhAvaH / iti pramAdarahiteSu prathamA saMjJA nAsti kAraNoMse tathA khIveda, puruSaveda, napuMsakaveda meM se kisI eka vedarUpa nokaSAyakI udIraNAse isa antaraMga kAraNase maithunasaMjJA utpanna hotI hai / maithuna arthAt kAmasevanarUpa mithuna karma meM 25 saMjJA arthAt vAMchA maithunasaMjJA hai // 137 // Age parigrahasaMjJAkI utpattike kAraNoMko kahate haiM bAhya parigraha dhanadhAnya Adi upakaraNoMke dekhanese, usakI kathA sunane Adise, parigraha Adike upArjana karanekI Asaktike sambandhase ina bAhya kAraNoMse aura lobhakaSAyakI udIraNArUpa antaraMga kAraNase parigrahasaMjJA, usake arjana karanekI vAMchA hotI hai // 138 // 30 saMjJAoMke svAmI kahate haiM - naSTapramAda arthAt apramatta guNasthAnavartI jIvoMmeM pahalI AhArasaMjJA nahIM hotI / kyoMki AhArasaMjJAkA antaraMga kAraNa asAtAvedanIyako udIraNA hai aura usakI vyucchitti pramattaguNasthAnameM hI ho jAtI hai| ataH kAraNakA abhAva honese kAryakA bhI abhAva hotA Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iMtu bhagavadarhatparamezvara cArucaraNAraviMdadvaMdvavaMdanAnaMditapuNyapuMjAyamAna zrImadrAyarAjagurumaMDalAcAryyaM mahAvAdavAdIzvara rAyavAdipitAmaha sakalavidvajjanacakravata zrImadabhayasUrisiddhAMta5 cakravatta zrIpAdapaMkajarajo raMjitalalATapaTTe zrImatkezavaNNaviracitamappagommaTasArakarNATa vRttijIvatattvapradIpikeoLu jIvakAMDaviMzatiprarUpaNegaLoLu paMcamasaMjJAprakaraNAdhikAraM nirUpitamAytu / 272 go0 jIvakANDe bhAvaH' eMDu pramAda rahitarappa'pramattAdyuparitanaguNasthAnavattagako saMbhavisadu / zeSasaMjJe tatkAraNakarmovayAstitvavivamupacAradivasuMTulidaMte tatkArya pramAdarahita roLilla / 15 10 hai / isa prakAra pramAdarahita saMyamiyoM meM pahalI saMjJA nahIM hai / zeSa saMjJAe~ unake kAraNa karmoMke udayakA astitva honese upacArase hI haiM, unakA kArya vahA~ nahIM pAyA jAtA arthAt ukta AhAra Adi cAroM saMjJAe~ mithyAdRSTise lekara pramattaguNasthAnaparyanta hotI haiM // 139 // 20 zeSasaMjJAH tatkAraNakarmodayAstitvena upacAreNaiva santi / na ca tatkAryaM pramAdarahiteSvasti // 139 // ityAcAryazrInemicandraviracitAyAM gommaTasArAparanAmadheya paJcasaMgrahavRttau jIvatattvapradIpikAkhyAyAM jIvakANDe vizatiprarUpaNAsu saMjJAprarUpaNAnAma paJcamo'dhikAraH // 5 // isa prakAra AcArya nemicandra biracita gommaTasAra apara nAma paMcasaMgrahakI bhagavAn arhanta deva paramezvarake sundara caraNakamaloMkI vandanAse prApta puNyake puMjasvarUpa rAjaguru maNDalAcArya mahAvAdI zrI amayanandI siddhAnta cakravartIke caraNakamaloMkI dhUlise zomita lalATavAle zrI kezavavarNIke dvArA racita gommaTasAra karNATavRtti jIvatattva pradIpikAkI anusAriNI saMskRtaTIkA tathA usakI anusAriNI paM. ToDaramalaracita samyagjJAnacandrikA nAmaka bhASATIkAkI anusAriNI hindI bhASA TIkAmeM jIvakANDakI bIsa prarUpaNAoM meM se saMjJA prarUpaNA nAmaka pA~cavA~ mahA-adhikAra sampUrNa huA // 5 // Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArgaNAmahAdhikAre gatiprarUpaNAdhikAraH // 6 // anaMtaramahatparamezvarapraNAmarUpamaMgalapuraHsaraM mArgaNAmahAdhikAra prarUpaNanirUpaNapratijJeyaM maaddidpN| dhammaguNamaggaNAhayamohArivalaM jiNaM nnmNsittaa| maggaNamahAhiyAraM vivihahiyAraM bhaNissAmo // 140 // dharmaguNamArgaNAhatamohAribalaM jinaM natvA / mArgaNAmahAdhikAraM vividhAdhikAra bhnnissyaamH| ratnatrayAtmako dharmo dhanustasyopakArakA jJAnAdidharmA guNA jyaaH| tadAzrayAzcaturdaza mArgaNAsta eva mArgaNA bANAstairAhatAni mohArermohanIyanAmnaH karmaNaH zatrorbalAni jJAnAvaraNAdikarmaprakRtayo yenAsau dharmaguNamArgaNAhatamohAribalastaM jinamarhabhaTTArakaM namaMsitvA gatyAdi- 10 vividhAdhikArAMcitaM mArgaNA mahAdhikAraM bhnnissyaamH| ityanena madhyamamaMgalakaraNena vinAzitavighnamalo nemicaMdrasaiddhAMtacakravartI mArgaNadhikAraM vaktuM praarbhte| jitvA ghAtIni sarvANi labdhvA labdhiguNavrajam / prakAzitaM hitaM yena padmAbhaM taM bhaje'nagham / / 6 // athAhatparamezvarapraNAmarUpamaMga mArgaNAmahAdhikAraprarUpaNapratijJAM karoti ratnatrayAtmako dharmo dhanuH, tadupakArakA jJAnAdidharmAH guNAH jyAH, tadAzrayAzcaturdazamArgaNAH tA eva bANAH tairAhatAni mohAreH mohanIyakarmazatroH, balAni jJAnAvaraNAdikarmaprakRtayaH, yena asau dharmaguNamArgaNAhatamohAribalaH, taM jina-arhadbhaTTArakaM, namaskRtvA gatyAdivividhAkArAJcitaM mArgaNAmahAdhikAraM bhaNiSyAmaH / ityanena maMgalakaraNena vinAzitavighnamalo nemicandrasaiddhaticakravartI mArgaNAdhikAraM vaktaM praarbhte-|| 140 // jinhoMne saba ghAtikoko jItakara guNoMke samUhako prApta kiyA aura hitakA prakAzana 20 kiyA,una pAparahita padmaprabha svAmIko maiM bhajatA huuN| ___Age arhantadevako praNAmarUpa maMgalapUrvaka mArgaNAmahAdhikArako kahanekI pratijJA karate haiM jinhoMne ratnatrayAtmaka dharmarUpa dhanuSa, usake upakAraka jJAnAdi dharmarUpa guNa arthAt dhanuSakI Dora aura unake AzrayabhUta caudaha mArgaNArUpI bANoMke dvArA mohanIya karmazatrukI 25 jJAnAvaraNa Adi karma prakRtirUpa senAko mAra DAlA hai,una jina bhagavAnako namaskAra karake gati Adi vividha adhikAroMse yukta mArgaNAmahAdhikArako kheNge| isa maMgalake dvArA vighnarUpI malako naSTa karake nemicandra siddhAntacakravartI mArgaNA mahAdhikArako kahanA prArambha karate haiM // 140 // Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 go0 jIvakANDe anaMtaramArgaNAzabdakke niruktisiddhamappa lakSaNamaM peLalvaiDi muMdaNagAthAsUtramaM peLvapaM / jAhi va jAsu va jIvA maggijjate jahA tahA diTThA / tAo coddasa jANe suyaNANe maggaNA hoti // 141 / / yAbhiryAsu vA jIvA mAryate yathA tathA dRSTAstAzcaturdaza jAnIhi zrutajJAne mArgaNA 5 bhvNti| Avuvu kelavariMdamAvuvu kelavaroLu meNAvaprakAdidaM zrutajJAnadoLu kANalpaTuvA prakAradidamarasalpaDuvavu cturdshmaargnneglppuvu| paraMga sAmAnyadidaM guNasthAnajIvasamAsaparyAptiprANa saMjagaLe di varida trilokodarattigaLappa jIvaMgaLaM lakSadidaM bhaididama vicArisi mattIgaL vizeSarUpadidaM gatyAdimAgaNeLidamA 10 jIvaMgaLa vicArisalpaDuttiIpameMdariyeMdu ziSyasaMbodhanaM pryuktmaadudu| gatyAdimArgaNegaLAvAgaLorme jIvakke nArakatvAdiparyAyasvarUpaMgaLu vivakSitaMgaLappuvAgaLu yAbhiH eMditu itthaMbhUtalakSaNadoLu tRtIyAvibhaktiyakkumAgaLommeM dravyamaM kUrtu paryAyaMgaLagadhikaraNate vivakSisalpaDugumAgaLu yAsu eMditadhikaraNadoLa saptamIvibhaktiyakkumekedoDe 'vivakSAvazAtkAraka pravRttiH' eMdito nyaaymuttppuri| 15 atha mArgaNAzabdasya niruktisiddhalakSaNamAha yAbhiH yAsu vA jIvAH yathA zrutajJAnena dRSTAH tathA mRgyante vicAryante jJAyante tAzcaturdaza mArgaNA bhavanti / pUrva sAmAnyena guNasthAnajIvasamAsaparyAptiprANasaMjJAbhiH etAbhiH trilokodaravartino jIvAH lakSaNena bhedena ca vicaaritaaH| punaridAnI vizeSarUpagatyAdimArgaNAbhiH tAneva vicAryamANAn jIvAn jAnIhi iti ziSyasaMbodhane prayuktam / gatyAdimArgaNA yadA ekajIvasya nArakatvAdiparyAyasvarUpA vivakSitAH tadA 'yAbhiH' itItthaMbhUtalakSaNe tRtIyA vibhaktiH / yadA punaH ekadravyaM prati paryAyANAmadhikaraNatA vivakSyate tadA 'yAsu' ityadhikaraNe 20 jinake dvArA yA jinameM jIva, jaise atajJAnake dvArA dekhe gaye haiM,usI rUpameM vicAre jAte haiM, jAne jAte haiM,ve caudaha mArgaNAe~ hotI haiN| pahale sAmAnyase guNasthAna, jIvasamAsa, paryApti, prANa aura saMjJAke dvArA tInoM lokoMmeM rahanevAle jIvoMkA lakSaNa aura bhedake sAtha vicAra kiyA / aba vizeSarUpa gati Adi mArgaNAoMke dvArA unhIM vicArane yogya jIvoMko 25 he ziSya, tU jAna / isa prakAra sambodhanameM prayoga kiyA hai| jaba gati Adi mArgaNA eka jIvake nAraka Adi paryAyarUpase vivakSita hoM,taba 'jinake dvArA jIva jAne jAyeM isa prakAra tRtIyA vibhakti khnaa| aura jaba eka dravyake prati paryAyoMke adhikaraNakI vivakSA ho, taba 'jinameM jIva pAye jAyeM, isa prakAra adhikaraNameM saptamI vibhakti kahanA ; kyoMki 'vivakSAke vaza kArakoMkI pravRtti hotI hai, yaha nyAya vartamAna hai // 141 // vizeSArtha-guNasthAna, jIvasamAsa, paryApti, prANa aura saMjJAke dvArA saMkSepa rUpase vicArita jIvoMkA vistArase gati,indriya Adi pA~ca bhAvavizeSoMke dvArA vicAra karanA yukta hai,aisA artha karanepara 'yAbhiH' tRtIyA vibhaktikA nirdeza hai| aura gati, indriya Adi pA~ca bhAvarUpa paryAyoMmeM jIvadravya rahate haiN| isa prakAra AdhArakI vivakSA honepara 'yAsu' saptamInirdeza yukta hai / jisake dvArA zrutakA jJAna ho,use zrutajJAna kahate haiM / varNapadavAkyarUpa Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA anaMtaramA caturdazamAraNegaLge nAmoddeza maM mADidapaM / gaii diesu kAye joge vede kasAyaNANe ya / saMjamadaMsaNalessA bhaviyA sammattasaNNi AhAre // 142 / / gatIMdriyayoH kAye yoge vede kaSAyajJAnayozca / saMyamadarzanalezyA bhvysmyktvsNjnyaahaare| inituM gatyAdipadaMgaLu tRtIyAMtaMgaLumeNu saptamyAMtaMgaLumAgalivaraNidamI prakAradida 5 vyAkhyAnisalpaDuguM / gatyAgatyAM / iMdriyeNeMdriye / kAyena kaaye| yogena yoge / vedena vede| kaSAyeNa kssaaye| jJAnena jJAne / saMyamena saMyame / darzanena drshne| lezyayA lezyAyAM / bhavyena bhavye / samyaktvena smyktve| saMjinA sNjini| aahaarnnaahaare| jIvAH mAgyaMte eMdita / I gatyAdicaturdaza mAgargaNegaLitu nAmoddezadidaM peLalpaTuvu / anaMtaramI mArgaNegaLoLu sAMtaramANegaLa svarUpasaMkhyAvidhAnanirUpaNAtthaM I gAthAtrayamaM 10 pendpN| saptamIvibhaktiH / vivakSAvazAtkArakapravRttiriti nyAyasya sadbhAvAt // 141 // atha tAsAM caturdazamArgaNAnAM nAmoddezaM karoti etAni gatyAdipadAni tRtIyAntAni vA saptamyantAni tadA evaM vyAkhyeyAni gatyA gatyAM, indriyeNa indriye, kAyena kAye, yogena yoge, vedena vede, kaSAyeNa kaSAye, jJAnena jJAne, saMyamena saMyame, darzanena darzane, 15 lezyayA lezyAyAM, bhavyena bhavya, samyaktvena samyaktve, saMjJinA saMjJini, AhAreNa AhAre ca jIvAH mArgyanta iti tA mArgaNA yathAnAmoddezaM kathayiSyante // 142 // atha tAsu sAntaramArgaNAnAM svarUpasaMkhyAtadanantarakAlapramANaM vyavadhAnanirUpaNArthaM ca gAthAtrayamAha dravyazruta guru-ziSya-praziSya paramparAse avicchinna pravAharUpase calA AtA hai / 'usameM jaisA dekhA hai, vaisA jAno' isa kathanase kAla, doSa aura pramAdase zAstrakArake dvArA jo truTi huI ho, 20 use chor3akara paramAgamake anusAra vyAkhyAna athavA adhyayana karanevAle vastusvarUpako virodharahita hI grahaNa karate haiM / aisA AcAryane batalAyA hai| Age una caudaha mArgaNAoMkA nAma nirdeza karate haiM ye gati Adi pada tRtIyA athavA saptamI vibhaktiko liye hue haiN| ataH inakI vyAkhyA isa prakAra karanI cAhie-gatike dvArA athavA gatimeM, indriyake dvArA athavA indriyameM, 25 kAyake dvArA yA kAyameM, yogake dvArA yA yogameM, vedake dvArA yA vedameM, jJAnake dvArA yA jJAnameM, saMyamake dvArA yA saMyamameM, darzanake dvArA yA darzanameM, lezyAke dvArA yA lezyAmeM, bhavyake dvArA yA bhavyameM, samyaktvake dvArA yA samyaktvameM, saMjIke dvArA yA saMjJImeM tathA AhArake dvArA yA AhAramArgaNAmeM jIva 'mAya'nte' jAne jAte haiM,ve mArgaNA haiM / nAmanirdezake anusAra Age unakA kathana kareMge // 142 // ina caudaha mArgaNAoMmeM ATha sAntara mArgaNA haiN| Age unakI saMkhyA, svarUpa, antarakAla aura nirantara pravRttikAla tIna gAthAoMse kahate haiM 1. "svarUpasaMkhyAvidhAnanirUpaNArtha gAthAtrayamAha" iti gha pustake pAThaH / Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 go0 jIvakANDe uvasama suhu~mAhAre begumviyamissaNara apajjatte / sAsaNasamme misse sAMtaragA maggaNAaTTha // 143 // upazamasUkSmAhAreSu vaikriyikmishrnraapryaaptyoH| sAsAdanasamyagdRSTau mizre sAMtaramArgaNAH assttau| sattadiNA cchammAsA vAsapudhattaM ca vaarsmuhuttaa| pallAsaMkhaM tiNhaM varamavaraM egasamao du // 144 // saptadinAni SaNmAsAH varSapRthaktvaM ca dvAdaza muhuurtaaH| palyAsaMkhyaM trayANAM varamavaramekasamayastu / antaraM virahakAlaH / vivakSitamappa guNasthAnamaM mArgaNAsthAnamaM meNu biTu guNAMtaradoLaM mArgaNAMtaradoLaM meNannevaramidurdu mate vivakSitamappa guNasthAnamaM mArgaNAsthAnamaM meNu pordugumannevaramA kAlamaMtarame budavaroLaupazamikasamyagdRSTigaLge lokadala nAnAjIvApekSeyimutkRSTAMtaraM saptadinaMgaLutkRSTadidaM saptadina payyaMtame upazamasamyagdRSTigaLye caturgatigaLoLa'bhAvamakkumallidaM meloLareMbudatyaM / sUkSmasAMparAyasaMyamigaLge SaNmAsameyaMtarakAlamakku / mAhArakAhArakamizrakAya yogigaLge varSapRthaktvamaMtarakAlamutkRSTamakkuM / mUrivaM melayoM bharidaM keLage pRthaktvama budi15 dAgamike sNjnyeykkuN| vaikriyikamizrakAyayogigaLge dvAdaza muhuuttNglutkRssttaaNtrkaalmkkuN| labdhya paryAptamanuSyarugaLge plyaasNkhyaataikbhaagkaalmutkRssttaaNtrmkkuN| sAsAdanasamyAdRSTigaLge 1. loke nAnAjIvApekSayA vivakSitaguNasthAnaM vivakSitamArgaNAsthAnaM vA tyaktvA guNasthAnAntare mArgaNAntare vA gatvA punaryAvattadvivakSitaM guNasthAnaM mArgaNAsthAnaM vA nAyAti tAvAn kAlaH antaraM nAma / tacca utkRSTena aupazamikasamyagdRSTInAM sapta dinAni / tadanantaraM kazcitsyAdevetyarthaH / sUkSmasAMparAyasaMyaminAM SaNmAsAH / 20 AhArakatanmizrakAyayoginAM varSapRthaktvaM / trikodupari navakAdadhaH pRthaktvamityAgamasaMjJA / vaikriyikamizrakAya yoginAM dvAdazamuhUrtAH / labdhyaparyAptakamanuSyANAM sAsAdanasamyagdRSTInAM samyagmithyAdRSTInAM ca pratyekaM palyAsaMkhyAtaikabhAgamA evaM sAntaramArgaNA aSTau / tAsAM jaghanyenAntaraM ekasamaya eva jJAtavyaH / loke upazamasamyagdRSTyAdayo lokameM nAnA jIvoMkI apekSA vivakSita guNasthAna aura mArgaNAsthAnako tyAgakara anya guNasthAna aura anya mAgaNAsthAnameM jAkara punaH jabataka vivakSita guNasthAna aura . mArgaNAsthAnameM nahIM AtA, tabatakake kAlako antara kahate haiN| vaha antara utkRSTase aupa zamika samyagdRSTiyoMkA sAta dina hai| arthAt tInoM lokoMmeM koI bhI jIva upazamasamyaktvadhArI yadi na ho,to adhikase-adhika sAta dina taka na ho| usake bAda koI avazya hI hogaa| isI taraha sUkSma sAmparAya saMyamiyoMkA utkRSTa antara chaha mAsa hai / AhAraka aura AhArakamizrakAya yogavAloMkA utkRSTa antara varSapRthaktva hai| tInase Upara aura nau se nIcekI saMkhyAkI AgamameM pRthaktva saMjJA hai| vaikriyika 10 mizrakAyayogiyoMkA antara bAraha muhUrta hai / labdhyaparyAptaka manuSya, sAsAdana samyagdRSTi aura 1. tritayA-ba / 2. saMkhyeya bhaa-p.| Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA plyaasNkhyaatkbhaagmaatrkaalmutkRssttaaNtrmkuN| samyagmithyAdRSTigaLge palyAsaMkhyAtaikabhAgamAtrakAlamutkRSTAMtaramakkumitu sAMtaramANagaLumeM ttuyriylpdduvu| ivakellaM jaghanyadidamaMtarakAlamode smymkkuN|| paDhamuvasamasahidAe viradAviradIe coddasA divasA / viradIe paNNarasA virahidakAlo du boddhavbo // 145 // prathamopazamasamyaktvasahite viratAvirate caturdaza divsaaH| virate paMcadaza divasA virahitakAlastu boddhavyaH / prathamopazamasamyaktvasahitarappa viratAviratarige virahitakAlamutkRSTadidaM caturdazadivasaMgaThakkumA samyaktvamuM mahAvratamuLLarge virahitakAlamutkRSTadidaM paMcadazadivasaMgaLappuvu / dvitIyasiddhAMtApekSAyadamippatta nAlku divasaMgaLappuvumidUpalakSaNamakajIvApekSayidaM mArgaNegaLaga virahakAlaM pravacanAnusAramAgiyariyalpaDuvudu:- u=di 7 / sUmA 6 / aa=7|8| 10 u-dezavatadina 14 upazama vrss| u%3Dvirata di 15 Ami= varSa / 7 / 8 / vai=mi = mu 12 / na = a = pasA = pami = p| anaMtaraM gatimArgaNAsvarUpanirUpaNaM mADidapaM / a yadi na santi tadA utkarSeNoktasvasvakAlaparyantameva teSAmaSTAnAM abhAvaH tato nAdhikaH kAlaH // 143-144 // atha sAMtaramArgaNAvizeSa prarUpayati virahakAle: loke nAnAjIvApekSayA utkRSTenAntaraM prathamopazamasamyaktvasahitAyA viratAvirateH- 15 aNuvratasya, caturdazadinAni / tatsahitavirateH-mahAvratasya paJcadaza dinAni / tu punaH, dvitIyasiddhAntApekSayA caturviMzatidinAni / idamupalakSaNaM ityekajIvApekSayApi uktamArgaNAnAmantaraM pravacanAnusAreNa boddhavyam // 145 / / atha gatimArgaNAsvarUpaM nirUpayati samyagmithyAdRSTi meM se pratyekakA antara palyakA asaMkhyAtavA~ bhAga kAla hai| isa prakAra sAntaramAgeNA ATha haiM / inakA jaghanya antara eka samaya hI jaannaa| lokameM yadi upazama- 20 samyagdRSTi Adi na ho,to utkarSase ukta apane-apane kAla paryanta hI una AThoMkA abhAva ho sakatA hai, isase adhika kAla taka nahIM // 143-144 // Age sAntara mArgaNAvizeSako kahate haiM virahakAla arthAt lokameM nAnA jIvoMkI apekSA utkRSTa antara prathamopazamasamyaktva sahita viratAvirata arthAt aNuvratakA caudaha dina hai| aura prathamopazamasamyaktva sahita 25 virata arthAt mahAvratakA pandraha dina hai| kintu dvitIya siddhAntakI apekSA caubIsa dina hai / yaha kathana upalakSaNarUpa hai / ataH eka jIvakI apekSA bhI ukta mArgaNAoMkA antara pravacanake anusAra jAnanA // 145 // aba gatimArgaNAkA svarUpa kahate haiM 1. la ub.| Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 go0 jIvakANDe 10 gaiudayajapajjAyA caugaigamaNassa hedu vA hu gaI / NArayatirikkhamANusadevagaitti ya have cadudhA // 146 / / gatyudayajaparyAyazcaturgatigamanasya heturvA gatiH / nArakatiryagmAnuSadevagatiriti ca bhaveccaturdhA / gamyata iti gatiH evamucyamAne gamanakriyApariNatajIvaprApyadravyAdInAmapi gativyapadezaH syAditi cenna gatinAmakarmaNaH samutpannasya jIvaparyAyasyaiva gatitvAbhyupagamAt / gamanaM vA gatiH evaM sati grAmArAmAdigamanasyApi gatitvaprasaMga iti cenna / bhavAdbhavasaMkrAMtirgatiriti vivakSitatvAt / gamanaheturvA gatiriti api bhaNyamAne zakaTAderapi gatitvaprAptiriti cenna / bhavAMtaragamanaDetorgatinAmakarmaNo gatitvAbhyapagamAta / sA ca gati rakatiryagmanuSyadevagatibhedAccaturddhA syAt / anaMtaraM nArakagatinirdezAtthaM pendapaM / Na ramaMti jado NiccaM davve khette ya kAlabhAve ya / aNNoNNehi ya jamhA tamhA te NArayA bhaNidA 147 / / na ramate yato nityaM dravye kSetre kAle bhAve ca anyonyaizca yasmAttasmAtte nArakA bhnnitaaH| AvudoMdu kAraNadida mAvuvu kelavu jIvaMgaLu narakabhUmisaMbaMdhiyappannapAnAdi dravyadoLaM 15 tadbhUtalamappa kSetradoLaM samayAdisvAyuravasAnamappa kAladoLaM citparyAyamappa bhAvadoLaM bhavAMtara gamyata iti gatiH evamucyabhAne gamanakriyApariNatajIvaM prApya dravyAdInAmapi gativyapadezaH syAt ? tanna-gatinAmakarmodayotpannajIvaparyAyasyaiva gatitvAbhyupagamAta / gamanaM vA gatiH / evaM sati grAmArAmAdigamanasyApi gatitvaM prasajyate, tanna, bhavAd bhavasaMkrAntereva vivakSitatvAt / gamanaheturvA gatiH ityapi bhaNyamAne zakaTAderapi gatitvaM prApnoti. tanna-bhavAntaragamanahetorgatinAmakarmaNo gatitvAbhyupagamAt / sA ca gatiH 2. uttaraprakRtisAmAnyena ekApi uttarottaraprakRtivivakSayA nArakatiryagmanuSyadevagatibhedAccaturdhA bhavet // 146 // atha nArakagati nirdizati yasmAtkAraNAt ye jIvAH narakagatisambandhyannapAnAdidravye tadbhUtalarUpakSetre, samayAdisvAyuravasAnakAle 'gamyate' gamana karanA gati hai| aisA kahanepara gamana kriyA karate hue jIvako prApta karake dravya Adiko bhI gati kahanA sambhava hogaa| kintu aisA nahIM hai, kyoMki gati nAma 25 karmake udayase utpanna jIvakI paryAyako hI gati mAnA hai| athavA gamana gati hai, aisA kahanepara grAma, udyAna AdikI ora gamana karaneko bhI gati kahA jAyegA? kintu aisA kahanA ucita nahIM hai kyoMki eka bhavase dUsare bhavameM jAnekI hI vivakSA hai| athavA gamanameM jo heta hai,vaha gati hai| aisA kahanepara gADI Adiko bhI gatipanA prApta hotA hai| nahIM hai, kyoMki bhavAntarake prati gamanameM kAraNa gatinAma karmako gati mAnA hai| vaha gati uttara prakRtisAmAnyakI apekSA eka honepara bhI uttara-uttara prakRtikI apekSA nAraka, tithaMca, 30 manuSya aura devagatike bhedase cAra prakArakI hai // 146 / / aba nAraka gatiko kahate haiM jisa kAraNase jo jIva narakagati sambandhI annapAna Adi dravyameM, vahA~ke bhUtalarUpa kSetrameM, prathama samayase lekara apanI AyuparyantakAlameM aura caitanyake paryAyarUpa bhAvameM, 35 1. tdbhv-b.| 2. gati nAraka-ba. / Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 279 vairodbhavavairo driktadidaM saMjanitakrodhAdigaLoLAvudo duM kAraNadimorordhva roDane nUtanapurAtana nArakarugaLu parasparaM krIDisuvaraltadu kAraNadidamA jIvaMgaLu naratareMdu peLalpaharu / na ratA eva nAratA jag svAtthikApratyayadidaM nAratA eMDu adhyae / narakeSu jAtA nArakA eMditu meNu cchAye mADa paDuvuditappa nArakaparyyAyaM jIvakka nArakagati eMditu nirdezisalpadu / athavA hiMsAdyasadanuSThAneSu niratA vyApRtAH pravRttAsteSAM gartiniratagatiH / athavA narAn prANinaH kAryAti yAtayati kadarthayati khalIkaroti bAdhata iti narakaM karma tasyApatyAni nArakAH teSAM gatirnArikagatiH / athavA dravyakSetrakAlabhAveSvanyonyeSu cAratA na ratAsteSAM gatirnaratagatiH / athavA nirgato'yaH puNyabhyaste nirayAsteSAM gatinnirayagatiH / eMditI vyutpattirgALadame nArakagatilakSaNaM peLalpaTTudu / anaMtaraM tiryyaggatisvarUpanirUpaNaM mADidapaM / tiriyaMti kuDilabhAvaM subiyalasaNNA NigiTThamaNNANA / accaMta pAvabahulA tamhA tericchiyA bhaNidA || 148 // tirocaMti kuTilabhAvaM suvivRtasaMjJA nikRSTA ajJAnAH / atyaMtapApabahulAH tasmAttairazcA bhaNitAH / citparyAyarUpabhAve bhavAntarakhairo dvaivatajjanitakrodhA dibhyo'nyonyaiH saha nUtanapurAtananArakAH parasparaM ca na ramante tasmAtkAraNAt te jIvA narretA iti bhaNitAH / naretA eva nAratAH svArthikANvidhAnAt / athavA narakeSu 15 jAtA nArakA iti chAyA / evaMvidhanArakaparyAyo jIvasya nArakagatirnidizyate / athavA hiMsAdyasadanuSThAneSu niratA vyApRtAH pravRttAH teSAM gatirniratagatiH / athavA narAn prANinaH kAyati - ghAtayati, kadarthayati khalIkaroti bAdhaka iti narakaM karma tasyApatyAni nArakAH, teSAM gatiH nArakagatiH / athavA dravyakSetra kAlabhAveSu anyonyeSu cAratAH naratAH teSAM gatirnaratagatiH / athavA nirgato'yaH puNyaM ebhyaH te nirayAH teSAM gatiH nirayagatiH iti vyutpattibhirapi nArakagatilakSaNaM kathitam // 147 // atha tiryaggatisvarUpaM nirUpayati 1. madredaM / 2. ma 'doMdurattaNamoro / 3. vaitadbhavajanita - va. 5. nArakA evaM nArakA svA-ba / 5 pUrvabhavake vairake kAraNa utpanna hue krodhAdike kAraNa navIna aura purAne nArakI parasparameM ramaNa nahIM karate, ve jIva narata kahalAte haiM / narata hI svArtha meM aNa karane se nAra hote haiM / athavA jo narakoMmeM janma lete haiM, ve nAraka haiN| jIvakI isa prakArakI nAraka paryAyako naraka gati kahate haiM / athavA jo hiMsA Adi asat kAryoMke anuSThAnameM nira arthAt pravRtta haiM, unakI gati naraka gati hai / athavA 'narAn' arthAt prANiyoMko 'kAyati' kaSTa 25 detA hai, durgati karatA hai, bAdhA pahu~cAtA hai, vaha naraka karma hai ; usakI santAna nAraka haiM / aura unakI gati nAraka gati hai / athavA dravya-kSetra -kAla-bhAva meM parasparaM meM jo rata nahIM hai, ve narata haiN| unakI gati narakagati hai / athavA nirgata arthAt calA gayA hai puNya jinase ve niraya haiM aura unakI gati nirayagati hai / ina vyutpattiyoMke dvArA narakagatikA lakSaNa kahA / / 147 / / Age tiryaca gatikA svarUpa kahate haiM 10 4. nArakA - ba 20 30 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 go0 jIvakANDe . AvudoMdu kAraNadidaM tirobhAvaM kuTilabhAvamaM mAyApariNAmamaneyduvara ditu tiyyaMcarapparahaMgayumA gUDhamappAhArAdi prakaTasaMjJegaLanaLLavuvaMte prabhAvasukhadyutilezyAvizuddhimodalAduriMdamalpiyAMsarappuridaM nikRSTaMgaLumaMte heyopAdeyajJAnAdiviziSTajJAnahInamappuraMda ajJAnarumaMte nityanigodatiryagjIvavivakSeyiMdamaMtAtItapApabahularapparaduHkAraNadivaM A jovaMgaLu tiyyaMcaraMdu peLalpaTTarilliyu svAtthikANpratyadidaM tairazcA eMditu shbdsthitiykkuN| evaMvidhatiryakparyyAyame tiryaggatiditu bhaassitmaaytu| anaMtaraM manuSyagatisvarUpanirUpaNamaM mADidapaM / maNNaMti jado NiccaM maNeNa NiuNA maNukkaDA jamhA / maNuubbhavA ya savve tamhA te mANusA bhaNidA // 149 // manyate yato nityaM manasA nipuNA manotkaTA yasmAt / manorubhavAzca sarve tasmAtte mAnuSA bhnnitaaH| AvudoMdu kAraNadidamArkelaMbaru jIvaMgaLu nityaM bagevara arivara heyopAdeyAdivizeSamane ditu mAnuSAH eMbudu / AvudoMdu meNu manasA nipuNAH kalAzilpAdigaLoLaM kuzalarappuridaM mAnuSA eMbudu / manasotkaTAH avadhAnAdidRDhopayogarappurivaM mAnuSA eMbudu / athavA manorudbhavA apatyAni 15 mAnuSA ye buditI yathocitaniruktisiddha lakSaNarapparmAnuSA eMditu pravacanadoLa pellpttttrllruN| yasmAtkAraNAt ye jIvAH suvivRtasaMjJAH agUDhAhArAdiprakaTasaMjJAyutAH, prabhAvasukhadyutilezyAvizuddhayAdibhiralpIyastvAnnikRSTAH, heyopAdeyajJAnAdibhivihInatvAdajJAnAH, nityanigodavivakSayA atyantapApabahulAH, tasmAtkAraNAtte jIvAH tirobhAvaM-kuTilabhAvaM mAyApariNAmaM aMcati-gacchanti, iti tiryaJco bhaNitA bhavanti / tiryaJca eva tairazcAH svArthikANvidhAnAt / evaMvidhatiryaparyAya eva tiryaggatiriti bhASitam // 148 // 20 atha manuSyagatisvarUpaM nirUpayati yasmAtkaraNAt ye jIvAH nityaM manyante heyopAdeyAdivizeSAn jAnanti vA manasA nipuNAH-kalAzilpAdiSu kuzalAH vA manasotkaTAH avadhAnAdidRDhopayogAH vA manorudbhavAH apatyAnIti te jIvAH sarve'pi jisa kAraNase jo jIva 'suvivRta saMjJA' arthAt AhAra AdikI prakRta saMjJAvAle hote haiM, prabhAva-sukha-kAnti- lezyAvizuddhi Adise hIna honese nikRSTa haiM, heya upAdeyake 25 jJAnase vihIna honese ajJAnI haiM, nitya nigodakI vivakSAse atyanta pApabahula hote haiM, tisa kAraNase ve jIva 'tirobhAva' arthAt kuTilabhAva mAyApariNAmako 'aMcanti' prApta hote haiM, isalie unheM tiryaca kahate haiM / tiryaca hI svArthameM aNa pratyaya karanese tairaruca hote haiN| isa prakArakI tiryak paryAya hI tiryaggati kahI gayI hai // 148 / / Age manuSyagatikA svarUpa kahate haiM jisa kAraNase jo jIva nitya 'manyante' arthAt heya-upAdeya Adike bhedako jAnate haiM / athavA 'manasA nipuNAH' arthAt kalA, zilpa AdimeM kuzala hote haiN| athavA 'manasA utkaTAH' arthAt avadhAna Adi dRr3ha upayogake dhArI haiM / athavA manuke vaMzaja haiN| isalie ve jIva sabhI manuSya haiM,aisA AgamameM kahA hai // 149 / / 1. ma eMditu / 2. manosadbha-ba. / 30 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA anaMtara tiryagmanuSya vyaktibhedanidarzana nimittaM peLdapaM / sAmaNNA paMciMdI pajjattA joNiNI apajjattA / tiriyA jarA tahAvi ya paMciMdiyabhaMgado hINA // 150 // sAmAnyAH paMceMdriyAH paryAptA yonimtyo'pryaaptaaH| tiyyaMco narAstathApi ca paMceMdriyabhaMgato hiinaaH| sAmAnyatithyacaraduM paMceMdriyattiyaMcareMdu paryAptativyacare, yonimatiyyaMcareMdu paMcaprakAraM tiyNcrpprvru| matta manuSyaruM paMceMdriyabhaMgadidaM hInaru sAmAnyadi catuHprakAramanuSyarapparakeMdoDe tiyyaMcaroLa paMceMdriyaMgallada audriyAdijIvaMgaLaMTappuridamilli manuSyarellaraM paMceMdriyaMgaLeyappudaranilli gA vizeSaNaM vyavacchedyamilladuridaM tegiyalpadudu / anaMtaraM devagatiyaM peLdapaM / / divvaMti jado NiccaM guNehi aTehi divvabhAvehiM / bhAsaMtadivvakAyA tamhA te vaNiyA devA // 151 // dIvyaMti yato nityaM guNairaSTabhizca divyabhAva samAnadivyakAyAH tasmAtte varNitA devaaH| ___ AvudoMdu kAraNadidamAvuvu kalavu jIvaMgaLu nityamanavarataM kulagirimahAsamudrAdigaLoLa kriiddisuvruN| modaMte mAdyaMti kAmayaMte aNimAdibhiraSTabhiddivyabhAvaramAnuSagocaraprabhAvairguNairbhAsa- 15 mAnAH prakAzamAnAH divyakAyA dhAtumaladoSarahitaprabhAsvaramanoharazarIrAste jIvAstasmAtkAraNAddevA iti paramAgame vrnnitaaH|| mAnuSA iti pravacane bhaNitAH // 149 / / atha tiryagmanuSyagativyaktibhedAn darzayati tiryaJcaH-sAmAnyatiryaJcaH paJcendriyatiyaMJcaH paryAptatiyaMJcaH yonimattiryaJcaH aparyAptatiryaJcazceti paJcavidhA bhavanti / tathA manuSyA api / kintu paJcendriyabhaGgataH-bhedAt hInA bhavanti-sAmAnyAdicaturvidhA eva 20 bhavantItyarthaH / sarvamanuSyANAM kevalaM paJcendriyatvenaiva sambhavAt , tiryagvattadvizeSaNasya vyavacchedyatvAbhAvAt // 150 // atha devagati prarUpayati yasmAtkAraNAt ye jIvAH nityaM-anavarataM, kulagirimahAsamudrAdiSu dIvyanti krIDanti modante mAdyanti kAmayante aNimAdibhiraSTabhiH divyabhAvaH-amAnuSagocaraprabhAvaiH guNairbhAsamAnAH-prakAzamAnAH, divyakAyA dhAtumaladoSarahitaprabhAsvaramanoharazarIrAH te jIvAH tasmAtkAraNAt devA iti paramAgame vaNitAH // 151 // 25 Age tiyaMcagati aura manuSyagatimeM jIvoMke bheda dikhalAte haiM tiryaca sAmAnyatiryaca, paMcendriyatiyaMca, paryAptatiryaca, yonimat tithaMca aura aparyApta tithaMca isa taraha pA~ca prakArake hote haiN| tathA manuSya bhI hote haiM,kintu paMcendriya nAmaka bheda manuSyoMmeM nahIM hotA, ataH ve sAmAnya Adi cAra hI prakArake hote haiM ; kyoMki sabhI manuSya kevala paMcendriya hI hote haiN| ataH tiyaMcoMkI taraha paMcendriya vizeSaNase kisIkA 30 vyavaccheda nahIM hotA // 15 // Age devagatikA kathana karate haiM jisa kAraNase jo jIva nitya-nirantara kulAcala, mahAsamudra AdimeM 'dIvyanti' arthAt krIr3A karate haiM, matta hote haiM, kAmAviSTa hote haiM, aNimA Adi ATha amAnavIya 1. bhedena b.| Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 go0 jIvakANDe anaMtaraM saMsArivilakSaNamappa siddhagatiyaM vyaktaM mADidapaM / jAijarAmaraNabhayA sNyogvijogdukkhsnnnnaao| rogAdigA ya jisse Na saMti sA hodi siddhagaI / 152 // jAyijarAmaraNabhayAni sNyogviyogduHkhsNjnyaaH| rogAdikAzca yasyAM na saMti sA bhavati 5 siddhgtiH| jAtijarAmaraNabhapaMgaLumaniSTasaMyogaiSTaviyogaduHkhasaMjegaLaM rogAdikaMgaLinappa vividhavedanagaLumAvudoMdu gatiyoLilladippuvA kRtsnakarmavipramokSaprAdurbhUtasiddhatvaparyAyalakSaNamappa siddhgtiyumuNttu| iridaM saMsArigatyapeyi gatimArgaNage catumvidhatvaM peLalpaTudeke doDe matte muktagatya peyidaM adakka tadvilakSaNAdaNidaM gatimArgaNeyoLavivakSitatvamappuradaM / / 10. anaMtaraM gatimArgaNayola jIvasaMkhyeyaM peLvAtanabhevaraM narakagatiyoLa gAthAdvadidaM tatsaMkhyeyaM pend| sAmaNNA NeraiyA ghaNaaMgulabidiyamUlaguNaseDhI / bidiyAdi bAradasa aDachattidaNijapadahidA seDhI // 153 // sAmAnyanArakA ghanAMguladvitIyamUlaguNazreNiH / dvitIyAdidvAdazadazamASTamaSaSThatRtIya15 dvitIyanijapadahatA aanniH| ghAdipRthvIbhedavivakSeyaM mADade sAmAnyanArakara sarvapazvijara ghanAMguladvitIyavargamULaguNitajagacchreNipramitarappara saMdRSTi 2 muu.| vaMzAdiyadhastanapRzvigaLoLu nArakaru matte yathAkramadi atha saMsAravilakSaNAM siddhagati vyanakti jAtijarAmaraNabhayAni, aniSTasaMyogeSTaviyogaduHkhasaMjJAH, rogAdivividhavedanAzca yasyAM na santi sA 20 kRtsnakarmavipramokSaprAdurbhUtasiddhatvaparyAyalakSaNA siddhagatirasti / ata eva saMsArigatyapekSayA gatimArgaNAyAzcatuvidhatvamuktaM / muktagatyapekSayA tasyAstadvilakSaNatvena gatimArgaNAyAmavivakSitatvAt // 152 // atha gatimArgaNAyAM jIvasaMkhyAM kathayastAvannarakagatau gAthAdvayenAha dharmAdipRthvIbhedavivakSAmakRtvA sAmAnyanArakAH sarvapRthvIjAH ghanAGguladvitIyavargamUlaguNitajagacchreNiguNoMse yukta dhAtumala doSase rahita manohara zarIroMse jo bhAsamAna haiM,ve jIva paramAgamameM deva 25 kahe gaye haiM // 151 // Age saMsArase vilakSaNa siddhagatiko kahate haiM janma, jarA, maraNa, bhaya, aniSTa saMyoga, iSTa viyoga, duHkha, saMjJA, roga Adi nAnA prakArakI vedanA jisameM nahIM haiM, vaha samasta karmoke sarvathA vinAzase prakaTa huI siddha paryAya rUpa siddhagati hai // 152 // . Age gati mArgaNAmeM jIvoMkI saMkhyA kahate hue sarvaprathama narakagatimeM do gAthAoMse saMkhyA kahate haiM ___ dharmA Adi pRthvIke bhedoMkI vivakSA na karake sabhI pRthvIke saba nArakI ghanAMgulake dvitIya vargamUlase guNita jagatazreNI pramANa haiN| tathA vaMzA Adi nIcekI chaha pRthiviyoMmeM nArakI kramase jagatazreNIke bArahaveM, dasaveM, AThaveM, chaThe, tIsare aura dUsare vargamUlase jagata35 1-2. ma siddhi / Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA dvAdazavazamASTamaSaSThatRtIyadvitIyanijavargamUlavibhaktajagacchreNipramitaraM / -1-1-1-1-1-1 1211038 / 6 / 3 / 2 / maDhavINaM sivihINo du savvarAsI du / padamAvaNimhi rAsI raiyANaM tu NidiTTho // 154 // adhastanaSaTpRthvInAM rAzivihInastu sarvvarAzistu / prathamAvanau nairayikANAM rAzistu 5 283 niddiSTaH / adhastana vaMzAdiSaTpRthvigaLage paLadArurAzigaLaM kUDiyA (rAziyaM sAdhikadvAdazamUlabhaktajagacchreNipramitamaM 121 sAmAnyanArakarAziyoLakaLedorDa - 2 - 1 ghamrmeya nArakara pramANa 12 12 makku - / milliyapanayanatrairAzikamaM mADalpaDugumade te borDa pra - 1pha 1 / i / 1 jagacchreNiyaM guNya tori guNAkAramappa ghanAMguladvitIyamUladoLoM rUpa kaLeyalpaDuttiralu sAdhikadvAdaza mUlabhakta - 10 pramitA bhavanti ( - 20) vaMzAdyadhastanapRthvISu nArakAH punaH yathAkramaM dvAdazadazamASTamaSaSThatRtIyadvitIyanijavargamUlavibhaktajagacchreNImAtrAH santi 12 / 10 / 8 / 6 / 3 / 2 // 153 // adhastanavaMzAdiSaTputhvI kathitaSaDrAzInAM saMyogaH nijadvAdazamUlabhakta sAdhikajagacchreNimAtraH 12 / anena sAmAnyanArakarAzivihInaH tadA dharmAnArakapramANaM bhavati - 2 - 1 tadapanayanatrairAzika midaM - pra-1 pha1 i 12 12 ekajagacchreNyapanayane ghanAGgula dvitIyamUlaguNitajagacchreNimAtra rAzI guNakAre yadyekaM rUpamapanIyate tadA nijadvAdaza- 15 zreNImeM bhAga denepara jo labdha AveM, utane haiM / arthAt jagatazreNI ke bArahaveM vargamUlase bhAjita jagatazreNI pramANa dUsarI pRthvIke nArakI haiN| jagatazreNIke dasaveM vargamUlase bhAjita jagatazreNI pramANa tIsare narakake nArakI haiN| jagatazreNIke AThaveM vargamUlase bhAjita jagatazreNI pramANa caturtha pRthvIke nArakI haiN| jagatazreNI ke chaThe vargamUlase bhAjita jagatazreNI pramANa paMcama pRthvIke nArakI haiM / jagatazreNI ke tIsare vargamUlase bhAjita jagatazreNI pramANa chaThI pRthvIke 20 nArakI haiM / aura jagatazreNIke dUsare vargamUlase bhAjita jagatazreNI pramANa sAtavIM pRthvIke nArakI haiN| isa taraha apane-apane vargamUlakA bhAga jagatazreNImeM denese jo labdha Ave, u usa naraka meM nArakI haiM / / 153 // nIce kI vaMzA Adi chaha pRthiviyoMkI Upara kahI saMkhyAkA jor3a apane bArahaveM vargamUlase bhAjita sAdhika jagatazreNI pramANa hai| isa rAziko pahale kahI sAmAnya 25 nArakiyoMkI saMkhyA meM ghaTAnepara prathama narakake nArakiyoMkA pramANa AtA hai| isa ghaTAnekA trairAzika isa prakAra hai - sAmAnya nArakiyoMkA pramANa lAneke lie guNya jagatazreNIkA pramANa hai aura guNAkAra gharigulakA dvitIya vargamUla hai| isa pramANameM se yadi jagatazreNI mAtra nA ho, to guNAkArameMse eka ghaTAnA caahie| taba jo jagatazreNIke bArahavA~ vargamUlase bhAjita sAdhika jagatazreNI mAtra ghaTAnA ho, vo guNAkAra meM se kitanA ghaTAnA cAhie / 30 aisA trairAzika karanepara yahA~ pramANarAzi jagatazreNI hai, phalarAzi eka, icchArAzi jagata Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 go0 jIvakANDe jagacchreNiyaM tori enitanA guNAkAradola kaLeyalbakkumeMdu trairAzikada baMda labdhaM sAdhikaikadvAdaza bhAgamaM 1 kaLe vedenite buvatthaM / 12 anaMtaraM tiryagjIvasaMkhyeyaM peLvAtaineraDugAthAsUtraMgaLidaM pedaparu | saMsArI paMcakkhA tappuNNA tigadihINayA kamaso / sAmaNNA paMciMdI paMcidiyapuNNa tericchA || 155 / / saMsAriNaH paMcAkSAstatpUrNAstrijagatihInakAH kramazaH / sAmAnyAH paMceMdriyAH paMcedriyapUrNAstairazcAH / nArakamanuSyadevarAzitrayavihInasarvvasaMsArirAziyadu tiryyaggatiyo sAmAnyatiyyaM carAzipramANamakkuM 13 = tadgatitrayarAzihInamappa sAmAnyapaMceMdriya rAziyatu tiryyaggatiyo paMceMdriya10 rAziyakku = 1836 tadgatitrayaparyyApta rAzihI nasAmAnyapaMceMdriyaparyApta rAziyadu tiryyaggatiyoLa 4/4/6561 Ee mUlabhaktasAdhikazreNyapanayane guNakAre kiyadapanoyate ? iti labdhe sAdhikaikadvAdazabhAgaM 1 apanayedityarthaH // 154 // atha tiryagjIvasaMkhyAM gAthAdvayena Aha 12 nArakamanuSyadevarAzitrayavihInasarva saMsArirAzireva tiryaggatI sAmAnyatiryagu rAzipramANaM bhavati / 13 / tadgatitrayarAzivihInaH sAmAnyapaJcendriyarAzireva tiryaggato paJcendriyarAziH syAt / = 5836 4 / 4 / 6561 a= 15 zreNIke bArahaveM vargamUlase bhAjita jagatazreNI hai / so phalarAzise icchArAziko guNA karake pramANa zikA bhAga denepara jagatazreNIke vargamUlakA sAdhika ekakA bArahavA~ bhAga labdha AyA / ise ghanAMgulake dvitIya vargamUlameM se ghaTAkara jo zeSa rahe, usase jagatazreNIko guNA karanepara prathama dharmA pRthivIke nArakiyoMkA pramANa AtA hai // 154 // vizeSArtha - tIsarI Adi saba pRthiviyoMke nArakI dUsarI pRthivIke nArakiyoMke 20 asaMkhyAtaveM bhAga mAtra hI haiM, kyoMki unakA bhAgahAra adhika honese labdha kama AtA hai / isalie dUsarI pRthvIse lekara sAtavIM pRthvI takake nArakiyoMkI saMkhyA dvitIya pRthivIke nArakiyoM se kucha adhika kahI hai| ise sarva naraka rAzimeM se ghaTAnepara prathama narakake nArakiyoMkI saMkhyA AtI hai| isa ghaTAneko aMkasaMdRSTise isa prakAra jAnanA / guNyarAzi 256 aura guNAkAra cAra hai / yadi 256 kama karaneke lie guNAkAra cArameM se eka ghaTAyA jAtA hai, to 25 kama karane ke lie kitanA ghaTAnA cAhie / yahA~ phalarAzise icchA rAziko guNA karake pramANa zise bhAga dene para AtA hai| ise guNAkAra 4 meM se ghaTAnepara AtA hai| ise guNya rAzi 256 se guNA karanepara 960 labdha AtA hai| isI taraha arthasaMdRSTise jAnanA // 154 // Age do gAthAoMse tiyaMcagati meM jIvoMkI saMkhyA kahate haiM saMsArI jIvoM kI rAzi meM se nArakI, manuSya aura devoMkI rAzi ghaTAnepara tiyaMcagatimeM 30 sAmAnya tiyaMcoMkI rAzikA pramANa hotA hai| Age indriyamArgaNA meM sAmAnya paMcendriya jIvoM kI rAzikA pramANa kaheMge / usameM se nArakI, manuSya aura deva, ina tIna gatike jIvoM kI Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMceMdriyaparyApta rAzipakku / =5864 446561 5 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA chassadajoyaNakadihidajagapadaraM joNiNINa parimANaM / puNUNA paMcakkhA tiriya apajjata parisaMkhA // 156 // tadgatitrayaparyApta rAzihInaH syAt / = 5864 / / 155 / / 4 / 4 / 6561 5 SaTzatayojana kRtihRta jagatprataro yonimatInAM parimANaM / pUrNonAH paMcAkSAstiryyagaparyApta parisaMkhyA | zrazatayojanaMgeLa kRtiyadaM bhAgisalpaTTa jagatpratarapramANaM tiryyaggatiyoLu yonimatigaLappa dravyastrIyara pramANamakkuM 4 / 65 = 81|4|10 tiryyaka paMceMdriyaparyyApta rAzihInatiryyakpaMceMdriyarAziyadu tiryyagaparyyAptapaMceMdriya rAzipramANamakkuM =58365864 / 5= 4 / 4 / 6561 a E sAmAnyaparyAptapaJcendriyarAzireva tiryaggatau 285 SaTzatayojanAnAM kRtyA bhaktajagatpratarapramANaM tiryaggatau yonimatInAM dravyastrINAM pramANaM 0 bhavati / 4 / 65 = | 81 / 4 / 10 tiryakpaMcendriyaparyApta rAzihI natiryakpaMcendriyarAzireva tiryagaparyAptapaMce paryAptapaJcendriyarAziH rAzi ghaTAnepara jo zeSa rahe, utanI tiyaMca paMcendriya jIvoMko saMkhyA hai / tathA sAmAnya paMcendriya paryAptakoMkI rAzimeM se ukta tIna gatike paryAptakoM kI rAzi ghaTAnepara tiryaMcagati meM paryApta paMcendriya jIvoMkI rAzi hotI hai / / 155 // 15 chaha sau yojana vargakA bhAga jagatpratara meM denese jo pramANa hotA hai, utanA tiryaMcagati meM yonimatI arthAt dravyastriyoMkA pramANa hotA hai / tathA paMcendriya tiryaMcoMke pramANameM paMcendriya paryApta tiryaMcoMkA pramANa ghaTAnepara jo zeSa rahe, vaha aparyApta paMcendriya tiryaMcoMkA pramANa hai / 1. ito agre-'ka' pratau- = 9 I saMdRSTiya hAraMgaLe tAdudai dorDa SaTchata yojanaMgaLa kRtiyaM 600 yojanadaMDaMgaLiMda 600 vizeSArtha -- chaha sau yojanake vargake aMgula paiMsaTha hajAra pA~ca sau chattIsase tIna lAkha caubIsa hajAra karor3a ko guNA karanepara jo pramANa ho, utane haiM / isake pradeza saMkhyAta pratagulamAtra hote haiM / yahI jagatpratarakA bhAgahAra hai / / 156 || 20 vagrgAtmakaMgaLidaM 8000 guNisi mattavaM ekadaMDAMgulaMgaLida vargarUpaM gaLida 96 guNisuvalli dazazUnyaM 8000 96 gaLi beririsibe Arari 966 apavattisalinikku 16 / 6 eMTane raDarinaparvAttasi 4 / 2 16 / 6 4 / 2 5 10 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 go0 jIvakANDe anaMtaraM manuSyajIvasaMkhyeyaM gAthAtrayadidaM peLdapaM : seDhI sUI aMgula Adimatadiyapada bhAjidegUNA / sAmaNNa maNusarAsI paMcamakadighaNasamA puNNA // 157 // zreNI suucyNgulprthmtRtiiypdbhaajitaikonaa|saamaanymnussyraashiH paMcamakRtighanasamAH puurnnaaH| jagacchreNiyaM sUcyaMgulada prathamavargamUladiMdamuM tRtIyavargamUladiMdamuM bhAgisi baMda labdhadonoMdu rUpaM kaLeyaloDanA rAzi sAmAnyamanuSyarAziyakku 1 / 3 dvirUpavargadhArA saMbaMdhi paMcamavarga bAdALasaMjayanuLLa rAziyaM ghanaMgoMDanitu pramANaru mnussyrupryaaptkrppru| 42 = 42= 42 = / I rAziyaM parasparaM guNisida labdharAziyanakSarasaMjJeyiMdamakakramadidaM peLdaparu / talalIna madhugabimalaM dhUmasilAgAvicora bhayamerU / taTaharikhajhasA hoMti hu mANusapajjattasaMkhaMkA / / 158 // / 79 22 81 62 51 42 64 33 75 93 54 39 50 336 / I rAziyane mattamakSarasaMyidaM pUrvAnupUrviyAgi pendapaM / ndriyarAzipramANaM bhavati = 58 36 // 156 // atha manuSyagatijIvasaMkhyA gAthAtrayeNAha 5864 / 5 4, 4, 65 61 jagacchreNiM sUcyaGgulasya prathamamUlatRtIyamUlAbhyAM bhaktvA tallabdhe ekarUpe apanIte sa rAziH sAmAnya 15 manuSyarAziH syAt 1 / 3 / dvirUpavargadhArAsambandhipaJcamavargasya vAdAlasaMjJasya ghanapramANAH paryAptamanuSyA bhavanti 42 = 42 = 42 = // 157 // asmin rAzI parasparaM guNite yallabdhaM taM rAzim akSarasaMjJayAGkakrameNa kathayati___saptacaturvArakoTidvAnavatilakSASTAviMzatisahasrakazatadvASaSTitrivArakoTyekapaJcAzallakSadvAcatvAriMzatsahasra - tvArizadvivArakoTisaptatrizallakSakAnnaSaSTisahasratrizatacatuHpaJcAzatkoTyekAnnacatvAriMzallakSapaJcA - 20 zatsahasratrizataSaTtriMzatpramitA pUrvoktapaJcamavargaghanAGkarUpA paryAptamanuSyANAM saMkhyA bhavati 7, 9228162, Age tIna gAthAoMse manuSyagatimeM jIva saMkhyA kahate haiM jagatazreNIko sacyaMgalake prathama vargamalakA bhAga do. jo labdha Ave usameM pana: sacyaMgulake tRtIya vargamUlakA bhAga deN| aura labdhameM-se eka ghaTAnepara jo zeSa rahe,utanI sAmAnya manuSya rAzi hai| tathA dvirUpa vargadhArA sambandhI paMcamavarga vAdAla pramANa hai usake ghana pramANa paryApta manuSyoMkA pramANa hai / isa rAziko parasparameM guNita karanepara jo rAzi AtI hai, use akSaroMke dvArA aMkarUpameM batalAte haiM // 15 // ___ sAta koTikoTi koTAkoTI, bAnabe lAkha aTThAIsa hajAra eka sau bAsaTha koTikoTi koTI, ikyAvana lAkha bayAlIsa hajAra chaha sau taiMtAlIsa koTi koTi, saiMtIsa lAkha unasaTha hajAra tIna sau cauvana koTi, unatAlIsa lAkha pacAsa hajAra tIna sau chattIsa 7,9228162, 5142643,3759354,3950336 / pramANa pUrvokta paMcamavargake ghanarUpa aMka hote haiN| yaha hI 1. varNakramAH mu| Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 karNATavRtti jIvatasvapradIpikA 287 'sAdhUrarAja kIrtereNAMko bhAratI vilolaH samadhiH / guNavarga dharmanigalitasaMkhyAvanmAnaveSu vrnnkrmtH||' eMditu paryAptamanuSyara saMkhyayaM peLalpa ttudu|| 5142643, 3759354, 3950336 / ayameva rAziH punarakSarasaMkhyayA pUrvAnupUrvyA kathyateparyApta manuSyoMkI saMkhyA hai / isI rAziko pUrvAnupUrvIse akSaroM kI saMkhyAke dvArA dUsare rUpameM 5 kahA gayA hai| vizeSArtha-isa gAthAmeM paryApta manuSyoM kI saMkhyA akSaroMke dvArA aMkoMko sUcita karate hue bAyIM orase kahI hai| akSaroMke dvArA aMka kahanekA sUtra isa prakAra hai kaTapayapurasthavarNanavanavapaJcASTakalpitaiH krmshH| svaramanazUnyaM saMkhyA mAtroparimAkSaraM tyAjyam / / isakA artha isa prakAra hai-kakArase lekara nau akSaroMse kramase ekase lekara nau taka aMka jAnanA / TakArase lekara dhakAra paryanta nau akSaroMse kramase ekase lekara nau taka aMka jAnanA / isI taraha pakArase lekara makAra taka pA~ca akSaroMse kramase ekase lekara pA~ca taka jAnanA / yakArase lekara hakAra paryanta ATha akSaroMse kramase ekase lekara ATha taka aMka jAnanA / jahA~ svara yA bakAra yA nakAra likhA ho,vahA~ zUnya (bindI) jaannaa| akSarapara 15 lagI mAtrA yA Upara likhe akSarase kucha prayojana nahIM hai| isa sUtra ke anusAra yahA~ akSaroMke dvArA aMka kahe haiN| 'ta' se chaha, 'la' se tIna, 'lI' se tIna, 'na' se zUnya, 'ma' se pA~ca, dhu se nau, ga se tIna, vi se cAra, 'ma' se pA~ca, 'laM' se tIna, ghU se nau, ma se pAMca, si se sAta, lA se tIna, gA se tIna, vi se cAra, co se chaha, ra se do, bha se cAra, ya se eka, ma se pA~ca, ru se do, tase chaha, Ta se eka, ha se ATha, rise do, kha se do, jhase nau, sa se sAta / 20 aMkoMko bAyIM orase likhanepara ukta saMkhyA hotI hai| inhIM aMkoMko eka zlokameM jo Upara TIkAkArane apanI TIkAmeM diyA hai| akSaroMke dvArA dAhinI orase kahA hai-'sA se sAta, dhu se nau, ra se do, rA se do, ja se ATha, kI se eka, rte se chaha, re se do, NAM se pA~ca, ko se eka, bhA se cAra, ra se do, tI se eka, vi se cAra, lo se do, la se do, sa se sAta, ma se pAMca, dhI se nau, gu se tIna, Na se pA~ca, 'va' se cAra, rga se tIna, dha se nau, ma se pA~ca, 25 ni se zUnya, ga se tIna, li se tIna, ta se chaha / isa gAthAkI manda prabodhinI TIkAmeM 'kiMcit prakRtopayogI' likhA hai| usakA Azaya yahA~ diyA jAtA hai-paiMtAlIsa lAkha caur3e golAkAra manuSya kSetrakI sUkSma paridhi eka karor3a bayAlIsa lAkha tIsa hajAra do sau unacAsa yojana, eka kosa, eka hajAra sAta sau chiyAsaTha daNDa aura pA~ca aMgula hotI hai| isakA kSetraphala solaha lAkha nau sau tIna karor3a chaha lAkha cauvana hajAra chaha sau eka yojana, 30 eka yojanake unnIsa bhAgoMmeM-se solaha bhAga pramANa hotA hai| isa kSetraphalake aMgula nau hajAra cAra sau bayAlIsa koTi koTi koTi, ikyAvana lAkha cAra hajAra nau sau ar3asaTha koTi koTi, unnIsa lAkha bayAlIsa hajAra cAra sau koTi pramANa hote haiN| aisA honepara manuSya kSetrake pratarAMguloMse paryApta manuSyoMkI saMkhyA saMkhyAta guNI hotI hai| ataH unakI avagAhana zakti kevala Agamagamya hai| hameM isapara koI AkSepa nahIM karanA hai| yaha kevala 35 AjJAzraddhAnakA viSaya hai,yaha batalAneke lie AcAryoMne likhA hai| isI prakAra anya-anya mI viSaya AjJAzraddhAnameM Ate haiM // 158 / / Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 go0 jIvakANDe pajjattamaNussANaM ticauttho mANusINa parimANaM / sAmaNNA puNNUNA maNuva apajjattagA hoti // 159 // paryAptamanuSyANAM tricaturtho bhAgo mAnuSINAM parimANaM / sAmAnyAH pUrNonA manuSyakA aparyAptakA bhvNti| 5 paryAptamanuSyarugaLa rAzitricaturbhAga mAnuSiyarappa dravyastrIyara parimANamakkuM 42= 42=42 3 sAmAnyamanuSyarAziyoLu paryAptamanuSyarAziyaM kaLadoDe manuSyAparyAptara pramANamakkuM -=-1 illi prAgmAnuSottarAnmanuSyA eMditeraDuvare dvIpame manuSyalokamappuriMdamA 1 / 3 manuSyakSetradakSetraphalamaM taMdu tanmanuSyakSetrastharappa manuSyaparyAptaka vyaktigaLiravirga tatkSetrAvagAhanazaktiyaM toralpaDugumadete doDa: igicaudugatiyasuNNaM duga cauNavajoyaNANi igikosaM / NaramahiparihI igi saga chacchaM daMDANi paNa ya aMguLayaM // eMditu nAlvattayidu lakSayojanavyAsamappa manuSyakSetraparidhiya pramANamaM 'vikkhaMbhavagga dahaguNakaraNi vaTTassa pariraho hodi' eMdI sUdidaM taMda paridhipramANa yojanaMgaLa 14230249 / kro 1 daMDaMgaLu 1766 aMgulaMgaLu 5 / I paridhiyaM vyAsacaturthAMzadivaM 45 l| idara labdhaM / 1125000 15 guNisidaDe kssetrphlmkkuN| pramANayojanaMgaLu 16009030654601 bhAgi 19 I kSetraphalamaM 4 paryAptamanuSyarAzeH tricaturbhAgo mAnuSINAM dravyastrINAM parimANaM bhavati 42 = 42 = 42 = 3 sAmAnyamanuSyarAzau paryAptamamanuSyarAzAvapanIte aparyAptamanuSyapramANaM bhavati / 1 3-1 atra ca 'prAGmAnuSottarAnmanuSyAH, iti paJcacatvAriMzallakSaviSkambhamanuSyalokasya vikkhaMbhavaggadahagaNetyAdinA AnItaparidhiH ekakoTidvAcatvAriMzallakSatriMzatsahasradvizatakonapaJcAzadyojanakakrozasaptadazazataSaTpaSTidaNDapaJcAGgulamAtraH yo 20 1, 42, 30, 249, kro 1 daM 1766, aM5 / ayaM ca vyAsacaturthAMzena 5 la etAvatA 1125000 guNitaH SoDazalakSanavazatatrikoTiSaTlakSacatuHpaMcAzatsahasraSaTazatakayojanamAtra ekayojanasyaikAnnaviMzatidvizataSaTpaJcAzadbhAgAdhika kSetraphalaM bhavati 16009030654601 bhAgA 19 idaM cAGgulIkartuM vargAtmakatvAdyo 256 paryApta manuSyoMkI rAzike tIna caturtha bhAga pramANa mAnuSI arthAt dravyastriyoMkA parimANa hotA hai| sAmAnya manuSyoMkI rAzimeMse paryApta manuSyoMkI rAziko ghaTAnepara aparyApta manuSyoMkA pramANa hotA hai / 'mAnuSottaraparvatase pahale hI manuSyoMkA nivAsa hai, isa sUtrakathanake anusAra paiMtAlIsa lAkha viSkambhavAle manuSyalokakI 'vikkhambhavagga daha guNa' ityAdi sUtrake anusAra nikAlI gayI paridhi eka koTi bayAlIsa lAkha tIsa hajAra do sau unacAsa yojana, eka kosa, sataraha sau chiyAsaTha daNDa aura pA~ca aMgula mAtra hotI hai| 14230249 yojana 1 kro, 1766 daM. 5 aN.| isako vyAsake caturthAMza 45 se arthAt 30 1125000 se guNA karanepara solaha lAkha nau sau tIna koTi, chaha lAkha cauvana hajAra chaha sau eka yojana mAtra, eka yojanake do sau chappana bhAgoMmeM-se unnIsa bhAga 16009030654 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 289 pramANAMgulaMgalaM mADala kSetraphalaM vargAtmakamappuridaM "vggraasiss| guNayArabhAgahArA vaggANi havaMti nniymenn|" eMdI sUtradiSTadiMdamaMgulaMgaLaM maaddle| 1600 90 30654601 bhAgaviMda 19 768000 guNiyisi labdharAziye tu doDa256 768000 do bhAramayineva dhauta jADyAddhibhArave / ___ navAMbarayutA saMkhyA nRloke pratarAMgulaiH // 9442510496819424000000000 / iMtu pratarAMgulaMgaLu pramANaMgulaMgaLeyappavivaninnutsevAMguLaMgaLappa vyavahArAMgulaMgaLaM mADalveLkumeka doDe zarIrAvagAhanaMgaLu vyavahArAMgulamapuridameM ditu vyavahArAMgulaMgaLaM mADade pramANAMgulaMgaLane mADidudarke kAraNamenaM doDAtmAMgulApayidaM caturthakAlaprathamadoLamutsarpaNatRtIyakAlA- 10 vasAnadoLaM videhAdi kSetradoLa maynUrubilniDeyarapekSayite pramANAMgulameyakkuma budu kAraNamAgi / chaTakadIe uri sattamie heTudo ya NarapuNNA / tiyavArAdo uri heTThA cauvArakoDIe // [ ] eMditu paryAptamanuSyarumanukSetraphalAMgulaMgaLaM noDalu saMkhyAtaguNamapparu / anaMtaraM devagatijIvasaMkhyayaM gAthAcatuSTayadidaM pebdapaM / tiNNisaya joyaNANaM besadachappaNa aMgulANaM ca / kadihidapadaraM veMtarajoisiyANaM ca parimANaM // 160 // trizatayojanAnAM dvizataSaTpaMcAzadaMgulAnAM ca yathAkrama kRtihataprataraM vyaMtarajyotiSkANAM ca parimANaM / 25 janAMgulavargeNa 768000 768000 guNitaM navasahasracatuHzatadvAcatvAriMzatrivArakoThyekapaJcAzallakSacatuH- 20 sahasranavazatASTaSaSTidvivArakoTyekAnaviMzatilakSatricatvAriMzatsahasracatuHzatakoTipratarAGgalamAtraM bhavati 9442, 5104968, 19434000000000 etAni ca pramANAGgalAni notsedhAGgalAni kartavyAni / caturthakAlAdau utsarpiNItRtIyakAlAvasAne videhAdikSetre cAtmAGgalasyApi tatpramANatvAt / etebhyaH paryAptamanuSyANAM saMkhyAtaguNatve'pi AkAzasyAvagAhazaktivaicitryAtsaMzItirna kartavyA // 159 // atha devagatijIvasaMkhyAM gAthAcatuSTayenAha601 kSetraphala hotA hai| isake aMgula banAneke lie vargAtmaka honese eka yojana aMgulake vargase 7680004768000 guNA karanepara nau hajAra cAra sau bayAlIsa koTi koTi koTi, ikyAvana lAkha cAra hajAra nau sau ar3asaTha koTi koTi, unnIsalAkha taiMtAlIsa hajAra cAra sau koTi 9442,5104968,19434000000000 pratarAMgulamAtra hote haiM / ye pramANAMgula haiN| inake utsedhAMgula nahIM karanA cAhie / caturtha kAlake AdimeM aura utsarpiNIke tRtIyakAlake antameM tathA videha Adi kSetrameM AtmAMgula bhI pramANAMgularUpa hotA hai / inase paryApta manuSyoMkI saMkhyA saMkhyAtaguNI honepara bhI AkAzakI avagAhana zaktikI vicitratAmeM sandeha nahIM karanA // 159 // Age devagatike jIvoMkI saMkhyA cAra gAthAoMse kahate haiM37 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 go0 jIvakANDe mUnUru yojanaMgaLa kRiiyadaMmuminnUrarayvattAraMgulaMgaLaM kRti yadamuM bhAgisalpaTTa jagatpratare yathAsaMkhyaM vyaMtaraparimANamuM jyotiSkapramANamumappuvu / saMdRSTi vyaMtararu = 4 / 65 = 81 / 10 jyotiSkaru 465 = ghaNa aMgulapaDhamapadaM tadiyapadaM seDhisaMguNaM kamaso / bhavaNe sohammaduge devANaM hodi parimANaM // 16 // ghanAMgulaprathamapadaM tRtIyapadaM zreNisaMguNaM kramazaH / bhavane saudharmadvike devAnAM bhavati primaannN| zreNiya guNiyisida ghanAMgulaprathamavargamUlamuM tRtIyavargamUlamuM yathAkramadidaM bhavaMgaLoLaM saudhammaMdvayadoLaM devarkaLa prmaannmkkuN| saMdRSTi bhAvanaru-1 saudhrmdvydolu-3| 10 tatto egAraNavasagapaNacauNiyamUla bhAjidA seDhI / pallAsaMkhejjadimA patteyaM ANadAdisurA // 162 / / tata ekAdazanavamasaptamapaMcamacaturthanijamUlabhAjitA shrennii| palyAsaMkhyeyabhAgAH prtyekmaantaadisuraaH| trizatayojanAnAM kRtyA SaTpaJcAzaduttaradvizatAGgulAnAM kRtyA ca bhAjitau jagatpratarau yathAsaMkhyaM 15 vyantarapramANaM jyotiSkapramANaM ca bhvti| saMdRSTiH vyantarAH 4 / 65 = / 81 / 10 jyotiSkAH 4 / 65 = // 16 // zreNIguNitaghanAGgulaprathamavargamUlaM zreNiguNitaghanAGgulatRtIyavargamUlaM ca yathAkramaM bhavaneSu saudharmadvaye ca devAnAM pramANaM bhavati / saMdRSTiH-bhAvanAH -1 / saudharmadvayajAH -3 // 161 // tIna sau yojanake vargakA bhAga jagatpratarako denese jo parimANa ho, utanA vyantaroMkA 20 pramANa hai| aura do sau chappana aMgulake vargakA bhAga jagatapratarameM denese jo parimANa Ave, utanA jyotiSkadevoMkA pramANa hotA hai| vizeSArtha-tIna sau yojana lambA, tIna sau yojana caur3A aura eka pradeza U~cA kSetrameM jitane AkAzake pradeza hoM unakA bhAga jagatapratarameM denese vyantara devoMkA pramANa AtA hai| so ukta kSetrake pratarAMgula paiMsaTha hajAra pA~ca sau chattIsase guNita ikyAsI hajAra koTi.pramANa 25 hote haiM / yahI jagatpratarakA bhAgahAra hai| tathA jyotiSka devoMkI saMkhyA lAneke lie do sau chappana aMgula pramANa kSetrake pratarAMgula paiMsaTha hajAra pA~ca sau chattIsa hote haiM,vahI jagatpratarakA bhAgahAra hai / / 160 / / ___ dhanAMgulake prathama vargamUlase jagatazreNIko guNA karanepara jo parimANa ho,utanA bhavana vAsI devoMkA parimANa hai / tathA ghanAMgulake tRtIya vargamUlase jagatazreNIko guNA karanepara jo 30 parimANa ho, utanA saudharma aura IzAna svargake devoMkA parimANa hai // 161 // 1. bhavataH b| Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 291 illidattalu sAnatkumAramAheMdrayugalaM modalgoMDu zatArasahasrArathugalAvasAnamAdagduM kalpayugalaMgaLoLu devarkaLu yathAkramadidaM nijaikAdazamUladidaM navamamUladidaM saptamamUdidaM paMcamamUladidaM caturthamUladidaM bhAgisalpaTTa jagacchreNipramitarapparu / mattamillidaM melAnatAdikalpayugaladoLaM aveyakAdhastanamadhyamoparimatrayadoLamanudizavimAnaMgaLoLaM nAlkanuttaravimAnaMgaLoLaM devakke pratyeka palyAsaMkhyeyabhAgapramitarappara / saMdRSTi -1-1-1-1-|p|p|p|p|p|p|p 11 / 9 / 7 / 5 / 41 darata vatalab tiguNA sattaguNA vA savvaTThA maannusiipmaannaado| sAmaNNadevarAsI joisiyAdo visesahiyA // 163 / / triguNAH saptaguNA vA sahyA mAnuSIpramANataH / saamaanydevraashiyotissikaat vishessaadhikH| sarvArthasiddhijarappahamiMdraru manuSyarastrIyara saMkhyeyaM noDalu triguNamapparu / athavA AcAryAMtarAbhiprAdidaM saptagaNarumappara 42=42=42=3 / 3 / 7 bhAvanavyantarakalpajadevakkeLa kUDida sAdhikavyaMtararAziyaM jyotiSkarAziyoLu saMkhyAtaikabhAgamaM =1 . kaDidorDa 465-81 / sarvasAmAnyadevarAziyakkuM // saMdRSTi =7 4 / 657 10 / tata upari sanatkumAramAhendrayugalAdArabhya zatArasahasrArayugalAvasAnapaJcakalpayugaleSu devAH yathAkramaM 15 nijaikAdazamUlena navamamUlena saptamamUlena paJcamamUlena caturthamUlena bhAjitajagacchreNipramitA bhavanti / 11 / 9 / 7 / 5 / 4 punaH tata upari AnatAdikalpayugaladvaye adhastanamadhyamoparimagraMveyakatraye anudizavimAneSu caturanuttaravimAneSu ca devAH pratyeka palyAsaMkhyeyabhAgapramitA bhavanti pa // 162 / / sarvArthasiddhijAhamindrAH manuSyastrIsaMkhyAtaH triguNA bhavanti / athavA AcAryAntarAbhiprAyeNa saptaguNA bhavanti 42 = 42 =42 / 3 / 7 / jyotiSkarAzimadhye bhAvanakalpavAsidevasAdhikavyantararAzau 20 isase Upara sanatkumAra mAhendra yugalase lekara zatAra sahasrArayugala paryanta pA~ca kalpa yugaloMmeM kramase jagatazreNIke gyArahaveM vargamUlase, nave vargamUlase, sAtaveM vargamUlase, pA~caveM vargamUlase, aura caturthavargamUlase jagatazreNImeM bhAga denepara jo labdha Ave, utanA parimANa hotA hai| usase Upara Anata Adi do kalpayugaloMmeM, adhoveyaka, madhyamapraivecaka aura uparima praiveyakoMmeM, anudiza vimAnoMmeM aura cAra anusaravimAnoMmeM se pratyekameM deva palyake 25 asaMkhyAtaveM bhAga haiM // 162 // sarvArthasiddhike ahamindroMkA pramANa manuSyastriyoMkI saMkhyAse tiguNA hai / athavA anya AcAryake abhiprAyase sAta guNA hai| jyotiSka devoMkI rAzimeM bhavanavAsI aura kalpavAsI devoMse sAdhika vyantara devoMkI rAziko, jo ki jyotiSIdevoMke saMkhyAtaveM bhAga haiM, jor3anepara sAmAnya dezarAzikA pramANa hotA hai| Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 go0 jIvakANDe iMtu bhagavadahatparamezvaracArucaraNAraviMdadvaMdvavaMdanAnaMditapuNyapuMjAyamAnazrImadrAyarAjaguru maMDalAcAryavayaM mahAvAdavAdIzvararAyavAdipitAmahasakalavidvajjanacakrarvAttazrImadabhayasUruisiddhAntacakravatti zrIpAdapaMkajarajoraMjitalalATapaTTaM zrImatkezavaNNaviracitamappa gommaTasAra karnATavRttijIvatattvapradIpikayoLu jIvakAMDaviMzatiprarUpaNaMgaLoLu SaSThagatimArgaNAdhikAraM prarUpitamAyatu / 5 saMkhyeyabhAgamAtre 4 / 65 = / 81 / 10 yukte sati sarvasAmAnyadevarAzirbhavati / 4 / 65 = 1 // 163 // vizeSArtha-jyotiSka devoMkI rAzise vizeSa adhika sAmAnya devarAzi hai| usa vizeSa adhikakA pramANa isa prakAra hai-jyotiSka devarAzike saMkhyAtaveM bhAga vyantaradevoMkI rAzi, asaMkhyAta zreNImAtra bhavanavAsI devoMkI rAzi, aura asaMkhyAta zreNI mAtra vaimAnika devoMkI rAzi, inheM jyotiSka devoMkI rAzimeM jor3anese sAmAnya devarAzikA pramANa 10 hotA hai / / 163 / / isa prakAra AcArya nemicandra viracita gommaTasAra apara nAma paMcasaMgrahako bhagavAn arhanta deva paramezvarake sundara caraNakamaloMkI vandanAse prApta puNyake paMjasvarUpa rAjaguru maNDalAcArya mahAvAdI zrI amayanandI siddhAnta cakravartIke caraNakamaloMkI dhUlise zomita lalATavAle zrI kezavavarNIke dvArA racita gommaTasAra karNATavRtti jIvatatva pradIpikAkI anusAriNI saMskRtaTIkA tathA usakI anusAriNI paM. ToDaramalaracita samyagjJAnacandrikA nAmaka mASATIkAkI anusAriNI hindI bhASA TIkAmeM jIvakANDakI bIsa prarUpaNAoMmeM-se gati prarUpaNA nAmaka chaThA mahA adhikAra sampUrNa huA // 6 // Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indriyamArgaNAprarUpaNAdhikAraH // 7 // anaMtamiMdriyamArgaNayaM prAraMbhisuttamidriyazabdakke niruktipUrvakamanmaM peldapaM / ahamidA jaha devA avisesaM ahamahati maNNaMtA / IsaMti ekkamekkaM iMdA iva iMdie jANa // 164 // ahamiMdrA yathA devA avizeSamahamahamiti mnymaanaaH| Izata ekamekaM iMdrA iveMdriyANi 5 jAnIhi / ye tigaLu |veyakAdibhavarappa'hamiMdradevarkaLu ahamahameMditu svAmibhRtyavizeSazUnyamaM bageyuttamekaikamorobaru maajnyaadilinprtNtrru| Izate prabhavaMti svAmibhAvamaM poduvarahaMge sparzanAdoMdiyaMgala sparzanAdisvasvaviSayaMgaloLu jJAnamaM puTTisuveDayoLu / Izate paramukhAprekSateyidaM prabhavisuvavadu kAradiMdamahamidrarate iMdriyaMgaLe ditu| zrImantaM trijagatpUjyaM lokAlokaprakAzakam / saptamaM tIrthakartAraM zrIsupAzrvaM namAmyaham // 7 // athendriyamArgaNAM prArabhamANaH indriyazabdasya niruktipUrvakamartha kathayati yathA greveyakAdijAtA ahamindradevA ahamahamiti svAmibhRtyAdivizeSazUnyaM manyamAnA ekaike bhUtvA AjJAdibhiraparatantroH santaH Izate-prabhavanti-svAmibhAvaM zrayanti tathA sparzanAdIndriyANyapi sparzAdisvasva- 15 viSayeSu jJAnamutpAdayituM Izate-parAnapekSatayA prabhavanti tataH kAraNAt ahamindrA iva indriyANIti sAdRzyArthA ___ lokAlokake prakAzaka jagatpUjya saptama tIrthaMkara bhagavAn supArzvanAtha svAmIko namaskAra karatA huuN| Age indriya mArgaNAko prArambha karate hue indriya zabdakA niruktipUrvaka artha kahate haiM ___jaise praiveyaka AdimeM utpanna hue ahamindradeva svAmI-sevaka Adike bhedase rahita 'maiM hI hU~' isa prakAra mAnate hue eka-eka hokara AjJA Adike parAdhInatAse rahita hote hue apaneko svAmI mAnate haiN| usI prakAra sparzana Adi indriyA~ bhI apane-apane sparza Adi viSayoM meM jJAna utpanna karaneke lie anya indriyoMkI apekSA na karate hue svayaM samartha hotI haiN| isa kAraNase ahamindroMke samAna indriyA~ haiM / isa prakAra sAdRzyakA Azraya lekara indriya 25 zabdakA niruktise siddha artha he ziSya tU jAna / / __vizeSArtha-jaise ahamindra deva apane-apane vyApArameM svatantra hote haiM , usI taraha indriyA~ bhI apane-apane viSayako grahaNa karane meM svatantra haiN| koI indriya apane viSayako 1. dijA a-ba / 2. thA i-ba / Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 294 makkuM / go0 jIva kANDe sAdRzyArthAzrayaniruktisiddhappidriyazabdArtha maM nInariye ditu ziSyasaMbodhanaM pratipattavya anaMtarAmaMdriyabhedasvarUpanirUpaNAtthaM peLadapaM / madiyAvaraNakhaovasamutthavisuddhI hu tajjoho vA / bhAvidiyaM tu davvaM dehRdayajadeha cinhaM tu || 165 / / matyAvaraNakSayopazamotthavizuddhiH khalu tajjabodho vA / bhAveMdriyaM tu dravyaM dehodayajadehacihnaM tu / matijJAnAvaraNakSayopazamotthavizuddhiyadu tAnu jIvakkathaMgrahaNazaktilakSaNamappa labdhiyabudakkuM / IlabdhiyuM matijJAnAvaraNakSayopazamajanitabodhamu martyagrahaNavyApArarUpamappupayogamumiteraDuM bhAvedriyaM eMDu peLapaTTuDu / bhAva buDu citpariNAmaM tadAtmakamappedriyaM bhAvedriyamakkumeke doDe iMdrasyAtmano ligamidriyameditu vyutpattivazadidaM labdhyupayogalakSaNacitpariNAmakkaye bhAvedriyatvasamarthanadattaNadaM / ma jAti nAmakarmodayasahakAridehanAmakarmodayajanitamappa nirvRtyupakaraNarUpaM dehacihnamekeMdriyAdizarIra pratiniyatasaMsthAnAbhivyaMjaka nappa pudgaladravyAtmakamadhyedriyaM dravyaM driyamaM ditu iMdriyaM dravyabhAvAtmakartoyadaM dviprakAramAgi bhedisalpaTTudilli labdhyupayogau bhAvedriyameditu labdhiye budAthezrayaniruktisiddhamindriyazabdArtha jAnIhi iti ziSyasambodhanaM pratipattavyaM // 164 // athendriyabhedasvarUpaM nirUpayati pratijJAnAvaraNakSayopazamotthA vizuddhirjIvasyArthagrahaNazaktilakSaNalabdhiH", matijJAnAvaraNakSayopazamajanitabodhaizcArthagrahaNavyApArarUpopayogaH iti dvayaM bhAvendriyam / bhAvaH - citpariNAmaH, tadAtmakamindriyaM bhAvendriyaM, indrasya-Atmano liGgaM indriyaM iti vyutpattyApi labdhyupayogalakSaNasyaiva bhAvendriyatvasamarthanAt / punaH jAtinAmakarmodayasahakAri dehanAmakamadayajanitaM nirvRttyupakaraNarUpaM dehacihnaM ekendriyAdizarIrasya pratiniyatasaMsthAnAbhivyaJjakarUpapudgaladravyAtmakamindriyaM dravyendriyam / evamindriyaM dravyabhAvAtmakatayA dvidhA 20 grahaNa karanemeM dUsarI indriyakI apekSA nahIM krtii| ataH indrake samAna svatantra hone se indriya kahate haiM || 164|| Age indriyake bheda aura unakA svarUpa kahate haiM 25 1. matijJAnAvaraNa ke kSayopazamase utpanna huI vizuddhi jo jIvake arthako grahaNa karane kI zakti hai, vaha labdhi hai / vaha labdhi matijJAnAvaraNa ke kSayopazama se utpanna huA bodharUpa hai / aura apane viSayako grahaNa karaneke vyApArakA nAma upayoga hai| ye donoM labdhi aura upayoga bhAvendriya haiM / AtmA ke pariNAmako bhAva kahate haiM, usa rUpa indriya bhAvendriya hai / indra arthAt AtmA liMgako indriya kahate haiM / isa vyutpattise bhI labdhi aura upayoga lakSaNavAlI bhAvendriyakA hI samarthana hotA hai / tathA jAti-nAma-karmake udayake sAtha zarIranAmakarmake udayase utpanna nirvRtti aura upakaraNarUpa deha cihna dravyendriya hai / arthAt ekendriya Adike zarIra ke pratiniyata AkArako vyakta karane rUpa pudgala dravyase banI indriya dravyendriya hai / isa taraha indriya dravyendriya aura bhAvendriyake bhedase do prakArakI hotI hai| unameM se labdhi aura upayoga bhAvendriya hai / arthako grahaNa karanekI zakti labdhi hai / arthako 30 35 1. ma prApteti ceM / 2. vdArthatvaM jA-ba / 3. labdhiH sA ca ma - mu0 / 4. bodhaH svA - mu0 | Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 295 grahaNazaktiyakkumarthagrahaNavyApAramupayogamakkaM / pratyakSaniratAnoMdriyANi / akSANIMdriyANi akSamakSaM prati vartata iti prtykssN| viSayo'kSajo bodho vA tatra niratAni vyaaptaanoNdriyaaNnni| vizeSAbhAvAtteSAM saMkaravyatikararUpeNa vyApRtiHprApnotIti cenna pratyakSe niyamite ratAniti pratipAdanAt saMkaravyatikaradoSanivAraNAya / svaviSayaniratAnoMdriyANIti vA vaktavyaM / sveSAM viSayaH svaviSayastatra ni nizcayena nirNayena ratAnoMdriyANi svaviSayaniratAnoMdriyANi / saMzayaviparyAsAvasthAyAM 5 nirNayAtmakaraterabhAvAttatrAtmano'nidriyatvaM syAditi cenna rUDhibalAdubhayatra prvRttyvirodhH| ____ athavA svavRttiniratAnoMdriyANi / saMzayaviparyAyanirNayAdau vartanaM vRttistasyAM svavRttau ratAnoMdriyANi / nirvyApArAvasthAyAnidriyavyapadezaH syAditi cenna dattottaratvAt / 20 bhidyate / tatra labdhyupayogI bhAvendriyamiti, arthagrahaNazaktilabdhiH arthagrahaNavyApAra upayogaH / 'pratyakSaniratAnIndriyANi' akSANi indriyANi, akSamakSaM prati vartata iti pratyakSaM viSayaH, akSabodho vA / tatra niratAni 10 vyApatAnIndriyANi / vizeSAbhAvAtteSAM saMkaravyatikararUpeNa vyApatiH prApnoti ? iti cenna, pratyakSa niyamite ratAnIti pratipAdanAta / saMkaravyatikaradoSa nivAraNAya svaviSayaniratAnIndriyANIti vA vktvym| sveSAM viSayaH svaviSayaH, tatra nizcayena nirNayena ratAnIndriyANi svaviSayaniratAnIndriyANi / saMzayaviparyAsAvasthAyAM nirNayAtmakaraterabhAvAta tatra Atmano'nindriyatvaM syAt ? iti cenna rUDhibalAdubhayatra pravRttyavirodhaH / athavA 'svavRttiniratAnIndriyANi' saMzayaviparyayanirNayAdo vartanaM-vRttiH tasyAM svavRttI niratAnIndriyANi / 15 grahaNa karanekA vyApAra upayoga hai| indriya zabdakI AgamameM vividha nirukti milatI hai, use kahate haiM 'pratyakSa niratAni indriyANi'-akSa arthAt indriya / akSa akSa prati jo pravRtta ho, vaha pratyakSa hai| isa vyutpattike anusAra pratyakSa zabdakA artha viSaya aura indriyajanya jJAna donoM hotA hai / usameM jo nirata arthAt vyApArayukta hai,vaha indriya hai| . zaMkA-isa vyutpattike anusAra to koI bheda na honese saMkara aura vyatikara rUpameM bhI indriyoMkI pravRtti prApta hotI hai arthAt eka hI viSayameM saba indriyoMkI pravRtti ho skegii| yaha saMkara hai| yA jisa viSayako rasanA jAna sakatI hai, use ghrANa jAna sakegI aura ghrANake viSayameM rasanAkI pravRtti ho sakegI-yaha vyatikara hai| samAdhAna-nahIM, kyoMki niyamita pratyakSa meM jo rata hai,vaha nirata hai;aisA nirata zabda- 25 kA artha kahA hai| athavA saMkara vyatikara doSako nivAraNa karane ke lie svaviSA ndriyANi' aisA kahanA caahie| svaviSaya arthAt apane-apane viSayameM nizcaya rUpase yA nirNayAtmaka rUpase rata indriyA~ svaviSayanirata indriyA~ haiN| zaMkA-saMzaya aura viparyayakI avasthAmeM nirNayAtmaka ratikA abhAva honese AtmAko anindriyapanA prApta hogaa| samAdhAna nahIM prApta hotA; kyoMki rUDhike balase donoMmeM pravRtti honemeM virodha nahIM hai athavA 'svavRttiniratAnIndriyANi' aisA kahanA caahie| saMzaya, viparyaya, nirNaya AdimeM pravRtti karanA vRtti hai / usa apanI vRttimeM nirata indriyA~ haiN| zaMkA-yadi indriya apane viSayameM pravRtta na hokara nirvyApAra rahe, to vaha usa avasthAmeM anindriya kahalAyegI ? 1. rUpaM ci-b| 2. nirNayena ratAnIndriyANi saM-ba / Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 ] yadIMdrasyAtmano liMgaM yadi veMdreNa karmaNA / sRSTaM juSTaM tathA dRSTaM dattaM ceti tadidriyaM // [ malaviddhamaNivyaktiryya thAnekaprakArataH / karmmaviddhAtmavijJaptistathAneka prakArataH // [ ] mattamA iMdriyaMgaLoLa tattadAvaraNakSayopazamaviziSTAtmapradeza saMsthAnamabhyaMtaranirvRttiyakkuM / tadavaSTavdhazarIrapradeza saMsthAnaM bAhyanirvRttiyakkuM / iMdriyaparyAptyA yAta nokavargaNAskaMdharUpaM 10 sparzAdyarthajJAnasahakAri yattadabhyaMtaramupakaraNaM tadAzrayamappa tvagAdikaM bAhyamupakaraName ditu jJAtavyamakkuM / go0 jIvakANDe athavA svArtha niratAnIMdriyANi / ayyaMte paricchidyata ityarthaH / svasminnarthe ca niratAnoMdriyANi niravadyatvAnnAtra vaktavyamasti / athavA iMdanAdAdhipatyAdidriyANi sparzarasagaMdharUpazabdajJAnAvaraNakarmaNAM kSayopazamAH dravyeMdriyakAraNAnIMdriyANItyarthaH / 296 30 35 nirvyApArAvasthAyAmanindriyavyapadezaH syAditi cenna dattottaratvAt / athavA 'svArthaniratAnIndriyANi' ayaMteparicchidyate ityarthaH svasminnarthe ca niratAnIndriyANi niravadyatvAnnAtra vaktavyamasti / athavA indanAdAdhipatyAt indriyANi sparzarasagandharUpazabdajJAnAvaraNakarmaNAM kSayopazamAH dravyendriyakAraNAnIndriyANItyarthaH / uktaM cayadindrasyAtmano liGgaM yadi vA indreNa karmaNA / sRSTaM juSTaM tathA dRSTaM dattaM ceti tadindriyam // - [ malaviddhamaNivyaktiryathAnekaprakArataH / karmaviddhAtmavijJaptistathAnekaprakArataH // [ 1 punasteSvindriyeSu tattadAvaraNakSayopazamaviziSTAtmaka pradeza saMsthAnamabhyantaranirvRttiH / tadavaSTabdhazarIra20 pradezasaMsthAnaM bAhyanirvRttiH / indriyaparyAptyAyAtanokarmavagaNAskandharUpaM sparzAdyarthajJAna sahakAri yattadabhyantaramupakaraNam / tadAzrayabhUtatvagAdikaM bAhyamupakaraNamiti jJAtavyam // 165 // samAdhAna-- nahIM, isakA uttara de cuke haiM ki rUr3hike balase vaha indriya hI hai / athavA 'svArthaniratAnIndriyANi' | 'arthate' arthAt jo jAnA jAye vaha artha hai / apane artha meM jo nirata haiM, ve indriyA~ haiM / nirdoSa honese isameM kisI tarkake lie sthAna nahIM hai / athavA 25 ' indanAt' arthAt svAmitva ke kAraNa indriyA~ haiM / sparza, rasa, gandha, rUpa aura zabda sambandhI jJAnAvaraNa karmoMke jo kSayopazama dravyendriyake kAraNa haiM, ve indriyA~ haiM; yaha isakA abhiprAya hai / jo indra arthAt AtmAkA liMga (cihna) hai, vaha indriya hai / athavA indra arthAt karmake dvArA racI gayI hai, sevita hai, dRSTa athavA datta hai, vaha indriya hai / jaise malase lipaTI huI maNikI vyakti aneka prakArase hotI hai, usI taraha karmoMse lipta AtmAkI vyakti bhI aneka prakAra se hotI hai arthAt ye indriyA~ karmaviddha AtmAkI hI vividha prakArase vyaktiyA~ haiM / dravyendriyake do bheda haiM-nirvRtti aura upakaraNa / ye donoM bhI bAhya aura abhyantara ke bhedase do prakArake haiM / apane-apane AvaraNake kSayopazamase viziSTa AtmapradezoMkA indriya ke AkAra racanA honA abhyantaranirvRtti hai / aura una AtmapradezoMse sambaddha sthAnameM zarIra ke pradezoMko tadanurUpa racanA bAhyanirvRtti hai / indriya paryApta dvArA Aye nokarma vargaNArUpa skandha jo sparza Adi artha ke jJAna meM sahAyaka haiM, vaha abhyantara upakaraNa hai / aura usake AzrayabhUta tvacA vagairaha bAhya upakaraNa haiM || 165 / / 1 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 297 anaMtaraM tathAvidhaMdriyaMgaLiMdamupalakSitaMgaLappa jIvaMgaLaM peLdapaM: phAsarasagaMdharUve sadde NANaM ca ciNhayaM jesi / igiviticadupaMciMdiya jIvA NiyabheyabhiNNAo // 166 / / sparzarasagaMdharUpe zabde jJAnaM ca cihna yeSAM / ekadvitricatuH paMceMdriya jIvA nijbhedbhinnaaH|| Avuvu kelavu jIvaMgaLage sparzadoLe jJAnaM cihnamA jIvaMgaLekeMdriyajIvaMgaLu / Avuvu kalavakka 5 sparzadoLaM rasadoLaM jJAnaM cihnamA jIvaMgaLu dvaudriyaMgaLu / Avuvu kelavakke sparzadoLaM rasadoLaM gaMdhadoLaM jJAnaM cihnamA jIvaMgaLu trIMdriyaMgaLu / Avuvu kelavalke sparzadoLaM rasadoLaM gaMdharvALaM rUpadoLaM jJAnaM cihnamA jIvaMgaLa caturiM driyaMgaLu / Avuvu kelavakke sparzadoLaM rasoLaM gaMdhadoLaM rUpadoLaM zabdadolaM jJAnaM cihnamA jIvaMgaLu paMcedriyaMgaLu / A ellA jIvaMgaLaM nijanijabhedaprabhedabhinnagaLi. ditriylpdduvuvu| anaMtaramekeMdriyAdijIvaMgaLge saMbhavisuvidriyasaMkhyAprarUpaNAtthaM peLdapaM / eiMdiyassa phusaNaM ekkaMci ya hodi sesajIvANaM / hoti kamavaDhiyAI jibbhAghANacchisottAI // 167 / / ekeMdriyasya sparzanamekameva bhavati shessjiivaanaaN| bhavaMti kramavaddhitAni jihvAghrANAkSizrotrANi / ekeMdriyajIvakke sparzanamo de iNdriymkkuN| zeSadvIMdriyAdijIvaMgaLge jihvAghrANAkSizrotraMgaLU kramadidamekaikavRddhaMgaLappuvu / ekameveMdriyaM yeSAM te ekeNdriyaaH| dve eveMdriye yeSAM te dviiNdriyaaH| trINye atha tathAvidhendriyopalakSitajIvAnAha yeSAM jIvAnAM sparza jJAnaM cihna te jIvA ekendriyAH / yeSAM sparzarasayoni cihna te jIvA dvIndriyAH / yeSAM sparzarasagandheSu jJAnaM cihna te jIvAstrIndriyAH / yeSAM sparzarasagandharUpeSu jJAnaM cihna te jIvAzcatu- 20 rindriyAH / yeSAM sparzarasagandharUpazabdeSa jJAnaM cihna te jIvAH pnycendriyaaH| te sarve'pi jIvA nijanijabhedabhinnA iti jJAtavyAH // 166 / / athaikendriyAdijIvAnAM saMbhavadindriyasaMkhyAM prarUpayati ekendriyajIvasya eka sparzanameva bhavati / zeSadvIndriyAdijIvAnAM jihvAghrANAkSizrotrANi krameNaikaikaAge indriyoMse yukta jIvoMko kahate haiM jina jIvoMkA cihna sparza viSayaka jJAna hai ,ve jIva ekendriya haiN| jinakA cihna sparza aura rasakA jJAna hai , ve jIva doindriya haiN| jinakA cihna sparza, rasa aura gandhakA jJAna hai,ve jIva teindriya haiN| jinakA cihna sparza, rasa, gandha aura rUpakA jJAna hai, ve jIva caturindriya haiN| jinakA cihna sparza, rasa, gandha, rUpa aura zabdakA jJAna hai,ve jIva paMcendriya haiN| ye saba jIva apane-apane bhedase aneka prakArake haiM // 166 / / Age ekendriya Adi jIvoMke sambhAvya indriyoMkI saMkhyA kahate haiM ekendriya jIvake eka sparzana hI hotI hai / zeSa do indriya Adi jIvoMke jihvA, ghrANa, cakSu aura zrotrameM-se kramase eka-eka adhika hotI hai / jinake eka hI indriya hai,ve ekendriya 25 1. ma sparzana / 2. ma rasana / 3. ma sparzana / 4. ma ghAlu / sprshndolN| 5. ma bhAlu sparzana dolaM / 6. mgledriylp| 38 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 go. jIvakANDe veMdriyANi yeSAM te troNdriyaaH| catvAryeveMdriyANi yeSAM te cturiNdriyaaH| paMcaiveMdriyANi yeSAM te pNceNdriyaaH| eMditu vyutpattisiddhaMgaLappuvu / anaMtaraM sparzanArdIdriyaMgaLge viSayakSetraparimANamaM peLdapaM / dhaNuvIsaDadasayakadI joyaNachAdAlahINatisahassA / aTThasahassa dhaNUNaM visayA duguNA asaNNitti // 168 // dhanuvvizatyaSTadazakRtiryojanAnAM SaTcatvAriMzaddhInatrisahasrANi / aSTasahasraM dhanuSaNaM viSayA dviguNA asNjnyipyyNtN|| ekedriyajIvakke sparzaneMdriyaviSayakSetraM viMzatikRtidaMDapramitamakkaM 400 / dvIdiyAdyasaMjipathyaMta sparzaneMdriyaviSayakSetraMgaLu dviguNadviguNakramaMgaLappuvu 800 / 1600 / 3200 / 6400 / dvaudriyajIvakke rasaneMdriyaviSayamaSTakRtidaMDapramANamakkaM 64 // trauMdriyAdiyasaMjJipaMceMdriyAvasAnamAda jIvaMgaLge rasaneMdriyaviSayakSetraMgaLu dviguNadviguNakramaMgaLappavu / 128 / 256 / 512 / troMdriyajIvakke ghrANeMdriyaviSayakSetraM dazakRtivaMDaparimitamakuM / 100 / caturiMdriyAdigaLge ghrANeMdriyaviSayakSetraMgaLu dviguNadviguNakramaMgaLappuvu / ca 200 / a 400 / caturiMdriyajIvakke cakSuridriyaviSayakSetraM ssttctvaariNshnnyuuntrishsryojnprimitmkkuN|2954 / 15 vRddhAni bhavanti / ekameva indriyaM yeSAM te ekendriyAH / dve eva indriye yeSAM te dvIndriyAH / trINyevendriyANi yeSAM te trIndriyAH / catvAri eva indriyANi yeSAM te caturindriyAH / paJcaiva indriyANi yeSAM te paJcendriyA iti vyutpattisiddhatvAt // 167 // atha sparzanAdIndriyANAM viSayakSetra pramANayati ekendriyajIvasya sparzanendriyaviSayakSetra viMzatikRtidaNDapramitaM bhavati / 400 / dvIndriyAdhasaMjJiparyantaM sparzanendriyaviSayakSetrANi dviguNadviguNakramANi bhavanti / 800 / 1600 / 3200 / 6400 / dvIndriyajIvasya 2. rasanendriyaviSayakSetram aSTakRtidaNDapramANaM bhavati / 64 / kondriyAdyasaMjJipazcendriyAvasAnajIvAnAM rasanendriya viSayakSetrANi dviguNadviguNakramANi bhavanti / 128 / 256 / 512 / trIndriyajIvasya ghrANendriyaviSayakSetra dazakRtidaNDaparimitaM bhavati 100 / caturindriyAsaMjJipaJcendriyajIvayorghANendriyaviSayakSetraM dviguNadviguNakrama bhavati / 200 / 400 / caturindriyajIvasya cakSurindriyaviSayakSetraM SaTcatvAriMzannyUnatrisahasrayojanapramitaM haiN| jinake do hI indriyA~ haiM,ve doindriya haiN| jinake tIna hI indriyA~ haiM, ve teindriya haiN| 25 jinake cAra hI indriyA~ haiM, ve cauindriya haiM aura jinake pA~ca indriyA~ haiM , ve paMcendriya haiN| isa taraha pratyekakI vyutpattise siddha hai // 167 // Age sparzana Adi indriyoMke viSayabhUta kSetrakA parimANa kahate haiM ekendriya jIvake sparzana indriyake viSayakA kSetra bIsakI kRti arthAt 400 dhanuSa pramANa hai| do indriyase lekara asaMjJI paMcendriyaparyanta jIvoMke sparzana indriyake viSayakA kSetra kramase dUnA-dUnA hotA hai-800|1600|3200|6400| do indriya jIvake rasanA indriyake viSayakA kSetra AThakI kRti arthAt 64 dhanuSa pramANa hotA hai| teindriyase lekara asaMjJI paMcendriyaparyanta jIvoMke rasanA indriyakA viSayakSetra kramase dUnA-dUnA 1281256 / 512 dhanuSa hotA hai| teindriya jIvake ghrANendriyakA viSayakSetra dasakI kRti arthAt 100 dhanuSa hotA hai| catu rindriya aura asaMjJI paJcendriya jIvoMke ghrANendriyakA viSayakSetra dUnA-dUnA 200 / 400 dhanuSa 35 hotA hai / caturindriya jIvake cakSu indriyake viSayakA kSetra chiyAlIsa kama tIna hajAra yojana Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA asaMjJipaMceMdriyakke cakSuriMdriyaviSayakSetraM tavdiguNamakkuM / 5908 / asaMjJipaMceMdriyakke zrotredriyaviSayakSetraM aSTasahasradaMDAvacchinnamakkuM / 8000 // saNasa bAra sode tinhaM Nava joyaNANi cakkhussa | sattetAlasahassA besadatesaTTimadireyA || 169 / / saMjJino dvAdaza zrotre trayANAM navayojanAni cakSuSaH / saptacatvAriMzatsahasrANi dvizatatriSaSTha- 5 ratirekANi // saMjJipaMceMdriyakke sparzanarasanaghrANeMdriyaviSayakSetraMgaLa navanava-yojana pramitaMgalakkuM / 9 / 9 / 9 / cakSuriMdriyaviSayakSetraM sAdhikatriSaSTyabhyadhikazatadvayottarasaptacatvAriMzatsahastrayojanapramitamakkuM / 47263 / 7 / zrotreMdriyaviSayakSetraM dvAdazayojanapramitamakkuM 12 / 299 tiNisayasa DivirahidalakkhaM dasamUlatADide mUlaM / vaguNide sahide cakkhupphAsassa addhANaM // 170 // trINi zatAni SaSThivirahitalakSaM dazamUlatADite mUlaM navaguNitaM SaSThihRte cakSuHsparzasyAdhvAnam / jaMbUdvIpalakSayojanavyAsadoLu pArzvadvayadvIpacArakSetramaM mUnUrasvattu yojanamaM kaLedoDe zeSamabhyaMtara paridhiviSkaMbhapramANamakkuM / 99640 / idaM "vikkhaMbhavaggadahaguNakaraNI vaTTassa parirayo hodi" eMDu vaggasi dazaguNitaM mADida karaNiyaM 99281296000 mUlaMgoLalabhyaMtara paridhipramANamakkuM / 315089 illi trairAzikaM pramANa 2954 hotA hai / asaMjJI paMcendriyake cakSu indriyakA viSayakSetra usase dUnA 5908 yojana hotA hai / asaMjJI paMcendriya ke zrotrendriyake viSayakA kSetra ATha hajAra dhanuSa hai || 168 / / saMjJI paMcendriya ke sparzana, rasanA aura ghrANa indriyake viSayakA kSetra nava-nava yojana mAtra hai / cakSu indriyakA viSayakSetra saiMtAlIsa hajAra do sau taresaTha yojana tathA sAta yojanakA bIsavA~ bhAga adhika hai 472630 / zrotra indriyakA viSayakSetra bAraha yojana mAtra hai || 169 // bhavati / 2954 / asaMjJipaJcendriyasya cakSurindriyaviSayakSetraM dviguNaM bhavati / 5908 / asaMjJipaJcendriyasya zrotrendriyaviSayakSetraM aSTasahasradaNDAvacchinnaM bhavati 8000 / / 168 / / saMjJipaJcendriyasya sparzanarasanaghANendriyaviSayakSetrANi navanavayojanamAtrANi cakSurindriyaviSayakSetraM 20 sAdhikaM triSaTyamyadhikazatadvayottarasaptacatvAriMzatsahasrayojanapramitaM bhavati / 472630 zrotrendriyaviSayakSetraM dvAdazayojanamAtraM bhavati // 169 // jambUdvIpasya lakSayojanavyAsaH pArzvadvayadvIpacArakSetreNa SaSTyadhikatrizatayojanamAtreNa virahito'bhyantaraparidhiviSkambhaH syAt 99640 / asya vargaM kRtvA dazakaraNyA vargamUlagrahaNayogyarAzinA guNayitvA 99281296000 mUle gRhIte abhyantaraparidhipramANaM bhavati / 315089 / SaSTimuhUrtAnAM pra 60 etAvadga- 25 10 15 saMjJI paMcendriyake cakSu indriyake viSayake utkRSTa kSetrakA pramANa lAnekI yaha vidhi hai - jambUdvIpakA vistAra eka lAkha yojana hai| sUryake gamanakA kSetra, jise cAra kSetra kahate haiM, jambUdvIpake bhItara donoM pAzvameM eka sau assI- eka sau assI yojana taka hai / ataH eka lAkha meM se tIna sau sATha kama karanepara jambUdvIpakI abhyantara paridhikA vistAra 99640 35 30 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 go. jovakANDe mADalpaDuguM / aruvattu muhUrtakkallaminitu gamyakSetramAgalo bhattu muhUrttakkainitu gamyakSetramakkuma ditu pra / mU 60 / ph| 315089 / i / mu|9| labdhakSetraM ckssuriNdriyvissysrvotkRssttkssetrmkkuN| 47263 37 anaMtamidriyaMgaLge saMsthAnanirdezamaM mADidapaM / cakkhU sodaM ghANaM jinbhAyAraM masUrajavaNAlI / adimuttakhurappasamaM phAsaM tu aNeyasaMThANaM // 171 // cakSuHzrotraM ghrANaM jihvAkAraH yathAsaMkhyaM masUriyavanAlyatimuktakSuraprasamaM bhavatyAkAraH sparzanaM tvanekasaMsthAnam // cakSuHzrotraghrANajihvAkAraMgaLa yathAsaMkhyamAgi masUrikAyavanALiyatimuktaka kSuraprasamAnaMgalappuvu 8 // ___ sparzanamaneka saMsthAnamakkumeka' dorDa pRthivyAdigaLagaM dvIMdriyAdigaLgaM zarIrAkAramaneka1. vidhamappuridaM sparzaneMdriyakka sAMgavyApitvadidaM zarIrAkArAnukAritvamuMTappudu kAraNamAgi / myakSetra pha 315089 tadA navamahartAnAM i 9 kiyaditi rAzikaM kRtvA nababhirguNayitvA SaSThyAhate sati yallabdhaM taccakSurindriyaviSayasarvotkRSTakSetraM bhavati 472631 // 170 // athendriyANAM saMsthAnaM nirdizati cakSuHzrotraghrANajihvAkArA yathAsaMkhyaM masUrikAyavanAlyatimuktakakSuraprasamAnA bhavanti / sparzanamanekasaMsthAnaM bhavati / pRthivyAdInAM dvIndriyAdInAM ca zarIrAkArasyAnekavidhatvAt sarvavyApinaH sparzanendriyasyApi 15 hotA hai / isakA varga karake phira use dasase guNA karanepara 99281296000 hotA hai| isakA vargamUla prahaNa karanepara abhyantara paridhikA pramANa 315089 hotA hai / isa paridhiko eka sUrya sATha muhUrta meM samApta karatA hai| aura sUryako niSadhAcalase ayodhyA takakA mArga taya karane meM nau muhUrta lagate haiN| yadi sUrya sATha muhUrta meM 315089 yojana calatA hai, to nau muhUrta meM kitanA calatA hai| aisA trairAzika karanepara 315089 ko nause guNA karake sAThase 20 bhAga denepara jo labdha AtA hai 4726330,vahI cakSu indriyake viSayakA sabase utkRSTa kSetra hotA hai| vizeSArtha-jaba zrAvaNa mAsameM sUrya abhyantaravIthImeM hotA hai, to niSadhagirike Upara udaya hote sUryako ayodhyAke madhyameM mahalake Upara sthita bhagavAn RSabhadeva, bharata cakravartI Adi viziSTa kSayopazamavAle viziSTa puruSa dekhate haiN| ataH ayodhyAse nipadhA25 calakI jitanI dUrI hai utanA hI cakSukA utkRSTa viSayakSetra hai| sUryako usa samaya ayodhyA taka Ane meM nau muhUrta lagate haiM,kyoMki ayodhyA madhyameM hai aura usa samaya dina aThAraha muhUrtakA hotA hai| tathA eka sUrya do dinameM paridhiko samApta karatA hai-isa taraha pramANarAzi sATha muhUte aura icchArAzi nau muhUrta siddha hotI hai // 170 / / Age indriyoMkA AkAra kahate haiM cakSu indriyakA AkAra masUrake samAna hai| zrotra indriyakA AkAra jaukI nAlIke samAna hai| ghrANa indriyakA AkAra tilake phUlake samAna hai / aura jihvAkA AkAra khurapAke samAna hai| sparzana indriyake aneka AkAra haiM , kyoMki pRthivI Adi aura doindriya Adike zarIrake AkAra aneka prakArake honese sarvazarIravyApI sparzana indriyake bhI aneka AkAra hote haiM // 1716 | Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jovatattvapradIpikA anaMtarrAmaMdriyasaMsthAnaMgaLage pradezAvagAhapramANamaM pedapaM / aMgulaasaMkhabhAgaM saMkhejjaguNaM tado visesahiyaM / tatto asaMkhaguNidaM aMgulasaMkhejjayaM tattu // 172 // aMgula saMkhyabhAgaM saMkhyAtaguNaM tato vizeSAdhikam / tato saMkhyaguNitamaMgulasaMkhyeyaM tadeva // ghanAMgulamaM rUpAdhikapalyA saMkhyAtaguNita saMkhyAtadvaryAdadamuM palyAsaMkhyAtadidamuM bhAgisi palyA saMkhyAtadidaM guNitapramANa 6 pa pa cakSuridriyapradezAvagAhapramANa makkumidaM saMkhyAtadidaM guNisi pa a 22 2 nitu zrotreMdriyAvagAhapramANamakku / 6 pa ghrANeMdriyapradezAvagAhapramANaM palyAsaMkhyA taka bhAga Cha a2a jihvedriyapradezAvagAhaM palyA khaMDitaika bhAgamAtra 6 pa pa pa pa a 2 aa a saMkhyAka bhAgaguNitamakku 6 mide ghanAMgula saMkhyeya bhAgapramitamakkuM / tu minidadhikamakku 6 tatastasyaiva palyAsaMkhyeyabhAgene samacchedena 6 / pa tathAvidhatvasaMbhavAt // 171 // athendriyasaMsthAnAnAM pradezAvagAhaM pramANayati - rUpAdhikapalyAsaMkhyAta saMkhyAtadvayapalyA saMkhyAtabhaktAlyAsaMkhyAtaguNitaghanAGgulamAtraM 6 / pa pa m a / 11 / a cakSurindriyadezAvApramANaM bhavati / tataH saMkhyAtena guNitaM zrotrendriyAvagAhapramANaM bhavati - 6 / pa a 9 pa / 2 / pa a a adhikamapavartitaM ghrANendriyapradezAvagAhapramANaM bhavati pa 1 1 pa a pa pa a / 1 m z' 301 1. pa 5 Age indriyoMke AkAroMke pradezoMke avagAhakA pramANa kahate haiM ghanAMgulako palyake asaMkhyAtaveM bhAgase guNA karo tathA usameM eka adhika palyake 15 asaMkhyAtaveM bhAgase, do bAra saMkhyAtase tathA palyake asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga do, jo pramANa Ave, utanI hI cakSu indriyakI avagAhanA hai arthAt utane AkAzake pradezoMko cakSu indriya roke hue haiN| usase saMkhyAtaguNI zrotra indriyakI avagAhanAkA pramANa hai| isa guNAkArase eka bAra saMkhyAtake bhAgahArakA apavartana karake phira use palyake asaMkhyAtaveM bhAgakA bhAga denese jo pramANa Ave, use zrotra indriyakI avagAhanAmeM jor3anese ghrANa indriyake pradezoMkI 20 avagAhanAkA pramANa hotA hai / use palyake asaMkhyAtaveM bhAgase guNA karanepara jihvA indriya ke 1. genAdhi ba / 10 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 302 20 25 go0 jIvakANDe anaMtaraM sparzaneMdriyadezAvagAhapramANamaM pedapaM / suhumaNigodaapajjatayassa jAdassa tadiyasamayamhi | aMgula asaMkhabhAgaM jahaNNamukkassayaM macche || 173 // sUkSmanigodAparyyAptasya jAtasya tRtIyasamaye / aMgulAsaMkhyeyabhAgaM jaghanyamutkRSTakaM matsye // sUkSmanigodalabdhyaparyApta kana utpannatRtIyasamayadolu AvudoMdu zarIrAvagAhaM ghanAMgulAmig sparzaneMdriya pradezAvagAhaM jaghanyamakkuM / utkRSTadadaM saMkhyerbhAgapramita 10 6 / tataH palyAsaMkhyeyabhAgaguNitaM jihvendriyapradezAvagAha pramANaM bhavati tattu ghanAGgulAsaMkhyeyabhAgamAtrameva / pa 2 6 / 8-22 6 a pa 19 / 8 / 9 / 8 / 22 / 1 / 9 a a m mahAmatsyadAvudoMdu zarIrAvagAhaM saMkhyAtaghanAMgulapramitamadutkRSTasya 623112 sparzaneMdriyadezAva - gAha pramANamakkuM / anaMtaramekeMdriyAdi saMsArigaLaM pedu mattamatIMdriyajJAnIgaLaM peLadapaM / a 6 / / 172 / / atha sparzanendriyapradezAvagAhapramANamAha ru sparzanendriyasya jaghanya pradezAvagAhapramANaM sUkSmanigodalabdhyaparyAptakasya utpannasya tRtIyasamaye yatpUrvoktajaghanyazarIrAvagahanatranAGgulasaMkhyeyabhAgapramitaM - 6 / 8 / 22 tadeva bhavati / utkRSTaM a a tu mahAmatsye yadutkRSTazarIrAvagAhanaM saMkhyAtaghanAGgulapramitamuktaM 6 1 1 1 1 1 tadbhavati / [ sarva sparza15 nendriyasya svazarIrapramANa sarvAtmapradeza saMgatvAt ] // 173 // evamindriyajJA nijIvAn - saMsArijIvAn prarUpya adhunA atIndriyajJAnijIvAn prarUpayati a 1 pa 19 / 8 / 9 / 8 / 22 / 1 / 9 a pradezoM kI avagAhanAkA pramANa hotA hai / isa prakAra yaha jihvA indriyakI avagAhanA ghanAMgula ke saMkhyAtaveM bhAga mAtra hI hai ||17|| Age sparzana indriyake pradezoMkI avagAhanAkA pramANa kahate haiM sparzana indriyakI jaghanya pradezAvagAhanAkA pramANa sUkSmanigoda labdhyaparyApta kake utpanna honeke tIsare samayameM jo pahale kahI jaghanya zarIrAvagAhanA ghanAMgulake asaMkhyAtaveM bhAga hai, utanA hI hai / tathA utkRSTa avagAhanA mahAmatsyakI jo utkRSTa zarIrAvagAhanA saMkhyAta ghanAMgula pramANa hai, vahI hai / kyoki sarvatra sparzana indriya apane zarIra pramANa sarva AtmapradezoM meM saMgata hotI hai // 173 // / isa prakAra indriyajJAnavAle saMsArI jIvoMkA kathana karake aba atIndriyajJAnavAle jIvoMkA kathana karate haiM 1. [ ] etadanantargataH pAThaH 'ba' pratau nAsti / Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 303 Navi iMdiyakaraNajudA avaggahAdIhi gAhayA atthe / Neva ya iMdiyasokkhA aNidiyANataNANasuhA // 174 // nApoMdriyakaraNayutA avagrahAdibhiAhakA arthAn / naiva caiMdriyasaukhyAH atiiNdriyaa'nNtjnyaansukhaaH|| iMdriyakaraNaMgaLiMdamunmIlanAdivyApAraMgaLida niyamadida kUDidarallaradukAraNadidamavagrahAdi 5 kSAyopazamikajJAnaM gliNdmrthgraahkrumltu| iMdriyaviSayasaMzleSajanitasukhamanujhaLarumaltumArkelaMbarjIvaMgaLA jIvaMgaLu jina; siddharugaLumoLaravargaLunidriyAnaMtajJAnasukhamanuLaLarAjJAnasukhaMgaLage shuddhaatmsvruupoplbdhismudbhuutmuttppuridN| anaMtaramekeMdriyAdigaLge sAmAdidaM saMkhyayaM peLdapaM / thAvarasaMkhapipIliyabhamaramaNussAdigA sabhedA je / / jugavAramasaMkhejjA tANaMtA NigodabhavA // 175 / / sthAvarazaMkhapipIlikA bhramaramanuSyAdikAH sabhedA ye| dvikavAramasaMkhyeyA anaMtAanaMtA nigodbhvaaH|| pRthvyaprejovAyupratyekavanaspatikAyikapaMcasthAvaraMgaLappekeMdriyaMgaLaM zaMkhAdidvIMdriyaMgaLaM pipIlikAditrIMdriyaMgaLaM bhramarAdicaturidriyaMgaLu manuSyAdipaMceMdriyayaMgaLivu taMtammavAMtarabhedasahitaMgaLa 15 paraga peLalpaTuvavu pratyekaM dvikavArAsaMkhyAtaMgaLu / nigodsaadhaarnnvnsptikaayikNglnNtaanNtNglu| ye jIvA niyamena indriyakaraNaiH-unmIlanAdivyApAraiH, yutAH-yuktA na santi [ kasmAt ? teSAmazarIratvAt tatkAraNajAtinAmAdika bhAvAcca ] / tathA ca avagrahAdibhiH-kSAyopazamikajJAnararthagrAhakA na bhavanti / punaH indriyaviSayasaMzleSajanitasukhayutA naiva santi te jinasiddhanAmAno jIvA anindriyAnantajJAnasukhakalitA bhavanti / kasmAt ? tajjJAnasukhayoH zuddhAtmasvarUpopalabdhyutpannatvAt // 174 // athaikendriyAdInAM sAmAnya- 20 saMkhyAmAha sthAvarAH pRthivyaptejovAyupratyekavanaspatikAyikanAmAnaH paJcavidhaikendriyAH / zaGkhAdayo dvIndriyAH / pipIlikAdayastrIndriyAH / bhrmraadyshcturindriyaaH| manuSyAdayaH paJcendriyAzca svasvAvAntarabhedasahitAH prAk jo jIva niyamase indriyoMke unmIlana Adi vyApArase yukta nahIM haiN| kyoMki ve azarIrI haiM, unake indriyavyApArakA kAraNa jAtinAma Adi kokA abhAva hai, isIse 25 avagraha Adi kSAyopazamika jJAnoMke dvArA padArthoMkA grahaNa nahIM krte| tathA indriya aura viSayake sambandhase honevAle sukhase bhI yukta nahIM haiM; ve jina aura siddha nAmadhArI jIva atIndriya ananta jJAna aura sukhase yukta hote haiM kyoMki unakA jJAna aura sukha zuddha AtmasvarUpakI upalabdhise utpanna huA hai // 174 / / Age ekendriya Adi jIvoMkI sAmAnya saMkhyA kahate haiM sthAvara arthAt pRthivIkAyika, apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura pratyeka vanaspatikAyika nAmavAle pA~ca prakArake ekendriya, zaMkha Adi doindriya, pipIlikA Adi teindriya, bhramara Adi caturindriya, tathA manuSya Adi paMcendriya pahale kahe apane-apane 1.[ etadantargataH pAThaH 'ba' pratau nAsti / 2. tata eva ca ba / Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 go0 jIvakANDe anaMtaraM vizeSasaMkhyeyaM peLvAtaM modaloLekeMdriyasaMkhyeyaM peLdapaM / tasahINo saMsArI eyakkhA tANa saMkhagA bhAgA / puNNANaM parimANaM saMkhejjadima apuNNANaM / / 176 / / trasahInasaMsAriNa ekAkSAsteSAM saMkhyeyabhAgAH pUrNAnAM parimANaM saMkhyeyaM bhAgamapUrNAnAM // sarAzivihInamappa saMsArirAziyadekeMdriyarAzikku 13 mI ekeMdriyarAziya saMkhyAtabahubhAgaMgaLa paryAptakagaLa parimANamakkuM / tadekabhAgamaparyAptakarA zipramANamakku - pa a milliya saMkhyAtaka paMcAMka sNdRssttiykkuN|| 13 - 4 13-1 anaMtaramekeMdriyAvAMtarabhedasaMkhyAvizeSamaM peLdapaM / bAdarasuhumA tesiM puNNApuNNetti chanbihANaMpi / takkAyamaggaNAe bhaNissamANakkamo NeyA // 177 // bAdarasUkSmAsteSAM pUrNApUrNA iti ssddvidhaanaampi| tatkAyamArgaNAyAM bhaNiSyamANakramo jnyeyH|| sAmAnyaikeMdriyarAziyadu bAdarasUkSmabhedadidaM dviprakAramakkumA bAdasUkSmaMgaLaM pratyekaM paryAptAparyAptabhedadidaM catuHprakAramappudarimitAraM prakAraMgaLaga tatkAyamArgaNayola muMda peLva saMkhyAkramamari15 ylpdduguN| illiyaM saMkhyAkramamariyalpaDugumar3ate doDa ekeMdriyasAmAnyarAziyanasaMkhyAtalokadida kathitAH te pratyeka dvikavArAsaMkhyAtapramitA bhavanti / nigodAH-sAdhAraNavanaspatikAyikAH, anantAnantA bhavanti // 175 / / atha vizeSasaMkhyAM kathayastAvadekendriyasaMkhyAmAha trasarAzihInasaMsArirAzirevaikendriyarAzirbhavati 13-1 asya ca saMkhyAtabahabhAgAH paryAptakarAziparimANaM bhavati 13- 4 / tadekabhAgaH aparyAptakarAzipramANaM bhavati 13- / 1 / atra saMkhyAtasya saMdRSTiH paJcAGkaH 20 5 // 176 / / athaikendriyAvAntarabhedasaMkhyAvizeSamAha sAmAnyaikendriyarAzerbAdarasUkSmAviti dvau bhedo tayoH punaH pratyekaM paryAptAparyAptAviti catvAraH / evaM SaDbhedAnAM tatkAyamArgaNAyAM bhaNiSyamANaH kramo jJeyaH / tadyathA-ekendriyasAmAnyarAzerasaMkhyAtalokabhaktakabhAgo 25 avAntara bhedoMke sAtha pratyeka asaMkhyAtAsaMkhyAta pramANa haiM / aura nigoda arthAt sAdhAraNa vanaspatikAyika anantAnanta haiM / / 175 / / Age vizeSa saMkhyAko kahate hue pahale ekendriyoMko saMkhyA kahate haiM saMsArI jIvarAzimeM-se trasajIvoMkI rAzi kama kara denepara ekendriya jIvoMkI rAzi hotI hai| isa ekendriya rAzimeM saMkhyAtase bhAga denepara saMkhyAta bahubhAga pramANa paryAptaka ekendriya jIvoMkA parimANa hotA hai aura saMkhyAta eka bhAga pramANa aparyAptaka ekendriya jIvoMkA parimANa hotA hai // 176 / / sAmAnya ekendriya rAzike bAdara aura sUkSma isa prakAra do bheda haiN| aura unameM se pratyekake paryAptaka aura aparyAptaka bheda haiN| isa taraha ekendriyake cAra bheda haiM / chahoM prakArake jIvoMkA kAyamArgaNAmeM kramase kathana kiyA jAyegA jo isa prakAra hai ___ ekendriya sAmAnyakI rAzimeM asaMkhyAta lokakA bhAga denepara eka bhAga bAdara ekendriya jIvoMkI rAzikA pramANa hai aura bahubhAga sUkSma ekendriya jIvoMkI rAzikA pramANa hai| Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 305 97 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA bhAgisidekabhAgamAtraM bAdaraikeMdriyarAzipramANamakkuM 13-1 tadvahubhAgaM 13-8 sUkSmaikeMdriyarAzipramANamakkaM illiyasaMkhyAtalokakka navAMka saMdRSTiyakkaM / 9 / / mattaM bAdaraikeMdriyarAzinasaMkhyAtalokadidaM khaMDisidekabhAgaM bAdaraikeMdriyaparyApta rAziyakaM / 13 tadbahubhAgaM bAdaraikeMdriyAparyAptarAzipramANamakku 13-6 illiyumasaMkhyAtalokakke saptAMka 9 / 7 saMdRSTiyakkaM // 7 // sUkSmaikeMdriyarAziyaM saMkhyAtadidaM khaMDisida bahubhAgaM sUkSmaikeMdriyaparyAptarAziya pramANamakkaM 13-8 / 4 tadekabhAgamaparyApta rAzipramANamakku 13-8 / 1 illiyuM saMkhyAtakke saMdRSTi paMcAMkamakkuM 5 / anaMtaraM trasajIvasaMkhyeyaM gAthAtrayadi pendapaM / biticapamANamasaMkheNavahidapadaraMguleNa hidapadaraM / hINakama paDibhAgo AvaliyAsaMkhabhAgo du / / 178 // ___ dvitricatuHpaMceMdriyamAnamasaMkhyenApahRtapratarAMgulena hRtaprataro honakramaH pratibhAga aavlysNkhybhaagstu| dvitricatuHpaMcedriyajIvaMgaLa sAmAnyayutarAzipramANamasaMkhyAtadinapahRtapratarAMguladinapahRtajagatpratarapramitamakku 4 millidvIMdriyarAzipramANamellavariMdamadhikamakkumadaM noDe trIMdriyaMgaLa 15 bAdaraikendriyarAzipramANaM 13- 1 tadvahubhAgaH 13-8 sUkSmaikendriyarAzipramANaM / atrAsaMkhyAtalokasya saMdRSTirna vAGka: 9 / punaH vAdaraikendriyarAzerasaMkhyAtalokabhaktakabhAgastatparyAptarAziH / 13- 1 1 bahubhAgastada paryApta rAziH 13- / 1 6 atrAsaMkhyAtalokasya saMdRSTiH saptAGkaH / sUkSmaikendriyarAzeH saMkhyAtabhaktabahubhAga statparyAptarAziH 13-1 8 / 4 tadekabhAgastaMdaparyApta rAziH 13- 8 / 1 atra saMkhyAtasya saMdRSTiH 20 pazcAGkaH // 177 / / atha trasajIvasaMkhyAM gAthAtrayeNAha dvitricatuHpaJcendriyajIvAnAM sAmAnyarAzipramANaM asaMkhyAtabhaktapratarAGgalena bhaktaM jagatpratarapramitaM punaH bAdara ekendriyoMkI rAzimeM asaMkhyAta lokakA bhAga denepara eka bhAga bAdara ekendriya paryAptaka jIvoMkI rAzikA pramANa hai aura bahubhAga aparyApta bAdara ekendriya rAzikA pramANa hai| sUkSma ekendriya jIvoMkI rAzimeM saMkhyAtakA bhAga denepara bahubhAga sUkSma ekendriya paryAptakoMkA pramANa hai aura eka-eka bhAga sUkSma ekendriya aparyAptakoMkA pramANa hai // 177 // Age trasajIvoMko saMkhyA tIna gAthAoMse kahate haiM doindriya, teindriya, caturindriya aura paMcendriya jIvoMkI sAmAnya rAzikA pramANa asaMkhyAtase bhAjita pratarAMgulakA bhAga jagatapratarameM do, jo pramANa Ave utanA hai| inameM 25 39 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 go0 jIvakANDe vizeSahInaMgaLavaM noDala caturidriyajIvaMgaL vizeSahInaMgaLavaM noDala paMceMdriyajIvaMgaL vizeSahInagamilli vizeSAgamananimittaM bhAgahAraM pratibhAgahAramaduvumAvalyasaMkhyAtaikabhAgamAtramakkumA vibhAgakramamate doDa: bahubhAge samabhAgo cauNhamedesimekkabhAgamhi / uttakamo tatthavi bahubhAgo bahugassa deo du // 179 // bahubhAge samabhAgazcaturNAmekabhAge / uktakramastatrApi bahubhAgo bahukasya deyastu / trasarAziyanitada 4 nAvalyasaMkhyAtabhAgadidaM bhAgisi tadekabhAgamaM berodeDolirisi bahabhAgamaM nAlkaridaM bhAgisi dvitricatuHpaMceMdriyaMgaLge nAlkeDayoLa samabhAgamaM kuDuvudu : dvi tri ca pa mattaM beririsiyeka bhAgamanida = 1. 4 / 4 / 9 4 / 4 / 9 4 / 4 / 9 / 9 10 nAvalyasaMkhyAtekabhAgadidaM bhAgisi bahubhAgamaM dvaudriyakke koDuvudu ..8 tadekabhAgamanida ..... nAvalyasaMkhyAtakabhAgadidaM bhAgisi bahubhAgamaM trauMdriyakke kuDuvudu ..... 4 / 9 / 9 / 9 bhavati 4 / atra dvIndriyarAzipramANaM sarvato'dhikam / tatastrIndriyarAziH vizeSahInaH / tatazcaturindriyarAziH vizeSahInaH / tataH paJcendriyarAziH vizeSahInaH / atra vizeSAgamananimittaM bhAgahAraH pratibhAgahAraH sa cAvalya saMkhyeyabhAgamAtraH // 178 / / tadvibhAgakramaH kathamiti cedAha15 trasarAMzi 4 AvalyasaMkhyAtabhAgena bhaktvA ekabhAgaM pRthak saMsthApya bahubhAgaM 4 / 8 catubhirbhaktvA = / 8 / / / 8 / - / 8 / dvitricatuHpaJcendriyANAM caturSa sthAneSu samabhAgatayA dattvA 4 / 4 / 9 / 4 / 4 / 9 / 4 / 4 / 9 / a 4 / 4 / 9 tatpRthaksthApitakabhAgamimaM 4 / 9 punarAvalyasaMkhyAtakabhAgena 4 / 9 / 9 bhaktvA bahubhAgaM doindriyoMkI rAzikA pramANa sabase adhika hai| usase teindriyoMkI rAzi vizeSa hIna hai| usase caturindriyoMkI rAzi vizeSa hIna hai| usase paMcendriyoMkI rAzi vizeSa hIna hai| yahA~ 20 vizeSakA pramANa jAnaneke lie bhAgahAra aura bhAgahArakA bhAgahAra AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga hai / / 178 // Age usa vibhAgakA krama dikhalAte haiM trasarAziko AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAjita karake eka bhAgako alaga rkho| aura bahubhAgako cArase bhAjita karake doindriya, teindriya, caturindriya aura paMcendriyoMke 25 cAra sthAnoMmeM barAbara-barAbara samabhAga rUpase do| alaga rakhe hue eka bhAgameM punaH AvalIke Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadekabhAgamanida = a 1 4 / 9 / 9 / 9 / 9 bi = 8 4 / 4 / 9 m 4 / 9 / samabhAgaH deyabhAgaH = m vi = m tadekabhAgamaM paMceMdriya ko 4 / 9 / 9 / 9 = 8424 4|4|6561 a I rAzigaLaM samacchedamaM mADi kUDidoDidu nyAsavu : fa ti m ti = 8 4 / 4 / 9 a 8 4 / 999 vi = 4 / 4 / 9 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 307 1 nAvalyasaMkhyAtadidaM bhAgisi bahubhAgamaM caturiMdriyakke kuDuvudu g = 8 4 / 9 / 9 m 8424 4, 4, 6591 a 8 6120 4/4/6561 = a 1 4 / 9 / 9 / 9 / 9 3 ca = 8 4 / 4 / 9 a = 8 ti = 4 / 4 / 9 a = = 4 =16 = | 1 dvandrasya dattvA 4 / 9 / 9 tadekabhAgamimaM 4 / 9 / 9 punarAvalyasaMkhyAtaikabhAgena bhaktvA bahubhAga a a a 39 / 9 / 9 19. =12 1 zrIndriyasya dattvA 4 / 9 / 9 / 9 tadekabhAgamimaM 4 / 9 / 9 / 9 punarAvalyasaMkhyAtaikabhAgena bhaktvA bahubhAgaM a a 8 1 caturindriyasya datvA 4 / 9 / 9 / 9 / 9 tadekabhAgaM paJcendriyasya dadyAt 4 / 9 / 9 / 9 / 9 tadvinyAsa: a a ca = 5864 4|4|6561 a 6 4 / 9 / 9 / 9 ca = 4 / 4 / 9 a svasvAdhastanarAzayaH svasvoparitanarAziSu samacchedena militA IdRzA bhavanti - ti = 6120 ca = 5864 4, 4, 6561 4, 4, 6561 a a iMti vibhAganyAsamidu 8 a pa = 8 4 / 4 / 9 m = 4 / 9 / 9 / 9 / 9 a pa = 5836 44/6561 a = 8 4 / 9 / 9 / 9 / 9 paM paM = 4 / 4 / 5 a = 8 = 1 4 / 9999 a 5836 4, 4, 6561 a 10 asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga dekara bahubhAga doindriyako do / aura eka bhAgameM AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga dekara bahubhAga teindrithako do / zeSa eka bhAga meM punaH AvalIke 20 asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga dekara bahubhAga caturindriyako do| aura zeSa eka bhAga paMcendriyako 15 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 go0 jIvakANDe tivipaMcapuNNapamANaM padaraMgulasaMkhabhAgahidapadaraM / hINakamaM puNNUNA biti capajIvA apajjattA // 180 // tridvipaMcacatuHpUrNapramANaM prtraaNgulsNkhyeybhaaghRtprtro| hInakramaH pUrNonAH dvitricatuHpaMceMdriyajIvAH apryaaptaaH| tridvipaMcacaturiMdriyaparyAptarAzipramANaM pratarAMgulasaMkhyeyahRtajagatpratarapramitamakku 4 milli trIMdriyAdigaLuktakramadidaM hiinkrmNglppuvu| illiyaM pUrvoktakramadidaM bahabhAge samabhAgo cauNNamedesimekkabhAgamhi / uttakamo tattha vi bahubhAgo bahugassa deo du|| eMdI sUtroktakramadidaM trIMdriyadvIMdriya paMceMdriyacaturidriya'paryAptakaMgaLye vibhAgisida nyAsamidu : ti = 8 bi = 8 pa = 8 / ca = 8 I rAzigaLaM 4 / 4 / 9 4 / 4 / 9 4 / 4 / 9 4 / 4 / 0 8 19 4 / 9 / 9 6969 4999 66695 9999 19699 9999 samacchedamaM mADi kUDida nyAsamidu : tridvipaJcacaturindriyaparyApta rAzipramANaM pratarAGgalasaMkhyeyabhAgabhaktajagatpratarapramitaM bhavati = atra trIndri yAdaya uktakrameNa hInakramA bhavanti / atrApi 'bahubhAge samabhAgo' ityAdisUtroktakrameNa tridvipaJca caturindriyaparyAptakAnAM vibhaktasya vinyAso'yama ti - = 8 | lix 4 / 4 / 8 4 / 4 / 9 4 / 4 / 9 5 - 8 = 8 4 / 9 / 9 // " 4 / 9999 samacchedena militAnAM nyAso'yam / do| apane-apane pIchekI rAziko apanI-apanI pahalI rAzimeM milAnese doindriya AdikI saMkhyA AtI hai // 179 // paryApta teindriya, doindriya, paMcendriya aura caturindriya jIva rAzikA pramANa pratarAMgulake 25 saMkhyAtaveM bhAgase bhAjita saMkhyAtaveM bhAgase bhAjita jagatapratara pramANa hai| inameM sabase adhika teindriya haiN| unase kama doindriya haiN| unase kama paMcendriya haiM aura unase kama cauindriya haiN| yahA~ bhI pUrvokta 'bahubhAge samabhAgo' ityAdi sUtrameM kahe anusAra vibhAga krnaa| arthAt sAmAnya paryApta trasarAzimeM AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga dekara eka bhAgako alaga rakhakara zeSa bahubhAgake cAra samAna bhAga karake eka-eka bhAga teindriya, doindriya, paMcendriya aura Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ti ti 8424 4 / 4 / 6561 5 0 bi 5 / 6120 = 2 / 8424 4 / 4 / 6561 = pa - 5864 4 / 4 / 6561 5 I paryyAmarAzigaLaM taMtamma dvIMdriyAdi sAmAnyarAzigaLoL kaLidoDe dvIMdriyAdi paMceMdriyaparyyatamirdda'paryyAmakaMgaLa pramANamakkumadakke nyAsamidu vi = 8424 = 4 / 4 / 6561 5 o 5 / 6120 8424 a 4 / 4 / 6561 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA = 6120 4 / 4 / 6561 5 bi 0 ti 5 / 8424 = | 6120 4 / 4 / 6561 vi jJAtaparyyApta rAzigaLaM taMtamma sAmAnyarAziya mele yirisi sonneyanikkidoDe kaLedudeM - budamA zeSarAziyaM tattada'parthyAptakarAzipramANa meM budu jJAtavyamakkuM / ti = = 6120 4 / 4 / 6561 5 ca 5 / 5836 0 5 / 8424 / 6120 a 4 / 4 / 6561 = 0 / 5864 4 / 4 / 6561 5864 = 4 / 4 / 6561 5 ca 5836 eteSu paryApta rAziSu nija nijadvIndriyAdisAmAnya rAziSu apanIteSu zeSadvIndriyAdipaJcendriyaparyantAnAm aparyAptakajIvarAzInAM pramANaM bhavatIti jJAtavyam - 5 / 5836 ca = / 5864 4 / 4 / 6561 309 ca == 4 / 4 / 6561 5 0 pa5 / 5864 = 0 / 5836 4 / 4 / 6561 = 5836 4 / 4 / 6561 5 o 5 / 5864 paM. = / 58363 4 / 4 / 6561 10 caturindriyako denA / alaga rakhe eka bhAga meM punaH AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga dekara eka bhAgako alaga rakha bahubhAga teindriyako denaa| alaga rakhe eka bhAga meM punaH AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga dekara eka bhAgako alaga rakha bahubhAga doindriyako denA / alaga rakhe eka bhAgameM AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgakA bhAga dekara eka bhAgako alaga rakha bahubhAga 20 paMcendriyako denA | alaga rakhA eka bhAga cauindriyako denA / isa prakAra apane-apane samabhAgameM pIcheke deya bhAgako jor3anese teindiya Adi paryApta jIvoMkA pramANa hotA hai / pahale jo sAmAnya doindriya Adi jIvoMkA pramANa kahA thA, usameM se yahA~ kahe apane-apane paryAptake parimANako ghaTAnepara apanA-apanA aparyApta jIvoMkA parimANa hotA hai || 180 // vizeSArtha - yahA~ 'bahubhAge samabhAgo' ko aMka saMdRSTise spaSTa kiyA jAtA hai / kalpanA 25 kIjie ki sajIvoMkI sAmAnya rAzi 6400 hai aura bhAgahAra AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgakA pramANa 4 hai / ataH 4kA bhAga 6400 meM denese eka bhAga 1600 ko alaga rakhakara bahubhAga 4800 ke cAra samAna bhAga karake doindriya Adiko 1200, 1200 de diye / zeSa eka bhAga 1600 meM punaH 4 se bhAga dekara eka bhAga 400 ko alaga rakhakara bahubhAga 1200 doindriyako diyA / eka bhAga cAra saumeM cArase bhAga dekara eka bhAga 100 ko alaga rakha 30 bahubhAga 300 teindriyako diyaa| zeSa eka bhAga 100 meM punaH 4 se bhAga dekara bahubhAga 75 cauindriyako diyA aura zeSa eka bhAga 25 paMcendriyoMko diyA / apane-apane samabhAga aura bahubhAgako milAne se apanA-apanA pramANa hotA hai / 15 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31. go0 jIvakANDe iMtu bhagavadarhatparamezvaracArucaraNAravidadvaMdvavaMdanAnaMditapuNyapuMjAyamAnazrImadrAyarAjaguru bhUmaMDalAcAryyamahAvAdavAdIzvararAyavAdipitAmahasakalavidvajjanacakrarvAta zrImadabhayasUri siddhAMtacakratti zrIpAdapaMkajarajoraMjitalalATapaTTe zrImatkezavaNNaviracitamappa gommaTasAra karNATakavRttijIvatattvapradIpikayo jIvakAMDa viMzatiprarUpaNaMgaLoLu saptameMdriyaprarUpaNAdhikAraM lpitmaaytu| ityAcArya-zrInemicandraviracitAyAM gommaTasArAparanAmapaJcasaMgrahavRttau tattvapradIpikAkhyAM jIvakANDe viMzatiprarUpaNAsu indriyamArgaNAprarUpaNAnAma saptamo'dhikAraH // 7 // isa prakAra AcArya nemicandra viracita gommaTasAra apara nAma paMcasaMgrahakI bhagavAn arhanta deva paramezvarake sundara caraNakamaloMkI vandanAse prApta puNyake paMjasvarUpa rAjaguru maNDalAcArya mahAvAdI zrI abhayanandI siddhAnta cakravatIke caraNakamaloMkI dhUlise zomita lalATavAle zrI kezavavarNIke dvArA racita gommaTasAra karNATavRtti jIvatatva pradIpikAkI anusAriNI saMskRtaTIkA tathA usakI anusAriNI paM. ToDaramalaracita samyagjJAnacandrikA nAmaka bhASATIkAkI anusAriNI hindI mASA TIkAmeM jIvakANDakI bIsa prarUpaNAoMmeM- indriya prarUpaNA nAmaka sAtavA~ mahA adhikAra sampUrNa huA // 7 // Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAyamArgaNAprarUpaNAdhikAraH // 8 / / anaMtaraM kAyamArgaNeyaM pendapaM : jAI aviNAbhAvItasathAvaraudayajo have kaao| so jiNamadammi bhaNiyo puDhavikkAyAdichabbheyo // 181 / / jAtyavinAbhAvitrasasthAvarodayajo bhvetkaayH| sa jinamate bhaNitaH pRthviikaayaadissddbhedH|| jAtinAmakAvinAbhAvitrasasthAvaranAmakamrmodayajanitAtmatrasasthAvaratvaparyAyamaM kAya- 5 budu| A kAyamuM pRthvyaptejovAyuvanaspatitrasakAyabhedadi SaDbhedamanukaLu deMdu jinamatadoLu pellpttudu| kAyate trasasthAvara iti vyavahartajanaiH zabdayate kathyate iti kAyaH eMditu dvejanakriyayoLaM sthAnakriyeyoLaM tallakSaNaM niruktisiddhmkku| cIyate puSTi nIyate pudgalaskaMdhairiti kaayH| audArikAdizarIramuM kAyasthamappAtmaparyAyamuM kAyameM ditupacAradidaM peLalpadrudu / jAtitrasasthAvaranAma candrakoTiprabhAcakraM samavasRtisaMyutam / navakevalalabdhIzaM candraprabhajinaM bhaje // 8 // atha kAyamArgaNAmAha jAtinAmakarmodayAvinAbhAvitrasasthAvaranAmakarmodayajanitaH AtmanaH trasatvasthAvaratvaparyAyaH kAyo nAma / sa ca kAyaH pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasakAyabhedAt SaDbhedo jinamate bhaNitaH / kAyate-trasa iti sthAvara iti ca vyavahartRjanaiH zabdyate-kathyate iti kArya iti udvejanakriyAyAM sthAnakriyAyAM ca tallakSaNasya 15 niruktisiddhatvAt / cIyate-puSTiM nIyate pudgalaskandhairiti vA kAyaH-audArikAdizarIraM, kAyastha AtmaparyAyo'pi kAya ityapacaryate / jAtitrasasthAvaranAmakarmaNAM jIvavipAkitvena teSAM kAryasya jIvaparyAyasya kAya eka koTi candramAke samAna prabhAmaNDalase zobhita, samavasaraNameM virAjamAna tathA nava kevala labdhiyoM ke svAmI candraprabha jinako bhajo // Age kAyamArgaNAko kahate haiM __20 jAtinAmakarmake udayake avinAbhAvI trasa aura sthAvara nAma karmake udayase utpanna AtmAkI trasarUpa aura sthAvararUpa paryAyako kAya kahate haiN| vaha kAya pRthivIkAya, apkAya, taijaskAya, vAyukAya aura vanaspatikAyake bhedase chaha prakArakA jinamatameM kahA hai / 'kAyate' arthAt vyavahArI puruSoMke dvArA 'trasa' 'sthAvara' isa prakArase kahI jAtI hai, vaha kAya hai| 'tras' dhAtukA artha udvegarUpa kiyA hai, usase trasa zabda niSpanna huA hai aura sthAna kriyAse .. sthAvara zabda niSpanna huA hai, ataH trasa aura sthAvarakA lakSaNa niruktisiddha hai| athavA 'cIyate' arthAt pudgalaskandhoMke dvArA jo puSTiko prApta ho,vaha kAya hai| arthAt audArika Adi shriir| kAyameM sthita AtmaparyAyako bhI upacArase kAya kahate haiN| jAtinAmakarma, 25 1. kAyante b| 2. zabdyante-kathyante ba / 3. kAyAH ba / Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe jIvavipAkatvadidamava rakAryyamappa jIvaparyyAyakke kAyameditu vyavahArasiddhiyakku / pudgala vipAkizarIranAmakarmodayakAryyaM tvadinilli zarIrakke kAyazabdadida grahaNamilli / anaMtaraM sthAvara kAya paMcakaprapaMcamaM pedapaM / 5 312 puDhavI- AUteU - vAUkammodayeNa tattheve / NiyavaNNacaukkajudo tANaM deho have NiyamA || 182|| pRthvyavAyukarmodayena tatraiva / nijavarNacatuSkayutasteSAM deho bhavenniyamAt // pRthivyaptejo vAyuviziSTa nAmakarmmottarottaraprakRtyudaryAdadamA pRthivyaptejovAyupudgalaskaMdhagola taMtamavarNa catuSkadoLkUDiyA jIvaMgaLaM dehaM niyamadada appudaMtAguttiralu pRthvIkAyikaMgamakAkiMgaLaM tejaskAyikaMgaLaM vAyukAyikaMgalamappuvu / pRthvItvaviziSTasthAvaraparyyAyo'styeSAmiti 10 pRthvIkAyikAH athavA pRthvIkAyaH zarIraM yeSAM te pRthvIkAyikAH / rters viziSTa sthAvara paryyAyo'styeSAmityapkAyikAH athavA ApaH kAyaH zarIraM yeSAM te'kAyikAH / tejaH kAyastejastvaviziSTasthAvaraparyyAyo'styeSAmiti tejaskAyikAH athavA tejaH kAyaH zarIraM yeSAM te tejaskAyikAH / vAyukAyo vAyutvaviziSTasthAvaraparyyAyo'styeSAmiti vAyukAyikAH athavA vAyuH kAyaH zarIraM yeSAM te vAyukAyikAH / 15 iti vyavahArasiddhaH / pudgalavipAkizarIranAmakarmodayakAryatvena atra zarIrasyaiva kAyazabdena grahaNaM nAsti // 189 // atha sthAvarakAyapaJcakaM prapaJcayati pRthivyaptejovAyuviziSTanAmakarmottarottaraprakRtyudayena tatraiva pRthivyaptejovAyupudgalaskandheSu tattadvarNacatuSkayutaH teSAM jIvAnAM dehaH niyamena bhavet / tathA sati pRthvIkAyikA aSkAyikAH tejaskAyikAH Tarfare bhavanti / pRthvIkAyaH - pRthvItvaviziSTasthAvaraparyAyo'styeSAmiti pRthvIkAyikAH / athavA 20 pRthvI kAyaH zarIraM yeSAM te pRthvokAyikAH / apkAyaH - aptvaviziSTasthAvaraparyAyo'styeSAmityAkAyikAH / athavA ApaH kAyaH zarIraM yeSAM te apakAyikAH / tejaskAyaH tejastvaviziSTasthAvaraparyAyo'styeSAmiti tejaskAyikAH / athavA tejaH kAyaH zarIraM yeSAM te tejaskAyikAH / vAyukAyaH - vAyutvaviziSTasthAvaraparyAyotrasanAmakarma aura sthAvaranAmakarma jIvavipAkI honese unakA kArya jIvaparyAya kAya hai, yaha vyavahArasiddha hai / pudgalavipAkI zarIra nAmakarmake udayakA kArya hone se yahA~ kAya zabdase 25 zarIrakA hI grahaNa nahIM hai / / 181|| Age sthAvara kAya ke pA~ca bhedoMkA kathana karate haiM nAmakarmakI uttara prakRtiyoM meM eka sthAvara nAmakarma hai aura usakI bhI uttaraprakRtiyA~ pRthvI, ap, teja aura vAyu nAmakarma haiN| isa prakAra nAmakarmakI ina uttarottara prakRtiyoMke udayase pRthivIrUpa, jalarUpa, tejarUpa aura vAyurUpa pudgala skandhoM meM apane-apane rUparasa30 gandha aura sparzaguNoMse yukta una jIvoMke zarIra niyamase hote haiN| aisA honepara ve jIva pRthivIkAyika, taijaskAyika aura vAyukAyika hote haiM / pRthvIkAya arthAt pRthivItva viziSTa sthAvaraparyAya jinakI hai, ve pRthivIkAyika haiM / athavA pRthvI jinakA kAya arthAt zarIra hai, ve pRthvIkAyika haiM / akAya arthAt aptvaviziSTa sthAvara paryAya jinake haiM ve akAyika haiM / athavA apUjinakA kAya arthAt zarIra hai, ve apakAyika haiM / taijaskAya arthAt taijastva 35 viziSTa sthAvara paryAya jinakI hai, ve taijaskAyika haiN| athavA teja jinakA kAya arthAt zarIra hai, ve taijaskAyika haiN| vAyukAya arthAt vAyutvaviziSTa sthAvara paryAya jinake haiM, Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jovatattvapradIpikA 313 eMditu tiryaggatyekeMdriyajAtyaudArikArIrasthAvarakAyAdigaLgenAmakarmaprakRtyuvamanAzrayisiye evaMvidha nirukti sNbhvisuguN| pRthvIkAyikatvaparyAyAbhimukhaM vigrahagatiyoLa vartamAnamappaM pRthvIjIvaM, gRhItapRthvIzarIramanuLaLaM pRthvIkAyikamA jIrvAnaMda biDalpaTTa dehaM pRthvIkAyamakku / mite abjIvaH apkAyiko'pkAyAstejojIvastejaskAyikastejaskAyaH / vAyujIvo vAyukAyiko vAyukAya iti / eMditu tridhA vyvstheyriylpngguN| vAdarasuhumudaeNa ya bAdarasuhumA havaMti tadehA / ghAdasarIraM dhUlaM aghAdadehaM have suhumaM // 183 / / bAdarasUkSmodayena ca bAdarasUkSmau bhavatastaddehau / ghAtazarIraM sthUlamaghAtazarIraM bhavetsUkSmaM // bAdaranAmakarmodadidaM taddehajaMgaLappa pRthvIkAyikAdijIvaMgaLu bAdaraMgaLappuvu / sUkSmanAmakarmodadida pRthvIkAyikAdijIvaMgaLu sUkSmaMgaLedu peLalpaDuvuvu / ekadoDe jIvavipAkigaLappa 10 bAdarasUkSmanAmakarmodayaMgadidaM bAdarasUkSmajIvavyapadezamuMTappuriMdamA dehaMgaLaM bAdaraMgaLu sUkSmaMgaLu appuriMdamaMdriyaviSayasaMyogajanitasukhaduHkhameMtate paridaM tanage tannidaM paragane meNu pratighAtasaMbhava 'styeSAmiti vAyukAyikAH / athavA vAyaH kAyaH-zarIraM yeSAM te vAyakAyikAH / tiryaggatye kendriyajAtyaudArikazarIrasthAvarakAyAdInAM nAmakarmaprakRtInAm udayamAzrityaiva evaMvidhaniruktisaMbhavAta / pRthvIkAyikatvaparyAyAbhimukho vigrahagato vartamAnaH pRthvIjIvaH / gRhItapRthvIzarIraH pRthvIkAyikaH / tattyaktadehaH pRthvIkAyaH / 15 tathaiva abjIvaH apkAyikaH apkAyaH / tejojIvaH tejaskAyikaH tejaskAyaH / vAyujIvaH vAyukAyikaH vAyukAyaH, iti trividhatvaM jJAtavyam // 182 / / / bAdaranAmakarmodayena tadehAH pRthvIkAyikAdijIvAH bAdarA bhavanti / sUkSmanAmakarmodayena ca pRthvIkAyikAdijIvAH sUkSmA bhavanti / jIvavipAkibAdarasUkSmanAmakarmodayAmyAM bAdarasUkSmajIvavyapadezasaddhAvAttadehA api bAdarasUkSmA bhavanti / tena indriyaviSayasaMyogajanitasukhaduHkhavat pareNa svasya svena parasya vA pratighAta- 2. vAyukAyika haiM / athavA vAyu jinakA kAya hai ve vAyukAyika haiN| tiyaMcagati, ekendriyajAti, audArika zarIra, sthAvarakAya Adi nAmakarmakI prakratiyoMke udayako lekara hI isa prakArakI nirukti hotI hai| jo jIva pUrva paryAyako chor3akara pRthvIkAyikarUpa paryAyako dhAraNa karaneke abhimukha hotA huA jabataka vigrahagatimeM vartamAna hai, tabataka use pRthvIjIva kahate haiM / jisane pRthvIko zarIrarUpase grahaNa kara liyA hai, vaha pRthvIkAyika hai / jisa pRthvI- 25 meM-se jIva nikala gayA hai vaha pRthvIkAya hai| isI taraha apajIva, apkAyika, apkAya, tejojIva, tejaskAyika, tejaskAya, vAyujIva, vAyukAyika, vAyukAya isa prakAra pratyekake tIna-tIna bheda jAnanA / / 182 // ___bAdaranAmakarmake udayase pRthvIkAyika Adi jIva bAdara hote haiM aura sUkSmanAmakarmake udayase pRthvIkAyika Adi jIva sUkSma hote haiM, kyoMki bAdara aura sUkSmanAmakarma jIvavipAkI haiN| ataH unake udayase jIva bAdara aura sUkSma kahe jAte haiN| aura unake sambandhase unake zarIra bhI bAdara aura sUkSma hote haiN| isa kAraNase indriya aura viSayake saMyogase utpanna sukha-duHkhakI taraha parase apanA aura apanese parakA ghAta sambhava honese ghAta zarIra sthUla hotA hai aura aghAta zarIra sUkSma hotA hai| una zarIroMke dhArI bhI ghAta 30 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 go0 jIvakANDe daNidaM ghAtazarIraM sthUlamakkumaghAtadehaM suukssmmkkuN| taddehigaLaM ghAtazarIrarappa sthUlarumaghAtadehamappa suukssmrumppru| ghAtalakSitaM zarIraM yeSAM te ghAtazarIrAH aghAto deho yeSAM te aghAtadehAH eMditu bAdhyAbAdhyatvapariNati saMbhavisugumappuridaM / tadehamaMgulassAsaMkhaM bhAgassa biMdamANaM tu | AdhAre thUlAo savvattha NiraMtarA suhumA // 184 // taddehoMgulasyAsaMkhyeyabhAgasya vRMdamAnastu / AdhAre sthUlAH sarvatra niraMtarAH sUkSmAH // A bAdarasUkSmaMgaLappa pRthvIkAyikAdicatuHprakAramappa jIvaMgaLa zarIraMgaLu ghanAMgulAsaMkhyAtaikabhAgamAtraMgaLappurvaka doDe-sUkSmavAyukAyikAparyAptakajaghanyazarIrAvagAhaM modalgoMDu bAdaraparyApta pRthvIkAyikotkRSTazarIrAvagAhanapathyaMta 42 nAlvatteraDaM sthAnoLaM palyAsaMkhyAtabhAgahAraMgaLu 10 ghanAMgulakka saMbhavisugumappuridamadalladeyumAgamadoLu "bipuNNajahaNNoti ya saMkhaM saMkhaM guNaM tatto" eMdasaMkhyAtaguNakArasaMbhavavacanadidamumasaMkhyAtabhAgahArAbhivyakti prsiddhiykkuN| sUkSmAparyAptavAtakAyajaghanyAvagAhananyAsamidu 6 / 8 / 22 pRthvIkAyabAda p|19| 81818 / 22 / 1 / 9 aa saMbhavAt dhAtazarIraM sthUlaM bhavati / aghAtadehaH sUkSmo bhavati / taddehino'pi ghAtazarIrAH sthUlAH, aghAtadehAH 15 sukSmA bhavanti / ghAtopalakSitaM zarIraM yeSAM te ghAtazarIrAH / 'aghAto deho yeSAM te aghAtadehA iti bAdhyatvAbAdhyatvapariNatisaMbhavAt // 183 // teSAM bAdarasUkSmapRthvIkAyikAdicaturvidhajIvAnAM zarIrANi ghanAGgalAsaMkhyeyabhAgamAtrANi bhavanti / sUkSmavAyakAyikAparyAptakajaghanyazarIrAvagAhanAdArabhya bAdaraparyApta pRthvIkAyikotkRSTazarIrAvagAhanaparyantaM dvAca tvAriMzatsthAneSu ghanAGgulasya palyAsaMkhyAtabhAgahArasaMbhavAt / athavA paramAgame-vIpuNNajahaNNottiyaasaGghasaGkha 20 guNaM ttto| ityasaMkhyAtaguNakArasaMbhavavacanAttasyAsaMkhyAtabhAgahArAbhivyaktiprasiddhaH / tatra tu sUkSmAparyAptavAta 6 / 8 / 22 kAyajaghanyAvagAhananyAso'yaM pa 19 / 8 / 8 / 8 / 22 / 19 pRthvIkAyabAdaraparyAptakotkRSTAvagAhanapramANa zarIravAle sthUla aura aghAta zarIravAle sUkSma hote haiN| jinakA zarIra ghAta sahita hotA hai arthAt ghAtA jAtA hai, ve ghAtazarIra haiM aura jinakA zarIra ghAta rahita hotA hai, ve aghAta zarIra haiN| isa prakAra bAdhyatva aura abAdhyatva rUpa pariNamana sambhava honese zarIra bAdara25 sUkSma hote haiM / / 18 / / ___una bAdara aura sUkSma pRthvIkAyika Adi cAra prakArake jIvoM ke zarIra ghanAMgulake asaMkhyAtaveM bhAga mAtra hote haiN| kyoMki sUkSmavAyukAyika aparyAptakakI jaghanya zarIra avagAhanAse lekara bAdaraparyApta pRthvIkAyikakI utkRSTa avagAhanA paryanta bayAlIsa sthAnoMmeM ghanAMgulakA palyake asaMkhyAtaveM bhAga mAtra bhAgahAra hotA hai / athavA paramAgamameM kahA hai ki 'doindriya paryAptakakI jaghanya avagAhanA paryanta asaMkhyAtaveM bhAga guNAkAra hai aura Age saMkhyAtaveM bhAga guNAkAra hai' isa sUtrase bayAlIsaveM sthAnako asaMkhyAtase guNA karanepara agale sthAnameM saMkhyAta dhanAMgala pramANa avagAhanA hotI hai|atH bayAlIsaveM sthAnameM ghanAMgulakA Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 315 raparyAptakotkRSTAvagAhanapramANamidu 6 / 8 / 4 AdhAradoLAzrayadoLu vattisuva p|4|8|4|09 a a zarIrama nukaLavAvu kalavu jIvaMgaLavellamuM sthUlaMgaLu bAdaraMgaLe budatthaM / AdhAdidamA jIvaMgaLage bAdarasvabhAvapratighAtAbhAvamAdoDamadhaHpatanarUpagatipratighAtasaMbhavadidaM muMpenda lakSaNa samaNasamarthanaM meNidakkuM / sarvatra sarvvalokadoLaM jalasthalAkAzadoLaM meNu niraMtaraMgaLumAdhArAnapekSitazarIramanu jIvaMgaLu sUkSmaMgaLappuvu / jalasthalarUpAdhAradidamA jIvaMgaLa zarIragatipratighAtamumillatyaMtaM 5 sUkSmapariNAmamappuriMdamA jIvaMgaLu suukssmNglppuvu| aMtarayati vyavadadhAti vilaMbayatItyaMtaramAdhArastato niSkrAMtA niraMtarA eMditilliyuM pUrvoktalakSaNa samarthanamariyalpaDuguM / o eMditu ziSyasaMbodhanamakkumattaLAnu bAdaraparyAptaka vAyukAyikAdigaLge jaghanyazarIrAvagAhanamalpamadaM noDalasaMkhyeyaguNavadidaM sUkSmaparyAptakavAyukAyikAdi pRthvIkAyikAvasAnamAda jIvaMgaLge jaghanyotkRSTazarIrAvagAhanaMgaLu piridappuvaMtAdoDe sUkSmanAmakarmodayasAmadiMdamayadidamavakke pratighAtamilladu 10 kAraNamAgi niSkramisi nusuLdu popa pariNatisaMbhavisuguma togaLu zlakSNavastraniSkrAMtajalabiMduvinaMte, bAdaraMgaLu mattalpazarIratvamAdoDaM bAdaranAmakarmodayadi manyadidaM prtighaatmkkuN| zlakSNavastrAniSkrAM 6 / 8 / 4 / ar.-..midaM pa / 4 / 8 / 4 / / 9 / AdhAre thalAo AdhAre Azraye vartamAnazarIraviziSTAH ye jIvAste sarve'pi aa sthUlAH bAdarA ityarthaH / AdhAreNa teSAM bAdarasvabhAvapratighAtAbhAve'pyadhaHpatanarUpapratighAtasaMbhavAt prAguktalakSaNameva samathitaM bhavati / sarvatra-sarvaloke jale sthale AkAze vA nirantarAH-AdhArAnapekSitazarIrAH jovAH 15 sUkSmA bhavanti / jalasthalarUpAdhAraNa teSAM zarIragatipratighAto nAsti / atyantasUkSmapariNAmatvAtte jIvAH sUkSmA bhavanti / antarayati-vyavadadhAti vilambayatItyantaraM-AdhAraH, tato niSkrAntA nirantarA ityatrApi pUrvoktalakSaNameva samarthitaM jJAtavyam / o iti ziSyasaMbodhanam / yadyapi bAdarAparyAptavAyukAyikAdInAM jaghanyazarIrAvagAhanamalpam / tato'saMkhyeyaguNatvena sUkSmaparyAptakavAyukAyikAdipRthvIkAyikAvasAnajIvAnAM jaghanyotkRSTabhAgahAra asaMkhyAta siddha hai;yaha spaSTa hai / pIche jIva samAsAdhikArameM sUkSma aparyApta vAyu- 20 kAyakI jaghanya avagAhanA aura bAdara paryAptaka pRthvIkAyikakI utkRSTa avagAhanAkA pramANa kahA hI hai so jaannaa| vartamAna zarIrase viziSTa jo jIva AdhAra arthAt Azrayase rahate haiM,ve saba bAdara hote haiN| AdhArase unake bAdara svabhAvakA pratighAta nahIM honepara bhI nIce giranerUpa svabhAvakA pratighAta hotA hai| ataH pahale jo ghAtarUpa lakSaNa bAdara zarIrakA kahA thA,usIkA samarthana hotA hai| gAthAmeM 'o' pada ziSyake lie sambodhana 25 hai| yadyapi bAdara aparyApta vAyukAyika AdikI jaghanya zarIrAvagAhanA alpa hai aura usase asaMkhyAta guNI honese sUkSma paryAptaka vAyukAyikase lekara pRthvIkAyika paryanta jIvoMkI jaghanya aura utkRSTa zarIrAvagAhanA. mahAna hai| phira bhI sUkSmanAmakarmake udayake sAmarthyase unakA anyase pratighAta nahIM hotA, aura jaise mahIna vastrase jalakI bUMda nikala jAtI hai usI taraha ve sUkSma jIva nikalakara cale jAte haiN| kintu bAdaroMkA zarIra alpa honepara bhI bAdara- 30 1. ma vadolam / 2. maNaM meNiH / Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe tasarSapadaMta / ettalAnuM vRddhiprAptara sthUlazarIrakke vajrazilAdiniSkrAMtiyuTu adu tapotizayamAhAtmyadineMdu pevecityaM hi tapovidyAmaNimaMtrauSadhizaktyatizayamAhAtmyaM dRSTasvabhAvamappudu kAraNamAgi svabhAvo'tarkagocaraH eMditu samastavAdisaMmatamakkumappuradaM atizayarahitavastuvicAradalli pUrvoktazAstramArgame bAdarasUkSmaMgaLge siddhmkkuN| udaye du vaNapphadikammassa ya jIvA vaNapphadI hoti / patteyaM sAmaNNaM padiTThididaraMti patteyaM / / 185 // udaye tu vanaspatikarmaNazca jIvA vanaspatayo bhvNti| pratyeka sAmAnyapratiSThitetaramiti prtyekN|| vanaspativiziSTasthAvaranAmakarmottarottaraprakRtiyudayadochu tu mate jIvaMgaLu vanaspatikA'yikaMgaLappuvumaduM pratyekazarIraMgaLu sAmAnyazarIraMgaLe ditu vividhNglppuvu| ekaM pratiniyataM pratyekamodu jIvakko de zarIrameMbudatthaM / pratyekaM zarIraM yeSAM te prtyekshriiraaH| samAnameva sAmAnya sAmAnyaM zarIraM yeSAM te sAmAnyazarIrAH sAdhAraNazarIrA ityrthH| zarIrAvagAhanAni mahAnti tathApi sUkSmanAmakarmodayasAmarthyAt anyatasteSAM pratighAtAbhAvAt niSkramya gacchanti ilakSaNavastraniSkrAntajalabinduvat / nAdarANAM punaralpazarIratve'pi bAdaranAmakarmodayavazAdanyena pratighAto bhavatyeva zlakSNavastrAniSkrAntasarSapavat / yadyapi RddhiprAptAnAM sthUlazarIrasya vajrazilAdiniSkrAntirasti sA kathaM ? iti cet tapo'tizayamAhAtmyeneti brUmaH, acintyaM hi tapovidyAmaNimantrauSadhizaktyatizayamAhAtmyaM dRSTasvabhAvatvAt / 'svabhAvo'takaMgocaraH' iti samastavAdisaMmatatvAt / atizayarahitavastuvicAre pUrvokta. zAstramArga eva bAdarasUkSmANAM siddhaH / / 184 // vanaspativiziSTasthAvaranAmakarmottarottaraprakRtyudaye tu punaH jovA vanaspatikAyikA bhavanti / te ca 20 pratyekazarIrAH sAmAnyazarIrA iti dvividhA bhavanti / eka prati niyataM pratyeka ekajovasya ekazarIramityarthaH / 25 nAmakarmakA udaya honese anyase pratighAta hotA hI hai jaise sarasoM choTI honepara bhI mahIna vastra meM se nahIM nikltii| zaMkA-yadi aisA hai to RddhidhArI muniyoMkA zarIra sthUla honepara bhI vanazilA Adi meM-se kaise nikala jAtA hai ! __ samAdhAna-tapake atizayake mAhAtmyase nikala jAtA hai / tapa, vidyA, maNi, mantra, auSadha kI zaktike atizayakA mAhAtmya acintya hai| sabhI vAdI isa bAtase sahamata haiM ki vastukA svabhAva takakA viSaya nahIM hai| atizaya rahita vastuke vicArameM pUrvokta zAstramArga hI bAdara aura sUkSmoMkA siddha hai // 184 / / vanaspativiziSTa sthAvara nAmakarmakI uttarottara prakRtikA udaya honepara jIva vanaspati30 kAyika hote haiN| ve do prakArake hote haiM-eka pratyekazarIra aura eka sAmAnyazarIra / ekake prati niyata jo hai,vaha pratyeka hai arthAt eka jIvakA eka zarIra / jinakA zarIra pratyeka hai,ve pratyekazarIra haiN| samAna hI huA sAmAnya / jinakA sAmAnya zarIra hai, ve sAmAnyazarIra arthAt sAdhAraNazarIra haiN| unameM se pratyeka zarIra pratiSThita aura apratiSThitake bhedase do prakAra 1. yuM ma tapo / 2. to nAstIti nat ni-b| 3. sA tapo-ba / Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 317 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA illi pratyekazarIraMgaLu pratiSThitApratiSThitabhedadidaM dvividhaMgaLu / iti zabdamilli prkaarvaaciykku| bAdaranigodairAzritAH pratiSThitAstairanAzritA apratiSThitA editu prtisstthitaaprtisstthitbhedNglriylpdduguN| mUlaggaporabIjA kaMdA taha khaMdhabIjabIjaruhA / samucchimA ya bhaNiyA patteyANaMtakAyA ya // 186 / / mUlAgraparvabIjAH kaMdA skaMdhabIjAstathA bIjaruhAssaMmUcchimAzca bhaNitAH pratyekA anaMtakAyAzca // ____ mUlaM bIjaM yeSAM te mUlabIjAH ArdrakaharidrAdigaLu / agaM bIjaM yeSAM te agrabIjAH AryyAkodibyAdigaLu kagorale muDivALAdigaLu / paLavIjaM yeSAM te parvabIjAH ikSuvetrAdigaLu / kaMdo bIjaM yeSAM te kaMdabIjAH piNddaalsuurnnaadiglu| skaMdho bIjaM yeSAM te skaMdhabojAH sallako kaMTako palAzA- 10 digaLu / bIjAdrohaMtIti bIjaruhAH zAligodhUmAdigaLu / saMmULe saM samaMtAtprasRtapudgalaskaMdhe bhavAste sNmuucchimaaH| mUcchimAH mUlAdiniyatabIjanirapekSAste ca intI mUlAdibojanirapekSasaMmUcchimaMgaLu pellpttttvu| pratyekaM zarIraM yeSAM te pratyekazarIrAH / samAnameva sAmAnyaM, sAmAnyaM zarIraM yeSAM te sAmAnyazarIrAHsAdhAraNazarIrA ityarthaH / tatra pratyekazarIrAH pratiSTitApratiSThitabhedAd dvividhAH / itizabdo'tra prkaarvaacii| 15 vAdaranigodairAzritAH pratiSThitAH, tairanAzritAH apratiSThitA iti tayorbhedAvagamanAt // 185 / / mUlaM bIjaM yeSAM te mUlabIjAH ArdrakaharidrAdayaH / agraM bIjaM yeSAM te agrabIjAH-AryakodocyAdayaH / parva bIjaM yeSAM te parvabIjAH ikSavetrAdayaH / kando bIjaM yeSAM te kndbiijaaH-pinnddaalusuurnnaadyH| skandho bIja yeSAM te skandhabIjAH-sallakIkaNTakIpalAzAdayaH / bIjAt rohantIti bIjarUhAH-zAligodhamAdayaH / saMmarcha samantAt prasRtapudgalaskandhe bhavAH sammUchimAH-mUlAdiniyatabIjanirapekSAH te ca ye pratyekazarIrA jIvAH 20 paramAgame bhaNitAste anantakAyAzca anantAnAM nigodajIvAnAM kAyAH-zarIrANi eSviti anantakAyAH ke haiN| yahA~ iti zabda prakAravAcI hai / jo pratyekazarIra vanaspati bAdara nigoda jIvoMke dvArA AzrayarUpase svIkAra kiyA gayA hai,vaha pratiSThita hai| aura jo unase Azrita nahIM hai, vaha apratiSThita hai / isa prakAra una donoMmeM bheda jAnanA // 185 / / jina vanaspatiyoMkA bIja unakA mUla hotA hai| jaise adaraka, haldI vagairaha ve mUlabIja 25 haiM / jinakA bIja unakA agrabhAga hotA hai, jaise Aryaka udIci (?) Adi, ve agrabIja haiN| jinakA bIja parva hotA hai jaise Ikha, veta vagairaha ve parvabIja haiN| jinakA bIja kanda hotA hai, jaise sUraNa vagairaha ve kandabIja haiN| jinakA bIja skandha hotA hai jaise palAsa, sallakI vagairaha ve skandhabIja haiM / jo bIjase paidA hote haiM jaise dhAna, gehU~ vagairaha, ve bIjaruha haiN| sammurcha arthAt cAroM orase Aye pudgalaskandhoMse honevAlI vanaspati sammUchima hai| unake lie 30 mUla Adi niyata bIjakI apekSA nahIM hotii| isa prakAra paramAgamameM jo ye pratyeka zarIra vanaspatikAyika jIva kahe haiM, ve anantakAya hote haiM / jinameM anantakAya arthAt anantAnantanigoda jIvoMke zarIra rahate haiM, unheM anantakAya arthAt pratiSThitapratyeka kahate haiM tathA 'ca' 1. kSAH te ca ye pratyeka zarIrA jIvAH paramAgama bhaNitAste anantakAyAzca a-]0 / Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 go0 jIvakANDe pratyekAH pratyekazarIraMgaLappa jIvaMgaLedu mattamivanaMtakAyikaMgaLumanaMtakAyaMgaLalladavumakkumadu ca zabdadiMdamariyalpaDuvuvu / anaMtAnAM nigodajIvAnAM kAyAH zarIrANi yeSviti te'naMtakAyAH pratiSThitapratyekA ityarthaH / ca zabdAdapratiSThitapratyekAzca sNtiityrthH| mUlabIjAdi samUcchimaparyaMtamAda pratiSThitApratiSThita5 pratyekazarorajIvaMgaThanituM saMmUcchimaMgaLeyappuvu / pratiSThitaM sAdhAraNazarIrairAzritaM pratyekazarIraM yeSAM te pratiSThitapratyekazarIrAstairanAzritazarIrA apratiSThitapratyekazarIrAH syuH| pratiSThitapratyekazarIrajIvasotkRSTAvagAhanamuM ghanAMgulAsaMkhyAtaikabhAgamAtravadida pUrvoktAkAdiskaMdhaMgaLoLoM doMdaroLasaMkhyAtaMgaLu pratiSThitapratyekazarIraMgaLu jJAtavyaMgaLappuriMdanI trairaashikmriylpdduguN| iMtinitu kSetrakettalAnumodu pratiSThitapratyekazarIramakkumAgaLi nitu kSetrakkanitu pratiSThita1. pratyekazarIraMgaLappuvaMditu pra 6 / pa 1 / i 1 / 6 / 2 labdharAziyoM doMdu ArdrakAdi p|2| / 9 skaMdhaMgaLoLa saMbhavisuva pratiSThitapratyekazarIraMgaLappuvu 52 / 1 / 10 apratiSThitapratyeka pratiSThitapratyekA ityarthaH, cazabdAdapratiSThitapratyekAzca sntiityrthH| pratiSThitaM-sAdhAraNazarIrairAzritaM pratyekazarIraM yeSAM te pratiSThitapratyekazarIrAH tairanAzritazarIrA apratiSThitapratyekazarIrAH syuH / ete mUlabIjAdisammachimaparyantAH pratiSThitApratiSThitapratyekazarIrajIvAste'pi sammachimA eva bhavanti / pratiSThitapratyekavanaspatijovazarIrasya sarvotkRSTAvagAhanamapi ghanAGgalAsaMkhyeyabhAgamAtrameveti pUrvoktAdrakAdiskandheSu ekaikasmistAni asaMkhyAtAni asaMkhyAtAni santi / yadyetAvatkSetrasya pra6 pa / 2 / 1 / 9 eka pratiSThitapratyekazarIraM pha-1 syAt tadaitAvatkSetrasya i-16|1 kati pratiSThitapratyekazarIrANi syuriti trairAzikalabdhAni ekaikAkAdiskandhasaMbhavIni pratiSThitapratyekazarIrANi bhavanti 52 / / 10 / apratiSThitapratyekavanaspatijIvazarIrANi zabdase apratiSThitapratyeka bhI hote haiN| jinakA pratyeka zarIra pratiSThita arthAt sAdhAraNa20 zarIroMse Azrita hotA hai, ve pratiSThita pratyekazarIra haiN| aura jinakA pratyeka zarIra sAdhAraNa zarIroMse Azrita nahIM hotA, ve apratiSThita pratyekazarIra hote haiN| ye mUlabIjase lekara sammUrchima paryanta jo pratiSThita pratyekazarIra aura apratiSThita pratyekazarIra jIva kahe haiM, ve bhI sammUchanajanmavAle hI hote haiN| arthAt sammUrchisa vanaspatise yaha nahIM samajhanA cAhie ki akele unhIMkA sammarchana janma hotA hai / pratiSThita pratyeka vanaspati jIvake 25 zarIrakI sabase utkRSTa avagAhanA bhI ghanAMgulake asaMkhyAtave bhAga-mAtra hI hai| ataH pUrvokta adaraka Adi skandhoMmeM eka-ekameM asaMkhyAta-asaMkhyAta pratiSThita pratyeka zarIra hote haiN| ghanAMgulako do bAra palyake asaMkhyAtaveM bhAgase aura nau bAra saMkhyAtase bhAga denepara jo pramANa AtA hai, utane kSetrameM yadi eka pratiSThita pratyeka zarIra rahatA hai, to saMkhyAta dhanAMgula pramANa adaraka AdimeM kitane raheMge? isa prakAra trairAzika karanepara labdha30 rAzi do bAra palyakA asaMkhyAtavA~ bhAga aura dasa bAra saMkhyAtako rakhakara paraspara guNA karanese jitanA pramANa hotA hai, utane pratiSThita pratyeka zarIra eka adaraka Adi skandhameM Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 319 vanaspatijIvazarIraMgajeM yathAsaMbhavamAgiyasaMkhyAtamu saMkhyAtamu meNappuvu menitu pratyekazarIraMgaLanite pratyekavanaspatijIvaMgaLappubu malli prtishriirmekaikjiivprtijnyaanmppuridN| gUDhasirasaMdhipavvaM samabhaMgamahIruhaM ca chiNNaruhaM / sAhAraNaM sarIraM tabivarIyaM ca patteyaM / / 187 / / gUDhazirAsaMdhiparvANi samabhaMgamahIruhakaM ca chinnarahaM / sAdhAraNaM zarIraM tadviparItaM ca pratyekaM // 5 yatpratyekazarIraM AvudoMdu pratyekazarIraM gUDhaziraM adRzyabahiH snaayukmuN| gUDhasaMdhi adRshysNdhirekhaabNdhmuN| gUDhapavvaM adRzyagraMthikamuM / samabhaMgaM tvagRhItavadida sadRzacchedappuDhaM / ahIrukamaMtargatasUtrarahitamuM chinnarahaM chinnaM rohatIti chinnamAdoDaM moLe vuTuM / sAdhAraNaM sAdhAraNajIvAzritatvadidaM sAdhAraNa dupacAradidaM peLalpaTuhu pratiSThitazarIrameMbudatyaM / tadviparItaM gUDhasiratvAdipUrvoktalakSaNarahitaM tALaM nALikeratitriNikAdizarIramapratiSThitapratyekazarIrameMdu vibhAgArthamAgi 10 ca shbdmkkuN| mUle kaMde challI pavAlasAladalakusumaphalabIje / samabhaMge sadi zaMtA asame sadi hoMti patteyA // 188 // mUle kaMde chlliiprvaalshaalaadlkusumphlbiije| samabhaMge satyanaMtA asame sati bhavaMti prtyekaaH|| yathAsaMbhavaM asaMkhyAtAni saMkhyAtAni vA bhavanti / yAvanti pratyekazarIrANi tAvanta eva pratyekavanaspatijIvAH tatra pratizarIraM ekaikasya jIvasya pratijJAnAt // 186 // atha sAdhAraNazarIravanaspatijIvasvarUpaM gAthAcatuSTayena prarUpayati yat pratyekazarIraM gUDhaziraM-adRzyabahiHsnAyukaM, gUDhasandhi-adRzyasandhirekhAbandhaM, gUDhaparva-adRzyagranthika, samabhaGga-tvagrahitatvena sadRzacchedaM, ahIruka-antargatasUtrarahitaM, chinnaM rohatIti chinnarahaM tacchinnaruhaM sAdhAraNaM- 20 sAdhAraNajIvAzritatvena sAdhAraNamityupacaryate pratiSThitazarIramityarthaH / tadviparItaM gUDhaziratvAdipUrvoktalakSaNarahitaM tAlanAlikeratintiNIkAdizarIraM apratiSThitapratyekazarIramiti vibhAgaM cazabdaH sUcayati // 187 / / rahate haiN| tathA eka skandhameM apratiSThita pratyeka zarIra vanaspati jIva yathAsambhava asaMkhyAta athavA saMkhyAta hote haiM / jitane pratyekazarIra hote haiM, utane hI pratyekavanaspati jIva hote haiN| kyoMki unameM pratyekazarIrameM eka-eka jIvake honekA niyama hai / / 186 / / 25 Age sAdhAraNa zarIra vanaspatijIvakA svarUpa cAra gAthAoMse kahate haiM jisa pratyekazarIra vanaspatike UparakI bAhya snAyu, bhItarameM phA~koMkI sandhiyA~, poriyA~ jaise Ikha meM, adRzya hoM, prakaTa nahIM huI hoM, tor3anepara bilkula samAna rUpase do Tukar3omeM TUTa jAye, tor3anepara donoM Tukar3oMke bIca meM koI tAra-sA lagAva na ho, tathA kATane para bhI uga Ave to vaha sAdhAraNa hai| sAdhAraNa jIvoMke dvArA Azrita honese pratiSThita pratyekako 30 upacArase sAdhAraNa kahA hai| yahA~ vaise sAdhAraNakA artha pratiSThita zarIra hai| jo isase viparIta hai arthAt jisake sira Adi prakaTa haiM vaha apratiSThita pratyekazarIra hai ; jaise tAlaphala, nAriyala, imalI vagairaha / gAthA kA 'ca' zabda isa bhedakA sUcaka hai / / 187 / / 1. vibhAgaH cazabdena sUcitaH ba / Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 go0 jIvakANDe mUladoLaM kaMdadoLaM tvakkinoLaM pallavAMkuradoLaM kSudrazAkheyoLaM patradoLaM kusumadoLaM phaladoLaM baujadoLamuM samabhaMge sati samabhaMgamAguttiralu nArilladudarineraDu khaMDamAdoDe anaMtAanaMtakAyaMgaLu pratiSThitapratyekazarIraMgaLe budatthaM / A mUlAdigaLoLa samabhaMgamillada vanaspatigaLupratiSThitapratyekazarIraMgaLappuvu / kaMdassa va mUlassa va sAlAkhaMdhassa vAbi bahulatarI / / challI sANaMtajiyA patteyajiyA du taNukadarI // 189 / / kaMdasya vA mUlasya vA sAlAyAH skaMdhasya vApi bhultraa| tvak te anaMtajIvAH pratyekajIvAstu tnutvcH|| Avuvu, kalavu pratyekavanaspatigaLa kaMdakke meNu mUlakke meNu sAlege kSudrazAkhege meNu skaMdhakke 10 meNu AvudoMdutvak bahulataraM sthUlataramakkumappoDe yA vanaspatigaLanaMtakAyajIvaMgaLumappuvu / nigodajIvaMgoLa kUDidapratiSThitapratyekaMgaLe budatthaM / tu matte Avuvu kelavakke kaMdAdigaLoL tvaktanutaramAdoDe tdvnsptiglprtisstthitprtyekshriirNglppuvu| bIje joNIbhUde jIvo vakkamadi so va aNNo vA / je vi ya mulAdIyA te patteyA paDhamadAe / / 19 / / bIje yonIbhUte jIvaH prakrAmati sa vAnyo vA / yepi ca mUlAdikAste pratyekAH prathamatAyAM / yonIbhUte jIvotpattige yogyamAda mUlAgrAdibIjAvasAnamAda bIjaMgaLoLu jIvaM sa eva vA'nyo vA perage tatrasthitajIvaM svAyuHkSayavadidaM muktazarIranAgi mattamalliye prakrAmatyutpadyate male kande tvaci pallavAkare kSadrazAkhAyAM patre kusume phale bIje ca samabhate sati anantAHanantakAyAH-pratiSThitapratyekazarIrA ityrthH| mUlAdiSu samabhaGgarahitavanaspatiSu apratiSThitapratyekazarIrA 20 bhavanti // 188 // yeSAM pratyekavanaspatInAM kandasya vA mUlasya vA zAlAyAH vA kSudrazAkhAyA vA skandhasya vA yA tvak bahulatarI-sthUlatarI syAt te vanaspatayaH anantakAyajIvA bhavanti-anantajIvaiH-nigodajIvaiH sahitAH pratiSTitapratyekazarIrA bhavanti ityarthaH / tu punaH yeSAM kandAdiSu tvak tanutarI te vanaspatayaH apratiSThitapratyekazarIrA bhavanti // 189 // bIje-mUlAdibIjAvasAne, yonibhUte-jIvotpattiyogye, jAte sati sa eva-tatra sthita eva jIvaH mRtvAsvAyuHkSayavazena muktazarIro bhUtvA punastatraiva prakrAmati-utpadyate / anyo vA anyazarIrAntaravyavasthito jIvaH 25 30 jina pratyeka vanaspatiyoMke mUla, kanda. chAla, koMpala, aMkura, choTI TahanI, bar3I DAla, patte, phUla, phala aura bIja yadi tor3anepara inakA samabhaMga hotA hai, to ye anantakAya arthAt pratiSThita pratyeka zarIra haiM aura yadi samabhaMga nahIM hotA,to apratiSThita pratyeka zarIra haiM // 188 / / jisa pratyeka vanaspatike kanda, mUla, kSudra, zAkhA, yA skandhakI chAla moTI ho,to ve vanaspati anantakAya hotI hai arthAt nigoda jIvoMse sahita pratiSThita pratyeka hotI hai| kintu jinakI chAla patalI hotI hai, ve vanaspatiyAM apratiSThita pratyeka hotI haiM / / 18 / / ___ bIja arthAt mUlase lekara bIja paryanta, yonibhUta arthAt jIvoMkI utpattike yogya ho jAnepara vahI jIva jo usameM vartamAna hai, marakara arthAt apanI Ayuke kSaya ho jAnese / zarIrako chor3akara punaH usImeM utpanna hotA hai| athavA anya zarIrameM rahanevAlA jIva apanI Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 321 pudugumanyapi vA parage zarIrAMtaravyavasthitanappa jIvaM svAyuHkSayavarzAdadaM tyaktazarIranAgi baMdu svayogyamUlAdibIjaMgaLoLu prakrAmati pudugu mAvu kelavu mUlAdigaLu pratiSThitapratyekazarIratva diMda prasiddhaMgaLa avu prathamatAyAM svotpannaprathamasamayaM modagoMDa yAvadaMtammuMhattaM tAvatkAlaparyaMtaM sAdhAraNajIvaMrgALadamapratiSThitaMgaLe yavu / anaMtaraM sAdhAraNazarIravanaspatisvarUpanirUpaNamaM gAthAcatuSTaryAdaM mADidapaM / sAhAraNodaeNa NigodasarIrA havaMti sAmaNNA / te puNa duvihA jIvA bAdarasuhumAti viSNeyA || 191 // sAdhAraNodayena nigodazarIrA bhavaMti sAmAnyAH / te purnAdvavidhAH jIvA bAdarasUkSmA iti vijJeyAH // sAdhAraNa nAmakarmodaryAdadaM samutpannanigodazarIra jIvaMgaLu sAmAnyavanaspatijIvaMgaLavu / 10 sAdhAraNa vanaspatiLave budatthaM / ni niyatAM gAM bhUmi kSetramanaMtAnaMtajIvAnAM dadAtIti nigodaM / nigodaM zarIraM yeSAM te nigodazarIrAH / te punaH sAdhAraNavanaspatikAyikAH jIvAH bAdarAH sUkSmAzca bhavaMti / eteSAM bAdarANAM sUkSmANAM ca lakSaNaM pUvvoktameveti vijJeyA bhavaMti / svAyuHkSayavazena tyaktazarIro bhUtvA Agatya svayogyamUlAdibIje prakrAmati / ye'pi ca mUlakAdayaH pratiSThitapratyekazarIratvena prasiddhAH te'pi khalu prathamatAyAM svotpannaprathamasamaye antarmuhUrtakAlaM sAdhAraNajorvairapratiSThitA 15 eva bhavanti // 190 // sAdhAraNanAmakarmodayena jIvA nigodazarIrA bhavanti / ni-niyatAM gAM-bhUmi kSetraM anantAnantajovAnAM dadAti iti nigodaM / nigodaM zarIraM yeSAM te nigodazarIrAH iti lakSaNasiddhatvAt / ta eva sAmAnyAHsAdhAraNazarIrA jIvAH punaH bAdarAH sUkSmAzceti dvidhA pUrvoktalakSaNalakSitA vijJeyAH // 191 // 20 Ayuke kSaya ho jAnese vaha zarIrako chor3akara apane yogya mUla Adi bIja paryantameM utpanna hotA hai / jo bhI mUlI Adi pratiSThita pratyeka zarIra rUpase pratibaddha haiM, ve bhI apanI utpattike prathama samaya meM antarmuhUrta kAla taka sAdhAraNa jIvoMse apratiSThita hI hote haiM // 190 // 5 vizeSArtha - mUlase lekara bIja paryanta vanaspatimeM jo jIva pahale thA, usakI Ayu pUrI hone se mara gayA / kintu usa vanaspatikI utpAdana zakti naSTa nahIM huI hai, to bAhya kAraNa 25 milane para vahI jIva jo pahale usameM pratyekazarIrarUpa meM jIkara mara gayA thA, puna: usI mUlAdi bIjako zarIra banAkara utpanna hotA hai athavA yadi vaha pUrva zarIrakA svAmI jIva anyatra utpanna ho jAtA hai, to anya jIva Akara usameM utpanna hotA hai / tathA jo pratiSThita pratyeka vanaspati hai, vaha bhI apanI utpattike prathama samaya meM yA antarmuhUrta kAlataka apratiSThita pratyeka rahatI hai / pIche jaba nigoda jIva usake Azrita ho jAte haiM, taba pratiSThita ho jAtI hai / sAdhAraNa nAmakarmake udayase jIva nigoda zarIravAle hote haiM / 'ni' arthAt niyata gAM arthAt bhUmi, kSetra yA nivAsa anantAnanta jIvoMko detA hai, vaha nigoda hai / nigoda zarIra jinakA hai, ve nigoda zarIra haiN| isa prakAra lakSaNase siddha hai / vahI sAmAnya arthAt sAdhAraNazarIra hote haiM / unake do bheda haiM- bAdara aura sUkSma / inakA lakSaNa pahale kahA hai // 191 // 41 30 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 go0 jIvakANDe sAhAraNamAhAro sAhAraNamANapANagahaNaM ca / sAhAraNajIvANaM sAhAraNalakkhaNaM bhaNiyaM // 192 // sAdhAraNamAhAraH sAdhAraNamAnApAnagrahaNaM ca / sAdhAraNajIvAnAM sAdhAraNalakSaNaM bhnnitN|| Avuvu kelavu sAdhAraNanAmakarmodayavazattigaLappanaMtajIvaMgaLage utpannaprathamasamayadoLA5 hAraparyAptiyaM tatkAryamAhAravargaNAyAtapudgalaskaMdhakhalarasabhAgapariNamanamuM sAdhAraNaM sadRzaM sama kAlamakkumaMte zarIraparyAptiyaM tatkAryamAhAravargaNAyAtapudgalaskaMdhaMgaLge zarIrAkArapariNamanamumaMta iMdriyaparyAptiyuM tatkAyaM sparzaneMdriyAkArapariNamanamumaMteyAnapAnaparyAptiyaM tatkAryamucchvAsaniHzvAsagrahaNamuM sAdhAraNaM sadRzarUpaM samakAlamumakkumA jIvaMgaLu sAdhAraNajIvaMgaditu sAdhAraNa jIvaMgaLga utpattiprathamasamayotpannaMgaLge taMtayA zarIradoLa dvitIyAdisamayotpannaMgaLagayumanaMta10 jIvaMgaLge pUrvapUrvasamayotpannAnaMtajIvaMgaLoDaneyAhAraparyAptyAdisavvaM sadRzarUpaM samakAlamakku meMditu sAdhAraNalakSaNaM pUrvasUrigaLidaM bhaNitaM jnyaatvymkkuN| ca zabdadi zarIreMdriyaparyAptidvayasamuccayaM mADalpaTudu / jatthekka marai jIvo tattha du maraNaM have aNaMtANaM / vakkamai jattha ekko vakkamaNaM tatthaNaMtANaM // 193 // yatraiko mriyate jIvastatra tu maraNaM bhavedanaMtAnAM / prakrAmati yatrakaH prakramaNaM tatrAnaMtAnAM // yatsAdhAraNanAmakarmodayavazavayaMnantajIvAnAM utpannaprathamasamaye AhAraparyAptistatkAyaM ca AhAravargaNAyAtapudgalaskandhAnAM khalarasabhAgapariNamanaM sAdhAraNaM sadRzaM samakAlaM ca bhavati / tathA zarIraparyAptiH tatkAyaM ca AhAravargaNAyAtapudgalaskandhAnAM zarIrAkArapariNamanaM tathA indriyaparyAptiH tatkAyaM ca sparzanendriyAkArapariNamanaM tathA AnapAnaparyAptiH tatkAryaM ca ucchvAsanizvAsagrahaNaM sAdhAraNaM sadRzaM samakAlaM ca bhavati / tathA prathamasamayotpannAnAmiva tatraiva zarIre dvitIyAdisamayotpannAnAmapi anantAnantajIvAnAM pUrvapUrvasamayotpannAnantAnantajIvaiH saha AhAraparyAptyAdikaM sarva sadRzaM samakAlaM ca bhavati / tadidaM sAdhAraNalakSaNaM pUrvasUribhirbhaNitaM jJAtavyam / cazabdena zarIrendriyapayAptidvayaM samuccayIkRtaM // 192 // / sAdhAraNa nAma karmake udayake vazIbhUta ananta jIvoMkA utpanna honeke prathama samayameM AhAraparyApti aura usakA kArya AhAravargaNAke Aye hue pudgala skandhoMkA khala aura 25 rasabhAgarUpa meM pariNamana sAdhAraNa arthAt eka samAna tathA eka hI kAlameM hotA hai| tathA zarIraparyApti aura usakA kArya AhAravargaNAke Aye pudgalaskandhoMkA zarIrake AkArarUpase pariNamana sAdhAraNa hotA hai / indriyaparyApti aura usakA kArya sparzana indriyake AkArarUpase pariNamana tathA zvAsocchvAsa paryApti aura usakA kArya ucchvAsa-nizvAsakA grahaNa samAna aura samAna kAla meM hotA hai| tathA prathama samayameM utpanna honevAloMkI hI taraha usI zarIrameM dvitIya-tRtIya Adi samayoMmeM utpanna anantAnanta jIvoMkA pUrva-pUrva samayoMmeM utpanna anantAnanta jIvoMke sAtha AhAraparyApti vagairaha saba samAna aura samAna kAlameM hotI hai| yaha sAdhAraNa jIvoMkA lakSaNa pUrvAcAryoMne kahA hai| yahA~ 'ca' zabdase zarIraparyApti aura indriyapayoptikA grahaNa kiyA hai / / 192 / / 1. samuccIyate b| Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vatatvapradIpikA 323 yasminnekasmin zarIre AvudAnoMdu nigodazarIradoLu yadA AgaLomma eko jIvaH oMdu jovanu svasthitikSayavadidaM mriyate sattudAdoDe tadA tasmin zarIre AgalA nigodazarIradoLu samasthitikaMgaLappanaMtajIvaMgaLge maraNamoDaneyakku mAvudoMdu nigodasarIradoLAgaLommayoM du jIvaM prakrAmati puTugumAgaLA nigodazarIradoLa samasthitikaMgaLappanaMtajIvaMgaLge prakramaNamutpattiyumoDaneyakku mitutpattimaraNaMgaLge samakAlatvamuM sAdhAraNalakSaNaM torlpttttdu| dvitIyAdisamayotpannAnaMta- 5 jIvaMgaLgeyu svasthitikSayadolumoDane maraNamariyalpaDugumitoMdu nigodazarIradoLa pratisamayamanaMtAnaMtajIvaMgaLgoDane maraNamumoDanutpattiyumannevaregaM saMbhavisugumannevaramasaMkhyAtasAgaropamaMgaLa koTikoTigaLasaMkhyAtalokamAtrasamayapramitaMgaLutkRSTanigodakAyasthiti prismaaptiykkuN| illi vizeSamuMTadAvude dorDa oMdu bAdaranigodazarIradoLu sUkSmanigodazarIradoLu meNu anaMtasAdhAraNajIvaMgaLu kevalaM paryAptakaMgaLe puTuvu mattamA oMdu zarIradoLe kevalamaparyAptakaMgaLe 10 puTuvuvu allade mizra gaLu puTuvudillaka doDe avakke samAnakarmodayaniyamamappudu kAraNamAgi egassa oMdu sAdhAraNajIvanakarmAdAnazaktilakSaNayogadidaM tagayalpaTTa pudgalapiMDopakAramanaMtAnaMta sAdhAraNajIvaMgaLgayumAhArakanappa tngyumnugrhnnmkkuN| mattamanaMtAnaMtasAdhAraNajIvaMgaLa yogazakti yannigodazarIre yadA eko jIvaH svasthitikSayavazena mriyate tadA tannigodazarIre samasthitikAH anantAnantA jIvAH sahava mriyante / yennigodazarIre yadA eko jIvaH prakrAmati-utpadyate tadA tannigodazarore 15 samasthitikAH-anantAnantA jIvAH sahaiva prakrAmanti / evamutpattimaraNayoH samakAlatvamapi sAdhAraNalakSaNaM prdrshitN| dvitIyAdisamayotpannAnAmanantAnantajIvAnAmapi svasthitikSaye sahaiva maraNaM jJAtavyaM / evamekanigodazarIre pratisamayamanantAnantajIvAstAvatsahaiva niyante sahaivotpadyante yAvadasaMkhyAtasAgaropamakoTIkoTimAtrI asaMkhyAtalokamAtrasamayapramitA utkRSTanigodakAyasthitiH parisamApyate / atra vizeSo'sti-sa ca kaH ? ekabAdaranigodazarIre sUkSmanigodazarore vA anantAnantAH sAdhAraNajIvA kevalaparyAptA evotpadyante punarapi 20 ekazarIre kevalamaparyAptA evotpadyante na ca mizrA utpadyante teSAM samAnakarmodayaniyamAt / ekasya sAdhAraNa jisa nigoda zarIrameM jaba eka jIva apanI Ayuke kSaya honese maratA hai, tabhI usa nigoda zarIrameM samAna AyuvAle anantAnanta jIva eka sAtha hI marate haiN| jisa nigoda zarIrameM jaba eka jIva utpanna hotA hai, taba usa nigoda zarIrameM samAna AyuvAle anantAnanta jIva eka sAtha hI utpanna hote haiN| isa prakAra utpatti aura maraNakA samakAlameM honA bhI 25 sAdhAraNakA lakSaNa kahA hai| dvitIya Adi samayoMmeM utpanna anantAnanta jIvoMkA bhI apanI Ayu pUrI honepara eka sAtha hI maraNa jaannaa| isa prakAra eka nigoda zarIrameM pratisamaya anantAnanta jIva eka sAtha hI marate haiM aura eka sAtha hI utpanna hote haiN| aisA tabataka hotA rahatA hai, jabataka nigodakI utkRSTa kAyasthiti asaMkhyAta sAgaropama koTi-koTi mAtra jo ki asaMkhyAta loka mAtra samaya pramANa hai, samApta ho| yahA~ kucha vizeSa kathana hai-eka bAdara nigoda zarIrameM yA sUkSma nigoda zarIra meM anantAnanta sAdhAraNa jIva yA to kevala paryApta hI utpanna hote haiM yA eka zarIra meM kevala aparyApta hI utpanna hote haiN| donoM eka hI zarIrameM utpanna nahIM hote, kyoMki unake eka samAna karmake udayakA niyama hai| eka sAdhAraNa jIvake karmoMko grahaNa karanekI zaktirUpa yogake 30 1. yasminni v| 2. tasminni b| 3. Ne da ba / 4. te teSAM ba / Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 go0 jIvakANDe LidamAhArisalpaTTa pudgalapiMDopakAramIyovvaMgamA anaMtAnaMtasAdhAraNajIvaMgaLga manugrahaNaM samAsadidaM sapiDitatvadidamakkumodu bAdaranigodazarIradoLa sUkSmanigodazarIradoLu meNu yathAsaMkhyamAgi paryAptakaMgaLappa bAdaranigodajIvaMgaLu sUkSmanigodajIvaMgaLaM bhavaprathamasamayadoLumanaMtAnaMtaMgaLu puttuvvu| dvitIyasamayadoLumavaM noDalasaMkhyeyaguNahInaMgaLu puTugumitu niraMtaramAvalyasaMkhyAtaikabhAgakAlaparyaMta pratisamayamasaMkhyeyaguNahInakramadida puTuvallidaM mele jaghanyadinoMdu samayamutkRSTadinAvalyasaMkhyeyabhAgamAtrakAlamaMtarisi mataM jadhanyadinoMdu samayamutkRSTadiMdamAvalyasaMkhyeyabhAgamAtrakAlaM niraMtaramA nigodazarIradoLasaMkhyAtaguNahInakramadidaM sAdhAraNajIvaMgaLu puTuvitu sAMtaniraMtarakramAdadamannaMvara pUTaTravavantaMvara prathamasamayotpannasAdhAraNajIvana savvaMjaghanyamappa nirvRtyaparyAptakAlamavazeSamakkuM / 21 / mattamA prathamAdisamayaMgaLoLutpannaMgaLappa sarvasAdhAraNajIvaMgaLAhArazarIreMdriyocchvAsaniHzvAsapar2yAMptigaLage svasvayogyakAladoLu nisspttiykkuN| anaMtaraM bAdaranigodazarIrAdhArapratipAdana mADidapaM / 10 15 jIvasya karmAdAnazaktilakSaNayogena gahItapadagalapiNDopakAro'nantAnantasAdhAraNajIvAnAM tasya cAnugrahaNaM bhavati / punarapi anantAnantasAdhAraNajIvAnAM yogazaktibhiH gRhItapudgalapiNDopakAraH ekasya anantAnantasAdhAraNajIvAnAM cAnugrahaNaM samAsena saMpiNDitatvena bhavati / ekabAdaranigodazarIre sUkSmanigodazarIre vA yathAsaMkhyaM paryAptAH bAdaranigodajIvAH sukSma nigodajIvAzca bhavaprathamasamaye anantAnantA utpdynte| dvitIyasamaye tebhyo'saMkhyeyaguNahInA utpadyante / evaM nirantaramAvalyasaMkhyeyabhAgakAlaparyantaM pratisamayamasaMkhyeyaguNahInakrameNotpadyante / tataH paraM jaghanyenaikasamayaM utkRSTena AvalyasaMkhyeyabhAgamAtrakAlamantarayitvA punarapi jaghanyenaikasamaya utkRSTena AvalyasaMkhyeyabhAgamAtrakAlaM nirantaraM nigodazarIre asaMkhyAtaguNahInakrameNa sAdhAraNajIvA utpadyante / evaM sAntaranirantarakrameNa tA dyante yAvatprathamasamayotpannasAdhAraNajIvasya sarvajaghanyo nirvRttyaparyAptakAlo'va20 ziSyate 21 / pazcAt tatprathamAdisamayotpannasarvasAdhAraNajIvAnAM AhArazarIrendriyocchvAsaniHzvAsaparyAptInAM svasvayogyakAle niSpattirbhavati // 193 // atha bAdaranigodazarIrAdhAraM pratipAdayati dvArA gRhIta pudgalapiNDa anantAnanta sAdhAraNa jIvoMkA bhI upakArI hotA hai,usa jIvakA bhI upakArI hotA hai| isI taraha anantAnanta sAdhAraNa jIvoMkI yogazaktike dvArA gRhIta pudgala piNDa eka sAtha saMyukta rUpase eka jIvakA bhI upakArI hai aura anantAnanta sAdhAraNa voMkA bhI upakArI hotA hai| eka bAra nigoda zarIrameM athavA sUkSma nigoda zarIrameM yathAkrama paryApta bAdara nigoda jIva aura sUkSma nigoda jIva bhavake prathama samayameM anantAnanta utpanna hote haiN| dUsare samayameM usase asaMkhyAtamuNA hIna utpanna hote haiN| isa prakAra nirantara AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga kAla paryanta pratisamaya asaMkhyAta guNa hIna kramase utpanna hote haiN| usake bAda jaghanyase eka samaya aura utkRSTase AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra kAlakA 30 antara dekara punaH jaghanyase eka samaya aura utkRSThase AvalIke asaMkhyAta bhAga mAtra kAla taka nirantara nigoda zarIrameM asaMkhyAta guNa hIna kramase sAdhAraNa jIvaM utpanna hote haiN| isa prakAra nirantara yA sAntarake kramase nigoda zarIra meM tabataka jIva utpanna hote haiM jabataka prathama samayameM utpanna sAdhAraNa jIvakA sabase jaghanya nirvRtyaparyApta kAla zeSa rahatA hai| tathA prathama samaya AdimeM utpanna sarvasAdhAraNa jIvoMkI AhAraparyApti, zarIraparyApti, 35 indriyaparyApti aura ucchavAsaparyAptikI pUrti apane-apane yogya kAlameM hotI hai // 193 // Age bAdara nigoda zarIroMkA AdhAra batalAte haiM Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 325 khaMdhA asaMkhalogA aMDaraAvAsapulavidehAvi / heDillajoNigAo asaMkhalogeNa guNidakamA // 194 // skaMdhA asaMkhyalokA aMDarAvAsapuLavidehA api / adhastanayonikA asaMkhyalokena gunnitkrmaaH|| bAdaranigodajIvaMgaLa zarIrasaMkhyAnayanArthamudAharaNapUrvakamAgi gAthAdvaryAdadaM peLalpaDu- 5 guma tane skaMdhAH pratiSThitapratyekajIvaMga zarIraMgaLasaMkhyAtalokaMgaLu svayogyAsaMkhyAtaguNitalokapradezamAtraMgaLe budarthamalli lokAkAzapradezaMgaLu jagaccheNighanapramitaMgaLA lokAkAzapradezaMgaLolanaMtAnaMtapudgalaparamANugaLavagAhapariNAmadaMtayumekanigodajIvakArmaNazarIradoLanaMtAnaMtanigodajIvakA - ma'NazarIraMgaLavagAhadaMteyu meNilliyumo doMdu skaMdhadoLasaMkhyAtalokamAtraMgaLaMDaraMgaLu pratyekajIvazarIravizeSaMgaLappuvuvaMteyo dodaMDaraMgaLoLumasaMkhyAtalokamAtrAvAsaMgaLu arbu prtyekshriirbhedNglppuvu| 10 odo dAvAsaMgaLoLe saMkhyAtalokamAnaMgaLapuLu vigaLavaM pratyekajIvazarIravizeSaMgaLappuvu / ododu puLavigaLoLamasaMkhyAtalokamAtra gaLu bAdaranigodajIvazarIraMgaLappuvitaMDarAdyuttarottaraMgaLadhastanAdhastanaskaMdhAdiyonikaMgaLappuditilli rAzikamaM mADalpaDugumodu skaMdhadoLattalAnumasaMkhyAtalokamAtrAMDaraMgaLappuvAgaLasaMkhyAtalokamAtraskaMcaMgaLagenitaMDaraMgaLappurveditu pra skaM 1 / pha aN| |i| skaM = / labdhAMDaraMgaLasaMkhyAtalokamAtraskaMdhaMgaLanasaMkhyAtalokadidaM guNisidanitappuvu 15 bAdaranigodajIvazarIrasaMkhyAnayanArthaM udAharaNapUrvakamidaM gAthAdvayamucyate / tadyathA-skandhAH pratiSThitapratyekajIvazarIrANi, asaMkhyAtalokAH svayogyAsaMkhyAtagaNitalokapradezamAtrA ityrthH| tatra ekaikasmina skandhe lokAkAzapradezeSu jagacchreNidhanapramiteSu anantAnantapudgalAnAmabagAhapariNAmavat, ekanigodajIvakArmaNazarIre anantAnantanigodajIvakArmaNazarIrANAmavagAhanavadvA asaMkhyAtalokamAtrA aNDarAH pratyekajIvazarIravizeSAH santi / tathaiva ekaikasminnaNDare asaMkhyAtalokamAtrA AvAsAste'pi pratyekajIvazarIrabhedAH santi / 20 ekaikasminnAvAse asaMkhyAtalokamAtrA: pulavayaH te'pi pratyekajIvazarIravizeSAH eva / ekaikasmin pulavau asaMkhyAtalokamAtrANi bAdaranigodajIvazarIrANi santi / evamaNDarAdIni uttarottarANyadhastanaskandhAdiyonikAni tatra jAtAni bhavanti / yadyakaikasmin skandhe asaMkhyAtalokamAtrA aNDarAH santi tadA asaMkhyAta bAdara nigoda jIvoMke zarIrakI saMkhyA lAneke lie udAharaNapUrvaka do gAthAoMse yaha kathana karate haiN| skandha arthAt pratiSThita pratyeka jIvake zarIra asaMkhyAtaloka haiM arthAt 25 apane yogya asaMkhyAtase lokake pradezoMko guNA karanepara jo parimANa ho, utane haiN| tathA jaise jagatazreNIke dhana pramANa lokAkAzake pradezoMmeM anantAnanta pudgaloMkA avagAha hotA hai, yA eka nigoda jIvake kArmaNa zarIrameM anantAnanta nigoda jIvoMke kArmaNa zarIroMkA avagAhana hotA hai, vaise hI eka-eka skandhameM asaMkhyAta loka mAtra aNDara rahate haiN| ye aNDara pratyeka jIva zarIrake vizeSa avayavarUpa hote haiN| usI taraha eka-eka aNDarameM asaMkhyAta 30 loka mAtra AvAsa hote haiN| ve bhI pratyeka jIvazarIrake bheda hai| eka-eka AvAsameM asaMkhyAta loka mAtra pulaviyA~ haiM / ve bhI pratyeka jIvazarIrake vizeSa bheda haiM / eka-eka pulavimeM asaMkhyAta loka mAtra bAdaranigoda jIvoMke zarIra hote haiN| isa prakAra ye aNDara Adi uttarottara nIceke skandha AdikI yoni haiN| arthAt nIce kahe bhedoMkI saMkhyAkI utpattikA 1. evamaNDarAdayaH uttarottare'dhastanAdhastanaskandhAriyogikAH ba / Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe iMtAvAsAdigaLoLaM pratyekaM tra rAzikakramadiMda labdhaMgaLa saMkhyAtalokaguNAkAraMgaLanuLLa mappuvavara vinyAsamidu skaMdhaMgaLu = aDaraMgaLu = = AvAsaMgaLu = = = puLavugaLa = a OM a = a = a bAdaranigodazarIraMgaLu sa=a5asa=0l 326 20 jaMbUdvIpa bharata kozala sAketa tadgRhAdayo vA / skaMdhAMDarAvAsapuLa vizarIrANi dRSTAMtA // skaMdhaMgaLage jaMbUdvIpAdigaLu dRSTAMtamaMDa raMga bharatAdikSetra gaLu dRSTAMtamAvA saMga kosalAdidezaM dRSTAMtaM puLavigaLaNe sAketAdinagaraMgaLu dRSTAMtaM / bAdaranigodazarIraMgaLa tat sAketA dinagaraMgaLa gRhaMgaLu dRSTAMtaM / vA zabdamivArthamI peda dRSTAMta taMteyanyaMgaLu dRSTAMtaMgaL 10 naDasalpaDuvuvu / jaMbUdIvaM bharahaM kosalasAgedatagdharAI vA / khaMdhaMDara - AvAsA - pulavisarIrANi ditA // 195 // lokamAtraskandhAnAM kati aNDarAH syuH ? iti trairAzikena - pra skaM 1, pha aN| i skaM / labdhANDarAH 15 asaMkhyAta loka guNitAsaMkhyAta lokamAtrA bhavanti / evamAvAsAdiSu pratyekaM trairAzikakrameNa labdhAnAmasaMkhyAtalokaguNakArANAM vinyAso'yaM skandhAH pulavayaH a = a gaNigodasarIre jIvA davvapyamANado diTThA / siddhehi anaMtaguNA savveNa vitIdakAleNa || 196 // ekanigodazarIre jIvA dravyapramANato dRSTAH / siddhebhyo'naMtaguNAH sarvvasmAdapyatItakAlAt // aNDarAH = asal AvAsAH = aamal vAdaranigodazarIrANi aaa = a // 194 // skandhAnAM dRSTAntAH jambUdvIpAdayaH / aNDarANAM bharatAdikSetrANi / AvAsAnAM kozalAdidezAH / pulavInAM sAketAdinagarANi / vAdaranigodazarIrANAM sAketAdinagaragRhANi / vA zabdaH ivArthaH / uktadRSTAntavadanye'pi dRSTAntA netavyAH // 195 // / kAraNa Uparake bheda haiN| yadi eka-eka skandhameM asaMkhyAta loka mAtra aNDara haiM, taba asaMkhyAta loka mAtra skandhoM meM kitane aNDara hue; isa prakAra trairAzika karanepara asaMkhyAta lokase asaMkhyAta loka pramANa aNDara hote haiM / isI taraha AvAsa Adike sambandhameM bhI trairAzika karane para aNDara se asaMkhyAta lokaguNe AvAsa hote haiM / AvAsase asaMkhyAta 25 loka guNe pulavI hote haiM, unase asaMkhyAta lokaguNe bAdara nigoda hote haiM || 194 || I skandhoMkA dRSTAnta jambUdvIpa Adi haiM / aNDaroMkA dRSTAnta bharata Adi kSetra haiM / AvAsakA dRSTAnta kozala Adi deza haiM / pulavIkA dRSTAnta sAketa Adi nagara haiM aura bAdara nigoda zarIroMkA dRSTAnta sAketa Adi nagaroMke ghara haiM / 'vA' zabda dRSTAntake artha meM hai / arthAt jaise madhyalokameM jambUdvIpa Adi dvIpa haiM, vaise hI loka meM skandha hai / jaise eka 30 jambUdvIpameM bharata Adi kSetra haiM, vaise hI skandhameM aNDara haiM / jaise bharata kSetrameM kozala Adi deza haiM, vaise hI aNDara meM AvAsa haiN| jaise kozala dezameM ayodhyA Adi nagara haiM, vaise hI AvAsa meM pulaviyA~ haiM / tathA jaise ayodhyA meM aneka ghara haiM, vaise hI pulavImeM bAdara nigoda zarIra hai| isI taraha anya bhI dRSTAnta jAnanA // 195 // Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA eka nigodazarIrado vartamAnajIvaMgaLa dravyapramANato dravyAzrayapramANasaMkhyeyidamanaMtAnaMtagaLa sarvvajovara rAzyanaMtabahu bhAgaMgaLu saMsArijIvarAzya saMkhyeyabhAgapramitaMgaLu sarvvadA vidyamAnaMgala vumakSayAtaMgaLedu paramAgamado peLapaTTuvu / sarva jIvarAzyanaMtaika bhAgamumappanAdikAlasiddhajIvaMgaLaM noDalanaMtaguNaMgaLamaMte sarvvAtItakAlamaM noDeyumanaMtaguNaMgaLu makkuvidaridaM kAlamanAzrayisi ekazarIranigodajIvasaMkhye peLalpadu / kSetrabhAvaMgaLanAzrayisi tatsaMkhyeyAgamAnusAradidaM yojanIyamade'tene sarvvAkAzapradezaMgaLaM noDeyaM kevalajJAnAvibhAgapraticchedaMgalaM noDeyumanaMtaguNahInateyadaM / 327 lokAkAzapradezaMgaLaM noDeyaM sarvvAvadhijJAnaviSayabhAvamaM noDeyumanaMtaguNitamakkuM / tatsaMkhyega paramAgamado jina dRSTatvaprasiddhiTappudarinaviruddha makkuM / illi vizeSavicArasuMTadAvude doDe- -aprasamayAdhika SaNmAsAbhyaMtaradoLaSTottaraSaTzatajIvaMgaLa karmakSayamaM mADi siddharAguttamirala siddharAzi paccuMgayaM saMsArijIvarAzige hAniya kAla badadarinAva prakAdida sarvvadA siddharugaLaM noDala. 10 naMtaguNatvamekazarIranigodajI vaMgaLage ke doDe sarvvajIvarazyanaMtaguNamappa kAlasamayasamUhakke tadyogyAnaMtabhAgaM poguttira saMsArijIva rAzikSayakkaM siddharAzi bahutvakkaM sughaTatvame ditenalve Deke dorDa kevalajJAnadRSTiyidaM kevalirgAdaM zrutajJAnadRSTividaM zrutakevalirgALadamuM sadA kANalpaTTa bhavya saMsArijIvA 5 15 ekasmin nigodazarIre vartamAnA jIvA dravyapramANataH dravyAzrayapramANasaMkhyayA anantAnantAH sarvajIvarAzyanantabahubhAgamAtra saMsArijIvarAzya saMkhyeyabhAgapramitAH sarvadA vidyamAnAH te akSayAnantA iti paramAgame bhaNyante / te ca sarvajIvarAzyanantai kabhAgamAtrebhyo'nAdikAlasiddhajIvebhyo'nantaguNAH / tathaiva sarvAtItakAla - to'pyanantaguNAH / anena kAlamAzrityaikazarIranigodajIvasaMkhyA kathitA / kSetrabhAvAvAzritya tatsaMkhyA AgamAnusAreNa yojyate / sarvAkAzapradezebhyaH kevalajJAnAvibhAgaprati cchedebhyazcAnantaguNahInAH, tathA lokAkAzapradezebhyaH sarvAvadhijJAnaviSayabhAvebhyazcAnantaguNitAH santi / tatsaMkhyAyAH paramAgame jinadRSTatvaprasiddha virodho nAsti / nanu aSTasamayAdhikaSaNmAsAbhyantare aSTottaraSaTAtajIveSu karmakSayaM kRtvA siddheSu satsu siddharAzervRddhidarzanAt 20 saMsArijIvarAzezva hAnidarzanAt kathaM sarvadA siddhebhyo'nantaguNatvaM ekazarIranigodajIvAnAM sarvajIvarAzyanantaguNakAla samayasamUhasya tadyogyAnantabhAge gate sati saMsArijIvarAzikSayasya siddharAzibahutvasya ca sughaTatvAt ? iti cettanna, kevalajJAnadRSTyA kevalibhiH zrutajJAnadRSTyA zrutakevalibhizca sadA dRSTasya bhavyasaMsArijIvarAzya eka nigoda zarIrameM vartamAna jIva dravyapramANase arthAt dravyako apekSA saMkhyA se anantAnanta haiM / arthAt sarvajIva rAzike ananta bahubhAga mAtra saMsArI jIvoMkI rAzi hai / 25 usake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa jIva eka nigoda zarIrameM sadA vidyamAna rahate haiN| ve anantAnanta haiM, aisA paramAgama meM kahA hai| tathA ve sarva jIvarAzike anantaveM bhAgamAtra jo anAdikAlase hue siddha jIva haiM, unase anantaguNe haiM / tathA samasta atIta kAla ke samaya se bhI anantaguNe haiM / isase kAlakI apekSA eka zarIrameM nigoda jIvoMkI saMkhyA kahI / kSetra aura bhAvakI apekSA unakI saMkhyA Agamake anusAra kahate haiM / samasta AkAzake pradezoMse 30 aura kevalajJAnake avibhAga praticchedoMse anantaguNA hIna haiN| tathA lokAkAzake pradezoMse aura sarvAvadhijJAnake viSayabhUta bhAvoMse ananta guNita haiM / paramAgama meM unakI saMkhyAko jina bhagavAn ke dvArA dRSTa kahA hai, isalie koI virodha nahIM hai / zaMkA-ATha samaya aura chaha mAsameM chaha sau ATha jIvoMke karmoMkA kSaya karake siddha honepara siddha rAzikI vRddhi dekhI jAtI hai aura saMsArI jIvarAzikI hAni dekhI jAtI hai / 35 taba kaise sarvadA eka zarIrameM rahanevAle nigoda jIva siddhoMse anantaguNe ho sakate haiM ? tathA Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 go0 jIvakANDe kSayatvamatisUkSmamappuridaM tarkaviSayamaltadu kAraNamAgi pratyakSAgamabAdhitamappa tarkakkapramANatvadidaM anuSNognidravyatvAdyadyat dravyaM tattadanuSNaM yathA jlN| pretyA'sukhaprado dharmaH puruSAzritatvAt / yo yaH puruSAzritaH sa so'sukhaprado yathA adharmaH ityAdi tarkadaMte tarkabAdhitamappAgamakke tu prAmANyameM ditenalvaDekadoMDe pratyakSapramANatarkAtarasaMbhAvitamappAgamakkavisaMvAdivadidaM prAmANya sunizcaya5 mappuridaM tadvayavirodhiyappa ninna tarkaka'pramANatvamakkumaMtAdaDAvudA tarkAtarama dita bayappoDa pellpdduguN| "so bhavyasaMsArirAziranaMtenApi kAlena na kSIyate akSayAnaMtatvAt / yo yo'kSayAnaMtaH sa so'naMtenApi kAlena na kSIyate yathA iyattayA paricchinnaH kaalsmyaudhH| sarvadravyANAM paryAyo' vibhAgapraticchedasamUho vaa|" ____ eMditanumAnAMgagamamappa tarkakke prAmANyaM sunishcymkkuN| hetuvirga sAdhyasamatvame dita - bayappoDe bhavyarAzyakSayAnaMtatvakke AptAgamasiddhamappudakke sAdhyasamatvAbhAvamappuradaM / kiM kSayasyAtisUkSmatvAttarkaviSayatvAbhAvAt / pratyakSAgamabAdhitasya ca tarkasyApramANatvAt / anuSNo'gnidravyatvAt yadyadravyaM tattadanuSNaM yathA jalam / pretyAsukhaprado dharmaH puruSAzritatvAt yo yaH puruSAzritaH sa so'sukhaprado yathA'dharmaH ityAditarkavat / tarhi tarkabAdhitasya Agamasya kathaM prAmANyaM ? iti cettanna pratyakSapramANatarkAntara15 saMbhAvitasyAgamasyAvisaMvAditvena prAmANyasunizcayAt / taddvayavirodhinastava tarkasyApramANatvAcca / tahi kimidaM tantiramiti cedacyate sarvo bhavyasaMsArirAziranantenApi kAlena nakSIyate akSayAnantatvAta yo yo'kSayAnantaH sa so'nantenApi kAlena nakSIyate yathA iyattayA paricchinnaH kAlasamayaughaH, sarvadravyANAM paryAyo'vibhAgapraticchedasamUho vA ityanumAnAGgasya tarkasya prAmANyasunizcayAt / tarhi hetoH sAdhyasamatvamiti cenna kAlake samayoM kA samUha sarva jIvarAzise anantaguNA hai| ataH apane yogya ananta bhAga 20 kAla bItanepara saMsArI jIva rAzikA kSaya aura siddharAzikI vRddhi sughaTita hai| ___ samAdhAna-ukta zaMkA ThIka nahIM hai, kyoMki kevala jJAna rUpa dRSTise kevaliyoMke dvArA aura zrutajJAnarUpa dRSTise zrutakevaliyoMke dvArA sadA dekhA gayA bhavya saMsArI jIva rAzikA akSayapanA ati sUkSma honese tarkakA viSaya nahIM hai| tathA jo tarka pratyakSa aura Agamase bAdhita hai,vaha pramANa nahIM hai| jaise agni zItala hotI hai, kyoMki dravya hai| jo-jo dravya 25 hotA hai,vaha zItala hotA hai jaise jl| dharma maranepara duHkha detA hai| puruSake Azrita honese / jo-jo puruSake Azrita hotA hai,vaha-vaha duHkhadAyI hotA hai, jaise adharma / ye taka pratyakSa aura Agamase bAdhita haiN| zaMkA-taba takase bAdhita Agamako kaise pramANa mAnA jA sakatA hai ? samAdhAna nahIM, kyoMki pratyakSa pramANa aura anya tarkose sambhAvita Agamake 30 asaMvAdi honese usakA prAmANya sunizcita hai| tathA ApakA tarka pratyakSa aura AgamakA virodhI honese apramANa hai| zaMkA-taba vaha tarka kauna-sA hai / jisase AgamakA prAmANya nizcita hai ? samAdhAna-samasta bhavya saMsArI jIva rAzi anantakAla bItanepara bhI kSayako prApta nahIM hotI, kyoMki vaha akSaya ananta pramANa hai| jo-jo akSayAnanta hotA hai, vaha-vaha 35 anantakAlameM bhI kSayako prApta nahIM hotA / jaise itane haiM, isa rUpase parimita honepara bhI tIna 1. nAgamasya ta ba / Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 329 bahunA sarvatatvaMgaLa pravaktRpuruSanappAptanu siddhanAguttiralu tadvAkyamappAgamada sUkSmAMtaritadUrAtthaMgaLoLa prAmANya suprasiddhiyappuridaM tadAgamapadAtthaMgaLoL niHzaMkamamma cittaM sAkinnu vAvadUkateyi / AptasiddhiyaM "vizvatazcakSuruta vizvatomukhaH" ityAdi vedavAkyadidaM "praNamya zaMbhum" ityAdi naiyyAyikavAdidaM "baddho bhaveyama" ityAdi bauddhavAdidaM "mokSamArgasya netAramityAdyAhatavAdidaM paridaM tattaddarzanadevatayaM stavarUpavAkyaMgaLidaM saamaanydinoddNbddlpttur| vizeSadidaM matte sarvajJaH vItarAganappa syAdvAdiyappAtpaMgaye yuktiyida sAdhanamuTappakAraNadidaM vistaradidaM syAdvAdatarkazAstragaLoLu tatsiddhi jJAtavyamakkuma ditu sunizcitA'saMbhavadAdhakapramANatvadidaM AptaMgaM tadAgamakkaM siddhatvadattaNidaM tatpraNItamappa mokSatatvamuM baMdhatatvamumavazyamabhyupagamanIyameM ditu siddhmaastu| siddharaM noddlnNtgunntvmekshriirnigodjiivNglge| 5 bhavyarAzyakSayAnantatvasyAptAgamasiddhasya sAdhyasamatvAbhAvAta / kiM bahunA sarvatattvAnAM pravaktari puruSa Apte 10 siddhe sati tadvAkyasyAgamasya sUkSmAntaritadUrArtheSu prAmANyasuprasiddhaH / tadAgamapadArtheSu nizzaGkaM mama cittaM kinnu vAvadUkatayA / Aptasiddhistu vizvatazcakSuruta vizvato mukhaH ityAdivedavAkyena / praNamya zambhumityAdinaiyAyikavAkyena / buddho bhaveyamityAdibauddhavAkyena / mokSamArgasya netAramityAhatavAkyena aparaistattaddarzanadevatAstavanarUpavAkyaizca sAmAnyato'GgIkRtA / vizeSeNa sarvajJavItarAgasyAdvAdyAptasyaiva yuktayApi sAdhanAt / vistarataH syAdvAdatarkazAstreSu tatsiddhirjJAtavyA ityevaM sunizcitAsaMbhavadvAdhakapramANatvAt Aptasya tadAgamasya 15 ca siddhatvAt tatpraNItaM mokSatattvaM bandhatattvaM vAvazyamabhyupagamanIyamiti siddhaM siddhebhyo'nantaguNatvamekazarIranigodajIvAnAm // 196 // kAlake samaya kabhI samApta nahIM hote; yA saba dravyoMkI paryAya athavA avibhAga praticchedoMkA samUha kabhI samApta nahIM hotaa| isa prakAra anumAnakA aMga jo tarka hai, usakA prAmANya sunizcita hai| ___ zaMkA-taba ApakA hetu bhI sAdhyake samAnaM huA,kyoMki sAdhya bhI akSayAnanta hai aura hetu bhI vahI hai| samAdhAna-nahIM, kyoMki bhavyarAzikA akSayAnantapanA Apta praNIta Agamase siddha hai, ataH sAdhyasama nahIM hai| adhika kahanese kyA, saba tattvoMke pravaktA puruSake Apta siddha honepara usake vacanarUpa AgamakA pramANa sUkSma, antarita aura dUravartI padArthoM meM suprasiddha hai| 25 isalie unake dvArA upadiSTa AgamameM kahe hue padArthoM ke sambandhameM merA citta zaMkA rahita hai| vRthA bakavAda karanese kyA lAbha hai? AptakI siddhi to 'vizvatazcakSaruta vizvato mukhaH' ityAdi vedavAkyase, 'praNamya zammuM' ityAdi naiyAyikoMke vAkyase, 'buddho bhaveyam' ityAdi bauddha vAkyase aura 'mokSamArgasya netAram' ityAdi jainavAkyase tathA dUsare vAdiyoMke apaneapane matake devatAke stavanarUpa vAkyoMse sAmAnyase svIkRta hI hai| vizeSa rUpase sarvajJa 30 vItarAga syAdvAdI Atako hI yuktise bhI siddha kiyA hai / vistArase usakI siddhi syAdvAdake tarkazAstroMse jAnanI caahie| isa prakAra bAdhaka pramANake sunizcita rUpase asambhava honese Apta aura usake dvArA upadiSTa Agama siddha hai| ataH usameM kahe hue mokSa tattva aura bandha tattvako avazya svIkAra karanA caahie| isa prakAra eka zarIrameM nigoda jIva siddhoMse anantaguNe hote haiM,yaha siddha hai // 196 / / 1. ma nadiMdamuM vi| 42 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 go. jIvakANDe asthi aNaMtA jIvA jehi Na patto tasANa prinnaamo| bhAvakalaMka supaurA NigodavAsaMNa muMcaMti // 197 / / santyanaMtA jIvA yairna prAptaH prasAnAM pariNAmaH / bhAvakalaMkasupracurA nigodavAsaM na muMcaMti // nityanigodalakSaNamidaridamariyalpaDugumatene yainigodajIvaiH Avuvu kelavu nigodajIvaM5 gALadaM trasAnAM dvaudriyAdigaLa pariNAmaH paryAyameMtappaDaM prAyeNa na prAptaH piriduM poIlpaDadu te jovAH A jIvaMgaLu anaMtAH anaMtAnaMtaMgaLu / anAdisaMsAradoLu nigodabhavamaneyanubhavisuvaMtappa nityanigodasaMjJeyanaLLavu sarvadA saMti ellA kaalmolvu| kiM viziSTAH bhAvakalaMkasupracurAH bhAvamappa nigovaparyAyAdakalaMkadidaM tadyogyakaSAyodayAvirbhAvitadUrlezyAlakSaNamappa saMklezadidaM supracurAH atyaMtasaMghaTitaMgaLumitappa nityanigodajIvaMgaLu nigodAvAsaM nigodabhavasthitiyaM kadAcidapi 10 na muMcaMti eMdappaDaM bidduvuvltu| adu kAraNamAgi nigodabhavakkAdyaMtarahitatvadidamanaMtAnaMtajIvaMgaLge nityanigodatvaM satthitamAstu / nityavizeSaNadidamanityanigodaMgaLu caturatinigodaMgaLappa sAdisAMtaranigodabhavaMgaLanuLLavu jIvaMgaLa moLaveMdu sUcitamariyalpaDugu "Nicca caduggadi NigodathULivarA" ityAdiparamAgamadoLu nigovajIvaMgaviditatvakke suprasiddhatvadivaM / ekadezAbhAvaviziSTasakalArthavAciyappa pracurazabdadida 15 kadAcit aSTa samayAdhikaSaNmAsAmyaMtaradoLa caturgatijIvarAziyaNidaM poramadRSTottaraSaTzata nityanigodalakSaNamanena jJAtavyam / tatkatham ? yainigodajIvaiH trasAnAM dvIndriyAdInAM pariNAmaH-paryAyaH, kadAcidapi-prAyeNa na prAptaH te jIvA anantAnantA anAdisaMsAre nigodabhavamevAnubhavanto nityanigodasaMjJAH sarvadA santi / ki viziSTAH ? bhAvakalaGkasupracurA:-bhAvasya-nigodaparyAyasya kalaGgena tadyogyakaSAyodayAvirbhAvitadurlezyAlakSaNasaMklezena pracurA:-atyantaM saMghaTitAH / evaMvidhanityanigodajIvAH nigodavAsa nigodabhavasthiti kadAcidapi na muJcanti / tena kAraNena nigodabhavasya AdyantarahitatvAdanantAnantajIvAnAM nityanigodatvaM samarthitaM jAtam / nityavizeSaNena punaranityanigodAH caturgatinigodarUpasAdisAntanigodabhaveyutA kecana jIvAH santIti sUcitaM jJAtavyam / 'NiccacatuggaNigodetyAdI paramAgame nigodajIvAnAM vaividhyasya suprasiddhatvAta / ekadezobhAvaviziSTasakalArthavAcinA pracurazabdena kadAcidaSTasamayAdhikaSaNmAsAbhyantare caturgatijIvarAzito nirgateSu aSTo __isa gAthAse nitya nigodakA lakSaNa jAnanA / vaha isa prakAra hai25 jina nigoda jIvoMne doindriya Adi prasoMke pariNAma arthAt paryAyako kabhI bhI prAyaH karake prApta nahIM kiyA, ve anantAnanta jIva anAdi kAlase nigoda bhavako hI bhogate hue sarvadA nityanigoda saMjJAvAle hote haiN| ve bhAva arthAt nigoda paryAyake, kalaMka arthAt usake yogya kaSAyake udayase prakaTa huI azubha lezyArUpa saMklezase pracura arthAt atyanta sambaddha hote haiM / isa prakArake nitya nigoda jIva nigodavAsa arthAt nigodakI bhavasthitiko 30 kabhI bhI nahIM chor3ate / isa kAraNase nigoda bhavake Adi aura antase rahita honese anantA nanta jIvoMke nityanigodapanekA samarthana hotA hai| nitya vizeSaNase yaha sUcita hotA hai ki caturgati nigodarUpa sAdi sAnta nigoda bhavavAle kucha jIva anityanigoda hote haiN| 'NiccacaduggatiNigoda' ityAdi paramAgamameM nigoda jIvoMke do prakAra suprasiddha haiN| ekadeza ke abhAvase viziSTa sakala athake vAcaka pracura zabdase yaha artha pratipAdita huA jAnanA 35 1. ba bhAvajAtA / 2. ba dezabhAva / Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA jIvaMgaLa mukti saluttiralanitu jIvaMgaLu nityanigodabhavamaM pattuviTTu catugrgatibhavamaneyvaneMditItyaM pratipAditamaMdariyalpaDuvudu / anaMtaraM sakAya prarUpaNanimittaM gAthAdvayamaM pedapaM / bahi tihi caduhi vi paMcahi sahiyA je iMdiehi loyahi / te tasakAyA jIvA yA vIrovadeseNa // 198 // dvAbhyAM tribhizcatubhiH paMcabhiH sahitA ye iMdriyailloke / te trasakAyA jIvA jJeyA vIropa dezena // 331 sparzanarasanameM beraDuM sparzanarasanaghrAName bI mUruM sparzanarasanaghrANacakSursaba nAkaM sparzanarasanaprANacakSuH zrotrama dumidriyaMgaLadaM sahitaMgaLappa jIvaMgaLAvuvu kelavu lokadoLoLavu trasakAyaMgaLeditu vIravarddhamAnatIrthaMkara para madevanupaderzAdadamavicchinnaguruparva kramAgata saMpradAryAvadaM zruta gRhItadhAritAtthaM rappamidaM pratipAditaMgaLeditu jJeyaMgaLu / uvavAdamAraNaMtiyapariNadatasamujjhiUNa sesatasA / tasanAlibAhirammi ya Natthitti jiNehi NiddihaM // 199 // upapAdamAraNAMtikapariNatatrasamujjhitvA zeSatrasAH / asanAlibAhye ca na saMti iti jinainidiSTaM // 15 vivakSita bhavaprathamasamayaparyyAyaprAptirupapAdaH / maraNaM prANatyAgaH / maraNamaMtovasAnaM yasya sa maraNAMtaH kAlaH varttamAnabhavasthiticaramAMtammuMhUttaH / maraNAMte bhavo mAraNAMtikaH samudghAta taraSaTzatajIveSu muktigateSu tAvanto jIvA nityanigodabhavaM tyaktvA caturgatibhavaM prApnuvantItyayamarthaH pratipAdito boddhavyaH / / 997 / / atha sakArya gAthAdvayenAha- 20 sparzanarasanAbhyAM dvAbhyAM tAbhyAM ghrANena ceti tribhiH, tairacakSuSA ceti caturbhiH taiH zrotreNa ceti paJcabhizcendriyaiH sahitA ye jIvA loke santi te jIvAstrasakAyA iti vIravardhamAnatIrthakaraparamadaivasya upadezena avicchinnaguruparvakramAgatasaMpradAyene zrutagRhItadhAritArthena pratipAditA jJeyAH // 198 // vivakSitabhavaprathamasamayaparyAyaprAptiH upapAdaH / maraNaM - prANatyAgaH antaH avasAnaM yasya sa maraNAntaH ki kadAcit chaha mahInA ATha samayake bhItara caturgati rAzise nikalakara chaha sau ATha jIvoMke mukti jAnepara utane hI jIva nityanigoda bhavako chor3akara caturgati bhavameM 25 Ate haiM // 197 // Age do gAthAoMse sakAyako kahate haiM sparzana aura rasanA do indriyoMse, sparzana, rasanA, ghrANa tIna indriyoMse, sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu cAra indriyoMse, tathA sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu aura zrotra ina pA~ca indriyoMse sahita jo jIva lokameM haiM, ve jIva trasakAya haiN| aisA vardhamAna tIrthaMkara paramadeva ke upadezase avicchinna guru paramparAse Agata sampradAya se hamane zrutake arthakA avadhAraNa karake kahA hai so jAnanA || 198 // 10 vivakSita bhavake prathama samaya meM paryAyakI prAptiko upapAda kahate haiM / maraNa arthAt prANatyAga aura anta arthAt avasAna jisake hoM, vaha maraNAnta kAla vartamAna bhavakI 1. na asmAbhiH zrutagRhItadhAritArtheH mu / d 35 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 go0 jIvakANDe uttarabhavotpattisthAnapayyaMtaM jIvapradezaprasaraNalakSaNaH / upapAdadidaM pariNatamappa mAraNAMtika samudghAtadidaM pariNatamappa trasajIvamaMjjisi ca zabdadidaM sUcisalpaTTa kevalisamudghAtapariNatamappa trasamaM vajjisi zeSaMgaLappa svasthAnAdipadapariNataMgaLappa sarvamuM trasajIvaMgaLu trasanAlibAhyalokakSetradoLiLe ditu jinainiddiSTamarhadAdirgALadaM peLalpaTudu / adu kAraNamAgi trasaMgaLa naLigayaMta 5 trasanALiye dekarajjuviSkaMbhAyatamuM caturdazarajjUtsedhamumappa lokamadhyasthitamanvarthasaMjJayidaM pellpdrudu| oMdAnumorva jIvanu trasanAlibAhyamappa vAtavalayadolidu trasadoLa baddhAyuSkanu prAktanavAyukAyikabhavamaM pattuviTu muMdaNa trasakAyikabhavamaM poddi vigrahagatiya prathamasamayadoLu sanAma kammodadidaM trasamAgi vattisugumeM ditupapAda pariNata trasakka trasanAlibAhyadoLastitvaM / odAna10 morva trasajIvaM trasanALimadhyadolidu tanuvAtavalayada vAyukAyikadoLa baddhAyuSkaM svAyuravasAnAMta rmuhUrttakAladoL tanuvAtavalayapayyaMtaM trasanAlibAhyakSetradoLAtmapradezaprasarpaNalakSaNamAraNAMtikasamudghAtamaM mAkumeMditumA trasakke trasanAlibAhyakSetradoLastitvaM kevaliyaM kavATAdyAkAdidaM kAlaH vartamAnabhavasthiticaramAntarmuhUrtaH / maraNAnte bhavaH mAraNAntikaH samuddhAtaH uttrbhvotpttisthaanpryntjiivprdeshprspnnlkssnnH| upapAdapariNataM mAraNAntikasamaghAtapariNataM cazabdAta kevalisamudghAtamapariNataM ca asaM ujjhitvA-vajitvA zeSAH svasthAnAdipadapariNatAH sarve trasajIvAH sanADivAhya lokakSetra na santIti jinarahaMdAdibhirnirdiSTaM-kathitam / tataH kAraNAt prasAnAM nAliriva nAlistrasanAliH / sA ca ekarajjuviSkambhAyAmA caturdazarajjUtsedhA lokamadhyasthitA anvarthasaMjJayA kathitA / kazcijjIvaH trasanAlibAhye vAtavalaye sthitaH trase baddhAyuSkaH prAktanaM vAyukAyikabhavaM tyaktvA uttaraM trasakAyaM prApya agratanavigrahagatiprathamasamaye trasanAmakarmodayena traso jAtaH ityapapAdapariNatavasasya trasanAlibAhye'stitvam / kazcit trasajIvaH sanAlimadhye sthitaH tanuvAtavalayasya vAyukAyike baddhAyuSkaH svAyuravasAnAntarmuhUrtakAle tanuvAtavalayaparyantaM vasanAlibAhye kSetre AtmapradezaprasarpaNalakSaNamAraNAntikasamudghAtaM karotIti tasya trasasya trasanAlibAhyakSetre'pyastitvam / sthitikA antima muhUrta hai| maraNAntameM huA mAraNAntika samuddhAta hai| uttara bhavakI utpatti sthAna paryanta jIvake pradezoMke vistArako mAraNAntika samuddhAta kahate haiN| upapAdase pariNata, mAraNAntika samuddhAtase pariNata aura 'ca' zabdase kevali samuddhAtase pariNata trasako chor3akara 25 zeSa svasthAna Adi padarUpase pariNata saba trasajIva trasanAr3Ise bAharake lokakSetrameM nahIM rahate aisA arhanta Adine kahA hai| isI kAraNase trasoMkI nAlike samAna nAli trasanAli yaha sArthaka nAma hai| yaha trasanAli lokake madhyameM sthita hai| eka rAjU lambI, caur3I aura caudaha rAjU U~cI hai / koI jIva trasanAlike bAhara vAtavalayameM sthita hai, usane trasakI Ayu bA~dhI hai / apane vartamAna vAyukAyika bhavako tyAgakara uttara trasakAyako prApta karake AgekI 3. vigrahagatike prathama samayameM trasanAmakarmakA udaya honese trasa haa| isa prakAra upapAda pariNata trasakA sanAlike bAhara astitva huaa| koI trasajIva trasanAlike madhya meM sthita hai| usane tanuvAtavalayake vAyukAyikakI sthitikA bandha kiyaa| apanI Ayuke antima antamuhUrta kAlameM tanuvAtavalaya paryanta sanAlIke bAharake kSetrameM AtmAke pradezoM ke vistAra rUpa mAraNAntika samuddhAtako karatA hai| usa trasakA sanAlike bAhya kSetrameM bhI astitva - 1. va tyaktvAgrata / | Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 333 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA trasanAlibAhyadoLamAtma pradezaprasarpaNalakSaNamappa samudghAtama mALakuma ditu kevaligaM trasanAlibAhyadoLastitvaM siddharma ditu zAstrakArana tAtparyya / anaMtaraM vanaspatiyaMte paravu jIvaMgaLagaM pratiSThitApratiSThitavibhAgamaM pendapaM / puDhavIyAdicauNhaM kevliyaahaardevaanniryNgaa| apadividA Nigodahi padidvidaMgA have sesA // 20 // pRthivyAdicaturNA kevalyAhAradevanArakAMgAni / apratiSThitAni khalu nigodaiH pratiSThitAMgAni zeSANi // pRthivyaptejovAyukAyikaMgaLa nAlkuM terada jIvaMgaLaMgagaLaM kevaliyAhArakadevanArakAMgaMgaLaM bAdaranigodajIvazarIraMgandiM aprtisstthitNglnaashritNglebudtthN| zeSaMgaLa'pratiSiddhavanaspatikAyikazarIraMgaLaM dvitricatuHpaMceMdriyatiryagjIvazarIragaLumavaziSTamanuSyajIvazarIraMgaLaM bAdaranigodajIva 10 zarIraMgALadaM pratiSThitaMgaLumAzritaMgaLu / anaMtaraM sthAvarakAyikaMgaLgeyaM trasakAyikaMgaLgeyuM zarIrasaMsthAnaM peLdapaM : masuraMbubiMdusUI kalAvadhayasaNNiho have deho / pRDhavIyAdi cauNhaM tarutasakAyA aNeyavihA // 201 // ___ masUrAMbubiMdu sUcokalApadhvajasaMnibho bhaveddehaH / pRthivyAdicaturNA tarutrasakAyA 15 anekvidhaaH|| kevalIkavATAdyAkAraNa basanAlibAhya AtmapradezaprasarpaNalakSaNasamaddhAtaM karotIti tasya kevalino'pi sanAlibAhye'pyastitvaM siddhamiti zAstrakArasya tAtparyam // 199 // atha vanaspativadanyeSAmapi jIvAnAM pratiSThitApratiSThitavibhAgaM kathayati pathivyaptejovAyakAyikacaturvidhajIvAGgAni kevalyAhArakadevanArakAGgAni ca bAdaranigodajIvazarIraira-10 pratiSThitAni anAzritAnItyarthaH / zeSANi apratiSiddhavanaspatikAyikazarIrANi dvitricatuHpaJcendriyatiryagjIvazarIrANi avaziSTamanuSyajIvazarIrANi ca bAdaranigodajovazarIraiH pratiSThitAni-AzritAni bhavanti // 20 // atha sthAvarakAyikAnAM trasakAyikAnAM ca zarIrasaMsthAnamAha wwwwwwwwwwwwwww huaa| jo kevalI kapATa Adike AkArarUpase trasanAlIke bAhara AtmAke pradezoMke phailAvarUpa samudghAtako karatA hai, usa kevalIkA bhI trasanAlIke bAhya kSetrameM astitva siddha hai| yaha 25 granthakArakA tAtparya hai / / 199 / / vanaspatikI taraha anya jIvoMke bhI pratiSThita-apratiSThita bheda kahate haiM pRthivIkAyika, apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ina cAra prakArake jIvoMke zarIra, kevalIkA zarIra, AhArakazarIra, devoM aura nArakiyoMkA zarIra, bAdaranigoda jIvoMke zarIrase apratiSThita haiN| ina zarIroMmeM unakA vAsa nahIM hai| zeSa sapratiSThita pratyeka vanaspati- 30 kAyika zarIra, doindriya, teindriya, caturindriya, paMcendriya tiyaca jIvoMke zarIra, Upara kahese bAkIke manuSyoMke zarIra bAdara nigoda zarIroMse pratiSThita haiN| unameM unakA vAsa hai / / 200 / / Age sthAvarakAyikoM aura trasakAyikoMke zarIrakA AkAra kahate haiM Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 go0 jIvakANDe pRthivyaptejovAyukAyikajIvaMgaLnAlkara dehaM yathAkramaM msuuraaNbubiNdusuuciiklaapdhvjsnnibhmkkuN| pRthivIkAyikana zarIraM masUravRtta caNakadoDane sadRzamaMta golakAkArama budatyaM / apkAyikana zarIraM jalabiduvinor3ane sadRzamiduq golakAkArameM budatthaM / tejaskAyikanazaroraM sUcIkalApadoDana 5 sadRzamateyUvaMbahumukhameM budatyaM / vAtakAyikana zarIraM dhvajadoDane sadRzamateyAyatacaturasrama budatthaM ettalAnumivara zarIraMgaLge peLalpaTTa saMsthAnaMgaLumaMtAdoDaM tadavagAhanaM ghanAMgulAsaMkhyAtabhArgamAtrameyakkumappuridaM dRSTigocaramastu / iMdriyagocaratvadidaM 'tIyamAnamappa pRthivyAdikamuM bahuzarIrasamUhameM ditu graahymkkuN| tarugaLappa vanaspatikAyikaMgaLa trasakAyikaMgaLa kAyaMgaLanekavidhaMgaLas niyatasaMsthAnaMgaLa yathAsaMbhavaM ghanAMgulAsaMkhyAtabhAgamuM saMkhyAtabhAgamuM saMkhyAtaguNitapramitAvagAhanaM10 gaLanuLLa vedariyalpaDuvuvu / / iMtu kAyamArgaNayaM peLdanaMtaraM tatkAyasahitanappa saMsArijIvaMge dRSTAMtapUrvakamAgi vyavahAramaM peldpN| __ pRthivyaptejovAyukAyikajIvAnAM caturNA dehAH-zarIrANi yathAkramaM masUrAmbubindusUcIkalApadhvajasannibhAni bhavanti / pRthvIkAyikazarIraM masUreNa vRttacaNakena sadRzaM taadRkgolkaakaarmityrthH| apkAyikazarIraM 15 jalabindunA sadRzaM idamapi golakAkAramityarthaH / tejaskAyikazarIraM sUcIkalApena sadRzaM tAdRgUrdhvabahumukha mityarthaH / vAtakAyikazarIraM dhvajena sadRzaM tAdRgAyata caturasramityarthaH / yadyapi taccharIrANi uktasaMsthAnAni tathApi tadavagAhanaM ghanAGgalAsaMkhyeyabhAgamAtra meveti dRSTigocaraM nAsti-indriyagocaratvena pratIyamAnaM pRthivyAdikaM bahazarIrasamUha iti grAhyam / tarUNAM vanaspatikAyikAnAM, sAnAM dvIndriyAdInAM ca kAyAH zarIrANi anekavidhAH aniyatasaMsthAnA yathAsaMbhavaM ghanAGgalAsaMkhyeyabhAgAdisaMkhyAtagaNitaghanAGgalAvasAnAvagAhanavikalpa20 viziSTAH santIti jJAtavyAH // 201 // evaM kAyamArgaNAkathanAntaraM kAyasahitasaMsArijIvasya dRSTAntapUrvaka vyavahAramAha pRthivI, apa, teja aura vAyukAyika ina cArakA zarIra kramase masara, jalakI bUMda, sUcIkalApa, aura dhvajAke samAna hotA hai| arthAt pRthivIkAyikakA zarIra masUrake samAna golAkAra hotA hai| apkAyikakA zarIra jalakI badake samAna golAkAra hotA hai / tejaskA25 yikakA zarIra sUcIkalApake samAna arthAt jaise sUcIsamUha U~cA aura bahuta mukhavAlA hotA hai vaisA hI AkAra hotA hai / vAyukAyikakA zarIra dhvajAke samAna lambA caukora hote haiM / yadyapi inake zarIra ukta AkAravAle haiM tathApi unakI avagAhanA dhanAMgulake asaMkhyAtave bhAgamAtra haiM isalie indriyagocara nahIM haiN| jo pRthivI Adi indriyagocara pratIta hotI hai, vaha to bahuta-se zarIroMkA samUha hai aisA jaannaa| taru arthAt vanaspatikAyikoMke tathA doindriya Adi trasoMke zarIra aneka prakArake haiM, unakA koI niyata AkAra nahIM hai / unakI avagAhanA yathAsambhava ghanAMgulake asaMkhyAtaveM bhAgase lekara saMkhyAta guNita ghanAMgula paryanta bhedoMko liye hue hai ; aisA jAnanA / / 201 // isa prakAra kAyamArgaNAke kathanake pazcAt kAyasahita saMsArI jIvoMkA vyavahAra dRSTAntapUrvaka kahate haiM15 1. ma bhAgameyappudaM / 2. ma saMkhyAta saMkhyAtabhAgamuM guNitaM / 3. tadvadgo0 mu / Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 335 jaha bhAravaho puriso vahai bharaM geNhiyUNa kAvaliyaM / emeva vahai jIvo kammabharaM kAyakAvaliyaM // 202 // yathA bhAravahaH pumAn vahati bhAraM gRhItvA kaavttikN| evameva vahati jIvaH karmabharaM kAyakAvaTikaM // lokadoLe tigaLu bhAravAhakanappa puruSaM kAvaTikaM kAvaTayAM bhavaH kAvaTikastaM kAvaTiyoliTTa 5 bhAramaM koDu vivakSitasthAnamaM vahati nayati prApayati yethidisugumaMte saMsArijIvanumaudArikAdinokarmazarIrameba kavADiyoliTTiI jJAnAvaraNAdidravyakarmabhAramaM pottukoMDu nAnAyonisthAnaMgaLanu vahati yeyidisuguM / balikkaM vipramuktakAvaTika bhAranappa puruSane toMdu tanniSTasthAnadoLu tadbhArAkrAMtijanitaduHkhavigadidaM sukhiyAgikkumaMtayoM dAnumova bhavyajIvanU labdhiyidaM dorakoDa samyagdarzanAdisAmagrisaMpannanappa tatvajJAni zarIrakAvaTikayoLu tIviI karmabharamaM lesAgi pattu- 10 viTu tadbhArAkrAMtijanita nAnAvidhaduHkhavedanAvigadidaM eMdAnumommeM iSTamappa lokAgranivAsadoLa sakhiyAgidita bhavyajanahitopadezamidAcAryyanabhiprAyagataM lakSyamakkaM / anaMtaraM dRSTAMtapurassaraM kAyamArgaNAvyatikrAMtamappa sopAyasiddhasvarUpamaM peLavapaM / jaha kaMcaNamaggigayaM muMcai kiDeNa kAliyAe ya / taha kAyabaMdhamukkA akAiyA jhANajogeNa // 203 // yathA kAMcanamagnigataM mucyate kiTTena kAlikayA ca / tathA kAyabaMdhamuktA akAyikA dhyaanyogen| loke yathA bhAravAhakaH puruSaH kAvaTika:-kAvaTibhRtaM bhAraM gRhItvA vivakSitasthAnaM vahati nayati prApayati tathA saMsArijIvaH audArikAdinokarmazarIrakSiptajJAnAvaraNAdidravyakarmabhAraM gRhItvA nAnAyonisthAnAni vahati / punarapi sa eva vipramuktakAvaTikabhAraH ekatra tadiSTasthAne tadbhArAkrAntijanitaduHkhavigamana sukhI bhatvA 20 tiSThati / tathA kazcidbhavyajIvo'pi labdhibhiH svIkRtasamyagdarzanAdisAmagrIsampannaH tattvajJAnI zarIrakAvaTikabhUtakarmabharaM vipramucya tadbhArAkrAntijanitanAnAvidhaduHkhavedanAvigameneSTe lokAgranivAse sukhIbhUtvA tiSThati iti bhavyajanahitopadezo'yamAcAryasyAbhiprAyagato lakSyaH // 202 // atha dRSTAntapurassaraM kAyamArgaNAvyatikrAntasopAyasiddhasvarUpaM prarUpayati lokameM jaise bojhA DhonevAlA puruSa kAvaTikAmeM rakhe bhArako lekara vivakSita sthAnako 25 le jAtA hai / vaise hI saMsArI jIva audArika Adi nokarma zarIrameM rakhe jJAnAvaraNa Adi dravya karmoM ke bhArako lekara nAnA yonisthAnoMmeM jAtA hai| punaH vahI manuSya kAvaTikAke bhArase mukta hokara apane iSTa sthAnameM usa bhArase honevAle duHkhake cale jAnese sukhI hokara baiThatA hai / usI prakAra koI bhavya jIva bhI pA~ca labdhiyoMke dvArA samyagdarzana Adi sAmagrIse sampanna ho, tattvajJAnI bana zarIrarUpI kAmarameM bhare karmoke bhArase mukta hokara usa bhArase vAlI nAnA prakArake duHkhoMko vedanAke.cale jAnese iSTa lokake agrabhAgameM sukhI hokara rahatA hai / isa prakAra AcAryake abhiprAyameM bhavyajIvoMke liye jo yaha hitopadeza hai,usapara dRSTi denA cAhie / / 202 / / Age dRSTAnta pUrvaka kAyamArgaNAse rahita sopAya siddhoMkA svarUpa kahate haiM1. maranAgiyoMdu tanniSTa / 35 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 go. jIvakANDe eMtIga lokadoLu malinamappa kAMcanaM suvarNamarinagataM prajvalajjvalanadaradhamaMtaraMgasUtAdibhAvanAsaMskRtamAda, kiTTamappa bahirmaladidamuM vaivarNyarUpamappataraMgamadidamuM pattaviTu bakkiM jAjvalavat SoDazavarNalakSaNasvarUpolabdhiyaM poddi sarvajanaMLida zlAghanIyamakkumante dhyAnayogadidaM dharmazukladhyAnabhAvaneyidaM saMskRtabahiraMgatapo'gnivizeSadagdhaMgaLappAsannabhavyajIvaMgaLaudArikataijasakAyadvadidaM kArmaNazarIrasaMzleSarUpamappa baMdhadidamuM muktarAgi akAyikA azarIrAH siddhaparameSThigaLu anaMtajJAnAdisvarUpopalabdhiyanamdi lokAgradoju sarvvalokadidaM stutipraNAmArcanAdirgALada shlaaghyrppru| kAyo'styeSAmiti kAyikAH zarIriNaH saMsAriNa ityarthaH / tadviparItA akAyikA muktA ityrthH| ___ anaMtaraM zrImAdhavacaMdravidyadevarugaLekAdazagAthAsUtraMgaLivaM kAyamArgaNaya pRthvIkAyikAdi 10 jIvaMgaLa saMkhyayaM pendru| AuTTharAsivAraM loge aNNoNNasaMguNe teuu| bhUjalavAU ahiyA paDibhAgo asNkhlogodu|204|| arddhacaturtharAzivArAn lokAn anyonyasaMguNite tejaskAyikAH bhUjalavAyavo'dhikAH prtibhaago'sNkhylokstu|| jagaccheNighanapramitalokapradezapramANamaM zalAkAviralanadeyamedu tripratIkaM mADi za vi de _yathA loke malinaM kAJcanaM-suvarNa, agnigataM-prajvalajjvalanadagdhaM, antaraGgasUtAdibhAvanAsaMskRtaM sat kiTrena-bahimalena vaivarNyarUpAntaraGgamalena ca mucyate jAjvalatSoDazavarNalakSaNasvarUpopalabdhi prApya sarvajanaiH shlaaghyte| tathA dhyAnayogena-dharmyazukladhyAnabhAvanayA saMskRtabahiraGgatapo'gnivizeSeNa AsannabhavyajIvA api audArikataijasalAyAbhyAM kArmaNazarIrasaMzleSarUpabandhena ca muktA bhUtvA akAyikA:-azarIrAH siddhaparameSThinaH, anantajJAnAdisvarUpopalabdhi prApya lokAgre sarvalokena stutipraNAmArcanAdibhiH shlaaghynte| kAya asti eSAmiti kAyikAH-zarIriNaH saMsAriNa ityarthaH / tadviparItA akAyikA muktA ityarthaH // 203 // atha zrImAdhavacandravidyadevA ekAdazagAthAsUtraH kAyamArgaNAyAM pRthvIkAyikAdijIvasaMkhyAmAkhyAnti jagacchreNighanapramitalokapradezapramANaM zalAkAviralanadeyarUpeNa triHpratikaM kRtvA za / vi / de| 20 - jaise lokameM malayukta suvarNa prajvalita agnimeM jalakara tathA antaraMgameM pArA Adi 25 bhAvanAse saMskArayukta hokara bAhya mala aura kAlimArUpa antaraMga malase mukta ho jAtA hai aura camakate hue solahatAvarUpa svarUpako prApta karake sarvajanoMse prazaMsita hotA hai| usI taraha dhyAna yogarUpa dharma aura zukla bhAvanAke dvArA saMskRta bahiraMgatapa rUpa agnivizeSase nikaTa bhavyajIva bhI audArika aura taijasa tathA kArmaNazarIrake sAtha saMzleSarUpa bandhase mukta hokara azarIra siddhaparameSThI, anantajJAnAdi svarUpako prApta karake lokake agrabhAgameM sthita hokara saba logoMke dvArA stuti, praNAma, pUjA Adise prazaMsita hote haiN| jinake kAya arthAt zarIra haiM ve kAyika arthAt saMsArI haiN| aura jo usase viparIta akAyika haiM, ve mukta haiM / / 203 // ___ Age zrI mAdhavacandra vidyadeva gyAraha gAthAsUtroMse kAyamArgaNAmeM pRthvIkAyika Adi jIvokI saMkhyA kahate haiM35 jagatazreNIke ghana pramANa lokake pradeza hote haiM / lokake pradeza pramANa viralana, deya 30 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 337 viralanarAziyaM viralisi deyarAziyaM rUpaM prati koTTa, vaggitasaMvarga mADi samaMtAta vargaH saMvargaH ggitasya saMvargo vaggitasaMvargastaM kRtvA zalAkArAziyoLoMdu rUpaM kaLedu tatrotpannarAziyaM viralisi deyamanadanittu vagitasaMvarga mADi zalAkArAziyoLa manoM durUpaM kaLeditu lokapramitazalAkArAzi parisamAptiyappannavaraM viralanadeyakadidaM vaggitasaMvarga mADi mADi zalAkArAziyokodoMdu rUpaM kaLayuttaM baMdu puTTida carama tatrotpannarAziyaM zalAkAviralana deyameMdu tripratIka mADi 5 za vi de viralanamaM viralisi deyamaM rUpaM prati koTu variMgatasaMvagaM mADi dvitIyavAraM * aa za sthApisida zalAkArAziyoLodo du rUpaM kaLedu tatrotpannarAziyaM viralisi deyamanadane koTu vagitasaMvarga mADi zalAkArAziyoLa mattoM durUpaM kaLeditu dvitIyavAramuM sthApisi zalAkArAziyaM niSThApisi caramatatrotpannamahArAziyaM munninaMta tripratIka mADi za vi de viralanamaM Ba Ba Ea viralisi deyamanittu vaggitasaMvarga mADi tRtIyavAraM sthApisida zalAkArAziyolo du rUpa 10 viralanarAzi viralayitvA rUpaM rUpaM prati deyarAzi dattvA vagitasaMvarga kRtvA, samantAta vargaH saMvargaH vagitasya saMvargaH vagitasaMvargaH taM vidhAyetyarthaH zalAkArAzitaH eka rUpamapanayet / punaH tatrotpannarAzi viralayitvA rUpaM rUpaM prati tameva rAzi dattvA vagitasaMvarga kRtvA tacchalAkArAzitaH aparaM rUpamapanayet / evaM lokapramitazalAkArAziparisamAptiparyantaM kRtvA taM ca samutpannarAzi zalAkAviralanadeyarUpeNa triHpratikaM kRtvA za vi de viralanarAzi viralayitvA rUpaM rUpaM prati deyarAzi dattvA vagitasaMvarga kRtvA dvitIyavAra- 15 = a = a = a sthApitazalAkArAzitaH eka rUpamapanayet / tatrotpannarAzi viralayitvA rUpaM rUpaM prati tameva rAzi dattvA vagitasaMvarga kRtvA zalAkArAzitaH aparaM rUpamapanayet / evaM dvitIyavArasthApitazalAkArAzi niSThApya tatratanacaramasamatpannarAzi prAgvata tripratikaM kRtvA za vi de viralanarAziM viralayitvA rUpaM rUpaM prati Da = aOMe deyarAzi dattvA vagitasaMvarga kRtvA tRtIyavArasthApitazalAkArAzitaH eka 'rUpamapanayet / tatrotpannarAzi aura zalAkA rAzi sthApita karake viralana rAzikA eka-ekake rUpameM viralana karo aura deya- . 20 rAziko pratyekapara dekara parasparameM vagita saMvarga kro| samantarUpase varga karaneko saMvarga kahate haiM aura vargitake saMvargako arthAt parasparameM guNA karaneko vargita saMvarga kahate haiN| vaha karake zalAkA rAzimeM-se eka kama kro| punaH usase utpannarAzikA viralana karake eka-ekapara usI rAziko dekara vargita saMvarga karake zalAkA rAzimeM se eka kama kro| isI taraha loka pramANa zalAkA rAzikI samApti taka kro| aisA karanepara jo rAzi utpanna ho usako zalAkA viralana aura deyake rUpameM tIna jagaha sthApita karake viralana rAziko viralita karake eka-ekake Upara deyarAziko sthApita karake parasparameM guNA karo aura dvitIya bAra sthApita zalAkA rAzimeM-se eka kama kro| usase utpanna rAzikA viralana karake aura eka-ekake Upara deyarAziko dekara parasparameM guNA karake zalAkA rAzimeM-se eka kama kro| isa taraha dUsarI bAra sthApita zalAkA rAzike samApta honepara antameM jo mahArAzi utpanna ho, pahalekI taraha use zalAkA viralana aura deyake rUpameM sthApita karake viralana rAzikA viralana karo aura eka-ekapara deyarAziko dekara parasparameM guNA karo aura tIsarI bAra sthApita zalAkA rAzise eka kama kro| usase utpanna rAzikA viralana karake aura Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 go0 jIvakANDe kaLedu tatrotpannarAziyaM viralisi deyamanittu vagitasaMvarga mADi zalAkArAziyoLa mattoMdu rUpaM kaLeditu tRtIyavAraM sthApisida zalAkArAziyaM niSThApisi caramatatrotpannamahArAziyaM munninaMta tripratIka mADi za vi de viralanamaM viralisi rUpaM prati deyamanittu vaggita a Ra Ba saMvarga mADi catutthaMvAraM sthApisida zalAkArAziyolodu rUpaM kaLe du tatrotpannarAziyaM viralisi deyamanadane koTu vagitasaMvarga mADi zalAkArAziyoLu mato du rUpaM kaLeditu caturthavAraM sthApisidanyonyAbhyastazalAkArAziyoLa prathamadvitIyatRtIyavAraM sthApisidanyonyAbhyasta zalAkArAzinayaMgaLaM kaLedu mikka caturthavAraM sthApisidanyonyAbhyastazalAkArAzi parisamAptiyappannavaraM tatrotpannarAzigaLaM variMgatasaMvarga mADimADi viralanadeyakramadidaM puTTida caramatatrotpannamahArAzi tejaHkAyikajIvaMgaLa pra I rAziyanyonyAbhyastaguNakArazalAkArAziyaM tadvargazalAkegaLaM tadarddhacchedaMgaLumitI mUru rAzigaLgaM pramANamaM paribhASayoLa pendamalliye alpabahutvamumanarivudu / tu matte bhUjalavAyukAyikaMgaLu kramadidaM tejaskAyikarAziyaM noDaladhikAdhikaMgaLu adhikAgamananimittaM bhAgahAraM pratibhAgahAramasaMkhyAtalokapramitamakkumadakke saMdRSTi nvaaNk|9| mavaradhikakramamatadoDe asaMkhyAtaloka viralayitvA rUpaM rUpaM prati tameva rAzi dattvA vagitasaMvarga kRtvA zalAkArAzitaH aparaM rUpamapanayeta / evaM 15 tRtIyavArasthApitazalAkArAziM niSThApya caramasamutpannamahArAziM prAgvat triHpratikaM kRtvA za za sasa viralanarAziM viralayitvA rUpaM rUpaM prati deyarAzi dattvA, vagitasaMvagaM kRtvA caturthavArasthApitazalAkArAzitaH eka rUpamapanayet / tatrotpannamahArAziM viralayitvA rUpaM rUpaM prati tameva rAzi dattvA vagitasaMvarga kRtvA zalAkArAzitaH aparaM rUpamapanayet / evaM prathamadvitIyatRtIyavArasthApitazalAkArAzinyUnacaturthavArasthApitazalAkArAziparisamAptI satyAM tatrotpannamahArAziH tejaskAyikajIvarAzeH pramANaM bhavati / asya rAzeH anyonyAbhyastagaNakArazalAkArAzivargazalAkArAzyardhacchedarAzInAM pramANaM tadalpabahatvaM ca prAka paribhASoktamatrApi jJAtavyam / punaH bhUjalavAyukAyikAH krameNa tejaskAyikarAzito'dhikA bhavanti tadadhikAgamanimittaM bhAgahAraH pratibhAgahAraH asaMkhyAtalokapramito bhavati / tatsaMdaSTi vaangkH| adhikakramo darzyate tadyathA eka-ekapara usI rAziko dekara paraspara meM guNA karo aura zalAkA rAzimeM se eka kama kro| isa taraha tIsarI bAra sthApita zalAkA rAzike samApta honepara antameM jo mahArAzi 25 utpanna ho,pahalekI taraha use viralana zalAkA aura deyake rUpa meM tIna jagaha sthApita karake viralanarAzikA viralana karake eka-ekapara deyarAziko dekara parasparameM guNA karo aura caturtha bAra sthApita zalAkA rAzimeM-se eka kama kro| usase utpanna mahArAzikA viralana karake aura eka-ekapara usI rAziko dekara zalAkArAzimeM-se eka kama kro| isa bAra zalAkA rAzimeM-se prathama bAra, dvitIya bAra aura tRtIya bArakI sthApita zalAkArAziyA~ kama 3. karake jitanI zeSa rahe utanI caturtha bArakI zalAkArAzi samApta karanepara jo mahArAzi utpanna hotI hai, utanA hI tejaskAyika jIvarAzikA pramANa hai / isa rAzikI paraspara guNakAra zalAkA rAzi, vargazalAkArAzi aura ardhacchedarAzikA pramANa aura usakA alpabahutva pahale dvirUpa ghanAghanadhArAke kathanameM kahA hai so yahA~ bhI jaannaa| pRthvIkAyika, jalakAyika aura vAyukAyika jIva kramase tejaskAyika rAzise uttarottara adhika haiN| usa adhikakA pramANa Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 339 mAtramappa tejaskAyikarAziyanidaM = | saMsthApisi tadyogyAsaMkhyAta lokadidaM bhAgisi tadekabhAgamaM tatejaHkAyikarAziyozh prakSepisuvuditu prakSepisuttiralumA rAzi pRthvI kAyikajIvarA zipramANamakku / = |10 mI pRthvIkAyikajIva rAziyanasaMkhyAtalorkAdidaM bhAgisi tadekabhAgamaM tatpRthvI 9 99 kAyikajIvarAziyoLe prakSepisuttiralA rAziyumapkAyikajIvarAzipramANamakku = 010 / 10 mIyakAyikajIva rAziyanasaMkhyAta lokadidaM bhAgisi tadekabhAgamaM tadaSkAyikajIvarAziyoLe prakSepi- 5 suttiralA rAzi vAyukAyikajIvarA zipramANamakkuM = 0 10 / 10 / 10 11 9 9 9 apadiTThidapatteyA asaMkhalogappamANayA hoMti / to paTTidA puNa asaMkhalogeNa saMguNidA // 205 // apratiSThita pratyekA asaMkhyaloka pramANakA bhavaMti / tataH pratiSThitAH punarasaMkhyalokena 10 saMguNitAH // aprapriSThitapratyekavanaspatikAyikaMgaLu yathAyogyAsaMkhyAta loka pramANaMgaLappuvu = 0 matte pratiSThita pratyeka vanaspatikAyikaMgaLumavaM noDalasaMkhyeyaloka guNitaMgaLappuvu: aal uktatejaskAyikarAzau = a asyaiva tatpratibhAgahArabhaktakabhAgena jIvarAzipramANaM bhavati / 8 | 10 | 1 adhikIkRte satyapkAyikajIvarAzipramANaM bhavati 10 / 10 / punaH asminneva rAzI 9 / 9 9 / 9 sati vAyukAyikajIvarAzipramANa 10 / punaH asminneva rAzau 9 asyaiva pratibhAgahArabhaktaikabhAgena / 10 / 10 / 1 adhikIkRte 9 / 9 / 9 bhavati / 10 / 10 / 10 / / 204 // 9 / 9 / 9 / 1 adhikIkRte sati pRthvIkAyika 9 asyaiva tatpratibhAgahArabhaktaka bhAgena 15 apratiSThitapratyeka vanaspatikAyikajIvAH yathAyogyAsaMkhyAtalokapramANA bhavanti = / punaH pratiSThitapratyeka vanaspatikAyikajIvAH tebhyaH asaMkhyeyalokaguNitA bhavanti = = // 205 // lAne ke lie bhAgahArakA pramANa asaMkhyAta loka hai / adhikakA krama batalAte haiM Tea taijaskAyika rAzimeM asaMkhyAtaloka bhAgahArase bhAga denepara jo labdha Ave, use taijaskAyika jIvarAzimeM jor3anepara pRthvIkAyika jIvarAzikA pramANa AtA hai / usa pRthvIkAyika jIvarAzimeM asaMkhyAta lokakA bhAga denepara jo labdha Ave, use pRthvIkAyika jIvarAzimeM jor3ane para apkAyika jIvarAzikA pramANa hotA hai / punaH apakAyika jIvarAzi meM 25 asaMkhyAta lokakA bhAga denese jo labdha Ave, use usImeM jor3anepara vAyukAyika jIvarAzikA pramANa AtA hai // 204 // apratiSThita pratyeka vanaspatikAyika jIva yathAyogya asaMkhyAtaloka pramANa haiN| unase asaMkhyAta loka guNe pratiSThita pratyeka vanaspatikAyika jIva hote haiM // 205 // 20 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 go0 jIvakANDe tasarAsipuDhaviyAdIcaukkapatteyahINasaMsArI / sAhAraNajIvANaM parimANaM hodi jiNadiLaM // 206 // trasarAzipRthivyAdicatuSkapratyekahInasaMsArI / sAdhAraNajIvAnAM parimANaM bhavati jindRssttN|| vakSyamANatrasarAziyAvalyasaMkhyeyabhAgabhaktapratarAMgulabhAjitajagatpratarapramitaM = pRthivyAdi 5 catuSTayaM te = a pR=a vAFa a==a Dal2 yuti= 4 Ba6 = 1 10 sal Da4 9.9 1 2011 =9/949 999 idu sAdhikacaturguNatejaskAyikarAzipramANaM = a4 pratyekavanaspatirAzibhedadvayaM =23 iMtI rAzitrayavihInasaMsArirAzisAdhAraNajIvarAzipramANamakkumadu jinadRSTaM jinakathitaM / 13 / / trasarAzinA vakSyamANapramANena AvalyasaMkhyeyabhAgabhaktapratarAGgalabhAjitajagatpratarapramitena 4 tathA pRthivyAdicatuSTayena uktapramANena etAvatA 15 te = pRa a =a sal militena ata sal 3 = = 4 0 / 6 = 1 als a 18 / / 1 + / 4 sAdhikacaturgaNatejaskAyikarAzipramANena / 4 pratyekavanaspatirAzidvayana = a = a / ceti rAzi20 trayeNa vihInasaMsArarAzireva sAdhAraNajIvarAzipramANaM bhavatIti jinadRSTaM-kathitaM vA 13= // 206 // Age trasarAzikA pramANa AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAjita pratarAMgulakA bhAga jagatpratarameM denese jo pramANa Ave,utanA hai| tathA pRthivIkAya Adi cAroMkA pramANa jo Upara kahA hai taijaskAyika rAzike pramANase caugunese bhI kucha adhika hai| tathA sapratiSThita aura apratiSThita pratyeka vanaspatikA parimANa Upara kahA hai / ye tInoM rAziyA~ saMsArI jIvoMke 25 parimANameM-se kama kara denepara jo zeSa rahe,utanA hI sAdhAraNa jIvoMkA parimANa jinendradeva ne kahA hai // 206 // 1. ma tuSkayute / Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA sagasaga asaMkhabhAgo bAdarakAyANa hodi parimANaM / sesA sumapamANaM paDibhAgo puvvaNihiDo // 207 // svakasvakA'saMkhyabhAgo bAdarakAyAnAM bhavati parimANaM / zeSAH sUkSmapramANaM pratibhAgaH pUrva niddiSTaH // pRthivyaptejovAyukAyikaMgaLa sAdhAraNavanaspatikAyikaMgaLa pUrvoktasvakasvakasaMkhyegaLa'saMkhyA- 5 taikabhAgamAtraM / svasvabAdarakAyaMgaLa parimANamakkuM / zeSa tadvahubhAgaMgaLa sUkSmakAyajIvaMgaLaM pramANamakkumilli pokka pratibhAgaM pratibhAgahAraM pUrvvadalu pelda'saMkhyAta lokamAtroma ditu jJAtavyamadakkaMka saMdRSTi navAMkaM / 9 / pR = bA 10 / 10 teja = 99 9 131 sUkSmaMgaLa a bA = 10 99 = 0 10 / 10 / 10 9999 9 10 / 8 / te = sU bA 10 9 bahubhAgaMgaLu pR sU / = 3 / 10 / 8 / vA = sU vA = bA 10 / 10 / 10 / 8 9999 a = sUM sAdhAraNabAdaraMgaLa = 010 999 sAdhA = sU 13 8 9 341 suhumesu saMkhabhAgaM saMkhAbhAgA apuNNagA idarA | jassa apuNNadvAdo puNNaddhA saMkhaguNidakamA || 208|| sUkSmeSu saMkhyabhAgaH saMkhyAbhAgA apUrNakA itarAH / yasmAtkAraNAdapUrNAddhAyAH pUrNAddhAH saMkhyaguNitakramAH // pRthivyaptejovAyu sAdhAraNa vanaspatikAyikaMgaLa Avuvu kelavu sUkSmakAyaMgaLu pUrvoktasaMkhyAsamanvitaMgaLavaroLa aparthyAsaMgaLu tatsaMkhyAtaikabhAgapramANaMgaLappuvu / paryyAptaMgaLu tatsaMkhyAta bahubhAga pramitaMgaLappuveke doDe kAraNaM peLalpaDuguM / yasmAt Avudo du kAraNadidamaMtamrmuhUrttamAtrAparyyAptArddhayavaM noDe tatparyyAptAddhe saMkhyAtaguNitakramamakkuMmade te boDe zuddhapRthvI kAyikakkutkRSTAyurvaSaMgaL dvAdaza = 08 | 10 9 pRthivyaptejovAyukAyikAnAM sAdhAraNavanaspatikrAyikAnAM ca asaMkhyeyalokaika bhAgamAtraM svasvabAdara - 20 Sararat parimANaM bhavati / zeSAH tadbahubhAgAH sUkSmakAyikajIvAnAM pramANaM bhavati / atra praviSTapratibhAgaH pratibhAgahAraH pUrvoktAsaMkhyAta lokamAtra eveti jJAtavyaH / tadaGkasaMdRSTirnavAGkaH // 207 // pRthivyaptejovAyusAdhAraNa vanaspatikAyikAnAM ye sUkSmAH prAguktAsteSu aparyAptAH tatsaMkhyAtaikabhAgapramANA bhavanti / paryAptakAstatsaMkhyAtabahubhAgapramitA bhavanti / kiM kAraNaM ? iti ceducyate yasmAtkAraNAdantarmuhUrtamAtryAH aparyAptAddhAyAH kAlAttatparyAptAddhA saMkhyAtaguNitakramA bhavati / mRdukaThinabhUmijalavAyuvanaspatiteja 15 pRthivIkAyika, aSkAyika, taijaskAyika, vAyukAyika aura sAdhAraNa vanaspatikAyika jIvake apane-apane parimANa meM asaMkhyAta lokakA bhAga denepara eka bhAga pramANa apane-apane bAdarakAkA pramANa hotA hai aura zeSa bahubhAga sUkSmakAyika jIvoMkA pramANa hotA hai / yahA~ bhI bhAgahAra pUrvokta asaMkhyAta loka mAtra hI jAnanA cAhie || 207|| pRthivIkAyika, akAyika, taijaskAyika, vAyukAyika aura sAdhAraNa vanaspati- 30 kAyikoMke sUkSmajIvoMkA jo parimANa pahale kahA hai, usameM saMkhyAtakA bhAga denepara eka bhAga pramANa aparyApta jIva aura saMkhyAta bahubhAga pramANa paryApta sUkSma jIva hote haiM / isakA 25 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 go0 jIvakANDe sahasraMgaLu 12000 / kharapRthvIkAyikakkutkRSTAyurvaSaMgaLu dvAviMzatisahasraMgaLu 22000 / apkAyikakutkRSTAyurvaSaMgaLu saptasahasraMgaLu 7000 / tejaskAyikakkutkRSTAyuSyaM dinatrayamakkuM dina 3 / vAyukAyikakkutkRSTAyurvaSaMgaLu trisahasraMgaLu 3000 / vanaspatikAyikakkutkRSTAyurvarSagaLu dazasahasraMgaLu 10000 / evaM paramAgamoktapaMcasthAvaraMgaLutkRSTasthitigaLu paryAptakAlamakkumaparyAptakAlamaMtarmuhartamAtramadaM noDe saMkhyeyaguNatvaM suprasiddhamadu kAraNadidaM kAlasaMcayamanAyisi pratisidudI peLda trairAzikaM paryAptAparyAptakAladvayaminitaka 211 talAnumitu sUkSmapRthvIkAyikaMgaLu Aguttiralu-AgalumitumaparyAptakALe nitu sUkSmapRthvIkAyikaMgaLa paDeyal bakkuma budu baMda labdhaM sUkSmapRthvIkAyikarAzisaMkhyAtekabhAgamAtraM tdpryaaptsuukssmjiivraashiprmaannmkkuN| pra 214 ph=108| i| 21 / lbdhN=010| 8 / 1 saMkhyAtakka saMdRSTi paMcAMkaM / 10 evaM paryAptaMgaLgaminta trairAzikaM mADalpaDuguM pra2 14 / pha= 0 10 / 8 / i = 2 1 / 4 labdhaM skAyikajIvAnAmutkRSTAyuSo dvAdazadvAviMzatisaptatridazasahasravarSatridinapramitatvena antarmuhUrtamAtrAparyAptakAlAt 21 paryAptakAlasya saMkhyeya gaNatvaprasidadheH / tasmAtkAraNAttatparyAptAparyAptakAladvayena / / 1 anena 2 / / 4 yadyetAvantaH sUkSmapRthvIkAyikA jIvAH / 10 / 8 labhyante tadA etAvadaparyAptakAlena 2 1 kiyantaH sUkSmapRthvokAyikajIvA labhyante ? iti pairAzikena labdhaH saMkhyAtakabhAgamAtraH tadaparyAptajIvarAzirbhavati 15 = tathA-pra 2 / 4 / pha =a / 10 / 8 / 10 / 8 / 1 saMkhyAtasya saMdaSTiH paJcAGgaH / 9 / 9 / 5 kAraNa yaha hai ki aparyAptakA kAla antarmuhUrtamAtra hai aura usase unake paryAptakoMkA kAla saMkhyAta guNA hai / komala pRthvIkAyika jIvakI utkRSTa Ayu bAraha hajAra varSa, khara pRthivIkAyika jIvakI utkRSTha Aya bAIsa hajAra varSa, jalakAyika jIvakI utkRSTa Ayu tIna hajAra varSa, vAyukAyika jIvakI utkRSTa Ayu dasa hajAra varSa aura taijaskAyika jIvakI utkRSTa 20 Ayu tIna rAta-dina honese antamuhUrtamAtra aparyApta kAlase paryApta kAla saMkhyAtaguNA prasiddha hai| isa kAraNase pRthvIkAyikake paryApta aura aparyApta donoM kAloMmeM yadi samasta sUkSma jIva pAye jAte haiM, to antarmuhUrtamAtra aparyApta kAlameM kitane pAye jAyeMge ? aisA trairAzika karanepara 1. paryAptakAlo'yaM 2 1 / 1 aparyApta kAlo'yaM 2 1 dvAvapi militvA 2 1 / 1 evaM jAtam / asya saMdRSTiH / 21 / 4 / rUpAdhikasaMkhyAtasya rUpAdhikacaturaGkatvaM kRtvamityarthaH / Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = a 10 / 10 18 / 4 9191915 tatparyyApta rAzipramANaM karNATavRtti jIvatattvapradIpikA paryApta pRthvI kAya sUkSmajIvarAzipramANamakkuM evaM sUkSmAkAyikAdi ga paryAptAparyyAptaparimANaM taralpaDuguM / kAlasaMcayAzrita saMkhyAnayanamI prakAramelleDeyola meMforces | akAyikasUkSmAparyyApta rAzi - 10 / 10 18 tatparyyApta rAzipramANaM 9 / 9 / 5 = 0 10 / 8 / 4 9 / 9 / 5 tejaskAyikAparyyAtasUkSmajIvarAzipramANaM = | 8|4 9 / 5 tatparyyApta jIvarAzipramANaM 343 vAyukAyikAparyyAptasUkSmajIvarAzipramANaM 5 =a / 10 / 10 / 10 / 8 / 4 9 9 9 9 / 5 = a / 10 / 10 / 10 / 8 9999 / 5 sAdhAraNasUkSma aparyAptajIvarAzipramANaM 12 = 8 tatparyyApta rAzipramANaM 13 = 84 9 / 5 9 5 =a18 9 15 pallA saMkhejjavahidapadaraM gulabhAjide jagappadare / jalabhUNicAdarayA puNNA AvaliasaMkhabhajidakamA || 209 || palyA saMkhyAtApahRtaprata rAMgulabhAjite jagatpratare / jalabhUnipabAdarAH pUrNAH AvalyasaMkhya- 10 bhajitakramAH // krameNa labdhaH sUkSmAkAyikA paryApta rAziH / 10 / 10 / 8 / 1 tatparyApta rAziH 9 / 9 / 9 / 5 tatparyApta rAziH / i 2 1 / 4 / iti trairAzikena labdhastatparyAptajIvarAzirbhavati / 10 / 8 / 4 evamuktatrairAzikadvaya9 / 9 / 5 sUkSmatejaskAyikAparyApta rAziH / 8 / 1 9 / 5 rAziH = a / 10 / 10 / 10 / 8 / 1 tatparyApta rAzi:- / 10 / 10 / 10 / 8 / 4 suukssm9|9|9 / 9 / 5 9 / 9 / 9 / 9 / 5 sAdhAraNAparyAptajIva rAziH 13 / 8 / 1 tatparyAptarAzi : 13 / 8 / 4 / / 208 / / 9 / 5 9 / 5 / 10 / 10 / 8 / 4 / 9 / 9 / 9 / 5 = / 8 / 4 sUkSmavAyukAyikAparyApta 9 / 5 pramANarAzi paryApta aparyApta donoM kAloMke samayoMkA samUha, phalarAzi sUkSmajIvoMkA pramANa, icchArAzi aparyAptakAlake samayoM kA pramANa / so phalarAzise icchArAziko guNA karake pramANarAzikA bhAga dene para jo labdha rAzikA pramANa AtA hai, utane hI sUkSma pRthvIkAyika aparyApta jIva jAnanA / tathA pramANarAzi aura phalarAzi pUrvokta tathA icchArAzi paryAptakAla karanepara labdharAzikA jo pramANa AtA hai, utanA hI sUkSma pRthvIkAyika paryApta jIvoMkA pramANa 20 jAnanA / isIse saMkhyAtakA bhAga denepara eka bhAga pramANa aparyApta aura bahubhAga pramANa paryApta kahe haiM / isI prakAra ukta donoM trairAzika ke anusAra apane-apane sarvakAlako pramANa rAzi, apane-apane pramANako phalarAzi aura aparyAptakAla tathA paryAptakAlako icchArAzi banAkara labdharAzi pramANa sUkSma aSkAyika, sUkSmatejaskAyika, sUkSmavAyukAyika aura sUkSmasAdhAraNa vanaspatikAyika paryApta aura aparyApta jIvoMkA pramANa jAnanA ||20|| 25 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 go0 jIvakANDe palyAsaMkhyAtabhAgApahRtapratarAMguladidaM jagatpratayaM bhAgisuttiralAvudoMdu labdhaM tAvatpramitaM bAdarApkAyikaparyAptajIvaMgaLappuvI - rAziyanAvalyasaMkhyAtabhAdidaM bhAgisi baMda labdhapramitaM bAdarapRthvIkAyikaparyAptajIvaMgaLa pramANamakkuM = mattamI rAziyanAvalya p| saMkhyAtadidaM bhAgisi baMda labdhapramitaM pratiSThitapratyekaparyAptajIvarAzipramANamakkuM = mattamI pa99 5 rAziyanAvalyasaMkhyAtadidaM bhAgisi baMda labdhapramitamapratiSThitapratyekaparyAptajIvaMgaLa pramANamakkuM nigodazabdadinilli nigodAzritaMgaLappa pratiSThitapratyekaMgaLge grahaNamakkaM sAdhAraNa x pa999 palyAsaMkhyeyabhAgApahRtapratarAGgulena jagatpratare bhAjite yallabdhaM tadvAdarApkAyikaparyAptajIvarAzipramANaM bhavati 4 asmin rAzo AvalyasaMkhyeyabhAgena bhakte yallabdhaM tadvAdarapRthvIkAyikaparyApta jIvarAzipramANaM // bhavati 4 / 9 / punaH asmina rAzau AvalyasaMkhyeyabhAgena bhakte yallabdhaM tatapratiSThitapratyekajIvarAzipramANaM bhavati 4 / 99 punaH asmin rAzI AvalyasaMkhyeyabhAgena bhakte yallabdhaM tadapratiSThitapratyekaparyAptajIvarAzi pramANaM bhavati / 4 / 9 / 9 / 9 / nigodazabdena atra nigodAzritAH pratiSThitapratyekA eva gRhyante / na palyake asaMkhyAtaveM bhAgase bhAjita pratarAMgulakA bhAga jagatpratarameM denese jo labdha Aye, utanA bAdara apkAyika paryApta jIvarAzikA pramANa hotA hai / isa rAzimeM AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga denepara jo labdha Ave, utanA bAdara pRthvIkAyika paryApta jIvarAzi15 kA pramANa hai| punaH isa rAzimeM AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga denepara jo labdha Ave, utanA bAdara pratiSThita pratyeka jIvarAzikA pramANa hai / punaH isa rAzimeM AvalIke asaMkhyAtave bhAgase bhAga denepara jo labdha Ave, utanA bAdara apratiSThita pratyeka paryApta rAzikA pramANa Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 345 gaLgilleke doDe muMda suvyaktamAgi peLdapanappuridaM / illiyAvaLiyasaMkhyAtabhAgakkaMka saMdRSTi nvaaNk|9|| biMdAvalilogANamasaMkhaM saMkhaM ca teuvAUNaM / pajjattANa pamANaM tehi vihINA apajjattA / / 210 // vRMdAvalilokayorasaMkhyaM saMkhyaM ca tejovAyUnAM paryAptAnAM pramANaM taivihInA apryaaptaaH|| 5 vRMdAvaliyana lokavana yathAsaMkhyamasaMkhyAtadidaM saMkhyAtadidaM bhAgisi baMda labdhamAtraM bAdaratejaskAyikaparyAptaMgaLaM baadrvaayukaayikpryaaptNglumppuvu| te= bApa =8= vA= bA=pa= = bAdarazabdakkaprayogamappudarinne tariyalpajugumeM borDa peraro sUkSmaMgaLNe penda kAraNadidamilli bAdaraMgaLage grhnnmkkuN| taivihInA aparyAptAH syuH| tatsUtradvayoktaMgaLappa bAdarajala bhU / ni|p| tejovAyuparyAptajIvarAzivihInaMgaLappa taMtamma bAdaraapkAyikAdijIvarAzigaLe 10 taMtamma'paryApmajIvarAzipramANaMgaLappuvu / bAdaraapkAyikAparyAptaMgaLu / 10 / 10 / 2 // bAdarapRthvIkAyikAparyAptajIvaMgalu = 3 / 10 E4 apratiSThitapratyekAparyAptaMgaLu = a = a 2 A allo o O sAdhAraNAH teSAmagre vaktavyaM kathitatvAt / atra AvalyasaMkhyeyabhAgasya saMdRSTinavAGkaH 9 // 209 // vandAvalerasaMkhyAtabhaktakabhAgamAtrAH bAdaratejaskAyikaparyAptajIvA bhavanti tathA lokasya saMkhyAta bhaktakabhAgapramitA bAdaravAyukAyikaparyAptajIvA bhavanti / / sUkSmANAM tu prAkkathitatvAt atra bAdarA eva 15 hotA hai / gAthAmeM Aye 'ni' akSarase nigoda zabdase nigodoMke Azrita pratiSThita pratyeka hI grahaNa kiye gaye haiM, sAdhAraNa jIva nahIM; kyoMki Age unakA spaSTa kathana kiyA hai / / 209 // ghanAvalIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra bAdara tejaskAyika paryApta jIva hai / tathA lokameM saMkhyAtakA bhAga denese labdha eka bhAga pramANa bAdara vAyukAyika paryAptajIva hote haiN| sUkSma jIvoMkA pramANa pahale kahA hai isalie yahA~ bAdara jIvoMkA hI grahaNa kiyA hai| pahale jo do 2. gAthAoMse bAdara jalakAyika, pRthivIkAyika, sapratiSThita, apratiSThita, tejaskAyika aura 1. vyaktaM mu| Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe 346 pratiSThitapratyekAparyApnaMgaLu = // bAdaratejaskAyikApaniMgaLu = a 8 bAdara // 0 vAyukAyikApaniMgaLa 3 3 / 10 / 10 / 10 / 2 / 99 9 91 sAhAraNabAdaresu asaMkhaM bhAgaM asaMkhagA bhaagaa| puNNANamapuNNANaM parimANaM hodi aNukamaso // 211 / / sAdhAraNabAdareSvasaMkhyaM bhAgamasaMkhyakA bhaagaaH| pUrNAnAmapUrNAnAM parimANaM bhvtynukrmshH|| sAdhAraNabAdaraMgaLoLAvuvu kelavu paryAptakaMgaLavarapramANaM tadrAziyoLasaMkhyAtekabhAgaparimANamakku 13 = mivara asaMkhyAta bahubhAgigaLa'paryAptaMgaLakku 13 = 6 maditanukramadidamA sarvabAdaraparyAptabhavaMgaLaro durlabhatvamAcAryasaMpradAyAnukramamanAyisi tadalpasaMkhyatvamuktamAyatu / kAlasaMcayamanAyisi peLakeyillebudidAcAryyana hRdyN| illi asaMkhyAtakka saMdRSTi 10 sptaaNk| Avali asaMkhasaMkheNavahida padaraMguleNa hidapadaraM / kamaso tasatappuNNA puNNUNatasA apuNNA hu // 212 / / AvalyasaMkhyasaMkhyenAvahRta pratarAMgulena hRtaprataraH / kramazastrasatatpUrNAH pUrNonatrasAH apUrNAH khalu // 18 gahyante / taiH sUtradvayoktabAdarajalabhUnipatejovAyuparyAptajIvarAziiivahInAH svasvabAdarApkAyikAdirAzaya eva svasvAparyAptajIvarAzayo bhavanti // 210 // sAdhAraNabAdareSu ye paryAptajIvAsteSAM pramANaM tadrAzerasaMkhyAtakabhAgamAtraM bhavati / 13 - 1 zeSAH asaMkhyAtabahubhAgAH aparyAptA bhavanti 13 3 / 6 anena anukrameNa tatsarva bAdaraparyAptabhavAnAM durlabhatvamityA 9 / 7 cAryasaMpradAyAnukramamAzritya tadalpasaMkhyatvamuktam / kAlasaMcayamAzritya kathanaM nAstIti AcAryasya hRdayam / / 211 // 20 vAyukAyika jIvarAzikA pramANa kahA thA, usameM-se apane-apane paryApta jIvoMke pramANako ghaTAnepara jo zeSa rahe, utanA-utanA apane-apane bAdara aparyApta jIvoMkA pramANa jAnanA // 210 / / ___ sAdhAraNa bAdaroMmeM jo paryApta jIva haiM, unakA pramANa sAdhAraNa bAdaroMkI rAzike asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hai| zeSa asaMkhyAta bahubhAga pramANa aparyApta hote haiN| isa anukramase sAdhAraNa bAdaroMmeM paryApta bhavoMkA durlabhapanA kahA hai| isa AcArya paramparAke anukramako 25 lekara bAdaroMmeM paryAptakoMkI saMkhyA thor3I kahI hai| yahA~ kAlake saMcayako lekara kathana nahIM hai| aisA AcAryakA abhiprAya hai // 21 // Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 347 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA AvalyasaMkhyAta bhArgAdidamuM zuddhasaMkhyAtadidamuM bhAgisalpaTTa pratarAMgulaMgaLa damava hRtajagatprataraM yathAsaMkhyaM trasarAziyuM tatparyyAptarAziyumakkuM / pUrNonatra saMgaLu mapUrNaMgaLappUvumilliyaM paryAptabhavaMgaLage durlabhatvame paryAptajIva saMkhyAlpatvakkaM kAraNamakkuM / tra tatparyyApta rAzipramANamidu aparyApta rAzipramANamakku pUrNaH // 2 5 apanayana 1111 4 2 a 05 = 4 / 2 2 a dRSTi / 5 anaMtaraM bAdara tejaskAyikAdi SaTrarAzigaLage saMkhyAvizeSanirNayAtthaM gAthAdvayamaM vedaparu / Avali asaMkhabhAgeNa vahidapallUNa sAyaraddha chidI | 1. trairAzika Adi pAThaH ma pratI nAsti / = 2. vizadatayA tu 4) evaM bhavati / 2 a - M bAdaratepaNibhUjalabAdANaM carimasAyaraM puNNaM // 213 // AvalyasaMkhyabhAgenAvahRtapalyonasAgarArddhacchedAH / bAdaratepanibhUjalavAtAnAM caramasAgaraH 5 = AvalyasaMkhyAtabhAgabhaktapratarAGgulena bhAjitajagatprataramAtraM sAmAnyatrasarAzipramANaM bhavati / 4 tathA 2 a 'trairAzika vidhiyididitAdaru = saMkhyAtabhaktapratarAGgulena bhaktajagatprataramAtra tatparyApta rAzipramANaM bhavati 4 / pUrNatrasarAzirahitaH sAmAnya 5 = trasarAzireva apUrNatrasarAzipramANaM bhavati 40-5 atrApi paryAptabhavAnAM durlabhatvamevaH paryAptajIvasaMkhyAlpatvakAraNam // 212 // atha bAdaratejaskAyikAdiSaDrAzInAM saMkhyAvizeSanirNayArtha gAthAdvayamAha - AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAjita pratarAMgulakA bhAga jagatpratara meM denese jo labdha 15 Ave, utanA sAmAnya trasarAzikA pramANa hotA hai| tathA saMkhyAtase bhAjita pratAMgulakA bhAga jagatpratara meM dene se paryApta sarAzikA pramANa hotA hai / sAmAnya trasarAzi meM se paryApta trasa - rAziko ghaTA denepara jo zeSa rahe, utanA aparyApta sarAzikA pramANa hotA hai / yahA~ paryApta bhavoM kI durlabhatA hI paryApta jIvoMkI saMkhyAke alpa honekA kAraNa hai || 212 || Age bAda tejaskAyika Adi chaha rAziyoMkI saMkhyAvizeSake nirNaya ke lie do 20 gAthAe~ kahate haiM Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 go0 jIvakANDe bAdaratejaskAyikApratiSThitapratyekapratiSThitapratyekapRthvIjalavAyukAyikaMgaLappAru rAzigagarddhacchedaMgaLa pramANaMgaLa peLalpaDugumavaroLa modala tejaskAyika bAdarajIvarAzigarddhacchedaMgaLenitappuveMdoDA'valyasaMkhyAtabhAdidamavahRtapalyonasAgaropamapramitaMgaLappuvu / te=bA = / = a tadarddhacchedaMgaLu sA pa mattamAvalyAsaMkhyAtekabhAgamanAvalyasaMkhyAtaikabhAdiMda bhaagisidekbhaaghonsaagrprmitNglprtisstthitprtyekjiivraashiglddhcchedNglppuvu| apra: / tadarddhacchedaMgaLu sA mattaM tadekabhAgamanAvalyasaMkhyAdidaM bhAgisidekabhAgahInasAgaropamapramitaMgaLu pratiSThitapratyekajIvarAzigarddhacchedaMgaLappuvu = a = a / tadarddhacchedaMgaLu sA -pa mattaM tadekabhAgamanAvalyasaMkhyAtadida bhAgisikekabhAgahInasAgaropamapramitaMgaLu bAdarabhUkAyikajIvarAzigarddhacchedaM gaLappuvu bhU = bA = a 10 tadarddhacchedaMgaLu sA -pa mattaM tadekabhAgamanAvalyasaMkhyAtadidaM 10 bhAgisidekabhAgonasAgaropapramitaMgaLu baadraapkaayikjiivraashigrddhcchedNglppuvu| a = bA = = a 10 / 10 tadarddhacchedaMgaLu sA - pa mattaMsaMpUrNasAgaropamapramitaMgaLu 99999 bAdaravAyukAyikajIvarAzigaMLarddhacchedaMgaLappuvu / vA = bA = 0 10 / 10 / 10 tadarddhacchedaMgaLu / ardhacchedAH khalu bAdaratejaskAyikajIvarAzeH AvalyasaMkhyeyabhAgabhaktapalyanyanasAgaropamapramitA bhavanti saa-p| apratiSThitapratyekajIvarAzeH punaH ekavArAvalyasaMkhyeyabhAgabhaktapalyanyUnasAgaropamamAtrA bhavanti 15 saa-p| pratiSThitapratyekajIvarAzeH punarekavArAvalyasaMkhyeyabhAgApahRtapalyarahitasAgaropamasaMkhyA bhavanti / saa-p| . bAdarabhUkAyikajIvarAzeH punarekavArAvalyasaMkhyeyabhAgabhaktapalyahInasAgaropamapramANA bhavanti / 9 / 9 / 9 sA- bAdarApkAyikajIvarAzeH punarekavArAvalyasaMkhyeyabhAgabhAjitapalyavihInasAgaropamamAtrA bhavanti / bAdara tejaskAyika, apratiSThita aura sapratiSThita vanaspati, pRthvI, apa , vAyu ina chahoM kI rAzike arddhacchedoMkA pramANa kahate haiM / AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase palyameM bhAga denese 20 jo eka bhAga Ave, use sAgarameM-se ghaTAnepara bAdara tejaskAyika jIvarAzike arddhacchedoMkA pramANa hotA hai| do bAra AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase palyameM bhAga dekara labdhako sAgara meMse ghaTAnepara apratiSThita pratyeka jIvarAzike arddhacchedoMkA pramANa hotA hai| tIna bAra AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase palyameM bhAga dekara labdhako sAgarameM-se ghaTAnepara pratiSThita pratyeka jIva rAzike adhacchedoMkA pramANa hotA hai| cAra bAra AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase palyameM bhAga 25 denepara jo labdha Ave,use sAgarameM se ghaTAnepara zeSa bAdara pRthvIkAyika jIvarAzike ardha cchedoMkA pramANa hotA hai| pA~ca bAra AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase palyameM bhAga denepara jo labdha Ave, utanA sAgarameM-se ghaTAnepara jo zeSa rahe utanA bAdara apkAyika jIvarAzike Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jovatattvapradIpikA 349 sA caramasAgaropameM vidaridaM vAyukAyikabAdarajIvarAzigarddhacchedaMgaL peLalpaTuvadu kAraNadidaM // tevi viseseNahiyA pallAsaMkhejjabhAgametteNa / tamhA te rAsIo asaMkhalogeNa guNidakamA // 214 / / te'pi vizeSeNAdhikAH palyAsaMkhyAtaikabhAgamAtreNa / tasmAt te rAzikA asaMkhyalokena gunnitkrmaaH|| tepi A arddhacchedaMgalaM pUrvapUrvagaLaM noDaluttarottaraMgaLa palyAsaMkhyAtabhAgamAdidaM dvitIyAdigaLoLu palyAsaMkhyAtekabhAgamAtrada bahubhAgamAdidamadhikAdhikaMgaLappuvu / saMdRSTi te / tadarddha sA pa pa 8 / apra : / tadarddhaccheda sA pa 58 / 58 ni: Ear tadarddhaccheda sA pa pa 858 / 58 tadarddha saa| papa8 pa 8 8 / 8 9 99 999 9999999999 a = 010 / 10 tadarddha saa| pp8|18|18 / 18 |p1 10 999 / 999 / 9999 / 99999 vA Ea|10 / 10 / 10 tadarddha sA -papa 8 / 18 / 8 / 58 // 18 // 58 9 / 99 / 999 / 9999 / 99999 / 99999 iMtu bAdaratejaskAyikajIvaMgaLalucchedaMgaLaM noDalu dvitIyApratiSThitapratyekAdigaLoLAvalyasaMkhyAtekabhAgadidabhAgisidaMtappa palyAsaMkhyAtaikabhAgama pa nidanAvalyasaMkhyAtekabhAgadidaM bhAgisi bhAgisi bahubhAga bahubhAgAdhikakramadidaM pogi crmbaadrvaayukaayikjiivNglolekbhaagmeydhikmmkkuN| saMdRSTigaLu :apra= / p8| nni| p8| bhuu|p8 j|p8| vaa|p1 99 / 999 9 999 / 99999 / 99999 / sA-pa bAdaravAyukAyikajIvarAzeH sampUrNasAgaropamapramitA bhavanti / sA carimasAyaraM puNNamiti 9 / 9 / 9 / 9 / 9 vacanAt // 213 // ___ yataH kAraNAt te uktArdhacchedarAzayaH bAdaratejaskAyikoktArdhacchedarAzitaH apratiSThitapratyekAdInAmuktArdhacchedarAzayaH paJcApi AvalyasaMkhyeyabhAgabhaktapalyAsaMkhyeyabhAgamAtreNa svasvaikaikavizeSeNa kramazaH evaMvidhena- 20 a pa 8 9 / 9 Ni pa 8 9 / 9 / 9 / 9 / 9 / 9 / 9 ja pa 8 | vA pa 1 9 / 9 / 9 / 9 / 9 9 / 9 / 9 / 9 / 9 ardhacchedoMkA pramANa hotA hai / bAdara vAyukAyika jIvarAzike ardhacchedoMkA pramANa sampUrNa sAgara hai kyoMki gAthAmeM "carima sAyaraM puNNaM" aisA kahA hai // 213 // jisa kAraNase bAdara tejaskAyikakI ukta ardhacchedarAzise apratiSThita pratyeka Adi ukta pA~coM bhI ardhaccheda rAziyAM AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAjita palyake asaMkhyAtaveM 25 bhAga mAtra apane-apane eka-eka vizeSase kramase adhika haiM, tisa kAraNase jitanA-jitanA 1. ma loladhikAdhika / Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 madu kArarNAdidamIyadhikAdhikArddhacchedapramitadvikAnyonyAbhyAsa saMbhUtA saMkhyAtalorkAdidaM bAdaratejaskAyikajIvarAziyaM noDalu guNitakramaMgaLapuvinnavaredhikArddhacchedapramita dvikAnyonyAbhyAsa saMbhUtAsaMkhyAtalokotpattikramaM toralpaDuguM adete dorDa :- modaloLanne vara maMkasaMdRSTiyidaM torapaDuguM / tasmAtte rAzikA asaMkhyAtalokena guNitakramAH eMditu pevdarappudarinilli trairAzika mADalpaDugu / SoDaza dvikAnyonyAbhyAsaviralanarAzige yettalAnuM paNNaTThi rAzi paDeyalbaruttiralumAgalu catuH SaSTi dvikAnyonyAbhyAsaviralanarAzi tappa rAzi paDeyalpaDugumeditu pramANa phala icchArAzigaLaM mADi pra vide 2 pa iSTa 65 = i / vi de 2 / 64 labdhAnayanavidhAnado vizeSakaraNasUtradAvude do 5 16 adhikAH santi tataH kAraNAt tattadadhikapramitatadvikAnyonyAbhyAsa saMbhUtA saMkhyAtalokena te jIvarAzayo 10 guNitakramA bhavanti / tadasaMkhyAtalokotpattikramaH aGkasaMdRSTyartha saMdRSTibhyAM darzyate tatrAGkasaMdRSTyA yathA-SoDazadvikAnyonyAbhyAse yadi paTTirAzilabhyate tadA catuHSaSTidvikAnyonyAbhyAse ko rAzilabhyate iti pramANaphalecchArAzIn kRtvA labdhAnayane karaNasUtramAha ardhacchedoM kA adhika pramANa kahA hai, utane utane due rakhakara paraspara meM guNA karanese jo 15 yathAsambhava asaMkhyAta loka mAtra pramANa hotA hai, utane pramANa ve jIvarAziyA~ kramase guNita hotI haiM / yahA~ asaMkhyAta lokakI utpattikA krama aMkasaMdRSTise dikhAte haiM - jaise yadi solaha jagaha do-doke aMka rakhakara paraspara meM guNA karanepara paiMsaTha hajAra pA~ca sau chattIsa labdha AtA hai, to cauMsaTha jagaha due rakhakara paraspara meM guNA karanese kyA rAzi prApta hogii| isa prakAra pramANarAzi 16, phalarAzi paNNaTTI aura icchArAzi 64 rakhakara phalase icchArAziko 20 guNA karake pramANarAzi se bhAga denepara labdhakA pramANa AtA hai| 25 vizeSArtha- paM. ToDaramalajIne apanI TIkAmeM ise aMkasaMdRSTi se spaSTa kiyA hai / use yahA~ diyA jAtA hai / palyakA pramANa hai - 65536 paiMsaTha hajAra pA~ca sau chattIsa / AcalI ke asaMkhyAtaveM bhAgakA pramANa hai-ATha / sAgarakA pramANa hai -chaha lAkha pacapana hajAra tIna sau sATha 655360 | kalpita palya paNNaTThImeM eka bAra, do bAra, tIna bAra, cAra bAra aura pA~ca bAra kalpita AvalIkeM asaMkhyAtaveM bhAga AThase bhAga denepara kramase ikyAsI sau bAnabe 8192, eka hajAra caubIsa 1024, eka sau aTThAIsa 128, solaha 16 aura do 2 Ate haiM / ye krama ATha-ATha gune ghaTate hue haiN| inako kalpita sAgara ke pramANa chaha lAkha pacapana hajAra tIna sau sATha-se ghaTAie / antimameM kucha bhI nahIM ghaTAnA; kyoMki usakA pramANa pUrNa sAgara hai / taba agnikAyika AdikI ardhaccheda rAzikA pramANa 647168, 654336, 655232, 655344, 655358 aura 655360 hotA hai / yahA~ adhikakA pramANa lAneke lie paNaTThIko sAtase guNAkara do, tIna, cAra, pA~ca bAra AThakA bhAga denepara tathA antameM ekase guNA karake pA~ca bAra AThakA bhAga denepara ikahattara sau ar3asaTha 7168, ATha sau chiyAnabe 896, eka sau bAraha 112, caudaha 14 aura do 2 kramase adhikakA pramANa AtA hai / isI prakAra yathArtha meM bhI jAnanA / 351. 30 de 2 pra / vi 16 / pha65 = / ivi 64 2 go0 jIvakANDe 0 vara ekA ccheda / Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 351 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA diNNacchedeNavahidaiTTacchedehi payadaviralaNe bhajide / laddhammidaiTTarAsINaNNoNNahadIe hodi payadadhaNaM // 215 // deyarAzyaddhacchedaMgALadaM phalabhUteSTarAzyarddhacchedaMgaLaM bhAgisi tallabdhadidaM sAdhyabhUtaprakRtarAziya viralanarAziyaM bhAgisi tallabdhapramiteSTarAziyananyonyAbhyAsadidaM sAdhyabhUtaprakRtadhanamakkumeM dilli pramANarAziya deyArddhacchedamoMdu 1 iridaM phalabhUteSTarAzi paNNaTThi ida 65 = arddhacchedaMgaLu 5 viralanaMgaLu 16 padinAru I rAziyaM bhAgisi 16 baMda labdhamuM manitayakku 16 / mo rAzirzAyada sAdhyabhUta prakRta dhanadarddhacchedaMgaLappa viralanarAziyaM 64 / aruvattanAlkuM bhAgisi 64 baMda 1 tallabdhaM nAlkuM 4 I rAziyaM viralisi iSTarAziyaM paNNadviyaM pratirUpamittanyonyAbhyAsa mADido 65 =65 = 65 = 65= DutpannarAzi sAdhyabhUtaprakRtadhanamekkaMTThanakkU 18 / = / miteyartha saMdRSTiIyadaminitu rUpamAtradvikAnyonyAbhyAsadidamiSTarAziyappa lokaM puTuttiraletAvadrUpa- 10 mAtraprakRtadhanadarddhacchedaMgaLananyonyAbhyAsaM mADale tappa prakRtadhanamakkuma ditu trairAzikaM mADi pra vi de 2 che che che 9 / pha= iSTarAzi = i = prakRta da vi de 2 / sA pa labdhaM prakRtadhanAnayana deyarAzyardhacchedena 1 phalabhUteSTa 65 = rAzyardhacchedAn 16 bhaktvA 16 tallabdhana sAdhyabhUtaprakRtarAzeH 18 = viralanarAzi 64 bhaktvA 64 tallabdha 4 pramiteSTarAzi 65 = / 65 = 65 / 65 = anyonyA bhyAsena sAdhyabhUtaprakRtadhanamekaTTharAzirbhavati 18 = evamarthasaMdRSTayApi-etAvatAM dvikAnAmabhyAse yadi loko 15. jAyate tadA etAvatAM dvikAnAmabhyAse ko rAzirjAyate iti trairAzikaM racayitvA vi che che che 9 / pha a iSTarAziH / = i prakRtasya vi sA-pa prakRtadhanamAnIyate-deyasya rUpadvayasya ardhacchedenaikena phalabhUteSTarAzerloka drayarAzi doke ardhaccheda eka 1 se phalabhUta iSTa rAzi paNNaTThI 65536 ke ardhaccheda solahameM 16 bhAga denepara solaha hI labdha aayaa| usa labdha solaha 16 se sAdhyabhUta prakRta rAzi ekaTThIke ardhaccheda 64 meM bhAga denepara labdha cAra 4 aayaa| cAra jagaha iSTa rAzi 20 paNNaThThIko rakhakara parasparameM guNA karanese sAdhyabhUta prakRta dhanarAzi ekaTThI AtI hai / isI prakAra arthasaMdRSTise bhI jaannaa| so pahale lokake ardhacchedoMkA jitanA pramANa kahA hai, utane due rakhakara parasparameM guNA karanese lokarAzi hotI hai, to yahA~ agnikAyika jIvarAzike ardhaccheda pramANa do-do rakhakara parasparameM guNA karanese kitane loka hoMge? isa prakAra trairAzika karanepara yahA~ pramANarAzimeM deyarAzi do, viralanarAzi lokake ardheccheda, aura 25 phalarAziloka / tathA icchArAzimeM deyarAzi do, viralanarAzi agnikAyikarAzike ardhaccheda pramANa hai| so labdharAzi lAneke lie deyarAzi doke ardhaccheda ekakA bhAga phalarAzi lokake ardhacchedoMmeM denepara lokake ardhaccheda mAtra labdha aayaa| isa labdhase agnikAyika Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 go0 jIvakANDe vidhAnakaraNasUtradidaM diNNAcchedeNavahidetyAdiiMdaM deyarUpugaLeraDararddhacchedamoMdaridaM phalarAzibhUteSTarAziyappa lokadarddhacchedaMgaLu bhAgisuttiralu labdhamumoMdariMdamuM bhAgisidadu tAvanmAtramakkumA rAziyidamicchArAzibhUtaprakRtadhanArddhacchedaviralanarAziyaM bhAgisi sA- baMda labdhaM ch| che che 9 / 9 / / lokArddhacchedabhaktakiMcinyUnasaMkhyAtapalyapramitavAraMgaLaM pa1. lokamananyonyAmyAsaM mADi5 doDe labdharAzi asaMkhyAtalokamAnaM bAdaratejaskAyikaprakRtadhanapramANamakkuM Da lokacchedabhaktamUnapramANamaM pa viralisi tAvanmAtralokaMgaLananyonyAbhyAsaM mADalu puTTida labdharAziya / che che che 9 saMkhyAtalokamAtramakku = a mA rAziyA bAdaratejaskAyikarAzige hArahAramakku = a meka doDe viralaNa rAsIdo puNa jettiyamettANi hoNaruvANi / tesiM aNNoNNahade hAro uppaNNarAsissa // [ eMbo nirNayamuMTappuradaM I bhAgahAraM muMdaNapratiSThatapratyekAdijIvarAzigaLa bhAgahAraMgaLanituma noDeyuM adhikamakkumeke doDe muMdaNa muMdaNapratiSThita pratyekAdigala UnaMgaLu mAvalyasaMkhyAtaguNahInakramaMgaLappuridaM // syArdhacchedAn bhaktvA tena labdhenecchArAzibhUtaprakRtadhanArdhacchede viralanarAzI bhakte sati sA -pa che che che 9 / 9 15 yallabdhaM lokArdhacchedabhaktaM kiJcinyanasaMkhyAtapalyapramitaM pa 1- etAvatAM lokAnAmabhyAse kRte yo labdha che che che 9 rAziH so'saMkhyAtalokamAtro bhavati- aaasya ca lokacchedabhaktanyUnapramANa pa mAtralokAche che che 9 nAmanyonyAmyAsena samutpannamasaMkhyAtalokaM stokatvAt saMdRSTayA navAkaM kRtvA nyUnarAzimAtradvikarjanitatvAt vAraM kuryAt / so'yamasaMkhyAtaloko bAdaratejaskAyikarAzirbhavati ? a / asya ca bhAgahAraH agratanA rAzike ardhacchedarUpa icchArAzimeM bhAga denepara jo pramANa AyA so lokameM ardhacchedoMse 20 kucha kama saMkhyAta palyameM bhAga denese jo pramANa AtA hai, utanA hai / so itane lokoMko rakhakara parasparameM guNA karanese jo labdha rAzi hotI hai, vaha asaMkhyAta lokamAtra hotI hai| yahI bAdara agnikAyika jIvarAzikA pramANa hai / yahA~ kucha kama saMkhyAta palya pramANa lokoMko parasparameM guNA karanese jo mahAn asaMkhyAta loka mAtra parimANa AyA, vaha to bhAjya rAzi jaannaa| aura lokake ardhaccheda pramANa lokoMko parasparameM guNA karanese jo choTA 25 asaMkhyAta lokamAtra parimANa AyA so bhAgahAra jaannaa| bhAgahArakA bhAga bhAjyameM denese jo pramANa Ave utanA hI bAdara agnikAyika jIvoMkA pramANa hai| yahA~ agnikAyika Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 353 I kramadidamapratiSThitAdirAzigaLanavizeSavivaM maM peLda trairAzikavidhAnadidamasaMkhyAtalokamAtraMgaLAguttamuttarottaraMgaLumasaMkhyAtalokaguNitakramaMgaLappuveke doDe tadbhAgahAraMgaLumUnabhedaviMdamasaMkhyAtaloka mAtraMgaLAguttamuttarottaraMgaLumasaMkhyAtalokaguNahInakramaMgaLappuveka dorDa AkAraNaM muM pendudeykkuN| illiyasaMkhyAtalokakkamAvaLiyasaMkhyAtekabhAgakkaM navAMkamayakku / 9 / madu kAraNadidamA bhAjyarAzigaLappAbahutvadoLa mUDhabhAvamaM tALdade samIkSisi bekke ylkjuvuvu|| iMtu bhagavadarhatparamezvaracArucaraNAravidadvaMdvavaMdanAnaMdita-puNyapuMjAyamAna zrImadrAya rAjaguru maMDalAcAryyamahAvAdavAdIzvararAyavAdipitAmahasakalavidvajjanacakravatti zrImadabhayasUri siddhAMtacakratti zrIpAdapaMkajarajoraMjitalalATapaTTaM zrImatkezavaNNaviracitamappa gommaTasAra karnATakavRttijIvatatvapradIpikayoLu jIvakAMDaviMzatiprarUpaNaMgaLoLaSTama kAyamArgaNAprarUpaNamahAdhikAraM prlpitmaastu| pratiSThita pratyekAdijIvarAzInAM sarvabhAgahArebhyo'saMkhyAtalokaguNitaH sattanyUnarAzInAmAvalyasaMkhyeyaguNahonakrameNa sadbhAvAt / tata eva prAguktatrarAzikakrameNAgatA apratiSThitAdirAzayo'saMkhyAtalokamAtrA api uttarottare asaMkhyAtalokaguNitakramA bhavanti / atrAsaMkhyAtalokasyAvalyasaMkhyeyabhAgasya ca saMdRSTibhUto navAGko bhAjyAlpabahutvaM jJAtvA vivecanIyaH / / 215 // ityAcAryazrInemicandraviracitAyAM gommaTasArAparanAmapaJcasaMgrahavRttau jIvatattvapradIpikAkhyAyAM jIvakANDe viMzatiprarUpaNAsu kAyaprarUpaNAnAmASTamo'dhikAraH / / 8 // jIvoMkI rAzimeM jo bhAgahAra kahA hai, vaha Ageke apratiSThita pratyeka Adi rAziyoMmeM jo bhAgahArakA pramANa pUrvokta prakArase AtA hai, una sabase asaMkhyAta loka guNA hai| kyoMki garameM-se jo-jo rAzi ghaTAyI hai, vaha kramase AvalIke asaMkhyAtave bhAga gaNA kama hai| isIlie pramANarAzi aura phalarAzi pUrvokta prakArase sthApita karake aura icchArAzimeM-se 20 viralanarAzi apane-apane ardhaccheda pramANa sthApita kara pUrvokta prakArase trairAzikake kramase AyI huI apratiSThita Adi pratyeka rAziyA~ sAmAnyase asaMkhyAta lokamAtra honepara bhI uttarottara kramase asaMkhyAta loka guNita hotI haiN| jahA~ bhAgahAra ghaTatA huA hotA hai,vahA~ rAzi bar3hatI huI hotI hai| so yahA~ bhAgahAra asaMkhyAta loka guNA kramase ghaTatA huA hai| isase rAzi asaMkhyAta loka guNA huii| yahA~ asaMkhyAtaloka aura AvalIke asaMkhyAtaveM 25 bhAgakI saMdRSTibhUta aMka bhAjyakA alpabahutva jAnakara karanA cAhie / / 215 // isa prakAra AcArya nemicandra viracita gommaTasAra apara nAma paMcasaMgrahako bhagavAn arhanta deva paramezvarake sundara caraNakamaloMkI vandanAse prApta puNyake puMjasvarUpa rAjaguru maNDalAcArya mahAvAdI zrI abhayanandI siddhAnta cakravartIke caraNakamaloMkI dhUlise zomita lalATavAle zrI kezavavarNIke dvArA racita gommaTasAra karNATavRtti jIvatarava pradIpikAkI anusAriNI saMskRtaTIkA tathA usako anusAriNI paM. ToDaramalaracita samyagjJAnacandrikA nAmaka bhASATIkAkI anusAriNI hindI bhASA TIkAmeM jIvakANDakI bIsa prarUpaNAoMmeM-se kAya prarUpaNA nAmaka AThavA~ mahA-adhikAra sampUrNa huA // 8 // Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogamArgaNAprarUNAdhikAraH / / 9 / / anantaraM zAstrakAraM yogamArgaNA prarUpaNeyaM peLalupamisuttamannevaraM modaloLa yogakke sAdhAraNalakSaNamaM peldpN| poggalavivAidehodaeNa maNavayaNakAyajuttassa / jIvassa jA hu sattI kammAgamakAraNaM jogo // 216 // pudgalavipAkidehodayena manovacanakAyayuktasya / jIvasya yA khalu zaktiH kagimakAraNaM yogH|| pudgalavipAkitvaM dehakka vizeSaNamastu / pudgalavipAkIzabdadidamaMgopAMganAmakammakka grhnnmkkuN| aMgopAMgazarIranAmakammaMgaLu dadidaM manovacanakAya paryAptipariNatanappa kAyavAGmano vargaNAvaLaMbiyappa saMsArijIvana lokamAtrapradazagatakAdAnakAraNamappAvudoMdu zaktiyadu bhAvayoga10 mkkuN| tadviziSTAtmapradezaMgaLoLAvudoMdu kiNcicclnruupprispNdmdudrvyyogmkkuN| karmama ditu palakSaNamappuradaM karmanokarmavargaNArUpapudgalaskaMdhakke jJAnAvaraNAdi krmsvruupdidmumaudaarikaadinokmmbhaavdidmuN| pariNamanahetumappudAvudAnumodu sAmarthya meM AtmapradezaparispaMdamuM yogaditu pellpdudu| kalyANaiH paJcabhirbhAntaM navakevalalabdhibhiH / zatendrapUjyapAdAbjaM puSpadantaM namAmyaham // 9 // atha zAstrakAro yogamArgaNAM prakramamANastadAdau yogasya sAdhAraNalakSaNamAha pudgalavipAkinaH aGgopAGganAmakarmaNaH, dehasya ca zarIranAmakarmaNaH, udayena manovacanakAyaparyAptipariNatasya kAyavAgmanovargaNAvalambinaH saMsArijIvasya lokamAtrapradezagatA karmAdAnakAraNaM yA zaktiH sA bhAvayogaH / tadviziSTAtmapradezeSu ca yaH kiJciccalanarUpaparispandaH sa dravyayogaH / karmeti lakSaNena karmanokarmavargaNArUpapudgalaskandhasya jJAnAvaraNAdikauMdArikAdinokarmabhAvena pariNamanaheturyatsAmarthya Atmapradezaparispandazca pA~ca kalyANakoM aura nava kevalalabdhiyoMse zobhita tathA sau indra jinake caraNa kamala ko pUjate haiM,una puSpadanta bhagavAnako maiM namaskAra karatA huuN| Age zAstrakAra yogamArgaNAko prArambha karate hue usake AdimeM yogakA sAdhAraNa lakSaNa kahate haiM25 pudgalavipAkI aMgopAMga nAmakarma aura zarIranAmakarmake udayase mana-vacana aura kAyaparyAptirUpase pariNata tathA kAyavargaNA vacanavargaNA aura manovargaNAkA avalambana karanevAle saMsArI jIvake lokamAtra pradezoMmeM rahanevAlI jo zakti karmoko grahaNa karane meM kAraNa hai,vaha bhAvayoga hai| aura usa zaktise viziSTa Atma pradezoM meM jo kucha halana-calana rUpa parispanda hotA hai vaha dravya yoga hai / 'karma' isa zabdase karma vagaNArUpa pudgala skandhoMko 30 jJAnAvaraNa Adi karma rUpase aura nokarmavargaNArUpa pudgala skandhako audArika Adi nokarma Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 351 aMgopAMgazarIranAmakarmodayaLidaM manovargaNAyAtapudgalaskaMdhaMgaLa AhAravargaNAyAtanokarmapudgalaskaMdhaMgaLa saMbaMdhadidaM jIvapradezaMgaLge, agnisaMbaMdhadine tu lohakka dahanazaktipuTugumaMte karmanokAdAnazaktisAmarthya puTugume budidu bhAvAtyaM / anaMtaraM yogavizeSamaM penda maNavayaNNANa pauttI saccAsaccabhayaaNubhayatthesu / taNNAmaM hodi tadA tehi du jogA hu tajjogA // 217 // manavacanayoH pravRttayaH satyAsatyobhayAnubhayAtrtheSu tannAma bhavati tadA taistu yogAt khalu tdyogaaH|| satyAsatyobhayAnubhayAtthaMgaLoLAvukalavu pravRttigaLu manovacanaMgaLgettazh jJAnavAkprayogajananadoL jIvaprayalaMgaLA pravRttigaLge satyAditannAmamakkuM satyamana ityAdi / tu matte taistu yogAt A satyAdyatthaMgaLoDane saMbaMdhadattaNidaM khalu sphuTamAgi tAH A manovacanapravRttigaLaM / tadyogAH satyAdivizeSaNaM gaLidaM viziSTaMgaLappa nAlka manoyogaMgaLu nAlkaM vaagyogNglumppuvu| samyagjJAnaviSayamappatthaM satyameM vudu yathA jalajJAnaviSayaM jalaM snAnapAnAdyayakriyAsadbhAvadidaM / yoga ityucyate / aGgopAGgazarIranAmakarmodayena manobhASAvargaNAyAtapudgalaskandhAnAM AhAravargaNAyAtanokarmapudgalaskandhAnAM ca saMbandhena jIvapradezAnAmagnisaMyogena lohasya dahanazaktivat karmanokarmAdAnazaktiH sAmarthya- 15 mutpadyate iti bhAvArthaH // 216 // atha yogavizeSamAha satyAsatyobhayAnubhayArtheSu yAH pravRttayaH manovacanayoH tadA jJAnavAkprayogajanane jIvaprayatnarUpapravRttInAM satyAdi tannAma bhavati satyamana ityAdi / tu-punaH taiH satyAdyarthaH saha yogAt-saMbandhAt, khalu-sphuTaM, tAH manovacanapravRttayaH, tadyogAH-satyAdivizeSaNaviziSTAH, catvAro manoyogAzcatvAro vAgyogAzca bhavanti / samyagjJAnaviSayo'rthaH satyaH yathA jalajJAnaviSayo jalaM snAnapAnAdyarthakriyAsadbhAvAt / mithyAjJAnaviSayo'rthaH 20 asatyaH yathA jalajJAnaviSayo marIcikAcakre jalaM snAnapAnAArthakriyAvirahAta / satyAsatyajJAnaviSayo'rthaH ubhayaH rUpase pariNamanameM hetu jo sAmarthya hai tathA AtmapradezoMke parispandako yoga kahate haiN| bhAvArtha yaha hai ki jaise agnike saMyogase lohemeM dahana zakti hotI hai, usI taraha aMgopAMga zarIra nAmakarmake udayase manovargaNA tathA bhASAvargaNAke Aye pudgala skandhoMke aura AhAravargaNAke Aye nokarma pudgala skandhoMke sambandhase jIvake pradezoMmeM karma aura nokarmako 25 grahaNa karanekI zakti utpanna hotI hai / / 216 // Age yogake bhedoMkA lakSaNa kahate haiM satya, asatya, ubhaya aura anubhayarUpa padArthoM meM jo mana aura vacanakI pravRttiyA~ hotI haiM.taba jAnane aura vacanakA prayoga karane meM jIvake prayatnarUpa vRttiyA~ satya Adi una nAmavAlI hotI haiM jaise satya mana ityAdi / punaH una satya Adi arthoke sambandhase ve mana 30 vacanakI pravRttiyA~ satya Adi vizeSaNase viziSTa honese cAra manoyoga aura cAra vacana yoga hote hai / samyagjJAnake viSayabhUta arthako satya kahate haiN| jaise jalajJAnakA viSaya jala satya hai, kyoMki snAna pAna Adi artha kriyA usameM pAyI jAtI hai| mithyA jJAnakA viSaya padArtha asatya hai / jaise marIcikAmeM jala jJAnakA viSaya jala asatya hai,kyoMki usameM snAna 1. malamappa / Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 go0 jIvakANDe mithyAjJAnaviSayamappaNamasatyaM eMtogaLjalajJAnaviSayamappa marIcikAcakradoL jalaM snAnapAnAdyarthakriyAvirahaviMdamasatyaM / ____ satyAsatyajJAnaviSayamappaya'mu bhayamakkuM / satyAsatyameM budatyaM / ye togaLu ghaTajJAnaviSayamappa kamaMDaluvinoLa ghaTaM / yilli jaladhAraNArthakriyAsadbhAvamuMTappuridaM satyatayu ghaTAkAravikalayiMdamasatyateyu pratItiyakkuma ditu idu gauNArthamagnirmANavakaH eMdotyAdirUpaM / anubhvjnyaanvissyaarthonubhyH| styaastyaarthdvyNgdimvyktmkkuN| eMtogaLaM kiMcitpratibhAsate eMditu sAmAnyadidaM pratibhAsamAnamappatthaM svArthakriyAkArivizeSanirNayAbhAvadidaM satya yeditu nuDiyalbAradu / sAmAnyapratibhAdidamasatyameM dituM nuDiyalbAradeditu jAtyaMtaramanubhayAtthaM sphuTamAgi nAlkaneya bhedamakkumitu ghaTe ghaTavikalpaH satyaH ghaTe paTavikalpo'satyaH kuMDikAyAM jaladhAraNe ghaTavikalpa ubhayaH AmaMtraNAdiSu aho devadatta iti vikalpo'nubhayaH kAlenaiva gRhItA sA kanyA ki mRtyunA'thavA ghamaNeti anubhyH| satyArthaviSayamappa manoyogaM satyamanoyogame dityAdivizeSalakSaNamaM ga thAcatuSTayadiMda pendpru| sabbhAvamaNo sacco jo jogo teNa saccamaNajogo / tavivarIyo moso jANubhayaM saccamosotti // 218 // sadbhAvamanaH satyaM yo yogastena satyamanoyogaH / tadviparIto mRSA jAnIAbhayaM satyamRSeti // satyAsatya ityarthaH yathA jalajJAnaviSayaH kamaNDalani ghaTa: / atra jaladhAraNArthakriyAyAH sadbhAvAt satyatAyAH ghaTAkAravikalatvAdasatyatAyAzca pratIteH / ayaM gauNArthaH agnimaNivaka ityAdivata / anubhayajJAnaviSayo'rthaH anubhayaH satyAsatyArthadvayenAvaktavyaH yathA kiMcitpratibhAsate / sAmAnyena pratibhAsamAno'rthaH svArthakriyAkAri20 vizeSanirNayAbhAvAt satya iti vaktuM na zakyate / sAmAnyapratibhAsAta asatya ityapi vaktuM na zakyate iti jAtyantaraM anubhayArthaH sphuTaM caturtho bhavati / evaM ghaTe ghaTavikalpaH satyaH, ghaTe paTavikalpo'satyaH, kuNDikAyAM jaladhAraNe ghaTavikalpaH ubhayaH, AmantraNAdiSu aho devadatta iti vikalpaH anubhayaH / kAlenaiva gRhItA sA kanyA ki mRtyunA athavA gharmaNA ityanubhayaH // 217 // satyArthaviSayo manoyogaH satyamanoyoga ityAdivizeSalakSaNaM gAthAcatuSTayena kathayati 25 pAna Adi artha kriyAkA abhAva hai| satya aura asatya jJAnakA viSaya artha ubhaya arthAt satyAsatya hai| jaise kamaNDalumeM ghaTavyavahAra / kamaNDalumeM ghaTakI taraha jaladhAraNarUpa artha kriyA honese satyatAkI aura ghaTakA AkAra na honese asatyatAkI pratIti hotI hai| mANavakameM agnikI taraha yaha gauNa artha hai| anubhayajJAnakA viSaya artha anubhaya hai, use na satya hI kahA jA sakatA hai aura na asatya hI kahA jA sakatA hai| jaise kucha pratibhAsita hotA 30 hai / yahA~ sAmAnya rUpase pratibhAsamAna artha apanI arthakriyA karanevAle vizeSake nirNayake abhAvameM satya nahIM kahA jA sktaa| aura sAmAnyakA pratibhAsa honese asatya bhI nahIM kahA jA sktaa| isaliye jAtyantara honese anubhaya artha spaSTa hI caturtha hotA hai| isI taraha ghaTameM ghaTakA vikalpa satya hai / ghaTameM paTe kA vikalpa asatya hai / kuNDikAmeM jaladhAraNase ghaTakA vikalpa ubhaya hai / kisIko bulAne para 'he devadatta' yaha vikalpa anubhaya hai / / 217 / / Age satya arthako viSaya karanevAlA satya manoyoga hai; ityAdi vizeSa lakSaNa cAra gAthAoMse kahate haiM Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 317 sadbhAvaH satyArthaH / sadbhAvaviSayamappa manamaM satyamanameM dudu / satyArthajJAnajananazaktirUpamappa bhAvamanameM budatthaM / tena aMtappa satyamanadidaM janitamappAvudoMdu yogaM prayatnavizeSamadu satyamanoyogameM budu| tadviparItaH asatyArthaviSayajJAnajananazaktirUpabhAvamanadidaM janitamappa prayatnavizeSa mRSA astymnoyogmkkuN| ubhayaM satyamRSArthajJAnajananazaktirUpabhAvamanojanitaprayatnavizeSamubhayamanoyoga ditu jAnIhi he bhavyajIvane niinri| Na ya saccamosajutto jo du maNo so asccmosmnno| jo jogo teNa have asaccamoso du maNajogo // 219 // na ca satyamRSA yuktaM yanmanasta dstymRssaamnH| yo yogastena bhavedasatyamRSA sa tu mnoyogH| yanmanaH AvudoMdu manaM satyamRSAyuktaM satyamuM mRSayuma bivarol kUDidudu na ca naiva bhavati 10 alldudkkuN| tu mate asatyamRSA manaH anubhayArthajJAnajananazaktirUpabhAvamanameM budatthaM / tena janito yo yogaH AbhAvamanadidaM janitamappAvudoMdu yogaM prayatnavizeSaM saH adu, tu matte asatyamRSAmanoyogo bhavet anubhayamanogameM budamitu nAlkuM manoyogaMgaL pellpttuvu| dasavihasacce vayaNe jo jogo so du saccavacijogo / tavivarIyo moso jANubhayaM saccamosotti // 220 // dazavidhasatye vacane yo yogaH sa tu satyavAgyogastadviparIto mRSA jAnIhya bhayaM satyamRSeti // sadbhAvaH satyArthaH, tadviSayaM manaH satyamanaH, satyArthajJAnajananazaktirUpaM bhAvamana ityarthaH / tena satyamanasA janito yo yogaH-prayatnavizeSaH sa satyamanoyogaH / tadviparItaH asatyArthaviSayajJAnajanitazaktirUpabhAvamanasA nitaprayatnavizeSo maSA-asatyamanoyogaH / ubhayaH-satyamaSArthajJAnajananazaktirUpabhAvamanojanitaprayatnavizeSaH ubhayamanoyogaH, iti he bhavya ! tvaM jAnIhi / / 218 / / yanmanaH satyamRSAyuktaM na ca bhavati tu-punaH, tadasatyamRSAmanaH, anubhayArthajJAnajananazaktirUpabhAvamana ityarthaH / tena bhAvamanasA janito yo yogaH-prayatnavizeSaH sa tu punaH asatyamaSAmanoyogo bhavet anubhayamanoyoga ityarthaH / iti catvAro manoyogAH kathitAH // 219 / / 20 sadbhAva arthAt satya arthe / usako viSaya karanevAlA mana satya mana hai| arthAt satya arthakA jJAna utpanna karanekI zaktirUpa bhAvamana satyamana hai| usa satya manase utpanna huA 15 yoga arthAt prayatna vizeSa satya manoyoga hai| usase viparIta arthAt asatya arthako viSaya karanevAle jJAnako utpanna karanekI zaktirUpa bhAva manase utpanna prayatna vizeSa mRSA arthAt asatya manoyoga hai / ubhaya arthAt satya aura asatya arthake jJAnako utpanna karanekI zaktirUpa bhAvamanase utpanna prayatna vizeSa ubhayamanoyoga hai / he bhavya,aisA tuma jAno // 218 / / jo mana satya aura asatyase yukta nahIM hotA,vaha asatyamRSAmana hai arthAt anubhaya rUpa arthake jJAnako utpanna karanekI zaktirUpa bhAvamana asatyamRSA mana hai| usa bhAvamanase utpanna jo yoga arthAt prayatnavizeSa hai, vaha asatyamRSA manoyoga arthAt anubhayamanoyoga hai| isa prakAra cAra manoyoga kahe haiM // 219 / / Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 go. jIvakANDe satyArthavAcakaM vacaH satyavacanaM janapadAdidazavidhasatyArthaviSayavAgvyApArajananasamarthamappasvaranAmakarmodayApAditabhASAparyAptijanitabhASAvargaNAvalaMbanAtmapradezazaktirUpamappAvudoMdu bhAvavacanadiMda janitamappa yogaM prayatnavizeSaM saH adu satyavacoyogaH styvcnyogmkkuN| tadviparIto mRSA astyaarthvissyvaagvyaapaarprytnmstyvcoyogo'styvaagyogmkkuN| kamaMDaluvinoLu ghaTamideM5 dityAdisatyamRSArthavAgvyApAraprayatnamadu ubhayavAgyogame ditu jAnIhi nInari bhavyane / jo Neva saccamoso so jANa asccmosvcijogo| amaNANaM jA bhAsA saNNINAmaMtaNIyAdi // 221 // yo naiva satyamRSA sajAnIhyasatyamRSAvacanayogaH / amanasAM yA bhASA sNjnyinaamaamNtrnnyaadiH|| yaH AvudoMdu satyamRSArtyaviSayo naiva bhavati satyAsatyArtyaviSayamaltu / saH adu asatya10 mRSArtyaviSayavAravyApAraprayatnavizeSamanubhayavacoyogameMditu jAnIhi nInari / adAvurde doDe amanasAM dvIMdriyAdyasaMjJipaMceMdriyapayaMtamAda jIvaMgaLAvudoMdu anakSarAtmikeyappa bhASeyaM saMjJinAM saMjijIvaMgaLA maMtraNyAdyakSarAtmikayappa bhASayumellamumanubhayavacoyoga ditu peLalpaTudu / __anaMtaraM janapadAdidazavidhasatyamanudAharaNapUrvakamAgi gAthAtrayadi peLdaparu / satyArthavAcakaM vacanaM satyavacanaM janapadAdidazavidhasatyArthaviSayAvyApArajananasamarthaH, svaranAmakarmo15 dayApAditabhASAparyAptijanitabhASAvargaNAvalambanAtmapradezazaktirUpo yo bhAvavacanajanito yogaH prayatnavizeSaH sa satyavacoyogo bhavati / tadviparIto mRSA asatyArthaviSayavAgvyApAraprayatnaH asatyavacoyogaH asatyavAgyogo bhavati / kamaNDaluni ghaTa ityAdisatyamRSArthavAgvyApAraprayatnataH sa ubhayavAgyoga iti bhavya ! tvaM jaaniihi||220|| yaH satyamaSArthaviSayo naiva bhavati sa asatyamRSArthaviSayavAgvyApAraprayatnavizeSaH anubhayavacoyoga iti he bhavya ! tvaM jAnIhi / sa kaH ? uttarArdhena tamevodAharati-amanasAM dvIndriyAdyasaMjJipaJcendriyaparyantajIvAnAM yA anakSarAtmikA bhASAH saMjJinAM ca AmantraNyAdyakSarAtmikAbhASAstAH sarvAH anubhayavacoyoga ityucyte||221|| 20 atha janapadAdidazavidhasatyamudAharaNapUrvakaM gAthAtrayeNAha satya arthakA vAcaka vacana satyavacana hai| vaha janapada Adi dasa prakArake satya arthako viSaya karanevAle vacana vyApArako utpanna karane meM samartha hai| svara nAma karmake udayase prApta bhASAparyAptise utpanna bhASAvargaNAke Alambanase AtmapradezoMmeM zaktirUpa jo bhAvavacanase utpanna yoga arthAt prayatnavizeSa hai, vaha satyavacanayoga hai| usase viparIta asatya hai arthAta asatya arthako viSaya karanevAlA vacana vyApArarUpa prayatna asatyavacana yoga hai / kamaNDalumeM ghaTavyavahArakI taraha satya aura asatya arthaviSayaka vacana vyApArarUpa prayatna ubhaya va yoga hai / he bhavya, tuma jAno // 220 / / jo satya aura asatya arthako viSaya nahIM karatA,vaha asatyamRSA arthako viSaya karanevAlA vacana vyApArarUpa prayatna vizeSa anubhaya vacana yoga hai,aisA he bhavya tuma jaano| 3. vaha kauna hai!yaha uttarAdhase udAharaNa dekara kahate haiM - amanasa arthAt doindriyase lekara asNjnyii| paMcendriya paryanta jIvoMkI jo anakSarAtmaka bhASA hai tathA saMjJIpaMcendriyoMkI jo AmantraNa Adi rUpa akSarAtmaka bhASA hai, vaha saba anubhayavacana yoga kahI jAtI hai / / 221 // Age janapada Adi dasa prakArake satya udAharaNa pUrvaka tIna gAthAoMse kahate haiM Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA jaNavadasaMudiTThavaNANAme rUve paDuccavavahAre / saMbhAvaNe ya bhAve uvamAe dasavihaM saccaM // 222 / / janapadasaMvRtisthApanAnAmni rUpe prtiityvyvhaare| saMbhAvanAyAM bhAve upamAyAM dazavidhaM styN|| janapadadoLaM saMvRtiyoLaM-sammatiyoLaM meNu sthApanayoLaM nAmadoLaM rUpadoLaM pratItyadoLaM vyavahAradoLaM saMbhAvaneyoLaM bhAvadoLaM upameyomiMtu pattaDayoLaM satyaM dshvidhmkkuN| bhattaM devI caMdappahapaDimA taha ya hodi jinndtto| sedo digdho rajjhadi kUrotti ya ja have vayaNaM // 223 / / bhaktaM devI caMdraprabhapratimA tathA ca bhavati jindttH| zveto dog? radhyate krUra iti ca yat bhavedvacanaM // janapadaMgaLoLallalliya vyavahartRjanaMgaLa rUDhamappAvudoMdu vacanamadu janapadasatyaM / yatogaLu 10 mahArASTradezadoLa bhAtu bheTu / AMdhradezadoLu vaTikamu / kkuuddu| karnATadezado kUla / draviDadezadoLu coru| iMti hiMge saMvRtiH kalpanA kalpayidaM sammatirbahujanAbhyupagamaH bahujanaMgaLanumadidaM meNu sarvadezasAmAnyamappa nAma rUDhamadu saMvRtisatyaM / sammati satya mennu| eMtogaLagramahiSitvAbhAvadolamodAnumoLige devi eMditu sammataM / anyatra anyavastuviMga samAropaM sthApaneya budu tathAzritamappa mukhyavastuvina nAmaM sthaapnaastymkkuN| yetIgaLu caMdraprabhapratima caMdraprabhane ba haMge tathA ca yantIgaLu 15 bhAtu eMbityAdinAma dezAdyapekSayidaM satyamakkumante mattanyanirapekSatayiMdame saMvyavahArAmAgiyoM janapade saMvRttau sammatau vA sthApanAyAM nAmni rUpe pratItye vyavahAre saMbhAvanAyAM bhAve upamAyAM ceti dazasthAneSu satyaM dazavidhaM bhavati // 222 // janapadeSu tatratanatatratanavyavahartRjanAnAM rUDhaM yadvacanaM tajjanapadasatyaM yathA mahArASTradeze bhAtu bheTu, Andhradeze vaNTaka mUkuDU, karNATadeze kUlU, draviDadeze coru / tathA saMvRttyA kalpanayA sammatyA vA bahujanAbhyupa- 20 gamena sarvadezasAdhAraNaM yannAma rUDhaM tat saMvRtisatyaM sammatisatyaM vA, yathA agramahiSItvAbhAve'pi kasyAzcidevIti nAma / anyatrAnyavastunaH samAropaH sthApanA tadAzritaM mukhyavastuno nAma sthApanAsatyaM yathA candraprabhapratimA candraprabha iti / tathA ca yathA bhAtu ityAdi nAma dezAdyapekSayA satyaM tathA anyanirapekSatayaiva saMvyavahArArthaM kasyacitprayuktaM saMjJAkarma nAmasatyaM yathA kazcit puruSo jinadatta iti / atra jinadatta iti janapada, sammati, sthApanA, nAma, rUpa, pratItya, vyavahAra, sambhAvanA, bhAva, upamA 25 ina dasa sthAnoMmeM dasa prakArakA satya jAnanA / / 222 / / __ bhinna-bhinna janapadoMmeM usa-usa janapadake vyavahArI puruSoMke rUr3ha vacanako janapada satya kahate haiM ; jaise bhAtako mahArASTra dezameM bhAtu-bheTu kahate haiM, Andhra dezameM vaTaka mukuDu kahate haiM, karNATa deza meM kulu aura draviDa dezameM coru kahate haiN| saMvRtti arthAt kalpanAse ya sammati arthAt bahuta janoMke svIkAra karanese sarvadeza sAdhAraNa jo nAma rUr3ha hai,vaha saMvRti 30 satya yA sammati satya hai| jaise paTarAnIpanA nahIM honepara bhI kisIko devI khnaa| anyameM anyavastukA samAropa sthApanA hai| usakA Azraya karake mukhya vastukA nAma sthApanA satya hai| jaise candraprabhakI pratimAko candraprabha kahanA / tathA jaise bhAtu ityAdi nAma deza AdikI apekSA satya hai,usI taraha anyakI apekSA na karate hue hI saMvyavahArake lie kisIkA nAma rakhanA nAma satya hai; jaise kisI puruSakA jinadatta naam| jinadevane jise diyA, vaha jinadatta 35 hotA hai, kintu isa dAna kriyAkI apekSA na karate hue yaha nAma prayukta hotA hai / cakSuke Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 go0 jIvakANDe dAnumobva~ge prayuktasaMjJAkammaM nAmasatyamakkuM / ye tIgaLoMdAnumorvvaM puruSaM jinadattana haMge, illi jinairdatto jinadattaH ye ditu dAnakriyAnirapekSamAgiye prayuktamituM / cakSurvyavahAra pracuravadidaM rUpAdipudgalaguNaMgaLoLage rUpapradhAnyadidaM tadAzritavacanaM rUpasatyamakkuM / ye tI gaLovaM puruSaM zvetaneMdi heMge illi kezaMgaLa nIlAdivarNAMtaraMgaLagaM rasAdiguNAMta raMganAM sadbhAvadoLa vivakSita5 mAgi zvetaneMde vAkprayogaM pratItya vivakSitAditaraduddizya vivakSitasyaiva svarUpakathanaM pratItyasatyaM eM vivakSita mattoM dunudde zisi vivakSitakkaye svarUpakathanaM pratItyasatyaM ApekSikasatyameMdarthaM / tIgoMdAnumadu dIrgha meM die haiM ge mattoM dara hrasvatvamanapekSisi prakRtakke dIrghatvamAduduM evaM sthUlasUkSmAdivacanaMgaLaM pratItya satyaMgaLe du jJAtavyaM gaLu / naigamAdinayaprAdhAnyamanAzrayisi pravRttappa vacanaM vyavahArasatyamakkumalli naigamanayaprAdhAnyadidaM yetIgaLu radhyate krUraH eMditu pacyate 10 odana ye dituM iti zabda saMgrahanayAdivyavahAraprakArapradarzanArthamakkuM / iMtu nayavyavahArAzritamappAvacanaM syAt sarvaM sat syAtsarvvamasat ityAdivAkyaM vyavahArasatyamakkuM / ca zabdaM sarvvanayasamuccayAtthaM pacyate odanaH ye dilli pAkasamAptyanaMtara kAla bhAviyappodanaparyyAyaM / pAkakAladoLe etalA millatAdoDaM taMDulaMgaLodanaparyyAyapratyAsattiprarUpakanaigamanayavivakSaiyada modanaparyyAyapariNAmi dravyapekSayadaM tadvAkyakka satyatvasiddhiyakkuM / 15 dAnakriyAnirapekSameva prayuktamidam / cakSurvyavahArapracuratvena rUpAdipudgalaguNeSu rUpaprAdhAnyena tadAzritaM vacanaM rUpasatyaM yathA kazcit puruSaH zveta iti / atra kezAdInAM nIlAdivarNAntararasAdiguNAntarasadbhAve'pyavivakSitatvAt / pratItya vivakSitAditaraduddizya vivakSitasyaiva svarUpakathanaM pratItyasatyaM ApekSikasatyamityarthaH / yathA kazciddIrgha iti anyasya hrasvatvamapekSya prakRtasya dIrghatvakathanAt / evaM sthUlasUkSmAdivacanAnyapi pratItyasatyAni jJAtavyAni / naigamAdinayaprAdhAnyamAzritya pravRttaM vacanaM vyavahArasatyam / atra naigamanayaprAdhAnyena yathA radhyate 20 kUra pacyate odana iti / itizabdaH saMgrahanayAdivyavahAraprakAradarzanArthaH / nayavyavahArAzritaM yadvacanaM syAtsarvaM sat syAt sarvamasat ityAdivAkyaM vyavahArasatyaM bhavati / cazabdaH sarvanayasamuccayArthaH / pacyate odana ityatra pAkasamAptyanantarakAlabhAvI odanaparyAyaH pAkakAle yadyapi nAsti tathApi taNDulAnAmodanaparyAya pratyAsattiprarUpakanaigamanayavivakSayA odanaparyAyapariNAmidravyApekSayA tadvAkyasya satyatvasiddhiH || 223 || vyApArakI adhikatA se rUpAdise yukta pudgala ke guNoM meM rUpakI pradhAnatAse tadAzrita vacana rUpa 25 satya hai, jaise amuka puruSa zveta hai / yahA~ manuSya ke kezoMke nIla Adi varNake honepara tathA rasa Adi anya guNoMkA sadbhAva honepara bhI unakI vivakSA nahIM hai / pratItya arthAt vivakSita vastuse anyakI apekSA karake vivakSita vastu ke hI svarUpako kahanA pratItya satya arthAt ApekSika satya hai; jaise kisIko dIrgha kahanA / yahA~ dUsareke choTepanakI apekSA karake hI prakRtako dIrgha kahA gayA hai / isI taraha yaha sthUla hai yA yaha sUkSma hai, ityAdi vacana bhI 30 pratItyasatya jAnanA / naigamAdi nayakI pradhAnatA lekara kahA gayA vacana vyavahAra satya hai ! jaise naigamana kI pradhAnatAse 'bhAta pakatA hai', aisA kahanA; kyoMki pakate to cAvala haiM, pakanepara bhAta hogA / gAthAmeM AyA iti zabda saMgrahanaya Adike dvArA honevAle vyavahAra ke prakArako darzAtA hai | nayavyavahArake Azrayase honevAlA vacanavyavahAra, jaise ' syAt 'saba vastu sat hai, syAt saba vastu asat hai, ityAdi vAkya vyavahAra satya hai / 'ca' zabda saba nayoMke 35 samuccaya ke lie hai / 'bhAta pakatA hai', yahA~ bhAtaparyAya pAkakI samApti ke anantara kAla meM hotI hai, ataH pAkakAlameM yadyapi nahIM hai; tathApi cAvaloMkI bhAtarUpa paryAyakI nikaTatAke Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA sakko jaMbUdIvaM pallaTTadi pAvabajjavayaNaM ca / pallovamaM ca kamaso jaNavadasaccAdidiTuMtA / / 224 // zako jaMbUdvIpaM parAvartayati pApavarjavacanaM ca / palyopamaM ca kramazo jnpdstyaadidRssttaaNtaaH|| saMbhAvayiMdamasaMbhavaparihArapUrvakavastudharma vidhilakSadiMdamAvudoMdu pravRttamappa vacanamadu saMbhAvanAsatyaM yetogaLu zakranu jaMbUdvIpamaM parAvattisuguM parivattisalApanebudatyaM / jaMbUdvIpaparivartana zaktyasaMbhavaparihAradidaM tacchaktividhAnavacanaM takriyAnirapekSaM / satyama ditu bIjadoLaMkurajananAdi. zaktivacanadaMte asaMbhavaparihAradidaM vastudharmavidhirUpamappa saMbhAvanage niyamadida takriyApekSa ghaTisuvudillekedoDe kriyage bAhyakAraNakalApavyApAraprabhavatvamappude kaarnnmaagi| atIMdriyAtthaMgaLoLa pravacanoktavidhiniSedhasaMkalpapariNAmaM bhAvamakkaM tadAzritamappavacanaM bhAvasatyameMtIgaLU zuSkapakvadhvastAmlalavaNasaMmizradagdhAdidravyaMgaLu prAsukamadu kAraNadi tatsevanadoLa pApavaMdhamilleM.10 ditu pApavartyavacanadaMtilli / sUkSmaprANigidriyAgocaratvadoLaM pravacanaprAmAdidaM prAsukAprAsukasaMkalparUpamappa bhAvAzritamappa vacanakka satyatvamuMTappuridaM / samastAtIMdriyArthajJAnipraNItapravacanakke satyatvamuMTappuve kAraNamAgi ca zabdamevaMvidhA'nuktabhAvasatyasamuccayArtha prasiddhArthasAdRzya __ saMbhAvanayA asaMbhavaparihArapUrvakavastudharmavidhilakSaNayA yatpravRttaM vacanaM tatsaMbhAvanAsatyaM yathA zakro jambUdvIpaM parAvartayet parivartayituM zaknotItyarthaH / jambUdvIpaparivartanazaktyasaMbhavaparihAreNa tacchaktividhAnavacanaM 15 takriyAnirapekSaM satyamiti bIje aGkurajananAdizaktivacanavat / asaMbhavaparihAreNa vastudharmavidhirUpasaMbhAvanAyA niyamena tatkriyApekSA na ghaTate kriyAyA bAhyakAraNakalApavyApAraprabhavatvAt / atIndriyArtheSu pravacanoktavidhiniSedhasaMkalpapariNAmo bhAvaH / tadAzritaM vacanaM bhAvasatyam / yathA zuSkapakvadhvastAmlalavaNasaMmizradagdhAdidravyaM prAsukaM tatastatsevane pApabandho nAstIti pApavarjanavacanam / atra sUkSmaprANinAmindriyAgocaratve'pi pravacanaprAmANyena prAsukAprAsukasaMkalparUpabhAvAzritavacanasya satyatvAt / samastAtIndriyArthajJAnipraNItapravacanasya 20 prarUpaka naigamanayakI vivakSAse bhAta paryAyarUpa pariNamana karanevAle dravyakI apekSA 'bhAta pakatA hai', isa vacanakI satyatA siddha hai / / 223 // ___ asambhavake parihArapUrvaka vastuke dharmakA vidhAna karanevAlI sambhAvanAke dvArA jo vacanavyavahAra hotA hai, vaha sambhAvanAsatya hai| jaise indra jambadvIpako palaTane meM samartha yahA~ jambUdvIpako palaTanekI zaktikI asambhavatAkA parihAra karate hue usa zaktike vidhAna- 25 kA vacana palaTanekI kriyAse nirapekSa hote hue satya hai| jaise yaha kahanA ki bIjameM aMkurako utpanna karanekI zakti hai / indrameM jambUdvIpako palaTanekI zakti asambhava hai / isa asambhavatAkA parihAra karake indrameM palaTana rUpa dharmake astitvakI sambhAvanA niyamase usa kriyAko apekSA nahIM rkhtii| arthAt indra jambUdvIpako palaTa de, tabhI indra jambUdvIpako palaTa sakatA hai,yaha kahA jA sakatA hai, aisI bAta nahIM hai| kriyA to bAhya kAraNa samUhake vyApArase 30 utpanna hotI hai| atIndriya padArthoM meM pravacanameM kahe gaye vidhi niSedhake saMkalparUpa pariNAmako bhAva kahate haiN| usake Azrita vacana bhAva satya hai, jaise sUkhA huA, pakAyA huA, chinna-bhinna kiyA huA, khaTAI yA namaka milAyA huA tathA jalA huA dravya prAsuka hai| ataH usake sevanameM pApabandha nahIM hai / isa prakArake pApake tyAgarUpa vacana bhAvasatya hai| yahA~ sUkSma prANiyoMke indriyoMke agocara honepara bhI AgamakI prAmANikatAse prAsuka aura , aprAsukakA saMkalparUpa bhAvake Azrayase vacana satya hai, kyoMki AgamameM aisA kahA hai| aura 46 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 go0 jIvakANDe manupame eMbudu / tadAzritamappa vacanamumanupamAsatyameM budetIgaLu palyopamaM palyaM dhAnyAdhArakuzUlamadarounupame sahazatvaM romakhaMDAdhArayiMdamAvudo dakke' uTu tatsaMkhyAnapalyopamama ditu asaMkhyAtA'saMkhyAtaromakhaMDAzrayamappa tatpramANasamayamappa saMkhyAnavizeSakkaM yathAkathaMcitpalyasAdRzyamanAzrayisi pravRttamappa palyopamavacanakkupamA satyatvasiddhiyakkaM / aMta sAgaropamAdhupamAsatyavizeSasamucca5 yAtthaM ca zabdaM / iMtu yathAkramaM bhaktAdigaLu janapadasatyAdidRSTAMtaMgaLudAharaNaMgaLa peLalpaTuvu / anaMtaramanubhayavacanabhedaMgaLaM peLvAtaM gAthAdvayadidaM peLdapaM / AmaMtAMNi ANamaNI yAcaNiyApucchaNI ya paNNavaNI / paccakkhANI saMsayavayaNI icchANulomA ya / / 225 / / AmaMtraNI AjJApanI yAcanI ApRcchanI ca prjnyaapnii| pratyAkhyAnI saMzayavacanI icchAnu10 lomavacanI c|| Agaccha bho devadatta ityAdyAhvAnabhASe AmaMtraNI eMbudu / idaM mADu eMbudu modalAda kAryaniyojana bhASe AjJApanI eMbudu / 'idanenage koDu eMbuDu modalAda prArthanAbhASa yAcanI eMbudu / yeniHbu modalAdudu praznabhASe ApRcchanI eMbudu / yegeyvana budu modalAda vijJApanAbhASe prajJApanI satyatvAdeva kAraNAt / cazabdaH evaMvidhAnuktabhAvasatyasamuccayArthaH / prasiddhArthasAdRzyamupamAsatyaM yathA palyopamaM 15 palyena dhAnyAdhArakuzalena saha upamAsadRzatvaM romakhaNDAdhAratayA yasyAsti tatsaMkhyAnaM palyopamamiti asaMkhyAtA saMkhyAtaromakhaNDAzrayasya tatpramANasamayAzrayasya vA saMkhyAnavizeSasya yathAkathaJcitpalyasAdRzyamAzritya pravRttasya palyopamavacanasya upamAsatyatvasiddheH / tathA sAgaropamAdhupamAsatyavizeSasamuccayArthazcazabdaH / evaM yathAkrama bhaktAdayo janapadasatyAdidRSTAntA udAharaNAnyuktAni // 224 // athAnubhayavacanabhedAna gAthAdvayenAha thAgaccha bho devadatta, ityAdyAhvAnabhASA aamntrnnii| idaM kuru ityAdikAryaniyojanabhASA aajnyaapnii| 2. idaM mahya dehIti prArthanA bhASA yaacnii| kimetadityAdipraznabhASA aapcchnii| kiM karavANItyAdivijJApana samasta atIndriya padArthoM ke jJAtAke dvArA upadiSTa Agama satya hI hotA hai, isalie usake AdhArase jo saMkalpa bhAvapUrvaka vacana hai , vaha satya hai| 'ca' zabda isa prakArake jo bhAvasatya yahA~ nahIM kahe gaye haiM,una sabake samuccayake lie hai| prasiddha athake sAtha sAdRzya batalAnevAlA vacana upamA satya hai; yathA palyopama / palya arthAt anAja bharanekA khattA, 25 usake sAtha upamA arthAt sadRzatA jisakI hai, kyoMki palyameM romakhaNDa bhare jAte haiM, usakI saMkhyAko palyopama kahate haiN| isa prakAra asaMkhyAtAsaMkhyAta romakhaNDoMkA AdhArabhUta athavA utane pramANa samayoMkA AdhArabhUta jo saMkhyAnavizeSa hai,usakI jisa-kisI prakArase palyase samAnatAkA Azraya lekara pravRtta huA palyopamakA vacana upamA satya hai| yaha siddha hotA hai| tathA 'ca' zabda sAgaropama Adi upamAsatyake bhedoMke samuccayake lie hai / isa 30 prakAra kramase janapada satya Adike bhakta Adi dRSTAnta kahe / / 224|| Age do gAthAoMse anubhaya vacanake bheda kahate haiM 'he devadatta Ao' / isa prakArakI bulAnerUpa bhASA AmantraNI hai| 'yaha karo', ityAdi kAryameM niyukta karanekI bhASA AjJApanI hai / 'yaha mujhe do', isa prakArakI prArthanArUpa bhASA yAcanI hai| 'yaha kyA hai' isa prakArakI praznarUpa bhASA ApRcchanI hai| 'kyA karU~' isa 35 1. makke tatsaMkhyAnamuTadu palyo / 2. ma yida nanage kuDu eMbidu / 3. ma enidebItyAdi prazna / Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jovatattvapradIpikA 363 yaMbudu / idaM vajjisuvene bidu modalAda pariharaNabhASe pratyAkhyAni eMbudu / yidu balArkayo meNa patAkayo eMbidu modalAda saMdehabhASa saMzayavani eMbudu / ____ aMtakku bidu modalAda icchAnuvRttibhASe icchAnulomavacani eMbudu / oMdu ca zabdaM samuccayArthamoMdu carama ca zabdamanuktasamuccayAtthaM / NavamI aNakkharagadA asaccamosA havaMti bhaasaao| sodArANaM jamhA vattAvattaMsasaMjaNayA // 226 // navamI anakSaragatA asatyamRSA bhavaMti bhaassaaH| zrotRNAM ysmaadvyktaavyktaaNshsNjnikaaH|| anakSaragatA anakSarAtmikeyappa dvaudriyAdyasaMjJipaMceMdriyapayaMtamappa jovaMgaLa svasvasaMketaprazikeyappa bhASa navamI oMbhattaneyanubhayabhASe / pUrvagAthoktAnubhaya bhASASTakApekSeyimitAmaMtraNyAdigaLaM astymRssaaH| satyAsatyalakSaNarahitaMgaLanubhayabhASegaLappuvilli kAraNaM pellpdduguN| 10 yasmAtkAraNAt AvudoMdu kAraNadiMda zrotRjanaMgaLaga sAmAnyadidaM vyaktamaM vizeSadidamavyaktamumeM bI vyaktAvyaktAAvayavaMgaLage saMjJApikegaLappa prakAzikagaLe bhASegaLappavata kAraNadidaM sAmAnyarUpadidaM vyaktArthatvadidaM asatyaMgaLe dituM nuDiyalu zakyaMgaLaltu / vizeSasvarUpadidamavyaktArthatvavivaM satyaMgaLe dituM nuDiyalu zakyamaltuvitettalAnu paravanubhayabhASegaLu saMbhavisugumappoDe avumilliye I bhASA prjnyaapnii| idaM varjayAmItyAdipariharaNabhASA prtyaakhyaanii| kimidaM balAkA vA patAkA vA ityAdi- 15 saMdehabhASA sNshyvcnii| tathaiva mayApi bhavitavyamityAdi icchAnuvRttibhASA icchaanulomvcnii| ekazcazabdaH samuccayArthaH caramazcazabdo'nuktasamuccayArthaH // 225 // ____ anakSaragatA anakSarAtmikA dvIndriyAdyasaMjJipaJcendriyaparyantajIvAnAM svasvasaMketapradarzikA bhASA navamI pUrvagAthoktAnubhayabhASASTakApekSayA / evamAmantraNyAdyAH asatyamRSA satyAsatyalakSaNarahitA anubhayabhASA bhavanti / atra kAraNamucyate yasmAtkAraNAt zrotRjanAnAM sAmAnyena vyaktAnAM vizeSeNAvyaktAnAM arthAvayavAnAM saMjJApikAH 20 prakAzikAH bhASA bhavanti yasmAtkAraNAta sAmAnyarUpeNa vyaktArthatvAdasatyA iti vaktuM na zakyate vizeSasvarUpeNAvyaktArthatvAtsatyA ityapi vaktuM na zakyate ityanubhayatvam / evaM yadyapi parA anubhayabhASAH saMbhavanti prakArakI vijJApanarUpa bhASA prajJApanI hai / 'maiM isakA tyAga karatA hU~', isa prakArakI tyAganerUpa bhASA pratyAkhyAnI hai| 'kyA yaha baguloMkI paMkti hai yA patAkA hai ? ityAdi sandehAtmaka bhASA saMzayavacanI hai| "mujhe bhI aisA hI honA cAhie', ityAdi icchAko prakaTa karanevAlI 25 bhASA icchAnulomavacanI hai| pahalA 'ca' zabda samuccayake lie hai aura antima 'ca' zabda anukta bhedoMke samuccayake lie hai / / 225 // ____ anakSaragatA arthAt anakSarAtmikA doindriyase lekara asaMjJIpaMcendriyaparyanta jIvoMkI apane-apane saMketoMko batalAnevAlI navamIbhASA hai| pahalI gAthAmeM kahI ATha anubhayabhASAoMkI apekSA yaha navamI anubhaya bhASA hai| isa prakAra AmantriNI Adi asatyamRSA arthAt 30 satya aura asatyake lakSaNase rahita anubhaya bhASA hotI haiN| yahA~ kAraNa batalAte haiM jisa kAraNase zrotAjanoMko sAmAnyase vyakta aura vizeSa rUpase avyakta artha ke avayavoMkI saMjJApaka arthAt prakAzaka ye bhASAe~ hotI haiM tisa kAraNase sAmAnya rUpase vyakta arthako kahanese inheM asatya nahIM kahA jA sakatA aura vizeSa rUpase vyakta arthako na kahanese inheM satya bhI nahIM kahA jA sakatA; isalie ye anubhaya haiN| isI prakAra anya bhI anubhaya bhASAe~ haiM; tathApi 35 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 go0 jIvakANDe oM bhataroLayaMtarbhAvanIyaMgaLu / athavA ivakkupalakSaNatvadidaM vyaktAvyaktArthAM'zasaMjJApikaMgaLu paravumanubhayabhASegaLu pRthaganusatavyaMgaLappuvu / anakSarAtmikayappa bhASayoLu vyaktArthAMzasaMjJApakatvAbhAvadidame tanubhayatvadita doDadalteke dorDa dvIMdriyAdijIvaMgaLappa tadbhASAvaktRgaLa sukhaduHkhaprakaraNAdyavalaMbanadidaM harSAdyabhiprAyamanariyalka zakyatvadiMda vyaktatvopapattiyakkumappuridaM / anaMtaraM satyAnubhayAsatyobhayamanovacanayogaMgaLage kAraNamaM peLdapaM : maNavayaNANaM mUlaNimittaM khalu puNNadehaudao du / mosubhayANaM mUlaNimittaM khalu hodi AvaraNaM // 227 / / manovacanayormUlanimittaM khalu puurnndehodystu| mRSobhayayormUlanimittaM khalu bhavatyAvaraNaM // satyamanoyogakkaM satyavAgyogakkamanubhayamanoyogakkamanubhayavacanayogakkaM paryAptanAmakarmo10 dayamuM zarIranAmakarmodayamuM khalu sphuTamAgi mUlanimittaM pradhAnakAraNaM sAmAnyakka vizeSAvinA bhAvitvadidaM manovacanasAmAnyagrahaNadidaM tadvizeSasatyAnubhayagrahaNaM siddhaM / athavA mosubhayANameMditu kaMThoktamAkuMdaridaM / zeSasatyAnubhayamanovacanaMgaLNe pArizeSikanyAyadidaM grahaNamakkume do AvaraNakke maMdodayamAguttiralu vidyamAnatvamAdoDamasatyajanakatvAbhAvamappuradaM / mRSobhayayoH asatyamanovAgyogaMgaLgamubhayamanovAgyogaMgaLgamAvaraNatIvAnubhAgodayame mUlakAraNaM / khalu sphuTa15 ( santi ) tathApi tA atraiva navasvevAntarbhAvanIyAH / athavA etAsAmupalakSaNatvAd vyaktAvyaktAzasaMjJApikA aparA anubhayabhASA pRthaganusartavyAH / anakSarAtmakabhASAyA suvyaktArthAzasaMjJApakatvAbhAvAt kathamanubhayatvamiti cettanna, dvIndriyAdijIvAnAM tadbhASAvaktaNAM sukhaduHkhaprakaraNAdyavalambanena harSAdya bhiprAyasya jJAtuM zakyatvena vyaktatvopapattibhAvAt // 226 // atha satyAnubhayAsatyobhayamanovacanayogAnAM kAraNaM kathayati satyamanoyogasya satyavAgyogasya anubhayamanoyogasya anubhayavacanayogasya ca paryAptanAmakarmodayaH 2. zarIranAmakarmodayazca khalu sphuTaM mUlanimittaM pradhAna kAraNaM bhavati / sAmAnyasya vizeSAvinAbhAvitvena manovacana sAmAnyagrahaNena tadvizeSasatyAnubhayagrahaNaM siddhameva / athavA mosubhayANamiti' kaNThoktatvAt zeSasatyAnubhayamanovacanayoH pArizeSikanyAyAd grahaNaM bhavati / AvaraNasya mandodaye vidyamAne asatyajanakatvAbhAvAt mRSobhayoH ve saba inhIM nau bhASAoMmeM antarbhUta krnaa| athavA ye bhASAe~ upalakSaNarUpa haiM, ataH vyakta aura avyakta artha ke avayavoMkI prakAzikA anya anubhaya bhASA pRthak jaannaa| zaMkA-anakSarAtmaka bhASA suvyakta arthake aMzakI prakAzaka nahIM hai,taba vaha kaise anubhayarUpa ho sakatI hai ? samAdhAna-usa bhASAko bolanevAle doindriya Adi jIvoMke sukha-duHkhake prakaraNa Adike avalambanase harSa AdikA abhiprAya jAnA jA sakatA hai| isalie vyaktapanA sambhava hai / / 226 // ___ Age satya, asatya, ubhaya aura anubhaya manoyoga tathA vacana yogake kAraNa kahate haiM satyamanoyoga, satyavacanayoga, anubhayamanoyoga aura anubhayavacanayogakA mUlanimitta arthAt pradhAnakAraNa paryAptanAmakarma aura zarIranAmakarmakA udaya hai / yataH sAmAnya vizeSakA avinAbhAvI hotA hai, ataH mana sAmAnya aura Sacana sAmAnyake grahaNase usake vizeSa satya 15 aura anubhayakA prahaNa siddha hI hai / athavA 'mosubhayANaM' aisA kaNThokta honese zeSa satya mana, vacana aura anubhayamana tathA vacanakA grahaNa pArizeSa nyAyase hotA hai| AvaraNakA manda 25 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 365 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA mAgi illi vizeSamuMTadAvude doDa tIvratarAnubhAgodayaviziSTamAvaraNamasatyamanovAgyoganimittaM / tIvrAnubhAgodayaviziSTamAvaraNamubhayamanovAgyoganimittama drige| darzanacAritramohodayaMgaLagasatyobhayayogakAraNatvameka peLalpaDuda denalvaDeka doDe mithyASTigataMte asaMyatasamyagdRSTigaM saMyataMgaM tadyogasadbhAvamappuradaM sarvatra mithyAdRSTyAdigaLoLu satyAsatyayogavyavahArakkAvaraNaMgaLa maMdatIvrAnubhAgodayaMgaLe kAraNaM gaLe ditu pravacanoLu prasiddhiyuTappuridaM / tu matte kevaliyonu satyAnubhaya- 5 yogavyavahAraM sarvAvaraNakSayajanitama ditu jJAtavyamakkumayogakevaliyoLu zarIranAmakarmodayAbhAvadidaM yogAbhAvamappuridaM satyAnubhayavyavahAramille ditu suvyktN| sayogakevalige divyadhvanigetu satyAnubhayavAgyogatvameM dinalveDeke doDe tadutpattiyo? anakSarAtmakatvadidaMzrotRzrotrapradezavyAptisamayapar2yAtamanubhayabhASAtvasiddhiyuM tadanaMtaraM zrotRjanAbhipretAtthaMgaLoLa saMzayAdinirAkaraNadidaM sabhyarajJAnajanakadidaM satyavAgyoga vikuu| 10 asatyamanovAgyogayoH ubhayamanovAgyogayozca AvaraNatIvrAnubhAgodaya eva mUlakAraNaM bhavati khalu-sphuTam / atrAyaM vizeSaH / sa kaH? tIvratarAnabhAgodayaviziSTamAvaraNaM asatyamanovAgyoganimittam / tIvrAnubhAgodayaviziSTamAvaraNaM ubhayamanovAgyoganimittamiti jAnIhi / darzanacAritramohodayayoH asatyobhayayogakAraNatvaM kuto noktamiti cettanna , mithyAdRSTeriva asaMyatasamyagdRSTeH saMyatasyApi tadyogasadbhAvAt / sarvatra mithyAdRSTayAdiSu satyAsatyayogavyavahArasyAvaraNamandatIdrAnubhAgodaya eva kAraNamiti pravacanaprasiddhaH / tu-punaH kevalini 15 satyAnubhayayogavyavahAraH sarvAvaraNakSayajanita iti jJAtavyaH / ayogakevalini zarIranAmakarmodayAbhAvena yogA bhAvAta satyAnabhayavyavahAro'pi nAsti iti sUvyakama / sayogakevalidivyadhvaneH kathaM satyAnabhayavAgyogatvamiti cettanna tadutpattAvanakSarAtmakatvena zrotazrotrapradeza-prAptisamayaparyantamanubhayabhASAtvasiddheH / tadanantaraM ca zrotRjanAbhipretArtheSu saMzayAdinirAkaraNena samyagjJAnajanakatvena satyavAgyogatvasiddhazca tasyApi tadubhayatva udaya hote hue asatyakI utpatti nahIM hotI, ataH asatya manoyoga, asatya vacana yoga, 20 ubhaya manoyoga, ubhaya vacanayogakA mUla kAraNa AvaraNake tIvra anubhAgakA udaya hI hai yaha spaSTa hai| yahA~ itanA vizeSa hai ki tIvratara anubhAgake udayase viziSTa AvaraNa asatyamanoyoga aura asatyavacanayogakA kAraNa hai| aura tIvra anubhAgake udayase viziSTa AvaraNa ubhayamanoyoga aura ubhayavacanayogakA kAraNa hai ; aisA jaannaa| zaMkA-darzanamoha aura cAritramohake udayako asatya aura ubhayayogakA kAraNa kyoM hai nahIM kahA? samAdhAna nahIM, kyoMki mithyAdRSTikI taraha asaMyata samyagdRSTike aura saMyatake bhI asatya aura ubhaya yoga hote haiN| sarvatra mithyAdRSTi AdimeM satya aura asatya yogake vyavahArakA kAraNa AvaraNake manda' aura tIvra anubhAgakA udaya hI hai, yaha bAta AgamameM prasiddha hai| kintu kevalIke satya aura anubhaya yogakA vyavahAra samasta AvaraNa ke kSayase hotA hai; yaha jJAtavya hai| ayogakevalIke zarIranAmakarmake udayakA abhAva honese yogakA abhAva hai| ataH satya aura anubhayakA vyavahAra bhI nahIM hai yaha spaSTa hai| zaMkA-sayogakevalIkI divyadhvani kaise satya aura anubhayavacana yogarUpa hotI hai ? samAdhAna-divyadhvani utpattike samaya anakSarAtmaka hotI hai|atH zrotAke zrotra pradezako prApta honeke samaya taka anubhaya bhASArUpa honA siddha hai| usake anantara zrotA 1. ba satyayogavyaM / Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jovakANDe pAnasamAgamamadAA55 anataraM sayogakevaliyoLu manoyogasaMbhavaprakAramaM gAthAdvayadidaM peLdapaM / maNasAheyANaM vayaNaM diTTa tappuvvamidi sajogamhi / utto maNovayAreNiMdiyaNANeNa hINamhi // 228 // manaHsahitAnAM vacanaM dRSTaM tatpUrvamiti sayoge / ukto mana upacAreNeMdriyajJAnena hone // iMdriyajJAnavihIne matijJAnavihInamappa sayoganoLa mukhyavRttiyidaM manoyogAbhAvamakkumAdoDamA manoyogamupacAradiMdamuTadu paramAgamadoLu peLalpa TudA upacAramuM nimittaprayojanaMgaLanuLLu dannavaraM nimittaM peTala kamAgiye vacanaM varNapadavAkyAtmakamappa vAgvyApAra kANalpadrudu / iti iti hetoH idu kAraNamAgamanaso'smadAdyanatizayapuruSaro kANalpaTTa dhamma sAtizayapuruSanappa bhagavaMtanoLu kevaliyoLadeMtu kalpisalpaDugumenalvaDa doDe adu kAraNamAgiye kevaliyoLu mukhyamanoyogakkabhAvadidame tatkalpanArUpopacAraM peLalpaTudadakke prayojamIga pellpdduttide| aMgovaMgudayAdo davvamaNahra jiNiMdacaMdamhi / maNavaggaNakhaMdhANaM AgamaNAdo du maNajogo // 229 // aMgopAMgodayato dravyamanotthaM jineMdracaMdre / manovargaNAskaMdhAnAM Agamanatastu mnoyogH|| 15 ghaTanAt // 227 // atha sayogakevalini manoyogasaMbhavaprakAraM gAthAdvayenAha indriyajJAnena-matijJAnena, vihIne sayogini mukhyavRttyA manoyogAbhAve'pi upacAreNa manoyogo'stIti paramAgame kathitaH / upacAro hi nimitta prayojanavAneva / tatra nimittaM yathA asmadAdeH chadmasthasya manoyuktasya tatpUrvakaM manaHpUrvakameva vacanaM varNapadavAkyAtmakavAgvyApAro dRSTa iti kAraNAt / asmadAdyanatizayapuruSe dRSTo dharmaH sAtizayapuruSe bhagavati kevalini kathaM kalpate ? iti na ca vAcyaM, tatkAraNasya mukhyamanoyogasya kevalinyabhAvAdeva tatkalpanArUpopacAraH kathitaH / tasya prayojanamadhunA kathayati // 228 // janoMke iSTa padArthoM meM saMzaya Adiko dUra karake samyagjJAnako utpanna karanese satya vacana yogapanA siddha hai / isa taraha vaha ubhaya yogarUpa hotI hai // 227 // Age sayogakevalImeM do gAthAoMse manoyogako batalAte haiM indriyajJAna arthAt matijJAnase rahita sayogakevalImeM mukhya rUpase manoyogakA 25 abhAva honepara bhI upacArase manoyoga hai| aisA paramAgamameM kahA hai| upacArake hone meM nimitta aura prayojana do kAraNa hote hai| nimitta isa prakAra hai-jaise hamAre jaise manase yukta chadmastha jIvoMke tatpUrvaka arthAt manapUrvaka hI vacana arthAt varNapadavAkyAtmaka vacana vyApAra dekhA jAtA hai,ataH kevalIke bhI manoyogapUrvaka vacana kahA hai| zaMkA-hamAre jaise atizayarahita puruSoMmeM dekhA gayA dharma sAtizaya puruSa bhagavAn 30 kevalImeM kaise kalpanA karate haiM ? samAdhAna-aisA mata kahie, usakA kAraNa mukhya manoyogakA kevalImeM abhAva honese hI manoyogakI kalpanAkA upacAra kahA hai / aba upacArakA prayojana kahate haiM / / 228 // Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 367 jineMdracaMdre jina iMdro yeSAM te jineMdrAH smygdRssttystessaaN| caMdra iva caMdraH bhavatApAjJAnatamovinAzakatvAttasmin jineNdrcNdre| iMtappa jineMdracaMdranoLaMgopAMganAmakarmodayavidaM hRdyaaNtrbhaagdolkkuN| tatparigamanakAraNamappa manovArgaNAskaMdhaMgaLAgamanadattaNidaM draSyamanaHpariNamanaprAptirUpaprayojanadartANadaM pUrvoktanimittadidaM mukhyamappa bhAvamanoyogAbhAvadidamupacAradidaM manoyogamuMTe viMtu pellpttudu| athavAtmapradezaMgaLge karmanokAkarSaNazaktirUpamappa bhAvamanoyogamAmanoyogadidaM samudbhUtamappa manovarargaNAdravyamanaHpariNamanarUpaM dravyamanoyogamumI gAthAsUtradidaM bhASitamAyatu / pUrvoktopacArakka prayojanaM tu mate sarvajIvadayayuM tatvArthadezana zukladhyAnAdikama ditu tu zabdadidaM sUcitamAntu / anaMtaraM kAyayogamaM peLvAtaM munnamaudArikakAyayogamaM niruktipUrvakaM peLdapaM / purumahadudArurAlaM eyaTTho saMvijANa tamhi bhavaM / orAliyaM ti uccai oraliyakAyajogo so // 230 // purumahadudArurAlaM ekArthaH saMvijAnIhi / tasmin bhavaM audArikamityucyate aurAlikakAyayogaH sH|| nanawwwmorrowamannar jina ' jinendracandre-jinaH indro yeSAM te jinendrAH samyagdRSTayaH, teSAM candra iva candraH, bhavatApAjJAnatamo- 15 vinAzakatvAt tasmin jinendra candre aGgopAGganAmakarmodayena dravyamano vikasitASTadalapadmAkAreNa hRdayAntarbhAge bhavati / tatpariNamanakAraNamanovargaNAskandhAnAmAgamanAd dravyamanaHpariNamanena prAptirUpaprayojanAta pUrvoktanimittAta mukhpabhAvamanoyogAbhAvAccopacAreNa manoyogo'stItyucyate / athavA AtmapradezAnAM karmanokarmAkarSaNazaktirUpo bhAvamanoyogaH tatsamudbhUto manovargaNAnAM dravyamanaHpariNamanarUpo dravyamanoyogazcAnena gAthAsUtreNa bhASito jAtaH / pUrvotopacArasya prayojanaM tu sarvajIvadayAtattvArthadezanAzukladhyAnAdikamiti tuzabdena sUcitam / / 229 // 20 atha kAyayogaM kathayan prathamaudArikakAyayoga niruktipUrvakaM kathayati jina jinakA indra haiM,ve jinendra arthAt samyagdRSTi haiN| bhavarUpa santApa aura ajJAnarUpa andhakArakA vinAzaka honese una jinendroM ke lie jo candramAke tulya haiM, una jinendracandrameM aMgopAMga nAma karmakA udaya honese hRdayake antarbhAgameM khile hue ATha dalavAle kamalake AkAra dravyamana hotA hai / usake pariNamanameM kAraNa manovargaNAke skandhoMke Anese 25 dravyamanakA pariNamana hotA hai| ataH prAptirUpa prayojanase tathA pUrvokta nimittase aura mukhya manoyogakA abhAva honese upacArase manoyoga kahA hai| athavA AtmapradezoMke karma aura nokarmako AkRSTa karanekI zaktirUpa bhAvamanoyoga hai| usase utpanna huA manovargaNAkA dravyamanarUpase pariNamanerUpa dravyamanoyoga hai| yaha isa gAthAsUtrase kahA gayA hai| pUrvokta upacArakA prayojana to saba jIvoMpara dayA, tattvArthakA upadeza, zukladhyAna AdikA kevalImeM 30 honA hai / yaha 'tu' zabdase sUcita kiyA hai // 229 / / ___Age kAyayogakA kathana karate hue niruktipUrvaka prathama audArika kAyayogako kahate haiM Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 go0 jIvakANDe udAraM urALaM vA puru mahat sthUlaMgaLe budatthaM tatsvArthadoLaMThavidhAnamuTappuriMdamudAramurAlameva vA audArikaM udAre urAle vA bhavaM audArikaM meNituM bhavArthadoLaM tthvidhaanmuttppuriNdmkkuN| audaarikmevopcitpudglpiNddruuptvaatkaayH| audArikazcAsau kAyazca audArikakAyaH / audArika zarIranAmakarmodayasaMpAditamappaudArikazarIrAkArasthUlapudgalaskaMdhapariNAmaM vaikriyikAdizarIrasUkSmapariNAmamaM noDe mhtvsNbhvdidmodaarikkaaymkuN| sUkSmapRthivyaprejovAyusAdhAraNazarIraMgaLye sthUlatvAbhAvadidau tavakkaudArikatvameM denelveDeke doDavaM noDalaM sUkSmataramappa vaikriyikAdizarIrApekSayidaM avakke mahatvamudaridaM paramAgamarUDhiyadaM meNaudArikatvaM saMbhavisugumaudArikakAyArthamAgi yAvudoMdAtmapradezaMgaLage karmanokammakirSaNazaktiyadu tAneyaudArikakAyayogameM ditu pellpdrudu| audArikavargaNAskaMdhaMgaLodArikakAyatvapariNamanakAraNamAtmapradezaparispaMdameNaudArikakAyayoga ditu ele bhavyanInariye ditu sNbodhislpttudu|| athavA audArikakAya audArikakAyayogaditu kAraNe kAryopacAraH eMbI nyAdi peLalpaTudAvupacAramuM nimittaprayojanaMgaLanudariMdaM audArikakAyAdyogaH audArikakAyayogaH eMbI udAraM urAlaM vA puru mahat sthUlamityarthaH / vArthe kan' vidhAnAt udAraM urAlamevIdArikamaurAlikam / 15 udAre urAle vA bhavamaudArikaM aurAlikaM veti bhavArthe 'NvidhAnAt / audArikameva upacitapudgalapiNDa rUpatvAt kAyaH, audArikazcAsau kAyazca audArikakAyaH, audArikazaroranAmakarmodayasaMpAditaH audArikazarIrAkArasthalapudagalaskandhapariNAmaH / vaikriyikAdizarIrasUkSmapariNAmAdeva mahattvasaMbhavena audArikakAyaH syAt / sUkSmapRthvyaptejovAyusAdhAraNazarIrANAM sthUlatvAbhAvAt kathameSAmaudArikatvamiti na vAcyaM, tato'pi sUkSmataravaikriyikAdizarIrApekSayaiSAM mahattvayuktatvAt paramAgamarUDhyA vA audArikatvaM saMbhavati / audArikakAyArtha vA AtmapradezAnAM karmanokarmAkarSaNazaktiH saiva audArikakAyayoga ityucyate tadA audArikavargaNAskandhAnAM audArikakAyatvapariNamanakAraNaM Atmapradezaparispando vA audArikakAyayoga iti,he bhavya ! tvaM udAra, urAla, puru, mahat ye saba zabda ekArthavAcI haiN| inakA artha hai sthUla / svArtha meM tyayakA vidhAna karanese udAra aura urAla hI audArika aura aurAlika hotA hai| athavA udArameM yA urAlameM jo ho, vaha audArika yA aurAlika hai| yahA~ honeke arthameM 25 'aNa' kA vidhAna kiyA hai| audArika hI pudgalapiNDakA saMcaya rUpa honese kAya hai| audArika vahI huA kAya so audArikakAya hai / audArika zarIra nAma karmake udayase utpanna huA audArika zarIrake AkAra sthUla pudgalaskandhoMkA pariNAma audArikakAya hai| vaikriyika Adi zarIra sUkSma pariNAmarUpa haiM, ataH unase sthala honese audArikakAya hotA hai| zaMkA-sUkSma pRthvIkAya, apkAya, taijaskAya, vAyukAya aura sAdhAraNa vanaspatikAyake zarIra to sthUla nahIM hote,taba ve zarIra audArika kaise haiM ? samAdhAna-aisA nahIM kahanA, kyoMki unase bhI sUkSmatara vaikriyika Adi zarIrakI apekSA ye zarIra sthUla haiM / athavA paramAgamameM rUr3ha honese unako audArika kahA hai| audArika zarIrake lie jo AtmapradezoMkI karma aura nokarmako AkarSaNa karanekI zakti hai , use hI 35 1-2. ThaN mu-| 3. ba sUkSmatvabhA / Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 369 nimittatvadiMdamuM tasmAdyogAt AkRSTakamanokarma pariNAmarUpaprayojanadidamuM audArikakAyakku pacAradi tadyogatvasiddhiyaka kuN| anaMtara audArika mizrakAyayogamaM peldpru| orAliya uttatthaM vijANa missaM tu aparipuNNaM taM / jo teNa saMpajogo orAliyamissajogo so // 23 // audArikamuktAtthaM vijAnIhi mizra tu aparipUrNa tat / yastena saMprayogaH audArikamizrayogaH sH|| prAguktalakSaNamappaudArikazarIramadu tAnaMtarmuhUrtapayyaMtamapUrNamaparyAptamannavaraM mizramaditu peLalpaTudu / aparyAptakAlasaMbaMdhisamayatrayasaMbhavikArmaNakAyayogAkRSTakArmaNavargaNA saMyuktatvavidaM paramAgamarUDhiyidaM meNaparyAptamappa zarIraM mizrabudarthamadu kAraNadidaM audArikakAyamizradoDane 10 tadarthamAgi ttisuva yaH saMprayogaH AtmaMga kammanokAdAnazaktipradezaparispaMdasaMyogamada zarIraparyAptiniSpatyabhAvadidaM audArikavargaNAskaMdhaMgaLge paripUrNazarIrapariNamanasamarthamapudaudArikakAyamizrayoga ditu vijAnIhi ari| jAnIhi iti saMbodhyate / athavA audArikakAya eva audArikakAyayoga iti kAraNe kAryopacArAt / ayamapacAro'pi nimittaprayojanavAneva / audArikakAyAd yogaH audArikakAyayoga iti nimittasya tadyogAkRSTa- 15 karmanokarmapariNAmarUpaprayojanasya ca bhAvAt // 230 // atha tasminmizrayogaM prarUpayati prAguktalakSaNamaudArikazarIraM tadevAntarmuhUrtaparyantamapUrNa aparyAptaM tAvanmizramityucyate / aparyAptakAlasaMbandhisamayatrayasaMbhavikArmaNakAyayogAkRSTakArmaNavargaNAsaMyuktatvena paramAgamarUDhyA vA apryaapt-apryaaptshriirmishrmityrthH| tataH kAraNAdaudArikakAyamizreNa saha tadarthaM vartamAno yaH saMprayogaH AtmanaH karmanokarmAdAna audArikakAyayoga kahate haiM / aisI avasthAmeM audArikavargaNAke skandhoMkA audArikakAyarUpa 20 pariNamanameM kAraNa jo AtmapradezoMkA parispanda hai, vaha audArikakAyayoga hai; aisA he bhavya, tU jAna / athavA kAraNameM kAryakA upacAra karanese audArikakAya hI audArikakAya yoga hai / yaha upacAra bhI nimitta aura prayojanako liye hue hai / audArikakAyase yoga hotA hai, isalie audArikakAyayoga hai, yaha to nimitta huA aura usa yogake dvArA AkRSTa pudgaloMkA karma nokarmarUpase pariNamana hotA hai| yaha prayojana huaa||230|| ___ Age audArikamizrakAya yogako kahate haiM audArika zarIrakA lakSaNa pahale kahA hai| vahI antarmuhUrta kAla taka apUrNa arthAt aparyApta hotA hai,taba usako audArika mizra kahate haiN| aparyAptakAla sambandhI zatake tI samayoMmeM honevAle kArmaNakAya yogase AkRSTa kArmaNavargaNAse saMyukta honese audArika mizra kahate haiM / arthAt mizranAma melakA hai / so jaba jIva pUrva zarIrako chor3akara nayA zarIra 30 dhAraNa karane ke lie vigrahagatise gamana karatA hai, taba adhikase adhika tIna samaya taka usake kArmaNakAya yoga hotA hai| usase kArmaNa vargaNAoMkA grahaNa hotA hai| isa taraha kArmaNa aura audArika vargaNAkA mela honese aparyApta avasthAmeM audArikako hI audArika mizra kahA jAtA hai / athavA paramAgamameM aisA rUr3ha hai ki aparyApta zarIra mizra hotA hai| isa kAraNase audArikakAyamizrake sAtha usake lie vartamAna jo saMprayoga arthAt AtmAkA karma aura 15 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 go0 jIvakANDe anaMtaraM vaikriyikakAyayogamaM peLdaparu / vivihaguNaiDhijuttaM vikkiriyaM vA hu hodi veguvvaM / tisse bhavaM ca NeyaM vegumviyakAyajogo so // 232 // ___ vividhaguNaddhiyuktaM bikriyaM vA hi bhavati vaigUcha / vaikriyikaM vA tasmin bhavaM ca jeyaM 5 vaikriyikakAyayogaH sH|| vividhaguddhiyuktaM vividhazubhAzubhaprakAraMgaLappa aNimAdyatizayaMgaLa RddhimahatvamadaroLkUDida devanArakazarIraM vaigUrvamakku meNu vaikriyikamakkuM / vigUrve vividhaguNodyoge bhavaM vaigUvvaM yeditu nirvacanaM saMbhavisugumappuridaM vaikriyikama budatheM / vaivika ditu pAThamakkumalli vigarvaH prayojanamasyeti vaivikama ditu ThaN prtyymkkuN| athavA vividhA kriyA vikriyA anekA10 NimAdivikArameMbudatthaM / tasyAM vikriyAyAM bhavaM vaikriyikaM sA prayojanamasyeti vA vaikriyikama dituM ca zabda pryojnaarthsmuccyaarthmppudrinkkuN| yaH AvudoMdu vaizvikakAyArthamAgi tadrUpapariNamanayogyazarIravargaNAskaMdhAkarSaNAzaktiviziSTAtmapradezaparispaMdaH saH adu vaivikakAyayogame dituM vaikriyikakAyayoga dituM jJeyaM ariylpdduguN| athavA vaikriyikakAyame kAraNe kAryopacAranyAyadidaM vaikriyikakAyayogaditupacari15 slpdduguN| tadupacAraM nimitta prayojanamanu dappuridaM vaikriyikakAyAdyogo vaikriyi kakAyayogaH zaktipradezaparispandasaMyogaH sa zarIraparyApsiniSpattyabhAvena audArikavargaNAskandhAnAM paripUrNazarIrapariNamanAsamarthaH audArikakAyamizrayoga iti vijAnIhi // 231 // atha vaikriyikakAyayogaM kathayati vividhaguNadhiyuktaM-vividhAnAM-zubhAzubhaprakArANAM guNAnAM-aNimAdyatizayAnAM RddhiH-mahattvaM tena sahitaM devanArakazarIraM vaigUrva vaikriyikaM vA bhavati / viga-vividhaguNodyoge bhavaM vaigarvamiti nirvacanAt / 20 vaikriyikamityarthaH / vaigavikamiti pAThe vigUrvaH prayojanamasyeti vaigavikamiti ThaNapratyayavidhAnAta / athavA vividhA kriyA vikriyA aneko'NimAdivikAra ityarthaH / tasyAM vikriyAyAM bhavaM vaikriyikaM sA prayojanamasyeti vA vaikriyikaM, cazabdasya prayojanArthasamaccayArthatvAta / yaH vaigavikakAyArtha tadrapapariNamanayogyazarIravargaNAskandhAkarSaNazaktiviziSTAtmapradezaparispandaH sa vaivikakAyayoga iti jJeyaH-jJAtavyaH / athavA vaikriyikakAya nokarmako grahaNa karanekI zaktiko liye hue pradezaparispandarUpa yoga hai, vaha zarIraparyAptikI pUrNatA 25 na honese audArika vargaNAke skandhoMko paripUrNarUpase zarIrarUpa pariNamAnemeM asamartha honese audArika mizrayoga hotA hai|aisaa jAno // 231 / / Age vaikriyika kAyayogako kahate haiM vividha arthAt zubha aura azubha prakArake guNa arthAt aNimA Adi atizaya rUpa Rddhi, usase sahita deva aura nArakiyoMkA zarIra vaigUrva athavA vaikriyika hotA hai| vigUrva 3. arthAt vividha guNoMke udyogameM huA zarIra vaigUrva hai,aisI vyutpatti hai / usakA artha vaikriyika hai| 'vaigUrvika' pATha honepara vigUrva jisakA prayojana hai , vaha vaivika hai; isa prakAra ThaNa pratyayakA vidhAna kiyA hai / athavA vividha kriyA-vikriyA hai, usakA artha hai-aneka aNimA Adi vikAra / usa vikriyAmeM jo ho athavA vikriyA jisakA prayojana ho,taha vaikriyika hai| 'ca' zabda prayojanake samuccayake lie hai / vaigUrvika zarIrake lie jo usa rUpa pariNamanake 35 yogya zarIra vagaNAke skandhoMko AkRSTa karanekI zaktise viziSTa AtmapradezoMkA kampana hai, Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 371 eMdituM nimittmuN| tasmAdvaikriyikakAyayogAtkarmanokarmarUpapariNamanaprayojanamuba nimittaprayojanaMrgALadamuM vaikriyikakAyakkupacAradidaM ttkaayyogtvsiddhiykkuN| anaMtaraM vaikriyikakAyayogakka saMbhavasthAnAMtaraM peLdapaM : bAdarateUvAU paMciMdiyapuNNagA viguvvati / orAliyaM sarIraM viguvvaNappaM have jesiM / / 233 // bAdaratejovAyupaMceMdriyapUrNakA viguti vikUvati vaa| audArikaM zarIraM vigUrvaNAtmakaM vikurvaNAtmakaM ca vA bhavedyeSAM // bAdaraMgaLu sthUlaMgaLappa tejaskAyikaMgaLu vAyukAyikaMgaLu saMjipaMceMdriyaparyAptaMgaLappa tiryagmanuSyaruM bhogabhUmijatiryagmanuSyaruM taMtammaudArikazarIraMgaLanavu vigUti vikurvati vA viguTvisuvuvu / etappurvedorDa eSAM Avuvu kelavu jIvaMgaLgaudArikazarIrame vigUrvaNAtmakaM .. vikriyAtmakaM bhavet akkumA jIvaMgaLumapRthagvikriryAyadaM pariNabhaMti pariNamisuvarve budathaM bhogabhUmijalaM cakrattigaLaM pRthgvigunvisuvru| anaMtaraM vaikriyikakAyamizrayogamaM peLdaparu : vegumviya uttatthaM vijANa missaM tu aparipuNNaM tN| jo teNa saMpajogo vegumviyamissajogo so // 234 // vaivvikoktAtthaM vijAnIhi mitha tu aparipUrNa tat / yastena saMprayogo vaivikamizrayogaH sH|| eva vaikriyikakAyayogaH kAraNe kAryopacArAt , ayamapyupacAraH prAgvadeva nimittaprayojanayuk 'vaikriyikakAyAdyogaH vaikriyikakAyayogaH iti nimittasya tadyogAta, karmanokarmarUpapariNamanaprayojanasya cAtrApi sNbhvaat||232|| atha vaikriyikakAyayogasaMbhavasthAnAntaramAha bAdarA eva sthalA eva tejaskAyikAH vAyukAyikAzca tathA saMjJipaJcendriyaparyAptatiryagmanuSyAH bhogabhUmitiryagmanuSyAzca svasvaudArikazarIraM vigUrvanti-vikurvanti vA / te ke ? yeSAM jIvAnAM audArikazarIrameva vigUrvaNAtmaka vikriyAtmaka bhavet te jIvAH apRthagvikriyayA pariNamantItyarthaH / bhogabhUmijAH cakravatinazca pathaga vigarvanti // 333 // atha vaikriyikakAyamizrayoga prarUpayati 2. vaha vaigUrvikakAyayoga jaannaa| athavA kAraNameM kAryakA upacAra karanese vaikriyikakAya hI 25 vaikriyikakAyayoga hai| yaha upacAra bhI pahalekI taraha nimitta aura prayojanako liye hue hai| vaikriyikakAyase huA yoga vaikriyikakAyayoga hai| yaha nimittakA yoga hai| tathA kama-nokama rUpase pariNamana honA prayojana hai / yaha bhI yahA~ vatamAna hai // 232 // anyatra bhI jahA~ vaikriyikakAyayoga sambhava haiM unako batalAte haiM___ bAdara tejaskAyika, bAdara vAyukAyika tathA saMjJI'paMcendriyaparyApta tiryaMca aura manuSya, 30 bhogabhUmike tithaMca aura manuSya apane-apane audArika zarIrako vikriyArUpa pariNamAte haiM / sabhI aisA nahIM karate kintu jina jIvoMkA audArika zarIra hI vikriyArUpa hotA hai, ve jIva apRthak vikriyA karate haiN| bhogabhUmiyA aura cakravartI pRthak vikriyA karate haiN| apane zarIrase bhinna aneka zarIrAdi banAte haiM // 233 / / Age vaikriyika mizrakAyayogako kahate haiM Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 go0 jIvakANDe uktAtthaM prAguktalakSaNamappa tat A vaizvikazarIrame vaikriyikazarIrame mennu| aparipUrNa yannavaramaMtarmuhartamAtrA'paryAptakAlapayataM apripuurnn| zarIraparyAptiniSpattyabhAvadida vaikriyikakAyayogajananAsamarthamannevaraM tu matte audArikakAyamizradaMta mizrama ditu jAnIhi ari| tena A vaikriyikamizrakAyadoDane yaH saMprayogaH AvudoMdu karmanokarma AkarSaNazaktisaMgatamappa'5 paryAptakAlamAtrAtmapradezaparispaMdarUpamappayogaM saH adu vaikriyikakAyamizrayogamakkumaparyAptayogaM mizrakAyayogama budatthaM / anaMtaramAhArakAyayogamaM gAthApaMcakadidaM pendapaM: AhArassudayeNa ya pamattaviradassa hodi aahaaro| asaMjamapariharaNaTuM saMdehaviNAsaNaTuM ca // 235 // AhArasyodayena ca pramattaviratasya bhavatyAhAramasaMyamapariharaNArthaM saMdehavinAzanAtthaM ca // pramattavirataMgAhArazarIranAmakarmodadida mAhAravargaNAyAtapudgalaskaMdhaMgaLgAhArakazarIrarUpapariNamanadidamAhArakazarIramakkumadenu nimittamakkuma doDe sArddhadvIpadvayattitIrthayAtrAdivihAradoLasaMyamapariharaNAtthaM RddhiprAptanAdoDaM pramattasaMyataMge zrutajJAnAvaraNavIsaMtarAyakSayopazamasAMdya mAguttiralAgaLomma dharmadhyAnavirodhiyappa zrutArthasaMdehamakkumAgaLu tatsaMdehavinAzanArthamu. 15 mAhArakazarIramogaguma budatthaM / / utArtha prAguktalakSaNaM tat vaivikazarIrameva vaikriyikazarIrameva vA yAvadantarmuhUrtamAtrAparyAptakAlaparyantaM aparipUrNa zarIraparyAptiniSpattyabhAvena vaikriyikakAyayogajananAsamartha tAvat tu punaH audArikakAyamizravanmizramiti jAnIhi / tena vaikriyikakA yamizreNa saha yaH saMprayogaH karmanokarmAkarSaNazaktisaGgatAparyAptakAlamAtrAtmapradeza parispandarUpo yogaH sa vaikriyikakAyamizrayogaH aparyAptayogo mizrakAyayoga ityarthaH // 234 // athAhArakakAya20 yogaM gAthApaJcakenAha pramattaviratasya AhAraka.zarIranAmakarmodayena AhAravargaNAyAtapudgalaskandhAnAM AhArakazarIrarUpapariNamanenAhArakazarIraM bhavati tat kimarthaM ? sArdhadvIpadvayavartitIrthayAtrAdivihAre asaMyamapariharaNArthaM RddhiprAptasyApi pramattasaMyatasya zrutajJAnAvaraNavIryAntarAyakSayopazamamAMdya sati yadA dharmyaghyAnavirodhI zra tArthasandehaH syAttadA tatsandehavinAzArthaM ca AhArakazarIramuttiSThatItyarthaH // 235 / / jisakA lakSaNa pahale kahA hai, vaha vaikriyika zarIra hI antarmuhUrta mAtra aparyApta kAla taka zarIra paryAptiko pUrNatA na honese vaikriyikakAyayogako utpanna karane meM asamartha hotA hai| taba taka audArikakAya mizrakI taraha use vaikriyika kAya mizra jaano| usa vaikriyika kAyamizrake sAtha jo saMprayoga arthAt karma-nokarmako grahaNa karanekI zaktiko prApta aparyApta kAlamAtra AtmAke pradezoMkA calanarUpa yoga vaikriyika mizrakAya yoga hai| arthAt aparyApta30 yogakA nAma mizrakAya yoga hai / / 234 // Age pA~ca gAthAoMse AhArakakAyayogako kahate hai pramattaviratake AhAraka zarIra nAmakarmake udayase AhAravargaNAke Aye hue pudgala skandhoMko AhAraka zarIrarUpa pariNamana karanese AhAraka zarIra hotA hai| usakA prayojana kahate haiM-ar3hAI dvIpake tIrthokI yAtrA Adike lie vihAra karanA ho, to asaMyamase bacaneke 35 lie RddhiprApta pramatta saMyata munike AhAraka zarIra hotA hai| athavA zrutajJAnAvaraNa aura vIryAntarAyake kSayopazamakI mandatA honepara jaba dharmadhyAnakA virodhI zAkhake artha meM sandeha Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 373 Niyakhette kebalidugavirahe NikkamaNapahuDi kallANe / parakhette saMvitte jiNa jiNagharavaMdaNaTuM ca // 236 / / nijakSetre kevaliyugavirahe niSkramaNaprabhRtikalyANe / parakSetre saMvRtte jinajinagRhavaMdanAthaM ca // nijakSetre svavRtyAdhAradezadoLu kevaliyugarahitamAgi kevalizrutakevaligaLgabhAvamAgi parakSetra audArikazarIragamanAgocaramappa dUrakSetradoLu kevalizru takevaligaLaM tIrthakarapariniSkramaNaprabhRtivikalyANaMgaLaM saMvRtte vartamAne sati prattisutaMviralumasaMyamapariharaNArthamuM saMdehavinAzArtha, jinavaMdanAthaM jinagahavaMdanAtthaM gaMtumudyaktamappa pramattasaMyataMgAhArakazarIramakkaM / uttama aMgammi have dhAduvihINaM suhaM asaMghaDaNaM / suhasaMThANaM dhavalaM hatthapamANaM pasatthudayaM / / 237 // uttamAMge bhaveddhAtuvihInaM zubhaM asaMhananaM / zubhasaMsthAnaM dhavalaM hastapramANaM prazastodayaM // 10 tadA tadAhArakazarIrameM tuTe doDa dhAtuvihInaM rasAdisaptadhAturahitamuM zubhaM shubhnaamkrmodyaapaaditprshstaavyvNglnuduuN| asaMhananaM rahitAsthibaMdhanamuLLu, zubhasaMsthAnaM zubhaM prazastaM samacaturasrAkhyaM saMsthAnamaMgopAMgavinyAso yasya tacchubhasaMsthAnaM / dhavalaM caMdrakAMtanimmitadaMtati vizadamuM / hastapramANaM caturvizativyavahArAMgulapramitamuM / prazastodayaM adhruvodayaprakRtigoLu nijakSetre svavRttyAdhAradeze kevaliyugarahite-kevalizrutakevalidvayAbhAve, parakSetre audArikazarIragamanA- 15 gocare dUrakSetra kevalizra takevalidvaye tIrthakarapariniSkramaNAdikalyANatraye ca saMvRtte vartamAne sati asaMyamapariharaNArtha sandehavinAzanArtha jinajinagRhavandanAthaM ca gantuM samudyuktasya pramattasaMyatasya AhArakazarIraM bhavati // 236 // tadAhArakazarIraM kathaMbhUtaM ? dhAtuvihInaM rasAdisaptadhAturahitaM, zubhaM zubhanAmakarmodayApAditaprazastAvayavaviziSTaM, asaMhanana-asthibandhanarahitaM, zubhasaMsthAna-prazastasamacaturasrasaMsthAnAMgopAGgavinyAsayutaM, dhavalaMcandrakAntanirmitamivAtivizadaM, hastapramANaM caturviMzativyavahArAGgalapramitaM prazastodayaM adhU vodayaprakRtiSu hotA hai, taba usa sandehako dUra karane ke lie RddhiprApta pramattasaMyatake AhAraka zarIra prakaTa hotA hai / / 235 / / nijakSetra arthAt munike apane rahaneke dezameM kevalI aura zrutakevalI donoMkA hI abhAva honepara tathA parakSetra arthAt audArika zarIrase jAnA jahA~ sambhava nahIM hai, aise 25 dUravartI kSetra meM kevalI, zrutakevalIke honepara yA tIrthakarake tapa Adi tIna kalyANaka honepara asaMyamake parihArake lie, sandehako naSTa karane ke lie tathA jinadeva aura jinAlayoMkI vandanAke lie jAneko udyata pramatta saMyatake AhAraka zarIra hotA hai / / 236 / / vaha AhArakazarIra rasa Adi sAta dhAtuoMse rahita hotA hai, zubha arthAt zubha nAmakarmake udayase prApta prazasta avayavoMse viziSTa hotA hai, asthibandhanase rahita hotA hai, prazasta 30 samacaturasra saMsthAna sahita aMgopAMgakI racanAse yukta hotA hai, dhavala arthAt candrakAntamaNise nirmitakI taraha atyanta svaccha hotA hai, hasta pramANa arthAt caubIsa vyavahArAMgula parimANavAlA hotA hai| prazastodaya arthAt adhruvodayI prakRtiyoMmeM AhArakazarIra, AhAraka1. AtmAMgulamiti bhAvaH / 20 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 go0 jIvakANDe AhArakazarIratabaMdhanasaMghAtAhArakAMgopAMgAdiprazastaprakRtigaLudayamanaLLudumaivavidhamappAhArakazarIramuttamAMgadoLu bhavet puttugu| ___ avvAghAdI aMtomuhuttakAlaTThidI jahaNNidare / pajjattIsaMpuNNe maraNaMpi kadAci saMbhavai // 238 / avyAghAtyaMtarmuhUrttakAlasthiti ca jaghanyetarasmin paryAptiparipUrNAyAM maraNamapi kadAcit saMbhavati // tadAhArakazarIramayanidaM tanaga tannidamanyaMga meNu vyAghAtarahitaM bAdhajjitaM ad kAraNamAgiye vaikiyikazarIradaMte vajrazilAdinirbhedanasamathaM jaghanyotkRSTadidamaMtammuhUrttakAlasthitiyanu du tacchIrapa-piparipUrNamAguttaMviralu kadAcittaccharoddhiyuktamappa pramattasaMyataMgAhArakakAya10 yogakAladoLe svAyuHkSayavazadidaM maraNamuM sNbhvisuguN| Aharadi aNeNa muNI sahume atthe sayassa saMdehe / gattA kevalipAsaM tamhA AhArago jogo / / 239 // AhAratyanena muniH sUkSmAnAn svakasya sNdehaan| gatvA kevalipAzvaM tasmAdAhArako yogH|| AhArakaddhiyuktanappa pramattamunIzvaraM tanage pravacanapadAtthaMgaLoLa saMzayamAdudAdoDe tadvayava15 cchedArthamAgi I AhArakazarIradidaM kevaligaLa zrIpAdapArzvavanayida sUkSmaMgaLappa'thaMgaLanAhArati gRhNAti kaLadukoMbana ditAhAraM AhArameM budakkuM mAhAra evAhArakaM zarIraM yataH AvudoM'du kAraNadiMdaAhArakazarIratadvandhanasaGghAtAGgopAGgAdiprazastaprakRtyudayayutaM, evaMvidhaM AhArakazarIraM uttamAGge bhavet jAyate // 237 // tadAhArakazarIraM pareNa svasya svena parasya vA vyAghAtarahitaM bAdhAvajitaM tataH kAraNAdeva vaikri yika20 zarIravat vajrazilAdinirbhedanasamarthaM jaghanyotkRSTenAntarmuhUrtakAlasthitiyutaM, taccharIraparyAptiparipUrNAyAM satyAM kadAciccharIradhiyuktasya pramattasaMyatasya AhArakakAyayogakAle svAyuHkSayavazena maraNamapi saMbhavati // 238 // yataH kAraNAt AhArakardhiyuktaH pramattamunIzvaraH svasya pravacanapadArtheSu saMzaye jAte tadvyavacchedArtha anenAhArakazarIreNa kevalizrIpAdapAvaM gatvA sUkSmArthAn Aharati gRhNAti ityAhAraH, AhAra eva AhAraka bandhana, AhAraka saMghAta, AhAraka aMgopAMga Adi prazasta prakRtiyoMke udayase sahita hotA 25 hai / isa prakArakA AhAraka zarIra uttamAMga mastakase prakaTa hotA hai / / 237 // vaha AhArakazarIra parase apanI aura apanese parakI bAdhAse rahita hotA hai| isI kAraNase vaikriyika zarIrakI taraha vajrazilA AdimeM-se nikalane meM samartha hai| usakI jaghanya aura utkRSTa sthiti antarmuhUrtakAla pramANa hotI hai| AhAraka zarIraparyApti paripUrNa honepara kadAcit AhAraka zarIraRddhise yukta pramattasaMyatakI AhAraka kAyayogake kAlameM apanI 30 AyukA kSaya ho jAnese maraNa bhI ho jAtA hai // 238 // jisa kAraNase AhArakaRddhise yukta pramatta munIzvara Agamika padArthoM meM saMzaya honepara usako dUra karaneke lie isa AhAraka zarIrake dvArA kevalIke caraNoMke samIpa jAkara sUkSma arthoMko grahaNa karatA hai, isalie AhAra kahate haiN| AhAra hI AhAraka zarIra hai| 1. ba dibhi bhedena / 2. ba tasya / Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 375 madukAraNadiMda zarIraparyAptiniSpattiyAguttiralu AhAravargaNayinAhArakazarIrayogyapudgalaskaMdhAkarSaNazaktiviziSTAtmapradezaparispaMdamAhArakakAyayogame ditu jnyaatvymkkuN| anaMtaramAhArakakAyamizrayogamaM peLdapaM : AhAraya uttatthaM vijANa missaM tu aparipuNNaM taM / jo teNa saMpajogo AhArayamissaMgo jogo // 240 / / AhArakoktArthaM vijAnIhi mitha tu aparipUrNa tat / yastena saMprayogaH AhArakamizrayoga sH|| ____uktAtthaM prAyuktasvarUpamappudAvudAnumoMdAhArakazarIrame yannevaramaparyApta kAlAMtarmuhartapathyaMtamaparipUrNamAhAravargaNAyAtayudgalaskaMdhamanAhArakazarorAkAradidaM pariNamisalkasamayamannavaraM mizramadu peLalpadrudu / tat prAkkAla bhAviyappaudArikazarIravargaNAnizravadida maidaroDane 10 vartamAnamappa yassaMprayoga aparipUrNazaktiyuktAtmapradezaparispaMdaM sa adAhArakakAyamizrayoga ditu bhaNitamAyatu / tu zabdamIyarthamannele bhavya vijAnIhi eMditI vizeSamaM penguN| anaMtaraM kArmaNakAyayogamaM pendapaM: kammeva ya kammabhavaM kammaiyaM teNa jo du saMjogo / kammaiyakAyajogo igivigatigasamayakAlesu / / 241 // karmaiva ca karmabhavaM kArmaNaM tena yastu sNyogH| kArmaNakAyayogaH ekadvitrisamaya kAleSu // zarIraM tataH kAraNAccharIraparyAptiniSpattau satyAM AhArakavargaNAbhiH AhArakazarIrayogyapudgalaskandhAkarSaNazaktiviziSTAtmapradezaparispandaH AhArakakAyayoga iti jJAtavyam // 239 // atra tanmizrayogaM prarUpayati yat utArthaM prAguktasvarUpaM AhArakazarIraM tadeva yAvadaparyAptakAlAntarmuhUrtaparyantamaparipUrNa AhArakavargaNAyAtapudgalaskandhAna AhArakazarIrAkAreNa pariNamayitumasamarthaM tAvanmithamityucyate / tatprAkkAlabhAvyaudArikazarIravargaNAmizratvena tAbhiH saha vartamAno yaH saMprayogaH-aparipUrNazaktiyuktAtmapradezaparispandaH sa AhArakakAyamizrayoga iti bhaNyate / tu zabdaH imamarthaM he bhavya ! tvaM jAnIhi iti vizeSa kathayati // 240 // atha kArmaNakAyayogamAha 20 tisa kAraNase zarIraparyAptikI pUrNatA honepara AhAra vargaNAoMke dvArA AhAraka zarIrake yogya pudgalaskandhoMko grahaNa karanekI zaktise viziSTa AtmAke pradezoMkA calana AhArakAya yoga jAnanA / / 239 // jisakA svarUpa Upara kahA hai,vaha AhAraka zarIra hI jaba antarmuhUta paryanta aparyAptakAlameM aparipUrNa hotA hai arthAt AhAravargaNAke gRhIta pudgala skandhoMko AhAraka zarIrake AkAra rUpase pariNamAne meM asamartha hotA hai, taba taka use AhAraka mizra kahate haiN| usase pahale honevAlI audArika zarIra vargaNAse milA honese unake sAtha jo saMprayoga arthAt aparipUrNa zaktise yukta AtmAke pradezoMkA calana hai,use AhArakamizrayoga kahate haiN| tu'zabda 30 'he bhavya ! isa arthako tuma jAno' yaha vizeSa kathana karatA hai // 240 / / Age kArmaNakAya yogako kahate haiM1. ka ssajogo so| 2. ma mivro| 3. ma kAlammi / Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 go0 jIvakANDe kammaiva aSTavidhakarmaskaMdhame kArmaNaM kAmaNamappa zarIraM athavA karmabhavaM kArmaNazarIranAmakarmodayadoLAdudu kArmaNam / tena A kArmaNaskaMdhadoDane pravarttamAnamappa yaH saMyogaH Atmana kAkarSaNazaktisaMgatapradezaparispaMdarUpamappa yogaH saH adA kArmaNakAyayogameM duktmaastu| A kArmaNakAyayogamumekadvitrisamayaviziSTaMgaLappa vigrahagatikAlaMgaLoLu kevalisamudghAta saMbaMdhigaLappa prataradvayalokapUraNasamayatrayadoLaM prattisugumuLida kAladoLille ditu vibhAgaM tu zabdadidaM sUcitamakkumidaridaM zeSayogaMgaLge avyAghAtaviSayadoLaMtarmahurtamappakAlamuM vyAghAtaviSayadoLekasamayAdiyathAsaMbhavAMtarmuhUrtapayaMtamappa kAlamekajIvaM prati bhaNitamakuM / nAnAjIvApekSayidaM udasamasuhametyAdi sAMtaramArgaNASTakamaM vajjisi zeSaniraMtaramArgaNegaLage sarvakAlama ditu vizeSamariyalpaDuguM / anaMtara yogapravRttiprakAramaM peLdapaM / vegumviya AhArayakiriyA Na samaM pamattaviradammi / jogo vi ekkakAle ekkeva ya hodi NiyameNa / / 242 / / vaikriyikAhArakakriyA na samaM prmttvirte| yogopyekakAle eka eva ca bhavati niymen|| karmava-aSTavidhakarmaskandha eva, kArmaNaM-kArmaNazarIraM, athavA karmabhavaM-kArmaNazarIranAmakarmodayajAtaM 15 tata kArmaNaM tena kArmaNaskandhena saha vartamAno yaH saMprayogaH AtmanaH karmAkarSaNazaktisaGgatapradezaparispandarUpo yogaH sa kArmaNakAyayoga ityucyate / sa kArmaNakAyayogaH ekadvitrisamaya viziSTavigrahagatikAleSu kevalisamudghAtasambandhiprataradvayalokapUraNe samayatraye ca pravartate zeSakAle nAstIti vibhAgaH tuzabdena sUcyate / anena zeSayogAnAmavyAghAtaviSaye antarmuhUrtakAlo vyAghAtaviSaye ekasamayAdi yathAsaMbhavAntarmuhUrtaparyantakAlazca ekajIvaM prati bhaNito bhavati / nAnAjIvApekSayA uvasamasuhametyAdyaSTasAntaramArgaNAvajitazeSanirantaramArgaNAnAM sarvakAla 2. iti vizeSo jJAtavyaH // 241 // atha yogapravRttiprakAramAha karma hI arthAt ATha prakArake karmoMkA skandha hI, kArmaNa arthAt kAmaNa zarIra hai / athavA karmabhava arthAt kArmaNazarIranAmakarmake udayase jo utpanna huA,vaha kArmaNa hai| usa kArmaNaskandhake sAtha vartamAna jo samprayoga arthAt AtmAke karmoko AkarSaNa karanekI zaktise saMyukta pradezoMkA parispandarUpa yoga hai, vaha kArmaNakAya yoga kahA jAtA hai| vaha kArmaNakAyayoga eka-do yA tIna samayavAlI vigrahagatike kAlameM aura kevalIsamuddhAta sambandhI do pratara aura lokaparaNake tIna samayoMmeM hotA hai; zeSa kAlameM nahIM hotaa| yaha vibhAga 'tu' zabdase sUcita hotA hai| isase zeSa yoga yadi koI vyAghAta na ho,to anta kAla taka aura yadi vyAghAta ho,to eka samayase lekara yathAsambhava antarmuhUrta kAla paryanta eka jIvakI apekSA hote haiM, yaha kahA hai / nAnA jIvoMkI apekSA 'uvasamasuhumAhAre' ityAdi gAthAmeM kahI ATha sAntara mArgaNAoMko chor3a zeSa nirantara mArgaNAkA sarvakAla kahA hai so hI jAnanA / / 241 // Age yogoM kI pravRttikA prakAra kahate haiM1. ma vyAghAta / Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jovatattvapradIpikA 377 pramattavirataro vaikriyikayogakriyeyumAhAraka yogakriyeyuM yugapatsaMbhavisuvavallavu AgalomyAhArakayogamavalaMbisi pramattasaMyataMge gamanAdikriye pravattisugumAgaLa vikriryAddhabaladiva vaikriyikayogamavalaMbisi pramattasaMyatanoLa vaikriyika kriye ghaTisake doSDa AhArakaddhavikriyaddhayuktaroLu yugapadavRttivirodhamappurdAradamidaridaM gaNadharAdigaLgamitarrAddha yugapadavRttisaMbhavaM sUcisalpaTuta / yogopi yogamu mode kAlavALu svayogyAMtarmuhUrttadoLekayogame niyarmAdidamakku- 5 meruM me yogaMLekajIvana !LasaMbhavisavu / "aMguttarale yogakAladaLanyayogakAyyaMgaLappa gamanAdikriyegaLage saMbhavame budatikrAMtayogasaMskArajanitaM virodhisalpaDade te doDe kulAladaMDa prayogA'bhAvadoLaM tatsaMskArabaladidaM cakrabhramaNadaMte saMskArakSayadoLu bANapatanadaMte kriyAvRtti kANalpaDuguma kArarNAdidame saMskAravarzAdidaM yugapadanekakriyApravRttiprasaMgamAguttiralu pramattaviratanola vaikriyikAhArakazarIrakriyegaLge yugapatpravRttiprati - 10 dhamAcAryyanadaM prarUpitamAptu / anaMtara yogarahitAtmasvarUpamaM vedapaM / pramattavirate vaikriyikayogakriyA AhArakayogakriyA ca dve yugapanna saMbhavataH / tadyathA - kadAcidAhArakayogamavalambya pramattasaMyatasya gamanAdikriyA pravartate, tadA vikriyaddhibalena vaikriyikayogamavalambya vaikriyikakriyA na ghaTate, AhArakadhivikriyarthyostasya yugapadvRttivirodhAt / anena gaNadharAdInAM itaradhiyugapadvRttisaMbhavaH 15 sUcitaH / tathA yogo'pi ekakAle svayogyAntarmuhUrte eka eva niyamena bhavati / dvau trayo vA yogA ekajIve yugapanna saMbhavanti / tathA sati ekayogakAle anyayogakAryarUpagamanAdikriyANAM saMbhavo nAmAtikrAntayogasaMskArajanito na virudhyate / kulAladaNDaprayogAbhAve'pi tatsaMskArabalena cakrabhramaNavat saMskArakSaye bANapatanavatkriyAnivRttidarzanAdeva saMskAravazena yugapadanekakriyAvRttiprasaGga sati pramattavirate vaikriyikAhArakazarIrakriyayoH yugapatpravRttipratiSedhaH AcAryeNa prarUpito jAtaH || 242 // atha yogarahitAtmasvarUpaM prarUpayati pramattavirata meM vaikriyikayogakriyA aura AhArakayogakriyA ye donoM eka sAtha nahIM hotIM / jaba AhArakayogakA avalambana lekara pramattasaMyata ke gamana Adi kriyA hotI hai, taba vikriyA Rddhike balase vaikriyika yogakA avalambana lekara vaikriyika kriyA nahIM hotI / kyoMki usake AhArakaRddhi aura vikriyARddhi donoMke eka sAtha honemeM virodha hai / isase gaNadhara Adi ke anya RddhiyoM kA eka sAtha rahanA sUcita kiyA hai / tathA yoga bhI eka 25 kAlameM arthAt apane yogya antarmuhUrta meM niyamase eka hI hotA hai| do yA tIna yoga eka jIva eka sAtha nahIM hote| aisA honepara eka yogake kAlameM anya yogakA kAryarUpa gamana Adi kriyA ke hone meM koI virodha nahIM hai, kyoMki jo yoga calA gayA; usake saMskAra se eka yogake kAlameM anya yogakI kriyA hotI hai| jaise kumhAra daNDake prayogase cAkako ghumAtA hai| pIche daNDakA prayoga nahIM karanepara bhI saMskArake balase cAka ghUmatA rahatA hai / yA dhanuSa- 30 se chUTane para bANa jabataka usameM pUrva saMskAra rahatA hai, tabataka jAtA hai : pIche saMskAra naSTa ho jAne se gira jAtA hai / isa prakAra saMskArake vaza eka sAtha aneka yogoMkI kriyA ke honekA prasaMga upasthita honepara pramattaviratameM vaikriyika aura AhAraka zarIrakI kriyAoMke eka sAtha honekA niSedha AcAryane kiyA hai / arthAt ye donoM kriyA pramattaviratake saMskAravaza bhI eka sAtha nahIM hotIM // 242 // Age yogarahita AtmAkA svarUpa kahate haiM 1. narakajIva / 48 20 35 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 go0 jIvakANDe jesi Na saMti jogA suhAsuhA puNNapAvasaMjaNayA / te hoMti ajogijiNA aNovamANaMtavalakaliyA // 243 // yeSAM na saMti yogAH zubhAzubhAH punnypaapsNjnkaaH| te bhavaMtyayogijinA anupmaanNtblklitaaH|| yeSAmAtmanAM AkkailaMbarAtmarge puNyapApasaMjanakAH prazastAprazastakarmabaMdhahetugaLappa zubhAzubhayogAH kAyavAgmanaHkarmalakSaNaMgaLappa zubhAzubhayogaMgaLu na saMti te AtmAnaH illadirpA jIvaMgaLu ayogijinAH caramaguNasthAnattigaLappa ayogikevligrch| tadanaMtaraguNasthAnAtItasiddhaparyAyapariNatarugaLaM bhavaMti vidyute olru| illi yogA bhAvamAguttiralu ayogikevalyAdigaLge balAbhAvaM prasaMgisalpaDugumekedoDe asmadAdigaLoLu balakke yogAzritatvadarzanadidameM ditAzaMkisi 10 idu pellpttudu| anupamAnaMtabalakalitAH anupamamasmadAdyupamAtikrAMtamanaMtamakSayAnaMtAvibhAga praticchedasamagraM balaM vIyaM zaktiH kAlatrayagocaralokAlokatti sakaladravyaguNaparyAyayugapadgrahaNasAmatthyaM tena kalitAH vyAptAstatsvabhAvapariNatA ityanaMtabalakalitAH eMditu yogAzritamappabalaM pratiniyataviSayamappudu / paramAtmanabalaM kevalajJAnAdiyaMte AtmasvabhAvatvadidamapratiniyata viSayamappudarinanaMtabalakalitamumanupamamumeM budu bhaavaat|| anaMtaraM zarIrakke karmanokamavibhAgamaM peLdapaM / yeSAmAtmanAM puNyapApasaMjanakAH prazastAprazastakarmabandhahetavaH kAyavAGmanaHkarmalakSaNAH zubhAzubhayogAH na santi te AtmAnaH ayogijinAH caramaguNasthAnavaya'yogikevalinaH tadanantaraguNasthAnAtItasiddhaparyAyapariNatAzca bhavanti vidyante / atra yogAbhAve sati ayogikevalyAdInAM balAbhAvaH prasajyate,asmadAdiSu balasya yogAzritatvadarzanAt ityAzakya idamucyate anupamAnantabalakalitAH-anupamaM asmadAdyupamAtikrAntaM, anantaM akSayAnantAvibhAgapraticchedasamagraM balaM vIrya zaktiH kAlatrayagocaralokAlokavatisakaladravyaguNaparyAyayugapadgrahaNasAmarthya tena kalitAH vyAptAH tatsvabhAvapariNatAH ityanantabalakalitAH ityevaM yogAzritabalaM pratiniyataviSayaM bhavet , paramAtmano balaM kevalajJAnAdivadAtmasvabhAvatvena apratiniyata viSayamityanantabalakalitA iti bhAvArthaH // 243 // atha zarIrasya karmanokarmavibhAgaM kathayati jina AtmAoMke puNya-pApa rUpa prazasta aura aprazasta karmabandhake kAraNa mana-vacana25 kAyakI kriyArUpa zubha aura azubha yoga nahIM haiM,ve AtmA carama guNasthAnavartI ayogikevalI aura usake anantara guNasthAnoMse rahita siddhaparyAyarUpa pariNata mukta jIva hote haiN| yogakA abhAva honese ayogikevalI AdimeM balakA abhAva prApta hotA hai, kyoMki hama logoMmeM bala yogake AdhArapara hI dekhA jAtA hai| aisI AzaMkA karake kahate haiM-'anupamAnanta blklitaaH|' anupama arthAt hamAre jaise logoMkI upamAko atikrAnta karanevAle, ananta 30 arthAt akSayAnanta avibhAga praticchedoMse sampUrNa, bala arthAt trikAlake loka-alokavartI samasta dravya,gaNaparyAyako eka sAtha grahaNa karanekI sAmathye, usase kalita athAt tatsvabhAvapariNata ayogI hote haiN| isa prakAra yogake AdhArase jo bala hotA hai ,vaha to pratiniyata viSayavAlA hI hotA hai| paramAtmAkA bala kevalajJAna AdikI taraha AtmAkA svabhAva honese apratiniyata viSayavAlA hotA hai| yaha 'anantabalakalitA' kA bhAvArtha 35 hai // 243 // Age zarIroM meM karma-nokarmakA vibhAga kahate haiM Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 379 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA orAliyavegumviya AhArayatejaNAmakammadae / cauNokammasarIrA kammeva ya hodi kammaiyaM // 244 // audArikavaikriyikAhAraka taijsnaamkrmodye| caturnokarmazarIrANi karmaiva ca bhavati kArmaNaM // ___audArikavaikriyikAhArakataijasazarIranAmakarmodayamAguttiralu yathAsaMkhyaM audArikavaikri- 5 yikAhArakataijasaMgaLnAlku nokarmazarIraMgaLappavu / akarmazarIrANi ISatkammaMzarIrANIti vA no karmazarIrANi eMditu no zabdake vivakSitakarmaviparyAyadoLaM iSadAdoLaM vRttisaMbhavaM no iNdriyaadigetriylpdduguN| karmazarIrake taMte AtmaguNaghAtitvagatyAdipArataMtryahetutvabhAdidaM karmaviparyyayatvamuM kammaMzarIrasahakAritvadidamoSatkarmazarIratvamuditu nokarmazarIratvaM yuktmkkuN| kamva karmaNi bhavaM vA kArmaNameditu kArmaNazarIranAmakarmakkudayamAguttiralu kArmaNazarIra- 10 makku / meke doDa jJAnAvaraNAdyaSTavidhakArmaNaskaMdhasamUhavalladanyakArmaNazarIrakke paramAgamadoL pelkeyillppurdN| anaMtaramaudArikAdizarIraMgaLage samayaprabaddhAdisaMkhyeyaM gAthAdvaryAdadaM peLdapaM / paramANUhi aNaMtahi vaggaNasaNNA hu hodi ekkA hu| tAhi aNaMtahi NiyamA samayapabaddho have ekko // 245 // paramANubhiranaMtairdhvargaNAsaMjJA khalu bhavatyekA khalu |taabhirnNtainniymaatsmyprbddho bhvedekH|| audArikavaikriyikAhArakataijasazarIranAmakarmodaye sati yathAsaMkhyaM audArikavaikriyikAhArakataijasanAmAni catvAri nokarmazarIrANi bhavanti / nozabdasya viparyaye ISadarthe ca vRttaH / teSAM zarIrANAM karmavadAtmaguNapAtitvagatyAdipAratantryahetutvAbhAvena karmaviparyayatvAt karmasahakAritvena ISatkarmatvAcca nokarmazarIratvasaMbhavAt / karmava kArmaNazarIranAmakarmodayasaJjAtajJAnAvaraNAdyaSTavidhakArmaNaskandhasamUha eva kArmaNazarIraM bhavati tadanyasya 20 paramAgame kArmaNazarIratvena kathanAbhAvAt // 244 // athaudArikAdizarIrANAM samayaprabaddhAdisaMkhyAM gAthAdvayenAha. audArika, vaikriyika, AhAraka aura taijasa zarIra nAma karmakA udaya honepara kramase audArika, vaikriyika, AhAraka aura taijasa nAmaka cAra nokarma zarIra hote haiM / 'no' zabda viparIta arthameM aura ISad arthameM pravRtta hotA hai / ve zarIra karmakI taraha AtmAke guNoMke 25 ghAtI nahIM haiM, na gati AdikI taraha paratantratAke hetu haiN| ataH karmase viparIta honese tathA koMke sahAyaka honese aura ISatkarma honese zarIroMko nokame kahA hai| tathA kAmaNa zarIra nAmakarmake udayase utpanna jJAnAvaraNa Adi ATha prakArake kArmaNaskandhakA samUha hI kArmaNa zarIra hotA hai| paramAgamameM isase anya kArmaNazarIrakA kathana nahIM kiyA hai // 244 // ___Age audArika Adi zarIroMke samayaprabaddha AdikI saMkhyA do gAthAoMse 30 kahate haiM 1. ma karmadudaya / 2. ba sampAdita / Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 go0 jIvakANDe anaMtaiH dvikavArAnaMtamadhyapatitasiddhAnaMtaikabhAgamAtramumabhavyarAziyaM noDalanaMtaguNapramANaMgAppa paramANurgALadamoMdu vargaNaya budkkuN| khalu sphuTaM saMkhyAtaparamANugadimu meSasaMkhyAlaparamANuLidaM vargaNaya budaltu / mattadete doDe anaMtaparamANurgALadame vargaNeyeM budu nizcayisalpaDumujura / pudgaladravyakke saMkhyAtAsaMkhyAtaparamANuskaMdharUpavargaNAsadbhAvamAdoDamilliyaudArikAzirIraprakaraNadoLaudArikavaikriyikAhArakataijasakArmaNavargaNegaLgaye grahaNamakkuM / siddhAnaMtabhAhamulabhavyAnaMtaguNapramitaMgaLumappA vargaNagaLanaMtAnaMtaMLidaM niyamadidamoMdu smyprbddhmkkuN| samaye samaye samayena vA prabadhyate sma-karmanokarmarUpatayA AtmanA saMbadhyate sma yaH pudgalaskaMdhaH saH samayaprabaddhaH eMditu niruktisiddhmkkuN| __ Atmana mithyAdarzanAdisaMklezapariNAmaMrgALadaM pratisamayaM karmanokarmarUpatayidaM pariNami10 sutirpa tattadyogyapuigalaskaMdhaM samayaprabaddha meM ditu syAdvAdasiddhAMtaprasiddhamappurinariyalpaDuguM / niyama zabdadida vargaNAsamayaprabaddhazabdAtthaMgaLeraDu mI prakAradidaM peLalpaTTa svarUpamanukavu dvAdigaLgaye gocaraMgaLida sarvathaikAMtavAdigaLge gocaraMgaLallavuma bI vibhAgaM vyavasthApisalpadudu / anantaiH dvikavArAnantamadhyapatitasiddhAnantakabhAgamAtrAbhavyarAzyanantaguNapramANaireva paramANubhirekA vargaNA bhavati khalu sphuTaM, na saMkhyAtairvA asaMkhyAtairvA paramANubhirityarthaH / yadyapi pudgaladravyasyANusaMkhyAtAsaMkhyAta15 paramANaskandharUpavargaNAH santi tathApyatraudArikAdizarIraprakaraNe audArikavaikriyikAhArakara nAmeva grahaNAt / tAbhizca siddhAnantakabhAgAbhavyarAzyanantaguNapramitAnantavargaNAbhiniyamenaikaH samayaprabaddho bhavati / samaya samayena vA prabadhyate sma karmanokarmarUpatayA AtmanA sambadhyate sma yaH padgalaskandhaH sa samayaprabaddha iti nirvacanAt / Atmano mithyAdarzanAdisaMklezapariNAmaiH pratisamayaM karmanokarmarUpatayA pariNamamAnaH tadyogya pudgalaskandhaH samayaprabaddha iti syAdvAdasiddhAntaprasiddho boddhavyaH / niyamazabdena vargaNAsamayaprabaddha zabdArthoM 20 dvAvapyevamaktasvarUpI syAdvAdinAmeva gocaro, na sarvathaikAntavAdinAmityayaM vibhAgo vyavasthApitaH ( vyavasthApyate ) // 245 / / ananta arthAt anantAnantake madhyameM patita siddharAzike anantaveM bhAga aura abhavya rAzise anantagaNe paramANaoMkI eka vargaNA hotI hai, saMkhyAta yA asaMkhyAta paramANuoMkI gaNA nahIM hotii| yadyapi padagala dravyakI aNavargaNA, saMkhyAta paramANarUpa asaMkhyAta25 paramANuskandharUpa vargaNA bhI hotI hai| tathApi isa audArika zarIrake prakaraNameM audArika, vaikriyika, AhAraka, taijasa aura kArmaNa vargaNAkA hI grahaNa kiyA hai| aura siddharAzike anantaveM bhAga tathA abhavyarAzise anantaguNI vargaNAoMkA niyamase eka samayaprabaddha hotA hai / samayameM yA samayase jo pudgala skandha karma-nokarma rUpase AtmAse sambaddha hotA hai , vaha samaya prabaddha hai;aisI vyutpatti hai / AtmAke mithyAdarzana Adi saMkleza pariNAmoMse pratisamaya karma-nokarma rUpase pariNamana karanevAlA usake yogya pudgala skandha samayaprabaddha hai| yaha prasiddha syAdvAda siddhAnta jaannaa| 'niyama'zabdase yaha vyavasthApita kiyA hai ki vargaNA aura samayaprabaddha zabdoMkA jo svarUpa Upara kahA hai , vaha syAdvAdiyoMke hI yahA~ hai, ekAntavAdiyoMke yahA~ nahIM hai // 245 // 1. ma rNgliNdN| Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA tANaM samayabaddhA seDiyasaMkhejjabhAgaguNidakamA / teNa ya tejadugA paraM paraM hodi suhumaM khu // 246 // teSAM samayaprabaddhAH zreNyasaMkhyeya bhAgaguNitakramAH / anaMtena ca tejodvikaM paraM paraM bhavati sUkSmaM khalu // teSAM samayabaddhAH tadaudArikavaikriyikAhArakataijasakArmmaNazarIraMgaLa saMbaMdhigaLappa samayaprabaddhaMgaLu sarvvamuM parasparaM sadRzaMgaLaltu / matte tappurva doDe uttarottaramadhikaparamANu saMkhyeyanuvu / ade teM dorDa sarvvataH stokamaudArikasamayaprabaddhamanadaM noDalu zra NyasaMkhyAtaikabhAgaguNitaparamANupramitaM vaikriyikazarIrasamayaprabaddhaM sa a idaM noDalu zraNyasaMkhyeya bhAgaguNita paramANu pramitamAhAraka sa zarIrasamayaprabaddhaM zravyasaMkhyeyabhAgaguNitakramAH eMdidara damAhArakazarIrasamayapravaddhaparyaMtame vivakSitamappudaridamataH paramAhArakazarIrasamayaprabaddhamaM noDe taijasazarIrasamayaprabaddha - 10 manaMtaguNamakkuma saaa kha midaM noDe kArmaNazarIra samayaprabaddhamanaMtaguNaparamANupramitakha meka doDe anaMtena ca taijasadvikamedidaridamAhArakazarIra samayaprabaddhadarttANada muMDhe taijasakArmaNazarIra samayaprabaddhaMgaLanaMtAnaMtaguNatvakathanamuM TappurdAradaM ca zabdadadaM pratyeka samuccayaM sUcisalpaTTuvu / ettalAnumitAdoDe vaikriyikAdizarIraMgana uttarottaraM pradezA makku 381 15 teSAM audArikavaikriyikAharikataijasakArmaNazarIrANAM sambandhinaH samayaprabaddhAH sarve'pi na parasparaM sadRzAH kintu uttarottare'dhikaparamANu saMkhyAviziSTA bhavanti / tadyathA - sarvataH stokaH audArikasamayaprabaddhaH / au sa / tataH zreNyasaMkhyeyabhAgaguNitaparamANu pramito vaikriyikazarIrasamayaprabaddhaH / vai sa / tataH zreNyasaMkhyeyabhAga guNita paramANu pramitaH AhArakazarIrasamayaprabaddhaH / Asa / zreNyasaMkhyeyabhAgaguNitakramA ityanena AhArakazarIrasamayaprabaddhaparyantameva vivakSitatvAt / tena paraM tadAhArakazarIrasamayaprabaddhAdagre taijasazarIrasamayaprabaddho'nantaguNaparamANu pramitaH / taM sakha / tataH kArmaNazarIrasamayaprabaddho'nantaguNaparamANu pramitaH / kA 20 khakha / anantena ca taijasadvikamityanena AhArakazarIrasamaya prabaddhAt paraM taijasakArmaNazarIra samayaprabaddha una audArika, vaikriyika, AhAraka, taijasa aura kArmaNazarIroMke samaya prabaddha saba paraspara meM samAna nahIM haiM, kintu uttarottara adhika paramANuoMkI saMkhyAko liye hue haiN| sabase audArika samayaprabaddha haiN| usase zreNIke asaMkhyAtaveM bhAga guNita paramANu pramANa vaikriyika zarIrake samayaprabaddha haiN| usase zreNIke asaMkhyAtaveM bhAga guNita paramANu pramANa 25 AhArakake samayaprabaddha haiM | zreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga guNitakA krama AhAraka zarIrake samayaprabaddha taka hI vivakSita hai / AhArakazarIra ke samayaprabaddhase Age taijasazarIrake samayaprabaddha anantaguNe paramANu pramANa haiN| usase kArmaNa zarIrake samayaprabaddha anantaguNe paramANu pramANa haiM / 'NaM teNa ya tejadugA' isase AhAraka zarIrake samaya prabaddhase Age taijasa aura kArmaNa zarIrake samayaprabaddhoMko anantaguNA- anantaguNA kahA hai / 'ca' zabda se pratyekake 30 samuccayako sUcita kiyA hai / yadi inake samayaprabaddha uttarottara adhika haiM, to vaikriyika Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 go0jIvakANDe dhiyadidaM sthUlatvaM prasaMgisalpaDugumeM ditAzaMkisi paraM paraM sUkSmaM bhavati khalu paraM paraM sUkSmamakkumeM ditu pheLalpaTuDu / ettalAnuM vaikriyikAdi uttarottarazarIraMgaLge bahuparamANu saMcayatvamaMtAdoDaM baMdhapariNativizeSadidaM sUkSmasUkSmAvagAhanasaMbhavamakuM / eMtIgaLakAppAsapiMDAyaH-piDaMgaLaMte virodhisalpaDavu / khu khalu iMtu nishcyislpdduguN| anaMtaramaudArikAdizarIraMgaLa samayaprabaddhavargaNAvagAhanabhedamaM peLdapaM: ogAhaNANi tANaM samayapabaddhANa vaggaNANaM ca / aMgulaasaMkhabhAgA uvaruvarimasaMkhaguNahINA // 247 // avagAhanAni teSAM samayaprabaddhAnAM vargaNAnAM ca / aMgulAsaMkhyabhAgAni uparyupari asaMkhyaguNahonAni // mapeLalpaTaudArikAdi zarIraMgaLa saMbaMdhisamayaprabaddhaMgaLatadvargaNegaLa avagAhanaMgaLu ghanAMgulAsaMkhyAtekabhAgapramitaMgaLAguttaM mele melasaMkhyAtaguNahInaMgalappuvade te doDaudArikazarIrasamayaprabaddhadavagAhanakSetraM sUcyaMgulAsaMkhyeyabhAgabhAjitaghanAMgula prmitmkkuN| au sa6 tadvargaNAva gAhanakSetrapramANa 'mumade matte suucyNgulaasNkhyeybhaagbhktkbhaagprmaannmkku-| au va 6 mite 22 aa. yoranantAnantaguNatvakathanAt / cazabdena pratyekasamuccayaH sUcitaH / yadyevaM tarhi vaikriyikAdizarIrANAM uttarottaraM 15 pradezAdhikyena sthUlatvaM prasajyate ityAzaya paraM paraM sUkSmaM bhavatItyuktam / yadyapi vaikriyikAdyuttarottarazarIrANAM bahuparamANusaJcayatvaM tathApi bandhapariNativizeSeNa sUkSmasUkSmAvagAhanasaMbhavaH kArpAsapiNDa-ayaHpiNDavanna virudhyate khalviti nizcetavyam // 246 / / athaudArikAdizarIrANAM samayaprabaddhavargaNayoravagAhanabhedAnAha teSAmaudArikAdizarIrANAM sambandhinAM samayaprabaddhAnAM tattadvargaNAnAM ca avagAhanAni ghanAGgalAsaMkhyAtabhAgapramitAni uparyupari asaMkhyeyaguNahInAni bhavanti / tadyathA-audArikazarIrasamayaprabaddhasyAvagAhanakSetra 20 sUcyaGgulAsaMkhyeyabhAgabhaktaghanAGgulapramitam / au sa 6 / tadvargaNAvagAhanakSetraM, tadeva punarapi sUcyaGgulAsaMkhyeya a Adi zarIroMke uttarottara adhika pradeza honese sthUlatA prApta hotI hai| aisI AzaMkA karake 'paraM paraM sUkSma' kahA hai| yadyapi vaikriyika Adi uttarottara zarIra bahuta paramANuoMke saMcayako liye hue haiM, tathApi bandhapariNatikI vizeSatAse kapAsake piNDa aura loheke piNDakI taraha sUkSma-sUkSma avagAhana hone meM koI virodha nahIM hai| yaha nizcaya karanA cAhie // 246 / / 25 Age audArika Adi zarIroMke samayaprabaddha aura vargaNAkI avagAhanAmeM bheda kahate haiM una audArika Adi zarIra sambandhI samayaprabaddhoMkI aura unakI vargaNAoMkI avagAhanA ghanAMgulake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura Upara-Upara asaMkhyAta guNI hIna hai| jo isa prakAra hai-audArika zarIrake samaya prabaddhakA avagAhana kSetra sUcyaMgulake asaMkhyA30 taveM bhAgase bhAjita ghanAMgula pramANa hai| aura usakI vargaNAkA avagAhana kSetra usameM punaH 1. ma mumadane muuN| Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 383 vaikriyikAdyuttarottara zarIrasamayaprabaddhavargaNAvagAhaMgaLaraDugaLaM pUrvapUrvatadavagAhanadvayakSetraMgaLaM noDalu sUcyaMgulAsaMkhyeyabhAgamAtrA'saMkhyeya guNahInaMgaLAguttaM popvu| vai sa 6 // tadvargaNAvagAha 22 aa 6 AhA / sa / / 6 tadvarga 6 te sa kha 6 222 2222222 2222 aaa paa aaaa aaaa tadvaggaM kaa|s kha kha 6 / tadvaragaNAvagAha 6 22222 22222 222222 aaaaa aaaaa aaaaaa yIyarthamane zrImAdhavacaMdravidyadevaru vizadaM mADidaparu / tassamayabaddhavaggaNa ogAho sUiaMgulAsaMkha / bhAgahidabiMda aMgulamuvaruvari teNa bhajidakamA / / 248 // tatsamayaprabaddhavargaNAvagAhaH sUcyaMgulAsaMkhyeyabhAgahRtavRMdAMgulamuparyupari tena bhjitkrmaaH|| A samayaprabaddhavargaNAvagAhaMgaLu suucyNgulaasNkhyaatbhaaghRtdhnaaNgulmaatrNglu| mela A bhAgabhaktaM ghanAGgulapramitam / au va 6 / evaM vaikriyikAdyuttarottarazarIrasamayaprabaddhavargaNAvagAhanakSetre dve api 10 22 aa pUrvapUrvatatkSetrAbhyAM sUcyaGgulAsaMkhyeyabhAgamAtrAsaMkhyeyaguNahIne gacchataH / vai sa / / 6 / / 6 / A / sa / / 6 |v|6 tais| kh| 6 22 222 222 22 22 22 22 aaa aaa aaaa aaaa v| 6 | kaa| sa / / kha kha 6 / va / 6 // 247 // amumevArtha 22222 22222 | 222222 / zrImAdhavacandravidyadevA aaaaa | m m m m m m m m m m m | api kathayanti 15 pUrvoktaudArikAdizarIrasambandhisamayaprabaddhatadvargaNAnAmavagAhanAni ghanAGgalAsaMkhyeyabhAgapramitAnyapi uparyuparyasaMkhyAtaguNahInakramANi bhavanti / tadyathA-audArikazarIrasamayaprabaddhasyAvagAhanakSetraM sUcyaGgalAsaMkhyeyasUcyaMgalake asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga do, utanA hai| isa prakAra vaikriyika Adi uttarottara zarIroMke samayaprabaddha aura vargaNAke avagAhana kSetra donoM bhI pUrva-pUrva apane kSetroMse sUcyaMgulake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra asaMkhyAta guNA hIna hote haiN| arthAt vaikriyikase AhArakakI, 20 AhArakase tejasakI, taijasase kArmaNakI samayaprabaddha aura vargaNAkI avagAhanA asaMkhyAtaguNI asaMkhyAtaguNI kramase ghaTatI huI jAnanA / / 247 // __ isI bAtako Age mAdhavacandra traividyadeva bhI kahate haiM pUrvokta audArika Adi zarIra sambandhI samayaprabaddha aura unakI vargaNAoMkI avagAhanA ghanAMgulake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa honepara bhI Upara-Upara kramase asaMkhyAta 25 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 go0 jIvakANDe sUcyaMgulAsaMkhyeyabhAgadidaM bhaktapramANaMgaLappuvu / anaMtaraM visrasopacayasvarUpamaM peLvapaM / jovAdoNaMtaguNA paDiparamANummi vissasopacayA / jIveNa ya samavedA ekkekkaM paDi samANA hu // 249 / / jIvAdanaMtaguNA pratiparamANu visrsopcyaaH| jIvena ca samavetAH ekaikaM prati samAnAH khalu // jIvarAziyaM noDalumanaMtAnaMtaguNitamappa vinasopacayaMgaLumuMpendaudArikAdi karmanokarmaparamANugaLodo daroLekaikaM prati samAnasaMkhyAvacchinnaMgaLu jIvapradezaMgaLoDane samavetAH saMbaddhAH saMyutaMgaLappubu vinasA svabhAvenaivAtmapariNAmanirapekSatayaivopacIyate / tattatkarmanokarmaparamANubhAgabhAjitadhanAGgulapramitaM au sa 6 tadvargaNAvagAhanakSetraM tasyaiva sUcyaGgulAsaMkhyeyabhAgapramANam / tadva 6 evaM 22 aa 10 vaikriyikAdyuttarottarazarIrANAmapi samayaprabaddhatadvargaNAvagAhI pUrvapUrvatadavagAhanakSetrAbhyAM sUcyaGgulAsaMkhyeyabhAga guNahIno gacchataH / vai| sa / sa 6 2 / 2 a a tadva 6 A 2 / 2 2 aaa / / 6 tadva 6 te / sa 2 / 2 2 2 / 2 / 2 2 aaaaaa kha 6 2 / 2 / 22 aaaa kaa| sa tadva 6 2 / 2 / 2 / 2 2 aaaa a kha kha 6 taha 6 // 248 // atha visrasopacaya - 2 / 2 / 2 / 2 2 2 / 2 / 2 / 2 / 2 2 | svarUpaM prarUpaa aaaaaaaaaa pati jIvarAzito'nantAnantaguNitavisrasopacayAH pUrvoktaudArikAdikarmanokarmaparamANuSu ekaikaM prati samAna15 saMkhyAvacchinnAH jIvapradezaH saha samavetAH saMbaddhAH saMyuktAH santi / visrasA svabhAvenaiva AtmapariNAmanirapekSa tayaiva upacIyante tattatkarmanokarmaparamANusnigdharUkSatvaguNena skandhatAM pratipadyante iti visrasopacayAH karmanokarmaguNA hIna hotI hai| vahI kahate haiM-audArika zarIrake samayaprabaddhakA avagAhana kSetra sUcyaMgulake asaMkhyAtaveM bhAgase bhAjita ghanAMgula pramANa hai| aura usakI vargaNAkA avagAhana kSetra usake bhI sUcyaMgulake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| isI prakAra vaikriyika Adi uttaro20 ttara zarIroMke bhI samayaprabaddha aura unakI vargaNAoMkI avagAhanA pUrva-pUrva avagAhana kSetrase sUcyaMgulake asaMkhyAtaveM bhAga guNA hIna hotI haiN| vizeSArtha--vaikriyikake samayaprabaddha aura vargaNAkI avagAhanAko sUcyaMgulake asaM. khyAtaveM bhAgase guNA karanepara audArikake samayaprabaddha aura vargaNAkI avagAhanA hotI hai / aura audArikake samayaprabaddha aura vargaNAkI avagAhanAko sUcyaMgulake asaMkhyAtaveM bhAgakA 25 bhAga denepara vaikriyika zarIrake samayaprabaddha aura vargaNAkI avagAhanA hotI hai| aise hI sarvatra jAnanA // 248 / / Age visrasopacayakA svarUpa kahate haiM jIvarAzise anantAnantaguNe visrasopacaya pUrvokta audArika Adi karma aura nokarmake paramANuoMmeM eka-ekake prati samAna saMkhyAko liye hue jIvake pradezoMke sAtha sambaddha haiN| Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 385 snigdharUkSatvaguNena skaMdhatAM pratipadyate iti visrasopacayAH eMbI niruktilakSaNasiddhatvadidaM beravakke lakSaNaM phelpdddu| tadvisrasopacayaparamANugaL karmanokarmapariNatirahitaMgaLu tadyogyaMgaLa riyalpaDuvuvidu vizeSaM / oMdu kammanokarmaparamANuvinoLa ettalAnuminitu visrasopacayaMgaLAguttiralu mAgaLu kicidUnadvayarddhaguNahAniguNitasamayaprabaddhamAtrakarmanokarmasatvaparamANugaLgenitu visrasopacayaMgaLakkumeM ditu trairAzikavidhAnadidaM pramANaM phalaM icchAM icchAM phalena saMguNya pramANena tu bhAjayet / 5 pra 1 / pha 16 kha / i / sa 13 / eMdu baMda labdhamAtmapradezasthitasarvavitrasopacaya paramANugaLinitappuvu - / sa / 12 / 16 kha / mivaroL kiMcidUnadvayarddhaguNahAniguNitasamayaprabaddhapramANa kamanokamasatvadolu prakSepisuttiralu visrasopacayasahitakarmanokarmasatvamituTakkuM sa 0 1 2 - 16 kha / anaMtaraM karmanokarmotkRSTasaMcayasvarUpamappa sthAnalakSaNamaM peLdapaM ukkassaTThidicarime sagasagaukkassasaMcayo hodi|| paNadehANaM varajogAdisagasAmaggisahiyANaM // 25 // utkRSTasthiticarame svakasvakotkRSTasaMcayo bhavati / paMcadehAnAM varayogAdisvasAmagrIsahitAnAM // pariNatirahitaparamANava iti bhaavH| yadyakasmin karmanokarmaparimANau etAvAn visrasopacayaH tadA kiJcidUnadvayardhaguNahAniguNitasamayaprabaddhamAtrakarmanokarmasattvaparamANanAM kiyAn visrasopacayaH ? iti pairAzikaM kRtvA pr1| pha 16 kha / i sa 112-icchAM phalena saMgaNya pramANena bhaktvA ye labdhA Atmapradezasthitasarva- 15 visrasopacayaparamANavaH te etAvantaH sa 1 12-16 kha / eteSu punaH kiJcidUnadva cardhaguNahAniguNitasamayaprabaddhapramANakarmanokarmasattve prakSipte sati visrasopacayasahitakarmanokarmasattvametAvadbhavati / sa / 12-1 16 kha // 249 / / atha karmanokarmotkRSTasaMcayasvarUpasthAnalakSaNaM prarUpayati 'visrasA' arthAt svabhAvase hI AtmAke pariNAmase nirapekSa rUpase jo 'upacIyante' arthAt una-una karma-nokarma paramANuoMke snigdha-rukSa guNake kAraNa skandharUpa hote haiM, ve 20 visrasopacaya haiN| arthAt karma aura nokarmarUpa pariNamanase rahita paramANu visrasopacaya kahe jAte haiN| vizeSArtha-visrasopacayarUpa paramANu karma-nokarmarUpa honeke yogya to hote haiM, kintu vartamAnameM karma-nokarmarUpa nahIM pariName haiM, unako visrasopacaya kahate haiN| ve jIvake pradezoMke sAtha hI eka kSetrAvagAhI hote haiN| kintu unakA jIvake pariNAmoMse koI sambandha 25 nahIM hotaa| __ yadi eka-eka karma paramANumeM itane visrasopacaya hote haiM,to sattAmeM sthita Der3ha guNahAni guNita samayaprabaddha mAtra nokama-karma paramANuoMke kitane visrasopacaya hote haiM ? aisA trairAzika karanepara pramANa rAzi eka, phalarAzi jIvarAzise anantaguNA, icchArAzi Der3ha guNahAni guNita samayaprabaddha / so icchArAzise phalarAziko guNA karake pramANakA bhAga denese 30 jo labdha AyA, vaha hai-AtmAke pradezoMmeM sthita samasta visrasopacayarUpa paramANu / inameM kucha kama Der3ha guNahAni guNita samayaprabaddha pramANa karma-nokarma paramANuoMko milAnepara visrasopacaya sahita karma-nokarmakA sattva hotA hai / / 249 / / Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 go0 jIvakANDe utkRSTayogAdisvasAmagrisahitaMgaLappa jIvaMgaLgaudArikAdipaMcazarIraMgaLa svasvotkRSTasthiti caramasamayadoLa svasvotkRSTakarmanokarmaparamANu sNcymkkuN| tattat sthitiprathamasamayAdArabhya pratisamayamekaikasamayaprabaddhadoLu gaLitaikaniSekAvazeSamAtraMgaLanitu saMcIyamAnamAguttiralu tat sthiticaramasamayadoLAyujitakarmanokarmazarIraMgaLaga galitAvazeSotkRSTasaMcayaM kiMcidUna dvayaddhaguNa5 hAniguNitasamayaprabaddhamAnaM stvmkkuN| sa a 12 / aaMtaraM zrImAdhavacaMdravidyadevarugaLutkRSTasaMcayasAmagrivizeSamaM peldaparu / AvAsayA hu bhava addhAussaM jogasaMkileso ya / okaTukkaTTaNayaM chaccede guNidakammaMse / 251 / / AvazyakAni khalu bhavAddhA AyuSyaM yogaH saMklezazcApakarSaNamutkarSaNakaM SaT caitAni guNita10 kaashei|| ___bhavAddhA bhavAddheyumAyuSyamaM yogamu saMklezamumapakarSaNamumutkarSaNamumeMditu SadcaitAnyAvazyakAni IyArumAvazyakaMgaLavazyaM bhavAnyAvazyakAni eMbI niruktisiddhaMgaLu mutkRSTasaMcayakAraNaMgaLumivu guNitakAzanapputkRSTakarmasaMcayamanuLLa jIvanoLappuvivU muMda vistAradidaM pellpttttppuvu| khalu sphuttmaagi| anaMtaramaudArikAdipaMcazarIraMgaLutkRSTasthiti pramANamaM peLdapaM / utkRSTayogAdisvasvasAmagrIsahitAnAM jIvAnAm audArikAdipaJcazarIrANAM svasvotkRSTasthiticaramasamaye svasvotkRSTakarmanokarmaparamANasaMcayo bhavati / tattatsthitiprathamasamayAdArabhya pratisamayam ekaikasamayaprabaddha galitakaikaniSekAvazeSamAtreSu tAvatsu saMcIyamAneSu satsu tatsthiticaramasamaye AyurvajitakarmanokarmazarIrANAM galitAva zeSotkRSTasaMcayaH kiJcidUnadvayardhaguNahAniguNitasamayaprabaddhamAtraH sattvaM bhavati sa 0 12-1 // 250 // atha zrImAdhava20 candratravidyadevAH utkRSTasaMcayasAmagrIvizeSa kathayanti bhavAddhA AyuSyaM yogaH saMklezaH apakarSaNamatkarSaNaM ceti SaT utkRSTakarmasaMcayakartujIvasya AvazyakAni ityucyante / guNitakarmAze utkRSTakarmasaMcayayute jIve teSAmavazyambhAvAt agre tAni vistareNa vakSyanti khalu sphuTam // 251 // athaudArikAdipaJcazarIrANAmutkRSTasthitipramANamAha 25 Age karma-nokamake utkRSTa saMcayakA svarUpa, sthAna aura lakSaNa kahate haiM - ___utkRSTa yoga Adi apanI-apanI utkRSTa bandhakI sAmagrIse sahita jIvoMke audArika Adi pA~ca zarIroMkA apanI-apanI utkRSTa sthitike antima samayameM apane-apane karma-nokarma paramANuoMkA utkRSTa saMcaya hotA hai| apanI-apanI sthiti ke prathama samayase lekara pratisamaya eka-eka samayaprabaddha ba~dhatA hai aura usameM se eka-eka niSeka pratisamaya nirita hokara zeSa saMcita hotA jAtA hai| taba apanI-apanI sthitike antima samayameM Ayukarmako chor3a zeSa 30 karma aura nokarmarUpa zarIroMkA nirjarAse zeSa rahA utkRSTa saMcaya kucha kama Der3ha guNahAni guNita samayaprabaddha mAtra sattAmeM hotA hai / / 250 // Age zrI mAdhavacandra vidyadeva utkRSTa saMcayakI sAmagrI kahate haiM bhavAddhA, AyuSya, yoga, saMkleza, apakarSaNa aura utkarSaNa ye chaha utkRSTa karmasaMcaya karanevAle jIvake Avazyaka kahe jAte haiN| guNitakAMza arthAt utkRSTa karma saMcayase yukta 35 jIvameM ye avazya hote haiM / Age inheM vistArase kaheMge // 251 // Age audArika Adi pA~ca zarIroMkI utkRSTa sthitikA pramANa kahate haiM Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA pallatiyaM uvahINaM tettI saMtomuhutta uvahINaM / kammada baMdhukassaTTidI tANaM || 252 || patyatrayamudadhInAM trayastrazadaMtamrmuhUrta udadhInAM / SaTSaSTiH karmasthitibaMdhotkRSTa sthiti 387 steSAM // tadaudArikAdipaMcazarIraMgaLage yathAsaMkhyamAgi baMdhotkRSTasthitigaLu tripatyasuM trayastrizat- 5 sAgaropamamaMtarmuhUrttamaM SaTSaSTisAgaropamaMgaLaM karmasAmAnyotkRSTasthiti samatikoTikoTisAgaropamaMgaLa | vizeSadarda jJAnAvaraNadarzanAvaraNavedanIyAMta rAyaMgatkRSTa sthiti triMzatsAgaropamakoTIharya | mohanIyakkutkRSTasthiti saptatisAgaropamakoTI koTigaLappuvu / nAmagotraMgaLye vizati koTI koTisAgaropamaMgaLutkRSTa sthitiyappuvu / trayastrazatsAgaropamaMgaLAyuSyakkutkuSTasthitiyakkuM / anaMtara maudArikAdipaMcazarIraMgaLotkRSTasthitigaLaNe guNahAnyAyAmapramANamaM toridapaM / aMtamuttametaM guNahANI hodi AdimatigANaM / pallA saMkhejjadimaM guNahANI tejakammANaM || 253 / / aMtarmuhUrta mAtrA guNahAnirbhavatyAdimatrayANAM / palyAsaMkhyeya bhAgA guNahAnistai jasakArmaNayoH // AdimatrayANAM audArikavaikriyikAhArakazarIraMgaLutkRSTasthiti saMbaMdhiniyappa guNahAniH guNahAnyAyA maMgaLa pratyekaM svayogyAMtarmuhUtaMmAtraMgaLavu / 21 / taijasa kArmmaNazarI raMgaLutkRSTa- 15 sthitisaMbaMdhiniyappa guNahAniH guNahAnyAyAmaM svayogyapalyAsaMkhyAtaikabhAgamAtregaLappuvavaro teSAmaudArikAdipaJca zarIrANAM yathAsaMkhyaM bandhotkRSTasthitayaH trityaM trayastritsAgaropamamantarmuhUrtaH SaTSaSTisAgaropamaM utkRSTakarmasthitiH, sA ca sAmAnyena saptatikoTIkoTisAgaropamANi / vizeSeNa tu jJAnAvaraNadarzanAvaraNavedanIyAntarAyANAM triMzatkoTokoTisAgaropamANi / mohanIyasya saptatikoTIkoTisAgaropamANi, nAmagotrayoH viMzatikoTI koTisAgaropamANi AyuSastrayastritsAgaropamANi bhavanti / ( bandhaprakaraNe prarUpitA sarvotkRSTasthitirgrAhyA ) // 252 // athadArikAdipaJcazarIrotkRSTasthitInAM guNahAnyAyAmaM pramANayati AdimAnAmAdArikavaikriyikAhArakatrizarIrANAm utkRSTasthitisambandhinI guNahAniH guNahAnyAyAmaH pratyekaM svasvayogyAntarmuhUrtamAtrI bhavati / 21 / taijasakArmaNazarIrayoH utkRSTasthitisambandhinI guNahAniH 10 una audArika Adi pA~ca zarIroMkI bandharUpa utkRSTa sthiti audArikakI tIna palya, vaikriyikakI taiMtIsa sAgara, AhArakakI antarmuhUrta, taijasakI chiyAsaTha sAgara hai / tathA 25 kArmANakI sAmAnyase sattara kor3Akor3I sAgara pramANa aura vizeSase jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya aura antarAyakarmakI tIsa kor3Akor3I sAgara, mohanIyakI sattara kor3Akor3I sAgara, nAma aura gotrakI bIsa kor3Akor3I sAgara aura AyukarmakI taiMtIsa sAgara hai| isa prakAra bandhake prakaraNa meM kahI sabakI utkRSTa sthiti grahaNa karanA ||252|| Age ina pA~ca zarIroMkI utkRSTa sthitimeM guNahAni AyAmakA pramANa kahate haiM - Adike audArika, vaikriyika aura AhAraka tIna zarIroMkI utkRSTa sthiti sambandhI guNAna aura guNahAni AyAma pratyeka apane-apane yogya antarmuhUrtamAtra hotA hai / arthAt apane-apane yogya antarmuhUrta ke jitane samaya hote haiM, utanA guNahAnikA AyAma jAnanA / 1. koSThakagataH pAThaH 'ba' prato nAsti / 20 30 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 go0 jIvakANDe taijasazarIraka saMkhyAtapalyamAtrasvotkRSTasthitiyanu palyavargazalAkArddhacchedona palyArddhacchedasaMkhyeyaguNitamAtra bhaktakabhAgamAtraM gunnhaanyaammkkuN| tannutkRSTasthitiyaM nAnAguNahAnizalAkaLidaM bhAgisibaMdalabdhamAtraM guNahAnyAyAmameM budarthaM pa1 kArmaNazarIrakka matta saMkhyAtapalya che va cha / mAnasvotkRSTasthitiyanara nAnA guNahAnizalAkegaLappa palyavargazalAkArddhacchedonapalyacchedarArzAiya bhaktakabhAgamAtraM guNahAnyAyAmamakku pa1_ meMbI vizeSamariyalpaDuguM / leva ke illi trairAzikA mADalpaDuvuvavaite doDe-aMtarmuhUrtamAtrAyAmakkattalAnumodu guNahAniyAguttiralu sarvotkRSTasthityAdhAma palyatrayanitu nAnAguNahAnizalAkega uppurveditu trairAzika mADi 2 / ph| 1, i / pa 3 / baMda labdha pramitaMgalaudArikazarIrasthitige nAnAguNahAnizalAkegaLappu p3| i evaM vaikriyikAdizarIraMgaLagaM nAnAguNahAnizalAkagaLsAdhisalpaDuvuvu pra21 pha 1 / i| 10 sA 33 / labdhaM vaikriyikazarIrasthitige nAnAguNahAnizalAkeLappuvu sA 33 / pr|21 / svasvayogyapalyAsaMkhyAtakabhAgamAtrA bhavati / tatra taijasazarIrasya palyavargazalAkArdhacchedonapalyArdhacchedebhyo'saMkhyAtaguNitenaM svakIyanAnAguNahAnipramitena zalAkArAzinA bhaktasaMkhyAtapalyapramANasvotkRSTasthitimAtrI pa1 kArmaNazarIrasya tu svanAnAguNahAnizalAkApramANena palyavargazalAkArdhacchedonapalyacchedarAzinA cha va che 1 bhaktasaMkhyAtapalyapramitasvotkRSTasthitipramANA pa1 iti vizeSo jJAtavyaH / yadi antarmuhUrtAyAmasya ekA che va cha 15 guNahAniH tadA sarvotkRSTasthityAyAmasya palyatrayasya kiyatyaH iti pra 21 / pha 1 / i, 53 / zrarAzikena taijasa aura kArmaNa zarIrakI utkRSTa sthiti sambandhI guNahAni apane-apane yogya palyake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hotI hai| unameM se palyakI vargazalAkAke ardhacchedoMko palyake adhacchedoMmeM-se kama karake jo zeSa rahe,use asaMkhyAtase guNA karanepara jo pramANa Ave, utanI taijasa zarIrakI nAnA guNahAni zalAkA hai| isa zalAkA rAzise taijasakI utkRSTa 20 sthiti saMkhyAta palyameM bhAga denepara jo pramANa Ave, utano palyake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra taijasa zarIrakI guNahAnikA AyAma hai| palyakI vargazalAkAke ardhacchedoMko palyakeadhacchedoM meM-se ghaTAnese jo zeSa rahe, utanI kArmaNakI nAnA guNahAni zalAkA hai| isa zalAkAkA bhAga kArmaNakI utkRSTa sthiti saMkhyAta palyameM bhAga denepara jo pramANa Ave, utanA palyake asaMkhyA taveM bhAga kArmaNa zarIrakI guNahAnikA AyAma hai ; itanA vizeSa jaannaa| aba yadi 25 antarmuhUrtamAtra AdhAmakI eka guNahAni hotI hai,to tIna palya pramANa sarvotkRSTa sthitike AyAmakI kitanI guNahAni hogI? isa prakAra trairAzika karanepara pramANa rAzi antarmuhUrta ke samaya, phalarAzi eka, icchArAzi tIna palyake samaya / so phalarAzise icchArAziko guNA karake pramANarAzikA bhAga denepara tIna palyako antarmuhUrta kA bhAga denepara jo pramANa Ave, 1. baguNitasvanAnAguNahAnizalAkA / | Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha va che karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 389 pha 1 / i / 2 1 1 / labdhamAhArakazarIrasthitige nAnAguNahAnizalAkegaLippuvu 21 1 21 57 / 51 ph1|i| sA 66 labdhaM / taijasazarIra sthitige nAnAguNahAnizalAkegaLappuvu cha va cha / che-va che / - pra sA 70 ko 2 .pha 1 / i| sA 70 ko 2 / labdhaM kArmaNazarIrasthitige nAnAguNahAnizalAkeLappuvu / che-va cha / iMtu peLalpaTTa nAnAguNahAnizalAkegaLaudArikAdizarIraMgaLa sthitigaLge bhAgahArappaMtu trairAzikaMgalaM mALapudaMtu mADuttiralekaguNahAni AyAmaMgaLappuvada doDe 5 initu nAnAguNahAnizalAkegaLgattalAnumitu sthityAyAmamAguttiralu AgaLodu guNahAnirganitAyAmamakkuma ditu trairAzikaMgaLaM mADibaMda labdhaMgaLaudArikAdizarIrasthitigaLagekaguNahAnyAyAmaMgaLapyuvu e 3 ph|13| i|1| labdhamaudArikazarIrasthityekaguNahAnyAyAmaM 21 / prasA 33 21 21 ph|saa 33|i|1|lbdhN vaikriyikazarIrasthityekaguNahAnyAyAmaM 21 pra pha 21 / / 1 / labdhamAhArakazarIrasthitigekagaNahAnyAyAma 21 / pr|che-v che / pha saa66| i|1 labdhaM 10 taijsshriirsthityekgunnhaanyaayaam| pa1 prache va ch| pha, sA 70 ko 2 / i 1 / labdhaM labdhAH nAnAguNahAnizalAkAH audArikazarIrasthiteretAvatyaH 3 / evaM vaikriyikAdizarIrANAmapi tAH 21 sAdhayet / tatra pr21| ph1| i sA 33 labdhA vaikriyikazarIrasthite nAguNahAnizalAkA etAvatyaH sA 33 / pr21| pha 1 / i 211 / labdhAH AhArakazarIrasthita nAguNahAnizalAkA etAvatyaH 21 211 / pra sA 66 / pha 1 / i sA 66 labdhAstaijasazarIrasthite nAguNahAnizalAkA etAvatyaH- 15 21 che| va / che| che va che / pra sA 70 ko 2 / pha 1 / i sA 70 ko 2, i labdhAH che va che kArmaNazarorasthite nAguNahAnizalAkA utanA labdha AtA hai ; utanA hI audArika zarIrakI sthitikI nAnA guNahAni zalAkAkA pramANa hai| aise hI vaikriyika zarIrameM pramANarAzi antamahataM. phalarAzi eka, icchArAzi taiMtIsa sAgara / so taitIsa sAgarako antarmuhUrtakA bhAga denepara jo pramANa Ave, utanA nAnA guNahAni zalAkAkA pramANa jaannaa|.aahaark zarIra meM pramANarAzi choTA antarmuhUrta, phala- 20 rAzi eka, icchArAzi bar3A antarmuhUrta hai|so bar3e antarmuhUrta meM choTe antarmuhUrtakA bhAga denepara jo pramANa Ave, utanI nAnA guNahAni jaannaa| taijasa zarIrameM pramANarAzi antarmuhUrta, phalarAzi eka, icchArAzi chiyAsaTha sAgara hai| so pramANarAzikA icchArAzimeM bhAga denepara palyakI vargazalAkAke ardhacchedoMse hIna palyake ardhacchedoMko asaMkhyAtase guNA karanepara jo pramANa ho utanI nAnA guNahAni taijasakI jaannaa| kArmaNazarIra meM pramANarAzi antarmuhUrta, 25 phalarAzi eka, icchArAzi mohakI sthitikI apekSA sattara koDAkor3I sAgara hai| so pramANarAzikA icchArAzimeM bhAga denepara palyakI vargazalAkAke ardhacchedoMse hIna palyake ardhaccheda Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 go0 jIvakANDe kArmaNazarIrasthityekaguNahAnyAyAmaM pa 1 [illei sarvasthAnaMgaLalli yathAyogyavAgi che va cha apavartanaM maaddlpdduguN|] ___innaudhArikAdizarIraMgaLa sthitimnyonyaabhystraashiglpeklpdduguN| taMtamma zarIrasthitiya ___ nAnAguNahAnizalAkegaLaM viralisi pratirUpaM dvikabhanittu gitasaMvarga mADuttiralu taMtammanyonya bhyastarAzigaLapuTuvujumadate doDilligupayogiyappa trairAzikaM maaddlpdduguN| initu viralanarAzipramitadvikasaMvargamaM mADuttilitappa rAzi puTuttiralAgaLe nitu viralanarAzipramitadvikasaMvargamaM mADale tappa rAzi puTuguma ditu trairAzikaM mADi labdhamanIkaraNasUtradidaM saadhisuge| de 2 ph| 35 deya 2 praviche che che 9 3 vipa3 21 a etAvatyaH / che va cha / athaudArikAdizarIrANAM guNahAnyAyAmAH sAdhyante / tadyathA-etAvannAnAguNahAnInAM 10 yadyetAvAn sthityAyAmaH, tadA ekaguNahAneH kiyAn sthityAyAmaH iti trairAzikena pra 3 / pha pa 3 / i 1 / labdhaH audArikazarorasthiterekaguNahAnyAyAmaH 21 / prasA 3 3 / pha sA 33 / i1 / labdhaH vaikriyika zarIrasthiterekaguNahAnyAyAmaH 21|pr| pha 21 / i1 / labdhaH AhArakazarIrasthiterekaguNahAnyAyAmaH 21 / pra, che va che / / pha sA 66 / i 1 / labdhaH taijasazarIrasthiterekaguNahAnyAyAmaH pa / che va cha / pra che va che / pha, sA 70 ko 2 / i 1 / labbaH kArmaNazarIrasthiterekagaNahAnyAyAmaH pa / audArikAdi che va cha 15 mAtra nAnA guNahAni jAnanA / aba audArika Adi zarIroMke guNahAni AyAmako sAdhate haiM ___ yadi apane-apane nAnA guNahAni pramANakA AyAma apanI-apanI sthiti pramANa hotA hai,to eka guNahAnikA AyAma kitanA huA! aisA trairAzika karanepara labdharAzi pramANa guNahAnikA AyAma hotA hai / so audArikameM pramANarAzi antarmuhUrtase bhAjita tIna palya, 20 icchArAzi eka, phalarAzi tIna palya / so audArika zarIrakI sthitikI eka guNahAnikA AyAma antarmuhUrtamAtra huaa| vaikriyika zarIrameM pramANarAzi antarmuhUrtase bhAjita taitIsa sAgara, phalarAzi taiMtIsa sAgara, icchArAzi ek| so vaikriyika zarIrakI sthitikI eka guNahAnikA AyAma antarmuhUrta aayaa| AhAraka zarIrameM pramANarAzi saMkhyAta, phalarAzi antarmuhUrta, icchArAzi eka / so choTA antamuhUrta pramANa guNahAni AyAma huaa| taijasameM pramANarAzi palyakI vargazalAkAke ardhacchedoMse hIna palyake ardhacchedoMse asNkhyaatgunnii| 25 phalarAzi chiyAsaTha sAgara / icchArAzi eka / so saMkhyAta palyameM palyakI vargazalAkAke ardhacchedoMse hIna palyake ardhacchedoMse asaMkhyAta guNe pramANakA bhAga denepara jo labdha Ave, 1 ma pratI nAsti [ ] pAThaH / Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 391 diNNacchedeNavahida iTThacchedehi payadaviraLaNa bhajide / laddhamida iTTarAsINaNNohadIe hodi payado raasii|| eMdI sUtrAbhiprAyadidaM lokArddhacchedaMgALadaM audArikazarIrasthitinAnAguNahAnizalAkArAziyaM bhAgisi pa 3 ... tallabdhamitamiSTarAziyappa lokamaM vaggitasaMvarga mADuttiralu 2 / che che che. puTTida rAzidhaudArikazarIrasthitiganyonyAbhyastarAzipramANamasaMkhyAtalokamakku = / maMte 5 vaikriyikazarIrasthitinAnAguNahAnizalAkArAziyaM lokArddhacchedaMgaLidaM bhAgisi sA 33 . 21 che che che 9 zarIrasthitInAmanyonyAbhyastarAzayastu ta tannAnAguNahAnizalAkAH viralayitvA pratirUpaM dvikaM dattvA vagitasaMvarge kRte samutpadyante tadyathA-etAvadviralanarAzipramitadvikasaMvarge kRte yadyetAvAn rAzirutpadyate tadA etAvadviralanarAzipramitadvikasaMvarge kRte ko rAzirutpadyate ? iti trairAzikaM kRtvA de 2 deya 2 pra vi che che che 9 / ' pha = / i vi p3| 10 / labdhaM karaNasUtreNAnIyate diNNacchedeNavahidaichucchedehi payadaviralagaM bhjide| laddhamidaiTTharAsogaNNoNNahadoe hodi payadadhaNaM / / utanA guNahAni AyAma jaannaa| kArmaNa zarIrameM pramANarAzi palyakI vargazalAkAke ardhacchedoMse hIna palyake ardhaccheda mAtra, phalarAzi sattara kor3Akor3I sAgara, icchArAzi eka / so saMkhyAta palyameM palyako vargazalAkAke ardhacchedoMse hIna palya ke ardhacchedoMkA bhAga denepara jo labdha Ave, utanA guNahAni AyAma jaannaa| isa prakAra sarvatra eka guNahAnikA 15 AyAma jaannaa| - vizeSArtha-itane-itane samayoMke samUhakA nAma eka guNahAni hai| samasta sthiti meM jitanI guNahAniyA~ hoM,usake pramANakA nAma nAnA guNahAni hai| apane-apane yogya antamuhUrta ke jitane samaya ho,utanA guNahAni AyAma hai / AyAma nAma lambAIkA hai| jaise chaha nAnA guNahAnikA ar3atAlIsa samaya pramANa sthiti AyAma hotA hai to eka guNahAnikA 20 AyAma ATha-ATha samaya huaa| nAnA guNahAni pramANa do-do rakhakara paraspara meM guNA karanese jo rAzi utpanna hotI hai, use anyonyAbhyasta rAzi kahate haiN| jaise nAnA guNahAnikA pramANa chaha / so chahakA viralana karake eka-eka jagaha doke aMka rakhakara paraspara meM guNA karanese 64 anyonyAbhyastarAzi hotI hai| isI prakAra audArika Adi zarIroMkI sthitikI anyonyAbhyasta rAzi lAneke 25 lie unakI nAnA guNahAni zalAkAoMkA viralana karake pratyekapara do dekara unheM parasparameM guNA karanA caahie| so lokake ardhaccheda pramANa doke aMka rakhakara unheM parasparameM guNA karanepara lokarAzi utpanna hotI hai,to nAnA guNahAni pramANa doke aMka rakhakara parasparameM gaNA karanepara kitane loka hoNge| isa prakAra trairAzika krnaa| isakA labdha lAneke lie karaNa sUtra kAyamArgaNA gAthA 214 meM kahA hai| usake anusAra deyarAzi dokA 30 adhaccheda eka, usakA bhAga iSTarAzike arddhaccheda lokake ardhacchedoMmeM denese utane hI rhe| " Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 go0 jIvakANDe tallabdhapramitalokaMgaLaM vagitasaMvarga mADuttiralAvudoMdu rAziyumasaMkhyAtalokapramitamAguttiralumaudArikazarIrasthitiyanyonyAbhyastarAziyaM noDalasaMkhyAtalokaguNitamAgi vaikriyikazarIrasthitiganyonyAbhyastarAziyakku = a = 2 meke doDaudArikazarIrasthitiya nAnAguNahAnizalAkegaLaM noDalu vaikriyikazarIrasthitiya nAnAgaNahAnizalAkagaLamaMtarmuhartabhAjitatrastrizatsAgaropamaprami5 tNglppurdN| aMtarmuhUrtabhaktamappa triguNitamappa nUrepattu koTIkoTipalyopamaMgaLappuridaM / nUrapattu koTikoTi palyopamaMgaLu guNakArarUpaMgaLa dhikaMgaLappuridaM / 110 ko 2 etAvanmAtra lokaMgaLa vaggitasaMvadidaM puTTidaMtappa rAzi asaMkhyAtaloka = a gugitamappuridaM = a = a athavA / initaudArikazarIra nAnAguNahAnizalAkegaLettalAnumitappanyonyAbhyastarAziyAgalu mAgaLinitu vaikriyikazarIranAnAguNahAnizalAkaLigatApa'saMkhyAtalokamakkuma ditu trairAzikaM mADi pra va pa 3 pa3 iti lokArdhacchedaiH audArikAdizarIrasthitinAnAguNahAnizalAkArAzi bhaktvA 2 3 / che che che 9 / tallabdhapramiteSviSTarAzirUpalokeSu anyonyaM guNiteSu utpannarAziH audArikazarIrasthiteranyonyAbhyastarAziH asaMkhyAtalokamAtro bhavati / tathAhi vaikriyikazarIrasthitinAnAguNahAnizalAkArAziM lokArdhacchedairbhaktvA sA 33 21 / che che che 9 / tallabdhapramitalokeSu vagitasaMvargIkRteSu yo rAziH sa vaikriyikazarIrasthiteranyonyAbhyasta rAzirbhavati / 2an = / ayamaudArikazarIrasthiteranyonyAbhyastarAzito'saMkhyAtalokagaNitaH aai 15 antarmuhUrtabhaktatripalyebhyo'ntarmuhUrtabhaktatrayastrizatsAgaropamANAM aikazatadazakoTIkoTiguNitatvAt tadadhikamAtra dvikasaMvargotpannasyAsya = a guNakAratvasaMbhavAt / athavA etAvatInAM audArikazarIranAnAguNahAnizalAkAnAM yadyetAvAn anyonyAbhyastarAziH tadA etAvatInAM vaikriyikazarIranAnAguNahAnizalAkAnAM kiyAna anyonyA ina lokake ardhacchedoMke pramANakA bhAga audArika zarIrakI sthiti samvandhI nAnAgaNahAnike pramANameM denese jo pramANa Ave,utanI jagaha iSTarAzi lokako rakhakara parasparameM guNA karanese 20 jo labdha Ave, utanA audArika zarIrakI sthiti sambandhI anyonyAbhyastarAzikA prama asaMkhyAtalokamAtra hotA hai| isI taraha vaikriyika zarIrako sthitikI nAnA guNahAni zalAkArAziko lokake ardhacchedoMse bhAga dekara jo pramANa Ave,utane lokoMko rakhakara parasparameM guNA karanese jo rAzi utpanna ho, vaha vaikriyika zarIrakI sthitikI anyonyAbhyastarAzi hotI hai| yaha rAzi audArika zarIrakI sthiti sambandhI anyonyAbhyastarAzise asaMkhyAta25 loka guNita hotI hai / kyoMki antarmuhUrta se bhAjita tIna palyase antamuhUrtase bhAjita taitIsa sAgara eka sau dasa kor3Akor3I guNita hote haiM / so isa adhika pramANa doke aMka rakhakara parasparameM guNA karanese asaMkhyAta loka AtA hai so hI audArikakI anyonyAbhyasta rAzise vaikriyika zarIrakI sthiti sambandhI anyonyAbhyasta rAzi asaMkhyAtaloka guNI hai / athavA yadi antarmuhUtase bhAjita tIna palya pramAga audArika zarIrakI nAnAguNahAnikI anyonyAbhyasta rAzi asaMkhyAtaloka mAtra hotI hai, to eka sau dasa koDAkor3I guNita antarmuhUrtase bhAjita tIna palya pramANa vaikriyika zarIrakI nAnAguNahAnikI kitanI anyonyAbhyastarAzi 1. ba dazottarazatakoTi / 2. bara asaM / 3. Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA pha = / i va pa3 110 / ko 2 / labdhaM diNNacchedetyAdyAnIta taM vaikriyikazarIrasthitiganyonyAbhyastarAzi nUrapattu koTikoTivAraMgaLaudArikazarIrasthityanyonyAbhyastarAzivaggitasaMvargamAdatappa'saMkhyAtalokameMdu nizcaisalpaDuvudu / __AhArakazarIrasthitinAnAguNahAnizalAkegaLasaMkhyAtaMgaLavaM viralisi rUpaM prati dvikamanittu variMgatasaMvarga mA DuttiralpuTTidarAziyaM saMkhyAtameyakkumA rAzi tAnAhArakazarIrasthitiganyonyAbhyastarAziyakuM 11 / taijasazarIrasthitinAnAguNahAnizalAkArAzikArmaNazarIrasthitinAnAguNahAnizalAkArAziyaM noDalasaMkhyAtaguNamA rAziyaM palyArddhacchedarArzAiyadaM bhAgisi che va / RNarUpaM guNakAra bhAgahAraM barasu tega beririsi va cha / zeSa RNasahitarAziya cha / / nidanu palyacchedabhAjyarAzige palyacchedabhAgahAraM sariya daraDu rAzigaLanapatisi kaLadu zeSa tadguNAkArabhUtAsaMkhyAtamA palyacchedAsaMkhyAtaikabhAgamAtrameyAgalvaLkeke doDe palyacchedapramitamAdoDe .. bhyastarAziriti trairAzike kRte prapa3 / pha = |ipa 3 / 110 ko 2 / labdhasya ekazatadazakoTI koTivAramaudArikazarIrasthityanyonyAbhyastAnAm anyonyaguNitotpannarAzimAtratvAt tena guNitatvaprasiddheH / AhArakazarIrasthite nAguNahAnizalAkAH saMkhyAtAH viralayitvA rUpaM rUpaM prati dvikaM dattvA saMvargotpannarAzirapi saMkhyAtaH sa tadanyonyAbhyastarAziH syAt 11 / taijasazarIrasthite nAguNahAnizalAkAH kArmaNazarIrasthitinAnAguNahAnizalAkAbhyo'saMkhyAtaguNitAstAH palyArdhacchedarAzinA bhaktvA che va cha / RNaM 15 saguNakArabhAgahAraM pRthagdhRtya va cha / zeSaRNarahitarAzi che / palyacchedabhAjyarAzinA palyacchedarAzibhAgahAraH sadRzaH iti tAvapavartayet / / zeSatadguNakArabhUtAsaMkhyAtaH palyachedAsaMkhyAtakabhAga eva na palyacchedapramitaH, hogI ? isa prakAra trairAzika karanepara eka sau dasa koDAkor3I bAra audArika zarIra sambandhI anyonyAbhyasta rAziko rakhakara parasparameM guNA karanese vaikriyika zarIra sambandhI anyonyAbhyasta rAzi hotI hai| isase audArika zarIra sambandhI anyonyAbhyasta rAzise vaikriyika zarIra sambandhI anyonyAbhyasta rAzi asaMkhyAtaloka guNita siddha huii| AhAraka zarIrakI sthitikI nAnAguNahAni zalAkA saMkhyAta haiN| unakA viralana karake aura eka-eka para do-dokA aMka rakhakara parasparameM guNA karanepara saMkhyAta rAzi utpanna hotI hai / vaha AhAraka zarIrakI anyonyAbhyasta rAzi jaannaa| taijasa zarIrakI sthitikI nAnAguNahAni zalAkA kArmaNa zarIrakI nAnAguNahAni zalAkAoMse asaMkhyAta guNI haiN| so palyakI vargazalAkAke ardhacchedoMko palyake ardhacchedoMmeMseghaTAnepara jo zeSa rahe, usase asaMkhyAta gaNI jaannaa| yahA~ saralatAke lie ise palyakI ardhacchedarAzikA bhAga denaa| usameM-se 'palyakI vargazalAkAkI ardhaccheda rAziko asaMkhyAtase guNA karanA aura palyakI ardhaccheda rAzikA bhAga denA' isa RNarUpa guNAkAra aura bhAgahArako pRthak rakhakara, zeSa RNarahita rAzi palyake ardhacchedoMko asaMkhyAtase guNA kareM aura palyakI adhacchedarAzikA bhAga de, itanA rahA / yahA~ bhAjyarAzi aura bhAjaka rAzimeM palyakI ardhacchedarAzi samAna hai| ataH usakA apavartana karanepara zeSa asaMkhyAta guNAkAra rhaa| so isa asaMkhyAtakA jitanA pramANa hai, utanI jagaha palyoMko Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe tAvanmAtrapalyasaMvargadidaM sUcayaMgulaM puTTidappudantu puTTuttiralu taijasazarIrasthitiganyonyAbhyasta rAzilla pokku ke dorDa taijasazarIrasthityanyonyAbhyastarAzikSetrapramANadidaM sUcyaMgu lAsaM khyAtaka bhAgamakkuM kAlapramArNAdidamasaMkhyAtakalpapramita meM bAgamavirodhamAgi bappurdAradaM aMtA palyacchedAsaMkhyAtaikabhAgapramitAsaMkhyAtarUpugaLaM viralisi rUpaM prati palyamanittu vaggitasaMvaragaM mADutiralu puTTidarAzi 5 dvirUpavargadhAriyoL palyarAziyidaM mele viralanarAzige hArabhUtA'saMkhyAtakke nitarddhacchedaMgaLappufafig vargasthAnaM gaLaM naDadu pogi puTTida sUcyaMgulA saMkhyA takabhAgapramitaRNasahitadhanamakku midaM muMtegedu beririsida RNarUpuga naparvAttasidoDekarUpAsaMkhyeya bhAgapramitamakku medoDe kAraNaM muM pedudeyavakuM / A rUpA saMkhyeya bhAgadidaM palyamaM guNisidoDe palyA saMkhyA taka bhAgamappudA rAzi munnina RNa10 sahitamappa sUcyaMgulA saMkhyAtaikabhAgakke hAramakkumeke doDe :viradirAsIdo puNa jettiyamettANi hINarUvANi / tesa aNNoSNahade hAro uppaNNarAsissa || 394 30 va m anyathA tAvanmAtrapalyasaMvargotpanna taijasazarIrasthityanyonyAbhyasta rAziH sUcyaGgulaM bhavet na ca sa tathA, paramAgame kSetrapramANena sUcyaGgulA saMkhyAtaikabhAgamAtratvena kAlapramANena asaMkhyAta kalpamAtratvena ca tatpramANa15 pratipAdanAt / tadasaMkhyAtarUpANi viralayitvA rUpaM rUpaM prati palyaM datvA saMvargotpannarAziH dvirUpavargadhArAyAM patyarAzerupari viralana rAzihAra bhUtA'saMkhyAtasya yAvanto'rdhacchedAH tAvanti vargasthAnAni gatvA utpannasUcyaGgulA saMkhyeyabhAgaH 2 / ayaM ca a viralanarAsIdo puNa jettiyamettANi hINakhvANi / tesi aNNoSNahadI hAro uppaNNarAsissa || 20 25 rakhakara paraspara meM guNA kro| kyoMki asaMkhyAta guNA palyake ardhaccheda pramANa doke aMka rakhakara paraspara meM guNA karanepara jo pramANa hotA hai, utanA hI palyakI ardhacchedarAzikA bhAga dene para avazeSa guNAkAra asaMkhyAta rahA, utanI jagaha palyako rakhakara paraspara meM guNA karanepara pramANa hotA hai, jaise palyakA pramANa solaha mAneM, to usake ardhaccheda cAra hue aura asaMkhyAta - kA pramANa tIna / so tInase cArako guNA karanepara bAraha hue / so bAraha jagaha doke aMka rakhakara parasparameM guNA karanepara cAra hajAra chiyAnave hote haiM / tathA bArahako cArase bhAga denepara tIna rahA / so tIna jagaha solaha rakhakara paraspara meM guNA karanepara bhI cAra hajAra chiyAnabe hote haiM / ataH saralatA ke lie pUrvokta rAziko palya ke ardhacchedarAzise bhAga dekara labdharAzi asaMkhyAta pramANa palya rakhakara paraspara meM guNA kiyaa| so yahA~ yaha guNakAra rUpa jo asaMkhyAta hai,vaha palyake arddhacchedoMke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hai / palya ke ardhaccheda pramANa nahIM hai | yadi yaha asaMkhyAta palya ke ardhacchedoM ke barAbara hove, to utane palyoMko sthApita karake paraspara meM guNA karanepara taijasa zarIrakI sthiti sambandhI anyonyAbhyasta rAzi sUcyaMgula pramANa ho jAyegI, kintu vaha utanI nahIM hai / kyoMki paramAgama meM kSetra pramANase sUcyaMgulake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra aura kAlapramANase asaMkhyAta kalpamAtra taijasa zarIrakI sthiti sambandhI anyonyAbhyastarAzikA pramANa kahA hai| ataH palyake ardhacchedoMke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra asaMkhyAtakA viralana karake aura eka-ekapara palyako dekara paraspara meM guNA karane se 2 a Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 395 eMdu bhAgahAramappudI kAraNamAgi aMtA palyAsaMkhyAtadidaM bhAgisidoDa 2 pa mapattisi zuddharAziyuM sUcyaMgulA saMkhyAtekabhAgameyakuM 2 kArmaNazarIrasthitinAnAguNahAnizalAkagaLge cha-va cha / pratirUpaM dvikamanittu gitasaMvarga mADalutpannarAzikArmaNazarIrasthitiganyonyAbhyastarAziyakkumadurbu svavargazalAkArAziprabhaktapalyapramitamakumake doI viralidarAsIdo puNetyAdi / sUtrAbhiprAyadidaM palyacchedarAzige RNarUpamappatadvArgazalAkArddhapramitamaM tegadu beririsi va cha zeSapalyacchedarAziyaM viralisi tAvanmAtradvikasaMvargAdadaM puTTida RNasahitamappa palyakka muMpeLda RNarUpaMgalaM viralisi tAvanmAtradvikasaMvargamaM mADala puTTida rAzi palyavargazalAkArAziprabhitamadA RNasahita dhanamappa palyakka hAramakkumappuridaM / iti niyamAt prAkpRthaksthApitaRNena va che / apavartitena ekarUpAsaMkhyeyabhAgena palye guNite saMjAta palyAsaMkhyAtaikabhAgena bhaktvA 2 pa apavartitaH sUcyaGgalAsaMkhyeyabhAga eva bhavati 2 / kArmaNazarIrasthitena nA aa guNahAnizalAkAnAM che va che pratirUpaM dvikaM dattvA saMvargotpannaH svavargazalAkAbhaktapalyamAtraH tadanyonyAbhyasta rAzirbhavati / pa / palyArdhacchedamAvadvikasaMvargasamatpannapalyasya palyavargazalAkArdhacchedarAzimAtradvikasaMvargotpanna sUcyaMgulakA asaMkhyAtavA~ bhAgamAtra pramANa AtA hai| so dvirUpavargadhArAmeM palyarAzirUpa sthAnase Upara viralanarAzirUpa asaMkhyAtake jitane ardhaccheda haiM,utane vargasthAna jAkara utpanna sUcyaMgulakA asaMkhyAtavA~ bhAga AtA hai| 'viralanarAzise jitane rUpa hIna hote haiM , unakA parasparameM guNA karanese jo rAzi utpanna hotI hai,vaha utpanna rAzikA bhAgahAra hai|' ___ isa niyamake anusAra jo RNarUpa rAzi pahale alaga sthApita kI thI,usakA apavartana karanepara ekakA asaMkhyAtavA~ bhAga huA / isako palyase guNA karanepara palyakA asaMkhyAtavA~ bhAga huaa| yataH asaMkhyAta guNA palyakI vargazalAkAke ardhaccheda pramANa do-doke aMka 20 rakhakara unheM parasparameM guNA karanese bhI itanA hI pramANa hotA hai| isalie saralatAke lie yahA~ palyakI arddhacchedarAzikA bhAga dekara ekakA asaMkhyAtavA~ bhAga pAyA,use palyase guNA kiyA hai| so aisA karanese jo palyakA asaMkhyAtavA~ bhAga AyA,usakA bhAga sUcyaMgulake asaMkhyAtaveM bhAgako denepara bhI sUcyaMgulakA asaMkhyAtavA~ bhAga hI rahA / vahI taijasa zarIrakI sthitikI anyonyAbhyastarAzi hai| kArmaNazarIrakI sthitikI nAnAguNahAni zalAkA palyakI vargazalAkAke ardhacchedoMse hIna palyake ardhaccheda pramANa hai| isakA viralana karake eka-ekake Upara do-do rakhakara parasparameM guNA karanese jo rAzi utpanna hotI hai, vaha palyakI vargazalAkAse bhAjita palya pramANa hai vahI anyonyAbhyasta rAzi hai / kyoMki yahA~ palyake ardhaccheda pramANa duoMko rakhakara parasparameM guNA karanese palya utpanna hotA hai,vaha to bhAjya hai aura pUrvokta niyamake anusAra palya- 30 kI vargazalAkAke ardhacchedarAzi pramANa duoMko parasparameM guNA karanese palyakI vargazalAkA hotI hai,vaha bhAjaka hai| Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 go0 jIvakANDe innaudArikAdizarIrasthitigaLage niSekahArameta dorDa doguNahANiya budA niSekahAraMgarcha taMtammekaguNahAnyAyAmaMgaLaneraridaM guNiyisuttiralu taMtammaudArikAdizarIrasthitige niSekahAraMgalappuvu au 2 3 / / vai 2 1 / 2 / A 2 12 / tai pa 1 / 2 / kA pa 13 innaudAri che che va cha kAdizarIraMgaLa dravyasthitiguNahAninAnAguNahAniniSekahArAnyonyAbhyastarAzipramANaMgaLgaMka saMdRSTigaLu dra 6300 / sthi 48 / gu8| nA 6 / ni 16 / a64| innaudArikAdi zarIrasamayaprabaddhaMgaLu prakRtipradezasthityanubhAgameM du caturvidhabaMdhamanuLuvappuvalli modala prakRtipradezabaMdhameraDu yogadidappuvu / sthityanubhAgabaMdhaMgaLeraDaM kaSAyodadidamappuvalli vivakSitasamayadoLa kaTTalpaTTa kArmaNaya samayaprabaddhakkutkRSTasthitibaMdha saptatikoTIkoTisAgaropamapramitamakkumA sthitiyoLa baMdhaprathamasamayaM modalugoMDu saptasahasravarSasamayamAtrakAlamanAvAdheyaM kaLedurida sthitiya prathamasamayaM modalgoMDu caramasamayapavyaMtaM tattatkAlapramitasthitikaMgaLappa paramANupuMjaMgaLaM niSekaMgaLe budA niSekaracaneyaM mALapa vidhAnamanaMkasaMdRSTiyidamannevaraM toridapemadeteMdoDe vivakSitaikasamayadoLa kaTTida kArmaNasamayaprabaddhadravyaM / sa 1 / idakkaMkasaMdRSTi 6300 / palyavargazalAkArAzeritvakathanAta / athaudArikAdizarIrasthitInAM yo yo gaNahAnyAyAmaH sa sa dvAbhyAM guNito niSekahArAparanAmA dogaNahAnirbhavati / au 2 / 2 / vai 21 / 2 / A 21 / 2 / taipa 1 / 2 / che va che / 15 kA pa 1 / 2 / tadaudArikazarIrasamaya prabaddhAnAM aGkasaMdRSTyA dravyaM 6300 sthitiH 48 guNahAniH 8 nAnA cha va che 2. guNahAniH 6 niSekahAraH 16 anyonyAbhyastarAziH 64 / audArikAdizarIrasamayaprabaddhAH prakRtisthityanubhAgapradezabandhavantaH / tatra prakRtipradezabandhau yogataH syAtAma, sthityanubhAgabandhI kaSAyataH syAtAm / tatra vivakSitasamaye baddhasya utkRSTasthitibandhasya saptatikoTIkoTisAgaropamamAtrasya prathamasamayAdArabhya saptasahasravarSakAlaparyantamAbAdheti tyaktvA zeSasthitiprathamasamayamAdiM kRtvA caramasamayaparyantaM tattatkAlapramitasthitikAH paramANupujAH niSekA bhavanti / tadracanAkaraNavidhAnaM tAvadaGgasaMdaSTyA pradarzyate / tadyathA-vivakSitakasamaye baddhakArmaNasamayaprabaddhadravyamidam / sa / aGkasaMdRSTyA idaM 6300 / audArika Adi zarIroMkI sthitiyoMkA jo-jo guNahAni AyAma hai, use dose guNA karanepara apanI-apanI do guNahAni hotI hai| usIkA dUsarA nAma niSekahAra hai / aMka saMdRSTi se audArika zarIrake samaya prabaddhakA dravya 6300 / sthiti 48 / guNahAni 8 / nAnAguNa25 hAni 6 / do guNahAni 16 / anyonyAbhyasta rAzi 64 / audArika zarIrake samayaprabaddha, prakRtibandha, sthitibandha, anubhAgabandha aura pradezabandhako liye hote haiN| unameM se prakRti aura pradezabandha yogase tathA sthiti aura anubhAgabandha kaSAyase hote haiM / vivakSita samayameM ba~dhe kArmaNake samayaprabaddhakA utkRSTa sthitibandha sattara koDAkor3I sAgara pramANa hotA hai| usameM prathama samayase lekara sAta hajAra varSa kAla paryanta AbAdhAkAla hai| use chor3akara zeSa sthitike 30 prathama samayase lekara antima samaya paryanta paramANupuMjarUpa niSeka hote haiN| pratyeka niSekakI sthiti apane-apane kAla pramANa hotI hai| unakI racanAkA vidhAna aMka saMdRSTise dikhAte haiM-vivakSita eka samayameM ba~dhe kAmaNake samaya prabaddhakA dravya aMkasaMdRSTise 6300 hai| Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 eMdilli kArmaNazarIrasthityanyonyAbhyastarAzibhuM pevda patyavargazalAkArAzivibhaktapalyamAtra madakkaM kasaMdRSTi 64 / I rAziyaM rUpahInaM mADi samayaprabaddhadravyamaM bhAgisidorDa tadekabhAgaM 6300 / 1 pUrvoktanAnAguNahA nizalAkAsamUha che - va che midakkaMkasaMdRSTi 6 IyAruM guNa63 hAniko caramaguNahAni saMbaMdhidravyamakkuM / 100 / mele prathamaguNahAnipayryaMtaM dviguNadviguNakramamakkumaMtAguttiralu prathamaguNahAnidravyaM caramaguNahAnidravyamaM noDalu rUponanAnAguNahAnizalAkapramitadvikavargajanitAnyonyAbhyastarAzyarddhadidaM guNisida caramaguNahAnidravyapramANamakkuM 100 sarvaguNahAnidravyavinyAsaM / - 2 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA rUUNaNNoSNanbhatthavahidadavvaM tu carimaguNadavvaM / hodi tado duguNakamA AdimaguNahANidavvotti // 397 rUUNaNNoNambhavahridadavvaM tu carimaguNadavvaM / hodi tado duguNakamA AdimaguNahANidavvotti / iti prAguktalyavargazalAkArAzivibhaktapalyamAtreNa kArmaNazarIrasthityanyonyAbhyasta rAzinA aGkasaMdRSTyA catuHSaSTyAtmakena 64rUpo'nena bhaktvaikabhAgaH / 6300 / pUrvoktanAnAguNahAnizalAkAsamUhasya / che va che / 63 aGkasaMdRSTyA SaDAtmakasya 6 caramaguNahAnisaMbadhidravyaM bhavati 100 / adhaH prathamaguNahAniparyantaM dviguNadviguNakramo bhavati / tathA sati prathamaguNahAnidravyaM caramaguNahAnidravyAdrUpona nAnAguNahAnizalAkApramitadvikasaMvargasaMjanitAnyonyAbhyastarAzyardhaguNitaca ramaguNahAnidravya pramANaM bhavati 100 / 64 / 2 'eka kama anyonyAbhyasta rAzikA bhAga dravya meM denese antima guNahAnikA dravya AtA hai| usase Adima guNahAni paryanta dravya dUnAndUnA hotA hai / ' 5 ' isa niyama ke anusAra pUrvokta palyakI vargazalAkArAzise bhAjita palya pramANa kArmaNa zarIrako anyonyAbhyastarAzi hai / jo aMka saMdRSTi se 64 kalpanA kI gayI hai, usameM eka kama karake 6300 meM bhAga denepara nAnAguNahAni 6 meM se antima guNahAni sambandhI dravya 20 100 hotA hai| Age prathama guNahAni paryanta yaha dravya dUnA-dUnA kramase hotA hai / aisA honepara eka kama nAnAguNahAnizalAkA pramANa do-doko paraspara meM guNA karanese jo anyonyAbhyasta - rAzikA AdhA pramANa hotA hai, usase antima guNahAnike dravyako guNA karanepara prathama guNahAnikA dravya hotA hai / so eka kama nAnA guNahAni pA~ca, utane pramANa duoMko parasparameM guNA karanese 22x2x22 = battIsa AtA hai / so yaha anyonyAbhyastarAzi causaThakA 25 AdhA hai / isase antima guNahAnike dravya sauko guNA karanepara prathama guNahAnikA dravya 15 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 go0 jIvakANDe 100 prathamaguNahAnidravyamanadaM 3200 / 'addhANeNa savvadhaNe khaMDide 100 2 majjhimadhaNamAgacchadi' eMdadanekaguNahAnyAyAdidaM 8 bhAgisutti100 2 / 2 ralu madhyamadhanameM budakkuM 400 taM rUUNa addhANa adveNUNeNa Niseya100 2 / 2 / 2 hAreNa majjhimadhaNamavahiride pacayaM eMdA madhyamadhanabhaM rUponaguNa100 2 / 2 / 2 / 2 hAnyadidaM honamampa niSekahAradidaM bhAgisutiralu tatprathamaguNahAni 100 2 / 2 / 2 / 2 / 2 / saMbaMdhipracayamakku 400 - midanapattisalinitakku 32 16 -1 midaM dviguNaguNahAniyadaM guNisuttiralu 32 / 16 / prathamaguNahAni prathamaniSekamakkU / 512 / tatto visesahINakamaM mele mele tadguNahAnicaramaniSekapayyaMtamekaikacayahInamAguttaM pogi caramaniSekadoLu rUponagacchamAtracayahInamappuriMda rUpAdhikaguNahAniguNitacayapramANamakkuM 328 midaM 10 guNisidoDinitakkuM 288 / prathamaguNahAniniSekavinyAsamidu sarvaguNahAnidravyavinyAsaH / 100 prathamaguNahAnidravyamidaM 3200, addhANeNa savvadhaNe khaNDide 100 / 2 majjhimadhaNamAgacchadIti gaNahAnyAyAmena 8bhakte sati madhyamadhanaM bhavati / 100 / 2 / 2 400 / taM rUUNaaddhANaaddheNaNeNa NiseyahAreNa majjhamadhaNamavaharide 15 100 / 2 / 2 / 2 pacayamiti tanmadhyamadhanaM rUponaguNahAnyardhana hInaniSekahAreNa bhaktaM sat 100 / 2 / 2 / 2 / 2 tatprathamaguNahA nisambandhipracayo bhavati / 400 ayaM cApatito 32 100 / 2 / 2 / 2 / 2 / 2 16-8 2 niSekahAreNa dviguNaguNahAnyA guNitaH 32 / 16 prathamaguNahAniprathamaniSeko bhavati 512 'tatto virosahINakamaM' uparyupari tadguNahAnicaramaniSekaparyantamekaikacayahInakrameNa gatvA caramaniSeke rUponagacchamAtracayahIno bhavati 20 iti rUpAdhikaguNahAniguNitacayapramANo bhavati 32 / 8 ayaM ca guNita etAvAn bhavati / 288 / prathamagaNahAniniSekavinyAsaH battIsa sau hotA hai / sarva guNahAniyoMkA dravya antase lekara Adi paryanta kramase 100,200, 400,800,1600,3200 hotA hai| isa taraha prathama guNahAnikA dravya 3200 hai| 'guNahAni AyAmase sarvadhanameM bhAga denepara madhyama dhana AtA hai|' isa sUtrake anusAra guNahAni 25 AyAma 8 se bhAga denepara madhyadhana 400 hotA hai| use eka kama guNahAnike Adhese hIna niSekahArase bhAga denepara usakA prathama guNahAni sambandhI pracaya hotA hai| isa niyamake anusAra madhyadhanameM eka kama guNahAni 8-1= ke Adhese kama niSekahAra 16-5 = 123 kA bhAga denepara 32 caya hotA hai| isa cayako do guNahAnirUpa niSekahArase guNA karane para 324 16 prathama guNahAnikA prathama niSeka 512 hotA hai| usase Upara-Upara usa guNahAnike 3. antima niSeka paryanta eka eka caya hIna kramase jAkara antima niSekameM eka kama gacchamAtra caya hIna hotA hai| isa prakAra eka adhika guNahAnise guNita cayapramANa 3249 = 288 Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 399 / dvitIyaguNahAnidravya 1600 midanaddhANeNetyAdiyidaM madhyamadhanamidi 200 madhyamadhanamaM 320 rUUNaddhANaddheNetyAdiyidaM bhAgisuttiralu taccayamakku 200 midaM bhAgisi 352 384 8 / 3 416 448 baMda labdha 16 mI cayamaM niSekahAradidaM guNisuttiralu 16 / 16 / dvitIyaguNahAni 480 prathamaniSekamakkaM 556 / meLetannekaikavizeSahInakadidaM pogi caramaniSekadoLu tanna 512 rUponagacchamAtra vizeSahInamappuridaM rUpAdhikaguNahAniguNita tanna cayapramANa 5 168 makkaM 144 / tRtIyaguNahAnidravyama 800 nidaM guNahAniyadaM bhAgisi madhyamadhana 100 midaM rUponaguNahAnyarddhahInadviguNaguNahAniyida bhAgisuttiralu taccaya 100 madaM dogaNa 25 hAniyadaM guNisuttiralu prathamaniSekamakuM 128 mele mele tannekaikacayahInakramadidaM pogi carama288 / dvitIyaguNahAnidravye 1600 guNahAnyAyAmena khaNDite madhyamadhanaM 200 / idaM punaH 320 rUponagaNahAnyAyAmArdhahInaniSekahAreNa bhaktaM sad dvitIyaguNahAnipracayo bhavati 200 sa eva 10 16-8 mm 352 384 416 448 480 512 dviguNaguNahAnyA guNito dvitIyaguNahAniprathamaniSako bhavati 256 / upari nijakaikavizeSahonakrameNa gatvA caramaniSeke rUponagacchamAtrasvavizeSA hInA bhavanti iti rUpAdhikaguNahAniguNitanijapracayapramANo bhavati 144 / tatIyagaNahAnidravye 800 gaNahAnyA bhakte madhyamadhanaM 100 idaM rUponaguNahAnyardhahInadviguNaguNahAnyA bhaktaM pracayaH 100 ayaM doguNahAnyA guNitaH prathama 25 2 niSekaH 128 / ayamupari nijakaikacayahInakrameNa gacchan caramaniSeke rUponagacchamAtracayahono bhUtvA rUpAdhika- 15 guNahAniguNitasvavizeSapramANo bhavati 8 / 8 guNitaH 72 / evamanena krameNa gatvA caramaguNahAnidravye 100 hotA hai| prathama guNahAnikI niSeka racanA isa prakAra jAnanA 512 / 4804484416 / 384 / 352 / 320 / 288 isI taraha dvitIya guNahAnike dravya 1600 ko guNahAni AyAmase bhAga denepara madhyadhana 200 hotA hai / isako eka kama guNahAni AyAmase hIna niSekahArase bhAga denepara dvitIya 20 gaNahAnikA pracaya hotA hai 16-5 = 123 se 200 meM bhAga denepara caya 16 hotA hai| isa cayako do guNahAnise guNA karanepara dvitIya guNahAnikA prathama niSeka 16416 = 256 hotA hai| isase Upara dvitIyAdi niSeka apanA eka-eka caya hIna kamase jAkara antima niSekameM eka kama gaccha pramANa apane caya hIna hote haiM / isa prakAra eka adhika guNahAnise guNita apane caya pramANa antimaniSeka hotA hai-1649% 144 / tIsarI guNahAnike dravya 25 800 meM gaNahAnikA bhAga denepara madhyamadhana 100 hotA hai| ise eka kama guNahAnise Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 100 8 / 25 2 5 midaM doguNahAniyidaM guNisuttiralu caramaguNahAniprathama niSekapramANamakku 16 millidaM mele mele tannekaikacayahInakrarmAdidaM pogi caramaniSekadoLu rUyonagacchamAtracayahI namappurdAradaM rUpAdhikaguNahAni guNita svapracayapramANa 119 // carama niSekamakku 9 / mitu dvitIyAdiguNahAniga guNahInakramaM carama guNahAniparyaMtaM kANalpaTurdAravaM guNahAnitvamanvartyamakkaM / prathamaguNahAnige tu guNahAnitvamenavaDe doDe mukhyamappa guNahAnitvamilladiddoDaM melaNaguNahAnitvakka nimittamatya 10 prAgvadguNahAnyA bhakte labdhaM madhyamadhanaM 100 / idaM rUponaguNahAnyardhahIna doguNahAnyA bhaktaM sattaccaramaguNa 8 20 go0 jIvakANDe niSekadoLa rUponagacchamAtracayahInamappurdAradaM rUpAdhikaguNahAniguNitasvavizeSapramANamakku 88 midaM guNisidoDitikku 72 mitI kramadidaM pogi caramaguNahAnidravya 100 midaM munninaMta guNahAniyidaM bhAgisidoDe labdhaM madhyamadhanamakku 100 madaM rUpanaguNAnyarddhahI doguNa 8 hAniya bhAgisuttiralu caramaguNahAni saMbaMdhigacchamakku madanapatasidoDitikku 1 30 16 / tadupari nijaikaikacayahInakrameNa gatvA caramasthitiniSeka rUpo nagacchamAtracayahInaM bhavatIti rUpAdhikaguNahAniguNitanijapracayapramANaM 1 / 9 caramaniSeko bhavati / evaM dvitIyAdidviguNahAniSu caramaguNahAniparyantAsu guNahInakramo dRzyate tato guNahAniranvarthanAmA syAt / tarhi prathamaguNahAneH kathaM guNahAnitvamiti cettanna, 15 mukhyatvena guNahAnitvAbhAve'pi uparitanInAM guNahAninimittabhUtavizeSahInatvasya sadbhAvAt tasyA upacAreNa hAnisambandhicayaH 100 apavartito'yaM 1, doguNa 8 hAnyA guNitaH caramaguNahAniprathamaniSekapramANaM bhavati 8 / 25 2 hIna do guNahAnikA bhAga denepara 100 - 232 = caya 8 hotA hai| isa cayako do guNahAnise guNA karanepara 16x8 = 128 prathama niSekakA pramANa hotA hai| isameM Upara-Upara apanA ekaeka caya hIna karate-karate antima niSekameM eka kama gacchamAtra hIna hokara eka adhika guNahAnise guNita apane caya pramANa antima niSeka 948 = 72 hotA hai / isa prakAra isI kramase jAkara antima guNahAnike dravya 100 ko pahalekI taraha guNahAni 8 se bhAga denepara madhyama hotA hai / isameM eka kama guNahAnike Adhese hIna do guNahAnikA bhAga denepara antima guNahAnisambandhI caya hotA hai / ise apavartita karanepara cayakA pramANa eka hotA hai / do guNahAnise ise guNA karanepara antima guNahAnike prathama niSekakA pramANa 16 hotA hai / isase apanA eka-eka caya kramase hIna karate jAkara antima niSeka eka kama gacchamAtra cayoMse hIna hotA hai| isa prakAra eka adhika guNahAnise guNita apane cayapramANa 9x1 = 9 antima niSeka hotA hai / isa prakAra dvitIya Adi guNahAnise lekara antima guNahAni paryanta dravyAdi guNakArarUpa hAniko liye hue hote haiM / isalie inakA nAma sArthaka hai / zaMkA-taba pahalI guNahAnimeM guNahAnipanA kaise ghaTita hotA hai ? 25 1. diguNahAniparyantAsu guNahAnikramasya darzanAt guNaM / 2. mukhyatvena guNahAnitvaM nAsti tathApi uparitanInAM guNahAnitvanimittabhUtavizeSahInatvamastIti tasyA apyupa- / Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 401 vizeSahInatvamuMTappuriMdamupacAradidaM guNahAnitvaM peLalpadudu / initoMdu samayadoLa kaTTidekasamayaprabaddhasamastaguNahAnigatasarvaniSekavinyAsa racaneyidu 288 320 352 144 160 176 192 208 224 384 416 M 448 480 104 112 120 128 240 512 256 3200 1600 800 400 200 100 352 tatsiddhaH / evamekaikasamayaprabaddhasamastaguNahAnigatasarvaniSekavinyAsaracaneyam / 228 144 36 320 160 80 40 176 88 384 192 416 208 104 448 224 112 480 240 120 512 256 128 48 6300 3200 1600 800 200 100 ekatra 6300 samAdhAna-usameM yadyapi mukhya rUpase guNahAnipanA nahIM hai, tathApi UparakI guNa-hAniyoMmeM nimittabhUta cayakI hInatAkA sadbhAva honese use upacArase guNahAnipanA siddha hai / isa prakAra eka samayaprabaddhakI samasta guNahAniyoMke saba niSekoMkI racanA jaannaa| 228 320 352 144 160 384 176 192 416 448 480 512 208 224 240 2022 120 256 3200 1600 200 100 51 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 go0 jIvakANDe iMtu prathamAdiguNahAnidravyaMgaLaM tadvizeSagaLaM niSekaMgaLumardhA kramameMdu nizcaisuvudoMdu vizeSamuMTadAvudeMdoDa taMtamma guNahAniya caramaniSekadoLu taMtamma cayamanoMdaMdaM kaLayalu melaNa melaNa guNahAnigaLa prathama prthmnisskNglppuvu| iMtaudArikAditaijasapathyaMtamAda nokarmasamayapraba dvaMgaLage taMtamma dravyasthiti, guNahAni, 5 nAnAguNahAni niSekahArAnyonyAbhyastarAzipramANanaridu niSekaracaneyaM mALpadumilliyo vizeSa muMTadAvurdedoDe nAlka zarIrasamayaprabaddhaMgaLge niSekaracanayaM mALpAgaLAbAdhAjitataMtammasthitiprathamasamayamodalgoMDu niSekaracaneya budilla / audArikAdizarIraMgaLge muMda vizeSaM pellpddugumppuridN| ___ innaudArikAdizarIraMgaLarthasaMdRSTisaMkSepadidaM toralpaDugumate doDe-muMnaM kArmaNazarIra10 sthitiniSekaracanagaMkasaMdRSTiyola pendata 'rUUNaNNoNNabbhatthavahidetyAdi' vidhAnadidaM svasthitiya rUponAnyonyAbhyastarArzAiyadaM dravyamaM bhAgisuttiralu caramaguNahAnidravyamakkaM sa kha kha I dravyamaM laghusaMdRSTinimittamAgi sa eMdu barevudu / sa / rUponAnyonyAbhyastarAziyidaM bhAgisi 2 du sa a 15 evaM prathamAdigaNahAnidravyANi tadvizeSAH niSekAca ardhArdhakramA iti nizcetavyAH / ayaM tu vizeSaH / svasvagaNahAnicaramaniSeke svasvaikaikacaye'panIte uparitanoparitanaguNahAniprathamaprathamaniSeko bhavati / evamaudArikAditajasAntAnAM nokarmasamayaprabaddhAnAM tu prAguktaM svasvasthitiguNahAninAnAguNahAniniSekahArAnyonyAbhyastarAzipramANaM smatvA svasvasthitiprathamasamayAdeva Aramya niSekaracanA kartavyA, audArikAdizarIrANAM agre tathaiva vakSyamANatvAt / adhunA arthasaMdRSTyA dayate tadyathA-kArmaNasamayaprabadhaM dravyamidaM sa khakha laghasaMdaSTinimittaM sa iti likhitvA ( sa ) rUponAnyonyAbhyastarAzinA bhakte taccaramagaNahAnidravyaM bhavati / isa prakAra prathama Adi guNahAnikA dravya, unakA capa aura niSeka kramase Adhe-Adhe 20 hote haiN| itanA vizeSa hai ki apanI-apanI guNahAnike antima niSekameM apanA-apanA eka caya ghaTAnepara Upara-UparakI guNahAnikA prathama niSeka hotA hai / isa prakAra audArikase taijasa paryanta nokarma samayabaddhoMkI to apanI-apanI sthiti sambandhI guNahAni, nAnAguNahAni, niSekahAra aura anyonyAbhyastarAzike pramANakA smaraNa karake apanI-apanI sthitike prathama samayase hI niSeka racanA karanI caahie| Aye saudArika Adi zarIroMke sambandhameM aisA 25 hI kaheMge / aba arthasaMdRSTise dikhAte haiM ___ kArmaNake samayaprabaddhakA dravya pUrvokta pramANa jaannaa| usameM eka kama anyonyAbhyasta rAzise bhAga denepara antima guNahAnikA dravya hotA hai| usase prathama guNahAni paryanta dUnedUne kramase jAkara prathama guNahAnikA dravya antima guNahAnike dravyako anyonyAbhyasta rAzike Adhese guNA karanepara jo pramANa ho, utanA hotA hai| isako guNahAnikA bhAga denepara madhyamadhana hotA hai| usameM eka kama guNahAnike Adhese hIna do guNahAnise bhAga denepara prathama guNahAni sambandhI cayakA pramANa tA hai| isako do guNahAnise guNA karanepara prathama gaNahAnikA prathama niSeka hotA hai| usase apane antima niSeka paryanta eka-eka caya hIna kramase jAte hue antima niSekameM eka kama gaNahAni AyAma mAtra cayake ghaTanepara eka adhika 1. bakramAt nizcetavyam / 30 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 403 caramaguNahAnidravyamakkullidaM baLikalu prathamaguNahAnipayaMtaM dviguNadviguNakramadidaM pogi prathamaguNahAnidravyaM caramaguNahAnidravyamaM noDalu anyonyAbhyastarAzyarddhaguNitapramANamakku sa a a 2 midanadvANeNa savvadhaNe khaMDitetyAdividhAnadidaM guNahAniyiMdaM bhAgisalu madhyamadhanamakku sa a a2gu mI madhyamadhanamaM rUvUNa addhANa adveNa UNeNa NiseyahAreNa majjhimadhaNamavaharidepacaya meMditu madhyamadhanamaM rUponaguNahAnyaanadviguNaguNahAniyidaM bhAgisuttiralu prathamaguNahAnisaMbaMdhicayamakku sa a midaM doguNahANiNA guNide AdiNiseyamadu dviguNaguNahAniyidaM guNisuttiralu 'a 2 gu gu 3 prathamaguNahAni prathamaniSekamakku sa a gu 2 tatto visesahINakamameMdu tanna carama "a 2 gu gu 3 . niSekapayaMtamekaika svacayahInamAguttaM pogi caramaniSekadoLu rUponaguNahAnyAyAmamAtracayahInamappusa / tataH prathamaguNahAniparyantaM dviguNadviguNakrameNa gatvA prathamaguNahAnidravyaM caramaguNahAnidravyAdanyonyAbhyasta 0 rAzya/guNitapramANaM bhavati / sa / a / idaM punaH guNahAnyA bhaktaM sat madhyamadhanaM bhavati sa / a tacca 10 a / 2 a / 2 gu sa / a rUponaguNahAnyonadviguNaguNahAnyA bhaktaM sat prathamaguNahAnisambandhicayo bhavati / a / 2 / gu| gu 3 / sa / a / gu 2 ayaM ca doguNahAnyA guNitaH san prathamaguNahAniprathamaniSeko bhavati / a / 2 gu| gu / 3 tataH svacarama 2 niSekaparyantaM ekaikacayahInakrameNa gacchan caramaniSeke rUponaguNahAnyAyAmamAtracayahIno bhUtvA rUpAdhikaguNaguNahAnise guNita cayapramANa antima niSeka hotA hai / isI prakAra dvitIya Adi guNahAniyoMmeM apane-apane dravyakI niSeka racanA karanA / antima guNahAnike dravyako guNahAnise bhAjita 15 karanepara madhyamadhana hotA hai| isameM eka kama guNahAnike Adhese hIna do guNahAnise bhAga denepara usakI carama guNahAnikA caya hotA hai| isako do guNahAnise guNA karanepara prathama niSeka hotA hai| usase Upara apane eka-eka caya hIna kramase jAkara antima niSekameM eka kama gaccha pramANa caya hIna hotA hai taba eka adhika guNahAnise guNita apane caya pramANa antima niSeka hotA hai / isa prakAra kAmaNazarIrakI sarvotkRSTa sthitigata eka samayaprabaddhako 20 1. ba prathamaniSeko bhavati cayo bhavati / Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 go0 jIvakANDe daridaM rUpAdhikaguNahAniguNitasvacayapramANamakku sa a gu mI prakAradi dvitIyAdiguNahAnigaLoLu niSekaMgaLolu taMtamma dravyaMgaLge racaneyaM mADi caramaguNahAnidravyamanida sa naddhANetyAdividhAnadidaM guNahAniyidaM bhAgisalu madhyamadhanamakku sa mI madhyama aga dhanamaM rUUNaddhANaddhaNetyAdividhAnadi rUponaguNahAnpardhahInadoguNahAniyidu bhAgisuttiralu 5 taccaramaguNahAnicayamakku / sa _mo cayamaM doguNahAniyidaM guNisalu prathama niSekamakkuM sa gu2 tatto visesahoNakamamedu mele tannekaikacayahInamAguttaM a gu gu3 pogi caramaniSekadoLu rUponagacchamAtracayahInamappuridaM rUpAdhikaguNahAniguNitasvapracayapramitaM s| a / gu hAniguNitasvacayapramANo bhavati / a / 2 gu / gu 3 anena prakAreNa dvitoyAdiguNahAniSu svasya dravyasya sa / a / gu niSekaracanAM kRtvA caramaguNahAnidravyamidaM a , guNahAnyA bhaktaM madhyamadhanaM bhavati a / gu / idaM ca rUpona 10 guNahAnyardhahInadoguNahAnyA bhaktaM sat taccaramaguNahAnicayo bhavati a / gu / gu / 3 / ayaM ca doguNa sa / gu2| hAnyA guNitaH prathamaniSako bhavati-a / gu / gu / 3 tata upari nijakaikacayahInakrameNa gacchan carama 2 anamruar-in samasta guNahAniyoMkI racanA jaannaa| isa prakAra prathama Adi guNahAniyoMkA dravya, unakA caya aura niSeka uttarottara Adhe-Adhe hote jAte haiM / / 253 / / vizeSArtha-kArmaNa zarIrakI sthitimeM AbAdhakAla bhI sammilita hai| ataH AbAdhA 15 rahita sthiti meM guNahAnikA jitanA pramANa hotA hai utane samaya paryanta prathama guNahAni kahI jAtI hai / tathA vivakSita samayaprabaddhake jitane paramANu prathama samayameM nirjINa hote haiM,unakA nAma prathama niSeka hai| dUsare samayameM jitane paramANuoMkI nirjarA ho,unakA nAma dvitIya niSeka hai / isa prakAra prathama guNahAnike antaparyanta jaannaa| usake bAda anantara samayase lagAkara dvitIya guNahAni hotI hai| usameM bhI ukta prakArase prathama niSeka Adi jaannaa| Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jovatattvapradIpikA 405 caramaniSekapramANamakku s| gu iMtu kAma'NazarIrasarvotkRSTasthitigataikasamayabaddha __agu gu3 samayaprabaddhasamastaguNahAniniSekaracanAvinyAsamidu : sa a gu sa a gu sa 2 gu a2|2| gu gu 3 che va ch| a gu ga 3 20000 62 0 0 04 sa a sa a gu 2 sa 2 sa ga 2 . a 2 gu gu 3 a2|2| gu gu gu 3 sa a sa a sa 2 sa 2 a2 a22 prathama guNahAni / dvitIya guNahAni dvi carama guNahAni | carama guNahAni sa gu 15 niSeko rUponagacchamAtracayahIno bhUtvA rUpAdhikaguNahAniguNitasvapracayapramitazvaramaniSeko bhavati a / gu / gu 3 evaM kArmaNazarIrasarvotkRSTasthitigataikasamayaprabaddhasamastaguNahAniniSekaracanAvinyAso'yaM....... sa / a| gu| 000 sa,2,gu / sa, sa ! a / gu . a / 2 / gu / gu| a / 2 / / 3 | che va che a, gu, gu 3 a , gu, gu, 3, sa / a / gu 2 sa / a / gu / 2 sa ,2, gu,2, | sa , gu ,2 2. 3 gu, gu ,3, a , gu , gu, a / 2 / gu / gu sa / a a / 2 / 2 gu / gu 3 sa , a a sa 2 ! a| 2 a,2,2 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 go0 jIvakANDe iMtI prathamAdiguNahAnidravyaMgaLa vizeSagaLaM niSekaMgaLumArddhakramaMgaLariyalpaDuvuvu / anaMtaramaudArikAdisamayaprabaddhaMgaLge baMdhodayasatvA'vasthayoLu dravyapramANamaM peLdapaM: ekkaM samayapabaddhaM baMdhadi ekkaM udedi carimammi / guNahANINa divaDhaM samayapabaddhaM have sattaM // 254 // eka samayaprabaddhaM badhnAti eka udeti carame / guNahAnInAM dvayarddhaH samayaprabaddhaH bhavetsattvaM // audArikAdizarIraMgaLoLu taijasakAmaNazarIraMgaLganAdisaMbaMdhatvardida sarvadA baMdhodayasattvasaMbhavamappuridaM jIvaM mithyAdarzanAdipariNAmanimittakamappa taijaseyamuma kArmaNeyamumaM pratisamayamekaikasamayaprabaddhamaM badhnAti taijasazarIrarUpatayumaM jnyaanaavrnnaadyssttvidhkrmsvruupteymneyidisugu| pratisamayamekaikasamayaprabaddhamumudeti phaladAnapariNateyidaM pariNamisi svaphalama koTu taijasazarIra10 rUpateyumaM karmarUpateyumaM tyajisi galisuguma budatthaM / ityevaM prathamAdigaNahAnidravyANi tadvizeSaniSekAzca adhikramA jJAtavyAH // 253 // athaudArikAdisamayaprabaddhAnAM bandhodayasattvAvasthAyAM dravyapramANaM prarUpayati audArikAdizarIrANAM madhye taijasakAmaNazarIrayoranAdisaMbaddhatvena sarvadA bandhodayasattvasaMbhavAt jIvo mithyAdarzanAdipariNAmanimittaM tejasaM kArmaNIyaM ca pratisamayamekaikaM samayaprabaddhaM badhnAti-taijasazarIrarUpatAM 15 jJAnAvaraNAdyaSTavidhakarmarUpatAM ca nayati, pratisamayamekaikaM samayaprabaddhamudeti ca svaphaladAnapariNatyA pariNamya phalaM dattvA taijasazarIrarUpatAM kArmaNarUpatAM ca tyaktvA galatItyarthaH / vivakSitasamayaprabaddhasthiticaramaniSake kiMcidUnadvayardhaguNahAniguNitasamayaprabaddhamAtra sattvadravyaM bhavati, paramArthatastu etAvatsattvadravyaM pratisamayaM saMbhavatItyarthaH / audArikavaikriyikazarIrasamayaprabaddhAnAM vizeSo'sti / sa kaH ? taccharIradvayagrahaNaprathamasamayAdArabhya svAyuzcaramasamayaparyantaM zarIranAmakarmodayaviziSTo jIvaH pratisamayamekaikaM taccharIrasamayaprabaddhaM badhnAti 20 pratyeka guNahAnikA dravya, caya Adi apanI-apanI pUrva guNahAnise uttarottara AdhA-AdhA hotA jAtA hai / isI taraha audArika AdikA bhI jAnanA / kintu unakI sthitimeM AbAdhAkAla nahIM hotA,ataH apanI sthitike prathama samayase hI niSeka racanAkA krama calatA hai| Age audArika Adi samayaprabaddhoMke bandha, udaya aura sattva avasthAmeM dravyakA pramANa kahate haiM audArika Adi pA~ca zarIroMmeM taijasa aura kArmaNa zarIrakA jIvake sAtha anAdi sambandha honese sarvadA bandha, udaya aura sattva rahatA hai| ataH jIva mithyAdarzana Adi pariNAmake nimittase pratisamaya taijasa aura kArmaNa sambandhI eka-eka samayaprabaddhako bA~dhatA hai| arthAt pudgalavargaNAoMko taijasa zarIrarUpa aura jJAnAvaraNa Adi ATha karmarUpa pariNa mAtA hai| prati samaya eka-eka samayaprabaddhakA udaya hotA hai aura apane phala dene rUpa 30 pariNatise pariNamana karake phala dekara taijasa zarIrarUpatA aura kArmaNarUpatAko chor3akara nirjIrNa hote haiM / vivakSita samayaprabaddhakI sthitike antima niSekameM kucha kama Der3ha guNahAni guNita samayaprabaddha mAtra dravya sattAmeM rahatA hai| paramArthase to itane dravyakI sattA pratisamaya rahatI hai| audArika aura vaikriyika zarIrake samayaprabaddhoMmeM kucha vizeSatA hai| una donoM zarIroMke grahaNake prathama samayase lekara apanI Ayuke antima samaya paryanta zarIranAmakarmake 35 udayase viziSTa jIva pratisamaya usa zarIrakA eka-eka samayaprabaddha bA~dhatA hai arthAt usa samayaprabaddhako audArika yA vaikriyika zarIrarUpase pariNamAtA hai / Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 407 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA vivakSitasamayaprabaddhasthiticaramasthitiniSekadoLu kiMcidUnadvayarddhaguNahAniguNitasamayaprabaddhamAtrasatvadravyamakkuM paramArthavRttithidaM initu sattvadravyaM pratisamayaM saMbhavisuguma budatthaM / ____ audArikavaikriyikazarIrasamayaprabadhaMgaLgevizeSamuMTadete doDe taccharIradvayagahaNaprathamasamayaM modalgoMDu svAyuzcaramasamayaparyaMtaM zarIranAmakarmodayaviziSTajIvaM pratisamayame kaikataccharIrasamayaprabaddhamaM badhnAti tattaccharIrasvarUpateyaridasugumudayamaMtaltu / mattatedoDe zarIragrahaNaprathamasamayadoLa baddhamAda samayaprabaddhadoLu prathamaniSekamo dudayisuguM / tadekadezastadgrahaNena gRhyate eMditaupacArikanyAyamanAyisi pratisamayamekaH samayaprabaddha udeti eMditu pllpttudu| dvitIyasamayadoLu prathamasamayasamayaprabaddhada dvitIyaniSekamuM dvitIyasamayasamayaprabaddhada prathamaniSekamumudayisumitu tRtIyAdisamayaMgaLoLu muMpendatekaikaniSekavRddhiyidamudayisuguM caramasamayadoludayamuM saMtvasaMcayamuM dvayarddhahAnigaNitasamayaprabaddhamAtramakkumAhArakazarIrakkamamI kramameyakkumi vizeSaM AhArakazarIra- 10 grahaNaprathamasamayaM modalagoMDu svasthitiyaMtarmuhUrttakAlAvasAnasamayadoLu kiMcidUnadvayardhaguNahAniguNitasamayaprabaddhamAtradravyakkudayamuM satvasaMcayamaM yugapattakku bI vishessmriylpdduguN| anaMtaramaudArikavaikriyikazarIraMgaLage vizeSamaM peLdapaM / tattaccharIrarUpeNa pariNamayatItyarthaH / tarhi udayaH kiyAn ? iti ceducyate-zarIragrahaNaprathamasamaye baddhasamayaprabaddhasya prathamaniSekaH udeti tadekadezasya upacAreNa pratisamayamekaH samayaprabaddha udetIti kathanAt / 15 dvitIyasamaye prathamasamayabaddhasamayaprabaddhasya dvitIyaniSekaH, dvitIyasamayabaddhasamayaprabaddhasya prathamaniSekaH evaM do udayataH / evaM tatIyAdisamayeSa prAgvadekaikaniSekavaddhayodayakrameNa caramasamaye udayaH sattvasaMcayazca yaga pavayardhaguNahAnigaNitasamayaprabaddhamAtro bhavati / AcAryeNApi tathA vakSyate / AhArakazarIrasyApyevameva / ayaM tu vizeSaH, taccharIragrahaNaprathamasamayAdArabhya svasthityantarmahurtakAlAvasAnasamaye kiMcidUnadvayardhagaNahAnigaNitasamayaprabaddhamAtradravyasyodayaH satvasaMcayazca yugapadbhavatIti vizeSo jJAtavyaH // 254 // athaudArika- 20 kriyikazarIrayoH sthitibandhodayasatvavizeSamAha zaMkA-taba udaya kitanA hotA hai ? samAdhAna-zarIragrahaNake prathama samayameM baddha samayaprabaddhakA prathama niSeka udayameM AtA hai / samayaprabaddhake ekadezako upacArase samayaprabaddha mAnakara yaha kahA hai ki pratisamaya eka samayaprabaddhakA udaya hotA hai| dUsare samayameM prathama samayameM ba~dhe samayaprabaddhakA dUsarA 25 niSeka aura dUsare samaya meM ba~dhe samayaprabaddhakA prathama niSeka isa taraha do niSekoMkA udaya hotA hai| isI taraha tIsare Adi samayoMmeM pahalekI taraha eka-eka niSekakI vRddhike udayake kramase antima samayameM udaya aura sattvakA saMcaya eka sAtha Der3ha guNahAni guNita samayaprabaddha mAna hotA hai| AcArya bhI Age aisA kheNge| AhAraka zarIrakA bhI aisA hI hai| kinta yaha vizeSa hai ki AhAraka zarIrake grahaNake prathama samayase lekara apanI sthiti antamuhUrta 1. kAlake antima samayameM kucha kama Der3ha guNahAni guNita samayaprabaddha mAtra dravyakA udaya aura sattvasaMcaya eka sAtha hotA hai / / 254 / / Age audArika aura vaikriyika zarIroMke sthitibandha udaya aura sattvameM vizeSa kahate haiM 1. ba bhavati / AhArakazarIrasya tu taM / Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 go0 jIvakANDe Navari ya dusarIrANaM glidvsesaaumetthidibNdho| guNahANINa divaDDhaM saMcayamudayaM ca carimamhi / / 255 / / vizeSo'sti dvizarIrayogalitAvazeSAyurmAtraH sthitibaMdhaH / guNahAnInAM dvayardhaH sNcyudyshccrme|| audArikavaikriyikazarIradvayakkaM zarIragrahaNaprathamasamayaM modalgoMDu svasthiticaramasamayapayyaMtaM badhyamAnazarIrasamayaprabaddhaMgaLape galitAvazeSasvAyuHsthitimAtra sthitibaMdhamakkumadete doDe zarIragrahaNaprathamasamayadoLa kaTTida samayaprabaddhakke sNpuurnnsvaayuHsthitimaatrmkuN| dvitIyasamayadoLa kaTTida samayaprabaddhakka ekasamayonasvAyuHsthitimAtrasthitibaMdhamakuM / tRtIyasamayadoLa kaTTida samayaprabaddhakke dvisamayonasvAyusthitimAtrasthitibaMdhamakuM / iMtu caturthAMdyuttarottarasamayagaLoLa 1. kaTTida samayaprabaddhaMgaLge sthitibaMdhaMgaLu galitAvazeSAyuHpramitaMgaleMdariyalpaDuvuvu / caramasamayadoLu kaTTida samayaprabaddhakke sthitibaMdhamekasamayamAtramakuM prathamasamayaM modalgoMDu caramasamayapathyaMtaM kaTTida samayaprabadhaMgaLage svAyuravasAnasamayamanatikramisi sthitistvaasNbhvmppuridN| caramasamayadoLgalitAvazeSasarvasamayaprabadghALakacinnyUnadvayardhaguNahAnimAtrasaMcayaMgaLo - mrmodaloLe udayamakkumadarinA caramasamaye dattaNi muMdaNasamayadoLu jIvakke taccharIradvayadolire15 villavappuradaM / devarkaroLaM nArakarolaM vaikriyizarIra saMcayamakkuM, manuSyarolaM tiyyaMcaroLa maudArikazarIrasaMcayamakkumaudArikazarIrasaMcayamAveDayoLetappasAmagriyappAvazyakaMgaLanuLLanoLutkRSTasaMcayamakkuma voDa: audArikavakriyikazarIradvayasya zarIragrahaNaprathamasamayAdArabhya svasthiticaramasamayaparyantaM badhyamAnazarIrasamayaprabaddhAnAM sthitibandhaH galitAvazeSasvAya:sthitimAtro bhavati / tadyathA-zarIragrahaNaprathamasamaye baddhasya 20 samayaprabaddhasya sthitibandhaH saMpUrNasvAyuHsthitimAtraH / dvitIyasamaye baddhasya samayaprabaddhasya sthitibandhaH, ekasamayonasvAyuHsthitimAtraH / tRtIyasamaye baddhasya samayaprabaddhasya sthitibandhaH dvismyonsvaayuHsthitimaatrH| evaM caturthAdyuttarottarasamayeSu baddhAnAM samayaprabaddhAnAM sthitibandho galitAvazeSasvAyuHsthitimAtro bhavana caramasamaye baddhasya samayaprabaddhasya sthitibandhaH ekasamayamAtro bhavati / prathamasamayAdArabhya caramasamayaparyantaM baddhAnAM samayaprabaddhAnAM svAyuravasAnasamayamatikramya avasthityasaMbhavAt caramasamaye galitAvazeSasarvasamaya25 prabaddhAnAM kiMcidUnadvayardhaguNahAnimAtrANAM devanArakayokriyikazarIrasya tiryagmanuSyayoraudArikazarIrasya ca audArika aura vaikriyika zarIrakA zarIragrahaNake prathama samayase lekara apanI sthitike antima samaya paryanta ba~dhanevAle samayaprabaddhoMkA sthitibandha galanese jitanI Ayu zeSa rahatI hai utanI sthitiko liye hue hotA hai| jaise, zarIragrahaNake prathama samayameM baddha samayaprabaddhakA sthitibandha apanI sampUrNa AyukI sthiti pramANa hotA hai| dUsare samayameM baddha samayaprabaddhakA 30 sthitibandha eka samaya kama apanI AyukI sthitimAtra hotA hai| tIsare samayameM baddha samaya prabaddhakA sthitibandha do samaya kama apanI AyukI sthiti pramANa hotA hai| isI taraha caturtha Adi uttarottara samayoMmeM baddha samayaprabaddhoMkA sthitibandha galanese zeSa rahI apanI AyukI sthiti pramANa hotA hai| tathA antima samayameM jo samayaprabaddha ba~dhatA hai, usakA sthitibandha eka samaya mAtra hotA hai| prathama samayase lekara antima samaya paryanta baddha samaya prabaddhoMkA 35 apanI Ayuke antima samayake bAda Thahare rahanA asambhava honese antima samayameM nirjarAse 1. maya dole jIvakke / 2. ma dolikhappu / 3. bakazarIragrahaNa / Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 409 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA orAliyavarasaMcaM devuttarakuruvajAdajIvassa / tiriyamaNussassa have carimaducarime tipallaThidigassa // 256 // audArikavarasaMcayo devottarakurUpajAtajIvasya / tirazco manuSyasya bhavet caramadvicaramayoH tripalyasthitikasya // Avanova jIvanu tripalyopamAyuSyamanuLLa devottarakurugaLoLu tiyyaMcanuM meNu manuSyanumAgi 5 puTTidayanu tannutpannaprathamasamayadoLutkRSTayogadidamA harisidAtanutkRSTayogavRddhiyidaM vaddhitanutkRSTayogasthAnaMgalaM bahuvAraM porduguN| jaghanyayogasthAnaMgaLaM bahuvAraM poIdanuM ttpraayogyotkRssttyogsthaanNglneydgN| tatprAyogyajaghanyayogasthAnaMgaLaM bahavAraM poIdanaM adhastanasthitigaLa niSekakke jaghanyapadamaM mALpanuparitanaparamANugaLanapakarSisiyadhastanabhAgadoLu stokaMgaLaM nikSepisugame budatthaM / uparitanasthitiniSekagaLutkRSTapadamaM mALpanuparitana bhAgadoLu adhastanaparamANugaLanutkarSisi bahu- 10 paramANugaLaM kSepisuguma budatthaM / ___ aMtaradoLu naDuve vikurvaNaMgeyyadanumaMtaradoLu nakhacchedamaM mADalpaDadanumalpaMgaLappa bhASAdigamalpaMgaLappa manoyogAdigaLaM stokaMgaLappa vAgyogazalAkegaLaM stokaMgaLappa manoyogazalAkegaLusaMcaya udayazca yugapadeva bhavati // 255 // audArikazarIrasya kasmin sthAne kIdRksAmagrIrUpAvazyakayutajIve utkRSTasaMcayaH syAt ? iti cedAha ___ yo jIvaH tripalyopamAyuSko devottarakurvoH tiryaG manuSyo vA bhUtvA utpannaH tadutpattiprathamasamaye utkRSTayogena AhAritaH utkRSTavRddhayA vardhitaH utkRSTAni yogasthAnAni bahuzo gacchati jaghanyAni na gacchati / tatyAyogyotkRSTayogasthAnAni bahavAraM gRhNAti tatprAyogyajaghanyayogasthAnAni bahavAraM na galAti / adhastanasthitInAM niSekasya jaghanyapadaM karoti-uparitanaparamANUnapakRSya adhastanabhAgastokAnnikSipatItyarthaH / uparitanasthitiniSekAnAmutkRSTapadaM karoti-uparitanabhAge adhastanaparamANUnutkRSya bahUnnikSipatItyarthaH / antare 20 gamanavikurvaNAM na prApnoti antare nakhacchedaM na karoti-alpA bhASAddhAH alpA manoyogAddhAH stokAH 15 zeSa rahe saba kucha kama Der3ha guNahAni guNita pramANa samayaprabaddhoMkA deva aura nArakiyoMmeM vaikriyika zarIrakA tathA tithaMca aura manuSyoMmeM audArika zarIrakA saMcaya aura udaya eka sAtha hotA hai / / 255 / ___ Age audArika zarIrakA utkRSTa saMcaya kisa sthAnameM kisa prakArakI sAmagrIse yukta 25 jIvake hotA hai, yaha kahate haiM ___ jo jIva tIna palyakI Ayu lekara devakuru-uttarakurumeM tiryaca yA manuSya hokara utpanna huaa| utpattike prathama samayameM utkRSTa yogake dvArA AhAra grahaNa kiyaa| vaha utkRSTa vRddhise bar3he hue utkRSTa yogasthAnoMko bahuta bAra grahaNa karatA hai, jaghanya yogasthAnoMko grahaNa nahIM karatA / arthAt apane yogya utkRSTa yogasthAnoMko to bahuta bAra grahaNa karatA hai, kintu apane yogya jaghanya yogasthAnoMko bahuta bAra grahaNa nahIM krtaa| nIcekI sthitiyoMke niSekoMkA jaghanyapada karatA hai arthAt Uparake niSeka sambandhI paramANuoMkA apakarSaNa karake sthiti ghaTAkara nIceke niSekoMmeM kSepaNa karatA hai| aura UparakI sthitike niSekoMkA utkRSTa pada karatA hai| arthAt nIceke niSekoMke bahutase paramANaoMkA utkarSaNa karake unakI sthitiko 1. ma galanekSepi / 52 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 go0 jIvakANDe mitatarmuhUttamAtrajIvitAvazeSamAguttiralu yogayavamadhyaduparimabhAgArddhadoLaMtarmuhUrtamiti caramajIvaguNahAnisthAnAMtaradoLAvalyasaMkhyAtekabhAgamAtrakAlamitiM dvicaramacaramasamayaMgoLutkRSTayogasthAnamaM porduguN| AtaMgaudArikazarIrotkRSTasaMcayamakkuM / vaikriyikazarIrakkeyumite peLalpaDuvudu o'du vizeSamuMTAvurde doDe aMtare nakhacchedo na kRtaH eMbI vizeSaNamaM peLalAgadu / veguvviyavarasaMcaM bAvIsasamudda AraNadugammi / jamhA varajogassa ya vArA aNNattha Na hi bahugA // 257 // vaikriyikavarasaMcayo dvAviMzatisamudrAraNadvaye / yasmAdvarayogasya ca vArA anyatra na hi bhukaaH|| AraNAcyutakalpadvayaduparitanapaTalavattigaLoLu dvAviMzatisAgaropamasthitisaMbhavamappuridaM tatpaTalattigaLappa devarkaLoLu vaikriyikazarIrakkutkRSTasaMcayamakkuM anyatrAdhastanapaTalaMgaLoLamu10 paritanapaTalaMgaLoLaM nArakaroLaM vaikriyikazarIrakkutkRSTasaMcayaM saMbhavisuvudeke doDa'nyatra na hi bahukAyogavArAH yasmAt AvudoMdu kAraNadidamAraNAcyutakalpadvayadinanyatra vaikriyikazarIrakkutkRSTavAgyogazalAkAH stokA manoyogazalAkAH / evamantarmuhUrtamAtre jIvitAvazeSe sati yogayavamadhyasyoparimabhAgArdhAntamahataM sthitaH caramajIvagaNahAnisthAnAntare AvalyasaMkhyeyabhAgamAtrakAlaM sthitaH dvicaramacaramasamaya yorutkRSTayogasthAnaM gataH / tasya audArikazarIrotkRSTasaMcayo bhavati / vaikriyikazarIrasyApyevameva vaktavyaM 15 kintu antare nakhacchedo na kRtaH ityetadvizeSaNaM na saMbhavati // 256 // vaikriyikazarIrasya utkRSTasaMcayaH AraNAcyutakalpadvayasya uparitanapaTalavatiSu dvAviMzatisAgaropamasthitikeSu eva deveSu saMbhavati nAnyatra adhastanoparitanapaTaleSu nArakeSu ca / kutaH ( vaikriyikazarIrasya utkRSTasaMcayo na bhavati / kuto nAstItyAzakya uttaraM kathayati ) yasmAtkAraNAt AraNAcyutakalpadvayAdanyatra bar3hAkara Uparake niSekoMmeM kSepaNa karatA hai| antarameM gamana vikurvaNA nahIM karatA, nakhaccheda 20 nahIM karatA ? usake manoyogakA kAla alpa hai, vacanayogakA kAla alpa hai, vacanayogake bAra thor3e haiM, manoyogake bAra thor3e haiM arthAt kAyayogake bAra bahuta haiM,kAla bhI bahuta hai| isa prakAra antarmuhUrta mAtra jIvana zeSa rahanepara yogayava madhyake Uparake bhAgArdhameM antarmuhUrta mAtra sthita rahe, phira antima jIva guNahAni sthAnake madhyameM AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra kAla taka sthita rahe, dvicarama aura carama samayameM utkRSTa yogasthAnako prApta ho| usake audArika 25 zarIrakA utkRSTa saMcaya hotA hai| vaikriyika zarIrakA bhI utkRSTa saMcaya isI prakAra kahanA caahie| kintu 'antarameM nakhaccheda nahIM karatA' yaha vizeSaNa yahA~ sambhava nahIM hai / / 256 / / vizeSArtha-pahale utkRSTa saMcayake lie jo chaha Avazyaka kahe the, unhIMko Upara kahA hai / utkRSTa sthiti honI cAhie so audArikakI utkRSTa sthiti tIna palya hotI hai| utkRSTa yoga honA cAhie, utkarSaNa-apakarSaNa honA cAhie, utkRSTa yogake lie utkRSTa 30 saMkleza honA caahie| ye hI saba Upara kahe haiN| antameM jo gamana vikurvaNA aura nakhaccheda kahA hai, paM. ToDaramalajI sAhaba bhI use spaSTa nahIM kara sake, unake bhI jAnane meM yaha nahIM Aye / yavamadhya racanA karmakANDake yoga prakaraNameM aayegii| vaikriyika zarIrakA utkRSTa saMcaya AraNa aura acyuta kalpake Uparake paTalameM rahanevAle bAIsa sAgarakI sthiti vAle devoMmeM hI hotA hai| anyatra nIce aura Uparake paTaloMmeM 35 1 va. gcchti| Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 411 yogavAraMgaL bahukaMgaLu 'saMbhavisavu / tadyogyasAmagryaMta raMgalaM bahuvAraM saMbhavisavadu kAraNamAgi tadAraNAcyutakalpadvayadoLe bahuvArotkRSTayogAdi sAmagryaMtarasaMbhavamappurdAradaM vaikriyikazarIrot - kRSTasaMcayamakku du nizcayisalpaDuvudu / ca zabdadidaM tadyogyasAmagryaMtaraM saMcisalpaTTuDu / anaMtaraM taijasazarIrakArmmaNazarIradvayotkRSTasaMcayasthAnavizeSamaM pedapaM :-- tejAsarIrajeGkaM sattamacarimammi bidiyavArassa / kammassa vi tattheva ya Nirae bahuvArabhamiyassa / / 258 / / taijasazarIrotkRSTaM saptamyAM carame dvitIyavArasya / kArmmaNasyApi tatraiva ca niraye bahuvArAn bhramitasya // taijasazarIrakkamumaudArikazarIrakka taMte vaktavyamappudu vizeSamuMTadAvuda doDe saptamapRthviyo vAradvayaM puTTidaMge ditu peLapaDuvudu / AhArazarI rakkamumaudArikazarIrakkataMte peLalpaDuguM vizeSa muMTadAvude doDe : - pramattavirataMgAhArazarIramanutthApisidgaditu vaktavyamakkuM / kArmmaNazarIrasaMcayasAmagrivizeSamuM pelpaDugumasaptama pRthvioLe narakaMgaLoLu bahuvAraM bhramisalpa DhuMgedu pebudAva prakAradine doDe Avanorva jIvaM bAdarapRthvIkAyaMgaLoLaMtarmuhUrtonapUrvakoTipRthaktvadinadhikamappa dvisahasrasAgaropamahIna karmavaikriyikazarIrasya utkRSTayogavAro cazabdAttadyogyasAmagryantaraM na saMbhavati tasmAt kAraNAt // 257 // atha 15 taijasazarIrakArmANazarIrayorutkRSTasaMcayasthAna vizeSamAha - taijasazarIrasya utkRSTasaMcayaH audArikazarIravajjJAtavyaH / kintu saptamapRthivyAM dvitIyavarotpannasyaiva [ jIvasya taijasazarIrotkRSTasaMcayo ] bhavatIti vizeSaH / AhArakazarIrasyApi audArikazarIravat kintu pramattaviratasya AhAra kazarIramutthApitasyaiva bhavati / kArmaNazarIrasya tu saptamapRthivyAmeva nArakeSu bahuvAraM bhramitasyaiva [ caramavAre kArmaNazarIrasya utkRSTasaMcayo ] bhavati [ anyatra tadyogyotkRSTasaMklezasyAsaMbhavAt ] 20 kena kAraNena ? iti ced - kazcijjIvaH bAdarapRthvIkAyeSvantarmuhUrta nyUnapUrvakoTipRthaktvAdhikadvisahasrasAgaropama rahanevAle devoM aura nArakiyoM meM nahIM hotA; kyoMki AraNa aura acyuta kalpoMko chor3akara anyatra utkRSTa yogake bAra bahuta nahIM hote / tathA 'ca' zabdase utkRSTa saMcayake yogya anya sAmagrI bhI bahuta bAra anyatra nahIM hotI / isalie yahIM utkRSTa saMcaya hotA hai || 257 // Age taijasazarIra aura kArmaNazarIra ke utkRSTa saMcayakA sthAna kahate haiM tejasa zarIrakA utkRSTa saMcaya audArika zarIrakI taraha jAnanA / kintu itanA vizeSa hai ki sAtavIM pRthvI meM dUsarI bAra utpanna hue jIvake taijasa zarIrakA utkRSTa saMcaya hotA hai / AhAraka zarIrakA bhI audArika zarIravat jAnanA / kintu AhAraka zarIrakI utthApanA karate hue pramatta viratake hI usakA utkRSTa saMcaya hotA hai / kArmaNa zarIrakA utkRSTa saMcaya sAtavIM pRthivImeM hI jo narakoM meM bahuta bAra bhramaNa kara cukA hai, usake antima bAra meM hotA hai / kyoMki anyatra usake yogya utkRSTa saMkleza nahIM hotA / kyoM nahIM hotA ? yaha batalAte haiM - koI jIva bAdara pRthvIkAyoM meM antarmuhUrtahIna pUrvakoTipRthaktva adhika do hajAra sAgara'karmakI sthitiko prApta huaa| vahA~ bhavasthitiko bhogate hue usane paryApta bhava thor3e 1. ma ghaTasivu / 2. vArA bahavo na santi ca zabdAttadyogya sAmagryantaraM ca bahuvAraM na saMbhavati - mu / 3. ba prakAreNa iti cet yo jIvo / se nyUna 10 25 30 35 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 go0 jIvakANDe sthitiyoLirdA bAdarapRthvIkAyabhavaMgaLananu. pAlisutippaMgaparyAptabhavaMgaLalpaMgaLa paryAptabhavaMgaLu bahukaMgaLu paryAptAddhagaLdIgdhaMgaLaparyAptAddhagaLu hasvaMgaLAgaLomma yAyuSyamaM kaTugumAgaLAgaL tatprAyogyajaghanyayogadidaM kaTugu utkRSTayogadidamAhArasugumutkRSTayogadidaM percuguN| palavU palavU sULagaLutkRSTayogasthAnamuM podguMjaghanyayogasthAnaMgaLaM palavU sUl podanuM palavU palavU sULa bahusaMkleza5 pariNAmapariNatanuM vizuddhanAguttalaM tatprAyogyajaghanyavizuddhiviziSTanamadhastanasthitiniSekaMgaLoLapakarSaNavidhAnadidamuparitanaparamANugaLaM stokaMgaLaM prakSepisugumuparitananiSekaMgaLoLutkarSaNavidhAnadidamadhastanaparamANugaLaM bahukaMgaLaM prakSepisugumitu paribhramisi Rjugatithidame bAdaratrasaparyAptakaroL puTTiyumalliyuM toLalvaMga paryAptabhavaMgaLa bahukaMgaLaparyAptabhavaMgaLu stokaMga paryAptAddhagaLdogdhaMgaLa paryAptAddhagaLu hasvaMgaLu / yadA yadAyurbadhnAti tadA tadA tatprAyogyajaghanyayogena baghnAti ityAdi 1. pUrvoktasarvavizeSaNaviziSTanitu paribhramisiyu pazcimabhavagrahagadoLeLaneya narakada nArakarol puTTitadbhavagrahaNaprathamasamayadoLu tatprAyogyotkRSTayogadiMdamAharisiyutkRSTayogavRddhiyida vaddhitaM sarvalaghusarvaparyAptigaLanaMtamrmuhUrttadoL neredA narakadoLu trayastrizatsAgaropamakAlaM yogAvazyakama saMklezAvazyakamanasdidanitu paribhramisi jIvitavyaM stokAvazeSamAguttiralu yogayavamadhyadamegaNabhAgadoLgaMta. hInakarmasthitisthitaH tatra bhavasthitimanupAlayamAnasya stokAH aparyAptabhavAH bahavaH paryAptabhavAH dIrghAH paryAptAddhAH hrasvAH aparyAptAddhAH / yadA yadA AyuSyaM badhnAti tadA tadA tatprAyogyena jaghanyayogena badhnAti / utkRSTayogenAhAritaH utkRSTavRddhayA vadhitaH bahuzo bahuzaH utkRSTayogasthAnAni gataH jaghanyayogasthAnAni na gataH bahuzo bahuzo bahuklezapariNAmapariNataH vizudhyan tatprAyogyavizuddhayA vizudhyati / adhastanInAM niSekasya jaghanyapadaM karoti / uparitanInAM sthitInAM niSekasya utkRSTapadaM karoti / evaM saMsaritvA bAdaratrasaparyAptakeSutpannaH / tatra ca saMsaramANasya bahavaH paryAptabhavAH stokAH aparyAptabhavA dIrghAH paryAptAddhAH, hrasvAH aparyAptAddhAH / evaM saMsaritvA pazcime bhavagrahaNe adhaHsaptamapRthvInArakeSUtpannaH tadbhavagrahaNaprathamasamaye tatprAyogyotkRSTayogenAhAritaH utkRSTayogavRddhaghA vardhitaH antarmuhUrtena sarvalaghusarvaparyAptibhiH prAptaH / tatra narake trayastriMzatsAgaropamakAlaM yogAvazyakaM saMklezAvazyakaM ca prAptaH / evaM paribhramya jIvitavye stokAvazepe sati yogayava PA dhAraNa kiye aura paryApta bhava bahuta dhAraNa kiye / ataH paryApta kAla bahuta huA aura apayoptakAla thor3A huaa| jaba-jaba Ayubandha karatA hai, taba-taba usake yogya jaghanya yogase 25 karatA hai| utkRSTa yogase AhArita aura utkRSTa vRddhise vardhita hotA huA bahuta bAra utkRSTa yoga sthAnoMko prApta huA, jaghanyayogasthAnoMko prApta nahIM huaa| bahuta bAra bahuta saMklezarUpa pariNAmoMse pariNata huA, vizuddha huA to apane yogya vizuddhise vizuddha hotA hai| nIcekI sthitike niSekoMkA jaghanyapada karatA hai aura UparakI sthiti ke niSekoMkA utkRSTa pada karatA hai| isa prakAra bhramaNa karake bAdara-trasa paryAptakoMmeM utpanna huaa| vahA~ bhramaNa 30 karate hue paryAptake bhava bahuta dhAraNa kiye, aparyAptake bhava thor3e dhAraNa kiye / paryAptakA kAla bahuta huA, aparyAptakA kAla thor3A huaa| isa prakAra bhramaNa karake antima bhava grahaNa karate samaya sAtavIM pRthvIke nArakiyoMmeM utpanna huaa| usa bhavako grahaNa karaneke prathama samayameM usake yogya utkRSTa yogase AhAra grahaNa kiyA, utkRSTa yogakI vRddhise bddhaa| sabase laghu antarmuhUrtameM saba paryAptiyoMko prApta kiyaa| usa narakameM taitIsa sAgara kAla taka Avazyaka 35 yoga aura Avazyaka saMklezako prApta huaa| isa prakAra bhramaNa karake thor3I Ayu zeSa rahanepara yogayavamadhyake Uparake bhAgameM antarmuhUrta taka sthita rahakara jIvayavamadhya racanAkI Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 413 rmuhUrtami? caramajIvaguNahAnisthAnAMtaradoLAvalyasaMkhyabhAgamAtrakAlamirdu tricaramadvicarama samayotkRSTasaMklezamaM poddi caramadvicaramasamayadotkRSTayogasthAnamaM poddi caramasamayatadbhavasthAnAdanAtaMge kaarmnnshrorotkRssttsNcymkkuN| yitaudArikAdizarIraMgaLutkRSTasaMcayasAmagrivizeSamaM pendnNtrN| ekkaM samayapabaddhaM baMdhadi ekkaM udedi carimammi / guNahANINa divaDDhaM samayapabaddha have sattaM // eMdI gAthAsUtramanAcAyaM trikoNaracaneyaM kaTAkSisi peLdana doDe ekasamayadonorvajIvaniMda kaTTalpaTToMdu samayaprabadvadasthiti eppattukoTikoTisAgaropamamakkumadaroLAbAdhAvajjitasthitiprathamasamayaM modalgoMDu tadutkRSTasthiticaramasamayapayyaMtamiI niSekaMgaLu pratisamayamekaikaniSekaMgaLe yathAkramadinudayisalA sthitiyanita kAlamappattukoTisAgaropamakAlakalladoMdu samayaprabaddhamudayisi 10 pogadadu kAraNadinekkaM udedi eMdu pratisamayamekaikasamayaprabaddhaMgaLaM kaTuvAgaLo doMdu samayaprabaddhagaLumudayisuvabida'tu ghaTiyisuguma doDanAdibaMdhanibaMdhanabaddhavivakSitasamayaprabaddhacaramaniSeka / 9 / mudayisuvAgaLA samaya prabaddhamaM kaTTidanaMtarasamayadoLakaTTida samayaprabaddhada dvicrmnissekmudyisuguN| madhyasya uparitanabhAge antarmuhUrta sthitvA caramajIvaguNahAnisthAnAntare AvalyasaMkhyeyabhAgamAtrakAlaM sthitvA tricaramadvicaramasamaye utkRSTasaMklezaM saMprApya caramadvicaramasamaye utkRSTayogasthAnaM prApya caramasamayatadbhavastho 15 jAyate tasya kArmaNazarIrotkRSTasaMcayo bhavati / evamaudArika[[di-]zarIrANAm utkRSTasaMcayasAmagrIvizeSaH kthitH| nanu ekaikasamaye jIvena baddhakaikasamayaprabaddhasya AbAdhAvajitasvasvasthitiprathamasamayAdArabhya taccaramasamayaparyantaM pratisamayamekaikaniSeka evodeti kathamekaikasamayaprabaddha udetIti prazne ucyate-anAdibandhanibandhanabaddhavivakSitasamayaprabaddhacaramaniSekaH 9 udeti / tadA tadanantarasamaye baddhasamayaprabaddhasya dvicaramaniSekaH udeti 10, tadanantara antima guNahAnirUpa yogasthAnameM antarmuhUrta kAla taka rahakara Ayuke antase pahale tIsare 20 aura dUsare samayameM utkRSTa saMklezako prApta hokara antima samayameM tathA antimase pahale samayameM utkRSTa yogasthAnako prApta karake jaba vaha usa bhavake antima samayameM sthita hotA hai, taba usake kArmaNazarIrakA utkRSTa saMcaya hotA hai| isa prakAra audArika Adi zarIroMke utkRSTa saMcayakI sAmagrI vizeSakA kathana kiyaa| zaMkA-eka-eka samayameM jIvake dvArA bAMdhe gaye eka-eka samayaprabaddhakA AvAdhArahita 25 apanI-apanI sthitike prathama samayase lekara usake antima samaya paryanta pratisamaya eka-eka niSekakA hI udaya hotA hai / taba eka-eka samayaprabaddhakA udaya pratisamaya kahA~ huA ? samAdhAna-anAdi bandhanake kAraNa ba~dhe vivakSita samayaprabaddhake antima niSeka 9 kA udaya hotA hai| taba usake anantara samayameM baddha samayaprabaddhakA antase dUsarA niSeka 10 kA udaya hotA hai| usake anantara samayameM baddha samayaprabaddhakA antase tIsarA niSeka 30 1. ba sthitaH viramadvicaramasamaye utkRSTasaMcayo bhavati / Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 go0 jIvakANDe tadanaMtarasamayadoLkaTTida samayaprabaddhada tricrmnisseksudyisuguN||11|| iMtu caturthAdisamayaMgaLoLa kaTTida samayaprabaddhaMgaLa catuzcaramAdiniSekaMgaLgudayamAguttaM pogalA vivakSitasamayaprabaddhadagrabhAgadoLtadAbAdhAkAlasamayamAtraniSekAvaziSTamAdAgaLakaTTida samayaprabaddhada prathamaniSekamudayisugumannevaramitoM dodA vivakSitasamayaprabaddhacaramaniSekamudayisuvAgaLadugUDidoMdu samayaprabaddhamudayisugume bAgamokti sughaTitamAyatu / iMtoMdu samayaprabaddhaM baMdhamakkumo duM samayaprabaddhamudayisugumIyudayasamayaprabaddha samaye baddha samayaprabaddhasya tricaramaniSekaH udeti 11 / evaM caturthAdisamayeSu baddhasamayaprabaddhAnAM catuzcaramAdiniSekodayakrameNa AnAdhAvajitavivakSitasthitisamayamAtrasthAnedhu gatvA caramatatsamayaprabaddhasya prathamaniSeka udeti / evaM vivakSitasamaye ekaH samayaprabaddho badhnAti eka udeti kiMcidUnadvayardhaguNahAnimAtrasamayaprabaddhasattvaM 11 kA udaya hotA hai / isa prakAra caturtha Adi samayoMmeM baddha samayaprabaddhoMke antase caturtha 10 Adi niSekoMke udayake kramase AvAdhArahita vivakSita sthitike jitane samaya hoM utane sthAna jAkara usake antima samayameM baddha samayaprabaddhakA prathama niSeka udayameM AtA hai / isa tarahase vivakSita samayameM eka samayaprabaddhakA bandha aura ekakA udaya hotA hai tathA kucha kama DeDha gaNahAni pramANa samayaprabaddhakA sattva rahatA hai| isakI saMdaSTi isa prakAra hai jina samayaprabaddhoMke saba niSeka gala gaye,unakA to udaya rahA hI nhiiN| jisa samaya15 prabaddhake saiMtAlIsa niSeka gala gaye, usakA antima niSeka naukA vartamAnameM udaya hotA hai| jisa samayaprabadake chiyAlIsa niSeka gala gaye, usake dasakA niSeka udayameM AtA hai / isI taraha jisa samayaprabaddhakA eka bhI niSeka nahIM galA, usakA prathama niSeka pA~ca sau bAraha udayameM AtA hai / isa taraha kisI bhI eka vivakSita samayameM saba niSekoMkA udaya hotA hai 910 11 12 13 14 15 16 / 1820222426283032 / 3640 4448525660 20 72 80 88 96 104 112 120 128 / 144 160 176 192 208 224 240 256 / 288 320 352 384 416 448 480 512 / ina sabako jor3anese pUre samayaprabaddhakA pramANa 6300 hotA hai| Age-Age jaise-jaise navIna samayaprabaddhake niSekoMkA udaya hotA jAtA hai, vaise-vaise purAne samayaprabaddhake niSekoMke udayakA abhAva hotA jAtA hai| jaise AgAmI samayameM navIna samayaprabaddhakA 512 kA niSeka udayameM AyegA,to vartamAna samayameM jisa 25 samayaprabaddhakA 512 kA niSeka udayameM hai, AgAmI samayameM usakA dUsarA niSeka cAra sau assIkA udaya hogaa| jisa samayaprabaddhakA cAra sau assIkA niSeka vartamAnameM udayameM hai, AgAmI samayameM usakA tIsarA niSeka cAra sau ar3atAlIsakA udaya hogaa| isI taraha jisa samayaprabaddhakA antima naukA niSeka udayameM hai,usakA AgAmI samayameM abhAva ho jaayegaa| pratyeka samayameM yahI krama calatA hai| ataH pratyeka samayameM pUrvabaddha eka-eka samayaprabaddhakA 30 kramase eka-eka niSeka milakara eka-eka samayaprabaddhakA udaya hotA jAtA hai / antameM avazeSa Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 415 sahitamAgi melaNamelaNa samayaniSekaMgaLaM saMkaLisidorDa tatsamayadoLu dvayardhaguNahAni kiMcidUna samayaprabaddhaMgaLu satvamakkumidakka saMdRSTiyidu : bhavati / tatsaMdRSTiriyam rahe,saba niSekoMko jor3anese kucha kama Der3ha guNahAni guNita samayaprabaddha pramANa sattAmeM zeSa rahatA hai| use isa prakAra jAnanA-jisa samayaprabaddhakA eka bhI niSeka nahIM galA, usake saba niSeka nIce eka paMktimeM likhie / usake Upara jisa samayaprabaddhakA eka niSeka gala gayA, usake pahale niSekako chor3akara zeSa saba niSeka eka paMktimeM likhiye| usake Upara jisa samayaprabaddhake do niSeka gala gaye hoM, usake do niSekoMke vinA zeSa saba niSeka eka paMktimeM likhiye / isI taraha Upara-Upara eka-eka niSeka ghaTate hue zeSa saba niSekoMko eka-eka paMktimeM likhate jAiye / sabase Upara jisa samayaprabaddhakA kevala eka antima hI niSeka zeSa rahA ho, 10 use likhanA / aisA karanese trikoNa racanA hotI hai / jaise sabase nIce ar3atAlIsa niSeka eka paMktimeM likhe / usake Upara pA~casau bAraha ke vinA zeSa 47 niSeka likhe| usake Upara pA~casau bAraha aura cArasau assIke vinA zeSa chiyAlIsa niSeka likhe| isI taraha Upara-Upara eka-eka niSeka ghaTate hue likhe / antameM sabase Upara kevala naukA aMka likhA / isa taraha yaha tikonI racanA hotI hai| isakA jor3a samasta sattva dravyakA pramANa hotA hai jo kucha kama 15 Der3ha guNahAni guNita samayaprabaddha pramANa hotA hai / pahale jo guNahAni AyAmakA pramANa kahA hai usameM usakA AdhA milAnese Der3ha guNahAni hotI hai| usameM kucha kama saMkhyAta guNI palyakI vargazalAkAse adhika guNahAnikA aThArahavA~ bhAga ghaTAnepara jo pramANa hotA hai use kucha kama Der3ha guNahAni kahate haiM / usase samayaprabaddha ke paramANuoMko guNA karanese jo pramANa ho,utanA hI trikoNa racanAke paramANuoMko jor3anese pramANa hotA hai| jaise aMka saMdRSTike 20 AdhArapara racita trikoNa racanAkI saba paMktiyoMko jor3anese ikahattara hajAra tInasau cAra hotA hai| aura guNahAni AyAma AThameM usakA AdhA cAra milAnese Der3ha guNahAnikA pramANa bAraha hotA hai| usase samayaprabaddha ke paramANu tiresaThasauko guNA karanese chihattara hajAra chahasau hotA hai| trikoNa racanAkA jor3a isase kama hai| isaliye kucha kama Der3ha guNahAni guNita samayaprabaddhakA sattva kahA hai| yahA~ trikoNa racanA aura usake jor3ako 25 udAharaNa ke rUpameM aMkita karate haiM;yaha kevala antima gaNahAniko lekara hai / 1. ma melaNa'nudayaniSekaMgalaM saMdaNisidoDe / Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , 10 15 20 25 30 416 9 9 10 a jor3a 10 11 9 go0 jIvakANDe 9 10 11 10 11 11 12 13 12 13 9 10 9 / 19 B 10 11 9 9 10 11 10 10 11 9 10 11 12 11 12 13 13 14 14 15 / 15 16 14 15 16 17 for m 10 12 9 10 11 12 19. 30 42 | 12 mr x 13 14 11 12 13 10 11 11 12 12 10 11 9 10 10 11 12 13 22222222 13 14 55 69 10 11 sA 70 ko 2 9 10 11 12 13 14 15 84 000000 9 10 11 12 12 13 14 15 16 18 9 12 12 13 15. 13 14 14 15 16 10 11 x x 20 x 13 14 9 10 11 11 12 12 13 13 13 14 14 / 15 15 15 16 16 / 18 100 118 sA 70 ko 2 00000 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 144 144 160 208 160 176 192 224 176 192 208 240 192 208 | 224 | 256 224 | 240 288 240 256 320 240 256 288 352 256 288 320 384 288 320 | 352 224 9 0 0 0 0 9 o 0 jor3a 53 9 0 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 0 0 240 0 320 256 | 288 352 256 | 288 | 320 384 416 448 320 352 | 416 | 448 480 352 384 | 288 448 480 512 512 320 352 384 416 384 416 448 416448 480 o 0 0 160 176 192 208 224 208 224 240 224 240 256 240 256 288 160 176 192 176 192 208 192 208 224 208 224 240 224 240 256 288 240 256 288 320 256 288 120 352 256 288 320 352 384 288 320 352 9 0 0 0 55 210 69 238 84 268 100 300 408 Mo 240 256 288 320 480 512 352 384 416 000 0 256 288 320 352 320 384 352 416 384 448 480 416 448 480 512 384 416 448 480 512 0 saba guNahAniyoMkA pRthaka-pRthaka jor3a isa prakAra hotA hai 0 9 0 0 9 | 00 o o 288 320 320 352 352 384 | 416 416 448 448 480 512 4444 4860 5308 0 o O 9 000 SaSTha paMcama caturtha tRtIya dvitIya prathama guNahAni guNahAni guNahAni guNahAni guNahAni guNahAni 9 118 336 772 1644 3388 19 138 376 852 1804 3708 30 160 420 940 1980 4060 42 184 468 520 1036 2172 1140 | 2380 576 1252 2604 | | 636 5788 1372 | 2844 1500 | 3100 700 6300 66 4022 8864 18128 20816 02204 0 480 512 0 0 0 47 0 9 O 5 512 0 352 384 384 416 416 448 448 480 480 512 512 0 000 9 0 o 0 10 15 20 25 30 35 40 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 go0 jIvakANDe iMtanAdiyidaM pratisamayamoMdu samayaprabaddha baddhamumoMdumodu samayaprabaddhodayamumaM dvayardhaguNahAnimAtrasamayaprabaddhasatvamumaM toralArpatrikoNaracanAsaMkalanadhana maM taMdu dvayardhaguNahAnimAtrasamayaprabaddhasatvamaM toridapaM / trikoNaracanAvasthitadravyakke honahInasaMkalanadidamumadhikAdhikasaMkalanadhanadiMdamumanulomavilomasaMkalanadidamuM kiMcidUnadvayardhaguNahAnisamayaprabaddhasatvamaM suvyaktamAuidapanalli honahonasaMkalanadidame te doDe prathamasamayaprathamaniSekadoLu saMpUrNasamayaprabaddhamAnaM / 6300 / dvitIyasamayadvitIyaniSkadoLu prathamaniSekonasamayaprabaddhamAtra / tRtIyasamayatRtIyaniSekadoLu prathamadvitIyaniSekonasamaya prabaddhabhAtraM / caturthasamayacaturthaniSekadoLu prthmdvitiiytRtiiynissekonsmyprbddhmaatrN| paMcamasamayapaMcamaniSekadoLu prathamadvitIyatRtIyacaturthaniSekonasamayaprabaddhamAmitu SaSThAdisamayaSaSThAdiniSekaMgaLoLu prathamaniSekaprabhRtirUponagacchamAtraniSekaMgaLidaM parihInasamayaprayaddhamAtraMgaLallalligappurveditu tadabhAvadravyamanikke noDuttiralu prathamaguNahAniyoLu guNahAnimAtraMgaLu smyprbdhNglppuvu| 6300 / 8 / tatrAbhAvadravyamaM nirIkSisuvAgaLu rUponaguNahAnimAtraMgaLu prathamaniSekaMgaLappuvu / 512 / 8 / dvirUponaguNahAnimAtraMgaLu dvitIyaniSekaMgaLappuvu / 480 / 82 / 15 tAvattatrikoNaracanAvasthitaM sattvadravyaM hInahInasaMkalanena adhikAdhikasaMkalanena anulomavilomasaMkalanena ca suvyAyati / tatra hInahInasaMkalanena yathA-prathamasamayaprathamaniSeke sampUrNasamayaprabaddhaH 6300, dvitIyasamayadvitIyaniSeke prathamaniSekonasamayaprabaddhaH, tRtIyasamayatRtIyaniSeke prathamadvitIyaniSkonasamayaprabaddhaH, caturthasamayacaturthaniSeke prathamadvitIyatatIyasamayaniSekonasamayaprabaddhaH, paJcamasamayapaJcamaniSeke prathama dvitIyatatIyacaturthaniSekonasamayaprabaddhaH / evaM SaSThAdisamayaSaSThAdiniSekeSu prathamaniSekAdirUponagacchamAtraniSekonasamayaprabaddhAH / atastadabhAvadravye nikSipte prathamaguNahAnau guNahAnimAtrasamayaprabaddhA bhavanti 630048 / tadabhAvadravyaM tu prathamanipekAH rUponaguNahAnimAtrAH 51248 / dvitIyaniSekAH dvirUponaguNahAnimAtrAH 480 / 8-2 / isa taraha trikoNa racanAmeM sthita sattva dravyako jor3anekI tIna vidhiyA~ haiM-uttarottara hIna saMkalanake dvArA, adhika-adhika saMkalanake dvArA aura anuloma-viloma saMkalana dvaaraa| hIna-hIna saMkalanake dvArA yathA-prathama samayaprabaddha ke niSekameM sampUrNa samayaprabaddha 6300 hai| dvitIya samayake dvitIya niSekameM prathama niSeka 512 se hIna samayaprabaddha 5788 hai| tIsare samayake tIsare niSekameM prathama aura dvitIya niSekase hIna samayaprabaddha 5308 hai| caturtha 25 samayake caturtha niSekameM prathama, dvitIya aura tRtIya samaya sambandhI niSekase hona samaya prabaddha 4860 hai| paMcama samayake paMcama niSekameM prathama, dvitIya, tRtIya aura catartha niSeva hIna samayaprabaddha 4444 hai / isI taraha chaThe Adi samaya sambandhI chaThe Adi niSekoMmeM prathama niSekase lekara eka kama gaccha pramANa niSekoMse hIna samaya prabaddha hote haiN| ataH prathama guNahAnimeM guNahAni mAtra samayaprabaddha 6300 48 hote haiN| aba isameM se jo abhAvarUpa dravya 30 hai,vaha eka hIna guNahAni pramANa to prathama niSeka 51248-1 hai / dUsarA niSeka do kama guNa hAni pramANa hai 48048-2 / tIsarA niSeka tIna hIna guNahAni pramANa hai 44848-3 / isa prakAra kramase hIna hote-hote antameM antima niSeka 320 eka rahatA hai| 1. yilliyu munninaMta prathamAdipaMktigaLoLa dvitIyAdiniSekaMgaLoLekAyekottarakramadi svavizeSagaLaM prakSepisi ko Dara budatthaM / RNadravyanikSepaH / / Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 419 tRtIyaniSekaMgaLu trirUponaguNahAnimAtraMgaLappuvu 448 / 8 - 3 / mitu kramahAniyiMda naDadu paryavasAnado ode dvicaramaniSekamakku - 320 / matratanaprathamAdipaMktigaLola dvitIyAdiniSekagaLoLekAdyekottarakrarmAda svasvavizeSaMgaLaM prakSepisuttiralu rUponaguNehAnimAtragaccheya ekavAra - saMkalanamAtraprathama niSekapramANamabhAva dravyamakku 5 / '2 / 8 / 8 praviSTAbhAvadravyamuM dvirUponaguNahAnidvikavAra saMkalitamAtravizeSapramANamakku midaM pUrvvAbhAvadravyado kaLeyuttiralu dvirUpAdhikapaMcaguNahA niguNitarUponaguNahInimAtragaccheya ekavAra saMkalanatribhAgamAtravizeSaMgaLu zuddhasarvaRNamadaku / mI eraDuM dhanaRNadravyaMgaLunoMde paMktiyo sthApisalpasag mattaM dvitIyaguNahAniprathama niSekadoLa 62 6300 / 832 8 / 5 / 8 / 8 3 2 1 tRtIyaniSekAH trirUponaguNahAnimAtrAH 448 / 8-3 / evaM kra mahAnyA gatvA carame caramaniSeka: eka: 320 atra prathamAdipaGktiSu dvitIyAdiniSekeSu ekAdyaikottarakrameNa svavizeSeSu prakSipteSu rUponaguNahAnimAtragacchasya 10 ekavAra saMkalanamAtra prathamaniSekapramANamabhAvadravyaM bhavati / dvirUpona guNahAnidvikavAre saMkalitamAtravizeSamidaM 32 / 8 / bhAvadravyadoLa 20 32 / 8 / 8 / 8 3 / 2 / 1 O 512 / 8 / 8 / atra sthitAbhAva dravyaM ca 2 1 " 8 / 8 pUrvAbhAvadravyAdapanIya zeSadvirUpA3 / 2 / 1 15 ina prathama Adi paMktiyoMke dvitIya Adi niSekoMmeM ekako Adi lekara eka-eka bar3hAte hue apane-apane cayake milAnepara eka kama guNahAni pramANa gacchakA eka bAra saMkalana mAtra prathama niSeka pramANa abhAva dravya hotA hai / isakA Azaya yaha hai ki nIcese lekara ATha paMkti rUpa jo prathama guNahAni hai, usakI dUsarI Adi paMktiyoMmeM jo niSeka ghaTe, unake pramANarUpa ghaTAne yogya jo RNa, usako milAnepara guNahAni mAtra paMktiyoMkA dhana guNahAni guNita samayaprabaddha pramANa hotA hai, kyoMki prathama paMktikA jor3a samayaprabaddha pramANa hai / RNako milAnepara anya paMktiyoMkA jor3a bhI usIke samAna hotA hai / isa taraha guNahAnikA pramANa ATha hai, usase guNita samayaprabaddhakA pramANa tiresaTha sau hai / aba isameM RNa kitanA ghaTAnA hai, yaha kahate haiM 1. ma guNahAnisaMkalanamAtra / 2. mahAnisaMkalanatribhAga / 3. svasvapracayeSu prakSipteSu iti kiM ? prathamaniSeka 512 saMpUrNaH, dvitIyaniSeke 480 / 32 / ekacayAdhike, tRtIyaniSeke 448 / 32 / 32 / dvicayAdike evaM ekottarAdhikakrameNa caramaniSekaparyantaM kriyamANe sati aSTAviMzatipramitAni dvAdazottarapaJcazatakAni jAyante / atra SaTpaJcAzatpramitAni dvAtriMzatkAni RNaRNarUpANi santIti jJAtavyam / 4. vyekapadottaraghAtaH sarUpavAro dhRto mukhena yutaH / rUpAdhikavarAntAptapadAdyato vittaM // 1 // hArArUpAdikAH sthApyA aMzA gacchAdikAstathA / saikavArapramANAntAzca kavArAdikaM dhanam // 2 // ekavAradvivArA disaMkalanasUtramidam / 5 20 25 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 go0 jIvakANDe dvitiiyaadigunnhaanidrvymellmumuNttu| 3100 / tadanaMtarasamayaniSekadoLu dvitIyaguNahAniprathamaniSekonadvitIyAdiguNahAnidravyamellamumuTu / 3100-256 / mitu prathamaguNahAnividhAnaviMda hAnipramANamavadharisi kUDuttiralu guNahAnimAtradvitIyAdiguNahAnidravyaMgaLappuvu / 3100 / 8 / ruupongunnhaanisNklitmaatraa'bhaavsvkprthmnissekNglppuvu| 256 / 8 / 8 dvirUpona 2 / 1 20 5 guNahAnidvikavArasaMkalanamAtrasvakavizeSaMgaLu RnnprvissttRnnNglppuvu-| 16 8 8 8 midaM pUrvAbhAvadravyadolu kaLeyuttiralu dvirUpAdhikapaMcaguNahAniguNitarUponaguNahAnimAtragaccheya ekavArasaMkalanatribhAgamAtrasvavizeSaMgaLu zuddhasarvaRNamakku mI yeraDaM dravyagaLaM munnaM sthApisida dhanaRNadvayaMgaLa melekapaMktiyAgi munninaMta sthApisalpaDuvuvu :dhikapaJcaguNahAniguNitarUponaguNahAnimAtra gacchasya ekavArasaGkalanatribhAgamAtravizeSa zuddhasarvaRNaM bhavati / 10 ete dve dhanaRNe ekasyAmeva paGktI sthApayitavye 6300 / 8 / 32 / 8 / 5 / 8 / 8 punaH dvitIyaguNahAni prathamaniSeke dvitIyAdiguNahAnisarvadravya midamasti 3100 / tadanantarasamayaniSeke dvitIyaguNahAniprathamaniSekonaM tadasti 3100-256 / evaM prathamaguNahAnivadhAnipramANamavadhArya nikSipte tadA gaNahAnimAtraM dvitIyAdiguNa hAnidravyANi bhavanti 3100 / 8 / rUponaguNahAnisaMkalitamAtrebhyo'bhAvasvaprathamaniSekebhyaH 256 / 8 / 8 / 2 / 1 dvirUponaguNahAnidvi kavArasaMkalanamAtrasvavizeSe RNapraviSTaRNe 16 / 8 / 858 apanIte zeSaM dvirUpAdhika 3 / 2 / 1 15 paJcaguNahAniguNitarUponaguNahAnimAtragacchasya ekavArasaMkalanavibhAgamAtrasvavizeSaM zuddhasarvaRNaM bhavati / ete dve pUrvasthApitadhanarNayoH uparyekapaGktayA pUrvavat sthApayitavye prathama niSeka eka kama guNahAni pramANa 512 / 7 / dvitIya niSeka do kama guNahAni pramANa arthAt 6 / isa taraha eka-eka ghaTatA tIsarA Adi niSeka hotA hai| antameM dvicarama niSeka eka pramANa hotA hai / isa taraha guNahAni pramANa paMktiyoM meM eka-eka niSeka ghaTatA hai / antima niSeka saba paMktiyoM meM rahatA hai| so yahA~ dvitIya Adi niSekoMmeM prathama niSekase jitane apane-apane caya ghaTeM, unako milAnepara saba niSeka prathama niSekake samAna hote haiN| yathA 512 / 7 512 / 6 25 512 / 5 512 / 4 1. maNahAnisaMkalana tribhaag| Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 421 3100 / 8 R16 / 8 / 5 / 8 8 mitu mele mele RNarAzigaLarvArddhakramadiMda naDevavu / dhana 6300 / 8 / R32 / 8 580 rAzigaLadhastanAdhastanarAzigaLoLu guNahAniguNitacaramaguNahAnidravyamaM 100 / 8 / kaLedu dvirUpabhAjitamAtraMgaLAgi naDevavadu kAraNamAgiyuparitanoparitanaguNahAnidravyaM paDhamassa hoNadaLamettame ditu peLalpaTuMditirutiI paMktidvayadravyaMgaLALu mAdala dhanapaMktiyo 100 / 8 30018 700 / 8 1500 / 8 3100 / 8 6300 / 8 evayuparyapi RNarAzayo'dhardhikrameNa dhanarAzayo 3100-8 / R 16 / 845 / 8 / 8 3 / 2 / 1 6300 / 8 / R 32 / 8 5 / 8 / 8 3 / 2 / 1 guNahAniguNitacaramaguNahAnidhana 100 / 8 / nyUnAdhastanaguNahAnidhanArdhakrameNa gacchantItyuparitanoparitanaguNahAnidravyaM paDhamassa hINadalamettamityuktameva bhavati / tatra paGktidvaye prathamadhanapaGkto- 100 / 8 300 / 8 700 / 8 1500 / 8 3100 / 8 6300 / 8 512 / 3 512 / 2 512 / 1 ina sabakA jor3a eka kama gaccha kA eka bAra saMkalana mAtra prathama niSeka pramANa hotA hai| yahA~ gacchakA pramANa ATha hai| gaNitake niyamAnusAra eka kama gacchako do aura 25 sampUrNa gacchako ekase bhAga dekara usase prathama niSeka pA~ca sau bArahako guNA karanepara 1 kama 512 x = itanA jor3a hotA hai| isameM abhAva dravyakA pramANa lAnA hai,kyoMki prathama niSeka 512 sampUrNa hai| prathama paMktimeM koI niSeka ghaTA nhiiN| dUsarI paMktimeM eka prathama niSeka kama hai| usameM koI caya nahIM milaayaa| tIsarI paMktimeM pahalA aura dUsarA do niSeka kama haiN| usake dUsare niSeka 30 480 meM eka caya 32 milAnese 512 hote haiN| tIsarI paMktimeM pahalA, dUsarA aura tIsarA niSeka kama hai / yahA~ dUsare niSeka 480 meM eka caya 32, aura tIsare niSeka 448 meM do caya Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 go0 jIvakANDe caramaguNahAnimodalgoMDu prathamaguNahAnipathyaMta sarvatra guNahAniguNitacaramaguNahAnidravyamaninitaM / 100 / 8 / kUDi 200 / 8 kUDi dvirUpadidaM berisi 1008 / 2 / gunnsNkln400|8 200 / 8 / 2 / 800 / 8 400 / 8 / 2 / 2600 / 8 800 / 8 / 2 / 3200 / 8 1600 / 8 / / 6400 / 8 3200 / 8 / 2 / didaM taMdubhayapaMktidravyamitippuDa saMdRSTiyidu 6300 / 8 / 2 / 63 / 8 / 5 / 8 / 8 / illi dhanapaMktiyo praviSTadvitIyaRNaM nAnAguNahAniguNitaguNahAnimAtragharamaguNahAnidravyamAnamidu 10 100 / 8 / 6 / I mUruM dravyaMgaLu / 6300 / samayaprabaddhardida / zalAkIkRtaMgaLu yathAkramadinitippubu 2 . 8 / 2 / 8 5 8 / 8 86 ivaroLa madhyamarAziga bhAgahAra bhUtazataSaTkaMgaLoLa yathAkrama caramaguNahAnimAdiM kRtvA prathamaguNahAniparyantaM sarvatra hAniguNitacaramaguNahAnidravyam 100 / 8 melayitvA melayitvA- 200 / 8 | dvAbhyAM saMbhedya- 100 / 2 | guNasaMkalane AnIte ubhayapaknidravye evaM 400 / 8 200 / 2 800 / 8 400 / 2 1600 / 8 800 / 2 3200 / 8 1600 / 2 6400 / 8 / | 3200 / 2 tiSThataH / 6300 / 8 / 2 / 63 / 8 / 5 / 8 / 8 / atra dhanapaGkto praviSTadvitIyaRNaM nAnAguNahAnimAtra 20 caramaguNahAnidravyamAtramidam 100 / 8 / 6 / etAni trINi dravyANi samayaprabaddhana 6300 zalAkIkRtAni 32 - 32 milAnese 512 hote haiN| isa taraha antima niSeka paryanta eka-eka adhika caya milAnese 512 hote haiM / isa sabakA jor3a do kama gacchakA do bAra saMkalana mAtra caya pramANa hotA hai / ukta cayoMkA pramANa isa prakAra hotA hai- 32431 32415 3246 3243 3241 gaNita sUtrake anusAra inakA jor3a do kama gaccha, eka kama gaccha, sampUrNa gacchako 2 kama 1 kama tIna, do aura ekase bhAga dekara usase cayake pramANa 32 ko guNA karanepara 32x 30 isa prakAra hotA hai| isako pahaleke abhAva dravyameM-se ghaTAnA hai| kannar3a vRttike anusArI saMskRta TIkAkArane jisa purAnI rItise likhA hai, usase Ajake pAThakoMko samajhAne meM kaThinatA hotI hai| ataH sIdhA abhiprAya yaha hai ki 630048 meM-se jo ghaTAnA hai, vaha 5124 28 meM-se 32 x 56 ko ghaTA denepara jo zeSa rahe,utanA hai| itanA ghaTA denepara prathama Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 423 catuSkadidamuM dvididamuM bhevisi catuSkama vikadidaM guNisi guNahAnige guNahAniyanutpAdisi guNahAni guNahAniyanapatisi mattaM bhAgahArabhUtapaMcaviMzatirUpugaLaM mUrariMdaM bhedisi rUpAdhikatriguNahAniyanutpAdisi sthApisidoditikku 8 / 5 / 8 milliI RNarUpaM RNasya RNaM rAzirddhana 83 / 3 madekarUpaM pArzvadolu sthApitamidu saMdRSTi : 5 / 8 / 8 5 1 I yeraDaM rAzigaLa 3 / 18 / 3 / 3 meliI dvirUpugaLaM taMtamma keLage sthApisi [283 8 1 / 8 58 / / 8 // 2 dha] 98 83 83 83 3 83 3 1 R 5 krameNavaM tiSThanti 8 / 2 / , 8 / 5 / 8 / 8 , / 8 / 6 eteSu madhyarAzerbhAgahArabhUtazataSaTkayoryathAkrama catuSkadvayAbhyAM saMbhedya catuSkaM dvAbhyAM guNayitvA guNahAnimutpAdya guNahAnyA guNahAnimapavartya punarbhAgahArabhUta paJcaviMzatau rUpAdhikatrigaNahAnau kRtAyAM evaM 8 / 5 / 8 / atra sthite RNarUpe RNasya RNaM rAzervana 8 / 3 / 3 - miti pArve sthApite evaM 8 / 5 / 8 8 / 5 / 1 etayoruparisthitaM rUpadvayaM svasvAdhaH saMsthApya 8 / 3 / 3 / 8 / 3 / 3 / 5 / / guNahAniguNitaprathamakidvaM / 2 / 8 / 8 / 5 / 8 8 uparyadhastribhirguNayitvA 10 3 / 8 / 3 / 'm 3 | 8 / 3 / 3 8 / 3 / 2 / 8 or 8 / 3 / 3 / / 3 / guNahAnikA jor3a AjAtA hai / isI taraha dvitIya gaNahAnike prathama niSekameM sarva dravya 3100 hai / dvitIya guNahAnike dUsare niSekakA dravya usase 256 kama hai| isI taraha prathama gaNahAnike samAna hAnikA pramANa jAnakara usameM jor3anepara dvitIya gaNahAnikA sarva dravya 310048 hotA hai / jaise pahalI guNahAnimeM prathama guNahAnikA prathama dravya 512 aura caya battIsa hai| dUsarI guNahAnimeM usase AdhA arthAt 256 aura 16 hai / ataH 256428 meM 16456 ko 15 kama karake 310048 meM ghaTAnepara dUsarI guNahAnikA jor3a AtA hai| isI taraha Upara bhI 1. ma dviguNa / 2. ma pratau na vidyate saMdRSTiH / Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe guNahAniguNita prathamadvikarma keLageyu megeyaM triguNisiyalli paMcarUpugaLaM mele samacchedaM mADi paMcaguNahAnige paMcaguNahAniyaM tori tadAtmapramANamanoM ku rUpaM triguNahAniyoLakUDiyavanaparvAta sidoDinitakkuM 8 / 5 zeSamaM 1 / 8 1 melaNa pArzvabola samacchedamaM mADi 9 8 / 3 / 9 hAni guNahAni tori triguNapaMcaka dono drUpaM kaLedoDitakkuM 424 439 839 5 geyaM sthApisi dvitIyadvikamaM keLageyaM megeyaM o bhartAradaM guNisi 2 / 9 8 / 3 / 3 / 9 6 8 / 3 / 9 83 83 39 caturddazarUpayugalaM mUraridaM samaccheda mAjida melaNa rAziyoLu rUponatriguNapaMcakke rUponatriguNa paMcakamappa padinAku rUpugaLaM tori triguNahAniyoLAtmapramANamanoM durUpaM kUDi rUpAdhikatriguNahAniga 8 10 zeSaM 1 / 8 / 8 / 3 / 9 2 / 9 853 44 8 / 3 / 9 paJcaguNAni pradarzya AtmapramANamekarUpaM triguNaguNahAnI nikSipya 8 / 3 / 8 / 5 apavartite evaM 8 / 5 8 / 3 / 9 9 uparitanapArzve samacchedaM kRtvA guNahAnerguNahAni pradarzya triguNapaJcake rUpe 1 / 8 8 / 3 / 9 ataH paJcarUpANyuddhRtya 1 / 5 / 8 upari samacchedaM kRtvA paJcaguNahAneH Q mattamA keLa o 0 apanI evaM 8 / 5 / 3 / punastadadhaHsthApitadvitIyadvikaM - 2 1 1 uparyadho navabhirguNayitvA 8 / 3 / 9 8 / 3 / 3 0 1. va N kasvarUponatrivaJca paJcacaturdaza / yilliya atratanacaturdaza- 1 / 5 / 3 / rUpANi tribhiH samacchedIkRtya uparitanarAzau rUpona 8 / 3 / 3 / 9 tripaJcakasya rUponatripaJcakarUpacaturdazarUpANi darzayitvA triguNaguNahAnI AtmapramANamekarUpaM melayitvA guNahAniyoMkA dhana jAnanA / yathA 6300 / 8 / 3100 / 8 / , 1500 / 8 / , 700 / 8aa, 15 100 18 / Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 425 rUpAdhikatriguNahAniyanapattisi 5 / 3 bhAgahAraM saptaviMzatirUpugaLappuridamekarUpahInatvamanaSa gaNisiyapattisidoDekarUpArTamakkuM / 1 midaroLvaziSTa nAlku rUpugaLaM 4 ....rUpAsaMkhyeya bhAgamaM 1 sAdhikaM mADi , dvitIyaRNadonu 8 / 6 idarola 57 che va che che 8 cha pa kiMcinnyUna mADiyapattisidorDa sNkhyaatvrgshlaakeglppuvu| dviRNa 93 va 1-prathamaRNamaM 9 saMdRSTinimittaM keLagayu megeyaM dviguNisi 8, 10 ekarUpamaM dherai sthApisi 8 // 18 zeSamanapattisi 5 18 dviguNahAniyola 8 | 1 zodhisidoDinitakku 8 / 3 dvitIyaRNadidaM va !-sAdhikamappa gheririsiba guNahAnyaSTAdazaikabhAgamaM 61, kicinyUna mADivica 12 samayapravarSiyaM guppisuttiralu 8 / 3 / 5 / 3 rUpAdhikatriguNaguNahAnyA rUpAdhikatriguNaguNahAnimapavartya- 5 / 3 bhAgahArabhUtasapta 8 / 3 / 3 / 9 viMzato ekarUpahInatvamavagaNayya apavartite ekarUpAdhaM syAt 1 atra ca prAktanAvaziSTarUpacatuSTayaM 4 8 / 3 / 27 apavartite rUpAsaMkhyeyabhAgatvAt 1 sAdhikaM kRtvA 1 dvitIyaRNe 8 , 6 arthasaMdRSTyA atra- 10 pa , 1 , che va che kiMcidUnaM kRtvA apavartite saMkhyAtavargazalAkAH syuH va 1- / prathamaRNaM 8 / 5 che va che ma arthasaMdRSTinimittaM uparyadho dvAbhyAM guNayitvA 8 , 10 ekarUpaM pRthak saMsthApya- 8 / 1 zeSamapavartya 8 / 1 18 2 18 yahA~ eka guNahAnike dhanameM antima guNahAnikA dhana mAtra RNa 100 / 8 milAnese kA bhAga denese dhana isa prakAra hotA hai-3200|812, 1600 / 8 / 21, 800 / 8 / 2 / , 400 / 8 / 2 / , 200 / 8 / 2 / , 100 / 8 / 21, gaNita sUtrake anusAra antadhana 3200 / 8 / 2 / ko dose guNA karanepara 6400 / 8 / " 2 / hotA hai / isameM Adi dhana 100 / 8 / 2 / ko ghaTAnepara saba guNahAniyoMke dhanakA jor3a 6300 / 8 / 2 / hotA hai| Upara kaha Aye haiM ki dvitIyAdi guNahAnikA RNa bhI kramase AdhA-AdhA hotA jAtA hai| isIko TIkAmeM bahuta vistArase spaSTa karake dikhalAyA hai| 54 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 go0 jIvakANDe kiMcidUnadvayarddhaguNahAnimAtrasamayaprabaddhasatvamakkuM sa 0 12 // adhikAdhikasaMkalanadida 7 1 3 04 6300 abdhi zeSa 11 meM tedorDa AbAdhArahitakarmasthitimAtrasamayaprabaddhaMgaLa caramamaMcayaguNahAniyolu 2004 6300 guNahAnisaMkalanamAtracaramaniSekaMgaLAdi dhnruupdidikkuN| 98 8 rUponaguNahAnisaMkalana 321 mAtravizeSaMganu cayadhanarUpadidamittippu 1889 vI yeraDu dravyaMgaLanekatraM mADidoDe 5 dvirUpAdhikacaturguNahAniguNitaguNahAnisaMkalanatribhAgamAtravizeSaMgaLu caramaguNahAnisarvadhanamakku 18 / 4 8 / 8 madake doDe Adi dhanada caramaniSekadoko durUpaM 'beririsi 1 / zeSamidu 48 uttaradhanadoliIRNarUpaM tegedu beririsi 1 / 8 / 8 zeSamidu 8 / 88 nAdi dhanadoL kUDavAgaLu trirUpuLidaM samacchedaM mADi 8388 21 18 dviguNaguNahAnau zodhite etAvat 8 / 3 idaM punaH dvitIyaRNA va 1-dhikena pRthaksaMsthApitaguNahAnyaSTAdazaika10 bhAgena 8 , 1 nyUnayitvA 12- samayaprabaddhana guNitaM kiMcidUnadvayardhaguNahAnimAtrasamayaprabaddhasattvaM bhavati / sa 12- / athAdhikasaMkalanena sattvadravyamucyate AbAdhArahitakarmasthitInAM samayaprabaddhAnAM caramasaMcayaguNahAnau guNahAnisaMkalanamAtracaramaniSekAH AdidhanarUpeNa tiSThanti-9 , 8, 8 rUponaguNahAnidvikavArasaMkalanamAtravizeSAH cayadhanarUpeNa tiSThanti 1, 8, 6, 8, etaddhanadvayamekokRtaM dvirUpAdhikacaturguNahAniguNitaguNahAnisaMkalanatribhAgamAtravizeSa 3 , 2 , 1 15 caramaguNahAnisarvadhanaM bhavati 1 , 8, 4, 8, 8 tadyathA-Adidhanasya caramaniSekastharUpaM pRthag nyasya aise karanese samaya-prabaddhase guNita kucha kama Der3ha gaNahAni mAtra samayaprabaddhakA sattva rahatA hai| jisakA cihna sa 12-jaannaa| 1. ma nerisi| Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 427 kuDuttiralumidu 8 / 4 / 88 beririsidAdidhanadekarUpaM mUridaM samaccheda mADi 3 / 8 / 8 uttaradhanadolidekaRNarUpanadaroLa kaLedudanida 288 nubhayadhanada caturguNahAniya meLenilisiddha dappuridaM / gattamAvudoMdu kAraNadidaM vicaramaguNahAniyola tanna caramAdiniSekaMgaLu caramaguNahAnicaramAdiniSekaMgaLaM noDalu dviguNadviguNaMgaLAgi caramaguNahAnidradidaM adhikaMgaLappuvumadu kAraNadidaM 5 dvicaramaguNahAnidravyaM pUrvamaM noDalAdidhanamu cayadhanamuM dviguNamakuM 18 / 88 28 / 88 488 adu kAraNadi sarvadhanaM dviguNamAgi guNihAniguNitacaramaguNahAnidravyanadhikamakku 100 / 8 / midaMtAdurde doDe saMdRSTi idaM saMkalisidoDe : 1 , 8, 8 zeSe 8 , 8 , 8 tribhiH samacchedIkRte 8 , 3 , 8 / 8 uttaradhanasthitaRNarUpaM pRthagnyasya 2, 1 2 ,1 1 , 8, 8 avaziSTena 8 , 8, 8 yute sati etAvati 8 , 4 , 8, 8 punaH pRthaksthApitAdidhanakarUpeNa 6 tribhiH samacchedIkRtena 3 , 8, 8 uttaradhanasthitaikaRNarUpanyUnena- 2, 8, 8 caturguNahAnInAmupariyukta Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 go0 jIvakANDe 9 10 11 12 13 14 15 16 pUrvamaM noDalu dviguNamakkuM 2 / 4 / 4 / 4 / 8 guNahAniguNitamAdoDe caramaguNa1. hAnidravyamadhikapramANamakku 100 / 8 mitu tricaramAdiguNahAnidravyaMgaLu taMtammAdhastanadhanamaM noDalU viguNadviguNaMgaLa 0-1 guNahAniguNitacaramaguNahAnidradidamadhikaMgaLumAgi mauvannevarameM ghoDe prathamaguNahAnipathyaMta saMdRSTi racanetvAt , punaH yataH kAraNAd dvicaramaguNahAnI nijacaramAdiniSekAH caramaguNahAnicaramAdiniSekebhyo dviguNA dviguNA bhUtvA caramaguNahAnidravyeNAdhikAH syustataH kAraNAd dvicaramaguNahAnidravyaM pUrvasmAdAdidhanaM cayadhanaM ca 15 dviguNaM dviguNaM syAt 9 , 2 , 8, 8 , 8 ataH kAraNAt sarvadhanaM dviguNaM dviguNaM bhUtvA 3 , 2 , 1 2 . 1 / 2 guNahAniguNitacaramaguNahAnidravyeNAdhikaM bhavati- 2, 8 , 4 , 8, 8 / 100 , 8 , tadyathA saMdRSTiH 18 a : 18 18 / 20 20 / 22 / 24 / 18 / 20 / * * * * * / 24 28 30 / 32 18 28 / 25 idaM saMkalitaM satpUrvasmAd dviguNaM bhavati 2 / 8 / 4 / / 8 / 8 / idaM ca Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA kaau| R 100 / 8/100 / 8R100| 8R 100 / 83 100 / 8 8,4,8,8 100 / 8R 100 / 8 100 / 8 100 / 8 100 / 8 24.8.6.1200 / 8 100 / 8 200 / 8 200 / 8 caramapaMkti 400 / 8 200 / 8, 400 / 8 = paMkti | 20 -800 / 8 400 / 8 ca = paMkti padamete guNayAre ityA 2212 | , 800 / 8 prathama paMkti dvi-paMkti tupaMkti 8,4,8,6,1/16008 14 2MM .9 10 11 12 13 14 10 / 11 12 13 14 15 16 saMkalitaM guNahAniguNitacaramaguNahAnidravyamAnaM tadadhikapramANaM bhavati 100 / 8 / evaM caramAdiguNahAnidravyANi svasvAdhastanato dviguNadviguNaguNa hAniguNitacaramagaNa hAnidravyAdhikAni bhUtvA gacchanti / tadyathA-prathamaguNahAniparyantaM saMdRSTiH-- 8,8 / R100,8 Y , 4,8, 8 100,8 R100,8 48,48,8 2008 100,8 R 100,0 100,8 R100,8 400,8 2008 100,8 R 100,8 800,8 400,8 2008 100,8 R 100,8 | 8, 4,8, 8, / 1600,8 800,8, 400,8 200,8 100,8 R 100,8 prathamapaMktiH / dvitIyapaMktiH / tRtIyapaMktiH | caturthapaMktiH / paJcamapaMktiH | caramapaMktiH / 25 Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 go0 jIvakANDe illi caramaguNahAnidravyamaM rUponAnyonyAbhyastarAziyidaM guNisuttamiralu sarvaguNahAni prathamapaMkti sarvadhanaminitakku 63 // 8 // 488 mI prakAradidaM guNahAniguNitacaramaguNa 2 - hAnidravyamaM rUponAnyonyAbhyastarAziyidaM guNisuttiraladhikasarvadhanamakku 6300 / 8 / madate doDe RNa sahitamuttaradhanaracane saMdRSTi 100 8 / yidaM saMkalisidaDe tatpramANamakkumeMbudatthaM / illi uttaradhanasaMkalanAtthaM 2008 nAnAguNahAnizalAkAguNitaguNahAnimAtracaramaguNahAnidravyaM RNadravyapramANamakkuM 4008 8008 - 100 / 8 / 6 / iMtI mUru rAzigaLu samayaprabaddhapramAdidaM zalAkIkRtaMgaLAguttiralu 16008 yathAkradidamidu saMdRSTi | 32008 8 / 4 / 8 / 8 AdidhAta uttaradhanamidu 8 / 1 / RNadhanamidu 8 / 6 100,6 illiyuM zataSaTkavi 6 3 dhAdidaM saMjAtadravyamidu 8,48 adhikarUpaM pArzvadolirisidoDidu ze 8 / 4 / 8 8 / 3 / 3 8 / 3 / 3 atra caramaguNahAnidravyaM rUponAnyonyAbhyastarAzinA guNitaM sat sarvaguNahAniprathamapaMktisarvadhanametAvatsyAt 63 , 8, 4, 8, 8 , anena prakAreNa guNahAniguNitacaramaguNahAnidravyaM rUpotAnyonyAbhyastarAzinA 15 guNitaM sat adhikasarvadhanaM syAt 6300 / 8 tadyathA-RNasahitottaradhanaracanAsaMdRSTi: 100 / 8 / idaM saMkalitaM ttprmaannmityrthH| atrottaradhanasaMkalanArtha nikSipta nAnAgaNahAnizalAkA200 / 8 / guNitaguNahAnimAtracaramaguNahAnidravyaM RNaM bhavati 100 , 8 , 6 / ete trayo rAzayaH 400 / 8 800 / 8 samayaprabaddhena pramANyante tadA krameNAdidhanamidaM | 8 , 4, 8, 8. uttaradhanamidaM 20 1600 / 8 3200 / 8 8,1 RNamidaM 8, 6 atrApi zataSaTakavidhAnasaMjAtadravyamidaM 8, 4, 8 63 / adhikarUpe pArve sthApite evaM | 8 , 4 , 8 | 8 , 4 , 1 | ubhayatra uparisthitaM rUpadvayaM svasvAdhaH 8 , 3 , 3 / 8 , 3 , 3 | Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 431 a 84 / 1 vubhayatroparisthitadvirUpugaLaM taMtamma kkaLge sthApisi 8 / 4 / 8 8 / 4 / 1 8 / 3 / 3 8 / 3 / 3 8 / 3 / 3 8 / 3 / 8 / 3 / 3 prathamadvikamaM keLageyu mege triguNitsi 2 / 3 / 8 nAlkurUpu gaLaM koDu maMge kUDidoDidu 8 / 3 / 3 / 3 aparvAtatamida mattaM dvitIya 8 / 3 / 48 8 / 39 nAlku 8 / 3 / 9 8 / 3 / 3 dvikarma kelageyaM megeyaM trigugisi rUpugaLaM koDu melaNa pAzvaMdoLu 8 / 4 . mUridaM samacchedaM mADi kUDidoDidu 5 8 / 3 / 4 apavartitamidu 4 idaroLage prathamadvikazeSamidu 2 / 8 idaronu dvitI 8 / 3 / 9 yadvikazeSavanidaM / 3 / 9 sAdhika mADi 28 koDu baMdu sAdhika mADi 4139 8 / 3 / 9 saMsthApya / 8 , 4 , 8 | 8 , 4 , 1 prathamadvikamuparyadhastribhiH saMguNya | 2 , 3 ,8 8 , 3 , 3 2, 8 8 , 3 , 3 , 3 rUpacatuSkaM gRhItvA uparinikSipte evaM | 8 , 3 , 4 , 8 | apatitaM 4 , 8 punaH dvitIyadvikamuparyadhaH tribhirguNayitvA 6 , 1 asmAdrUpacatuSTayaM caturguNitakarUpAtmakaM gRhItvA 1 ,4 upari samacchedena 10 8, 3,9 8, 3 , 9 triguNaguNahAnau AtmapramANamekarUpaM nikSipya 8 , 3 , 4 apavartite evaM 4 idaM prathamadvikazeSeNa 2 , 8 8,3,9 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 go0 jIvakANDe doDidu 4 idanapattisidoDe kiMcidUnAcamakku -1 mivaM dvitIyaRNa saMkhyAtavargazalAkagoLu kicidUnaM mADuvudu va 1- / innu prathamadhanamidu 4 / 8 dvitIyadhanamivu 8 / I yeraDu rAzigaLaM samacchedaM mADi kUDidoDidu 8 / 1 / 3 ida roLa saMdRSTinimittamAgi guNahAnyaSTAdazabhAgamanikka apattisidudaroLu 8 / 3 kiMcidUnasaMkhyAtavargazalAke 5 gaLidaM sAdhikASTAdazabhAgamaM 18 kiMcidUnaM mADi samayaprabaddhamaM guNisidorDa kiMcidUnadvayarddhaguNahAni samayaprabaddhasatvamakkuM sa 012- // ___ anulomavilomasaMkalanadidaM satvadravyama te doDe illi trikoNaracanayoLu prathamaguNahAni prathamaniSekamo du 512 // 1 / dvitIyaniSekaMgaLeraDu 480 / 2 / tRtIyaniSekaMgaLu mUrU 448 / 3 / iMtekaikottarakramadivaM naDadu caramaniSekaMgaLa guNahAnimAtraMgaLappuvu 288 // 8 / idu prthmpNkti| 10 mattaM dvitIyaguNahAniprathamaniSekaMgaLa rUpAdhikaguNahAnimAtraMgaLu 256 8 dvitIyaniSekaMgaLa dvirUpottaradviguNahAnimAtraMgaLu / 240 / 8 / tRtIyaniSekaMgaLu trirUpAdhikaguNahAnimAtraMgaLu / 224 / 8 / iMtu padamAtraMgaLu naDadu caramaniSekaMgaLu dviguNaguNahAnimAtraMgaLappuvu / 144 / 8 / 2 dvitIyadvikazeSA 2 , 1 dhikena 2 , 8 adhikaM kRtvA 4 apavartitaM kiMcidUnAgha 1 bhavati / anena 8, 3 , 9 8,3 , 9 dvitIyaRNasaMkhyAtavargazalAkAH kiMcidUnayet va 1-zeSaprathamadhanamidaM 4,8 dvitIyadhane 8 samacchedena melayitvA 18 15 8 , 13 saMdRSTinimittaM guNahAnyaSTAdazakabhAgaM 8 , 1 RNaM nikSipyApavartya 8 , 3 kiMcidUnasaMkhyAta vargazalAkAbhyadhikASTAdazabhAgenonayitvA samayaprabaddhena guNite kiMcidUnadvayardhaguNahAnimAtrasamayaprabaddhasatvaM bhavati sa / 12- / athAnulomavilomasaMkalanana sattvadravyamucyate / tatra trikoNaracanAyAM prathamagaNahAniprathamaniSekaH ekaH 512-1 dvitIyaniSeko dvau 480-2 tatIyaniSekAstrayaH 448-3 / evamekaikottarakrameNa gatvA caramaniSekA 20 guNahAnimAtrAH santi 288, 8 / iyaM prathamA paGktiH / pudvitIyaguNahAniprathamaniSakAH rUpAdhikaguNahAnimAtrAH 256 , 8 dvitIyaniSekAH dvirUpAdhikaguNahAnimAtrAH 240 , 8 / tRtIyaniSekAH trirUpAdhikaguNahAnimAtrAH 224 , 8 / evaM ekaikAdhikakrameNa gatvA caramaniSakAH dviguNaguNahAnimAtrAH santi 144 , 81 Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 433 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA yidu dvitiiypNkti| mattaM tRtIyaguNahAniprathamaniSakaMganu rUpAdhikadviguNahAnimAtraMgaLappuvu / 128 / 8 / 2 / 'dvitIyaniSekaMgaLu dvirUpottaradviguNahAnimAtraMgaLappuq 120 / 8 / 2 / tRtIyaniSekaMgaLu trirUpAdhikadviguNaguNahAnimAtra glppuvu| 112 / 4 / 2 / I prakAradidaM naDadu caramaniSekaMgaLu trigunngunnhaasimaatrNglppuvu| 72 / 8 / 3 / idu tRtIyapaMkti iMtu caturthAdipaMktiprathamAdiniSekaMgaLu gacchamAtraMgaLAguttaM popuvannevara svasvacaramaniSeka prAptaMgaLakkavannevaraM iMtava'ni tuM tiryagrUpadidaM racisalpaDuvuvaMtu racisalpaDuttiralu nAnAguNahAnizalAkAmAtraMgaLupaMkti gaLappuvakke saMdRSTiyidu : 83 32 / 84 16 85 iyaM dvitIyA paGktiH / punaH tRtIyaguNahAniprathamaniSekAH rUpAdhikadviguNaguNahAnimAtrAH 128, 8 , 2 / dvitIyaniSekA dvirUpAdhikadviguNaguNahAnimAtrAH 120 , 8 , 2 / tRtIyaniSekAH trirUpAdhikadviguNaguNahAni mAtrAH 112 , 8 , 2 , / anena prakAreNa gatvA caramaniSekAH triguNaguNahAnimAtrAH santi 72 , 8 , 3 iyaM tatIyA paktiH / evaM caturthAdipaGktiH prathamAdiniSekAH gacchamAtrA bhUtvA gacchanti yAvat svasvacaramaniSekaM tAvat / evametAH sarvAH tiryagrUpeNa racayitavyAH / tathA sati nAnAguNahAnizalAkAmAtrAH paGktayo bhavanti / 20 tatsaMdRSTiH 1. ma tRtiiynissek| 55 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 go0 jIvakANDe illi prathamapaMktiyoLu caramaniSekaprabhUti prathamaniSekapayyaMtaM svasvaguNakAramAnaMgaLekAcekottarakramavi svavizeSaMgaLu tegabu pRthak sthApisalpaDuvuvu saMdRSTi : llh llh llh w m m llh HMMMMM orrm79 v m h sh lh mh llh llh n n n n mmmmmmmmmmm n n n n MAmar | lsh kaLava 32 1 ivara yutiyuM guNahAnidvikavArasaMkalanamAtravizeSaMgaLappuvu 32 888 zeSaMgaLu dvitIyaguNahAnyAdiniSekamAtraMgaLekAyekottarakramadidamitippuvu saMdRSTi: ivara saMkalanadhanaM guNahAnyekavArasaMkalanamAtraMgaLa dvitIyaguNahAnyAdiniSeka16/6 galappuSu 256 / 88 IyaraDu rAzigaLumanekatra mADivorDa dvirUpAdhika caturguNahAniguNitaguNahAnisaMkalanatribhAgamAvizeSaMgaLa prthmpNktyaadidhnmkkuN| 256 illi vuttaradhanamilla / mattaM dvitIyapaMktiya svakaprathamAdi 2 / 1 256 5 256 on 206A 2562 256 32 // 8 // 8 / 288 / 8 144 / 8 / 72 / 8 / 2 6 / 8 / 3 | 18 / 8 / 4 | 9 / 8 / 5 320 / 7 160 / 8 80 / 8 / 2 40 / 8 / 3 | 20 / 8 / 4 / 10 / 8 / 5 352 / 6 / 176 / 8 88 / 8 / 2 / 44 / 8 / 3 | 22 / 8 / 4 11 / 8 / 5 384 / 5 192 / 8 96 / 8 / 2 48 / 8 / 3 | 24 / 8 / 4 12 / 8 / 5 .WAMAKAFAGA - - - 416 / 4 104 / 8 / 2 52 / 8 / 3 | 26 / 8 / 4 13 / 8 / 5 448 / 3 / 224 / 8 14 / 8 / 5 112 / 8 / 2 | 56 / 8 / 3 / 28 / 8 / 4 22 120 / / 2 60 / 8 / 3/30 / 8 / 4 480 / 2 240 / 8 15 / 8 / 5 | ra 512 / 1 256 / 8 128 / 8 / 2 64 / 8 / 3 | prathamapaGktiH | dvitIyapaGktiH / tRtIyapaGktiH / caturthapatiH | paJcamapaGktiH caramapaGktiH - Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 435 niSekaMgaLoLu taccaramaniSekaparyaMtamekAyekottarakramadidamidaMdhikarUpagaLa terodu sthApisuvudu saMdRSTi : 144 8 144 8 anu sthApisidavaroLa caramaniSekaprabhRti svasvaguNakAramAtra 160/71608 176 6 176/2 kAyekottarakramadi svakavizeSagaLaM tagudu sthApisuvudu saMdRSTiH 192 5 1928 208 4208/8 224 3 224/8 240 22408 |256 1 2568 atra prathamapaGkto caramaniSekAtprabhRti prathamaniSekaparyantaM svasvaguNakAramAtrAH ekAdyakottarakrameNa svasvavizeSAnuddhRtya pRthak sthApayitadhyAH / saMdRSTi:32 , 1,8 32,2,7 | eSAM yutiH guNahAnipramitagacchasya dvikavArasaMkalanamAtravizeSA bhvnti-3218|8|8 32.3,6 32,4,5 256,8 apanItazeSadvitIyagaNahAnyAdiniSeka ekAdyakottarakrameNa ete 256, 7 256,6 arm>>09 v rrbmra d wN 256 256,4 256 , 3 256,2 256,1 mh m kh saMkalitAH santo guNahAnirUpagacchasya ekavArasaMkalanamAtrA bhavanti 256 , 8, 8, etau dvau rAzo 2 1 militvA dvirUpAdhikacaturguNahAniguNitaguNahAnisaMkalanatribhAgamAtravizeSa prathamapatayAdidhanaM bhavati 32 ,8, 4, 8, 8, atrottaradhanaM nAsti, tathA dvitIyapaGktaH svaprathamAdiniSekeSu taccaramaniSekaparyanteSu 10 ekAdyakottarakrameNa sthitAni adhikarUpANi pRthaksthApyAni / saMdRSTiH144 / 8 144 / 8 atra caramaniSekAtprabhatisvasvagaNakAramAtrakAyekottarakrameNa svavizeSAnuddhatya 160 / 7 160 / 8 176 / 6 176 / 8 | sthApayet192 / 5 192 / 8 208 / 4 208 / 8 224 / 3 | 224 / 8 240 / 2 240 / 8 256 / 1 / 256 / 8 / 1. bhaanisNklntribhaag| Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe iMtu sthApisi saMkalisuttiralu guNahAnidvikavArasaMkalanamAtravizeSaMgaLappuvu / 16 / 8 / 1 16 / 8 | 16 / 36 16 / 7 / 2 16 / 14 16 / 28 16 / 6 / 3 | 13 / 18 | 16 / 21 16 / 5 / 4 16 / 20 16 / 4 / 5 / 16 / 2016 / 10 16 / 3 / 6 / 16 / 18 16 / 6 16 / 2 / 7 16 / 14 | 16 / 3 16 / 2 / 8 / 16 / 8 16 / 1 1285 2 16 8 8 8 zeSamidu idaM saMkalisidoDe guNahAnyekavArasaMkalana mAtraMgaLu tRtiiygunnhaanyaadynissekNglppuvu| 128 | 4| 128 128 // 88 I yeraDu rAzi128 21 | 128 | 1 gaLanekatra mAMDidoDe dvirUpAdhikacaturguNa hAniguNitaguNahAnisaMkalanatribhAgamAtravizeSa - gaLu dvitIyapaMktyAdidhanamidu pUrvamaM noddlddhmkkuN| 16 / 8 / 4 / 8 / 8 / munnaM kaLedazeSadoLu caramaniSaikaprabhRti sarvatraguNahAniguNitavizeSaMgaLanekAdhekottarakramadidaM targadoDe yidu V9rrommar or 16 / 8 / 1 / 16 / 8 / 16 / 36 | eSAM saMkalanaM gaNahAnidikavArasaMkalanamAtravizeSaM bhavati16 / 7 / 2 16 / 14 | 16 / 28 16 / 6 / 3 16 / 18 | 16 / 21 | 16 / 8 / 8 / 8 taduddhatazeSamidaM 12818 16 / 5 / 4 16 / 20 16 / 15 128 / 7 16 / 4 / 5 16 / 20 16 / 10 128 / 6 16 / 18 128 / 5 16 / 2 / 7 / 16 / 14 / 16 / 3 128 / 4 16 / 1 / 8 / 16 / 8 / 16 / 1 / 128 / 3 128 / 2 128 / 1 / asya saMkalitaguNahAnyekavArasaMkalanamAtratatoyaguNahAnyAdyaniSekaM bhavati / 128 / 8 / 8 / etau dvau rAzI 2 / 1 militvA dvirUpAdhikacaturguNahAniguNitaguNahAnisaMkalanatribhAgamAtra vizeSa dvitIyapaMktyAdidhanaM pUrvasmAdapramANaM bhavati / 16 / 8 / 4 / 8 / 8 / punaraparasmAdapanItazeSAccaramaniSekAt prabhRti sarvatra guNahAniguNitai kAdyakottaravizeSAnapanIya 1. ba caturgani saMkalanatri / Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 437 or more idaM saMkalisidoDe idu 16 / 8 / 88 guNahAniguNitaguNahAnisaMkalanamAtravizeSaMgaLappuvu kaLeda zeSaMgaLu sarvatra guNahAniguNitatRtIyaguNahAnyAdyaniSekamAtraMgaLappuvavakka saMdRSTi : 125 5 128 idaM trairAzikakramadidaM guNisuttamiralu guNahAnivargamAtra garcha tRtIya128 128 gunnhaanyaadynissekNglppuvu| 128 / 8 / 8 / I yeraDu rAzigaLumanekatra 128 mADuttiralu rUpAdhikadvayarddhaguNahAniguNitaguNahAnivargamAtravizeSaMgaLu dvitIya paMktyuttaradhanamakkuM 16 / 8 / 8 / 8 iMtu tRtIyAdipaMktigaLoLAdidhanamuttaradhanamarddhArddhamAgi naDevannavaraM caramapaMkti annavaraM : 128 128 128 16 / 8 / 1 16 / 8 / 2 | saMkalane 16 / 8 / 8 / 8 / guNahAniguNitaguNahAnisaMkalanamAtravizeSA bhavanti / apanIta16 / 8 / 3 16 / 8 / 4 | zeSaM sarvatra guNahAniguNitatRtIyaguNahAnyAyaM niSekamAtra 16 / 8 / 5 16 / 8 / 7 16 / 8 / 8 / 128 , 8 | iti guNahAnivargamAtratRtIyamuNahAnyAdyaniSekaM bhavati 128, 8, 8 , etau dvau rAzI militvA 128,8 128 , 8 128,8 128,8 128, 8 128, 8 128,8 rUpAdhikadvaya dhaMgaNahAnigaNitaguNahAnivargamAtravizeSaM dvitIyapaGktyuttaradhanaM bhavati 16, 8.8.8.3 . 2 evaM tRtIyAdipaGktiSvapi Adyuttaradhane ardhArdhakrameNa gacchataH yAvaccaramapaGktistAvat, kiMtUttaradhanaM sarvatra rUponagacchamAtraguNakAraguNitaM bhavati / saMdRSTiH-[karnATaTIkAvat] 1. va nyAdini / 2. banyAdivargamAtravizeSaM / Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 15 nAma aMtaguNahAniH go0 jIvakANDe AdidhanaM / N 1, 8, 4 ~ paMcamaguNahAniH 2, 4 , r caturthaguNahAniH 4.8, 4 " 8, 8 6 8,8 6 prathamaguNahAniH 32, 8, 4 " 8, 8 ~ tRtIyaguNahAniH 8, 8, 4, 8, 8 11 dvitIyaguNahAniH 16, 8, 4, 8 " 6 8 8. 8 6 uttaradhanaM / 1 / 5 / 8 / 8 / 8 / 3 2 2|4| 8 | 8 | 8 | 3 2 4 | 3 | 8 | 8 | 8 | 3 2 illi vizeSamuMTAvude borDa vuttaraghanaMgaLu rUponagacchamAtraguNakAraguNitaMgaLappuvu, caramapaMktyAdidhanamaM rUponAnyonyAbhyasta rAziyivaM guNisuttiralu sarvapaMktyAvidhanasaMkalitadhanamakkuM uttaradhanaguNakAraMgaLoLa sarvatra svasva guNyavoDagUDidekaikarUpaM tero bere beri 10 6384881 6 risUda beririsiva rAziganchu rUponanAnA guNahAnizalAkamAtra rAzigaLu prathamaparipATiyadami (mI) rutipuvu -- 8 / 2 / 8 / 8 / 8 / 3 2 | 16 | 1 | 8 | 8 | 8 | 3 2 atra caramapaGktyAdidhanaM rUponAnyonyAbhyasta rAzinA guNitaM tadA sarvapaGktyAdidhanaM saMkalitaM syAt 21 63 / 8 / 4 / 8 / 8 / uttaraghanaguNakAreSu sarvatra svasvaguNyayutaikaikarUpeSu apanIya pRthak sthApiteSa rUpona nAnAguNahAnizalAkAmAtrarAzayaH prathamaparipATyA tiSThanti / [ karnATaTokAvat ] Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81441217 2|8| 8| 8 | 3 2 8 8 8 813 2 rUza TA TA 8 5 rU 2 44 8 8 8 | 3 | 4 8 8 8 / 3 2 2 16 / 8|8| 8 | 3 2 o karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 22 84 85 8 / 3 2 31, 8, 8, 8, 3 2 1, 8, 8, 8 88 8 8 8|3 0 1 1548883 2 ete ca krameNa saMkalitA evaM tiSThanti - 11 8 88 8 / 3 2 22 88 88 8 / 3 2 sarvvatra mikkalpaTTappurdAradaM nAnAguNahAnimAtraMgaLaM guNasaMkalanadhana taMdoDe --- hadu : 41 87 88 8 / 3 2 15, 8, 8, 8, 3 2 3 RNaM nikSipya - 2 0 0 TATATA3 2 ivaroLu prathamarAzi rUpAdhika dvayarddhaguNahAniyidamuM guNahAnivargIdimuM guNitadvitIyaguNahAni. vizeSamAtraMgavu / taccaramarAziyaM tadguNakAraguNitacaramaguNahAnivizeSamAtramakkumitu vizeSaguNakAraMgaLoLa pUrvokta pramANadidaM rAzigaLaM krarmAdidaM tegedu beririsidavu rUponanAnAguNahAni zalAkAmAtragaLu paripATiyinirddevara guNasaMkalanaMgaLivu ::-- phaeNzaTATATArU 2 ivaroLa, guNasaMkalanamaM puTTisalveDi caramaparipATidravyamAtramanitiM 1888 3 2 12 8.88 8 | 3 | 388 888 / 3 2 23 84 85 8 | 3 2 0 7, 8, 8, 8, 3 0 0 38883 2 1 / 8 / 8 / 8 / 3 2 0 3, 8, 8, 8, 3 | 1, 8, 8, 8, 2 8,4,5,6, 2 punaH eteSu guNasaMkalanArthaM nAnAguNahAnimAtrasthAneSu caramaparipATimAtrametAvadetAvat 0 0 439 0 18883 10 2 RNamanikki 15 Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe cchaaus Ricies and usek Roads takeecch idara guNasaMkalanadhanaminitakku 63 8 / 8 83 illi otu guNahAniya guNakArarUpadidaM muMve sthApisi 63 / 8 / 8 / 3 / 4 mikkudaM parasparaM guNisuttiralu rUpAdhikatriguNahAniyaM guNisidorDa yippattayyadu eraDaneTaroLupatisi zeSanAlkurivaM guNisalu 6300 / 8 / guNahAniguNitasamayaprabaddhamAtrameM budrth-| milli saMkalananimittamikkiva munnina RNaminitappudi 1 / 8 / 8 / 3 / 6 lliyamoMdu guNahAniyaM nAnAguNahAniyumaM muMde sthApisi 1 / 8 / 8 / 3 / 8 / 6 mikkudaM parasparaM guNisuttiralu minitkkuN| 100 / 8 / 6 / mitAdidhanamibu 631848 / uttaradhanamid 6300 / 8 / RNa 100 / 8 / 6 / I mUra rAzigaLaM samayaprabaddhazalAkegaLaM mADidoDe yathAkramadinitappuvu * 1,443 444 443 444 , . saMkaliteSu dhanametAvadbhavati / 63 / 8 / 8 / 8 / 3 / atraikaguNahAniguNakArarUpeNAne saMsthApya 2 63 / 8 / 8 / 3 / 8 / rUpAdhikatriguNaguNahAnI parasparaM guNitAyAM pnycviNshtiH| tasyAM ca dvau aSTabhirapavartya zeSacatubhirguNitAyAM 6300 / 8 / guNahAniguNitasamayaprabaddhamAtra dRzyate / prAgatra saMkalanArtha nikSipte etAvadRNe 1 / 8 / 8 / 8 / 3 / 6 / apyekaguNahAni nAnAguNahAni cAgre saMsthApya 15 1 / 8 / 8 / 3 / 8 / 6 / parasparaM guNite evaM bhavati 100 / 8 / 6 evamuktamAdidhanam / 63 / 8 / 4 / 8 / 8 / uttaradhanaM 6300 / 8 / RNaM ca 100 / 8 / samayaprabaddhazalAkAH kRtvA Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 8 / 4 / 8 / 8 8 8 / 6 muMbe adhikAdhika saMkalanavidhAnavoLa pedaMte naDasiborDa 100 / 6 63 kicidUna dvayarddhaguNahAnimAtrasamayaprabaddhaMgaLa satvamappuvu sa 12 / iMtAyurvAjatASTavidhakammaM mUlottara prakRti pratisamayaM baMdhodayasatvalakSaNamaM peLavuktalakSaNavilakSaNamappa baMdhodayasatva sAmagrivizeSamanAyuSyakarmakke pedapaM / yo jIvaH Avano karmabhUmiya manuSyajIvaM bhujyamAnapUrvva koTivarSAyuSyamanuLaM parabhavasaMbaMdhi koTivarSAyuSyamaM jalacaraMgaLoLu dIrghamappAyubaMdhAddheyidasuM tatprAyogyasaMklezadivamuM tatprAyogyotkRSTa yogadadamaM kaTTuguM / yogayavamadhyada megaMtarmuhUrtamiddoM caramajIva guNahAnisthAnAMtaradoLAvalyasaMkhyAtaikabhAgamAtrakAlamiddoM kramadi kAlaMgatanAgi pUrvyaMkoTyAyurjjalacaraMgaLoLapuTTido naMtarmuhUrttadidaM sarvvalaghusarvvaparyyAptigalidaM paryAptakanAdonaMtammuMhUttaM vizramisiyoM aMtarmuhUrtIdavaM punarapi parabhava saMbaMdhi pUrvakoTyAyuSya maM jalacaraMgaLoLakaTTuguM tadA dIrghAyubaMdhAddhe yidamuM tatprAyogyasaMklerzAdidamuM tatprAyogyotkRSTayorgAdidamuM kaTTugaM yogayavacaramajIvaM bahuzaH sAtAddheyola kUDivona of 8 / 4 / 8 / 8 | 8 | 8 | 6 | adhikAdhika saMkalanavanmelayitvA kiMcidvanadvayarvaguNahAnimAtra samayaprabaddha 100 / 6 63 sattvaM bhavati sa 12- 1 evamAyurvajitASTavidhakarmamUlottaraprakRtInAM pratisamayaM bandhodayasattvalakSaNaM kathayitvA uktalakSaNavilakSaNaM bandhodayasattvasAmagrIvizeSaM AyuH karmaNaH kathayati -- kaizvijjIvaH karmabhUmimanuSyaH bhujyamAnapUrva koTivarSAyuSkaH parabhavasambandhipUrvakoTivarSAyuSyaM jalacareSu dIrghAyurbandhAddhayA tatprAyogyasaMklezena tatprAyogyotkRSTayogena ca badhnAti / yogayavamadhyasyoparyantamuhUrtaM sthitaH caramajIvaguNahAnisthAnAntare AvalyasaMkhyAtaikabhAgamAtrakAlaM sthitaH krameNa kAlaM gamayitvA pUrva koTyAyurjalacareSu utpanno'ntarmuhUrtena sarvalaghusarvaparyAptibhiH paryApto jAtaH antarmuhUrtena vizrAntaH antarmuhUrtena punarapi parabhavasambandhipUrvakoyAyuSyaM jalacareSu badhnAti tadA dIghAyubandhAddhayA tatprAyogyasaMklezena tatprAyogyotkRSTayogena isa prakAra Ayuko chor3a zeSa karmoMkI mUla aura uttara prakRtiyoMke pratisamaya bandha, udaya aura satvakA lakSaNa kahakara Ayukarma ke bandha, udaya satvakI sAmagrI vizeSa kahate haiM jo ukta lakSaNase vilakSaNa hai / 441 1. yaH karma 0 56 25 eka pUrva koTi varSakI Ayuko bhoganevAlA koI karmabhUmiyA manuSya parabhavasambandhI eka pUrva koTi varSakI jalacarasambandhI Ayu usake yogya saMkleza aura usake yogya utkRSTa - yogase bA~dhatA hai / yogayavamadhya ke Upara antarmuhUrta taka sthita hokara antima jIvaguNahAnisthAnameM AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra kAla taka ThaharatA hai / phira kramase eka pUrvakoTi kAla bitAkara eka pUrvakoTikI Ayuke sAtha jalacaroMmeM utpanna huA / antarmuhUrta meM saba paryAptiyoMko pUrNa karake paryApta huA, phira antarmuhUrta taka vizrAma kiyA / antarmuhUrta meM punaH parabhavasambandhI pUrva koTikI jalacara sambandhI Ayu bA~dhatA hai| vaha bhI usake yogya saMkleza / 2. va yogapaJcamaM / 5 10 15 20 30 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 go0 jIvakANDe naMtara samayadoLAyubaMdhamaM nirlepi sugumeM ditu| jIvaMgAyurvedanAdravyamumeraDumutkRSTasaMcayamakkaM / "aMtomuhattametteNa savvalahu savvapajjattIhi pajjattayado "eMdillitu paryAptigaLaM parisamApti mADi tadanaMtaramaMtarmuhUrtakAlaM vizramisi jovisi baMdaMtarmuhUrtAddhA pramAdidaM melaNapUrvakoTyAyuSyamanellamanoM de samaryAdadaM jIvitAddhAyAmamAtrasaMkhyAtasadRzakhaMDamaM kadaLIghAtadidaM ghAtisi mate ghAtisiva samayadoLe parabhavada saMbaMdhi pUrvakoTyAyuSyamaM jalacarasaMbaMdhiyananyAyubaMdhAddhiya noDalU jalacarAyubaMdhAddhidIrghama ditu dogrghAyubaMdhAddhiyi kaTTi jalacaraMgaLoLu vivekAbhAvadidaM saMklezajitaMgaLappasAtabahulaMgaLoLapakarSaNakaraNadidaM vinAzyamAnadravyakka bahutvAbhAvamaM kuruttu meNa jalacaraMgaLoLAyubaMdhamariyalpa , ekasamayaprabaddhaprathamaniSekamaM sthApisi sa 12 / 16 jIvitAddhiyidaM guNisi 8 / pU16 pU sa 32 / 16 / 2114 alli rUponajIvitAddhAsaMkalanamAtragopucchavizeSagaLaM 8 / pU 16-pU 1. ca badhnAti / yogacaramajIvo bahuzaH sAtAddhayA sahitaH anantarasamaye AyurbandhaM nilipati ityevaM tajjIvAnAM AyurvedanAdravye dve'pi utkRSTasaMcaye bhavati / antarmuhUrtena sarvalaghusarvaparyAptibhiH paryApto bhUtvA tadanantaramantarmahartakAlaM vidhamya jIvitvA utpannAntarmuhurtAddhApramANena vA pUrvakoTyAyuSyaM sarvamapyekenaivaM samayena jIvitAddhAyAmamAtrasaMkhyAtasadRzakhaNDaM kadalIghAtena ghAtayitvA punaH ghAtasamaye eva parabhavasambandhipUrvakoTyAyuSyaM jalacarasambandhinyAnyAyubandhAddhAto jalacarAyurbandhAddhA dIrghati dIrghAyurbandhAddhayA baddhvA jalacareSvekabhAvena 15 saMklezajiteSu sAtabahuleSu apakarSaNakAraNena vinAzyamAnadravyasya bahutvAbhAvaM stokaM vA jalacareSu Ayurbandho jnyaatvyH| ekasamayaprabaddhaprathamaniSekaM sthApayitvA sa 32 / 16 jIvitAddhayA gaNayitvA 8 / pU, 16-pU 2 aura usake yogya utkRSTa yogase bA~dhatA hai| yogayavaracanAke antameM vaha jIva bahuta bAra sAtAke kAlase yukta hotA huA anantara samayameM Ayubandhako ghaTAtA hai| isa prakAra una jIvoMke Ayuke vedanAdravyakA utkRSTa saMcaya hotA hai| isIkA vistArase varNana karNATaka 20 vRtti tathA tadanusArI saMskRta TIkAmeM kiyA hai| vizeSArtha-Ayuke bandha, udaya, sattvakA lakSaNa anya kamose vilakSaNa hai ; kyoMki AyukA bandha apakarSa kAlameM athavA antima kAlameM hI hotA hai| tathA AyukA AvAdhAkAla pUrvabhavameM hI bIta jAtA hai / isase AyukI sthiti jitane samayakI hotI hai, utanI hI niSekaracanA hotI hai| yahA~ AyukI sthitimeM-se AvAdhAkAla ghaTAyA nahIM jaataa| 25 1. ba yogyacaramajIvo bahuzaH sAtAdvaya sahito / 2. va dravyaM ca utkaSTasaMcayaM bhavati-mu / 3. ba sarvamekaikenaiva / 4. ba drvybhutvaabhaavN| Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 443 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 443 sa 32-2114,211,4 kaLadu 233 apavartanamaM rUponAddhirahitadoguNahAnige rUpo8 pU 16 32 sa 3.16 / 2114 8 pU16-pU na jIvitArddhihInadoguNahAniyaM sarigaLedoDidu zeSa sa 32 / 2 114 midunutkRSTAyubaMdhAddhiyidaM guNisalidu sa 32 / 211 / 4 / 11 AvalisaMkhyAtakabhAgamAtrasamayaprabaddhamakkuM sa 32 / 2 e doDe utkRSTabaMdhAddhiyidaM guNisida jIvitAddhAvaliya zalAkegaLaM noDalaM pUrvakoTiya AvaliyazalArkegaLge saMkhyAtaguNamuMTappuradaM 4. addhaannenn| puu| savvadhaNe / sa 32 / khaMDeDe / sa 32 majjhimadhanamAcchede taMha rUUNa addhaanne| puu| addheNa / puu| UNeNa nisseyhaarenn| pU-16 majjhimadhaNamavaharide sa 32 / pacayaM / taddoguNahANiNA 16 gunnide| sa 32 / 16 AdiNiseyaM =4 / 1 8 pU 16 -pU 8 / pU 16-pU sa 32116 / 2114 atra rUponajIvitAddhAsaMkalanamAtragopucchavizeSAn sa 32,2114,211,4 8 , pU, apanIya sa 32, 212,4,1 114, apavartitaM rUponArdhAdharahitadoguNahAnyA rUponajIvi- 10 8 pU 16 pU , 2 tArdhAhInadoguNahAnimapavartya zeSaM sa 32 / 2 1 14 , utkRSTAyubandhAddhayA guNitaM sa 32 , 2 1 1 4 , 2 11 AvalisaMkhyAtakabhAgamAtrasamayaprabaddhaM bhavati-sa 32 , 2 tatkathaM ? utkRSTa bandhAddhAguNitajIvitAddhAvali zalAkAnAM saMkhyAtaguNatvAt , prakRtigopucchasya prathamaniSeke jIvitAddhAmAtraniSekeSu apanIteSu sa 32 16 2 1 1 4 ekasamayaprabaddhamAzritya vikRtigopucchasya prathamakhaNDaprathamaniSeko bhavati Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe 444 samayakke 32 / 1.14 iSTadravyamAgalu initakke 211 nitu dravyamakkuM =4 // 8 pU prakRtigopuccheyaprathamaniSekadoLu jIvitAddhAmAtravizeSaMgaLaM kaLeyutiralu sa 32 / 162114 26 ekasamayaprabaddhamanAzrayisi vikRtigopuccheya prathamakhaMDa prathamaniSekamaparvAtataminitakku midaM saMkhyAtarUpamAtra khaMDazalAkegaLivaM guNisi sa 32 - 5 ivaroLu jIvitAddhAmAtravizeSaMgaLa 8pU / 2114 jIvitAddhAmAtravizeSaMgaLanuttaramaM mADi sa 322114 5 nAdiyaM mAhi sa 32 / 2214 8163 816 10 rUponakhaMDazalAkegaLaM gaccheyaM mADi 1 saMkalana dhanamaM taM sa 32 / 211411 ivaM kaLe 21 8116 yuttiralekasamayaprabaddhapratibaddha saMkhyAtakhaMDavikRtigopuccheya prathamaniSekaMbakku su 32 pU 2 ta pU 2114 sa 32211411 8 pU 16 - pU 21 meka 'doDe prathamakhaMDaprathamaniSekamaM noDalu dvitIyAdikhaMDaMgaLa prathamaniSekaMgaLallalli jIvitAddhAmAtravizeSahInaM gaLappurdAravaM : apavartitaH sa 32 8, pU2114 asAveva saMkhyAtarUpamAtrakhaNDazalAkA guNitaH sa 2 8, 16 pU 2 saMkalanena sa 32 / 2 3 1 3, 4 2 mAtravizeSAn sa 32, 24 AdimuttaraM ca kRtvA rUponakhaNDazalAkA: 1 gacchaM kRtvA AnIta J 1 / 1 / 8 / pU / 16-pU / 2 / 1 / 2 gopucchasya prathamaniSeko bhavati sa 32, pU 8, pU, 2,14 32 pU 8pU. 2114 sa 32 8 / pU P .. joviddhA Unita: ekasamayaprabaddhapratibaddha saMkhyA takhaNDavikRti tatkathaM ? prathamakhaNDaprathama niSekAdvitIyAdikhaNDa prathama Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 2114 mattamA vikRtigopuccheyasaMkhyAtakhaMDaprathamaniSekama sa32 pU- naSTadravyapramANA 8pU 214 nayananimittamAgi rUponotkRSTaM baMdhAddhiyivaM guNisi sa 32-3 277-1 do rAziyola 82114 khaMDazalAkAmAtravizeSAdi sa 321 khaMDazalAkAmAtravizeSottaramAgi virUponotkRSTAyu ___8 pU16-3 baMdhAvAgaccha 211-2 saMkalanadhanama taMvidaM sa 32 / 1 / 1211 kaLedoDeka- 5 _ 21 niSekANAM tatra jIvitAddhAmAtrapracayahInatvAt punarapi sa eva vikRtagopucchara saMkhyAta khaNDa- sa 32,2114,1,1, prathamaniSakaH 8, pU , 16 pU / 2 sa 32 , pU- naSTadravyapramANamAnetuM rUponotkRSTabandhAddhayA guNayitvA-sa 32 , pU 211-1 / 8 / pU / 21114 8, pU, 2114 khaNDazalAkAmAtravizeSAn sa 32 / 1 AdimuttaraM ca kRtvA dvirUponotkRSTabandhAddhAM gacchaM 2 11.. 1. utkRSTabaMdhAddhAyAzcaramaniSeke sthitvA AyuSyasyotkRSTasaMcayo nirIkSyata iti hetostadvicaramapayyaMtasthA eva niSekA naSTadravyapramANaM tato'nyaniSekanirAsAyaM rUUNetyuktaM / / 2. basya khaNDe prathamaniSekaM saMkhyAtapramANarUpamAnetuM rUpeNotkRSTabandhAddhayA guNayitvA saMkhyAtanaSTadravyakhaNDazalAkAmAtravizeSAn U U AdimuttaraM ca kRtvA / Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go. jIvakANDe samayaprabaddhamanAyisi vikRtigopuccheya naSTasarvaniSekaMgaLu samayaprabaddhasaMkhyeya bhAgaMgaLappuvavanutkRSTAyubaMdhAddhiyidaM guNisuttamiralu AvalisaMkhyAtekabhAgamAtrasamayaprabaddhaMgaLu vikRtisvarUpadivaM naSTaMgaLu bartRvu sa 32 - / pU2 11-12 11 apatitamidu sa 322 illi 8pU 2114 vizeSamuMTavAvurde doDe I vikRtisvarUpadidaM naSTadravyaM prakRtirUpadidaM naSTadravyamaM noDalu saMkhyAtaguNameke doDayutkRSTabaMdhAddhiyidaM kadaLoghAtadidaM ghAtisidadhastanAddheyaM guNisi pUrvakoTiyidaM bhAgaMgoLaLAvadoMdu labdha sa32 1142 11 midaM noDalu kadaLoghAtakakhaMDAyAdidamutkRSTa 8pU 2114 baMdhAddhAvargama bhAgisuttiralAvudoMdu labdha sa 32 pU 21 12 11 midakka saMkhyAtaguNatvopalaMbhamappuradaM I yeraDu dravyaMgaLanekatraM mADuttiralu prakRtivikRtisvarUpadidaM naSTasarvvadravya mAvaLiyasaMkhyAtaikabhAgamAtrasamayaprabaddhaMgaLappuviva sa 322 nubhayotkRSTabaMdhAddhAmAtrasamaya10 prabaddhaMgaLolu kaLeyuttamiralAyuSyotkRSTasaMcayadravyamakkuM sa 32 2 1 1 2 - anaMtaraM dvAdazagAthAsUtraM gaLivaM yogamArgayoLu saMkhyeyaM peLvapara 8 kRtvAnItasaMkalanena sa 32 , 1, 2 11, 21 1 UnaH ekasamayaprabaddhamAzritya vikRti 8, pU 16-pU , 2 gopucchasya naSTasarvaniSekAH samayaprabaddhasaMkhyeyabhAgAnAM bhavanti, te utkRSTAyurbandhAddhayA guNitAH tadAvalisaMkhyAtakabhAgamAtrasamayaprabaddhAH vikRtisvarUpeNa naSTA Agacchanti sa 32-, pU 211 / 211 apavartite evaM 15 sa 32, 2 / avAyaM vizeSa:-etadvikRtisvarUpeNa naSTadravyaM prakRtisvarUpeNa naSTadravyAtsaMkhyAtagaNaM, kutaH ? utkRSTabandhAddhayA kadalIghAtena ghAtitAdhastanAddhAM guNayitvA pUrvakoTyA bhAge gRhIte yallabdhaMsa 32 , 2 1 14 , 2 11 tasmAtkadalIghAtakakhaNDAyAmena utkRSTabandhAddhAvarge bhakte yallabdhaM sa 32 , pU. 211 211, asya saMkhyAtaguNatvopalambhAt ete dravyadvaye ekatra kRte sati prakRti8,pU 2114 svarUpeNa (prakRtivikRtirUpeNa ) naSTadravyamAvalisaMkhyAtakabhAgamAtra samayaprabaddhA bhavanti sa 32 , 2 eteSu 2. ubhayotkRSTabandhAddhAmAtrasamayaprabaddheSu apanIteSu AyurutkRSTasaMcayadravyaM bhavati sa 32 , 2 1 1 , 2 // 258 // atha dvAdazagAthAsUtrogamArgaNAyAM jIvasaMkhyAmAha Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 447 bAdarapuNNA teU sagarAsIe asaMkhabhAgamidA / vikkiriyasasijuttA pallAsaMkhejjayA vAU // 259 // bAdarapUrNAstaijasAH svkraashersNkhybhaagmitaaH| vikriyAzaktiyuktAH palyAsaMkhyAtA vAyavaH / / vikriyAzaktiyuktaMgaLappa bAdaraparyAptatejaskAyikajIvaMgaLu tamma rAzi vRMdAvalya 8 saMkhyeyabhAgamAtramappudadara punarapyasaMkhyeyabhAgapramitaMgaLa 8 bAdaraparyAptavAyukAyikajIvaM- 5 gaLoLu vikriyAzaktiyuktaMgaLu palyAsaMkhyeyabhAgapramitaMgaLu avikri = 5 "bAdarateUvAUpaMcidiya puNNagA viguvvaMte" eMditI tejaskAyikavAyukAyikaMgaLNe vaikriyikayogakathanamuTappuridaM / pallAsaMkhejjAyabiMdaMgalagaNidaseDhimettA h| vegubbiyapaMcakkhA bhogabhumA puha viguvvaMti // 260 // palyAsaMkhyAtAhatavRMdAMgulaguNitazreNimAtrA khalu / vaikriyikapaMceMdriyA bhogabhaumAH pRthak 1. vigUvvaMti // vaikriyikayogigaLappa paryAptapaMceMdriyatiyyaMcalaM manuSyaru palyAsaMkhyAtekabhAgAbhyastaghanAMgula vAdaraparyAptatejaskAyikajIveSu vikriyAzaktiyuktAH svarAzervRndAvalyasaMkhyeyabhAgamAtrasya 8 punarasaMkhyeya . bhAgapramitA bhavanti / / bAdaraparyAptavAyukAyikajIveSu lokasaMkhyeyabhAgamAtreSu 1 vikriyAzaktiyuktAH palyAsaMkhyeyabhAgapramitA bhavanti / / "bAdarateUvAUpaMcidiyapuNNagA viguvyaMti" ityanene anayokriyikayogasya astitvakathanAt // 259 // paryAptapaJcendriyatiryagmanuSyeSu vaikriyikayoginaH palyAsaMkhyAtakabhAgAbhyastA ghanAGgulaguNitajagacchreNimAtrA Age mAdhavacandra vidyadeva bAraha gAthAoMse yogamArgaNAmeM jIvoMkI saMkhyA kahate haiM ___ bAdara paryAptaka taijaskAyika jIvoMmeM vikriyA zaktise yukta jIva apanI rAzi arthAt AvalIke ghanake asaMkhyAtaveM bhAgameM asaMkhyAtakA bhAga denese jitanA pramANa AtA hai,utane 2. hai / tathA bAdara paryApta vAyukAyika jIvoMmeM jo ki lokake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra kahe haiM, vikriyA zaktise yukta jIva palyake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hote haiN| pIche 'bAdaravAUteU paMciMdiyapuNNagAviguThavaMti' isa gAthAke dvArA bAdara paryApta agnikAyika aura vAyukAyika jIvoMke vaikriyika yogakA sadbhAva kahA hai // 259 // paryApta paMcendriya tithaMca aura manuSyoMmeM vaikriyikakAya yogI palyake asaMkhyAtaveM 25 1. ba nena eSAmapi vai-| Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 go0 jIvakANDe a guNitajagacchreNimAtraMgaLa - 6 - pa / khalu sphuTamAgi appuvalli bhogabhUmijatiryyaGmanuSyarugaLaM karmabhUmijaroLa cakravattigaLaM pRthak mUlazarIravattaNivamanyaccharIramaM viguvvisuvaru / irivaM karmabhUmijarige pRthagvikriye sUcisalpaTTuvu / 20 448 25 deveha sAdireyA tijogiNo tehi hINa tasapuNNA / biyajogiNa tadUNA saMsArI ekajogA hu || 261 / / devaiH sAtirekAstriyoginastaivihInAH trasapUrNAH / dviyoginastadUnAH saMsAriNaH ekayogAH khalu // 10 devarAzi = 4 / 65 = nR nArakaru - 2 ghanAMguladvitIyamUlaguNitajagacchreNipramitaru / tiryyaksaMjJi paMceMdriya paryyAptakaruparyAptamanuSya ru 42=42=42= iMtI mUruM rAzigaLadaM sAtirekamappa = 2 triyogarAziyakkuM / kAyavAgmanoyogatrayayuktajIvarAziye budamA 4 / 65=1 11 = 1 15 sAdhiko devarAziH 4 65 = 1 triyogirA zirbhavati - kAyavAGmanoyogatrayayuktajIva rAzirityarthaH / taM bhavanti-6 / pa khalu-sphuTaM / tatra bhogabhUmitiryagmanuSyAH karmabhUmijeSu cakravartinazca pRthakmUlazarIrodanyadeva . uttarazarIraM vigurvanti / anena karmabhUmijAnAmapRthagvikriyA sUcitA // 260 // -- 2, ghanAGguladvitIyamUlaguNitajagacchreNipramitanArakaiH - saMkhyAtapaNNaTThI prata rAGgulabhaktajagatpratarapramitasaMjJipaJcendriyaparyAptatiryagbhiH 4, 65 = 1 bAdAlaghanapramitaparyAptamanuSyaizca_42 = 42 = 42 = * sAtireka: I bhAga guNita ghanAMgula se jagatazreNIko guNA karanepara jo parimANa AtA hai, utane haiM / unameM bhogabhUmi meM janme tiyaMca aura manuSya tathA karmabhUmijoMmeM cakravartI pRthak arthAt mUlazarIrase bhinna hI vikriyA karate haiN| isase karmabhUmijoMmeM apRthak vikriyA hI hotI hai, yaha sUcita kiyA hai || 260 // pahale devarAzikA pramANa sAdhika vyotiSka devarAzi pramANa kahA thaa| usa devarAzimeM ghanAMgulake dUsare vargamUlase guNita jagatazreNI pramANa nArakI, aura asaMkhyAta paNNaTThI tathA pratarAMgula se bhAjita jagatapratara pramANa saMjJI paryApta tiyaMca tathA bAdAlake ghana pramANa paryApta manuSya ina sabako milAnese jo parimANa hotA hai, utanI triyogI arthAt kAya-vacana-mana tInoM yogoMse yukta jIvoMkI rAzi hotI hai| paryApta trasarAzi pramANa meM se triyogI jIvoMke parimANako kama kara denese jo zeSa rahe, utane dviyogI arthAt kAyayoga aura vacanayogase 1. ba rAdanyazarIraM / Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 449 triyogijIvahInaprasaparyAptarAzi 4 dviyogiraashiprmaannmkkuN| kAyavAgyogayuktajIvarAziye budayamA dviyogijIvaMrgALadamuMtriyogijIvaMgaliMdamuM hIna saMsArirAzi 13 ekayogirAziyakkuM kAyayogajIvarAziye budamitu khalu sphuTamAgi jnyaatvymkkuN| aMtomuhuttamettA caumaNajogA kameNa saMkhaguNA / tajjogo sAmaNNaM cauvacijogA tado du saMkhaguNA // 262 / / aMtarmuhUrttamAtrAzcaturmanoyogAH krameNa saMkhyaguNAH / tadyogaH sAmAnyaM caturvAgyogAstatastu sNkhygunnaaH|| satyAsatyobhayAnubhayameM bI vikalpaMgaLappa nAlkuM manoyogaMgaLamaMtarmuhartamAtraMgaLa / pratyekamaMtarmuhartakAlavRttigaLappuvaMtAdoDaM kamadidaM saMkhyeyaguNaMgaLu sA 21 85 mI nAlkuM u 21 16 a 21 4 sa 21 1 yogakAlaMgalu yutiyumaMtarmuhUrtamAtrameyakkumI nAlkuM manoyogakAlayuti sAmAnyamaM noDalu 21 // 85 / 10 arrrrrrrrrnar hInatrasaparyApta rAziH 4 dviyogirAzipramANaM bhvti-kaayvaagyogyuktjiivraashirityrthH| tAbhyAM dvitriyoga anwar rAzimyAM hInasaMsArI 13 = ekayogirAzirbhavati-kAyayogijIvarAzirityarthaH / evaM khalu sphuTaM jJAtavyam // 261 // satyAsatyobhayAnubhayAkhyAH catvAro manoyogAH antarmuhUrtamAtrAH pratyekamantarmuhUrtakAlavRttayaH tathApi krameNa saMkhyeyaguNA bhavantia 21 / 64 | eSAM kAlAnAM yutiH sAmAnyaM sAmAnyamanoyogakAlo bhavati 2185 / ayamapyantarmahartamAtra u 21 / 16 | eva, tataH sAmAnyamanoyogakAlAttu punaH te catvAro vAgyogakAlA api krameNa saMkhyAtagaNAH, ma 21 / 4 tathApi pratyekamantarmuhartamAtrA evasa 21 / 1 / yukta jIvoMkA parimANa hotA hai| saMsArI jIvarAzimeM se do yoga aura tIna yogavAle jIvoMkA parimANa hIna kara denepara jo zeSa rahe , utanA eka yogI arthAt kAyayogI jIvoMkI 20 rAzi hotI hai / / 261 // satya, asatya, ubhaya aura anubhaya nAmaka cAroM manoyogoMmeM-se pratyekakA kAla antarmuhUrta hai,tathApi kramase saMkhyAta guNA hai arthAt satya manoyogakA kAla sabase stoka antamahata hai| usase saMkhyAtagaNA antamahata asatya manoyogakA kAla hai| usase saMkhyAtaguNA antarmuhUrta ubhaya manoyogakA kAla hai| usase saMkhyAtaguNA antarmuhUrta anubhaya manoyogakA kAla hai| ina cAroM yogoMke kAlakA jor3a sAmAnya manoyogakA kAla hai / vaha bhI antarmuhUrta mAtra hI hai| sAmAnya manoyogake kAlase cAroM vacanayogoMkA kAla bhI kramase saMkhyAtagunA hai, tathApi pratyekakA kAla antarmuhUrta mAtra hI hai arthAt cAroM manoyogoMke kAloMke jor3ase saMkhyAtaguNA antarmuhUrta satya vacana yogakA kAla hai| usase saMkhyAtaguNA 57 25 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 go0 jIvakANDe 16 tu matte nAlDaM vAgyogakAlaMgaLu saMkhyAtaguNaMgaLu kramaviMdappuvu sama / vAgyoga illiyaM 21 // 85 340 A 21 / 85 256 u 21 / 85 a 21185 sa 21 / 85 pratyekamaMtarmuhUrtakAlavRttigaLappuvaMtAdoDaM kramadidaM saMkhyeyaguNaMgaLumI nAlkuM vAgyogakAlayutiyumaMtamahUrttamAtrameyakkaM 2 5 / 85 / 340 / / tajjogo sAmaNNaM kAo saMkhAhado tijogamidaM / savvasamAsavibhajidaM sagasagaguNasaMguNe du sagarAsI // 263 / / tadyogaH sAmAnyaM kAyaH saMkhyAtAhatastriyogamitaM / sarvasamAsavibhAjidaM svakasvaguNasaMguNe * tu svkraashiH|| A nAlkaM vAgyogakAlaMgaLaM yogaM sammelanaM saamaanyvaagyogkaalmkkuN| 21 / 85 / 340 / midaM noDalu kAyayogakAlaM saMkhyAtaguNamakkaM / 2185 / 1360 / manovAkkAyayogaMgaLa sarvasamAsadidaM / triyogimiti triyogigaLa pramANamappa mizripiMDama bhAgisi svasvaguNakAragALadaM satya a 22 / 85 / 256 / eSAM yutiH 21,85, 340 api antarmahartamAtrI bhavati // 262 / / u 21 / 85 / 64 a21 / 85 / 16 sa 21 / 85 / 4 teSAM caturNAM vAgyogakAlAnAM yogaH-yutiH sAmAnyavAgyogakAlo bhavati 21,85, 340 / asmAt kAyayogakAlaH saMkhyAtaguNaH 21,85,1360 / sarvasamAsena sarveSAM manovAkkAyayogakAlAnAM saMyogena 21,85, 1701 triyogamitaM prAguktAMma 21, 85, 1 triyogijIvasaMkhyAM vibhajya svasvasatyamanoyogAdikAlena gaNite sati svasvasatyava 21,85, 340 kA 21, 85, 1360 eSAM yogaH 1701 antarmuhUrta asatya vacanayogakA kAla hai| usase saMkhyAtaguNA antarmuhUrta ubhayavacana yogakA kAla hai| usase saMkhyAtaguNA antarmuhUrta anubhayavacana yogakA kAla hai| ina sabakA yoga bhI antamuhUrta mAtra hai| saMdRSTike rUpameM satyamanoyogakA kAla 1 hai,to asatyamanoyogakA kAla 4 hai, ubhaya manoyogakA kAla 16 hai aura anubhayakA 64 / ina sabakA jor3a 85 hotA hai| 2. isase saMkhyAtaguNA 8544 satya vacana yogakA kAla hai| usase saMkhyAtaguNA 85416 asatya vacana yogakA kAla hai / usase saMkhyAtaguNA 854 64 ubhayakA tathA usase saMkhyAtaguNA 854256 anubhayavacana yogakA kAla hai / isakA jor3a 854340 hotA hai / / 262 / / __ ina cAroM vacanayogoMke kAlakA jor3a 854340 sAmAnya vacanayogakA kAla hai / isase saMkhyAta guNA 854 1360 kAyayogakA kAla hai| saba manoyoga, vacanayoga aura 25 1. va "triyogijIvarAzipramANaM bhaktvA svasvasatyamanoyogAdikAlarUpaguNakAreNa guNite sati svasvasatyamano yogyAdi jIvarAzipramANamAyAti tadyathA-" Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA manoyogAdiguNakAraMgALadaM guNisuttamiralu svasvarAzipramANaM bakkuM / satyamanoyogiyAdigaLa saMkhya bakkumadetedoDe-'prakSepayogoghRtamizrapiMDaH prakSepakANAM guNako bhavetsaH, eMdI gaNitasUtreSTadida initu kAladoLelaminitu jIvaMgaLage saMcayamAguttiralu satyamanoyogakAlaminitaroLenitu jIvaM. gaLappuveMdu trairAzikaM mADi taMtamma zalAkeLadaM guNisi pramANarAziprakSepakayorgAdadaM bhAgisuttiralu satyamanoyogigaLAdiyAda yogigaLa saMkhyeyamakkuM / satyamanoyogigaLu =1 / 1... 4/65185 / 1701 / asatyamanoyogigaLu ... ubhayamanoyogigaLu 3-2016 4 / 65=1 / 85 / 1701 ___anubhayamanoyogigaLu =1 / 64 4 / 65 = 1 85 / 1701 samastamanoyogigaLu = 1 4 / 651 / 1701 satyavAgyogigaLa =1-4 4 / 6 / 1701 manoyogAdiyuktajIvarAzirbhavati anena kAlasaMcayamAzritya saMkhyA prarUpitA, tadyathA-etAvati kAle pra21,85, 1701 yadyetAvanto jIvAH saMcIyante pha = 1 tadA etAvati kAle i21kiyanto 10 jIvAH saMcIyante ? iti trairAzikaM kRtvA svasvazalAkAbhirguNayitvA pramANarAzinA bhakte sati satyamanoyogAdi yoginAM saMkhyA bhavati, satyamanoyoginaH- 1, 1 4, 65 =1,85, 1701 asatyamanoyoginaH anubhayamanoyoginaH =1 / 4 ubhayamanoyoginaH =1 / 16 4 / 65 = 85 / 1701 4 / 65 %2185 / 1701 . samastamanoyoginaH 4 / 65 =2 / 85 / 1701 4 / 65 = 21 1701 satyavAgyoginaH kAyayogake kAloMkA jor3a 854 1701 hotA hai| yathA 8541+340 + 1360 = 1701 / 15 isa antarmuhUrta kAlake jitane samaya hote haiM,unase triyogI jIvoMkI saMkhyAmeM bhAga denepara jo eka bhAga parimANa Aye,use satya manoyoga Adike kAlase guNA karanepara satya manoyoga Adise yukta jIvarAzikA parimANa hotA hai| isase kAlake saMcayakA Azraya lekara saMkhyAkA kathana kiyA hai jo isa prakAra hai-yadi saba yogoMke kAlameM pUrvokta saba triyogI jIva pAye jAte haiM, to vivakSita yogake kAlameM kitane jIva pAye jaayeNge| isa prakAra . trairAzika karanepara saba yogoMkA kAla to pramANarAzi, triyogI jIvoMkA parimANa phalarAzi aura jisa yogakI vivakSA ho,usakA kAla icchArAzi / so yahA~ phalarAziko icchArAzise guNA karake usameM pramANarAzikA bhAga denepara jo parimANa Ave,utane-utane jIva usa-usa Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 go0 jIvakANDe asatyavAgyogigaLu = 1 / 16 4 / 65% D11701 ubhayavAgyogigaLu = 164 4 / 65 = 20 1701 anubhayavAgyogigaLu = 1 / 256 4 / 65=1 / 1701 samastavAgyogigaLu = 1 // 340 4 / 65 = 1 / 1701 samastakAyayogigaLu = 1 / 1360 / 4 65 = 2 / 1701 dviyogiMgaLoLu vAgyogakAlamaMtarmuhUrta 21 / kAyayogakAlamadaM noDalu saMkhyAtaguNamI ubhayayogakAlayutiya 214 dviyogi5 gaLasaMkhyeyaM triyogihInatrasaparyAptarAziyaM 4 bhAgisi svasvaguNakAradidaM guNisuttiralu taMtamma raashiglppuvu| dviyogivAgyogigaLu =21 / 1 dviyogikAyayogigaLu =21 / 4 4 / 2 / 5 5- / asatyavAgyoginaH =1 / 4 4 / 65 = 1 / 1701 = 16 4 / 65 = 1 / 1701 ubhayavAgyoginaH =1 / 64 4 // 65 = 1 / 1701 anubhayavAgyoginaH =1 / 256 samastavAgyoginaH 4 / 65 =1 / 1701 / 340 samastakAyayoginaH1701 4 / 65 = / 1 / 1360 / dviyogiSu vAgyogakAlo'ntarmuhUrtaH / 2 5 / kAyayogakAlaH tataH saMkhyAtaguNaH 4 / 65 = 1 / 1701 10 21 / 4 / ubhayakAlayutyA 21 / 4 / dviyogijIvasaMkhyAM triyogihInatrasaparyAptarAzimAtrI bhaktvA svasvaguNakAreNa guNite sati svasvarAzirbhavati / dviyogivAgyoginaH =21 / 1 / dviyogikAyayoginaH 4 / 21 / 5 yogavAle jAnanA / jaise 854 1701 = 144585 antamuhUrtameM 14458500 itane triyogIjIva hote haiM,to ekameM kitane hoNge| antarmuhUrta kAlase triyogIkI saMkhyAmeM bhAga denepara labdha sau aayaa| usameM satya manoyogake kAla ekase guNA karanepara satyamanoyogiyoMkI saMkhyA sau 15 AtI hai| asatyamanoyogake kAla cArase guNA karanepara unakI saMkhyA cAra sau AtI hai| isI taraha zeSa yogavAloMkI bhI saMkhyA jaannaa| dviyogI jIvoMmeM vacanayogakA kAla antamuhUrta hai,usakI saMdRSTi eka mAna lo| isase saMkhyAtaguNA kAyayogakA kAla hai, usakI saMdRSTi cAra mAna lo| ina donoMke kAlako jor3anepara jo pramANa ho,usakA bhAga do yoga vAle jIvoMkI rAzimeM denepara jo eka bhAga parimANa Ave, use apane-apane kAlase guNA 20 karanepara apanI-apanI rAzi hotI hai / so kucha kama trasarAzike pramANako ukta saMdRSTi apekSA Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 453 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA kammorAliyamissaya orAladdhAsu saMcida annNtaa| kammorAliyamissaya orAliyajogiNo jIvA // 264 // kammaudArikamizrakaudArikAddhAsu saMcitAnaMtAH / kammaudArikamizrakaudArikayogino jiivaaH|| kArmaNakAyayogamaudArikamizrakAyayogamaudArikakAyayoga; bivara kAlaMgaLoLa muMde peLva 5 pramANamanuLavaroLu saMcitaMgaLappa kArmaNakAyayogigaLumaudArikakAyamizrayogigaLumaudArikakAya yogigaLumappa jIvaMgaLu pratyekamanaMtAnaMtaMgaLappuvadete doDe : samayattayasaMkhAvalisaMkhaguNAvalisamAsahidarAsI / sagasagaguNide thovo asaMkhasaMkhAhado kamaso // 265 / / samayatrayasaMkhyAvalisaMkhyaguNAvalisamAsahRtarAzi / svakaguNagaNite stokaH asaMkhyasaMkhyAhataH 10 kArmaNakAyayogakAlaM samayatrayamakkumekeM doDe vigrahagatiyoLanAhArakasamayatrayadoLu kArmaNakAyayogakkaye saMbhavamappuridaM audArikamizrakAyayogakke kAlaM saMkhyAtAvalimAtramekadoDaMtarmuhUrtapramitAparyAptakAlakkaye tatkAlatvamappuridaM audArikakAyayogakAlamadaM noDe saMkhyAtaguNameke doDA kAladvayahIna sarvakAlamaudArikakAyayogakAlamappuridaM A kAlaMgaLa nyaasmidu| 15 sa 3 / 21 / 21 / 4 / ivara yuti 2 15 / ivaridaM dviyogitriyogisaMkhyAvihInasaMsAri rAzi / krmshH|| 20 =2 / 4 // 263 / / 4 / 2 / 5 5 kArmaNakAyayogaudArikamizrakAyayogaudArikakAyayogAnAM kAleSu vakSyamANapramANeSu ye saMcitAH kArmaNakAyayoginaH audArikamizrakAyayoginaH audArikakAyayoginazca jIvAH te pratyekamanantAnantAH bhavanti // 264 // tadyathA kArmaNakAyayogakAlaH samayatrayaM bhavati vigrahagato anAhArakasamayatraye kArmaNakAyayogasyaiva saMbhavAt / audArikamizrakAyayogasya kAlaH saMkhyAtAvalimAtro bhavati antarmahurtapramitAparyAptakAlasyaiva tatkAlatvAt / audArikakAyayogakAlaH tataH saMkhyAtaguNaH tatkAladvayahonasarvakAlasyaiva audArikakAyayogakAlatvAt / teSAM pA~case bhAga denepara jo labdha Ave,use ekase guNA karanepara do yogiyoMmeM vacana yogavAloMkA pramANa hotA hai aura cArase guNA karanepara do yogiyoM meM kAyayogiyoMkA pramANa 25 hotA hai / / 263 // kArmaNakAyayoga,audArika mizrakAyayoga, audArikakAyayogake Age kahe gaye kAloMmeM saMcita hue kArmaNakAyayogI, audArikamizrakAyayogI aura audArika kAyayogI jIva pratyeka anantAnanta jAnanA // 264 // kArmaNakAya yogakA kAla tIna samaya hotA hai, kyoMki vigrahagatimeM anAhArakake tIna 30 samayoMmeM kArmaNakAya yoga hI sambhava hai / audArikamizra kAyayogakA kAla saMkhyAta AvalimAtra hotA hai,kyoMki antarmuhUrta pramANa aparyAptakA kAla hI audArika mizrakA kAla hai| Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 go. jIvakANDe pramitamekakAyayogisaMkhyayaM bhAgisi svasvakAlamAtraguNakAradi guNisuttiralu labdhaM svasvayogisaMkhyayakkumalli kArmaNakAyayogijIvarA zipramANaM sarvataH stokamidu 13 = / 3 idaM 2115 noDalaudArikamizrakAyayogijIvarAzi asaMkhyAtaguNitamakku 13 = 21 midaM noDalo dArikakAyayogijovarAzisaMkhyAtaguNamakku 13 = 2 3 / 4 mo rAzigaLuminitu kAla. 315 dolinitu jIvarAzigaLu saMcisalpaDuvuvAgaLinitu kAladoLe nitu jIvaMgaLu minitu kAladolenitu jIvarAzigaLu saMcisalpaDuvuvAgaLinitu kAladoLe nitu jIvaMgaLu saMcisalpaDuvurveditu trairaashiksiddhlbdhraashiFldrivudu| kAlAnAM nyAsaH-sa 3 / 21 / 21 / 4 / eSAM yutiH 21 / 5 / anayA dviyogitriyogisaMkhyAvihIna saMsArirAzipramitaikakAyayogisaMkhyAM bhaktvA svasvakAlamAtraguNakAreNa guNite sati labdhaM svasvayogisaMkhyA 1. bhavati / atra kArmaNakAyayoginaH sarvataH stokA 13 = 3 ebhyaH audArikamizrakAyayoginaH asaMkhyAta m guNAH- 13 = 21 / ebhya audArikakAyayoginaH saMkhyAtaguNAH- 13 = / 21 / 4 / ete trayo'pi 21 / 5 21 / 5 rAzayaH / etAvati kAle yadyatAvanto jIvA saMcIyante tadA etAvati kAle kiyaMto jIvAH saMcIyante ? iti rAzikasiddhA jJAtavyAH / audArika kAyayogakA kAla usase saMkhyAtaguNA hai, kyoMki una donoM kAlose hIna saba kAla 15 hI audArika kAyayogakA kAla hai| ina tInoM kAloMko jor3anese jo pramANa huA, usase do yogI aura tIna yogiyoMkI saMkhyAse hIna saMsArI jIvarAzi pramANa eka kAyayogiyoMkI saMkhyAko bhAga denepara jo labdha Ave,use apane-apane kAla pramANa guNAkArase guNA karanepara apane-apane yogavAloMkI saMkhyA hotI hai ! yahA~ kAmaNakAyayogI sabase thor3e haiN| inase audArika mizrakAyayogI asaMkhyAtaguNe haiM / inase audArika kAyayogI saMkhyAtaguNe haiN| yahA~ 20 bhI jo tInoM kAyayogoMke kAlameM itane saba eka yogI jIva pAye jAte haiM, to vivakSita kAmaNakAyayoga Adike kAlameM kitane jIva pAye jAyeMge,isa prakAra trairAzika hotA hai| so tInoM kAyayogoMkA kAla to pramANarAzi hai, eka yogI jIvoMkA parimANa phalarAzi hai aura vivakSita kAmaNakAya AdikA kAla icchArAzi hai| phalarAziko icchArAzise guNA karake pramANarAzikA bhAga denepara jo-jo pramANa Ave, utanA-utanA vivakSita yogake dhAraka 25 jIva jaannaa| Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 455 455 pra215 ph13| isa 3 labdhaM kA = jI = pr21|5 pha 13% i21 labdhaM au= mizra 13% 21 - - M - pr21|5 215 13 = / 214 pha 13 = / i2114 labdha au = kA 23 / 5 kramazaH eMbodaridaM dhavale yaba prathamasiddhAMtoktasaMkhyAnukramamanAyisi I saMkhyAprarUpaNe yammidaM peLalpaTuMdeMdauddhatya parihAraM zAstrakAnidaM sUcisalpaTudu / sovakkamANuvakkamakAlo saMkhejjavAsaThidivANe / Avali asaMkhabhAgo saMkhejjAvalipamA kamaso // 266 // sopakramAnukramakAlo sNkhyaatvrsssthitiHvaane| AvalyasaMkhyabhAgaH saMkhyeyAvalipramaH krmshH|| vaikriyikamizrakAyayogijIvasaMkhyeyaM vaikriyikakAyayogijIvasaMkhyeyaM gAthA catuSTadivaM peLalpaTudade te doDa jaghanyasthitirdazavarSasahasrAyuSyavanukaLavAnararugaLoLA sthitige sopakramakAla- 10 modumanupakramakAlameM diteraDu bhAgamakku / malli utpattirUpakramastena sahitaH kAlaH sopakramakAla: pra 21 / 5 pha13 = isa 3 / la / kA. jI. 13 -3 pra 2 / 5 / pha13 = l| au. mi. jI. 13 = 21 pra 3 d 2 / 5 / pha 13% - i2114 la o. kA. jI. 13 = / 214 / 21 / 5 kramazaH ityanena ghavalAkhyaprathamasiddhAntoktasaMkhyAnukramamAzritya ukteyaM saMkhyA prarUpaNA asmAbhirityauddhatya- " parihAraH zAstrakAreNa sUcitaH / / 265 // vaikriyikamizrakAyayogijIvasaMkhyA vaikriyikakAyayogijIvasaMkhyA ca gaathaactussttynocyte| tadyathAsaMkhyeyavarSasthitiSu dazasahasravarSamAtrajaghanyAyuSkeSu vAneSu deveSu tatsthiteH sopakramakAlaH anupakramakAlazceti gAthAmeM 'Aye 'kamaso' padase zAstrakArane yaha sUcita kiyA hai ki dhavala nAmaka prathama siddhAntameM kahI gayI saMkhyAke anusAra hI yaha kathana hamane kiyA hai| isa taraha unhoMne , apanI uddhatatAkA parihAra kiyA hai / / 265 // ___Age vaikriyika mizrakAyayogI aura vaikriyikakAyayogI jIvoMkI saMkhyA cAra gAthAoMse kahate haiM jo isa prakAra hai-saMkhyAta varSakI sthitivAloMmeM dasa hajAra varSakI 1. manAzresipelalpaTTI sN| Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 go0 jIvakANDe eMditA kaalprmaannmaavlysNkhyaatekbhaagmaatrmkkuN| niraMtarotpattikAlameMbudatthaM / anupakramakAlameM budutpattirahitakAlamadu saMkhyAtAvalipramitamakku dvAdazamuhUrttamAtramutkarSadiMdamutpattyabhAvakAlameM. budamitu kramazaH yathAkramaM vaneSu bhavA vAnA vyaMtarA ityarthaH vAne eMditekavacanaM sAmAnyApekSayidaM mADalpadrudu a=21 u 2 a 21 u 2 tahi savve suddhasalA sovakkamakAlado du saMkhaguNA / tatto saMkhaguNUNA apuNNakAlammi suddhasalA // 267 // tatra sarvAH zuddhazalAkAH sopakramakAlatastu sNkhygunnaaH| tataH saMkhyaguNonA apUrNakAle shuddhshlaakaaH|| taddazahasravarSamAtrasthitiyoLallA paryAptAparyApta kAladvayasaMbaMdhigaLappa zuddhazalAkAH zuddhopa10 kramakAlazalAkagaLu AvalyasaMkhyAta bhAgamAtramappa sopakramakAlamaM noDalu saMkhyAtaguNitaMgaLu 211 mavaM noDalu aparyAptakAlazuddhopakramazalAkaMgaLu saMkhyAtaguNahInaMgaLappu 21- va te doDe illi trairAzikaMgaLu mADalpaDuvuvade te doDe sopakramAnupakramakAladvayayutiginitu kAlakkoMdu zalAkayA - dvau bhaMgau bhavataH / tatra utpattiH-upakramaH tatsahitaH kAlaH sopakramakAlaH nirantarotpattikAlaH ityarthaH / tatpramANaM AvalyasaMkhyAtakabhAgamAtraM bhavati / anupakramakAla:-utpattirahitaH kAlaH, sa ca saMkhyAtAvalipramito 15 bhavati / dvAdazamuhUrtamAtraH utkarSeNa utpattyabhAvakAlaH ityarthaH / kramazaH-yathAkrama, vaneSu bhavAH vAnAH-vyantarAH ityarthaH / vAne ityekavacanaM sAmAnyApekSayA kRtam // 266 // tatra dazasahasravarSamAtrajaghanyasthitI sarvAH paryAptAparyAptakAladvayasambandhinyaH zuddhazalAkAH zuddhopakramakAlazalAkAH AvalyasaMkhyAtekabhAgamAtrAt sopakramakAlAt saMkhyA |gunnitaa bhavanti 2 1 / etAmyaH a aparyAptakAlazuddhopakramazalAkAH saMkhyAtaguNahInA bhavanti / 2 / 1 tadyathA sopakramAnupakamakAladvayasya yadyekA 20 jaghanya sthitivAle vyantara devoMkI sthitike sopakramakAla aura anupakramakAla isa prakAra do bhAga haiN| upakramakA artha hai utpatti / ataH utpatti sahita kAlako sopakrama kAla kahate haiM, usakA artha hai nirantara utpattikAla / usakA pramANa AvalikA asaMkhyAtavA~ bhAgamAtra hai| utpattirahita kAlako anupakrama kAla kahate haiM , usakA pramANa saMkhyAta AvalI hai| arthAt utpattike abhAvakA kAla utkRSTa bAraha muhUrta mAtra hai| isakA yaha abhiprAya hai ki yadi 25 vyantara devoMmeM nirantara vyantara deva janma lete raheM, to AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra kAla taka lete rahate haiN| aura yadi koI bhI vyantara deva nahIM utpanna hotA, to adhikase adhika bAraha muhUrta taka utpanna nahIM hotA // 266 / / usa dasa hajAra varSa pramANa jaghanya sthitimeM saba paryApta aura aparyAptakAla sambandhI zuddha zalAkA arthAt zuddha upakramakAla sambandhI zalAkA AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra 30 sopakrama kAlase saMkhyAta guNita hotI haiM / inase aparyAptakAla sambandhI zuddha upakrama zalAkA Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 457 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA galu dazavarSasahasrakAlasthitiyoLenitu zalAkagaLappurvedu pra21 ph| sh1|i| varSa 10000 labdhaM mizrazalAkeMgaLu 2111 I bhAjyarAziyoLinitu RNamanikki 2 11 m bh hh doDidu 2 2 1 / 3 matamidanapatisi prakSiptaRNamaM kiMcintyUnaM mADidoDidu pr|sh 1 / pha a u 2 i|sh 11- labdhaM zuddhopakrama savvakAlamapatitamidu 2 1 1- idakkI kAlakke zuddhazalAkAjanitatvadidaM zuddhazalAkegaLe ditAcAryaridaM pellpttudu| mataM dazasahasra- 5 vardhapramitasarvakAladoLu zuddhopakramakAlamitu paDeyalpaDuttiralAgaLa paryAptakAlaminitaroLenita zraddhopakramakAlaM paDeyalupaDugumeditu trairAzikaM mADi prasa=211 ph211-4211|| zalAkA tadA dazasahasravarSakAlasthito kiyantyaH zalAkA bhaveyuriti bairAzikena pra 2 1 3, pha za 1, i varSa 10000 labdhamizrazalAkA 2111 bhavanti / atra bhAjyarAzau etAvadaNe 211 prakSipte evaM 21110 idamapavartya prakSiptaRNe kiMcidanite evaM 11- praza1 / pha u2| ish11-| labdhazuddhopakramasarvakAlo bhavati 211- / asya kAlasya zuddhazalAkAjanitatvena zuddhazalAkA ityAcAryeNa uktam / punarapi dazasahasravarSapramitasarvakAle zuddhopakramakAla etAvAn labhyate tadA aparyAptakAle etAvati kiyAn zuddhopakramakAlo labhyate iti rAzikaM kRtvA-pra sarva 2111 / pha 2 11- i211 labdhaM saMkhyAtaguNI hIna haiN| jo isa prakAra haiM / yadi sopakrama aura anupakrama donoM kAloMkI milakara eka zalAkA hotI hai,to dasa hajAra varSa pramANa sthitimeM kitanI zalAkAe~ hoNgii| isa prakAra trairAzika krnaa| so sopakrama aura anupakrama kAlako milAkara AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga adhika saMkhyAta AvalI pramANa to pramANa rAzi huI, phalarAzi eka zalAkA, icchArAzi dasa hajAra varSa / so phalarAzise icchArAziko guNA karake usameM pramANa rAzise bhAga denepara kucha kama saMkhyAta guNA saMkhyAta pramANa mizra zalAkA hotI hai| arthAt jaghanya sthiti meM itanI bAra upakrama aura anupakramakAla hotA hai| tathA pramANa rAzi zalAkA eka, phalarAzi AvalikA saMkhyAtavA~ bhAga upakramakAla, icchArAzi mizrazalAkA kucha kama saMkhyAtaguNA saMkhyAta / aisA karanepara jaghanya sthiti pramANa kAlameM zuddha upakrama zalAkA Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 go0 jIvakANDe labdhamaparyAptakAladoLu zuddhopakramakAlamidu 2 / 1 athavA pra kA 2 phaza 1 / i 211 labdhamaparyAptaparyAptakAladvayazuddhopakramazalAkegaLa 2 1 1 mattaM praza 1 / pha za 2 / 1 i 1 1 / labdhamaparyAptakAlazuddhopakramazalAkamidu 21 ubhayatra jaghanyajananAMtaramekasamayamanAyisi zuddhopakramazalAkegaLa sAdhisalpaTuveMdarivudu / anupakramakAlarahitamupakramakAlaM shuddhopkrmkaalmkkuN| __ tatsuddhasalAgAhidaNiyarAsimapuNNakAlaladdhAhi / __suddhasalAgAhiguNe veMtaraveguvvamissA hu // 268 // tacchuddhazalAkAhRtanijarAzimapUrNakAlalabdhAbhiH / zuddhazalAkAbhirguNe vyaMtaravaikriyikamizrAH khlu|| 1. aparyAptakAlasya zuddhopakramakAlo bhavati 21 / athavA--prakA 2 / phaza 1 / i2 11-labdhAH paryAptA a paryAptakAladvayazuddhopakramazalAkAH 11- praza 1 / pha 2 / iza 11-labdhaH sarvazuddhopakramakAlaH 2 11 a punarapi praza 1 pha 2 i 1 labdhaH aparyApta kAlazuddhopakra makAlaH 23 / ubhayatra jaghanyajananAntaramekasamaya a mAzritya zuddhopakramazalAkAH sAdhitA iti jJAtavyam / anupakramakAlarahitaH upakramakAlaH shuddhopkrmkaalH||267|| kAlakA parimANa kucha kama saMkhyAta guNA saMkhyAtase guNita AvalIkA asaMkhyAtavA~ bhAga 15 hotA hai / tathA pramANa rAzi jaghanya sthiti, phalarAzi zuddha upakrama zalAkA kAla, icchArAzi apryaaptkaal| aisA karanepara aparyAptakAla sambandhI zaddha upakrama zalAkAkA kAla saMkhyAtaguNA AvalIkA asaMkhyAtavA~ bhAgamAtra hotA hai| dUsare prakArase-pramANa rAzi eka zuddha upakrama zalAkAkA kAla, phala eka zalAkA, icchArAzi sarvazuddha upakrama kAla / aisA karanese paryApta-aparyApta sarvakAla sambandhI zuddha upakrama zalAkA kucha kama saMkhyAtaguNI saMkhyAta 20 jAnanA / tathA pramANa rAzi eka zalAkA, phalarAzi zuddha upakrama zalAkAkA kAla AvalIkA asaMkhyAtavA~ bhAga, icchArAzi saba zuddha zalAkA kucha kama saMkhyAta guNita saMkhyAta / aisA karanese labdha sarva jaghanyasthiti sambandhI zuddha upakrama kAla AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgako kucha kama saMkhyAta guNita saMkhyAtase guNA karanepara jitanA pramANa Aye, utanA hotA hai| tathA pramANarAzi eka zalAkA, phalarAzi eka zalAkAkA kAla AvalIkA asaMkhyAtavA~ bhAga, chArAzi apayoptakAla sambandhI zalAkA saMkhyAta / aisA karanese labdha aparyApta kAla sambandhI zaddha upakrama zalAkAkA kAla saMkhyAtagaNA AvalIkA asaMkhyAtavA~ bhAga mAtra hotA hai / ukta donoM prakArake kathanoMmeM utpattikA jaghanya antara eka samaya hai , usako lekara zuddha upakrama zalAkAe~ sAdhI haiM, aisA jaannaa| anupakrama kAlase rahita upakrama kAlako zuddha upakrama kAla jAnanA // 26 // 30 1. ba sAdhikA iti / Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 459 tatsarvakAlasaMbaMdhigaLappa zuddhopakramazalAkegaM 2 1 1 bhAgisalpaTTa nijarAziyappa vyaMtarajIvarAziyanaparyyAptakAla labdhazuddhopakramazalAkergALavaM guNisuttiralAvudoM va labdhaM tatpramANaM vyaMtaravaikriyikamizrakAyayogijIvarAziyakkuM khalu sphuTamAgariya lpaDuvudu / tahi sesadevarayamissajude savvamissave guvvaM / suraNiyakAyajogA veguvviyakAyajogA du || 269 // tasmin zeSadevanAraka mizrayute sarvamizravaimUvvaM / suranAraka kAyayogino vaikriyikakAyayogi nastu // tadvayaMtara vaikriyika mizrakAyayogijIvarAziyoLu zeSadevakkaMLappa bhAvanajyotiSkavaimAnikadevaLaM nAraka vaikriyikamizrakAyayogigaLaM kUDutiralAvudoM rAziyakkumA rAzi sarvvavaikriyikamizrakAya yogijIva rAziyakkuM zeSadevanArakaroLanupakramakAlakka 10 4 / = 4 / 65 = 81 / 10 1 tatsarvakAla sambandhizuddhopakramazalAkAbhiH 211 / bhakte nijarAzI vyantarajIvarAzI aparyAptakAla - labdhazuddhopakramazalAkAbhiH 2 1 guNite sati yallabdhaM tatpramANo vyantaravai kriyika mizra kAyayogijIvarAzirbhavati a a 2 1 a 0 65 = / 81 / 10 / 211 == 21 khalu sphuTam // 268 // = a 4 / 65 = 81 / 10 a tadvyantaravaikriyikamizrakAyayogijIvarAzI zeSedeveSu bhAvanajyotiSkavaimAnikadeveSu saptapRthvInArakavaikriyika mizrakAyayogiSu ca yuteSu yo rAziH saH sarvavaikriyikamizrakAyayogijIvarAzirbhavati / isa prakAra jaghanya sthiti pramANa sarvakAla sambandhI zuddha upakrama zalAkAkA parimANa kucha kama saMkhyAtaguNA saMkhyAtase guNita AvalIkA asaMkhyAtavA~ bhAga jo Upara kahA hai, usakA bhAga vyantara devoMke pUrva kahe parimANameM denese jo labdha Aye, use aparyAptakAla sambandhI zuddha upakrama zalAkAke pramANa saMkhyAtaguNA AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase guNA karanepara jo parimANa Ave, utanA vaikriyika mizrakAyayogake dhAraka vyantara devoMkA 20 pramANa jAnanA / vizeSArtha - pahale jo vyantara devoMkA parimANa kahA thA, usake saMkhyAtaveM bhAga vaikriyika mizrakAyayogake dhAraka vyantara deva hote haiM / saMkhyAta varSakI sthitivAle vyantara adhika janma lete haiM, isalie unhIM kI mukhyatAse yahA~ kathana kiyA hai || 268|| 15 usa vaikriyika mizrakAya yogI vyantara devoMke parimANameM zeSa deva bhavanavAsI, 25 jyotiSI, vaimAnikadeva tathA sAta pRthiviyoMke nArakI vaikriyika mizrakAya yogiyoMke pari 1. ba zeSabhAvana- / Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 go0 jIvakANDe bahutaravadidaM vaikriyikamizrayogipramANamalpameMditu tadrAzigaLu sAdhikaM mADalpaTuvu / devanArakakAyayogirAzidvayamaM kUDidoDAvudoMdu rAzipramANaM A rAziya pramANaM vaikriyikkaayyogiraashiykkuN| triyogirAziyolAvudoMdu kAyayogipramANaM pidepeLalpaTu 1 // 1360 daroLu 4 / 65 = 11 1701 tiryagmanuSyasaMbaMdhyaudArikAhAraka kAyayogisaMkhyAdvayahInamappa tadrAzipramAName vaikriyikakAyayogi 5 jovarAziyakkumeMbudathaM - 1 // 1360 = tu zabda mI vizeSamaM suucisuguN| 4 / 65 = 1 / 1701 AhArakAyajogA cauvaNNaM hoMti ekkasamayammi / AhAramissajogA sattAvIsA du ukkassA // 270 // aahaarkaayyogaashctuHpNcaashdbhvNtyeksmye| AhArakamizrayogAH saptaviMzatistUtkRSTAt // zeSadevanArakeSu anupakramakAlasya bahutvena vaikriyikamizrayogipramANaM ao 10 4 / 65 = / 81 / 10 / 2 11 alpamiti tadrAzayaH sAdhikAH kartavyAH / devanArakakAyayogirAzidvaye yute yo rAziH sa vaikriyikakAyayogi rAzirbhavati / triyogirAzau yatkAyayogirAzipramANaM prAgaktaM = 1 1360 / tanmadhyAttirya 4 / 65 / / 1701 gmanuSyasambandhyaudArikAhArakakAyayogisaMkhyAdvaye apanIte yAvadavaziSyate sa vaikriyikakAyayogijIvarAzi rityrthH| = 1 / 1360 = / tuzabdaH imaM vizeSa sUcayati // 269 / / 4 / 65 = 1 / 1701 15 mANako milAnepara jo rAzi ho,vaha sarvavaikriyika mizrakAyayogI jIvoMkI rAzi hotI hai| vyantara devoMke sivAya zeSa deva nArakiyoMkA anupakrama kAla bahuta hai, isalie unameM vaikriyika mizrayogiyoMkA pramANa alpa hai| ataH vaikriyika mizrayogake dhAraka vyantaradeva bahuta haiM,isalie unako sAdhika kara lenA caahie| kAyayogake dhArI devoM aura nArakiyoMke parimANako milAnese jo rAzi ho,utanA vaikriyika kAyayogake dhArI jIvoMkA pramANa hotA 20 hai| pUrva meM jo tIna yogavAle jIvoMke parimANameM kAyayogake dhArI jIvoMkA parimANa kahA thA, usameM-se tiryaMca aura manuSya sambandhI audArika tathA AhAraka kAyayogake dhAraka jIvoMkA parimANa ghaTAnepara jo zeSa rahe,utane vaikriyika kAyayogake dhAraka jIva jaannaa| gAthAmeM Agata 'tu' zabda isa vizeSa arthako sUcita karatA hai / / 269 / / Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 461 AhArakakAyayogigaLekasamayadoL yugapat ctuHpNcaashtprmitrppr| AhArakamizrakAyayogigaLekasamayadoLa yugapatsaptaviMzatipramitarapparu / ekasamaye tUtkRSTAta bI vizeSaNadvayaM pida peLalpaTTa gatyAdijIvasaMkhyegaLgaM vakSyamANajIvasaMkhyagaLgamuM saMbaMdhisalpaDuvudilli madhyadIpakatvadidaM peLalpaTudappuridaM / jaghanyasaMkhyApekSayidaM nAnAkAlApeyiMdamuM saMbhavisuva vizeSaM paramAgamadoLnoDalpaDuvudu / iMtu bhagavadarhatparamezvara cArucaraNAraviMdadvaMdvavaMdanAnaMditapuNyapuMjAyamAna zrImadrAyarAjagurubhUmaMDalAcAryyamahAvAdavAdIzvararAyavAdipitAmaha sakalavidvajjanacakravati zrImadabhayasUrisiddhAMtacakrattizrIpAdapaMkajarajoraMjitalalATapaTTe zrImatkezavaNNaviracitamappa gommaTasAra karNATakavRtti jIvatatvapradIpikamoLu jIvakAMDaviMzatiprarUpaNaMgaLoLnavamaM yogamArgaNAprarUpaNa mahAdhikAra bhaassitmaaytu| AhArakakAyayoginaH ekasamaye yugapaccatuSpaJcAzatpramitA bhavanti, AhArakamizrakAyayoginaH ekasamaye yugapatsaptaviMzatipramitA bhavanti / ekasamaye utkRSTAditi vizeSaNadvayaM tu prAguktagatyAdijIvasaMkhyAbhiH vakSyamANajIvasaMkhyAbhizca sambandhanIyaM / atra madhyadopakatvenoktatvAta / jaghanyasaMkhyApekSayA nAnAkAlApekSayA ca saMbhavan vizeSaH paramAgame draSTavyaH // 27 // ityAcAryazrInemicandraviracitAyAM gommaTasArAparanAmapaJcasaMgrahavRttau jIvatattvapradIpikAkhyAyAM jIvakANDe viMzatiprarUpaNAsu yogamArgaNAnAma navamo'dhikAraH / / 9 / / AhAraka kAyayogake dhAraka eka samayameM eka sAtha adhikase adhika cauvana hote haiM tathA AhAraka mizrakAyayogI eka samayameM eka sAtha adhikase adhika sattAIsa hote haiM / yahA~ gAthAmeM 'eka samayamhi' tathA 'ukkassaM' ye donoM vizeSaNa madhyadIpaka rUpase kahe haiN| ataH pUrva meM jo gati AdikI apekSA jIva saMkhyA kahI hai aura Age jo jIva saMkhyA kaheMge, 20 vaha saba utkRSTa rUpase eka samayameM jaannaa| arthAt utkRSTa rUpase eka samayameM ukta saMkhyA pramANa jIva hote haiM, isase kama ho sakate haiMkintu adhika nahIM ho sakate / jaghanya rUpase tathA aneka kAla sambandhI saMkhyA vizeSa paramAgamase jAnanA // 270 / / 25 / isa prakAra AcArya zrI nemicandra viracita gommaTasAra apara nAma paMcasaMgrahakI bhagavAn arhanta deva paramezvarake sundara caraNakamaloMkI vandanAse prApta puNyake paMjasvarUpa rAjaguru maNDalAcArya mahAvAdI zrI amayanandI siddhAnta cakravartIke caraNakamaloMkI dhUlise zomita lalATavAle zrI kezavavarNIke dvArA racita gommaTasAra karNATavRtti jIvatattva pradIpikAkI anusAriNI saMskRtaTIkA tathA usakI anusAriNI paM. ToDaramalaracita samyagjJAnacandrikA nAmaka bhASATIkAkI anusAriNI hindI bhASA TIkAmeM jIvakANDakI bIsa prarUpaNAoMmeM-se yoga prarUpaNA nAmaka navama mahA adhikAra sampUrNa huA // 9 // Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedamArgaNAdhikAraH // 10 // anaMtaraM vedamArgaNeyaM peLdapaM: purusicchisaMDhavedodayeNa purisitthisaMDhavo bhAve / NAmodayeNa davve pAeNa samA kahiM visamA // 271 // puruSastrISaMDhavedodayena puruSastrISaMDo bhAve / nAmodayena dravye prAyeNa samAH kvcidvissmaaH|| puruSastrISaMDanAmaMgaLappa mUruM vedaMgaLa cAritramohabhedanokaSAyaprakRtigaLudaviMda bhAve citpariNAmadoLa yathAsaMkhyAyadaM puruSa, strIyaM SaMDanu jIvanakku / nirmANanAmakarmodayayuktAMgopAMganAmakarmavizeSodadidaM / dravye pudgaladravyaparyAya vizeSadoLa puruSastrISaMDanumakkuM ataMdoDe puMvedodaryAdadaM strIyoLabhilASArUpamaithunasaMkrAMtanappa jIvaM bhAvapuruSane banakkaM / strIvedodayadidaM puruSAbhilASarUpamaithunasaMjJAkrAMtanappa jIvaM bhAvastrIya banappaM / napaMsakavedodadidamubhayAbhilASArUpamaithunasaMjJAkrAMtanappa jIvaMbhAvanapuMsakane banappaM / vedodadidaM nirmANanAmakarmodayayuktAMgopAMganAmakarmodayavadidaM zmazru kUrcaziznAdiliMgAMkitazarIramanaLajIvaM bhavaprathamasamayaM modalgoMDu tadbhavacaramasamayapayaMtaM dravyapuruSanakkaM / strIvedodadidaM nirmANa kalyANaiH paJcakrantiM SaTcatvAriMzatA guNaiH / zItalaM tIrthakartAraM vande zItalasUktikam // 10 // atha vedamArgaNAmAha puruSastrISaNDhAkhyatrivedAnAM cAritramohabhedanokaSAyaprakRtInAmudayena bhAve-citpariNAme yathAsaMkhyaM puruSaH strI SaSThazca jIvo bhavati / nirmANanAmakarmodayayuktAGgopAGganAmakarmavizeSodayena, dravye pudgaladravyaparyAyavizeSe puruSaH strI SaNDhazca bhavati / tadyathA-vedodayena striyAM abhilASarUpamaithunasaMjJAkrAnto jIvo bhAvapuruSo bhavati / 20 strIvedodayena puruSAbhilASarUpamaithunasaMjJAkrAnto jIvo bhAvastrI bhavati / napuMsakavedodayena ubhayAbhilASarUpamaithunasaMjJAkrAnto jIvo bhAvanapuMsakaM bhavati / vedodayena nirmANanAmakarmodayayuktAGgopAGganAmakarmodayavazena aba vedamArgaNAko kahate haiM cAritra mohanIyakA bheda nokaSAyakI puruSaveda, strIveda, napuMsakaveda nAmaka prakRtiyoMkA udaya honepara jIva bhAva arthAt citpariNAmameM puruSa, strI yA napuMsaka hotA hai| nirmANa 25 nAmakarmake udayase yukta aMgopAMganAmakarma vizeSake udayase dravya arthAt pudgaladravyakI paryAya vizeSa meM puruSa, strI aura napuMsaka hotA hai| vaha isa prakAra jAnanA-puruSavedake udayase strImeM abhilASArUpa maithunasaMjJAse AkrAnta jIva bhAvapuruSa hotA hai / strIvedake udayase puruSakI abhilASArUpa maithunasaMjJAse AkrAnta jIva bhAvastrI hotA hai / napuMsakavedake udayase strI aura puruSa donoMkI abhilASArUpa maithunase AkrAnta jIva bhAvanapuMsaka hotA hai| puruSavedake 3. 1. ba paJcabhiH yuktaM / Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA nAmakarmodayayuktAMgopAMganAmakamrmodaya dida nillamamukhastanayonyAdiliMgalakSitazarIramanuLLa jIvaM bhavaprathamasamayaM modagoMDu tadbhavacaramasamayapayryaMtaM dravyastrIye budakkaM / napuMsaka vedodaryAda vaM nirmANanAmakarmodayayuktAMgopAMganAmakarmmAdaryAdidaM ubharyAlagavyatiriktadeha manuLaM bhavaprathamasamayaM modagaDu tadbhavacaramasamayapayryaMtaM dravyanapuMsakajIvanakkuM / I dravyabhAvavedaMga prAyeNa pracuravRttiyidaM devanArakarochu bhogabhUmigaLoLu tiyyaMgmanuSyarellarolaM samaMgala dravyadidaM bhAvadidaM samavedodayaMgaLanuLLarapparu | kvacit karmmabhUmimAnuSatiryyaggatidvado viSamAH vizadRzaMgaLaparU / adeM teM doDe dravyadidaM puruSano bhAvapuruSa- bhAvastrIbhAvanapuMsakane hu~ / dravyastrIyoLu bhAvapuruSa, bhAvastrI, bhAvanapuMsakate DhuM, dravyanapuMsakanoLa bhAvapuruSa- bhAvastrInon bhAvanapuMsakaneMdu viSamatvaM dravyabhAvaMgaLaganiyamaM peLalpaTTudekeM dorDa dravyapuruSanappa kSapakakSa NyArUDhanivRttikaraNasavedabhAgapayryaMtaM vedatrayakke paramAgamadoLa : veyaM vedatA purusA je khavagaseDimArUDhA / sodayeNa vi tahA jhANuvajuttA ya sijjhati // 463 5 zmazra u kUca ziznAdiliGgAGkitazarIraviziSTo jIvo bhavaprathama samayamAdi kRtvA tadbhavacaramasamayaparyantaM dravyapuruSo 15 bhavati / strIvedodayena nirmANanAmakarmodayayuktAGgopAGganAmakarmodayena nirlobhamukhastanayonyAdiliGgalakSita - zarIrayukto jIvo bhavaprathamasamayamAdi kRtvA tadbhavacaramasamayaparyantaM dravyastrI bhavati / napuMsakavedodayena nirmANanAmakarmodaya yuktAGgopAGganAmakarmodayena ubhayaliGgavyatiriktadehAGkito bhavaprathamasamayamAdi kRtvA tadbhavacaramasamayaparyantaM dravyanapuMsakaM jIvo bhavati / ete dravyabhAvavedAH prAyeNa pracuravRttyA devanArakeSu bhogabhUmisarvatiryagmanuSyeSu ca samAH dravyabhAvAbhyAM samavedodayAGkitA bhavanti / kvacit karmabhUmimanuSyatiryaggatidvaye 20 viSamA:- visadRzA api bhavanti / tadyathA - dravyataH puruSe bhAvapuruSaH bhAvastrI bhAvanapuMsakaM / dravyastriyAM bhAvapuruSaH bhAvastrI bhAvanapuMsakaM / dravyanapuMsake bhAvapuruSaH bhAvastrI bhAvanapuMsakaM iti viSamatvaM dravyabhAvayoraniyamaH kathitaH / kutaH ? dravyapuruSasya kSapaka NyArUDhAnivRttikaraNa savedabhAgaparyantaM vedatrayasya paramAgame "sesodayeNa 10 25 udayase tathA nirmANanAmakarmake udayase yukta aMgopAMga nAmakarmake udadyavaza dAr3hI, mU~cha, zizna Adi cihnoMse aMkita zarIrase viziSTa jIva bhavake prathama samayase lekara usa bhavake antima samaya paryanta dravyapuruSa hotA hai / khIvedake udayase tathA nirmANanAmakarmake udayase yukta aMgopAMga nAmakarmake udayase romarahita mukha, stana, yoni Adi cihnoMse yukta zarIravAlA jIva bhava ke prathama samaya se lekara usa bhavake antima samaya paryanta dravyastrI hotA hai / napuMsakavedake udayase tathA nirmANanAmakarma ke udayase yukta aMgopAMga nAmakarmake udayase donoM liMgoM se bhinna zarIravAlA jIva bhavake prathama se lekara usa bhavake antima samaya paryanta dravyanapuMsaka 30 hotA hai| ye dravyaveda aura bhAvavada prAyaH arthAt adhika rUpase deva, nArakiyoM aura bhogabhUmike saba tiryaMcoM tathA manuSyoM meM sama hote haiM arthAt jo dravyaveda hotA hai vahI bhAvaveda hotA hai / kintu kvacit arthAt karmabhUmisambandhI tiyaMcagati aura manuSyagatimeM viSama arthAt asamAna hote haiM / jaise, dravyase puruSa bhAvase puruSa strI yA napuMsaka hotA hai / dravyase strI bhAvase puruSa strI yA napuMsaka hotA hai / dravyase napuMsaka bhAvase puruSa, strI yA napuMsaka hotA hai / isa 35 prakAra dravya aura bhAvakA aniyama viSama zabdase kahA hai / kyoMki kSapaka zreNIpara ArUr3ha Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 20 go0 jIvakANDe edi pratipAditadidaM saMbhavamapyurdAradaM / vedasudIraNA pariNAmasta ya havejja saMmoho / saMmoheNa Na jANadi jIvo hu guNaM va dosaM vA // 272 // vedasyodoraNayA pariNAmasya ca bhavetsaMmohaH / saMmohena na jAnAti jIvaH khalu guNaM vA 5 doSaM vA // vedasya cAritramohabhedamappa nokaSAyaprakRtiya apakvapAcana lakSaNo dIraNayidamuM svakAlapAkalakSaNodaryAdadamuM pariNAmasya citparyyAyakka saMmohaH rAgAvezarUpacittavikSepamakkuM | mardAraMdamA saMmohadi guNa me doSamaM meNu jIvaM bagayane ditidaradaM guNadoSavivekA bhAvalakSaNavedodaya kRtacittavikSepaprabhavamanatthaM toralpadudaTTu kAraNamAgi paramAgamabhAvanAbaladidaM jIvanadaM yathAvatsvarUpa10 saMvedidaM / Atmahitadeva [-tametad] vratamavazyamanuSThAtavya meM budu bhAvAtthaM / puruguNabhoge zete karoti loke puruguNaM kammaM / pUrUttamazca yasmAttasmAtsa varNitaH puruSaH // yasmAt kAraNAt Avudo du kAraNadidaM loke lokadoLa yo jIvaH AvanovaM jIvaM puruguNe 15 samyagjJAnAdyadhikaguNasamUhadoLa zete svAmitvadidaM pravattisuguM / purubhoge nareMdra nAgeMdra deveMdrAdyadhikabhogacayadoLu bhoktRtvadidaM pravattasuguM / puruguNavatkarmma dharmmArthakAmamokSalakSaNapuruSAtthaMsAdhanamappa puruguNabhogese karedi loyammi puruguNaM kammaM / puru uttamo ya jamhA tamhA so vaNNio puriso || 273 || vi tahA jhANuvattAya te du sijjhati / " iti pratipAditatvena saMbhavAt // 271 // vedasya cAritramohabhedanokaSAyaprakRteH apakvapAcanalakSaNodIraNayA svakAle pAkalakSaNodayena ca pariNAmasya citparyAyasya saMmohaH - rAgadveSarUpaH cittavikSepo bhavati / tena saMmohena guNaM vA doSaM vA jIvo na jAnAti / anena guNadoSavivekAbhAvalakSaNaH vedodayakRtacittavikSepaprabhavaH anartho darzitaH / tataH kAraNAt paramAgamabhAvanAbalena jovena yathAvatsvarUpasaMvedanAdinA AtmahitametadvratamavazyamanuSThAtavyamiti bhAvArthaH // 272 // yasmAt kAraNAt loke yo jIvaH puruguNe samyagjJAnAdhikaguNasamUhe zete - svAmitvena pravartate, purubhoge narendranAgendradevendrAdyadhikabhogacaye bhoktRtvena pravartate, puruguNaM karma dharmArthakAmamokSa lakSaNapuruSArthaM sAdhanarUpa jIvake anivRttikaraNake saveda bhAga paryanta tInoM vedoMkA astitva paramAgama meM kahA hai / yathA - 'zeSa vedoMke udayase bhI dhyAnameM magna jIva mukti prApta karate haiM' // 271 // 25 cAritramohanIyake bheda nokaSAyarUpa veda prakRtiko udIraNA yA udayase AtmAke pariNAmoMmeM sammoha arthAt rAgadveSarUpa cittavikSepa hotA hai| binA hI kAla Aye karmake phala deneko udIraNA kahate haiM, isIse isakA lakSaNa apakvapAcana kahA hai| aura kAla Anepara phala denA udaya hai / usa sammohake honese jIva guNa yA doSako nahIM jAnatA / isa kathanase yaha 30 dikhalAyA hai ki guNa aura doSakA viveka na hone rUpa anartha vedake udayase honevAle cita vikSepase hotA hai / isalie jIvako paramAgamakI bhAvanAke balase yathArtha svarUpa saMvedana Adi dvArA Atmahita ( brahmacaryavrata) ko avazya grahaNa karanA cAhie, yaha bhAvArtha hai // 272 // jisa kAraNa se loka meM jo jIva puruguNa arthAt samyagjJAna Adi guNasamUha meM 'zete' arthAt svAmIrUpase pravRtta hotA hai, purubhoga arthAt narendra, nAgendra, devendra Adi se bhI 35 adhika bhogoMkA bhoktA hotA hai, 'puruguNakarma' arthAt dharma, artha, kAma aura mokSa puruSArthakI Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jovatattvapradIpikA divyAnuSThAnamaM zete kara coti maalkuN| purau uttame parameSThipadezete tiSThati / pUruttamassan tisstthsiityrthH| tasmAt kAraNAta adu kAraNadidamA jIvaM puruSane ditu dravyabhAvaMgaLe raDarivaM saMpanna puruSaneMdI jIvaM varNitaH peLalpaDheM, dhAtugaLganekArthavAcakatvasaMbhavadidaM zoG svapne eMbI dhAtuviMge pravRti / karaNa / sthAna / lakSaNArthavizeSaMgaLumAcAnidaM peLalpaTuvu virodhisalpaDavu / pRSodarAditvadiMdamakSaraviparyAsamuM tAlavyakke SatvamuM puruSa eMditu So aMtakarmaNi thebI dhAturvigaM 5 mennriylpdduguN| chAdayadi sayaM dose, Nayado chAdadi paraM vi doseNa / chAdaNa sIlA jamhA tamhA sA vaNiyA itthI // 274 // chAdayati svayaM doSeNa nayatazchAdayati paramapi doSeNa chAdanazIlA yasmAttasmAtsA varNitA strii|| yasmAtkAraNAt AvudoMdu kAraNadida svayamAtmAnaM taMnanu doSaimmithyAdarzanAjJAnAsaMyamakrodha. mAnamAyAlobhaMgALadaM chAdayati saMvRNoti pordsuguN| yato nayataH AvudoMdu nadidaM mRdu bhASita snigdhavilokana anukUlavartanAdi kuzalavyApAraMgaliMda paramapi anyanappa puruSanumaM svavazaM mADi doSeNa hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahAdipAtadidaM chAdayati podisuguN| tasmAt kAraNAt adu kAraNadidaM chAdanazIlA dravyabhAvaMgaLidappa sA A aMgane strI iti varNitA, dravyabhAvaMLadaM strIya ditu 15 paramAgamadoLu pratipAdisalpaTTaLu / ettalAnuM tIrthakarajananyAdistrIyarugaLappa samyagdRSTigaLege yitu peLalpaTTa doSAbhAvamAdoDamavargaLge durlabhavadidaM sarvatra sulabhaprAcuyyaMvyavahArApeyidaM divyAnuSThAnaM zete-karoti ca / puruttame parameSThipade zete-tiSThati purUttamaH san tiSThati ityrthH| tasmAta kAraNAt sa dravyabhAvadvayasaMpannaH jIvaH puruSaH iti varNitaH / ghAtUnAmanekArthavAcakatvasaMbhavena zIG svapne ityetasya dhAtoH pravRttikaraNasthAnalakSaNArthavizeSAH AcAryeNa uktA na virudhyante / pRSodarAditvena akSara- 20 viparyAsazca tAlavyasya SatvaM puruSa iti / So'ntakarmaNi ityetasya dhAtorvA jJAtavyaH // 273 // __yasmAtkAraNAt svayamAtmAnaM doSaiH mithyAdarzanAjJAnAsaMyamakrodhamAnamAyAlobhaiH chAdayati saMvRNoti, nayataH mRdubhASitasnigdhavilokanAnukUlavartanAdikuzalavyApAraiH paramapi-anyapuruSamapi svavazaM kRtvA doSeNa hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahAdipAtakena chAdayati AvRNoti tasmAtkAraNAt chAdanazIlA dravyabhAvAmyAM sA aGganA strIti varNitA-paramAgame pratipAditA / yadyapi tIrthakarajananyAdInAM kAsAMcit samyagdRSTInAM etaduktadoSAbhAvaH, 25 sAdhanAdirUpa anuSThAna karatA hai, 'purUttama' arthAt parameSThIpadameM 'zete' arthAt virAjatA hai, tisa kAraNase vaha jIva dravya aura bhAvarUpase puruSa kahA jAtA hai| dhAtuoMke aneka artha hote haiN| isase 'zI svapne' isa dhAtukA AcAryane jo pravRtti karanA, ThaharanA Adi artha kahA hai, usameM koI virodha nahIM aataa| pRSodarAdimeM pATha honese akSaraviparyAsa tathA tAlavya zakArakA mUrdhanya SakAra honese paruSa zabda niSpanna huA hai, athavA 'So'ntakarmaNi' isa dhAtuse 30 puruSa zabda niSpanna huA jAnanA // 273 // jisa kAraNase svayaM apaneko mithyAdarzana, ajJAna, asaMyama, krodha, mAna, mAyA, lobharUpa doSoMse AcchAdita karatI hai, anya puruSoMko bhI komala vacana, kaTAkSa sahita avalokana, anukUla pravartana Adi kuzala vyApAroMse apane vazameM karake hiMsA, jhUTha, corI, 1. yadi strIsamyaM / 2. va bhAve'pi / 35 59 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 go0 jIvakANDe strIlakSaNaM yA stuNoti svayamanyaM ca doSairiti strI yeditu niruktipUrvakamAcAridaM peLalpaTuvu / vitthI va pumaM NauMsao ubhyliNgvdiritto| iTTAvaggisamANagaveyaNaguruo kalusacitto // 27 // naiva strI naiva pumAn napuMsaka ubhyliNgvytiriktH| iSTikApAkAgnisamAnaka vedanAgurukaH 5 klusscittH|| yo jIvaH AvanorvajIvaM naiva pUmAn parage peLalpaTu puruSalakSaNAbhAvadidaM puruSanumantu / naiva strI uktastrIlakSaNAbhAvadidaM strIyumantu / tataH adu kAraNadidaM ubhayaliMgavyatiriktaH zmazru stanAdi puMstrIdrayaliMgarahitanu iSTikApAkAgnisamAnatIvakAmavedanAgurukanuM kaluSacittaH sarvadA tadvadayidaM kalaMkitahRdayanumappa sa jIvaH A jIvanu napuMsakamiti napuMsakane ditu paramAgama10 voLu varNitaH peLalpaTTanu / strIpuruSAbhilASarUpatIvakAmavedanAlakSaNa bhAvanapuMsakavedamuMditAcAryyana taatprymriylpddugN| tiNakArisiTTapAgaggi-sarisa-pariNAmaveyaNummukkA / avagayavedA jIvA sayasaMbhavaNaMtavara sokkhA // 276 / / tRNakAroSeSTakApAkAgnisadRzapariNAmavedanonmuktAH apagatavedA jIvAH svakasaMbhavAnaMtavara15 saukhyaaH|| tathApi tAsAM durlabhatvena sarvatra sulabhaprAcuryavyavahArApekSayA strIlakSaNaM stRNAti svayamanyaM ca doSairiti strI niruktipUrvakamAcAryeNoktam // 274 // ___ yo jIvo naiva pumAn-pUrvoktapuruSalakSaNAbhAvAt puruSo na bhavati, naiva strI-uktastrIlakSaNAbhAvAt strI api na bhavati / tataH kAraNAt ubhayaliGgavyatiriktaH zmazru stanAdipuMstrIdravyaliGgarahitaH iSTikA20 pAkAgnisamAnatIvakAmavedanAgurukaH, kaluSacittaH sarvadA tadvedanayA kalaGkitahRdayaH sa jIvo napuMsakamiti paramAgame varNitaH kathitaH, tathApi strIpuruSAbhilASarUpatIvakAmavedanAlakSaNo bhAvanapuMsakavedo'stIti AcAryasya tAtparya jJAtavyam // 275 // abrahma, parigraha Adi pApoMse AcchAdita karatI hai, tisa kAraNase dravya aura bhAvase chAdanazIla honese paramAgamameM strI kahA hai| yadyapi tIrthakarakI mAtA Adi kinhIM samyagdRSTi 25 triyoMmeM ina doSoMkA abhAva hotA hai, tathApi unake durlabha honese tathA sarvatra ukta doSoMse '. yukta striyoMke sulabha honese Adhikya vyavahArakI apekSA strIkA ukta lakSaNa nirukti pUrvaka kahA hai / / 2-14|| jo jIva pUrvokta puruSa lakSaNoMkA abhAva honese puruSa nahIM hai aura ukta strI lakSaNoMkA abhAva honese strI bhI nahIM hai, tisa kAraNase dAr3hI, ma~cha aura stana Adi puruSa aura strIke vihnoMse rahita, iMTa pakAneke pajAvekI Agake samAna tItra kAmavedanAse pIr3ita honese kaluSita citta usa jIvako paramAgamameM napuMsaka kahA hai| usa jIvake strI aura puruSakI abhilASArUpa tIvra kAmavedanA lakSaNavAlA bhAva napuMsaka veda hotA hai aisA AcAryakA ! tAtparya jAnanA // 27 // Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 467 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA ___ tRNAgni / kArISAgni / iSTakApAkAgni sadRzastrIpuruSobhayAbhilASarUpajIva pariNAmaMgaLa tIvravedanaLiMdamAvudoMdu saMklezamA, saMklezadidamunmuktarumanivRttikaraNApagatadedabhAvaM modagAu yogicaramasamayapathyaMtaM bhAvadida guNasthAnAtItarappa siddhaparameSThigaLu dravyabhAvadidaM vedodayajanitakAmavedanonmuktaru moLaru, kiviziSTarete doDe svakasaMbhavAnaMtavarasaukhyAH zuddhajJAnadarzanopayoga lakSaNasvAtmotthAnaMtAnaMtamukhyasukhasaMpannarugaLu / ettalAnumapagatavedAnivRttikaraNAdigaLye vedodayajanitakAmavedanArUpa'saMklezAbhAvamAdoDaM guNasthAnAtItamuktAtmarugaLge svAtmotthasukhasadbhAvaM jJAnAdiguNasadbhAvameM taMte torulpttudu| paramArthavRttiyidaM mattamapagatavedarugaLgenivarga, jJAnopa yogasvAsthyalakSaNaparamAnaMdajIvasvabhAvamappuditu nizcayisalpaDuvuTu / anaMtaraM vedamArgayoLu jIvasaMkhyAprarUpaNAtthaM gAthApaMcakamaM peLdaparu / joisiyavANajoNiNitirikkhapurisA ya saNiNo jIvA / tatteupammalessA saMkhaguNUNA kameNede // 277 // jyotiSkavAnayonimattirmyakpuruSAzca saMjino jIvAH / tattejaHpadmalezyAH saMkhyaguNonAH krmennte|| tRNAgnikArISAgnISTikApAkAgnisadRzastrIpuruSobhayAbhilASarUpajIvapariNAmAnAM tIvravedanAbhiH yaH saMklezaH tenonmuktaH anivRttikaraNAdapagatavedabhAgAdArabhyAyogicaramasamayaparyantAH, bhAvena guNasthAnAtItasiddha- 15 parameSThinazca dravyabhAvAmyAM vedodayajanitakAmavedanonmuktAH santi / kiviziSTAH ? svakasaMbhavAnantavarasaukhyA:zuddhajJAnadarzanopayogalakSaNAtmotthAnantAnantamukhyasukhasaMpannAH / , yadyapi apagatavedAnivRttikaraNAdInAM vedodayajanitakAmavedanArUpasaMklezAbhAvaH tathApi guNasthAnAtItamuktAtmanAM svAtmotthasukhasadbhAvaH jnyaanaadigunnsdbhaavvddrshitH| paramArthavRttyA punaH apagatavedAnAmeSAmapi jJAnopayogasvAsthyalakSaNaparamAnando jIvastabhAvo'stIti nizcetavyam / / 276 / / aya vedamArgaNAyAM jIvasaMkhyAM gAthApaJca kena prarUpayati 20 puruSavedIkA pariNAma tRNakI Agake samAna hotA hai| strIvedIkA pariNAma kaMDekI Agake samAna hotA hai| aura napuMsaka vedIkA pariNAma pajAvekI Agake samAna hotA hai| ina tInoM hI agniyoMke samAna strI, puruSa aura strI-puruSakI abhilASA rUpa pariNAmoMkI tIvra vedanAse honevAle saMklezase rahita, bhAvavedakI apekSA anivRttikaraNake aveda bhAgase lekara ayogakevalI guNasthAnake antima samayaparyanta jIva tathA guNasthAna rahita siddha- 25 parameSThI dravyaveda aura bhAvavedake udayase honevAlI kAmavedanAse unmukta haiN| tathA ve zuddha jJAnopayoga aura darzanopayoga lakSaNavAlI AtmAse utpanna hue ananta sukhase sampanna hote haiM / yadyapi anivRttikaraNake aveda bhAgase hI vedake udayase honevAlI vedanArUpa saMklezakA abhAva hotA hai,tathApi guNasthAnAtIta muktAtmAoMke jJAnAdi guNake sadbhAvakI taraha Atmika sukhakA sadbhAva dikhalAyA hai| paramArthase to vedoMkA abhAvavAle guNasthAnavI jIvoMke bhI 30 jJAnopayoga tathA svAsthya lakSaNarUpa paramAnanda jIvasvabhAva rahatA hai| aisA nizcaya jAnanA // 276 // 1. ma pasvabhAvamA / Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 go. jovakANDe 5 jyotiSkarugaLa paNNadviguNapratarAMgulabhaktajagatpratarapramitarapparu 4 / 65= muMda vAnararuM tiyyaMcayonimatigaLappa dravyastrIyaruM / tirygdrvypurussruN| tiryaksaMjJipaMceMdriyaMgaLu / tatti yaMkAMceMdriyasaMjJitejolezyA jiivNglu| saMjipaMceMdriyapadmalezyAjIvaMgaLaM kramadidaM jyotiSkarAziyattaNidaM padmalezyAjIvapayaMtamAda jIvaMgaLu saMkhyAtaguNahI naMgaLe ditu jnyaatvymkkuN| vyaMtararu 4 // 65 = 1 tiyyaMcayonimatigaLu 4 / 65=11 tiyyaMcapuruSaru 4 / 65 = 1 11 tiryaksaMjJipaMceMdriyaMgaLu / 65=1 111 tiryaksaMjipaMceMdriyaM tejolezyAjIvaMgaLu / 65 = 1 1 1 11 tiryakpaMceMdriyasaMjJipadmalezyAjIvaMgaLu 4 // 65=111111 igipurise battIsaM devI tajjoga bhajidadevoghe / sagaguNagAreNa gaNe purisA mahilA ya devesu // 278 / / ekapuruSe dvAtriMzaddevyastadyogabhAjitadevaughe / svakaguNakAreNa guNe puruSAH mahilAzca devessu|| devagatiyoloz2apuruSaMgadeviyarugaLu muuvttiivru|orovggeN sarvajaghanyadidaMdvAtriMzat dvaatriNsht| deviyarugaLe budatthaM / ettalAnumiMdrAdigaLga saMkhyAtaguNitadeviyarugaLapparAdoDamavargaLgalpavadidaM / jyotiSkAH paNadviguNitapratarAGgulabhaktajagatpratarapramitAH santi, - etebhyo'gre vAnAH vane %3D 15 bhavAH-vAnAH vyantarA ityarthaH, yonimattiryaJcaH tiryagdravyastriya ityarthaH, tiryagdravyapuruSAH tiryaksaMjJipaJcendriyAH tiryaksaMjJipaJcendriyatejolezyA jIvAH tiryasaMjJipaJcendriyapadmalezyA jIvAzcetyete SaDrAzayaH krameNa saMkhyAtaguNahInAH santIti jJAtavyam / vyantarAH = tiryagyonimatyaH - tiryk4| 65 =2 4 / 65 / puruSAH = tiryakasaMjJipaJcendriyAH = tiryksNjnyipnycendriyte4| 65 111 4 / 65 1111 jolezyA jIvAH = tiryakasaMjJipaJcendriyapadmalezyA jIvAH - // 277 // 4 / 65 -11111 4 / 65 =111111 devagatau ekasmin puruSa deve taddevyo dvAtriMzat sarvajaghanyena ekaikasya puruSasya dvAtriMzat dvAtriMzat / Age vedamArgaNAmeM pA~ca gAthAoMse jIva saMkhyA kahate haiM jyotiSIdeva paiMsaTha hajAra pA~ca sau chattIsase guNita pratarAMgulakA bhAga jagatpratarameM denese jitanA parimANa Ave, utane haiN| inase saMkhyAtaguNe hIna vyantara haiN| vyantaroMse saMkhyAtaguNe hIna yonimatI tiryaca arthAt tithaMca dravyastrI haiN| unase saMkhyAtaguNe hIna dravya puruSavedI tiryaca haiN| unase saMkhyAtaguNe hIna saMjJI paMcendriya tithaMca haiN| unase saMkhyAtaguNe ' hIna pItalezyAvAle saMjJI paMcendriya tiryaca hai| unase saMkhyAtaguNe hIna padmalezyAvAle saMjJI paMcendriya tithaMca haiM / isa prakAra ye chaha rAziyA~ kramase saMkhyAtaguNA hIna jAnanA / / 277 / devagatimeM eka puruSadevakI sabase kama battIsa-battIsa deviyA~ hotI haiN| yadyapi indrAdikoMke usase saMkhyAtaguNita deviyA~ hotI haiM,tathApi indrAdikI saMkhyA alpa hai, tathA prakI3. 1. ba "devagatI ekapuruSasya devyaH sarvajaghanyena dvAtriMzat bhvnti"| Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 469 prakIrNakAdigaLage asaMkhyeyaguNitatvadidaM bahutvame ditiMdrAdidevyAdhikyakkavivakSe mADalpaTTudA devadeviyara saMkhyAyogaM trayastrazanmAtramakku 33 mI bhAgahAdidaM devaughamappa devasAmAnyarAziyaM bhAgisi tadekabhAgamaM puruSaru guNakAramoM daridaM guNisuttiralu tallabdhamAtraM devavarkaloLu puruSarugappara / dvAtriMzatpramita guNakAdidaM guNisuttiralu tallabdhamAtraM devakarkaLagaLoLu deviyarugaLappara / L dRSTi / devapuMveda devastrIrugaLu deveha sAdireyA purisA devIhi sAhiyA itthI / hi vihINa savedo rAsI saMDhANa parimANaM // 279 // | = 11 4 / 65 = 133 devaiH sAtirekAH puruSAH devIbhiH sAdhikAH striyaH / tAbhyAM vihInaH savedo rAziH SaMDhAnAM parimANaM // tithyaM manuSya puruSa rAzidvaryAdidaM sAdhikamappa devapuruSarAziyadu sAmAnya puruSavedarAziyakkuM 10 manuSyatiryagyonimati rAzidvaryAdadaM sAdhikamappa devirAziyadu sAmAnyastrI rAzi bhavanti / = 1 / 1 yadyapi indrAdInAM tataH saMkhyAtaguNitA devyaH santi tathApi teSAM alpatvena prakIrNakAdInAM asaMkhyeyaguNitatvene bahutvaM, indrAdidevyAdhikyasya vivakSA na kRtA / tadekadevadvAtriMzadevInAM saMyogena trayastrizatA 33 devaughaM devasAmAnyarAzi bhaktvA tadekabhAgena ekarUpeNa puruSaguNakAreNa guNite yallabdhaM tAvanto devagatau puruSA B dvAtriMzatA guNite tu yallabdhaM tAvantyo devyo bhavanti / = =1 / 1 4 / 65 / 1 / 33 4 / 65 = / 1 / 33 / // 4 / 65 = / 1 / 33 jJAtavyaH ) || 278 // - 1 / 32 4 / 65 = 1 / 13 1 / 32 ( devadevIbhedamakRtvA sAmAnyApekSayA svakaguNakAreNeti uktaM tenAtra bhedo tiryagmanuSyapuruSa rAzibhyAM adhiko devapuruSarAziH sa sAmAnya puruSa rAzirbhavati == // // 1 / 1 / / 33 / 4 / 65 = 1 puruSavedI devoMkI rAzimeM puruSavedI tiryaMcoM aura puruSavedI manuSyoMkI rAzi milAnepara samasta puruSavedI jIvoMkA parimANa hotA hai| tathA deviyoMkI rAzi meM manuSya aura tiyaMca 2. ba Mtvena taddevyA N / 5 ka Adi jAtike deva unase asaMkhyAtaguNe honese bahuta haiM / isalie indrAdikI adhika deviyoMkI vivakSA yahA~ nahIM kI / ataH eka deva aura battIsa deviyoMkI saMkhyAko milAkara 20 taiMtIsa saMkhyA se sAmAnya devarAziko bhAga denepara jo eka bhAga Ave, usameM puruSakA guNakAra ekase guNA karanepara jo labdha ho, utane devagatimeM puruSa hote haiM / aura usa eka bhAgako battIsa se guNA karanepara jo labdha Ave, utanI deviyA~ hotI haiM || 278 || 15 25 Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 go0 jovakANDe pramANamakku = 1 32 mI sAmAnyapuruSastrIrAzidvadidaM hInamappa savedarAzi napuMsaka 4 / 65 = 133 vedigaLa primaannmkku| 13= mapagatavedAnivRttikaraNasUkSmasAMparAyopazAMtakaSAyakSINakaSAya sayogikevali ayogikevali sNkhyaavihiinsNsaariraashiydusvedraashiykkuN| gabbhaNapuMitthisaNNI samucchaNasaNNipuNNagA idarA / kurujA asaNNigabbhaja NauMitthIvANajoisiyA // 280 / thovA tisu saMkhaguNA tatto Avali asaMkhabhAgaguNA / pallAsaMkhejjaguNA tatto savvattha saMkhaguNA // 281 // yugalaM / grbhj| npuNsk| puMstrIsaMjJinaH saMmUrcchana saMjJipUrNakAH itarAH / kurujAH asaMjJigarbhajaH napuMsakapuMstriyaH vaanjyotissikaaH| stokAstriSu saMkhyaguNAH tata aavlysNkhybhaaggunnaaH| 10 palyAsaMkhyeyaguNAH tataH sarvatra sNkhygunnaaH|| saMjJipaMceMdriyagarbhajanapuMsakavedigaLaM saMjJipaMceMdriyagarbhajavedigaLaM saMjipaMceMdriyagarbhajastrIvedigaLaM saMmUcchimasaMjJipaMceMdriyaparyAptakaruM saMmUcchimasaMjJipaMceMdriyAparyAptakaru mI sthAnadvayadoLu napuMsakavedigaLeyappara / bhogabhUmijarumavalaM garbhajasaMjJipaMceMdriyaparyApnapuMstrIvedigaLeyapparu / asaMjipaMceMdriyagarbhajanapuMsakavedigaLmasaMjipaMceMdriyagarbhajapuvedigaLumasaMjipaMceMdriyagarbhajastrIvedigaLaM 15 vyaMtaradevarkaLaM jyotiSkarame ditekAdazajIvarAzigaLuktakamadidaM mege mega rcislpdduvvu| aMtu manuSyatiryastrIrAzibhyAmadhiko devIrAziH sa sAmAnyastrIrAzirbhavati = 1 / 32 etatpuruSa 4 / 65%233 / strorAzidvayavihInasavedarAzinapuMsakavedarAzirbhavati 13 = savedarAzistu avedAnivRttikaraNAdyayogakevalyantAnAM saMkhyayA hInasaMsArarAziH 13- // 279 / / saMjJipaJcendriyagarbhajanapuMsakavedinaH, saMjJipaJcendriyagarbhajavedinaH, saMjJipaJcendriyagarbhajastrIvedinaH, 20 sammUchimasaMjJipaJcendriyaparyAptAH, sammUrchimasaMjJipaJcendriyAparyAptAH, asmin sthAnadvaye napuMsakavedina eva / kurujA bhogabhUmijAH te ca garbhajasaMjJipaJcendriyaparyAptAH strIvedina eva / asaMjJipaJcendriyagarbhajanapuMsakavedinaH, striyoMkI rAzi milAnepara saba strIvedI jIvoMkA parimANa hotA hai| saveda jIvoMkI rAzimeM ukta puruSavediyoM aura strIvediyoMkI rAzi ghaTAnepara napuMsakavedI jIvoMkI rAzi hotI hai / tathA saba saMsArI jIvoMkI rAzimeM anivRttikaraNake aveda bhAgase lekara ayogikevalI 25 paryanta jIvoMkI saMkhyA ghaTAnepara saveda jIvoMkA parimANa hotA hai / / 279 // saMjJI paMcendriya garbhaja napuMsakavedI, saMjJI paMcendriya garbhaja puruSavedI, saMjJI paMcendriya garbhaja strIvedI, sammacchena saMjJI paMcendriya paryApta napuMsakavedI, sammUrchana saMjJI paMcendriya aparyApta napuMsakavedI, bhogabhUmiyA garbhaja saMjJI paMcendriya paryApta puruSavedI tathA strIvedI, asaMjJI paMcendriya garbhaja napuMsakavedI, asaMjJI paMcendriya garbhaja puruSavedI, asaMjJI paMcendriya 3. garbhaja strIvedI, vyantaradeva, jyotiSIdeva ye gyAraha jIva rAziyA~ ukta kramase Upara-Upara Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 471 sthApisida sarvAdhastanarAzi sarvataH stokamakkumaSTavArasaMkhyAtarUpurgALavaM AvalyasaMkhyAtabhAdivaM palyAsaMkhyAtabhAdiMdamuM paNNadviguNapratarAMgulaMgaliMdamuM jagatprataramaM bhAgisuttiralumAvudoMdu labdhaM tatpramAName budatthaM prathama 4 / 65 = 1 1 1 1 1 58 // 111 dvitIyaH aa 4 / 65 = 1 1 1 1 15 8 / 11 tRtIyarAzi 4 / 65 = 1 1 1 1 1 58 / 1 a a aa caturtha / 65 = 1 1 1 1 1 58 paMcama 4 / 65 = 1 1 1 11 pa SaSTha 5 aa 4 / 65 = 1 1 112 navama / 65 = 11 saptama 165 = 1 1 1 1 aSTama dazama 4 / 65 =3 ekAdaza / 65=111 465 = dvitIyAdi asaMjJipaJcendriyagarbhajavedinaH asaMjJipaJcendriyagarbhajastrIvedinaH vyantaradevAH jyotiSkAzca ityekAdaza jIvarAzayaH uktakrameNa uparyupari racayitavyAH / tatra sarvAdhastanarAziH sarvataH stokaH aSTavArasaMkhyAtarUpaiH AvalyasaMkhyeyabhAgena palyAsaMkhyeyabhAgena paNNaTThiguNita laizca jagatpratare bhakta yallabdhaM tatpramANaM bhavati / 10 4 / 65 = 1 1 1 1 1 pa 8 1 1 1 / tataH upari triSu sthAneSu dvitIya-4 / 65 = 11111 pa 8 11 aa da tatIya-4 / 65 =11111181 cturth-4| 651111118 rAzayaH saMkhyAtagaNitakramA aa aa bhavanti / tate upari sthitaH paJcamarAziH AvalyasaMkhyeyabhAgaguNitaH 4 / 65 = 1 1 1 1 2 pa ase upari sthitaH SaSTharAziH palyAsaMkhyeyabhAgaguNitaH-4 / 65 = 1 1 1 1 1 ata: upari sthAneSu sarveSu 3D saptama-4 / 65 =1111 aSTama-4 / 65 =111 navama-4 / 65 -11 dazama 4 / 65 -1 5 sthApita karanI caahie| inameM se sabase nIcekI rAzi sainI paMcendriya garbhaja napuMsakavedI sabase kama haiM arthAt ATha bAra saMkhyAta, AvalIkA asaMkhyAtavA~ bhAga, palyakA asaMkhyAtavAM bhAga aura paiMsaTha hajAra pA~ca sau chattIsa pratarAMgulakA bhAga jagatpratarameM denese jo labdha Aye, utanA parimANa hotA hai| usake Upara saMjJI paMcendriya garbhaja puruSavedIse lekara tIna sthAnoMkA parimANa kramase saMkhyAtagaNA hotA hai| caturthase Upara paMcama rAzi sammUcchena saMjJI paMcendriya .. aparyApta napuMsakavedI AvalIke asaMkhyAtaveM bhAga guNita haiN| paMcama rAzise chaThI rAzi palyake 1. baNa ityartha....tataH dvitIya / 2. va tataH paMdeg / 3. ba ataHSaSTha / 4. ba ataH saptama / Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 go0 jIvakANDe tristhAnadoLu saMkhyAtaguNaM crmraashyaavlysNkhyaataikbhaaggunnmkkuN| SaSTharAzipalyAsaMkhyAta bhAgaguNamakkuM saptamAdirAzigaLu sarvatra saMkhyAtaguNakramaMgaLu / iMtu bhagavadarhatparamezvara cArucaraNAravidadvaMdvavaMdanAnaMdita puNyapuMjAyamAna zrImadrAyarAjaguru, lalATapaTTe zrImatkezavaNNa viracitamappa gommaTasArakarNATakavRtti jIvatatvapradIpikayoLu jIvakAMDa5 viMzatiprarUpaNaMgaLoLu dazamaM vedamArgaNAprarUpaNAdhikAraM lapitamAratuM // ekAdaza-4 / 65 = rAzayaH paJcApi saMkhyAtaguNitakramA bhavanti // 289-281 // iti zrInemicandraviracitAyAM gommaTasArAparanAmapaJcasaMgrahavRttau jIva-jIvatattvapradIpikAkhyAyAM jIvakANDe vizatiprarUpaNAsa vedamArgaNAprarUpaNo nAma dazamo'dhikAraH // 10 // asaMkhyAtaveM bhAga guNita hai / isa chaThI rAzise Upara arthAt asaMjJI paMcendriya garbhaja napuMsakavedIse lekara jyotiSIdeva paryanta sAtavIM, AThavIM, navamI, dasavIM aura gyArahavIM rAzi kramase saMkhyAtagaNI hotI haiM / / 280-281 / / 15 isa prakAra AcArya nemicandra viracita gommaTasAra apara nAma paMdhasaMgrahakI bhagavAn ahaMnta deva paramezvarake sundara caraNakamaloMkI vandanAse prApta puNyake paMjasvarUpa rAjaguru maNDalAcArya mahAvAdI zrI abhayanandI siddhAnta cakravartIke caraNakamaloMko dhUlise zomita lalATavAle zrI kezavavarNIke dvArA racita gommaTasAra karNATavRtti jIvatatva pradIpikAkI anusAriNI saMskRtaTIkA tathA usakI anusAriNI paM. ToDaramalaracita samyagjJAnacandrikA nAmaka bhASATIkAkI anusAriNI hindI bhASA TIkAmeM jIvakANDakI bIsa prarUpaNAoMmeM-se vedamArgaNA prarUpaNA nAmaka dasavA~ mahA adhikAra sampUrNa huA // 10 // 1. badaza sN| Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAyamArgaNAdhikAraH ||11|| anaMtaraM kaSAyamArgaNeyaM pedaparu / suhadukkha subahu sassaM kamma khettaM kasedi jIvassa / saMsAradUrameraM teNa kasAotti NaM beMti // 282 // sukhaduHkhasubahusasyaM karmakSetraM kRSati jIvasya / saMsAradUramarthyAdaM tena kaSAya itImaM bruvaMti // ParagraAraNadidaM jIvasya saMsArijIvana karmakSetraM jJAnAvaraNAdi mUlottaraprakRtibhedabhinnazubhAzubhakarmmarUpakSetramaM sasyAdhikaraNabhUtalamaM kRSati vilikhati vilekhisugumadu kAraNadidaM kaSAya iti kaSAyameM ditu imaM kaSAyapariNAmaM I kaSAyapariNAmamaM kaSAya iti kaSAyameditu bruvaMti zrIvarddhamAnabhaTTArakiyarappa gautamagaNadharadevAdigaLu pevaru / adu kAraNadidaM kaSAyaprAbhUtAdiyoLa gaNadhara sUtrAnusArAdadaM yathoktamaM kaSAyasvarUpa saMkhyAzakyavasthAphalAdikamanAna haMge pelvene ditu svaruciviracitatvaM pariharisalpaTTuDu / ki viziSTaM karmakSetraM sukhaduHkhasubahu sasyaM iMdriyaviSayasaMbaMdhasamudbhavaharSa zArIramAnasaparitAparUpaMgaLappa subahUni bahuprakArANi sasyAni dhAnyAni yasmin bhavaMti tat sukhaduHkhasubahusasyaM / zreyomArgasya netAraM zreyo'nekAntazAsanam / zreyAMsaM tIrthakartAraM zrayase saMstavImyaham // 11 // atha kaSAyamArgaNAmAha yena kAraNena jIvasya - saMsAriNaH karmakSetraM jJAnAvaraNAdimUlottarottara prakRtibhedabhinna zubhAzubhakarmarUpakSetraM sasyAdhikaraNaM bhUtalaM kRSati vilikhate, tena kAraNena imaM krodhAdijIvapariNAmaM kaSAya iti bruvanti zrIvardhamAnabhaTTArakIyA gautama gaNadhara devAdayaH kathayanti tataH kAraNAt kaSAyaprAbhRtAdau gaNadharasUtrAnusAreNa yathoktaM kapAyasvarUpaM saMkhyAzaktyavasthAphalAdikaM tathaiva kathayiSyAmIti svaruciviracitatvaM parihRtam / kiMviziSTaM karmakSetraM ? sukhaduHkhasubahusasyaM sukhaduHkhAni indriyaviSayasaMbandhasamudbhavaharSazArIramAnasaparitAparUpANi subahUni 10 15 aba kaSAyamArgaNAko kahate haiM jisa kAraNa se saMsArI jIvake jJAnAvaraNa Adi mUla prakRti aura uttara prakRtike bheda se bhinna zubha-azubha karmarUpa kSetrako arthAt dhAna paidA hone kI bhUmiko yaha kRSati arthAt jotatI hai, isa kAraNase ina krodhAdirUpa jIva pariNAmako zrIvardhamAna bhaTTArakake gautama gaNadhara Adi deva kaSAya kahate haiM / ataH kaSAya prAbhRta AdimeM gaNadhararacita sUtra ke anusAra 25 jaisA kaSAyakA svarUpa, saMkhyA, zakti, phala Adi kahA hai, vaisA hI maiM kahU~gA / isa prakAra pranthakArane svaruci viracitapanekA parihAra kiyA hai| jaise khetameM bahuta prakArake dhAnya utpanna hote haiM, vaise hI karmarUpI kheta meM indriyoMke viSayake sambandhase utpanna honevAle harSa tathA zArIrika aura mAnasika santApa rUpa bahuta prakArake sukha-duHkha utpanna hote haiN| jaise kheta ke 60 20 Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 go0 jIvakANDe punarapi kathaMbhUtaM saMsAradUramAdaM anAdyanidhanadravyakSetrakAlabhAvabhavAnaMtaparivartanarUpasImAnubaddhameM budatthaM / illi mithyAdarzanAdijIvasaMklezapariNAmarUpabIjamaM prakRtisthityanubhAgapradezabhedakarmabaMdhalakSaNamappa kSetradoLu bitti krodhAdikaSAyameM bI jIvabhRtya mattaM kAlAdisAmagrilabdhisamutpanna sukhaduHkhalakSaNabahuvidhadhAnyaMgaLananAdyanidhanasaMsAradUrasImayanuvaneMtu suphalitaMgaLappurvate mele 5 mele kRSati eDavaraguvaditu kRSa vilekhane ye bI dhAtuvina vilekhanArthamaM koDu niruktipUrvakaM kaSAyazabdakka nirUpaNamAcAryanidaM mADalUpaTTudeM budu tAtparyyAtthaM / sammattadesasayalacarittajahakkhAda-caraNapariNAme / ghAdaMti vA kasAyA causola asaMkhalogamidA // 283 / / smyktvdeshsklcaaritrythaakhyaatcrnnprinnaamaan| naMtIti vA kaSAyAzcatuSSoDazA10 'sNkhylokmitaaH|| vA athavA samyaktvaM ttvaashrddhaanmN| dezacAritraM annuvrtmN| sakalacAritraM mahAvratamaM / yathAkhyAtacaraNaM yathAkhyAtacAritramanitappAtmavizuddhipariNAmaMgaLaM kaSaMti hiMsaMti naMtIti karisuvarveditu kaSAyAH kaSAyaMgaLe ditu nirvacanaM mADalpaTudade te doDe anaMtAnubaMdhikrodhamAnamAyA lobhakaSAyaMgalAtmana samyaktvapariNAmamaM karSati keDisuvavanaMtasaMsArakAraNatvAt mithyAtvamanaMta15 manaMtabhavasaMskArakAlaM vA'nubadhnati saMghaTayaMtIyatyanaMtAnubaMdhinaH eMditI niruktisAmarthyamuLLdaridaM / bahaprakArANi sasyAni dhAnyAni yasmin bhavanti tatsukhaduHkhasubahusasyam / punarapi kathaMbhUtaM? saMsAraduramaryAda anAdyanidhanadravyakSetrakAlabhavabhAvAnantaparivartanarUpasImAnubaddhamityarthaH / atra mithyAdarzanAdijIvasaMklezapariNAmarUpaM bIjaM prakRtisthityanubhAgapradezabhedakarmabandhalakSaNe kSetra uptvA krodhAdikaSAyanAmA jIvasya bhatyaH punarapi kAlAdisAmagrIlabdhisamutpannasukhaduHkhalakSaNabahuvidhadhAnyAni anAdyanidhanasaMsAradarasImAni yathA sUphalitAni bhavanti tathA uparyapari kRSati iti kRSi vilekhane ityasya dhAtovilekhanAthaM gahItvA niruktipUrvakaM kaSAyazabdasyArthanirUpaNama AcAryeNa kRtamiti tAtparyArthaH // 282 // vA-athavA samyaktvaM tattvArthazraddhAnaM, dezacAritra-aNuvrataM, sakalacAritraM-mahAvrataM, yathAkhyAtacaraNaM yathAkhyAtacAritraM evaMvidhAn AtmavizuddhipariNAmAn kaSanti hiMsanti ghnantIti kaSAyA iti nirvacanoyama / tadyathA-anantAnubandhikrodhamAnamAyAlobhakaSAyA AtmanaH samyaktvapariNAmaM kaSanti anantasaMsArakAraNatvAta 25 anantaM-mithyAtvaM, anantabhavasaMskArakAlaM vA anubadhnanti sughaTayantItyanantAnubandhina iti niruktisAmarthyAt / meDa hotI hai, vaise hI karmarUpI kheta anAdi anidhana paMca parAvartana rUpa sImAse anubaddha hai| yahA~ jIvake mithyAdarzanAdi saMkleza pariNAmarUpa bIjako prakRti, sthiti, anubhAga aura pradezabandharUpa karma kSetrameM bokara jIvakA krodhAdi kaSAya nAmaka naukara kAla Adi sAmagrIkI prAptise utpanna sukha-duHkha rUpa aneka prakArake dhAnya utpanna karatA hai| ata: 'kRSi vilekhane' 30 dhAtukA jotanA artha lekara AcAryane niruktipUrvaka 'kaSAya' zabdakA artha kahA hai| aisA tAtparyArtha jAnanA // 28 // __ athavA tattvArthazraddhAnarUpa samyaktva, aNuvratarUpa dezacAritra, mahAvratarUpa sakalacAritra aura yathAkhyAtacAritra rUpa AtmAke vizuddhi pariNAmoMko 'kaSati' arthAt ghAtate haiM isalie kaSAya kahate haiN| isakA spaSTIkaraNa-anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobhakaSAya 35 vAtmAke samyaktva pariNAmako ghAtatI hai, kyoMki ananta saMsArakA kAraNa honese ananta __ arthAt mithyAtva, yA anantabhavake saMskAra kAlako 'anubadhnanti' bA~dhatI hai, isalie use Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 475 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA apratyAkhyAnAvaraNaMgaLavumaNuvratapariNAmamaM kaSaMti keDisuvavapratyAkhyAnamaNuvrataM tadAvRNvaMti ghnaMtIti keDisuvarveditu niruktisiddhtvmppuridN| pratyAkhyAnAvaraNaMgaLavU sakalacAritramaM mahAvratapariNAmamaM kaSaMti keDisuvavavu pratyAkhyAnaM sakalasaMyamastamAvRNvanti naMtIti keDisuvarveditu niruktisiddhaMgaLappuridaM / saMjvalanaMgaLumavaM yathAkhyAtacAritrapariNAmamaM kaSaMti keDisuvavu / saM samIcInaM vizuddhaM saMyama yathAkhyAtacAritranAmadheyaM jvalaMti dahatIti saMjvalanAH eMditu nirukti- 5 . baladiMdamadarudayadoLaM sAmAyikAditarasaMyamAvirodhaM siddhamAyatu / iMtappa kaSAyaM sAmAnyadidaM modu 1 / vizeSavivakSayoLu anaMtAnubaMdhyapratyAkhyAnAvaraNa pratyAkhyAnAvaraNa saMjvalanabhedadi nAlkapvupu 4 // mattamA nAlkakkaM pratyeka krodhamAnamAyAlobhaMgaLe du SoDazabhedaMgaLappavu / 16 // adete doDe anaMtAnubaMdhikrodhamAnamAyAlobhaMgaLedumapratyAkhyAnAvaraNakrodhamAnamAyAlobhagaLe duM pratyAkhyAnAvaraNakrodhamAnamAyAlorbhagaLedu saMjvalanakrodhamAnamAyA- 10 lobhaMgaLe ditu / matta mellamudayasthAnavizeSApeyidaM asaMkhyAtalokapramitaMgaLappuveka doDe tatkAraNa cAritramohanIyottarottaraprakRtivikalpaMgaLamasaMkhyAtalokamAtravadidaM / apratyAkhyAnAvaraNAH aNuvratapariNAmaM kaSanti / apratyAkhyAnaM ISata pratyAkhyAnaM aNavataM AvRNvanti ghnantIti niruktisiddhatvAt / pratyAkhyAnAvaraNAH sakalacAritraM mahAvratapariNAmaM kaSanti / pratyAkhyAnaM-sakalasaMyama AvRNvanti ghnantIti niruktisiddhatvAt / saMjvalanAste yathAkhyAtacAritrapariNAmaM kaSanti, saM-samIcInaM, vizuddhaM 15 saMyama yathAkhyAtacAritranAmadheyaM jvalanti dahanti iti saMjvalanAH iti niruktibalena tadudaye satyapi sAmAyikAdItarasaMyamAvirodhaH siddhaH / evaMvidhaH kaSAyaH sAmAnyena ekaH, vizeSavivakSAyAM tu anantAnubandhyapratyAkhyAnAvaraNapratyAkhyAnAvaraNasaMjvalanabhedAccatvAraH / punaste catvAro'pi pratyeka krodhamAnamAyAlobhA iti SoDaza 16 / tadyathA-anantAnubandhikrodhamAnamAyAlobhAH apratyAkhyAnAvaraNakrodhamAnamAyAlobhAH pratyAkhyAnAvaraNakrodhamAnamAyAlobhAH saMjvalanakrodhamAnamAyAlobhAH iti / punaH sarve'pi udayasthAnavizeSApekSayA asaMkhyAta- 20 lokapramitA bhavanti / kUtaH ? tatkAraNacAritramohanIyottarottaraprakRtivikalpAnAM asaMkhyAtalokamAtratvAta aa // 283 // anantAnubandhI kahate haiN| isa niruktike balapara ukta kathana siddha hotA hai / apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya aNuvrata pariNAmoMko ghAtatI hai| apratyAkhyAna athot ISata pratyAkhyAna yAnI aNavrata ko AvRNvanti arthAt ghAtatI hai| isa niruktise siddha hotA hai| pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya 25 sakala cAritrarUpa mahAvrata pariNAmoMko ghAtatI hai| pratyAkhyAna arthAt sakala saMyamako 'AvRNvanti' arthAt ghAtatI hai, isa niruktise siddha hai / saMjvalana kaSAya yathAkhyAta cAritrarUpa pariNAmoMko ghAtatI hai| saM arthAt samIcIna vizuddha saMyama yathAkhyAta cAritrako 'jvalanti' jo jalAtI hai, vaha saMjvalana hai isa niruktike balase saMjvalana kaSAyake udayameM sAmAyika Adi anya saMyamoMke honemeM koI virodha nahIM hai, yaha siddha hotA hai| isa prakAra- 30 kI kaSAya sAmAnyase eka hai| vizeSa vivakSAmeM anantAnubandhI, apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa aura saMjvalanake bhedase cAra hai| punaH ve cAroM bhI pratyekake krodha, mAna mAyA, lobha bheda honese solaha haiM / yathA, anantAnubandhI krodha-mAna-mAyA-lobha, apratyAkhyAnAvaraNa krodha-mAna-mAyA-lobha, pratyAkhyAnAvaraNa krodha-mAna-mAyA-lobha aura saMjvalana krodha-mAna-mAyA-lobha / punaH sabhI kaSAya udayasthAna vizeSakI apekSA asaMkhyAta loka 35 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 go0 jIvakANDe silapuDhavibhedadhUlIjalarAisamANao have koho / NArayatiriyaNarAmaragaIsu uppAyao kamaso / / 284 / / zilApRthvIbhedadhUlojalarAjisamAno bhavetkrodhaH / nArakatiryagnarAmaragatiSUtpAdakaH krmshH|| zilAbheda pRthvIbheda dhUlorekhA jalarekhAsamAnautkRSTAnutkRSTA'jaghanyajaghanyazaktiviziSTamappa krodhakaSAyamadu nArakatiryagnarAmaragatigaLoLa kramazo yathAkramamutpAdisuguM jIvamanadeteMdoDe zilAbhedasamAnotkRSTazaktiviziSTakrodhakaSAyaM jIvarSa nArakagatiyoLapuTTisuguM / pRthvIbhedAnutkRSTazaktiviziSTakroghaM tiryaggatiyoLu jIvamaM puTTisuguM / dhUlIrekhA'jaghanyazaktiyuktakrodhaM jIvanaM manuSya gatiyoLu puTTisuguM / jalarekhAsamAnajaghanyazaktiyuktakrodhaM jIvanaM devgtiyolputtttisuguN| arivaM 10 tattacchaktiyuktakrodhakaSAyapariNatajIvaM tattadgatyutpattikAraNa tattadAyugatyAnupUTvinAmAdiprakRti gaLaM kaTuguma vudatthaM / illi rAjizabdaM rekhaarthvaaciykkuN| paMkti vaaciyltu| yetIgaLu zilAbhedAdigaLga ciratara cira zIghra zIghratara kAlaMgaLiMdamallade saMdhAnaM dhaTisadaMte utkRSTAdizaktiyukta krodhapariNAmajIvanumaMtappa kAlaMgaLallada kSamAlakSaNasaMdhAnArjanAgarne ditupamAnopameyaMgaLage sAdRzyaM saMbhavisuguma bidu tAtparyyAtthaM / zilAbhedapRthvIbhedadhUlIrekhAjalarekhAsamAnaH utkRSTAnutkRSTAjaghanyajaghanyazaktiviziSTakrodhakapAyaH sa nArakatiryagnarAmaragatiSu kramazo yathAkramaM utpAdayati jIvam / tadyathA-zilAbhedasamAnotkRSTazaktiviziSTakrodhakaSAyaH jIvaM narakagatAvutpAdayati / pRthvIbhedasamAnAnutkRSTazaktiviziSTaH krodhaH tiryaggatau jIvamutpAdayati / dhUlIrekhAsamAnAjaghanyazaktiyuktaH krodho jIvaM manuSyagatAvatpAdayati / jalarekhAsamAnajaghanyazaktiyuktaH krodhaH jIvaM devagatAvutpAdayati / tattacchaktiyuktakrodhakaSAyapariNato jIvaH tattadgatyutpattikAraNatattadAyurgatyAnuprAdiprakRtIbaMdhnAtItyarthaH / atra rAjizabdo rekhArthavAcI na tu pktivaacii| yathA zilAdibhedAnAM cirataracirazIghazIghratarakAlaivinA anusaMdhAnaM na ghaTate tathotkRSTAdizaktiyuktakrodhapariNato jIvo'pi tathAvidhakAlaivinA kSamAlakSaNasaMdhAnArho na syAta ityupamAnopameyayoH sAdRzyaM saMbhavatIti tAtparyArthaH / / 284 // 25 pramANa hai kyoMki usake kAraNa cAritra mohanIyake uttarottara prakRti bheda asaMkhyAta loka mAtra haiM / / 283 // zilAbheda, pRthvIbheda, dhUlIrekhA aura jalarekhAke samAna utkRSTa, anutkRSTa, ajaghanya aura jaghanya zaktise viziSTa krodha kaSAya jIvako kramase narakagati, tithaMcagati, manuSyagati . aura devagatimeM utpanna karAtI hai / spaSTIkaraNa isa prakAra hai-zilAbhedake samAna utkRSTa zaktise viziSTa krodha kaSAya jIvako narakagatimeM utpanna karAtI hai| pRthvIbhedake samAna anutkRSTa zaktise viziSTa krodha jIvako yiMcagatimeM utpanna karAtA hai| dhUlakI rekhAke samAna ajaghanya zaktise yukta krodha jIvako manuSyagatimeM utpanna karAtA hai| jalameM rekhAke samAna jaghanya zaktise yukta krodha jIvako devagatimeM utpanna karAtA hai| isakA abhiprAya yaha hai ki usa-usa zaktise yukta krodha kaSAyarUpa pariNamA jIva usa-usa gatimeM utpatti meM kAraNa usausa Ayu, gati, AnupUrvI Adi prakRtiyoMko bA~dhatA hai| yahA~ gAthA meM AyA 'rAji' zabdakA artha rekhA lenA cAhie, paMkti nhiiN| jaise zilA AdimeM par3I darAra aticirakAla, 3. 35 1. ba zilAbhedAdInAM / 2. baNAmajIvaH ta / Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA laTTha-kaTTha- vette yi meeNaNuharaMtao mANo / NArayatiriyaNarAmara gaIsu uppAyao kamaso || 285 // zailAsthikASThavetrAn nijabhedenAnuharan mAnaH / nArakatiryyagnarAmaragatiSUtpAdakaH kramazaH // zilAsthikASThavetrAn zailAsthikASThave gaLanu nijotkRSTAdizakti bhervAdadamanuharan upanIyamAnumAnakaSAyaM kramazaH kramadada nArakatiryyagnarAmaragatigaLoLa jIvanaM puTTi sugumade teM doDe zilAsa mAnotkRSTa zaktiyuktamAnakaSAyaM jIvanaM nArakagatiyo puTTisugumasthisamAnAnutkRSTazakti yuktamAnakaSAyaM jIvanaM tiryyaggatiyopuTTisuguM kASThasamAnAjaghanyazaktiyuktamAnakaSAyaM manuSyagatiyo jIvanaM puTTasuguM vetrasamAnajaghanyazaktiyuktamAnakaSAyaM jIvanaM devagatiyopuTTi sugume tIgaLu ciratarAdikAlaMgaLadamallade zilAsthikASThavetraMgaLa maNiisalbAravaMte utkRSTAdi zaktiyuktamAna - kaSAyapariNatajIvanumaMtappa kAlaMgaLadamallade mAnamanapaharisi vinayarUpamappa namanamaM mADalu 10 zaktanale diMtu sAdRzyasaMbhavamilleMdariyalpaDuguM / tattacchaktiyuktamAnakaSAyapariNatajIvaM tattadgatyutpattihetu tattadAyutyAnupUvvanAmAdikarmabaMdhaka nakkumaM bubidu tAtparyyAtthaM / 477 zailAsthikASThavetrAn nijotkRSTAdizaktibhedairanuharan upamIyamAno mAnakaSAyaH kramazaH krameNa nArakatiryagnarAmaragatiSu jIvamutsAdayati / tadyathA - zilAstambhasamAnotkRSTazaktiyuktamAnakaSAyo jIvaM nArakagatAvutpAdayati / asthisamAnAnutkRSTazaktiyuktamAnakaSAyo jIvaM tiryaggatAvutpAdayati / kASThasamAnAjaghanya zakti- 15 yuktamAnakaSAyo manuSyagatau jIvamutpAdayati / vetrasamAnajaghanyazaktiyuktamAnakaSAyo jIvaM devagatAvutpAdayati / yathA hi ciratarAdikAlairvinA zailAsthi kASThavetrAH nAmayituM na zakyante tathotkRSTAdizaktiryuktamAnapariNato jIvo'pi tathAvidhakArlevinA mAnaM parihRtya vinayarUpanamanaM kartuM na zaknotIti sAdRzyasaMbhavo'tra jJAtavyaH / tattacchaktiyuktamAnakaSAyapariNato jIvaH tattadgatyutpattihetutattadAyurgatyAnupUrvInAmAdikarma banAtIti tAtparyam // 285 // cirakAla, zIghra aura atizIghra kAloMke binA bharatI nahIM hai vaise hI utkRSTa Adi zaktise yukta krodharUpa pariNamA jIva bhI usa prakArake kAlake binA kSamA bhAva dhAraNake yogya nahIM hotA hai isa prakAra upamAna aura upameyameM samAnatA banatI hai ||284|| zaila, asthi, kASTha aura beMta ko apanI utkRSTa Adi zaktike bhedoMse upamA banAne - vAlI mAnakaSAya kramase jIvako narakagati, tiryaMcagati, manuSyagati aura devagatimeM utpanna 25 karAtI hai / usakA spaSTIkaraNa - patthara ke stambhake samAna utkRSTa zakti se yukta mAnakaSAya jIvako narakagati meM utpanna karAtI hai / asthike samAna anutkRSTa zaktise yukta mAnakaSAya jIvako tiyaMcagati meM utpanna karAtI hai / kASThake samAna ajaghanya zaktise yukta mAnakaSAya jIvako manuSyagati meM utpanna karAtI hai| beMtake samAna jaghanya zaktise yukta mAnakaSAya jIvako devagati meM utpanna karAtI hai| jaise ciratara Adi samayake binA patthara, haDDI, kATha 30 aura to namAnA zakya nahIM hai vaise hI utkRSTa Adi zaktise yukta mAnakaSAyarUpa pariNata jIva bhI usa prakArake kAloMke binA mAnako tyAgakara vinayarUpa namana karanemeM samartha nahIM hotA hai isa prakAra samAnatA jAnanA / isakA Azaya yaha hai ki usa usa zaktise yukta mAnakaSAyarUpa pariNata jIva usa usa gatimeM utpattike kAraNa usa usa gati, Ayu aura AnupUrvI nAmakarmakA bandha karatA hai ||285 || 20 35 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 go0 jIvakANDe veNuvamUlorabbhayasiMge gomuttae ya khoruppe / sarisI mAyA NArayatiriyaNarAmaragaIsu khivadi jiyaM / / 286 / / veNUpamUlorabhrakazRMgeNa gomUtreNa ca kSurapreNa / sadRzI mAyA narakatiryagnarAmaragatiSu kSipati jiivN|| veNUpamUlorabhrakazRMgagomUtrakSuraprasadRzotkRSTAdizaktiyuktamappa mAyA vaMcane yathAkramaM nArakatiryagnarAmaragatigaLoLa jIvananikkugumadate doDe veNUpamUlameM budu veNUpamUlagraMthiyakkuM adaroDane samAnotkRSTazaktiyuktamAyAkaSAyaM jIvanaM narakagatiyoLikkuguM / urabhraka budu meSamadarazRMgasadRzAnutkRSTazaktiyukta mAyAkaSAya jIvanaM ti-ggtiyolikkuguN| gomUtrasamAnAjaghanyazaktiyukta mAyAkaSAyaM jIvanaM manuSyagatiyoLikkuguM / kSuraprasamAnajaghanyazaktiyuktamAyAkaSAyaM jIvanaM devagatiyoLikkugume togaLu veNUpamUlAdigaLu ciratarAdikAladinallade taMtamma vakratayaM pariharisi RjutvamaneyduvaMte jIvanumutkRSTAdizaktiyuktamAyAkaSAyapariNatanumaMtappa kAlaMgALadamallade taMtamma vakratayaM pariharisi RjupariNAmiyAgarne ditu sAdRzyaM yuktamakkuM / tattadutkRSTAdizaktiyuktamAyAkaSAyapariNatajIvaM tatadgatikSepakAraNa tattadAyugatyAnupUvinAmAdikarmabaMdhakanakkumeM budu tAtparyyAtthaM / veNUpamUlorabhrakazRGgagomUtrakSuraprasadRzItkRSTAdizaktiyuktA mAyA-vaJcanA yathAkrama nArakatiryagnarAmaragatiSu jIvaM nikSipati / tadyathA-veNapamUlaM veNamalagranthiH tena samAnotkRSTazaktiyuktamAyAkaSAyo jIvaM narakagatau nikSipati / urabhrakaH-meSaH, tacchRGgasadRzAnutkRSTazaktiyuktamAyAkaSAyaH jIvaM tiryaggatI nikSipati / gomUtrasamAnAjaghanyazaktiyuktamAyAkaSAyo jIvaM manuSyagatau nikSipati kSuraprasamAnajaghanyazaktiyuktamAyAkaSAyo jIvaM devagatau nikSipati / yathA veNapamUlAdayaH ciratarAdikAlaM vinA svasvavakratAM parihRtya RjutvaM na prApnuvanti tathA jIvo'pi utkRSTAdizaktiyuktamAyAkaSAyapariNataH tathAvidhakAlaivinA svasvavakratAM parihatya RjupariNAmo na syAt iti sAdRzyaM yuktam / tattadutkRSTAdizaktiyuktamAyAkaSAyapariNatajIvaH tattadgatikSepakAraNaM tattadAyurgatyAnupUrvyAdikarma badhnAti / iti tAtparyArthaH // 286 // bA~sakI jar3a, mer3heke sIMga, gomUtra tathA khurapAke samAna utkRSTa Adi zaktise yukta mAyA jIvako yathAkrama narakagati, tithaMcagati, manuSyagati aura devagatimeM utpanna karAtI 25 hai / spaSTIkaraNa isa prakAra hai-bA~sakI jar3ake samAna utkRSTa zaktise yukta mAyA kaSAya jIvako narakagatimeM utpanna karAtI hai| mer3heke sIMgake samAna anutkRSTa zaktise yukta mAyA kaSAya jIvako tiyacagatimeM utpanna karAtI hai| gomUtrake samAna ajaghanya zaktise yukta mAyA kaSAya jIvako manuSyagatimeM utpanna karAtI hai| tathA khurapeke samAna jaghanya zaktise yukta mAyA kaSAya jIvako devagatimeM utpanna karAtI hai| jaise bA~sakI jar3a vagairaha ciratara Adi kAloMke binA apane-apane Ter3hepaneko chor3akara saralatAse sIdhepaneko prApta nahIM hote, vaise hI utkRSTa Adi zaktise yukta mAyA kaSAyarUpa pariNata jIva bhI usa prakArake kAloMke binA apanI vakratAko chor3akara sarala pariNAmI nahIM hotaa| isa prakAra samAnatA yogya hai| isakA Azaya yaha hai ki usa-usa utkRSTa Adi zaktise yukta mAyA kaSAya rUpa pariNata jIva usa-usa gatimeM le jAnemeM nimitta usa-usa Ayu, gati aura AnupUrvI Adi karmoMko 35 bA~dhatA hai // 286 / / Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 479 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA kimirAyacakkataNumalaharidarAeNa sarisao loho / NArayatirikkhamANusadevesuppAyao kamaso // 287 / / krimirAgacakratanumalaharidrArAgeNa sadRzo lobhaH / nArakatiryagmAnuSadeveSUtpAdakaH krmshH|| krimirAgacakramalatanumalaharidrArAgabaMdhasamAnotkRSTAdizaktiyuktalobhakaSAyaM viSayAbhilASarUpaM kramazaH yathAsaMkhyaM nArakatiryagmAnuSadevagatigaLoL jIvananutpAdisuguM puTTisugumadete doDe krimirAgadoDane kaMbalAdiraMjanadoDane samAnotkRSTazaktiyuktalobhakaSAyaM jIvanaM nArakagatiyolu puttttisuguN| cakramalaM rathAMgamalamadaroDane samAnAnutkRSTazaktiyuktalobhakaSAyaM jIvanaM tiryyaragatiyolu puTTisuguM / tanumalaM zarIramalaM bahirgatajallamalaM tabaMdhasadRzA'jaghanyazaktiyuktalobhakaSAyaM jIvanaM manuSyagatiyoLapuTTisuguM / haridrArAgamaMgavastrAdiraMjanadravyarAgamadara baMdhasadRzajaghanyazaktiyuktaM lobhakaSAyaM jIvanaM devagatimoLu puttttisuguN| krimirAgAdisadRzatattadutkRSTAdizakti yuktalobhapariNAma- 10 didaM jIvaM tattadanArakAdibhavotpattikAraNatattadAyurgatyAnupUvinAmAdikarmabaMdhakanakkuma buddha bhAvAtthaM / NArayatirikkhaNarasuragaIsu uppaNNapaDhamakAlammi / koho mAyA mANo lohudao aNiyamo vApi // 288 // nArakatiryagnarasuragatiSUtpannaprathamakAle / krodho mAyA mAno lobhodayo'niyamo vApi // 15 krimirAgacakramalatanumalaharidrArAgabandhasamAnotkRSTAdizaktiyukto lobhakaSAyo viSayA bhilASarUpaH kramazo-yathAsaMkhyaM nArakatiryagmAnuSadevagatiSu jIvamutpAdayati / tadyathA-krimirAgaNa kaMbalAdirajanena samAnotkRSTazaktiyuktalobhakaSAyo jIvaM nArakagatau utpAdayati / cakramala:-rathAGgamalaH, tena samAnAnutkRSTa yuktalobhakaSAyaH jIvaM tiryaggatau utpAdayati / tanumalaH zarIramalaH bahirgataH jallamallaH, tadvandhasadRzAjaghanyazaktiyuktalobhakaSAyo jIvaM manuSyagatAvutpAdayati / haridrArAgaH, aGgavastrAdiraJjanadravyarAgaH-tadvandhasadRzajaghanyazaktiyuktalobhakaSAyaH jIvaM devagatAvutpAdayati / krimirAgAdisadRzatattadutkRSTAdizaktiyuktalobhapariNAmena pariNato jIvaH tannArakAdibhavotpattikAraNatattadAyurgatyAnupUrvyAdikama badhnAtIti bhAvArthaH // 287 // kRmirAga, cakramala, zarIramala aura haldIke raMgake samAna utkRSTa Adi zaktise yukta viSayoMkI abhilASArUpa lobha kaSAya kramase jIvako narakagati, tithaMcagati, manuSyagati aura devagatimeM utpanna karAtI hai; jo isa prakAra hai-kRmirAga jisase kambala raMge jAte haiM, usake samAna utkRSTa zaktise yukta lobhakaSAya jIvako narakagatimeM utpanna karAtI hai| cakramala 25 arthAt rathake pahiyekI auMganake samAna anutkRSTa zaktise yukta lobhakaSAya jIvako tiyaMcagatimeM utpanna karAtI hai| zarIrake bAhya mailake samAna ajaghanya zaktise yukta lobha kaSAya jIvako manuSyagatimeM utpanna karAtI hai| haldI ke raMgake samAna jaghanya zaktise yukta lobha kaSAya jIvako devagatimeM utpanna karAtI hai| isakA bhAvArtha yaha hai ki kRmirAga Adike samAna usa-usa utkRSTa Adi zaktise yukta lobha pariNAmase pariNata jIva usa-usa nAraka 30 Adi bhavoMmeM utpattike kAraNa usa-usa Ayu, gati, AnupUrvI Adi kokA bandha karatA hai / / 287 / / Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 go0 jIvakANDe nArakatiryagnarasuragatigaLolu puTTiva jIvakke tadbhavaprathamakAladoLu prathamasamayadoLu yathAsaMkhyaMkrodhamAnamAyAlobhakaSAyaMgaLagudayamakkU meMbI niyamavacanaM kaSAyaprAbhUtadvitIyasiddhAMtavyAkhyAtagaLappa yativRSabhAcAryyarabhiprAyamanAzrayisi peLalpaTudu / ___ vA athavA mahAkarmaprakRtiprAbhRtaprathamasiddhAMtakartRgaLappa bhUtabalyAcAryyarabhiprAyadidama5 niyamamariyalpaDugaM / parage penda niyamamillade yathAsaMbhavaM kaSAyodayamakkuma budatya / api zabdaM samuccayArthamadukAraNadidamubhayasaMpradAyamamage saMzayAdirUDhameyakku mekatarAvadhAraNadoLu zaktirahitamappuridamI bharatakSetrado kevalidvayAbhAvamappuridaM ArAtIyAcAryaruMgaLoLamI siddhAMtadvayakartRgaLaM noDalu jJAnAtizayamanuLLarugaLagabhAvasappuriMdamuM, ettalAna videhakka pogi tIrthakarAdisaMnidhiyoLu moMdAnumovaMgAcAyyaMge sakalazru tAtthaMgaLoLu saMzaya10 viparyAsAnadhyavasAyavyavacchedadidaM vastunirNayamakkumAgaLu siddhAMtadvayakartRvipratipattiyaM tathaivA. stIti A prakAradidaMmeyuMTeditAvaM prekSAvaMtaM nNbugu| appaparobhayabAdhaNabaMdhAsaMjamaNimittakohAdI / jesiM Natthi kasAyA amalA akasAiNo jIvA / / 289 / / AtmaparobhayabAdhanabaMdhAsaMyamanimittakrodhAdayaH / yeSAM na santi kaSAyAH amalA akaSAyiNo 15 jiivaaH|| nArakatiryagnarasuragatyutpannajIvasya tadbhavaprathamakAle-prathamasamaye yathAsaMkhyaM krodhamAyAmAnalobhakaSAyANAmadayaH syAditi niyamavacanaM kaSAyaprAbhUtadvitIyasiddhAnta vyAkhyAtUryativaSabhAcAryasya abhiprAyamAzrityoktam / vA-athavA mahAkarmaprakRtiprAbhRtaprathamasiddhAntakartuH bhUtabalyAcAryasya abhiprAyeNA'niyamo jJAtavyaH / prAgukta niyama vinA yathAsaMbhavaM kaSAyodayo'stItyarthaH / apizabdaH samuccayArthaH, tataH kAraNAdubhayasaMpradAyo'pi asmAkaM 20 saMzayAdhirUDha evAsti ekatarAvadhAraNe zaktirahitatvAt asmin bharatakSetre kevalidvayAbhAvAt ArAtIyA cAryANAmetasiddhAntadvayakartRbhyo jJAnAtizayavattvAbhAvAt / yadyapi videhe gatvA tIrthakarAdisannidhau kasyacidAcAryasya sakalazrutArtheSu saMzayaviparyAsAnadhyavasAyavyavacchedena vastunirNayo bhavet tadA siddhAntadvaya kartRvipratipattistathaivAstIti tatprekSAvAn kaH zraddadhIta // 288 // narakagati, tithaMcagati, manuSyagati aura devagatimeM utpanna hue jIvake janma leneke 25 prathama samayameM kramase krodha, mAyA, mAna aura lobha kaSAyakA udaya hotA hai, isa niyamakA kathana kaSAya prAbhRta nAmaka dvitIya siddhAnta granthake vyAkhyAtA AcArya yativRSabhake abhiprAyako lekara kiyA hai / athavA mahAkarma prakRti prAbhRta nAmaka prathama siddhAnta granthake racayitA AcArya bhUtabalIke abhiprAyase aniyama jAnanA / arthAt pUrvokta niyamake vinA yathA yogya kaSAyakA udaya hotA hai / 'api' zabda samuccayake lie hai / isalie donoM hI AcAryoM30 ke abhiprAya hamAre lie sandehAspada haiN|donoNmeN se kisI ekako mAnya karane kI zakti hamAremeM nahIM hai,kyoMki isa bharata kSetrameM kevalI, zrutakevalIkA abhAva hai / tathA ArAtIya AcAryoM meM donoM siddhAntoMke racayitAoMse adhika jJAna nahIM hai / yadyapi videhameM jAkara tIrthakara Adike nikaTameM koI AcArya samasta zrutake arthake viSayameM saMzaya, viparyaya aura anadhyavasAyako dUra karake vastukA nirNaya kara sakate haiM;tathApi siddhAntadvayake kartAoMmeM jo vivAda hai usake 35 1. myNglaamo| Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 486 AtmA tana para peraNaM, ubhaya tanagaM perargameMdI tristhAnakadoLaM pratyekaM bAdhanamuM baMdhanamumasaMyamamubI mUkaM nimittamappa krodhAdayaH kaSAyAH krodhamAnamAyAlobhaMgaLume va kaSAyaMgaLu puMvedAdinokaSAyaMgalaM yeSAM na saMti Avuvu kelavu jIvaMgaLigallamavargakaSAyaraM, dravyabhAvanokarUpamalarahitarumappa siddhaparameSThigaLa more ditAriyatpaDuguM / yettalAnumupazAMta kaSAyAdicaturguNasthAnavattamakaSAyarumamalaruM yathAsaMbhavadravyabhAvamalarahitamapparA doDamavargeyaM guNasthAnaprarUpaNe 5 yidameyakaSAyatvasiddhiyuMTe dariyalpaDugumilli krodhAdikaSAyaM tanaye baMdhanabAdhA'saMyama hetu makkumeM do odAnumodajIvaMge krodhAdikaSAya Atmana eva tanage baMdhana hetuvaM svazirobhighAtAdi bAdhAhetuvu hiMsAdyasaMyama hetutumakku / mattovardhana krodhAdikaSAyaM peraMgeye svazatrAdige bAdhanabaMdhanA - saMyamatumakuM / mattorvvana kAmukAdijIvana krodhAdikaSAyamubhayakkuM svaparadvayakkaM yathAsaMbhava baMdhana bAdhA'saMyamahetukkumeditu vibhAgaM lokAnusAradidamumAgamAnusAradidam noDalpaDuvudu / kohAdikasAyANaM cau codasavIsa hoMti pada saMkhA / sanI lessA AugabaMdhA'baMdhagadabhedehiM // 290 // krodhAdikaSAyANAM catuzcaturdaza viMzatizca bhavaMti padasaMkhyAH / zaktilezyA yubbaMdhAbaMdhagatabhedaiH // svasmin parasmin ubhayasmin iti sthAnatraye'pi pratyekaM bAdhanabandhanA saMyamAnAM trayANAmapi nimittabhUtAH krodhAdayaH kaSAyAH, puMvedAdayo nokaSAyAzca yeSAM jIvAnAM na santi te akaSAyAH, amalAH dravyabhAvanokarmamalarahitAH siddhaparameSThinaH santIti jJAtavyam / yadyapi upazAntakaSAyAdicaturguNasthAnavartino'pi akaSAyA amalAzca yathAsaMbhavaM dravyabhAvamalarahitAH santi tathApi teSAM guNasthAnaprarUpaNayaiva akaSAyatvasiddhirastIti jJAtavyam / tadyathA ------ kasyacijjIvasya krodhAdikaSAyaH svasyaiva bandhanahetuH svaziro'bhighAtAdibAdhAhetuH hiMsAdyasaMyamahetuzca bhavati / kasyacijjIvasya krodhAdikaSAyaH parasyaiva svazazvAderbAdhinabandhanA saMyama heturbhavati / kasyacitkAmukAdijIvasya krodhAdikaSAyaH svaparayorapi yathAsaMbhavaM bAghanabandhanA saMyama heturbhavati iti vibhAgaH lokAnusAreNa AgamAnusAreNa ca draSTavyaH // 289 // 20 sambandha meM 'yahI ThIka hai'; aisA kauna buddhizIla zraddhAna karegA / ataH donoM matoMkA kathana kiyA hai ||288|| 1. ma MdoDe svazirobhighAtAdibAdhAhetuvu bandhanahetuvaM hiMsA 61 10 apane dUsare aura donoM ke bandhana, bAdhA tathA asaMyama meM nimittabhUta krodhAdi kaSAya aura puruSaveda Adi nokaSAya jina jIvoMke nahIM haiM, ve dravyakarma, bhAvakarma aura nokarmarUpa malase rahita siddhaparameSThI akaSAya-kapAya rahita haiM; aisA jAnanA / yadyapi upazAnta kaSAya Adi cAra guNasthAnavartI jIva bhI akaSAya tathA yathAyogya dravya mala aura bhAvamalase rahita hote haiM, tathApi unake guNasthAna prarUpaNAse hI akaSAyatvakI siddhi jAnanA / kisI jIvakI krodhAdi kaSAya apane hI bandhanameM hetu hotI hai, apane sira phor3ane Adi bAdhAmeM hetu hotI hai tathA hiMsA Adi asaMyama meM hetu hotI hai / kisI jIva kI krodhAdi kaSAya dUsare apane zatru Adike bandhana, bAdhA tathA asaMyama meM hetu hotI hai| kisI kAmI Adi jIvakI krodhAdi kaSAya yathA sambhava apane aura dUsaroMke bandhana, bAdhana aura asaMyama meM hetu hotI hai / isa prakArakA vibhAga lokAnusAra aura AganAnusAra karanA ||289 || 30 15 25 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 go0 jIvakANDe krodhAdikaSAyaMgaLge zaktilezyAyubaMdhA'baMdhagatabhedaMgALadaM yathAkramaM catuzcaturdaza viMzatipramitasthAnaMgaLa saMkhyegaLappuvate doDe : zaktisthAnaMgaLu nAlku 4 / lezyAsthAnaMgaLu padinAlku 14 / AyubaMdhAbaMdhagatasthAnaMgaLippatta 20 ppubudarthamA sthAnAdigaLaM peLdapaM / silaselaveNumUlakimirAyAdI kameNa cattAri / kohAdikasAyANaM sattiM paDi hoti NiyameNa // 291 // zilAzailaveNumUlakrimirAgAdIni krameNa ctvaari| krodhAdikaSAyANAM zakti prati bhavaMti niyamena // krodhAdi catuH kaSAyaMgaLA zaktiyaM kUrtu svaphaladAnasAmarthyamanudezisi tIvratara tIva 10 maMda maMdatarAnubhAgarUpaMgaLumutkRSTAnutkRSTAjaghanyajaghanyAnubhAgarUpaMgaLu meNu sthAnaMgaLnAlkuM niyadidaM zilAbhedazailaveNumUlakrimirAgaMgaLu tIvratarAnubhAgodAharaNaMgaLu AdigaLAgippuvuvAvuvu kalavu pRthvIbhedAdigaLappa tIvrAnubhAgAdyudAharaNaMgaLagavu zilAzailaveNumUlakrimiragAMgaLanaLLa sthAnaMgaLappurva ditu zilAbhedAdidRSTAMtaMgaLu sphuTamAgi vyavahArAvadhAraNadidamappuvu / paramAgama vyavahArigaLappAcAryarugaLaMdamavyutpannamaMdaprajJasvaziSyapratibodhanAtthaM vyvhrtvyNglppuvu| dRSTAMta15 pradarzanabaladidame sphuTamAgiyumavyutpannamaMdaprajJarappa ziSyaru tiLipalke zakyarapparadu kAraNadida dRSTAMtanAmaMgaLe zilAbhedAdigaLa zaktigaLge nAmaMgaLe ditu ruuddhuNglu| __ krodhAdikaSAyANAM zaktilezyAyubandhAbandhagatabhedairyathAkramaM catuzcaturdazaviMzatipramitapadAnAM' sthAnAnAM saMkhyA bhavati / tadyathA zaktisthAnAni catvAri 4 lezyAsthAnAni caturdaza 14 AyurbandhAbandhasthAnAni viMzatiH 20 ityarthaH // 290 // krodhAdicatuHkaSAyANAM zakti prati svaphaladAnasAmarthyamuddizya tIvrataratIvamandamandatarAnubhAgarUpANi utkRSTAnutkRSTAjaghanyajaghanyAnubhAgarUpANi vA sthAnAni catvAri niyamena, zilAbhedazailaveNumUlakrimirAgAH tIvratarAnubhAgodAharaNAni Adayo yeSAM pRthvIbhedAdInAM tIvrAnubhAgAdyudAharaNAnAM tAni zilAzailaveNumUlakrimirAgAdIni bhavanti iti zilAbhedAdidRSTAntA sphuTaM vyavahArAvadhAraNena bhavanti / paramAgamavyavahAribhirA cAryaH avyutpannamandaprajJaziSyapratibodhanArthaM vyavahartavyAni bhavanti / dRSTAntapradarzanabalenaiva hi avyutpannamanda25 prajJAH ziSyAH pratibodhayituM zakyante / ato dRSTAntanAmAnyeva zilAbhedAdizaktInAM nAmAnIti rUDhAni // 291 // krodhAdi kaSAyoMke zakti, lezyA aura AyubandhAbandhagata bhedoMse kramase cAra, caudaha aura bIsa sthAna saMkhyA hotI hai| arthAt zaktisthAna cAra haiM, lezyAsthAna caudaha haiM aura AyubandhAbandha sthAna bIsa haiM / / 290 // una sthAnoMko kahate haiM___ krodha Adi cAra kaSAyoMke zakti arthAt apanA phala denekI sAmarthyakI apekSA niyamase cAra sthAna hote haiM jo tIvratara, tIvra, manda, mandatara anubhAgarUpa athavA utkRSTa, anutkRSTa, ajaghanya, jaghanya anubhAgarUpa haiN| zilA bheda, zaila, bA~sakI jar3a aura kRmirAga ye tIvratara yA utkRSTa anubhAgake udAharaNa haiM / Adi zabdase tIvra Adi anubhAgake udAharaNa pRthvIbheda Adi jAnanA / zilAbheda Adi dRSTAnta spaSTarUpase vyavahArake avadhAraNake liye haiN| 35 1. bapramitapadA / Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 483 kiNhaM silAsamANe kiNhAdI chakkameNa bhUmimmi / chakkAdI sukkotti ya dhUlimhi jalammi sukkekkA // 292 // kRSNA zilAsamAne kRSNAdi SaT krameNa bhUmau / SaTkAdizuklaparyaMta dhUlau jale zuklaikA // zilAbhedasamAnamappa krodhotkRSTazaktisthAnadoLa oMde kRssnnleshyykkuN| yettalAnumalliyasaMkhyAtalokamAtraSaTsthAnapatitasaMklezahAniviziSTakaSAyodayasthAnaMgaLappuvAdoDamavellamuM kRSNa- 5 lezyaya saMklezahAnisthAnaMgaLeyappuvannyalezyeya sthAnaMgaLalleMdIyabhiprAyadidaM zilAbhedasamAnotkRSTasthAnadoLu kRSNalezyaye yeditAcAryanidaM peLalpaTudu / niyameneMditanvarthamanu daridaM niyamazabdadidamilliyumavadhAraNAtyaM sUcisalpaDugumavAvude doDe taccaramasthAnadolutkRSTazaktivyucchittiyakku ditidu| innu bhUmibhedasamAnakrodhAnutkRSTazaktisthAnadoLu kramadidaM kRSNalezyAdigaLA; lezyagaLa- 10 purvate doDe alli svayogyamadhyamakRSNalezyAsthAnaM bhUbhedasamAnakrodhAnukRSTazaktiprathamodayasthAnamAdiyAgi SaTsthAnapatitasaMklezahAnisthAnaMgaLa'saMkhyeyalokamAnaMgaLoLaM kRSNalezyayeyakkumekedorDa nolAdyanyalezyAlakSaNakkAsthAnaMgaLoLasaMbhavamappuridaM / allidattalu SaTsthAnapatitasaMklezahAnisthAnaMgaLasaMkhyeyalokamAtrakaSAyodayasthAnaMgaLoLu madhyamakRSNalezyayumutkRSTanIlalezyayu vati zilAbhedasamAne krodhotkRSTazaktisthAne ekaiva kRSNalezyA bhavati / yadyapi tatra asaMkhyAtalokamAtrANi 15 SaTsthAnapatitasaMklezahAniviziSTAni kaSAyodayasthAnAni santi tathApi tAni sarvANyapi kRSNalezyAyA eva saMklezahAnisthAnAni nAnyalezyAyA ityabhiprAyeNa zilAbhedasamAnotkRSTa sthAne kRSNalezyaiva ityAcAryeNa kathitama / niyamena ityanavartamAnena niyamazabdena atrApyavadhAraNArthaH sucyate / sa kaH ? taccaramasthAne utkRSTazaktiya'cchidyate iti / bhUmibhedasamAne krodhAnutkRSTazaktisthAne krameNa kRSNAdayaH SaDapi lezyA bhavanti / tadyayA-tatra svayogyamadhyamakRSNalezyAsthAnaM bhabhedasamAnakrodhAnutkRSTazaktiprathamodaya sthAnamAdiM kRtvA SaTsthAna- 20 patitasaMklezahAnisthAneSu asaMkhyeyalokamAtraSvapi kRSNava lezyA bhavati nIlAdyanyalezyAlakSaNasya tatrAsambhavAt / tataH SaTsthAnapatitasaMklezahAnisthAneSu asaMkhyeyalokamAtreSu api udayasthAneSu madhyamakRSNalezyA utkRSTanIla paramAgamake vyavahArI AcAryoMke dvArA avyutpanna mandabuddhi ziSyako samajhAneke liye inakA vyavahAra kiyA gayA hai| dRSTAntake balase hI avyutpanna mandabuddhi ziSyoMko samajhAyA jA sakatA hai / ataH dRSTAntake nAma hI zilAbheda Adi zaktiyoMke nAma rUr3ha ho gaye haiM // 291 / / 25 zilAbhedake samAna krodhake utkRSTa zakti sthAnameM eka kRSNalezyA hI hotI hai| yadyapi usa sthAnameM SaTsthAnapatita saMklezahAnise viziSTa asaMkhyAtalokamAtra kaSAyoMke udayasthAna haiM tathApi ve sabhI kRSNalezyAke hI saMklezahAnisthAna hai| anya lezyAke nahIM, isa abhiprAyase AcAryane zilAbhedake samAna utkRSTasthAnameM kRSNalezyA hI kahI hai| vizeSArtha-SaTsthAna patita saMkleza hAnikA svarUpa aisA hai ki kaSAyoMke avibhAga 30 praticcheda jitane pahale the, unase ghaTane lageM to anantabhAgahAni, asaMkhyAtabhAgahAni, saMkhyAtabhAgahAni, saMkhyAtaguNahAni, asaMkhyAtaguNahAni, anantaguNahAnirUpase ghaTate haiM / isa tIvra kaSAyake ghaTaneko SaTsthAnapatitasaMkleza hAni kahate haiN| kaSAyoMke avibhAga praticcheda ananta haiN| unakI apekSA SaTsthAna patita hAni hotI hai| Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 go0 jIvakANDe suvavadete doDA lezyAdvayalakSaNaM saMbhavisugumappuridallidattalu SaTsthAnapatitasaMklezahAnisthAnaM gaLasaMkhyeyalokamAtrakaSAyodayasthAnaMgaLoLaM madhyamakRSNalezyeyaM madhyamanIlalezyeyumutkRSTakapotalezyeyaM vatisuvavalliyA lezyAtrayalakSaNasaMbhavamuLLurida mallidattalu SaTsthAnapatitasaMklezahAni. sthAnaMgaLasaMkhyAtalokamAtrakaSAyodayasthAnaMgaLoLaM madhyamakRSNanIlakapotalezyAtrayamuM jaghanya. tejolezyayumeMdI nAlku lezyagaLu vatisuvalliyumA lezyAcatuSTayalakSaNasadbhAvadiMda mallidattalu SaTsthAnapatitasaMklezahAnisthAnaMgaLasaMkhyAtalokamAtrakaSAyodayasthAnaMgaLoLaM . madhyamakRSNanIlakapotatejolazyagaLe dI nAlku lezyagaLaM jaghanyapadmalezyayuminitay, lezyagaLu vettisuvallimA lezyApaMcakalakSaNasadbhAvadidaM mallidattalu SaTsthAnapatitasaMklezahAnisthAnaMgaLasaMkhyAtalokamAtrakaSAyodayasthAnaMgaLoLu madhyamakRSNanIlakapotatejaHpadmalezyAH paMcakama zuklalezyAjaghanyamumI yAru lezyagaLu vatisuvalliyumA lezyASaTkalakSaNasadbhAvadiMda malliyA caramasthAnadoLe anukRSTazaktivyucchittiyakkullidattalu dhUlorekhAsamAnakrodhAjaghanyazaktisthAnadoLa yathAkramadidaM lezyA lezyA ca vartate tatra tallezyAdvayalakSaNasyaiva saMbhavAta / tata upari SaTsthAnapatitasaMklezahAnisthAneSu asaMkhyAtalokamAneSvapi kaSAyodayasthAneSu madhyamakRSNalezyA madhyamanIlalezyA utkRSTakapotalezyAzca vartate tatra tallezyAtrayalakSaNasaMbhavAt / tataH upari SaTsthAnapatitasaMklezahAnisthAneSu asaMkhyAtalokamAtreSvapi kaSAyodayasthAneSu madhyamakRSNalezyA madhyamanIlalezyA madhyamakapotalezyA jaghanyatejolezyA ca vartate tatra tallezyAcatuSTayalakSaNasadbhAvAt / tata upari SaTsthAnapatitasaMklezahAniyuktasthAneSu asaMkhyAtalokamAtreSvapi kaSAyodayasthAneSu madhyamakRSNanIlakapotatejolezyAH jadhanyapadmalezyA ca vartate tatra tallezyApaJcakalakSaNasadbhAvAt / tata upari SaTsthAnapatitasaMklezahAnisthAneSu asaMkhyAtalokamAtraSu ani kaSAyodayasthAneSu madhyamakRSNanolakapotatejaHpadmalezyA jaghanyazuklalezyA ca vartate tatra: tallezyASaT kalakSaNasadbhAvAt / tatraiva taccaramasthAne . pUrva gAthAse niyama zabdako anuvRtti honese yahA~ bhI avadhAraNa artha sUcita hotA hai / vaha yaha hai ki usake antima sthAnameM utkRSTa zaktikI vyucchitti hotI hai / astu / pRthvI bhedake samAna krodhake anutkRSTa zakti sthAnameM kramase kRSNa Adi chahoM lezyAe~ hotI haiM, jo isa prakAra jAnanA-pRthvI bhedake samAna krodhake anatkRSTa zaktivAle prathama udaya sthAnako lekara asaMkhyAtalokamAtra SaTsthAnapatita saMklezahAnisthAnoMmeM kRSNa lezyA hI hotI hai, 25 nIla Adi anya lezyAkA lakSaNa vahA~ sambhava nahIM hai / yahA~se Age SaTsthAnapatita saMkleza hAniko liye hue asaMkhyAtalokamAtra kaSAya udaya sthAnoMmeM madhyama kRSNalezyA aura utkRSTa nIlalezyA hotI hai, kyoMki vahA~ ina donoM lezyAoMke lakSaNa hI sambhava haiN| isase Upara SaTsthAna patita saMkleza hAniko liye hue asaMkhyAta loka pramANa kaSAya udaya sthAnoMmeM madhyamakRSNalezyA, madhyamanIlalezyA aura utkRSTa kApotalezyA rahatI hai| vahA~ inhIM tIna lezyAoMke lakSaNa pAye jAte haiN| isase Upara SaTsthAna patita saMkleza hAniko liye hue asaMkhyAta loka pramANa kaSAya udaya sthAnoMmeM madhyama kRSNalezyA, madhyama nIla lezyA, madhyama kApota lezyA aura jaghanyapItalezyA rahatI hai| vahA~ inhIM cAra lezyAoMke lakSaNa pAye jAte haiM / isase Upara SaTsthAnapatita saMklezahAniko liye hue asaMkhyAta loka pramANa kaSAya udaya sthAnoMmeM madhyama kRSNa, nIla, kApota aura pItalezyA tathA jaghanya padmalezyA hotI hai / kyoMki 35 1. ma vartipuvalliyA lezyA / Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 485 SaTkAdigaLuzuklalezyapathyaMtaMgaLekaikahInaMgaLAgi naDevavade te dorDa dhUlIrekhAsamAnakrodhAjaghanyazaktiyukta prathamasthAnamAdiyAgi SaTsthAnapatita saMklezahAnisthAnaMgaLasaMkhyAtalokamAtrakaSAyodayasthAnaMgaLoLaM jaghanyakRSNalezyayuM madhyamanIlakapotatejaHpadmazuklapaMcakamumaMtAra lezyagaLu vattipuvalliyu mA lezyASaTkalakSaNasadbhAvadidamA caramodayasthAnadoLe kRSNalezyAvyucchittiyakkumeke doDe tadanaMtarodayasthAnadoLu tallezyAlakSaNAbhAvadida mallidattalu SaTsthAnapatita saMklezahAnisthAnaMgaLasaMkhyAta- 5 lotramAtrakaSAyodayasthAnaMgaLoLaM jaghanyanIlalezyeyaM madhyamakapotatejaHpadmazuklalezyAcatuSTayamumaMtu lezyApaMcakaMgaLu vettisuvalli tallezyApaMcaka lkssnnsdbhaavdnnidN| tatra taccaramodaya sthAnadoLe niilleshyaavyucchittiykkuN| tadanaMtarodayasthAnadoLu tallezyAlakSaNAbhAdidallidattalu SaTsthAnapatitasaMklezahAnisthAnaMgaLasaMkhyAtalokamAtrakaSAyodayasthAnaMgaLoLaM jaghanyakapotalezyeyaM madhyama tejaH padmazuklalezyAtrayamumaMtu nAlkulezyagaLU vattipuvalli tallezyAcatuSTayalakSaNasadbhAvadattaNida- 10 malliye caramasthAnadoLe kapotalezyAvyucchittiyakku mallidattalanaMtarodayasthAnadoLu tallezyAlakSaNAbhAdidallidattalu SaTsthAnapatitavizuddhivRddhisthAnaMgaLasaMkhyAtalokamAtrakaSAyodayasthAnaMgaLoLamutkRSTatejolezyeyuM madhyamapadmazuklalezyAdvayamumitu lezyAtrayaMgaLu vattipuvalliyu anutkRSTazaktiyucchidyate / tataH upari dhUlIrekhAsamAnakroghAjaghanyazaktisthAne yathAkramaM lezyASaTkAdayaH zuklalezyAparyantAH ekaikahInA bhUtvA gacchanti / tadyathA--dhUlIrekhAsamAnakrodhAjaghanyazaktiyuktaprathamasthAnamAdi 15 kRtvA SaTsthAnapatitasaMklezahAniyukteSu asaMkhyAtalokamAtraSvapi kaSAyodayasthAneSu jaghanyakRSNalezyA madhyamanIlakapotatejaHpadmazuklalezyAzca vartante tatra tallezyASaT kalakSaNasadbhAvAt / tatraiva taccaramodayasthAne kRSNalezyA vyucchidyate tadanantarodayasthAne tallezyAlakSaNAbhAvAt / tata upari SaTsthAnapatitasaMklezahAniyukteSu asaMkhyAtalokamAneSvapi kaSAyodayasthAneSu jaghanyanIlalezyA madhyamAH kapotatejaHpadmazuklalezyAzca vartante / tatra tallezyApaJcakalakSaNasaddhAvAt / tatraiva taccaramodayasthAne nIlalezyA vyacchidyate tadanantarodayasthAne tallezyA- 20 lakSaNAbhAvAt / tata upari paTsthAnapatitasaMklezahAniyukteSu asaMkhyAtalokamAtreSvapi kaSAyodayasthAneSu jaghanyakapotalezyA madhyamAH tejaHpadmazuklalezyAzca vartante tatra tallezyAcatuSTayalakSaNasadbhAvAt / tatraiva vahA~ inhIM pA~ca lezyAoMke lakSaNa pAye jAte haiN| isase Upara SaTsthAnapatita saMkleza hAniko liye hue asaMkhyAta loka pramANa kaSAya udya sthAnoM meM madhyama kRSNa, nIla, kApota, pIta aura padma lezyA tathA jaghanya zukla lezyA hotI hai kyoMki vahA~ chahoM lezyAoMke lakSaNa pAye jAte 20 haiM / yahA~ hI antima sthAnameM anutkRSTa zaktikA viccheda ho jAtA hai| isase Upara dhUlirekhAke samAna krodhake ajaghanya zakti sthAnameM kramase chaha lezyAoMko Adi lekara eka-eka hIna hote hue zukla lezyA paryanta hotI haiN| jo isa prakAra jAnanA / dhUlirekhAke samAna krodhake ajaghanya zaktivAle prathama sthAnase lekara SaTsthAna patita saMklezahAni sthAnoMko liye hue asaMkhyAta loka pramANa kaSAya udaya sthAnoMmeM jaghanya kRSNalezyA, madhyama nIla, 30 kApota, pIta, padma aura zukla lezyA hotI hai, kyoMki vahA~ ina chaha lezyAoMke lakSaNa pAye jAte haiN| vahIM usake antima udaya sthAnameM kRSNa lezyAkI vyucchitti ho jAtI hai,kyoMki usake anantara udayasthAnameM kRSNalezyAkA lakSaNa nahIM pAyA jaataa| isase Upara SaTsthAna patita saMkleza hAnise yukta asaMkhyAta loka pramANa kaSAya udaya sthAnoMmeM jaghanya nIla lezyA aura madhyama kApota, pIta, padma aura zukla lezyA hotI hai| kyoMki vahA~ inhIM pA~ca lezyAoM- 35 1. ma vartipuvalli / Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 go0jIvakANDe tallezyAtrayalakSaNasadbhAdidamA caramodayasthAnadoLe utkRSTatejolezyAvyucchittiyakkumanaMtarodayasthAnadoLu tallezyAlakSaNAbhAvadattaNidallidattalu SaTsthAnapatitavizuddhivRddhiyuktAsaMkhyAtalokamAtrakaSAyodayasthAnaMgaLomutkRSTapadmalezyayaM madhyamazuklalezyayumeM bI leNyAdvayame vartipuvalli tallezyAdvayalakSaNasadbhAvadattagidamalliye caramodayasthAnadoLayutkRSTapadmalezyAvyucchittiyakku. 5 manaMtarodayasthAnadoLu tallezyAlakSaNA'bhAvadaNidallidattalu SaTsthAnapatitavizuddhivaddhiyuktA: saMkhyAtalokamAtrakaSAyodayasthAnaMgaLoLu madhyamazuklalezyaye vattisugumalli tallezyAlakSaNa sadbhAvadidamalliye caramodayasthAnadoLeyajaghanyazaktivyucchittiyakku mallidattalu jalarekhAsamAna krodhajaghanyazaktisthAnadolu SaTsthAnapatitavizuddhivRddhiviziSTAsaMkhyAtalokamAtrakaSAyodayasthAnaMgaLoLaM madhyamazuklalezthayode vattisugumA caramodayasthAnadALayutkRSTazuklalezyayakkumitu catuHzakti1. caramasthAne kapotalezyA vyacchidyate tadanantarodayasthAne tallezyAlakSaNAbhAvAt / tA upari SaTsthAnapatita vizuddhivaddhiyukteSu asaMkhyAtalokamAtreSvapi kaSAyodayasthAneSu utkRSTA tejolezyA madhyame padmazuklalezye ca vartate tatra tallezyAtrayalakSaNasadbhAvAt / tatraiva taccaramodayasthAne utkRSTatejolezyA vyucchidyate tadanantarodayasthAne tallezyAlakSaNAbhAvAt / tata upari SaTsthAnapatitavizuddhivRddhiyukteSu asaMkhyAtalokamAneSvapi kaSAyodayasthAneSatkRSTapadmalezyA 'madhyamazuklalezyA ca vartate / tatra tadvayalezyAlakSaNasadbhAbAt / tatraiva caramo15 dayasthAne utkRSTapadmalezyA vyucchidyate tadanantarodayasthAne tallezyAlakSaNAbhAvAt / tata upari SaTsthAnapatita vizuddhivRddhiyukteSu asaMkhyAtalokamAtreSvapi kaSAyodayasthAneSu madhyamA zuklalezyaiva vartate tatra tallezyAlakSaNasadbhAvAta / tatraiva taccaramodayasthAne ajaghanyazaktivya cchidyate / tata upari jalarekhAsamAnakrodhajaghanyazaktiyukteSu SaTsthAnapatitavizuddhivRddhiviziSTeSu asaMkhyAtalokamAtreSvapi kaSAyodayasthAneSu madhyamA zuklalezyava ke lakSaNa pAye jAte haiN| vahIMpara usake antima udaya sthAnameM nIlalezyAkI vyucchitti ho 20 jAtI hai kyoMki usase Ageke udayasthAnameM usakA lakSaNa nahIM pAyA jaataa| usase Upara SaTsthAnapatita saMkleza hAnise yukta asaMkhyAta loka pramANa kaSAya udaya sthAnoMmeM jaghanya kApota lezyA aura madhyama pIta; padma, zukla lezyA hotI hai| kyoMki vahA~ inhIM cAra lezyAoMke lakSaNa pAye jAte haiM / vahIM usake antima udaya sthAnameM kapota lezyAkI vyucchitti ho jAtI hai kyoMki usase Ageke udayasthAnameM usakA lakSaNa nahIM pAyA jaataa| usase Upara SaTsthAnapatita vizuddhikI vRddhise yukta asaMkhyAta loka pramANa kaSAya udaya sthAnoMmeM utkRSTa pItalezyA aura madhyama padma aura zukla lezyA rahatI hai| kyoMki vahA~ inhIM tIna lezyAoMke kSaNa pAye jAte haiN| vahIMpara usIke antima udaya sthAnameM utkRSTa pIta lezyAkI vyacchitti ho jAtI hai,kyoMki usase Ageke udaya sthAnameM usa lezyAkA lakSaNa nahIM pAyA jaataa| usase Upara SaTsthAnapatita vizuddhikI vRddhise yukta asaMkhyAta loka pramANa kaSAya udaya 30 sthAnoMmeM utkRSTa padmalezyA aura jaghanya zuklalezyA hotI hai| vahA~ inhIM donoM lezyAoMke lakSaNa pAye jAte haiN| vahIM usIke antima udayasthAnameM utkRSTa padmalezyAkI vyucchitti ho jAtI hai,kyoMki usase Ageke udayasthAnameM usakA lakSaNa nahIM pAyA jaataa| usase Upara SaTmthAnapatita vizuddhikI vRddhise yukta asaMkhyAta loka mAtra kaSAya udaya sthAnoMmeM madhyama zuklalezyA hI rahatI hai vahA~ usIkA lakSaNa pAyA jAtA hai / vahIM usIke antima udayasthAna35 meM ajaghanya zaktikI vyucchitti ho jAtI hai / usase Upara jalarekhAke samAna krodhake jaghanya 1. jaghanyazuklaM mu.| Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 487 krodhakke lezyAzrayadidaM caturdazasthAnaMgaLpeLLapaTuvI didaM mAnAdigaLagaM caturdazalezyAzritasthAnaMgaLu nddslpdduvuvu| selagakiNhe suNNaM NirayaM ca ya bhUgaegaviTThANe / NirayaM igibiti AU tihANe cAri sesapade // 293 // zilAgatakRSNe zUnyaM narakaM ca ca bhuugtaikdvisthaane| narakaM ekadvitryAyUMSi tristhAne catvAri 5 shesspde|| zilAbhedagatakRSNalezyAsthAnaMgaLoLasaMkhyAtalokamAtraMgaLoLAvuvavaroLamAyuSyamuM kaTTalpaDadadu kAraNadidaM zUnyaM bareyalpaTudeke doDa tIvratamasaMvalezasthAnaMgaLoLu AyubaMdhAbhAvamappuridaM / mattamalliye muMdaNa kelavu hInasaMklezasthAnaMgaLoLu narakAyuSyamA de kalpaDuvurde dito de aMkaM bareyalpadrudu / adaM noDalanaM 'taguNahInasaMklezasthAnaMgaLnuLaLa bhUbhedagatakRSNalezyAsthAnaMgaLoLa 10 kRSNanIlaleNyAdvayasthAnaMgaLoLaM narakAyuSyamA de kaTTalpaDugumeMditA yeraDusthAnadoLoM do deyaMkagaLu breylpttuvu| vartate tatraiva taccaramodayasthAne utkRSTA zuklalezyaiva syAt / evaM catuHzaktiyaktAni krodhasya lezyAzrayeNa caturdazasthAnAnyuktAni / anenaiva krameNa mAnAdInAmapi caturdazalezyAzritasthAnAni netavyAni // 292 // zilAbhedagatakRSNalezyAsthAneSu asaMkhyAtalokamAtreSu keSucit kimapyAyurna badhyate iti zUnyaM likhitaM 15 tIvratamasaMklezasthAneSu AyurbandhAbhAvAt / punastatraiva agrataneSu keSucit hInasaMklezasthAneSu narakAyurekameva badhyate ityekAGko likhitaH / tato'nantaguNahInasaMklezeSu bhUbhedagatakRSNalezyAsthAneSu kRSNanIlalezyAdvayasthAneSu ca narakAyu rekameva badhyate iti tatsthAnadvaye ekaikAGko likhitaH / punaH tadbhUbhedagatakRSNanIlakapotalezyAtrayasthAneSu keSucinnarakAyurekameva badhyate, agre tatrava keSucitsthAneSu narakatiryagAyurdvayameva badhyate / tatraiva agre zaktise yukta tathA SaTsthAnapatita vizuddhi vRddhise viziSTa asaMkhyAta loka mAtra kaSAya udaya sthAnoM meM madhyama zuklalezyA hI rahatI hai| usIke antima udaya sthAnameM utkRSTa zuklalezyA hI hotI hai| isa prakAra krodhake lezyAke Azrayase cAra prakArakI zaktise yakta caudaha sthAna khe| isI kramase mAna Adike bhI lezyAkI apekSA caudaha sthAna jAnanA / / 292 // zilAbhedagata kRSNalezyAvAle asaMkhyAta loka mAtra sthAnoMmeM-se kinhIM meM kisI bhI , AyukA bandha nahIM hotaa| isalie zUnya likhA hai| kyoMki tIvratama saMkleza sthAnoMmeM AyubandhakA abhAva hai| punaH vahIM Ageke kucha hIna saMklezavAle sthAnoMmeM eka narakAya hI ba~dhatI hai, isalie ekakA aMka likhA hai| usase anantaguNe hIna saMklezavAle pRthvIbhedagata kRSNalezyAvAle aura kRSNa nIla lezyAvAle sthAnoMmeM eka narakAyukA hI bandha hotA hai| isalie ina donoM sthAnoMpara eka-eka aMka likhA hai| punaH pRthvIbhedagata kRSNa, nIla aura kApota tIna lezyAvAle sthAnoM meM se kuchameM eka narakAyukA hI bandha hotA hai, Age usIke kucha sthAnoMmeM naraka aura tiryaca do AyukA hI bandha hotA hai / usase Ageke kucha sthAnoMmeM 20 30 1. mataguNasaMkleza / 2-3. ba ityeko| Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 go0jIvakANDe mattamA bhUbhedagatakRSNanIlakapotalezyAtrayasthAnaMgaLa kelavaroLu narakAyuSyamo de kttttlpdduguN| muMdeyumalliye kelavu sthAnaMgaLoLu narakatiryagAyuyame kaTTalpaDugumalliye muMda kelavu sthAnaMgaLoLu narakatiryanmanuSyAyustrayaM kaTTalpaDugumeMditA bhUbhedagatatrilezyAsthAnaMgaLoLekadvitryakaMgaLu barayalpa Tuvu / matamA bhUbhedagatakRSNanIlakapotatejolezyAcatuSTayasthAnaMgaLoLaM pAlezyAsahitalezyApaMcaka5 sthAnaMgaloLaM zuklalezyAsahitalezyASaTkasthAnaMgaLoLamuM narakatiryagmanuSyadevAyuSyameMbI. nAlkAyuSyaMgaLaM kaTTalpaDubaveM ditu zeSasthAnatrayadoLaM pratyeka nAlkuM nAlkuMmakaMgaLu barayalpaTuvu / dhUligachakkaTThANe caurAU tigadugaM ca uvarillaM / paNa caduThANe devaM devaM suNNaM ca tihANe // 294 // dhUligataSaTkasthAne caturAyUMSi vikadvikaM coparitanapaMcacatuHsthAnayoHvaM daivaM zUnyaM ca 10 tristhaane|| dhUlorekhAsadRzazaktiyuktaMgaLappa lezyASaTkasthAnaMgaLoLu kelavaroLa bhUbhedagataSaTkasthAnaMgaLa caramasthAnazaktiyaM noDalanaMtaguNahInasaMklezaMgaLanukaLavaroLa nAlkAyuSyaMgaLa kaTTalpaDuvavalliye narakAyu[cchittiyakkulliye muMda kelavu sthAnaMgaLoLu narakAyujjitazeSAyustrayaM kaTTalpaDuvuvalliye tiryagAyuvyucchittiyakkumalliye muMda lezyASaTkasthAnaMgaLoLakailavu sthAnaMgaLoLu zeSamanuSyadevAyu15 Iyame kaTTalpaDugumallithe manuSyAyuyucchittiyakkuma ditu catustridvadhaMkaMgaLu bareyalpaTTavu mattamA kRSNalezyArahitalezyApaMcakasthAnaeNgoLaM kRSNanIlalezyAdvayarahitalezyAcatuSkasthAnaMgaLoLamuM devAke citsthAneSu narakatiryagmanuSyAyustrayaM badhyate / iti tadbhUbhedagatatrilezyAsthAneSu ekadvivyaGkA likhitAH / punastadbhUbhedagatakRSNanIlakapotatejolezyAcatuSTayasthAneSu padmalezyAsahitalezthApaJcakasthAneSu zuklalezyAsahitalezyASaTkasthAneSu ca narakatiryagmanuSyadevAyUMSi catvAryapi badhyante / iti zeSasthAnatraye'pi pratyekaM caturaGko likhitaH // 293 // __dhUli rekhAsadRzazaktiyukteSu lezyASaTkasthAneSu keSucit bhUbhedagatalezyASaTkasthAnacaramasthAnazaktito'nantaguNahInasaMklezayukteSu catvAryAyUMSi badhyante / tatraiva narakAyurvyacchidyate / tatraiva agre keSucitsthAneSu narakAyujitazeSAyustrayaM badhyate / tatraiva tiryagAyuyucchidyate / tatraiva agre lezyASaTkasthAneSu keSucit zeSamanuSyadevAyuSI badhyete / tatraiva manuSyAyuyucchidyate iti catustriyaGkA likhitAH / punastatraiva kRSNalezyA25 naraka, tiryaMca, manuSya tIna Ayu ba~dhatI hai| isalie pRthvIbhedagata tIna lezyAvAle sthAnoMmeM eka, do aura tInakA aMka likhA hai| punaH usI pRthvIbhedagata kRSNa, nIla, kApota, pIta lezyAvAle sthAnoMmeM, padmalezyA sahita pA~ca lezyAvAle sthAnoMmeM tathA zuklalezyA sahita chaha lezyAvAle sthAnoMmeM naraka, tiyaca, manuSya, deva cAroM bhI Ayu ba~dhatI hai isalie zeSa tInoM sthAnoMmeM bhI pratyekameM cArakA aMka likhA hai // 29.3 / / dhUlirekhAke samAna zaktise yukta chaha lezyAvAle sthAna pRthvIbhedagata chaha lezyAvAle sthAnoMke antima sthAnase ananta guNe hIna saMklezavAle hote haiN| unameM se kucha sthAnoM meM cAroM Ayu ba~dhatI haiN| narakAyu vahIM taka ba~dhatI hai| ataH usase Ageke usIke kucha sthAnoM meM narakAyuko chor3akara zeSa tIna Ayu ba~dhatI haiN| tiryacAyu yahIM taka ba~dhatI hai, ataH usI chaha lezyAvAle sthAnameM Ageke kucha sthAnoM meM manuSyAyu-devAyu ba~dhatI hai| manuSyAyu yahIM taka ba~dhatI hai / isIse inameM cAra, tIna, doke aMka likhe haiM / punaH usI dhUlarekhAke samAna zaktise Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 489 yuSyamA de kaTTalpaDugumeMditu vodo daMkagaLe vrylpdRvu| mattamA kRSNanIlakapotalezyAtrayarahitazubhalezyAtrayasthAnaMgaLoLa kelavaroLu devAyuSyamode kaTTalpaDuvude ditekAMkame bareyalpadrudalliye devAyuya'cchiyakkaM mattamA zubhalezyAtrayasthAnaMgaLoLu muMda kelavaroLu tIvavizuddhiyuktaMgaLoLamAvAyuSyaM kaTTalpaDade ditu zUnyaM bareyalpadudu / leshyaatrytiivrtrvishuddhvishissttprinnaamkkaayubNdhhetutvaasNbhvmppuridN| suNNaM dugaigiThANe jalammi suNNaM asNkhbhjidkmaa| cau coddasavIsapadA asaMkhalogA hu pattekkaM // 29 // zUnyaM dvikaikasthAnayojale khalu shuunymsNkhybhaajitkrmaanni| catuzcaturdazaviMzatipadAni asaMkhyalokAni khalu pratyekaM // tatra dhUlIrekhAsadRzazaktiyuktasthAnaMgaLoLu tejolezyArahitazubhalezyAdvayasthAnaMgaLoLaM 10 kevalazuklalezyAyuktasthAnaMgaLoLamumAyuSyamAvuI kaTTalpaDada ditaraDeDayoLaM zUnyaMgaLu bareyalpaTuvu / adaM noDalanaMtaguNavizuddhivRddhiyuktajalarekhAsadRzazaktiviziSTazuklalezyAsthAnaMgaLoLamAvAyuSyamaM kaTTalpaDadeM ditu zUnyaM bareyalpadrudu / tiivrtmvishuddhivishissttshuklleshyotkRssttsthaanNgloltishydidmaayubNdhhetutvaabhaavdttnnidN| iMtu peLalpaTTa kavAyaMgaLa nAkuM zaktisthAnaMgaLu catuddezalezyAsthAnaMgaLaM viMzatyAyubaMdhAbaMdhagatasthAnaMgaLumellamuM asaMkhyAtalokamAtraMgaLappuvumaMtAdoDamutkRSTa- 15 rahitalezyApaJcakasthAneSu kRSNanIlalezyAdvayarahitalezyAcatuSkasthAneSu ca devAyurekameva badhyate / ityekaikoGko likhitaH / punastatraiva kRSNanIlakapotalezyA trayarahitazubhalezyAtrayasthAneSu keSucidevAyurekameva badhyate ityekAko likhitaH / tatraiva devAyuyucchidyate / punastacchubhalezyAtrayasthAneSu agre keSucittovavizuddhiyukteSu kimapyAyurna badhyate iti zUnyaM likhitam / zubhalezyAtrayatIvrataravizuddhiviziSTapariNAmasya AyurbandhahetutvAsaMbhavAt / / 294 // - tatraiva dha lirekhAsadazazaktiyaktasthAneSa kecita tejolezyArahitazabhalezyAyayakteSa kevalagaklalezyAyukteSu ca kimapyAyurna badhyate iti sthAnadvaye zUnyaM likhitaM / tato'nantaguNavizuddhivRddhiyuktajalarekhAsadRzazaktiviziSTazuklalezyotkRSTasthAneSvapi kimapyAyurna badhyate iti zUnyaM likhitaM, tIvratamavizuddhi viziSTazuklalezyotkRSTasthAneSu atizayena AyurbandhahetutvAbhAvAt / evaM kathitAni kaSAyANAM catvAri zaktisthAnAni caturdazayukta kRSNa lezyA rahita pA~ca lezyAvAle sthAnoMmeM, aura kRSNa-nIla lezyA rahita cAra lezyAvAle sthAnoMmeM eka devAyu hI baMdhatI hai| isalie eka-ekakA aMka likhA hai| punaH usIke 25 kRSNa, nIla, kApota lezyAse rahita tIna zubhalezyAvAle sthAnoM meM se kuchameM eka devAyu hI ba~dhatI hai, isalie ekakA aMka likhA hai / devAyukA bandha yahIM taka hotA hai / punaH una tIna zubha lezyAvAle sthAnoMmeM-se Ageke tIvra vizuddhiyukta kucha sthAnoMmeM kisI bhI AyukA bandha nahIM hotA, isalie zUnya likhA hai| kyoMki tIna zubhalezyA sambandhI tIvratara vizuddhi viziSTa pariNAmavAleke AyubandhakA kAraNa nahIM hai / / 294 // dhUlirekhAke samAna zaktise yukta, tejolezyAke binA do zubha lezyAvAle tathA kevala zaklalezyAvAle kucha sthAnoMmeM kisI bhI AyukA bandha nahIM hotaa| isalie donoM sthAnoM meM zanya likhA hai| usase anantaguNI vizuddhi vRddhise yukta tathA jalarekhAke samAna zakti viziSTa zuklalezyAke utkRSTa sthAnoMmeM bhI kisI AyukA bandha nahIM hotaa| isalie zUnya likhA hai| kyoMki tIvratama vizuddhi viziSTa zuklalezyAke utkRSTa sthAna Ayubandhake kAraNa nahIM hote| Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 go0 jIvakANDe sthAnaM modalgoMDu tajjaghanyasthAnaparyaMtaM asaMkhyAtaguNahInaM gaLappuvuvaite doDe sarvakaSAyodayasthAnaM pramANamanidaM = a tadyogyAsaMkhyAtalokadidaM khaMDisi tadbahubhAgamAnaMgaLu zilAbhedasamAnotkRSTazaktiyuktodayasthAnaMgaLappu du bagedu = 38 mattamA zeSekabhAgamanasaMkhyAtalokabhAgahAradida bhAgisi tadbahubhAgamAnaMgaLu bhUbhedaMsamAnAnutkRSTazaktiyuktodayasthAnaMgaLedu bagedu 308 mattamA 5 zeyakabhAgamanasaMkhyAtalokadidaM bhAgisi tadbahubhAgamAnaMgaLudhUlorekhAsamAnazaktiyuktodayA'jaghanya sthAnaMgaLe du bagedu = 0 8 mattamA zeSekabhAgamAtrasthAnaMgaLu jalarekhAsamAnajaghanyazaktiyuktodayasthAnaMgaLe du bareyalpadruvu = 1 / illi bhAgahArabhUtA'saMkhyAtalokakke navAMka saMdRSTiyakkuM 9 / mattamaMta caturdazapadaMgoLu prathamakRSNalezyApadadoLu enitu zilAbhedasadRzotkRSTazaktisthAnaMga__Lanite tacchaktigatakRSNalezyAsarvotkRSTasthAnaM modalAgi tadyogyamadhyamasthAnapayyaMtaMgaLasaMkhyAta. 10 lokamAtraSaTsthAnapatitasaMklezahAniyuktasthAnaMgaLappuvu = 18 vavaM noDalu bhUbhedasamAna 199 5 lepyAsthAnAni viMzatirAyubandhAbandhagatasthAnAni ca sarvANyapi asaMkhyAtalokamAtrANi bhavanti tathApi utkRSTasthAnamAdi kRtvA tajjaghanyasthAnaparyantamasaMkhyAtagaNahInAni bhavanti / tadyathA sarvakaSAyodayasthAnapramANametAvata aa / tadyogyAsaMkhyAtalokena :khaNDayitvA tadbahubhAgamAtrANi zilAbhedasamAnotkRSTazaktiyuktodayasthAnAni bhavanti iti likhitvA = al8 punstcchesskbhaago'pysNkhyaatlokmaatrH| tamapi taddhAgahAreNa bhaktvA 15 tadbahubhAgamAtrANi bhUbhedasamAnAnutkRSTazaktiyuktodayasthAnAni bhavantIti likhitvA-3 / / 8 punastaccheSaka bhAgamasaMkhyAtalokena bhaktvA tadbahubhAgamAtrANi dhUlirekhAsamAnAjaghanyazaktiyuktodayasthAnAni bhavantIti likhitvA = 3 / 8 punastacchekabhAgamAtrAsaMkhyAtalokasthAnAni jalarekhAsamAnajaghanyazaktiyuktodayasthAnA nIti lekhitavyAni- = 3 / 1 / atra bhAgahArabhUtAsaMkhyAtalokasyAGkasaMdRSTirnavAGkaH 9 / punastathA caturdazapadeSu prathame kRSNalezyApade yAvanti zilAbhedasadRzotkRSTazaktisthAnAni tAvantyeva tacchaktigatAni 2. kRSNalezyAsarvotkRSTasthAnamAdiM kRtvA tadyogyamadhyamasthAnaparyantAni asaMkhyAtalokamAtrANi SaTsthAnapatitasaMkleza 25 isa prakAra kahe kaSAyake cAra zaktisthAna, caudaha lezyAsthAna aura bIsa AyubandhAbandha sthAna,ye sabhI asaMkhyAta lokamAtra hote haiN| tathApi utkRSTa sthAnase lekara usIke jaghanya sthAna paryanta asaMkhyAta guNA hIna hote haiN| isakA spaSTIkaraNa-saba kaSAyoMke udaya sthAna asaMkhyAta loka pramANa haiN| unameM yathAyogya asaMkhyAta lokase bhAga dekara bahubhAga pramANa zilA bhedake samAna utkRSTa zakti yukta udaya sthAna haiN| jo eka bhAga zeSa rahA, vaha bhI asaMkhyAta loka mAtra hai| usameM bhI yathAyogya asaMkhyAta lokase bhAga dekara usake bahubhAga pramANa pRthvI bhedake samAna anutkRSTa zaktiyukta udaya sthAna haiM / punaH jo eka bhAga zeSa rahA usameM asaMkhyAta lokase bhAga dekara usake bahubhAga pramANa dhUlirekhAke samAna ajaghanya zaktise yukta udayasthAna haiN| avazeSa eka bhAga pramANa jalarekhAke samAna jaghanya zakti Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 491 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA zaktiyuktakevalakRSNalezyAsthAnaMgaLasaMkhyAtaguNahInaMgaLumasaMkhyAtalokamAtraMgaLappu = / / 8 / 8 9 / 9 / 9 / 1 vate dorDa bhUbhedasamAnazaktiyuktasarvasthAnaMgaLoLa saMkhyAtalokabhaktabahubhAgamAtraMgaLappuridaM / tadeka bhAgabahubhAgamAtraMgaLalliye kRSNanolaleNyAdvayasthAnaMgaLasaMkhyAtalokamAtraMgaLappuvu = 388 vavaM noDalalliye kRSNanIlakapotalezyAtrayasthAnaMgaLu tadekabhAgabahubhAga 9 / 9 / 9 / 2 // mAtraMgaLasaMkhyAtalokamAnaMgaLappuvu = 1818 mattaM tadekabhAga bahubhAgamAtraMgaLu kRSNanIla- 5 9 / 9 / 9 / 3 kapotatejolezyAcatuSTayasthAnaMgaLasaMkhyAtalokamAtraMgaLappuvu = 1818 mattaM tadekabhAgA' 9 / 9 / 9 / 4 / saMkhyAtalokabahubhArAMgaLalliye kRSNanIlakapotatejaHpadmalezyApaMcakasthAnaMgaLasaMkhyAtalokamAnaMgaLappuvu hAniyuktasthAnAni bhavanti / = a / 8 ebhyaH bhUbhedasamAnazaktiyuktakevalakRSNalezyAsthAnAni asaMkhyAtaguNa hInAni asaMkhyAtalokamAtrANi- / 8 / 8 kRtaH ? bhUbhedasamAnazaktiyuktakevalasarvasthAneSu asaMkhyAta lokabhaktabahubhAgamAtratvAt / tadekabhAgamAtreSveva kRSNanIlalezyAdvayasthAnAni asaMkhyAtagaNahInAni asaMkhyAta- 10 lokamAtrANi- = / 8 / 8-tebhyastatraiva kRSNanIlakapotalezyAtrayasthAnAni tadekabhAgabahubhAgamAtrANi 9 / 9 / 9 / 2 asaMkhyAtaguNahInAni asaMkhyAtalokamAtrANi- = / / 8 / 8-punastadekabhAgabahubhAgamAtrANi kRSNanIla 9 / 9 / 9 / 3 kapotatejolezyAcatuSTayasthAnAni asaMkhyAtagaNahInAni asaMkhyAtalokamAtrANi- Da / 8 / 8-punastadeka 9 / 9 / 9 / 4 bhAgAsaMkhyAtalokabahubhAgamAtrANi kRSNanIlakapotatejaHpadmalezyApaJcakasthAnAni asaMkhyAtaguNahInAni asaMkhyAta yukta udaya sthAna hai| ye sabhI asaMkhyAta loka pramANa asaMkhyAta loka pramANa hote haiN| yaha 15 cAra zakti sthAna sambandhI udaya sthAnoMkA pramANa jaannaa| aba caudaha lezyA sthAna sambandhI udayasthAnoMkA pramANa kahate haiM-prathama kRSNalezyA sthAnameM jitane zilAbheda samAna utkRSTa zaktiko liye udayasthAna haiM, ve saba utkRSTa zaktiko prApta kRSNalezyAke sarvotkRSTa sthAnase lekara yathAyogya kRSNalezyAke madhyama sthAna paryanta SaTsthAnapatita saMklezahAniyukta hote haiN| ye asaMkhyAta loka mAtra sthAna utkRSTa zaktike sthAna jaannaa| inase 20 asaMkhyAtaguNe hIna pRthvI bheda samAna zaktise yukta kevala kRSNalezyAke sthAna asaMkhyAtaloka pramANa haiN| kyoMki pRthvI bheda samAna zakti yukta saba sthAnoM meM asaMkhyAtalokakA bhAga dekara usake bahubhAga mAtra ve sthAna haiN| usa zeSa bace eka bhAgameM asaMkhyAta lokakA bhAga denepara jo bahubhAga ho,utane unase asaMkhyAtaguNe hIna kRSNa aura nIla lezyAke sthAna vahA~ hI haiM jo asaMkhyAta loka pramANa haiN| unase asaMkhyAtaguNe hIna vahA~ hI kRSNa, nIla-kApota / tIna lezyAke sthAna asaMkhyAta lokapramANa haiM,ve usa zeSa bace eka bhAgake yogya asaMkhyAta / lokakA bhAga dekara usake bahubhAga haiN| punaH usa zeSa bace eka bhAgake bahubhAgamAtra kRSNa, nIla, kApota, pIta ina cAra lezyAoMke sthAna unase asaMkhyAtaguNe hIna zaktivAle tathA asaMkhyAta Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe Sal8 / 8 / mattaM tadekabhAgA saMkhyAtalokabhaktaikabhAgamAtragaLu kRSNanIlakapotatejaH pdm9|9|9|5 zuklalezyASaTkasthAnaMgaLa saMkhyA talokamAtraMgaLappuvu 492 08 / 1 vedoDe bahubhAgamappa 9 / 9 / 9 / 5 saMkhyAtalokaguNakArarahitatvAdadama saMkhyAta guNahInatvaM siddhamappudaridaM / mattamavaM noDalasaMkhyAtaguNahInaMgaLaM dhUlIrekhAsamAnazaktiyukta sarvvasthAnaMgaLoLu tadyogyA5 saMkhyAta loka bhaktabahubhAgamAtragaLu lezyASaTkasthAnaMgaLa saMkhyAtalokamAtraMgaLappuvu = 2 / 8 / 8 / 9 / 9 / 9 / 9 / 1 mattamalliye tadekabhAgabahubhAgamAtraMgaLa kRSNalezyArahitazeSa lezyApaMcakasthAnaMgaLa saMkhyAtalokamAtraMgaLappuvu =al 8 / 8 mattamalliye tadekabhAgA saMkhyAta loka bahubhAgamAtragaLu kRSNanIla 9 / 9 / 9 / 9 / 2 lezyAdvayarahitazeSa lezyAcatuSTayasthAnaM gaLasaMkhyAta lokamAtraMgaLappuvu = a1416 malliye tadekabhAgA saMkhyAta lokabhaktabahubhAgamAtraMgala 9 / 9 / 9 / 9 / 3 zubhalezyAtrayasthAnaM gaLa saMkhyAta lokamAtraMgalavu 10 lokamAtrANi - 8 / 8 punastadekabhAgAsaMkhyAta lokabhAgamAtrANi kRSNanIlakapotatejaHpadmazukla9 / 9 / 9 / 5 lezyASaTkasthAnAnyasaMkhyAta lokahInAni = a / 8 / 1 kutaH bahubhAgarUpAsaMkhyAtalokaguNakArarahitatvAt / 9 / 9 / 9 / 5 punastebhyo'saMkhyAtaguNahInAnyapi dhUlirekhAsamAnazaktiyuktasarvasthAnAni tadyogyAsaMkhyAta lokabhaktabahubhAgamAtrANi SaTlezyAsthAnAni asaMkhyAta lokamAtrANi / = 0 / 8 / 8 punastatraiva tadekabhAgabahubhAgamAtrANi kRSNa 9 / 9 / 9 / 9 / 1 lezyArahitazeSapaJca lezyAsthAnAni asaMkhyAta lokamAtrANi / 8 / 8 punastatraiva tdekbhaagaasNkhyaat9| 9 / 9 / 9 / 2 15 lokabhaktabahubhAgamAtrANi kRSNanIlarahitazeSacaturlezyAsthAnAni asaMkhyAta lokamAtrANi punastadekabhAgAsaMkhyAta lokabhaktabahubhAgamAtrANi zubhalezyAtrayasthAnAni lokamAtra haiM / punaH usa zeSa bace eka bhAgameM asaMkhyAta lokase bhAga dekara bahubhAgamAtra kRSNa, kApota, pIta, padmaina pA~ca lezyAoMke sthAna asaMkhyAtaguNe hIna tathA asaMkhyAta loka mAtra haiM / punaH usa eka bhAga pramANa jo asaMkhyAta loka mAtra hai, kRSNa, nIla, kApota, pIta, 20 padma, zukla ina chaha lezyAke sthAna asaMkhyAta lokahIna haiN| isakA kAraNa yaha hai ki yahA~ bahubhAga rUpa asaMkhyAta loka guNAkAra nahIM hai| inase asaMkhyAtaguNe hIna dhUlirekhAke samAna zaktiyukta saba sthAnoM meM unake yogya asaMkhyAta lokase bhAga dekara bahubhAga mAtra chaha lezyAke sthAna asaMkhyAta loka mAtra haiM / punaH usIke avazeSa rahe eka bhAgameM asaMkhyAta lokakA bhAga dekara bahubhAga pramANa kRSNalezyA rahita zeSa pA~ca lezyAoMke sthAna asaMkhyAta loka mAtra 25 haiM / punaH usIke avazeSa rahe eka bhAgameM usake yogya asaMkhyAta lokase bhAga denepara bahubhAga mAtra kRSNa, nIla lezyAse rahita cAra lezyAoMke sthAna asaMkhyAta loka mAtra haiM / punaH usIke zeSa rahe eka bhAgameM usake yogya asaMkhyAta lokase bhAga dekara bahubhAga mAtra tIna zubha 3 / 8 / 8 9 / 9 / 9 / 9 / 3 asaMkhyAta lokamAtrANi Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 493 / / 8 / 8 mattamalliye tadekabhAgA'saMkhyAtalokabhaktabahubhAgamAtraMgaLu tejoleshyaarhit9|9|9|9|4 zubhalezyAdvayasthAnaMgaLasaMkhyAtalokamAnaMgaLappuvu = / / 8 / 8 mattamalliye tadekabhAga 9 / 9 / 9 / 9 / 5 mAtraMgaLu / kevalazuklalezyAsthAnaMgaLasaMkhyAtalokamAnaMgaLu pUrvamaM noDalasaMkhyAtaguNahInaMgaLappuvu = 381 mata doDa bahubhAgamappa'saMkhyAtalokaguNakArarahitadidamasaMkhyAtaguNahInatvaM 9 / 9 / 9 / 9 / 5 siddhamapuridaM / mattamavaM noDalasaMkhyAtaguNahInaMgaLu jalarekhAsamAnazaktiyuktaMgaLkevalazukla- 5 lezyAsthAnaMgaLasaMkhyAtalokamAtraMgaLappuvu = a / 1 me ghoDe dhUlorekhAsamAnazaktisaddha 9 / 9 / 9 sthAnaMgaLoLu kevalazuklalezyAsthAnaMgaLoLa pokka bhAgahAraMgaLNe guNakArabhUtA saMkhyAtalokabahubhAgamaM noDalasaMkhyAtaguNahInatvadidaM / mattamaMtAyubaMdhA'baMdhagataviMzatipadaMgaLolu prathamazilAbhedasamAnotkRSTazaktigatakRSNalezyAsthAnaMgaLoLAyurabaMdhakasthAnaMgaLa kRSNalezyotkRSTasthAnaM modalgoMDasaMkhyAtalokabhaktabahabhAgamAtrA- 10 a..8 / 8 punastatraiva tadekabhAgAsaMkhyAtalokabhaktabahubhAgamAtrANi tejolezyArahitazubhalezyAdvayasthAnAni asaMkhyAtalokamAtrANi / / 8 / 8 punastatraiva tadekabhAgamAtrANi kevalazuklalezyAsthAnAni 2 / 9 / 9 / 9 / 5 asaMkhyAtalokamAtrANyapi pUrvasmAdasaMkhyAtaguNahInAni = / / 8 / 1 / kutaH ? bahubhAgarUpAsaMkhyAta 9 / 9 / 9 / 9 / 5 lokaguNakArarahitatvAt / punastebhyo'saMkhyAtaguNahInAnyapi jalarekhAsamAnazaktiyuktAni kevalazuklalezyAsthAnAni asaMkhyAtalokamAtrANi = / / 1 / kutaH dhUlirekhAsamAnazaktisarvasthAneSu kevalazuklalezyAsthAneSu 15 9 / 9 / 9 / praviSTabhAgahArANAM guNakArabhUtAsaMkhyAtalokabahubhAgAdasaMkhyAtaguNahInatvAt / punastathAyurbandhAbandhagataviMzatipadeSu prathamazilAbhedasamAnotkRSTazaktigatakRSNalezyAsthAneSu AyurabandhasthAnAni kRSNalezyotkRSTa sthAnamAdi kRtvA lezyAoM ke sthAna asaMkhyAta loka mAtra haiN| punaH usIke zeSa rahe eka bhAgameM usake yogya asaMkhyAta lokase bhAga dekara bahubhAga mAtra tejolezyA rahita do zubha lezyAoMke sthAna asaMkhyAta loka mAtra haiN| punaH zeSa rahe eka bhAga mAtra kevala zukla lezyAke sthAna haiM / jo 20 asaMkhyAta loka mAtra honepara bhI pahalese asaMkhyAtaguNe hIna haiN| kyoMki bahubhAgarUpa asaMkhyAta loka guNAkAra se rahita haiM / punaH unase asaMkhyAtaguNe hIna bhI jalarekhAke samAna zaktise yukta kevala zuklalezyAke sthAna asaMkhyAta loka mAtra haiN| kyoMki dhUlirekhAke samAna zaktivAle saba sthAnoM meM se kevala zuklalezyA sambandhI sthAnoMmeM praviSTa bhAgahAroMke guNAkArabhUta asaMkhyAta loka bahubhAgase asaMkhyAtaguNAkAra hIna haiM arthAt vahA~ guNAkArabhUta asaMkhyAta 25 lokakA bahubhAga haiM aura yahA~ eka bhAga hai,isase asaMkhyAtaguNA hIna kahA hai| aba Ayu bandhAbandhagata bIsa sthAnoMmeM udaya sthAnoMkA pramANa kahate haiM prathama zilAbheda samAna utkRSTa zaktigata kRSNa lezyAke sthAnoM meM kRSNalezyAke utkRSTa sthAnase lekara asaMkhyAta loka pramANa Ayuke abandha sthAna haiN| unase vahA~ Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 go0 jIvakANDe saMkhyAtalokapramitasthAnaMgaLappuvavaM / / 8 / 8 noDalalliye narakAyubaMdhahetusthAnaMgalasaMkhyAtalokamAtrasthAnaMgaLasaMkhyAtaguNahIgaLappuvu = 3 / 8 / 1 veka doDe tadekabhAgamAtratvadidaM / mattamadaM noDalu bhUbhedasamAnAnutkRSTazaktigatakRSNalezyAsthAnaMgaLa narakAyubaMdhakAraNaMgaLasaMkhyAtalokamAtraMgaLasaMkhyAtaguNahInaMgaLappu = 3 / 8 / 8 vavaM noDalalliye kRSNanIlaleNyAdvaya 9 / 9 / 9 / 1, 5 sthAnaMgaLu narakAyubaMdhakAraNaMgaLasaMkhyAtalokamAnaMgaLasaMkhyAtaguNahInaMgaLappu = 3 / 8 / 8 9 / 9 / 9 / 2 vavaM noDalalliye kRSNanIlakapotalezyAtrayasthAnaMgaLa kevalaM narakAyubaMdhakAraNaMgaLasaMkhyAtalokamAtraMgaLasaMkhyAtaguNahInaMgaLappuvu = / 8 / 8 / 8 vavaM noDalalliye kRSNanIlakapotalezyA 9 / 9 / 9 / 3 / 9 / 1 trayasthAnaMgaLu narakatiryagAyuddhayaM baMdhakAraNaMgaLasaMkhyAtalokamAnaMgaLasaMkhyAtaguNahInaMgaLappuvu = / / 8 / 8 / 8 vavaM noDalalliye kRSNanolakapotalezyAtrayasthAnaMgaLu narakatiryakmanuSyAyu 9 / 9 / 9 / 3 / 9 / 2 / / 10 asaMkhyAtalokabhaktabahubhAgamAtrANyapyasaMkhyAtalokapramitAni = a / 8 / 8 ebhyastatraiva narakAyurvandhahetusthAnAni asaMkhyAtalokamAtrANi api asaMkhyAtaguNahInAni = / / 8 / 1 kutaH ? tadekabhAgamAtratvAt / 9 / 9 / punastebhyo bhUbhedasamAnAnutkRSTazaktigatakRSNalezyAsthAnAni narakAyurbandhakAraNAni asaMkhyAtalokamAtrANi api asaMkhyAtaguNahInAni = 3 / 8 / 8 / ebhyastavaiva kRSNanIlalezyAdvayasthAnAni narakAyabandhakAraNAni 9 / 9 / 9 / 1 asaMkhyAtalokamAtrANi api asaMkhyAtagaNahInAni / : / 8 / 8 ebhyastatraiva kRSNanIlakapotalezyAtraya 9 / 9 / 9 / 2 15 sthAnAni kevalanarakAyurbandhakAraNAni asaMkhyAtalokamAtrANi asaMkhyAtaguNahInAni = / / 8 / 8 / 8 9 / 9 / 9 / 3 / 9 / 1 ebhyastatraiva kRSNanIlakapotalezyAtrayasthAnAni narakatiryagAyuyabandhakAraNAni asaMkhyAtalokamAtrANi asaMkhyAtaguNahInAni = / 8 / 8 / 8 ebhyastatraiva kRSNanIlakapotalezyAtrayasthAnAni narakatiryagmanuSyA 9 / 9 / 9 / 3 / 9 / 2 / 9 / 9 / hI narakAyu bandhake kAraNa sthAna asaMkhyAta loka mAtra haiM jo unase asaMkhyAtaguNe hIna haiM, kyoMki ve bahubhAgamAtra haiM aura ye eka bhAgamAtra haiN| unase pRthvI bheda samAna anutkRSTa zaktigata kRSNalezyAke sthAna narakAyu bandhake kAraNa haiM jo unase asaMkhyAtaguNe hIna, kintu asaMkhyAta loka mAtra haiN| vahA~ hI kRSNa-nIla lezyAke sthAna narakAyubandhake kAraNa haiM - jo unase asaMkhyAtaguNe hIna, kintu asaMkhyAta loka mAtra haiN| vahIM kRSNa, nIla, kApota lezyAke sthAna kevala narakAyu bandhake kAraNa haiM jo unase asaMkhyAtaguNe hIna, kintu asaMkhyAta loka pramANa haiN| vahA~ hI kRSNa, nIla, kApota lezyAke sthAna narakAyu aura tiryaMcAyu bandhake kAraNa haiM 25 jo unase asaMkhyAta guNe hIna, kintu asaMkhyAta loka pramANa haiM / vahA~ hI kRSNa, nIla, kApota lezyAke sthAna narakAyu, tithaMcAyu aura manuSyAyuke bandhake kAraNa haiM jo unase asaMkhyAtaguNe Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jovatattvapradIpikA strayabaMdhakAraNaMgaLasaMkhyAtalokamAtraMgaLasaMkhyAtaguNahInaMgaLappu = 1818 / 1 vavaM noDa 9 / 9 / 9 / 3 / 9 / 2 lalliye kRSNanIlakapotatejolezyAcatuSTayasthAnaMgaLu narakatiya'gmanuSyadevAyubaMdhakAraNaMgaLasaMkhyAtalokamAnaMgaLasaMkhyAtaguNahInaMgaLappu = 0 / 8 / 8 vavaM noDalalliye kRSNanIlakapotatejaH 9 / 9 / 9 / 4 padmalezyApaMcakasthAnaMgaLu caturmAtyAyubaMdhakAraNaMgaLasaMkhyAtalokamAnaMgaLasaMkhyAtaguNahInaMgaLappu 3 / 88 vavaM noDalalliye lezyASaTkasthAnaMgaLu caturAyubaMdhakAraNaMgaLasaMkhyAtalokamAtraMgaLa 9 / 9 / 9 / 5 saMkhyAtaguNahInaMgaLappu 30 / 8 / 1 vadeteMdoDe guNakArabhUtAsaMkhyAtalokabahubhAgarahitatva 9 / 9 / 9 / 5 didaM / mattamavaM noDalu dhUlorekhAsamAnazaktigatasarvasthAnaMgaLoLu asaMkhyAtalokabhaktabahubhAgamAtraM. gaLu lezyASaTkasthAnaMgaLu caturAyubaMdhakAraNaMgaLa saMkhyAtabahubhAgaMgaLasaMkhyAtalokamAnaMgaLappuvu 3 / / 8 / 8 / 8 mattamalliye SaDlezyAsthAnaMgaLu narakAyujjitazeSAyustrayabaMdhakAraNaMgaLu 9 / 9 / 9 / 9 / 9 / 1 yastrayabandhakAraNAni asaMkhyAtalokamAtrANi asaMkhyAtaguNahInAni- = / 8 / 8 / 1 ebhyastatraiva 10 9 / 9 / 9 / 3 / 9 / 2 kRSNanIlakapotatejolazyAcatuSTayasthAnAni narakatiryagmanuSyadevAyurbandhakAraNAni asaMkhyAtalokamAtrANi asaMkhyAtaguNahInAni = 0 / 8 / 8 ebhyastatraiva kRSNanIlakapotatejaHpadmalezyApaJcakasthAnAni caturgatyAyubandha 9 / 9 / 9 / 4 kAraNAni asaMkhyAtalokamAtrANi asaMkhyAtaguNahInAni = / 8 / 8 ebhyastatraiva SaDlezyAsthAnAni caturAyurbandhakAraNAni asaMkhyAtalokamAtrANi asaMkhyAtaguNahInAni = a1 811 kutaH ? guNakArabhUtA 9 / 9 / 9 / 5 saMkhyAtalokabahubhAgarahitatvAt / punastebhyaH dhUlirekhAsamAnazaktigatasarvasthAneSu asaMkhyAtalokabhaktabahubhAga- 15 mAtrANi SaDlezyAsthAnAni caturAyurbandhakAraNAni asaMkhyAtaguNahInAni asaMkhyAtalokamAtrANi + / 8 / 8 / 8 punastatraiva SaDlezyAsthAnAni narakAyurvarjitazeSAyustrayabandhakAraNAni tdekbhaagaa9|9|9|9|9|1 hIna,kintu asaMkhyAta loka mAtra haiM / vahA~ hI kRSNa, nIla, kApota, pIta lezyAke sthAna naraka, tiryaca, manuSya aura devAyuke bandhake kAraNa haiM tathA pUrva sthAnoMse asaMkhyAtaguNe hIna,kintu asaMkhyAta lokamAtra haiN| vahA~ hI kRSNa, nIla,kApota, pIta, padma lezyAke sthAna cAroM gatikI Ayubandhake kAraNa haiM jo pUrvasthAnoMse asaMkhyAtaguNe hIna, kintu asaMkhyAta loka mAtra haiN| vahA~ hI chaha lezyAoMke sthAna cAroM Ayuke bandhake kAraNa hai jo pUrva sthAnoMse asaMkhyAtaguNe hIna,kintu asaMkhyAta loka mAtra haiN| kyoMki guNAkArabhUta asaMkhyAta loka bahubhAgase rahita haiM arthAt vahA~ guNAkAra bahubhAga thA yahA~ eka bhAga hai| inase asaMkhyAtaguNe hIna dhUlirekhAke samAna zaktigata saba sthAnoM meM asaMkhyAta lokase bhAga dekara bahubhAga mAtra chaha lezyA 25 sambandhI sthAna cAroM Ayuke bandhake kAraNa haiM aura asaMkhyAta loka mAtra haiN| punaH vahAM hI 1. malasaMkhyAtabhAgakAraNaMgalasaMkhyAta / Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go0 jIvakANDe tadekabhAgAsaMkhyAtabahubhAgamAtraMgaLasaMkhyAtaguNahInaMgaLasaMkhyAtalokamAnaMgaLappuvu = a / 8 / 8 / 8 9 / 9 / 9 / 9 / 9 / 2 matamalliye lezyASaTkasthAnaMgaLu manuSyadevAyuddhayabaMdhakAraNaMgaLasaMkhyAtaguNahInaMgaLa tadekabhAgAsaMkhyAtalokabhaktaikabhAgaMgaLappuridamasaMkhyAtalokamAtraMgaLappuvu / / 8 / 8 / 1 matamalliye 9 / 9 / 9 / 9 / 9 / 2 kRSNalezyAjjitazeSalezyApaMcakasthAnaMgaLu devAyubaMdhakAraNaMgalumasaMkhyAtaguNahI naMgaLumasaMkhyAtalokamAnaMgaLappuvu = / / 8 / 8 mavaM noDalalliye kRSNanIlalezyAdvayarahitalezyAcatuSTaya 9 / 9 / 9 / 9 / 2 sthAnaMgaLkevalaM devAyubaMdhakAraNaMgaLasaMkhyAtaguNahInaMgaLa saMkhyAtalokamAnaMgaLappu = / / 8 / 8 9 / 9 / 9 / 9 / 3 vavaM noDalalliye kRSNanIlakapotalezyAtrayarahitazubhalezyAtrayasthAnaMgoLu devAyubaMdhakAraNasthAnaMgaLu yathAyogyA'saMkhyAtalokabhaktabahubhAgamAtraMgaLasaMkhyAtaguNahInaMgaLasaMkhyAtalokamAnaMgaLappuvu = 388 / 8 tadekabhAgaMgaLalliye zubhalezyAtrayasthAnaMgaLoLAyubaMdharahitasthAnaMgaLasaMkhyAta 9 / 9 / 9 / 9 / 4 / 9 10 saMkhyAtabahubhAgamAtrANi asaMkhyAtaguNahInAni asaMkhyAtalokamAtrANi / / 8 / 8 / 8 punastatraiva 9 / 9 / 9 / 9 / 9 / 2 SaDlezyAsthAnAni manuSyadevAyurbandhakAraNAni asaMkhyAtaguNahInAni tadekabhAgAsaMkhyAtalokabhaktakabhAgatvAdasaMkhyAtalokamAtrANi / 8 / 8 / 1 punastatraiva kRSNalezyAvajitazeSapaJcalezyAsthAnAni devAyabandha 9 / 9 / 9 / 9 / 9 / 2 kAraNAni asaMkhyAtaguNahInAni asaMkhyAtalokamAtrANi = / 8 / 8 / ebhyastatrava kRSNanIlarahita 9 / 9 / 9 / 9 / 2 caturlezyAsthAnAni kevaladevAyurbandhakAraNAni asaMkhyAtaguNahInAni asaMkhyAtalokamAtrANi = / / 8 / 8 / 9 / 9 / 9 / 9 / 3 15 ebhyastatraiva kRSNanolakapotalezyArahitazeSazubhalezyAtrayasthAneSu devAyurbandhakAraNAni yathAyogyAsaMkhyAtalokabahabhAgamAtrANi asaMkhyAtaguNahInAni asaMkhyAtalokamAtrANi / / 8 / 8 / 8 / tadekabhAgagata 9 / 9 / 9 / 9 / 4 / 9 chaha lezyA sambandhI sthAna narakAyuko chor3a zeSa tIna Ayuke bandhake kAraNa haiN| yaha pUrvameM zeSa rahe eka bhAgameM asaMkhyAta lokase bhAga dekara bahubhAga mAtra hai,ataH pUrvase asaMkhyAtaguNe hIna,kintu asaMkhyAta loka mAtra haiM / punaH vahA~ hI chaha lezyA sambandhI sthAna manuSyAyu aura 2. devAyuke bandhake kAraNa haiN| yaha unase asaMkhyAta guNe hIna haiM, kyoMki zeSa rahe eka bhAgameM asaMkhyAta lokakA bhAga denepara eka bhAgamAtra hai , tathApi asaMkhyAta loka mAtra haiM / inase asaMkhyAta guNe hIna vahA~ hI kRSNalezyAko chor3a zeSa pA~ca lezyA sambandhI sthAna jo asaMkhyAta loka mAtra haiM, devAyuke bandhake kAraNa haiM / inase asaMkhyAtaguNe hIna vahA~ hI kRSNa, nIlake sivAya cAra lezyA sambandhI sthAna kevala devAyubandhake kAraNa haiM jo asaMkhyAta loka 25 mAtra haiM / inase asaMkhyAtaguNe hIna vahA~ hI kRSNa, nIla, kapota lezyAse rahita zeSa tIna zubha - lezyA sthAnoM meM yathAyogya asaMkhyAta lokase bhAga dekara bahubhAga mAtra sthAna devAyubandhake kAraNa haiM jo asaMkhyAta loka mAtra haiN| zeSa eka bhAga mAtra tIna zubha lezyAoMke sthAna Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 497 lokamAtraMgalumasaMkhyAtaguNahInaMgaLamappuvu = 0 / 88 / 1.. mattamalliye padmazukla 9 / 9 / 9 / 9 / 4 / 9. leNyAdvayasthAnaMgaLAyurabaMdhakAraNaMgaLasaMkhyAtaguNahInaMgaLasaMkhyAtalokamAnaMgaLappuvu / 8 8 9 / 9 / 9 / 9 / 5 madateMdoDe paragaNa zubhalezyAtrayasthAnaMgaLoLAyubaMdharahitasthAnaMgaLolu pokka bhAgahArakkasaMkhyAtaguNahInatvamuMTappuridaM asaMkhyAtaguNahInatvaM siddhmkkuN| ___ matamavaM noDalalliye zuklalezyAsthAnaMgaLoLAyurabaMdhakAraNavizuddhipariNAmaMgaLasaMkhyAta- . lokamAnaMgaLasaMkhyAtaguNahInaMgaLappuvu 30 / 8 / 1 veMteMdoDe guNakArabhUtAsaMkhyAtabahu 9 / 9 / 9 / 9 / 5 bhAgarahitatvadidaM / mattamavaM noDalu jalarekhasamAnazaktigatalezyAsthAnaMgaLAyubaMdhazUnyaMgaLasaMkhyAtalokamAtraMgaLasaMkhyAtaguNahInaMgaLappuvu = 1 mate doDe dhUlorekhAsamAnazaktiyuktasthAnaMgaLoLa kevalaM caramazuklalezyAsthAnaMgaLoLa pokka paMcavArAsaMkhyAtalokabhAgahAraMgaLaM noDalu tadguNakArabhUtA- 10 saMkhyAtabahubhAgakkasaMkhyAtaguNitatvadidamasaMkhyAtaguNahInatvaM siddhamakkuM / catuzcaturdazaviMzatipadaMgaLga saMdRSTiyidu : zubhalezyAtrayasthAneSu devAyurvandharahitAni asaMkhyAtalokamAtrANi asaMkhyAtaguNahInAni = 3 / 8 / 8 / 1 / 9 / 9 / 9 / 9 / 4 / 9 punastatrava padmazuklalezyAdvayasthAnAni AyurbandhAkAraNAni asaMkhyAtaguNahInAni asaMkhyAtalAkamAtrANi 20 / 8 / 8 / kutaH prAktanazubhalezyAtrayasthAneSu AyurbandharahitasthAneSu praviSTabhAgahArasya asaMkhyAta- 15 9 / 9 / 9 / 9 / 5 guNahonatvAt / punastebhyastatraiva zuklalezyAsthAneSu AyurbandhAkAraNavizuddhipariNAmasthAnAni asaMkhyAtalokamAtrANi asaMkhyAtaguNahInAni = / 8 / 1 kathaM ? iti cet guNakArabhatAsaMkhyAtabahubhAgarahitatvAt / 9 / 9 / 9 / 9 / 5 punastebhyo jalarekhAsamAnazaktigatazuklalezyAsthAnAni AyurbandhazUnyAni asaMkhyAtalokamAtrANi asaMkhyAtaguNahInAni = / 1 / kathaM ? dhUlirekhAsamAnazaktiyuktasthAneSu kevalacaramazaklalezyAsthAne praviSTapaJcavArA 9 / 9 / 9 / saMkhyAtalokabhAgahArebhyaH tadguNakArabhUtAsaMkhyAtabahubhAgasya asaMkhyAtaguNitatvAt / evaM catvAri padAni, 20 caturdazapadAni, viMzatiH padAni ca pratyekamasaMkhyAtaguNahInakramANi jJAtavyAni // 295 // atha zrImAdhavacandra Ayubandhase rahita haiM, ve asaMkhyAtaguNe hIna kintu asaMkhyAta lokamAtra haiN| punaH vahA~ hI padma aura zukla lezyAke sthAna Ayubandhake kAraNa nahIM haiN| ve pUrvase asaMkhyAtaguNe hIna, kintu asaMkhyAta loka mAtra haiN| kyoMki pahaleke tIna zubha lezyAoMke Ayubandha rahita sthAnoM meM praviSTa bhAgahAra asaMkhyAta guNA hIna hai / punaH unase asaMkhyAtaguNe hIna vahA~ hI zukla- 25 lezyAke sthAnoMmeM Ayubandhake akAraNa vizuddhi pariNAma sthAna asaMkhyAta lokamAtra haiM jo pUrvase asaMkhyAtaguNe hIna haiN| kyoMki guNakAra asaMkhyAta bahubhAgase rahita hai| punaH unase jalarekhAke samAna zaktigata zuklalezyA sthAna jo Ayubandhase rahita haiM, asaMkhyAtaguNe hIna haiM,kintu asaMkhyAta loka pramANa hai / kyoMki dhUlirekhAke samAna zaktise yukta sthAnoMmeM kevala antima zuklalezyAke sthAnameM praviSTa pA~ca bAra asaMkhyAta loka bhAgahAroMse usake guNakAra- 30 Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIvratarazilAbheda =a 8 naraka tIvra bhUbheda 08 tirika 20 sarva dhanametat kRSNa 1 kRSNa 1 | kRSNa nI 2 kRSNa nola kapota 3 kRSNAdi 4 | kRSNAdi 5 kRSNAdi 6 .. al ==al88 99 / 9 / 1 =alcic 9 / 9 / 9 / 2 OM / 8 / 8 / | 9 / 9 / 9 / 3 EaCICI Sace 9 / 9 / 9 / 4 / / 939 / 9 / 5 18111 4 Dal818 99 / Eal81Bal8 / 8 99 9 / 9 / 9 / 1 =al818 8 1818 Eal818182881 21818 9 / 9 / 9 / 2 / 99 / 9 / 3 / 9 999 / 39 / 999 / 392 9 / 9 / 9 / 4 / 1818 9 / 9 / 9 / 5 zalci 9 / 9 / 6 / 5 manda dhUlI rekhA 8 manuSya mandatara jalarekhA = a 1 / devacatuH padaGgaLu ekapadagaLa 9 / 9 / 9 / / kRSNAdi6 nIlAdi 5 | kapotAdi 4 3 tejAdi padmAdi 2 zukla 1 zukla 1 | caturdaza padaGgaLu Dar88 9 / 9 / 9 / 9 / 1 Salcici | Salcic 9 / 9 / 9 / 9 / 2, 9 / 9 / 9 / 9 / SACICI 9 / 9 / 9 / 9 / 4 / Da181113a18 / 1 =ai? 999 / 9 / 5999 / 9 / 5 999 viMzati padaGga viMzati padaGgaLa SaldIZIC CIGIC Balcici l 9 / 9 / 9 / 9 / 9 / 1 / / 9 / 9 / 9 / 9 / 9 / 2 / 9 / 9 / 9 / 9 / 2 acic Calcic salciIC Eaici =alci=alcil Sal? 999 / 92 / 999 / 9 / 3 / 999 / 9 / 4 999 / 9 / 5/999 / 9 / 5/999 / 9 / 5 999 / iMtu catuHpadaMgaLaM / caturdazapadaMgaLaM / viMzatipadaMgaLu / pratyekamasaMkhyAtaguNahInakramaMgaLappurva dariyalpaDuvuvu / Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 499 karNATavRtti jIvatattvapradIpikA anaMtaraM zrImAdhavacaMdravidyadevarugaLu kaSAyamArgayo saMkhyeyaM peLdaparu : puha puha kasAyakAlo Niraye aNtomuhuttprimaanno| lohAdi saMkhaguNo devesu ya kohapahudIdo // 296 // pRthak pRthak kaSAyakAlo nrkeNtrmuhuurtprimaannH| lobhAdayassaMkhyaguNA deveSu ca krodha- 5 prkRtitH|| narakagatiyoLu nArakArge lobhAdikaSAyodayakAlaMgaLu pRthak pRthak bare bera pratyekamaMtamahartaparimANamakkumaMtAdoDamuttarottaramAyAdikaSApaMgaLu krodhaparyaMta saMkhyAta guNakramaMgaLappuvalli savvataH stokAMtarmuhUrtamAtra 21 / / lobhkssaayodykaalmkku-| madaM noDalu saMkhyAtaguNaM maayaakssaayodykaalmkkuN| 21 / 4 / adaM noDalu saMkhyAtaguNaM maankssaayodykaalmkku-|21|16 / madaM noDalu kodhakaSAyodayakAlaM sNkhyaatgunnmkkuN|21|6 4 / devagatiyoLu devarkaroM krodhAdikaSAyodayakAlaMgaLu pRthak pRthak pratyekamaMtarmuhUrtamAtraMgaLappuvAdoDamuttarottaramAnAdi lobhapayyaMtaM saMkhyAtagugakramaMgaLappuvate doDe alli sarvataH stokaM krodhkssaayodykaalmNtrmuhuurtkaalmkku-| 21 / 1 / madaM noDala mAlakaSAyodayakAlaM saMkhyAtagaNamakka- 21 / 4 / madaM noDala mAyAkaSAyodayakAlaM sNkhyaatgunnitmkku-| 21 / 16 / madaM noDalu lobhakaSAyodayakAlaM sNkhyaatgunnmkkuN|21|64| vidyadevAH kaSAyamArgaNAyAM jovasaMkhyAM gAthAtrayeNa kathayanti narakagatau nArakANAM lobhAdikaSAyANAM udayakAlaH pRthaka pRthak pratyekamantarmuhurtaparimANo bhavati / tathApi pUrvapUrvakaSAyodayakAlAduttarottarakaSAyodayakAlaH saMkhyAtaguNo jJAtavyaH / tadyathA-tatra lobhakaSAyodayakAlaH sarvataH stokAntarmuhUrtamAtraH 21 / tato mAyAkaSAyodayakAlaH saMkhyAtaguNaH 214 / tato mAnakaSAyodayakAlaH saMkhyAtaguNaH 2 / 16 / tataH krodhakaSAyodayakAlaH saMkhyAtaguNaH 2164 / devagatau devAnAM krodhAdikaSAyodayakAlAH pRthak pRthak pratyekamantarmuhUrtamAtrAH tathApi uttarottaramAnAdilobhaparyantaM saMkhyAtaguNakramA bhavanti / tadyathA-tatra krodhakaSAyodayakAlaH antarmahartaH sarvataH stokaH 21 / 1 / tato mAnakaSAyodayakAla: saMkhyAtaguNaH 21 / 4 / tato mAyAkaSAyodayakAlaH saMkhyAtaguNaH 2 / 16 / tato lobhakaSAyodayakAla: saMkhyAtaguNaH 21 / 64 // 296 / / bhUta asaMkhyAta bahubhAga asaMkhyAta guNita haiN| isa prakAra, cAra, caudaha aura bIsa sthAnoMmeM-se 25 pratyeka sthAna kramase asaMkhyAtaguNA hIna jAnanA / / 295 / / ____ aba zrI mAdhavacandra vidyadeva kaSAyamArgaNAmeM jIvasaMkhyA tIna gAthAoMse kahate haiM narakagatimeM nArakiyoMke lobhAdi kaSAyakA udayakAla pRthak-pRthak pratyekakA antarmuhUrta pramANa hotA hai| phira bhI pUrva-pUrva kaSAyake udaya kAlase uttarottara kaSAyakA udayakAla 30 saMkhyAtaguNA jaannaa| jo isa prakAra hai-narakagati lobhakaSAyakA udayakAla sabase stoka antarmuhUrta mAtra hai / usase mAyA kaSAyakA udayakAla saMkhyAtaguNA hai| usase mAna kaSAyakA udayakAla saMkhyAtaguNA hai| usase krodha kaSAyakA udayakAla saMkhyAtaguNA hai / arthAt yadi lobhakA udaya kAla eka hai,to mAyAkA cAra, mAnakA solaha aura krodhakA udaya kAla causaTha jAnanA / tathA devagatimeM devoMke krodhAdi kaSAyakA udayakAla pRthaka-pRthak pratyekakA 35 antarmuhUrta mAtra hai, tathApi uttarottara mAnase lekara lobha paryanta kramase saMkhyAtaguNA hai| Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 go0 jIvakANDe savvasamAseNavahidasagasagarAsI puNo vi saMguNide / sagasagaguNakArehi ya sagasagarAsINa parimANaM // 297 / / sarvasamAsenApahRtasvasvarAziHpunarapi sNgunnite| svasvaguNakAraizca svasvarAzInAM primaannN|| punaH mattaM nArakadevagatigaLa sarvakaSAyodayakAlaMgaLa samAnadidaM saMyogadidaM yutiyidaM 5 bhAgisi svasvagatisaMbhavijIvarAziyaM svasvakaSAyodayakAlaguNakAraMgALadaM guNisuttiralu svasvakaSAyodayaviziSTajIvarAzigaLa parimANamakkumapi ca zabdaMgaLu gatidvayasamuccayAtthaMgaLu / narakagatiyoLaM devagatiyomita kartavyameM ditu illi trairAzikaM mADalpaDuguminitu kAlakkinitu jIvaMgaLu paDeyalpaDuttiralAgaLinitu kAlakkinitu jIvaMgaLpaDeyalpaDuvameM ditu trairAzikaM mADi pra kA = 22 / 85 pha-2' i| 21 / 64 apatitalabdhapramitaMgaLu narakagatiya krodhakaSAyodayayuktanArakajIvaMgaLa prmaannmkku-| -2064mita mAnAdikaSAyodayakAlaMgaLanicchArAzigaLaM mADi trairAzikavidhAnadidaM baMda labdhapramANamAnAdikaSAyodayapariNatanArakajIvaMgaLa prmaannmkkuN| nArakamAnakaSAyigaLu -2 / 16 nArakamAyAkaSAyigaLu -2 / 4 nArakalobhakaSAyigaLu puna rakadevagatyoH sarvakaSAyodayakAlAnAM samAsena yutyA bhakte svasvagatisaMbhavijIvarAzI svasvakaSAyodayakAlagaNakAreNa gaNite sati svasvakaSAyodayaviziSTajIvarAzInAM parimANaM bhavati / api ca-zabdo 15 gatidvayasamuccayArthI narakagatI devagato caivaM kartavyamiti / tatra etAvatA kAlena yadyetAvanto jIvA labhyante tadaitAvatA kAlena kiyanto jIvA lamvante iti trairAzikaM kRtvA pr21| 85 / pha-2 / i 2164 apavartitalabdhapramite narakagatau krodhakaSAyodayayaktanArakajIvarAzipramANaM bhavati / -2 / 64 / evaM mAnAdikaSAyodayakAlAn icchArAzIn kRtvA trairAzikavidhAnena labdhapramANaM mAnAdikaSAyodayapariNatanAraka20 jIvarAzipramANaM bhavati / nArakamAnakaSAyiNa:-2 / 16 nArakamAyAkaSAyiNa:-2 / 4 nArakalobha yathA-devoMmeM krodha kaSAyakA udayakAla sabase stoka antarmuhUrta hai arthAt eka hai| usase mAna kaSAyakA udayakAla saMkhyAtaguNA hai yathA 4 / usase mAyA kaSAyakA udayakAla saMkhyAtaguNA hai yathA 16 / usase lobha kaSAyakA udayakAla saMkhyAtaguNA hai, yathA 64 // 296 / / / narakagati aura devagatimeM saba kaSAyoMke udayakAloMko jor3akara usase apanI-apanI 25 gatimeM sambhavita jIvarAzimeM bhAga denepara tathA jo labdha Ave usase apane-apane kaSAyake udayakAlarUpa guNakArase guNA karanepara apane-apane kaSAyake udayase viziSTa jIva rAzikA parimANa hotA hai| gAlAmeM Aye 'api' aura 'ca' zabda do gatiyoMke samuccayake lie hai| arthAt narakagati aura devagatimeM aisA karanA caahie| ataH vahA~ yadi itane kAlameM itane jIva prApta hote haiM taba itane kAlameM kitane jIva prApta hue isa prakAra trairAzika karanA caahie| pramANa rAzi saba kaSAyoMkA kAla, phalarAzi samasta nArakiyoMkI saMkhyA, icchArAzi amuka kaSAyakA kaal| jaise naraka gatimeM lobhakA kAla 1, mAyAkA 4, mAnakA 16 aura krodhakA 64 hai sabakA jor3a picAsI 85 huaa| nArakI jIvoMkA pramANa kalpanA kiyA 1700 / usameM pacAsIse bhAga denepara labdha bIsa AyA / usako ekase guNA karanepara bIsa lobha kaSAyavAloMkI saMkhyA aayii| cArase guNA karanepara assI Aye so mAyA kaSAya Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA 501 -2 / 1 mattamaMte devagatiyoLu lobhakaSAyigaLu saMdRSTi / 64 devamAyAkaSAyigaLu 4.65=1085 / = 1 / 16 devamAnakaSAyigaLu 14 devakrodhakaSAmigaLu = 3 / 1 4 / 65%2185 4 / 65 = 185 4 / 65%2185 Naratiriya lohamAyA koho mANo viiMdiyAdivva / Avali asaMkhabhajjA sagakAlaM vA samAsejja // 298 // naratiya'globhamAyAkrodhamAnAH dvIndriyAdivat / AvalyasaMkhyA bhAjyAH svakAlaM vA 5 samAzritya // manuSyatiryaggatigaLoLu lobhamAyAkrodhamAnakaSAyapariNatajIvasaMkhyagaLu dvIMdriya trIMdriyacaturidriya paMceMdriyajIvasaMkhyAnayanaprakAradidaM taralpaDuvavalli manuSyagatiyoLa manuSyajIvarAziyaM saMsthApisi bahubhAge samabhAgo cauNhamityAdisUtroktavidhAnadidaM / mataM tiryaggatiyoLaM akaSAya wwwwwwwww kaSAyiNaH - , 2 , 1 tathA devagatau lobhakaSAyiNaH = 1, 64 devamAyAkaSAyiNaH 4,65 = 1,85 85 = 1,16 devamAnakaSAyiNaH = 1,4 devakrodhakaSAyiNaH = 11 // 297 // 10 4, 65 = 1,85 4, 65 -1,85 manuSyatiryaggatyorlobhamAyAkrodhamAnakaSAyapariNatajIvasaMkhyA dviindriytriindriycturindriypshcendriyjiivsNkhyaanynprkaarennaanetnyaa| tatra manuSyagatau akaSAyasaMkhyonamanuSyajIvarAzi saMsthApya bahabhAge samabhAgo vAloMkA parimANa huaa| solahase guNA karanepara 320 hue so mAnavAloMkA parimANa huaa| cauMsaThase guNA karanepara bAraha sau assI hue| yaha krodhavAloMkA parimANa huaa| isI taraha devagatimeM bhI jAnanA / yadi devagatikI bhI saMkhyA 1700 hI mAna leM to labdha bIsako 15 ekase guNA karanepara 20 krodha kaSAyavAloMkA, 4 se guNA karanepara 80 mAna kaSAyI devoMkA, solahase guNA karanepara tIna sau bIsa mAyAkaSAyI devoMkA aura cauMsaThase guNA karanepara bAraha sau assI lobhakaSAyI devoMkA parimANa hotA hai / / 297 // manuSyagati aura tiryaMcagatimeM lobha, mAyA, krodha aura mAna kaSAyarUpa pariNata jIvoMkI saMkhyA jaise pahale indriya mAgaNAmeM doindriya, teidriya, caturindriya aura paMcendriya jIvoM- 20 kI saMkhyA nikAlI thI usI prakAra lAnA caahie| so manuSyagatimeM manuSyoMke parimANameM se kaSAyarahita manuSyoMke parimANako kama karake jo zeSa bace utanI saMkhyA sthApita karane usameM AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga dekara eka bhAgako alaga rakhanA cAhie aura zeSa bahubhAgake cAra bhAga karake cAroM kaSAyavAloMmeM samAna denA caahie| phira alaga rakhe eka bhAgameM AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgakA bhAga dekara eka bhAgako alaga rakha bahubhAga lobha 25 kaSAyavAloMko diye samAna bhAgameM milAnepara lobha kaSAyavAle manuSyoMkA parimANa hotA hai| alaga rakhe eka bhAgameM AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga dekara eka bhAgako alaga rakha, zeSa bahubhAgako mAyAkaSAyavAloMko mile samAna bhAgameM milAnepara mAyA kaSAyI Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 go0 jIvakANDe jIvapramANa saMkhyAtarUpahIna saMsArirAziyaMsaMsthApiti bahubhAge samabhAgo ca uhamityAdisUtra - vidhAnadidame lobhAdikaSAyodayapariNatajIvasaMkhya gaL taratpaDuvuvu vAthavA svasvakAlamappa dvIMdriyAdi vidhAnA''nItAlpabahutvamanaMtarmuhUrtamAtramappa lobhAdikaSAyodayakAlamanAzrayisi lobhAdikaSAyapariNatajIva saMkhyegaL taralpaDuvavalli trairAzikaM mADalpaDuvuvallide te dorDa initu kAladoLe ttalAnu5 mitu jIvaMgaLa paDeyalpaDuvuvAgajinitu kAladoLenitu jIvaMgaLa paDeyalpaDuvurvedatu trairAzikamaM mADi pra = 21 / pha 1 / 3 i = kA = 10 21 / 8424 aparvAtatalabdhaM lobhakaSAyodaya4 / 6561 --- pariNatamanuSyajIvaMgaLa pramANamakku manuSyajIvarAzipramANamidu 1 / 3 / 6120 krodhakaSAyodayapariNatamanuSyajIvarAzipramANamidu 4 / 6561 13 8424 4 / 6561 cahamityAdisUtroktavidhAnenaiva lobhAdipariNatajIvasaMkhyA AnetavyA, tathA tiryaggatau devanArakamanuSya saMkhyonasaMsAra rAzi saMsthApya bahubhAge samabhAgo cauNhamityAdisUtroktavidhAnena ca lobhAdikaSAyodayapariNatajIvasaMkhyAtavyA, athavA antarmuhUrtamAtrAt sAmAnya kaSAyodaya kAlAt dvIndriyAdividhAnAnItaM svasvalobhAdikaSAyodayakAlamAzritya lobhAdikaSAyodayapariNatajIvasaMkhyAnetavyA / tadyathA - etAvati kAle yadyatAvanto jIvA mAyAkaSAyodayapariNata 62 labhyante tadA etAvati kAle kiyanto jIvA labhyante iti trairAzikaM kRtvA - pra 21, pha 1 / 3, 4, i 21, 8424 apavartite labdhaM lobhakaSAyodayapariNatamanuSya jIvarAzipramANaM bhavati / 6561 L .9 15 tathA mAyAkaSAyodayapariNatamanuSyajIvarAzipramANaM 13, 6120 krodhakaSAyodayapariNatamanuSya rAzipramANaM 4, 6561 3, 8424 4, 6561 manuSyoM kA parimANa AtA hai| alaga rakhe eka bhAgameM AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga dekara eka bhAgako alaga rakha zeSa bahubhAgako krodha kaSAyako mile samAna bhAga meM milAne para krodhI manuSyoM kA parimANa AtA hai| zeSa alaga rakhe eka bhAgako mAna kaSAyako diye samAna bhAgameM milAne para mAna kaSAyI manuSyoMkA parimANa AtA hai| aise hI tiryacoMmeM jAnanA / 20 vizeSa itanA ki tiryaMcoMmeM tiyaMca gatike jIvoMkI saMkhyA jo deva nAraka manuSyoMkI rAzise na saMsArI jIvarAzi parimANa hai, sthApita karake usameM AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga denA cAhie / zeSa vidhi pUrvavat jAnanA / athavA sAmAnya kaSAyake udayakAla antarmuhUrta mAtrase doindriya AdikI vidhi lAye gaye apane-apane lobha Adi kaSAyake udayakAlako lekara lobhAdi kaSAyarUpa pariNata jIvoMkI saMkhyA lAnI cAhiye / vaha isa prakAra hai 25 cAroM kaSAyakA kAla jo antarmuhUrtamAtra hai, usameM AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga dekara eka bhAgako alaga rakhanA / zeSa bahubhAgake cAra bhAga karake cAra jagaha samAna Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNATavRtti jIvatattvapradIpikA mAnakaSAyodayapariNata manuSyarAzipramANamidu 1 / 3, 5864 4 / 6561 1 / 3, 5836 4 / 6561 tiryyaggatiyoLamaMta kiMcidUnasaMsArirAziyaM phalarAziyaM mADi tattatkaSAyapariNatajIvarAzipramANaM taralpaDugumalli tiryyaglobhakaSAyaMgaLa saMdRSTi tiryyagmAyA kaSAyigaLa 13 / 8424 4 / 6561 tiryak krodhakaSAyigaLu 13 / 5864 4 / 6561 tirvyaka mAnakaSAyigaLu dvIMdriyAdi vidhAnadoLe tAvalyasaMkhyAta bhAgamAtraM bhAgahAramaMte illiyaM jIva 13 / 6120 4 / 6561 lobha mAyA 21 18424 21 / 6120 4 / 6561 4 / 6561 de ko 1 21 nA 2164 13 / 5836 4 / 6561 saMkhyAnayanadoLaM kAlasaMcayapramANamanAzrayisi jovarAzipramANAnayanadoLamumAvalyasaMkhyeyabhAgamAtraM ... mA 21 / 16 21 / 16 krodha mAna 21 / 5864 | 21 / 5836 4 / 6561 4 / 6561 lo 21 / 64 21 / 1 yA 21 / 16 21 // 1 503 mattaM nAraka kAla narakatiyyaMca kAlaM deva kAla 1 / 3, 5864 mAnakaSAyodayapariNatamanuSya jIvarAzi pramANaM 1 / 3 5836 / tathA tiryaggatAvapi " 4, 6561 " 4, 6531 kiMcidUnasaMsArarAzi phalarAzi kRtvA tatkaSAyapariNatajIva rAzipramANamAnetavyam / tatra tiryaglobhakaSAyiNaH 13- 8424 tiryagmAyAkaSAyavantaH 13 - / 6120 tiryakkrodhakaSAyiNaH 13 - 5864 tiryagmAna4, 6561 4 / 6561 6561 kaSAyiNaH 13-, 5836 [ 'dvIndriyAdividhAnena yathA AvalyasaMkhyAtabhAgamAtro bhAgahAraH tathA atrApi 4, 6561 4* 15 rUpase denA caahie| alaga rakhe eka bhAgameM AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgase bhAga dekara eka bhAgako alaga rakha zeSa bahubhAgako samAna rUpase diye eka bhAgameM milAnese lobha kaSAyake kAlakA parimANa hotA hai| alaga rakhe eka bhAgameM punaH pUrvavat bhAga dekara eka bhAgako alaga rakha zeSa bahubhAgako dUsare samAna bhAga meM milAnese mAyA kaSAyake kAlakA parimANa hotA hai| alaga rakhe eka bhAgameM pUrvavat bhAga dekara eka bhAgako alaga rakha zeSa bahubhAga ko tIsare samAna bhAgameM milAnepara krodhakA kAla hotA hai| alaga rakhe eka bhAgako cauthe samAna 20 bhAgameM milAnepara mAna kaSAyakA kAla hotA hai / aba yahA~ trairAzika karanA cAhie- yadi cAroM kaSAyoM ke kAla meM saba manuSya pAye jAte haiM, to lobha kaSAyake kAlameM kitane manuSya pAye jAyeMge / yahA~ pramANa cAroM kaSAyoMkA kAla, phalarAzi saba manuSya, icchArAzi lobha kaSAya I 1. etat [ ] koSThAntargataH pATho ba prato nAsti / 5 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 go0 jIvakANDe bhAgahAramai ditu sumuktyarthamAgi kRpeyinAcAryarugaLidaM AvaLi asaMkhyabhajjA eMditu peLalpaTudu / iMtu bhagavadahatparamezvara cArucaraNAraviMdadvaMdvavaMdanAnaMdita puNyapuMjAyamAna zrImadrAyarAjagurumaMDalAcAryyamahAvAdavAdIzvararAyavAdipitAmahasakalavidvajjanacakravatizrImadabhayasUrisiddhAMta cakra tizrIpAdapaMkajarajoraMjitalalATapaTTe zrImatkezavaNNaviracita gommaTasArakarNATavRttijIvatattva5 pradIpikayoLu jIvakAMDaviMzatiprarUpaNaMgaLoLekAdazaM-kaSAyamArgaNA prarUpaNAmahAdhikAraM nirUpita mAstu / jIvasaMkhyAnayane kAlapramANAnayane ca AvalyasaMkhyeyabhAgamAtro bhAgahAraH iti tu vyaktArthamAcAryaiH Avali asaMkhabhajjetyuktaM ] // 298 // ityAcAryazrInemicandraviracitAyAM gommaTasArAparanAmapaJcasaMgrahavRttau jIvatattvapradIpikAkhyAyAM jIvakANDe vizatiprarUpaNAsu kaSAyamArgaNAprarUpaNA nAma ekAdazo'dhikAraH // 11 // 10 kA kAla so phalarAziko icchArAzise guNA karake pramANa rAzikA bhAga denepara jo labdha Aye,utane lobha kaSAyavAle manuSya jaannaa| isI taraha pramANa rAzi tathA phalarAzi pUrvokta rakhakara aura mAyA, krodha tathA mAnake kAlako icchArAzi banAkara labdharAzi pramANa mAyAdi kaSAyavAle manuSyoMkI saMkhyA hotI hai / isI taraha tiryaMcagatimeM kaSAyAviSTa jIvoMkI saMkhyA 15 jaannaa| antara kevala itanA hai ki yahA~ phalarAzi tiyeca jIvoMkI saMkhyA pramANa rakhanA cAhie / zeSa vidhi pUrvavat hai / / 298 // isa prakAra AcArya zrI nemicandra viracita gommaTasAra apara nAma paMcasaMgrahakI bhagavAn arhanta deva paramezvarake sundara caraNakamaloMkI vandanAse prApta puNyake puMjasvarUpa rAjaguru maNDalAcArya mahAvAdI zrI amayanandI siddhAnta cakravartIke caraNakamaloMkI dhUlise zomita lalATavAle zrI kezavavarNIke dvArA racita gommaTasAra karNATavRtti jIvatattva pradIpikAkI anusAriNI saMskRtaTIkA tathA usako anusAriNI paM. ToDaramalaracita samyagjJAnacandrikA nAmaka bhASATIkAkI anusAriNI hindI bhASA TIkAmeM jIvakANDakI bIsa prarUpaNAoM meM se kaSAyamArgaNA prarUpaNA nAmaka ekAdaza mahA adhikAra sampUrNa huA // 11 // Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya jJAnapITha se prakAzita jainadharma-darzana, siddhAnta, karma evaM nyAyagrantha mahAbandha (prAkRta, hindI) : bhagavanta bhUtabalI sampA.-anu. : paM. sumerucandra divAkara, / paM. phUlacandra bhAstrI (bhAga 1 se 7) sarvArthasiddhi (saMskRta, hindI) : AcArya pUjyapAda sampA.-anu. : paM. phUlacandra zAstrI tattvArtharAjavArtika saMskRta, hindI) : bhaTTa akalaMka sampA.-anu. : DaoN. mahendrakumAra nyAyAcArya / tattvArthavRtti : AcArya zrutasAgara sUri sampA.-anu. : DaoN. mahendrakumAra nyAyAcArya SaDdarzanasamuccaya (saMskRta, hindI) : A. haribhadra sUri sampA.-anu. : DaoN. mahendrakumAra nyAyAcArya gommaTasAra, jIvakANDa (prAkRta, saMskRta, hindI) AcArya nemicandra siddhAntacakravartI bhAga 1,2 saM.-anu. : DaoN. A.ne. upAdhye, paM. kailAzacandra zAstrI gommaTasAra, karmakANDa (prAkRta, saMskRta, hindI) AcArya nemicandra siddhAntacakravartI bhAga 1,2 saM.-anu. : DaoN. A.ne. upAdhye, paM. kailAzacandra zAstrI SaTkhaNDAgama-parizIlana : paM. bAlacandra zAstrI satyazAsanaparIkSA (saMskRta), mUla : AcArya vidyAnanda sampA.-anu. : DaoN. gokulacandra jaina pAhuDadohA (apabhraMza, hindI) : muni rAmasiMha sampA.-anu. : DaoN. devendrakumAra zAstrI samayasAra (aMgrez2I) : AcArya kundakunda sampA.-anu. : DaoN. devendrakumAra zAstrI samIcIna jaina dharma : paM. kailAzacandra zAstrI yogasAraprAbhRta (saMskRta, hindI) : AcArya amitagati sampA. anu. : paM. jugalakizora mukhtAra nayacakra (prAkRta, hindI) : mAilla dhavala sampA.-anu. : paM. kailAzacandra zAstrI paJcAstikAyasaMgraha (prAkRta, saMskRta, hindI) mUla : AcArya kundakunda sampA.-anu. : paM. mannUlAla jaina, eDavokeTa dain Education al use only Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya jJAnapITha sthApanA : san 1944 uddezya jJAna kI vilupta, anupalabdha aura aprakAzita sAmagrI kA anusandhAna aura prakAzana tathA lokahitakArI maulika sAhitya kA nirmANa saMsthApaka sva. sAhU zAntiprasAda jaina sva. zrImatI ramA jaina adhyakSa zrImatI indu jaina kAryAlaya : 18, insTITyUzanala eriyA, lodI roDa, nayI dillI-110 003 lain Education international