SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 532
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ४७४ गो० जीवकाण्डे पुनरपि कथंभूतं संसारदूरमादं अनाद्यनिधनद्रव्यक्षेत्रकालभावभवानंतपरिवर्तनरूपसीमानुबद्धमें बुदत्थं । इल्लि मिथ्यादर्शनादिजीवसंक्लेशपरिणामरूपबीजमं प्रकृतिस्थित्यनुभागप्रदेशभेदकर्मबंधलक्षणमप्प क्षेत्रदोळु बित्ति क्रोधादिकषायमें बी जीवभृत्य मत्तं कालादिसामग्रिलब्धिसमुत्पन्न सुखदुःखलक्षणबहुविधधान्यंगळननाद्यनिधनसंसारदूरसीमयनुवनेंतु सुफलितंगळप्पुर्वते मेले ५ मेले कृषति एडवरगुवदितु कृष विलेखने ये बी धातुविन विलेखनार्थमं कोडु निरुक्तिपूर्वकं कषायशब्दक्क निरूपणमाचार्यनिदं माडलूपट्टुदें बुदु तात्पर्य्यात्थं । सम्मत्तदेससयलचरित्तजहक्खाद-चरणपरिणामे । घादंति वा कसाया चउसोल असंखलोगमिदा ॥२८३।। सम्यक्त्वदेशसकलचारित्रयथाख्यातचरणपरिणामान्। नंतीति वा कषायाश्चतुष्षोडशा१० ऽसंख्यलोकमिताः॥ वा अथवा सम्यक्त्वं तत्वाश्रद्धानमं। देशचारित्रं अणुव्रतमं। सकलचारित्रं महाव्रतमं । यथाख्यातचरणं यथाख्यातचारित्रमनितप्पात्मविशुद्धिपरिणामंगळं कषंति हिंसंति नंतीति करिसुवर्वेदितु कषायाः कषायंगळे दितु निर्वचनं माडल्पटुददे ते दोडे अनंतानुबंधिक्रोधमानमाया लोभकषायंगलात्मन सम्यक्त्वपरिणाममं कर्षति केडिसुववनंतसंसारकारणत्वात् मिथ्यात्वमनंत१५ मनंतभवसंस्कारकालं वाऽनुबध्नति संघटयंतीयत्यनंतानुबंधिनः एंदिती निरुक्तिसामर्थ्यमुळ्ळ्दरिदं । बहप्रकाराणि सस्यानि धान्यानि यस्मिन् भवन्ति तत्सुखदुःखसुबहुसस्यम् । पुनरपि कथंभूतं? संसारदुरमर्याद अनाद्यनिधनद्रव्यक्षेत्रकालभवभावानन्तपरिवर्तनरूपसीमानुबद्धमित्यर्थः । अत्र मिथ्यादर्शनादिजीवसंक्लेशपरिणामरूपं बीजं प्रकृतिस्थित्यनुभागप्रदेशभेदकर्मबन्धलक्षणे क्षेत्र उप्त्वा क्रोधादिकषायनामा जीवस्य भत्यः पुनरपि कालादिसामग्रीलब्धिसमुत्पन्नसुखदुःखलक्षणबहुविधधान्यानि अनाद्यनिधनसंसारदरसीमानि यथा सूफलितानि भवन्ति तथा उपर्यपरि कृषति इति कृषि विलेखने इत्यस्य धातोविलेखनाथं गहीत्वा निरुक्तिपूर्वकं कषायशब्दस्यार्थनिरूपणम आचार्येण कृतमिति तात्पर्यार्थः ॥२८२॥ वा-अथवा सम्यक्त्वं तत्त्वार्थश्रद्धानं, देशचारित्र-अणुव्रतं, सकलचारित्रं-महाव्रतं, यथाख्यातचरणं यथाख्यातचारित्रं एवंविधान् आत्मविशुद्धिपरिणामान् कषन्ति हिंसन्ति घ्नन्तीति कषाया इति निर्वचनोयम । तद्यथा-अनन्तानुबन्धिक्रोधमानमायालोभकषाया आत्मनः सम्यक्त्वपरिणामं कषन्ति अनन्तसंसारकारणत्वात २५ अनन्तं-मिथ्यात्वं, अनन्तभवसंस्कारकालं वा अनुबध्नन्ति सुघटयन्तीत्यनन्तानुबन्धिन इति निरुक्तिसामर्थ्यात् । मेड होती है, वैसे ही कर्मरूपी खेत अनादि अनिधन पंच परावर्तन रूप सीमासे अनुबद्ध है। यहाँ जीवके मिथ्यादर्शनादि संक्लेश परिणामरूप बीजको प्रकृति, स्थिति, अनुभाग और प्रदेशबन्धरूप कर्म क्षेत्रमें बोकर जीवका क्रोधादि कषाय नामक नौकर काल आदि सामग्रीकी प्राप्तिसे उत्पन्न सुख-दुःख रूप अनेक प्रकारके धान्य उत्पन्न करता है। अत: 'कृषि विलेखने' ३० धातुका जोतना अर्थ लेकर आचार्यने निरुक्तिपूर्वक 'कषाय' शब्दका अर्थ कहा है। ऐसा तात्पर्यार्थ जानना ॥२८॥ __ अथवा तत्त्वार्थश्रद्धानरूप सम्यक्त्व, अणुव्रतरूप देशचारित्र, महाव्रतरूप सकलचारित्र और यथाख्यातचारित्र रूप आत्माके विशुद्धि परिणामोंको 'कषति' अर्थात् घातते हैं इसलिए कषाय कहते हैं। इसका स्पष्टीकरण-अनन्तानुबन्धी क्रोध, मान, माया, लोभकषाय ३५ वात्माके सम्यक्त्व परिणामको घातती है, क्योंकि अनन्त संसारका कारण होनेसे अनन्त __ अर्थात् मिथ्यात्व, या अनन्तभवके संस्कार कालको 'अनुबध्नन्ति' बाँधती है, इसलिए उसे Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001816
Book TitleGommatasara Jiva kanda Part 1
Original Sutra AuthorN/A
AuthorNemichandra Siddhant Chakravarti, A N Upadhye, Kailashchandra Shastri
PublisherBharatiya Gyanpith
Publication Year2000
Total Pages564
LanguageHindi, Prakrit
ClassificationBook_Devnagari, Philosophy, Religion, & Karma
File Size13 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy