________________
३३०
गो. जीवकाण्डे अस्थि अणंता जीवा जेहि ण पत्तो तसाण परिणामो।
भावकलंक सुपउरा णिगोदवासंण मुंचंति ॥१९७।। सन्त्यनंता जीवा यैर्न प्राप्तः प्रसानां परिणामः । भावकलंकसुप्रचुरा निगोदवासं न मुंचंति ॥
नित्यनिगोदलक्षणमिदरिदमरियल्पडुगुमतेने यैनिगोदजीवैः आवुवु केलवु निगोदजीवं५ गाळदं त्रसानां द्वौद्रियादिगळ परिणामः पर्यायमेंतप्पडं प्रायेण न प्राप्तः पिरिदुं पोईल्पडदु ते
जोवाः आ जीवंगळु अनंताः अनंतानंतंगळु । अनादिसंसारदोळु निगोदभवमनेयनुभविसुवंतप्प नित्यनिगोदसंज्ञेयनळ्ळवु सर्वदा संति एल्ला कालमोळवु। किं विशिष्टाः भावकलंकसुप्रचुराः भावमप्प निगोवपर्यायादकलंकदिदं तद्योग्यकषायोदयाविर्भावितदूर्लेश्यालक्षणमप्प संक्लेशदिदं
सुप्रचुराः अत्यंतसंघटितंगळुमितप्प नित्यनिगोदजीवंगळु निगोदावासं निगोदभवस्थितियं कदाचिदपि १० न मुंचंति एंदप्पडं बिडुवुवल्तु। अदु कारणमागि निगोदभवक्काद्यंतरहितत्वदिदमनंतानंतजीवंगळ्गे नित्यनिगोदत्वं सत्थितमास्तु ।
नित्यविशेषणदिदमनित्यनिगोदंगळु चतुरतिनिगोदंगळप्प सादिसांतरनिगोदभवंगळनुळ्ळवु जीवंगळ मोळवेंदु सूचितमरियल्पडुगु "णिच्च चदुग्गदि णिगोदथूळिवरा" इत्यादिपरमागमदोळु
निगोवजीवंगविदितत्वक्के सुप्रसिद्धत्वदिवं । एकदेशाभावविशिष्टसकलार्थवाचियप्प प्रचुरशब्ददिद १५ कदाचित् अष्ट समयाधिकषण्मासाम्यंतरदोळ चतुर्गतिजीवराशियणिदं पोरमदृष्टोत्तरषट्शत
नित्यनिगोदलक्षणमनेन ज्ञातव्यम् । तत्कथम् ? यैनिगोदजीवैः त्रसानां द्वीन्द्रियादीनां परिणामः-पर्यायः, कदाचिदपि-प्रायेण न प्राप्तः ते जीवा अनन्तानन्ता अनादिसंसारे निगोदभवमेवानुभवन्तो नित्यनिगोदसंज्ञाः सर्वदा सन्ति । कि विशिष्टाः ? भावकलङ्कसुप्रचुरा:-भावस्य-निगोदपर्यायस्य कलङ्गेन तद्योग्यकषायोदयाविर्भावितदुर्लेश्यालक्षणसंक्लेशेन प्रचुरा:-अत्यन्तं संघटिताः । एवंविधनित्यनिगोदजीवाः निगोदवास निगोदभवस्थिति कदाचिदपि न मुञ्चन्ति । तेन कारणेन निगोदभवस्य आद्यन्तरहितत्वादनन्तानन्तजीवानां नित्यनिगोदत्वं समर्थितं जातम् । नित्यविशेषणेन पुनरनित्यनिगोदाः चतुर्गतिनिगोदरूपसादिसान्तनिगोदभवेयुता केचन जीवाः सन्तीति सूचितं ज्ञातव्यम् । 'णिच्चचतुग्गणिगोदेत्यादी परमागमे निगोदजीवानां वैविध्यस्य सुप्रसिद्धत्वात । एकदेशोभावविशिष्टसकलार्थवाचिना प्रचुरशब्देन कदाचिदष्टसमयाधिकषण्मासाभ्यन्तरे चतुर्गतिजीवराशितो निर्गतेषु अष्टो
__इस गाथासे नित्य निगोदका लक्षण जानना । वह इस प्रकार है२५ जिन निगोद जीवोंने दोइन्द्रिय आदि प्रसोंके परिणाम अर्थात् पर्यायको कभी भी
प्रायः करके प्राप्त नहीं किया, वे अनन्तानन्त जीव अनादि कालसे निगोद भवको ही भोगते हुए सर्वदा नित्यनिगोद संज्ञावाले होते हैं। वे भाव अर्थात् निगोद पर्यायके, कलंक अर्थात् उसके योग्य कषायके उदयसे प्रकट हुई अशुभ लेश्यारूप संक्लेशसे प्रचुर अर्थात् अत्यन्त
सम्बद्ध होते हैं । इस प्रकारके नित्य निगोद जीव निगोदवास अर्थात् निगोदकी भवस्थितिको ३० कभी भी नहीं छोड़ते । इस कारणसे निगोद भवके आदि और अन्तसे रहित होनेसे अनन्ता
नन्त जीवोंके नित्यनिगोदपनेका समर्थन होता है। नित्य विशेषणसे यह सूचित होता है कि चतुर्गति निगोदरूप सादि सान्त निगोद भववाले कुछ जीव अनित्यनिगोद होते हैं। 'णिच्चचदुग्गतिणिगोद' इत्यादि परमागममें निगोद जीवोंके दो प्रकार सुप्रसिद्ध हैं। एकदेश
के अभावसे विशिष्ट सकल अथके वाचक प्रचुर शब्दसे यह अर्थ प्रतिपादित हुआ जानना ३५ १. ब भावजाता । २. ब देशभाव ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org