SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 322
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ अथ प्राणप्ररूपणाधिकारः॥४॥ श्रीवीतरागाय नमः। अनंतरं प्राणप्ररूपणनिरूपणनिमित्तं पेळ्दपरु । बाहिरपाणेहि जहा तहेव अब्भंतरेहि पाणेहिं । पाणंति जेहि जीवा पाणा ते होंति णिदिवा ॥१२९।। . बाह्यप्राणैर्यथा तथैवाभ्यंतरैः प्राणैः प्राणंति यै|वाः प्राणास्ते भवंति निद्दिष्टाः। आवुवुकेलवभ्यंतरभावप्राणळिदं जीवंगळु जीविसुत्तिर्पवु जीविसुव व्यवहारयोग्यंगळप्पुवु । बाह्यप्राणंगळिंदेंतंतेया जीवधर्मगळ् प्राणंगळप्पुर्वेदितु पेळल्पटुवु । यैरभ्यंतरैर्भावप्राणैर्जीवाः प्राणति जीवंति जीवद्वयवहारयोग्या भवंति कैरिव बार्द्रिव्यप्राणैरिव यथाशब्दस्य इवार्थवाचकत्वात् त आत्मनो धर्माः प्राणा भवंतीति निद्दिष्टाः । एंदीनिर्वचनदिंदमे प्राणशब्दार्थमरियल्के शक्यमें दितु तल्लक्षणं पृथक्पेळल्पटटुदिल्ल। पौद्गलिकद्रव्येंद्रियव्यापाररूपंगळु द्रव्यप्राणंगळु तन्निमित्तकंगळप्प ज्ञानावरण वीयांतरायक्षयो त्रिषष्टि प्रकृतीहत्वा लब्ध्वार्हन्त्यं जगन्नुतम् । शास्ति भव्यान् द्विधा धर्म यस्तं वन्देऽभिनन्दनम् ॥४॥ अथ प्राणप्ररूपणां निरूपयति१५ यैरभ्यन्तरैर्भावप्राणः जीवाः जीवन्ती-जीवद्व्यवहारयोग्या भवन्ति । कैरिव ? बाह्यर्द्रव्यप्राणरिव यथाशब्दस्य इवार्थवाचकत्वात् । ते आत्मनो धर्माः प्राणाः भवन्तीति निर्दिष्टाः । इति निर्वचनेनैव प्राणशब्दार्थस्य ज्ञातुं शक्यत्वात् तल्लक्षणं पृथग् नोक्तम् । पौद्गलिकद्रव्येन्द्रियादिव्यापाररूपाः द्रव्यप्राणाः । तन्निमित्तभूतज्ञानावरणवीर्यान्तरायक्षयोपशमादिविजृम्भितचेतनव्यापाररूपा भावप्राणाः । अत्र पर्याप्तिप्राणयोः को भेदः ? इति चेदुच्यते-पञ्चेन्द्रियावरणक्षयोपशमजाः पञ्चेन्द्रियप्राणाः तदुत्पन्नार्थग्रहणसमर्थत्वेनोत्पन्नप्रथमसमयादारभ्य जो कर्मोंकी वेसठ प्रकृतियोंको नष्ट करके और जगत्के द्वारा वन्दनीय आर्हन्त्य पदको प्राप्त करके श्रावक और मुनिधर्मका उपदेश भव्यजीवोंको देते हैं, उन अभिनन्दननाथ भगवान्को नमस्कार करता हूँ। आगे प्राणप्ररूपणाको कहते हैं बाह्य अर्थात् द्रव्य प्राणोंकी तरह जिन अभ्यन्तर अर्थात् भावप्राणोंसे जीव 'प्राणन्ति' २५ अर्थात् जीवनव्यवहारके योग्य होते हैं आत्माके वे धर्म प्राण कहे जाते हैं। इस व्युत्पत्तिसे ही प्राण शब्दका अर्थ जानना शक्य होनेसे उसका लक्षण अलगसे नहीं कहा है। पौद्गलिक द्रव्येन्द्रिय आदिके व्यापाररूप द्रव्यप्राण होते हैं। और उनमें निमित्तभूत ज्ञानावरण तथा वीर्यान्तराय कर्मोंके क्षयोपशम आदिसे प्रकट हुए चेतनके व्यापाररूप भावप्राण होते हैं । शंका-पर्याप्ति और प्राणमें क्या भेद है ? ३० समाधान-पाँच इन्द्रियसम्बन्धी आवरणोंके क्षयोपशमसे उत्पन्न हुए पाँच इन्द्रियप्राण ___ होते हैं। और उस क्षयोपशमसे उत्पन्न हुई अर्थको ग्रहण करनेकी सामर्थ्य के साथ उत्पन्न Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001816
Book TitleGommatasara Jiva kanda Part 1
Original Sutra AuthorN/A
AuthorNemichandra Siddhant Chakravarti, A N Upadhye, Kailashchandra Shastri
PublisherBharatiya Gyanpith
Publication Year2000
Total Pages564
LanguageHindi, Prakrit
ClassificationBook_Devnagari, Philosophy, Religion, & Karma
File Size13 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy