SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 201
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ कर्णाटवृत्ति जीवतत्त्वप्रदीपिका १४३ सामस्त्येन केवलज्ञानव्यतिरेकेग गम्यन्तेऽतस्तथा ज्ञातुमशक्ता अपि तज्जातयः सैव जातिये॒षां ते तज्जातयः । संगृहीतार्थाः सम्यक् सामस्त्येन गृहीता गर्भीकृताः क्रोडीकृताः अर्था व्यक्तयो यस्ते संगृहीतास्ते जीवसमासा इति ज्ञातव्याः। अथवा तज्जातयस्ताश्च ताः जातयश्च तज्जातयः। संगृहीतार्थाः सं सामस्त्येन गृहीता गब्र्भीकृताः क्रोडीकृताः अर्था व्यक्तयो यकाभिस्ताः संगृहीतार्था निविशेषा न भवंतीत्यर्थः । 'निविशेषं हि सामान्यं भवेच्छशविषाणवत्' । इति संग्रहीतार्थाभिस्तज्जातिभिः करणभूताभिर्जीवाः प्राणिनोऽनेकेऽपि बहुविधा अपि ज्ञायन्ते ता जीवसमासा इति ज्ञातव्याः ॥ अनंतरं जीवसमासोत्पत्तिनिबन्धनतल्लक्षणप्रणयनार्थमिदं पेळदपरु । नसचदुजुगाणमज्झे अविरुद्धेहि जुदजादिणामकम्मुदए । जीवसमासा होंति हु तब्भवसारिच्छसामण्णा ॥७१॥ त्रसचतुर्युगलानां मध्येऽविरद्धैर्युतजातिनामकर्मोदये जीवसमासा भवंति तद्भवसादृश्यसामान्याः ॥ त्रसस्थावरंगळु बादरसूक्ष्मंगळु पर्याप्तापर्याप्तगळु प्रत्येकसाधारणंगळु एंबी नाल्कुं युगलंगळ्नामकर्म प्रकृतिगळोळगे यथासंभवमविरुद्धप्रकृतिगळोडने कूडिदेकेंद्रियादि जातिनाम जीवसंग्रहप्रयोजनं जीवसमासप्ररूपणं प्रारब्धमिति ज्ञातव्यं । अथवा यधमः जीवा अणेया अज्ञेया अपि कुतः ? बहुविधत्वात् न च नानात्मव्यक्तयः सामस्त्येन केवलज्ञानव्यतिरेकेण गम्यन्ते अतस्तथा ज्ञातुमशक्या अपि १५ तज्जातयः सैव जातिर्येषां ते तज्जातयः संगृहीतार्थाः-सभ्यक्-सामस्त्येन, गृहीता:-गर्भीकृताः क्रोडीकृता अर्था व्यक्तयो यैस्ते संगृहीतार्थास्ते जीवसमासा इति ज्ञातव्याः । अथवा तज्जातयः-ताश्च ताः जातयश्च तज्जातयः । संगहीतार्थाः-सं सामस्त्येन गृहीता:-गर्भीकृताः क्रोडी कृता अर्था व्यक्तयो यकाभिस्ताः संगहीतार्था निविशेषा न भवन्तीत्यर्थः 'निर्विशेष हि सामान्यं भवेच्छशविषाणवत्' इति संगृहीतामिस्तज्जातिभिः करणभूताभिः जीवाः प्राणिनः, अनेकेऽपि बहुविधा अपि ज्ञायन्ते ता जीवसमासा इति ज्ञातव्याः ॥७०॥ अथ जीवसमासो- २० सत्तिनिबन्धनतल्लक्षणमाह प्रसस्थावरी बादरसूक्ष्मी पर्याप्तापर्याप्तो प्रत्येकसाधारणाविति चत्वारि युगलानि नामकर्मप्रकृतीनां तन्मध्ये यथासंभवमविरुद्ध प्रकृतिभिः सह मिलितस्य एकेन्द्रियादिजातिनामकर्मणः उदये सति प्रादुर्भूताः कथन प्रारम्भ किया है। अथवा जीव 'अणेय' अर्थात् अज्ञेय हैं, उन्हें जानना सम्भव नहीं है। क्योंकि संसारी जीवोंके बहुत प्रकार हैं । तथा केवलज्ञानके विना नाना आत्मा रूप व्यक्तियों- २५ को पूरी तरहसे नहीं जाना जा सकता । इसलिए यद्यपि समस्त पर्यायरूपसे जीवोंको जानना अशक्य है,फिर भी समस्त रूपसे व्यक्तियोंको अपनेमें समाविष्ट करनेवाली जो उनकी जातियाँ हैं,वे ही जीवसमास हैं। अथवा समस्त रूपसे व्यक्तियोंको अपनेमें गर्भित करनेवाली वे जातियाँ विशेषसे रहित नहीं है क्योंकि कहा है-'विशेषसे शन्य सामान्य गधेकी सींगकी तरह असम्भव है।' इसलिए व्यक्तियोंको पूरी तरहसे अपनेमें गर्भित करनेवाली जातिके द्वारा ३० बहुत प्रकारके भी जीव जाने जाते हैं। उन्हें जीवसमास जानना ॥७॥ आगे जीवसमासकी उत्पत्तिके कारणोंको लिये हुए उसका लक्षण कहते हैं त्रस-स्थावर, बादर-सूक्ष्म, पर्याप्त-अपर्याप्त, प्रत्येक-साधारण ये चार युगल हैं। इन नामकर्मकी प्रकृतियोंमें-से यथासम्भव अविरुद्ध प्रकृतियोंके साथ मिलित एकेन्द्रिय आदि १. म तार्थास्तेभिस्त । ३५ Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001816
Book TitleGommatasara Jiva kanda Part 1
Original Sutra AuthorN/A
AuthorNemichandra Siddhant Chakravarti, A N Upadhye, Kailashchandra Shastri
PublisherBharatiya Gyanpith
Publication Year2000
Total Pages564
LanguageHindi, Prakrit
ClassificationBook_Devnagari, Philosophy, Religion, & Karma
File Size13 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy